El Consejo Vasco del Movimiento Europeo (1951-2001) - Eurobask
El Consejo Vasco del Movimiento Europeo (1951-2001) - Eurobask
El Consejo Vasco del Movimiento Europeo (1951-2001) - Eurobask
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Europako Mugimenduaren<br />
Euskal Kontseilua<br />
(<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Europako federalismoari<br />
euskaldunek egindako ekarpena<br />
Alexander Ugalde Zubiri<br />
EUROPAKO MUGIMENDUAREN<br />
EUSKAL KONTSEILUA<br />
CONSEJO VASCO<br />
DEL MOVIMIENTO EUROPEO
Europako Mugimenduaren<br />
Euskal Kontseilua<br />
(<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Europako federalismoari euskaldunek<br />
egindako ekarpena<br />
Alexander Ugalde Zubiri
Azalaren argazkia: Iñaki García Ergüin<br />
Lan hau guasch-ean margotuta dago, kartulinaren gainean, Europako Mugimenduaren<br />
Euskal Kontseiluaren enkarguz, erakunde horren 50. urteurrena <strong>del</strong>a eta. Hartara,<br />
euskal gizarteak Europar proiektu federalari dion atxikimendua adierazi nahi izan<br />
dugu.<br />
Argitaraldia: <strong>2001</strong>eko iraila<br />
Ale-kopurua: 1.000 ale<br />
Argitaratzailea: Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua / <strong>Consejo</strong> <strong>Vasco</strong> <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong><br />
Egilea: Alexander Ugalde Zubiri<br />
Inprimaketa: Gráficas Santamaría<br />
L.G.: VI-231/01
AURKIBIDEA<br />
AURKEZPENA<br />
JOSÉ MARÍA GONZÁLEZ ZORRILLA .........................................................<br />
EDUARDO VALLEJO DE OLEJUA ................................................................<br />
IMANOL BOLINAGA .......................................................................................<br />
JOSE MARI ETXEBARRIA .............................................................................<br />
IÑAKI OYARZABAL ........................................................................................<br />
ÁNGEL GARCÍA RONDA ...............................................................................<br />
BEGOÑA LASAGABASTER ............................................................................<br />
ISABEL LÓPEZ AULESTIA ............................................................................<br />
CARLOS VAQUERO .........................................................................................<br />
FRANCISCO ALDECOA ..................................................................................<br />
EUSEBIO CADENAS ........................................................................................<br />
EUSEBIO GAINZA ...........................................................................................<br />
JOSÉ POZA VALLE ..........................................................................................<br />
1. SARRERA ..................................................................................................<br />
2. AURREKARIAK: EUROPEISMOAK ETA FEDERALISMOAK<br />
EUSKAL HERRIAN IZANDAKO HEDADURA (1910-1939) ETA II.<br />
MUNDU GERRAREN GARAIKO EKIMEN EUROPEISTAK (1939-<br />
1945) ............................................................................................................<br />
2.1. Europeismo eta federalismo garaikideak .............................................<br />
2.2. Hamarreko hamarkada: ideia europeisteekiko lehen identifikazioak ..<br />
2.3. Hogeiko hamarkada: paneuropeismoa eta Europar Batasunerako<br />
proiektua ..............................................................................................<br />
2.4. Hogeita hamarreko hamarkada: pentsamendu europeista tinko errotu<br />
zen ........................................................................................................<br />
11<br />
13<br />
15<br />
21<br />
25<br />
27<br />
29<br />
31<br />
33<br />
37<br />
41<br />
45<br />
47<br />
50<br />
53<br />
53<br />
55<br />
56<br />
59<br />
5
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
2.5. II. Mundu Gerra: ideia europeistek balio handiagoa hartu zuten eta<br />
elkarte federalistak sortu zituzten ........................................................<br />
2.6. Europako Federazioari buruzko euskal memoranduma (1941) ...........<br />
2.7. Europako Mendebaldeko Herrien Kultur Batasuna eta talde euskalduna<br />
(1942)...................................................................................................<br />
2.8. Federal Union ......................................................................................<br />
2.9. J.A. Agirre eta euskal ikuspegia: federalismoari egindako ekarpenak<br />
(1941-1944) .........................................................................................<br />
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL<br />
MUGIMENDU FEDERALISTA: SORRERA ETA JARDUERAK (1946-<br />
1950) ............................................................................................................<br />
3.1. Euskaldunen partaidetza II. Mundu Gerraren ondoren sortutako<br />
erakunde europeista eta federalistetan .................................................<br />
3.2. Federalisten Batzarra Luxenburgon (1946) eta Euskal Mugimendu Federalista<br />
(1947) ....................................................................................<br />
3.3. Euskal ordezkaritza Hagako Batzar Europarrean (1948).....................<br />
3.4. Euskal Mugimendu Federalista Federalisten Europar Batasunean (1948)<br />
3.5. Euskal Mugimendu Federalista eta Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren sorrera (1949) ...............................<br />
3.6. Euskal ordezkaritza Europako Mugimenduak eta beste erakunde<br />
batzuek antolatutako ekitaldietan (1949-1950) ...................................<br />
3.7. Ikerlan Europarretarako Zirkulu Euskalduna, Europako Federazioaren<br />
aldeko Euskal Mugimendu Sozialista eta Europar Batasun Liberalaren<br />
Talde Euskalduna (1950) .....................................................................<br />
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(I) SORRERA ETA LEHEN EGINKIZUNAK (<strong>1951</strong>-1955) .................<br />
4.1. Frankismoaren garaian ere konpromiso europeista bere horretan .......<br />
4.2. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren sorrera (<strong>1951</strong>)<br />
4.3. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren jarduerak (<strong>1951</strong>-<br />
1955) ....................................................................................................<br />
4.4. Euskal Kontseiluaren eta Kontseilu Federalaren lehen urratsak espainiar<br />
estatuan ................................................................................................<br />
5. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(II) JARDUEREN JARRAIPENA FRANKISMOAN, MUNICH-EKO<br />
“AKORDIO GAIZTOA” EGIN ARTE (1955-1962) ..............................<br />
5.1. Europako integrazioaren garapena .......................................................<br />
61<br />
62<br />
63<br />
66<br />
67<br />
71<br />
71<br />
73<br />
76<br />
83<br />
85<br />
90<br />
96<br />
99<br />
99<br />
100<br />
104<br />
112<br />
119<br />
119<br />
6
AURKIBIDEA<br />
5.2. Berrogeita hamarreko hamarkadako bigarren erdiko jarduerak ..........<br />
5.3. Barnealdeko elkarte eta talde europeistekin harremanak.....................<br />
5.4. Europako Mugimenduaren Batzarra Munich-en (1962) ......................<br />
6. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(III) HIRUROGEIKO HAMARKADAKO URTEETATIK<br />
HIRUROGEITA HAMARREKO HAMARKADAKO URTEETARAKO<br />
JARDUERAK (1962-75) ...........................................................................<br />
6.1. Hirurogeiko hamarkadako urteetako jarduerak ...................................<br />
6.2. Hirurogeita hamarreko hamarkadako lehen erdiko jarduerak .............<br />
7. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(IV) BARNEALDERA ALDAKETA ETA BERRANTOLAKETA<br />
(1976-78) .....................................................................................................<br />
7.1. Kontseilu Federala eta Euskal Kontseilua barnealdera aldatzeko<br />
prestatze-lanak .....................................................................................<br />
7.2. Europako Batzarra Bruselan (1976) ....................................................<br />
7.3. Zuzendaritza lekuz aldatzea eta Kontseilu Federalaren berrantolaketa<br />
barnealdean ..........................................................................................<br />
7.4. Euskal Kontseiluaren berrantolaketa ...................................................<br />
8. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA: (I)<br />
JARDUERARIK EZATIK (1979-1993) BULTZADA BERRIRA (1994)<br />
8.1. Euskal Kontseiluak zailtasun ugari egoera berrira egokitzeko ............<br />
8.2. Euskal Kontseiluak Kontseilu Federalean izan zuen presentzia ..........<br />
8.3. Pariseko Eusko Jaurlaritzaren antzinako ordezkaritzan egindako<br />
ekitaldia (1991) ....................................................................................<br />
8.4. Berrantolaketarako hartu-emanak ........................................................<br />
8.5. Bultzada berria: manifestua eta jendaurreko aurkezpena (1994) .........<br />
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA. (II)<br />
EGUNGO JARDUERAK: OINARRIAK FINKATU (1995-1997) ETA<br />
INDARTU (1998-<strong>2001</strong>) ..............................................................................<br />
9.1. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua 1995-<strong>2001</strong> urteetan ....<br />
9.2. Helburuak .............................................................................................<br />
9.3. Euskal Kontseilua EMEKFn eta NEMn ..............................................<br />
9.4. Egoitza .................................................................................................<br />
9.5. Kontseilukideak ...................................................................................<br />
9.6. Organigrama: Zuzendaritza Batzordea eta Batzar Orokorra ...............<br />
120<br />
123<br />
126<br />
133<br />
133<br />
138<br />
141<br />
141<br />
142<br />
143<br />
146<br />
153<br />
153<br />
154<br />
158<br />
160<br />
161<br />
165<br />
165<br />
166<br />
166<br />
167<br />
167<br />
168<br />
7
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
9.7. Egungo Zuzendaritza Batzordea ..........................................................<br />
9.8. Finantzaketa .........................................................................................<br />
9.9. 1995-1997 urteak .................................................................................<br />
9.10. 1998-2000 urteak .................................................................................<br />
170<br />
172<br />
172<br />
176<br />
10. ONDORIOAK ............................................................................................<br />
185<br />
KRONOLOGIA (1940-<strong>2001</strong>) ...........................................................................<br />
197<br />
DOKUMENTUEN BILDUMA .......................................................................<br />
1. F.J. Landabururen «Euskal ordezkaritza Luxenburgoko Batzar Federalistan»<br />
txostenetik jasoa. (1946ko urriaren 14-16a) .................................................<br />
2. F.J. Landabururen «Federalismoa. Europar Batasuna edo Europa Federala<br />
eratzeko lanen ardura duten erakunde nagusien eskema» txostenetik hartua.<br />
(Parisen, 1949ko urtarrilaren 6an) ................................................................<br />
3. F.J. Landabururen «Pariseko Euskal Ordezkaritzan, Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala sortzeko erabakia hartzen<br />
da» txostenetik hartua. (Parisen, 1949ko otsailaren 7an eta 8an) .................<br />
4. J.M. Lasartek G. Rebatteti idatzitako gutuna, Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren hasierako osaketako zerrenda erantsiz.<br />
(Parisen, 1949ko maiatzaren 5ean) ...............................................................<br />
5. «Ibilbide federalista. Luxenburgotik Strasbourgera», F.J. Landaburu (1949ko<br />
azaroa)...........................................................................................................<br />
6. Ikerlan Europarretarako Zirkulu Euskaldunaren Sorrera. (Paris, 1950eko<br />
urtarrila) ........................................................................................................<br />
7. «Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala»ri buruzko<br />
txostenetik hartua, izenpetu gabea (EAJk egindakoa <strong>del</strong>a uste da). (1950eko<br />
ekaina)...........................................................................................................<br />
8. Europako Federazioaren aldeko Euskal Sozialisten Mugimenduaren atxikipen<br />
orria eta zirkularra. (Parisen, 1950eko abuztuaren 5ean) .............................<br />
9. M. Irujoren «Europako Mugimendu Federala» lanetik hartua. (datarik gabea,<br />
1950eko amaierakoa) ....................................................................................<br />
10. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren fundazio-akta. (Parisen,<br />
<strong>1951</strong>ko otsailaren 1ean) ................................................................................<br />
11. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren «Gaur eguneko<br />
ekonomia- eta gizarte-arazoak aztertzeko jardunaldien» Deialditik hartua.<br />
(Paris-Baiona, <strong>1951</strong>ko abuztua)....................................................................<br />
203<br />
203<br />
205<br />
206<br />
211<br />
213<br />
215<br />
216<br />
220<br />
221<br />
223<br />
225<br />
8
AURKIBIDEA<br />
12. Europako Kontseiluaren Idazkaritza Nagusiak luzaturiko galdetegiari Europar<br />
Batasunaren aldeko Euskal Kontseiluak emandako erantzuna. (1952ko<br />
uztaila) ..........................................................................................................<br />
13. Europako Kontseiluaren Idazkaritza Nagusiak luzaturiko galdetegiari Euskal<br />
Mugimendu Federalistak emandako erantzuna. (1952ko uztaila) ................<br />
14. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua barnealdera zabaltzeko<br />
asmoz M. Irujok eta G. Nardizek elkarri idatzitako gutunetatik hartua (1952ko<br />
azaroa)...........................................................................................................<br />
15. «Martin»ek, Parisetik, eta Europako Federazioaren aldeko barnealdeko Euskal<br />
Kontseiluak elkarri bidalitako gutunetatik hartua (1953ko azaroa) .............<br />
16. Eusko Jaurlaritzako lehendakari J.A. Agirreren «Gabonetako Mezua»tik<br />
hartua (Paris, 1958ko abendua) ...................................................................<br />
17. M. Irujoren «Agirre lehendakaria eta Europako Mugimendua» lanetik hartua<br />
(1961eko martxoa) ........................................................................................<br />
18. M. Irujoren «Euzkadi-Europa (I), (II) eta (III)»tik hartua (1972ko apirila,<br />
maiatza eta ekaina) .......................................................................................<br />
19. M. Irujoren izendapena, Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu<br />
Federalaren lehendakari izateko. (Parisen, 1973ko urriaren 6an) ................<br />
20. M. Irujoren hitzaldia, Europako Mugimenduaren Europako Batzarrean.<br />
(Bruselan, 1976ko otsailaren 5-7an) .............................................................<br />
21. M. Coll i Allentornek, EMEKFren izenean, kargua uzten zuen M. Irujo<br />
lehendakariari bidalitako telegrama (Madril, 1976ko azaroa) .....................<br />
22. EMEKFren idazkari nagusi S. Gomez-Reinok M. Irujori bidali zion gutuna,<br />
ohorezko lehendakari izendatu zutela jakinarazteko. (Madrilen, 1978ko<br />
uztailaren 28an) ............................................................................................<br />
23. E. Gironellak M. Irujori idatzitako Gutuna, Kataluniako Kontseiluari eta<br />
Euskal Kontseiluari buruz. (Bartzelonan, 1978ko azaroaren 30ean) ...........<br />
24. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluari bultzada berria emateko<br />
manifestua. (Gasteizen, 1994ko apirilaren 18an) .........................................<br />
25. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren Estatutuak ......................<br />
26. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren Barne Erregimeneko<br />
Arautegia.......................................................................................................<br />
27. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren deia, bere berrogeita<br />
hamargarren urteurrena <strong>del</strong>a-eta (Gernika-Lumo, <strong>2001</strong>eko otsailaren 1a) ...<br />
227<br />
229<br />
230<br />
232<br />
233<br />
234<br />
237<br />
240<br />
240<br />
241<br />
242<br />
243<br />
244<br />
246<br />
254<br />
260<br />
ITURRIAK ETA BIBLIOGRAFIA ................................................................<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua izeneko liburuaren argazki-oinak<br />
Fotos libro <strong>Consejo</strong> <strong>Vasco</strong> <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong> ........................................<br />
263<br />
271<br />
9
EUROPARAKO BIDE LUZEA<br />
José María González Zorrilla<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluko Lehendakaria<br />
Duela gutxi Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluak berrogeita hamar urte<br />
bete ditu, eta guretzat, bertan aktiboki parte hartzen dugun gizon-emakumeontzat,<br />
ahaleginez, ilusioz eta lanaz betetako etapa berri bat hasi da etorkizunari begira.<br />
Baina, aldi berean, berrogeita hamar urteko historia gizatasunean oinarritutako ondare<br />
politiko garrantzitsua da eta ezin dugu bat-batean ahaztu. Izan ere, Europa egiten ari<br />
den batasun-prozesu neketsuan orain artean egindako bidean, gure herrialdearen eta<br />
kontinentearen etorkizunak erakunde honetan erreferente erabakigarria du.<br />
Alex Ugalde irakasleak, euskal ikuspuntutik nazioarteko harremanetan izen handia<br />
duen espezialistak, prestatutako liburu honek Euskal Herriak Europako mugimenduan<br />
garatu duen lan zabala erakutsi nahi du, eta kontzientzia europeistaren jatorrian gure<br />
aurrekoek izandako parte-hartze erabakigarria adierazi. Europaren batasuna lortzeko<br />
berrogeita hamar urtez egindako lanari buruzko ikerketa zorrotza da; eta euskaldunok<br />
lehenengo etapetatik parte hartzen jakin genuela egiaztatzen du.<br />
Meritua hainbat ideologiatako pertsonei zor zaie; demokraziarekin konpromiso<br />
sendoa hartu zuten pertsona horiek Europa aske, plural eta integratzailearen alde egin<br />
zuten apustu, eta gure herrialdeak oso egoera zaila bizi zuen garaian, gainera. Egindako<br />
lana aitortu behar diegu, baina baita kontinentean etorkizun berria ikusteko izan zuten<br />
gaitasuna ere. Izan ere, garai hartan Europak bizi berri zuen gerraren ondorioak jasaten<br />
zituen eta herri askok, gureak bezala, demokratikoak ez ziren erregimenak zituzten.<br />
Europako Mugimenduan egindako lanak argi erakutsi zuen euskal gizarteak<br />
askatasunaren, demokraziaren eta giza eskubideen alde egindako apustua.<br />
11
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Horregatik, lan honen helburua horren guztiaren lekukotasuna ematea da batetik,<br />
eta lan-ildo berriak zehaztuko dituen erreferentea eratzea, bestetik. Etorkizuna<br />
eraikitzeko iraganeko irakaspenak modu egokian barneratu behar dira. Beraz,<br />
europeismoak, historia luzea duenak, irakaspen horietan oinarritu behar du<br />
kontinentearen etorkizuna eraikitzeko.<br />
Egia da oraindik lan asko dagoela egiteke, eta Europa federalaren proiektuak<br />
ibilbide luzea duela. Arazo politikoak, sozialak, ekonomikoak eta artikulazio<br />
instituzionalari dagozkionak daude une honetan, eta etorkizunean ere egongo dira,<br />
baina maila horretako proiektu politiko bat eraikitzerakoan ezinbestean gertatzen diren<br />
zailtasunak direla uste dut. Ziur nago etorkizuna europar guztion artean eraikitzen<br />
badugu ezusteko atsegin gehiago izango ditugula.<br />
Izan ere, Europa eraikitzeko prozesuan harrigarriena etapak nola betetzen diren<br />
ikustea da: astiro baina etenik gabe. Europa sortu berria den prozesu konstituzional<br />
baterantz doa eta, bertan, funtsezko testuak, hitzarmenak, ez dira objektu sakratu eta<br />
ukiezinak, baizik eta etengabe aldatzen ari diren tresnak. Barruko prozesu konstituzionalak<br />
pentsatzeko orduan ere Europara begiratzea komeniko litzateke, eta mugimendu<br />
dinamikoak direla eta aldatzen ari den gizartera egokitu beharra dutela ulertu behar<br />
dugu, betiere demokraziaren, askatasunaren eta giza eskubideen printzipioetan oinarrituz,<br />
printzipio horiek izan baitira hasieratik Europaren eraikuntzaren funtsa.<br />
Horregatik, bidezkoa eta beharrezkoa da, oso egoera zailean etorkizun-sena erakutsi<br />
zuten pertsona horiek gogoratzea, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua eratzen<br />
jakin baitzuten eta, denborak erakutsi duen bezala, lan bikaina egin zutela argi geratu baita.<br />
Liburu hau euskaldun askoren –horietako batzuk anonimoak– lanaren eta<br />
lekukotasunaren adierazle da. Pertsona horiek, hain zuzen, euren gogo biziaren ondorioz,<br />
gure munduko oinarrizko balioen araberako Europa sustatzen jakin zuten; hots,<br />
demokrazian, askatasunean, justizia sozialean eta giza eskubideen errespetuan<br />
oinarritutako Europa. Horregatik, liburu honek pertsona horiek guztiak gogoratu eta<br />
omendu nahi ditu.<br />
Bukatzeko, gure esker ona liburu honen gainean egindako komentario egokiekin<br />
Europaren eraikuntzan izan dugun historiaren zati bat berreskuratzen lagundu diguten<br />
pertsona guztiei. Eta batez ere HAEEri, Eusko Jaurlaritzako Kanpo Harremanetarako<br />
Idazkaritza Nagusiari eta Eusko Legebiltzarrari; horien laguntza ordainezinak<br />
ahalbidetzen digu-eta, gure aurretik, eta jatorri politiko guztietakoak izan arren, gure<br />
gizartearen dibertsitatetik eta aniztasunetik hasita Europa federalaren proiektua<br />
bultzatzeko lan-eremu komunak aurkitzeko gai izan ziren euskaldunen lana jarraitzea,<br />
50 urte geroago ere guk jarraitzen dugun bezala.<br />
12
Eduardo Vallejo de Olejua<br />
EMEK-ko ohorezko kidea eta lehendakaria ohia (1994-1999)<br />
1994ko maiatzaren 6an, Gernikako Batzar Etxean ekitaldi handi bat ospatu zen,<br />
berriro Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua sustatzeko. Kontseilua euskaldun<br />
guztientzako garrantzi handia izan zuen erakunde politiko eta ordezkaritza-organo<br />
funtsezkoa izan da historikoki, baina estatuan horren jarduerak legeztatu zirenetik,<br />
1978. urtetik, «lozorroan» egon da.<br />
Ardantza Lehendakariak eman zion amaiera ekitaldi hari. Hitzaldian hauxe esan<br />
zuen: «Bultzada berria emateko ahalegin hau pozik hartu dugu, zalantzarik gabe.<br />
Euskadiren barnean eragin positiboa izango duelakoan nago. Erakunde honek barnean<br />
herrialdeko erakunde politiko, sozial eta kultural ugari biltzen ditu, elkarrizketarako<br />
gune heterogeneoa osatzen du, eta balio handiko kontua da hori gure ustez, elkarrizketa<br />
hain beharrezkoa duen gizarte honentzat».<br />
Halaxe zen. Nik neuk zuzendutako Zuzendaritza Batzorde hartan Eusko<br />
Legebiltzarrean ordezkaritza duten ia alderdi guztiak zeuden –soilik bati ez zitzaion<br />
interesgarria iruditu bertan parte hartzea–. Gainera, hainbat erakunde sozial, ekonomiko<br />
eta kulturalen parte-hartzea ere eskatu zen.<br />
Katalunian Kontseiluak lanean jardun zuen, eta pragmatismo handiz jokatu zuen<br />
gainera, batez ere, Europar Batasunean estatuak integratzeko planteamenduak landu<br />
zituzten Europako eztabaida-guneetan beren ahotsa entzun zezaten. Eztabaida-guneetako<br />
planteamenduak lotesleak ez izan arren, ongi iruditu zitzaien Europako Mugimenduaren<br />
Kataluniako Kontseiluak zuzenean –bitarteko interesaturik gabe– bere «ikuspuntuak»<br />
helaraztea, hain zuzen, kontseiluaren ustez etorkizuneko interesek esku hartzen zuten<br />
guneetan.<br />
13
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Euskaldunok, ordea, hasi-hasieran Kontseilua erabili egin bagenuen ere, ez genuen<br />
horrela egin. Horregatik, unea iritsi zenean, egoki iruditu zitzaigun gure tradizioari<br />
eta, zergatik ez esan, eskubideari berriro gogotik heltzea eta Europa batu, federal eta<br />
solidario baten alde sendo parte-hartzea.<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalean Lehendakariordetza<br />
bat eskaini ziguten –beste bat kataluniarrei–, 1949. urtean erakunde horren sorrera<br />
sustatzeak eta bertan aktiboki parte hartzeak horretarako gaitasuna ematen zigula<br />
iritzita. Ildo horretatik, komenigarria iruditu zaigu Manuel Irujo garai hartan Lehen<br />
Lehendakariorde izan zela gogoratzea.<br />
Bigarren Mundu Gerra amaitu zenean, Europa osatu eta sendotzen ahalegindu zen<br />
adorez. Egoera berezi hartan pentsatu zuten, zorionez, estatu-politikari begi-zorrotz batzuek<br />
bizi izan zutenaren antzekorik ezin zela etorkizunean errepikatu. 1948. urtea zen. Winston<br />
Churchillek eta K. Adenauer, A. Spinelli eta beste zenbaitek Hagan Batzarra egiteko deia<br />
egin zuten. Horren helburua guztien asmoak bildu eta Europa batu eta solidarioa sortuko<br />
zuen hazia ereitea zen. Horrelaxe sortu Nazioarteko Europako Mugimendua.<br />
Erbesteko Eusko Jaurlaritza Batzar hartan izan zen, Agirre Lehendakaria buru<br />
zuela, eta ordezten zuen herriaren bokazio europarra eta europeista agerian utzi zuen<br />
horrek. Gizon-emakume haiek argi eta garbi erakutsi zuten beharrezkoa iruditzen<br />
zitzaiela irizpide demokratikoetan sakontzea; batez ere, giza eskubideen eta balioen<br />
errespetuan eta herri askeen arteko elkartasunean oinarrituta.<br />
Beraz, 1949ko otsailaren 8an Espainiako Kontseilu Federala sortu zen, Eusko<br />
Jaurlaritzak Parisen zuen egoitzan sortu ere. Erakunde horren oinarri nagusietako 7.<br />
artikuluan hala dio: «Espainiako Estatuko kide diren herrialdeetako talde ordezkariek<br />
Saila sortu ahal izango dute Kontseilu Federalaren barruan». Espainiako Kontseilu<br />
Federaleko lehen lehendakaria Salvador de Madariaga izan zen eta idazkaria, berriz,<br />
Jose Maria Lasarte. Gero, Manuel Irujo izango zen lehendakari.<br />
Euskal Kontseilua orduan hasi zen lanean, nahiz eta formalki <strong>1951</strong>ko otsailaren<br />
1ean osatu zen. Besteak beste, honako hauek osatzen zuten bertako Zuzendaritza<br />
Batzordea: Irujo, Leizaola, Nardiz, Lasarte, Landaburu, Renteria eta Agesta.<br />
Beraz, gure herriarentzat hain latzak izan ziren urte haietan sortutako erakundearen<br />
berrogeita hamargarren urteurrena ospatzen dugu orain. Demokraziaren alde borrokatu<br />
ziren gizon handi haien ikuspegi zorrotzak eman digu horretarako aukera. Haiek<br />
urratu zuten bidetik jarraituko dugu guk ere, eta inoiz baino indar handiagoz, haien<br />
lana eta kemena begirune osoz eta harrotasunez hartu behar dugu guk, haien ideien<br />
jarraitzaileok; izan ere, ideia horiek ez dira guztiz gauzatu oraindik.<br />
14
AURKEZPENA<br />
Izugarri pozten nau ospakizun honek, eta hitzaldi hau amaitzeko, 1994ko maiatzaren<br />
6an Gernikako Batzar Etxean egin nuen hitzaldiaren amaiera gogoratu nahi nuke:<br />
«Euskal Kontseilu berritu honentzako, baliagarri izango da orain ere poetaren esaldia:<br />
Europa, antzinakoa zara, baina ez zaharra. Eta egunsentiari agur egiten zaion modura,<br />
agur egiten dizugu guk ere».<br />
15
Imanol Bolinaga<br />
EMEK-ko ohorezko kidea eta lehendakaria ohia (1999-2000)<br />
Politikari eta intelektualek Europaren ideia modernoari lehen aldiz forma eman<br />
eta Europako Mugimendua sortu zutenetik (Haga, 1948) gutxira sortu zen, hain zuzen,<br />
gaur egun Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua. Fundazio eguna <strong>1951</strong>ko<br />
otsailaren 1a izan zen, Eusko Jaurlaritzaren Parisko ordezkaritzan, Marceau etorbideko<br />
11. zenbakian.<br />
Liburu honen egileak dioenez, «Euskal Mugimendu Federalistak eta gainontzeko<br />
elkarte europeista euskaldunek urte luzetako esperientzia zuten jadanik».<br />
Horrelako erakunde batek 50 urteko etapa luzea egin izatea ez da edonolako<br />
kontua, eta orduz geroztik izan diren gertaera guztiek eta egungo gertakarien erritmo<br />
dinamikoak ez du eragin behar hori zokoratzea. Komeni da iraganaz oroitzea egun<br />
non gauden garbi jakiteko eta etorkizuna zorrozkiago definitzeko. Eta areago, berrogeita<br />
hamargarren urteurrena ospatzen duen erakunde horrek Europaren aldeko jarduera<br />
hori egiten jarraitzen baitu, zerbitzatzen duen gizartearen barnean. Dena <strong>del</strong>a ere,<br />
efemerideez oroitzea merezi du, besterik ez bada, gogoz eta bihotzez idealista europarrak<br />
izan ziren haiei gure esker ona adierazteko; bizimodu zail eta konprometitu hartan<br />
erakundea sortu eta abiaraztea erabaki baitzuten, sendo. Gainera, Pirinioetatik honantz<br />
ideia europeistak ez ziren oso preziatuak; demokrazia, irekitasuna, adostasuna eta<br />
erabakitzeko gaitasuna gisako balioak baitzekartzan. Eta zer esanik ez horren oinarrian<br />
zegoen kontzeptu federalak; hots, estatuen indarrean ez ezik, ukaezina den eskualdeen<br />
errealitatean eta Europako komunitate naturaletan oinarritzen den kontzeptuak.<br />
Gertakari haietan protagonista izan zirenei eta EMEK-ko lehenengo Zuzendaritza<br />
Batzordea osatu zutenei dagokienez, badira azpimarratu beharreko bi gauza aparta:<br />
17
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Aberritik kanpo, erbeste gordin eta latzean egon ziren garaia da lehenengoa.<br />
Garairik latzenetan ere beren ideiei tinko eutsi zieten, eta demokratak izate hutsagatik<br />
eta legez ezarritako konstituzio-ordenari eutsi ziotelako, inguruan izan zituzten kontrako<br />
zirkunstantzia haiek guztiak gainditzeko esperantza ez zuten inoiz galdu. Gerra –gerra<br />
guztiak bezala bidegabea zen gerra hura– galdu egin zuten, eta, hain zuzen, europarra<br />
izan zitekeen ideia demokratiko oro itun maltzurtzat hartzen zuten haien aurka galdu<br />
zuten. Esaterako, Europako Kontseiluak antolatutako Gizakiaren Eskubideak Babesteko<br />
Batzarra bera ere (1950-11-04) debekatu egin zuten Espainiako agintariek, handitasun<br />
hispaniarraren oinarriak suntsitzeko asmakizun masoniko eta marxistatzat hartzen<br />
baitzuten.<br />
Bigarren gauza azpimarragarria sortzaileen izaera saiatu eta lehiatsua da: Europaren<br />
etorkizunaren ikuspegi argia zuten, eta, horrela, politikako beste gizon handi batzuekin<br />
batera, ikuspegi federaleko Europar Batasunaren oinarriak pentsatu eta hori gauzatzeko<br />
lehenengo urratsak eman zituzten.<br />
Garain hartan sortu zuten ereduak indarrean jarraitzen du. Haiek izan ez balira,<br />
ez zen egungo Europa hau izango, ez eta etorkizunekoa ere. Euskadiren eta Europaren<br />
alde guztia eman zuten, eta haien jarraitzaile leialak izatea dagokigu guri. Horretan,<br />
hain zuzen, EMEK bitarteko egokia <strong>del</strong>a uste dugu, euskal gizarteak ondare<br />
europarrarekiko duen konpromisoa onar dezan eta horren garrantziaz jabe dadin.<br />
Zentzu horretan, Euskal Mugimendu Federalista (1946) sortzeko ideia Luxenburgoko<br />
Federalisten Batzarrean parte hartu zutenetatik sortu zela gogoratu nahi nuke,<br />
eta ez nituzke ahaztu nahi Frantzisko Landabururen hitzak: «euskal elkarte federalista<br />
sortzea proposatzen dut: alderdi politiko guztietako ordezkariak izango ditu, baina ez<br />
du alderdi horiekin zerikusirik izango».<br />
Irizpide zuhur hori EMEK-ko Zuzendaritza Batzordearen jardunean eta osaketan<br />
oinarrizko irizpidea da oraindik, nahiz eta hiru batzordekide gehiago sartzea komeni<br />
zela ikusi zen, horrela, euskal gizarte osoaren presentzia aktiboa bermatzeko.<br />
Euskal idiosinkrasia Europa bakar eta federatuaren barnean ondo sar daitekeela<br />
uste dut, eta baita Europak eta Euskadik elkarren beharra dutela ere. Horregatik,<br />
Euskadik beti begiratu izan du Europa aldera, bertan parte hartzeko gogoz. Areago,<br />
Euskadi, Europarik gabe, ez da ezer izango.<br />
Horregatik, Jose Antonio Agirreren irudia gogora ekartzea ezinbestekoa da,<br />
Europaren batasunaren defendatzaile handienetarikoa izan baitzen. Izan ere, Euskadik<br />
Europan parte hartzeko zuen eskubidea aldarrikatzen zuen, gainerako estatuen eskubide<br />
berberekin, eta bere autonomiari esker, bere ahots berezia izanik. Horrela zioen, hain<br />
18
AURKEZPENA<br />
zuzen: «Ez da bakearen eta arau juridikoaren alde gehiago saiatuko denik herri edo<br />
nazio txikia baino, bake eta arau juridiko horri eutsiz soilik existituko baita. Ez dugu<br />
aurkituko arau kontinental unibertsal bat ezartzearen alde nazio txikia baino gogo<br />
handiagoz saiatuko denik».<br />
Azkenik, amaitzeko, Europa gure etxea <strong>del</strong>a gaineratuko dut: Europa gurea da,<br />
europar guztiona, eta gure asmoa gizon-emakume eta herri askeentzako antolamendu<br />
propio eta bateratua duen Europa federala lortzea da.<br />
19
José Mari Etxebarria<br />
EMEK-ko lehendakariordea<br />
Europaren batasunaren aitzindariak beren asmo handi eta erabakigarri hura<br />
formulatzera bultzatu zituen arrazoi nagusia kontinentean luze iraungo zuen bake<br />
egonkorra finkatzeko beharra izan zen. XX. mendean Europan izan ziren mundu-<br />
-gerrek eragin zituzten astinaldi eta tragediek hilketa eta hildako ugari eta sufrimendu<br />
ikaragarria eragin zituzten, eta gerraren lazkeria gordina erraietan bizi eta sentitu zuen<br />
gizarte hura traumatizatuta zegoen. Estatuen arteko zatiketa zorrotzek sustatutako<br />
egoismo nazionalen sumindurek eragin zituzten, hein handi batean senide arteko<br />
borrokak, eta kontinentea odolez busti zuten.<br />
Beraz, behar-beharrezkoa zen Europaren ikusmolde berri bat, estatuen arteko<br />
zatiketa horiek gaindituta, nazioen arteko harremanak artikulatuko zituena lankidetzaren<br />
esparruan, horretarako, elkarguneak eta guztion intereseko guneak bilatuz. Nahitaezkoa<br />
zen munduko zibilizazioaren eta askatasunaren gune gisa Europa berreraikitzeko bidea<br />
emango zuen egonkortasun demokratikoa ezartzea.<br />
Une historiko honetan, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren sorreraren<br />
berrogeita hamargarren urteurrena ospatzen dugun honetan, atzera egin nahi dut,<br />
kartzela, erbestea eta horma ezagutu zituzten hainbat gizon-emakume gogoratu eta<br />
omentzeko; izan ere, gorrotorik eta amorrurik gabe, egungo belaunaldiei beren idealen<br />
alde bide baketsuetatik borroka egiteko eredua helarazi die; erakutsi egin digute nola<br />
egin zuten beraiek, Euskal Nazioa, kristau humanismoa, pertsonen eta herrien<br />
askatasuna, gizarte justizia eta Europa batuaren alde.<br />
Bestalde, gerra ostean Europaren eraikuntza behar-beharrezkoa zela ikusten bazen<br />
ere, eraikuntza hori oinarri-oinarrizko bihurtu da fenomeno globalizatzaileen aurrean,<br />
21
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
batez ere ekonomia eta finantza alorrean izandakoan. Estatuek garbi erakutsi dute ez<br />
direla egitura egoki eta nahikoak beren kabuz mundu berriak dakarzkien erronkei<br />
erantzuteko. Hau da, estatu-atomizazioak Europa EEBBen eta horren inguruko<br />
lurraldeen menpeko bihurtzen zuen berebiziko garrantzia duten hainbat alorretan<br />
–defentsa, teknologia eta ekonomian– horretarako moneta hegemonikoa –dolarra–<br />
erabiliz. Ondorioz, nahitaezkoa da gaur egun irizpide kritiko sendoak izango dituzten<br />
eskualde-blokeak sortzea: oraingo eta etorkizuneko erronkei egokitzeko beharrari<br />
erantzuten dio, eta egungo giza arazoei irtenbide egokiak eskaintzen dizkio.<br />
Dena den, 1948an Hagan Nazioarteko Europako Mugimendua sortu zenetik<br />
–<strong>1951</strong>n Parisko Ituna eta 1957an Erromako Ituna sinatzeko oinarrizkoa izan zen<br />
erakunde horren sorrera–, badirudi urte hauetan geldirik gauden sentimendua nagusitu<br />
<strong>del</strong>a, eta Europako egitura politiko baten eraikuntzari begira, herritarrak nahiko<br />
eszeptiko agertzeaz gain, ez da gogo handirik sumatzen. Estatuen nazionalismoak<br />
Europako egituraren garapena atzeratu egin du, eta Europako goi bileretan indarrak,<br />
batez ere, kontseilurako botoak biltzeko eta zenbait milioi euro eskuratzeko erabiltzen<br />
direnez, desilusioa sustatu da. Horrela, europar guztion aberri izango den Europa<br />
arimadun hori diseinatzen hasi ere ez gara egin kasik.<br />
Dena den, aurrera egin da, libreki eta borondatez elkartu diren estatu subiranoen<br />
esperientzia historiko nagusia izan baita honakoa; izan ere, gainditu egin da estatu<br />
bakoitzaren interesen sare zail eta, zenbaitetan, nekeza.<br />
Subiranotasunaren ordezkaritza hori saihesteko, estatuek oztopo handiak jarri<br />
badituzte ere, banatutako subiranotasunak dituzten eraikin instituzionaletarantz jo da<br />
errealitatean, eta subsidiariotasun-printzipioan oinarritutako egitura politikoak onartu<br />
dira. Estatuak, gehienetan, oso egitura berriak dira, eta horien osaketa-prozesua, kasurik<br />
gehienetan, errealitate nazional guztiak zapaldu eta homogeneo bihurtzen zituen<br />
bortizkerian oinarritu izan da, errealitate horiek kultura nazional edo ofizial bakar<br />
bihurtzeko. Horrexek emango zion, hain zuzen, zentzua estatu edo nazio deitzen zen<br />
hari. Estatuen egungo krisiak argi eta garbi erakutsi ditu estatuaren egitura juridiko eta<br />
politikoak barnean hartu eta askotan ezkutatu dituen komunitate naturalak. Horiek,<br />
noski, beren eskubide eta askatasunak eskatzen dituzte, euren etorkizuna arriskuan<br />
baitago.<br />
Hori kontuan hartuta, Europa Federalaren aldekoa naiz ni, estatuen nazionalismoaren<br />
gehiegikeriak zuzenduko dituen Europa Federal baten aldekoa, Europa inoiz<br />
ez <strong>del</strong>ako izango ez zentralista eta ez monolitikoa, ziur nago; izan ere, Europaren<br />
sorreraren eta garapenaren aurkakoa bailitzateke hori. Federalismo harmonizatzailea,<br />
ez uniformizatzailea, norbanakoaren askatasuna abiapuntutzat hartuta, nazioen<br />
22
AURKEZPENA<br />
eskubideak errespetatu eta babestuko dituena; lankidetza, elkartasuna, aurrerapen<br />
ekonomikoa eta kohesio soziala sustatuz eta bultzatuz, komunitate desberdinen arteko<br />
bizikidetza bermatuko duena.<br />
Ildo horretatik, etorkizunean Europar Batasuna benetan demokratikoa bada, eta<br />
berau osatzen duten herrien borondatea errespetatzen badu, zuzenean bertako kide ez<br />
direnak edo adierazpide kolektibo askerik ez dutenak bertan bilduz, egunen batean<br />
Euskal Nazioa Europako kide izango den esperantza dut gainerako herri europarren<br />
eskubide berberekin.<br />
Hala ere, egun, nazioen eta kulturen biziraupena arriskuan jartzen dutenak ez dira<br />
estatuak. Arrisku nagusia multinazional indartsuenek zuzentzen duten globalizazioaren<br />
indar suntsitzailea da; izugarrizko indarra du, eta gure gizartearen zirrikiturik<br />
ezkutukoenak ere menpean hartzen ditu, zenbaitetan apalki bada ere sustraiak eginda<br />
dituzten hizkuntzak, kulturak eta nortasun-ezaugarriak galbidean jarriz. Ez da ezer<br />
lehengora itzuliko, baina leialtasun eta erreferentzia nazional bakarrak, bikoitzak edo<br />
anizkoitzak dibertsifikatuz joango diren mundu honetan aukera egongo da daniarra,<br />
euskalduna, galiziarra, esloveniarra edo edonongoa denaren izpiritua, nortasuna edo<br />
intimitatea gordetzeko.<br />
23
Iñaki Oyarzabal<br />
EMEK-ko lehendakariordea<br />
Euskaldunok badugu zer ikasia Europaren eraikuntzaren historiari dagokionez,<br />
une zailetan, alde batera utzi baitu «zer gara» galdetzen zuen eztabaida antzua eta<br />
«zer egin dezakegu elkarrekin» edo «zein da gure proiektu bateratua» galderak<br />
planteatu baititu. Europaren eraikuntza lan bateratuaren eta elkarrizketaren eredu izan<br />
da, nazionalismoak alde batera utzi eta bakea, aurrerapena eta herritarren ongizatea<br />
bermatzeko ahalegina egiten duten demokraten arteko bateratzearen eredu.<br />
Gu guztiontzat, gaurko Europa askatasun-erreferente bat da, duela berrogeita hamar<br />
urte euskaldun-talde esanguratsu bat, hasiera-hasieratik, Europaren eraikuntza-prozesuan<br />
lan egitera bultzatu zuen erreferente berbera. Garai hartako europeistek lan bateratu<br />
batean lan egiteko sentitu zuten ilusioa beldurrari elkarrekin aurre egiteko beharraren<br />
emaitza izan zen: gerraren eta totalitarismoen beldurra gainditzeko beharra.<br />
Askatasunean eta demokrazian oinarritutako gune bat eraikitzea beharrezkoa zela<br />
pentsatu zuten guztiek, herritar guztiei bakea eta ongizatea bermatuko zien gune bat.<br />
Gaur, mende berriaren hasieran, europeismoaren aitzindari haien ideia eta ilusioak<br />
gizarte osoan sakon sartu diren honetan, Europaren eraikuntzaren prozesuak erronka<br />
berri eta erabakigarriak ditu. Europarren belaunaldi berriek ez dute inoiz batasuna<br />
ulertuko, batasun horrek bere egiturak demokratizatuko dituen erreforma egiten ez<br />
badu eta herritarrengana gehiago hurbiltzen ez baditu.<br />
Europako nazio handi bat osatzeko batasun politikoaren prozesuari bultzada<br />
emateko, ezinbestekoa da, nire ustez, belaunaldi gazteek askatasun-maila handiagoa<br />
eta aukera-berdintasuna bermatuko dien proiektu bateko partaide direla sentitzea. Eta<br />
Europa horrek oinarrizko balioak eta printzipioak interes partikularren aurretik kokatu<br />
beharko ditu.<br />
25
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Ortegak esaten zuen atxikipen askeko nazio baten eraikuntza-prozesua sustatzen<br />
eta elikatzen duen benetako indarra «elkarbizitza proiektu erakargarria» <strong>del</strong>a. Jendea<br />
ez <strong>del</strong>a elkarrekin bizi besterik gabe eta inolako helbururik gabe, zerbaitetarako bizi<br />
<strong>del</strong>a elkarrekin. «Herriak ez dira elkarrekin egoteko bizi elkarrekin, elkarrekin zerbait<br />
egiteko baizik». Ortegak esaten zuen nazioak ez direla iraganari edo tradizioari esker<br />
bizi edo eratzen, bere ustez, «nazioak etorkizunerako programa bat izateari esker<br />
eratzen eta bizi izaten dira.»<br />
Horixe da kontua: Europeismoak herritarrengan ilusioa sortzeko proiektu komuna<br />
eskaintzen duen ala ez. Gaur egungo gazteek, Europako nazioaren eraikuntza-prozesu<br />
honetako fase erabakigarrian parte hartuko dutenek, ez dute ilusiorik sentituko finantza-<br />
-merkatuen eta negozioen Europarengatik, oso urrun ikusten duten burokraten<br />
Europarengatik. Balioen eta printzipioen alde lan egiteko mugituko dira soilik.<br />
Horregatik, euskaldunok eskaintzeko gauza asko ditugu une honetan. Gure<br />
lurraldean beldurrak eta askatasun faltak bizirik jarraitzen dutelako. Pentsatzen duguna<br />
askatasunez adierazteak sortzen duen beldurra zer den badakigulako, demokraziaren<br />
oinarrizko printzipioak errespetatzen ez dituztenen fundamentalismo totalitarioa hurbilhurbiletik<br />
ezagutzen dugulako. Badakigulako partikularismo baztertzaileek norbanakoaren<br />
eskubideak zer diren ulertzen ez dutela, eta eskubide horiek menperatu eta<br />
zapaldu nahi dituztela, ustez kolektiboak diren eskubideen izenean.<br />
Azken batean, Euskal Herrian, zoritxarrez, askatasuna ez <strong>del</strong>ako hitzetik hortzera<br />
erabiltzen den hitza soilik. Hitz horrek bere zentzu eta sentimendu osoa du hemen, eta<br />
hitz horrek irudikatzen dituen balio guztiak defendatzen dituztenak –askotan euren<br />
bizia ere arriskuan jarriz– ausardia zibikoaren eredu dira europar guztien aurrean.<br />
Europako Mugimenduari zentzua eman zioten hitzen, balioen eta printzipioen<br />
esanahia berreskuratzeko ausardia horrek egiten du gaur erakargarri Europako nazioaren<br />
ideia. Batu egingo duen proiektu bat, askatasun-gune handia osatzeko, eta guztion<br />
eskubideak eta aukera-berdintasuna bermatuko dituena; justizian, segurtasunean eta<br />
elkartasunean oinarritutako eremua, beldurrari tokirik utziko ez diona.<br />
26
ATZOKOTIK BIHARKORA<br />
Ángel García Ronda<br />
EMEK-ko lehendakariordea<br />
Ez nuen Europako Mugimendua ezagutzen. Mugimenduari buruz nituen berriak<br />
ez ziren oinarrizko mailara ere iristen. Beraz, ezin esan ahal izango dut Europako<br />
nazioen batasunaren hasiera ofiziosoak ezagutzen nituenik. CECA eta Erromako<br />
Hitzarmena ezagutzen nituen, gero Europako <strong>El</strong>kartearen egitura ondo ikasi behar<br />
izan nuen, Diputatuen Kongresuak gai korapilotsu hori aztertu behar izan baitzuen.<br />
Egoera horretan, Ramon Jaureguik, orduan Eusko Jaurlaritzako lehendakariorde<br />
zenak, 1991ko ekainean deitu egin zidan eta bilera batera joateko eskatu zidan. Bilera<br />
aspaldiko urteetan ahaztutako erakunde zahar bati buruzkoa izango zen eta ez zen<br />
emaitza positiborik espero. Erakunde hori martxan jartzea zen asmoa.<br />
Gogoan dut San Pedro bezperako arratsaldeko lehenengo orduetan Sena ibaiaren<br />
eskuineko ertzetik bakarrik egindako paseoa, elkar hartze adiskidetsua egingo zen<br />
Marceau etorbiderantz. Ez nekien nortzuk izango ziren han, ez eta zein giro izango<br />
zen, baina bihotzak esaten zidan etorkizunari begira jendeak borondate handia erakutsiko<br />
zuela eta nik bereziki estimatzen dudan zerbait agertuko zela: europar zibilizazioa.<br />
Horrela izan zen, eta bertan, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua berriro<br />
martxan jarriko genuela zin egin genuen; zina ofiziala baino adiskideen artekoa izan<br />
bazen ere. Hitzek gure nahi sendoenak adierazi zituzten eta esku emateek Europa<br />
defendatzeko bidea elkarrekin egiteko borondatea erakutsi zuten. Izan ere, eta handikeria<br />
<strong>del</strong>a badirudi ere, batzuetan babestu behar izan baitugu mesprezutik, interes gaiztoetatik<br />
edo, gehiagotan, eszeptizismotik.<br />
27
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Bilera eta gero, Espainiako enbaxadako areto bikainean izandako ongi etorri<br />
zibilizatu hark ere etorkizuneko aukera eta errealizazio haiek iragarri zituen –nik hala<br />
sentitu nuen, bederen–. Paristik ilusioz beterik itzuli nintzen, eta ondorengo urteetan<br />
ilusio hori errealitate bihurtu zen.<br />
Gogoan dut hasierako ibilbidea, euskal herritarren asmo eta borondatean Europa<br />
finkatzen laguntzeko aspaldi hasitako ahaleginean, beharrezkoa zen oinarrizko<br />
azpiegitura lortu eta talde desberdinetako ordezkari izango ziren pertsonak izendatu<br />
artekoa.<br />
Gero lan arruntean murgildu ginen: aldizkaria, nazio mailako nahiz nazioarteko<br />
mahainguruak eta topaketak, sakontasun handiko bi mintegi. Lan hori aurrera eramateko<br />
bi idazkari bikainen laguntza –edo hobeto esan, bultzada– izan genuen eta, bakoitzak<br />
bere garaian, EMEK-ko helburua betetzen lagundu dute.<br />
Baina ez dut gure ibilbidearen historia laburtu nahi, eta deskribapen xume bat<br />
egin nahi dut soilik, lan apal, konstante eta askok uste duten baino garrantzitsuago<br />
horri buruz gaur egun dudan sentipena eta lan egiteko gogoa adierazteko.<br />
Ildo horretatik, Europako Mugimenduaren erakundeak poliki-poliki egin duen<br />
lanak emaitza ederra izan duela uste dut –gertaera politiko koiuntural handiak bezain<br />
ikusgarria ez den arren–, eta horixe erakusten dute sortu zenetik igarotako berrogeita<br />
hamar urte hauek eta Europa batuaren ideia finkatzeko eta lortzeko egin duen eragin<br />
ezkutuak. Horregatik, EMEKn egindako lan etengabe eta irmoa, nire ustez, pixkana-<br />
-pixkana gauzatu da, baina oso emaitza positiboak izan ditu ahalegin kolektibo<br />
europeistari dagokionez.<br />
Baina, bestalde, Europaren eraikuntzaren onespenak gure herrialdean gorabeherak<br />
izan dituen arren, ez dut inoiz zalantzarik izan eta beti pentsatu izan dut horixe zela<br />
egin beharreko bide historikoa, eta badakit, hein handian, EMEKn sartuta egotea izan<br />
<strong>del</strong>a horrela pentsatzeko arrazoia, zailtasunak sortu arren –materialak edo gogoari<br />
dagozkionak–, beti ziurtasunez jokatu duelako eta, ia beti, partaide guztion<br />
adostasunarekin hartu dituelako erabakiak.<br />
Ibilbide luzea beteko dugula jakiteak –berrogeita hamar urte daramatzagu jada–<br />
borrokan ari garenok edozein etsipeni aurre egiteko eta Europa eraikitzen jarraitzeko<br />
gaitzen gaituela uste dut.<br />
28
Begoña Lasagabaster<br />
EMEK-ko lehendakariordea<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua <strong>1951</strong>ko otsailaren 1ean sortu zen<br />
eta 50. urteurrena ospatzen dugu orain. Lehenik eta behin, eginbeharra eta ohorea da<br />
niretzat pertsona haien ahalegina, lana eta bokazio europeista omentzea, gure historiako<br />
oso une zailetan ez baitzuten zalantzarik izan beren indar guztiak batzeko eta Europa<br />
batu baten alde lan egiteko; hain zuzen, bakean eta demokrazian oinarrituta, herri aske<br />
eta solidarioek osatutako esparru federal baten alde egiteko.<br />
Gauza asko eta garrantzitsuak gertatu dira Federalisten Europar Batasunaren<br />
Batzarretik, 1948ko Hagako Batzarretik edo <strong>1951</strong>ko otsailaren 1ean Europako<br />
Mugimenduaren Euskal Kontseilua sortu zenetik; eta gauza guzti horiek, zalantzarik<br />
gabe, gaurko Europar Batasuneko abangoardiaren aitzindariak izan zirenen lanaren<br />
emaitza dira.<br />
Europan integratzeko aurrerapen handiak egin ditugu: Merkatu Bakarrak sustatutako<br />
zirkulatzeko eta finkatzeko askatasun tradizionaletatik hasi eta gutxi barru «praktikoki»<br />
martxan jarriko den eta moneta bakarra izango den eurora iritsi arte. Bien bitartean,<br />
beste zenbait estatu gehitu zaizkie jatorrian Europako Ekonomi <strong>El</strong>kartea osatu zutenei.<br />
Baina esan beharra dago oraindik lan asko dagoela egiteko.<br />
Baditugu zenbait erronka: Europako Benetako konstituzio bat egitea, oinarrizko<br />
eskubide eta askatasunen Gutun bat sartzea bertan, herritarren bizi-kalitatea hobetuko<br />
duen Europa sozial bat lortzea, batasun ekonomikoa eta soziala lortzea, edo gardentasun<br />
demokratikoz jokatzea; baina bide guzti horretan gaur Europar Batasunean sartzeko<br />
zain dauden herrialdeak bertan sartzea ahaztu gabe. Eta lan horietan eutsi egin behar<br />
diegu Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua sortu zutenek izandako irmotasuna<br />
eta tinkotasunari eta bokazio europeistari.<br />
29
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Baina, euskalduna naizen aldetik, ezin dut aipatu gabe utzi Agirre, Landaburu,<br />
Irujo eta beste askoren lanaren helburu izan zen beste alderdi bat: Europa batua<br />
lortzea, aniztasuna errespetatuko duen Europa. Herri guztiek beren espazioa eta<br />
protagonismoa izango duten Europa, gainerako herriekin batera beren etorkizunaren<br />
subjektu izanez, berdintasunean. Erronka zaila baina beharrezkoa da, eta hori lortzeko<br />
lan egin behar dugu.<br />
Guzti horretan oinarrituta, gaurko Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluak<br />
indar berria hartu zuen 1994. urtean, eta bertan parte hartzen duten ordezkarien ideia<br />
desberdinetan oinarrituta, gogoz egiten du lan Euskadiren eta Europako beste herri,<br />
eskualde eta nazio batzuen arteko harremanak sustatzeko eta sakontzeko, Batasuna<br />
lortzeko, euskal gizartean aniztasuna errespetatuko duen Europa batu baten beharra<br />
zabaltzeko, ideia demokratikoak eta Europar Batasunaren eraikuntzaren demokratizazio<br />
sozial eta politikoa mantentzeko, eta herritarrek Europako hauteskundeetan eta<br />
instituzioetan parte har dezaten sustatzeko.<br />
Azkenik, zailtasunak zailtasun, eskertu egin nahi dut berriro ere Euskadiren izenean<br />
ilusioz eta integrazio europeistan oinarritutako bokazioa erakutsiz lan egin zutenen<br />
ausardia.<br />
Horiei guztiei, Agirre, Irujo, Landaburu, Lasarte, Aldasoro, Jauregi, Nardiz,<br />
Leizaola, Lasa, Lasarte, Agesta, Rentería, Gómez eta beste askori, eskerrik asko.<br />
Irun, 2000ko abenduak 2<br />
30
Isabel López Aulestia<br />
EMEK-ko lehendakariordea<br />
Nire belaunaldiko pertsona batentzat, hots, bakartze soziala, kulturala, ekonomikoa<br />
eta fisikoa bizi izan zuen belaunaldiarentzat (nire aita errepublikazale aitortua zen eta<br />
60ko hamarkada arte ez zuen pasaportea lortu), Europa hitzak konnotazio magikoak<br />
ditu: bizimodu bati da, balio batzuk, kultur eredu bat, hiru ardatzetan –demokrazia,<br />
kultura eta gizarte-eskubideak– oinarritzen den utopia politikoa.<br />
Schuman Deklarazioa egin zela mende erdi igaro denean, eta Europako Mugimenduaren<br />
Euskal Kontseiluak –ideia europeista haien eraginez sortutakoak– 50.<br />
urteurrena ospatzen duen honetan, bidezkoa da aitortzea Europako proiektua lortzeko<br />
egindako bidea hasiera batean baikorrenek ere aurreikusi baino luzeagoa izan <strong>del</strong>a.<br />
Baina ekimen horren indarra aitortzea bidezkoa bada, beharrezkoa da, baita ere,<br />
eraikuntza horren oinarri den eredua ikuspegi kritikotik aztertzea.<br />
Garai bat une horretan hegemonikoak diren ideien emaitza izaten da eta, zalantzarik<br />
gabe, gure garai honetan pentsamendu neoliberala da nagusi: baztertzailea –horregatik<br />
identifikatzen da pentsamendu bakarrarekin–, laua eta uniformea, indibidualista,<br />
elkartasunik gabea, erlatibismo morala duena eta gizarteko eskubideak baztertu eta<br />
natura suntsitzen duena.<br />
Askok ez dugu Europa hori atsegin, eta gure burua bertako balioekin (edo balio<br />
faltarekin) ez dugu identifikatzen. Guk nahi dugun Europa, herritarren Europa gisa<br />
ezagutzen duguna da: Europa demokratikoagoa ikuspuntu politikotik eta baita ikuspuntu<br />
sozialetik ere; botere-banaketaren printzipioak –demokraziaren funtsa, gure ilustratuen<br />
ideiaren arabera– zuzendutako instituzioak nahi ditugu, gaitasun legegilea izango duen<br />
Parlamentua eta juridikoki loteslea izango den Konstituzioa, europar guztioi eskubide<br />
31
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
eta betebehar berberak ezarriko dizkiguna eta eskualdeei pisu eta parte-hartze handiagoa<br />
emango diena; defentsarako sistema berezkoa eta NATOtik independentea izango den<br />
Europa, Estatu Batuen interesek ezartzen dituzten erasoen lurreratze-pista baino gehiago<br />
izango dena; kanpo-politikak ere berezkoa izan behar du, eta ez liguke lotsarazi behar<br />
oraingoak bezala, hain gertukoak diren Balkanetako edo Ekialde Ertaineko gatazketan<br />
inolako parte-hartzerik izan ez duelako. Bizi-kalitatean oinarritutako Europa, beharrak<br />
eta aisialdia ingurugiroaren errespetuarekin batera garatzeko gai izango dena,<br />
kontsumismo burugabeak eta kopuru makroekonomikoek itsutuko ez dutena.<br />
Emakumeen eta gutxiengoen berdintasunaren Europa, kultura eta etnia desberdinak<br />
errespetatuko dituena eta inguruko herrialdeekin elkartasunez jokatuko duena.<br />
Europaren eraikuntzak epe labur eta ertainean izango dituen erronkak oso<br />
garrantzitsuak dira europeista gisa dugun etorkizunari dagokionez. Askotan kritikatu<br />
izan da –eta arrazoi osoz gainera– prozesu hori goitik egiten ari <strong>del</strong>a, gertaera horren<br />
protagonista izan behar luketen herritarren parte-hartzerik –eta interesik– gabe. Izan<br />
ere, guztiok esaten dugu Europa demokratikoa lortzeko eraikuntza demokratikoa egin<br />
behar <strong>del</strong>a; hau da, ahalik eta parte-hartzerik handiena izango duen eraikuntza egin<br />
behar <strong>del</strong>a.<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren 50. urteurrenaren ospakizun hau<br />
data enblematikoak gogoratzeko eta Europa batuaren ideia sortu eta sustatu zuten<br />
pertsonak omentzeko aitzakia izateaz gain, Euskal Kontseilu gisa betetzen dugun<br />
funtzioa eta etorkizunari begira ditugun helburuak planteatzeko ere balio behar du.<br />
Eta helburu horien artean garrantzitsuena euskal gizarte osoarentzat integrazio-<br />
-prozesuan aurrera egiteko beharrari buruz hitz egiteko eta eztabaidatzeko foro bat<br />
eratzea da, kontuan izanda etorkizuneko Europaren eredua oraindik definitu gabe<br />
dagoela, eta ez dugula herritarren Europa lortuko gaur egungo merkatarien eta<br />
funtzionarioen Europa gainditu eta Europaren eraikuntzan herritar guztiak protagonista<br />
izan arte.<br />
32
Carlos Vaquero<br />
EMEK-ko lehendakariordea<br />
Ezingo nuke EMEKren 50. urteurrenaren oroimenezko liburu honetan apalki baina<br />
zintzo parte hartu, kide nauen erakunde honen sorrerako zirkunstantziak aipatu gabe.<br />
Gogoan dut, duela 50 urte, sorrerako urte haietan, erbestetik saminez Europako<br />
errealitate berriaren sorrera harrigarri hari harrituta baina ilusioz begiratzen zioten<br />
gizon-emakume haien izpiritu tinkoa; gertaeren ondorioz talaia bihurtu ziren Paris,<br />
Erroma edo Haga haietatik begiratzen zioten. Demokrazia, askatasuna, gizatasuna,<br />
europarren arteko batasuna... errealitate haren barruan pil-pilean zeuden balioak ziren.<br />
Balio horiek guztiak ezinezkoak izan ziren, 1.500 urte baino gehiagotan anaiarteko<br />
borroketan, proiektu autoritarioetan, Europa indarrez batzeko saio utopikoen ondoriozko<br />
zatiketetan; eta II. Mundu Gerra iragan suntsitzaile horren adierazgarri dramatikoa<br />
baino ez zen izan. Aipatu ditudan balio eder bezain jator haiek are indar handiagoz<br />
sentitzen zituzten beren gogo-bihotzetan gure fundatzaileek, lurralde hau eta Espainia<br />
guztia errealitate samin hark astintzen zituen une hartan, ideia bakarrak, armak eta<br />
miseria nagusi ziren lur hartatik nahitaez emigratu beharra izan baitzuten. Horregatik,<br />
iraganari buruzko gogoetetan nabilenean, eta orainarekin konparatzen dudanean (ondo<br />
finkatutako erakunde europarrak, Espainia Europako erakundeetako eta foro<br />
demokratikoetako partaide...), egin den ibilbidea oso luzea <strong>del</strong>a uste dut, eta harro<br />
egoteko modukoa iruditzen zait, batez ere gure aurrekoentzat: Aldasoro, Landaburu,<br />
Gonzalo Nardiz eta beste hainbat gizon-emakume ospetsurentzat, hemen, toki nahikorik<br />
ez dudanez, guztiak aipatu ezin baditut ere. Dena den, guztien izenak bizirik diraute<br />
gure gogo-bihotzetan eta baita erakunde honen oinarrizko printzipioetan ere. Zintzoki,<br />
badugu haiei guztiei eskerrak emateko arrazoirik; eta eskerrak eman nahi dizkiet,<br />
baita ere, berrikiago erakunde hau finkatzen parte hartu duten guztiei. Bihoakie guztiei<br />
nire agurra, bai oraindik gure artean ditugun eta gurekin diharduten guztiei eta baita<br />
jada hilda daudenen senitartekoei ere.<br />
33
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Hala ere, guztiok batzen gaituen harrotasun horrek ez digu eragin behar geure<br />
buruari begiratu, harrotu eta besterik gabe horretan geratzea. Bide luzea egin da, baina<br />
eskuartean dugun proiektu handi baina, aldi berean, hauskor honetan, egiteko dugun<br />
bidea luzea da oraindik. Orain Europa sustatzen eta bultzatzen duten eta erakunde<br />
honetatik egunez egun zabaltzen ditugun balio horiek ez dira betiko, ez eta denboraren<br />
poderioz soilik lortuko diren emaitzak ere. Aitzitik, pertsona askoren lan gogorraren<br />
eta sufrimenduaren emaitza dira. Une hauetan, gaur egungo kideak aurrekoengandik<br />
jaso dugun testiguaren eramaileak besterik ez gara, eta testigu horri tinko eusteaz eta<br />
sustatzeaz gain, ahal dugun neurrian baina inoiz baino bizikiago, biharko egunean<br />
ordeztuko gaituzten horiei helarazi behar diegu. Horretarako, ezinbestekoa da EMEK-ek<br />
eta horrelako erakundeek pentsamoldez eta politikoki desberdinak direnen arteko<br />
ulermen- eta elkarrizketa-eredu bat bermatzen jarraitzea. Izan ere, pertsona horiek<br />
guztiak lanean ari dira Euskal Herriak egunez egun aurrera egin dezan aniztasuna,<br />
gizatasuna, demokrazia eta giza eskubideen errespetua lortzeko bidean edo Europak<br />
adierazten duen kulturen arragoa horretako herrien, estatuen eta nazioen artean<br />
bizikidetza baketsua eskuratzeko.<br />
Hitz hauek idazten ari naizen unea Europako ereduaren diseinuan zalantza eta<br />
zailtasun handiak bizi ditugun unea da: bertako erakundeak pixkana halako geldialdi<br />
burokratiko bat jasaten ari dira, kanpo-politika eta ekonomia bateraturik ez dago eta<br />
globalizaziori buruzko ideiek guztia astindu dute; izan ere, horrek guztiak Europako<br />
ongizatearen gizarte-sistemaren oinarriak kolokan jarri ditu eta kontinentea merkataritza<br />
libreko bloke ekonomiko huts bihurtu nahi izan du. Dena den, ez dugu etsi behar:<br />
zailtasunak beti izan dira eta aurrera begira ere izango dira. Horregatik, gure lana<br />
ezinbestekoa da, gure indarrak Europako beste mugimendu batzuen indarrarekin batuz,<br />
guztion Europaren alde egiten duten politikari, intelektual, gizarte-talde eta abarren<br />
eragingarri eta bultzada izan gaitezen. Zalantza ugariko une hauetan ezin gara<br />
epelkeriatan ibili, eta nahitaezkoa da kontinente honetan bizi diren nazioen arteko<br />
integrazio eta kohesio-prozesu atzeraezinaren aurka Europan oraindik bizirik dagoen<br />
zenbait ideologiari sendo aurre egitea.<br />
Azken gogoeta egiteko, batez ere biharko egunean gure urratsei jarraituko dieten<br />
haiei begira, garrantzi handia duen ideia bat azpimarratu nahi dut: «Europako kultura<br />
herrikoia», benetakoa, sortu eta sustatzeko lan egin behar dugu. Uste dut gaur egun<br />
Europan erakunde- eta zuzenbide-sistema nahiko finkatuta dugula, baina europar<br />
gehienek eta, batez ere, herriko jendeak ez dute hori sumatzen. Jende askori kostatu<br />
egiten zaio, oraindik, Europako proiektuaren garrantzia, batasunak adierazten duena,<br />
horrek dituen helburuak... ulertzea eta baloratzea. Horrelako foroek, argitalpen eta<br />
mintegien bidez, Europaren aldeko didaktika– eta dibulgazio-lan handia egiten dute;<br />
eta, hain zuzen, horrexegatik da ezinbestekoa horien lana: gabezia horien ordainak<br />
34
AURKEZPENA<br />
eskaintzen dituelako. Eta zeregin horri heldu behar diogu gerora ere, Europako<br />
hezkuntza eta komunikabideen kulturaren benetako izaera are gehiago zabaltzeko,<br />
ahal den neurrian. Horrela, europar kontzientzia zabal, herrikoi eta orokorra osatuz<br />
gero, etorkizunean Europar Batasuna hausteko izan daitezkeen ahaleginei aurre egiteko<br />
txertoa lortuko genuke. Bai ni eta bai liburu honetan parte hartu dugun guztiok harro<br />
geundeke gure «oinordekoek» horixe lortuko balute, urteurren honetan hemen bildu<br />
garenok sentitzen dugun poza edo handiagoa sentituko genuke. Bitartean, lerro hauek<br />
irakurtzen dituzuen guztioi indarra, ilusioa eta guztiok bildu gintuen, biltzen gaituen<br />
eta bilduko gaituen proiektu honen emaitzetan dudan uste osoa helarazi nahi dizkizuet.<br />
35
EUROPAKO FEDERALISMOAREN ABANGOARDIA<br />
Francisco Aldecoa<br />
EMEK-ko idazkari nagusia<br />
Intelektualki eta gizatasunaren esparruan, Europako Mugimendua da, ziurrenik,<br />
nire jarduera politikoan eraginik handiena izan duena, eta etorkizunean ere halaxe<br />
izatea espero dut, nahiz eta erakunde honen une loriatsuenak bizitzeko aukerarik ez<br />
nuen izan zuzenean; ederra izango zen 1948an Hagan izatea, artean sortu ez bazen<br />
ere, edo Parisen <strong>1951</strong>n edo Munichen 1962an. Baina 1979an Madrilen izan nintzen,<br />
1982an Erroman, 1985ean Milanen, 1992an Bruselan, 1996an Gernikan... Nire<br />
unibertsitateko bokazioa eta produkzioa erakunde honekin lotuta dago hein handian,<br />
zuzenean edo zeharka.<br />
Europako Mugimendua 60ko hamarkadaren hasieran ezagutu nuen, intelektualki<br />
lehendabizi, Zientzia Politikoetako Fakultatean Antonio Truyol irakaslearen azalpenen<br />
bidez. Gero, ordea, nigan sortu zuen interesaren ondorioz, pixkana-pixkana, mugimendu<br />
horretako protagonista ugari ezagutu nituen: Robert Van Schen<strong>del</strong>, Enrique Adroher<br />
Gironella, Carlos Bru Puron, Manuel Irujo, Fernando Alvarez de Miranda, Atiero<br />
Spinelli, Manuel Gedan, Antonio Lopez Agudin, Virgilio Dastoli eta beste hainbat.<br />
Kontseilu Federalaren zereginetan parte hartzen ere hasi nintzen: lehenengo, 80ko<br />
hamarkadaren hasieran, bertako buletinaren erredakzio-kontseiluko kide izan nintzen,<br />
eta zenbait artikulu ere idatzi nituen; eta, gero, hamarkadaren amaieran, Madrilen,<br />
Kontseilu Federaleko kide izan nintzen. 1994an Gernikan Europako Mugimenduaren<br />
Euskal Kontseiluari bultzada berria eman zitzaionean, Euskal Herriko alderdi politikoek<br />
bertako Idazkari Nagusi izateko proposamena egin zidaten, eta, atseginez, kargu horretan<br />
dihardut oraindik.<br />
37
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Hasieratik, Europako Mugimenduan sorreratik Euskal Kontseiluak izan zuen partehartzea<br />
ezagutu nahi izan nuen eta, gutxienez 1948an Hagan egin zen Kontseilutik<br />
–Agirre lehendakaria buru zutela–, esparru politiko demokratiko osoko ordezkari<br />
euskaldunek parte hartu zutela ikustean jakin-mina piztu zitzaidan. Ordutik, horiek<br />
guztiek nazioarteko Europako mugimenduaren proiektu politiko berrizalea formulatzen<br />
eta garatzen gogotik lan egingo zuten.<br />
Euskal Kontseiluak nigan sortu duen interesak eta harrotasunak honako oinarri<br />
hauek ditu: 1) Europaren aldeko mugimenduaren hasieratik, gizarte zibileko partaide<br />
gisa Europa –gaur egun Europar Batasuna deitzen duguna– eraikitzen euskaldunok<br />
parte hartu genuela jakitea. 2) Frankismo garaietan sortu arren –edo agian horri esker,<br />
horrek guztiak elkartzeko balioko baitzuen–, mugimendu hori indar demokratiko guztiek<br />
osatzen dutela ikustea, hain garai zailetan, giroak norabide horretan segitzeko batere<br />
laguntzen ez zuenean sortu arren. 3) Guztien artean banatutako subiranotasunaren<br />
ideian oinarritzen zen Europako nazionalismoa nazionalisten eta nazionalista ez ziren<br />
topagune izan zela eta egun ere horrelaxe <strong>del</strong>a jakitea.<br />
Bidezkoa da 40ko hamarkadaren erdi aldera prozesu honi ekiterakoan Agirre<br />
lehendakariak esandako hitzak gogora ekartzea: «filosofia politiko horrek etorkizunari<br />
begiratzen dio estatuaren subiranotasunaren kontzeptu zaharrean zenbait aldaketa<br />
txertatuz herrien askatasun nazionala gauzatu eta bateratu nahi baitu, esparru politiko-<br />
-ekonomiko zabalagoetan parte hartzearekin bateragarria eginez». Horrela, argi eta<br />
garbi federalismoa planteatzen zuen Agirrek, subiranotasuna eskualdeen, nazioen,<br />
estatuen eta nazioen gaindiko erakundeen arteko erlazioetan kokatuz.<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren berrogeita hamargarren urteurrena<br />
ospatzen dugun honetan, gizarte zibiletik sortu eta mende erdian Europaren ikuspegia<br />
aldatzeko baliagarria izan zen proiektu politiko horretan euskaldunek izan zuten parte-<br />
-hartzea azpimarratu nahi dut. Gerra-egoera hartatik bizikidetzako eredu politiko izatera<br />
pasatu zen: gure garaiko nazioarteko gizarteko eredu guztiek akatsak badituzte ere,<br />
horietan onena da izan daitekeena.<br />
Ikuspuntu teorikotik, azpimarragarriena subiranotasunaren ikuspegi berriaren<br />
aplikazioa da: guztien artean banatutako subiranotasunaren kontzeptua, estatuen<br />
monopolioa nagusitu zen mendeetako ikuspegia gaindituz. Horrek «Europako<br />
herrialdeen artean gero eta estuagoa den Batasun bat sortzeko prozesua» finkatzen<br />
lagundu du, jada Erromako Ituneko atarikoetan biltzen zena eta berriro Maastrichteko<br />
Itunak azpimarratu zuena sustatuz. Giza eskubideei dagokienez, Europako Kontseiluaren<br />
barnean eskubide horiek aitortu, babestu eta bermatzeko sistema jurisdikzionala ezarri<br />
da, aurrekaririk ez duena, eta eskualdeen esparruan inoiz izan ez dena. Gainera,<br />
38
AURKEZPENA<br />
Oinarrizko Eskubideei buruzko Gutunean bildu ziren gure balioak esplizituki adierazi<br />
dira: giza duintasuna, heriotza zigorra desagerraraztea, askatasuna, berdintasuna,<br />
elkartasuna eta demokrazia.<br />
Ekonomia-arloan, gerrak suntsitutako ekonomia hartatik merkataritzaren esparruan<br />
munduko lehenengo potentzietako bat izatera pasatu da, moneta bakarra hartuta,<br />
berdintasunez beste megabloke ekonomiko batekin lehian aritzeko. Gizarte-esparruan,<br />
beste eredu kapitalista batzuekiko desberdina den eredu propioa onartu du, gizatiarragoa,<br />
erdi-mailako klase sendoetan oinarritzen dena, eta gizarte-ongizatearen esparruan<br />
politika publiko sendoak eskatzen dituena. Irismen politikoari dagokionez, aldatzen<br />
ari da: izaera ekonomikoko estatuen elkarte izatetik izaera politikoko batasun bihurtzen<br />
ari da, zati bakoitzaren gainetik osotasunari garrantzia ematen diona. Horren garapenak<br />
bidea emango du estatuez gain beste nortasun politiko batzuk aitortzeko –baita oinarri<br />
nazionalekoak ere–.<br />
Europako Mugimenduaren ikuspegitik, aldaketak ez dira nahikoa izan, eta<br />
Nazioarteko Kontseiluak onartutako programa politikoak honako helburua du: eredu<br />
federala finkatzen eta sakontzen aurrera egitea, eta prozesu eratzaile bat irekitzea,<br />
2004. urteko Gobernuarteko Konferentzia berriaz baliatuz.<br />
39
Eusebio Cadenas<br />
EMEK-ko batzordekidea<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluan Doktore eta Lizentziatuen <strong>El</strong>kargoa<br />
ordezkatzeko parte hartzea proposatu zidatenean, berehala onartu nuen. Alde batetik,<br />
bat nentorren europeismoaren eta Europako integrazio-prozesuaren inguruko zenbait<br />
balio eta interes pertsonalekin. Nituen itxaropenak ez dira hutsalak izan, eta Euskal<br />
Kontseiluaren jarduerekin batera, Europarekiko, horrek duen esanahiarekiko eta<br />
helburuekiko nire interesa ere handitzen joan da. Horregatik, gero eta modu zuzen eta<br />
hurbilagoan hartu dut parte. Bestalde, ordezkatutako taldeak –irakasleak– eta lanbideak<br />
–irakaskuntzak–, oro har, Europako Mugimenduarekin eta, bereziki, Euskal<br />
Kontseiluarekin elkargune eta helburu komun asko zituztela iruditzen zitzaidan.<br />
Europako Mugimenduak, 1949. urtean Parisko Marceau etorbidean sortu zenetik,<br />
eta 1978an Espainian legeztatu zenetik, euskal herritarren parte-hartzea izan du beti.<br />
Oinarrizko helburuak honakoak izan dira: alde batetik, nortasun europarraren eta balio<br />
komunen garapena sustatzea, eta, bestetik, instituzioen, indar politikoen eta erakunde<br />
sozioekonomikoen artean Europaren eraikuntza-prozesua dinamizatzea.<br />
Monnet-ek pentsatutako Europaren eraikuntza metodo «funtzionalistaren» arabera<br />
egin zen, eta horixe izan zen eraikuntzaren hastapena, gero integrazio-prozesuan aurrera<br />
egiteko aukera eman duena. Hala ere, eredu hori ongizateak eta hazkunde ekonomikoak<br />
zituzten arazoak konpontzeko arrazionaltasun-paradigma instrumental batean oinarritu<br />
da, eta, ondorioz, gehiegi burokratizatutako instituzioak sortu dira eta batez ere erabaki<br />
ekonomikoak hartzen dituzten elite administratiboek zuzentzen dituzte instituzio horiek.<br />
Horregatik, Europar Batasuneko herritarrek ez dute inolako interesik instituzio<br />
horiengan eta mesfidantzaz ikusten dituzte. «Bruselako burokrazia» urruti ikusten du<br />
europar arruntak.<br />
41
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Horrek badu arrazoi bat: oraindik Europar Batasunean gizarteko alderdiak eta,<br />
bereziki, herritartasun eta nortasun europarrarekin zerikusia duen oro ez da nahikoa<br />
garatu. Egia da Maastricheko Itunean aurrerapenak egin direla eta, batez ere,<br />
Amsterdamgoan –Aldecoa irakasleak esango luke Amsterdamen urrats txiki baina<br />
handia eman <strong>del</strong>a–. Hala ere, nire ustez, europar herritartasuna, itunetan jasota dagoen<br />
moduan, hasi berria den errealitatea baino ez da oraingoz. Egia esan, esku artean<br />
duguna eboluzio-prozesu baten hasiera da eta beste errealitate batean amaituko da,<br />
Europako integrazio-prozesuaren arabera. Europako herritartasuna erabat garatu dadin<br />
eta europarrentzat benetako zentzua izan dezan, beharrezkoa izango da poliki-poliki<br />
baina gero eta modu zehatzagoan herritartasun europarrari buruzko kontzientzia sortzea.<br />
Zeregin horretan hezkuntza-sistemen funtzioa funtsezkoa izango da. Nortasun<br />
nazionalak finkatzeko eskolatze orokorra beharrezkoa izan zen bezala, nortasun<br />
europarra sortzen joateko, hau da, europar sentitzen hasteko, garrantzi handia izango<br />
du ikastetxeen, institutuen eta unibertsitateen zereginak.<br />
Batzordea bera behar horiez ohartu da, eta, beste ekimen batzuen artean, 1995.<br />
urtean hezkuntzari eta prestakuntzari buruzko hausnarketa-taldea eratu zuen. Talde<br />
horretan, kide diren hamabost herrialdeetako 25 aditu independentek hartu zuten parte,<br />
eta lehendakari-lanetan orduan batzordeko kide zen Edith Cresson aritu zen. Adituen<br />
talde horrek txosten bat idatzi zuen 1996ko abenduan: «Hezkuntzaren eta<br />
Prestakuntzaren bidez Europa eraikitzea». Txosten horrek ondorengoa dio: «Europar<br />
herritartasuna ideia humanista da batez ere. Alderdi ekonomiko, teknologiko, ekologiko<br />
eta kulturalen artean nolabaiteko oreka errespetatuko duen Europa demokratikoa eraiki<br />
behar dugu. «Amestutako Europan» gure nazioek elkarrekin bizitzen ikasiko lukete,<br />
eta atzerrian errudunak bilatu gabe beren gatazkak konponduko lituzkete. Atzo Europako<br />
amesgaiztoa holokaustoa izan zen; gaur garbiketa etnikoa da. Europar herritartasunaren<br />
ideia sartzeak (...) pisu handiko inplikazioak ditu, eta horiek ikuspegi ekonomikoa<br />
gainditzen dute, Europako integrazioari erantzuteko».<br />
1998. urtean Batzordeak «Herritar aktiboak izateko ikaskuntza» izeneko agiri bat<br />
onartu zuen, eta agiri horretan ere hezkuntza-sistema herritar europarrak prestatzeko<br />
oinarrizko elementu gisa ageri da; hain zuzen, nazionalismoak, arrazakeria eta xenofobia<br />
gaindituko dituen eta beste kontinente batzuetatik gurera –ez ote da beraiena<br />
ere– bizimodu hobeago baten bila iritsitako biztanleak hartzeko eta integratzeko gai<br />
izango den Europaren eraikuntzan aktiboki eta kritikoki parte hartuko duena. Eta<br />
Europa horrek herritarren oinarrizko balio gisa kultura europarrak munduari eskaini<br />
dion onena jarri beharko du: demokrazia, giza eskubideak, tolerantzia...<br />
Beraz, herritartasun eta nortasun europarra eraikitzeko hezkuntza-sistemaren<br />
garrantzia behin eta berriro aipatzen <strong>del</strong>a ikus dezakegu. Hala ere, hezkuntza bigarren<br />
42
AURKEZPENA<br />
mailan egon da beti Europako errektoreen lehentasunen artean. Ez gara oraindik<br />
Europako hezkuntza-eredu bat definitzen hasi. Europako agintari politikoek, eredu<br />
amerikarren edo japoniarren desberdina izango den hezkuntza-eredu bat ezarri nahi<br />
badute, ereduaz arduratzen hasi behar dute. Proposatzen dugun hezkuntza-eredua,<br />
Habermasen planteamenduetan oinarrituta, pertsonak autonomiaz bizitzeko gaitzen<br />
dituena da. Pertsona horiek boterearen gehiegikeriak adierazteko gai izan behar dute.<br />
Habermasen proposamenak balio nagusi bat du: belaunaldi berriei komunikazio-<br />
-ekintzak egiten irakatsi behar zaie. Ekintza horiek, berez, arrazionaltasun-irizpide<br />
dira; hau da, jarrera kritikoa sortzeko oinarriak jarri behar ditu, jarrera horren bidez,<br />
gizarteko edozein egoeraren aurrean, jokaera inkonformistak eta ekintza konstruktiboak<br />
garatzeko.<br />
43
Eusebio Gainza<br />
EMEK-ko batzordekidea<br />
Gizartearen ordezkari zen neurrian, gizarte zibilak babesten zuen erbesteko Eusko<br />
Jaurlaritzako kideek <strong>1951</strong>eko otsailaren 1ean Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Kontseilua sortzeak, parte hartu zutenen ideologien arteko desberdintasun alderdikoien<br />
gainetik Europari buruzko ikuspegi bateratua adierazi zuen; gorespen aberkoiak<br />
gaindituko zituen Europako Federazioarekin egiten zuten amets; izan ere, neurriz<br />
gorako gorespen horrek XX. mendearen lehen erdian bi gerra handi eta gerra txiki<br />
ugari eragin baitzituen gure kontinentean.<br />
Europako Mugimendu orokorrarekin bat zetozen euskaldun haien ikuspegiaren<br />
oinarria demokrazia, askatasuna, tolerantzia eta oinarrizko eskubideen errespetua ziren,<br />
horiexek izango baitziren Europa Federalaren eraikuntza inspiratuko zuten benetako<br />
printzipioak.<br />
Berrogeita hamar urte igaro ondoren, amets hura bete da neurri batean:<br />
Gerra handirik gabeko garai historiko luzeena izan dugu.<br />
<strong>El</strong>karte Ekonomikoen lehen itunen ikuspegi merkantilistaren ordez, Europar<br />
Batasunaren osaketa indarra hartzen ari da.<br />
Europako Parlamentua –Europar Batasuneko herrien ordezkari zuzena– gero eta<br />
eskumen gehiago eskuratzen ari da.<br />
Euroari esker, herritarrak Europaren errealitatea gehiago bizitzen hasiko dira.<br />
Europako Herritartasunaren Gutunak Europaren kontzientzia bateratua gehixeago<br />
bultzatuko du.<br />
45
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Amets haien guztien artetik, federalismoa da gauzatzeko zailtasun handienak<br />
dituena. Europako estatuei zaila egiten zaie beren subiranotasuna azkenean Europa<br />
zaharreko herriekin banatzea, horietako asko eta asko duela mende bat baino gutxiago<br />
beren amets inperialen azken hondarrak defendatzeko borrokan baitzebiltzan.<br />
Azken urteotan, euskal alderdi nagusienek Europako Mugimenduaren Euskal<br />
Kontseiluari bultzada handia eman diote. Ildo horretan, gizarte zibilaren parte-hartze<br />
aktiboa bultzatu dute –horren barruan dago, hain zuzen, nik ordezkatzen dudan Arabako<br />
Industri Ingeniarien <strong>El</strong>kargoa– eta Kontseiluak bultzatzen dituen jarduera asko gizarte-<br />
-eragileekin batera gauzatu dira.<br />
Hala ere, Europa zaharreko bazter honetan bizi dugun egoera politiko eta sozialean<br />
ugari dira oraindik bortizkeria-gertakariak. Eta gertakari horiek, hain zuzen,<br />
demokrazian, askatasunean eta herritar askoren oinarrizko eskubideen errespetuan<br />
oinarritzen diren printzipioak urratzen dituzte; hain zuzen, duela 50 urte Kontseilua<br />
osatu zuten euskaldun askok amestutako printzipio horiexek.<br />
Horregatik, eta Kontseiluak europeismoari esker alderdiek eta gizarte zibilak<br />
pentsamendu komuna izateko aukera ematen digunez, behar-beharrezkoa iruditzen<br />
zaigu gaur egungo Euskal Kontseiluaren bidez gutariko bakoitzak berriro ausardiaz<br />
jardutea, eta herrialdeaz duen ikuspegia agertzea. Izan ere, ikuspegi horiek oso<br />
desberdinak direlako oraingoz gaindiezinak iruditzen bazaizkigu ere, berriro gure herri<br />
txikiak etorkizuneko Europar Federazioaren barnean izango duen egiturari buruzko<br />
ikuspegi bateratua islatuko duen adierazpena egin beharko genuke.<br />
46
HEDAPEN- ETA KONTZIENTZIATZE-LANA<br />
Jose Poza Valle<br />
EMEK-ko batzordekidea eta Eurocampusko zuzendaria<br />
Azken aldian ez da erraza europeista izatea eta jarrera hori defendatzea. Euroak<br />
finantza-merkatuetan izan duen erorketa, elikagaien krisiak, batasuneko kide diren<br />
zenbait estatutan ongizate-estatuak izan duen erreforma, hainbat produkzio-sektoreren<br />
birmoldaketak edo integrazio-prozesuaren ziurgabetasuna edo geldialdia ez dira Europa<br />
bakarraren abantailak adierazteko arrazoi onenak. Europako <strong>El</strong>kartea sortu zenetik<br />
berrogeita hamar urte igaro direnean, erakunde horrek ez du zirrara berezirik sortzen<br />
kontinenteko iritzi publikoan; badirudi gai honek ez duela jendea arduratzen, baina ez<br />
du horregatik baztertu egin nahi duenik esan nahi, nire ikuspuntutik, jendeak nahiago<br />
baitu Europar Batasuneko kide izan erakundetik kanpo egon baino. Hala ere, gaur<br />
arte, Europaren eraikuntzak zer esan nahi duen azaltzeko ahalegin asko egin diren<br />
arren, kontinenteko herritar gutxi izango lirateke gai Europar Batasunaren existentziaren<br />
azken arrazoia zein den azaltzeko; hau da, Europako herrialdeek mendetan bizi izan<br />
duten gerra-dinamikara ez itzultzeko oinarri bateratuen sorrera azaltzeko.<br />
Europako integrazioaren berrogeita hamar urteko historiak prozesu hau<br />
–triunfalismotan erori gabe eta geure burua goraipatzeko asmorik gabe– arrakastatsua<br />
izan <strong>del</strong>a erakutsi digu, hutsuneak izan dituen arren eta benetako batasun politikoa<br />
lortzeko aurrerapen gehiago ematea beharrezkoa den arren. Mende erdi honetan,<br />
Europar Batasuna bakea, demokrazia eta giza eskubideak defendatzeko espazioa izan<br />
da eta orain ere hala da. Eta espazio horretan, herrialdeen arteko desberdintasunak<br />
bide baketsuen bidez eta adiskidetasunaren bidez bideratu nahi dira, ez ezarpenaren<br />
bidez. Biztanleen bizi-baldintzak asko hobetu dira, Bigarren Mundu Gerraren ondorengo<br />
egoerari ekonomia nazionalek beren kabuz aurre egin izan baliote baino askoz ere<br />
gehiago. Ekonomia eta merkataritzako interesak instituzio bateratuen bidez<br />
47
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
administratzen dira. Europar Batasunak osatzen duen mugarik gabeko espazioan<br />
bidaiatzeko, lan egiteko, toki batean bizitzeko edo ikasteko askatasuna errealitate<br />
bihurtu da, eta, hori gutxi balitz, urte bete inguruan europar guztiok moneta bakar bat<br />
izango dugu: euroa.<br />
Baina, hala ere, Europar Batasuna ez da europarren gustukoa. Horixe da eraikuntza<br />
komunitarioaren porrot nagusia: herritarrek erakunde horrekiko duten axolagabekeria.<br />
Horren errua, hein handian, komunikabideek eta nazioetako gobernuek dute. Nahiko<br />
arrunta izaten da herrialde batek dituen gaitzen errua Bruselari botatzea, baina<br />
langabeziaren beherakada edo bizi-baldintzen hobekuntza agintari nazionalen meritua<br />
izaten da. Komunikabideei dagokienez, salbuespen batzuk izan ezik, gutxi dira gaiei<br />
ikuspuntu europarra ematen dietenak. Hala, bada, ezinezkoa izango da Europako iritzi<br />
publikoaren corpusa eratzea edo, bestela esanda –Europar Batasuneko gaietan adituak<br />
direnek diotenez–, herritar europar berria asmatzea, ez eremu geografiko bateko kide<br />
gisa, balioetan eta elkartasunean oinarritutako elkarte bateko kide gisa baizik.<br />
Alderdi horretan, informazioari, hedapenari eta kontzientziatzeari dagokionean hain<br />
zuzen ere, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluak (EMEK) funtzio garrantzitsu<br />
eta nabarmena betetzen du euskal herritarrei dagokienez. Euskal Kontseiluak proiektu<br />
europeista honetan parte hartu nahi duten Euskadiko alderdi politikoetako ordezkari<br />
guztiak biltzen ditu, eta gizarte zibileko hainbat sektoretako ordezkariek hartzen dute<br />
parte. Eta erakunde horretan, hain zuzen, Europaren eraikuntza-prozesuari buruzko joera<br />
eta ikuspegi desberdinak asmo konstruktiboarekin eztabaidatzen dira eta adostasunera<br />
iristea da helburua. Azken urteotan zeregin nagusia Europar Batasuneko hutsuneetako<br />
bat betetzea izan da: euskal herritarren sektore sozial eta produktiboei Europaren<br />
eraikuntza-prozesua zer den, horrek zer esan nahi duen eta lanean eta eguneroko<br />
bizimoduan nola eragingo dien azaltzea eta horri buruz kontzientziatzea.<br />
1997. urteko urrian EMEK-k lehenengo Batzar Orokorra egin zuenetik eta gizarte<br />
zibileko erakundeak hartu zituenetik, euskal herritarren artean izan duen hedapena<br />
asko handitu da: mahainguru ugari egin dira eta lanbide eta joera ideologiko<br />
desberdinetako jendeak parte hartu izan du horietan; Euskadiren etorkizunari begira<br />
oso garrantzitsuak diren bi mintegi egin dira, enplegu-politikei eta sare transeuroparrei<br />
buruzkoak; moneta bakarrari buruzko beste mintegi bat prestatzen ari dira; eta EMEK-ko<br />
aldizkaria –<strong>Eurobask</strong>– berriro argitaratu da.<br />
Azken batean, 50 urte hauetan, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua<br />
euskal europeisten bilgune izan da eta oraindik ere hala da; kontinentearen batasun<br />
politikoa lortzeko ahalegin handia egin du, eta osatzen duten kideen jatorri eta joera<br />
desberdinak gaindituz, erabaki eta ekimen konstruktibo adostuak hartzen jakin du.<br />
Europar Batasunean egin den bezalaxe.<br />
48
1. SARRERA<br />
<strong>2001</strong>eko otsailean, Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluko<br />
Zuzendaritza Batzordearen berrogeita hamargarren urteurrena beteko da, <strong>1951</strong>ko<br />
otsailaren 1ean izendatu baitzuten, Parisen egindako bilera batean. Hori da izendapen<br />
formalaren data, baina, ordurako, aipatutako erakundea hasita zegoen lehen urratsak<br />
ematen: 1949an eta 1950ean, hain zuzen. Artean ez zegoen egituratuta, baina bi izen<br />
hauek erabili ohi zituen: Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua eta Europako<br />
Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua. Hainbat gorabehera historiko izan zituen<br />
hurrengo lau hamarkadetan, baina, azkenik, berriro antolatu eta bideari ekin zion<br />
1994an. Ondorengo izena aukeratu zuen: Europako Mugimenduaren Euskal<br />
Kontseilua.<br />
<strong>2001</strong>eko otsailean, bestalde, Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu<br />
Federalak berrogeita hamabi urte beteko ditu. 1949ko otsailaren 7an eta 8an, hainbat<br />
erakundek bilerak egin zituzten Eusko Jaurlaritzaren ordezkaritzak Parisen zuen<br />
egoitzan, eta bilera horietan sortu zuten aipatutako kontseilua. Euskal Mugimendu<br />
Federalista izan zen erakunde horietako bat. Gerra ostean nazioartean egindako<br />
batzar federalistetako batean euskal ordezkariak ere izan ziren, eta orduan erabaki<br />
