You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
IV<br />
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
PREFACE.<br />
of the lakr with which I have compared conflicting opinions,<br />
and, weighing each case upon its own mcrits, formed a judgment<br />
of my own. The result of hours of study is sometimes<br />
embodied in a single line, credited to some commentator.<br />
'rhe Arguments of the different Books have been taken<br />
from Bryce, with occasional additions from other sources.<br />
The Life of Virgil is in the main a compilation from La<strong>de</strong>wig,<br />
iVagner, Thomp on, and Long. Madvig, Znmpt, and<br />
Wagner are my chief authorities for the Remarks appen<strong>de</strong>d<br />
to the Metrical In<strong>de</strong>x.<br />
As in all similar editions <strong>de</strong>signed for text-books, in Great<br />
Britain and America, the necessi ty has heen felt of retaining<br />
the orthography of the dictionaries and grammars. But even<br />
were the edition of such a kind as to justify my cntering into<br />
questions of antiquarian scholarship,-questions in which I<br />
conre' s a peculiarfnscination,-I shoulU he embarrassed by the<br />
unsettled state in which the true Virgilian orthography still<br />
remnins. The uniformity of Wagner is in many cases arbitrary,<br />
and some of his conclusions have already been shaken;<br />
the varying and inconsistent orthography of Ribbeck represents<br />
to be sure the condition of the manuscripts, but cannot<br />
be supposed to be the orthography of Virgil ; and the attempts<br />
of Paldamus and eonington to pursue a midille course, while<br />
not without commenuaLle features, can never be satisfactory<br />
to scholars. Careful study of inscriptions, manuscripts, and<br />
grammarians is still oeeucd, before we can be confi<strong>de</strong>nt that<br />
we are writing words as Virgil wrote them.<br />
I congratulate those who shall study this volume upon their<br />
introduction to one of the most charming of poets, who will<br />
<strong>de</strong>light them in their youth, and still more, if possible, when<br />
they read him anew in after-days. Let them dwell long and<br />
luvingly upon his graceful verses, committing some of his<br />
conicest passages to memory, and they will find on every<br />
lJerusal old beauties that never pall, and new beauties contlOU'l.lIy<br />
presented from an exhauhtless store.<br />
'frrOMAS CHASE.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS 1. 11<br />
Sceptl'a tenens, lllollitqne animos et temper;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS I.<br />
Ostendunt; illic fas regna resmgere Tl'ojae.<br />
Durate, et yosmet rebus sel'vate secundis."<br />
'ralia voee refert; curisque ingentibus aeger<br />
Spern vultu Himulat, prernit altum cOl'<strong>de</strong> dolorem.<br />
Illi se praedae accingunt dapibusque futuris; 210<br />
'rei'gom <strong>de</strong>ripiunt costis et viscera nudant ;<br />
Pars in frusta seeant veribusque trernentia figunt;<br />
Litore aena locant alii, flammasque ministrant.<br />
Tum victu revocant vires, fusique per herbam<br />
Implentur veteris Bacchi pingnisqne ferinae. 215<br />
Postquam exempt:1 f:1mes epulis, lllensaeque remotae,<br />
Amissos longo socios
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
16 VERGILI AENEIS 1.<br />
IIIyricos penctrare sinus atque intima, tutus<br />
Hegna Liburnorum, ct fontem superare Timavi,<br />
Un<strong>de</strong> per ora novem vasto cum murmure montis 245<br />
It mare proruptum et pel ago premit arva son anti.<br />
Hic tamen ille l1l'Lem Patavi se<strong>de</strong>sque locavit<br />
Teucrorum, et genti nomen <strong>de</strong>dit armaque fixit<br />
TrOIa; nunc placida compostus pace quiescit;<br />
Nos, tua progenies, caeli qui bus annuis al'(;elll, 250<br />
Navibus (infandum I) amissis, unius ob iram<br />
Proclilllur, atque Italis longe clisjungilllur oris.<br />
Hic pietatis honos? Sic nos in sceptra reponis ? "<br />
Olli subri<strong>de</strong>ns hominuLl1 satoi' atque <strong>de</strong>orum<br />
Vultu, qno eaelulll tempestatesque serenat, 255<br />
Oscula libavit natae, clehinc talia fatur:<br />
" Parce meLu, Oytherea: manent immota tuorum<br />
Fata tibi; cernes urbem et p1'omissa Laviui<br />
Moeuia, sublimemque feres ad sidora caeli<br />
MagnauimulU Aenean; neque mo senteutia vertit. 260<br />
Hic tibi (fabo1' cnim, quando haec tc cura remor<strong>de</strong>t,<br />
Longius et volvens fatorum arcana movebo)<br />
Bellum ingcns gcret Itali:1, populosquc feroces<br />
Contun<strong>de</strong>t, morcsque viris et moeuia ponet,<br />
Tertia dum LaLio regnantem vi<strong>de</strong>rit aestas, 265<br />
Ternaque t1'ansiel'int Rutulis hiberna f'ubactis.<br />
At puel' Ascallius, cui nunc cognomen Iulo<br />
Additur (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno),<br />
Triginta magnos volvendis mem;ibug orbes<br />
Imperio explebit, regnumque ab so<strong>de</strong> Lavini 270<br />
Transferet, ct Longam multa vi muniet Albam.<br />
Hie jam ter centum totos regnabitur anuos<br />
Gente sub Hectorea, donee regina sacerdos<br />
Marte gravis geminam partu dabit Jlja prolem.<br />
ln<strong>de</strong> lupae fuhro nutricis tegmine laetus 275<br />
Romulu excipiet gentem, et :Mavortia con<strong>de</strong>t<br />
Moenia, Romanosque suo <strong>de</strong> nomine dieet.<br />
His ego nee metas rerum nee temp ora pono ;<br />
Imperium sine fine <strong>de</strong>di. Quin aspcra Juno,<br />
Quae mare nunc terrasque mctn caelllmque faligat, 280
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
18 VERGILI AENEIS 1.<br />
N am que humeris <strong>de</strong> more habilem suspen<strong>de</strong>rat !l.l'eum<br />
Venatrix, <strong>de</strong><strong>de</strong>ratque eomam di[uu<strong>de</strong>re ventis,<br />
Nuda genu, nodoque siuus eolleeta finentes. 320<br />
Ae prior" Heus" inquit " jnvenes, monstrate, mearum<br />
Vidi8tis 8i quam hie errantem forte sororum,<br />
Sueeinetam pharetra et maeulosae tegmine lynei8,<br />
Aut spumantis apri em· sum clamore prementem."<br />
Bic Veuus, et Veneris contra sic filius orsus: 325<br />
"Nulla tuarum audita mihi neque visa sororum,<br />
o -quam te memorem, virgo? namque hand tibi<br />
vllltus<br />
Mortalis, nce vox hominem souat; 0 <strong>de</strong>a certe,<br />
An Phoebi soror? an Nympharum sanguinis una?<br />
Sis felix, nostrumque leves, quaeeumque, I aborem , 330<br />
Et, quo uh caelo tan<strong>de</strong>m, quibus orbis iu oris<br />
J aetemur, doeeas; ignari hominumque loeorumque<br />
Erramus, vento bue vastis et f1uctibus acti :<br />
Multa tibi ante aras nostra ca<strong>de</strong>t bostia c1extra."<br />
Tum Venus:" Haurl cquidcm tali me dignor bonore; 335<br />
Virginibus Tyriis mos est gesture pbaretram,<br />
Purpureoque alte sura vincire cotburno.<br />
Punica regna vieles, Tyrios et Agenoris urbem ;<br />
Sed fines Libyci, genus intractnbile bello.<br />
Imperium Dido Tyria regit urbe profeeta, 340<br />
Germanum fugiens. Longa est injuria, lougae<br />
Ambages; sed summa equar fastigia rerum.<br />
Huic eonjunx Sychaeus erat, ditissimus agri<br />
Phoenicum, et magno miscrac dileelus amore,<br />
Cui puter intactam <strong>de</strong><strong>de</strong>rat, primisque jugarat 345<br />
Ominibus. eel regna 'ryri germanus habebat<br />
Pygmalion, scelere ante alios immnnior omncs.<br />
Quos inter medius yenit furor. Ille Sychaeum<br />
Impius ante aras atque ami eaeens amore<br />
Clum ferro ineautum superat, ecm·us amorum 350<br />
Germanae; fa?tumque diu celavit, et aegram,<br />
Multa malus slmulans, vana pe lusit amantem.<br />
Ipsa sed in 80111nis inbumati venit imago
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS 1. 19<br />
Conjugis; ora modis attollens pallida miris,<br />
Cru<strong>de</strong>les aras tl'ajectaque pectora ferro 355<br />
Nudavit, caecumque domus scelus orone l'etexit;<br />
Tum celerare fugam pa,triaque exce<strong>de</strong>re sua<strong>de</strong>t,<br />
Auxiliumque viae veteres tel1ure l'ecludit<br />
Thesauros, ignotum [ll'genti pondus et aud.<br />
His commota fugam Dido sociosque parabat. 360<br />
Conveniunt, quibus aut oLlium crmlcle tyranni<br />
Aut metus acer emt; naves, quae fortE- paratae,<br />
Corripiunt, onemntque auro: portantur avari<br />
Pygmalionis opes pel ago ; dux rcmina facti.<br />
Devcnere locos, ubi nunc ingentia cerne;; 365<br />
Moenia surgentemque novae Cal'tbaginis arcem,<br />
[Mcrcatique solum, facti <strong>de</strong> nomine Byrsarn,<br />
Taurino quantum possent cirCllmdal'e tergo.]<br />
Sed vos qui tan<strong>de</strong>m, quihus aut venistis ab oris,<br />
Quove tenetis iter?" Quaerenti talibus iIle 370<br />
Suspirans imoque trahens a pectore vocem:<br />
" 0 <strong>de</strong>a, si prima repetens ab origine pergam,<br />
Et vacet annales nostrol"U1U audire laborum,<br />
A nte diem clauso compo net Vesper 01ympo.<br />
NOB Troja antiqua, si vestras forte per aures 375<br />
Trojae nomen iit, diversa per aequoJ"a veetos<br />
Forte sua Libycis tempestas appulit oris.<br />
Sum pius Aeneas, raptos qui ex ho"te Penates<br />
Clai;se vebo mecum, fama super aethel"a notus.<br />
It?-Iiam quaero patriam et genus ab Jove summo. 380<br />
Bis <strong>de</strong>nis Phl'ygium eonscentli navibus aequoI',<br />
Matre elea 1l10nstrame viam, data fata secutus;<br />
Yix o;eptem eonvulsae undis Euroque supersunt.<br />
Ipseignotus, egcns, Libyae <strong>de</strong>serta pel"agro,<br />
Europa atqne Asia pulsus." Nee plum querentem 385<br />
Passa V cnus medio sic interfata doloro est:<br />
" Qllisqllis es, baud, credo, invisus eael()stibus auras<br />
Vitales carpis, Tyriam qui adveneris urbem.<br />
Perge modo, atqlle binc te reginae ad limina perfer.<br />
N amque tibi reduces soeios classemque relata!U 390<br />
Nuntio et in tutum versis Aquilonihus aetam,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
20 VERGILI AENEIS 1.<br />
Ni frnstra auguriulll vani docuere parentes.<br />
Aspice bis scnos hetantcs agmine cycnos,<br />
Aetberia qnos lapsa plaga J ovis ales aperto<br />
Turbabat caelo i nUllc terras ordine longo 396<br />
Aut cap ere aut captas j£l,lll <strong>de</strong>spectarc vi<strong>de</strong>utur:<br />
Ut reduces illi ludunt stri<strong>de</strong>ntibus alis,<br />
Et coetu cinxere polum, cantusque <strong>de</strong><strong>de</strong>l'e,<br />
Haud aliter puppesquc tuae pubesque tuorum<br />
Aut portum tenct, aut plena subit ostia vela. 400<br />
Perge modo, et, qua te clucit via, clil'ige gressum."<br />
Dixit, et avertens rosea cervice refulsit,<br />
Ambrosiaeque comae clivinulll vertice odorem<br />
Spiravcre; pe<strong>de</strong>s vestis <strong>de</strong>([uxit a(l i1110S ;<br />
:Et vera incessu patuit <strong>de</strong>a. l11e ubi matreID 406<br />
Agnovit, tali fugientem est voce sccutus :<br />
" Quid natulU loties, cruc1clis tu quoque, falsis<br />
Ludis imaginihus? Our <strong>de</strong>xtrae jUllgore <strong>de</strong>xtram<br />
_ on datu]', ao veras andil'e et reddcre voces?"<br />
Talibus incusat, gressumque ad moenia tendit; 410<br />
At Yenus obscuro gradicnte ' aere Rep it,<br />
Et multo nebulae circum <strong>de</strong>a fudit awictu,<br />
Oernere ne quis eos, neu quis contingere posset,<br />
Molirive moralTl, aut venicndi poseere causas.<br />
Ipsa Papbul11 sublimis auit, se<strong>de</strong>squc revisit 416<br />
Laeta suas, ubi templum illi, centum que Sabaeo<br />
'1'ure calent arac sertisque recentiLus balaut.<br />
COl'l'ipuere via111 iutcl'ea, qua semita monstrat ;<br />
Jamque aseen<strong>de</strong>baot collern, qui plurimus urbi<br />
Imminet, adver a8que aspectat <strong>de</strong>sllper arces. 420<br />
Miratur molem Aeneas, magalia quondam,<br />
Miratur portas strepitumque et strata vial'um.<br />
Instant ar<strong>de</strong>ntes TYl'ii, pars c111cere muros<br />
M:olil'ique areem et lllanibus lOubl'oh'ere Raxa,<br />
Pars opture locum tecto et con
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS 1. 21<br />
Rupibus excidunt, scaenis <strong>de</strong>com alta futuris.<br />
Qualis apes aestate nova per Rorea rura 430<br />
Excrcet sub sole labor, quum gentis adultos<br />
Educunt feLus, aut quum liquentia mclla<br />
Stipant et dulci distcndunt nectare cellas,<br />
Aut onera accipiunt venicntum, aut agmine facto<br />
Ignavum fucos pecus a praesepibus arcent; 435<br />
Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.<br />
" 0 fOl·tunati, quorum jam moeuia surgunt 1"<br />
Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis.<br />
Infert se septus nebula (mirabiJe dictu)<br />
Per medios, miscetque viris, neque cernitur ulli. 440<br />
Lucus in urue fuit media, laetissimus umbrae,<br />
Quo primum, jactati undis et turbine, Poeni<br />
Effo<strong>de</strong>re loco signum, quod regia Juno<br />
Monstrarat, caput acris equi: sic nam fore bello<br />
Egregiam et facilem victu per saecula gentem. 445<br />
Hic templum Junoni ingcns Sidonia Dido<br />
Con<strong>de</strong>bat, donis opulentum et numine divae,<br />
AerefL cui gradibus sl1l'gebant limina, nexaeque<br />
Aere trabes, foribus cardo stri<strong>de</strong>bat aenis.<br />
Hoc primuro in luco nova res oblata timorem 450<br />
Leniit, hic primum Aeneas speral'c salutem<br />
Au us, et affiictis melius confi<strong>de</strong>re rebus :<br />
N amque sub ingenti lustrat dum singula tllmplo,<br />
Reginam oppel'lcns, dum, quae fortuna sit urbi,<br />
Artificumque mallus inter se operumque laborem 455<br />
Miratur, vi<strong>de</strong>t Iliacas ex orcline pugnas<br />
Bcllaque jam fama to tum vulgata pel' orhem,<br />
Atridas, Pl'iamumque, ct saevum ambobus Achillem.<br />
Oonstitit, ct lacl'imans "Quis jam locus" inquit<br />
" Achate,<br />
Quae regio in tenis nostl'i non plena laboris ? 460<br />
En Priamus! Sunt hic etiam StUt pl'aemia laudi ;<br />
Sunt IfLcl'imue rerum, ct mcnteru mortalia tangunt.<br />
S?Jve metus; fel'et haec aliquam tibi fama salutem."<br />
R IC ait, atque animum pictura pascit i11alli,<br />
Mlllta gemens, largoque humectat fiumine vultum. 465
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS 1. 27<br />
Baccatum, ej, duplicem gemmis auroque coronam. 655<br />
Haec celerans iter ad naves ten<strong>de</strong>bat Achates.<br />
At Cytherea novas artes, nova pectore versat<br />
Consilio., ut faeiem mutatus et ora Cupido<br />
Pro dulci Ascanio veniat, donisque furentem<br />
Ineendat reginam, atque ossibus implicet ignem. 660<br />
Quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilingues;<br />
Urit atrox Juno, et sub noctem cura recurs at.<br />
Ergo his aligeru1l1 dictis affatur A1l1ore1l1;<br />
"Nate, meae vires, mea magna potentia sol us,<br />
Nate, patris summi qui tela Typhoea temnis, 665<br />
Ad te confugio, et supplex tua numina posco.<br />
Frater ut Aeneas pel ago tuus omnia circum<br />
Litora jactetur odiis J unonis acerbae,<br />
Nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore.<br />
Nune Phoenissa tenet Dido blandisque moratur 670<br />
Vocibus; et vereor, quo se Junonia vertant<br />
Hospitia: haud tanto cessabit cardine rerum.<br />
Quocirca capere ante dolis et cingere flamma<br />
Reginam meditor, ne quo se numine mutet,<br />
Sed magno Aeneae mecum teneatur amore. 675<br />
Qua facere id possis, nostram nunc accipe mentem:<br />
Regius accitu cari genitoris ad mbem<br />
Sidoniam puer ire parat, mea maxima cura,<br />
Dona ferens pel ago et fiammis restantia Trojae;<br />
Hunc ego sopitum somno super alta Cythera 680<br />
Aut super Idalium sacrata se<strong>de</strong> recondam,<br />
Ne qua scire dolos mediusve OCCUl'l'ere possit.<br />
Tu faciem illius noctem non amplius unam<br />
Faile dolo, et notos pueri puer indue vultus,<br />
Ut, quum te gremio accipiet laetissima Dido 685<br />
Regales inter meusas laticemque Lyaeum,<br />
Quum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,<br />
Occultu1l1 inspires ignem fallasque veneno."<br />
Paret Arnor dictis carae genetrlp,is, et alas<br />
Exuit, et gressu gau<strong>de</strong>ns incedit luli. 690<br />
At Venus Ascanio placida.m pel' membra quietem<br />
Irrigat, et fotum gremio <strong>de</strong>a tollit in altos
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
28 VERGILI AENEIS 1.<br />
Idaliae lucos, ubi mollis amaracus illum<br />
Floribus et dulci adspil'ans complectitul' umbra.<br />
Jamque ibat, dicto parens, et dona Cupido 695<br />
Regia portabat Tyriis, cluce laetus Achate.<br />
Quum venit, aulaeis jam se regina superbis<br />
Aurea composuit sponda mediamque locavit;<br />
Jam patel' Aeneas et jam Trojana juventus<br />
Conveniunt, stratoque super discumbitur ostro. 700<br />
Dant manibus fa.muli lymphas, Cerel'emque canistris<br />
Expediunt, tonsisque ferunt mantelia villis.<br />
Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longam<br />
Cura penum struere, et fiammis adolere Penates;<br />
Centum aliae toti<strong>de</strong>mque pares aetate ministri, 705<br />
Qui dapibus mensas onerent et pocula ponant.<br />
N ec non et 'l'yrii per limina laeta frequentes<br />
Convenere, toris jussi discumbere pictis.<br />
Mirantur dona Aeneae, mirantur Iulurn,<br />
Flagrantesque <strong>de</strong>i vultus simulataque verba 710<br />
[Pallarnque et pictum croceo velamen acantho.]<br />
Praecipue infelix, pesti <strong>de</strong>vota futnrae,<br />
Expleri rnentern nequit ar<strong>de</strong>scitque tuendo<br />
Phoenissa, et pariter puero donisque rnovetur.<br />
IIIe ubi complexu Aeneae colloque pependit, 'Tl5<br />
Et magnum falsi implevit g'enitoris amorem,<br />
Reginam petit, Haec oculis, haec pectore toto<br />
Haeret, et inteTdum gremio fovet, inscia Dido,<br />
Insidat quantus miserae <strong>de</strong>us. At 111e11101' ilIe<br />
Matris Acidaliae, paulatim abolere Sychaeum 720<br />
Incipit, et vivo tentat praevertel'e amore<br />
Jam pri<strong>de</strong>m resi<strong>de</strong>s animos <strong>de</strong>suetaque corda.<br />
Postquam prima quies epulis, mensaeque remotae,<br />
Crateras magnos statuunt et vina coronant.<br />
It strepitus tectis, vocemque per ampla volutant 725<br />
Atria; <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt lychni laquearibus aureis<br />
Incensi, et noctem flarnmis funalia vin.cunt.<br />
Ilic regina gravem gemmis aUl'oque poposrit<br />
Implevitque mora pateram, quam Belus et omne!!<br />
A Belo soliti; tum facta silentia tectis: 730
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGI LI AENEIS 1.<br />
"Jupiter, hospitibus nam te dare jura loquuutur,<br />
Hune laetum Tyriisque diem Trojaque profeetis<br />
Esse velis, nostrosque hujus memiuisse l11inores I<br />
Adsit laetitiae Bacchus dator, et bona Juno!<br />
Et vos, 0, coetum, 'ryrii, celebrate faventes !" 735<br />
Dixit, et in mensam laticum libavit honorem,<br />
Pl'imaque, libato, summo tonus attigit ore;<br />
'fum Bitiae <strong>de</strong>dit increpitans; ille impiger hausit<br />
Spumantem patcl'alU, et pleno se prolllit auro;<br />
Post alii proceres. Oithara erinitus Iopas '140<br />
Personat aurata, doeuit quem maximus Atlas.<br />
Hic cauit errantem lunam solisque lahores,<br />
U n<strong>de</strong> bominllm genus et pecuues, un<strong>de</strong> imber et ignes,<br />
Areturum pluviasque Hyadas geminosque Triones,<br />
Quid tantul11 oceano properent se tinguere soles '145<br />
Hibemi, vel quae tardis mora noctibus obstet.<br />
Ingeminant plausu Tyrii, Tl'oesque sequuntur.<br />
Nee non et vario noetem sermone trahebat<br />
Infelix Dido, longumque bibebat amorem,<br />
Multa super Priamo rogitans, super Heetore multa j 750<br />
Nunc, quibus Aurorae veni, set filius armis,<br />
Nunc, quales Diomedis equL nUlle, quantus.Aebilles.<br />
" I11I1110 age, et a p1'ima, die, bospes, origine nobis<br />
Insidias" inquit " Danallm, easusque tuorum,<br />
Erroresque tuos; nam te jam septima portat '155<br />
Omnibus errantem terris et fluetibus aestas."<br />
29
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
P. VERGILI MARONIS<br />
AENEIDOS<br />
LIBER SECUNDUS.<br />
Contieuere omnes, intentique ora tenebant.<br />
In<strong>de</strong> toro pater Aeneas sic orsus ab alto:<br />
"Infandum, regina, jUbes renovare dolorem.<br />
Tl'ojanas ut opes et lamentabile regnum<br />
Eruerint Danai, quaeque ipse misel'1'ima vidi, 5<br />
Et quorum pars magna fui, guis talia fando<br />
Myrmidonum Dolopumve aut duri miles Ulixi<br />
Temperet a laerimis? et jam nox bumida eaelo<br />
Praeeipitat, suac1entque ca<strong>de</strong>ntia si<strong>de</strong>ra omnos.<br />
Sed si tantus amor casus eognoscere nostros 10<br />
Et breviter Trojae supremum audire laiJol'em,<br />
Quamquam animus meminisse horret luctuquerefugit,<br />
Incipiam.<br />
Fracti bello fatisque repulsi<br />
Dnetores Danaum, tot jam labentibus annis,<br />
Instal' montis equum divina Pallac1is arte 15<br />
Aedificant, sectaque intexunt abicte costas:<br />
Votum pro rcditu simulant, ea fama vagatut.<br />
Hue <strong>de</strong>lecta virllm sortiti corpOI'a furtim<br />
Includunt caeco lated, penitusque cayernas<br />
Ingentes uterumque armata milite com]11ent. 20<br />
Est in eonspectu 'l'enedos, noti sima Fama<br />
Insula, dives opum, Priami dum regna manebant,<br />
(30 )
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS II. 31<br />
Nunc tantulll sinus et statio male fida carinis :<br />
Huc se provecti <strong>de</strong>serto in Jitore condunt.<br />
Nos abiisse rati et vento petiisse Mycenas. 25<br />
Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu.<br />
Panduntur portae; juvnt ire et Dorica cash'a<br />
Desertosque vi<strong>de</strong>re locos litusque relictum.<br />
'Hic Dolopum manus, hic sacvus ten<strong>de</strong>bat Achilles,<br />
Classibus hic locus, bic acie cOl'tare solebant.' 30<br />
Pars stupet innuptae donum exitiale Minervne,<br />
Et molem mirantur equi. Primusque Thymoetes<br />
Duei intra muros hortatur et arce loeari,<br />
Sive dolo, seu jam 'l'rojae sic fata ferebant.<br />
At Capys, et quorum melior sententia menti, 35<br />
Aut pel ago Danai'nn insidias suspeetaque dona<br />
Praeeipitare jubent, subjectisque urere flammis,<br />
Aut tcrebrare cavas uleri ct tentare latebras.<br />
Scinditur incertum studia in contraria vulgus.<br />
Primus ibi ante omnes, magna comitante caterva,40<br />
Laocoon ar<strong>de</strong>ns SUlllma <strong>de</strong>currit ab aree,<br />
Et procul: "0 miseri, quae tanta insania, cives?<br />
Creditis aveetos hostes, aut ulIa putfltis<br />
Dona carere dolis Danalllll? sic notus Ulixes?<br />
Aut hoc inclusi ligno oceultantur Aehivi, 45<br />
Ant haec in nostros fabricata est Ultlchina muros,<br />
Inspeetura domos venturaque <strong>de</strong>super urhi,<br />
Aut aliquis latet errol'. Equo ne eredite, Teueri.<br />
QUidquid id cst, timeD Dnnaos et dona ferontes."<br />
Sic fatus, validis ingentem viribus hastam 50<br />
In latus inque feri curvam compagihus alvum<br />
Contorsit. Stctit ilb tremens, uteroque reeusso<br />
lnsonuere cavae gemitumque <strong>de</strong><strong>de</strong>re cavernae;<br />
Et, si rata <strong>de</strong>iim, si mens non laeva fui;:;set,<br />
Impulerat ferro Argolieas foedare latebl'as, 55<br />
Trojaque nunc staret, Priamique arx alta maneres !<br />
Ecce, manus juvenem interea post terga revinctulli<br />
Pastores magno ad regem elamore trahebant<br />
Dardanidae, qui se ignotum venientibus ultro.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
32 VERGILI AENEIS II.<br />
Hoc ipsum ut strueret Trojamque aperiret Achivis, 60<br />
Obtulerat, fic1ens animi, atque in uLl'Umque paratus,<br />
Seu versare dol os, seu certae occurubere morti.<br />
U ndique visendi studio Trojana ju ventus<br />
Circumfusa ruit, ccrtantque illu<strong>de</strong>re capto.<br />
Aeeipe nunc Danaum insidias, et crimine ab uno 65<br />
Disee onmes.<br />
N amque ut eonspectn in medio turbatus, inermis,<br />
Constitit atqlle oeulis l")hrygia agmina cireumspexit,<br />
"Heu, quae nunc tellus," illquit, "quae rue aequora<br />
possunt<br />
Aeeipere, aut quid jam misero mihi <strong>de</strong>nique restat, 70<br />
Cui neque apud Danaos usquam locus, et super ipsi<br />
Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt?"<br />
Quo gemitu conversi animi, compressus et omnis<br />
Impetus. Hortamur fari , quo 'anguine cretus,<br />
Quidve ferat; memoret, quae sit fiducia capto. 75<br />
[Ille baec, <strong>de</strong>posita tandcm formidine, fatur:]<br />
"Cuncta equi<strong>de</strong>m tibi, rex, fUel'it quodcumque, fatebor<br />
Vera,' in quit, "neque me Argolica <strong>de</strong> genle negabo:<br />
Hoc primum; nec, si miserum FOl'Luna Sinon em<br />
Finxit, vanum ctiam mendacemquc improba finget. 80<br />
Fando aliquod si forte tuns pOl'venit ad aures<br />
Belidae nomen Palamcdis et incluta fama<br />
Gloria, quem falsa sub proditione Pelasgi<br />
Insontem infando indicio, quia bella vetabnt,<br />
Demisere neci, nunc cassum luminc lugent: 85<br />
Illi me comitem et con::;anguinita,te propinquum<br />
Pauper in arma pater primis hue misit ab annis.<br />
Dum stabat regno ineolull1is regumque vigeuat<br />
Conciliis, et nos aliquod nOl11cnqnc <strong>de</strong>cusque<br />
Gessimus. Invidia postquam pellaei::; Ulixi 90<br />
(Haud ignota loquor) supcris coneessit ab oris,<br />
Affiietus vitam in tenebri" llletuque trahebam,<br />
Et casum insonti: meCUlll illdignabar amici.<br />
Nec tacui <strong>de</strong> mens, et 111e, fUI'" si qua tulisset,<br />
8i patrioE umquam remeas;;em vielor ad Argos, 95<br />
Promisi ultorem, et verbis udia a pera movi.<br />
Hinc mibi prima mali labes; hinc semper Ulixes
38<br />
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI .A.ENEIS II.<br />
Sed graviter gemitus imo <strong>de</strong> pectore ducens,<br />
" Heu fuge, nate <strong>de</strong>a, teque his" ait " eripe flammis.<br />
Hostis habet muros; ruit alta a cuI mine Troja. 290<br />
Sat patri:.te Priamoque datum. Si Perg:.tma <strong>de</strong>xtra<br />
Defendi possent, etiam hac <strong>de</strong>fens:.t fuissent.<br />
Sacra suosque tibi commendat rrroj:.t Penates:<br />
Hos cape fatorum comites, his moenia quaere,<br />
Magna pererrato statues quae <strong>de</strong>nique ponto." 295<br />
Sic ait, et manibus vittas Vestamque potentem<br />
Aeternumque adytis effert ponetralibus ignem.<br />
Diverso intereu. miscentur moenia luctu,<br />
Et magis atque magis, quamquam secreta parentis<br />
Anchisae domns arboribusque obtecta recess it, 300<br />
Clarescunt sonitns, armorumque ingruit horror.<br />
Excutior somno, et summi fn,stigia tecti<br />
Asccnsu supero, atque arrectis auribu. adsto:<br />
In segetem veluti quum flamma furcntibus Austris<br />
Incidit, aut rapidus montano flumine torrens 305<br />
Stemit agros, sternit sata laeta boumque labores,<br />
Praccipitesque trabit silva ; stl1pet inscius alto<br />
.A.ccipiens sonitum saxi <strong>de</strong> verlicc pastor.<br />
Tum vero manifesta fi<strong>de</strong>s, Danallmque patescunt<br />
Insidiae' jam Deiphobi <strong>de</strong>dit ampla ruinam 310<br />
Vulcanc superante domus, jam proximus ar<strong>de</strong>t<br />
Ucalegon, Sigea igni freta lata relucent.<br />
Exoritur clamorque virlllU clangorque tllb:.trum.<br />
Arma amens capio; nec sat rationis in armis,<br />
Sed glomeraTe manum bello et concurrere in arcem 315<br />
Cum sociis ar<strong>de</strong>nt a,nimi; furor iraque mentem<br />
Praecipitant, pulcbrumque mori succurrit in armis.<br />
Ecce autem telis Pnnthns elapsus Acbivum,<br />
Pant.hus Othrya<strong>de</strong>s, arcis Phoebique sacerdos,<br />
Sacra manu victosque <strong>de</strong>os parvumque nepotem 320<br />
Ipse trahit, cursuque amens ad lim ina tendit.<br />
"Quo res summa loco, Panthu? quam prendimns<br />
arcem ?"<br />
Vix en fatus eram, gemitu quum talia redrlit:
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS II. 39<br />
" Venit summa dies et ineluetabile tempus<br />
Dardaniae. Fuimus Troes, fuit Ilium et ingens 325<br />
Gloria 'l'euerorum; ferus omnia Jupiter Argos<br />
'l'l'allstulit, incensa Danai dominantur in llrbe,<br />
A.rduus armatos mediis in moenibus adstans<br />
Pundit equus, victorque Sinon incendia miscet<br />
Insultans. Portis alii bipatentibus adsunt, 330<br />
Milia quot magnis umquam venere Mycenis;<br />
Obse<strong>de</strong>re alii telis angusta viarum<br />
Oppositi j stnt ferri acies mucrone corusco<br />
Stricta, parata neci; vix primi pl'oelia tentant<br />
Portarum vigiles, et caeco Marte resistunt." 335<br />
Talibus Othryadae dictis et numine diVllln<br />
In Hammas ct in arma feror, quo tl'istis Erinys,<br />
Quo fremitus voeat et sublatus ad aethera clamor.<br />
A.ddunt se soeios Ripheus et maximus armis<br />
Epytus,.oblati per lunam, IIypanisque Dymasque, 340<br />
Et laten. agglomerant nostro, juvellisque Ooroebus,<br />
Mygdomdcs: illis ad Trojam forte dicbus<br />
Vellerat, insano Oassandl:ae incensus amore,<br />
Et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat,<br />
Infelix, qui non sponsae praecepta furcntis 345<br />
.A. ud ieri t.<br />
Quos ubi confcrtos n.uclcre in proelia vidi,<br />
Incipio Supcr his: "Juvenes, fOl'tis .. ima frustra<br />
Pectora, si vobis aUllentcm cxtremn. cupido<br />
Oerta scqui, quac sit rebns fortuna, vi<strong>de</strong>tis. 350<br />
Excesserc omnes, adytis arisque relictis,<br />
Di, qui bus imperium hoc stetemt; succurritis ul'bi<br />
Incensac: mOl'iamul', et in media arma l'uamus.<br />
U.na salus victis, nullam spel'are salutem."<br />
SIC animis juvenum furor additus. In<strong>de</strong>, Iupi ceu 355<br />
Raptol'CS atl'a in nebula, qnos improba ventris<br />
Exegit caecos rabies, catulique relicti<br />
Faucibus exspectant siccis, per tela, pel' hostes<br />
Vadimus haud dubiam in mortem, mediaeque tenemus<br />
Urbis iter; nOK :ltra cava circumvolat umbra. 360<br />
QUis cla<strong>de</strong>'lll i1lius l1oetis, quis funem fando
40<br />
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS II.<br />
Explicet, aut possit lacrimis aequare labores?<br />
Urbs antiqua mit, multos dominata per annos;<br />
Plurima perque vias stel'llun1.ur inertia passim<br />
Corpora, perque domos et religiosa <strong>de</strong>orum 365<br />
Limina. N ec soli poellas dant sanguine 'reucri;<br />
Quondam etiam victis redit in praecordia vil'tus,<br />
Victoresque cadunt Danai. Cruc1elis ubique<br />
Luctus, ubique pavor, et pllll'ima mortis imago.<br />
Primus se D anaum, magna comitante caterva, 310<br />
Anc1rogeos olfert nohis, socia agmina creClcns,<br />
lnscius, atque ultro verbis compellat amicis:<br />
" Festinate, viri! N am quae tam sera moratur<br />
Segnities? Alii rapiunt incenRa feruntque<br />
Pergama; vos celsis nunc primum a urn-ibus itis?" 315<br />
Dixit, et extemplo (neque enim responsa dabantur<br />
Fida satis) scnsit med iOR <strong>de</strong>Japsus in hostes.<br />
Obstupuit, retroque pe<strong>de</strong>m CUill voce repressit.<br />
Improvisum aspris veluti qui sentihu angnem<br />
Pressit hUilli nitens, trepitlu que repente refugit 380<br />
Attollentem iras et caerula colla tumentem ;<br />
Haud secus Androgeos visu tremefactus abibat.<br />
Irruimus, <strong>de</strong>nsis et circumfundimur armis,<br />
Ignarosque loci pa 'sim et formidine eaptos<br />
Sternimus: adspirat primo Fortuna labori. 385<br />
Atque hic succes u exsultans animiRque Coroebus<br />
" 0 socii, qua prima" inquit "fortuna salutis<br />
Monstrat iter, quaque ostenc1it se <strong>de</strong>xtra, sequamur :<br />
Mutemus c1i])eos, Danai\.mque insignia nobis<br />
Aptemus. Dolus, an virtus, qnis in hoste requirat? 390<br />
Arma clabunt i])8i." Sic falus, <strong>de</strong>inCle comautem<br />
A nrlrogei galeam clipeique insigne <strong>de</strong>corum<br />
Induitur, laterique Argivum aecommodat ensem.<br />
Roc Ripheus, hoc ipse Dymas omni. que juventus<br />
Laeta. facit; sJloliis se quisque recentibus annat. 395<br />
Vadimus immixti Danais haud numine noslro,<br />
Multaque per caecam congressi proelia. noctem<br />
Conseril11us, multos Danaill11 <strong>de</strong>mittimus Orco.<br />
Diffugiunt alii ad DIl.VeS, et litora cursu
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
42 VERGILI AENEIS II.<br />
Hic vero ingentem pugnam, ceu cetera nusquam<br />
Bella forent, nulli tota morerentur in urbe,<br />
Sic Martem indomitum Danaosque ad tecta ruentes 440<br />
Oernimus, obsessumque acta testudine limen.<br />
Haerent parietibus scalae, postesque sub ipsos<br />
Nituntur gradibus, clipeosque ad tela sinistris<br />
Protecti objiciunt, prensant fastigia <strong>de</strong>xtris.<br />
Dardanidae contra turres ac tOtIL domol'um 445<br />
Oulmina convellunt, (his se, quando ultima cernunt,<br />
Extrema jam in morte parant <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>re telis,)<br />
Auratasque trabes, veterum <strong>de</strong>cora alta parentum,<br />
Devolvunt; alii strictis mucronibus imas<br />
Obse<strong>de</strong>re fores, has servant agmine <strong>de</strong>nso. 450<br />
Instaurati animi, regis succurrere tectis,<br />
Auxilioque lev are viros, vimque ILd<strong>de</strong>re victis.<br />
Limen erat caecaeque fores et pervius usus<br />
Tectorum inter se Priami, postesquc relicti<br />
A tergo, infelix qua se, dum regna manebant, 455<br />
Saepius Andromache ferre incomitata solebat<br />
Ad soceros, et avo puerum Astyanacta trahebat.<br />
Evado ad summi fll,stigia culminis, un<strong>de</strong><br />
Tela manu miseri jactabant irrita Teucri.<br />
Turrim, in praecipiti stantem summisque sub astra 460<br />
Eductam tectis, un<strong>de</strong> omnis Troja vi<strong>de</strong>ri<br />
Et DanILllm solitae naves et Achaica castra,<br />
Aggressi ferro circum, qua summa labantes<br />
J uncturas tabulata dabant, convellimus altis<br />
Sedibus, impulimnsque; elL laps[\, repentc rninam 465<br />
Cum sonitu trahit et DILnatun super agmina late<br />
Incidit. Ast alii subeunt, nec saxa nec ullum<br />
Telorum interea cessat genus.<br />
Vestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrbus<br />
Exsultat, telis et luce coruscus aena; 4'10<br />
Qualis ubi in lucem coluber mala gramina pastus,<br />
Frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat,<br />
Nunc positis novus exuviis nitidusque juventa,<br />
Lubrica convolvit subln-to pectore terga,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
48 VERGILI AENEIS II.<br />
Teque tuosque jnvat, patet isti janua leto,<br />
J amque a<strong>de</strong>rit multo Priami <strong>de</strong> sanguine Pyrrhus,<br />
Guatum ante ora patris, patl'cm qui obtruneat ad aras.<br />
Hoc erat, alma parens, quod me pcr tela, per ignes<br />
Eripis, ut mecliis hostem in penetralibus, utque 665<br />
Ascanium patremque meum juxtaque Creiisam,<br />
Alterum in alterius mactatos sanguine cernam?<br />
Arma, viri, ferte arma; vocat lux ultima victos!<br />
Reddite me Danais I sinite instaurata revisall1<br />
Proelia I NUll1quam omnes hodie ll10riemur inulti." 670<br />
Hinc ferro aceingor rl1rsus, clipeoque sinistram<br />
Insertabam aptans meque extra teeLa ferebam;<br />
Ecce autem eomplexa pe<strong>de</strong>s in limine conjunx<br />
Haerebat, parvumque patri ten<strong>de</strong>bat Iulum :<br />
"Si periturus abis, et nos rape in omnia tecum; 675<br />
Sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis,<br />
Hane primum tutare domum. Cui parvus Iulus,<br />
Oui pater et eonjunx quondam tua dicta relinquor?"<br />
Talia voeiferans gemitu tectum omne repleba,t,<br />
Quum subitum dietuque oritur mira bile monstrum. 680<br />
N amqne manus inter maestorumque ora parentum<br />
Ecce levis summo <strong>de</strong> vertice visus luli<br />
Fun<strong>de</strong>re lumen apex, tactuque innoxia molles<br />
Lambere flamma comas et circum tempora pasei.<br />
Nos pavidi trepidare metu, criuemquc Uagrantem 685<br />
Excutere et sanctos restinguere fontibus ignes.<br />
At pater Ancbises oeulos ad si<strong>de</strong>ra laetus<br />
Extulit, et caelo palmas cum voce tetendit:<br />
" Jupiter omnipotens. precibus si flecteris ullis,<br />
Aspice nos hoc tantl1m ; et, 5i pietate merernur, 690<br />
Da <strong>de</strong>in<strong>de</strong> auxilium, pater. atque haec omina firma."<br />
Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore<br />
Intonuit laevum, et <strong>de</strong> caelo lapsa per ur •• bras<br />
Stella facem ducens multa cum luee cucurrit.<br />
Illam, summa super labentem culmina tecti, 695<br />
Cernimus Idnea claram se con<strong>de</strong>re sil va,<br />
Signantemque vias j tum Iongo limite sulcus<br />
Dat lucem, et late circum Ioca sulful'e fumant.
