Nieuwsbrief 32 (pdf) - Sophia

echerche
28
onderzoek
sophia | n° 32 | 2002
gepoogd de eerder realistische weg te
bestuderen. Onderzoeken vanuit onder
andere cyberfeministisch, technologischdeterministisch
of extreem netutopistisch
perspectief zijn niet of maar in beperkte
mate opgenomen.
Zowel Wajcman als Oldenziel (Wajcman,
1991, Oldenziel, 1995) geven een goed
overzicht van de verschillende visies die
er binnen Vrouwenstudies heersen over
het thema vrouwen, gender en technologie.
In grote lijnen komen die overeen
met het gelijkheids-, verschil- en postmoderne
feminismistisch perspectief.
De gelijkheidsvisie (soms ook het liberaal
feministisch perspectief genoemd)
gaat uit van een achterstandspositie van
vrouwen in het «mannelijke» technologiedomein.
De beleidsvoorstellen die uit
deze onderzoeken voortvloeien zijn het
ondernemen van emancipatorische acties
om vrouwen op gelijk niveau te krijgen.
De verschilvisie (ook soms het radicaal
feministisch perspectief genoemd) stelt
dat vrouwen een positieve bijdrage kunnen
leveren aan technologie die meer
geïntegreerd zou moeten worden in technische
wetenschappen en informatica.
Deze verandering is te bereiken door «het
andere, het vrouwelijke in technologie» in
te brengen en niet door vrouwen op hetzelfde
niveau te krijgen als mannen.
De postmodernistische visie op vrouwen
en technologie bekijkt de mannelijke en
vrouwelijke identiteitsvorming binnen
technologieën, de (wederzijds beïnvloede)
constructie van gender en technologieën.
Er zijn ook een aantal opvallende valkuilen
binnen het onderzoek naar vrouwen,
gender en ICT's. Behalve dat veel
onderzoek over vrouwen gaat en in hun
terminologie stellen dat het om genderonderzoek
gaat, zijn er nog een aantal
valkuilen of beperkingen die in onderzoeken
naar voor komen.
-Denken over vrouwen vanuit een achterstandsvisie
Veel publicaties en beleidsinitiatieven vertrekken
van een liberaalfeministisch perspectief
en daarmee van een achterstandsvisie
op vrouwen en ICT: vrouwen
moeten mee, vrouwen moeten opletten
dat ze de digitale boot niet missen, vrouwen
zijn het slachtoffers in de informatiemaatschappij
etc. Deze uitgangspunten
zijn éénzijdig en stroken vaak niet
met de discussies die over ICT binnen
Vrouwenstudies gevoerd worden. Veel
verklaringen van zo'n studies komen uiteindelijk
bij de studie The Culture of
Technology van Pacey (1983) terecht die
stelt dat technologische ontwikkelingen
omgeven zijn door drie waarden: de virtuositeitwaarde,
de economische waarde
en de gebruikswaarde. De subtekst van
deze waarden zijn voor de eerste waarde
mannelijk en voor de derde waarde vrouwelijk.
Zij gaan bijna altijd uit van een
essentialistisch visie op «vrouwen».
-Het zien van vrouwen als gebruikers
Het achterstandsdenken en het essentialistisch
denken gaat hand in hand met het
gegeven dat -ook vrouwenstudiesonderzoek(st)ers-
vrouwen vaak uitsluitend zien
als gebruikers van ICT's. Dit geeft een
vervormd beeld van de realiteit en reduceert
vrouwen tot objecten van technologieën.
Door hun focus op het gebruik
(her)bevestigen ze opnieuw de marginale
positie van vrouwen en technologie.
Vrouwen zijn zowel gebruikers als producent
van ICT's, het is niet omdat ze
vooral zichtbaar zijn als gebruikers dat
onderzoek zich tot dit domein moet
beperken.
-Wat vrouwen willen versus feministisch
onderzoek
In de literatuurstudie is een duidelijk
onderscheid te zien tussen auteurs die
'vaststellen' en «zeggen wat vrouwen willen»
en auteurs die vanuit een feministische
achtergrond eerder «zeggen hoe het
emancipatorisch werkt of bestaande genderrelaties
kan veranderen». Een voorbeeld
van zo'n dualiteit zijn de games
voor meisjes. In hoeverre moeten producenten
aangemoedigd worden games
te ontwikkelen in een overwegend roze
kleur die als onderwerp huishoudelijke
activiteiten heeft? Hoever willen we dat
er gedaan wordt wat «meisjes willen» (en
ook kopen) of wat empowerend of emanciperend
werkt?
-Het technologisch determinisme en sociaalconstructivisme
De eerste onderzoeken naar vrouwen,
gender en ICT's gebeurden vaak vanuit
een technologisch deterministische visie.
Binnen het technologisch determinisme
werden technologieën beschouwd als de
belangrijkste oorzaken van sociale veranderingen,
daarbij werd verondersteld
dat technologieën neutraal waren en ze de
maatschappij van buitenuit beïnvloeden.
De ontwerpers werden gezien als neutrale
wezens die niet beïnvloed werden
door hun omgeving en persoonlijkheidskenmerken.
Momenteel wordt vooral, maar nog niet
altijd, uitgegaan van een sociaalconstructivistische
visie en voldoen aan de
visie die Flis Henwood heeft op onderzoek
naar de relatie tussen technologie
en gender. Zij zegt dat «beide beschouwd
moeten worden als culturele processen
waarin onderhandelingen, discussie en
transformaties plaatsvinden en waarin de
betekenis van zowel gender als technologie
variabel is. Met behulp van een dergelijk
raamwerk moet aan het licht kunnen
komen hoe gender en technologie
met elkaar interacteren en als zodanig
een scala van subjectieve ervaringen en
activiteiten produceren» (Henwood, 1993
in: Crutzen, 2000). Er zijn onderzoeken
die gaan over de sociale vorming en gevolgen
van ICT's op gender en onderzoeken
die gaan over de invloed van ICT's
op het sociale landschap en gender binnen
dit landschap.
Na het situeren van de belangrijkste concepten
(ICT's, nieuwe media, gender);
het aankaarten van de problemen met
onderzoek naar ICT's in het algemeen
(het is een interdisciplinaire onderzoeksstroming
die nog volop in ontwikkeling
is) en van «vrouwen, gender en ICT's»
onderzoek specifiek, wordt dieper inge-