zuten, 1946aren bukaeran, Euskal Mugimendu Federalista sortzea: 1947ko martxoan<br />
eratu zuten, formalki. Berrogeiko hamarkadaren bukaeran eta berrogeita hamarreko<br />
hamarkadaren hasieran erakunde ugari sortu ziren: Nazioarteko Talde Berrietako<br />
Talde Euskalduna (kristau-demokrata), Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Mugimendu Sozialista eta Europar Batasun Liberalaren Talde Euskalduna... Horien<br />
guztien artean sortu zuten Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua:<br />
Espainiako Kontseilu Federalekoa zen eta horrela hartu zuen parte Nazioarteko<br />
Europar Mugimenduan ere.<br />
49
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren azken berrogeita hamar<br />
urte hauetako ibilbidea izango dugu, lan honetan, aztergai nagusia eta aipatutako<br />
gertakarietatik abiatuko gara, gainera. Esan bezala, <strong>1951</strong>n eratu zuten formalki eta,<br />
gerora, beste izen bat hartu zuen: Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua. Beraz,<br />
zehatz-mehatz landuko ditugu kontseilu horren inguruko xehetasunak: iturburuak,<br />
sorrera, bilakaera, oinarrizko printzipioak, helburuak, kideak, egitura, Espainiako<br />
Kontseilu Federalean betetako lekua, Europako Mugimenduaren ekitaldietan izandako<br />
partaidetza eta, azkenik, zertan den gaur egun eta zein jarduera antolatzen dituen.<br />
Dena den, Euskal Herria berrogeita hamar urte horiek (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>) baino lehenago<br />
hasi zen federalismo eta europeismo garaikideari ekarpenak egiten. XX. mendearen<br />
hasieran eman ziren lehen urratsak eta, beraz, hastapen horiei buruzko balorazioa ere<br />
egingo dut. Euskal Herrian, hamarreko hamarkadatik aurrera, oso ongi hartu zituzten<br />
ideia federalistak eta proiektu europeistak. II. Mundu Gerraren garaian sortutako teoriek<br />
eta antolamendu-ekimenek ere oso harrera ona izan zuten hemen. Funtsezko deritzot,<br />
bestalde, <strong>1951</strong>ren aurretiko gorabeherak aztertzeari eta, ildo horretan, berrogeiko<br />
hamarkadaren bigarren erdiko jarduerei buruzko balorazioa egingo dut. Atzerrian<br />
bideratutako jarduerak ditugu guztiak. Honako hauek dira bereziki aipatzeko modukoak:<br />
lehenbizi, Euskal Mugimendu Federalista sortu zuten, gero Federalisten Europar<br />
Batasunean sartu ziren, Hagako Batzar Europarrean ere hartu zuten parte eta, azkenik,<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala sortzen lagundu zuten.<br />
Dokumentu historiko ugari erabili ditut, baina bi artxibo azpimarratu behar ditut.<br />
Batetik, «Irujo fondoa» (IF): Manuel Irujori buruzko agiriak eta liburuak ditu.<br />
Irujo, EAJren burukide nagusietakoa, Eusko Jaurlaritzaren kolaboratzaile izan zen,<br />
hainbat aldiz izendatu zuten Espainiako errepublikaren gobernuko ministro eta eragin<br />
handia izan zuen euskal erakunde europeista eta federalistetan ere. Eusko Ikaskuntzaren<br />
Euskal Herriko historia garaikideari buruzko dokumentazio-zentroan (Donostian) daude<br />
aipatutako agiriak eta liburuak 1 .<br />
Bestetik, Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoaren (EAAH),<br />
fondoak. Sabino Arana Fundazioan daude, Artean. Fondo horiei esker, zuzeneko<br />
1 Catálogo <strong>del</strong> Archivo Manuel de Irujo. Guerra y exilio (1936-1981) lan bikaina irakurtzea komeni<br />
da. Honako hauek dira egileak: JIMENEZ DE ABERASTURI, Juan Carlos (koord.), BARRUSO, Pedro,<br />
LARRAÑAGA, Miguel, eta LEMA, Jose Angel. Eusko Ikaskuntzak argitaratu zuen 1994an, Donostian, eta<br />
2 liburuki ditu. «<strong>Consejo</strong> Federal <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>» ataleko materialak erabili ditut, baina beste<br />
kaxa eta espediente batzuetako aipamenak ere egin ditut.<br />
50
1. SARRERA<br />
informazioa eskuratu dut Euskal Mugimendu Federalistaren eta Europako Federazioaren<br />
aldeko Euskal Kontseiluaren bilakaerari eta jarduerei dagokienez 2 .<br />
Beste fondo batzuk ere erabili ditugu informazio osagarria lortzeko: Bergarako<br />
Beyris Fondoa (Eusko Jaurlaritzaren mikrofilm-zentroa) eta espainiar estatuko kanpo<br />
gaietarako ministerioaren (EEKGM) Madrilgo artxibo nagusiko fondoak. Azken<br />
horietan, frankismoaren garaiko dokumentu diplomatikoak aztertu ditugu 3 . Bestalde,<br />
Pablo Iglesias Fundazioko (PIF, Madrilen) materialak ere erabili ditugu.<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluak Europa Jauregian (Gasteizen) duen<br />
bulegoko dokumentuak erabili ditut erakunde horren egungo jardueren berri izateko.<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren artxiboan (EMEKA) era guztietako<br />
agiriak daude: bilera-aktak, urteko txostenak, adierazpenak, batzarrak, kanpo-jarduerak...<br />
1994tik hona izandako gorabehera guztiei buruzko informazioa dago.<br />
Xehetasun batzuk sakonago ezagutu nahi nituenez, Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federalak (EMEKF) Madrilen duen egoitzako materialak aztertu<br />
nituen. Laurogeiko hamarkadako eta laurogeita hamarreko hamarkadaren lehen<br />
urteetako bilera-aktei erreparatu nien, batik bat.<br />
Halaber, informazio ugari lortu dut berrogeiko hamarkadako aldizkako<br />
argitarapenetan ere. Ildo horretan, erbesteko Eusko Jaurlaritzaren eta Jaurlaritzari babesa<br />
eman zioten alderdi politiko euskaldunen argitalpenak aztertu ditut 4 : besteak beste,<br />
Oficina de Prensa de Euzkadi (OPE) informazio-aldizkaria. Eusko Jaurlaritzaren<br />
aldizkaria zen eta Parisen argitaratu zuten lehen alea, 1947ko maiatzean. Ia egunero<br />
kaleratzen zuten (larunbatetan eta igandeetan izan ezik). «Kanpoko jarduerak» izeneko<br />
atalean sartzen zituzten, hain zuzen, europeismoarekin zerikusia zuten berriak. Hiru<br />
aldizkari hauek ere aztertu ditut: Euzko Alderdi Jeltzalearen (EAJ) Alderdi –1947tik<br />
1974ra bitartean kaleratu zuten, Baionan–, Euskal Abertzale Ekintzaren (EAE-ANVren)<br />
Eusko Lurra –1946an eta 1947an Baionan eta 1956tik 1975era Buenos Airesen– eta<br />
Euskadiko Batzorde Sozialista Nagusiaren (Espainiako Alderdi Sozialista, PSOE)<br />
2 «Euzkadi Buru Batzarraren artxiboa» izeneko fondoari dagokionez, «06.A. Nazioarteko Harremanak»<br />
atalean oinarritu naiz, gehienbat. Hainbat karpeta ditu atal horrek eta erakunde europeista, federalista eta<br />
kristau-demokratei buruzko xehetasunak daude.<br />
3 Vid.: DE SANTOS CANALEJO, <strong>El</strong>isa Carolina, Archivo Thesaurus, Artxibo Orokorra, Idazkaritza<br />
Tekniko Nagusia, Madril, Kanpo Gaietarako Ministerioa, 1994, Gaikako Thesaurusa.<br />
4 Oso komenigarria da, aurretiaz, Ruiz de Gaunak egindako argitalpen eta gordailuen (hemeroteka,<br />
liburutegi eta artxiboen) zerrenda irakurtzea: RUIZ DE GAUNA, Adolfo, Catálogo de publicaciones periódicas<br />
vascas de los siglos XIX y XX, Donostia eta Gasteiz, Eusko Ikaskuntza eta Eusko Jaurlaritza,<br />
1991.<br />
51
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Euzkadi Sozialista. Azken aldizkari hori Frantzian (Tolosan eta Bor<strong>del</strong>en) argitaratu<br />
zuten 1947tik aurrera.<br />
Bibliografiari dagokionez, Euskal Herriko historia garaikideari buruzko lanak<br />
aipatuko ditut, batetik, eta nazioarteko erakunde europeista eta federalistei lotutako<br />
pentsamendu eta erakundeei buruzkoak, bestetik. Jorratuko ditugun alorretako<br />
protagonisten lanak ere aipatuko ditut: testuak, txostenak, iritzi-artikuluak, testigantzak,<br />
eskutitzak, liburuak, etab. Joera guztietako iritzien berri izango dugu eta nola Euskal<br />
Herrian (Jose Antonio Agirre, Manuel Irujo, Jesus Mari Leizaola, Frantzisko Landaburu,<br />
Indalecio Prieto...) hala espainiar estatuan (Salvador de Madariaga, Fernando Alvarez<br />
de Miranda, Carlos Maria Bru Puron...) egindako ekarpenak hartuko ditugu kontuan.<br />
Bestalde, oso dokumentazio gutxi dago laurogeiko hamarkadaren eta laurogeita<br />
hamarreko hamarkadako lehen urteen inguruan, garai hartan Kontseilua ez baitzen<br />
jardunean aritu. Baina Iñaki Anasagastik, EAJko diputatuak, bere testigantza eman<br />
zidan idatziz eta Iñaki Zubimendirekin ere hitz egin nuen. Kontseilu Federaleko euskal<br />
kideetako bat izan zen Zubimendi.<br />
Azkenik, zenbait adituk egindako iruzkinak azpimarratu behar ditut, gure ikerlana<br />
nabarmen aberastu baitute. Aipa ditzagun, beraz, Imanol Bolinaga –Europako<br />
Mugimenduaren Euskal Kontseiluko lehendakari ohia–, Francisco Aldecoa –Madrileko<br />
Unibertsitate Konplutentseko nazioarteko harremanetako katedraduna eta Europako<br />
Mugimenduaren Euskal Kontseiluko idazkari nagusia–, Iñaki Agirre –nazioarteko<br />
harremanen alorreko EHUko irakasle titularra– eta Antonio Moreno –Madrilgo<br />
Complutense Unibertsitateko irakaslea–. Antonio Morenok oso ongi ezagutzen du<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren artxiboa. Isabel Aspe-<br />
-Montoiak emandako laguntza bikaina ere nahi dut nabarmendu. Aspe–Montoia Euskal<br />
Kontseiluko idazkari teknikoa da. Azkenik, Agirre-Zabalatarrak nahi ditut aipatu, alegia,<br />
lehenengo Eusko Jaurlaritzako Jose Antonio Agirre lehendakariaren oinordekoak,<br />
azterlan honetako ilustrazio batzuk beraiek utzitakoak baitira. Eskerrik asko guztioi.<br />
Artxibo eta dokumentazio-zentro horietara ez ezik, beste hainbat gunetara ere jo<br />
dugu informazio bila. Aipa ditzagun, besteak beste: Euskal Herriko Unibertsitateko<br />
(EHUko) liburutegi nagusia eta hemeroteka (Leioako campusean), Bizkaiko Foru<br />
Aldundiaren liburutegia eta hemeroteka (Bilbon), Antso Jakituna Fundazioaren<br />
liburutegia eta hemeroteka (Gasteizen), Euskaltzaindiaren Azkue liburutegia (Bilbon)<br />
eta Madrilgo Liburutegi Nazionala.<br />
52
2. AURREKARIAK:<br />
europeismoak eta federalismoak<br />
Euskal Herrian izandako hedadura<br />
(1910-1939) eta II. Mundu Gerraren garaiko ekimen<br />
europeistak (1939-1945)<br />
2.1. Europeismo eta federalismo garaikideak<br />
Grezia klasikoa dugu Europa hitzaren eta Europari buruzko ideiaren sorburua.<br />
Gerora, antzinate grekoerromatarrean eta Erdi Aroan, kontzeptu geografiko bihurtu<br />
zen eta Errenazimenduan, berriz, zentzu kulturala eta politikoa ere hartu zituen. Honakoa<br />
da «europeismo» hitzaren esanahia: Europan dauden zatiketak eta gatazkak «elkarketa<br />
edo batasun federalistaren bidez» gainditzearen aldeko joera. Antonio Truyol irakasleak<br />
dioenez, aipatutako definizioaren arabera, estatu modernoekin batera sortu zen<br />
europeismoa, hau da, XV. eta XVI. mendeetan. Hainbat agerpen eta etapa izan ditu,<br />
ordea.<br />
Truyolen ustez, I. Mundu Gerra bukatu eta gero, «joera iraunkor bihurtu zen<br />
federalismoa eta talde-mugimendu gero eta militanteagoak sortu ziren» 5 . Ordura arte,<br />
zenbait pertsonalitatek noizbehinka egindako aldarrikapena baino ez zen izan. Baina<br />
5 TRUYOL Y SERRA, Antonio, La integración europea. Idea y realidad. Madril, Tecnos, 1972, I.<br />
kap. «La idea de Europa hasta la II Guerra Mundial», 13-29. or. TRUYOL Y SERRA: La integración<br />
europea. Análisis histórico-institucional con textos y documentos, I. liburukia. Génesis y desarrollo de la<br />
Comunidad Europea (<strong>1951</strong>-1979), Madril, Tecnos, 1999; «Génesis histórica <strong>del</strong> europeísmo», Informazioaldizkaria.<br />
Juan March Fundazioa, 100. zk., 1981, 3-14. or.; eta «La idea de Europa: entre la diversidad<br />
y la unidad», Herri-administrazioaren euskal aldizkaria, 21. zk., 1988, 95-103. or.<br />
53
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
gerra ostean, puri-purian egon ziren federalismoaren aldeko proposamenak: eskualde<br />
jakin batzuetan nahiz mundu osoan lortu beharreko helburua zen.<br />
Ez gara hasiko, ordea, ikuspegi eta korronte guztien xehetasunak ematen. Dena<br />
den, beti izan behar dugu gogoan federalismoa eta europeismoa ikuspegi askotatik<br />
aztertzeko eta ulertzeko moduko kontzeptuak direla, bai oinarrizko printzipioei eta<br />
printzipio ideologiko eta filosofikoei dagokienez, bai mugimendu eta erakunde<br />
politikoetan duten islari dagokionez 6 .<br />
Gerra artean egin zituzten ikuspegi garaikideetan oinarritutako lehen proposamen<br />
europeistak. Ildo horretan, Coudenhove-Kalergiren Paneuropa lana (1923), Paneuropa<br />
aldizkaria (1924ko apiriletik aurrera kaleratu zuten) eta lehen batzar paneuroparra<br />
(Vienan, 1926ko urrian) 7 azpimarratu behar ditugu. Truyolen iritziz, hiru ekimen horiek<br />
ez zuten aparteko hedadurarik lortu, baina Europako integrazioaren aldeko mugimenduaren<br />
aitzindariak izan ziren. Bada bereziki aipatzeko moduko beste proiektu bat<br />
ere: Aristide Brianden «Europar Batasunerako proiektua». Briand Frantziako kanpo-<br />
-gaietarako ministroa izan zen. 1929ko irailean Nazioarteko <strong>El</strong>kartearen Batzarrean<br />
(Genevan) egindako diskurtsoan eman zuen bere proposamenaren berri. Gero, 1930eko<br />
maiatzean, «Briand memoranduma» kaleratu zuen Frantziako gobernuak Genevako<br />
erakundearen gainontzeko hogeita zazpi estatu kideentzat. Aipatutako memoranduma<br />
ez zuten benetan gauzatu, baina eragin handia izan zuen ideietan eta eztabaidetan.<br />
Gerrarteko urteetan nazioartean sortu eta hedatutako ideia eta proiektu europeistek<br />
eta federalistek izan zuten sarbidea Euskal Herrian ere.<br />
6 Besteak beste, Vid.: BRUGMANS, Henri, L’idée européenne, 1920-1970, Brujas, Tempel, 1970;<br />
gaztel. argitalpena: La idea europea, 1920-1970, Madril, Moneda y Crédito argitaletxea, 1972; CHABOD,<br />
Federico, Storia <strong>del</strong>l’Idea d’Europa, Bari, G. Laterza-Figli, 1961; gaztel. arg.: Historia de la idea de Europa,<br />
Madril, Norte y Sur argitalet., 1967; gaztel. berrarg.: Madril, Edersa - Complutense Unibertsitatea, 1992;<br />
DUROSELLE, Jean-Baptiste, L’idée d’Europe dans l’histoire, Paris, Denoël, 1963, eta Historia de los<br />
europeos, Madril, Aguilar, 1990; MARC, Alexandre, <strong>El</strong> porvenir de Europa y otros ensayos, Madril, Ikerlan<br />
Konstituzionaletarako Zentroa-Estatuko Buletin Ofiziala, 1994; PISTONE, Sergio, L’idea <strong>del</strong>l’unificazione<br />
europea dalla prima alla seconda guerra mondiale, Turin, 1975; ROUGEMONT, Denis de, Vingt-huit<br />
siècles d’Europe, Paris, Payot, 1961; berrarg.: Etrépilly, C. de Bartillat, 1990; gaztel. arg.: Tres milenios<br />
de Europa. La conciencia europea a través de los textos. De Hesíodo a nuestro tiempo, Madril, Revista de<br />
Occidente, 1962; eta Lettre ouverte aux européens, Paris, Albin Michel argitalet., 1970; gaztel. arg.: ¡<strong>Europeo</strong>s,<br />
uníos!, Bartzelona, Ayma, 1975.<br />
7 COUDENHOVE-KALERGI, Richard N., Pan-Europa, Wien, Leipzig, Pan-Europa Verlag, 1923;<br />
gaztel. arg.: Paneuropa. Dedicado a la juventud europea, Madril, M. Aguilar Editor, datarik gabe (1928).<br />
COUDENHOVE-KALERGI: J’ai choisi l’Europe, Paris, Librairie Plon, 1952, XII. kap. «Paneurope»; Una<br />
bandera llamada Europa, Bartzelona, Argos, 1961, XI. kap. «Comienza el movimiento paneuropeo», 97-<br />
119. or.<br />
54
2. AURREKARIAK<br />
2.2. Hamarreko hamarkada: ideia europeistekiko lehen identifikazioak<br />
Luis <strong>El</strong>eizaldek, Euzko Alderdi Jeltzaleko (EAJ) burukidea bera, idatzi zituen<br />
lehen testu europeistak eta hamarreko hamarkadan argitaratu zituen denak 8 . Nazioarteko<br />
testuinguruari arreta handiagoz begiratzen saiatu zen eta Europako nazioen<br />
mugimenduari erreparatu zion, nagusiki.<br />
<strong>El</strong>eizalderen ustez, nazioek izan behar dute «egungo Europaren» oinarria eta<br />
zeregin garrantzitsua izango dute «etorkizuneko Europan» ere 9 . Berdin dio, gainera,<br />
nazio horiek «estatua duten ala ez». Euskal Herriak Europan izan beharreko presentziari<br />
buruzko hainbat artikulu idatzi zituen Hermes aldizkarian. Izenburu hau aukeratu<br />
zuen guztientzat: «Nazioak». «Euskal nazioak Europako herri kultuen batzarrean parte<br />
hartzea lortu behar dugu eta guztien errespetua eskuratu», aldarrikatu zuen, besteak<br />
beste 10 . Antonio <strong>El</strong>orzak adierazi bezala, Euskal Herriaren eta Europako gainontzeko<br />
herrien aldarrikapenak uztartzen saiatu zen <strong>El</strong>eizalde 11 .<br />
Euskal abertzaleak Nazioen Batasunean sartu ziren eta aurrerapauso handia eman<br />
zuten, horrela, Europan presentzia handiagoa izateko bidean. Nazioen Batasuna<br />
nazioarteko erakundea zen eta Europako, Asiako eta Afrikako alderdiak zituen kide.<br />
1912an sortu eta 1919an desagertu zen. 1916ko ekainean, hirugarren batzarra egin<br />
zuen Lausanan (Suitzan) eta ordezkari hauek bidali zituen EAJk: Luis <strong>El</strong>eizalde, Isaac<br />
Lopez de Mendizabal eta Joseba Eizagirre. Nazioen eskubideei buruzko Deklarazioa<br />
egin zuten batzarrean eta hainbat material aurkeztu zituzten: esaterako, «Rapport de<br />
la Délégation Basque» txostena 12 . Batzar hura izan zen ordezkari euskaldunak izan<br />
zituen lehen nazioarteko foroa eta Europako erakundeetan parte hartzen hasteko lehen<br />
urratsa.<br />
8 Alderdi horrek lehen hamarkadetan izandako ibilbideari dagokionez, Vid.: PABLO, Santiago de,<br />
MEES, Ludger, RODRiGUEZ RANZ, Jose Antonio, <strong>El</strong> péndulo patriótico. Historia <strong>del</strong> Partido Nacionalista<br />
<strong>Vasco</strong>, I: 1895-1936, Bartzelona, Crítica, 1999.<br />
9 ELEIZALDE, Luis, Países y razas. Las aspiraciones nacionalistas en diversos pueblos, Bilbao,<br />
Grijelmo, 1914, 121-122. or. 1913an eta 1914an Euzkadi egunkarian «Países y razas» izenburuaz<br />
argitaratutako artikuluak bildu zituzten lan horretan. «Axe» ezizena erabili zuen <strong>El</strong>eizaldek.<br />
10 ELEIZALDE, Luis, «Las nacionalidades», Hermes, 49. zk., 1919 (aldizkari osoaren<br />
berrargitalpenaren III. liburukia, 545-549. orrialdeak. 1988).<br />
11 ELORZA, Antonio, «Euzkadi-Europa: la cultura política <strong>del</strong> nacionalismo vasco y los referentes<br />
europeos», Hainbat egile, XI Congreso de Estudios <strong>Vasco</strong>s. Nuevas formulaciones culturales: Euskal Herria<br />
y Europa (Donostia, 1991ko urria) Donostia, Eusko Ikaskuntza, 1992, 215-223. or.<br />
12 ELEIZALDE, Koldobika, LOPEZ-MENDIZABAL, Ixaka, eta EIZAGIRRE, Joseba, Rapport de<br />
la Délégation Basque (gaztelaniazko bertsioa). Troisième Conférence des Nationalités, Lausanne, Juin<br />
1916, Lausana, Imprimerie Vaudoise, 1916; berrargitalpenak: Eusko Alkartasuna, s.m., 1990.<br />
55
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Hamarreko hamarkadaren bukaeran, beste korronte politiko batzuetako<br />
jarraitzaileek ere bat egin zuten planteamendu federalistekin, nagusiki nazioak<br />
kontuan hartzearen aldekoak ziren PSOEko kideek. Horrela, adibidez, Toribio<br />
Etxebarria agintari sozialista eibartarrak «autonomia zabala» aldarrikatu zuen Euskal<br />
Herriarentzat, 1918ko azaroan argitaratutako testu batean. La Liga de Naciones y el<br />
problema vasco testuan, «federazio iberiarraren baitan» kokatu zuen aipatutako<br />
autonomia eta federazio iberiarra, berriz, Nazioen <strong>El</strong>kartean. Ludger Mees<br />
historialariaren ustez, Jose Madinabeitiaren zenbait ideia agerikoak dira Etxebarriaren<br />
testuan. Madinabeitia ere agintari sozialista zen eta euskal estatua sortzearen alde<br />
zegoen: «Nazioa gara, euskal nazioa. Euskal nazioak bere legeak izan behar ditu.<br />
Euskal estatua sortu behar dugu». Madinabeitiaren esanetan, euskal estatuak federazio<br />
hauetakoa izan beharko luke: iberiar federaziokoa eta Europa eta munduko<br />
federazioetakoa, hurrenez hurren. Hona hemen bere hitzak: «Gure laguntza nahi<br />
diegu eskaini euskal abertzaleei. Abertzaletasunaren auzia konpondu eta iberiar<br />
federazioa sortuko dugu eta, gero, munduko federazioa (...). Argi dago zein den<br />
gure ikuspegia. Hauek guztiak lortzea dugu helburu: askatasun indibiduala, udalen<br />
askatasuna (gehiengoaren legeak arautuko ditu), euskal estatu federala, iberiar estatu<br />
federala, Europako Estatu Batuak eta munduko Estatu Batuak. Erabateko askatasuna<br />
nahi dugu lortu, behetik hasi eta goraino, gizabanakotik hasi eta mundu osoa hartu<br />
arte. Ez dugu abertzaletasun menperaezinak atzean uzten ibili nahi» 13 .<br />
2.3. Hogeiko hamarkada: paneuropeismoa eta Europar Batasunerako proiektua<br />
Hogeiko hamarkadan, Comunión Nacionalista Vascak bat egin zuen ideia<br />
europeistekin, Europa federalaren aldeko ikuspegiek itxaropena piztu baitzuten estaturik<br />
gabeko herrietan 14 . Coudenhove-Kalergi eta Brianden proiektuek lortutako balorazio<br />
onak ere izan zuen zerikusirik horretan guztian.<br />
13 Vid. liburuxka hau: ECHEVARRIA IBARBIA, Toribio, La Liga de Naciones y el problema vasco,<br />
Eibar, Tipografía de V. Fernández-Casa <strong>del</strong> Pueblo, 1918. Balorazio zabalagoa ezagutu nahi izanez gero,<br />
Vid: MEES, Ludger, Nacionalismo vasco, movimiento obrero y cuestión social (1903-1923), Bilbao, Sabino<br />
Arana Fundazioa, 1992, 254-256. or.<br />
14 Aipatutako jarrerak: UGALDE ZUBIRI, Alexander, «Nacionalismo vasco y europeísmo», Muga,<br />
89. zk., 1994, 6-11. or. Ikuspegi zabalagoa izateko, nire doktore-tesia: UGALDE ZUBIRI, Alexander, La<br />
acción exterior <strong>del</strong> nacionalismo vasco (1890-1939): historia, pensamiento y relaciones internacionales,<br />
Oñati, IVAP-HAEE, 1996.<br />
56
2. AURREKARIAK<br />
Engrazio Arantzadi «Kizkitzak» 1926tik 1928ra Euzkadi egunkarian<br />
argitaratutako artikuluak ditugu paneuropeismoari buruzko baloraziorik zehatzenak.<br />
Hona hemen bere iritziak: «Nola esan daiteke zenbait gauza ezinezkoak direla<br />
Europan orain dugun mapa politikoa sinestezina irudituko zitzaien, duela hamar<br />
urte, ameslaririk handienei ere!». I. Mundu Gerrak nolako ondorioak eragin zituen<br />
ikusita, proiektu paneuropeistak bideragarriak zirela uste zuen, «egungo errealitateak<br />
utopiak baitziren lehen». Arazoak zeuden alor guztietan: politikan, ekonomian,<br />
merkataritzan... Baina, arazoak arazo, paneuropeismoaren aldeko giroa sortzen hasia<br />
zela iruditzen zitzaion: «Ez dirudi, ez, erraza Europako Estatu Batuak sortzea, batetik,<br />
proiektu hori eta, bestetik, Europaren ohiko egitura eta bertako herrien independentzia<br />
sutsua aurrez aurre baitaude (...). Baina egungo bizimodua zaila da benetan eta,<br />
bestalde, biztanle asko eta asko nazkatuta daude Gerra Handiak eragindako<br />
abertzalekeria amorratu horren gehiegikeriak direla-eta. Ondorioz, paneuropeismoaren<br />
aldeko giroa hasi da sortzen. Horren adibide ditugu Vienako Batzar Paneuroparra<br />
eta bankariek, orain <strong>del</strong>a gutxi, aduana-inteligentziaren alde egin duten<br />
aldarrikapena». Ildo horretan, aipatzekoa da Europan ekonomia eta aduana batasuna<br />
sortzeko proposamena egin zutela 1926an.<br />
Uste hau oso hedatuta zegoen, garai hartan: Europak gero eta indar txikiagoa<br />
zuela, EEBBek lortutako gorakadaren ondorioz. Uste horretakoa zen Arantzadi ere:<br />
«Ipar Amerika den-dena ari da eskuratzen. Merkataritzan ere gora ari da egiten (...).<br />
Estatu Batuen esku daude aberastasun guztiak». Horixe bera ari omen zen gertatzen<br />
Japonian ere: «Japonia jadanik independentea da Europarekiko. Asia osoak hautsi<br />
egin nahi ditu Europarekiko kateak, gero eta argiago ikusten baitute nolako botere<br />
handia duten bertan (...)». Gauzak horrela, Europako Estatu Batuen aldeko proiektua<br />
aldarrikatu zuen. Horretarako, nolabaiteko «batasun europarra» lortu behar zen,<br />
lehenbizi. Eta zertan zetzan «batasun» hori «Europako seme-alaben arteko<br />
elkartasun-loturak finkatu behar ditugu, Europari esker baita egungo mundua den<br />
modukoa». Dena den, «elkartasun-sentimendu hori ez da oso handia: ezkutuan dago,<br />
gizartearen subkontzientean». Ondorioz, «ez da erraza izango pan-europeismoak<br />
bat-bateko garaipenik lortzea» eta «planetaren eremu honen egitura aldatzeko,<br />
ezinbestekoa da eragile aktibo eta biziagoak sortzea». Hitz batean, hogeiko<br />
hamarkadaren bukaeran, nazionalista komunionistek bete-betean onartu zuten<br />
europeismoa: «Europako Estatu Batuak sortuko diren egunaren zain gaude, pozaren<br />
pozez, askatasunaren eta aberastasunaren zibilizazioa ekarriko baitute munduko eremu<br />
aukeratu honetara, Europara». Kizkitzak bazekien nolakoa izan behar zuen<br />
etorkizunak: «Europako Estatu Batuetarantz jo behar dugu, beldurraren edo<br />
maitasunaren poderioz, justiziaren edo komenientziaren poderioz. Europako Estatu<br />
Batuak sortuz gero, goi-mailako giza antolamendua izango dugu eta ez da alderdikeria<br />
57
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
nazionalen arteko borroka sutsuetarako lekurik egongo, Europaren morala eta<br />
ondasunak suntsitu baino ez baitituzte egiten» 15 .<br />
«Europar Batasunerako proiektuari» zegokionez, Euzkadi aldizkarian balorazio<br />
onak egin zituzten Brianden diskurtsoari buruz. Aniceto Rezola «Erreka»k eta Engrazio<br />
Arantzadik idatzi zituzten gai horren inguruko artikuluak. «Laudoriorik handienak<br />
merezi ditu Briand jaunaren proposamen bikainak –zioen Rezolak–. Ikuspegi aparta<br />
eman digu benetan eta orientabide politiko eta ekonomiko berriak azaldu dizkigu.<br />
Europako herrien antolamendua errotik aldatzea izango da, agian, aipatutako<br />
orientabideen helburua, hau da, Europako herriak, Federazioaren lokarrien bidez, egoki<br />
eratzea eta behar bezala elkartzea. Izan ere, federazioa da nortasun independenteetatik<br />
abiatuta potentzialtasunak sortzeko bide bakarra. Horixe da, hain zuzen, Europako<br />
Estatu Batuen alde gaudenon nahia». Brianden proposamena hartu eta ikuspegi<br />
«bateratzaile» edo «federalean» oinarritutako «politikak» alderatu zituen Arantzadik.<br />
Argi eta garbi egin zuen Europako «Estatu Batuei» bide emango zien federalismoaren<br />
alde. Baina nazioen berezitasunei bere horretan eutsi behar zitzaiela uste zuen. Hona<br />
hemen bere arrazoiketak: «Estatu Batuak eta politika bateratzailea termino antitetikoak<br />
ditugu, hala ez dirudien arren. Ekar ditzagun gogora Estatu Batuak hitzaren esanahiak:<br />
federazioa, aniztasuna, barne-abertzaletasuna, federazioaren giza helburuen batasuna<br />
edo, hobeto esan, konfederazioaren giza helburuen batasuna». Etorkizunean eskualdeak<br />
izango omen dira horrelako egituren oinarriak: «Aldaketa handiak ez dira egun batetik<br />
bestera lortzen, baina aurretiaz jakiten dugu, jadanik, behin edo behin gertatu egingo<br />
direla. Zenbat eta bikain eta handiagoa izan eraldaketa, orduan eta azkarrago antzematen<br />
dugu heldu egingo <strong>del</strong>a (...). Amerikako Estatu Batuak (...), Europako Estatu Batuak<br />
(Nazioen <strong>El</strong>kartea ari da horien sorkuntza prestatzen) eta Asiako Estatu Batuak...<br />
horiek izan behar dute etorkizuneko erakunde publikoak» 16 .<br />
«Briand memoranduma» argitaratu zutenean, Engrazio Arantzadik proiektu<br />
europeista aztertu zuen, berriro, eta abertzale zen aldetik, estaturik gabeko herriei<br />
eskaintzen zizkien aukerak azpimarratu zituen. Ondorengoa idatzi zuen Euzkadi<br />
egunkarian, 1930eko maiatzean: «Paneuropak edo Europako Estatu Batuek badute<br />
15 Ondorengo artikuluak bereziki aipatzeko modukoak dira: ARANTZADI, Engrazio, «Los Estados<br />
Unidos de Europa», Euzkadi, 4.283. zk., 1926ko martxoaren 27koa; «Estados Unidos de Europa. Idea<br />
cristiana», Euzkadi, 4.389. zk., 1926ko azaroaren 16koa; «Europa», Euzkadi, 4.829. zk., 1928ko apirilaren<br />
22koa; «Unidad Europea. <strong>El</strong> poder espiritual y el Tercer Estado», Euzkadi, 4.933. zk., 1928ko abuztuaren<br />
23koa.<br />
16 Vid.: REZOLA, Aniceto, «Ecos internacionales. Los Estados Unidos de Europa», Euzkadi, 5.253.<br />
zk., 1929ko irailaren 15ekoa; ARANTZADI, Engrazio, «Unitarios y federales. América. Europa. Asia»,<br />
Euzkadi, 5.257. zk., 1929ko irailaren 20koa.<br />
58
2. AURREKARIAK<br />
beste alde on bat, ezin hobea, guretzat: gutxiengo etnikoenganako errespetua izango<br />
da sortuko den erakunde horren ardatza». Beraz, «ideia bikaina» zela zioen, «bakea<br />
bermatzeko» eta «boteretsuen arteko lehia bizi horretan botererik ez dutenak babesteko»<br />
aukera emango baitzuen. Oso iritzi zorrotzak eman ohi zituen Arantzadik: «Euskaldunok<br />
katolikoak gara, eta indar handiagoek erregimen inperialista arduragabe baten menpe<br />
utzitako nazio batekoak ere bai. Nolatan ez dugu, bada, Europar Batasuna sortzeko<br />
grinarik izango». Beste testu batean, proposamen europeistak utopikoak direla onartu<br />
ondoren, horien aldeko arrazoiak aipatu eta iritzi biribila eman zuen, azkenean:<br />
«esandakoak kontuan hartuta, bat egiten dugu Brianden asmoekin» 17 .<br />
2.4. Hogeita hamarreko hamarkada: pentsamendu europeista tinko errotu zen<br />
Hogeita hamarreko hamarkadan, Espainiako II. errepublikaren garaian, ikuspegi<br />
federalista erabat hedatu zen Euzko Alderdi Jeltzalean. Euskal abertzaletasuna,<br />
federalismoa eta unibertsaltasuna uztartzearen aldeko testu ugari argitaratu zituzten.<br />
Horrela, adibidez, Frantzisko Landaburuk «Abertzaletasuna, federalismoa eta<br />
unibertsaltasuna» artikulua idatzi zuen, 1931ko apirilean: «nazio guztiei onartu behar<br />
zaizkie euren eskubideak, aitortu egin behar zaizkie berez dagozkien eskumenak» eta,<br />
gero, «entitate handiagoetan integratzeko bidea hartu behar dugu». Briandek<br />
proposatutako Europar Batasun Federala aipatu zuen entitate handiago horien<br />
adibidetzat. Landabururen ustez, «teoria nazionalistak eta doktrina unibertsalista<br />
modernoak oso erraz bateratzeko modukoak dira. Eta independentzian edo federazioan<br />
oinarritutako formularen bat izango litzateke, agian, konponbidea» 18 .<br />
Ikuspegi horrekin bat zetorren Antonio Labaien ere. 1932aren hasieran, hainbat<br />
artikulu argitaratu zituen <strong>El</strong> Día egunkarian. Labaienek zioenez, bi joera politiko<br />
handi zeuden garai hartan: internazionalismoa eta nazionalismoa. Internazionalismoak<br />
«gizarte modernoen premiei erantzuten die» eta nazionalismoak «herrien helburuei».<br />
Beraz, «beste ikuspegi batzuk» sortzea eta bi korronteak bateratzea komeni zela uste<br />
zuen. <strong>El</strong>karrekiko menpekotasun ekonomikoa gero eta nabariagoa zenez munduan,<br />
honako proposamena egin zuen: «batasun ekonomikoa» lortzea eta, halaber, autonomia<br />
17 ARANTZADI, Engrazio, «Paneuropa y Unión Europea», Euzkadi, 5.470. zk., 1930eko maiatzaren<br />
29koa; eta «Unión Europea y las nacionalidades», Euzkadi, 5.473. zk., 1930eko ekainaren 1ekoa. REZOLA,<br />
Aniceto, «Ecos internacionales. La Unión Federal Europea», Euzkadi, 5.466. zk., 1930eko maiatzaren<br />
24koa.<br />
18 LANDABURU, F.J., «Nacionalismo, federalismo y universalidad», Euzkadi, 5.733. zk., 1931ko<br />
apirilaren 26koa.<br />
59
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
politiko eta administratibo handia ere ematea, herrien berezitasunek bere horretan<br />
iraun zezaten. «Nazioarteko erakunde federala sortu behar dugu, politikoki libreak<br />
izango diren nazioen arteko batasun ekonomikoa», zioen Labaienek. «Erakunde hori<br />
ez da estatuetan oinarrituta egongo, nazioen federazioan baizik» 19 .<br />
1933ko apirilaren 16an, bigarren «Aberri Eguna» egin zuten Donostian, eta<br />
«Euzkadi/Europa» leloa aukeratu zuten. <strong>El</strong> Día egunkariak Manuel Irujoren artikulu<br />
bat argitaratu zuen lehen orrian: «Euskal Herriak, nazioa den aldetik, lekua nahi du<br />
izan Europako herri libreen oturuntzan» 20 . Telesforo Monzon, Gipuzko Buru Batzarreko<br />
lehendakaria, izan zen egun hartako ekitaldien antolatzaile nagusietakoa eta ondorengo<br />
adierazpenak egin zituen, gerora: «argi eta garbi nahi izan genuen adierazi herria eta<br />
nazioa nahi dugula izan Europa bateratu batean» eta «leloak berak argi erakutsi zuen<br />
zein zen gure asmoa; profezia antzeko bat izan zen garai hartan» 21 .<br />
Bestalde, ekar dezagun gogora euskal abertzaleak hasita zeu<strong>del</strong>a Europako<br />
erakundeetan parte hartzen: Nazioen Batasunaren III. batzarrean (Lausanan, 1916an)<br />
izan ziren. 1929-30ean, Europako Nazioen Batzarreko (ENB) kide egin ziren 22 . Horrela,<br />
EAJk ordezkariak bidali zituen ENBren urteko batzarretara: 1930ean (Genevan), 1931n<br />
(Genevan), 1932an (Vienan), 1934an (Genevan), 1935ean (Genevan) eta 1937an<br />
(Londresen). Urte horietan zenbait testu federalista argitaratu zituzten; ideiak ez zeuden,<br />
19 Vid. ondorengo artikuluak: LABAIEN, Antonio, «Nación y Estado. Dos tendencias», <strong>El</strong> Día, 461.<br />
zk., 1932ko urtarrilaren 27koa; «Nación y Estado. Nueva fórmula», <strong>El</strong> Día, 465. zk., 1932ko urtarrilaren<br />
31koa; «Nación y Estado. Nacionalismo político. Internacionalismo económico», <strong>El</strong> Día, 468. zk., 1932ko<br />
otsailaren 4koa; eta «Nación y Estado. La espiral», <strong>El</strong> Día, 472. zk., 1932ko otsailaren 9koa.<br />
20 IRUJO, Manuel, «Euzkadi-Europa. <strong>El</strong> libro vasco», <strong>El</strong> Día, 821. zk., 1933ko apirilaren 16koa.<br />
21 Vid.: MONZON, Telesforo, Enbatako elkarrizketak, 397. zk., 1976ko apirila, eta 407. zk., 1976ko<br />
ekaina. Ondorengo lan honetan bildu zituzten elkarrizketa guztiak: MONZON, Telesforo, Hitzak eta Idazkiak,<br />
Biltzailea Koldo Izagirre, Donostia, Jaizkibel, 1986, 5. liburukia, 143-145. eta 154. orrialdeak, hurrenez<br />
hurren. Honako adierazpenak egin zituen Manuel Irujok 1977an: «Telesforo Gipuzko Buru Batzarreko<br />
lehendakaria izan zen (...). Intuizio handiko gizona zen. Euzkadi/Europa leloa aukeratu zuen Donostiako<br />
Aberri Egunerako. Ideia bikaina izan zen, benetan. 1933ko leloak argi asko erakutsi zuen etorkizun-sen<br />
aparta zuela». Vid. aurreko elkarrizketa: IBARZABAL, Eugenio, Manuel Irujo, Donostia, Erein, 1977, 94.<br />
or.<br />
22 UGALDE ZUBIRI, Alexander, «Entrada <strong>del</strong> nacionalismo vasco en el Congreso de Nacionalidades<br />
Europeas, 1929-1930 (Apraiz Fondoaren dokumentazioan oinarritua)», Revista Internacional de Estudios<br />
<strong>Vasco</strong>s, 42. zk., 2, 1997, 403-421. or. Europako Nazioen Batzarra (ENB) nazioarteko erakundea izan<br />
zen eta gutxiengo nazionalak eta estaturik gabeko Europako herriak izan zituen kideak. 1925ean sortu eta<br />
1938an desagertu zen. NUÑEZ SEIXAS, Xose Manoel, <strong>El</strong> problema de las nacionalidades en la Europa<br />
de entreguerras. <strong>El</strong> Congreso de Nacionalidades Europeas (1925-1938), doktore-tesia, Florentziako<br />
Unibertsitate Institutu Europarra, 1992ko abendua, batez ere bigarren zatia, 254-563. or. (laburpena: Bulletin<br />
d’Histoire Contemporaine de l’Espagne (Bor<strong>del</strong>e), 19. zk., 1994ko ekainekoa, 122-127. or.)<br />
60
2. AURREKARIAK<br />
ordea, oso landuta. Jose Antonio Agirrek eta Juan Antonio Irazustak txostena idatzi<br />
zuten EAJrentzat, ENBren XI. bileran (1935ean) izan ondoren: «Mendebaldeko Nazioen<br />
Batzarra» sortzeko aukera aztertu behar zutela adierazi zuten, besteak beste. «Katalunia,<br />
Flandes, Bretainia, Proventza, Galizia eta Euzkadi (penintsularra eta kontinentala)»<br />
izango lirateke aipatutako batzarreko kideak 23 .<br />
1930eko azaroan, beste alderdi abertzale bat sortu zuten: Euskal Abertzale Ekintza<br />
(EAE-ANV). Alderdi berriak bat egin zuen ideia federalistekin eta horra zer aldarrikatu<br />
zuen 1936ko programan: «Europako mendebaldeko errepubliken batasuneko» eta «herri<br />
libreen konfederazioko kide» izan behar dute euskal lurraldeek, beti ere «nortasunik»<br />
galdu gabe 24 . Jose Luis de la Granjak adierazi zuenez, aldarrikapen abertzalea,<br />
internazionalista eta europeista izan zen hura.<br />
2.5. II. Mundu Gerra: ideia europeistek balio handiagoa hartu zuten eta elkarte<br />
federalistak sortu zituzten<br />
II. Mundu Gerran, balio jakin batzuk hasi ziren hedatzen Europako erresistentzia-<br />
-mugimenduen inguruan: besteak beste, nazioarteko lankidetza eta europeismoa. Horren<br />
adibide ditugu Ventotene-ko Manifestua (1943) –Italiako uharte horretara joan ziren<br />
Altiero Spinelli eta erbestera alde egin behar izan zuten beste lagun batzuk– eta<br />
Europako Erresistentzien Manifestua (1944an, Genevan). Hainbat ikuspegi eta joeratako<br />
talde europeistak hasi ziren sortzen, eta horiek izan ziren Europako Mugimenduaren<br />
eta beste zenbait erakunderen abiapuntuak 25 .<br />
Espainiar estatuan gerra zibila bukatuta zegoen, jadanik (1939ko apirilaren 1ean),<br />
eta errepublikaren alde aritutako euskal alderdi politikoetako agintari nagusiek eta<br />
23 Vid.: «Amplia información y gestiones realizadas en el Congreso de nacionalidades de Ginebra de<br />
1935 por los <strong>del</strong>egados vascos Juan Antonio de Irazusta y Jose Antonio Agirre», 1935eko irailaren 12koa.<br />
Dokumentu hori irakurri nahi izanez gero, ikus: AMEZAGA, <strong>El</strong>ias, <strong>El</strong> primer Aguirre, escritos (1904-<br />
1936), Bilbao, Idatz Ekintza, 1988, II. liburukia, 161-188. or. Artxibo Historiko Nazionalak utzi zuen<br />
aipatutako dokumentua: Salamanca, Gerra Zibila, Atal Politiko-Soziala, Bilbao.<br />
24 GRANJA, Jose Luis de la, Nacionalismo y II República en el País <strong>Vasco</strong>: Estatutos de Autonomía,<br />
partidos y elecciones. Historia de Acción Nacionalista Vasca, 1930-1936, Madril, CIS-Siglo XXI, 1986,<br />
601-613. or.<br />
25 Aipatutako bibliografiaz gain, Vid.: MARC, Alexandre, «Historia de las ideas y de los movimientos<br />
federalistas desde la Primera Guerra Mundial»: Hainbat egile, Federalismo y federalismo europeo,<br />
Madril, Tecnos, 1965, 127-148. or. (Le federalisme izenburuaz argitaratu zuten aurretik. Paris, PUF).<br />
61
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Eusko Jaurlaritzako kideek erbestera alde egin behar izan zuten: Europara eta<br />
Ameriketara. Beraz, aurrerantzean atzerrian egin zituzten mugimendu europeista eta<br />
federalistaren aldeko ekarpenak. Euzkadiko Batzar Nagusiak ekin zion, lehenbizi,<br />
lanari eta Eusko Jaurlaritzak jarraitu zion, gero, Jose Antonio Agirre lehendakariak<br />
Ameriketara heltzea lortu zuenean (1941eko abuztuan). New Yorken bizi izan zen<br />
Agirre. Euzkadiko Batzar Nagusia, bestalde, aldi baterako sortu zuten Londresen, eta<br />
Manuel Irujo izan zen lehendakaria: 1940ko uztailetik 1942ko urtarrilera bitartean<br />
izan zuten indarrean erakunde hori.<br />
1939tik 1945era bitartean, ekarpen teoriko eta doktrinal ugari egin zituzten (Agirrek<br />
Europako nazioei buruz egindako lanak) eta hainbat proposamen ere bai (Europako<br />
Federazioari buruzko euskal memoranduma). <strong>El</strong>karteak ere sortu zituzten: Irujoren<br />
ahaleginei esker sortu zen, adibidez, Europako Mendebaldeko Herrien Kultur Batasuna.<br />
2.6. Europako Federazioari buruzko euskal memoranduma (1941)<br />
Londreseko euskal ordezkaritzak Europako Federazioaren sorkuntzari buruzko<br />
memoranduma egin zuen eta Anthony Edeni, Britainia Handiko kanpo-arazoetarako<br />
ministroari, bidali zion 1941eko ekainaren 13an. Antzeko testuak bidali zituzten Inperio<br />
Frantsesaren Defentsa Kontseilura –hau da, Charles De Gaulle jeneralak Londresen<br />
eratutako Frantzia Librearen gobernura– eta Estatu Batuetako enbaxadara. Gero, hainbat<br />
kontsulta egin eta testu gehiago idatzi zituzten: horietako bat uztailaren 8an eman<br />
zioten Winnent jaunari, Estatu Batuetako enbaxadan. Euskal Kontseilu Nazionalak<br />
Kataluniako Kontseilu Nazionalarekin (1941eko urtarrila) eta Frantzia Librearekin<br />
(1941eko maiatza) sinatutako hitzarmenen eduki batzuk osatzeko egin zuten aipatutako<br />
memoranduma. Mailaz maila zehaztu zituzten sortu beharreko konfederazioaren<br />
antolamendua eta ezaugarriak 26 .<br />
Iberiar penintsulako konfederazioa –«Iberian Confederation»– osatzea izango<br />
litzateke lehen urratsa: Portugal, Galizia, Katalunia, Gaztela, Andaluzia eta Euskadiren<br />
arteko konfederazioa, hain zuzen. Ondorengo eskubideak izango lituzke Euskal Herriak:<br />
«full national political sovereignty, and the right to cultivate its language, strengthen<br />
26 «Memorandum. Presented to The Rt. Hon. Anthony Eden, M.C., M.P. His Britannic Majesty’s<br />
Secretary of State for Foreign Affairs by The Basque Delegation in London», 1941eko ekainaren 13koa,<br />
5 or. (PRO, Foreign Office, 371/26943); lan honetan: JIMENEZ DE ABERASTURI, Juan Carlos (biltz.),<br />
Los vascos en la II Guerra Mundial: <strong>El</strong> <strong>Consejo</strong> Nacional <strong>Vasco</strong> de Londres, 1940-1944 (Recopilación<br />
documental), Donostia, Eusko Ikaskuntza, 1991, 389-396. or.<br />
62
2. AURREKARIAK<br />
its race, develop its own culture, secure its own particular institutions, increase its<br />
wealth, cultivate its civic genius and encourage the enterpriese of its national spirit».<br />
Europako mendebaldeko konfederazioa –«Western Confederation»– sortzea izango<br />
litzateke bigarren urratsa. Rhin ibaia eta Gibraltar izango lirateke mugak eta kideak,<br />
beraz, Iberiar penintsula, Frantzia, Belgika, Holanda eta Rhineko herria («Rhineland»<br />
terminoa erabili zuten, «German Nation» sortu behar zelako «German State»ren ordez).<br />
«League of Federations» sortzea izango litzateke azken urratsa: Europako mendebaldeko<br />
eta erdialdeko, Balkanetako, Eskandinaviako eta Ekialde Sobietarreko konfederazioek<br />
bat egingo lukete, horrela.<br />
Londreseko ordezkaritzak egindako testuaren arabera, aipatutako urratsak eman<br />
eta Europako Federazioa sortzea zen euskaldunen helburua: «The Basques have as<br />
their aspiration an European Federation, conceived as a great Continental Community<br />
of Confederated Nations for the development of common ends, in a regime of law<br />
founded upon democracy».<br />
2.7. Europako Mendebaldeko Herrien Kultur Batasuna eta talde euskalduna<br />
(1942)<br />
1942ko urtarrilean, Londreseko euskal ordezkaritzak proiektu federalista aurkeztu<br />
zion, berriro, De Gaulleri. Urte hartako martxoan eta apirilean bilerak egin zituzten<br />
Maurice Dejean agintari frantsesarekin. Dejeanek, berriz, Paul-Henri Spaakekin hitz<br />
egin zuen gai horri buruz. Spaak Belgikako erbesteko gobernuko kanpo-arazoetarako<br />
ministroa zen. Ekainaren 4an, erakunde bat sortzeko asmoa zutela jakinarazi zuten:<br />
Europako Mendebaldeko Herrien Kultur Batasuna. Azkenik, 1942ko irailaren 10ean<br />
sortu zuten, Londresen, Institutu Frantsesaren egoitzan. Bi organo hauek izan zituen<br />
Kultur Batasunak: gobernu-batzordea eta batzarra.<br />
1942ko urriaren 8an onartu zituzten Kultur Batasunaren oinarriak. «Hainbat<br />
herritako lagunek osatutako elkartea» zen eta ondorengo hauek zituen mugak: Alemania,<br />
Ipar Itsasoa, Atlantikoa, Mediterraneoa eta Adriatikoa. Helburu nagusia, berriz:<br />
«bertako kulturak piztea eta alderdi espiritualari dagozkion elementuak suspertzea,<br />
batik bat gizakienganako errespetua eta askatasun osoz erabakitako legeak, bi elementu<br />
horiek berdinak baitira, gainera, zibilizazio grekoan eta ideal kristauan». «Kultur<br />
unitateetan» oinarritutako Europa horretan, «harmoniaz elkartuta egon behar dute»<br />
estatuek, baina bestelako «unitateak» ere izan behar dira kontuan, hala nola, «Bretainia,<br />
Alsazia, Flandes eta nazio errenazentistak: besteak beste, Katalunia eta Euzkadi».<br />
Gauzak horrela, «zatien bizitza sustatu» eta «multzoen harmonia lortzeko» premia<br />
zegoela zioten. Nahitaezkoa omen zen «inteligentzia espirituala» lortzea; bestela, ezingo<br />
63
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
baitzen lortu inolako konponbide politiko, sozial eta ekonomiko bideragarrik. Horregatik<br />
proposatu zuten, batetik, «eskualde bakoitzeko» arazoak aztertzea eta, bestetik, «Europa<br />
osoarentzat interesa duten gaiak» lantzea. Ondorengo elkarteak sortzea komeni<br />
zela zioten: Institutu Nagusia eta herrietako Institutuak, herrietako taldeak eta Munduko<br />
Kultur Batasunaren lagun-taldeak. Aldizkaria argitaratzea ere komeni zela zioten 27 .<br />
1942ko urriaren 25ean, aipatutako Batasuneko Euskal Taldea sortu zuten. Beste<br />
talde hauek ere sortu zituzten: ingelesa, eskoziarra, galestarra, katalana, alsaziarra,<br />
bretoia, frantsesa, holandarra, italiarra, maltatarra eta proventzatarra. Jose Maria Uzelai<br />
aukeratu zuten Euskal Taldearen zuzendaritza-batzordeko buru eta ondorengoak izan<br />
ziren batzordekideak: Irujo, Gondra, Onaindia, Zabalo, Zubelzu eta Lizaso. Hasieran,<br />
talde espainiarra ere sortu zuten eta Salvador de Madariaga izan zen burua. Irujok<br />
jakinarazi zuenez, talde bereko kide izateko proposamena egin zien euskaldunei eta<br />
katalanei: nork bere nortasunari eutsiko omen zion, hala ere. Londreseko Casal Català<br />
etxean bildu ziren hiru taldeetako ordezkariak, baina ez zuten akordiorik lortu eta,<br />
ondorioz, Madariagak utzi egin zuen Kultur Batasuna 28 .<br />
Lan honetan ikusiko dugunez, euskal agintari abertzaleek harreman estuak izan<br />
zituzten Salvador de Madariagarekin, baina ika-mikak ere sortu ziren, gai politiko eta<br />
ideologikoen ondorioz 29 . Madariagak Memorias de un federalista (federalista baten<br />
memoriak) idatzi zuen eta bertan azaldu zituen Kultur Batasuna uzteko erabakiaren<br />
arrazoiak. Denis Saurat irakasle frantsesak proposatu omen zion Batasunean sartzea.<br />
Baina Katalunia eta Euskadi ez ziren espainiarren talde berekoak izango, eta «argi<br />
nahi izan nuen utzi, denen aurrean, ni erakunde hartan sartzeko ezinbestekoa zela<br />
27 Vid.: Europako Mendebaldeko Herrien Kultur Batasunaren printzipioak, Londres, 1942ko urriak<br />
8koa, 2 or., lan honetan: JIMENEZ DE ABERASTURI, J. C. (biltz.), Los vascos en la II Guerra Mundial...,<br />
op. cit., 633-636. or..<br />
28 IRUJO, Manuel, «<strong>El</strong> presidente Aguirre y el <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», Alderdi, 168. zk., 1961eko<br />
martxoa, 8-10. or.; lan honetan: IRUJO, Manuel, Desde el Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>, Bilbao, Idatz Ekintza,<br />
1982-84, I. liburukia, 319-325. or.<br />
29 Salvador de Madariaga politikari ezaguna izan zen: pentsamolde liberala zuen, Oxford<br />
Unibertsitateko katedraduna izan zen, Espainiaren ordezkaria Nazioen <strong>El</strong>kartean eta, hogeita hamarreko<br />
hamarkadan, enbaxadorea EEBBetan eta Frantzian. Gerora, Internazional Liberaleko, Europako<br />
Mugimenduaren Kultur Saileko eta Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federaleko lehendakaria<br />
izan zen. Madariagari buruzko lan batzuk, Vid.: Hainbat egile, Salvador de Madariaga (1886-1986), Coruña,<br />
Udala, 1987 (besteak beste, Henri Brugmansen lan bat, 195-199. or.); LOPEZ PRADO, Antonio,<br />
Síntesis biográfica de Don Salvador de Madariaga, Coruña, Instituto Jose Cornide de Estudios Coruñeses,<br />
1993; CENIT, <strong>El</strong>ena, La obra de Salvador de Madariaga: ensayo bibliográfico (doktore-tesia), Madril,<br />
Complutense Unibertsitatea, 1991; PARRILLA, Jose Antonio, Madariaga: padre de Europa, Coruña, Udala,<br />
1991.<br />
64
2. AURREKARIAK<br />
euskaldunak eta katalanak espainiarren taldekoak izatea». 1942ko urriaren 7an Casal<br />
Catalàn egindako bilera ere aipatu zuen liburuan. Carles Pi i Sunyerrek eta Irujok<br />
hartu zuten parte, besteak beste. Horra zer dioen Irujori buruz: «gure lagun Irujo<br />
separatista eta federalista zen, aldi berean. Izan ere, horrelako ideiak zituzten euskaldun<br />
eta katalan askok». Horrela, «bilera bukatu zenean, ez nuen zalantzarik: ezin nuen<br />
nire lagun Sauratek sortu nahi zuen Batasun hartan parte hartu».<br />
1943ko urtarrila arte, Madariagak eta Irujok eskutitz ugari idatzi zizkioten elkarri.<br />
Bakoitzak bere ikuspegia eman zuen gai historiko, politiko eta kulturalen inguruan.<br />
Baina, azkenean, eztabaida pertsonalizatu egin zen. Irujok azalpenak eman eta euskal<br />
talde osoaren izenean hitz egiten ari zela adierazi zion Madariagari: «Europako<br />
Mendebaldeko Batasunean euskal taldea ere badago eta talde horrek bere adierazpen-<br />
-organoak ditu. Ni ez naiz ez organo horietako burua, ez batzordeetako burua. Euskal<br />
taldeko kidea baino ez naiz, besterik gabe». 1943ko urtarrilaren 2ko eskutitzaren<br />
bidez, eztabaida behin betiko bukatzen saiatu zen Madariaga: «Onar dezagun, bada,<br />
ez gau<strong>del</strong>a ados eta utzi dezagun gaia bere horretan (...). Ez dago esan beharrik oso<br />
gogo onez hartuko ditudala zure gutun pertsonalak(...). Baina, ongi baderitzozu, nahiago<br />
dut gure arteko elkarrizketa politiko honi amaiera ematea, ez aurrera ez atzera baitago,<br />
eta elkarren iritziak zehatz-mehatz ezagutzen baititugu» 30 . Artxiboetako dokumentuetan<br />
ikusten denez, II. Mundu Gerraren ondoren gorabeherak sortu ziren, berriro, bi aldeen<br />
artean 31 .<br />
Kultur Batasunak bilerak, arte-erakusketak eta kultur ekitaldiak antolatu zituen,<br />
baina 1943an, eten egin zituen jarduera guztiak, Britainia Handiko gobernuaren aholkua<br />
betez. Irujok horren guztiaren berri eman zion Leizaolari, eskutitz baten bidez: Foreign<br />
Officek «ez zuen gogoko Batasunaren proiektua» eta «gobernu britainiarrak aholku<br />
adeitsua, baina irmoa, egin zuen kulturgintzaren inguruan. Lehenago ere horixe bera<br />
egin zuen politikaren alorrean. Ondorioz, etenda gelditu zen dena, eta badakizu<br />
30 MADARIAGA, Salvador de, Memorias de un federalista, Buenos Aires, Sudamericana argital.,<br />
1967. Bilera horri buruz: 80-81. or.; Madariagak eta Irujok 1942ko urriaren 2tik 1943ko urtarrilaren 2ra<br />
elkarri idatzitako gutunak: 258-271. or.<br />
31 1947ko urriaren 31n, Madariagak gutuna bidali zion Oxfordetik Angel Gondrari, Londreseko<br />
euskal ordezkariari: «Ongi asko dakizue, bai zeuk eta baita Agirrek eta Irujok ere, ez nagoela ez zuei, ez<br />
beste inori autonomiarik emateko prest (...). Bi aurpegi dituzue. Nirekin eta ni bezalakoekin federalista<br />
zentzudun itxurak egiten dituzue. Baina gainontzekoen aurrean separatistak zarete (...). Bidali dizkidazun<br />
dokumentuetan behin ere ez da aipatzen, argi eta garbi, euskaldunak espainiarrak zaretela eta Eusko Jaurlaritza<br />
gobernu espainiarraren baitan dagoela (...). Hauxe da alderdi horiek guztiak argitzeko unea» (IF, 30. kaxa,<br />
8. esp.).<br />
65
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
horrelakoetan ez <strong>del</strong>a atzerabueltarik izaten» 32 . «Gobernu britainiarrak ustezko goimailako<br />
komenientzia batzuen izenean hartu zuen esku. Isilarazi egin zuen Londreseko<br />
Europar Batasuna. Eta aurrerantzean ez zuen ahotsik izan Kontinente Liberatuak<br />
Europako Mugimenduan sartzeko aukera eman zion arte», Irujoren hitzetan 33 .<br />
Juan Carlos Jimenez Aberasturiren ustez, gobernu britainiarra ez zen izan Irujoren<br />
eta Jose Ignacio Lizaso ordezkariaren ekimenei oztopoak jarri zizkien bakarra.<br />
Frantsesei ez zitzaizkien oso egokiak iruditu, katalanek errezeloz hartu zituzten<br />
–Carles Pi i Sunyerrek zioenez, ez zituzten ongi bereizten «nahiak» eta «errealitateak»–<br />
eta Agirre lehendakariak ere ez zituen bete-betean onartu 34 .<br />
2.8. Federal Union<br />
Sir William Beveridgek (liberal erradikala zen, baina bere planteamendu sozialak<br />
laboralismotik hurbil zeuden) eta Britainia Handiko beste hainbat politikari laborista<br />
eta liberalek Federal Union elkartea sortu zuten Londresen, 1938an. II. Mundu Gerran,<br />
Europako hainbat taldek bat egin zuten elkarte mundialista horrekin: besteak beste,<br />
euskal taldeak. 1940an, Ikerketa Federaletarako Institutua (Federal Research Institute)<br />
sortu zuten eta federalismoari buruzko ikerlan interesgarriak egin zituen.<br />
1944aren bukaeran, Federal Union elkartearen atzean Foreign Office britainiarra<br />
zegoela adierazi zion Irujok Leizaolari: «betiko moduan, alde guztietara heltzen da,<br />
baina ez du inon inolako konpromisorik hartzen». Azalpen gehiago ere eman zizkion:<br />
interesgarria iruditu zitzaiola euskal taldea sortzea eta katalanak eta portugesak ere<br />
elkartean sartzeko gestioak ari zirela egiten. Federal Union «gaur egun ez da errealitate<br />
politikoa, baina behin edo behin hala izango da, agian» 35 . Eta hala izan zen. Federal<br />
32 M. Irujok J.M. Leizaolari 1944ko abenduaren 28an Londresetik idatzitako gutuna (EEKGM, Europe<br />
1944-49. Espagne. Vol. 33. Politique intérieure. Autonomisme: Question Basque). Lan honetan: JIMENEZ<br />
DE ABERASTURI, J.C. (biltz.), Los vascos en la II Guerra Mundial..., op. cit., 669-679. or., «Confederación<br />
Occidental» atala. Gutun horren beste kopia bat: EAAH, K. 177, C. 7.<br />
33 IRUJO, Manuel, «Euzkadi’ko Batzar Nagusia», Euskadiko Mundu Batzarrerako (1956) idatzitako<br />
zirriborroa, EKNaren aktetan oinarritua. Lan honetan: JIMENEZ DE ABERASTURI, J.C. (biltz.), Los<br />
vascos en la II Guerra Mundial..., op. cit., 681-705. or., «La Comunidad Europea» atala.<br />
34 JIMENEZ DE ABERASTURI, Juan Carlos, De la derrota a la esperanza: políticas vascas durante<br />
la Segunda Guerra Mundial, Oñati, Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea, 1999, 338-341. or.<br />
35 M. Irujok J.M. Leizaolari 1944ko abenduaren 28an Londresetik idatzitako gutuna, op. cit., «Federal<br />
Union» atala.<br />
66
2. AURREKARIAK<br />
Union erakunde europeistarik garrantzitsuenetakoa izan zen, eta horrelako<br />
erakundeetatik sortu zen, II. Mundu Gerraren bukaeran, Europako Mugimendua.<br />
2.9. J.A. Agirre eta euskal ikuspegia: federalismoari egindako ekarpenak (1941-<br />
1944)<br />
1941eko bukaeran eta 1942ko hasieran, New Yorkera heldu ondoren, Jose Antonio<br />
Agirre lehendakariak bere gain hartu zuen berriro Eusko Jaurlaritzaren ardura.<br />
Lan handia egin zuen: bere kabinetearen helburu politikoak berriro zehaztu, Europako<br />
eta Ameriketako euskal ordezkaritzak berrantolatu, aliatuekiko harremanetarako<br />
norabideak ezarri, aliatuekiko lankidetzaren oinarriak finkatu informazioaren alorrerako<br />
eta alor militarrerako, Latinoamerikako estatuetan bisitaldiak egin... Era guztietako<br />
ekitaldietan hartu zuen parte eta gerora Europako Mugimenduaren ardatzak izan ziren<br />
politikariak eta pertsonalitateak ezagutu zituen.<br />
1942ko azaroan, Europako katolikoen manifestua sinatu zuen. Nazioarteko<br />
Informazio Katolikoa taldearen (Marianopolis) «mundu-krisiaren aurrean» manifestuak<br />
garrantzi handiko sinadurak lortu zituen: Jacques Maritain, Luigi Sturzo, Paul Van<br />
Zeeland, Henri de Kerillis, monsinore Strykerrek... sinatu zuten. Hala ere, Espainiak<br />
Frantzian zuen enbaxadoreak, Jose Felix de Lequericak, ondorengo oharra bidali zuen<br />
Madrila: «sinatzaileak boltxebikeen eta boltxebikeen laguntzaileen aldekoak dira» eta<br />
«ezin dugu ahaztu, Espainiako gerran egindako sarraskien ondorioz, milaka hildako<br />
utzi zizkigutela haiek» 36 .<br />
1943ko martxoan, V. Batzar Paneuroparra antolatu zuen Pan-Europak New Yorken 37 ,<br />
eta Agirrek ere hartu zuen parte. «Amerikako Kontseilu Europarra» sortu zuten batzar<br />
hartan eta Agirre izan zen kontseilukideetako bat. Aipa ditzagun Coudenhove-Kalergik,<br />
kontseiluaren sustatzaileak, J’ai choisi l’Europe lanean emandako azalpenak: «Izen<br />
handiko europarrak aukeratu nituen batzorderako eta Fernando de los Rios, Espainiako<br />
errepublikako kanpo-arazoetarako ministro izandakoa, Louis Marlio eta hirurok izan<br />
ginen batzordeburuak. Honako hauek izan ziren ‘Amerikako Kontseilu Europarreko’<br />
kide batzuk: Paul Van Zeeland eta Milan Hodza lehen ministro ohiak; Rudolf Holsti<br />
(Finlandiako ministroa) eta Radu Irimescu (Errumaniako ministroa); Richard Schuller,<br />
36 Jose Felix de Lequericak, Espainiak Frantzian zuen enbaxadoreak, kanpo-arazoetarako ministroari<br />
bidalitako oharra, Vichy, 1943ko martxoak 30ekoa (EEKGM, Madril, R 2222. paper-s., 56. esp.).<br />
37 SAN SEBASTIAN, Koldo (biltz.), The Basque Archives. <strong>Vasco</strong>s en Estados Unidos (1938-1943),<br />
Donostia, Txertoa, 1991, 59-60. or.<br />
67
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
sailburu austriarra; Leon Schaus, Luxenburgoko gobernuko idazkari nagusia; Sofocles<br />
Venizelos, handik gutxira Greziako lehen ministro izendatu zutena (...); Oscar Halecki<br />
irakaslea, New Yorkeko Institutu Poloniarreko zuzendaria; Raymond de Saussure<br />
jakintsu suitzarra eta [Jose] Antonio Agirre, euskal errepublikako lehen ministro<br />
izandakoa» 38 .<br />
The America Nobel Commiteek (1941ean sortua, aldi baterako, Europako<br />
batzordearen ordez) 1944ko abenduaren 10ean New Yorken antolatutako ekitaldira<br />
ere gonbidatu zuten Agirre. Norman Angel (Bakearen Nobel Saria irabazi zuen 1933an),<br />
Halvdan Koht (Norvegiako lehen ministro ohia), Sigrid Undset (idazle norvegiarra,<br />
Literaturako Nobel sariaren irabazlea), Jhon V. Studebaker (EEBBko hezkuntza-<br />
-idazkariordea), Hon P. Williams Fulbright (Arkansaseko senataria)... izan ziren bertan 39 .<br />
Mundu Gerrak aurrera egin ahala, gero eta nabarmenagoa zen, bukatutakoan,<br />
erabat desberdina izango zela nazioarteko ordena. Eta ordena berri horretan kokatzeko<br />
moduak aztertzen hasi ziren euskaldunak. Jose Antonio Agirrek, EEBBetan zegoela,<br />
oso gogoeta eta proposamen interesgarriak egin zituen «asetu gabeko nazioek» (halaxe<br />
deitu zien estaturik gabeko herriei) gerra ostean ustez izango zuten egoeraren inguruan.<br />
1943ko abenduan, «Europako nazioen koordinazioa» artikulua argitaratu zuen Post<br />
War European Federationen (New Yorken) bere ikuspegi teoriko-praktikoen berri<br />
emateko 40 .<br />
Iñaki Agirre irakaslearen ustez, testu hartan «estatuz gaindiko erakunde europarra<br />
sortzea proposatu zuen lehendakariak euskaldunen aldarrikapen nazionalei irtenbidea<br />
emateko, eta ez zuen estaturik gabeko herriek independentzia lortzeko aukera ere<br />
baztertu. Lehenik eta behin, estatuen barruan lortutako autonomia politikoak berriro<br />
38 COUDENHOVE-KALERGI, R., J’ai choisi l’Europe, op. cit., 277. or. AGIRRE ZABALA, Iñaki,<br />
«Jose Antonio Agirre eta Europaren eraikuntza» hitzaldiko testua da. Bidasoako Historia Garaikideko<br />
Institutuak (mimeo) antolatu zuen, Bilbon, 1999ko urriaren 7an. Eskerrak eman nahi dizkiot egileari<br />
hitzaldiaren kopia eman emateagatik.<br />
39 Vid.: ANASAGASTI, Iñaki, «José Antonio de Aguirre ante el Comité <strong>del</strong> Premio Nobel», Euzkadi,<br />
73. zk., 1978ko apirila, 16-17. or. Horrez gain: «Jose Antonio de Aguirre ante el Comité Americano <strong>del</strong><br />
Premio Nobel» eta «Discurso <strong>del</strong> Presidente Aguirre ante el Comité Americano <strong>del</strong> Premio Nobel», lan<br />
honetan: ANASAGASTI, Iñaki (biltz.), Conversaciones sobre Jose Antonio Aguirre, Bilbao, Idatz Ekintza,<br />
1983, 237-243. or. eta 245-248. or.<br />
40 AGIRRE, Jose Antonio, «Europako nazioen koordinazioa», Post War European Federation (New<br />
York), 1943ko abendua; Euzkadi egunkarian (Caracasen) ere argitaratu zuten 1944ko apirilean; ikus: AGIRRE<br />
LEKUBE, Jose Antonio, Obras Completas, Donostia, Sendoa, 1981, II. liburukia, 473-479. or. Gerora,<br />
artikuluaren laburpena egin zuen frantsesez: «Le problème des nationalités devant la Fédération Européenne»,<br />
Corps Diplomatique (Paris), 1948, ikus: O.C., op. cit., II. liburukia, 791-793. or. Honela aurkeztu zuten<br />
Agirre azken aldizkarian: «président de la République basque».<br />
68
2. AURREKARIAK<br />
ezarri behar zirela adierazi zuen eta, gainera, nazioarteko onarpena izan behar zutela».<br />
Horrez gain, «gerra ostean nazioarteko ordena erabat aldatuko zela-eta, euskaldunek<br />
euren ekarpena nahi izan zuten egin lan doktrinal eta programatikoen bidez.<br />
Federalismoan oinarritutako integrazio politikorako eredua izan zuten, hain zuzen,<br />
lanen xede nagusia» 41 .<br />
J.A. Agirrek zioenez, Europa edo mundua «federalizatzeko» proiektuek «onartzen<br />
dituzte, zuzenean edo zeharka, nazioen eskubide batzuk, baina isiltasun eta zehaztugabetasun<br />
adierazgarriak sortzen dira, gero, kontzeptuak definitu behar izaten direnean». Horixe bera<br />
gertatzen omen zen «doktrinak egia bihurtzeko prozedurak finkatzeko unea iristen denean».<br />
Hori guztia kontuan hartuta, eta «munduak elkarmenpekotasun edo federalizazio<br />
ereduetarako bidea hartu duenez», proposamen jakin bat egin zuen ustez heltzear zegoen<br />
testuinguru berri hartarako: «gerra osteko bake-konponbideetan eta mundu-antolamenduan<br />
asetu gabeko nazioak juridikoki nola egokituko diren aztertzen hastea komeni da». Hortik<br />
abiatuta finkatu zuen «kontinenteko (Europako) edo nazioarteko erakundearen<br />
antolamendua». Ondorengo betebeharrak ezarri zizkion:<br />
1) «Arau juridiko orokorrak onartuko ditu, askatasun politikoa eskuratu nahi duten<br />
herriek helburu hori lortzeko aukera izan dezaten (...). Arauok nazioarteko zuzenbide<br />
positibokoak izango dira, gero».<br />
2) «Askatasun politikoa lortu nahi duten nazioek nolako ezaugarri bereizgarriak<br />
izan behar dituzten erabakiko du, batetik, eta herriaren borondatea hori <strong>del</strong>a frogatzeko<br />
bideak finkatuko ditu, bestetik».<br />
3) «Askatasun politikoa lortzeko eskaria egingo duten nazioek (...) euren helburuak<br />
nazioarteko erakundearen aurrean defendatzeko eskubidea izango dute. Guztiei aitortu<br />
eta bermatuko zaie eskubide hori».<br />
4) «Nazioek lortuko dituzten autonomia edo subiranotasun politikoen jardun<br />
baketsua bermatuko du (...)».<br />
5) «Eskubide politiko guztiak eskuratzeko eta gainontzeko estatuen pareko izateko<br />
bete beharreko baldintzak finkatuko ditu (...)».<br />
6) «Bulego edo sail iraunkorra izango du estaturik gabeko nazioen interesak<br />
zaintzeko eta guztiei babesa emateko. Nazioek zuzeneko ordezkaritza iraunkorra izango<br />
dute bulego edo sail horretan (...)».<br />
41 AGIRRE ZABALA, Iñaki, «Nacionalismo vasco y relaciones transnacionales en el contexto de la<br />
frontera hispano-francesa: cuatro mo<strong>del</strong>os históricos», lan honetan: ARENAL MOYUA, Celestino <strong>del</strong><br />
(koord.), Las relaciones de vecindad, Bilbao, UPV/EHU, 1987, 73-101. or., 100. orrialdeko aipamena.<br />
69
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
7) «Nazioek, egoera juridiko eta politiko berria lortu arte, lankidetza leialean aritu<br />
beharko dute kasuan kasuko estatuarekin. Nazioarteko erakundearen eginkizuna izango<br />
da baldintza hori betearaztea eta indarkeria baztertzea eta zigortzea. Estatuei ere ez<br />
die utziko askatasun politikoa lortu nahi duten nazioei inolako oztoporik jartzen».<br />
J.A. Agirreren ustez, horrelako ideiek ez zuten leku handirik izan aurreko<br />
hamarkadetan, baina gerra ostean, berriz, «funtsezkoak izango dira», batik bat<br />
«federalizazioaren aldeko ahaleginak» egia bihurtuz gero. Ideia horiek guztiak<br />
Coudenhove-Kalergiren aldarrikapenekin eta Winston Churchillen adierazpenekin bat<br />
zetozela ere adierazi zuen. Hitz batean, Europak «ezinbestez heldu beharko dio<br />
zapaldutako nazioen gaiari, bakea lortzeko eta bere antolamendua finkatu ahal izateko».<br />
«Estatuz gaindiko egiturak», zioen Agirrek, «bermeak dira» herri txikientzat.<br />
Francisco Aldekoaren iritziz, J.A. Agirrek «argi ikusi zuen zein eginkizun zegokien<br />
herriei, estatua izan ala ez, Europako integraziorako dinamikan». «Oso terminologia<br />
zehatza erabili zuen –dio Aldekoak– subiranotasunaren arazoa aztertzeko eta eskualdeen,<br />
herrien, estatuen eta estatuz gaindiko erakundeen arteko harremanen gaia jorratzeko.<br />
Dena den, Agirreren terminoak ahaztu egiten zaizkigu, batzuetan». Agirrek bere<br />
proposamenaren berri eman zuen garaikoa da Ventoteneko Manifestua ere, eta manifestu<br />
horretan azaldu zuten, lehen aldiz, Europaren ideia proiektu politiko gisa 42 .<br />
Iñaki Agirreren ustez, lehendakariaren artikulua «etxeko esparrua utzi eta<br />
nazioarteari ateak irekitzeko deia dugu». Herri guztiei, estatua dutenei eta ez dutenei,<br />
nazioartean zuzeneko protagonismoa eman behar zaiela aldarrikatu zuen Agirrek.<br />
Horretarako, «ezinbestekoa iruditzen zitzaion estatuetan oinarritutako ohiko egitura<br />
gainditzea eta harreman transnazionalen bidea hartzea». Ondorioz, «berriro finkatu<br />
zuen herri txikietako nazionalismoaren benetako esanahia, elkarmenpekotasunak eta<br />
transnazionaltasunak gero eta indar handiagoa zuten mundu horren baitan finkatu ere» 43 .<br />
Euskaldunek II. Mundu Gerraren garaian europeismoaren eta federalismoaren<br />
alde egindako aldarrikapen horiek guztiek jarraipena izan zuten gerora ere. Gerra<br />
bukatutakoan, joera horretako hainbat erakundetan sartu ziren.<br />
42 ALDECOA LUZARRAGA, Francisco, «Las Regiones y la Comunidad Europea: aspectos políticos»,<br />
lan honetan: ARENAL MOYUA, Celestino (argit.), Las Regiones y Europa: Euskadi, Bilbao, UPV/<br />
EHU, 1987, 33. eta 34. or., eta [1] oharra, 62. or.<br />
43 AGIRRE ZABALA, I., «Nacionalismo vasco y relaciones transnacionales en el contexto de la<br />
frontera hispano-francesa: cuatro mo<strong>del</strong>os históricos», op. cit, 94, 95, eta 97. or., hurrenez hurren.<br />
70
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO<br />
EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA:<br />
SORRERA ETA JARDUERAK (1946-1950)<br />
3.1. Euskaldunen partaidetza II. Mundu Gerraren ondoren sortutako erakunde<br />
europeista eta federalistetan<br />
II. Mundu Gerraren ondoren, EAJ, EAE, PSOE eta zenbait talde errepublikanotako<br />
agintariak Federalisten Europar <strong>El</strong>kartean eta Europako Mugimenduan parte hartzen<br />
hasi ziren. Badira nabarmentzeko moduko beste bi ekarpen ere, lan honetan aztergai<br />
izango ez ditugun arren: batetik, EAJren lana Nazioarteko Talde Berrien (NTBak,<br />
kristau-demokratak) sorkuntzan 44 ; bestetik, Europako Komunitate eta Eskualdeen<br />
Batzarretan izandako euskal ordezkaritzak 45 .<br />
Eusko Jaurlaritza berrantolatuta zegoen ordurako, 1945ean New Yorken eta 1946an<br />
Baionan egindako bilera historikoen ondorioz, eta bere burua nazioartean ezagutzera<br />
44 1947an sortu zuten Nazioarteko Talde Berriak (NTB) izeneko erakundea. Izen hauek hartu zituen,<br />
gerora: Kristau Demokraten Batasun Europarra (1965ean) eta Kristau Demokraziaren Batasun Europarra<br />
(KDBE, 1971n). EAJk erakunde horietan izandako partaidetzari buruzko xehetasunak ezagutzeko, Vid.:<br />
UGALDE ZUBIRI, Alexander, «La participación vasca en el movimiento europeísta y federalista», lan<br />
honetan: AMADO, Victor M., eta PABLO, Santiago de (koordinatzaileak), Los vascos y Europa, Gasteiz,<br />
Antso Jakituna Fundazioa, <strong>2001</strong> (313-346 or.).<br />
45 Federalisten Europar Batasunak, besteak beste, Europako Komunitate eta Eskualdeen I. Batzarra<br />
antolatu zuen (Parisen, 1949ko apirilaren 9an eta 10ean). Honako hauek hartu zuten parte: Jose Antonio<br />
Agirre, Frantzisko Landaburu, Manuel Irujo, Jose Maria Lasarte, Jesus Galíndez, Iñaki Renteria (EAJko<br />
burukideak denak), Juan Carlos Basterra eta Julian Arrienek (EAEeko burukideak). Iparraldeko bi ordezkari<br />
ere izan ziren bertan: Ma<strong>del</strong>aine Jauregiberri abizena zuen emakume bat -«Laburdiren, Benabarraren,<br />
Zuberoaren eta Biarnoren izenean»- eta Mihura baionesa, Frantziako Eskualdeen Ligako lehendakaria,<br />
…/…<br />
71
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
ematea zuen helburu. Horretan saiatu ziren beste herri batzuetan zituen ordezkaritzak<br />
eta zenbait alderdi politiko eta elkarte: esaterako, Euskal Kontseilu Kontsultiboa<br />
(1945ean sortua). Erbesteratutako euskaldunek babes handia lortu zuten: adibidez,<br />
Euskaldunen Lagunen Nazioarteko Ligak (ELNL) 46 lanari ekin zion berriro. Alor<br />
juridikoari dagokionez, euskal abokatuek Nazioarteko Zuzenbidearen eta Bakearen<br />
aldeko Batasun Unibertsalak antolatutako ekitaldietan hartu zuten parte, eta zuzenbide<br />
penala bateratzea helburu izan zuten nazioarteko batzarretan ere bai. Euskal Legelarien<br />
<strong>El</strong>kartea sortu eta Legelari Demokraten Nazioarteko <strong>El</strong>kartean sartu ziren, Espainiako<br />
Legelarien Federazioaren bidez. Sindikalgintzan, Euzko Langileen Alkartasuna (ELA)<br />
nazioarteko hainbat elkartetako kide izan zen: Sindikatu Kristauen Nazioarteko<br />
Konfederaziokoa, Munduko Sindikatuen Federaziokoa (utzi egin zuen, gero) eta<br />
Sindikatu Libreen Nazioarteko Konfederaziokoa. Ikasle-mugimenduak ere sortu ziren:<br />
Euzko Ikasle Alkartasuna (EIA) Nazioarteko Ikasleen Alkartasuneko eta<br />
Unibertsitatearteko Federalisten Alkartasuneko kidea izan zen. Bestalde, aipa dezagun<br />
gazteen lana: Euzko Gaztedik (EGIk) ordezkariak izan zituen NTBetako gazteen sailean<br />
eta Gazte Liberalen Nazioarteko Federazioarekin ere izan zituen harremanak. Alor<br />
parlamentarioan, Gerra Zibilaren aurreko azken hauteskundeetan aukeratutako euskal<br />
diputatuek ordezkaritza izan zuten Parlamentuarteko Batasunean, Parlamentuarteko<br />
Talde Errepublikarraren bidez. Euskal ordezkariek Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako<br />
Nazio Batuen Erakundearen (UNESCOren) jardueretan ere hartu zuten parte. Idazleek,<br />
azkenik, Idazkortz Euskal Pen Club-a sortu zuten eta Nazioarteko Pen Club-ean sartu<br />
ziren 47 .<br />
Truyolek dioenez, berrogeiko hamarkadaren bigarren erdian erruz sortu ziren<br />
mugimendu federalista europazaleak. Joera guztietako kideak zituzten: bai federalismo<br />
alegia. Horiez gain, estaturik gabeko herrietako eta Europako eskualdeetako beste hainbat lagun ere izan<br />
ziren batzarrean: Katalunia (Pedro Bosch Gimpera), Eskozia, Gales, Kornualles, Walonia, Flandes, Frisia,<br />
Bavaria, Aosta, Sizilia, Friuli, Tiroleko hegoaldeko, Suitzako kantoietako, Bretainiako, Okzitania eta<br />
Frantziako iparraldeko eskualde batzuetako ordezkariak, hain zuzen. Poloniako, Errumaniako, Jugoslaviako<br />
eta Europako beste estatu batzuetako ordezkariak ere izan ziren batzarrean, baina entzule gisa. Europako<br />
Komunitate eta Eskualdeen II. Batzarrean (Versaillesen, 1949ko azaroaren 19an eta 20an) Agirrek,<br />
Landaburuk, Irujok eta Renteriak hartu zuten parte. Aipatzekoa da, bestalde, Henri Brugmans, Denis de<br />
Rougemont, Alexandre Marc eta beste pertsonalitate batzuek euren kasa hartu zutela parte aipatutako<br />
batzarrean.<br />
46 Honako hau da lanik sakonena: LARRONDE, Jean-Claude, Exil et solidarité. La Ligue Internationale<br />
des Amis des Basques, Villefranque, Bidasoa argitalet., 1997.<br />
47 Lan honetan aztertu ditut euskaldunen nazioarteko harremanak: UGALDE ZUBIRI, Alexander,<br />
«La actuación internacional <strong>del</strong> Gobierno <strong>Vasco</strong> en el exilio (1939-1960): un caso singular de acción<br />
exterior», Eusko Jaurlaritzako ikertzaileen hobekuntzarako doktoradutza osteko beka-programa, Leioa,<br />
EHU, 1995-1997 (argitaragabe).<br />
72
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
funtzional edo sektorialaren aldekoak, bai erabateko federalismoaren aldekoak.<br />
Mammarellaren ustez, Europa bateratzeko asmoak alderdi politiko askoren programetan<br />
izan zuen sarbidea eta mugimendu bateratzailea ere sortu zen, aldi berean 48 .<br />
Honako elkarte hauek sortu ziren, besteak beste: Federalisten Europar Batasuna<br />
(1946ko abenduan, Parisen, La Fédération talde frantsesaren egoitzan. Kide batzuk:<br />
Henri Brugmans, Henri Frenay, Altiero Spinelli, Gaston Riou, Alexandre Marc eta<br />
Eugen Kogon); Ekonomia Lankidetzarako Europako Liga (liberala, gai ekonomikoetan<br />
espezializatua. 1946an sortu zuten eta Paul Van Zeeland izan zen lehendakaria);<br />
Europako Parlamentuen Batasuna (1946an sortu zuen Richard Coudenhove-Kalergik);<br />
Europa Bateratua izeneko mugimendua (kontserbatzailea. 1947tik aurrera, Winston<br />
Churchillek sustatu zuen); Europa Bateratuaren aldeko Frantziako Kontseilua (René<br />
Courtinek sustatua); Nazioarteko Talde Berriak (1947an sortuak, Chaudfontainen,<br />
Liejatik hurbil, egindako batzarrean. Pentsaera kristau-demokratadun zenbait alderdi<br />
izan ziren sortzaileak. Buru batzuk: Robert Bichet, Jules Soyeur, Paul Van Zeeland,<br />
Marc Sangnier, P.J.S. Serrarens, Alcide De Gasperi 49 , Jose Antonio Agirre eta, gerora,<br />
Konrad Adenauer) eta Europako Estatu Batu Sozialisten aldeko Mugimendua (1947an,<br />
Londresen. André Philip izan zen lehendakaria. Beste izen bat hartu zuen gero:<br />
Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialista. Hurrengo hamarkadetan:<br />
Europako Ezkerra).<br />
3.2. Federalisten Batzarra Luxenburgon (1946) eta Euskal Mugimendu Federalista<br />
(1947)<br />
1946ko irailean egin zuten federalistek gerra osteko lehen batzarra: Hertenstein-en<br />
(Suitzan), hain zuzen. Ez dakigu euskal ordezkaritzarik izan ote zen, baina bertan<br />
finkatu zituzten Federalisten Europar Batasuna sortzeko oinarriak.<br />
1946ko urrian, Federal Unionek Federalisten Batzarra antolatu zuen Luxenburgon.<br />
Bertan sortu zuten Mundu Gobernu Federalaren aldeko Mugimendua. EEBBetako,<br />
Britainia Handiko, Frantziako, Suitzako, Herbeheretako, Belgikako, Suediako eta<br />
Alemaniako ordezkariek hartu zuten parte. Frantzisko Landaburu eta Juan Carlos<br />
Basterra ere bertan izan ziren, baina entzule gisa, Euskal Mugimendu Federalista ez<br />
baitzegoen egituratuta.<br />
48 Vid.: TRUYOL, A., La integración europea. Idea y realidad, op. cit., 30-33. or.; MAMMARELLA,<br />
Giuseppe, Historia de Europa contemporánea (1945-1990), Bartzelona, Ariel, 1990, 126-127. or.<br />
49 Gasperiri buruzko lan hau argitaratu da Euskadin: Hainbat egile, En el centenario <strong>del</strong> nacimiento<br />
de Alcide de Gasperi, Bilbao, Alderdi argitalet., d.g. (1981).<br />
73
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Landaburuk handik urte batzuetara adierazi zuenez, Basterrari (abokatua eta EAEko<br />
burukidea bera) bururatu zitzaion batzarrean parte hartzea: «Parisera joan eta Agirre<br />
lehendakariarekin hitz egin zuen. Bere ideia federalista sutsuak entzun ondoren, Dukerri<br />
Handiko hiriburura nirekin batera joateko esan zion lehendakariak». «Bilera-aretoan<br />
sartu ginen Basterra eta biok –dio Landaburuk– eta ea zein taldetakoak ginen galdetu<br />
ziguten. <strong>El</strong>karri begiratu eta Euskal Mugimendu Federalistakoak ginela erantzun zuen<br />
biotako batek. Ordezkari frantsesen ondoan esertzeko esan ziguten eta, handik gutxira,<br />
lehendakariak gure burua aurkeztu zuenean, (...) txalo beroak jo zituzten denek».<br />
Batzarraren bukaeran, bilera-akta sinatu zuten biek; Mundu Gobernu Federalaren aldeko<br />
Mugimenduaren sortzaileetako batzuk izan ziren, horrela. «Itzuli ginenean, benetan<br />
antolatu behar izan genuen Euskal Mugimendu Federalista eta federalistek azken hiru<br />
urte horietan egin zituzten bilera guztietan edo ia guztietan hartu genuen parte, gure<br />
mugimenduaren izenean». «Batzar hartan bihurtu nintzen federalista», aitortu zuen<br />
Landaburuk 50 .<br />
Landaburuk biziki goraipatu zuen Basterraren lana, artikulu hartan: «Basterrak ezin<br />
hobeto uztartu zituen gure interes nazionalak eta mundu handiago baten interesak. Inori<br />
ez diot halako argudio zentzudunik entzun. Basterrari esker jakin nuen federalismoa ez<br />
<strong>del</strong>a antolamendu-politikorako formula hutsa, ekonomia eta gizartea berrantolatzeko<br />
programa baizik». Landabururen ustez, «federalismoari buruzko tratatua idatzi beharko<br />
luke Basterrak, euskaldunok gai horri buruz dugun ikuspegitik, behinik behin».<br />
Landaburuk txostena egin zuen Luxenburgoko batzarraren ondoren: «Euzkadiri<br />
horrelako mugimenduetan parte hartzea komeni zaio, besterik ez bada, alor doktrinalean.<br />
Hau da, ekintza politikoen alorrean gehiegi sartu gabe». Horretarako, «euskal elkarte<br />
federalista sortzea proposatzen dut: alderdi politiko guztietako ordezkariak izango<br />
ditu, baina ez du alderdi horiekin zerikusirik izango» 51 .<br />
1947ko martxoan sortu zuten, Parisen, Euskal Mugimendu Federalista. Honako<br />
hau izan zuen helburu nagusia: «ideia federalistak dituzten euskaldunak bildu eta<br />
doktrina federalistak balio-eskalaren maila guztietan gauzatzea. Hau da, gizabanakotik<br />
hasiko gara eta, gero, urratsez urrats, udalak, nazioak eta estatuak gainditu ondoren,<br />
Europako Federaziora helduko gara. Hortik abiatuta sortuko dugu, azkenik, Mundu<br />
50 LANDABURU, F.J., «Itinerario federalista. De Luxemburgo a Estrasburgo», Alderdi, 32. zk.,<br />
1949ko azaroa, 19. or., lan honetan: LANDABURU, F.J., Obras Completas, Bilbao, Idatz Ekintza, 1980-<br />
83, II. liburukia, 62-64. or. Landabururen eta Irujoren testu batzuk lan honetan daude bilduta: Hainbat egile,<br />
<strong>Vasco</strong>s en la construcción de Europa, Bilbao, EAJ, 1989.<br />
51 LANDABURU, F.J., «Representación vasca en el Congreso Federalista de Luxemburgo» txostena,<br />
1946ko urriaren 14-16an, lan honetan: O.C., op. cit., III. liburukia, 169-171. or.<br />
74
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
Konfederazioa». Europako Kontseiluak 1952ko uztailean egindako galdeketaren<br />
erantzunen arabera, bi ziren Euskal Mugimendu Federalistaren buruak: Jose Antonio<br />
Agirre (Eusko Jaurlaritzaren buru zen aldetik) ohorezko lehendakaria zen eta Manuel<br />
Irujo (EAJkoa) lehendakari ofiziala. Hiru lehendakariorde zituen: Juan Carlos Basterra<br />
(EAEkoa), Laureano Lasa (PSOEkoa) eta Ramón Maria Aldasoro (Izquierda<br />
Republicanakoa). «Kargua hutsik dago, hil egin <strong>del</strong>ako» dio Aldasorori buruzko<br />
galderaren erantzunak. Izan ere, 1952ko otsailean hil zen. Bestalde, Frantzisko<br />
Landaburu zen idazkaria. Eta «kideak», berriz: Jose Maria Lasarte, Jose Ignacio Lizaso,<br />
Rufino García Larratxe eta Julian Arrien. Lau ordezkari ere aipatzen dira erantzunetan:<br />
Angel Gondra (Londres), Jesús Galíndez (New York), José Luis de la Lombana (Bogota)<br />
eta José Olivares (Buenos Aires) 52 .<br />
Euskal Mugimendu Federalista sortzea izan zen, beraz, lehen urratsa. Nahikoa<br />
presaka emandako urratsa izan zen, agian, baina oinarriak ongi landuta zeuzkaten.<br />
Mugimendu hura izan zen lehen euskal erakunde europeista eta federalista zabal eta<br />
anitza: gehienak abertzaleak ziren, baina baziren sozialistak eta errepublikanoak ere.<br />
Euskal Mugimendu Federalistatik sortu zen, handik urte batzuetara, Europako<br />
Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua.<br />
Garai hartan, Euskadiko Sozialisten Batzorde Nagusiko (PSOEko) buru batzuek<br />
federalismoaren alde egin zuten. 1947an, Laureano Lasak «Aportaciones al federalismo<br />
europeo» artikulua argitaratu zuen Euzkadi Socialista aldizkarian: mugimendu<br />
europeista zertan zen azaldu eta alternatibak sortzeko beharra zegoela aldarrikatu<br />
zuen, zenbait orientabide kontserbatzaileak zirela uste zuelako. «Munduak nolako<br />
antolamendua duen kontuan hartuta (...), Europa federatuak oinarri sozialistak izan<br />
behar ditu, ezinbestez, bestela ezingo baitu bi blokeen arteko bitartekotzarik egin»,<br />
zioen Lasaren artikuluak. SESBez, EEBBez, gerra hotzaz eta bi blokeen arteko zatiketaz<br />
ari zaigu, jakina 53 .<br />
EAE alderdiaren Tierra Vasca aldizkarian sinadurarik gabeko artikulu bat argitaratu<br />
zuten, 1948an. «Libertad nacional vasca y federalismo» zuen izenburua eta honakoa<br />
zioen: «Euskal abertzaleok pozik hartu behar dugu ideia federalistak lortzen ari diren<br />
indarra (...)» 54 .<br />
52 Euskal Mugimendu Federalistak Europako Kontseiluaren galdeketari emandako erantzunak, Paris,<br />
1952ko uztaila, 2 or. (IF, 45. kaxa, 2. esp.).<br />
53 LASA, Laureano, «Aportaciones al federalismo europeo», Euzkadi Socialista, 4. zk., 1947ko<br />
ekaina, 2. or.<br />
54 «Libertad nacional vasca y federalismo», Tierra Vasca, 17. zk., 1948ko ekaina, 5. or.<br />
75
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
3.3. Euskal ordezkaritza Hagako Batzar Europarrean (1948)<br />
Prozesu federalista europarrak 1947an eman zuen aurrerapausorik erabakigarriena,<br />
urte hartan sortu baitzuten Europar Batasunaren aldeko Mugimenduen Koordinaziorako<br />
Nazioarteko Batzordea. Batzorde horrek antolatu zuen Hagako batzar garrantzitsua.<br />
Aurreko orrialdeetan aipatu ditudan erakundeak izan ziren batzordeko kideak.<br />
Hagan egin zuten Batzar Europarra, 1948ko maiatzaren 7tik 10era bitartean.<br />
Hainbat joera politikotako zortziehun pertsonalitate inguru bildu ziren, baina sozialistak,<br />
liberalak eta kristau-demokratak izan ziren nagusi. Winston Churchill, Leon Blum,<br />
Paul-Henri Spaak, Alcide De Gasperi, Paul Van Zeeland, Henri Brugmans, Anthony<br />
Eden eta garai hartako beste politikari ezagun batzuk izan ziren batzarrean. Azkenean,<br />
Europako Mugimendua (1948ko urria) eta Europako Kontseilua (1949) sortzea erabaki<br />
zuten, eta Schumanen Deklarazioa (1950) egitea ere bai.<br />
Hainbat joera politikotako euskal ordezkariak izan ziren Hagan: Jose Antonio Agirre<br />
(erbesteko Eusko Jaurlaritzako lehendakaria), Indalecio Prieto (PSOEko lehendakaria),<br />
Frantzisko Landaburu (EAJko burukidea) eta Juan Carlos Basterra (EAEko batzorde<br />
nazionaleko burua). Hurrengo orrialdeetan ikusiko dugunez, Lezo de Urreztietak (jagi-<br />
-jagi talde abertzalekoa bera) ere hartu zuen parte aipatutako batzarrean: Prietorekin<br />
joan zen, baina entzule gisa. Ordezkari euskaldunez gain, bertan izan ziren Salvador de<br />
Madariaga (antolatzaileetako bat) eta Josep Trueta katalana. Hasieran, entzule gisa egon<br />
ziren, baina «Espainiako eta ekialdeko estatuetako» ordezkariei buruzko mozioaren<br />
ondorioz, ordezkari izendatu zituzten eta eskubide guztiak eman. Batzorde Politikoak<br />
Espainiari buruzko erabakia ere hartu zuen: Europaren eraikuntzan parte hartu ahal<br />
izateko, erregimen politikoa aldatu egin beharko zuela, alegia 55 .<br />
1948ko maiatzean, gai horri buruzko ezkutuko txostena idatzi zuten euskaldunek:<br />
«Zergatik hartu genuen parte Batzarrean» Irujo Fondoan eta Euskal Abertzaletasunaren<br />
Artxibo Historikoan kopia bana dute. Txosten horren arabera, Hagako Batzarrean<br />
euskal abertzaleek parte hartu izanak eztabaida biziak sortarazi zituen eta, bestalde,<br />
ordezkari euskaldunek eginahalak egin behar izan zituzten bertan parte hartzen utz<br />
ziezaieten. Txostena sinatu gabe dago, baina Landaburuk idatzi zuela uste dugu. Orain<br />
arte ezezagunak izan diren datu interesgarri ugari ditu 56 . Ondoren, aipatutako txostena<br />
55 «<strong>El</strong> Congreso <strong>Europeo</strong> de La Haya y la España franquista», OPE, 259. or., 1948ko maiatzaren<br />
10ekoa, 8. or.; «La Conferencia Europea de La Haya», OPE, 260. zk., 1948ko maiatzaren 11koa, 12. or.;<br />
«La representación vasca en el Congreso de La Haya», OPE, 261. zk., 1948ko maiatzaren 12koa, 9. or.<br />
56 Vid.: «Congreso de Europa. La Haya, 7 al 10 de Mayo 1948. Razones de nuestra presencia en el<br />
Congreso», 1948ko maiatza, 11 or. (IF, 37. kaxa, 3. esp.; eta EAAH, K. 125, C. 18).<br />
76
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
ez ezik, Madariagaren testuak eta Prietoren gutunak ere aztertuko ditugu, Hagakoari<br />
buruzko hainbat ikuspegi ezagutu ahal izateko.<br />
Euskal Mugimendu Federalista 1948ko otsailean hasi zen Hagan parte hartzeko<br />
gestioak egiten Federalisten Europar Batasunarekin. Apirilaren 1ean, Koordinaziorako<br />
Nazioarteko Batzordeak Henry Maas bidali zuen Eusko Jaurlaritzaren Pariseko<br />
egoitzara. Batzarrean parte hartuko zuten «penintsulako ordezkariez» hitz egitera joan<br />
zen. «Katalunia eta Euzkadiko errepubliketako gobernuak» gonbidatzea proposatu<br />
zioten eta onartu egin zuen. Dena den, «beste joera batzuetako antifrankistak ere<br />
gonbidatzea komeni zela esan zigun Maasek, eta onartu egin genuen». Apirilaren 9an,<br />
Henri Brugmans agintari sozialista holandarra joan zen egoitzara. Brugmans Frantziako<br />
Federalisten Batasuneko (FFBko) burua zen. «Brugmans jaunaren bisita –dio txostenak–<br />
oso interesgarria izan zen guretzat. Gonbidapenak Maas jaunarekin erabaki genuen<br />
moduan egingo zituztela adierazi zigun (...) eta, gero, beste pertsonalitate batzuk<br />
gonbidatzeari buruzko iritzia eskatu zigun. Izen hauek aipatu zituen: Prieto, Madariaga,<br />
Gil Robles, Jiménez Fernández, López Oliván, Marañon doktorea eta Ortega y Gasset.<br />
Eta, horiez gain, monarkiko federalisten ordezkari bat, karlisten ordezkari bat eta<br />
Acción Católicako ‘Criterium’ taldearen ordezkaritza bat nahi zituen gonbidatu. Ongi<br />
iruditu zitzaigun horiek guztiak gonbidatzea, azken taldea izan ezik (...)». Brugmansek<br />
«oso ongi hitz egin zigun “euskal arazoari” buruz eta euskaldunon alde. Beraz,<br />
Landabururekin solasaldi luzea izan ondoren, lehendakariaren bulegora eraman<br />
genuen», Agirrerekin hitz egin zezan.<br />
Baina handik egun batzuetara sortu ziren lehen oztopoak: «Apirilaren 24an, Federalisten<br />
Europar Batasunak gutuna bidali zion Landabururi Genevatik. Gutunak zioenez, zenbait<br />
arazo omen zeuden bai gure ordezkariak Hagara joateko, bai Euskal Mugimendu Federalista<br />
Federalisten Europar Batasunean sartzeko (...)». Hainbat gestio egin ondoren, «argi<br />
ikusi genuen Koordinaziorako Batzordean (Londresen zegoen) azpijokoa egin zigula<br />
norbaitek. Gaiaren nondik norakoak ikusita, bistakoa zen guretzat Madariagak bazuela<br />
zerikusirik, eragin handia baitzuen batzordean bertan eta kontserbatzaile ingelesengan (...).<br />
