29.03.2013 Views

©Biblioteca Nacional de Colombia

©Biblioteca Nacional de Colombia

©Biblioteca Nacional de Colombia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


IV<br />

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

PREFACE.<br />

of the lakr with which I have compared conflicting opinions,<br />

and, weighing each case upon its own mcrits, formed a judgment<br />

of my own. The result of hours of study is sometimes<br />

embodied in a single line, credited to some commentator.<br />

'rhe Arguments of the different Books have been taken<br />

from Bryce, with occasional additions from other sources.<br />

The Life of Virgil is in the main a compilation from La<strong>de</strong>wig,<br />

iVagner, Thomp on, and Long. Madvig, Znmpt, and<br />

Wagner are my chief authorities for the Remarks appen<strong>de</strong>d<br />

to the Metrical In<strong>de</strong>x.<br />

As in all similar editions <strong>de</strong>signed for text-books, in Great<br />

Britain and America, the necessi ty has heen felt of retaining<br />

the orthography of the dictionaries and grammars. But even<br />

were the edition of such a kind as to justify my cntering into<br />

questions of antiquarian scholarship,-questions in which I<br />

conre' s a peculiarfnscination,-I shoulU he embarrassed by the<br />

unsettled state in which the true Virgilian orthography still<br />

remnins. The uniformity of Wagner is in many cases arbitrary,<br />

and some of his conclusions have already been shaken;<br />

the varying and inconsistent orthography of Ribbeck represents<br />

to be sure the condition of the manuscripts, but cannot<br />

be supposed to be the orthography of Virgil ; and the attempts<br />

of Paldamus and eonington to pursue a midille course, while<br />

not without commenuaLle features, can never be satisfactory<br />

to scholars. Careful study of inscriptions, manuscripts, and<br />

grammarians is still oeeucd, before we can be confi<strong>de</strong>nt that<br />

we are writing words as Virgil wrote them.<br />

I congratulate those who shall study this volume upon their<br />

introduction to one of the most charming of poets, who will<br />

<strong>de</strong>light them in their youth, and still more, if possible, when<br />

they read him anew in after-days. Let them dwell long and<br />

luvingly upon his graceful verses, committing some of his<br />

conicest passages to memory, and they will find on every<br />

lJerusal old beauties that never pall, and new beauties contlOU'l.lIy<br />

presented from an exhauhtless store.<br />

'frrOMAS CHASE.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS 1. 11<br />

Sceptl'a tenens, lllollitqne animos et temper;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS I.<br />

Ostendunt; illic fas regna resmgere Tl'ojae.<br />

Durate, et yosmet rebus sel'vate secundis."<br />

'ralia voee refert; curisque ingentibus aeger<br />

Spern vultu Himulat, prernit altum cOl'<strong>de</strong> dolorem.<br />

Illi se praedae accingunt dapibusque futuris; 210<br />

'rei'gom <strong>de</strong>ripiunt costis et viscera nudant ;<br />

Pars in frusta seeant veribusque trernentia figunt;<br />

Litore aena locant alii, flammasque ministrant.<br />

Tum victu revocant vires, fusique per herbam<br />

Implentur veteris Bacchi pingnisqne ferinae. 215<br />

Postquam exempt:1 f:1mes epulis, lllensaeque remotae,<br />

Amissos longo socios


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

16 VERGILI AENEIS 1.<br />

IIIyricos penctrare sinus atque intima, tutus<br />

Hegna Liburnorum, ct fontem superare Timavi,<br />

Un<strong>de</strong> per ora novem vasto cum murmure montis 245<br />

It mare proruptum et pel ago premit arva son anti.<br />

Hic tamen ille l1l'Lem Patavi se<strong>de</strong>sque locavit<br />

Teucrorum, et genti nomen <strong>de</strong>dit armaque fixit<br />

TrOIa; nunc placida compostus pace quiescit;<br />

Nos, tua progenies, caeli qui bus annuis al'(;elll, 250<br />

Navibus (infandum I) amissis, unius ob iram<br />

Proclilllur, atque Italis longe clisjungilllur oris.<br />

Hic pietatis honos? Sic nos in sceptra reponis ? "<br />

Olli subri<strong>de</strong>ns hominuLl1 satoi' atque <strong>de</strong>orum<br />

Vultu, qno eaelulll tempestatesque serenat, 255<br />

Oscula libavit natae, clehinc talia fatur:<br />

" Parce meLu, Oytherea: manent immota tuorum<br />

Fata tibi; cernes urbem et p1'omissa Laviui<br />

Moeuia, sublimemque feres ad sidora caeli<br />

MagnauimulU Aenean; neque mo senteutia vertit. 260<br />

Hic tibi (fabo1' cnim, quando haec tc cura remor<strong>de</strong>t,<br />

Longius et volvens fatorum arcana movebo)<br />

Bellum ingcns gcret Itali:1, populosquc feroces<br />

Contun<strong>de</strong>t, morcsque viris et moeuia ponet,<br />

Tertia dum LaLio regnantem vi<strong>de</strong>rit aestas, 265<br />

Ternaque t1'ansiel'int Rutulis hiberna f'ubactis.<br />

At puel' Ascallius, cui nunc cognomen Iulo<br />

Additur (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno),<br />

Triginta magnos volvendis mem;ibug orbes<br />

Imperio explebit, regnumque ab so<strong>de</strong> Lavini 270<br />

Transferet, ct Longam multa vi muniet Albam.<br />

Hie jam ter centum totos regnabitur anuos<br />

Gente sub Hectorea, donee regina sacerdos<br />

Marte gravis geminam partu dabit Jlja prolem.<br />

ln<strong>de</strong> lupae fuhro nutricis tegmine laetus 275<br />

Romulu excipiet gentem, et :Mavortia con<strong>de</strong>t<br />

Moenia, Romanosque suo <strong>de</strong> nomine dieet.<br />

His ego nee metas rerum nee temp ora pono ;<br />

Imperium sine fine <strong>de</strong>di. Quin aspcra Juno,<br />

Quae mare nunc terrasque mctn caelllmque faligat, 280


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

18 VERGILI AENEIS 1.<br />

N am que humeris <strong>de</strong> more habilem suspen<strong>de</strong>rat !l.l'eum<br />

Venatrix, <strong>de</strong><strong>de</strong>ratque eomam di[uu<strong>de</strong>re ventis,<br />

Nuda genu, nodoque siuus eolleeta finentes. 320<br />

Ae prior" Heus" inquit " jnvenes, monstrate, mearum<br />

Vidi8tis 8i quam hie errantem forte sororum,<br />

Sueeinetam pharetra et maeulosae tegmine lynei8,<br />

Aut spumantis apri em· sum clamore prementem."<br />

Bic Veuus, et Veneris contra sic filius orsus: 325<br />

"Nulla tuarum audita mihi neque visa sororum,<br />

o -quam te memorem, virgo? namque hand tibi<br />

vllltus<br />

Mortalis, nce vox hominem souat; 0 <strong>de</strong>a certe,<br />

An Phoebi soror? an Nympharum sanguinis una?<br />

Sis felix, nostrumque leves, quaeeumque, I aborem , 330<br />

Et, quo uh caelo tan<strong>de</strong>m, quibus orbis iu oris<br />

J aetemur, doeeas; ignari hominumque loeorumque<br />

Erramus, vento bue vastis et f1uctibus acti :<br />

Multa tibi ante aras nostra ca<strong>de</strong>t bostia c1extra."<br />

Tum Venus:" Haurl cquidcm tali me dignor bonore; 335<br />

Virginibus Tyriis mos est gesture pbaretram,<br />

Purpureoque alte sura vincire cotburno.<br />

Punica regna vieles, Tyrios et Agenoris urbem ;<br />

Sed fines Libyci, genus intractnbile bello.<br />

Imperium Dido Tyria regit urbe profeeta, 340<br />

Germanum fugiens. Longa est injuria, lougae<br />

Ambages; sed summa equar fastigia rerum.<br />

Huic eonjunx Sychaeus erat, ditissimus agri<br />

Phoenicum, et magno miscrac dileelus amore,<br />

Cui puter intactam <strong>de</strong><strong>de</strong>rat, primisque jugarat 345<br />

Ominibus. eel regna 'ryri germanus habebat<br />

Pygmalion, scelere ante alios immnnior omncs.<br />

Quos inter medius yenit furor. Ille Sychaeum<br />

Impius ante aras atque ami eaeens amore<br />

Clum ferro ineautum superat, ecm·us amorum 350<br />

Germanae; fa?tumque diu celavit, et aegram,<br />

Multa malus slmulans, vana pe lusit amantem.<br />

Ipsa sed in 80111nis inbumati venit imago


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS 1. 19<br />

Conjugis; ora modis attollens pallida miris,<br />

Cru<strong>de</strong>les aras tl'ajectaque pectora ferro 355<br />

Nudavit, caecumque domus scelus orone l'etexit;<br />

Tum celerare fugam pa,triaque exce<strong>de</strong>re sua<strong>de</strong>t,<br />

Auxiliumque viae veteres tel1ure l'ecludit<br />

Thesauros, ignotum [ll'genti pondus et aud.<br />

His commota fugam Dido sociosque parabat. 360<br />

Conveniunt, quibus aut oLlium crmlcle tyranni<br />

Aut metus acer emt; naves, quae fortE- paratae,<br />

Corripiunt, onemntque auro: portantur avari<br />

Pygmalionis opes pel ago ; dux rcmina facti.<br />

Devcnere locos, ubi nunc ingentia cerne;; 365<br />

Moenia surgentemque novae Cal'tbaginis arcem,<br />

[Mcrcatique solum, facti <strong>de</strong> nomine Byrsarn,<br />

Taurino quantum possent cirCllmdal'e tergo.]<br />

Sed vos qui tan<strong>de</strong>m, quihus aut venistis ab oris,<br />

Quove tenetis iter?" Quaerenti talibus iIle 370<br />

Suspirans imoque trahens a pectore vocem:<br />

" 0 <strong>de</strong>a, si prima repetens ab origine pergam,<br />

Et vacet annales nostrol"U1U audire laborum,<br />

A nte diem clauso compo net Vesper 01ympo.<br />

NOB Troja antiqua, si vestras forte per aures 375<br />

Trojae nomen iit, diversa per aequoJ"a veetos<br />

Forte sua Libycis tempestas appulit oris.<br />

Sum pius Aeneas, raptos qui ex ho"te Penates<br />

Clai;se vebo mecum, fama super aethel"a notus.<br />

It?-Iiam quaero patriam et genus ab Jove summo. 380<br />

Bis <strong>de</strong>nis Phl'ygium eonscentli navibus aequoI',<br />

Matre elea 1l10nstrame viam, data fata secutus;<br />

Yix o;eptem eonvulsae undis Euroque supersunt.<br />

Ipseignotus, egcns, Libyae <strong>de</strong>serta pel"agro,<br />

Europa atqne Asia pulsus." Nee plum querentem 385<br />

Passa V cnus medio sic interfata doloro est:<br />

" Qllisqllis es, baud, credo, invisus eael()stibus auras<br />

Vitales carpis, Tyriam qui adveneris urbem.<br />

Perge modo, atqlle binc te reginae ad limina perfer.<br />

N amque tibi reduces soeios classemque relata!U 390<br />

Nuntio et in tutum versis Aquilonihus aetam,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

20 VERGILI AENEIS 1.<br />

Ni frnstra auguriulll vani docuere parentes.<br />

Aspice bis scnos hetantcs agmine cycnos,<br />

Aetberia qnos lapsa plaga J ovis ales aperto<br />

Turbabat caelo i nUllc terras ordine longo 396<br />

Aut cap ere aut captas j£l,lll <strong>de</strong>spectarc vi<strong>de</strong>utur:<br />

Ut reduces illi ludunt stri<strong>de</strong>ntibus alis,<br />

Et coetu cinxere polum, cantusque <strong>de</strong><strong>de</strong>l'e,<br />

Haud aliter puppesquc tuae pubesque tuorum<br />

Aut portum tenct, aut plena subit ostia vela. 400<br />

Perge modo, et, qua te clucit via, clil'ige gressum."<br />

Dixit, et avertens rosea cervice refulsit,<br />

Ambrosiaeque comae clivinulll vertice odorem<br />

Spiravcre; pe<strong>de</strong>s vestis <strong>de</strong>([uxit a(l i1110S ;<br />

:Et vera incessu patuit <strong>de</strong>a. l11e ubi matreID 406<br />

Agnovit, tali fugientem est voce sccutus :<br />

" Quid natulU loties, cruc1clis tu quoque, falsis<br />

Ludis imaginihus? Our <strong>de</strong>xtrae jUllgore <strong>de</strong>xtram<br />

_ on datu]', ao veras andil'e et reddcre voces?"<br />

Talibus incusat, gressumque ad moenia tendit; 410<br />

At Yenus obscuro gradicnte ' aere Rep it,<br />

Et multo nebulae circum <strong>de</strong>a fudit awictu,<br />

Oernere ne quis eos, neu quis contingere posset,<br />

Molirive moralTl, aut venicndi poseere causas.<br />

Ipsa Papbul11 sublimis auit, se<strong>de</strong>squc revisit 416<br />

Laeta suas, ubi templum illi, centum que Sabaeo<br />

'1'ure calent arac sertisque recentiLus balaut.<br />

COl'l'ipuere via111 iutcl'ea, qua semita monstrat ;<br />

Jamque aseen<strong>de</strong>baot collern, qui plurimus urbi<br />

Imminet, adver a8que aspectat <strong>de</strong>sllper arces. 420<br />

Miratur molem Aeneas, magalia quondam,<br />

Miratur portas strepitumque et strata vial'um.<br />

Instant ar<strong>de</strong>ntes TYl'ii, pars c111cere muros<br />

M:olil'ique areem et lllanibus lOubl'oh'ere Raxa,<br />

Pars opture locum tecto et con


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS 1. 21<br />

Rupibus excidunt, scaenis <strong>de</strong>com alta futuris.<br />

Qualis apes aestate nova per Rorea rura 430<br />

Excrcet sub sole labor, quum gentis adultos<br />

Educunt feLus, aut quum liquentia mclla<br />

Stipant et dulci distcndunt nectare cellas,<br />

Aut onera accipiunt venicntum, aut agmine facto<br />

Ignavum fucos pecus a praesepibus arcent; 435<br />

Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.<br />

" 0 fOl·tunati, quorum jam moeuia surgunt 1"<br />

Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis.<br />

Infert se septus nebula (mirabiJe dictu)<br />

Per medios, miscetque viris, neque cernitur ulli. 440<br />

Lucus in urue fuit media, laetissimus umbrae,<br />

Quo primum, jactati undis et turbine, Poeni<br />

Effo<strong>de</strong>re loco signum, quod regia Juno<br />

Monstrarat, caput acris equi: sic nam fore bello<br />

Egregiam et facilem victu per saecula gentem. 445<br />

Hic templum Junoni ingcns Sidonia Dido<br />

Con<strong>de</strong>bat, donis opulentum et numine divae,<br />

AerefL cui gradibus sl1l'gebant limina, nexaeque<br />

Aere trabes, foribus cardo stri<strong>de</strong>bat aenis.<br />

Hoc primuro in luco nova res oblata timorem 450<br />

Leniit, hic primum Aeneas speral'c salutem<br />

Au us, et affiictis melius confi<strong>de</strong>re rebus :<br />

N amque sub ingenti lustrat dum singula tllmplo,<br />

Reginam oppel'lcns, dum, quae fortuna sit urbi,<br />

Artificumque mallus inter se operumque laborem 455<br />

Miratur, vi<strong>de</strong>t Iliacas ex orcline pugnas<br />

Bcllaque jam fama to tum vulgata pel' orhem,<br />

Atridas, Pl'iamumque, ct saevum ambobus Achillem.<br />

Oonstitit, ct lacl'imans "Quis jam locus" inquit<br />

" Achate,<br />

Quae regio in tenis nostl'i non plena laboris ? 460<br />

En Priamus! Sunt hic etiam StUt pl'aemia laudi ;<br />

Sunt IfLcl'imue rerum, ct mcnteru mortalia tangunt.<br />

S?Jve metus; fel'et haec aliquam tibi fama salutem."<br />

R IC ait, atque animum pictura pascit i11alli,<br />

Mlllta gemens, largoque humectat fiumine vultum. 465


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS 1. 27<br />

Baccatum, ej, duplicem gemmis auroque coronam. 655<br />

Haec celerans iter ad naves ten<strong>de</strong>bat Achates.<br />

At Cytherea novas artes, nova pectore versat<br />

Consilio., ut faeiem mutatus et ora Cupido<br />

Pro dulci Ascanio veniat, donisque furentem<br />

Ineendat reginam, atque ossibus implicet ignem. 660<br />

Quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilingues;<br />

Urit atrox Juno, et sub noctem cura recurs at.<br />

Ergo his aligeru1l1 dictis affatur A1l1ore1l1;<br />

"Nate, meae vires, mea magna potentia sol us,<br />

Nate, patris summi qui tela Typhoea temnis, 665<br />

Ad te confugio, et supplex tua numina posco.<br />

Frater ut Aeneas pel ago tuus omnia circum<br />

Litora jactetur odiis J unonis acerbae,<br />

Nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore.<br />

Nune Phoenissa tenet Dido blandisque moratur 670<br />

Vocibus; et vereor, quo se Junonia vertant<br />

Hospitia: haud tanto cessabit cardine rerum.<br />

Quocirca capere ante dolis et cingere flamma<br />

Reginam meditor, ne quo se numine mutet,<br />

Sed magno Aeneae mecum teneatur amore. 675<br />

Qua facere id possis, nostram nunc accipe mentem:<br />

Regius accitu cari genitoris ad mbem<br />

Sidoniam puer ire parat, mea maxima cura,<br />

Dona ferens pel ago et fiammis restantia Trojae;<br />

Hunc ego sopitum somno super alta Cythera 680<br />

Aut super Idalium sacrata se<strong>de</strong> recondam,<br />

Ne qua scire dolos mediusve OCCUl'l'ere possit.<br />

Tu faciem illius noctem non amplius unam<br />

Faile dolo, et notos pueri puer indue vultus,<br />

Ut, quum te gremio accipiet laetissima Dido 685<br />

Regales inter meusas laticemque Lyaeum,<br />

Quum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,<br />

Occultu1l1 inspires ignem fallasque veneno."<br />

Paret Arnor dictis carae genetrlp,is, et alas<br />

Exuit, et gressu gau<strong>de</strong>ns incedit luli. 690<br />

At Venus Ascanio placida.m pel' membra quietem<br />

Irrigat, et fotum gremio <strong>de</strong>a tollit in altos


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

28 VERGILI AENEIS 1.<br />

Idaliae lucos, ubi mollis amaracus illum<br />

Floribus et dulci adspil'ans complectitul' umbra.<br />

Jamque ibat, dicto parens, et dona Cupido 695<br />

Regia portabat Tyriis, cluce laetus Achate.<br />

Quum venit, aulaeis jam se regina superbis<br />

Aurea composuit sponda mediamque locavit;<br />

Jam patel' Aeneas et jam Trojana juventus<br />

Conveniunt, stratoque super discumbitur ostro. 700<br />

Dant manibus fa.muli lymphas, Cerel'emque canistris<br />

Expediunt, tonsisque ferunt mantelia villis.<br />

Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longam<br />

Cura penum struere, et fiammis adolere Penates;<br />

Centum aliae toti<strong>de</strong>mque pares aetate ministri, 705<br />

Qui dapibus mensas onerent et pocula ponant.<br />

N ec non et 'l'yrii per limina laeta frequentes<br />

Convenere, toris jussi discumbere pictis.<br />

Mirantur dona Aeneae, mirantur Iulurn,<br />

Flagrantesque <strong>de</strong>i vultus simulataque verba 710<br />

[Pallarnque et pictum croceo velamen acantho.]<br />

Praecipue infelix, pesti <strong>de</strong>vota futnrae,<br />

Expleri rnentern nequit ar<strong>de</strong>scitque tuendo<br />

Phoenissa, et pariter puero donisque rnovetur.<br />

IIIe ubi complexu Aeneae colloque pependit, 'Tl5<br />

Et magnum falsi implevit g'enitoris amorem,<br />

Reginam petit, Haec oculis, haec pectore toto<br />

Haeret, et inteTdum gremio fovet, inscia Dido,<br />

Insidat quantus miserae <strong>de</strong>us. At 111e11101' ilIe<br />

Matris Acidaliae, paulatim abolere Sychaeum 720<br />

Incipit, et vivo tentat praevertel'e amore<br />

Jam pri<strong>de</strong>m resi<strong>de</strong>s animos <strong>de</strong>suetaque corda.<br />

Postquam prima quies epulis, mensaeque remotae,<br />

Crateras magnos statuunt et vina coronant.<br />

It strepitus tectis, vocemque per ampla volutant 725<br />

Atria; <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt lychni laquearibus aureis<br />

Incensi, et noctem flarnmis funalia vin.cunt.<br />

Ilic regina gravem gemmis aUl'oque poposrit<br />

Implevitque mora pateram, quam Belus et omne!!<br />

A Belo soliti; tum facta silentia tectis: 730


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGI LI AENEIS 1.<br />

"Jupiter, hospitibus nam te dare jura loquuutur,<br />

Hune laetum Tyriisque diem Trojaque profeetis<br />

Esse velis, nostrosque hujus memiuisse l11inores I<br />

Adsit laetitiae Bacchus dator, et bona Juno!<br />

Et vos, 0, coetum, 'ryrii, celebrate faventes !" 735<br />

Dixit, et in mensam laticum libavit honorem,<br />

Pl'imaque, libato, summo tonus attigit ore;<br />

'fum Bitiae <strong>de</strong>dit increpitans; ille impiger hausit<br />

Spumantem patcl'alU, et pleno se prolllit auro;<br />

Post alii proceres. Oithara erinitus Iopas '140<br />

Personat aurata, doeuit quem maximus Atlas.<br />

Hic cauit errantem lunam solisque lahores,<br />

U n<strong>de</strong> bominllm genus et pecuues, un<strong>de</strong> imber et ignes,<br />

Areturum pluviasque Hyadas geminosque Triones,<br />

Quid tantul11 oceano properent se tinguere soles '145<br />

Hibemi, vel quae tardis mora noctibus obstet.<br />

Ingeminant plausu Tyrii, Tl'oesque sequuntur.<br />

Nee non et vario noetem sermone trahebat<br />

Infelix Dido, longumque bibebat amorem,<br />

Multa super Priamo rogitans, super Heetore multa j 750<br />

Nunc, quibus Aurorae veni, set filius armis,<br />

Nunc, quales Diomedis equL nUlle, quantus.Aebilles.<br />

" I11I1110 age, et a p1'ima, die, bospes, origine nobis<br />

Insidias" inquit " Danallm, easusque tuorum,<br />

Erroresque tuos; nam te jam septima portat '155<br />

Omnibus errantem terris et fluetibus aestas."<br />

29


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

P. VERGILI MARONIS<br />

AENEIDOS<br />

LIBER SECUNDUS.<br />

Contieuere omnes, intentique ora tenebant.<br />

In<strong>de</strong> toro pater Aeneas sic orsus ab alto:<br />

"Infandum, regina, jUbes renovare dolorem.<br />

Tl'ojanas ut opes et lamentabile regnum<br />

Eruerint Danai, quaeque ipse misel'1'ima vidi, 5<br />

Et quorum pars magna fui, guis talia fando<br />

Myrmidonum Dolopumve aut duri miles Ulixi<br />

Temperet a laerimis? et jam nox bumida eaelo<br />

Praeeipitat, suac1entque ca<strong>de</strong>ntia si<strong>de</strong>ra omnos.<br />

Sed si tantus amor casus eognoscere nostros 10<br />

Et breviter Trojae supremum audire laiJol'em,<br />

Quamquam animus meminisse horret luctuquerefugit,<br />

Incipiam.<br />

Fracti bello fatisque repulsi<br />

Dnetores Danaum, tot jam labentibus annis,<br />

Instal' montis equum divina Pallac1is arte 15<br />

Aedificant, sectaque intexunt abicte costas:<br />

Votum pro rcditu simulant, ea fama vagatut.<br />

Hue <strong>de</strong>lecta virllm sortiti corpOI'a furtim<br />

Includunt caeco lated, penitusque cayernas<br />

Ingentes uterumque armata milite com]11ent. 20<br />

Est in eonspectu 'l'enedos, noti sima Fama<br />

Insula, dives opum, Priami dum regna manebant,<br />

(30 )


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS II. 31<br />

Nunc tantulll sinus et statio male fida carinis :<br />

Huc se provecti <strong>de</strong>serto in Jitore condunt.<br />

Nos abiisse rati et vento petiisse Mycenas. 25<br />

Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu.<br />

Panduntur portae; juvnt ire et Dorica cash'a<br />

Desertosque vi<strong>de</strong>re locos litusque relictum.<br />

'Hic Dolopum manus, hic sacvus ten<strong>de</strong>bat Achilles,<br />

Classibus hic locus, bic acie cOl'tare solebant.' 30<br />

Pars stupet innuptae donum exitiale Minervne,<br />

Et molem mirantur equi. Primusque Thymoetes<br />

Duei intra muros hortatur et arce loeari,<br />

Sive dolo, seu jam 'l'rojae sic fata ferebant.<br />

At Capys, et quorum melior sententia menti, 35<br />

Aut pel ago Danai'nn insidias suspeetaque dona<br />

Praeeipitare jubent, subjectisque urere flammis,<br />

Aut tcrebrare cavas uleri ct tentare latebras.<br />

Scinditur incertum studia in contraria vulgus.<br />

Primus ibi ante omnes, magna comitante caterva,40<br />

Laocoon ar<strong>de</strong>ns SUlllma <strong>de</strong>currit ab aree,<br />

Et procul: "0 miseri, quae tanta insania, cives?<br />

Creditis aveetos hostes, aut ulIa putfltis<br />

Dona carere dolis Danalllll? sic notus Ulixes?<br />

Aut hoc inclusi ligno oceultantur Aehivi, 45<br />

Ant haec in nostros fabricata est Ultlchina muros,<br />

Inspeetura domos venturaque <strong>de</strong>super urhi,<br />

Aut aliquis latet errol'. Equo ne eredite, Teueri.<br />

QUidquid id cst, timeD Dnnaos et dona ferontes."<br />

Sic fatus, validis ingentem viribus hastam 50<br />

In latus inque feri curvam compagihus alvum<br />

Contorsit. Stctit ilb tremens, uteroque reeusso<br />

lnsonuere cavae gemitumque <strong>de</strong><strong>de</strong>re cavernae;<br />

Et, si rata <strong>de</strong>iim, si mens non laeva fui;:;set,<br />

Impulerat ferro Argolieas foedare latebl'as, 55<br />

Trojaque nunc staret, Priamique arx alta maneres !<br />

Ecce, manus juvenem interea post terga revinctulli<br />

Pastores magno ad regem elamore trahebant<br />

Dardanidae, qui se ignotum venientibus ultro.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

32 VERGILI AENEIS II.<br />

Hoc ipsum ut strueret Trojamque aperiret Achivis, 60<br />

Obtulerat, fic1ens animi, atque in uLl'Umque paratus,<br />

Seu versare dol os, seu certae occurubere morti.<br />

U ndique visendi studio Trojana ju ventus<br />

Circumfusa ruit, ccrtantque illu<strong>de</strong>re capto.<br />

Aeeipe nunc Danaum insidias, et crimine ab uno 65<br />

Disee onmes.<br />

N amque ut eonspectn in medio turbatus, inermis,<br />

Constitit atqlle oeulis l")hrygia agmina cireumspexit,<br />

"Heu, quae nunc tellus," illquit, "quae rue aequora<br />

possunt<br />

Aeeipere, aut quid jam misero mihi <strong>de</strong>nique restat, 70<br />

Cui neque apud Danaos usquam locus, et super ipsi<br />

Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt?"<br />

Quo gemitu conversi animi, compressus et omnis<br />

Impetus. Hortamur fari , quo 'anguine cretus,<br />

Quidve ferat; memoret, quae sit fiducia capto. 75<br />

[Ille baec, <strong>de</strong>posita tandcm formidine, fatur:]<br />

"Cuncta equi<strong>de</strong>m tibi, rex, fUel'it quodcumque, fatebor<br />

Vera,' in quit, "neque me Argolica <strong>de</strong> genle negabo:<br />

Hoc primum; nec, si miserum FOl'Luna Sinon em<br />

Finxit, vanum ctiam mendacemquc improba finget. 80<br />

Fando aliquod si forte tuns pOl'venit ad aures<br />

Belidae nomen Palamcdis et incluta fama<br />

Gloria, quem falsa sub proditione Pelasgi<br />

Insontem infando indicio, quia bella vetabnt,<br />

Demisere neci, nunc cassum luminc lugent: 85<br />

Illi me comitem et con::;anguinita,te propinquum<br />

Pauper in arma pater primis hue misit ab annis.<br />

Dum stabat regno ineolull1is regumque vigeuat<br />

Conciliis, et nos aliquod nOl11cnqnc <strong>de</strong>cusque<br />

Gessimus. Invidia postquam pellaei::; Ulixi 90<br />

(Haud ignota loquor) supcris coneessit ab oris,<br />

Affiietus vitam in tenebri" llletuque trahebam,<br />

Et casum insonti: meCUlll illdignabar amici.<br />

Nec tacui <strong>de</strong> mens, et 111e, fUI'" si qua tulisset,<br />

8i patrioE umquam remeas;;em vielor ad Argos, 95<br />

Promisi ultorem, et verbis udia a pera movi.<br />

Hinc mibi prima mali labes; hinc semper Ulixes


38<br />

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI .A.ENEIS II.<br />

Sed graviter gemitus imo <strong>de</strong> pectore ducens,<br />

" Heu fuge, nate <strong>de</strong>a, teque his" ait " eripe flammis.<br />

Hostis habet muros; ruit alta a cuI mine Troja. 290<br />

Sat patri:.te Priamoque datum. Si Perg:.tma <strong>de</strong>xtra<br />

Defendi possent, etiam hac <strong>de</strong>fens:.t fuissent.<br />

Sacra suosque tibi commendat rrroj:.t Penates:<br />

Hos cape fatorum comites, his moenia quaere,<br />

Magna pererrato statues quae <strong>de</strong>nique ponto." 295<br />

Sic ait, et manibus vittas Vestamque potentem<br />

Aeternumque adytis effert ponetralibus ignem.<br />

Diverso intereu. miscentur moenia luctu,<br />

Et magis atque magis, quamquam secreta parentis<br />

Anchisae domns arboribusque obtecta recess it, 300<br />

Clarescunt sonitns, armorumque ingruit horror.<br />

Excutior somno, et summi fn,stigia tecti<br />

Asccnsu supero, atque arrectis auribu. adsto:<br />

In segetem veluti quum flamma furcntibus Austris<br />

Incidit, aut rapidus montano flumine torrens 305<br />

Stemit agros, sternit sata laeta boumque labores,<br />

Praccipitesque trabit silva ; stl1pet inscius alto<br />

.A.ccipiens sonitum saxi <strong>de</strong> verlicc pastor.<br />

Tum vero manifesta fi<strong>de</strong>s, Danallmque patescunt<br />

Insidiae' jam Deiphobi <strong>de</strong>dit ampla ruinam 310<br />

Vulcanc superante domus, jam proximus ar<strong>de</strong>t<br />

Ucalegon, Sigea igni freta lata relucent.<br />

Exoritur clamorque virlllU clangorque tllb:.trum.<br />

Arma amens capio; nec sat rationis in armis,<br />

Sed glomeraTe manum bello et concurrere in arcem 315<br />

Cum sociis ar<strong>de</strong>nt a,nimi; furor iraque mentem<br />

Praecipitant, pulcbrumque mori succurrit in armis.<br />

Ecce autem telis Pnnthns elapsus Acbivum,<br />

Pant.hus Othrya<strong>de</strong>s, arcis Phoebique sacerdos,<br />

Sacra manu victosque <strong>de</strong>os parvumque nepotem 320<br />

Ipse trahit, cursuque amens ad lim ina tendit.<br />

"Quo res summa loco, Panthu? quam prendimns<br />

arcem ?"<br />

Vix en fatus eram, gemitu quum talia redrlit:


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS II. 39<br />

" Venit summa dies et ineluetabile tempus<br />

Dardaniae. Fuimus Troes, fuit Ilium et ingens 325<br />

Gloria 'l'euerorum; ferus omnia Jupiter Argos<br />

'l'l'allstulit, incensa Danai dominantur in llrbe,<br />

A.rduus armatos mediis in moenibus adstans<br />

Pundit equus, victorque Sinon incendia miscet<br />

Insultans. Portis alii bipatentibus adsunt, 330<br />

Milia quot magnis umquam venere Mycenis;<br />

Obse<strong>de</strong>re alii telis angusta viarum<br />

Oppositi j stnt ferri acies mucrone corusco<br />

Stricta, parata neci; vix primi pl'oelia tentant<br />

Portarum vigiles, et caeco Marte resistunt." 335<br />

Talibus Othryadae dictis et numine diVllln<br />

In Hammas ct in arma feror, quo tl'istis Erinys,<br />

Quo fremitus voeat et sublatus ad aethera clamor.<br />

A.ddunt se soeios Ripheus et maximus armis<br />

Epytus,.oblati per lunam, IIypanisque Dymasque, 340<br />

Et laten. agglomerant nostro, juvellisque Ooroebus,<br />

Mygdomdcs: illis ad Trojam forte dicbus<br />

Vellerat, insano Oassandl:ae incensus amore,<br />

Et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat,<br />

Infelix, qui non sponsae praecepta furcntis 345<br />

.A. ud ieri t.<br />

Quos ubi confcrtos n.uclcre in proelia vidi,<br />

Incipio Supcr his: "Juvenes, fOl'tis .. ima frustra<br />

Pectora, si vobis aUllentcm cxtremn. cupido<br />

Oerta scqui, quac sit rebns fortuna, vi<strong>de</strong>tis. 350<br />

Excesserc omnes, adytis arisque relictis,<br />

Di, qui bus imperium hoc stetemt; succurritis ul'bi<br />

Incensac: mOl'iamul', et in media arma l'uamus.<br />

U.na salus victis, nullam spel'are salutem."<br />

SIC animis juvenum furor additus. In<strong>de</strong>, Iupi ceu 355<br />

Raptol'CS atl'a in nebula, qnos improba ventris<br />

Exegit caecos rabies, catulique relicti<br />

Faucibus exspectant siccis, per tela, pel' hostes<br />

Vadimus haud dubiam in mortem, mediaeque tenemus<br />

Urbis iter; nOK :ltra cava circumvolat umbra. 360<br />

QUis cla<strong>de</strong>'lll i1lius l1oetis, quis funem fando


40<br />

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS II.<br />

Explicet, aut possit lacrimis aequare labores?<br />

Urbs antiqua mit, multos dominata per annos;<br />

Plurima perque vias stel'llun1.ur inertia passim<br />

Corpora, perque domos et religiosa <strong>de</strong>orum 365<br />

Limina. N ec soli poellas dant sanguine 'reucri;<br />

Quondam etiam victis redit in praecordia vil'tus,<br />

Victoresque cadunt Danai. Cruc1elis ubique<br />

Luctus, ubique pavor, et pllll'ima mortis imago.<br />

Primus se D anaum, magna comitante caterva, 310<br />

Anc1rogeos olfert nohis, socia agmina creClcns,<br />

lnscius, atque ultro verbis compellat amicis:<br />

" Festinate, viri! N am quae tam sera moratur<br />

Segnities? Alii rapiunt incenRa feruntque<br />

Pergama; vos celsis nunc primum a urn-ibus itis?" 315<br />

Dixit, et extemplo (neque enim responsa dabantur<br />

Fida satis) scnsit med iOR <strong>de</strong>Japsus in hostes.<br />

Obstupuit, retroque pe<strong>de</strong>m CUill voce repressit.<br />

Improvisum aspris veluti qui sentihu angnem<br />

Pressit hUilli nitens, trepitlu que repente refugit 380<br />

Attollentem iras et caerula colla tumentem ;<br />

Haud secus Androgeos visu tremefactus abibat.<br />

Irruimus, <strong>de</strong>nsis et circumfundimur armis,<br />

Ignarosque loci pa 'sim et formidine eaptos<br />

Sternimus: adspirat primo Fortuna labori. 385<br />

Atque hic succes u exsultans animiRque Coroebus<br />

" 0 socii, qua prima" inquit "fortuna salutis<br />

Monstrat iter, quaque ostenc1it se <strong>de</strong>xtra, sequamur :<br />

Mutemus c1i])eos, Danai\.mque insignia nobis<br />

Aptemus. Dolus, an virtus, qnis in hoste requirat? 390<br />

Arma clabunt i])8i." Sic falus, <strong>de</strong>inCle comautem<br />

A nrlrogei galeam clipeique insigne <strong>de</strong>corum<br />

Induitur, laterique Argivum aecommodat ensem.<br />

Roc Ripheus, hoc ipse Dymas omni. que juventus<br />

Laeta. facit; sJloliis se quisque recentibus annat. 395<br />

Vadimus immixti Danais haud numine noslro,<br />

Multaque per caecam congressi proelia. noctem<br />

Conseril11us, multos Danaill11 <strong>de</strong>mittimus Orco.<br />

Diffugiunt alii ad DIl.VeS, et litora cursu


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

42 VERGILI AENEIS II.<br />

Hic vero ingentem pugnam, ceu cetera nusquam<br />

Bella forent, nulli tota morerentur in urbe,<br />

Sic Martem indomitum Danaosque ad tecta ruentes 440<br />

Oernimus, obsessumque acta testudine limen.<br />

Haerent parietibus scalae, postesque sub ipsos<br />

Nituntur gradibus, clipeosque ad tela sinistris<br />

Protecti objiciunt, prensant fastigia <strong>de</strong>xtris.<br />

Dardanidae contra turres ac tOtIL domol'um 445<br />

Oulmina convellunt, (his se, quando ultima cernunt,<br />

Extrema jam in morte parant <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>re telis,)<br />

Auratasque trabes, veterum <strong>de</strong>cora alta parentum,<br />

Devolvunt; alii strictis mucronibus imas<br />

Obse<strong>de</strong>re fores, has servant agmine <strong>de</strong>nso. 450<br />

Instaurati animi, regis succurrere tectis,<br />

Auxilioque lev are viros, vimque ILd<strong>de</strong>re victis.<br />

Limen erat caecaeque fores et pervius usus<br />

Tectorum inter se Priami, postesquc relicti<br />

A tergo, infelix qua se, dum regna manebant, 455<br />

Saepius Andromache ferre incomitata solebat<br />

Ad soceros, et avo puerum Astyanacta trahebat.<br />

Evado ad summi fll,stigia culminis, un<strong>de</strong><br />

Tela manu miseri jactabant irrita Teucri.<br />

Turrim, in praecipiti stantem summisque sub astra 460<br />

Eductam tectis, un<strong>de</strong> omnis Troja vi<strong>de</strong>ri<br />

Et DanILllm solitae naves et Achaica castra,<br />

Aggressi ferro circum, qua summa labantes<br />

J uncturas tabulata dabant, convellimus altis<br />

Sedibus, impulimnsque; elL laps[\, repentc rninam 465<br />

Cum sonitu trahit et DILnatun super agmina late<br />

Incidit. Ast alii subeunt, nec saxa nec ullum<br />

Telorum interea cessat genus.<br />

Vestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrbus<br />

Exsultat, telis et luce coruscus aena; 4'10<br />

Qualis ubi in lucem coluber mala gramina pastus,<br />

Frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat,<br />

Nunc positis novus exuviis nitidusque juventa,<br />

Lubrica convolvit subln-to pectore terga,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

48 VERGILI AENEIS II.<br />

Teque tuosque jnvat, patet isti janua leto,<br />

J amque a<strong>de</strong>rit multo Priami <strong>de</strong> sanguine Pyrrhus,<br />

Guatum ante ora patris, patl'cm qui obtruneat ad aras.<br />

Hoc erat, alma parens, quod me pcr tela, per ignes<br />

Eripis, ut mecliis hostem in penetralibus, utque 665<br />

Ascanium patremque meum juxtaque Creiisam,<br />

Alterum in alterius mactatos sanguine cernam?<br />

Arma, viri, ferte arma; vocat lux ultima victos!<br />

Reddite me Danais I sinite instaurata revisall1<br />

Proelia I NUll1quam omnes hodie ll10riemur inulti." 670<br />

Hinc ferro aceingor rl1rsus, clipeoque sinistram<br />

Insertabam aptans meque extra teeLa ferebam;<br />

Ecce autem eomplexa pe<strong>de</strong>s in limine conjunx<br />

Haerebat, parvumque patri ten<strong>de</strong>bat Iulum :<br />

"Si periturus abis, et nos rape in omnia tecum; 675<br />

Sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis,<br />

Hane primum tutare domum. Cui parvus Iulus,<br />

Oui pater et eonjunx quondam tua dicta relinquor?"<br />

Talia voeiferans gemitu tectum omne repleba,t,<br />

Quum subitum dietuque oritur mira bile monstrum. 680<br />

N amqne manus inter maestorumque ora parentum<br />

Ecce levis summo <strong>de</strong> vertice visus luli<br />

Fun<strong>de</strong>re lumen apex, tactuque innoxia molles<br />

Lambere flamma comas et circum tempora pasei.<br />

Nos pavidi trepidare metu, criuemquc Uagrantem 685<br />

Excutere et sanctos restinguere fontibus ignes.<br />

At pater Ancbises oeulos ad si<strong>de</strong>ra laetus<br />

Extulit, et caelo palmas cum voce tetendit:<br />

" Jupiter omnipotens. precibus si flecteris ullis,<br />

Aspice nos hoc tantl1m ; et, 5i pietate merernur, 690<br />

Da <strong>de</strong>in<strong>de</strong> auxilium, pater. atque haec omina firma."<br />

Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore<br />

Intonuit laevum, et <strong>de</strong> caelo lapsa per ur •• bras<br />

Stella facem ducens multa cum luee cucurrit.<br />

Illam, summa super labentem culmina tecti, 695<br />

Cernimus Idnea claram se con<strong>de</strong>re sil va,<br />

Signantemque vias j tum Iongo limite sulcus<br />

Dat lucem, et late circum Ioca sulful'e fumant.


50<br />

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VEHGILI AENEIS II.<br />

Confusam eripuit mentem: namque avia cursu<br />

Dum sequor et nota excedo regione viarum,<br />

Heu, misero conjunx fato mi erepta Creiisa.<br />

Substitit, erravitne via, seu lassa l'esedit,<br />

Incertum: nee post oculis est reddita nostris. 740<br />

Nee prius amissam respexi animumve l'efiexi,<br />

Quam tumulum antiquae Cereris se<strong>de</strong>mque saeratam<br />

Vonimus; hie <strong>de</strong>mum collectis omnibus una<br />

Defuit, et comites natumque virumque fefellit.<br />

Quem non incusavi amens hominumquc <strong>de</strong>orurnque, 745<br />

Aut quid in eversa vidi cru<strong>de</strong>lius urbe ?<br />

Ascanium Anchisenque patrern Teucrosque Penates<br />

Commendo sociis, et curva valle recondo ;<br />

[Ipse urbem repeto, et cingor fulgentibus armis:]<br />

Stat casus I'enovare omnes, omnemque reverti 750<br />

Per r1'l'ojam, et rursus caput objectal'e periclis.<br />

Principio mures obscuraque limina portl1e,<br />

Qua gressum extllleram, repeto, et vestigia retro<br />

Observata sequor pel' noctem et lumine lustro.<br />

Horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent. 755<br />

In<strong>de</strong> domum, si forte pe<strong>de</strong>m - si forte I - tulisset,<br />

Me refero. IrrueranL Danai, et tectum omne tenebant.<br />

Ilicet ignis edax summa ad fastigia vento<br />

Volvitnr; exsuperant fiammae, furit aestus ad auras.<br />

Procedo et Priami se<strong>de</strong>s arceruque reviso. 760<br />

Et jam porticibus vacuis J unonis asylo<br />

Custo<strong>de</strong>s lecti Phoenix et dirus Ulixes<br />

Praedam asservabant : buc undiqlle '1'ro1a gaza<br />

Incensis el'epta adytis, mensaeque <strong>de</strong>orum:<br />

Crateresque auro ,;olicE, captivaque vestis 765<br />

Congel'itur; pueri et pavidae longo ordine matres<br />

Stant circum.<br />

Ausus quin ctiam voces jactare pel' umbram,<br />

Inplevi clamore vias, maestusque Creiisam<br />

:N equidquam ingeminansiterumque itcrllmque vocavi. 770<br />

Qu aerenti ct tectis urbis sine fine rucnti,<br />

Infelix simulacrum atque ipsius umbra Creiisae<br />

Visa mibi ante oculos et nota major imago.<br />

Obstupui, stetel'llntque comae et vox faucibus haesit.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS III.<br />

Vil'gulta et <strong>de</strong>nsis hastilibus horrida myrtus.<br />

Accessi, vil'i<strong>de</strong>mque ab bumo convellere silvam<br />

Conatus, ramis tegel'em ut fron<strong>de</strong>ntibus aras,<br />

Horrendum et dictu vi<strong>de</strong>o mirabile monstrum.<br />

N am quae prima solo ruptis radicibus arbos<br />

Vellitur, buic atro liquuntur sanguine guttae,<br />

25<br />

Et ten'am tabo maculant. Mihi frigidus borror<br />

Membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.<br />

Rursus et alterius lentum convellere vimen<br />

Insequor, et causas penitus tentare btentes ;<br />

Ater et alterius sequitur <strong>de</strong> cOl'tice sanguis.<br />

Multa movens animo, Nympbas venerabar agrestes<br />

30<br />

Gradivumque patrem, Geticis qui praesi<strong>de</strong>t arvis,<br />

Rite secundarent visus omenque levarent.<br />

Tertia sed postquam majore hastilia nisu<br />

Aggl'edior genibusque adversae obluctor arenae,<br />

(Eloquar, an sileam?) gemitus lacrimabilis imo<br />

35<br />

Auditur tumulo, et vox reddita fertur ad aures: 40<br />

" Quid miserum, Aenea, laceras? Jam parce sepulto,<br />

Parce pias scelerare manus: non me tihi Troja<br />

Externum tulit, aut cruor hic <strong>de</strong> stipite manat.<br />

lIeu fuge cru<strong>de</strong>les terras, fuge litus avarum:<br />

N am Polydorus ego. Hic confixum ferrea tcxit 45<br />

Telorum seges et jaculis increvit acutis."<br />

Tum vero ancipiti mentem formidine press us<br />

Obstupui, steteruntque comae et vox faucibus haesit.<br />

Rune Polydorum auri quondam cum pon<strong>de</strong>re magno<br />

Infelix Priamus furLim mandarat alendum 50<br />

Threlcio regi, quUUl jam diffi<strong>de</strong>ret armis<br />

Dardaniae, cingique urbem obsidione vi<strong>de</strong>ret.<br />

IIle, ut opes fractae 'l'eucnim, et Fortuna receRsit,<br />

Res Agamenmonias victriciaque arma secutus,<br />

Fas omne abrulllpit, Polydorum obtruncat, et auro 55<br />

Vi potitur. Quid non mortulia pectora cogis,<br />

Auri sacra fames! Postquam pa\Tor ossa reliquit,<br />

Delectos populi ad proceres primumque parentem<br />

Monstra <strong>de</strong>ulll refero, et quae sit sententia poseo.<br />

Omnibus i<strong>de</strong>m animus, scelerata exce<strong>de</strong>re terra, 60<br />

53


54<br />

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS III.<br />

Linqui pollutum hospitium, et dare classibus austros.<br />

Ergo instauramus Polydoro funus, et ingens<br />

Aggeritur tumulo tell us ; stant Manibus arae,<br />

Caeruleis maestae vittis atraque cupresso,<br />

Et circum Ilia<strong>de</strong>s crinem <strong>de</strong> more solutae ; 65<br />

lnferimus tepido spumantia cymbia lacte<br />

Sanguinis et sacri pateras, animamque sepulchro<br />

Condimus, et magna supremum voce ciemus.<br />

ln<strong>de</strong>, ubi prima fi<strong>de</strong>s pelago, placataque venti<br />

Dant maria, et Icnis crepitans vocat auster in altum, 70<br />

Deducunt socii naves et litora complent.<br />

Provehimur portu, tel'J'aeque urbesque recedunt.<br />

Sacra rnari colitur medio gratissima tellus<br />

Nereldum matri et Neptuno Acgaeo,<br />

Quam pius Arcitenens, oras et litora circum 75<br />

Errantem, Mycono e celsa Gyaroque revinxit,<br />

Immotamque coli <strong>de</strong>dit et contcmnere ventos:<br />

Huc feror; haec fessos tuto placidissima portu<br />

Accipit. Egressi veneramur Apollinis urbem.<br />

Rex Anius, rex i<strong>de</strong>m hom inurn Phoebique sacerdos, 80<br />

Vittis et sacra redimitns tempora lauro,<br />

Occurrit; veterem Anchisen agnovit amicum.<br />

Jungimus hospitio <strong>de</strong>xtras, et tecta subimus.<br />

Templa <strong>de</strong>i saxo venerabar structa vetusto ;<br />

"Da propl'iam, Thyrnbraee, domum ! Da moeniafessis 85<br />

Et genus et mansuram urbem! Serva altera Trojae<br />

Pergn,ma, reliquias Danaum atque immitis Achilli.<br />

Quem sequimur? quove ire jubes, ubi ponere se<strong>de</strong>s ?<br />

Da, patel', augurium, atque animis illabere nostris !"<br />

Vix ea fatu eram; tremere omnia visa repente, 90<br />

Liminaque laurusque <strong>de</strong>i, totusque moveri<br />

Mons circum, et mugire ac1ytis cortina reclusis.<br />

Summissi petimus terram, et vox fertur ad aUl'es:<br />

" Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum<br />

Prima tulit telIus, ea<strong>de</strong>m vos uhere laeto 95<br />

Accipiet reduces. Antiquam exquirite matrem.<br />

Hic domus Aeneae cunctis rlominabitur oris,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS III. 55<br />

