Afgiftekantoor Brussel X - P910504 - Driemaandelijks ... - Infosteel

info_steel
info_steel_31
Afgiftekantoor Brussel X - P910504 - Driemaandelijks - nummer 31 - 6-7-8-2011
Bureau de dépôt Bruxelles X - P910504 - Trimestriel - numéro 31 - 6-7-8-2011
31

TOT 40 JAAR GARANTIE
Tata Steel verstrekt de langste en meest uitgebreide
garantie op Colorcoat®
Tata Steel levert met Colorcoat HPS200 Ultra®
en Colorcoat Prisma® het meest duurzame
gecoate staal voor gevels en daken dat
momenteel verkrijgbaar is.
Deze materialen voldoen aan de hoogste eisen
van corrosieweerstand (klasse RC5) en UVresistentie
(klasse RU4).
De corrosiebestendigheid en het kleur- en
glansbehoud worden met de Tata Steel
Confidex® Garantie gegarandeerd, inclusief
de snijkanten. Geen verplichte inspecties of
onderhoud zijn vereist.
De ‘total cost of ownership’ van een
gebouw worden door toepassing van Colorcoat
geminimaliseerd. Het is daarom niet voor niets
internationaal het meest gespecificeerde
gecoate staal voor gevels en daken.
Colorcoat is leverbaar in vele standaard
kleuren, metallics en op aanvraag ook in
projectspecifieke kleuren.
Voor meer informatie:
T: +31 (0) 251 492 206 (NL)
T: +32 (0) 70 233 009 (B)
colorcoat.connectioneu@tatasteel.com
www.colorcoat-online.com

infosteel_logo copy.pdf 27/07/2009 12:57:01
editoriaal_éditorial
Tijden veranderen,
net als Infosteel...
Les temps évoluent,
Infosteel aussi…
info_steel 31 - 06/2011
Kwartaalblad voor architectuur en bouwtechnieken,
uitgegeven door Infosteel (België en Luxemburg)
_Revue trimestrielle d’architecture et de génie civil publiée
par Infosteel (Belgique et Luxembourg).
Verantwoordelijke Uitgever_Editeur Responsable:
Philippe Coigné, General Manager
Infosteel vzw_Infosteel asbl
Arianelaan 5 Avenue Ariane
B-1200 Brussel - Bruxelles
t: +32-2-509 15 01 - f: +32-2-511 12 81
info@infosteel.be - www.infosteel.be
BTW-TVA: BE 0406 763 362
Redactie_Redaction:
Hoofdredacteur_rédacteur en chef: Paul Guillaume arch.
Auteurs: Sofie De Vriese, Laure Eggericx,
Guénaëlle Navez, Romain Goffinet, Paul Guillaume.
Correcties_Corrections: Sophie Bermyn,
J. Van den Borre, Bénédicte Van Parys.
Vertalingen_Traductions:
Miles Translations, Brussels - Jos Segaert, Meise
Opmaak_Mise en page: Johnny Van den Borre
Advertenties_Publicité
ADeMAR bvba_sprl, Graaf de Fienneslaan 21
B - 2650 Edegem (Antwerpen)
t: +32-3 448 07 57 - f: +32-3 448 09 57
m: +32-495 29 01 74
w: www.ademaronline.com
Nele Brauers, Managing Director
nele.brauers@ademaronline.com
Guido Godaert, Sales and Back Office
guido.godaert@ademaronline.com
Verspreiding_Diffusion
Gratis voor leden van Infosteel vzw
_Gratuit pour les membres d’Infosteel asbl
Lid worden_Affiliation:
sophie.bermyn@infosteel.be - t: +32-2-509 15 01
Verkoop per stuk_Vente au numéro
e 15 / nummer_numéro (iBTW - TVAc)
e 28 / speciale editie_édition spéciale (iBTW - TVAc)
Oplage_Tirage: 3.500 exemplaren_exemplaires
Copyright 2011 by Infosteel
Alleen de auteurs zijn verantwoordelijk voor de artikels.
De auteur gaat akkoord met publicatie van de toegezonden
documenten. Alle rechten voorbehouden, die
van vertaling en bewerking inbegrepen._Les articles
publiés n’engagent que la responsabilité de leurs
auteurs. Les documents reçus impliquent l’accord de
l’auteur pour libre publication. Tous droits de reproduction,
traduction et adaptation réservés.
ISSN 2032-281X
cover_couverture
schema skischans New Holmenkollen te Oslo.
_schéma du tremplin New Holmenkollen à Oslo.
© Julien De Smedt - JDS Architects
De wereld van de bouw evolueert of beter, is verplicht
te evolueren. De veranderingen in de manier
waarop wordt gefabriceerd, ontworpen, gebouwd
en geïnformeerd, grijpen in versneld tempo plaats.
Drie belangrijke factoren liggen aan de basis van
deze stroming.
De eerste houdt verband met de instabiele conjunctuur.
Sinds 2008 vertoont de economie het profiel
van een roetsjbaan, met steile groeipieken en
diepe dalen. De markten passen zich daaraan aan.
Traditionele segmenten voor het staal, zoals industriële
gebouwen en stockageruimtes vertonen een
dalende trend. Omgekeerd noteren we een stijging
voor andere segmenten, zoals tertiaire gebouwen
(musea, scholen, stations, commerciële galerijen...),
windmolens en burgerlijke bouwkunde.
De tweede factor is de belangrijke plaats die de
thematiek van de duurzame ontwikkeling de voorbije
twee jaar heeft ingenomen. De bekommernis
om het milieu is uitgegroeid tot een onontkoombaar
gegeven bij de realisatie van projecten onder
de vorm van een reeks eisen inzake energieprestaties,
Breeam-, HQE- of Valideolabels, evaluatie van
de koolstofafdruk,...
De derde factor heeft betrekking op de nieuwe
informatie- en communicatietechnieken. Het succes
van sociale netwerken, van draagbare toestellen
en van het mobiel internet,... wijzigen onze
gebruiken.
In deze context van veranderingen wenst Infosteel
in te spelen op de verwachtingen van haar leden
door de dialoog te versterken. Als actor in de
staalbouwsector bent u het best geplaatst om ons
een mening te geven over onze initiatieven inzake
promotie, opleidingen en verspreiding. Om die
reden verzoeken wij u een kleine vragenlijst te willen
invullen via ons magazine (zie bijlage) of onze
website. Wij danken u bij voorbaat voor de tijd die
u er wil aan besteden. Als tegenprestatie beloven
wij rekening te houden met uw opmerkingen,
zodat we onze activiteiten en onze communicatietools
zo goed mogelijk kunnen afstemmen op uw
behoeften.
Le monde de la construction change, ou du
moins, est obligé de changer. Les modifications
dans la façon de fabriquer, de concevoir,
de construire et d’informer, s’accélèrent
aujourd’hui. Trois facteurs principaux sont à
l’origine de ce courant.
Le premier concerne la conjoncture instable. Depuis
2008, l’économie affiche un profil de ‘montagnes
russes’, entre pics de croissance et creux
dépressifs. Les marchés s’adaptent. Des segments
traditionnels pour l’acier tels que les bâtiments
industriels et de stockage sont en forte baisse. A
l’inverse, d’autres, tels que les bâtiments tertiaires
(musées, écoles, gares, galeries commerciales…),
les éoliennes et le génie civil s’inscrivent à la
hausse.
Le deuxième facteur est la place prépondérante
prise par la thématique du développement durable
durant ces deux dernières années. Cette
préoccupation environnementale est devenue une
donnée incontournable des projets sous la forme
d’exigences de performance énergétique, de labellisation
Breeam, HQE ou Valideo, d’évaluation
d'empreinte carbone,...
Le troisième facteur concerne les nouvelles technologies
de l'information et de la communication.
L’émergence des réseaux sociaux, le développement
des périphériques personnels et de l'internet
mobile,... modifient les pratiques.
Dans ce contexte en mutation, Infosteel souhaite
répondre à l’attente de ses membres en renforçant
le dialogue. C’est vous, en tant qu’acteur du secteur
de la construction en acier, qui êtes le mieux
placé pour nous rendre un avis sur nos actions de
promotion, de formations et de diffusion. Pour
cette raison, nous vous invitons à remplir un petit
questionnaire via notre magazine (voir annexe) ou
notre site web. D'avance, nous vous remercions
pour le temps que vous pourrez nous consacrer.
En retour, nous veillerons à prendre vos remarques
en compte afin de faire évoluer au mieux nos activités
et nos outils de communication en fonction
de vos besoins.

inhoud_sommaire
Editoriaal 1 Editorial
Inhoud 2 Sommaire
Agenda 4 Agenda
Boeken 6 Livres
Staalbouwwedstrijd 2011 8 Concours Construction Acier 2011
Het Nebutamuseum 10 Musée Nebuta
Aomori (JA)
Aomori (JA)
‘Uw Regenboog Panorama’ 12 ‘Votre Panorama Arc-en-ciel’
Aarhus (DK)
Aarhus (DK)
Schijnwerpers op Harpa 14 Lumières sur Harpa
Reykjavík (IS)
Reykjavík (IS)
Silowoning 16 Maison Silo
Olomouc (CZ)
Olomouc (CZ)
New Holmenkollen 20 New Holmenkollen
Oslo (NO)
Oslo (NO)
MAS, verborgen staaltje… 28 MAS, un tour de force bien caché…
Antwerpen (BE)
Anvers (BE)
School en sociaal centrum
samen op een brug 34
Ecole et centre social
sur un même pont
Fujian, (CN)
Fujian (CN)
Médiacité, vurig vernieuwend 42 Médiacité, ardente et innovante
Luik (BE)
Liège (BE)
Een sociale woonwijk in de schaduw
van het Justitiepaleis 48
A l’ombre du Palais de Justice,
la cité sociale des minimes
Brussel (BE)
Bruxelles (BE)
Renovatie van de
Schatkamer van de kathedraal van Luik 54
Rénovation du
Trésor de la Cathédrale de Liège
Luik (BE)
Liège (BE)
Voetgangersbrug in Esch-Sur-Alzette 60 Passerelle piétonne à Esch-Sur-Alzette
Esch-sur-Alzette (LU)
Esch-sur-Alzette (LU)
Rives de Clausen 66 Les rives de Clausen
Luxemburg (LU)
Luxembourg (LU)
Leden 72 Membres

Achieving more with bending technology.
www.kersteneurope.com
Wanssum Nederland
programma en inschrijvingen via
programme et inscriptions sur
www.infosteel.be
11.10
2011
Chambre de Commerce, Luxembourg (LU)
Journée Construction Acier 2011
Stolbaudag 2011
Staalbouwdag 2011

Flanders expo, Ghent BE
& 29 / 09 / 2011
www.eurofinish.be
agenda_agenda
StudentenSTAALprijs PROJECT BUILD 2011 2011
De 22-23.09, StudentenSTAALPrijs, Brussels Expo, ingericht Brussel door Infosteel,
is Deze dit jaarlijkse aan zijn vakbeurs tiende editie is een toe. technische De projecten
kunnen update ingediend voor de duurzame worden tot bouw 19.08.2011 van projecten
Info: in utiliteitsbouw, www.infosteel.be multi-residentiëel, publieke
entraal staan
sector en industriebouw. De unieke combinatie
e contenu se rejoignent
‘De van innovaties fonte et bij d’acier standhouders : histoires en onafhankelijke
15.04.2011, seminaries Maison biedt de een la actueel Métallurgie overzicht et de
vécues’
n oppervlakte van 5.000m² (25% groei)
Tot
l’Industrie-MMIL, van systeemoplossingen Liège die bijdragen tot
ctoren: hout, texel en protecve coangs
Deze ecologische tentoonstelling én economische biedt, door efficiëntie. middel van Met op
D-traject Vooruitstrevende en innoverende :
citaten, 23 september verhalen, om films, 15u foto’s, 'Learnshop schilderijen staal' en door symbolische
Infosteel objecten…, gevolgd door een een reis drink. naar het hart van de
live gedemonstreerd
staalindustrie Info: www.projectbuild.be
in het Luikse en in Lotharingen.
nex matchmaking event
Infos : www.mmil.be
Eurofinish 2011
Eurofinish 27-29.09.2011, 2011 Flanders Expo, Gent
27.09.2011 Op EUROFINISH, tot 29.09.2011, 120 exposanten Flanders op Expo, een oppervlakte
vakbeurs van 5.000 voor m², oppervlaktebehandeling
wordt zichtbaar hoe
Gent
Europese
georganiseerd iedere speler in door oppervlaktebehandeling VOM & Artexis. meebouwt
: www.eurofinish.be
aan het omzetten van een wetenschap-
Salon professionnel européen des traitements de surface
Infos
pelijke vinding in een concrete toepassing.
‘Brussel, Het seminarieprogramma de ingenieurs-bouwers’
schenkt dit jaar o.a.
Registreer u nu op / Enregistrez-vous sur
www.eurofinish.be
19.05 aandacht tot 10.10.2011, aan: verftoepassingen CIVA, Brussel in de houtindustrie,
CIVA, oppervlaktebehandelingen VUB en ULB organiseren terug deze te
voor GRATIS toegang tot de beurs / Pour une entrée gratuite au salon Het
Uw persoonlijke code / avec votre code d’enregistrement personnel
tentoonstelling vinden bij alternatieve over erfgoed energiebronnen dat weinig gekend zoals is
1 1 0 0 8 2 0 0 2 8 0 5 1
bij windmolens het brede publiek; en zonnepanelen de bouwkundige en trends engineering
'protective in het Brussels coatings'. Hoofdstedelijk Nieuw dit jaar Gewest is de in De-
de
van
30/05/11 11:02
loop mozone van en de het laatste D-traject twee eeuwen. waar vooruitstrevende
De en innoverende tentoonstelling toepassingen is een reis door live de worden wereld gedemonstreerd.
engineering. Uw Het code parcours voor loopt gratis langs toegang de vele tot
van
grote de beurs werven, na registratie kunstwerken is 1100820028051
en gebouwen die bepalend
Info : www.eurofinish.be
zijn geweest voor Brussel.
De nadruk wordt gelegd op technieken die in
Budabrug te Brussel_Pont de Buda à Bruxelles (1955) België Staalbouwdag uitgevonden of 2011 ontwikkeld werden. In het
© foto_photo Koos Fernhout
deel 11.10.2011. ‘overbruggingen’ Chambre wordt de Commerce de Preflexligger te Luxemburg. en de
Vierendeelligger Op dit tweejaarlijks beschreven. topevenement In het deel voor ‘gebouwen’ de
zijn staalbouwsector gordijngevels in en Luxemburg, prefabconstructies georganiseerd aan de orde.
Didactische door Infosteel, en kunnen interactieve de professionelen hulpmiddelen elkaar (3Dmontages,
ontmoeten, video’s, kennis uitwisselen, kaarten, maquettes, lezingen workshops…)
en de prijsuitreiking maken het van mogelijk de Staalbouwwedstrijd
om een inzicht
volgen
te bijwonen. krijgen in Info: de techniek www.infosteel.be en de werking van een
aantal constructies.
Infos: Opleiding www.civa.be : Eurocode 4 :
Ontwerp en dimensionering van staalbetonconstructies
Steel World 2011
Royale Belge te Watermaal-Bosvoorde_ Royale Belge
Stainless
à Watermael-Boitsfort. Arch. René Stapels - Pierre 29.11 30.11, tot 7,14.12.2011. 01.12.2011, Ingenieurshuis, MECC Maastricht Antwerpen. (NL)
Dufau (1971) © foto_photo AXA
Deze 7de opleiding Stainless bespreekt Steel World de verschillende Conference & aspecten
een platform van het ontwerp voor uitwisseling en de berekening voor het gebruik van
Expo
is
van staal-betonconstructies kwalitatieve roestvast door staal. middel van praktische
Infos: voorbeelden. www.stainless-steel-world.net
Inschrijving via het ‘Technologisch
Staalbouwdag 2011_Journée Construction Acier 2011
Chambre de Commerce, Luxembourg (LU)
Instituut’ van het KVIV.
Info: www.ti.kviv.be
Prix PROJECT Acier BUILD Etudiants 2011 2011
Le 22-23.09, Prix ACIER Brussels Etudiants, Expo, organisé Bruxellespar Infosteel, est
cette Ce salon année professionnel à sa dixième donne édition. une Dossier mise à complet jour
à technique envoyer pour annuelle le 19.08.2011 pour la construction au plus tard. durable
Infos de projets : www.infosteel.be
grands ensembles: bâtiments commerciaux,
industriels, multi-résidentiels et publiques.
‘De La combinaison fonte et unique d’acier d'innovations : histoires des vécues’ exposants
et 15.04.2011, de séminaires Maison indépendants de la Métallurgie offre un et
Jusqu’au
de aperçu l’Industrie-MMIL, actuel des systèmes Liège de solutions qui contribuent
à une propose efficacité un énergétique voyage au et cœur économique. des bas-
L’exposition
sins Avec sidérurgiques le 23 septembre liégeois à 15h et 'Learnshop lorrains, par sur le l'acier' biais
de par citations, Infosteel témoignages, suivi par un drink. films, photographies,
peintures Infos: www.projectbuild.be
et objets symboliques…
Infos : www.mmil.be
Eurofinish 2011
Eurofinish 27-29.09.2011, 2011 Flanders Expo, Gent
27.09.2011 Eurofinish, 120 au 29.09.2011, exposants sur Flanders une surface Expo, d’exposition
professionnel de 5.000 m², européen est le salon des traitements professionnel de
Gent
Salon
surface européen organisé des traitements par VOM de & Artexis. surface.
Infos De nombreux : www.eurofinish.be séminaires abordant les nouvelles
tendances et les derniers développements sont
‘Bruxelles, organisés pendant les ingénieurs toute la durée bâtisseurs’ du salon entre
19.05 autres au de 10.10.2011, séminaires pour CIVA, les Bruxelles secteurs : bois, textiles
CIVA, et protective l’ULB et coatings la VUB organisent et le Innovation cette Seminar exposi-
Le
tion annex sur matchmaking le thème de l’ingénierie event. de la construction
en Nouveau Région cette de Bruxelles-Capitale année est la zone durant et le parcours les deux
derniers démonstrations siècles, un en patrimoine direct d’applications exceptionnel innovantes.
du L'accès grand au public. salon est gratuit pour les
trop
méconnu
L’expo visiteurs invite après à pré-enregistrement voyager dans l’univers avec de votre l’ingénierie
d’enregistrement au travers des personnel grands chantiers, 1100820028051 ouvrages d’art sur
code
et www.eurofinish.be. bâtiments qui ont Eurofinish marqués Bruxelles. ne s'adresse qu'aux
L’accent professionnels est mis du sur secteur. certaines techniques inventées
Infos ou : www.eurofinish.be
développées en Belgique. Dans la partie
‘pontage’ sont ainsi décrits la poutre Preflex et
la Journée poutre Vierendeel. Construction Les murs-rideaux Acier 2011 et les ossatures
11.10.2011. préfabriquées Chambre de sont Commerce décrits dans à Luxembourg. la partie
‘bâtiment’. Ce rendez-vous biennal fait maintenant partie du
De paysage nombreux architectural outils de didactiques notre pays. et C’est interactifs l’occasion
(montages pour les acteurs 3D, professionnels vidéos, cartes, de maquettes, faire connaître et
ateliers…) reconnaître leurs facilitent pratiques. la compréhension des
techniques Infos: www.infosteel.be et du fonctionnement de différents
ouvrages.
Infos: Formation www.civa.be : Constructions mixtes acierbéton,
suivant l’Eurocode 4
Stainless 3,17.10.2011. Steel Wavre World – Hotel 2011 Leonardo.
29.11 Le volet au théorique 01.12.2011, de cette MECC formation Maastricht sera (NL) illustré
Le par 7e des Stainless exemples Steel pratiques World Conference de dimensionnement & Expo est
une d’éléments plateforme structuraux d’échange de bâtiments. pour l’utilisation En fin quali- de la
seconde journée, un nouveau livre technique belge
concernant le calcul d’une structure mixte acier/
béton et édité par Infosteel sera présenté.
Infos: www.infosteel.be