50<br />
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VEHGILI AENEIS II.<br />
Confusam eripuit mentem: namque avia cursu<br />
Dum sequor et nota excedo regione viarum,<br />
Heu, misero conjunx fato mi erepta Creiisa.<br />
Substitit, erravitne via, seu lassa l'esedit,<br />
Incertum: nee post oculis est reddita nostris. 740<br />
Nee prius amissam respexi animumve l'efiexi,<br />
Quam tumulum antiquae Cereris se<strong>de</strong>mque saeratam<br />
Vonimus; hie <strong>de</strong>mum collectis omnibus una<br />
Defuit, et comites natumque virumque fefellit.<br />
Quem non incusavi amens hominumquc <strong>de</strong>orurnque, 745<br />
Aut quid in eversa vidi cru<strong>de</strong>lius urbe ?<br />
Ascanium Anchisenque patrern Teucrosque Penates<br />
Commendo sociis, et curva valle recondo ;<br />
[Ipse urbem repeto, et cingor fulgentibus armis:]<br />
Stat casus I'enovare omnes, omnemque reverti 750<br />
Per r1'l'ojam, et rursus caput objectal'e periclis.<br />
Principio mures obscuraque limina portl1e,<br />
Qua gressum extllleram, repeto, et vestigia retro<br />
Observata sequor pel' noctem et lumine lustro.<br />
Horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent. 755<br />
In<strong>de</strong> domum, si forte pe<strong>de</strong>m - si forte I - tulisset,<br />
Me refero. IrrueranL Danai, et tectum omne tenebant.<br />
Ilicet ignis edax summa ad fastigia vento<br />
Volvitnr; exsuperant fiammae, furit aestus ad auras.<br />
Procedo et Priami se<strong>de</strong>s arceruque reviso. 760<br />
Et jam porticibus vacuis J unonis asylo<br />
Custo<strong>de</strong>s lecti Phoenix et dirus Ulixes<br />
Praedam asservabant : buc undiqlle '1'ro1a gaza<br />
Incensis el'epta adytis, mensaeque <strong>de</strong>orum:<br />
Crateresque auro ,;olicE, captivaque vestis 765<br />
Congel'itur; pueri et pavidae longo ordine matres<br />
Stant circum.<br />
Ausus quin ctiam voces jactare pel' umbram,<br />
Inplevi clamore vias, maestusque Creiisam<br />
:N equidquam ingeminansiterumque itcrllmque vocavi. 770<br />
Qu aerenti ct tectis urbis sine fine rucnti,<br />
Infelix simulacrum atque ipsius umbra Creiisae<br />
Visa mibi ante oculos et nota major imago.<br />
Obstupui, stetel'llntque comae et vox faucibus haesit.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS III.<br />
Vil'gulta et <strong>de</strong>nsis hastilibus horrida myrtus.<br />
Accessi, vil'i<strong>de</strong>mque ab bumo convellere silvam<br />
Conatus, ramis tegel'em ut fron<strong>de</strong>ntibus aras,<br />
Horrendum et dictu vi<strong>de</strong>o mirabile monstrum.<br />
N am quae prima solo ruptis radicibus arbos<br />
Vellitur, buic atro liquuntur sanguine guttae,<br />
25<br />
Et ten'am tabo maculant. Mihi frigidus borror<br />
Membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.<br />
Rursus et alterius lentum convellere vimen<br />
Insequor, et causas penitus tentare btentes ;<br />
Ater et alterius sequitur <strong>de</strong> cOl'tice sanguis.<br />
Multa movens animo, Nympbas venerabar agrestes<br />
30<br />
Gradivumque patrem, Geticis qui praesi<strong>de</strong>t arvis,<br />
Rite secundarent visus omenque levarent.<br />
Tertia sed postquam majore hastilia nisu<br />
Aggl'edior genibusque adversae obluctor arenae,<br />
(Eloquar, an sileam?) gemitus lacrimabilis imo<br />
35<br />
Auditur tumulo, et vox reddita fertur ad aures: 40<br />
" Quid miserum, Aenea, laceras? Jam parce sepulto,<br />
Parce pias scelerare manus: non me tihi Troja<br />
Externum tulit, aut cruor hic <strong>de</strong> stipite manat.<br />
lIeu fuge cru<strong>de</strong>les terras, fuge litus avarum:<br />
N am Polydorus ego. Hic confixum ferrea tcxit 45<br />
Telorum seges et jaculis increvit acutis."<br />
Tum vero ancipiti mentem formidine press us<br />
Obstupui, steteruntque comae et vox faucibus haesit.<br />
Rune Polydorum auri quondam cum pon<strong>de</strong>re magno<br />
Infelix Priamus furLim mandarat alendum 50<br />
Threlcio regi, quUUl jam diffi<strong>de</strong>ret armis<br />
Dardaniae, cingique urbem obsidione vi<strong>de</strong>ret.<br />
IIle, ut opes fractae 'l'eucnim, et Fortuna receRsit,<br />
Res Agamenmonias victriciaque arma secutus,<br />
Fas omne abrulllpit, Polydorum obtruncat, et auro 55<br />
Vi potitur. Quid non mortulia pectora cogis,<br />
Auri sacra fames! Postquam pa\Tor ossa reliquit,<br />
Delectos populi ad proceres primumque parentem<br />
Monstra <strong>de</strong>ulll refero, et quae sit sententia poseo.<br />
Omnibus i<strong>de</strong>m animus, scelerata exce<strong>de</strong>re terra, 60<br />
53
54<br />
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS III.<br />
Linqui pollutum hospitium, et dare classibus austros.<br />
Ergo instauramus Polydoro funus, et ingens<br />
Aggeritur tumulo tell us ; stant Manibus arae,<br />
Caeruleis maestae vittis atraque cupresso,<br />
Et circum Ilia<strong>de</strong>s crinem <strong>de</strong> more solutae ; 65<br />
lnferimus tepido spumantia cymbia lacte<br />
Sanguinis et sacri pateras, animamque sepulchro<br />
Condimus, et magna supremum voce ciemus.<br />
ln<strong>de</strong>, ubi prima fi<strong>de</strong>s pelago, placataque venti<br />
Dant maria, et Icnis crepitans vocat auster in altum, 70<br />
Deducunt socii naves et litora complent.<br />
Provehimur portu, tel'J'aeque urbesque recedunt.<br />
Sacra rnari colitur medio gratissima tellus<br />
Nereldum matri et Neptuno Acgaeo,<br />
Quam pius Arcitenens, oras et litora circum 75<br />
Errantem, Mycono e celsa Gyaroque revinxit,<br />
Immotamque coli <strong>de</strong>dit et contcmnere ventos:<br />
Huc feror; haec fessos tuto placidissima portu<br />
Accipit. Egressi veneramur Apollinis urbem.<br />
Rex Anius, rex i<strong>de</strong>m hom inurn Phoebique sacerdos, 80<br />
Vittis et sacra redimitns tempora lauro,<br />
Occurrit; veterem Anchisen agnovit amicum.<br />
Jungimus hospitio <strong>de</strong>xtras, et tecta subimus.<br />
Templa <strong>de</strong>i saxo venerabar structa vetusto ;<br />
"Da propl'iam, Thyrnbraee, domum ! Da moeniafessis 85<br />
Et genus et mansuram urbem! Serva altera Trojae<br />
Pergn,ma, reliquias Danaum atque immitis Achilli.<br />
Quem sequimur? quove ire jubes, ubi ponere se<strong>de</strong>s ?<br />
Da, patel', augurium, atque animis illabere nostris !"<br />
Vix ea fatu eram; tremere omnia visa repente, 90<br />
Liminaque laurusque <strong>de</strong>i, totusque moveri<br />
Mons circum, et mugire ac1ytis cortina reclusis.<br />
Summissi petimus terram, et vox fertur ad aUl'es:<br />
" Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum<br />
Prima tulit telIus, ea<strong>de</strong>m vos uhere laeto 95<br />
Accipiet reduces. Antiquam exquirite matrem.<br />
Hic domus Aeneae cunctis rlominabitur oris,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS III. 55<br />
Et nati natorum, et qui nascentur ab illis."<br />
Haec Phoebus; mixtoque ingens exorta tumultu<br />
Laetitia, et cuncti quae sint eo, moenia quaerunt, 100<br />
Quo Phoebus vocet en'antes jubeatque reverti.<br />
'l'um genitor, veterum volvens monumenta virorum,<br />
"Audite, 0 proceres," ait " et spes discite vestras.<br />
Creta Jovis magni medio jacet insula ponto,<br />
Mons Idaeus ubi, et gentis eunabula nostrae ; 105<br />
Centum urbes habitant magnas, uberrima regna:<br />
Maximus un<strong>de</strong> pater, si rite audita record or,<br />
TeuCl'us Rhoeteas primum est advectus ad oras,<br />
Optavitque locum regno. N ondum TIium et arces<br />
Pergameae steterant; habitabant vallibus imis. 110<br />
Hine mater cultrix Cybeli, Corybantiaque aera,<br />
Idaeumque nemus; hine Hda silentia sacris,<br />
Et juncti currum dominae subiere leones.<br />
Ergo agite, et, divum dueunt qua jussa, sequamul',<br />
Placemus ventos, et Gnosia regna petamus I 115<br />
Nec longo distant cursu: modo Jupiter adsit,<br />
Tertia lux classem Cretaeis sistet in oris."<br />
Sic fatus, meritos aris mactavit bonores,<br />
rraurum N eptuno, taurum tibi, pulcher Apollo,<br />
Nigram Hiemi pecu<strong>de</strong>m, Zephyris felicibus albam. 120<br />
F ama volat, pulsum regnis cessisse paternis<br />
Idomenea ducem, <strong>de</strong>sertaque litora Cretae,<br />
Hoste vacare domum, se<strong>de</strong>sque adstare relictas.<br />
Linquimus Ortygiae portus, pelagoque volamus,<br />
Baeehatamque jugis Naxon, viri<strong>de</strong>mque Donusam, 125<br />
Olearon, niveamque Paron, spal'Sasqllc per aequot"<br />
Cycladas, et erebris legimus freta cOlleita tertis.<br />
Nautieus exoritur vario eertamine clamor;<br />
Hortantur socii, Cretam proavosque petamus ;<br />
Prosequitur surgens a puppi vcntus ellutcs, 130<br />
Et tan<strong>de</strong>m antiquis Cllretum allabinlUl' oris,<br />
Ergo aviclus muros optatlLe molior urbis,<br />
Pergameamque voco, et laetam cognomine gcntem<br />
Hortor amare focos arcemque n,ttollcrc teetis.<br />
Jamque fere [siceo subductae litore puppes i] 135
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
56 VERGILI AENEIS III.<br />
Connubiis arvisquc novis operata juventus ;<br />
Jura domosque dabam: sub ito quum tabida membris,<br />
Corrupto caeli tractu, miserandaque venit<br />
Arboribusque satisque lues et letifer annus.<br />
Liuquebant du1ces animas, aut aegra trahebant 140<br />
Corpora; tum steriles exurere Sirius agros ;<br />
Arebant herbae, et vic tum seges aegra negabat.<br />
Rursus ad oraclum Ortygiae Phoebumque remenso<br />
Hortatur patcr ire mari, veniamque precari,<br />
Quam fessis finem rebus ferat, un<strong>de</strong> laborum 145<br />
Tentare auxilium jubeat, quo vertere cursus.<br />
Nox erat, et tenis animalia somnus habebat:<br />
Effigicr:; sacrae divum Phrygiique Penates,<br />
Quos mecum ab rrroja mediisque ex igllibus urbis<br />
Extuleram, visi ante oculos adstare jacentis 150<br />
In somnis, multo mallifesti lumine, qua se<br />
Plena per insert as fun<strong>de</strong>bat luna fenestras ;<br />
Tum sic affari et curas his <strong>de</strong> mere dictis:<br />
"Quod tibi <strong>de</strong>lato Ortygiam dicturus Apollo est,<br />
Hic canit, et tua nos en ultro ad limina mittit. 155<br />
Nos te, Dardania incensa, tuaque arma secuti,<br />
Nos tumidum sub te permensi classibus aequor,<br />
I<strong>de</strong>m venturos tollemus in astra nepotes,<br />
Imperiumque urbi dabimus: tu moenia magnis<br />
Magna para, longumque fugae ne linque laborem. 160<br />
Mutandae se<strong>de</strong>s: non haec tibi litora snasit<br />
Delius, aut Oretae jussit consi<strong>de</strong>re, Apollo.<br />
Est locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt,<br />
Terra antiqua, potens armis atque ubere glebae,<br />
(Oenotri coluere viri; nunc fama, min ores 165<br />
HaJiam dixisse ducis <strong>de</strong> nomine gentem :)<br />
Hae nobis propriae se<strong>de</strong>s, hinc Dardanus ortus<br />
I asiusque pater, genus a quo principe nostrum.<br />
Surge age, et haec laetus longaevo dicta parenti<br />
Haud dubitunda refer: Oorytbum terrasque requirat 170<br />
Ausonias: Dictaea negat tibi Jupiter arva."<br />
'l'al ibm; attonitus visis ac voce <strong>de</strong>orum,<br />
(Ncc sopor ilIud erat, sed coram agnoscere vnltus
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
58 VERGILI AENEIS Ill.<br />
Harpyiaeque cotimt aliae, Phinela postquam<br />
Clausa domus, mensasque metu liquere priores,<br />
Tristius ha,ud ilIis monstrum, nec saevior ulla<br />
Pestis et ira <strong>de</strong>ilm Stygiis sese extulit undis. 215<br />
Virginei volucrum vuitus, foedissima ventris<br />
Proluvies, uncaeque manus, et pallida semper<br />
Ora fame.<br />
Huc ubi <strong>de</strong>lati portus intravimus, ecce<br />
Laeta boum passim campis armenta vi<strong>de</strong>mus 220<br />
Caprigenumque pecus, nullo custo<strong>de</strong>, per herbas.<br />
Irruimus ferro, et divos ipsumque voeamus ,<br />
In partem praedamque Jovem ; tum litore curvo<br />
Exstruimusque toros, dapibusque epulamur opimis .<br />
.At subitae horrifieo lapsll <strong>de</strong> montibus adsunt 225<br />
Harpyiae et magnis quatiunt clangoribus alas,<br />
Diripiuntque dapes, contactuque omnia foedant<br />
Immundo; tum vox taetrum dira inter adorem.<br />
Rursum in secessu longo sub rupe cavata,<br />
[.Arboribus clausi circum at que horrentibus umbris,] 230<br />
Iustruimus mensas, arisque reponimus ignem ;<br />
Rursum ex diverse caeli caecisque latebris<br />
'furba sonans praedam pedibus circum vol at uncis,<br />
Polluit ore dapes. Sociis tunc, arma capessant,<br />
Edico, et dim bellum cum gente gerendum. 235<br />
Haud secus ac jussi faciunt, tectosque pel' herbam<br />
Disponunt enses et scuta latentia condunt.<br />
Ergo ubi <strong>de</strong>Japsae sonitum per CUl'va <strong>de</strong><strong>de</strong>re<br />
Litora, dat signum specula Misenus ab alta<br />
Aere cavo. lnvadunt socii, et nova proelia tentant, 240<br />
Obscenas pelagi ferro foedare voluCl'es.<br />
Sed nequc vim plumis ullam nec vulnera tergo<br />
Accipiunt, celerique fuga sub si<strong>de</strong>ra lapsae<br />
Semiesam praedam et vestigia foeda relinquunt.<br />
Una in praecelsa consedit rupe Celaeno, 245<br />
Infelix vates, rumpitque banc pectore vocem:<br />
"Bellum etiam pro cae<strong>de</strong> bOllm stratisque juvencis,<br />
Laomedontiadae, bellumne inferre paratis,<br />
Et patrio Harpyias insontes pellere regno?<br />
Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta, 250<br />
Quae Phoebo patel' omnipotens, mihi Phoebus Apollo
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS III. 59<br />
Praedixit, vobis Furiarum ego maxima pando.<br />
Italiam cursu petitis: ventisque vocatis<br />
Ibitis Italiam, portusque intrare licebit ;<br />
Sed non ante datam cingetis moenibus urbem, 255<br />
Quam vos dira fames nostraeque injuria caedis<br />
Ambesas subigat malis absumere mensas."<br />
Dixit, et in silvam pennis ablata refugit.<br />
At sociis subita gelid us formidine sanguis<br />
Deriguit: ceci<strong>de</strong>re animi; nec jam amplius armis, 260<br />
Sed votis precibusque jubent exposcere pacem,<br />
Si ve <strong>de</strong>ae, seu sint dirae obscenaeque volucres ;'<br />
Et pater Anchises passis <strong>de</strong> litore palmis<br />
Numina magna vocat, meritosque indicit honores:<br />
" Di, prohibete minas; di, talem avertite casum, 265<br />
Et placidi servate pios!"; tum litore funem<br />
Deripere, excussosque jubet laxare ru<strong>de</strong>ntes.<br />
Tendunt vela N oti j fugimus spumantibus undis,<br />
Qua cursum ventusque gubernatorque vocabat.<br />
Jam medio apparet fiuctu nemorosa Zacynthos, 270<br />
Dulichiumque, Sameque, et N eritos ardua saxis<br />
Effugimus scopulos Ithacae, Laertia regna,<br />
Et terram altricem saevi exsecramur Ulixi.<br />
Mox et Leucatae nimbosa cacumina montis,<br />
Et formidatus nautis aperitur Apollo. 275<br />
Ruuc petimus fessi, et parvao succedimus urbi;<br />
Anchora <strong>de</strong> prora jacitur, stant litore puppes.<br />
Ergo insperata tan<strong>de</strong>m tellure potiti,<br />
Lustramurque Jovi, votisque incendimus aras,<br />
Actiaque lliacis celebramus litoI'll. ludis. 280<br />
Exercent patrias oleo labente palaestras<br />
Nudati socii: juvat evasisse tot urbos<br />
Argolicas, mediosque fugam tcnuisse per hostes.<br />
Interea magnum sol circumvolvitur annum,<br />
Et glacialis hiemps aquilonibus asperat undas. 285<br />
Aere cavo clipeum, magni gestamen Abantis,<br />
Postibus adversis figo, et rem carmine signo :<br />
"AENEAS HAEC DE DANAIS VIOTORIBUS ARMA";<br />
Linquere tum portus jubeo et consi<strong>de</strong>re transtris.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
60 VERGILI AENEIS III.<br />
Certatim socii feriunt mare et aequora verrunt. 290<br />
Protinus aerias Phaeacum abscondimus arces,<br />
Litoraque Epiri legimus, pOl'tuque subimus<br />
Chaonio et celsam Buthroti accedimus urbem.<br />
Hic incredibilis rerum fama occupat aures,<br />
Priami<strong>de</strong>n Helenum Graias regnare per urbes, 295<br />
Oonjugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum,<br />
Et patrio Andromachen iterum cessisse marito.<br />
Obstupui, miroque incensnm pectns amore,<br />
Compellare virum et casus cognoscere tantos.<br />
Progredior portu, classes et litora linquens, 300<br />
Sollemnes qlium forte dapes et tristia dona<br />
Ante urbem in luco falsi Simoentis ad undam<br />
Libabat cineri Andromache, Manesque vocabat<br />
Rectoreum ad tumulnm, viridi quem cespite inanem<br />
Et geminas, causam lacrimis, sacraverat aras. 305<br />
Ut me conspexit venientem et TroIa circum<br />
Arma amens vidit, magnis exterrita monstris<br />
Deriguit visu in medio, calor ossa reliquit,<br />
Labitur, et longo vix tan<strong>de</strong>m tempore fatur :<br />
"Verane te facieR, verus mibi Duntius affers, 310<br />
Nate <strong>de</strong>a? vivisne? aut, S1 lux alma recessit,<br />
Hector ubi est?" Dixit, lacrimasque efIudit et omnem<br />
Implevit clam ore locum. Vix pauca furenti<br />
Subjicio et 1'aris turbatus voeibus hisco :<br />
"Vivo equi<strong>de</strong>m, vitam que extrema per omnia duco. 315<br />
Ne dubita: nam vera vi<strong>de</strong>s.<br />
Heu, quis te casus <strong>de</strong>jectam conjuge tanto<br />
Excipit, aut quae digna satis fortuna revisit,<br />
Hectoris Andromache? PYl'1'hiu' COllllubia servas ?"<br />
Dejccit vultum et <strong>de</strong>missa voce locuta est : 320<br />
" 0 felix una ante alias Priamcia virgo,<br />
Hostilem ad tUDlulum Trojae sub moenibus altis<br />
Jussa mori, quae sortiius non pertnlit ulIos,<br />
N ec victoris heri tetigit capti va cub ile I<br />
Nos, patria incensa, di versa per aequora vectae, 325<br />
Stirpis Acbilleae fastus juvellemque superbum,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS III. 61<br />
Servitio enixae, tulimus; qui dcin<strong>de</strong>, secutus<br />
Ledaearu Hermionen Lacedacmoniosque hymenaeos,<br />
Mc famulo famulamque Heleno transmisit habendam.<br />
Ast ilium, ercptac ma""no inflammatus am ore 330<br />
Oonjugis et scelerum Furiis agitatus, Orestes<br />
Excipit incautum, patriasque obtruncat ad aras.<br />
Morte Neoptolemi regnorum reddita cessit<br />
Pars Heleno, qui Obaonios cog nomine campos<br />
Obaoniamque omnem Trojano a Ohaonc dixit, 335<br />
Pergamaque Iliacamque jugis banc addidit arcem.<br />
Sed tibi qui cm'sum venti, quae fata dc<strong>de</strong>re?<br />
Aut quisnam ignarum nostris <strong>de</strong>us appulit oris?<br />
Quid puer Ascanius? Superutne? ct vescitur aura,<br />
Quae tibi jam Troja-? 340<br />
Ecqua tamcn puero est amissae cura parentis?<br />
Ecquid in antiqua1l1 virtutelll ani1l10sque viriles<br />
Et pater Aeneas et avnnculus excitat Hector? "<br />
'1'alia fun<strong>de</strong>hat lacrimans longosque ciebat<br />
Incassu1l1 fletus, qUU1l1 sese a 1l10enibus heros 345<br />
Priamidcs 1l1ultis Helenus c0111itn,ntibus affert,<br />
Agnoscitque suos, lactusque ad limina ducit,<br />
[Et 111ultum lacrimas verba inter singula fundit.]<br />
Procedo, et parva1l1 '1'roja111 simuIataque 1l1agnis<br />
Pergama et arentcm Xanthi cogn01l1ine rivum 350<br />
Agnosco, Scacaeque ampicctor limina portae.<br />
Nec non et Teucri socia simul urbe fruuntur:<br />
IIlos porticibus rex accipiebat in aroplis;<br />
Aulai medio libabant pocula Bacchi,<br />
Illlpositis auro dapibus, paterasque tenebant. 355<br />
.In.lllque dies alterque dies processit, et aurae<br />
Vela vocant, tumidoque illflatur carbasus austro:<br />
His .atem aggredior dictis ac talia quaeso:<br />
" Trojugena, interpres divum, qui numilla Pboebi,<br />
Qui tripodas, Olarii laurus, qui si<strong>de</strong>ra sentis 360<br />
Et volucrum liuguas et pruepetis omina pennae,<br />
Fare age (namque omne1l1 curSUlll mihi prospera dixit<br />
Religio, et cuncti suascrunt numine divi<br />
Italiam petere et terras tentare repostas ;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
62 . VERGILI AENEIS III.<br />
Sola novum, dictuque nefas, Harpyia Celaeno 365<br />
Prodigium can it, et tristes <strong>de</strong>nuntiat iras<br />
Obscenamque famem) quae prima pericula vito?<br />
Quid ve sequens tantos possim superare labores ?"<br />
Hie Hclenus, caesis primum <strong>de</strong> more juveucis,<br />
Exorat pacem diVllm, vittasque resolvit 370<br />
Sacrati capitis, meque ad tua limiua, Phoebe,<br />
Ipse manu multo susponsum numine ducit ;<br />
Atque haec <strong>de</strong>in<strong>de</strong> canit divino ex ore sacordos:<br />
"Nate <strong>de</strong>a (nam te majoribus ire per altum<br />
Auspiciis manifesta fi<strong>de</strong>s: sic rata <strong>de</strong>um rex 375<br />
Sortitur, vol vitque vices; is vertitur ordo),<br />
Pauca tibi e multis, quo tutior hospita lustres<br />
Aequora et Ausonio possis consi<strong>de</strong>re portu,<br />
Expediam dietis; prohibent nam cetera Parcae<br />
Scire Helenum farique vetat Saturnia Juno. 380<br />
Principio Italiam, quam tu jam rere pl'opinquam,<br />
Vicinosquc, ignare, paras inva<strong>de</strong>re portus,<br />
Longa proeul longis via dividit invia terris.<br />
Ante et Trinaeria lentandus remus in unda,<br />
Et salie Ausonii lustrandum navibus aequor, 385<br />
Infernique lacus Aeaeaequc insula Circae,<br />
Quam tuta possis urbem componere terra.<br />
Signa tibi dieam: tu condita mente teneto:<br />
Quum tibi sollicito secreti ad fiuminis undam<br />
Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus, 390<br />
'friginta capitum fetus enixa, jaeebit,<br />
Alba, solo recubans, albi circum ubera nati,<br />
Is locus urbis erit, requies ca certa laborum.<br />
Nee tu mensarum morsus horrescc futuros:<br />
}
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS III.<br />
Insano.m vatem aspicies, qua.e rupe sub ima<br />
Fata can it, foliisque notas et nomina. maudat.<br />
Qnaecumque in foliis <strong>de</strong>scl'ipsit cal'mina virgo, 445<br />
Digerit in numerum, atque antro seclu:a relillt,uit;<br />
IlIa manent immota locis, neque ab ordine cedunt.<br />
Verum ea<strong>de</strong>m, verso tenuis quum cardine ventns<br />
ImpuIit et teneras turbavit jn,nua fron<strong>de</strong>s,<br />
N umquam <strong>de</strong>in<strong>de</strong> cava volibntin, pren<strong>de</strong>re saxo, 450<br />
Nec revacal'e situs aut jungere carmina curat ;<br />
Inconsulti abeunt, se<strong>de</strong>mque o<strong>de</strong>re 8iby11o.e.<br />
Hie tibi ne qun, morae fuerint dispendia tanti.,<br />
Quamvis increpitent socii, et vi CUl'SUS in a.ltum<br />
Vela vocet possisqne sinus implere secnndos, 455<br />
Quill a<strong>de</strong>as vatem, precibusqne oracula poscas.<br />
Ipsa canat, vocemque volens atquc ora rcsolvat.<br />
Illa tibi Italiae pOllulos venturaque bella,<br />
Et quo quemque modo fugiasque ferasquc laborem,<br />
Expediet, cursusqne dabit venerata secnudos. 460<br />
Haec sunt, quae nostra lieeat te voce moneri.<br />
Va<strong>de</strong> age, et ingentem faetis fer ad aethera Trojam."<br />
Quae postquam yates sic ore cfl'atus amico est,<br />
Dona <strong>de</strong>bine aura gravia seetoque elephauto<br />
Imperat ad naves ferri, stipatque eal'inis 465<br />
Ingells argentum Dodonaeosque lebetas,<br />
Loricam eonsertam balllis aUl'oque trilicem,<br />
Et conum insignis galeae cristasq ue comantes,<br />
Arma Neoptolemi. 8unt et sua dona po.l'enti.<br />
Addit equos, additquc duces; 470<br />
Remigium suppJet; socios simul instruit armis.<br />
Intel'ea classem velis aptare jubebat<br />
Anchises, tim'et vento mora ne qua ferenti.<br />
Quem Phoeoi intel'pres multo compellat honore :<br />
"Conjugio, Anchisa, Veneris dignate superbo, 475<br />
Cura <strong>de</strong>llm, bi" Pergameis ereple rl1inis,<br />
Ecce tibi Ausoniae tellus: hanc arripe velis.<br />
Et tamen hane pel ago pmeterlabare necesse est;<br />
Ausoniae pars illa procul, quam pandit Apollo.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
66 VERGILI AENEIS III.<br />
Postquam cuncta vi<strong>de</strong>t caeIo constare sereno,<br />
Dat cIarum e puppi signum; nos castra movemus,<br />
Tentamusque viam et velorum pandimus alas. 520<br />
Jamque rubescebat stellis Aurora fugatis.<br />
Quum procul obscuros colles humilemque vi<strong>de</strong>mus<br />
Italiam. "Italiam I" primus conclamat Achates,<br />
Italiam laeto socii clamol'e salutant.<br />
Tum pater Anchises magnum cratera corona 525<br />
Induit implevitque mcro, divosque vocavit<br />
Stans celsa in puppi:<br />
" Di, maris et terrae tempestatumque potentes,<br />
Ferte viam vento faeilem, et spirate secundi."<br />
Crebl'escunt optatae aurae, portusque patescit 530<br />
Jam propior, templumque apparet in arce Minervae.<br />
Vela legunt socii, et proras ad litora torquent.<br />
Portus ab Euroo Huctu curvatus in arcum ;<br />
Objectae salsa spumant aspargine cautes,<br />
Ipse latet ; gcmino <strong>de</strong>mittunt brachia muro fl35<br />
Turriti scopuli, l'efugitque ab litore templum.<br />
Quattuor hic, primum omen, equos in gramine vidi<br />
'l'on<strong>de</strong>ntes co,mpum late, candore nivali.<br />
Et pater Anchiscs: "Bellum, 0 terra hospita, pOl·tas:<br />
Bello armantur equi, bellum haec armenta minantur. 540<br />
Sed tamen i<strong>de</strong>m olim curl'll succe<strong>de</strong>re sueti<br />
Quadrupe<strong>de</strong>s, et frena juga concordia ferre ;<br />
Spes et pacis," ait. Tum numina sancta precamur<br />
Palladis armieonae, quae prima accepit ovantes,<br />
Et capita ante aras Phrygio velamur amictu ; 545<br />
Praeceptisque Releni, <strong>de</strong><strong>de</strong>rat quae maxima, rite<br />
Junoni Al'givae jussos aelolemus honores.<br />
Hauel mora; continuo pel'fectis ordine voLis,<br />
Cornua velatal'um obvertiruus antennarum,<br />
Grajugem'uuque domos suo pectaque Iinquimus arva. 550<br />
Rinc sinus Herculei, si vera est fama, Tarenti<br />
Cernitur; attollit se diva Lacinia contra,<br />
Caulonisque arces et navifraguru Scylaceum.<br />
Tum pro cuI e fiuctu Tl'inacria cernitur Aetna;<br />
Et gemitum ingentem peJagi puJsataque saxa 555<br />
Audimus longe, fractasque ad litora voces;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI .A.ENEIS III.<br />
Elxsultantque vada, atque aestu miscentur arenae.<br />
Elt pater Anchises: "Nimirum haec illa Charybdis;<br />
Hos Helenus scopulos, haec saxa horrenda canebat :<br />
Elripite, 0 socii, pariterque insurgite remis I" 560<br />
Haud minus ac jussi faciunt; primusque ru<strong>de</strong>lltem<br />
Oontorsit laevas pro ram Palinurus ad undas ;<br />
Laevam cuncta cohors remis velltisque petivit.<br />
Tollimur in caelum curvato gurgite, et i<strong>de</strong>m<br />
Subducta ad Manes imos <strong>de</strong>sedimus unda. 565<br />
Tel' scopuli clamorem inter cava saxa <strong>de</strong><strong>de</strong>re,<br />
Tel' spumam clisam et rorantia vidimus astra.<br />
Interea fessos ventus cum sole reliquit,<br />
Ignarique viae Oyclopum allabimur oris.<br />
Portus ab accm;su ventorum immotus et ingens 5'70<br />
Ipse; seu horrificis juxta tonat Aetna ruinis,<br />
Interd umque atram prorumpit ad aethera nubem,<br />
Turbine fumantem piceo et can<strong>de</strong>nte favilla,<br />
A ttollitque globos f1amrnarum, et si<strong>de</strong>ra lambit;<br />
Interdul11 scopulos avulsaque viscera montis 5'75<br />
Erigit eructans, liquefactaque saxa sub auras<br />
Cum gemitu glomerat, fundoque exacstuat imo.<br />
Fama est, Enceladi semiustum fulmine corpus<br />
Urgeri mole hac, in gentemque insuper Aetnam<br />
Impositam ruptis fiammam exspirare camiuis, 580<br />
Et, fessum quoties mu1.ct latus, intremere omnem<br />
Murmure Trinacriam et caelum subtexere fumo.<br />
N octem iIlam tecti silvis immania monstra<br />
Perferimus, nee, quae sonitum <strong>de</strong>t causa, vi<strong>de</strong>mus :<br />
N am neque erant a, trorum ignes, nee lucidus aethra 585<br />
Si<strong>de</strong>rea polus, obscuro sed nubila caelo,<br />
Et lunam in llimbo IlOX intempesta tenebat.<br />
Postera jamque dies primo surgebat Eoo,<br />
Humentemque Aurora polo dimoverat umbram :<br />
Q,uum subito e silvis, macie confecta suprema, 590<br />
Ignoti nova forma viri miserandaque cuItu<br />
Procedit, supplexque manus ad lltora tendit.<br />
67
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS III.<br />
Immensus, saniem eruetans et frusta eruento<br />
Per somnum commixta mero, nos, magna preeati<br />
Numina, sortitique vices, una undique circum<br />
Fundimur, et tela lumen terebramus acuto, 635<br />
Ingens, quod torva solum sub fronte latebat,<br />
Argolici clipei aut Phoebeae lampadis instal',<br />
Et tandcm laeti sociorum ulciscimur umbras.<br />
Sed fugite, 0 miseri, fugite, atque ab litore funem<br />
Rumpite : 640<br />
N am, qualis quantusque cavo Polyphemus in antro<br />
Lanigeras claudit pecu<strong>de</strong>s atque ubera pressat,<br />
Centum alii cur va bacc habitant ad litora vulgo<br />
Infandi Cyclopes, et altis montibus errant.<br />
Tertia jam Lunae se cornua lumine complent, 645<br />
Quum vitam in silvis inter <strong>de</strong>serta ferarum<br />
Lustra domosque traho, vastosque ab rupe Cyclopas<br />
Prospicio, sonitlllnque pedum vocemque tremisco.<br />
Victum illfelicem, baccas lapidosaque coma,<br />
Dant rami, et vulsis pascunt radicibus herbae. 650<br />
Omnia collustrans, banc primum ad litora classem<br />
Oonspexi venientem; buie me, quaeeumque fuisset,<br />
Addixi: satis est gentem effugisse nefandam.<br />
Vos animam hanc potius quoeumque absumite leto."<br />
Vix ea fatus erat, summo quum monte vidcmus 655<br />
Ipsum inter pecu<strong>de</strong>s vasta se mole moventem<br />
Pastorem Po]yphemum, et Iitora nota petentem,<br />
Monstrum honendum, informe, ingeus, cui lumen<br />
a<strong>de</strong>mptum.<br />
Trunca maIlU pinus regit et vesLigia firmat ;<br />
La nigerao comitantur oves; ea sola voluptas 660<br />
Solamenque mali.<br />
Postquam altos tetigit fluctus et ad aoquora venit,<br />
Luminis effossi (lui dum lavit in<strong>de</strong> cruorem,<br />
Dcntibus infren<strong>de</strong>ns gcmitu, graditurque per aequor<br />
Jam medium; necdum fluctus latera ardua tinxit. 665<br />
Nos procul indc fugam tl'epidi celerare, recepto<br />
Supplice sic mm'ito, tacitique inci<strong>de</strong>re funem ;<br />
Verrimus et proni certantibus aequora remis.<br />
69
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS III. 71<br />
Hinc Drepaoi me portus et illaetabilis ora<br />
Accipit. Hic, pelagi tot tempestatibus actus,<br />
Heu genitorem, omnis curae casusque levamen,<br />
Amitto Anchisen. Hic me, pater optime, fessum no<br />
Deseris, heu, tantis nequidquam erepte periclis I<br />
N ec vates Helenus, quum multa horrenda moneret,<br />
Hos·mihi praedixit luctus, non dira Celaeno.<br />
Hic labor extremus, longarum haec meta viarum.<br />
Hinc me digressum vestris <strong>de</strong>us appulit oris." 115<br />
Sic pater Aeneas, intentis omnibus, unus<br />
Fata renarrabat divilm, curs usque docebat.<br />
Conticuit tan<strong>de</strong>m, factoque hic fine quievit.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
P. VERGILI MARONI8<br />
AENEIDOS<br />
LTBER QUARTUS.<br />
At regina, gravi jamduclum saucia cura,<br />
Vulnus alit venis, et caeco ca1'pitur igni.<br />
Multa vi1'i vil'tus animo, mUltusque recursat<br />
Gentis honos; hael'ent infixi pectore vultus<br />
Verbaque, nec placidam mcmbl'is tIat cura quietem. 5<br />
P ostera Phoebea lustrahat lampac1e terras<br />
IIumentemque Aurora polo dimoverat nmhram,<br />
Quum sic unanimam alloquitur male sana sororem :<br />
" Anna SOrol', quae me suspensam insomnia terrent?<br />
Quis novus hie nostris successit sec1ibus hospes? 10<br />
Quem sese ore fcrens I quam forti pectore et armis I<br />
Crec10 equitlem, nee vana fi<strong>de</strong>s, genus esse c1eorum.<br />
Degener s animos timor tlrguit. lIeu, quibus ille<br />
J aetaius fatL ! quae bella exhausta canebat I<br />
8i mihi non animo fixull1 immotumque se<strong>de</strong>ret, 15<br />
Ne cui me vinelo vellem soeiare jugali,<br />
Postquam j}l'imus amor <strong>de</strong>eeptam mOl'te fefellit,<br />
Si non pertaesul11 thalami taeclaeque fuisset,<br />
Ruie uni forsan potui succumber culpae.<br />
Anna, fatebor cnim, miseri post fata Sychaei 20<br />
Conjugis, et sparsos fraterna cae<strong>de</strong> Penates,<br />
Salus hic infiexit sensus, animumque labantem<br />
Impulit. Agnasco vcteris vestigia flall1mae.<br />
Sed mihi vel tellus optem prius ima <strong>de</strong>hiscat.,<br />
Vel pater omnipotens atIigaL me fulmine ad umbras, 25<br />
( 72)
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS IV. 73<br />
Pallentes umbras Erebi noctemque profundam,<br />
Ante, Pudor, quam te violo, aut tua jura resolvo.<br />
Ille meos, primus qui me sibi junxit, amores<br />
Abstulit: ille habeat secum servetque sepulchro."<br />
Sic effata, sinum lacrimis implevit obortis. 30<br />
Anna refert: "0 luce magis dilecta sorori,<br />
Solane perpetua maerens carpere juventa,<br />
N ec dulces natos, Veneris nec praemia noris ?<br />
ld cinerem aut Manes credis curare sepultos?<br />
Esto: aegram nulli quondam f1exere mariti, 35<br />
Non Libyae, non ante 'I'yro; <strong>de</strong>specius Iarbas<br />
Ductoresque alii, quos Africa tcrra, triumphis<br />
Dives, alit: placitone etiam pugnabis amOl'i?<br />
Nec venit in mentem, quorum c:onse<strong>de</strong>ris urvis?<br />
Hinc Guctulae urbes, genus insupcrabile bello, 40<br />
Et Numidae infreni cingunt et inhospitu Syrtis;<br />
Hinc <strong>de</strong>sel'ta siti regio, lateque fmentes<br />
Barcaei. Quid bellu Tyro surgentia dicam,<br />
Gel'manique minas?<br />
Dis equi<strong>de</strong>m auspicibus reoI', et Junone secunda, 45<br />
lIunc cursum Iliacas vento tenuisse carinas.<br />
Quam tu urbem, .01'01', hanc cernes, quae surgere regna<br />
Coujugio tali I 'l'eucrfllll comitantibus armis,<br />
Punica se quantis attollet gloria rcbus I<br />
'I'u modo po,;cc <strong>de</strong>os veniam, saerisque litatis 50<br />
Indulge hospitio, causasque innecte morandi,<br />
Dum pelago <strong>de</strong>saevit hiempset aquosus Orion,<br />
Quassataeque rates, [dum non tractabile caelum.]"<br />
His dictis ineen urn animnrn innammavit amore,<br />
Spcmque <strong>de</strong>dit dubiae menti, solvitque pudorem. 55<br />
Principio <strong>de</strong>lubra a<strong>de</strong>unt, pacemque per aras<br />
Exquirunt; mactant lectas <strong>de</strong> more bi<strong>de</strong>ntes<br />
Legiferac Ccreri, Pboeboque, patrique Lyaeo,<br />
Junoni ante omnes, cui vincla .iugalia curae.<br />
Ipsa, tenens <strong>de</strong>xtra pateram, plllcherrima Dido 60<br />
Can<strong>de</strong>ntis vaccae media inter cornua fundit,<br />
Aut ante ora <strong>de</strong>flln pingues sputialur ud aras,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS IV.<br />
A.r<strong>de</strong>t amans Dido traxitque per ossa furorem.<br />
Oommunem hunc ergo populum paribusque regamus<br />
Auspiciis; liceat Phrygio servil'e marito,<br />
Dotalesque tnae Tyrios permittere <strong>de</strong>xtrae."<br />
Olli (sen sit enim simulata mente 10cutam, 105<br />
Quo reg-num Italiae Libycas averteret oras)<br />
Sic contra est ingressa Venus: "Quis talia <strong>de</strong>mens<br />
Abnuat, aut tecum malit conten<strong>de</strong>re bello?<br />
Si modQ, quod memoras, factum fortuna sequatur.<br />
Sed fatis incerta feror, si Jupiter unam 110<br />
Esse velit rryriis urbem Trojaque profectis,<br />
Miscerive pro bet populos, aut foe<strong>de</strong>ra jungi.<br />
Tu conjunx: tibi fas animum tentare preeando.<br />
Perge; sequar." Tum sic exeepit regia Juno:<br />
"Mecum erit iste labor. Nunc qua ratione quod instat 115<br />
Confieri possit, paueis, adverte, doeebo.<br />
Venatum Aeneas unaqne miserrirna Dido<br />
In nemus ire pal'ant, ubi primos crastinus ortus<br />
Extulerit Titan radiisque retexerit orbem.<br />
His ego nigrantem eommixta granc1ine nimbum, 120<br />
Dum trepidant alae, saltusque iudagine eingunt,<br />
Desuper infuuc1am, et tonitru eaelum omne ciebo.<br />
Diffugient comites, et noete tegentur opaea;<br />
Speluncam Dido dux et Trojanus ean<strong>de</strong>m<br />
Devenient. A<strong>de</strong>ro, et, tua si mibi certa voluntas, 125<br />
[Connubio jungam stabili propriamque dieabo :]<br />
Hic bymenaeus erit." Non adversata petenti<br />
Annuit, atque dolis risit Cytherea repertis.<br />
Oeeanum interea sUl'gens Aurora reliquit.<br />
It portis, jubare exorto, <strong>de</strong>1eeta jnventus ; 130<br />
Retia rant, plagae, lato vcnabula ferro,<br />
Massylique rUlmt equitcs et odora eanum vis.<br />
Reginam thalamo eunetantem ad limina primi<br />
Poenorum exspeetant; ostroquc insignis et auro<br />
Stat sonipes, ae frena ferox spumantia mandit. 135<br />
Tan<strong>de</strong>m progreditur, magna stipante eaterva,<br />
Sidoniam pieto ehlamy<strong>de</strong>m eireumdata limbo:<br />
75
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS IV. 77<br />
Mobilitate vi get, viresque acquirit eundo ; 115<br />
Parva metu primo j mox sese attollit in auras,<br />
Ingl'editurque solo, et caput iuter nubila condit.<br />
Illam Terra parens, ira irritata <strong>de</strong>orum,<br />
Extremam, ut perhibent, Coeo Enceladoque sororem<br />
Progenuit, pedibus celerem et pernicibus alis, 180<br />
Monstrum horrendum, ingens, cui, quot sunt corpore<br />
plumae,<br />
Tot vigiles oculi subter (mirabile dictu),<br />
Tot linguae, toti<strong>de</strong>m ora sonant, tot subl'igit auras.<br />
N octe volat eaeli medio terraeque, per umbram<br />
Std<strong>de</strong>ns, nec duloi <strong>de</strong>clinat lumina somno ; 185<br />
IJuce se<strong>de</strong>t custos aut summi culminc tccti,<br />
'l'urribus aut altis, ct magnas terri tat mbes,<br />
Tam ficti pravique tcnax, quam nuntia veri.<br />
Haec tum multiplici populos sermone replebat<br />
Gau<strong>de</strong>ns, et pal'iter facta atquc iafceta canebat: 190<br />
Venisse Aenean, Tl'ojano sanguine cretu IU,<br />
Cui se pulchl'a viro dignetur jungere Dido j<br />
Nunc hiemem inter sc Juxu, qualU longa, fovere,<br />
Regnorum inllflcmol'es turpiquc cupidine captos.<br />
IIaec passim <strong>de</strong>a focda vinllU diffundit in om. 195<br />
Protinus ad regem CUl'SUS <strong>de</strong>torquet Iarban,<br />
Incenditque animum dictis atque aggerat iras.<br />
Hic Hammone satus, rapta Garamanti<strong>de</strong> Nympha,<br />
Templa J ovi centum latis imruania regnis,<br />
Centum aras posuit, vigilemque sacraverat ignem, 200<br />
Exeubias divum aeternas, pecudumque crUOl'e<br />
Pingue solum et variis florentia limina.sertis.<br />
Jsque, amens animi et rumOl'e accensus amaro,<br />
Dicitur ante aras, media inter numina diVllm,<br />
.Multo, J ovem manibus supplex Ol'USSC supinis: 205<br />
"Jupiter omnipotcns, cui nunc Maurusia pictis<br />
Gens epulata tOl'is Lenaeum libat honol'em,<br />
Aspicis haec? an te, genitor, qUUll1 fulmina torques,<br />
Nequidquam hOl'l'emus, eaeeique in nubibus ignes<br />
Terrifieant animos et inania murmura miseent? 210<br />
Femina, quae nostris errans in finibus urbem
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS IV. 79<br />
Piniferum caput et vento pulsatnr et imbri ;<br />
Nix humeros infusa tegit; tum fiumina mento 250<br />
Praecipitant senis, et glacie riget hon'ida barba.<br />
Ric primum paribus nitens Cyllenius alis<br />
Constitit; binc toto praeceps se corpore ad undas<br />
Misit, avi similis, quae circum litora, circum<br />
Piscosos scopulos bumilis volat aequora juxta. 255<br />
[Raud aliter tcrras inter caelumque volabat<br />
Litus arenosum ad Libyae, vcntosque sccabat<br />
Materno vcniens ab avo Cyllenia proles.]<br />
Ut primum alatis tctigit magalia plantis,<br />
A.enean fundantem arces ac tecta novantem 260<br />
Conspicit. Atque illi stellatus jaspi<strong>de</strong> fulva<br />
Ensis erat, Tyrioque a1'<strong>de</strong>bat murice laena<br />
Demissa ex humeris, dives quae munera Dido<br />
Fecerat et tenui telas discreverat auro.<br />
Continuo invadit: "'ru nunc Carthaginis altae 265<br />
Fundamenta locas, )Julchramque uxorius urbem<br />
Exstrllis? beu regni rerum que oblite tuarum !<br />
Ipse <strong>de</strong>tlm tibi me claro <strong>de</strong>mittit Olympo<br />
Regnator, caclum et terras qui numine torqllet ;<br />
Ipse baec ferre jubet celeres mandata per nmas: 270<br />
Quid struis? aut qua spe Libycis teris otia terris ?<br />
Si te nulla movet tantarum gloria rerum,<br />
[N ec super ipse tua moliris lau<strong>de</strong> laborem,]<br />
A.scanium surgentem et spes heredis Iuli<br />
Respice, cui regnum Italiae Romanaque tenus 275<br />
Debentur." Tali Cylleuius ore locutus<br />
Mortales visus medio sermOne reliquit,<br />
Et pro cuI in tenuem ex oculis cvanuit auram.<br />
At vero Aeneas aspectu obmutuit amens,<br />
A1'rectaeque bo1'1'o1'e comao, et vox faucibus baesit. 280<br />
Ar<strong>de</strong>t abire fuga c1ulcesque relinqucre terras,<br />
Attonitus tanto monitu imperioque c1eorum.<br />
Heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem<br />
Au<strong>de</strong>at affatu? quae prima exordia sum at ?<br />
.Atque animum nunc buc celerem, nunc dividit iIluc, 285<br />
[In partesque rapit varias, perque omnia versatJ
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
80 VERGILI AENEIS IV.<br />
Haec alternanti potior sententia visa est:<br />
Mnesthea Sergestumque vocat forternque Seres tum :<br />
Classem aptellt taciti, sociosque ad litOI'll. eogant,<br />
Arrnll. parent, et, quae rebus sit causa novandis, 290<br />
Dissimulent j sese interea, quando optima Dido<br />
Nesci at, et tantos rumpi non speret amores,<br />
Tentaturum aditus, et quae mollissima fandi<br />
Tempora, quis rebus <strong>de</strong>xter modus. Ocius omnes<br />
Imperio laeti parent ac jussa facessunt. 295<br />
At regina dol os (quis fall ere possit amantem?)<br />
Praesensit, motusque excepit prima futuros,<br />
Omnia tuta tim ens, Ea<strong>de</strong>m impia Fama furenti<br />
Detulit, armari classem cur umque parari.<br />
Saevit inops !l.llimi, totarnque incensa per urbem 300<br />
Bacr-hatur, qualis commotis excita sacris<br />
Thyias, ubi audito stimulant trieterica Baccho<br />
Orgill., llocturnusque vocat clarnore Cithaeron,<br />
Tan<strong>de</strong>m his Aenean compellat voeibus ultro:<br />
" Dissimulare etiam sperasti, pOl'fi<strong>de</strong>, tan tum 305<br />
Posse nefas, tacitu que mea <strong>de</strong>ce<strong>de</strong>re terra?<br />
Nec te no tel' arnor, nec te data <strong>de</strong>xtera quondam,<br />
Nec moritura tenet cru<strong>de</strong>li funere Dido?<br />
Quin etiam hibcrno moliris si<strong>de</strong>re classem,<br />
Et mediis properas Aquilonibus ire per altum, 310<br />
Cru<strong>de</strong>lis? Quid, si non arva aliena dornosque<br />
Ignotas peteres, et 'rroja antiqua maneret,<br />
Troja per undosum petcre! ur classibus aequor?<br />
Mene fugh; ? Per ego bas lacrimas clcxtralllque tuam to<br />
(Quando aliud mihi jam mi,;cme nihil ipsa reliqui), 315<br />
Per connubia nostra, pCI' inecptm; hYllH'naeOS,<br />
Si bene quid <strong>de</strong> te mcrui, fuit aut tibi quidquam<br />
nulce meum, miscrcre dOlllus labenti,;, et istam,<br />
Oro, si quis adhuc precibus locus, exuc IlIcntem,<br />
Te propter Libycae gelltes N omadumquc tyranni 320<br />
O<strong>de</strong>re, infensi Tyrii j te propter eun<strong>de</strong>m<br />
Exstinetus pudor, et, qua sola si<strong>de</strong>ra adibam,<br />
Fama prior, Cui me moribundam <strong>de</strong>seris, hospes?
