t. I (PL 63)

PATROLOGLE 

GURSUS GOMPLETUS 

SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA, 

mmM SS. PATRHil, DOCTOIllJi SCiypTOEUiPE ECaEMASTiCOIKJill, 

SIVE LATINORUM, SIVE GnyECORUM, 

QUl AB MVO APOSTOLICO AD TEMPORA JNNOCENTII III (ANNO 1216) PfiO LATINIS 

ET CONCILII FLORENTINI {ANN. U39) PRO GR/ECIS FLORUERUNT : 

RECUSIO CHROIVOLOGICA 

OMNIQM QU;E EXSTITERE MONUMENTORUII GATIIOLIG.E TRADITIONIS PER QUINDEGIM PRIORA 

ECCLESIiE SiEGULA, 

JUXTA KDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN- 

TEH castigata; dissertationibus, commentariis, variisque lectionibus continenter illustrata; omnidus 

OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU^ TRIBUS NOVISSIMIS S^CULIS DEBENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ; 

INDICIBUSPARTICULARIBUSANALYTICIS,SINGUL0SSIVET0M0SSIVE AUCTORESALICUJUSMOMENTISUBSEQUENTI- 

BUS,D0NATA; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM niTE DiapOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINA- 

HUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBjECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNA- 

TA ; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQOA VERO auctoritate in ordine 

AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; 

DUCENTIS ET AMPHUS LOGUPLETATA INDIGIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHR0N0L0GIC13, STATIS- 

TICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGIGIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNGTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUB- 

(ilGUM, GANONIGUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNGTA ALIA SINE ULLA EXGEPTIONE ; SED PRjESERTIM 

DUOBUS INDIGIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID 

NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUI3QUE PATRUM, NE UNO QUIDEM 0MIS3O, 

IN QUODLIBET THEMA SCRIPSEniT, UNO INTUITU GONSPIGIATUR ; ALTERO SCRIPTUR/E 

SACR^, EX QUO LEGTORI GOMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATBES ET IN QUIBUS OPERUM 

SUORUM LOCIS SINGULOS SiNGULORU.M LIBRORUM S. SCRIPTUR/E VERSUS, A PRIMO 

GENESEOS USQUE AD NOVISSIUUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT 

EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERU.M NITIDITAS 

CHART.« QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFEGTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS, 

TUM NU.MERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROL0GI.E DECURSU GONSTANTER 

SIMILI3, PRETH EKIGUITAS, PR.ESERTIMQUE ISTA COLLEGTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA, 

SEXGENTORUM FRAGMENTORUM OPUSGULORUMQUE HACTENUS HIC ILHC SPARSORUM, PRIMUM AUTKM 

IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES ^TATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE 

PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. 

SERIES LATINA, 

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE EGGLESIiE LATIN^ 

A TERTULLIANO AD INNOCENTIUM III. 

AGGURANTE J.-P. MIGNE, 

&Sibliothcoie ClerS universse, 

SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SJNGULOS SCIENTI^ ECCLESIASTICiE RAMOS EDITORE. 

PATROLOGI^ GRMCM WMUS LXlll. 

ENNODIUS, HORMISDA papa, TRFIOLIUS presbyter, ELPIS, uxor boetii, BOETIUS 

PARISUS, 

APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUGCESSORES. 

IN VIA DICTA: AVENUE DU MAINE, 1«9, OLIM, CHAUSSEE DUMAINE 127. 

1882 

:

77?8, 

typis socictatis ilicta; ?ocictas imprcssionis ol librari;»; administratioimm viariimqiic rcrratarum. 

PAUI.d DUPOM'. — Parisiis. iu via dicta Jenn-Jacques-Rousscau, 41, (Cl.) 10J.lO.32.

BOETII 

TRIFOLII PRESBYTERI, 

HORMISD^ PAPvE, ELPIDIS UXORIS BOETII 

ad necenclonem boetiaivarum lucubrationum facem pr^êferentibus editionibus variis 

quarum una, librorum scilicet de consolatione philosopiii^, ad usum 

Delphini accuratissime excusa est ; altera, inter omnes amplitudine principem 

LOCUM OBTINENS, MEMORATISSIMO GlaREANI NOMINE PR^SIGNATUR ; 

tertia; qvje est opusculorum theologicorum, eruditissimum Vallinum 

agnoscit auctorem ; quarta demum, nonnulla 

monumenta inedita exhibens, illustrissimo cardinali 

Maio debetur ; 

c^terorum vero auctorum exemplar suppeditantibus Gallandio, Mansi necnon 

et Breviario Romano. 

BOETII TOMUS PRIOR. 

C^.TERORUM TOMUS UNIGUS. 

PARISIIS 

APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUGGESSORES, 

IN VIA DIGTA: AVENUE DU MAINE, 189, OLIM, CHAUSSEE DU MAINE, 127.

ENNODIUS. 

JOMTINETNUR 

Epistolarum libri novem col. 13 

Opuscula dccem , . 16T 

CarminumHbri duo 309 

HORMISDA PAPA. 

Epistolee et decreta 363 

TRIFOLIUS PRESBYTER. 

Epistola ad B. Faustara senatorem S33 

Hyrani dno in honorem SS. Petri et Pauii 

ELPIS UXOR BOETII. 

BOETIUS. — OPERA PIIILOSOPHIGA. 

De consolatione Philosophia3 hbri quinnuo 84T 

Dc unitatc et uno 1018 

Be Arithmetica libri duo / 1079 

De Musicahbri quinquo 1167 

' 

837

ANNO DOMINI DXXI 

AGNUS FELIX h 

EPISGOPUS TICINENSIS. 

I. Maguus Felix Eiinodius Gallum prosapia (a), et 

quidem illuslriadmodum, natumque Arelate sefuisse 

testatur (6) 

quibus Galiicam historiam litterariam aeceptam re- 

: quai est seutentia virorum eruditorum, 

ferimus (c), licel Sirmondus (d), Sollerius (e) aliique 

hac de re ambigere videantur. Ejusortus anno Chri- 

sti 473 illigandus comperitur, quippe qui anno 521, 

ajtatis 48, e vivis excesserit, ut iufra manifestum liet. 

Litteris primuni liumanioribus Mediolani a puero 

excultus (/), deinceps vel ipsa studiorum liberalium 

nomina se fuisse detestatum profitetur (g). Postmodum 

anno 489, 8etatis suae 16, amitoj quae ipsum 

aluerat solatio destitutus, nobilissimam ac prsedivitem 

usorem duxit (h). At paucis post annis sseculo 

nuntiumremittens, ecclesiasticsemilitiajnomendedit 

atque ab Epiphanio Ticineusiantistite diaconus ordi- 

natus (i), religiosi propositi consortem quoque liabuit 

uxorem (j). Clero addictus, Servilione magistro usus 

est, a quo sacris institutis fuit imbutus (k) : ut propterea 

minus recte censuerit Sollerius (l), Eunodium 

sub Servilione liberalibus discipiinis operam dedisse. 

