ELIZA KATOLIKO ERROMATARRA ETA EUSKARA Haren hizkuntz ...

850 EUSKERA - XLIX, 2004, 2
ere herrietako apaizen prestakuntzak ez baitzuen ematen, orokorrean eta Seminario
faltaz, Lepek bere Arau Sinodotarrean aipatzen dizkigun gutxi batzuen
maila onik. Seminarioaren eratzea atzeratuz joan zen luzaro, Kalahorrakoa
1781ean eraiki zen arte (84). Hutsune horren ondorioz nabaria zen apaizeriaren
kultura apala (85).
Arauak arau, oraindik ere jakiteko egarriz gaude lege haiek eliz burubide
praktikoan nola bete ziren. Rementeria-k eman zigun argitara euskal Katiximen
historia, bere azterlan zabalago baten laburpen gisa, baina azken hau,
uste dudanez, bere osoan ez da kaleratu. Rementeriaren «Euskal «Kristau
Ikasbideen» historia laburra», Kristau Bidea izenburuarekin argitara emandako
«Nimegako Katekesi Institutuaren» (Herbehereak) liburuko hitzaurrea
da (86).
Rementeria dotrinen ugaritasunaz mintzatzen da. Euskaraz argitara emandakoek
Ripalda (1591) eta Astete-renak (1599) izan zituzten jatorrizko testu
edo iradokizun. Asteterena 30 aldiz baino gehiagotan eman zen argitara; Ripalda,
gutxiago (87). Zalantzarik gabe, euskal argitalpenen historian ugariena
izan dena dotrina hauena da (88).
5.2.2.3. Iruñeko Diozesian
Sinodoekin edo Sinodoetatik kanpo, Nafarroan ere Iruñeko Diozesiak ez
zion ez-ikusi egin aurrean zeukan gizarte euskaldunari, Jimeno Jurio-k «Política,
religión y lengua en el siglo XVI» kapitulu batean erakutsi digun bezala
(89). Baina kosta zitzaion ondo! Rojas y Sandoval-ek (1588-1596) Sinodoa
bildu zuen 1590ean, eta Arau Sinodotarrak laster eman ziren argitara: euskaldunen
euskarazko zerbitzu pastoralaz ez da deus ageri (90). Bestalde, ez di-
(84) Sáinz Ripa 1994-1997: III, 84, 85, 86-87, 390, 486, 503; IV, 203-208.
(85) Sáinz Ripa 1994-1997: III, 49, 75, 83-86.
(86) AGIRREBALTZATEGI, P.; AMUNDARAIN, D. (zuzendari/zuzentzaileak) (1975):
Kristau Bidea. Arantzazu: Jakin. XVII-XXIV. Ik., gainera, AGIRRE, P. (1998): «Belaiperez», in:
ASJU. XXXII-2, 340-351.
(87) Asteteren edizio-multzo baten berri: Vinson 1891: 62-64 zenbakiak (1742-c.1760), 67
(1862), 68 (1821-1866), 69 (1849, 1889), 70 (1867-79), 74 (1744-1854); Ripaldarena: Vinson
1891: 94-97. Astete eta Ripalda-ren dotrinek Espainian izan zuten hedapenaz: García Villoslada
1980: III/1º, 363-367.
(88) Vinson 1891-k gutxienez ondoko zenbaki hauetan ematen du dotrinen berri: 6 (Betolatza,
1596), 64, (Beriain, 1626), 24 (Ripalda, 1656), 25 (Pouvreau, 1656), 41 (1686), 42 (Zubia,
1691), 43 (Belapeire, 1696), 44 (Maitia, 1706), 45 (Otxoa Aringoa, 1713), 52 (Artzadun, 1731),
54-55 (Harostegi/Lavieuxville, 1733), 57 (Eleizalde, 1735), 60 (Aulan-Akize, c. 1745), 65 (Arrue,
1858), 66 (1864, 1887), 84 (Lariz, 1757-1773), 71-73 (Iruñea, 1826-1875), 126 (Ubillos, 1785).
(89) Jimeno Jurio 1997: 67-101.
(90) Jimeno Jurio 1997: 83. Sinodoaz orokorrean: GOÑI GAZTAMBIDE, J. (1985): Historia
de los Obispos de Pamplona. IV. Siglos XVI. Pamplona: Ed. Univ. de Navarra/Insti. Príncipe
de Viana. 562-565.