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS IV. 81<br />
Hoc solum nomen quoniam <strong>de</strong> conjuge restat.<br />
Quid moror? an, mea Pygmalion dum mocniafrater 325<br />
Destruat, aut captam ducat Gaetulus Iarbas?<br />
Saltem si qua mihi <strong>de</strong> te suscepta fuisset<br />
Ante fugam suboles, si quis mihi parvulus aula<br />
Lu<strong>de</strong>ret Aeneas, qui te tamen ore referret,<br />
Non equi<strong>de</strong>m omnino eapta ae <strong>de</strong>serta vi<strong>de</strong>rer." 330<br />
Dixerat; ille Jovis monitis immota tonebat<br />
Lumina, et obnixus eUl'am sub cor<strong>de</strong> premebat.<br />
'l'an<strong>de</strong>m pauea refert: "Ego te, quae plurima fando<br />
EnulUerare vales, numquam, regina, ncgabo<br />
Promeritam, nee me meminisse pigebit Elissae, 335<br />
Dnm mcmor ipsc mei, dum spiritus hos regit artus.<br />
Pro re pauca loquar. Neque ego hane abscon<strong>de</strong>re furto<br />
Speravi (no tinge) fugam, nec conjugis umquam<br />
Praetenc1i taec1as, aut haec in foec1era veni.<br />
Me si fata meis paterentur ducere vitam 340<br />
Auspiciis et sponte mea componere curas,<br />
Urbem rrrojanam primum dulcesque meorum<br />
Reliquias colerem, [Priami tecta alta manerent,]<br />
Et recic1iva manu posuissem Pergama \-ictis.<br />
Sed Ilunc Italiam magnam Gryneus Apollo, 345<br />
Italiam Lyciae jussere capessere sortes ;<br />
Hie am or, haec patria est. Si te Cartbaginis arces,<br />
Phoenissam, Libyeaeque aspeetus <strong>de</strong>tinet urbis,<br />
Quae tan<strong>de</strong>m, Ausonia Teueros eonsi<strong>de</strong>re terra,<br />
Invidia est? Et nos fas extem quaerere regna. 350<br />
Me patris Anebisae, quoties humentibus umbris<br />
N ox operit terras, quoties astra ignea surgunt,<br />
Admonet in somnis et turbida tcn'et imago;<br />
Me puer Ascanius capitisquc injuria cari,<br />
Quem regno Hesperiae frau do ct fatalibus arvis. 355<br />
Nunc etiam interpres divlUD, Jove missus ab ipso,<br />
(Te tor utrum que caput, ') eeleres mandata per auras<br />
Detulit ; ipse <strong>de</strong>um manifesto in lumine vidi<br />
Intrantem muros, vocr.mque his am'ibus hausi.<br />
Desine mequc tuis incen<strong>de</strong>re teque querelis: 360<br />
Italiam non sponte sequor."<br />
6 Vir.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
82 VERGILI AENEIS IV.<br />
Tn.Iia dicentem jamdudum aversa tuetur,<br />
Huc ilIuc volvens oculos, totumque perel'l'at<br />
Luminibus tacitis, et sic accensa profatur :<br />
"N ec tibi diva parens, generis nec Dardanus auctor, 365<br />
Perfi<strong>de</strong>; sed duris genuit te cautibus horrens<br />
Caucasus, Hyrcanaeque admol'llnt ubera tigres.<br />
Nam quid dissimulo, aut quae me atl majora reservo?<br />
Num fletu ingemuit nostro? num lumina tlexit?<br />
Num laerimas vietus <strong>de</strong>dit, aut miseratus amantem<br />
est? 370<br />
Quae quibus anteferam? Jam jam nec maxima Juno,<br />
Nee Saturnius haec oeulis pater aspic it aequis.<br />
Nusquam tuta fi<strong>de</strong>s. Ejectum litore, egentem,<br />
Excepi, et regni <strong>de</strong>mens in parte Iocavi ;<br />
[.Amissam classem, socios a morte reduxi:] 375<br />
(Heu furiis incensa feror!) nunc augur Apollo,<br />
Nunc Lyeiae sortes, nunc et Jove missus ab ipso<br />
Interpres divlim fert horrida jussa per auras.<br />
Scilicet is Superis labor est, ea cura quietos<br />
Sollicitat! N eque te teneo, neque dicta refello. 380<br />
I, sequere Italiam ventis! pete l'egna per undas !<br />
Spero equi<strong>de</strong>m mediis, si quid pia numina possunt,<br />
Supplicia hausuml11 scopulis, et nomine Dido<br />
Saepe vocatUl'Um. Sequar atris ignibus absens,<br />
Et, quum frigida mol'S anima scduxerit artus, 385<br />
Omnibus umbra loeis a<strong>de</strong>ro. Dabis, improbe, pocnas .<br />
.Audiam, et haec Manes veniet mihi fama sub imos."<br />
His medium dietis sermonem abrumpit, et auras<br />
Aegra fugit, seque ex oeulis avertit et aurerL,<br />
Linqllens multa metu cunetantem ct mulLa pa,rantem 390<br />
Dicere. Suseipiunt famulae, collapsaque membra<br />
Marmoreo referunt thalamo stratisque reponunt .<br />
.At pius Aeneas, quamquam len ire dolentem<br />
Solando cupit et dictis avertere cUl'as,<br />
Mnlta gem ens magnoque animwn labefactus amore, 395<br />
Jussa tamen diVllm exsequitur, classemque revisit.<br />
Tum vera Teueri incumbunt, ct Iitorc celsas<br />
Deducunt toto naves. N ntat uncta carina,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
84 VERGILI AENEIS IV.<br />
Talibus orabat, talesque misel'l'ima fletus<br />
Fertque refertque soror; sed nunis ille movetur<br />
Fletibus, aut voces ullas tractabilis audit:<br />
Fata obstant, placidasque viri <strong>de</strong>us obstmit aures. 440<br />
Ac velnt annoso validam qunm robore quercum<br />
Alpini Boreae nunc hine nunc flatibus illine<br />
Emere inter se certant; it stridor, et altae<br />
Consternuut terram eoneusso stipite fron<strong>de</strong>s ;<br />
Ipsa haeret seopulis, ct, quantum verticc ad auras 445<br />
Aetberias, tantUl11 radiee in Tartal'a tendit :<br />
Haud secus assiduis binc atque hine vocibus beros<br />
Tunditur, et magno persentit pectore curas ;<br />
Mens immota manet, lacrimae volvuntur inanes.<br />
Tum vew infelix fatis extel'rita Dido 450<br />
Mortem orat; tae<strong>de</strong>t caeli convexa tuel'i.<br />
Quo magis inceptum peragat lucemque relinquat,<br />
Vidit, turicremis quum dona impolleret aris,<br />
Horrenduill dictu, latices nigl'escel'e sa,cros,<br />
Fusaque in obscenuill se vertere villa cruorem. 455<br />
Hoc visum Dulli, non ipsi efl'ata sorori.<br />
rraeterea ftiit in tectis <strong>de</strong> marmore templum<br />
Conjugis antiqui, miro quod bonore colebat,<br />
Velleribus niveis et festa fron<strong>de</strong> l'evinctul11:<br />
Hinc exaudiri voces et verba vocantis 460<br />
Visa viri, nox quum ten' as obscura teneret,<br />
Solaque cnlminibus ferali carmine bubo<br />
Saepe qued et longas in f1etum ducel'c voces.<br />
Multaque praeterea vatum praedicta priorum<br />
Terribili mouitu hOl'l'ificant. Agit ipso fllrentem 465<br />
In somnis ferus Aeneas; semperque relinqui<br />
Sola sibi, semper longam incomitata vi<strong>de</strong>tur<br />
Ire viam, et 'ryrios <strong>de</strong>serta quaerere terra.<br />
Eumenidum veluti <strong>de</strong>mens vi<strong>de</strong>t agmina Pentbeus,<br />
Et solem geminum et duplices se ostenclel'e 'rbehas ; 470<br />
Aut Agamemnonius scaenis agitatus Orestes,<br />
Armatam facibus matrem et serpentibus atris<br />
Quum fugit, ultricesque se<strong>de</strong>nt in limine Dirac.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS IV. 85<br />
Ergo ubi concepit furias, evicta dol ore,<br />
Decrevitque mori, tempus secum ipsa modumque 475<br />
Exigit, et, maestam dictis aggressa sororem,<br />
Consilinm vultu tegit, ac spem fronte serenat:<br />
" In veni, germalla, viam, - gratare sorori,-<br />
Quae mibi reddat eum, vel eo me sol vat amantem.<br />
Oceani finem juxta solem que ca<strong>de</strong>ntem 480<br />
Ultimus Aethiopum locus est, ubi maximus Atlas<br />
Axem humero torquet stellis ardcntibus aptum:<br />
Hinc mibi Massylae gentis monstrata sacerdos,<br />
Hesperidruu templi custos, epulasque draconi<br />
Quae dabat et sacros servabat in arbore mmos, 485<br />
Spargens humida meHa sopol'iferumque papaver.<br />
Haec se cal'minibus promittit solvere mentes,<br />
Quas velit, ast aliis duras immittere curas ;<br />
Sistere aquam fiuviis, et vertel'e si<strong>de</strong>ra rctro ;<br />
N octuruosque movet Manes; mugire vi<strong>de</strong>bis 490<br />
Sub pedibus terram, et <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>re montibus oruos.<br />
Testor, cara, <strong>de</strong>os et te, germana, tuum que<br />
Dulce caput, magicas invitam accingier artes.<br />
'I'u secreta pyram tecto interiore sub auras<br />
Erige, et arma viri, thalamo quae fixa reliquit 495<br />
Impius, exuviasque omnes lectumque jugalem,<br />
Quo perii, superimponas : abolere nefandi<br />
Cuncta viri monumenta juvat, monstratque sacerdos."<br />
Haec effata silet; pallor simul occupat ora.<br />
Non tamen Anna novis praetexere funera sacris 500<br />
Germanam credit, nec tantos mente furores<br />
Concipit, aut graviora timet quam morte Sychaei.<br />
"Ergo jussa parat.<br />
At regina, pyra penetrali in se<strong>de</strong> sub auras<br />
Erecta ingenti taedis atque iliee secta, 505<br />
Intenditque locum sertis et fron<strong>de</strong> coronat<br />
Funerea; super exuvias ensemque relicturu<br />
Effigiemque toro locat, baud ignara futuri.<br />
Stant arae circum, et Cl'ines eifusa sacerclos<br />
Tel' centum tonat ore cleos, Erebumque Cbaosque 510<br />
Tergeminamque Hecaten, tria virginis ora Dianae.<br />
Bparserat et latices simulatos fontis Averui i
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
86 VERGILI AENEIS IV.<br />
Falcibus et messae ad lunam quaeruntur aenis<br />
Pubentes berbae nigri cum laete veneni ;<br />
Quaeritur et nascentis equi <strong>de</strong> fronte revulsus 515<br />
Et matri praereptus amor.<br />
Ipsa mola manibusque piis altaria juxta,<br />
Unum exuta pe<strong>de</strong>m vinclis, in veste recincta,<br />
Testatur moritura <strong>de</strong> os et eonscia fati<br />
Si<strong>de</strong>ra j tum, si quod non aequo foe<strong>de</strong>re amantes 520<br />
Ourae numen habet jus tum que memorque, precatur.<br />
N ox erat, et placidum carpebant fessa soporem<br />
Oorpora per terras, silvaeque et saeva quierant<br />
Aequora, quum medio volvuntur si<strong>de</strong>ra lapsu,<br />
Quum tacet omnis agel', pecuoes, pictaeque voluCl'es, 525<br />
Quaeque lacus late liquidos, quaeque aspera dumis<br />
Rum tenent, Boman positae sub nocte silenti.<br />
[Lenibant curas, et corda oblita. laborum.]<br />
At non infelix animi Phoenissa, nec umquam<br />
Solvitur in somnos, oculisve aut pectore noctem 530<br />
Accipit : ingeminant curae, rursusque resurgens<br />
Saevit amor, magnoque irarum fiuctuat aestu.<br />
Sic a<strong>de</strong>o insistit, secumquc ita cor<strong>de</strong> vollltat:<br />
"En, quid ago? Rursusne procos irrisa priores<br />
Experiar, Nomadumquc petam connubia supplex, 535<br />
Quos ego sim toties jam <strong>de</strong>dignata maritos ?-<br />
Iliacas igitur classes atque ultima 1'euerum<br />
Jussa sequar? quiane auxilio juvat ante levatos,<br />
Et bene apud memores veteris stat gratia facti? -<br />
Quis me autem, fae velie, sinet, ratibusque superbis 540<br />
Invisam aeeipiet? nescis, beu, perdita, necdum<br />
Laomedonteae sentis pmjuria gentis ?<br />
Quid tum? Sola fuga nautas eomitabor ovantes?<br />
An Tyriis omnique manu stipata meOl'Um<br />
Inferar, et, quos Ridonia vix urbe revelli, 545<br />
RurSllS agam pelago, et vcntis dare vela jubebo ?<br />
Quin mOl'ere, ut merita es, fcrroque averte dolorem!<br />
Tu, lacrimis evicta meis, tu prima furcntem<br />
His, germana, malis oneras, atqlle objicis bo. ti.<br />
Non licuit thalami expertem sine crimine vitam 550<br />
Degere, morc ferae, tales nec tangere curas I
88<br />
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI .A.ENEIS IV.<br />
Terque quaterque manu pectus percussa <strong>de</strong>corum,<br />
Flaventesque a,bscissa comas, "Pro Jupiter, ibit 590<br />
Hic," aii, "et nostris illusel'it advena regnis ?<br />
Non arma expedient, totaque ex urbe sequentur,<br />
Deripientque rates 'alii navalibus? Ite,<br />
Fcrte citi fiammas, date tela, impellite rem os !- 594<br />
Quid loquor? aut ubi sum? Quae men tern insania mutat,<br />
Infelix Dido? nunc te facta impia tangunt ? 596<br />
Tunc <strong>de</strong>cuit, quum sceptra dabas. - En <strong>de</strong>xtra Ji<strong>de</strong>sque,<br />
Quem secum patrios aiunt portare Penates,<br />
Quem subiisse bumeris eonfectum aetate parentem I-<br />
N on potui ahreptllm divellere corpus, et undis 600<br />
8pargel'e? non socios, non ipsum absulllere ferro<br />
.Ascanium, patriisque epulandum ponere mensis?<br />
Verum anceps pugllae fuerat fortuna. - Fuisset :<br />
Quem llletui moritura? Faces in castra tlliissem,<br />
Implessemque foros fiammis, natumque patremque 605<br />
, Cum gcncre exstinxem, memet super ipsa <strong>de</strong>dissem.<br />
Sol, qni terrarum flammis opera omnia lustras,<br />
Tuque, harum interpres curarum et conseia Juno,<br />
N oeturnisque Hecate tri viis ululata per urbes,<br />
Et Dirae ultrices, et di mOl'ientis Elissae, 610<br />
.Accipite haec, meritulllque malis advertite numen,<br />
Et nostras audite preces. 8i tangere portus<br />
Infandum caput ac terris aunare neccsse est,<br />
Et sic fata J ovis pOSCUllt, hie terminus baeret:<br />
.At bello auc1acis populi vexatus et armis, 615<br />
Finibus extorris, eomplexu avulsus luli,<br />
.A.UXiJiuIU imploret, vidcatque iudigna SUOrum<br />
Funera, nee, qUUlll se sub leges paeis iniquae<br />
Tradi<strong>de</strong>rit, regno aut optata luce fruatur,<br />
Sed cac1at ante diem mec1iaque inbumatus arena. 620<br />
Haec preeor, banc voeem extremam cum sanguine fundo.<br />
Tum vos, 0 '1'yrii, stirpem et genus omne futurum<br />
Exereete odiis, eillerique baec mittite nostro<br />
Munera. X ullus amor populis, nee foe<strong>de</strong>ra sun to.<br />
Exoriare aliquis nostris ex ossihus uItor, 625<br />
Qui face Dardanios ferroqne sequare colonos,<br />
Nunc, olil11, qnocumque dahunt se tempore vires I
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS IV. 89<br />
Litora Iitoribus contraria, fiuctibus undas<br />
Impl'ecor, arma armis; pugnent ipsique nepotesqlle !"<br />
Haec ait, et partes ani mum versabat in omnes, 630<br />
Invisam quaerens quam primum abrumpere lucem.<br />
l'um brevitcr Barcen nutricem affata Sychaei:<br />
Namque suam patria anti qua cinis ater habebat:<br />
" Annam, cara mihi llutrix, huc siste sororem;<br />
Dic, corpus properet fluviali spargere lympha, 635<br />
Et pecu<strong>de</strong>s secum et mOllstrata piacula ducat.<br />
Sic veniat; tuque ipsa pia tege temp ora vitta.<br />
Sacra Jovi Stygio, quae rite incepta paravi,<br />
Perficere est animus, finemque imponere curis,<br />
Dardaniique rogum capitis permittere flammae." 640<br />
Sic ait; ilIa graduUl studio celerabat anilem.<br />
At trepida, ct caeptis immanibus effera Dido,<br />
Sanguineam volvens aciem, maculisque trementes<br />
Interfusa genas, et pallida morte futura,<br />
Interiora domns irrumpit limina, et altos 645<br />
Conscendit furibunda ragos, ensemque recludit<br />
Dardanium, non hos quaesitum munus in usus.<br />
Ric, postquam Iliacas vestes notumque cubile<br />
Conspexit, paulllm lacrimis et mente morata,<br />
Incubuitque taro, dixitque novissima verba: 650<br />
" Dulces exuviae, dum fata <strong>de</strong>usque sinebat,<br />
Accipite bane animam, meque his exsolvite curis.<br />
Vixi, et, quem <strong>de</strong><strong>de</strong>rat cursum Fortuna, peregi,<br />
Et nunc magna mci sub terras ibit imago.<br />
Urbem praeclaram statui, mea maenia vidi ; 655<br />
Ulta virum, poenas inimico a fratre recepi:<br />
Felix, heu nimium felix, si litora tantum<br />
Numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae!"<br />
Dixit, et, os impressa toro, " Moriemur inultae ;<br />
Sed moriamur I " ait: "sic, sic juvat ire sub umbras. 660<br />
Hauriat hunc oculis ignem cru<strong>de</strong>lis ab alto<br />
Dardanus, et nostrae secum ferat omina mortis."<br />
Dixerat; atque illam media inter talia ferro<br />
Collapsam aspiciunt comites, ensemque cmore<br />
Spumautem, sparsasque manus. It clamor ad alta 665<br />
Atria; concussam bacchatur Fama per urbem ;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
90 VERGILI AENEIS IV.<br />
Lamentis gemituque et femineo ululatu<br />
Tecta fremunt; resonat magnis plangoribus aether,<br />
N on aliter quam si immissis ruat hostibus omnis<br />
Carthago aut antiqua Tyros, fiammaeque furentes 670<br />
Culmina perque hominum volvantur perque <strong>de</strong>orum.<br />
Audiit exanimis, trepidoque exterrita cursu,<br />
Unguibus ora soror foedans et pectora pugnis,<br />
Per medios ruit, ac morientem nomine clamat:<br />
" Hoc illud, germana, fuit? me frau<strong>de</strong> petebas ? 675<br />
Hoc rogus iste mihi, hoc ignes araeque parabant?<br />
Quid primum <strong>de</strong>serta querar? comitemne sororem<br />
Sprevisti moriens? Ea<strong>de</strong>m me ad fata vocasses ;<br />
I<strong>de</strong>m ambas ferro dolor atque ea<strong>de</strong>m hora tulisset I<br />
His etiam struxi mallibus, patriosque vocavi 680<br />
Voce <strong>de</strong> os, sic te ut posita, cru<strong>de</strong>lis, abessem?<br />
Exstinxti te meque, soror, populumque patresque<br />
Sidonios urbemque tuam. Date, vulnera lymphis<br />
Abluam, et, extremus si quis super halitus en'at,<br />
Ore legam." Sic fata gradus evaserat altos, 685<br />
Semianimemque sinu germanam amplexa fovebat<br />
Cum gemitu, atque atros siccabat veste cruores.<br />
ilIa, graves oculos cona.ta attollere, rursus<br />
Deficit; illfixum stridit sub pectore vulnus.<br />
Ter sese attollens cubitoque annixa levavit; 690<br />
Ter revoluta toro est, oculisque errantibus alto<br />
Quaesivit caelo lucem, ingemuitque reporta.<br />
Tum Juno omnipotons, longum miserata dolorem<br />
Difficilesque obitus, Irim <strong>de</strong>misit Olympo,<br />
Quae luctalltem animam nexosque resolveret artus. 695<br />
N am quia nee fato, merita nee morte perlbat,<br />
Sed misera aute diem, subitoque aceensa furore,<br />
Nondum i11i flavum Proserpina vertice crinem<br />
Abstulerat, Stygioque capnt damnaverat Orco.<br />
Ergo Iris croceis per caelum roscida pennis, 700<br />
Mille trahens varios adverso sale colores,<br />
Devolat, et supra caput adstitit; t. Hunc ego Diti<br />
Sacrum jussa fero, teque isto corpore solvo,"<br />
Sic ait, et <strong>de</strong>xtra crinem secat: omnis et una<br />
Dilapsus calor, atque in ventos vita recessit. 705
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
P. VERGILI MARONlt:5<br />
AENEIDOS<br />
LIBER Q,UINTUS.<br />
INTEREA medium Aeneas jam elasse tenebat<br />
Certus iter, fluetusque atros Aquilone seeabat,<br />
Moenia respicicns, quae jam infelicis Elissae<br />
Collueent flammis. Quae tantum aceen<strong>de</strong>rit igncm,<br />
Causa latet; duri magno sed amore dolores 5<br />
Polluto, notumque, furens quid femina possit,<br />
Triste per augurium 'l'eucrorum pectora ducunt.<br />
Ut pelagus tenuere rates, nee jam amplius ulla<br />
Oecurrit tellus, maria undique et undique caelulTI,<br />
OUi caeruleus supra caput adstitit imber, 10<br />
Noetem biemcmque ferens, et inborruit unda tenebris.<br />
Ipse gubernator puppi Palinurus ab alta;<br />
" Heu, quianam tanti einxerunt aethera nimbi?<br />
Quidve, patel' Neptune, paras?" Sic <strong>de</strong>in<strong>de</strong> locutus<br />
OOlligere arm a jubet validisque incumbere remis, 15<br />
Obliquatque sinus in ventum, ae talia fatuI':<br />
" Magnanime Aenea, non, si milli Jupiter auctor<br />
Spon<strong>de</strong>at, hoe sperem Italiam eoutingere eaelo.<br />
Mutati transversa fremunt et vespere ab atro<br />
Oonsnrgunt venti, atque in nubem eogitur aer ; 20<br />
Nee nos obniti contra, nee ten<strong>de</strong>re tan tum<br />
8ufficimus. Super at quouiam Fortuna, sequamur,<br />
Quoque vocat, vertamus iter. Nec litora longe<br />
Fida reor fratcrna Eryeis portusque Sieanos,<br />
8i modo rite memor servata remetior astra." 25<br />
( 91 )
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS V.<br />
Et patrios epulis, et quos colit bospes Acestes.<br />
Praeterea, si nona diem mortalibus almum<br />
Aurora extulerit radiisque retexerit orbem, 65<br />
Prima citae 'l'eucris ponam certamina classis;<br />
Quique pedum cursu valet, et qui vi rib us audax<br />
Aut jaculo incedit melior levibusque sagittis,<br />
Seu crudo fidit pugnam committere caestu,<br />
Cuncti adsint, meritaeque eX8pcctent praemia palmae. 70<br />
Ore favete omnes, et cingite tempora ramis."<br />
Sic fatus, vel at materna tempora myrto.<br />
Hoc Helymus facit, hoc aevl maturus Accstes,<br />
Hoc puer Ascanius, sequitur quos cetera pubes.<br />
IlIe e concilio multis cum milibus ibat 75<br />
Ad tumulum, magna medius comitante caterva.<br />
Hic duo rite mcro Iibans carchesia Baccho<br />
Fundit hllmi, dno lacte novo, duo sanguine sacro,<br />
PUl'pUl'eosqllc jacitfiol'es, ac talia fatuI':<br />
" Salvc, sancte parens; iterum salvete, recepti 80<br />
Nequidquam cineres, animaeque umbraeque paternae I<br />
Non licuit fines Italos fataliaque arva,<br />
Nec tecum Ausonium, quicumque est, quaerere Thybrim."<br />
Dixel'at haec, adytis quum lubricus anguis ab imis<br />
Septem ingens gyros, septena volumina tra."{it, 85<br />
Amplexus placi<strong>de</strong> tumnlUlll, lapsusque per aras,<br />
Caeruleae cui terga notae, maeulosus et auro<br />
Squamam incen<strong>de</strong>bat fulgor, ceu nubibus arcus<br />
Mille jacit varius adverso sole colo1'es.<br />
Obstnpuit visu Aeneas. IIle agmine longo 90<br />
'rand em inter pateras et levia pocula serpens<br />
Libavitqup dapes, l'llrsusqne inuoxins iIllO<br />
Successit tumulo, et <strong>de</strong>pasta altal'ia liquit.<br />
Hoc magis inccptos genitori instaurat honores,<br />
Incertus, Geniumne loci famulumne parentis 95<br />
Esse pntet; caedit binas <strong>de</strong> more bi<strong>de</strong>ntes<br />
Totque sues, toti<strong>de</strong>mque nigrantes tel'ga juvencos,<br />
Yinaque fun<strong>de</strong>bat patel'is, auimamque vocabat<br />
.A.nchisae magni Manesque Acheronte remissos.<br />
93
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
94 VERGILI AENEIS V.<br />
Nec non et socii, quae cuique est copia, laeti 100<br />
Dona feront: onerant aras, mactantque juvencos;<br />
Ordine aena locant alii, fusique per berbam<br />
Subjiciunt veribus prunas et viscera torrent,<br />
Exspectata dies a<strong>de</strong>l'at nonamque serena<br />
Auroram Pbaetbontis equi jam lace vebebant, 105<br />
Famaque finitimos et clari nomen Acestae<br />
Exciel'at: ]aeto cOlllplebant litora coetu,<br />
Visuri Aeneadas, pars et certare parati.<br />
Munera principio ante oculos circoque locantur<br />
In medio, sacri tripo<strong>de</strong>s viri<strong>de</strong>sque coronae 110<br />
Et palmae, pretium victoribus, :1rmaque et ostro<br />
Perfusae vestes, argenti aurique talenta j<br />
Et tuba commissos medio canit aggere Iud os,<br />
Prima pares ineunt gravibus certamina relllis<br />
Quattuor ex oroni <strong>de</strong>lectae classe carinae. 115<br />
Velocem Mnestbeus agit aCl'i re111 ige Pristi 111,<br />
(Mox Italus Mnestbeus, genus a quo nomine Memmi;)<br />
Ingentemque Gyas ingenti mole Ohimaeram,<br />
Urbis opus, triplici pubes quam Dardana versu<br />
Impellunt, terno consurgunt ordine remi ; 120<br />
Sel'gestusque, domus tenet a quo Sergia nomen,<br />
Oentauro invehitur magna; Scyllaque Oloanthns<br />
Oael'ulea, genus un<strong>de</strong> tibi, Rumane O]uenti.<br />
Est procul in pelago saxum spumantia contra<br />
Litora, quod tumidis submersum tunditur oliro 125<br />
Fluctibus, hiberni condunt ubi si<strong>de</strong>ra Cori ;<br />
rrranquillo silet, immotaque attollitur unda<br />
Campus et apricis statio gratissima rom'gis :<br />
Hic viri<strong>de</strong>m Aeneas fron<strong>de</strong>nti ex ilice metam<br />
Oonstituit signum nautis patel', un<strong>de</strong> reverti 130<br />
Scirent et longos ubi circumficctere cursns.<br />
1.'um loca sorte legunt, ipsique in puppibus auro<br />
Ductores longe effulgent ostroque <strong>de</strong>cori;<br />
Oetera populea velatur Fron<strong>de</strong> juventus,<br />
Nudatosque bumeros oleo pel'fusa nitescit. 135<br />
Considunt transtris, intentaque brachia rem is;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS V.<br />
Intenti exspectant signum, exsultantiaque baurit<br />
Corda pavor pulsans Iaudumque an'ecta cupido,<br />
In<strong>de</strong>, ubi clara <strong>de</strong>dit sonitum tuba, finibus omnes,<br />
Haud mora, prosiluere suis: ferit aethera clamor 140<br />
N auticus, adductis spumant freta versa lacertis.<br />
Infindunt pariter suI cos, totumque <strong>de</strong>hiscit<br />
Convulsum l'cmis l'ostl'isque tri<strong>de</strong>ntibus aequol'.<br />
:N on tam praecipites bijugo cerlamine campum<br />
Corripuere ruuntque efl"usi carcere cunus, 145<br />
Nee sic immissis aurigae undantia lora<br />
Coneussere jugis, proniquc in vcrbera pen<strong>de</strong>nt.<br />
'rum plausu fremituque viriun studiisque faventum<br />
Consonat omne ncmus, vocemque inclusa volutant<br />
Litora, pulsati colles clamore resultant. 150<br />
Effugit ante alios primisque elabitur undis<br />
'l'urbam inter fremitumque Gyas; quem dcin<strong>de</strong> Cloanthus<br />
Consequitur, melior remis, sed pon<strong>de</strong>rc pinus<br />
TarrIa tenet. Po.t bos aequo discrimine Pristis<br />
Centaurusque locum tendunt superare priorem ; 155<br />
Et nunc Pristis habet, nunc victam pl'aetcrit ingens<br />
Centaurus, nunc una ambae juncLi que fel'untur<br />
Frontibus et longa sulcant vada salsa carina.<br />
J amque propinquabant scopulo meln.mque tenebant,<br />
Quum princcps mcdioque Gyas in gurgite victor 160<br />
Hcctorcm navis compellat voce Menoeten:<br />
" Quo tanturu mihi <strong>de</strong>xter abis? lIuc dirirrc gl'essum I<br />
Litus aml1, ct laevas stringat, sine, palmu]a cantcs;<br />
Altum alii teneant!" Dixit; sed caeca Menoeles<br />
Saxa timens, pl'oram pelagi <strong>de</strong>torqnet ad undllS. 165<br />
" Quo diversus abis ?" iterum " Pete saxa, Menoete I"<br />
Cum clamore Gyas revocubat; et ecce Cloanthnm<br />
Respicit instuntem tergo, et pl'opiora tenentem.<br />
Ille inter navemque Gyae scopulosquc sonantes<br />
Radit iter laevulll interior, subitoquc priOI'em no<br />
Praeterit, et metis tenet aequora Luta relictis.<br />
'rum vero exarsit juvel1i dolor ossibus ingens,<br />
Nee lacrimis caruere genae, egnemque :\fenoeten,<br />
Oblitus <strong>de</strong>corisque sui ociilmque salutis,<br />
95
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
96 VERGILI AENEIS V.<br />
In mare praecipitem puppi <strong>de</strong>turbat ab alta; n5<br />
Ipse gubernaclo rector subit, ipse magister,<br />
Hortaturque viros, clavumque ad Iitora torquet.<br />
At gravis, ut fundo vix tan<strong>de</strong>m redditns imo est,<br />
Jam senior, madidaque Uuens in veste, Menoetes<br />
Summa petit scopuli, siccaque in rupe 1'esedit. 180<br />
IlIum et labentem Teucri et rise1'e natantem,<br />
Et salsos ric1ent l'evomentem pectore iluctus.<br />
Hic lacta extremis spes est accensa duobus,<br />
Sergesto Mnestbique, Gyan superare morantem.<br />
Sergestus capit ante locum, scopuloquc pl'opinquat, 185<br />
N ec tota tamen il1e prior praeeunte carina:<br />
Parte prior, partem rostro premit aemula Pristis.<br />
At media socios ince<strong>de</strong>ns nave per ipsos<br />
Hortatur Mnestbeus: "Nunc, nunc insurgite remis,<br />
Hectorei socii, Trojae quos sorte suprema 190<br />
Delegi comites; nunc ilIas promite vires,<br />
Nunc animos. qui bus in Gactulis syrtibus usi<br />
Ionioque mari Maleaeque sequacibus undis.<br />
N on jam prima peto Mnestbeus, neque vincere certo;<br />
(Quamqualll o! - Sed supcrent, qui bus boc, Neptune,<br />
<strong>de</strong>disti); 195<br />
Extremos pu<strong>de</strong>at rediiss!', Hoc vincitc, cives,<br />
Et probibete nefas." Olli ccrtamine summo<br />
Procumhunt: vastis tremit ictibus acrea puppis,<br />
Subtrabiturque solum; tum erebcr anhelitus artus<br />
Aridaque ora quatit, sudol' fluit undique rivis, 200<br />
Attulit ipse viris optatum casus bonorem:<br />
N amquc [urens animi dum proram ad Sl1xa suburget<br />
Interi or "pat,ioque subit Serg'estus iniquo,<br />
Infelix saxis in procl1rrentibns haesit.<br />
Ooncussae cl1utes, et acuto in murice remi 205<br />
Obnixi crepuere. illisaquc prora pependit.<br />
Oonsurgunt nantae et magno clamore morantur,<br />
Ferratasque trudcs et acuta cuspi<strong>de</strong> contos<br />
Expediunt, fracto que legunt in gurgite remos.<br />
At laetus Mnestbeus, succcssuque aCl'ior ipso, 210<br />
Agmine remornm celeri ventisque vocatis<br />
Prona petit maria et pel ago c1ecurrit aperto.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
98 VERGILI AENEIS V.<br />
Intextusque puer frond os a regius Ida<br />
Veloces jaculo cervos cursuque fatigat,<br />
Acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida<br />
Sublimem pedibus rapuit J ovis armiger uncis ; 255<br />
Longaevi palmas nequidquam ad si<strong>de</strong>ra tendllnt<br />
Custo<strong>de</strong>s, saevitque canum latratus in auras.<br />
At qui <strong>de</strong>in<strong>de</strong> locum tenuit virtute secundnm,<br />
Levibns huie hamis eonsertam auroque trilicem<br />
Loricaru, qnam Demoleo <strong>de</strong>traxerat ipse 260<br />
Victor apnd rapidnm Simoenta sub I1io alto,<br />
Donat habere viro, <strong>de</strong>cus et tutamen in armis.<br />
Vix ilIam famuli Phegens Sagarisque fel'ebant<br />
Multiplicem, connixi humeris; indutns at olim<br />
Demoleos cursu pal antes Troas ageba,t. 265<br />
Tertia dona facit geminos ex aere leb8tas,<br />
Cymbiaque argento perfecta atque asp era signis.<br />
J amque ac1eo donati omnes opibusque superbi<br />
Puniceis ibant evincti temp ora taeniis,<br />
Quum saevo e scopulo multa vix arte revulsus, 270<br />
Amissis remis atque crdine c1ebilis uno,<br />
Irl'isam sine honore ratem Sergestus agebat.<br />
Qualis saepe viae <strong>de</strong>prensns in aggere serpens,<br />
Aerea quem obliquum rota transiit, aut gravis ictu<br />
Seminecem liquit saxo lacerumque viator, 275<br />
Nequidquam longos fugiens dat corpore tortus,<br />
Parte ferox, ar<strong>de</strong>nsque oculis, et sibila colla<br />
Arduus attollens, pars vulnere clauda retentat<br />
Nixantem nodis seque in sua membra plicantem :<br />
'fali remigio navis se tarda movebat; 280<br />
V cIa facit tam en, et plenis subit ostia vel is.<br />
Sergestum Aeneas promisso munere donat,<br />
Servatam ob navem laetus sociosque reductos.<br />
Olli serva datur, opernm haud ignara Minervae,<br />
Cressa genus, Pholoe, geminiqne sub nbel'e nati. 285<br />
Hoc pius Aeneas misso certamine tendit<br />
Gramineum in campum, quem collibus unc1ique eurviR<br />
Cingebant silvae, mec1iaque in valle theatri<br />
Circus erat; quo se multis cum milibus heros
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
100 VERGlLI AENEIS V.<br />
Labitur infelix, caesis ut forte ju veneis<br />
Fusus bumum viri<strong>de</strong>sque super maclefeeerat herb as. 330<br />
Hie ju I'enis jam victor ovans vestigia presso<br />
Haud tenuit titubata solo, sed pronus in ipso<br />
Coneidit immundoque limo sacroque cruore.<br />
Non tamen EuryaJi, non ille oblitus amorum:<br />
N am sese opposuit Salio per lubrica sur gens ; 335<br />
lile autem spissa jacuit revolutus arena.<br />
Emicat Euryalus, et munere victor amici<br />
Prima tenet, plausuql1e volat fremitl1que secundo.<br />
Post Helyml1s subit, et nunc tertia palma Diores.<br />
Hie totum caveae consessum ingcntis et ora 340<br />
Prima patrum magnis Salius clamoribus implet,<br />
Ereptumque dolo reddi sibi poseit bonorem.<br />
'I.'utatur favor EUl'yalum, lacrimacque dceorae,<br />
Gratior et pulehro veniens in corpore virtus ;<br />
Adjuvat et magna proelamat voce Diores, 345<br />
Qui subiit pal mae, frnstraque ad praemia venit<br />
Ultima, si primi Salio red<strong>de</strong>ntur honores.<br />
Tum pater Aeueas "Vestra" inquit " munera vobis<br />
Certa manent, pueri, et pallllam movet ordine nemo ;<br />
Me Iiceat casus miserari insontis amici." 350<br />
Sic fatus, tergum Gaetuli immane leoni8<br />
Dat Salio, villis onerosum atque unguibus aureis.<br />
Hie Nisus" Si tanta" inquit "sunt praemia vietis,<br />
Et te lapsorum miseret, quae munera Niso<br />
Digna dabis, primam merlli qui lau<strong>de</strong> coronam, 355<br />
Ni me, quae Salil1m, Fortuna illimica tulisset?"<br />
Et simul his dictis faeiem ostentabat et udo<br />
Turpia membra fimo. Risit pater optimus olli,<br />
Et clipeum effeni jussit, Didymaonis artem,<br />
Neptuni sacro Danais <strong>de</strong> poste refixum. 360<br />
Hoc juvenem egregium praestanti munere donat.<br />
Post, ubi confecti cursus, et dona peregit :<br />
"Nunc, si cui virtus animusque in pectore praesens,<br />
Adsit, et evinctis attollat brachia palmis."<br />
Sic ait, et geminum pugnae proponit honorem : 365<br />
Vi(:tori velatum auro vittisque juvencum;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS V. 101<br />
Ensem atque insignem galeam solatia victo.<br />
N ec mora; continuo vastis cum viribus effert<br />
Ora Dares, magnoque virum se murmure toll it,<br />
Solus qui Pat'i<strong>de</strong>m solitus couten<strong>de</strong>re contra, 310<br />
I<strong>de</strong>mque ad tUll1ulum, quo maximus occubat Hector,<br />
Victorem Buteo immani corpore, qui se<br />
Bebrycia veniens Amyci <strong>de</strong> gentc ferebat,<br />
Perculit et fulva moribundum extendit arena.<br />
Talis prima Dares caput altum in proelia to Hit, 375<br />
Ostenditque humeros latos, alternaque jactat<br />
Brachia proten<strong>de</strong>ns, et verberat ictibus auras.<br />
Quaeritur hUlC alius; nec quisquam cx agmine tanto<br />
Au<strong>de</strong>t adire virum manibusque inducere caestus.<br />
Ergo alacris, cunctosque putans exce<strong>de</strong>re palma, 380<br />
Aeneae stetit ante pe<strong>de</strong>s, nec plura moratus<br />
Tum laeva taUl'um cornu tenet, aLque ita fatur :<br />
"N ate <strong>de</strong>a, si nemo au<strong>de</strong>t se cre<strong>de</strong>re pugnae,<br />
Quae finis standi? quo me <strong>de</strong>cet usque teneri?<br />
Ducere dona jube." Cuneti simuJ ore fremebant 385<br />
Dardanidae, reddique viro promissa jubebant.<br />
]1-ic gravis Entellum dictis eastigat Acestes,<br />
Proximus ut viridante toro eonse<strong>de</strong>rat herbae:<br />
"Entelle, heroum quondam fortissime frustra,<br />
Tantane tam patiens nullo eertamine tolli 390<br />
Dona sines? Ubi nunc nobis <strong>de</strong>us ilIe magister,<br />
N equidquam memoratus Eryx? ubi fama per omnem<br />
Trinacriam, et spolia ilIa tuis pendcntia tectis ? "<br />
Ille sub baec: "Non laud is amor, nec gloria cessit<br />
Pulsa metu; sed enim gelidus tardante senecta 395<br />
Sanguis hebet, frigentque effetae in corpore vires.<br />
Si mihi, quae quondam fuerat, quaque improbus iste<br />
Exsultat fi<strong>de</strong>ns, si nunc foret illa juventas,<br />
Raud equi<strong>de</strong>m pretio inductus pulchroque juvenco<br />
Venissem: nec dona moror." Sic <strong>de</strong>in<strong>de</strong> locutus 400<br />
In medium geminos immani pon<strong>de</strong>re eaestus<br />
Projeeit, qui bus acer Eryx in proelia suetus<br />
Ferre manum duro que inten<strong>de</strong>re brachia tergo.<br />
Obstupuere animi: tantorum ingentia septem<br />
Terga. boum pJumbo insuto ferro que rigebant. 405
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
104 VERGILI AENEIS V.<br />
Protinus Aeneas celeri certare sagitta 485<br />
Invitat, qui forte velint, et praemia dicit,<br />
Ingentique manu malum <strong>de</strong> nave Scresti<br />
Erigit, et voluerem trajecto in fune columbam,<br />
Quo tendant ferrum, malo suspendit ab alto.<br />
Convenere viri, <strong>de</strong>jectamque aerea sortem 490<br />
Aecepit galea; et primus clamore secundo<br />
Hyrtacidae n,nte omnes exit locus IIippocoontis;<br />
Quem modo navali Mnestheus certamiue victor<br />
Consequitur, viridi Mnestheus evinctus oliva.<br />
Tertius Eurytion, tuns, 0 clarissime, frater, 495<br />
Pandn,re, qui quondn,m, jussus confun<strong>de</strong>re foedus,<br />
In medios telum torsisti primus Aehivos.<br />
Extremus galeaque ima subsedit Acestes,<br />
Ausus et ipse manu juvenum tentare laborem.<br />
Tum validis flexos ineUl'vant viribus arcus 500<br />
Pro se quisque viri, et <strong>de</strong>promunt tela pharetris.<br />
Primaque per caelum nervo stri<strong>de</strong>nte sagitta<br />
Hyrtacidae juvenis volueres cliverberat auras,<br />
Et venit ac1vcrsique infigitur arb ore mali.<br />
Intremuit malus, timuitque exterrita pennis 505<br />
Ales, ct ingenti sonuerunt omnia plausu.<br />
Post acer Mnestheus ac1ducto constitit areu,<br />
Alta petens, pn,riterque oculos telumque tetendit;<br />
Ast ipsam miseranclus avem contingere ferro<br />
Non valuit; nodos et vincula linea rupit, 510<br />
Quis innexa pe<strong>de</strong>m malo pen<strong>de</strong>bat ab alto;<br />
lila Notos atque atra volans in nubila fugit.<br />
Tum rapidus, jamdudnm arcu contenta parato<br />
'l.'ela tenens, fratrem Eurytion in vota vocavit,<br />
J am vacuo laetam caelo speculatus, et alis 515<br />
Plau<strong>de</strong>ntem nigrafigit sub nube columbam.<br />
Decidit exanimis, vitamque reliquit in astris<br />
Aetberiis, fixamque refert <strong>de</strong>lapsa sagittam.<br />
Amissa solus palma superal)at Acestes,<br />
Qui tamen aerias telum contendit in auras, 520<br />
Ostentans artemque pater a,rcumque sonantem.<br />
Hic oculis snbitum objicitur magnoque futurum<br />
Angurio monstrum: docuit post exitus in gens,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS V. 105<br />
Seraque tel'rifici cecinerunt omma yates.<br />
N amque volans liquidis in nubibus arsit arundo, 525<br />
Signavitque viam flammis, tenuesque recessit<br />
Consumpta iu ventos, caclo ceu sacpe refixa<br />
'l'ranscurrunt cl'inemque volantia si<strong>de</strong>ra ducllot.<br />
Attonitis haesere animis, Supel'osque pl'ccati<br />
Trinacrii 'l'eucl'ique viri; nec maximus omen 530<br />
Abnuit Aeneas, sed laetum amplexus Acesten<br />
Muneribus cumulat magllis, ac talia fatUI :<br />
" Sume, pater; nam te voluit rex magnus OIympi<br />
Talibus auspiciis exsortem ducere honores.<br />
Ipsius Anchisac longaevi hoc munus habebis, 535<br />
Cratera impressum signis, quem Thracius olim<br />
Anchisae genitol'i in magno munere Cisseus<br />
Ferre sui <strong>de</strong><strong>de</strong>l'at monUll1eutum et pignus amoris."<br />
Sic fatus cingit viridallti tempora lauro,<br />
Bt primum ante omnes victorem appellat Acesten. 540<br />
Nec bonus Burytioo praelato invidit honol'i,<br />
Quamvis solus avem caelo <strong>de</strong>jecit ab alto.<br />
Proximus ingl'editur donis, qui vincula rupit,<br />
Bxtl'emus, volucl'i qui fixit arundine malum.<br />
At pater Aeneas, nondum certamine misso, 545<br />
Custo<strong>de</strong>m ad sese comitemque impubis Iuli,<br />
Bpyti<strong>de</strong>ll, vocat, et fidam sic fatur ad aurem:<br />
"Va<strong>de</strong>, age, et Ascanio, si jam puerile pal'atum<br />
Agmell habet secum cursusque instruxit equOl'um,<br />
Ducat avo turmas, et sese ostendat in armis 550<br />
Dic," ait. Ipse omnem longo <strong>de</strong>ce<strong>de</strong>re circo<br />
Infusum populum et campos jubet esse patentes.<br />
Incedunt pueri, pariterque ante ora parentum<br />
Frenatis lucent in equis, quos omnis enntes<br />
Trinacriae mirata fremit Trojaeque juventus. 555<br />
Omnibus in morem tonsa coma pressa corona. j<br />
Cornea bina ferunt praefixa hastilia ferro j<br />
Pars leves humero pharetras; it pectore summo<br />
FlexiJis obtorti per collum circulus auri.<br />
Tres equitum numero turmae, ternique vagantur 560<br />
Ductores j puel'i his seni quem que secuti
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
106 VERGILI .A.ENEIS V.<br />
Agmine partito fulgent pal'ihusque magistris.<br />
Una acies juveuum, duxit quam parvus ovantem<br />
Nomen avi refercns Priamus, tua cara, Polite,<br />
Progenies, auctura !talos; quem Thracius albis 565<br />
Portat equus bicolor maculis, vestigia primi<br />
Alba pedis frontemque ostelltans arduus albam.<br />
Alter Atys, genus un<strong>de</strong> Atii duxere Latini,<br />
Parvus Atys, pueroque puer dilectus lulo.<br />
Extremus, formaque ante orunes pulcher, lulus 5'10<br />
Sidonio est invectus equo, quem candida Dido<br />
Esse sui <strong>de</strong><strong>de</strong>rat monumentum et pignus amoris.<br />
Cetera Trinacriis pubes senioris Acestae<br />
Fertur equis.<br />
Excipiunt plausu pavidos, gau<strong>de</strong>ntque tuentes 5'15<br />
Dardanidae, veterumque agnoscnnt ora parentum.<br />
Postquam omnem laeti consessum o(;ulosque suorum<br />
Lustravere iu equis, signum cJamore paratis<br />
Epyti<strong>de</strong>s longe <strong>de</strong>dit, insonuitque flagello.<br />
Olli discurrere pares atque agmina terni 580<br />
Diductis solvere choris, rursusque vocati<br />
Convertere vias infestaque tela tulere.<br />
Iu<strong>de</strong> alios ineunt cursus aliosque recursus<br />
Adversis spatiis, alternosque orbibus orbes<br />
Impediunt, pugnaeque cient simulacra sub armis; 585<br />
Et nunc terga fuga nudant, nunc spiCUla vertunt<br />
lnfensi, facta pariter nunc pace feruntur.<br />
Ut quondam Creta fertur Labyrinthus in alta<br />
Parietibus textum caecis iter, ancipitemque<br />
Mille viis habuisse clolum, qua signa sequendi 590<br />
Fmngel'et in<strong>de</strong>prensus et irremeabiJis error:<br />
Raud alia Teucrum nati vestigia cursu<br />
lmpediunt, texuntque fugas et proelia ludo,<br />
Delphinum similes, qui per maria humida nando<br />
Carpathium Libycumque secant, [luduntque per<br />
undas.] 595<br />
Rune morem curs us atque haec certamina primus<br />
Ascanius, Longam muris quum cingeret Albam,<br />
Retulit, et priscos docuit celebrare Latinos,<br />
Quo puer ipse modo, secum quo TroIa pubes;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS v. 107<br />
Albani doeuere suos; hine maxima porro 600<br />
Aeeepit Roma, et patrium servavit bonorem ;<br />
'l'rojaque nunc. pueri 'l'rojanum dieitur agmen.<br />
Hac celebrata tenus saneto certamina patri.<br />
Hic primum Fortuna fi<strong>de</strong>m mutata novavit.<br />
Dum variis tumulo referunt sollemnia ludis, 605<br />
him <strong>de</strong> caelo misit Saturnia Juno<br />
Iliacam ad classem, vcntosque adspirat eunti,<br />
Multa movens, necdum antiquum satUl'ata dolol'em.<br />
IlIa, viam celerans per mille colol'ibus areum,<br />
Nulli visa, eito <strong>de</strong>currit tramite virgo. 610<br />
Oonspicit ingeutel11 coucursum, et litora Justrat,<br />
Desertosque vi<strong>de</strong>t portus cJassemque relictam.<br />
At procuJ in sola sccretae 'l'roa<strong>de</strong>s acta<br />
Amissum Ancbiscn flebant, cunctaeque profundum<br />
Pontum aspectabant Jlentes. ' Heu tot vada fessis 615<br />
Et tan tum superesse maris!' vox omnibus una.<br />
Urbem orant; tae<strong>de</strong>t peJagi perferre laborem:<br />
Ergo inter medias sese haud ignara nocendi<br />
Conjicit, et faciemque dcae vestemque reponit;<br />
Fit Beroc, Tmarii conjl1ux longaeva Dorycli, 620<br />
Oui genus ct quondam nomen natique fuisscnt ;<br />
Ac sic Dardanidum mediam se matribus infert:<br />
" 0 miscrae, quas non manus," inquit, " Achalca bello<br />
Traxerit ad letum patriae sub moenibus I 0 gens<br />
Infelix, cui te exitio Fortuua reservat ? 625<br />
Septima post Trojae excidium jam vertitur acstas,<br />
Quum freta, quum terms omnes, tot iuhospita saxa<br />
Si<strong>de</strong>raque emeusae ferimur, dum per mare magnum<br />
Italiam scquimur fuO'icutem, et volvimur uudis.<br />
Hic Erycis fiues fraterni, atquc hOSpC8 Acestes: 630<br />
Quis prohibet muros jacere et dare civibus urbem?<br />
o patria et rapti nequidquam ex hoste Penates,<br />
NUllane jam 'l'l'ojae diceutur moenia? nusquam<br />
Hectoreos amnes, Xanthum et Simoenta, vi<strong>de</strong>bo?<br />
Quin agite, et mecum infaustas exurite puppes : 635<br />
N am mihi Cassandrae per somuum vatis imago<br />
Ar<strong>de</strong>ntes dare visa faces: 'Hie quael'ite 'l'rojam j
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
108 VERGILI AENEIS V.<br />
Hie domns est inqnit' vobis.' Jam tempus agi res,<br />
Nee tautis mol a prodigiis. En quattuor arae<br />
Neptuuo; <strong>de</strong>us ipse faces auimumque ministrat." 640<br />
Haec memoraus, prima infensum vi corripit ignem,<br />
Sublataque procul <strong>de</strong>xtra connixa coruscat,<br />
Et jacit. Arrectae mentes stupefactaque corda<br />
Iliadum. Hic una e multis, quae maxima natu,<br />
Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix : 645<br />
"Non Beroe vobis, non baec Rboete'ia, matres,<br />
Est Dorycli conjunx: c1ivini signa <strong>de</strong>coris<br />
Arc1entesque notate oculos, qui spiritus illi,<br />
Qui vultus, vocisque sonus, vel gressus eunti.<br />
Ipsa egomet dudum Bcroen digressa reliqui 650<br />
Aegram, indignantem, tali quod sola careret<br />
Munere, nec meritos Ancbisae inferret honores."<br />
Haec effata.<br />
At matres primo ancipitcs, oculisque malignis<br />
Ambiguae spectal'e raies miserum inter amorem 655<br />
Praesenti terrae fatisquc vocantia regna :<br />
Quum <strong>de</strong>a se paribus per caelum sustulit alis,<br />
Ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum.<br />
Tum vero attonitae moustris actaeque furore<br />
Conclamant, rapiuntqne focis penetralibus ignem; 660<br />
Pars spoliant aras, fron<strong>de</strong>m ac virgulta facesque<br />
Conjiciunt. Furit immissis Vulcanus habenis<br />
Transtra per et remos et pictas abiete pup pes.<br />
Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque tbeatri<br />
Incensas perfel't naves EumeIus, et ipsi 665<br />
RespiciuDt atram in nimbo volitare favillam;<br />
Primus et Ascanius, cmsus ut Iaetus equestres<br />
Ducebat, sic acer equo turbata petivit<br />
Castra, Dec exanimes possunt retinere magistri.<br />
" Quis furor iste novus? quo nunc, quo tenditis "inquit,<br />
"Heu miserae cives? Don bostem inimicaque castra 611<br />
Argivum, vestras spes uri tis. En, ego vester<br />
Ascanius I" Galeam ante pe<strong>de</strong>s projecit inanem,<br />
Qua Iudo indutus belli simulacra ciebat.<br />
Accelerat simuI Aeneas, simul agmina Teucrlim. 615<br />
Ast ilIae diversa metu per litora passim<br />
Diffugiunt, silvasque et sicubi concava furtim
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS V. 109<br />
Saxa petunt; piget incepti, lucisque; suosque<br />
Mutatae agnoscunt, excussaque pectore JUDO est.<br />
Sed non idcirco flammae atque incendia vires 680<br />
Indomitas posuere; udo sub robore vivit<br />
Stuppa vomens tar dum fumum, lentusque carinas<br />
Est vapor, et toto <strong>de</strong>scendit corpore pestis;<br />
N ec vires hcroum infusaque fiumina prosunt.<br />
Tum pius Aeneas humeris abscin<strong>de</strong>re vestem, 685<br />
Auxilioque voeare <strong>de</strong>os, et ten<strong>de</strong>re palmas :<br />
.. Jupiter omnipotens, si nondum exosns ad unum<br />
Trojanos, si quid pietas antiqua l:1bores<br />
Respicit llUmanos, da flammam eva<strong>de</strong>re classi<br />
Nunc, pater, et tcnues 'feucrum res eripe leta j 690<br />
Vel tu, quod snperest, infesto fnlmine Morti,<br />
Si mere or, <strong>de</strong>mitte, tuaque hie obrue <strong>de</strong>xtra."<br />
Vix haec edi<strong>de</strong>rat, quum effusis imbribus atra<br />
Tempest:1s sine more furit, tonitruque tremescunt<br />
Ardua terrarum et campi; mit aethere toto 695<br />
Turbidus imber aqua c1ensisqne nigerrimus Austl'is,<br />
Implenturque super puppes, semiusta ma<strong>de</strong>scunt<br />
Robora; restinctus donec vapor omnis, et omnes,<br />
Quattuor amissis, servatae a peste carinae.<br />
At pater Aeneas, casu concussus acerbo, 700<br />
Nunc buc in gentes nunc iIluc pectore curas<br />
Mutabat versans, Siculisne resi<strong>de</strong>ret arvis,<br />
Oblitus fatorum, Italasne capesseret oras.<br />
Tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas<br />
Quem docuit multaque insignem reddidit arte, 705<br />
(Raee responsa dab at, vel quae porten<strong>de</strong>ret ira<br />
Magna <strong>de</strong>llm, vel quae fatorum poseeret ordo,)<br />
Isque bis Aenean solatus vocibus infit:<br />
"N ate <strong>de</strong>a, quo fata trahunt retrahuntque, sequamur j<br />
Quidquid erit, superanda omnis fortun:1 ferenda est. 710<br />
Est tibi Dardanius divinae stirpis Acestes:<br />
Rune cape eonsiliis socium et conjunge volentem.<br />
Ruic tra<strong>de</strong>, amissis superant qui navibus, et quos<br />
Pertacsum magni inccpti l'erumque tuarum est j<br />
Longaevosque senes ac fessas aequore matres, 715<br />
Et quidquic! tecum invalidum metuensque pericli eilt,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
110 VERGILI AENEIS V.<br />
Delige, et his habeant terris sine moenia fessi :<br />
U rbem appellabullt permisso nomine Acestam."<br />
Talibus incensus dictis senioris amici,<br />
Tum vero in curas animo didncitul' omnes. 720<br />
Et Nox atra polum bigis subvecta tenebat.<br />
Visa <strong>de</strong>hinc caelo facies <strong>de</strong>lapsa parentis<br />
Anchisae subito tales effun<strong>de</strong>l'e voces:<br />
"N ate, mihi vita quondam, dum vita manebat,<br />
Care magis, nate, Iliacis exercite fatis, 725<br />
Imperio J ovis huc venio, qui classibus ignem<br />
Depulit, et caelo tan<strong>de</strong>m miseratus ab alto est.<br />
Consiliis pare, quae nunc pulcherrima Nautes<br />
Dat senior; lectos juvenes, fortissima corda,<br />
Defm· in Italiam: gens dura atque aspera cultu 730<br />
Debellanda tibi est Latio. Ditis tamen ante<br />
Infernas acce<strong>de</strong> domos, et A verna per alta<br />
Congressus pete, nate, meos. Non me impia namque<br />
Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum<br />
Concilia Elysiumque colo. Hue casta SibylJa 735<br />
Nigrarum multo pccudum te sanguine ducet.<br />
Tum genus omne tuum et quae <strong>de</strong>ntur moenia disces.<br />
