Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Tab<strong>la</strong> 21: Distribución diamétrica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> uso múltiple <strong>de</strong> <strong>la</strong> Reserva <strong>de</strong><br />
Biosfera Maya, <strong>en</strong> el <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> El Pet<strong>en</strong>, Guatema<strong>la</strong> (no árb./ha <strong>en</strong> cada<br />
c<strong>la</strong>se diamétrica)<br />
Diámetro a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong>l pecho (cm)<br />
Sector 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80-89 90+ Total<br />
árb./ha<br />
Este 1,02 0,80 0,50 0,25 0,13 0,09 0,10 0,04 0,10 3,02<br />
Noroeste 0,87 0,60 0,56 0,50 0,38 0,28 0,18 0,13 0,21 3,72<br />
C<strong>en</strong>tro 0,93 0,17 0,60 0,17 0,17 0,13 0,17 0,03 0,07 2,43<br />
Media pon<strong>de</strong>rada 0,93 0,59 0,55 0,36 0,27 0,20 0,16 0,09 0,15 3,29<br />
Tab<strong>la</strong> 22: Volum<strong>en</strong> e int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong>l <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> uso<br />
múltiple <strong>de</strong> <strong>la</strong> Reserva <strong>de</strong> Biosfera Maya, <strong>en</strong> el <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> El Pet<strong>en</strong>,<br />
Guatema<strong>la</strong>, 2000-2003<br />
2000 2001 2002 2003<br />
Volum<strong>en</strong> aprovechado (m3 ) 8.851,8 11.632,4 11.731,2 12.972,9<br />
Área aprovechada (ha) 8.762,5 10.707,8 10.659,8 12.990,4<br />
Int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> (m3 /ha) 1,01 1,09 1,10 1,00<br />
Se ha calcu<strong>la</strong>do que <strong>en</strong> estas concesiones <strong>la</strong><br />
<strong>caoba</strong> está pres<strong>en</strong>te con una <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> aproximadam<strong>en</strong>te<br />
3 árb./ha, y <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ses<br />
diamétricas forma aproximadam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> típica J<br />
boca abajo (ver Tab<strong>la</strong> 21). La <strong>caoba</strong> crece <strong>en</strong><br />
bosques con un bajo nivel <strong>de</strong> cobertura (<strong>en</strong>tre 18<br />
y 22 m3 /ha), y se han realizado estudios analíticos<br />
que concluy<strong>en</strong> que <strong>la</strong>s perspectivas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> especie son bu<strong>en</strong>as. Las interv<strong>en</strong>ciones<br />
forestales <strong>en</strong> estos bosques, como <strong>la</strong> disminución<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad, no se consi<strong>de</strong>ran necesarias.<br />
La cantidad total <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> aprovechada <strong>en</strong> El<br />
Pet<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre 2000 y 2003 está indicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong><br />
22. La especie más importante <strong>de</strong> los bosques<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> región <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista comercial ha<br />
sido siempre <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>. Se ha int<strong>en</strong>tado introducir<br />
más especies al mercado para reducir <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>, por lo que ahora se<br />
aprovechan alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 50 especies <strong>la</strong>tifoliadas.<br />
Sin embargo <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> sigue si<strong>en</strong>do el principal<br />
producto <strong>de</strong> estos bosques, ya que constituye<br />
aproximadam<strong>en</strong>te el 30% <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> total <strong>de</strong><br />
ma<strong>de</strong>ra dura extraída.<br />
Requisitos <strong>de</strong>l manejo forestal<br />
El manejo forestal es llevado a cabo por el<br />
CONAP. Hace falta un p<strong>la</strong>n que establezca <strong>la</strong><br />
estrategia g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> manejo forestal para un<br />
periodo <strong>de</strong> tiempo concreto. Los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong>nación se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n sigui<strong>en</strong>do un mo<strong>de</strong>lo<br />
simplificado propuesto por el C<strong>en</strong>tro Agronómico<br />
Tropical <strong>de</strong> Investigación y Enseñanza (CATIE) y<br />
cubr<strong>en</strong> un periodo <strong>de</strong> cinco años.<br />
El p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong> cinco años para bosques<br />
<strong>de</strong> gran tamaño dispone el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
bosques productivos y el trazado <strong>de</strong> mapas <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s áreas que se van a utilizar cada año (áreas<br />
<strong>de</strong> <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> anual o APA) durante esos<br />
cinco años. Por cada área <strong>de</strong> <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong><br />
anual se <strong>de</strong>be e<strong>la</strong>borar un p<strong>la</strong>n operativo anual y<br />
llevar un c<strong>en</strong>so <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s especies <strong>de</strong> interés<br />
comercial. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> cada APA se i<strong>de</strong>ntifican los<br />
árboles que se van a cortar, los que se van a <strong>de</strong>jar<br />
como semilleros y los que se van a conservar<br />