Et nati natorum, et qui nascentur ab illis."<br />

Haec Phoebus; mixtoque ingens exorta tumultu<br />

Laetitia, et cuncti quae sint eo, moenia quaerunt, 100<br />

Quo Phoebus vocet en'antes jubeatque reverti.<br />

'l'um genitor, veterum volvens monumenta virorum,<br />

"Audite, 0 proceres," ait " et spes discite vestras.<br />

Creta Jovis magni medio jacet insula ponto,<br />

Mons Idaeus ubi, et gentis eunabula nostrae ; 105<br />

Centum urbes habitant magnas, uberrima regna:<br />

Maximus un<strong>de</strong> pater, si rite audita record or,<br />

TeuCl'us Rhoeteas primum est advectus ad oras,<br />

Optavitque locum regno. N ondum TIium et arces<br />

Pergameae steterant; habitabant vallibus imis. 110<br />

Hine mater cultrix Cybeli, Corybantiaque aera,<br />

Idaeumque nemus; hine Hda silentia sacris,<br />

Et juncti currum dominae subiere leones.<br />

Ergo agite, et, divum dueunt qua jussa, sequamul',<br />

Placemus ventos, et Gnosia regna petamus I 115<br />

Nec longo distant cursu: modo Jupiter adsit,<br />

Tertia lux classem Cretaeis sistet in oris."<br />

Sic fatus, meritos aris mactavit bonores,<br />

rraurum N eptuno, taurum tibi, pulcher Apollo,<br />

Nigram Hiemi pecu<strong>de</strong>m, Zephyris felicibus albam. 120<br />

F ama volat, pulsum regnis cessisse paternis<br />

Idomenea ducem, <strong>de</strong>sertaque litora Cretae,<br />

Hoste vacare domum, se<strong>de</strong>sque adstare relictas.<br />

Linquimus Ortygiae portus, pelagoque volamus,<br />

Baeehatamque jugis Naxon, viri<strong>de</strong>mque Donusam, 125<br />

Olearon, niveamque Paron, spal'Sasqllc per aequot"<br />

Cycladas, et erebris legimus freta cOlleita tertis.<br />

Nautieus exoritur vario eertamine clamor;<br />

Hortantur socii, Cretam proavosque petamus ;<br />

Prosequitur surgens a puppi vcntus ellutcs, 130<br />

Et tan<strong>de</strong>m antiquis Cllretum allabinlUl' oris,<br />

Ergo aviclus muros optatlLe molior urbis,<br />

Pergameamque voco, et laetam cognomine gcntem<br />

Hortor amare focos arcemque n,ttollcrc teetis.<br />

Jamque fere [siceo subductae litore puppes i] 135


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

56 VERGILI AENEIS III.<br />

Connubiis arvisquc novis operata juventus ;<br />

Jura domosque dabam: sub ito quum tabida membris,<br />

Corrupto caeli tractu, miserandaque venit<br />

Arboribusque satisque lues et letifer annus.<br />

Liuquebant du1ces animas, aut aegra trahebant 140<br />

Corpora; tum steriles exurere Sirius agros ;<br />

Arebant herbae, et vic tum seges aegra negabat.<br />

Rursus ad oraclum Ortygiae Phoebumque remenso<br />

Hortatur patcr ire mari, veniamque precari,<br />

Quam fessis finem rebus ferat, un<strong>de</strong> laborum 145<br />

Tentare auxilium jubeat, quo vertere cursus.<br />

Nox erat, et tenis animalia somnus habebat:<br />

Effigicr:; sacrae divum Phrygiique Penates,<br />

Quos mecum ab rrroja mediisque ex igllibus urbis<br />

Extuleram, visi ante oculos adstare jacentis 150<br />

In somnis, multo mallifesti lumine, qua se<br />

Plena per insert as fun<strong>de</strong>bat luna fenestras ;<br />

Tum sic affari et curas his <strong>de</strong> mere dictis:<br />

"Quod tibi <strong>de</strong>lato Ortygiam dicturus Apollo est,<br />

Hic canit, et tua nos en ultro ad limina mittit. 155<br />

Nos te, Dardania incensa, tuaque arma secuti,<br />

Nos tumidum sub te permensi classibus aequor,<br />

I<strong>de</strong>m venturos tollemus in astra nepotes,<br />

Imperiumque urbi dabimus: tu moenia magnis<br />

Magna para, longumque fugae ne linque laborem. 160<br />

Mutandae se<strong>de</strong>s: non haec tibi litora snasit<br />

Delius, aut Oretae jussit consi<strong>de</strong>re, Apollo.<br />

Est locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt,<br />

Terra antiqua, potens armis atque ubere glebae,<br />

(Oenotri coluere viri; nunc fama, min ores 165<br />

HaJiam dixisse ducis <strong>de</strong> nomine gentem :)<br />

Hae nobis propriae se<strong>de</strong>s, hinc Dardanus ortus<br />

I asiusque pater, genus a quo principe nostrum.<br />

Surge age, et haec laetus longaevo dicta parenti<br />

Haud dubitunda refer: Oorytbum terrasque requirat 170<br />

Ausonias: Dictaea negat tibi Jupiter arva."<br />

'l'al ibm; attonitus visis ac voce <strong>de</strong>orum,<br />

(Ncc sopor ilIud erat, sed coram agnoscere vnltus


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

58 VERGILI AENEIS Ill.<br />

Harpyiaeque cotimt aliae, Phinela postquam<br />

Clausa domus, mensasque metu liquere priores,<br />

Tristius ha,ud ilIis monstrum, nec saevior ulla<br />

Pestis et ira <strong>de</strong>ilm Stygiis sese extulit undis. 215<br />

Virginei volucrum vuitus, foedissima ventris<br />

Proluvies, uncaeque manus, et pallida semper<br />

Ora fame.<br />

Huc ubi <strong>de</strong>lati portus intravimus, ecce<br />

Laeta boum passim campis armenta vi<strong>de</strong>mus 220<br />

Caprigenumque pecus, nullo custo<strong>de</strong>, per herbas.<br />

Irruimus ferro, et divos ipsumque voeamus ,<br />

In partem praedamque Jovem ; tum litore curvo<br />

Exstruimusque toros, dapibusque epulamur opimis .<br />

.At subitae horrifieo lapsll <strong>de</strong> montibus adsunt 225<br />

Harpyiae et magnis quatiunt clangoribus alas,<br />

Diripiuntque dapes, contactuque omnia foedant<br />

Immundo; tum vox taetrum dira inter adorem.<br />

Rursum in secessu longo sub rupe cavata,<br />

[.Arboribus clausi circum at que horrentibus umbris,] 230<br />

Iustruimus mensas, arisque reponimus ignem ;<br />

Rursum ex diverse caeli caecisque latebris<br />

'furba sonans praedam pedibus circum vol at uncis,<br />

Polluit ore dapes. Sociis tunc, arma capessant,<br />

Edico, et dim bellum cum gente gerendum. 235<br />

Haud secus ac jussi faciunt, tectosque pel' herbam<br />

Disponunt enses et scuta latentia condunt.<br />

Ergo ubi <strong>de</strong>Japsae sonitum per CUl'va <strong>de</strong><strong>de</strong>re<br />

Litora, dat signum specula Misenus ab alta<br />

Aere cavo. lnvadunt socii, et nova proelia tentant, 240<br />

Obscenas pelagi ferro foedare voluCl'es.<br />

Sed nequc vim plumis ullam nec vulnera tergo<br />

Accipiunt, celerique fuga sub si<strong>de</strong>ra lapsae<br />

Semiesam praedam et vestigia foeda relinquunt.<br />

Una in praecelsa consedit rupe Celaeno, 245<br />

Infelix vates, rumpitque banc pectore vocem:<br />

"Bellum etiam pro cae<strong>de</strong> bOllm stratisque juvencis,<br />

Laomedontiadae, bellumne inferre paratis,<br />

Et patrio Harpyias insontes pellere regno?<br />

Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta, 250<br />

Quae Phoebo patel' omnipotens, mihi Phoebus Apollo


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS III. 59<br />

Praedixit, vobis Furiarum ego maxima pando.<br />

Italiam cursu petitis: ventisque vocatis<br />

Ibitis Italiam, portusque intrare licebit ;<br />

Sed non ante datam cingetis moenibus urbem, 255<br />

Quam vos dira fames nostraeque injuria caedis<br />

Ambesas subigat malis absumere mensas."<br />

Dixit, et in silvam pennis ablata refugit.<br />

At sociis subita gelid us formidine sanguis<br />

Deriguit: ceci<strong>de</strong>re animi; nec jam amplius armis, 260<br />

Sed votis precibusque jubent exposcere pacem,<br />

Si ve <strong>de</strong>ae, seu sint dirae obscenaeque volucres ;'<br />

Et pater Anchises passis <strong>de</strong> litore palmis<br />

Numina magna vocat, meritosque indicit honores:<br />

" Di, prohibete minas; di, talem avertite casum, 265<br />

Et placidi servate pios!"; tum litore funem<br />

Deripere, excussosque jubet laxare ru<strong>de</strong>ntes.<br />

Tendunt vela N oti j fugimus spumantibus undis,<br />

Qua cursum ventusque gubernatorque vocabat.<br />

Jam medio apparet fiuctu nemorosa Zacynthos, 270<br />

Dulichiumque, Sameque, et N eritos ardua saxis<br />

Effugimus scopulos Ithacae, Laertia regna,<br />

Et terram altricem saevi exsecramur Ulixi.<br />

Mox et Leucatae nimbosa cacumina montis,<br />

Et formidatus nautis aperitur Apollo. 275<br />

Ruuc petimus fessi, et parvao succedimus urbi;<br />

Anchora <strong>de</strong> prora jacitur, stant litore puppes.<br />

Ergo insperata tan<strong>de</strong>m tellure potiti,<br />

Lustramurque Jovi, votisque incendimus aras,<br />

Actiaque lliacis celebramus litoI'll. ludis. 280<br />

Exercent patrias oleo labente palaestras<br />

Nudati socii: juvat evasisse tot urbos<br />

Argolicas, mediosque fugam tcnuisse per hostes.<br />

Interea magnum sol circumvolvitur annum,<br />

Et glacialis hiemps aquilonibus asperat undas. 285<br />

Aere cavo clipeum, magni gestamen Abantis,<br />

Postibus adversis figo, et rem carmine signo :<br />

"AENEAS HAEC DE DANAIS VIOTORIBUS ARMA";<br />

Linquere tum portus jubeo et consi<strong>de</strong>re transtris.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

60 VERGILI AENEIS III.<br />

Certatim socii feriunt mare et aequora verrunt. 290<br />

Protinus aerias Phaeacum abscondimus arces,<br />

Litoraque Epiri legimus, pOl'tuque subimus<br />

Chaonio et celsam Buthroti accedimus urbem.<br />

Hic incredibilis rerum fama occupat aures,<br />

Priami<strong>de</strong>n Helenum Graias regnare per urbes, 295<br />

Oonjugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum,<br />

Et patrio Andromachen iterum cessisse marito.<br />

Obstupui, miroque incensnm pectns amore,<br />

Compellare virum et casus cognoscere tantos.<br />

Progredior portu, classes et litora linquens, 300<br />

Sollemnes qlium forte dapes et tristia dona<br />

Ante urbem in luco falsi Simoentis ad undam<br />

Libabat cineri Andromache, Manesque vocabat<br />

Rectoreum ad tumulnm, viridi quem cespite inanem<br />

Et geminas, causam lacrimis, sacraverat aras. 305<br />

Ut me conspexit venientem et TroIa circum<br />

Arma amens vidit, magnis exterrita monstris<br />

Deriguit visu in medio, calor ossa reliquit,<br />

Labitur, et longo vix tan<strong>de</strong>m tempore fatur :<br />

"Verane te facieR, verus mibi Duntius affers, 310<br />

Nate <strong>de</strong>a? vivisne? aut, S1 lux alma recessit,<br />

Hector ubi est?" Dixit, lacrimasque efIudit et omnem<br />

Implevit clam ore locum. Vix pauca furenti<br />

Subjicio et 1'aris turbatus voeibus hisco :<br />

"Vivo equi<strong>de</strong>m, vitam que extrema per omnia duco. 315<br />

Ne dubita: nam vera vi<strong>de</strong>s.<br />

Heu, quis te casus <strong>de</strong>jectam conjuge tanto<br />

Excipit, aut quae digna satis fortuna revisit,<br />

Hectoris Andromache? PYl'1'hiu' COllllubia servas ?"<br />

Dejccit vultum et <strong>de</strong>missa voce locuta est : 320<br />

" 0 felix una ante alias Priamcia virgo,<br />

Hostilem ad tUDlulum Trojae sub moenibus altis<br />

Jussa mori, quae sortiius non pertnlit ulIos,<br />

N ec victoris heri tetigit capti va cub ile I<br />

Nos, patria incensa, di versa per aequora vectae, 325<br />

Stirpis Acbilleae fastus juvellemque superbum,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS III. 61<br />

Servitio enixae, tulimus; qui dcin<strong>de</strong>, secutus<br />

Ledaearu Hermionen Lacedacmoniosque hymenaeos,<br />

Mc famulo famulamque Heleno transmisit habendam.<br />

Ast ilium, ercptac ma""no inflammatus am ore 330<br />

Oonjugis et scelerum Furiis agitatus, Orestes<br />

Excipit incautum, patriasque obtruncat ad aras.<br />

Morte Neoptolemi regnorum reddita cessit<br />

Pars Heleno, qui Obaonios cog nomine campos<br />

Obaoniamque omnem Trojano a Ohaonc dixit, 335<br />

Pergamaque Iliacamque jugis banc addidit arcem.<br />

Sed tibi qui cm'sum venti, quae fata dc<strong>de</strong>re?<br />

Aut quisnam ignarum nostris <strong>de</strong>us appulit oris?<br />

Quid puer Ascanius? Superutne? ct vescitur aura,<br />

Quae tibi jam Troja-? 340<br />

Ecqua tamcn puero est amissae cura parentis?<br />

Ecquid in antiqua1l1 virtutelll ani1l10sque viriles<br />

Et pater Aeneas et avnnculus excitat Hector? "<br />

'1'alia fun<strong>de</strong>hat lacrimans longosque ciebat<br />

Incassu1l1 fletus, qUU1l1 sese a 1l10enibus heros 345<br />

Priamidcs 1l1ultis Helenus c0111itn,ntibus affert,<br />

Agnoscitque suos, lactusque ad limina ducit,<br />

[Et 111ultum lacrimas verba inter singula fundit.]<br />

Procedo, et parva1l1 '1'roja111 simuIataque 1l1agnis<br />

Pergama et arentcm Xanthi cogn01l1ine rivum 350<br />

Agnosco, Scacaeque ampicctor limina portae.<br />

Nec non et Teucri socia simul urbe fruuntur:<br />

IIlos porticibus rex accipiebat in aroplis;<br />

Aulai medio libabant pocula Bacchi,<br />

Illlpositis auro dapibus, paterasque tenebant. 355<br />

.In.lllque dies alterque dies processit, et aurae<br />

Vela vocant, tumidoque illflatur carbasus austro:<br />

His .atem aggredior dictis ac talia quaeso:<br />

" Trojugena, interpres divum, qui numilla Pboebi,<br />

Qui tripodas, Olarii laurus, qui si<strong>de</strong>ra sentis 360<br />

Et volucrum liuguas et pruepetis omina pennae,<br />

Fare age (namque omne1l1 curSUlll mihi prospera dixit<br />

Religio, et cuncti suascrunt numine divi<br />

Italiam petere et terras tentare repostas ;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

62 . VERGILI AENEIS III.<br />

Sola novum, dictuque nefas, Harpyia Celaeno 365<br />

Prodigium can it, et tristes <strong>de</strong>nuntiat iras<br />

Obscenamque famem) quae prima pericula vito?<br />

Quid ve sequens tantos possim superare labores ?"<br />

Hie Hclenus, caesis primum <strong>de</strong> more juveucis,<br />

Exorat pacem diVllm, vittasque resolvit 370<br />

Sacrati capitis, meque ad tua limiua, Phoebe,<br />

Ipse manu multo susponsum numine ducit ;<br />

Atque haec <strong>de</strong>in<strong>de</strong> canit divino ex ore sacordos:<br />

"Nate <strong>de</strong>a (nam te majoribus ire per altum<br />

Auspiciis manifesta fi<strong>de</strong>s: sic rata <strong>de</strong>um rex 375<br />

Sortitur, vol vitque vices; is vertitur ordo),<br />

Pauca tibi e multis, quo tutior hospita lustres<br />

Aequora et Ausonio possis consi<strong>de</strong>re portu,<br />

Expediam dietis; prohibent nam cetera Parcae<br />

Scire Helenum farique vetat Saturnia Juno. 380<br />

Principio Italiam, quam tu jam rere pl'opinquam,<br />

Vicinosquc, ignare, paras inva<strong>de</strong>re portus,<br />

Longa proeul longis via dividit invia terris.<br />

Ante et Trinaeria lentandus remus in unda,<br />

Et salie Ausonii lustrandum navibus aequor, 385<br />

Infernique lacus Aeaeaequc insula Circae,<br />

Quam tuta possis urbem componere terra.<br />

Signa tibi dieam: tu condita mente teneto:<br />

Quum tibi sollicito secreti ad fiuminis undam<br />

Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus, 390<br />

'friginta capitum fetus enixa, jaeebit,<br />

Alba, solo recubans, albi circum ubera nati,<br />

Is locus urbis erit, requies ca certa laborum.<br />

Nee tu mensarum morsus horrescc futuros:<br />

}


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS III.<br />

Insano.m vatem aspicies, qua.e rupe sub ima<br />

Fata can it, foliisque notas et nomina. maudat.<br />

Qnaecumque in foliis <strong>de</strong>scl'ipsit cal'mina virgo, 445<br />

Digerit in numerum, atque antro seclu:a relillt,uit;<br />

IlIa manent immota locis, neque ab ordine cedunt.<br />

Verum ea<strong>de</strong>m, verso tenuis quum cardine ventns<br />

ImpuIit et teneras turbavit jn,nua fron<strong>de</strong>s,<br />

N umquam <strong>de</strong>in<strong>de</strong> cava volibntin, pren<strong>de</strong>re saxo, 450<br />

Nec revacal'e situs aut jungere carmina curat ;<br />

Inconsulti abeunt, se<strong>de</strong>mque o<strong>de</strong>re 8iby11o.e.<br />

Hie tibi ne qun, morae fuerint dispendia tanti.,<br />

Quamvis increpitent socii, et vi CUl'SUS in a.ltum<br />

Vela vocet possisqne sinus implere secnndos, 455<br />

Quill a<strong>de</strong>as vatem, precibusqne oracula poscas.<br />

Ipsa canat, vocemque volens atquc ora rcsolvat.<br />

Illa tibi Italiae pOllulos venturaque bella,<br />

Et quo quemque modo fugiasque ferasquc laborem,<br />

Expediet, cursusqne dabit venerata secnudos. 460<br />

Haec sunt, quae nostra lieeat te voce moneri.<br />

Va<strong>de</strong> age, et ingentem faetis fer ad aethera Trojam."<br />

Quae postquam yates sic ore cfl'atus amico est,<br />

Dona <strong>de</strong>bine aura gravia seetoque elephauto<br />

Imperat ad naves ferri, stipatque eal'inis 465<br />

Ingells argentum Dodonaeosque lebetas,<br />

Loricam eonsertam balllis aUl'oque trilicem,<br />

Et conum insignis galeae cristasq ue comantes,<br />

Arma Neoptolemi. 8unt et sua dona po.l'enti.<br />

Addit equos, additquc duces; 470<br />

Remigium suppJet; socios simul instruit armis.<br />

Intel'ea classem velis aptare jubebat<br />

Anchises, tim'et vento mora ne qua ferenti.<br />

Quem Phoeoi intel'pres multo compellat honore :<br />

"Conjugio, Anchisa, Veneris dignate superbo, 475<br />

Cura <strong>de</strong>llm, bi" Pergameis ereple rl1inis,<br />

Ecce tibi Ausoniae tellus: hanc arripe velis.<br />

Et tamen hane pel ago pmeterlabare necesse est;<br />

Ausoniae pars illa procul, quam pandit Apollo.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

66 VERGILI AENEIS III.<br />

Postquam cuncta vi<strong>de</strong>t caeIo constare sereno,<br />

Dat cIarum e puppi signum; nos castra movemus,<br />

Tentamusque viam et velorum pandimus alas. 520<br />

Jamque rubescebat stellis Aurora fugatis.<br />

Quum procul obscuros colles humilemque vi<strong>de</strong>mus<br />

Italiam. "Italiam I" primus conclamat Achates,<br />

Italiam laeto socii clamol'e salutant.<br />

Tum pater Anchises magnum cratera corona 525<br />

Induit implevitque mcro, divosque vocavit<br />

Stans celsa in puppi:<br />

" Di, maris et terrae tempestatumque potentes,<br />

Ferte viam vento faeilem, et spirate secundi."<br />

Crebl'escunt optatae aurae, portusque patescit 530<br />

Jam propior, templumque apparet in arce Minervae.<br />

Vela legunt socii, et proras ad litora torquent.<br />

Portus ab Euroo Huctu curvatus in arcum ;<br />

Objectae salsa spumant aspargine cautes,<br />

Ipse latet ; gcmino <strong>de</strong>mittunt brachia muro fl35<br />

Turriti scopuli, l'efugitque ab litore templum.<br />

Quattuor hic, primum omen, equos in gramine vidi<br />

'l'on<strong>de</strong>ntes co,mpum late, candore nivali.<br />

Et pater Anchiscs: "Bellum, 0 terra hospita, pOl·tas:<br />

Bello armantur equi, bellum haec armenta minantur. 540<br />

Sed tamen i<strong>de</strong>m olim curl'll succe<strong>de</strong>re sueti<br />

Quadrupe<strong>de</strong>s, et frena juga concordia ferre ;<br />

Spes et pacis," ait. Tum numina sancta precamur<br />

Palladis armieonae, quae prima accepit ovantes,<br />

Et capita ante aras Phrygio velamur amictu ; 545<br />

Praeceptisque Releni, <strong>de</strong><strong>de</strong>rat quae maxima, rite<br />

Junoni Al'givae jussos aelolemus honores.<br />

Hauel mora; continuo pel'fectis ordine voLis,<br />

Cornua velatal'um obvertiruus antennarum,<br />

Grajugem'uuque domos suo pectaque Iinquimus arva. 550<br />

Rinc sinus Herculei, si vera est fama, Tarenti<br />

Cernitur; attollit se diva Lacinia contra,<br />

Caulonisque arces et navifraguru Scylaceum.<br />

Tum pro cuI e fiuctu Tl'inacria cernitur Aetna;<br />

Et gemitum ingentem peJagi puJsataque saxa 555<br />

Audimus longe, fractasque ad litora voces;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI .A.ENEIS III.<br />

Elxsultantque vada, atque aestu miscentur arenae.<br />

Elt pater Anchises: "Nimirum haec illa Charybdis;<br />

Hos Helenus scopulos, haec saxa horrenda canebat :<br />

Elripite, 0 socii, pariterque insurgite remis I" 560<br />

Haud minus ac jussi faciunt; primusque ru<strong>de</strong>lltem<br />

Oontorsit laevas pro ram Palinurus ad undas ;<br />

Laevam cuncta cohors remis velltisque petivit.<br />

Tollimur in caelum curvato gurgite, et i<strong>de</strong>m<br />

Subducta ad Manes imos <strong>de</strong>sedimus unda. 565<br />

Tel' scopuli clamorem inter cava saxa <strong>de</strong><strong>de</strong>re,<br />

Tel' spumam clisam et rorantia vidimus astra.<br />

Interea fessos ventus cum sole reliquit,<br />

Ignarique viae Oyclopum allabimur oris.<br />

Portus ab accm;su ventorum immotus et ingens 5'70<br />

Ipse; seu horrificis juxta tonat Aetna ruinis,<br />

Interd umque atram prorumpit ad aethera nubem,<br />

Turbine fumantem piceo et can<strong>de</strong>nte favilla,<br />

A ttollitque globos f1amrnarum, et si<strong>de</strong>ra lambit;<br />

Interdul11 scopulos avulsaque viscera montis 5'75<br />

Erigit eructans, liquefactaque saxa sub auras<br />

Cum gemitu glomerat, fundoque exacstuat imo.<br />

Fama est, Enceladi semiustum fulmine corpus<br />

Urgeri mole hac, in gentemque insuper Aetnam<br />

Impositam ruptis fiammam exspirare camiuis, 580<br />

Et, fessum quoties mu1.ct latus, intremere omnem<br />

Murmure Trinacriam et caelum subtexere fumo.<br />

N octem iIlam tecti silvis immania monstra<br />

Perferimus, nee, quae sonitum <strong>de</strong>t causa, vi<strong>de</strong>mus :<br />

N am neque erant a, trorum ignes, nee lucidus aethra 585<br />

Si<strong>de</strong>rea polus, obscuro sed nubila caelo,<br />

Et lunam in llimbo IlOX intempesta tenebat.<br />

Postera jamque dies primo surgebat Eoo,<br />

Humentemque Aurora polo dimoverat umbram :<br />

Q,uum subito e silvis, macie confecta suprema, 590<br />

Ignoti nova forma viri miserandaque cuItu<br />

Procedit, supplexque manus ad lltora tendit.<br />

67


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS III.<br />

Immensus, saniem eruetans et frusta eruento<br />

Per somnum commixta mero, nos, magna preeati<br />

Numina, sortitique vices, una undique circum<br />

Fundimur, et tela lumen terebramus acuto, 635<br />

Ingens, quod torva solum sub fronte latebat,<br />

Argolici clipei aut Phoebeae lampadis instal',<br />

Et tandcm laeti sociorum ulciscimur umbras.<br />

Sed fugite, 0 miseri, fugite, atque ab litore funem<br />

Rumpite : 640<br />

N am, qualis quantusque cavo Polyphemus in antro<br />

Lanigeras claudit pecu<strong>de</strong>s atque ubera pressat,<br />

Centum alii cur va bacc habitant ad litora vulgo<br />

Infandi Cyclopes, et altis montibus errant.<br />

Tertia jam Lunae se cornua lumine complent, 645<br />

Quum vitam in silvis inter <strong>de</strong>serta ferarum<br />

Lustra domosque traho, vastosque ab rupe Cyclopas<br />

Prospicio, sonitlllnque pedum vocemque tremisco.<br />

Victum illfelicem, baccas lapidosaque coma,<br />

Dant rami, et vulsis pascunt radicibus herbae. 650<br />

Omnia collustrans, banc primum ad litora classem<br />

Oonspexi venientem; buie me, quaeeumque fuisset,<br />

Addixi: satis est gentem effugisse nefandam.<br />

Vos animam hanc potius quoeumque absumite leto."<br />

Vix ea fatus erat, summo quum monte vidcmus 655<br />

Ipsum inter pecu<strong>de</strong>s vasta se mole moventem<br />

Pastorem Po]yphemum, et Iitora nota petentem,<br />

Monstrum honendum, informe, ingeus, cui lumen<br />

a<strong>de</strong>mptum.<br />

Trunca maIlU pinus regit et vesLigia firmat ;<br />

La nigerao comitantur oves; ea sola voluptas 660<br />

Solamenque mali.<br />

Postquam altos tetigit fluctus et ad aoquora venit,<br />

Luminis effossi (lui dum lavit in<strong>de</strong> cruorem,<br />

Dcntibus infren<strong>de</strong>ns gcmitu, graditurque per aequor<br />

Jam medium; necdum fluctus latera ardua tinxit. 665<br />

Nos procul indc fugam tl'epidi celerare, recepto<br />

Supplice sic mm'ito, tacitique inci<strong>de</strong>re funem ;<br />

Verrimus et proni certantibus aequora remis.<br />

69


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS III. 71<br />

Hinc Drepaoi me portus et illaetabilis ora<br />

Accipit. Hic, pelagi tot tempestatibus actus,<br />

Heu genitorem, omnis curae casusque levamen,<br />

Amitto Anchisen. Hic me, pater optime, fessum no<br />

Deseris, heu, tantis nequidquam erepte periclis I<br />

N ec vates Helenus, quum multa horrenda moneret,<br />

Hos·mihi praedixit luctus, non dira Celaeno.<br />

Hic labor extremus, longarum haec meta viarum.<br />

Hinc me digressum vestris <strong>de</strong>us appulit oris." 115<br />

Sic pater Aeneas, intentis omnibus, unus<br />

Fata renarrabat divilm, curs usque docebat.<br />

Conticuit tan<strong>de</strong>m, factoque hic fine quievit.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

P. VERGILI MARONI8<br />

AENEIDOS<br />

LTBER QUARTUS.<br />

At regina, gravi jamduclum saucia cura,<br />

Vulnus alit venis, et caeco ca1'pitur igni.<br />

Multa vi1'i vil'tus animo, mUltusque recursat<br />

Gentis honos; hael'ent infixi pectore vultus<br />

Verbaque, nec placidam mcmbl'is tIat cura quietem. 5<br />

P ostera Phoebea lustrahat lampac1e terras<br />

IIumentemque Aurora polo dimoverat nmhram,<br />

Quum sic unanimam alloquitur male sana sororem :<br />

" Anna SOrol', quae me suspensam insomnia terrent?<br />

Quis novus hie nostris successit sec1ibus hospes? 10<br />

Quem sese ore fcrens I quam forti pectore et armis I<br />

Crec10 equitlem, nee vana fi<strong>de</strong>s, genus esse c1eorum.<br />

Degener s animos timor tlrguit. lIeu, quibus ille<br />

J aetaius fatL ! quae bella exhausta canebat I<br />

8i mihi non animo fixull1 immotumque se<strong>de</strong>ret, 15<br />

Ne cui me vinelo vellem soeiare jugali,<br />

Postquam j}l'imus amor <strong>de</strong>eeptam mOl'te fefellit,<br />

Si non pertaesul11 thalami taeclaeque fuisset,<br />

Ruie uni forsan potui succumber culpae.<br />

Anna, fatebor cnim, miseri post fata Sychaei 20<br />

Conjugis, et sparsos fraterna cae<strong>de</strong> Penates,<br />

Salus hic infiexit sensus, animumque labantem<br />

Impulit. Agnasco vcteris vestigia flall1mae.<br />

Sed mihi vel tellus optem prius ima <strong>de</strong>hiscat.,<br />

Vel pater omnipotens atIigaL me fulmine ad umbras, 25<br />

( 72)


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS IV. 73<br />

Pallentes umbras Erebi noctemque profundam,<br />

Ante, Pudor, quam te violo, aut tua jura resolvo.<br />

Ille meos, primus qui me sibi junxit, amores<br />

Abstulit: ille habeat secum servetque sepulchro."<br />

Sic effata, sinum lacrimis implevit obortis. 30<br />

Anna refert: "0 luce magis dilecta sorori,<br />

Solane perpetua maerens carpere juventa,<br />

N ec dulces natos, Veneris nec praemia noris ?<br />

ld cinerem aut Manes credis curare sepultos?<br />

Esto: aegram nulli quondam f1exere mariti, 35<br />

Non Libyae, non ante 'I'yro; <strong>de</strong>specius Iarbas<br />

Ductoresque alii, quos Africa tcrra, triumphis<br />

Dives, alit: placitone etiam pugnabis amOl'i?<br />

Nec venit in mentem, quorum c:onse<strong>de</strong>ris urvis?<br />

Hinc Guctulae urbes, genus insupcrabile bello, 40<br />

Et Numidae infreni cingunt et inhospitu Syrtis;<br />

Hinc <strong>de</strong>sel'ta siti regio, lateque fmentes<br />

Barcaei. Quid bellu Tyro surgentia dicam,<br />

Gel'manique minas?<br />

Dis equi<strong>de</strong>m auspicibus reoI', et Junone secunda, 45<br />

lIunc cursum Iliacas vento tenuisse carinas.<br />

Quam tu urbem, .01'01', hanc cernes, quae surgere regna<br />

Coujugio tali I 'l'eucrfllll comitantibus armis,<br />

Punica se quantis attollet gloria rcbus I<br />

'I'u modo po,;cc <strong>de</strong>os veniam, saerisque litatis 50<br />

Indulge hospitio, causasque innecte morandi,<br />

Dum pelago <strong>de</strong>saevit hiempset aquosus Orion,<br />

Quassataeque rates, [dum non tractabile caelum.]"<br />

His dictis ineen urn animnrn innammavit amore,<br />

Spcmque <strong>de</strong>dit dubiae menti, solvitque pudorem. 55<br />

Principio <strong>de</strong>lubra a<strong>de</strong>unt, pacemque per aras<br />

Exquirunt; mactant lectas <strong>de</strong> more bi<strong>de</strong>ntes<br />

Legiferac Ccreri, Pboeboque, patrique Lyaeo,<br />

Junoni ante omnes, cui vincla .iugalia curae.<br />

Ipsa, tenens <strong>de</strong>xtra pateram, plllcherrima Dido 60<br />

Can<strong>de</strong>ntis vaccae media inter cornua fundit,<br />

Aut ante ora <strong>de</strong>flln pingues sputialur ud aras,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS IV.<br />

A.r<strong>de</strong>t amans Dido traxitque per ossa furorem.<br />

Oommunem hunc ergo populum paribusque regamus<br />

Auspiciis; liceat Phrygio servil'e marito,<br />

Dotalesque tnae Tyrios permittere <strong>de</strong>xtrae."<br />

Olli (sen sit enim simulata mente 10cutam, 105<br />

Quo reg-num Italiae Libycas averteret oras)<br />

Sic contra est ingressa Venus: "Quis talia <strong>de</strong>mens<br />

Abnuat, aut tecum malit conten<strong>de</strong>re bello?<br />

Si modQ, quod memoras, factum fortuna sequatur.<br />

Sed fatis incerta feror, si Jupiter unam 110<br />

Esse velit rryriis urbem Trojaque profectis,<br />

Miscerive pro bet populos, aut foe<strong>de</strong>ra jungi.<br />

Tu conjunx: tibi fas animum tentare preeando.<br />

Perge; sequar." Tum sic exeepit regia Juno:<br />

"Mecum erit iste labor. Nunc qua ratione quod instat 115<br />

Confieri possit, paueis, adverte, doeebo.<br />

Venatum Aeneas unaqne miserrirna Dido<br />

In nemus ire pal'ant, ubi primos crastinus ortus<br />

Extulerit Titan radiisque retexerit orbem.<br />

His ego nigrantem eommixta granc1ine nimbum, 120<br />

Dum trepidant alae, saltusque iudagine eingunt,<br />

Desuper infuuc1am, et tonitru eaelum omne ciebo.<br />

Diffugient comites, et noete tegentur opaea;<br />

Speluncam Dido dux et Trojanus ean<strong>de</strong>m<br />

Devenient. A<strong>de</strong>ro, et, tua si mibi certa voluntas, 125<br />

[Connubio jungam stabili propriamque dieabo :]<br />

Hic bymenaeus erit." Non adversata petenti<br />

Annuit, atque dolis risit Cytherea repertis.<br />

Oeeanum interea sUl'gens Aurora reliquit.<br />

It portis, jubare exorto, <strong>de</strong>1eeta jnventus ; 130<br />

Retia rant, plagae, lato vcnabula ferro,<br />

Massylique rUlmt equitcs et odora eanum vis.<br />

Reginam thalamo eunetantem ad limina primi<br />

Poenorum exspeetant; ostroquc insignis et auro<br />

Stat sonipes, ae frena ferox spumantia mandit. 135<br />

Tan<strong>de</strong>m progreditur, magna stipante eaterva,<br />

Sidoniam pieto ehlamy<strong>de</strong>m eireumdata limbo:<br />

75


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS IV. 77<br />

Mobilitate vi get, viresque acquirit eundo ; 115<br />

Parva metu primo j mox sese attollit in auras,<br />

Ingl'editurque solo, et caput iuter nubila condit.<br />

Illam Terra parens, ira irritata <strong>de</strong>orum,<br />

Extremam, ut perhibent, Coeo Enceladoque sororem<br />

Progenuit, pedibus celerem et pernicibus alis, 180<br />

Monstrum horrendum, ingens, cui, quot sunt corpore<br />

plumae,<br />

Tot vigiles oculi subter (mirabile dictu),<br />

Tot linguae, toti<strong>de</strong>m ora sonant, tot subl'igit auras.<br />

N octe volat eaeli medio terraeque, per umbram<br />

Std<strong>de</strong>ns, nec duloi <strong>de</strong>clinat lumina somno ; 185<br />

IJuce se<strong>de</strong>t custos aut summi culminc tccti,<br />

'l'urribus aut altis, ct magnas terri tat mbes,<br />

Tam ficti pravique tcnax, quam nuntia veri.<br />

Haec tum multiplici populos sermone replebat<br />

Gau<strong>de</strong>ns, et pal'iter facta atquc iafceta canebat: 190<br />

Venisse Aenean, Tl'ojano sanguine cretu IU,<br />

Cui se pulchl'a viro dignetur jungere Dido j<br />

Nunc hiemem inter sc Juxu, qualU longa, fovere,<br />

Regnorum inllflcmol'es turpiquc cupidine captos.<br />

IIaec passim <strong>de</strong>a focda vinllU diffundit in om. 195<br />

Protinus ad regem CUl'SUS <strong>de</strong>torquet Iarban,<br />

Incenditque animum dictis atque aggerat iras.<br />

Hic Hammone satus, rapta Garamanti<strong>de</strong> Nympha,<br />

Templa J ovi centum latis imruania regnis,<br />

Centum aras posuit, vigilemque sacraverat ignem, 200<br />

Exeubias divum aeternas, pecudumque crUOl'e<br />

Pingue solum et variis florentia limina.sertis.<br />

Jsque, amens animi et rumOl'e accensus amaro,<br />

Dicitur ante aras, media inter numina diVllm,<br />

.Multo, J ovem manibus supplex Ol'USSC supinis: 205<br />

"Jupiter omnipotcns, cui nunc Maurusia pictis<br />

Gens epulata tOl'is Lenaeum libat honol'em,<br />

Aspicis haec? an te, genitor, qUUll1 fulmina torques,<br />

Nequidquam hOl'l'emus, eaeeique in nubibus ignes<br />

Terrifieant animos et inania murmura miseent? 210<br />

Femina, quae nostris errans in finibus urbem


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS IV. 79<br />

Piniferum caput et vento pulsatnr et imbri ;<br />

Nix humeros infusa tegit; tum fiumina mento 250<br />

Praecipitant senis, et glacie riget hon'ida barba.<br />

Ric primum paribus nitens Cyllenius alis<br />

Constitit; binc toto praeceps se corpore ad undas<br />

Misit, avi similis, quae circum litora, circum<br />

Piscosos scopulos bumilis volat aequora juxta. 255<br />

[Raud aliter tcrras inter caelumque volabat<br />

Litus arenosum ad Libyae, vcntosque sccabat<br />

Materno vcniens ab avo Cyllenia proles.]<br />

Ut primum alatis tctigit magalia plantis,<br />

A.enean fundantem arces ac tecta novantem 260<br />

Conspicit. Atque illi stellatus jaspi<strong>de</strong> fulva<br />

Ensis erat, Tyrioque a1'<strong>de</strong>bat murice laena<br />

Demissa ex humeris, dives quae munera Dido<br />

Fecerat et tenui telas discreverat auro.<br />

Continuo invadit: "'ru nunc Carthaginis altae 265<br />

Fundamenta locas, )Julchramque uxorius urbem<br />

Exstrllis? beu regni rerum que oblite tuarum !<br />

Ipse <strong>de</strong>tlm tibi me claro <strong>de</strong>mittit Olympo<br />

Regnator, caclum et terras qui numine torqllet ;<br />

Ipse baec ferre jubet celeres mandata per nmas: 270<br />

Quid struis? aut qua spe Libycis teris otia terris ?<br />

Si te nulla movet tantarum gloria rerum,<br />

[N ec super ipse tua moliris lau<strong>de</strong> laborem,]<br />

A.scanium surgentem et spes heredis Iuli<br />

Respice, cui regnum Italiae Romanaque tenus 275<br />

Debentur." Tali Cylleuius ore locutus<br />

Mortales visus medio sermOne reliquit,<br />

Et pro cuI in tenuem ex oculis cvanuit auram.<br />

At vero Aeneas aspectu obmutuit amens,<br />

A1'rectaeque bo1'1'o1'e comao, et vox faucibus baesit. 280<br />

Ar<strong>de</strong>t abire fuga c1ulcesque relinqucre terras,<br />

Attonitus tanto monitu imperioque c1eorum.<br />

Heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem<br />

Au<strong>de</strong>at affatu? quae prima exordia sum at ?<br />

.Atque animum nunc buc celerem, nunc dividit iIluc, 285<br />

[In partesque rapit varias, perque omnia versatJ


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

80 VERGILI AENEIS IV.<br />

Haec alternanti potior sententia visa est:<br />

Mnesthea Sergestumque vocat forternque Seres tum :<br />

Classem aptellt taciti, sociosque ad litOI'll. eogant,<br />

Arrnll. parent, et, quae rebus sit causa novandis, 290<br />

Dissimulent j sese interea, quando optima Dido<br />

Nesci at, et tantos rumpi non speret amores,<br />

Tentaturum aditus, et quae mollissima fandi<br />

Tempora, quis rebus <strong>de</strong>xter modus. Ocius omnes<br />

Imperio laeti parent ac jussa facessunt. 295<br />

At regina dol os (quis fall ere possit amantem?)<br />

Praesensit, motusque excepit prima futuros,<br />

Omnia tuta tim ens, Ea<strong>de</strong>m impia Fama furenti<br />

Detulit, armari classem cur umque parari.<br />

Saevit inops !l.llimi, totarnque incensa per urbem 300<br />

Bacr-hatur, qualis commotis excita sacris<br />

Thyias, ubi audito stimulant trieterica Baccho<br />

Orgill., llocturnusque vocat clarnore Cithaeron,<br />

Tan<strong>de</strong>m his Aenean compellat voeibus ultro:<br />

" Dissimulare etiam sperasti, pOl'fi<strong>de</strong>, tan tum 305<br />

Posse nefas, tacitu que mea <strong>de</strong>ce<strong>de</strong>re terra?<br />

Nec te no tel' arnor, nec te data <strong>de</strong>xtera quondam,<br />

Nec moritura tenet cru<strong>de</strong>li funere Dido?<br />

Quin etiam hibcrno moliris si<strong>de</strong>re classem,<br />

Et mediis properas Aquilonibus ire per altum, 310<br />

Cru<strong>de</strong>lis? Quid, si non arva aliena dornosque<br />

Ignotas peteres, et 'rroja antiqua maneret,<br />

Troja per undosum petcre! ur classibus aequor?<br />

Mene fugh; ? Per ego bas lacrimas clcxtralllque tuam to<br />

(Quando aliud mihi jam mi,;cme nihil ipsa reliqui), 315<br />

Per connubia nostra, pCI' inecptm; hYllH'naeOS,<br />

Si bene quid <strong>de</strong> te mcrui, fuit aut tibi quidquam<br />

nulce meum, miscrcre dOlllus labenti,;, et istam,<br />

Oro, si quis adhuc precibus locus, exuc IlIcntem,<br />

Te propter Libycae gelltes N omadumquc tyranni 320<br />

O<strong>de</strong>re, infensi Tyrii j te propter eun<strong>de</strong>m<br />

Exstinetus pudor, et, qua sola si<strong>de</strong>ra adibam,<br />

Fama prior, Cui me moribundam <strong>de</strong>seris, hospes?


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS IV. 81<br />

Hoc solum nomen quoniam <strong>de</strong> conjuge restat.<br />

Quid moror? an, mea Pygmalion dum mocniafrater 325<br />

Destruat, aut captam ducat Gaetulus Iarbas?<br />

Saltem si qua mihi <strong>de</strong> te suscepta fuisset<br />

Ante fugam suboles, si quis mihi parvulus aula<br />

Lu<strong>de</strong>ret Aeneas, qui te tamen ore referret,<br />

Non equi<strong>de</strong>m omnino eapta ae <strong>de</strong>serta vi<strong>de</strong>rer." 330<br />

Dixerat; ille Jovis monitis immota tonebat<br />

Lumina, et obnixus eUl'am sub cor<strong>de</strong> premebat.<br />

'l'an<strong>de</strong>m pauea refert: "Ego te, quae plurima fando<br />

EnulUerare vales, numquam, regina, ncgabo<br />

Promeritam, nee me meminisse pigebit Elissae, 335<br />

Dnm mcmor ipsc mei, dum spiritus hos regit artus.<br />

Pro re pauca loquar. Neque ego hane abscon<strong>de</strong>re furto<br />

Speravi (no tinge) fugam, nec conjugis umquam<br />

Praetenc1i taec1as, aut haec in foec1era veni.<br />

Me si fata meis paterentur ducere vitam 340<br />

Auspiciis et sponte mea componere curas,<br />

Urbem rrrojanam primum dulcesque meorum<br />

Reliquias colerem, [Priami tecta alta manerent,]<br />

Et recic1iva manu posuissem Pergama \-ictis.<br />

Sed Ilunc Italiam magnam Gryneus Apollo, 345<br />

Italiam Lyciae jussere capessere sortes ;<br />

Hie am or, haec patria est. Si te Cartbaginis arces,<br />

Phoenissam, Libyeaeque aspeetus <strong>de</strong>tinet urbis,<br />

Quae tan<strong>de</strong>m, Ausonia Teueros eonsi<strong>de</strong>re terra,<br />

Invidia est? Et nos fas extem quaerere regna. 350<br />

Me patris Anebisae, quoties humentibus umbris<br />

N ox operit terras, quoties astra ignea surgunt,<br />

Admonet in somnis et turbida tcn'et imago;<br />

Me puer Ascanius capitisquc injuria cari,<br />

Quem regno Hesperiae frau do ct fatalibus arvis. 355<br />

Nunc etiam interpres divlUD, Jove missus ab ipso,<br />

(Te tor utrum que caput, ') eeleres mandata per auras<br />

Detulit ; ipse <strong>de</strong>um manifesto in lumine vidi<br />

Intrantem muros, vocr.mque his am'ibus hausi.<br />

Desine mequc tuis incen<strong>de</strong>re teque querelis: 360<br />

Italiam non sponte sequor."<br />

6 Vir.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

82 VERGILI AENEIS IV.<br />

Tn.Iia dicentem jamdudum aversa tuetur,<br />

Huc ilIuc volvens oculos, totumque perel'l'at<br />

Luminibus tacitis, et sic accensa profatur :<br />

"N ec tibi diva parens, generis nec Dardanus auctor, 365<br />

Perfi<strong>de</strong>; sed duris genuit te cautibus horrens<br />

Caucasus, Hyrcanaeque admol'llnt ubera tigres.<br />

Nam quid dissimulo, aut quae me atl majora reservo?<br />

Num fletu ingemuit nostro? num lumina tlexit?<br />

Num laerimas vietus <strong>de</strong>dit, aut miseratus amantem<br />

est? 370<br />

Quae quibus anteferam? Jam jam nec maxima Juno,<br />

Nee Saturnius haec oeulis pater aspic it aequis.<br />

Nusquam tuta fi<strong>de</strong>s. Ejectum litore, egentem,<br />

Excepi, et regni <strong>de</strong>mens in parte Iocavi ;<br />

[.Amissam classem, socios a morte reduxi:] 375<br />

(Heu furiis incensa feror!) nunc augur Apollo,<br />

Nunc Lyeiae sortes, nunc et Jove missus ab ipso<br />

Interpres divlim fert horrida jussa per auras.<br />

Scilicet is Superis labor est, ea cura quietos<br />

Sollicitat! N eque te teneo, neque dicta refello. 380<br />

I, sequere Italiam ventis! pete l'egna per undas !<br />

Spero equi<strong>de</strong>m mediis, si quid pia numina possunt,<br />

Supplicia hausuml11 scopulis, et nomine Dido<br />

Saepe vocatUl'Um. Sequar atris ignibus absens,<br />

Et, quum frigida mol'S anima scduxerit artus, 385<br />

Omnibus umbra loeis a<strong>de</strong>ro. Dabis, improbe, pocnas .<br />

.Audiam, et haec Manes veniet mihi fama sub imos."<br />

His medium dietis sermonem abrumpit, et auras<br />

Aegra fugit, seque ex oeulis avertit et aurerL,<br />

Linqllens multa metu cunetantem ct mulLa pa,rantem 390<br />

Dicere. Suseipiunt famulae, collapsaque membra<br />

Marmoreo referunt thalamo stratisque reponunt .<br />

.At pius Aeneas, quamquam len ire dolentem<br />

Solando cupit et dictis avertere cUl'as,<br />

Mnlta gem ens magnoque animwn labefactus amore, 395<br />

Jussa tamen diVllm exsequitur, classemque revisit.<br />

Tum vera Teueri incumbunt, ct Iitorc celsas<br />

Deducunt toto naves. N ntat uncta carina,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

84 VERGILI AENEIS IV.<br />

Talibus orabat, talesque misel'l'ima fletus<br />

Fertque refertque soror; sed nunis ille movetur<br />

Fletibus, aut voces ullas tractabilis audit:<br />

Fata obstant, placidasque viri <strong>de</strong>us obstmit aures. 440<br />

Ac velnt annoso validam qunm robore quercum<br />

Alpini Boreae nunc hine nunc flatibus illine<br />

Emere inter se certant; it stridor, et altae<br />

Consternuut terram eoneusso stipite fron<strong>de</strong>s ;<br />

Ipsa haeret seopulis, ct, quantum verticc ad auras 445<br />

Aetberias, tantUl11 radiee in Tartal'a tendit :<br />

Haud secus assiduis binc atque hine vocibus beros<br />

Tunditur, et magno persentit pectore curas ;<br />

Mens immota manet, lacrimae volvuntur inanes.<br />

Tum vew infelix fatis extel'rita Dido 450<br />

Mortem orat; tae<strong>de</strong>t caeli convexa tuel'i.<br />

Quo magis inceptum peragat lucemque relinquat,<br />

Vidit, turicremis quum dona impolleret aris,<br />

Horrenduill dictu, latices nigl'escel'e sa,cros,<br />

Fusaque in obscenuill se vertere villa cruorem. 455<br />

Hoc visum Dulli, non ipsi efl'ata sorori.<br />

rraeterea ftiit in tectis <strong>de</strong> marmore templum<br />

Conjugis antiqui, miro quod bonore colebat,<br />

Velleribus niveis et festa fron<strong>de</strong> l'evinctul11:<br />

Hinc exaudiri voces et verba vocantis 460<br />

Visa viri, nox quum ten' as obscura teneret,<br />

Solaque cnlminibus ferali carmine bubo<br />

Saepe qued et longas in f1etum ducel'c voces.<br />

Multaque praeterea vatum praedicta priorum<br />

Terribili mouitu hOl'l'ificant. Agit ipso fllrentem 465<br />

In somnis ferus Aeneas; semperque relinqui<br />

Sola sibi, semper longam incomitata vi<strong>de</strong>tur<br />

Ire viam, et 'ryrios <strong>de</strong>serta quaerere terra.<br />

Eumenidum veluti <strong>de</strong>mens vi<strong>de</strong>t agmina Pentbeus,<br />

Et solem geminum et duplices se ostenclel'e 'rbehas ; 470<br />

Aut Agamemnonius scaenis agitatus Orestes,<br />

Armatam facibus matrem et serpentibus atris<br />

Quum fugit, ultricesque se<strong>de</strong>nt in limine Dirac.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS IV. 85<br />

Ergo ubi concepit furias, evicta dol ore,<br />

Decrevitque mori, tempus secum ipsa modumque 475<br />

Exigit, et, maestam dictis aggressa sororem,<br />

Consilinm vultu tegit, ac spem fronte serenat:<br />

" In veni, germalla, viam, - gratare sorori,-<br />

Quae mibi reddat eum, vel eo me sol vat amantem.<br />

Oceani finem juxta solem que ca<strong>de</strong>ntem 480<br />

Ultimus Aethiopum locus est, ubi maximus Atlas<br />

Axem humero torquet stellis ardcntibus aptum:<br />

Hinc mibi Massylae gentis monstrata sacerdos,<br />

Hesperidruu templi custos, epulasque draconi<br />

Quae dabat et sacros servabat in arbore mmos, 485<br />

Spargens humida meHa sopol'iferumque papaver.<br />

Haec se cal'minibus promittit solvere mentes,<br />

Quas velit, ast aliis duras immittere curas ;<br />

Sistere aquam fiuviis, et vertel'e si<strong>de</strong>ra rctro ;<br />

N octuruosque movet Manes; mugire vi<strong>de</strong>bis 490<br />

Sub pedibus terram, et <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>re montibus oruos.<br />

Testor, cara, <strong>de</strong>os et te, germana, tuum que<br />

Dulce caput, magicas invitam accingier artes.<br />

'I'u secreta pyram tecto interiore sub auras<br />

Erige, et arma viri, thalamo quae fixa reliquit 495<br />

Impius, exuviasque omnes lectumque jugalem,<br />

Quo perii, superimponas : abolere nefandi<br />

Cuncta viri monumenta juvat, monstratque sacerdos."<br />

Haec effata silet; pallor simul occupat ora.<br />

Non tamen Anna novis praetexere funera sacris 500<br />

Germanam credit, nec tantos mente furores<br />

Concipit, aut graviora timet quam morte Sychaei.<br />

"Ergo jussa parat.<br />

At regina, pyra penetrali in se<strong>de</strong> sub auras<br />

Erecta ingenti taedis atque iliee secta, 505<br />

Intenditque locum sertis et fron<strong>de</strong> coronat<br />

Funerea; super exuvias ensemque relicturu<br />

Effigiemque toro locat, baud ignara futuri.<br />

Stant arae circum, et Cl'ines eifusa sacerclos<br />

Tel' centum tonat ore cleos, Erebumque Cbaosque 510<br />

Tergeminamque Hecaten, tria virginis ora Dianae.<br />

Bparserat et latices simulatos fontis Averui i


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

86 VERGILI AENEIS IV.<br />

Falcibus et messae ad lunam quaeruntur aenis<br />

Pubentes berbae nigri cum laete veneni ;<br />

Quaeritur et nascentis equi <strong>de</strong> fronte revulsus 515<br />

Et matri praereptus amor.<br />

Ipsa mola manibusque piis altaria juxta,<br />

Unum exuta pe<strong>de</strong>m vinclis, in veste recincta,<br />

Testatur moritura <strong>de</strong> os et eonscia fati<br />

Si<strong>de</strong>ra j tum, si quod non aequo foe<strong>de</strong>re amantes 520<br />