Jamque vale j torquet medios Nox humida curs us,<br />
Et me saevus equis Orieus affiavit anhelis."<br />
Dixerat, et tenues fugit, ceu fumus, in auras. 740<br />
Aeneas" Quo <strong>de</strong>iu<strong>de</strong> ruis? quo proripis ?" inquit,<br />
" Quem fugis, aut quis te nostl'is complexibus arcet? "<br />
Haec memoraus cinerem et sopitos suscitat ignes,<br />
Pel'gameumque Larem et canae penetraiia Vestae<br />
Farre pio et plena supplex veneratur acena. 745<br />
Extemplo socios primumque arcessit Acesten,<br />
Et Jovis imperium et cari praecepta parentis<br />
Edocct, et quae nunc animo sententia con stet.<br />
Haud mora consiliis, nee jussa l'ecusat Acestes.<br />
Transcribunt urbi matres, populumque volentem 750<br />
Deponunt, animas nil magnae laudis egentes.<br />
Ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt<br />
Robora navigiis, aptant remosque J'u<strong>de</strong>ntesque,<br />
Exigui numero, Red bello vivida virtuil.<br />
Interea Aeneas urbem <strong>de</strong>signat aratro, 755
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
112 VERGILI AENEIS V.<br />
Exussit foe<strong>de</strong> puppes, et classe subegit<br />
.A.missa socios iguotae Iinquel'e terrae. 795<br />
Quod superest, oro, lice at dare tuta per undas<br />
Vela tibi, liccat Laurentem attingere 'l'hybrim,<br />
Si coucessa peto, si dant ea moenia Parcae."<br />
'1'um Saturniushaec domitor maris ec1idit alti:<br />
"Fas omne est, Cytherea, meis te fic1ere regnis, 800<br />
Uncle genus clucis. Merni quoque: saepe furores<br />
Compressi et rabiem tantam caelique marisque;<br />
Nec minor in terris (Xanthum Simoentaque testor)<br />
Aeneae mihi cum tui. Quum '1'rola Achilles<br />
Exanimata sequens impingeret agmina muris, 805<br />
Yfilia multa claret leta, gemerentque repleti<br />
.A.mnes, nec repcrire viam atque evolvere posset<br />
In mare se Xanthus, Pelidae tunc ego forti<br />
Congressum Aenean, nec dis nec viribus aequis,<br />
Nube cava rapui, cuperem quum vertere ab imo 810<br />
Structa meis manibus peljurac moenia Trojae.<br />
Nunc quoque mens ea<strong>de</strong>m perstat mihi: pelle timores:<br />
'I'ulus, qUOil optas, portus acce<strong>de</strong>t .A.verni.<br />
Uuus erit tantum, amissum quem gurgite quaeres:<br />
Unum pro multis dabitur caput." 815<br />
His ubi laeta <strong>de</strong>ae permulsit pectora dictis,<br />
Jungit equos auro genitor, spumantiaque addit<br />
Frena feris, mauibusque oroues effuudit habeuas.<br />
Caeruleo per summa levis volat aequora curru;<br />
Subsiduut uudae, tumidumque snb axe touanti 820<br />
Sternitnr aequor aquis, fugiunt vasto aethere nimbi.<br />
TUlll variae comitum facies, immania cete,<br />
Et senior Glauci chorus, Inousquc Palaemon,<br />
Tritonesque citi, Phorciqne exercitus omnis;<br />
Laeva tenet 'rbetis, et Melite, Panopeaque virgo, 825<br />
Ni aee, Spioque, Tbaliaqne, Cymodoceque.<br />
lEc patris Aeneae suspensam blanda vicissim<br />
Gaudia pertentant 11leutem: jubet ocius omnes<br />
Attolli malos, intcndi brachia velis.<br />
Una orones frcere pe<strong>de</strong>m, pariterque sinistros, 830<br />
Nunc <strong>de</strong>xtr08 sol vom sinus; uua ardna torquent<br />
Oornua <strong>de</strong>tol'q'lentqlle j ferunt sua fiamiua classem.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
120 VERGILI AENEIS VI.<br />
Flebant, et cineri ingrato suprema ferebant.<br />
Prillcipio pinguem taedis et robore secto<br />
Ingentem struxere pyram, cui frondibus atris 215<br />
Intexuut latera, et fel'ales ante cupressos<br />
Constituunt, <strong>de</strong>corantque super fulgentibus armis.<br />
Pars calidos latices et aena undantia fiammis<br />
Expediunt, corpusque lavant frigentis et uuguunt.<br />
Fit gemitus. Tum membra toro <strong>de</strong>fleta reponunt, 220<br />
Purpureasque super vestes, velamina nota,<br />
Conjiciunt. Pars ingenti subierc fm'etro,<br />
('l'riste ministerium,) et subjcclam more parentum<br />
A versi tenuere facem. Congesta cremantur<br />
Turea dona, dapes, fuso crateres olivo. 225<br />
Postquam collapsi cine res, et flamma quievit,<br />
Reliquias vino et bibulam lavere favillam,<br />
Ossaque lecta cado texit Corynaeus aeno.<br />
I<strong>de</strong>m tel' socios pura circumtulit unda,<br />
Spargens rore levi et ramo felicis olivae, 230<br />
Lustravitque viros, dixitque novissima verba.<br />
At pius Aeneas ingenti mole sepulchrum<br />
Imponit, suaque arma viro, remumque tubamque,<br />
Monte sub aerio, qui nunc Miscnus ab illo<br />
Dicitur, aeternumque tenet per saecula nomen. 235<br />
ilis actis propcre exsequitur praecepta Sibyllae<br />
Spelullca alta fuit vastoque immanis hiatu,<br />
Scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris,<br />
Quam super haud ullae poterant impune volantes<br />
Ten<strong>de</strong>re iter pennis: talis sese halitus atris 240<br />
Faucibus etfun<strong>de</strong>n. supera ad convexa ferebat;<br />
[Un<strong>de</strong> locum Graii dixeruut nomine Aornon.]<br />
Quattuor hic primum nigrantes terga juvencos<br />
Constituit, frontique invergit vina saccrdos,<br />
Et, sum mas carpens media inter cornua setas, 245<br />
Ignibus imponit sacris, libamina prima,<br />
V uce vocans Hecaten, caeloque Ereboque potentem.<br />
Supponunt alii cultros, tepic1umque cruorem<br />
Suscipiunt pateris. Ipse atri velleris agnam<br />
Aeneas matl'i Enmenic1um magnaeque 801'ori 250
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
122 VERGILI AENEIS VI.<br />
Et centumgeminus Briareus, ac bellua Lernae,<br />
Horrendum stri<strong>de</strong>ns, flammisque armata Ohimaera,<br />
Gorgones Harpyiaeque et forma tricorporis umbrae.<br />
Oorripit hic subita trepidus formidine ferrum 290<br />
Aeneas, strictamque aciem venientibus offert j<br />
Et, ni docta comes tenues sine corpore vitas<br />
Admoneat volitare cava sub imagine formae,<br />
Irruat, et frustra ferro diver beret umbras.<br />
Hinc via, Tartarei quae fert Acherontis ad undas. 295<br />
Turbidus hic caeno vastaque voragine gurges<br />
Aestuat atque omnem Cocyto eructat arenam.<br />
Portitor has horrendus aquas et flumina sen"at<br />
Terribili squalore Charon, cui plurima mento<br />
Canities inculta jacet, stant lumina fiamma, 300<br />
Sordidus ex humeris nodo <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>t amictus.<br />
Ipse ratem conto subigit, velisque ministrat,<br />
Et ferruginea subvectat corpora cymba,<br />
J am senior, sed cruda <strong>de</strong>o viridisque senectus.<br />
Huc omnis turba ad ripas effusa ruebat, 305<br />
Mah·es atque viri, <strong>de</strong>functaque corpora vita<br />
Magnanimiim heroum, pueri innuptaeque puellae,<br />
Impositique rogisjuvenes ante ora parentum:<br />
, (luam multa in silvis autumni frigore primo<br />
Lapsa cadunt folia, aut ad ten·am gurgite ab alto 310<br />
Quam multae glomerantur aves, ubi frigiclus annus<br />
Trans pontum fugat et terris imrnittit apricis.<br />
Stabant orantes primi transmittere CUI·sum,<br />
Ten<strong>de</strong>bantque manus ripae ulterioris amore j<br />
N avita sed tristis nunc hos, nunc accipit illos, 315<br />
Ast alios longe submotos arcet arena.<br />
Aeneas (miratus enim motusque tumultu)<br />
"Dic" ait, "0 virgo, quid vult concursus ad amnem?<br />
Quidve petunt animae? vel quo discrirnine ripas<br />
Hae linquunt, illae remis vada livida vcrrunt? " 320<br />
011i sic breviter fata est longaeva sacerdos :<br />
" An chis a generate, <strong>de</strong>um certissima proles,<br />
Cocyti stagna alta vi<strong>de</strong>s Stygiamque palu<strong>de</strong>m,<br />
Di cajus jurare timent et fall ere numen.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
126 VERGILI AENEIS VI.<br />
Fas obstat, tristique palus inamabilis unda<br />
Alligat, et no vies Styx interfusa coercet.<br />
Necprocul hinc partem fusi monstrantul' in omnem 440<br />
Lugentes campi; sic illos nomine dicunt..<br />
Hic, quos durus arnor cru<strong>de</strong>li tabe peredit,<br />
Secreti celant calles, et myl'tea circum<br />
Silva tegit; CUl'ae non ipsa in morte relinquunt.<br />
His Phaedram Procrimque locis, maestamque Eriphylen,<br />
Oru<strong>de</strong>lis nati monstrantem vulnera, cernit, 446<br />
Evadnenque et Pasiphaen; his Laoda-mia<br />
It comes, et juvenis quondam, nunc femina, Oaeneus,<br />
Rursus et in veterem fata revoluta figuram.<br />
Inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido 450<br />
Errabat silva in magna: quam Trolus heros<br />
Ut primum juxta stetit agnovitque per umbram<br />
Obscuram, qualem primo qui surgere mense<br />
Aut vi<strong>de</strong>t, aut vidisse putat per nubila lunam,<br />
Demisit lacrimas, dulcique affatus amore est: 455<br />
" Infelix Dido, verus mihi nuntius ergo<br />
Venerat exstinctarn, ferroque extrema secutam?<br />
Funeris heu tibi causa fui? Per si<strong>de</strong>ra juro,<br />
Per superos, et si qua fi<strong>de</strong>s tellure sub ima est,<br />
Invitus, regina, tuo <strong>de</strong> litore cessi ; 460<br />
Sed me jussa <strong>de</strong>1'im, quae nunc has ire per umbras,<br />
Per loca senta situ cogunt noctemque profundam,<br />
Imperiis egera suis; nec cre<strong>de</strong>re quivi<br />
Runc tantum tibi me discessu ferre dolorem.<br />
Siste grad urn, teque aspectu ne subtrahe nostro. 465<br />
Quem fugis? extremum fato, quod te alloquor, hoc est."<br />
Talibus Aeneas ar<strong>de</strong>ntem et torva tuentem<br />
Lenibat dictis ani mum, lacrimasque ciebat ;<br />
Ilia solo fixos oculos aversa tenebat,<br />
Nec magis incepto vulturn sermone movetUl', 470<br />
Quam si dura silex aut stet Marpesia cautes.<br />
Tan<strong>de</strong>m corripuit sese, atque inimica refugit<br />
In nemus umbriferum, conjunx ubi pristinus illi<br />
Respon<strong>de</strong>t curis aequatque Sychaeus amorem.<br />
Nec minus Aeneas, casu concussus iniquo, 475<br />
Prosequitur lacrimans longe, et miseratur euntem.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
180 VERGILI AENEIS VI.<br />
At pater omnipotens <strong>de</strong>nsa inter nubila telum<br />
Contorsit, non iIle faces nec fumea taedis<br />
Lumina, praecipitemque immani turbine a<strong>de</strong>git.<br />
Nec non et Tit yon, Terrae omniparentis alumnum, 595<br />
Cernere erat, per tot a novem cui jugera corpus<br />
Porrigitur, rostroque immanis vultur obunco<br />
Immortale jecur ton <strong>de</strong>ns fecullclaque poenis<br />
Viscera rimaturque epulis, babitatque sub alto<br />
Pectore, nec tibris requies datur ulla renntis. 600<br />
Quid memorem Lapitbas, Ixiona PiriLboumque?<br />
Quos super atra silex jam jam lapsura ca<strong>de</strong>ntique<br />
Imminet assimilis; lucent genialibus altis<br />
Aurea fulcra toris, epulaeque ante ora paratae<br />
Regifico luxu j Furiarum maxima juxta 605<br />
Accubat, et maniblls prohibet contingere mensas,<br />
Exsurgitque facem attollens, atque iutonat ore.<br />
Hic, quibus invisi fratl'es, dum vita manebat,<br />
Pulsatusve parens, et fraus innexa clienti,<br />
Ant qui divitiis soli incubuere repertis, 610<br />
N cc pat·tem posuere suis: quae maxima turba est :<br />
Ql1ique ob adulterium caesi, qui que arma secuti<br />
lmpia, nec veriti c1ominorum fall ere <strong>de</strong>xtras,<br />
Inclusi poenam exspectant. Ne quaere doceri, 614<br />
Quam poenam, aut quae forma viros fortunave mersit.<br />
Saxum ingens volvunt alii, radiisque rotarnm 616<br />
Di tricti pen<strong>de</strong>nt j se<strong>de</strong>t, aeternumque se<strong>de</strong>bit,<br />
Iufelix Theseus j Phlegyasque miserrimus omnes<br />
Admonet et magna testatur voce per umbras:<br />
, Discite justitiam moniti, et non temncre divos.' 620<br />
Vendidit hie aura patriam clominumque potentem<br />
Imposuit, fixit lege» pretio atque refixit;<br />
Hie tbalamum iTwasit natae vetitosque hymenaeos j<br />
Ausi omnes immane Defas ausoque potiti.<br />
Non, mihi si linguae centum sint Ol'aqllc centum, 625<br />
Ferrea vox, omnes scelerum comprell<strong>de</strong>rc form as,<br />
Omnia poellal'um percurrere nomina possim."<br />
Haec ubi dicta <strong>de</strong>dit Phoebi longaeva sacerdos,<br />
"Sed jam age, carpe "iam Ilt susceptum pertice mUDns I
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS VI. 131<br />
Accelercmus I" ait. " Oyclopum cducta caminis 630<br />
Moenia conspicio l1tque adverso fornice portas,<br />
Race ubi nos praccepta jubeot doponere dona."<br />
Dixerat, et pariter gressi pCI' opaca viat'um<br />
Corripiunt spatium medium, foribusquc propinquant ..<br />
Occupat Aeneas aditum, corpusque reccnti 635<br />
Spargit aqua, ramumque adverso in limine figit.<br />
His <strong>de</strong>mum exactis, perfecto munere divae,<br />
Devenere locos laetos et amoena vireta<br />
Fortunatorum nemorum se<strong>de</strong>sque beatas.<br />
Largior hic campos aethcr et lumine vestit 640<br />
Pm'pureo, solcmquc suum, sua. i<strong>de</strong>ra nOl'unt.<br />
Pars in gramincis exercent membra palaestris,<br />
Oontendunt ludo et fulva luctantur arena;<br />
Pars pedibus plaudunt choreas et carmina c1icunt.<br />
Nec non Threlcius longa cum veste sacerdos 645<br />
Obloquitul' numflris septem discrimina yocum,<br />
J amque ea<strong>de</strong>m digitis, jam pectine pulsat eburno.<br />
Ric genus antiquum Teucri, pulcberrima proles,<br />
Magnanimi beroes, nati melioribus annis,<br />
Ilusque Assaracu que et Trojae Darclanus auctor. 650<br />
Arma procu] currusquc virum miratur inanes;<br />
Stant terra <strong>de</strong>fixae hastae, passimque soluti<br />
Per campum pascuntul' equi; quae gratia CUI'mum<br />
Al'mol'Umquc fuit vivis, quae cura nitentes<br />
Pascere cquos, ea<strong>de</strong>m sequitur te11me l'epostos. 655<br />
Conspicit, ecce, alios <strong>de</strong>xtra Iacvaque per herbam<br />
Vescentes laetumque cboro Paeana canentes<br />
Intel' odoratum lauri nemus, un<strong>de</strong> superne<br />
Plurimus Eridani per silvam volvitur amnis.<br />
Hie manus, ob patriam pugnando vulnera passi, 660<br />
Quique sacerdotes casti, dum vita manebat,<br />
Quique pii yates et Pboebo digna locuti,<br />
Inventas aut qui vitam cxcoluere per al'tes,<br />
Quique sui memores alios fecorc mcrendo;<br />
Omnibus his nivea cinguntur tempora vitta. 665<br />
Quos circumfusos sic est affata Sibylla,<br />
Musaeum ante omnes: (medium nam plurima turba<br />
R une habet, atque humel'is exstantcm suspicit altis;)
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
134 VERGILI AENEIS VI.<br />
Ooncretam exemit labem, purumque relinquit<br />
Aetherium sensum atque aurl1i simplicis ignem.<br />
Has omnes, ubi mille rotam volvere per annos,<br />
Letbaeum ad fluvium <strong>de</strong>us evocat agmine magno,<br />
Scilicet immemores supm'a ut convexa revisant, 750<br />
Rursus et incipiant in corpora velie reverti."<br />
Dixerat Anchises, natumque unaque Sibyllam<br />
Oonventus trabit in medios turbamque sonantem,<br />
Et tumulum capit, uncle omnes Ion go ordine posset<br />
Ad versos legere, et venientum discel'e vultus. 155<br />
"Nuuc age, Dardaniam pl'olem quae <strong>de</strong>ln<strong>de</strong> sequatur<br />
Gloria, qui maneant Itala <strong>de</strong> gente nepotes,<br />
Illustres auimas nostrumque in nomen ituras,<br />
Expediam clictis, et te tua fata docebo.<br />
IlIe, vi<strong>de</strong>s, pura juvenis qui nititur hasta, 760<br />
Proxima sorte tenet lucis loco" primus ad auras<br />
Aetherias Italo commixtus sanguine surget,<br />
Silvius, Albanum nomen, tua postuma proles:<br />
Quem tibi longaevo serum Lavinia conjunx<br />
Educet silvis regem regumque parenLem: 765<br />
Un<strong>de</strong> genus Longa nostrum dominabiLur Alba.<br />
Proximus ille Procas, Trojanae gloria gentis,<br />
Et Oapys, et Numitor, et qui te nomine red<strong>de</strong>t<br />
Silvius Aeneas, pariter pietate vel armis<br />
Egregius, si umquam regnandam acceperit Albam. 770<br />
Qui juvenes ! Quantas ostentant, asp ice, vires!<br />
Atque umbl'ata gerunt clvili temp ora quercu.<br />
Hi tibi N omentum et Gabios urbemque Fi<strong>de</strong>nam,<br />
Hi Oollatillas imponent monLibus arces,<br />
Pometios Oastrumque Inui BolamC{ue Ooramque: 775<br />
Haec tum nomina erunt, nunc SUllt sine nomine terrae.<br />
Quin et avo comitem sese Mavol'tius adclet<br />
Romulus, ..issaraci quem sanguinis Ilia mater<br />
Educet. 'i<strong>de</strong>n', ut geminae stant vertice cristae,<br />
Et pat.er ipse suo sllperllm jam signat honol'e? 780<br />
En, hujus, nate, auspiciis illa incluta Roma<br />
Imperium terris, animos aequabit Olympo,<br />
Septemque una sibi muro citcumc1abit arces,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
P. VERGILI MARONIS<br />
AENEIDOS<br />
LIBER SEPTIMUS.<br />
Tu quoque litoribus nostris, AeneYa nutrix,<br />
Aeternam moriens famam, Caieta, <strong>de</strong>disti;<br />
Et nunc servat honos se<strong>de</strong>m tuus, ossaque nomen<br />
Hesperia in magna, S1 qua est ea gloria, signat.<br />
At pius cxsequiis Aeneas rite solutis, 5<br />
Aggere composito tumuli, postquam alta quierunt<br />
Aequora, tendit iter velis, portumque relinquit.<br />
Adspirant aurae in noetem, nee candida cursus<br />
Luna negat, splen<strong>de</strong>t tremulo sub lumine pontus.<br />
Proxima Circaeae raduntur litora terrae, 10<br />
Dives inaceessos ubi Solis filia lucos<br />
Assiduo resonat cantu, teetisque superhis<br />
Urit odoratam nocturna in lumina cedrum,<br />
Arguto tenues percurrens peetine telas.<br />
Hine exaudiri gemitus iraeque leonum, 15<br />
Vinela recusantum et sera sub nocte ru<strong>de</strong>ntum,<br />
Setigerique sues atque in praesepibus ursi<br />
Saevire, ac formae magnorum ululare luporum,<br />
Quos bominum ex facie <strong>de</strong>a saeva potentibus berbis<br />
Induerat Circe in vultus ac terga ferarum. 20<br />
Quae ne monstra pii paterentur talia 'rroes,<br />
Delati in portus, neu litora dira subirent,<br />
Neptunus ventis implevit vela secundis,<br />
A..tque fugam <strong>de</strong>dit, et praeter vada fervida vexit.<br />
e 138 )
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
140 VERGILI AENEIS VII.<br />
Quam pater inventam, primas quum con<strong>de</strong>ret arces,<br />
Ipse ferebatur Phoebo sacrasse Latinus,<br />
Laurentesque ab ea nomen posuisse eolonis.<br />
Hujus apes summum donsao (mirabile dietu I),<br />
Stl'idore ingenti liquid urn trans aethera veetae, 65<br />
Obse<strong>de</strong>re apicem, et, pedibus per mutua nexis,<br />
Examen subitum ramo fron<strong>de</strong>ute pepeudit.<br />
Continuo vates "Externum eernimus" inquit<br />
" Ad ventare virum, et partes petere agmen eas<strong>de</strong>m<br />
Pal'tibus ex isl1em, et summa dominarier aree." 10<br />
Praeterea, eastis adolet dum altaria taedis,<br />
Ut juxta genitol'em adstat Lavinia virgo,<br />
Visa (ncfas I) longis eOllipren<strong>de</strong>ro crinibus ignem,<br />
Atque omnem ornatul11 flamma crepitante cremaI'i,<br />
Regalesque accensa comas, accensa coronam '15<br />
Insignem gemmis; tum fumida lumine fulvo<br />
Involvi, ac totis Vulcanum spargere teetis.<br />
Id vero horrendum ae visu mirabile ferri:<br />
N amque fore illustrem fama fatisque canebant<br />
Ipsam, sed populo magnum porten<strong>de</strong>re bellum. 80<br />
At rex sollicitus monstris, oraeula Fauni,<br />
Fatidici genitoris, adit, lueosque sub alta<br />
Oonsulit .A.lbunea, nemorum quae maxima saero<br />
Fonte son at, saevamque exhalat opaca mephitim.<br />
Hinc Italae gentes omnisque Oenotria tell us 85<br />
In dubiis responsa petunt. Hue dona sacerdos<br />
Quum tulit, et caesarum Qvium sub noete silenti<br />
Pellibus incubuit stratis, somnosque petivit,<br />
Multa modis simulacra vi<strong>de</strong>t volitantia mil'is,<br />
Et varias audit voces, fruiturque <strong>de</strong>ornm 90<br />
Colloquio, atque imis Acheronta alfatur A vernis.<br />
Hie et tum pater ipse petens responsa Latinus<br />
Centum lanigeras mactabat rite bi<strong>de</strong>ntes,<br />
Atque harum elfultus tergo stratisque jacebat<br />
Velleribus: subita ex alto vox reddita Iuco est: 95<br />
"Ne pete connubiis natam sociare Latiuis,<br />
o mea progenies, thalamis neu cre<strong>de</strong> paratis :<br />
Externi venient generi, qui sanguine nostrum<br />
Nomen in astra ferant, quorumque ab stirpe nepotes
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
142 YERGILI AENEIS VII.<br />
Flumina, tum N octem N oetisque orientia signa<br />
Idaeumque Jovem Phrygiamque ex ordine matrem<br />
Invoeat, et dupliees caeloque Ereboque parentes. 140<br />
Hie pater omnipotens tel' caelo clarus ab alto<br />
Intonuit, radiisque ar<strong>de</strong>ntem lucis et auro<br />
Ipse manu quatiens ostendit ab aethere nubem.<br />
Diditur hie subito Trojana per agmina rumor,<br />
.Advenisse diem, quo <strong>de</strong>bita moenia condant; 145<br />
Oertatim instaurant epulas, atque omine magno<br />
Orateras laeti statuunt et vina coronant.<br />
Postera quum prima lustrabat lampa<strong>de</strong> ten· as<br />
Orta dies, urbem et fines et litora gentis<br />
Diversi explorant: haec fontis stagna Numicl, 150<br />
Rune Thybrim fiuvium, hie fortes habitare Latinos.<br />
Tum satus .Ancbisa <strong>de</strong>lectos ordine ab omni<br />
Oentum oratores augusta ad mocnia regis<br />
Ire jubet, ramis velatos Palladis omnes,<br />
Donaque felTe vira, pacemque exposcere Teucris. 155<br />
Haud mora, festinant jussi rapidisque feruntur<br />
Passibus. Ipse humili <strong>de</strong>signat mocnia fossa,<br />
Moliturque locum, primasque in litore se<strong>de</strong>s<br />
Oastrorum in marem pinnis atque aggere eingit.<br />
.hmque iter emcnsi, turres ae teeta Latinorum 160<br />
Ardua cernebant juvenes, muroque subibant .<br />
.Ante urbem pueri et primaevo flore juveutus<br />
Exerceutur equis, domitantque in pulvere currus,<br />
.A ut acres tcndunt arcus, aut lenta lacertis<br />
Spicula contorquent, cursuque ictuque lucessunt; 165<br />
Quum praevectus equo longaevi regis ad aures<br />
N untius ingentes ignota in ve te reportat<br />
.Advenisse viros. Ille intra tecta vocn.ri<br />
Imperat, et solio medius consedit n.vito.<br />
Tectum augustum, ingens, ccntum sublime eolumnis, 170<br />
Urbe fuit summa, Laurentis regia Piei,<br />
Ron·endum silvis et religione parcntum.<br />
Ric sceptra accipere et primos attollere fasces<br />
Regibus omen erat; hoc illis curia templum,<br />
Hae sarrii'! se<strong>de</strong>s epulis; hie ariete caeso 175
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
144 VERGILI AENEIS VII.<br />
II Rex, genus egregium Fauni, nce fluetibus aetas<br />
Atra subegit hiems vestfl3 sueeedcre terris,<br />
Nee sidus rcgione viae litusve fefellit; 215<br />
Consilio hane omnes animisque volentibus urbem<br />
Afferimur, pulsi regnis, quae m(1xima quondam<br />
Extremo venicns Sol asplciebat Olympo.<br />
Ab Jove principium generis; J ovc Dardana pubes<br />
Gau<strong>de</strong>t avo; rex ipse J ovis <strong>de</strong> gente suprema, 220<br />
'1'1'o1us Aeneas, tua nos ad }imina misit.<br />
Quanta per ldacos saevis eITusa Myceuis<br />
'1'empestas ierit campos, quibus actus uterque<br />
Europae atque Asiae fatis concurrerit orbis,<br />
Audiit, et si quem tellus extrema refuso 225<br />
Submovet Oceano, et i quem extenta plagarum<br />
Quattuor in media dirimit pla.ga Solis iniqui.<br />
Diluvio ex illo tot vasta per aequora vecti<br />
Dis se<strong>de</strong>m exiguam patriis litusque rogamus<br />
lnnocuum, et cunctis undamque auramque patentem. 230<br />
Non crimus regno in<strong>de</strong>cores; nec vestra feretur<br />
Fama levis, tantique abolescet gratia facti;<br />
Nec rrrojam Ausonios gremio excepisse pigebit.<br />
Fata per Aeneae jnro <strong>de</strong>xtramque potentem,<br />
Sive fi<strong>de</strong> seu qnis bello est expertus et armis: 235<br />
Multi nos populi, multae (ne temne, quod ultro<br />
Praeferimus manibus vittas ac verba precantia)<br />
Et petiere sibi et voluCl'e adjungcl'e gentes;<br />
Sed. nos fata <strong>de</strong>am vestras exquirere terras<br />
Imperiis egere suis. Hine Dardanus ortus ; 240<br />
Huc repetit jussisque ingentibus urget Apollo<br />
Tyrrhenum ad Thybrim et fontis vada sacra. Numici.<br />
Dat tibi practerea fortunae parva prioris<br />
Munera, reliquias Troja ex u,r<strong>de</strong>nte receptas.<br />
IIoc pater Anchises auro libabat ad aras; 245<br />
Hoc Priami gestamen erat, quum jura vocatis<br />
More daret populis, sceptrumque. sacerque tiaras,<br />
Iliad umque labor vc tes."<br />
'l'alibus Ilionei dictis <strong>de</strong>fixa Latinus<br />
Obllltu tenet ora, soloque immobilis haeret, 250
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
146 VERGILI .A.ENEIS VII.<br />
Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno.<br />
MoUri jam tecta vi<strong>de</strong>t, jam fi<strong>de</strong>re terrae, 290<br />
Deseruisse rates. Stetit acri fixa dolore.<br />
Tum quassans caput, haec effundit pectore dicta:<br />
" Heu stirpem invisam, et fatis contraria nostris<br />
Fata Phrygum I num Sigeis occumbere campis,<br />
Num capti potuere capi? num incensa cremavit 295<br />
Troja viros? Medias acies mediosque per ignes<br />
Invenere viam. At, credo, mea numina tan<strong>de</strong>m<br />
Fessa jacent, odiis aut exsaturata quievi-<br />
Quin etiam patria excussos infesta per undas<br />
Ausa sequi, et profugis toto me opponere ponto I 300<br />
Absumptae in '['eucros vires caelique marisque.<br />
Quid Syrtes aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis<br />
Profuit? Optato conduntm Thybridis alveo,<br />
Securi pelagi atque mei. Mars per<strong>de</strong>re gentem<br />
Immanem Lapithum valuit; concessit in iras 305<br />
Ipse <strong>de</strong>um antiquam genitor Calydona Dianae:<br />
Quod scelus aut Lapithis tantum, aut Calydone merente?<br />
Ast ego, magna J ovis conjunx, nil linquere inausum<br />
Quae potui infelix, quae 111emet in omnia verti,<br />
Vincor ab Aenea! Quod si mea numina non sunt 310<br />
Magna satis, dubitem haud equi<strong>de</strong>m implorare quod<br />
usquam est:<br />
Flectere si nequeo Superos, Acheronta movebo.<br />
Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis,<br />
Atque immota manet fatis Lavinia conjunx:<br />
At tl'ahere, atque moras tan tis licet ad<strong>de</strong>re rebus, 315<br />
At licet amborum populos exscin<strong>de</strong>re regum.<br />
Hac gener atque socer coeant merce<strong>de</strong> suorum.<br />
Sanguine Trojano et Rutulo dotabere, virgo,<br />
Et Bellona manet te pronuba. Nee face tantum<br />
Cisseis praegnans ignes enixa jugales ; 320<br />
Quin i<strong>de</strong>m Veneri pal·tus suus et Paris alter,<br />
Funestaeque iterum rccidiva in Pergama taedae."<br />
Haec ubi dicta <strong>de</strong>dit, telTas borrenda petivit.<br />
Luctificam Allecto dirarum ab se<strong>de</strong> <strong>de</strong> arum<br />
Infernisque ciet tenebris, cui tristia bella 325
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
148 YERGILI AENEIS VII.<br />
Ledaeamque Helenam Trojunas vexit ad urbes?<br />
Quid tua sancta fi<strong>de</strong>s? quid cura antiqua tuorum, 365<br />
Et consanguineo toties data <strong>de</strong>xtera Turno ?<br />
8i gener externa petitur <strong>de</strong> gente Latinis,<br />
1dque se<strong>de</strong>t, Faunique premunt te jussa parentis,<br />
Omnem equi<strong>de</strong>m sceptris terI'am quac libera nostris<br />
Dissi<strong>de</strong>t, extern am reor, et sic dicere divos, 370<br />
Et Turno, si prima domus repetatur ol'igo,<br />
Inachus Acrisiusque patres mediaeque Mycenae,"<br />
His ubi nequidquam dictis experta Latiuum<br />
Contra stare vi<strong>de</strong>t, penitusque in viscera lapsum<br />
Serpentis fUl'iale malum, totamque pererl'at, 3'1'5<br />
Tum vero infelix, ingentibus excita monstris,<br />
Immensam sine more furit lymphata per urbem :<br />
Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo,<br />
Quem pueri magno in gyro vacua atria circum<br />
Intenti ludo exercent: iIle actus habena 380<br />
Curvatis fertur spatiis; stupet inscia supra<br />
Impubesque manus, mirata volubile buxum ;<br />
Dant animos plagae: non cursu segnior illo<br />
Per medias urbes agitur populosque feroces,<br />
Quin etiam in silvas, simulato Domine Bacchi, 385<br />
Majus adorta nefas majol'emque orsa furorem,<br />
Evolat, et natam fl'ondosis montibus abdit,<br />
Quo thalamum eripiat Teucris taedasque moretur,<br />
" Evoe Bacche " fremens, solum te virgine dignum<br />
Vociferans: etenim moUes tibi sumere thyrsos, 390<br />
Te lustrare choro, sacrum tibi pascere criuem,<br />
Fama volat, furiisque accensas pectore matres<br />
I<strong>de</strong>m omnes simul ardor agit nova quaCl'ere tecta:<br />
Deseruere domos; ventis dantcolla comasque,<br />
A st aliae tremulis ululatibus aethera. complent, 395<br />
Pampineasque geruut incinctac pellibus hastas.<br />
Ipsa inter medias flagrautem fervida pinum<br />
Sustinet, ac natac Turnique canit hYllleuaeos,<br />
Sauguineam torquens acielll, torvulllque repente<br />
Clamat: "10 matres, audite, ubi quaeque, Latinae! 400<br />
8i qua piis animis manet infelicis .Amatae
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
150 VERGILI .AENEIS VII.<br />
Immemor est nostri.<br />
Sed te victa situ veri que effeta senectus, 440<br />
o mater, curis nequidquam exercet, et arma<br />
Regum inter falsa vatem formidine ludit.<br />
Cura tibi divum effigies et templa tueri:<br />
Bella viri pacem que gerant, quis bella gerenda."<br />
Talibus Allecto dictis exarsit in iras. 445<br />
At juveni Ol'anti subitus tremor occupat artus ;<br />
Deriguere oculi: tot Erinys sibilat hydris,<br />
Tantaque se facies aperit. Tum flammea torquens<br />
Lumina, cunctantem et quaerentem dicere plura<br />
Repulit, et geminos erexit crinibus angues, 450<br />
Verberaque insonuit, rabidoque baec addidit ore:<br />
"En, ego victa situ, quam veri eIfeta senectus<br />
Arma inter regum falsa fOl'midine ludit 1<br />
Respice ad baec: ttdsum dirarum ab se<strong>de</strong> sororum ;<br />
Bella manu Ietumque gero." 455<br />
Sic eIfata, facem juveni conjecit, et atro<br />
Lumine fumantes fixit sub pectore taed·as.<br />
Olli somnum ingens mmpit pavor, ossaque et artus<br />
Perfundit toto proruptus corpore sud or.<br />
Arma amens fremit, arma toro tectisque requirit. 460<br />
Saevit amor ferri, et scelerata insania belli,<br />
Ira super : magno veluti quum ftamma sonore<br />
Virge a suggeritur costis undantis aerri,<br />
Exsultantque aestu latices, furit intus aquai<br />
Fumidus atque alte spumis exuberat amnis, 465<br />
N cc jam se capit unda, volat vapor ater ad auras.<br />
Ergo iter ad regem poll uta pace Latinum<br />
Indicit primis juvenum, et jubet arma parari,<br />
rrutari Italiam, <strong>de</strong>tru<strong>de</strong>re finibus hostem :<br />
Se satis ambobus Teucrisque venire Latinisque. 470<br />
Haec ubi Clicta <strong>de</strong>dit, divosque in "uta vocavit,<br />
Certatim sese Rutuli exbortantur in anlla:<br />
Hunc <strong>de</strong>cus egrcgium formae movet at que juventae,<br />
Runc atavi regcs, hunc claris <strong>de</strong>xtera factis.<br />
Dum Turnus Rutu1')s animis audacibus implet, 475
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
154 VERGILI AENEIS VII.<br />
Verum ubi nulla datur caecum exsuperare potestas<br />
Consilium, et saevae nutu J unonis eunt res,<br />
Multa <strong>de</strong>os aurasque pater testatus inanes,<br />
"Frangimur heu fatis," inquit, " ferimurque procell a I<br />
Ipsi has sacrilego pen<strong>de</strong>tis sanguine poen:]'s, 595<br />
o miseri. Te, Turne, nefas, te triste manebit<br />
Supplicium, votisque <strong>de</strong>os venerabere seris.<br />
N am mihi parta quies, omnisque in limine POl'tlIS;<br />
Funere felici spolior." Nee plura locutus<br />
Sepsit se tectis, rerumque reliquit habenas. 600<br />
Mos el'at Hesperio in Latio, quem protinus urbes<br />
A,lbanae coluere sacrum, nunc maxima rerum<br />
Roma colit, quum prima moveut in proolia Martem,<br />
Sive Getis infene manu lacrimabile bellum<br />
Hyrcanisve Anibisve parant, seu ten<strong>de</strong>re ad Indos 605<br />
Auroramque sequi Parthosque reposoere signu :<br />
Sunt geminae Belli portae (sic nomine dicunt)<br />
Religione sacrae et saevi formidine Martis;<br />
Centum aerei claudunt vectes aeternaque ferri<br />
Robora, nec custos absistit limine Janus: 610<br />
Has, ubi certa se<strong>de</strong>t patribus sententia pugnae,<br />
Ipse, Quirinali trabea cinctuque Ga,bino<br />
Insignis, reserat stri<strong>de</strong>ntia limina consul;<br />
Ipse vocat pugnas; sequitur tum cetera pubes,<br />
Aereaque assensu conspirant cornua rauco. 615<br />
Hoc et tum Aeneadis iudicere bella Latinus<br />
More jubebatur, tristesque reclu<strong>de</strong>re portas.<br />
Abstinuit tactu pater, aversusque refugit<br />
]
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
156 VERGILI AENEIS VII.<br />
Et tereti pugnant mucrone veruque Sabello. 665<br />
Ipse pe<strong>de</strong>s, tegumen torquens humane leonis,<br />
Terribili impexum seta, cum <strong>de</strong>ntibus albis<br />
Indutus capiti, sic regia tecta subibat,<br />
Horridus, Herculeoque humeros inuexus amictn.<br />
Tum gemini fratres Tiburtia moenia linqnunt, 670<br />
Fratris Tiburti dictam cognomine gentem,<br />
Catillusque acerque Coras, Argiva ju ventus,<br />
Et primam ante aciem <strong>de</strong>nsa inter tela feruntur:<br />
Ceu duo nubigenae quum vertice montis ab alto<br />
Descendunt Centam'i, IIomolen Othrymque nivalem 675<br />
Linquentes cursu rapido; dat euntibus· ingens<br />
Silva locum, et magno cedunt virgulta fragore.<br />
Nec Praenestinae fundator <strong>de</strong>fuit urbis,<br />
Vulcano genitum pecora inter agrestia regem<br />
Inventumque focis omnis quem creelielit aetas, 680<br />
Caeculus. IIunc legio late comitatur agrestis,<br />
Quiqne altum Praeneste viri, quique arva Gabinae<br />
J unonis gelidumque Anienem et 1'osciela 1'i vis<br />
Hernica saxa colunt, quos eli ves Anagnia pascit,<br />
Quos, Amascne pater. N on ill is omnibus a1'ma, 685<br />
N ec clipei curms ve sonant : pars maxima glan<strong>de</strong>s<br />
Liventis plumbi spargit; pars spicula gestat<br />
Bina manu; fulvosque lupi <strong>de</strong> pelle galeros<br />
Tegmen habent capi ti; vcstigia nuda sinistri<br />
Inslituere pedis; crudus tegit altera pero. 690<br />
At Messapu , equllffi domitor, Xeptunia proles,<br />
Quem neque fas igni cuiquam nec sternel'e ferro,<br />
,T am pri<strong>de</strong>m resi<strong>de</strong>s populos <strong>de</strong> uetaque bello<br />
Agmina in arma vocat subito, ferrumque retraetat.<br />
Hi Fescenllinas acies acquotique Faliscos, 695<br />
Hi Soractis habellt arces Flaviniaque arva,<br />
Et Cimini cum monte laC'ull1 lueosque Capeoos.<br />
Ihant aequati numero, I'cgemque canebant :<br />
Ceu quondam nivei liquida inter nubila eycni,<br />
Quum sese e pastu refemot ('t looga canoros 700
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
158 VERGILI .AENEIS VII.<br />
Contentus, late jam tum dicione premebat<br />
Sarrastes populos, et quae rigat aequora Sarnus,<br />
Quique Rufras Batulumque tenent atque arva Celemnae,<br />
Et quos mali ferae <strong>de</strong>spectant moenia AbelJae, 740<br />
Teutonico ritu soliti torquere cateias ;<br />
Tegmina qUls capitum raptus <strong>de</strong> sub ere cortex,<br />
Aerataeque micant peltae, micat aereus ensis.<br />
Et te montosae misere in proeHa Nersae,<br />
Ufens, insignem fama et felicibus armis; 745<br />
Horrida praecipue cui gens, assuetaque multo<br />
Venatu nemorum, duris Aequicula glebis.<br />
Armati terram exercent, semperque recentes<br />
Convectare juvat praedas et vivere rapto.<br />
Quin et Mal'l'uvia venit <strong>de</strong> gente sacerdos, 750<br />
Fron<strong>de</strong> super galeam et felici comptus oliva,<br />
Archippi regis missu, fortissimus Umbro,<br />
Vipereo generi et .graviter spirantibus hydris<br />
Spargere qui somnos cantuque manu que sole bat,<br />
Mulcebatql1e iras et morsus arte levabat. 755<br />
Sed non Dardaniae medicari cuspidis ictum<br />
Evall1it, neque eum juvere in vulnera cantus<br />
Somniferi et Marsis quaesitae montibus berbae.<br />
Te nemus Angitiae, vitrea te Fucinns unda,<br />
Te liquidi flevere lacus. 760<br />
Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello,<br />
Virbius, insignem quem mater Aricia misit,<br />
Eductum Egeriae lucis humentia circum<br />
Litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae.<br />
Namque ferunt fama Hippolytum, postquam al'te<br />
novercae 765<br />
Occi<strong>de</strong>rit patriasque explerit sanguine poenas<br />
Turbatis distractus equis, ad si<strong>de</strong>ra rursus<br />
Aetberia et superas caeli venisse sub auras,<br />
Paeoniis l'evocatum herbis et amore Dianae.<br />
Tum pater omnipotens, aliquem iudignatus ab umbris 770<br />
Mortalem infernis ad lumina surgere vitae,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
160 VERGILI AENEIS VII.<br />
Gramina, nee teneras cursu laesisset al'istas ;<br />
Vel mare per medium, fiuctu suspensa tumenti, 810<br />
Ferret iter, ceJeres nee tingeret aequore plantas.<br />
Illam omnis tectis agrisque etfusa juventus<br />
Turbaque miratur matrum et prospectat euntem,<br />
A.ttonitis inhians animis, ut reg ius ostro<br />
Velet honos leves humeros, ut fibula crinem 815<br />
A.uro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetram<br />
"Et pastoralem praefixa cuspi<strong>de</strong> myrtum .<br />
•
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
162 VERGILI AENEIS VIII.<br />
Erigitur summique ferit laquearia tecti. 25<br />
N ox erat, et terras animalia fessa per omnes<br />
Alituum pecudumque genus sopor altus habebat,<br />
Quum pater in ripa gelidique sub aetheris axe<br />
Aeneas, tristi turbatus pectora bello,<br />
Procubuit seramque <strong>de</strong>dit per membra quietem. 30<br />
Ruic <strong>de</strong>us ipse loci fluvio 'l'ibel'inus amoeno<br />
Populeas inter senior se attollere fron<strong>de</strong>s<br />
Visus; eum tenuis glauco velabat amictu<br />
Carbasus, et crines umbl'osa tegebat arundo;<br />
'l'um sic affari et curas bis <strong>de</strong>mere dictis: 35<br />
" 0 sate gente <strong>de</strong>llm, Trojanam ex bostibus urbem<br />
Qui revehis nobis, actel'llaque Pergama servas,<br />
Exspectate solo Laurenti arvisquc Latinis,<br />
Ric tibi certa domus, certi, ne absiste, Penates j<br />
N eu belli terrere minis: tumor omnis et irae 40<br />
Concessere <strong>de</strong>llm.<br />
J amque tibi, ne vana putes haec fingere somnum,<br />
Litoreis ingens inventa sub ilieibus sus,<br />
Triginta eapitum fetus enixa, jacebit,<br />
Alba, solo recubans, albi circum ubera nati. 45<br />
Hic locus urbis erit, J'equies ea certa laborum,<br />
Ex quo tel' <strong>de</strong>nis urbem re<strong>de</strong>untibns annis<br />
Ascanius clari con<strong>de</strong>t cognominis Albam.<br />
Hauel incerta cano. Nunc qua ratione quod instat<br />
Expedias victor, paucis, adverte, docebo. 50<br />
Arcaues his oris, genus a Pallante profectull1,<br />
Qui regem Evandrum comites, qui signa sccuti,<br />
Delegere locum et posucre in montibus urbem,<br />
Pallantis proavi <strong>de</strong> nomine Pallantcum.<br />
ili bellum assidue ducunt cum gentc Latina; 55<br />
Hos castris adbibc soeios, ct foe<strong>de</strong>ra junge.<br />
Ipse ego te ripis et recto flumine ciuc:am,<br />
Adversum remis superes subvectus ut amnem.<br />
Surge age, nate <strong>de</strong>a, primisque catlentiuus astris<br />
Junoni fer rite preces, iramquc minasque 60<br />
Supplicibus supera votis. Mihi victor bonorem<br />
Persolves. Ego sum, pleno quem flumine cernis
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
164 VERGILI AENEIS VIII.<br />
Tecta vi<strong>de</strong>nt, qme nunc Romn,na potentia caelo<br />
Aequ[]'vit, tum res inopes Evandrus hn,bebat. 100<br />
Ocius ad vertunt proras, urbique propinquant.<br />
Forte die SOllell111em illo rex Arcas honorem<br />
Amphitryoniaclae magno divisque ferebn,t<br />
Anie urbem in Juco. PaJlas hUlc filius una,<br />
Una omnes juvennm primi pauperque senatus 105<br />
Tura dabant, tepidusque cruor fumabat ad aras.<br />
Ut celsas viclere rates, atquc inter opacum<br />
Allabi nemus et tacitis incumbere remis,<br />
Terrentur visu sabito, cunciique relictis<br />
Consurgunt mensis. .Audax quos rumpere Pallas 110<br />
Sacra vetat, raptoque volat telo obvius ipse,<br />
Et procul e tumulo "Juvenes, quae cautla subegit<br />
Ignotas tentare vias? Quo tenditis ?" inquit.<br />
" Qui genus? Uncle domo? Pacemne hue fertis, aU<br />
arma? "<br />
Tum pater Aenen,s puppi sic fatuI' ab alta, 115<br />
Paciferaeque maIlU ramnm praetendit olivae;<br />
" rrrojugeuas ac tela vieles inimica Latinis,<br />
Quos illi hello profugos egere superbo.<br />
Evanc1rulU petimul::!. Ferte haec, et eli cite, lectos<br />
Dardaniae veni,;se cluces, socia arma rogantes." 120<br />
Obstupuit tanto percussus nomine Pallas;<br />
" Egreelere 0 quicumque es," ait, " coram que parenteJl1<br />
Alloquere, ac nosiris succe<strong>de</strong> penatibus bospes!"<br />
Excepitque mn,nu, elextramque amplexus inhaesit.<br />
Progressi subeunt Juco, fiuviumque relinquunt. 125<br />
Tum rcgem Aeneas dictis a[atur ami cis ;<br />
" Optime Grajugcnum, cui me Fortuna prccari<br />
Et vilta COlUptO. voluit prl1ctcndcrc ramos,<br />
Non cquic1em extillll1i, DanaCllu quod ductor et Arcas<br />
Quodqne ab stirpe forcs gemi nis conjullctus Atridis ; 130<br />
Sed mca me virtuR et sancta oracula divi'Ull,<br />
Cognatique patrcs, tua territl didita fama,<br />
Conjunxere tibi, et fati::; egere volentem.<br />
Dardanus, Iliacae primus pater urbis et auctor,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
166 VERGILI AENEIS VIII.<br />
Annua, quae differre nefas, celebrate faventes<br />
N obiscum, et jam nunc sociorum assuescite mensis."<br />
Haec ubi dicta, dapes jubet et sublata reponi 115<br />
Pocula, gramineoque viros locat ipse sedili,<br />
Praccipuumque toro et villosi pelle leonis<br />
Accipit Aenean, solioque in vi tat aceruo.<br />
Tum lecti juvenes certatim araeque sacerdos<br />
Viscera tosta ferunt taurorum, onerantque canistris 180<br />
Dona laboratae Cereris, Baeehumque ministrant.<br />
Vescitur Aeneas, simul et 'l'rojana juventlls,<br />
Perpetui tergo bovis et lustralibus extis.<br />
Postquam exempta fames et amor compressus e<strong>de</strong>ndi,<br />
Rex Evandrus ait: "Non haec sollemnia nobis, 185<br />
Has ex more dapes, hane tanti numinis aram<br />
Vana supcrstitio veterumque ignara <strong>de</strong>orum<br />
Imposuit; saevis, hospes Trojane, pcriclis<br />
Servati facimus, meritosque novamllS honorcs.<br />
Jam primum saxis suspensam hanc asp ice rupem, 190<br />
Disjeclae proeul ut moles, <strong>de</strong>sertaquc montis<br />
Stat domns, ct scopuli ingeutem traxere ruinam.<br />
Hic spclunca fUit, vasto suomota recessu,<br />
Semihominis Caci facies quam dim tenebat,<br />
Solis inaccessam racliis; scmpel'que recenti 195<br />
Cae<strong>de</strong> tepcbat humus, foribusque affixa superbis<br />
Ora virllm tristi pendcbant pallida taboo<br />
Huic monstro Vulcanus erat pn,ter: iIlius atros<br />
Ore vomens igoes, magna se mole ferebat.<br />
Attulit et nobis aliquaodo optantibus aetas 200<br />
Auxilium adventumqne <strong>de</strong>i. Nam maximus ultor,<br />
Tergemioi ncec Geryonac spoliisque supcrbus,<br />
AlciJes a<strong>de</strong>rat, t:1lll'osquc bac victor ag 'bat<br />
Ingentes; vallcmquc boyes awncmque tenebant.<br />
At furiis Caci Oleos efl'era, ne quid ioausum 205<br />
Aut intractatum scelerisve dolive fnisset,<br />
Qnattuor a stabulis praestanti corpore tauros<br />
A vertit, toti<strong>de</strong>m forma superante juvencas.<br />
Atque hos, ne qua forent pedibus vestigia rectis,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
168 VERGILI AENEIS VIII.<br />
Desuper Alci<strong>de</strong>s telis premit, omniaque arma<br />
Advocat, et ramis vastisque molaribus instat. 250<br />
Ille autem (neque enim fuga jam super ulb pericli)<br />
Faucibus ingentem fumum, mirabile dictu,<br />
Evomit, involvitque domum caligine caeca,<br />
Prospectum eripiens oculi , glomeratque sub antro<br />
Fumiferam noctem commixtis igne tenebris. 255<br />
Non tulit A.lci<strong>de</strong>s animis, seque ipse per ignem<br />
Praecipiti jccit saltu, qua plurimus undam<br />
FUllius agit nebuJaqlle ingens specus aestuat atm.<br />
Hic Cacum in tcnebris incendia vana vomentem<br />
Corripit, in nodum complexus, et angit inhaerens 260<br />
Elisos oculos et siccum sanguine guttur.<br />
Panditur extcmplo forilms domus atra l'cvulsis,<br />
Abstractaeque boyes abjul':1tacquc rapinae<br />
Caelo ostenduntur, pedibnsqne informc cadaver<br />
Protrahitur. N equennt expleri corda tuendo 265<br />
Terribiles oculos, vnltum villosaq ne setis<br />
Pectora semiferi, aLqne exstinctos faucibus ignes.<br />
Ex illo celebratus honos, lactique minores<br />
Sen'avere diem; primllsque Potilius auctor,<br />
Et domus IIerculei custos Pinaria sacri. 2'70<br />
Hanc aram luco statuit, quae Maxima semper<br />
Dicetur nobis, et erit quae ll1axima semper.<br />
Quare agile, 0 juvenes, tantarum in munere laudum<br />
Cingite fron<strong>de</strong> comatl et pocula porgile <strong>de</strong>xtris,<br />
Coml11unemque vocate <strong>de</strong>Uln, et date vina volentes." 2'75<br />
Dixcrat: Herculea bicolor quum populus umbra<br />
Velavitflue coma foliisque innexa pependit,<br />
Et sacer implevit <strong>de</strong>xtram scyphus. Ocius omnes<br />
In mensam lacti libant, divosque precantur.<br />
Devexo interca propior fit Vesper Olympo. 280<br />
J amque sacer
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
170 VERGILI AENEIS VIII.<br />
Saecula: sic placida populos in pace regebat, 325<br />
Deterior donee paul:1tim ae <strong>de</strong>eolor aetas<br />
Et belli rabies et amot' success it habendi.<br />
Tum manus Ausonia et gentes venere Sieanae,<br />
Saepius et nomen posuit Satumia tellus ;<br />
Tum reges, asperque immani corpore Thybris, 330<br />
A quo post Itali fiuvium cognomine 1'bybrim<br />
Diximus; amisit verum vetus Albula Domen.<br />
Me pulsum patria pelagique extrema sequentem<br />
Fortuna omnipotens ct ineluctabile fatum<br />
His posuere locis, matrisque egere tremenda 335<br />
Oarmentis Nymphae monita et <strong>de</strong>us auctor Apollo."<br />
Vix ea dicta; <strong>de</strong>hinc progressus, mODstrat et aram,<br />
Et Oarmentalem Romani nomine pOltam<br />
Quam mcmorant, Nymphae pri cum Oarmentishonorem,<br />
Vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros 340<br />
Aeneadas magnos et nobile Pallauteum.<br />
Hinc lucum ingentem, quem Romulus acer Asylum<br />
Retulit, et gelida monstrat sub rupe Lupereal,<br />
Parrhasio dictulll Panos <strong>de</strong> more Lycaei ;<br />
Nec non et sacri monstrat Demus Argileti, 345<br />
Testaturque locum, et letulU doeot bospitis Argi.<br />
Hine ad Tarpeiam se<strong>de</strong>m et Oapitolia ducit,<br />
Aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis.<br />
Jam tum religio pavidos terrebat agrestes<br />
Dira loci j jam tum silvam saxumque tremebant. 350<br />
" Hoc nemus, hunc," inquit, "frondoso vertiee coUem,<br />
(Quis <strong>de</strong>us incertum est) habitat <strong>de</strong>us j Arca<strong>de</strong>s ipsum<br />
Oredunt se vidisse J ovem, quum saepe nigrantem<br />
Aegida concuteret <strong>de</strong>xtra, nimbosque cieret.<br />
Haec duo praeterea disjectis oppida muris, 355<br />
Reliquias veterumque vi<strong>de</strong>s monumenta virorum :<br />
Hanc Janus pater, hane Saturnus condidit arcem;<br />
J aniculum huic, illi fuerat Saturnia nomen."<br />
'l'alibus inter se dictis ad tecta subibant<br />
Pauperis Evandri, passimque armenta vi<strong>de</strong>bant 360<br />
Romanoquc Foro et lautis mugire Oarinis.<br />
Ut ventum ad se<strong>de</strong>s: "Haec" inquit " limina victor<br />
Alci<strong>de</strong>s &ubiit, haec illum regia cepit;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
172 VERGILI AENEIS VIII.<br />
Quod fieri ferro liquidove potest electro,<br />
Quantum ignes animaeque valent, absiste precando<br />
Viribus indubitare tuis." Ea verba locutus<br />
Optatos <strong>de</strong>dit amplexus, placidumque petivit 405<br />
Oonjugis infusus gremio per membra soporem.<br />
In<strong>de</strong> ubi prima quies medio jam Noctis abactae<br />
Ourriculo expulerat somnum, quum femina primum,<br />
Oui tolerare colo vitam tenuique Minerva<br />
Impositum, einerem et sopitos suseitat ignes, 410<br />
Noctem ad<strong>de</strong>ns oped, famulasque ad lumina longo<br />
Exereet penso, castum ut servare cubile<br />
Conjugis et possit pat·vos educere natos :<br />
Haud secus Ignipotens nee tempore segnior illo<br />
Mollibus e :Lratis opera ad fl1bl'ilia surgit. 415<br />
Insula Sieanium juxta latus Aeoliamque<br />
Erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis,<br />
Quam subter specus et Oyclopum exesa caminis<br />
Antra Aetnaea tonant, validique incudibus ictus<br />
Auditi referunt gemitulU, striduntque cavern is 420<br />
Stricturae Ohalybum, et fornacibus ignis anbelat ;<br />
Vulcani domus, ct Vulcania nomine tell us.<br />
Hoc tunc Ignipotells caelo <strong>de</strong>scenc1it ab alto.<br />
Ferrum cxerc bant vasto Oyclopes in antro,<br />
Brontesquc Steropesque etnudusmembra Pyragmon. 425<br />
IIis informatum manibns jam parte polita<br />
Fulmen erat; toto genitor quae plurima caelo<br />
Dejicit in ten'as ; pars imperfecta manebat:<br />
Trcs imbris torti radios, tre nnbis aquosae<br />