Intereaiu legatione Burgundica quae in annum inci- 

dit 494 comes additus episcopo suo Epiphanio Ennodius 

perhibetur (m) ; et quidem dum diaconi munere 

fungeretur : eo enim in gradu diu ipsum constitisse 

illud suadet, quod anno 513 egregium Apologeticum 

: 

PROLEGOMENON. 

pro synodo Palmari adhuc diaconus conscripserit 

quade re Pagium consulas velim (n^.Quin etiamforte 

haud ultraeum gradum processerit usque ad annum 

(Ex Gallaud.) 

510 aut 511, quo, Epiphanii successore Maximo II Q Theoderici Panegyrico, vel in una Vita Epipbanii Ti- 

vita functo, ad Ecclesiae Ticinensis episcopatum fuit cinensis, varia rerum illo sa^culo in Ilalia, Gallia, 

evectus. Multa prfeclare gessit in cathedrali sede 

constitutus ; ejusque imprimis enituit spectata virtus 

et doctrina in gemina illa legatione ad Anastasium 

imperaturem, quam sub Hormisda papa orthodoxtc 

lidei causa suscepit annis 515 et 517_, licet utraque 

veteratoris principis artibus ad irritum cesserit, ut ex 

ecclesiasticis Baronii Annalibus constat. Ad Ecclesiam 

suam reversus beatus antistes, liaud multo post su- 

(a) Ennod. lib. i, epist. 2. 

(b) Id. lib. vn, epist. 8. 

(c) Ilist. litteraire de la France, tom.III, pag. 9(5. 

(d) Sirm. Vit. Ennod. opp. ejus prsem. 

(c) SoUer. Act. SS. tom. IV Aug., pag. 271, 

num. 5. 

(/) Ennod. Euchar. infra, pag. 159, c. 

(g) Id. lib. IX, epist. 1. 

(ft) Id. Euchar.,pag. 160, e, a. 

(i) Id. Vit. Epiph, pag. 196, 6. 

(;)Id. Euchar., pag. 160, (/. 

Patrol. LXlll. 

.A perstes exstitit. Nam exejus epitaphio a Sirmondo (o) 

aliisque relato, ipsum exhoc vitain coelum emigrasse 

intelligirnus xvi cal. Augusli Valerio V. C. consule, 

quo die in Ecclesiae tabulis ejus memoria quotannis 

recolitur; adeoque anno Domini 521, annum ]agentem 

48. Hujusmodi autem cbronica notatio ex 'eo 

desumitur, quod sanctus prsesul annorum ferme JG 

esset, ut ipsemet testatur (p), quo tempore in Italiam 

ingressus est Theodericus, anno scilicet i89, qui 

quidem aetatis annus si cum Valerii consulatu componatur, 

quo currente depositus fuisse describitur; 

annus Ennodii postremus fuerit 48, Christi 321, ut 

recte arguit Sirmoudus (q). 

II. De sancti hujus pr

ENNODIUS EPISCOPUS TICINENSIS. PROLEGOMENON. 12 

sponte scriberet, sed amicorum quoque suos impensissinie 

coluit, rogatu in diclandis aliorum nomine 

orationilius, epistolis, epitapliiis ac diversarum rerum 

epigrammatis, assiduam operam dare cogeretur. 

Quo in gi'nere multasane ad gloriam Ennodio illu- 

stria fuerunt; sed niliil illustrius Apologetico et Pa- 

negyrico, quorum altero Theodericum regem publice 

laudavit; altero Symraachi papa? syuodique Homana? 

causam tanta cum approbatione defendit,ut asynodo 

universa bonorificenlissimo elogiodecretoque ornatus 

sit. » Hactenus V. C. 

III. Porro his de opusculorum Ennodiiprsestantia 

delibatis, illud potissimum animadverlere preestat, 

non neminem exstitisse qui sauctum Ennodium de 

gratia et libero arbitrio disserentemFausto Reiensi ac 

Massilieusibus accensere ausus fuerit (a). At iniquam 

criminationem viri docli solide propulsarunt [h). 

« Certe quidem, inquit eruditus Sirraondianorum 

editor (c), sententia cpiscopi doctissimi ac sanctis- 

simi, et ingeutibus erga Ecclesiam meritis clarissimi, 

qui fidem orthodoxam tuminOccidentetum in.Oriente 

strenue propugnavit, quem illustri elegio ac decreto 

Romana synodns ornavit (d), quempontificessummi, 

Hormisdu (e), Nicolaus 1 (/'), Joannes VIII (g), Gre- 

gorius VII (h) magnis prseconiis extulere, quem Ec- 

clesia sanctis confessoribus ascriptum annuo cullu 

prosequitur; tanti, inquam, antistitis sententia (de 

arbitrii libertate) non potest magni apud omnes catholicos 

ponderis non esse : utmirum,iimo indignum 

prorsus ac minime ferendum sit, Ennodium ad Se- 

mipelagianos atque ad Pelagianos nostro sceculo a 

nonnuliis ablegari. Qnasi vero Pelagiana aut Semi- 

pelagiana, ac non potius his plane contraria, sint 

ista : (i) Nemo dubitat, nemo condemnat, quod auctoiê 

gralix ^raestante, et ipse sequitatis hominibus callis 

aperitur. Dux enim honorum et prxcessor, gratia. Ergo 

debemus gratix quodvocamur, quod occultis itineribus, 

nisi resistamus, sapor nobis vitalis [infunditur. Quam 

diserte ibi gratioe, et quidem|interioi'is, necessitas 

asseritur !.... Attamen vir maximus a quibuidam 

velut hffiretica; doctrinee defensor traducitur : cum 

contra ob illam ipsam causam orthodoxis omnibus 

debeat esse prsecipuo jure commendatus; qui con- 

futaverit pestiferum dogma, quo religionis omnis ac 

morum disciplinie fundamenta convelluntur. » Ha- 

(a) DuPin Bibl. tom VI, pag. 27. 

(6) Soller. I. c, pag. 273, num. 13, 14. 

(c) Baun. pra;fat. ad tom. I Sirmond., § 12. 

(d) Concil. tom. V, pag. SOl edit. Ven-Labb. I. 

(e) Hormisd. epist. ad Anast. imp. 

(f) Nicol. I, epist. 8 ad Michael. Aug. 