Flanders expo, Ghent BE
27, 28 & 29 / 09 / 2011
www.eurofinish.be
Waar networking,
events en inhoud centraal staan
Où le networking,
les évènements et le contenu se rejoignent
- 120 exposanten op een oppervlakte van 5.000m² (25% groei)
- Seminaries voor de sectoren: hout, texel en protecve coangs
- NIEUW: Demozone en D-traject Vooruitstrevende en innoverende :
toepassingen worden live gedemonstreerd
- Innovaon Seminar annex matchmaking event
Salon professionnel européen des traitements de surface
Registreer u nu op / Enregistrez-vous sur
www.eurofinish.be
voor GRATIS toegang tot de beurs / Pour une entrée gratuite au salon
Uw persoonlijke code / avec votre code d’enregistrement personnel
1 1 0 0 8 2 0 0 2 8 0 5 1

oeken_livres
Bruxelles. Sur les traces des Ingénieurs Bâtisseurs
Brussel. In de voetsporen van de bouwkundig ingenieurs
David Attas, Michel Provost – fr,nl / 26,9 x 20,8 cm / 320p. / ISBN-13: 978-2-930-39139-7
Met deze uitvoerige gids, die de tentoonstelling in het CIVA
begeleidt, ontdekt u via 7 wandelingen de meest merkwaardige
realisaties van ingenieurs van 1900 tot op heden in Brussel. Elk
project wordt beschreven, geïllustreerd en gelokaliseerd op plan.
Vooraanstaande Belgische ontwerpers, materialen, technieken, uitvoeringswijzen,...
worden behandeld in de bijlagen.
Accompagnant l'exposition présentée au CIVA, ce guide exhaustif
propose 7 promenades à la découverte des plus remarquables
réalisations d’ingénieurs, de 1900 à nos jours. Chaque projet est
décrit, illustré et localisé sur plan. Des encarts présentent également
les grands concepteurs belges, les matériaux, les techniques,
les procédés d'exécution…
The World of Footbridges - From the Utilitarian to the Spectacular
Klaus Idelberger, www.ernst-und-sohn.de, en / 192 p. / 21 x 29,7 cm / ISBN 978-3-433-02943-5
Dit referentiewerk inventariseert 85 voorbeelden van voetgangersbruggen
over de hele wereld die gebouwd werden gedurende de
laatste drie jaren. Men vindt er een korte beschrijving van de ligging
en van het structurele schema van elke brug geïllustreerd met
foto's, plannen en gevels.
Livre de référence pour les constructeurs et répertoire de 85
exemples de passerelles construites dans le monde entier durant
les trois dernières décennies. On y retrouve une description brève
de l'emplacement et du système structurel de chaque pont illustré
par des photographies, des plans et des élévations.
Guide de la réhabilitation avec l’acier à l’usage des architectes et des ingénieurs
Pierre Engel, co-édition ArcelorMittal/ConstruirAcier - fr / 464 p. / 20,9 x 30,5 x 4,1cm / ISBN 978-2-725-80017-2
Deze praktische gids voor het renoveren met staal is bestemd voor
architecten, ingenieurs en studenten en levert aan de hand van
talrijke voorbeelden de nodige informatie voor het gebruik van staal
bij de renovatie van gebouwen en de versterking van structuren
welke ook het oorspronkelijk gebruikte materiaal is.
Au travers de nombreux exemples, ce guide pratique destiné aux
acteurs de la construction ainsi qu'aux étudiants, fournit toutes
les informations nécessaires à l'utilisation de l'acier dans la réhabilitation
des bâtiments et la consolidation des structures quels
que soient leurs matériaux constitutifs d'origine et dans le respect
des exigences réglementaires.
Steel Structure Design using FEM
Rolf Kindmann, Matthias Kraus, www.ernst-und-sohn.de - en / 542 p. / 33 x 25 cm / ISBN 978-3-433-02978-7
Dit boek gaat over het ontwerpen van staalstructuren met de eindige-elementenmethode
(EEM). Deze methode is ontwikkeld voor
berekeningen van eerste en van tweede orde in het geval van knik
en kip. Het boek behandelt ook de controle van de instabiliteit volgens
de Eurocode 3 en het bepalen van de elastische en plastische
weerstand van de secties.
Ce livre présente le dimensionnement de structures en acier suivant
la méthode des éléments finis. Cette méthode est décrite à la fois
pour les calculs au premier ordre et pour ceux au second ordre, pour
les cas de flambement et de déversement. L’ouvrage traite également
de la vérification des instabilités suivant l’Eurocode 3, et de la
détermination des résistances élastiques et plastiques des sections.
Coop Himmelb(l)au Complete Works 1968-2010
Michael Mönninger, ed. Peter Gössel – en,fr,de. / 30,8 x 39 cm / 500 p. / ISBN: 978-3-8365-1788-1
Reeds zo'n 50-tal jaren en met een uitzonderlijk professionalisme
begeesterd dit bureau, opgericht door Wolf D. Prix, Helmut Swiczinsky
en Michael Holzer, het hele architecturale landschap met zijn
dynamisch deconstructivistische realisaties in staal. Enkele recente
projecten: het Musée des Confluences te Lyon (FR), het muziekhuis
te Aalborg (DK), de Europese Centrale Bank te Frankfurt (DE), het
internationaal conferentiecentrum te Dalian (CN),…
Depuis près de 50 ans et avec un professionnalisme remarquable, le
groupe fondé par Wolf D. Prix, Helmut Swiczinsky et Michael Holzer,
enflamme le paysage architectural avec des réalisations où l’acier
s’exprime dans un dynamisme déconstructiviste. Parmi les projets
récents : le Musée des Confluences à Lyon (FR), la Maison de la
Musique à Aalborg (DK), la banque centrale européenne à Francfort
(DE), le Centre International de Conférence à Dalian (CN),…

Staalplaat-betonvloeren
Onderdeel van uitdagingen
Holorib
CoffragEs pErdus a quEuE d’arondE
VErLorEn BEkistingEn mEt zwaLuwstaart
®
L’art de construire simplement
Eenvoudig bouwen met stijl
ComFlor 46 ComFlor 51 ComFlor 75 ComFlor 95
Ontwerpprogramma op onze website
www.dutchengineering.nl
T 0031 (0)71-5418923
info@dutchengineering.nl | www.dutchengineering.nl
Coffrages perdus anti-feu à queue d’aronde
•
•
•
•
•
Rapidité et souplesse de mise en œuvre incomparables
Rf > 2 heures sans protection supplémentaire
Possibilité de livraison sur stock
Nombreuses références
Service étude complet
Infosteel y participe
Learnshop sur l’acier
vendredi 23/09
de 15h00 à 17h00 suivi d’un drink
Stand E010 - Palais 4 Brussels Expo
Brandwerende verloren bekistingen met
zwaluwstaartprofiel
•
•
•
•
•
Snelle en gebruiksvriendelijke plaatsing
Brandweerstand > 2 uur zonder bijkomende bescherming
Levering uit voorraad mogelijk
Talrijke referenties
Technische ondersteuning
Enregistrez-vous sur
www.easyFairs.com/PROJECTBUILD-BE
avec le code 706
Infosteel neemt deel
Learnshop staal
op vrijdag 23/09
van 15u00 tot 17u00 gevolgd door een drink
Stand E010 - Paleis 4 Brussels Expo
Registratie via
www.easyFairs.com/PROJECTBUILD-BE
met vermelding van code 706
Rue de Champles 50
B-1301 Bierges
TEL : +32 (010) 24 16 50
FAX : +32 (010) 24 16 56
S.A.
N.V.
www.infosteel.be
www.projectbuild.be
info@dynabat.be - www.dynabat.be

staalbouwwedstrijd 2011
_concours construction acier 2011
Dertien genomineerden
Op 21 juni 2011 vergaderde de jury van de vijfde
Luxemburgse editie van de Staalbouwwedstrijd en
nomineerde dertien projecten. De laureaten worden
bekend gemaakt tijdens de Staalbouwdag 2011 in
het Groot Hertogdom Luxemburg op 11 oktober.
Alle projecten worden gepubliceerd in een speciale
editie van het tijdschrift 'info_steel'. Infosteel dankt
alle deelnemers. Door het succes van de wedstrijd
kwamen talrijke opmerkelijke projecten aan het licht.
Treize nominations
Le 21 juin 2011 le jury de la 5e édition luxembourgeoise
du Concours Construction Acier a nominé
treize projets. Les lauréats seront révélés lors de
la Journée Construction Acier 2011 au Luxembourg
le 11 octobre 2011. Tous les projets seront
présentés dans une édition spéciale du magazine
'info_steel'. Infosteel remercie tous les participants
au concours. Le succès enregistré a permis de révéler
de nombreux projets remarquables.
A001 A003 A007 A008 AC006
B002 B005 C011 C013 C016
C019 D001 E002
A001 - Gare Belval Université - Esch-Belval - © Foto_Photo : Radia Rante
A003 - Pavillon Madeleine - Kayl - © Foto_Photo : Linda Blatzek Photography (DE)
A007 - Syrdall Schwemm - Niederanven - © Foto_Photo : C.N.I. Syrdall Schwemm
A008 - Wäschbuer ‘Am Kundel’ - Grevenmacher - © Foto_Photo : steve troes fotodesign
AC006 - Auvent du Sidor - Leudelange - © Foto_Photo : CW-Photographie (Christof Weber)
B002 - Immeuble Urbain - Luxembourg - ©Foto_Photo : Gilles Martin
B005 - Paravent Maison Welter-Kayser - Biwer - © Foto_Photo : steve troes fotodesign
C011 - Tranformation du Cercle Municipal - Luxembourg - © Foto_Photo : CW-Photographie (Christof Weber)
C013 - CCK - Centre de presse - Luxembourg Kirchberg - © Foto_Photo : Pol Weydert (SGI Engineering)
C016 - Bâtiment ARTUR - Esch-sur-Alzette - © Foto_Photo : Radia Rante
C019 - CCK - Salle de conférences avec foyer - Luxembourg Kirchberg
D001 - Passerelle pour piétons Gaalgebierg - Esch-sur-Alzette - © Foto_Photo : steve troes fotodesign
E002 - Pavillon Shangaï - Shangaï (Chine) - © Foto_Photo : Hermann & Valentiny

staalbouwwedstrijd 2011
_concours construction acier 2011
Dertien genomineerden
Op 21 juni 2011 vergaderde de jury van de vijfde
Luxemburgse editie van de Staalbouwwedstrijd en
nomineerde dertien projecten. De laureaten worden
bekend gemaakt tijdens de Staalbouwdag 2011 in
het Groot Hertogdom Luxemburg op 11 oktober.
Alle projecten worden gepubliceerd in een speciale
editie van het tijdschrift 'info_steel'. Infosteel dankt
alle deelnemers. Door het succes van de wedstrijd
kwamen talrijke opmerkelijke projecten aan het licht.
Treize nominations
Le 21 juin 2011 le jury de la 5e édition luxembourgeoise
du Concours Construction Acier a nominé
treize projets. Les lauréats seront révélés lors de
la Journée Construction Acier 2011 au Luxembourg
le 11 octobre 2011. Tous les projets seront
présentés dans une édition spéciale du magazine
'info_steel'. Infosteel remercie tous les participants
au concours. Le succès enregistré a permis de révéler
de nombreux projets remarquables.
A001 A003 A007 A008 AC006
B002 B005 C011 C013 C016
C019 D001 E002
A001 - Gare Belval Université - Esch-Belval - © Foto_Photo : Radia Rante
A003 - Pavillon Madeleine - Kayl - © Foto_Photo : Linda Blatzek Photography (DE)
A007 - Syrdall Schwemm - Niederanven - © Foto_Photo : C.N.I. Syrdall Schwemm
A008 - Wäschbuer ‘Am Kundel’ - Grevenmacher - © Foto_Photo : steve troes fotodesign
AC006 - Auvent du Sidor - Leudelange - © Foto_Photo : CW-Photographie (Christof Weber)
B002 - Immeuble Urbain - Luxembourg - ©Foto_Photo : Gilles Martin
B005 - Paravent Maison Welter-Kayser - Biwer - © Foto_Photo : steve troes fotodesign
C011 - Tranformation du Cercle Municipal - Luxembourg - © Foto_Photo : CW-Photographie (Christof Weber)
C013 - CCK - Centre de presse - Luxembourg Kirchberg - © Foto_Photo : Pol Weydert (SGI Engineering)
C016 - Bâtiment ARTUR - Esch-sur-Alzette - © Foto_Photo : Radia Rante
C019 - CCK - Salle de conférences avec foyer - Luxembourg Kirchberg
D001 - Passerelle pour piétons Gaalgebierg - Esch-sur-Alzette - © Foto_Photo : steve troes fotodesign
E002 - Pavillon Shangaï - Shangaï (Chine) - © Foto_Photo : Hermann & Valentiny

cultuur_culture
in 't kort_en bref
10
Nebuta-no-ie Warasse
1-1-1 Yasukata Aomori, Aomori (JA)
Plaats_Localisation
City of Aomori (JA)
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
Molo Design, Vancouver (CA)
Architect_Architecte
d/dt Arch, Frank la Rivière Architects, Tokyo (JA)
Uitvoerend architect_Architecte d’exécution
Kanebako Structural Engineers, Tokyo (JA)
Studiebureau_Bureau d'études
JV Kajima / Fujimoto / Kurahashi Construction (JA)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Paul Guillaume
Foto's_Photos: Molo Design, Shigeo Ogawa
Het Nebutamuseum
Begin augustus vindt in de stad Aomori, in het
uiterste noorden van het eiland Honshu, het ‘Nebutafestival’
plaats, een van de meest populaire
optochten van Japan.
Een moment van ontlading na de aardbeving van
11 maart. De verlichte praalwagens ‘Nebuta’ trekken
bij het vallen van de avond naar zee. Deze
enorme papieren lantaarns zijn 10 m breed en 6 m
hoog. Ze zijn rijkelijk versierd met toverachtige
taferelen, helden en animistische demonen.
Dit jaar beschikken de reuzen van papier en lichtjes
over hun museum van 4.739 m 2 , gewijd aan
de culturele en ambachtelijke aspecten van het
feest. Het aan drie kanten beglaasde gebouw met
zijn stalen structuur is geïnspireerd op de flexibiliteit
en het schemerdonker van de traditionele Japanse
huizen. Op de verdieping bevinden zich een
multifunctionele ruimte, tentoonstellingsruimte,
Musée Nebuta
Début août, le ‘Nebuta festival‘, l’un des carnavals
les plus populaires au Japon, parade dans la ville
d’Aomori, à l'extrême nord de l’île d’Honshu.
Parenthèse de catharsis après le séisme du
11 mars, les chars lumineux ‘Nebuta’ défilent à
la tombée de la nuit vers la mer. Ces énormes
lanternes de papier atteignent 10 m de large et
6 m de haut. Ils sont somptueusement décorés de
scènes fantasmagoriques, de héros et de démons
animistes.
Cette année, les géants de papier et de lumières
possèdent leur musée de 4.739 m 2 dédié aux aspects
culturels et artisanaux de la fête.
Entièrement vitré sur trois côtés, le bâtiment à ossature
métallique s’inspire de la flexibilité et de la
pénombre des maisons traditionnelles japonaises.
Salles polyvalente et d’exposition, atelier, boutique,
restaurant et théâtre à l’étage, sont délimités

atelier, winkel, restaurant en theater, begrensd
door schuifwanden en lichtdoorlatende schermen
in verzinkt staal.
Aan de buitenkant worden de gevels gevormd
door een scherm van 800 stalen latten ontworpen
als een gordijn met flexibele lamellen. Het vermiljoen
gelakte staal heeft hetzelfde spiegelende en
wisselende effect als Japanse 'Urushi-lak’ en dient
als achtergrond voor het ‘chaotische’ van de omgeving.
Het scherm omsluit een gang rondom het
gebouw die is ontworpen als een drempel tussen
de stedelijke omgeving buiten en het mythische en
overweldigende universum binnen. Elk lint is 12 m
lang, 30 cm breed en 9 mm dik en buigt en wringt
zich afhankelijk van lichtinval, uitzicht en passage.
De linten werden in het atelier met de hand vormgegeven
op basis van foto’s van de uiteindelijke
maquette en bij plaatsing afgesteld op een profiel
met verschillende bevestigingspunten.
par des cloisons coulissantes et des claustras
translucides en acier galvanisé.
A l’extérieur, les façades sont constituées d’un
écran de 800 lattes d'acier conçu comme un
rideau à lamelles flexibles. L’acier laqué vermillon
offre l’aspect miroitant changeant de la laque
japonnaise ‘urushi’ et sert de toile de fond au
‘chaos’ de l’environnement. L’écran délimite une
coursive périphérique conçue comme un seuil entre
l’espace urbain et un univers intérieur mythique
et exubérant. Chaque ruban de 12 m de long,
30 cm de large et 9 mm d’épaisseur se plie et se
tord en fonction des besoins de lumière, de vue et
de passage. Le profilage est réalisé manuellement
en atelier sur base des photos de la maquette
finale et réglé, à la pose, sur un profil de fixation
multipoint.
Meer info_Plus d'infos: www.infosteel.be/links
11

cultuur_culture
in 't kort_en bref
12
ARoS Aarhus Kunstmuseum
Aros Allé 2, Aarhus (DK)
Plaats_Localisation
Aarhus Kommune (DK)
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
ARoS, Realdania, Aarhus Kommune (DK)
Directievoerder_Maîtrise d'oeuvre
Studio Olafur Eliasson, Berlin (DE)
Architect_Architecte
Niras, Aarhus (DK)
Studiebureau_Bureau d'études
GSK-Glas Statik Konstruktion, Haltern (DE)
Heinrich Rohlfing, Niedermehnen (DE)
Jorton, Aarhus (DK)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Juul & Nielsen Vest, Lystrup (DK)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Paul Guillaume
Foto's_Photos: Studio Olafur Eliasson,
Realdania, Helle Arensbak, Ole Hein Pedersen
‘Uw Regenboog Panorama’
‘Your Rainbow Panorama’, versmelting van
kunst en architectuur, is een panoramische
loopbrug van de Deens-IJslandse kunstenaar
Olafur Eliasson die op het dakterras van het
kunstmuseum ARoS in Denemarken troont. Deze,
in de lente geopende, stalen cirkel met een
diameter van 52 m is een transparante 150 m
lange galerij ontworpen als kleurencirkel. In dit
‘optische instrument’, opgehangen tussen hemel
en aarde, loopt de bezoeker door de sferen
van het zonnespectrum zoals in een regenboog.
Heel de stad neemt deel aan deze visuele en
sensorische ervaring die de gewone manier van
kijken en bewegen in de war brengt.
De loopbrug met een doorsnede van 3 x 3 m
wordt ondersteund door 12 kolommen van
3,5 m hoogte. Het geheel van 140 ton staal
rust op een structuur van verdeelbalken van
100 ton, op vier punten bevestigd op het
‘Votre Panorama Arc-en-ciel’
Fusion d'art et d'architecture, ‘Your Rainbow
Panorama’ est une passerelle panoramique
de l’artiste dano-islandais Olafur Eliasson qui
couronne le toit-terrasse du musée d’art ARoS
au Danemark. Inauguré au printemps dernier,
l’anneau d’acier de 52 m de diamètre forme une
galerie transparente de 150 m de long conçue
en cercle chromatique. Dans cet ‘instrument
optique’ suspendu entre ciel et terre, le visiteur
traverse les ambiances du spectre solaire comme
au sein d'un arc-en-ciel. Toute la ville participe
à cette expérience visuelle et sensorielle qui
bouscule les habitudes confortables de voir et de
se mouvoir.
La passerelle d’une section de 3 x 3 m est
soutenue par 12 colonnes de 3,5 m de haut.
L’ensemble de 140 tonnes d’acier repose sur un
réseau de poutrelles de répartition de 100 ton-

estaande dak. De structurele gelaagde beglazing
bestaat uit 116 gebogen panelen van
2 x 12 mm in 58 kleurschakeringen met tot 6
gekleurde tussenfolies.
Een gleuf aan de zijkant van het stalen dak en
de stalen vloer zorgt voor natuurlijke ventilatie
en kunstlicht. Deze zijdelingse lichtstrook benadrukt
de hardnekkigheid van het menselijk
netvlies dat het wit van het plafond en de
vloer in de complementaire kleur van de glazen
wand doet zien. ’s Nachts vormt de perifere
verlichting een stralende lichtkring die boven
de stad uitsteekt.
nes, fixé en 4 points sur la toiture existante. Le
vitrage feuilleté structurel est constitué de 116
panneaux courbes de 2 x 12 mm en 58 tonalités
comportant jusqu’à 6 films intercalaires colorés.
La toiture et le tablier en acier sont bordés
d’une gaine qui assure la ventilation naturelle
et l’éclairage artificiel. Cette bande latérale de
lumière accentue la persistance rétinienne du
spectateur lui faisant percevoir la blancheur
du plafond et du sol dans la couleur complémentaire
de la paroi vitrée. De nuit, l’éclairage
périphérique forme un halo rayonnant dominant
la ville.
Meer info_Plus d'infos: www.infosteel.be/links
Het project zal binnenkort worden aangevuld
met ‘The ARoS Prism’, een sferisch observatorium
in roestvrij staal ingelegd met glazen
prisma’s die de zichtbare beweging van de zon
omzetten in lichtbundels op de koepel.
Le projet sera prochainement complété par ‘The
ARoS Prism’, un observatoire sphérique en acier
inoxydable incrusté de prismes de verre transformant
le mouvement apparent du soleil en
faisceaux lumineux sur la coupole.
13

cultuur_culture
in 't kort_en bref
14
Ingólfsgarður 101, Reykjavík (IS)
Plaats_Localisation
Austurhöfn-TR / East Harbor Project, Reykjavík (IS)
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
HLA-Henning Larsen Architects, Copenhagen (DK)
Batteriid Architects, Hafnarfjordur (IS)
Architect_Architecte
Studio Olafur Eliasson, Berlin (DE)
Gevel design_Façade design
ArtEngineering, Oberaichen (DE)
Ramboll Group, Copenhagen (DK)
EFLA Consulting Engineers, Reykjavík (IS)
Studiebureau_Bureau d'études
HXSS-Zhejiang Hangxiao Steel Structure,
Hangzhou (CN)
Staalbouwer_Constructeur métallique
IAV - IPC (Iceland Prime Contractor), Reykjavík (IS)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Paul Guillaume
Foto's_Photos: Sarah Ackerman, Kristján Kristinsson,
Cat Adams, Denis Druart
Schijnwerpers op Harpa
Harpa, het internationale congrescentrum dat
onderdak biedt aan het symfonieorkest en de
opera van IJsland, werd op 20 augustus officieel
geopend ter gelegenheid van de ‘Cultuurnacht’
van Reykjavik.
De gevels zijn een creatie van kunstenaar Olafur
Eliasson. Ze verheerlijken het licht van een land
waar het de eerste zomermaanden dag en nacht
licht is, en waar het noorderlicht de bijna permanente
schemering van de winter verheldert.
Een rooster van 2.500 ton staal, bezaaid met
veelvlakken van gekleurd glas, werkt als een
caleidoscoop die hemel, zee en stad weerkaatst.
De regenboogeffecten variëren naargelang van
het standpunt en het licht. Ze geven een aura
van onstoffelijkheid aan het gebouw, een unieke
constructie aan de kust van de Noord-Atlantische
oceaan.
Lumières sur Harpa
Harpa, le centre international de conférences
qui abrite l'Orchestre symphonique et l'Opéra
d'Islande, a été inauguré officiellement ce 20
août à l’occasion de la’ Nuit Culturelle’ de
Reykjavík. Les façades élaborées par l’artiste
Olafur Eliasson, exaltent la lumière d’un pays
où il fait continuellement jour les premiers mois
d’été et où les aurores boréales illuminent un
crépuscule quasi permanent en hiver.
Une grille de 2.500 tonnes d’acier, à facettes
multiples parsemées de verres colorés, compose
un jeu kaléidoscopique de reflets du ciel,
de la mer et de la ville.
Ces effets irisés et changeants selon l’angle de
vue et l’éclairement dématérialisent le bâtiment
qui s’élève, solitaire, au bord de l’océan Atlantique
Nord.
L’enveloppe flamboyante est le fruit des recher-