Ourae numen habet jus tum que memorque, precatur.<br />

N ox erat, et placidum carpebant fessa soporem<br />

Oorpora per terras, silvaeque et saeva quierant<br />

Aequora, quum medio volvuntur si<strong>de</strong>ra lapsu,<br />

Quum tacet omnis agel', pecuoes, pictaeque voluCl'es, 525<br />

Quaeque lacus late liquidos, quaeque aspera dumis<br />

Rum tenent, Boman positae sub nocte silenti.<br />

[Lenibant curas, et corda oblita. laborum.]<br />

At non infelix animi Phoenissa, nec umquam<br />

Solvitur in somnos, oculisve aut pectore noctem 530<br />

Accipit : ingeminant curae, rursusque resurgens<br />

Saevit amor, magnoque irarum fiuctuat aestu.<br />

Sic a<strong>de</strong>o insistit, secumquc ita cor<strong>de</strong> vollltat:<br />

"En, quid ago? Rursusne procos irrisa priores<br />

Experiar, Nomadumquc petam connubia supplex, 535<br />

Quos ego sim toties jam <strong>de</strong>dignata maritos ?-<br />

Iliacas igitur classes atque ultima 1'euerum<br />

Jussa sequar? quiane auxilio juvat ante levatos,<br />

Et bene apud memores veteris stat gratia facti? -<br />

Quis me autem, fae velie, sinet, ratibusque superbis 540<br />

Invisam aeeipiet? nescis, beu, perdita, necdum<br />

Laomedonteae sentis pmjuria gentis ?<br />

Quid tum? Sola fuga nautas eomitabor ovantes?<br />

An Tyriis omnique manu stipata meOl'Um<br />

Inferar, et, quos Ridonia vix urbe revelli, 545<br />

RurSllS agam pelago, et vcntis dare vela jubebo ?­<br />

Quin mOl'ere, ut merita es, fcrroque averte dolorem!<br />

Tu, lacrimis evicta meis, tu prima furcntem<br />

His, germana, malis oneras, atqlle objicis bo. ti.<br />

Non licuit thalami expertem sine crimine vitam 550<br />

Degere, morc ferae, tales nec tangere curas I


88<br />

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI .A.ENEIS IV.<br />

Terque quaterque manu pectus percussa <strong>de</strong>corum,<br />

Flaventesque a,bscissa comas, "Pro Jupiter, ibit 590<br />

Hic," aii, "et nostris illusel'it advena regnis ?<br />

Non arma expedient, totaque ex urbe sequentur,<br />

Deripientque rates 'alii navalibus? Ite,<br />

Fcrte citi fiammas, date tela, impellite rem os !- 594<br />

Quid loquor? aut ubi sum? Quae men tern insania mutat,<br />

Infelix Dido? nunc te facta impia tangunt ? 596<br />

Tunc <strong>de</strong>cuit, quum sceptra dabas. - En <strong>de</strong>xtra Ji<strong>de</strong>sque,<br />

Quem secum patrios aiunt portare Penates,<br />

Quem subiisse bumeris eonfectum aetate parentem I-<br />

N on potui ahreptllm divellere corpus, et undis 600<br />

8pargel'e? non socios, non ipsum absulllere ferro<br />

.Ascanium, patriisque epulandum ponere mensis?­<br />

Verum anceps pugllae fuerat fortuna. - Fuisset :<br />

Quem llletui moritura? Faces in castra tlliissem,<br />

Implessemque foros fiammis, natumque patremque 605<br />

, Cum gcncre exstinxem, memet super ipsa <strong>de</strong>dissem.­<br />

Sol, qni terrarum flammis opera omnia lustras,<br />

Tuque, harum interpres curarum et conseia Juno,<br />

N oeturnisque Hecate tri viis ululata per urbes,<br />

Et Dirae ultrices, et di mOl'ientis Elissae, 610<br />

.Accipite haec, meritulllque malis advertite numen,<br />

Et nostras audite preces. 8i tangere portus<br />

Infandum caput ac terris aunare neccsse est,<br />

Et sic fata J ovis pOSCUllt, hie terminus baeret:<br />

.At bello auc1acis populi vexatus et armis, 615<br />

Finibus extorris, eomplexu avulsus luli,<br />

.A.UXiJiuIU imploret, vidcatque iudigna SUOrum<br />

Funera, nee, qUUlll se sub leges paeis iniquae<br />

Tradi<strong>de</strong>rit, regno aut optata luce fruatur,<br />

Sed cac1at ante diem mec1iaque inbumatus arena. 620<br />

Haec preeor, banc voeem extremam cum sanguine fundo.<br />

Tum vos, 0 '1'yrii, stirpem et genus omne futurum<br />

Exereete odiis, eillerique baec mittite nostro<br />

Munera. X ullus amor populis, nee foe<strong>de</strong>ra sun to.<br />

Exoriare aliquis nostris ex ossihus uItor, 625<br />

Qui face Dardanios ferroqne sequare colonos,<br />

Nunc, olil11, qnocumque dahunt se tempore vires I


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS IV. 89<br />

Litora Iitoribus contraria, fiuctibus undas<br />

Impl'ecor, arma armis; pugnent ipsique nepotesqlle !"<br />

Haec ait, et partes ani mum versabat in omnes, 630<br />

Invisam quaerens quam primum abrumpere lucem.<br />

l'um brevitcr Barcen nutricem affata Sychaei:<br />

Namque suam patria anti qua cinis ater habebat:<br />

" Annam, cara mihi llutrix, huc siste sororem;<br />

Dic, corpus properet fluviali spargere lympha, 635<br />

Et pecu<strong>de</strong>s secum et mOllstrata piacula ducat.<br />

Sic veniat; tuque ipsa pia tege temp ora vitta.<br />

Sacra Jovi Stygio, quae rite incepta paravi,<br />

Perficere est animus, finemque imponere curis,<br />

Dardaniique rogum capitis permittere flammae." 640<br />

Sic ait; ilIa graduUl studio celerabat anilem.<br />

At trepida, ct caeptis immanibus effera Dido,<br />

Sanguineam volvens aciem, maculisque trementes<br />

Interfusa genas, et pallida morte futura,<br />

Interiora domns irrumpit limina, et altos 645<br />

Conscendit furibunda ragos, ensemque recludit<br />

Dardanium, non hos quaesitum munus in usus.<br />

Ric, postquam Iliacas vestes notumque cubile<br />

Conspexit, paulllm lacrimis et mente morata,<br />

Incubuitque taro, dixitque novissima verba: 650<br />

" Dulces exuviae, dum fata <strong>de</strong>usque sinebat,<br />

Accipite bane animam, meque his exsolvite curis.<br />

Vixi, et, quem <strong>de</strong><strong>de</strong>rat cursum Fortuna, peregi,<br />

Et nunc magna mci sub terras ibit imago.<br />

Urbem praeclaram statui, mea maenia vidi ; 655<br />

Ulta virum, poenas inimico a fratre recepi:<br />

Felix, heu nimium felix, si litora tantum<br />

Numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae!"<br />

Dixit, et, os impressa toro, " Moriemur inultae ;<br />

Sed moriamur I " ait: "sic, sic juvat ire sub umbras. 660<br />

Hauriat hunc oculis ignem cru<strong>de</strong>lis ab alto<br />

Dardanus, et nostrae secum ferat omina mortis."<br />

Dixerat; atque illam media inter talia ferro<br />

Collapsam aspiciunt comites, ensemque cmore<br />

Spumautem, sparsasque manus. It clamor ad alta 665<br />

Atria; concussam bacchatur Fama per urbem ;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

90 VERGILI AENEIS IV.<br />

Lamentis gemituque et femineo ululatu<br />

Tecta fremunt; resonat magnis plangoribus aether,<br />

N on aliter quam si immissis ruat hostibus omnis<br />

Carthago aut antiqua Tyros, fiammaeque furentes 670<br />

Culmina perque hominum volvantur perque <strong>de</strong>orum.<br />

Audiit exanimis, trepidoque exterrita cursu,<br />

Unguibus ora soror foedans et pectora pugnis,<br />

Per medios ruit, ac morientem nomine clamat:<br />

" Hoc illud, germana, fuit? me frau<strong>de</strong> petebas ? 675<br />

Hoc rogus iste mihi, hoc ignes araeque parabant?<br />

Quid primum <strong>de</strong>serta querar? comitemne sororem<br />

Sprevisti moriens? Ea<strong>de</strong>m me ad fata vocasses ;<br />

I<strong>de</strong>m ambas ferro dolor atque ea<strong>de</strong>m hora tulisset I<br />

His etiam struxi mallibus, patriosque vocavi 680<br />

Voce <strong>de</strong> os, sic te ut posita, cru<strong>de</strong>lis, abessem?<br />

Exstinxti te meque, soror, populumque patresque<br />

Sidonios urbemque tuam. Date, vulnera lymphis<br />

Abluam, et, extremus si quis super halitus en'at,<br />

Ore legam." Sic fata gradus evaserat altos, 685<br />

Semianimemque sinu germanam amplexa fovebat<br />

Cum gemitu, atque atros siccabat veste cruores.<br />

ilIa, graves oculos cona.ta attollere, rursus<br />

Deficit; illfixum stridit sub pectore vulnus.<br />

Ter sese attollens cubitoque annixa levavit; 690<br />

Ter revoluta toro est, oculisque errantibus alto<br />

Quaesivit caelo lucem, ingemuitque reporta.<br />

Tum Juno omnipotons, longum miserata dolorem<br />

Difficilesque obitus, Irim <strong>de</strong>misit Olympo,<br />

Quae luctalltem animam nexosque resolveret artus. 695<br />

N am quia nee fato, merita nee morte perlbat,<br />

Sed misera aute diem, subitoque aceensa furore,<br />

Nondum i11i flavum Proserpina vertice crinem<br />

Abstulerat, Stygioque capnt damnaverat Orco.<br />

Ergo Iris croceis per caelum roscida pennis, 700<br />

Mille trahens varios adverso sale colores,<br />

Devolat, et supra caput adstitit; t. Hunc ego Diti<br />

Sacrum jussa fero, teque isto corpore solvo,"<br />

Sic ait, et <strong>de</strong>xtra crinem secat: omnis et una<br />

Dilapsus calor, atque in ventos vita recessit. 705


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

P. VERGILI MARONlt:5<br />

AENEIDOS<br />

LIBER Q,UINTUS.<br />

INTEREA medium Aeneas jam elasse tenebat<br />

Certus iter, fluetusque atros Aquilone seeabat,<br />

Moenia respicicns, quae jam infelicis Elissae<br />

Collueent flammis. Quae tantum aceen<strong>de</strong>rit igncm,<br />

Causa latet; duri magno sed amore dolores 5<br />

Polluto, notumque, furens quid femina possit,<br />

Triste per augurium 'l'eucrorum pectora ducunt.<br />

Ut pelagus tenuere rates, nee jam amplius ulla<br />

Oecurrit tellus, maria undique et undique caelulTI,<br />

OUi caeruleus supra caput adstitit imber, 10<br />

Noetem biemcmque ferens, et inborruit unda tenebris.<br />

Ipse gubernator puppi Palinurus ab alta;<br />

" Heu, quianam tanti einxerunt aethera nimbi?<br />

Quidve, patel' Neptune, paras?" Sic <strong>de</strong>in<strong>de</strong> locutus<br />

OOlligere arm a jubet validisque incumbere remis, 15<br />

Obliquatque sinus in ventum, ae talia fatuI':<br />

" Magnanime Aenea, non, si milli Jupiter auctor<br />

Spon<strong>de</strong>at, hoe sperem Italiam eoutingere eaelo.<br />

Mutati transversa fremunt et vespere ab atro<br />

Oonsnrgunt venti, atque in nubem eogitur aer ; 20<br />

Nee nos obniti contra, nee ten<strong>de</strong>re tan tum<br />

8ufficimus. Super at quouiam Fortuna, sequamur,<br />

Quoque vocat, vertamus iter. Nec litora longe<br />

Fida reor fratcrna Eryeis portusque Sieanos,<br />

8i modo rite memor servata remetior astra." 25<br />

( 91 )


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS V.<br />

Et patrios epulis, et quos colit bospes Acestes.<br />

Praeterea, si nona diem mortalibus almum<br />

Aurora extulerit radiisque retexerit orbem, 65<br />

Prima citae 'l'eucris ponam certamina classis;<br />

Quique pedum cursu valet, et qui vi rib us audax<br />

Aut jaculo incedit melior levibusque sagittis,<br />

Seu crudo fidit pugnam committere caestu,<br />

Cuncti adsint, meritaeque eX8pcctent praemia palmae. 70<br />

Ore favete omnes, et cingite tempora ramis."<br />

Sic fatus, vel at materna tempora myrto.<br />

Hoc Helymus facit, hoc aevl maturus Accstes,<br />

Hoc puer Ascanius, sequitur quos cetera pubes.<br />

IlIe e concilio multis cum milibus ibat 75<br />

Ad tumulum, magna medius comitante caterva.<br />

Hic duo rite mcro Iibans carchesia Baccho<br />

Fundit hllmi, dno lacte novo, duo sanguine sacro,<br />

PUl'pUl'eosqllc jacitfiol'es, ac talia fatuI':<br />

" Salvc, sancte parens; iterum salvete, recepti 80<br />

Nequidquam cineres, animaeque umbraeque paternae I<br />

Non licuit fines Italos fataliaque arva,<br />

Nec tecum Ausonium, quicumque est, quaerere Thybrim."<br />

Dixel'at haec, adytis quum lubricus anguis ab imis<br />

Septem ingens gyros, septena volumina tra."{it, 85<br />

Amplexus placi<strong>de</strong> tumnlUlll, lapsusque per aras,<br />

Caeruleae cui terga notae, maeulosus et auro<br />

Squamam incen<strong>de</strong>bat fulgor, ceu nubibus arcus<br />

Mille jacit varius adverso sole colo1'es.<br />

Obstnpuit visu Aeneas. IIle agmine longo 90<br />

'rand em inter pateras et levia pocula serpens<br />

Libavitqup dapes, l'llrsusqne inuoxins iIllO<br />

Successit tumulo, et <strong>de</strong>pasta altal'ia liquit.<br />

Hoc magis inccptos genitori instaurat honores,<br />

Incertus, Geniumne loci famulumne parentis 95<br />

Esse pntet; caedit binas <strong>de</strong> more bi<strong>de</strong>ntes<br />

Totque sues, toti<strong>de</strong>mque nigrantes tel'ga juvencos,<br />

Yinaque fun<strong>de</strong>bat patel'is, auimamque vocabat<br />

.A.nchisae magni Manesque Acheronte remissos.<br />

93


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

94 VERGILI AENEIS V.<br />

Nec non et socii, quae cuique est copia, laeti 100<br />

Dona feront: onerant aras, mactantque juvencos;<br />

Ordine aena locant alii, fusique per berbam<br />

Subjiciunt veribus prunas et viscera torrent,<br />

Exspectata dies a<strong>de</strong>l'at nonamque serena<br />

Auroram Pbaetbontis equi jam lace vebebant, 105<br />

Famaque finitimos et clari nomen Acestae<br />

Exciel'at: ]aeto cOlllplebant litora coetu,<br />

Visuri Aeneadas, pars et certare parati.<br />

Munera principio ante oculos circoque locantur<br />

In medio, sacri tripo<strong>de</strong>s viri<strong>de</strong>sque coronae 110<br />

Et palmae, pretium victoribus, :1rmaque et ostro<br />

Perfusae vestes, argenti aurique talenta j<br />

Et tuba commissos medio canit aggere Iud os,<br />

Prima pares ineunt gravibus certamina relllis<br />

Quattuor ex oroni <strong>de</strong>lectae classe carinae. 115<br />

Velocem Mnestbeus agit aCl'i re111 ige Pristi 111,<br />

(Mox Italus Mnestbeus, genus a quo nomine Memmi;)<br />

Ingentemque Gyas ingenti mole Ohimaeram,<br />

Urbis opus, triplici pubes quam Dardana versu<br />

Impellunt, terno consurgunt ordine remi ; 120<br />

Sel'gestusque, domus tenet a quo Sergia nomen,<br />

Oentauro invehitur magna; Scyllaque Oloanthns<br />

Oael'ulea, genus un<strong>de</strong> tibi, Rumane O]uenti.<br />

Est procul in pelago saxum spumantia contra<br />

Litora, quod tumidis submersum tunditur oliro 125<br />

Fluctibus, hiberni condunt ubi si<strong>de</strong>ra Cori ;<br />

rrranquillo silet, immotaque attollitur unda<br />

Campus et apricis statio gratissima rom'gis :<br />

Hic viri<strong>de</strong>m Aeneas fron<strong>de</strong>nti ex ilice metam<br />

Oonstituit signum nautis patel', un<strong>de</strong> reverti 130<br />

Scirent et longos ubi circumficctere cursns.<br />

1.'um loca sorte legunt, ipsique in puppibus auro<br />

Ductores longe effulgent ostroque <strong>de</strong>cori;<br />

Oetera populea velatur Fron<strong>de</strong> juventus,<br />

Nudatosque bumeros oleo pel'fusa nitescit. 135<br />

Considunt transtris, intentaque brachia rem is;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS V.<br />

Intenti exspectant signum, exsultantiaque baurit<br />

Corda pavor pulsans Iaudumque an'ecta cupido,<br />

In<strong>de</strong>, ubi clara <strong>de</strong>dit sonitum tuba, finibus omnes,<br />

Haud mora, prosiluere suis: ferit aethera clamor 140<br />

N auticus, adductis spumant freta versa lacertis.<br />

Infindunt pariter suI cos, totumque <strong>de</strong>hiscit<br />

Convulsum l'cmis l'ostl'isque tri<strong>de</strong>ntibus aequol'.<br />

:N on tam praecipites bijugo cerlamine campum<br />

Corripuere ruuntque efl"usi carcere cunus, 145<br />

Nee sic immissis aurigae undantia lora<br />

Coneussere jugis, proniquc in vcrbera pen<strong>de</strong>nt.<br />

'rum plausu fremituque viriun studiisque faventum<br />

Consonat omne ncmus, vocemque inclusa volutant<br />

Litora, pulsati colles clamore resultant. 150<br />

Effugit ante alios primisque elabitur undis<br />

'l'urbam inter fremitumque Gyas; quem dcin<strong>de</strong> Cloanthus<br />

Consequitur, melior remis, sed pon<strong>de</strong>rc pinus<br />

TarrIa tenet. Po.t bos aequo discrimine Pristis<br />

Centaurusque locum tendunt superare priorem ; 155<br />

Et nunc Pristis habet, nunc victam pl'aetcrit ingens<br />

Centaurus, nunc una ambae juncLi que fel'untur<br />

Frontibus et longa sulcant vada salsa carina.<br />

J amque propinquabant scopulo meln.mque tenebant,<br />

Quum princcps mcdioque Gyas in gurgite victor 160<br />

Hcctorcm navis compellat voce Menoeten:<br />

" Quo tanturu mihi <strong>de</strong>xter abis? lIuc dirirrc gl'essum I<br />

Litus aml1, ct laevas stringat, sine, palmu]a cantcs;<br />

Altum alii teneant!" Dixit; sed caeca Menoeles<br />

Saxa timens, pl'oram pelagi <strong>de</strong>torqnet ad undllS. 165<br />

" Quo diversus abis ?" iterum " Pete saxa, Menoete I"<br />

Cum clamore Gyas revocubat; et ecce Cloanthnm<br />

Respicit instuntem tergo, et pl'opiora tenentem.<br />

Ille inter navemque Gyae scopulosquc sonantes<br />

Radit iter laevulll interior, subitoquc priOI'em no<br />

Praeterit, et metis tenet aequora Luta relictis.<br />

'rum vero exarsit juvel1i dolor ossibus ingens,<br />

Nee lacrimis caruere genae, egnemque :\fenoeten,<br />

Oblitus <strong>de</strong>corisque sui ociilmque salutis,<br />

95


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

96 VERGILI AENEIS V.<br />

In mare praecipitem puppi <strong>de</strong>turbat ab alta; n5<br />

Ipse gubernaclo rector subit, ipse magister,<br />

Hortaturque viros, clavumque ad Iitora torquet.<br />

At gravis, ut fundo vix tan<strong>de</strong>m redditns imo est,<br />

Jam senior, madidaque Uuens in veste, Menoetes<br />

Summa petit scopuli, siccaque in rupe 1'esedit. 180<br />

IlIum et labentem Teucri et rise1'e natantem,<br />

Et salsos ric1ent l'evomentem pectore iluctus.<br />

Hic lacta extremis spes est accensa duobus,<br />

Sergesto Mnestbique, Gyan superare morantem.<br />

Sergestus capit ante locum, scopuloquc pl'opinquat, 185<br />

N ec tota tamen il1e prior praeeunte carina:<br />

Parte prior, partem rostro premit aemula Pristis.<br />

At media socios ince<strong>de</strong>ns nave per ipsos<br />

Hortatur Mnestbeus: "Nunc, nunc insurgite remis,<br />

Hectorei socii, Trojae quos sorte suprema 190<br />

Delegi comites; nunc ilIas promite vires,<br />

Nunc animos. qui bus in Gactulis syrtibus usi<br />

Ionioque mari Maleaeque sequacibus undis.<br />

N on jam prima peto Mnestbeus, neque vincere certo;<br />

(Quamqualll o! - Sed supcrent, qui bus boc, Neptune,<br />

<strong>de</strong>disti); 195<br />

Extremos pu<strong>de</strong>at rediiss!', Hoc vincitc, cives,<br />

Et probibete nefas." Olli ccrtamine summo<br />

Procumhunt: vastis tremit ictibus acrea puppis,<br />

Subtrabiturque solum; tum erebcr anhelitus artus<br />

Aridaque ora quatit, sudol' fluit undique rivis, 200<br />

Attulit ipse viris optatum casus bonorem:<br />

N amquc [urens animi dum proram ad Sl1xa suburget<br />

Interi or "pat,ioque subit Serg'estus iniquo,<br />

Infelix saxis in procl1rrentibns haesit.<br />

Ooncussae cl1utes, et acuto in murice remi 205<br />

Obnixi crepuere. illisaquc prora pependit.<br />

Oonsurgunt nantae et magno clamore morantur,<br />

Ferratasque trudcs et acuta cuspi<strong>de</strong> contos<br />

Expediunt, fracto que legunt in gurgite remos.<br />

At laetus Mnestbeus, succcssuque aCl'ior ipso, 210<br />

Agmine remornm celeri ventisque vocatis<br />

Prona petit maria et pel ago c1ecurrit aperto.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

98 VERGILI AENEIS V.<br />

Intextusque puer frond os a regius Ida<br />

Veloces jaculo cervos cursuque fatigat,<br />

Acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida<br />

Sublimem pedibus rapuit J ovis armiger uncis ; 255<br />

Longaevi palmas nequidquam ad si<strong>de</strong>ra tendllnt<br />

Custo<strong>de</strong>s, saevitque canum latratus in auras.<br />

At qui <strong>de</strong>in<strong>de</strong> locum tenuit virtute secundnm,<br />

Levibns huie hamis eonsertam auroque trilicem<br />

Loricaru, qnam Demoleo <strong>de</strong>traxerat ipse 260<br />

Victor apnd rapidnm Simoenta sub I1io alto,<br />

Donat habere viro, <strong>de</strong>cus et tutamen in armis.<br />

Vix ilIam famuli Phegens Sagarisque fel'ebant<br />

Multiplicem, connixi humeris; indutns at olim<br />

Demoleos cursu pal antes Troas ageba,t. 265<br />

Tertia dona facit geminos ex aere leb8tas,<br />

Cymbiaque argento perfecta atque asp era signis.<br />

J amque ac1eo donati omnes opibusque superbi<br />

Puniceis ibant evincti temp ora taeniis,<br />

Quum saevo e scopulo multa vix arte revulsus, 270<br />

Amissis remis atque crdine c1ebilis uno,<br />

Irl'isam sine honore ratem Sergestus agebat.<br />

Qualis saepe viae <strong>de</strong>prensns in aggere serpens,<br />

Aerea quem obliquum rota transiit, aut gravis ictu<br />

Seminecem liquit saxo lacerumque viator, 275<br />

Nequidquam longos fugiens dat corpore tortus,<br />

Parte ferox, ar<strong>de</strong>nsque oculis, et sibila colla<br />

Arduus attollens, pars vulnere clauda retentat<br />

Nixantem nodis seque in sua membra plicantem :<br />

'fali remigio navis se tarda movebat; 280<br />

V cIa facit tam en, et plenis subit ostia vel is.<br />

Sergestum Aeneas promisso munere donat,<br />

Servatam ob navem laetus sociosque reductos.<br />

Olli serva datur, opernm haud ignara Minervae,<br />

Cressa genus, Pholoe, geminiqne sub nbel'e nati. 285<br />

Hoc pius Aeneas misso certamine tendit<br />

Gramineum in campum, quem collibus unc1ique eurviR<br />

Cingebant silvae, mec1iaque in valle theatri<br />

Circus erat; quo se multis cum milibus heros


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

100 VERGlLI AENEIS V.<br />

Labitur infelix, caesis ut forte ju veneis<br />

Fusus bumum viri<strong>de</strong>sque super maclefeeerat herb as. 330<br />

Hie ju I'enis jam victor ovans vestigia presso<br />

Haud tenuit titubata solo, sed pronus in ipso<br />

Coneidit immundoque limo sacroque cruore.<br />

Non tamen EuryaJi, non ille oblitus amorum:<br />

N am sese opposuit Salio per lubrica sur gens ; 335<br />

lile autem spissa jacuit revolutus arena.<br />

Emicat Euryalus, et munere victor amici<br />

Prima tenet, plausuql1e volat fremitl1que secundo.<br />

Post Helyml1s subit, et nunc tertia palma Diores.<br />

Hie totum caveae consessum ingcntis et ora 340<br />

Prima patrum magnis Salius clamoribus implet,<br />

Ereptumque dolo reddi sibi poseit bonorem.<br />

'I.'utatur favor EUl'yalum, lacrimacque dceorae,<br />

Gratior et pulehro veniens in corpore virtus ;<br />

Adjuvat et magna proelamat voce Diores, 345<br />

Qui subiit pal mae, frnstraque ad praemia venit<br />

Ultima, si primi Salio red<strong>de</strong>ntur honores.<br />

Tum pater Aeueas "Vestra" inquit " munera vobis<br />

Certa manent, pueri, et pallllam movet ordine nemo ;<br />

Me Iiceat casus miserari insontis amici." 350<br />

Sic fatus, tergum Gaetuli immane leoni8<br />

Dat Salio, villis onerosum atque unguibus aureis.<br />

Hie Nisus" Si tanta" inquit "sunt praemia vietis,<br />

Et te lapsorum miseret, quae munera Niso<br />

Digna dabis, primam merlli qui lau<strong>de</strong> coronam, 355<br />

Ni me, quae Salil1m, Fortuna illimica tulisset?"<br />

Et simul his dictis faeiem ostentabat et udo<br />

Turpia membra fimo. Risit pater optimus olli,<br />

Et clipeum effeni jussit, Didymaonis artem,<br />

Neptuni sacro Danais <strong>de</strong> poste refixum. 360<br />

Hoc juvenem egregium praestanti munere donat.<br />

Post, ubi confecti cursus, et dona peregit :<br />

"Nunc, si cui virtus animusque in pectore praesens,<br />

Adsit, et evinctis attollat brachia palmis."<br />

Sic ait, et geminum pugnae proponit honorem : 365<br />

Vi(:tori velatum auro vittisque juvencum;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS V. 101<br />

Ensem atque insignem galeam solatia victo.<br />

N ec mora; continuo vastis cum viribus effert<br />

Ora Dares, magnoque virum se murmure toll it,<br />

Solus qui Pat'i<strong>de</strong>m solitus couten<strong>de</strong>re contra, 310<br />

I<strong>de</strong>mque ad tUll1ulum, quo maximus occubat Hector,<br />

Victorem Buteo immani corpore, qui se<br />

Bebrycia veniens Amyci <strong>de</strong> gentc ferebat,<br />

Perculit et fulva moribundum extendit arena.<br />

Talis prima Dares caput altum in proelia to Hit, 375<br />

Ostenditque humeros latos, alternaque jactat<br />

Brachia proten<strong>de</strong>ns, et verberat ictibus auras.<br />

Quaeritur hUlC alius; nec quisquam cx agmine tanto<br />

Au<strong>de</strong>t adire virum manibusque inducere caestus.<br />

Ergo alacris, cunctosque putans exce<strong>de</strong>re palma, 380<br />

Aeneae stetit ante pe<strong>de</strong>s, nec plura moratus<br />

Tum laeva taUl'um cornu tenet, aLque ita fatur :<br />

"N ate <strong>de</strong>a, si nemo au<strong>de</strong>t se cre<strong>de</strong>re pugnae,<br />

Quae finis standi? quo me <strong>de</strong>cet usque teneri?<br />

Ducere dona jube." Cuneti simuJ ore fremebant 385<br />

Dardanidae, reddique viro promissa jubebant.<br />

]1-ic gravis Entellum dictis eastigat Acestes,<br />

Proximus ut viridante toro eonse<strong>de</strong>rat herbae:<br />

"Entelle, heroum quondam fortissime frustra,<br />

Tantane tam patiens nullo eertamine tolli 390<br />

Dona sines? Ubi nunc nobis <strong>de</strong>us ilIe magister,<br />

N equidquam memoratus Eryx? ubi fama per omnem<br />

Trinacriam, et spolia ilIa tuis pendcntia tectis ? "<br />

Ille sub baec: "Non laud is amor, nec gloria cessit<br />

Pulsa metu; sed enim gelidus tardante senecta 395<br />

Sanguis hebet, frigentque effetae in corpore vires.<br />

Si mihi, quae quondam fuerat, quaque improbus iste<br />

Exsultat fi<strong>de</strong>ns, si nunc foret illa juventas,<br />

Raud equi<strong>de</strong>m pretio inductus pulchroque juvenco<br />

Venissem: nec dona moror." Sic <strong>de</strong>in<strong>de</strong> locutus 400<br />

In medium geminos immani pon<strong>de</strong>re eaestus<br />

Projeeit, qui bus acer Eryx in proelia suetus<br />

Ferre manum duro que inten<strong>de</strong>re brachia tergo.<br />

Obstupuere animi: tantorum ingentia septem<br />

Terga. boum pJumbo insuto ferro que rigebant. 405


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

104 VERGILI AENEIS V.<br />

Protinus Aeneas celeri certare sagitta 485<br />

Invitat, qui forte velint, et praemia dicit,<br />

Ingentique manu malum <strong>de</strong> nave Scresti<br />

Erigit, et voluerem trajecto in fune columbam,<br />

Quo tendant ferrum, malo suspendit ab alto.<br />

Convenere viri, <strong>de</strong>jectamque aerea sortem 490<br />

Aecepit galea; et primus clamore secundo<br />

Hyrtacidae n,nte omnes exit locus IIippocoontis;<br />

Quem modo navali Mnestheus certamiue victor<br />

Consequitur, viridi Mnestheus evinctus oliva.<br />

Tertius Eurytion, tuns, 0 clarissime, frater, 495<br />

Pandn,re, qui quondn,m, jussus confun<strong>de</strong>re foedus,<br />

In medios telum torsisti primus Aehivos.<br />

Extremus galeaque ima subsedit Acestes,<br />

Ausus et ipse manu juvenum tentare laborem.<br />

Tum validis flexos ineUl'vant viribus arcus 500<br />

Pro se quisque viri, et <strong>de</strong>promunt tela pharetris.<br />

Primaque per caelum nervo stri<strong>de</strong>nte sagitta<br />

Hyrtacidae juvenis volueres cliverberat auras,<br />

Et venit ac1vcrsique infigitur arb ore mali.<br />

Intremuit malus, timuitque exterrita pennis 505<br />

Ales, ct ingenti sonuerunt omnia plausu.<br />

Post acer Mnestheus ac1ducto constitit areu,<br />

Alta petens, pn,riterque oculos telumque tetendit;<br />

Ast ipsam miseranclus avem contingere ferro<br />

Non valuit; nodos et vincula linea rupit, 510<br />

Quis innexa pe<strong>de</strong>m malo pen<strong>de</strong>bat ab alto;<br />

lila Notos atque atra volans in nubila fugit.<br />

Tum rapidus, jamdudnm arcu contenta parato<br />

'l.'ela tenens, fratrem Eurytion in vota vocavit,<br />

J am vacuo laetam caelo speculatus, et alis 515<br />

Plau<strong>de</strong>ntem nigrafigit sub nube columbam.<br />

Decidit exanimis, vitamque reliquit in astris<br />

Aetberiis, fixamque refert <strong>de</strong>lapsa sagittam.<br />

Amissa solus palma superal)at Acestes,<br />

Qui tamen aerias telum contendit in auras, 520<br />

Ostentans artemque pater a,rcumque sonantem.<br />

Hic oculis snbitum objicitur magnoque futurum<br />

Angurio monstrum: docuit post exitus in gens,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS V. 105<br />

Seraque tel'rifici cecinerunt omma yates.<br />

N amque volans liquidis in nubibus arsit arundo, 525<br />

Signavitque viam flammis, tenuesque recessit<br />

Consumpta iu ventos, caclo ceu sacpe refixa<br />

'l'ranscurrunt cl'inemque volantia si<strong>de</strong>ra ducllot.<br />

Attonitis haesere animis, Supel'osque pl'ccati<br />

Trinacrii 'l'eucl'ique viri; nec maximus omen 530<br />

Abnuit Aeneas, sed laetum amplexus Acesten<br />

Muneribus cumulat magllis, ac talia fatUI :<br />

" Sume, pater; nam te voluit rex magnus OIympi<br />

Talibus auspiciis exsortem ducere honores.<br />

Ipsius Anchisac longaevi hoc munus habebis, 535<br />

Cratera impressum signis, quem Thracius olim<br />

Anchisae genitol'i in magno munere Cisseus<br />

Ferre sui <strong>de</strong><strong>de</strong>l'at monUll1eutum et pignus amoris."<br />

Sic fatus cingit viridallti tempora lauro,<br />

Bt primum ante omnes victorem appellat Acesten. 540<br />

Nec bonus Burytioo praelato invidit honol'i,<br />

Quamvis solus avem caelo <strong>de</strong>jecit ab alto.<br />

Proximus ingl'editur donis, qui vincula rupit,<br />

Bxtl'emus, volucl'i qui fixit arundine malum.<br />

At pater Aeneas, nondum certamine misso, 545<br />

Custo<strong>de</strong>m ad sese comitemque impubis Iuli,<br />

Bpyti<strong>de</strong>ll, vocat, et fidam sic fatur ad aurem:<br />

"Va<strong>de</strong>, age, et Ascanio, si jam puerile pal'atum<br />

Agmell habet secum cursusque instruxit equOl'um,<br />

Ducat avo turmas, et sese ostendat in armis 550<br />

Dic," ait. Ipse omnem longo <strong>de</strong>ce<strong>de</strong>re circo<br />

Infusum populum et campos jubet esse patentes.<br />

Incedunt pueri, pariterque ante ora parentum<br />

Frenatis lucent in equis, quos omnis enntes<br />

Trinacriae mirata fremit Trojaeque juventus. 555<br />

Omnibus in morem tonsa coma pressa corona. j<br />

Cornea bina ferunt praefixa hastilia ferro j<br />

Pars leves humero pharetras; it pectore summo<br />

FlexiJis obtorti per collum circulus auri.<br />

Tres equitum numero turmae, ternique vagantur 560<br />

Ductores j puel'i his seni quem que secuti


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

106 VERGILI .A.ENEIS V.<br />

Agmine partito fulgent pal'ihusque magistris.<br />

Una acies juveuum, duxit quam parvus ovantem<br />

Nomen avi refercns Priamus, tua cara, Polite,<br />

Progenies, auctura !talos; quem Thracius albis 565<br />

Portat equus bicolor maculis, vestigia primi<br />

Alba pedis frontemque ostelltans arduus albam.<br />

Alter Atys, genus un<strong>de</strong> Atii duxere Latini,<br />

Parvus Atys, pueroque puer dilectus lulo.<br />

Extremus, formaque ante orunes pulcher, lulus 5'10<br />

Sidonio est invectus equo, quem candida Dido<br />

Esse sui <strong>de</strong><strong>de</strong>rat monumentum et pignus amoris.<br />

Cetera Trinacriis pubes senioris Acestae<br />

Fertur equis.<br />

Excipiunt plausu pavidos, gau<strong>de</strong>ntque tuentes 5'15<br />

Dardanidae, veterumque agnoscnnt ora parentum.<br />

Postquam omnem laeti consessum o(;ulosque suorum<br />

Lustravere iu equis, signum cJamore paratis<br />

Epyti<strong>de</strong>s longe <strong>de</strong>dit, insonuitque flagello.<br />

Olli discurrere pares atque agmina terni 580<br />

Diductis solvere choris, rursusque vocati<br />

Convertere vias infestaque tela tulere.<br />

Iu<strong>de</strong> alios ineunt cursus aliosque recursus<br />

Adversis spatiis, alternosque orbibus orbes<br />

Impediunt, pugnaeque cient simulacra sub armis; 585<br />

Et nunc terga fuga nudant, nunc spiCUla vertunt<br />

lnfensi, facta pariter nunc pace feruntur.<br />

Ut quondam Creta fertur Labyrinthus in alta<br />

Parietibus textum caecis iter, ancipitemque<br />

Mille viis habuisse clolum, qua signa sequendi 590<br />

Fmngel'et in<strong>de</strong>prensus et irremeabiJis error:<br />

Raud alia Teucrum nati vestigia cursu<br />

lmpediunt, texuntque fugas et proelia ludo,<br />

Delphinum similes, qui per maria humida nando<br />

Carpathium Libycumque secant, [luduntque per<br />

undas.] 595<br />

Rune morem curs us atque haec certamina primus<br />

Ascanius, Longam muris quum cingeret Albam,<br />

Retulit, et priscos docuit celebrare Latinos,<br />

Quo puer ipse modo, secum quo TroIa pubes;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS v. 107<br />

Albani doeuere suos; hine maxima porro 600<br />

Aeeepit Roma, et patrium servavit bonorem ;<br />

'l'rojaque nunc. pueri 'l'rojanum dieitur agmen.<br />

Hac celebrata tenus saneto certamina patri.<br />

Hic primum Fortuna fi<strong>de</strong>m mutata novavit.<br />

Dum variis tumulo referunt sollemnia ludis, 605<br />

him <strong>de</strong> caelo misit Saturnia Juno<br />

Iliacam ad classem, vcntosque adspirat eunti,<br />

Multa movens, necdum antiquum satUl'ata dolol'em.<br />

IlIa, viam celerans per mille colol'ibus areum,<br />

Nulli visa, eito <strong>de</strong>currit tramite virgo. 610<br />

Oonspicit ingeutel11 coucursum, et litora Justrat,<br />

Desertosque vi<strong>de</strong>t portus cJassemque relictam.<br />

At procuJ in sola sccretae 'l'roa<strong>de</strong>s acta<br />

Amissum Ancbiscn flebant, cunctaeque profundum<br />

Pontum aspectabant Jlentes. ' Heu tot vada fessis 615<br />

Et tan tum superesse maris!' vox omnibus una.<br />

Urbem orant; tae<strong>de</strong>t peJagi perferre laborem:<br />

Ergo inter medias sese haud ignara nocendi<br />

Conjicit, et faciemque dcae vestemque reponit;<br />

Fit Beroc, Tmarii conjl1ux longaeva Dorycli, 620<br />

Oui genus ct quondam nomen natique fuisscnt ;<br />

Ac sic Dardanidum mediam se matribus infert:<br />

" 0 miscrae, quas non manus," inquit, " Achalca bello<br />

Traxerit ad letum patriae sub moenibus I 0 gens<br />

Infelix, cui te exitio Fortuua reservat ? 625<br />

Septima post Trojae excidium jam vertitur acstas,<br />

Quum freta, quum terms omnes, tot iuhospita saxa<br />

Si<strong>de</strong>raque emeusae ferimur, dum per mare magnum<br />

Italiam scquimur fuO'icutem, et volvimur uudis.<br />

Hic Erycis fiues fraterni, atquc hOSpC8 Acestes: 630<br />

Quis prohibet muros jacere et dare civibus urbem?<br />

o patria et rapti nequidquam ex hoste Penates,<br />

NUllane jam 'l'l'ojae diceutur moenia? nusquam<br />

Hectoreos amnes, Xanthum et Simoenta, vi<strong>de</strong>bo?<br />

Quin agite, et mecum infaustas exurite puppes : 635<br />

N am mihi Cassandrae per somuum vatis imago<br />

Ar<strong>de</strong>ntes dare visa faces: 'Hie quael'ite 'l'rojam j


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

108 VERGILI AENEIS V.<br />

Hie domns est inqnit' vobis.' Jam tempus agi res,<br />

Nee tautis mol a prodigiis. En quattuor arae<br />

Neptuuo; <strong>de</strong>us ipse faces auimumque ministrat." 640<br />

Haec memoraus, prima infensum vi corripit ignem,<br />

Sublataque procul <strong>de</strong>xtra connixa coruscat,<br />

Et jacit. Arrectae mentes stupefactaque corda<br />

Iliadum. Hic una e multis, quae maxima natu,<br />

Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix : 645<br />

"Non Beroe vobis, non baec Rboete'ia, matres,<br />

Est Dorycli conjunx: c1ivini signa <strong>de</strong>coris<br />

Arc1entesque notate oculos, qui spiritus illi,<br />

Qui vultus, vocisque sonus, vel gressus eunti.<br />

Ipsa egomet dudum Bcroen digressa reliqui 650<br />

Aegram, indignantem, tali quod sola careret<br />

Munere, nec meritos Ancbisae inferret honores."<br />

Haec effata.<br />

At matres primo ancipitcs, oculisque malignis<br />

Ambiguae spectal'e raies miserum inter amorem 655<br />

Praesenti terrae fatisquc vocantia regna :<br />

Quum <strong>de</strong>a se paribus per caelum sustulit alis,<br />

Ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum.<br />

Tum vero attonitae moustris actaeque furore<br />

Conclamant, rapiuntqne focis penetralibus ignem; 660<br />

Pars spoliant aras, fron<strong>de</strong>m ac virgulta facesque<br />

Conjiciunt. Furit immissis Vulcanus habenis<br />

Transtra per et remos et pictas abiete pup pes.<br />

Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque tbeatri<br />

Incensas perfel't naves EumeIus, et ipsi 665<br />

RespiciuDt atram in nimbo volitare favillam;<br />

Primus et Ascanius, cmsus ut Iaetus equestres<br />

Ducebat, sic acer equo turbata petivit<br />

Castra, Dec exanimes possunt retinere magistri.<br />

" Quis furor iste novus? quo nunc, quo tenditis "inquit,<br />

"Heu miserae cives? Don bostem inimicaque castra 611<br />

Argivum, vestras spes uri tis. En, ego vester<br />

Ascanius I" Galeam ante pe<strong>de</strong>s projecit inanem,<br />

Qua Iudo indutus belli simulacra ciebat.<br />

Accelerat simuI Aeneas, simul agmina Teucrlim. 615<br />

Ast ilIae diversa metu per litora passim<br />

Diffugiunt, silvasque et sicubi concava furtim


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS V. 109<br />

Saxa petunt; piget incepti, lucisque; suosque<br />

Mutatae agnoscunt, excussaque pectore JUDO est.<br />

Sed non idcirco flammae atque incendia vires 680<br />

Indomitas posuere; udo sub robore vivit<br />

Stuppa vomens tar dum fumum, lentusque carinas<br />

Est vapor, et toto <strong>de</strong>scendit corpore pestis;<br />

N ec vires hcroum infusaque fiumina prosunt.<br />

Tum pius Aeneas humeris abscin<strong>de</strong>re vestem, 685<br />

Auxilioque voeare <strong>de</strong>os, et ten<strong>de</strong>re palmas :<br />

.. Jupiter omnipotens, si nondum exosns ad unum<br />

Trojanos, si quid pietas antiqua l:1bores<br />

Respicit llUmanos, da flammam eva<strong>de</strong>re classi<br />

Nunc, pater, et tcnues 'feucrum res eripe leta j 690<br />

Vel tu, quod snperest, infesto fnlmine Morti,<br />

Si mere or, <strong>de</strong>mitte, tuaque hie obrue <strong>de</strong>xtra."<br />

Vix haec edi<strong>de</strong>rat, quum effusis imbribus atra<br />

Tempest:1s sine more furit, tonitruque tremescunt<br />

Ardua terrarum et campi; mit aethere toto 695<br />

Turbidus imber aqua c1ensisqne nigerrimus Austl'is,<br />

Implenturque super puppes, semiusta ma<strong>de</strong>scunt<br />

Robora; restinctus donec vapor omnis, et omnes,<br />

Quattuor amissis, servatae a peste carinae.<br />

At pater Aeneas, casu concussus acerbo, 700<br />

Nunc buc in gentes nunc iIluc pectore curas<br />

Mutabat versans, Siculisne resi<strong>de</strong>ret arvis,<br />

Oblitus fatorum, Italasne capesseret oras.<br />

Tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas<br />

Quem docuit multaque insignem reddidit arte, 705<br />

(Raee responsa dab at, vel quae porten<strong>de</strong>ret ira<br />

Magna <strong>de</strong>llm, vel quae fatorum poseeret ordo,)<br />

Isque bis Aenean solatus vocibus infit:<br />

"N ate <strong>de</strong>a, quo fata trahunt retrahuntque, sequamur j<br />

Quidquid erit, superanda omnis fortun:1 ferenda est. 710<br />

Est tibi Dardanius divinae stirpis Acestes:<br />

Rune cape eonsiliis socium et conjunge volentem.<br />

Ruic tra<strong>de</strong>, amissis superant qui navibus, et quos<br />

Pertacsum magni inccpti l'erumque tuarum est j<br />

Longaevosque senes ac fessas aequore matres, 715<br />

Et quidquic! tecum invalidum metuensque pericli eilt,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

110 VERGILI AENEIS V.<br />

Delige, et his habeant terris sine moenia fessi :<br />

U rbem appellabullt permisso nomine Acestam."<br />

Talibus incensus dictis senioris amici,<br />

Tum vero in curas animo didncitul' omnes. 720<br />

Et Nox atra polum bigis subvecta tenebat.<br />

Visa <strong>de</strong>hinc caelo facies <strong>de</strong>lapsa parentis<br />

Anchisae subito tales effun<strong>de</strong>l'e voces:<br />

"N ate, mihi vita quondam, dum vita manebat,<br />

Care magis, nate, Iliacis exercite fatis, 725<br />

Imperio J ovis huc venio, qui classibus ignem<br />

Depulit, et caelo tan<strong>de</strong>m miseratus ab alto est.<br />

Consiliis pare, quae nunc pulcherrima Nautes<br />

Dat senior; lectos juvenes, fortissima corda,<br />

Defm· in Italiam: gens dura atque aspera cultu 730<br />

Debellanda tibi est Latio. Ditis tamen ante<br />

Infernas acce<strong>de</strong> domos, et A verna per alta<br />

Congressus pete, nate, meos. Non me impia namque<br />

Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum<br />

Concilia Elysiumque colo. Hue casta SibylJa 735<br />

Nigrarum multo pccudum te sanguine ducet.<br />

Tum genus omne tuum et quae <strong>de</strong>ntur moenia disces.<br />

Jamque vale j torquet medios Nox humida curs us,<br />

Et me saevus equis Orieus affiavit anhelis."<br />

Dixerat, et tenues fugit, ceu fumus, in auras. 740<br />

Aeneas" Quo <strong>de</strong>iu<strong>de</strong> ruis? quo proripis ?" inquit,<br />

" Quem fugis, aut quis te nostl'is complexibus arcet? "<br />

Haec memoraus cinerem et sopitos suscitat ignes,<br />

Pel'gameumque Larem et canae penetraiia Vestae<br />

Farre pio et plena supplex veneratur acena. 745<br />

Extemplo socios primumque arcessit Acesten,<br />

Et Jovis imperium et cari praecepta parentis<br />

Edocct, et quae nunc animo sententia con stet.<br />

Haud mora consiliis, nee jussa l'ecusat Acestes.<br />

Transcribunt urbi matres, populumque volentem 750<br />

Deponunt, animas nil magnae laudis egentes.<br />

Ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt<br />

Robora navigiis, aptant remosque J'u<strong>de</strong>ntesque,<br />

Exigui numero, Red bello vivida virtuil.<br />

Interea Aeneas urbem <strong>de</strong>signat aratro, 755


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

112 VERGILI AENEIS V.<br />

Exussit foe<strong>de</strong> puppes, et classe subegit<br />

.A.missa socios iguotae Iinquel'e terrae. 795<br />

Quod superest, oro, lice at dare tuta per undas<br />

Vela tibi, liccat Laurentem attingere 'l'hybrim,<br />

Si coucessa peto, si dant ea moenia Parcae."<br />

'1'um Saturniushaec domitor maris ec1idit alti:<br />

"Fas omne est, Cytherea, meis te fic1ere regnis, 800<br />

Uncle genus clucis. Merni quoque: saepe furores<br />

Compressi et rabiem tantam caelique marisque;<br />

Nec minor in terris (Xanthum Simoentaque testor)<br />

Aeneae mihi cum tui. Quum '1'rola Achilles<br />

Exanimata sequens impingeret agmina muris, 805<br />

Yfilia multa claret leta, gemerentque repleti<br />

.A.mnes, nec repcrire viam atque evolvere posset<br />

In mare se Xanthus, Pelidae tunc ego forti<br />

Congressum Aenean, nec dis nec viribus aequis,<br />

Nube cava rapui, cuperem quum vertere ab imo 810<br />

Structa meis manibus peljurac moenia Trojae.<br />

Nunc quoque mens ea<strong>de</strong>m perstat mihi: pelle timores:<br />

'I'ulus, qUOil optas, portus acce<strong>de</strong>t .A.verni.<br />

Uuus erit tantum, amissum quem gurgite quaeres:<br />

Unum pro multis dabitur caput." 815<br />

His ubi laeta <strong>de</strong>ae permulsit pectora dictis,<br />

Jungit equos auro genitor, spumantiaque addit<br />

Frena feris, mauibusque oroues effuudit habeuas.<br />

Caeruleo per summa levis volat aequora curru;<br />

Subsiduut uudae, tumidumque snb axe touanti 820<br />

Sternitnr aequor aquis, fugiunt vasto aethere nimbi.<br />

TUlll variae comitum facies, immania cete,<br />

Et senior Glauci chorus, Inousquc Palaemon,<br />

Tritonesque citi, Phorciqne exercitus omnis;<br />

Laeva tenet 'rbetis, et Melite, Panopeaque virgo, 825<br />

Ni aee, Spioque, Tbaliaqne, Cymodoceque.<br />

lEc patris Aeneae suspensam blanda vicissim<br />

Gaudia pertentant 11leutem: jubet ocius omnes<br />

Attolli malos, intcndi brachia velis.<br />

Una orones frcere pe<strong>de</strong>m, pariterque sinistros, 830<br />

Nunc <strong>de</strong>xtr08 sol vom sinus; uua ardna torquent<br />

Oornua <strong>de</strong>tol'q'lentqlle j ferunt sua fiamiua classem.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