A ctenus ille. Hic vero recensitis' obiter a Baunio veterum 

pontilicum de Ennodio testimoniis Sirmondi 

opera primum collectis, addere libet exeodem Baunip 

et istud insigne auctoris, seeculo sexto circiter medio, 

Floriani scilicet ex monasterio Romano in epistola 

ad Nicetium Trevirensem episcopum, quod sic se 

habet. « Vide ergo quantis adjutoribus uteris, cum 

pro me cceperis obsecraresanctoe raemorice dominum 

Ennodium pontificem Ticinensis Ecclesice, |qui gene- 

rosi sanguinis nobilitatem humilitate prsevexit ad 

gloriam, ut in coelestis patria» senatu fieret et ibi se- 

nator; cujusincomparabilem doctrinaefacundiamnon 

soluni testatur Occidens, sed et Oriens instructa mi- 

ratur. Nestorii fulmen, Eutychis exstinctor gloriosam 

,, dominammeam inviolabilemque MariamChristotocon 

et Theolocon, apostolica auctoritate perdocuit. Ipse 

ergo meus est pater ex lavacro, quem credo apud 

celernum Patrem per Filium intervenire pro tllio. » 

IV. Variee circumferuntur scriptorum Ennodianorum 

editiones. Earum primam exhibuere anno tS69 

Orthodoxographa Basiliensia, qua tamennihil depi'a- 

vatius, nihil inquinatius in lucem exiisse censent 

eruditi. Porro, ut eas prietermittamus quaj deinceps 

bibliothecis Pairum, Coloniensi, Parisiensi et Lu- 

gdunensi fuerunt intexta^, sub initium saeculi supe- 

rioris, uno et eodem anno 1611 gemina prodiit En- 

nodii ey.rJoiji;, altera Tornaci curante Andrea Scholto, 

Lutetiaj altera quam Jacobus Sirmondus ad duo spe- 

ctatae fidei exemplaria, Vaticanum et Nicolai Fabri, 

G diligenter exegit, eorumque ope lacunas qua? multa; 

et maximaj erant implere, ac prave detorta et trajecta 

suis locis reponere studuit; omniaque demum 

operajex pristina perturbatione in certos ordines et 

quasi classes digesta, ut ex ipso intelligimus, exquisitis 

adnotationibus illustr.ivit. De his autem duabus 

editionibus adisis viros eruditos subinde lauda- 

tos (j). Prseclaram itaque hanc Sirmondi editionem 

prelo committeudam consignavinus. Notis V. C. animadversiones 

Barthii subjecimus quas ex ejusdem 

Adversariorum libris excerptas ad calcem voluminis 

primi Sirmondianorum rejecit Baunius : atque appendicem 

adjecimns ex novo Thesauro Anecdotorum 

Marteniano (k), Ennodii scilicet Dictionem in natali 

Laurentii Mediolanensis episcopi, una cum ejusdem 

Epistola Venantio cuidam inscripta. 

(g) Joan. vni, epist. ad Bercar. abb. 

(h) Greg. vii, in Dictalu. 

(i) Ennod. lib. ii, epist. 19. 

(j) Hist. litteraire de la France, tom. III, pag. 101, 

not. 1. 

(fc)Marten. Thes. Anecd. tom. V, pag. 61.

ENNODII EPISCOPI TICINENSIS EPISTOLARUM LIBER I. 14 

EPISTOLA PRIMA. 

ENNODIUS JOANNI. 

Dum salutn quaeris verbis in statione compositis, 

et incerla liquentis elementi placida orat.ione describis 

: dum sermoQum cymbam inter loquelaj scopulos 

rector diligens frenas, et cursum artiticem fabricatus 

trutinator expendis, pelagus oculis meis, quod aqua- 

rum simulabas, eloquii demonstrasti. Deus bone, " in 

quantos se usus dives lingua dispergit 1 Cum voluerit, 

sffivit ut bestia, currit ut fluvius, fluctuat ut profundum 

: et quamcunque fucatis verborum imaginibus 

pingit speciem, veri astipulatione reprsesentat. Timcre 

te scriptiouem, quasi fronte tener, insinuas; dum dcclamationum 

pompam refuga laudis deposcit asser- 

tio; et fit avara glorise,dura pudori parcere se osten- 

dit, peregrinammentita formidinem. Ago atque habeo 

gratias, quod nobilia rudimenta facundiae tuae in 

amici, t quantum ifistimas, prteconiis consecrasti. Et 

licet non agnoscam mea esse quse loqueris; religionem 

tamen narrantis amplector, diligentiam pectoris 

laudo, quam gratiae per sudum rutilantis luce dedi- 

casti. Tibi fax ista pra;tenditur, quam in opinione 

mea blandus elocutor accendis : ego noctem con- 

scientiffi mece, etsi non fugi, c novi tamen oBstimare. 

Graves hiatus patitur aliena; gratice commissa credulitas 

: quanquam omne crimen transeat, qui vult de- 

cipere confidentem. Gaudia tamen mea de te episto- 

laris alloquii dotibus adimplesti; dum novitatemsensuum 

monstras serenitate sermonum, et veteris decora 

prosapioe novelli vincis nitore colloquii, Sat fuerat 

parentum tuorum desideriis, seniora te famiiioe orna- 

EPISTOLARUM 

LIBRI IX. 

LIBER PRIMUS. 

' Magni Felicis Ennodii] Tria heec nomina Ennodii, 

quce in antiquis e.xemplaribus leguntur, nonquidem 

in fronte operis, neque passim per omnes titulos, 

sed in eo duntaxat qui prcefixus est Vita>, beati 

Antonii. In CKteris satis habuerunt antiquarii prioribus 

omissis tertinm, quod verum et proprium auctoris 

nomen erat. adnotare. Proprium inquam. Nam 

Ennodii adhuc sevo mos durabat, qui apud Latini 

quondam oris gentes, atque adeo in Urbe tandem 

ipsa post eversam remp. obtinuit, ut cum tribus fere 

quatuorve nominibus uobiliores uterentur, proprium 

tamen unum cujusque nomen esset, quod postremo 

semper loco post ca;tera statuebant, et quo unico, 

si pluribus abstinere placuisset, singulos designabant. 

Verbi gratia, M. Juniani Justini (sic enim breviatorem 

Trogi Pompeii appellat codex Vaticanus) proprium 

nomen fuit Justinus, et Fabii Laureniti Mabii 

ViCTORiNi, quae integra est nomenclatio clarissimi rhetoris, 

qui in Ciceronis libros de Arte rlietorica scripsit, 

propriumitemnomenquodpostremum. Idipsum 

in Avieno, Liberio, Symmacho, et aliis ad quos Ennodius 

scribit, suis locis ostendemus. Eodemque 

A menta aemulari : vincere posse, sicut nemo credidit, 

ita nullus optavit. Vides quantum ad unguem polita 

conversatio pretiis bene nascentis adjungat? Quod 

jubar sanguinis pra?stitit, superavit induslria casti- 

gantis. Crsdidi votorum summam fatigari, si te nata- 

libus reddidisses; illud non expendens, quid claritati 

tua5 cohabitator infuderet. "^ Sit forte in Kstimatione 

arbitrii mei defraudata cognitio. Neminem credidiad 

Olybrium pervenire : quem vicinis calcibus pernix 

insecutor adjunges ; beatum facturus nempe, si vice- 

ris. Deum precor, ut adolescentia in te, qum (perfectionem) 

primordiis monstrant, bonae frugts germina 

convalescant. Domi habes, unde exhortationis meai 

viva siimas exempla. Te pater morum tranquillitate, 

socer eloquentia similem producat. Si me voti reum 

facere coelestia regna dignentur, unum precor, ut 

mei merainisse digneris : neillius, cujusperfectionem 

inter dicendi siraulacra meditaris, oblivionis quoque 

par esse contendas. Sed ad epistolse morem revertar, 

quam afTectio tua in longum produxit. Salve, mi domine, 

et amantem tui frequentibus cole muniis litterarum 

; 

ne amoris contestatio sola sicut solet in qui- 

busdamesse,'' praevii in te putetur exstitissesermonis. 