De schitterende gevel is het resultaat van het
onderzoek van de IJslandse architect en ingenieur
Einar Thorsteinn op het gebied van de geometrische
kristallografie. Hij heeft een ‘quasi brick’ module
ontworpen die verwijst naar quasikristallen
met vijfvoudige symmetrie, zoals ze in 2009 in hun
natuurlijke vorm zijn ontdekt. Dit geprefabriceerde
element is een polyeder met 12 vlakken, waarvan
de verticale vlakken van 60 à 80 cm breed tot
plusminus 2 m hoog zijn uitgerekt. Zijn vastgeboute
ribben zijn holle vliegervormige profielen waarin
een led-verlichting is geïntegreerd.
De zuidelijke gevel, 43 m hoog, bestaat uit duizend
van die modules. Ze vormen een onafhankelijke
dubbele schil die het dak ondersteunt. De
andere gevels en het dak zijn bekleed met een
maaswerk waarvan het geometrische principe is
herleid tot bolle vijf- en zeshoeken.
ches en cristallographie géométrique menées
par l’architecte et ingénieur islandais Einar
Thorsteinn. Il a mis au point un module dénommé
‘quasi brick’ en référence aux quasi-cristaux
à symétrie d'ordre 5, découverts sous forme naturelle
en 2009. Cet élément préfabriqué est un
polyèdre à 12 faces dont les parois verticales
de 60 à 80 cm de large sont étirées sur environs
2 m de haut. Ses arêtes boulonnées sont
des tubes creux à section en forme de quadrilatère
cerf-volant où s’intègre un éclairage Led.
Un millier de ces modules composent la façade
sud, haute de 43 m. Ils forment une enveloppe
double peau indépendante qui supporte la
toiture. Les autres façades et la couverture sont
revêtues d’une maille où le principe géométrique
est réduit en pentagones et hexagones
convexes.
Meer info_Plus d'infos: www.infosteel.be/links
15

wonen_résidentiel
in 't kort_en bref
16
ul.Polská 7, Olomouc (CZ)
Plaats_Localisation
Barbora & Radim Králíkovi, Olomouc (CZ)
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
Tomáš Pejpek,
Szymon Rozwałka-C+HO_aR architekti,
Olomouc (CZ)
Architect_Architecte
Statika Olomouc-Daniel Lemák, Olomouc (CZ)
Studiebureau_Bureau d'études
Moravské montáže, Ostrava-Vítkovice (CZ)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Tekst_Texte: Paul Guillaume
Foto's_Photos: Milan Jaros, Karel Šanda,
Pejpek-Rozwalka
Silowoning
De woning is bovenop een niet meer in gebruik
zijnde graansilo uit 1943 ‘geplaatst’.
Dit arendsnest van 260 m 2 op 30 m hoogte biedt
een panoramisch uitzicht over het historische
centrum van de Tsjechische stad Olomouc met de
bergen van Moravië op de achtergrond.
Om voor de hand liggende redenen, zoals beperking
van overbelasting, gemakkelijkere realisatie
en sterkte is de nieuwe constructie een stalen
geraamte (38 ton) van staalkwaliteiten S235JR en
S355J0. De staalplaatbetonvloer van 10 en 12 cm
dikte bestaat uit Cofrastra 40-platen op HEB 100
en 120-profielen met verbindingsdeuvels
Hilti X-HVB95 van verzinkt staal.
De architectuur doet denken aan 'Delirious New
York' van Koolhaas en is opgedeeld in verschillende
ruimten die door een lift verbonden zijn.
Maison Silo
La résidence est ‘posée’ au sommet d’un silo à
grains désaffecté datant de 1943.
Ce nid d'aigle de 260 m 2 , perché à 30 m, offre
une vue panoramique sur le centre historique de la
ville tchèque d’Olomouc avec en toile de fonds, les
montagnes de Moravie.
Pour des raisons évidentes de limitation de
surcharge, de facilité de mise en œuvre et de
résistance, la nouvelle construction est une ossature
d’acier (38 tonnes) en nuances S235JR et
S355J0. Les planchers collaborants de 10 et 12 cm
d’épaisseur, sont constitués de tôles Cofrastra 40
posées sur des profilés HEB 100 et 120 équipés de
connecteurs de cisaillement Hilti X-HVB95 en acier
galvanisé.
L’architecture rappelle 'Delirious New York' de
Koolhaas et se fragmente en espaces distincts
connectés par l’ascenseur.

Op de begane grond is de hal ingericht in een
bijgebouw van de silo. De gestripte ruimte is nu
een grote ontvangstruimte met een gastenverblijf
op de mezzanine.
Au rez-de-chaussée, le hall d’entrée occupe une
annexe du silo. Le volume dépouillé devient un
vaste atrium d’accueil où une mezzanine abrite un
logement d’hôtes.
Meer info_Plus d'infos: www.infosteel.be/links
Op 10 m hoogte is een oude vloerplaat doorgezaagd
en ingericht als hangende tuin, die vanaf de
straat onzichtbaar is.
24 m hoog bevindt zich het eerste woonniveau op
het voormalige dak van de silo. De open leefruimtes
beslaan twee verdiepingen en zijn doorkruist
met balken, loopbruggen en mezzanines. De
ruimte is voorzien van veel glas en heeft een lang
hoekterras op het noorden en een groen dakbalkon
op het zuiden.
Op 30 m ten slotte bevindt zich het slaapgedeelte,
een losstaand en overgedimensioneerd blok. Dit
hagelwitte, overhangende blok wijst op de radicale
metamorfose die het gebouw onderging.
A 10 m de haut, une ancienne dalle est découpée
et aménagée en jardin suspendu invisible de la
rue.
A 24 m de hauteur, le premier niveau d’habitation
occupe l’ancien toit du silo. Les lieux de séjour
bénéficient d’un volume ouvert à double étage
sillonné de poutres, passerelles et mezzanines.
L’espace est largement vitré avec une longue
terrasse d’angle au nord et un balcon-toiture verte
au sud.
Enfin, à 30 m, la zone nuit apparaît comme un
bloc indépendant surdimensionné. Implanté en
porte à faux et d’une blancheur éclatante, il signale
la radicalité de la métamorphose.
17

Constructions mixtes
acier-béton, suivant
l’Eurocode 4
La construction mixte acier-béton est de plus en plus courante dans le domaine
du génie civil. On peut dire, par exemple, que la très grande majorité des ponts
de moyenne portée recourt à la solution mixte acier-béton. Dans le domaine
des bâtiments, l’usage d’éléments mixtes (dalles, poutres et poteaux) conduit
souvent à des solutions constructives économiques. Ce procédé de construction
présente, de plus, de nombreux avantages, tels que la légèreté,
la rapidité d’exécution sur chantier, l’encombrement
réduit, la bonne résistance au feu, etc.
L’Eurocode 4 sera particulièrement utile en Belgique
dès lors qu’aucune norme nationale n’a jamais existé
dans ce domaine.
Formation en 2 journées :
3 et 17 octobre 2011
à Wavre
Le volet théorique de cette formation sera illustré par des exemples pratiques
de dimensionnement d’éléments structuraux de bâtiments. En fin de la seconde
journée, le nouveau livre ‘Construction mixte’ , le premier d’une série de guides
édités par Infosteel, sera présenté.
Public cible : bureaux d’étude, architectes, étudiants, enseignants.
Organisé par Infosteel en partenariat avec :
Infos, prix et inscriptions: www.infosteel.be/eurocode4
Eurocode 4 : Ontwerp en dimensionering van
staal-betonconstructies
Staal-betonconstructies worden steeds vaker toegepast,
zowel in de burgerlijke bouwkunde (voor
bruggen van middellange overspanningen) als
in gebouwen (voor vloerplaten, balken en kolommen).
Staal-beton biedt vaak de beste technische
en meest economische oplossing omwille van zijn
lichtheid, van zijn compactheid en omwille van de
snelle uitvoeringstechnieken.
Opleiding in 3 halve dagen:
30/11, 7 en 14/12/ 2011
te Antwerpen
Deze module zal de verschillende aspecten van het ontwerp en de berekening
van staal-betonconstructies bespreken door middel van praktische
voorbeelden.
Georganiseerd door TI-KVIV in partnership met :
Info en inschrijving: www.ti.kviv.be/10AKCEUROCYCLUS

BE_staalbeton2.indd 38
192 kNm
Voorintekenprijs
Prix de lancement
14/05/2011 18:10:06
-20%
14/05/2011 18:11:11
Nieuwe publicatie: Staal-betonconstructies
in de nieuwe reeks: Handboeken staalconstructies
Dit boek handelt over en becommentarieert de rekenregels van Eurocode 4,
van toepassing op staal-betonconstructies.
Hoofdstuk 1 beschrijft de bijzonderheden van staal-betonconstructies en
behandelt de algemene principes met betrekking tot het berekenen en het
uitvoeren van verschillende types van samenstellende elementen in gebouwen:
staal-betonliggers, staalplaat-betonvloeren, staal-betonkolommen en
staal-betonverbindingen.
De hoofdstukken 2 tot 5 behandelen in detail de berekening van deze
elementen bij normale temperatuur en bij brand. De rekenmethoden en
toepassingsregels zijn conform NBN EN 1994-1-1 en NBN EN 1994-1-2. Ze
worden uiteengezet in een groot aantal uitvoerig gedocumenteerde rekenvoorbeelden.
Hoofdstuk 6 geeft een volledige berekening van de staal-betonconstructie
van een bioscoopcomplex opgericht te Rotterdam.
Door zijn vorm en zijn inhoud vormt dit boek een zeer nuttig hulpmiddel
voor studiebureaus en controlebureaus evenals een gids voor alle betrokkenen
in de bouwwereld.
Prijs: 87,50 EUR inclusief btw. Voorintekenprijs: tot 30/9/2011 -20% (bovenop
de eventueel gebruikelijke infosteel-ledenkorting)
Info en bestelling: www.infosteel.be
Nouvelle publication : Construction mixte
dans la nouvelle série : Guides de construction métallique
Dans ce livre , les règles de calcul de l’Eurocode 4, applicables aux constructions
mixtes acier-béton, sont présentées et commentées.
Au chapitre 1, on décrit les particularités de la construction mixte et on dégage
les principes généraux régissant la conception et l’exécution des divers
types d’éléments constitutifs des bâtiments: poutres mixtes, planchers mixtes,
poteaux mixtes et assemblages mixtes.
Les détails du dimensionnement de ces éléments, tant à température ordinaire
qu’en situation d’incendie, sont respectivement exposés aux chapitres 2 à 5.
Les méthodes de calcul et les règles d’application sont conformes aux normes
belges NBN EN 1994-1-1 et NBN EN 1994-1-2. Elles sont mises en oeuvre dans
un grand nombre d’exemples très largement documentés.
Le calcul complet de l’ossature mixte d’un complexe de cinéma érigé à Rotterdam
fait l’objet du chapitre 6.
Par sa forme et son contenu, ce livre constitue un outil fort utile pour les praticiens
des bureaux d’études et des bureaux de contrôle ainsi qu’un guide pour
tous les intervenants dans la chaîne de la construction.
Prix : 87,50 EUR tva incluse - Prix de lancement : jusqu’au 30/9/2011 -20% (en
plus des éventuelles réductions habituellement accordées aux membres
d’Infosteel). Infos et commande : www.infosteel.be
f u
N Rd
N A pl,Rd
N E,Rd
N C,Rd
1
2
N C,Rd
= N D,Rd
E
ME,Rd
B
Mpl,Rd
C
D
M max,Rd
M Rd
M D,Rd
= M max,Rd
1
f N D,Rd
=
2
f
f
f
–
– –
+ +
A B C
D
N pl,Rd
N C,Rd = A c
a cd
h n
A c a cd
M pl,Rd Mpl,Rd MD,Rd
fsd
fsd
fsd
sd
yd
fyd fyd fyd
af cd afcd
– –
afcd
–
afcd
h n
1
=
2
W pc
a f cd
+ W pa
f yd
+ W ps
f sd
f 1264 73,1 / 18 deuvels
f ,o a yd Rd
f 1264 73,1 / 18 deuvels
f ,o a yd Rd
n A f A f / P 1264 207 / 73,1 1471 / 73,1
21 deuvels
P 0,8 73,1 58,5 kN
f ,i a yd s sd Rd
n A f A f / P 1264 207 / 73,1 1471 / 73,1 21 deuvels
P 0,8 73,1
58,5 kN
V 17 73,1 4 58,5 1477 kN 1471 kN
P 0,8 73,1 58,5 kN
V 17 73,1 4 58,5 1477 kN
1471 kN
Rd
Rd
P Rd
L/2
f ,i a yd s sd Rd
Rd
q d = 39 kN/m
A s
1264 kN
1471 kN
1471 kN 1264 kN
µ
d
M-N
9 m 9 m
A B C D
299 kNm
h sc
A
M A,Rd
N pl,Rd
B
N B,Rd
M B,Rd M pl,Rd
299 kNm
1264 kN 207 kN
1264 kN
18
21
21
18
aantal deuvels
C
B
B
M C,Rd
M B,Rd M pl,Rd
Auteurs: René Maquoi, Rik Debruyckere, Jean-François Demonceau, Lincy Pyl.
Uitgever/Editeur: Infosteel - 208 pag. / 210 x 297mm / hard cover
BE_staalbeton2.indd 1 14/05/2011 18:25:29

sport_sports
Skischans
van Holmenkollen
Tremplin de ski
d’Holmenkollen
in detail_en détail
20
Holmenkollbakken
Kongeveien 5, Oslo (NO)
Plaats_Localisation
Oslo Kommune Idrettsetaten, Oslo (NO)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
JDS Architects, Copenhagen (DK), Oslo (NO),
Belo Horizonte (BR), Brussels (BE)
Architect_Architecte
Norconsult, Sandvika (SE)
F. Kosche, Oslo (NO)
Studiebureau_Bureau d’études
Bygganalyse, Oslo (NO)
Controlebureau_Bureau de contrôle
Tronerud, Hønefoss (NO),
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Lecor Steel, Kungälv (SE)
Janson, Kleszczów (PL)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Tekst_Texte: Paul Guillaume
Foto’s_Photos : JDS Architects, Stian Lysberg (Solum),
Marco Boella (Oslo Kommune), Beth Ann Nyssen,
Niklas Bayrle, Tekla, Vanderwilts
Skischansen behoren tot de mediatieke symbolen
van de grote hedendaagse wereldspektakels. In
dat opzicht worden ze ingezet bij de ontwikkeling
en marketing op sportief, toeristisch en stedelijk
vlak. Hun architectuur, in uitzonderlijke natuurlijke
sites in scène gebracht, speelt er een hoofdrol. Architectuur
is voorpaginanieuws bij de skischansen
van Zaha Hadid in Innsbrück (AT, 2001),
m2r-architecture in Klingenthal (DE, 2006) en
terrain:loenhart&mayr in Garmisch-Partenkirchen
(DE, 2008)...
Toen de stad Oslo een internationale wedstrijd
uitschreef om een nieuwe 'grote K-120'-schans te
bouwen ter gelegenheid van de wereldkampioenschappen
Noords skiën 2011, beloofde de concurrentie
dan ook bits te worden.
De inzet was de heropbouw van de beroemde
skischans van Holmenkollen. Dit Noors en internationaal
embleem van het skispringen, torent reeds
Les grands tremplins de ski sont des icônes médiatisées
de spectacles de masse. A ce titre, ils
sont utilisés comme outils de développement et
de marketing sportif, touristique et urbanistique.
Leur architecture joue un rôle de premier plan et
est mise en scène dans le cadre de sites naturels
exceptionnels. Elle tient la vedette dans les tremplins
de Zaha Hadid à Innsbruck (AT, 2001), de
m2r-architecture à Klingenthal (DE, 2006) ou de
terrain:loenhart&mayr à Garmisch-Partenkirchen
(DE, 2008)…
Aussi, lorsque la ville d’Oslo, lance un concours
international pour se doter d’un nouveau ‘grand
tremplin K-120’ à l’occasion des championnats
du monde de ski nordique 2011, la concurrence
s’annonce rude...
L’enjeu est la reconstruction du célèbre tremplin
d’Holmenkollen. Cet emblème norvégien et international
du saut à ski, trône depuis 119 ans sur

22
119 jaar op een heuvel boven de hoofdstad uit.
Haar spectaculaire ligging onderscheidt zich van
andere schansen en maakt er één van de meest
bezochte toeristische en sportieve trekpleisters van
Noorwegen van.
Van de 104 kandidaturen die bij stad Oslo werden
ingediend, kon het project van JDS Architects, opgericht
door Julien De Smedt, de jury overtuigen.
une colline dominant la capitale. Sa situation spectaculaire
le distingue des autres tremplins et en
fait l´une des attractions touristiques et sportives
les plus fréquentées de Norvège.
Parmi les 104 candidatures qui parviennent à la
municipalité d’Oslo c’est le projet de l'agence JDS
Architects, fondée par Julien De Smedt qui remporte
l’adhésion du jury.
Typologische innovatie
De Belgische architect realiseerde een kunstwerk met
een indrukwekkende plastisch gehalte waarbij de uiteenlopende
programma-elementen in een compact en
homogeen geheel worden vertaald. De geometrische
eisen inzake 'ideale hellingsgraad', opgelegd door
de FIS – de internationale skifederatie – evenals alle
topografische, functionele, structurele en symbolische
voorwaarden, worden in één enkele krachtlijn samengebald:
een golving tussen hemel en aarde.
De schans zit ingebed in een toren van 69 m die
schuin afloopt. Boven biedt ze plaats aan de ‘startzaal’
van de skiërs en loopt ze uit op een breed
publiek platform van 120 m 2 , van waaruit men een
panoramisch zicht heeft op de stad en op de fjord.
Beneden bevinden zich de toegang, de lobby en het
skimuseum van 1923 dat voor de gelegenheid gerenoveerd
werd.
De toren opent zich dan in twee vleugels waarvan elk
scherp uiteinde een gebouw herbergt. Het ene is bestemd
voor de cabines van de scheidsrechters, trainers
en journalisten. Het andere voor de koninklijke loge
Innovation typologique
L’architecte belge réalise une œuvre d’une portée
plastique saisissante traduisant les éléments
disparates du programme en un organisme compact
et homogène. Les données géométriques
de ‘pente idéale’ imposées par la FIS-Fédération
Internationale de Ski ainsi que toutes les contraintes,
topographiques, fonctionnelles, structurelles,
symboliques..., se cristallisent en une seule ligne
de force ; une ondulation entre ciel et terre.
La piste d’élan s’élève en une tour inclinée en
porte-à-faux de 69 m. Etagée au sommet, elle accueille
la ‘salle de départ’ des skieurs et se termine
en large plate-forme publique de 120 m 2 offrant
une vue panoramique sur la ville et son fjord. Au
pied se situent les accès, le hall lobby et le musée
du ski de 1923 rénové pour l’occasion.
La tour s’ouvre alors en deux ailes dont chaque
about acéré abrite un bâtiment. L’un est destiné
aux cabines des juges, entraîneurs et journalistes.
L’autre à la loge royale et au magasin de
'merchandising'.