Eta zuzen geunden. Gure lagun frantsesek informazioa lortu zuten eta dena guk uste<br />
genuen moduan gertatu zela ikusi genuen. Gomendio hau egin ziguten: Londresen geneukan<br />
ordezkaritza berehala has zedila gestioak egiten, oso denbora gutxi baikenuen (...). Orduan,<br />
Gondra jaunarekin [Eusko Jaurlaritzako ordezkariarekin] harremanetan jarri eta Duncan<br />
Sandysekin hitz egiteko esan genion. Sandys, Churchillen suhia, zen Koordinaziorako<br />
Batzordeko burua. Bitartean, (...) batzorde horren idazkariarekin, Rebattet jaunarekin, hitz<br />
egiten saiatu ginen, Parisen bizi baitzen. Rebattet jaunak jakinarazi zigunez, euskal<br />
ordezkaritza jadanik ez zegoen gonbidatuen zerrendan. Gomendio hau egin ziguten bai<br />
Londresen, bai Parisen: beste gutun bat idazteko batzordeari, maiatzaren 5ean bilera egingo<br />
baitzuen Hagan. Horrela, Gondra jaunak gure izenean idatzi zion eskutitza Sandys jaunari.<br />
77
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Gure lagun frantsesek (...), bestalde, Hagako bileran gure arazoaz hitz egiteko eskatu<br />
zioten batzordean zuten ordezkariari, Voisin jaunari. Honako hau jakinarazteko ere esan<br />
zioten: Frantziako federalistentzat derrigorrezko baldintza zela euskal ordezkaritzari<br />
batzarrean parte hartzen uztea (...)».<br />
Baina euskaldunak ez ziren izan gonbidapenekin arazoak izan zituzten bakarrak,<br />
nahasmendu handia baitzegoen espainiar estatuko parte-hartzaileak zirela-eta.<br />
Txostenaren arabera, «bidaiaren aurreko egunetan, Espainiako ordezkaritzari buruzko<br />
hainbat zerrenda kaleratu zituzten Parisen. Frantsesei heldu zitzaien zerrendan, adibidez,<br />
izen hauek zeuden: Trueta, Quero Molares, López Oliván, Madariaga, Jiménez<br />
Fernández, Pemán, Landaburu, Menéndez Pidal eta Ortega y Gasset. Prietok beste<br />
zerrenda baten berri eman zion, ahoz, Lasarte jaunari: aipatutako izenak ez ezik,<br />
Agirre lehendakaria, Olaetxea artzapezpikua eta beste pertsonalitate batzuk ere agertzen<br />
ziren. Ordura arte, gonbidapena jaso zuen bakarra Indalecio Prieto zela uste genuen,<br />
Londresetik heldu zitzaizkigun berrien arabera, Trueta doktore katalana zerrendatik<br />
kanpo utzi baitzuten, hasieran, izen handiko medikua izateagatik gonbidatu zuten<br />
arren. Izan ere, Madariagak eskatu zuen Trueta doktorea zerrendatik kentzeko. Zergatik<br />
Zerrendako euskaldunak eta katalanak gonbidatuz gero, bat eginik, espainiarrek baino<br />
ordezkari gehiago izango zituztelako. Gondra jaunak jakinarazi zigunez, penintsulan<br />
bizi ziren ordezkariak ere ez gonbidatzeko erabaki formala hartu zuen batzordeak».<br />
Madariagak gonbidapenen gai korapilatsuari buruz emandako ikuspegia ez dator<br />
bat, inondik inora, euskal abertzaleen txostenarekin. Bere memoria-liburuetako batean<br />
adierazi zuenez, «ni ez ninduten gonbidatu espainiarra nintzelako, nazioarteko ordezkari<br />
gisa baizik. Antolatzaileek iritzia eskatu eta ordezkari espainiarrak aukeratzeko esan<br />
zidaten. José María Gil Robles eta Indalecio Prieto gonbidatzeko gomendioa egin<br />
nien eta onartu egin zuten. Beste izen bat ere eman nien nazioarteko ordezkari gisa<br />
aritzeko: José Trueta» 57 .<br />
Madariagaren Españoles de mi tiempo liburuan Prietori buruzko kapitulu bat dago:<br />
«Ez zen nazioarteko batzarra. Beraz, ez zegoen ordezkaritzarik. Gonbidapen pertsonalak<br />
egitea erabaki zuen batzordeak; inork ez zuen talde jakin baten izenean parte hartu<br />
behar. Dena den, batzarkideen artean oreka lortzeko asmoz, gonbidatu bakoitzaren nazioa<br />
eta garrantzi publikoa ere izan zituzten kontuan. Bestalde, Europan nolabaiteko garrantzia<br />
zuten sei lagun aukeratzea erabaki omen zuten eta neu izan nintzen horietako bat.<br />
Retingerrek eman zidan horren guztiaren berri elkarrekin izandako lehen solasaldietako<br />
batean. Azkenean, nire esku utzi zuen ordezkari espainiarrak aukeratzeko lan latza».<br />
57 MADARIAGA, S. de, Memorias de un federalista, op. cit., 111. or.<br />
78
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
«Zerrenda ugari hasi ziren kaleratzen, batzuk harrigarriak benetan, Ramón Sota bezain<br />
pertsonaia intrantsigenteak baitzeuden 58 . Zenbaitek Negrin ere nahi zuen sartu. Jendea<br />
aztoratuta zebilen. Horrela jarraituz gero, Espainiaren banaketaren gaiari heldu beharko<br />
zion batzarrak, Europako integrazioaren auzia alde batera utzita», zioen Madariagak.<br />
«Kirurgilari-lanak egitea erabaki nuen, orduan. Trueta ekartzea proposatu nuen, eta<br />
onartu egin zuten, baina ez alderdi jakin baten ordezkari izateko. Prieto eta Gil Robles,<br />
berriz, Espainiako bi ikuspegi nagusien eredu izateagatik aukeratu nituen. Horiexek izan<br />
ziren batzarraren oinarriak. Eta bitxikeria bat aipatuko dut: Prieto kotxez heldu zen, eta<br />
lagun euskaldun bat zen gidaria [Lezo de Urreztieta zela uste dut]. Prietok batera eta<br />
bestera eramaten gintuen Hagan, eta bere lagun euskaldunak primeran esaten zion beti<br />
norantz jo behar zuen. Zalantzaren bat izanez gero, trafikozainei galdetzen zien: haiek<br />
nederlanderaz hitz egiten zuten eta gure lagunak euskaraz» 59 .<br />
Prietok Luis Jiménez Asuari, legelari eta militante sozialistari, eskutitza idatzi<br />
zion Buenos Airesera eta gonbidapenen gaiari buruzko xehetasunak eman zizkion:<br />
«Duela astebete [1948ko apirilaren 23koa da eskutitza], Oxfordetik idatzi zidan Salvador<br />
de Madariagak. Europar Batasunari buruzko batzarrerako gonbidapena jasoko<br />
nuela adierazi zidan. Dakizunez, Hagan izango da batzarra, maiatzaren 7tik 10era<br />
bitartean (biak barne). Ortega y Gasset (José), López Oliván eta Gil Robles ere aukeratu<br />
omen dituzte bertara joateko. Gonbidapena onartzeko baimena eskatu nion exekutibari<br />
eta baietz esan zidaten, inolako arazorik gabe. Madariagaren berrien zain nago orain,<br />
zer gertatuko den jakiteko (...)» 60 . Hagatik itzuli zenean, beste eskutitz bat idatzi zion:<br />
«Negrinekin egin nuen topo, baina ez genuen elkar agurtu. Ekin eta ekin aritu omen<br />
zen, inolako lotsarik gabe eta eskalea bailitzan, batzarrean parte hartzen uzteko eskatzen.<br />
Baina ez zuen ezer lortu. Francok bidalitako lau ordezkariei ere ez zieten parte hartzen<br />
utzi (...)» 61 .<br />
58 Ramón Sota Aburto edo Ramón Sota Mac Mahon –sir Ramón Sota Llano ontzi-jabe abertzalearen<br />
semea eta loba, hurrenez hurren– izango da, ziur aski. Berrogeiko hamarkadan lobak hartu zuen gehienbat<br />
parte politikagintzan: zientzia politikoetako lizentziatura lortu zuen Cambridgeko Unibertsitatean; nazioarteko<br />
harremanetako aditua zen; Eusko Jaurlaritzaren New Yorkeko ordezkaritzako idazkari nagusia izan zen<br />
Gerra Zibilaren erditik II. Mundu Gerra hasi arte; harreman onak izan zituen Britainia Handiko Foreign<br />
Officerekin eta EEBBetako estatu-departamentuarekin; boluntario joan zen EEBBetako itsas infanteriara.<br />
1948a aldera, buru-belarri ekin zion familiako ontzi-negozioak berrantolatzeari, galera handiak izan<br />
baitzituzten Gerra Zibilean Francoren kontra aritzeagatik.<br />
59 MADARIAGA, Salvador de, Españoles de mi tiempo, Bartzelona, Planeta argitaletxea, 1974, 360-<br />
361. or., I. Prietori buruzko kapitulua.<br />
60 I. Prietok L. Jiménez de Asuari idatzitako gutuna, Parisen, 1948ko apirilaren 23an (Pablo Iglesias<br />
Fundazioa, ALJA-419-36).<br />
61 I. Prietok L. Jiménez de Asuari idatzitako gutuna, Parisen, 1948ko maiatzaren 14an (PIF, ALJA-<br />
419-36).<br />
79
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Honakoa dio, bestalde, Tusellek gonbidapenen inguruan: «Gobernu britainiarrak<br />
ordezkaria bidali zuen erbesteko gobernu errepublikanoaren Just eta Valera ministroekin<br />
hitz egitera. Batzarrean parte hartzera gonbidatu zituen. Eginkizun garrantzitsuagoa<br />
egokitu zitzaion, ordea, Salvador de Madariagari, batzarrean parte hartzeko gonbidapena<br />
egin baitzion Gil Roblesi, aurreko apirilean (...). Baina Espainiako gobernuak ez zion<br />
pasaporterik eman eta ez zuen joaterik izan (...). Batzarrak bere ordezkariak onartzea<br />
(...) zen Espainiako gobernuaren helburua, eta horretarako egin zuen hori guztia.<br />
Baina, ahaleginak ahalegin, ez zuen ezertxo ere lortu: ordezkaritza espainiarra<br />
[Francoren ordezkaritza ofiziala, alegia] ez zen batzarrean izan (...)» 62 .<br />
Kataluniako Generalitateko kontseilari izandako batzuk ere ez ziren batzarrera<br />
joan, baina maiatzaren 8an, telegrama bidali zien antolatzaileei, guztiak agurtzeko.<br />
Honako hauek sinatu zuten: Tarra<strong>del</strong>las, Rovira i Virgili, Pompeu Fabra, Bosch i Gimpera,<br />
Josep Carner, Quero Morales, Antoni Xirau, Ventura Gassol eta Martí Barrerak 63 .<br />
Aurreko orrialdeetan aipatu dugun txostenari helduko diogu, berriro. Esan bezala,<br />
nahasmendu handia zegoen gonbidapenak zirela-eta. Baina, hala ere, Agirre, Basterra<br />
eta Landaburu Parisetik Hagara joan ziren maiatzaren 6an. Hurrengo egunean,<br />
maiatzaren 7an, idazkaritzan gestioak egiten eman zuten goiz osoa, euren egoerari<br />
buruzko argitasunak lortzeko asmoz. Ez zieten, ordea, ezer argitu. Dena den, «Prieto<br />
eta Fraile zeuden bertan eta Madariagak ere batzarrean parte hartuko zuela esan<br />
ziguten. Papar-hegaletan batzarkideen bereizgarriak zeuzkaten biek. Lezo de Urreztieta<br />
beraiekin zegoen, baina ez zeukan bereizgarririk. Entzule gisa zihoala esan zigun» 64 .<br />
Batzordeak hainbat bilera egin zituen, eta horietako bat bukatu ondoren, ordezkari<br />
frantsesak, Voisin jaunak, argibide batzuk eman zizkien. Euskaldunen gonbidapenak<br />
«eztabaida handia sortarazi zuela» esan zien, «bai eskuin-muturra, bai ezker-muturra<br />
kontra zeuden, eta euskaldunak erradikalegiak zirela esaten zuten azken horiek». Ordezkari<br />
britainiarren hotelera joateko esan zien Voisinek, eta hala egin zuten. «Catlin irakaslea<br />
62 TUSELL, Javier, La oposición democrática al franquismo, 1939-1962, Bartzelona, Planeta, 1977,<br />
383-384. or.<br />
63 PEDRO, Pilar de, eta SOLE, Queralt, 30 anys d’història d’europeisme català (1948-1978). <strong>El</strong><br />
«contuberni» de Munic, Bartzelona, Mediterrania argitaletxea, 1999.<br />
64 Ia inoiz ez da aipatu Lezo de Urreztieta ere izan zela Hagako Batzarrean eta euskal ordezkarien<br />
artean sartu behar dugula uste dugu. Jagi-jagi talde abertzaleko kiderik ezagunenetakoa zen Urreztieta eta<br />
lan handia egin zuen: adibidez, Gerra Zibilean, atzerrian armak erosi eta Euskadira ekartzen aritu zen.<br />
Eusko Jaurlaritzak antolatu zuen operazio hura. Ideia politikoetan bat ez etorri arren, Agirrerekin elkarlanean<br />
aritu zen une historiko askotan. Prieto sozialistaren lagun handia izan zen: Prietori laguntzera eta txofer-<br />
-lanak egitera joan zen, hain zuzen, Hagara.<br />
80
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
eta Sassen holandarra aurkitu zituen, bertan, lehendakariak (...). Raetinger jaunarekin<br />
hitz egingo zuela esan zion irakasleak, bere ustez, Sandys jaunak baino hobeto<br />
konponduko baitzuen arazoa (...). Raetingerrekin hitz egin ondoren, lehendakariarengana<br />
joan zen Catlin eta zer eginik ez zegoela esan zion. Izan ere, Madariagak mehatxua egin<br />
omen zuen: Agirre lehendakaria gonbidatuz gero, berak ez zuela batzarrean parte hartuko.<br />
Eta lehendakaria ez gonbidatzea erabaki zuten». Batzarra hasi zenean, beraz, Agirre,<br />
Landaburu eta Basterra ez zeuden bertan. «Gure kontrako azpijokoaren xehetasun guztiak<br />
ezagutzen genituen –dio txostenak–, eta bagenekien nork egin zuen».<br />
Maiatzaren 7an, iluntzean, Herbeheretako gobernuak jaia antolatu zuen Wassenaar<br />
gazteluan. Identitate-txartelak baino ez ziren eraman behar, eta ez batzarkideen<br />
bereizgarriak. «Beraz, jaira joatea erabaki zuen Agirrek. Landabururekin joan zen eta<br />
arazorik gabe sartu ziren, lehendakariak diplomazialari-txartela erakutsi ondoren».<br />
Sassen diputatu holandarrak bere herriko «ministroak eta pertsonalitateak» aurkeztu<br />
zizkien.<br />
Maiatzaren 8an, ustekabe pozgarria izan zuten, goizean bertan: «hoteletik ateratzear<br />
geunden, gure lagunei bisitak egiten jarraitzeko, eta hara non agertu zen Bareth jauna.<br />
Batzarkide-txartelak hartzera joateko esan zigun». Txostenaren egilearen ustez, federalista<br />
frantsesei eta holandarrei esker lortu zuten gonbidapena. Ezin dugu ahaztu<br />
Bareth jauna antolatzaileetako bat zela eta, holandarrei zegokienez, «euskal ordezkariei<br />
batzarrean parte hartzen uzteko eskatzea erabaki zuten (...) ordezkari holandar guztiek».<br />
Agirre, Basterra eta Landaburu entzule gisa joan ziren batzarrera. Batzorde<br />
politikoaren aretoan sartu zirenean, txostenaren arabera, «Prieto jauna eta aurrerago<br />
aipatu ditugunak zeuden bertan eta harri eta zur geratu ziren ikusi gintuztenean (...).<br />
Prietorekin hitz egin genuen eta ez-jakinarena egin zuen gure arazoen berri eman<br />
genionean». Bilera aurrera zihoala, espainiar estatuko eta Europako ekialdeko herrietako<br />
batzarkideei maila handiagoa ematea erabaki zuen batzorde politikoak. Gero, osoko<br />
bilkuran ere onartu egin zuten aipatutako erabakia. «Honakoa esan zuen Ramadier<br />
jaunak [batzorde politikoaren buruak]: eztabaida eten egingo zuela Sandys jaunak,<br />
Koordinaziorako Batzordearen buruak, hitz egin zezan (...). Ordezkari frankistak<br />
(Madariaga jauna baino ez zuen aipatu) eta Europako ekialdeko ordezkariak entzule<br />
gisa zeu<strong>del</strong>a adierazi zuen Sandys jaunak (...). Horiek guztiak batzarkide izendatzeko<br />
eskatu zuen eta, ondorioz, erabateko eskubideak emateko (...)». Hurrengo egunean,<br />
osoko bilkura egin zuten eta Prietok eskerrak eman zizkien espainiar estatuko ordezkari<br />
guztien izenean.<br />
Euskal ordezkariek Josep Trueta katalanarekin hitz egin zuten atsedenaldi batean.<br />
Truetak adierazi zienez, batzarrera berehala joateko eskatu zion Madariagak, telegrama<br />
81
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
baten bidez. Truetaren ustez, Madariaga beldurtu egin zen oso ordezkari espainiar gutxi<br />
egongo zirela ikusi zuenean, eta horregatik deitu zion. Gil Roblesek Madariagari bidalitako<br />
eskutitza ere erakutsi zien. Madrilen ez ziotela pasaporterik eman eta, beraz, ez zuela<br />
batzarrera joaterik zioen bertan. Prietoren bidez jakin zuten, bestalde, Juan Negrin ere<br />
Hagan zegoela eta eginahalak egiten ari zela batzarrean parte hartzen utz ziezaioten.<br />
«Bistakoa zen Prieto pozik zegoela Negrinek ez zuelako gonbidapenik lortu».<br />
Maiatzaren 10eko goizeko bileran euskal ordezkariek lortu zuten, azkenik,<br />
Madariagarekin hitz egitea. Horra zer dioen txostenak: «Bileran geun<strong>del</strong>a, Life<br />
aldizkariko argazkilari amerikar batzuk etorri ziren guregana eta Prieto jaunari eta<br />
guri argazkia atera nahi zigutela esan ziguten. Ridderzaal eraikineko patiora jaitsi<br />
ginen. Argazkiak ateratzeko prest geun<strong>del</strong>a, Madariaga agertu zen eta Prietorengana<br />
joan zen zuzen-zuzenean. Harrituta geratu zen lehendakaria han ikusi zuenean.<br />
Lehendakariak oso harrera hotza egin zion. Madariaga, berriz, neurriz kanpoko agur<br />
beroak egiten eta azalpen pilo bat ematen hasi zen: bera ez zela aritu gu ez gonbidatzeko<br />
ahaleginak egiten, gezur hutsa zela hori... Oso gomendio orokorrak egin omen zizkion<br />
Raetinger jaunari espainiar ordezkarientzako gonbidapenen inguruan, eta Raetingerrek<br />
ez zituen ongi ulertu. Horregatik izan omen genituen arazoak. Gobernuen ordezkaritzak<br />
gonbidatu beharrean, gonbidapen pertsonalak egiteko eskatu zuen Madariaga jaunak<br />
–bere hitzetan–, eta gaizki-ulertu ugari sortarazi zituen horrek. Gure ideien alde zegoela<br />
erakusteko, bere proiektuen berri eman zion lehendakariari: iberiar konfederazioa<br />
nahi zuela sortu, Portugal eta guzti, eta gainera, FOri bururatu zitzaiola [Foreign<br />
Office britainiarrari, alegia] ideia hori».<br />
Gonbidapen-arazoen eta Madariagarekin izandako gorabeheren ondoren, euskal<br />
ordezkariek jarduera guztietan hartu zuten parte batzarkide izatea lortu zutenean:<br />
osoko bilkuretan, Batzorde Politikoaren eginkizunetan, Scheveningeneko bankete<br />
ofizialean (Churchill izan zen ohorezko gonbidatua) eta amaiera-ekitaldian. Van<br />
Zeelandek diskurtso bikaina egin zuen ekitaldi hartan. Euskal ordezkariek harreman<br />
handia izan zuten gainontzeko batzarkideekin, batez ere Brugmans eta Van Zeelandekin.<br />
Honako balorazioak egiten dira txostenean: arazoei esker, «gainontzeko ordezkariek<br />
gehiago erreparatu ziguten eta arreta handiagoz hartu gintuzten». Gainera, «oso<br />
harreman onak izan genituen frantsesekin, belgikarrekin, italiarrekin eta, batik bat,<br />
holandarrekin». Madariagari dagokionez, «batzarraren bukaera aldera, beste inork baino<br />
interes handiagoa zuen gugan: Europa bateratzeko lanetan geuk ere parte hartzea nahi<br />
zuen eta, gainera, berarekin harreman estuak izatea».<br />
Txostenaren arabera, Hagako Batzarrak «ez zuen balio izan gure asmo guztietarako<br />
konponbideak aurkitzeko. Baina argi geratu zen gure doktrina sozial kristaua eta<br />
82
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
federalistena bat datozela erabat». Gainera, «ez zen erabaki ofizialik hartu», baina<br />
«etorkizuneko Europaz» hitz egiten zutenean, argi ikusten zen «herrien federazioa»<br />
zutela buruan eta ez «estatuen federazioa». Azkenik, «aipatutako ikuspegia gero eta<br />
gehiago ari da hedatzen federalismoan eta sindikalismoan. Eta hori oso ona da euskal<br />
arazoarentzat, orain arte aukera handirik izan ez duten konponbide praktikoak<br />
bideratzeko modua izango baitugu, agian».<br />
Prietoren gestioei dagokienez, maiatzaren 10eko diskurtsoa eta Espainiari buruzko<br />
proposamena nabarmendu behar dira. Ordezkari britainiar, frantses, italiar eta suitzarren<br />
bidez aurkeztu zuen eta Erresuma Batuak, Frantziak eta EEBBek sinatutako Hirutariko<br />
Testuan (1946ko martxoa) zegoen oinarrituta. Hau da, demokrazia eta Nazio Batuen<br />
Batzar Nagusiak 1946ko abenduan onartutako erabakia zituen ardatz nagusiak 65 .<br />
Irujok ondorengo iruzkinak egin zituen hirurogeita hamarreko hamarkadan Hagako<br />
batzarraren inguruan: «Estatuen Europa zegoen sortzear, ez herrien Europa. Agirrerentzat<br />
eta berarekin joandakoentzat kontua ez zen baten edo bestearen alde egitea; aukera<br />
bakarra zuten: estatuen Europa edo ezer ere ez. Eta estatuen Europa aukeratu zuten».<br />
Europako Mugimendua Europako elkartea sustatzen saiatu zela uste zuen, baina «erabaki-<br />
-organoa baino ez zen izan, eta Europari lotutako gaien berri emateko gunea» 66 .<br />
Hagako Batzarraren ondoren eratu zuten, ofizialki, Europako Mugimendua: 1948ko<br />
urriaren 25ean. Churchill, Leon Blum, Paul-Henri Spaak eta Alcide De Gasperi<br />
ohorezko lehendakari aukeratu zituzten. Hurrengo hamarkadetan, Robert Schuman,<br />
Konrad Adenauer, Richard Coudenhove-Kalergi eta Harold MacMillan izendatu zituzten<br />
ohorezko lehendakari.<br />
3.4. Euskal Mugimendu Federalista Federalisten Europar Batasunean (1948)<br />
Euzko Ituntzalle-Aldezko Ekintzak edo Euskal Mugimendu Federalistak bere<br />
dinamika izan zuen. 1948an, ekitaldi federalista gehiagotan hartu zuen parte. Horrela,<br />
65 «Congreso de Europa reunido en La Haya. Discurso de Indalecio Prieto en la sesión plenaria<br />
celebrada el 10 de mayo de 1948, bajo la presidencia de Mr. Eden», 3 or.; eta Prietoren proposamenaren<br />
kopia (gero onartu egin zuten) (PIF, ALJA-419-36).<br />
66 Vid. hiru artikulu hauek: IRUJO, M., «Euzkadi-Europa», I, II eta III, Alderdi, 274. zk., 1972ko<br />
apirila, 7-9. or., 275. zk., 1972ko maiatza, 13-14. or., eta 276. zk., 1972ko ekaina, 7-11. or., liburu honetan:<br />
Desde el Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>, op. cit., II. liburukia, 57-59, 61-62 eta 63-68. or., hurrenez hurren.<br />
Irujoren jarrera europeistari buruz, Vid.: GOYHENETXE, Eugène, «Manuel Irujoren Europaranzko<br />
zabaltasuna. Proyección europea de Manuel de Irujo», lan honetan: «Manuel Irujori omenaldia», Revista<br />
Internacional de Estudios <strong>Vasco</strong>s, XXVIII. liburukia, 2. zk., 1983, 395-398. or.<br />
83
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Irujo, Landaburu eta Lasarte Frantziako Federalisten Batasunaren (FFB) batzarrean<br />
izan ziren, Parisen, 1948ko ekainaren 11tik 13ra bitartean 67 .<br />
Federalisten Europar Batasunak (FEB) Erroman egin zuen II. Batzarra, 1948ko<br />
azaroaren 7tik 11ra bitartean. Aldasoro (Izquierda Republicanakoa), Basterra (EAEkoa)<br />
eta Landaburu (EAJkoa) izan ziren bertan. Euskal Mugimendu Federalistaren sarrera<br />
ofizialki onartu eta kargua eman zioten Batzorde Nagusian. Henri Fresnay (Frantziako<br />
ministro ohia) zen batzordeburua. Erroman zeu<strong>del</strong>a, euskal ordezkariek elkarrizketa<br />
bana izan zuten Italiako gerra-ministroarekin –Pacciardirekin–, Frantziak Vatikanoan<br />
zuen enbaxadorearekin –d’Ormesson kondearekin– eta Espainiako errepublikaren<br />
ordezkariarekin –José María Semprúnekin–. Aita santuak batzarkideei emandako<br />
audientzian ere hartu zuten parte 68 .<br />
Landaburu izan zen FEBren Batzorde Nagusiko euskal ordezkaria. Euskal<br />
ordezkaritzak oso harreman onak izan zituen «federalista integralekin» eta «federalista<br />
kristauekin» 69 .<br />
FEBren batzarra zela-eta, euskal ordezkariak gogotik saiatu ziren katalan eta<br />
gailegoek ere elkarte federalistak sor zitzaten. 1948ko urrian, Argentinan bisitaldia<br />
egiten ari zela, Landabururen eskutitza jaso zuen Irujok: «Federalisten Europar<br />
Batasunak Erroman egingo du urteko batzarra (...). Bertan izango da, elkartekide den<br />
aldetik, zeu buru zaituen Euskal Mugimendu Federalista. Aldasoro, Basterra eta hirurok<br />
joango gara denon izenean. Bestalde, katalanek badute Mugimendu Federalista Katalana<br />
sortzeko asmoa eta ordezkariren bat bidaliko dute, entzule gisa». Alfonso Castelaorekin<br />
hitz egiteko eskatu zion eskutitzean, «Buenos Airesen baitago Castelao handia.<br />
Batzarrean gailegoen ahotsa ere entzutea komeni da. Ohore handia izango litzateke<br />
guretzat batzarkideei gailegoen mezua helaraztea (...) eta oso pozgarria, bestalde, gure<br />
lagun handi horiek elkarte federalista sortzea (...). On Alfonsok Parisen edo Frantzian<br />
bizi den konfiantzazko gailegoren baten izena ematea ere nahi nuke. Horrela, federalista<br />
gailegoen ordezkaritzat aurkeztuko dut gainontzeko federalisten artean» 70 .<br />
67 «<strong>El</strong> Congreso de los federalistas franceses», OPE, 283. zk., 1948ko ekainaren 14koa, 14-15. or.<br />
68 «La representación vasca en el Congreso de la Unión Europea», OPE, 385. zk., 1948ko azaroaren<br />
8koa, 7-8. or.; «<strong>El</strong> Congreso de la Unión Europea de Federalistas», OPE, 387. zk., 1948ko azaroaren<br />
10ekoa, eta 390. zk., 1948ko azaroaren 16koa, 10-11. or.; «La representación vasca en el Congreso de la<br />
Unión Europea de Federalistas», Alderdi, 21. zk., 1948ko abendua, 14-15. or.<br />
69 LANDABURU, F.J., «Segundo Congreso de la Unión Europea de Federalistas», Erroman, 1948ko<br />
azaroaren 7-11n, lan honetan: O.C., op. cit., III. liburukia, 176-184. or.<br />
70 F. J. Landaburuk M. Irujori idatzitako eskutitza, Parisen, 1948ko urriaren 27an (IF, 30. kaxa, 7.<br />
esp.).<br />
84
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
3.5. Euskal Mugimendu Federalista eta Europako Mugimenduaren Espainiako<br />
Kontseilu Federalaren sorrera (1949)<br />
Irujok adierazi zuenez, Jose Antonio Agirrek eta Salvador de Madariagak (Europako<br />
Mugimenduaren kultura-alorreko burua zen) Europako Mugimenduaren Espainiako<br />
Kontseilu Federala sortzea erabaki zuten, Europako Mugimenduaren gomendioei<br />
jarraiki. 1949ko otsailaren 7an eta 8an eratu zuten aipatutako erakundea, euskal<br />
ordezkaritzaren Pariseko egoitzan 71 .<br />
Hala ere, Hagako Batzarrean hasi ziren erakunde hori sortzeko aukerak aztertzen.<br />
Hagako Batzarra bukatu eta hurrengo hilabeteetan, Madariagak eta Prietok eskutitzak<br />
idatzi zizkioten elkarri gai horren inguruan: euskaldunek eta katalanek kontseilu<br />
federalean zein leku beteko zuten zehazten saiatu ziren, gehienbat. Horra zer zioen<br />
Madariagak 1948ko maiatzaren 31ko eskutitzean: «euskaldunek eta katalanek<br />
kontseiluko kide izan behar dute, ezbairik gabe. Baina orain arte baino espainolismo-<br />
-berme handiagoa eskatu behar diegu biei (...)». Ekainaren 30ean idatzi zion Prietok<br />
erantzuna: «euskaldunek eta katalanek hizpide dugun elkartean edo batzordean sartzeko<br />
zuk diozuna egitea ez da zaila; ezinezkoa da, nire ustez». «Betiko arazoa sortu da<br />
berriro –adierazi zuen, idatziz, Madariagak–. Zer egin Gauzak dauden-daudenean<br />
utzi Euskaldunik eta katalanik gabeko elkartea sortu Ala biak sartu, besterik gabe,<br />
eta beraiengan konfiantza izan Azken aukeraren alde egin nuen, konponbide ona ez<br />
izan arren, hiruretan onena zela iruditu zitzaidalako. Espainiako joera politiko ez–<br />
totalitario guztiak, baita monarkikoa ere, bateratzea lortu nuen, azkenik. Poz handia<br />
eman zidan horrek, batez ere euskaldunen eta katalanen partaidetzak» 72 .<br />
Bada, bestalde, 1949ko urtarrilaren 6an idatzitako eskutitz bat: ez dago sinatuta,<br />
baina eskuz idatzita dago Frantzisko Landaburu izena eta bera izango da, ziur aski,<br />
egilea. Europako Mugimenduan sartzeko moduko estatu–kontseilua sortzeari buruzko<br />
gogoeta egiten da eskutitzean. Kontseiluaren sorreraren inguruko xehetasunak aipatu<br />
ondoren, honakoa dio: «EMtik kanpo dauden herriek joera bateratzailea edo federalista<br />
duten taldeen arteko batzordea sortu eta mugimenduan sartzeko aukera dute (...).<br />
71 IRUJO, M., «<strong>El</strong> presidente Agirre y el <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», op. cit.; IRUJO, M. «Breve biografía<br />
de Agirre», lan honetan: ANASAGASTI, I. (biltz.), Conversaciones sobre José Antonio Agirre, op. cit.,<br />
85. or. eta Vid.: LANDABURU, F.J., «Se decide crear, en la Delegación Vasca de París, el <strong>Consejo</strong> Federal<br />
Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», Parisen, 1949ko otsailaren 7-8an, lan honetan: O.C., op. cit., III.<br />
liburukia, 189-194. or.; eta «NEI y el <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», bi erakundeei buruzko oharra barruan, datarik<br />
gabekoa (1950ekoa), lan honetan: O.C., op. cit., III. liburukia, 18-21. or. Eta: «Se constituye el <strong>Consejo</strong><br />
Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 451. zk., 1949ko otsailaren 9koa.<br />
72 MADARIAGA, S. de, Memorias de un federalista, op. cit., 112. or.<br />
85
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Ez dugu uste penintsulako herriei horrelako iradokizunik egin zaienik, baina komeni<br />
da aipatutako batzordea sortzea eta geu saiatuko gara sortzen. Euskal Mugimendu<br />
Federalista da FEBeko [Federalisten Europar Batasuneko] erabateko kide bakarra.<br />
Mugimendu katalana (Quero Morales) sortzeko asmoa ere badago eta, beraz, lagundu<br />
egin behar diegu. Gailegoek beste mugimendu federalista bat sortu beharko lukete<br />
Ameriketan eta espainiarrek ere talde bat edo bi sortu beharko lituzkete. Oso ona<br />
izango litzateke, halaber, penintsulan ere mugimendu federalistak sortzea hainbat<br />
alorretan (...). Lehenbailehen sortu beharko litzateke barruko eta kanpoko Federalisten<br />
Batasun Iberiarra edo Penintsularra. Europako Mugimenduan sartzea izango genuke<br />
hurrengo urratsa (...). Ekimen horrek oso ondorio onak eragingo lituzke bai penintsulan,<br />
bai nazioartean, batik bat antifrankismo eraikitzaileari dagokionez. Euskaldunok besteek<br />
baino aurrerapauso handiagoak eman ditugu federalismoaren alorrean eta, beraz,<br />
atzerrian ongi ikusiko dute geu izatea penintsulako mugimendu federalistaren<br />
suspertzaileak» 73 .<br />
Esanak esan, Europako Mugimenduak antolamenduari buruzko artikuluetan<br />
aurreikusita zeukan «behin-behineko batzordeak» onartzea, «erregimen totalitarioak<br />
dituzten Europako estatuetatik alde egindako pertsonalitateentzat» (6. artikulua,<br />
«Kontseilu nazionalak», II. Antolamendua). Horrela, espainiar estatuari Europako<br />
Mugimenduaren Nazioarteko Kontseiluan bi ordezkari izateko aukera eman zioten:<br />
ehun eta berrogei bat kontseilukide ziren, guztira.<br />
EAJren txosten bati esker jakin dugu nolako gorabeherak izan ziren sorrera-bilera<br />
egin aurretik. 1949ko otsailaren 5ean, Madariagak eta Agirrek elkarrekin hitz egin<br />
zuten, Parisen: Europako Mugimenduaren hurrengo batzarrera indar antifrankista<br />
guztiak bat eginik joateko aukera izan zuten hizpide. Europako Mugimenduan sartzeko<br />
moduko batzorde edo erakunderen bat sortzea komeni zela uste zuten. Handik bi<br />
egunetara Eusko Jaurlaritzaren egoitzan beste bilera bat egitea erabaki zuten, azkenik.<br />
Agirrek Madariagarekin hitz egindakoaren berri eman zien Espainiako errepublikako<br />
eta Kataluniako Generalitateko lehendakariei. Bigarren bilera egin aurretik, euskaldunek<br />
–Agirre eta Lasartek– eta katalanek –Josep Irla, Carles Pi y Sunyer, Ramón Nogues<br />
eta Josep Tarra<strong>del</strong>lasek– elkarrizketak izan zituzten 74 .<br />
73 «Federalismo. Esquema de los principales organismos encargados de los trabajos preparatorios de<br />
la Unidad Europea» (gure ustez, F.J. Landaburuk idatzi zuen), Parisen, 1949ko urtarrilaren 6an (EAAH, K.<br />
52, C. 8; eta K. 76, C. 8).<br />
74 «Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala»ri buruzko txostena, sinadurarik (EAJren<br />
EBB) eta datarik (eskuz idatzita: 1950eko ekaina) gabekoa, 11 or., batez ere 3-4. or. (EAAH, K. 76, C. 7).<br />
86
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
Hamabi lagun bildu ziren otsailaren 7ko bileran: Agirre, Madariaga, Pi y Sunyer,<br />
Nogues, Tarra<strong>del</strong>las, Sauret, Valera, Arrokia, Quemades, Trifón Gómez, Lasarte eta<br />
Landaburu. Oinarrizko ideia zehaztu ondoren, fundazio–oinarrien testua prestatzea erabaki<br />
zuten. Lasarteren esku utzi zuten zeregin hori eta hurrengo egunean bildu ziren, berriro.<br />
Otsailaren 8ko bileran, «Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren<br />
fundazio-oinarriak» onartu zituzten. Eta oinarri horietako zazpigarren artikuluaren arabera,<br />
«espainiar estatuko herriek Kontseilu Federalean taldea sortzeko aukera izango dute».<br />
Salvador de Madariaga kontseiluko lehendakari izendatzea proposatu zuen Agirrek,<br />
eta onartu egin zuten. Lau lehendakariorde (ordezkari bat talde sortzaile bakoitzeko)<br />
aukeratu zituzten behin-behineko batzorde exekutiborako: Rodolfo Llopis sozialista,<br />
Julio Just liberala –gero, Fernando Valera izendatu zuten bere ordez–, Carles Pi i<br />
Sunyer katalana eta Manuel Irujo euskalduna –gerora, Aldasoro euskal errepublikanoaren<br />
esku utzi zuen kargua, denboraldi batez–. Jose Maria Lasarte izan zen idazkari<br />
nagusia: lan handia egin zuen eta nazioarteko ekitaldi ugaritan hartu zuen parte.<br />
Lasarte Eusko Jaurlaritzaren Gobernazio-kontseilari ere izan zen, 1946tik aurrera.<br />
Kontseilu federalak lau kide izan zituen, hasieran (gero talde gehiago sartu ziren):<br />
Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistaren (EEBMS) talde espainiarra;<br />
Europar Batasun Liberalaren talde espainiarra, Kataluniako Kontseilua eta Euskal<br />
Kontseilua.<br />
1949ko maiatzaren 5ean, Kontseilu Federaleko kideen zerrenda ofiziala bidali zion<br />
Lasartek Europako Mugimenduari. Hogeita lau kontseilukide ziren guztira, horietako<br />
bederatzi euskaldunak. Gero, kopuru horrek gorabeherak izan zituen, unean uneko<br />
egoeraren arabera. Interes historiko handia duenez, zerrenda osoa ematea erabaki dugu:<br />
Lehendakaria: Salvador de Madariaga (idazlea, ministro ohia, Nazioen <strong>El</strong>karteko<br />
lehendakari ohia eta Europako Mugimenduaren kultur batzordeko burua).<br />
Lehendakariordeak: Rodolfo Llopis (Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu<br />
Sozialistakoa, ministro ohia eta PSOEko idazkari nagusia), Julio Just (Batasun<br />
Liberalekoa eta ministro ohia), Carles Pi i Sunyer (Kataluniako Mugimendu<br />
Federalistakoa, ministro ohia eta Bartzelonako alkate izandakoa) eta Manuel Irujo<br />
(Euskal Mugimendu Federalistakoa eta ministro ohia: horrela aurkeztu zuten, hitzez<br />
hitz, zerrendan).<br />
Idazkari nagusia: Jose Maria Lasarte (Nazioarteko Talde Berrietakoa eta Euskadiko<br />
gobernuko ministroa).<br />
Kontseilukideak: Julian Gorkin, Mariano Rojo, Enrique Gironella eta Luis<br />
Arakistain (sozialistak), Fernando Valera, Eugenio Arauz eta Juan Arrokia (liberalak),<br />
87
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Ramón Nogues, Pere Bosch Gimpera, Josep Coll eta Juan Sauret (federalista katalanak),<br />
Frantzisko Landaburu, Jose Ramon Basterra, Julian Arrien, Jesus Leizaola, Julio Jauregi,<br />
Iñaki Agirre eta Ramón Maria Aldasoro (federalista euskaldunak) 75 .<br />
Ikuspuntu politikoari dagokionez, bistakoa da indar antifrankista nagusiak zirela<br />
Kontseilu Federaleko kideak: alderdi errepublikano eta liberalak, Espainiako Alderdi<br />
Sozialista (PSOE), Kataluniako Esquerra Republicana (ERC), Kataluniako Unió<br />
Democràtica alderdia (UDC), Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) eta Euskal Abertzale<br />
Ekintza (EAE), besteak beste.<br />
Kontseilu Federala sortu eta handik gutxira, 1949ko otsailaren 22an, idazkari<br />
nagusiak, Lasartek, horren berri eman zion Europako Mugimenduari eskutitz baten<br />
bidez. G. Rebattetek, alboko idazkari nagusiak, martxoaren 18an idatzitako eskutitzean<br />
adierazi zionez, Nazioarteko Batzorde Exekutiboak maiatzean aztertuko zuen gai hori.<br />
Hilaren 9an, idazkari nagusiak, J.H. Retingerrek, beste eskutitz bat bidali zion, ordea:<br />
kontseiluaren inguruko gorabehera guztiak kontuan hartu zituztela, baina «behinbehineko<br />
batzordea» baino ez zela izango, ofizialki, beste korronte batzuk –«certains<br />
tendances démocratiques»– sartu arte, batik bat monarkikoak 76 .<br />
Izan ere, Kontseilu Federalak erabakita zeukan frankismoaren kontra ari ziren<br />
«monarkiko europeistei» zenbait kargu ematea. Juan Antonio Ansaldo koronela izan<br />
zen lehen ordezkaria (lehendakariorde izendatu zuten) eta Félix Vejarano bigarrena.<br />
Aipatzekoa da, bestalde, EAJko talde batzuek ez zutela Espainiako Kontseilu<br />
Federalean sartu nahi. Horrela, adibidez, 1949ko otsailean EBBri bidalitako bi<br />
eskutitzetan («A» sinadura daramate) salatzen denez, Euskal Kontseilua Europako<br />
Mugimenduko organoetan zuzen-zuzenean sartzea zen egokiena, Europako Mugimenduaren<br />
antolamendu-sistemaren arabera, bi aukera baitzeuden horretarako: «Euzkadi<br />
herri parte-hartzaile» izatea (4. eta 6. artikuluak) –ia ezinezkoa– edo «nazioetako<br />
[azpimarratuta dago eskutitzean] eta bizitza publikoko alor garrantzitsuetako<br />
ordezkariak» bidaltzea. Eskutitzak idatzi zituenaren ustez, ezinbestekoa zen «euskal<br />
nazioak nazioarteko organismoetan» ordezkaritza izatea 77 .<br />
75 J.M. Lasartek G. Rebatteti idatzitako eskutitza eta EMEKFaren lehen kideen zerrenda. 1949ko<br />
maiatzaren 5ekoa (IF, 42. kaxa, 2. esp.).<br />
76 G. Rebattetek J.M. Lasarteri idatzitako eskutitza. Parisen, 1949ko martxoaren 18an (IF, 42. kaxa,<br />
2. esp.); eta J.H. Retingerrek J.M. Lasarteri idatzitako eskutitza. Parisen, 1949ko maiatzaren 9an (EAAH,<br />
K. 52, C. 8)<br />
77 «A»k EAJren EBBri idatzitako eskutitzak: «Europako Mugimendua»ri buruzkoa bata eta «Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala»ri buruzkoa bestea. 1949ko otsailaren 18koa (EAAH, K.<br />
76, C. 7).<br />
88
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
EAJren EBBk ere erreparo handiak izan zituen. Eusko Jaurlaritzako lehendakaritzak<br />
–Agirrek eta bere laguntzaileek, alegia– egin zituen Kontseilu Federala sortzeko<br />
gestioak, eta fundazio-bilera egin zuten egunean bertan jakinarazi zizkioten xehetasunak<br />
EBBri. Telefonoz eman zioten informazio guztia. EBBk bilera-txostenak eskuratu<br />
zituenean, «ez zuen ongi hartu euskaldunak Espainiako Kontseilu Federala sortzen<br />
aritu izana (...). Gure naziotasuna ezereztatuta geratuko zela uste zuen EBBk. Euskal<br />
kontseilu edo talde nazionala sortu eta Europako Mugimenduan sartzea iruditzen<br />
zitzaion onena (...)». Kontseilu Federala sortu eta handik egun batzuetara, EBBko<br />
kide batek bilera egin zuen Parisen Agirre, Lasarte eta Landabururekin. Zehatz-mehatz<br />
azaldu zizkioten Kontseilu Federalaren aldeko arrazoiak: Europako Mugimenduaren<br />
estatutuek ez zietela erakunde horretan zuzenean sartzen uzten –«ahal izanez gero,<br />
(...) besterik gabe sortuko genukeen Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilu<br />
Nazionala»–, Kontseilu Federalak euren helburu nazionalen alde egiteko aukera emango<br />
ziela, frankismoaren kontra borrokatzeko bide eraginkorra zela –«atzerritik lan egin<br />
ahal izateko, nahitaezkoa da sozialistek, errepublikarrek, monarkikoek, katalanek eta<br />
euskaldunok koordinatuta eta bat eginik jardutea»–, ideia federalistek indar handiagoa<br />
hartuko zutela alderdi espainiarretan eta bertako herrien nortasun politikoak guztien<br />
onarpena lortuko zuela, aipatutako kontseiluak ez zuela eraginik izango EAJren<br />
zereginetan –«erakunde horretako euskaldunak euren kasa arituko baitira, eta ez<br />
alderdiaren izenean»– eta Kontseilu Federalaren Euskal Kontseiluak bere jardunbidea<br />
eta nortasuna izango zituela. Arrazoi horiek guztiak entzun ondoren, EBBk «onartu<br />
egin zuen alderdiko kideek Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalean<br />
parte hartzen jarraitzea, baina beti ere euren kasa aritzekotan, eta ez EAJren izenean» 78 .<br />
Hainbat aldiz aipatu ditugu, dagoeneko, II. Mundu Gerraren garaian Madariaga<br />
eta Irujoren artean izandako gorabeherak eta 1948ko Hagako Batzar Europarraren<br />
inguruan sortutako arazoak. Leizaolaren ustez, Agirrek europeismoaren alorrean lortu<br />
nahi zuen protagonismoa izan zen Madariagarekin sortutako tentsioen iturburua, batik<br />
bat Madariagaren nahia oso bestelakoa zelako: «euskal ordezkaritza erakunde<br />
espainiarren bidez gauzatzea proposatu zuen, baina ez zuen bere helburua lortu» 79 .<br />
Hala ere, Madariagak Memorias de un federalista lanean argi eta garbi onartu<br />
zuen euskaldunek Kontseilu Federala sortzeko egindako lana garrantzi handikoa izan<br />
zela: «Europako Mugimenduaren Kontseilu Federaleko lehen idazkaria euskalduna<br />
78 «Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala»ri buruzko txostena. Sinatu gabe dago<br />
(EAJren EBB) eta ez du datarik (eskuz: 1950eko maiatza). 11 or., 5-6. or.etako aipamenak (EAAH, K. 76,<br />
C. 7).<br />
79 LEIZAOLA, Jesus Maria de, «<strong>Vasco</strong>s en el <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», Muga, 3. zk., 1980, 74-77. or.<br />
89
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
izan zen: Lasarte. Eta euskaldunek utzi ziguten egoitza ere. Kontseilukide euskaldunek<br />
etengabe eta talentu handiz egin zuten lan. Jendetasun handia zuten, gainera. Baina<br />
on Manuel Irujo, hain eskuzabala bera, zen guztietan nabarmenena» 80 .<br />
Beste pasarte batean, ordea, Agirrek Kontseilu Federalean ez parte hartu izana<br />
salatu zuen: «Gure ‘Europako Kontseiluko’ euskaldunei zegokienez (...), adierazgarria<br />
zen kontseilukide europeista bikain horien artean hutsune bat egotea: Jose Antonio<br />
Agirre. Estatuburu izanik, kontseilutik kanpo egon behar zuela uste zuen» 81 . Ez dago<br />
zertan aipatu Agirrek, erbesteko Eusko Jaurlaritzako lehendakari zen aldetik, kontu<br />
handiz zaindu zituela bere kargu instituzionalari zegozkion betebeharrak. Agirrek ez<br />
zuen erakunde bakar batean ere parte hartu, baina ongi asko ezagutu zituen guztien<br />
nondik norakoak eta, askotan, bere gain izan zuen horien inguruko planteamendu<br />
politikoen eta eginkizunen ardura.<br />
3.6. Euskal ordezkaritza Europako Mugimenduak eta beste erakunde batzuek<br />
antolatutako ekitaldietan (1949-1950)<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala eratu eta handik gutxira,<br />
kualifikazio handiko ordezkaritza bidali zuen Europako Mugimenduaren Nazioarteko<br />
Kontseiluak 1949ko otsailaren 25etik 27ra Bruselan egindako bileretara. Hemezortzi<br />
estatutako ehun eta berrogeita hamar ordezkarik hartu zuten parte eta Churchill, Spaak,<br />
De Gasperi eta Blum izan ziren bileretako buruak. Hiru ordezkari euskaldun izan<br />
ziren bertan: Agirre, Landaburu –NTBetako ohorezko lehendakariordea eta Batzorde<br />
Exekutiboko kidea, hurrenez hurren– eta Lasarte –Euskal Mugimendu Federalistaren<br />
ordezkaria–. Ondorengo hauek ere izan ziren bileretan: Salvador de Madariaga<br />
(Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federaleko lehendakaria), Julio Just<br />
(Izquierda Republicanako kidea izanik, errepublikanoen izenean hartu zuen parte),<br />
Carles Pi y Sunyer (katalanen ordezkaria), Rodolfo Llopis (PSOEko idazkaria izanik,<br />
sozialisten izenean hartu zuen parte) eta Enrique Adroher Gironella (katalana eta<br />
Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistako idazkari nagusia). Batzordeen<br />
lanak bukatu ondoren, hainbat ondorio onartu zituzten eta «Europako politikaren<br />
printzipioak» dokumentuan bildu zituzten guztiak: Europar Batasuna lortzea helburu<br />
izango zuten proiektuei erabateko babesa ematea erabaki zuten –«Europaren batasuna<br />
lortu behar dugu, bakea eta bertako herrien askatasuna erdiesteko eta ongizate materiala<br />
80 Vid.: MADARIAGA, S. de, Memorias de un federalista, op. cit., 112. or.<br />
81 Vid.: MADARIAGA, S. de, Españoles de mi tiempo, op. cit., 436. or.<br />
90
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
berreskuratu eta garatzeko (...)»–, proiektu europeista hartan parte hartu nahi zuten<br />
estatuek bete beharrekoa baldintzak finkatu zituzten –«zoritxarrez, Europako ekialde<br />
eta mendebaldeko estatu batzuek ez dute, oraingoz, sortu dugun erakundean formalki<br />
sartzerik izango (...)»– eta Europako legebiltzarra sortzeko gomendioak egin zituzten 82 ,<br />
besteak beste.<br />
Europako Mugimenduak Westminsterreko lehen Konferentzia Ekonomikoa antolatu<br />
zuen Londresen, 1949ko apirilaren 17tik 25era bitartean. Gai horretako adituak bildu<br />
ziren bertan eta Europaren batasunaren aldeko proiektuak sortutako arazo ekonomikoak<br />
izan zituzten aztergai. Angel Gondrak, Eusko Jaurlaritzak Londresen zuen ordezkariak,<br />
hartu zuen parte batzar hartan. Britainia Handiko gobernuak konferentziako kideei<br />
emandako jaian Foreign Officeko idazkariordearekin, Mayhow jaunarekin, hitz egiteko<br />
aukera izan zuen Gondrak 83 .<br />
Europako integrazio-prozesuan parte hartu ahal izateko, espainiar estatuan nolako<br />
aldaketak egin behar ziren aztertu zuen Espainiako Kontseilu Federalak, Europako<br />
Mugimenduaren eskariz. Aipatutako kontseiluak bilera egin zuen Parisen, 1949ko<br />
ekainean, gai hori lantzeko. Bertan izan zen Irujo ere eta euskaldunen ikuspegiaren<br />
berri eman zuen 84 .<br />
1949ko ekainean, Frantziako Federalisten Batasunak batzarra egin zuen Parisen<br />
eta Irujok, Lasartek eta Landaburuk hartu zuten parte Euskal Mugimendu Federalistaren<br />
izenean 85 .<br />
1949ko abenduan, Europako Mugimenduak Kulturari buruzko Europako Batzarra<br />
antolatu zuen Lausanan (Suitzan), baina ez dugu euskal ordezkaritzari buruzko daturik<br />
aurkitu.<br />
Europa, «kontzeptu geografikoa» izan beharrean, batasun politiko federal<br />
bihurtzeari buruzko eztabaida zela-eta, hainbat sentsibilitate zeu<strong>del</strong>a adierazi zuen<br />
82 «La <strong>del</strong>egación <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español al Congreso <strong>Europeo</strong> de Bruselas», OPE, 461. zk.,<br />
1949ko otsailaren 23koa; «<strong>El</strong> <strong>Consejo</strong> Internacional <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 464. zk., 1949ko<br />
otsailaren 28koa; «<strong>El</strong> <strong>Consejo</strong> Internacional <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong> «, OPE, 465. zk., 1949ko martxoaren<br />
1ekoa, 4-5. or.; «Después <strong>del</strong> Congreso <strong>Europeo</strong> de Bruselas», OPE, 466. zk., 1949ko martxoaren 2koa,<br />
3-4. or.; «<strong>El</strong> Congreso <strong>Europeo</strong> de Bruselas. Principios de política europea», Alderdi, 24. zk., 1949ko<br />
martxoa, 19. or.<br />
83 «La Conferencia Económica <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 503. zk., 1949ko apirilaren 26koa,<br />
7. or.<br />
84 «<strong>El</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español y el <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 541. zk., 1949ko ekainaren 21ekoa.<br />
85 «<strong>El</strong> Congreso de la Unión Francesa de Federalistas», OPE, 541. zk., 1949ko ekainaren 21ekoa,<br />
7. or.<br />
91
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Jose Maria Lasartek 1950aren hasieran egindako lan batean. Batzuentzat aski zen<br />
Europako estatuen arteko koordinazioa edo lankidetza lortzea; beste batzuek, aldiz,<br />
«benetako batasun politiko berria» edo Europako Federazioa 86 nahi zuten sortu.<br />
1950eko apirilaren 28tik 30era, Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu<br />
Federalak «ikerketa-jardunaldiak» antolatu zituen Eusko Jaurlaritzaren Pariseko<br />
egoitzan. Izen handiko europeistek hartu zuten parte; besteak beste, hauek izan ziren:<br />
Henri Brugmans (Herbeheretako ministro ohia eta Federalisten Europar Batasuneko<br />
lehendakaria), Robert Bichet (Frantziako ministro ohia eta NTB kristau-demokraten<br />
idazkari nagusia), André Philip (Frantziako ministro ohia, Europako Mugimenduaren<br />
ordezkari nagusia eta Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistako<br />
lehendakaria) eta J.H. Retinger, Europako Mugimenduaren idazkari nagusia.<br />
Antifrankista ospetsu ugari izan ziren bertan, besteak beste: Salvador de Madariaga<br />
(Kontseilu Federaleko lehendakaria), Rodolfo Llopis (PSOEko idazkari nagusia),<br />
Fernando Valera (Unión Republicanako buruetako bat eta Espainiako errepublikaren<br />
gobernuko lehendakariordea), Carles Pi y Sunyer (agintari katalana eta ministro ohia),<br />
Enrique Gironella (Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistako idazkaria),<br />
Juan Antonio Ansaldo (monarkikoa) eta Rafael Sánchez Guerra (ministro ohia eta<br />
kristau-demokrata). Batzorde politiko, ekonomiko, juridiko eta kulturalean aztertutako<br />
txostenak onartu egin zituzten, azkenik, hainbat erabakiren bidez 87 .<br />
Lasartek «Europako itun federalari» buruzko lana aurkeztu zuen eta Leizaolak eta<br />
Landaburuk ere txostenak aurkeztu zituzten batzorde ekonomikoan eta kulturalean,<br />
hurrenez hurren. Irujok egin zuen, bestalde, amaierako hitzaldietako bat. Francoren<br />
erregimenaren kontrako joera politiko guztietako kideak izan zituen «euskal taldeak» 88 .<br />
86 LASARTE, Jose Maria, «Ecos internacionales. La Federación Europea», Alderdi, 36. zk., 1950eko<br />
martxoa, 16-17. or.<br />
87 Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalak antolatutako «ikerketa-jardunaldietako»<br />
dokumentazio ofiziala eta erabakiak. Parisen, Eusko Jaurlaritzaren egoitzan, 1950eko apirilaren 28tik 30era<br />
(IF, 42. kaxa, 1. esp.). Eta: «Las Jornadas de Estudio <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español», OPE, 754-758 zk.,<br />
1950eko apirilaren 28tik maiatzaren 5era bitartekoak.<br />
88 Vid.: «EMaren EKFaren jardunaldietan parte hartu zutenen zerrenda», 1950, 2 or. (IF, 42. kaxa,<br />
1. esp). Euskal taldeak (22 kide) ez ezik, honako hauek ere hartu zuten parte: talde katalanak (19),<br />
independenteak (16), talde errepublikano-liberalak (15), talde sozialistak (9) eta monarkikoek (3).<br />
Ondorengoak izan ziren, dokumentuko ordenari jarraiki, euskal taldeko kideak: Laureano Lasa, Manuel<br />
Irujo, Jose Maria Lasarte, Iñaki Renteria, Frantzisko Landaburu, Andima Ibiñagabeitia, Emilio Reyes Just,<br />
Antolin Alberdi, Pedro Beitia, Víctor Gomez, Enrique Cuesta, Andrés Prieto, Manuel Uribe-Etxebarria,<br />
Jose Maria Azpiazu, Juan Jose Beristain, Iñaki Agirre, Angel Agirre, Julio Jauregi, Joseba Rezola, Ramon<br />
Aldasoro, Jesus Mari Leizaola eta J.M. Vilallonga.<br />
92
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
Eusko Jaurlaritzak ordaindu zituen aipatutako jardunaldiak. Horra nolako iruzkin<br />
ironikoak egin zizkion Irujok Angel Gondrari: «Jardunaldi federalek arrakasta izan<br />
zuten. Bertan bildutako ingelesa, frantsesak, belgikarrak eta holandarrak oso pozik<br />
geratu ziren. Pozarren zegoen Madariaga ere (...). Eusko Jaurlaritzak antolatu zituen<br />
jardunaldiak eta ordaindu zituen gastuak. Langileak, papera, ofizialak, takigrafoak eta<br />
takigrafoen laguntzaileak, hizlarientzako ura... den-dena Eusko Jaurlaritzaren kontura.<br />
Hori bai, beraiei utzi zieten zuzendaritza-lanak egiten, eta harro zeuden (...). Zehatz-<br />
-mehatz antolatuta egon dira jardunaldiak: batzarkide-txartelak, karpetak, batzordeetarako<br />
bulegoak, amaierako banketea –geuk ordaindu genuen, jakina, hori ere–...» 89 .<br />
Urtebete lehenago Espainiako Kontseilu Federala eratu zutenean bezalaxe,<br />
gorabeherak sortu ziren EAJn, ikerketa federaletarako jardunaldien ondorioz. Batzuen<br />
ustez, jardunaldietako hitzaldi, txosten eta erabakiek ezerezean utzi zuten «Euzkadiren<br />
nortasuna». Erbesteko Uri Buru Batzar garrantzitsu batzuek –adibidez, Paris, Miarritze<br />
eta Kanbokoek– kritikak egin zituzten eta zenbait kidek prostesta-testu bateratuak<br />
kaleratu zituzten. Horren adibide dugu Ceferino Jemeinek, Primitivo Abadek (Euzko<br />
Gaztediko idazkariak), Casimiro Egiartek, Iñaki Durañonak, Gregorio Ruiz de Ertzillak<br />
(ahaldun nazionalak) eta beste hainbatek sinatutako testua 90 . Gauzak horrela, Euzkadi<br />
Buru Batzarreko (EBB) lehendakariak, Doroteo Ziaurritzek, gutun bana idatzi zien<br />
aipatutako jardunaldietan politikaren eta antolamenduaren alorretan erantzukizunik<br />
handienak izan zituzten EAJko agintariei. Jardunaldiei buruzko txosten sakona egiteko<br />
eskatu zien bertan.<br />
Irujok funtsezkoak iruditzen zitzaizkion lau arrazoitan oinarritu zuen bere erantzuna.<br />
Lehenik eta behin, jardunaldiei esker, Kontseilu Federala indartu egin zela adierazi<br />
zuen: lehen proiektua omen zen, beste ezer baino gehiago; jardunaldien ondoren,<br />
berriz, «erakunde bizia, adierazgarria eta ahalmenduna» izatea lortu omen zuen.<br />
Nolabait, espainiar estatuko «hirugarren indarra» zela aipatu zuen, garai hartan Frantzian<br />
nagusi zen hizkuntza politikoa erabiliz. Nazioarteko jardunaldiak izan zirela nabarmendu<br />
zuen, gero, eta Europako Mugimenduan lortutako oihartzun ona azpimarratu zuen<br />
gehienbat: «antolamendua bikaina iruditu zitzaien frantses, belgikar, holandar eta<br />
ingelesei» eta oso ongi hartu zuten «hirugarren indarrari halako ordezkaritza anitza<br />
eman izana. Denek izan zituzten ordezkariak: sozialistek, errepublikanoek, katalanek,<br />
euskaldunek, monarkikoek eta Hirugarren Espainiak». Euskaldunengan eragina izan<br />
zuen ondorio praktiko on bat ekarri zuen gogora: «Europako Mugimendu Federalaren<br />
89 M. Irujok A. Gondrari 1950eko maiatzaren 6an Parisen idatzitako eskutitza (IF, 34. kaxa, 4. esp.).<br />
90 EAJren Uri Buru Batzar eta sinatzaileen eta EBBren arteko eskutitzak. 1950eko maiatza eta ekaina<br />
(EAAH, K. 76, C. 7).<br />
93
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
kontseiluak osoko bilkura egin zuen atzo [1950eko maiatzaren 8an] burdinazko mugatik<br />
harantzagoko estatuen gaia aztertzeko (...). Eta egoitza uzteko eskatu zion Eusko<br />
Jaurlaritzari. Parisen badira horrelako bilerak egiteko moduko beste leku batzuk, jakina.<br />
Baina, edonola ere, Euzkadiko ordezkaritza aukeratu zuten». Ikuspegi eta alderdi<br />
antifrankista guztiak, baita monarkikoak ere, biltzea oso garrantzitsua zela adierazi<br />
zuen, jarraian. Izan ere, «Ansaldo jaunak Espainiako monarkian duen benetako<br />
indarraren araberakoa izango da monarkikoen eragina, baina hasi dira, behinik behin,<br />
zerbait egiten». Euskaldunek Espainiako Kontseilu Federalean eta Europako Mugimenduan<br />
ordezkariak izatea funtsezkoa iruditzen zitzaiola adierazi zuen. Euskaldunek<br />
jardunaldietan egindako ekarpenen xehetasunak –aipatu ditugu jadanik– emateaz gain,<br />
honakoa ekarri zuen gogora: «erabaki guztietan egin dira penintsulako herrien<br />
nortasunari zor zaion errespetuari buruzko eta guztiei dagozkien eskubideei buruzko<br />
adierazpenak». EAJren zuzendaritzaren nahiak zuzen bete zituela eta bere esanetara<br />
zegoela adierazi zuen, azkenik 91 .<br />
Landabururen txostena ere izan dugu esku artean. Espainiako Kontseilu Federala<br />
sortzea «euskaldunen ekimena» izan zela adierazi zuen, lehenik eta behin. Izan ere,<br />
nazioarteko erakunde batzuetan «ordezkaritza zuzena du Euzkadik», baina beste batzuetan<br />
«estatuetako ordezkariak baino ez dituzte onartzen, eta ez ordezkari nazionalak edo<br />
nazionalistak». Landaburuk zioenez, «Euskal Kontseiluak ez zuen Europako Mugimenduan<br />
sartzerik eta kontu handiz aztertu eta neurtu behar izan genuen ea zenbateraino<br />
komeni zen Espainiako Kontseilua sortzea eta euskaldunok bertan izaera autonomoa<br />
izatea». «Katalanak kontseilu hori sortzearen alde egon dira beti», gaineratu zuen. Esanak<br />
esan, Kontseilu Federalean euskal taldea sortzea (<strong>1951</strong>n sortu zuten) iruditu zitzaion<br />
konponbiderik onena. Jardunaldi federalei zegokienez, horixe baitzen eztabaidagai<br />
nagusia, Irujoren antzeko arrazoiak aipatu zituen. «Ondorioak interesgarriak izan ziren<br />
oso: penintsulako herrien aniztasuna azpimarratu zuten –ahal zen neurrian–, herri horiei<br />
dagozkien eskubideak aitortu eta eskubideok egia bihurtzeko aukera emango zuen programa<br />
jakin bat azaldu zuten», Landabururen hitzetan 92 .<br />
1950eko ekainean, aipatutako kritikak eta erantzunak aztertu eta txostena egin<br />
zuen EAJren EBBk: europeismoari eta federalismoari buruzko jarrera ofiziala finkatu<br />
zuen 93 . Txostenak zioenez, baldintza jakin batzuk jarri zituzten talde europeista<br />
euskaldunek Kontseilu Federalean parte har zezaten: kontseiluak egitura federala<br />
91 M. Irujok, EMEKFaren ikerketa-jardunaldiak zirela-eta, EAJren EBBri bidalitako eskutitza. Parisen,<br />
1950eko maiatzaren 9an, 5 or. (IF, 38. kaxa, 1. esp.) eta (EAAH, K. 76, C. 7).<br />
92 F.J. Landaburuk EAJren EBBri bidalitako txostena: EMEKFaren ikerketa-jardunaldiei buruzkoa.<br />
Parisen, 1950eko maiatzaren 10ean, 5 or. (EAAH, K. 76, C. 7).<br />
94
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
onartzea, euskal talde guztiak mugimendu bakar batean elkartu eta horren bidez parte<br />
hartzea estatu-erakunde horretan, euskal mugimenduak izaera eta jardunbide<br />
independenteak izatea eta, gainera, mugimenduko talde bakoitzak bere dinamika izatea.<br />
Artean, baldintza horiek guztiak ongi bete omen ziren, funtsean. EAJren ustez, talde<br />
antifrankisten topagune baliagarria zen Kontseilu Federala eta, gainera, estatuan<br />
kontzientzia federalista pizten lagunduko zuen. Kontzientzia federalista horri esker,<br />
Gerra Zibilean lortutako autonomia berreskuratzeko edo gainditzeko aukera izango<br />
zuten euskaldunek. Bestalde, EBB bat zetorren ikerketa-jardunaldien inguruko kritika<br />
batzuekin, baina ez zuen uste horretan aritutako EAJko kideak zirenik erantzule<br />
bakarrak, «gainezka baitaude, hamaika kezka eta zeregin dituzte-eta». Alderdi osoaren<br />
eta bazkide guztien kontua zela adierazi zuen.<br />
1950eko uztailaren 4tik 8ra, Europako Mugimenduak batzar soziala egin zuen<br />
Erroman. OPE aldizkariaren arabera, Lasartek hartu zuen parte; zerrenda ofizialaren<br />
arabera, berriz, Teodoro Agirre bidali zuten. Abokatua, ekonomia-zientzietako<br />
lizentziatua eta Eusko Jaurlaritzaren Erromako ordezkaria zen Agirre 94 .<br />
1950eko uztailaren 14tik 16ra bitartean, La Fédération mugimendu federalista<br />
frantsesak III. batzarra egin zuen Beaunen (Borgonian) eta Iñaki Renteria gonbidatu<br />
zuten 95 .<br />
Agirre, Aldasoro eta Lasarte, azken biak Eusko Jaurlaritzako kontseilariak,<br />
Strasbourgera joan ziren, 1950eko azaroan, Europako Batzar Kontsultiboaren bileretara.<br />
Europako Herrien Kontseiluak bilera egin zuen, aldi berean, eta Lasarte izan zen<br />
bertan 96 . Ildo horretan, aipatzekoa da Europako Mugimendua, Federalisten Europar<br />
Batasuna eta NTBak izan zirela zenbait pertsonalitate europeistek sortutako erakunde<br />
federalista ez-ofizial horren sustatzaileak. Federalisten Europar Batasunak ere bilerak<br />
egin zituen Strasbourgen, azaroaren 17tik 19ra bitartean, eta Irujok, Landaburuk eta<br />
Pedro Basalduak hartu zuten parte 97 .<br />
93 EMEKFaren politika europeistari buruzko txostena, izenbururik eta sinadurarik gabekoa (aurrekariak<br />
eta testua kontuan hartuta, EAJren EBBk egindakoa izango da, ziur aski. Testu ofiziala da). Baiona,<br />
1950eko ekaina, 6 or. (IF, 38. kaxa, 1. esp.).<br />
94 «La Conferencia Social <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 801. zk., 1950eko uztailaren 7koa, 3. or.;<br />
«Mouvement Européen, Conférence Sociale, Résolutions, Rome, 4-8 juillet 1950» liburuxka, parte hartu<br />
zuten ordezkarien zerrendan, 37. or. (IF, 43. kaxa, 1. esp.).<br />
95 «<strong>El</strong> Congreso <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> Federalista Francés», OPE, 807. zk., 1950eko uztailaren 18koa.<br />
96 «Las reuniones de Estrasburgo», OPE, 899. zk., 1950eko azaroaren 28koa, 4. or.; «Actividades<br />
vascas pro-Europa», Alderdi, 45. zk., 1950eko abendua, 7. or.<br />
97 «Reuniones internacionales de Estrasburgo», OPE, 894. zk., 1950eko azaroaren 21ekoa, 3. or. Eta:<br />
IRUJO, M., «<strong>El</strong> <strong>Movimiento</strong> Federal de Europa», lan honetan: Desde el Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>..., op.<br />
cit., II. liburukia, 267-270. or.<br />
95
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
3.7. Ikerlan Europarretarako Zirkulu Euskalduna, Europako Federazioaren<br />
aldeko Euskal Mugimendu Sozialista eta Europar Batasun Liberalaren Talde<br />
Euskalduna (1950)<br />
Garai hartan, Euskal Mugimendu Federalistaz gain, beste erakunde europeista<br />
batzuk ere sortu zituzten euskaldunek.<br />
1950eko urtarrilean, Ikerlan Europarretarako Zirkulu Euskalduna sortu zuten<br />
Parisen, Europa eraikitzeko prozesuaren ondoriozko arazo politiko, sozial, ekonomiko<br />
eta kulturalak «euskaldunen ikuspegitik» aztertzeko 98 .<br />
1950eko uztailaren 30ean, euskal sozialistek bilera egin zuten Parisen eta Europako<br />
Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialista formalki eratzea erabaki zuten.<br />
Miguel Santines aukeratu zuten lehendakari, Laureano Lasa idazkari eta Víctor Gómez<br />
batzordekide. Azken biak izan ziren, gero, erakunde horren ordezkariak Europako<br />
Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluan 99 .<br />
1950eko abuztuaren 5ean, zirkularra eta atxikimendu-buletina jaso zituzten PSOEko<br />
bazkide euskaldunek. Europako Mugimenduaren sorrerari buruzko xehetasunak eman<br />
ondoren, honako hau zioen zirkularrak: «Igandean, uztailaren 30ean, euskal sozialistek<br />
bilera egin zuten Parisen. Lagun asko bildu ziren eta Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Mugimendu Sozialista sortzea erabaki zuten. Mugimendu hori sortu duten<br />
kideak (...) aspalditik ari ziren aldarrikatzen ez zela komenigarria euskal sozialistek<br />
Euskal Kontseiluan ez parte hartzea eta geure ahotsa ere entzun beharko litzatekeela<br />
bertan. Non egiten den, demokratikoki, gure herriaren interesen alde, han egon behar<br />
dugu». Aipatu ditugun izendapenen berri ematen zuen eskutitzak eta «mugimendu<br />
horrekin bat egiteko» eskatzen zien, azkenik, euskal sozialista guztiei. Mugimenduko<br />
kide izan nahi zutenek Lasa doktoreari idatzi behar zioten helbide honetara: «11,<br />
avenue Marceau, Paris XVI» 100 .<br />
Andrés Prieto eta Ángel Velasco sozialista euskaldunak, mugimenduko kide egin<br />
ondoren, Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistak 1950eko azaroan<br />
Strasbourgen antolatutako bileran izan ziren 101 .<br />
98 «<strong>El</strong> Círculo <strong>Vasco</strong> de Estudios <strong>Europeo</strong>s», OPE, 686. zk., 1950eko urtarrilaren 19koa, 4. or.<br />
99 «<strong>El</strong> <strong>Movimiento</strong> Socialista <strong>Vasco</strong> por la Federación Europea», OPE, 822. zk., 1950eko abuztuaren<br />
9koa, 3. or.<br />
100 Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialistari buruzko zirkularra eta atxikimendu-<br />
-buletina, Parisen, 1950eko abuztuaren 5ean, 2 or. (EAAH, K. 76, C. 8).<br />
101 «Reuniones internacionales de Estrasburgo», OPE, 894. zk., 1950eko azaroaren 21ekoa, 3. or.<br />
96
3. EUZKO ITUNTZALLE-ALDEZKO EKINTZA EDO EUSKAL MUGIMENDU FEDERALISTA<br />
<strong>1951</strong>ko urtarrilean, txostena idatzi zuen Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Mugimendu Sozialistak: Europako Mugimenduak 1950eko uztailean antolatutako batzar<br />
soziala aztertu eta kritikatu zuen bertan. Gero, Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Kontseiluak aztertu zuen txostena: Europaren eraikuntzan helburu sozialak bete-betean<br />
sartzea proposatzen zuen, «europar guztiok izan ditzagun bizitzeko beharrezkoak diren<br />
gutxieneko elikagaiak, jantziak eta bizilekua» eta «Europa osorako balioko duen<br />
gutxieneko Gizarte Segurantzarako plana onar dadin» 102 .<br />
Ez dakigu noiz sortu zuten, zehatz-mehatz, sozialisten mugimendua, ez baitugu<br />
inolako dokumentaziorik. Baina 1949an edo 1950aren hasieran sortuko zuten, ziur<br />
aski. Euskal errepublikar eta liberal europeistek, bestalde, Europar Batasun Liberalaren<br />
Talde Euskalduna sortu zuten.<br />
102 «Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialistak Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Kontseiluari aztergai emandako txostena, Europako Mugimenduak 1950eko uztailaren 4tik 8ra<br />
Erroman egin zuen batzar sozialean onartutako erabakiei buruzkoa. Aipatutako erabakien inguruko zenbait<br />
proposamen», Parisen, <strong>1951</strong>ko urtarrilean, 6 or. eta eranskinak (IF, 42. kaxa, 2. esp.).<br />
97
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO<br />
EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(I) sorrera eta lehen eginkizunak (<strong>1951</strong>-1955)<br />
4.1. Frankismoaren garaian ere konpromiso europeista bere horretan<br />
Jakinekoa denez, berrogeiko hamarkadaren bukaeran eta berrogeita hamarreko<br />
hamarkadaren hasieran, Francoren erregimenak politikan eta diplomazian jasaten ari<br />
zen isolamendua murrizten hastea lortu zuen, gutxinaka. Francisco Aldecoaren iritziz,<br />
«hasieran zeharo isolatuta egon zen nazioartean. Ez zuen ia bi aldeko harremanik izan<br />
eta ez zioten utzi ez hitzarmen alderdianitzik sinatzen, ez nazioarteko erakundeetan<br />
parte hartzen». Baina «gerra hotzaren» garaian, «EEBBak zertxobait hurbiltzen hasi<br />
ziren, Francoren diskurtso antikomunistaren eta iberiar penintsularen kokagune<br />
geoestrategiko bikainaren ondorioz». Ordura arteko «isolamendua hausten hasi zen,<br />
nolabait» eta «Europako mendebaldeko estatuen arteko harremanetan Francoren<br />
erregimenari sarbidea emateko estrategia gauzatzen hasi zen» 103 .<br />
Nazioarteko bi blokeen eta gerra hotzaren ondorioek eragin nabarmena izan zuten<br />
espainiar estatuan ere eta Francoren kontrako borroka, bestalde, indartu egin zen. Espainiaren<br />
eta Frantziaren arteko muga irekitzea (1948ko otsailean) izan zen aipatutako prozesuaren<br />
lehen urratsa. Ondoren, Erresuma Batuak eta Frantziak merkataritza-hitzarmenak sinatu<br />
zituzten (1948ko maiatzean) Espainiarekin. 1948ko urrian, Estatu Batuetako lehen misio<br />
militarrak bisitaldia egin zuen Madrilera. 1949an, Estatu Batuetako bankuak maileguak<br />
103 ALDECOA LUZARRAGA, Francisco, «La política exterior de España en perspectiva histórica,<br />
1945-1984. De la autocracia al Estado de Derecho», Sistema, 63. zk., 1984, 111-131. or.; eta «Las constantes<br />
de la política exterior española», Política y Sociedad, 2. zk., 1989, 61-78. or.<br />
99
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
ematen hasi ziren. 1950eko azaroan, Nazio Batuen Batzar Nagusiak bertan behera utzi<br />
zuen Espainian enbaxadorerik ez izateko gomendioa (1946koa). <strong>1951</strong>ko uztailean, Forrest<br />
Sherman almirante estatu batuarrak bilera egin zuen Francorekin. <strong>1951</strong>n, Osasunerako<br />
Mundu Erakundean sartu zen Espainia eta, 1953an, Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako<br />
Nazio Batuen Erakundean. 1953ko abuztuan, konkordatua sinatu zuen Vatikanoarekin eta,<br />
1953ko irailean, hainbat hitzarmen sinatu zituen Estatu Batuekin.<br />
Labur-labur aipatu ditugu datu horiek guztiak argi ikus dadin, arazoak arazo,<br />
alderdi euskaldunek proiektu europarraren alde egiten jarraitu zutela. Eta nazioarteko<br />
errealitatea ez zen oso egokia proiektu hartarako, Europako mendebaldeko estatuek<br />
gero eta harreman handiagoa baitzuten Francoren erregimenarekin. Alderdi euskaldunek<br />
kritikak egin zizkioten mendebaldeko estatuen estrategiari eta nazioarteak bere<br />
erantzukizunak alde batera utzi izana salatu zuten. Autokritikak ere egin zituzten,<br />
ordea 104 . Baina gogor eutsi zioten jarrera europeista eta federalistari: frankismoaren<br />
kontra borrokatzeko modu bat zela uste zuten, gainera.<br />
Ikuspegi europeista eta federalistak oso errotuta egon ziren Eusko Jaurlaritzari<br />
babesa ematen jarraitu zioten alderdietan 105 . Horra zer zioen Agirre lehendakariak<br />
berrogeita hamarreko hamarkadaren hasieran: «Gu, euskaldunok, aspaldi-aspalditik<br />
gara europeistak (...). Europako alderdia izan behar dugu, bai gure herrian, bai gure<br />
herritik kanpo. Eta Europako alderdia izatea askatasunaren eta aurrerapenaren alderdia<br />
izatea da (...). Gure gazteei dagokie, batik bat, (...) Europako Federazioa zertan datzan<br />
jakinaraztea, federazio hori goraipatzea eta sortzeko nahia hedatzea» 106 .<br />
4.2. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren sorrera (<strong>1951</strong>)<br />
Euskal europeismo eta federalismoak aurrerapauso handia eman zuen berrogeita<br />
hamarreko hamarkadan: <strong>1951</strong>ko otsailaren 1ean, Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
104 Agirre lehendakariak 1952ko urrian adierazi zuenez, ahalegin handiak egin zituzten, «baina ikuspegi-<br />
-akatsak ere izan ditugu (...). Besteak beste, gehiegi begiratu diogu kanpoko munduari eta horixe izan da<br />
gure hutsegiterik nabarmenena, potentzia demokratikoek, guk ezer ere egin behar izan gabe, gure arazo<br />
guztiak konponduko zituztela uste baikenuen». Vid.: AGIRRE, J.A., «Agirre lehendakariaren mezua<br />
euskaldunentzat eta, batik bat, euskal gaztediarentzat», Paris, 1952ko urriak 7, lan honetan: O.C., op. cit.,<br />
II. liburukia, 843-848. or., 847. orrialdeko aipamena.<br />
105 Oso nabarmena EAJren argitalpenetan. Vid.: «Euzkadi y Europa» (editoriala), Alderdi, 46. zk.,<br />
<strong>1951</strong>ko urtarrila, 4. eta 14. or.; «La unión de Europa» (editoriala), Alderdi, 69. zk., 1952ko abendua, 3-4.<br />
or.; «Euzkadi-Europa» (editoriala), Alderdi, 72. zk., 1953ko martxoa, 1-2. or.<br />
106 AGIRRE, J.A., «Gabonetako mezua», Parisen, <strong>1951</strong>ko abenduaren 24an, lan honetan: O.C., op.<br />
cit., II. liburukia, 834-839. or., 837. orrialdeko aipamena.<br />
100
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Kontseilua sortu zuten. Izan ere, Euskal Mugimendu Federalistak eta gainontzeko<br />
elkarte europeista euskaldunek urte luzetako esperientzia zuten jadanik.<br />
Euskal kontseilua egun horretan sortu zuten ofizialki, baina 1949ko eta 1950eko<br />
zenbait dokumentutan «Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua» 107 <strong>del</strong>akoa<br />
aipatzen da, eta «Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua» (egungo izen berbera<br />
du) ere bai 108 . Badirudi, beraz, 1949an eta 1950ean eman zituztela erakunde hori<br />
sortzeko lehen urratsak eta <strong>1951</strong>n eratu zutela formalki, aurreko hilabeteetan lortutako<br />
akordioen ondorioz.<br />
Bada hipotesi horren aldeko beste datu bat ere: Landaburuk 1950eko maiatzean<br />
idatzitako txostenetako baten edukia, alegia 109 . Aipatutako txostenak dioenez, Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala sortu zenetik (1949ko otsailetik)<br />
euskaldunek taldea sortzeko aukera zuten antolamendu federal hartan. Baina, «hainbat<br />
arrazoi taktiko zirela-eta, euskal taldearen sorrera atzeratzea erabaki zuten euskal<br />
agintariek (...). Zain egotea pentsatu zuten, katalanek euren taldea ofizialki sortu<br />
arte». Beraz, «horrela sortu genuen euskal taldea eta, katalanek bezala, ondorengo<br />
izena aukeratu genuen: Europako Mugimenduaren aldeko Euskal Kontseilua». Kontseilu<br />
Federalean zeuden, «baina Europan autonomia osoz jokatzeko ahalmena» zuten. Ideia<br />
horri atxikitzen zaio testua: «Beharrezkoa izanez gero, bere erabakiak hartzeko aukera<br />
izango du Euskal Kontseiluak, eta erabaki horiek nazioartean gauzatzeko aukera ere<br />
bai, Kontseilu Federala alde izan ala ez». Landaburuk beste datu historiko interesgarri<br />
bat ere aipatu zuen txostenean: 1950eko apirilaren 28an (Kontseilu Federalak 1950eko<br />
apirilaren 28tik 30era Pariseko euskal ordezkaritzaren egoitzan antolatutako «ikerketa-<br />
-jardunaldiak» zirela-eta), euskal ordezkariek bilera egin zuten, arratsaldez. Euskal<br />
Kontseiluaren sorrera izan zuten aztergai, eta izen batzuk aipatu zituzten zuzendaritza-<br />
107 Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalak antolatutako ikerketa-jardunaldiei<br />
(Parisen, 1950eko apirilaren 28tik 30era) buruzko dokumentu ofizialen arabera, Kontseilu Federalekoa zen<br />
«Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua»: «Federalisten Europar Batasuna eta Nazioarteko<br />
Talde Berriak ditu kideak eta Irujo jauna da EKFko ordezkaria» (IF, 42. kaxa, 1. esp.).<br />
108 Ikus EAJren EBBk 1950eko ekainean Baionan egindako txostena, 6 or. (IF, 38. kaxa, 1. esp).<br />
«Honako hauek dira Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluko kideak: NTBetako talde euskalduna,<br />
Euskal Mugimendu Federalista eta Europar Batasun Liberalaren Talde Euskalduna. Gerora federalismo<br />
europarraren aldeko euskal talderen bat sortzen bada (langile kristauena, sozialistena), Euskal Kontseiluan<br />
sartzeko aukera izango du (...). NTBetako euskal taldeak funtzionamendu eta jardunbide independenteak<br />
ditu; Euskal Mugimendu Federalista ez da, ordea, hain independentea eta Euskal Kontseiluak (...) ez du ia<br />
inolako independentziarik», 3. orrialdeko aipamena.<br />
109 F.J. Landaburuk EAJren EBBri bidalitako txostena, EMEKFk antolatutako ikerketa-jardunaldiei<br />
buruzkoa. Parisen, 1950eko maiatzak 10ean, 5 or. (EAAH, K. 76, C. 7). «La sección vasca <strong>del</strong> CFE» atala,<br />
1-2. or.<br />
101
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
-batzorderako 110 . «Euskal Kontseiluak beste bilera bat egin zuen, gerora, eta<br />
zuzendaritza-batzordeko kideak aukeratu zituen», dio Landaburuk. Gure ustez, <strong>1951</strong>ko<br />
otsaileko bileraz ari da.<br />
Consell Català per la Federació Europea dugu Landabururen txostenean aipatutako<br />
erakundea. 1950eko apirilaren 4an, Enric Gironella, Josep Rovira, Josep Sans eta Joan<br />
Sauretek eskutitza idatzi zioten Lasarteri, aipatutako erakundea formalki sortu zutela<br />
jakinarazteko. Eskutitzaren arabera, Moviment Socialista Català pels Estats Units<br />
d’Europa, Unió de Federalistes Catalans eta federalismoaren alde zeuden hainbat<br />
lagun izan ziren erakundearen sustatzaileak. Faubourg Poissonniere kaleko 5. zenbakian<br />
(Parisen) zeuden Consell Catalàren bulegoak. Consell Catalàk argi utzi zuen<br />
«Kataluniaren ordezkari» izango zela Kontseilu Federalean eta «federalismoaren alde<br />
eta gizakien eta herrien askatasunen alde egingo zuela» 111 .<br />
EAJren EBBk erakunde europeistei buruzko txosten ugari egin zituen 1950ean. Bi<br />
izen hauek erabili zituen txosten horietako batean: «Europako Mugimenduaren Euskal<br />
Kontseilu Nazionala» eta «Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilu Nazionala»<br />
112 . Txostenaren arabera, «erakunde hori sortu dugu, azkenik: Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federaleko kide izan arren, Europan geure kasa jarduteko<br />
eskubidea izango dugu. Hau da, Euskal Kontseilu Nazionalak bere erabakiak hartu eta<br />
nazioartean gauzatzeko ahalmena izango du, Espainiako Kontseilu Federala alde izan<br />
ala ez». Horrelako balorazio gehiago egiten ditu eta, bestalde, erakundea martxan jartzea<br />
eta dagozkien eginkizunei ekitea «ezinbestekoa» <strong>del</strong>a aipatzen du 113 .<br />
110 Beste zuzendaritza-batzorde bat izendatu zuten, azkenean, hurrengo orrialdeetan ikusiko dugun<br />
moduan. Hona hemen aipatutako batzorderako lehen proposamena: «Lehendakaria: Jesus M. Leizaola<br />
(NTBetakoa). Lehendakariordeak: Ramon M. Aldasoro (Unión Liberalekoa), Gonzalo Nardiz (EAEkoa) eta<br />
Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistan sortzear dagoen euskal taldearen ordezkari bat:<br />
Lasa jauna, agian. Idazkaria: Frantzisko Landaburu eta Federalisten Europar Batasunaren Euskal<br />
Mugimenduko ordezkaritza. Batzordekideak: Enrique Cuesta (EAEkoa), Iñaki Renteria (Europako Gazte<br />
Federalistetakoa), Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistako kide euskaldun bat eta<br />
Nazioarteko Batasun Liberaleko errepublikar euskaldun bat. Eskubidedun kontseilukideak: Manuel Irujo<br />
eta Jose M. Lasarte, Espainiako Kontseilu Federaleko Batzorde Exekutiboko ordezkariak biak».<br />
111 E. Gironella, J. Rovira, J. Sans eta J. Sauretek J.M. Lasarteri idatzitako eskutitza. Parisen, 1950eko<br />
apirilaren 4an (IF, 42. kaxa, 2. esp.). Eta Vid.: PEDRO, P. de, eta SOLE, Q., 30 anys d’història d’europeisme<br />
català..., 34-35. or..<br />
112 «Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalari buruzko txostena», sinadurarik (EAJren<br />
EBB) eta datarik (1950eko ekaina) gabekoa, 11 or. (EAAH, K. 76, C. 7).<br />
113 Aipatutako txostenean adierazi bezala, EAJren iritziz, nazioarteko erakundeak erabiltzeko modua<br />
zen arazo nagusia, erakunde horien gabezia baino gehiago. «Izan ere, euskal erakunde asko ditugu: Eusko<br />
Jaurlaritza, Euskaldunen Lagunen Nazioarteko Liga, Euskal Kontseilu Federalista, Europako Mugimenduaren<br />
Euskal Kontseilu Nazionala, NTBetako Euskal Talde nazionala, gazte-erakundeak, Euskal Kontseilu<br />
Kontsultiboa, Nafarroako Kontseilua (...). Eta ez dakigu zer egin horiekin guztiekin, ez daukagu nork<br />
suspertu eta ez diegu behar adinako etekinik ateratzen ez Euzkadiren alde, ezta Francoren kontra ere».<br />
102
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
<strong>1951</strong>ko otsailaren 1eko arratsaldean egin zuten fundazio-bilera, Eusko Jaurlaritzak<br />
Parisen zuen egoitzan (Marceau etorbidean). Bilera hartan burutu zuten, beraz, aurreko<br />
bi urteetan abiarazitako antolamendu-prozesua. «Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Kontseiluaren sorrera-akta» dokumentuari esker jakin ditugu xehetasun guztiak: horrela<br />
deituko diogu erakundeari lan honetan, aktak izenari ofizialtasuna ematen diola uste<br />
baitugu 114 .<br />
Honako hauek izan ziren fundazio-bileran: Manuel Irujo, Ramón Maria Aldasoro,<br />
Jesus Mari Leizaola, Gonzalo Nardiz, Jose Maria Lasarte, Laureano Lasa, Julio Jauregi,<br />
Víctor Gómez Barcenilla, Iñaki Agirre, Ramón Agesta eta Frantzisko Landaburu.<br />
Iñaki Renteriak ez zuen joaterik izan.<br />
Bederatzi talde izan zituen Euskal kontseiluak: Euskal Mugimendu Federalista,<br />
Nazioarteko Talde Berriak, Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu<br />
Sozialista, Federalisten Europar Batasuna, Europako Gutxiengoen eta Eskualdeen<br />
Kontseilu Federala, Nazioarteko Batasun Liberala, Gazte Federalistak, NTBetako<br />
Gazteak eta Europa <strong>El</strong>kartuaren aldeko Langile Kristauak.<br />
EAJko, EAEko, PSOEko eta alderdi errepublikanoetako kideak aukeratu zituzten<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren zuzendaritza-batzorderako.<br />
Gonzalo Nardiz (EAEko burukidea eta Eusko Jaurlaritzako kontseilaria) izendatu<br />
zuten batzordeko lehendakari eta hiru lehendakariorde aukeratu zituzten: Jesus Mari<br />
Leizaola, EAJko burukidea eta Eusko Jaurlaritzako kontseilaria (NTBetako talde<br />
euskaldunaren izenean), Laureano Lasa (PSOEko buruetako bat eta Europako<br />
Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialistako idazkaria) eta Jose Maria Lasarte,<br />
EAJkoa eta Eusko Jaurlaritzako kontseilaria (Federalisten Europar Batasunaren<br />
izenean). Frantzisko Landaburu (EAJkoa, Europako Gutxiengoen eta Eskualdeen<br />
Kontseilu Federalaren izenean) izan zen batzordeko idazkaria eta Ramón Maria<br />
Aldasoro (Izquierda Republicanakoa eta Eusko Jaurlaritzako kontseilaria, Nazioarteko<br />
Batasun Liberalaren izenean) aukeratu zuten Espainiako Kontseilu Federaleko ordezkari<br />
izateko. Manuel Irujo (EAJkoa, Euskal Mugimendu Federalistaren izenean) izan zen,<br />
berriz, propaganda-arduraduna. Azkenik, bost batzordekide aukeratu zituzten: Iñaki<br />
114 «Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren fundazio-akta», Parisen, <strong>1951</strong>ko otsailaren<br />
1ean (EAAH, K. 36, C. 12; eta K. 76, C. 8). Lan honetan ere bai: LANDABURU, F.J., O.C., op. cit., III.<br />
liburukia, 206-208. or. Informazio osagarria: IRUJO, M., «<strong>El</strong> presidente Aguirre y el <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>»,<br />
op. cit.; «Constitución <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> <strong>Vasco</strong> por la Federación Europea», OPE, 944. zk., <strong>1951</strong>ko<br />
otsailaren 2koa; eta Alderdi, 47. zk., <strong>1951</strong>ko otsaila, 5. or.<br />
103
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Renteria (EAJkoa, Gazte Federalisten izenean), Ramón Agesta (ELA sindikatukoa,<br />
Europa <strong>El</strong>kartuaren aldeko Langile Kristauen izenean), Iñaki Agirre (EAJkoa, NTBetako<br />
Gazteen izenean), Víctor Gómez (PSOEkoa, Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Mugimendu Sozialistaren izenean) eta Julio Jauregi (EAJkoa).<br />
Nardizek eskerrak eman zizkien lehendakari aukeratu zutelako eta gainontzeko<br />
batzordekideekin elkarlanean aritu nahi zuela adierazi zuen, «Euzkadiko ordezkariak<br />
baikara Europako herrien federazioa sortzeko lanetan».<br />
Kontseiluan sartu nahi zuten «euskal herritar demokrata» guztiek ateak irekita<br />
izango zituztela ekarri zuen gogora, beti ere kontseiluaren onespena lortuz gero.<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluko kide ez ezik, Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federaleko idazkari ere bazen Lasarte eta, beraz,<br />
bigarren erakunde horren jardueren berri eman zien bileran zeudenei. Aurrerago aipatu<br />
dugunez, Aldasoro aukeratu zuten Espainiako Kontseilu Federalean Euskal Kontseiluaren<br />
ordezkari izateko: izendapenaren aurretik, bere ikuspegiaren berri zehatz-mehatz<br />
eta aurretiaz emateko eskatu zion Lasarteri, gero bigarren erakunde horretan behar<br />
bezala jokatu ahal izateko. Halaber, bi kontseiluek eskaintzen zituzten «barne- eta<br />
kanpo-ekintzarako» aukerak ere aztertu zituen. Azkenik, Nardiz, Aldasoro, Lasa eta<br />
Irujo aukeratu zituzten Kontseilu Federaleko osoko bileretara joateko.<br />
Lasak zioenez, Euskal Kontseiluak ez zuen gai politiko hutsetan jardun behar eta,<br />
beraz, ikerketa eta eztabaida lanei ere ekitea proposatu zuen. Schumanen plana (Lasarte),<br />
nekazaritzako eta garraioetako «pool-a» (I. Agirre), gizarte-arazoak (Lasa) eta gai<br />
politikoak (Nardiz), militarrak (Leizaola), juridikoak (Aldasoro) eta kulturalak<br />
(Landaburu) aztertzea erabaki zuten, horrela.<br />
Bileran zeudenen iritziak entzun ondoren, informazio-aldizkaria egitea eta Euskal<br />
Herrian Kontseiluaren guneak sortzea erabaki zuten.<br />
4.3. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren jarduerak (<strong>1951</strong>-1955)<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalak eskutitza idatzi zion<br />
Dwight D. Eisenhower jeneralari, NATOko komandante gorena baitzen. Kontseiluko<br />
idazkariak, Lasartek, sinatu zuen <strong>1951</strong>ko urtarrilaren 24an eta eskura eman zuten<br />
jeneralaren Estatu Nagusian. Horra zein gai jorratu zuten aipatutako testuan: nolako<br />
politika zuen Francok Europarekiko eta NATOrekiko. Testuak zioenez, «Espainia<br />
demokratikoa Europa librean eta Atlantikoko elkartean sartzea da Kontseilu Federalaren<br />
104
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
helburua eta horren alde egingo du lan». Helburu hori lortu egingo zutela uste zuten.<br />
Beraz, «Franco jeneralaren gobernuari Atlantikoko Tratatuan sartzeko aukerarik ez<br />
emateko» eskatu zioten Eisenhowerri eta «Franco jeneralarekin inolako harreman<br />
ofizial edo ez-ofizialik ez izateko» 115 . Urtarrilaren 27an, Eisenhowerren laguntzaile<br />
batek erantzun zion eskutitzari 116 . Francoren gobernua ez zen NATOn sartu, baina<br />
horrelako gestio gehiago eginagatik, EEBBek hitzarmenak sinatu zituzten Espainiarekin.<br />
Kontseilu Federala beldur zen Francoren gobernua ez ote zen Europako tratatu<br />
horretan sartuko eta beste eskutitz bat bidali zion Paul-Henri Spaaki, Europako<br />
Mugimenduaren Nazioarteko Kontseiluko lehendakariari, alegia. Madariagak eta<br />
Lasartek idatzi zioten aipatutako eskutitza <strong>1951</strong>ko otsailaren 9an eta, martxoaren 4an,<br />
biekin bildu zen Paul-Henri Spaak 117 .<br />
<strong>1951</strong>ko martxoan, EAJren zuzendaritzak galdeketa bidali zien burukide batzuei,<br />
Iñaki Unzetaren bidez: «Gure alderdiak Europan izan behar duen jokabideari buruzko<br />
ikerketa ideologiko eta taktikorako oharrak». Leizaolak eta Irujok emandako erantzun<br />
luzeen berri izan dugu. Har dezagun, adibidez, VII. atala: «Nola jokatu behar dugu<br />
Europaren eraikuntzan» «Europar Batasunaren aldeko mugimendu europarretan lan<br />
egiten jarraitu behar dugu» izan zen Leizaolaren erantzuna. «Nolako taktikak edo<br />
taktika alternatiboak erabili behar ditugu» zen VIII. ataleko galdera, eta honako<br />
proposamena egin zuen Leizaolak: Europako integrazio-prozesuari buruzko ikerlanak<br />
egingo zituen batzordea sortu beharko zukeela Eusko Jaurlaritzak. Agirre lehendakaria<br />
izango zen batzordeburua. Gero, gobernuek, izen handiko politikariek, ikerketa-zentroek<br />
eta Europako Mugimenduko talde guztiek jasoko lituzkete ikerlanak. Batzorde horren<br />
zeregina izango litzateke, gainera, Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren<br />
bilerak prestatzea eta nazioarteko batzarretara zein ordezkari bidali erabakitzea. Irujok,<br />
berriz, ordura arte zein erakundetan hartu zuten parte gogorarazi zuen lehenbizi:<br />
115 LASARTE, J.M., «Eisenhowerrentzako eskutitza», Parisen, <strong>1951</strong>ko urtarrilaren 24an, lan honetan:<br />
LANDABURU, F.J., O.C., op. cit., III. liburukia, 202-205. or.<br />
116 Hona hemen testua: «27 January <strong>1951</strong>, SHAPE Planning Group, Hotel Astoria, 1, Rue de Presbourg,<br />
Paris, France. Dear Mr. de Lasarte: Your letter of 24 January <strong>1951</strong> to General Eisenhower has been<br />
received. The subject discussed therein does not lis whithin the terms of reference of the Supreme Allied<br />
Commander, Europe, as established by the North Atlantic Defense Committee. It is, therefore, not appropriate<br />
for the Supremer Commander to establish contact with your organisation. Sinceraly, Robert J. Wood,<br />
Colonel, Artillery, Secretary». Ikus: EMEKFko batzorde exekutiboaren bilera-akta, Parisen, <strong>1951</strong>ko otsailaren<br />
3an, 2. or. (IF, 42. kaxa, 2. esp.).<br />
117 S. de Madariagak eta J.M. Lasartek P.-H. Spaaki idatzitako gutuna, Parisen, <strong>1951</strong>ko otsailaren 9an;<br />
«EMEKFren jarduerei» buruzko oharra, <strong>1951</strong>ko martxoaren 10ekoa (IF, 42. kaxa, 2. esp.); eta «Espainiako<br />
Kontseilu Federalaren bilera», OPE, 969. zk., <strong>1951</strong>ko martxoaren 5ekoa.<br />
105
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
«euskaldunok entzutea, esperientzia eta ezagutza pertsonalak lortu ditugu erakunde<br />
horiei esker, eta Europar Batasunaren kudeatzaileen artean sartu dugu geure herria».<br />
Zein erakundek eskaintzen zizkien aukerarik handienak aipatu zuen, ondoren: Europako<br />
Mugimenduak. Europako Kontseiluaren alde lan egitea komeni zela ere adierazi zuen,<br />
Batzar Parlamentarioak batzorde berezia sortzea erabaki baitzuen kontseilukide ez<br />
ziren estatuen interesak babesteko asmoz. «Espainiako hauteskunde libreei» buruzko<br />
akordioa onartu zutela ekarri zuen, azkenik, gogora 118 .<br />
Europako Mugimenduaren zuzendaritzak bilerak egin zituen Bruselan, <strong>1951</strong>ko<br />
apirilaren 21ean eta 22an, eta bertan izan zen Lasarte ere. Hainbat kiderekin izan<br />
zituen elkarrizketak: P. H. Spaak (Europako Mugimenduko lehendakaria: Llopisek<br />