EPISTOLA II. 

KNNOmUS FLORO. 

Novi me duram cepisse provinciam, et gravem sarcinam 

humeris inlirmis attollere, qui sublimitatem 

tuam, quantum ad me, quietam verborum stimulis 

excitavi. Sic minaces dentes bestias invalida lacessit 

adolescentia : et dum majora viribus provocat, quod 

evenire optat, spectaculum putat esse, non prselium. 

modo in titulis omnibus librorum, in marmoribus, 

aliisque illorum temporum monumentis, quandoplura 

unius hominis nomina occurrunt, dubiumnon est 

quin verum acproprium id ejus nomensit, quod ultimum 

collocatur. Qua; nunc paucis admonuisse sit 

satis : quia justam huic rei diatribam * alio, si Deus 

volet, luco destinamus. 

!> In quanios se usiis] Leg. in quaniosse visus. Nam 

velut ob oculos poni res ipsas descriptas ait : quod 

omnino poscunt quffi sequuntur. Barthius, Adversar. 

pag. 9io. 

6 Quantum sesi.'] Quem sest. Id., ibid. 

c Novi tamen lesiimare] Omnino reducendum est, 

quod in veteri editione est extimare, quasi sejungere 

a nimiis preeconiis, ne pluris sibi videatur quam sit. 

p, Id., ibid. 

d SH forte in wsiimatione] Non debuit mutari veterum 

editionum lectio extimatione, hoc est sequestratione. 

Et puto legi debere : Sit, fero, inextimaiione, 

etc. Id., ibid. 

« Vrxvii in te puieiur] Prxvii sinere put. Id., ibid. 

* Habes in edit. Sidonii posi prssfat.

ENNOmi EPISCOPI TICINENSIS 

Sic mens congressionis ignara cerlaminibus ante pe- A stilistis, etiam illaesus incipiam. Deleniflcam allegariculum 

debet affeclum. Leonis rabiem, et quam tionem amplexus epistolaris eloquii, ago atquehabeo 

Libya alitbestiam, quam te, lingua censeo raitiorem. 

Quaj me praecipitavit inscitia? qui animi fervor a co- 

gnitione tui peregrmantem duxitin devium, ut nescirem 

quid inteutioni lacessitus deberet, qui seraper 

contumelias primus incipit, qui injiiriarum gj-mnasiis 

nunqnam meruit posthaberi? Clericorum certe eser- 

citatissimus maledictor; qui ad eos semper uovelli et 

scuti dentis morsus exhibuit, quem evadere ad unguem 

ducta vita non meruit; cui cessit omnis erudi- 

tio; et quasi cometem sidus religiosorum fugit uni- 

versitas. Hunc ergo improbus et fronte debilis exci- 

tavi. Hac fiducia provocassem veutos ad flandum, ad 

cursum tlumina, Faustum meum ad facundiam, qua 

le ad garrulitatem loquendi parcus ferratisverborum 

calcibus animavi. Ignosce, qu8eso,et quod in aliis vi- 

tium putas, taciturnitatem amantis sperne : ahstine 

aresponsis, provocantem danina conteraptu. Tecum 

decertet de mediis cnnae iioibus eductus, circa Gallum 

prosapia conticesce, silentii tui, si praivales, 

talione mulcemur. Cave, mi domine, ne incipias minorem 

luquacitate provocaiido humilis aestiman. Quid 

enim laboris est, jacentem iu ea parte ,superare, et 

triumphura de eo ducere, qui se ante conflictum imparem 

confiletur? Esto mihi tamen apud dominum 

Faustum auiuris mei fibula, si querclas, quamvis an- 

gustas, et rusticas, studesevadere. 

EPISTOLA III. 

EN.NODIUS 

' F.iUSTO. 

Acta estcausa desiderii mei benelicio querelarum : 

meruit impudeutia, quod negabat urbanitas. Diligen- 

liam sancti pectoris quam artife.x silentium tegebat, 

elicui; taciturnilatem quaj ad fomenta ardoris mei 

parata fuerat, terminavi : prorogando viles paginas, 

pretium vincentis accepi. Sic usuram cultori vexatis 

reddit terra cespitibus, et feturam nobilem de singu- 

sicad vocemunius 

laribus parturitgleba germinibus : 

horainis montium secreta respondent, et dum angu. 

tus clamor vincitur, valitudinem suam elementa 

manifestant. Evangelicis (Luc. xi, 9) tali facto obsc- 

cutus oraculis, fiiictum de prai^cepti sum veritate 

sortitus ; cujus declarat instructio, quod pulsanti sfepe 

surgat Deus, et tribuat, si non propter mentum, vel securitate vota mentiantur : ut non sit, ad cuius ve- 

D 

propter importunitatem. Facessat posthac inlidelium ritatem post fabulas redeam, nec qui animum meum 

male cauta discussio : integritati sententise periculis veridemonstratione sustentet. Cavefaxis, mi domine : 

prtesentibus idoneus mihi testis astipulor. Frequenti 

oratione optata promerui : concessum est precum 

assiduitati quod negabaturexamini. Debeo vobis ami- 

citiam, querimonia; meai : 

quas, dum votis clfectum 

tribuitis, plus amabo. Fueritlicet origo vestra a justo 

dolore veniens ; frequenter a vobis, postquara pree- 

' Fmii-(o] Nullius nnmen in operibus Ennodii smpius 

occurrit quara Fausti : cujus consulatum, quaesturam, 

pra>fecturam, patriciatum variis locis commemorat. 

Is est Faustus exconsul, quem pro S3'mmacho 

papa in Laurentii schismate stetisse, atque 

adversus Festum et Albinum item exconsules, qui 

Laurentio favebant, fortiter pugnasse, auctor est 

Anastasius. Sed Fausli consulares hoc tempore duo 

fuerunt. Unus consulatu sine collega functus anno 

Q 

gratias, quod me diii trislium noluistis esse participem 

: fecistis hoc forsitan voto et studio consiilentis. 