23
en de winkel met merchandising-producten.
Onderaan de gespreide vleugels vormt een amfitheater
van 20.000 plaatsen een langwerpige
ovalen krater rond de landingszone van de skiërs.
Deze holvormige ruimte brengt publiek en atleten
samen in een indrukwekkende intimiteit.
Structuur
De keuze van staal lag voor de hand omwille van
zijn voordelige gewicht/weerstandverhouding,
zijn flexibiliteit, optimalisatie, montagesnelheid en
duurzaamheid.
Het skelet is een Y van 97 m lengte waarvan de
vleugels in een vakwerkstructuur zijn ontworpen.
Hun basis zit met stalen trekstagen diep in de rotsbodem
verankerd. Ze lopen boven een bestaande
tunnel en komen samen op een steunpunt gelegen
boven de hal. De structuur loopt uit in de aanlooppiste
met een schuine uitkraging van 36°.
Sous les ailes déployées en étreinte, l’amphithéâtre
de 20.000 places dessine un cratère ovale étiré
le long de la zone d’atterrissage des skieurs. L’espace
incurvé rassemble public et athlètes dans une
intimité impressionnante.
Structure
Le choix de l'acier s’argumente en termes de
rapport avantageux poids/résistance, de flexibilité,
d’optimisation, de rapidité de montage et de
durabilité.
L’ossature est un Y de 97 m de long dont les
ailes sont conçues en structure treillis. Leur base
est profondément ancrée dans la roche avec des
tirants d’acier. Elles surmontent un tunnel existant,
pour se rejoindre sur un point d'appui situé au
dessus du hall. La structure se prolonge en piste
d’élan avec un porte-à-faux incliné à 36°.
La géométrie du treillis met en valeur la courbure

De geometrie van het vakwerk doet de curve van
het bouwwerk volop tot zijn recht komen. Tevens
wordt het uitkragend effect beklemtoond door het
parcours van de zich schuin verplaatsende lift en
zijn verlengstuk tot aan de grond. Op de laatste drie
verdiepingen worden de windverbanden horizontale
liggers die de vloeren ondersteunen. Zo wordt het
platform bovenaan de top onderstreept.
De hoofdconstructie van 850 ton bestaat voornamelijk
uit samengestelde H-profielen (staalkwaliteit
S460M). Het gewicht van de secundaire
structuren bedraagt 150 ton. Het hogesterktestaal
werd geleverd in platen van verschillende diktes,
wat de ingenieurs toeliet de profielen na bestelling
verder te optimaliseren. De assemblages werden
voornamelijk gerealiseerd door middel van voorgespannen
M36- en M20-bouten van klasse 8.8 volgens
EN 14399-3. De montage werd gerealiseerd
in 10 geprefabriceerde secties van 50 tot 140 ton,
wat toeliet de montagetermijn te verkorten en de
risico’s van het werken in de hoogte te verkleinen.
Dubbel windscherm
De skischans is uitgerust met een permanente
dubbelwandige bescherming, bedoeld om de
windsnelheid en turbulenties tot een minimum
te herleiden. Dit concept van architect Julien De
Smedt is een wereldpremière en een sleutelelement
in het design van het ontwerp.
Dit scherm is een belangrijke veiligheidsfactor voor
de atleten tijdens hun afdaling tegen om en bij de
de l’ouvrage. De même, l’effet de porte-à-faux est
accentué par le parcours de l’ascenseur à déplacement
oblique et son prolongement jusqu’au sol.
Aux trois derniers niveaux, les contreventements
deviennent poutres horizontales pour supporter les
planchers. Ils soulignent également la terminaison
du sommet en plate-forme.
La construction principale de 850 tonnes est
constituée principalement de profils H reconstitués
en nuance S460M. Le poids des structures secondaires
est de 150 tonnes.
L’acier à haute résistance a été livré en plaques de
différentes épaisseurs, permettant ainsi aux ingénieurs
de continuer à optimiser les profils après la
commande.
Les assemblages sont principalement réalisés par
boulons précontraints M36 et M20 de classe 8.8
suivant EN 14399-3.
Le montage a été réalisé en 10 sections préfabriquées
de 50 à 140 tonnes, ce qui a permis de réduire
les délais et les risques du travail en hauteur.
Double écran pare-vent
Le tremplin est équipé d’une protection permanente
double-peau destinée à réduire la vitesse
du vent et les turbulences. Ce concept de
l’architecte Julien De Smedt est une première
mondiale et un élément clé dans le design du
projet.
Il constitue un facteur d’équité et de sécurité
pour les athlètes durant leur descente à près de
25

27
100 km/u en hun vlucht van meer dan 140 m...
De eigenschappen van het scherm werden via CFDsimulatie
(Computational Fluid Dynamic-simulatie)
en proeven in de windtunnel uitgetest. Het resultaat
is een schild van 1.300 m 2 in mazen van roestvast
staal, bevestigd op een structuur van 10 m hoogte
aan de rand van de piste. De buitenzijden omvatten
315 banden van 1 m breedte in netten gevormd
door kabels en stangen. De schuine binnenzijde is
bekleed met banen van staaldraad. Deze verschillende
lagen creëren een zone van ‘tussendruk’ die
de spreiding van de wind in de hand werkt.
Logo voor Oslo
De inox mazen werden gekozen voor hun eigenschappen
van doorlaatbaarheid, onbrandbaarheid, duurzaamheid
en gering gewicht, maar ook omwille van
hun doorschijnend en weerkaatsend vermogen dat
hen toelaat de rol van tweezijdige gevel te spelen.
Ze bekleden de schans in een doorlopend en glinsterend
lint met wisselende schakeringen. Door hun
transparantie wordt het intern skelet en de functies
waaraan het onderdak biedt, zichtbaar.
’s Nachts wordt de schans van binnenuit verlicht. Ze
projecteert haar diffuus imago van logo op stedelijke
schaal: golvend op de heuvel en als een lichtbaken
voor Oslo.
100 km/h et leur vol de plus de 140 m...
Les caractéristiques de l’écran ont été étudiées
par simulation CFD (Computational Fluid Dynamic)
et essais en soufflerie. Le résultat est
un bouclier de 1.300 m 2 en mailles d’acier
inoxydable fixé sur une structure de 10 m de
haut en bordure de piste. Les faces extérieures
comportent 315 bandes de 1 m de largeur en
maille formée de câbles et de tringles. La face
inclinée intérieure est revêtue de bandes en fil
d’acier. Ces couches distinctes créent une zone
de ‘pression intermédiaire’ favorisant la diffusion
du vent.
Logo pour Oslo
La maille inox a été choisie pour ses qualités de
perméabilité, d’incombustibilité, de durabilité et
de faible poids… Mais également pour son caractère
translucide et réfléchissant qui lui permet de
jouer le rôle de façades double-face.
Elle habille le tremplin en un ruban continu et
miroitant, aux reflets inconstants. Par transparence,
elle révèle l’ossature interne et les fonctions
qu’elle abrite.La nuit, le tremplin s’illumine de
l'intérieur. Il projette son image de logo à échelle
urbaine, ondoyant sur la colline et brillant comme
un phare pour Oslo.

cultuur_culture
MAS, verborgen staaltje…
MAS, un tour de force
bien caché…
in detail_en détail
28
Hanzestedenplaats 1, 2000 Antwerpen
Plaats_Localisation
Stad Antwerpen
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
Neutelings Riedijk Architecten, Rotterdam (NL)
Architect_Architecte
ABT België, Antwerpen
Studiebureau_Bureau d’études
THV MAS (Interbuild – Willemen - Cordeel)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Iemants Staalconstructies, Arendonk
Staalbouwer_Constructeur métallique
Tekst_Texte: Sofie De Vriese
Foto’s_Photos : ABT, Atab, Sarah Blee, Iemants Staalconstructies,
Johnny Van den Borre, Scagliola/Brakkee,
Edward Clifford-Smith
Het MAS, voluit Museum aan de Stroom, is open
voor publiek sinds 17 mei 2011. Het is een nieuw
en opvallend landmark voor de stad Antwerpen,
dat er het verleden, heden en toekomst van de
stad wil samenbrengen. De buitenschil van het
gebouw bestaat uit glas en Indische natuursteen.
De constructie is van beton en… staal. De staalconstructeur
vergelijkt de constructie met een
kerstboom: een stam (centrale kern) met takken
(uitkragingen). De architecten beschrijven het concept
als een ‘melkmeisje dat twee emmers draagt
aan een schouderjuk'. Beide metaforen verwijzen
duidelijk naar de belangrijke rol die de staalconstructie
speelt in de architectuur van het MAS.
Het Nederlandse bureau Neutelings Riedijk Architecten
ontwierp het MAS. Zij haalden het in
een architectuurwedstrijd van 55 concurrerende
inzendingen uit de hele wereld omdat hun stapelhuis
het beste aansluit bij de historische functie en
sfeer van de locatie. Het MAS staat waar vroeger
het Hanzehuis stond, het 16e-eeuwse handelshuis
van de Duitse Hanzesteden. Het is dan ook geen
toeval dat de architectuur van het museum verwijst
naar de oude stapelhuizen, zoals de buurt er
tientallen kent.
Le MAS, le Museum aan de Stroom, est ouvert au
public depuis le 17 mai 2011. C’est un nouveau
point de repère remarquable pour la ville d’Anvers,
qui a pour ambition de réunir le passé, le présent
et le futur de la ville. L’enveloppe extérieure du
bâtiment est faite de verre et de pierre de taille
indienne. La structure est en béton et... en acier. Le
constructeur métallique compare la structure à un
sapin de Noël : un tronc (noyau central) avec des
branches (en porte-à-faux). Les architectes décrivent
le concept comme ressemblant à une ‘laitière hollandaise
avec son porte-seaux’. Les deux métaphores se
réfèrent clairement au rôle essentiel de l'acier dans
l’architecture du MAS.
C’est le bureau néerlandais Neutelings Riedijk Architecten
qui a conçu le MAS. Avec ce projet d’entrepôt,
il a remporté un concours d’architecture auquel ont
participé 55 concurrents issus du monde entier,
parce qu’il correspondait le mieux à la fonction et à
l’atmosphère historique du lieu. Le MAS a été érigé
sur l’ancien site de la Maison Hanséatique, palais du
commerce maritime des villes allemandes de la Hanse
du 16e siècle. Ce n’est donc pas un hasard si l’architecture
du musée évoque les anciens entrepôts, que
l’on peut compter par dizaines dans le quartier.
Sarah Blee / © Neutelings Riedijk Architects

0 2 4 6 8 10 20 m
0 2 4 6 8 10 20 m
0 2 4 6 8 10 20 m
0 2 4 6 8 10 20 m
0 2 4 6 8 10 20 m
Uitkraging op uitkraging
Porte-à-faux sur porte-à-faux
doorsnede_coupe
CROSS SECTION
Het MAS is opgevat als reusachtig stapelhuis, een
verticale opeenstapeling van enorme natuurstenen
koffers. De koffers zijn zo gestapeld dat ze elke
verdieping een kwartslag draaien om zo een vierkante
spiraaltoren te vormen. Op elk niveau kan
de museumbezoeker uit de roltraproute stappen
en een zaal binnenwandelen. De holtes in de spiraalstructuur
zijn afgeschermd met een glazen gevel,
zodat bezoekers door de grote ramen telkens
nieuwe en indrukwekkende vergezichten krijgen
op stad, rivier en dokken.
Le MAS est conçu comme un gigantesque entrepôt,
un amoncellement vertical d’énormes caissons en
pierre de taille. Les caissons sont empilés de façon à
imprimer un quart de tour à chaque étage, de manière
à former une tour et une ascension en spirale
carrée. A chaque niveau, le visiteur du musée peut
quitter l’escalator et pénétrer dans une salle. Les
ouvertures de la structure en spirale sont fermées
par une façade en verre, chacune de ces grandes
fenêtres offrant aux visiteurs un nouveau panorama
impressionnant sur la ville, le fleuve et les bassins.
30
niveau 3_niveau 3
LEVEL 3
Er waren een aantal duidelijke uitgangspunten:
een vrije uitkijk over de omgeving bij de rondgang
naar boven, grote obstakelvrije ruimtes in
de museumzalen, een ruw uiterlijk van wanden
en plafonds en grote verdiepingshoogtes (6 m).
De constructie van het gebouw wordt door de
architecten omschreven als een melkmeisje. Aan
een staal-betonnen middenkern hangen alle dozen
vast. De verdiepingen zijn dus als het juk over de
schouders van een melkmeisje waaraan de emmers
hangen. Net zoals de volle emmers het melkmeisje
in evenwicht houden, houden de dozen het
gebouw recht. Er werd gewerkt met uitkragingen
in plaats van met kolommen in de gevels, waardoor
deze volledig beglaasd konden worden.
Quelques principes clairs étaient à la base de la
conception : une vue libre sur l’environnement
lors de la montée en spirale, de grands espaces
dépourvus d’obstacles dans les salles du musée,
des parois et des plafonds ayant l’aspect brut
et de grandes hauteurs de plafond (6 m). La
construction du bâtiment est décrite par les architectes
comme ressemblant à une laitière. Tous
les caissons sont suspendus à un noyau central
fait d’acier et de béton. Les étages jouent donc
le rôle du joug qui repose sur les épaules d’une
laitière et auquel sont suspendus les seaux. Les
porte-à-faux ont été préférés à des colonnes en
façades, pour permettre aux interstices entre les
caissons d’être entièrement vitré.
niveau 2_niveau 2
LEVEL 2
niveau 0_niveau 0
GROUND FLOOR
D FLOOR

mas_structuur_jvdb.pdf 9/08/2011 11:05:01
Staalconstructeur Iemants vergelijkt de opbouw
met een kerstboom, waarbij de centrale staalbetonnen
koker de stam is en de uitkragende
verdiepingen de takken. Door de schaalgrootte
van het project is de constructie in staal en
beton vrij uitzonderlijk te noemen. De centrale
koker is een in beton ingestorte staalconstructie
van 200 ton met een wanddikte van 35 cm.
Aan de hoeken van de koker werden voor elke
verdieping stalen vakwerkspanten van meer
dan 12 m vastgemaakt, die per etage de vloer
dragen. De stalen spanten van de bovenste
verdieping hebben nog grotere afmetingen dan
die van de onderste verdiepingen. De vakwerken
vormen - in plan gezien - een kruisvormige
uitkraging. De vloerplaten rusten op de vakwerken
en daarbij kragen de buitenste hoeken
van de verdiepingsvloeren uit ten opzichte van
stalen vakwerkspanten. Een uitkraging op een
uitkraging dus.
Le constructeur de la structure en acier, la société
Iemants, compare quant à lui la construction à un
sapin de Noël, la cage centrale en acier et béton
jouant le rôle du tronc, et les étages en porteà-faux
formant les branches. La taille du projet
rend cette construction en acier et béton assez
exceptionnelle. La cage centrale consiste en une
construction de 200 tonnes d'acier coulées dans
du béton, avec une épaisseur de paroi de 35 cm.
Aux angles de la cage ont été fixés, à chaque
étage, des fermes treillis en acier de plus de 12 m,
qui supportent le plancher de chaque étage. Les
fermes en acier de l’étage supérieur présentent
des dimensions encore plus grandes que celles
des étages inférieurs. Les treillis constituent - vus
en plan - un porte-à-faux en forme de croix. Les
dalles de plancher reposent sur les treillis et les
coins extérieurs des planchers des étages sont en
porte-à-faux par rapport aux fermes en treillis en
acier. Porte-à-faux sur porte-à-faux donc.
Edward Clifford-Smith

civiele techniek
Connecties
Connexions
32
H O
11/04/2008 Projectbezoek Staalinfocentrum
abt
bouwkunde
installaties
bouwmanagement
12600
De bevestiging van de spanten aan de kern gebeurde
via vier stalen kruiskolommen bestaande
uit platen van 60 x 350 mm. Die kruiskolommen
vormen samen met de wapening de ruggegraat
van de kern. De kern heeft een dubbele functie:
stabiliteit en de afdracht van de belastingen naar
de funderingen. Patrick Maes van Iemants: ‘De
connecties zijn uiteraard uniek voor dit project. De
combinatie van staal en beton bestaat natuurlijk
al langer, maar door het enorme volume krijg je
in dit geval erg zware connecties tussen de twee
materialen. Er zijn enorme koppelingen die in het
beton moeten worden overgedragen.’
Tijdens de montage van de vakwerken werd
er gebruik gemaakt van hulpstaal voor het
afvoeren van de windkrachten. De buitengevel
is gedeeltelijk dragend. De geprefabiceerde
dragende wanden in architectonisch beton
(11 tot 15 in elke gevel) werden aan elkaar
gelast en vormen één grote stabiliteitsligger.
De binnenwanden, vloeren en plafonds hebben
eenzelfde aspect.
Vrijwel al het gebruikte beton blijft dus zichtbaar,
want de ruwbouw is hier tegelijk de afwerking.
Ondanks de enorme hoeveelheden staal die in
het gebouw verwerkt werden, blijft er dus nauwelijks
een fractie van zichtbaar.
La fixation des fermes sur le noyau est réalisée
au moyen de quatre colonnes en croix en acier,
constituées de plaques de 60 x 350 mm. Les
colonnes en croix forment, conjointement à l’armature,
la colonne vertébrale du noyau. Celui-ci
a une double fonction : assurer la stabilité et
transmettre les efforts vers les fondations. Patric
Maes d’Iemants explique : ‘Les connexions sont
certainement uniques dans ce projet. Combiner
l’acier avec le béton se fait naturellement depuis
longtemps déjà, mais dans ce cas, l’importance
du volume rend les connexions entre les deux
matériaux extrêmement fortes. Les contraintes qui
doivent être transmises au béton sont énormes.’
8
12600
Pendant le montage des fermes, on a utilisé des
étançons pour reprendre la force du vent. La
façade extérieure est partiellement porteuse. Les
parois porteuses préfabriquées en béton architectonique
(il y en a entre 11 et 15 sur chaque
façade) reprennent mutuellement leurs efforts et
forment une seule grande entretoise assurant la
stabilité. Les parois intérieures, les planchers et les
plafonds sont de même nature.
Le gros œuvre fait ici fonction de parachèvement,
mais si le béton reste largement apparent, on ne
perçoit qu’une infime fraction des énormes quantités
d’acier indispensables en structure.
11/04/2008 Projectbezoek Staalinfocentrum
abt
bouwkunde
installaties
bouwmanagement
civiele techniek

Kracht van het glas
La force du verre
Scagliola/Brakkee / © Neutelings Riedijk Architects
Het gebouw is een krachtige monumentale
sculptuur. De wandelboulevard baadt in het
licht, maar de museumdozen zelf krijgen geen
daglicht. Daar is heel lang over nagedacht, aldus
architect Neutelings. Onder meer het gegeven
dat hier veel oude objecten zullen getoond
worden die geen daglicht kunnen verdragen
heeft de keuze voor die optie in die richting
gestuwd. Letterlijke ‘verzachtende omstandigheden’
als tegenhanger voor het monolitische
gebouw zijn de golvende glaspartijen, die niét
volledig doorzichtig zijn. Door de golfbeweging
is er weliswaar geen reflectie en daardoor
wordt het glas net weer transparanter. Het glas
langs de wandelboulevard werd ingevoerd uit
Italië en weerspiegelt de golfbeweging van het
water. Door de S-vorm van het glas zijn ze op
zichzelf stabiel en is er geen steunende constructie
nodig.
De handgekliefde Indische natuursteen
- gewonnen uit vier steengroeves uit het
Agra-gebied - is in vier kleurnuances gekozen
bruin-rood, paars-rood, rood-rood en
oranje-rood. De selectie en het patroon werden
digitaal berekend, zodat het effect willekeurig
maar toch egaal is.
Le bâtiment constitue une sculpture monumentale
robuste. L’allée de circulation baigne dans la lumière,
mais les caissons du musée ne reçoivent aucune
lumière du jour. On y a réfléchi longtemps, explique
l’architecte Neutelings. Le fait qu’un grand
nombre d’objets anciens, qui ne supportent pas
la lumière du jour, doivent être exposés ici, a notamment
orienté le choix dans cette direction. Les
éléments ondulants en verre, qui ne sont pas complètement
transparents, jouent littéralement le rôle
de ‘circonstances atténuantes’ pour contrebalancer
l’aspect monolithique du bâtiment. Il est vrai que,
grâce à ces ondulations, il n’y a aucune réflexion
de la lumière sur le verre, qui s’en trouve donc plus
transparent. Le verre qui longe l’allée de circulation
a été importé d’Italie et évoque le mouvement
ondoyant de l’eau. Grâce à la forme en S, celui-ci
est stable en soi et aucune construction de support
ne s’avère nécessaire. La pierre de taille indienne
taillée à la main - extraite de quatre carrières de la
région d’Agra - a été choisie en quatre nuances de
couleurs : brun-rouge, violet-rouge, rouge-rouge
et orange-rouge. La sélection des pierres ainsi que
leur modèle ont été calculés numériquement, de
façon à donner l’impression d’une pose au hasard,
tout en conservant une certaine uniformité.
Scagliola/Brakkee / © Neutelings Riedijk Architects
33
Op de gevel werden 3.185 metalen handjes aangebracht
die konden worden gesponsord door bedrijven
en bevolking. Het MAS maakt deel uit van
een hele metamorfose van de wijk ‘het Eilandje'
en wordt een van de aantrekkingspolen op noordzuid
cultuuras van Antwerpen.
Sur les façades, 3.185 petites mains métalliques,
ont pu être sponsoriser par les entreprises et la
population. Le MAS fait partie du renouvellement
urbain du quartier ‘het Eilandje' (la petite île) et
devient l'un des pôles principaux de l'axe culturel
Nord-Sud de la ville d'Anvers.

