You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Laôta te scora d'Al Plan...<br />
Le dr. Lois Ellecosta de Colac à prejenté ala fin de mà en liber sön la scora.<br />
Lëite ciafun la cronica dla scora publica d'Al Plan, dal 1879 ćina al 1923, en<br />
documont de valüta por le paîsc<br />
En sabeda ai 28 de mà èl gnü<br />
aledé te salf dla Cassa Raiffeisen<br />
d'Al Plan la prejentaziun dal liber<br />
"Streiflichter durch die Geschichte<br />
der ladinischen Schule Ennebergs",<br />
motü adöm dal ispetur dles scores<br />
en ponsiun dr. Lois Ellecosta. Ala<br />
prejentaziun àn podü salüdé trepes<br />
porsones y personalitês dla scora.<br />
Le nojel dla publicaziun de Lois<br />
de Colac è la cronica dla scora<br />
publica d'Al Plan. Na cronica<br />
scrita a man, da chi maestri co à<br />
ensegné tla scora d'Al Plan danter<br />
le 1879 y le 1923. Dal 1879 ćina al<br />
1888 èra gnüda scrita dal maester<br />
Johann/Giovanni Frena, co gnea<br />
da Longiarü fora, dal 1888 ćina al<br />
1915 l'à scrita ennant le maester<br />
Franz Oberbacher da Colfosch.<br />
Por trëi agn - i agn dla Pröma<br />
Vera - n'èl spo gnü<br />
scrit nia, ćina dal 1918.<br />
Enlò êl le maester<br />
Scebio Pescollderungg<br />
co tignia ennant la<br />
cronica, ćina dal 1923,<br />
canche al à mossü jì<br />
con söa fomena Maria<br />
Daporta (maestra da<br />
Longiarü co à motü<br />
sö le Cor de dlijia d'Al<br />
Plan) a ensegné fora<br />
Falzes.<br />
Le maester<br />
Pescollderungg s'à<br />
tut empara la cronica,<br />
bonamonter por<br />
che ara ne jess nia a<br />
perde y ti l'à en bel<br />
dé dada ennant a<br />
söa möta, la maestra<br />
Maria Pescollderungg<br />
maridada Dapunt<br />
(1923-1999). Maria è la<br />
oma dla dra. Mirella<br />
Dapunt, co ensëgna<br />
belo da cotan d'agn<br />
tla scora mesana<br />
d'Al Plan. Y tres la<br />
professuria Mirella è la cronica<br />
roada dal 1999 tles mans de so<br />
diretur da laôta. Encö podunse la<br />
ciafé te söa verjiun integrala, fata<br />
ia te na bela publicaziun, co è inće<br />
en contribut ala storia d'Al Plan<br />
y dla scora te Mareo. L'autur dal<br />
liber à enjunté ala cronica cotan de<br />
anotaziuns, co pîta enformaziuns<br />
plü monüdes sön les porsones co<br />
vën dant y sön la vita chi agn.<br />
Soradöt tles anotaziuns dal<br />
maester Frena ciafunse enformaziuns<br />
enteressantes, êl pö i agn dal<br />
"Enneberger Schulstreit", en stritoz<br />
co ea nasciü belo de mà dal 1869<br />
con le "Reichsvolksschulgesetz",<br />
con chël che la monarchia de<br />
Habsburg sorantolea enstëssa la<br />
scora y ti la tolea fora dles mans ala<br />
Dlijia en iade por dagnora. Gran<br />
pert dles scores è nasciüdes por<br />
Lois de Colac prejentëia so liber söla scora.<br />
Nosta scora tla storia<br />
orenté dla Dlijia; Al Plan à ciafé<br />
söa pröma scora dal 1743, a La Pli<br />
êra belo dal 1653 encà. Les scores â<br />
soradöt la funziun d'ensegnamont<br />
dla religiun. Ala pêr emparân spo<br />
inće da lì, da scrì y fà cunć. Laprò<br />
êl dal 1873 ćiamó gnü banì le talian<br />
dles scores. Denant gnêl ensegné<br />
inće por ladin y talian, mo śën<br />
gnêl mâ plü ensegné por todësch.<br />
La Dlijia â ensciö pordü la potesté<br />
sön la scora y laprò gnêl inće tut<br />
demez le lingaz co ea deboriada<br />
con le ladin lingaz dla dlijia. Sön<br />
chëra èl nasciü protestes da pert<br />
dla jont y soradöt dla dlijia, con a<br />
će le degan Janmatî Declara.<br />
L'autur s'à inće fat la bria da<br />
reporté na picia biografia dai<br />
trëi maestri co à scrit la cronica.<br />
La publicaziun vën completada<br />
con na pröma pert<br />
dedicada ala storia<br />
dla scora ladina y na<br />
ultima pert co baia<br />
dal ensegnamont<br />
dal lingaz tla storia,<br />
olache l'autur<br />
lascia inće baié<br />
tres intervistes trec<br />
testemoni y pioniers<br />
dal sistem scolastich<br />
dô la Secunda Vera,<br />
soradöt le dr. Edi<br />
Pizzinini, co à laoré<br />
por la scora d'Al Plan<br />
damprò da <strong>40</strong> agn.<br />
Le liber è gnü dé<br />
fora dal grup de laûr<br />
"Mareo laota y encö".<br />
De cösc comitê<br />
fej pert Heinrich<br />
Castlunger da Rina,<br />
Diego Clara, Daniel<br />
Ellecosta, Lois<br />
Ellecosta y Rosa<br />
Oberbacher Frontull<br />
d'Al Plan, y Emma<br />
Frontull y Felix Ploner<br />
d'La Pli.<br />
19