Sed ascribo peccatismeis, quod majoribus, dum tem- 

peratis alloquio, sum jactatus angoribus. Mihi uni in 

adversum provisa contingunt, dum graviora semper 

in mcerore aestirao, quce tacentur : 

quia credo quod de 

mediocribus stepe communioenturverba languoribus, 

cum proximitas funeris imperet silentia cito rumpenda. 

Deo gratias, qui ea qua^ dura aestimantur, clementia 

bene vertit, et qaas ex merito nostro ventura 

collcgimus, ex sua facit miseratione transferri. Vo- 

luissem tamen, talem circa parvitatem meam dignatio 

vestra tenuisset affectum, ut quem comitem sape 

gaudiis adhibuisti, cum eo elegissetis etiam adversa 

partiri. An putatis tale benefioium in acceptum rae 

esse relaturum,6i ab aestibus pectoris vestii, tanquam 

male tidelis excludar? Non est, ut video, apud vos 

mei ratio dispensata consiliis. Ego mihi perire gratiam 

puto, nisi eam reriim omnium vobiscum communicatione 

nutriatis. Desinite, quaeso, in hac mihi 

parte consulere, vestra impendio verba cupienti. Cui 

si votivi negentur aifatus, fatiscam, ut terra cui coelo 

nihil liquitur, nec venas suas succo bibuli humoris 

infundit, unde innatis aliinenta culmis exhibeat, etad 

falcem gravidas aristas adducat. Ut piscis aqua abs- 

ti'actus vitalibus indumeutis privatus exstinguitur, 

sic ego subduotis alloquii vestri fluentis interimor. 

Quajrant alii quod deleclet : ego res ad auimam per- 

tinentes expostulo : mihi non tara delicias verba ve- 

stra pariunt, quam salutem. Rem fateor nullis colo- 

ratara fucis, nullis nebularum depictam mendaciis, 

quia non sum simulandi artifex : decerptum aliquid 

vitte mese censui, dum tacetis. Male vos lideles asse- 

ritis, si ad aures meas geueraliter deflenda per vos 

deferantur incommoda : quasi nescire alicui Chri- 

stiano liceat ^ malum, cui Roma succumbit. Barbaras 

nationes, et a nostro limite toto pene orbe divisas, 

continuis hsec conjicio lamentis ingemiscere, et ad solatium 

nostrum laciymas commodare. Hiijus rei ma- 

gnitudo vestra adhibere se indicem fugit, ut in perniciem 

meam fallacium nuntiorum diabolica cum 

vobiscuni milii alia res est : aliud fori jus, aliud tri- 

clinii. Audiat te qua; in conversatione publica didi- 

ceris, familia domestica retexentem. Subjectorum 

animos, et tideles, ut putatis, mentes relationum ve- 

strarum cibis alite, ne jejunaamicorum corda talibus 

ferculis impasta moriantur. 

Christi 483. Qui Aginantus Faustusdicitur in tnmulo 

Mandrosse. Alter Fl. Faustus junior : hic fortasse, 

de quo agimus, qui septimo post superiorem anno 

consul fuit cum Longino. 

2 Malum cui Roma succumbit] Ob faetionem videiicet 

schismatis Laurentiani, gravesque contentiones, 

puRuas, caedes ex ea natas, de quibus in Sj^mmachi 

Vita idem Anastasius, et Enuodius ipse in 

Apologetico.

17 EPISTOLARUM LIH. I, 

EPISTOLA IV. 

ENNODIUS FAUSTO. 

' Anagnostici fidem secutus, et suavis oratiouis 

sapore provocatus, pene vitium 

- credidi rem esse 

virtutis; et dum plus sermonum diademata credo 

valere quam conscientiam, culpam quam mens uon 

agnoscebat, incurri. Non sic 

» servis sibilo arlilicibus 

insidiis blatidus venator illudit : non ita pinnarum 

mentita formidinem discoloribus fucis ultro expHtenda 

retia manus magistra componil : quemadmodum 

me captum, et sponte capistris ora porrigeutem 

magnitudiuis veslra; teuuere sermones. Coramissi ne- 

scius, vobis impugnantibus, diu u trum essem iimocens 

inquisivi. Aliud sentiebam de epistola vestra, aliud de 

proposito meo. Quis rogo fuit patrandi sceleris tam ve- 

nustus admissor, qui purgationem crederet, si alieno 

se fateretur praecepto suo militare flagitio, cum nemo 

de se confesso juste credere possit crimen alienum? 

Sed credo juris et legum expertem fuisse personam, et 

solacalliditatecompositamicui etiamimitandi in scri- 

ptione aliena imaginem veritatis (usus) indulgeat et 

proprietatis simulacrum lenocinia pudenda concilient. 

Nolo cujusquam uomen incessere, nec contra con- 

scientiam accusantis subire personam : sufticil pudorem 

meum in statione constitui : alios jactent iucerta 

ventorum. Ego tameu, et si imperare talia calcari- 

bus armatae lectionisadigeret, patriarcharum ine imi- 

tatione defenderem. Furto Jacob primogeuiti fratris 

vicit aitatem (Gen. xxvii) : cujus benelicio principatum 

obtinuit, quem natura non dederat. David dum 

lustraret (/ Reg. xxi, 6) devia studio fugce et angusta 

terrarum, propositionis panibus famem depulit ; et 

contra legis vetita quae minores habet aculeos, esu- 

riem corporis eifugavit. Ego inediam quam de divinis 

Libris anima impastus conceperam, marcentibus diu 

debui tolerare visceribus, donec coucepta lues ad 

vitalia secreta percurreret. Daniel propheta divina 

dogmata regiis subduxit penetralibus; quae ad instru- 

ctionem suam pudicus et imitandus raptor adjunxit. 

Quid juvat ire per singula, cum ad munimen impu- 

gnatcB una sufticiat de numeratis persona conscien- 

tiae? Quae tamen verecundiae suae, et naturali ut ita 

dixerim debilitati, ante necessaria petitione prospexit. 

Nam et si sum post negationem qui me reum fecerim, 

aestimate. Doctorem Libycum asseritis sublata a se 

' pyri poma tlevisse. Merito lamentis expiandum est, 

' AîagnosticQ Epistolee tuae. Lib. viii. epist. a, 

Fa.\ist. idem,deanagnosticiproUxilalefaslidium.'\jv.y- 

voxTTizov Graecis id omne est quod legitur aut recitatur; 

sicut «i-.poKf/.a et azo-jt7a«, quod auditur. Itaque 

ut acroama etiam Latini usurparunt pro dicto, seu re 

alia quae auribus excipialur ; sic anagnosticu m, pro epistola 

aut scripto quocunque. Dici etiam posset anagaosma. 

' Credidi rem] Male libri omnes crediderim. 

