ELIZA KATOLIKO ERROMATARRA ETA EUSKARA Haren hizkuntz ...

ELIZA KATOLIKO ERROMATARRA ETA EUSKARA - Joseba Intxausti 847
Hain zuzen, Kristau Ikasbidearen hau izango da euskal Sinodoek berezikiago
zaindu nahi izango duten eremua, baina, horra pasatu aurretik, beste
puntu jakingarri bati eman behar diogu begiratu labur bat.
5.2.2.1. Ordena Erlijiosoak
Orain arteko honetan Diozesiak aipatu ditugu gehienbat; baina Ordena
Erlijiosoen sarea ongi eta aspalditik errotuta ageri zaigu XVI. mendeko Euskal
Herrian. Are gehiago, 1450 eta 1650 artean Eskeko Ordenek eta Jesusen
Lagundiak sare hori hertsiago harilduko dute euskal Kostaldeko Herrialdeetan,
Bizkaian lehenengo eta Gipuzkoan gero. Komentuak, predikari-etxe ez ezik,
zenbait kasutan, Ikastetxe ere bilakatuko dira, eta, atzekoz aurrera nahi bada,
josulagunen historia irakasleena batik bat eta, ondoren, predikariena izango
da (75).
Ez da, artean (XVIII.ean Kardaberaz-ekin bezala), haurren euskarazko
eskolatzearena aipatuko, baina badakigu Kristau Ikasbidea euskaraz ematen
jardun zutela lehen josulagunek (1554) (76), eta predikuarena hasieratik bertatik
izan zela zeregin ongi zaindua.
XIII.az geroztik finkatuta zeuden Eskeko Ordenetan XVI.ean aurkituko
ditugu euskarazko predikuarekiko ardura adierazten duten agiriak. Komentu
berriak sortu edo berrantolatzean, fundatzaileek eta erreformatzaileek, baldintza
jakin batzuek jarri ohi zituzten (lehen kasuan capitulaciones eta bestean
estatutos deitzen zirenak).
Frantziskotarretan bada honelako testuetan euskarari dagokionik, eta deigarrienetakoa
Arrasateko komentuari Joan Araotz fundatzaileak eman ziona
dugu (1579). Araotz-ek euskararen eskakizuna kargudunen izendapenetarako
baldintza bezala aipatzen du (erreguzko baldintza bazen ere) (77):
Item digo que es mi voluntad y deseo que el Rector Guardián de dicho Colegio
sea en todo tiempo Religioso que sepa hablar y predicar en nuestra lengua
Bascongada, porque su doctrina puede hacer mucho fruto en la villa y su comarca
en servicio de Dios y beneficio de los fieles cristianos naturales de ella.
(75) Frantziskotarren kasua: INTXAUSTI, J. (2004): «Frantziskotarren Euskal Herriko historia»,
eta PINEDO, I. (2004): «Jesuitas en el País Vasco / Navarra», in: Intxausti (ed.) 2004:
353-354 eta 574-577. Era berean: Uribe 1996: 290-310. Fraidegaien prestakuntzarako Ikastegiak
ez ezik herritarrentzako Eskolak ere izan zituzten frantzioskotarrek. Josulagunen historia Malaexetxebarriak
eman zigun: MALAXECHEVARRIA, j. (1926): La Compañía de Jesús por la instrucción
del País Vasco en los siglos XVII y XVIII. San Sebastián: Libr. e Impr. San Ignacio de
Loyola.
(76) Malaxechevarria 1926: 33.
(77) INTXAUSTI, J. (1990): Euskara, euskaldunon hizkuntza. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.
82-83 (Ik. Arrasateko hau ez ezik Zarauzko komentuko agiri-faksimila ere, testu transkibatuekin
batera).