120 VERGILI AENEIS VI.<br />

Flebant, et cineri ingrato suprema ferebant.<br />

Prillcipio pinguem taedis et robore secto<br />

Ingentem struxere pyram, cui frondibus atris 215<br />

Intexuut latera, et fel'ales ante cupressos<br />

Constituunt, <strong>de</strong>corantque super fulgentibus armis.<br />

Pars calidos latices et aena undantia fiammis<br />

Expediunt, corpusque lavant frigentis et uuguunt.<br />

Fit gemitus. Tum membra toro <strong>de</strong>fleta reponunt, 220<br />

Purpureasque super vestes, velamina nota,<br />

Conjiciunt. Pars ingenti subierc fm'etro,<br />

('l'riste ministerium,) et subjcclam more parentum<br />

A versi tenuere facem. Congesta cremantur<br />

Turea dona, dapes, fuso crateres olivo. 225<br />

Postquam collapsi cine res, et flamma quievit,<br />

Reliquias vino et bibulam lavere favillam,<br />

Ossaque lecta cado texit Corynaeus aeno.<br />

I<strong>de</strong>m tel' socios pura circumtulit unda,<br />

Spargens rore levi et ramo felicis olivae, 230<br />

Lustravitque viros, dixitque novissima verba.<br />

At pius Aeneas ingenti mole sepulchrum<br />

Imponit, suaque arma viro, remumque tubamque,<br />

Monte sub aerio, qui nunc Miscnus ab illo<br />

Dicitur, aeternumque tenet per saecula nomen. 235<br />

ilis actis propcre exsequitur praecepta Sibyllae<br />

Spelullca alta fuit vastoque immanis hiatu,<br />

Scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris,<br />

Quam super haud ullae poterant impune volantes<br />

Ten<strong>de</strong>re iter pennis: talis sese halitus atris 240<br />

Faucibus etfun<strong>de</strong>n. supera ad convexa ferebat;<br />

[Un<strong>de</strong> locum Graii dixeruut nomine Aornon.]<br />

Quattuor hic primum nigrantes terga juvencos<br />

Constituit, frontique invergit vina saccrdos,<br />

Et, sum mas carpens media inter cornua setas, 245<br />

Ignibus imponit sacris, libamina prima,<br />

V uce vocans Hecaten, caeloque Ereboque potentem.<br />

Supponunt alii cultros, tepic1umque cruorem<br />

Suscipiunt pateris. Ipse atri velleris agnam<br />

Aeneas matl'i Enmenic1um magnaeque 801'ori 250


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

122 VERGILI AENEIS VI.<br />

Et centumgeminus Briareus, ac bellua Lernae,<br />

Horrendum stri<strong>de</strong>ns, flammisque armata Ohimaera,<br />

Gorgones Harpyiaeque et forma tricorporis umbrae.<br />

Oorripit hic subita trepidus formidine ferrum 290<br />

Aeneas, strictamque aciem venientibus offert j<br />

Et, ni docta comes tenues sine corpore vitas<br />

Admoneat volitare cava sub imagine formae,<br />

Irruat, et frustra ferro diver beret umbras.<br />

Hinc via, Tartarei quae fert Acherontis ad undas. 295<br />

Turbidus hic caeno vastaque voragine gurges<br />

Aestuat atque omnem Cocyto eructat arenam.<br />

Portitor has horrendus aquas et flumina sen"at<br />

Terribili squalore Charon, cui plurima mento<br />

Canities inculta jacet, stant lumina fiamma, 300<br />

Sordidus ex humeris nodo <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>t amictus.<br />

Ipse ratem conto subigit, velisque ministrat,<br />

Et ferruginea subvectat corpora cymba,<br />

J am senior, sed cruda <strong>de</strong>o viridisque senectus.<br />

Huc omnis turba ad ripas effusa ruebat, 305<br />

Mah·es atque viri, <strong>de</strong>functaque corpora vita<br />

Magnanimiim heroum, pueri innuptaeque puellae,<br />

Impositique rogisjuvenes ante ora parentum:<br />

, (luam multa in silvis autumni frigore primo<br />

Lapsa cadunt folia, aut ad ten·am gurgite ab alto 310<br />

Quam multae glomerantur aves, ubi frigiclus annus<br />

Trans pontum fugat et terris imrnittit apricis.<br />

Stabant orantes primi transmittere CUI·sum,<br />

Ten<strong>de</strong>bantque manus ripae ulterioris amore j<br />

N avita sed tristis nunc hos, nunc accipit illos, 315<br />

Ast alios longe submotos arcet arena.<br />

Aeneas (miratus enim motusque tumultu)<br />

"Dic" ait, "0 virgo, quid vult concursus ad amnem?<br />

Quidve petunt animae? vel quo discrirnine ripas<br />

Hae linquunt, illae remis vada livida vcrrunt? " 320<br />

011i sic breviter fata est longaeva sacerdos :<br />

" An chis a generate, <strong>de</strong>um certissima proles,<br />

Cocyti stagna alta vi<strong>de</strong>s Stygiamque palu<strong>de</strong>m,<br />

Di cajus jurare timent et fall ere numen.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

126 VERGILI AENEIS VI.<br />

Fas obstat, tristique palus inamabilis unda<br />

Alligat, et no vies Styx interfusa coercet.<br />

Necprocul hinc partem fusi monstrantul' in omnem 440<br />

Lugentes campi; sic illos nomine dicunt..<br />

Hic, quos durus arnor cru<strong>de</strong>li tabe peredit,<br />

Secreti celant calles, et myl'tea circum<br />

Silva tegit; CUl'ae non ipsa in morte relinquunt.<br />

His Phaedram Procrimque locis, maestamque Eriphylen,<br />

Oru<strong>de</strong>lis nati monstrantem vulnera, cernit, 446<br />

Evadnenque et Pasiphaen; his Laoda-mia<br />

It comes, et juvenis quondam, nunc femina, Oaeneus,<br />

Rursus et in veterem fata revoluta figuram.<br />

Inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido 450<br />

Errabat silva in magna: quam Trolus heros<br />

Ut primum juxta stetit agnovitque per umbram<br />

Obscuram, qualem primo qui surgere mense<br />

Aut vi<strong>de</strong>t, aut vidisse putat per nubila lunam,<br />

Demisit lacrimas, dulcique affatus amore est: 455<br />

" Infelix Dido, verus mihi nuntius ergo<br />

Venerat exstinctarn, ferroque extrema secutam?<br />

Funeris heu tibi causa fui? Per si<strong>de</strong>ra juro,<br />

Per superos, et si qua fi<strong>de</strong>s tellure sub ima est,<br />

Invitus, regina, tuo <strong>de</strong> litore cessi ; 460<br />

Sed me jussa <strong>de</strong>1'im, quae nunc has ire per umbras,<br />

Per loca senta situ cogunt noctemque profundam,<br />

Imperiis egera suis; nec cre<strong>de</strong>re quivi<br />

Runc tantum tibi me discessu ferre dolorem.<br />

Siste grad urn, teque aspectu ne subtrahe nostro. 465<br />

Quem fugis? extremum fato, quod te alloquor, hoc est."<br />

Talibus Aeneas ar<strong>de</strong>ntem et torva tuentem<br />

Lenibat dictis ani mum, lacrimasque ciebat ;<br />

Ilia solo fixos oculos aversa tenebat,<br />

Nec magis incepto vulturn sermone movetUl', 470<br />

Quam si dura silex aut stet Marpesia cautes.<br />

Tan<strong>de</strong>m corripuit sese, atque inimica refugit<br />

In nemus umbriferum, conjunx ubi pristinus illi<br />

Respon<strong>de</strong>t curis aequatque Sychaeus amorem.<br />

Nec minus Aeneas, casu concussus iniquo, 475<br />

Prosequitur lacrimans longe, et miseratur euntem.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

180 VERGILI AENEIS VI.<br />

At pater omnipotens <strong>de</strong>nsa inter nubila telum<br />

Contorsit, non iIle faces nec fumea taedis<br />

Lumina, praecipitemque immani turbine a<strong>de</strong>git.<br />

Nec non et Tit yon, Terrae omniparentis alumnum, 595<br />

Cernere erat, per tot a novem cui jugera corpus<br />

Porrigitur, rostroque immanis vultur obunco<br />

Immortale jecur ton <strong>de</strong>ns fecullclaque poenis<br />

Viscera rimaturque epulis, babitatque sub alto<br />

Pectore, nec tibris requies datur ulla renntis. 600<br />

Quid memorem Lapitbas, Ixiona PiriLboumque?<br />

Quos super atra silex jam jam lapsura ca<strong>de</strong>ntique<br />

Imminet assimilis; lucent genialibus altis<br />

Aurea fulcra toris, epulaeque ante ora paratae<br />

Regifico luxu j Furiarum maxima juxta 605<br />

Accubat, et maniblls prohibet contingere mensas,<br />

Exsurgitque facem attollens, atque iutonat ore.<br />

Hic, quibus invisi fratl'es, dum vita manebat,<br />

Pulsatusve parens, et fraus innexa clienti,<br />

Ant qui divitiis soli incubuere repertis, 610<br />

N cc pat·tem posuere suis: quae maxima turba est :<br />

Ql1ique ob adulterium caesi, qui que arma secuti<br />

lmpia, nec veriti c1ominorum fall ere <strong>de</strong>xtras,<br />

Inclusi poenam exspectant. Ne quaere doceri, 614<br />

Quam poenam, aut quae forma viros fortunave mersit.<br />

Saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarnm 616<br />

Di tricti pen<strong>de</strong>nt j se<strong>de</strong>t, aeternumque se<strong>de</strong>bit,<br />

Iufelix Theseus j Phlegyasque miserrimus omnes<br />

Admonet et magna testatur voce per umbras:<br />

, Discite justitiam moniti, et non temncre divos.' 620<br />

Vendidit hie aura patriam clominumque potentem<br />

Imposuit, fixit lege» pretio atque refixit;<br />

Hie tbalamum iTwasit natae vetitosque hymenaeos j<br />

Ausi omnes immane Defas ausoque potiti.<br />

Non, mihi si linguae centum sint Ol'aqllc centum, 625<br />

Ferrea vox, omnes scelerum comprell<strong>de</strong>rc form as,<br />

Omnia poellal'um percurrere nomina possim."<br />

Haec ubi dicta <strong>de</strong>dit Phoebi longaeva sacerdos,<br />

"Sed jam age, carpe "iam Ilt susceptum pertice mUDns I


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS VI. 131<br />

Accelercmus I" ait. " Oyclopum cducta caminis 630<br />

Moenia conspicio l1tque adverso fornice portas,<br />

Race ubi nos praccepta jubeot doponere dona."<br />

Dixerat, et pariter gressi pCI' opaca viat'um<br />

Corripiunt spatium medium, foribusquc propinquant ..<br />

Occupat Aeneas aditum, corpusque reccnti 635<br />

Spargit aqua, ramumque adverso in limine figit.<br />

His <strong>de</strong>mum exactis, perfecto munere divae,<br />

Devenere locos laetos et amoena vireta<br />

Fortunatorum nemorum se<strong>de</strong>sque beatas.<br />

Largior hic campos aethcr et lumine vestit 640<br />

Pm'pureo, solcmquc suum, sua. i<strong>de</strong>ra nOl'unt.<br />

Pars in gramincis exercent membra palaestris,<br />

Oontendunt ludo et fulva luctantur arena;<br />

Pars pedibus plaudunt choreas et carmina c1icunt.<br />

Nec non Threlcius longa cum veste sacerdos 645<br />

Obloquitul' numflris septem discrimina yocum,<br />

J amque ea<strong>de</strong>m digitis, jam pectine pulsat eburno.<br />

Ric genus antiquum Teucri, pulcberrima proles,<br />

Magnanimi beroes, nati melioribus annis,<br />

Ilusque Assaracu que et Trojae Darclanus auctor. 650<br />

Arma procu] currusquc virum miratur inanes;<br />

Stant terra <strong>de</strong>fixae hastae, passimque soluti<br />

Per campum pascuntul' equi; quae gratia CUI'mum<br />

Al'mol'Umquc fuit vivis, quae cura nitentes<br />

Pascere cquos, ea<strong>de</strong>m sequitur te11me l'epostos. 655<br />

Conspicit, ecce, alios <strong>de</strong>xtra Iacvaque per herbam<br />

Vescentes laetumque cboro Paeana canentes<br />

Intel' odoratum lauri nemus, un<strong>de</strong> superne<br />

Plurimus Eridani per silvam volvitur amnis.<br />

Hie manus, ob patriam pugnando vulnera passi, 660<br />

Quique sacerdotes casti, dum vita manebat,<br />

Quique pii yates et Pboebo digna locuti,<br />

Inventas aut qui vitam cxcoluere per al'tes,<br />

Quique sui memores alios fecorc mcrendo;<br />

Omnibus his nivea cinguntur tempora vitta. 665<br />

Quos circumfusos sic est affata Sibylla,<br />

Musaeum ante omnes: (medium nam plurima turba<br />

R une habet, atque humel'is exstantcm suspicit altis;)


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

134 VERGILI AENEIS VI.<br />

Ooncretam exemit labem, purumque relinquit<br />

Aetherium sensum atque aurl1i simplicis ignem.<br />

Has omnes, ubi mille rotam volvere per annos,<br />

Letbaeum ad fluvium <strong>de</strong>us evocat agmine magno,<br />

Scilicet immemores supm'a ut convexa revisant, 750<br />

Rursus et incipiant in corpora velie reverti."<br />

Dixerat Anchises, natumque unaque Sibyllam<br />

Oonventus trabit in medios turbamque sonantem,<br />

Et tumulum capit, uncle omnes Ion go ordine posset<br />

Ad versos legere, et venientum discel'e vultus. 155<br />

"Nuuc age, Dardaniam pl'olem quae <strong>de</strong>ln<strong>de</strong> sequatur<br />

Gloria, qui maneant Itala <strong>de</strong> gente nepotes,<br />

Illustres auimas nostrumque in nomen ituras,<br />

Expediam clictis, et te tua fata docebo.<br />

IlIe, vi<strong>de</strong>s, pura juvenis qui nititur hasta, 760<br />

Proxima sorte tenet lucis loco" primus ad auras<br />

Aetherias Italo commixtus sanguine surget,<br />

Silvius, Albanum nomen, tua postuma proles:<br />

Quem tibi longaevo serum Lavinia conjunx<br />

Educet silvis regem regumque parenLem: 765<br />

Un<strong>de</strong> genus Longa nostrum dominabiLur Alba.<br />

Proximus ille Procas, Trojanae gloria gentis,<br />

Et Oapys, et Numitor, et qui te nomine red<strong>de</strong>t<br />

Silvius Aeneas, pariter pietate vel armis<br />

Egregius, si umquam regnandam acceperit Albam. 770<br />

Qui juvenes ! Quantas ostentant, asp ice, vires!<br />

Atque umbl'ata gerunt clvili temp ora quercu.<br />

Hi tibi N omentum et Gabios urbemque Fi<strong>de</strong>nam,<br />

Hi Oollatillas imponent monLibus arces,<br />

Pometios Oastrumque Inui BolamC{ue Ooramque: 775<br />

Haec tum nomina erunt, nunc SUllt sine nomine terrae.<br />

Quin et avo comitem sese Mavol'tius adclet<br />

Romulus, ..issaraci quem sanguinis Ilia mater<br />

Educet. 'i<strong>de</strong>n', ut geminae stant vertice cristae,<br />

Et pat.er ipse suo sllperllm jam signat honol'e? 780<br />

En, hujus, nate, auspiciis illa incluta Roma<br />

Imperium terris, animos aequabit Olympo,<br />

Septemque una sibi muro citcumc1abit arces,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

P. VERGILI MARONIS<br />

AENEIDOS<br />

LIBER SEPTIMUS.<br />

Tu quoque litoribus nostris, AeneYa nutrix,<br />

Aeternam moriens famam, Caieta, <strong>de</strong>disti;<br />

Et nunc servat honos se<strong>de</strong>m tuus, ossaque nomen<br />

Hesperia in magna, S1 qua est ea gloria, signat.<br />

At pius cxsequiis Aeneas rite solutis, 5<br />

Aggere composito tumuli, postquam alta quierunt<br />

Aequora, tendit iter velis, portumque relinquit.<br />

Adspirant aurae in noetem, nee candida cursus<br />

Luna negat, splen<strong>de</strong>t tremulo sub lumine pontus.<br />

Proxima Circaeae raduntur litora terrae, 10<br />

Dives inaceessos ubi Solis filia lucos<br />

Assiduo resonat cantu, teetisque superhis<br />

Urit odoratam nocturna in lumina cedrum,<br />

Arguto tenues percurrens peetine telas.<br />

Hine exaudiri gemitus iraeque leonum, 15<br />

Vinela recusantum et sera sub nocte ru<strong>de</strong>ntum,<br />

Setigerique sues atque in praesepibus ursi<br />

Saevire, ac formae magnorum ululare luporum,<br />

Quos bominum ex facie <strong>de</strong>a saeva potentibus berbis<br />

Induerat Circe in vultus ac terga ferarum. 20<br />

Quae ne monstra pii paterentur talia 'rroes,<br />

Delati in portus, neu litora dira subirent,<br />

Neptunus ventis implevit vela secundis,<br />

A..tque fugam <strong>de</strong>dit, et praeter vada fervida vexit.<br />

e 138 )


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

140 VERGILI AENEIS VII.<br />

Quam pater inventam, primas quum con<strong>de</strong>ret arces,<br />

Ipse ferebatur Phoebo sacrasse Latinus,<br />

Laurentesque ab ea nomen posuisse eolonis.<br />

Hujus apes summum donsao (mirabile dietu I),<br />

Stl'idore ingenti liquid urn trans aethera veetae, 65<br />

Obse<strong>de</strong>re apicem, et, pedibus per mutua nexis,<br />

Examen subitum ramo fron<strong>de</strong>ute pepeudit.<br />

Continuo vates "Externum eernimus" inquit<br />

" Ad ventare virum, et partes petere agmen eas<strong>de</strong>m<br />

Pal'tibus ex isl1em, et summa dominarier aree." 10<br />

Praeterea, eastis adolet dum altaria taedis,<br />

Ut juxta genitol'em adstat Lavinia virgo,<br />

Visa (ncfas I) longis eOllipren<strong>de</strong>ro crinibus ignem,<br />

Atque omnem ornatul11 flamma crepitante cremaI'i,<br />

Regalesque accensa comas, accensa coronam '15<br />

Insignem gemmis; tum fumida lumine fulvo<br />

Involvi, ac totis Vulcanum spargere teetis.<br />

Id vero horrendum ae visu mirabile ferri:<br />

N amque fore illustrem fama fatisque canebant<br />

Ipsam, sed populo magnum porten<strong>de</strong>re bellum. 80<br />

At rex sollicitus monstris, oraeula Fauni,<br />

Fatidici genitoris, adit, lueosque sub alta<br />

Oonsulit .A.lbunea, nemorum quae maxima saero<br />

Fonte son at, saevamque exhalat opaca mephitim.<br />

Hinc Italae gentes omnisque Oenotria tell us 85<br />

In dubiis responsa petunt. Hue dona sacerdos<br />

Quum tulit, et caesarum Qvium sub noete silenti<br />

Pellibus incubuit stratis, somnosque petivit,<br />

Multa modis simulacra vi<strong>de</strong>t volitantia mil'is,<br />

Et varias audit voces, fruiturque <strong>de</strong>ornm 90<br />

Colloquio, atque imis Acheronta alfatur A vernis.<br />

Hie et tum pater ipse petens responsa Latinus<br />

Centum lanigeras mactabat rite bi<strong>de</strong>ntes,<br />

Atque harum elfultus tergo stratisque jacebat<br />

Velleribus: subita ex alto vox reddita Iuco est: 95<br />

"Ne pete connubiis natam sociare Latiuis,<br />

o mea progenies, thalamis neu cre<strong>de</strong> paratis :<br />

Externi venient generi, qui sanguine nostrum<br />

Nomen in astra ferant, quorumque ab stirpe nepotes


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

142 YERGILI AENEIS VII.<br />

Flumina, tum N octem N oetisque orientia signa<br />

Idaeumque Jovem Phrygiamque ex ordine matrem<br />

Invoeat, et dupliees caeloque Ereboque parentes. 140<br />

Hie pater omnipotens tel' caelo clarus ab alto<br />

Intonuit, radiisque ar<strong>de</strong>ntem lucis et auro<br />

Ipse manu quatiens ostendit ab aethere nubem.<br />

Diditur hie subito Trojana per agmina rumor,<br />

.Advenisse diem, quo <strong>de</strong>bita moenia condant; 145<br />

Oertatim instaurant epulas, atque omine magno<br />

Orateras laeti statuunt et vina coronant.<br />

Postera quum prima lustrabat lampa<strong>de</strong> ten· as<br />

Orta dies, urbem et fines et litora gentis<br />

Diversi explorant: haec fontis stagna Numicl, 150<br />

Rune Thybrim fiuvium, hie fortes habitare Latinos.<br />

Tum satus .Ancbisa <strong>de</strong>lectos ordine ab omni<br />

Oentum oratores augusta ad mocnia regis<br />

Ire jubet, ramis velatos Palladis omnes,<br />

Donaque felTe vira, pacemque exposcere Teucris. 155<br />

Haud mora, festinant jussi rapidisque feruntur<br />

Passibus. Ipse humili <strong>de</strong>signat mocnia fossa,<br />

Moliturque locum, primasque in litore se<strong>de</strong>s<br />

Oastrorum in marem pinnis atque aggere eingit.<br />

.hmque iter emcnsi, turres ae teeta Latinorum 160<br />

Ardua cernebant juvenes, muroque subibant .<br />

.Ante urbem pueri et primaevo flore juveutus<br />

Exerceutur equis, domitantque in pulvere currus,<br />

.A ut acres tcndunt arcus, aut lenta lacertis<br />

Spicula contorquent, cursuque ictuque lucessunt; 165<br />

Quum praevectus equo longaevi regis ad aures<br />

N untius ingentes ignota in ve te reportat<br />

.Advenisse viros. Ille intra tecta vocn.ri<br />

Imperat, et solio medius consedit n.vito.<br />

Tectum augustum, ingens, ccntum sublime eolumnis, 170<br />

Urbe fuit summa, Laurentis regia Piei,<br />

Ron·endum silvis et religione parcntum.<br />

Ric sceptra accipere et primos attollere fasces<br />

Regibus omen erat; hoc illis curia templum,<br />

Hae sarrii'! se<strong>de</strong>s epulis; hie ariete caeso 175


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

144 VERGILI AENEIS VII.<br />

II Rex, genus egregium Fauni, nce fluetibus aetas<br />

Atra subegit hiems vestfl3 sueeedcre terris,<br />

Nee sidus rcgione viae litusve fefellit; 215<br />

Consilio hane omnes animisque volentibus urbem<br />

Afferimur, pulsi regnis, quae m(1xima quondam<br />

Extremo venicns Sol asplciebat Olympo.<br />

Ab Jove principium generis; J ovc Dardana pubes<br />

Gau<strong>de</strong>t avo; rex ipse J ovis <strong>de</strong> gente suprema, 220<br />

'1'1'o1us Aeneas, tua nos ad }imina misit.<br />

Quanta per ldacos saevis eITusa Myceuis<br />

'1'empestas ierit campos, quibus actus uterque<br />

Europae atque Asiae fatis concurrerit orbis,<br />

Audiit, et si quem tellus extrema refuso 225<br />

Submovet Oceano, et i quem extenta plagarum<br />

Quattuor in media dirimit pla.ga Solis iniqui.<br />

Diluvio ex illo tot vasta per aequora vecti<br />

Dis se<strong>de</strong>m exiguam patriis litusque rogamus<br />

lnnocuum, et cunctis undamque auramque patentem. 230<br />

Non crimus regno in<strong>de</strong>cores; nec vestra feretur<br />

Fama levis, tantique abolescet gratia facti;<br />

Nec rrrojam Ausonios gremio excepisse pigebit.<br />

Fata per Aeneae jnro <strong>de</strong>xtramque potentem,<br />

Sive fi<strong>de</strong> seu qnis bello est expertus et armis: 235<br />

Multi nos populi, multae (ne temne, quod ultro<br />

Praeferimus manibus vittas ac verba precantia)<br />

Et petiere sibi et voluCl'e adjungcl'e gentes;<br />

Sed. nos fata <strong>de</strong>am vestras exquirere terras<br />

Imperiis egere suis. Hine Dardanus ortus ; 240<br />

Huc repetit jussisque ingentibus urget Apollo<br />

Tyrrhenum ad Thybrim et fontis vada sacra. Numici.<br />

Dat tibi practerea fortunae parva prioris<br />

Munera, reliquias Troja ex u,r<strong>de</strong>nte receptas.<br />

IIoc pater Anchises auro libabat ad aras; 245<br />

Hoc Priami gestamen erat, quum jura vocatis<br />

More daret populis, sceptrumque. sacerque tiaras,<br />

Iliad umque labor vc tes."<br />

'l'alibus Ilionei dictis <strong>de</strong>fixa Latinus<br />

Obllltu tenet ora, soloque immobilis haeret, 250


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

146 VERGILI .A.ENEIS VII.<br />

Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno.<br />

MoUri jam tecta vi<strong>de</strong>t, jam fi<strong>de</strong>re terrae, 290<br />

Deseruisse rates. Stetit acri fixa dolore.<br />

Tum quassans caput, haec effundit pectore dicta:<br />

" Heu stirpem invisam, et fatis contraria nostris<br />

Fata Phrygum I num Sigeis occumbere campis,<br />

Num capti potuere capi? num incensa cremavit 295<br />

Troja viros? Medias acies mediosque per ignes<br />

Invenere viam. At, credo, mea numina tan<strong>de</strong>m<br />

Fessa jacent, odiis aut exsaturata quievi-<br />

Quin etiam patria excussos infesta per undas<br />

Ausa sequi, et profugis toto me opponere ponto I 300<br />

Absumptae in '['eucros vires caelique marisque.<br />

Quid Syrtes aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis<br />

Profuit? Optato conduntm Thybridis alveo,<br />

Securi pelagi atque mei. Mars per<strong>de</strong>re gentem<br />

Immanem Lapithum valuit; concessit in iras 305<br />

Ipse <strong>de</strong>um antiquam genitor Calydona Dianae:<br />

Quod scelus aut Lapithis tantum, aut Calydone merente?<br />

Ast ego, magna J ovis conjunx, nil linquere inausum<br />

Quae potui infelix, quae 111emet in omnia verti,<br />

Vincor ab Aenea! Quod si mea numina non sunt 310<br />

Magna satis, dubitem haud equi<strong>de</strong>m implorare quod<br />

usquam est:<br />

Flectere si nequeo Superos, Acheronta movebo.<br />

Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis,<br />

Atque immota manet fatis Lavinia conjunx:<br />

At tl'ahere, atque moras tan tis licet ad<strong>de</strong>re rebus, 315<br />

At licet amborum populos exscin<strong>de</strong>re regum.<br />

Hac gener atque socer coeant merce<strong>de</strong> suorum.<br />

Sanguine Trojano et Rutulo dotabere, virgo,<br />

Et Bellona manet te pronuba. Nee face tantum<br />

Cisseis praegnans ignes enixa jugales ; 320<br />

Quin i<strong>de</strong>m Veneri pal·tus suus et Paris alter,<br />

Funestaeque iterum rccidiva in Pergama taedae."<br />

Haec ubi dicta <strong>de</strong>dit, telTas borrenda petivit.<br />

Luctificam Allecto dirarum ab se<strong>de</strong> <strong>de</strong> arum<br />

Infernisque ciet tenebris, cui tristia bella 325


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

148 YERGILI AENEIS VII.<br />

Ledaeamque Helenam Trojunas vexit ad urbes?<br />

Quid tua sancta fi<strong>de</strong>s? quid cura antiqua tuorum, 365<br />

Et consanguineo toties data <strong>de</strong>xtera Turno ?<br />

8i gener externa petitur <strong>de</strong> gente Latinis,<br />

1dque se<strong>de</strong>t, Faunique premunt te jussa parentis,<br />

Omnem equi<strong>de</strong>m sceptris terI'am quac libera nostris<br />

Dissi<strong>de</strong>t, extern am reor, et sic dicere divos, 370<br />

Et Turno, si prima domus repetatur ol'igo,<br />

Inachus Acrisiusque patres mediaeque Mycenae,"<br />

His ubi nequidquam dictis experta Latiuum<br />

Contra stare vi<strong>de</strong>t, penitusque in viscera lapsum<br />

Serpentis fUl'iale malum, totamque pererl'at, 3'1'5<br />

Tum vero infelix, ingentibus excita monstris,<br />

Immensam sine more furit lymphata per urbem :<br />

Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo,<br />

Quem pueri magno in gyro vacua atria circum<br />

Intenti ludo exercent: iIle actus habena 380<br />

Curvatis fertur spatiis; stupet inscia supra<br />

Impubesque manus, mirata volubile buxum ;<br />

Dant animos plagae: non cursu segnior illo<br />

Per medias urbes agitur populosque feroces,<br />

Quin etiam in silvas, simulato Domine Bacchi, 385<br />

Majus adorta nefas majol'emque orsa furorem,<br />

Evolat, et natam fl'ondosis montibus abdit,<br />

Quo thalamum eripiat Teucris taedasque moretur,<br />

" Evoe Bacche " fremens, solum te virgine dignum<br />

Vociferans: etenim moUes tibi sumere thyrsos, 390<br />

Te lustrare choro, sacrum tibi pascere criuem,<br />

Fama volat, furiisque accensas pectore matres<br />

I<strong>de</strong>m omnes simul ardor agit nova quaCl'ere tecta:<br />

Deseruere domos; ventis dantcolla comasque,<br />

A st aliae tremulis ululatibus aethera. complent, 395<br />

Pampineasque geruut incinctac pellibus hastas.<br />

Ipsa inter medias flagrautem fervida pinum<br />

Sustinet, ac natac Turnique canit hYllleuaeos,<br />

Sauguineam torquens acielll, torvulllque repente<br />

Clamat: "10 matres, audite, ubi quaeque, Latinae! 400<br />

8i qua piis animis manet infelicis .Amatae


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

150 VERGILI .AENEIS VII.<br />

Immemor est nostri.<br />

Sed te victa situ veri que effeta senectus, 440<br />

o mater, curis nequidquam exercet, et arma<br />

Regum inter falsa vatem formidine ludit.<br />

Cura tibi divum effigies et templa tueri:<br />

Bella viri pacem que gerant, quis bella gerenda."<br />

Talibus Allecto dictis exarsit in iras. 445<br />

At juveni Ol'anti subitus tremor occupat artus ;<br />

Deriguere oculi: tot Erinys sibilat hydris,<br />

Tantaque se facies aperit. Tum flammea torquens<br />

Lumina, cunctantem et quaerentem dicere plura<br />

Repulit, et geminos erexit crinibus angues, 450<br />

Verberaque insonuit, rabidoque baec addidit ore:<br />

"En, ego victa situ, quam veri eIfeta senectus<br />

Arma inter regum falsa fOl'midine ludit 1<br />

Respice ad baec: ttdsum dirarum ab se<strong>de</strong> sororum ;<br />

Bella manu Ietumque gero." 455<br />

Sic eIfata, facem juveni conjecit, et atro<br />

Lumine fumantes fixit sub pectore taed·as.<br />

Olli somnum ingens mmpit pavor, ossaque et artus<br />

Perfundit toto proruptus corpore sud or.<br />

Arma amens fremit, arma toro tectisque requirit. 460<br />

Saevit amor ferri, et scelerata insania belli,<br />

Ira super : magno veluti quum ftamma sonore<br />

Virge a suggeritur costis undantis aerri,<br />

Exsultantque aestu latices, furit intus aquai<br />

Fumidus atque alte spumis exuberat amnis, 465<br />

N cc jam se capit unda, volat vapor ater ad auras.<br />

Ergo iter ad regem poll uta pace Latinum<br />

Indicit primis juvenum, et jubet arma parari,<br />

rrutari Italiam, <strong>de</strong>tru<strong>de</strong>re finibus hostem :<br />

Se satis ambobus Teucrisque venire Latinisque. 470<br />

Haec ubi Clicta <strong>de</strong>dit, divosque in "uta vocavit,<br />

Certatim sese Rutuli exbortantur in anlla:<br />

Hunc <strong>de</strong>cus egrcgium formae movet at que juventae,<br />

Runc atavi regcs, hunc claris <strong>de</strong>xtera factis.<br />

Dum Turnus Rutu1')s animis audacibus implet, 475


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

154 VERGILI AENEIS VII.<br />

Verum ubi nulla datur caecum exsuperare potestas<br />

Consilium, et saevae nutu J unonis eunt res,<br />

Multa <strong>de</strong>os aurasque pater testatus inanes,<br />

"Frangimur heu fatis," inquit, " ferimurque procell a I<br />

Ipsi has sacrilego pen<strong>de</strong>tis sanguine poen:]'s, 595<br />

o miseri. Te, Turne, nefas, te triste manebit<br />

Supplicium, votisque <strong>de</strong>os venerabere seris.<br />

N am mihi parta quies, omnisque in limine POl'tlIS;<br />

Funere felici spolior." Nee plura locutus<br />

Sepsit se tectis, rerumque reliquit habenas. 600<br />

Mos el'at Hesperio in Latio, quem protinus urbes<br />

A,lbanae coluere sacrum, nunc maxima rerum<br />

Roma colit, quum prima moveut in proolia Martem,<br />

Sive Getis infene manu lacrimabile bellum<br />

Hyrcanisve Anibisve parant, seu ten<strong>de</strong>re ad Indos 605<br />

Auroramque sequi Parthosque reposoere signu :<br />

Sunt geminae Belli portae (sic nomine dicunt)<br />

Religione sacrae et saevi formidine Martis;<br />

Centum aerei claudunt vectes aeternaque ferri<br />

Robora, nec custos absistit limine Janus: 610<br />

Has, ubi certa se<strong>de</strong>t patribus sententia pugnae,<br />

Ipse, Quirinali trabea cinctuque Ga,bino<br />

Insignis, reserat stri<strong>de</strong>ntia limina consul;<br />

Ipse vocat pugnas; sequitur tum cetera pubes,<br />

Aereaque assensu conspirant cornua rauco. 615<br />

Hoc et tum Aeneadis iudicere bella Latinus<br />

More jubebatur, tristesque reclu<strong>de</strong>re portas.<br />

Abstinuit tactu pater, aversusque refugit<br />

]


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

156 VERGILI AENEIS VII.<br />

Et tereti pugnant mucrone veruque Sabello. 665<br />

Ipse pe<strong>de</strong>s, tegumen torquens humane leonis,<br />

Terribili impexum seta, cum <strong>de</strong>ntibus albis<br />

Indutus capiti, sic regia tecta subibat,<br />

Horridus, Herculeoque humeros inuexus amictn.<br />

Tum gemini fratres Tiburtia moenia linqnunt, 670<br />

Fratris Tiburti dictam cognomine gentem,<br />

Catillusque acerque Coras, Argiva ju ventus,<br />

Et primam ante aciem <strong>de</strong>nsa inter tela feruntur:<br />

Ceu duo nubigenae quum vertice montis ab alto<br />

Descendunt Centam'i, IIomolen Othrymque nivalem 675<br />

Linquentes cursu rapido; dat euntibus· ingens<br />

Silva locum, et magno cedunt virgulta fragore.<br />

Nec Praenestinae fundator <strong>de</strong>fuit urbis,<br />

Vulcano genitum pecora inter agrestia regem<br />

Inventumque focis omnis quem creelielit aetas, 680<br />

Caeculus. IIunc legio late comitatur agrestis,<br />

Quiqne altum Praeneste viri, quique arva Gabinae<br />

J unonis gelidumque Anienem et 1'osciela 1'i vis<br />

Hernica saxa colunt, quos eli ves Anagnia pascit,<br />

Quos, Amascne pater. N on ill is omnibus a1'ma, 685<br />

N ec clipei curms ve sonant : pars maxima glan<strong>de</strong>s<br />

Liventis plumbi spargit; pars spicula gestat<br />

Bina manu; fulvosque lupi <strong>de</strong> pelle galeros<br />

Tegmen habent capi ti; vcstigia nuda sinistri<br />

Inslituere pedis; crudus tegit altera pero. 690<br />

At Messapu , equllffi domitor, Xeptunia proles,<br />

Quem neque fas igni cuiquam nec sternel'e ferro,<br />

,T am pri<strong>de</strong>m resi<strong>de</strong>s populos <strong>de</strong> uetaque bello<br />

Agmina in arma vocat subito, ferrumque retraetat.<br />

Hi Fescenllinas acies acquotique Faliscos, 695<br />

Hi Soractis habellt arces Flaviniaque arva,<br />

Et Cimini cum monte laC'ull1 lueosque Capeoos.<br />

Ihant aequati numero, I'cgemque canebant :<br />

Ceu quondam nivei liquida inter nubila eycni,<br />

Quum sese e pastu refemot ('t looga canoros 700


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

158 VERGILI .AENEIS VII.<br />

Contentus, late jam tum dicione premebat<br />

Sarrastes populos, et quae rigat aequora Sarnus,<br />

Quique Rufras Batulumque tenent atque arva Celemnae,<br />

Et quos mali ferae <strong>de</strong>spectant moenia AbelJae, 740<br />

Teutonico ritu soliti torquere cateias ;<br />

Tegmina qUls capitum raptus <strong>de</strong> sub ere cortex,<br />

Aerataeque micant peltae, micat aereus ensis.<br />

Et te montosae misere in proeHa Nersae,<br />

Ufens, insignem fama et felicibus armis; 745<br />

Horrida praecipue cui gens, assuetaque multo<br />

Venatu nemorum, duris Aequicula glebis.<br />

Armati terram exercent, semperque recentes<br />

Convectare juvat praedas et vivere rapto.<br />

Quin et Mal'l'uvia venit <strong>de</strong> gente sacerdos, 750<br />

Fron<strong>de</strong> super galeam et felici comptus oliva,<br />

Archippi regis missu, fortissimus Umbro,<br />

Vipereo generi et .graviter spirantibus hydris<br />

Spargere qui somnos cantuque manu que sole bat,<br />

Mulcebatql1e iras et morsus arte levabat. 755<br />

Sed non Dardaniae medicari cuspidis ictum<br />

Evall1it, neque eum juvere in vulnera cantus<br />

Somniferi et Marsis quaesitae montibus berbae.<br />

Te nemus Angitiae, vitrea te Fucinns unda,<br />

Te liquidi flevere lacus. 760<br />

Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello,<br />

Virbius, insignem quem mater Aricia misit,<br />

Eductum Egeriae lucis humentia circum<br />

Litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae.<br />

Namque ferunt fama Hippolytum, postquam al'te<br />

novercae 765<br />

Occi<strong>de</strong>rit patriasque explerit sanguine poenas<br />

Turbatis distractus equis, ad si<strong>de</strong>ra rursus<br />

Aetberia et superas caeli venisse sub auras,<br />

Paeoniis l'evocatum herbis et amore Dianae.<br />

Tum pater omnipotens, aliquem iudignatus ab umbris 770<br />

Mortalem infernis ad lumina surgere vitae,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

160 VERGILI AENEIS VII.<br />

Gramina, nee teneras cursu laesisset al'istas ;<br />

Vel mare per medium, fiuctu suspensa tumenti, 810<br />

Ferret iter, ceJeres nee tingeret aequore plantas.<br />

Illam omnis tectis agrisque etfusa juventus<br />

Turbaque miratur matrum et prospectat euntem,<br />

A.ttonitis inhians animis, ut reg ius ostro<br />

Velet honos leves humeros, ut fibula crinem 815<br />

A.uro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetram<br />

"Et pastoralem praefixa cuspi<strong>de</strong> myrtum .<br />


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

162 VERGILI AENEIS VIII.<br />

Erigitur summique ferit laquearia tecti. 25<br />

N ox erat, et terras animalia fessa per omnes<br />

Alituum pecudumque genus sopor altus habebat,<br />

Quum pater in ripa gelidique sub aetheris axe<br />

Aeneas, tristi turbatus pectora bello,<br />

Procubuit seramque <strong>de</strong>dit per membra quietem. 30<br />

Ruic <strong>de</strong>us ipse loci fluvio 'l'ibel'inus amoeno<br />

Populeas inter senior se attollere fron<strong>de</strong>s<br />

Visus; eum tenuis glauco velabat amictu<br />

Carbasus, et crines umbl'osa tegebat arundo;<br />

'l'um sic affari et curas bis <strong>de</strong>mere dictis: 35<br />

" 0 sate gente <strong>de</strong>llm, Trojanam ex bostibus urbem<br />

Qui revehis nobis, actel'llaque Pergama servas,<br />

Exspectate solo Laurenti arvisquc Latinis,<br />

Ric tibi certa domus, certi, ne absiste, Penates j<br />

N eu belli terrere minis: tumor omnis et irae 40<br />

Concessere <strong>de</strong>llm.<br />

J amque tibi, ne vana putes haec fingere somnum,<br />

Litoreis ingens inventa sub ilieibus sus,<br />

Triginta eapitum fetus enixa, jacebit,<br />

Alba, solo recubans, albi circum ubera nati. 45<br />

Hic locus urbis erit, J'equies ea certa laborum,<br />

Ex quo tel' <strong>de</strong>nis urbem re<strong>de</strong>untibns annis<br />

Ascanius clari con<strong>de</strong>t cognominis Albam.<br />

Hauel incerta cano. Nunc qua ratione quod instat<br />

Expedias victor, paucis, adverte, docebo. 50<br />

Arcaues his oris, genus a Pallante profectull1,<br />

Qui regem Evandrum comites, qui signa sccuti,<br />

Delegere locum et posucre in montibus urbem,<br />

Pallantis proavi <strong>de</strong> nomine Pallantcum.<br />

ili bellum assidue ducunt cum gentc Latina; 55<br />

Hos castris adbibc soeios, ct foe<strong>de</strong>ra junge.<br />

Ipse ego te ripis et recto flumine ciuc:am,<br />

Adversum remis superes subvectus ut amnem.<br />

Surge age, nate <strong>de</strong>a, primisque catlentiuus astris<br />

Junoni fer rite preces, iramquc minasque 60<br />

Supplicibus supera votis. Mihi victor bonorem<br />

Persolves. Ego sum, pleno quem flumine cernis


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

164 VERGILI AENEIS VIII.<br />

Tecta vi<strong>de</strong>nt, qme nunc Romn,na potentia caelo<br />

Aequ[]'vit, tum res inopes Evandrus hn,bebat. 100<br />

Ocius ad vertunt proras, urbique propinquant.<br />

Forte die SOllell111em illo rex Arcas honorem<br />

Amphitryoniaclae magno divisque ferebn,t<br />

Anie urbem in Juco. PaJlas hUlc filius una,<br />

Una omnes juvennm primi pauperque senatus 105<br />

Tura dabant, tepidusque cruor fumabat ad aras.<br />

Ut celsas viclere rates, atquc inter opacum<br />

Allabi nemus et tacitis incumbere remis,<br />

Terrentur visu sabito, cunciique relictis<br />

Consurgunt mensis. .Audax quos rumpere Pallas 110<br />

Sacra vetat, raptoque volat telo obvius ipse,<br />

Et procul e tumulo "Juvenes, quae cautla subegit<br />

Ignotas tentare vias? Quo tenditis ?" inquit.<br />

" Qui genus? Uncle domo? Pacemne hue fertis, aU<br />

arma? "<br />

Tum pater Aenen,s puppi sic fatuI' ab alta, 115<br />

Paciferaeque maIlU ramnm praetendit olivae;<br />

" rrrojugeuas ac tela vieles inimica Latinis,<br />

Quos illi hello profugos egere superbo.<br />

Evanc1rulU petimul::!. Ferte haec, et eli cite, lectos<br />

Dardaniae veni,;se cluces, socia arma rogantes." 120<br />

Obstupuit tanto percussus nomine Pallas;<br />

" Egreelere 0 quicumque es," ait, " coram que parenteJl1<br />

Alloquere, ac nosiris succe<strong>de</strong> penatibus bospes!"<br />

Excepitque mn,nu, elextramque amplexus inhaesit.<br />

Progressi subeunt Juco, fiuviumque relinquunt. 125<br />

Tum rcgem Aeneas dictis a[atur ami cis ;<br />

" Optime Grajugcnum, cui me Fortuna prccari<br />

Et vilta COlUptO. voluit prl1ctcndcrc ramos,<br />

Non cquic1em extillll1i, DanaCllu quod ductor et Arcas<br />

Quodqne ab stirpe forcs gemi nis conjullctus Atridis ; 130<br />

Sed mca me virtuR et sancta oracula divi'Ull,<br />

Cognatique patrcs, tua territl didita fama,<br />

Conjunxere tibi, et fati::; egere volentem.<br />

Dardanus, Iliacae primus pater urbis et auctor,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

166 VERGILI AENEIS VIII.<br />

Annua, quae differre nefas, celebrate faventes<br />

N obiscum, et jam nunc sociorum assuescite mensis."<br />

Haec ubi dicta, dapes jubet et sublata reponi 115<br />

Pocula, gramineoque viros locat ipse sedili,<br />

Praccipuumque toro et villosi pelle leonis<br />

Accipit Aenean, solioque in vi tat aceruo.<br />

Tum lecti juvenes certatim araeque sacerdos<br />

Viscera tosta ferunt taurorum, onerantque canistris 180<br />

Dona laboratae Cereris, Baeehumque ministrant.<br />

Vescitur Aeneas, simul et 'l'rojana juventlls,<br />

Perpetui tergo bovis et lustralibus extis.<br />

Postquam exempta fames et amor compressus e<strong>de</strong>ndi,<br />

Rex Evandrus ait: "Non haec sollemnia nobis, 185<br />

Has ex more dapes, hane tanti numinis aram<br />

Vana supcrstitio veterumque ignara <strong>de</strong>orum<br />

Imposuit; saevis, hospes Trojane, pcriclis<br />

Servati facimus, meritosque novamllS honorcs.<br />

Jam primum saxis suspensam hanc asp ice rupem, 190<br />

Disjeclae proeul ut moles, <strong>de</strong>sertaquc montis<br />

Stat domns, ct scopuli ingeutem traxere ruinam.<br />

Hic spclunca fUit, vasto suomota recessu,<br />

Semihominis Caci facies quam dim tenebat,<br />

Solis inaccessam racliis; scmpel'que recenti 195<br />

Cae<strong>de</strong> tepcbat humus, foribusque affixa superbis<br />

Ora virllm tristi pendcbant pallida taboo<br />

Huic monstro Vulcanus erat pn,ter: iIlius atros<br />

Ore vomens igoes, magna se mole ferebat.<br />

Attulit et nobis aliquaodo optantibus aetas 200<br />

Auxilium adventumqne <strong>de</strong>i. Nam maximus ultor,<br />

Tergemioi ncec Geryonac spoliisque supcrbus,<br />

AlciJes a<strong>de</strong>rat, t:1lll'osquc bac victor ag 'bat<br />

Ingentes; vallcmquc boyes awncmque tenebant.<br />

At furiis Caci Oleos efl'era, ne quid ioausum 205<br />

Aut intractatum scelerisve dolive fnisset,<br />

Qnattuor a stabulis praestanti corpore tauros<br />

A vertit, toti<strong>de</strong>m forma superante juvencas.<br />

Atque hos, ne qua forent pedibus vestigia rectis,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

168 VERGILI AENEIS VIII.<br />

Desuper Alci<strong>de</strong>s telis premit, omniaque arma<br />

Advocat, et ramis vastisque molaribus instat. 250<br />

Ille autem (neque enim fuga jam super ulb pericli)<br />

Faucibus ingentem fumum, mirabile dictu,<br />

Evomit, involvitque domum caligine caeca,<br />

Prospectum eripiens oculi , glomeratque sub antro<br />

Fumiferam noctem commixtis igne tenebris. 255<br />

Non tulit A.lci<strong>de</strong>s animis, seque ipse per ignem<br />

Praecipiti jccit saltu, qua plurimus undam<br />

FUllius agit nebuJaqlle ingens specus aestuat atm.<br />

Hic Cacum in tcnebris incendia vana vomentem<br />

Corripit, in nodum complexus, et angit inhaerens 260<br />

Elisos oculos et siccum sanguine guttur.<br />

Panditur extcmplo forilms domus atra l'cvulsis,<br />

Abstractaeque boyes abjul':1tacquc rapinae<br />

Caelo ostenduntur, pedibnsqne informc cadaver<br />

Protrahitur. N equennt expleri corda tuendo 265<br />

Terribiles oculos, vnltum villosaq ne setis<br />

Pectora semiferi, aLqne exstinctos faucibus ignes.<br />

Ex illo celebratus honos, lactique minores<br />

Sen'avere diem; primllsque Potilius auctor,<br />

Et domus IIerculei custos Pinaria sacri. 2'70<br />

Hanc aram luco statuit, quae Maxima semper<br />

Dicetur nobis, et erit quae ll1axima semper.<br />

Quare agile, 0 juvenes, tantarum in munere laudum<br />

Cingite fron<strong>de</strong> comatl et pocula porgile <strong>de</strong>xtris,<br />

Coml11unemque vocate <strong>de</strong>Uln, et date vina volentes." 2'75<br />

Dixcrat: Herculea bicolor quum populus umbra<br />

Velavitflue coma foliisque innexa pependit,<br />

Et sacer implevit <strong>de</strong>xtram scyphus. Ocius omnes<br />

In mensam lacti libant, divosque precantur.<br />

Devexo interca propior fit Vesper Olympo. 280<br />

J amque sacer


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

170 VERGILI AENEIS VIII.<br />

Saecula: sic placida populos in pace regebat, 325<br />

Deterior donee paul:1tim ae <strong>de</strong>eolor aetas<br />

Et belli rabies et amot' success it habendi.<br />

Tum manus Ausonia et gentes venere Sieanae,<br />

Saepius et nomen posuit Satumia tellus ;<br />

Tum reges, asperque immani corpore Thybris, 330<br />

A quo post Itali fiuvium cognomine 1'bybrim<br />

Diximus; amisit verum vetus Albula Domen.<br />

Me pulsum patria pelagique extrema sequentem<br />

Fortuna omnipotens ct ineluctabile fatum<br />

His posuere locis, matrisque egere tremenda 335<br />

Oarmentis Nymphae monita et <strong>de</strong>us auctor Apollo."<br />

Vix ea dicta; <strong>de</strong>hinc progressus, mODstrat et aram,<br />

Et Oarmentalem Romani nomine pOltam<br />

Quam mcmorant, Nymphae pri cum Oarmentishonorem,<br />

Vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros 340<br />

Aeneadas magnos et nobile Pallauteum.<br />

Hinc lucum ingentem, quem Romulus acer Asylum<br />

Retulit, et gelida monstrat sub rupe Lupereal,<br />

Parrhasio dictulll Panos <strong>de</strong> more Lycaei ;<br />

Nec non et sacri monstrat Demus Argileti, 345<br />

Testaturque locum, et letulU doeot bospitis Argi.<br />

Hine ad Tarpeiam se<strong>de</strong>m et Oapitolia ducit,<br />

Aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis.<br />

Jam tum religio pavidos terrebat agrestes<br />

Dira loci j jam tum silvam saxumque tremebant. 350<br />

" Hoc nemus, hunc," inquit, "frondoso vertiee coUem,<br />

(Quis <strong>de</strong>us incertum est) habitat <strong>de</strong>us j Arca<strong>de</strong>s ipsum<br />

Oredunt se vidisse J ovem, quum saepe nigrantem<br />

Aegida concuteret <strong>de</strong>xtra, nimbosque cieret.<br />

Haec duo praeterea disjectis oppida muris, 355<br />

Reliquias veterumque vi<strong>de</strong>s monumenta virorum :<br />

Hanc Janus pater, hane Saturnus condidit arcem;<br />

J aniculum huic, illi fuerat Saturnia nomen."<br />

'l'alibus inter se dictis ad tecta subibant<br />

Pauperis Evandri, passimque armenta vi<strong>de</strong>bant 360<br />

Romanoquc Foro et lautis mugire Oarinis.<br />

Ut ventum ad se<strong>de</strong>s: "Haec" inquit " limina victor<br />

Alci<strong>de</strong>s &ubiit, haec illum regia cepit;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