Europako Kontseiluaren Batzarrarentzat idatzitako zirriborroari buruz), J.H. Retinger<br />
(Europako Mugimenduko idazkaria), René Boel baroia (Europako Mugimenduko<br />
diruzaina) eta Etienne de la Valle Poussinekin (Europako Kontseilukoak ez ziren<br />
Europako Nazioen interesak babestea helburu zuen batzorde bereziko lehendakariordearekin)<br />
119 .<br />
<strong>1951</strong>ko maiatzaren 19an, Gazte Federalistek bilera egin zuten Parisen eta Iñaki<br />
Renteriak Euskal Herriaren eta espainiar estatuaren egoerari buruzko txostena aurkeztu<br />
zuen bertan: <strong>1951</strong>ko apirileko greba orokorraz hitz egin zuen, gehienbat 120 .<br />
Ildo horretan, <strong>1951</strong>ko apirilaren 25ean, euskal grebalariekiko elkartasun-adierazpena<br />
egin zuen Euskal Kontseiluak 121 .<br />
1950eko maiatzaren 9an, Robert Schumanek, Frantziako kanpo-gaietarako<br />
ministroak, Deklarazioa egin zuen eta hortik abiatuta sinatu zuten gero Parisen, <strong>1951</strong>ko<br />
apirilaren 18an, Ikatzaren eta Altzairuaren Europako Erkidegoa (IAEE) sortzeko<br />
hitzarmena. Espainiako Kontseilu Federalak komunikatua egin zuen <strong>1951</strong>ko maiatzaren<br />
31n. Balorazio ona egin zuen IAEEren inguruan, «aurrerapauso baliagarria izango<br />
baita, Europako Federaziorako bidean». Eta honakoa gaineratu zuen: «Espainia<br />
118 Jesus Maria Leizaolak «Gure alderdiak Europan izan behar duen jokabideari buruzko ikerketa<br />
ideologiko eta taktikorako oharrak» galdeketari emandako erantzunak. EAJren EBBk bidali zuen, <strong>1951</strong>ko<br />
martxoaren 20an, 23 or.; eta Manuel Irujoren erantzunak, Parisen, <strong>1951</strong>ko martxoaren 31n, 9 or. (IF, 38.<br />
kaxa, 2. esp.).<br />
119 «Reunión <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>, Bruxelles, 21-22 abril <strong>1951</strong>», 2 or. (EAAH, K. 52, C. 8). Eta:<br />
«Reunión <strong>del</strong> Comité Internacional <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 999. zk., <strong>1951</strong>ko apirilaren 24koa,<br />
4. or.<br />
120 «Reuniones internacionales», OPE, 1.016. zk., <strong>1951</strong>ko maiatzaren 22koa, 3. or.<br />
121 «Grebalariekiko elkartasuna (Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilu Federala)», Parisen,<br />
<strong>1951</strong>ko apirilaren 25ean, lan honetan: LANDABURU, F.J., O.C., op. cit., III. liburukia, 211. or.<br />
106
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
frankistari» ezin zitzaiola IAEEan sartzen utzi «bertan demokrazia berriro nagusitu<br />
arte» 122 .<br />
<strong>1951</strong>n, Eusko Jaurlaritzak utzi egin behar izan zuen Pariseko Marceau etorbideko<br />
egoitza. Kapital euskaldun eta amerikarraz erosi zuten eraikina eta Finances et<br />
Entreprises (1939an sortua) sozietate anonimo frankobritainiarrarena zen, legez.<br />
Baina alemanen okupazioaren garaian, euskaldunen egoitzaren jabetza eskuratzen<br />
saiatu zen Francoren gobernua, eta lortu egin zuen, azkenik: Senako Departamenduko<br />
Auzitegi Zibilak 1943ko uztailean emandako epaiaren arabera, Espainiari zegokion<br />
egoitzaren jabetza. II. Mundu Gerraren ondoren, Eusko Jaurlaritzaren esku utzi<br />
zuten, berriro, hizpide dugun eraikina. Eusko Jaurlaritzak errekurtsoa aurkeztu zuen<br />
auzitegi zibilaren epaiaren kontra. Epez kanpo aurkeztu zuen, ordea: gerra garaian<br />
bukatu zen epe formala eta, jakina, Jaurlaritzak ez zuen une hartan ezer egiterik<br />
izan 123 . 1949ko uztailean, Senako Auzitegi Zibilak berretsi egin zuen aurreko<br />
erabakia. Bide judizialari amaiera eman ondoren, diputatu frantses batzuek gai horri<br />
buruzko lege-proposamena egitea lortu zuen Eusko Jaurlaritzak: alemanen<br />
okupazioaren garaiko epai guztiak berraztertu egin behar zirela zioen, hain zuzen 124 .<br />
Baina <strong>1951</strong>ko ekainaren 6an, Marceau etorbideko erakunde euskaldunak bertatik<br />
bidaltzeko agindua eman zuen Senako Auzitegi Zibileko lehendakariak. <strong>1951</strong>ko<br />
ekainaren 28an, Frantziako poliziak eraikina hustu eta enbaxada espainiarraren esku<br />
utzi zuen: enbaxadako kultur sailaren egoitza izango zela erabaki zuen Aguirre de<br />
Carcer enbaxadoreak. Euskal ordezkaritzak, berriz, Singer kalera joan behar izan<br />
zuen, eta bertan izan zuen egoitza hirurogeita hamarreko hamarkadara arte.<br />
Euskaldunen Lagunen Nazioarteko Ligak, Giza Eskubideen aldeko Ligak eta MRP<br />
alderdi kristau-demokratak protestatu egin zuten. <strong>1951</strong>ko uztailaren 4an, oharra<br />
kaleratu zuen Frantziako Mugimendu Federalistak: «protesta egin nahi dugu Euskal<br />
Mugimendu Federalista bere egoitzatik kanporatzeko hartu diren neurrien kontra»<br />
eta «azken lau urte hauetan, Europar Batasunerako prozesuan partaidetza aktiboa<br />
izan duela ekarri behar dugu gogora». Euskal federalistek «tesi federalisten» eta<br />
gizakien eta herrien eskubideen alde egin zutela azpimarratu zuten, azkenik 125 .<br />
122 «<strong>El</strong> Plan Schuman y el <strong>Consejo</strong> Federal Español», OPE, 1.023. zk., <strong>1951</strong>ko maiatzaren 31koa.<br />
123 Vid.: J.A. Agirrek P.-H. Teitgeni, Frantziako justizia-ministroari, 1946ko uztailaren 25ean bidalitako<br />
alegazioak, 6 or. (Beyris Fondoa, Bergara, Ar. 11, 228. paper-s.); Agirre eta Landaburuk eta zenbait agintari<br />
frantsesek 1949an elkarri idatzitako eskutitzak (Beyris Fondoa, Bergara, Ar. 11, 227. paper-s.).<br />
124 Vid. auziaren alderdi juridiko eta politikoei buruzko txostena, makinaz idatzia. Frantsesez dago,<br />
baina ez du izenbururik. Data: <strong>1951</strong>ko apirilaren 10a, 12 or. (Beyris Fondoa, Bergara, Ar. 11, 227. papers.).<br />
125 «Los federalistas franceses y la expulsión de la avenue Marceau», OPE, 1.053. zk., <strong>1951</strong>ko<br />
uztailaren 12koa, 4. or.<br />
107
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluak ikerketa-jardunaldiak antolatu<br />
zituen Baionan, <strong>1951</strong>ko irailean: Euskal Herriko arazo ekonomikoak eta sozialak izan<br />
zituzten aztergai eta euskal ekonomia Europako ekonomian sartzeko prozesuaz aritu ziren,<br />
nagusiki. Jardunaldien aurreko asteetan dokumentazioa eta txostenak utzi zituzten Eusko<br />
Jaurlaritzak Parisen eta Baionan zituen ordezkaritzetan. Bilerei buruzko testuak zioenez,<br />
«Euskal Herriaren, Europaren eta munduaren» etorkizuna prestatzen laguntzea zuen helburu<br />
EFEKk eta «baliabide gehiegi ez izan arren, horretan saiatuko da, gogotik saiatu ere, lan<br />
atsegina baita, iragan ohoragarria izan duen eta, ezbairik gabe, gure herriko biztanle<br />
guztioi etorkizun humanoagoa, sozialagoa eta bidezkoagoa ekarriko digun lan atsegina».<br />
Gainera, «Europan beste antolamendu bat lortzeko ari gara lanean, baina euskaldunon<br />
ekarpenak pribatua izan behar du, nahitaez, Euskal Herria jasaten ari den erregimenaren<br />
ondorioz, ezin dugulako lankidetza ofizial eta aktiboagorik gauzatu» 126 .<br />
1952an, Lasartek utzi egin zion Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu<br />
Federaleko idazkari izateari eta, Eusko Jaurlaritzak 1952ko martxoan egindako<br />
berrantolaketaren ondorioz, aurrerantzean ez zen kontseilari ere izan: finantzaketa-<br />
-arazoak zituztenez, murriztu egin behar izan zuten kontseilari-kopurua. Madariaga,<br />
Just, Llopis eta Irujok Landaburu proposatu zuten Kontseilu Federaleko idazkari izateko,<br />
baina Agirre, Leizaola eta Nardizi ez zitzaien ongi iruditu. Azkenik, Enric Gironella<br />
sozialista katalana aukeratu zuten idazkari 127 . Bestalde, Aldasoro –errepublikanoa eta<br />
Eusko Jaurlaritzako kontseilaria– hil egin zen (Habanan, 1952ko otsailean) eta Irujo<br />
proposatu zuten Kontseilu Federaleko lehendakariorde izateko. Euskal Kontseiluan,<br />
berriz, Anbrosio Garbisu (Izquierda Republicana de Euskadi alderdikoa) aukeratu<br />
zuten Aldasororen kargurako eta Eusko Jaurlaritzako kontseilari ere izan zen, gerora.<br />
Ekar ditzagun, beraz, gogora, Garbisuk 1952ko urrian Irujori esandako hitzak: «(...)<br />
oso pozik hartuko ditut neure gain gure lagun on Ramon zenak (...) EEaren izenean<br />
izandako ardurak. Nahi baduzu (...), EKaren [Euskal Kontseiluaren] ordezkari iraunkorra<br />
izango naiz» 128 .<br />
126 Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren deialdia: «Sesiones de estudio de los problemas<br />
económicos y sociales en la actualidad», Parisen-Baionan, <strong>1951</strong>ko abuztua, 2 or. (IF, 38. kaxa, 3.<br />
esp.). Eta: «Las sesiones de estudio <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> <strong>Vasco</strong> por la Federación Europea», OPE, 1.086. zk.,<br />
<strong>1951</strong>ko abuztuaren 29koa, 3-4. or.<br />
127 POUMeko eta PSOEko militante izandako europeista garrantzitsu horri buruz, Vid.: PUIG, Lluis<br />
María de, Gironella, la izquierda europeísta, Madril, Españoles en el Mundo fundazioaren koadernoak,<br />
1999.<br />
128 M. Irujo, S. de Madariaga, J.A. Agirre, G. Nardiz, R. Llopis eta J. Justen arteko eskutitzak, 1952ko<br />
apirila (IF, 43. kaxa, 3. esp.); Landaburuk J. Solauni (EBB) idatzitako eskutitza, Parisen, 1952ko maiatzaren<br />
5ean (EAAH, K. 120, C. 3); M. Irujok A. Garbisuri idatzitako eskutitza, Baionan, 1952ko urriaren 14an<br />
(IF, 43. kaxa, 3. esp.); barne-oharra: «C.F.E. Situación actual de sus problemas», 1952ko abenduaren 3koa,<br />
4 or. (EAAH, K. 76, C. 7).<br />
108
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Gironellak berehala ekin zien zereginei eta, maiatzaren hasieran, lan-plana bidali<br />
zien Kontseilu Federaleko gainontzeko kideei: hainbat proposamen egin zituen alor<br />
politikorako eta antolamenduaren alorrerako 129 .<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua ez zenez oso dinamikoa,<br />
honakoa gogorarazi zien, 1952an, EAJren zuzendaritzak bazkide kontseilukideei: ez<br />
zela aski Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseiluaren bileretan parte hartzea,<br />
Euskal Kontseiluak «bere bizitza» izan behar zuela eta, «zuzeneko partaidetzaren<br />
bidez», eginahalak egin behar zituela «euskal naziotasuna erakunde eta alor guztietan<br />
ezagutarazi eta defendatzeko» 130 .<br />
1952ko ekainaren 17an, Leizaola eta Irujo Spaaken hitzaldia entzutera joan ziren<br />
Pariseko Wagram aretora. Europako Mugimenduko lehendakaria zen Spaak eta honako<br />
hitzaldia eman zuen: «Europako erakunde konstituziogilea sortzeko premia, beharrezkoa<br />
baita Europako gobernua sortu ahal izateko» 131 . Europako Gazteek ekainean Parisen<br />
antolatutako «Gazteak eta Europa» erakusketa ibiltarian ere izan zen Irujo 132 .<br />
1952ko ekainean, Europako Kontseiluaren eskutitza hartu zuen Agirre lehendakariak:<br />
1950eko abuztuan, Batzar Kontsultiboaren eskariz, Batzorde Berezia sortu<br />
zutela jakinarazi zioten eta Europako Kontseiluko kide ez ziren Europako nazioen<br />
interesak babestea izango zuela helburu aipatutako batzordeak. «Erbesteratutako<br />
erakundeen» zerrenda –besteak beste, espainiar estatuko erakundeena– egin nahi zutela<br />
adierazi eta eskutitzarekin batera zihoan galdeketari erantzuteko eskatu zioten.<br />
Landaburuk erantzun zien galderei, 1952ko uztailean: erantzun bana eman zuen Eusko<br />
Jaurlaritzaren, Euskal Mugimendu Federalistaren, NTBetako Talde Euskaldunaren eta<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren izenean. Azken erakundeari<br />
zegokion erantzunean, aurreko orrialdeetan aipatu ditugun datuak adierazi zituen 133 .<br />
1952ko urriaren 3an, Kontseilu Federalak ohiko bilera egin zuen Parisen, Madariaga<br />
buru zuela. Irujok, Leizaolak eta Lasak hartu zuten parte Euskal Kontseiluaren izenean.<br />
Bertan ziren, bestalde, Llopis (Europako Mugimendu Sozialistaren izenean);<br />
129 E. Gironellak M. Irujori idatzitako eskutitza. Dokumentu hau darama: «<strong>Consejo</strong> Federal Español<br />
<strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>. Plan de trabajo», Parisen, 1952ko maiatzaren 2-4an (IF, 43. kaxa, 3. esp).<br />
130 J. Solaunek (EBB) F.J. Landabururi idatzitako eskutitza, Baionan, 1952ko ekainaren 24an (EAAH,<br />
K. 120, C. 3).<br />
131 «<strong>El</strong> Movimento <strong>Europeo</strong>», OPE, 1.287. zk., 1952ko ekainaren 19koa, 4. or.<br />
132 «La campaña europea de la juventud», OPE, 1.293. zk., 1952ko ekainaren 26koa, 4. or.<br />
133 F. Caracciolok, Europako Kontseiluko idazkari nagusiaren laguntzaileak, eta J.A. Agirre eta F.J.<br />
Landaburuk 1952ko ekainetik abuztura elkarri idatzitako eskutitzak. Europako Federazioaren Euskal<br />
Kontseiluaren galdeketa eta erantzunak. 1952ko uztaila, 2 or. (IF, 43. kaxa, 3. esp.).<br />
109
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Maldonado, Ballester, Gonzalvo eta Ortega (Talde Liberalaren izenean); Vejarano<br />
(monarkikoen izenean) eta Sauret, Sans eta Rovira (talde katalanaren izenean). Idazkari<br />
nagusi berriak, Gironellak, Europako Kontseiluarekin eta Batzar Kontsultiboko<br />
parlamentariekin izandako harremanen berri eman zuen. Bestalde, dokumentu bat<br />
egitea erabaki zuten Europako Kontseilurako. 1952aren bukaeran aztertu zuten<br />
dokumentuaren edukia eta 1953ko otsailean bukatu zuten 134 . Rapport dokumentua<br />
frantsesez kaleratu zuten, 1953ko martxoan. Guk bi ale izan ditugu esku artean: Irujo<br />
Fondoan dago bata eta Arteako EAAHn bestea 135 .<br />
Bereziki aipatzeko modukoak dira, bestalde, 1953ko martxoaren 28an eta 29an<br />
Parisen antolatutako «Ikerketa Europarretarako Jardunaldiak». «Les Amis de la Liberté»<br />
aretoetan egin zituzten eta hizlariak bikainak izan ziren, benetan: Madariaga<br />
(«Espainia berriaren egitura politikoa»), Gironella («Europaren batasuna: etapak eta<br />
gauzatzeko moduak»), Juan Antonio Ansaldo («Espainiaren europazaletasuna»), José<br />
Carner («Europako integrazioa, askatasunaren bermea») eta Jose Antonio Agirre<br />
(«Tolerantzia, federazio ororen oinarria»). Estatuen «barne-federalismoan» oinarritutako<br />
federalismo europarraren alde egin zuen lehendakari euskaldunak, «askatasun guztiak»<br />
bermatuta egon daitezen, «besteak beste, herrien askatasun nazionalak». Martxoaren<br />
28an, ekitaldi publikoa egin zuten, gauez, CGT-FO sindikatu frantsesaren batzar-<br />
-aretoan: Gerard Jaquet (Frantziako legebiltzarreko diputatu sozialista eta Europako<br />
Kontseiluaren Batzarreko batzarkidea), Henri Frenay (Frantziako ministro ohia eta<br />
Federalisten Europar Batasuneko lehendakaria) eta Gaston Karila (Gazteen Europako<br />
Kontseiluko idazkaria) izan ziren hizlariak 136 .<br />
Europako Mugimenduko Gazteen Nazioarteko idazkaritzak buruzagiak eta<br />
propagandistak prestatzeko nazioarteko mintegiak antolatu zituen Caenen, 1953ko<br />
abuztuaren 1etik 10era bitartean. Bi gazte bidaltzeko esan zioten Euskal Kontseiluari.<br />
Urte hartako uztailaren 6an egindako bileran, gonbidapena onartzea erabaki zuen<br />
kontseiluak, baina artean ez zekiten erbestean edo Euskal Herrian bizi ziren bi lagun<br />
bidali. Ez dakigu zer erabaki zuten, azkenean, eta ezta bi gazteak mintegian izan ziren<br />
ere 137 .<br />
134 La reunión <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español», OPE, 1.355. zk., 1952ko urriaren 7koa, 2-3. or.; «Reunión<br />
<strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> M.E.», OPE, 1.393. zk., 1952ko abenduaren 1ekoa, 4. or.; «Reunión<br />
<strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español «, OPE, 1.438. zk., 1953ko otsailaren 5ekoa, 4. or.<br />
135 L’Espagne et L’Europe. Rapport adressé au Conseil de L’Europe, Paris, Conseil Fédéral Espagnol<br />
du Mouvement Européen, 1953ko martxoa, 30 or. (EAAH, K. 76, C. 6; IF, 43. kaxa, 4. esp.).<br />
136 «Las Jornadas de Estudios <strong>Europeo</strong>s», OPE, 1.471. zk., 1953ko martxoaren 24koa, 3. or., eta<br />
1.477. zk., 1953ko apirilaren 1ekoa, 3-4. or.<br />
137 Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluko kideek egindako bileraren akta, 1953ko<br />
uztailaren 6koa (EAAH, K. 76, C. 8).<br />
110
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
1953ko urriaren 8tik 10era bitartean, Europako Mugimenduak II. Batzarra egin<br />
zuen Hagan. Agirre –«nazioarteko pertsonalitatea» izateagatik gonbidatu zuten–,<br />
Landaburu eta Leizaola izan ziren euskal ordezkariak. Kontseilu Federaleko beste<br />
kide batzuek ere hartu zuten parte, hala nola, Madariaga, Llopis, Gironella eta López<br />
Álvarezek. Hiru batzorde egin zituzten batzarrean: norabide politikoa, Europako<br />
erakundeak eta Europako merkatu komunaren prestakuntza izan zituzten aztergai,<br />
hurrenez hurren. Espainiako Kontseiluko kide guztiek hartu zuten parte batzorde<br />
horietakoren batean. Schuman, De Gasperi, Spaak, Teitgen eta Philipek, besteak beste,<br />
hitzaldiak egin zituzten bileretan. Agirrek ere hitz egin zuen. «Demokrata antifrankisten»<br />
alde aritu ondoren, honako hitz hauek esan zituen: «zuentzat laster errealitate bihurtuko<br />
den hori da gure itxaropenik preziatuenetakoa». IAEEren sorrera eta ondoren abiarazi<br />
nahi zuten integrazio-prozesua zituen, jakina, hizpide 138 .<br />
Europako Mugimenduak, bestalde, Europako bigarren Konferentzia Ekonomikoa<br />
antolatu zuen Westminsterreko abadian (Londresen) 1954ko urtarrilaren 29tik otsailaren<br />
1era bitartean. Ondorengo gaiak jorratu zituzten: Europako egoera ekonomikoa,<br />
Europako lankidetzaren alderdi sozioekonomikoak eta Europako ekonomiaren eta<br />
bestelako alorren arteko harremanak. Leizaolak eta Irujok hartu zuten parte batzar<br />
horretan Kontseilu Federalaren izenean, Madariaga eta Gironellarekin batera. Leizaola<br />
Eusko Jaurlaritzako Ogasun-kontseilaria zen artean, eta osoko bileran hitz egin zuen.<br />
Ordezkari guztiak izan ziren Foreign Officek batzarkideei emandako jaian ere 139 .<br />
1954ko irailaren 24tik 26ra bitartean, erbesteratutako gazteentzako jardunaldi<br />
federal europeistak antolatu zituen, Frantziako Tolosan, Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federalak. Landaburuk espainiar estatuaren barne-egitura<br />
aldatzeko premiaren inguruan egindako txostena irakurri zuen Irujok. Gironellak eta<br />
Llopisek ere hartu zuten parte bileretan. Erbesteratutako gazteek manifestua egin<br />
zuten barnealdeko gazteentzat, eta Europako arazoen jarraipena eta ikerketak egiteko<br />
eskatu zieten. Batzorde berezia sortzea erabaki zuten, bestalde, espainiar estatuaren<br />
barne-egitura eta Europa bateratuan sartzeko aukerak aztertzeko 140 . Barne-ohar batean<br />
138 «Delegación vasca al Congreso de La Haya», OPE, 1.587. zk., 1953ko urriaren 8koa, 4. or.; «<strong>El</strong><br />
Congreso <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong> en La Haya», OPE, 1.592. zk., 1953ko urriaren 15ekoa, 2-3. or.<br />
139 J.M. Leizaolak J. Solauni (EBB) idatzitako eskutitza, Parisen, 1954ko otsailaren 8an; eta 1954ko<br />
urtarrilaren 29tik otsailaren 1era Westminsterren egindako II. Konferentziari buruzko txostena, 3 or. (EAAH,<br />
K. 88, C. 5). Bestalde: «La Conferencia Económica Europea de Londres», Alderdi, 83. zk., 1954ko otsailekoa,<br />
10-11. or.<br />
140 «Jornadas Europeas <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español», OPE, 1.815. zk., 1954ko irailaren 24koa, 4. or.;<br />
«Del <strong>Consejo</strong> Federal Español», OPE, 1.820. zk., 1954ko urriaren 1ekoa, 4. or. Eta: URBASA, «Las Jornadas<br />
Federales de Toulouse», Alderdi, 91. zk., 1954ko urrikoa, 15-16. or. F.J. Landabururen txostena: «Necesidad<br />
de una reforma de la estructura interna <strong>del</strong> Estado futuro», Paris, 1954ko iraila (EAAH, K. 76, C. 8).<br />
111
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
(Irujok idatzi zuela uste dugu) biziki goraipatzen da euskal gazte sozialisten lana:<br />
«Sanguesa, Martínez (bi anaiak), Piernas, Navarro eta Larraz ‘euskaldunek’ osatutako<br />
taldea izan da hemen bildutako talde sozialistetan bikainena, bizkorrena eta langileena.<br />
Bor<strong>del</strong>etik heldutako gazte horiek dira alderdi sozialistak dituen gazterik onenak».<br />
Eta, ondoren, kexatu egiten da Tolosako jardunaldietan ez zelako gazte abertzalerik<br />
izan 141 .<br />
Garai hartan, Landaburuk aldizka idatzi zituen federalismoari buruzko testuak.<br />
Gogor egin zuten beti Europa «federal edo konfederalaren» alde, «ezin baitu zentralista<br />
eta monolitikoa izan» 142 . Aipatzekoa, gero, horrelako ideiak are gehiago jorratzeko<br />
Alderdi egunkariak editorialean argitaratu zuena. Europaren eraikuntza hipotetikoa<br />
zen testuaren ardatza: «Europako herriei, eta batik bat Euzkadiri, erakunde europar<br />
erabat demokratikoa sortzea komeni zaie (...). Prozedura erraza da, eta bakarra, gainera:<br />
herri bakoitzak bere ordezkariak aukeratuko ditu Europako legebiltzarrerako eta, gero,<br />
Europako Konstituzioa prestatzeari ekingo dio legebiltzarrak». Landabururen ustez,<br />
Europako herrien –eta, noski, Euskadiren– «ahotsa entzungo da, horrela, ordezkarien<br />
bidez, Europako legebiltzarretan» 143 .<br />
4.4. Euskal Kontseiluaren eta Kontseilu Federalaren lehen urratsak espainiar<br />
estatuan<br />
Kontseilu Federalak espainiar estatuan sortu ziren talde eta erakunde europeistekin<br />
izandako harremanek interes handia eta polemika biziak sortarazi dituzte. Hainbat<br />
eratako erakundeak sortu ziren, baina hiru egoera aipatu eta bereiziko ditugu, lehenbizi.<br />
Batetik, Kontseilu Federaleko erakunde kide gehienak (egoitzak, agintariak, propaganda,<br />
nazioarteko harremanak...) erbestean zeuden, eta erbestetik hasi ziren, beraz,<br />
espainiar estatuan ordezkaritzak sortzeko lehen ahaleginak egiten. Klandestinitatean<br />
–edo alor publikotik kanpo, behinik behin– egin behar izan zituzten antolamendu-<br />
-lanak eta jarduerak. Isilpean aritu behar izan zutenez, ez zuten ia inolako eraginik<br />
lortu gizartean.<br />
Bestetik, Francoren aurkakoak taldeak sortzen hasi ziren unibertsitateen eta<br />
ikastetxeen inguruan eta elkarteak ere eratu zituzten: batzuk legezkoak, gainera. Gerora,<br />
141 Barne-oharra: «Tolosako Jardunaldi Federalak. 1954ko irailak 24/26», Parisen, 1954ko irailaren<br />
28an, 5 or. (EAAH, K. 76, C. 7).<br />
142 LANDABURU, F.J., «¿Qué va a ser de Europa», Alderdi, 75. zk., 1953ko ekainekoa, 8. or.<br />
143 «Europa en el momento actual» (editoriala), Alderdi, 90. zk., 1954ko irailekoa, 1-2. or., lan<br />
honetan: LANDABURU, F.J., O.C., op. cit., III. liburukia, 234-236. or.<br />
112
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
erakunde europeistak sortu zituzten eta erakunde horietako batzuk Kontseilu Federalean<br />
sartu ziren, azkenik.<br />
Halaber, frankismoaren inguruko taldeek sortutako erakundeak ere aipatu behar<br />
ditugu: erregimenaren kontrolpean zeuden guztiak. Horrelako erakundeen bidez,<br />
isolamendua gainditzen saiatu zen erregimena eta «europeisten» onespena ere, nola<br />
edo hala, nahi izan zuen lortu 144 .<br />
Gai konplexua dugu, benetan, denboraren joanean, hainbat aldaketa izan baitziren<br />
erakundeetan. Askotan, ez zegoen muga argirik aipatu ditugun hiru egoeren artean,<br />
erakunde batzuetan elkarrekin baitzeuden Francoren erregimenaren aldekoak eta<br />
kontrakoak. Bestalde, zenbaitek aldatu egin zituen pentsaerak eta portaerak. Eta, gainera,<br />
ezin dugu ahaztu gertakari askok hamaika interpretazio egiteko aukera ematen dutela.<br />
Izan ere, nolako ikuspegiak, dokumentuak eta testigantzak hartzen ditugun, halako<br />
interpretazioa egingo dugu.<br />
Erakundeei buruzko aipamen orokorrak egingo ditugu, beraz, xehetasunak ematen<br />
hasi gabe. Ikerlan Europarretarako Institutuak, Institutu Frantsesaren Ikerlan<br />
Europarretarako Zirkuluak (biak Bartzelonakoak), Ikerlan Europarretarako Zaragozako<br />
Institutuak, Sevillako Unibertsitateko Ikerlan Europarretarako Mintegiak (Manuel<br />
Gimenez Fernández, garai hartako kristau-demokratarik ezagunenetakoa, zen buruetako<br />
bat) eta Europar Batasun Funtzionalaren aldeko <strong>El</strong>karte Espainiarrak (Salamancakoa,<br />
Enrique Tierno Galvánek sustatua) lan handia egin zuten berrogeita hamarreko<br />
hamarkadaren hasieratik. Bereziki aipatzeko modukoa da, bestalde, Oviedo eta<br />
Granadako unibertsitateen ekarpena: azken unibertsitate horretan egin zuen lan Manuel<br />
Díez de Velascok, nazioarteko zuzenbideko katedradunak. Bi erakunde hauek<br />
sortu zituzten finantza-munduan: Ekonomiari eta Europari buruzko Ikerlanetarako<br />
<strong>El</strong>kartea eta Ekonomia Lankidetzarako Europako Ligaren (ELEL) Espainiako<br />
Batzordea. Erregimenarekin lotura nabarmena zuen beste erakunde bat aipatuko dugu,<br />
azkenik: Dokumentazio eta Informaziorako Zentro Europarra (DIZE) Madrilen sortu<br />
zuten eta Valdeiglesias markesa eta Alfredo Sánchez Bella izan zituen buru.<br />
Asociación Española de Cooperación con Europa (AECE) izan zen, ziur aski,<br />
garrantzitsuenetakoa: 1954an sortu zuten eta Alberto Martín Artajoren, kanpo-<br />
-arazoetarako ministroaren, babesa izan zuen. Hala ere, Fernando Álvarez de<br />
144 Francoren erregimenaren kanpo-politikari buruzko bibliografia ugaria da oso. Europarekiko jarrerari<br />
buruzkoa, Vid.: MORENO JUSTE, Antonio, Franquismo y construcción europea (<strong>1951</strong>-1962). Anhelo,<br />
necesidad y realidad de la aproximación a Europa, Madril, Tecnos y <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>, 1998.<br />
113
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Mirandaren iritziz «bide europeista garbia da» 145 . AECEk jarduera ugari antolatu<br />
zituen hurrengo urteetan, hala nola, «Europar Batasunari» buruzko jardunaldiak (1959-<br />
60 ikasturtean, Madrilgo Zuzenbide Fakultatean. Denis de Rougemont, Robert Van<br />
Schen<strong>del</strong> eta entzute handiko beste hainbat federalista izan ziren bertan). Espainiako<br />
gobernuak debekatu egin zituen AECEk antolatutako jarduera batzuk –adibidez,<br />
Palmako I. Aste Europeista– eta beste batzuk eten egin behar izan zituzten –esaterako,<br />
Europako Mugimenduak Strasbourgen antolatutako Europa/Espainia konferentzia– 146 .<br />
Hirurogeiko hamarkadan, hainbat joeratako kideak hasi ziren sartzen AECEn: kristaudemokratak<br />
–José María Gil Robles (AECEko lehendakaria izan zen) eta Joaquín<br />
Ruiz Giménez–, liberalak –Joaquín Garrigues eta Joaquín Satrustegui– eta sozialistak<br />
–José Federico de Carvajal eta Fernando Morán–.<br />
Llopisekin hitz egin ondoren, 1950eko abenduan, eskutitz/txostena egin zuen<br />
Lasartek Kontseilu Federaleko gainontzeko kideentzat: «zuzeneko harremanak izan<br />
behar ditugu Europaren aldeko ikuspegi demokratikoa duten barnealdekoekin eta gurea<br />
bezalako erakundea sortzen lagundu behar diegu, autonomiaz eta diskrezio osoz aritu<br />
daitezen, autonomia eta diskrezioa ezinbestekoak baitira horrelako erakundeetan» 147 .<br />
1952an, barnealdean hedatzen hasteko aukera zegoela ikusi zuen erbesteko<br />
Kontseilu Federalak. Ildo horretan, bazekiten bi eratako kideak izango zituela: kanpoan,<br />
elkarte eta kide publikoak; barruan, isilpean lan egingo zuten talde konfidentzialak.<br />
Aurrerago aipatu bezala, Gironellak lan-plana egin zuen 1952ko maiatzean, idazkaritza<br />
bere gain hartu eta berehala: «erbesteko erakundea izateari utzi behar dio kontseiluak.<br />
Horretarako, barnealdean zerbait egiten hasi behar dugu, alor intelektualean eta<br />
espiritualean mugatu arren. Frankismoarekin bat ez datozen izen handiko intelektual,<br />
unibertsitario, zientzialari eta profesional asko daude barnealdean, eta interes nabarmena<br />
dute Europako gaiekiko (...)» 148 .<br />
145 ALVAREZ DE MIRANDA, Fernando, Del «contubernio» al consenso, Bartzelona, Planeta, 1985,<br />
21 eta 25. or.<br />
146 F. Álvarez de Mirandaren ustez, honako iritzia zuen Espainiako gobernuak konferentziari buruz:<br />
«Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala izena omen duen erakundeak antolatu du.<br />
Madariaga omen da erakunde horren lehendakaria eta bertako buru nagusietakoak dira Llopis sozialista,<br />
Leizaola eta Landaburu euskaldunak, Bosch Gimpera eta Enrique Adroher Gironella sozialista». Francoren<br />
erregimenaren kontrako ekitaldia izango zela uste zuen gobernuak, «kideek nolako ideologia politikoa<br />
duten kontuan hartuta». Vid.: ÁLVAREZ DE MIRANDA, F., Del «contubernio» al consenso, op. cit.,<br />
28-29. or.<br />
147 J.M. Lasartek EMEKFkoentzat egindako eskutitz/txostena, Paris, 1950eko abenduaren 12koa (IF,<br />
42. kaxa, 2. esp.).<br />
148 E. Gironella, «<strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>. Plan de trabajo», Paris, 1952ko<br />
maiatzaren 2koa (IF, 43. kaxa, 3. esp.).<br />
114
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Sevillan sortu zen lehen talde garrantzitsua, Giménez Fernández eta Aguilar<br />
Navarroren inguruan. Taldea formalizatu ondoren, Espainiako Kontseilu Federalean<br />
sartzen utzi zioten. Horra zer dioen 1952aren bukaerako testu batek: «taldea sortu<br />
dute Sevillan, euskaldunen ahaleginei esker. On Mariano Aguilar Navarro, nazioarteko<br />
zuzenbideko katedraduna, aukeratu dute lehendakariorde. Hainbat ordezkari iraunkor<br />
izango dituzte: on Manuel Giménez Fernández, adibidez. On Carlos López Nuñez, La<br />
Lagunako irakaslea, ere proposatu dute ordezkari iraunkor izateko (...). Sei kargu<br />
aukeratzeko gomendatu diegu, hau da, lehendakariordea, lau ordezkari eta idazkaria.<br />
Hizpide dugun taldea kristau-demokrata da, baina sozialistekin eta errepublikazaleekin<br />
ere harremanetan daude zeregin federalistetan aurrera egin ahal izateko, federalismoa<br />
Espainia osoan hedatu ahal izateko, alegia. Mariano Aguilarrek, Gironellak eta Irujok<br />
hainbat eskutitz idatzi dizkiote elkarri (...)» 149 .<br />
Aipa dezagun nolako organigrama zuen Espainiako Kontseilu Federalak 1952an:<br />
sozialistek (Llopis), liberalek (Rafael Sánchez Guerra), monarkiko europeistek<br />
(Ansaldo), Kataluniako Kontseiluak (Pi i Sunyer) eta Euskal Kontseiluak (Aldasoro<br />
hil zenean, Irujo aukeratu zuten) lehendakariorde bana zuten. «Federalista kristau-<br />
-demokratek» ere lehendakariordea zuten eta barnealdean bizi zen («Vitoria» zuen<br />
ezizena). Gero, Mariano Aguilar (Ezker Kristau Demokratakoa) izen zen lehendakariorde,<br />
bere taldearen izenean. Baina Irujoren ustez, sei kide baino gehiago izan<br />
behar zituen Kontseilu Federalak. Santiago izeneko gizon bati idatzi zion, horrela,<br />
talde galiziarra sortzeko aukeraren inguruko iritziak jakiteko: «Urte asko daramatzagu<br />
elkar ikusi gabe (...). Alfonso hil egin zen [Castelaori buruz ari da, ustez] (...). Eta zuri<br />
idatzi dizut, Europako Federazioaren aldeko Galiziako Kontseilua sortzen hastea nahi<br />
nuke-eta (...)» 150 .<br />
Consell Català <strong>del</strong> Moviment Europeu sortu zuten Katalunian Moviment Socialista<br />
de Catalunyak, Esquerra Republicana de Catalunyak eta talde kristau-demokrata<br />
eta liberal batzuek 151 .<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluari dagokionez, Kontseilu<br />
Federalak bilera egin zuen 1952ko azaroaren 22an eta bilera horren ondoren hasi zen<br />
Irujo lehen urratsak ematen. Kontseilu Federalaren bileran, «bi kontseilu sortzea erabaki<br />
zuten: agerikoa eta ofiziala bata (...) eta ezkutukoa eta konfidentziala bestea». Gainera,<br />
149 Barne-oharra: «C.F.E. Situación actual de sus problemas», 1952ko abenduaren 3koa, 4 or. (EAAH,<br />
K. 76, C. 7).<br />
150 M. Irujok 1952ko azaroaren 8an «Santiagori» idatzitako eskutitza (IF, 43. kaxa, 3. esp.).<br />
151 Vid.: PEDRO, P. de, eta SOLE, Q., 30 anys d’història d’europeisme català..., 55. or. eta hurr.<br />
115
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
«ahal izanez gero, kontseiluko taldeek espainiar estatuan bizi diren ordezkari batzuk<br />
izendatuko dituzte». Nardiz zen Euskal Kontseiluko lehendakaria eta eskutitza idatzi<br />
zion Irujok. Baina, bidali aurretik, Agirrek eta Leizaolak irakurri zuten: «EKFk bilera<br />
egin zuen atzo (...) eta talde guztietan bi ordezkaritza aukeratzea erabaki zuten:<br />
erbestekoa eta barnealdekoa. Azken hori konfidentziala izango da». Barnealdean<br />
korronte guztietako ordezkariak aukeratu behar zirela gaineratu zuen, ondoren 152 .<br />
Dena den, zenbait daturen arabera, badirudi 1950ean eta <strong>1951</strong>n talde federalistaren<br />
bat sortzeko asmoa zegoela, jadanik, barnealdean, ongi asko zekiten arren arazo handiak<br />
izango zituztela. Horra zer dioen «Barnealdeko mugimendu federalista eta europeista»<br />
testuak (<strong>1951</strong>ko urtarrilaren 22koa da): «Informazio asko izanez gero, zerbait egiten<br />
hasteko aukera izango genuke (...). Hamaika arazo ditugu, ordea: talde edo mugimendu<br />
klandestinoa sortu behar dugu (...). Ongi prestatutako lagunen batek buru-belarri hasi<br />
beharko du horretan, beste ezertan jardun gabe, bestela ez baitugu arrakastarik izango<br />
(...). Horrela, gure ikuspegiarekin bat datozen kideak bilduko ditugu, lehenbizi, (...)<br />
eta Euskal Herri osoan hedatzen saiatuko gara, gero. Hemengo taldeak, NTBetako<br />
talde euskalduna, Euskal Mugimendu Federalista eta Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Kontseilua elkarlanean arituko dira» 153 .<br />
1953an sortu zuten, itxuraz, Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren<br />
barnealdeko egitura, artean lan handirik egiteko aukerarik ez izan arren. 1953ko azarotik<br />
1955eko maiatzera bitartean, Euskal Kontseiluak eta Pariseko «Martinek» hainbat<br />
eskutitz idatzi zizkioten elkarri, eta horietako batzuk gordeta daude: «Martinek»<br />
kanpoko jardueren berri eman ohi zien, eta era guztietako xehetasunak ere bai. 1953ko<br />
azaroaren 14ko eskutitzak dioenez, «oso pozik hartu ditugu zuen berriak: zuen<br />
erakundearen sorrera eta hilero elkarri informazioa emateko proposamena. Horko eta<br />
hemengo hutsuneak beteko ditugu, horrela, eta federalismoaren aldeko lana barrutik<br />
eta kanpotik indartzeko aukera izango dugu». Beste eskutitz batean adierazten denez,<br />
Denis de Rougemont eta Henri Brugmans espainiar estatuan hitzaldiak ematekoak<br />
ziren eta, ondoren, Euskadin ekitaldiren bat prestatzeko aukerarik bat ote den galdetzen<br />
du egileak 154 .<br />
152 1952-1953 ekitaldiko 2. akta, EMEKFk 1952ko azaroaren 22an Parisen egindako bilerari buruzkoa;<br />
eta M. Irujok eta G. Nardizek 1952ko azaroaren 23tik 27ra elkarri idatzitako eskutitzak (IF, 43. kaxa, 3.<br />
esp.).<br />
153 «<strong>Movimiento</strong> Federalista-<strong>Europeo</strong> en el Interior» oharra, <strong>1951</strong>ko urtarrilaren 22koa (IF, 43. kaxa,<br />
2. esp.).<br />
154 Pariseko «Martinek» eta Europako Federazioaren aldeko barnealdeko Euskal Kontseiluak elkarri<br />
idatzitako eskutitzak. 1953ko azaroa-1955eko maiatza (EAAH, K. 76, C. 8).<br />
116
4. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaz gain, beste bi talde ere sortu<br />
zituzten hemen: Donostian bata eta Bilbon bestea 155 .<br />
Jose Miguel Azaola izan zen Donostiako taldearen sustatzaile nagusia. Gipuzkoako<br />
Kultur Zirkuluaren Ikerlan Europarretarako Zentroa zen, legez. Hainbat joeratako<br />
taldekideak zeuden arren, Euskal Kontseiluak eta Kontseilu Federalak ez zituzten<br />
konfiantza handiz hartu, Azaola funtzionario frankista baitzen. Madrilera joan zenean<br />
ere bi kontseiluek ez zuten jarrera aldatu. Barne-ohar batek dioenez, «Azaola jaunak<br />
independentea <strong>del</strong>a esaten du, baina frankismoaren bitartekoa baino ez da Europako<br />
ordena federalean. Goi-kargua eman diote administrazio frankistan. Beraz, argi geratu<br />
da dena. Madariagak, Gironellak eta Aguilarrek Azaolarekin harremanik ez izatea<br />
erabaki dute. Azaolak talde federalista sortu zuen Donostian eta, diotenez, taldekide<br />
guztiak ez dira frankistak. Beraz, gertatutakoaren berri eman behar zaie: Azaola jauna<br />
frankista <strong>del</strong>a jakin behar dute, eta antifrankista guztiek hautsi egin dituztela berarekiko<br />
harremanak. EKFkoak izateko modukoak diren taldekideen izenak ezagutzea ere komeni<br />
zaigu».<br />
«Bilboko taldeari» dagokionez, taldekideen zerrenda aurkitu dugu. Guztien<br />
planteamendu politikoak era aipatzen dira bertan. Izena eskuz idatzita dago: «Federalista<br />
europazaleen taldea». Ez dakigu, ordea, izen ofiziala zen ala ez. Parentesi<br />
artean «Krutwig» (Federiko Krutwig) dago idatzita. Izan ere, beste ohar batek dioenez,<br />
Krutwigek eman zuen Bilboko taldearen berri eta berak idatziko zuen, agian, taldekideen<br />
zerrenda ere. Aniztasuna da nagusi talde horretan, ikuspegi ideologiko, politiko eta<br />
sozialetik. Izen hauek, eta ordena honetan, aipatzen dira: Antonio Menchaca, Luis<br />
Maria de Barandiaran Saratxaga, Adolfo González Kareaga, Jose Maria Ibañez de<br />
Aldekoa, Vicente de Uriguen Kerejeta, Gonzalo Caballero de Aldama, Antonio Bilbao<br />
Aristegi, Javier de Bengoetxea Niebla, frai Imanol Berriatua, Fernando de Lezama-<br />
-Legizamon, aita Lino Akesolo, Andres E. de Mañarikua eta José Eulogio de Iranzo 156 .<br />
Horra zein iruzkin egin zuten talde horretaz Kontseilu Federaleko ohar batean:<br />
«taldekide batzuk ez dira euskaltzaleak (...), baina hala ere, aurrera egitekotan, EKFkoa<br />
izan beharko luke».<br />
155 Barne-oharra: «C.F.E. Situación actual de sus problemas», 1952ko abenduaren 3koa, 4 or.,<br />
«Azaolaren taldea»ri eta «Bilboko taldea»ri buruzko aipamenak (EAAH, K. 76, C. 7); Txostena (zigiluaren<br />
arabera, «konfidentziala»): «Situación <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong> en España», d. g. (1952), 6 or. (IF, 43.<br />
kaxa, 3. esp.).<br />
156 Federalista europarren (Krutwig) zerrenda: izenak eskuz idatzita. Datarik gabe, (1952), 2 or. (IF,<br />
43. kaxa, 3. esp.).<br />
117
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Badirudi, gainera, 1953an hainbat bilbotarrek hartu zutela parte Europaren aldeko<br />
Gazte Kanpainan. Aipa ditzagun, besteak beste, Luciano Rincón, Martin Iturri, Fernando<br />
Zabalgogeaskoa eta Ruano Fuldain. Parisetik bidalitako ohar baten arabera,<br />
«gure lagunak gizon horiekin guztiekin harremanetan jartzea komeni da, gure<br />
Kontseiluan sartzeko modukoak diren –konfiantzazkoak eta interesgarriak, alegia–<br />
jakin dezagun. Gainera, ez da ona Euskal Herrian talde txiki isolatu gehiegi sortzea» 157 .<br />
157 «Martinek» Europako Federazioaren aldeko barnealdeko Euskal Kontseiluari idatzitako eskutitza,<br />
1953ko abenduaren 11koa (EAAH, K. 76, C. 8).<br />
118
5. EUROPAKO FEDERAZIOAREN<br />
ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(II) Jardueren jarraipena frankismoan,<br />
Munich-eko «akordio gaiztoa» arte (1955-1962)<br />
5.1. Europako integrazioaren garapena<br />
Aldi honetan nabarmen garatu zen Europako integrazioaren prozesua. Urte hauetan,<br />
Europako Ikatz-Altzairuaren <strong>El</strong>kartearen (EIAE) esperientziaren ondoren, Messinako<br />
Konferentzia izan zen (1955eko ekainean); bilera horretan, garai hartan elkartea osatzen<br />
zuten sei herrialdeek Spaak Txostena egitea erabaki zuten (1956ko martxoan onartu<br />
zen). Txosten horretako orientazioei jarraiki, negoziazio ugari izan ziren eta azkenean<br />
Erromako Ituna sinatu zuten (1957ko martxoaren 25ean); itun horren bidez bi elkarte<br />
eratu ziren: Europako Ekonomi <strong>El</strong>kartea (EEE) eta Energia Atomikoaren Europako<br />
<strong>El</strong>kartea (Euratom). Gertaera horiek guztiek eragin handia izan zuten Espainiako<br />
Kontseilu Federalean eta Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluan, Europako<br />
Mugimenduari atxikirik jarraitzen baitzuten.<br />
Gertaera horiekin batera, berrogeita hamarreko hamarkadan beste ziklo bat burutu<br />
zen: aurreko kapituluan aipatu dugunez, Francoren erregimenak gero eta parte-hartze<br />
handiagoa zuen nazioartean. Hala, urte haietan Espainia onartu egin zuten NNBBtan<br />
(1955ean hartutako ebazpena), Espainiako Gorte frankistetako diputatuak Parlamentuarteko<br />
Batasunean sartu ziren (1955) eta Espainia hainbat erakundetan sartu zen:<br />
Lanaren Nazioarteko Erakundean (OIT) (1956), Nazioarteko Diru Fondoan (FMI)<br />
(1958) eta Ekonomia Lankidetzarako Europako Erakundean (1959); halaber, lehenengo<br />
enbaxadorea izendatu zuten Europako Ekonomi <strong>El</strong>karterako (1960). Prozesu hori oso<br />
kontuan hartu behar izan zuten bai erbesteko Eusko Jaurlaritzak, bai Eusko Jaurlaritzari<br />
119
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
laguntzen zioten indarrek, eta baita bi horiei lotuta zeuden euskal elkarte europeistak<br />
eta federalistek ere 158 .<br />
5.2. Berrogeita hamarreko hamarkadako bigarren erdiko jarduerak<br />
1955eko urtarrilean, Europako Mugimenduko Frantziako sailak, Nazioarteko Talde<br />
Berriek eta Frantziako Mouvement Republicain Populaire (MRP) alderdi kristaudemokratako<br />
parlamentari taldeak ekitaldi eta oturuntza berezia egin zuten Robert<br />
Schuman, Pierre-Henri Teitgen eta Joseph Dumas-en ohoretan. Frantziako hainbat<br />
politikari ospetsuz gain –Reynaud, Delbos, Lecourt...–, gonbidatu gisa han izan ziren<br />
Agirre –ohorezko mahaian eserita–, Leizaola eta Landaburu. Lecourt-ek, ministro<br />
ohia eta MRP alderdiko parlamentarien taldeburuak, bertaratu zirenei euskaldunak<br />
aurkeztu zizkien, erbesteratuak eta Agirre «gure lagun zaharra» agurtuz 159 .<br />
1955eko urtarrileko hirugarren astean Federalista Europarren Batasunak V. Batzarra<br />
egin zuen eta han izan ziren Landaburu eta Leizaola, Euskal Mugimendu Federalistaren<br />
izenean. Hizlarien artean, Robert Schuman eta Rene Pleven zeuden, biak ere Frantziako<br />
ministro ohiak. Ordezkariek, ebazpen baten bidez, zera erabaki zuten: Europako<br />
erakunde bat sortzea, gobernu batekin eta bi ganberaz osatutako legebiltzar batekin<br />
(bat Estatuen Ganbera eta bestea Herrien Ganbera). Batzarrean aukeratutako FEBren<br />
Batzorde Nagusi berrian Landaburuk jarraitu zuen, Euskal Mugimendu Federalistaren<br />
izenean 160 .<br />
Kontseilu Federalaren ohiko bilera batean, 1955eko urrian, Madariaga lehendakari<br />
eta euskal ordezkari Nardiz, Irujo, Leizaola eta Landaburu zirela, Francoren<br />
erregimenaren aintzatespena aztertu zuten. Hala, Francoren Espainia Nazio Batuetan<br />
onartu zutela-eta, erabaki zuten aurkako iritzia azaltzeko gutuna idaztea Nazio Batuetako<br />
158 Agirrek, Gabonetako bere azken mezuan (1959ko abenduan), aurreko urteetan azalduko ideia<br />
batzuk errepikatu zituen: «Jokaera politikoa kontraesanez beteta dago. Duela hamar urte, nazi-faxismoaren<br />
konplize zela-eta Francoren erregimena nazioarteko komunitatetik kanpo uzten zuten gobernu berberek<br />
gaur egun Nazio Batuetan eta Unescon onartu dute. Europak ere, aintzatesteko hain uzkur ageri zen<br />
berberak, Ekonomia Lankidetzarako Europako <strong>El</strong>karteko ateak ireki dizkio», eta zera eransten zuen: «Ez<br />
dugu uste kontraesan horien guztien ondorioz nazioarteko morala gehiago sendotzen denik». Vid.: AGIRRE,<br />
J.A., «Gabonetako mezua», Paris, 1959ko abendua, lan honetan: O.C., op. cit., II. liburukia, 1.016-1.018.<br />
or.<br />
159 «En honor de los señores Schuman, Teitgen y Dumas», OPE, 1.899 zk.,1955eko urtarrilaren<br />
24koa, 4. or.<br />
160 «En el Congreso de la Unión Europea de Federalistas», OPE, 1.900 zk., 1955eko urtarrilaren<br />
25ekoa, 2-3. or.<br />
120
5. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Batzar Nagusiari, Segurtasun Kontseiluari eta nazioarteko erakunde horretako kide<br />
ziren estatuetako ordezkaritza guztiei 161 .<br />
1956ko urrian, Kontseilu Federalak urte hartan Hungarian gertatutakoak aztertu<br />
zituen, eta azaroan erabaki zuen «herri hungariarrari» laguntza-deklarazioa adieraztea<br />
eta Sobiet Batasunaren esku-hartzeagatik protesta azaltzea. Idatzi berean, Espainiako<br />
gobernuak egindako gaitzespena kritikatzen zuen Kontseiluak, «ezmoral eta paradogiko»tzat<br />
jotzen baitzuen 162 .<br />
1957ko apirilean, Kontseilu Federalak berriz ere hizpide izan zuen Francoren<br />
erregimenak nazioartean gero eta aintzatespen handiagoa izatea. Bilera hartan erabaki<br />
zen idatzi bana bidaltzea Europako Kontseilura, Ekonomia Lankidetzarako Europako<br />
Erakundera (ELEE) eta Ipar Atlantikoko Tratatuaren Erakundera (NATO); idazki horren<br />
bidez, Kontseilu Federalak zera gogorarazi nahi zuen: erakunde horietan Espainia<br />
sartu ahal izateko, ezinbesteko aurretiazko baldintza zela Espainiako gobernuari<br />
askatasun demokratikoak ezarraraztea. Bilera hartan bertan, Kontseilu Federaleko<br />
ordezkaritzak handitzea erabaki zuten 163 .<br />
1957an ikasleen eta unibertsitatearen aurkako errepresio gogorra izan zen Espainian.<br />
Hori salatzeko, Kontseilu Federalak salaketa-kanpaina egin zuen nazioartean.<br />
Horretarako, Europako zenbait herrialdetan arduradunak izendatu zituen. Erresuma<br />
Batuan, adibidez, garai hartan Eusko Jaurlaritzaren ordezkariari, Jesus Hickman<br />
Urrutiari, eskatu zioten ekintzak koordinatzeko. Apirilaren 20an Gironellak gutuna<br />
idatzi zion, esanez «eskertuko nizuke onartzea Ingalaterran Kontseiluko [Federaleko]<br />
eta elkartasun-kanpainako ordezkari izatea». Apirilaren 26an, Hickman-ek baiezkoa<br />
eman zion: «(...) Hartutako erabakia eskertzen diot Espainiako Kontseilu Federalari<br />
(...) onartzen dut izendapena (...). Ahalik eta lasterren harremanetan jarriko naiz<br />
Madariaga jaunarekin eta beste hainbat jaunekin: Balbotin, Nadal, Bataller, Pradas,<br />
Cabañas, Garcia Moreno, Volto, Fabregas, Salas, etab., hain zuzen ere Partido Socialista,<br />
UGT, CNT, Izquierda Republicana, katalanak eta euskaldunak ordezkatzen<br />
dituztenekin. Halaber, hitz egingo dut Mr. A.E. Carthy-rekin, International Department,<br />
Transport Housekoarekin» 164 .<br />
161 «<strong>El</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> M.E.», OPE, 2.077. zk., 1955eko urriaren 27koa, 4. or.<br />
162 «Declaración <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 2.324. zk., 1956ko<br />
azaroaren 13koa, 4. or.<br />
163 «<strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 2.425. zk., 1957ko apirilaren 5ekoa,<br />
3. or.<br />
164 E. Gironellak J. Hickman-i idatzitako gutuna eta Hickman-en erantzuna, Parisen, 1957ko apirilaren<br />
20an, eta Londresen, 1957ko apirilaren 26an (IF, 35. kaxa, 2. esp.).<br />
121
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Europako Mugimenduaren Batzarra 1957ko ekainaren 10etik 13ra izan zen,<br />
Erroman, eta han izan zen Leizaola. Batzar hartan Erromako Ituna aztertu zuten,<br />
orduantxe sinatu berria baitzen. Onartutako ebazpenaren inguruan, Leizaolak paragrafo<br />
bat nabarmentzen zuen bereziki, hain zuzen ere, bi ganberaz osatutako Europako<br />
Legebiltzarra eskatzen zuena, horietako bat «lurralde-erakundeen, nazioen, eskualdeen<br />
eta udalerrien» ordezkariak bilduko zituena. Eskaera hori gehiago azpimarratzeko,<br />
Leizaolak ondorengoa baieztatzen zuen: «Europa libre baina batuan, nahitaezkoa da<br />
komunitate naturalak aintzatestea, komunitate horiek Estatu burujabe izan ala ez» 165 .<br />
1958ko hasieran, espainiar estatuko hainbat hiritan errepresio bolada areagotu<br />
zela-eta, Kontseilu Federalak bilera murriztua egin zuen kontu hura aztertzeko; bertan<br />
izan zen Landaburu, Euskal Kontseiluaren izenean. Bileraren ondoren kaleratutako<br />
oharrean, «atxiloketen bidegabekeria» eta «atxilotuei egindako torturak» salatzen<br />
zituzten 166 .<br />
1958ko apirilean, berriz, Kontseilu Federalak batzorde berezia sortzea erabaki<br />
zuen, Europako Komunitateen gainean Espainiak nolako jarrera zuen aztertzeko.<br />
Batzorde horretan Leizaola izan zen, Gironellarekin eta Parerarekin batera 167 .<br />
Doktrinari dagokionez, esan dezagun 1956an Landabururen La causa <strong>del</strong> pueblo<br />
vasco lana argitaratu zela. Liburu horretan, Landaburuk planteamendu europeistak<br />
jorratzen zituen, batik bat «De la nación vasca a Europa y al mundo» kapituluan.<br />
Landabururen hitzetan, «Federalista militantea naiz duela urte askotik eta nire ustez<br />
Europa hori bideragarria ez ezik, beharrezkoa ere bada munduaren orekarako», eta<br />
bere iritziz, jarrera hori erabat bateragarria zen abertzaletasunarekin: «Batzuek uste<br />
dute kontraesankorrak direla gure helburu abertzaleak eta gure itxaropen europeistak<br />
(...). Abertzaletasuna, gure ikuspegitik ikusten duguna, behintzat, osatu egiten da<br />
Europako federalismoarekin (...), zeren federalismoa euskal abertzaletasunaren jarraipen<br />
normala, orain esaten den bezala, unibertsaltasunean proiekzioa baita, gaur egungo<br />
euskaldunek ulertzen duten bezala». Baina ñabardura bat ere sartzen zuen, etorkizuneko<br />
herrien Europaren alde egiten baitzuen: «gaur egun Estatuen Europa egiten ari da,<br />
egiteko errazena, presa handia baitago egiteko (...). Beldurra atzean utzi eta doktrina<br />
ontzen denean, orduan herrien Europa egitea pentsatuko da, eta Europa horretan inork<br />
165 LEIZAOLA, Jesus Mari, «Los vascos en dos congresos internacionales», Alderdi, 124-125. zk.,<br />
1957ko abuztua, 8-10. or.<br />
166 EMEKFren bilerako akta, Parisen, 1958ko urtarrilaren 29an (IF, 42. kaxa, 2. esp.).<br />
167 EMEKFren Zuzendaritza Batzordeko bilerako akta, Parisen, 1958ko apirilaren 30ean (IF, 42. kaxa,<br />
2. esp.).<br />
122
5. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
ez dio ukatuko lekua gure herriari» 168 . Aipatutako lana «liburu burugabe»tzat 169 jo<br />
zuen Madariagak.<br />
Berrogeita hamarreko hamarkadako urteetan egindako lanaren balantze gisa, hona<br />
hemen Agirre lehendakariak adierazitakoa, 1958ko Gabonetako mezuan: «Gure jarrera<br />
beti ere argi eta garbi Europako integrazioaren aldekoa izan da», eta zera eransten<br />
zuen: «Ahal dugun neurrian, integrazio hori lortzearren eratutako erakundeetan lan<br />
egin dugu». Eta, berriz ere, nolako Europa nahi zuen azaldu zuen, hau da, «askatasun<br />
guztien berrezarpena bermatzen duena, berdin gizakiarenak edo Estatuarenak,<br />
kolektibitate naturalenak eta nazioenak ere barne direla» 170 .<br />
5.3. Barnealdeko elkarte eta talde europeistekin harremanak<br />
Aurreko kapituluan azaldu dugunez, berrogeita hamarreko hamarkadako lehen<br />
urteetan Kontseilu Federaleko erakundeak barnealdera hedatzen hasi ziren. Berrogeita<br />
hamarreko bigarren zatian eta hirurogeiko hamarkadan zehar zeregin horretan jarraitu<br />
zuten eta hainbat gorabehera izan zituzten.<br />
1955eko apirilean, Parisen, Espainiako Kontseilu Federalak bilera berezia egin<br />
zuen barnealdeko talde europeistekin zeuzkan harremanak aztertzeko. Gaia oso<br />
garrantzitsua eta konplexua zen eta, horregatik, bilera hartan ondorengoak izan ziren:<br />
Salvador de Madariaga (lehendakaria), Rodolfo Llopis (talde sozialistaren izenean),<br />
Jose Maldonado eta Arturo Ortega (talde errepublikazaleen izenean), Enric Gironella,<br />
Joan Sauret, Josep Rovira eta Josep Sans (Kataluniako Kontseiluaren ordezkariak),<br />
eta Gonzalo Nardiz, Manuel Irujo, Jesus Leizaola eta Frantzisko Landaburu (Euskal<br />
168 LANDABURU, F.J., La causa <strong>del</strong> pueblo vasco, 1956, lan honetan: O.C., op. cit., III. liburukia,<br />
311-317. or.<br />
169 Vid.: MADARIAGA, S. de, Memorias de un federalista, op. cit. Kapitulu oso-osoa du horren<br />
inguruan, hain zuzen ere, 20.a, «Un libro vasco» izenburupean. Hona hemen hasiera: «Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalean euren herrialdea ordezkatzen zutenean artean, bereziki<br />
bat nabarmentzen zen: Landaburu. Agian ez zen bizkorrena (Irujo han egonik, nor ausartuko zen harekin<br />
lehiatzen), ez ekonomiaz gehien zekiena (horretarako zegoen Leizaola), ezta saiatuena ere (han baitzegoen<br />
Lasarte), baina Landaburuk dohain berezia zuen hitzik esan gabe konbentzitzeko, irribarrerik egin gabe<br />
atsegingarri izateko, batere negoziatu gabe baketzeko. Bazirudien pasibitatearen eta aktibitatearen mirarizko<br />
sintesia lortu zuela. Zuhurtzia handia izatearen sentsazioa ematen zuen. Baina, bat-batean, liburu burugabe<br />
bat argitaratu zuen. 1956an izan zen. Izenburua: La causa <strong>del</strong> pueblo vasco. Dudarik gabe, liburu separatista<br />
zen (...)».<br />
170 AGIRRE, J.A., «Gabonetako mezua», Parisen, 1958ko abenduan, lan honetan: O.C., op. cit., II.<br />
liburukia, 1.001-1.006. or., 1.004. orrialdeko aipamena.<br />
123
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Kontseiluaren ordezkariak). Lehenengo espainiar estatuan jarduera europeistak<br />
zenbateraino «areagotu» ziren aztertu zuten, batik bat «benetan izaera demokratikokoa<br />
zuten erakundeek» egindakoak, eta horren ondoren zera erabaki zen: «ikur bikoitza»,<br />
hau da, aldi berean «Europar Batasunaren» eta Espainian «askatasun demokratikoaren»<br />
alde ageri ziren taldeen adierazpenei adore ematea. Horrekin batera, Europan<br />
aintzatespena lortu nahian zebilen erregimenaren saiakerak zirela kausa, erabaki zen<br />
mugimendu europeistei eta Europako erakundeetako parlamentariei ohartaraztea 171 .<br />
Bilera hartako barne ohar bati esker, xehetasun gehiago dakizkigu Euskal Herrian<br />
zeuden taldeen inguruan. Horrela, hor azaltzen da oso jende desberdinez osatutako<br />
«Bilboko Taldea»; agirietan halaxe deitzen zaio eta arestian hitz egin dugu berari<br />
buruz. Talde horrek harreman zuzena zeukan Kontseilu Federalarekin, baina ez zuen<br />
parte hartu Euskal Kontseiluan. Azaolari buruz, berriz, oso balioespen negatiboa egiten<br />
zen, lehen bezala: «Postu ofizial frankistetatik edo frankistak ez direla esan baina<br />
frankismoaren aurrekontuen onurak jasotzen dituzten, bitarteko ofizialetan murgiltzen<br />
diren, egoeraren abantailez baliatzen diren hainbat elementuk egindako saiakera<br />
federalistak adierazi ziren (...). Saiakera horien artean, bereizgarriena Azaola jaunak<br />
Donostian eratua da, gero Madrila joan eta Ateneoan ezarria (...)» 172 .<br />
Are gehiago, 1955eko maiatzean Kontseilu Federalak gogor kritikatu zuen<br />
Azaolaren saiakera; izan ere, talde europeista guztiak biltzen saiatu baitzen Madrilen,<br />
koordinaziorako eta nazioarteko harremanetarako Idazkaritza sortzeko asmoz;<br />
Kontseiluak zioenez, ekintza europeista «kontrolatu eta esku sartu» nahi zuen Europako<br />
Mugimenduarenak ez ziren indar eta interesen alde 173 . Halaber, 1955eko urrian<br />
Kontseilu Federaleko zuzendaritzak, Leizaola, Nardiz, Landaburu eta Irujo bertan<br />
zirela, Azaolaren kontaktuei balioa kentzea erabaki zuen, «funtzionario frankista»<br />
zelako 174 .<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluari dagokionez, 1955ean<br />
barnealdean isilpean egituratzen saiatu ziren. Mugak muga, era irekiagoan lan egitea<br />
171 «Importante reunión <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 1.960. zk.,<br />
1955eko apirilaren 21ekoa, 3. or.<br />
172 «<strong>Consejo</strong> Federal» oharra, 1955eko apirilaren 15ekoa, 4 or. (EAAH, K. 76, C. 7; IF, 42. kaxa, 2.<br />
exp).<br />
173 «<strong>El</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 1.983. zk., 1955eko maiatzaren<br />
25ekoa, 3-4. or. Halaber, EMEKFren ondorengo zirkularra: «En torno a la creación de una secretaría de<br />
coordinación de los grupos europeístas que trabajan en España» (E. Gironellaren eta J.M. de Azaolaren<br />
arteko gutunak), 1955eko uztailaren 10ekoa (IF, 45. kaxa, 2. esp.).<br />
174 Kontseilu Federalaren oharra, 1955eko urriaren 22koa (EAAH, K. 88, C. 5).<br />
124
5. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
erabaki zen, Kontseiluan ez zeuden «elementu europeistekin» kontaktuak ezarriz; eta,<br />
halaber, erakunde ofizialetan sartu ala ez aztertu zuten –adibidez, Bilboko Kultura<br />
Hispaniarreko Institutuaren barruan Europako Ikerketen Saila sortzea proposatzen<br />
zen– 175 .<br />
1956ko urrian, Kontseilu Federalaren bilera batean Irujok esandakoaren arabera,<br />
zaila zen Eusko Kontseiluak jarduera jarraiari eustea barnealdean. Arazo nagusiak<br />
egoera politikoa eta errepresioa ziren: «Gu, euskaldunok, konturatu gara mugimendu<br />
europazaleak, gure herrian, frankismoari aurre egiteko mugimenduen osagarriak direla.<br />
Zera esan nahi dut: gureek erregimena kolokan jartzeko baliabide eraginkorragoak<br />
baldin badituzte (adibidez, grebak), une batez baztertu egiten dituztela hain eraginkorrak<br />
ez direnak (adibidez, mugimendu europeista, bere hainbat frontetan)»; eta zera eransten<br />
zuen: «Nahikoa lan izan genuen barnealdean Euskal Kontseilua eratzen, euskal<br />
ordezkari guztiekin. Lortu genuen abian jartzea, elkarrekin eta lotuta, Bilboko,<br />
Donostiako eta Iruñeko taldeak. Baina ez genuen lortu Gasteizkoa abiaraztea, hiri<br />
horretan <strong>1951</strong>ko grebaren ondoriozko errepresalia gogorrek bere horretan jarraitzen<br />
baitute, jendea kartzelaratuta-eta (...), grebak hasi orduko, jarduera federalistak eten<br />
egin ziren». Horrez agin, bazegoen beste eragile bat: unibertsitate publikorik ez izatea;<br />
hauxe zioen Irujok: «Euskal Herrian beste inon ez duten oztopo itzel bat dugu. Jarduera<br />
federalisten gune nagusiak unibertsitateak izaten dira, eta Euskal Herrian ez dugu<br />
unibertsitaterik (...)» 176 .<br />
Arrazoi horiengatik eta beste batzuengatik, berrogeita hamarreko hamarkadaren<br />
bigarren erdian, Euskal Herriko talde europeistek ez zuten jarduera handiegirik izan.<br />
Horixe ondoriozta daiteke, hain zuzen ere, 1958ko apirilaren 28ko Kontseilu Federalaren<br />
bilera baten ondoren, Irujok idatzitako ohar batetik. Itxuraz, Gironellak hainbat hiritako<br />
(Sevilla, Bartzelona, Zaragoza, Salamanca, Oviedo, etab.) talde europeisten egoera<br />
azaldu zuela-eta, ondokoa idatzi zuen Irujok: «Euskal taldeen inguruan, ez du inolako<br />
aipamenik egin, eta ezta gainerakook ere; izan ere, guztiok konbentzituta baikaude<br />
benetan ez direla existitzen, ez behintzat talde aktibo gisa» 177 .<br />
175 Datuak ondorengoetan daude: Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalari gutuna,<br />
Bilbon, 1955eko maiatzaren 9an; «Martin»ek PNVren EBBri eta barnealdeko Europako Federazioaren<br />
aldeko Euskal Kontseiluari idatzitako gutuna, Parisen, 1955eko ekainaren 3an; eta F.J. Landaburuk I.<br />
Unzuetari (EBB) idatzitako gutuna, Parisen, 1955eko ekainaren 9an (EAAH, K. 81, C. 10).<br />
176 Kontseilu Federalareko bileraren gaineko oharra, 1956ko urriaren 29koa, 7 or. (IF, 42. kaxa, 2.<br />
esp.).<br />
177 «<strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>, 28 de abril de 1958» oharra, 5 or. (EAAH,<br />
K. 76, C. 7; IF, 42. kaxa, 2. esp.).<br />
125
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Kanpoaldeko era barnealdeko indarrak, batez ere Kontseilu Federalaren eta Asociación<br />
Española de Cooperación con Europaren (AECE) artekoak, bateratzearen<br />
ondorioz, elkarrekin jardun zuten berrogeita hamarreko hamarkadaren amaieran eta<br />
hirurogeikoaren hasieran, arazo eta mesfidantza batzuk izan baziren ere; hala, 1962ko<br />
ekainerako Nazioarteko Europako Mugimenduak Munich-en Batzarra egingo zuela<br />
aprobetxatuz, bilera bat egin zuten hura prestatzeko. Alvarez de Mirandak dioenez,<br />
ordurako «guztiz bat zetozen Europako Mugimenduaren egitura-ildoa eta AECErako<br />
juntaren gehiengoak nahiz zuena» 178 . Garai hartan, hain zuzen ere, 1962ko otsailaren<br />
9an, Espainiak eskaera egin zien Europako <strong>El</strong>karteei, etorkizunean elkartean sartu<br />
ahal izateko negoziaketei ekiteko.<br />
5.4. Europako Mugimenduaren Batzarra Munich-en (1962)<br />
Europako Mugimenduak bere IV. Batzarra antolatu zuen, 1962ko ekainaren 7an<br />
eta 8an, Europako <strong>El</strong>karte Politikoaren gaia eztabaidatzeko. Tenore hartaz baliatuz,<br />
eta Robert Van Schen<strong>del</strong> idazkari nagusiaren eta Europako Mugimenduko beste<br />
zenbaiten onespenaz, bilera bat izan zen hiri berean ekainaren 5ean eta 6an. Erbesteko<br />
eta espainiar estatuko barnealdeko ordezkariak (oposizioko hainbat iritziren adierazleak)<br />
zeuden bertara gonbidatuta.<br />
Hemen ez dugu zehatz-mehatz aztertuko Munich-eko «bilera gaizto» hura (horrela<br />
deitzen zioten frankistek), dagoeneko luze eta zabal aztertu baita beste hainbat leku<br />
eta lanetan: handik gutxira egindako txostenetan 179 , bertaratu zirenek urte berean<br />
idatzitako aldeko zein aurkako iritzietan 180 , liburu autobiografikoetan ikuspegi<br />
178 ALVAREZ DE MIRANDA, F., Del «contubernio» al consenso, op. cit., 29. or.<br />
179 Oso interesgarria iruditu zaigu «Les espagnols au Congrès du Mouvement Européen» txosten<br />
mimeografiatua; ez dauka sinatzailerik, Bruselan egina da 1962ko ekainaren 18an, «Confidentiel»<br />
ohartarazpenarekin; «5317/PI/62-F» zenbakia dauka, 9 or (IF, 43. kaxa, 6. esp.).<br />
180 Garai hartan hainbat lan argitaratu ziren aurrekariak, bileraren garapena, hitzaldiak, testuak, eta<br />
abar azaltzeko, besteak beste, hauek: Munich, 1962. Explicación de un hecho histórico, Paris, EMEKF, d.g.<br />
(1962), 36 or.; <strong>El</strong> Congreso <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong> celebrado en Munich. Estertores de agonía <strong>del</strong><br />
franquismo, Cuadernos Socialistas, l.g., d.g. (1962), 12 or. Erbesteko euskal prentsan ere jarraipen zehatza<br />
egin zitzaion: «<strong>El</strong> acuerdo de Munich», OPE, 3.636. zk., 1962ko ekainaren 14koa; «<strong>El</strong> Congreso <strong>del</strong><br />
<strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong> y los contactos de Munich», OPE, 3.637. zk., 1962ko ekainaren 15ekoa; «<strong>El</strong> Congreso<br />
europeísta de Munich» (editoriala) eta «<strong>El</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>. Las conversaciones de Munich»,<br />
Alderdi, 183. zk., 1962ko uztaila, 3 eta 14-16. or.; «<strong>El</strong> Congreso de Munich. Protesta <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong><br />
<strong>Europeo</strong>», Alderdi, 184-185. zk., 1962ko abuztua-iraila, 9-11. or. Frankismoaren aldeko testuak: PEREZ<br />
MADRIGAL, Joaquin, <strong>El</strong> escándalo de Munich. ¿Jesús o Barrabás, Madril, EASA, 1962 (gertaera hura<br />
«Antikristoaren plan»tzat jotzen zuen, 77. or.).<br />
126
5. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
desberdinetatik iruzkindua 181 eta duela gutxi argitaratutako lanetan ere azaldua 182 .<br />
Guk, geure aldetik, zenbait datu emango ditugu, batzuk ezagunagoak, beste batzuk ez<br />
hain ezagunak edo inoiz argitaratu gabeak, bilera hartan euskaldunek zein eginkizun<br />
izan zuten erakusteko.<br />
Ekainaren 5eko eta 6ko bilerara gutxienez ehun eta hogei ordezkari joan ziren,<br />
horietatik laurogei inguru barnealdetik joandakoak. Ez da erraza, gaur egun ere, kopuru<br />
zehatza zein izan zen zehaztea. Euskaldunak zein ziren aurrerago zehaztuko dugu;<br />
baina, horiez gain, oso pentsaera eta joera desberdineko pertsonak zeuden. Barnealdetik<br />
joandakoen artean, ondorengoak zeuden: Jose Maria Gil Robles (aldi berean AECEko<br />
lehendakaria eta Democracia Social-Cristianako buruzagia, baina ezin zen ahaztu<br />
Bartzelonako Kondearen, hau da, Joan Borboikoaren Kontseilu Pribatukoa ere bazela),<br />
Dionisio Ridruejo (Falangearen sortzaileetako bat eta Dibisio Urdineko ofiziala, eta<br />
baina gero Partido Democratico de Acción Social alderdi klandestinoaren lehendakaria);<br />
Fernando Alvarez de Miranda (aldi berean AECEren eta Democracia Social-Cristianaren<br />
idazkaria); Joaquin Satrustegui (liberal-monarkikoen bilgune zen Union Españolaren<br />
lehendakaria); Jaime Miralles (hau ere Union Españolakoa); Alfonso Prieto (HOACen<br />
inguruko langile katolikoen taldeen buruzagietako bat), Jesus Barros de Lis (Izquierda<br />
Democrata Cristianakoa), Jose Vidal Beneyto, Jesus Prados (LECEkoak) eta Carlos<br />
Maria Bru, besteak beste. Kanpoaldeko taldean, berriz, Kontseilu Federaleko buruzagiak<br />
zeuden: Salvador de Madariaga (<strong>Movimiento</strong> Liberal por la Europa Unida) buru zela,<br />
Rodolfo Llopis (PSOEren idazkari nagusia), Fernando Valera (Accion Democratica<br />
Republicanako buruzagia), Enric Gironella, etab.<br />
Bertaratutakoek gogor negoziatu ondoren, eta Van Schen<strong>del</strong>-en bitartekaritzari<br />
esker, bi batzorde eratu zituzten –A eta B batzorde ospetsuak–, Madariaga eta Gil<br />
Robles buru zirela. Bi batzordeetako kideak elkartu eta Deklarazio ospetsua egin<br />
zuten, gero ordezkari guztiek onar zezaten. Frantzisko Landaburu bi batzordeak lotzen<br />
zituen taldean izan zen.<br />
181 Adibidez: ALVAREZ DE MIRANDA, F., Del «contubernio» al consenso, op. cit., IV. Kapitulua,<br />
31-38. or.; RIDRUEJO, Dionisio, Casi unas memorias, Bartzelona, Planeta, 1976, 386. or. eta hurrengoak.<br />
182 Municheko Batzarraren XXV. urteurrena zela-eta, 1987an jardunaldi batzuk antolatu ziren, hainbat<br />
historialari eta batzarrean esku hartutako zenbait lagunekin. Jardunaldi horietako aktak eta Antonio Moreno<br />
irakasleak bildutako agirien eranskin oso landu bat hartuta ondorengo argitalpena gauzatu zen:<br />
SATRUSTEGUI, Joaquin, ALVAREZ DE MIRANDA, Fernando, BAEZA, Fernando, BRU, Carlos Maria,<br />
MIRALLES, Jaime, eta MORENO, Antonio (talde argitaratzailea), Cuando la transición se hizo posible.<br />
<strong>El</strong> «Contubernio de Munich», Madril, Tecnos, 1993. Protagonisten lekukotasunez gain, gertaera hura hobeto<br />
kokatzeko hainbat lagunek egindako hitzaldiak biltzen ditu (besteak beste, Antonio Truyol, Javier Tusell,<br />
Paul Preston eta Charles Powell-enak).<br />
127
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Hurrengo bi egunetan, hau da, ekainak 7an eta 8an, testu hura onartu egin zuen<br />
Europako Mugimenduak –ez zuen bozkatu, baina bai «approuvé, dans son esprit, par<br />
acclamations»–. Aurkeztu aurretik, ondo aztertu zuten bilera batean. Bilera horretan<br />
ziren, alde batetik, Madariaga, Gil Robles, Ridruejo, Gironella eta Sans; eta, bestetik,<br />
joera europeista nagusietako ordezkariak, hain zuzen ere, Andre Philipp (sozialisten<br />
izenean, Europako Ezkerreko Mugimenduko lehendakaria zen), Jean Seitlinger (kristau-<br />
-demokraten izenean, Nazioarteko Talde Berrien idazkari nagusia zen), Jean-Paul David<br />
eta Pierre de Montesquieu (Europa Batuaren aldeko Mugimendu Liberalaren izenean);<br />
ordezkari horiek ontzat jo zuten idatziaren edukia eta ordezkarien osoko bilerara<br />
eramatea erabaki zuten. Espainiari zegokionez, testu hartan zera adierazten zen: Europa<br />
Batuan sartzeko beharrezkoa zela «instituzio demokratikoak» ezartzea, eta, besteak<br />
beste, «hainbat komunitate naturalen izaera aintzatestea».<br />
Euskal ordezkarien artean, Parisen eta Ipar Euskal Herrian erbesteratutako pertsonak<br />
bertaratu ziren 183 eta barnealdetik ere ordezkaritza handia izan zen.<br />
Satrusteguik zuzendutako lanean –Cuando la transición se hizo posible– Batzarrean<br />
izan zirenen zerrenda ematen da –ez oso-osoa, argi eta garbi uzten dutenez–. Zerrenda<br />
horren arabera, identifikatutako ordezkariak ehun eta hamahiru ziren; horietatik hogeita<br />
zazpi euskaldunak 184 . Alabaina, Irujo Fondoan gordetako agiri batean beste zerrenda<br />
bat azaltzen da eta bertan Satrusteguiren zerrendan ez datozen zazpi euskaldun azaltzen<br />
dira (sei barnealdekoak eta bat erbesteratua) 185 . Beraz, bi informazio iturriak ontzat<br />
emanez gero eta elkarrekin gurutzatu eta osatuz gero, Munichen hogeita hamalau<br />
euskal ordezkari izan zitezkeen.<br />
Horrelako datuak egiaztatzea nahikoa zaila bada ere, zuhurtasun handiz jokatuta,<br />
Munichen izan ziren euskaldunen zerrenda ondorengoa da:<br />
Erbestetik zetozenak: Alberro Picabea, Agustin; Azpiazu, Iñaki de (apaiza); Azpiazu,<br />
Jose Maria; Bilbao, Jon; Irujo, Manuel; Landaburu, Frantzisko; Lizaso, Jose Ignazio;<br />
Nardiz, Gonzalo; Onaindia, Alberto (apaiza); Robles Arangiz, Manuel; Ruiz de Ercilla,<br />
183 Jakin badakigu zortzi lagun elkarrekin irten zirela Baionatik: I. Unzueta, M. Robles Arangiz, G.<br />
Ruiz de Ercilla, I. de Azpiazu, G. Nardiz, J.I. Lizaso, J. Bilbao eta J. Solaun. Vid.: J. Solaunek R. Van<br />
Schen<strong>del</strong>-i, Europako Mugimenduko idazkari nagusiari, idatzitako gutuna, Baionan, 1962ko maiatzaren<br />
26an (EAAH, K. 76, C. 9).<br />
184 SATRUSTEGUI, J. eta beste batzuk, Cuando la transición se hizo posible..., op. cit., bertaratu<br />
zirenen zerrenda ez osoa, 179-180. orrialdeetan.<br />
185 «Lista de la <strong>del</strong>egación española asistente al Congreso de Munich <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», 3<br />
or., «País <strong>Vasco</strong>» atala (IF, 43. kaxa, 6. esp.).<br />
128
5. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Gregorio; Solaun, Jesus; eta Unzueta, Iñaki de. Horiez gain, Irujo Fondoko agiriari<br />
jarraituz, beste hau ere gehituko dugu: Jauregi, Julio. Guztira, hamalau.<br />
Barnealdetik zetozenak: Aginaga Beristain, Iñaki; Anabitarte, Kepa; Arribas<br />
Kortejarena, Mercedes; Arzubialde, Eugenio; Busca Isusi, Jose Maria; Celaya<br />
Letamendi, Juan; Echegaray Pagola, Jose Luis; Etxeberria Arrue, Xabier; Esparza<br />
Gallastegi, Andoni; Infante Olarte, Isidro; Navascues Ugarte, Ibon; Salegi, Jose; Ugarte<br />
Guridi, Juan; Zubizarreta Pildain, Martin. Irujo Fondoari jarraituz, hauek gehituko<br />
ditugu: Alonso Ezkain, Javier; Alonso Ezkain, Santiago; Anoz, Antonio; Anzuola, G.<br />
de.; Benito <strong>del</strong> Valle, Luis; eta <strong>El</strong>orza, Andoni de. Guztira, hogei.<br />
Erbestetik zetozenen artean, batzuk Eusko Jaurlaritzakoak ziren (Landaburu garai<br />
hartan lehendakariordea); beste batzuk EAJ eta EAE alderdietako buruzagiak; hainbat<br />
lagun ELA-STV sindikatukoak; eta baziren beste batzuk une hartan Eusko Jaurlaritzako<br />
eta bere ordezkaritzetako goi-funtzionarioak zirenak edo beste garai batean izan zirenak;<br />
azkenik, bi apaiz ere bazeuden. Barnealdekoen artean, berriz, batez ere EGI eta<br />
ELA-STVko gazteak ziren, eta baita Unión Españolako kide bat ere (Infante).<br />
EGIko eta ELA-STVko gazte batzuk ez ziren batere gustura bueltatu Munich-en<br />
izenpetutakoarekin; izan ere, euren ustez, testu hartan ez zen agertzen behar adinako<br />
konpromisorik Euskal Herriko eta Kataluniako autonomiekiko eta, erregimena aldatuz<br />
gero, nola gauzatuko ziren ere ez zen adierazten. Gogoan izan beharra dago garai<br />
hartan, Euskal Herrian, hainbat prozesu garrantzitsu gertatu zirela (politikan, gizartean<br />
eta erakundeetan), berrogeita hamarreko hamarkadaren erdialdean eta hirurogeiko<br />
erdialdean, eta horien ondorioz gertatu zirela, besteak beste, ondorengoak: EKIN talde<br />
politikoa EGI gazte erakundetik bereiztea; 1959an Euskadi ta Askatasuna (ETA)<br />
agertzea eta 1962an bere I. Batzarra izatea; edo ELA-STV barruko krisialdia, zeinaren<br />
ondorioz ELA (Euskadiko Mugimendu Sozialista) sortu zen 1964an 186 .<br />
Kepa Anabitarte ELAko kidea zen berrogeita hamarreko hamarkadako erdian eta<br />
Munichen izan zen; honela baloratzen zuen Municheko Batzarra 1976ko elkarrizketa<br />
batean: «Gazte asko izan ginen Munichen, EAJk gonbidatuta. Behin hara joanda, den-<br />
-dena eginda zegoela ikusi genuen (...) helburuak aldez aurretik erabakita zeuden».<br />
Dirudienez, haserreak, batez ere, amaierako deklarazioan bi puntu ez sartzearen<br />
ondoriozkoak ziren, hain zuzen ere, hauek: «autonomia-aldarrikapen» eztabaidaezinak<br />
186 ESTORNES ZUBIZARRETA, Idoia, «Munich, Congreso de» hitza: Diccionario Enciclopédico<br />
<strong>Vasco</strong>, Donostia, Auñamendi Argitaletxea, XXX. liburukia, 1991, 131-134. or.<br />
129
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
eta egoera politikoa nabarmen hobetuz gero etor zitekeen «berehalako autonomia».<br />
«Batez ere ELAko gazteak ziren kexu», zioen Anabitartek 187 .<br />
Barnealdeko espedizioaren antolatzaileetako bat Jose Antonio Aiestaran izan zen,<br />
nahiz eta bera ezin izan zen joan Municha, pasaporterik ez zuelako. Aiestaran garai<br />
hartan EGIko militantea zen eta ondo ezagutu zituen etorri ondorengo arazoak. 1980an<br />
argitaratutako elkarrizketa batean adierazi zuenez, «Argi dago bilera hura antolatu<br />
zutenen buruan, ideia nagusi bat zegoela: Francoren erregimenaren aurrean alternatiba<br />
demokratikoa bazela erakustea Europari (...) eta, horri dagokionez, argi adierazi nahi<br />
nuke inoiz ez genuela kritikatu Municheko espiritua»; alabaina, «Guk salatuko<br />
genukeena, batez ere, gure arazoari emandako tratamendua zen, hau da: euskal<br />
ordezkariek, demokraziaz eta erregimen frankistaren hausturaz hitz egiten hasi aurretik,<br />
ez zutela jarri nahitaezko aurrebaldintzatzat Euskadiren eta Kataluniaren berehalako<br />
autonomia; horixe da salatuko genukeena» 188 .<br />
Koldo San Sebastianen arabera, Munichen gertatutakoak erreminak eragin zituen;<br />
hala ere, Solaunek, EAJko buruzagiak, adierazi zuenez, «Munichen onartutako ebazpena<br />
inola ere ezin da jo bereziki abertzaleak lotzen zituen hitzarmentzat. Han ez zen<br />
aipatzen autonomiarik, are gutxiago autodeterminazio eskubidea gauzatzerik» 189 .<br />
Batzar haren inguruko beste testigantzetako bat Ibon Navascuesena da. Donostiarra<br />
da, abokatua, garai hartan EGIko kidea zen, 1980 eta 1984 artean Eusko Legebiltzarreko<br />
parlamentari izan zen eta Municheko Batzarrari buruz 1987an Madrilen izan ziren<br />
Jardunaldietan esku hartu zuen euskaldun bakarra izan zen. Navascuesen ustez, euskal<br />
taldearen ezaugarrietako bat garai hartan Euskal Herriko oposizio eratuaren isla izatea<br />
zen: «Gure ordezkaritza trinkoa zen eta talde berean elkartzen zituen erbesteratutako<br />
Eusko Jaurlaritzaren ordezkariak, (...) Manuel Irujo, Frantzisko Landaburu eta Gonzalo<br />
Nardiz buru zirela, eta haien bitartez laguntzeko deia jaso genuen, ni bezalako<br />
gazteek, karrera bukatu berriak, barnealdekoak, esan dudan bezala erbesteratuak eta<br />
barnealdekoak elkartuko zituen euskal ordezkaritzan». Navascuesek onartzen zuen,<br />
han izan ziren beste hainbatek bezala «geuk ere ez genekien benetan zertara gindoazen»,<br />
baina bai «konfiantzako jendearekin» zihoazela. Talde haren beste bereizgarri bat bi<br />
apaiz ere tartean izatea zen (Azpiazu eta Onaindia).<br />
187 Kepa Anabitarteri elkarrizketa, Garaia, 16. zk., 1976.<br />
188 <strong>El</strong>karrizketa: «José Antonio Ayestaran y la historia de ELA-STV», Muga, 3. zk., 1980, 57-72. or.<br />
Aiestaran lehenengo EKINen ibili zen, 1960tik aurrera EGIn, 1964an ELA-STVn sartu zen eta 1966an<br />
ELA (EMS) eragin zuen bereizketan esku hartu zuen.<br />
189 SAN SEBASTIAN, Koldo, «<strong>Vasco</strong>s en el contubernio de Munich», Muga, 26. zk., 1983, 56-69. or.<br />
130
5. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Navascuesek honela laburbiltzen du bere balorazioa: «Nik uste dut, orain horrela<br />
izan zela iruditzen zait, hala ulertzen dut, behintzat –garai hartan ere ez baineukan<br />
argi–, gu, batez ere, bi gauzatara joan ginela: lehenengo, gu han egonik argi geratzeko,<br />
nazioarteko prentsaren aurrean, nazioarteko erakundeen aurrean eta mundu guztiaren<br />
aurrean, Europari zegokionez Espainiako herrien legitimitatea ez zegoela diktaduraren<br />
esku (...); aitzitik, erbesteratuen esku zegoela (...), han egon ezin ziren hildakoen esku,<br />
eta barnealdean klandestinitatean zeudenen esku. Eta uste dut horrexek eman ziola<br />
min handien erregimenari (...). Eta bigarren helburua, oso garrantzitsua, gainera:<br />
Zergatik geunden euskaldunok Europako Mugimenduaren barnean Europa politikoaren<br />
aitzindarien ildo filosofikoaren, ildo ideologikoaren barruan geun<strong>del</strong>ako (...), eta,<br />
gainera, guretzat herrien Europa nahi genuelako, ez genuelako nahi Estatuen<br />
Europarik» 190 .<br />
Erregimenaren errepresalia gogorra izan zen eta Munichen izandako batzuk zigortu<br />
egin zituen –aukeran jarri zien: erbestea edo Kanariar Uharteetan konfinamendua,<br />
baita Munichen izan ez ziren batzuei ere, adibidez, Manuel Gimenez Fernandezi–;<br />
horren aurrean, Europako Mugimenduak ordezkaritza bidali zuen Madrila. Francok ez<br />
zuen hartu Van Schen<strong>del</strong>, Municheko Batzarrarekin zuzeneko lotura zuelakoan, baina<br />
gainerako ordezkariak –Pierre de Vigny (Belgikako Atzerri Ministro ohia, sozial-<br />
-kristaua), John Hynd (Britainia Handiko ministro ohia, laborista) eta Etienne Hirsch<br />
(Euratom-eko lehendakari ohia)– Francorekin bildu ziren, 1962ko uztailaren 5ean, eta<br />
gai horri buruzko ohar bat ematea lortu zuten.<br />
Municheko Batzarrak hainbat ondorio izan zituen. Alde batetik, Francoren<br />
erregimenaren aurkako oposizioaren elkargunea izan zen, Tusellen hitzetan: «berrogeita<br />
hamarreko hamarkadatik aurrera izan zen gertaerarik garrantzitsuenetakoa eta, ezbairik<br />
gabe, oposizio demokratikoaren gertaerarik jendaurrekoena; izugarrizko zirrara eragin<br />
zuen; hainbestekoa, non fase berri baten gertaera erabakigarritzat jotzen baita oposizio<br />
horren historian» 191 . Erregimenari dagokionez, lehenengo oztopoak jartzen saiatu zen<br />
–Municheraino joan zen Valdeiglesiaseko Markesa, Alemaniako agintariak<br />
presionatzera, eta Espainiako zerbitzu diplomatikoak gestio ugari egin zituen beste<br />
hainbat hiriburutan–, eta gero neurrigabeko erreakzioa izan zuen alor politikoan,<br />
errepresiboan eta propagandistikoan. Laburbilduz, aipatutako guztiaren ondorioz<br />
190 SATRUSTEGUI, J. eta beste batzuk, Cuando la transición se hizo posible..., op. cit., Ibon<br />
Navascuesen esku-hartzea, 74-77. orrialdeetan.<br />
191 TUSELL, J., La oposición democrática al franquismo, op. cit., 13. epigrafea. «Congreso de Munich»,<br />
388. or. eta hurrengoak.<br />
131
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
gertaera hark eta ondoren izan zirenak nazioartean eragin handia izan zuten. Beste<br />
alde batetik, ezin dugu ahaztu 1962ko urtarrilean Birkelbach Txostena aurkeztu zela<br />
Europako Batzar Parlamentarioan; txosten horretan azaltzen zenez, Europako <strong>El</strong>karteetan<br />
sartu nahi zuen herrialde orok, baldintza geografiko eta ekonomikoez gain,<br />
gutxieneko irizpide politiko demokratiko batzuk ere bete beharko zituen 192 .<br />
192 Birkelbach Txostenak ondorengoa adierazten zuen, hitzez hitz: «(...). Baldintza politikoak. <strong>El</strong>karteak<br />
oso kontuan hartu beharko du elkartean sartu nahi duen herrialdearen erregimen politikoa. Sarrera-eskaerak<br />
aztertzerakoan, baldintza geografiko eta ekonomiko egokiak izateaz gain, beharrezkoa da egiaztatzea ea<br />
herrialde horretako egitura politikoa arrotza egingo zaion <strong>El</strong>karteari. <strong>El</strong>karteari atxiki ahal izateko ezinbesteko<br />
baldintza da Estatu demokratikoa izatearen bermea, hau da, erakunde politiko liberala izatearena. Alferrik<br />
dabiltza legitimitate demokratikorik gabeko gobernuak dauzkaten edo gobernuko erabakietan –ez zuzenean,<br />
ez libreki aukeratutako ordezkarien bidez– esku hartu ezin duten herriak dauzkaten Estatuak, Europako<br />
<strong>El</strong>karteak osatzen dituzten herrialdeen eremuan sartu nahian (...)».<br />
132
6. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
6. EUROPAKO FEDERAZIOAREN<br />
ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(III) Hirurogeiko hamarkadako urteetatik hirurogeita hamarreko<br />
hamarkadako urteetarako jarduerak (1962-75)<br />
6.1. Hirurogeiko hamarkadako urteetako jarduerak<br />
Europar Batasuna elkarte suitzarrak batzarra antolatu zuen Bernan, 1962ko<br />
apirilaren 26tik 29ra. Han izan ziren Komunitate Etnikoen Federalisten Europar<br />
Batasuneko ordezkariak eta baita beste hainbat herrialdetakoak ere: Suitzakoak,<br />
Austriakoak, Luxenburgokoak, Belgikakoak, Suediakoak eta Danimarkakoak. Euskal<br />
ordezkari lanetan Jon de Zabala Goiri izan zen. Hizlarien artean Guy Heraud zegoen,<br />
garai hartan Strasbourgeko Unibertsitateko irakaslea. Batzar hartan, aho batez, oso<br />
erabaki federalista onartu zuten; hain zuzen ere, ondorengoa: «Federalismoa da<br />
Europako herrialdeen, eta, bereziki, euren nortasunaz jakitun diren nazio eta elkarte<br />
etniko txikien beharretara ongien moldatzen den antolaera politikoa», eta planteamendu<br />
hura arrazoitzeko zenbait kontuan hartuzko egiten zituen 193 .<br />
1964ko martxoaren 15ean, Mouvement Gauche Européenneren lokaletan (Parisen)<br />
egindako Kontseilu Federalaren bileran, Kontseilua handitzeko egitasmoa eztabaidatu<br />
zuten. Inork ez zuen zalantzan jartzen hura zela erakunde egokia espainiar estatuko<br />
talde europeistak Europako Mugimenduan ordezkatzeko, eta asmoa zera zen:<br />
barnealdeko pertsonak sartuta Kontseiluko kideen kopurua handitzea; kide horiek<br />
euren izenean izango ziren bertan, baina, aldi berean, zenbait korronte politikotako<br />
193 «Congreso de Unión Europea», Alderdi, 182. zk., 1962ko maiatza, 21-22. or.<br />
133
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
ordezkariak izango ziren. «Instituzio aldetik» Kontseilua zen erakunde bakarra, baina<br />
praktikoago izateko, bi «ganbera» izango zituen: bata Parisen eta bestea Madrilen.<br />
Biek independenteki aztertuko zituzten arazoak eta bakoitzak bere erabakiak hartuko<br />
zituen; hala ere, erabakiak eraginkorrak izateko, bi ganberen onespena izan beharko<br />
zuten 194 .<br />
Jakina da hamarkada haietan «Aberri Eguna»k debekatuta zeu<strong>del</strong>a eta gogor<br />
erreprimitzen zirela. Frankismoan deitu zen lehenengo Aberri Eguna irekia eta<br />
jakinarazia 1964an izan zen, isilpean, ordea. Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Kontseiluak ere bat egin zuen Gernikako deialdiarekin 195 .<br />
1964ko urriaren 14an Europako Mugimendua bildu zen, Erroman. Bilera hartako<br />
gai nagusia Europako toki-administrazioak izan ziren eta denboran gutxi gorabehera<br />
bat etorri zen egun batzuk geroago hiri berean izan ziren «Europako Udalerri eta<br />
Tokiko Botereen Zazpigarren Estatu Orokorrak»ekin. Irujo beste eginkizun batzuetan<br />
zebilen eta Joseba Rezolari, Eusko Jaurlaritzako lehendakariordeari, eskatu zion<br />
Kontseilu Federaleko ordezkaritzan euskal ordezkaria izateko 196 .<br />
1965an Madariagak utzi egin zuen Espainiako Kontseilu Federaleko lehendakaritza,<br />
osasun arrazoiak zirela medio. Llopisek hartu zuen kargua, ordura arte lehen<br />
lehendakariorde izan zenak 197 .<br />
1965eko urriaren 1etik 3ra Europako Mugimenduaren beste batzar bat izan zen,<br />
Cannesen. Bertaratu zirenen artean, Kontseilu Federaleko ordezkaritzaren barruan,<br />
Irujo zegoen 198 .<br />
1965 aldera Euskal Mugimendu Federalistak –Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Kontseiluaren kide zenak– Federalisten Europar Batasuna (FEB) ondorengoko<br />
194 «Proyecto de ampliación <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>» eta bilerarako<br />
deialdia, Parisen, 1964ko martxoan (EAAH, K. 67, C. 8).<br />
195 «Resonancia <strong>del</strong> Aberri-Eguna», Alderdi, 204-205. zk., 1964ko apirila-maiatza, 8. or.<br />
196 «<strong>El</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong> y el Congreso de Municipios y Poderes Locales europeos. Por una<br />
Europa de los pueblos, federal y democrática», Alderdi, 210-211. zk., 1964ko urria-azaroa, 17-19. or.<br />
Joseba Rezola, sailburu zen PNVren izenean eta Jaurlaritzako lehendakariorde ere bai, Leizaolaren<br />
agindupean, 1963tik, Landaburu zenaren lekuan. Kanpoaldeko lanari zegokionez, Rezolak gehiago jardun<br />
zuen lanean kristau-demokrazian Europako Mugimenduan baino. Berari buruz gauza gehiago jakiteko Vid.:<br />
JAUREGI BERAZA, Eduardo, Joseba Rezola. Gudari de gudaris. Historia de la resistencia, Bilbao, Sabino<br />
Arana Fundazioa, 1992.<br />
197 M. Irujoren testua, Radio Euzkadik emititua, 1965eko irailaren 9a, lan honetan: IRUJO, M., Desde<br />
el Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>..., op. cit., III. liburukia, 393-394. or.<br />
198 «Resoluciones <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», Alderdi, 221-222. zk., 1965eko iraila-urria, 20. or.<br />
134
6. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
erakundeekin berriz ere harremanak ezartzea pentsatu zuen; izan ere, erakunde horretako<br />
kide izan baitzen 1948ko azarotik. Erakunde hori bertan behera geratu zen eta horren<br />
ordez beste bi zeuden: Europako Mugimendu Federalista (EMF) –1962ko Montreauxeko<br />
Gutun Federalistan oinarritua– eta Federalisten Europar <strong>El</strong>kartea (FEE). 1965eko<br />
otsailean, Irujok Alexandre Marc-i, «Centro de Internacional de Formacion Europea»ko<br />
zuzendari nagusiari, idatzi zion, Parisera, orientazio eske. Marc-ek esan zion<br />
harremanetan jartzeko Jean-Pierre Gouzy-rekin eta bide batez jakinarazi zion laster<br />
Nizan Nazioarteko Goi Ikasketetarako Europako Institutua irekiko zela. Lehen<br />
harremana egin ondoren, martxoaren 23an Gouzy bazkaltzera gonbidatu zuten; bazkari<br />
hartan izan ziren, Gouzyrekin, Leizaola, Eusko Jaurlaritzaren lehendakaria, eta Irujo<br />
eta Luis Ibarra, Euskal Mugimendu Federalistako lehendakaria eta idazkaria, hurrenez<br />
hurren. Gouzyk oso ondo hartu zituen, baina ez dirudi euskal ordezkariek gero<br />
aurrerabide handirik izan zutenik 199 .<br />
1965eko «Aberri-Eguna» Bergaran izan zen. Bi euskal erakunde europeistek ere<br />
bat egin zuten ekitaldiarekin: «Europako Federazioa Euskal Kontseilua Aberri<br />
Egunekoei besarkada. Gora Euzkadi. Nardiz, Lehendakaria»; «Euskal Batzorde<br />
Federalistak bat Aberri Egunarekin, eusko abertzaleen alkartasunarekin. Ibarra,<br />
Idazkaria» 200 .<br />