Addi<strong>de</strong>rant, rutil i tres ignis et alitis Allstri ; 430<br />
Flllgores nunc tenineos sonitumql1e metumque<br />
Miseebant ope1'i , tlal\l1l1isque scquacibus ira8.<br />
Parte alia Marti currumque rotasque volueres<br />
Instabant, quibus iIle viro. , quibus excitat urbes ;<br />
Aegidaque bOl'l'ifcram, turbatae Palladis arma, 435<br />
Certatim squamis sel'pentum auroque lolihant,<br />
Connexosque angues, ipsamque in pectore divae<br />
Gorgona, <strong>de</strong>seeto vertentem lumina eollo.<br />
"'l'ollite cuncta," inquit, "coeptosque !mferte labore.;,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
176 VERGILI .A.ENEIS VIII.<br />
Fama volat parvam subito vulgata per Ul'bem,<br />
Ocius ire equites Tyrrheni ad litora regis. 555<br />
Vota metu duplicant mah'es, propiusque periclo<br />
It timor, et major Martis jam apparet imago.<br />
Tum pater Evandrus, <strong>de</strong>xtram complexus euntis,<br />
Haeret, inexpletus lacrimans, ae talia fatur:<br />
" 0 mihi praeteritos refel'at S1 Jupiter annos, 560<br />
Qualis eram, quum pl'imam aciem Praeneste sub ipsa<br />
8travi scutorumque incendi victor acervos,<br />
Et regem hac Erulum <strong>de</strong>xtra sub Tartara misi,<br />
N ascenti cui tres animas Feronia mater<br />
(Horrendum dictu!) <strong>de</strong><strong>de</strong>rat, terna arma movenda; 565<br />
'1'er Leto steruendus erat; cui tum tamen omnes<br />
Abstulit haec animas <strong>de</strong>xtra et toti<strong>de</strong>m exuit armis:<br />
Non ego nunc dulci amplexu divellerer usquam,<br />
Nate, tuo, neque Jinitimus Mezentius umquam<br />
Huic capiti insultans, tot ferro saeva <strong>de</strong>disset 510<br />
Funera, tam muWs viduasset civibus urbem.<br />
At vos, 0 superi, et divum tu maxime rector<br />
Jupiter, Arcadii, quaeso, miserescite regis,<br />
Et patrias audite preees: 8i numina vestra<br />
Incolumem Pallanta mihi, si fata reservant, 575<br />
Si visurus eum vivo et venturus in unum:<br />
Vitam oro j patior quemvis durare laborem.<br />
Sin aliquel11 infandum casum, Fortuna, minaris:<br />
Nunc, 0 nUllC liceat crudclem abrumpcre vitam,<br />
Dum eurae ambiguae, dum spes incerta futuri, 580<br />
Dum te, care puer, mea sera et sola voluptas,<br />
Complex u leneo; gravioT neu nuntius aures<br />
Vulueret." Haec genitor digressu dicta supremo<br />
Fuuc1ebat; famuli colhp urn in tecta ferebaut.<br />
J amque a<strong>de</strong>o exiera t portis equitatus apertis, 585<br />
Aeuea ' inter primos et fidus Acha-tes,<br />
In<strong>de</strong> alii Trojac proceres; ipse ugminc Pallas<br />
In medio, chlumy<strong>de</strong> et pictb conspectus in armis:<br />
Qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda,<br />
Quem "Venus ante alios astrorum diligit ignes, 590<br />
Extulit os sacrum raelo tenebrasque resolvit.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
178 VERGILI AENEIS VIII.<br />
Fecerat et viridi fetam Mavortis in antro 630<br />
Procubuisse Iupam; geminos huic ubera circum<br />
Lu<strong>de</strong>re pen<strong>de</strong>ntes pueros, et Iambel'e matrem<br />
Impavidos; illom tereti cervice reflexa<br />
Mulcere alternos, et corpora fingere lingua.<br />
N ec procnl hinc Romam et raptas sine more Sabinas 635<br />
Oonsessu caveae, magnis Oireensibus actis,<br />
Addi<strong>de</strong>rat, subitoque novum eonsul'gere bellum<br />
Romulidis Tatioque seni Ouribusque severis.<br />
Post i<strong>de</strong>m, inter se posito certamiue, reges<br />
Armati J ovis ante aram paterasque tenentes 640<br />
Stabant ct cacsa jungebant foedcm pOl·ca.<br />
Haud procul in<strong>de</strong> citae Mettum in divertla quadrigae<br />
Distulerant, (at tu c1ictis, Albane, maneresl),<br />
Raptabatque viri mendacis viscera 'rullus<br />
Per silvam, et spal'si rorabant sanguiue vept·es. 645<br />
N ec non 'l'arquinium ejectum Porsenna jubebat<br />
Accipere, ingentique urbem obsiclione pl'emebat ;<br />
Aeneadae in ferrum pro Iibertate l'uebant.<br />
IlIum indignanti similem similemque minanti<br />
.Aspiceres, pontem au<strong>de</strong>ret quia vellere Oocles, 650<br />
Et fiuvium vinclis innarct Oloelia ruptis.<br />
In summo custos Tarpeiae Manlius arcis<br />
Stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat,<br />
Romuleoque recens horrobat regia culmo .<br />
.Atque hic auratis volitans argenteus anser 655<br />
Porticibus Gallos in limine a<strong>de</strong>sse canebat;<br />
Galli pel' dumos a<strong>de</strong>rant, arcemque tenebant,<br />
Defensi tenebris et dono noctis opoeae :<br />
Aurea caesaries ollis atque amea vestis j<br />
Virgatis lucent sagulis j tum lact a coHa 660<br />
Aura innectuntul' j duo quisque Alpina COl'Uscant<br />
Gaesa manu, scutis protecti corpora longis.<br />
Hic exsultantes Salios nudosque Lupercos,<br />
Lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo<br />
Extu<strong>de</strong>rat j castae ducebant sacra per urbcm 665<br />
Pilentis matl'es in mollibus. Hine procul addit<br />
Tartareas etiam se<strong>de</strong>s, alta o. tia Ditis,<br />
Et scelerum poenas, et te, Oatilina, minaci
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
180 VERGILI AENEIS VIII.<br />
Vela dare, et laxos jam jamque immittel'e funes.<br />
Illam inter cae<strong>de</strong>s pallentcm mOlte futura<br />
Fecerat Ignipotens undis et Iapyge feni; nO<br />
Contra autem magno maerentem corpore Nilum,<br />
Pan<strong>de</strong>ntemquc sinus et tola veste vocantem<br />
Caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos.<br />
At Caesar, triplici invectus Romana triumpho<br />
Moenia, dis Italis votum immortale sacmbat, 'r15<br />
Maxima tercentum totam dclubra per Urbem.<br />
Laetitia ludisque viae plausuquc frerncbant ;<br />
Omnibus in ternplis matrum chorus, omnibus arue ;<br />
Ante aras ten'am caesi travere juvenci.<br />
Ipse, seelens niveo can<strong>de</strong>ntis limine Phoebi, '120<br />
Dona recognoscit populorulll, aptatquc superbis<br />
Postibus; inceclunt victac longo ordinc gentes,<br />
Quam variae linguis, habitu tam vestis et armis.<br />
Hic Nomadum genus et discillctos Mulciber Afros,<br />
Hic Lelegas Oarasque sagittiferosque Gelonos 725<br />
Fillxerat; Euphrates ibat jam mollio!' undis,<br />
Extremique homillum Morini, Rhenusque bicornis,<br />
Indomitique Dabae, et pontcm indignatus Araxes.<br />
Talia per clipeum Vulcani, dona parentis,<br />
Miratur, rerum que ignarus imagine gau<strong>de</strong>t, 730<br />
Attollens humero famamque ct fata nepotum.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
182 VERGILI AENEIS IX.<br />
Jamque omnis campis exercitus ibat apertis, 25<br />
Dives equum, di,,:es pictai vestis et n,uri:<br />
Messapus prim as n,cies, postremn, coercent<br />
Tyrrhidae juvenes; medio dux n,gmille Turnus<br />
[Vertitur arma tenens, et toto vertice suprn, est]:<br />
Ceu septem surgens sedatis amnibus altus 30<br />
Per tacitum Ganges, allt pingui fiumine Nilus<br />
Quum l'efiuit campis et jam se condidit alveo.<br />
Hic subitam nigra glomerari pulvere nubem<br />
Prospiciunt 'reucI'i, ac tenebras insurgere campis.<br />
Primus n,b adversa conclamat mole Cn,lcus: 35<br />
"Quis globus, 0 cives, caligine volvitur atra?<br />
Ferte citi ferrum, dn,te tela, ascendiLe muros :<br />
Hostis a<strong>de</strong>st, heia 1 " Ingenti clam are per omnes<br />
Condunt se TeUCl'i portas, et moenia complent :<br />
N amque ita disee<strong>de</strong>ns praeceperat optimus armis 40<br />
Aeneas : si qua interea fortuna [uisset,<br />
Neu struere au<strong>de</strong>rent aciem, neu cre<strong>de</strong>re campo;<br />
Castra modo et tutos servarent aggere muros.<br />
Ergo etsi conferre manum pudor iraque monstrat,<br />
Objiciunt portas tamen, et praecepta fn,cessunt, 45<br />
Armatique cavis exspectant turribus hostem.<br />
Tlll'UUS, ut ante volans tardum praeccsserat agmen,<br />
Viginti lectis elJ.uitum comitatus et llrbi<br />
Improvisus a<strong>de</strong>st; maculis quem Thracius albis<br />
Portat equus, cri taque tegit galen, aurea rubra. 50<br />
"Ecquis erit, mecum, juvenes, qui primus in hostem .. .?<br />
En 1" ait; et jaculum attorquens cmittit in auras,<br />
Principium pugnae, et campo sese arduus infert.<br />
Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur<br />
Horrisono; Teucrum mirantur inertin, corda, 55<br />
Non aequo dare se campo, non obvia ferre<br />
Arma viros, sed castra fovero. Huc tlll'bidus atque hue<br />
Lustrat equo muros, aditumque pel' avia quam'it.<br />
Ac vel uti plena lupus insidiatus ovili<br />
Quum fremit ad caul as, ventos perpe su et imbl'es, 60<br />
N octe super media: (tuti sub matribus agni<br />
Baln,tum exercent; ille asper et improbus ira<br />
Saevit in absentes: collecta fatigat e<strong>de</strong>ndi
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
184 VERGILI AENEIS IX.<br />
Aequoris esse <strong>de</strong>as, qualis Nere'ia Doto<br />
Et Galatea secant spumantem pectore pontnm."<br />
Dixerat, idque ratum Stygii per ftumina fratris,<br />
Per pice torrentes atraque voragine ripas 105<br />
Annuit, et totum nutu trcmefecit Olympum.<br />
Ergo a<strong>de</strong>rat promissa dies, et temp ora Parcae<br />
Debita complerant, quum Turni injuria Matrem<br />
Admonuit ratibus sacris <strong>de</strong>pellere taedas.<br />
Hie primum nova lux oeulis oJIulsit, et ingens llO<br />
Visus ab Aurora eaelum transeurrere nimbus,<br />
Idacique chori; tum vox horrenda per auras<br />
Exeidit et 'l'roum Rutulorumque agmina eomplet:<br />
"N e trepidate meas, Teucri, <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>re naves,<br />
Neve arm ate manus; maria ante exurere Turno, 115<br />
Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae,<br />
Ite <strong>de</strong>ae pelagi; genetrix jubet." Et sua quae que<br />
Continuo puppes abrumpunt vincula ripis,<br />
Delphinumquc modo <strong>de</strong>mersis aequora rostris<br />
Ima petunt; bine virgineae (mirabile monstrum I) 120<br />
Reddunt se toti<strong>de</strong>m facies, pontoque feruntur<br />
[Quot prius aeratae stoterant ad litora prorae J.<br />
Obstupuere animis Rutuli; oonterritus ipse<br />
Turbatis Messapus equis; cunctatur et amnis<br />
Rauca sonans, revocatquo pod om 'riberinus ab alto. 125<br />
At non audaci 'rurno fiducia cossit;<br />
Ultro animos tollit dictis, atque ineropat ultro:<br />
"Trojanos haec monstra petunt, his Jupiter ipse<br />
Auxilium soli tum eripuit; non tela neque ignes<br />
Exspeetant Rutulos. Ergo maria iuvia Teueris, 130<br />
Nee spc' ulla fugae: rcrum pars altera a<strong>de</strong>mpta est.<br />
Terra autem in nostl'is manibus: tot milia, gentes<br />
Arma ferunt Italac. Nil me fatalia terrent,<br />
Si qua Phryges prac se jaetaut, responsa <strong>de</strong>orum;<br />
Sat fatis Venel'ique datum, tetigore quod arva 135<br />
Fertilis Ausoniae Troos. Sunt et mea coutra<br />
Fata mihi, ferro sceleratam exscinc1ere gentem,<br />
Conjuge prae-epta; neo solos tangit Atridas<br />
/
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
188 VERGILI AENEIS IX.<br />
Praemia posse rear solvi? Pulcherrima primum<br />
Di moresque dabunt vestri; tum cetera red<strong>de</strong>t<br />
Actutum pius Aeneas, atque integer aevi 255<br />
Ascanius, meriti tanti non immemor umquam." ...<br />
" Immo ego vos, cui sola salus gcnitore rcducto,"<br />
Excipit Ascanius, "per maguos, Nise, Penates<br />
Assaracique Larem et canae penetralia Vestae<br />
Obtestor; quaecumque mihi fortuna fi<strong>de</strong>sque est, 260<br />
1m vestris pono gremiis: revocate parentem,<br />
Reddite conspectum; nihil ilIo triste recepto.<br />
Bina dabo argento perfecta atque aspera signis<br />
Pocula, <strong>de</strong>victa genitor quae cepit Arisba,<br />
Et tripodas geminos, auri duo magna talenta, 265<br />
Cratera antiquum, quem dat Sidonia Dido.<br />
Si vera capere Italiam sceptrisque potil'i<br />
Contigerit vietori, et praedae dicere sortem:<br />
Vidisti, quo Turnus equo, quibus ibat in armis<br />
Aureus: ipsum ilium, clipeum cristasque rubentes 270<br />
Excipiam sarti, jam nune tua praemia, Nise.<br />
Praeterea bis sex genitor lectissima matrum<br />
Corpora captivosque dabit, suaque omnibus arma;<br />
Insuper his, campi quod rex habet ipse Latinus.<br />
Te vera, mea quem spatiis propioribus aetas 275<br />
Insequitur, veneran<strong>de</strong> puer, jam pectore toto<br />
Accipio et eomitem casus complector in omnes.<br />
Nulla meis sine tc quaeretur gloria rebus;<br />
Seu pacem seu bclla geram, tibi maxima rerum<br />
Verborumque fi<strong>de</strong>s." Contra quem talia falur 280<br />
EuryaJus: "Me nulla dies tam fortibus au sis<br />
Dissimilem arguerit; tan tum : fortuna secuuda<br />
Aut ad versa cadat. Sed te super omnia dona<br />
Unum oro: gcnetrix Priami <strong>de</strong> gentc vetusta<br />
Est mihi, quam miseram tenuit non Ilia tellus 285<br />
:Mecum exce<strong>de</strong>ntem, non moenia regis Acestae:<br />
lIanc ego nunc ignaram hujus quodcnmqne pericli est<br />
Inque salutatam lin quo : N ox et tua te tis<br />
De:l.."tera, quod nequeam lacrimas perfenc parentis;<br />
At tu, oro, solare inopem, et RUCCUl're relictae. 290<br />
Hanc sine me spem ferre tui: au<strong>de</strong>ntior ibo
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
190 VERGILI AENEIS IX.<br />
Armigerumque Remi premit aurigamque, suh ipsis 330<br />
N actus equis, ferro que secat pen<strong>de</strong>ntia colla.<br />
Tum caput ipsi aufel't domino, truncumque relinquit<br />
Sanguine singultantem; atro tcpefacta cruOl'e<br />
Terra iorique ma<strong>de</strong>nt. Nec non Lamyrumque Ltlr<br />
mumque,<br />
Et juvenem Serranum, illa qui plurima nocte 335<br />
Luserat, insignis facie, multoque jaccbat<br />
Membra <strong>de</strong>o victus: felix, si pl'othms ilium<br />
.Aequasset nocti ludum in lucemque tulissot.<br />
Impastus ceu plena leo per ovilia turbans<br />
(Sua-<strong>de</strong>t enim vosana fames) manditque trahitque 340<br />
Molle pecus mutumque metu, fremit are cruento.<br />
N ec minor Euryali cac<strong>de</strong>s; inccnsus ct ipse<br />
Perfurit, ae multam in media inc nomine plebem,<br />
Fadumque Herbesumque subit Rhootumque Abarimque,<br />
Ignaros, Rhoetum vigilantem ct cuncta vielentem, 345<br />
Sed magnum mctuens se post Cl'atera togcbat;<br />
Pectore in adverso tatum cui comminus ensom<br />
Oondielit assurgenti, et multa morte recepit.<br />
Purpuream vomit ilIe animam, ot cum sanguine muda<br />
Vina refcrt moriens. Hie furta forvidus ins tat; 350<br />
Jamque ad Messapi socios tcn<strong>de</strong>bat; ibi ignem<br />
Deficere extremum et reJigatos ritc vi<strong>de</strong>bat<br />
Oarpere gramen equos: brevitcr quum talia Nisus<br />
(Sensit enim nimia cae<strong>de</strong> atque cupidine ferri)<br />
" Absistamus " ait, " Dam lux inimica propinquat. 355<br />
Poenarum exhaustum satis cst, via facta per hostes."<br />
Multa virum solido argento perfecta relinquunt<br />
Armaque, craterasque simul, pulchrosque tapetas.<br />
Euryalus phaleras Rhamnetis et auroa bullis<br />
Oingula, Tiburti Remulo ditissimus olim 360<br />
Quae mittit dona hospitio, quum jungoret absens,<br />
Oaedicus, ille suo moriens dat habere nepoti,<br />
Post mortem bello Rutuli pugnaque potiti,<br />
Haec rapit, atque humeris nequidquam fortibus apta t h<br />
Tum galeam Messapi habilem cristisque <strong>de</strong>coram 36<br />
Induit. Excedunt eastris, et tuta capessunt.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
192 VERGILI AENEIS IX.<br />
Si qua tuis umquam pro me patel' Hyl'tacus aris<br />
Dona tulit, si qua ipse meis venatibus auxi,<br />
Suspendive tholo, aut sacra ad fastigia fixi j<br />
Runc sine me turbare globum, et l'ege tela per auras!"<br />
Dixerat, et toto counixus corpore ferrum 41(1<br />
Oonjicit. Rasta volans uoctis ui verberat umbras,<br />
Et venit aversi in tergum Sulmonis, ibique<br />
Frangitur, ac fisso transit praecordia ligno.<br />
Volvitur ille vomens calidum <strong>de</strong> pectore Jlumen<br />
Frigidus, et longis singultibus ilia pulsat. 415<br />
Diversi circumspiciunt: hoc acrior i<strong>de</strong>m<br />
Ecce aliud summa telum libl'abat ab aure.<br />
Dum trepidant, it basta Tago per tempus utrumque,<br />
Stri<strong>de</strong>ns, trajectoque baesit tepefacta cerebro.<br />
Saevit atrox Volscens, nec teli conspicit usquam 420<br />
Auctorem, nec quo se ar<strong>de</strong>ns immittere possit.<br />
"Tu tamen interea calido mihi sanguine poenas<br />
Persolves amborulU," iuquit; simul ense recluse<br />
Ibat in Euryalum. TUlll vero exterritus, amens,<br />
Oonclamat Nisus: ncc se celare tencbl'is 425<br />
Amplius, aut tantum potl1it per rene dolorem :<br />
" Me, me I adsum qui feci, in me convertite ferrum,<br />
o Rutuli I mea fraus olUnis; nihil iste nec ausus,<br />
N ec potuit; caelum hoc et conscia sidcra testor;<br />
Tantum infelicem nimium dilexit amicum." 4.30<br />
Talia dicta dabat; sed viribus ensis adactus<br />
Transabiit costas, et candida pectora rumpit.<br />
Volvitur Euryalus leto, pulchrosquc pel' al'tus<br />
It cruor, inque humeros cervix collapsa recumbit:<br />
Purpurcus vcluti quum flos, succi sus aratro, 435<br />
Languescit moriens, lassove papavera eollo<br />
Demisere caput, pluvia quum forte gravantur.<br />
A t Nisus l'uit in medios, solnmque per omnes<br />
Volscentem petit, in solo Volscente moratur.<br />
Quem circum glomerati hostes binc comminus atque bia C<br />
Proturbant. Instat non secius, ac rotat ensem 44,1<br />
Fulmineum, donec Rutu1i clamn.ntis in ore<br />
Ooudidit adverso, et moriens animam abstulit hostL<br />
Tum super exanimum sese projecit amicum<br />
Oonfossus, placidaque ibi <strong>de</strong>mum morte quievit.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
200 VERGILI AENEIS IX.<br />
Dat tell us gemitum, et c1ipeum super into oat iugeos.<br />
Talis in Euboico Baial'llm litore quondam nO<br />
Saxea pila cadit, magnis quam molibLl::i ani.e<br />
Oonstructam ponto jaciunt; sic ilb l'llinam<br />
Prona trahit, penitusque vadis illisa reculllbit ;<br />
Miscent se maria, et nigrae :1ttolluntur arenae ;<br />
'l'um 60nitu Prochyt:1 alta trcmit, dU1'U111que cubile 715<br />
Inarime Jovis imperiis imposta 'l'yphoco.<br />
Hic Mars armipotens animum viresque Latinis<br />
Addidit, et stilllulos :1cres sub pectore vcrtit,<br />
Immisitque Fugam Teucris atrul1)(Jue 'l'imorem.<br />
Undique conveniunt, quoniam data copi:1 pugnae, 720<br />
Bellatol'que animo <strong>de</strong>us incidit.<br />
Pand:1l'lls, ut fuso gerlUanulU corpore ceruit,<br />
Et quo sit fortuna loco, qui casus agat res,<br />
Portam vi multa couverso canline tOl'quet,<br />
Obnixus Intis humeris, multosque suorum 725<br />
Moeoihus exclusos duro in certamine Iinqnit ;<br />
Ast alios secum includit l'Ilcipitque I'uente ,<br />
Demens 1 qui Rutulum in medio non a::;mine regem<br />
Viclerit irrumpentem, ultroque incluserit urbi,<br />
Immanem vel uti pecora. inter inertia tigrim. 730<br />
Oontinuo novt\, lux oculis e[fulsit, et anna<br />
HOl'l'endum sonuere; tremunt in I'ertice cristae<br />
Sanguineae, clipeoque micantia fulmina mittit.<br />
Agnoscunt faciem invisam atque immania membra<br />
Turbati subito Aeneadae. Tum Pandarus ingens 735<br />
Emieat, et mortis fraternae fervidus ira<br />
EJfatur: "Non haec dotali r gia Amatae,<br />
Nee muris eohibet patriis media Anlea Turnum.<br />
Oastra inimica vi<strong>de</strong>s; nulla hine exire potestas."<br />
Olli ubri<strong>de</strong>ns sedato pectore Turnu : 740<br />
"Ineipe, si qua animo viltu " et con er <strong>de</strong>xtram:<br />
Hie etiam inventum Priamo narrabi Aebillen."<br />
Dixerat. Ille ru<strong>de</strong>m nodis et cortice crudo<br />
Intorquet summis adnixus viribus hastam:<br />
Excepere aurae j valnus aturnia Juno 745<br />
Detorsit veniens, portaeqae infigitur hasta
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
202 VERGILI AENEIS IX.<br />
Edi<strong>de</strong>rit? juvenum primos tot miserit Orco? 785<br />
Non infelicis patriae veterumque <strong>de</strong>Ol·um<br />
Et magni Aeneae, segnes, miseretque pu<strong>de</strong>tque ? "<br />
Talibus aceensi firmantur, et agmine <strong>de</strong>nso<br />
Consistunt. 'i'Ul·nus paulatim exce<strong>de</strong>re pugna,<br />
Et fluvium petere ae partem, quae cingitur unda. 790<br />
Aerius boe Teucri elamore ineumbere magno,<br />
Et glomerare manum: ceu saevum turbn. leonem<br />
Quum telis premit infensis, at territus ille,<br />
Asper, acerba tuens, retro redit, et neque terga<br />
Ira dare aut virtus patitur, nee ten<strong>de</strong>re contra, 795<br />
Ille qui<strong>de</strong>m hoc cupiens, potis est per tela virosque.<br />
Haud aliter retro dubius vestigia Turnus<br />
Improperata refert, et mens exaestuat ira.<br />
Quin etiam bis tum medios invaserat hostes,<br />
Bis eonfusa fuga per muros agmina vertit; 800<br />
Sed manus e castris propere coit omnis in unum;<br />
Nee contra vires au<strong>de</strong>t Saturnia Juno<br />
Sufficere; aeriam caelo nam Jupiter Irim<br />
Demisit, germanae haud mollia jusHa ferentem,<br />
Ni Turnus cedat Teucrorum moenibus altis. 805<br />
Ergo nec clipeo juvenis subsistere tantum,<br />
Nee <strong>de</strong>xtra valet: injectis sic undique telis<br />
Obruitur. Strepit assiduo cava tempora circum<br />
Tinnitu galea, et saxis solida aera fatiscunt,<br />
Discussaeque jubae capiti, nec sufficit umbo 810<br />
Ictibus j ingeminant hastls et Troes et ipse<br />
Fulmineus .M:nestheus. Tum toto corpore sudor<br />
Liquitur et piceum (nee respirare potestas)<br />
Flumen agit j fessos quatit aeger anhelitus artus.<br />
Tum <strong>de</strong>mum praeceps saltu sese omnibus armis 815<br />
In fiuvium <strong>de</strong>dit. Ille suo cum gurgite fiavo<br />
Accepit venientem ac mollibus extulit unelis,<br />
Et laetum sociis abluta cae<strong>de</strong> remisit.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
204 VERGILI AENEIS X.<br />
Aggeribus mUl'orum, et inunclant sanguine fossas.<br />
Aeueas ignal'w, alJest. N umquamne levari 25<br />
Obsidione inc,,? :\Iuri" it rum imminet hostis<br />
N ascentis Trojae, nee non excrcitus altel',<br />
Atque iterum in Teucros Aetolis ul'git ab Arpis<br />
Tydi<strong>de</strong>s. Eqlli<strong>de</strong>m credo, mea vulnera l'cstant,<br />
Et tua progenies mOl'talia <strong>de</strong>morol' arm a I 30<br />
8i sine pace tua atque inviLo numine Troes<br />
Italiam petiere, luant pcccata, neque iIlos<br />
Juveris auxilio; sin tot responsa secuti,<br />
Quae 8upcri Mancsque dalJant : cur nunc tua quisquam<br />
Vertel'e jussa pate. t, aut cur nova condcre fata? 35<br />
Quid repetam exustas Er)'cino iu litore classes?<br />
Quid tempe"tatum l'egcm vcntosque furentes<br />
Aeolia excitos? aut actam nubibus Irim ?<br />
Nunc etiam ;Vlancs (haec intentala manebat<br />
SOl'S rerum) movei, ct superis illlmissa repente 40<br />
Allccto medias ltaltim bacchata per urbes.<br />
Nil super impcrio moveor; 'pcravimus ista,<br />
Dum fortuna fuit; vineant, quo vinecre ma\'is.<br />
Si nulla est regia, Teueris quam <strong>de</strong>t tua eonjunx<br />
Dura, pel' evcr::lae, genitor, fumantia Trojae 45<br />
Excidia obtestor, ]iccat uimittere ab armis<br />
Incolumem aseanium, lieeat supcres e nepotem.<br />
Aeneas sane ignotis jactetur in undis,<br />
Et, quameumque viatu <strong>de</strong>dcrit Fortuna, sequatur;<br />
Hunc tegere et dirae vale am subducere pugnae. 50<br />
Est Amatbus, est celsa mihi Paphus atque Oythera,<br />
Idaliaeque domus: po itis inglorius armis<br />
Exigat hic aevum. Magna dicione jubeto<br />
Carthago premat Au olliam; nibil urbibus in <strong>de</strong><br />
Obstabit 'ryriis. Quid pcstem eva<strong>de</strong>re belli 55<br />
J uvit et Argolieo8 medium fugis"e per ignes,<br />
Totque maris va taeque exlU1u'ta pcricula terrae,<br />
Dum Latium Teucri rccidivaque Pergama quaerunt?<br />
Non satius, einercs patriae insedisse supremos<br />
Atque solum, quo 'rroja fuit? Xanthum et Simoenta 60<br />
Red<strong>de</strong>, oro, miseris, itel'Umque revolvere casus<br />
Da, pater, Iliacos Teucl'is." Tum regia Juno,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
206 VERGILI AENEIS X.<br />
Infit: (eo dicente <strong>de</strong>llm domus alta silescit,<br />
Et tremefacta solo tellus, sUet urduus aether,<br />
Tum Zephyri posuere, premit placida aequora pontus:)<br />
" Accipite ergo animis atque haec mea figitc dicta.<br />
Quandoqui<strong>de</strong>m Ausonios conjungi foe<strong>de</strong>ra '1'eucris 105<br />
Haudlicitum, nec vestra capit discordia fiuem :<br />
Quae caique est fortuna hodie, quam quisque secat spern,<br />
Tros Rutulu ve fuat, nullo discrimiue habebo,<br />
Seu fatis Itallim castra obsidione tenentur,<br />
Sive crrore malo Trojae monitisquc sinistris. 110<br />
Nec Rutulos solvo. Sua cuique exorsa laborem<br />
Fortunamque ferent. Rex Jupiter omnibus i<strong>de</strong>m.<br />
E'ata viam invenient." 8tygii pcr £lumina featris,<br />
Per pice torrentes atraque voragine ripas<br />
Adnuit, et totum nutu tremcfecit Olympum. 115<br />
Hic finis fandi. 80lio tum Jupiter aureo<br />
8m'git, caelicolae medium quem adlimina ducunt.<br />
Interea Rutuli portis Cll'cum omnibus instant<br />
8ternere cac<strong>de</strong> viros, et moenia cingerc flammis.<br />
At Jegio Aeneadum vallis ob c sa tenetur,<br />
Nec spes ulla fugae; miscri stant tmribus altis<br />
N eqwdquam, et rara muros cinxere corona:<br />
Asius Imbrasidcs Hicetaoniusque Tbymo tes<br />
Assaracique duo et senior CUIll Oastore '1'bymbris<br />
Prima acies; hos germani Sarpcdouis ambo<br />
Et Clanls et Thaemon Lycia eomitantur ab alta.<br />
Fert ingens toto connixus corpore saxum,<br />
Haud partem exiguam montis, Lyrne iu Acmon,<br />
N ec Clytio genitore minor, nec fratre Menestheo.<br />
ili jaculis, illi certant <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>re saxis,<br />
Molirique igocm, nervoque aptare sagittas.<br />
Ipse inter medios, Veneris justissima cura,<br />
Dardaniu caput, ecce, puer <strong>de</strong>tectus hooestum,<br />
Qualis gemma, micat, fulvum quae dividit aurum,<br />
Aut collo <strong>de</strong>cus aut capiti ; vel quale per artem<br />
Inclusum buxo, aut Oricia terebintho,<br />
Lucet ehm; fusos cervix cui lactea crines<br />
Accipit et molli subnectit circulus auro.<br />
120<br />
125<br />
130
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
208 VERGILI AENEIS X.<br />
Tertius, ille bominum clivumque intcrpres Asilas, 115<br />
Cui pecuclum fibrae, caeli cui siclera parent<br />
Et linguae volucrum et pl'aesagi fulmiuis ignes,<br />
Mille rapit <strong>de</strong>nsos acie atque borrentibus bastis.<br />
Hos parere jubent Alpbeae ab origine PisR.e,<br />
Urbs Etrusca solo. Sequitur pulcberrimus Astur, 180<br />
Astur equo fi<strong>de</strong>ns et versicoloribus armis.<br />
Tercentum adjiciunt (mens omnibus una sequendi)<br />
Qui Oaerete dorno, qui sunt Minionis in arvis,<br />
Et Pyrgi vetcres, intempestaeque Graviscae.<br />
Non ego te, Lignrum duct or fortissime bello, 185<br />
Transierim, Oiuyra, et paucis comitate Oupavo,<br />
Oujus olorinae surgunt <strong>de</strong> vertice pennae,<br />
Orimen arnor vcstruro, formaeque in igllc paternae.<br />
N amque ferunt, luctu Oycnum Pbaetbontis amati,<br />
Populeas inter fron<strong>de</strong>s umbnunquc sorornm 190<br />
Dum canit et roaestum Musa solatur amorem,<br />
Oancntem molli pluma duxissc scnectam, .<br />
Linquentem terms et si<strong>de</strong>ra \'oce sequentem.<br />
Filius, acquales comitatus classe cater vas,<br />
Ingentem rcmis Centaurum promovet: ille 195<br />
Instat aquae, saxumque unc1is immane minatur<br />
Arcluus, et longa sulcat maria alta carina.<br />
Ille etiam patriis agmen ciet Ocnus ab oris,<br />
Fatidicae l\fantus ct Tusci filius arunis,<br />
Qui muros matrisque <strong>de</strong>dit tibi, Mantua, nomen, 200<br />
Mantua, dives avis; sed non genus omnibus unum:<br />
Gens illi triplex, populi sub g-ente quatcrni ;<br />
Ipsa caput populis; Tuseo <strong>de</strong> sanguine vires.<br />
Hinc quoque quingentos in se Mezentius armat,<br />
Quos patre Benaco ,elatus arundinc glauca 206<br />
Mincius infesta duccbat in aequora pinu.<br />
It gravis Aulcstes. centenaquc arborc fluctum<br />
Verberat assurgen : spum:1Ut ,ada marmore verso.<br />
Hunc vebit immanis Triton et cacrula concha<br />
Exterrens freta, cui laterum tenu:; bispida nanti 210<br />
Frons hominem praefert, in pl'istim <strong>de</strong>sinit alvus;<br />
Spumea semifero sub pectore murmurat unda.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
210 VERGILI AENEIS X.<br />
Tum breviter supera aspectans con vex a precatur :<br />
" Alma parens Idaea dCllm, cui Dindyma cordi<br />
Turrigeraeque mbes bijugique ad freua leones,<br />
Tu mihi nunc puguac princeps, tu rite propiuques<br />
Augurium, Phrygibusque adsispe<strong>de</strong>, diva, secundo." 255<br />
Tantum efi'atus, et intcrca rcvoluta rucbat<br />
Matura, jam luce dies uoctemque fugarat.<br />
Principio sociis edicit, signa sequanLur,<br />
Atque animos aptent armis, pugnaeque parent se.<br />
J"amque in conspectu Teucros habet et Slla castra, 260<br />
Stans celsa in puppi; clipeum quum <strong>de</strong>in<strong>de</strong> sinistra<br />
Extulit ar<strong>de</strong>ntem. Clamorem ad si<strong>de</strong>ra tollunt<br />
Dardanidae e mmis: ,pes addita suscitat i1'as j<br />
Tela manu jaciunt: quo,les sub nubibus atris<br />
Strymoniae dant signa g1'ues, atque aethera t1'anant 265<br />
Cum sonitu, fugiulltque N otos clamore secundo.<br />
At Rutulo regi ducibusque ea mira vi<strong>de</strong>ri<br />
Ausoniis, donee versas ad litora puppes<br />
Respiciunt, totumque allabi classihus aequoI'.<br />
Al'dct apex cupiti, cristisque a vertico flamma 270<br />
Funditur, et vastos umbo vomit ael'eus ignes:<br />
N on secus ac liquida si quando noete eometae<br />
Sanguinei lugubre I'ubent, aut Sirius ardor,<br />
111e sitim morbosque ferens mortalibus aegI'is,<br />
N aseitur et laevo contristat lumine coelum. 275<br />
Haud tamen audaei Turno fiducia eessit<br />
Litol'a praecipere, et venientes pellere terra.<br />
[Ultro animos tollit dietis, atque incl'epat ultro ;]<br />
" Quod votis opta tis, a<strong>de</strong>st, pel'fringere <strong>de</strong>xtra :<br />
In manibus Mars ipse viris. N une conjugis csto 28 0<br />
Quisque suae tectique memor j nunc magna refel'to·<br />
Facta, patrum lau<strong>de</strong>s. Ultro occur ramus ad ulldalll,<br />
Dum trepidi, egressisque labant vestigia prima.<br />
Au<strong>de</strong>ntes Fortuna juvat."<br />
Haec ait, et ecum versat, quos ducere contra,<br />
Vel quibus obsessos possit concre<strong>de</strong>re muros.<br />
I nterea Aeneas soeios <strong>de</strong> puppihus altis
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
214 VERGILI AENEIS X.<br />
Te fugiens fratremque 'l'yreu; curruque volutus<br />
Caedit semianimis Rutulorum calcibus arva.<br />
Ac velut, optato ventis aestate coortis,<br />
Dispersa immittit silvis incendia pastor;<br />
Correptis subito mediis, exteuditur una<br />
Hon·ida per latos acies Vulcania campos;<br />
!lIe se<strong>de</strong>ns victor ilammas <strong>de</strong>spectat ovantes :<br />
N on aliter socillm virtus coit OIunis in unum,<br />
Teque juvat, Palla. Sed bellis acer Halaesus<br />
Tendit in adversos, scque in sua colligit arma.<br />
Hic mactat Ladona Pheretaque Demodocumque ;<br />
Strymonio <strong>de</strong>xtram fulgenti <strong>de</strong>ripit ense<br />
Elatam in jugulum; saxe ferit ora Thoantis,<br />
Ossaque dispersit cerebro permixta eruento.<br />
Fata canens silvis genitor celarat Halaesum;<br />
Ut senior leto cauentia lumina sol vit,<br />
Injecere mauum Parcae, telisque sacrarunt<br />
Evandri. Quom sic Pallas petit ante precatus:<br />
" Da nunc, Thybri pater, ferro, quod missile libra,<br />
Fortunam atquc viam dud per pectus Halaesi.<br />
Haec arma exuviasque viri tua quercu habebit."<br />
Audiit illa <strong>de</strong>us; dum texit Imaona Halaesus,<br />
Arcadia infelix tela dat pectus inerll111lll .<br />
.A t non cae <strong>de</strong> viri tanta I erterrita Lausus,<br />
Pars ingens belli, siuit agmina: priwus .Abantem<br />
Oppositum interimit, pugnae nodumque 11l0ramque.<br />
Sternitur Arcadiae prole, sternuntur Elmsci,<br />
Et vos, a Graiis imperrlita corpora, Teucri.<br />
Agmina concurrunt ducibusqlle et viribus aequis;<br />
Extremi ad<strong>de</strong>nsent acies; nee turba moveri<br />
Tela manusque init. Hinc Pallas instat et urget,<br />
Hinc contra Lausus; nec multum discrepat aetas;<br />
Egregii forma, sed quis Fortnua negarat<br />
In patriam reditus. Ipsos concurrere passus<br />
Haud tamen inter se magui regnator Olympi ;<br />
Max illos sua fatn. maneut majore suh boste.<br />
Interea soror a Imn. monet suer-cdcre Lauso<br />
Tnrnum, qui volucri cunu medium serat agmen.<br />
406<br />
416
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
216 VERGILI AENEIS X.<br />
In Pallanta diu librans jacit, atque ita fatuI': 480<br />
" Aspice, num mage sit nostrum penetrabile telum."<br />
Dixerat; at clipeum, tot ferri terga, tot aeris,<br />
Quem pellis toties obeat circumdata tam'i,<br />
Vibranti cuspis medium transverberat ictu,<br />
Loricaeque moras et pectus perforat ingens.<br />
Illc rapit calidum frustra <strong>de</strong> vulnere telum:<br />
Una ca<strong>de</strong>mque via sanguis animusque sequuntur,<br />
Oorruit in vuluus; sonitum super arma <strong>de</strong>clere;<br />
Et ten'am hostilem moriens petit ore cruento.<br />
485<br />
Quem Tumus supcr adsistens, 490<br />
" Arca<strong>de</strong>s, baec" in quit " memores mea dicta referte<br />
Evandro: Qualem meruit, Pallanta remitto.<br />
Quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est,<br />
Largior. Haud illi stabunt Aenela parvo<br />
Hospitia." Et laevo pressit pe<strong>de</strong>, talia fatus, 495<br />
Exanimcm, rapiens immania pon<strong>de</strong>ra baltei,<br />
Impressumqllc nefas: una sub nocte jugali<br />
Oaesa manus juvenum foe<strong>de</strong>, thalamique cruenti;<br />
Quae Clonus Euryti<strong>de</strong>s multo caelaverat auro.<br />
Quo nunc Turnus ovat spolio gau<strong>de</strong>tque potitus.<br />
Ncscia mens bominum fati sortisque futurae,<br />
Et servare modum, rebus sublata secundis 1<br />
500<br />
Tumo tempus erit, magno quum optavcl'it emptum<br />
Intactum Pallanta, ct quam polia ista diemque<br />
O<strong>de</strong>rit. At socii multo gemitu lacrimisque 505<br />
Impositum scuto referunt Pallanta frequentes.<br />
o dolor atque <strong>de</strong>cus magnum rccliture p:1l'enti I<br />
Haec te prima dies bello <strong>de</strong>dit, haec ea<strong>de</strong>m aufert,<br />
Quum .. tamen ingentes Rutulorum linquis acervos I<br />
N ec jam fama mali tauti, sed certior aucior 510<br />
Advolat Aencae, tenui discrimine leti<br />
Esse suos; tempus, versis Sllccurrere Tellcris.<br />
Proxima qllaeq\le metit gladio, latumqllo per ag-mcO<br />
Ardcns limitcm agiL ferro, to, Tume. sllperbulll 516<br />
Oaedo nova quaerollf;. Pallas, Evan<strong>de</strong>r, in ip::;is<br />
Omnia sunt oculis, mensae, quas advena primas<br />
Tnnc adiit, <strong>de</strong>xtraeque datae. Sulmone creatos
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
218 VERGILI AENEIS X.<br />
"Istic nunc, mctuen<strong>de</strong>, jace I on te optima mater<br />
Con<strong>de</strong>t humo, patrioque onerabit membra sepulchro;<br />
Alitibus linquere feris, ant gurgite met'sum<br />
Unda feret, piscesque impasti vulnera lambent." 560<br />
Protinus Antaeum et Lucam, prima agmioa 'rumi,<br />
Persequitur, fortemque Numam, fulvumque Oamertern,<br />
Magnanimo Volscente satum, ditissimus agri<br />
Qui fuit Ausonidum, et tacitis regnavit Amyclis.<br />
Aegaeon qualis, centum cui brachia dicunL 565<br />
Oentenasque manus, quinquaginta oribus ignem<br />
Pectoribusque arsisse, J ovis quum fulmiua contra<br />
. Tot paribus streperet clipeis, tot stringeret enses :<br />
Sic toto Aeneas <strong>de</strong>saevit in aequore victor,<br />
Ut semel intepuit mucro. Quin ecce Niphaei 570<br />
Quadrijugis in equos adversaque pectora tendit j<br />
Atque ilIi longe gradientem et dira frementem<br />
Ut vi<strong>de</strong>re, metu versi retroque ruentes<br />
Effunduntque duccm, rapiuntque ad litora currum.<br />
Interea bijugis infert se Lucagus albis 515<br />
In medios, fraterquc Liger j sed frater babenis<br />
Flectit equos, strictum rotat acer Lucagus ensem.<br />
Haud tulit Aeneas tanto fervore furentcs:<br />
Inuit, adversaque ingens apparuit basta.<br />
Cui Liger:<br />
"Non Diomedis equos, nec cur rum cernis Achillis,<br />
Aut Phrygiae campos; nunc belli finis et aevi<br />
His dabitur terris." Vesano talia late<br />
Dicta volant Ligeri: sed non et 1'1'01us heros 5<br />
Dicta parat contra; jaculum nam torquct in hostem. 58<br />
Lucagus ut pronus pen<strong>de</strong>ns in verb era telo<br />
Admouuit bijugo , projecto dum pe<strong>de</strong> laevo<br />
Aptat se pugnae, subit oras hasta 1 cr i mas<br />
Fulgentis clipei, tum ]aevum perforat ingucn;<br />
Excussus curru moribunc1lls volvitur arvis.<br />
Quem pius Aeneas dictis affatur amaris :<br />
"Lucage, nulla tuos curra fuga segnis cquorum<br />
Prodic1it, aut vanae vertere ex hostibus umbrae;<br />
Ipse rotis saliens juga <strong>de</strong>seris." IIacc ita fatus<br />
Arripuit bijugos. Frater ten<strong>de</strong>bat inertes
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
222 VERGILI AENEIS X.<br />
Substitit, infremuitque ferox et inhorruit arm os,<br />
Nec cuiquam irasci propiusve acce<strong>de</strong>re virtus,<br />
Sed jaculis tutisque procul clamoribus instant;<br />
llle autem impavidus partes cunctatur in omnes,<br />
Dentibus infren<strong>de</strong>ns, et tergo <strong>de</strong>cutit bastas; 7] 5<br />
Haud aliter, justae qui bus est Mezentius irae,<br />
Non ulli est animus stricto conCUl'l'ere ferro;<br />
Missilibus longe et vasto c1amore lacessunt.<br />
Venerat antiquis Oorythi <strong>de</strong> finibus Acron,<br />
Graius homo, infectos linquens profugus hymenaeos: 720<br />
Hunc ubi miscentem longe media agmina vidit,<br />
Purpureum pennis et pactae conjngis ostro ;<br />
Impastus stabula alta leo ceu saepe peragrans<br />
(Sua<strong>de</strong>t enim vesana fames), si forte fugacem<br />
Oonspexit capream aut surgentem in cornua cervum, 725<br />
Gau<strong>de</strong>t, bians immane, com(Lsque arrexit, et haeret<br />
Visceribus super incumbens, lavit impl'oba taeter<br />
Ora cruor;<br />
Sic rllit in <strong>de</strong>nsos alacel' Mezentius bostes.<br />
Sternitul' infelix Acron, et calcibu atram 730<br />
Tundit humum exspil'ans, infractaque tela cruentat.<br />
Atque i<strong>de</strong>m fugientem haud est diguatus Oro<strong>de</strong>n<br />
Sternere, nec jacta caecum dare cuspi<strong>de</strong> vulllus;<br />
Obvius adverso que occW'rit, scque viro vir<br />
Oontulit, haud furto melior, sed fortibus armis. 735<br />
Tum super abjectum posito pe<strong>de</strong> nixus et hasta,<br />
" Pars belli haud temnenda, viri, jacct altus Oro<strong>de</strong>s."<br />
Oonclamant socii laetum paeana seeuti.<br />
Ille autem exspirans; "Non me, quicumque es, inul to ,<br />
Victor, Ilec longum laetabere; te quoque fata 740<br />
Prospectant paria, atque ea<strong>de</strong>m mox arva tenebis."<br />
Ad quem subri<strong>de</strong>ns mixta Mezentius ira;<br />
"Nunc morere; ast <strong>de</strong> me divllm pater at que hominum ret<br />
Vi<strong>de</strong>rit 1" Hoc dicens eduxit corpore telum; ,<br />
01Ii dura quies oculos et ferreus urget 7'J,.><br />
Somnus, in aeternam c1auduntur lumina noctem.<br />
Oaedicus Alcathoum obtrnncat j Sacrator' Hydaspell;<br />
Partheniumque Rapo et praedurum viribus Orsen ;
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
230 VERGILI AENEIS XI.<br />
Intersintque patris lacrimis, solatia luctus<br />
Exigua ingentis, rnisero sed <strong>de</strong>bita patri.<br />
Hand segnes alii crates et molle feretrum<br />
Arbuteis texnnt vii·gis et vimine querno,<br />
Exstrnetosque toros obtentu frondis inumbrant.<br />
ilie jnvenem agresti sublimem stramine ponnnt,<br />
Qnalem virgineo <strong>de</strong>messum poll ice fiorem<br />
Sen mo1lis violae seu langnentis hyaeint,hi,<br />
Cui neque fulgor adhuc, nee dum sua forma recessit, 70<br />
N on jam mater alit tellus, viresque ministrat.<br />
Tum geminas vestes auroque ostroque rigentes<br />
Extulit Aeneas, quas illi laeta labornm<br />
Ipsa suis quondam manibns Sidonia Dido<br />
j
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
232 VERGILI AENEIS XI.<br />
Et jam Fama volans, tallti praenuntia Juctus,<br />
Evandrum Evandrique domos et moeuia replot, 140<br />
Quae modo victorem Latio Pallallta ferebat.<br />
Arca<strong>de</strong>s ad portas ruere, et <strong>de</strong> more vetusto<br />
Funereas rapuere faccs; lucet via longo<br />
Ordine fiammarum, et late discriminat agros.<br />
Contra turba Phrygum ycnien. plangentia jnngit 145<br />
Agmina. Quae post quam maLrcs succc<strong>de</strong>l'e tectis<br />
Vi<strong>de</strong>runt, muestam inccndunt clamoribus urbem.<br />
At non Evandrum potis est \Tis nlla tenere;<br />
Sed vcnit in mcdios. Feretro Pallanta reposto 149<br />
Procubuit supcr, atque baeret lacrimansque gemensque,<br />
Et via vix tandcm voci Jaxata dol ore est: 151<br />
"Non haec, 0 Palla, <strong>de</strong><strong>de</strong>ras promissa parenti.<br />
Cautius ut saevo velles te cre<strong>de</strong>rc Marti!<br />
Haud ignarus eram, quantum nova gloria in armis<br />
Et praedulce <strong>de</strong>cus primo certamine posset. 155<br />
Primitiae jnvenis miserac, belJique propinqui<br />
Dura rudimcnta I et nulli exaudita dcorum<br />
Vota preeesque meae! tuque, 0 sanctissi III a CODjUDX,<br />
Felix morte Lua, nequo in hune servata dolol'em !<br />
Contra ego "i\'cndo viei mca fala, superstes 160<br />
Re::;tarem ut genitor. Troum socia anna secutum<br />
Obruerent Rutuli telis! animam ipse <strong>de</strong>dissom,<br />
Alque baec pompa domum me, non PalJanta, referret I<br />
Nec vos arguerim, Teueri, Dec foe<strong>de</strong>ra, Dec quas<br />
Junximu bospitio <strong>de</strong>xtras; SOl'S ista seneciae 165<br />
Debita erat nostrae. Quod si immatul'a manebat<br />
Mol'S gnatul11. caesis Volscorum milibus ante,<br />
Ducentem in Latium Teucro , cecidisse juvabit.<br />
Quin ego non alio digner te funere, Palla,<br />
Quam pius Aencas, et quam magni Phl'yges, ct quam 170<br />
Tyrrhenique duces, TYl'rhenum excrcitl1s omnis.<br />
Magna tropaea ferunt, quos dot tua <strong>de</strong>xtera Leto.<br />
Tu quoque nunc stares immanis truncu in armis,<br />
E:-; 'et par aetas et i<strong>de</strong>m tli robur ab annis,<br />
Turne. Sed infelix Teucros quid <strong>de</strong>moror armis? 176<br />
Vadite et haec memores regi mandata refel'te:<br />
Quod vitam moror invisam, Pallante perempto,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
236 VERGILI AENEIS XI.<br />
Ambo animis, ambo insignes praestantibus armis j<br />
Hie pietate prior. Cocant in foe<strong>de</strong>ra rlextrae,<br />
Qua datur; ast armis eonCUl'l'ant arma cavete I'<br />
Et responsa simul quae sint, rex optime, regis<br />
Audisti, et quae sit magno sentcntia bello." 295<br />
Vix ea legati, variusque per ora cucurrit<br />
Ausonidum turbata fremor: ceu saxa I1lorantur<br />
Quum rapidos :uunes, fit clauso gUl'gite murmur,<br />
Vicinaeque fremunt ripae cl'epitantibus undis.<br />
Ut primum placati animi, et trepida ora quierunt, 300<br />
Praefatus divos solio rex infit ab alto:<br />
" Ante equi<strong>de</strong>m summa <strong>de</strong> re statuisse, Latini,<br />
Et vellem, et fucrat melius; non tempore tali<br />
Cogere eoncilium, quum muros assi<strong>de</strong>t hostis.<br />
Bellum importunum, cives, cum gente <strong>de</strong>orum 305<br />
Invieli que viris gerimus, quos nulla fatigant<br />
Proelia, nce vieti po sunt absistere ferro.<br />
Spem si quam adseitis Aetoltim habuistis in armis,<br />
Ponite. Spes sibi quisque; sed baeequam angusta, vi<strong>de</strong>tis.<br />
Cetera qua rerum jaeeant pereulsa ruina, 310<br />
Ante oeulos interque manus sunt omnia vestras.<br />
Nee quemquam ineuso: poluit quae plurima virtus<br />
Esse, fuit; toto eel'tatum e t corpore regni.<br />
Nunc a<strong>de</strong>o, quae sit dubiae sententia menti,<br />
Expediam et paueis - animos adbibete-doeebo, 315<br />
Est antiquus ager Tuseo mihi proximus amni,<br />
Longus in oceasum, fines super usque Sieauos;<br />
A.urunci Rlltulique serunt, et vomere duros<br />
Exel'cent colles, atque horum asperrima paseunt,<br />
Haec olllnis regio et celsi plaga pinea monti 320<br />
Cedat amicitiae Teucrorum j et foeueris aequas<br />
Dieamus leges, ,.;ociosque in rel!na vocemus;<br />
Considant, si tantus amor, et moeuia eondant.<br />
Sin alios fines aliamque capessere gentem<br />
Est animus, pOSsulltque solo <strong>de</strong>ce<strong>de</strong>re nostro,<br />
Bis <strong>de</strong>nas !tala texamus robore nayes,<br />
Seu plures eomplere valent; (jaee\' omnis ad undaIll<br />
Materies;) ipsi numerumque modumque earinis
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
238 VERGILI AENEIS XI.<br />
Vidimus, ingentes et <strong>de</strong>solavimus agros.<br />
Aut, si fama movet, si tantum pectore robur<br />
Concipis, et si a<strong>de</strong>o dotalis regia cordi est,<br />
Au<strong>de</strong>, atque adversum fi<strong>de</strong>ns fer pcctus in hostem. 370<br />
Scilicet, ut 1'urno contingat regia conjunx,<br />
Nos, animae viles, inhumata infletaque turba,<br />
Sternamur campis. Etiam tu, si qua tibi vis,<br />
Si patrii quid Martis habes, ilium aspice contra,<br />
Qui vocat 1" 375<br />
Talibus exarsit dictis violentia 'l'urni ;<br />
Dat gemitum, rumpitque has imo pectore voces:<br />
"Larga qui<strong>de</strong>m, Drance, semper tibi copia fandi<br />
Tum, quum bella mftnus poscunt; patribusque vocatis<br />
Primus a<strong>de</strong>s; sed non replenda cst curia verbis, 380<br />
Quae tuto tibi magna volant, dum distinet hostem<br />
Agger murorum, nec inundant sanguine fossae.<br />
Proin<strong>de</strong> tona eloquio, (solitum tibi,) meque timoris<br />
Argue tu, Drance, quando tot stragis acervos<br />
Teucrorum tna <strong>de</strong>xtra <strong>de</strong>dit, passimque tropaeis 385<br />
Insignis agros. Possit quid vivida virtus,<br />
Experiare licet; nec longe scilicet bostes<br />
QnaeJ'cndi nobis; eircumstallt undique mnros.<br />
Imus in adversos! - Quid cessas? an tibi Mavors<br />
Ventosa in lingua pedibusque fugacibus istis 390<br />
Semper erit?<br />
, Pulsus' ego? aut quisquam merito, foedissime, pulsuUl<br />
Arguet, Iliaco tumidum qui crescere Tbybrim<br />
Sanguine, et Evandri totam cum surpe vi<strong>de</strong>bit<br />
Procubuisse domum, atque exutos Arcadas armis? 395<br />
Haud ita rue experti Bitias et Pandarus ingens,<br />
Et quos mille die victor sub Tartara misi,<br />
Illclusus ruut'is bostilique aggcre scptus.<br />
, Nulla salus bello' CapiLi cane talia, <strong>de</strong>mens,<br />
Dardallio rebusque tuis. Proin<strong>de</strong> omnia magno 40 0<br />
N e cessa turbl11'e metu, atque extollere vires<br />
Gentis bis victae, contm premere arma Latini. t<br />
Nunc et:Myrmidonum proceres Phrygia arma tremesCuo. ,<br />
Nunc et Tydi<strong>de</strong>s et Larissaeus Achilles,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
242 VERGILI AENEIS XI.<br />
.Armorumque dotis, quam <strong>de</strong>nsis fl'ondibus (Ltrum<br />
Urget utrimque latus, teuuis quo sernita ducit,<br />
.Angustaeque ferunt fauces aditusque maligni ; 525<br />
Hanc super in spcculis summoque in vertice montis<br />
Planities ignota jacet, tutique recepLus,<br />
Seu <strong>de</strong>xtra laevaque velis occUJ'l'Cl'C pugnae,<br />
Sive instare jugis et grandia volvere saxa.<br />
Hue juvenis nota fertur regione viarum, 530<br />
Arripuitque locum et silvis inscdit iniqnis.<br />
Velocem interea superis in sedibus Opim,<br />
Unam ex virginibus sociis sacraque caterva,<br />
Compellabat et has tristes Latonia voces<br />
Orc dabat: "Graditur bellum ad cru<strong>de</strong>le Camilla, 535<br />
o virgo, et nostris nequidquam cingitur armis,<br />
Cara mihi ante alias." (N eque enim novus iste DianlLc Venit amor, subitaque animum dulcedine movit.<br />
Pulsus ob invidiam regno viresque superbas<br />
Priverno anti qua Metabus quum exce<strong>de</strong>ret urbe, 540<br />
Infantem fugiens media inter proelia belli<br />
Sustulit exsilio com item, matrisque vocavit<br />
Nomine Casmillae, mutata parte, Camillam.<br />
Ipse sinu prae se portans, juga longa petebat<br />
Solorum nemorum; tela undique saeva premebant, 545<br />
Et cil'cumfuso volitabant militc Volsci.<br />
Ecce, fugae medio, summis Amasenus abundans<br />
Spumabat ripis; tantus se nubibus imber<br />
Ruperat. IlIe, innare parans, infantis amore<br />
'rardatur, cal'Oque oneri timet. Omnia secum 550<br />
Vel"anti subito vix haec sententia sedit :<br />
Tctum iromane, manu valida quod forte gerebat<br />
Bellator, solidum nodis et robore coeto,<br />
Huic natam, libro ct silvestri subere clausaro, 55<br />
Implicat, atque habilem mediac circumligat hastac j 5<br />
Quam <strong>de</strong>xtra ingcl1Li libruui:l ita. ad aethera fatuI':<br />
" Alma, tibi banc, nemorum cultrix, Latonia virgo,<br />
Ipse pater famulum voveo; tua prima per auras<br />
Tela tenens supplex bostcm fugit: accipe, testor, 560<br />
Diva, tuam, quae nunc dubiis committitur auris."
