Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Estado</strong> y <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> C<strong>en</strong>troamérica<br />
Formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> un dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
extracción no perjudicial<br />
La manera <strong>en</strong> que se formu<strong>la</strong> un dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
extracción no perjudicial es una prerrogativa <strong>de</strong>l<br />
país exportador. El texto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción indica<br />
que <strong>de</strong>be formu<strong>la</strong>rse un dictam<strong>en</strong> para cada<br />
exportación. No obstante, no siempre es<br />
necesario, como es el caso, por ejemplo, <strong>de</strong><br />
países que han establecido voluntariam<strong>en</strong>te<br />
cuotas anuales <strong>de</strong> exportación. Dichas cuotas<br />
significan que el país <strong>en</strong> cuestión ha <strong>de</strong>cidido que<br />
<strong>la</strong> exportación <strong>de</strong> una <strong>de</strong>terminada cantidad <strong>de</strong><br />
ejemp<strong>la</strong>res al año no será perjudicial para <strong>la</strong><br />
superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie.<br />
Se han e<strong>la</strong>borado pautas g<strong>en</strong>erales para <strong>la</strong><br />
formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> estos dictám<strong>en</strong>es (Rosser &<br />
Haywood 2002), pero hasta que Swiet<strong>en</strong>ia<br />
macrophyl<strong>la</strong> quedó incluida <strong>en</strong> el texto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
CITES no se había prestado sufici<strong>en</strong>te at<strong>en</strong>ción a<br />
<strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los dictám<strong>en</strong>es a <strong>la</strong>s especies<br />
ma<strong>de</strong>reras <strong>en</strong> concreto. Esta cuestión fue tratada<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda reunión <strong>de</strong>l Grupo <strong>de</strong> trabajo sobre<br />
<strong>la</strong> <strong>caoba</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que un docum<strong>en</strong>to preparado por<br />
el Grupo <strong>de</strong> Especialistas <strong>de</strong> Árboles <strong>de</strong> <strong>la</strong> UICN<br />
sugería lo sigui<strong>en</strong>te:<br />
Dado que <strong>la</strong> información disponible actualm<strong>en</strong>te<br />
es incompleta y se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />
dispersa y que aún no se aplican totalm<strong>en</strong>te<br />
<strong>la</strong>s políticas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación<br />
forestal <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong>, se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> establecer y<br />
ajustar medidas para <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />
DENPs [dictám<strong>en</strong>es sobre extracciones no<br />
perjudiciales] <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>de</strong><br />
forma gradual a medida que se pongan a<br />
prueba los distintos <strong>en</strong>foques, se <strong>de</strong>sarrolle<br />
<strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación forestal <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong> forma<br />
más g<strong>en</strong>eralizada y se g<strong>en</strong>ere una mayor<br />
cantidad <strong>de</strong> información.<br />
Se sugirieron tres elem<strong>en</strong>tos básicos para<br />
formu<strong>la</strong>r dictám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> extracción no perjudicial<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>.<br />
• Una evaluación <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> disponible a nivel<br />
nacional y regional, para <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s<br />
globales <strong>de</strong> exportación, por ejemplo<br />
mediante una cuota anual <strong>de</strong> exportación.<br />
• La obligación <strong>de</strong> aplicar p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> manejo <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s administrativas forestales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
8<br />
que se extrae <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> para exportación. Los<br />
p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong>berían <strong>de</strong>mostrar disposiciones<br />
para <strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
unidad forestal y los volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> como<br />
prerrequisito para <strong>de</strong>terminar que <strong>la</strong> exportación<br />
no será perjudicial.<br />
• La explotación <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong>nación forestal y <strong>la</strong>s exportaciones <strong>de</strong><br />
ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser supervisadas comparando<br />
<strong>la</strong>s cifras con <strong>la</strong>s cuotas <strong>de</strong> exportación<br />
globales.<br />
En <strong>la</strong> segunda reunión <strong>de</strong>l Grupo <strong>de</strong> trabajo sobre<br />
<strong>la</strong> <strong>caoba</strong> se acordó que <strong>la</strong> unidad administrativa<br />
forestal es <strong>la</strong> más apropiada para formu<strong>la</strong>r un<br />
dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong> extracción no perjudicial <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>caoba</strong>, y se recom<strong>en</strong>dó que <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l<br />
Apéndice II solo se <strong>de</strong>bería aceptar <strong>la</strong> exportación<br />
<strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s con p<strong>la</strong>nes<br />
<strong>de</strong> or<strong>de</strong>nación, con compon<strong>en</strong>tes específicos<br />
para <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>.<br />
El papel <strong>de</strong> los países importadores<br />
Los países importadores juegan un papel<br />