1967ko apirilaren 21ean eta 22an «Europako Mugimenduaren Ikasketa<br />
Konferentzia» egin zen Bad Godesberg-en. Han izan zen Irujo, besteak beste Gil<br />
Robles, Gironella, Llopis, Maldonado, Ridruejo eta Sansekin batera 201 . 23an egindako<br />
bileran, Europako Mugimenduak bere egituraketa aldatu zuen hein batean. Espainiako<br />
Kontseilu Federalak, antolaera berri horretara egokitzeko, hurrengo hiletan aldaketa<br />
txiki batzuk egin zituen bere Estatutuetan.<br />
Horretarako, Kontseilu Federalaren Ohiz Kanpoko Batzar Orokorra antolatu zen,<br />
1967ko irailaren 23an. Ordurako Llopis lehendakari lanetan ari zen –1965etik– eta<br />
Europako Mugimenduaren Galiziako Taldea ere han zen, Javier Alvajar ordezkari<br />
199 M. Irujok A. Marc-i idatzitako gutuna eta Marc-en erantzuna, M. Irujok J.-P. Gouzyri idatzitako<br />
gutuna eta Gouzy-ren erantzuna, eta egindako bazkariari buruzko txostena, 1965eko otsailaren 26tik<br />
martxoaren 23ra; eta Euskal Mugimendu Federalistaren bazkideen zerrenda eta Batzorde Zuzendariaren<br />
osaera 1965ean (IF, 45. kaxa, 4. esp.).<br />
200 «Adhesiones al Aberri-Eguna de Bergara», Alderdi, 216-217. zk., 1965eko apirila-maiatza, 12. or.<br />
201 Europako Mugimenduaren Batzarrean parte hartu zutenen zerrenda, Bad Godesberg, 1967ko apirila<br />
(IF, 44. kaxa, 2 bis esp.).<br />
135
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
zela. Halaber, lehen aldiz Unión Social Democratica-ren ordezkari bat ere bertaratu<br />
zen, hain zuzen ere, Pablo Marti Zaro. Euskal Kontseiluaren izenean Irujo eta Nardiz<br />
izan ziren. Zenbait xehetasun argitu ondoren, Estatutuak onartu zituzten 202 .<br />
Urte hartan bertan Kontseilu Federalaren Batzar Orokorra izan zen, 1967ko<br />
abenduaren 10ean. Talde sozialistako, kristau-demokratako, liberaleko, Kataluniako<br />
Batzordeko eta Galiziako Taldeetako kideez gain, bertan izan ziren Irujo, Nardiz,<br />
Agesta eta Joseba Rezola Europako Mugimenduaren Euskal Batzordearen [sic] izenean.<br />
Batzar orokor hartan Batzorde Exekutiboa berritu zen eta atxikimendu eskaera batzuk<br />
aztertu ziren, hain zuzen, Madrilen kokatutako «Europarekin Lankidetzarako Espainiako<br />
<strong>El</strong>kartea»rena (AECE) eta Bartzelonan egoitza zuen Europako Ikerketen Institutuarena.<br />
1968ko hasieran, Kontseilu Federalak adierazi zien bi elkarte horiei atxikimendua<br />
begi onez ikusten zuela, beti ere indarrean zeuden estatutuak onartzekotan 203 .<br />
Hirurogeiko hamarkadako bigarren erdialdeko urteetan Euskadiko mugimendu<br />
europeistak nola zeuden jakiteko, aipatu beharra dago Ipar Euskal Herrian (hau da,<br />
Estatu frantsesean) 1966ko martxoan Europako Mugimendu Federalistari (EMF)<br />
atxikitako talde bat eratu zela, lurralde historiko guztietako euskaldunei irekia. «Section<br />
Pays Basque»k «Euskal Herria» izena hartu zuen.<br />
Aurkezpenean azaltzen zuenez, sail horrek «Euskal eskualdea hartzen du, hau da,<br />
zazpi euskal probintziak, zeinek Europako koadro federalean giza eta ekonomi<br />
komunitate naturala osatzen baitute». Aurrerago zehazten zenez «(elkartea) irekita<br />
dago Euskal Eskualdeko biztanle guztiei, bakarka, herritar frantsesei zein espainiarrei,<br />
hau da: –jatorriz euskaldunak izan eta Europako federalismo baketsuaren bideak<br />
hizkuntza eta kultur izaera eta eskualde elkarteko garapen ekonomikoa babesten dituela<br />
uste dutenei; – jatorriz euskaldunak izan ez arren, legitimoki Euskal Herriaren nortasun<br />
sakona iraunaraztea nahi dutenei, eta aukera ugariko eskualdeko ekonomian zentralismoaren<br />
mehatxuak familiaren etorkizunean zenbateraino eragingo duen kezkatuta<br />
daudenei». Testu horretan, halaber, zera ziurtatzen zen: «espiritu berri batean oinarrituta<br />
dago, logika naturalaz, arrazonamendu federalistaz, ekimen modernoaz eta europarraz<br />
(...), elkarrenganako begiruneaz eta guztien agintaritzapean, Europako Herri guztien<br />
202 EMEKFren Ohiz Kanpoko Batzar Nagusiaren akta, Paris, 1967ko irailaren 23koa (IF, 44. kaxa, 2.<br />
esp.); EMEKFren Estatutuak eta Barne Araudia, 1967 (IF, 44. kaxa, 2. esp.; EAAH, K. 67, C. 8).<br />
203 EMEKFren Batzar Orokorreko akta ofiziala, 1967ko abenduaren 10ekoa (EAAH, K. 129, C. 10);<br />
eta E. Gironellak ELEEko eta EIIko lehendakariei idatzitako gutuna, 1968ko urtarrilaren 2koa (IF, 44. kaxa,<br />
3. esp.).<br />
136
6. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
azpian». Atxikimenduaren aldarrikapenean, berriz, ondorengo lema azaltzen zen:<br />
«Euskal Herriak badu etorkizuna Europan, sor dezagun elkarrekin gure Eskualdea» 204 .<br />
EMFren Euskal Saila Miarritze-Biarritzen ezarri zen. Zuzendaritza Batzordean<br />
hamar lagun zeuden: Maurice Abeberry, Rene Delzangles, Paul Dutournier, Andre<br />
Ithurralde, Paul Legarralde, J.M. Muguruza, Etienne Salaberry, Carlos Santamaria,<br />
Pedro Turullols Agirre eta Maite Maniort.<br />
1968an Gironellak informazioa eskatu zion Irujori aipatutako taldeaz; izan ere, Gil<br />
Roblesek galdetu baitzion ea Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluko kideek<br />
parte hartzen zuten ekimen horretan, eta horri buruzko iritzia eskatzen zuen. Erantzunean,<br />
Irujok historia aldetik begiratzen zuen eraketa prozesua: «Zuk dakizun bezala, garai<br />
batean Europako mugimendu federalista oso garrantzitsua izan zen, oso atsegina, Frenay<br />
lehendakari eta Spinelli eta Voisin idazkari zituena. Behin batean, ordea, lehertu egin<br />
zen eta hainbat talde jaio ziren. Horietako bat Voisinek suspertzen du eta hor dabil,<br />
Franco Europako Mugimenduaren baitan sartu nahian. Beste talde bat, berriz, ‘Centro<br />
Internacional de Formación Europea’ko Alexandre Marc-ek, Jean-Pierre Gouzy-k eta<br />
abarrek osatzen dute. Talde horrek, Frantzian sendotzeko asmoz, kanpaina hasi berri du<br />
hainbat lurraldetan (Euskal Herrian, Rossellón-en, Bretainan eta abarretan) talde filialak<br />
sortzeko». Gero, gehiago zehazten zuen: «Euskal Herrian harremanetan jarri ziren euskal<br />
berpizkundeko ENBATA Mugimenduarekin 205 . Harreman eta jarduera horien ondorio<br />
da Mugimendu Federalistako Euskal Herria Saila. Oinarria, zuzendaritza eta egoitza<br />
Pirinioen Iparraldean baditu ere, euskal eduki integrala emateko Hegoaldeko ordezkariak<br />
behar zituzten. Muguruza, Santamaria eta Turullols jaunekin hitz egin zuten; hirurek<br />
baiezkoa eman zuten eta Batzordean sartu zituzten (...)».<br />
Beste alde batetik, Irujok gogorarazten zion Gironellari egon bazegoela Euskal<br />
Mugimendu Federalista, baina geldirik: «Gu Mugimendu Federalistaren sortzaileak<br />
gara eta Frenay eta Spinelliren garaian lanean jardun genuen bere baitan. Deuseztatu<br />
eta gero ere harreman onak ditugu oraindik Marc-ekin eta Gouzy-rekin. Baina<br />
Landaburuk, harreman horren aginpidea zuenak, pentsatu zuen hobeto zela gauzak<br />
bertan behera uztea, harik eta gauzak apur bat argitu arte. Bien bitartean, aurreko<br />
paragrafoan azaldu dudana gertatu zen». Gutunaren amaiera aldera, Irujok EMFren<br />
204 «Une Section Pays Basque au sein du Mouvement Fédéraliste Européen», identifikatu gabeko<br />
egunkari frantses batean azaldutako prentsa-oharra, 1966 (IF, 44. kaxa, 1. esp.); EMFko Euskal Herria<br />
Sailak egindako atxikimendu-deialdia (IF, 44. kaxa, 3. esp.).<br />
205 ENBATA aldizkari baten izena da. 1960an sortu zen eta 1963ko apirilean Ipar Euskal Herriko<br />
erakunde batek izen berbera hartu zuen. 1970ean «nazio askapenerako mugimendu federalista»tzat jo zuen<br />
bere burua.<br />
137
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Euskal Herria Sailari buruzko bere balioespena zehazten zuen: «Guk harremanak<br />
ditugu Batzordeko zuzendari euskaldun-frantsesekin, ezagutzen ditugu, abokatuak,<br />
alkateak gure herriko jende ezaguna da, euskaldun zintzoak. Ez dugu lotura juridikorik<br />
euren elkartearekin, baina ondo iruditzen zaigu horrelako elkartea egotea eta euskal<br />
batasunaren tesiari eutsiz lan egitea, nahiz eta ez izan gure ordezkariak» 206 .<br />
6.2. Hirurogeiko hamarkadako lehen erdiko jarduerak<br />
Frankismoak iraun zuen bitartean, Europako <strong>El</strong>karteen inguruan erregimenak oso<br />
lorpen eskasak izan zituen; lorpen bakanetako bat 1970eko Lehentasunezko<br />
Merkataritza Ituna izan zen (gerora, <strong>El</strong>kartea lehen aldiz handitu ondoren, berregokitu<br />
egin zen). Kontseilu Federalaren iritziz, itunak «ez du konponduko eta ezin du konpondu<br />
arazoa: Espainiaren eta Europaren arteko etorkizuneko harremanak». «Espainia Europar<br />
Batasunean sartzea oraindik ere arazo politikoa da. 1948an ere halaxe zen, Hagan<br />
Europako herri eta gobernuek elkartea eraikitzeko oinarriak ezarri zituztenean. 1962an<br />
ere halaxe zen, Espainiako Gobernuak bere burua aurkeztu zuenean eta Espainiako<br />
ehun pertsona ospetsuk, Munichen, Europako <strong>El</strong>kartean behar bezala sartu ahal izateko<br />
bete beharreko eraldaketa demokratikoak eskatu zituztenean. Gaur egun ere halaxe<br />
da, Itun Komertziala sinatzean, Espainia benetan bigarren mailako Estatutzat hartzea<br />
baitakar (...)». Deklarazioan, Kontseilu Federalak, erregimenaz, «funtsean<br />
antidemokratikoa» zela berresten zuen eta, horrela izanik, nola nahi zitekeen «herri<br />
libreen Europako <strong>El</strong>kartean onartua izatea» 207 .<br />
Europako Mugimenduak Batzarra egin zuen Bonn-en, 1972ko maiatzaren 12an<br />
eta 13an, eta han izan ziren Leizaola, Irujo eta Nardiz euskal ordezkariak. Batzar<br />
horretan ondorengo gaiak jorratu zituzten: une hartako <strong>El</strong>kartearen handitzea, monetakrisialdia<br />
eta Greziako gertaerak 208 .<br />
Paul-Henry Spaak 1972an hil zen eta Irujok artikulua idatzi zion Alderdi<br />
aldizkarian, nolakoa izan zen eta, batez ere, nazioartean nolako ardurak izan zituen<br />
azaltzeko 209 .<br />
206 E. Gironellak M. Irujori idatzitako gutuna eta Irujoren erantzuna, hurrenez hurren 1968ko otsailaren<br />
7koa eta 8koa (IF, 44. kaxa, 3. esp.).<br />
207 «Declaración <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», OPE, 5.477. zk., 1970eko<br />
ekainaren 25ekoa, 4. or.<br />
208 Europako Mugimenduaren Batzarrari buruzko agiriak, Bonnen, 1972ko maiatzaren 12an eta 13an<br />
(IF, 44. kaxa, 6. esp.). Halaber: «<strong>El</strong> Congreso de Europa en Bonn», Alderdi, 277. zk., 1972ko uztaila, 8-<br />
10. or.<br />
209 IRUJO, Manuel, «Paul-Henry Spaak», Alderdi, 279. zk., 1972ko urria, 8-10. or.<br />
138
6. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
1973ko maiatzaren 11tik 13ra Europako Mugimenduaren Batzarra izan zen,<br />
Londresen, «Etorkizuneko Europako gizartea» gaiaren inguruan. Batzarrak Deklarazio<br />
bat onartu zen; besteak beste, honela zioen: «Europako <strong>El</strong>karteak ateak zabalik ditu<br />
euren betebeharrak onartu ahal eta nahi dituzten Estatu guztientzat (...). Baina adierazi<br />
beharra daukagu <strong>El</strong>karteari atxikitzeko atea itxita izango dutela erregimen ez-<br />
-demokratikoko herrialdeek, adibidez, Greziak (nahiz eta dagoeneko kide izan),<br />
Espainiak eta Portugalek». Londresera kanpoaldeko zein barnealdeko talde europeistetako<br />
ordezkariak joan ziren eta horretaz baliatuz Kontseilu Federala berregituratzeari<br />
ekin zioten. Gainera, Madariagak urte hartan bertan utzi zuen Espainiako Kontseilu<br />
Federaleko lehendakaritza. Irujo izendatu zuten bitarteko lehendakari 210 .<br />
Berregituraketaren gaiari heldu zioten berriz ere beste bilera batean, Parisen, 1973ko<br />
uztailaren 13an. Madariaga Ohorezko Lehendakari izendatu zuten eta Irujo bitarteko<br />
lehendakari gisa berretsi zuten. Jose Maria Gil Roblesek zera proposatu zuen: Kontseilu<br />
Federala Madrila eramatea eta kanpoaldeko kideak Kontseilu Federaleko Sail gisa<br />
geratzea. Ez zen erabakirik hartu, batzarrak eztabaidatu ondorenerako utzi zen 211 .<br />
Hala, 1973ko urriaren 6an Parisen Kontseilu Federalaren Batzar Orokorra izan<br />
zen. Gil Roblesen plana baztertu egin zuten eta Deklarazio bat onartu zen, non,<br />
besteak beste, Kontseilu Federala «organo kolektiboa, kanpoaldeko eta barnealdeko<br />
kideen arteko bereizketa hierarkikorik gabea» zela azpimarratzen zen. Testu horren<br />
ildoari jarraiki, Batzorde Exekutiboa berritu zen. Lehendakaritzarako Irujo aukeratu<br />
zuten, baina oraingoan behin betiko –ardura horretan izan zen 1976ko azaroa arte–.<br />
Beste alde batetik, Enric Gironellak idazkaritza utzi zuen, ardura horretan 1952tik<br />
egon ondoren. Bi idazkari egotea erabaki zen, bata kanpoaldean (Macrino Suarez) eta<br />
bestea barnealdean (Pablo Castellano). Lehendakariordeak sei izango ziren, hiru<br />
kanpoaldean (Carlos Martinez Parera, Jose Maria <strong>del</strong> Valle eta Juan Sauret) eta beste<br />
hiru barnealdean (Enrique Mugica korronte sozialistaren izenean, kristau-demokrata<br />
bat eta liberal bat). Diruzaintza, berriz, Carmen Garcia de Robledok kudeatuko zuen.<br />
Horrez gain, talde eta batzorde bakoitzeko lau batzordekide zeuden. Halaber, ildo<br />
batzuk ere onartu ziren Kontseilu Federala berrindartzeko eta ebazpen baten bidez<br />
gaitzetsi egin zen Txilen gertatu berri zen Salvador Allenderen eta bere gobernuaren<br />
aurkako kolpe militarra 212 .<br />
210 EMEKFren txostena (1973ko maiatza eta 1974ko ekaina bitarteko gestioa), 1974ko iraila, 11 or.<br />
(EAAH, K. 129, C. 10). Halaber: «Declaración <strong>del</strong> Congreso <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», Alderdi, 284. or.,<br />
1973ko maiatza-ekaina, 33-34. or.<br />
211 M. Irujoren eta J.M. Gil Roblesen arteko gutunak, 1973ko uztaila (EAAH, K. 129, C. 10).<br />
212 EMEKFren Batzar Orokorraren akta ofiziala, Parisen, 1973ko urriaren 6an (EAAH, K. 129, C. 10).<br />
139
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Garai honetan, ofizialki behin eta berriz adierazten zuten Espainiako Kontseilu<br />
Federalak, berezko jarduera europeistaz gain, alderdi politikoen elkargune ere izan<br />
behar zuela, erregimen frankistaren aurrean «alternatiba demokratikoa» izateko 213 .<br />
1974ko martxoaren 2an Espainiako Kontseilu Federalak Europako Mugimendurako<br />
ordezkaritza hautatu zuen. Kontseilu Federalerako Irujo, Suarez eta barnealdeko lagun<br />
bat (Castellano) aukeratu zituzten; ordezkoak, berriz, Martinez Parera, Alvajar eta<br />
Nardiz ziren. Bilera hartan Europako Mugimenduko idazkaritzara telegrama idaztea<br />
erabaki zuten, Puig Antichen exekuzioa zela-eta Mugimenduak kexa azal ziezaion<br />
Espainiako Gobernuari. Maiatzaren 11n, Batzorde Zuzendarirako –garai hartan<br />
berrogeita hamalau lagunez osatua– Irujo eta Martinez Parera aukeratu zituzten 214 .<br />
1974 eta 1975. urteetan, Kontseilu Federalaren lehendakari zen aldetik, Irujo<br />
Europako Mugimenduko organoen bilera nagusietara joan zen, besteak beste, Bruselara<br />
(1974ko martxoaren 29an eta 30ean) eta Parisera (1974ko maiatzaren 30ean eta 31n).<br />
Nardiz izan zen Pariseko bileran, 1975eko maiatzaren 9an eta 10ean, eta Irujo Bruselan<br />
1975eko urriaren 10ean egin zenean.<br />
213 EMEKFren bileraren akta ofiziala, Parisen, 1973ko azaroaren 24an (EAAH, K. 129, C. 10).<br />
214 EMEKFren txostena (1973ko maiatza eta 1974ko ekaina bitarteko gestioa), 1974ko iraila, 11 or.<br />
(EAAH, K. 129, C. 10).<br />
140
7. EUROPAKO FEDERAZIOAREN<br />
ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(IV) Barnealdera aldaketa eta berrantolaketa (1976-78)<br />
7.1. Kontseilu Federala eta Euskal Kontseilua barnealdera aldatzeko prestatzelanak<br />
1976ko otsailaren 6an Bruselan egindako osoko bileran zuela askotik hausnartzen<br />
ari ziren erabakia hartu zen: espainiar estatuko gertaera politikoen bilakaera kontuan<br />
izanik, erakundeak Parisetik Madrila aldatzea.<br />
Hurrengo hiletan, gutun asko izan ziren Irujoren (Kontseiluko lehendakariaren)<br />
eta beste kide askoren artean –Joaquin Ruiz Gimenez, Jose Maria Gil Robles, Fernando<br />
Alvarez de Miranda...– aldaketaren inguruko xehetasunak argitzeko. Horrekin batera,<br />
Irujo EAJko zuzendaritzarekin (EBBrekin) ere harremanetan jarri zen aldaketaren<br />
berri emateko eta europeismoa eta euskal federalismo antolatua berrindartzeko, zeren<br />
«Euskaldunak, teorian behintzat, Europako Mugimenduaren aldeko Euskal Kontseiluak<br />
ordezkatzen baitu (...), baina, praktikan, gestioaz EAJ arduratzen da. Gonzalo Nardiz<br />
[EAE-ANVkoa] nire ordezkoa da Mugimenduaren Kontseiluan, baina lan nekeza izaten<br />
da hura mugiaraztea (...). Eta bera aukeratu zuten Euskal Kontseilu Federalaren<br />
lehendakaritzarako, bere garaian Alderdiko kideekin [EAJ], Ekintzakoekin [EAE-ANV],<br />
Sozialistekin [PSOE] eta errepublikazaleekin [IR] eratu zenean, hau da, Euzkadiko<br />
Gobernua osatu zuten guztiekin eratu zenean» 215 .<br />
215 M. Irujok J. Ruiz-Gimenez-ekin, J.M. Gil-Robles-ekin, F. Alvarez de Mirandarekin izandako<br />
korrespondentzia, 1976ko maiatza; eta PNVren EBBri gutuna, 1976ko ekainaren 25ekoa (EAAH, K. 128,<br />
C. 5).<br />
141
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
1976ko ekainaren 25ean eta 26an Europako Mugimendua Parisen bildu zen eta<br />
han izan ziren Irujo, Carlos Martinez Parera eta Macrino Suarez. Bilera horretarako<br />
Robert Van Schen<strong>del</strong> idazkari nagusiak prestatutako txostenean aipatzen zenez, laster<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren egoitza Madrila aldatuko zuten eta Kontseiluan<br />
erakunde gehiago sartuko ziren 216 .<br />
Aldaketa prestatzeko hainbat bilera izan ziren, horietako bat, nahikoa informala,<br />
Donibane Lohizunen, 1976ko irailaren 27an. Bilera horretan izan ziren Irujo, Juan<br />
Ajuriagerra (EAJ), Ruiz Gimenez, Gil Robles (biak Estatuko kristau-demokratetako<br />
bi indar nagusien buruzagiak, orain Izquierda Democrática, ID, eta Federación Popular<br />
Democratica, FPD izenez ezagunak) eta Miquel Coll i Allentorn (Kataluniako<br />
Unió Democràtica de Catalunya, UDC, alderdi kristau-demokratakoa). Bileran guztiak<br />
bat etorri ziren: otsailean Bruselan erabakitakoa lehenbailehen gauzatu beharra zegoen.<br />
Bilerara joan ez bazen ere, Enrique Mugicak Irujori ohar bat bidali zion, abian zen<br />
prozesua PSOEren Batzorde Exekutiboak begi onez ikusten zuela eta laguntzen zuela<br />
adierazteko 217 .<br />
7.2. Europako Batzarra Bruselan (1976)<br />
Bien bitartean, Europako Mugimenduak Europako beste Batzar bat egin zuen,<br />
1976ko otsailaren 5ean eta 7an, Bruselan. Espainiako Kontseilu Federaleko ordezkaritza<br />
oso zabala izan zen; izan ere, eskubide osoko kideez gain, eta Europako Mugimenduak<br />
proposatuta, batzar hartan izan baitziren indar politikoetako, sindikatuetako eta gizarteko<br />
hainbat ordezkari 218 .<br />
Hala, guztira hogeita hamar lagun inguru izan ziren Bruselan, erbestekoak zein<br />
barnealdekoak. Besteak beste, han izan ziren Manuel Irujo (Kontseilu Federalaren<br />
lehendakaria), Gonzalo Nardiz (Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluko<br />
lehendakaria), Enrique Mugica («Donostiakoa» jartzen du zerrendan) eta Juan Aldecoa<br />
(«Algortakoa» jartzen du bertaratu zirenen zerrendan). Ordezkaritzako gainerako kide<br />
batzuk hauek izan ziren: Jordi Pujol, Heribert Barrera, Josep Pallach, Ramon Trias<br />
216 R. Van Schen<strong>del</strong>-ek Europako Mugimenduaren Kontseilu Federalean aurkeztutako txostena, Parisen,<br />
1976ko ekainaren 25ean eta 26an (EAAH, K. 128, C. 1).<br />
217 M. Irujok C. Martinez Parerari eta M. Suarez-i idatzitako gutuna, 1976ko irailaren 27koa (EAAH,<br />
K. 128, C. 5).<br />
218 1975eko abenduaren 10ean R. Van Schen<strong>del</strong>-en eta M. Suarez-en arteko elkarrizketari buruzko<br />
oharra, CFE DOC/75, 1975eko abenduaren 19koa (EAAH, K. 128, C. 5).<br />
142
7. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Fargas, Pablo Castellano, Maria Teresa de Borbon, Jose Maria Gil Robles, Joaquin<br />
Ruiz Gimenez, Luis Yañez, Xavier Alvajar, Mariano Abad, Jaume Casanovas, Carlos<br />
Ferrer Salat eta Joaquin Satrustegui, besteak beste. Halaber, bide diplomatikoari esker<br />
eta ordezkaritza federaletik kanpo, batzar hartan izan zen Alberto Ullastres, Espainiako<br />
enbaxadorea.<br />
Irujo arduratu zen ordezkariei hitz egiteaz eta espainiar estatuari buruzko<br />
Deklarazioa egitea proposatzeaz, Kontseilu Federalaren izenean; Deklarazio hura aho<br />
batez onartu zuten. Bertan, besteak beste, zera adierazten zen: «Europako <strong>El</strong>karteko<br />
nazioetako bat izateko, Espainiak guztiz eta eraginkorki demokratikoa izan beharra<br />
dauka», eta, besteak beste, ondorengoak eskatzen zituen: preso politikoen askapena,<br />
erbesteratuen itzulera, alderdi politikoen aintzatespena, hauteskunde libreak eta<br />
«Espainiar estatuko nazio eta komunitateen nortasuna, eskubideak eta askatasunak<br />
errespetatzea» 219 .<br />
7.3. Zuzendaritza lekuz aldatzea eta Kontseilu Federalaren berrantolaketa<br />
barnealdean<br />
1976ko lehen erdialdeko prestatze-lanen ondoren, Kontseilu Federala Madrilen<br />
ezarri zen erabat, 1976ko urriaren eta azaroaren artean.<br />
Urriaren 27ko bilera batean, Madrilen, aho batez onartu zen aldaketa. EAJren<br />
izenean Juan Ajuriagerra izan zen, eta parte hartu zuten gainerako lagunak hauek izan<br />
ziren: ID eta FDP alderdi kristau-demokratetatik, hurrenez hurren, Ruiz-Gimenez eta<br />
Gil-Robles; PSOEtik Luis Yañez-Barnuevo, Carmen Garcia eta Carlos Martinez Parera;<br />
UGTtik Manuel Simon; eta UDC katalanetik Anton Cañellas. Ondorengo erabakiak<br />
hartu zituzten: zuzendaritza-organoak berregituratzea; behin-behineko egoitza ezartzea<br />
–Joaquin Garcia Morato 165ean–; eta Kontseiluaren osoko bilera deitzea 220 . Behin-<br />
-behineko egoitza aipatutakoa izanagatik, Kontseilu Federalak bilera ugari egin zituen<br />
beste leku batzuetan, batez ere hainbat alderdi politikoren egoitzetan; adibidez, bere<br />
gune garrantzitsuenetako bat Ekonomia Lankidetzarako Europako Ligaren (ELEL)<br />
pisua izan zen, Gran Vía 43, 3. F-n, hura baitzen frankismoaren aurkako alderdien<br />
bilguneetako bat. Gaur egun Kontseilu Federalaren egoitza han dago.<br />
219 Europako Mugimenduaren Europako Batzarrari buruzko hainbat agiri (ordezkaritzaren zerrenda,<br />
Deklaraziorako proposamena, M. Irujoren hitzaldiaz prentsa-oharra, etab.), Brusela, 1976ko otsailak 5-7<br />
(EAAH, K. 128, C. 2; K. 128, C. 5; K. 128, C. 6; K. 129, C. 8). Deklarazioa hemen azaldu zen: OPE,<br />
6.743. zk., 1976ko otsailaren 10ekoa.<br />
220 EMEKFren bilerako akta ofiziala, Madrilen, 1976ko urriaren 27an (EAAH, K. 128, C. 5).<br />
143
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
1976ko azaroaren 10ean Madrilen egin zen Kontseilu Federaleko osoko bilera<br />
urte hartako bilerarik garrantzitsuena izan zen, bai bertaratzeari zegokionez, baita<br />
hartutako erabakiei zegokienez ere 221 . Akta ofizialaren arabera, han izan ziren EAJ<br />
(Juan Ajuriagerra), UDC, PSOE, PDP, FPD, ID, ARDE, PSC, EDC eta UGT. Kontseilu<br />
Federaleko ordezkariak izendatu ziren, bai Estatuko talde politikoetakoak eta<br />
sindikatuetakoak, eta baita espainiar estatu barruko nazioetako batzorde europeistetako<br />
ordezkariak ere. Hala, orientazio ideologikoa eta politikoak (ofizialki «joera» gisa<br />
ezagutzen zirenak) eta batzordeak honela geratu ziren: kristau-demokratak (Ruiz-<br />
Gimenez, Gil-Robles, Ruiz Bonavall eta Jaime Cortezo); liberalak (Andres Marquez,<br />
Juan de la Fuente, Ignacio Camuñas, eta beste bat, PDPk izendatu beharrekoa);<br />
sozialistak (Fernando Baeza, Carlos Zayas, Jose Maria Triginer eta Andres Eguibar);<br />
Kataluniako Batzordea (Heribert Barrera, Anton Cañellas, Josep Pujol eta Josep Pallach<br />
–azken hori zendu zenean Amadeo Cuitok hartu zuen bere lekua–); Euskal Batzordea<br />
(lau batzordekideak izendatu gabe zeuden artean); Galiziako Batzordea (Alfonso<br />
Zulueta, Domingo Antonio Quiroga); eta sindikatuak (Manuel Simon).<br />
Halaber, Batzorde Exekutibo berria izendatu zuten. Ondorengoek zeuden bertan:<br />
lehendakari, Miquel Coll i Allentorn (UDC alderdi katalaneko kristau-demokrata);<br />
lehendakariaren ordezkoa, Irujo –horrela izendatzen zaio aktan; hala ere hurrengo<br />
hiletako agirietan «kanpoaldeko alboko lehendakari» gisa ageri da–; lehendakariordeak,<br />
Jose Maria Gil Robles (kristau-demokraten izenean), Enrique Mugica (sozialisten<br />
izenean) eta Paulino Garcia Partida (liberalen izenean); idazkari nagusia, Luis Yañez-<br />
Barnuevo (PSOE); alboko idazkaria, Macrino Suarez (PSOE); eta diruzaina, Carmen<br />
Garcia (PSOE). Gero erabaki zen Euskadiko, Kataluniako eta Galiziako Batzordeetatik<br />
ere batzordekide bana sartzea Batzorde Exekutiboan, eta beste bat sindikatuen izenean.<br />
Batzorde horrek 1978 arte funtzionatu zen (urte horretan berritu egin zuten).<br />
Europako Mugimenduko organoetako parte-hartzeari zegokionez, ordura arte<br />
ardurak zituztenak berretsi egin zituzten. Hau da, Kontseilu Federaleko hiru ordezkariak<br />
(Irujo, Yañez eta Suarez, eta horien ordezko ziren Martinez Parera, Alvajar eta Nardiz)<br />
eta Batzorde Zuzendariko biak (Irujo eta Martinez Parera, eta horien ordezko Sauret<br />
eta Alvajar).<br />
Bilera erabakigarri hartan, halaber, beste hainbat gai ere aztertu zituzten, besteak<br />
beste: Espainiako Kontseilu Federalari atxikitzeko arau berriak; finantziazioaren<br />
azterketa; aldaketa eta gainerako erabakiak prentsari jakinaraztea; eta Europako<br />
221 EMEKFren osoko bileraren akta ofiziala, Madrilen, 1976ko azaroaren 10ean (EAAH, K. 128,<br />
C. 5).<br />
144
7. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
Mugimenduari ere beharrezko informazioa ematea, berrikuntza guztiak jakin zitzan.<br />
Halaber, lehendakaritza utzi behar zuela-eta, Irujori telegrama bidaltzea ere erabaki<br />
zuten. Hona hemen testua: «Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalak.<br />
Atseginez gure anaitasunezko eta bihotzeko besarkada bidaltzen dizuegu zuri eta zure<br />
kideei, urte luzez gure banderari kanpoaldean bikain eusteagatik. Coll i Allentorn,<br />
lehendakaria» 222 .<br />
Madariaga Kontseilu Federaleko ohorezko lehendakaria zenez, Irujok gutuna idatzi<br />
zion azken aldaketen berri emateko eta arduradun berrien izenak eta helbideak<br />
emateko 223 .<br />
Yañez, idazkaria zen aldetik, 1976ko azaroaren 16an Europako Mugimenduari<br />
zuzendu zitzaion Kontseilu Federala Madrila aldatu zela ofizialki jakinarazteko eta<br />
kontseilu berriko kideak zein ziren azaltzeko. 1976ko abenduaren 14an Robert Van<br />
Schen<strong>del</strong>-ek (idazkari nagusiak) erantzun zion beharrezkoa zela Kontseilu Federalera<br />
beste erakunde batzuk sartzea 224 . Alde batetik, estatutuak zirela medio, beharrezkoa<br />
zen Europako Mugimenduari atxikitako erakundeetako sail espainiarrak sartzea; bi<br />
erakundez ari zen: Ekonomia Lankidetzarako Europako Liga (ELEL), zeinaren<br />
lehendakari Carlos Güell de Sentmenat zen, eta Federalisten Europar Batasuna (FEB),<br />
zeinaren arduradunak Enrique Tierno eta Raul Morodo ziren. Bestalde, arrazoi<br />
historikoak –Europako Mugimenduarekiko lotura– eta politikoak zirela medio,<br />
beharrezkoa zen «Asociación Española de Cooperación con Europa» (AECE) ere<br />
sartzea (elkarte horretako idazkaria Fernando Alvarez de Miranda zen). 1977ko<br />
urtarrilaren 17an onartu egin zen ELELren eta AECEren sarrera eta, geroago, baita<br />
FEBrena ere 225 .<br />
Coll eta Yañez Europako Mugimenduaren Batzorde Zuzendariaren bilerara joan<br />
ziren (Erroma, 1977ko martxoaren 25a eta 26a). Bilera hartan, 1976 eta 1977 hasieran<br />
Kontseilu Federalean egindako «berrikuntza, handitze eta barneratze» prozesuaren<br />
berri eman zuten. Bere lehenengo hitzaldian, Collek horiek guztiak azaldu zituen<br />
nazioarteko ordezkariaren aurrean, eta ordura arteko lehendakari izandakoari buruz<br />
ere hitz egin zuen: «(...) Jakingo duzuenez, Espainiako Kontseilu Federalaren egoitza<br />
duela hil gutxi arte Espainiatik kanpo zegoen, baina Espainiako erregimen politikoaren<br />
222 M. Coll i Allentorn-ek M. Irujori bidalitako telegrama, EMEKFren izenean, 1976ko azaroa (EAAH,<br />
K. 128, C. 5).<br />
223 M. Irujok S. de Madariagari idatzitako gutuna, 1976ko azaroaren 13koa (EAAH, K. 128, C. 5).<br />
224 R. Van Schen<strong>del</strong>-ek (EMko idazkari nagusiak) L. Yañez-Barnuevori idatzitako gutuna, 1976ko<br />
abenduaren 14koa (EAAH, K. 128, C. 5).<br />
225 EMEKFren bilerako akta ofiziala, Madrilen, 1977ko urtarrilaren 17an (EAAH, K. 128, C. 5).<br />
145
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
bilakaerari esker, barnealdera aldatu ahal izan dugu. Kontseiluaren lehendakariak, nire<br />
lagun Manuel Irujo jaunak, oraindik ez zuen itzuli nahi eta horregatik kargua utzi egin<br />
zuen. Orduan, ni izendatu ninduten kargu horretarako eta bera Kanpoaldeko Alboko<br />
Lehendakari izendatu genuen (...)» 226 .<br />
Hurrengo hiletan, Kontseilu Federalaren jarduerek behera egin zuten<br />
–kontseilukideek beste eginkizun batzuetan zebiltzalako, bai politikan, bai erakundeetan,<br />
adibidez, 1977ko ekaineko hauteskunde orokorrak prestatzen–; baina, hala ere,<br />
elkarrizketak izan ziren Robert Van Schen<strong>del</strong>-ekin (Madrilen izan baitzen, bisitan), eta<br />
1977ko abendurako bilera garrantzitsu bat deitu zen gori-gori zeuden zenbait gai<br />
aztertzeko (adibidez, Kontseilu Federaleko kideen kopurua handitzea, estatutuak<br />
aldatzea eta karguen balizko berriztapena) 227 .<br />
Irujo, erbestetik behin betiko itzuli ondoren, berriz ere Kontseilu Federalean hasi<br />
zen lanean. Hala, 1978ko urtarrilaren 18an Madrilen izan zen bilerako aktan ageri da<br />
bere izena. Horrez gain, atzera kargua aldatu zuen: kanpoaldeko alboko lehendakari<br />
izateari utzi eta lehendakariorde kargua hartu zuen. Ez zen izan, ordea, aldaketa<br />
bakarra; izan ere, Luis Yañezek beste eginkizun politiko batzuk zituela-eta idazkari<br />
kargua utzi zuen eta bere lekua Santiago Gomez-Reinok hartu zuen (hori ere sozialista).<br />
Bilera hartan, otsailaren amaiera aldera –gero atzeratu egin zen– Europako<br />
Mugimenduak antolatuta Madrilen izango zen Europako <strong>El</strong>karteen handitzeari buruzko<br />
Konferentziaren azken ekintzak izan ziren hizpide 228 .<br />
7.4. Euskal Kontseiluaren berrantolaketa<br />
Argi zegoen Kontseilu Federalean Irujo bakarrik ez zela nahikoa. Horregatik,<br />
Irujok berak gestioak egin zituen bere alderdian, EAJn, Kontseilu Federalean esku<br />
hartzeko beste lau euskaldun izenda zitzan –lehendakariorde izateagatik parte hartzen<br />
zuen Irujoz gain, estatutuen arabera lau batzordekide izateko eskubidea zuen Euskal<br />
Kontseiluak–, garai hartan praktikan ez baitzegoen Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Kontseilurik. Hain zuzen ere, kontu horren inguruan, gutun batean zera<br />
226 L. Yañez-Barnuevok M. Irujori idatzitako gutuna, Madrilen, 1977ko apirilaren 12an, eta M. Collek<br />
Europako Mugimenduaren Batzorde Zuzendariaren aurrean egindako hitzaldia, Erroman, 1977ko<br />
martxoaren 25an eta 26an (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
227 L. Yañez-Barnuevok M. Irujori idatzitako gutuna, Madrilen, 1977ko azaroaren 26an (IF, 45. kaxa,<br />
6. esp.).<br />
228 EMEKFren bilerako akta ofiziala, Madrilen, 1978ko urtarrilaren 18an (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
146
7. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
adierazten zion Gregorio Mugicari, Madrilgo Lurraldez Kanpoko Uri Buru Batzarrari,<br />
gai horren inguruko historia laburra egin ondoren: «Gai horren gainean hitz egin dut<br />
Karlos Garaikoetxearekin, Euzkadi Buru Batzarreko Lehendakariarekin, eta pentsatu<br />
dugu komenigarria <strong>del</strong>a Euskal Batzordeko ordezkarien lau leku horietan Madrilen<br />
bizi diren lau euskaldun jartzea (...). Behin izendatzen dituzuenean, nahi duzunean<br />
eman iezazkidazu izenak (...)» 229 .<br />
Hala, 1978ko martxoaren 28an Madrilgo Lurraldez Kanpoko Uri Buru Batzarrak<br />
«Euzko Alderdi Jeltzalearen ordezkaritza» lau afiliaturen esku utzi zuen: Felipe Martinez<br />
Apezetxea, Iñaki Zubimendi Darras, Jose Antonio Agirre Eizagirre eta Jose Maria<br />
Losa Ciganda. Hurrengo egunean proposamenaren berri eman zioten bai EBBri, bai<br />
Irujori 230 .<br />
Horren ondoren, Irujok apirilaren 4an telegrama bidali zuen Madrila, izendapena<br />
ofizialtzat jotzeko: «Iruñea. Kontseilu Federala, Garcia Morato 165, lehena, Madril.<br />
Felipe Martinez Apezetxea Iñaki Zubimendi Jose Antonio Agirre Jose Maria Losa<br />
euskal ordezkari izendatuak Stop Gripeak jota nago ezin naiz joan barkatu. Irujo» 231 .<br />
Izendatutako lau horietatik, agiriek erakusten dutenaren arabera, aktiboena Iñaki<br />
Zubimendi izan zen. 1978ko apiriletik aurrera, gutun asko izan zituen Irujorekin eta<br />
EBBrekin. Aipatutako EAJko lau kideen lehenengo Kontseilu Federalaren bilera 1978ko<br />
apirilaren 4koa izan zen, Van Schen<strong>del</strong> buru zela 232 .<br />
Hurrengo hiletan, Kontseilu Federalak oso bilera interesgarriak egin zituen. Horien<br />
aurretik, ordea, Coll katalana, Kontseilu Federaleko lehendakaria, harremanetan jarri<br />
zen Irujorekin eta bere atsekabea azaldu zion, erakundearen funtzionamendu eskasa<br />
zela-eta: «(...) Ez egitasmo hau [estatutuei eta araudiari buruz ari zen] ez eguneko<br />
aztergai harrigarria (...) ez dizkidate aurrez kontsultatu eta, horren atzean maniobraren<br />
bat ote dagoen susmoa daukadanez, bihotzez eskertuko dizut bilera horietara hutsik<br />
egin gabe joatea eta zure kide euskaldunak ere han izan daitezen arren saiatzea (...)» 233 .<br />
229 M. Irujoren eta Gregorio Mugicaren arteko gutunak, 1978ko urtarrila-martxoa (IF, 45. kaxa, 6.<br />
esp.).<br />
230 PNVren Madrilgo Lurraldez Kanpoko Uri Buru Batzarrak M. Irujori bidalitako gutuna, 1978ko<br />
martxoaren 29koa (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
231 M. Irujok EMEKFri bidalitako telegrama, Iruñean, 1978ko apirilaren 4an (originala EMEKFAn).<br />
232 I. Zubimendik M. Irujorekin eta PNVren EBBrekin izandako gutunak, 1978ko apirila; eta EMEKFren<br />
bilerako oharrak, Madrilen, 1978ko apirilaren 4an (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
233 M. Coll-ek M. Irujori bidalitako gutuna, Bartzelonan, 1978ko ekainaren 18an (IF, 45. kaxa, 6.<br />
esp.).<br />
147
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Ekainaren 22an egin zen bilerara Irujo, Zubimendi, Agirre, Losa eta Martinez Apezetxea<br />
joan ziren. Eguneko aztergai nagusia alderdi batzuk onartzea izan zen, besteak beste,<br />
Unión de Centro Democratico (UCD), Partido Comunista de España (PCE), Partido<br />
Carlista eta Partido Liberal Progresista (PLP). Uztailaren 6ko bilerak ez zuen garrantzi<br />
handirik izan eta estatutuak berraztertzeko izan zen 234 .<br />
1978ko uztailaren 17ko bileran Kontseilu Federaleko Batzorde Exekutibo berria<br />
aukeratu zuten. Joaquin Ruiz-Gimenez-ek, Democracia Cristianaren izenean, izendapen<br />
hori urtebete atzeratzeko eta bitartean ordura arteko zuzendaritzak jarraitzeko eskatu<br />
zuen. Baina proposamen hori ez zen ontzat jo eta bozkatu egin zuten. Hala, aurretik<br />
Kontseilu Federaleko kide batzuek (besteak beste, PSOEk eta UCDk) adostutako<br />
hautagaitza aukeratu zuten; hautagaitza hori AECEko Jose Mario Armerok aurkeztu<br />
zuen. Lehendakari berria Fernando Alvarez de Miranda hautatu zuten –aurreko urteetan<br />
hainbat alderdi kristau-demokratetako kidea eta garai honetan UCDko sortzaileetako<br />
bat ez ezik, zuzendaritzako kide ere zena–; hiru lehendakariordeak, berriz, hauek izan<br />
ziren: Jaime Miralles (Asociación Española de Cooperación con Europa, AECE), Jose<br />
Vidal Beneyto (Federalista Europarren Batasuna, FEB, Espainiako Saila) eta hirugarren<br />
lehendakariordetza Unión General de Trabajadores-en (UGT) esku geratu zen (Jose<br />
Maria Zufiaur-ek hartuko zuen gero); idazkaritza nagusia, berriz, Santiago Gomez-<br />
Reinoren (PSOE) esku jarraituko zuen, baina denbora laburrerako, handik gutxira<br />
Carlos Maria Bruk hartu baitzuen bere gain; azkenik, diruzaintza Ekonomia<br />
Lankidetzarako Europako Ligaren (ELEL) Espainiako Batzordeko norbaiten esku<br />
egongo zen, eta Carlos de Montoliu izendatu zuten eginkizun horretarako. Zerrenda<br />
horrek bederatzi boto jaso zituen. Zubimendik, berriz, lehendakaritzaordeko postuetako<br />
bat Euskadiko, Kataluniako edo Galiziako Batzordeko norbaitentzat izatea proposatu<br />
zuen, baina apenas lortu zuen laguntzarik.<br />
Horren ondoren, hamaika batzordekideak izendatu zituzten: Partido Socialista<br />
Obrero Español (PSOE) –Enrique Gironella–, Partido Comunista de España (PCE)<br />
–Manuel Azcarate–, Izquierda Republicana (IR) –Jorge Montojo–, Acción Republicana<br />
Democrática Española (ARDE) –Andres Marquez–, Partido Liberal Progresista<br />
(PLP) –Joaquin Satrustegui–, Euskal Batzordea, Democracia Cristiana (DC), Unión<br />
<strong>del</strong> Centro Democrático (UCD), Kataluniako Batzordea, Partido Carlista eta Galiziako<br />
Batzordea; azken horiek zein izendatuko zain geratu ziren 235 . Hurrengo asteetan,<br />
234 EMEKFren bileretako akta ofizialak, Madrilen, 1978ko ekainaren 22an eta uztailaren 6an (IF, 45.<br />
kaxa, 6.esp.).<br />
235 EMEKFren bilerako akta ofiziala, Madrilen, 1978ko uztailaren 17an (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
148
7. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
ondorengo batzordekideak izendatu zituzten: Miguel Bermudo de Ercilla (DC), Rosa<br />
Maria Posadas (UCD) eta Maria Teresa de Borbon Parma (Partido Carlista). Halaber,<br />
hurrengo hiletan beste batzordekide hauek ere sartu ziren: Organización Revolucionaria<br />
de Trabajadores (ORT), Manuel Guedan; Partido de los Trabajadores de España<br />
(PTE), Nazario Aguado; Comisiones Obreras (CC.OO.), Serafin Aliaga; eta Kataluniako<br />
Institut d’Estudis Europeus (IEE), Jorge Prat. 1980 bitartean, Alianza Popular (AP),<br />
Partido Socialista de Andalucía (PSA) eta Unión Sindical Obrera (USO) sartu ziren.<br />
Ikus daitekeenez, Kontseilu Federala funtsean alderdi politikoen ordezkaritzen,<br />
sindikatuen eta beste zenbait erakunderen foro bihurtu zen. Uztailaren 17ko bilera<br />
berean, Kontseilu Federaleko «Ohorezko lehendakari» izendatu zituzten Manuel Irujo,<br />
Jose Maria Gil-Robles, Miquel Coll eta Fernando Valera –hasieran ez zegoen pentsatuta<br />
laugarren hori saritzea, baina azkenean, errepublikazaleek proposatuta, sartu egin zuten.<br />
Santiago Gomez-Reinok Irujori idatzitako gutun ofizialean adierazten zenez, erabakiaren<br />
arrazoia «zugan dagoen europazaletasuna» eta «hainbat urtetan demokraziaren alde<br />
eta EKFren alde egindako lana» ziren 236 .<br />
Hurrengo hiletan, aztertutako agirien arabera, Euskal Batzordeari dagokionez,<br />
hainbat puntu interesgarri aurki daitezke: protagonistak oso kritiko ageri dira Kontseilu<br />
Federalaren lana <strong>del</strong>a-eta; Federalerako Euskal Kontseiluaren ordezkaria izendatu zuten;<br />
eta Europako Federazioak Euskal Kontseilua berrindartzearen gainean hitz egin zuten.<br />
Kontseilu Federala kritikatzeko funtsezko arrazoietako bat 1978ko uztailean<br />
egindako Batzorde Exekutibo berriaren aukeraketa zen, bai formagatik eta bai arduren<br />
banaketagatik. Horrez gain, hor zeuden ohorezko lehendakarien izendapenak, Irujok<br />
uste baitzuen jarduera europeista federaletatik baztertzeko era bat zela. Irujok, EBBri<br />
idatzitako gutunetako batean, ondorengoa zioen: «Pujana laguna [Juan Jose]: (...).<br />
Azken bileran, sozialistek kolpe handia eman zuten: lehendik zeukaten Idazkaritza<br />
nagusiaz gain, lehendakariordetza bat UGTrentzat gorde zuten eta gainerako aginte<br />
kargu guztiak, lehendakaritzatik hasita, UCDko jauntxoei utzi zizkieten. Gu geldirik<br />
gera gintezen (...) Ohorezko Lehendakari izendatu gintuzten (...)» 237 .<br />
Kontseilu Federaleko Euskal Kontseiluko batzordekideari zegokionez, Irujok Iñaki<br />
Zubimendi proposatu zion EAJren zuzendaritzari, pertsonarik egokiena zelakoan. Hala,<br />
abuztuaren 8ko Kontseilu Federaleko Batzorde Exekutiboaren akta ofizialetan Euskal<br />
236 S. Gomez-Reinok M. Irujori idatzitako gutuna, Madrilen, 1978ko uztailaren 28an (IF, 45. kaxa,<br />
6. esp.).<br />
237 M. Irujok J.J. Pujanari idatzitako gutuna, 1978ko abuztuaren 4koa (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
149
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Batzordearen «behin-behineko» ordezkari gisa Zubimendi ageri da eta 1978ko urriaren<br />
13koetan legezko ordezkari gisa 238 .<br />
Aurreko orrialdeetan azaldutako guztitik ondorioztatzen denez, 1977 eta 1978<br />
artean funtzionatu zuen Euskal Kontseilua EAJren menpeko erakundea zen eta bost<br />
lagunek osatzen zuten: alde batetik, Irujok; bestetik, eginkizun horretarako izendatu<br />
zituzten Madrilgo Lurraldez Kanpoko Uri Buru Batzarreko lau lagunek. Bai Irujok<br />
bai Zubimendik bazekiten Euskal Kontseiluak hori baino gehiago izan behar zuela.<br />
Horregatik, behin eta berriz ahalegindu ziren Euskal Kontseilua berrindartzen eta<br />
handitzen, eta horretarako EAJren zuzendaritzari gai horretaz arduratzeko eskatu zioten.<br />
Horrez gain, Kontseilu Federalak zera adierazi zien Kataluniako, Euskadiko eta<br />
Galiziako Batzordeei: «ahalik eta lasterren bildu beharko lukete, EKFren Estatutu<br />
berrien arabera eratzeko» 239 . Madrilen zerbait hitz egingo zen, informalki bazen ere,<br />
zeren Zubimendik ondorengoa adierazten baitzion EBBri, 1978ko iraileko gutun batean:<br />
«Formalki ez bada ere, PSOEkoek –Enrique Mugicak– eta Idazkariak berak adierazi<br />
didate PSEk (PSOE) Euskal Batzordeko kide izan beharko lukeela... Zuek zer aginduko<br />
zain geratzen naiz». Azaroaren 1ean gogorarazten zuenez, «oraindik ez dugu konpondu<br />
euskal batzordea eratzearena». Egun batzuk geroago ere gai berari heldu zion –«Berriz<br />
ere gogorarazten dizuegu premiazkoa <strong>del</strong>a EKFko Euskal Batzordearen gaineko<br />
erabakia hartzea»–, eta beste gai bat ere eransten zuen, hain zuzen, Espainiako Kontseilu<br />
Federalak Europako Mugimenduaren organoetan izan beharreko ordezkaritza –Kontseilu<br />
Federala (zazpi ordezkari) eta Batzorde Zuzendaria (hiru ordezkari)– eta ardura horietan<br />
euskaldunen balizko esku-hartzea: «(...) halaber, eskertuko genizueke Nazioarteko<br />
Europako Mugimendurako hautagaiei buruzko zerbait baldin badakizue, jakinaraztea<br />
(...). Lor genezakeen ardurak ez luke lan handirik ekarriko, beste ezer baino gehiago<br />
ardura erakusgarria baita; horregatik, gure hautagaiak Karlos Garaikoetxea, Xabier<br />
Arzalluz-edo horrelakoren batek izan beharko luke (...)» 240 .<br />
Kataluniako Kontseilua berrosatzeko bilera berezia egin zuten Bartzelonan 1978ko<br />
urriaren 2an eta bertan parte hartu zuten hainbat alderdi politikok, gizarte eta kultur<br />
erakundek. Horren berri izan zuenean, Irujo harremanetan jarri zen Enric Gironellarekin,<br />
238 M. Irujok K. Garaikoetxeari idatzitako gutuna, 1978ko uztailaren 17koa; eta EMEKFren Batzorde<br />
Eragilearen bileretako akta ofizialak, Madrilen, 1978ko abuztuaren 8an eta urriaren 13an (IF, 45. kaxa, 6.<br />
esp.).<br />
239 EMEKFren Batzorde Exekutiboaren bilerako akta ofiziala, Madrilen, 1978ko abuztuaren 8an,<br />
eguneko aztergaietako 7. puntua (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
240 I. Zubimendik PNVren EBBri idatzitako gutunak, 1978ko irailaren 1ekoa, azaroaren 6koa eta 8koa<br />
(IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
150
7. EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
xehetasunak ezagutzeko eta, ahal izanez gero, Euskal Batzordean ere antzeko zerbait<br />
egiteko. Gironella, garai hartan, Partit <strong>del</strong>s Socialistes de Catalunya (PSC-PSOE)<br />
alderdiko kide zen eta Europako Mugimenduko Kataluniako Kontseiluko lehendakari<br />
hautatu berria zuten; adiskidetsuki, azaroaren 30eko gutun batean honela erantzun<br />
zion: «(...) Halaxe da, bai: europeismoaren borroka lehengo berbera da, baina metodoak<br />
berritu egin behar dira. Madrilgo Kontseilu Federala daramatenak Parisekoen antzekoak<br />
dira, urteak eta anbizioak kenduta, ordea. Ia kide guztiak lagun zaharrak dira, batez<br />
ere Munichekoak. Miranda, Miralles, Satrustegui, etab., gehi gaur egungo alderdien<br />
eta sindikatuen ordezkariak. Madrilen mundu guztia zain dago Euskadiko Kontseilua<br />
noiz sartuko. Ez da batere zailtasunik egongo. Kataluniako Kontseiluarentzat ez zen<br />
egon, eta Euskadikoarentzat ere ez da egongo. Katalunian nola egin dugun Oso<br />
erraza da. Alderdi garrantzitsu bakoitzetik kide bana, ahal bada europar batasunaren<br />
aldekoak –berdin duela gutxitik edo askotik–, ados jarri gara, elkartu egin gara, behin-<br />
-behineko Batzordea eratu dugu (...), araudia eta lanerako plana prestatu ditugu (...).<br />
Madrilek Kataluniako Kontseilu gisa onartu gaitu (...). Ez dakit hau guztia nahikoa<br />
izango duzun. Zure esanetara naukazu nahi duzunerako: informazioa zabaltzeko eta<br />
zehazteko, Madrilgo lagunen aurrean esku-hartzeko (...)» 241 .<br />
1978ko azaroaren erdialdera Madrilen izan ziren bisitan Europako Mugimenduaren<br />
lehendakaria (Georges Berthoin) eta idazkari nagusia (Van Schen<strong>del</strong>). Besteak beste,<br />
Kontseilu Federalarekin bildu ziren, azaroaren 17an. Bilera horretan Zubimendi ere<br />
izan zen, Euskal Kontseiluaren izenean 242 .<br />
241 E. Gironellak M. Irujori idatzitako gutuna, Bartzelonan, 1978ko azaroaren 30ean (IF, 45. kaxa, 6.<br />
esp.).<br />
242 I. Eranskina. «Reunión <strong>del</strong> CFE <strong>del</strong> ME con el presidente y el secretario general <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong><br />
<strong>Europeo</strong>», EMEKFren bilerako akta ofiziala, Madrilen, 1978ko azaroaren 11n (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
151
8. EUROPAKO MUGIMENDUAREN<br />
EUSKAL KONTSEILUA:<br />
(I) Jarduerarik ezatik (1979-1993)<br />
bultzada berrira (1994)<br />
8.1. Euskal Kontseiluak zailtasun ugari egoera berrira egokitzeko<br />
Aurreko kapituluan ikusi dugunez, Madrila aldatu eta 1976 eta 1978 artean<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala berrantolatu ondoren,<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluak Euskadiko eta Espainiako egoera<br />
politiko berrira egokitu behar izan zuen, eta, bereziki, erakunde europeisten eta<br />
federalisten berregituraketara. 1979tik aurrera, batez ere bi izan ziren Euskal<br />
Kontseiluaren erronkak: bata, Kontseilu Federalean egotea ziurtatzea –eta lortu zen,<br />
bi lagun han izan baitziren: Manuel Irujo (hil zen arte, 1981eko urtarrilaren 1ean) eta<br />
Iñaki Zubimendi–; eta, bigarrena, berrantolatzea; baina azken lan hori ez zen erabat<br />
gauzatu hainbat arrazoi zirela medio, besteak beste, urte haietako egoera<br />
politikoarengatik eta indar politiko gehienen lehentasunak beste batzuk zirelako:<br />
trantsizio prozesuaren ondoriozko eginkizunak, 1978ko Espainiako Konstituzioaren<br />
aurrean jarrera hartu beharra, elkarren atzetik etorri ziren hauteskundeak, Euskal<br />
Kontseilu Nagusiaren eraketa, Euskal Autonomia Estatutua egitea (1979), Eusko<br />
Jaurlaritza osatzea (1980), foru– eta toki-administrazioak artikulatzea...<br />
Hala, fase berri bat hasi zen. Hirurogeita hamarreko hamarkadaren amaieratik<br />
Euskal Kontseilua egon bazegoen –paperetan bazen ere–, Kontseilu Federalean<br />
jarraitzen zuen eta, batzuetan, Nazioarteko Europar Mugimenduan ere bai, eta noizean<br />
behin zerbait egiten zen; baina ez zen erakunde zabala (partaideei zegokienez), ez<br />
153
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
ordezkatzailea (babesten zuten erakunde politiko eta sozialei zegokienez) eta ezta<br />
dinamikoa ere (lan eta ekintza erregularrei zegokienez). Alabaina, laurogeiko<br />
hamarkadako bigarren erdialdean eta laurogeita hamarrekoaren hasieran, zenbait<br />
gertakarik –besteak beste, Kontseilu Federalarekin eta Kataluniako Kontseiluarekin<br />
izandako harremanek, Pariseko ekitaldiak (antzinako euskal ordezkaritzaren egoitzan)–<br />
atzera Euskal Kontseiluaren egoera aztertu eta indartu beharraz hitz eginaraztea ekarri<br />
zuten. Azkenean, 1994an, bultzada berria eman zitzaion, Euskal Herriko talde<br />
parlamentarioek lagunduta.<br />
8.2. Euskal Kontseiluak Kontseilu Federalean izan zuen presentzia<br />
1979an, Irujok eta Zubimendik lanean jarraitu zuten Euskal Kontseilua zabaldu<br />
eta dinamizatu nahian. Horrela, 1979ko urtarrilaren 16an Zubimendik Kontseilu<br />
Federalaren jardueren berri eman zion EAJren EBBri eta gutunaren amaieran zera<br />
adierazten zuen: «pentsatzen dut jabetuko zaretela Euskal Batzordea formalki osatuta<br />
ez egoteak izugarri mugatzen dituela gauza hauetan guztietan daukagun indarra» 243 .<br />
Urtarrilaren 19an Irujok gutuna idatzi zion Iñaki Anasagastiri, Karlos Garaikoetxearentzat<br />
eta Carlos Blascorentzat kopia banarekin, Zubimendik adierazitakoa<br />
berresteko. Irujok honela arrazoitzen zuen: «Zubimendik primeran egiten du. Ahal<br />
duen guztia egiten du. Baina Zubimendi ez da Euskal Kontseilu Federala. Eta<br />
EMEKFean postua duena Euskal Kontseilua da. Kataluniako Kontseilua berriz eratu<br />
da eta lan horretan alderdiek, sindikatuek, izaera ekonomikoko, intelektualeko eta<br />
sozialeko elkarteek hartu dute parte. Uste dut Euskadin antzeko zerbait egin ahal<br />
dugula, Eusko Ikaskuntzarekin, Euskal Herriaren Adiskideen <strong>El</strong>karteekin (...). Baina<br />
hori ezin du egin Zubimendik. Hori Euskaditik egin beharra dago, horretan jardungo<br />
duen norbaitek egin behar du, dena ondo kontrolatuko duen norbaitek. Katalunian<br />
egin duten bezala (...). Halaber, arrazoi du Zubimendik, Euskal Kontseilua osatuta eta<br />
indarrean baldin balego, Kontseilu barruan aginte handiagoa izango genukeela dioenean<br />
(...)» 244 .<br />
1979ko irailean, Irujok berriz heldu zion Euskal Kontseiluaren gaiari, Anasagastiri<br />
idatzitako gutunean: «Behin baino gehiagotan ohartarazi diot Alderdiari Europako<br />
243 I. Zubimendik PNVren EBBri idatzitako gutuna (I. Anasagastiri), K. Garaikoetxeari, M. Irujori eta<br />
C. Blascori kopia banarekin, 1979ko urtarrilaren 16koa (IF, 45. kaxa, 6.esp.).<br />
244 M. Irujok I. Anasagastiri idatzitako gutuna, K. Garaikoetxeari eta C. Blascori kopia banarekin,<br />
1979ko urtarrilaren 19koa (IF, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
154
8. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
Mugimenduaren inguruan. Baina ez didate aditu. Europako Mugimenduaren Espainiako<br />
Kontseilu Federala Parisen osatu zen. Lehenengo lehendakaria Madariaga izan zen.<br />
Bigarrena, berriz, neu. Franco hil zenean, egoitza Madrila aldatu zen (...). Guk<br />
batzordekide bat dugu, Iñaki Zubimendi (...). Teorian, behintzat, Europako Federazioaren<br />
aldeko Euskal Kontseilua ordezkatzen du (...). Egoitza Madrila aldatutakoan, erabaki<br />
zen Kataluniako, Galiziako eta Euskadiko Kontseiluak eraberritu egin behar zirela eta<br />
Espainian legalizatu beharra zeukatela. Katalanek dagoeneko egin dute. Uste dut guk ez<br />
dugula pausorik eman hori egiteko. Nik badakit, gertaerak ikusita, Europako gaiaren<br />
gestioa Gobernuaren esku dagoela. Baina ez legoke gaizki [Europako] mugimenduarekin<br />
ditugun loturei eustea. Hitz egin gaiari buruz Zubimendirekin. Eratu legearen arabera.<br />
Gai horretan, ahalik eta etekin handiena ateratzeko moduan egon behar dugu. Eta<br />
lehenengo pausoa honek izan behar du: Zubimendi ez sentitzea bakarrik, isolatuta,<br />
ordezkatzen dituen beraiek ere baztertuta» 245 .<br />
Iñaki Anasagastik, garai hartan EAJko buruzagi eta gaur egun diputatu denak,<br />
arestian aipatu ditugun gutunetako batzuk jaso zituen eta honelaxe baloratzen du,<br />
idatziz, Euskal Kontseiluaren egoera hura: «Gutunen bidez ikusten denez, Manuel<br />
Irujok Kontseilua abian jar genezan estutzen gintuen. On Manuelek beti erakutsi<br />
zidan bere kezka, Europako Mugimenduan presentzia aktiboa izan beharraz. Garai<br />
hartan, ordea, beste kezka batzuk ziren nagusi eta kontu hau baztertuta geratzen zen».<br />
Eta zera eransten du: «Manuel 1981ean hil zen (urtarrilaren 1ean) euskal autonomia<br />
abian jarri zeneko lehen urteetan. Hor genituen Jaurlaritza, Legebiltzarra, eta Estatukolpe<br />
saiakera, LOAPA (Ley Orgánica de Armonización <strong>del</strong> Proceso Autonómico-ari<br />
buruz ari da) eta beste premia batzuk ere bai, eta horiek guztiekin alderatuta,<br />
Zubimendiren eskaerek ez zuten hainbesteko garrantzirik». Gainera, argi azaltzen du<br />
Euskal Kontseiluaren gai honetan eragin zuen beste arazo bat: «Hori guztia, gainera,<br />
are gehiago zaildu zuen EAJren barne-krisiak, 1986an bereizketa eragin zuen prozesuak.<br />
Zubimendik Eusko Alkartasuna aukeratu zuen» 246 .<br />
Zubimendi berrogeita hamarreko hamarkadatik zegoen Madrilen. <strong>El</strong>karrizketa<br />
batean, aurreko orrialdeotan agirien bidez eman ditugun xehetasunak berretsi dizkigu,<br />
eta, gogoratzen duenez, hirurogeiko hamarkadako azken urteetako Kontseilu Federaleko<br />
bileretan bazegoen nolabaiteko «konspirazio eta klandestinitate mentalitatea, jende<br />
garrantzitsua joaten zen, gero beste eginkizun batzuetan hasi eta utzi egin zutenak;<br />
245 M. Irujok I. Anasagastiri bidalitako gutuna, 1979ko irailaren 8koa (IF, 45. kaxa, 6. exp).<br />
246 Iñaki Anasagastik idatziz egindako testigantza, lan honen egileak eskatuta, 2000ko azaroaren 14an,<br />
3 or. Hurrengo orrialdeotan I. Anasagastiri buruz egindako aipamenak testu horretatik hartuak dira.<br />
155
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
han egoten ziren sozialistak, errepublikazaleak, katalanak, UCDkoak eta alderdi<br />
txikietakoak sartu ziren, gogoan dut nolako lan garrantzitsua egin zuten Armerok,<br />
Bruk...». Orduan «mundu guztia zegoen han, gero eta garrantzi gehiago zeukan,<br />
itxaropen handiak zeuden, garrantzi izugarria ematen zitzaion, baina gero ez zen izan<br />
hainbesterako». Euskal Batzordeari zegokionez, guk nahi bezala eratu ez bazen ere<br />
«nahitaez han egon beharra geneukan, leku hura ez galtzeko». Halaber, gogoan ditu<br />
Europako Mugimenduaren bilera batzuetara egindako bidaiak 247 .<br />
1979ko urriaren 26an eta 27an Madrilen Konferentzia izan zen «Espainia Europan»<br />
izenburupean, Espainiako Kontseilu Federalak eta Europako Mugimenduak antolatuta<br />
–Nazioarteko Batzorde Exekutiboa bertan izan zen–, eta huraxe izan zen etapa berriko<br />
jendaurreko lehen ekitaldi garrantzitsuena. Besteak beste, ondorengoak han izan ziren:<br />
Iñaki Zubimendi eta Jose A. Agirre Eizagirre (biak Euskal Kontseilukoak), Xabier<br />
Arzalluz (garai hartan EAJren diputatua), Carlos Blasco Imaz, Gregorio Mujica<br />
(kazetaria) eta Antonio Menchaca Careaga 248 .<br />
Kontseilu Federalaren aurrekontuak begiratuta, badakigu Euskal Kontseiluak<br />
1979an 250.000 pezetako kuota eman zuela, ekarpenik handiena, beste lau erakundek<br />
(PSOEk, UCDk, UGTk eta Kataluniako Kontseiluak) adinakoa; izan ere, gainerako<br />
kideek kopuru txikiagoak ordaintzen zituzten, batzuetan sinbolikoak ere bai 249 .<br />
1980an Kontseilu Federalak biltzen jarraitu zuen eta bilera horietan izan zen ia<br />
beti Zubimendi. Halaber, Europako Mugimenduaren bilera baterako ordezkaritzan ere<br />
izan zen, 1980ko maiatzaren 10ean, Parisen 250 . Horrez gain, Kontseilu Federalaren<br />
Batzorde Exekutiboak 1981ean egindako ia bilera guztietara (bederatzi ingurura) joan<br />
zen. Urte horretako martxoaren 4an egindakoan zera erabaki zen «aktan jasota gera<br />
bedi gure dolumina Julio Jauregi Senatariaren heriotzarengatik, gure Kontseiluarekin<br />
oso lotura estua izan baitzuen», eta horregatik ondorioztatzen dugu EAJko senatari<br />
izandakoak eta urte askotan Madrilen bizi izandakoak loturaren bat izan zuela Kontseilu<br />
Federalarekin 251 .<br />
1981eko abenduaren 22an Kontseilu Federalak bi batzar egin zituen, bata ohikoa<br />
eta bestea ohiz kanpokoa. Batzar haietan kide berriak onartu zituzten, adibidez,<br />
247 Iñaki Zubimendiri egindako elkarrizketa, Donostian, 2000ko azaroaren 28an.<br />
248 Vid. ponentziak eta bertaratu zirenen izenak biltzen dituen argitalpena: <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>.<br />
Conferencia de Madrid. «España en Europa», 26-27 octubre 1979, Madril, EMEKF, 1980.<br />
249 EMEKFren gastuak eta sarrerak, 1979 (EMEKFA).<br />
250 EMEKFren bileretako akta ofizialak, Madril, 1980 (EMEKFA).<br />
251 EMEKFren Batzorde Eragilearen bilerako akta ofiziala, Madrilen, 1981eko martxoaren 4an<br />
(EMEKFA).<br />
156
8. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
Asociación para la Integración Europea (AIE) –urte hauetan elkarte horren<br />
batzordekideetako bat Francisco Aldecoa Luzarraga izan zen, gaur egun Euskal<br />
Kontseiluko idazkari nagusia– eta Asociación de Periodistas <strong>Europeo</strong>s, eta, horrez<br />
gain, Euskal Kontseiluak –katalanak bezala– batzarrean 5 ordezkari izatea onartu zen.<br />
Halaber, eztabaida garrantzitsua izan zen Estatutuen inguruan, Ignacio Camuñas-ek,<br />
espainiar estatuan zeuden kontseilu europeisten inguruan, zera proposatu baitzuen:<br />
«herri, nazio eta eskualdeetako kontseiluak» zioen lekuan «Autonomia <strong>El</strong>karteetako<br />
kontseiluak» jartzea. Zubimendik aurka egin zion. Ez zen erabakirik hartu eta<br />
aztertzekotan geratu ziren, baina, azkenean, Estatutu federalak onartu zituztenean<br />
aipatutako aldaketa sartu zuten 252 .<br />
1982 eta 1985 arteko denboraldiari dagokionez, ez daukagu informazio gehiegirik<br />
Euskal Kontseiluari buruz, ez behintzat EMEKFren akten bidez. Zubimendik<br />
batzordekide izaten jarraitzen zuen eta Batzorde Exekutibo eta Batzar Orokor<br />
gehienetara joaten zen. 1982an, berriz, Julen Guimonen izena agertzen da, Kontseilu<br />
Federaleko bilera batzuetara joan zela-eta; Guimon ere gaur egungo Euskal Kontseiluko<br />
kide da. 1984ko apirilean Enric Gironella historikoa ohorezko lehendakari izendatu<br />
zuten eta bere izena 1978an izendatutakoen –tartean Irujo ere bai– zerrendan sartu<br />
zuten 253 .<br />
1986. urtea garrantzitsua da, bai Kontseilu Federalarentzat bai Euskal Kontseiluarentzat.<br />
Izan ere, lehenengoaren zuzendaritza aldatu baitzen. 1978tik lehendakari<br />
zenak, Alvarez de Mirandak, kargua utzi zuen, <strong>El</strong> Salvador-era enbaxadore joan beharra<br />
zeukalako. Uztailaren 7ko Batzar Orokorrean Zubimendi izan zen euskal batzordekidea<br />
(Satrusteguiren ordez) eta Carlos Maria Bru proposatu zuen hautagai kargu horretarako;<br />
hala, huraxe aukeratu zuten Kontseilu Federaleko lehendakari. Halaber, Carlos de<br />
Montoliu hautatu zuten idazkari nagusi 254 .<br />
Iñaki Anasagastik gogoratzen duenez, 1986an diputatu hautatu ondoren, Francesc<br />
Homs, hau da, Convergència i Unió (CiU) alderdi katalaneko diputatua eta Europako<br />
Mugimenduko Kataluniako Kontseiluaren lehendakaria, hurbildu zitzaion. «Esan zidan<br />
eurak Kataluniako Kontseilua Parlamentuaren babesean eratu zuten bezala,<br />
252 EMEKFren ohizko eta ohiz kanpoko Batzarretako akta ofizialak, Madrilen, 1981eko abenduaren<br />
22an (EMEKFA). Gaur egun, EMEKFren Estatutuetako 5. artikuluan zera adierazten da: «Espainiako<br />
Kontseilu Federaleko kide izan ahalko dira (...) alderdiak, korronte politiko demokratikoen ordezkariak,<br />
Autonomia <strong>El</strong>karteetako Kontseiluak (...) eta baita erakunde ekonomiko, sozial, profesional eta kulturalek<br />
ere (...)». Letra etzana guk jarria da.<br />
253 EMEKFren bileretako akta ofizialak, Madril, 1982, 1983, 1984 eta 1985. urteak (EMEKFA).<br />
254 EMEKFren bileretako akta ofizialak, Madril, 1986 (EMEKFA).<br />
157
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
komenigarria zela berdin egitea Euzkadin, bi nazioak izan baitziren Espainiar Estatuko<br />
Kontseilu Federalaren sustatzaileak». «Harremanetan jarri ginen –azaltzen du<br />
Anasagastik– Carlos de Montoliurekin, beste Kontseiluak eratzearen ardura zuenarekin,<br />
euskaldunokin harremanetan jarri nahian baitzebilen. Garai hartan batez ere Carlos<br />
Montoliurekin hitz egin genuen». Horren ondorioz, «Zenbait bileratara joan ginen<br />
Madrila. Euskal Parlamentarien Taldearen barruan Eduardo Vallejori eskatu nion gai<br />
horretan laguntzeko; izan ere, Gernikako alkatea baitzen, horrek zeukan balio<br />
sinbolikoarekin» 255 .<br />
EMEKFren akta ofizialen arabera, 1987 eta 1988 artean Zubimendik jarraitu zuen<br />
Kontseilu Federalaren bileretara joaten, baina ez lehengo maiztasunez. Erakunde<br />
horretan izan zuen presentzia, agirien arabera, behintzat, 1989an eten zen. Hurrengo<br />
urtean, 1990an, ez zen izan euskal batzordekiderik. 1991ko bileretako akta batean,<br />
hain zuzen, maiatzaren 20koan, Iñaki Anasagasti ageri da, bertaratu ezin izana adierazi<br />
zuela-eta. 1991ko azaroaren 25eko Batzar Orokorrera Euskal Kontseiluaren izenean<br />
Eduardo Vallejo joan zen eta argi ikusi zen hilabete batzuk lehenago Parisen izan<br />
ziren ekitaldiaren eragina (ondoren azalduko dugu). Bestalde, garai honetarako<br />
Kontseilu berriak sortuak ziren Nafarroan, Valentzian eta Andaluzian 256 .<br />
8.3. Pariseko Eusko Jaurlaritzaren antzinako ordezkaritzan egindako ekitaldia<br />
(1991)<br />
1991ko ekainaren 28an plaka bat jarri zen bere garaian Eusko Jaurlaritzaren<br />
ordezkaritza izan zen etxean, Parisen, hain zuzen, Marceau etorbidea 11. zenbakian.<br />
Eraikina gaur egun espainiar estatuarena da eta Cervantes Institutua dago bertan.<br />
Asmoa zera zen: 1949an Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala<br />
han eratu zela gogoratzea. Ekitaldi hartan hainbat lagun izan ziren, besteak beste,<br />
euskal alderdi politikoetako ordezkariak eta Kontseilu Federaleko buruzagiak, eta bai<br />
aurrekariei eta bai ekitaldiari berari esker ziur aski artean konpondu gabe zegoen gai<br />
bat jarri zen mahai gainean: Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren<br />
berrantolaketa.<br />
Anasagastiren arabera, «Ekimen hori Madrilgo Euskal Parlamentarien Taldearena<br />
izan zen eta behin betiko bultzada Europako Mugimendua Hagan sortu zeneko<br />
urtemugak eman zion (pentsatzen dugu 1988ri buruz ari <strong>del</strong>a, orduan izan baitzen,<br />
255 Iñaki Anasagastiren testigantza.<br />
256 EMEKFren bileretako akta ofizialak, Madril, 1987, 1988, 1989, 1990 eta 1991. urteak (EMEKFA).<br />
158
8. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
berriz ere, Hagan, maiatzaren 6tik 8ra, Europako Batzarra). Horretarako, Diputatuen<br />
Kongresuan proposamena aurkeztu genuen, gobernu zentralari eskatuz plaka bat<br />
jartzeko Kontseilua eratu zen tokian bertan, urtemuga ospatzeko, erbesteratzearen<br />
arrazoiak zirela medio, Pariseko Eusko Jaurlaritzaren egoitzan eratu baitzen.<br />
Parlamentuko talde guztiak bat etorri ziren proposamen harekin eta, horren ondorioz,<br />
Kanpo Gaietarako Ministerioari proposamen hura gauzatzeko agindu zitzaion».<br />
Ekitaldi hartan lagun ugari izan ziren, besteak beste, ondorengoak: Espainiako<br />
enbaxadorea, Karmelo Sainz de la Maza (Eusko Jaurlaritzako lehendakaritzako sailburu<br />
idazkari nagusia), Carlos Maria Bru (Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu<br />
Federalaren lehendakaria), Frances Homs (CiUren diputatua eta Europako<br />
Mugimenduaren Kataluniako Kontseiluaren lehendakaria), Josep Sans (1949an<br />
Kontseilu Federalaren eraketan izan zenetako bat), Fernando Alvarez de Miranda<br />
(Nazioarteko Europar Mugimenduaren izenean, Kontseilu Federaleko lehendakari ohia),<br />
Eduardo Vallejo de Olejua (Gernika-Lumoko alkatea eta diputatua), Iñaki Anasagasti<br />
(EAJko diputatua), Angel García Ronda (PSE-PSOEko diputatua), Giscard D’Estaingen<br />
eta Jean François Poncet-en kabineteburuak, Peru Ajuria (Eusko Jaurlaritzaren<br />
Ordezkaritzaren laguntzailea) eta Rafael Suso (Deia-ren kontseilari-ordezkaria) 257 .<br />
Anasagastiren arabera, Sainz de la Mazak hitzalditxo bat egin zuen; hitz gutxitan,<br />
gogorarazi zuen «1949an, erbesteko Gobernu errepublikanoa pixkana-pixkana deusezten<br />
ari zenean eta Francoren diktadura sendotuz zihoanean, Hagan Europako Mugimendua<br />
biltzekoa zela-eta, erbesteratu politikoak Europagintzan ahalegindu ziren». Testuinguru<br />
horretan sortu zen Kontseilu Federala euskal egoitzan eta zera nabarmendu zuen<br />
bereziki: «eraikin hura erbesteratutako euskaldunen dirulaguntzaz erosi zela; II. Mundu<br />
Gerran Barroso teniente koronelaren bizilekua izan zen, zeina errepublizaleen atzetik<br />
ibili baitzen, eta euskal abertzaleek 1944an berreskuratu zutela, eta han egon zirela<br />
1952a arte; urte hartan, Francoren presioen eraginez, garai hartan barne-ministro zenak<br />
(François Mitterrand-ek) Espainiako diktadurari eman zion». «Sainz de la Mazak<br />
gogorarazi zuen ekitaldi hura zela belaunaldi hari, desadostasunak baztertu eta<br />
Europagintza bezalako ideia erakargarriari ekiteko ikuspegi politikoa eta eskuzabaltasuna<br />
izan zutenei, egiten zitzaion lehen omenaldi publiko eta ofiziala».<br />
Plakak ondorengoa dio: «Lokal honetan eratu zen 1949ko maiatzaren 8an eta 9an<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala. Ekitaldi honen oroigarri,<br />
Espainiako Gobernuak plaka hau jartzeko agindu zuen. Parisen, 1991ko ekainaren 28an».<br />
257 Vid.: Koldo San Sebastianen «Los primeros pasos <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>» kronika eta «Cuna<br />
<strong>del</strong> europeísmo» artikulua, Deia, 1991ko ekainaren 30ekoa, 4. or.<br />
159
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Alabaina, aipatutako plaka horrek harridura eta haserrea eragin zuen euskal<br />
abertzaleengan, Anasagastiren ustez «ez zelako adostutako testua errespetatu», akordio<br />
hura hartu zuena ez baitzen izan Espainiako Gobernua, Diputatuen Kongresua baizik,<br />
eta, gainera, ez baitzen egiten Euskal Ordezkaritzaren edo erbesteko Eusko<br />
Jaurlaritzaren inolako aipamenik. «Hura azpikeria hutsa izan zen, ez baitzen errespetatu<br />
itundutakoa, baina huraxe dago marmolean. Baina, hala eta guztiz ere, guztiok<br />
Espainiako Enbaxadara joan ginen, harrera ofizialera».<br />
«Ekitaldi hura abiapuntua izan zen gero Euskal Kontseilua parlamentutik sortzeko.<br />
Parisen izan ondoren, Eusko Legebiltzarrean plataforma hori sortzea proposatu zen<br />
eta fase berriko lehen lehendakari Eduardo Vallejo hautatu zuten. Gainerako guztia<br />
nahikoa ezaguna da», dio Anasagastik bere testigantzaren amaieran 258 .<br />
Hala eta guztiz ere, denbora dezente beharko zen egitasmo guztia gauzatzeko.<br />
1992an Eduardo Vallejo de Olejua joan zen Kontseilu Federaleko bilera batzuetara.<br />
1993an, ordea, ez dago euskal batzordekiderik akta federaletan 259 . Baina ordurako<br />
iritziak elkartrukatzen ari ziren eta 1994an bultzada berria eman zitzaion.<br />
8.4. Berrantolaketarako hartu-emanak<br />
Laurogeita hamarreko hamarkadan sartuta, Euskal Kontseilua bultzatzeko<br />
beharrezko prestatze-lanak egin ziren. Garai hartako hartu-emanetan, bereziki<br />
azpimarratu behar dira prozesuaren xehetasunak ezartzearren talde parlamentarien<br />
ordezkariek egindako bilerak.<br />
1994ko martxoaren 4ko bileran ondorengo alderdietako ordezkariak elkartu ziren:<br />
Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE), Jesus Egiguren eta Angel<br />
Garcia Ronda; Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ), Imanol Bolinaga eta Eduardo Vallejo<br />
de Olejua; Alderdi Popularra (PP), Antonio Menchaca; Euskal Ezkerra (EUE), Kepa<br />
Aulestia; eta Unidad Alavesa (UA), Pablo Mosquera, Ramon Garin eta Javier Moraza.<br />
Halaber, han izan ziren Juan Luis Diego (Eusko Jaurlaritzako Kanpo Ekintzarako<br />
Idazkaritza Orokorreko Europako Gaietarako Zuzendaria) eta Francesc Homs (Europako<br />
Mugimenduaren Kataluniako Kontseilukoa).<br />
258 Iñaki Anasagastiren testigantza.<br />
259 EMEKFren bileretako akta ofizialak, Madril, 1992 eta 1993 (EMEKFA).<br />
160
8. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren ibilbide historikoa laburbildu<br />
ondoren, bilera hartako benetako helburuari heldu zioten: Kontseiluaren indarberritzea.<br />
Hain zuzen ere, Homs jauna horretarako gonbidatu zuten: Kataluniako Kontseilua<br />
berrantolatzearen gorabeherak zuzen-zuzenean ezagutzeko. Plan berezi baten inguruan<br />
aritu ziren hizketan, hainbat alderdi argitzeko: erakundearen osaera, jendaurreko<br />
aurkezpena, finantzazioa –ordurako Eusko Jaurlaritzaren Lehendakaritzak aurreikusita<br />
zeukan aurrekontuetako sail bat Kontseiluarentzat–, Espainiako Kontseilu Federalarekin<br />
harremanak –non, formalki behintzat, lekuak gordeta baitzeuden euskal ordezkarientzat,<br />
hain zuzen, bi Batzorde Exekutiboan, eta lehendakariordetza bat ere bai– eta beste<br />
hainbat xehetasun 260 .<br />
Beste bilera batean, hain zuzen ere 1994ko martxoaren 21ekoan, ordezkari<br />
bakoitzak bere alderdian egindako kontsultak kontuan izanik, aurrera egin zuten planean.<br />
Bilera hartan honakoak izan ziren: PSE-EE (Angel Garcia Ronda), EAJ (Imanol<br />
Bolinaga eta Eduardo Vallejo), PP (Antonio Menchaca), eta UA (Javier Moraza).<br />
Halaber, han izan zen Juan Luis Diego, Eusko Jaurlaritzako Europako Gaietarako<br />
Zuzendaria. Bilera hartako lorpen handiena «Europako Mugimenduaren Euskal<br />
Kontseiluari bultzada berria emateko Manifestua»n aurrerapausoak ematea izan zen,<br />
eta Estatutuen zirriborro bat lantzen ere hasi ziren. Erabaki zuten ekimenaren berri<br />
Eusko Legebiltzarreko lehendakariari, Joseba Leizaolari, ematea eta aste batzuk geroago<br />
jendaurreko ekitaldia prestatzea Gernika-Lumon. Halaber, erabaki zuten manifestua<br />
eta adostutako beste hainbat xehetasun EUEri eta Eusko Alkartasunari (EAri) ere<br />
ematea 261 .<br />
8.5. Bultzada berria: manifestua eta jendaurreko aurkezpena (1994)<br />
Hala, aipatutako manifestua 1994ko apirilaren 18an izenpetu zuten, Gasteizko<br />
Legebiltzarrean egin zen ekitaldian, eta ondorengo alderdietako ordezkariak izan ziren<br />
bertan: EAJ, PSE-EE, EA, PP, EUE eta UA 262 . Ekimen honetatik kanpo geratu zen<br />
alderdi bakarra Herri Batasuna (HB) izan zen.<br />
260 Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluari bultzada berria emateko bilerako akta, 1994ko<br />
martxoaren 4koa (EMEKA).<br />
261 Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluari bultzada berria emateko bilerako akta, 1994ko<br />
martxoaren 21ekoa (EMEKA).<br />
262 «Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluari bultzada berria emateko Manifestua», Gasteizen,<br />
1994ko apirilaren 18an, 3 or. (EMEKA).<br />
161
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Testu horren hasieran, hainbat iritzi ematen dira Europako Mugimenduaren sorreraz<br />
eta Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren sorrerari buruz.<br />
Paragrafoetako batean azaltzen denez, hirurogeita hamarreko hamarkadaren azkenalditik<br />
aurrera Kontseiluak «jarduera nahikoa eskasa» izan zuen, eta horregatik «Euskadin ez<br />
daukagu plataforma bateratu eta independenterik, gure gizartean Europa Batuaren<br />
premia zabaltzeko, Europa horretan Euskadiren eginkizunaz ohartarazteko eta Europaren<br />
eraikuntzan laguntzeko borondatea lantzeko». Horren ondorioz, Kontseilua<br />
indarberrituko zela iragartzen zen «adostasun-foro gisa eraturik, Euskadik Europako<br />
herri, nazio eta eskualdeekin harremanak sustatzeko eta sakontzeko asmoz» eta «euskal<br />
gizartean Europa batuaren premia zabaltzeko».<br />
Testuaren bigarren zatian, berriz, bultzada berriaren orientazioa zehazten zen;<br />
horrela, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua honela definitzen zen:<br />
«borondatezko elkartea, pluralista, alderdi anitzekoa eta erakunde zein pertsonengandik<br />
independentea, bere izaera juridikoa duena, euskal gizartearen aniztasun profesional,<br />
ideologiko eta politikoaren isla». Aurreko hamarkadetan bezala, erakundea Nazioarteko<br />
Europar Mugimenduko (NEM) eta Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu<br />
Federaleko (EMEKF) kide izaten jarraituko zuen.<br />
Funtsean, erakundearen xedeak honakoak izango ziren: Euskadi eta Europako<br />
beste herri, eskualde eta nazioen arteko harremanak sustatzea; euskal gizartean Europa<br />
batuaren eta bere aniztasunarekiko begirunea duen Europaren premia zabaltzea; Europar<br />
Batasuna eraikitzerakoan ideal demokratikoak eta gizarte– eta politika-dinamizazioari<br />
eustea; eta Europako hauteskundeetan eta instituzioetan herritarren parte-hartzea<br />
indartzea.<br />
Batzorde bat eratu zen (alderdi politikoetako ordezkari banaz osatua), baina dei<br />
egiten zen egitasmoan parte-hartzera, batez ere erakundeei eta oro har euskal herritarrei.<br />
Euskal Kontseilu berrituaren jendaurreko lehen ekitaldi garrantzitsua, berriz,<br />
aurkezpen-ekitaldia izan zen, 1994ko maiatzaren 6an, Gernikako Juntetxean. Ekitaldi<br />
hartara politikako eta instituzioetako pertsona ospetsu ugari gonbidatu zituzten, besteak<br />
beste, Jose Antonio Ardanza (Eusko Jaurlaritzako lehendakaria), Marcelino Oreja<br />
(Europar Batasuneko komisarioa), Enrique Baron (Nazioarteko Europar Mugimenduaren<br />
ohorezko lehendakaria), Miguel Angel Martinez (Europako Kontseiluko<br />
Parlamentari Batzarraren lehendakaria) eta Carlos Maria Bru (Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren lehendakaria).<br />
Eduardo Vallejok, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluko lehendakari<br />
hautatu berriak eta Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren<br />
lehendakariorde zenak, Kontseiluaren historia laburbildu zuen eta ondorengoa adierazi<br />
162
8. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
zuen: «Hemen gaude berrogeita bost urteren ondoren, haize berriak bultzatutako Euskal<br />
Kontseilu honen bidez lan egiteko asmoz, eta, jakina, Eusko Legebiltzarrean<br />
ordezkaritza duten euskal indarren adostasunarekin, hau da, ohiturari jarraiki, behar<br />
duen bezala».<br />
Carlos Maria Bruk, berriz, Kontseilu Federalaren lehendakari zen aldetik, zera<br />
gogorarazi zuen: «Euskadiren europeismoa espainiar estatuko europeismoaren ekarpenik<br />
garrantzitsuenetako bat da; hala izan da eta gaur egun ere halaxe da. Dagoeneko hain<br />
urrun geratu zaizkigun diktadurako eta erbesteko garai hartatik, euskal instituzioak eta<br />
alderdi politikoak Europa batuaren alde aritu dira lanean, herri libre eta solidarioen<br />
marko federalean». Frankismoak iraun zuen bitartean Euskal Kontseiluan eta Kontseilu<br />
Federalean lan egin zutenak ere gogoan izan zituen. Gogoratu zuenez, hirurogeita<br />
hamarreko hamarkadaren amaieran, estatutuak berritu zirenean –«Neu izan nintzen<br />
arduraduna, Robert Van Schen<strong>del</strong> Europako Mugimenduko idazkariarekin batera»–,<br />
Euskadiko eta Kataluniako Kontseiluekiko jarrera berezia hartu zen, hau da, «bi<br />
Kontseilu horiek berezitasun historiko, kultural, linguistiko, politikoak baitituzte».<br />
Halaber, Euskal Kontseiluaren azkenaldiko historia gogoratu zuen: «Une honetan<br />
begirunez gogoratu nahi dut, halaber, gure lagun euskaldunak Euskal Kontseilua<br />
berregiten ari zirenean, ordezkari pertsonal gisa aritu zen laguna: Iñaki Zubimendi.<br />
Haren ondoren, Vallejo gure lagun maitea ere behin-behineko ordezkari izan zen<br />
hasieran, gero behin-behineko lehendakari eta, beraz, Kontseilu Federaleko behinbehineko<br />
lehendakariorde eta gaur behin betiko eratutakoaren lehendakaria da».<br />
Eusko Jaurlaritzako lehendakariak, Jose Antonio Ardanzak, «atsegin handiz» hartu<br />
zuen Kontseiluaren bultzada berria, eta espero zuen Euskadirentzat «eragin positiboak»<br />
izatea. Bere hitzetan, «Bere baitan Euskadiko erakunde politiko, sozial eta kultural<br />
asko eta asko biltzea, hain eztabaida-foro heterogeneoa laguntzea, aintzat hartzeko<br />
balioa da, elkarrizketa hain beharrezkoa duen gure gizartean» 263 .<br />
Euskal Kontseilu berria jendaurrean aurkezteko ekitaldiaren ondoren, lehenengo<br />
jarduerak etorri ziren (hurrengo kapituluan azalduko ditugu). Horren aurretik, 1994.<br />
urtean bertan, «Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren Estrategia<br />
Proposamena 1994-1998 denboraldirako» egin eta eztabaidatu zen, eta han azaldutako<br />
orientazio asko gauzatu egin ziren. Asmoa zenbait ildo zehaztea zen, beti ere, ordea,<br />
Europako Mugimenduaren printzipioak, Euskal Kontseiluaren Estatutuak eta Euskadiko<br />
eremuaren ezaugarri sozio-politiko bereziak kontuan izanik.<br />
263 Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua berriz indartzeko ekitaldi eta hitzaldiak, Gernika-<br />
Lumon, 1994ko maiatzaren 6an (EMEKA).<br />
163
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Orientazio federalistari jarraiki, Euskal Kontseiluaren asmoa bi prozesu paralelotan<br />
aritzea zen: Europako integrazioa eta eskualdeen berezitasunen aintzatespena. Europar<br />
Batasuneko egoera aztertu ondoren eta garai hartako erronkak eta Eskualdeen Europa<br />
gauzatzearen balantzea egin ostean 264 , testuak zenbait ideia eta plan proposatzen zituen<br />
Euskal Kontseiluak ikerkuntzan eta zabalpenean egiteko (besteak beste, agiri-buletin<br />
bat kaleratzea), gizartea sentsibilizatzeko (iritzi publikora iristeko kanpainak), parte<br />
hartzeko (instituzioak, hainbat erakunde eta gizarteko alorrak Kontseiluaren jardueretara<br />
hurbilduz, besteak beste, mahai-inguruak antolatuz), egutegia zehazteko, eta jakina,<br />
Kontseiluaren baliabide ekonomikoak aztertzeko 265 .<br />
Halaber, behin-behineko lehenengo Zuzendaritza Batzordea izendatu zuten.<br />
Lehendakaria Eduardo Vallejo de Olejua izan zen. Lehendakariordeak, berriz, sei<br />
ziren, alderdi politiko bakoitzeko bat: Imanol Bolinaga Bengoa (EAJ), Angel Garcia<br />
Ronda (PSE-EE), Begoña Lasagabaster Olazabal (EA), Antonio Menchaca Careaga<br />
(PP), Kepa Aulestia Urrutia (EUE) eta Javier Moraza Marquinez (UA). Idazkari nagusi,<br />
berriz, Francisco Aldecoa Luzarraga (EHUko Nazioarteko Harremanetako eta Jean<br />
Monnet Katedrako Katedraduna) izendatu zuten.<br />
Euskal Kontseiluaren abiatze berrian parte hartzeari uko egin zion legebiltzartalde<br />
bakarra Herri Batasuna (HB) izan zen. Erakunde horren ordezkaritza batek,<br />
Imanol Bolinagak berariaz eskatuta, parte hartu zuen Gernika-Lumoko udaletxean<br />
egin zen informazio eta lan-bilera batean, eta bilera horretan eran proposatu zitzaien<br />
Kontseiluko Zuzendaritza Batzordean, kide gisa, sar zitezen, Legebiltzarrean ordezkaritza<br />
badute-eta. HBk adierazi zuenez, artean ez zuten parte hartuko. Geroago, 1998ko<br />
hauteskundeak igarotakoan, proposamen bera egin zitzaion Euskal Herritarrok (EH)<br />
taldeari. Eta 1999ko otsailean, Rakel Peñak izenpetutako gutun baten bidez, EHk ez<br />
zuen egokitzat jo Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluan sartzea 266 .<br />
264 Europako integrazio-prozesuan eskualdeen gaia liburu askotan landu da. Erreferentziatzat Vid.:<br />
CASTRO RUANO, Jose Luis, La emergente participación de las regiones en el proceso de construcción<br />
europea, Oñati, IVAP, 1994.<br />
265 «Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilurako Estrategia Proposamena 1994-1998 denboraldirako»,<br />
1994, 21 or. (EMEKA).<br />
266 Gutunak honela zioen: «Gasteiz, 1999.eko Otsailaren 23a. Eduardo Vallejo. EMEKeko Lehendakaria.<br />
Vallejo jauna, Duela aste batzuk heldu zitzaigun zuk ordezkatzen duzun Europako Mugimenduaren Euskal<br />
Kontseiluko komunikazio bat, zeinen bitartez erakunde horren Lehendakariordetza eskeintzen zeniguten.<br />
Duela lau urte egin omen genuen bezala, oraingo honetan ere eskeintzari ezetza eman behar diogu. Europa<br />
marko bezala ulertzen dugun arren, batez ere Euskal Herriak herri legez ahotsa zuzena izan zezakeen<br />
aldean, une honetan ez dugu baloratzen horrelako erakunde batetan parte hartzea. Zuen eskeintza, hala ere,<br />
eskertu nahi genizueke. Beste alde batetik, biziki apreziatuko genuke EMEK inguruan ataratzen duzuen<br />
dokumentazioa helarazi bazenigukete. Bien bitartean jaso ezazue gure kideen agurra. Besterik gabe, agurtzen<br />
zaituzte, Euskal Herritarrok Taldearen izenean, Rakel Peña».<br />
164
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN<br />
EUSKAL KONTSEILUA.<br />
(II) Egungo jarduerak: oinarriak finkatu (1995-1997)<br />
eta indartu (1998-<strong>2001</strong>)<br />
9.1. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua 1995-<strong>2001</strong> urteetan<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluak berrantolatu eta bideari ekin zion,<br />
berriro, 1994an. Kapitulu honetan laburbilduta adieraziko dugu nolako ibilbidea izan<br />
duen azken urteotan. Bi aldi bereiziko ditugu, gorabehera guztiak hobeto uler daitezen.<br />
1995etik 1997ra, oinarriak finkatzen aritu ziren. Barne-antolamendua izan zuten<br />
helburu nagusia: oinarrizko egoitza–, finantzaketa– eta funtzionamendu-arazoak<br />
konpondu eta idazkari teknikoa kontratatzea erabaki zuten. Bestalde, bere burua<br />
ezagutzera ematen hasi zen Euskal Kontseilua eta, ondorioz, hasierako kideez gain<br />
(alderdi politikoetako ordezkariak ziren), hainbat gizarte–taldek eta ekonomia– eta<br />
kultura-elkartek bat egin zuten erakundearekin. Halaber, jendaurreko lehen jarduerak<br />
ere antolatu zituzten eta Eurokon aldizkaria kaleratzen hasi ziren. Kanpo-harremanei<br />
dagokienez, bi erakunde hauetan berriro sartzea erabaki zuten: Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federalean eta Nazioarteko Europar Mugimenduan.<br />
1997an, I. Batzar Orokorra egin zuen Kontseiluak eta elkarte kideetako beste hiru<br />
ordezkari sartu zituzten zuzendaritza-batzordean.<br />
1998tik 2000ra, indartu egin zen Euskal Kontseilua. Barne-antolamendua hobetu<br />
egin zuten: egoitza hartu, noizbehinka erabiltzeko moduko lokalak eskuratu, idazkaritza<br />
teknikorako materialak erosi, finantzaketa-iturriak bilatu... Arian-arian, kide gehiago<br />
sartu ziren. Bestalde, batzar orokorra urtero antolatzen eta EMEKFn eta NEMn<br />
erregulartasunez parte hartzen hasi ziren. Ordura arte baino ekimen garrantzitsuagoak<br />
165
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
antolatu zituzten, hala nola, mahainguru/otorduak izen handiko europeistekin eta<br />
nazioarteko batzar eta mintegiak. Azken horietan hizlari eta entzule ugari bildu izan<br />
dira. Aipa dezagun, azkenik, <strong>Eurobask</strong> aldizkaria, Euskal Kontseiluaren ahotsa.<br />
9.2. Helburuak<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua «nortasun juridikoa duen irabazi-<br />
-asmorik gabeko elkartea da», bere estatutuen 1.1. artikuluaren eta EAEko elkarteei<br />
buruzko 1988ko legearen arabera.<br />
Estatutuen 3. artikuluak dioenez, bestalde, bi helburu ditu Euskal Kontseiluak:<br />
batetik, «Europako herri, nazio eta eskualdeen arteko harremanak Euskaditik sustatzea,<br />
indartzea eta sakontzea»; bestetik, «bertako herrien aniztasuna errespetatuko duen<br />
Europar Batasun Federala sortzeko lan egitea».<br />
Hainbat eratako jarduerak (estatutuen 4. artikulua) antolatuko ditu aipatutako bi<br />
helburuak lortzeko: hitzaldiak, bilerak, eztabaidak, batzarrak eta erakusketak. Gainera,<br />
ikerketa-batzordeak sortuko ditu, lanak eta aldizkariak argitaratu, komunikabideetan<br />
agertuko da eta bestelako adierazpen-bideak ere erabiliko ditu 267 .<br />
Kapitulu honetako epigrafeetan zehatz-mehatz azalduko dugu 1995-2000 urteetako<br />
ibilbidea eta bertan emango dugu, beraz, Euskal Kontseiluaren helburu eta jarduera<br />
guztien berri.<br />
9.3. Euskal Kontseilua EMEKFn eta NEMn<br />
Euskal Autonomia Erkidegoa da Euskal Kontseiluaren jarduera-eremua. Baina<br />
iraganari esker, nazioartean ere aski ezaguna da. Europako Mugimenduaren Espainiako<br />
Kontseilu Federalekoa da, eta Nazioarteko Europar Mugimenduko kide osoa ere bai.<br />
Estatutuen 24.1. artikuluaren arabera, Batzar Orokorrak erabakiko du zein<br />
kontseilukidek hartuko duten parte EMEKFko zuzendaritza-organoetan. Gainera, beste<br />
talde eta erakunde batzuetan sartzeko aukera ere izango du Euskal Kontseiluak.<br />
267 Vid.: Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren estatutuak eta barne-erregimenari buruzko<br />
araudia (EMEKA).<br />
166
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
9.4. Egoitza<br />
1995eko urriaren 1etik, Gasteizen du egoitza Euskal Kontseiluak, bertako udalak<br />
lokala utzi baitzion Europa Jauregian. 1999ko apiriletik, Eusko Legebiltzarraren<br />
egoitzan biltzen da zuzendaritza-batzordea.<br />
Salbuespenez, Legebiltzarra, bere jarduera <strong>del</strong>a-eta, okupatuta dagoenean, bilerak<br />
Arabako Batzar Nagusietako egoitzan egiten dira. Zenbaitetan, bilerak beste leku<br />
batzuetan egin izan dira: Bizkaiko Batzar Nagusietako egoitzan, Gipuzkoako Foru<br />
Aldundiko egoitzan eta Bergarako nahiz Gernika-Lumoko udaletxeetan.<br />
5. artikuluaren arabera, kontseiluak egoki baderitzo, EAEko beste leku bat<br />
aukeratuko dute egoitza kokatzeko.<br />
9.5. Kontseilukideak<br />
Bi baldintza bete behar dituzte Euskal Kontseiluaren Biltzarreko kideek: helburuak<br />
«berariaz» onartzea eta urteko kuota ordaintzea, kuota hori Biltzarrak finkatu eta<br />
onartzen badu. Estatutuen 6. artikuluak dioenez, «egoitza soziala Euskal Autonomia<br />
Erkidegoan duten pertsona juridikoak» baino ezingo dira izan kontseilukideak.<br />
Xehetasun hau aipatzen da, gainera: erakunde kideetako pertsona fisikoek pertsona<br />