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
248 VERGILI AENEIS XI.<br />
Saucius at serpens sinuosa volumina versat,<br />
Arrcctisque horret squamis, et sibilat ore,<br />
Arduus insurgens; ilIa haud minus urget ohunco 755<br />
Luctantem rostro, simu1 acthera verberat alis:<br />
Haud aliter praedam 1'iburtum ex agmine 1'archon<br />
Portat ovans. Ducis exemplum eventumque secuti<br />
Maeonidae incurrunt. Tum fatis <strong>de</strong>bitus Arruns<br />
Velocem jaculo et multa prior arte Oamillam 760<br />
Oircuit, et, quae sit fortuna facillima, tentat.<br />
Qua se cumque furens medio tulit agmine virgo,<br />
Hac Arruns suhit, et tacitus vestigia lustrat ;<br />
Qua victrix redit illa pedcrnque ex hoste reportat,<br />
Hac ju venis furtim celeres c1etorquet habenas. 765<br />
Hos aditus, jamque hos aditus omnemque pererrat<br />
Undique cll'cuitum, et certam quatit improbus hastaro.<br />
Forte sacer Cybelae Ohloreus, olimque sacel'dos,<br />
Insignis longe Phrygiis fulgebat in armis,<br />
Spumantemque agitabat equum, quem pellis aenis 770<br />
In plumam squamis auro conserta tegebat ;<br />
Ipse, peregrina ferrugine clarus et ostro,<br />
Spicula torque bat Lyeio Gortynia cornu;<br />
Aureus ex humel'is sonat arcus, et aurea vati<br />
Cassida; tum eroeeam ehlamy<strong>de</strong>mque sinusque erepantes<br />
775<br />
Carbaseos fu]vo in nodum eollegerat auro,<br />
Pictus acu tunieas et barbara tegmina crurum.<br />
Hunc virgo, ive ut templis praefigeret arma<br />
TroIa, captivo si ve ut se ferret in auro<br />
Venatrix, unum ex omni certamine pugnue 780<br />
Oaeca equebatur, totumque incauta per agmen<br />
Femineo praedae et spoliorum ar<strong>de</strong>bat amore:<br />
1'elum ex in idiis quum tan<strong>de</strong>m tempore capto<br />
Concitat ct superos Arruns sic voce precatur:<br />
" umme <strong>de</strong>um, sancti custos Soractis Apollo,<br />
Quem primi coli mus, cui pineus ardor acervo<br />
Pascitur, ct medium freti pietate per ignero<br />
Cultores multa premimu vestigia pruna,<br />
De, pater, hoc nostris aboleri <strong>de</strong><strong>de</strong>cus armis,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
250 VEHGILI AENE1S XI.<br />
Ad terram non spontc fiuens. Tum frigida toto<br />
Paulatim exsolvit se corpore, lentaque colla<br />
Et cap tum leta posuit caput, arm a relinquens, 830<br />
Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.<br />
Tum vera immensus sllrgens ferit aurea clamor<br />
Si<strong>de</strong>ra; <strong>de</strong>jecta cru<strong>de</strong>scit pugna Camilla;<br />
Incurrunt <strong>de</strong>nsi simul omnis copia Teucrum<br />
'ryrrbenique duces Evandrique Arca<strong>de</strong>s alae. 835<br />
.At Triviae custos jam dudum in montibus Opis<br />
.Alta se<strong>de</strong>t summis, spectatque interrita pugnas.<br />
Utque procul medio juvenum in c1amore furentum<br />
Prospexit tristi multatam morte CamiIlam,<br />
Ingemuitque <strong>de</strong>ditque bas imo pectore voces:<br />
" Heu nimium, vil-go, nimiuID cru<strong>de</strong>le luisti<br />
Supplicium, Teucros conata lacessere bello!<br />
N ec tibi <strong>de</strong>sertae in dumis coluisse Dianam<br />
Profuit, aut nostras bumero gessisse sagittas.<br />
Non tamen in<strong>de</strong>corem tua to regina reliquit<br />
840<br />
845<br />
Extrema jam in morte, neque hoc sine nomine letuDl<br />
Per gentes erit, aut farnam patieris inultae:<br />
N am quicumque tuum violavit vulnere corpus,<br />
Morte Iuet merita." Fuit ingens monte sub alto<br />
Regis Dercenni terreno ex aggere bustum 850<br />
Antiqui LUlll'entis, opaeaque ilice tectum j<br />
IIic <strong>de</strong>a se primum rapido puIcberrima nisu<br />
Sistit, et Arruntem tllnlulo speclllatur ab alto.<br />
Ut vidit laetantem animis ac vana tUlUcntem, -5<br />
" Cur," inquit, "divcrsus abis? IIuc c1irige gressuUl, 8:><br />
TIue peri Lure veni, capias ut digna Cnmillac<br />
Pmemia. 'rune etiam telis moriere Dilluue? "<br />
Dixit, et aumta volucrem Threlssa sagittam<br />
Depromp::lit pharetra, COrllllque infensa l.etendit,<br />
Et duxit longe, donee curvatn. coirent<br />
Inter se capita, et IDanihus jam tangeret aequis,<br />
Lacva aciem ferri, <strong>de</strong>xtra nel'l'oqlle papillam.<br />
Extemplo teli stridorcm aurasqlle sonantes<br />
Audiit una bruns, baesitque in corpore ferrum-
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
254 VERGILI .AENEIS XII.<br />
Nee genus in<strong>de</strong>cores. Sine me haec haud mollia fatn 25<br />
Sublatis aperire dolis, simul hoc animo bauri :<br />
Me natam llulli veterum sociare pro corum<br />
Fas erat, idquo omnes divique hominesque canebant;<br />
Victus amore tui, cognato sanguine victus,<br />
Oonjugis et macstae lacrimis, vincla omnia rnpi, 30<br />
Promissam eripui genero, arma impia sumpsi.<br />
Ex illo qui me casus, quae, Turne, sequantur<br />
Bella, vi<strong>de</strong>s, quantos primus patiare labores.<br />
Bis magna victi pugna vix mbe tuemur<br />
Spes !talas; recalent nostro 'l'hybrina fluenta 35<br />
Sanguine adhuc, campique ingentes ossibus albent.<br />
Quo referor toties? quae mentem insania lUutat?<br />
Si Turno exstincto socios sum adseire paratus,<br />
Our non incolumi potius certamina tolIo?<br />
Quid consanguinei Rutu!i, quid cetera dicet 40<br />
Italia, ad mortem 8i te (Fors dicta refutet I)<br />
Prodi<strong>de</strong>rim, natam et connubia nostra petelltem ?<br />
Respice res bello varias; miserere parentis<br />
Longaevi, quem nunc maestum patria Ar<strong>de</strong>a longe<br />
Dividit." llaudquaquam c1ictis violentia rrurni .j.6<br />
Flectitur; exsuperat magis, aegrescitque me<strong>de</strong>ndo.<br />
Ut primum fari potuit, sic institit ore:<br />
" Quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro roC<br />
Deponas, letumque sinas pro lau<strong>de</strong> paeisei:<br />
Et nos tela, pater, ferrum que haud <strong>de</strong>bile c1extra<br />
Spargimus; et nostro sequitur <strong>de</strong> vulnere sanguis.<br />
Longe illi <strong>de</strong>a mater erit, quae nube fugacem<br />
Feminea tegat, et vanis sese occulat umbris."<br />
At regina, nova pugnae eonterrita sorte, 5<br />
Flebat, et ar<strong>de</strong>ntem gene rum moritura tenebat: 5<br />
" Turne, per has ego te laerimas, per si quis Amatae<br />
Tangit honos animum, (spes tu nunc una, senectac<br />
Tu requios miserae; <strong>de</strong>eus imperiumque Latini<br />
To penes; in te omnis domu inelillata recwubit,) 60<br />
Unum oro: <strong>de</strong>siste manum committere Teucris.<br />
Qui te cumque manent isto eertamine casus,<br />
Et me, Turne, manent: simul haec invisa relinquaDl<br />
50
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
256 VERGILI AENEIS XII.<br />
His agitur furiis, totoque ar<strong>de</strong>lltis ab ore<br />
Scintillae absistunt, ocuJis micat acribus iguis :<br />
Mugitus veluti quum pritllum in proelia taurus<br />
Terrificos ciet atque intsci in cornua tentat,<br />
Arboris obnixus trunco, ventosquc hLCessit<br />
Ictibus, aut sparsa ad pugnam proludit arena.<br />
Nee minus intcrea maternis saevus in armis<br />
Aeneas aeuit .Martem et se suseitat ira,<br />
Oblato gau<strong>de</strong>ns eomponi foe<strong>de</strong>re bellum.<br />
Tum soeios maestique mctum solatur Iuli,<br />
Fata docens, regique jubet responsa Latino<br />
Certa referre viros, et pacis dicere leges.<br />
Postera vix summos spargcbat lumine montes<br />
Orta dies, quum primum alto se gurgite tollunt<br />
Solis equi, lucemque e1ati::l naribus eillant:<br />
Campum ad certameu magnac sub moenibus urbis<br />
Dimensi Rutulique viri Teucrique pal'ahant,<br />
In medioque focos et dis communibu aras<br />
Grumineas. Alii fonLemque ignemque ferebant,<br />
Velati limo, et verbena tcmpora vineLi.<br />
Procedit legio Au ouidum, pilataque plenis<br />
Agmina se fundunt portis. Hinc Trolus omnis<br />
Tyrrhenusque ruit variis exercitus armis,<br />
Haud secus instructi ferro, quam i a peru Martis<br />
Pugua vocet. Nee non mediis in milibus ipsi<br />
Duetores auro volitant ostroque superbi,<br />
Et genu Assaraci Mnestheu::l, et fortis Asilas,<br />
Et 1fessapus equum domitor, Neptuuia proles.<br />
Utque, dato signa, spatia in sua quisque reeessit,<br />
Defigunt tellure hastas et scuta reclinant.<br />
Tum ·tudio eJIusae matre et vulgus inermum<br />
Im·alidique senes lunes et tecta domorum<br />
Obse<strong>de</strong>re, alii portis sublimiuu;:; au stant.<br />
105<br />
110<br />
At Juno e summa, qui nunc A.lbanus habetur,. 135<br />
(Tum neque nomen erat nec bonos aut gloria mantI,)<br />
Prospiciens tUlllulo campum a pectabat et aJl1bas
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
264 VERGILI AENEIS XII.<br />
Nulla viam Fortuna reg it, nibil auctor Apollo 405<br />
Subvenit j et saevus campis magis ac magis horror<br />
Crebrescit, propiusque malum est. Jam pulvere caelum<br />
Stare vi<strong>de</strong>nt: subeunt equites, et spicula castris<br />
Densa cadunt mediis; it tristis ad aethem clamor<br />
Bellantum juvennm et duro sub Marte ca<strong>de</strong>ntum. 410<br />
Hic Venus, indigno nati concussa dol ore,<br />
Dictamnum genetrix Cretaea carpit ab Ida,<br />
PulJeribus caulem foliis et flore com:1Dtem<br />
Purpureo; non illa feris incognita capris<br />
Gmmina, quum tergo volucres haesere sagittac. 415<br />
Hoc Venus, obscuro faciem cirCllmdata !limbo,<br />
Detulit; hoc fu urn labris splen<strong>de</strong>ntibus amnem<br />
Inficit, occulte mcdicans, spargitque salubres<br />
Ambrosiae succos et odoriforam panaceam.<br />
Fovit ea vulnus lympba Jongacvus Iapyx 420<br />
Ignorans, subitoque omnis <strong>de</strong> corpore fugit<br />
Quippe dolor, omnis stetit imo vulnere sanguis;<br />
J amque secuta manum, nullo cogente, sagitta<br />
Excidit, atque novae l'ecliol'e in pristina vires.<br />
"A l'ma cili properate viro! Quid statis?" Iapyx 425<br />
Conclamat, primusque animos acceodit in hostem.<br />
"N on haec humanis opibus, non arto magistra<br />
Proveniuut, neqne te, Aenea, mea <strong>de</strong>xtera servat;<br />
.Major agit <strong>de</strong>us, atque opera ad majora remittit."<br />
Ille, avidus pugnae, suras incIn erat auro 430<br />
Hinc atqne hioc, oditque moras, hastamque coruscs,t.<br />
Postquam habilis lateri clipeus loricaque tergo est,<br />
Ascanium fusis circum complcctitur armis,<br />
Summaque per galeam <strong>de</strong>libans oscula fatur:<br />
"Disce, puor, virtutcm ex me verumquc laborem, 435<br />
Fortunam ex aliis. Nunc te mea <strong>de</strong>xtera bello<br />
Defcnsum dabit, et magna inter praemia ducet.<br />
Tn facito, mox quum matum adoleverit aetas,<br />
Sis memor, et te, animo repetcntem exempla tuoruUl,<br />
Et patel' Aeneas et avunculus excitet Hector." 440<br />
Haec ubi dicta <strong>de</strong>dit, portis sese extulit ingens,<br />
Telum immane manu quatiens; simul I1gmine <strong>de</strong>nso
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
266 VERGILI AENEIS XII.<br />
Vestigatqlle virum et disjecta per agmina magna<br />
Voce vocat. Quoties oculos conjecit in hostem,<br />
Alipedumque fugam cursu tentavit equorum,<br />
.A. versos toties currus J uturna retol'si t. 485<br />
lIeu, quid agat? Vario nequidquam fiuctuat aestu,<br />
Divel'saeque vocant animum in contraria curae.<br />
Ruic Messapus, uti laeva duo forte gerebat<br />
Lenta, levis cursu, praefixa hastilia ferro,<br />
Rorum unum certo contorqllcns dirigit ictu. 490<br />
Substitit Aeneas, et se coUegit in arma,<br />
Pop lite subsidcns; apicem tamen inc ita summum<br />
Hasta tulit, summasque excussit vertice crist as.<br />
Tum vero assurgunt irae; insidiisque subactus,<br />
Diversos ubi sentit equos currumque referri, 495<br />
Multa J ovem et laesi tcstatus foe<strong>de</strong>ris aras,<br />
J am tan<strong>de</strong>m invadit medios, et Marte secundo<br />
Terribilis saevam nullo discrimine cae<strong>de</strong>m<br />
Suscitat, irarumque omnes effundit habcnas. 499<br />
Quis mihi nunc tot acerba <strong>de</strong>us, quis carmine cae <strong>de</strong>s<br />
Diversas, obitumque ducum, quos aequore toto 501<br />
Inque vicem nunc 'l'urnus agit, nunc Trolus heros,<br />
Expediat? tanton' placuit concurrere motu,<br />
Jupiter, aeterna gentes in pace futuras?<br />
Aeneas Rutulum Sucronem (ea prima mentes 505<br />
Pugna loco statuit Teucros) baud multa morantem<br />
Excipit in latus, et, qua fata cclerrima, crudum<br />
Tmnsadigit costas et crates pectoris ensem.<br />
Turnus cquo dcjectum Amycum fratremque Diorem,<br />
Congressus pe<strong>de</strong>s, hunc venientem cuspi<strong>de</strong> longa, 510<br />
Hunc mucrone ferit, curruque abscisa duorum<br />
Suspendit capita, et l'orantia sanguine pOl·tat.<br />
Ille Talon Tanaimque eci fortemquc Cetbegum,<br />
'rres uno cOllgressu, et maestum mittit Oniten,<br />
Nomen Echionium matrisque genus Peridiae ; 515<br />
Hic frat res Lycia missos et Apollinis agris,<br />
Et juvenem exosum nequidquam bella Menoeicll,<br />
Arcada, piscosae cui circum £lumina Lernae<br />
Ars fuerat pauperque domus, nee nota potentum
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
268 VERGILI AE::-< J£lS XlI.<br />
Huc atquc hnc acies circumtulit, aspicit urbem<br />
Immunem tanh belli atque impune quietam.<br />
Continuo pugnae accendit majoris illlago : 560<br />
Mnesthea Sergestumque vocat fortemque Serestum<br />
Ductores, tumulumque cap it, quo cetera Teucrum<br />
Concurrit legio, nec scuta aut picula <strong>de</strong>nsi<br />
Deponunt. Celso medius stalls aggere fatuI':<br />
"Ne qua meis esto dictis mora, (Jupiter hac stat,) 565<br />
Neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito.<br />
Urbem hodie, causam belli, regna ipsa Latini,<br />
Ni frenum accipere et victi parere fatentur,<br />
Eruam, et aequa solo fumantia culmina ponam.<br />
Scilicet exspectem, libeat dum proelia Turno 570<br />
N ostra pati, rursusque velit concurrere victus?<br />
Hoc caput, 0 cives, haec belli summa nefandi.<br />
Ferte faces propere, foedu que repo cite flammis 1 »<br />
Dixerat, atque animis pariter cerLantibus omnes<br />
Dant cuneum, <strong>de</strong>nsaque ad muros mole feruntur. 575<br />
Scalae improviso, subitusque apparuit ignis.<br />
Discurrunt alii ad portns, primosque trucidnnt j<br />
Ferrum alii torqueut, et obumbrant aethera telis.<br />
Ipse inter primos <strong>de</strong>xtram sub moenia tendit<br />
Aeneas, magnaque incusat voce Latinum, 580<br />
Testaturque <strong>de</strong>os, iterurn se ad pl'oelia cogi,<br />
Bis jam Halos hostes, haec altera foe<strong>de</strong>ra rumpi.<br />
Exoritur trepidos inter discordia cives:<br />
Urbem alii reserare jubent et pan<strong>de</strong>re portas<br />
Dardanidis, ipsumque trahunt in moenia regem j 585<br />
Arma ferunt alii, et pergunt <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>re muros:<br />
Inclusas ut quum latebroso in pumice pastor<br />
Vestigavit apes, fumoque implevit amaro j<br />
Illae intus trepidae rerum per cerea castra<br />
Discurrunt, magnisque acuunt stridoribus iras; 590<br />
Volvitur ater odor tectis; tum murmure caeco<br />
Intus saxa sonant, vacuas it fumus ad auras .<br />
.A.ccidit haec fessis etiam fortuna Latinis,<br />
Quae totam luctu concussit funditus urbem.<br />
Regina ut tectis venientem prospicit hostem, 595
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGILI AENEIS XII. 271<br />
Ecce autem flammis inter tabulata volutus<br />
Ad caelum undabat vertex, turrimque tenebat,<br />
TUl'l'im, eompactis trabibus quam eduxerat ipse,<br />
Subdi<strong>de</strong>ratque rotas, pontcsque instraverat altos. 615<br />
" Jam jam fata, soror, superant; ahsiste morari j<br />
Quo <strong>de</strong>us et quo elura vocat Fortuna, sequamur.<br />
Stat eonferre manum Aeneae, stat, quielquid aeerbi est,<br />
Morte pati; noque me in<strong>de</strong>corem, gennana, vi<strong>de</strong>bis<br />
Amplius. Hune, oro, sine me furere ante furorem." 680<br />
Dixit, et e CUJ'I'U saltum <strong>de</strong>dit ocius arvis,<br />
Pm'que bostes, per tela 1'uit, maestamque so1'orem<br />
Deserit, ae 1'apido cursu media agmina l'Umpit.<br />
Ac vel uti montis saxnl11 <strong>de</strong> vertice praeceps<br />
Quum wit, avnlsum vento, seu turbidllS imber 685<br />
Proluit, aut anuis solvit sublapsa vetustas ;<br />
Fertur in abruptum magno mons improbus actu,<br />
Exsultatque solo, silvas, armenta, virosque<br />
Involvens secum: disjecta per agmina 'l'urnus<br />
Sic urbis ruit ad muros, ubi plurima fuso 690<br />
Sanguine terra mudct, striduntque bastilibus aurae;<br />
Significatque manu, et magno simul incipit ore:<br />
" Parcite jam, Rutuli, et vas tela inhibete, Latini:<br />
Quaecllmque est Fortuna, mea est; me verius unum<br />
Pro vobis foedus luere, ef. <strong>de</strong>cerncre ferro." 695<br />
Discessere omnes meelii, spatiumquc <strong>de</strong><strong>de</strong>re.<br />
At pater Aeneas, audito nomine 'I'urni,<br />
Deserit et muros, et sum mas <strong>de</strong>serit arces,<br />
Pmeeipitatque moras omnes, opera omnia rump it,<br />
Laetitia exsultan , borrendumque intonat armis: 100<br />
Qllantus Athas, aut quantus Eryx, aut ipse, comscis<br />
Quum fremit ilicibus, quantlls, gau<strong>de</strong>tque nivali<br />
V crtice se atwllens pater Appenninus ad auras.<br />
Jam vera et R utul i certati III ct Troes et om nes<br />
Convertere ocnlos !tali, quiqlle alta tenebant 105<br />
MOenia, quique i]1)OS pulsabant ariete muros,<br />
Armaque <strong>de</strong>posucre hUlllel'is. Stupet ipse Latinus,<br />
Ingeote , g"rnitos dil'ersis pm'tibus orbis,<br />
Inter f..(' ("oiisse viros et tcrnel'e f('1'I'0.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
272 VERGILI AENEIS XII.<br />
Atque illi, ut vacuo patuel'Ullt aequore campi, no<br />
Procm'su rapido, conjectis emillus bastis,<br />
Invadunt Martem clipeis atque aere sonoro.<br />
Dat gemitum tell us ; tum crebros ensibus ictus<br />
COllgeminallt; fors et virtus miscelltur in unum.<br />
Ac velut ingenti Sila summove Taburno 715<br />
Quum duo conversis inimica in proelia tauri<br />
Frontibus incurrunt, (pavidi ces ere magistri,<br />
Stat pecus omne metu mutum, mussantque juvencae,<br />
Quis nemori imperitet, quem tota armenta sequantur;)<br />
I11i inter sese multa vi vulnel'a miscent, 720<br />
Cornllaque obnixi infigunt, et sanguine largo<br />
Colla armosque lavant; gemitu nemus omne remugit:<br />
N on aliter '1'1'OS Aeneas et Daunins heros<br />
Concurrllnt clipeis; inO'ens fragor aethera complet.<br />
Jupiter ipse d ua . aequato examine lances 725<br />
Sustinet, et fata imponit divers a duorum,<br />
Quem damnet labor, et quo vergat pon<strong>de</strong>re Ie tum.<br />
Emieat hic, impune putans, et corpore toto<br />
Alte subIa tum consurgit Turnus in ensem,<br />
Et fcrit. Exclamant Troes trepidique Latini, 730<br />
.Arrectaeque amborum acies. .At perfidus ensis<br />
Frangitur, in medioque ar<strong>de</strong>ntem <strong>de</strong>serit ictu,<br />
Ni fuga subsidio 8ubeat. Fugit ocior Euro,<br />
Ut capulum ignotum <strong>de</strong>xtramque aspexit inermem.<br />
J
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
274 VERGILI AENEIS XII.<br />
Accessit, telumque alta ab radice revellit.<br />
Olli sublimes, armis animisque refecti,<br />
Hic gladio fi<strong>de</strong> us, hic acer et arduus hasta,<br />
Adsistunt contra certamina Martis auheli. 790<br />
J unonem interea rex omnipotentis Olympi<br />
Alloquitur, fuJva pugnas <strong>de</strong> nube tuentem:<br />
" Quae jam finis erit, conjunx? quid <strong>de</strong>nique restat?<br />
Indigetem Aenean seis ipsa, et scire fateris,<br />
Deberi caelo, fatisque ad sidcra tolli. 795<br />
Quid struis? aut qua spe gelidis in nubibus haeres?<br />
Mortalin' <strong>de</strong>cuit violari vulnere divum,<br />
Aut enseln (quid enim siue te J uturna valeret?)<br />
Ereptum reddi Turno, et vim crescere victis ?<br />
Desine jam tan<strong>de</strong>m, precibusque inflectere llostris ; 800<br />
Nec te tantus edat tacitam dolor, et mihi curae<br />
Saepe tuo dulci tristes ex ore recursent.<br />
Ventum ad supremum est. Terris agitare vel undis<br />
Trojanos potuisti, infandum accen<strong>de</strong>re bellum,<br />
Deformare domum, et luctu lUiscere hymenaeos ; 805<br />
Ulterius tentare veto." Sic Jupiter orsus;<br />
Sic <strong>de</strong>a submisso contra Saturnia vultu:<br />
"Ista qui<strong>de</strong>m quia nota mihi tua, magne, voluntas,<br />
Jupiter, et Turnum et terras invita reliqui;<br />
Nee tu me aeria solam nunc se<strong>de</strong> vi<strong>de</strong>res 810<br />
Digna indigna pati, sed flammis cincta sub ipsa<br />
Starem acie traberemque illimiea in proelia Teuero::;.<br />
Juturnam miseI'o, fate or, succurrere rratri<br />
Suasi, et pro vita majora au<strong>de</strong>re probavi ;<br />
Non ut tela tamen, non ut conten<strong>de</strong>ret arcum: 815<br />
Adjuro Stygii caput implacabile fontis,<br />
Una superstitio superis quae reddita divis.<br />
Et nunc cedo equi<strong>de</strong>m, pugnasque exosa relinquo.<br />
Illud te, nulla fati quod lege tenetur,<br />
Pro Latio obtestor, pro majestate tUOl'um : 820<br />
Quum jam connubiis pacem felicibus (esto)<br />
Component, quum jam leges et foe<strong>de</strong>ra jungent,<br />
Ne vetus indigenas nomen mutare Latinos,<br />
Neu Troas fieri jubeas 'l'eucrosque vocari,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
VERGIJ,I AENEIS xu. 275<br />
Aut vocem mutare viros, aut vertere vestem. 825<br />
Sit Latium, sint Albani per saecula reges,<br />
Sit Romana potens !tala virtute propago ;<br />
Occirlit, occi<strong>de</strong>ritque sinas cum nomine 'l'roja."<br />
OUi subri<strong>de</strong>ns bominum rerum que reportor;<br />
" Es germana J ovis Saturnique altera proles ; 830<br />
Iramm tantos vol vis sub pectore fluctus!<br />
Verum age, et inceptum frustra submitte furorem:<br />
Do, quod vis, et me victusque volensque remitto.<br />
Sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt,<br />
Utque est, nomen erit; commixti corpore tantum 835<br />
Subsi<strong>de</strong>nt Teucri. Morem ritusque sacrorum<br />
Adjiciam, faciamque OIunes uno ore Latinos.<br />
Hinc genus Ausonio mixtum quod sanguine sUI'get,<br />
Supra homines, supra ire <strong>de</strong>os pietate vi<strong>de</strong>bis,<br />
Nec gens ulla tuos aeque celebl'abit honorcs." 840<br />
Annuit his Juno, et mentem laetata l'etol'sit j<br />
Interea excedit caeIo, nubemque relinquit.<br />
His actis aliud Genitor secum ipse volutat,<br />
Juturnamque parat fratris dimittere ab armis.<br />
Dicuntur geminae pestes cognomine Dirae, 845<br />
Quas et Tartaream N ox intempesta Megaeram<br />
Uno eo<strong>de</strong>mque tulit partu, paribusque revinxit<br />
Serpentum spiris, ventosasque addidit n.las.<br />
Hae Jovis ad solium saeviquc in limine regis<br />
Apparent, acuuntque metum mortalibus aegris, 850<br />
Si quando letum horrificum morbosque <strong>de</strong>llm rex<br />
},folitur, meritas aut bello territat urbes.<br />
Rarum unam celerem <strong>de</strong>misit ab aetbere summo<br />
Jupiter, inque omen Juturnae occurrere jussit.<br />
Ilia vol at, celeriquc ad terram turbine fertur. 855<br />
N on secus ac nervo per nubem impulsa sagitta,<br />
Al'matam saevi Parthus quam felle veneni,<br />
Parthus sive Oydon, telum immedicabile, torsit,<br />
Stri<strong>de</strong>ns et celeres incognita transilit umbras:<br />
Talis se sata N octe tulit, terrasque petivit. 860<br />
Postquam acies vic1et Iliaca atque agmina Turni,<br />
.A.litis in parvae subitam collecta figuram,
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
278 VERGILI AENEIS XII.<br />
Aeneas, volvens oculos, dcxtl'amque repressit j<br />
Et jam jamque magis cunctantem fiectcre sermo 940<br />
Ooeperat, infelix humero quum apparuit alto<br />
Balteus, et notis fulserunt cingula bullis<br />
Pallantis pueri, vietum quem vulncre Turnus<br />
Straverat atque humeris inimieum insigne gerebat.<br />
IlIe, oeulis postquam saevi monumenta doloris 945<br />
Exuviasque hausit, furiis aeeensns, et ira<br />
rrerribilis: "Tune hine spoliis indutc meorum<br />
Eripiare mihi? Pallas te hoc vulnere, Pallas<br />
Immolat, et poenam scelerato ex sanguine sumit."<br />
Hoc dicens ferrum adverso sub pectore condit 950<br />
Fervidus. Ast illi solvuntur frigore membra,<br />
Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
NOTES.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK 1. 283<br />
visible. Aeneas thanks Dido for her generosity (579-612). Dido hids<br />
him welcome, sends food to the crews at the ships, nnd or<strong>de</strong>rs a splendid<br />
banquet in the palace (614-642). Aeneas sends for bis son, Ascanius<br />
(643- 656). Venus, substituting Cupid for Ascanius, inflames Queen<br />
Dido with a passionate love for her guest (657-722). The banquet in<br />
Dido's palace. The timo passes in song and talk, till Dido begs Aeneas<br />
to tell the whole story of the fall of Troy and his seven years of wan<strong>de</strong>ring<br />
(699-\'56).<br />
1- 3. Arma - litora. Ioill9 of at'nIO ana the mall, ,"hoft"ot, front the<br />
eaaoto of T,'oy, by fate an exile, cam. to Italy ana the Lavi",'an .ho,·eo.<br />
Italiam and lit or a, terminal accusatives after a verb of motion, the<br />
preposition i71 (which would be inserted in the best prose except before<br />
names of towns) being omitted by poetical usage. H. 379, 4; A. & S.<br />
237, Relu. 5, (c.); B.948.-Fat!l. II. 414; A. & S. 247; B. 873;<br />
A. 54, I. - Profugus. H. 363; A. & S. 204; B. 622; A. 46. - Lavinia,<br />
pronounced La-,Jin.ya. (H. 669, II. 3; A. & S. 306, (3); n. 1519, 3.)<br />
The epithct "Lavin ian" is applied by anticipation to the shores where<br />
the city Lavinium was afterwardB built by Aeneas.<br />
3. lIla, the one; in apposition with qui. - Jactatus and passus are<br />
participles agreeing with ille. - Terris et alto, on lanet auet Oil the<br />
<strong>de</strong>ep; the preposition in, is omitted be foro tbese ablatives of place, hy<br />
& frequent pootieallieense similar to tbat in the omission of tbe preposition<br />
hefore the accusatives in the second and third lines. Terri. is pnrposely<br />
plural, (lit., lalldB,) Aeneas, while seeking a settlement, having<br />
been driven about from country to country.<br />
4. Superum, of the godB; gen. plural for ."peror"",. H. 45, 5, (4);<br />
A. & S. 53; B. 66; A. 10, 6. - Memorem, ever mindful, and therefore<br />
relentless. Well ren<strong>de</strong>red by Conington in his translation of oaeva.<br />
71Jemorem JUllon'is iram, "fell Juno's 'ttnjorgetti,tJg bate."<br />
5, 6. Dum con<strong>de</strong>r et urhem inferretque <strong>de</strong>os Latio, while he was<br />
striving to found a city aud bring (his) gods into Latinm. The i<strong>de</strong>a<br />
of otriv;n9 to found, otriv;"g to bring, is implied in the subjunctivc after<br />
dum. H. 522, II.; A. & S. 263, 4, (1); B. ] 238; A. 62, II. 2. W. mys<br />
"the subjunctive here expresscs ,riBl! and ilwUnation.'· S. gil-es COlt<strong>de</strong>ret<br />
a potcntial force: "till he was able to found." Others tr. "until<br />
he foun<strong>de</strong>d." Sce nofmann on Latin Temporal Particles.<br />
6. Latio, dat., where in prose ill with the aCC. would be used. H. 379,<br />
5; A. & S. 225, IV., Rem. 2; B. 837; A. 51, II. n. - Genus un<strong>de</strong> Latinum,<br />
whence arose the Lati" race. It was tbe tradition that Aeneas<br />
united the AborigineB, whom he found in Italy, with the Trojans, un<strong>de</strong>r<br />
the name" Latins"; that his son Ascanius foun<strong>de</strong>d Alba (" and the<br />
Alban nobles," Alballique patreB); and that from his <strong>de</strong>scendants arose<br />
the principal foun<strong>de</strong>rs of Rome.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
298 NOTES.<br />
266. Rutulis. Dat. of reference, after tran8ie,·;"t. Lit. for, 118<br />
regards. But the general i<strong>de</strong>a is, "ofter the conquest ot' the Rutulian8.'<br />
W. quotes a Soimilar use of the Greek dat. from Demosth. in<br />
Mid. c. 24.<br />
267. Iulo. Dat. by nttraction in ",pposition with ClLi. In what two<br />
other cases might it have been put? H.387, and 1 anJ 2; A. & S. 204,<br />
Rem 8, (a), and (b); B. 632,622,6:11; A. 51, VI.: 50, I. 4; 46.<br />
268. Res Ilia, the Ilia" stnte. Re8=respublica.-Regno, in its<br />
power. A bl. showing in ,.itat "cspcct the signification of stctit is taken.<br />
269. Magnos orbes =annos. -Volvendis. A. & S. 274, Rem. 9.<br />
Volvo mensibus. H. 428; A. "" S. 211, Rem. 6; B. 888; A. 54, II.<br />
271. Alba, or Alba Longa, was built on the Alban mount, on the<br />
north-eastern Ehore of the lake Albanus, and called, according to Sir<br />
William Gell, the "long white" town, from its being built Chiefly in<br />
one long street, and from its white houses, or the white (or gray) rocks<br />
on which it stood. But Alba is probably from All', a lUouutlLiu llOight.<br />
273-4. Sacerdos, regina, Ilia. Fr. translates these words as f,ollows:<br />
A prie8te88, da Itghtel' of a king, of T,·oja .. <strong>de</strong>Rcelit. Rhea Syl via,<br />
or ilia, a Vest:..1 virgin, by Mars the mother of Romulus and Remus<br />
(geminam Jlmlem), was the daughter of the Alban king Numitor.<br />
275. Lupa.e nutricis. The infants Romulus aud Remus were said to<br />
ba\'e been nourished by a she-wolf.<br />
279. Quin, "ay, even.<br />
281. Consilia.-referet, shl'1l change her plans for the better.<br />
282. Toga.tam. The toga was the characteristic dress of the Romans.<br />
283. Placitum, SC. e8t miM.<br />
284--5. Aeneas was the great-grandson of A •• aracu., the son of Tr08.<br />
Phthia (a city of Phthill. or Phthi5tis, in the S.E. of 'fhesslI.ly) was the<br />
bome of Achilles, Mycenae (in Argolis) of Agamemnon, A,·go. of Diome<strong>de</strong>.<br />
286. Ca.esar, i. e. Angustns.<br />
287. Qui terminet. This pres. subj., in a relative clause <strong>de</strong>pending<br />
upon a verb in the future tense, and <strong>de</strong>noting cle.tiny, is translated hy<br />
the auxiliary .hall. See note on qui - lene"ent, line 236.<br />
288-90. Augustus, having been adopted by O. JuliUl! Caesar, received<br />
the flomen (Julius) of the Julian gens. The Caesars traced their origin<br />
to Ascanius, for whom the name lulu, (11$ tho original of Julius) was<br />
<strong>de</strong>l'ised.-Caelo, poet. aLl. ofpliwe.-Vocabitur, etc. Augustus was <strong>de</strong>ifiod<br />
by the Romans.-Hic quoque, he also, i.e. as well as Aeneas (259 sq).<br />
292. Cana. white-haired, - with her hoary locks. Fi<strong>de</strong>s was ol<strong>de</strong>r
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK I. 305<br />
459. Jam, i. e. by this time. O.<br />
461. Sunt- Iaudi, lW'e, too, lia. "'Q)·th its Oto.1 (: ••. its fitting)<br />
reward8. "Laudi" being in i<strong>de</strong>a the suhject of the proposition, Bua<br />
refers to it. - Laudi. H. 387; A. & S. 22G; B. 821; A. 51, VI.<br />
462. Rerum, 10" "';810rt,me8. Ohjective gen. A. & S. 211, Rem. 12.<br />
It Res" is applied to the oirculllstances and vicissitu<strong>de</strong>s of life, whether<br />
good or bad.<br />
465. Multo.. 11.371, I, 3), (2); A. &; S. 205, Rem. 10; B. 717; A. 52, IV.<br />
466-493. Of tbe eight piotures on the temple w,tlls each two were<br />
companion-pieces, viz.: 1. 'rhe victory of the Trojans un<strong>de</strong>r Heotor;<br />
2. The victory of the Greeks un<strong>de</strong>r Achillcs. 3. The <strong>de</strong>ath of Rhesus;<br />
4. 'rhe <strong>de</strong>ath of Trollus. 5. Tbe Trojan matrons suppliants before<br />
tbe statue of Minerva; 6. Priam as a suppliant before Aebilles. 7. The<br />
hattIe of Memnon; 8. The battle of Achilles. Wby were these subjects<br />
chosen for paintings to adorn the temple of J",IO' See line 24.<br />
466. Uti, halO. An interrogative particle, and hence introducing tbe<br />
subj. in <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt clauses.<br />
467,468. Hac, sc. pa,·te. - Phryges, so. luge,·ent. - Fugerent, 1OOl'e<br />
fleeing, while Aeneas was looking at them. So with the other impel"<br />
fects. By making the action expressed in these verbs contemporaneou8<br />
with that in vi<strong>de</strong>bat, thc poet indicates the life·Ukeness with which the<br />
paintings brought the scenes before the eyes of his horo.<br />
469. Rhesus was a Thracian prince, an ally of tbe Trojans. "An<br />
oracle had <strong>de</strong>clared that Troy would never be taken, if the snow-white<br />
horses of Rhesus should once drink the wator of the Xanthus, and<br />
feed upon the grass of the Trojan plain. But as soon as Rhesus had<br />
rea.ched tho Trojan territory, and had pitched his tents late at night,<br />
Ulysses and Diome<strong>de</strong>s penetrnted into his camp, slew Rhesus himself,<br />
and carried off his borses." - Niveis tentoria velis. Homer represent.<br />
the Greeks and Trojans as cncamped, not in tentB, hut in hut. of planks<br />
thatcbed with grass; hut Virgil here, as often, ascribes to tbe Homeric<br />
age the customs of his own. To him, as to us, a "tented field" presents<br />
a more attrnctive picture than a hutted lleld.<br />
472. Ar<strong>de</strong>ntes equos, thefienj .teed •. -Avertit. Historical present,<br />
hence followed by the pluperf. in tho next line, (the 1Iwallillg governIng<br />
instead of the form.)<br />
473. Gustassent = gustavissent. - Xanthus (otherwise called Scaroan<strong>de</strong>r),<br />
a river of the Troad.<br />
474. Tronus, 0. SOn of Priam. - Amissis armis, i. e. all but his<br />
apear (line 4.78).<br />
476 Trollus has fallon backwards from the car (which of course had<br />
20 Vir.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK 1. 309<br />
674. Mihi agetur, 8hall be regar<strong>de</strong>d by me.<br />
676. Afforet. H . 488, r. 1 and 2; A. & S. 263, T. an d Rem.; B. 1196 ;<br />
A. 68, 1. - Certos - fidos. " Trusty messengers."<br />
577. Dimittam =in diversas partes miltam.-Extrema, sc. loea ;<br />
the fran tiers. F.<br />
578. Qnibus, in a" y . I n<strong>de</strong>finite pronoun.<br />
579. Animum. Ace. of specification. H. 380; A. & S. 234, II.<br />
582. Nate <strong>de</strong>a. God<strong>de</strong>ss-horn! Nate, voc. of the participle 1I at". ,<br />
alld <strong>de</strong>a abl. of origin. H. 425,3,1) ; A. & S. 246; B. 918; A. 54, VI II.<br />
587. Purgat, se. 8e.<br />
588. Restitit, 8tood /o,·th to view.<br />
589. Os humerosque. Synecdochical accusative, (acc. of specifica.<br />
tion.) II. 38 0, and 1 ; A. & S. 23·), II ; B. '728; A. 52, IV. Note.<br />
591. Purpureum lumen, the "osy (rather than the purple) Ught, i. e.<br />
tbe rosy bloom of youth. - Honores, graces; " gratiam, pulchritudi.<br />
nem ."<br />
592. Manus, the halld8 of artists.<br />
593. Parius. The sparkling marble of Paras, one of the Cycla<strong>de</strong>s,<br />
is famons for its beauty and for its adaptedness for sculpture.<br />
594. Cunctis. Connect in translation with ;"']1I'OV;8118.<br />
597. 0 sola miserata, 0 thou who alolle haBt pitied; lit. 0 alone<br />
h aving pitied. - 598- 600. Quae nos socias, sc. libi or teCllnl. - R eliquias<br />
DanaUm, i. e. relictos (11010 OCCi808) a D:lllais. See note on line 30.<br />
- Exhaustis (R., MS. Vat., Serv.) = perlatis. Othcrs, e",.IIIW8108.<br />
599. Omnium. H . 399, and 2, 2); A. & S. 213, Rem. 1, (3); B. 7'76.<br />
600. Urbe, domo. A bl. of tbe respect in wbich, or of th at a8 regards<br />
whicb. H. 429; A. & S. 250. T hese nouns limit 1108 .ocia.. C. rnlls<br />
tbem instrumental or modal ablatives.<br />
601. Non - nostrae, 'il i. not ill ow' pOlO.'·_ Op is, H . 401 and 402, I.;<br />
A. & S. 211, Rem. 8. (3) ; B. 780; A. 50, I. 1.<br />
602. Sparsa, sc. e8t. Aeneas bad left companions in Crete (Aen.<br />
Ur. 190), and knew tlmt Trojans had settled in Sicily (I. 549-50) and<br />
In Epirus (III. 294, .qq.). Otbers were scattered over the earth as<br />
captives. _ Gentis. H. 396, III. 3; A. &; S. 212, R. 3; B. '763; A. 50, IL3.<br />
603. Qua, nom. pI. ncut. of the in<strong>de</strong>finite pronoun.-Quid, any thin g,<br />
spoken emphatically, i. e. anything valued, held in honor.<br />
603, 605. Di tibi ferant, "'''Y the god. bn'"g thee. Subj. of wiEh or<br />
prayer.<br />
607. Montibus convexa, the lwllolO" of (he mountai" •. "Montibus,"<br />
dative. - Umbrae, the 8hadow8 of tho mountains themselves.<br />
608. 1'01 us - pascl)t, lit. while the hea.vens shall feed the stars..