onderwijs_enseignement
School en sociaal centrum
samen op een brug
Ecole et centre social
sur un même pont
in detail_en détail
34
Xiashi, Pinghe - Fujian (CN)
Plaats_Localisation
Xiashi Village (CN)
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
Li Xiaodong Atelier, Qinghua - Beijing (CN)
Architect_Architecte
Li Xiaodong Atelier, Qinghua - Beijing (CN)
HeDao Engineering Design Group, Xiamen (CN)
Studiebureau_Bureau d'études
Zhangzhou Steel, Fujian (CN)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Xiashi Village (CN)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Sofie De Vriese
Foto's_Photos: Li Xiaodong
In het bergdorp Xiashi in de Chinese provincie
Fujian bevindt zich een schooltje van 240 m 2 met
twee klaslokalen en een bibliotheek in de vorm
van een brug. Het gebouw van staal en hout overspant
een smalle kreek. Onder het schooltje hangt
aan staalkabels een voetgangersbrug ten behoeve
van de dorpsbewoners.
De architectuur van het schooltje heeft weinig te
maken met de traditionele bouwkunst in de streek.
Toch vormt het geen contrast, maar eerder een
natuurlijke aanvulling, treffend in eenvoud. Aan
beide uiteinden van de brug staat een tulou, een
vierhonderd jaar rond gebouw uit gestampte aarde
dat verschillende families huisvestte. De in omvang
bescheiden brugschool (of schoolbrug) verbindt de
twee monumenten op bijna organische wijze, alsof
het bouwwerk er altijd al geweest is.
De klaslokalen liggen aan beide uiteinden, het
middelste segment fungeert als hal en bibliotheek.
Beide uiteinden kunnen geopend worden: aan de
noordzijde via een grote schuivende houten wand,
aan de zuidkant via acht pivoterende verticale panelen.
De noordzijde is uitgewerkt als een uitkragend
houten (evenementen-)podium, met de tulou
op de achtergrond. De zuidtoegang is uitgevoerd
in de vorm van een trap in combinatie met een
glijbaan voor kinderen.
Dans les montagnes de la province chinoise du
Fujian, la nouvelle école du petit village de Xiashi
est un pont habité en acier qui enjambe une rivière
encaissée. L’ouvrage d’art de 240 m² abrite deux
classes primaires de 25 enfants et répond au besoin
urgent d’une infrastructure d’enseignement. Dans la
foulée, il unifie les deux entités du hameau de manière
multifonctionnelle. Il intègre une bibliothèque
publique, un magasin et se transforme en théâtre,
salle de réunion et aire de jeux…
L’architecture du projet a peu de points communs
avec la construction traditionnelle du lieu. Elle
s’insère cependant au centre du village avec une
complémentarité naturelle, étonnante de simplicité.
Face à chaque extrémité du pont se trouve une
maison Tulou, forme d’habitat collectif circulaire et
fortifié datant de quatre siècles. L’école-pont relie
les deux impressionnants monuments de manière
organique, comme si elle s’était toujours trouvée là.
La structure portante en acier de 28 m de long,
8,5 m de large et 6,5 m de haut surplombe la
rivière de 10 m. Elle se compose de deux poutrestreillis
en trois sections : la partie centrale horizontale
abrite la bibliothèque publique et les deux
parties extrêmes, obliques et décalées, supportent
les deux classes. Ces dernières sont implantées en
Ying et Yang avec une galerie de passage latérale

De brug, 28 m lang, 8,5 m breed en 6,5 m hoog,
is geen rechte constructie, maar heeft een verspringende
as vanaf het middelpunt. De dragende
structuur bestaat uit twee stalen spanten. Het
tunnel- of kokervormige volume wordt naar het
midden toe smaller. Elke spant bestaat uit drie
secties: de eerste en laatste dragen de twee klaslokaaltjes,
de middelste het bibliotheekje.
en porte-à-faux. La circulation se décale donc
d’un côté à l’autre de l’école, la bibliothèque servant
de jonction et de hall d’accès aux classes.
A l’intérieur, les salles de cours sont aménagées
avec économie et polyvalence. Des gradins font
office de sièges pour les enfants et lorsque ces
locaux sont utilisés par les adultes, les petits bureaux
en bois deviennent des tabourets.
De zijdelingse doorgangen naar de klaslokaaltjes
kragen uit ten opzichte van het spant. Eentje
startend op de westflank van de brug de andere
op de oostflank om samen te komen in de bibliotheek
of hal, die als knooppunt fungeert. Van
hieruit zijn de twee klasjes bereikbaar.
Binnenin zijn de klasjes ingericht als een licht
hellende trap, met de tredes als zitplaatsen voor
de kinderen, die zich bedienen van houten schrijftafeltjes.
Staal lag voor de hand omwille van zijn draagkracht
en toch beperkte massa, zijn duurzaamheid
en extensieve onderhoud. De geprefabriceerde
Aux abouts du pont, les façades des classes sont
de grands volets constitués de huit panneaux verticaux
mobiles. Côté nord, ils sont coulissants et
pliables pour s’ouvrir sur une terrasse en porte-àfaux
servant de podium événementiel. Ce dernier
est orienté vers une placette publique avec le
Tulou en toile de fond.
Côté sud, les panneaux sont pivotants. Ils jouxtent
une ‘boîte noire’ en acier qui émerge de la
façade et forme un tunnel avec toboggan pour les
enfants. Cet aménagement ludique surplombe un
petit magasin qui occupe la plus haute des deux
culées du pont.
L’emploi de l’acier était évident en raison de son
39

40
stalen constructies werden ter plekke gemonteerd
en aangevuld met houten vloeren en daken. De
gevelbekleding bestaat uit fijne lamellen van
grenenhout met tussenruimtes van 2 cm, volledig
van lokale makelij. Door de lamellen heen komt er
daglicht en frisse lucht binnen. De combinatie van
het stalen geraamte en de ragfijne houten gevel
maakt het tot een luchtig en rank geheel.
Het brughoofd aan de zuidzijde is veel hoger dan dit
aan de noordzijde, zodat in de extra ruimte binnenin
een winkeltje kon worden ingericht.
Onderaan de staalconstructie hangt aan staalkabels
een voetgangersbrug die zigzagt naar de overzijde.
Het brugdek is van hout met stalen balustrades.
Architect Li Xiaodong heeft met de bouw van
het schooltje/brug een antwoord geboden op de
dringende nood aan een nieuwe infrastructuur
voor lager onderwijs. Hij vergelijkt zijn ingreep
met deze van een acupuncturist. Tegelijk heeft hij,
door twee dorpsdelen met elkaar te verbinden, het
slapende dorp nieuw sociaal leven ingeblazen.
rapport avantageux poids/portée, de sa durabilité
et de son entretien aisé. Les poutrelles et traverses
ont été assemblées sur place et supportent des
remplissages en bois formant le plancher et la
toiture. L’habillage des façades latérales vitrées
se compose de fines lames de pin espacées de
2 cm. Ce revêtement, de fabrication locale, filtre
la lumière, assure la ventilation et l’intimité des
classes tout en conférant légèreté et transparence
aux volumes.
Une passerelle piétonne renforcée par des balustrades
en acier est suspendue par câbles sous la
structure de l’école et zigzague au-dessus de la rivière.
Elle dédouble la fonction de franchissement
à l’usage des villageois.
Modèle d’architecture durable, cette école-pont
insuffle un nouvel élan de vie sociale et culturelle
à une collectivité paysanne pauvre et isolée. Le
concepteur, l’architecte Li Xiaodong compare ainsi
sa démarche à celle d'un acuponcteur qui, par un
traitement local, a voulu guérir le corps dans son
ensemble…

commercieel_commercial
Médiacité,
vurig vernieuwend
Médiacité,
ardente et innovante
in detail_en détail
42
Quai Mozart, ancien site des Laminoirs de
l’Espérance-Longdoz, Liège (BE)
Plaats_Localisation
Wilhem & Co, Brussel-Bruxelles (BE)
Opdrachtgever_Maître d’ouvrage
BEG-Ingénierie, Orléans (FR)
Euro.Techno, Praha (CZ)
Gedelegeerde bouwheer_Maître d’ouvrage délégué
Ron Arad associates, London (UK)
Chapman Taylor, London (UK)
RTKL Associates, Baltimore (US)
Jaspers-Eyers & Partners, Brussel-Bruxelles (BE)
Architect_Architecte
Buro Happold, Bath (UK)
Studiebureau_Bureau d’études
Iemants - Willems Staalconstructies,
Arendonk, Balen (BE)
S.M. BPC (CFE group)-Moury Construct-Médiacité,
Brussel-Bruxelles (BE)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Laure Eggericx
Foto’s_Photos: Buro Happold, Bernard Boccara,
Marc Detiffe
Médiacité rijgt de superlatieven aan elkaar. Het is
dan ook in meer dan een opzicht een uitzonderlijk
project zoals wel blijkt uit het prijskaartje van zo’n
310 miljoen euro. Deze opvallende ‘mediastad’
met een lange ‘slang’ van 750 ton staal en ligt
vlak buiten het centrum van de stad op een verlaten
industrieterrein op de rechteroever van een
aftakking van de Maas. Deze ‘reuzenworm’ wordt
ook wel eens ‘navelstreng’, ‘darm’ of ‘rivier met
kabbelende golven’ genoemd en doet denken
aan het werk van Calatrava, de architect van
het nieuwe TGV-station van Luik. Het station en
Médiacité liggen op een denkbeeldige lijn waarop
halverwege het toekomstige museum voor hedendaagse
kunst zal verrijzen.
Het vernieuwende, multifunctionele stedenbouwkundige
project strekt zich uit over een terrein van
6,5 ha met 160.000 m² aan economische activiteiten
met veel potentieel waarin handel, vrije tijd, ontspanning,
cultuur en beeld worden gecombineerd.
Het was de bedoeling dat het gewaagde project de
buurt zou doen heropleven en daarom werd ook de
omgeving onder handen genomen, met onder meer
de straten (aanleg van de Piazza), het openbaar
vervoer en de infrastructuur. Maar Médiacité wilde
ook de vastgoedrenovatie en de vernieuwing van
huisvesting in de buurt en zelfs daarbuiten stimuleren.
De initiatiefnemer achter het enorme project
Projet de tous les superlatifs, exceptionnel à
plus d’un titre, hors norme comme en témoigne
son investissement de quelque 310 millions
d’euros, Médiacité a multiplié les prouesses.
Loin de passer inaperçue, ‘La cité des médias’ a
posé son long ‘serpent’ de 750 tonnes d’acier
à quelques encablures du centre ville, dans un
quartier déshérité et industrieux de la rive droite
de la Dérivation de la Meuse. Ce ‘ver géant’
que d’autres voient comme un ‘cordon ombilical’,
un ‘intestin’ ou une ‘rivière aux vagues
ondulantes’, répond à l’œuvre architecturale de
Calatrava, sur un axe qui relie la gare TGV, la
Médiacité et le futur musée d’art contemporain
situé à mi-chemin.
Ce projet urbain, innovant et multifonctionnel
se déploie sur 6,5 ha avec 160.000 m² d’activités
économiques porteuses mêlant commerces,
loisirs, détente et culture à un pôle image.
En s’attachant à une véritable renaissance du
quartier via une série d’aménagements périphériques
au niveau de la voirie (création de
la Piazza), des transports et des équipements
collectifs, l’audacieuse Médiacité devrait donner
une impulsion en matière de rénovation
immobilière et de renouvellement du logement
au quartier voire au-delà. Le point d’orgue de
ce mégaprojet initié et développé par

was Wilhem & Co, projectontwikkelaar en grote
‘organisator’. Het krachtige, eenmakende ontwerp
dat het project zo kenmerkt is van de hand van Ron
Arad. Deze ongrijpbare kunstenaar, designer en architect,
bekend om zijn beroemde ‘Bookworm’-boekenplank
en het recente Designmuseum in Tel-Aviv,
tekende hiermee zijn eerste architectuurproject van
een dergelijke omvang.
Wilhem & Co, promoteur et grand ‘ordonnateur’,
est le geste fort et unifiant tracé par
Ron Arad en cours de projet. Cet insaisissable
artiste, designer et architecte à qui l’on doit
aussi bien la célébrissime étagère ‘Bookworm’
que le récent Musée du Design de Tel-Aviv,
réalise ici son premier projet architectural de
pareille ampleur.
In dit project pakte hij de circulatieruimten en de
gevels aan. Zo kwam hij op een kronkelende, buisvormige
‘ader’ van meer dan 400 m lang die de ene kant
van het bouwwerk met de andere kant verbindt. De
‘mall’ (winkelpromenade) kruist de rue Harschamps
(die langs het gebouw loopt) en mondt uit in een monumentale
overkapping van de nieuwe Piazza. Deze
lange slang, die breder wordt en dan weer versmalt,
maakte het mogelijk om heel verschillende ruimtes
te creëren die intiem zijn en tegelijkertijd de majestueuze
uitstraling hebben van een kathedraal. Achter
deze 'buis' gaat een complexe geometrie schuil en
het resultaat is extreem gekunsteld en tegelijk ook
zeer natuurlijk. Gekunsteld vanwege de vernieuwende
materialen die gebruikt werden voor de bekleding;
natuurlijk vanwege de organische structuur,
de luchtige uitstraling en het daglicht. Niets is recht
in de buis. Nog maar een paar jaar geleden zou het
trouwens onmogelijk zijn geweest om de kromming
van het glaswerk te berekenen. Om de buis verder
uit te werken heeft Ron Arad de hulp ingeroepen van
het internationale bureau Happold, dat onder meer
heeft meegewerkt aan het Sydney Opera House.
De buis bestaat uit een driedimensionale structuur
Pour l’occasion, il a retravaillé les circulations
et les façades. C’est dans cette optique qu’il
a dessiné une artère sinueuse et tubulaire de
plus de 400 m de long reliant un bout du site à
l’autre. Ce ‘mall’ surplombe la rue Harschamps
(qui borde le bâtiment) et s’achève par un
auvent monumental sur la nouvelle Piazza.
Ce long boyau qui se dilate puis se rétracte,
a permis de créer des espaces différenciés,
tour à tour intimes et dignes d’une cathédrale.
Issu d’une géométrie complexe, ce vaisseau
couvert est à la fois hyper artificiel et hyper
naturel. Artificiel par les matériaux innovants
de sa couverture, il est tellement naturel par
sa structure organique, son aspect aérien
et sa lumière du jour. Rien n’y est droit. Sa
verrière eût d’ailleurs été impossible à calculer
il y a quelques années à peine. Pour sa
concrétisation, Ron Arad a bénéficié de l’aide
du bureau international Happold qui a notamment
travaillé sur l’opéra de Sydney. Elle est
constituée d’une structure tridimensionnelle
dont les courbes se traduisent en un entrelacs
de poutres d’acier qui ont toutes une longueur
45

waarbij de golvende lijnen worden gevormd door een
vlechtwerk van staalbalken die allemaal een andere
lengte hebben. Elk onderdeel van de structuur is uiterst
precies berekend om de stabiliteit van het geheel
te garanderen en tegelijkertijd de lichtheid van het
gebouw-kunstwerk te behouden. De structuur werd
eerst bij de staalbouwer gemonteerd en vervolgens
weer gedemonteerd. Daarna werden de elementen in
stukken van 16 m ’s nachts als uitzonderlijk vervoer
ter plaatse gebracht. De bekleding bestaat uit ETFE
(ethyleen-tetrafluorethyleen), een polymeer dat is
afgeleid van teflon. EFTE is transparant, antiweerkaatsend,
licht, isolerend en geschikt om krommingen
mee te realiseren. Maar het project is meer dan alleen
een technisch hoogstandje; ook duurzaamheid stond
centraal. Hiervoor werd gebruikgemaakt van geavanceerde
technologieën zoals ventilatie waarbij de
warmte uit de lucht wordt teruggewonnen, free cooling,
night cooling, een lagetemperatuurwatercircuit
met warmtepompen, condensatieketels, een krachtige
verlichting en de productie van groene energie dankzij
8.000 m² fotovoltaïsche zonnepanelen.
Médiacité was het eerste project in België dat het
BREEAM-certificaat kreeg en het eerste winkel- en
vrijetijdscentrum van Europa dat gecertificeerd werd –
met de vermelding ‘Very good’ – volgens het nieuwe
BREEAM Retail 2008-protocol dat speciaal ontwikkeld
werd om de milieuvriendelijkheid van commerciële
projecten te beoordelen.
différente. Chaque fragment de la structure
a fait l’objet de calculs précis qui ont permis
d’assurer la stabilité de l’ouvrage tout en préservant
la légèreté de son archi-sculpture. Elle
a été montée et démontée à blanc au siège
du constructeur métallique et mise en place
par tronçons de 16 m acheminés de nuit par
convois exceptionnels.
La couverture est réalisée en ETFE (Ethyl Tetra
Fluor Ethylène), un polymère dérivé du Teflon,
transparent, antiréverbérant, léger, isolant
et capable de s’adapter aux courbes. A cette
incroyable prouesse technique s’ajoute une
orientation durable du projet qui a fait appel
à des technologies de pointe telles que ventilation
avec récupération de chaleur sur extraction
d’air, free-cooling, night-cooling, boucle
d’eau à basse température avec pompes à
chaleur, chaudière à condensation, éclairage
performant ou encore production d’énergie
verte grâce à 8.000 m² de panneaux solaires
photovoltaïques.
Médiacité est le premier projet certifié Breeam
en Belgique et le premier centre commercial et
de loisirs en Europe a être certifié - avec la mention
‘Very good’ - suivant le nouveau protocole
Breeam Retail 2008 spécialement développé pour
l’évaluation environnementale des projets commerciaux.
47