juridiko horien bidez hartuko dutela parte kontseiluan. Autonomia-estatutuaren arabera<br />
«politikoki euskaldun diren herritar» guztiek dute, bestalde, kontseilukide izateko<br />
eskubidea.<br />
Estatutuen 24.2 artikuluaren arabera, «ideal demokratiko eta europeista»<br />
nabarmenak dituzten pertsonalitateak «ohorezko lehendakari» eta «ohorezko<br />
kontseilukide» izendatzeko aukera izango du Batzar Orokorrak. Dena den, aurretik<br />
zuzendaritza-batzordeak proposatu beharko ditu izendapenak.<br />
Horrelako erakundeetan ohikoa denez, ondorengoak izango dira kontseilukideak<br />
kanporatzeko arrazoiak (9. artikulua): kuotarik ez ordaintzea, «kontseiluaren helburuen<br />
erabat kontrakoak diren ekintza edo adierazpenak egitea» eta atxikimendu-baldintzak<br />
ez betetzea.<br />
Honako hauek ziren Euskal Kontseiluko kideak 2000. urtearen bukaeran:<br />
1) Alderdi politikoak: Eusko Alderdi Jeltzalea (EAJ), Alderdi Popularra (PP),<br />
Euskadiko Alderdi Sozialista/Euskadiko Ezkerra (PSE-EE), Eusko Alkartasuna (EA),<br />
Ezker Batua/Euskal Berdeak (IU-EB) eta Unidad Alavesa (UA).<br />
167
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
2) Sindikatuak: Euzko Langileen Alkartasuna (ELA), Comisiones Obreras (CCOO),<br />
Unión General de Trabajadores de Euskadi (UGT), Euskal Herriko Nekazarien <strong>El</strong>kartea<br />
(EHNE) eta Euskal Nekazarien Batasuna (ENBA).<br />
3) <strong>El</strong>karteak: Arabako Merkataritza eta Industria Ganbera Ofiziala, Bilboko Industria,<br />
Merkataritza eta Itsasketa Etxea, Merkataritza Ganbera Britainiarra, Euskal<br />
Herriko Adiskideen <strong>El</strong>kartea, Aranzadi Zientzi <strong>El</strong>kartea, Gipuzkoako Ateneoa, Res<br />
Publica, Herrien Europa Fundazioa, Eurocampus Kultur <strong>El</strong>kartea, Maiatzak 9 Kultur<br />
<strong>El</strong>kartea, Europa Gure Abentura eta Bizkaiko Kazetarien <strong>El</strong>kartea.<br />
4) Profesional-elkargoak: Ekonomialarien Euskal <strong>El</strong>kartea, Arabako Industri<br />
Ingeniarien <strong>El</strong>kargo Ofiziala, Gipuzkoako Abokatuen <strong>El</strong>kargo Prestua, Bizkaiko<br />
Jaurerriko Abokatuen <strong>El</strong>kargo Prestua, Bizkaiko Merkataritza eta Enpresa Ikasketetako<br />
Tituludunen <strong>El</strong>kargo Ofizial Prestua, Gipuzkoako Filosofia eta Letretako Doktore eta<br />
Lizentziatuen <strong>El</strong>kargo Ofiziala eta Bizkaiko Filosofia eta Letretako Doktore eta<br />
Lizentziatuen <strong>El</strong>kargo Ofiziala.<br />
5) Erakundeak eta unibertsitateak: Arabako Foru Aldundia eta Bizkaiko Foru<br />
Aldundia. Udalak: Bilbao, Gasteiz, Amorebieta-Etxano, Bermeo, <strong>El</strong>goibar, Gernika-<br />
Lumo, Hondarribia, Irun, Mungia, Oñati eta Zumarraga. Euskal Udalen <strong>El</strong>kartea<br />
(EUDEL), Emakumearen Euskal Erakundea (EMAKUNDE), Deustuko Unibertsitatea,<br />
Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola, Nafarroako Unibertsitateko Industri Ingeniarien<br />
Goi Eskola eta UNEDko Bergara, Bizkaia eta Gasteizko Zentro <strong>El</strong>kartuak.<br />
6) Ohorezko kideak: Eduardo Vallejo de Olejua eta Imanol Bolinaga.<br />
7) Banako kideak: Joaquin Gimenez, Antonio Menchaca eta Julen Guimón.<br />
9.6. Organigrama: Zuzendaritza Batzordea eta Batzar Orokorra<br />
Euskal Kontseiluaren III. kapituluan (11-24. artikuluak) zehazten dira bi gobernu-<br />
-organoen ezaugarriak: Zuzendaritza Batzordearenak eta Batzar Orokorrarenak, hain<br />
zuzen.<br />
Zuzendaritza Batzordea izango da kontseiluaren ordezkaria eta administrazioaren<br />
arduraduna. Hogeita hamar kide izango ditu, gehienez ere. Karguak, berriz, hauek:<br />
lehendakaria, lehendakariorde bat Eusko Legebiltzarreko alderdi politiko bakoitzeko,<br />
idazkari nagusia, diruzaina eta Batzar Orokorrak aukeratutako hiru batzordekide.<br />
Gizarte-taldeen eta ekonomia- eta kultura-elkarteen ordezkariak izango dira azken<br />
horiek.<br />
168
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
Zuzendaritza Batzordeko kideak bi urtez arituko dira zeregin horietan, baina epea<br />
luzagarria izango da. Batzar Orokorrak aukeratuko ditu, horretarako ezarritako urratsei<br />
jarraiki. Batzordekideak hilean behin egin ohi dute, oro har, bilera. Erabakiak<br />
baliozkotzat hartzeko, ezinbestekoa izaten da bertan egotea, gutxienez, lehendakaria<br />
eta kideen erdiak eta, gainera, bertaratutako edo ordezkatutako batzordekide gehienen<br />
onespena lortzea. Badira, ordea, bi salbuespen: estatutuetan aurreikusitako gehiengo<br />
kualifikatuak egokitzea eta, kasuan kasuko gaia garrantzi handikoa izateagatik,<br />
batzordekideen herenak erabakia bi herenen adostasunez onartzeko eskatzea.<br />
Lanerako azpibatzordeak sortzeko aukera ere izango du Zuzendaritza Batzordeak,<br />
baina batzordekide batek hartuko du parte horietan, zereginak errazago burutu ahal<br />
izateko.<br />
Kontseiluko Lehendakaria, berriz, Batzar Orokorrak eta Zuzendaritza Batzordeak<br />
aukeratuko dute. Dena den, barne-erregimenari buruzko araudiaren 3. artikuluak<br />
dioenez, Eusko Legebiltzarrean aulki gehien dituen alderdiak izendatuko du<br />
lehendakarigaia. Honako funtzio hauek izango ditu Kontseiluko Lehendakariak:<br />
Zuzendaritza Batzordearen bilerak antolatzea, etetea edo luzatzea, bileren buru izatea,<br />
eztabaidak bideratzea eta ekitaldi publikoetan Kontseiluaren izenean parte hartzea.<br />
Nahi izanez gero, azken eginkizuna lehendakariorde baten edo idazkari nagusiaren<br />
esku utziko du eta Zuzendaritza Batzordean kalitateko botoa erabiltzeko eskubidea<br />
ere izango du.<br />
Idazkari Nagusiaren ardura izango da Kontseiluaren jarduerak koordinatzea eta<br />
bere organoen erabakiak gauzatzea. Beste eginkizun hauek ere izango ditu, barne-<br />
-erregimenari buruzko araudiaren arabera: Zuzendaritza Batzordea aholkatzea,<br />
proiektuak proposatzea eta batzordeak kontratatutako langileen lana zuzentzea.<br />
Lehendakariak eta lehendakariordeak proposatu eta Batzar Orokorrak aukeratuko du<br />
idazkari nagusia. Bi kargu horiek dituztenak ezingo dira idazkari nagusi izan.<br />
Diruzainak kudeatuko ditu fondoak, barne-erregimenaren araudian zehaztutakoaren<br />
arabera. Lehendakariak eta lehendakariordeak proposatu eta Batzar Orokorrak<br />
aukeratuko du. Lehendakaria eta Idazkari Nagusia ezingo dituzte diruzain izendatu.<br />
Lehendakariordeek eginkizun ugari izango dituzte: nor bere alderdiaren ordezkari<br />
izango da Zuzendaritza Batzordean; Lehendakariak hala eskatuz gero, Kontseiluaren<br />
izenean joango dira ekitaldietara; Lehendakaria ez dagoenean, lehendakariorderen<br />
batek bere gain hartuko du (bertaratutako lehendakariordeen adinen arabera,<br />
zaharrenetik hasita) bileraren ardura eta erabakiak hartzeko prozesua bideratuko du;<br />
azkenik, Kontseilua dinamizatzeko erabakiak proposatu eta bozketetan parte hartuko<br />
dute. Barne-erregimenari buruzko araudiak dioenez, hauteskunde autonomikoak egin<br />
169
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
eta Legebiltzarra eratu ondoren, alderdi politiko bakoitzak bere ordezkaria aukeratuko<br />
du, lehendakariorde izan dadin.<br />
Ondorengoak izango dira, berriz, batzordekideen eginkizunak: kasuan kasuko talde<br />
edo erakundearen ordezkari izatea, kontseilua indartzeko jarduerak proposatzea eta<br />
bozketetan parte hartzea.<br />
Batzar orokorrari dagokionez, kontseilukide diren pertsona juridiko eta fisikoen<br />
ordezkariak ditu kideak. Barne-erregimenari buruzko arauetan dago zehaztuta zenbat<br />
ordezkari eta boto izango dituen erakunde bakoitzak. 1. artikuluaren arabera, alderdi<br />
politiko eta gizarte-talde edo ekonomia- eta kultura-elkarte bakoitzak ordezkari bat<br />
izango du. Araudiaren 7. artikuluak dioenez, legebiltzarreko aulki kopurua adina boto<br />
izango dituzte alderdietako ordezkariek eta gainontzeko erakundeetakoek, berriz, boto<br />
bana. Banako kideei dagokienez, hogei edo hogei baino gehiago badira, ordezkari eta<br />
boto bakarra izango dituzte eta Zuzendaritza Batzordeak aukeratutako banako kideek<br />
ere boto bat emateko eskubidea izango dute.<br />
Helburuak lortzen lagunduko duten jarduera-programak finkatzea eta zuzendaritza-<br />
-batzordearen kudeaketa onartzea dira Batzar Orokorraren eginkizunik funtsezkoenak.<br />
Ohiko eta ez-ohiko bilerak egiten ditu Batzar Orokorrak. Bertaratutakoen gehiengoak<br />
onartu behar izaten ditu erabakiak, estatutuetan gehiengo kualifikatuen inguruan<br />
aurreikusitako kasuetan izan ezik.<br />
9.7. Egungo Zuzendaritza Batzordea<br />
Aurreko kapituluan adierazi dugu nor izan ziren lehen Zuzendaritza Batzordeko<br />
kideak 1994an. Lehendakaria: Eduardo Vallejo de Olejua. Sei lehendakariorde: Imanol<br />
Bolinaga Bengoa (EAJ), Angel Garcia Ronda (PSE-EE), Begoña Lasagabaster Olazabal<br />
(EA), Antonio Menchaca Careaga (PP), Kepa Aulestia Urrutia (EUE) eta Javier Moraza<br />
Markinez (UA). Idazkari nagusia, berriz: Francisco Aldecoa Luzarraga (EHUko<br />
nazioarteko harremanetako ohiko katedraduna).<br />
Gerora, Ezker Batua/Euskal Berdeak (IU-EB) ere sartu zen Zuzendaritza<br />
Batzordean. 1995eko urriaren 16an, Isabel Lopez Aulestia aukeratu zuen alderdi horrek<br />
Batzordean ordezkari izateko. Era berean, Euskal Ezkerra (EUE) alderdia desagertu<br />
egin zen eta Batzordetik kanpo geratu zen, beraz.<br />
Bestalde, Alderdi Popularrak (PP), 1998an, Julen Guimon Ugartechea izendatu<br />
zuen ordezkari, Antonio Menchaca Careagaren ordez.<br />
170
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
Kontseiluko Idazkari Teknikoak egiten ditu eguneroko zereginak eta administrazio-<br />
-lana. 1997ra arte, Izaskun Albizu izan zen Idazkari Teknikoa eta, 1997ko apiriletik<br />
hona, Isabel Aspe-Montoia izan da.<br />
1997ko urriaren 24an egin zuten Euskal Kontseiluaren I. Batzar Orokorra eta<br />
Zuzendaritza Batzordean beste hiru kide sartzea erabaki zuten, gizarte-taldeen edo<br />
kultura- eta ekonomia-elkarteen izenean sartu ere. Eusebio Cadenas Cordero, Eusebio<br />
Gainza Lafuente eta Jose Poza Valle izendatu zituzten batzordekide.<br />
1999ko apirilean aldaketa gehiago izan ziren. Eduardo Vallejo de Olejua zen<br />
Zuzendaritza Batzordeko lehendakaria 1994tik, baina utzi egin zuen kargua arrazoi<br />
profesionalak zirela-eta. Ondorioz, Imanol Bolinaga izendatu zuten lehendakari eta<br />
Jose Maria Gonzalez Zorrilla lehendakariorde (euskal legebiltzarkidea, EAJren<br />
izenean).<br />
PP alderdiko ordezkariak, Julen Guimón Ugartechea jaunak, 2000ko otsailean,<br />
kargua uzteko asmoa adierazi zion Zuzendaritza Batzordeari; izan ere, bazituen<br />
norberaren zenbait arrazoi dedikazio osoa eskatzen ziotenak.<br />
2000ko uztailean lehendakariordeak, Javier Morazak (UA), Carlos Vaquero<br />
alderdikidearen esku utzi zuen kargua, arrazoi profesionalak zirela-eta.<br />
Imanol Bolinagak EMEK-ko lehendakaritza utzi zuen 2000ko abenduan; izan ere,<br />
Eusko Jaurlaritzak Bruselan duen Ordezkaritzako ordezkari izendatu zuten. Haren<br />
ordez, Jose María González Zorrilla jauna izendatu zuten lehendakari, eta aldi berean,<br />
José María Etxebarria Rekalde jaunak lehendakariorde-karguetako bat hartu zuen,<br />
EAJren izenean.<br />
Honako hauek dira, orain, Zuzendaritza Batzordeko kideak:<br />
Lehendakaria: José María González Zorrilla.<br />
Lehendakariordeak: Jose María Etxebarria Rekalde, Ignacio Oyarzabal de Miguel,<br />
Angel Garcia Ronda, Begoña Lasagabaster Olazabal, Isabel Lopez Aulestia eta<br />
Carlos Vaquero Muras.<br />
Idazkari Nagusia: Francisco Aldecoa Luzarraga.<br />
Batzordekideak: Eusebio Cadenas Cordero, Eusebio Gainza Lafuente eta Jose<br />
Poza Valle.<br />
Idazkari Teknikoa: Isabel Aspe-Montoia.<br />
171
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
9.8. Finantzaketa<br />
Ondorengo finantzaketa-iturriak izan ditzake Euskal Kontseiluak, estatutuen 27.<br />
artikuluaren arabera: kontseilukideen kotizazioak, borondatezko ekarpenak, pertsona<br />
fisiko eta juridikoen dohaintzak eta legatuak, dirulaguntzak, ondasun eta balioen errentak<br />
eta argitalpenen eta jardueren bidez lortutako etekinak. Barne-erregimenari buruzko<br />
araudiaren 12. artikuluak dioenez, Batzar Orokorrak onartuko ditu kontseiluaren urteko<br />
aurrekontuak.<br />
Hainbat erakundek eman diote laguntza Kontseiluari, hala nola, Eusko<br />
Legebiltzarrak eta Eusko Jaurlaritzaren Kanpo Harremanetarako Idazkaritza Nagusiak.<br />
Nazioarteko mintegiak eta batzarrak edo unean uneko jarduerak egin dituenean ere<br />
erakunde ugarik eman diote laguntza: Eusko Jaurlaritzaren Garraio eta Herri Lan<br />
Sailak, Eusko Jaurlaritzaren Industria, Merkataritza eta Turismo Sailak, Bizkaia,<br />
Gipuzkoa eta Arabako Foru Aldundiek, Energiaren Euskal Erakundeak, Bizkaiko<br />
Garraio Partzuergoak, Euskadiko Kutxak eta Euskaltelek, besteak beste. Herri<br />
Arduralaritzaren Euskal Erakundeak (HAEEk) ere Kontseiluak ateratako hainbat lan<br />
itzultzen eta argitaratzen lagundu dio.<br />
9.9. 1995-1997 urteak<br />
Aipatu bezala, Euskal Kontseilua oinarriak finkatzen saiatu zen 1995etik 1997ra<br />
bitartean 268 .<br />
1995-1997 urteetan, ordezkaritza bana bidali zuen Nazioarteko Europar<br />
Mugimenduaren (NEM) bileretara. Horrela, 1995eko apirilaren 28an eta 29an, NEMk<br />
batzar orokorra egin zuen Bruselan. 1996ko azaroaren 26an, lan-bilerak antolatu zituen<br />
Bruselan, «Gizarte Zibilaren Forum Iraunkorra» sortzeko asmoz. 1997ko martxoaren<br />
20-23an, Batzar Orokorra egin zuen Erroman eta, 1997ko uztailaren 11tik 13ra bitartean,<br />
Batzorde Exekutiboa Lisboan elkartu zen. 1997an, Mario Soares portugesa izendatu<br />
zuten NEMko lehendakari.<br />
268 Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren jarduerei buruzko urteko txostenetan oinarritu<br />
gara: 1995, 1996 eta 1997koetan, hain zuzen (EMEKA). Beste material batzuk ere erabili ditugu (ekitaldi<br />
eta mahainguruei buruzko informazioa, prentsa-oharrak, argitalpenak, etab.) argibide gehiago lortzeko.<br />
172
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
Europako Parlamentuak antolatutako audientzia irekian ere hartu zuen parte Euskal<br />
Kontseiluak. Ondorengoa izan zen leloa: «Europako Parlamentua hiritarrei entzuten»<br />
(1995eko urriaren 16tik 18ra).<br />
Kanpo-harremanei dagokienez, 1996ko otsailaren 6an Euskadiren Ordezkaritza<br />
ireki zuten Bruselan. Garrantzi handiko urratsa izan zen eta Euskadiko gizarte, ekonomia<br />
eta erakundeetako ordezkariak gonbidatu zituzten egun hartako ekitaldira. Eduardo<br />
Vallejo de Olejuak hartu zuen parte Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren<br />
izenean.<br />
Euskal Kontseilua Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalekoa<br />
(EMEKFkoa) da eta, beraz, erakunde horren ohiko bileretan eta batzar orokorretan ere<br />
hartzen du parte. 1996an, honako gai hauek aztertu zituzten aipatutako bileretan:<br />
Batzar Orokorraren berrikuntza eta hurrengo Zuzendaritza Batzordeko kideen<br />
izendapena, Jean Victor Louisen proiektu federalista, kontseiluen zereginak eta<br />
NEMrako lehendakarigaiak. Izan ere, Valery Giscard d’Estaing zen NEMko<br />
lehendakaria 1989tik, eta orduan bukatu zitzaion agintaldia. 1996an, GKE batzuetako<br />
ordezkariekin elkartu ziren «Gizarte Zibilaren Forum Iraunkorraren» inguruan nolako<br />
iritzia zuten jakiteko. 1997ko otsailaren 10eko bileran, Jose Maria Gil-Robles y Gil-<br />
Delgado aukeratu zuten EMEKFko lehendakari eta Carlos Maria Bru Puron<br />
lehendakariorde exekutibo. Carlos de Montoliu Carrascok idazkari nagusi izaten jarraitu<br />
zuen. Euskal Kontseiluak Batzar Orokorraren eta batzorde exekutiboaren bileretan ere<br />
hartu zuen parte: NEMren estatutuetan egin beharreko aldaketak eta Amsterdameko<br />
Itunari buruzko jarrera izan zituzten, besteak beste, aztergai.<br />
EMEKFk hitzaldiak antolatzen ditu Madrilen, aldian-aldian, eta bertan izaten dira<br />
Euskal Kontseiluko kideak ere. 1995ean, adibidez, honako hauek izan ziren hizlariak:<br />
Carlos Ferrer Salat (martxoaren 14an), Jeronimo Saavedra (apirilaren 6an: «Autonomia<br />
<strong>El</strong>karteak eta Europako <strong>El</strong>kartea») eta Carmen Alborch (uztailaren 25ean: «Europako<br />
<strong>El</strong>karteko kultura-eskumenak, batez ere ikus-entzunezkoen alorrekoak»). 1997an, berriz,<br />
Isabel Tocinok «<strong>El</strong>kartearen ingurugiro-politika» izan zuen hizpide (martxoaren 6an),<br />
Loyola <strong>del</strong> Palaciok «Nekazaritza-politika komuna» (apirilaren 7an) eta Jose Bonok<br />
«Gaztela-Mantxa eta Europar Batasuna» (ekainaren 30ean). Euroari buruzko jardunaldiak<br />
antolatu zituen, azkenik, EMEKFk (martxoaren 12tik 14ra bitartean).<br />
Euskal Kontseiluak espainiar estatuko beste kontseilu europeista batzuek<br />
antolatutako jardunaldietara joateko gonbidapenak ere hartu ohi ditu. 1995ean eta<br />
1997an, ordezkariak bidali zituen Europako Mugimenduaren Kataluniako Kontseiluak<br />
Bartzelonan antolatutako «Europari buruzko jardunaldiak» izenekora. 1995ean, bi<br />
ekitaldi izan zituen NEMk Katalunian: batetik, «Mediterraneoko Batzordearen<br />
173
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
hausnarketa-jardunaldia» antolatu zuen Lleidan (azaroaren 3tik 5era) eta, bestetik,<br />
bilera egin zuen Kataluniako Legebiltzarrean Konferentzia Euromediterranearrarekiko<br />
jarrerari buruzko testua aztertzeko (azaroaren 27an). 1996an, beste topaketa interesgarri<br />
batzuk antolatu zituzten Europako Mugimenduaren Valentziako Kontseiluak eta<br />
EMEKFk (azaroaren 7an): «Europako <strong>El</strong>karteari eta hiritarren partaidetzari buruzko<br />
jardunaldi europarrak».<br />
Euskadin, berriz, mahainguru/otorduak antolatzen ditu, aldizka, Euskal Kontseiluak.<br />
Izen handiko europeistak, Europako <strong>El</strong>karteko goi-kargu politiko eta administratiboak,<br />
diplomazialariak, Europako eta nazioarteko gaietako adituak, euskal erakundeetako<br />
arduradunak eta ekarpen interesgarriak egin ditzaketen bestelako gonbidatuak bildu<br />
ohi dira. Askotan, mahainguruez gain, bestelako jarduerak ere izaten dituzte: bisitaldiak<br />
erakundeetara, errezepzioak, komunikabideekiko harremanak...<br />
1995ean antolatu zuten lehen mahaingurua eta Domingo Jimenez Beltran gonbidatu<br />
zuten, Ingurugiro Agentzia Europarreko (Kopenhagen) zuzendaria, alegia. Ekainaren<br />
27an heldu zen hona eta ondorengo ekitaldiak prestatu zizkioten: prentsaurrekoa,<br />
mahainguru/otordua Gernikan, bisitaldia Urdaibaiko Erreserbara eta «Europako<br />
ingurugiro-politika» hitzaldia (Bilbon). Eusko Jaurlaritzaren Ingurugiro Sailaren<br />
laguntza izan zuen Euskal Kontseiluak.<br />
Eneko Landaburu, Europako Batzordearen Eskualde Politikako zuzendaria, ere<br />
gonbidatu zuten eta «Europaren eraikuntzaren erronkak» hitzaldia eman zuen (1996ko<br />
ekainaren 7an).<br />
Bada bereziki aipatzeko moduko gonbidatu bat: Jacob Söderman, Europako lehen<br />
arartekoa (1995eko uztailean aukeratu zuen Europako Parlamentuak). 1996ko abenduaren<br />
9an eta 10ean izan zen hemen eta ondorengo hitzaldia eman zuen: «Europako arartekoaren<br />
zereginak eta Europako herritarrak». Jose Antonio Ardanzarekin, Eusko Jaurlaritzako<br />
lehendakariarekin, elkartu zen eta Eusko Legebiltzarra, Arartekoaren egoitza, Gasteizko<br />
udaletxea eta Bizkaiko Foru Aldundia ezagutzera joan zen.<br />
1997an, honako hauek gonbidatu zituzten mahainguruetara: Carlos Ferret Salat,<br />
Ekonomia eta Gizarte Batzordeko lehendakaria (otsailaren 4an. Hitzaldia: «Europaren<br />
lehiakortasuna nazioartean»), eta Andoni Ortuzar, Eusko Jaurlaritzaren Kanpo<br />
Harremanetarako Idazkari Nagusia (urriaren 2an. Hitzaldia: «Euskadiren erronka<br />
instituzionalak Europako <strong>El</strong>kartean»).<br />
Euskal Kontseiluak eginahalak egin ditu euskal erakundeekin eta gizarte-taldeekin<br />
harremanak izateko: bere burua ezagutzera eman die, bere planak azaldu eta<br />
kontseilukide izateko gonbidapena egin die. 1995eko urritik 1996ko otsailera bitartean,<br />
174
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
bilera formalak egin zituzten alor guztietako erakundeekin. Aipa ditzagun, horrela,<br />
euskal administrazioak (Foru Aldundiak eta lurralde historikoetako Batzar Nagusiak),<br />
udalak (EUDEL), enpresaburu-elkarteak (CONFEBASK eta Bilboko Industria,<br />
Merkataritza eta Itsasketa Etxea), sindikatuak (ELA, LAB, CCOO, EHNE eta ENBA),<br />
unibertsitateak (UNEDko Gipuzkoa eta Arabako zentro elkartuak eta Nafarroako<br />
Unibertsitatea), kultura-elkarteak (Aranzadi Zientzi <strong>El</strong>kartea eta Euskal Herriko<br />
Adiskideen <strong>El</strong>kartea), gobernuz kanpoko erakundeak (Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako<br />
GKEn koordinakundeak) eta profesional-elkargoak (Bizkaiko Filosofia eta Letretako<br />
Doktore eta Lizentziatuen <strong>El</strong>kargo Ofiziala, Ekonomialarien Euskal <strong>El</strong>kargoa eta<br />
Arabako Abokatuen <strong>El</strong>kargoa). 1996an, Eusko Jaurlaritzako kontseilari batzuekin ere<br />
egin zituzten bilerak: Juan Jose Ibarretxe, Ramon Jauregi eta Inaxio Oliverirekin, hain<br />
zuzen.<br />
Eurokon izan zen Euskal Kontseiluak kaleratutako lehen aldizkako argitalpena.<br />
Era guztietako irakurleak zituen helburu: komunikabideak, alderdi politikoak,<br />
sindikatuak, unibertsitateak, profesional-elkargoak, udalak, kultura-elkarteak eta herritar<br />
guztiak. Gizartean Europako gaiekiko sentsibilitate handiagoa lortzen saiatu ziren<br />
aldizkari horren bidez. Euskal Herriko Unibertsitateko (EHUko) Nazioarteko Zuzenbide<br />
Publiko eta Harremanetarako Departamentuaren «Europaren integrazioari buruzko<br />
masterraren» laguntza izan zuten Eurokon aldizkarian. Finantzaketaren alorrean, Eusko<br />
Jaurlaritzaren Kanpo Harremanetarako Idazkaritza Nagusiaren eta Europako Gizarte<br />
Fondoaren dirulaguntzak hartu zituzten.<br />
1994ko abenduan kaleratu zuten Eurokon aldizkariaren lehen alea eta 1996ko<br />
urtarrilean-martxoan, azkena (6. alea). Edukiak anitzak izan ziren oso: Europari eta<br />
Europako <strong>El</strong>karteari buruzko gaiak, bibliografiak, Europar Batasuneko erakundeen<br />
lanen inguruko iruzkinak eta elkarrizketak. Azken horiei dagokienez, aipa ditzagun<br />
Paolo Cecchini (Europako Batzordearen aholkularia), Josu Jon Imaz (EAJko<br />
europarlamentaria), Emilio Fernandez Castaño (Europako Komunitateetarako Estatu<br />
Idazkaritzaren Kabineteko Zuzendari Nagusia), Domingo Jimenez Beltran (Ingurugiro<br />
Agentzia Europarreko zuzendaria), Alex Agirrezabal (Bruselako Euskal Ordezkaritzaren<br />
Zuzendaria), Guillermo Orozko (Mexikoko Unibertsitate Iberoamerikarreko irakaslea),<br />
Eduardo Vallejo (Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluko Lehendakaria), Pedro<br />
Martinez Macias (espainiar estatuak Europako Batzordean duen Ordezkaritzaren<br />
alboko Zuzendaria) eta Miguel Angel Fernandez Mazaranbroz (Bake Operazioetarako<br />
Misio Berezien Enbaxadorea). Erdialdeko eranskinetan, bestalde, dokumentu<br />
interesgarriak argitaratu zituzten ale guztietan: Europako Batzordearen testuak, Eusko<br />
Jaurlaritzak Europar Batasunari buruz egindako txostena, Europako kontseiluen<br />
ondorioak, Gobernuarteko Konferentziaren materialak, Europako Parlamentuaren<br />
erabakiak...<br />
175
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
9.10. 1998-2000 urteak<br />
Euskal Kontseilua indartu egin zen 1998tik 2000ra bitartean, bultzada handia<br />
eman baitzien bai barne-antolamenduari, bai jendaurreko jarduerei 269 .<br />
Batzar Orokorrak erregulartasunez egiten hasi zen kontseilua. II. Batzar Orokorrean<br />
(1998ko azaroaren 13an) hogei erakunde, profesional-elkargo eta elkarteren sarrera<br />
onartzea erabaki zuten eta, bilera bukatu eta gero, mahainguru/otordua egin zuten<br />
Marcelino Oreja komisario europarrarekin.<br />
III. Batzar Orokorrean (1999ko azaroaren 29an), kontseilukide gehiago onartzea<br />
erabaki zuten. Berrogeita hamabi kontseilukide ziren, guztira, eta era guztietako<br />
erakundeetakoak, gainera. Eduardo Vallejo izan zen Euskal Kontseiluko lehendakaria<br />
1994tik 1999ko apirilera bitartean eta Zuzendaritza Batzordeak «ohorezko<br />
kontseilukide» izendatzea erabaki zuen. Juan Maria Atutxak, Eusko Legebiltzarreko<br />
lehendakariak, egin zuen amaiera-ekitaldiko hitzaldia: kontseiluaren aniztasuna eta<br />
independentzia azpimarratu ondoren, legeak egiteko ahalmena duten eskual<strong>del</strong>egebiltzarrek<br />
Europako proiektuan partaidetza handiagoa izan beharko luketela<br />
aldarrikatu zuen. Ondoren, mahaingurua egin zuten Jose Maria Muñoarekin,<br />
lehendakariak kanpo-harremanetarako duen ordezkariarekin.<br />
2000ko abenduaren 12an egin zuten IV. Batzar Orokorra. Kide berriak bildu ziren<br />
bertan eta <strong>2001</strong>erako jarduketa-norabide nagusiak onartu zituzten. Biltzarra bukatutakoan,<br />
solasalditxo bat egin zen Frantziako enbxadorearekin, Alfred Siefer-Gaillardin jaunarekin.<br />
Kontseiluak, 1994an berriro abiatu zenetik, euskal erakunde nagusiekiko harremanak<br />
bideratu dira, komunikazio ona izateko eta mezu europarra hobe hedatzeko gizarte<br />
osora. 1999an hasi ziren, adibidez, Juan Maria Atutxarekin, Eusko Legebiltzarreko<br />
lehendakariarekin, bilerak egiten. Ondorioz, kontseiluari dirulaguntzak ematen hasi da<br />
Legebiltzarra eta aretoa ere utzi diote ohiko bilerak egiteko. Iñaki Agirre Arizmendi<br />
(Eusko Jaurlaritzaren Kanpo Harremanetarako Idazkari Nagusia), Iñaki Rica Oliden<br />
(Europako Gaietarako Zuzendaria Eusko Jaurlaritzan) eta Jose Maria Muñoa Ganuzarekin<br />
(Kanpo Harremanetarako Ordezkariarekin) ere badituzte harremanak.<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren eta Kanpo Harremanetarako<br />
Idazkaritza Nagusiaren arteko lankidetzaren lekuko, 1998ko uztailaren 2an egindako<br />
ekitaldia. Egun horretan, ondorengo mintegia antolatu zuen Eusko Jaurlaritzaren<br />
269 Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren jarduerei buruzko 1998, 1999 eta 2000ko txostenak<br />
erabili ditugu (EMEKA).<br />
176
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
Lehendakaritzak Artaza jauregian: «Autonomia <strong>El</strong>karteen partaidetza Europar<br />
Batasuneko Ministro Kontseiluetan». Eta Euskal Kontseilua gonbidatu zuen, besteak<br />
beste. Kontseilukide batzuek mahainguruetan parte hartu zuten edo moderatzailelanetan<br />
aritu ziren eta beste batzuk, berriz, entzule gisa joan ziren.<br />
Nazioarteko proiekzioari dagokionez, Euskal Kontseiluak zazpi ordezkari bidali<br />
zituen -Eduardo Vallejo, Angel Garcia Ronda, Eusebio Gainza, Julen Guimon, Isabel<br />
Lopez Aulestia, Jose Poza eta Isabel Aspe-Montoia- Hagako bileretara, 1998ko maiatzaren<br />
8, 9 eta 10ean: «Europako Batzarra. 1948-1998». Aurreko batzarra berrogeita hamar<br />
urte lehenago egin zutelako aukeratu zuten izen hori. «<strong>El</strong>karrekin lanean XXI. mendeko<br />
Europa eraikitze aldera» izan zen leloa. Aurretik, NEMren Batzorde Federalak Valentzian<br />
egindako bileretan (1998ko otsailaren 20an eta 21ean) ere hartu zuen parte Euskal<br />
Kontseiluak: Hagako Batzarra prestatu eta deia egin zioten Europako iritzi publikoari.<br />
Honako hauek izan ziren bertan: Jacques Santer (Europako Batzordeko lehendakaria),<br />
Jose Maria Gil-Robles (Europako Parlamentuko lehendakaria) eta Leni Fisher (Europako<br />
Kontseiluaren Batzar Parlamentarioko lehendakaria). Lau mila eta bostehun lagun inguruk<br />
hartu zuten parte eta euskal kontseilukideak ondorengo talde hauetan aritu ziren lanean:<br />
«demokrazia eta herritarrak», «Europaren alderdi ekonomikoa eta soziala»,<br />
«kulturaniztasuna» eta «Europa munduan». Europako pertsonalitate ugarirekin eta beste<br />
kontseilu batzuetako ordezkariekin hitz egiteko aukera izan zuten, beraz.<br />
Nazioarteko Europar Mugimenduaren ekimen-batzordearen txostena aurkeztu eta<br />
onartu zuten Hagako Batzarrean. Aipatutako txostenean, alor jakin batzuei buruzko<br />
proposamenak egin zituen Nazioarteko Europar Mugimenduak. Hau da, Europar<br />
Batasuneko erakundeen erreforma, zabalkuntza, 2000 Agenda, enplegua eta elkartasuna,<br />
kanpo-politika, <strong>El</strong>kartearen segurtasuna eta beste zenbait alderdi izan zituen aztergai.<br />
Jean-Victor Louis izan zen ekimen-batzordearen lehendakaria eta Virgilio Dastoli<br />
(NEMko idazkari nagusia), berriz, koordinatzailea. Jean-Guy Giraudek egin zuen<br />
txostena, aditu-talde baten laguntzaz. Oso txosten interesgarria zenez, argitaratu egin<br />
zuen Euskal Kontseiluak. <strong>El</strong>karrekin lanean XXI. mendeko Europa eraikitze aldera<br />
euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez eta ingelesez kaleratu zuten. Herri Arduralaritzaren<br />
Euskal Erakundeak (HAEEk) lagundu egin zuen liburua argitaratzen, euskarara itzultzen<br />
eta banatzen. 1999ko azaroaren 25ean egin zuten aurkezpen-ekitaldia: Imanol Bolinaga<br />
izan zen moderatzailea eta hizlariak, berriz, Francisco Aldecoa eta Iñaki Erkoreka,<br />
HAEEko garai hartako zuzendaria 270 .<br />
270 Nazioarteko Europar Mugimenduaren ekimen-batzordea, <strong>El</strong>karrekin lanean XXI. mendeko Europa<br />
eraikitze aldera, Construyamos juntos la Europa <strong>del</strong> siglo XXI, Construisons ensemble l’Europe du XXIème<br />
siècle, Working together to build Europe of the 21st century, Oñati, Europako Mugimenduaren Euskal<br />
Kontseilua eta Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea, 1999.<br />
177
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Euskal Kontseiluak ordezkariak bidali zituen NEMren batzorde federalak 1999an<br />
egindako bilera guztietara. Bruselako bileretan (martxoaren 26an eta 27an), estatutuetan<br />
eta barne-araudian egin beharreko aldaketak izan zituzten aztergai eta hainbat gai<br />
jorratu zituzten, hala nola, Europar Batasuneko erakundeen erreforma eta zabalkuntza.<br />
Helsinkin (azaroaren 5ean eta 6an), estatutu berriak onartu ondoren, NEMren<br />
lehendakaria (Jose Maria Gil-Robles, Mario Soaresen ordez) eta Batzorde Exekutiboko<br />
eta gainontzeko gobernu-organoetako kideak aukeratu zituzten. Pier Virgilio Dastolik,<br />
idazkari nagusiak, NEMren jardueren txostena aurkeztu zuen. Europar Batasuneko<br />
erakundeak errotik aldatzeko premiari buruzko eztabaida ere egin zuten eta Carlo<br />
Napolitano (Europako Mugimendu Italiarreko lehendakaria) eta Tarja Halonen<br />
(Finlandiako Kanpo Gaietarako ministroa) izan ziren moderatzaileak.<br />
2000ko maiatzaren 5etik 7ra, NEMren Batzorde Federalak Pragan egin zuen bilera,<br />
eta bertan izan ziren Euskal Kontseiluko kideak ere. Europar Batasunaren erreformari<br />
buruzko eztabaida egin zuten, berriro, Jean-Louis Bourlangesen zuzendaritzapean<br />
idatzitako testuan oinarrituta. Beste gai hauek ere landu zituzten: Oinarrizko Eskubideei<br />
buruzko Gutuna (Marie-Claude Vayssaderen lan batean oinarritu ziren), <strong>El</strong>kartearen<br />
Kanpo Harreman eta Segurtasunerako Politika (Dukesen lan batean oinarritu ziren),<br />
Europaren eredua (Jo Leienek hitz egin zuen) eta Batasunaren zabalkuntza (Herbert<br />
Knoblichen azalpenak entzun zituzten, aurretik).<br />
Aurreko urteetan bezala, 1998tik 2000ra bitartean, Batzorde Exekutiboaren ohiko<br />
bileretan eta Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren batzar<br />
orokorretan hartu zuen parte Euskal Kontseiluak.<br />
Consell Català <strong>del</strong> Moviment Europeuk Europako Jardunaldiak antolatzen ditu<br />
urtero, urtarrilaren bukaeran, eta beti gonbidatzen du Euskal Kontseilua. Jose Maria<br />
Gil-Roblesek (Europako Parlamentuko lehendakariak) eta Henri Riebenek (Fundation<br />
Jean Monnet pour l’Europe erakundearen lehendakariak) hartu zuten parte VII.<br />
jardunaldietan (1998an). «Giza eskubideak Europar Batasunean» izan zen, berriz,<br />
VIII. jardunaldietako leloa (1999an). IX. jardunaldietan (2000n) beste gai bat aztertu<br />
zuten: «Europar Batasunaren egitekoak gatazken prebentzioan eta konponbideetan».<br />
Lluis Maria Puig (MEBko lehendakaria) eta Jose Manuel Paz y Agueras (Bake<br />
Operazioetarako Misio Berezien enbaxadorea) izan ziren bertan, besteak beste.<br />
Euskal Kontseiluak mahainguru/otorduak antolatzen jarraitu zuen 1998-2000.<br />
urteetan. Jose Vila Abello, Euronewseko lehendakaria, izan zen 1998ko lehen<br />
gonbidatua eta bere karguari lotutako gaia aukeratu zuen hitzaldirako: «Komunikabideen<br />
etorkizuna mugarik gabeko Europan» (1998ko martxoaren 13an). 1998ko irailaren<br />
25ean, Pedro Solbes gonbidatu zuten. Europar Batasunerako kongresu/senatuko<br />
178
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
batzordeko lehendakaria da Solbes eta gai hau aukeratu zuen: «Europar Batasunaren<br />
hamabi urte hauen balantzea eta Ekonomia eta Moneta Batasunaren aukerak».<br />
Aurrerago aipatu bezala, 1998ko azaroaren 13an II. Batzar Orokorra egin zuen<br />
Euskal Kontseiluak eta, gero, mahainguru/otordua izan zuten Marcelino Oreja komisario<br />
europarrarekin. «Europar Batasunari buruzko gogoetak mende bukaera honetan»<br />
hitzaldia eman zuen Orejak eta, ondoren, mahaingurua egin zuten Batasunaren<br />
zabalkuntzaren, 2000 Agendaren eta erakundeen erreformaren inguruan.<br />
1999an, hiru mahainguru antolatu zituzten. Martxoaren 5eko mahainguruan, hizlari<br />
hauek izan zituzten: Alberto Buen, Irungo alkatea, Raphael Lassallette, Hendaiako<br />
alkatea, eta Manuel Nogeras, Hondarribiko lehen alkateordea. Gaia, berriz: «Udalak<br />
eta mugaz gaindiko lankidetza Europar Batasunean». Bidasoa-Txingudi Partzuergoa<br />
ere izan zuten hizpide, 1998ko abenduaren 23an sortu baitzuten hiru udalen artean.<br />
1999ko azaroaren 29an, III. Batzar Orokorra egin zuen Euskal Kontseiluak. Bilera<br />
bukatu ondoren, mahainguru/otordua izan zuten eta Jose Maria Muñoak, lehendakariak<br />
kanpo-harremanetarako duen ordezkariak, eman zuen hitzaldia. Gai hau aukeratu zuen:<br />
«Eskualdearteko lankidetza, mugaz gaindiko lankidetza eta eskualde boteretsuak».<br />
1999ko abenduaren 14an Pekka J. Korvenheimo diplomazialaria (Finlandiako<br />
enbaxadorea) gonbidatu zuten eta hitzaldi hau eman zuen: «Europar Batasuna<br />
Finlandiak lehendakaritza utzi ondoren». Izan ere, orduan egin zuten Helsinkiko Gailur<br />
europarra.<br />
2000. urtean, izen handiko europarrek eman zituzten hitzaldiak. Gil Carlos<br />
Rodriguez Iglesiasek, Europako Komunitateetako Justizi Auzitegiko (EKJAko) buruak,<br />
ondorengo hitzaldia eman zuen martxoaren 2an: «Gobernuarteko Konferentziak<br />
Europako Komunitateetako Justizi Auzitegian egingo dituen aldaketak». Bide batez,<br />
Gil Carlos Rodriguez Iglesiasek elkarrizketak izan zituen Eusko Jaurlaritzako eta<br />
Eusko Legebiltzarreko lehendakariekin.<br />
2000ko martxoaren 31n Antonio Martins da Cruzek, Portugalgo enbaxadoreak,<br />
eman zuen hitzaldia: «XXI. mendeko Europa. Portugalen lehendakaritza EBean eta<br />
MEBean». Portugalen agintaldian Europako agendan izandako gorabehera nagusiei<br />
buruzko xehetasunak eman zituen eta luze aztertu zituen bai Euskadi eta Portugalen<br />
arteko harremanak, bai guztion interesekoak diren beste alor batzuk (Arku Atlantiarra,<br />
Sare Transeuroparrak...).<br />
2000. urtean, beste portuges bat ere gonbidatu zuten: Mario Soares, Portugalgo<br />
Errepublikako lehen ministro eta lehendakari izandakoa eta Nazioarteko Europar<br />
179
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Mugimenduko ohorezko lehendakaria. Maiatzaren 23an egin zuten mahainguru/otordua<br />
eta Portugalek Bilbon duen kontsula, Joao Pedro Lourenço Antunes, izan zen<br />
moderatzailea. Ondorengo hitzaldia eman zuen Soaresek: «Europa berriaren bila:<br />
Gobernuarteko Konferentziaren (GKren) helburuak». Europako Mugimenduarekiko<br />
izan dituen loturei buruz ere hitz egin zuen Soaresek: 1950ean hasi (Europako<br />
Mugimendua klandestinoa zen Portugalen) eta 1997an NEMko lehendakari izendatu<br />
zuten arte emandako urratsak azaldu zituen.<br />
2000ko abenduaren 12an, IV. Biltzarraren ostean, urte hartako azken solasaldia<br />
egin zen. Hizlaria Alfred Siefer-Gaillardin jauna, Frantziako enbaxadorea, izan zen,<br />
eta emandako hitzaldia «Europar Batasunaren filosofia politikoa». Mintzaldiak<br />
gaurkotasun handia lortu zuen, aipatu egin baitzituen aurreko asteburuan Nizan egindako<br />
Europar Kontseiluan izandako eztabaidak eta hartutako erabakiak. Halaber, Frantziako<br />
Lehendakaritzaren aldiaren balantzea azaldu zuen, bai eta <strong>2001</strong>ean Europa eraikitzeko<br />
prozesuan zabaldu diren perspektibak ere.<br />
Hainbat aldiz aipatu dugu Euskal Kontseilua indartu egin zela 1997-1998tik aurrera,<br />
eta horren isla ditugu, besteak beste, ekitaldi, gai, hizlari eta partaide garrantzitsu<br />
horiek guztiak. Azken urteotan, nazioarteko bi batzar edo mintegi antolatu ditu Euskal<br />
Kontseiluak.<br />
1998ko otsailaren 5ean eta 6an, nazioarteko mintegia antolatu zuen Guggenheimen,<br />
Bilbon: «Enplegu-politika berriak Europar Batasunean. Euskaditik egindako azterketa».<br />
Hori izan da Euskal Kontseiluak berrantolatu ondoren egindako jarduerarik<br />
garrantzitsuena. Enpleguari buruzko lehen mintegi europarra ere izan zen, gainera,<br />
1997ko azaroan Luxenburgon egindako Europako ez-ohiko kontseiluaren ondoren,<br />
enplegua izan baitzuten, orduan ere, aztergai bakarra. Laurehun bat lagun eta hogeita<br />
hamar txostengile (adituak, erakundeetako arduradunak, sindikalistak, unibertsitateetako<br />
irakasleak...) izan ziren Bilbon, Euskal Herritik, espainiar estatutik eta Europatik<br />
etorriak. Bereziki aipatzeko modukoak izan ziren Eneko Landaburu (Europako<br />
Batzordearen Eskualde Politikako Zuzendari Nagusia), Paolo Cecchini (Perugiako<br />
Ikerlan Zentroko zuzendaria), Francisco Egea (Eusko Jaurlaritzaren Justizia, Ekonomia,<br />
Lan eta Gizarte Segurantzako sailburua) eta Carlos Bilbaoren (Industri Sustapen eta<br />
Birmoldaketarako <strong>El</strong>karteko buruaren) hitzaldiak, besteak beste, eta Carlos Maria<br />
Bruk (Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federaleko lehendakariorde<br />
exekutiboak) mintegia bukatzeko esandako hitzak. 1998an, Eusko Jaurlaritzak liburu<br />
batean argitaratu zituen txosten guztiak: Eduardo Vallejok (Euskal Kontseiluko<br />
lehendakariak) aurkeztu zuen liburua, Allan Larssonek (Europako Batzordearen<br />
Enplegu, Lan Harreman eta Gizarte Gaietarako Zuzendari Nagusiak) idatzi zuen<br />
180
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
hitzaurrea eta Andoni Ortuzarrek (Eusko Jaurlaritzaren Kanpo Harremanetarako Idazkari<br />
Nagusiak) sarrera-hitzak 271 .<br />
2000ko urtarrilaren 20, 21 eta 22an, beste nazioarteko mintegi garrantzitsu bat<br />
antolatu zuten Euskalduna Jauregian, Bilbon: «Sare Transeuroparrak (STE) eta eredu<br />
federala Batasunean. Euskaditik egindako azterketa». Berrogeita hamar txostengile<br />
baino gehiago eta laurehun entzule inguru bildu ziren. Honakoa izan zen mintegiaren<br />
helburu nagusia: Euskadiren eta Sare Transeuroparren arteko loturekin –eta batik bat<br />
abiadura handiko sistemekin– zerikusia izango duten erabaki estrategikoei buruzko<br />
gogoeta sustatzea euskal gizartean. Era guztietako txostengileak bertaratu ziren:<br />
Europako adituak, Eusko Jaurlaritzako ordezkariak, espainiar estatuko gobernuaren<br />
ordezkariak, Europako Batzordekoak, Akitaniako Eskualde Kontseilukoak, Portugalgo<br />
erakundeetakoak, euskal europarlamentariak, unibertsitateetako adituak, ekologistak<br />
eta ekonomia eta merkataritza elkarteetako kideak. Aipa ditzagun, besteak beste, Alvaro<br />
Amann (Eusko Jaurlaritzaren Garraio eta Herri Lan sailburua), Roger Vickerman<br />
(Kenteko unibertsitateko katedraduna Canterburyn), Dusan Sidjanski (Europako<br />
gaietako aditu ospetsua eta Genevako Goi-mailako Ikerlanetarako Zentroko ikertzailea),<br />
Albert Serratosa (Bartzelonako Lurralde Plan Metropolitarraren zuzendaria), Ramon<br />
Fernandez Duran (Ecologistas en Acción taldeko kidea eta ingeniaria), Florentino<br />
Almeida (Oportoko Merkataritza Ganberako idazkari nagusia), Alfonso Gonzalez Finat<br />
(Europako Batzordearen Garraio Sare eta Proiektuetarako sailekoa) eta Jean-Louis<br />
Carrere (Akitaniako Eskualde Kontseiluko lehendakariordea eta azpiegitura eta<br />
garraioetako arduraduna). Liburu batean argitaratuko dira horien guztien ponentziak.<br />
Euskal Kontseiluak hainbat jarduera antolatu ditu Europaren integrazioaren berri<br />
ematen jarraitzeko. 1997ko urritik 1998ko ekainera, Europar Batasunari buruzko<br />
ikastaroa antolatu zuen Gasteizko Iparralde gizarte-etxean: «Uler dezagun Europa».<br />
Europako Ikerlanetarako Zentroak (EIZk, Donostian) eta Maiatzak 9 eta Eurocampus<br />
unibertsitate-elkarteek «Zu Europa Zara» kanpaina antolatu zuten 1998an, eta Euskal<br />
Kontseiluak ere hartu zuen parte. Europaren eraikuntza-prozesua ezagutaraztea zuten<br />
helburu eta, horrela, autobus batean gela egokitu eta herriz herri ibili ziren, maiatzaren<br />
4tik ekainaren 27ra. Enrique Baronek, europarlamentaria eta Nazioarteko Europar<br />
Mugimenduko lehendakari ohia bera, hartu zuen parte aurkezpen-ekitaldian eta<br />
kontseilukide batzuek hitzaldiak eman zituzten. Jean Monnet katedrak (Nazioarteko<br />
zuzenbide publiko, nazioarteko harreman eta zuzenbidearen historiako departamentuko<br />
271 Hainbat egile, Enplegu-politika berriak Europar Batasunean. Euskaditik egindako azterketa, Gasteiz,<br />
Eusko Jaurlaritza eta Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua, 1998.<br />
181
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
katedrak) Amsterdameko Itunari buruzko hitzaldi-zikloa antolatu zuen, bestalde:<br />
«Amsterdam: urrats txikia, aurrerapauso handia». Eta Euskal Kontseiluak ere hartu<br />
zuen parte. Francisco Aldecoa, Jean Monnet katedraduna eta Euskal Kontseiluko<br />
idazkari nagusia, izan zen zikloaren zuzendaria eta, 1998ko maiatzean eta ekainean,<br />
astero eman zituzten hitzaldiak, Bilbon.<br />
2000ko maiatzean, Euskal Kontseiluak oroitzapenezko ekitaldiak antolatu zituen<br />
Europako Egunerako, Schuman Deklarazioaren berrogeita hamargarren urteurrena nahi<br />
baitzuen ospatu. Lelo hau aukeratu zuen: «Schuman Deklarazioaren 50. urteurrena,<br />
Euskadi, Europako eraikuntzaren alderdi bukatu gabeak». Baina ETAk Jose Luis Lopez<br />
de la Calle hil zuen maiatzaren 7an, eta bertan behera utzi zuten dena.<br />
Aurrerago aipatu dugunez, Eurokon ez zuten jadanik argitaratzen eta, horrela,<br />
beste aldizkari bat kaleratzea erabaki zuen Euskal Kontseiluak: 2000ko uztailean<br />
argitaratu zuten <strong>Eurobask</strong>en lehen alea. Kontseiluarentzat garrantzirik handiena duten<br />
bi hitzak elkartuta osatu zuten izen hori: «Europa» eta «Euskadi», alegia. Azkenean,<br />
«bask» terminoa erabiltzea erabaki zuten, ordea, soinu biziagoa zuelako eta<br />
nazioartekoagoa zelako. Pedro Ugarte izendatu zuen kontseiluak aldizkariko<br />
koordinatzaile, esperientzia luzea baitzuen argitalpenen zuzendaritzan eta kalitate handia<br />
literaturaren alorrean. Bi helburu ditu <strong>Eurobask</strong>ek: informazioa ematea eta Europako<br />
errealitateari eta integrazio-prozesuari buruzko gogoeta eginaraztea, beti ere ikuspegi<br />
europeista eta federalistatik abiatuta.<br />
<strong>Eurobask</strong>en lehen zenbakia berezia izan zen. Imanol Bolinaga (Kontseiluko garai<br />
hartako lehendakaria), Juan Jose Ibarretxe (Eusko Jaurlaritzako lehendakaria), Juan Maria<br />
Atutxa (Eusko Legebiltzarreko lehendakaria) eta Jose Maria Gil Roblesek (Nazioarteko<br />
Europar Mugimenduko lehendakariak) agurrak idatzi zituzten. Bestalde, Kontseiluko<br />
Zuzendaritza Batzordeko kideak aurkeztu eta hainbat artikulu argitaratu zituzten, besteak<br />
beste, Mario Soaresi egindako elkarrizketa. Aurrerago aipatu bezala, Mario Soares,<br />
Portugalgo lehendakari ohia, Europako Mugimenduko ohorezko lehendakaria da.<br />
2000ko abenduan, <strong>Eurobask</strong>en bigarren zenbakia kaleratu zen. Bertan argitaratu<br />
ziren, besteak beste, Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Agiria eta agiri horri<br />
buruzko zenbait hausnarketa, hala nola, Virgilio Dastolik, NEMeko idazkari nagusiak,<br />
egindakoa. Aldizkarian, EMEKek 2000-2002 aldirako Jardun Plana aurkeztu zen.<br />
Hainbat artikulu argitaratu ziren, eta horien artean honakoak: Juan María Atutxa Eusko<br />
Legebiltzarreko lehendakariari egindako elkarrizketa (Europako gaiei buruzkoa eta<br />
Legebiltzarrak Europako Eskualde Legebiltzarren Biltzarrean duen partaidetzari<br />
buruzkoa); eta Pedro Luis Uriarte BBVAko lehendakariorde eta kontseilari<br />
eskuordetuaren artikulua, euroari buruzkoa.<br />
182
9. EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA<br />
EMEKen 50. urteurrenaren ospakizun-ekitaldiak direla-eta, <strong>Eurobask</strong>en hirugarren<br />
zenbakia argitaratu zen, <strong>2001</strong>eko otsailean; urteurrena bera zen zenbakiaren gaia.<br />
Hona hemen aldizkarian ateratako artikuluen egileak: José María Gil Robles, NEMeko<br />
eta EMEKFeko lehendakaria; Eduardo Vallejo de Olejua eta Imanol Bolinaga, Euskal<br />
Kontseiluko lehendakari ohiak eta Kontseiluko ohorezko kideak; Carlos María Brú<br />
Purón, EMEKFeko lehendakariorde betearazlea; eta gaur egungo EMEKeko<br />
Zuzendaritza Batzordeko kideak. Halaber, Alexander Ugalde Zubiri jaunari egindako<br />
elkarrizketa bat ere sartu zen; Ugalde jauna EHUko Nazioarteko Harremanetako<br />
irakaslea da eta Kontseiluaren historiari buruzko liburuaren egilea. Bestalde, lehenengo<br />
Zuzendaritza Batzordetik geratzen den bati, Ramón Agesta jaunari, elkarrizketa egin<br />
zitzaion, bai eta Eneko Landabururi ere (Europar Kontseilua Handitzeko zuzendari<br />
nagusia, eta aldi berean, lehenengo Zuzendaritza Batzordearen sortzaileetako bat eta<br />
bertako idazkaria izan zen Francisco Javier de Landaburu jaunaren semea. Zenbaki<br />
berean, Euskal Kontseiluak, bere 50. urteurrena <strong>del</strong>a-eta, egindako deia sartu zen;<br />
testuan, batetik, europar proiektuaren aurrerapenak jasotzen dira, bestetik, gaurko<br />
egoera azaltzen da, eta azkenik, EMEKen ustez geroan izan beharreko erronkak ezartzen<br />
dira.<br />
183
10. ONDORIOAK<br />
Mundu Gerren arteko aldian, gora egin zuten kontinente- eta mundu-mailako<br />
proposamen federalistek. Ordura arte, hainbat pertsona ospetsuk nolabaiteko proiektu<br />
federalistak sortu zituzten; pertsona horien doktrina-oinarriak eta politika- eta<br />
antolamendu-planak era askotakoak ziren. Hamarreko eta hogeita hamarreko<br />
hamarkaden artean, egungo europeismoa fenomeno aktibo bilakatu zen eta taldemugimenduek<br />
babestu zuten. Gertaera garrantzitsuen artean, honakoak azpimarratu<br />
behar ditugu: Richard Coudenhove-Kalergi-ren inguruko paneuropeismoa eta Aristide<br />
Briand-ek Frantziako gobernuaren izenean sortutako Europar Batasuneko proiektua.<br />
Ideia federalistak eta proiektu europeistak hedatu egin ziren Europan. Euskal<br />
Herria ez zen salbuespena izan, eta berehala zabaldu ziren plan horiek eta eztabaida<br />
piztu zen talde politikoetan, sozialetan eta komunikabideetan. Orduko joera politiko<br />
nagusietako bitan, gutxienez (abertzaleak eta euskal sozialisten talde handi bat),<br />
positiboki hartu zituzten aipatutako proposamenak, nahiz eta talde bakoitzak gauzak<br />
bere modura zehaztu.<br />
Euzko Alderdi Jeltzaleko burukideen ustez, doktrinaren ikuspuntutik, kontua<br />
nazionalismoa eta federalismoa bateragarri egiten ahalegintzea izan zen. Euskal<br />
nazioaren gaia Europako egitura federalistan moldatzeko modua egongo zela pentsatzen<br />
hasi ziren. Horri dagokionez, Luis <strong>El</strong>eizaldek hauxe adierazi zuen hamarreko<br />
hamarkadan: «Euskal nazioak Europako herrien (...) batzarrean parte hartzea lortu<br />
behar dugu». Nazioen Batasunean egotea aurrerapauso handia izan zen.<br />
Bestetik, «Partido Socialista Obrero Español»eko euskal sektoreak ere onartu<br />
zituen ikuskera federalistak hamarreko hamarkadan, nazioen gaia jorratzeko prest<br />
agertu baitzen. Jose Madinabeitiak hauxe proposatu zuen: euskal nazioa iberiar, europar<br />
eta munduko federazioen barruan egongo zen euskal estatu bilakatzea. «Argi dago<br />
185
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
–adierazi zuen– zein den gure ikuspegia. Hauek guztiak lortzea dugu helburu: askatasun<br />
indibiduala, udalen askatasuna (...), euskal estatu federala, iberiar estatu federala,<br />
Europako Estatu Batuak eta munduko Estatu Batuak. Behetik hasi eta goraino». Toribio<br />
Etxebarriak euskal «autonomia zabala» defendatu zuen, Nazioen <strong>El</strong>karteko kide izango<br />
zen Iberiar Federazioaren esparruan.<br />
Hogeiko hamarkadan «Comunión Nacionalista Vasca»k bat egin zuen Coudenhove-<br />
-Kalergi-ren eta Briand-en planekin. Engrazio Arantzadiren ustez, ez zegoen zalantzarik:<br />
«Europako Estatu Batuak sortuko diren egunaren zain gaude, pozaren pozez».<br />
Adierazpen hori kontuan harturik, nazio txikiak Europa federalean babesteko itxaropena<br />
zutela esan dezakegu.<br />
Hogeita hamarreko hamarkadan, II. Errepublikan, federalismoa sendotu egin zen<br />
EAJn. Hori gertatu zen, gerora jarduera europeista burutuko zuten burukideak agertu<br />
zirenean (Irujo, Agirre, Monzon, Leizaola, Landaburu...). F. Javier Landabururen ustez,<br />
unibertsalitatea eta nazionalismoa batu zitezkeen «interdependentzia federaleko<br />
formularen» bidez. Eta 1933ko «Aberri Eguna» «Euzkadi-Europa» lelopean deitu<br />
zuten. Telesforo Monzonek, antolatzaileetako batek, hauxe adierazi zuen: «argi eta<br />
garbi nahi izan genuen adierazi herria eta nazioa nahi dugula izan Europa bateratu<br />
batean». Hamarkada hartan, EAJk parte hartu zuen Europako Nazioen Batzarreko<br />
ekitaldietan.<br />
Eusko Abertzale Ekintza (EAE) 1930ean sortu zen eta zentro/ezkerreko programa<br />
nazionalista zuen. EAEk ere bat egin zuen ideia federalistekin. Honakoa proposatzen<br />
zuen: «euskal lurraldeek» nortasunari eutsi eta «Europako mendebaldeko errepubliken»<br />
batasunaren barruan egotea eta baita «Herri libreen konfederazioaren» barruan ere.<br />
II. Mundu Gerran, erresistentziako mugimenduetan balio europeistek gora egin<br />
zutenean, hainbat euskal ekarpen izan ziren, doktrinari eta antolamenduari dagokienez.<br />
Erbestetik egin zituzten, Euskal Kontseilu Nazionalaren bidez edo Eusko Jaurlaritzaren<br />
bidez, Jose Antonio Agirre New Yorken bizitzen jarri zenean. Euskal Kontseilu<br />
Nazionala Irujok Londresen antolatutako bitarteko erakundea izan zen.<br />
1941. urtean, Londreseko Euskal Ordezkaritzak memorandum bat aurkeztu zien<br />
Britainia Handiko gobernuari, Frantziako Inperioko Defentsa Kontseiluari –«Frantzia<br />
Burujabea»– eta EEBBetako enbaxadari. Etorkizunean Europako Federazioa eratzea<br />
proposatu zuten memorandumean. Honako konfederazioek osatuko lukete Federazio<br />
hori: Mendebaldeko Europak, Erdialdeko Europak, Balkanek, Eskandinaviako<br />
herrialdeek eta Sobietar Ekialdeak. Euskal Herria iberiar penintsulako konfederazioaren<br />
parte izango litzateke eta konfederazio hori, berriz, Mendebaldeko Europaren parte.<br />
186
10. ONDORIOAK<br />
Mendebaldeko Europako Herrien Kultur Batasuna Londresen sortu zuten 1942ko<br />
irailean. Hauxe defendatzen zuen: Europa «kultur batasunetan» oinarritutako «multzo<br />
harmoniko» gisa eratzea. Talde hauek bildu ziren: ingelesa, eskoziarra, galestarra,<br />
katalana, alsaziarra, bretoia, frantsesa, holandarra, italiarra, maltatarra, proventzarra<br />
eta euskalduna. 1943. urtearen hasieran, Britainia Handiko Gobernuak geldiarazi egin<br />
zuen Batasuna. Gainera, frantsesak eta katalanak ez ziren asko fidatzen eta Agirre<br />
lehendakaria urrundu egin zen. Bestalde, Londreseko Federal Union izeneko<br />
erakundearekin bat egin zuten Europako hainbat taldek, euskaldunak, besteak beste.<br />
Jose Antonio Agirrek hainbat ekitalditan hartu zuen parte eta, horrela, harremanetan<br />
jarri zen Europako Mugimenduko pertsona ospetsuekin. Ekitaldi horien artean, V.<br />
Batzar Paneuroparra (New York, 1943ko martxoa) azpimarratu behar dugu. Bertan<br />
«Amerikako Kontseilu Europarra» eratu zen. Coudenhove-Kalergi izan zen bertako<br />
buru eta berak esan zuenez, «Izen handiko europarrak aukeratu nituen batzorderako<br />
eta Fernando de los Rios, Louis Marlio eta hirurok izan ginen batzordeburuak. Honako<br />
hauek izan ziren kide batzuk: Paul Van Zeeland, Milan Hodza, Rudolf Holsti, Radu<br />
Irimescu, Richard Schüller, Leon Schaus, Sofocles Venizelos, Oscar Halecki, Raymond<br />
de Saussure eta Agirre, euskal errepublikako lehen ministro izandakoa».<br />
1943an, Agirrek «Europako nazioen koordinazioa» lana argitaratu zuen (Post War<br />
European Federation, New York). Mundua interdependentziarako bidea hartzen ari<br />
zenez, ondorengoa aztertzea iradoki zuen: «asetu gabeko nazioek» Europako eta<br />
munduko beste erakunde federal batean sartzea. «Estatuz gaindiko egiturak», zioen<br />
Agirrek, «bermeak dira» herri txikientzat.<br />
Federalismoaren aldeko adierazpenak II. Mundu Gerran berretsi ziren Euskal<br />
Herrian, nahiz eta hamarreko hamarkadan ere indarra izan. Hain zuzen ere, gatazkaren<br />
ondoren burututako ekintzen aurrekariak izan ziren aipatutako adierazpenak. Berrogeiko<br />
hamarkadaren bigarren erdialdean, gerraosteko erakunde europeistetan honakoek hartu<br />
zuten parte: errepublikaren eta Eusko Jaurlaritzaren alde aritutako alderdi politikoetako<br />
buruzagiek, abertzaleek (EAJ, EAE), sozialistek (PSOE) eta errepublikanoek (Izquierda<br />
Republicana, Unión Republicana). Alderdi Komunistak, ordea, ez zuen parte hartu,<br />
euskal kabinetetik atera baitzen, Gerra Hotza zela-eta.<br />
Ondorengo erakundeetan euskal ordezkariak izan zirela azpimarratu behar dugu:<br />
Federalisten Europar Batasunean (FEB), Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu<br />
Sozialistan (EEBMS), Europar Batasun Liberalean (EBL), Gazte Federalistetan (GF)<br />
eta, batez ere, Europako Mugimenduan (EM), erakunde elkartzailea zelako; nahiz eta<br />
lan honetan ez aztertu, ez ditugu bestelako ekarpen batzuk ahaztu behar, esate baterako,<br />
Nazioarteko Talde Berriak (NTB) –kristau–demokratak- sortu eta garatzerakoan parte<br />
187
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
hartu zutela eta Europako Komunitate eta Eskualdeen Batzarretan izandako euskal<br />
ordezkaritzak.<br />
Euskal ordezkarien lehenengo ekitaldia Batzar Federalista izan zen, Luxenburgon<br />
(1946ko urrian). Frantzisko Landaburu eta Juan Carlos Basterra joan ziren begirale<br />
gisa, Eusko Mugimendu Federalista izenaz. Hauxe adierazi zuten: «Itzuli ginenean,<br />
benetan antolatu behar izan genuen euskal elkarte federalista bat».<br />
1947ko martxoan Eusko Mugimendu Federalista (EMF) sortu zen Parisen. Hauxe<br />
zen bere helburua: ideia federalistak zituzten euskaldunak elkartu, eta federalismoa<br />
politika– eta gizarte-esparruetan bultzatzea, Europako Federaziora eta Munduko<br />
Konfederaziora iristeko. Jose Antonio Agirre ohorezko lehendakari izendatu zuten eta<br />
Manuel Irujo (EAJ), berriz, benetako lehendakari. Lehendakariordeak, berriz, hauek<br />
izan ziren: Juan Carlos Basterra (EAE), Laureano Lasa (PSOE) eta Ramon Maria<br />
Aldasoro (IR). Javier Landaburu idazkaria izan zen. Ondorengo kideak izan zituen,<br />
besteak beste: Jose Maria Lasarte, Jose Ignacio Lizaso, Rufino Garcia Larrache eta<br />
Julian Arrien. Ordezkariak: Angel Gondra (Londres), Jesus Galindez (New York),<br />
Jose Luis de la Lombana (Bogota) eta Jose Olivares (Buenos Aires). EMFk ordezkariak<br />
bidali zituen berrogeiko hamarkadaren bigarren erdian eta berrogeita hamarreko<br />
hamarkadan izandako ekitaldietara. Federalisten Europar Batasunean onartu zuten, II.<br />
Batzarrean (Erroma, 1948ko azaroan). Landaburuk hartu zuen EMFri Batzorde<br />
Nagusian emandako kargua. Hitz batez, izaera pluraleko lehenengo euskal erakunde<br />
europeista izan zen.<br />
Europako Batzar historikoan, Hagan (1948ko maiatzak 7-10), zortziehun pertsona<br />
ospetsuren artean, hainbat euskaldun izan ziren: Jose Antonio Agirre (Eusko<br />
Jaurlaritzako lehendakaria), Indalecio Prieto (PSOE), Frantzisko Landaburu (EAJ),<br />
Juan Carlos Basterra (EAE) eta, nahiz eta Prietorekin batera joan, lagunak zirelako,<br />
Lezo Urreztieta (jagi-jagi sektore abertzalekoa). Hasiera batean begirale joan ziren,<br />
baina gero, ordezkaritzat hartu eta eskubide guztiak eman zizkieten. Ezkutuko txosten<br />
bati esker, ondorengo hau jakin dugu: sektore abertzalea Hagan agertzeak eztabaida<br />
piztu zuela eta parte-hartzaile gisa onar zitzaten ahalegindu zirela euskal ordezkariak.<br />
Egoera deseroso horren ondorioz tirabirak sortu ziren Madariagarekin. Hala ere, euskal<br />
ordezkariek parte hartu zuten osoko bileretan, Batzorde Politikoaren lanetan eta ekitaldi<br />
ofizialetan. Harremanak sendotu zituzten beste parte-hartzaile batzuekin (Brugmans<br />
eta Van Zeelandekin, esaterako) eta Holandako, Frantziako, Belgikako eta Italiako<br />
talde federalistekin ere bai.<br />
1949ko otsailaren 7an eta 8an, Pariseko Euskal Ordezkaritzan izandako bilera<br />
batean, Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala (EMEKF) eratu<br />
188
10. ONDORIOAK<br />
zen. Horren aurretik, elkartu egin ziren Madariaga eta Prieto, Madariaga eta Agirre eta<br />
euskaldunak eta katalanak. Europako Mugimenduko ildoei jarraitzeaz gain, pauso<br />
hori beharrezkoa izan zen Frankoren aurkako oposizioa nazioarteko erakundean<br />
sartzeko. Aste batzuk lehenago, Landaburuk euskaldunak ados zeu<strong>del</strong>a adierazi zuen,<br />
honakoa idatzi baitzuen ohar batean: «Lehenbailehen sortu beharko litzateke barneko<br />
eta kanpoko Federalisten Batasun Iberiarra edo Penintsularra. Europako Mugimenduan<br />
sartzea izango genuke hurrengo urratsa».<br />
Bileran EMEKFren «fundazio-oinarriak» onartu zituzten. Oinarriek honakoa<br />
ahalbidetzen zuten: «espainiar estatuko herriek Kontseilu Federalean taldea sortzeko<br />
aukera izango dute». Agirrek proposatuta, Salvador de Madariaga aukeratu zuten<br />
lehendakari. Lau talde sortzaileek lehendakariordetza bana izan zuten: Rodolfo Llopis,<br />
Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistaren ordezkaria; Julio Just, Unión<br />
Liberaleko ordezkaria; Carles Pi i Sunyer, Kataluniako Kontseiluko ordezkaria; eta<br />
Manuel Irujo, Euskal Kontseiluko ordezkaria. Jose Maria Lasarte idazkari nagusi<br />
izendatu zuten, eta 1952ra arte egon zen karguan. Beste lehendakariordetza oposizioko<br />
monarkiko europeistentzat gorde zen eta Juan Antonio Ansaldok hartu zuen hasieran<br />
kargua, eta gero, Felix Vejaranok.<br />
EAJko zenbait sektoretan desadostasunak sortu ziren, EMEKFren sorreran parte<br />
hartu zutelako. Hala ere, Agirrek eta bere laguntzaileek (negoziazioen inguruko guztia<br />
egin zuten) hauxe argudiatu zuten: ezinezkoa zela euskal ordezkaritza zuzena izatea<br />
Europako Mugimenduan. Bestalde, EMEKFri esker, agian, euskal kausaren alde lan<br />
egin ahal izango zen, Francoren aurkako oposizioa bildu eta ideal federalisten propaganda<br />
egin. Dena den, Euskal Kontseiluak «bere jardunbidea eta nortasunari» eutsiko<br />
ziela bermatzen zen.<br />
Nahiz eta desadostasunak izan, Madariagak aintzat hartu zuen euskaldunen lana:<br />
«Europako Mugimenduaren Kontseilu Federaleko lehen idazkaria euskalduna izan<br />
zen: Lasarte. Eta euskaldunek utzi ziguten egoitza ere. Kontseilukide euskaldunek<br />
etengabe eta talentu handiz egin zuten lan. Jendetasun handia zuten, gainera. Baina<br />
on Manuel Irujo, hain eskuzabala bera, zen guztietan nabarmenena».<br />
EMEKFa sortu zenetik, euskaldunek Europako Mugimenduko hainbat jardueratan<br />
hartu zuten parte EMEKFren bitartez (Westminsterko Hitzaldi Ekonomikoa 1949ko<br />
apirilean, Erromako Hitzaldi Soziala 1950eko uztailean). Halaber, EMEKFk, 1950eko<br />
apirilaren 28tik 30era, Ikerketa Jardunaldiak burutu zituen Parisen, Eusko Jaurlaritzako<br />
Ordezkaritzan.<br />
EMFz gain, eremu europeistaz arduratzen ziren beste erakunde batzuk sortu ziren<br />
1950. urte inguruan: Ikerlan Europarretarako Zirkulu Euskalduna, Europako<br />
189
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialista eta Europar Batasun Liberalaren<br />
Talde Euskalduna.<br />
Dena den, piezarik garrantzitsuena falta zen: EMEKFri loturiko Euskal Kontseilua<br />
formalizatzea eta bere kasa jarduteko ahalbidetzea. 1949 eta 1950 bitartean, agirietan<br />
honakoak aipatzen dira, bereizketarik egin gabe: «Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Kontseilua» eta «Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua». Baina,<br />
formalizazio hori atzeratu egin zen, hainbat arrazoi zirela medio. Azkenean, <strong>1951</strong>ko<br />
otsailaren 1ean, ofizialdu egin zen Kontseilua, Parisen, Eusko Jaurlaritzako egoitzan;<br />
halaber, zuzendaria izendatu eta ardurak eta zereginak banatu egin zituzten.<br />
«Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren (EFEK) Fundazio Akta»<br />
aztertu ondoren, bederatzi taldez osatuta zegoela jakin dugu: Euskal Mugimendu<br />
Federalista, Nazioarteko Talde Berriak, Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Mugimendu Sozialista, Federalisten Europar Batasuna, Europako Gutxiengoen eta<br />
Eskualdeen Kontseilu Federala, Nazioarteko Batasun Liberala, Gazte Federalistak,<br />
NTBetako Gazteak eta Europa <strong>El</strong>kartuaren aldeko Langile Kristauak. Zuzendaritza<br />
Batzordean EAJko, EAEko, PSOEko, alderdi errepublikanoetako eta ELA sindikatuko<br />
buruzagi politikoak zeuden. Lehendakaria Gonzalo Nardiz izan zen eta hiru<br />
lehendakariordeak, berriz, Jesus Mari Leizaola, Laureano Lasa eta Jose Maria Lasarte.<br />
Frantzisko Landaburuk idazkari lanak egin zituen eta EMEKFko ordezkaria Ramon<br />
Maria Aldasoro izan zen –gainera, Irujo ordezkatu zuen aldi baterako, estatuko<br />
erakundearen lehendakariorde lanetan–. Manuel Irujo propaganda-arduraduna izan<br />
zen. Zuzendaritzan bost batzordekide ere baziren: Iñaki Renteria, Ramon Agesta,<br />
Iñaki Agirre, Victor Gomez eta Julio Jauregi.<br />
Kontseiluan sartu nahi zuten «euskal herritar demokrata» guztiek ateak irekita<br />
izango zituzten, beti ere kontseiluaren onespena lortuz gero.<br />
Euskaldunek EFEKren ekimenen bidez hartu zuten parte mugimendu europeistan<br />
(Euskal ekonomiari eta Europan sartzeari buruzko Ikerketa Jardunaldiak Baionan,<br />
<strong>1951</strong>ko irailean; elkartasun-harrera, Pariseko Eusko Jaurlaritzako egoitzaren galera<br />
bidegabea zela-eta, <strong>1951</strong>ko ekainean; 1952ko uztailean erantzuna eman zitzaion<br />
Europako Kontseiluak bidalitako galdeketari); eta, halaber, EMEKFren ekintzen bidez<br />
ere hartu zuten parte (mezua Dwight D. Eisenhower-i, NATOko komandanteari;<br />
elkarrizketak Paul-Henri Spaak-ekin, Europako Mugimenduko lehendakariarekin;<br />
jarrera hartzea, Schuman Deklarazioa eta EIAEren sorrera zirela-eta; agiriak Europako<br />
Kontseiluarentzat; Europako Ikerketa Jardunaldiak Parisen, 1953ko martxoan; Europako<br />
Bigarren Batzarra Hagan, 1953ko urrian; Europako bigarren Hiltzaldi Ekonomikoa<br />
Westminsteren, 1954ko otsailean; Jardunaldi Federal Europeistak Tolosan, Frantzian,<br />
1954ko irailean).<br />
190
10. ONDORIOAK<br />
Espainiar estatuan, talde eta erakunde europeistak berrogeiko hamarkadaren bukaera<br />
eta berrogeita hamarreko hamarkadaren hasiera inguruan azaldu ziren. Egoera<br />
nahaspilatsu hartan, hainbat talde sortu ziren: EMEKFri loturiko taldeak (Manuel<br />
Gimenezek bultzaturikoa, esaterako); frankismoaren kontrako sektoreek bultzaturiko<br />
erakundeak unibertsitate baliabideen bidez (Europako Ikasketen Institutuak eta<br />
Mintegiak), edo bestela, elkarteak sortuz, adibidez, Ekonomia Lankidetzarako Europako<br />
Ligaren (ELEL) Espainiako Batzordea eta «Asociación Española de Cooperación con<br />
Europa» (AECE); horietako batzuk EMEKFrekin bat egingo zuten aurrerago; eta<br />
azkenik, erregimenak kontrolatutako elkarteak (Dokumentazio eta Informaziorako<br />
Zentro Europarra, DIZE).<br />
EMEKFk eta EFEKk barnealdean sailak eratzeko beharra ikusi zuten, isilpekoak,<br />
nahiz eta zailtasun politikoak eta errepresiozkoak izan. EMEKFren 1952ko<br />
organigraman, federalista kristau-demokratei beste lehendakariordetza bat eman zitzaiela<br />
agertzen zen eta lehendakariordea (Mariano Aguilar) barnealdean bizi zen. Gainerako<br />
lehendakariordetzak honakoek zituzten: talde sozialistak (Llopis), liberalak (Sanchez<br />
Guerra), monarkikoak (Ansaldo), Kataluniako Kontseiluak (Pi i Sunyer) eta Euskal<br />
Kontseiluak (Irujo). Geroago Galiziako Taldea (Javier Alvajar) ere sartu zen. EMEKFk<br />
honakoa erabaki zuen: «ikur bikoitza», hau da, aldi berean «Europar Batasunaren» eta<br />
Espainian «askatasun demokratikoaren» alde ageri ziren taldeen adierazpenei adore<br />
ematea. EFEKri dagokionez, 1952an hasi zituzten barnealdean sail bat eratzeko<br />
gestioak. Nahiz eta jarduera asko ez burutu, badakigu korrespondentzia izan zela<br />
Parisen eta barnealdeko EFEKren artean, 1953 eta 1955 bitartean.<br />
Berrogeita hamarreko hamarkadaren bigarren erdian, EFEKk lankidetzan jarraitu<br />
zuen EMEKFko ekintzetan: erregimenaren kontrako idatziak hainbat erakunderi<br />
bidaltzea (hala nola, Nazio Batuei, Europako Kontseiluari, Lankidetza Ekonomikorako<br />
Europako Erakundeari eta Ipar Atlantikoko Tratatuaren Erakundeari); errepresioa<br />
salatzeko kanpainak; Europako Mugimenduak Erroman 1957ko ekainean egindako<br />
Batzarrera joatea. 1958. urtean, ordura arte egindakoaren balantzea honela laburbildu<br />
zuen Agirre lehendakariak: «Gure jarrera beti ere argi eta garbi Europako integrazioaren<br />
aldekoa izan da», eta «Ahal dugun neurrian, integrazio hori lortzearren eratutako<br />
erakundeetan lan egin dugu».<br />
Barnealdearen eta kanpoaldearen artean, eta batez ere EMEKFren eta AECEren<br />
artean ahaleginak bateratu zirenez, Francoren aurkakoen topaketa egin zen 1962ko<br />
ekainaren 5ean eta 6an. Munichen ekainaren 7an eta 8an Europako Mugimenduko IV.<br />
Batzarra antolatuta zegoela aprobetxatu zuten aipatutako topaketak egiteko. Ehun eta<br />
hogei ordezkari inguru izan ziren, eta horietatik hogeita hamalau euskaldunak ziren.<br />
Hamalau erbestetik joan ziren eta hogei barnealdetik. Eusko Jaurlaritzako kideak ziren,<br />
191
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
EAJkoak eta EAEkoak, ELA sindikatukoak, EGIko gazteak eta Unión Española talde<br />
monarkikokoak ere bai. Europako Mugimenduko osoko bilkurak txalotu egin zuen<br />
topaketetan egindako Deklarazioa: Europan sartzeko «erakunde demokratikoak» ezarri<br />
behar ziren eta, besteak beste, «komunitate naturalen nortasuna» onartu egin behar zen.<br />
Euskal gazte batzuk ez ziren bat etorri deklarazioarekin, konpromiso argirik ez zegoelako<br />
bi alderdi hauen inguruan: batetik, Euskadiko eta Kataluniako autonomiak, eta bestetik,<br />
autonomia hori nola gauzatuko zen erregimena aldatuz gero. Nahiz eta ñabardura horiek<br />
izan, «akordio gaiztoak» ondorio nabarmenak izan zituen: frankismoaren kontrako<br />
oposizioaren topaketarik garrantzitsuenak izan ziren garai hartan; erregimenak neurriz<br />
kanpoko erreakzioa izatea eragin zuen; eta nazioartean oihartzun handia izan zuen.<br />
Hirurogeiko hamarkadan EFEKk funtzionatzen jarraitu zuen, nahiz eta jarduera<br />
gutxiago egin. Europako Mugimenduko ekitaldietan egon ziren (bilera Erroman 1964ko<br />
urrian, Batzarra Cannesen 1965eko urrian, Ikasketa Konferentzia Bad Godesberg-en<br />
1967ko apirilean) eta beste jarduera batzuetan ere bai (galarazita zeuden «Aberri<br />
Egunak» babestea). Bestetik, Ipar Euskal Herrian (frantziar estatua), «Euskal Herria»<br />
izeneko taldea eratu zen 1966ko martxoan eta Europako Mugimendu Federalistaren<br />
kide egin zen «Section Pays Basque» gisa. Hala ere, lurralde historiko guztietako<br />
euskaldunei irekita zegoen. Horren inguruan, hauxe esan zuen Irujok: «Ez dugu lotura<br />
juridikorik euren elkartearekin, baina ondo iruditzen zaigu horrelako elkartea egotea<br />
eta euskal batasunaren tesiari eutsiz lan egitea, nahiz eta ez izan gure ordezkariak».<br />
Hirurogeita hamarreko hamarkadaren lehen erdian, EFEKk EMEKFren bitartez<br />
egin zituen ia ekintza guztiak. Irujo izan zen pertsonaiarik garrantzitsuena. Izan ere,<br />
euskal ordezkari nagusia zen, eta horrez gain, EMEKFren lehendakari izendatu zuten<br />
1973an; 1976 arte egon zen kargu horretan. Irujo, eta batzuetan Nardiz eta Leizaola,<br />
Europako Mugimenduko zuzendaritza organoen bileretan egon ziren (normalean<br />
Bruselan eta Parisen izaten ziren) eta baita horien ekitaldietan ere (Batzarrak Bonnen,<br />
1972ko maiatzean, eta Londresen, 1973ko maiatzean).<br />
Garai hartan gertakari politiko garrantzitsuak izan ziren Euskal Herrian eta espainiar<br />
estatuan. Orduan, EMEKF berregituratu egin zen gertakari horiei erantzuteko eta<br />
honakoa lortzeko: «organo kolektiboa, kanpoaldeko eta barnealdeko kideen arteko<br />
bereizketa hierarkikorik gabea». Honakoa ere azpimarratu zuten: erakundeak jarduera<br />
europeista burutzeaz gain, «alternatiba demokratikoa» ere izan behar zuela<br />
erregimenaren aurrean. Hala ere, aipatutako erakundeak behera egin zuen, beste formula<br />
eta bide oposiziogile batzuek gora egin zutelako, eta erakunde bateratuak agertu<br />
zirelako, oposizioa lotzeko asmoz, besteak beste.<br />
EMEKFk ordezkari ugari izan zituen Europako Mugimenduak 1976ko otsailean<br />
Bruselan antolatutako Europako Batzarrean. Izan ere, eskubide osoko kideez gain,<br />
192
10. ONDORIOAK<br />
indar politiko eta sozialetako ordezkariak ere izan ziren. Irujok ordezkariei hitz egin<br />
eta «espainiar estatuari buruzko Deklarazioa» proposatu zien. Deklarazioa aho batez<br />
onartu zen eta honakoak eskatzen ziren bertan: preso politikoak askatzea, erbesteratuak<br />
itzultzea, alderdi politikoak onartzea, hauteskunde libreak eta «Espainiar estatuko<br />
nazio eta komunitateen nortasuna, eskubideak eta askatasunak errespetatzea».<br />
1976ko otsailean EMEKFk bilera bat egin zuen Bruselan eta erakundea Parisetik<br />
Madrilera aldatzea erabaki zuten. Irujok parte hartu zuen prozesuan: Juan<br />
Ajuriagerrarekin lankidetzan aritu eta buruzagi kristau-demokrata, sozialista eta<br />
katalanekin harremanetan jarri zen. 1976. urtearen amaiera aldera berregituratu egin<br />
zuten EMEKF eta «joera» hauek osatu zuten: kristau-demokratek, liberal eta sozialistek,<br />
Kataluniako, Euskal Herriko eta Galiziako Batzordeek eta sindikatuek. Batzorde<br />
Exekutiboa eratu zuten eta Irujo lehendakariaren (Miquel Coll i Allentorn) ordezkoa<br />
izan zen hasiera batean eta, gero, kanpoaldeko alboko lehendakari.<br />
Egoera horiek (barnealdera aldatzea eta jarduera publikoak) agerian utzi zuten<br />
EFEK berritu egin behar zela. Erakundea paperetan agertzen zen, baina ez zuen ezer<br />
egiten; EAJk mantentzen zuen, eta batez ere Irujok. Egoera argi eta garbi ikusten zuen<br />
Irujok: «Euskaldunak, teorian behintzat, Europako Mugimenduaren aldeko Euskal<br />
Kontseiluak ordezkatzen baitu (...), baina, praktikan, gestioaz EAJ arduratzen da.<br />
Gonzalo Nardiz nire ordezkoa da Mugimenduaren Kontseiluan, baina lan nekeza<br />
izaten da hura mugiaraztea (...). Eta bera aukeratu zuten Euskal Kontseilu Federalaren<br />
lehendakaritzarako, bere garaian Alderdiko kideekin, Ekintzakoekin, Sozialistekin eta<br />
errepublikazaleekin eratu zenean». Horregatik, azpimarratu egin zuen EFEK indartu<br />
egin behar zela. Erbestetik behin betiko itzuli ondoren, EMEKFn sartu zen 1978aren<br />
hasieran, Euskal Kontseiluari emandako lehendakariordetzan. Hainbat gestio egin eta<br />
gero, honakoa lortu zuen: EAJko Madrilgo Lurraldez Kanpoko Uri Buru Batzarrak<br />
lau pertsona izendatzea Kontseilu Federalean Euskal Kontseiluaren batzordekideak<br />
izateko. 1978aren martxoan hauek aukeratu zituzten: Felipe Martinez Apezetxea, Iñaki<br />
Zubimendi, Jose Antonio Agirre Eizagirre eta Jose Maria Losa.<br />
1978ko uztailean EMEKFren beste Batzorde Exekutibo bat aukeratu zuten. Fernando<br />
Alvarez de Miranda izan zen lehendakaria hasieran, eta gero, 1986tik aurrera,<br />
Carlos Maria Bru. Batzordean hamaika taldek hartzen zuten parte, besteak beste,<br />
Euskal Batzordeak ere bai, Zubimendi buru zela. Uztailean Ohorezko Lehendakariak<br />
izendatu zituzten. Horietako bat Irujo izan zen eta bere «europazaletasunagatik» eta<br />
«kausa demokratikoari» eta EMEKFri egindako zerbitzuengatik saritu zuten.<br />
Euskal Kontseilua EAJren menpe egon zen hirurogeita hamarreko hamarkadaren<br />
amaieran eta laurogeiko hamarkadaren hasieran. Orduan, bost lagunek baino ez zuten<br />
193
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
osatzen: Irujok eta lau batzordekideek. Irujo eta Zubimendi erakundea indartzen ahalegindu<br />
ziren, baina ez zuten lortu. Gainera, EAJ zatitu eta EA sortzeak zaildu egin zituen gauzak,<br />
Kontseilua berregituratzeari dagokionez; EFEKko beste alderdi historiko batzuek, hala<br />
nola, PSOEk eta EAEk, ez zuten horretaz arduratu nahi izan. Bestalde, EMEKFren euskal<br />
ordezkaritzari eutsi zitzaiola azpimarratu behar da. Zubimendi izan zen ordezkaria laurogeiko<br />
hamarkadaren amaierara arte. Laurogeita hamarreko hamarkadaren lehen erdian Eduardo<br />
Vallejo sartu zen, baina ez zen erregulartasunez joan.<br />
Laurogeiko hamarkadaren bigarren erdian eta laurogeita hamarreko hamarkadaren<br />
hasieran, EFEKren indartzeaz hitz egiten hasi ziren, gertakari jakin batzuen ondorioz,<br />
esate baterako, EMEKFrekin eta Kataluniako Kontseiluarekin izandako harremanek<br />
eta Parisen, lehen euskal ordezkaritza izandako eraikinean, izandako ekitaldiak eraginda.<br />
Baina 1994 arte ez zitzaion erakundeari bultzada berririk eman.<br />
1994ko martxoan, hain zuzen ere, bilerak izan ziren Eusko Legebiltzarreko alderdi<br />
politikoetako ordezkarien artean. Bilera horietan Kontseilua indartzeari buruz aritu ziren.<br />
Adierazpen hau idatzi zuten: «Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluari bultzada<br />
berria emateko Manifestua». 1994ko apirilaren 14an aurkeztu zen, Eusko Legebiltzarrean<br />
egindako ekitaldi batean, Gasteizen. EAJk, PSE-EEk, EAk, PPk, EUEk eta UAk sinatu<br />
zuten. Geroago, IU-EB ere sartu zen. EMEKa hauxe izango litzateke: «borondatezko<br />
elkartea, pluralista, alderdi anitzekoa eta erakunde zein pertsonengandik independentea,<br />
bere izaera juridikoa duena, euskal gizartearen aniztasun profesional, ideologiko eta<br />
politikoaren isla», Nazioarteko Europar Mugimenduaren (NEM) eta EMEKFren kidea.<br />
Helburu hauek izango ditu, besteak beste: Euskadiren eta beste herri, eskualde eta nazio<br />
batzuen arteko harremanak bultzatzea; Europa bateratua eta anitza errespetatuko duen<br />
Europa lortzeko beharra euskal gizartean zabaltzea; Europar Batasuneko eraikuntzaren<br />
ideal demokratikoei eta dinamizazio sozialari eta politikoari eustea; eta herritarrak<br />
bultzatzea Europako hauteskundeetan eta erakundeetan parte hartzeko.<br />
Aurkezpen publikoa 1994ko maiatzaren 6an egin zen, Gernikako Juntetxean.<br />
Honakoak gonbidatu zituzten: Jose Antonio Ardanza (Eusko Jaurlaritzako lehendakaria),<br />
Marcelino Oreja (EBko komisarioa), Enrique Baron (NEMko ohorezko lehendakaria),<br />
Miguel Angel Martinez (Europako Kontseiluko Parlamentarien Batzarreko<br />
lehendakaria) eta Carlos Maria Bru (EMEKFko lehendakaria).<br />
EMEKaren Estatutuak ere egin ziren. Lehendabiziko Zuzendaritza Batzordea honela<br />
osatu zuten: lehendakaria, Eduardo Vallejo de Olejua; lehendakariordeak, Imanol<br />
Bolinaga Bengoa, Angel Garcia Ronda, Begoña Lasagabaster Olazabal, Antonio<br />
Menchaca Careaga, Kepa Aulestia Urrutia eta Javier Moraza Marquinez; eta idazkari<br />
nagusia, Francisco Aldecoa Luzarraga.<br />
194
10. ONDORIOAK<br />
Zenbait aldaketa gertatu ondoren, gaur egungo Zuzendaritza Batzordea honela<br />
dago osatuta: lehendakaria, José María González Zorrilla; lehendakariordeak, Jose<br />
Maria Etxebarria Rekalde, Ignacio Oyarzabal de Miguel, Angel Garcia Ronda, Begoña<br />
Lasagabaster Olazabal, Isabel Lopez Aulestia eta Carlos Vaquero Muras; idazkari<br />
nagusia, Francisco Aldecoa Luzarraga; eta batzordekideak, Eusebio Cadenas Cordero,<br />
Eusebio Gainza Lafuente eta Jose Poza Valle. Idazkaritza Teknikoaz Isabel Aspe-<br />
-Montoya arduratzen da. Horrez gain, Eduardo Vallejo de Olejua eta Imanol Bolinaga<br />
Bengoa, EMEKko lehendakari ohiak, Kontseiluko «ohorezko kide» izendatu zituzten.<br />
EMEKko jarduerei 1994an berriro ekin eta gero, bi aldi bereizi behar ditugu<br />
erakundearen bilakaeran.<br />
Lehendabizikoari, 1995 eta 1997 bitartekoari, finkapeneko aldia deitu diogu.<br />
Denboraldi horretan, barne-antolaketaz arduratu eta ondorengo gai hauei heldu zieten:<br />
egoitza (Gasteizko Europa Jauregian), finantziazioa, funtzionamendua eta idazkaritza<br />
teknikoa kontratatzea. Aldi berean, hainbat kide erakundean sartu ziren (erakunde sozial,<br />
ekonomiko eta kulturalak) eta bat egiten zuten hasierako taldearekin (erakundea berriro<br />
eratu zutenen taldearekin). Zenbait jarduera egin zituzten erakundea ezagutzera emateko.<br />
Eurokon aldizkaria argitaratu eta kanpoaldean berriro hasi ziren lanean EMEKFn eta<br />
ENMn. Bazkari/mahainguruak egiten hasi ziren eta politika–, administrazio– edo<br />
diplomazia-esparruko pertsonaia garrantzitsuak gonbidatu zituzten, esate baterako, Jacob<br />
Söderman, Europako Arartekoa; Eneko Landaburu, Europako Batzordearen Eskualde<br />
Politikako zuzendaria; Domingo Jimenez Beltran, Ingurugiro Agentzia Europarreko<br />
zuzendaria; Carlos Ferret Salat, Batzorde Ekonomiko eta Sozialeko lehendakaria; eta<br />
Andoni Ortuzar, Eusko Jaurlaritzaren Kanpo Harremanetarako Idazkari Nagusia. Ziklo<br />
hori 1997an bukatu zen, I. Batzar Orokorra egin zenean eta Zuzendaritza Batzordea<br />
zabaldu zenean; izan ere, hainbat elkartetako beste hiru batzordekide sartu ziren.<br />
Bigarren aldian, 1998 eta 2000 bitartean, sendotu egin zen Kontseilua, bai<br />
barnealdean, baita jarduera publikoei dagokienez ere (izan ere, dezente bultzatu ziren).<br />
Hobekuntzak egin ziren alderdi hauetan: egoitza, beste lokal batzuk lortzea egoera<br />
jakin batzuetan erabiltzeko, idazkaritza teknikorako materiala eta finantziazioa (batez<br />
ere Eusko Legebiltzarrekoa eta Eusko Jaurlaritzako Kanpo Harremanetarako Idazkaritza<br />
Nagusikoa). Pixkanaka-pixkanaka, kide gehiago sartu dira Kontseiluan, urtero Batzar<br />
Orokorra egitearekin batera. Erregularizatu egin da EMEKFko eta ENMko partehartzea<br />
(1948-1998 Europako Batzarrera bidalitako ordezkaritza azpimarratu behar<br />
da; Batzarra Hagan izan zen, 1998ko maiatzaren 8tik 10era).<br />
Bazkari/mahainguruak egiten jarraitu dute eta, besteak beste, hauek gonbidatu<br />
dituzte: Jose Vila Abello, Euronewseko lehendakaria; Pedro Solbes, EBerako Kongresu/<br />
195
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Senatuko Batzorde Mistoko lehendakaria; Marcelino Oreja, Europar Batasuneko<br />
komisarioa; Alberto Buen, Irungo alkatea, Raphael Lassallette, Hendaiako alkatea eta<br />
Manuel Nogueras, Hondarribiko lehenengo alkateordea; Jose Maria Muñoa,<br />
Lehendakariak Kanpo Harremanaterako duen Ordezkaria; Pekka J. Korvenheimo,<br />
Finlandiako enbaxadorea; Gil Carlos Rodriguez Iglesias, Europako Komunitateetako<br />
Justizi Auzitegiko burua; Antonio Martins da Cruz, Portugalgo enbaxadorea; Mario<br />
Soares, Portugalgo lehen ministro eta lehendakari ohia; eta Alfred Siefer-Gaillardin,<br />
Frantziako enbaxadorea.<br />
Esparru publikoan, berriz, garrantzi handiagoko beste ekintza batzuei ekin zitzaien.<br />
Nazioarteko mintegiak antolatu ziren eta txostengile eta jende askok hartu zuen parte:<br />
«Enplegu-politika berriak Europar Batasunean. Euskaditik egindako azterketa», 1998ko<br />
otsailean, eta «Sare Transeuroparrak (STE) eta eredu federala Batasunean. Euskaditik<br />
egindako azterketa», 2000. urteko urtarrilean. Halaber, hainbat liburu argitaratu dira,<br />
adibidez, <strong>El</strong>karrekin lanean XXI. mendeko Europa eraikitze aldera. Lan hori ENMko<br />
Ekimen Batzordeak egin du (EMEK argitaratua Herri Arduralaritzaren Euskal<br />
Erakundearen laguntzaz) eta bertan bere proposamenak jaso dira, Europar Batasuneko<br />
etorkizunaren inguruan; EMEKren eta Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundearen<br />
(HAEE) arteko lankidetza-esparruan argitaratu da. Enplegu-politika berriak Europar<br />
Batasunean. Euskaditik egindako azterketa izeneko lana ere argitaratu da eta Sare<br />
Transeuroparrak (STE) eta eredu federala Batasunean. Euskaditik egindako azterketa<br />
izenekoa, berriz, prentsan dago. Bestetik, <strong>Eurobask</strong> aldizkaria da EMEK-ko egungo<br />
adierazpen-organoa.<br />
196
KRONOLOGIA (1940-<strong>2001</strong>)<br />
- Berrogeiko hamarkadako lehenengo erdia: euskal taldea Federal Union batasunari<br />
atxiki zitzaion. Batasun horrek Londresen zuen egoitza.<br />
- 1941 (ekaina): Euskadik Londresen zuen Ordezkaritzak Europako Federazioari<br />
buruzko memorandum bat aurkeztu zien Britainia Handiko Gobernuari, Inperio<br />
Frantsesaren Defentsa Kontseiluari –«Frantzia Askea»ri– eta Estatu Batuetako<br />
enbaxadari.<br />
- 1942 (iraila): Europako Mendebaldeko Herrien Kultur Batasuna sortu zen<br />
Londresen. Batasunean, besteak beste, Euskal Taldea sartuta zegoen, Manuel de Irujok<br />
sustatua.<br />
- 1943 (martxoa): New Yorken, «Amerikako Kontseilu Europarra» sortu zen,<br />
Ricardo Coudenhove-Kalergiren zuzendaritzapean. José Antonio Agirre Eusko<br />
Jaurlaritzako lehendakaria kide izan zen.<br />
- 1943: José Antonio Agirrek «Europako nazioen koordinazioa» argitaratu zuen<br />
Post War European Federationen (New York).<br />
- 1946 (urria): Javier Landaburu eta Juan Carlos Basterra Federalisten Batzarrera<br />
joan ziren; Luxenburgon egin zen bilkura.<br />
- 1947 (martxoa): Euzko Ituntzalle-Aldezko Ekintza eratu zen. Karguak: ohorezko<br />
lehendakaria, José Antonio Aguirre; benetako lehendakaria, Manuel Irujo; lehendakariordeak,<br />
Juan Carlos Basterra, Laureano Lasa eta Ramón María Aldasoro; idazkaria,<br />
Javier Landaburu; kideak: José María Lasarte, José Ignacio Lizaso, Rufino García<br />
Larratxe eta Julián Arrien; ordezkariak: Angel Gondra (Londres), Jesús Galíndez (New<br />
York), José Luis de la Lombana (Bogotá) eta José Olivares (Buenos Aires).<br />
197
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
- 1948: José Antonio Agirrek «Le problème des nationalités devant la Fédération<br />
Européenne» argitaratu zuen Corps Diplomatiquen (Paris).<br />
- 1948 (maiatzaren 7-10): Batzar Europarra, Hagan. Parte-hartzaileak: José Antonio<br />
Agirre, Indalecio Prieto, Javier Landaburu, Juan carlos Basterra eta Lezo de<br />
Urreztieta.<br />
- 1948 (urria): Europako Mugimendua (EM) eratu zen Bruselan.<br />
- 1948 (azaroa): Euzko Ituntzalle-Aldezko Ekintza Federalisten Europar Batasunean<br />
sartu zen, Erroman egin zen Biltzarrean.<br />
- 1949 (otsailaren 7-8): Euskadik Parisen zuen Ordezkaritzan, Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federala (EMEKF) eratu zen. Talde funtzionalak:<br />
Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialista; Europako Batasun Liberala;<br />
Kataluniako Kontseilua; eta Euskal Kontseilua. Geroago, beste talde hauek sartu ziren:<br />
Europako Monarkiazaleen Taldea, Federalista Demokrata-Kristauen Taldea eta<br />
Galiziako Taldea. Lehenengo lehendakaria Salvador de Madariaga izan zen eta<br />
lehenengo idazkari nagusia José María Lasarte (1952ra arte). Euskal Kontseiluaren<br />
izenean zegoen lehendakariordea Manuel de Irujo izan zen, ondoren Ramón María de<br />
Aldasoro (<strong>1951</strong>-1952) eta, ostera ere, Irujo.<br />
- 1949 (otsailaren 25-27): EMk Bruselan egindako Nazioarteko Kontseiluan<br />
Euskadiko ordezkaritza batek parte hartu zuen.<br />
- 1949 (martxoa): EMEKF ofizialki onartua EMn.<br />
- 1949 (apirilaren 17-25): Westminster-en egin zen Europako lehen Konferentzia<br />
Ekonomikora Euskadiko ordezkaritza batek parte hartu zuen<br />
- 1950 (apirilaren 28-30): EMEKF-k ikerketa-jardunaldiak antolatu zituen Eusko<br />
Jaurlaritzaren Parisko egoitzan.<br />
- 1950: Ikerlan Europarretarako Zirkulu Euskalduna, Europako Federazioaren<br />
aldeko Euskal Mugimendu Sozialista eta Europar Batasun Liberalaren Talde Euskalduna<br />
sortzen dira.<br />
- 1950 (uztailaren 4-8): EMaren Erromako batzar sozialeam Euskadiko ordezkaritza<br />
batek parte hartu zuen.<br />
- 1950 (azaroa): Estrasburgon egin ziren zenbait bilera europeistatan Euskadiko<br />
ordezkaritza batek parte hartu zuen.<br />
198
KRONOLOGIA<br />
- <strong>1951</strong> (otsailaren 1): Eusko Jaurlaritzaren Parisko egoitzan Europako Federazioaren<br />
aldeko Euskal Kontseiluak (EFEK) sortu zen. Bederatzi talde izan zituen: Euskal<br />
Mugimendu Federalista,Nazioarteko Talde Berriak, Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Mugimendu Sozialista, Federalisten Europar Batasuna, Europako Gutxiengoen<br />
eta Eskualdeen Kontseilu Federala, Nazioarteko Batasun Liberala, Gazte Federalistak,<br />
NTBetako Gazteak eta Europa <strong>El</strong>kartuaren aldeko Langile Kristauak. Lehen<br />
zuzendaritza-batzordea izendatu zuten: lehendakari Gonzalo Nardiz; lehendakariorde<br />
Jesús María Leizaola, Laureano Lasa eta José María Lasarte; idazkari Franciso Javier<br />
Landaburu; EMEKFan ordezkari Ramón María de Aldasoro; propaganda-arduradun<br />