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
310 N OTES.<br />
The ancients believed tbat the stars were nourished by the vapors arising<br />
from the earth and sea, or tbat they fed upon the fiery particles in the<br />
aether itself.<br />
610. Vocant expresses that he is <strong>de</strong>pen<strong>de</strong>nt on <strong>de</strong>stiny, and so implies<br />
that he will have to leave Dido. Cf. Aen. III. 494, and V. 656.<br />
614-15. Casu, misfortune, disaster. - Ore locuta est . Such pleonasms<br />
are frequent in classical writers. cr. the phrase, " ITo opened<br />
his mouth and taught them." - Quis casus, .ol,at ill-jo)'tlllle.<br />
617. Tune, etc., so. e.. Art thou that Aeneas?<br />
619. Teucer, (son of Telamon, king of Salamis, and of IIesione, a<br />
daughter of Laomedon and sister of Priam,) being refused admission<br />
in Salamis by his father on his return from Troy, foun<strong>de</strong>d a new Salamis<br />
in Cyprus. Virgil supposes him to have sought the assistance of<br />
Belus, king of Tyre, whom he represents to have conquered the Cyprians<br />
shortly before. - 621. Genitor, (my) father.<br />
623. Cognitus, sc. eat. " A n instance of p,·otoz.llgnln J ; . e., a predicate<br />
(coy"ill/B) common to sevcral subjects (ca.uB, IIomell, rege8), but<br />
agrceing in gen<strong>de</strong>r and number with one only, and that the one nearest<br />
to it." n.<br />
624. P elasgi, i. e. Grecian. Tllose most ancient inhabitants of Greece<br />
arc often put for the nation.<br />
625. Ipse hostis. 'feucer him.elf, enemy tbough be was. HOBti ••<br />
H. 363; A. & S. 204. - Ferebat, IIBed to extol. - Teucros, the Trojans.<br />
626. Stirpe. When ab is used with ortus, "e111ote .. origin is generally<br />
<strong>de</strong>noted than when the preposition is omitted.- Vole bat, ; . e., gave himself<br />
out to be, would have it that he was. - 632. Templis = in templis.<br />
Honorem, a thanksgiving. - 635. Suum, gen . pI. of B" ••<br />
636. Mu.nera and laetitiam are in appositi"n with the accusatives<br />
in tbe two preceding lines. - Dii, an old contraction for diei, of the dny.<br />
- Mu.nera - dii, lit. as gifts and the enjoyment of the day i i. e., as<br />
gifts "nu (the menns for) the day" enjoyment. Another reading is, <strong>de</strong>;<br />
(i. e. Bacchi), "the joy of Bacchus," i. e. wine. 'fho passage is a difficult<br />
one, and it is not impossible tbat Virgil would have improved it,<br />
if he had Ii"ed to complete the line.<br />
637. Domus i nterior. II. 441,6; A. & S. 205, Rem. 17 ; B.662.<br />
639. Vestes, coverlel.. , .... pply ,".1""111'("". " I n oonnise narrution<br />
and <strong>de</strong>scription, substantives are often used "lone without verbs." W.<br />
- Ostro, abl. of the m:\[eril... II. 425, 1.<br />
640. I ngens argentum, n great (number of) silver (vessels), or<br />
limply, mn s of silver plate. - Mensis = in mellBie.<br />
645. F erat , "report," he SllyS. - F erat and duoat , subj. in oratio
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK 1. 311<br />
obliqua, for the imperativo of direet discourse. Aeneas said' Aseanio<br />
Cer etc. ipsumque due." TIeyne.<br />
646. Cari, fond.<br />
M7. Rl:inis. H. 386, 2 ; A. & S. 224, Rem. 2; B. 855, 1075; A. 55, V.<br />
648. Pallam. The pnlla was lL long and ample cloak or mantle,<br />
reaching from tho nock to the feet, nnd worn by <strong>de</strong>ities, prophets, and<br />
women. Whole figures, and even bistorical or mythological snbjects,<br />
.... ere often embroi<strong>de</strong>red upon it, sometimes with gold throad. It was a<br />
rectangular piece, nearly or quite 8quare, and fol<strong>de</strong>d in va.rious ways.<br />
649. Velamen, etc. A veil toith an emb"oi<strong>de</strong>red bor<strong>de</strong>r
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK 1. 313<br />
Mediamque looavit, sc • • e,. and placed herself in the middle, the place<br />
of bonor. A t one si<strong>de</strong> of ber :tt tbo Trojans, at the other the Cartha.<br />
ginians.<br />
700. DiBoumbitur = discumbunt. H. 301, 3; A. '" S. 184, 2, (b).<br />
Nutico thc forco of dia: thcy recline in different places. I n tbe Homeric<br />
age people ant at their meals as we do now; in Virgil'. time tbey re.<br />
clined on couches. - Strato super ostro, on the outspread purple (i. e.<br />
on thc purple t"pcstry spread over the couches).<br />
701. ManibuB, for the lwuda, i. e. for washing. Water was poured<br />
from a ewer upon tho bn nds of ,he guest, a basin being held un<strong>de</strong>rneath.<br />
-" Cererem -expediunt-serve out the bread promptly from t he<br />
baskets. Expcdilfllt= p,·of.n"", says Serv." C.<br />
702. Tonsis villiB, toilh closely.cnt pile (or nap). H. 428; A. '" S.<br />
211, Rem. 6; B. 888; A. 54, II.<br />
703. Quibus cura, 8e. eBt. - Ordine, in fit or<strong>de</strong>r. - Longam penum<br />
struere, to a.·ra"ge the lO"[1 BerieB of viandB (for the different courses).<br />
C.'s translation, "to replenish a store (of provision) that will last for a<br />
long time," i. ingeniously <strong>de</strong>rived, but is not RO well adapted to the context<br />
as the one ordinarily given.<br />
705. Aliae, sc. fanmlae.<br />
70B. Qui onerent et ponant, to load, etc. ; the relative with the subj.<br />
<strong>de</strong>noting the purpoBe. II. 500; A. '" S. 264, 5. The in die. would simply<br />
tell what the servants do; the suhj . <strong>de</strong>notes their dul,y, what they are<br />
"eqlli"cd to do.<br />
707. Nee non, tlor 1to!=and.-Et Tyrii, !be TyrianB, too. Strict<br />
etiquette is ubserved; the queen seats her"elf first, then her guests, and<br />
last of nll, her courtiers. - Frequentes, ill throng •.<br />
70S. Pictis, se. aClt,. embroi<strong>de</strong>red.<br />
712. Pesti = exitio.<br />
713. Mentem , aco. of specification or limitation. H. 380; A. '" S.234,<br />
II. ; Z. 458. "Acc. of the remoter object. Aen. VII. 74; Ecl. III. 106." W.<br />
714. Phoenissa, tho Phoenioian lady, i . t . Dido.<br />
716. Implevit, has Bati.fied.<br />
718. Raeret, Be. ill puero. C. quotes Tennyson: "And her eyes on<br />
alI my motions with a mute observance hung."<br />
719. Miserae, sr. ei,. dative. H . 386; A. '" S. 224. It is a dative<br />
of disadv,mtnge. The verbs named in tbese rules do not take the dat.<br />
beca",e they nrc componn<strong>de</strong>d with prepositions.<br />
720. Cupid's mother is called' f Acidalian," from a spring near Oreho<br />
!llenoR, in Boeotia. where tbe Graces, Venus's attendants, hathed.<br />
721. Praever tere, to 81U'P,.,·8e. - Vivo amore, with living love, i. Co<br />
With love fryr a lidng objecl.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOR II. 317<br />
Rem. Ulysses was distinguished among the Grecian chiefs for his<br />
superior pru<strong>de</strong>nce and sagacity, and it WaS to him, most of all, that the<br />
<strong>de</strong>struotion of Troy was owing.<br />
8. 'l'emperet (ijo. sibil, could "efrain, (lit., "can refrain," by a lively<br />
use of the present.) Potential subj., in a question implying a negative<br />
answer (No 0"0). H.485, and 486. II.; A. &; S. 260, II. Rem. 5. <br />
Caelo. In prose a preposition would bo used, <strong>de</strong> caelo. H.422, 2; A.<br />
& S. 255, Rem. 3, (b); 13. 947, 9
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
820 N OT E S .<br />
follows ho,·tanwr, with tbe omission of Itl. Z. 624; U. 493, 2; A. & S.<br />
262, Rem. 4. - Quae sit fiducia (ei ) capto, (lit. what is the confi<strong>de</strong>nce<br />
to him taken captive,) what is his ground of confi<strong>de</strong>nce now that he is<br />
a prisoner, i. e. what intelligence he can uffer, or what service perform,<br />
80 as not to meet the captive's doom.<br />
76. This line is bracketed bere as wanting in several of the best<br />
MSS., and not noticed by Servius. Lines or words inclosed in brackets<br />
are of doubtful authenticity. - For midine, his assllmed fear.<br />
77. Fueri t quodcumque, (lit. whatever shall have been,) •• halever<br />
.hallll.appen./ i. 9 . come what will, "quioumque me sequfLtur eventus,"<br />
(Servius.) The future perf. has sometimes tbe meaning of a quickly<br />
completed future action, and is used where we should expect the simple<br />
future. Sinon says, I will eonfess everytb in'g, whatever vengeance you<br />
shall at once wreak upon me, -whatc,'er punishment shull be inflicted<br />
8 0 sud<strong>de</strong>nly, that it shall at once have been inflicted. H. 473, 1;. A. &;<br />
S. 259, Rem. (5). See Z. 511; M. 340, Obs. 4; B. 1099; A. 57, III.<br />
78. Me, sc. e88e.<br />
79. Hoc primum, sc. fatebol" "Hoc," i. e. that I am a Greek.<br />
80. Improba agrees with Fortuna.<br />
81. Fando, i. e. by report. - Aliquod, in<strong>de</strong>f. adj. pronoun agreei ng<br />
with 110men (82) .<br />
82. Belidae, of the <strong>de</strong>scendant of Belus. (The long i suggests another<br />
form of tho name, Beleus.) - P alame<strong>de</strong>s, son of Nltuplius, king of Euhoea,<br />
(nnd gra.ndson of the gro.nd-daughter of Belus, king of Egypt,)<br />
compelled Ulysses to tal{e part in the Trojan war. Vexed at this, and<br />
also envious of his superior fame in war, Ulysses brought against him<br />
a false-accusation of treachery, in consequence of which he was stoned<br />
to <strong>de</strong>ath_ The story is ]Xlst-Homeric. - Incluta (= {"clyla) in the<br />
nom., or the abl. case? H. 615, and 1; A. &; S. 29-!, 1, and Exc. <br />
Fama. II. 414; A. &-, S. 247; B. 873; A. 54, I.<br />
83. Falsa sub proditione, ""<strong>de</strong>r a falle inf0,.,nation (in the legal<br />
sense - 0 •• "8«1;0") . So C. All other editors, "n<strong>de</strong>r a falo. eharge of<br />
trea80n. - Pelasgi, i . e. the Achivi, the Greel,.. The Pelasgians were<br />
the earliest inhabitants of Greece, the "dark backgrollnd" of her<br />
history.<br />
84. I nfando 'lndicio, by •• icl .. d le8Iim.;"y. Ulysses forged a Jetter<br />
from Priam to Palame<strong>de</strong>s, and concealed it, with a sum of gold, in Pnlame<strong>de</strong>s'<br />
tent, where they were found and used as testimony against<br />
him.-Vetabat. The indicative gives tbe actltal reason why Palurne<strong>de</strong>s<br />
was put to <strong>de</strong>ath. - 85. Lumine = vita.<br />
87. Primis ab annis, from my earliest years,-from my oarly youth.
BOOK II. 321<br />
88. Regno, in hi. "nyal dilJllity.<br />
89. Et nos, i. e. I "Z.".<br />
94, 95. Fora - tulisset, si r emeassem: 'f any oha7loe ",oltld b"illg<br />
.t abollt, if 1 ,"oltld 1"et",.,., elc. (Lit. should have brougbt it about,<br />
should have returned.) "p,·o,,,,·.i is past, and at this pa.t t;'IIC tbo<br />
opportunity was conceived as oompleted (pillpe>fect) prior to the threatened<br />
revenge." In d'-red discourse, we should have tbe fut. per f. n.<br />
533,4; A . .:10 S. 266, 2, Rem. 4. Tho English idiom is less preciso in<br />
sllch relations of timo than the Latin.<br />
98. Terrere, spargere, quaerere. Historical infinitives. H. 545,<br />
I.; A. &; S. 209, Rem. 5, and note 7; B. 1137 j A. 49, III.<br />
99. Vulgum. This is the only instance in Virgil in which vulgus<br />
is masculine.-Conscius, cOII.cinll. of hi. g"iit.-Arma, ,aeapoll. (agai".1<br />
IIIe), i. e. means for Sinon's <strong>de</strong>struction. So Donatus, W., L., F. Other<br />
explanations of tbe phrase q"ae'· .. ·e-a1·ma are far-fetched.<br />
100. Enim, like tbe Greek yap, implies D,n ellipsis; Aud (et obtained<br />
by resolving ?!ec into et lion) that he was seeking weapons against me<br />
wns evi<strong>de</strong>nt, jo/' he did 7lot "e8t, etc. Sucb is tbo nctual forca of the<br />
word. I n translation, we may imitate tbe oonciseness of tbe original,<br />
and gain very much the 8ame general effect, by reu<strong>de</strong>ring nec requievit<br />
el
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK II. 327<br />
299. Quamquam, etc. Or<strong>de</strong>r : quamquam domus parentis Anchisae<br />
recessit (lay "etired) secreta (sepamte, standing apart), obteetaque arborib<br />
us. - 301. Clarescunt. II. 281; A. & S. 173; B. 588; A. 36, 1.<br />
302. Excutior, middle; I "oltse myseif.- 306. Boum labores, lpya<br />
(low>, IIesiod. wE"y, 46. - 307. Inscius, sc. causae.<br />
309. Fi<strong>de</strong>s, the truth, the fact, "res fi<strong>de</strong>m faciens."<br />
311. Vulcano = ign.. Metonymy. Cf. Cic. <strong>de</strong> N. n. 2, 23, 60.<br />
312. Ucalegon, i. e. tli. hottse of Ucalegou. So Apollo is put for his<br />
temple, III. 275. - 314. Rationis. II. 396, III. 4); A. & S. 212, R. 4;<br />
B. 762; A. 50, II. 4. - 315. Bello, lor battle; dat. of the purpose.<br />
317. A"d it occurs to me that it is glol';o1ls to die in a,.,,,s. Supply<br />
eBBe with puichruln. - Mori is the subject of eBse uu<strong>de</strong>rstood.<br />
321. Limina, so. Acneae.<br />
322. Res summa, the supreme interest; i. e. the state, our country,<br />
our en use. - Quo - loco, "how stands the main affair 7" A. - Quam <br />
arcem, What Btronghold (t1'e we taking, (for tho citadcl is evi<strong>de</strong>ntly lost.)<br />
323. Gemitu. Modal ab!. - 325. Dardaniae, dative. - Fuimus, toe<br />
ha1>e been, but we aro no longer. So/llit Troja. II. 4'71,1; A. & S. 259<br />
Rem. 1, (2), (a); B. 1095.<br />
326. Argos, ace. of terminus. n. 3'79; A. & S. 23'7; B. 938; A. 55,<br />
III. 2. - 328. Adstans, Blandin!l e.·eel. C.<br />
329. Miscet = passim facit vel passim jactat.<br />
330. Portis. n. 414, 4; A. & S. 255, 2. See note on line 187.<br />
331. (Tot milia) adsunt quot milia umquam venere magnis lIIycenis.<br />
332. Angusta viarum = a"!lllstaB via.. II. 396, III.; A. & S.212,<br />
Rem. 3, note 4; B. 762 elld; A. 60, II. 3.<br />
334. Primi, i. e. at tbe entrance.<br />
335. Caeco Marte, in the bU"d .ncounter,- the engo.gement o.t ra.udom.<br />
336. Numine divo.m, by tiLe will of the !l0dB.<br />
337. Er inys. The bcst 1\18S. give the single (( n." The referenoe<br />
is to the <strong>de</strong>mon of battle.<br />
341. Agglomerant, sc. Be.<br />
344. Gener , as a son-in.law; hoping 10 be a son·in ·lllw.<br />
345. Qui non audierit, in that (01' because) h. diel 1I0t heed. 8ubj.<br />
in a relative clause <strong>de</strong>noting the reason. "Wretch, not to heed." C.<br />
347. Au<strong>de</strong>re in, ventw';"!l "po". "The present. inf., nftcr verbs of<br />
sense, is often equivalent to the pres. participle." A. & S. 272, Rem.<br />
6. F. Audcre ill, to have conrage sufficient fur. C.<br />
848. Super = ;I1Bllper. - His, sc. verbis.<br />
349. Si- sequi. Or<strong>de</strong>r: si vobis est certa cupido sequi (me 'til aliquem)<br />
au<strong>de</strong>ntom extremfl (pericula).- 350. Sit . Indirect question.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK II. 329<br />
414. Ajax. Ajax Oileus, wbo loved Cassandra.<br />
416. Rupto t urbine, a h"rricane having bW'Bt fm·th.<br />
417. Laetus - equis, Em'us eXlLlt;"g i11 '"i. eaBler,. Bteed.. "Eols,"<br />
from tbe region of t.he morning. "Equis," abl. of cause.<br />
418. Saevitque, etc. Or<strong>de</strong>r: Spumeusque Nereus sRevit tri<strong>de</strong>nti,<br />
Btque ciet, etc. Tbe tri<strong>de</strong>nt, which properly belongs to Neptune, is<br />
sometimes assigned to N e-reus (diBsyliable), one of tbe sea-gods; its<br />
tbree prongs symbolizo Neptune's triple dominion over lakes, rivers,<br />
nnd sens. - Nereus, tbe wise and kindly" old man of tbe sea."<br />
420. Quos, any; in<strong>de</strong>finite pronoun.<br />
423. Atque - signant, and "",rIc am' 'peech, different ;a so,md (i. e. in<br />
pronunciation or 'ICcent) fwm their own.- Sono. H. 429; A. & S. 250, 1.<br />
424. Numero. We should sny, by "",,,bers.<br />
425. Divae. Minerva. - Aram. The altar stood ;n f"ollt of tbe<br />
temple.<br />
426. Unus strengtbcm;' justissimus," tbe one justest, the v.,·y jllsteat,<br />
justi simus omnium. A. & S. 127, note 2; M. 310, obs. 2.<br />
427. Aequi. II. 399, and 2, 1); A. & S. 213, and Rem. 1, (2).<br />
428. Dis aliter visum (est), it seemed olhel'lo;se to the gods. Not<br />
implying that the gods did not recognize bis justice, but tbat tbey did<br />
Il ot <strong>de</strong>lll witb him accordingly.<br />
430. Infula, the fillet whicb be wore as priest of Apollo.<br />
431, 432. Meorum, 8C. civillm.-Testor, sc. vas.<br />
433. Supply me as tbc subject of vitavisse lind meruisse (434). H.<br />
645, 2, I); A. &; S.239, Rem. 2. - Vices , ordinarily translated here<br />
da1l.?e,·.; but from the primury i<strong>de</strong>a in tl,e word of 0/le1'1lal;011, "give<br />
Rnd tal
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
336 NOTES.<br />
660. Et - animo, ""d thi. ,·e.ohltio" ... .fixed ,'" (thy) ",i"a.-Animo,<br />
poetical ablative of place.<br />
661. Isti leto, /0" that <strong>de</strong>a lh thou .eekest. For !he reference of i,t.<br />
to tho second person, see II. 450 ; A. & S. 207, Rem. 25: B.1028.<br />
664. Hoc erat, quod, was this (the reason) that; '0((' it/or 1M., that.<br />
668. Lux ultima. = the l".t dny.<br />
681. Inter manus. CreUsa held I ulu s in her arms, and was pressing<br />
bim upon Aeneas.<br />
682-3. Levis apex, a Zig"t p oi1lted-flame. - Visus, se . •• t. - Taetu.<br />
H. 429; A. &; S. 250, 1; B. 889 ; A. 54, I. (speci fication).<br />
685. Trepidare, histor ical infinitive.<br />
690. Aspiee - tantum, looT, {'«ilh/avo .. ) "pon II. ill Ihi. 011e IlIi"y(lit.<br />
thi s thing ouly). H oc, acc. of specifioation. W. ma kes it acc. of kindred<br />
signification, ::I.fter (t8pice 1108: "Cast upon us but tbis one propitioul<br />
glance."<br />
693. Thun<strong>de</strong>r on the left was held as a good omen by the Romuns.<br />
699. Anchise, lifts himself up from his recumben t posture.<br />
706. Aestus, accusativo.<br />
707. Imponere, impernt. pass. (with the forre of a middle), place Ihy.<br />
SElf IIP0>!.<br />
708. Labor iste, this labor 0/ ca"ryi"y Ihee. l 8te is the <strong>de</strong>monstra.<br />
tive of the second person.<br />
711. Longe, 01 80me ciiRI""ce, 80 as not to attraot tbe atton tion of the<br />
enemy. The senants, too, wore sent by different routes (ex dive .. ,o, 71 6.)<br />
713. Egressis (sc. iiN), dat. of reference and interest. II. 389 i A. &.<br />
S. 228, note. (See note on J(lct(l1Iti, r. 102.)<br />
114. Cupressus. The stu<strong>de</strong>nt will notice many instances in whioh ..<br />
83crcu tree is spoken of in connection with an altar or a shrine.<br />
719. Aen. must be purified after blood-pollution.-Vivo, i. e. ,·",,,,illg.<br />
721. Humeros and colla, ace. of specification, after '-".'erl1O ...<br />
722. Super , "bove, to be taken ad\'erhinlly with iIl81.,.,,0)'.<br />
724. Who docs not realize the scene here <strong>de</strong>scribed? B.<br />
729. Comiti, oneri, for llIy cumpltnion, ctc. n. 385, 3.<br />
735. Mihi trepido, dnt. .. f tlislulvnntnge, limiting cOIl/I/smn eripu;1<br />
me"!e"'. Il. a86, 2: A. ,to 22·1. Relll. 2. - Neseio quod, J T",olo !lot<br />
wl'al, (i. e. Rome).- Male ami cum lIu/riellllly.<br />
737. Nota regione viarum, frio',; tI .. /"WIC,I (i. e. the habitual) direc.<br />
liou 0/ II .. ",ay.<br />
738 Misero mi (= mihi) erepta (est), w"ulllflched /m"; 111e III/happy<br />
H . 386, 2 j A. & S. 224, Rem. 2 j B. 855, 8 .... 6; 1075 j A. 51, V. Note.<br />
fato mi, a conjecture of R. The MSS.: tatone.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK III.<br />
ARGUMENT.<br />
IN tbe winter after tbe overtbrow of Troy, Aeneas builds a fieet (1-8).<br />
He sails witb a number of fellow-exiles in tbe spring or summer of tbe<br />
second year, and spends tbe winter in Tbracc, wbere be begins to found<br />
a city; but the sba<strong>de</strong> of Polydiirus warns bim to avoid the curset! land<br />
(8-68). In tbe tbird year, he goes to Delos, and consults tbe oracle,<br />
but, misinterpreting tbe response, stecrs for Creto instead of Italy (73-<br />
120). III omens and a plague retard tbe building of his rising city;<br />
but, warned by the gods, in the fifth year he directs his course to Italy<br />
(121-191). He is wafted in a storm to the Slrophlt<strong>de</strong>s, thence to Actium,<br />
where he celebrates games in honor of Apollo (192-290). In tbe<br />
sixtb year, be !nnds in Epirus, and Hnds it ruled over by nelenus, one<br />
of the sons of Priam, to whom, after the <strong>de</strong>ath of Pyrrhus, the kingdom<br />
bad fallen, and along with it Andromache, formerly the wife of nector.<br />
ne is received with great kindness, and instructed by IIelenus in all tho<br />
lllbors and dangers tbat yet await him on his voyage (291-505). Crossing<br />
to the Italian shore, he coasts southwal'd, approaches the district of<br />
Sicily near to Aetna, escapes tbe Cyclopes, and again stands out to Sell<br />
(506-683). Avoiding Scylla and Cbarybdis, ho reaches Drepanum,<br />
where his fULher Anchises dies; thence setting sail, he is driven to Carthage,<br />
wbere be arrives in tbe summer of tbe seventh year, probably as<br />
winter is drawing on (684-718).<br />
1. Res Asiae, the kill[Jdono of Asia.<br />
2. Visum (est) superis, ;1 seemed gO
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK III. 339<br />
local separation, and is usod of a little distance as well as a great.<br />
Theace wus sepnmted from the 'I'road only by the narrow IIel1espont<br />
thut Lean<strong>de</strong>r and Byron swam acrOSS.<br />
19. To "'y Dionaeall 1IIother. Venus was tbe daughter of Dione.<br />
22. Quo, poetioal au!. of plaoo. -Quo summo, 011 the top of wl<strong>de</strong>h.<br />
28. Huio, I"ollt t}d8. Dat. of' referenoe, in.tead of tbe abl. of sou roe.<br />
-Atro sanguine, ;n dm'k blood. Ab!. of dosoription. II. 428; A. &<br />
S. 211, Rem. 6; B. 888; A. 54, II:<br />
36. That they should duly "en<strong>de</strong>r Ihe portent (visus) propitiou8, and<br />
lillhlen (mitigate) tl,e omell. On tbe subjunotives, II. 493, 2; A. & S.<br />
262, Rem. 4; B. 1204 end; A. 64, IV.<br />
39. Eloquar, sileam, (shall I speale, etc.,) subj. in a question of propriety.<br />
II. 486, II.; A. & S. 260, R. 5; B. ]180; A. 60, 3.<br />
41. Jam, at laBt, (after tbis tbird effort.)<br />
43. "Non" (42) governing the whole sentenoe, gives aut the foroe<br />
of 1Ieo. "No,. does thiB blood flow /r01/l the tree." J., l!'orb., and C. tr.<br />
differently, supplying I extern liS ' to I eruor.'<br />
45. Polydorus, a son of Priam. - Hie, ad verb. - Confixum, so. l1Ie.<br />
46. Jaeulis -aeutis, haB Bhot lip ;Hlo Bha,.p j'aveUII8. II. nod W.<br />
.Jaeulis, (dativo) =;1/ .iael'la. II. 38+, II. 2,1) ; A. & S.225, IV. Rem. 2.<br />
Some scholars tllke jae. ae. as modal nbl.- 50. Mandarat = mandaverat.<br />
Alendum. II. 565, 3; A. & S. 27+, Rem. 7; B. 1315.<br />
54. Res Agamemnonias, the /o,·tll"es 0/ Agamelllllon,<br />
56- 7. Quid oognllto aoc. with cogis, pectora object acc. - Sacra, a.em'sed.<br />
58- 9. Pnmum, in tbe first pl:lcc. - Monstra, "rodi,gie •.<br />
63. Tumulo (UM.) = in tu1/lu/llm. 'V. Earth is aducd to the casual<br />
mound already existing (line 22).-Stant, are ereeted.-Arae. Two in<br />
number; cf. III. 305 .<br />
67. Sanguinis saeri, i. e. of the blood of victims.<br />
68. Supremum, adverbial aoe., /0" the laBt time.<br />
71. Deducunt, (baul down from tho shore,) lau"ch.<br />
73. Sacm tellu (Delos) col. meu. mar., gratissima matri Nereidum, eto.<br />
75-6. IVhic!. (.nlten) to(lll<strong>de</strong>rill[J abOlli (all) BeaB and ,"orc8. tile grateful<br />
A,·ol .. r (Apollo) bOlllld to 111'Y .I{YOO/ll)8 aull G!JaroB. "Pius" <strong>de</strong>notes<br />
Apollo's alfection ror h is birth plare and gratituue for his mother's shelter.<br />
80. I<strong>de</strong>m, lit. the sume Illan, i. e. Ilt the B'II>le time king and priest,<br />
88. Quem sequimur, i. e. whe. is to be our gui<strong>de</strong>? A lively lise of the<br />
pres. for tho fut.<br />
102. Monumenta, I,·aditio" •.<br />
104. Crete is caUed " J ovis magni insula." as the birthplace of Jove.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK III. 341<br />
180. Gem. par., the tw%ld lineage; one ancestor from Crete (108),<br />
another from Italy.<br />
181. N. v. e. 1., by a mo<strong>de</strong>rn erro" in regard to a?lc;ent place ••<br />
184. Porten<strong>de</strong>re. Supply eam (i. e. Cassnndram) as subject.<br />
187. Cre<strong>de</strong>r et, who cOltld beUeve '0, in those days; It lively use of the<br />
imperf., where we should prefer the pluperf.: "who would hnve thought<br />
so." C. Potential subjunctive. H . 486, 4; A. & S. 260, Rem. 2.<br />
191. Aequor, gov. by cnTrim"., by an extension of the principle of<br />
oognate I1CC. (as in "currimus curs urn.") H. 371, 3; A. & S.232, 2.<br />
195. Inhorruit tenebris, g"ew "ough Cor wa. ,'UJ/led) ill the da"k shad •.<br />
201- 3. Discernere. II. 545, 2, 1); A. & S. 239, Rem. 2; B. 1139;<br />
A. 67, r. 2 elld. - Tres a<strong>de</strong>o soles, three IDhole days.<br />
206. Visa, .. I. - Aperire, to disclo ••. - Fumum, a sign of human<br />
habitation.<br />
212. H arpyiae, (lit. the plun<strong>de</strong>rers). P ronounced Har-pwi-at<br />
C" Aprrulal). In Homer, personified storm-winds.<br />
213. Clausa (est iis), loa. shllt again.t them. The Argonauts, Zetes<br />
!tnd Calais, drove the IIarpies from the house of Phineus, where they<br />
bad <strong>de</strong>,'oured or <strong>de</strong>filed the food on his tables, to punish his crime.<br />
221. Nullo custo<strong>de</strong>, abI. absol.<br />
224. Toros, couches or seats of turf.<br />
232. Ex diverso, se. loco vel tract... The adj. is used !ubstantively.<br />
234-5. Edico with subj. I di,·.ct, with info I ",,,,o,,,,ce.- Capessant.<br />
H. 530, II. 3, 2) j A. & S. 266, 2, Rem. 1, (b), and Rem. 2.- Gerendum<br />
(esse) . II. 5aO, T.; A. &; S. 266, 2, and Rem. 2; H.528. Orat.obliqua.<br />
236- 7. H aud secus ac, 1Iot othenoi.e Iha1l.-Tectos and Iatentia, by<br />
p"olepois (anticipation) <strong>de</strong>note the result of the action.<br />
239. Some high rock serves the trumpeter of Aeneas as watch· tower.<br />
241. Foedare, info used as a noun in apposition with proeliu..<br />
246. Infelix vates, an ;)lo!L.picio". p1'Ophet.<br />
248. Laomedontiadae, .'1e cMld,..,. of Laomedoll. Saronstic, reminding<br />
thom of L.'s treachery in <strong>de</strong>frauding Apollo and Neptune.<br />
249. Patrio, Olt" /athe,.'.. They were daughters of Pontus or Noptunc.<br />
Others: ow' n'ghl/"l.<br />
252. Virgil i<strong>de</strong>ntifies or confuses the H:trpios with the Furies. C.<br />
253. Vocatis, b';ng involced to favor your course. W.<br />
267. Subigat. Subj. after anteq"a",. - Malis, (from mala.) ."ith ab-<br />
'rWIPI"e .<br />
267. Exc.l. r., "to ense the unrolled .heels" (i. O. the ropes fastened<br />
to lhe bottom of the sail a.t its two corners). Before setting sail, tbese<br />
ropes would lie in a coil or bundle.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK III. 343<br />
330. Orestes, already frantic with the consciousness of having mur·<br />
<strong>de</strong>red his mother, (8cel. Fm'i;s agilallls,) and still more mad<strong>de</strong>ned at<br />
the loss of IIermione, who had heen hetrothed (0 him, (ereptae cOlliltyis,)<br />
slew Pyrrhus at Delphi, while he was worsbipping nt the altar erected to<br />
his father Achilles (palrias aras)." Fr.<br />
336. Jugis, to the ?l/olIltlai,..lop.. II. 386 j A. & S. 224; B. 826.<br />
339. Quid, sc. facil, how fares 1 "Whnt of the boy Ascauius? "-Ves.<br />
aitur, etc., "a?la doe. she b,·eatl .. Ihe vital ai,', IOho for Ihee, tohell Troy<br />
(was) alrendy -." But here some look or sign on tbe part of Aeneas<br />
indicates to Andromacbe that Creiisa is no more j and she breaks off<br />
her inquiry after the motber, to return to tho boy. Trojn may be pre·<br />
sumed to bo ab!. abso!. with some pnrticiple wbich was to follow in the<br />
unfinished sentence. Another reading (340) Que",.<br />
341. Tamen, still, in spite of her <strong>de</strong>ath. - Cura = <strong>de</strong>si<strong>de</strong>riulII.<br />
343. Avunculus. Rector was Cretisa's brother.<br />
348-9. Multum, used adverbially.-Magnis, sc. Pergamis.<br />
351. It was a custom of the Romans, returning afcer a long absenoe,<br />
to embrace nnd kiss the door.posts of their houses. Cf. II. 490.<br />
353. The cloisters (pOl·ticI/8) seem to have surroun<strong>de</strong>d the hall (atlla),<br />
which appears to be used in Virg., in the case of a palace, as equivalent<br />
to a/rillm. C.<br />
360. Qui sentis, i. e. thou, whosc senses are alive to.<br />
362-3. Religio, responses or auspioes; prospera, favorable.<br />
368. Sequens (= si sequar), protasis, possim, apodosis. H. 503, 2,<br />
1); A. &; S. 261, Rem. 4.<br />
376. Jupiter draws tbe <strong>de</strong>crees of fate like lots out of the urn; "olvil<br />
vice8, 1. e. ordains the succession of events j is fJertitur ordo, such an<br />
or<strong>de</strong>r of things is revolving, (i. e. is on the point of being ful1illed in thy<br />
fortunes.)<br />
381-3. Ital., the Italy, (tbat part tbou art to seek j) obj. of d1·vidit.tonga<br />
- terris, al a long distallce, a f,"' and palhles. journey separate.<br />
from our far lands, i. e. from Epirus. Forb. and C. Others: 101lg;s<br />
dill. lerri •. 'divi<strong>de</strong>s by a long stretch of country.'<br />
386. Inferni lacus, i .•. Avernus. - Circe is oalled Aeacaa from Aca<br />
in Col chis.<br />
398. Graiis, poeticnl dat. of the agent. H. 388, 3; A. &; S. 225, II.<br />
401. Hic -muro, here 1'S that little Petelia, the city of Ihe Alehaoea'l<br />
lea<strong>de</strong>r Philnetetes, Bltpportcd by its wall.<br />
403. Steterint, shall have anchored.<br />
405. Velare, illlperat. pass., veil thyself. The covering of the head<br />
during SAcrifice was a. distinctively Roman custom, the Greeks sacri.<br />
ficing with the hcad uncovcred.-Comas, ace. of specifioation.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
344 NOTES.<br />
412. Laeva tellus, the left or southern si<strong>de</strong> of Sicily, round whioh<br />
Aeneas was to sail "longo circuitu," so as to avoid the passage between<br />
Soylla nnd Cbarybdis. C.<br />
421. Ter, three times a day.<br />
440. Mittere, tbou shalt be conducted. Future indio. passive.<br />
444. Leaves would be among the earliest materials for writing.<br />
446. Digerit in numerum, a". an·aug .. in or<strong>de</strong>r.<br />
453. Tanti, of ao great cOIl.equellce; (followed by quin a<strong>de</strong>ns.)<br />
457. Volens, ,vitb good will; "graciously." -460. Ven., bere passive.<br />
467. Loricam, eto., i. e. a coat of ohain-mail, ma<strong>de</strong> of metal plates<br />
fastened together with small cbains, these chains being three-ply and<br />
of gold. Couple hamia with conaerlam, allro witb trilice ...<br />
470. Duces, gui<strong>de</strong>a. - 476. Bis. Cf. Aen. II. G.l2-3 and not.e.<br />
484. Nee - honore, nor is ehe bebind (ber husband) in the honor<br />
(paid her guests). Many editors and J\ISS.: hOllori.<br />
486. Et haec, theae gifts alBa, (as well as tbose of my busband.)<br />
Quae sint, et testentur, 10 be, ele. H. 500; A. &, S. 264, 5. Purpose.<br />
489. Super, ... e. remaining. - .Aa/yalla.·, son of nee tor nnd Andro.<br />
mnche.<br />
499. Fuerit, fut. perf. "Its filliBhed foundation, it is boped, will b.<br />
less in danger than tbat of ancient Troy."<br />
503. Epiro, Hespel'ia, abl. of plnce, in omitted by poetical usage.<br />
505. Nepotes. After his victory at Actium, Augustus foun<strong>de</strong>d Nico.<br />
polis in Epirus, and <strong>de</strong>creed that its inhabitants sbould be recognized<br />
as kin8men by the Romans.<br />
510. Having caat lata for the oa'·8. In anticipation of an early start<br />
(512-519), before their bivouac tbey <strong>de</strong>termine the succession of rowers<br />
for the next day.<br />
517. Auro. The allusion is to the brightness of the .tars which form<br />
the belt and sword of Orion. - Orion ...<br />
518. Constare, nre uniform, composed, tranquil. - Caelo, poet. abl.<br />
of place.<br />
540. Bello, dative of the end for which. - 545. Velamur. Re1lective.<br />
546. Praeceptis, in accordance toil" Ihe preupl •. - Maxima, aa Ik.<br />
me.t impo,otfTl1t.<br />
549. Velatarum, covered witb sails.-Obvertimus, so. lerme. "As<br />
the wind bellies out the sails towards tbe sea, tbe retaining anle.n1l,,"<br />
(sail-yards) nnd their borns point in tbe same proportion toward<br />
land." - Cornua, tbe extremities of the antennae.<br />
560. Eripite nos e periculo. 561. Haud minus ac, 1I0t other wi,. (lit.<br />
not le28) than (a.). -565. Desedimus, perf. of <strong>de</strong>B.do.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK IV. 347<br />
perhaps, than the minstrel himeelf expected." Our sympathies are all<br />
with Dido; and when aeneas sets sail, he appears to us rather as the<br />
shameless <strong>de</strong>serter, th:m as the pious follower of the will oC the gods.<br />
1, 2. Dido has he en woun<strong>de</strong>d by Cupid. See Aen. I. 719-22.-Cura,<br />
i. e. the anxiety of love.-Venis, poeticnlab!. of place, where we should<br />
have in veni. in Ciceronian prose. II. 422, 1, 2), in fin.; A. & S. 254,<br />
Rem. 3, in fin. H. and C. make it instrumental ab!.: ,oil" her veins.<br />
Caeco, hid<strong>de</strong>n.<br />
3. Multa virtus, the great valor (lit. tbe manifold valor, - proved<br />
by many <strong>de</strong>eds). Otbors take mulla and ","ltl/. as equivalent to ",,,ltu711<br />
adverbially, i. e. saepe.<br />
4. Gentis, of hi. allce.t,·y.-Vultus, hi. looh.<br />
10. Quis 110\"US bospes (est) hic, (q ui) successit nostris sedibus?<br />
11. Quem=q.wlem.-Ore. II. 420; a. & S. 250, I.-Armis, 8hould .. · ••<br />
-Forti pectore et armis, abi. of characteristio. II. 428; A. & S. 211,<br />
Rem. 6.<br />
12. I elo ill <strong>de</strong>ed believe, 1101' i. my confielence .mfolmeleel, that 'til tho<br />
race q( tlle gods (i. e. that he is the offspring of the gods.)<br />
13. GOIDardice betrays ifJlloble .0111.; hut he is no COlVard.<br />
17. Sillce filII fi"Bt pa88ion disappointed me (" played me false." C.).<br />
cheated (= and cheated me of my hopes) by <strong>de</strong>ath (the <strong>de</strong>ath of Sychaeus).<br />
18. Pertaes. {uisset, se. me.-Thalami taedaeque, H. 410, III. j A.<br />
&; S. 215. Taedae. A torch was lIome beCore a Roman bri<strong>de</strong>, when she<br />
Was conducted to the bouse of her husband.<br />
19. Potui sue., I lIIiyht I",,'e !lield«l; the empbatic indic. in the apodosis<br />
instend of the Sll bj. H. 511, II. 2 j A. & S. 259, Rem. 4, (1), and<br />
(b); B 1276; A. 59, IV. 2, R. - Culpae, i. e. a second marriage.<br />
24. Optem, leI me choo.e ,·ather. - Dehiscat. II. 4.93, 2 ; A. & S. 262,<br />
Rem. 4; B. 1204 elt(l; A. 68, II . • nd.<br />
27. Pudor, i .•. the ro pect due hoI' former husbaud.<br />
31. 0 dilecta (tuae) sorori (II. 388, 4; A. &; S. 225, II.; n. 844, U5,<br />
A. 51, VIII. eltd), magisltlce(=I1itll).<br />
32. Wilt tho" wa8te "'Day, pinil/g aloll., all (the days of) thy youth'<br />
33. Noris= nOI'oris. Flit. of lIovi. - Veneris praemia, tho joys of<br />
Wed<strong>de</strong>d love.<br />
35. Esto, grallt tltal; (taken with what follows.) - Mariti =proci.<br />
36. tihyae, Tyro, <strong>de</strong>fining mariti; gen. of souroe and ahl. of source.<br />
38. Amori. H. 385, and 5; A. & S. 223, RelII. 2 j n. 831.<br />
39. Conse<strong>de</strong>ris, suhj. in an indirect question.-Arvis = ill arvi ••<br />
43. Tyro,/rom Ty,·e. A bi. of source.-Quid dicam, wlt.'1 "eed I.peak 2
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BO OK I V. 349<br />
137. Circumdata, attired i".- Chlamy<strong>de</strong>m. H. 37,1, 7; A. &, S. 234,<br />
Rem. 1, (a.)-Pict o limbo, abl. of characteristic. H. 428; A. & .S. 211.<br />
R em. 6: B. 888; A. 54, II.<br />
138. In aurum. Her bair gathered into n. knot, is bound either by<br />
a fillet of gold, or by a net of gol<strong>de</strong>n tbreads.<br />
150-·1. Tantum, i. e. quantllm ApoliiniB. Aeneas is compareu with<br />
Apollo, in respect, first, of the grace and ease of his movements, secondly,<br />
of his beauty. C.-Ventum, sc. CBI.<br />
152. Dejectae, d.-iv." by the attendants. O. Others," having thrown<br />
themselves down," (pass. as middle,) i. e.leapillg.<br />
153. Decurrer e, perf. ind., as shown by the metro. Cervi tra"Bmittllnt<br />
(Be) CUI'BU (= tl'a"Bc",.,."nt) patentes campos, atque fuga (ill flight)<br />
gl . pulv. agm., etc.<br />
164. Amnes, Im'rentB ma<strong>de</strong> by the sbower; n. striking and frequent<br />
phenomenon in Italy and Greece.<br />
168. Conllubiis, dat. nfler COIIBCiIl8. H. 399, 5, 1); A. & S. 213, Item. 7.<br />
174. F (III/ e, (i. e. Rumor,) tlwn whom there is 110 other pe8t (malum)<br />
llIol'e 8wiji.<br />
176. At firBt small from fea.·. - Metu, nbl. of cause.<br />
178. Terra wn s em'aged ((t tlte wrath of the god8 which had thrust the<br />
Titans, bel' sons, tlown to Tartarus.<br />
179. Coeo, (Pl'. Ceo), see p. 412.<br />
182-4. Oculi, sc . .. mt.-C. medio t . que=inter caelum et terram.<br />
185. Somno. II. 384; 11. & S. 223. "Nor bows to sleep her eyes-" Con.<br />
191- 2. Oratio obliqua. The prinoipal olauses, (De",'BBe A.llea1l, (eo. )<br />
f ov.,-e Memem,) noo. with inf.; and the subordinate relutive olause<br />
(di[Jnelt'" Dido), subj . - Viro, (aB Iter) "u8band.<br />
193. Quam longa (sit), ns long ns it is,-the whole winter.<br />
195. Doa foeda (i. e. Fame) diffundit haeo in or a viro'm.<br />
198. Ham. satus, Iarbas, son of Hammon or Ammon and Garamantis;<br />
an unsuccessful suitor for Dido's hand. Ham., ahl. of source.<br />
200. Po suit, he erected a hundred temples, etc., hut p"oviouBly (aaoraverat)<br />
he had cOllBecrated the ever-burning light.<br />
202. Pillglle fuit 80lum j from the sacrifices: .fl. fuerunt lim_ Cf. I . 639.<br />
203. Amens animi. H. 399, 3,4; 11. & S. 213, Rem. 1, n.. Speoif.<br />
204. Media inter numina divum, ill the ",idBt of the Btatues (lit.<br />
POWers and presenoe) of ill, gods.<br />
205. Multa Jovem orasse. II. 374; 11_ & S. 231; B. 734; A. 52, III.<br />
206. Nunc, lI0to (and never hefore. Thy worship was introduoed<br />
by me.)<br />
209. Caeci, i.e. aimless; blind as not striking those they ought to strike.<br />
211- 12. See Aen. 1. 365- 8.<br />
213. Loci leges = dominion over the place.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
350 NOTES.<br />
216. Aen. is oalled "that Paris" contemptuously. The reprollch of<br />
effeminaoy is ma<strong>de</strong> aguinst the Trojans by pocts later than theHomerio<br />
times.<br />
216. Maeonin, an old name of Lydia whioh hor<strong>de</strong>red on Phrygin.<br />
Mentum, 3CC. of specification (with 8flb1lixIIB). - Mitra, a cap" fast·<br />
ened below tbe chin by ribb0ns, wbich partly covered the jaws aud<br />
temples." - On essenceu hair as a reproaoh, cf. XII. 110.<br />
217. Rapto, perf. part. of rap;o used as noun: ld, p,·cy.<br />
218. Quippe, fO"Booth, in sarcasm. -Fam. inanem, a1l idle fame;<br />
eitber "tbe reputation of Jove as a god" (C.), or his reputed relation<br />
to larbas (line 198).<br />
219. Suppliants laid hold of the altars with thcir hn,nds.<br />
225. Exspectat, linge'·B. -F. datas, a'8igned by 'he fate •.<br />
228. Bis. First, from Diome<strong>de</strong> (II. 5, 311 sqq.), nnd finally from the<br />
Greeks at the sack of Troy (Acn. II. 589 sqq.).<br />
229. Sed (p"omiBit ilium) fore.-Grav.imperiis, teemi"g ,oith empire.<br />
230. Qui regeret, prod., mit. II. 501, I.; A. & S. 264,1 and (b).<br />
Genus pro<strong>de</strong>ret, .holdd Ilaud dOllm a li"e. C. -Qui, talem ut is.<br />
232-3. Accendit, sc. eIl1ll.-Nec, etc., alld lie ""<strong>de</strong>rtoke. "0 ellterpl'i ••<br />
Mmulf for (super) Iii. 01011 ""101011.<br />
237. Summa. Noun, not adjective.-Hic- esto, be tholl our herald<br />
oftlti. me8sage. W. lind C. Hie = <strong>de</strong> hac reo<br />
244. Lum. m. resignat, openB tlle;,' eye. ill <strong>de</strong>ath. lIen., Forb., O.<br />
In accordance with the Roman custom of clQsing a friend's eyes at the<br />
moment of <strong>de</strong>ath, and afterwards opening them again when the body<br />
was laid on the funeral pile, this action is attributed to Meroury, the<br />
conductor of sonls, the object being that the <strong>de</strong>ad might see their way<br />
to the lower world. Others, either with the same translation, or taking<br />
morte as ab!. of separation, explain it, bring. the <strong>de</strong>ad to Z,fe. Other tr.<br />
of ,·uigllat." urelaxesj JJ H seals ngain; n (( oloses."<br />
247. Duri, the much.enduri"g.<br />
252. Nitens, poiBillg kim.elf all.<br />
257. Litus governed by ad. An unusual post.position of the prep.<br />
258. Avo. Atlas was tbe fatber of Maia, the mother of Mercury.<br />
283. Quid agat, what can he do' H. 486, II.; A. & S. 260, Rem. 5.<br />
289-94. A good example of the o)'atio obliquo. The imperatives of<br />
direct discourse are put in the subj., (aplellt, cog., par., digsim.); the<br />
principal <strong>de</strong>clarative clause has the acc. with the inf., - ... e tell/plOW'<br />
rom ( •• ,e),-and the subordinate clause introduced by quando takes the<br />
8ubj. For Bit (290), inasmuoh as it would be subj. in direct discourse<br />
til well, the rule of indirect question must be given. - Aditus, the
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK I V. 351<br />
approaches, or avenues, (to her feelings.) - Quae (293), sc. sint. -Quia<br />
r . d. (sit) modus, lo7wt method ,,/flY be filli1lg jo,' h.is case.<br />
298. Tuta, (evell t7
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
352 NOTES.<br />
the .o/e app,·oacli .. to (the heart of) the he"o, and the (propcr) occasion.<br />
(to use them). Noras=nove"" •.<br />
426. AuJis was the ren<strong>de</strong>zvous of the Grecian fleet before it set sail<br />
for Troy.<br />
427. Cinerem - revelli, I,ave I di.t",,,bed tlte a."e. 0" t"e 8lta<strong>de</strong>.<br />
434-6. Dolere, i. e. to bear my grief. - Extr. remittam. I a8k 1M.<br />
la8t grace, -pity Ihy 8i8tel', - which, tolWI hc .hall ltace g"all ied (1't), 1<br />
will "epay with i11lerest (lit. heaped up) by my <strong>de</strong>ath. After "pity thy<br />
sister" we may supply in thought If (wd urge him. to beBlow it/' , or, with<br />
R .,-'Iwlw is ,-educed to SllC};, II'U.pplicatio1J8/' No pa8sage in V. bus given<br />
editors greater difficulty than this. I follow the hest MSS. Other<br />
readings: <strong>de</strong><strong>de</strong>ri. and cumulata. Conjectures: o"a (435), L. ; (ingan ious<br />
but needless): fIIonte (436) R.; (ab.III·d).<br />
437- 8. Fletus, lea'iul appealII. C.-Fel·t q. r efertq., bea,·. agai11 a"d<br />
agai", i. e. to Aeneas; lit. both hem', ond bem" agai".<br />
452. Perag., relinq., subj. of rcsult after gilD (=ut eo). H . 489;<br />
A. & S. 262. We should have expeoted thc imperf. after vidit: "but the<br />
Bame latitu<strong>de</strong> which allows the pres. to be used historically for the pas t<br />
in tbe iudie. is exten<strong>de</strong>d to the other moods." O. See H. 482, 2.<br />
457·-9. Templum. A chapello tbe Di Manes.-Veller., woollen fillets.<br />
460. Hinc voc. et ver. vil'i vacanti. (of ber husband calling upon<br />
ber) visa (sunt) exaudiri. Notice the allitemtion.<br />
463-5. Queri, historical inf.- Longas - voces, all(l drew out her 10119<br />
lIoteR i1lto a wail. - Aeneas drives her, in her dreams.<br />
468. Alld to be .eelting/D'· (her) TY"ian8, in a <strong>de</strong>Bolate lalld.<br />
470- 3. In his madness, inflicted by the Furies in consequence of his<br />
resisting the introduction of the rites of Bacchus into Thebes, Pantheua<br />
saw the sun and city double. Orestes, son of Agamemnon, having<br />
slain his mother, was driven mad by the Furies. To escape them,<br />
he took refuge in the temple of Apollo; but when he would go out, he<br />
saw them sitting on the threshold. Saaenis agitatus, d"iv ... ov.r tl ..<br />
,tage: RCaenis ab1. of place. Virgil allu<strong>de</strong>s to the story of Orestes a8<br />
told in Greek and Roman plays.<br />
477-9. Spem- serenat, i. e. she shows a joyful hope on her face.<br />
Vel - amantem, lit., or releaBe me, loving, f"om loin> j i. e. release me<br />
from my love for him.-O. finem, tho ocea/l'. limit to the world.<br />
482-90. Aptum, from apo, Btud<strong>de</strong>d. - Templi, of the Bacred ellclo<br />
.ure, i. e. the gar<strong>de</strong>n, guar<strong>de</strong>d by the drngon.- Ramos, the brnnobeS<br />
whicb bore tbe gol<strong>de</strong>n apples. - Movet, she calls up.<br />
493. That "'Hoillingly I gird my.el/ toith magic art.. Aeeingier ='<br />
accingi. H. 239, 6; A. &; S. 162, 6. The pass. is here used liS middle.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK IV. 353<br />
494. Tecto int., i. e. in the ""'pill";"',, or un roofed space in the oentro<br />
of the great holl (atl';u",). - Sub auras, lit. "p t(l the .Try.<br />
500. Anna's charaoter, unsuspicious and <strong>de</strong>void of penetration, is<br />
well cbosen to ren<strong>de</strong>r tbe working out of tbe catastrophe more easy and<br />
Datum!. B.<br />
502. Concipit, docs .he cOllceive oJ.-Quam morte Sych., Ihan (those<br />
whicb Dido suffered) al the <strong>de</strong>ath oj Sychaeus.<br />
508- 11. An effigy (of Aeneas). - Tbree hundred gods: not literally,<br />
bu t giving tbe i<strong>de</strong>a of a great number. - Diana was called by tbree<br />
names: L""a in heaven, Dialla on earth, and Hecate in the lower<br />
regions.<br />
516. Amor, a, love-chM11I. The ancients believed that foals were born<br />
witb tubercles ou tbeir forebeads, wbicb were bitten off by thcir dams;<br />
if removed in any other way, tbe dam refused to rear the foal. This<br />
flesh (hippomane8) was supposed to act as a philtre.<br />
618. Vine.,". e. of ber sandal. Tbo bare foot and loosened robe were<br />
common in sacred rites, especiaJly wben one would be loosed from love.<br />
520. Si quod num ., just. memorque, babet curae (has for a care,<br />
regards) amantes non aeq. foed., preeatur (id numen).<br />
524-36. Med. lapsu, i. e. at midnight.- Somno, ill Bleep.- N oet em,<br />
,;, e. tbo quiet of tho night.-Quos - sim <strong>de</strong>dign. H. 515, II.; 5] 6, 4,;<br />
A. & S. 264, 2; B. 1290; A. 61, 3, n. Mar., a8 81£itor.. A. & S. 230, R. 2.<br />
537- 47. Igitur, then, implies tbat a. neg. answer has been given to<br />
the preoeding question.-Ultima, the extreme.t, i. e. tbe most <strong>de</strong>gmding.<br />
- Quiane. An ellipsis is implied in "e. Am I to follow tbem, beca" ••<br />
they m'e plea8ed (juvat eos) to have beell Jornw'ly ,·.lidved b.y my aid, etc.<br />
-Fac (me) velle, supp08e me 10 be willio'g. - Inferar, i . e. shall I follow<br />
and Ilttack his ships? - Morere, imperat. of 1IIo,';or.<br />
551- 2. More ferae, ;, e. in solitu<strong>de</strong>. - Sychaeo, bere an adj.<br />
566- 9. Jam, with tbe fut., at o1lce.-Trabibus, with the ships (of<br />
tbe Cartbaginians). _ Varium. H. 438, 4; 441; A. '" S. 204, Rem. 9;<br />
205, Rem. 7, (2); B. 659.<br />
591. n 1userit, fut. perf. See note on II. 581.<br />
596- '7. }'acta impia, (hi.) ,oic!.·.d <strong>de</strong>eds, i. e. the perfidy of Aeneas.<br />
Otbers, " TLei' impious <strong>de</strong>eds;" i. e. Dido's own faithlossness to tbe memory<br />
of Sychaeus.-Tune. <strong>de</strong>c., ; . e. thou ougbtest to bave distrusted his<br />
fi <strong>de</strong>lity, when thou wert giving bim a share of tby power.<br />
598-606. Ejll., quem, etc.- 603- 6. Fuerat. H . 511, II. 2 ; A. d; S. 259,<br />
Rem . 4, and (b); B. 1276; A. 59, IY. 2, D.-F uisset. Concessive subj. H.<br />
516, II. 1; A. & S. 260, Rem. 3 ; B. 1281, N. lJ,; A. 60, IV. - Imple( Vi)b.<br />