wonen_résidentiel
Een sociale woonwijk in de
schaduw van het Justitiepaleis
A l’ombre du Palais de Justice,
la cité sociale des minimes
in detail_en détail
48
Miniemenstraat_Rue des Minimes 109-137,
Brussel_Bruxelles
Plaats_Localisation
De Brusselse Haard_Le Foyer Bruxellois,
Brussel_Bruxelles
Beliris, Brussel_Bruxelles
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
Philippe Samyn and Partners, architects and
engineers, Brussel_Bruxelles
Architect_Architecte
Setesco, Brussel_Bruxelles
Studiebureau_Bureau d'études
Bam Mat, Chaudfontaine
Galva Power, Charleroi
Staalbouwer_Constructeur métallique
Bam Galère, Chaudfontaine
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Guénaëlle Navez
Foto's_Photos: Bernard Boccara,
Marie-Françoise Plissart, Nathan Duvivier
De volkswijk 'de Marollen', waar het hart van
Brussel klopt, heeft de voorbije jaren heel wat veranderingen
ondergaan.
Terwijl er wordt nagedacht over de herbestemming
van het monumentale Justitiepaleis trekt
recht daartegenover, aan de andere kant van de
Miniemenstraat, de renovatie van 150 sociale woningen
van de Brusselse Haard door architectenbureau
Philippe Samyn and Partners in opdracht
van Beliris, de aandacht van voorbijgangers, buren
of wandelaars.
Elegante balkons in gegalvaniseerd staal bevestigd
tegen de gevels veranderen de visuele en symbolische
perceptie van dit geheel dat in 1959 werd gebouwd
volgens de plannen van de architecten van de Groep
Alpha (aan wie we ook het Rijksadministratief Centrum
danken). De oorspronkelijke gebouwen waren
tijdens de oorlog verwoest toen een V-bom insloeg
die voor het nabijgelegen Justitiepaleis was bedoeld.
Le quartier populaire des Marolles, cœur de l’âme
bruxelloise, a connu ces dernières années de nombreuses
transformations.
Alors que l’on envisage la réaffectation du monumental
Palais de Justice, en face, de l’autre
côté de la rue des Minimes, la rénovation des
logements sociaux du Foyer Bruxellois, menée
par le bureau d’architecture Philippe Samyn et
Associés sous la commande de Beliris, ne manque
pas d’attirer l’attention des passants, voisins ou
promeneurs.
D’élégantes terrasses en acier galvanisé posées devant
les façades transforment la perception visuelle
et symbolique de cet ensemble qui fut construit en
1959 sur les plans des architectes du Groupe Alpha
(à qui l’on doit également la Cité Administrative de
l’Etat) à l’emplacement d’un îlot détruit durant la
guerre lorsque des bombes volantes furent lâchées
sur le Palais de Justice tout proche.
Door uit te gaan van de intrinsieke kwaliteiten van
het bestaande gebouw heeft de architect de zaak
bescheiden aangepakt. Hij is van mening dat een
sociale woning in de eerste plaats goed gebouwd
dient te zijn en dat ze de bewoners de kans moet
bieden zich als mens te ontplooien.
S’appuyant sur les qualités intrinsèques du bâti
existant, l’architecte a abordé le programme avec
modestie. Selon son approche, un logement social
doit être avant tout bien construit et offrir à
ses habitants des possibilités de développement
humain.
Het project behoudt de algemene kenmerken
van ligging, volumes en verhoudingen, terwijl het
de typische gebreken van sociale woningen uit
die tijd verbetert: de somberheid van verouderde
gevels in uitgewassen beton, de afwezigheid van
thermische isolatie, verouderde keukens en badkamers.
Bovendien is de behoefte aan woonruimte
veranderd sinds de jaren vijftig. Nu worden niet
langer studio’s voor alleenstaande personen gevraagd,
maar appartementen met 2, 3, 4 of meer
kamers.
Le projet conserve les caractéristiques générales
d’implantation, volumes et proportions, tandis
qu’il corrige les défauts, typiques des immeubles
de logements sociaux de cette époque: tristesse
des façades vieillissantes en béton lavé, absence
d’isolation thermique, obsolescence des cuisines et
salles de bains. De plus, les besoins en logement
ont évolué depuis les années 50, la demande
s’étant déplacée des studios pour personnes isolées
vers des appartements de 2, 3 ou 4 chambres,
voire plus.
Om de problemen inzake thermische en hygrometrische
isolatie en waterdichtheid van de gevels
aan te pakken en ze een modernere uitstraling te
geven zijn de gebouwen volledig bedekt met een
isolerende schil en een heldere, lichte bepleistering
waarvoor de kleur uit het gamma ‘zuivere grijstinten’
van Philippe Samyn werd gekozen. Door de
oude balkons te integreren in het binnenvolume
kon de oppervlakte van de woningen worden
Afin de résoudre les problèmes thermiques,
hygrométriques et d’étanchéité des façades tout
en rafraîchissant leur image, les bâtiments sont
recouverts d’une enveloppe isolante complète et
d’un enduit clair et lumineux, dont la couleur a été
choisie au sein de la gamme de ‘gris purs’ établie
par Philippe Samyn. L’intégration des anciens
balcons à l’intérieur du volume protégé permet
d’accroître la surface des habitations. Le parti

50
vergroot. De oplossing om nieuwe balkons in een
lichte structuur, los van de gevel, te bouwen komt
tegemoet aan de noodzaak om de schil zo min
mogelijk te doorboren.
Deze interventie, zowel 'leesbaar' als omkeerbaar,
verlengt het appartement met een overdekte
buitenruimte van 3 x 3 m en verbindt de stedelijke
ruimte met de privéruimte.
De balkons doorbreken de monotonie van de
gladde pleisterlaag en zorgen voor een speelse
noot tegenover de indrukwekkende massa van
het Justitiepaleis. Met een poëtische blik kun je er
boomhutten of grote volières in zien.
De kubussen, die verspringen ten opzichte van
elkaar, zijn afgesloten door een aantal halftransparante
schermen die dienen als borstwering,
dak en windscherm en tegelijk ook als windverband.
Deze elementen uit 40% geperforeerde
staalplaat beschermen de privacy van de bewoners,
terwijl deze door het staal toch de hemel
kunnen ontwaren.
de construire de nouvelles terrasses en structure
légère, détachée du bâtiment, répond ainsi à la
nécessité de limiter le percement de l’enveloppe.
Cette intervention, aussi lisible que réversible, prolonge
l’appartement d’un espace extérieur cubique
couvert et généreux de 3 x 3 m, et structure le
rapport de l’espace urbain à l’espace privé.
Le rythme alterné des terrasses rompt la monotonie
de l’enduit lisse, en introduisant une note de
légèreté face à la masse imposante du Palais de
Justice. On peut y voir, de manière poétique, des
cabanes perchées dans les arbres ou encore de
grandes volières.
Légèrement décalés les uns par rapport aux
autres, les cubes sont fermés par un jeu d’écrans
semi-transparents, servant de garde-corps,
couvertures et paravents et assurant un rôle de
contreventement. Ces éléments en tôle perforée à
40% offrent aux habitants un voile de protection
qui préserve leur intimité et laisse entrevoir le ciel
à travers l’acier.

Ook al is de basiskubus gelijk voor alle balkons,
toch werd voor het hele gebouw gebruikgemaakt
van drie soorten steunen of ‘voeten’, afhankelijk
van hun afdruk op de grond, met een hoogte gelijk
aan een of twee verdiepingen:
- vier voeten (4 kolommen met een diameter van
108 mm en een dikte van 6,3 mm nemen de
lasten over in het verlengde van de ribben van
de bovenliggende kubus(sen));
- twee voeten (de balkons rusten op 2 kolommen
met een diameter van 168,3 mm en een dikte
van 10 mm en zijn opgehangen met diagonale
trekkers waardoor de ruimte op de grond vrij
kan blijven);
- één voet (4 kruisvormige consoles IPE 300
brengen de lasten over op één centrale kolom
met een diameter van 270 mm en een dikte
van 10 mm).
Si le module cubique de base est identique pour
toutes les terrasses, trois variétés de supports ou
‘pieds’, d’une hauteur correspondant à un ou deux
étages, sont développées sur l’ensemble du site,
en fonction de leur empreinte au sol :
- quadripodes (4 colonnes d’un diamètre de
108 mm, d’une épaisseur de 6,3 mm reprennent
les charges dans le prolongement des
arrêtes du ou des cubes superposés) ;
- bipodes ( les terrasses reposent sur 2 colonnes
d’un diamètre de 168,3 mm, d’une épaisseur
de 10 mm et sont suspendues par des tirants
diagonaux qui permettent de dégager l’espace
au sol ) ;
- monopodes (4 consoles IPE 300 en croix transmettent
les charges sur une colonne centrale
unique d’un diamètre de 270 mm et d’ une
épaisseur de 10 mm).
51
na renovatie_après travaux
voor renovatie_avant travaux

52
Het balkon zelf bestaat uit:
- een vloer uit staalplaat gelast op ½ IPE 140-
profielen in een frame uit HEB 100 en ½ IPE
200, afgewerkt met een slipvaste epoxyverf;
- 4 kolommen met een diameter van 108 mm en
een dikte van 6,3 mm;
- een dak uit geperforeerde staalplaat bevestigd
aan de 4 hoekkolommen en geklonken op een
horizontale structuur van kokerprofielen;
- borstweringen en windschermen geklonken op
een tweede verticale structuur van kokerprofielen.
Alle balkons zijn aan het gebouw bevestigd met
behulp van schoren.
De details voor de bouw van de kubussen, oorspronkelijk
door Philippe Samyn ontworpen als
volledig gelaste gehelen, werden in nauwe samenwerking
met de firma Galère bestudeerd. Vanwege
de afmetingen van de beschikbare warme
galvanisatiebaden konden de kubussen niet in hun
geheel worden ondergedompeld. Daarom werden
ze uit drie elementen van kleinere afmetingen
opgebouwd: vloer, stijlen en dak, aan elkaar
bevestigd in de werkplaats. De eenvoud van de
details en de zorg die aan de uitvoering werd
besteed, staan borg voor de visuele zuiverheid van
het resultaat.
La terrasse elle-même est constituée :
- d’un plancher en tôle soudée sur profilés ½ IPE
140 dans un cadre réalisé en HEB 100 et ½ IPE
200, recouvert d’une peinture époxy anti-dérapante
;
- de 4 colonnes d’un diamètre de 108 mm et
d’une épaisseur de 6,3 mm ;
- d’un toit en tôle perforée boulonné aux 4
colonnes d’angle et riveté sur une structure
horizontale en tubes carrés ;
- de garde-corps et paravents rivetés sur une
seconde structure verticale en tubes carrés.
Toutes les terrasses sont reliées au bâtiment par
des butons.
Les détails de construction des cubes, initialement
conçus par Philippe Samyn comme des
ensembles entièrement soudés, ont été étudiés en
étroite collaboration avec l’entreprise Galère. Les
dimensions des bains de galvanisation à chaud
disponibles ne permettaient pas d’y tremper les
cubes entiers, ceux-ci ont dès lors été décomposés
en trois éléments de dimensions réduites : plancher,
montants et toiture, boulonnés entre eux en
atelier. La simplicité des détails et le soin apporté
à leur exécution sont garants de la pureté visuelle
du résultat.

53
Wat de binnenkant betreft, zijn er weinig wijzigingen
aan het oorspronkelijke plan aangebracht. De
keukens, badkamers en woonkamers zijn uitgebreid.
Verder zijn er verschillende kleine appartementen
samengevoegd tot grotere woningen voor
kroostrijke gezinnen. De technische installaties en
afwerking zijn volledig vernieuwd.
Deze renovatie kon evenwel niet tot een goed
einde worden gebracht zonder het project van
landschapsarchitect Erik Dhont en het bureau
SCES. Erik Dhont werkte reeds in 1999 samen met
Philippe Samyn bij de renovatie van het kasteel
Groenhof te Malderen.
Weinig middelen, veel resultaat: door deze verwezenlijking,
waarbij de architect uiteindelijk
eenvoudige oplossingen heeft toegepast, is hij erin
geslaagd de gegeven situatie aanzienlijk te verbeteren.
Door de toevoeging van nieuwe balkons zijn
de gevels verruimd en hebben de Miniemenstraat
en haar bewoners hun tweede adem gevonden.
De eerste sociale huurders die in april laatstleden
hun intrek namen, hebben onmiddellijk gebruikgemaakt
van de mogelijkheden die deze woningen
bieden en van het mooie weer geprofiteerd door
hun tuinmeubelen buiten te zetten.
En ce qui concerne l’intérieur, le plan d’origine
a fait l’objet de peu de modifications. Cellesci
concernent essentiellement l’extension des
cuisines, salles de bains et séjours, ainsi que le
regroupement de plusieurs petits appartements
pour en créer de plus grands, adaptés aux familles
nombreuses. Toutes les installations techniques et
les finitions ont été remises à neuf.
Cette rénovation ne se concevrait pas cependant
sans le projet du paysagiste Erik Dhont, associé au
bureau SCES. Erik Dhont collabora déjà en 1999
aux côtés de Philippe Samyn pour le projet du chateau
Groenhof à Malderen.
Peu de moyens, beaucoup de résultats : avec cette
réalisation, l’architecte est parvenu, en recourant
à des solutions somme toute assez simples, à
enrichir considérablement la situation qui lui était
donnée. Par l’effet de dilatation des façades que
procure l’adjonction de nouvelles terrasses, la rue
des Minimes et ses habitants ont trouvé une nouvelle
respiration. Les premiers locataires sociaux,
installés depuis le mois d’avril, ont immédiatement
saisi les opportunités que leur offrent les lieux et
profité des beaux jours pour sortir tables et chaises
de jardin.

enovatie_rénovation
Renovatie van de Schatkamer
van de kathedraal van Luik
Rénovation du Trésor de la
Cathédrale de Liège
in detail_en détail
54
Cloître de la cathédrale Saint-Paul
6 rue Bonne Fortune, Liège
Plaats_Localisation
Trésor Saint-Lambert asbl, Liège
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
Atelier d’Architecture Aloys Beguin et Brigitte
Massart, Liège
Bureau d'Architecture Anne-Michèle Janssen,
Grivegnée
Architect_Architecte
Bureau d’études Greisch, Liège
Studiebureau_Bureau d'études
Seco, Brussel_Bruxelles
Controlebureau_Bureau de contrôle
Staalconstructies Rietveld, Lommel
Staalbouwer_Constructeur métallique
S. M. Franki construct - Entreprise Générale
Gustave et Yves Liégeois, Liège
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Romain Goffinet
Foto's_Photos: Bernard Boccara,
Aloys Beguin-Brigitte Massart, Jean-Luc Deru-Daylight
De schatkamer van de kathedraal van Luik leidt
u in acht tentoonstellingszalen door de kunst en
geschiedenis van het voormalige prinsbisdom Luik.
U kunt er onder meer zilverwerk, Byzantijnse en
romaanse ivoren kunstvoorwerpen, manuscripten,
beeldhouwwerken en een van de grootste collecties
middeleeuws textiel in Europa bewonderen.
De bezoeker die door het kerkportaal aan de rue
Bonne Fortune binnenkomt, laat de drukte van de
stad achter zich en betreedt de kloostergang die
de binnentuin omringt. Voorbij de ingang kan hij
via een wenteltrap naar de schatkamer gaan. Daar
ontdekt hij een eerste grote zaal die in verbinding
staat met het Archéoforum, het ondergrondse
museum met archeologische overblijfselen van de
place Saint-Lambert. Via een stalen trap bereikt
de bezoeker de zaal met de tijdelijke tentoonstellingen.
Op de tweede verdieping van de zuidelijke
Le Trésor de la Cathédrale de Liège présente dans
huit salles d'exposition un parcours à travers l'art
et l'histoire de l'ancienne principauté de Liège. On
peut notamment y découvrir des orfèvreries, des
ivoires byzantins et mosans, des manuscrits, des
sculptures, ainsi qu’une collection de textiles du
moyen-âge, l'une des plus importantes d’Europe.
En entrant par le porche de la rue Bonne Fortune,
le visiteur quitte l’ambiance urbaine bruyante
et pénètre dans la galerie du cloître qui entoure
un jardin intérieur. Passé l’accueil, il accède par
un escalier en colimaçon à l’entrée du Trésor. Se
présente alors à lui, une première grande salle
qui fait la liaison avec l’Archéoforum, le musée
souterrain des vestiges archéologiques de la
place Saint-Lambert. Via un escalier métallique,
le visiteur peut rejoindre la salle des expositions
temporaires. Au second étage de l’aile sud se
niveau +2

56
vleugel bevindt zich de ‘salle de l’Ecolâtre’. Deze
roodgeverfde zaal met verplaatsbare elementen
werd ontworpen als polyvalente ruimte voor
conferenties, pedagogische tentoonstellingen, audiovisuele
projecties of concerten. Een overgangsruimte
in de vorm van een tunnel mondt ten slotte
uit in de laatste ruimte van het museum, met
name de 45 m lange zaal met de antieke stoffen,
die zich onder het volledig vernieuwde dakgebint
op de zolder van de westelijke vleugel bevindt.
Renovatie van de westelijke vleugel
De bijzondere structuur van de westelijke vleugel
die gevaarlijk overhelt (30 cm over een hoogte van
8,5 m) vereiste een volledige restauratie van de
dakbedekking, al het daktimmerwerk, de kroonlijsten,
evenals de stabilisatie van het metselwerk
en de gewelven.
Aloys Beguin en Brigitte Massart leggen uit:
‘Het was een hele krachttoer om een sluitende oplossing
te vinden voor de vereisten die erfgoed en
techniek stelden om deze ruimte boven de gewel-
trouve la salle de l’Ecolâtre: décorée de teinte
rouge, cette salle à la scénographie mobile a été
conçue pour accueillir un espace polyvalent pour
conférences, exposés pédagogiques, projections
audiovisuelles ou concerts. Un espace de transition
en forme de tunnel débouche enfin dans le
dernier espace muséal: la salle des textiles anciens,
longue de 45 m, qui trouve place dans la
charpente du grenier de l’aile ouest, entièrement
réaménagé.
Rénovation de l’aile ouest
La structure particulière de l’aile ouest (un dangereux
hors-plomb de 30 cm sur 8,5 m de hauteur)
a nécessité une restauration complète des couvertures
de toiture, de l’entièreté de la charpente, des
corniches, ainsi que la stabilisation des maçonneries
et des voûtes.
Aloys Beguin et Brigitte Massart expliquent :
‘L’aménagement de cet espace, au-dessus des
voûtes de la galerie ouest du cloître, est un
tour de force dans lequel toutes les contraintes

57
ven van de westelijke galerij van de kloostergang
te kunnen inrichten. Dat er een oplossing kon
worden uitgewerkt, is te danken aan de ruimtelijke
creativiteit, de virtuoze stabiliteit, de vindingrijkheid
van de technici 'speciale technieken' en de
uitstekende samenwerking.’
Op basis van de eisen van de stabiliteitsstudie
werd er gekozen voor de technische oplossing
van een doorlopende staalplaat-betonvloer
boven de gewelven en dit over de hele lengte
van de westelijke vleugel (45 m). Deze vloerplaat
vormt als het ware een soort van drijvend
ponton ondersteund door een aantal verstijfde
stalen liggers die om de 2,8 m loodrecht op elke
dakspant zijn bevestigd. Deze gesofisticeerde
constructie, een ontwerp van het Luikse bureau
Greisch, dient dus als diafragma voor de
dakstructuur. Ze bestaat uit een groot aantal
balken met een kleine doorsnede die het geheel
een lichte aanblik geven en er toch in slagen de
technische uitrusting tussen het gewelf en de
vloerplaat aan het zicht te onttrekken.
patrimoniales et techniques ont trouvé une
solution convergente, et où créativité spatiale,
virtuosité de la stabilité et ingéniosité des techniciens
en équipements ont permis, dans une
collaboration parfaite, de mettre au point une
solution’.
En effet, les impératifs des études de stabilité
ont amené à opter pour la solution technique
d’un plancher collaborant en béton armé courant
situé au-dessus des voûtes, et ce sur toute
la longueur de l’aile ouest (45 m). Ce plancher
forme ainsi une sorte de ponton flottant soutenu
par un ensemble de poutrelles sous-tendues
en acier, fixées tous les 2,8 m au droit de
chaque ferme. Ce dispositif sophistiqué, conçu
par le bureau liégeois Greisch, sert donc de
diaphragme à la charpente. Il se compose de
poutrelles nombreuses mais de petite section,
ce qui confère à l’ensemble une sensation de
légèreté tout en permettant de dissimuler les
équipements techniques entre la voûte et la
dalle.