Manuel Irujo; batzordekide Iñaki Renteria, Ramón Agesta, Iñaki de Aguirre, Victor<br />
Gómez eta Julio Jauregui.<br />
- <strong>1951</strong> (ekaina): Eusko Jaurlaritzak Parisko bere egoitza galdu duen era<br />
arbitrarioagatik elkartasuna adierazten diote.<br />
- <strong>1951</strong> (iraila): EFEKk Euskal Herriko ekonomiari eta Europako integrazioari<br />
buruzko ikerketa-jardunaldiak antolatu zituen Baionan.<br />
- 1952 (uztaila): EFEKk eta Euzko Ituntzalle-Aldezko Ekintzak Europako<br />
Kontseiluak erbesteratutako erakundeen gaineko galdeketari erantzun zioten.<br />
- 1953: Dokumentuetan jasota dago EFEKk barnealdean atal bat zuela.<br />
- 1953 (martxoa): EFEKk EMEKFk Parisen antolatu zituen Ikerketa Europarretarako<br />
Jardunaldietan hartu zuen parte.<br />
- 1953 (urria): EFEKren ordezkaritza batek parte hartu zuen Hagako Europako<br />
Mugimenduaren II: Batzarrean.<br />
- 1954 (otsaila): EFEKren ordezkaritza batek parte hartu zuen Westminsterreko<br />
Europako bigarren Konferentzia Ekonomikoan.<br />
- 1954 (iraila): EFEKk EMEKFk Frantziako Tolosan antolatu zituen jardunaldi<br />
federal europeistetan parte hartu zuen.<br />
- 1957 (ekaina): EFEK Europako Mugimenduaren Batzarrera joan zen Erromara.<br />
- Berrogeita hamarreko hamarkadako bigarren erdialdea: EFEKk EMEKFren<br />
ekintzetan hartu zuen parte (Nazio Batuei, Europako Kontseiluari, Ekonomia<br />
Lankidetzarako Europako Erakundera, eta Ipar Atlantikoko Tratatuaren Erakundera<br />
bidalitako idatziak; errepresioa salatzeko kanpainak...).<br />
199
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
- 1962 (ekainaren 5-6): Bilera egin zuten Munichen erregimen frankistak<br />
kanpoaldean zein barnealdean zuen oposizioak («bilera gaiztoa»). Bertan zeuden ehun<br />
eta hogei ordezkarietatik, hogeita hamalau euskaldunak ziren.<br />
- 1962 (ekainaren 7-8): EFEKk parte hartu zuen Europako Mugimenduak Munichen<br />
egin zuen IV. Batzarrean. Bertan Estatu Espainiarrari buruzko Deklarazioa onartu zen.<br />
- 1964: urte honetatik aurrera EFEKk bat egiten du barnealdean urtero deitzen<br />
diren Aberri Egunekin.<br />
- 1964 (urria): EFEK Europako Mugimenduaren bilerara joan zen Erromara.<br />
- 1965 (urria): EFEK Europako Mugimenduaren batzarrera joan zen Cannesera.<br />
- 1966 (martxoa): Iparraldean Euskal Herria taldea antolatu zen, Europako<br />
Mugimendu Federalistaren Section Pays Basque.<br />
- 1967 (apirila): EFEK Europako Mugimenduaren Ikasketa Konferentziara joan<br />
zen Bad Godesberg-era.<br />
- 1972 (maiatza): EFEK Europako Mugimenduaren Batzarrera joan zen Bonnera.<br />
- 1973: Manuel Irujo EMEKFko izendatu zuten (1976ko azaroa arte).<br />
- 1973 (maiatza): EFEK Europako Mugimenduaren Batzarrera joan zen Londresera.<br />
- 1976 (otsaila): EFEK Europako Mugimenduaren Batzarrera joan zen Bruselara.<br />
- 1976: EMEKF eta bere kideak, horien artean EFEK, espainiar estatura aldatu ziren.<br />
- 1978 (martxoa): Irujoz aparte, EMEFKren lehendakaria Euskal Kontseilukoa,<br />
batzordekide izendatu ziren Felipe Martínez Apezetxea, Iñaki Zubimendi Darrás, José<br />
Antonio Agirre Eizagirre eta José María Losa Ciganda.<br />
- 1978 (uztaila): Iñaki Zubimendik egiten zuen Euskal Kontseiluaren ordezkaritza<br />
EMEFKko Batzorde Exekutiboan.<br />
- 1978 (uztaila): Manuel Irujo EMEFKko Ohorezko lehendakari izendatu zuten.<br />
- 1979 (urria): EMEFKk eta EMk Madrilen antolatu zuten «Espainia Europan»<br />
Konferentzian Euskadiko ordezkaritza batek parte hartu zuen.<br />
- 1980-1989: Iñaki Zubimendik Euskal Kontseiluaren ordezkari gisa jarraitzen<br />
zuen EMEFKn.<br />
200
KRONOLOGIA<br />
- 1991tik: Eduardo Vallejo de Olejuak EMEFKren batzar batzuetan euskal<br />
ordezkaritza egiten du.<br />
- 1991 (ekainaren 28): Ekitaldi bat egin zen erbesteko Eusko Jaurlaritzaren egoitza<br />
izandakoan, Parisen. Euskal Kontseilua berrantolatzeko hartu-emanak berriz hasi ziren.<br />
- 1994 (martxoa): alderdi politikoetako ordezkariak bildu ziren Eusko<br />
Legebiltzarrean Euskal Kontseilua berrantolatzeko.<br />
- 1994 (apirilaren 18): Gasteizen «Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluari<br />
bultzada berria emateko Manifestua» (EMEK) aurkeztu zen.<br />
- 1994 (maiatzaren 6): EMEKren aurkezpen-ekitaldia Gernika-Lumon. Bertan<br />
izan ziren José Antonio Ardanza (Eusko Jaurlaritzako lehendakaria), Marcelino Oreja<br />
(Europar Batasuneko komisarioa), Enrique Barón (Nazioarteko Europar Mugimenduaren<br />
ohorezko lehendakaria), Miguel Ángel Martínez (Europako Kontseiluko<br />
Parlamentari Batzarraren lehendakaria) eta Carlos María Bru (EMEKFren lehendakaria).<br />
- 1994: EMEkren fase berriko lehen Zuzendaritza Batzordea izendatu zen:<br />
lehendakaria Eduardo Vallejo de Olejua; lehendakariordeak, Imanol Bolinaga Bengoa,<br />
Ángel García Ronda, Begoña Lasagabaster Olazabal, Antonio Menchaca Careaga,<br />
Kepa Aulestia Urrutia eta Javier Moraza Marquínez; eta idazkari nagusia, Francisco<br />
Aldecoa Luzarraga.<br />
- 1994 (abendua): Eurokon aldizkaria kaleratze hasi ziren.<br />
- 1995tik 1997ra: EMEKren finkatze-aroa. Presentzia EMEFKn eta NEMn; hainbat<br />
gizarte-taldek, eta ekonomia- eta kultura-elkartek bat egin zuten Kontseiluarekin; mahaiinguru/otorduak<br />
antolatu ziren izen politiko, administratibo eta diplomatiko handiko<br />
gonbidatuekin; eta beste ekintza batzuk ere bai.<br />
- 1997 (urria): EMEKren lehen Batzar Orokorra egin zen eta zuzendaritza-batzordea<br />
zabaldu zen sartu ziren elkarteetako hiru kidek.<br />
- 1998tik 2000ra: EMEK indartu egin zen.<br />
- 1998 (otsaila): EMEKk «Enplegu politika berriak Europar Batasunean. Euskaditik<br />
egindako azterketa» nazioarteko mintegia antolatu zuen.<br />
- 1998 (maiatzaren 8-10): EMEKren ordezkaritza bat «Europako Batzarra. 1948-<br />
1998» bilerara joan zen, Hagara.<br />
- 1998 (azaroa): EMEKren II. Batzar Orokorra.<br />
201
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
- 1999 (apirila): Imanol Bolinaga EMEKren lehendakari izendatu zuten.<br />
- 1999 (azaroa): EMEKren III. Batzar Orokorra.<br />
- 2000 (urtarrila): EMEKk «Europan batetik besterako sareak eta eredu federala<br />
Batasunean. Euskaditik egindako azterketa» nazioarteko mintegia antolatu zuen.<br />
- 2000 (uztaila): <strong>Eurobask</strong> aldizkariaren lehen alea argitaratu zen.<br />
- 2000 (abendua): EMEKren IV. Batzar Orokorra. José María González Zorrilla<br />
EMEKko lehendakari izendatu zuten.<br />
- <strong>2001</strong> (urtarrila): Gaur egungo EMEKren zuzendaritza-batzordea ondokoek osatzen<br />
dute: lehendakaria, José María González Zorrilla; lehendakariordeak, Jose Maria<br />
Etxebarria Rekalde, Ignacio Oyarzabal de Miguel, Ángel García Ronda Begoña Lasagabaster<br />
Olazabal, Isabel López Aulestia eta Carlos Vaquero Muras; idazkari nagusia,<br />
Francisco Aldecoa Luzarraga; batzordekideak, Eusebio Cadenas Cordero, Eusebia<br />
Gainza Lafuente eta José Poza Valle. Idazkari teknikoa: Isabel Aspe-Montoya.<br />
- <strong>2001</strong> (otsaila): EMEKren lehen zuzendaritza-batzordea izendatzearen berrogeita<br />
hamargarren urteurrena oroimena.<br />
202
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
1. F.J. Landabururen «Euskal ordezkaritza Luxenburgoko Batzar<br />
Federalistan» txostenetik jasoa.<br />
(1946ko urriaren 14-16a)<br />
Orain <strong>del</strong>a urte batzuk, Manuel Irujo eta Angel Gondra gure aberkideak,<br />
Ingalaterran zeu<strong>del</strong>a, FEDERAL UNION izeneko <strong>El</strong>karteko partaide egin ziren; elkarte<br />
hori, hain zuzen, ospe handiko mugimendu federalista zabalaren ordezkaria da herri<br />
hartan. Juan Carlos Basterra gure lagunak, berriz, frantziar federalistekin harremanak<br />
zituen, eta gonbidapena jaso zuen aipatutako britainiar elkartearen nazioarteko<br />
batzarrean parte hartzeko, goian azaltzen diren egunetan, Luxenburgoko Dukerrian.<br />
Agirre lehendakariak Basterrari baimena eman eta Landaburu jaunarekin bertara abiatu<br />
zen.<br />
Federal Unionen Nazioarteko Batzarrean Ingalaterrako eta ia bere agindupeko lur<br />
guztietako ordezkariek hartu dute parte, baita Ameriketako Estatu Batuetako eta<br />
Europako zenbait herrialdetako ordezkariek ere –Frantzia, Suitza, Herbehereak, Belgika,<br />
Suedia eta Alemaniakoek, besteak beste–. Ordezkari horiek nork bere herrialdean<br />
osaturiko elkarte federalisten izenean azaldu dira. (...)<br />
Batzarraren helburu nagusia xede bereko bi elkarte federalista handi sortzea izan<br />
da: bata Europan eta bestea mundu zabalean. Eztabaidetan hainbat iritzi azaldu ziren.<br />
Ingelesek eta frantsesek, azken hauek bereziki, ez dute begi onez ikusten mugimendu<br />
federalistaren agintaritza eta finantzaketa soilik amerikarren esku uztea; amerikarrek,<br />
berriz, ekonomia-berme ugari eskaintzen zituzten lana aurrera eramateko. Frantsesek<br />
eta ingelesek, ordea, susmo txarrak uxatzeko, herrialde guztietako elkarteen artean<br />
banatu nahi dituzte mugimenduaren zuzendaritza eta gainerako lanak. Eztabaida<br />
203
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
horretan Europako ordezkariek federalismoa zer den hobeto dakitela nabarmentzen<br />
da, alegia, ikuspegi klasikoaren arabera, federalismoa behetik gorako egituratzat hartzen<br />
dute, hau da, erregularki mailakatu ezean perfektua ezin izan daitekeen antolaeratzat.<br />
Amerikarrek, bestalde, kontzeptu sinpleagoa dute munduaren antolaketa federalaz;<br />
izan ere, atariko mailak aintzat hartu gabe, unibertsoaren norabidea zuzentzeko gai<br />
izango den Mundu Gobernu baten osaketa aldarrikatzen dute besterik gabe. (...)<br />
Nazioarteko Batzar federalista honen ondorioei buruzko dokumentu zehatzak<br />
oraindik jaso ez baditugu ere, aldez aurretik esan dezakegu Europako idazkaritza bat<br />
Parisen ezartzeko erabakian bat etorri ginela; britainiar antolaketaren burua den Miss<br />
Josephy ordezkari ingelesaren esku utzi zen, hain zuzen ere, idazkaritza horren<br />
antolaketa. Europako erakunde guztiez osaturiko Kontseilu batek eta Luxenburgoko<br />
Batzarrean parte hartu zuten elkarteetako zazpi partaidez osaturiko Batzorde Exekutibo<br />
batek zuzenduko dute idazkaritza hori; bilera horretan ez zen guztiz zehaztu zein<br />
izango diren batzorde horretako partaideak. (...)<br />
Luze eztabaidatu ondoren, «MUNDU GOBERNU FEDERALAREN ALDEKO<br />
MUGIMENDUA» izena eman zitzaion mundu-mugimenduaren idazkaritzari; New<br />
Yorken izango du egoitza aurreneko sei hilabeteetan eta ondoren Europan finkatuko<br />
da, Parisen seguruenik, Ekialde Kontinentaleko elkarteek kokaleku hori onartzen badute<br />
behintzat. Hurrengo urteko abuztuan munduko beste Batzar bat egingo da Genevan,<br />
eta bertan, mundu-erakunde horren Estatutua aztertzeaz gain, herrialde guztietako<br />
erakundeetako partaideek eman ahal izango dituzte beren iritziak; Luxenburgoko<br />
saioetan, antolaketarik eza medio, ez zen horrelakorik gertatu, eta, beraz, horixe izango<br />
da nazioarteko lehenengo bilera nagusia.<br />
Mundu-mugimendu federalista, aurrez ikusi dugun moduan, iritzi-korronte zabala<br />
da, eta, bai oinarri duen doktrinagatik bai berez dituen helburuengatik, interes handia<br />
du euskaldunontzat. Izan ere, Euzkadirentzat komenigarria da honelako mugimendu<br />
batean parte hartzea, doktrina soila izanik, politika azaletik baino ukitzen ez badu ere;<br />
horrela, kulturako eta politikako ospe handiko pertsonak, hainbat herrialdetakoak,<br />
biltzen dituen mugimenduaren garapenaren berri izango dugu. Xede horretarako,<br />
interesgarria da euskal elkarte federalista bat sortzea, alderdi politiko guztietako<br />
pertsonez osatuta, eta alderdi horien esparrutik kanpo; elkarte horrek eskubidea emango<br />
du mugimendu federalistan euskal ordezkaritza iraunkorra edukitzeko.<br />
Eusko Jaurlaritzak Londresen eta New Yorken dituen ordezkaritzei ere ohartaraztea<br />
komeni da, Ingalaterrako Federal Unionekin nahiz mundu-erakundearen gunea izango<br />
den Ameriketako erakundearekin harremanak izan ditzaten. Batzarraren gai nagusiarekin<br />
batera, eta bilerez baliatuz, zenbait joera espiritualista erdi serio erdi bitxiren propaganda<br />
inprimatua egin da. (...)<br />
204
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Batzarrak oso ondo hartu zuen euskal ordezkaritza. Batzar-aretoan agertu eta<br />
Mahaiari gure izenak azaltzean, lehendakariak gure presentziaren berri eman eta ongi<br />
etorria eman zigun. Lehendakariaren aurkezpen-hitz horien ondoren txaloaldi luzea<br />
etorri zen.<br />
Eztabaidak bereizi samarrak izan zirela-eta, ez genuen hitz egiteko aukerarik izan.<br />
Gainera, hasieratik adierazi genuen begirale soilak ginela; izan ere, ez genuen inolako<br />
euskal erakunde federalistarik ordezkatzen, oraindik osatu gabe baitzegoen.<br />
1946ko urria<br />
(LANDABURU, F.J., Obras Completas, Bilbao, Idatz Ekintza,<br />
1980-83, III. liburukia, 169-171 or.)<br />
2. F.J. Landabururen «Federalismoa. Europar Batasuna edo Europa Federala<br />
eratzeko lanen ardura duten erakunde nagusien eskema» txostenetik hartua.<br />
(Parisen, 1949ko urtarrilaren 6an)<br />
(...) Jarduera ofiziosoak: EUROPAKO MUGIMENDUA (...)<br />
EM Hagako Europako Batzarraren ondorioak ezartzen ari da gaur egun. Gutuna,<br />
Kontseiluak, Batzarrak eta Nazioarteko Auzitegiak aztertzeaz gain, (...) Genevan ezarri<br />
du Europako Kulturgunea. Gure lagun Denis de Rougemont pentsalari federalista<br />
izendatu dute Zentro horretako zuzendari. Salvador de Madariaga irakasle espainiarra<br />
da EMren Kultura Batzordearen lehendakaria (...).<br />
Barne hartzen ez dituen herrialdeetan, EMk batzordeen sorrera bultzatzen du, herrialde<br />
bakoitzeko Europako joera unionistak zein federalistak lotzeko. Herri bakoitzeko lotura-<br />
-batzorde horren ordezkari «nazional» bat edo gehiago partaidetzat hartzeko asmoa du,<br />
orain artean herrialde askeetako lotura-batzordeetako ordezkariekin egin duen bezalaxe.<br />
Ez dugu uste iradokizun hori penintsulako herrialdeei egin zaienik; horregatik,<br />
guk geuk sustatu behar dugu lotura-batzorde horren osaketa. Orain artean, Euskal<br />
Mugimendu Federalista kenduta, zeinak erabateko eskubideak dituen FEBn<br />
(Federalisten Europar Batasunean), Mugimendu Katalana (Quero Morales) dago soilik,<br />
eta geuk lagundu beharko genioke. Gailegoek beste mugimendu federalista bat osa<br />
lezakete Ameriketan eta espainiarrek beste bat, talde batean zein zenbait taldetan<br />
banatuta. Oso interesgarria litzateke, halaber, barnealdeko sektoreetan mugimendu<br />
federalistak sortaraztea, eta mugimendu horiek kanpoko pertsonengan eskuordetzea<br />
edo barnetik ordezkaritzak bidaltzea.<br />
205
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Horrela, barruko eta kanpoko Federalisten Batasun Iberiko edo Penintsularra sortzea<br />
komenigarria litzatekeelakoan gaude; izan ere, Europako Mugimenduan sartzeaz gain,<br />
bere partaide federalistek FEBn sartzeko aukera izango lukete. Horrek, gainera, barneko<br />
zein nazioarteko eragin onuragarriak ekar litzake, frankismoaren aurkako eraikitze-<br />
-prozesuan, batez ere. Federalismoan gainerakoei aurrea hartuta gaudenez, atzerritarren<br />
aurrean penintsulako mugimendu federalistaren kontseilari gisa agertzeko aukera ematen<br />
digu.<br />
Penintsulako lotura-batzordearen ordezkari bat, bi edo hiru EMn sartuz gero,<br />
beraz, penintsulak Europa Federalean sartzeko duen borondatea nabarmentzeaz gain,<br />
bertan sartzeko aukerak handituko lirateke.<br />
Parisen, 1949ko urtarrilaren 6an, Xabier Landaburu<br />
(Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa, K. 52,<br />
C. 8; eta K. 76, C.8)<br />
3. F.J. Landabururen «Pariseko Euskal Ordezkaritzan, Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala sortzeko erabakia hartzen da»<br />
txostenetik hartua.<br />
(Parisen, 1949ko otsailaren 7an eta 8an)<br />
Otsailaren 7an eta 8an bi bilera egin dira Pariseko Euskal Ordezkaritzako aretoetan;<br />
bilera horietan Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala sortzea erabaki<br />
da.<br />
AURREKARIAK<br />
Londresetik zetozen berriei esker, Agirre lehendakariak bazekien Madariaga jauna<br />
sozialistekin (eta, agian, monarkikoekin) harremanetan zegoela; harreman horien xedea<br />
hauxe zen: Bruselan hil honen 25ean egingo den Europako Batzarrera joateko ordezkari<br />
sozialista bat eta ordezkari monarkiko bat izendatzea. Londreseko berriak Madariagaren<br />
iritziaren berri ere ematen zuen; Madariagaren ustez, ordezkari sozialista katalana eta<br />
monarkikoa euskalduna izanez gero, ordezkaritza bikoitz hori zabalagoa litzateke.<br />
Azkenik, berri horren bidez Agirre lehendakariak jakin zuen Madariaga jauna otsailaren<br />
5ean eta 6an Parisen izango zela, Bruselako bilera hori prestatzeko Europako<br />
Mugimenduaren Batzorde Exekutiboaren bileran parte hartzeko, hain zuzen ere.<br />
Agirre jauna harremanetan jarri zen Madariaga jaunarekin Batzorde Exekutiboaren<br />
bilera baino lehen. Madariaga jaunak Londresetik iritsitako berriak berretsi zizkion.<br />
206
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Agirre jaunak galdetu zion Bruselako Batzarrean Espainiako ordezkari gehiagok parte<br />
hartu ote zezaketen, ordezkaritza zabalagoa izateko asmoz. Madariagak hori oso zaila<br />
zela erantzun zion, baina, nolanahi ere, gai hori Batzorde Exekutibora eramango<br />
zuela. Biek adostu zuten Europako Mugimenduaren Espainiako erakundea osatzeko<br />
bilera bat egitea, Madariaga jauna Parisen zegoela aprobetxatuz.<br />
Agirre jauna otsailaren 7an Eusko Jaurlaritzako ordezkaritzan egingo zen bilera<br />
baterako deialdia egitekotan gelditu zen. Berak gonbidatu zuen Trifón Gómez jauna<br />
eta, Errepublikako lehendakariarekin hitz egin eta gero, alderdi errepublikanoak deitu<br />
zituen. Bilera baino lehen, Agirre eta Lasarte jaunak, alde batetik, eta Irla, Pi i Sunyer,<br />
Nogués eta Tarra<strong>del</strong>las, bestetik, elkarrizketatu ziren.<br />
7KO BILERA<br />
Honako jaun hauek azaldu ziren: Salvador de Madariaga; Carlos Pi i Sunyer,<br />
Nogués, Tarra<strong>del</strong>las eta Sauret; Fernando Valera; Arroquia; Salvador Quemades,<br />
Errepublikako Gobernuaren ministroa, Izquierda Republicanaren aldetik; Trifón Gómez,<br />
PSOEren aldetik; Jose Maria Lasarte; eta F. Javier Landaburu.<br />
Bileraren hasieran, Europako Mugimenduan parte hartzearena zertan zen azaldu<br />
zen; aurkezpen horretan, nagusiki, Agirre eta Madariaga jaunek hartu zuten parte.<br />
Azalpen horretatik honako hauek ondorioztatu ziren: a) Europako Mugimenduaren<br />
Nazioarteko Kontseilua Bruselan bilduko da otsailaren 25ean. b) Kontseilu horretan<br />
150 pertsona inguru bilduko dira Europako Ekonomi Lankidetzako Erakundean parte<br />
hartzen duten herrialdeetako Europako Mugimenduaren Nazio Kontseiluak ordezkatuz;<br />
herrialdeek ez dute partaide-kopuru finkorik, desberdina da herrialdearen arabera.<br />
Horrela, Frantziak eta beste batzuek 8 partaide dituzte, Islandiak eta Luxenburgok.<br />
Ekialdeko herrialdeek eta Espainiak bi ordezkari dituzte Nazioarteko Kontseiluan.<br />
c) Nazio Kontseilu horiek nor bere herrialdean antolatzen dira; batzuk behin<br />
betikoak izaten dira eta beste batzuk behin-behinekoak.<br />
d) Europako Mugimenduan, Bruselako nazioarteko Batzarrean parte hartu ahal<br />
izateko, Espainiako Kontseilua osatu behar da (bi ordezkari izendatzeko aukera izango<br />
luke).<br />
e) Bulego federalistan iradoki dutenez, hasieran pertsona ospetsuen batzordea osa<br />
liteke. Batzorde horrek lege frantsesaren aurrean elkarte gisa alta hartu eta gero,<br />
Europako Mugimenduan sartzeko eskaera egingo luke.<br />
207
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Madariaga jaunak azaldu zuen berak eskatu ziola Batzorde Exekutiboari Espainiako<br />
ordezkaritzak bi partaide baino gehiago izatea, baina ezezkoa erantzun ziotela.<br />
Bruselako Batzarraren bezperan egingo den bileran, ordea, proposamen hori berriz<br />
egin litekeela esan zuen. Beste aukera bat ere aztertu zen, alegia, bi pertsonaren<br />
ordezkaritza mantendu eta beste zenbait pertsona eranstea, begirale edo laguntzaile<br />
gisa.<br />
Jarraian, parte-hartzaileek beren iritziak –proiektuaren aldekoak, oro har– azaldu<br />
zituzten. Quemades jaunak esan zuen berak ezin zuela horrelako konpromisorik hartu<br />
bere alderdiaren baimenik gabe. Hori zela-eta, erakundean alderdiak alderdi gisa<br />
agertzea bidezkoa ote zen eztabaidatu zen, eta, Kontseiluan, alderdiak bildu beharrean,<br />
talde europeistak bildu behar zirela eman zen aditzera. Trifón Gómez jaunak (pribatuan<br />
adierazi zuen oso haserre zegoela Quemades jauna han zegoelako; itxuraz, inki-manka<br />
larriak dituzte elkarrekin) azaldutako proposamenekin oro har bat zetorrela adierazi<br />
zuen. Bileran beste ordezkari batzuek ere egon behar zutela ere esan zuen, alegia,<br />
monarkikoak eta sindikalistak ere kontuan hartu behar zirela. Lasarte jauna arduratu<br />
zen irizpide orokorrak biltzeko oinarri batzuk idazteaz, hurrengo egunean aurkeztekotan.<br />
8KO BILERA<br />
Bezperako pertsona guztiez gain, Just jauna ere –Errepublikako Gobernuaren<br />
ministroa, Izquierda Republicanakoa– azaldu zen. Trifon Gómez jauna, ordea, ez zen<br />
azaldu. Gironella jaunak goizean deitu zion Agirre lehendakariari, esanez Trifon Gómez<br />
jaunarekin hitz eginda zegoela eta arratsaldeko bilerara azalduko zela. Gironella jauna<br />
Europar Batasunaren aldeko Europako Mugimendu Sozialistako idazkaria da,<br />
Espainiako taldekoa. Hala ere, Gironella jauna ez zen bilerara azaldu.<br />
Bileran, Lasarte jaunak oinarri batzuk aurkeztu eta defendatu zituen; oinarri horiek,<br />
hain zuzen, garrantzi txikiko zenbait zuzenketa gorabehera, onetsi egin zituzten,<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren oinarri osagarri gisa. (Oinarri horien ale bat eransten<br />
da).<br />
Eztabaidarik gogorrena, ordea, espainiar estatuko herrien ordezkari diren sailak<br />
osatzea baimentzen duen artikuluaren inguruan gertatu zen. Varela jaunak adierazi<br />
zuen ez zela bidezkoa sail horiek Batzorde Exekutiboan ordezkaritza iraunkorra izatea.<br />
Euskaldun eta katalanak bat etorri ziren eztabaidan, eta Madariaga jaunak erakundeak<br />
joera federalistako barne-egitura izan behar zuela defendatu zuen. Eztabaida piztu<br />
zuen artikulua aldatu eta oinarrietan agertzen den moduan utzi zenean, Varela jaunak<br />
bertan behera utzi zuen bere jarrera.<br />
208
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Ondoren, Agirre jaunaren proposamenari jarraiki, Madariaga jauna izendatu zuten<br />
behin-behineko lehen Batzordearen lehendakari. Errepublikanoek, bilera aurreko<br />
elkarrizketa pribatuetan, begi onez ikusten zuten izendapen hori. Katalanek, aldiz,<br />
izendapenaren aurkakoak ez baziren ere, ez ziren oso aldekoak, baina ezin izan zioten<br />
Agirre lehendakariari aditzera eman. Nolanahi ere, Madariaga jauna izendatzeko<br />
proposamena aho batez onetsi zuten.<br />
Jarraian, Lasarte jaunari agindu zioten behin-behineko lehen Batzordea eratzeko<br />
lanak egiteko eta beharrezkoak ziren pertsonekin harremanetan jartzeko.<br />
ORAINGO EGOERA<br />
Hurrengo goizean, Lasarte jaunak Trifón Gómez jaunari deitu zion bileraren berri<br />
emateko. Gómez jaunak bere harridura adierazi zuen Gironella jauna bilerara ez zelako<br />
azaldu. Lasarte eta Gómez arratsaldean elkarrizketatu ziren, eta agintari sozialistak<br />
adierazi zuenez, lehen bileraren ostean berak idatzi zien Prieto, Llopis eta Pascual<br />
Tomas jaunei, bileraren nondik norakoen eta emandako iritzien berri emanez. Gómez<br />
jaunak, bere lagunei eta Lasarte jaunari adierazi zienaren arabera, ez zuen erakundean<br />
pertsona gisa sartu nahi. Adierazpen horrekin, dena den, ez ditu bere alderdikideek har<br />
lezaketen jarrera aurretik juzgatu nahi. Berak aspaldian hartu zuen soilik PSOE eta<br />
UGT ordezkatzeko erabakia. Gómez jaunak ere agerian utzi zuen bere alderdikideetako<br />
batzuek, Llopisek, Rojasek eta Gironellak kasu, Europar Batasunaren aldeko Espainiako<br />
Mugimendu Sozialista taldea osatu dutela, eta talde hori baliagarri gerta litekeela lortu<br />
nahi diren xedeetarako. Gómez jauna oso haserre azaldu zen Madariaga jaunarekin,<br />
Bruselara sozialista bat eta monarkiko bat deitu arren, Ordezkaritzan arestiko bilera<br />
egin zelako, inolako azalpenik gabe.<br />
Gómez jaunak Madariaga jaunaren iradokizunak berretsi zituen (alegia, ordezkari<br />
sozialistak katalana behar zuela izan eta monarkikoak euskalduna). Gómez jaunak<br />
Prieto jaunaren bidez ezagutzen du hau guztia; izan ere, hari Bruselara joatea ezinezkoa<br />
zaionez, Gómez jaunari eskatu dio bere ordez joateko. Hortik ondorioztatzen du,<br />
gainera, monarkikoek, behin egindakoaz jabetzen direnean, atsekabeturik egongo direla<br />
eta ez direla, inondik ere, proiektatutako Kontseiluan sartzeko prest egongo. Lasarte<br />
jaunak esan zion bildutako guztiek monarkikoak gonbidatu nahi izan zituztela. Lasarte<br />
jaunak Gómez jaunari eskatu zion erakunde berriaren baitan ospe handiko pertsona<br />
sozialista bat egoteari baietza emateko, eta erakunde berrian euskaldunek sozialisten<br />
proposamenekiko borondaterik onena azalduko zutela eman zion aditzera.<br />
Hurrengo egunean, Gironella jauna Ordezkaritzan azaldu eta 8ko bilerara ezin<br />
izan zela azaldu adierazi zuen. Behin bileran zer hitz egin zen jakindakoan, Gironella<br />
209
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
jauna –katalana, POUMeko partaide ohia, eta egun, Europako Mugimendu Sozialistaren<br />
idazkaria izanik, mugimendu horretako eta PSOEko sozialistekin harreman estua duena,<br />
alderdikoa ez izan arren– gure ikuspegiarekin bat datorrela adierazi digu, alegia, sortu<br />
nahi dugun erakundea aintzat hartu beharra dagoela. Era berean, Llopis eta Gómez<br />
jaunekin hitz egingo duela esan du, PSOEk erakunde berria sustatu eta, Europako<br />
Mugimendu Sozialistaren Espainiako taldearen bidez behinik behin, bertan parte har<br />
dezan. Hala ere, erabateko adostasuna adierazita ere, elkarrizketa izan arte ez duela<br />
konpromisorik hartzerik berretsi du. (...)<br />
IRITZIAK<br />
1.- Ekimena unerik egokienean abiatu da. Izan ere, Kontseilu hau osatu ezean, ez<br />
dago Europako Mugimenduan parte hartzerik. Gainera, ordezkaritza guztiek gogo<br />
biziz hartu dute ekimena.<br />
2.- Sozialistek, Lotura Batzordearen izenean, Bruselara azaltzeko eskubide osoa<br />
zutelakoan zeuden, eta horregatik jokatu dute hain zuhur. Horrela, Gómez jauna<br />
nahigabeturik azaldu bazen ere, pentsatzekoa da Prieto jaunak are samin handiagoz<br />
hartuko zituela bai jarduera horiek bai hain amaiera azkarra ere. Nahiz eta beren<br />
gustukoak ez izan –besteren ekimena <strong>del</strong>ako, batez ere–, ez dirudi aurka azalduko<br />
direnik, eta, azkenean, Llopis eta Gironella bezalako pertsonen bitartez, Kontseilu<br />
Federalean parte hartuko dutelakoan gaude.<br />
3.- Madariaga jauna oso gustura azaldu da bileretan eta oso ondo hartu du<br />
lehendakaria izateko izendapena. Hala ere, Europako Mugimenduan duen pisua eskasa<br />
<strong>del</strong>a eman digu aditzera eta, beraz, ez duela askorik iraungo Kultur Batzordearen<br />
lehendakari moduan. Gure ustez, Madariaga jauna da erakundearen buru izateko<br />
pertsonarik egokiena, bere ezaugarri on eta txarrekin, eta bera, zalantzarik gabe, oso<br />
gustura azaldu da gure jarduerarekin eta esker onez hartu du lehendakari izateko bera<br />
aukeratu izana.<br />
4.- Errepublikanoak, Varela jauna batik bat, proiektuaren alde azaldu dira. Garbi<br />
gelditu da Kontseilua kanpora zabaldutako Lotura Batzorde moduko bat izango <strong>del</strong>a;<br />
horrela, denek adierazi dute frankismoaren aurkako sektore guztietara –monarkikoak<br />
barne– zabaldu behar duela. (...)<br />
7.- Ekimena geuk bultzatu izanak aukera eman digu proiektuari kutsu federala<br />
emateko. Teorian gehiago eska badezakegu ere, argi dago praktikan ezinezkoa zela.<br />
Ekimena horrela abiatzeak egoera onean jarri gaitu; besteren esku utzi izan bagenu,<br />
ez genukeen honelakorik lortuko.<br />
210
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
8.- Bidean ager daitezkeen trabak ez dira aipatu ere egiten; hala ere, egon badau<strong>del</strong>a<br />
jakinik, pazientziaz aurre egingo diegula espero dugu.<br />
(LANDABURU, F.J., Obras Completas, Bilbao, Idatz Ekintza,<br />
1980-83, III. liburukia, 189-194 or.)<br />
4. J.M. Lasartek G. Rebatteti idatzitako gutuna, Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren hasierako osaketako zerrenda erantsiz.<br />
(Parisen, 1949ko maiatzaren 5ean)<br />
Rebattet jauna, EUROPAKO MUGIMENDUAREN alboko idazkari nagusia.<br />
43, Av. d’Iena, PARIS 16.a.<br />
Idazkari nagusi jauna,<br />
1949ko maiatzaren 5ean<br />
Gutun honen bidez, Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala<br />
osatu berri dugula eman nahi dizuegu aditzera. (...)<br />
Osaketa egiterakoan, Europako Mugimenduaren eta Nazio Kontseilu gehienen<br />
eskemari jarraitu diogu. Gure Kontseilu Federalak, hain zuzen ere, honako hauek<br />
hartzen ditu barne:<br />
- Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistako Espainiar Taldea<br />
- Unión Liberal-en Espainiar Taldea.<br />
- Nazioarteko Talde Berrien Euskal Taldea.<br />
- Euskal Mugimendu Federalista.<br />
- Mugimendu Federal Katalana.<br />
Talde horiek guztiak ofizialki atxiki dira eta dagozkien Europako erakundeetako<br />
partaideak dira, erantzukizun osoz. (...).<br />
Gainera, espainiar estatuaren egitura berezia kontuan harturik, Euskal Kontseiluak<br />
eta Kontseilu Katalanak gure taldearen barruan jarduten dute, bi herrietako federalistak<br />
ordezkatzen dituzten erakundeak diren heinean. (...)<br />
211
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Seguru nago, idazkari nagusi jauna, gogo biziz ahaleginduko zarela Batzorde<br />
Exekutiboaren aurrean, gure Kontseilua onartua izan dadin. (...).<br />
Jose Maria Lasarte<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren behin-behineko<br />
idazkaria.<br />
EUROPAKO MUGIMENDUAREN ESPAINIAKO KONTSEILU FEDERALA*<br />
Lehendakaria: Salvador de MADARIAGA (idazlea, ministro ohia, Nazioen<br />
<strong>El</strong>kartearen lehendakari ohia, Europako Mugimenduaren Kultur Batzordearen<br />
lehendakaria).<br />
Lehendakariordeak: Rodolfo LLOPIS, Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu<br />
Sozialistaren izenean (atzerriko Espainiako Gobernu errepublikanoko lehendakari ohia,<br />
Partido Socialista Obrero Españoleko idazkari nagusia); Julio JUST, Unión Liberal-en<br />
izenean (ministro ohia); Carles PI I SUNYER, Mugimendu Federalista Katalanaren<br />
izenean (ministro ohia eta Bartzelonako alkate ohia); Manuel IRUJO, Euskal<br />
Mugimendu Federalistaren izenean (ministro ohia).<br />
Idazkari nagusia: Jose Maria LASARTE, Nazioarteko Talde Berrien izenean (Eusko<br />
Jaurlaritzako ministroa).<br />
Partaideak:<br />
Julián GORKIN (idazlea, Europako Estatu Batuen aldeko Nazioarteko Batzarreko<br />
partaidea), Mariano ROJO (kazetaria), Enrique GIRONELLA (Europako Estatu Batuen<br />
aldeko Mugimendu Sozialistaren idazkari nagusia, Europako Mugimenduaren Batzorde<br />
Exekutiboaren partaidea), eta Luis ARAQUISTAIN (idazlea, diputatu ohia), Europako<br />
Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistaren izenean.<br />
Fernando VALERA (atzerriko Espainiako Gobernu Errepublikanoaren lehendakariordea,<br />
Parlamentuarteko Batasunaren Kontseiluaren ordezkari iraunkorra), Eugenio<br />
ARAUZ (atzerriko Espainiako Gobernu Errepublikanoko ministroa), eta Juan<br />
ARROQUIA (Estatu-idazkariorde ohia), Unión Liberal-en izenean.<br />
Ramón NOGUéES BIZET (atzerriko Espainiako Parlamentu Errepublikanoaren<br />
lehendakaria), Pere BOSCH GIMPERA (Bartzelonako Unibertsitateko errektore ohia,<br />
* Zerrenda frantsesezko originaletik itzuli dugu.<br />
212
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
dibisio-burua UNESCOn), Josep COLL (idazlea), eta Juan SAURET (kazetaria),<br />
Mugimendu Federalista Katalanaren izenean.<br />
Frantzisko LANDABURU (NTBen Europako Batzorde Exekutiboaren partaidea),<br />
Iñaki AGIRRE, Nazioarteko Talde Berrien izenean, Jose Ramon BASTERRA, Julian<br />
ARRIEN, Jesus Mari LEIZAOLA (diputatua), Julio JAUREGI (diputatua), eta Ramon<br />
Maria ALDASORO.<br />
(Irujo Fondoa, 42. kaxa, 2. esp.)<br />
5. «Ibilbide federalista. Luxenburgotik Strasbourgera», F.J. Landaburu<br />
(1949ko azaroa)<br />
Basterrak izan zuen ideia. Izan ere, Basterra ezagutzen dugunok ondo asko dakigu<br />
federalista sutsua <strong>del</strong>a, federalismoaren defendatzaile amorratua, mistikoa ia. Nire ustez,<br />
berak inork baino hobeto azaltzen du gure nazio-interesak mundu zabalago baten<br />
interesekin batzeko beharra, eta hari esker jakin dut federalismoa ez <strong>del</strong>a ekonomia– eta<br />
gizarte–antolaketara mugatzen. Berarekin egon naiz hainbat bilera eta batzar federalistatan,<br />
eta bertan egun Europan ospe handia duten pertsona asko ezagutu dut, baina inork ez<br />
du federalismoaren mamia Basterrak bezain apal eta argiro azaltzen. Nire ustez, Basterrak<br />
federalismo–tratatu bat idatzi beharko luke, euskal ikuspegitik, behinik behin.<br />
Ideia 1946ko urrian sortu zen, Luxenburgon egingo zen mundu-batzar batean ordezkaritza<br />
behar genuela erabaki genuenean. Basterra Parisera joan eta Agirre lehendakariarekin<br />
elkarrizketatu zen; hala, ordu gutxi batzuetan bere federalismo sutsuaren berri eman eta<br />
Dukerri Handiaren hiriburura nirekin joateko eskatu zion. Handik egun batzuetara bertara<br />
ailegatu ginen biok, geltokitik Batzarra egiteko udal-eraikuntza urruti batera taxi bat hartzeko<br />
edo maletak eramango zizkigun norbaiti ordaintzeko ere bertako baliozko monetarik ez<br />
genuela. Bertako bilera-aretoan sartzean, noren izenean gindoazen galde egin zigutenean,<br />
elkarri begiratu eta gutariko batek Euskal Mugimendu Federalistaren izenean gindoazela<br />
erantzun zuen. Frantziar ordezkaritzaren ondoan esertzeko esan ziguten eta handik gutxira,<br />
lehendakariak gure aurkezpena egitean, batzarkideek –haien artean ilehori, beltzaran eta<br />
beltzak ere bai– txaloaldi bero batez agurtu gintuzten. Basterrak eta biok, ikaraturik erabat,<br />
zer egin ez genekiela geratu ginen, omenaldia eskertu ala handik korrika ihesi joan. Azkenean,<br />
bertan gelditzea erabaki genuen, nazioarteko bilera hartako eztabaida guztietan parte hartu<br />
genuen, eta federalismora bihurtu nintzen berehala, duela urte asko euskal abertzaletasunera<br />
bihurtzeak eraman zidana baino askoz ere denbora gutxiagoan.<br />
Luxenburgoko Batzarra oso bitxia gertatu zen. Oso ordezkari gutxik zekiten<br />
federalismoa benetan zer zen. Batzuek mundua federatu nahi zuten eta beste batzuek<br />
213
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Europatik hasi. Batzuek Europa osoa zuten mintzagai; beste batzuek, ordea, mendebaldeko<br />
Europa baino ez. Batzuek bortizki erasotzen zieten bai kapitalismoari bai Estatu garaikide<br />
handiei, herrien eta gizaki zapalduen askatasuna aldarrikatzen zuten bitartean. Beste<br />
batzuek, aldiz, begetarianismoa edo erlijio berrien espiritu-onurak goraipatzen zituzten<br />
prospektuak banatzen zituzten. Batzarraren amaieran, akta izenpetzearekin batera, Basterra<br />
eta biok «Mundu Gobernu Federal baten aldeko Mugimendua»ren fundatzaile bihurtu<br />
ginen, ondoren sortu diren hainbat mugimendu europeista edo unibertsalen aitzindari.<br />
Era berean, Euskal Mugimendu Federalista benetan antolatzea beste erremediorik ez<br />
genuen izan, eta, bere izenean, azken hiru urte hauetan egin diren bilera federalista<br />
guztietan parte hartu behar izan dugu. Federalismoa heldu egin da, eta bileretan dagoeneko<br />
ez dira aipatzen haragia jateak dakartzan kalteak eta erlijio-doktrinen gorabeherak. Egun,<br />
federalistek egitarau bideragarriak jarri nahi dituzte abian, Europa mundu hobe berri<br />
baten oinarri gisa berrantolatzeko, hain zuzen ere. Luxenburgon federalismoa nahastu<br />
samartuta ibili bazen ere, une honetan federalistak errealistago dabiltza, benetako arazoei<br />
irtenbide praktikoak eman nahian. Sekta izatetik eliza izatera pasatu dira, kaperatik<br />
katedralera, eta bertan fede berri eta eraginkorra ematen dute aditzera.<br />
Bestalde, Europako hiriburu berria den Strasbourgen lehengo udan Europako<br />
Batzarrean izandako emaitzek prentsan oihartzun eskasa izan dutelakoan nago. Egia<br />
da emaitza horiek une honetan Europako eraikin berriaren aurreneko harria baino ez<br />
direla; ez handia, ez sendoa. Egia da, baita ere, Strasbourgeko parlamentuko bilerek<br />
eraikuntza hori aurrera eramateko borondatea azaldu dutela, eta hori ere aintzat hartu<br />
beharra dago. Izan ere, Ministro Kontseilua, Batzar Kontsultiboa eta Batzorde politiko<br />
iraunkorra ditugu jada Europako erakunde ofizialak, zoritxarrez soilik Europako<br />
Mendebaldean eta neurri batean bakarrik jarduten duten arren. Hasi berri den bigarren<br />
etapan, Ministro Kontseilu horrek alde batera utzi nahi ditu atzerriko Negozioetako<br />
ministroak, alegia, soilik gai kontinentalez arduratuko diren ministroak hartu nahi ditu<br />
barne; gobernu bakoitzak izendatuko ditu eta denen artean edozein erakunde federalek<br />
ezaugarritzat duen Estatuen Kontseilua osatuko dute. Eztabaidarako batzarra lehenbizi<br />
konstituziogile bihurtuko da eta ondoren Europako Parlamentu; orain artean ez bezala<br />
–gobernuek izendatzen zituzten, estatu-parlamentuen berrespena izan ala ez– herriek<br />
beraiek hautatuko dituzte libreki parlamentukideak, Parlamentu federalean dituzten<br />
ordezkariak diren heinean. Batzorde politiko orokorrak erakunde exekutiboa izan behar<br />
luke honez gero, Europako herrialde federatuen Gobernua, alegia. Are gehiago behar<br />
dugu: Auzitegi kontinentala sortu behar dugu lehenbailehen, Gizakiaren Eskubideen<br />
aurkako bortxaketak epaitu eta zigortzeko, eta baita Europak gizartean eta ekonomian<br />
dituen arazo larriei aurre egiteko gauza izango den erakundea sortu ere. Dena den,<br />
antolaketa hori ez da nahikoa izango, osatutako estatuen ordezkaritzaz gain, gaur<br />
egungo geografia ofizialean eta administrazio-hizkuntzan lekurik ez duten estaturik<br />
gabeko herrialdeak, nazioak, gutxiengoak, Europako eskualdeak... juridikoki babestu<br />
214
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
ezean. Hori Basterra eta biok fundatu dugun beste elkarte baten lana da, eta elkarte<br />
horrek datozen garaietan zeresan ugari emango du.<br />
Edonondik begiratuta ere, Europa berrantolatzeak abantaila asko dauzka.<br />
Zenbaitzuentzat, Europa komunismoaren aurkako hesia da; beste batzuentzat, zerbait<br />
garrantzitsuagoa, hirugarren batasuna, hirugarren indarra; eskuin zein ezker muturrek<br />
askatasuna murrizteko erabiltzen dituzten metodoetatik aldendua, ez Siberiarako<br />
deportazioekin ez Hego Amerikako altxamenduekin batere zerikusirik ez duena.<br />
Espirituaren begiratuta, ogiaz, dolarrez edo materialismo historikoaz soilik bizi direnek<br />
ere onartzeko moduan, Europak berriztatu egin dezake bere kultura-tradizioa, eta<br />
modu horretan gizateriaren kausarentzako baliagarri izan. Egia da, espiritua lantzeko,<br />
aurretik behar-beharrezkoa <strong>del</strong>a egunero jatea; horrela, ekonomista kontinentalak<br />
frogatzen ari direnez, Europa osoa nahikoa izan daiteke europar guztiak elikatzeko.<br />
Horrez gain, Europako langileen ongizateak edo miseriak ez du zertan kapitalismo<br />
basatiaren edo sindikatu politiko baten menpe egon. Utopiak Ez, nire uste apalean.<br />
Baina federalismoa, irakurle maitea, Luxenburgotik Strasbourgera doan ibilbidean<br />
asko aurreratu <strong>del</strong>arik, hori baino askoz ere gehiago da. Gure aberkide eta lagun Juan<br />
Carlos Basterrak horren berri ematea mereziko luke, aldi baterako Europa utzi baino<br />
lehen astirik izango balu, behintzat.<br />
(Lan honetan: LANDABURU, F.J., «Itinerario federalista. De<br />
Luxemburgo a Estrasburgo», Alderdi, 32. zk., 1949ko azaroa,<br />
19. or. Lan honetan sartua: Obras Completas, Bilbao, Idatz<br />
Ekintza, 1980-83, II. liburukia, 62-64. or.)<br />
6. Ikerlan Europarretarako Zirkulu Euskaldunaren Sorrera.<br />
(Paris, 1950eko urtarrila)<br />
Parisen, urtarrilaren 19an. (OPE).- Datorren 24an, gaueko bederatzi eta erdietan<br />
IKERLAN EUROPARRETARAKO ZIRKULU EUSKALDUNA sortzeko bilera egingo<br />
da Euskal Ordezkaritzan; bertan, erakunde kontinental berriak berekin dakartzan gai<br />
politiko, kultural, ekonomiko eta sozialak aztertuko dira, beti ere euskal ikuspegitik.<br />
Lehenengo bilera horretan, Federalisten Europar Batasunaren Batzorde Nagusiaren<br />
partaide den Landaburu jaunak Europako Federazioa eta euskal partaidetza prestatzen<br />
diharduten nazioarteko erakunde guztien gaur eguneko egoeraren berri emango du.<br />
(Honako honetan: Oficina de Prensa de Euzkadi, OPE, 686. zk.,<br />
1950eko urtarrilaren 19koa)<br />
215
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
7. «Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala»ri buruzko<br />
txostenetik hartua, izenpetu gabea (EAJk egindakoa <strong>del</strong>a uste da)<br />
(1950eko ekaina)<br />
«Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala» sortzea eragin zuten<br />
gorabeherak aztertzen hasi baino lehen, ezinbestekoa da «Europako Mugimendua»<br />
aipatzea, izenak berak dioen bezala, Kontseilua erakunde horretako partaide baita.<br />
Aurrekariak eta sorrera:<br />
«EUROPAKO MUGIMENDUA»<br />
Bereziki Europa astindu zuen II. Mundu Gerra amaitzean, nabarmenago eta ozenago<br />
entzun ziren erabateko subiranotasunaren kontzeptu klasikoa zuzentzearen eta Europar<br />
Batasuna edo Federazioa sortzearen aldeko iritziak. Erakunde horrek zenbait helburu<br />
beteko lituzke, alegia, Europako Nazioen arteko gerra saihestea, Europari ekonomiabatasun<br />
handiagoa ematea, bere biztanleen ongizatea bermatzea eta Europa segurtasun–<br />
eta defentsa-egoerarik onenetan jartzea, Europako herrialdeen banakako ahalmena<br />
nabarmen gainditzen duten beste potentzia batzuen balizko erasoei aurre egiteko asmoz.<br />
Iritzi horiek guztiak aztertu eta haiekin aurrera egin, eta Europar Batasun edo<br />
Federazioaren alde lanean ziharduten hainbat erakunde eta mugimenduen ekintza<br />
koordinatu eta ekintza praktikoak proposatzeko asmoz, mugimendu horretako<br />
Koordinazio Batzordeak Batzarra deitu eta egin zuen Hagan 1948. urtean, gero<br />
«Europako Batzarra» moduan ezagutu zena.<br />
Batzar hartan Winston Churchill nabarmendu zen bereziki eta agerian gelditu zen<br />
Europar Batasun edo Federazioaren alde lan egiteko gogoa, eta zera eskatu zuen:<br />
«Europar Batasunaren aldeko Mugimenduen Nazioarteko Batzordea has dadila Europar<br />
Batasuna sustatuko duen Erakunde iraunkorra sortzen».<br />
Hitzarmen hori betetzearren, Koordinazio Batzordeak Antolaketa Iraunkorreko<br />
proiektua prestatu zuen, eta proiektu hori 1948ko urriaren 25ean Bruselako Udaletxean<br />
egin zen bileran onartu zen. Halaxe sortu zen «Europako Mugimendua».<br />
Osaketa:<br />
Ideologia eta joera desberdinetakoak izanik, Europar Batasunaren alde lanean<br />
ziharduten erakunde hauek osatu zuten, hasieran, «Europako Mugimendua»:<br />
a) EUROPAR BATASUNAREN ALDEKO MUGIMENDUA, kontserbadorea,<br />
Winston Churchill buru duena.<br />
216
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
b) EUROPAKO LANKIDETZARAKO EKONOMIA ERKIDEGOA, liberala,<br />
Belgikako P. Van Zeeland katolikoa buru duena.<br />
c) EUROPA BATERATUAREN ALDEKO FRANTZIAKO KONTSEILUA,<br />
hainbat joeratako kideak biltzen dituena, R. Courtin buru duena.<br />
d) FEDERALISTEN EUROPAR BATASUNA, erakunde federalistak biltzen<br />
dituena, Henri Brugmans holandarra eta Henri Frenay frantziarra buru dituena.<br />
e) EUROPAKO ESTATU BATUEN ALDEKO MUGIMENDU SOZIALISTA,<br />
sozialista, André Philip buru duena.<br />
f) NAZIOARTEKO TALDE BERRIAK, sozial-kristaua, Belgikako M. de Schryver<br />
ministro ohia buru duena.<br />
Hasierako erakunde horiez gain, Nazioarteko Liberala eta Nazioarteko Nekazaria<br />
ere elkarteko kide egin ziren berehala.<br />
Osaketa horri «Europako Mugimendu»ko kide izan nahi duten herrialde guztietan<br />
sortu behar diren nazio-kontseiluak eransten zaizkio; horiek guztiek zuzendaritza-<br />
-organoetan hartu ahal izango dute parte, jarraian azalduko den moduan.<br />
Barne antolaketa:<br />
«Europako Mugimendua»k honako zuzendaritza– eta funtzionamendu-organo<br />
hauek hartzen ditu bere baitan: Ohorezko Lehendakaritza, Nazioarteko Kontseilua,<br />
Batzorde Exekutiboa eta Azterketa Batzorde edo Sailak.<br />
OHOREZKO LEHENDAKARITZA: Sortu zen lehena, ondorengoek osatzen zuten:<br />
Léon Blum, Winston Churchill, Alcide de Gasperi eta Paul-Henri Spaak jaunek.<br />
NAZIOARTEKO KONTSEILUA: Batzar Orokorraren funtzioak betetzen ditu eta<br />
Spaak jauna du buruan. (...)<br />
NAZIOARTEKO BATZORDE EXEKUTIBOA: Organo honek Nazioarteko Batzar<br />
edo Kontseiluaren hitzarmenak bete eta «Europako Mugimendua» zuzentzen du;<br />
hauexek osatzen dute: (...).<br />
AZTERKETA BATZORDE EDO SAILAK. (...).<br />
«Europako Mugimendua»ren garrantzia.<br />
Bere sorreratik bertatik garrantzi handia eman zitzaion Nazioarteko Erakunde<br />
honi, bai partaide zituen pertsona eta erakundeak, bai beroriek Europar Batasun edo<br />
217
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Federazioaren alde egin litzaketen lanak aintzat hartuta. Izan ere, «Europako<br />
Mugimendua»k, Gobernuek onetsi zuten proiektuari jarraiki, «Europako Kontseilua»<br />
sorrarazi du, eta Kontseilu hori, Ministro Batzordearekin eta Kontsultarako<br />
Batzarrarekin batera, Europar Batasunaren lehen erakunde politiko ofiziala da.<br />
Ez zen batere komeni Francoren erregimena «Europako Mugimendua»n sartzerik;<br />
aitzitik, herria zapaldua zuen frankismoaren aurka borrokatzeko arma moduan erabili<br />
nahi genuen Mugimendua. «Europako Mugimendua»ren zuzendaritza-organoetan egon<br />
nahi genuen, Europa sortzean Euzkadik Europako Nazio moduan dituen eskubideak<br />
babes zitezen ahalegintzeko. Izan ere, Europako antolaketa berri horretan, estatuen<br />
erabateko subiranotasuna desagertuko litzateke; horrela, gure Aberria menpean duen<br />
espainiar estatuaren subiranotasuna murriztea onuragarri gertatuko litzaiguke. Izan<br />
ere, euskal nazioaren arazoak, Euzkadi zapalduaren eta Espainia zapaltzailearen artean<br />
baino, irtenbide errazagoa izan lezake Europan.<br />
Osaketa:<br />
ESPAINIAKO KONTSEILU FEDERALA<br />
1949ko otsailaren 5ean, Europako Mugimenduaren Kultura Saileko lehendakaria,<br />
Salvador de Madariaga jauna, Euzkadiko Agirre lehendakari jaunarekin elkarrizketatu<br />
zen. Bruselan otsailaren 25ean egingo zen Europako Mugimenduaren Batzarraz jardun<br />
zuten, eta Batzar horretara frankismoaren aurkako indar demokraten ordezkaritza zabala<br />
biltzea komeniko litzatekeela erabaki zuten. Horretarako, behar-beharrezkoa zen indar<br />
horiek bilduko zituen batzorde edo erakundea osatzea, horrela Europako<br />
Mugimenduaren Estatutu edo Oinarriek Nazioarteko Kontseiluan eta Batzorde<br />
Exekutiboan «Espainia»rako gordetzen dituen postuak bere egiteko. Madariaga jauna<br />
Parisen zegoela aprobetxatuz, interesgarri iritzi zioten bilera bat egiteari, «Europako<br />
Mugimendu»ko partaide izango zen Espainiako Erakundea osatzeko.<br />
Agirre Jaunak, aurretik, Errepublikako eta Kataluniako Generalitateko<br />
lehendakariekin hitz egin zuen, eta 1949ko otsailaren 7rako bilera deitu zuen, Eusko<br />
Jaurlaritzaren Lehendakaritzan. Bilera hasi baino lehen, euskaldunak eta katalanak<br />
elkarrizketatu ziren, Agirre eta Lasarte jaunak, batetik, eta Irla, Pi y Suñer, Nogués eta<br />
Tarra<strong>del</strong>las, bestetik; azkenean, ados jarri ziren.<br />
Bilera horretan Agirre, Madariaga, Pi y Suñer, Nogués, Tarra<strong>del</strong>las, Sauret, Valera,<br />
Arroquia, Quemades, Trifon Gómez, Lasarte eta Landaburu jaunek hartu zuten parte.<br />
Bertan, Agirre eta Madariaga jaunek Europar Batasunaren aldeko Penintsulako<br />
mugimendu guztiak bilduko zituen Erakundea sortzea komeniko litzatekeela azaldu<br />
218
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
zuten; erakunde horrek, frankismoaren aurkako indar-batasun moduan, Europako<br />
Mugimenduan eta Bruselako bileran parte hartu ez ezik, haren inguruan lan egin ere<br />
egin lezake, Europan Franco jeneralaren erregimenaren aurka borrokatzeko.<br />
Bildutakoak bat etorri ziren ideiarekin, eta Lasarte jaunari oinarri batzuk prestatzeko<br />
agindu zioten, beroriek hurrengo egunean aztertzeko, hain zuzen.<br />
Otsailaren 8an toki berean berriz bildurik, Lasarte jaunak «Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala Osatzeko Oinarriak» proiektua aurkeztu<br />
zuen; bildutakoek aho batez onartu zituzten oinarri horiek, aldaketa txiki batzuk<br />
gorabehera.<br />
Agirre jaunaren proposamenari jarraiki, Salvador de Madariaga jauna aho batez<br />
izendatu zuten Espainiako Kontseilu Federalaren lehendakari.<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren behin-behineko Batzorde Exekutiboa osatu zen,<br />
eta ondorengo bileretan berretsi egin zen. Batzorde hori ondorengoek osatzen zuten:<br />
Lehendakaria: Madariaga jauna; lehendakariordeak: Llopis, Valera, Pi y Suñer eta<br />
Irujo jaunak; idazkari nagusia: Lasarte jauna.<br />
Otsailaren 23an egindako bileran, Llopis, Just eta Lasarte jaunak izendatu zituzten<br />
Bruselako Batzarrerako ordezkari.<br />
1949ko maiatzaren 9an, Europako Mugimenduaren Idazkaritza Nagusiak Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala bere baitan onartzen zuela jakinarazi<br />
zuen.<br />
Honako talde edo mugimendu hauek osatzen dute Espainiako Kontseilu Federala:<br />
a) Europako Estatu Batuen aldeko Mugimendu Sozialistako Espainiako Taldea,<br />
Llopis jaunak ordezkatua.<br />
b) Europar Batasun Liberalaren Espainiako Taldea, Just jaunak ordezkatua.<br />
c) Europako Federazioaren aldeko Kontseilu Katalana, Pi y Suñer jaunak<br />
ordezkatua.<br />
d) Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua, Irujo jaunak ordezkatua.<br />
Beste zenbait pertsona –errepublikarrak, sozialistak, katalanak eta alderdirik<br />
gabekoak– nork bere burua ordezkatuz atxiki dira. (...)<br />
(Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa, K. 76. , C. 7)<br />
219
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
8. Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialistaren<br />
Zirkularretik eta Atxikimendu Buletinetik jasoa.<br />
(Parisen, 1950eko abuztuaren 5ean)<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialista<br />
11, Av. Marceau, Paris (XVI)<br />
Lagun agurgarria:<br />
Parisen, 1950eko abuztuaren 5ean<br />
Europako Mugimenduaren esanahiaz eta bere xedeak lortzeko abian jarri dituen<br />
lanez jabeturik egongo zarela uste dugun arren, komenigarria deritzogu bere antolaketa<br />
laburbiltzeari, zirkular honen xede nagusiari heldu baino lehen. (...)<br />
Igandean, uztailaren 30ean, euskal sozialistek bilera egin zuten Parisen. Lagun<br />
asko bildu ziren eta Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialista<br />
sortzea erabaki zuten. Mugimendu hori sortu duten kideak –haietariko batzuk nork<br />
bere burua ordeztuz azaldu ziren jardunaldietan–, aspalditik ari ziren aldarrikatzen ez<br />
zela komenigarria euskal sozialistek Euskal Kontseiluan ez parte hartzea eta geure<br />
ahotsa ere entzun beharko litzatekeela bertan. Non egiten den, demokratikoki, gure<br />
herriaren interesen alde, han egon behar dugu. Hainbat arrazoi, premiazko lanak aldi<br />
berean gertatzea, etab. direla medio, Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu<br />
Sozialista ezin izan da uztailaren 30era arte osatu.<br />
Bileran Batzordea ere izendatu zen, partaide hauekin, hain zuzen: lehendakaria,<br />
Miguel Santinés, idazkaria, Laureano Lasa, eta Batzordekidea, Víctor Gómez. Era<br />
berean, L. Lasa eta V. Gómez hautatu zituzten Euskal Kontseiluan Euskal Mugimendu<br />
Sozialista ordezkatzeko. Horrez gain, erabaki zen Mugimenduaren osaketaren berri<br />
euskal sozialista guztiei ematea eta atxikitzeko eskatzea, aldian-aldian beharrezko<br />
informazioa jaso ahal izan dezaten.<br />
Hala, idazki honen bidez bilera hartan erabakitakoaren berri ematen dizugu, eta,<br />
ongi baderitzozu, zure atxikimendua bidaltzera gonbidatu nahi zaitugu. Horretarako,<br />
harremanetan jarri L. Lasa kidearekin, Batzordearen idazkariarekin, helbide honetan:<br />
11 Avenue Marceau, Paris XVI.<br />
Agurrik beroenak, Batzordea.<br />
220
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialistari atxikitzeko Buletina<br />
Hau izenpetzen duen ..................., .................. bizi denak, bere atxikimendua<br />
bidaltzen dio Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialistari.<br />
..................-(e)n, 1950eko ........... ren .................. (e)an.<br />
(Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa, K. 76, C. 8)<br />
9. M. Irujoren «Europako Mugimendu Federala» lanetik hartua.<br />
(datarik gabea, 1950eko amaierakoa)<br />
Europak, jasan berri duen hondamendiaren ondoren, konponbide bila dabil halako<br />
gaitzik berriz gerta ez dadin. Konponbideak Europako Federazioa sortzean datza, hain<br />
zuzen. Horretarako, doktrina federal klasikoa ezarri nahi zaio kontinenteari, alegia,<br />
herrialde bakoitzak bere subiranotasunaren zati bat kontinenteari utzi, Estatu kontinental<br />
handi bat bihur dadin; Estatu handi horrek Parlamentua, Gobernua, aurrekontua,<br />
Armada, aduana-sistema bakarra, Auzitegi Gorena eta europar guztiontzako pasaporte<br />
bakarra izango lituzke. (...)<br />
Europako Federazioaren aldetik zenbait erakunde proposatu dira, denak xede<br />
berekoak. Soilik barne-egituran eta beren jokabidearen zenbait ñabarduratan bereizten<br />
dira. Hauexek dira garrantzitsuenak:<br />
Federalisten Europar Batasuna da lehena, abangoardian dagoena, alegia. Kristauak,<br />
sozialistak eta liberalak hartzen ditu barne.<br />
Kristau-alderdi demokratek osatzen dituzte Nazioarteko Talde Berriak.<br />
Europako Estatu Batu Sozialisten aldeko <strong>El</strong>karteak Mendebaldeko Europako<br />
herrialde guztietako ordezkaritza sozialistak biltzen ditu.<br />
Europako Mugimendu federalak aurreko hiru elkarteak hartzen ditu barne.<br />
Mendebaldeko Europako herrialdeetako Kanpo Gaietarako ministroek osatzen dute<br />
Europako Kontseilu Federala.*<br />
* Irujok Europako Mugimendua aipatu nahi du «Europako Mugimendu Federala» aipatzean; eta Europako<br />
Kontseilua «Europako Kontseilu Federala» dioenean.<br />
221
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Europako Batzar Kontsultiboan Mendebaldeko Europako Parlamentuetako<br />
ordezkaritzak biltzen dira.<br />
Europako Zaintza Kontseiluak Mendebaldeko Europako herrialdeetako ordezkaritzak<br />
hartzen ditu barne, herrialde bakoitzak bere erara izendatuak. Frantzian alkateek<br />
izendatu dituzte ordezkariak.<br />
Orain, berriz, euskaldunek eta espainiar demokratek batzar eta erakunde horietan<br />
dituzten ordezkaritzak aipatuko ditugu. Espainiar demokratak diogunean, Espainia<br />
frankista erabat kanpoan dagoela adierazi nahi dugu.<br />
Europako Federalisten Batasunean Euskal Herriak hartzen du parte, nazio-talde<br />
gisa. Errepublikako Gobernuaren euskal ministro ohi Irujo jauna da Euskal Nazio<br />
Taldearen burua.<br />
NTBen Euskal Kontseilua ere, Landaburu jauna buru duela, Nazioarteko Talde<br />
Berrien partaidea da. Agirre jauna da, hain zuzen, haien ohorezko lehendakaria.<br />
Euskadik Parisen duen Ordezkaritzan osatu ziren.<br />
Euzkadik ez du berariazko nazio-ordezkaritzarik Europako. Estatu Batu Sozialistetan.<br />
Bertan Espainiako ordezkaritza dago, Espainiako Errepublikako Ministro<br />
Kontseiluaren lehendakari ohi Llopis jauna buru duela. Espainiako talde horren barruan,<br />
hain zuzen, Euskal Kontseilu Federal Sozialista hasi da lanean; Euzkadik Parisen<br />
duen Ordezkaritzan medikua den Lasa doktorea da kontseilu horren burua.<br />
Espainiako Kontseilu Federala Europako Mugimendu Federalaren partaide da. Talde<br />
batzuek osatzen dute, modu federalean. Haien artean, Europako Mugimenduaren aldeko<br />
Euskal Kontseilu Federala, Leizaola jauna (Euzkadiko Gobernuaren sailburua) buru duela.*<br />
Europako Kontseilu Federalean eta Europako Batzar Kontsultiboan, euskaldunok<br />
eta espainiar demokratek begiraleak baizik ez ditugu.<br />
Europako Zaintza Kontseiluan Espainiako Kontseilu Federalak hiru ordezkari ditu:<br />
Llopis sozialista, Valera jauna (Errepublikako Gobernuko ministroa) eta Lasarte jauna<br />
(Eusko Jaurlaritzako sailburua). (...)<br />
(IRUJO, M., Desde el Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>, Bilbao, Idatz<br />
Ekintza, 1982-84, II. liburukia, 267-270 or.)<br />
* Idazki honetan, Irujok Leizaola aipatzen du Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren<br />
lehendakari moduan. Izan ere, 1950ean aukera hori aintzat hartu zenez, Irujok segurutzat jo zuen. Aitzitik,<br />
azkenean ez zen gauzatu, eta, <strong>1951</strong>ko otsailean Zuzendaritza Batzordea osatzean, Nardiz izendatu zuten.<br />
222
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
10. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren fundazio-akta.<br />
(Parisen, <strong>1951</strong>ko otsailaren 1ean)<br />
Parisen, 11 Avenue Marceau-n, mila bederatziehun eta berrogeita hamaikako<br />
otsailaren bateko arratsaldeko lauretan, ondoren aipatzen diren jaunak bildu ziren,<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua osatzeko. Jaun hauek egon ziren<br />
bileran: Manuel Irujo, Ramon Aldasoro, Jesus Mari Leizaola, Gonzalo Nardiz, Jose<br />
Maria Lasarte, Laureano Lasa, Julio Jauregi, Víctor Gómez Barcenilla, Ignacio Agirre,<br />
Ramón Agesta, Fratzisko Javier Landaburu. Iñaki Renteriak jaunak ezin zuela azaldu<br />
adierazi zuen.<br />
Lasarte jaunak bileraren zergatia azaldu eta gero, Zuzendaritza Batzordea aukeratu<br />
zuten. Honela osatua gelditu zen, hain zuzen:<br />
Lehendakaria: Gonzalo Nardiz.<br />
Lehendakariordeak: Jesus M. Leizaola (Nazioarteko Talde Berriak); Laureano<br />
Lasa (Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialista); Jose Maria<br />
Lasarte (Federalisten Europar Batasuna).<br />
Idazkaria: F. Javier Landaburu (Europako Gutxiengoen eta Eskualdeen Kontseilu<br />
Federala).<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren ordezkaria: Ramon Maria Aldasoro (Nazioarteko<br />
Batasun Liberala).<br />
Propagandarako ordezkaria: Manuel Irujo (Euskal Mugimendu Federalista).<br />
Batzordekideak: Iñaki Renteria, Gazte Federalisten aldetik; Ramón Agesta, Europa<br />
<strong>El</strong>kartuaren aldeko Langile Kristauen aldetik; Iñaki Agirre, Nazioarteko Talde<br />
Berrien Sailaren aldetik; Víctor Gómez, Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Mugimendu Sozialistaren aldetik; eta Julio Jauregi.<br />
Horretarako eskaera egiten duen euskal herritar demokrata oro Kontseiluko kide<br />
egin daitekeela erabaki zen, beti ere Kontseiluaren onespenaz.<br />
Nardiz jaunak lehendakaritza hartu, izendapena eskertu, eta bildutako guztien<br />
laguntza eskatu zuen, Europako herriak federatzea helburu duten lanetan Euzkadiko<br />
ordezkari den erakunde honek bete behar dituen lanak burutzeko.<br />
Gai-zerrenda aztertu ondoren, Lasarte jaunak Europako Mugimenduaren aldeko<br />
Espainiar Kontseilu Federalak hurrengo bilera batean aztertu behar zituen gaien berri<br />
eman zuen; bilera horretarako, Euskal Kontseiluak zenbait arazori buruz zuen<br />
223
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
ikuspuntua prestatzea komeniko litzatekeela ere azaldu zuen. Era berean, Frantziako<br />
ministro ohi Daniel Mayer jaunarekin izandako elkarrizketen berri eman zuen; gizon<br />
hori, hain zuzen, Espainiako auziaren txostengilea da Nazio Batzarraren Atzerriko<br />
Gaietarako Batzordearen aurrean, eta Espainiako Kontseilu Federalak eta Eisenhower<br />
jeneralaren Koartel Nagusiak Mendebaldeko defentsan Espainia frankistaren balizko<br />
sartzeari buruz bidalitako gutunen txostengilea ere bai. Bildutakoek komunikazio horiei<br />
buruzko informazio zehatza jaso zuten.<br />
Aldasoro jaunak Espainiako Kontseilu Federalaren Euskal Kontseiluaren ordezkari<br />
moduan izendatu izana eskertu zuen. Euskal Kontseiluak eta Europako Mugimenduaren<br />
aldeko Espainiako Kontseilu Federalak eskaintzen dituzten aukerak laburbildu eta<br />
gero, Euskal Kontseiluaren ordezkariak Espainiako Kontseilura eraman beharko dituen<br />
ikuspuntuak beti ere aurrez ongi zehazteko eskatu zuen. Bildutako batzuek hartu<br />
zuten parte eztabaida horretan: Leizaola jaunak, esaterako, bi kontseiluen ekintza-<br />
-esparrua finkatzea proposatu zuen, beroriek printzipio demokratiko eta autonomiazkoen<br />
arabera Europa osatzeko tresnak diren heinean.<br />
Landaburu jaunak Espainiako Kontseilu Federalaren Ikerketa Jardunaldietako<br />
ondorioak euskal irizpidearen arabera aztertzea proposatu zuen lan-plan gisa, ondoren<br />
beroriek osatu eta abian jartzeko. Lasa jaunak, proposamen hori onartzearekin batera,<br />
Euskal Kontseiluak, politika ez ezik, azterketa lana ere egin behar duela azaldu zuen,<br />
eta xede horietarako batzordeak izendatzea proposatu zuen.<br />
Espainiako Kontseilu Federalak deitutako bileraren gai-zerrendari buruzko<br />
eztabaidak aurrera jarraitu zuen. Lasa, Nardiz eta Aldasoro jaunek parte hartu ondoren,<br />
Strasbourgeko Batzarrak Espainian hauteskunde libreak egiteko egindako proposamena<br />
onartu eta sustatzea erabaki zen. Europako Batzarreko kide ofizialak ez diren<br />
herrialdeetako ordezkaritza-batzordeak osatzearen inguruan, Lasarte, Agesta eta<br />
Landaburu jaunek beren iritziak azaldu zituzten, eta, azkenean, ekimen horrekin bat<br />
egitea erabaki zen.<br />
Euskal Kontseiluaren xedeen propaganda egiteko eta Euskal Herriari egon<br />
badagoela eta zein funtzio dituen jakinarazteko ildo nagusiak aztertu ziren, Euzkadin<br />
Kontseiluaren guneak osatzeko aukera aztertu zen, eta informazio-buletina argitaratzea<br />
onetsi. Eztabaida horretan Nardiz, Lasa, Gómez, Landaburu, Agesta, Jauregi eta Lasarte<br />
jaunek hartu zuten parte.<br />
Eztabaidan adierazitako proposamenen arabera, txostengile hauek izendatu ziren:<br />
Schumanen Plana: Lasarte<br />
Nekazaritza eta Garraioetako «Pool»a: I. Agirre<br />
224
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Gizarte-arazoak: Lasa<br />
Politika-gaiak: Nardiz<br />
Armada-gaiak: Leizaola<br />
Zuzenbide-gaiak: Aldasoro<br />
Kultura-gaiak: Landaburu.<br />
Nardiz, Aldasoro, Irujo eta Lasa jaunak hautatu zituzten Europako Mugimenduaren<br />
aldeko Espainiako Batzar Federalaren osoko bilerarako ordezkari. Landaburu jauna<br />
lehendakariaren ordezkoa izango da, honek Kontseilu Federalaren osoko bileretara<br />
joaterik ez duenean.<br />
Lasa Jaunak gizarte-arazoei buruz prestatu duen txostenaren berri eman zuen,<br />
Kontseilu Federalean euskal ekimen moduan aurkezteko asmoa baitago. Proiektu hori<br />
aurrera eramatearren, lehendakariari berehalako bilera batera deitzeko ahalmena ematea<br />
erabaki zen.<br />
Bilera arratsaldeko sei eta erdietan amaitu zen.<br />
(Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa, K. 36, C.<br />
12; eta K. 76, C. 8. Baita honetan ere: LANDABURU, F.J.,<br />
Obras Completas, Bilbao, Idatz Ekintza, 1980-83, III. liburukia,<br />
206-208 or.)<br />
11. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren «Gaur eguneko<br />
ekonomia– eta gizarte-arazoak aztertzeko jardunaldien» Deialditik hartua.<br />
(Paris-Baiona, <strong>1951</strong>ko abuztua)<br />
Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua duela urtebete baino gehiago<br />
sortu zuten erbesteratutako euskaldun batzuek. Lagun horiek ikusi zuten Europan<br />
korronte berriak nagusitzen ari zirela eta etorkizunean kontinentea izango zela abiapuntu<br />
Europako herrien arteko harreman-maila guztietan, eta Euskal Herriak ere erakunde<br />
horretan egon beharra zeukala. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua<br />
osatzen dutenak Euzkadiko etorkizunaz arduratutako zenbait talde demokratikotako<br />
partaideak dira, eta zain daude Euskal Herrira noiz itzuliko, bertan, egunerokotasunean<br />
ikasitako guztiak aintzat harturik, aberriak behar dituen hobekuntza guztiak egiteko;<br />
izan ere, esperientzia horiek euskal ereduei egokitu eta haiei elkarturik, geure herria<br />
kolektibitate moderno eta progresibo bihurtzeko bidean egongo gara. Nazioarteko<br />
225
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
bizitzaren orientazio berriek herrialde guztien –aberats zein pobre izanik ere–<br />
elkarrekiko menpekotasun handiagoa eskatzen du. Gure herriak dituen eta hari eman<br />
zaizkion baliabideak apalak izanagatik ere, Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Kontseiluak Euskal Herriko, Europako eta munduko etorkizun hori prestatu nahi du;<br />
horretarako, ohorezko iragana ere aintzat harturik, gure herriko hiritar guztientzako<br />
etorkizun gizatiarrago, sozialago eta bidezkoagoaren alde lanean dihardu gogo biziz.<br />
Erbesteratutako euskaldunek abian jarri dute jada lan hori, eta oraingo honetan<br />
bultzada berri bat eman nahi diote. Horretarako, ezinbestekoa da herrian bertan bizi<br />
diren eta kezka berberak dituzten lagunen laguntza. Agintaritza-erakundeek ere lan<br />
hori aztertu eta garatzen dute, beti ere etorkizun hurbilean euskal lurrean erabakiak<br />
hartzeko eta herria gobernatzeko asmoz. Lehengo euskal korporazio ofizial zein<br />
pribatuek bezala, gure Kontseiluak xede bakarra dauka, alegia, bihar Euzkadi<br />
gobernatuko dutenei zenbait jarraibide praktiko ematea, Euskal Herriari eta, ondorioz,<br />
bere erakunde eta gizon-emakumezkoei aurrerapena ekar diezaioten.<br />
Lehenengo aldiz, Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluak lan-jardunaldi<br />
batzuk egingo ditu, beti ere guztien ongia abiapuntutzat harturik, erakunde horri beren<br />
ezagupenak ekarri nahi dizkioten euskaldun guztiak biltzeko diren. Ekarpen hori zuzena<br />
izan daiteke, pertsonala, edo zeharkakoa, alegia, lanak, kolaborazioak –izena eman<br />
gabe ere– bidaliz. Gaur egun nagusi diren giza kezken ildoaren arabera, lehenengo<br />
jardunaldi horiek Euzkadi ukitzen duten ekonomia– eta gizarte-arazoak izango dituzte<br />
aztergai, aurretik beren baliabide eta aukeren zerrenda ezarriz. Hori guztia gizarteaurrerapeneko<br />
eta hobekuntza kolektiboko ideietan oinarriturik, ezinbestekoak diren<br />
gutxieneko autonomia-muga batzuen barruan eta Europako antolaketa berri baten<br />
esparruan; izan ere, euskaldunok pribatuki baizik ez baitugu kolaboratzen hor, Herriak<br />
egun jasaten duen erregimenak kolaborazio ofizialago eta eraginkorragoa eragozten<br />
baitu.<br />
Paris-Baiona, <strong>1951</strong>ko abuztua<br />
EUROPAKO FEDERAZIOAREN ALDEKO EUSKAL KONTSEILUA<br />
GAUR EGUNEKO EKONOMIA- ETA GIZARTE-ARAZOAK<br />
AZTERTZEKO SAIOAK<br />
Kontseilu honek bere partaideak eta gure herriko ekonomia– eta gizarte-arazoez<br />
interesaturik dauden guztiak deitzen ditu, Baionan, irailean elkarren segidako bi<br />
egunetan burutuko den bilera batera.<br />
226
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
RAPORTAK<br />
Saioen lanak zehazteko asmoz, gai hauei buruzko zenbait raport prestatuko dira<br />
aurretik:<br />
1) Euskal ekonomia eta bere etorkizuna.<br />
2) Autonomia-erregimenaren araberako egitarau ekonomiko sozialaren ildo nagusiak.<br />
3) Euskal ekonomia Europako ekonomian sartzea.<br />
Txostengileak izendatu baino lehen, azterketa-saioetara azaldu edo bertara lanak bidali<br />
behar dituztenen iritzia ezagutu nahi da. Lan-planean, txosten orokorrak ez ezik, ekonomia–<br />
eta gizarte-arazoetako edozein gai partikular eta zehatz ukitzen dutenak ere baliagarriak dira.<br />
DOKUMENTAZIOA<br />
Gai horiei buruzko bibliografia ez bada ere, badugu azterketarako dokumentazio<br />
baliagarririk bilera honetan interesaturik daudenen esku. (...).<br />
GUTUNAK<br />
Azterketa-saioekin zerikusirik duen edozein argibide nahi izanez gero, harremanetan<br />
jarri Jose Maria Lasarte-rekin, bai Pariseko Ordezkaritzan: Paris, 50, Rue Singer (16),<br />
bai Baionakoan: Baiona, 10, Boulevard d’Alsace-Lorraine.<br />
(Irujo Fondoa, 38. kaxa, 3. esp. Baita honako honetan ere:<br />
LANDABURU, F.J., Obras Completas, Bilbao, Idatz Ekintza,<br />
1980-83, III. liburukia, 217-220 or.)<br />
12. Europako Kontseiluaren Idazkaritza Nagusiak luzaturiko galdetegiari<br />
Europar Batasunaren aldeko Euskal Kontseiluak emandako erantzuna.<br />
(1952ko uztaila) *<br />
1.- Erakundearen izen osoa (estatutuetakoa): Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Kontseilua.<br />
* Frantsesezko galdera-erantzunetatik itzulia.<br />
227
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
2.- Egoitzaren helbidea: Paris (XVI), 50, rue Singer. Tel.: JASmin 32-36.<br />
3.- Eskualde-zerbitzuetako eta tokiko sailetako helbideak: ————<br />
4.- Zuzenbide-estatutua: Deklaratu gabeko elkartea.<br />
5.- Historia: Kontseilua Parisen fundatu zen, <strong>1951</strong>ko otsailaren 1ean. Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren kide da.<br />
6.- Erakundearen xedea: Bere xedea Euskal Herria Europako antolaketan sartzea<br />
erraztuko duten ikerketak prestatzea da.<br />
7.- Egitura: Batzorde Exekutibo batek zuzentzen du, euskal elkarte edo taldeen<br />
ordezkariez osatua. Taldeetan aukeratzen dituzte kide horiek.<br />
8.- Zuzendaritzako kideak: Lehendakaria: Gonzalo Nardiz, Eusko Jaurlaritzako<br />
ministroa. Lehendakariordeak: Lasa doktorea (Europako Federazioaren aldeko<br />
Euskal Mugimendu Sozialista), Jesus M. Leizaola (Nazioarteko Talde Berriak).<br />
Idazkaria: F. Javier Landaburu (Europako <strong>El</strong>karte eta Eskualdeetako Kontseilu<br />
Federala). Propagandarako ordezkaria: Manuel Irujo (Euskal Mugimendu Federalista).<br />
Kideak: Iñaki Renteria (Euskal Ikasleen Federazioa), Ramón Agesta (Euskal<br />
Langileen <strong>El</strong>kartasuna), Iñaki Agirre (NTBen Gazte-Saila), Víctor Gómez<br />
(Europako Federazioaren aldeko Euskal Mugimendu Sozialista) eta Julio Jauregi<br />
(diputatua).*<br />
9.- Afiliatuak: Kontseilua irekita dago euskal erakunde demokratiko guztiei.<br />
10.- Finantzaketa: Kontseiluak Euskadiko Gobernuaren laguntza ekonomikoa<br />
jasotzen du.<br />
11.- Gobernuz Kanpoko beste Erakunde batzuekiko Harremanak;<br />
12.- Gobernuarteko Erakundeekiko Harremanak; eta<br />
13.- Jarduerak (guztiak batera erantzuten dira): Kontseiluak galdetegiak prestatzen<br />
ditu, Euskal Herria Europako erakundean sartzeko baliagarri gerta litezkeen gai politiko,<br />
kultural, ekonomiko eta sozialei buruz, hain zuzen ere.<br />
* <strong>1951</strong>ko otsailean izendatu zen zuzendaritza-batzordetik bi pertsona falta dira: Jose Maria Lasarte (Amerikara<br />
joan zelako) eta Ramon Maria Aldasoro (1952ko otsailean Habanan zendu zelako).<br />
228
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
14.- Aldizkariak: Oraingoz Kontseiluko elkarteei luzaturiko zenbait zirkular<br />
argitaratu dira soilik.<br />
Paris, 1952ko uztaila<br />
(Irujo Fondoa, 43. kaxa, 2. esp)<br />
13. Europako Kontseiluaren Idazkaritza Nagusiak luzaturiko galdetegiari<br />
Euskal Mugimendu Federalistak emandako erantzuna.<br />
(1952ko uztaila) *<br />
1.- Erakundearen izen osoa (estatutuetakoa): Euzko Ituntzalle-Aldezko Ekintza.<br />
<strong>Movimiento</strong> Federalista <strong>Vasco</strong>, gaztelaniaz. Mouvement Fédéraliste Basque, frantsesez.<br />
Basque Federalist Movement, ingelesez.<br />
2.- Egoitzaren helbidea: 50, rue Singer, Paris (XVI). Tel. JASmin 32-36<br />
3.- Eskualde-zerbitzuetako eta tokiko sailetako helbideak: ————<br />
4.- Zuzenbide-estatutua: 1947ko martxoan osatua. 1901eko Frantziako legearen<br />
araberako elkartetzat hartzeko beharrezko kudeaketak egiten ari gara.<br />
5.- Historia: Parisen sortua. 1948an egin zen Federalisten Europar Batasuneko<br />
kide.<br />
6.- Erakundearen helburua: Hauxe da Erakundearen helburua, estatutuetan jasotzen<br />
denaren arabera: «ideia federalistak dituzten euskaldun guztiak bere baitan biltzea, eta<br />
balore-eskalaren maila guztietan doktrina federalistak sustatzea, gizabanakoarengandik<br />
hasita, udaletatik, naziotik eta estatutik igarota, Europako Federaziora (Mundu<br />
Konfederazioaren elementu osagarrira) iristeko».<br />
7.- Egitura: Kontseilu Exekutiboa, lehendakari batek, hiru lehendakariordek,<br />
idazkari batek eta lau partaidek osatua. Denak aukera daitezke berriz ere euren<br />
karguetan. Batzar Orokor subiranoa.<br />
8.- Zuzendaritzaren partaideak: Ohorezko lehendakaria: J.A. Agirre, Euzkadiko<br />
Gobernuko lehendakaria (Euskal Herria). Lehendakaria, Manuel Irujo, ministro ohia.<br />
* Frantsesezko galdera-erantzunetatik itzulia.<br />
229
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Lehendakariordeak: J.C. Basterra, Laureano Lasa doktorea, (lehendakariorde postu<br />
bat bete gabe dago une honetan, bere titularra hil <strong>del</strong>ako)*. Idazkaria: F. Javier<br />
Landaburu. Partaideak: Jose M. Lasarte, Jose Ignacio Lizaso, Rufino G. Larrache,<br />
Julian Arrien. Espainiar-euskaldunak denak. Ordezkariak: Angel Gondra (Londres),<br />
Jesús Galíndez (New York), J.L. Lombana (Bogota), José Olivares (Buenos Aires).<br />
9.- Kideak: <strong>El</strong>kartean hiru kide-maila daude: ohorezkoak, aktiboak eta atxikiak.<br />
Azken horiek kontsulta-iritzia dute soilik.<br />
10.- Finantzaketa: Kideek finantzatzen dute Mugimendua.<br />
11.- Gobernuz Kanpoko beste Erakunde batzuekiko Harremanak: EMF Europako<br />
Federalisten Batasuneko kide da. (39, Boulevard Malesherbes, Paris VIII). Batasun<br />
horretako Batzorde Nagusian ordezkaritza dauka.<br />
12.- Gobernuen arteko Erakundeekiko Harremanak;<br />
13.- Jarduerak; eta<br />
14.- Aldizkariak (guztiak batera erantzuten dira): Mugimendua Euskal Herrian<br />
soilik klandestinitatean jardun ahal duten korronte federalisten kanpoko ordezkaritza<br />
da. Mugimenduaren xedea Herriaren barruan propaganda federalista eta europeista<br />
egitea da. Xede hori lortzearren, Eusko Jaurlaritzako eta euskal alderdi politikoetako<br />
ahozko eta idatzizko propagandako aldizkari eta baliabideez baliatzen da.<br />
Paris, 1952ko uztaila<br />
(Irujo Fondoa, 45. kaxa, 2. esp.)<br />
14. Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua barnera zabaltzeko<br />
asmoz M. Irujok eta G. Nardizek elkarri idatzitako gutunetatik hartua<br />
(1952ko azaroa)<br />
Gonzalo laguna:<br />
Parisen, 1952ko azaroaren 23an<br />
Atzo EKFk (Espainiako Kontseilu Federalak) egindako bileran, beste batzuen<br />
artean, haren kide diren taldeek bi sail izatea erabaki zuten: bata kanpoaldean, orain<br />
* Ramon Maria de Aldasoro da, Izquierda Republicanako agintaria eta Eusko Jaurlaritzako kontseilaria,<br />
1952ko otsailean zendua.<br />
230
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
arte bezala, eta bestea barnealdean, konfidentziala. Soilik Batzarreko, Kontseiluko eta<br />
Europako Mugimenduko agintari eta zuzendariei emango zaie isilpeko sail horren<br />
kideen berri.<br />
Honako talde hauek osatzen dute une honetan EKF: sozialistek, liberalek,<br />
demokrata-kristauek (barnealdean), monarkikoek, katalanek eta euskaldunek. Gailegoa<br />
osatze-bidean dago. Euskal Kontseiluak euskaldun hauek kreditatu ditu EKFren aurrean:<br />
Nardiz, Leizaola, Garbisu eta Lasa jaunak Ordezkari iraunkor moduan, Landaburu<br />
jauna idazkari moduan, eta ni neu lehendakariorde moduan.<br />
Beraz, hitzarmena beteko badugu, izendapen horiei barnealdekoak gehitu behar<br />
dizkiegu. Zeu Euskal Kontseiluaren lehendakaria zarenez, honen berri ematen dizut<br />
(...) Akordioa Llopis eta Madariaga jaunek eskaturik hartu zen.<br />
Besarkadak. Manuel Irujo<br />
Gonzalo laguna:<br />
Parisen, 1952ko azaroaren 27an.<br />
(...) Dakizunez, EKF bat dago indarrean, zenbait taldek osaturik. Euskal taldea da<br />
horietako bat, Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseiluaren ordezkari dena.<br />
Zenbait pertsonak eta taldek fundatu zuten EKF, eta hasieran honela osatuta zegoen:<br />
pertsona bat (Madariaga jauna) lehendakari moduan, eta lau talde, liberala, sozialista,<br />
katalana eta euskalduna. Lehendakariordetza bat monarkiko batentzat gorde zen.<br />
Euskal proposamenari jarraiki, talde demokrata kristaua sartu da EKFn, hain<br />
zuzen ere CEDAko sail errepublikanoak, liberalak eta frankismoaren aurkakoak osatua.<br />
Talde horrek barnealdean jarduten du eta dagoeneko izendatu ditu bere lehendakariordea<br />
eta zenbait ordezkari iraunkor, denak ere inperioan bizi direnak.<br />
Euskaldunon lanari esker, halaber, talde gailegoa osatze-bidean dago. (...).<br />
Monarkikoek EKFri jakinarazi zioten taldea osatu nahi zutela. (...).<br />
Egoera berri baten aurrean gaude, beraz. EKF, hasiera erbesteko ordezkaritzarako<br />
zenak, gaur egun, erbesteko zein barnealdeko demokrazia integrala ordezkatzen du.<br />
Hala, hasieran kide guztiak atzerrian bazeuden ere, egun, osatu berri diren zazpi<br />
taldeetatik hiruk barnean jarduten dute.<br />
Baina, gainera, hasierako laurek ezin dute ontzat jo kanpoan egotea, ordezkatzen<br />
duten jendea –gainerako taldeek ordezkatzen dutena bezala– barnealdean baitago.<br />
231
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Horregatik, behar-beharrezkoa da sistema egokiren bat bilatzea, guztiek, barnealdean<br />
edo kanpoaldean egonagatik, maila eta balio bereko ordezkaritza izan dezaten. (...).<br />
Horrezaz gain, nabaria da bi ordezkaritzek, barnealdekoa eta kanpoaldekoa, alegia,<br />
zenbait arauren menpe egon behar dutela (...). Hala ere, ezin dute inola ere publizitaterik<br />
egin, polizia frankistari beroriek atxilotzeko aukera aparta emango bailiokete. Beraz,<br />
barnean bizi diren pertsonen ordezkaritzek konfidentzialak behar dute izan nahitaez,<br />
eta publikotasuna kanpoan bizi direnentzat utzi. (...)<br />
EKFren bileretan Leizaola, Lasa eta Landaburu jaunek hartu dute parte. (...) Agirre<br />
(Jose Antonio) eta Leizaola jaunek irakurri zuten nire gutun hau, berori postaz bidali<br />
baino lehen. (...)<br />
Zurea beti, Manuel Irujo<br />
(Irujo Fondoa, 43. kaxa, 3. Esp.)<br />
15. «Martin»ek, Parisetik, eta Europako Federazioaren aldeko barnealdeko<br />
Euskal Kontseiluak elkarri bidalitako gutunetatik hartua<br />
(1953ko azaroa)<br />
Parisen, 1953ko azaroaren 14an<br />
Europako Federazioaren aldeko barnealdeko Euskal Kontseiluari:<br />
Poz handiz hartu dugu zuen erakundearen berri, baita hilero informazioa elkarri<br />
bidaltzeko adierazi duzuen gogoa ere. Horrekin, hutsune bat betetzen dugu hemen eta<br />
han, eta geure jarduera federalistak barnealdean eta kanpoaldean sustatzeko modua<br />
izango dugu. Bietan ere izango dugu zeregin handia, korronte federalistek gero eta<br />
aukera gehiago eskaintzen baitituzte gure ideia eta proiektuak bideratzeko. Izan ere,<br />
federalismoa, une honetan Europan abian jarri diren erakundeetara mugatzen bada<br />
ere, gure printzipioetara ederki moldatzen da, eta printzipio horiek indartu egiten ditu.<br />
Hemen uste horretan gaudenok beharrezkoa genuen aberrian xede berberak bilduko<br />
zituen erakundea. Hortik zuen berriak eragin digun erabateko poza.<br />
Horrela, erabat onesten dugu proposatu diguzuen plana. Orobat, gure informazioen<br />
eta hemen jasoko dugun propagandaren berri emango dizuegu aldian-aldian. Zuek<br />
ere, guk bezala, interesgarritzat joko duzuen guztia bidaliko diguzuela espero dugu,<br />
zinez.<br />
232
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Hemen dugun ordezkaritzak bi oinarri nagusi ditu. Lehenik eta behin, beste<br />
ordezkaritza batzuekiko harremanak dituen arren –Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federalaren eta Federalisten Europar Batasunaren kide da–,<br />
euskal ordezkaritza da, eta bere euskal nortasunari eusten dio argi eta garbi, baina<br />
sektarismoan erori gabe. Bigarren baldintza izaera demokratikoa da: Euskal Kontseiluak<br />
euskal alderdi eta iritzi-mugimendu demokratiko guztiak biltzen ditu, eta ezinbestekoa<br />
deritzogu izaera horri tinko eustea, kanpoan dugun ospe onaren oinarri eta gure gaurko<br />
eta geroko ekintzen abiapuntu den neurrian. Beraz, barnean osatuko den erakundea<br />
irizpide horietan berorietan oinarritu beharko litzateke, Euskal Kontseiluaren barneko<br />
eta kanpoko aldeak bat egiteko. (...)<br />
Martin<br />
(Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa, K. 76. C. 8)<br />
16. Eusko Jaurlaritzako lehendakari J.A. Agirreren<br />
«Gabonetako Mezu»tik hartua<br />
(Paris, 1958ko abendua)<br />
Euzkaldunak: (...) Horrexegatik zalantzarik gabe esan dezakegu gure Euskal<br />
Herriaren askatasuna aldarrikatzea puri-purian dagoen arazoa <strong>del</strong>a, alegia, zaharkitu<br />
beharrean gure garaiko eskakizunekin bat egiten duela. Eskakizun horien arabera,<br />
hain zuzen, aspaldikoa den askatasuna eta agintea batzearen arazoak, nazio-eremutik<br />
nazioarteko eremura igaro ahala, berebiziko garrantzia hartu du. Hala, estatu-kontzeptua<br />
egoera modernoetara moldatu ezinean dabilenez, behar-beharrezkoa egin da geografiaesparru<br />
zabalagoak eratzea, berorietan biltzen diren herri eta estatuetan politika-modu<br />
hobeak ezarriz. Ia kontinente osoa hartzen duten horrelako elkartze politiko-<br />
-ekonomikoek bizitza modernoak dituen askotariko eskakizunei erantzun behar diete;<br />
esaterako, kide diren herrien artean bakar batek ere ezin du behin eta berriro<br />
aldarrikatzen den bakea bere buruaz bermatu. (...) Horixe da Europaren kasua.<br />
Alabaina, guztien ordena eta interesa defendatzeko gai izango den goreneko agintea<br />
beharrezkoa bada ere, nazioz gaindiko erakundea osatzen duten kideen nazio-askatasuna<br />
errespetatzea ere ezinbestekoa da. (...).<br />
Hain handia da une honetako eskakizuna, ezen, egin beharreko bidean zenbait<br />
aberri-aurreiritzi zahar zein interes zaharkitu oztopatu izan arren, Europa abian jartzeko<br />
unea iritsi baita. (...) Batasuneranzko ibilaldi honek estatu bakoitzak bere<br />
subiranotasunari dagozkion zenbait eskumen galtzea dakar berekin. (...) Behin oztopo<br />
233
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
horiek gainditurik, Europa txiki bat sortu zen (...) aurrerantzean hobe daitekeen<br />
hasierako gune honek Ikatzaren eta Altzairuaren Europako Erkidegoa, Atomo Energiaren<br />
Europako Erkidegoa edo Euratom eta Ekonomia Erkidegoa edo Merkatu Bateratua<br />
sortu zituen (...).<br />
Gure jarrera beti ere argi eta garbi Europako integrazioaren aldekoa izan da, une<br />
oro, eta ahal dugun neurrian, integrazio hori lortzearren eratutako erakundeetan lan<br />
egin dugu. Gure uste demokratikoen arabera, Europak, askatasun orokorra ez ezik,<br />
askatasun guztiak –bai gizakiarenak, bai estatuarenak, bai talde naturalenak eta bai<br />
nazioenak ere aintzat harturik– berrantolatzeko oinarri zabala ere izan behar du (...).<br />
(AGIRRE LEKUBE, J.A., «Gabonetako Mezua», Paris, 1958ko<br />
abendua, honako honetan: Obras Completas, Sendoa, Donostia,<br />
1981, II. liburukia, 1.001-1.006 or.)<br />
17. M. Irujoren «Agirre lehendakaria eta Europako Mugimendua»<br />
lanetik hartua<br />
(1961eko martxoa)<br />
Europako zenbait herritako demokratek bizi izan genuen atzerria Londresen, eta<br />
geuk frantziarrekin izan genuen harremanik estuena. Frantziako eta Euskal Herriko<br />
Nazio Kontseiluek adiskidantza-ituna ezarri zuten 1941eko maiatzaren 17an; orobat,<br />
urte bereko irailaren 12an, «Frantziako Indar Libre»en barnean Euskal Batasun<br />
Militarraren Arautegia onetsi eta indarrean jarri zen. Gerraren eskakizunak zirela-eta<br />
politika hura aurrera eramatea ezinezkoa zenez, euskaldunek kultura-esparrura eraman<br />
genituen geure jarduerak. Urte bereko ekainaren 4tik jardunean bazebilen ere, 1942ko<br />
urriaren 8an «Mendebaldeko Europako Herrialdeen Kultur Batasuna» sortu zen<br />
Londreseko Frantziako Institutuan.<br />
«Fundazio Estatutuaren 1. artikuluaren arabera, Mendebaldeko Europako<br />
Herrialdeen Kultur Batasuna izenaz, Alemaniak, Ipar Itsasoak, Atlantikoak,<br />
Mediterraneoak eta Adriatikoak mugatzen dituzten herrialdeen <strong>El</strong>kartea sortzen da;<br />
elkarte honek, gune honetako kultura guztiak suspertzea eta beren espiritu-elkarteko<br />
elementuak finkatzea izango du xede, gizakiarenganako eta legeekiko errespetua<br />
bereziki, Greziako zibilizazioarekin eta kristau ereduarekin bat eginez». (...)<br />
Honela zioen bere lehenengo Deklarazio nagusiak: «Estatu modernoak soilik<br />
Europa antolatu baten barnean, talde harmoniko batean, garatu ahal diren unitateak<br />
dira». Bigarrenak, berriz, zera eransten zuen: «Halaber, Estatu hauek Bretainia, Alsazia<br />
234
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
eta Flandes bezalako unitateak biltzen dituzte, baita Catalunya eta Euzkadi bezalako<br />
berpizkundeko nazio-taldeak ere, eta guztiak berorien eta estatuen arteko lankidetzan<br />
garatu ahal dira».<br />
«Laugarren Deklarazioaren arabera, arazo bikoitza azaltzen da: zatien bizitza<br />
suspertzea eta osotasunean harmonia ezartzea». «Espirituaren eta kulturaren esparruan<br />
aurkitu beharko dira, ezinbestean, arazo horiek konpontzeko elementuak. Konponbide<br />
politiko, sozial eta ekonomiko iraunkorrak lortuko badira, aurrez espiritu-oinarria<br />