23 Vir.
372 NOTES.<br />
them in review, are all in Virgil's most spirited style. - BLACKWOOD'S<br />
MAGAZINE.<br />
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
1-18. Aenela. Cf. II. 543, note.-Caieta (pr. Ca-lIe-ta), the nurse of<br />
Aeneas; represented by Virgil as giving to the town and promontory<br />
of Cnieta in Latium their name.-Qua (in<strong>de</strong>finite pronoun), any.-Pius.<br />
Cf. I. 10, note. - Quierunt = q",·eve,·,ml. - Velis, abl. of means. - In<br />
noctam, the hreezes blolV ;1110 the 1I;ghl. A poetical expression, for<br />
which in plain prose we should simply ::lay ,in the 'night. So llanu, 1'm'Bf·l.<br />
III. p. 339. Otbers: toward. or at th" "l'P"""ch of night.-Inaccessos,<br />
d'I11gero"8 to apl"·o{fch. W.-Solis filia, Ciree.- Tectis, nb1. of place,<br />
the prep. in omitted by poetical license. -In lumina, for li!Jht in the<br />
n;ght. In with the ace. of the end. -Exaudiri, saeviro, ululare, historical<br />
info H. 545, I; A. & S. 209, R. 5, and n. 7; B. 1137; A. 49, III.<br />
21-38. Quae talia monstra, Bitch p01·ten/OttB trans/ormatio!!B ao the8e.<br />
- Posuere, sc. Be. - Quae tempora. TimeB in the sense of ciroumstances,<br />
couditio". - Fuerit, indirect question.<br />
46-66. Senior. Comparative to <strong>de</strong>note a high <strong>de</strong>gree of a quality;<br />
as we say, an el<strong>de</strong>rly man.-Fauno and nympha. H. 425, 3, 1); A. &<br />
S. 246. - Oriens, sc.p>·oleB. Whatever male offspriug of his began to<br />
live.-Filia, Lavinia. - Plenis annis, abl. of <strong>de</strong>scription.-Avis, abl.<br />
of cause. -Regia conjunx, (Am1ita), the ,oife 0/ the king (Latinus).<br />
Tecti medio. In the ;'''l'IIlVillnz. Cf. II. 512, and IV. 494, notes .<br />
. Uedio, poetical ahl. of place. - Comam, acc. of speoification. H. 380;<br />
A. & S. 234, II. Cf. II. 629, noto. - Sacrasse = 8acl'avi8Be. - Take<br />
summum with apicem.<br />
70-99. Partibus ex is<strong>de</strong>m, /1'0'" the 8""" "egioa that tho bees came<br />
from, i .•. the lower sen.. B. - Dominarier. Tho old infinitive in -lr.<br />
H. 239, 6; A. & S. 162, 6.-Visa, so. est.-Ornatum, ace. of specific ation.<br />
-Totis tectis. II. 422, 1, 1); A. & S. 254, Rom. 2, (h) in fin.<br />
Ferri (historical inf.), ,0aB ,·.ga,·<strong>de</strong>d.-Canebant, se. vate •. - Monstris.<br />
the portentB. Ah!. of cause.-Genitoris. Faunus was the father of Latinus.<br />
-Nemorum quae maxima, so. aqllal"lnt, 10hieh, g"eateol (of the<br />
BtreamB) of the/m·eRtB. H., Forh., L. Wagner takes Albunea to he the<br />
nnme of a wood.-Acheronta, i. e. <strong>de</strong>cs inferos et Manos.-lmis Avernis,<br />
poeticnl abl. of place. - Qui ferant (a relative clause <strong>de</strong>fining the<br />
quality of the nD'tece<strong>de</strong>nt) = taleo 1It /era"t. H. 501, I.; A. & S. 26·1,<br />
1, (a) and (b); B. 1218,1220, b; A. 65, I.<br />
111-127. Cereale solum, "their '0heatell board." - Augent, heap.<br />
Malis, from ",ala. -Fatalis. Cf. III. 255-7. - Quadris. The round<br />
cakes wore marked off into four quarters by lines stumped on the surfaoe.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK VII. 375<br />
553-71. Stant, a)'e fi"mly fixed.-Raud velit, ,"auld II0t be willillg.<br />
Superest (559), tmesis.- Rupto Acheronte, where Achero .. burs/sfo)·IT.<br />
to the upper ail'.-Quis=q,dbtts.-Levabat. Cf. Tennyson:<br />
"This lump of cClrth has left /tis estate<br />
The /iglller by the loss of his wdght."<br />
The imperf. <strong>de</strong>notes the continuance of the effect of the action.<br />
577-98. Medio in, in ITte midst oj, belongs to iglli (" the fiery pas.<br />
sion") os ,tell as .,."'"ine. - Martemque fatigant, and <strong>de</strong>mand tOa,·.<br />
Strictly, fatigue Lati"". with their shouts <strong>de</strong>manding war. - Nefas<br />
(596), tTty ''''piety, i. e. the penalty of thy impiety.-Omnisque-portlls,<br />
alld I am qnite at tTte th,·e.hold of the porI, (i. e. just ready to enter the<br />
peaceful haven of the grave.) -Funere spolior, only of a happy <strong>de</strong>atl.<br />
I am Tabbed. Rest awaits me, although the horrors of war will sad<strong>de</strong>n<br />
my last hours.<br />
607-26. Belli portae, i. e. the temple of Janus.- The trabea was<br />
a white toga, ornamented with purple horizontal stripes, and worn hy<br />
the Latin and early Roman kings; here attributed to Romulus. The<br />
Gabine cincture was" a mo<strong>de</strong> of wearing the tog:1, introduced from<br />
G abii. The toga was thrown over the body in such a way that its<br />
lowest lnppet was brought round and girt the waist, w!lile the rest of it<br />
en veloped the bead." - Voca t, in vites, calls forth. - Leves, poli.hed.<br />
637. 'I'il e toatch·100rd goe. fMth, the 8ignal for war.<br />
653- 69. Esset. H. 501, III.; A. & S. 264,9. - Oras, tlLe ,·egio/lB.<br />
Torquens, th,.owillg a"o,md himself. - It seems best, with L., A., and<br />
others, to take i1ldlttlt. as a noun in the ncc. pl., in apposition with<br />
legllmell.' "a covering with its white tceth for the head." The lion's<br />
upper jaw encircled the forehead of Aventinus, while the lower jaw was<br />
drawn un<strong>de</strong>r his chin. -Rerculeo. Hercules wore thc skin of the<br />
Nemean lion.<br />
671- 85. Fratris, of their b,·othe)·. - Or<strong>de</strong>r (679-80): regem, quem<br />
omnis aetas credo genitum (esse) Vulc., etc. - Quos (tu pascis).<br />
701-19. Amnis, tho Cayster.-Asia palus, in Lydia.-Clausus. Liv.<br />
2, l6.-Prisci Quirites, the ancient inhabitants of Cures.-Se1ltrns, a<br />
mountain not elsewhere named. -Infaustum, from the <strong>de</strong>feat. of tbe<br />
Romans by the Gnuls, B. C. 390.-"The morning setting of Orion took<br />
place in the beginning of Dccember, and was always accompnnied with<br />
storms."<br />
'724-49. Curru, dnt.-Felicia Baccho,jrniif"Z in the vine.-Aequora,<br />
p/nill8.-The acly<strong>de</strong>s were dnrts with thongs nttnohed, by which, after<br />
huving heen hurled, they could be drawn bnck.- Comminus (732),<br />
(wh ich they usc) in close tight. - Celemna, n city of Campania, near<br />
'rennulll. - Rapto, Oil their prey. Participle us noun.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
376 NOTES.<br />
757-80. In wlnera, againRt (i. e. for healing) WOlin d •• - Bello = ad<br />
beliltm. - Pinguis, victim is abundans. W. - Novercae, Pbaedra.<br />
Occi<strong>de</strong>rit. Oratio obliqun. - Patrias - poenas, and had .ated hi.<br />
fathe,.'. vellgeance with hi. blood. - Phoebigenam, Aescu1a.pius. - Ubi<br />
exigeret=ut ibi exigeret. H. 500; A. & S. 264,5, and Rem. 2.-Currum<br />
et juvenem effudiire. Zeugma. Supply everle,..",t to go,oern wrr"",.<br />
Hippolytus was thrown from his chariot and killed, Neptune,<br />
at the prayer of his son Theseus, having sent sea-monsters which frightened<br />
the horses.<br />
784-802. Vertitur (passive as middle) = incedit, moveB p"oltdly, or<br />
with strength and mnjesty.-Toto vertice, ab!. of the measure of difference.-Crinita,<br />
nom., jUba, ab!. Prove liy scanning.-Aetnaeos, like<br />
(or as great as) those of Aetna. Poetic exaggeration. - IlIa, the Chimaera.<br />
- Auro, (wrolfght) in golt!. -Argumentum, <strong>de</strong>vice. - Urna.<br />
River-gods are represented in works of art as partly reclining on the<br />
ground, and leaning on an urn from which water, reprcsenting the<br />
fountain of the river, is fiowing.- Scuta, acc. of specification.-Quis=<br />
quibtlB. -At Anxur, (afterwards Torracina,) a god Anxurus wns worshipped,<br />
i<strong>de</strong>ntified in later times with Jupiter. Near the city were the<br />
grove and temple of Feronia, the spouse of Jupiter Anxilrus. - Saturae<br />
- Ufens. The region about the Pontine Marshes is indicated in these<br />
two lines.<br />
804-17. Florentes, a poetical cxpression for flligente •. -Manns, aco.<br />
of specification.- Pati, sc. QB8lteta.-Intactae, sc. a falce, '1;>y the<br />
sickle.'-Volaret, Illight fly. Potential subj. - Nee laesisset, (lit., nor<br />
would she have broken,) nOI' b,·ealc.-Ut, how; followed by the subj. of<br />
indirect question. -Regins - ostro. These words <strong>de</strong>note the purple<br />
chlamy. which Camilla wore, in token of her royal birth.-Tho Lycian9<br />
were skilful arohers. - Pastoralem myrtum, a .huft of paBtora! "'y,·ae.<br />
ShepherdS ma<strong>de</strong> their crooks of myrtle-wood.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK IX.<br />
ARGUMENT.<br />
T URNUS, taking advantage of the abseneD of Acneas, en<strong>de</strong>avord to<br />
eet fire to the Trojan fleet (1-76). The ships, however, are turned into<br />
sea-nymphs by Jupiter, at the solicitation of Cyhl!le, from whose sacred<br />
grove, on Monnt Ida, their timbers had been hewn (77-:22). At the<br />
approach of night, Tnrnus sets watches to prevent a surprise from the<br />
Trojan camp (123-167); wh ile the Trojans, on the other hand, <strong>de</strong>vise<br />
plans to convey to Aeneas an account of tbeir critical situation. Nisus<br />
and Euryalus, having volunteered tbeir services as .couricrs, set forth<br />
on their perilous expedition, and, after slaying great numbers of the<br />
sleeping Latins, are themselves cnt down (168-445). Tbeir heads are<br />
fixed on spears and carried before the Trojan camp, to tho great sorrow<br />
and oonsternation of thoir companions in arms (446-502). Tnrnns then<br />
attacks Ascanius and his followers, and a battle, fierce and bloody, is<br />
fought around, and even within, the Trojan encampments (503-818).<br />
Nothing of its kind 10 all literature surpasses the episo<strong>de</strong> of NISUS<br />
and EUnYALUS (176-502) in beauty and pathos.<br />
3- 11. Parentis, of his ancestor. Pilumnus was the great-greatgrnndfather<br />
of Turnus.- Optanti, sc. tibi.- Dies, li",e. Dies is mase.<br />
when it <strong>de</strong>notes a natural day, or a civil dny (as in dntes). - Sceptra<br />
se<strong>de</strong>mque, i. e. the kingdom and the palace.- Corythi urhes, i. e. Etruri:1.<br />
- Lydorum, of. II. 781, note.<br />
26- 74. Pictai= pictae. H. 42,3,2); A. & S. 43, 1. - Vertitur, cf.<br />
VII. 784, note. - Surgens = j.nercscens. The septem alllnes are tbe<br />
seven branches of the Ganges. - Per tacitum, (se. it), flows in silence.<br />
-Ab adversa mole, from a totoer '''front (of the enemy). - Fortuna,<br />
adversefortulle.-{Praeeeperat, lit) sen·arent. - Et (urbi), evell . - En,<br />
"lool: there!" - Improbus, ;',aaliuble. - Ex longo, se. tempore. - In<br />
aequum, 'nto the ope>.field.- Socios inceudia poscit. 11. 374; A. & S.<br />
231; B. 734; A. 52, III. I. -Accingitnr, m'm tllemselves. Middle \'oiee.<br />
(382)
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
392 NOTES.<br />
teus, primarily applied to the island of Pharos and the coast of Egypt,<br />
are also used to <strong>de</strong>signate the ends of the c:Lrtb at tbe East, in the sarno<br />
way as the western limits are indicated by "tbe pillars of Hercules."<br />
Mycenaeus ductor, Agamemnon. -Devictam Asiam. metonymy for<br />
the conq1!e"m' of A.ia, (Agamemnon.) n., W., L.-Adulter, Aegistbu8.<br />
- Lines 267 and 268 are ordinarily placed before lines 264-266.<br />
Deos invidisse <strong>de</strong>pends upon refenw.. As tbe myth is commonly told,<br />
the companions of Diome<strong>de</strong>s wero not changed into birds until after bis<br />
<strong>de</strong>ath. - Malorum is governed by ",emilli, and laetorve may be translated,<br />
no" fal;;e plea81L1 o e in their memory_<br />
293- 316. Qua, on whatever condition.-Magno bello (dat.),;" "egard<br />
to 0'''' great lOa' .. - Fuerat. See note on velli (112). Qua mina cetera<br />
rerum jaceant pcrculsa.-Paucis (verbis). - Tusco amni, the Tiber.<br />
335-74. In medium, fm' I,he co","'o1l good.- Incertum, etc., ho bore<br />
an uncertain (<strong>de</strong>scent) on his father's si<strong>de</strong>; (implying that his father<br />
was of low origin.)- Onerat, sc. Tnrnnm.- Det, let him (i. e. Tumus)<br />
gralll.-Dici, i. e. to be p,'omi<strong>de</strong>d.- Nil moror, ;. e. I am not unwilling.<br />
-Sternamur, subj. of dcstiny Or doom; 1De ",,,st be th"OlD!t 0" Ihe plai" ••<br />
- Patrii Martis = pat"iae vi,.Wli •. - Aspice contra, COllfrOllt :<br />
"Front him that calls you, eyo to oyo."<br />
389-410. Imus, we are goillg; a lively substitution for eam!!8, let us<br />
go.- Die, abl. of time within which.-Tydi<strong>de</strong>s and Achilles, subjects<br />
of tremesClmt.-The Auftdus recoils from the sea to its fountain-head in<br />
dread of the 'frojans; i. e. Diome<strong>de</strong>s, who lives in Apulia where the<br />
Aufidus flows, forsooth etnnds in awe of Aeneas. Turnus intimates his<br />
disbelief of Diome<strong>de</strong>s' unwillingness to fight. - Vel quum - acerbat.<br />
In the apodosis to tbis sentence, (lines 408-9,) the construotion is<br />
changed, for rhetorioal elfect, into a direct address to Drances in the<br />
second person. If anytbing is to be supplied. it is, as W. suggests,<br />
Bcilo.-Artifieis scelus, this w,'etc" of a trick.ter.-Crimen, his accusation<br />
agai"st me. - Te, Latinus.<br />
416-44. Mihi (dat. of referonce), in my op;n;oH.-Semel, 011ce f01' all.<br />
- Tempestas, the Blor". of battle, - Multa, aco. pI. - Vel praestet<br />
ilie lieet, etc., eve" thoug" he (" that one," i. e. Aeneas) (present, i. e.)<br />
p"ove himseif a g,'eat Achilles. - Morte luat, nor let Dranccs, eto'1)ay<br />
Ihe 1,.,,01Iy with hi. <strong>de</strong>ath. -Tollat, bear alOay tho prize.<br />
459-87. Immo, nay, (do not rusb to arms.) Ironical.- JUS80 =<br />
jU'B.ro.-Qui non acceperit. ReI. clause with subj., giving the reaSOn.<br />
-Rutulum. Tbe Rutulian corselets were probably the best in Italy.<br />
502-13. Or<strong>de</strong>r: Si merito est qua fiducia sui forti. - Improbu9,<br />
inutiable.- (Ut) quaterent. B. 1203; A. 64, IV. See note on line 103.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK XI. 393<br />
534-68. Latonia, Diana. - Tua tela, ... e. the bow and arrows. <br />
Donum Triviae. It was through the gift or kindness of lJialla that<br />
Camilla was borne safely on the spcar.- Neque - <strong>de</strong>disset, nor would<br />
I,e himsel/, ;/1 hiB wildncSB (abI. of cause), h(tve cOIIscntcd (so to live).<br />
614. Perfractaque - rumpunt, i. e. they dash their steeds against<br />
each otber so viol en tly as to break their breasts.<br />
630-49. "Twice "cpuIBed, they looked bacle (on their pursuers), cove"illY<br />
the;" back. ,o;th .hield •. " - Latus, b .. ea.t.<br />
669- 721. Flumina pulsant, i. e. beat tbe /I'OZell waters, with their<br />
horses' hoof8. - Martia. PenthesiJea was tbe daughter of Mars. - S8<br />
refert (victorious from the fight). - Sufi'osso, .tabbed /I'OTIl belleath. -<br />
Armis ignotis, M·ith ""known (i. e. unusual, extraordinary) a,·m •. -<br />
Interior, in an inner (and therefore a shorter) circle; a term taken<br />
from tho rilce-course. - Haud Ligurum extremus, sc. in the arts of<br />
<strong>de</strong>ceit.-Eva<strong>de</strong>re witb tbe dat. is an in novation of Virgil; tbe verb is<br />
generally used witb the simple abl., with the abI. with ex, or with the<br />
ace. L.- Ventosa- frau<strong>de</strong>m, 10 whom/ame, fic',le aa the toi1ld, b"illg'<br />
<strong>de</strong>ceit (i. e. disltppointment, and harm). - Ligus, L ig" .. ;all.- Auno, to<br />
A m",a thy fl1ther.-The hawk is called sacer as being a bird of augury.<br />
725- 50. Non nullis, i. e. with not inattentive. - Segnes, se. eate;<br />
which imperat., as well as expeetate, is used in bitter irony. L. calls<br />
the use of the imperat. bero and in line 460 cOllce8aive. Some editors<br />
read expectare, against all the best MSS.- Secundus, (l711101ll1Cillg favorable<br />
011lella. As soon as this announcement was ma<strong>de</strong>, the sacred feast<br />
was held in a grove. - Exit, repela.<br />
771- 92. In plumam, Wee a pl"me. Tbe brazen scales overla,pped<br />
each other like feathers.- Auro, i. e. witb a clasp of gold. - Pineuaacervo,<br />
i. e. the fire from beaped pine-branches.-Ignem. Tbe ancient<br />
Italian <strong>de</strong>ityVejovis, afterwards i<strong>de</strong>ntified witb Apollo, was worshipped<br />
on Mount Soracte. His priests walked over glowing coals of fig-tree<br />
wood, (having first ca.refully salved thoir feet.)-Dum, provi<strong>de</strong>d that.<br />
822-61. Quicum=quaoum, ,Dith 101wm.- Partiri, info absolute (ordinarily,<br />
but less properly, called historioal inf.) - Manibus aequis,<br />
" with hands equally stretcbed."<br />
870- 92. Desolati, aballdoned (by their lea<strong>de</strong>rs).- Summo certamine,<br />
i. e. "with might and lDain" (Con.), "in noble rivalry" (W.). - Ut<br />
vi<strong>de</strong>re Camillam, as they saw Camilla (to have done).<br />
908-1S. Simul, at one and the same time; the meaning is continueci<br />
by at in line 910 ··-Gurgite Hibero, in the I berian sea, i . e. the Westero<br />
Ocean.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
BOOK XII.<br />
ARGUMENT.<br />
TURlIUS seeing that after the two <strong>de</strong>feats of the Latins all hope is<br />
aentred in him, <strong>de</strong>termines to engnge with Aeneas in single combat,<br />
and sends a message to him to tbat effect (1-106). Aeneas with <strong>de</strong>light<br />
accepts the challenge, and an agreement is ma<strong>de</strong> between the two<br />
armies, and sanctioned by an oath (107-215). By the wiles of Juno,<br />
however, the treaty is violated, the augur Telumnius having woun<strong>de</strong>d<br />
a hero on the Trojan si<strong>de</strong> (216-276). Both parties rush to Mms, and<br />
Aeneas while en<strong>de</strong>avoring to restrain his men is woun<strong>de</strong>d by an unseen<br />
band, and obliged to retire from tbe battle-field (277-323). Turnus<br />
takes advantage of tbe absence of his rival from the fight, to slay great<br />
numbers of tbe Trojans nnd their allies (324-382). But meanwhile<br />
Venus plucks an herb from the Cretan Ida, and heais her son, who now<br />
recruited in strength returns to the conflict and loudly calls on Turnns<br />
to fullil his former engagement (383-445). Turnus, however, is kept<br />
away by his sister J uturna from that part of the field where Aeneas is<br />
known to be, and Aeneas being unable to find him slays many of those<br />
whom chance opposed to him, and commences an assault on the city<br />
(446-592). Turnus, bearing tbat Amata bas in ber <strong>de</strong>spair committed<br />
suici<strong>de</strong>, and seeing tbat matters have come to tbe Illst extremity, renews<br />
his eballenge to Aeneas (593-696). In the combat Aeneas is victorious.<br />
He is about to spare his prostrate foe, when he sees on his shoul<strong>de</strong>r the<br />
baldric of the Arcadian Pallas, a.nd, furious with wrath, he slays the<br />
slayer of his friend (696-952).<br />
"The fates of the combatants have been balanced by Jupiter, and<br />
we know that in a short time tbe only obstacle that keeps Aeneas from<br />
his <strong>de</strong>stined empire will be removed by Turnus's <strong>de</strong>ath. Yet tbat brief<br />
space only scrves to intensify our interest for the doomed man; our<br />
wishes lend him wings as he is fiying for his life, and calling by nltmo<br />
on each of bis terrified comra<strong>de</strong>s; and we ecbo tbe agonized prayer in<br />
which he implores the gods of bis native land to hold fast Aeneas's<br />
spear. We follow Turnus through t.be few remaining stages of bel pless<br />
eifort, dreamy bewil<strong>de</strong>rment, and final overtbrow, feeling tbat till he is<br />
<strong>de</strong>ad we can spare no thoughts for the conqueror and the fruits of his<br />
victor,." C.<br />
( 894)
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
898 NOTl!:S.<br />
445,4; A. &; S. 206, (8).-Summa, the centre; the point on which the<br />
war hinges.<br />
616-48. Minus - equorum, Ie •• fo,·t/mate in the ... cceRB of Ai. ho,· •••<br />
(lit. 1 ••• hal'l'Y); his horses becoming fatigned. - Numero, in the "Un!<br />
ber (of the .lain). - Fallis <strong>de</strong>a, dost thou seek to escape (my observa<br />
tion, as being) a god<strong>de</strong>ss, i. e. dost tbou conceal tby divinity.- Usque,<br />
etc., i. it ind.ed .0 v.,·y mise"able a thiug to die ! Tbese words were<br />
quoted by Nero, wben besitating about putting himself to <strong>de</strong>ath.<br />
Culpae, i .•. dishonorable flight.<br />
659-94. Tui fldissima=tibijidi •• ima. "A novel oonstruction, after<br />
the analogy of tU'i .t"dio.i •• ima, amal1tissima." II. 399,1; A. & S. 213.<br />
E rotis, (671)=e C1l1'1'11.-Vertex, a pointed blaz •. -Turrim. A movltble<br />
tower within the walls, which Turnus had caused to he built for <strong>de</strong>fence.<br />
-Fata. Turnus draws an omen of his own <strong>de</strong>ath from the <strong>de</strong>struction<br />
of the tower .ahich he him.elf buill. - Stat, etc., I am <strong>de</strong>termined, by<br />
enduring <strong>de</strong>ath, to sutrer whatever bitterness there is (in <strong>de</strong>ath).<br />
Furorem, cognato ace - Mons, i. e. mOll Ii • • a:""",; improbus, ungovernable;<br />
Maf nva,d>jf. "Th. ,mpil,¥i"fl ,'od,," Con.-Verius (est) etc.,<br />
il i. 71101" jll.t (cf. Hor., Ep. 1. 7, 98) tl.at 1 alone .liould at01le f01' the<br />
(b,'o/"en) tl'eaty, etc.<br />
727-43. (Ut pateat) quem labor (=p/lgllu) damnet (=<strong>de</strong>.!iJlet ",orli).<br />
Hic, 'lOW, (while Jupiter is weighing their <strong>de</strong>stinies). -Et ferit. The<br />
caesura after this dactyle (the first foot), and the following sentence,<br />
Exciamallt T,·o •• , etc., strikingly <strong>de</strong>pict the suspense of the mind between<br />
expectation and fear. W.- Deserit, ni fuga, <strong>de</strong>serts him, (and 1aoltld<br />
leave h"1/, to perish), did not flight, etc.-Arma <strong>de</strong>i Vulcania, i . •. arm ..<br />
<strong>de</strong>i Vulcani. - Incertos. He knew not whither they led.<br />
753-85. Tbe Umbrian nnd Laconian hounds were excellent huntingdogs.<br />
- Laurenti divo, Faunus. - Nullo discrimine, i .•. making no<br />
distinction between it and a common tree.-Morsus. "The two si<strong>de</strong>s<br />
of the split wood grasp tbe head of the spear like a forc.ps." - Dea<br />
Daunia, Juturna.<br />
791-836. Omnipotentis. Olympus is called omnipotent, as the reRi<strong>de</strong>nce<br />
of omnipotent Jupiter. - Indigetem. Indigetes are heroes of ..<br />
country, honored after their <strong>de</strong>ath as protecting <strong>de</strong>ities of the land. cr.<br />
Lil'. I. 2, 5.- Et, connecting this clause with the preceding so as to<br />
make one whole, continues the npflolio". Tr. llo1·.-Deforma1'6, sc.lllct".<br />
Cf. liue 60a.-Nec -vi<strong>de</strong>reB, "01' (were tby will unknown to me) IDoltld.t<br />
tholl •••. -Digna indigna, i. e. anytbing whatever. The Romans were<br />
fond of a'y"d.toll in the cnse of opposites; e. g. veli", no/i1ll, bona mala,<br />
hOlle.ta t/II'pia, fm/du nefallda, aequa ;""qlla. - Superstitio, eto., the
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
METRICAL INDEX.<br />
AFTER thoroughly learning H. 671-675 and 608-669, or A. &; S. 310<br />
and 282-309, tbe stu<strong>de</strong>nt will be prepared to study and enjoy the exquisite<br />
metro of Virgil. The well-known lines,-<br />
"Strongly it I benrs us a I long. ill I swelling and I limitless I billows,<br />
NotWng bo I fore, and I nothing be I hind, but tho I sky and tho I ocoan,"--<br />
but shadow forth one pbase of the manifold capacities of the heroic<br />
measure wbich Virgil employs with equal success to produce effects tbe<br />
most diverse.<br />
Tbe chief difficulties in scanning tbe Aeneid -(wbiob bave not been<br />
already explained in the Notes) are solved in tbe following table. For<br />
explanlltion of technical terms, consult the Grammar by tbe aid of tbe<br />
I n<strong>de</strong>x: for eliBioll see By1laloepha; for lengthening of tbe syllable in tbe<br />
ar."8, see a"."8 and diaBtole, and A. & S. 309, (1.) See also my Remarks<br />
at the end of tbis In<strong>de</strong>x, witb reference to Arsis, Hiatus (or non-elision<br />
of a vowel before anotber vowel), and otber points wortby of notice. 8ynapheia<br />
is "such a connection of two consecutive verses that the first syllaLle<br />
of the latter verse has an inllnence on the final syllable of that<br />
which preoe<strong>de</strong>s, either by position, synaloepha, or echthlipsis."<br />
BOOK I.<br />
73. C(!nnu I bw jiin I. fo pro yo by synneresis.-120. Jam valId' I<br />
i'm; Ill .. na I. N .. , one 8y1., by synaeresis.-131. vIS I cat d'/tf.lIc I<br />
Dehillc one sy1., by elision. - 195. quae I dCi"d1! cit I . Synaeresis.-<br />
256. na I tae d'","c I. See 131.-308. vId I et Mmi I . Final sy1l .. -<br />
ble lengthened by the Ilrsis. - 332- 3. lIS I corum I q,,'ETTa I mus. 8yna-<br />
* Schiller, tmn81ated by Coleridge.<br />
(400 )
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
402 METRICAL INDEX.<br />
802. Tnfiias ub' , '!Ii, (I, Greek diphthong (Pl'. lOi).-558- 9. c15 , Jorem ,<br />
qu'Et Synaphcia.- 629- 30. ne , potes , gl I 0 not eli<strong>de</strong>d.<br />
269. taen.,s , ;;s Pl'. yis by synaeresis. - 284. dli. I tii.· oper' , Arsia<br />
lengthened.-337. Euryli. I l". et ,. See 284.-352. au)'... Synaeresis.<br />
-422.1li. I eertos ,g,,'Ex Synapheia.-432. Gellltii.lli.b , Pro Gellwa, as a<br />
dissyllable, by synaeresis.-521. pat' or arc: Arsis long.-589. Parieti I<br />
bils yet by synacrcsis.- 663. fibiete Synaeresis.-697. sem I i,;;.tli. rnli. I<br />
Synaeresis.-735. e151 I 0 bile I 0 not eli<strong>de</strong>d.-753. rii , <strong>de</strong>ntes I gll'Ex<br />
Synapheia.<br />
826. Nisiiie Spioque Tbaliaque Cym15d15eeqne. - 853. qu'a' mitti! I<br />
bat oeli , Arsis lengtbened.<br />
BOOK VI.<br />
33. ,omllta, Ilia one syllable, Pl'. "ya by synaeresis. -126. AnchisIa<br />
I du fae! , Arsis lengthened.- 201. fau , cils g,.av' iJ ,. Elision.<br />
- 280. Fe,Ter, A spon<strong>de</strong>e, by synaeresis. - 287. Brili.' "iUs ae ,<br />
''', a diphthong.- 289. 'Harpyi' '!Ii, a diphthong.- 412. lalvw I A<br />
.pon<strong>de</strong>e, by synaeresis.- 507. Rer I vant te li.' e (a long vowel in the<br />
middle of the thesis) sbortened, imitating the Greek. - 602- 3. eli. I<br />
<strong>de</strong>na I 2',,'100 Synapheia.- 653. I c",.,.Uti", I A spon<strong>de</strong>e, by synaeresi •.<br />
Many MSS. rcad ClIl'rum.- 678. osten I tat d'hillc I Synaeresis. -768.<br />
Nilmi I to,' ilt I Arsis lengthened.<br />
BOOK VII.<br />
33. lalveo' Pl'. alv.yo, by synaeresis.- 96. eonnu , bii6 na I Synae<br />
",sis.-160-I. Lal tina 1,.'Ar Synapheia. -174. e ,rut; hoc I Arsia<br />
lengthened. -175. lariele I Pro m·-yet-e.-178. ce , dro Ita I 0 not<br />
eli<strong>de</strong>d.-186. ,que clJpe I Arsis lengthened.-190. Au,'w I Synaeresis.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
404 METRICAL INDEX.<br />
- 487. Un'eo, I <strong>de</strong>m Synaeresis, san 19"'8 an'i I Arsis.-496. I baltiil<br />
Synaeresis -- 720. profii I gu. hyme I Arsis.-764. Ne,. .. Synaeresis.<br />
-781-2. caelilm I qu'As Synapbeia.-872. a I 7110" et I Arsis.-895-6.<br />
La I tini I qu'Ad. Synapheia.<br />
BOOK XI.<br />
31. Parrhli.si I 0 Ev I 0 not eli<strong>de</strong>d.-69. Jangiien I Ii. hY" I Arsis.-<br />
111. Ora I 'i8 il'quI I Arsis. - 200. se I mW8taque I SYMeresis. - 262.<br />
Pro It .. Mene I Synaeresis.-268. Idome I " .. Libj I Synneresis.-323.<br />
l!. I mol' fit I Arsis.- 383. PrOi"dil to I Synaeresis. - 469. pa i till' lit I<br />
Arsis.-480. tiin I ti Deli I i not eli<strong>de</strong>d. See note on 1. 16, (page 284.)<br />
-609-10. fii I rentes I qu'Ex Synaphein .. - 635. Semia/,i I mes Synaeresis.-<br />
667. iibilta Synaeresis.- 890. Ariltat Synaeresis.<br />
BOOK XII.<br />
13. pll. I Ie,' et I Arsis.-31. gener I 0 arm I 0 not eli<strong>de</strong>d.-68. a I btl,.<br />
aut I Arsis.-83. Orl I thij\a A Greek word.-84. o;"t' I irent I Elision.<br />
- 232. rna I !lUB in I Arsis.- 356. Semianf I ml Synaeresis. - 363.<br />
CblOri!'lL I qlle Syba I Arsis. - 401. P1Wo I "fill mo I Synaeresis.-422.<br />
do 1101' om I Arsis.- 535. t'nyl 110 ani I 0 not eli<strong>de</strong>d.- 541. I ire .... I<br />
Dissyllable, by synneresis.-550. domi I tor et I .Arsis.-648. anI I ",
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
REMARKS<br />
UPON 80ME POINT$ OF<br />
CLASSICAL VERSIFICATION.<br />
I. Quantity and Accent.<br />
THE structure of Verse, in Latin and Greek, is foun<strong>de</strong>d on the<br />
different quantity of the syllables, as long or short; in English,<br />
on the contrary, and other mo<strong>de</strong>rn languages, the laws of versification<br />
refer to the accentuation or non-accentuation of the syllable.<br />
Even in the prose pronunciation of Greek and Latin, the<br />
accent, while carefully observed, was quite subordinate, and is<br />
never named in speaking of rhetorical euphony, while, on the<br />
other hand, the distinction of quantity was distinctly and strongly<br />
marked; in poetry, accordingly, the verse was audibly distinguished<br />
by the alternation of the long and short syllables. As it<br />
is not possible for us, either in prose or verse, to pronounce the<br />
words according to their quantity with such precision and in<br />
such. a way as t.he ancients did, we cannot recite their poetry correctly,<br />
but are forced to give their verses a certain resemblance<br />
to OUl'S by laying an accent on the Arsis; whereas the ancients<br />
simply indicated the arsis by the length of the syllable, not raising<br />
the voice, but only prolonging the sound. .<br />
While in the recitation of verse the metrical intonation pre ..<br />
dominated, it did not entirely suppress the ordinary accent of<br />
words. Even now a <strong>de</strong>licate ear can often feel a subtile beauty<br />
in the relations, in ancient poetry. of the subordinate effects of<br />
accent with the metrical beat of the line; and even in English reading<br />
of Greek 01' Latin verse, the best method combines a primal'Y<br />
regard for the rhythm with a certain attention to the accent.<br />
(405 )
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
408 CLASSICAL VERSIFICATION.<br />
VI. Synizesis or Synaeresis.<br />
Synizesis (or Synaeresis) occurs in Virgil much less frequently<br />
than in the earlier Roman poets. Except in proper names, he<br />
uses it chiefly with ee (as in the different forms of the verb <strong>de</strong>esse),<br />
ei (as ferrei, anteirent), eo (as alveo, aureo); seldom with ea (as<br />
aurea, ocrea8).<br />
The ancient grammarians referred to synizesis the cases where<br />
i and u pass over into the consonants f and v (pronounced like the<br />
English y and w) and lengthen the preceding sylbble: e. g.piir<br />
,ietibu8, iibjete, omnja, jluvjorum, genva, tenvis. In the case of verbs,<br />
the only instances in Virgil are .precanl:ja (Aen. VII. 237) and<br />
arjetat (Acn. XI. 890). A contraction of uu occurs in curruum<br />
(Aen. VI. 653), and, according to some editors, in manilm (manuu11I)<br />
Aen. VII. 490.<br />
vn. Tmesis.<br />
Tmesis is the separation of the component parts of a compound<br />
word by an intervening word or words. It may be resorted to<br />
from metrical consi<strong>de</strong>rations. In Virgil, with the excep.tion of<br />
tenus and dissyllabic prepositions which may be used adverbially,<br />
(as super, circum, andpraeter,) it occurs only in the separation<br />
of a preposition by an appen<strong>de</strong>d -que from the word of which<br />
it is a part, e. g. inque salutatam (Aen. IX. 288).<br />
VIII. Hypermeter Verses.<br />
Virgil sometimes introduces a line containing a syllable beyond<br />
the number requisite for the metre; this syllable, however, ends<br />
in a vowel or in m prece<strong>de</strong>d by a vowel, and is eli<strong>de</strong>d before the<br />
initial vowel of the following line. Such lines are sometimes<br />
effective as <strong>de</strong>noting that the speaker is carried on beyond bounds<br />
by his excitement, or breaks off leaving something still unsaid;<br />
or simply as giving an emphatic ending to the sentence. See<br />
note on Aen. IV. 629 (page 354,) and cf. VII. 470. In tho Georgie8 1.<br />
295, tbe boiling OYer of a liquid is <strong>de</strong>scribed in an hypermeter verse.<br />
Ennius was fond of hypermeter lines j and Virgil may have<br />
used them partly on account of their archaic sound.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
CLASSICAL VERSIFICATION. 409<br />
Archaic Forms.<br />
Virgil makes a mo<strong>de</strong>rate and judicious use of a few archaic<br />
forms, the charm of which to the Roman rea<strong>de</strong>r we can assist<br />
ourselves in appreciating by calling to mind similar instances in<br />
our own poets. Such are the forms aBt. quianam, vel quum (Aen.<br />
XI. 406). ni (for ne, Aen. III. 685), olli (for illi), ollia, the genitive<br />
in ai, dii for diei, tbe dative in u, the info pass. in ier. juat, jaxo,<br />
jU8S0, the omission of the vowel in short syllables, as in repostu8,<br />
periclum, aspris, and the conjugation of verbs in accordance with<br />
the forms of the third (as the ol<strong>de</strong>st and original) conjugation, as<br />
lavlre (for laviire) , jervlre (for jervere), ful!llre, stridlre, polltur.<br />
These archaisms are often introduced from the exigences of<br />
the metre.<br />
Note to e III.<br />
Inciaion is the ooinci<strong>de</strong>noe of the end of the foot with the end of<br />
the word.<br />
Note to * IV.<br />
In many cases the final syllables, whose quantity is ordinarily explained<br />
as "lengthened by the arsis," were ol'iginally lOllg, and are 80<br />
found in tbe ol<strong>de</strong>r poets, particularly EDnius.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
FOR<br />
\J SCHOOLS, ACADEMIES AND COLLEGES, II
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
MODEL TEX T-BOOKS<br />
FOR<br />
CHASE AND STUART'S CLASSICAL SERIES.<br />
EDITED BY<br />
THOMAS CHASE, A.M., GEORGE STUART, A.M.,<br />
PROFESSOR OF CL.'SSICAL LITERAtURE, PROPESSOR OF THE LATIN LANGUAGE l<br />
H"'V.lR1I'ORD COLLEGE, PENN.... CENTU ... L H1GlI SCHOOL, PH1L ... D ....<br />
AND<br />
E. P. CROWELL, A.M.,<br />
PROFJ:SSOR Of' I,A.TlN IN AMnERST OOLLEGE.<br />
REFERENCES TO<br />
HARKNESS'S LATIN GRAMMAR,<br />
ANDREWS & STODDARD'S LATIN GRAMMAR,<br />
BULLIONS & MORRIS'S LATIN GRAMMAR,<br />
GILDERSLEEVE'S LATIN GRAMMAR,<br />
ALLEN'S MANUAL LATIN GRAMMAR,<br />
AND<br />
ALLEN & GREENOUGH'S LATIN GRAMMAR.<br />
THE publication of tills edition of the Classics was suggested<br />
by the· constantly increasing <strong>de</strong>mand by teachers for an edition<br />
which, by judicious notes, would give to the stu<strong>de</strong>nt the assistance<br />
really necessary to ren<strong>de</strong>r his study profitable, furnishing<br />
explanations of passages difficult of interpretation, of peculiarities<br />
of Syntax, &c., and yet would require him to make faithful<br />
use of his Grammar and Dictionary.<br />
It is believed that this classical Series needs only to be known<br />
2
4<br />
which has insured this success, they will find that they are well<br />
worthy of the commendation bestowed upon them.<br />
C<br />
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
The Series contains the following works, viz. :<br />
JESAR'S COMMENTARIES on the Gallic War.<br />
With Explanatory Notes, Lexicon, Geographical<br />
In<strong>de</strong>x, Map of Gaul, Plan of the Bridge, &c.<br />
By Prof. GEORGE STUART.<br />
paid, $1.25 .<br />
Price by mail, post<br />
FIRST SIX BOOKS OF VIRGIL'S JENEID.<br />
With Explanatory Notes, Lexicon, Remarks on<br />
Classical Versification, In<strong>de</strong>x of Proper Names,<br />
&c. By Prof. THOMAS CHASE. Price by mail,<br />
postpaid, $1.25.<br />
VIRGIL'S JENEID. With Explanatory Notes,<br />
Metrical In<strong>de</strong>x, Remarks on Classical Versification,<br />
In<strong>de</strong>x of Proper Names, &c. By Prof.<br />
THOMAS CHASE. Price by mail, postpaid, $1.50.<br />
VIRGIL'S ECLOGUES, GEORGICS, AND MO-<br />
RETUM. With Explanatory Notes, Lexicon,<br />
&c. By Prof. GEORGE STUART. Price by mail,<br />
postpaid, $ I. 25.<br />
CICERO'S SELECT ORATIONS. With Explanatory<br />
Notes, Lexicon, Life of Cicero, List of Consuls<br />
during his Life, Plan of the Roman Forum<br />
and its Surroundings, &c. By Prof. GEORGE<br />
STUART. Price by mail, postpaid, $1.50.<br />
SALLUST'S CATILINE AND JUGURTHINE<br />
WAR. With Explanatory Notes, Lexicon, &c.<br />
By Prof. GEORGE STUART. Price by mail, postpaid,<br />
$1. 25.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
7<br />
Hart's Short Course in Literature, English and American,<br />
is inten<strong>de</strong>d as a text-book for Schools and Aca<strong>de</strong>mies. It is<br />
<strong>de</strong>signed for the use of those who have not the time to <strong>de</strong>vote<br />
to the study of Literature as laid down in the larger books of<br />
the Series.<br />
Hart's Manual of English Literature is inten<strong>de</strong>d as a textbook<br />
for Colleges, and as a book of reference.<br />
Hart's Manual of American Literature is a companion volume<br />
to the "English Literature," with which it corresponds in<br />
general character and <strong>de</strong>sign. It is inten<strong>de</strong>d as a text-book for<br />
Colleges, and as a book of reference.<br />
In these volumes Prof. Hart has embodied the matured fruits<br />
of his life-long studies in this <strong>de</strong>partment of letters. We believe<br />
they will be found in advance of any other text-books on the<br />
subject, in the comprehensiveness of the plan, the freshness of<br />
much of the materials, the sound judgment shown in the critical<br />
opinions, the clearness with which the several topics are presented,<br />
and the beauty as well as the practical convenience of the<br />
mechanical arrangements.<br />
The scholarly culture and excellent literary judgment displayed,<br />
entitle these books to a high place among the works on<br />
English literature. The plan and arrangement present many<br />
novel features, and the thoroughness of <strong>de</strong>tail, brevity and precision<br />
of statement, elegance of style, and soundness of opinion<br />
which characterize the volumes, call for the sincerest commendation.<br />
ANATOMY, PHYSIOLOGY, AND HYGIENE.<br />
A Text-Book for Schools, Aca<strong>de</strong>mies, Colleges,<br />
and Families. By JOSEPHC. MARTINDALE, M.D.,<br />
late Principal of the Madison Grammar School,<br />
Phila<strong>de</strong>lphia. Price by mail, postpaid, $1. 30.<br />
T he study of Physiology and the Laws of Health is as important<br />
as it is interesting. Its importance has become so generally
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
13<br />
[ With this book in his hanoI, the scholar can in a single schoolterm<br />
obtain as complete a know ledge of the History of the United<br />
States as has heretofore required double the time and effort.<br />
Descriptive circular sent on application.<br />
THE YOUNG STUDENT'S COMPANION; or,<br />
Elementary Lessons and Exercises in Translating<br />
from English into F rench. By M. A. LONGSTRETH,<br />
Principal of a Seminary for Young Ladies, Phila<strong>de</strong>lphia.<br />
Price by mail, postpaid, $1.00.<br />
TABLES OF LA TIN SUFFIXES. Designed as<br />
an Aid to the Study of the Latin Grammar. By<br />
AMOS N. CURRIER, A.M., Professor of Latin III<br />
the University of I owa. Price, 50 cents.<br />
A FRENCH VERB BOOK; or, the New Expositor<br />
of Verbs in French. By ERNEST LAGARDE,<br />
A. M., Professor of Mo<strong>de</strong>rn Languages in Mount<br />
St. Mary's College. Price, $1.00.<br />
Lagar<strong>de</strong>'s French Verb Book embraces a comprehensive analysis<br />
of the conjugations, a new method for the formation and use<br />
of the tenses, and a complete paradigm of all the verbs, the<br />
whole explained and exemplified by full illustrations. It is<br />
believed that the book will be found a valuable aid to the study<br />
of the French language.<br />
COMPENDIUM OF FRENCH RULES. A Compendium<br />
of the Grammatical Rules of the French<br />
Language. By F . A. BREGY, A.M., Professor<br />
of French in the University of Pennsylvania.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
IS<br />
THE MODEL ROLL-BOOK, No. t For the Use<br />
of Schools. Containing 4 Record of Attendance,<br />
Punctuality, Deportment, Orthography, Reading,<br />
Penmanship, Intellectual Arithmetic, Practical<br />
Arithmetic, Geogl"aphy, Grammar, Parsing and<br />
H istory, and several blanks for special studies<br />
not enumerated. Price by mail, postpaid, $5.00.<br />
THE MODEL ROLL-BOOK, No.2. For the use<br />
of High Schools, Aca<strong>de</strong>m ies, and Seminaries.<br />
Containing a Record of all the studies mentioned<br />
in Roll-Book No. I, together with Declamation,<br />
Elocution, Algebra, Geometry, Composition,<br />
Rhetoric, French, Latin, Philosophy, Physiology,<br />
and several blanks for special studies not<br />
enumerated. Price by mail, postpaid, $5 .00.<br />
THE MODEL POCKET REGISTER & GRADE-<br />
BOOK. A Roll-Book, Record, and Gra<strong>de</strong>-Book<br />
combined. Adapted to all gra<strong>de</strong>s of classes,<br />
whether in College, Aca<strong>de</strong>my, Seminary, High<br />
or Primary School. Bound in fine English cloth,<br />
crimson edges. Price by mail, postpaid, 65 cents.<br />
THE MODEL SCHOOL DIARY. Designed as an<br />
aid in securing the co-operation of parents. It<br />
consists of a Record of the Attendance, Deport- ,<br />
ment, Recitations, &c., of the Scholar, for every!<br />
day in the week. At the close of the week it is to be I<br />
sent to the parent or guardian for examination.<br />
Price per dozen, by mail, postpaid, $1.05.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
15<br />
THE MODEL ROLL-BOOK, No. 1. For the Use<br />
of Schools. Containing lj. Record of Attendance,<br />
Punctuality, Deportment, Orthography, Reading,<br />
Penmanship, Intellectual Arithmetic, Practical<br />
Arithmetic, Geography, Grammar, Parsing and<br />
History, and several blanks for special studies<br />
not enumerated. Price by mail, postpaid, $5.00.<br />
THE MODEL ROLL-BOOK, No.2. For the use<br />
of High Schools, Aca<strong>de</strong>mies, and Seminaries.<br />
Containing a Record of all the studies mentioned<br />
in Roll-Book No. I, together with Declamation,<br />
Elocution, Algebra, Geometry, Composition,<br />
Rhetoric, French, Latin, Philosophy, Physiology,<br />
and several blanks for special studies not<br />
enumerated. Price by mail, postpaid, $5.00.<br />
THE MODEL POCKET REGISTER & GRADE-<br />
BOOK. A Roll-Book, Record, and Gra<strong>de</strong>-Book<br />
combined. Adapted to all gra<strong>de</strong>s of classes,<br />
whether in College, Aca<strong>de</strong>my, Seminary, High<br />
or Primary School. Bound in fine English cloth,<br />
crimson edges. Price by mail, postpaid, 65 cents.<br />
THE MODEL SCHOOL DIARY. Designed as an<br />
aid in securing the co-operation of parents. It<br />
consists of a Record of the Attendance, Deport- I<br />
ment, Recitations, &c., of the Scholar, for every!<br />
day in the week. At the close of the week it is to be<br />
sent to the parent or guardian for examination.<br />
Price per dozen, by mail, postpaid, $1.05.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
16<br />
THE MODEL MONTHLY REPORT. The general<br />
character of the Monthly Report is the same<br />
as that of the Mo<strong>de</strong>l School Diary, excepting that<br />
it is inten<strong>de</strong>d for a Monthly instead of a Weekly<br />
Report of the Attendance, Recitations, &c., of the<br />
Pupil. Price per dozen, by mail, postpaid, $1.05.<br />
BOOK - KEEPING BLANKS. Consisting of six<br />
blank books, as follows : Day Book, Cash Book,<br />
Ledger, Journal, Bill Book, and Book for Miscellaneous<br />
Exercises. Price for each book by mail,<br />
postpaid, IS cents; or the entire set of six books<br />
by mail, postpaid, 90 cents.<br />
These books have been prepared as a matter of practical convenience<br />
for stu<strong>de</strong>nts in Book.keeping. They can be used with<br />
any treatise, and will be sold singly or in sets, as may be <strong>de</strong>sired.<br />
Teachers corresponding with us are requested to supply us<br />
with a copy of the circular or catalogue of the school of which<br />
they are the Principal, or with which they are connected.<br />
Descriptive circulars Qf all our publications will be sent to<br />
any address on application:<br />
Please' address,<br />
ELDREDGE & BROTHER,<br />
No. 17 North Seventh Street,<br />
PHILA DELPHIA.
<strong>©Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>