Het ponton is met twee stootblokken aan een
nieuw vierkant torentje bevestigd dat de gevel stut
en als uniek contrefort de krachten naar beneden
afleidt. In de toren werd een noodtrap geplaatst
uit weervast staal met een enkele trapboom aan
de zijkant en voorzien van een centrale leuning die
in dit geval ook een dragende functie heeft. Het
bijzondere aan deze 8,3 m hoge trap is dat hij volledig
in het atelier werd vervaardigd en vervolgens
met behulp van een kraan in één stuk in de toren
werd neergelaten. De kleine wenteltrap die de
architecten bouwden in de zuidwestelijke hoek is
eveneens uit weervast staal.
Bij de werken was er dus veel aandacht voor staal,
dat het metselwerk met stenen uit de streek, het
voorouderlijke eiken timmerwerk en de daken met
natuurlijke leien harmonieus aanvult. Zo werd
weervast staal, symbolisch product van de plaatselijke
staalindustrie, veelvuldig gebruikt bij de
afwerking, wat mooie materialen en een gamma
roestkleuren oplevert.
Le ponton est relié par deux butons à une nouvelle
tourelle carrée, qui épaule la façade. Contrefort
unique assurant la descente des efforts, cette tourelle
abrite un escalier de secours en acier autopatinable
constitué d’un seul limon latéral et muni
d’un garde-corps central qui joue ici un rôle de
poutre. Cet escalier haut de 8,3 m a pour particularité
d’avoir été fabriqué intégralement en atelier
puis glissé, par grue et d’un seul tenant, dans la
tour. C’est également en acier auto-patinable que
les architectes ont conçu le petit escalier circulaire
à l’angle sud-ouest.
L’intervention a donc fait la part belle à l’acier, qui
est venu compléter harmonieusement les maçonneries
de pierre locale, les charpentes ancestrales
en chêne et les toitures en ardoises naturelles.
L’utilisation de l’acier auto-patinable, produit
emblématique de la sidérurgie locale, fut ainsi
utilisé dans de nombreux parachèvements, ce qui
a permis d’offrir de belles matières et une gamme
de coloris ‘rouille’.
N
E
O
S
59
coupe dans la tourelle d'escalier de l'aile ouest

transport_transport
Voetgangersbrug
in Esch-Sur-Alzette
Passerelle piétonne
à Esch-Sur-Alzette
in detail_en détail
60
Rond-point du boulevard J. F. Kennedy,
Esch-sur-Alzette (LU)
Plaats_Localisation
Ville de Esch-sur-Alzette (LU)
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
Atelier d’architecture Metaform, Luxembourg (LU)
T6 - Ney & Partners, Luxembourg (LU)
Architect_Architecte
T6 - Ney & Partners, Luxembourg (LU)
Studiebureau_Bureau d'études
Secolux, Luxembourg (LU)
Controlebureau_Bureau de contrôle
Aelterman, Gent (BE)
Staalbouwer_Constructeur métallique
CDC construction, Luxembourg (LU)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Romain Goffinet
Foto's_Photos: Ney & Partners, Gilles Martin,
Steve Troes Fotodesign
De voetgangersbrug van Esch-Sur-Alzette, die het
hart van de stad rechtstreeks met de groene ruimte
van het Parc du Galgenberg verbindt, is een sterk
staaltje van architectuur en engineering. Het idee
voor deze passerelle, die tussen april 2008 en
november 2009 is gebouwd, was niet nieuw. In
de jaren zestig was er in het stadscentrum al een
doorgang waarlangs de inwoners het park konden
bereiken. Maar het was een moeilijke verbinding.
Daarom werd er beslist om het idee van een betere
doorgang nieuw leven in te blazen en tegelijk het
stadspark en de stationsbuurt op te waarderen.
Plaats
De complexiteit van de locatie bepaalde de bouwmethode
van de passerelle, de plaatsing door
duwtechniek en gedeeltelijk ook de uiteindelijke
geometrie. De brug, die een hoogteverschil van
ongeveer 21 m opvangt, moet enerzijds over een
afstand van 108 m de spoorlijnen overspannen om
op het niveau van de heuvel van de Galgenberg
uit te komen, en anderzijds onder de hoogspanningsleidingen
en boven de bovenleidingen lopen.
La passerelle d’Esch-Sur-Alzette, ouvrage audacieux
d’architecture et d’ingénierie, relie directement
le cœur de la ville aux espaces verts du
parc du Galgenberg. L’idée de cette passerelle,
dont la construction s’est étalée entre avril 2008
et novembre 2009, n’était pas nouvelle. Dans les
années soixante, un cheminement partant du centre-ville
existait déjà pour permettre aux habitants
de se rendre dans le parc. Mais la liaison étant
compliquée, la décision fût prise de réanimer cette
idée d’un accès plus pratique, ainsi que de revaloriser
le parc de la ville et le quartier de la gare.
Localisation
La complexité du site a déterminé la méthode de
construction de la passerelle, son installation par
poussage ainsi que, partiellement, sa géométrie
finale. Reprenant un dénivelé d’environ 21 m, elle
doit d’une part franchir les voies de chemin de fer
sur une distance de 108 m pour donner accès de
plein pied au niveau de la colline du Galgenberg
et, d’autre part, passer sous les lignes de haute
tension et au-dessus des caténaires.
Een ‘bijzonder voorwerp’
Deze passerelle is een waar kunstwerk, met een
steunpunt in het hart van de ‘Hoofdstad van het
staal’. Ze dient zich aan als een ongewoon, ambigu
voorwerp, met haar perfect gevormde romp
die verwijst naar de esthetiek van een vliegtuig…
Un ‘objet singulier’
Véritable ouvrage d’art, cette passerelle qui prend
son appui au cœur de la ‘Métropole de l’Acier’, se
présente comme un objet insolite, ambigu, dont la
coque parfaitement profilée évoque une esthétique
d'avion furtif…

62
De ontwerpers vertellen: ‘De brug moet in één
beweging de ruimte van de straat verbinden met
die van het park. Het project presenteert zich als
een uniek voorwerp dat opvalt door een eenvoudige
en zuivere vorm. Dit duidelijke gebaar steekt
af bij de chaotische omgeving (bovenleidingen,
hoogspanningsleidingen) en het ongeordende
stedelijke uitzicht van de locatie (boulevard, perrons
voor bussen en treinen, rotonde, enz.). De
bijzondere esthetiek van dit project maakt deze
passerelle tot een unicum in haar genre en creëert
een sterk imago voor de stationsbuurt en de stad
Esch-sur-Alzette.’
Het uitgangspunt bij de bouw van deze passerelle
en een van de belangrijkste moeilijkheden die
moesten worden opgelost, was de noodzaak om de
brug niet op een pijler in het midden te laten rusten,
omdat die de toekomstige uitbreiding van de
perrons zou kunnen verhinderen. Daarom mocht de
brug slechts twee steunpunten hebben. Dat heeft
overigens de vloeiende, slanke vorm van het ene
eind naar het andere mogelijk gemaakt.
Stalen structuur
Een klassieke constructie heeft de neiging om de
elementen afzonderlijk te benaderen, afhankelijk
van hun functie (een balk voor de draagstructuur,
een reling, een dak enz.). Deze passerelle
daarentegen maakt op een vernieuwende manier
Les concepteurs expliquent : ‘Le pont se doit
de relier, en un seul trait, l’espace de la rue
avec l’espace du parc. Le projet se présente
sous forme d’un objet unique caractérisé par
une volumétrie simple et épurée. Ce geste clair
tranche avec l’environnement chaotique (caténaires,
lignes à hautes tension) et la lecture
urbanistique confuse du site (boulevard, quais
des bus et des trains, rond-point, etc.). L’esthétique
particulière du projet rend cette passerelle
unique en son genre et crée une image
forte pour le quartier de la gare et pour la Ville
d’Esch-sur-Alzette’
La condition de départ de la construction de
cette passerelle, et un des obstacles majeurs à
contourner, était la nécessité de ne pas faire
reposer la passerelle sur une pile intermédiaire
qui empêcherait les futurs développements des
quais. D’où la nécessité pour le pont de n’avoir
que deux appuis, ce qui a permis par ailleurs
d’obtenir une forme élancée continue d’un
bout à l’autre.
La structure en acier
Au lieu d’une construction classique, qui a tendance
à considérer les éléments séparément en
fonction de leur rôle (une poutre pour la structure
portante, un garde-corps, une toiture, etc…), cette
passerelle utilise l’acier de manière innovante
C0
C1
97.50 m
10.70 m
PARC
313.03
18.50 m
23 m
VILLE
295.46
291.74
Accès
0 20m
C0
C1
Boulevard J. Kennedy
97.50 m
10.70 m
PARC
C
12.20 m
7.50 m
4.50 m
C
VILLE
0 20m

63
gebruik van staal door de verschillende functies
in één enkel object te integreren. De gebogen
en gespannen platen van 10 à 20 mm dik S355-
staal die de ‘huid’ vormen, doen tegelijk dienst
als draagstructuur, reling, dak en verborgen
bekisting voor de beplating. De uitsnijdingen
aan de zijkant vloeien voort uit een uitsparende
logica en maken het geheel buitengewoon licht.
Het totale gewicht van de passerelle is 235 ton.
Ney & Partners en Metaform verduidelijken: ‘De
vorm van de brug vindt haar oorsprong in de
benadering van de inwerkende krachten. Zo is er
het meeste materiaal nodig in het midden en het
minste ter hoogte van de steunen, volgens het
diagram van de buigingsmomenten. We vinden
dit principe terug in het opstaande gedeelte. Het
is een structuur die ‘plooit’ op de plaats waar
de passerelle en de trapkoker elkaar ontmoeten,
zodat de vorm van het begin tot het eind van
het werk doorloopt. De zijdelingse windbelasting
wordt aan de kant van de stad opgevangen op
een hoogte van 20 m. Daarom moet er stijfheid
par l’intégration des différentes fonctions en un
seul objet. Les tôles pliées et raidies, en acier S355
de 10 à 20 mm d’épaisseur formant la ‘peau’
servent à la fois de structure portante, de gardecorps,
de couverture ou de coffrage perdu pour la
réalisation du platelage. Les évidements latéraux
découlent d’une logique soustractive et confèrent
une grande légèreté à l’ensemble. Le poids total
de la passerelle est de 235 tonnes.
Ney & Partners et Metaform précisent : ‘La forme
du pont trouve ses origines dans la lecture des
efforts. Ainsi la matière nécessaire est maximale
à mi-travée et minimale sur les appuis de par le
diagramme des moments de flexion. On retrouve
ce principe en élévation avec une structure qui se
‘plie’ au niveau de la rencontre entre la passerelle
et la cage en créant ainsi une continuité de forme
entre le début et la fin de l’ouvrage. Les efforts de
vents dans le sens transversal sont repris du coté
ville à une hauteur de 20 m, il est donc nécessaire
de trouver de la raideur dans le sens transversal
en écartant les jambes d’appui de la passerelle.

11.
12.
1. Tôle acier
2. Raidisseur
3. Métal déployé
11. 4. Casse-goutte
5. Raidisseur de poussage
12.
6. Evacuation d'eau
7. Béton léger
8. Epoxy ép 8 mm
9. Réservation
10. Tôle acier
11. Réservation électrique
12. Bloc de connection
1. Tôle acier
2. Raidisseur
3. Métal déployé
4. Casse-goutte
5. Raidisseur de poussage
6. Evacuation d'eau
7. Béton léger
8. Epoxy ép 8 mm
9. Réservation
10. Tôle acier
11. Réservation électrique
12. Bloc de connection
1. staalplaat_tôle acier
2. verstijver_raidisseur
3. strekmetaal_métal déployé
4. druiplijst_casse goutte
5. dwarsverstijver_raidisseur de poussage
6. waterafvoer_évacuation d'eau
7. licht beton_béton léger
8. epoxy dikte 8mm_époxy ép. 8 mm
9. uitsparing voor nutsleidingen_réservation pour impétrants
10. staalplaat_tôle acier
11. uitsparing voor elektriciteitskabel_réservation pour câble électrique
12. verbindingsblok_bloc de connection
var de 632 cm à 520 cm
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
var de 632 8. cm à 520 cm
9.
10.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
0 02m
2m
64
in de dwarsrichting gerealiseerd worden door de
steunpunten van de passerelle te spreiden. We
hebben dus een structuur die de opvang van de
krachten goed verdeelt en die door iedereen intuïtief
kan worden begrepen’.
Geheel volgens haar statische logica neemt de
passerelle een vloeiende vorm aan en doet ze zich
voor als een stalen blad dat naargelang van de
functievereisten van het project wordt gekromd,
gebogen en versneden. Zo krijgt de volumetrie
van het geheel gestalte door een homogeen stalen
oppervlak: de huid van de constructie. Dit oppervlak
wordt aan de buitenkant wit geschilderd
om de lijnen van het ontwerp te accentueren, en
aan de binnenkant roestrood als verwijzing naar
de rode aarde van de Minette-streek. Dit rode
parcours moet de overgang aangeven van de publieke
ruimte van de stad naar de groene ruimte
van het park en vice versa.
Vanuit hetzelfde streven naar coherentie en vormelijke
eenvoud is de stalen trap rond de liftkoker
gemaakt van gerekt metaal. Deze buitenbekleding
met ruwe textuur contrasteert met de gladde
huid van de passerelle. Het trappenhuis creëert
transparantie, filtert het licht en transformeert de
klim naar boven in een panoramische route met
diverse uitzichten over de stad.
Nous sommes donc en présence d’une structure
qui traduit bien la reprise des efforts et qui permet
d’être comprise d’une manière intuitive par tout
le monde’.
En accord avec sa logique statique, la passerelle
adopte une forme tout à fait fluide et se présente
comme une feuille d’acier, courbée, pliée et découpée
en fonction des fonctionnalités du projet.
Ainsi, la volumétrie de l’ensemble du pont est
matérialisée par une surface homogène en acier :
la peau de la construction. Cette surface est peinte
en blanc à l’extérieur pour accentuer les lignes et
en rouge oxyde de fer à l’intérieur pour rappeler la
terre rouge de la région de la Minette. Ce parcours
rouge est voulu pour annoncer le changement
d’univers de l’espace public de la ville à l’espace
vert du parc, et vice-versa.
Dans le même souci de cohérence et de simplicité
formelle, l’escalier en acier qui se développe
autour de la gaine d’ascenseur est enveloppé de
métal déployé. Ce revêtement extérieur de texture
rugueuse contraste avec la peau lisse de la passerelle.
Il permet une transparence et une filtration
de la lumière qui transforme l’ascension en véritable
parcours scénographique avec des points de
vue différents sur la ville.
Het ingenieuze design van het project schept een
herkenningspunt dat bijdraagt tot de opwaardering
van het stadscentrum. Het getuigt ook van de
urbanistische en sociale impact van dit bouwwerk
en van zijn avant-gardistische rol in Luxemburg.
Le design ingénieux du projet crée un repère urbain
qui participe à la revalorisation du centre de
la ville. Il témoigne aussi de l’impact urbanistique
et social de l’ouvrage ainsi que de son rôle avantgardiste
au Luxembourg.

kantoren_immeuble de bureaux
Rives de Clausen
Les rives de Clausen
in detail_en détail
66
rue Emile Roussel - rive gauche (linkeroever),
Luxembourg (LU)
Plaats_Localisation
M. Immobilier, Luxembourg (LU)
Opdrachtgever_Maître d'ouvrage
Assar architects, Luxembourg (LU)
Architect_Architecte
André Mailliet, Luxembourg (LU)
Raadgevend architect_Architecte-conseil
Schroeder & Associés Ingénieurs-Conseils,
Luxembourg (LU)
Studiebureau_Bureau d'études
Prof Ing JB Schleich, Luxembourg (LU)
Analyse structurelle au feu naturel
Mabilux, Dippach (LU)
Staalbouwer_Constructeur métallique
Compagnie Luxembourgeoise
d’Entreprises-CLE, Strassen (LU)
Algemene aannemer_Entrepreneur général
Tekst_Texte: Romain Goffinet
Foto's_Photos: Gilles Martin, Assar, Marc Detiffe
De wijk Clausen, in het verlengde van het oude historische
stadsdeel Grund in het hart van Luxemburgstad,
is een plaats die rijk is aan geschiedenis.
Bij gebrek aan ruimte was de vallei van de Alzette
nauwelijks geschikt om grond te bewerken. De
inwoners van de wijk hebben zich daarom gericht
op beroepen die verband hielden met de aanwezigheid
van de rivier. Zo zien we vanaf de 16e
eeuw molens verschijnen, evenals een olieslagerij,
verschillende wasserijen, enz. Maar het is vooral
de komst van een brouwerij, in 1563 opgericht
door graaf Mansfeld, die het uiterlijk en de functie
van de wijk heeft gewijzigd. De brouwerij heeft
het gedurende eeuwen zeer goed gedaan en is
pas in 1985 opgeheven.
Sinds 2003 worden op de plaats van de brouwerij
en in een groot deel van de wijk omvangrijke projecten
voor heraanleg en vernieuwing ontwikkeld.
In 2006 is het Luxemburgse bedrijf M Immobilier
begonnen met de opwaardering van de verlaten
industriële locatie van de voormalige brouwerijen
Mousel en Clausen. Dit project kreeg de naam
‘Rives de Clausen’.
Le quartier de Clausen, qui prolonge le vieux
quartier historique du Grund, en plein cœur de
Luxembourg-Ville, est un site chargé d’histoire.
A cause du manque d’espace, la vallée de
l’Alzette n’était guère propice à la culture des
terres. Les habitants du quartier se sont alors
tournés vers des emplois liés à la présence de
la rivière. Ainsi, dès le XVIe siècle, on note la
présence de moulins, d’une huilerie, de diverses
blanchisseries, etc. Mais c’est surtout l’arrivée
d’une brasserie, créée en 1563 par le comte
Mansfeld, qui a changé l'aspect et la fonction du
quartier. La brasserie a connu au fil des siècles
un essor considérable, et n’a arrêté sa production
qu’en 1985.
Depuis 2003, le site de la brasserie ainsi qu’une
bonne partie du quartier a connu de vastes projets
de réaménagement et de rénovation. En 2006, la
société luxembourgeoise M Immobilier a entrepris
la revalorisation des sites industriels désaffectés
des anciennes brasseries Mousel et Clausen. Ce
projet porte le nom de ‘Rives de Clausen’.
Voorstelling van het project
Het project aan weerskanten van de Alzette omvat
op de linkeroever de wijk van de oude brouwerij
Mousel en op de rechteroever de wijk Mansfeld,
die ongeveer overeenkomt met het terrein van de
voormalige brouwerij Clausen.
Présentation du projet
Implanté de part et d’autre de l’Alzette, le projet
englobe sur la rive gauche le quartier de l’ancienne
brasserie Mousel, et sur la rive droite le quartier
Mansfeld, qui correspond grosso modo au site de
l’ancienne brasserie de Clausen.

In de wijk van de oude brouwerij Mousel staan
gebouwen uit de 19e eeuw en de 20e eeuw. Ook
de wijk Mansfeld bevat oudere gebouwen en
recentere, al werd in de jaren zeventig een deel
van de oude gebouwen van de brouwerij Clausen
afgebroken.
De moeilijkheid van het project bestond er dus
in te ontwerpen tussen de oude gebouwen die
moesten worden bewaard en de te herstructureren
gebieden. Er moest dus worden uitgegaan van een
bestaande toestand die met respect voor de reeds
aanwezige architectuur moest worden gemoderniseerd.
De architectenbureaus Assar Architects (belast
met de linkeroever) en Tatiana Fabeck Architectes
(ontwerpers van de rechteroever, in ontwerpfase)
hadden de moed het klassieke karakter van de in-
Le quartier de l’ancienne brasserie Mousel comprend
des bâtiments du XIXe siècle et des ajoutes
du XXe. Une partie des anciens bâtiments de la
brasserie de Clausen ayant été démolis dans les
années 1970, le quartier Mansfeld contient lui
aussi des bâtiments plus anciens et des ajoutes
plus récentes.
La difficulté du projet consistait donc à composer
entre les bâtiments anciens à conserver et les zones
à restructurer. Il fallait dès lors partir de ce qui
existe et le moderniser, tout en respectant l’architecture
préexistante.
Les cabinets Assar Architects (en charge de la rive
gauche) et Tatiana Fabeck Architectes (concepteurs
de la rive droite, en projet) ont eu à cœur
de transcrire le caractère classique des bâtiments
industriels dans des constructions nouvelles
68

69
dustriële gebouwen te vertalen in nieuwe gebouwen
die de confrontatie met de historische delen
aangaan. In de nieuwe gedeelten worden vaak
structuren, materialen en vormen herhaald die zijn
gebruikt in de gebouwen uit de voorbije eeuwen.
Stalen gevels en structuren
Het project Rives de Clausen maakt gebruik van
staalstructuren voor het geraamte en de buitenschil
van de nieuwe bovengrondse gebouwen
(parkings, kantoren, enz.), evenals voor een
gedeelte van de bestaande vernieuwde of gerenoveerde
gebouwen (beschermd gedeelte van
Luxemburg-stad).
De draagstructuur van de gebouwen bestaat
hoofdzakelijk uit HEA- en HEB-profielen van 240
tot 320 mm uit staal S235, stijver gemaakt door
voorgespannen geprefabriceerde vloeren. De
platte daken op de bovenste verdiepingen zijn uitgevoerd
in staal met gebruik van gegalvaniseerde
geprofileerde staalplaten. Het geraamte van het
gebouw is berekend overeenkomstig het natuurlijk
brandconcept, waardoor het gebouw kon worden
confrontées à un site historique. On trouvera donc
souvent dans les parties nouvelles le rappel des
structures, des matériaux et des formes utilisés
dans les bâtisses construites au cours des siècles
passés.
Façades et structures en acier
Le projet des Rives de Clausen met en œuvre les
systèmes constructifs en acier pour l’ossature et
l’enveloppe des immeubles neufs hors-sol (parkings,
bureaux, etc.) ainsi que pour une partie des
immeubles existants rénovés ou réhabilités (secteur
protégé de la Ville de Luxembourg).
La structure portante des bâtiments est constituée
principalement de profils HEA et HEB 240 à 320
en acier S235, rigidifié par des planchers préfabriqués
précontraints. Les toitures plates des derniers
étages sont réalisées en acier au moyen de tôles
profilées galvanisées (bacs aciers). L’ossature du
bâtiment a été calculée suivant le concept de feu
naturel, ce qui a permis de livrer le bâtiment avec
les colonnes métalliques apparentes, sans protection
RF complémentaire.