importante a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> asegurar el cumplimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> los requisitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> CITES para <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong><br />
permisos <strong>de</strong> comercio internacional, a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong><br />
incautar o confiscar cargam<strong>en</strong>tos que llegu<strong>en</strong> a<br />
sus puertos sin <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación correcta, y a <strong>la</strong><br />
hora <strong>de</strong> hacer públicos los niveles <strong>de</strong> comercio.<br />
Algunos países importadores han impuesto<br />
controles nacionales más estrictos que los<br />
exigidos <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción (p. ej. los <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Unión Europea).<br />
Talleres para fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />
implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l Apéndice II<br />
La Organización Internacional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Ma<strong>de</strong>ras<br />
Tropicales (OIMT) co<strong>la</strong>bora estrecham<strong>en</strong>te con <strong>la</strong><br />
CITES para poner <strong>en</strong> práctica <strong>la</strong>s disposiciones<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong>s especies<br />
ma<strong>de</strong>reras. Entre el 18 y el 21 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2004<br />
se celebró un taller sobre el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> capacidad<br />
para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l listado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong><br />
<strong>en</strong> el Apéndice II <strong>de</strong> <strong>la</strong> CITES <strong>en</strong> Pucallpa, Perú<br />
(uno <strong>de</strong> los puntos c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> procesami<strong>en</strong>to y<br />
tránsito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>), con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong>l Instituto<br />
Nacional <strong>de</strong> Recursos Naturales (INRENA)<br />
<strong>de</strong> Perú.<br />
El propósito g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l taller era fom<strong>en</strong>tar y<br />
concebir medidas prácticas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que basar <strong>la</strong><br />
formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> dictám<strong>en</strong>es <strong>de</strong> extracción no<br />
perjudicial que permitan <strong>la</strong> exportación <strong>de</strong><br />
<strong>caoba</strong>. El taller se c<strong>en</strong>tró <strong>en</strong> los principales<br />
países productores <strong>de</strong> <strong>caoba</strong>: Bolivia, Brasil y<br />
Perú. El taller se basó <strong>en</strong> <strong>la</strong> premisa <strong>de</strong> que <strong>la</strong><br />
formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> dictám<strong>en</strong>es sobre extracciones<br />
no perjudiciales es responsabilidad <strong>de</strong> cada país<br />
a título individual, y que los criterios para tal<br />
formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser fijados por cada país. El<br />
taller constituyó un foro <strong>en</strong> el que los países<br />
intercambiaron experi<strong>en</strong>cias anteriores <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
aplicación <strong>de</strong>l Apéndice II y analizaron <strong>la</strong><br />
capacidad <strong>de</strong> los principales estados <strong>de</strong>l área<br />
<strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> para cumplir<br />
eficazm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s obligaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> CITES con<br />
respecto a esta especie. La OIMT publicó un<br />
informe que incluye el cont<strong>en</strong>ido principal y los<br />
resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> reunión (OIMT 2004).<br />
El taller <strong>de</strong> Nicaragua<br />
En vista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones tanto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
14 a reunión <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong> Flora <strong>de</strong> <strong>la</strong> CITES (ver<br />
el Recuadro 1) como <strong>de</strong> <strong>la</strong> 13 a reunión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> CITES, y<br />
aprovechando el éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> reunión <strong>de</strong> Pucallpa,<br />
el Gobierno <strong>de</strong> Nicaragua (el cuarto productor <strong>de</strong><br />
<strong>caoba</strong>) y Fauna & Flora International <strong>de</strong>cidieron<br />
<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r un proyecto para fom<strong>en</strong>tar el manejo<br />
<strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> C<strong>en</strong>troamérica.<br />
El proyecto, titu<strong>la</strong>do <strong>Estado</strong> Actual y Armonización<br />
<strong>de</strong> Procedimi<strong>en</strong>tos para el Aprovechami<strong>en</strong>to<br />
Sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong> Swiet<strong>en</strong>ia macrophyl<strong>la</strong>,<br />
recibió el apoyo <strong>de</strong>l Fondo <strong>de</strong> Especies<br />
Emblemáticas y estaba integrado por dos<br />
compon<strong>en</strong>tes principales: (i) un <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do estudio<br />
para diagnosticar el estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong><br />
Nicaragua y (ii) un taller regional para evaluar <strong>la</strong><br />
situación actual <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> cada país <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
región y establecer una base sobre <strong>la</strong> que<br />
armonizar procedimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r acciones<br />
conjuntas para el <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> especie.<br />
El taller se celebró el 23 y 24 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong><br />
2004 <strong>en</strong> Managua, Nicaragua, y asistieron 35<br />
<strong>de</strong>legados <strong>de</strong> 11 países. La reunión también