172 VERGILI AENEIS VIII.<br />

Quod fieri ferro liquidove potest electro,<br />

Quantum ignes animaeque valent, absiste precando<br />

Viribus indubitare tuis." Ea verba locutus<br />

Optatos <strong>de</strong>dit amplexus, placidumque petivit 405<br />

Oonjugis infusus gremio per membra soporem.<br />

In<strong>de</strong> ubi prima quies medio jam Noctis abactae<br />

Ourriculo expulerat somnum, quum femina primum,<br />

Oui tolerare colo vitam tenuique Minerva<br />

Impositum, einerem et sopitos suseitat ignes, 410<br />

Noctem ad<strong>de</strong>ns oped, famulasque ad lumina longo<br />

Exereet penso, castum ut servare cubile<br />

Conjugis et possit pat·vos educere natos :<br />

Haud secus Ignipotens nee tempore segnior illo<br />

Mollibus e :Lratis opera ad fl1bl'ilia surgit. 415<br />

Insula Sieanium juxta latus Aeoliamque<br />

Erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis,<br />

Quam subter specus et Oyclopum exesa caminis<br />

Antra Aetnaea tonant, validique incudibus ictus<br />

Auditi referunt gemitulU, striduntque cavern is 420<br />

Stricturae Ohalybum, et fornacibus ignis anbelat ;<br />

Vulcani domus, ct Vulcania nomine tell us.<br />

Hoc tunc Ignipotells caelo <strong>de</strong>scenc1it ab alto.<br />

Ferrum cxerc bant vasto Oyclopes in antro,<br />

Brontesquc Steropesque etnudusmembra Pyragmon. 425<br />

IIis informatum manibns jam parte polita<br />

Fulmen erat; toto genitor quae plurima caelo<br />

Dejicit in ten'as ; pars imperfecta manebat:<br />

Trcs imbris torti radios, tre nnbis aquosae<br />

Addi<strong>de</strong>rant, rutil i tres ignis et alitis Allstri ; 430<br />

Flllgores nunc tenineos sonitumql1e metumque<br />

Miseebant ope1'i , tlal\l1l1isque scquacibus ira8.<br />

Parte alia Marti currumque rotasque volueres<br />

Instabant, quibus iIle viro. , quibus excitat urbes ;<br />

Aegidaque bOl'l'ifcram, turbatae Palladis arma, 435<br />

Certatim squamis sel'pentum auroque lolihant,<br />

Connexosque angues, ipsamque in pectore divae<br />

Gorgona, <strong>de</strong>seeto vertentem lumina eollo.<br />

"'l'ollite cuncta," inquit, "coeptosque !mferte labore.;,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

176 VERGILI .A.ENEIS VIII.<br />

Fama volat parvam subito vulgata per Ul'bem,<br />

Ocius ire equites Tyrrheni ad litora regis. 555<br />

Vota metu duplicant mah'es, propiusque periclo<br />

It timor, et major Martis jam apparet imago.<br />

Tum pater Evandrus, <strong>de</strong>xtram complexus euntis,<br />

Haeret, inexpletus lacrimans, ae talia fatur:<br />

" 0 mihi praeteritos refel'at S1 Jupiter annos, 560<br />

Qualis eram, quum pl'imam aciem Praeneste sub ipsa<br />

8travi scutorumque incendi victor acervos,<br />

Et regem hac Erulum <strong>de</strong>xtra sub Tartara misi,<br />

N ascenti cui tres animas Feronia mater<br />

(Horrendum dictu!) <strong>de</strong><strong>de</strong>rat, terna arma movenda; 565<br />

'1'er Leto steruendus erat; cui tum tamen omnes<br />

Abstulit haec animas <strong>de</strong>xtra et toti<strong>de</strong>m exuit armis:<br />

Non ego nunc dulci amplexu divellerer usquam,<br />

Nate, tuo, neque Jinitimus Mezentius umquam<br />

Huic capiti insultans, tot ferro saeva <strong>de</strong>disset 510<br />

Funera, tam muWs viduasset civibus urbem.<br />

At vos, 0 superi, et divum tu maxime rector<br />

Jupiter, Arcadii, quaeso, miserescite regis,<br />

Et patrias audite preees: 8i numina vestra<br />

Incolumem Pallanta mihi, si fata reservant, 575<br />

Si visurus eum vivo et venturus in unum:<br />

Vitam oro j patior quemvis durare laborem.<br />

Sin aliquel11 infandum casum, Fortuna, minaris:<br />

Nunc, 0 nUllC liceat crudclem abrumpcre vitam,<br />

Dum eurae ambiguae, dum spes incerta futuri, 580<br />

Dum te, care puer, mea sera et sola voluptas,<br />

Complex u leneo; gravioT neu nuntius aures<br />

Vulueret." Haec genitor digressu dicta supremo<br />

Fuuc1ebat; famuli colhp urn in tecta ferebaut.<br />

J amque a<strong>de</strong>o exiera t portis equitatus apertis, 585<br />

Aeuea ' inter primos et fidus Acha-tes,<br />

In<strong>de</strong> alii Trojac proceres; ipse ugminc Pallas<br />

In medio, chlumy<strong>de</strong> et pictb conspectus in armis:<br />

Qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda,<br />

Quem "Venus ante alios astrorum diligit ignes, 590<br />

Extulit os sacrum raelo tenebrasque resolvit.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

178 VERGILI AENEIS VIII.<br />

Fecerat et viridi fetam Mavortis in antro 630<br />

Procubuisse Iupam; geminos huic ubera circum<br />

Lu<strong>de</strong>re pen<strong>de</strong>ntes pueros, et Iambel'e matrem<br />

Impavidos; illom tereti cervice reflexa<br />

Mulcere alternos, et corpora fingere lingua.<br />

N ec procnl hinc Romam et raptas sine more Sabinas 635<br />

Oonsessu caveae, magnis Oireensibus actis,<br />

Addi<strong>de</strong>rat, subitoque novum eonsul'gere bellum<br />

Romulidis Tatioque seni Ouribusque severis.<br />

Post i<strong>de</strong>m, inter se posito certamiue, reges<br />

Armati J ovis ante aram paterasque tenentes 640<br />

Stabant ct cacsa jungebant foedcm pOl·ca.<br />

Haud procul in<strong>de</strong> citae Mettum in divertla quadrigae<br />

Distulerant, (at tu c1ictis, Albane, maneresl),<br />

Raptabatque viri mendacis viscera 'rullus<br />

Per silvam, et spal'si rorabant sanguiue vept·es. 645<br />

N ec non 'l'arquinium ejectum Porsenna jubebat<br />

Accipere, ingentique urbem obsiclione pl'emebat ;<br />

Aeneadae in ferrum pro Iibertate l'uebant.<br />

IlIum indignanti similem similemque minanti<br />

.Aspiceres, pontem au<strong>de</strong>ret quia vellere Oocles, 650<br />

Et fiuvium vinclis innarct Oloelia ruptis.<br />

In summo custos Tarpeiae Manlius arcis<br />

Stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat,<br />

Romuleoque recens horrobat regia culmo .<br />

.Atque hic auratis volitans argenteus anser 655<br />

Porticibus Gallos in limine a<strong>de</strong>sse canebat;<br />

Galli pel' dumos a<strong>de</strong>rant, arcemque tenebant,<br />

Defensi tenebris et dono noctis opoeae :<br />

Aurea caesaries ollis atque amea vestis j<br />

Virgatis lucent sagulis j tum lact a coHa 660<br />

Aura innectuntul' j duo quisque Alpina COl'Uscant<br />

Gaesa manu, scutis protecti corpora longis.<br />

Hic exsultantes Salios nudosque Lupercos,<br />

Lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo<br />

Extu<strong>de</strong>rat j castae ducebant sacra per urbcm 665<br />

Pilentis matl'es in mollibus. Hine procul addit<br />

Tartareas etiam se<strong>de</strong>s, alta o. tia Ditis,<br />

Et scelerum poenas, et te, Oatilina, minaci


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

180 VERGILI AENEIS VIII.<br />

Vela dare, et laxos jam jamque immittel'e funes.<br />

Illam inter cae<strong>de</strong>s pallentcm mOlte futura<br />

Fecerat Ignipotens undis et Iapyge feni; nO<br />

Contra autem magno maerentem corpore Nilum,<br />

Pan<strong>de</strong>ntemquc sinus et tola veste vocantem<br />

Caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.<br />

At Caesar, triplici invectus Romana triumpho<br />

Moenia, dis Italis votum immortale sacmbat, 'r15<br />

Maxima tercentum totam dclubra per Urbem.<br />

Laetitia ludisque viae plausuquc frerncbant ;<br />

Omnibus in ternplis matrum chorus, omnibus arue ;<br />

Ante aras ten'am caesi travere juvenci.<br />

Ipse, seelens niveo can<strong>de</strong>ntis limine Phoebi, '120<br />

Dona recognoscit populorulll, aptatquc superbis<br />

Postibus; inceclunt victac longo ordinc gentes,<br />

Quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.<br />

Hic Nomadum genus et discillctos Mulciber Afros,<br />

Hic Lelegas Oarasque sagittiferosque Gelonos 725<br />

Fillxerat; Euphrates ibat jam mollio!' undis,<br />

Extremique homillum Morini, Rhenusque bicornis,<br />

Indomitique Dabae, et pontcm indignatus Araxes.<br />

Talia per clipeum Vulcani, dona parentis,<br />

Miratur, rerum que ignarus imagine gau<strong>de</strong>t, 730<br />

Attollens humero famamque ct fata nepotum.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

182 VERGILI AENEIS IX.<br />

Jamque omnis campis exercitus ibat apertis, 25<br />

Dives equum, di,,:es pictai vestis et n,uri:<br />

Messapus prim as n,cies, postremn, coercent<br />

Tyrrhidae juvenes; medio dux n,gmille Turnus<br />

[Vertitur arma tenens, et toto vertice suprn, est]:<br />

Ceu septem surgens sedatis amnibus altus 30<br />

Per tacitum Ganges, allt pingui fiumine Nilus<br />

Quum l'efiuit campis et jam se condidit alveo.<br />

Hic subitam nigra glomerari pulvere nubem<br />

Prospiciunt 'reucI'i, ac tenebras insurgere campis.<br />

Primus n,b adversa conclamat mole Cn,lcus: 35<br />

"Quis globus, 0 cives, caligine volvitur atra?<br />

Ferte citi ferrum, dn,te tela, ascendiLe muros :<br />

Hostis a<strong>de</strong>st, heia 1 " Ingenti clam are per omnes<br />

Condunt se TeUCl'i portas, et moenia complent :<br />

N amque ita disee<strong>de</strong>ns praeceperat optimus armis 40<br />

Aeneas : si qua interea fortuna [uisset,<br />

Neu struere au<strong>de</strong>rent aciem, neu cre<strong>de</strong>re campo;<br />

Castra modo et tutos servarent aggere muros.<br />

Ergo etsi conferre manum pudor iraque monstrat,<br />

Objiciunt portas tamen, et praecepta fn,cessunt, 45<br />

Armatique cavis exspectant turribus hostem.<br />

Tlll'UUS, ut ante volans tardum praeccsserat agmen,<br />

Viginti lectis elJ.uitum comitatus et llrbi<br />

Improvisus a<strong>de</strong>st; maculis quem Thracius albis<br />

Portat equus, cri taque tegit galen, aurea rubra. 50<br />

"Ecquis erit, mecum, juvenes, qui primus in hostem .. .?<br />

En 1" ait; et jaculum attorquens cmittit in auras,<br />

Principium pugnae, et campo sese arduus infert.<br />

Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur<br />

Horrisono; Teucrum mirantur inertin, corda, 55<br />

Non aequo dare se campo, non obvia ferre<br />

Arma viros, sed castra fovero. Huc tlll'bidus atque hue<br />

Lustrat equo muros, aditumque pel' avia quam'it.<br />

Ac vel uti plena lupus insidiatus ovili<br />

Quum fremit ad caul as, ventos perpe su et imbl'es, 60<br />

N octe super media: (tuti sub matribus agni<br />

Baln,tum exercent; ille asper et improbus ira<br />

Saevit in absentes: collecta fatigat e<strong>de</strong>ndi


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

184 VERGILI AENEIS IX.<br />

Aequoris esse <strong>de</strong>as, qualis Nere'ia Doto<br />

Et Galatea secant spumantem pectore pontnm."<br />

Dixerat, idque ratum Stygii per ftumina fratris,<br />

Per pice torrentes atraque voragine ripas 105<br />

Annuit, et totum nutu trcmefecit Olympum.<br />

Ergo a<strong>de</strong>rat promissa dies, et temp ora Parcae<br />

Debita complerant, quum Turni injuria Matrem<br />

Admonuit ratibus sacris <strong>de</strong>pellere taedas.<br />

Hie primum nova lux oeulis oJIulsit, et ingens llO<br />

Visus ab Aurora eaelum transeurrere nimbus,<br />

Idacique chori; tum vox horrenda per auras<br />

Exeidit et 'l'roum Rutulorumque agmina eomplet:<br />

"N e trepidate meas, Teucri, <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>re naves,<br />

Neve arm ate manus; maria ante exurere Turno, 115<br />

Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae,<br />

Ite <strong>de</strong>ae pelagi; genetrix jubet." Et sua quae que<br />

Continuo puppes abrumpunt vincula ripis,<br />

Delphinumquc modo <strong>de</strong>mersis aequora rostris<br />

Ima petunt; bine virgineae (mirabile monstrum I) 120<br />

Reddunt se toti<strong>de</strong>m facies, pontoque feruntur<br />

[Quot prius aeratae stoterant ad litora prorae J.<br />

Obstupuere animis Rutuli; oonterritus ipse<br />

Turbatis Messapus equis; cunctatur et amnis<br />

Rauca sonans, revocatquo pod om 'riberinus ab alto. 125<br />

At non audaci 'rurno fiducia cossit;<br />

Ultro animos tollit dictis, atque ineropat ultro:<br />

"Trojanos haec monstra petunt, his Jupiter ipse<br />

Auxilium soli tum eripuit; non tela neque ignes<br />

Exspeetant Rutulos. Ergo maria iuvia Teueris, 130<br />

Nee spc' ulla fugae: rcrum pars altera a<strong>de</strong>mpta est.<br />

Terra autem in nostl'is manibus: tot milia, gentes<br />

Arma ferunt Italac. Nil me fatalia terrent,<br />

Si qua Phryges prac se jaetaut, responsa <strong>de</strong>orum;<br />

Sat fatis Venel'ique datum, tetigore quod arva 135<br />

Fertilis Ausoniae Troos. Sunt et mea coutra<br />

Fata mihi, ferro sceleratam exscinc1ere gentem,<br />

Conjuge prae-epta; neo solos tangit Atridas<br />

/


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

188 VERGILI AENEIS IX.<br />

Praemia posse rear solvi? Pulcherrima primum<br />

Di moresque dabunt vestri; tum cetera red<strong>de</strong>t<br />

Actutum pius Aeneas, atque integer aevi 255<br />

Ascanius, meriti tanti non immemor umquam." ...<br />

" Immo ego vos, cui sola salus gcnitore rcducto,"<br />

Excipit Ascanius, "per maguos, Nise, Penates<br />

Assaracique Larem et canae penetralia Vestae<br />

Obtestor; quaecumque mihi fortuna fi<strong>de</strong>sque est, 260<br />

1m vestris pono gremiis: revocate parentem,<br />

Reddite conspectum; nihil ilIo triste recepto.<br />

Bina dabo argento perfecta atque aspera signis<br />

Pocula, <strong>de</strong>victa genitor quae cepit Arisba,<br />

Et tripodas geminos, auri duo magna talenta, 265<br />

Cratera antiquum, quem dat Sidonia Dido.<br />

Si vera capere Italiam sceptrisque potil'i<br />

Contigerit vietori, et praedae dicere sortem:<br />

Vidisti, quo Turnus equo, quibus ibat in armis<br />

Aureus: ipsum ilium, clipeum cristasque rubentes 270<br />

Excipiam sarti, jam nune tua praemia, Nise.<br />

Praeterea bis sex genitor lectissima matrum<br />

Corpora captivosque dabit, suaque omnibus arma;<br />

Insuper his, campi quod rex habet ipse Latinus.<br />

Te vera, mea quem spatiis propioribus aetas 275<br />

Insequitur, veneran<strong>de</strong> puer, jam pectore toto<br />

Accipio et eomitem casus complector in omnes.<br />

Nulla meis sine tc quaeretur gloria rebus;<br />

Seu pacem seu bclla geram, tibi maxima rerum<br />

Verborumque fi<strong>de</strong>s." Contra quem talia falur 280<br />

EuryaJus: "Me nulla dies tam fortibus au sis<br />

Dissimilem arguerit; tan tum : fortuna secuuda<br />

Aut ad versa cadat. Sed te super omnia dona<br />

Unum oro: gcnetrix Priami <strong>de</strong> gentc vetusta<br />

Est mihi, quam miseram tenuit non Ilia tellus 285<br />

:Mecum exce<strong>de</strong>ntem, non moenia regis Acestae:<br />

lIanc ego nunc ignaram hujus quodcnmqne pericli est<br />

Inque salutatam lin quo : N ox et tua te tis<br />

De:l.."tera, quod nequeam lacrimas perfenc parentis;<br />

At tu, oro, solare inopem, et RUCCUl're relictae. 290<br />

Hanc sine me spem ferre tui: au<strong>de</strong>ntior ibo


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

190 VERGILI AENEIS IX.<br />

Armigerumque Remi premit aurigamque, suh ipsis 330<br />

N actus equis, ferro que secat pen<strong>de</strong>ntia colla.<br />

Tum caput ipsi aufel't domino, truncumque relinquit<br />

Sanguine singultantem; atro tcpefacta cruOl'e<br />

Terra iorique ma<strong>de</strong>nt. Nec non Lamyrumque Ltlr<br />

mumque,<br />

Et juvenem Serranum, illa qui plurima nocte 335<br />

Luserat, insignis facie, multoque jaccbat<br />

Membra <strong>de</strong>o victus: felix, si pl'othms ilium<br />

.Aequasset nocti ludum in lucemque tulissot.<br />

Impastus ceu plena leo per ovilia turbans<br />

(Sua-<strong>de</strong>t enim vosana fames) manditque trahitque 340<br />

Molle pecus mutumque metu, fremit are cruento.<br />

N ec minor Euryali cac<strong>de</strong>s; inccnsus ct ipse<br />

Perfurit, ae multam in media inc nomine plebem,<br />

Fadumque Herbesumque subit Rhootumque Abarimque,<br />

Ignaros, Rhoetum vigilantem ct cuncta vielentem, 345<br />

Sed magnum mctuens se post Cl'atera togcbat;<br />

Pectore in adverso tatum cui comminus ensom<br />

Oondielit assurgenti, et multa morte recepit.<br />

Purpuream vomit ilIe animam, ot cum sanguine muda<br />

Vina refcrt moriens. Hie furta forvidus ins tat; 350<br />

Jamque ad Messapi socios tcn<strong>de</strong>bat; ibi ignem<br />

Deficere extremum et reJigatos ritc vi<strong>de</strong>bat<br />

Oarpere gramen equos: brevitcr quum talia Nisus<br />

(Sensit enim nimia cae<strong>de</strong> atque cupidine ferri)<br />

" Absistamus " ait, " Dam lux inimica propinquat. 355<br />

Poenarum exhaustum satis cst, via facta per hostes."<br />

Multa virum solido argento perfecta relinquunt<br />

Armaque, craterasque simul, pulchrosque tapetas.<br />

Euryalus phaleras Rhamnetis et auroa bullis<br />

Oingula, Tiburti Remulo ditissimus olim 360<br />

Quae mittit dona hospitio, quum jungoret absens,<br />

Oaedicus, ille suo moriens dat habere nepoti,<br />

Post mortem bello Rutuli pugnaque potiti,<br />

Haec rapit, atque humeris nequidquam fortibus apta t h<br />

Tum galeam Messapi habilem cristisque <strong>de</strong>coram 36<br />

Induit. Excedunt eastris, et tuta capessunt.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

192 VERGILI AENEIS IX.<br />

Si qua tuis umquam pro me patel' Hyl'tacus aris<br />

Dona tulit, si qua ipse meis venatibus auxi,<br />

Suspendive tholo, aut sacra ad fastigia fixi j<br />

Runc sine me turbare globum, et l'ege tela per auras!"<br />

Dixerat, et toto counixus corpore ferrum 41(1<br />

Oonjicit. Rasta volans uoctis ui verberat umbras,<br />

Et venit aversi in tergum Sulmonis, ibique<br />

Frangitur, ac fisso transit praecordia ligno.<br />

Volvitur ille vomens calidum <strong>de</strong> pectore Jlumen<br />

Frigidus, et longis singultibus ilia pulsat. 415<br />

Diversi circumspiciunt: hoc acrior i<strong>de</strong>m<br />

Ecce aliud summa telum libl'abat ab aure.<br />

Dum trepidant, it basta Tago per tempus utrumque,<br />

Stri<strong>de</strong>ns, trajectoque baesit tepefacta cerebro.<br />

Saevit atrox Volscens, nec teli conspicit usquam 420<br />

Auctorem, nec quo se ar<strong>de</strong>ns immittere possit.<br />

"Tu tamen interea calido mihi sanguine poenas<br />

Persolves amborulU," iuquit; simul ense recluse<br />

Ibat in Euryalum. TUlll vero exterritus, amens,<br />

Oonclamat Nisus: ncc se celare tencbl'is 425<br />

Amplius, aut tantum potl1it per rene dolorem :<br />

" Me, me I adsum qui feci, in me convertite ferrum,<br />

o Rutuli I mea fraus olUnis; nihil iste nec ausus,<br />

N ec potuit; caelum hoc et conscia sidcra testor;<br />

Tantum infelicem nimium dilexit amicum." 4.30<br />

Talia dicta dabat; sed viribus ensis adactus<br />

Transabiit costas, et candida pectora rumpit.<br />

Volvitur Euryalus leto, pulchrosquc pel' al'tus<br />

It cruor, inque humeros cervix collapsa recumbit:<br />

Purpurcus vcluti quum flos, succi sus aratro, 435<br />

Languescit moriens, lassove papavera eollo<br />

Demisere caput, pluvia quum forte gravantur.<br />

A t Nisus l'uit in medios, solnmque per omnes<br />

Volscentem petit, in solo Volscente moratur.<br />

Quem circum glomerati hostes binc comminus atque bia C<br />

Proturbant. Instat non secius, ac rotat ensem 44,1<br />

Fulmineum, donec Rutu1i clamn.ntis in ore<br />

Ooudidit adverso, et moriens animam abstulit hostL<br />

Tum super exanimum sese projecit amicum<br />

Oonfossus, placidaque ibi <strong>de</strong>mum morte quievit.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

200 VERGILI AENEIS IX.<br />

Dat tell us gemitum, et c1ipeum super into oat iugeos.<br />

Talis in Euboico Baial'llm litore quondam nO<br />

Saxea pila cadit, magnis quam molibLl::i ani.e<br />

Oonstructam ponto jaciunt; sic ilb l'llinam<br />

Prona trahit, penitusque vadis illisa reculllbit ;<br />

Miscent se maria, et nigrae :1ttolluntur arenae ;<br />

'l'um 60nitu Prochyt:1 alta trcmit, dU1'U111que cubile 715<br />

Inarime Jovis imperiis imposta 'l'yphoco.<br />

Hic Mars armipotens animum viresque Latinis<br />

Addidit, et stilllulos :1cres sub pectore vcrtit,<br />

Immisitque Fugam Teucris atrul1)(Jue 'l'imorem.<br />

Undique conveniunt, quoniam data copi:1 pugnae, 720<br />

Bellatol'que animo <strong>de</strong>us incidit.<br />

Pand:1l'lls, ut fuso gerlUanulU corpore ceruit,<br />

Et quo sit fortuna loco, qui casus agat res,<br />

Portam vi multa couverso canline tOl'quet,<br />

Obnixus Intis humeris, multosque suorum 725<br />

Moeoihus exclusos duro in certamine Iinqnit ;<br />

Ast alios secum includit l'Ilcipitque I'uente ,<br />

Demens 1 qui Rutulum in medio non a::;mine regem<br />

Viclerit irrumpentem, ultroque incluserit urbi,<br />

Immanem vel uti pecora. inter inertia tigrim. 730<br />

Oontinuo novt\, lux oculis e[fulsit, et anna<br />

HOl'l'endum sonuere; tremunt in I'ertice cristae<br />

Sanguineae, clipeoque micantia fulmina mittit.<br />

Agnoscunt faciem invisam atque immania membra<br />

Turbati subito Aeneadae. Tum Pandarus ingens 735<br />

Emieat, et mortis fraternae fervidus ira<br />

EJfatur: "Non haec dotali r gia Amatae,<br />

Nee muris eohibet patriis media Anlea Turnum.<br />

Oastra inimica vi<strong>de</strong>s; nulla hine exire potestas."<br />

Olli ubri<strong>de</strong>ns sedato pectore Turnu : 740<br />

"Ineipe, si qua animo viltu " et con er <strong>de</strong>xtram:<br />

Hie etiam inventum Priamo narrabi Aebillen."<br />

Dixerat. Ille ru<strong>de</strong>m nodis et cortice crudo<br />

Intorquet summis adnixus viribus hastam:<br />

Excepere aurae j valnus aturnia Juno 745<br />

Detorsit veniens, portaeqae infigitur hasta


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

202 VERGILI AENEIS IX.<br />

Edi<strong>de</strong>rit? juvenum primos tot miserit Orco? 785<br />

Non infelicis patriae veterumque <strong>de</strong>Ol·um<br />

Et magni Aeneae, segnes, miseretque pu<strong>de</strong>tque ? "<br />

Talibus aceensi firmantur, et agmine <strong>de</strong>nso<br />

Consistunt. 'i'Ul·nus paulatim exce<strong>de</strong>re pugna,<br />

Et fluvium petere ae partem, quae cingitur unda. 790<br />

Aerius boe Teucri elamore ineumbere magno,<br />

Et glomerare manum: ceu saevum turbn. leonem<br />

Quum telis premit infensis, at territus ille,<br />

Asper, acerba tuens, retro redit, et neque terga<br />

Ira dare aut virtus patitur, nee ten<strong>de</strong>re contra, 795<br />

Ille qui<strong>de</strong>m hoc cupiens, potis est per tela virosque.<br />

Haud aliter retro dubius vestigia Turnus<br />

Improperata refert, et mens exaestuat ira.<br />

Quin etiam bis tum medios invaserat hostes,<br />

Bis eonfusa fuga per muros agmina vertit; 800<br />

Sed manus e castris propere coit omnis in unum;<br />

Nee contra vires au<strong>de</strong>t Saturnia Juno<br />

Sufficere; aeriam caelo nam Jupiter Irim<br />

Demisit, germanae haud mollia jusHa ferentem,<br />

Ni Turnus cedat Teucrorum moenibus altis. 805<br />

Ergo nec clipeo juvenis subsistere tantum,<br />

Nee <strong>de</strong>xtra valet: injectis sic undique telis<br />

Obruitur. Strepit assiduo cava tempora circum<br />

Tinnitu galea, et saxis solida aera fatiscunt,<br />

Discussaeque jubae capiti, nec sufficit umbo 810<br />

Ictibus j ingeminant hastls et Troes et ipse<br />

Fulmineus .M:nestheus. Tum toto corpore sudor<br />

Liquitur et piceum (nee respirare potestas)<br />

Flumen agit j fessos quatit aeger anhelitus artus.<br />

Tum <strong>de</strong>mum praeceps saltu sese omnibus armis 815<br />

In fiuvium <strong>de</strong>dit. Ille suo cum gurgite fiavo<br />

Accepit venientem ac mollibus extulit unelis,<br />

Et laetum sociis abluta cae<strong>de</strong> remisit.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

204 VERGILI AENEIS X.<br />

Aggeribus mUl'orum, et inunclant sanguine fossas.<br />

Aeueas ignal'w, alJest. N umquamne levari 25<br />

Obsidione inc,,? :\Iuri" it rum imminet hostis<br />

N ascentis Trojae, nee non excrcitus altel',<br />

Atque iterum in Teucros Aetolis ul'git ab Arpis<br />

Tydi<strong>de</strong>s. Eqlli<strong>de</strong>m credo, mea vulnera l'cstant,<br />

Et tua progenies mOl'talia <strong>de</strong>morol' arm a I 30<br />

8i sine pace tua atque inviLo numine Troes<br />

Italiam petiere, luant pcccata, neque iIlos<br />

Juveris auxilio; sin tot responsa secuti,<br />

Quae 8upcri Mancsque dalJant : cur nunc tua quisquam<br />

Vertel'e jussa pate. t, aut cur nova condcre fata? 35<br />

Quid repetam exustas Er)'cino iu litore classes?<br />

Quid tempe"tatum l'egcm vcntosque furentes<br />

Aeolia excitos? aut actam nubibus Irim ?<br />

Nunc etiam ;Vlancs (haec intentala manebat<br />

SOl'S rerum) movei, ct superis illlmissa repente 40<br />

Allccto medias ltaltim bacchata per urbes.<br />

Nil super impcrio moveor; 'pcravimus ista,<br />

Dum fortuna fuit; vineant, quo vinecre ma\'is.<br />

Si nulla est regia, Teueris quam <strong>de</strong>t tua eonjunx<br />

Dura, pel' evcr::lae, genitor, fumantia Trojae 45<br />

Excidia obtestor, ]iccat uimittere ab armis<br />

Incolumem aseanium, lieeat supcres e nepotem.<br />

Aeneas sane ignotis jactetur in undis,<br />

Et, quameumque viatu <strong>de</strong>dcrit Fortuna, sequatur;<br />

Hunc tegere et dirae vale am subducere pugnae. 50<br />

Est Amatbus, est celsa mihi Paphus atque Oythera,<br />

Idaliaeque domus: po itis inglorius armis<br />

Exigat hic aevum. Magna dicione jubeto<br />

Carthago premat Au olliam; nibil urbibus in <strong>de</strong><br />

Obstabit 'ryriis. Quid pcstem eva<strong>de</strong>re belli 55<br />

J uvit et Argolieo8 medium fugis"e per ignes,<br />

Totque maris va taeque exlU1u'ta pcricula terrae,<br />

Dum Latium Teucri rccidivaque Pergama quaerunt?<br />

Non satius, einercs patriae insedisse supremos<br />

Atque solum, quo 'rroja fuit? Xanthum et Simoenta 60<br />

Red<strong>de</strong>, oro, miseris, itel'Umque revolvere casus<br />

Da, pater, Iliacos Teucl'is." Tum regia Juno,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

206 VERGILI AENEIS X.<br />

Infit: (eo dicente <strong>de</strong>llm domus alta silescit,<br />

Et tremefacta solo tellus, sUet urduus aether,<br />

Tum Zephyri posuere, premit placida aequora pontus:)<br />

" Accipite ergo animis atque haec mea figitc dicta.<br />

Quandoqui<strong>de</strong>m Ausonios conjungi foe<strong>de</strong>ra '1'eucris 105<br />

Haudlicitum, nec vestra capit discordia fiuem :<br />

Quae caique est fortuna hodie, quam quisque secat spern,<br />

Tros Rutulu ve fuat, nullo discrimiue habebo,<br />

Seu fatis Itallim castra obsidione tenentur,<br />

Sive crrore malo Trojae monitisquc sinistris. 110<br />

Nec Rutulos solvo. Sua cuique exorsa laborem<br />

Fortunamque ferent. Rex Jupiter omnibus i<strong>de</strong>m.<br />

E'ata viam invenient." 8tygii pcr £lumina featris,<br />

Per pice torrentes atraque voragine ripas<br />

Adnuit, et totum nutu tremcfecit Olympum. 115<br />

Hic finis fandi. 80lio tum Jupiter aureo<br />

8m'git, caelicolae medium quem adlimina ducunt.<br />

Interea Rutuli portis Cll'cum omnibus instant<br />

8ternere cac<strong>de</strong> viros, et moenia cingerc flammis.<br />

At Jegio Aeneadum vallis ob c sa tenetur,<br />

Nec spes ulla fugae; miscri stant tmribus altis<br />

N eqwdquam, et rara muros cinxere corona:<br />

Asius Imbrasidcs Hicetaoniusque Tbymo tes<br />

Assaracique duo et senior CUIll Oastore '1'bymbris<br />

Prima acies; hos germani Sarpcdouis ambo<br />

Et Clanls et Thaemon Lycia eomitantur ab alta.<br />

Fert ingens toto connixus corpore saxum,<br />

Haud partem exiguam montis, Lyrne iu Acmon,<br />

N ec Clytio genitore minor, nec fratre Menestheo.<br />

ili jaculis, illi certant <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>re saxis,<br />

Molirique igocm, nervoque aptare sagittas.<br />

Ipse inter medios, Veneris justissima cura,<br />

Dardaniu caput, ecce, puer <strong>de</strong>tectus hooestum,<br />

Qualis gemma, micat, fulvum quae dividit aurum,<br />

Aut collo <strong>de</strong>cus aut capiti ; vel quale per artem<br />

Inclusum buxo, aut Oricia terebintho,<br />

Lucet ehm; fusos cervix cui lactea crines<br />

Accipit et molli subnectit circulus auro.<br />

120<br />

125<br />

130


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

208 VERGILI AENEIS X.<br />

Tertius, ille bominum clivumque intcrpres Asilas, 115<br />

Cui pecuclum fibrae, caeli cui siclera parent<br />

Et linguae volucrum et pl'aesagi fulmiuis ignes,<br />

Mille rapit <strong>de</strong>nsos acie atque borrentibus bastis.<br />

Hos parere jubent Alpbeae ab origine PisR.e,<br />

Urbs Etrusca solo. Sequitur pulcberrimus Astur, 180<br />

Astur equo fi<strong>de</strong>ns et versicoloribus armis.<br />

Tercentum adjiciunt (mens omnibus una sequendi)<br />

Qui Oaerete dorno, qui sunt Minionis in arvis,<br />

Et Pyrgi vetcres, intempestaeque Graviscae.<br />

Non ego te, Lignrum duct or fortissime bello, 185<br />

Transierim, Oiuyra, et paucis comitate Oupavo,<br />

Oujus olorinae surgunt <strong>de</strong> vertice pennae,<br />

Orimen arnor vcstruro, formaeque in igllc paternae.<br />

N amque ferunt, luctu Oycnum Pbaetbontis amati,<br />

Populeas inter fron<strong>de</strong>s umbnunquc sorornm 190<br />

Dum canit et roaestum Musa solatur amorem,<br />

Oancntem molli pluma duxissc scnectam, .<br />

Linquentem terms et si<strong>de</strong>ra \'oce sequentem.<br />

Filius, acquales comitatus classe cater vas,<br />

Ingentem rcmis Centaurum promovet: ille 195<br />

Instat aquae, saxumque unc1is immane minatur<br />

Arcluus, et longa sulcat maria alta carina.<br />

Ille etiam patriis agmen ciet Ocnus ab oris,<br />

Fatidicae l\fantus ct Tusci filius arunis,<br />

Qui muros matrisque <strong>de</strong>dit tibi, Mantua, nomen, 200<br />

Mantua, dives avis; sed non genus omnibus unum:<br />

Gens illi triplex, populi sub g-ente quatcrni ;<br />

Ipsa caput populis; Tuseo <strong>de</strong> sanguine vires.<br />

Hinc quoque quingentos in se Mezentius armat,<br />

Quos patre Benaco ,elatus arundinc glauca 206<br />

Mincius infesta duccbat in aequora pinu.<br />

It gravis Aulcstes. centenaquc arborc fluctum<br />

Verberat assurgen : spum:1Ut ,ada marmore verso.<br />

Hunc vebit immanis Triton et cacrula concha<br />

Exterrens freta, cui laterum tenu:; bispida nanti 210<br />

Frons hominem praefert, in pl'istim <strong>de</strong>sinit alvus;<br />

Spumea semifero sub pectore murmurat unda.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

210 VERGILI AENEIS X.<br />

Tum breviter supera aspectans con vex a precatur :<br />

" Alma parens Idaea dCllm, cui Dindyma cordi<br />

Turrigeraeque mbes bijugique ad freua leones,<br />

Tu mihi nunc puguac princeps, tu rite propiuques<br />

Augurium, Phrygibusque adsispe<strong>de</strong>, diva, secundo." 255<br />

Tantum efi'atus, et intcrca rcvoluta rucbat<br />

Matura, jam luce dies uoctemque fugarat.<br />

Principio sociis edicit, signa sequanLur,<br />

Atque animos aptent armis, pugnaeque parent se.<br />

J"amque in conspectu Teucros habet et Slla castra, 260<br />

Stans celsa in puppi; clipeum quum <strong>de</strong>in<strong>de</strong> sinistra<br />

Extulit ar<strong>de</strong>ntem. Clamorem ad si<strong>de</strong>ra tollunt<br />

Dardanidae e mmis: ,pes addita suscitat i1'as j<br />

Tela manu jaciunt: quo,les sub nubibus atris<br />

Strymoniae dant signa g1'ues, atque aethera t1'anant 265<br />

Cum sonitu, fugiulltque N otos clamore secundo.<br />

At Rutulo regi ducibusque ea mira vi<strong>de</strong>ri<br />

Ausoniis, donee versas ad litora puppes<br />

Respiciunt, totumque allabi classihus aequoI'.<br />

Al'dct apex cupiti, cristisque a vertico flamma 270<br />

Funditur, et vastos umbo vomit ael'eus ignes:<br />

N on secus ac liquida si quando noete eometae<br />

Sanguinei lugubre I'ubent, aut Sirius ardor,<br />

111e sitim morbosque ferens mortalibus aegI'is,<br />

N aseitur et laevo contristat lumine coelum. 275<br />

Haud tamen audaei Turno fiducia eessit<br />

Litol'a praecipere, et venientes pellere terra.<br />

[Ultro animos tollit dietis, atque incl'epat ultro ;]<br />

" Quod votis opta tis, a<strong>de</strong>st, pel'fringere <strong>de</strong>xtra :<br />

In manibus Mars ipse viris. N une conjugis csto 28 0<br />

Quisque suae tectique memor j nunc magna refel'to·<br />

Facta, patrum lau<strong>de</strong>s. Ultro occur ramus ad ulldalll,<br />

Dum trepidi, egressisque labant vestigia prima.<br />

Au<strong>de</strong>ntes Fortuna juvat."<br />

Haec ait, et ecum versat, quos ducere contra,<br />

Vel quibus obsessos possit concre<strong>de</strong>re muros.<br />

I nterea Aeneas soeios <strong>de</strong> puppihus altis


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

214 VERGILI AENEIS X.<br />

Te fugiens fratremque 'l'yreu; curruque volutus<br />

Caedit semianimis Rutulorum calcibus arva.<br />

Ac velut, optato ventis aestate coortis,<br />

Dispersa immittit silvis incendia pastor;<br />

Correptis subito mediis, exteuditur una<br />

Hon·ida per latos acies Vulcania campos;<br />

!lIe se<strong>de</strong>ns victor ilammas <strong>de</strong>spectat ovantes :<br />

N on aliter socillm virtus coit OIunis in unum,<br />

Teque juvat, Palla. Sed bellis acer Halaesus<br />

Tendit in adversos, scque in sua colligit arma.<br />

Hic mactat Ladona Pheretaque Demodocumque ;<br />

Strymonio <strong>de</strong>xtram fulgenti <strong>de</strong>ripit ense<br />

Elatam in jugulum; saxe ferit ora Thoantis,<br />

Ossaque dispersit cerebro permixta eruento.<br />

Fata canens silvis genitor celarat Halaesum;<br />

Ut senior leto cauentia lumina sol vit,<br />

Injecere mauum Parcae, telisque sacrarunt<br />

Evandri. Quom sic Pallas petit ante precatus:<br />

" Da nunc, Thybri pater, ferro, quod missile libra,<br />

Fortunam atquc viam dud per pectus Halaesi.<br />

Haec arma exuviasque viri tua quercu habebit."<br />

Audiit illa <strong>de</strong>us; dum texit Imaona Halaesus,<br />

Arcadia infelix tela dat pectus inerll111lll .<br />

.A t non cae <strong>de</strong> viri tanta I erterrita Lausus,<br />

Pars ingens belli, siuit agmina: priwus .Abantem<br />

Oppositum interimit, pugnae nodumque 11l0ramque.<br />

Sternitur Arcadiae prole, sternuntur Elmsci,<br />

Et vos, a Graiis imperrlita corpora, Teucri.<br />

Agmina concurrunt ducibusqlle et viribus aequis;<br />

Extremi ad<strong>de</strong>nsent acies; nee turba moveri<br />

Tela manusque init. Hinc Pallas instat et urget,<br />

Hinc contra Lausus; nec multum discrepat aetas;<br />

Egregii forma, sed quis Fortnua negarat<br />

In patriam reditus. Ipsos concurrere passus<br />

Haud tamen inter se magui regnator Olympi ;<br />

Max illos sua fatn. maneut majore suh boste.<br />

Interea soror a Imn. monet suer-cdcre Lauso<br />

Tnrnum, qui volucri cunu medium serat agmen.<br />

406<br />

416


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

216 VERGILI AENEIS X.<br />

In Pallanta diu librans jacit, atque ita fatuI': 480<br />

" Aspice, num mage sit nostrum penetrabile telum."<br />

Dixerat; at clipeum, tot ferri terga, tot aeris,<br />

Quem pellis toties obeat circumdata tam'i,<br />

Vibranti cuspis medium transverberat ictu,<br />

Loricaeque moras et pectus perforat ingens.<br />

Illc rapit calidum frustra <strong>de</strong> vulnere telum:<br />

Una ca<strong>de</strong>mque via sanguis animusque sequuntur,<br />

Oorruit in vuluus; sonitum super arma <strong>de</strong>clere;<br />

Et ten'am hostilem moriens petit ore cruento.<br />

485<br />

Quem Tumus supcr adsistens, 490<br />

" Arca<strong>de</strong>s, baec" in quit " memores mea dicta referte<br />

Evandro: Qualem meruit, Pallanta remitto.<br />

Quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est,<br />

Largior. Haud illi stabunt Aenela parvo<br />

Hospitia." Et laevo pressit pe<strong>de</strong>, talia fatus, 495<br />

Exanimcm, rapiens immania pon<strong>de</strong>ra baltei,<br />

Impressumqllc nefas: una sub nocte jugali<br />

Oaesa manus juvenum foe<strong>de</strong>, thalamique cruenti;<br />

Quae Clonus Euryti<strong>de</strong>s multo caelaverat auro.<br />

Quo nunc Turnus ovat spolio gau<strong>de</strong>tque potitus.<br />

Ncscia mens bominum fati sortisque futurae,<br />

Et servare modum, rebus sublata secundis 1<br />

500<br />

Tumo tempus erit, magno quum optavcl'it emptum<br />

Intactum Pallanta, ct quam polia ista diemque<br />

O<strong>de</strong>rit. At socii multo gemitu lacrimisque 505<br />

Impositum scuto referunt Pallanta frequentes.<br />

o dolor atque <strong>de</strong>cus magnum rccliture p:1l'enti I<br />

Haec te prima dies bello <strong>de</strong>dit, haec ea<strong>de</strong>m aufert,<br />

Quum .. tamen ingentes Rutulorum linquis acervos I<br />

N ec jam fama mali tauti, sed certior aucior 510<br />

Advolat Aencae, tenui discrimine leti<br />

Esse suos; tempus, versis Sllccurrere Tellcris.<br />

Proxima qllaeq\le metit gladio, latumqllo per ag-mcO<br />

Ardcns limitcm agiL ferro, to, Tume. sllperbulll 516<br />

Oaedo nova quaerollf;. Pallas, Evan<strong>de</strong>r, in ip::;is<br />

Omnia sunt oculis, mensae, quas advena primas<br />

Tnnc adiit, <strong>de</strong>xtraeque datae. Sulmone creatos


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

218 VERGILI AENEIS X.<br />

"Istic nunc, mctuen<strong>de</strong>, jace I on te optima mater<br />

Con<strong>de</strong>t humo, patrioque onerabit membra sepulchro;<br />

Alitibus linquere feris, ant gurgite met'sum<br />

Unda feret, piscesque impasti vulnera lambent." 560<br />

Protinus Antaeum et Lucam, prima agmioa 'rumi,<br />

Persequitur, fortemque Numam, fulvumque Oamertern,<br />

Magnanimo Volscente satum, ditissimus agri<br />

Qui fuit Ausonidum, et tacitis regnavit Amyclis.<br />

Aegaeon qualis, centum cui brachia dicunL 565<br />

Oentenasque manus, quinquaginta oribus ignem<br />

Pectoribusque arsisse, J ovis quum fulmiua contra<br />

. Tot paribus streperet clipeis, tot stringeret enses :<br />

Sic toto Aeneas <strong>de</strong>saevit in aequore victor,<br />

Ut semel intepuit mucro. Quin ecce Niphaei 570<br />

Quadrijugis in equos adversaque pectora tendit j<br />

Atque ilIi longe gradientem et dira frementem<br />

Ut vi<strong>de</strong>re, metu versi retroque ruentes<br />

Effunduntque duccm, rapiuntque ad litora currum.<br />

Interea bijugis infert se Lucagus albis 515<br />

In medios, fraterquc Liger j sed frater babenis<br />

Flectit equos, strictum rotat acer Lucagus ensem.<br />

Haud tulit Aeneas tanto fervore furentcs:<br />

Inuit, adversaque ingens apparuit basta.<br />

Cui Liger:<br />

"Non Diomedis equos, nec cur rum cernis Achillis,<br />

Aut Phrygiae campos; nunc belli finis et aevi<br />

His dabitur terris." Vesano talia late<br />

Dicta volant Ligeri: sed non et 1'1'01us heros 5<br />

Dicta parat contra; jaculum nam torquct in hostem. 58<br />

Lucagus ut pronus pen<strong>de</strong>ns in verb era telo<br />

Admouuit bijugo , projecto dum pe<strong>de</strong> laevo<br />

Aptat se pugnae, subit oras hasta 1 cr i mas<br />

Fulgentis clipei, tum ]aevum perforat ingucn;<br />

Excussus curru moribunc1lls volvitur arvis.<br />

Quem pius Aeneas dictis affatur amaris :<br />

"Lucage, nulla tuos curra fuga segnis cquorum<br />

Prodic1it, aut vanae vertere ex hostibus umbrae;<br />

Ipse rotis saliens juga <strong>de</strong>seris." IIacc ita fatus<br />

Arripuit bijugos. Frater ten<strong>de</strong>bat inertes


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

222 VERGILI AENEIS X.<br />

Substitit, infremuitque ferox et inhorruit arm os,<br />

Nec cuiquam irasci propiusve acce<strong>de</strong>re virtus,<br />

Sed jaculis tutisque procul clamoribus instant;<br />

llle autem impavidus partes cunctatur in omnes,<br />

Dentibus infren<strong>de</strong>ns, et tergo <strong>de</strong>cutit bastas; 7] 5<br />

Haud aliter, justae qui bus est Mezentius irae,<br />

Non ulli est animus stricto conCUl'l'ere ferro;<br />

Missilibus longe et vasto c1amore lacessunt.<br />

Venerat antiquis Oorythi <strong>de</strong> finibus Acron,<br />

Graius homo, infectos linquens profugus hymenaeos: 720<br />

Hunc ubi miscentem longe media agmina vidit,<br />

Purpureum pennis et pactae conjngis ostro ;<br />

Impastus stabula alta leo ceu saepe peragrans<br />

(Sua<strong>de</strong>t enim vesana fames), si forte fugacem<br />

Oonspexit capream aut surgentem in cornua cervum, 725<br />

Gau<strong>de</strong>t, bians immane, com(Lsque arrexit, et haeret<br />

Visceribus super incumbens, lavit impl'oba taeter<br />

Ora cruor;<br />

Sic rllit in <strong>de</strong>nsos alacel' Mezentius bostes.<br />

Sternitul' infelix Acron, et calcibu atram 730<br />

Tundit humum exspil'ans, infractaque tela cruentat.<br />

Atque i<strong>de</strong>m fugientem haud est diguatus Oro<strong>de</strong>n<br />

Sternere, nec jacta caecum dare cuspi<strong>de</strong> vulllus;<br />

Obvius adverso que occW'rit, scque viro vir<br />

Oontulit, haud furto melior, sed fortibus armis. 735<br />

Tum super abjectum posito pe<strong>de</strong> nixus et hasta,<br />

" Pars belli haud temnenda, viri, jacct altus Oro<strong>de</strong>s."<br />

Oonclamant socii laetum paeana seeuti.<br />

Ille autem exspirans; "Non me, quicumque es, inul to ,<br />

Victor, Ilec longum laetabere; te quoque fata 740<br />

Prospectant paria, atque ea<strong>de</strong>m mox arva tenebis."<br />

Ad quem subri<strong>de</strong>ns mixta Mezentius ira;<br />

"Nunc morere; ast <strong>de</strong> me divllm pater at que hominum ret<br />

Vi<strong>de</strong>rit 1" Hoc dicens eduxit corpore telum; ,<br />

01Ii dura quies oculos et ferreus urget 7'J,.><br />

Somnus, in aeternam c1auduntur lumina noctem.<br />

Oaedicus Alcathoum obtrnncat j Sacrator' Hydaspell;<br />

Partheniumque Rapo et praedurum viribus Orsen ;


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

230 VERGILI AENEIS XI.<br />

Intersintque patris lacrimis, solatia luctus<br />

Exigua ingentis, rnisero sed <strong>de</strong>bita patri.<br />

Hand segnes alii crates et molle feretrum<br />

Arbuteis texnnt vii·gis et vimine querno,<br />

Exstrnetosque toros obtentu frondis inumbrant.<br />

ilie jnvenem agresti sublimem stramine ponnnt,<br />

Qnalem virgineo <strong>de</strong>messum poll ice fiorem<br />

Sen mo1lis violae seu langnentis hyaeint,hi,<br />

Cui neque fulgor adhuc, nee dum sua forma recessit, 70<br />

N on jam mater alit tellus, viresque ministrat.<br />

Tum geminas vestes auroque ostroque rigentes<br />

Extulit Aeneas, quas illi laeta labornm<br />

Ipsa suis quondam manibns Sidonia Dido<br />

j


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

232 VERGILI AENEIS XI.<br />

Et jam Fama volans, tallti praenuntia Juctus,<br />

Evandrum Evandrique domos et moeuia replot, 140<br />

Quae modo victorem Latio Pallallta ferebat.<br />

Arca<strong>de</strong>s ad portas ruere, et <strong>de</strong> more vetusto<br />

Funereas rapuere faccs; lucet via longo<br />

Ordine fiammarum, et late discriminat agros.<br />

Contra turba Phrygum ycnien. plangentia jnngit 145<br />

Agmina. Quae post quam maLrcs succc<strong>de</strong>l'e tectis<br />

Vi<strong>de</strong>runt, muestam inccndunt clamoribus urbem.<br />

At non Evandrum potis est \Tis nlla tenere;<br />

Sed vcnit in mcdios. Feretro Pallanta reposto 149<br />

Procubuit supcr, atque baeret lacrimansque gemensque,<br />

Et via vix tandcm voci Jaxata dol ore est: 151<br />

"Non haec, 0 Palla, <strong>de</strong><strong>de</strong>ras promissa parenti.<br />

Cautius ut saevo velles te cre<strong>de</strong>rc Marti!<br />

Haud ignarus eram, quantum nova gloria in armis<br />

Et praedulce <strong>de</strong>cus primo certamine posset. 155<br />

Primitiae jnvenis miserac, belJique propinqui<br />

Dura rudimcnta I et nulli exaudita dcorum<br />

Vota preeesque meae! tuque, 0 sanctissi III a CODjUDX,<br />

Felix morte Lua, nequo in hune servata dolol'em !<br />

Contra ego "i\'cndo viei mca fala, superstes 160<br />

Re::;tarem ut genitor. Troum socia anna secutum<br />

Obruerent Rutuli telis! animam ipse <strong>de</strong>dissom,<br />

Alque baec pompa domum me, non PalJanta, referret I<br />

Nec vos arguerim, Teueri, Dec foe<strong>de</strong>ra, Dec quas<br />

Junximu bospitio <strong>de</strong>xtras; SOl'S ista seneciae 165<br />

Debita erat nostrae. Quod si immatul'a manebat<br />

Mol'S gnatul11. caesis Volscorum milibus ante,<br />

Ducentem in Latium Teucro , cecidisse juvabit.<br />

Quin ego non alio digner te funere, Palla,<br />

Quam pius Aencas, et quam magni Phl'yges, ct quam 170<br />

Tyrrhenique duces, TYl'rhenum excrcitl1s omnis.<br />

Magna tropaea ferunt, quos dot tua <strong>de</strong>xtera Leto.<br />

Tu quoque nunc stares immanis truncu in armis,<br />

E:-; 'et par aetas et i<strong>de</strong>m tli robur ab annis,<br />

Turne. Sed infelix Teucros quid <strong>de</strong>moror armis? 176<br />

Vadite et haec memores regi mandata refel'te:<br />

Quod vitam moror invisam, Pallante perempto,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

236 VERGILI AENEIS XI.<br />

Ambo animis, ambo insignes praestantibus armis j<br />

Hie pietate prior. Cocant in foe<strong>de</strong>ra rlextrae,<br />

Qua datur; ast armis eonCUl'l'ant arma cavete I'<br />

Et responsa simul quae sint, rex optime, regis<br />

Audisti, et quae sit magno sentcntia bello." 295<br />

Vix ea legati, variusque per ora cucurrit<br />

Ausonidum turbata fremor: ceu saxa I1lorantur<br />

Quum rapidos :uunes, fit clauso gUl'gite murmur,<br />

Vicinaeque fremunt ripae cl'epitantibus undis.<br />

Ut primum placati animi, et trepida ora quierunt, 300<br />

Praefatus divos solio rex infit ab alto:<br />

" Ante equi<strong>de</strong>m summa <strong>de</strong> re statuisse, Latini,<br />

Et vellem, et fucrat melius; non tempore tali<br />

Cogere eoncilium, quum muros assi<strong>de</strong>t hostis.<br />

Bellum importunum, cives, cum gente <strong>de</strong>orum 305<br />

Invieli que viris gerimus, quos nulla fatigant<br />

Proelia, nce vieti po sunt absistere ferro.<br />

Spem si quam adseitis Aetoltim habuistis in armis,<br />

Ponite. Spes sibi quisque; sed baeequam angusta, vi<strong>de</strong>tis.<br />

Cetera qua rerum jaeeant pereulsa ruina, 310<br />

Ante oeulos interque manus sunt omnia vestras.<br />

Nee quemquam ineuso: poluit quae plurima virtus<br />

Esse, fuit; toto eel'tatum e t corpore regni.<br />

Nunc a<strong>de</strong>o, quae sit dubiae sententia menti,<br />

Expediam et paueis - animos adbibete-doeebo, 315<br />

Est antiquus ager Tuseo mihi proximus amni,<br />

Longus in oceasum, fines super usque Sieauos;<br />

A.urunci Rlltulique serunt, et vomere duros<br />

Exel'cent colles, atque horum asperrima paseunt,<br />

Haec olllnis regio et celsi plaga pinea monti 320<br />

Cedat amicitiae Teucrorum j et foeueris aequas<br />

Dieamus leges, ,.;ociosque in rel!na vocemus;<br />

Considant, si tantus amor, et moeuia eondant.<br />

Sin alios fines aliamque capessere gentem<br />

Est animus, pOSsulltque solo <strong>de</strong>ce<strong>de</strong>re nostro,<br />

Bis <strong>de</strong>nas !tala texamus robore nayes,<br />

Seu plures eomplere valent; (jaee\' omnis ad undaIll<br />

Materies;) ipsi numerumque modumque earinis


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

238 VERGILI AENEIS XI.<br />

Vidimus, ingentes et <strong>de</strong>solavimus agros.<br />

Aut, si fama movet, si tantum pectore robur<br />

Concipis, et si a<strong>de</strong>o dotalis regia cordi est,<br />

Au<strong>de</strong>, atque adversum fi<strong>de</strong>ns fer pcctus in hostem. 370<br />

Scilicet, ut 1'urno contingat regia conjunx,<br />

Nos, animae viles, inhumata infletaque turba,<br />

Sternamur campis. Etiam tu, si qua tibi vis,<br />

Si patrii quid Martis habes, ilium aspice contra,<br />

Qui vocat 1" 375<br />

Talibus exarsit dictis violentia 'l'urni ;<br />

Dat gemitum, rumpitque has imo pectore voces:<br />

"Larga qui<strong>de</strong>m, Drance, semper tibi copia fandi<br />

Tum, quum bella mftnus poscunt; patribusque vocatis<br />

Primus a<strong>de</strong>s; sed non replenda cst curia verbis, 380<br />

Quae tuto tibi magna volant, dum distinet hostem<br />

Agger murorum, nec inundant sanguine fossae.<br />

Proin<strong>de</strong> tona eloquio, (solitum tibi,) meque timoris<br />

Argue tu, Drance, quando tot stragis acervos<br />

Teucrorum tna <strong>de</strong>xtra <strong>de</strong>dit, passimque tropaeis 385<br />

Insignis agros. Possit quid vivida virtus,<br />

Experiare licet; nec longe scilicet bostes<br />

QnaeJ'cndi nobis; eircumstallt undique mnros.<br />

Imus in adversos! - Quid cessas? an tibi Mavors<br />

Ventosa in lingua pedibusque fugacibus istis 390<br />

Semper erit?<br />

, Pulsus' ego? aut quisquam merito, foedissime, pulsuUl<br />

Arguet, Iliaco tumidum qui crescere Tbybrim<br />

Sanguine, et Evandri totam cum surpe vi<strong>de</strong>bit<br />

Procubuisse domum, atque exutos Arcadas armis? 395<br />

Haud ita rue experti Bitias et Pandarus ingens,<br />

Et quos mille die victor sub Tartara misi,<br />

Illclusus ruut'is bostilique aggcre scptus.<br />

, Nulla salus bello' CapiLi cane talia, <strong>de</strong>mens,<br />

Dardallio rebusque tuis. Proin<strong>de</strong> omnia magno 40 0<br />

N e cessa turbl11'e metu, atque extollere vires<br />

Gentis bis victae, contm premere arma Latini. t<br />

Nunc et:Myrmidonum proceres Phrygia arma tremesCuo. ,<br />

Nunc et Tydi<strong>de</strong>s et Larissaeus Achilles,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

242 VERGILI AENEIS XI.<br />

.Armorumque dotis, quam <strong>de</strong>nsis fl'ondibus (Ltrum<br />

Urget utrimque latus, teuuis quo sernita ducit,<br />

.Angustaeque ferunt fauces aditusque maligni ; 525<br />

Hanc super in spcculis summoque in vertice montis<br />

Planities ignota jacet, tutique recepLus,<br />

Seu <strong>de</strong>xtra laevaque velis occUJ'l'Cl'C pugnae,<br />

Sive instare jugis et grandia volvere saxa.<br />

Hue juvenis nota fertur regione viarum, 530<br />

Arripuitque locum et silvis inscdit iniqnis.<br />

Velocem interea superis in sedibus Opim,<br />

Unam ex virginibus sociis sacraque caterva,<br />

Compellabat et has tristes Latonia voces<br />

Orc dabat: "Graditur bellum ad cru<strong>de</strong>le Camilla, 535<br />

o virgo, et nostris nequidquam cingitur armis,<br />

Cara mihi ante alias." (N eque enim novus iste DianlLc Venit amor, subitaque animum dulcedine movit.<br />

Pulsus ob invidiam regno viresque superbas<br />

Priverno anti qua Metabus quum exce<strong>de</strong>ret urbe, 540<br />

Infantem fugiens media inter proelia belli<br />

Sustulit exsilio com item, matrisque vocavit<br />

Nomine Casmillae, mutata parte, Camillam.<br />

Ipse sinu prae se portans, juga longa petebat<br />

Solorum nemorum; tela undique saeva premebant, 545<br />

Et cil'cumfuso volitabant militc Volsci.<br />

Ecce, fugae medio, summis Amasenus abundans<br />

Spumabat ripis; tantus se nubibus imber<br />

Ruperat. IlIe, innare parans, infantis amore<br />

'rardatur, cal'Oque oneri timet. Omnia secum 550<br />

Vel"anti subito vix haec sententia sedit :<br />

Tctum iromane, manu valida quod forte gerebat<br />

Bellator, solidum nodis et robore coeto,<br />

Huic natam, libro ct silvestri subere clausaro, 55<br />

Implicat, atque habilem mediac circumligat hastac j 5<br />

Quam <strong>de</strong>xtra ingcl1Li libruui:l ita. ad aethera fatuI':<br />

" Alma, tibi banc, nemorum cultrix, Latonia virgo,<br />

Ipse pater famulum voveo; tua prima per auras<br />

Tela tenens supplex bostcm fugit: accipe, testor, 560<br />

Diva, tuam, quae nunc dubiis committitur auris."