70
opgeleverd met zichtbare stalen kolommen zonder
extra brandbescherming.
De gevels werden op het primaire stalen geraamte
bevestigd. Het betreft zelfdragende, dubbelwandige
staal/glas-elementen met een actieve, temperatuurregelende
schil. Een eerste vaste buitenwand
uit dubbelglas zorgt voor de thermische isolatie.
Een tweede opengaande binnenwand uit gelaagd
glas verzekert het comfort van de gebruikers door
een plenum te creëren als buffer tussen binnen en
buiten. In de lokalen hangen metalen verlaagde
plafonds met klimaatregeling (omkeerbaar warm
en koud) die de omgevingstemperatuur regelen
en warmte of koude afgeven, naar gelang de
behoefte.
De gordijngevel, van het type Five S 90, maakt
gebruik van een gepatenteerd Belgisch systeem
om glas te bevestigen dat een bepaalde maattolerantie
toelaat, wat de montage op een stalen
structuur vergemakkelijkt. Het glas is voorgemonteerd
in de fabriek en gelijmd op een dun gebogen
profiel in roestvrij staal. Op de bouwplaats wordt
het geheel geklemd op een stalen draagframe
gemaakt op de dagmaat van de beglazing. Het
frame bestaat uit rechthoekige buisprofielen
100/40/4 die op de grond rusten en uit één stuk
indien de gevel minder dan 11 m hoog is.
Een andere architecturale bijzonderheid van de
gevels van Rives de Clausen is dat ze zijn voorzien
van geperforeerde stalen platen aan de buitenzijde
op een afstand van 60 cm van de glazen huid.
Ze kregen een ‘koperkleurige’ lakafwerking die
verwijst naar de oorsprong van de locatie en haar
functie als brouwerij. De perforaties zorgen voor
bescherming tegen de zon en onttrekken de gebruikers
aan het oog. Deze volledig in staal uitgewerkte
gordijngevels zijn voorzien van passerelles
aan de buitenkant met gegalvaniseerde roosters
voor het onderhoud.
Een geslaagd resultaat
De uitdaging bestond erin een volledig nieuwe
multifunctionele locatie te creëren in een omgeving
die doortrokken is van geschiedenis. Vandaag
is duidelijk dat het project is geslaagd. Rives de
Clausen is namelijk een van de meest gewilde wijken
van Luxemburg geworden, met name dankzij
een complex met woningen, restaurants, een bras-
Quant aux façades, elles sont rapportées sur
l’ossature métallique principale. Il s’agit d’ensembles
autoportants acier/verre type double
peau active ‘climatisante‘. Une première paroi
extérieure fixe en double vitrage assure la performance
d'isolation thermique. Une seconde
paroi intérieure ouvrante en verre feuilleté
assure le confort des occupants par la création
d'un plénum conçu comme un volume d'air
tampon entre l’intérieur et l’extérieur. A l'intérieur
des locaux des faux-plafonds métalliques
de type climatisant (réversibles chaud et froid),
régulent la température ambiante et assurent
la production de chaud et de froid suivant les
besoins.
Le mur-rideau, type Five S 90, met en oeuvre
un système belge breveté de fixation du verre
qui accorde une relative tolérance dimensionnelle
facilitant le montage sur structure métallique.
Le verre est pré-monté en atelier et collé
sur un fin profilé en inox plié. Sur chantier,
l’ensemble est clipsé sur un cadre porteur en
acier qui respecte les dimensions de jour du
vitrage. Ce cadre est constitué de profils tubulaires
rectangulaires 100/40/4, posés au sol, en
une seule pièce pour les façades inférieures à
11 m de hauteur.
Une autre particularité architecturale des façades
des Rives de Clausen est d’être pourvues
de tôles extérieures en acier perforé disposées
à une distantes de 60 cm de la peau en verre.
Leur couleur laquée ‘cuivre’ renvoie aux origines
du site et à sa fonction de brasserie, quant aux
perforations, elles assurent un rôle de protection
solaire et d’écran visuel pour les occupants. Ces
murs-rideaux ‘tout acier’, sont complétés par des
coursives externes en caillebotis galvanisé accessibles
pour la maintenance.
Une belle réussite
Faire naître un site multifonctionnel entièrement
nouveau dans un cadre qui respire
l'histoire, tel était le défi à relever. Aujourd’hui,
il est clair que ce projet est une réussite, les
Rives de Clausen étant devenu un des quartiers
les plus prisés du Luxembourg, grâce notamment
à un complexe intégrant des logements,
différents lieux de restauration et de loisirs
(restaurants, brasserie, cafés, jazz-club, pubs,

71
serie, jazzclub, discotheek, cafés, pubs, maar ook
winkels en kantoren.
We eindigen met een citaat van Serge Libens, algemeen
directeur van M Immobilier, die onlangs in
het Luxemburgse tijdschrift Echo verklaarde:
‘Historisch gezien was de brouwerij een sector die
synergieën creëerde in alle buurten van de stad.
Die geest leeft voort in dit gebied met culturele en
ludieke kanten. (…) Rives de Clausen is geen plek
voor de jeugd, noch voor veertigers of voor ouderen,
het is de plek waar iedereen die een leuke
tijd wil beleven en zich wil amuseren samenkomt!
(…) We beantwoorden niet alleen aan een behoefte,
maar hebben door Rives de Clausen open
te stellen de Luxemburgers ook de kans gegeven
een gebied te betreden dat tot dan toe ontoegankelijk
was. In die zin hebben we een stukje patrimonium
teruggegeven aan de Luxemburgers.’
discothèque, etc.), ainsi que des surfaces commerciales
et des bureaux.
Pour conclure, nous citerons Serge Libens, directeur
général de M Immobilier, qui déclarait
récemment au magazine luxembourgeois Echo:
‘Historiquement, la brasserie a toujours été un
secteur qui générait des synergies dans tous les
faubourgs de la ville. On est toujours dans cet
esprit, avec un site qui a un aspect culturel et
ludique. (…) Les Rives de Clausen n’est pas un
lieu dédié à la jeunesse, ni aux quadras, ni aux
plus anciens, c’est le lieu de tous ceux qui ont
envie de passer un bon moment et de s’amuser!
(…) Outre le fait de répondre à un besoin, on
a, en ouvrant les Rives de Clausen, permis aux
luxembourgeois d’accéder à un site qui leur était
jusque-là fermé. C’est un peu de leur patrimoine
que l’on a ainsi restitué aux luxembourgeois’.

009 16:39:12
leden_membres
iS
72
Permanente leden
_Membres permanents
ArcelorMittal
Duferco
Staalindustrieverbond_Groupement de la Sidérurgie
Tata Steel
Ereleden
_Membres d’honneur
Eric Ceuterick
José Jongen
René Maquoi
André Van den Bossche
Staalinformatie- en promotiecentra (IPO)
_Centres d’Information et de Promotion de l’Acier (IPO)
IPOs die het Charter voor Europese samenwerking
ondertekenden_Les IPOs signataires de la Charte de
coopération européenne:
Bauforumstahl (DE)
Bouwen met Staal (NL)
ConstruirAcier (FR)
Promozione Acciaio (IT)
Infosteel (BE/LU)
SZS (CH)
Stahlbau Zentrum Schweiz (CH)
Centre Suisse de la Construction Métallique (CH)
Centrale svizzera per le costruzioni in acciaio (CH)
Stålbyggnadsinstitutet - SBI (SE)
Student/stagiair
_Etudiant/stagiaire ( 15)
Aerts Thierry
Alegria Mira Lara
Amri Fayçal
Arnould Christian
Ascione Emiel
Bael Sofie
Beirinckx Peter
Bekkouri Mohamed
Berghman Jeffrey
Bernard Jerome
Bilgicoglu Umit-Toni
Biot Pierre-Alvaro
Boni Ruben
Boogaerts Jan
Bostoen Delphine
Brakel Jeremy
Brausch Frédéric
Briers Jimmy
Brisy Dimitri
Brogniez Thomas
Buhler Edwige
Bultereys Bert
Bulwik Shoshana
Buntinx Sarah
Castel-Branco Véronique
Catarinella Pietro
Ciancio Alexia
Claeys Benjamin
Coen Stephane
Coene Kris
Cogneau Stéphanie
Collignon François
Collignon Valérian
Combes Christophe
Cool Johan
Cools Ben
Cox Bart
Creten Stijn
Croissant Julien
Culot Jean-Christophe
Dave Raphaël
De Baets Charlotte
De Boever Eric
De Bouw Michael
De Clercq Michael
De Decker Sofie
De Decker Bart
De Greef Joris
De Mooter Miguel
De Paepe Katrien
De Pourcq Gertie
De Puydt Vincent
De Veth Bruno
de Ville Sébastien
Debeuckelaere Kenn
Debruyne Ellen
Deckers Daphné
Decock Ruth
Degryse Laurens
Degryse Yannick
Delagrange Sebastien
Demeure Jérémy
Demeyer Evy
Descamps Philippe-François
Devos Blaise-Antoine
Dhondt Anneleen
Docx Evi
Driessen Stijn
Dufour Christophe
El Ginawy Arabelle
Engels Marino
Falla Aurore
Farruggio Christophe
Fonder Olivier
Formule Amaury
Franssens Davy
Frederickx Michaël
Froyen Koen
Ganescu Alina-Iuliana
Ghesquière Hanne
Gilles Guyot
Goffin Nicolas
Gonda Pierre
Gryp Arnaud
Guastavino Tessa
Haccour Pierre
Haelevoet Tom
Hanf Laurence
Hansoulle Thomas
Hanuise Damien
Hautfenne Céline
Heirweg Hendrik
Herweyers Tim
Heyrman Leen
Houbem Philippe
Janssens Bart
Jennens Jan
Keerman Kristof
Keller Xavier
Lambion Julie
Lenain Sébastien
Loomans Koert
Louis Jean-Christophe
Mahaux Nancy
Mattheussen Evelien
Matz Charlotte
Mesa Tejedor Olivier
Moray Benjamin
Noots Michaël
Pecquet Jean-Philippe
Perneel Lore
Pierre Jean-Philippe
Poissonnier Beatrijs
Rachchouq Mohammed
Reid Cliff
Remue Anne
Renoir Maxime
Retsin Gilles
Reymarkers Charlotte
Roland Xavier
Rummens Joachim
Ryelandt Damien
Santoro Beniamino
Schoups Willem
Schynkel Andries
Screpel Johan
Sellier Amandine
Semal Pieter
Sheikh Rezaei Vahid
Simoens Liesbet
Sire Olivier
Soete Bert
Sonck Delphine
Stainier Laurent
Steelandt Bram
Steen Joke
Steurs Cynthia
Tavernier Wim
Timmermans Debbie
Tromme Laurane
Van Aerde Delphine
Van Aerschot Steven
Van Besien Tine
Van Der Straeten Niels
Van Goethem Sofie
Van Havenbergh Magali
Van Kerrebrouck Tamara
Van Nieuwenhuyze Jo
Van Praet Sarah
Vanderper Bregt
Vandewalle Elise
Vandriessche Wout
Vanheule Nicolas
Vansteenkiste Amelie
Vansteenkiste Axel
Vanthournhout Maarten
Verbruggen Svetlana
Verdoodt Dieter
Vermost Matthias
Vinken Jo
Vleugels Martje
Vranken An
Wellens Geraldine
Weynants Jeroen
Willem Pierre
Wittamer Alexis
Yomet Renaud
Individueel lid
_Membre individuel ( 55)
Achtergael Willy
Ackx Gunnar
Alexandre Michel
Antonissen Peter
Apers Jef
Baelen Prosper
Bajoit Jules
Barroo Bernard
Bastin Olivier
Baucher Lucien-Jacques
Bauvois Serge
Beguin Aloys
Bellens Stéphan
Bensch Jan
Berben Jo
Bernard Pierre-Alain
Bessems Johan
Binder Georges
Bleus Jean-Marie
Blondeel Nicolas
Bogaert Reinout
Bonnechere Marcel
Boone Rik
Bosquée Philippe
Bosse Francis
Bouvy Laurent
Bracke Tine
Brolet Guy
Brutsaert Georges
Bruyère Jacques
Bulcke Barent
Buyl Chantal
Canei Sandro
Cappan Sven
Cardon Els
Cerfontaine Frédéric
Chantry Marc
Cherdon Didier
Christiaens Caroline
Clerdent Anne-Cathérine
Clotuche Gérard
Cocina Pierre
Coeckelberghs Vincent
Colin Serge
Colin Benoist
Colin Gérard
Collard François
Collard Michel
Convent Thierry
Coopman Peter
Cooreman Jan
Coppin Thierry
Corbisier Charles-Emmanuel

Cornelis Kristof
Crijns Gerd
Custermans Ronny
De Boe Luc
De Boever Dirk
De Cia Marco
De Coster Jos
De Four Jan
De Kinderen Jef
De Mey Marc
De Munck Pascal
De Pape Marc
De Poortere Jan
De Roeck Guido
De Smedt Pierre-Paul
De Terschueren Michel
De Thier Patrick
De Vrée Bernard
Debacker Philippe
Decleyre Walter
Decorte Roland
Deforche Peter
Degallaix Hugues
Del Medico Massimo
Delbare Paul
Delcominette Laurent
Delgoffe Daniel
Delvaux Jules
Demazy Etienne
Denayer Michel
Denis Michel
Denoël Jean François
Depouille Isabelle
Dewaele Kathy
Dewil Pierre
Dewit Rene-Francois
D’Hauwe Jan
D’Haveloose Tom
D’Heur Didier
Drese Norbert
Dubois Jacques
Duchange Françoise
Dugauquier Marc
Dumont Jean-Marie
Duvivier Vincent
Eerlingen Danny
El Ghraïbi Brahim
Eloi Serge
Erven Jan
Everaert Bram
Farès Réda
Feliers Stefan
Folmer Françoise
Franck Ivan
Franssens Maarten
Geldhof Geert
Gérard Amaury
Gheysen Carl
Gheysens Robert
Giesen Chris
Goelhen Claude
Goethals Lieven
Goffaux Jean-Claude
Goossens Roel
Grondal Eric
Gruloos Philippe
Gubbini Marc
Gutfrind Stéphane
Hamilius Michel
Hans Didier
Hardy Dominique
Heirman Gert
Hendrickx Marc
Hérin Pierre
Hermans Philippe
Heyvaert Herman
Hondekyn Filip
Hubert Patrick
Ieven Guido
Janssens Hans
Jonckheere Pol
Kaiser Gérard
Kintzele Gilles
Koch Hugo
Lahon Hugo
Laurent Willy
Leblanc Pierre
Leclercq Jean-Michel
Leenknecht Jan
Lefèvre Dave
Leys Luc
Liekens Paul
Lievens William
Lindelauf Toon
Lombaert Geert
Loncke Matthieu
Luycx Guy
Mabille Luc
Maes Luc
Mahieu Alexandre
Mahy Didier
Mahy Jean-François
Mahy Xavier
Maisin Philippe
Marbehant Christian
Marbehant Francis
Maters G.A.M.J.
Mathonet Chantal
Mathot Jean
Mertens Rudi
Michaux Geert
Milis Louis
Modave Catherine
Moens Johan
Mollaert Marijke
Moyaert Joris
Mulier Wouter
Noë Frédérique
Noël Geoffroy
Nys Charlotte
Oosterlynck Tanguy
Photiadis Kyriakos
Pillaert Stef
Plancke Marc
Polet Joseph
Poncin Henri
Posen Jan
Provost Michel
Quenon Michel
Reyntjens Johan
Rietveld Jan
Rollet Philippe
Roosen Hans
Rorive Marc
Rousseau Joos
Sanguinetti Aldo
Sanna Frederic
Sarens Benny
Schockert Louis
Schueremans Luc
Schwarz Wilfried
Senes Paolo
Sileghem Pol
Sommelette Vincent
Spitaels Jan
Sprangers Danny
Stormacq Patrick
Stree Robert
Stroobandt Pascal
Strotz Bob
Stryckman Marc
Taquet Françoise
Tengattini Fabrizio
Thill Mireille
Thomas Piet
Thomas Freddy
Tremong Jean-Louis
Trippas Myriam
Van Cammeren Christiaan
Van Campenhout Miguel
Van De Casteele Anne-Marie
Van De Poel Paul
Van De Velde Patrick
Van De Wiele Frank
Van Den Berg Etienne
Van Der Beken Michel
Van Der Planken Jan
Van Der Valk Tinus
Van Dijck Peter
Van Eynde Koen
Van Eysden Jean-Philippe
Van Hecke Dirk
Van Hoecke Hendrik
Van Hoof Kristof
Van Horenbeeck Herman
Van Hunsel Marian
Van Impe Rudy
Van Issum Franz
Van Laere Frank
Van Loo Ouchy
Van Looveren Koen
Van Lysebeth Johan
Van Neste Mark
Van Odenhoven Marcel
Van Oevelen Jef
Van Roey John
Vandaele Jo
Vandebuerie Ine
Vandekerkhof Jef
Vanderperren Jos
Vandevelde Paul
Vandewalle Lucie
Vanhamme Ivo
Vanherk Patrick
Vanhove Frank
Vankerkhove Jan
Vanlommel Dieter
Vanparys Andy
Verbeke Axel
Verhelst Marc
Verhelst Jean-Pierre
Vernimmen Tom
Verschoote Luc
Verstaen Bart
Versteeg Philippe
Verswijver Koen
Vervaet Jacques
Wagner Jean-Luc
Wattiez Magali
Werck Nancy
Wieme Kristof
Willems Karel
Wittevrongel Bernard
Ysenbrandt Peter & J.J.
Onderwijsinstelling
Enseignement ( 250)
Hogeschool Sint Lukas Brussel
Hogeschool Sint-Lucas Gent
De Nayer Instituut
IESA Victor Horta Bruxelles
I.S.I. Arlon
I.S.I. Gramme
I.S.I. Mons
Université du Luxembourg
U Gent - Architectuur Stedenbouw
Bedrijf ‘Brons’ ≤ 5 werknemers
Entreprise ‘Bronze’ ≤ 5 employés
( 350)
AB Associates
Archi + I
ASB
Ateliers Mersch
BC Projektteam
BSP Construction
CAD Systems - Parabuild
Ceqmas
Condesa Commercial Belgium
Creel
Dutch Engineering
Dynabat
Establis (TAB)
Euro Inox
Ferronnerie d’Art Dejeond -Delarge
Hancke Metaalwerk
Hatwee
Industeel Belgium
Reppel
signum+architecten
Steel Concept and Design
Studiebureel Boucherie
Studieburo Mouton
Technocon
Bedrijf ‘Silver’ > 5 werknemers
Entreprise ‘Silver’ > 5 employés
( 750)
Aalterpaint
abt België
Aelterman
Aertssen Kranen
Anmeco
Arcadis Fally
ASK Romein Malle
Astron Buildings
Atelier d’Architecture Paczowski Fritsch
Ateliers Poncin
BCM
Belgium Coatings
Bocad Service International
Bureau Bouwtechniek
Bureau D’Études Greisch
Bureau D’Études Pirnay
Construsoft
CSM
Demeestere
De Wandeler Metaalbouw
Dejond
Devoldere Metaalbouw
Diliën Metaalwerken
Edibo
Emotec
Frisomat
Houyoux Constructions
Iemants
InCA Ingénieurs Conseils Associés
Ingenieursbureau Norbert Provoost
Ingenieursbureau Stendess
Janssens
Kersten Europe
Liebaert Staalbouw
Mahieu Metaalbouw
Mathieu Gijbels
ME Construct
Metaalconstructies Verhofsté
Metaalconstructie Truyens
Metalix Lummen
Ministerie Vlaamse Gemeenschap
/ Afdeling Metaalstructuren
Ney and Partners
Nmbs B-Holding Groep
ODS
PPG - Protective and Marine Coatings
SAB-Profiel
SBE
Schroeder & Associés
Seco
Setesco
Soludec
Staco
Stintec
Stubeco
Technifutur
Technum
Timmers Cranes and Steelworks
Van Kerckhove
Victor Buyck Steel Construction
Wasco-Anbuma
WP Steel Assembly – Willemen Groep
Bedrijfslid ‘Gold’
Membre société ‘Gold’ ( 2200)
Arval by ArcelorMittal
Buildsoft
Grymafer
Galva Power
Isocab (ThyssensKrupp)
Joris Ide
Kingspan Belgium
Sadef
Nemetschek Scia
VK Group

the touch
of ZINQ
Galva Power streeft naar toegevoegde waarde en tevreden klanten. Daarom hebben we ‘the touch of ZINQ’
ontworpen, een persoonlijke aanpak met slechts één doel voor ogen: het hoogste kwaliteitsniveau op het
gebied van produceren, vakkennis, advies, diensten, logistieke en transportoplossingen. We streven ernaar
een sterke schakel te zijn in uw projecten en processen zodat u de beste kwaliteit, flexibiliteit en service aan
uw klanten kunt bieden.
Galva Power cherche à créer de la valeur ajoutée pour des clients satisfaits. C’est pour cette raison que
nous avons conçu « the touch of ZINQ », une approche personnalisée qui n’a qu’un seul but : garantir le
niveau de qualité le plus élevé en ce qui concerne les produits, les connaissances techniques, les conseils, les
services, la logistique et les solutions de transport. Nous ambitionnons d’être un maillon fort dans vos projets
et process afin que vous puissiez offrir à vos clients la meilleure qualité possible et la meilleure flexibilité.
www.galvapower.com
T: +32 11 510 210 - F: +32 11 510 220 - E: zinq@galvapower.com
© via-via.be