' Pyri poma^^ Sic restitui pro peripoma, quod in 

antiquis etiam libris legebatur. Emendationis auctor 

Augustinus ipse de quo hic sermo, quem Libycum 

doctorem appellat, lib. ii Confessionum, cap. 4 : Arbor 

eratpyrusin vicinia vinese nosirxpomis onusta,nec 

forma nec sapore illecebrosis. Ad hanc excutiendam 

atque asportandam neqitissimi adolescentiili perreximus 

nocte intempesta. 

A quod cum pudoris dispendio veuter acquirit. Vilia 

fuerint forte quae sustulit, aiit negligentia, aut usu, 

aut tempestate peritura : non fuit culpa vacuus tamen, 

juxta Apostolum (Rom. ii, 21), raptor : carnem 

quam animam plus amavit. Tobias propheta hujusmodi 

commissoribus occurrit, et divina voce testatur 

dicens : Non 

licet nobis aliquid manducare furiimm 

(Tob. II, 21). Cum dixisset, manducare, nou dixit, 

Non licel nobis aliquid lecliture furtivura. Josiam, ut 

narrat historia (IV Reg. xxii, 1 1), subrepta papyrus 

instruxit. Ego homuncio hoc non facerem, quem vos 

conlra ingenii vires ad scientiam diligendam verborum 

stimulis foditis?Sed revertor advirura optimum, 

praefati, qiiantum scribitis, sceleris admissorem : qui 

„ in utraque parle tidem violans, nec vos securitate, 

nec me facti, si scripsi, perfeclioue donavit. Contin- 

gat mihi, salva magnitudine vestra, coram posito secundum 

mandata Dei, tanli viri, prout liabet animus 

meus, terga multare. 

EPISTOLA V. 


* Abundantem Dei misericordiam precalus com- 

mendo ipsi anni felicis auspicia; et beneficiorum ejus 

muneribus sublimis jam consularem virum quasi 

ajqualis aggredior. Hactenus trabealis cothunii pompam 

familitu nostraeperegrina ornanieuta tribuebant, 

et pertinere nos ad eum magis aftinitate quam genere 

gaudebamus, qui anno nomen imposuit. Munus erat 

non debitum, quod inter curulium possessores dili- 

C gentium fabulis addebamur. Quotiens nos obnoxios 

sibi fecit lingua, quae apud alios exaltavit, ut coiii- 

mutato conditionis ordine alienis nostrfe nobilitatis 

insignia deberentur stipeiidiis? At nunc facessat in- 

vidia, velustorum reparator fascium novellus consul 

illuxit, et dignitatum nostrarum cariosas fores robustus 

reseravit impulsor. Ad redivivam valetudinem 

tremebunda marcescentium cardinum limina juvene- 

scunt : quEe nullis credo, Deo auspice, quia posthaec 

obicibus claudeuda patuissent. Nam Avieni mei non 

unus, sed primus est consulatus. Stirpis sud3 gesla- 

tura aquilas agmina prffivius antecessit, et ad prineipalem 

militiam iter virtutis ostendit. Si qua est sw- 

cularium reverentia dignitatum, si quis honos est hominem 

vivere post sepulcra, si quid providit astutia 

velerum, per quod ab hominibus anni vincantur 

adulti : jure fastos hujuscemodi putantur invenisse 

* Abundanlem] Et sibi et Fausto gratulatur ob Avieni 

ejus filii consulatum. Fausto quidera, quod fasces 

per lilium in ejus familia continuentur : sibi vero, 

quod suae per eumdem postluninio reddantur. Ennodii 

enim consanguinea erat mater Avieni : quare ad Ennodii 

domum pertinere Avienus videbatur. In Fausli 

ergo familia interpolatus consulum ordo non fuerat. 

Nam et consulatum Faustus ipse gesserat, ut dictura 

est, et ante ipsum pater Gennadius Avienus, Valentiniani 

principis collega anno Christi 4o0 et ante 

Avienum alii non intercisa serie. At iu familia Ennodii 

series interpolata et abrupta, nec ullus fortasse 

consul fuerat post Magnum Ennodii, ut nostra est 

conjectura, propatrnum; qui collegam habuit Apollonium 

anno 460. 

a Servis] \n cervis^

EiMNODII EPISCOPI TiCINENSIS 20 

consilia, quorum longeevitas et senectutem refutat et A sectando masculse dictionis bracliiis eequales ad cer- 

tamen eduxit. Sed quo me rapiat processus affectio- 

terminum. Deus bone! quantum est, unius vocabulum 

hominis impensum ' ia dictandis legibus laborem vel 

stabilire posse, vel solvere? Macte insignium ado- 

lescens virtutum, qui oblilteratum materni stemmatis 

callem vitales honorum secures att.ulisti, quibus an- 

nosas, ne posteritatem tuam retiaerent, splendidis- 

simi itineris obices araputares. Cedant huic prisoorum 

laudes, quibus nobilitatem duutorum commeuta pe- 

pererunt, qua phaleratis verborum superciliis meritum 

a relatore mercantur. Necesse enim est exilitatem 

thematis narrantis opibus ampliari, ut dos quae 

in materia non invenitur, styli processionibus insera- 

tur, Ut taceam Fabios, Torquatos, Camillos, Decios 

fuisse superatos; teipsum, midomine, qui universos 

nis terminum refutantis, agnosco ; divisus proposito 

consulem eruditum ingenio impar appello. Ad vos 

revertor, cum quibus mihi commune gaudium, par 

desiderium, eequaiio s:ipplicatio est. Oremus Deum, 

quia vota nostra modum refutant, ut ipse faciat perenne 

esse quod tribuit : nec unquam- circa nos muneribus 

suis terminum ponat, qui largiendo damna 

non sentit. Vos gaudete tamen vestro tam excellenti 

bono, quibus fas est post trabeas suas habere tilium 

in obsequio consularem. Si tamen in sententia mea 

cceleslis vigor operatur, ettota mens humanis delictis 

inclinata non subjacet, lidelium orationum vestrarum 

retributio est circa sobolem dignitas impetrata. Urb 

vicisti, ejus primordiis existimo votive cessisse. Tu sufflcerent quantos habet domus una precatores. Felix 

mater tot imperatorum domina; vos apud Deum 

per duratum proavorum avorimique = scipiouum tramitem 

jam grandior, pene prajcedeatium counexus 

lateribus ambulasti ; ita ut sub conjunctione nunquam 

interpolatse felicitatis incederes. Ad Avieni mei adhuc 

tencri virtutes pertinet, et tuo generi continuare 

fasces, et nostro reddere. Ago gratias intentioni in 

commune augmentum profuturae : per quam cum Dei 

beneflcio natalium bonorum claritas hactenus inter- 

clusaresplenduit: per quam diem suum lucidus sanguis 

agnovit. Quam voluissem votorum meorum summam 

coram positus intueri, si non peceatorum ma- 

guitudo munus cosleste, quod non potuit desideriis, 

denegaret aspectibus, et nefas sit hominem uno eodemque 

tempore universa optata promereri I Illud 

tamen inter raaximas Redemptoris nostri remunera- 

tiones credo numerandum, quod limen felicis infan- 

tia3 consul meus cum honore senis ingressus est. 