para futuros <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong>s. La int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> ta<strong>la</strong> se ajusta a <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> cada sector<br />
<strong>de</strong>l bosque. Se utiliza un sistema <strong>de</strong> manejo<br />
policíclico, con un manejo <strong>de</strong> rodales irregu<strong>la</strong>r.<br />
A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r el <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong><br />
árboles ma<strong>de</strong>reros, es es<strong>en</strong>cial conservar el<br />
sotobosque. El nivel <strong>de</strong> explotación permitido<br />
<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> reg<strong>en</strong>eración <strong>de</strong>l<br />
bosque. Es necesario promover <strong>la</strong> reg<strong>en</strong>eración<br />
<strong>de</strong> especies que necesitan mucha luz.<br />
Taller regional sobre el manejo <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong><br />
Para conseguir un sistema <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> y viable, <strong>la</strong><br />
distribución por tamaños <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especies <strong>de</strong><br />
interés <strong>de</strong>be pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> típica distribución <strong>en</strong><br />
forma <strong>de</strong> J boca abajo. Las variables que se<br />
utilizan para regu<strong>la</strong>r el <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> son el<br />
diámetro mínimo <strong>de</strong> corta (DMC), el ciclo <strong>de</strong> corta<br />
y <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> ta<strong>la</strong> o <strong>de</strong> corta. El DMC correspondi<strong>en</strong>te<br />
a <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> está <strong>en</strong>tre 55 y 60 cm <strong>de</strong><br />
diámetro a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong>l pecho (DAP). Los ciclos<br />
<strong>de</strong> <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> varían <strong>en</strong>tre 25 y 40 años.<br />
El DMC <strong>de</strong> 55 cm se aplica a <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
or<strong>de</strong>nación con ciclos <strong>de</strong> corta más <strong>la</strong>rgos<br />
(40 años), mi<strong>en</strong>tras que a <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s con ciclos<br />
más cortos (<strong>en</strong>tre 25 y 30 años) se les aplica un<br />
DMC <strong>de</strong> 60 cm para comp<strong>en</strong>sar <strong>la</strong> m<strong>en</strong>or<br />
duración <strong>de</strong>l tiempo <strong>de</strong> rotación.<br />
La máxima int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> ta<strong>la</strong> permitida es un<br />
80%. En este cálculo no se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los<br />
árboles sin pot<strong>en</strong>cial comercial (p. ej. <strong>de</strong>bido a<br />
<strong>de</strong>fectos <strong>en</strong> su forma). La int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> ta<strong>la</strong> se<br />
ajusta <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s circunstancias para<br />
<strong>de</strong>terminar el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> que<br />
se pue<strong>de</strong> autorizar. Para pre<strong>de</strong>cir <strong>la</strong> capacidad<br />
<strong>de</strong> recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie, se utiliza un ritmo<br />
<strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 0,4 cm <strong>de</strong> diámetro por año,<br />
junto con una tasa <strong>de</strong> mortalidad <strong>de</strong> un 1,5% al<br />
año. Si <strong>la</strong> especie se recupera más rápido <strong>de</strong><br />
lo previsto, <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> ta<strong>la</strong> <strong>de</strong>be ser<br />
reducida <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te ta<strong>la</strong> para asegurar que<br />
se aprovecha como máximo un 80% <strong>de</strong> los<br />
árboles <strong>en</strong> pie. En los casos <strong>en</strong> los que <strong>la</strong><br />
proporción <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra recuperable es re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te<br />
baja (p. ej. un 45%), <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> ta<strong>la</strong><br />
se pue<strong>de</strong> ajustar <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong> producción<br />
final sea igual a <strong>la</strong> porción recuperable más un<br />
tercio <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra no recuperable, siempre y<br />
cuando <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad máxima <strong>de</strong> ta<strong>la</strong> no supere<br />
el 80%.<br />
Las activida<strong>de</strong>s forestales incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong> apertura<br />
<strong>de</strong>l dosel superior, <strong>la</strong> conservación <strong>de</strong> árboles<br />
semilleros (idóneam<strong>en</strong>te un 10% <strong>de</strong> los árboles),<br />
cortar lianas <strong>de</strong> los árboles que se van a<br />
aprovechar <strong>en</strong> el futuro, <strong>de</strong> los árboles semilleros<br />
y <strong>de</strong> los árboles que se van a ta<strong>la</strong>r, <strong>la</strong> dispersión<br />
<strong>de</strong> residuos, <strong>la</strong> repob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> áreas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se<br />
ha interv<strong>en</strong>ido (áreas <strong>de</strong> corte, vías <strong>de</strong> extracción,<br />
etc.) y <strong>la</strong> dispersión <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s.<br />
31