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

248 VERGILI AENEIS XI.<br />

Saucius at serpens sinuosa volumina versat,<br />

Arrcctisque horret squamis, et sibilat ore,<br />

Arduus insurgens; ilIa haud minus urget ohunco 755<br />

Luctantem rostro, simu1 acthera verberat alis:<br />

Haud aliter praedam 1'iburtum ex agmine 1'archon<br />

Portat ovans. Ducis exemplum eventumque secuti<br />

Maeonidae incurrunt. Tum fatis <strong>de</strong>bitus Arruns<br />

Velocem jaculo et multa prior arte Oamillam 760<br />

Oircuit, et, quae sit fortuna facillima, tentat.<br />

Qua se cumque furens medio tulit agmine virgo,<br />

Hac Arruns suhit, et tacitus vestigia lustrat ;<br />

Qua victrix redit illa pedcrnque ex hoste reportat,<br />

Hac ju venis furtim celeres c1etorquet habenas. 765<br />

Hos aditus, jamque hos aditus omnemque pererrat<br />

Undique cll'cuitum, et certam quatit improbus hastaro.<br />

Forte sacer Cybelae Ohloreus, olimque sacel'dos,<br />

Insignis longe Phrygiis fulgebat in armis,<br />

Spumantemque agitabat equum, quem pellis aenis 770<br />

In plumam squamis auro conserta tegebat ;<br />

Ipse, peregrina ferrugine clarus et ostro,<br />

Spicula torque bat Lyeio Gortynia cornu;<br />

Aureus ex humel'is sonat arcus, et aurea vati<br />

Cassida; tum eroeeam ehlamy<strong>de</strong>mque sinusque erepantes<br />

775<br />

Carbaseos fu]vo in nodum eollegerat auro,<br />

Pictus acu tunieas et barbara tegmina crurum.<br />

Hunc virgo, ive ut templis praefigeret arma<br />

TroIa, captivo si ve ut se ferret in auro<br />

Venatrix, unum ex omni certamine pugnue 780<br />

Oaeca equebatur, totumque incauta per agmen<br />

Femineo praedae et spoliorum ar<strong>de</strong>bat amore:<br />

1'elum ex in idiis quum tan<strong>de</strong>m tempore capto<br />

Concitat ct superos Arruns sic voce precatur:<br />

" umme <strong>de</strong>um, sancti custos Soractis Apollo,<br />

Quem primi coli mus, cui pineus ardor acervo<br />

Pascitur, ct medium freti pietate per ignero<br />

Cultores multa premimu vestigia pruna,<br />

De, pater, hoc nostris aboleri <strong>de</strong><strong>de</strong>cus armis,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

250 VEHGILI AENE1S XI.<br />

Ad terram non spontc fiuens. Tum frigida toto<br />

Paulatim exsolvit se corpore, lentaque colla<br />

Et cap tum leta posuit caput, arm a relinquens, 830<br />

Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.<br />

Tum vera immensus sllrgens ferit aurea clamor<br />

Si<strong>de</strong>ra; <strong>de</strong>jecta cru<strong>de</strong>scit pugna Camilla;<br />

Incurrunt <strong>de</strong>nsi simul omnis copia Teucrum<br />

'ryrrbenique duces Evandrique Arca<strong>de</strong>s alae. 835<br />

.At Triviae custos jam dudum in montibus Opis<br />

.Alta se<strong>de</strong>t summis, spectatque interrita pugnas.<br />

Utque procul medio juvenum in c1amore furentum<br />

Prospexit tristi multatam morte CamiIlam,<br />

Ingemuitque <strong>de</strong>ditque bas imo pectore voces:<br />

" Heu nimium, vil-go, nimiuID cru<strong>de</strong>le luisti<br />

Supplicium, Teucros conata lacessere bello!<br />

N ec tibi <strong>de</strong>sertae in dumis coluisse Dianam<br />

Profuit, aut nostras bumero gessisse sagittas.<br />

Non tamen in<strong>de</strong>corem tua to regina reliquit<br />

840<br />

845<br />

Extrema jam in morte, neque hoc sine nomine letuDl<br />

Per gentes erit, aut farnam patieris inultae:<br />

N am quicumque tuum violavit vulnere corpus,<br />

Morte Iuet merita." Fuit ingens monte sub alto<br />

Regis Dercenni terreno ex aggere bustum 850<br />

Antiqui LUlll'entis, opaeaque ilice tectum j<br />

IIic <strong>de</strong>a se primum rapido puIcberrima nisu<br />

Sistit, et Arruntem tllnlulo speclllatur ab alto.<br />

Ut vidit laetantem animis ac vana tUlUcntem, -5<br />

" Cur," inquit, "divcrsus abis? IIuc c1irige gressuUl, 8:><br />

TIue peri Lure veni, capias ut digna Cnmillac<br />

Pmemia. 'rune etiam telis moriere Dilluue? "<br />

Dixit, et aumta volucrem Threlssa sagittam<br />

Depromp::lit pharetra, COrllllque infensa l.etendit,<br />

Et duxit longe, donee curvatn. coirent<br />

Inter se capita, et IDanihus jam tangeret aequis,<br />

Lacva aciem ferri, <strong>de</strong>xtra nel'l'oqlle papillam.<br />

Extemplo teli stridorcm aurasqlle sonantes<br />

Audiit una bruns, baesitque in corpore ferrum-


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

254 VERGILI .AENEIS XII.<br />

Nee genus in<strong>de</strong>cores. Sine me haec haud mollia fatn 25<br />

Sublatis aperire dolis, simul hoc animo bauri :<br />

Me natam llulli veterum sociare pro corum<br />

Fas erat, idquo omnes divique hominesque canebant;<br />

Victus amore tui, cognato sanguine victus,<br />

Oonjugis et macstae lacrimis, vincla omnia rnpi, 30<br />

Promissam eripui genero, arma impia sumpsi.<br />

Ex illo qui me casus, quae, Turne, sequantur<br />

Bella, vi<strong>de</strong>s, quantos primus patiare labores.<br />

Bis magna victi pugna vix mbe tuemur<br />

Spes !talas; recalent nostro 'l'hybrina fluenta 35<br />

Sanguine adhuc, campique ingentes ossibus albent.<br />

Quo referor toties? quae mentem insania lUutat?<br />

Si Turno exstincto socios sum adseire paratus,<br />

Our non incolumi potius certamina tolIo?<br />

Quid consanguinei Rutu!i, quid cetera dicet 40<br />

Italia, ad mortem 8i te (Fors dicta refutet I)<br />

Prodi<strong>de</strong>rim, natam et connubia nostra petelltem ?<br />

Respice res bello varias; miserere parentis<br />

Longaevi, quem nunc maestum patria Ar<strong>de</strong>a longe<br />

Dividit." llaudquaquam c1ictis violentia rrurni .j.6<br />

Flectitur; exsuperat magis, aegrescitque me<strong>de</strong>ndo.<br />

Ut primum fari potuit, sic institit ore:<br />

" Quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro roC<br />

Deponas, letumque sinas pro lau<strong>de</strong> paeisei:<br />

Et nos tela, pater, ferrum que haud <strong>de</strong>bile c1extra<br />

Spargimus; et nostro sequitur <strong>de</strong> vulnere sanguis.<br />

Longe illi <strong>de</strong>a mater erit, quae nube fugacem<br />

Feminea tegat, et vanis sese occulat umbris."<br />

At regina, nova pugnae eonterrita sorte, 5<br />

Flebat, et ar<strong>de</strong>ntem gene rum moritura tenebat: 5<br />

" Turne, per has ego te laerimas, per si quis Amatae<br />

Tangit honos animum, (spes tu nunc una, senectac<br />

Tu requios miserae; <strong>de</strong>eus imperiumque Latini<br />

To penes; in te omnis domu inelillata recwubit,) 60<br />

Unum oro: <strong>de</strong>siste manum committere Teucris.<br />

Qui te cumque manent isto eertamine casus,<br />

Et me, Turne, manent: simul haec invisa relinquaDl<br />

50


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

256 VERGILI AENEIS XII.<br />

His agitur furiis, totoque ar<strong>de</strong>lltis ab ore<br />

Scintillae absistunt, ocuJis micat acribus iguis :<br />

Mugitus veluti quum pritllum in proelia taurus<br />

Terrificos ciet atque intsci in cornua tentat,<br />

Arboris obnixus trunco, ventosquc hLCessit<br />

Ictibus, aut sparsa ad pugnam proludit arena.<br />

Nee minus intcrea maternis saevus in armis<br />

Aeneas aeuit .Martem et se suseitat ira,<br />

Oblato gau<strong>de</strong>ns eomponi foe<strong>de</strong>re bellum.<br />

Tum soeios maestique mctum solatur Iuli,<br />

Fata docens, regique jubet responsa Latino<br />

Certa referre viros, et pacis dicere leges.<br />

Postera vix summos spargcbat lumine montes<br />

Orta dies, quum primum alto se gurgite tollunt<br />

Solis equi, lucemque e1ati::l naribus eillant:<br />

Campum ad certameu magnac sub moenibus urbis<br />

Dimensi Rutulique viri Teucrique pal'ahant,<br />

In medioque focos et dis communibu aras<br />

Grumineas. Alii fonLemque ignemque ferebant,<br />

Velati limo, et verbena tcmpora vineLi.<br />

Procedit legio Au ouidum, pilataque plenis<br />

Agmina se fundunt portis. Hinc Trolus omnis<br />

Tyrrhenusque ruit variis exercitus armis,<br />

Haud secus instructi ferro, quam i a peru Martis<br />

Pugua vocet. Nee non mediis in milibus ipsi<br />

Duetores auro volitant ostroque superbi,<br />

Et genu Assaraci Mnestheu::l, et fortis Asilas,<br />

Et 1fessapus equum domitor, Neptuuia proles.<br />

Utque, dato signa, spatia in sua quisque reeessit,<br />

Defigunt tellure hastas et scuta reclinant.<br />

Tum ·tudio eJIusae matre et vulgus inermum<br />

Im·alidique senes lunes et tecta domorum<br />

Obse<strong>de</strong>re, alii portis sublimiuu;:; au stant.<br />

105<br />

110<br />

At Juno e summa, qui nunc A.lbanus habetur,. 135<br />

(Tum neque nomen erat nec bonos aut gloria mantI,)<br />

Prospiciens tUlllulo campum a pectabat et aJl1bas


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

264 VERGILI AENEIS XII.<br />

Nulla viam Fortuna reg it, nibil auctor Apollo 405<br />

Subvenit j et saevus campis magis ac magis horror<br />

Crebrescit, propiusque malum est. Jam pulvere caelum<br />

Stare vi<strong>de</strong>nt: subeunt equites, et spicula castris<br />

Densa cadunt mediis; it tristis ad aethem clamor<br />

Bellantum juvennm et duro sub Marte ca<strong>de</strong>ntum. 410<br />

Hic Venus, indigno nati concussa dol ore,<br />

Dictamnum genetrix Cretaea carpit ab Ida,<br />

PulJeribus caulem foliis et flore com:1Dtem<br />

Purpureo; non illa feris incognita capris<br />

Gmmina, quum tergo volucres haesere sagittac. 415<br />

Hoc Venus, obscuro faciem cirCllmdata !limbo,<br />

Detulit; hoc fu urn labris splen<strong>de</strong>ntibus amnem<br />

Inficit, occulte mcdicans, spargitque salubres<br />

Ambrosiae succos et odoriforam panaceam.<br />

Fovit ea vulnus lympba Jongacvus Iapyx 420<br />

Ignorans, subitoque omnis <strong>de</strong> corpore fugit<br />

Quippe dolor, omnis stetit imo vulnere sanguis;<br />

J amque secuta manum, nullo cogente, sagitta<br />

Excidit, atque novae l'ecliol'e in pristina vires.<br />

"A l'ma cili properate viro! Quid statis?" Iapyx 425<br />

Conclamat, primusque animos acceodit in hostem.<br />

"N on haec humanis opibus, non arto magistra<br />

Proveniuut, neqne te, Aenea, mea <strong>de</strong>xtera servat;<br />

.Major agit <strong>de</strong>us, atque opera ad majora remittit."<br />

Ille, avidus pugnae, suras incIn erat auro 430<br />

Hinc atqne hioc, oditque moras, hastamque coruscs,t.<br />

Postquam habilis lateri clipeus loricaque tergo est,<br />

Ascanium fusis circum complcctitur armis,<br />

Summaque per galeam <strong>de</strong>libans oscula fatur:<br />

"Disce, puor, virtutcm ex me verumquc laborem, 435<br />

Fortunam ex aliis. Nunc te mea <strong>de</strong>xtera bello<br />

Defcnsum dabit, et magna inter praemia ducet.<br />

Tn facito, mox quum matum adoleverit aetas,<br />

Sis memor, et te, animo repetcntem exempla tuoruUl,<br />

Et patel' Aeneas et avunculus excitet Hector." 440<br />

Haec ubi dicta <strong>de</strong>dit, portis sese extulit ingens,<br />

Telum immane manu quatiens; simul I1gmine <strong>de</strong>nso


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

266 VERGILI AENEIS XII.<br />

Vestigatqlle virum et disjecta per agmina magna<br />

Voce vocat. Quoties oculos conjecit in hostem,<br />

Alipedumque fugam cursu tentavit equorum,<br />

.A. versos toties currus J uturna retol'si t. 485<br />

lIeu, quid agat? Vario nequidquam fiuctuat aestu,<br />

Divel'saeque vocant animum in contraria curae.<br />

Ruic Messapus, uti laeva duo forte gerebat<br />

Lenta, levis cursu, praefixa hastilia ferro,<br />

Rorum unum certo contorqllcns dirigit ictu. 490<br />

Substitit Aeneas, et se coUegit in arma,<br />

Pop lite subsidcns; apicem tamen inc ita summum<br />

Hasta tulit, summasque excussit vertice crist as.<br />

Tum vero assurgunt irae; insidiisque subactus,<br />

Diversos ubi sentit equos currumque referri, 495<br />

Multa J ovem et laesi tcstatus foe<strong>de</strong>ris aras,<br />

J am tan<strong>de</strong>m invadit medios, et Marte secundo<br />

Terribilis saevam nullo discrimine cae<strong>de</strong>m<br />

Suscitat, irarumque omnes effundit habcnas. 499<br />

Quis mihi nunc tot acerba <strong>de</strong>us, quis carmine cae <strong>de</strong>s<br />

Diversas, obitumque ducum, quos aequore toto 501<br />

Inque vicem nunc 'l'urnus agit, nunc Trolus heros,<br />

Expediat? tanton' placuit concurrere motu,<br />

Jupiter, aeterna gentes in pace futuras?<br />

Aeneas Rutulum Sucronem (ea prima mentes 505<br />

Pugna loco statuit Teucros) baud multa morantem<br />

Excipit in latus, et, qua fata cclerrima, crudum<br />

Tmnsadigit costas et crates pectoris ensem.<br />

Turnus cquo dcjectum Amycum fratremque Diorem,<br />

Congressus pe<strong>de</strong>s, hunc venientem cuspi<strong>de</strong> longa, 510<br />

Hunc mucrone ferit, curruque abscisa duorum<br />

Suspendit capita, et l'orantia sanguine pOl·tat.<br />

Ille Talon Tanaimque eci fortemquc Cetbegum,<br />

'rres uno cOllgressu, et maestum mittit Oniten,<br />

Nomen Echionium matrisque genus Peridiae ; 515<br />

Hic frat res Lycia missos et Apollinis agris,<br />

Et juvenem exosum nequidquam bella Menoeicll,<br />

Arcada, piscosae cui circum £lumina Lernae<br />

Ars fuerat pauperque domus, nee nota potentum


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

268 VERGILI AE::-< J£lS XlI.<br />

Huc atquc hnc acies circumtulit, aspicit urbem<br />

Immunem tanh belli atque impune quietam.<br />

Continuo pugnae accendit majoris illlago : 560<br />

Mnesthea Sergestumque vocat fortemque Serestum<br />

Ductores, tumulumque cap it, quo cetera Teucrum<br />

Concurrit legio, nec scuta aut picula <strong>de</strong>nsi<br />

Deponunt. Celso medius stalls aggere fatuI':<br />

"Ne qua meis esto dictis mora, (Jupiter hac stat,) 565<br />

Neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito.<br />

Urbem hodie, causam belli, regna ipsa Latini,<br />

Ni frenum accipere et victi parere fatentur,<br />

Eruam, et aequa solo fumantia culmina ponam.<br />

Scilicet exspectem, libeat dum proelia Turno 570<br />

N ostra pati, rursusque velit concurrere victus?<br />

Hoc caput, 0 cives, haec belli summa nefandi.<br />

Ferte faces propere, foedu que repo cite flammis 1 »<br />

Dixerat, atque animis pariter cerLantibus omnes<br />

Dant cuneum, <strong>de</strong>nsaque ad muros mole feruntur. 575<br />

Scalae improviso, subitusque apparuit ignis.<br />

Discurrunt alii ad portns, primosque trucidnnt j<br />

Ferrum alii torqueut, et obumbrant aethera telis.<br />

Ipse inter primos <strong>de</strong>xtram sub moenia tendit<br />

Aeneas, magnaque incusat voce Latinum, 580<br />

Testaturque <strong>de</strong>os, iterurn se ad pl'oelia cogi,<br />

Bis jam Halos hostes, haec altera foe<strong>de</strong>ra rumpi.<br />

Exoritur trepidos inter discordia cives:<br />

Urbem alii reserare jubent et pan<strong>de</strong>re portas<br />

Dardanidis, ipsumque trahunt in moenia regem j 585<br />

Arma ferunt alii, et pergunt <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>re muros:<br />

Inclusas ut quum latebroso in pumice pastor<br />

Vestigavit apes, fumoque implevit amaro j<br />

Illae intus trepidae rerum per cerea castra<br />

Discurrunt, magnisque acuunt stridoribus iras; 590<br />

Volvitur ater odor tectis; tum murmure caeco<br />

Intus saxa sonant, vacuas it fumus ad auras .<br />

.A.ccidit haec fessis etiam fortuna Latinis,<br />

Quae totam luctu concussit funditus urbem.<br />

Regina ut tectis venientem prospicit hostem, 595


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGILI AENEIS XII. 271<br />

Ecce autem flammis inter tabulata volutus<br />

Ad caelum undabat vertex, turrimque tenebat,<br />

TUl'l'im, eompactis trabibus quam eduxerat ipse,<br />

Subdi<strong>de</strong>ratque rotas, pontcsque instraverat altos. 615<br />

" Jam jam fata, soror, superant; ahsiste morari j<br />

Quo <strong>de</strong>us et quo elura vocat Fortuna, sequamur.<br />

Stat eonferre manum Aeneae, stat, quielquid aeerbi est,<br />

Morte pati; noque me in<strong>de</strong>corem, gennana, vi<strong>de</strong>bis<br />

Amplius. Hune, oro, sine me furere ante furorem." 680<br />

Dixit, et e CUJ'I'U saltum <strong>de</strong>dit ocius arvis,<br />

Pm'que bostes, per tela 1'uit, maestamque so1'orem<br />

Deserit, ae 1'apido cursu media agmina l'Umpit.<br />

Ac vel uti montis saxnl11 <strong>de</strong> vertice praeceps<br />

Quum wit, avnlsum vento, seu turbidllS imber 685<br />

Proluit, aut anuis solvit sublapsa vetustas ;<br />

Fertur in abruptum magno mons improbus actu,<br />

Exsultatque solo, silvas, armenta, virosque<br />

Involvens secum: disjecta per agmina 'l'urnus<br />

Sic urbis ruit ad muros, ubi plurima fuso 690<br />

Sanguine terra mudct, striduntque bastilibus aurae;<br />

Significatque manu, et magno simul incipit ore:<br />

" Parcite jam, Rutuli, et vas tela inhibete, Latini:<br />

Quaecllmque est Fortuna, mea est; me verius unum<br />

Pro vobis foedus luere, ef. <strong>de</strong>cerncre ferro." 695<br />

Discessere omnes meelii, spatiumquc <strong>de</strong><strong>de</strong>re.<br />

At pater Aeneas, audito nomine 'I'urni,<br />

Deserit et muros, et sum mas <strong>de</strong>serit arces,<br />

Pmeeipitatque moras omnes, opera omnia rump it,<br />

Laetitia exsultan , borrendumque intonat armis: 100<br />

Qllantus Athas, aut quantus Eryx, aut ipse, comscis<br />

Quum fremit ilicibus, quantlls, gau<strong>de</strong>tque nivali<br />

V crtice se atwllens pater Appenninus ad auras.<br />

Jam vera et R utul i certati III ct Troes et om nes<br />

Convertere ocnlos !tali, quiqlle alta tenebant 105<br />

MOenia, quique i]1)OS pulsabant ariete muros,<br />

Armaque <strong>de</strong>posucre hUlllel'is. Stupet ipse Latinus,<br />

Ingeote , g"rnitos dil'ersis pm'tibus orbis,<br />

Inter f..(' ("oiisse viros et tcrnel'e f('1'I'0.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

272 VERGILI AENEIS XII.<br />

Atque illi, ut vacuo patuel'Ullt aequore campi, no<br />

Procm'su rapido, conjectis emillus bastis,<br />

Invadunt Martem clipeis atque aere sonoro.<br />

Dat gemitum tell us ; tum crebros ensibus ictus<br />

COllgeminallt; fors et virtus miscelltur in unum.<br />

Ac velut ingenti Sila summove Taburno 715<br />

Quum duo conversis inimica in proelia tauri<br />

Frontibus incurrunt, (pavidi ces ere magistri,<br />

Stat pecus omne metu mutum, mussantque juvencae,<br />

Quis nemori imperitet, quem tota armenta sequantur;)<br />

I11i inter sese multa vi vulnel'a miscent, 720<br />

Cornllaque obnixi infigunt, et sanguine largo<br />

Colla armosque lavant; gemitu nemus omne remugit:<br />

N on aliter '1'1'OS Aeneas et Daunins heros<br />

Concurrllnt clipeis; inO'ens fragor aethera complet.<br />

Jupiter ipse d ua . aequato examine lances 725<br />

Sustinet, et fata imponit divers a duorum,<br />

Quem damnet labor, et quo vergat pon<strong>de</strong>re Ie tum.<br />

Emieat hic, impune putans, et corpore toto<br />

Alte subIa tum consurgit Turnus in ensem,<br />

Et fcrit. Exclamant Troes trepidique Latini, 730<br />

.Arrectaeque amborum acies. .At perfidus ensis<br />

Frangitur, in medioque ar<strong>de</strong>ntem <strong>de</strong>serit ictu,<br />

Ni fuga subsidio 8ubeat. Fugit ocior Euro,<br />

Ut capulum ignotum <strong>de</strong>xtramque aspexit inermem.<br />

J


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

274 VERGILI AENEIS XII.<br />

Accessit, telumque alta ab radice revellit.<br />

Olli sublimes, armis animisque refecti,<br />

Hic gladio fi<strong>de</strong> us, hic acer et arduus hasta,<br />

Adsistunt contra certamina Martis auheli. 790<br />

J unonem interea rex omnipotentis Olympi<br />

Alloquitur, fuJva pugnas <strong>de</strong> nube tuentem:<br />

" Quae jam finis erit, conjunx? quid <strong>de</strong>nique restat?<br />

Indigetem Aenean seis ipsa, et scire fateris,<br />

Deberi caelo, fatisque ad sidcra tolli. 795<br />

Quid struis? aut qua spe gelidis in nubibus haeres?<br />

Mortalin' <strong>de</strong>cuit violari vulnere divum,<br />

Aut enseln (quid enim siue te J uturna valeret?)<br />

Ereptum reddi Turno, et vim crescere victis ?<br />

Desine jam tan<strong>de</strong>m, precibusque inflectere llostris ; 800<br />

Nec te tantus edat tacitam dolor, et mihi curae<br />

Saepe tuo dulci tristes ex ore recursent.<br />

Ventum ad supremum est. Terris agitare vel undis<br />

Trojanos potuisti, infandum accen<strong>de</strong>re bellum,<br />

Deformare domum, et luctu lUiscere hymenaeos ; 805<br />

Ulterius tentare veto." Sic Jupiter orsus;<br />

Sic <strong>de</strong>a submisso contra Saturnia vultu:<br />

"Ista qui<strong>de</strong>m quia nota mihi tua, magne, voluntas,<br />

Jupiter, et Turnum et terras invita reliqui;<br />

Nee tu me aeria solam nunc se<strong>de</strong> vi<strong>de</strong>res 810<br />

Digna indigna pati, sed flammis cincta sub ipsa<br />

Starem acie traberemque illimiea in proelia Teuero::;.<br />

Juturnam miseI'o, fate or, succurrere rratri<br />

Suasi, et pro vita majora au<strong>de</strong>re probavi ;<br />

Non ut tela tamen, non ut conten<strong>de</strong>ret arcum: 815<br />

Adjuro Stygii caput implacabile fontis,<br />

Una superstitio superis quae reddita divis.<br />

Et nunc cedo equi<strong>de</strong>m, pugnasque exosa relinquo.<br />

Illud te, nulla fati quod lege tenetur,<br />

Pro Latio obtestor, pro majestate tUOl'um : 820<br />

Quum jam connubiis pacem felicibus (esto)<br />

Component, quum jam leges et foe<strong>de</strong>ra jungent,<br />

Ne vetus indigenas nomen mutare Latinos,<br />

Neu Troas fieri jubeas 'l'eucrosque vocari,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

VERGIJ,I AENEIS xu. 275<br />

Aut vocem mutare viros, aut vertere vestem. 825<br />

Sit Latium, sint Albani per saecula reges,<br />

Sit Romana potens !tala virtute propago ;<br />

Occirlit, occi<strong>de</strong>ritque sinas cum nomine 'l'roja."<br />

OUi subri<strong>de</strong>ns bominum rerum que reportor;<br />

" Es germana J ovis Saturnique altera proles ; 830<br />

Iramm tantos vol vis sub pectore fluctus!<br />

Verum age, et inceptum frustra submitte furorem:<br />

Do, quod vis, et me victusque volensque remitto.<br />

Sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt,<br />

Utque est, nomen erit; commixti corpore tantum 835<br />

Subsi<strong>de</strong>nt Teucri. Morem ritusque sacrorum<br />

Adjiciam, faciamque OIunes uno ore Latinos.<br />

Hinc genus Ausonio mixtum quod sanguine sUI'get,<br />

Supra homines, supra ire <strong>de</strong>os pietate vi<strong>de</strong>bis,<br />

Nec gens ulla tuos aeque celebl'abit honorcs." 840<br />

Annuit his Juno, et mentem laetata l'etol'sit j<br />

Interea excedit caeIo, nubemque relinquit.<br />

His actis aliud Genitor secum ipse volutat,<br />

Juturnamque parat fratris dimittere ab armis.<br />

Dicuntur geminae pestes cognomine Dirae, 845<br />

Quas et Tartaream N ox intempesta Megaeram<br />

Uno eo<strong>de</strong>mque tulit partu, paribusque revinxit<br />

Serpentum spiris, ventosasque addidit n.las.<br />

Hae Jovis ad solium saeviquc in limine regis<br />

Apparent, acuuntque metum mortalibus aegris, 850<br />

Si quando letum horrificum morbosque <strong>de</strong>llm rex<br />

},folitur, meritas aut bello territat urbes.<br />

Rarum unam celerem <strong>de</strong>misit ab aetbere summo<br />

Jupiter, inque omen Juturnae occurrere jussit.<br />

Ilia vol at, celeriquc ad terram turbine fertur. 855<br />

N on secus ac nervo per nubem impulsa sagitta,<br />

Al'matam saevi Parthus quam felle veneni,<br />

Parthus sive Oydon, telum immedicabile, torsit,<br />

Stri<strong>de</strong>ns et celeres incognita transilit umbras:<br />

Talis se sata N octe tulit, terrasque petivit. 860<br />

Postquam acies vic1et Iliaca atque agmina Turni,<br />

.A.litis in parvae subitam collecta figuram,


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

278 VERGILI AENEIS XII.<br />

Aeneas, volvens oculos, dcxtl'amque repressit j<br />

Et jam jamque magis cunctantem fiectcre sermo 940<br />

Ooeperat, infelix humero quum apparuit alto<br />

Balteus, et notis fulserunt cingula bullis<br />

Pallantis pueri, vietum quem vulncre Turnus<br />

Straverat atque humeris inimieum insigne gerebat.<br />

IlIe, oeulis postquam saevi monumenta doloris 945<br />

Exuviasque hausit, furiis aeeensns, et ira<br />

rrerribilis: "Tune hine spoliis indutc meorum<br />

Eripiare mihi? Pallas te hoc vulnere, Pallas<br />

Immolat, et poenam scelerato ex sanguine sumit."<br />

Hoc dicens ferrum adverso sub pectore condit 950<br />

Fervidus. Ast illi solvuntur frigore membra,<br />

Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

NOTES.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK 1. 283<br />

visible. Aeneas thanks Dido for her generosity (579-612). Dido hids<br />

him welcome, sends food to the crews at the ships, nnd or<strong>de</strong>rs a splendid<br />

banquet in the palace (614-642). Aeneas sends for bis son, Ascanius<br />

(643- 656). Venus, substituting Cupid for Ascanius, inflames Queen<br />

Dido with a passionate love for her guest (657-722). The banquet in<br />

Dido's palace. The timo passes in song and talk, till Dido begs Aeneas<br />

to tell the whole story of the fall of Troy and his seven years of wan<strong>de</strong>ring<br />

(699-\'56).<br />

1- 3. Arma - litora. Ioill9 of at'nIO ana the mall, ,"hoft"ot, front the<br />

eaaoto of T,'oy, by fate an exile, cam. to Italy ana the Lavi",'an .ho,·eo.­<br />

Italiam and lit or a, terminal accusatives after a verb of motion, the<br />

preposition i71 (which would be inserted in the best prose except before<br />

names of towns) being omitted by poetical usage. H. 379, 4; A. & S.<br />

237, Relu. 5, (c.); B.948.-Fat!l. II. 414; A. & S. 247; B. 873;<br />

A. 54, I. - Profugus. H. 363; A. & S. 204; B. 622; A. 46. - Lavinia,<br />

pronounced La-,Jin.ya. (H. 669, II. 3; A. & S. 306, (3); n. 1519, 3.)<br />

The epithct "Lavin ian" is applied by anticipation to the shores where<br />

the city Lavinium was afterwardB built by Aeneas.<br />

3. lIla, the one; in apposition with qui. - Jactatus and passus are<br />

participles agreeing with ille. - Terris et alto, on lanet auet Oil the<br />

<strong>de</strong>ep; the preposition in, is omitted be foro tbese ablatives of place, hy<br />

& frequent pootieallieense similar to tbat in the omission of tbe preposition<br />

hefore the accusatives in the second and third lines. Terri. is pnrposely<br />

plural, (lit., lalldB,) Aeneas, while seeking a settlement, having<br />

been driven about from country to country.<br />

4. Superum, of the godB; gen. plural for ."peror"",. H. 45, 5, (4);<br />

A. & S. 53; B. 66; A. 10, 6. - Memorem, ever mindful, and therefore<br />

relentless. Well ren<strong>de</strong>red by Conington in his translation of oaeva.<br />

71Jemorem JUllon'is iram, "fell Juno's 'ttnjorgetti,tJg bate."<br />

5, 6. Dum con<strong>de</strong>r et urhem inferretque <strong>de</strong>os Latio, while he was<br />

striving to found a city aud bring (his) gods into Latinm. The i<strong>de</strong>a<br />

of otriv;n9 to found, otriv;"g to bring, is implied in the subjunctivc after<br />

dum. H. 522, II.; A. & S. 263, 4, (1); B. ] 238; A. 62, II. 2. W. mys<br />

"the subjunctive here expresscs ,riBl! and ilwUnation.'· S. gil-es COlt<strong>de</strong>ret<br />

a potcntial force: "till he was able to found." Others tr. "until<br />

he foun<strong>de</strong>d." Sce nofmann on Latin Temporal Particles.<br />

6. Latio, dat., where in prose ill with the aCC. would be used. H. 379,<br />

5; A. & S. 225, IV., Rem. 2; B. 837; A. 51, II. n. - Genus un<strong>de</strong> Latinum,<br />

whence arose the Lati" race. It was tbe tradition that Aeneas<br />

united the AborigineB, whom he found in Italy, with the Trojans, un<strong>de</strong>r<br />

the name" Latins"; that his son Ascanius foun<strong>de</strong>d Alba (" and the<br />

Alban nobles," Alballique patreB); and that from his <strong>de</strong>scendants arose<br />

the principal foun<strong>de</strong>rs of Rome.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

298 NOTES.<br />

266. Rutulis. Dat. of reference, after tran8ie,·;"t. Lit. for, 118<br />

regards. But the general i<strong>de</strong>a is, "ofter the conquest ot' the Rutulian8.'<br />

W. quotes a Soimilar use of the Greek dat. from Demosth. in<br />

Mid. c. 24.<br />

267. Iulo. Dat. by nttraction in ",pposition with ClLi. In what two<br />

other cases might it have been put? H.387, and 1 anJ 2; A. & S. 204,<br />

Rem 8, (a), and (b); B. 632,622,6:11; A. 51, VI.: 50, I. 4; 46.<br />

268. Res Ilia, the Ilia" stnte. Re8=respublica.-Regno, in its<br />

power. A bl. showing in ,.itat "cspcct the signification of stctit is taken.<br />

269. Magnos orbes =annos. -Volvendis. A. & S. 274, Rem. 9.­<br />

Volvo mensibus. H. 428; A. "" S. 211, Rem. 6; B. 888; A. 54, II.<br />

271. Alba, or Alba Longa, was built on the Alban mount, on the<br />

north-eastern Ehore of the lake Albanus, and called, according to Sir<br />

William Gell, the "long white" town, from its being built Chiefly in<br />

one long street, and from its white houses, or the white (or gray) rocks<br />

on which it stood. But Alba is probably from All', a lUouutlLiu llOight.<br />

273-4. Sacerdos, regina, Ilia. Fr. translates these words as f,ollows:<br />

A prie8te88, da Itghtel' of a king, of T,·oja .. <strong>de</strong>Rcelit. Rhea Syl via,<br />

or ilia, a Vest:..1 virgin, by Mars the mother of Romulus and Remus<br />

(geminam Jlmlem), was the daughter of the Alban king Numitor.<br />

275. Lupa.e nutricis. The infants Romulus aud Remus were said to<br />

ba\'e been nourished by a she-wolf.<br />

279. Quin, "ay, even.<br />

281. Consilia.-referet, shl'1l change her plans for the better.<br />

282. Toga.tam. The toga was the characteristic dress of the Romans.<br />

283. Placitum, SC. e8t miM.<br />

284--5. Aeneas was the great-grandson of A •• aracu., the son of Tr08.<br />

Phthia (a city of Phthill. or Phthi5tis, in the S.E. of 'fhesslI.ly) was the<br />

bome of Achilles, Mycenae (in Argolis) of Agamemnon, A,·go. of Diome<strong>de</strong>.<br />

286. Ca.esar, i. e. Angustns.<br />

287. Qui terminet. This pres. subj., in a relative clause <strong>de</strong>pending<br />

upon a verb in the future tense, and <strong>de</strong>noting cle.tiny, is translated hy<br />

the auxiliary .hall. See note on qui - lene"ent, line 236.<br />

288-90. Augustus, having been adopted by O. JuliUl! Caesar, received<br />

the flomen (Julius) of the Julian gens. The Caesars traced their origin<br />

to Ascanius, for whom the name lulu, (11$ tho original of Julius) was<br />

<strong>de</strong>l'ised.-Caelo, poet. aLl. ofpliwe.-Vocabitur, etc. Augustus was <strong>de</strong>ifiod<br />

by the Romans.-Hic quoque, he also, i.e. as well as Aeneas (259 sq).<br />

292. Cana. white-haired, - with her hoary locks. Fi<strong>de</strong>s was ol<strong>de</strong>r


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK I. 305<br />

459. Jam, i. e. by this time. O.<br />

461. Sunt- Iaudi, lW'e, too, lia. "'Q)·th its Oto.1 (: ••. its fitting)<br />

reward8. "Laudi" being in i<strong>de</strong>a the suhject of the proposition, Bua<br />

refers to it. - Laudi. H. 387; A. & S. 22G; B. 821; A. 51, VI.<br />

462. Rerum, 10" "';810rt,me8. Ohjective gen. A. & S. 211, Rem. 12.<br />

It Res" is applied to the oirculllstances and vicissitu<strong>de</strong>s of life, whether<br />

good or bad.<br />

465. Multo.. 11.371, I, 3), (2); A. &; S. 205, Rem. 10; B. 717; A. 52, IV.<br />

466-493. Of tbe eight piotures on the temple w,tlls each two were<br />

companion-pieces, viz.: 1. 'rhe victory of the Trojans un<strong>de</strong>r Heotor;<br />

2. The victory of the Greeks un<strong>de</strong>r Achillcs. 3. The <strong>de</strong>ath of Rhesus;<br />

4. 'rhe <strong>de</strong>ath of Trollus. 5. Tbe Trojan matrons suppliants before<br />

tbe statue of Minerva; 6. Priam as a suppliant before Aebilles. 7. The<br />

hattIe of Memnon; 8. The battle of Achilles. Wby were these subjects<br />

chosen for paintings to adorn the temple of J",IO' See line 24.<br />

466. Uti, halO. An interrogative particle, and hence introducing tbe<br />

subj. in <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt clauses.<br />

467,468. Hac, sc. pa,·te. - Phryges, so. luge,·ent. - Fugerent, 1OOl'e<br />

fleeing, while Aeneas was looking at them. So with the other impel"<br />

fects. By making the action expressed in these verbs contemporaneou8<br />

with that in vi<strong>de</strong>bat, thc poet indicates the life·Ukeness with which the<br />

paintings brought the scenes before the eyes of his horo.<br />

469. Rhesus was a Thracian prince, an ally of tbe Trojans. "An<br />

oracle had <strong>de</strong>clared that Troy would never be taken, if the snow-white<br />

horses of Rhesus should once drink the wator of the Xanthus, and<br />

feed upon the grass of the Trojan plain. But as soon as Rhesus had<br />

rea.ched tho Trojan territory, and had pitched his tents late at night,<br />

Ulysses and Diome<strong>de</strong>s penetrnted into his camp, slew Rhesus himself,<br />

and carried off his borses." - Niveis tentoria velis. Homer represent.<br />

the Greeks and Trojans as cncamped, not in tentB, hut in hut. of planks<br />

thatcbed with grass; hut Virgil here, as often, ascribes to tbe Homeric<br />

age the customs of his own. To him, as to us, a "tented field" presents<br />

a more attrnctive picture than a hutted lleld.<br />

472. Ar<strong>de</strong>ntes equos, thefienj .teed •. -Avertit. Historical present,<br />

hence followed by the pluperf. in tho next line, (the 1Iwallillg governIng<br />

instead of the form.)<br />

473. Gustassent = gustavissent. - Xanthus (otherwise called Scaroan<strong>de</strong>r),<br />

a river of the Troad.<br />

474. Tronus, 0. SOn of Priam. - Amissis armis, i. e. all but his<br />

apear (line 4.78).<br />

476 Trollus has fallon backwards from the car (which of course had<br />

20 Vir.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK 1. 309<br />

674. Mihi agetur, 8hall be regar<strong>de</strong>d by me.<br />

676. Afforet. H . 488, r. 1 and 2; A. & S. 263, T. an d Rem.; B. 1196 ;<br />

A. 68, 1. - Certos - fidos. " Trusty messengers."<br />

577. Dimittam =in diversas partes miltam.-Extrema, sc. loea ;<br />

the fran tiers. F.<br />

578. Qnibus, in a" y . I n<strong>de</strong>finite pronoun.<br />

579. Animum. Ace. of specification. H. 380; A. & S. 234, II.<br />

582. Nate <strong>de</strong>a. God<strong>de</strong>ss-horn! Nate, voc. of the participle 1I at". ,<br />

alld <strong>de</strong>a abl. of origin. H. 425,3,1) ; A. & S. 246; B. 918; A. 54, VI II.<br />

587. Purgat, se. 8e.<br />

588. Restitit, 8tood /o,·th to view.<br />

589. Os humerosque. Synecdochical accusative, (acc. of specifica.<br />

tion.) II. 38 0, and 1 ; A. & S. 23·), II ; B. '728; A. 52, IV. Note.<br />

591. Purpureum lumen, the "osy (rather than the purple) Ught, i. e.<br />

tbe rosy bloom of youth. - Honores, graces; " gratiam, pulchritudi.<br />

nem ."<br />

592. Manus, the halld8 of artists.<br />

593. Parius. The sparkling marble of Paras, one of the Cycla<strong>de</strong>s,<br />

is famons for its beauty and for its adaptedness for sculpture.<br />

594. Cunctis. Connect in translation with ;"']1I'OV;8118.<br />

597. 0 sola miserata, 0 thou who alolle haBt pitied; lit. 0 alone<br />

h aving pitied. - 598- 600. Quae nos socias, sc. libi or teCllnl. - R eliquias<br />

DanaUm, i. e. relictos (11010 OCCi808) a D:lllais. See note on line 30.<br />

- Exhaustis (R., MS. Vat., Serv.) = perlatis. Othcrs, e",.IIIW8108.<br />

599. Omnium. H . 399, and 2, 2); A. & S. 213, Rem. 1, (3); B. 7'76.<br />

600. Urbe, domo. A bl. of tbe respect in wbich, or of th at a8 regards<br />

whicb. H. 429; A. & S. 250. T hese nouns limit 1108 .ocia.. C. rnlls<br />

tbem instrumental or modal ablatives.<br />

601. Non - nostrae, 'il i. not ill ow' pOlO.'·_ Op is, H . 401 and 402, I.;<br />

A. & S. 211, Rem. 8. (3) ; B. 780; A. 50, I. 1.<br />

602. Sparsa, sc. e8t. Aeneas bad left companions in Crete (Aen.<br />

Ur. 190), and knew tlmt Trojans had settled in Sicily (I. 549-50) and<br />

In Epirus (III. 294, .qq.). Otbers were scattered over the earth as<br />

captives. _ Gentis. H. 396, III. 3; A. &; S. 212, R. 3; B. '763; A. 50, IL3.<br />

603. Qua, nom. pI. ncut. of the in<strong>de</strong>finite pronoun.-Quid, any thin g,<br />

spoken emphatically, i. e. anything valued, held in honor.<br />

603, 605. Di tibi ferant, "'''Y the god. bn'"g thee. Subj. of wiEh or<br />

prayer.<br />

607. Montibus convexa, the lwllolO" of (he mountai" •. "Montibus,"<br />

dative. - Umbrae, the 8hadow8 of tho mountains themselves.<br />

608. 1'01 us - pascl)t, lit. while the hea.vens shall feed the stars..