Sed pra=.cipio quid paretur laboribus, cum talia pri- 

mordiis exhibentur. Inauspicatis successibus illi provectuum 

incrementa ventura sunt, quem coepisse videmus 

a fascibus. Minus est quod sibi de prosperitatis 

eventu iu antiquorum prfeconiis vetus Tama 

blanditur. Quod attrita pulvere canities, quod vila 

sub fasce acta vix meruit, quod grand;evus de impe- 

tratione nuuquam certus optavit, hoc memoratu saepius 

adolesoenti meo supernum munus ingessit. Ad- 

ditur, quod in principio vitaa disoiplinis optimis in- 

precibus suis matrona fortis attoUit : per tantos regnum 

cceleste vim patitur, quorum meritis a divina 

clementia quod postulatur, exigitur. Scriptum enim 

merainiraus, dicente Domino discipulis: Si convenerit 

duobus auttribus vestrum quidquid pelieritis impetra- 

bilis [Mattfi. xvin, 19). Gredo Redemptorem, justorum 

raritate prospecta, pro mundi salute petituros 

duos dixisse suflicere : licet conjectura perpendi, si 

possit tribus aliquid denegari pro suoruTi utilitate 

poi-cenlibus. His ergo spebus animatus, et justorum 

cognatioue subiimis, confldo de superna benignitate 

etiam me ad optataj copiam gratioe perventurum. Si 

C Abrahaj meritis (fjera. xu) Loth sanctorura turbis 

asoribitur : si hi qui caruere propriis, propinquorum 

ad celsa perduoi meruere virtutibus ; annus iste fa- 

milia? vestra; pariet dignitates. Nam si vobis cordi 

sum, facile ad coelestem gratiam optata impetratione 

perducor. Domine mi, salutationis reverenliam sol- 

vens, veniam postulo de prolixitate sermonis; quia 

difflcile est magna gaudentem parva loqui esse con- 

tentum. 

EPISTOLA VI. 

ENXODIUS FAUSTO. 

Deus bone, quam nihil est arduum magna curan- 

tibus, et qua quiete divinse mentes visa describunt I 

quibus ornantur dotibus loca, quas lingua dives, et 

stitutus, videtur meruisse quod adeptus est : nec j, dicendi peritus aspexeril, si religioso lioeat sine 

dignatur totum in se felicitati, in quo possunt etiam 

dari plura vu-luti. Natura; in decus soholas et litterarum 

studia consecutus, paternaj perfectionis aBmulator, 

talem se industria sua fllium reddidit, qualem 

alter vix poluit legisse. Quidquid Attica, quidquid 

Romana pra?cipuum habet lingua cognovit : aurum 

Demosthenis, et ferrum Ciceronis expendit, utraraque 

dicendi seriem Latinus relator implevit. Grammatica; 

instruotionis repagula, et illas dicendi legales angustias 

pro libertate complexus est. Oratoriam pompam 

' In dictandis legibus] Quia nirairum edicta et constitutiones 

siue die et consule auctoritate carent, ex 

lege I codicis Theodosiani. 

^ Scipionum tramilein] Soeptrorum, aquilarumque 

consularium; ut in panegyrico, Serranum scipionibus 

aralra pepererunt : et in ParaMie.î, ante scipioncs et 

discrimine confessionis enarrare proposito! Quasdam 

mundi arlifex Deus provinoiis felioitates stupenda 

secreti sui largilate conoessit : alias uberius, meLius 

alias vinum jussit elfundere : aliis contulit triticeae 

segetis ope gratulari : multas pomorum varietate vel 

ulilitate donavit. Quibus baec tamen ipsius naturBe 

repugnantis merita non dederunt, fecit eas relatore 

sublimes. Non est unde jejuna cautibus gleba despe- 

ret, nec unde non respondentia cultori arva subja- 

ceant. Linguarum genio terris merita tribuuntur: et 

trabeas pomposaestreciiatio. Quo minus de Soipionum 

familia interpreler, ut magno viro visum est, faoit 

Sidonius, qui Gennadii Avieni quem Fausti patrem 

fuisse doouimus, originem non ad Scipionura, sed ad 

Corviuorum familiam refert lib. i, epis. 9.

qualiter quis loqui potuerit, taliter rem de qua fuerit 

locutus, attoUit. Crescitis provincice cultura sermonum 

: oris est, quidquid in vobislectorstupuit. Uber 

solum, et divitibus quae te jactas terra palmitibus, 

quaeper modicos sulcos scalpenlem dorsa pascis agricolam, 

quae venas divites in ipso proscissionis pandis 

exordio, quae suscepta germina multiplicata messe 

reslituis; uibil tibi commune cum maximis, si ad te 

domuus Faustus Romani status eloquii non serenus 

accesserit. 

' Ecce Comus puUff quodam pene in si- 

lentium missa conditio, quce nuUal se hactenus commoditate, 

nulla, ut aiunt, formositate jactavit, quanto 

gaudet ingenii privilegio? Quse per prserupta conval 

lia, et patulos coheerentium hiatus montium testivis 

nivibus miseram scil exhibere concordiam : cui per 

pericjila pendentium cum via cultorum ante terram 

per scopulos opus est seminare, quam germina ; 

EFISTOLARUM L1I3. 1. 22 

cui 

calamiiatis genus est, riparum Larii confinia canis 

ornasse nemoribus, ut subridens illecebrosa visione 

dominantibus blanda fecunditatem fronte mentiatur, 

et in perniciem possessoris pulchritudinem nutriat 

exsecrandam. Ubi primum fabricis suis per prsetoria 

domini tributa dissolvunt, dum antiquorum lacunas 

parca nituntur frugalitate reparare, et protligantia 

patrimonium fulcire culmina. Indigenarum copia ad 

hoc tantum servata, ut functioni publiciE 

^ peraqua- 

toris etiam vota transcendens numerus non deesset. 

Piscium populos non ad delicias, sed ad horrorem 

nutriens : per quos discimus, quid laudis captorum 

alibi sapor mereatur. Ubi aer pluvius perenniter, et 

minax coelum, et quaedam vitae sine tota luce trans- 

actio. Dulcia Larii oculis fluenta transeuntibus, et ad 

natatum quos perdat invitantia. Quis ferat decorum 

gurgitem sub hac deceptione fallentem? Quid dicam 

insulam relatione factam habitabilem ? quis non lioc 

miretur? in qua minus amatur vita servata? in qua 

portio fuit evasisse discriminis? circa quara piscibus 

hominum ministratur esca cadaveribus? Nulli enim 

prwter aquas Larii defuncti ibidem sepulcra meruerunt. 