ezarri behar da. Gainera, haiek lortzea ez da posible izango beroriek espiritu– eta<br />
kultura-mailako errealitateekin bat egin ezean».<br />
Bosgarren Deklarazioak hauxe ezartzen zuen lanerako orientabide moduan:<br />
«Arazoak desberdinak dira Europan eta munduko eskualdeetan. Beraz, gure ustetan,<br />
eskualde bakoitzari dagozkion arazoak aztertu beharko lirateke lehenbizi, mundu<br />
osoaren laguntzak eta borondate onak lagundurik; ondoren, Europari bere osotasunean<br />
eta mundu osoari dagozkien gaiak aztertuko genituzke». (...)<br />
1943ko urtarrilaren 22an aurkeztu zen jendaurrean elkartea, egun horretarako<br />
osaturik zeuden nazio-taldeekin, hain zuzen. Nazio-talde hauek aurkeztu ziren,<br />
frantsesezko ordena alfabetikoari jarraiki: alsaziarra, ingelesa, euskalduna, bretoia,<br />
katalana, eskoziarra, frantziarra, galestarra, holandarra, italiarra, maltatarra eta<br />
proventzatarra. Taldeetako ordezkariek literatura-lan klasiko bana irakurri zuten, nork<br />
bere jatorriko hizkuntzaz, eta ondoren, ingelesera era frantsesera itzuli zituzten horiek<br />
baitziren harremanetarako hizkuntzak. Euskal taldeak Etxepareren «Kontrapas» aurkeztu<br />
zuen. 1942ko urriaren 25ean fundatu zen ofizialki «Kultur Batasunaren Euskal Taldea»,<br />
eta Uzelai, Gondra, Irujo, Onaindia, Zabalo, Lizaso eta Zubeldu jaunek osatu zuten<br />
lehen Zuzendaritza Batzordea; horrekin batera, taldea abian jarri zela-eta, ordura arte<br />
lanean aritutakoek (Etxeberria, Gamara, Vitoria, Egia, Ormaetxea eta Untzueta jaunek)<br />
taldea utzi zuten.<br />
Aldi berean, Londresen, «Federal Union» britainiar erakundea sortu zen, Europako<br />
zenbait nazio-taldez osatua, haien artean euskalduna. Federal Union, Frantzia askatzean,<br />
«Federalisten Europar Batasuna» bihurtu zen, eta une honetan aipatzea merezi ez<br />
duen zenbait gorabehera bizi zituen; euskaldunek erakunde berri horretan ere naziotalde<br />
moduan jarraitu zuten lanean.<br />
Espainiar taldea «Mendebaldeko Europako Herrien Kultur Batasuna»ren kide izan<br />
zen hasieran, Salvador de Madariaga buru zuela. Madariaga jaunak elkartearen<br />
estatutuak egiten ere parte hartu zuen (1942ko urriaren 8an). Madariaga jaunak euskal<br />
taldea eta talde katalana espainiar taldean sartu nahi zituen, baina beti ere biek nork<br />
bere nortasunari eutsiz, sortzen ari zen Europar Batasunetik kanpo gera ez zitezen.<br />
235
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Horretarako, 1942ko urriaren 7an, euskal, espainiar eta kataluniar taldeen<br />
ordezkariak Londreseko Casal Català-n bildu ziren. Ez ziren ados jarri, eta horrela,<br />
Madariaga jaunak azaroaren 24an <strong>El</strong>karteari, katalanei eta euskaldunei igorri zizkien<br />
gutunen bidez, elkarte hori osatzeko ideia bertan behera uzten zuela adierazi zien.<br />
Ondoren, erabaki horretatik hurrengo urteko urtarrilaren 2ra arte, elkarri gutun asko<br />
bidali bazizkioten ere, euskaldunek eta katalanek ezin izan zieten aurre egin Madariaga<br />
jaunak <strong>El</strong>karteko kide izateko jarritako oztopoei.<br />
Gauzak horrela, Europako askapena zela-eta, Hagako Batzarra egin zen, eta bertan<br />
Europako Mugimendua osaturik geratu zen. Madariaga jauna bilera horretara deitu<br />
zuten, eta bertara azaldu zen. Agirre lehendakaria ere azaldu zen, euskal taldearen<br />
buruan. Hagan Europako elkarte berria abiatu zen, Estatuen zuzenbide-oinarritik abiatu<br />
ere. Agirre eta Madariaga jaunak, gainerako ordezkariekin bildurik, «Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala» sortzea erabaki zuten, eta bertan,<br />
euskal taldeak eta talde katalanak, nork bere nortasunaz, parte hartu ahal izango zuten.<br />
Hagan hitzartutakoaren arabera, 1949ko otsailaren 8an «Europako Mugimenduaren<br />
Espainiako Kontseilu Federala» fundatu zen Eusko Jaurlaritzak Parisen zuen<br />
Ordezkaritzan. Bere oinarri nagusietako 7. artikuluaren arabera, «Espainiako Estatuko<br />
kide diren herrietako talde ordezkariek Saila sortu ahal izango dute Kontseilu<br />
Federalaren barruan»; horrela, Europako Mugimenduak 1949ko maiatzaren 9an onetsi<br />
zuen bai talde horien bai Espainiako Estatuaren ordezkaritza, baldintza honekin:<br />
berorietan, ordezkatzen zuten herriko joera demokratiko guztiek izango zutela lekua.<br />
(...)<br />
Euskal Mugimendu Federala, beraz, abian jarri zen, «Kontseilu Federal»ean ere<br />
ordezkaria zuela, baina «Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua»ren osaketa<br />
formala <strong>1951</strong>ko otsailaren 1ean gertatu zen. (...).<br />
Hau guztia Agirre lehendakariaren eta bere kolaboratzaileen lana da. Berak<br />
idatzitako beste zenbait testu ekar genitzake hona, baina, berez luzea den artikulu hau<br />
gehiegi luzatzeaz gain, ez liokete orain arte esandakoari ezer berezirik erantsiko.<br />
Agirre lehendakariaren aburuz, Europa Federala eta berori osatzen duten estatuen<br />
arteko harremanak espainiar estatua eta honen barruan autonomia-erregimena zuten<br />
herrialdeen artekoaren antzekoa beharko luke, estatuak Europako Erkidegoaren esku<br />
utzi beharko lituzkeen eskumenak autonomia-erregimenak estatuaren subiranotasunaren<br />
esku uzten zituen berberak (hainbat esparrutakoak: legeak, gobernua, lana, gizartelaguntza,<br />
migrazioa, auzitegiak, nazioarteko ekonomia, armada eta defentsa) direla<br />
kontuan harturik, eta, Europa batu batean, Francorena bezalako diktadura bat ezartzea<br />
ez zela inondik ere posible izango ahaztu gabe.<br />
236
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Europak aurrera jarraitzen du, oztopo handiz eta guk nahi baino motelago bada<br />
ere, baina atzerapausorik egin gabe. Agirre lehendakariak utzi gintuenean geunden<br />
leku berean gaude gu. Bere ahaleginak eta bizitzan emandakoak, ordea, ez dira<br />
alferrikakoak izango, beren fruitua emango dute. Eta bizirik jarraitzen dugunok, bere<br />
ondorengo Leizaola lehendakariak gidaturik, bere ikasbideekin aurrera egitearen ohore<br />
handia dugu, beroriek gure herriak egun bizi dituen eta bihar ere bizi beharko dituen<br />
egoeretara egokituz, beti ere bere obran etengabean agertzen den lezioari –politika,<br />
edozelan ere, posiblearen artea da– eutsiz.<br />
(IRUJO, M., «<strong>El</strong> presidente Aguirre y el <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>»,<br />
Alderdi, 168. zk., 1961eko martxoa, 8-10 or.; honako honetan:<br />
Desde el Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>, Bilbao, Idatz Ekintza, 1982-<br />
84, I. liburukia, 319-325 or.)<br />
18. M. Irujoren «Euzkadi-Europa (I), (II) y (III) «tik hartua<br />
(1972ko apirila, maiatza eta ekaina)<br />
EUZKADI-EUROPA (I)<br />
1933ko Donostiako Aberri Eguna iragartzeko erabili genuen lelo horixe hartu<br />
genuen sailerako izenburutzat. Eta gure espiritu– eta politika-jarreraren eragile izaten<br />
jarraitzen du, beti azaleratzen ez badugu ere.<br />
Gerra handiaren amaieran, Agirre Lehendakaria, europazale sutsua izanik, euskal<br />
ordezkaritzaren buruan azaldu zen Hagara, han bilduko baitziren Europako agintari<br />
nagusiak, Europako Erkidegoa osatzeko. Bertan, euskaldunak kontinente osoko izen<br />
handiko demokratekin bildu ziren. Haien artean Indalecio Prieto eta Salvador de<br />
Madariaga zeuden. Euskaldunek bihotzean eta buruan zeramaten herrien Europa.<br />
Sortzen ari zena, herrien Europa izan beharrean, estatuen Europa zen. Agirrek eta bere<br />
laguntzaileek ezin zuten bata ala bestea aukeratu; aukeran zegoen bakarra bestela zen:<br />
estatuen Europa edo ezer ez. Eta estatuen Europa onartu zuten. Hortik Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala sortu zen, eta horren barruan sartu<br />
zen Europako Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua, berezko nortasuna zuten eta<br />
penintsulako herri guztiak ordezkatzen zituzten erakundeekin eta penintsulako indar<br />
politiko eta sindikalekin harremanetan –tartean, kristau-demokratak, sozialistak eta<br />
liberalak–. (...)<br />
Municheko Batzarra izan zen Kontseilu Federalak antolaturik nazioarteko<br />
oihartzuna izan zuen azken ekintza. Esaterako, bertan hartu ziren erabakiek, moderatuak<br />
237
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
izanda ere, Espainiako Gobernuaren erreakzioa eragin zuten: espainiar estatuan bizi<br />
ziren herritarrentzat zigorrak agindu zituen Batzar horretara joateagatik: erbesteratzeak,<br />
konfinamenduak eta beste jazarpen batzuk.<br />
Europako Erkidegoaren barruan, Merkatu Bateratua sortu da, Robert Schumanen<br />
ekimenari esker. Sortu zenean sei kide zituen. Egun, hamar kide dituela, Europa<br />
Txikia izatetik Europa Handia izatera pasatu da, eta egunen batean Europa izenaz,<br />
besterik gabe, ezagutuko dugulakoan gaude. Bertan Britainia Handia, Irlanda,<br />
Danimarka eta Norvegia* sartu izanak egundoko gertaera suposatzen du, historian<br />
garrantzi handia duena. Honek esan nahi du etorkizunean Europako kontinentea<br />
azaleratuko <strong>del</strong>a, eta estatuetan antolaturik, hainbat osagai izango ditu: Gobernua,<br />
Parlamentua, dirua, Auzitegi Gorena, indar armatuak, kanpo politika, oinarrizko<br />
ekonomia, aduana bateratua eta lanerako eta gizarte-segurantzako eremu bateratua.<br />
Hori lehenago ala geroago gauzatuko den ez da funtsezkoa. Argi dago jarraitu beharreko<br />
bidea zein den. Zuzenbidezko erakunde haren, Estatu itzel haren barruan, nazioek,<br />
Europako herrialdeek, duintasunez bizitzeko aukera izango dute, genozidiotik,<br />
indarkeriatik eta zapalkuntzatik salbu. Guztien botoekin hautatuko den Parlamentua<br />
izango da horretarako berme nagusia. «Europako herriak, elkar zaitezte!» lelo ezaguna<br />
aipatzea ere ez da xede horretarako beharrezkoa izango; izan ere, Europako Federazioak,<br />
hau da, Europako Estatu Batuen Erkidegoak, batasun hori dakar berekin. Frantziako<br />
zenbait agintarik, Federazioa hitza erabili beharrean, Konfederazioa hitza erabili nahi<br />
dute, De Gaulle ohoreatzearren, baina eztabaida hori antzua da: Europako Konfederazioa<br />
deituz gero, Suitzako Konfederazioak duen izaera bera, hots, federazio batena, izango<br />
luke, Alemaniakoaren, Ameriketako Estatu Batuetakoaren, Kanadakoaren,<br />
Australiakoaren eta Zeelanda Berrikoaren antzekoa.<br />
Beraz, Europa, lehenik eta behin, batasun kontinentalaren arazoa konpontzeko<br />
sortzen da. Europako estatuen artean, bakar bat ere ez dago Europak izan duen eta<br />
egun mundu mailan behar duen erantzukizuna bere gain hartzeko moduan. Eta horrek<br />
Europako xede unibertsala ezartzera garamatza. Washington-Mosku ardatzak gidatzen<br />
du egun mundua. Horrelako ardatzak, munduko bi muturretan antolaturik, gerra<br />
iragartzen du. Europa Federazio moduan antolatuko den egunean, munduaren hirugarren<br />
euskarria ezarriko dugu. Hiru puntuk mugatzen dute plano bat. Eta planoak bakea<br />
esan nahi du. Beraz, Europa munduaren bakerako tresna bihur daiteke, politika–,<br />
gizarte–, ekonomi–, armada– eta nazioarte-harremanetan bake horren bermea, hain<br />
zuzen. (...)<br />
* Jakina denez, Norvegiak ez zuen azkenean bat egin, bertako biztanleak erreferendumean aurka azaldu<br />
zirelako.<br />
238
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Europako Erkidegoak duen arazo nagusia bere garapen normala ahalbidetuko<br />
duten politikako tresna egokiak eskuratzea da. The Timesetik hartu genuen adierazpen<br />
hori, eta ondorengo aldizkarietan gaiari helduko diogu. Lehenengo artikulu honetan,<br />
gaiaren zirriborroa egiteaz gain, Europa Federalaren barruan Euzkadiko Estatutua<br />
lortu nahi dugula adierazi nahi izan dugu, horrek geure autonomia gauzatzeko bidea<br />
emango baitigu, kontinenteko gainerako herriekin batera. (...)<br />
EUZKADI-EUROPA (III)<br />
Bonnen Europako Mugimenduaren Batzarra bildu da, Alemaniako* Errepublika<br />
Federalaren Legegintza Ganberaren aretoetan. Mila ordezkarik bete zuten bilera-aretoa,<br />
Mendebaldeko Europako Estatu guztietan osatu ziren gizarte-erakundeen eta<br />
Kontseiluen izenean. Espainiako estatuaren izenean, berori osatzen duten kontseilu<br />
guztien ordezkariak azaldu ziren: sozialista, liberala, demokrata kristaua, katalana,<br />
gailegoa eta euskalduna. Haien artean hauexek nabarmendu behar ditugu: Llopis jauna<br />
–lehendakariordea– eta Mugica; Suárez liberala, Espainiako Errepublikako Gobernuaren<br />
ministroa; Gil Robles kristau-demokrata, Espainiako Kontseilu Federalaren lehendakariordea;<br />
Kontseilu bereko kide diren talde katalanaren eta talde gailegoaren aldetik,<br />
Sans eta Alvajar jaunak; eta Euskal Kontseilutik, Leizaola lehendakaria, Eusko<br />
Jaurlaritzako sailburu den Nardiz jauna eta artikulu honen egilea bera (Kontseilu<br />
Federalaren lehendakariordetza baten ardura daukat, sorreratik bertatik).<br />
Gure irakurleei gogorarazi nahi diegu, kargu eta erakunde horien berri zehatzagoa<br />
izan dezaten, Europako Mugimenduaren Kontseilu Federalak Mendebaldeko Europako<br />
Estatu batzuen ordezkari diren Nazio Kontseilu eta gizarte-erakunde guztien Ordezkaritzak<br />
biltzen dituela. Espainiarra da horietariko bat, eta zenbait lehendakariordetza ditu:<br />
demokrata kristaua, sozialista, liberala, katalana eta euskalduna. Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren eta Mendebaldeko Europako gainerako<br />
Estatuen Nazio Kontseiluen arteko alde bakarra helbidea da: lehenengoa Parisen dago;<br />
gainerako guztiek, berriz, nork bere herrian dute egoitza (...).<br />
Europako Mugimenduaren benetako esanahia zein den azalduko dugu jarraian.<br />
Hasieran, Europako Mugimendua Europako Erkidegoaren sortzailea izan zen. Bere baitan<br />
landu zen Erromako Ituna. Behin Europako Kontseiluak eta Europako Ekonomia<br />
Erkidegoak zuzenbide-izaera lortu zutenean, Europako Mugimendua propaganda eta<br />
eztabaidarako organo bihurtu zen. Europako Mugimenduak hartzen dituen erabakiek ez<br />
* Irujok 1972ko maiatzaren 12an eta 13an Bonnen egin zen Europako Mugimenduaren Europako Batzarra<br />
aipatzen du. Desde el Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong> lanean bere testu batzuk biltzen dira, eta, II. liburukiaren<br />
63. orrialdean, batzar hori Erroman izan zela adierazten da (oker).<br />
239
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
dute ez zuzenbide-baliorik ez lege-indarrik. Iritzi-egoera baten adierazpen hutsak dira,<br />
eta ondorioz, kontinenteko erkidegoaren bizitzan dute eragina, bai Europako Kontseiluan<br />
bai Merkatu Bateratuan. Iritzi eta interesen eztabaidarako atea zabaltzen dute. (...)<br />
Behin eta berriz errepikatzen da gaur eguneko Espainia eta Europa bateraezinak<br />
direla, eta López Bravoren eta gainerako bozeramaile frankisten hitz nahasgarriek<br />
ezin dute egia biribil hori ezkutatu. (...)<br />
Gure irakurleak ohartuko zirenez, ñabardurak ñabardura, jaso den inpresioa berdina<br />
da. Merkatu Bateratua iberiar penintsulara hedatu behar da, baina bertan ezarritako<br />
erregimenek eragozten dute. Noiz arte iraungo du penintsulako itomenak<br />
(IRUJO, M., «Euzkadi-Europa (I), (II) y (III)», Alderdi, 274. zk.,<br />
1972ko apirila, 7-9 or., 275. zk., 1972ko maiatza, 13-14 or., eta<br />
276. zk., 1972ko ekaina, 7-11 or.; honako honetan: Desde el<br />
Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>, Bilbao, Idatz Ekintza, 1982-84, II.<br />
liburukia, 57-68 or.)<br />
19. M. Irujoren izendapena, Europako Mugimenduaren Espainiako<br />
Kontseilu Federalaren lehendakari moduan.<br />
(Parisen, 1973ko urriaren 6an)<br />
(...) Jarraian, gai-zerrendako bigarren gaiari heldu zitzaion, hau da, Espainiako<br />
Kontseilu Federalaren Batzorde Exekutiboaren karguen berriztapenari.<br />
Aho batez, Manuel Irujo jauna aukeratu zuten lehendakari. (...)<br />
(Honako honetatik hartua: EMEKFren Batzar Orokorraren<br />
Aktaren laburpena, Parisen, 1973ko urriaren 6an. Euskal<br />
Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa, K. 129, C. 10)<br />
20. M. Irujoren hitzaldia, Europako Mugimenduaren Europako Batzarrean<br />
(Bruselan, 1976ko otsailaren 5-7an)<br />
Lehendakari jauna, jaun-andreak:<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren lehendakaria naizen<br />
aldetik, Kontseiluaren eta, nahiz eta haren kide ez izan, hemen dauden Estatuko<br />
gainerako demokrata eta herritarren izenean, Tindemans lehendakariari eskerrak eman<br />
240
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
nahi dizkiot bere txostenean egin duen ahaleginagatik –jaso dituen kritikak edonolakoak<br />
izanda ere–, eta baita tribuna honetatik igaro diren hizlari guztiei ere, iberiar<br />
penintsulako herrien egoerarekiko interesa eta Espainiako demokraziarekiko<br />
atxikimendua azaltzeagatik. Halaber, atsegin handiz adierazi behar dut estatu<br />
espainiarreko herritarren gehiengoak Europako Ekonomia Erkidegoan sartzeko gogo<br />
bizia adierazi duela, behin askatasun demokratikoak berrezarritakoan.<br />
Jarraian, Batzarrari proposatu zion ondorengo Deklarazioa aintzat hartzea:<br />
«Europako Batzarrak zera adierazi nahi du: Europako Erkidegoan sartu ahal izateko,<br />
nahitaez Espainiak guztiz eta eraginkorki demokratikoa izan beharko duela.<br />
Horrela, Batzarrak honako hauek eskatzen ditu: preso eta atxilotu politiko guztiak<br />
berehala askatzea, erbesteratu guztiak aske itzultzea, adierazpen–, biltze– eta elkartzeaskatasuna<br />
berrezartzea, alderdi politiko eta erakunde guztiak diskriminaziorik gabe<br />
onartzea, eta estatu espainiarrean dauden nazio eta komunitate guztien nortasuna,<br />
eskubideak eta askatasunak errespetatzea, lehenbailehen hauteskunde libreak egin eta<br />
demokratikoki hautatutako gobernuak Espainiako etorkizuna gida dezan».<br />
Frantsesez idatzitako proposamena irakurri ondoren, lehendakariaren baimenaz,<br />
zenbait hitz irakurri zituen gazteleraz, kontzeptu berberak errepikatuz. (...).<br />
Proposamena aho batez eta txaloaldi luze batekin onartu zen.<br />
(Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxiboa, K. 128, C. 5.<br />
Adierazpena honako honetan ere badago: OPE, 6.743. zk., 1976ko<br />
otsailaren 10ekoa)<br />
21. M. Coll i Allentornek, EMEKFren izenean, kargua uzten zuen M. Irujo<br />
lehendakariari bidalitako telegrama<br />
(Madril, 1976ko azaroa)<br />
Irujo Jauna, 50, Rue Singer, Paris 16<br />
Madril. Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalak.<br />
Atseginez gure anaitasunezko eta bihotzeko besarkada bidaltzen dizuegu zuri eta<br />
zure kideei, urte luzez gure banderari kanpoaldean bikain eusteagatik.<br />
Coll i Allentorn, lehendakaria.<br />
(Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa, K. 128, C. 5)<br />
241
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
22. EMEKFren idazkari nagusi S. Gómez-Reinok M. Irujori bidali zion<br />
gutuna, ohorezko lehendakari izendatu zutela jakinarazteko.<br />
(Madrilen, 1978ko uztailaren 28an)<br />
Manuel Irujo jauna<br />
Aoiz, 18, 3.a, Iruñea<br />
On Manuel agurgarria:<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federala<br />
Joaquín García Morato, 165, 4.a, Madril<br />
Madrilen, 1978ko uztailaren 28an.<br />
Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalak, lehengo uztailaren<br />
17an izandako bileran, eta Estatutu berrien 24. artikuluak ematen dion ahalmenaren<br />
arabera, zeu EMren EKFren ohorezko lehendakari izendatzea erabaki du.<br />
José María Gil Robles y Quiñones, Miguel Coll i Allentorn eta Fernando Valera*<br />
jaunek ere merezi izan dute izendapen hori berori.<br />
Zure europazaletasunak eta hainbat urtetan demokraziaren eta EKFren alde egin<br />
duzun lanak eragin dute EMren EKFren erabakia.<br />
EKFaren idazkari nagusia naizen aldetik, izendapen hori onartzea erregutzen dizut.<br />
Jaso ezazu agur bero bat.<br />
Santiago Gómez-Reino Lecoq, idazkari nagusia<br />
(Irujo Fondoa, 45. kaxa, 6. esp.)<br />
* Gogoratu beharra dago Salvador de Madariaga ohorezko lehendakari izendatu zuela EMEKFk 1973ko<br />
uztailaren 13an, Parisen egindako bilera batean. Halaber, 1984ko apirilean, Enric Gironella ere ohorezko<br />
lehendakari izendatu zuten.<br />
242
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
23. E. Gironellak M. Irujori idatzitako Gutuna,<br />
Kataluniako Kontseiluari eta Euskal Kontseiluari buruz<br />
(Bartzelonan, 1978ko azaroaren 30ean)<br />
Partit <strong>del</strong>s Socialistes de Catalunya (PSC-PSOE)<br />
Manuel Irujo jauna<br />
Aoiz, 18, 3.a esk., Iruñea<br />
On Manuel jaun agurgarria:<br />
Bartzelonan, 1978ko azaroaren 30ean<br />
Poz handiz jaso nuen zure oharra. Gutunazala ireki gabe ere, azaleko zenbait<br />
xehetasun ikustean –Senatuko idazpurua, Iruñeko helbidea eta, bereziki, nire helbidea<br />
zeuk atzerrian erabiltzen zenuen idazmakinak berak idatzia zela (izan ere, haren<br />
karaktereak nahastezinak dira)–, berehala jakin nuen zeu zinela gutunaren igorlea.<br />
Pentsa ezazu nolako poza hartu nuen! Urte asko izan dira elkarrekin bizi izan ditugunak,<br />
ideia, oztopo eta itxaropen berberekin aurrera eginez.<br />
Bai, lehen esaten genuen... eta nik, behintzat, horixe bera errepikatuz emango dut<br />
bizitza osoa... Halaxe da, bai: europeismoaren borroka lehengo berbera da, baina<br />
metodoak berritu egin behar dira.<br />
Madrilgo Kontseilu Federala daramatenak Parisekoen antzekoak dira, urteak eta<br />
anbizioak kenduta, ordea. Ia kide guztiak lagun zaharrak dira, batez ere Munichekoak.<br />
Miranda, Miralles, Satrustegui, etab., gehi gaur egungo alderdien eta sindikatuen<br />
ordezkariak. Madrilen mundu guztia zain dago, Euskadiko Kontseilua noiz sartuko.<br />
Ez da batere zailtasunik egongo. Kataluniako Kontseiluarentzat ez zen egon, eta<br />
Euskadikoarentzat ere ez da egongo.<br />
Katalunian nola egin dugun Oso erraza da. Alderdi garrantzitsu bakoitzetik kide<br />
bana, ahal bada europar batasunaren aldekoak –berdin duela gutxitik edo askotik–<br />
ados jarri gara, elkartu egin gara, behin-behineko Batzordea eratu dugu, geure ustetan<br />
interesa izan zezaketen erakundeak deitu ditugu eta lanean hasi gara. Hori da dena.<br />
Araudia eta lanerako plana prestatu ditugu eta espero dugu hemendik aurrera dena<br />
ondo joatea.<br />
Madrilek Kataluniako Kontseilu gisa onartu gaitu eta Kontseilu Federalaren<br />
agintariak bi aldiz joan dira Bartzelonara, elkar hobeto ezagutu eta ekintza publikoak<br />
eta prentsa-informazioa abian jartzeko.<br />
243
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Ez dakit hau guztia nahikoa izango duzun. Zure esanetara naukazu nahi duzunerako:<br />
informazioa zabaltzeko eta zehazteko, Madrilgo lagunen aurrean esku-hartzeko,<br />
Kontseilu Federalaren hurrengo bilerara zu begirale moduan deitzeko –nik neuk parte<br />
hartuko nuke bertan, ordezkariak elkarri aurkeztuz–. Halaber, Bartzelonara etorri nahi<br />
baduzu, Kontseilu Katalanarentzat ohore handia litzateke zu hartzea eta zurekin gure<br />
Kontseiluko egitura eta proiektuak eztabaidatzea.<br />
Zure laguna beti, Gironella.<br />
(Irujo Fondoa, 45. kaxa, 6. esp.)<br />
24. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluari<br />
bultzada berria emateko manifestua<br />
(Gasteizen, 1994ko apirilaren 18an)<br />
EAJ, PSE-EE, EA, PP, EUE eta UA alderdi politikoetako ordezkariek, 1994ko<br />
apirilaren 18an Eusko Legebiltzarraren Gasteizeko egoitzan bildu ondoren, hauxe<br />
adierazi nahi dute:<br />
Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Europa osoa hartzen duen Europako<br />
Mugimendua sortu zela. Erakunde horrek Europako eraikuntza sustatu nahi duten<br />
pertsona fisiko eta juridikoak biltzen ditu, Europako herriak elkarren artean hurbiltzeko<br />
eta bake iraunkorra eta ekonomia-garapen solidarioa lortzeko xedeaz. Erakunde horrek<br />
berebiziko garrantzia izan du ideal europazaleak prestatzen lanean diharduten<br />
erakundeak –Europako Kontseilua edo Europar Batasuna– sortzen.<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua <strong>1951</strong>ko otsailaren 1ean fundatu<br />
zela formalki; dena den, 1949ko otsailean abiatua zen jada, eta, hasiera-hasieratik eta<br />
1977. urtera arte, gutxi gorabehera, Nazioarteko Europako Mugimenduan hartu zuen<br />
parte, beste zenbaitekin batera fundatu zuen Espainiako Kontseilu Federalaren bidez.<br />
Azken urte hauetan, gizarte-errealitate berrien eta alderdi politikoen, sindikatuen,<br />
eta abarren egiturak finkatzeko prozesua <strong>del</strong>a-eta, Europako Mugimenduaren Euskal<br />
Kontseiluak, neurri handi batean, oso maila apalean jardun duela. Horregatik, Euskadin<br />
plataforma bateratu eta independente baten falta sumatzen dugu, Europa baten beharra<br />
eta Euskadik bertan bete behar duen zeregina gure gizartean zabaldu eta Europa<br />
eraikitzearen alde lan egiteko borondatea lantzeko.<br />
Horregatik guztiarengatik, adierazpen hau sinatzen dugunok, Euskadin Europako<br />
Mugimenduaren Euskal Kontseiluari bultzada berria ematea premiazkoa <strong>del</strong>a eman<br />
244
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
nahi dugu aditzera, eta berori adostasun-foro gisa eratu behar <strong>del</strong>a, Europar Batasunari<br />
begira, Euskadin Europako herri, nazio eta eskualde guztiekiko harremanak sustatu<br />
eta harreman horietan sakontzeko eta euskal gizartearen esparruan Europa batuaren<br />
beharra aldarrikatzeko asmoz. Xede horretarako, hauxe<br />
XEDATZEN DUGU<br />
LEHENENGOA: EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUAri<br />
bultzada berria ematea, eta berori elkarte moduan eratzea, ezaugarri hauekin, hain<br />
zuzen ere: borondatezko elkartea, pluralista, alderdi anitzekoa eta erakunde zein<br />
pertsonengandik independentea, bere izaera juridikoa duena, euskal gizartearen<br />
aniztasun profesional, ideologiko eta politikoaren isla. Nazioarteko Europako<br />
Mugimenduan eta Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalean eskubide<br />
osoko kide moduan parte hartuko duen erakundea.<br />
BIGARRENA. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren xedeak ezartzea:<br />
- Europar Batasunari begira, Euskadi eta Europako beste herri, eskualde eta nazioen<br />
arteko harremanak sustatu eta berorietan sakontzea.<br />
- Euskal gizartean, aniztasuna errespetatuko duen Europa batu baten beharra<br />
zabaltzea.<br />
- Europar Batasuna eraikitzearen aldeko ideal demokratikoei eta dinamizazio sozial<br />
eta politikoari eustea.<br />
- Europako hauteskunde eta erakundeetan, herritarren parte-hartzea sustatzea.<br />
HIRUGARRENA: Batzorde bat eratzea, Adierazpen hau sinatzen dugun alderdi<br />
politiko bakoitzeko ordezkari batez osatua. Ordezkari horiek Europako Mugimenduaren<br />
Euskal Kontseiluaren Estatutuak idaztearen ardura izango dute.<br />
LAUGARRENA: Ideal europeista eta demokratikoak dituzten pertsona guztiak<br />
–edozein esparrutatik datozela ere–, baita euskal gizartearen sektore guztietako erakunde<br />
politiko, sindikal, enpresarial, unibertsitario, kultural, ekonomikoak... ere –beti ere,<br />
doktrina eta xede desberdinak izan eta esparru desberdinetatik etorri arren, Europar<br />
Batasuna lortzearen xedearekin bat etortzekotan–, guztion proiektu honetan lan egin<br />
eta parte har dezaten deialdia egitea.<br />
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)<br />
Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)<br />
245
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Eusko Alkartasuna (EA)<br />
Partido Popular <strong>del</strong> País <strong>Vasco</strong> (PP)<br />
Euskal Ezkerra (EUE)<br />
Unidad Alavesa (UA)<br />
Behin-behineko Zuzendaritza Batzordea<br />
Lehendakaria: Eduardo Maria Vallejo de Olejua<br />
Lehendakariordeak:<br />
Imanol Bolinaga Bengoa<br />
Angel García Ronda<br />
Maria Begoña Lasagabaster Olazabal<br />
Antonio Menchaca Careaga<br />
Kepa Aulestia Urrutia<br />
Javier Moraza Marquínez<br />
Idazkari nagusia: Francisco Aldecoa Luzarraga<br />
(Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren Artxiboa)<br />
25. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren Estatutuak<br />
1. artikulua: OSAKETA<br />
I. KAPITULUA: IZAERA ETA XEDEAK<br />
1. «Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua» <strong>del</strong>akoa (Euskal Kontseilua,<br />
hemendik aurrera), berezko zuzenbide-nortasuna duen irabazi-asmorik gabeko elkarte<br />
moduan eratzen da, otsailaren 12an Eusko Legebiltzarrak onartu zuen 3/1988 <strong>El</strong>karteen<br />
Legearekin bat etorriz, Autonomia Estatutuaren 9 eta 10.3 artikuluek agintzen dutenaren<br />
arabera.<br />
2. Euskal Kontseilua Europako Mugimenduaren –irabazi-asmorik gabeko<br />
Nazioarteko Erkidegoa, Nazioarteko Erkidegoei dagokien 1919ko urriaren 25eko<br />
belgikar Legearen arabera eratua, ondoren 1954ko abenduaren 6ko Legeak aldatua–<br />
246
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
euskal saila da. Euskal Kontseiluak autonomia berberaz parte hartzen du Europako<br />
Mugimenduaren Kontseilu Federalean.<br />
3. Euskal Kontseiluak Nazioarteko Europako Mugimenduan eta Europako<br />
Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalean hartuko du parte, eskubide osoko<br />
kide moduan.<br />
2. artikulua. JARDUERA ESPARRUA<br />
1. Euskal Kontseiluaren jarduera-esparrua Euskadiko Autonomia Erkidegoko<br />
lurraldea izango da.<br />
2. Zuzendaritza Batzordeak konfederazioak eratu ahal izango ditu autonomia<br />
erkidegoetako beste kontseilu batzuekin. Batzar Orokorrak berretsi beharko du ekimen<br />
horren baliagarritasuna, azaldutako kideen gehiengoaz.<br />
3. artikulua. HELBURUAK<br />
Euskal Kontseiluaren xedea, Europako Mugimenduaren saila den heinean, Europar<br />
Batasun Federala osatzen laguntzea da, biltzen dituen herrien aniztasuna errespetatuz,<br />
eta Euskal Kontseilu den heinean, Euskadiren eta Europako herri, nazio eta eskualde<br />
guztien arteko harremanak sustatu eta harreman horietan sakontzea, beti ere arestian<br />
aipatutako Europar Batasunari begira.<br />
4. artikulua. JARDUERAK<br />
Aurreko artikuluan aurreikusten diren helburuak lortzearren, Euskal Kontseiluak,<br />
egokitzat joko dituen ekintza-baliabideak erabili eta legezko jarduerak abian jarri ahal<br />
izango ditu, honako hauek, bereziki:<br />
a) Hitzaldi, bilera, mahai-inguru, eztabaida, batzar, ikastaro, mintegi eta erakusketak<br />
antolatzea.<br />
b) Azterketa edo ikerketarako batzorde edo erakundeak osatzea.<br />
c) Artikulu, lan eta aldizkariak argitaratzea.<br />
d) Komunikabide eta manifestazioetan parte hartzea.<br />
5. artikulua. EGOITZA<br />
Euskal Kontseiluak Gasteizen du gaur egun bere egoitza, Europa Jauregian, Gasteiz<br />
Hiribidearen 85.ean, hain zuzen. Zuzendaritza Batzordeak erabakiko balu, berori<br />
Autonomia Erkidegoko beste udalerri batera eraman liteke.<br />
247
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
II. KAPITULUA: KIDEAK<br />
6. artikulua: KIDE IZATEKO ESKAKIZUNAK<br />
Honako hauek izan ahal dira Euskal Kontseiluko kide, beti ere bere xedeekiko<br />
atxikimendua adierazi eta ezarritako urteko kuota ordainduz gero:<br />
a) Egoitza Autonomi Erkidegoan izaki, Euskal Kontseiluko xedeekiko<br />
atxikimendua adierazten duten pertsona juridikoak.<br />
Euskal Kontseiluko kide diren erakundeetan diharduten pertsona fisikoak Euskal<br />
Kontseiluko kide dira eskubide osoz, eta kide diren pertsona juridiko haren bidez<br />
parte hartu ahal dute soilik.<br />
b) Autonomia Estatutuak adierazten duenaren arabera, euskaldun izatearen<br />
baldintza politikoa duten herritar guztiak.<br />
7. artikulua ATXIKIMENDUA<br />
1.-Atxikimendua eskatu nahi dutenek Euskal Kontseiluaren lehendakariari<br />
jakinaraziko diote.<br />
2.-Zuzendaritza Batzordeak gauzatu beharko du kide berrien atxikimendua, 16.<br />
artikuluan agintzen denaren arabera.<br />
3.. Atxikimendua gauzatzean, uneko kuotaren kopurua zehaztuko da.<br />
8. artikulua ESKUBIDEAK ETA BETEBEHARRAK<br />
1.-Euskal Kontseiluaren kideek Batzar Orokorraren bilera guztietan ordezkariak<br />
izateko eskubidea dute.<br />
2.-Euskal Kontseiluaren kideek kotizazioak ordaindu eta Euskal Kontseiluaren<br />
printzipio eta xedeen arabera jardun behar dute.<br />
9. artikulua. BAZTERTZEA<br />
1.-Euskal Kontseiluaren kideak honako arrazoi hauengatik baztertu ahal izango<br />
dira kontseilutik:<br />
a) Bi urteko kotizazioak zor dituztenean.<br />
b) Euskal Kontseiluaren xedeen aurkako jokabideak zein adierazpenak egiten<br />
dituztenean.<br />
248
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
c) Kide berrien atxikimendu-betebeharrak betetzeari uzten diotenean.<br />
2.-Baztertzea Euskal Kontseiluaren Zuzendaritza Batzordeko kideen bi herenek<br />
onartu beharko dute.<br />
10. artikulua. BAJA<br />
Euskal Kontseilua utzi nahi duen kide orok gutun ziurtatuaz jakinaraziko dio bere<br />
borondatea Euskal Kontseiluaren lehendakariari.<br />
11. artikulua. ORGANOAK<br />
III. KAPITULUA. GOBERNU ORGANOAK<br />
Hauexek dira Euskal Kontseiluaren gobernu-organoak:<br />
a) Zuzendaritza Batzordea<br />
b) Batzar Orokorra<br />
12. artikulua. ZUZENDARITZA BATZORDEAREN OSAKETA<br />
1.-Zuzendaritza Batzorde batek administratu eta ordezkatuko du Euskal Kontseilua;<br />
30 pertsona izango dira gehienez, honela banaturik:<br />
a) Euskal Kontseiluaren Lehendakaritza.<br />
b) Lehendakariordeak: Eusko Legebiltzarrean ordezkaritza duten alderdiek<br />
izendatuko dituzte (bakoitzak 1).<br />
c) Idazkari nagusi bat.<br />
d) Diruzain bat.<br />
e) Batzar Orokorrak hautatuko dituen 3 batzordekide, gizarte erakundeen, ekonomia<br />
erakundeen eta kultur erakundeen ordezkari moduan.<br />
2.-Zuzendaritza Batzordeko kideen agintea bi urtekoa izango da (berritu ahal<br />
izango da).<br />
3.-Zuzendaritza Batzordearen edozein kidek bere funtzioak alde batera utziko<br />
balitu, ordezkatzen duen taldeak edo pertsona juridikoak erabakiko luke zein jarri<br />
haren lekuan. Zuzendaritza Batzordeak berretsi behar du izendapen hori, eta hurrengo<br />
Batzar Orokorrera arte izango da.<br />
249
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
13. artikulua. ZUZENDARITZA BATZORDEAREN HAUTAKETA<br />
1.-Batzar Orokorraren Zuzendaritza Batzordearen hautagai-zerrendak aurkeztu ahal<br />
izateko, beharrezkoa da Euskal Kontseiluaren kideen heren baten babesa izatea.<br />
Hautagai-zerrendetan, karguak bete nahi dituzten pertsonen izenak azalduko dira,<br />
ordezkatzen duten talde zein pertsona juridikoa zehaztuz.<br />
2.-Batzar Orokorrak gehiengo sinpleaz hautatuko du Zuzendaritza Batzordea;<br />
horretarako saioa baliozkoa izango bada, lehenengo deialdian Euskal Kontseiluaren<br />
kideen 2/3ek azaldu beharko dute gutxienez. Bigarren deialdian beti izango da<br />
baliozkoa, bertaratutako kideen kopurua edozein izanda ere, eta erabakiak gehiengo<br />
erlatiboaz hartuko dira.<br />
14. artikulua. LEHENDAKARIA<br />
1.-Batzar Orokorrak aukeratuko ditu lehendakaria eta Zuzendaritza Batzordearen<br />
gainerako kideak; lehendakariak honako hauek egin behar ditu:<br />
a) Zuzendaritza Batzordearen bilerak deitu, gidatu, eten eta atzeratzea.<br />
b) Eztabaidak gidatzea.<br />
c) Ekintza publikoetan Euskal Kontseiluaren ordezkari izatea. Ordezkaritza hori<br />
lehendakariorde baten edo idazkari nagusiaren esku utzi ahal izango du espreski.<br />
d) Kalitatezko botoa du Zuzendaritza Batzordearen botazioetan.<br />
2.-Lehendakaria Zuzendaritza Batzordearen bileretara azaldu ezin denean,<br />
lehendakariorde baten esku utzi beharko ditu bere funtzioak, eta, horrelakorik egiten<br />
ez badu, Lehendakariorde zaharrenari egokituko zaio buru izatea.<br />
15. artikulua. BILERAK<br />
1.-Zuzendaritza Batzordea hilabetean behin bilduko da normalean, baita idazkari<br />
nagusiak, lehendakaritzarekin adostuta, deitzen duen bakoitzean edo idazkari nagusiari<br />
bi lehendakariordek bilera egiteko eskatzen dioten guztietan ere.<br />
2.-Idazkari nagusiak bileren deialdiaren berri emango die Zuzendaritza Batzordeko<br />
kideei; deialdiarekin batera, gai-zerrenda eta bileraren ordua, data eta lekua zehaztuko<br />
dira.<br />
16. artikulua. ZUZENDARITZA BATZORDEAREN ERABAKIAK<br />
1.-Zuzendaritza Batzordearen erabakiak baliozkoak izateko, bilerara gutxienez<br />
lehendakariak eta kideen erdiek azaldu beharko dute.<br />
250
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
2.-Zuzendaritza Batzordeko kideak bileretara azaldu ezean, ordezkoek –aurrez eta<br />
idatziz, dagozkien erakunde zein taldeek izendaturik– beteko dute haien lekua, edo<br />
idatziz Zuzendaritza Batzordearen beste kide baten esku utzi ahal izango dute beren<br />
ordezkaritza. Zuzendaritza Batzordeko kide guztiek erabili ahal izango dute<br />
ordezkaritza-metodo hori.<br />
3.-Erabakiak, gehiengo gaituko kasuetan izan ezik, bertan dauden eta ordezkatuta<br />
dauden kideen gehiengoaz onartuko dira. Haatik, bertan dauden eta ordezkatuta dauden<br />
kideen heren batek, gaiaren garrantzia <strong>del</strong>a-eta, bi hereneko gehiengoaz onartzea eska<br />
lezake.<br />
17. artikulua. FUNTZIOAK ESKUORDETZEA<br />
Zuzendaritza Batzordeak batzorde murriztu exekutibo baten esku utzi ahal izango<br />
ditu aldi batez kudeaketako eta jardueren antolaketako erantzukizun arruntak.<br />
Ezinbestean, lehendakariak edota lehendakariorde batek, idazkari nagusiak, diruzainak<br />
eta batzordekide batek osatuko dute batzorde murriztu hori.<br />
18. artikulua. LANERAKO AZPIBATZORDEAK<br />
Zuzendaritza Batzordeak aurrez zehazturiko gaietarako, azpibatzordeak eratu ahal<br />
izango dira. Zuzendaritza Batzordeak lan horien xedea eta epea ezarriko ditu eta<br />
azpibatzordeetan Zuzendaritza Batzordeko kide batek hartu beharko du parte nahitaez.<br />
19. artikulua. IDAZKARI NAGUSIA<br />
1.-Idazkari nagusiak Euskal Kontseiluaren jarduerak koordinatu eta bere organoek<br />
hartutako erabakiak gauzatuko ditu, eta Euskal Kontseiluaren bide zuzenaz arduratuko<br />
da une oro. Horrela, beharrezkotzat jotzen dituen neurriak hartzea proposatuko dio<br />
Zuzendaritza Batzordeari.<br />
2.-Baldintzek horretara behartzen dutenean, beharrezkoak diren zuzendaritza-<br />
-ekintza guztiak jarriko ditu abian, eta horrela adieraziko dio Zuzendaritza Batzordeari<br />
burutuko den lehen bilera arruntean edo xede horretarako deituko den ezohikoan.<br />
20. artikulua. DIRUZAINA<br />
Diruzaina fondoen kudeaketaz arduratzen da, barne-arautegiak berorri agintzen<br />
dizkion funtzioen arabera.<br />
21. artikulua. BATZAR OROKORRA<br />
1.-Bilera bakoitza hasi baino hogeita hamar egun lehenago Euskal Kontseiluaren<br />
kide diren pertsona fisiko eta juridikoen ordezkariek osatzen dute Batzar Orokorra.<br />
251
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
2.-Barne Erregimeneko Arautegiak zehazten du Euskal Kontseiluaren kide<br />
bakoitzak zenbat ordezkari eta boto izango dituen Batzar Orokorrean.<br />
3.-Batzar Orokorraren zeregin nagusia Euskal Kontseiluaren jarduera-egitarauak<br />
ezartzea da, bere xedeak bete, eta, beharrezkoa denean, Zuzendaritza Batzordearen<br />
kudeaketa onesteko.<br />
22. artikulua. BATZAR OROKORRAREN BILERAK<br />
Batzar Orokorraren bilerak bi motatakoak izango dira:<br />
a) Ohiz kanpokoak: Zuzendaritza Batzordearen bi herenek hala erabakitzen<br />
dutenean, edo, beren ordezkarien bidez, Euskal Kontseiluaren kideen heren batek<br />
Lehendakaritzari ohiz kanpoko bilera egiteko idatziz eskatzen dionean.<br />
b) Arruntak: ekitaldi bakoitza amaitu baino lehen, bilera arrunta egingo da nahitaez.<br />
Euskal Kontseiluaren ekitaldi soziala urtarrilaren batean hasi eta abenduaren 31n<br />
amaitzen da.<br />
23. artikulua. BATZAR OROKORRAREN ERABAKIAK<br />
1.-Batzar Orokorraren erabakiak botoen gehiengoaz hartuko dira; estatutuetan<br />
espreski aurreikusten diren zenbait kasutan, ordea, gehiengo gaitua eskatuko da.<br />
2.-Euskal Kontseiluaren kideek beste kide baten esku utzi ahal izango dute Batzar<br />
Orokorrean duten ordezkaritza, idatziz adierazita.<br />
24. artikulua. IZENDAPENAK<br />
1.-Batzar Orokorrak Euskal Kontseiluak Europako Mugimenduaren Espainiako<br />
Kontseilu Federalaren zuzendaritza-organoetan zein beste erakunde batzuetan –berorien<br />
kide egin eta gero– izango dituen ordezkariak hautatuko ditu. Zuzendaritza Batzordeak<br />
erabakiko du haien behin-behineko izendapena, kideen bi herenen onespenaz.<br />
2.-Zuzendaritza Batzordearen proposamenari jarraiki, Batzar Orokorrak beren ideal<br />
demokratiko eta europazaleengatik nabarmendu diren pertsonak izendatu ahal izango ditu<br />
Euskal Kontseiluaren ohorezko lehendakari eta Euskal Kontseiluaren ohorezko kide.<br />
IV. KAPITULUA: BARNE-ERREGIMENEKO ARAUTEGIA<br />
25. artikulua. ARAUTEGIA ONESTEA<br />
1.-Zuzendaritza Batzordeak Batzar Orokorrari proposatu ahal izango dio Barne-<br />
Erregimeneko Arautegia onestea.<br />
252
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
2.-Arautegiari dagozkion erabakiak Batzarrean dauden gobernu-organoetako kideen<br />
bi herenen onespenaz onartuko dira; gainera, kideen erdia gehi bateko osaketa-quoruma<br />
behar izango da.<br />
3.-Quoruma lortu ezean, dagokion organoa berriro deituko da, eta baliozko botoen<br />
gehiengoaz erabakiko da.<br />
26. artikulua. ARAUTEGIA ALDATZEA<br />
Barne-Erregimeneko Arautegia aldatu ahal izateko, onartzeko eskatzen diren<br />
betebehar berberak eskatuko dira.<br />
V. KAPITULUA: FINANTZA BALIABIDEEI BURUZ<br />
27. artikulua. FINANTZA-ITURRIAK<br />
Bere xedeak bete ahal izateko, Euskal Kontseiluak zenbait ekonomia-iturri izango<br />
ditu:<br />
a) Bere kideen kotizazioak, Barne-Erregimeneko Arautegiak agintzen duenaren<br />
arabera.<br />
b) Bere kideen borondatezko ekarpen gehigarriak.<br />
c) Edozein pertsona fisiko edo juridikok Euskal Kontseiluari egin diezazkiokeen<br />
donazioak eta legatuak.<br />
d) Ematen dizkioten dirulaguntzak.<br />
e) Bere ondare, balore, argitalpen eta jarduerek ematen dioten errenta.<br />
28. artikulua. KOTIZAZIOAK<br />
Euskal Kontseiluaren kideentzako urteko kotizazioak, gainerako diru-sarreren<br />
fondoekin batera, urteroko aurrekontuetan azalduko dira, baita amaitutako ekitaldiko<br />
emaitza-kontuan dagokien dokumentazioan ere.<br />
29. artikulua. FINANTZA-KUDEAKETA<br />
Zuzendaritza Batzordeak urtero jakinaraziko dizkio Batzar Orokorrari bere finantza-<br />
-kudeaketaren emaitzak, baita urte bakoitzeko aurrekontu berrien edukia ere. Batzar<br />
Orokorrak izango du beroriek onartzeko eskumena.<br />
253
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
VI. KAPITULUA: ESTATUTUAK ALDATZEA, DESEGITEA ETA KITATZEA<br />
30. artikulua. ESTATUTUAK ALDATZEA<br />
1.-Hauexek proposatu ahal izango dute estatutu hauek aldatzea:<br />
a) Zuzendaritza Batzordeak, bere kideen bi herenek hartutako erabakiaz.<br />
b) Euskal Kontseiluaren kideen heren batek.<br />
2.-Batzar Orokorrak onetsi beharko du aldaketa, kideen heren batek hain zuzen,<br />
xede horretarako deituko den ohiz kanpoko bileran.<br />
31. artikulua. DESEGITEKO EDO LIKIDATZEKO ERABAKIA<br />
Euskal Kontseilua desegin edo likidatzeko erabakia proposatu eta onesteko,<br />
estatutuak aldatzeko erabakia proposatu eta onesteko ezarri diren betebehar berberak<br />
eskatuko dira.<br />
32. artikulua. KITATZEKO BATZORDEA<br />
1.-Euskal Kontseilua kitatzeko erabakia gauzatzeko, Kitapen Batzorde bat eratuko<br />
da. Gutxienez, Euskal Kontseiluaren lau kidek, Batzar Orokorrak izendatuak, osatuko<br />
dute, eta haietariko erdiek erakunde fundatzaileetako kide izan behar dute ezinbestean.<br />
2. Desegin edo kitatzen bada, Kitapen Batzordeak izendatuko duen Kultur<br />
Erakundeak jaso ahal izango ditu Euskal Kontseiluaren ondareak.<br />
1. artikulua:<br />
26. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren<br />
Barne Erregimeneko Arautegia<br />
I. KAPITULUA: GOBERNU ORGANOETAKO KIDEEZ<br />
Batzar Orokorra ondorengoek osatuko dute: Eusko Legebiltzarrean ordezkaritza<br />
duten alderdi politikoek eta Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua (EMEK)<br />
<strong>del</strong>akoaren kide izateko borondatea espreski adierazi duten eta Zuzendaritza Batzordeak<br />
onetsi dituen erakunde sozial, ekonomiko eta kulturalek izendaturiko ordezkariek.<br />
Euskal Kontseiluko erakunde bakoitzak ordezkari bat izango du. Ordezkari bakoitzak,<br />
behar den moduan egiaztatuko du bere ordezkaritza, EMEKren Idazkaritza Orokorraren<br />
aurrean.<br />
254
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
2. artikulua:<br />
Ordezkari guztiek dute EMEKren Batzar Orokorrean botoa emateko eskubidea,<br />
eta ezin dute eskubide hori inoren esku utzi.<br />
3. artikulua:<br />
Zuzendaritza Batzordea honako kide hauek osatuko dute:<br />
- Lehendakariak.<br />
- Idazkari nagusiak.<br />
- Diruzainak.<br />
- Eusko Legebiltzarrean ordezkaritza duten alderdiek izendaturiko lehendakariordeak<br />
(alderdi bakoitzetik batek).<br />
- Batzar Orokorrak hautatutako 3 batzordekidek, honako hauek ordezkatuz:<br />
- Gizarte-erakundeak.<br />
- Ekonomia-erakundeak.<br />
- Kultura-erakundeak.<br />
Eusko Legebiltzarrean eserleku gehien dituen alderdiak izendatuko du lehendakarigaia<br />
eta Batzar Orokorrak hautatuko du. Batzar Orokorrak aukeratuko ditu, halaber,<br />
lehendakariorde-gaiak.<br />
Batzar Orokorrak hautatuko du idazkari nagusi izateko hautagaia, aurrez<br />
hautatutako lehendakariak eta lehendakariordeek proposatuta.<br />
Lehendakariak eta Lehendakariordeek proposatuta, Batzar Orokorrak aukeratuko<br />
du diruzain izateko hautagaia. Lehendakaria eta idazkari nagusia ezin izango dira<br />
proposamen horretan azaldu.<br />
Zuzendaritza Batzordeko kideak 2 urte (berriztagarri) egon ahal izango dira<br />
zuzendaritzan. Haatik, alderdi politikoek izendaturiko kideen kasuan, alderdiek<br />
izendatuko dituzte Legebiltzarra osatzeko unean, autonomia-hauteskunde bakoitzaren<br />
ostean.<br />
Kidea izendatu duen alderdiak, erakundeak, erakunde-taldeak edo EMEKren<br />
gobernu-organoak ordezkatu ahal izango du Zuzendaritza Batzordeko kide oro.<br />
255
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
Zuzendaritza Batzordeko kide batek bere kargua uztean, izendapena dagokion<br />
zuzenbide-talde edo pertsonak erabakiko du haren ordezkapena. Zuzendaritza<br />
Batzordeak berretsiko du izendapen hori, eta izendatuaren aginteak hurrengo<br />
hauteskundeak arte iraungo du.<br />
4. artikulua: ZUZENDARITZA BATZORDEKO KIDEEN FUNTZIOEZ<br />
4.1.- Lehendakari jaunak honako hauek bete behar ditu:<br />
- Zuzendaritza Batzordearen bilerak deitu, gidatu, eten eta atzeratzea.<br />
- Eztabaidak zuzentzea.<br />
- Ekintza publikoetan Kontseiluaren ordezkari izatea. Ordezkaritza hori<br />
lehendakariorde baten edo idazkari nagusiaren esku utzi ahal izango du.<br />
- Zuzendaritza Batzordearen botazioetan kalitatezko botoa izatea, berak<br />
beharrezkotzat jotzen duenean.<br />
- Epailearen aurrean Kontseiluaren ordezkaria izatea.<br />
Lehendakari jauna Kontseiluaren ordezkaririk garrantzitsuena da edozein<br />
erakunderen aurrean, EMEKren barruan zein kanpoan.<br />
4.2.- Lehendakariordeek honako funtzio hauek bete behar dituzte:<br />
- Zuzendaritza Batzordeak hartutako erabakietan alderdien ordezkariak izatea.<br />
- Zuzendaritza Batzordearen erabakiz Euskal Kontseiluak egon behar duen ekitaldi<br />
guztietan, lehendakariaren ordezkoa izatea.<br />
- Lehendakaria ez dagoenean, Zuzendaritza Batzordearen eztabaidak zuzentzea.<br />
Bileran dagoen lehendakariorderik zaharrenak hartuko du ordezkapenaren ardura.<br />
- Une oro, Zuzendaritza Batzordeak erabakitzen dituen jarduera guztiak zaintzea,<br />
eta ongi irten daitezen laguntzea.<br />
- Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua dinamizatu eta sustatuko dituzten<br />
jarduerak proposatzea.<br />
- Botazioetan parte hartzea, bai zuzenean, bai norbaitek ordezkatuta. Beraien<br />
iritziekin bat ez datozen botazioetan, beren desadostasuna adierazteko aukera izango<br />
dute.<br />
256
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
4.3.- Batzordekideei funtzio hauek dagozkie:<br />
- Beroriek hautatu dituzten erakundeak ordezkatzea.<br />
- Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua dinamizatu eta sustatuko dituzten<br />
jarduerak proposatzea.<br />
- Botazioetan parte hartzea, bai zuzenean, bai norbaitek ordezkatuta. Beraien<br />
iritziekin bat ez datozen botazioetan, beren desadostasuna adierazteko aukera izango<br />
dute.<br />
4.4.- Idazkari nagusiak honako hauek bete behar ditu:<br />
- Kontseiluaren jarduerak koordinatzea eta organoek hartutako erabakiak gauzatzea<br />
eta zaintzea. Horrela, beharrezkotzat jotzen dituen neurriak onartzea proposatuko dio<br />
Zuzendaritza Batzordeari.<br />
- Egoerak hala eskatzen duenean, beharrezko zuzendaritza-ekintza guztiak abian<br />
jartzea. Horrela jakinaraziko dio Zuzendaritza Batzordeari, lehen bilera arruntean edo<br />
horretarako deituko den ohiz kanpokoan.<br />
- Zuzendaritza Batzordeak aginduriko ekintza guztiak betetzea.<br />
- Zuzendaritza Batzordeari aholku eta proiektuak proposatzea.<br />
- Zuzendaritza Batzordeak kontrataturiko langileak zuzentzea.<br />
4.5.- Diruzainari honako hauek dagozkio:<br />
- Kontseiluak dituen fondoak eta jasotako kreditu edo maileguak kudeatzea.<br />
- Bilera arrunt guztietan, Zuzendaritza Batzordeari kudeaketa horren eta Kontseiluaren<br />
finantza-egoeraren berri ematea.<br />
- Balantze eta kontuak ezartzea, Zuzendaritza Batzordeak erabakitzen duenaren<br />
arabera.<br />
- Zuzendaritza Batzordeari urteko aurrekontua proposatzea eta, behin hark<br />
onarturik, ongi bete dadin zaintzea, diru-sarreren eta gastuen desbideratzeen berri<br />
emanez.<br />
- Kargu honetarako izendatua izan baino lehen Zuzendaritza Batzordeko kide izan<br />
bada, botazioetan parte hartzea.<br />
257
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
5. artikulua:<br />
Lehenengo deialdian, Zuzendaritza Batzordearen bilera baliozkoa izateko,<br />
ezinbestekoa da kideen erdia gehi bat bertan egon edo ordezkaturik egotea; bigarren<br />
deialdian, ordea, nahikoa izango da lau kide egon edo ordezkaturik egotea.<br />
Zuzendaritza Batzordeko kideek, azaldu ezin direnean, ordezkoen –dagozkien<br />
talde eta erakundeek, aurrez eta idatziz, izendatuak–, edo idatziz, Zuzendaritza<br />
Batzordearen beste kide baten esku utzi ahal izango dute haien ordezkaritza.<br />
Zuzendaritza Batzordeko kide guztiek erabili ahal dute ordezkapen-metodo hori.<br />
Zuzendaritza Batzordearen erabakiak –estatutuen 16.3 artikuluan ezarritakoa kenduta–<br />
bertan dauden eta ordezkaturik dauden kideen gehiengo sinpleaz onartuko dira.<br />
6. artikulua:<br />
Zuzendaritza Batzordeko kideek dietak jasoko dituzte bileretara azaltzeko bidaia-<br />
-gastuetarako. Orobat, Zuzendaritza Batzordeak bileretara azaltzeagatik beharrezkotzat<br />
jotzen dituen dietak eta haientzako diru-kopurua erabakitzeko aukera izango du.<br />
II. KAPITULUA: BATZAR OROKORREAN ORDEZKARITZA<br />
DUTEN PERTSONEZ<br />
7. artikulua:<br />
Honela erabakitzen da EMEKren kideek Batzar Orokorrean duten ordezkaritza:<br />
A.- Eusko Legebiltzarrean ordezkaritza duten alderdi politikoak: alderdi politiko<br />
bakoitzeko ordezkari batek soilik du botoa emateko eskubidea, eta bere alderdiak<br />
Eusko Legebiltzarrean dituen eserlekuak adina boto izango ditu.<br />
B.- Ekonomia–, gizarte– eta kultura-erakundeak: haietariko bakoitzak botoa<br />
emateko eskubidea izango duen ordezkari bat izango du.<br />
C.- Banaka atxikitako pertsonak: hogei edo gehiago izanez gero, ordezkari bakarra<br />
izango dute, eta beraz, boto bat.<br />
D.- Zuzendaritza Batzordeak bete gabe dauden postuak betetzeko hautatzen dituen<br />
banakako kideak: boto bat emateko eskubidea dute.<br />
8. artikulua:<br />
EMEKren kideek idatziz adieraziko diote Idazkaritza Orokorrari dagozkien<br />
ordezkarien izenak, eta haiek mugagabeko aldi baterako izendatuak dau<strong>del</strong>a hartuko<br />
da aintzat.<br />
258
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
Kideek, Idazkaritza Orokorrari bidalitako idatziaren bidez, beren ordezkariaren<br />
izendapena aldatu ahal izango dute une oro.<br />
9. artikulua:<br />
Estatutuen 23.2 artikuluaren arabera, Batzar Orokorra baliozkoa izateko, lehenengo<br />
deialdian behar-beharrezkoa da bertan bere kideen erdia gehi bat egotea edo<br />
ordezkaturik egotea; eta bigarrenean, haien hamarreko bat.<br />
Erabakiak estatutuen 23. artikuluaren arabera hartuko dira.<br />
10. artikulua:<br />
III. KAPITULUA: FINANTZA-BALIABIDEEZ<br />
ETA AURREKONTUEN KONTROLAZ<br />
Zuzendaritza Batzordeak EMEKren kideek ordaindu beharreko kuota proposatu<br />
ahal izango dio Batzar Orokorrari, Euskal Autonomia Erkidegoko aurrekontuetan<br />
harentzat gorde diren diru-kopuruei utzi gabe.<br />
EMEKk honako iturriok izango ditu diru-sarrera:<br />
- Aurreko paragrafoan ezarri denaren arabera, Batzar Orokorrak onartutako kuotak.<br />
- Euskal Herriko Autonomia Erkidegoaren urteko aurrekontuetan hari zuzendutako<br />
diru-kopurua.<br />
- EMEKk, intervivos zein mortis causaren bidez, eskudirutan zein jenerotan jaso<br />
ahal dituen ondareak.<br />
- Edozein pertsona fisiko edo juridikok EMEKri emandako donatiboak.<br />
- Batzar Orokorrak onesten dituen jarduera zibil edo merkataritzakoen bidez,<br />
EMEKk jaso ahal dituen emaitza garbiak.<br />
- EMEKren aktiboak gauzatzearen ondorioz sor litezkeen ondare-plusbalioak.<br />
- Aurrez berariaz aipatu gabeko erakunde publiko edo pribatu ororen edozein<br />
ekarpen.<br />
11. artikulua:<br />
Zuzendaritza Batzordeak administratzen ditu EMEKren ondare eta baliabideak,<br />
eta bere eskuordetzaz Zuzendaritza Batzordearen diruzainak. Ondare horiek saldu edo<br />
259
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
besterentzeko, edota beste edozertarako erabiltzeko, ezinbestekoa izango da Zuzendaritza<br />
Batzordearen aurretiko onespena. Indarrean dauden legeetan azaltzen diren<br />
bideetatik ondareak erosteko ere beharrezkoa izango da aurretiko onespen hori.<br />
Zuzendaritza Batzordeak EMEK zuzen administratzeko eman behar dituen botereak<br />
zehaztuko ditu. Edozein kasutan ere, lehendakari eta diruzain jaunek izango dute<br />
sinatzeko ardura.<br />
12. artikulua:<br />
Zuzendaritza Batzordearen proposamenaren arabera, Batzar Orokorrak urteko<br />
aurrekontuak onetsi eta zehaztuko ditu.<br />
Deia<br />
27. Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren deia<br />
<strong>2001</strong>ko otsailak 1<br />
Duela 50 urte, Hagako Batzarra egin ondoren eta Europar Mugimendua eratu eta<br />
gero, kontinentearen eraketa baketsuarekin, balio demokratikoekin eta ikuspegi plural<br />
eta integratzaile batekin konprometitutako euskaldun talde batek Europako Mugimenduaren<br />
Euskal Kontseilua sortu zuen Euskadi menpean, askatasunik eta demokraziarik<br />
gabe zegoen garai zail haietan.<br />
Euskaldun talde horrek bere egin zuen Hagan, 1948an bildutako Europako<br />
Batzarrak egindako deia, eta berehala jabetu zen taldea Europak zuen etsairik eta<br />
mehatxurik handiena europarren arteko zatiketa zela, eta ondorioz, beharrezkoa zen<br />
Europako herrien batasuna, betiere herri bakoitzaren askatasuna, berdintasuna,<br />
elkartasuna, aniztasuna eta justizia errespetatuz.<br />
Europako Batzarra gizarte zibilaren benetako abango-ardia zen, eta itxaropenezko<br />
mezua zabaludu zuen, Europako herriei estatuei Europa federatu bat eratzera deituz,<br />
behin-betiko bakea, justizia, errespetua eta aberastasuna lortzeko.<br />
Prozesu horren ondorioz, gaur honako ezaugarriak dituen Europa Batasuna dugu:<br />
totalitarismorik ez, bakea, aurrerapen ekonomikoa ziurtaturik, oinarrizko demokrazia<br />
eta giza eskubideak onarturik eta gizarte eredu propioa, Europako herrien elkartasun-<br />
-printzipio komunetan oinarritutako eredu propioa, hain zuzen. Horiek dira emaitzak.<br />
Europar Batasunak soberania kontzeptu berri bat ekarri digu, soberania partekatuaren<br />
kontzeptua, hain zuen, Estatu-nazioarekin lotutako ohizko eskemak alde batera<br />
260
DOKUMENTUEN BILDUMA<br />
utzita. Horrela, Europa ezin da eraiki eta ez da eraiki behar diferentziak ezeztatzen<br />
dituen ikuspegi zentralista batetik. Hau da, 1948ko Hagako Batzarraren deian esaten<br />
zen moduan, Europaren bokazioa «bere herriak euren ezaugarriekin, euren aniztasuna<br />
kontuan hartuta batzean datza».<br />
Izpiritu hori bere gizartearen izaera anitzetik datorkio. Politika, ekonomia, etika<br />
eta espiritualtasuna aldetik krisian geunden garaian, intolerantziazko, gerra eta gorroto<br />
askoko mendeak ahazteko eta ados jartzeko gai izan ginen europarrok horretarako<br />
bizikidetzako eta elkarrenganako errespetuko bizikidetza esparrua sortuz. Bizikidetza<br />
esparru horretan gerrak pentsaezinak izateaz gain, estrukturalki ezinezkoak izango<br />
dira.<br />
Urte horietan guztietan, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluak Europan<br />
integratzeko prozesuen aldeko hainbat ekintzak antolatzen, aurrera eramaten eta<br />
sustatzen gogo biziz parte hartu du, betiere, federazioaren ikuspegitik, eta eraikuntza<br />
horretan eskualdeen parte-hartzea sustatuz.<br />
Horrela, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluak Europaren nortasuna<br />
sustatu du; euskal gizartea sentsibilizatu du kontinentea eraikitzeko egin diren<br />
aurrerapenei buruz; Europari buruzko hitzaldiak, mintegiak eta topaketak antolatu<br />
ditu; argitalpenak egin ditu; ikerketa sustatu du eta edozein forotan arte hartu du,<br />
betiere euskal gizarteak Europan integratzeari buruz duen iritzia entzunarazteko.<br />
Azken berrogeita hamar urte hauetan asko aurreratu bada ere, Europa eraikitzeko<br />
prozesuak beste bultzada berri bat behar du. Asko aurreratu da ekonomia eta diru<br />
aldetik, baina ez horrenbeste politika, gizarte eta kultura arlan Europaren eraikuntzan.<br />
Arlo horretan asko dago oraindik egiteko.<br />
Dagoeneko ezin da ekidin integrazioan nahitaez eman beharreko jauzia, europar<br />
hiritarren parte-hartzea erraztuko duen jauzia, hain zuzen. Fase berri honi ekiteko benetako<br />
prozesu eratzaile bat jarriko dugu martzan. Prozesu horretan, eztabaida sakonagoa egingo<br />
da europar izartean, eta Federazioen Konstituzio bat onartzean amaituko da.<br />
Orain arte egindako gauza bat erakutsi dute, gobernuek osatutako erakundeak ez<br />
duela balio, alegia. Metodo horrek agerian utzi ditu bere mugak europar hiritarren<br />
arazoak konpontzerakoan. Beraz, gobernuen arteko formula beharra dago. Prozesu<br />
eratzaile horren emaitza, hala nola, prozesu horren kalitatea, gizarte zibil organizatuak<br />
bertan izango duen eginkizunak baldintzatuko du. Izan ere, gizarte hori izan da hasieratik<br />
Europan integratzeko prozesuaren eragile.<br />
Gaur egun, Oinarrizko Eskubideen Agiria promulgatu eta gero, askoz hurbilago<br />
dugu Europako Konstituzioa. Prozesu horrek parte-hartze handia eskatzen du, europar<br />
261
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
integrazioa guztiz aberastuko lukeen parte-hartzea, alegia. Europako Konstituzioa ez<br />
da estatuen eta Europako erakunde komunitarioen arteko eztabaiden emaitza izango.<br />
Eskualde eta udalerri guztietara zabaldu beharko da, eta gure gizarte zibil anitzean<br />
dauden sentsibilitate eta kezka guztiei ateak ireki beharko dizkio.<br />
Prozesu horretan, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua bera izango da<br />
euskal gizartean europazaletasuei buruzko kezkak integratuko eta dinamizatuko dituena,<br />
eta bera izango da tresnarik egokiena Europa Federalaren proiektua sakonduko duena.<br />
262
ITURRIAK ETA BIBLIOGRAFIA<br />
ITURRIAK ETA BIBLIOGRAFIA<br />
Dokumentu-iturriak<br />
- Irujo Fondoa (IF), Eusko Ikaskuntzako Euskal Herriko Historia Garaikideko<br />
Dokumentazio Zentroa, Donostia.<br />
- Euskal Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa (EAAH), Sabino Arana<br />
Fundazioa, Artea.<br />
- Beyris Fondoa (zati bat), Eusko Jaurlaritzako Microfilm Zentroa, Bergara.<br />
- Europako Mugimenduaren Euskal Kontseiluaren Artxiboaren Dokumentazioa<br />
(EMEKAD) Gasteiz.<br />
- Europako Mugimenduaren Espainiako Kontseilu Federalaren Dokumentazioa<br />
(EMEKFD), Madril.<br />
- Espainiar Estatuko Kanpo Gaietarako Ministerioaren Artxibo Orokorraren<br />
Fondoak (EEKGM), Madril.<br />
- Pablo Iglesias Fundazioa (PIF), Madril.<br />
- Aldian aldiko aldizkariak (Euzkadi; Oficina de Prensa de Euzkadiko informazio-<br />
-buletina –OPE–; Alderdi; Tierra Vasca; Euzkadi Socialista).<br />
- Iñaki Anasagastik idatziz egindako testigantza, 2000ko azaroaren 14an.<br />
- Iñaki Zubimendirekin izandako elkarrizketa, Donostian, 2000ko azaroaren 28an.<br />
- Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV/EHU) Liburutegi Nagusia eta Hemeroteka,<br />
Leioa.<br />
263
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
- Bizkaiko Foru Aldundiaren Liburutegia eta Hemeroteka, Bilbao.<br />
- Antso Jakituna Fundazioaren Liburutegia eta Hemeroteka. Gasteiz.<br />
- Euskaltzaindiaren Azkue Liburutegia. Bilbao.<br />
- Nazio Liburutegia, Madril.<br />
Bibliografia<br />
AGIRRE LEKUBE, Jose Antonio, Obras Completas, Donostia, Sendoa, 1981, 2<br />
liburuki.<br />
AGIRRE ZABALA, Iñaki, «Nacionalismo vasco y relaciones transnacionales en<br />
el contexto de la frontera hispano-francesa: cuatro mo<strong>del</strong>os históricos», honako honetan:<br />
ARENAL MOYUA, Celestino <strong>del</strong> (koord.), Las relaciones de vecindad, Bilbao, UPV/<br />
EHU, 1987, 73-101 or.<br />
______, «José Antonio Aguirre y la construcción de Europa», hitzaldia, Bilbon,<br />
1999ko urriaren 7an, Historia Garaikideko Bidasoa Institutua (mimeo).<br />
AIESTARAN, Jose Antonio, «José Antonio Ayestaran y la historia de ELA-STV»<br />
elkarrizketa, Muga, 3. zk., 1980, 57-72 or.<br />
ALDECOA LUZARRAGA, Francisco, «La política exterior de España en perspectiva<br />
histórica, 1945-1984. De la autocracia al Estado de Derecho», Sistema, 63.<br />
zk., 1984, 111-131 or.<br />
______, «Las Regiones y la Comunidad Europea: aspectos políticos», honako<br />
honetan: ARENAL MOYUA, Celestino (argit.), Las Regiones y Europa: Euskadi,<br />
Bilbao, UPV/EHU, 1987.<br />
______, «Las constantes de la política exterior española», Política y Sociedad, 2.<br />
zk., 1989, 61-78 or.<br />
ÁLVAREZ DE MIRANDA, Fernando, Del «contubernio» al consenso, Bartzelona,<br />
Planeta, 1985.<br />
AMADO, Víctor M., y PABLO, Santiago de (koord.), Los vascos y Europa,<br />
Gasteiz, Antso Jakituna Fundazioa, <strong>2001</strong> (prentsan).<br />
AMEZAGA, <strong>El</strong>ias, <strong>El</strong> primer Aguirre, escritos (1904-1936), Bilbao, Idatz Ekintza,<br />
1988, 2 liburuki.<br />
264
ITURRIAK ETA BIBLIOGRAFIA<br />
ANABITARTE, Kepa, elkarrizketa Garaia-n, 16. zk., 1976.<br />
ANASAGASTI, Iñaki (bil.), Conversaciones sobre José Antonio Aguirre, Bilbao,<br />
Idatz Ekintza, 1983.<br />
AYESTARAN, José Antonio, «José Antonio Ayestaran y la historia de la<br />
ELA-STV», Muga, 3. zk., 1980, 57-72 or.<br />
BRUGMANS, Henri, L’idée européenne, 1920-1970, Brujas, Tempel, 1970;<br />
gaztelaniazko ed.: La idea europea, 1920-1970, Madril, Moneda y Crédito Argitaletxea,<br />
1972.<br />
CASTRO RUANO, José Luis, La emergente participación de las regiones en el<br />
proceso de construcción europea, Oñati, IVAP, 1994.<br />
CENIT, <strong>El</strong>ena, La obra de Salvador de Madariaga: ensayo bibliográfico,<br />
Doktoretza-Tesia, Madril, Complutense Unibertsitatea, 1991.<br />
CHABOD, Federico, Storia <strong>del</strong>l’Idea d’Europa, Bari, G. Laterza-Figli, 1961;<br />
gaztelaniazko ed.: Historia de la idea de Europa, Madril, Norte y Sur Argitaletxea,<br />
1967; gaztelaniazko berrargitalpena: Madril, Edersa-Complutense Unibertsitatea, 1992.<br />
COUDENHOVE-KALERGI, Richard N., Pan-Europa, Wien, Leipzig, Pan-Europa<br />
Verlag, 1923; gaztelaniazko ed.: Paneuropa. Dedicado a la juventud europea, Madril,<br />
M. Aguilar Editorea, d.g. (1928).<br />
______, J’ai choisi l’Europe, Paris, Librairie Plon, 1952.<br />
______, Una bandera llamada Europa, Bartzelona, Argos, 1961.<br />
DE SANTOS CANALEJO, <strong>El</strong>isa Carolina, Tesauro Archivo, Artxibo Orokorra,<br />
Idazkaritza Orokor Teknikoa, Madril, Kanpo Gaietarako Ministerioa, 1994, Tesauro<br />
Temático.<br />
DUROSELLE, Jean-Baptiste, L’idée d’Europe dans l’histoire, Paris, Denoël, 1963,<br />
eta Historia de los europeos, Madril, Aguilar, 1990.<br />
ECHEVARRIA IBARBIA, Toribio, La Liga de Naciones y el problema vasco,<br />
Eibar, V. Fernándezen tipografia-Herriko Etxea, 1918.<br />
ELEIZALDE, Luis de, Países y razas. Las aspiraciones nacionalistas en diversos<br />
pueblos, Bilbao, Grijelmo, 1914.<br />
______, «Las nacionalidades», Hermes, 49. zk., 1919 (III. liburukia, 545-549 or.,<br />
1988ko berrargitalpenetik hartua).<br />
265
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
ELEIZALDE, Koldobika, LÓPEZ-MENDIZABAL, Ixaka, eta EIZAGIRRE,<br />
Joseba, Rapport de la Délégation Basque (gaztelaniazko bertsioa) Troisième Conférence<br />
des Nationalités, Lausanne, Juin 1916, Lausana, Imprimerie Vaudoise, 1916;<br />
berrargitalpena: l.g., Eusko Alkartasuna, 1990.<br />
ELORZA, Antonio, «Euzkadi-Europa: la cultura política <strong>del</strong> nacionalismo vasco<br />
y los referentes europeos», honako honetan: Hainbat egile, XI Congreso de Estudios<br />
<strong>Vasco</strong>s. Nuevas formulaciones culturales: Euskal Herria y Europa (Donostia, 1991ko<br />
urria), Donostia, Eusko Ikaskuntza, 1992, 215-223 or.<br />
ESTORNES ZUBIZARRETA, Idoia, «Munich, Congreso de» hitza, honako<br />
honetan: Diccionario Enciclopédico <strong>Vasco</strong>, Donostia, Auñamendi Argitaletxea, XXX.<br />
liburukia, 1991, 131-134 or.<br />
EUROPAKO MUGIMENDUAREN ESPAINIAKO KONTSEILU FEDERALA,<br />
L’Espagne et L’Europe. Rapport adressé au Conseil de L’Europe, Paris, Conseil Fédéral<br />
Espagnol du Mouvement Européen, 1953ko martxoa.<br />
______, Munich, 1962. Explicación de un hecho histórico, Paris, EMEKF,<br />
d.g.(1962), 36 or.<br />
______, <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>. Conferencia de Madrid. «España en Europa»,<br />
1979ko urriaren 26-27, Madril, EMEKF, 1980.<br />
GOYHENETXE, Eugène, «Manuel Irujoren Europaranzko zabaltasuna. Proyección<br />
europea de Manuel de Irujo», honako honetan: «Manuel Irujori omenaldia»,<br />
Revista Internacional de Estudios <strong>Vasco</strong>s, XXVIII. liburukia, 2. zk., 1983, 395-398 or.<br />
GRANJA, José Luis de la, Nacionalismo y II República en el País <strong>Vasco</strong>: Estatutos<br />
de Autonomía, partidos y elecciones. Historia de Acción Nacionalista Vasca,<br />
1930-1936, Madril, CIS-Siglo XXI, 1986.<br />
Hainbat egile, Salvador de Madariaga (1886-1986), Coruña, Udala, 1987.<br />
Hainbat egile, En el centenario <strong>del</strong> nacimiento de Alcide de Gasperi, Bilbao,<br />
Alderdi argitaletxea, d.g. (1981).<br />
Hainbat egile, <strong>Vasco</strong>s en la construcción de Europa, Bilbao, EAJ, 1989.<br />
Hainbat egile, Las nuevas políticas de empleo en la Unión Europea. Una visión<br />
desde Euskadi, Gasteiz, Eusko Jaurlaritza eta Europako Mugimenduaren Euskal<br />
Kontseilua, 1998.<br />
266
ITURRIAK ETA BIBLIOGRAFIA<br />
IBARZABAL, Eugenio, Manuel de Irujo, Donostia, Erein, 1977.<br />
IRUJO, Manuel, Escritos en Alderdi, Bilbao, EAJ, 1981, 2 liburuki.<br />
_____, Desde el Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>, Bilbao, Idatz Ekintza, 1982-84, 4<br />
liburuki.<br />
JAUREGI BERAZA, Eduardo, Joseba Rezola. Gudari de gudaris. Historia de la<br />
resistencia, Bilbao, Sabino Arana Fundazioa, 1992.<br />
JIMENEZ DE ABERASTURI, Juan Carlos (bil.), Los vascos en la II Guerra<br />
Mundial: <strong>El</strong> <strong>Consejo</strong> Nacional <strong>Vasco</strong> de Londres, 1940-1944 (Dokumentu-bilduma),<br />
Donostia, Eusko Ikaskuntza.<br />
______, De la derrota a la esperanza: políticas vascas durante la Segunda Guerra<br />
Mundial, Oñati, Herri Ardularitzaren Euskal Erakundea, 1999.<br />
JIMENEZ DE ABERASTURI, Juan Carlos (koord.), BARRUSO, Pedro,<br />
LARRAÑAGA, Miguel, eta LEMA, José Angel, Catálogo <strong>del</strong> Archivo Manuel de<br />
Irujo. Guerra y exilio (1936-1981), Donostia, Eusko Ikaskuntza, 1994, 2 liburuki.<br />
LANDABURU, Francisco Javier de, Obras Completas, Bilbao, Idatz Ekintza,<br />
1980-83, 4 liburuki.<br />
LARRONDE, Jean-Claude, Exil et solidarité. La Ligue Internationale des Amis<br />
des Basques, Villefranque, Bidasoa Argitaletxea, 1997.<br />
LEIZAOLA, Jesus Mari, «<strong>Vasco</strong>s en el <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>», Muga, 3. zk.,<br />
1980, 74-77 or.<br />
______, Obras Completas, Donostia, Sendoa, 1981, 4 liburuki.<br />
LÓPEZ PRADO, Antonio, Síntesis biográfica de Don Salvador de Madariaga,<br />
Coruña, Instituto José Cornide de Estudios Coruñeses, 1993.<br />
MADARIAGA, Salvador de, Memorias de un federalista, Buenos Aires, Sudamericana<br />
Argitaletxea, 1967.<br />
______, Españoles de mi tiempo, Bartzelona, Planeta Argitaletxea, 1974.<br />
MAMMARELLA, Giuseppe, Historia de Europa contemporánea (1945-1990),<br />
Bartzelona, Ariel, 1990.<br />
MARC, Alexandre, «Historia de las ideas y de los movimientos federalistas desde<br />
la Primera Guerra Mundial», honako honetan: Hainbat egile, Federalismo y federalismo<br />
267
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
europeo, Madril, Tecnos, 1965, 127-148 or. (jatorrizkoa frantsesez: Le federalisme,<br />
Paris, PUF).<br />
______, <strong>El</strong> porvenir de Europa y otros ensayos, Madril, Centro de Estudios<br />
Constitucionales-Boletín Oficial <strong>del</strong> Estado, 1994.<br />
MEES, Ludger, Nacionalismo vasco, movimiento obrero y cuestión social (1903-<br />
1923), Bilbao, Sabino Arana Fundazioa, 1992.<br />
MONZON, Telesforo, Hitzak eta Idazkiak, Biltzailea Koldo Izagirre, Donostia,<br />
Jaizkibel, 1986, 6 liburuki.<br />
MORENO JUSTE, Antonio, Franquismo y construcción europea (<strong>1951</strong>-1962).<br />
Anhelo, necesidad y realidad de la aproximacion a Europa, Madril, Tecnos eta Europako<br />
Mugimendua, 1998.<br />
______, «La idea de Europa: balance de un siglo», Cuadernos de Historia Contemporánea,<br />
21. zk., 1999, 161-179 or.<br />
Naziorteko Europako Mugimenduaren Ekimen Batzordea, <strong>El</strong>karrekin lanean XXI.<br />
mendeko Europa eraikitze aldera, Construyamos juntos la Europa <strong>del</strong> siglo XXI,<br />
Construisons ensemble l’Europe du XXIème siècle, Working together to build Europe<br />
of the 21st century, Oñati, Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua eta Herri<br />
Arduralaritzaren Euskal Erakundea, 1999.<br />
NUÑEZ SEIXAS, Xose Manoel, <strong>El</strong> problema de las nacionalidades en la Europa<br />
de entreguerras. <strong>El</strong> Congreso de Nacionalidades Europeas (1925-1938), Doktoretza<br />
Tesia, Florentziako Europako Unibertsitate-Institutua, 1992ko abendua (laburpen bat<br />
honako honetan: Bulletin d’Histoire Contemporaine de l’Espagne, Bor<strong>del</strong>e, 19. zk.,<br />
1994ko ekaina, 122-127 or.).<br />
PABLO, Santiago de, MEES, Ludger, RODRÍGUEZ RANZ, José Antonio, <strong>El</strong><br />
péndulo patriótico. Historia <strong>del</strong> Partido Nacionalista <strong>Vasco</strong>, I: 1895-1936, Bartzelona,<br />
Crítica, 1999.<br />
PARRILLA, José Antonio, Madariaga: padre de Europa, Coruña, Udala, 1991.<br />
PARTIDO SOCIALISTA OBRERO ESPAÑOL, <strong>El</strong> Congreso <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong><br />
<strong>Europeo</strong> celebrado en Munich. Estertores de agonía <strong>del</strong> franquismo, Cuadernos Socialistas,<br />
l.g., d.g. (1962), 12 or.<br />
PEDRO, Pilar de, eta SOLÉ, Queralt, 30 anys d’història d’europeisme català<br />
(1948-1978). <strong>El</strong> «contuberni» de Munic, Bartzelona, Editorial Mediterrània, 1999.<br />
268
ITURRIAK ETA BIBLIOGRAFIA<br />
PÉREZ MADRIGAL, Joaquín, <strong>El</strong> escándalo de Munich. ¿Jesús o Barrabás,<br />
Madril, EASA, 1962.<br />
PISTONE, Sergio, L’idea <strong>del</strong>l’unificazione europea dalla prima alla seconda guerra<br />
mondiale, Turin, 1975.<br />
PUIG, Lluis María de, Gironella, la izquierda europeísta, Madril, Cuadernos de<br />
la Fundación Españoles en el Mundo, 1999.<br />
RIDRUEJO, Dionisio, Casi unas memorias, Bartzelona, Planeta, 1976.<br />
ROUGEMONT, Denis de, Vingt-huit siècles d’Europe, Paris, Payot, 1961;<br />
berrargitalpena: Etrépilly, C. de Bartillat, 1990; gaztelaniazko arg.: Tres milenios de<br />
Europa. La conciencia europea a través de los textos. De Hesíodo a nuestro tiempo,<br />
Madril, Revista de Occidente, 1962.<br />
______, Lettre ouverte aux européens, Paris, Ed. Albin Michel, 1970; gaztelaniazko<br />
arg.: ¡<strong>Europeo</strong>s, uníos!, Bartzelona, Aymá, 1975.<br />
RUIZ DE GAUNA, Adolfo, Catálogo de publicaciones periódicas vascas de los<br />
siglos XIX y XX, Donostia eta Gasteiz, Eusko Ikaskuntza eta Eusko Jaurlaritza, 1991.<br />
SAN SEBASTIAN, Koldo, «<strong>Vasco</strong>s en el contubernio de Munich», Muga, 26.<br />
zk., 1983, 56-69 or.<br />
______, (bil.), The Basque Archives. <strong>Vasco</strong>s en Estados Unidos (1938-1943),<br />
Donostia, Txertoa, 1991.<br />
SATRUSTEGUI, Joaquín, ÁLVAREZ DE MIRANDA, Fernando, BAEZA,<br />
Fernando, BRU, Carlos María, MIRALLES, Jaime, eta MORENO, Antonio (talde<br />
argitaratzailea), Cuando la transición se hizo posible. <strong>El</strong> «Contubernio de Munich»,<br />
Madril, Tecnos, 1993.<br />
TRUYOL Y SERRA, Antonio, La integración europea. Idea y realidad, Madril,<br />
Tecnos, 1972.<br />
______, «Génesis histórica <strong>del</strong> europeísmo», Boletín Informativo. Fundación Juan<br />
March, 100. zk., 1981, 3-14 or.<br />
______, «La idea de Europa: entre la diversidad y la unidad», Revista Vasca de<br />
Administración Pública, 21 zk., 1988, 95-103 or.<br />
269
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
______, La integración europea. Análisis histórico-institucional con textos y<br />
documentos, I. liburukia Génesis y desarrollo de la Comunidad Europea (<strong>1951</strong>-1979),<br />
Madril, Tecnos, 1999.<br />
TUSELL, Javier, La oposición democrática al franquismo, 1939-1962, Batzelona,<br />
Planeta, 1977.<br />
UGALDE ZUBIRI, Alexander, «Nacionalismo vasco y europeísmo», Muga, 89.<br />
zk., 1994, 6-11 or.<br />
______, La acción exterior <strong>del</strong> nacionalismo vasco (1890-1939): historia, pensamiento<br />
y relaciones internacionales, Oñati, Herri Ardularitzaren Euskal Erakundea,<br />
1996.<br />
______, «Entrada <strong>del</strong> nacionalismo vasco en el Congreso de Nacionalidades<br />
Europeas, 1929-1930 (Apraizen Fondoko dokumentazioaren arabera)», Revista Internacional<br />
de Estudios <strong>Vasco</strong>s, 42 zk., 2, 1997, 403-421 or.<br />
______, «La actuación internacional <strong>del</strong> Gobierno <strong>Vasco</strong> en el exilio (1939-1960):<br />
un caso singular de acción exterior», Eusko Jaurlaritzako Ikerlariak Hobetzeko<br />
Doktoradutza Ondoko Dirulaguntza Programa, Leioa, UPV/EHU, 1995-1997.<br />
_____, «Del <strong>Movimiento</strong> Federalista <strong>Vasco</strong> al <strong>Consejo</strong> <strong>Vasco</strong> por la Federación<br />
Europea», <strong>Eurobask</strong>, 1. zk., 2000ko ekaina, 16-17 or.<br />
______, «La participación vasca en el movimiento europeísta y federalista», honako<br />
honetan: AMADO, Víctor M., eta PABLO, Santiago de (koord.), Los vascos y Europa,<br />
Gasteiz, Antso Jakituna Fundazioa, <strong>2001</strong> (prentsan).<br />
270
ARGAZKIAK<br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua<br />
izeneko liburuaren argazki-oinak<br />
Fotos libro <strong>Consejo</strong> <strong>Vasco</strong> <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong><br />
1. I. Prieto eta J.A. Agirre (1936). Biak 1948ko<br />
Europako Batzarrean egon ziren, Hagan.<br />
1. Imagen de I. Prieto y J. A. Aguirre en 1936.<br />
Ambos acudirían al Congreso de Europa de<br />
La Haya en 1948.<br />
271
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
2. M. Irujo, A. Cortesao, J.A. Agirre eta C. Pi i<br />
Sunyer Londresen, 1945ean. Mugimendu<br />
federalista bultzatu zuten laurek.<br />
2. M. Irujo, A. Cortesao, J. A. Aguirre y C. Pi i<br />
Sunyer en Londres en 1945. Todos ellos<br />
fueron impulsores <strong>del</strong> movimiento federalista.<br />
272
ARGAZKIAK<br />
3. Federalisten Europar Batasuneko II. Batzarra,<br />
Erroma, 1948ko azaroa. F.J. Landaburu ageri<br />
da lehendakaritzaren mahaian.<br />
3. II Congreso de la Unión Europea de<br />
Federalistas, Roma, noviembre de 1948. F. J.<br />
Landaburu figura en la mesa presidencial.<br />
273
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
4. F.J. Landaburu, R.M. Aldasoro eta J.C.<br />
Basterra Erroman, 1948an. Euskal erakunde<br />
europeistak eta federalistak dinamizatu<br />
zituzten hirurek.<br />
4. F. J. Landaburu, R. M. Aldasoro y J. C.<br />
Basterra en Roma en 1948. Los tres<br />
dinamizaron las organizaciones europeístas y<br />
federalistas vascas.<br />
274
ARGAZKIAK<br />
5. J.M. Lasarte, F.J. Landaburu eta I. Aguirre,<br />
euskal erakunde federalistetako kiderik<br />
aktiboenetakoak.<br />
5. J. M. Lasarte, F. J. Landaburu e I. Aguirre,<br />
tres de los miembros más activos de las<br />
organizaciones federalistas vascas.<br />
275
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
6. F.J. Landaburu (lehena ezkerretik hasita), J.A.<br />
Agirre eta J.M. Leizaola (hirugarrena eta<br />
laugarrena ezkerretik hasita), Europako<br />
Mugimenduko Nazioarteko Kontseilua<br />
Bruselan egin zenean, 1949ko otsailean.<br />
6. F. J. Landaburu (primero a la izda.), J. A.<br />
Aguirre y J. M. Leizaola (tercero y cuarto a<br />
la izda.) con ocasión <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong> Internacional<br />
<strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong> celebrado en<br />
Bruselas, febrero de 1949.<br />
276
ARGAZKIAK<br />
7. Eusko Jaurlaritzako 1952ko argazki ofiziala.<br />
Goian, ezkerretik eskuinera: T. Monzon, M.<br />
Campomanes, J.M. Leizaola eta G. Nardiz.<br />
Eserita, ezkerretik eskuinera: A. Garbisu, J.A.<br />
Agirre eta P. Gomez. Horietako batzuek<br />
jarduera federalistetan parte hartu zuten.<br />
7. Fotografía oficial <strong>del</strong> Gobierno vasco en<br />
1952. Arriba, de izda. a dcha.: T. Monzón, M.<br />
Campomanes, J. M. Leizaola y G. Nardiz.<br />
Sentados, de izda. a dcha.: A. Garbisu, J. A.<br />
Aguirre y P. Gómez. Varios de ellos<br />
participaron en las actividades federalistas.<br />
277
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
8. Euskadiko Mundu Batzarra, Parisen (1956).<br />
J.A. Agirre ordezkari sozialistekin. Horietako<br />
batzuk Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Mugimendu Sozialistaren dinamizatzaileak<br />
izan ziren.<br />
8. Imagen <strong>del</strong> Congreso Mundial <strong>Vasco</strong>, París,<br />
1956. J. A. Aguirre con el grupo de <strong>del</strong>egados<br />
socialistas. Varios de ellos eran los<br />
dinamizadores <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> Socialista<br />
<strong>Vasco</strong> por la Federación Europea.<br />
278
ARGAZKIAK<br />
9. J.A. Agirre eta Robert Schuman, Berlinen<br />
(1956).<br />
9. J. A. Aguirre junto a Robert Schuman en<br />
Berlín en 1956.<br />
279
ILUSTRACIONES<br />
Ilustraciones libro <strong>Consejo</strong> <strong>Vasco</strong> <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong><br />
Europako Mugimenduaren Euskal Kontseilua izeneko liburuaren irudiak<br />
1. Anverso y reverso de la credencial de José<br />
Antonio Aguirre en el Congreso <strong>Europeo</strong> de<br />
La Haya, mayo de 1948 (Fondo Irujo, Caja.<br />
45, Exp. 6).<br />
1. Hagako Europako Batzarrera (1948ko<br />
aemandako baimen-txartelaren aurrealdea eta<br />
atzealdea (Irujo Fondoa, 45. kaxa, 6. esp.).<br />
281
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
2. Primera página <strong>del</strong> artículo de José Antonio<br />
Aguirre sobre la Federación Europa y el<br />
problema de las nacionalidades, publicado en<br />
la prestigiosa revista Corps Diplomatique,<br />
París, julio de 1948 (cedido por la familia<br />
Aguirre Zabala).<br />
2. Jose Antonio Agirrek Europako Federazioaren<br />
eta nazioen arazoen inguruan idatzitako<br />
artikuluaren lehenengo orrialdea. Artikulua<br />
Corps Diplomatique aldizkari ospetsuak<br />
argitaratu zuen, Parisen, 1948ko uztailean<br />
(Agirre Zabala familiak utzitakoa).<br />
282
ILUSTRACIONES<br />
3. Informe en el que se aprecia el membrete <strong>del</strong><br />
<strong>Movimiento</strong> Federalista <strong>Vasco</strong> / Euzko<br />
Ituntzalle-Aldezko Ekintza (Archivo Histórico<br />
<strong>del</strong> Nacionalismo <strong>Vasco</strong>, K. 76, C. 7).<br />
3. <strong>Movimiento</strong> Federalista <strong>Vasco</strong>/Euzko<br />
Ituntzalle-Aldezko Ekintzaren idazpurua<br />
ikusten da txostenean (Euskal<br />
Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa,<br />
K. 76, C. 7).<br />
283
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
4. Carta firmada por Enric Gironella, Josep<br />
Rovira, Josep Sans y Joan Sauret, fechada en<br />
París el 4 de abril de 1950, en la que<br />
comunican a José María de Lasarte la<br />
constitución <strong>del</strong> Consell Català per la<br />
Federació Europea (Fondo Irujo, Caja 42,<br />
Exp. 2).<br />
4. Enric Gironellak, Josep Rovirak, Josep Sansek<br />
eta Joan Sauretek Jose Maria Lasarteri<br />
idatzitako gutuna, Parisen, 1950eko apirilaren<br />
4ko datarekin. Gutunean Consell Català per<br />
la Federació Europea sortu zutela adierazi<br />
zioten (Irujo Fondoa, 42. kaxa, 2. esp.).<br />
284
ILUSTRACIONES<br />
5. Copia <strong>del</strong> Acta de constitución <strong>del</strong> <strong>Consejo</strong><br />
<strong>Vasco</strong> por la Federación Europea, París, 1 de<br />
febrero de <strong>1951</strong> (Archivo Histórico <strong>del</strong><br />
Nacionalismo <strong>Vasco</strong>, K. 76, C. 8).<br />
5. Europako Federazioaren aldeko Euskal<br />
Kontseiluaren Fundazio-aktaren kopia,<br />
Parisen, <strong>1951</strong>ko otsailaren 1ekoa (Euskal<br />
Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa,<br />
K. 76, C. 8)<br />
285
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
286
ILUSTRACIONES<br />
6. Portada <strong>del</strong> libro J’ai choisi l’Europe y<br />
primera página en la que su autor, Richard<br />
Coudenhove-Kalergi, escribió una dedicatoria<br />
a José Antonio Aguirre firmada en París el 9<br />
de abril de 1952 (cedido por la familia<br />
Aguirre Zabala).<br />
6. J’ai choisi l’Europe liburuaren azala eta<br />
lehenengo orrialdea. Orrialde horretan,<br />
egileak, Richard Coudenhove-Kalergik,<br />
eskaintza idatzi zion Jose Antonio Agirreri,<br />
Parisen, 1952ko apirilaren 9an (Agirre<br />
Zabala familiak utzitakoa).<br />
287
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
7. Apuntes de puño y letra de José Antonio<br />
Aguirre para una conferencia. Observamos<br />
que se refiere a aspectos históricos de la<br />
construcción europea y cita el Congreso<br />
<strong>Europeo</strong> de La Haya de 1948 (cedido por la<br />
familia Aguirre Zabala).<br />
7. Jose Antonio Agirrek hitzaldi baterako eskuz<br />
idatzitako oharrak. Europako eraikuntzako<br />
alderdi historikoei buruz idatzi eta 1948an<br />
Hagan egindako Europako Batzarra aipatu<br />
zuen (Agirre Zabala familiak utzitakoa).<br />
288
ILUSTRACIONES<br />
8. Contraportada de un folleto publicado por el<br />
<strong>Consejo</strong> Federal Español <strong>del</strong> <strong>Movimiento</strong><br />
<strong>Europeo</strong> en el que se aprecia la composición<br />
<strong>del</strong> mismo en 1953. Entre sus miembros<br />
figura el <strong>Consejo</strong> <strong>Vasco</strong> por la Federación<br />
Europea y la vicepresidencia ocupada por<br />
Manuel de Irujo (Fondo Irujo, Caja. 43, Exp.<br />
4).<br />
8. Europako Mugimenduaren Espainiako<br />
Kontseilu Federalak argitaratutako foileto<br />
baten azken orrialdea. Kontseilua 1953an<br />
nola zegoen eratuta ikusten da. Europako<br />
Federazioaren aldeko Euskal Kontseilua<br />
kideen artean ageri da eta Manuel Irujo<br />
lehendakariordea zela ere bai (Irujo Fondoa,<br />
43. kaxa, 4. esp.).<br />
289
EL CONSEJO VASCO DEL MOVIMIENTO EUROPEO / EUROPAKO MUGIMENDUAREN EUSKAL KONTSEILUA (<strong>1951</strong>-<strong>2001</strong>)<br />
9. Fragmentos de la correspondencia cruzada por<br />
Irujo y Lasarte con otros miembros <strong>del</strong><br />
<strong>Consejo</strong> Federal en los que se observan las<br />
firmas de Enrique Gironella, Salvador de<br />
Madariaga, Rodolfo Llopis y Juan Antonio<br />
Ansaldo (Fondo Irujo, varias cajas y<br />
expedientes).<br />
9. Irujok eta Lasartek Kontseilu Federaleko<br />
beste kide batzuekin izandako<br />
korrespondentziako zatiak. Honakoen<br />
sinadurak ikusten dira: Enrique Gironella,<br />
Salvador de Madariaga, Rodolfo LLopis eta<br />
Juan Antonio Ansaldo (Irujo Fondoa, hainbat<br />
kaxa eta espediente).<br />
290
ILUSTRACIONES<br />
10. Declaración <strong>del</strong> Congreso de Europa <strong>del</strong><br />
<strong>Movimiento</strong> <strong>Europeo</strong>, Bruselas, 5-7 de<br />
febrero de 1976, y credencial de Manuel de<br />
Irujo (Archivo Histórico <strong>del</strong> Nacionalismo<br />
<strong>Vasco</strong>, K. 128, C. 2 y C. 6).<br />
10. Europako Mugimenduko Europako Batzarreko<br />
Deklarazioa, Bruselan, 1976ko otsailak 5-7,<br />
eta Manuel Irujoren baimen-txartela (Euskal<br />
Abertzaletasunari buruzko Artxibo Historikoa,<br />
K. 128, C. 2 eta C. 6)<br />
291
Change language