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

310 N OTES.<br />

The ancients believed tbat the stars were nourished by the vapors arising<br />

from the earth and sea, or tbat they fed upon the fiery particles in the<br />

aether itself.<br />

610. Vocant expresses that he is <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt on <strong>de</strong>stiny, and so implies<br />

that he will have to leave Dido. Cf. Aen. III. 494, and V. 656.<br />

614-15. Casu, misfortune, disaster. - Ore locuta est . Such pleonasms<br />

are frequent in classical writers. cr. the phrase, " ITo opened<br />

his mouth and taught them." - Quis casus, .ol,at ill-jo)'tlllle.<br />

617. Tune, etc., so. e.. Art thou that Aeneas?<br />

619. Teucer, (son of Telamon, king of Salamis, and of IIesione, a<br />

daughter of Laomedon and sister of Priam,) being refused admission<br />

in Salamis by his father on his return from Troy, foun<strong>de</strong>d a new Salamis<br />

in Cyprus. Virgil supposes him to have sought the assistance of<br />

Belus, king of Tyre, whom he represents to have conquered the Cyprians<br />

shortly before. - 621. Genitor, (my) father.<br />

623. Cognitus, sc. eat. " A n instance of p,·otoz.llgnln J ; . e., a predicate<br />

(coy"ill/B) common to sevcral subjects (ca.uB, IIomell, rege8), but<br />

agrceing in gen<strong>de</strong>r and number with one only, and that the one nearest<br />

to it." n.<br />

624. P elasgi, i. e. Grecian. Tllose most ancient inhabitants of Greece<br />

arc often put for the nation.<br />

625. Ipse hostis. 'feucer him.elf, enemy tbough be was. HOBti ••<br />

H. 363; A. & S. 204. - Ferebat, IIBed to extol. - Teucros, the Trojans.<br />

626. Stirpe. When ab is used with ortus, "e111ote .. origin is generally<br />

<strong>de</strong>noted than when the preposition is omitted.- Vole bat, ; . e., gave himself<br />

out to be, would have it that he was. - 632. Templis = in templis.<br />

Honorem, a thanksgiving. - 635. Suum, gen . pI. of B" ••<br />

636. Mu.nera and laetitiam are in appositi"n with the accusatives<br />

in tbe two preceding lines. - Dii, an old contraction for diei, of the dny.<br />

- Mu.nera - dii, lit. as gifts and the enjoyment of the day i i. e., as<br />

gifts "nu (the menns for) the day" enjoyment. Another reading is, <strong>de</strong>;<br />

(i. e. Bacchi), "the joy of Bacchus," i. e. wine. 'fho passage is a difficult<br />

one, and it is not impossible tbat Virgil would have improved it,<br />

if he had Ii"ed to complete the line.<br />

637. Domus i nterior. II. 441,6; A. & S. 205, Rem. 17 ; B.662.<br />

639. Vestes, coverlel.. , .... pply ,".1""111'("". " I n oonnise narrution<br />

and <strong>de</strong>scription, substantives are often used "lone without verbs." W.<br />

- Ostro, abl. of the m:\[eril... II. 425, 1.<br />

640. I ngens argentum, n great (number of) silver (vessels), or<br />

limply, mn s of silver plate. - Mensis = in mellBie.<br />

645. F erat , "report," he SllyS. - F erat and duoat , subj. in oratio


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK 1. 311<br />

obliqua, for the imperativo of direet discourse. Aeneas said' Aseanio<br />

Cer etc. ipsumque due." TIeyne.<br />

646. Cari, fond.<br />

M7. Rl:inis. H. 386, 2 ; A. & S. 224, Rem. 2; B. 855, 1075; A. 55, V.<br />

648. Pallam. The pnlla was lL long and ample cloak or mantle,<br />

reaching from tho nock to the feet, nnd worn by <strong>de</strong>ities, prophets, and<br />

women. Whole figures, and even bistorical or mythological snbjects,<br />

.... ere often embroi<strong>de</strong>red upon it, sometimes with gold throad. It was a<br />

rectangular piece, nearly or quite 8quare, and fol<strong>de</strong>d in va.rious ways.<br />

649. Velamen, etc. A veil toith an emb"oi<strong>de</strong>red bor<strong>de</strong>r


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK 1. 313<br />

Mediamque looavit, sc • • e,. and placed herself in the middle, the place<br />

of bonor. A t one si<strong>de</strong> of ber :tt tbo Trojans, at the other the Cartha.<br />

ginians.<br />

700. DiBoumbitur = discumbunt. H. 301, 3; A. '" S. 184, 2, (b).<br />

Nutico thc forco of dia: thcy recline in different places. I n tbe Homeric<br />

age people ant at their meals as we do now; in Virgil'. time tbey re.<br />

clined on couches. - Strato super ostro, on the outspread purple (i. e.<br />

on thc purple t"pcstry spread over the couches).<br />

701. ManibuB, for the lwuda, i. e. for washing. Water was poured<br />

from a ewer upon tho bn nds of ,he guest, a basin being held un<strong>de</strong>rneath.<br />

-" Cererem -expediunt-serve out the bread promptly from t he<br />

baskets. Expcdilfllt= p,·of.n"", says Serv." C.<br />

702. Tonsis villiB, toilh closely.cnt pile (or nap). H. 428; A. '" S.<br />

211, Rem. 6; B. 888; A. 54, II.<br />

703. Quibus cura, 8e. eBt. - Ordine, in fit or<strong>de</strong>r. - Longam penum<br />

struere, to a.·ra"ge the lO"[1 BerieB of viandB (for the different courses).<br />

C.'s translation, "to replenish a store (of provision) that will last for a<br />

long time," i. ingeniously <strong>de</strong>rived, but is not RO well adapted to the context<br />

as the one ordinarily given.<br />

705. Aliae, sc. fanmlae.<br />

70B. Qui onerent et ponant, to load, etc. ; the relative with the subj.<br />

<strong>de</strong>noting the purpoBe. II. 500; A. '" S. 264, 5. The in die. would simply<br />

tell what the servants do; the suhj . <strong>de</strong>notes their dul,y, what they are<br />

"eqlli"cd to do.<br />

707. Nee non, tlor 1to!=and.-Et Tyrii, !be TyrianB, too. Strict<br />

etiquette is ubserved; the queen seats her"elf first, then her guests, and<br />

last of nll, her courtiers. - Frequentes, ill throng •.<br />

70S. Pictis, se. aClt,. embroi<strong>de</strong>red.<br />

712. Pesti = exitio.<br />

713. Mentem , aco. of specification or limitation. H. 380; A. '" S.234,<br />

II. ; Z. 458. "Acc. of the remoter object. Aen. VII. 74; Ecl. III. 106." W.<br />

714. Phoenissa, tho Phoenioian lady, i . t . Dido.<br />

716. Implevit, has Bati.fied.<br />

718. Raeret, Be. ill puero. C. quotes Tennyson: "And her eyes on<br />

alI my motions with a mute observance hung."<br />

719. Miserae, sr. ei,. dative. H . 386; A. '" S. 224. It is a dative<br />

of disadv,mtnge. The verbs named in tbese rules do not take the dat.<br />

beca",e they nrc componn<strong>de</strong>d with prepositions.<br />

720. Cupid's mother is called' f Acidalian," from a spring near Oreho­<br />

!llenoR, in Boeotia. where tbe Graces, Venus's attendants, hathed.<br />

721. Praever tere, to 81U'P,.,·8e. - Vivo amore, with living love, i. Co<br />

With love fryr a lidng objecl.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOR II. 317<br />

Rem. Ulysses was distinguished among the Grecian chiefs for his<br />

superior pru<strong>de</strong>nce and sagacity, and it WaS to him, most of all, that the<br />

<strong>de</strong>struotion of Troy was owing.<br />

8. 'l'emperet (ijo. sibil, could "efrain, (lit., "can refrain," by a lively<br />

use of the present.) Potential subj., in a question implying a negative<br />

answer (No 0"0). H.485, and 486. II.; A. &; S. 260, II. Rem. 5. ­<br />

Caelo. In prose a preposition would bo used, <strong>de</strong> caelo. H.422, 2; A.<br />

& S. 255, Rem. 3, (b); 13. 947, 9


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

820 N OT E S .<br />

follows ho,·tanwr, with tbe omission of Itl. Z. 624; U. 493, 2; A. & S.<br />

262, Rem. 4. - Quae sit fiducia (ei ) capto, (lit. what is the confi<strong>de</strong>nce<br />

to him taken captive,) what is his ground of confi<strong>de</strong>nce now that he is<br />

a prisoner, i. e. what intelligence he can uffer, or what service perform,<br />

80 as not to meet the captive's doom.<br />

76. This line is bracketed bere as wanting in several of the best<br />

MSS., and not noticed by Servius. Lines or words inclosed in brackets<br />

are of doubtful authenticity. - For midine, his assllmed fear.<br />

77. Fueri t quodcumque, (lit. whatever shall have been,) •• halever<br />

.hallll.appen./ i. 9 . come what will, "quioumque me sequfLtur eventus,"<br />

(Servius.) The future perf. has sometimes tbe meaning of a quickly<br />

completed future action, and is used where we should expect the simple<br />

future. Sinon says, I will eonfess everytb in'g, whatever vengeance you<br />

shall at once wreak upon me, -whatc,'er punishment shull be inflicted<br />

8 0 sud<strong>de</strong>nly, that it shall at once have been inflicted. H. 473, 1;. A. &;<br />

S. 259, Rem. (5). See Z. 511; M. 340, Obs. 4; B. 1099; A. 57, III.<br />

78. Me, sc. e88e.<br />

79. Hoc primum, sc. fatebol" "Hoc," i. e. that I am a Greek.<br />

80. Improba agrees with Fortuna.<br />

81. Fando, i. e. by report. - Aliquod, in<strong>de</strong>f. adj. pronoun agreei ng<br />

with 110men (82) .<br />

82. Belidae, of the <strong>de</strong>scendant of Belus. (The long i suggests another<br />

form of tho name, Beleus.) - P alame<strong>de</strong>s, son of Nltuplius, king of Euhoea,<br />

(nnd gra.ndson of the gro.nd-daughter of Belus, king of Egypt,)<br />

compelled Ulysses to tal{e part in the Trojan war. Vexed at this, and<br />

also envious of his superior fame in war, Ulysses brought against him<br />

a false-accusation of treachery, in consequence of which he was stoned<br />

to <strong>de</strong>ath_ The story is ]Xlst-Homeric. - Incluta (= {"clyla) in the<br />

nom., or the abl. case? H. 615, and 1; A. &; S. 29-!, 1, and Exc. ­<br />

Fama. II. 414; A. &-, S. 247; B. 873; A. 54, I.<br />

83. Falsa sub proditione, ""<strong>de</strong>r a falle inf0,.,nation (in the legal<br />

sense - 0 •• "8«1;0") . So C. All other editors, "n<strong>de</strong>r a falo. eharge of<br />

trea80n. - Pelasgi, i . e. the Achivi, the Greel,.. The Pelasgians were<br />

the earliest inhabitants of Greece, the "dark backgrollnd" of her<br />

history.<br />

84. I nfando 'lndicio, by •• icl .. d le8Iim.;"y. Ulysses forged a Jetter<br />

from Priam to Palame<strong>de</strong>s, and concealed it, with a sum of gold, in Pnlame<strong>de</strong>s'<br />

tent, where they were found and used as testimony against<br />

him.-Vetabat. The indicative gives tbe actltal reason why Palurne<strong>de</strong>s<br />

was put to <strong>de</strong>ath. - 85. Lumine = vita.<br />

87. Primis ab annis, from my earliest years,-from my oarly youth.


BOOK II. 321<br />

88. Regno, in hi. "nyal dilJllity.<br />

89. Et nos, i. e. I "Z.".<br />

94, 95. Fora - tulisset, si r emeassem: 'f any oha7loe ",oltld b"illg<br />

.t abollt, if 1 ,"oltld 1"et",.,., elc. (Lit. should have brougbt it about,<br />

should have returned.) "p,·o,,,,·.i is past, and at this pa.t t;'IIC tbo<br />

opportunity was conceived as oompleted (pillpe>fect) prior to the threatened<br />

revenge." In d'-red discourse, we should have tbe fut. per f. n.<br />

533,4; A . .:10 S. 266, 2, Rem. 4. Tho English idiom is less preciso in<br />

sllch relations of timo than the Latin.<br />

98. Terrere, spargere, quaerere. Historical infinitives. H. 545,<br />

I.; A. &; S. 209, Rem. 5, and note 7; B. 1137 j A. 49, III.<br />

99. Vulgum. This is the only instance in Virgil in which vulgus<br />

is masculine.-Conscius, cOII.cinll. of hi. g"iit.-Arma, ,aeapoll. (agai".1<br />

IIIe), i. e. means for Sinon's <strong>de</strong>struction. So Donatus, W., L., F. Other<br />

explanations of tbe phrase q"ae'· .. ·e-a1·ma are far-fetched.<br />

100. Enim, like tbe Greek yap, implies D,n ellipsis; Aud (et obtained<br />

by resolving ?!ec into et lion) that he was seeking weapons against me<br />

wns evi<strong>de</strong>nt, jo/' he did 7lot "e8t, etc. Sucb is tbo nctual forca of the<br />

word. I n translation, we may imitate tbe oonciseness of tbe original,<br />

and gain very much the 8ame general effect, by reu<strong>de</strong>ring nec requievit<br />

el


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK II. 327<br />

299. Quamquam, etc. Or<strong>de</strong>r : quamquam domus parentis Anchisae<br />

recessit (lay "etired) secreta (sepamte, standing apart), obteetaque arborib<br />

us. - 301. Clarescunt. II. 281; A. & S. 173; B. 588; A. 36, 1.<br />

302. Excutior, middle; I "oltse myseif.- 306. Boum labores, lpya<br />

(low>, IIesiod. wE"y, 46. - 307. Inscius, sc. causae.<br />

309. Fi<strong>de</strong>s, the truth, the fact, "res fi<strong>de</strong>m faciens."<br />

311. Vulcano = ign.. Metonymy. Cf. Cic. <strong>de</strong> N. n. 2, 23, 60.<br />

312. Ucalegon, i. e. tli. hottse of Ucalegou. So Apollo is put for his<br />

temple, III. 275. - 314. Rationis. II. 396, III. 4); A. & S. 212, R. 4;<br />

B. 762; A. 50, II. 4. - 315. Bello, lor battle; dat. of the purpose.<br />

317. A"d it occurs to me that it is glol';o1ls to die in a,.,,,s. Supply<br />

eBBe with puichruln. - Mori is the subject of eBse uu<strong>de</strong>rstood.<br />

321. Limina, so. Acneae.<br />

322. Res summa, the supreme interest; i. e. the state, our country,<br />

our en use. - Quo - loco, "how stands the main affair 7" A. - Quam ­<br />

arcem, What Btronghold (t1'e we taking, (for tho citadcl is evi<strong>de</strong>ntly lost.)<br />

323. Gemitu. Modal ab!. - 325. Dardaniae, dative. - Fuimus, toe<br />

ha1>e been, but we aro no longer. So/llit Troja. II. 4'71,1; A. & S. 259<br />

Rem. 1, (2), (a); B. 1095.<br />

326. Argos, ace. of terminus. n. 3'79; A. & S. 23'7; B. 938; A. 55,<br />

III. 2. - 328. Adstans, Blandin!l e.·eel. C.<br />

329. Miscet = passim facit vel passim jactat.<br />

330. Portis. n. 414, 4; A. & S. 255, 2. See note on line 187.<br />

331. (Tot milia) adsunt quot milia umquam venere magnis lIIycenis.<br />

332. Angusta viarum = a"!lllstaB via.. II. 396, III.; A. & S.212,<br />

Rem. 3, note 4; B. 762 elld; A. 60, II. 3.<br />

334. Primi, i. e. at tbe entrance.<br />

335. Caeco Marte, in the bU"d .ncounter,- the engo.gement o.t ra.udom.<br />

336. Numine divo.m, by tiLe will of the !l0dB.<br />

337. Er inys. The bcst 1\18S. give the single (( n." The referenoe<br />

is to the <strong>de</strong>mon of battle.<br />

341. Agglomerant, sc. Be.<br />

344. Gener , as a son-in.law; hoping 10 be a son·in ·lllw.<br />

345. Qui non audierit, in that (01' because) h. diel 1I0t heed. 8ubj.<br />

in a relative clause <strong>de</strong>noting the reason. "Wretch, not to heed." C.<br />

347. Au<strong>de</strong>re in, ventw';"!l "po". "The present. inf., nftcr verbs of<br />

sense, is often equivalent to the pres. participle." A. & S. 272, Rem.<br />

6. F. Audcre ill, to have conrage sufficient fur. C.<br />

848. Super = ;I1Bllper. - His, sc. verbis.<br />

349. Si- sequi. Or<strong>de</strong>r: si vobis est certa cupido sequi (me 'til aliquem)<br />

au<strong>de</strong>ntom extremfl (pericula).- 350. Sit . Indirect question.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK II. 329<br />

414. Ajax. Ajax Oileus, wbo loved Cassandra.<br />

416. Rupto t urbine, a h"rricane having bW'Bt fm·th.<br />

417. Laetus - equis, Em'us eXlLlt;"g i11 '"i. eaBler,. Bteed.. "Eols,"<br />

from tbe region of t.he morning. "Equis," abl. of cause.<br />

418. Saevitque, etc. Or<strong>de</strong>r: Spumeusque Nereus sRevit tri<strong>de</strong>nti,<br />

Btque ciet, etc. Tbe tri<strong>de</strong>nt, which properly belongs to Neptune, is<br />

sometimes assigned to N e-reus (diBsyliable), one of tbe sea-gods; its<br />

tbree prongs symbolizo Neptune's triple dominion over lakes, rivers,<br />

nnd sens. - Nereus, tbe wise and kindly" old man of tbe sea."<br />

420. Quos, any; in<strong>de</strong>finite pronoun.<br />

423. Atque - signant, and "",rIc am' 'peech, different ;a so,md (i. e. in<br />

pronunciation or 'ICcent) fwm their own.- Sono. H. 429; A. & S. 250, 1.<br />

424. Numero. We should sny, by "",,,bers.<br />

425. Divae. Minerva. - Aram. The altar stood ;n f"ollt of tbe<br />

temple.<br />

426. Unus strengtbcm;' justissimus," tbe one justest, the v.,·y jllsteat,<br />

justi simus omnium. A. & S. 127, note 2; M. 310, obs. 2.<br />

427. Aequi. II. 399, and 2, 1); A. & S. 213, and Rem. 1, (2).<br />

428. Dis aliter visum (est), it seemed olhel'lo;se to the gods. Not<br />

implying that the gods did not recognize bis justice, but tbat tbey did<br />

Il ot <strong>de</strong>lll witb him accordingly.<br />

430. Infula, the fillet whicb be wore as priest of Apollo.<br />

431, 432. Meorum, 8C. civillm.-Testor, sc. vas.<br />

433. Supply me as tbc subject of vitavisse lind meruisse (434). H.<br />

645, 2, I); A. &; S.239, Rem. 2. - Vices , ordinarily translated here<br />

da1l.?e,·.; but from the primury i<strong>de</strong>a in tl,e word of 0/le1'1lal;011, "give<br />

Rnd tal


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

336 NOTES.<br />

660. Et - animo, ""d thi. ,·e.ohltio" ... .fixed ,'" (thy) ",i"a.-Animo,<br />

poetical ablative of place.<br />

661. Isti leto, /0" that <strong>de</strong>a lh thou .eekest. For !he reference of i,t.<br />

to tho second person, see II. 450 ; A. & S. 207, Rem. 25: B.1028.<br />

664. Hoc erat, quod, was this (the reason) that; '0((' it/or 1M., that.<br />

668. Lux ultima. = the l".t dny.<br />

681. Inter manus. CreUsa held I ulu s in her arms, and was pressing<br />

bim upon Aeneas.<br />

682-3. Levis apex, a Zig"t p oi1lted-flame. - Visus, se . •• t. - Taetu.<br />

H. 429; A. &; S. 250, 1; B. 889 ; A. 54, I. (speci fication).<br />

685. Trepidare, histor ical infinitive.<br />

690. Aspiee - tantum, looT, {'«ilh/avo .. ) "pon II. ill Ihi. 011e IlIi"y(lit.<br />

thi s thing ouly). H oc, acc. of specifioation. W. ma kes it acc. of kindred<br />

signification, ::I.fter (t8pice 1108: "Cast upon us but tbis one propitioul<br />

glance."<br />

693. Thun<strong>de</strong>r on the left was held as a good omen by the Romuns.<br />

699. Anchise, lifts himself up from his recumben t posture.<br />

706. Aestus, accusativo.<br />

707. Imponere, impernt. pass. (with the forre of a middle), place Ihy.<br />

SElf IIP0>!.<br />

708. Labor iste, this labor 0/ ca"ryi"y Ihee. l 8te is the <strong>de</strong>monstra.<br />

tive of the second person.<br />

711. Longe, 01 80me ciiRI""ce, 80 as not to attraot tbe atton tion of the<br />

enemy. The senants, too, wore sent by different routes (ex dive .. ,o, 71 6.)<br />

713. Egressis (sc. iiN), dat. of reference and interest. II. 389 i A. &.<br />

S. 228, note. (See note on J(lct(l1Iti, r. 102.)<br />

114. Cupressus. The stu<strong>de</strong>nt will notice many instances in whioh ..<br />

83crcu tree is spoken of in connection with an altar or a shrine.<br />

719. Aen. must be purified after blood-pollution.-Vivo, i. e. ,·",,,,illg.<br />

721. Humeros and colla, ace. of specification, after '-".'erl1O ...<br />

722. Super , "bove, to be taken ad\'erhinlly with iIl81.,.,,0)'.<br />

724. Who docs not realize the scene here <strong>de</strong>scribed? B.<br />

729. Comiti, oneri, for llIy cumpltnion, ctc. n. 385, 3.<br />

735. Mihi trepido, dnt. .. f tlislulvnntnge, limiting cOIl/I/smn eripu;1<br />

me"!e"'. Il. a86, 2: A. ,to 22·1. Relll. 2. - Neseio quod, J T",olo !lot<br />

wl'al, (i. e. Rome).- Male ami cum lIu/riellllly.<br />

737. Nota regione viarum, frio',; tI .. /"WIC,I (i. e. the habitual) direc.<br />

liou 0/ II .. ",ay.<br />

738 Misero mi (= mihi) erepta (est), w"ulllflched /m"; 111e III/happy<br />

H . 386, 2 j A. & S. 224, Rem. 2 j B. 855, 8 .... 6; 1075 j A. 51, V. Note.<br />

fato mi, a conjecture of R. The MSS.: tatone.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK III.<br />

ARGUMENT.<br />

IN tbe winter after tbe overtbrow of Troy, Aeneas builds a fieet (1-8).<br />

He sails witb a number of fellow-exiles in tbe spring or summer of tbe<br />

second year, and spends tbe winter in Tbracc, wbere be begins to found<br />

a city; but the sba<strong>de</strong> of Polydiirus warns bim to avoid the curset! land<br />

(8-68). In tbe tbird year, he goes to Delos, and consults tbe oracle,<br />

but, misinterpreting tbe response, stecrs for Creto instead of Italy (73-<br />

120). III omens and a plague retard tbe building of his rising city;<br />

but, warned by the gods, in the fifth year he directs his course to Italy<br />

(121-191). He is wafted in a storm to the Slrophlt<strong>de</strong>s, thence to Actium,<br />

where he celebrates games in honor of Apollo (192-290). In tbe<br />

sixtb year, be !nnds in Epirus, and Hnds it ruled over by nelenus, one<br />

of the sons of Priam, to whom, after the <strong>de</strong>ath of Pyrrhus, the kingdom<br />

bad fallen, and along with it Andromache, formerly the wife of nector.<br />

ne is received with great kindness, and instructed by IIelenus in all tho<br />

lllbors and dangers tbat yet await him on his voyage (291-505). Crossing<br />

to the Italian shore, he coasts southwal'd, approaches the district of<br />

Sicily near to Aetna, escapes tbe Cyclopes, and again stands out to Sell<br />

(506-683). Avoiding Scylla and Cbarybdis, ho reaches Drepanum,<br />

where his fULher Anchises dies; thence setting sail, he is driven to Carthage,<br />

wbere be arrives in tbe summer of tbe seventh year, probably as<br />

winter is drawing on (684-718).<br />

1. Res Asiae, the kill[Jdono of Asia.<br />

2. Visum (est) superis, ;1 seemed gO


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK III. 339<br />

local separation, and is usod of a little distance as well as a great.<br />

Theace wus sepnmted from the 'I'road only by the narrow IIel1espont<br />

thut Lean<strong>de</strong>r and Byron swam acrOSS.<br />

19. To "'y Dionaeall 1IIother. Venus was tbe daughter of Dione.<br />

22. Quo, poetioal au!. of plaoo. -Quo summo, 011 the top of wl<strong>de</strong>h.<br />

28. Huio, I"ollt t}d8. Dat. of' referenoe, in.tead of tbe abl. of sou roe.<br />

-Atro sanguine, ;n dm'k blood. Ab!. of dosoription. II. 428; A. &<br />

S. 211, Rem. 6; B. 888; A. 54, II:<br />

36. That they should duly "en<strong>de</strong>r Ihe portent (visus) propitiou8, and<br />

lillhlen (mitigate) tl,e omell. On tbe subjunotives, II. 493, 2; A. & S.<br />

262, Rem. 4; B. 1204 end; A. 64, IV.<br />

39. Eloquar, sileam, (shall I speale, etc.,) subj. in a question of propriety.<br />

II. 486, II.; A. & S. 260, R. 5; B. ]180; A. 60, 3.<br />

41. Jam, at laBt, (after tbis tbird effort.)<br />

43. "Non" (42) governing the whole sentenoe, gives aut the foroe<br />

of 1Ieo. "No,. does thiB blood flow /r01/l the tree." J., l!'orb., and C. tr.<br />

differently, supplying I extern liS ' to I eruor.'<br />

45. Polydorus, a son of Priam. - Hie, ad verb. - Confixum, so. l1Ie.<br />

46. Jaeulis -aeutis, haB Bhot lip ;Hlo Bha,.p j'aveUII8. II. nod W.­<br />

.Jaeulis, (dativo) =;1/ .iael'la. II. 38+, II. 2,1) ; A. & S.225, IV. Rem. 2.<br />

Some scholars tllke jae. ae. as modal nbl.- 50. Mandarat = mandaverat.<br />

Alendum. II. 565, 3; A. & S. 27+, Rem. 7; B. 1315.<br />

54. Res Agamemnonias, the /o,·tll"es 0/ Agamelllllon,<br />

56- 7. Quid oognllto aoc. with cogis, pectora object acc. - Sacra, a.em'sed.<br />

58- 9. Pnmum, in tbe first pl:lcc. - Monstra, "rodi,gie •.<br />

63. Tumulo (UM.) = in tu1/lu/llm. 'V. Earth is aducd to the casual<br />

mound already existing (line 22).-Stant, are ereeted.-Arae. Two in<br />

number; cf. III. 305 .<br />

67. Sanguinis saeri, i. e. of the blood of victims.<br />

68. Supremum, adverbial aoe., /0" the laBt time.<br />

71. Deducunt, (baul down from tho shore,) lau"ch.<br />

73. Sacm tellu (Delos) col. meu. mar., gratissima matri Nereidum, eto.<br />

75-6. IVhic!. (.nlten) to(lll<strong>de</strong>rill[J abOlli (all) BeaB and ,"orc8. tile grateful<br />

A,·ol .. r (Apollo) bOlllld to 111'Y .I{YOO/ll)8 aull G!JaroB. "Pius" <strong>de</strong>notes<br />

Apollo's alfection ror h is birth plare and gratituue for his mother's shelter.<br />

80. I<strong>de</strong>m, lit. the sume Illan, i. e. Ilt the B'II>le time king and priest,<br />

88. Quem sequimur, i. e. whe. is to be our gui<strong>de</strong>? A lively lise of the<br />

pres. for tho fut.<br />

102. Monumenta, I,·aditio" •.<br />

104. Crete is caUed " J ovis magni insula." as the birthplace of Jove.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK III. 341<br />

180. Gem. par., the tw%ld lineage; one ancestor from Crete (108),<br />

another from Italy.<br />

181. N. v. e. 1., by a mo<strong>de</strong>rn erro" in regard to a?lc;ent place ••<br />

184. Porten<strong>de</strong>re. Supply eam (i. e. Cassnndram) as subject.<br />

187. Cre<strong>de</strong>r et, who cOltld beUeve '0, in those days; It lively use of the<br />

imperf., where we should prefer the pluperf.: "who would hnve thought<br />

so." C. Potential subjunctive. H . 486, 4; A. & S. 260, Rem. 2.<br />

191. Aequor, gov. by cnTrim"., by an extension of the principle of<br />

oognate I1CC. (as in "currimus curs urn.") H. 371, 3; A. & S.232, 2.<br />

195. Inhorruit tenebris, g"ew "ough Cor wa. ,'UJ/led) ill the da"k shad •.<br />

201- 3. Discernere. II. 545, 2, 1); A. & S. 239, Rem. 2; B. 1139;<br />

A. 67, r. 2 elld. - Tres a<strong>de</strong>o soles, three IDhole days.<br />

206. Visa, .. I. - Aperire, to disclo ••. - Fumum, a sign of human<br />

habitation.<br />

212. H arpyiae, (lit. the plun<strong>de</strong>rers). P ronounced Har-pwi-at<br />

C" Aprrulal). In Homer, personified storm-winds.<br />

213. Clausa (est iis), loa. shllt again.t them. The Argonauts, Zetes<br />

!tnd Calais, drove the IIarpies from the house of Phineus, where they<br />

bad <strong>de</strong>,'oured or <strong>de</strong>filed the food on his tables, to punish his crime.<br />

221. Nullo custo<strong>de</strong>, abI. absol.<br />

224. Toros, couches or seats of turf.<br />

232. Ex diverso, se. loco vel tract... The adj. is used !ubstantively.<br />

234-5. Edico with subj. I di,·.ct, with info I ",,,,o,,,,ce.- Capessant.<br />

H. 530, II. 3, 2) j A. & S. 266, 2, Rem. 1, (b), and Rem. 2.- Gerendum<br />

(esse) . II. 5aO, T.; A. &; S. 266, 2, and Rem. 2; H.528. Orat.obliqua.<br />

236- 7. H aud secus ac, 1Iot othenoi.e Iha1l.-Tectos and Iatentia, by<br />

p"olepois (anticipation) <strong>de</strong>note the result of the action.<br />

239. Some high rock serves the trumpeter of Aeneas as watch· tower.<br />

241. Foedare, info used as a noun in apposition with proeliu..<br />

246. Infelix vates, an ;)lo!L.picio". p1'Ophet.<br />

248. Laomedontiadae, .'1e cMld,..,. of Laomedoll. Saronstic, reminding<br />

thom of L.'s treachery in <strong>de</strong>frauding Apollo and Neptune.<br />

249. Patrio, Olt" /athe,.'.. They were daughters of Pontus or Noptunc.<br />

Others: ow' n'ghl/"l.<br />

252. Virgil i<strong>de</strong>ntifies or confuses the H:trpios with the Furies. C.<br />

253. Vocatis, b';ng involced to favor your course. W.<br />

267. Subigat. Subj. after anteq"a",. - Malis, (from mala.) ."ith ab-<br />

'rWIPI"e .<br />

267. Exc.l. r., "to ense the unrolled .heels" (i. O. the ropes fastened<br />

to lhe bottom of the sail a.t its two corners). Before setting sail, tbese<br />

ropes would lie in a coil or bundle.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK III. 343<br />

330. Orestes, already frantic with the consciousness of having mur·<br />

<strong>de</strong>red his mother, (8cel. Fm'i;s agilallls,) and still more mad<strong>de</strong>ned at<br />

the loss of IIermione, who had heen hetrothed (0 him, (ereptae cOlliltyis,)<br />

slew Pyrrhus at Delphi, while he was worsbipping nt the altar erected to<br />

his father Achilles (palrias aras)." Fr.<br />

336. Jugis, to the ?l/olIltlai,..lop.. II. 386 j A. & S. 224; B. 826.<br />

339. Quid, sc. facil, how fares 1 "Whnt of the boy Ascauius? "-Ves.<br />

aitur, etc., "a?la doe. she b,·eatl .. Ihe vital ai,', IOho for Ihee, tohell Troy<br />

(was) alrendy -." But here some look or sign on tbe part of Aeneas<br />

indicates to Andromacbe that Creiisa is no more j and she breaks off<br />

her inquiry after the motber, to return to tho boy. Trojn may be pre·<br />

sumed to bo ab!. abso!. with some pnrticiple wbich was to follow in the<br />

unfinished sentence. Another reading (340) Que",.<br />

341. Tamen, still, in spite of her <strong>de</strong>ath. - Cura = <strong>de</strong>si<strong>de</strong>riulII.<br />

343. Avunculus. Rector was Cretisa's brother.<br />

348-9. Multum, used adverbially.-Magnis, sc. Pergamis.<br />

351. It was a custom of the Romans, returning afcer a long absenoe,<br />

to embrace nnd kiss the door.posts of their houses. Cf. II. 490.<br />

353. The cloisters (pOl·ticI/8) seem to have surroun<strong>de</strong>d the hall (atlla),<br />

which appears to be used in Virg., in the case of a palace, as equivalent<br />

to a/rillm. C.<br />

360. Qui sentis, i. e. thou, whosc senses are alive to.<br />

362-3. Religio, responses or auspioes; prospera, favorable.<br />

368. Sequens (= si sequar), protasis, possim, apodosis. H. 503, 2,<br />

1); A. &; S. 261, Rem. 4.<br />

376. Jupiter draws tbe <strong>de</strong>crees of fate like lots out of the urn; "olvil<br />

vice8, 1. e. ordains the succession of events j is fJertitur ordo, such an<br />

or<strong>de</strong>r of things is revolving, (i. e. is on the point of being ful1illed in thy<br />

fortunes.)<br />

381-3. Ital., the Italy, (tbat part tbou art to seek j) obj. of d1·vidit.tonga<br />

- terris, al a long distallce, a f,"' and palhles. journey separate.<br />

from our far lands, i. e. from Epirus. Forb. and C. Others: 101lg;s<br />

dill. lerri •. 'divi<strong>de</strong>s by a long stretch of country.'<br />

386. Inferni lacus, i .•. Avernus. - Circe is oalled Aeacaa from Aca<br />

in Col chis.<br />

398. Graiis, poeticnl dat. of the agent. H. 388, 3; A. &; S. 225, II.<br />

401. Hic -muro, here 1'S that little Petelia, the city of Ihe Alehaoea'l<br />

lea<strong>de</strong>r Philnetetes, Bltpportcd by its wall.<br />

403. Steterint, shall have anchored.<br />

405. Velare, illlperat. pass., veil thyself. The covering of the head<br />

during SAcrifice was a. distinctively Roman custom, the Greeks sacri.<br />

ficing with the hcad uncovcred.-Comas, ace. of specifioation.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

344 NOTES.<br />

412. Laeva tellus, the left or southern si<strong>de</strong> of Sicily, round whioh<br />

Aeneas was to sail "longo circuitu," so as to avoid the passage between<br />

Soylla nnd Cbarybdis. C.<br />

421. Ter, three times a day.<br />

440. Mittere, tbou shalt be conducted. Future indio. passive.<br />

444. Leaves would be among the earliest materials for writing.<br />

446. Digerit in numerum, a". an·aug .. in or<strong>de</strong>r.<br />

453. Tanti, of ao great cOIl.equellce; (followed by quin a<strong>de</strong>ns.)<br />

457. Volens, ,vitb good will; "graciously." -460. Ven., bere passive.<br />

467. Loricam, eto., i. e. a coat of ohain-mail, ma<strong>de</strong> of metal plates<br />

fastened together with small cbains, these chains being three-ply and<br />

of gold. Couple hamia with conaerlam, allro witb trilice ...<br />

470. Duces, gui<strong>de</strong>a. - 476. Bis. Cf. Aen. II. G.l2-3 and not.e.<br />

484. Nee - honore, nor is ehe bebind (ber husband) in the honor<br />

(paid her guests). Many editors and J\ISS.: hOllori.<br />

486. Et haec, theae gifts alBa, (as well as tbose of my busband.)­<br />

Quae sint, et testentur, 10 be, ele. H. 500; A. &, S. 264, 5. Purpose.<br />

489. Super, ... e. remaining. - .Aa/yalla.·, son of nee tor nnd Andro.<br />

mnche.<br />

499. Fuerit, fut. perf. "Its filliBhed foundation, it is boped, will b.<br />

less in danger than tbat of ancient Troy."<br />

503. Epiro, Hespel'ia, abl. of plnce, in omitted by poetical usage.<br />

505. Nepotes. After his victory at Actium, Augustus foun<strong>de</strong>d Nico.<br />

polis in Epirus, and <strong>de</strong>creed that its inhabitants sbould be recognized<br />

as kin8men by the Romans.<br />

510. Having caat lata for the oa'·8. In anticipation of an early start<br />

(512-519), before their bivouac tbey <strong>de</strong>termine the succession of rowers<br />

for the next day.<br />

517. Auro. The allusion is to the brightness of the .tars which form<br />

the belt and sword of Orion. - Orion ...<br />

518. Constare, nre uniform, composed, tranquil. - Caelo, poet. abl.<br />

of place.<br />

540. Bello, dative of the end for which. - 545. Velamur. Re1lective.<br />

546. Praeceptis, in accordance toil" Ihe preupl •. - Maxima, aa Ik.<br />

me.t impo,otfTl1t.<br />

549. Velatarum, covered witb sails.-Obvertimus, so. lerme. "As<br />

the wind bellies out the sails towards tbe sea, tbe retaining anle.n1l,,"<br />

(sail-yards) nnd their borns point in tbe same proportion toward<br />

land." - Cornua, tbe extremities of the antennae.<br />

560. Eripite nos e periculo. 561. Haud minus ac, 1I0t other wi,. (lit.<br />

not le28) than (a.). -565. Desedimus, perf. of <strong>de</strong>B.do.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK IV. 347<br />

perhaps, than the minstrel himeelf expected." Our sympathies are all<br />

with Dido; and when aeneas sets sail, he appears to us rather as the<br />

shameless <strong>de</strong>serter, th:m as the pious follower of the will oC the gods.<br />

1, 2. Dido has he en woun<strong>de</strong>d by Cupid. See Aen. I. 719-22.-Cura,<br />

i. e. the anxiety of love.-Venis, poeticnlab!. of place, where we should<br />

have in veni. in Ciceronian prose. II. 422, 1, 2), in fin.; A. & S. 254,<br />

Rem. 3, in fin. H. and C. make it instrumental ab!.: ,oil" her veins.­<br />

Caeco, hid<strong>de</strong>n.<br />

3. Multa virtus, the great valor (lit. tbe manifold valor, - proved<br />

by many <strong>de</strong>eds). Otbors take mulla and ","ltl/. as equivalent to ",,,ltu711<br />

adverbially, i. e. saepe.<br />

4. Gentis, of hi. allce.t,·y.-Vultus, hi. looh.<br />

10. Quis 110\"US bospes (est) hic, (q ui) successit nostris sedibus?<br />

11. Quem=q.wlem.-Ore. II. 420; a. & S. 250, I.-Armis, 8hould .. · ••<br />

-Forti pectore et armis, abi. of characteristio. II. 428; A. & S. 211,<br />

Rem. 6.<br />

12. I elo ill <strong>de</strong>ed believe, 1101' i. my confielence .mfolmeleel, that 'til tho<br />

race q( tlle gods (i. e. that he is the offspring of the gods.)<br />

13. GOIDardice betrays ifJlloble .0111.; hut he is no COlVard.<br />

17. Sillce filII fi"Bt pa88ion disappointed me (" played me false." C.).<br />

cheated (= and cheated me of my hopes) by <strong>de</strong>ath (the <strong>de</strong>ath of Sychaeus).<br />

18. Pertaes. {uisset, se. me.-Thalami taedaeque, H. 410, III. j A.<br />

&; S. 215. Taedae. A torch was lIome beCore a Roman bri<strong>de</strong>, when she<br />

Was conducted to the bouse of her husband.<br />

19. Potui sue., I lIIiyht I",,'e !lield«l; the empbatic indic. in the apodosis<br />

instend of the Sll bj. H. 511, II. 2 j A. & S. 259, Rem. 4, (1), and<br />

(b); B 1276; A. 59, IV. 2, R. - Culpae, i. e. a second marriage.<br />

24. Optem, leI me choo.e ,·ather. - Dehiscat. II. 4.93, 2 ; A. & S. 262,<br />

Rem. 4; B. 1204 elt(l; A. 68, II . • nd.<br />

27. Pudor, i .•. the ro pect due hoI' former husbaud.<br />

31. 0 dilecta (tuae) sorori (II. 388, 4; A. &; S. 225, II.; n. 844, U5,<br />

A. 51, VIII. eltd), magisltlce(=I1itll).<br />

32. Wilt tho" wa8te "'Day, pinil/g aloll., all (the days of) thy youth'<br />

33. Noris= nOI'oris. Flit. of lIovi. - Veneris praemia, tho joys of<br />

Wed<strong>de</strong>d love.<br />

35. Esto, grallt tltal; (taken with what follows.) - Mariti =proci.<br />

36. tihyae, Tyro, <strong>de</strong>fining mariti; gen. of souroe and ahl. of source.<br />

38. Amori. H. 385, and 5; A. & S. 223, RelII. 2 j n. 831.<br />

39. Conse<strong>de</strong>ris, suhj. in an indirect question.-Arvis = ill arvi ••<br />

43. Tyro,/rom Ty,·e. A bi. of source.-Quid dicam, wlt.'1 "eed I.peak 2


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BO OK I V. 349<br />

137. Circumdata, attired i".- Chlamy<strong>de</strong>m. H. 37,1, 7; A. &, S. 234,<br />

Rem. 1, (a.)-Pict o limbo, abl. of characteristic. H. 428; A. & .S. 211.<br />

R em. 6: B. 888; A. 54, II.<br />

138. In aurum. Her bair gathered into n. knot, is bound either by<br />

a fillet of gold, or by a net of gol<strong>de</strong>n tbreads.<br />

150-·1. Tantum, i. e. quantllm ApoliiniB. Aeneas is compareu with<br />

Apollo, in respect, first, of the grace and ease of his movements, secondly,<br />

of his beauty. C.-Ventum, sc. CBI.<br />

152. Dejectae, d.-iv." by the attendants. O. Others," having thrown<br />

themselves down," (pass. as middle,) i. e.leapillg.<br />

153. Decurrer e, perf. ind., as shown by the metro. Cervi tra"Bmittllnt<br />

(Be) CUI'BU (= tl'a"Bc",.,."nt) patentes campos, atque fuga (ill flight)<br />

gl . pulv. agm., etc.<br />

164. Amnes, Im'rentB ma<strong>de</strong> by the sbower; n. striking and frequent<br />

phenomenon in Italy and Greece.<br />

168. Conllubiis, dat. nfler COIIBCiIl8. H. 399, 5, 1); A. & S. 213, Item. 7.<br />

174. F (III/ e, (i. e. Rumor,) tlwn whom there is 110 other pe8t (malum)<br />

llIol'e 8wiji.<br />

176. At firBt small from fea.·. - Metu, nbl. of cause.<br />

178. Terra wn s em'aged ((t tlte wrath of the god8 which had thrust the<br />

Titans, bel' sons, tlown to Tartarus.<br />

179. Coeo, (Pl'. Ceo), see p. 412.<br />

182-4. Oculi, sc . .. mt.-C. medio t . que=inter caelum et terram.<br />

185. Somno. II. 384; 11. & S. 223. "Nor bows to sleep her eyes-" Con.<br />

191- 2. Oratio obliqua. The prinoipal olauses, (De",'BBe A.llea1l, (eo. )<br />

f ov.,-e Memem,) noo. with inf.; and the subordinate relutive olause<br />

(di[Jnelt'" Dido), subj . - Viro, (aB Iter) "u8band.<br />

193. Quam longa (sit), ns long ns it is,-the whole winter.<br />

195. Doa foeda (i. e. Fame) diffundit haeo in or a viro'm.<br />

198. Ham. satus, Iarbas, son of Hammon or Ammon and Garamantis;<br />

an unsuccessful suitor for Dido's hand. Ham., ahl. of source.<br />

200. Po suit, he erected a hundred temples, etc., hut p"oviouBly (aaoraverat)<br />

he had cOllBecrated the ever-burning light.<br />

202. Pillglle fuit 80lum j from the sacrifices: .fl. fuerunt lim_ Cf. I . 639.<br />

203. Amens animi. H. 399, 3,4; 11. & S. 213, Rem. 1, n.. Speoif.<br />

204. Media inter numina divum, ill the ",idBt of the Btatues (lit.<br />

POWers and presenoe) of ill, gods.<br />

205. Multa Jovem orasse. II. 374; 11_ & S. 231; B. 734; A. 52, III.<br />

206. Nunc, lI0to (and never hefore. Thy worship was introduoed<br />

by me.)<br />

209. Caeci, i.e. aimless; blind as not striking those they ought to strike.<br />

211- 12. See Aen. 1. 365- 8.<br />

213. Loci leges = dominion over the place.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

350 NOTES.<br />

216. Aen. is oalled "that Paris" contemptuously. The reprollch of<br />

effeminaoy is ma<strong>de</strong> aguinst the Trojans by pocts later than theHomerio<br />

times.<br />

216. Maeonin, an old name of Lydia whioh hor<strong>de</strong>red on Phrygin.­<br />

Mentum, 3CC. of specification (with 8flb1lixIIB). - Mitra, a cap" fast·<br />

ened below tbe chin by ribb0ns, wbich partly covered the jaws aud<br />

temples." - On essenceu hair as a reproaoh, cf. XII. 110.<br />

217. Rapto, perf. part. of rap;o used as noun: ld, p,·cy.<br />

218. Quippe, fO"Booth, in sarcasm. -Fam. inanem, a1l idle fame;<br />

eitber "tbe reputation of Jove as a god" (C.), or his reputed relation<br />

to larbas (line 198).<br />

219. Suppliants laid hold of the altars with thcir hn,nds.<br />

225. Exspectat, linge'·B. -F. datas, a'8igned by 'he fate •.<br />

228. Bis. First, from Diome<strong>de</strong> (II. 5, 311 sqq.), nnd finally from the<br />

Greeks at the sack of Troy (Acn. II. 589 sqq.).<br />

229. Sed (p"omiBit ilium) fore.-Grav.imperiis, teemi"g ,oith empire.<br />

230. Qui regeret, prod., mit. II. 501, I.; A. & S. 264,1 and (b).­<br />

Genus pro<strong>de</strong>ret, .holdd Ilaud dOllm a li"e. C. -Qui, talem ut is.<br />

232-3. Accendit, sc. eIl1ll.-Nec, etc., alld lie ""<strong>de</strong>rtoke. "0 ellterpl'i ••<br />

Mmulf for (super) Iii. 01011 ""101011.<br />

237. Summa. Noun, not adjective.-Hic- esto, be tholl our herald<br />

oftlti. me8sage. W. lind C. Hie = <strong>de</strong> hac reo<br />

244. Lum. m. resignat, openB tlle;,' eye. ill <strong>de</strong>ath. lIen., Forb., O.<br />

In accordance with the Roman custom of clQsing a friend's eyes at the<br />

moment of <strong>de</strong>ath, and afterwards opening them again when the body<br />

was laid on the funeral pile, this action is attributed to Meroury, the<br />

conductor of sonls, the object being that the <strong>de</strong>ad might see their way<br />

to the lower world. Others, either with the same translation, or taking<br />

morte as ab!. of separation, explain it, bring. the <strong>de</strong>ad to Z,fe. Other tr.<br />

of ,·uigllat." urelaxesj JJ H seals ngain; n (( oloses."<br />

247. Duri, the much.enduri"g.<br />

252. Nitens, poiBillg kim.elf all.<br />

257. Litus governed by ad. An unusual post.position of the prep.<br />

258. Avo. Atlas was tbe fatber of Maia, the mother of Mercury.<br />

283. Quid agat, what can he do' H. 486, II.; A. & S. 260, Rem. 5.<br />

289-94. A good example of the o)'atio obliquo. The imperatives of<br />

direct discourse are put in the subj., (aplellt, cog., par., digsim.); the<br />

principal <strong>de</strong>clarative clause has the acc. with the inf., - ... e tell/plOW'<br />

rom ( •• ,e),-and the subordinate clause introduced by quando takes the<br />

8ubj. For Bit (290), inasmuoh as it would be subj. in direct discourse<br />

til well, the rule of indirect question must be given. - Aditus, the


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK I V. 351<br />

approaches, or avenues, (to her feelings.) - Quae (293), sc. sint. -Quia<br />

r . d. (sit) modus, lo7wt method ,,/flY be filli1lg jo,' h.is case.<br />

298. Tuta, (evell t7


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

352 NOTES.<br />

the .o/e app,·oacli .. to (the heart of) the he"o, and the (propcr) occasion.<br />

(to use them). Noras=nove"" •.<br />

426. AuJis was the ren<strong>de</strong>zvous of the Grecian fleet before it set sail<br />

for Troy.<br />

427. Cinerem - revelli, I,ave I di.t",,,bed tlte a."e. 0" t"e 8lta<strong>de</strong>.<br />

434-6. Dolere, i. e. to bear my grief. - Extr. remittam. I a8k 1M.<br />

la8t grace, -pity Ihy 8i8tel', - which, tolWI hc .hall ltace g"all ied (1't), 1<br />

will "epay with i11lerest (lit. heaped up) by my <strong>de</strong>ath. After "pity thy<br />

sister" we may supply in thought If (wd urge him. to beBlow it/' , or, with<br />

R .,-'Iwlw is ,-educed to SllC};, II'U.pplicatio1J8/' No pa8sage in V. bus given<br />

editors greater difficulty than this. I follow the hest MSS. Other<br />

readings: <strong>de</strong><strong>de</strong>ri. and cumulata. Conjectures: o"a (435), L. ; (ingan ious<br />

but needless): fIIonte (436) R.; (ab.III·d).<br />

437- 8. Fletus, lea'iul appealII. C.-Fel·t q. r efertq., bea,·. agai11 a"d<br />

agai", i. e. to Aeneas; lit. both hem', ond bem" agai".<br />

452. Perag., relinq., subj. of rcsult after gilD (=ut eo). H . 489;<br />

A. & S. 262. We should have expeoted thc imperf. after vidit: "but the<br />

Bame latitu<strong>de</strong> which allows the pres. to be used historically for the pas t<br />

in tbe iudie. is exten<strong>de</strong>d to the other moods." O. See H. 482, 2.<br />

457·-9. Templum. A chapello tbe Di Manes.-Veller., woollen fillets.<br />

460. Hinc voc. et ver. vil'i vacanti. (of ber husband calling upon<br />

ber) visa (sunt) exaudiri. Notice the allitemtion.<br />

463-5. Queri, historical inf.- Longas - voces, all(l drew out her 10119<br />

lIoteR i1lto a wail. - Aeneas drives her, in her dreams.<br />

468. Alld to be .eelting/D'· (her) TY"ian8, in a <strong>de</strong>Bolate lalld.<br />

470- 3. In his madness, inflicted by the Furies in consequence of his<br />

resisting the introduction of the rites of Bacchus into Thebes, Pantheua<br />

saw the sun and city double. Orestes, son of Agamemnon, having<br />

slain his mother, was driven mad by the Furies. To escape them,<br />

he took refuge in the temple of Apollo; but when he would go out, he<br />

saw them sitting on the threshold. Saaenis agitatus, d"iv ... ov.r tl ..<br />

,tage: RCaenis ab1. of place. Virgil allu<strong>de</strong>s to the story of Orestes a8<br />

told in Greek and Roman plays.<br />

477-9. Spem- serenat, i. e. she shows a joyful hope on her face.­<br />

Vel - amantem, lit., or releaBe me, loving, f"om loin> j i. e. release me<br />

from my love for him.-O. finem, tho ocea/l'. limit to the world.<br />

482-90. Aptum, from apo, Btud<strong>de</strong>d. - Templi, of the Bacred ellclo­<br />

.ure, i. e. the gar<strong>de</strong>n, guar<strong>de</strong>d by the drngon.- Ramos, the brnnobeS<br />

whicb bore tbe gol<strong>de</strong>n apples. - Movet, she calls up.<br />

493. That "'Hoillingly I gird my.el/ toith magic art.. Aeeingier ='<br />

accingi. H. 239, 6; A. &; S. 162, 6. The pass. is here used liS middle.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK IV. 353<br />

494. Tecto int., i. e. in the ""'pill";"',, or un roofed space in the oentro<br />

of the great holl (atl';u",). - Sub auras, lit. "p t(l the .Try.<br />

500. Anna's charaoter, unsuspicious and <strong>de</strong>void of penetration, is<br />

well cbosen to ren<strong>de</strong>r tbe working out of tbe catastrophe more easy and<br />

Datum!. B.<br />

502. Concipit, docs .he cOllceive oJ.-Quam morte Sych., Ihan (those<br />

whicb Dido suffered) al the <strong>de</strong>ath oj Sychaeus.<br />

508- 11. An effigy (of Aeneas). - Tbree hundred gods: not literally,<br />

bu t giving tbe i<strong>de</strong>a of a great number. - Diana was called by tbree<br />

names: L""a in heaven, Dialla on earth, and Hecate in the lower<br />

regions.<br />

516. Amor, a, love-chM11I. The ancients believed that foals were born<br />

witb tubercles ou tbeir forebeads, wbicb were bitten off by thcir dams;<br />

if removed in any other way, tbe dam refused to rear the foal. This<br />

flesh (hippomane8) was supposed to act as a philtre.<br />

618. Vine.,". e. of ber sandal. Tbo bare foot and loosened robe were<br />

common in sacred rites, especiaJly wben one would be loosed from love.<br />

520. Si quod num ., just. memorque, babet curae (has for a care,<br />

regards) amantes non aeq. foed., preeatur (id numen).<br />

524-36. Med. lapsu, i. e. at midnight.- Somno, ill Bleep.- N oet em,<br />

,;, e. tbo quiet of tho night.-Quos - sim <strong>de</strong>dign. H. 515, II.; 5] 6, 4,;<br />

A. & S. 264, 2; B. 1290; A. 61, 3, n. Mar., a8 81£itor.. A. & S. 230, R. 2.<br />

537- 47. Igitur, then, implies tbat a. neg. answer has been given to<br />

the preoeding question.-Ultima, the extreme.t, i. e. tbe most <strong>de</strong>gmding.<br />

- Quiane. An ellipsis is implied in "e. Am I to follow tbem, beca" ••<br />

they m'e plea8ed (juvat eos) to have beell Jornw'ly ,·.lidved b.y my aid, etc.<br />

-Fac (me) velle, supp08e me 10 be willio'g. - Inferar, i . e. shall I follow<br />

and Ilttack his ships? - Morere, imperat. of 1IIo,';or.<br />

551- 2. More ferae, ;, e. in solitu<strong>de</strong>. - Sychaeo, bere an adj.<br />

566- 9. Jam, with tbe fut., at o1lce.-Trabibus, with the ships (of<br />

tbe Cartbaginians). _ Varium. H. 438, 4; 441; A. '" S. 204, Rem. 9;<br />

205, Rem. 7, (2); B. 659.<br />

591. n 1userit, fut. perf. See note on II. 581.<br />

596- '7. }'acta impia, (hi.) ,oic!.·.d <strong>de</strong>eds, i. e. the perfidy of Aeneas.<br />

Otbers, " TLei' impious <strong>de</strong>eds;" i. e. Dido's own faithlossness to tbe memory<br />

of Sychaeus.-Tune. <strong>de</strong>c., ; . e. thou ougbtest to bave distrusted his<br />

fi <strong>de</strong>lity, when thou wert giving bim a share of tby power.<br />

598-606. Ejll., quem, etc.- 603- 6. Fuerat. H . 511, II. 2 ; A. d; S. 259,<br />

Rem . 4, and (b); B. 1276; A. 59, IY. 2, D.-F uisset. Concessive subj. H.<br />

516, II. 1; A. & S. 260, Rem. 3 ; B. 1281, N. lJ,; A. 60, IV. - Imple( Vi)b.<br />

23 Vir.


372 NOTES.<br />

them in review, are all in Virgil's most spirited style. - BLACKWOOD'S<br />

MAGAZINE.<br />

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

1-18. Aenela. Cf. II. 543, note.-Caieta (pr. Ca-lIe-ta), the nurse of<br />

Aeneas; represented by Virgil as giving to the town and promontory<br />

of Cnieta in Latium their name.-Qua (in<strong>de</strong>finite pronoun), any.-Pius.<br />

Cf. I. 10, note. - Quierunt = q",·eve,·,ml. - Velis, abl. of means. - In<br />

noctam, the hreezes blolV ;1110 the 1I;ghl. A poetical expression, for<br />

which in plain prose we should simply ::lay ,in the 'night. So llanu, 1'm'Bf·l.<br />

III. p. 339. Otbers: toward. or at th" "l'P"""ch of night.-Inaccessos,<br />

d'I11gero"8 to apl"·o{fch. W.-Solis filia, Ciree.- Tectis, nb1. of place,<br />

the prep. in omitted by poetical license. -In lumina, for li!Jht in the<br />

n;ght. In with the ace. of the end. -Exaudiri, saeviro, ululare, historical<br />

info H. 545, I; A. & S. 209, R. 5, and n. 7; B. 1137; A. 49, III.<br />

21-38. Quae talia monstra, Bitch p01·ten/OttB trans/ormatio!!B ao the8e.<br />

- Posuere, sc. Be. - Quae tempora. TimeB in the sense of ciroumstances,<br />

couditio". - Fuerit, indirect question.<br />

46-66. Senior. Comparative to <strong>de</strong>note a high <strong>de</strong>gree of a quality;<br />

as we say, an el<strong>de</strong>rly man.-Fauno and nympha. H. 425, 3, 1); A. &<br />

S. 246. - Oriens, sc.p>·oleB. Whatever male offspriug of his began to<br />

live.-Filia, Lavinia. - Plenis annis, abl. of <strong>de</strong>scription.-Avis, abl.<br />

of cause. -Regia conjunx, (Am1ita), the ,oife 0/ the king (Latinus).­<br />

Tecti medio. In the ;'''l'IIlVillnz. Cf. II. 512, and IV. 494, notes .<br />

. Uedio, poetical ahl. of place. - Comam, acc. of speoification. H. 380;<br />

A. & S. 234, II. Cf. II. 629, noto. - Sacrasse = 8acl'avi8Be. - Take<br />

summum with apicem.<br />

70-99. Partibus ex is<strong>de</strong>m, /1'0'" the 8""" "egioa that tho bees came<br />

from, i .•. the lower sen.. B. - Dominarier. Tho old infinitive in -lr.<br />

H. 239, 6; A. & S. 162, 6.-Visa, so. est.-Ornatum, ace. of specific ation.<br />

-Totis tectis. II. 422, 1, 1); A. & S. 254, Rom. 2, (h) in fin.­<br />

Ferri (historical inf.), ,0aB ,·.ga,·<strong>de</strong>d.-Canebant, se. vate •. - Monstris.<br />

the portentB. Ah!. of cause.-Genitoris. Faunus was the father of Latinus.<br />

-Nemorum quae maxima, so. aqllal"lnt, 10hieh, g"eateol (of the<br />

BtreamB) of the/m·eRtB. H., Forh., L. Wagner takes Albunea to he the<br />

nnme of a wood.-Acheronta, i. e. <strong>de</strong>cs inferos et Manos.-lmis Avernis,<br />

poeticnl abl. of place. - Qui ferant (a relative clause <strong>de</strong>fining the<br />

quality of the nD'tece<strong>de</strong>nt) = taleo 1It /era"t. H. 501, I.; A. & S. 26·1,<br />

1, (a) and (b); B. 1218,1220, b; A. 65, I.<br />

111-127. Cereale solum, "their '0heatell board." - Augent, heap.­<br />

Malis, from ",ala. -Fatalis. Cf. III. 255-7. - Quadris. The round<br />

cakes wore marked off into four quarters by lines stumped on the surfaoe.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK VII. 375<br />

553-71. Stant, a)'e fi"mly fixed.-Raud velit, ,"auld II0t be willillg.­<br />

Superest (559), tmesis.- Rupto Acheronte, where Achero .. burs/sfo)·IT.<br />

to the upper ail'.-Quis=q,dbtts.-Levabat. Cf. Tennyson:<br />

"This lump of cClrth has left /tis estate<br />

The /iglller by the loss of his wdght."<br />

The imperf. <strong>de</strong>notes the continuance of the effect of the action.<br />

577-98. Medio in, in ITte midst oj, belongs to iglli (" the fiery pas.<br />

sion") os ,tell as .,."'"ine. - Martemque fatigant, and <strong>de</strong>mand tOa,·.<br />

Strictly, fatigue Lati"". with their shouts <strong>de</strong>manding war. - Nefas<br />

(596), tTty ''''piety, i. e. the penalty of thy impiety.-Omnisque-portlls,<br />

alld I am qnite at tTte th,·e.hold of the porI, (i. e. just ready to enter the<br />

peaceful haven of the grave.) -Funere spolior, only of a happy <strong>de</strong>atl.<br />

I am Tabbed. Rest awaits me, although the horrors of war will sad<strong>de</strong>n<br />

my last hours.<br />

607-26. Belli portae, i. e. the temple of Janus.- The trabea was<br />

a white toga, ornamented with purple horizontal stripes, and worn hy<br />

the Latin and early Roman kings; here attributed to Romulus. The<br />

Gabine cincture was" a mo<strong>de</strong> of wearing the tog:1, introduced from<br />

G abii. The toga was thrown over the body in such a way that its<br />

lowest lnppet was brought round and girt the waist, w!lile the rest of it<br />

en veloped the bead." - Voca t, in vites, calls forth. - Leves, poli.hed.<br />

637. 'I'il e toatch·100rd goe. fMth, the 8ignal for war.<br />

653- 69. Esset. H. 501, III.; A. & S. 264,9. - Oras, tlLe ,·egio/lB.­<br />

Torquens, th,.owillg a"o,md himself. - It seems best, with L., A., and<br />

others, to take i1ldlttlt. as a noun in the ncc. pl., in apposition with<br />

legllmell.' "a covering with its white tceth for the head." The lion's<br />

upper jaw encircled the forehead of Aventinus, while the lower jaw was<br />

drawn un<strong>de</strong>r his chin. -Rerculeo. Hercules wore thc skin of the<br />

Nemean lion.<br />

671- 85. Fratris, of their b,·othe)·. - Or<strong>de</strong>r (679-80): regem, quem<br />

omnis aetas credo genitum (esse) Vulc., etc. - Quos (tu pascis).<br />

701-19. Amnis, tho Cayster.-Asia palus, in Lydia.-Clausus. Liv.<br />

2, l6.-Prisci Quirites, the ancient inhabitants of Cures.-Se1ltrns, a<br />

mountain not elsewhere named. -Infaustum, from the <strong>de</strong>feat. of tbe<br />

Romans by the Gnuls, B. C. 390.-"The morning setting of Orion took<br />

place in the beginning of Dccember, and was always accompnnied with<br />

storms."<br />

'724-49. Curru, dnt.-Felicia Baccho,jrniif"Z in the vine.-Aequora,<br />

p/nill8.-The acly<strong>de</strong>s were dnrts with thongs nttnohed, by which, after<br />

huving heen hurled, they could be drawn bnck.- Comminus (732),<br />

(wh ich they usc) in close tight. - Celemna, n city of Campania, near<br />

'rennulll. - Rapto, Oil their prey. Participle us noun.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

376 NOTES.<br />

757-80. In wlnera, againRt (i. e. for healing) WOlin d •• - Bello = ad<br />

beliltm. - Pinguis, victim is abundans. W. - Novercae, Pbaedra.­<br />

Occi<strong>de</strong>rit. Oratio obliqun. - Patrias - poenas, and had .ated hi.<br />

fathe,.'. vellgeance with hi. blood. - Phoebigenam, Aescu1a.pius. - Ubi<br />

exigeret=ut ibi exigeret. H. 500; A. & S. 264,5, and Rem. 2.-Currum<br />

et juvenem effudiire. Zeugma. Supply everle,..",t to go,oern wrr"",.<br />

Hippolytus was thrown from his chariot and killed, Neptune,<br />

at the prayer of his son Theseus, having sent sea-monsters which frightened<br />

the horses.<br />

784-802. Vertitur (passive as middle) = incedit, moveB p"oltdly, or<br />

with strength and mnjesty.-Toto vertice, ab!. of the measure of difference.-Crinita,<br />

nom., jUba, ab!. Prove liy scanning.-Aetnaeos, like<br />

(or as great as) those of Aetna. Poetic exaggeration. - IlIa, the Chimaera.<br />

- Auro, (wrolfght) in golt!. -Argumentum, <strong>de</strong>vice. - Urna.<br />

River-gods are represented in works of art as partly reclining on the<br />

ground, and leaning on an urn from which water, reprcsenting the<br />

fountain of the river, is fiowing.- Scuta, acc. of specification.-Quis=<br />

quibtlB. -At Anxur, (afterwards Torracina,) a god Anxurus wns worshipped,<br />

i<strong>de</strong>ntified in later times with Jupiter. Near the city were the<br />

grove and temple of Feronia, the spouse of Jupiter Anxilrus. - Saturae<br />

- Ufens. The region about the Pontine Marshes is indicated in these<br />

two lines.<br />

804-17. Florentes, a poetical cxpression for flligente •. -Manns, aco.<br />

of specification.- Pati, sc. QB8lteta.-Intactae, sc. a falce, '1;>y the<br />

sickle.'-Volaret, Illight fly. Potential subj. - Nee laesisset, (lit., nor<br />

would she have broken,) nOI' b,·ealc.-Ut, how; followed by the subj. of<br />

indirect question. -Regins - ostro. These words <strong>de</strong>note the purple<br />

chlamy. which Camilla wore, in token of her royal birth.-Tho Lycian9<br />

were skilful arohers. - Pastoralem myrtum, a .huft of paBtora! "'y,·ae.<br />

ShepherdS ma<strong>de</strong> their crooks of myrtle-wood.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK IX.<br />

ARGUMENT.<br />

T URNUS, taking advantage of the abseneD of Acneas, en<strong>de</strong>avord to<br />

eet fire to the Trojan fleet (1-76). The ships, however, are turned into<br />

sea-nymphs by Jupiter, at the solicitation of Cyhl!le, from whose sacred<br />

grove, on Monnt Ida, their timbers had been hewn (77-:22). At the<br />

approach of night, Tnrnus sets watches to prevent a surprise from the<br />

Trojan camp (123-167); wh ile the Trojans, on the other hand, <strong>de</strong>vise<br />

plans to convey to Aeneas an account of tbeir critical situation. Nisus<br />

and Euryalus, having volunteered tbeir services as .couricrs, set forth<br />

on their perilous expedition, and, after slaying great numbers of the<br />

sleeping Latins, are themselves cnt down (168-445). Tbeir heads are<br />

fixed on spears and carried before the Trojan camp, to tho great sorrow<br />

and oonsternation of thoir companions in arms (446-502). Tnrnns then<br />

attacks Ascanius and his followers, and a battle, fierce and bloody, is<br />

fought around, and even within, the Trojan encampments (503-818).<br />

Nothing of its kind 10 all literature surpasses the episo<strong>de</strong> of NISUS<br />

and EUnYALUS (176-502) in beauty and pathos.<br />

3- 11. Parentis, of his ancestor. Pilumnus was the great-greatgrnndfather<br />

of Turnus.- Optanti, sc. tibi.- Dies, li",e. Dies is mase.<br />

when it <strong>de</strong>notes a natural day, or a civil dny (as in dntes). - Sceptra<br />

se<strong>de</strong>mque, i. e. the kingdom and the palace.- Corythi urhes, i. e. Etruri:1.<br />

- Lydorum, of. II. 781, note.<br />

26- 74. Pictai= pictae. H. 42,3,2); A. & S. 43, 1. - Vertitur, cf.<br />

VII. 784, note. - Surgens = j.nercscens. The septem alllnes are tbe<br />

seven branches of the Ganges. - Per tacitum, (se. it), flows in silence.<br />

-Ab adversa mole, from a totoer '''front (of the enemy). - Fortuna,<br />

adversefortulle.-{Praeeeperat, lit) sen·arent. - Et (urbi), evell . - En,<br />

"lool: there!" - Improbus, ;',aaliuble. - Ex longo, se. tempore. - In<br />

aequum, 'nto the ope>.field.- Socios inceudia poscit. 11. 374; A. & S.<br />

231; B. 734; A. 52, III. I. -Accingitnr, m'm tllemselves. Middle \'oiee.<br />

(382)


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

392 NOTES.<br />

teus, primarily applied to the island of Pharos and the coast of Egypt,<br />

are also used to <strong>de</strong>signate the ends of the c:Lrtb at tbe East, in the sarno<br />

way as the western limits are indicated by "tbe pillars of Hercules."­<br />

Mycenaeus ductor, Agamemnon. -Devictam Asiam. metonymy for<br />

the conq1!e"m' of A.ia, (Agamemnon.) n., W., L.-Adulter, Aegistbu8.<br />

- Lines 267 and 268 are ordinarily placed before lines 264-266.­<br />

Deos invidisse <strong>de</strong>pends upon refenw.. As tbe myth is commonly told,<br />

the companions of Diome<strong>de</strong>s wero not changed into birds until after bis<br />

<strong>de</strong>ath. - Malorum is governed by ",emilli, and laetorve may be translated,<br />

no" fal;;e plea81L1 o e in their memory_<br />

293- 316. Qua, on whatever condition.-Magno bello (dat.),;" "egard<br />

to 0'''' great lOa' .. - Fuerat. See note on velli (112). Qua mina cetera<br />

rerum jaceant pcrculsa.-Paucis (verbis). - Tusco amni, the Tiber.<br />

335-74. In medium, fm' I,he co","'o1l good.- Incertum, etc., ho bore<br />

an uncertain (<strong>de</strong>scent) on his father's si<strong>de</strong>; (implying that his father<br />

was of low origin.)- Onerat, sc. Tnrnnm.- Det, let him (i. e. Tumus)<br />

gralll.-Dici, i. e. to be p,'omi<strong>de</strong>d.- Nil moror, ;. e. I am not unwilling.<br />

-Sternamur, subj. of dcstiny Or doom; 1De ",,,st be th"OlD!t 0" Ihe plai" ••<br />

- Patrii Martis = pat"iae vi,.Wli •. - Aspice contra, COllfrOllt :<br />

"Front him that calls you, eyo to oyo."<br />

389-410. Imus, we are goillg; a lively substitution for eam!!8, let us<br />

go.- Die, abl. of time within which.-Tydi<strong>de</strong>s and Achilles, subjects<br />

of tremesClmt.-The Auftdus recoils from the sea to its fountain-head in<br />

dread of the 'frojans; i. e. Diome<strong>de</strong>s, who lives in Apulia where the<br />

Aufidus flows, forsooth etnnds in awe of Aeneas. Turnus intimates his<br />

disbelief of Diome<strong>de</strong>s' unwillingness to fight. - Vel quum - acerbat.<br />

In the apodosis to tbis sentence, (lines 408-9,) the construotion is<br />

changed, for rhetorioal elfect, into a direct address to Drances in the<br />

second person. If anytbing is to be supplied. it is, as W. suggests,<br />

Bcilo.-Artifieis scelus, this w,'etc" of a trick.ter.-Crimen, his accusation<br />

agai"st me. - Te, Latinus.<br />

416-44. Mihi (dat. of referonce), in my op;n;oH.-Semel, 011ce f01' all.<br />

- Tempestas, the Blor". of battle, - Multa, aco. pI. - Vel praestet<br />

ilie lieet, etc., eve" thoug" he (" that one," i. e. Aeneas) (present, i. e.)<br />

p"ove himseif a g,'eat Achilles. - Morte luat, nor let Dranccs, eto'1)ay<br />

Ihe 1,.,,01Iy with hi. <strong>de</strong>ath. -Tollat, bear alOay tho prize.<br />

459-87. Immo, nay, (do not rusb to arms.) Ironical.- JUS80 =<br />

jU'B.ro.-Qui non acceperit. ReI. clause with subj., giving the reaSOn.<br />

-Rutulum. Tbe Rutulian corselets were probably the best in Italy.<br />

502-13. Or<strong>de</strong>r: Si merito est qua fiducia sui forti. - Improbu9,<br />

inutiable.- (Ut) quaterent. B. 1203; A. 64, IV. See note on line 103.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK XI. 393<br />

534-68. Latonia, Diana. - Tua tela, ... e. the bow and arrows. ­<br />

Donum Triviae. It was through the gift or kindness of lJialla that<br />

Camilla was borne safely on the spcar.- Neque - <strong>de</strong>disset, nor would<br />

I,e himsel/, ;/1 hiB wildncSB (abI. of cause), h(tve cOIIscntcd (so to live).<br />

614. Perfractaque - rumpunt, i. e. they dash their steeds against<br />

each otber so viol en tly as to break their breasts.<br />

630-49. "Twice "cpuIBed, they looked bacle (on their pursuers), cove"illY<br />

the;" back. ,o;th .hield •. " - Latus, b .. ea.t.<br />

669- 721. Flumina pulsant, i. e. beat tbe /I'OZell waters, with their<br />

horses' hoof8. - Martia. PenthesiJea was tbe daughter of Mars. - S8<br />

refert (victorious from the fight). - Sufi'osso, .tabbed /I'OTIl belleath. -<br />

Armis ignotis, M·ith ""known (i. e. unusual, extraordinary) a,·m •. -<br />

Interior, in an inner (and therefore a shorter) circle; a term taken<br />

from tho rilce-course. - Haud Ligurum extremus, sc. in the arts of<br />

<strong>de</strong>ceit.-Eva<strong>de</strong>re witb tbe dat. is an in novation of Virgil; tbe verb is<br />

generally used witb the simple abl., with the abI. with ex, or with the<br />

ace. L.- Ventosa- frau<strong>de</strong>m, 10 whom/ame, fic',le aa the toi1ld, b"illg'<br />

<strong>de</strong>ceit (i. e. disltppointment, and harm). - Ligus, L ig" .. ;all.- Auno, to<br />

A m",a thy fl1ther.-The hawk is called sacer as being a bird of augury.<br />

725- 50. Non nullis, i. e. with not inattentive. - Segnes, se. eate;<br />

which imperat., as well as expeetate, is used in bitter irony. L. calls<br />

the use of the imperat. bero and in line 460 cOllce8aive. Some editors<br />

read expectare, against all the best MSS.- Secundus, (l711101ll1Cillg favorable<br />

011lella. As soon as this announcement was ma<strong>de</strong>, the sacred feast<br />

was held in a grove. - Exit, repela.<br />

771- 92. In plumam, Wee a pl"me. Tbe brazen scales overla,pped<br />

each other like feathers.- Auro, i. e. witb a clasp of gold. - Pineuaacervo,<br />

i. e. the fire from beaped pine-branches.-Ignem. Tbe ancient<br />

Italian <strong>de</strong>ityVejovis, afterwards i<strong>de</strong>ntified witb Apollo, was worshipped<br />

on Mount Soracte. His priests walked over glowing coals of fig-tree<br />

wood, (having first ca.refully salved thoir feet.)-Dum, provi<strong>de</strong>d that.<br />

822-61. Quicum=quaoum, ,Dith 101wm.- Partiri, info absolute (ordinarily,<br />

but less properly, called historioal inf.) - Manibus aequis,<br />

" with hands equally stretcbed."<br />

870- 92. Desolati, aballdoned (by their lea<strong>de</strong>rs).- Summo certamine,<br />

i. e. "with might and lDain" (Con.), "in noble rivalry" (W.). - Ut<br />

vi<strong>de</strong>re Camillam, as they saw Camilla (to have done).<br />

908-1S. Simul, at one and the same time; the meaning is continueci<br />

by at in line 910 ··-Gurgite Hibero, in the I berian sea, i . e. the Westero<br />

Ocean.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

BOOK XII.<br />

ARGUMENT.<br />

TURlIUS seeing that after the two <strong>de</strong>feats of the Latins all hope is<br />

aentred in him, <strong>de</strong>termines to engnge with Aeneas in single combat,<br />

and sends a message to him to tbat effect (1-106). Aeneas with <strong>de</strong>light<br />

accepts the challenge, and an agreement is ma<strong>de</strong> between the two<br />

armies, and sanctioned by an oath (107-215). By the wiles of Juno,<br />

however, the treaty is violated, the augur Telumnius having woun<strong>de</strong>d<br />

a hero on the Trojan si<strong>de</strong> (216-276). Both parties rush to Mms, and<br />

Aeneas while en<strong>de</strong>avoring to restrain his men is woun<strong>de</strong>d by an unseen<br />

band, and obliged to retire from tbe battle-field (277-323). Turnus<br />

takes advantage of tbe absence of his rival from the fight, to slay great<br />

numbers of tbe Trojans nnd their allies (324-382). But meanwhile<br />

Venus plucks an herb from the Cretan Ida, and heais her son, who now<br />

recruited in strength returns to the conflict and loudly calls on Turnns<br />

to fullil his former engagement (383-445). Turnus, however, is kept<br />

away by his sister J uturna from that part of the field where Aeneas is<br />

known to be, and Aeneas being unable to find him slays many of those<br />

whom chance opposed to him, and commences an assault on the city<br />

(446-592). Turnus, bearing tbat Amata bas in ber <strong>de</strong>spair committed<br />

suici<strong>de</strong>, and seeing tbat matters have come to tbe Illst extremity, renews<br />

his eballenge to Aeneas (593-696). In the combat Aeneas is victorious.<br />

He is about to spare his prostrate foe, when he sees on his shoul<strong>de</strong>r the<br />

baldric of the Arcadian Pallas, a.nd, furious with wrath, he slays the<br />

slayer of his friend (696-952).<br />

"The fates of the combatants have been balanced by Jupiter, and<br />

we know that in a short time tbe only obstacle that keeps Aeneas from<br />

his <strong>de</strong>stined empire will be removed by Turnus's <strong>de</strong>ath. Yet tbat brief<br />

space only scrves to intensify our interest for the doomed man; our<br />

wishes lend him wings as he is fiying for his life, and calling by nltmo<br />

on each of bis terrified comra<strong>de</strong>s; and we ecbo tbe agonized prayer in<br />

which he implores the gods of bis native land to hold fast Aeneas's<br />

spear. We follow Turnus through t.be few remaining stages of bel pless<br />

eifort, dreamy bewil<strong>de</strong>rment, and final overtbrow, feeling tbat till he is<br />

<strong>de</strong>ad we can spare no thoughts for the conqueror and the fruits of his<br />

victor,." C.<br />

( 894)


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

898 NOTl!:S.<br />

445,4; A. &; S. 206, (8).-Summa, the centre; the point on which the<br />

war hinges.<br />

616-48. Minus - equorum, Ie •• fo,·t/mate in the ... cceRB of Ai. ho,· •••<br />

(lit. 1 ••• hal'l'Y); his horses becoming fatigned. - Numero, in the "Un!<br />

ber (of the .lain). - Fallis <strong>de</strong>a, dost thou seek to escape (my observa<br />

tion, as being) a god<strong>de</strong>ss, i. e. dost tbou conceal tby divinity.- Usque,<br />

etc., i. it ind.ed .0 v.,·y mise"able a thiug to die ! Tbese words were<br />

quoted by Nero, wben besitating about putting himself to <strong>de</strong>ath.­<br />

Culpae, i .•. dishonorable flight.<br />

659-94. Tui fldissima=tibijidi •• ima. "A novel oonstruction, after<br />

the analogy of tU'i .t"dio.i •• ima, amal1tissima." II. 399,1; A. & S. 213.­<br />

E rotis, (671)=e C1l1'1'11.-Vertex, a pointed blaz •. -Turrim. A movltble<br />

tower within the walls, which Turnus had caused to he built for <strong>de</strong>fence.<br />

-Fata. Turnus draws an omen of his own <strong>de</strong>ath from the <strong>de</strong>struction<br />

of the tower .ahich he him.elf buill. - Stat, etc., I am <strong>de</strong>termined, by<br />

enduring <strong>de</strong>ath, to sutrer whatever bitterness there is (in <strong>de</strong>ath).­<br />

Furorem, cognato ace - Mons, i. e. mOll Ii • • a:""",; improbus, ungovernable;<br />

Maf nva,d>jf. "Th. ,mpil,¥i"fl ,'od,," Con.-Verius (est) etc.,<br />

il i. 71101" jll.t (cf. Hor., Ep. 1. 7, 98) tl.at 1 alone .liould at01le f01' the<br />

(b,'o/"en) tl'eaty, etc.<br />

727-43. (Ut pateat) quem labor (=p/lgllu) damnet (=<strong>de</strong>.!iJlet ",orli).­<br />

Hic, 'lOW, (while Jupiter is weighing their <strong>de</strong>stinies). -Et ferit. The<br />

caesura after this dactyle (the first foot), and the following sentence,<br />

Exciamallt T,·o •• , etc., strikingly <strong>de</strong>pict the suspense of the mind between<br />

expectation and fear. W.- Deserit, ni fuga, <strong>de</strong>serts him, (and 1aoltld<br />

leave h"1/, to perish), did not flight, etc.-Arma <strong>de</strong>i Vulcania, i . •. arm ..<br />

<strong>de</strong>i Vulcani. - Incertos. He knew not whither they led.<br />

753-85. Tbe Umbrian nnd Laconian hounds were excellent huntingdogs.<br />

- Laurenti divo, Faunus. - Nullo discrimine, i .•. making no<br />

distinction between it and a common tree.-Morsus. "The two si<strong>de</strong>s<br />

of the split wood grasp tbe head of the spear like a forc.ps." - Dea<br />

Daunia, Juturna.<br />

791-836. Omnipotentis. Olympus is called omnipotent, as the reRi<strong>de</strong>nce<br />

of omnipotent Jupiter. - Indigetem. Indigetes are heroes of ..<br />

country, honored after their <strong>de</strong>ath as protecting <strong>de</strong>ities of the land. cr.<br />

Lil'. I. 2, 5.- Et, connecting this clause with the preceding so as to<br />

make one whole, continues the npflolio". Tr. llo1·.-Deforma1'6, sc.lllct".<br />

Cf. liue 60a.-Nec -vi<strong>de</strong>reB, "01' (were tby will unknown to me) IDoltld.t<br />

tholl •••. -Digna indigna, i. e. anytbing whatever. The Romans were<br />

fond of a'y"d.toll in the cnse of opposites; e. g. veli", no/i1ll, bona mala,<br />

hOlle.ta t/II'pia, fm/du nefallda, aequa ;""qlla. - Superstitio, eto., the


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

METRICAL INDEX.<br />

AFTER thoroughly learning H. 671-675 and 608-669, or A. &; S. 310<br />

and 282-309, tbe stu<strong>de</strong>nt will be prepared to study and enjoy the exquisite<br />

metro of Virgil. The well-known lines,-<br />

"Strongly it I benrs us a I long. ill I swelling and I limitless I billows,<br />

NotWng bo I fore, and I nothing be I hind, but tho I sky and tho I ocoan,"--<br />

but shadow forth one pbase of the manifold capacities of the heroic<br />

measure wbich Virgil employs with equal success to produce effects tbe<br />

most diverse.<br />

Tbe chief difficulties in scanning tbe Aeneid -(wbiob bave not been<br />

already explained in the Notes) are solved in tbe following table. For<br />

explanlltion of technical terms, consult the Grammar by tbe aid of tbe<br />

I n<strong>de</strong>x: for eliBioll see By1laloepha; for lengthening of tbe syllable in tbe<br />

ar."8, see a"."8 and diaBtole, and A. & S. 309, (1.) See also my Remarks<br />

at the end of tbis In<strong>de</strong>x, witb reference to Arsis, Hiatus (or non-elision<br />

of a vowel before anotber vowel), and otber points wortby of notice. 8ynapheia<br />

is "such a connection of two consecutive verses that the first syllaLle<br />

of the latter verse has an inllnence on the final syllable of that<br />

which preoe<strong>de</strong>s, either by position, synaloepha, or echthlipsis."<br />

BOOK I.<br />

73. C(!nnu I bw jiin I. fo pro yo by synneresis.-120. Jam valId' I<br />

i'm; Ill .. na I. N .. , one 8y1., by synaeresis.-131. vIS I cat d'/tf.lIc I<br />

Dehillc one sy1., by elision. - 195. quae I dCi"d1! cit I . Synaeresis.-<br />

256. na I tae d'","c I. See 131.-308. vId I et Mmi I . Final sy1l .. -<br />

ble lengthened by the Ilrsis. - 332- 3. lIS I corum I q,,'ETTa I mus. 8yna-<br />

* Schiller, tmn81ated by Coleridge.<br />

(400 )


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

402 METRICAL INDEX.<br />

802. Tnfiias ub' , '!Ii, (I, Greek diphthong (Pl'. lOi).-558- 9. c15 , Jorem ,<br />

qu'Et Synaphcia.- 629- 30. ne , potes , gl I 0 not eli<strong>de</strong>d.<br />

269. taen.,s , ;;s Pl'. yis by synaeresis. - 284. dli. I tii.· oper' , Arsia<br />

lengthened.-337. Euryli. I l". et ,. See 284.-352. au)'... Synaeresis.<br />

-422.1li. I eertos ,g,,'Ex Synapheia.-432. Gellltii.lli.b , Pro Gellwa, as a<br />

dissyllable, by synaeresis.-521. pat' or arc: Arsis long.-589. Parieti I<br />

bils yet by synacrcsis.- 663. fibiete Synaeresis.-697. sem I i,;;.tli. rnli. I<br />

Synaeresis.-735. e151 I 0 bile I 0 not eli<strong>de</strong>d.-753. rii , <strong>de</strong>ntes I gll'Ex<br />

Synapheia.<br />

826. Nisiiie Spioque Tbaliaque Cym15d15eeqne. - 853. qu'a' mitti! I<br />

bat oeli , Arsis lengtbened.<br />

BOOK VI.<br />

33. ,omllta, Ilia one syllable, Pl'. "ya by synaeresis. -126. AnchisIa<br />

I du fae! , Arsis lengthened.- 201. fau , cils g,.av' iJ ,. Elision.<br />

- 280. Fe,Ter, A spon<strong>de</strong>e, by synaeresis. - 287. Brili.' "iUs ae ,<br />

''', a diphthong.- 289. 'Harpyi' '!Ii, a diphthong.- 412. lalvw I A<br />

.pon<strong>de</strong>e, by synaeresis.- 507. Rer I vant te li.' e (a long vowel in the<br />

middle of the thesis) sbortened, imitating the Greek. - 602- 3. eli. I<br />

<strong>de</strong>na I 2',,'100 Synapheia.- 653. I c",.,.Uti", I A spon<strong>de</strong>e, by synaeresi •.<br />

Many MSS. rcad ClIl'rum.- 678. osten I tat d'hillc I Synaeresis. -768.<br />

Nilmi I to,' ilt I Arsis lengthened.<br />

BOOK VII.<br />

33. lalveo' Pl'. alv.yo, by synaeresis.- 96. eonnu , bii6 na I Synae­<br />

",sis.-160-I. Lal tina 1,.'Ar Synapheia. -174. e ,rut; hoc I Arsia<br />

lengthened. -175. lariele I Pro m·-yet-e.-178. ce , dro Ita I 0 not<br />

eli<strong>de</strong>d.-186. ,que clJpe I Arsis lengthened.-190. Au,'w I Synaeresis.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

404 METRICAL INDEX.<br />

- 487. Un'eo, I <strong>de</strong>m Synaeresis, san 19"'8 an'i I Arsis.-496. I baltiil<br />

Synaeresis -- 720. profii I gu. hyme I Arsis.-764. Ne,. .. Synaeresis.<br />

-781-2. caelilm I qu'As Synapbeia.-872. a I 7110" et I Arsis.-895-6.<br />

La I tini I qu'Ad. Synapheia.<br />

BOOK XI.<br />

31. Parrhli.si I 0 Ev I 0 not eli<strong>de</strong>d.-69. Jangiien I Ii. hY" I Arsis.-<br />

111. Ora I 'i8 il'quI I Arsis. - 200. se I mW8taque I SYMeresis. - 262.<br />

Pro It .. Mene I Synaeresis.-268. Idome I " .. Libj I Synneresis.-323.<br />

l!. I mol' fit I Arsis.- 383. PrOi"dil to I Synaeresis. - 469. pa i till' lit I<br />

Arsis.-480. tiin I ti Deli I i not eli<strong>de</strong>d. See note on 1. 16, (page 284.)<br />

-609-10. fii I rentes I qu'Ex Synaphein .. - 635. Semia/,i I mes Synaeresis.-<br />

667. iibilta Synaeresis.- 890. Ariltat Synaeresis.<br />

BOOK XII.<br />

13. pll. I Ie,' et I Arsis.-31. gener I 0 arm I 0 not eli<strong>de</strong>d.-68. a I btl,.<br />

aut I Arsis.-83. Orl I thij\a A Greek word.-84. o;"t' I irent I Elision.<br />

- 232. rna I !lUB in I Arsis.- 356. Semianf I ml Synaeresis. - 363.<br />

CblOri!'lL I qlle Syba I Arsis. - 401. P1Wo I "fill mo I Synaeresis.-422.<br />

do 1101' om I Arsis.- 535. t'nyl 110 ani I 0 not eli<strong>de</strong>d.- 541. I ire .... I<br />

Dissyllable, by synneresis.-550. domi I tor et I .Arsis.-648. anI I ",


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

REMARKS<br />

UPON 80ME POINT$ OF<br />

CLASSICAL VERSIFICATION.<br />

I. Quantity and Accent.<br />

THE structure of Verse, in Latin and Greek, is foun<strong>de</strong>d on the<br />

different quantity of the syllables, as long or short; in English,<br />

on the contrary, and other mo<strong>de</strong>rn languages, the laws of versification<br />

refer to the accentuation or non-accentuation of the syllable.<br />

Even in the prose pronunciation of Greek and Latin, the<br />

accent, while carefully observed, was quite subordinate, and is<br />

never named in speaking of rhetorical euphony, while, on the<br />

other hand, the distinction of quantity was distinctly and strongly<br />

marked; in poetry, accordingly, the verse was audibly distinguished<br />

by the alternation of the long and short syllables. As it<br />

is not possible for us, either in prose or verse, to pronounce the<br />

words according to their quantity with such precision and in<br />

such. a way as t.he ancients did, we cannot recite their poetry correctly,<br />

but are forced to give their verses a certain resemblance<br />

to OUl'S by laying an accent on the Arsis; whereas the ancients<br />

simply indicated the arsis by the length of the syllable, not raising<br />

the voice, but only prolonging the sound. .<br />

While in the recitation of verse the metrical intonation pre ..<br />

dominated, it did not entirely suppress the ordinary accent of<br />

words. Even now a <strong>de</strong>licate ear can often feel a subtile beauty<br />

in the relations, in ancient poetry. of the subordinate effects of<br />

accent with the metrical beat of the line; and even in English reading<br />

of Greek 01' Latin verse, the best method combines a primal'Y<br />

regard for the rhythm with a certain attention to the accent.<br />

(405 )


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

408 CLASSICAL VERSIFICATION.<br />

VI. Synizesis or Synaeresis.<br />

Synizesis (or Synaeresis) occurs in Virgil much less frequently<br />

than in the earlier Roman poets. Except in proper names, he<br />

uses it chiefly with ee (as in the different forms of the verb <strong>de</strong>esse),<br />

ei (as ferrei, anteirent), eo (as alveo, aureo); seldom with ea (as<br />

aurea, ocrea8).<br />

The ancient grammarians referred to synizesis the cases where<br />

i and u pass over into the consonants f and v (pronounced like the<br />

English y and w) and lengthen the preceding sylbble: e. g.piir­<br />

,ietibu8, iibjete, omnja, jluvjorum, genva, tenvis. In the case of verbs,<br />

the only instances in Virgil are .precanl:ja (Aen. VII. 237) and<br />

arjetat (Acn. XI. 890). A contraction of uu occurs in curruum<br />

(Aen. VI. 653), and, according to some editors, in manilm (manuu11I)<br />

Aen. VII. 490.<br />

vn. Tmesis.<br />

Tmesis is the separation of the component parts of a compound<br />

word by an intervening word or words. It may be resorted to<br />

from metrical consi<strong>de</strong>rations. In Virgil, with the excep.tion of<br />

tenus and dissyllabic prepositions which may be used adverbially,<br />

(as super, circum, andpraeter,) it occurs only in the separation<br />

of a preposition by an appen<strong>de</strong>d -que from the word of which<br />

it is a part, e. g. inque salutatam (Aen. IX. 288).<br />

VIII. Hypermeter Verses.<br />

Virgil sometimes introduces a line containing a syllable beyond<br />

the number requisite for the metre; this syllable, however, ends<br />

in a vowel or in m prece<strong>de</strong>d by a vowel, and is eli<strong>de</strong>d before the<br />

initial vowel of the following line. Such lines are sometimes<br />

effective as <strong>de</strong>noting that the speaker is carried on beyond bounds<br />

by his excitement, or breaks off leaving something still unsaid;<br />

or simply as giving an emphatic ending to the sentence. See<br />

note on Aen. IV. 629 (page 354,) and cf. VII. 470. In tho Georgie8 1.<br />

295, tbe boiling OYer of a liquid is <strong>de</strong>scribed in an hypermeter verse.<br />

Ennius was fond of hypermeter lines j and Virgil may have<br />

used them partly on account of their archaic sound.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

CLASSICAL VERSIFICATION. 409<br />

Archaic Forms.<br />

Virgil makes a mo<strong>de</strong>rate and judicious use of a few archaic<br />

forms, the charm of which to the Roman rea<strong>de</strong>r we can assist<br />

ourselves in appreciating by calling to mind similar instances in<br />

our own poets. Such are the forms aBt. quianam, vel quum (Aen.<br />

XI. 406). ni (for ne, Aen. III. 685), olli (for illi), ollia, the genitive<br />

in ai, dii for diei, tbe dative in u, the info pass. in ier. juat, jaxo,<br />

jU8S0, the omission of the vowel in short syllables, as in repostu8,<br />

periclum, aspris, and the conjugation of verbs in accordance with<br />

the forms of the third (as the ol<strong>de</strong>st and original) conjugation, as<br />

lavlre (for laviire) , jervlre (for jervere), ful!llre, stridlre, polltur.<br />

These archaisms are often introduced from the exigences of<br />

the metre.<br />

Note to e III.<br />

Inciaion is the ooinci<strong>de</strong>noe of the end of the foot with the end of<br />

the word.<br />

Note to * IV.<br />

In many cases the final syllables, whose quantity is ordinarily explained<br />

as "lengthened by the arsis," were ol'iginally lOllg, and are 80<br />

found in tbe ol<strong>de</strong>r poets, particularly EDnius.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

FOR<br />

\J SCHOOLS, ACADEMIES AND COLLEGES, II


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

MODEL TEX T-BOOKS<br />

FOR<br />

CHASE AND STUART'S CLASSICAL SERIES.<br />

EDITED BY<br />

THOMAS CHASE, A.M., GEORGE STUART, A.M.,<br />

PROFESSOR OF CL.'SSICAL LITERAtURE, PROPESSOR OF THE LATIN LANGUAGE l<br />

H"'V.lR1I'ORD COLLEGE, PENN.... CENTU ... L H1GlI SCHOOL, PH1L ... D ....<br />

AND<br />

E. P. CROWELL, A.M.,<br />

PROFJ:SSOR Of' I,A.TlN IN AMnERST OOLLEGE.<br />

REFERENCES TO<br />

HARKNESS'S LATIN GRAMMAR,<br />

ANDREWS & STODDARD'S LATIN GRAMMAR,<br />

BULLIONS & MORRIS'S LATIN GRAMMAR,<br />

GILDERSLEEVE'S LATIN GRAMMAR,<br />

ALLEN'S MANUAL LATIN GRAMMAR,<br />

AND<br />

ALLEN & GREENOUGH'S LATIN GRAMMAR.<br />

THE publication of tills edition of the Classics was suggested<br />

by the· constantly increasing <strong>de</strong>mand by teachers for an edition<br />

which, by judicious notes, would give to the stu<strong>de</strong>nt the assistance<br />

really necessary to ren<strong>de</strong>r his study profitable, furnishing<br />

explanations of passages difficult of interpretation, of peculiarities<br />

of Syntax, &c., and yet would require him to make faithful<br />

use of his Grammar and Dictionary.<br />

It is believed that this classical Series needs only to be known<br />

2


4<br />

which has insured this success, they will find that they are well<br />

worthy of the commendation bestowed upon them.<br />

C<br />

<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

The Series contains the following works, viz. :<br />

JESAR'S COMMENTARIES on the Gallic War.<br />

With Explanatory Notes, Lexicon, Geographical<br />

In<strong>de</strong>x, Map of Gaul, Plan of the Bridge, &c.<br />

By Prof. GEORGE STUART.<br />

paid, $1.25 .<br />

Price by mail, post­<br />

FIRST SIX BOOKS OF VIRGIL'S JENEID.<br />

With Explanatory Notes, Lexicon, Remarks on<br />

Classical Versification, In<strong>de</strong>x of Proper Names,<br />

&c. By Prof. THOMAS CHASE. Price by mail,<br />

postpaid, $1.25.<br />

VIRGIL'S JENEID. With Explanatory Notes,<br />

Metrical In<strong>de</strong>x, Remarks on Classical Versification,<br />

In<strong>de</strong>x of Proper Names, &c. By Prof.<br />

THOMAS CHASE. Price by mail, postpaid, $1.50.<br />

VIRGIL'S ECLOGUES, GEORGICS, AND MO-<br />

RETUM. With Explanatory Notes, Lexicon,<br />

&c. By Prof. GEORGE STUART. Price by mail,<br />

postpaid, $ I. 25.<br />

CICERO'S SELECT ORATIONS. With Explanatory<br />

Notes, Lexicon, Life of Cicero, List of Consuls<br />

during his Life, Plan of the Roman Forum<br />

and its Surroundings, &c. By Prof. GEORGE<br />

STUART. Price by mail, postpaid, $1.50.<br />

SALLUST'S CATILINE AND JUGURTHINE<br />

WAR. With Explanatory Notes, Lexicon, &c.<br />

By Prof. GEORGE STUART. Price by mail, postpaid,<br />

$1. 25.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

7<br />

Hart's Short Course in Literature, English and American,<br />

is inten<strong>de</strong>d as a text-book for Schools and Aca<strong>de</strong>mies. It is<br />

<strong>de</strong>signed for the use of those who have not the time to <strong>de</strong>vote<br />

to the study of Literature as laid down in the larger books of<br />

the Series.<br />

Hart's Manual of English Literature is inten<strong>de</strong>d as a textbook<br />

for Colleges, and as a book of reference.<br />

Hart's Manual of American Literature is a companion volume<br />

to the "English Literature," with which it corresponds in<br />

general character and <strong>de</strong>sign. It is inten<strong>de</strong>d as a text-book for<br />

Colleges, and as a book of reference.<br />

In these volumes Prof. Hart has embodied the matured fruits<br />

of his life-long studies in this <strong>de</strong>partment of letters. We believe<br />

they will be found in advance of any other text-books on the<br />

subject, in the comprehensiveness of the plan, the freshness of<br />

much of the materials, the sound judgment shown in the critical<br />

opinions, the clearness with which the several topics are presented,<br />

and the beauty as well as the practical convenience of the<br />

mechanical arrangements.<br />

The scholarly culture and excellent literary judgment displayed,<br />

entitle these books to a high place among the works on<br />

English literature. The plan and arrangement present many<br />

novel features, and the thoroughness of <strong>de</strong>tail, brevity and precision<br />

of statement, elegance of style, and soundness of opinion<br />

which characterize the volumes, call for the sincerest commendation.<br />

ANATOMY, PHYSIOLOGY, AND HYGIENE.<br />

A Text-Book for Schools, Aca<strong>de</strong>mies, Colleges,<br />

and Families. By JOSEPHC. MARTINDALE, M.D.,<br />

late Principal of the Madison Grammar School,<br />

Phila<strong>de</strong>lphia. Price by mail, postpaid, $1. 30.<br />

T he study of Physiology and the Laws of Health is as important<br />

as it is interesting. Its importance has become so generally


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

13<br />

[ With this book in his hanoI, the scholar can in a single schoolterm<br />

obtain as complete a know ledge of the History of the United<br />

States as has heretofore required double the time and effort.<br />

Descriptive circular sent on application.<br />

THE YOUNG STUDENT'S COMPANION; or,<br />

Elementary Lessons and Exercises in Translating<br />

from English into F rench. By M. A. LONGSTRETH,<br />

Principal of a Seminary for Young Ladies, Phila<strong>de</strong>lphia.<br />

Price by mail, postpaid, $1.00.<br />

TABLES OF LA TIN SUFFIXES. Designed as<br />

an Aid to the Study of the Latin Grammar. By<br />

AMOS N. CURRIER, A.M., Professor of Latin III<br />

the University of I owa. Price, 50 cents.<br />

A FRENCH VERB BOOK; or, the New Expositor<br />

of Verbs in French. By ERNEST LAGARDE,<br />

A. M., Professor of Mo<strong>de</strong>rn Languages in Mount<br />

St. Mary's College. Price, $1.00.<br />

Lagar<strong>de</strong>'s French Verb Book embraces a comprehensive analysis<br />

of the conjugations, a new method for the formation and use<br />

of the tenses, and a complete paradigm of all the verbs, the<br />

whole explained and exemplified by full illustrations. It is<br />

believed that the book will be found a valuable aid to the study<br />

of the French language.<br />

COMPENDIUM OF FRENCH RULES. A Compendium<br />

of the Grammatical Rules of the French<br />

Language. By F . A. BREGY, A.M., Professor<br />

of French in the University of Pennsylvania.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

IS<br />

THE MODEL ROLL-BOOK, No. t For the Use<br />

of Schools. Containing 4 Record of Attendance,<br />

Punctuality, Deportment, Orthography, Reading,<br />

Penmanship, Intellectual Arithmetic, Practical<br />

Arithmetic, Geogl"aphy, Grammar, Parsing and<br />

H istory, and several blanks for special studies<br />

not enumerated. Price by mail, postpaid, $5.00.<br />

THE MODEL ROLL-BOOK, No.2. For the use<br />

of High Schools, Aca<strong>de</strong>m ies, and Seminaries.<br />

Containing a Record of all the studies mentioned<br />

in Roll-Book No. I, together with Declamation,<br />

Elocution, Algebra, Geometry, Composition,<br />

Rhetoric, French, Latin, Philosophy, Physiology,<br />

and several blanks for special studies not<br />

enumerated. Price by mail, postpaid, $5 .00.<br />

THE MODEL POCKET REGISTER & GRADE-<br />

BOOK. A Roll-Book, Record, and Gra<strong>de</strong>-Book<br />

combined. Adapted to all gra<strong>de</strong>s of classes,<br />

whether in College, Aca<strong>de</strong>my, Seminary, High<br />

or Primary School. Bound in fine English cloth,<br />

crimson edges. Price by mail, postpaid, 65 cents.<br />

THE MODEL SCHOOL DIARY. Designed as an<br />

aid in securing the co-operation of parents. It<br />

consists of a Record of the Attendance, Deport- ,<br />

ment, Recitations, &c., of the Scholar, for every!<br />

day in the week. At the close of the week it is to be I<br />

sent to the parent or guardian for examination.<br />

Price per dozen, by mail, postpaid, $1.05.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

15<br />

THE MODEL ROLL-BOOK, No. 1. For the Use<br />

of Schools. Containing lj. Record of Attendance,<br />

Punctuality, Deportment, Orthography, Reading,<br />

Penmanship, Intellectual Arithmetic, Practical<br />

Arithmetic, Geography, Grammar, Parsing and<br />

History, and several blanks for special studies<br />

not enumerated. Price by mail, postpaid, $5.00.<br />

THE MODEL ROLL-BOOK, No.2. For the use<br />

of High Schools, Aca<strong>de</strong>mies, and Seminaries.<br />

Containing a Record of all the studies mentioned<br />

in Roll-Book No. I, together with Declamation,<br />

Elocution, Algebra, Geometry, Composition,<br />

Rhetoric, French, Latin, Philosophy, Physiology,<br />

and several blanks for special studies not<br />

enumerated. Price by mail, postpaid, $5.00.<br />

THE MODEL POCKET REGISTER & GRADE-<br />

BOOK. A Roll-Book, Record, and Gra<strong>de</strong>-Book<br />

combined. Adapted to all gra<strong>de</strong>s of classes,<br />

whether in College, Aca<strong>de</strong>my, Seminary, High<br />

or Primary School. Bound in fine English cloth,<br />

crimson edges. Price by mail, postpaid, 65 cents.<br />

THE MODEL SCHOOL DIARY. Designed as an<br />

aid in securing the co-operation of parents. It<br />

consists of a Record of the Attendance, Deport- I<br />

ment, Recitations, &c., of the Scholar, for every!<br />

day in the week. At the close of the week it is to be<br />

sent to the parent or guardian for examination.<br />

Price per dozen, by mail, postpaid, $1.05.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

16<br />

THE MODEL MONTHLY REPORT. The general<br />

character of the Monthly Report is the same<br />

as that of the Mo<strong>de</strong>l School Diary, excepting that<br />

it is inten<strong>de</strong>d for a Monthly instead of a Weekly<br />

Report of the Attendance, Recitations, &c., of the<br />

Pupil. Price per dozen, by mail, postpaid, $1.05.<br />

BOOK - KEEPING BLANKS. Consisting of six<br />

blank books, as follows : Day Book, Cash Book,<br />

Ledger, Journal, Bill Book, and Book for Miscellaneous<br />

Exercises. Price for each book by mail,<br />

postpaid, IS cents; or the entire set of six books<br />

by mail, postpaid, 90 cents.<br />

These books have been prepared as a matter of practical convenience<br />

for stu<strong>de</strong>nts in Book.keeping. They can be used with<br />

any treatise, and will be sold singly or in sets, as may be <strong>de</strong>sired.<br />

Teachers corresponding with us are requested to supply us<br />

with a copy of the circular or catalogue of the school of which<br />

they are the Principal, or with which they are connected.<br />

Descriptive circulars Qf all our publications will be sent to<br />

any address on application:<br />

Please' address,<br />

ELDREDGE & BROTHER,<br />

No. 17 North Seventh Street,<br />

PHILA DELPHIA.


<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!