Maria, fluvium ' Adduamque laudastis, quod 

per confusos ductus discrimen lacum tumoris osten- 

•. Ecce Comus] ComusEnnodio, quod aliis Comum, 

70 Kwu.o'j Graecis, nota planaj Ligurise civitas ad Larium 

lacum, per quem delapsus es Alpibus Addua 

tluvius ita decurrit, ut aquarum discrimen appareat. 

IIujus laudes scripserat Faustus. Ennodius contra imparem 

illam suis laudibus afflrmat. Sed re vera jocatur. 

Nam Comensis agri urbisque tanta erat pulchritudo, 

ut ad deliciasinstitutavideretur : quod deComo 

inter csetera praedicat Cassiodorus lib. xi. epist. )4. 

Ubi pluribus eam describit, et nonnulla habet quae 

faciunt ad Ennodium. 

2 Persequatoris] Tributorum moderatoris, Iîtmtov. 

Nota est GregoriiTheologioratioct; 'lo-jAtzvov sîa-oirtiv, 

id est peraequatorem : et munus ipsum peraequatio 

dicitur nov. t6 Theod., de quo genere oflicii tjtuli 

exstant in utroque codice. Nam et in aliis etiam 

rebus fuerunt, wi-perxquatoresreramvklualium apud 

Cassiod. in Formula magisteriae dignitatis. 

3 Adduamque laudaslis] Hoc Plimus inter aquarum 

miracula recenset lib. ii, cap. 103 : Quxdam vero et 

dulces inler se supermeant alias utinFucino lacuinve- 

clus amnis, in Lario Addua,in Verbano Ticimis, in 

Benaco Mincius, in Sevino Ollius , in Lemano Rhodanus. 

Hic tians Alpes, superioresin Italia multorum 

A dit : qui agnosci in eo nunquam, nisi per turbida 

fluenta, potuerunt. Tanti fuit divitias facundice in 

rebus laude carentibus ostentare, quanti nonfuerant 

hsec omnia naturae benelicia, si dedisset. Ccelorum 

tamen Dominus qui hoo vobis posse concessit, munera 

sua sub perennitate tueatur. Quia haec ego non 

quasi a vobis diversa sentiens scripsi : sed ut ex istis 

lector agnoscat, Comum per stylum vestrum melius 

csse legore quam videre. 

EPISTOLA VII. 


Quantus est fascis invidiae, quara facilis nocendi 

via, quotiens prcecedenti opinione laborat impetitus! 

Nemo quid factum sit, ut video, quidve infectum re- 

spicit : ad impugnationis fidem solum advocatur pro 

teste propositum. Deus omnipotens mutatas ordinum 

vices vertat in melius, et rerum statum qui labe tem- 

poris aut meritorum nostrorum nebulis obsolevit, 

aurei saeculi candore perfundat. Quando non hominum 

obscenissima criminainnocentisofficii texit umbraculum, 

et qiiidquid a morum nube descendit, 

ccelestis militiae serenitas excusavit ? At nunc in aucupium 

trahitur male creduli interpretis clericatus, 

et quod ante religiosam professionem admisisse non 

decuit, hoc postquam per titulum ecclesiasticum cul- 

pis renuntiavimus, sine honesti credimur consideratione 

peragere. Qua me tempestate procella immanium 

peccatorum ire ad famosum officium 'compu- 

listi? In quo omnes errorum rami magistra vivendi 

C solent falce truncari, in eo de me facinus credi facis 

omnes fallentibus. llle mancipia sua a me sublata 

deflexit, et contra potentiam ecclesiastici militis advocandam 

credidit regiam defensionem. Rogo, quis 

hoc commentator vel in scena proponat ? quis poetarum 

fabellam fucis similibus aut commentitlis per- 

sonis instrueret? Novit Dominus, qui manu valida in 

adjutorio veslro mei propugnator assurgat, totius me 

esse technae hujusmodi ignarum. Ante aliquid tem- 

poris pueri duo, qui sibi a praefato asserebant inferri 

violentiam * ad opem se Ecclesiae. sub interpellatione 

publica contulerunt. Preces adhibuisse memini, ut 

millium transituhospitales suastanium, nec largiores 

quam intulere, aquas evelientes. 

' Ad opem Ecclesise] Hincliquet, servosad ecclesias 

confugere solitos non solum declinanda» poenaj causa, 

D si quid peccarant, sed juris etiam obtinendi gratia, 

si vim paterentur. Pro his ergo intercedebat Ecclesia : 

nec ante abduci illos fas erat, quam de impunitate 

aut justitia sacramento a dominis cautum esset. Dato 

sacramento, servi, ne cumdominorum fraude retineri 

viderentur, ad obsequium, ut est in concilio i Aurelianensi 

can. o, redire jubebantur. Neque hoc remedio 

servis duntaxatsubveniebant, , sed miseris omnibus 

et afflictis, qui potentiorum injuriis oppressi ad 

Ecclesiae opem refugissent : quod docetGregorii magni 

epist. 38, lib. viii, ad Jauuarium episcopum Calarit. 

In quo nescias pietatemne cum aequitate veteris 

Ecclesiffi mirere magis, an maiorum erga Ecclesiam 

fldem ac reverentiam. Has intercessiones 

appellabant. Ennodius in Vita Epiphanii : Intercessionum 

tantamsibi proposuit curam,ut ipsam se miserisinferre 

crederet molestiam, quamper negligentiam 

a quibuscunque permisissetjinferri. De qui bus etiam ibidem 

pauio superius in Epiphanii diaconatu.

23 ENNODH EPISCOPl TICINENSIS 24 

circa eos, qnod defunctus voluit, servaretur : audi- A nectare liquentis elementi mella eomponis, peregri- 

lurum se deceptiosis et blandis promisit illecebris, 

Ut ad obsequium reverterentur ad quod deputati 

fuerant, sancto episcopo palre vestro preesente qui 

eisdem praebebat auxilium, sub notitia civilatis hor- 

tatus sum. Quid postea evenerit, ignoravi, nisi postquam 

male ' retentatoris nomea accepi. Ha3c men- 

tior, nisi impugnatoris niei attestatione constiterint 

cui ta . 

en gratias! refero, quia sub quavis occasione 

votivas e.xegit epistolas : quoe milii niultum doloris 

jussionis vestra; dubitatione pepereruut. De me enim 

deliberatum esse video, si vos, ulrum audiam quie 

jubetis, in ancipiti esse cognosco. Nulla me tamen 

nec magniludinem vestram ex ea parte apud Deum 

culpa respiciet, quia pr

EPISTOLARUM LIl?. I. 26 

secutus, laudes tuas nunc inexhausta pra;dicatione A humilitate persolvens, precor, ut tandem aliquando 

reserare, totam paginam fucatis colorare blanditiis. non immemores admonitionis et foederis, rescribatis. 

Sed absit hoc a proposito, facessat a moribus, ut 

quem mente teneo, ista tantum velim esse remune- 

ratione contentum. Tibi non deleniticam orationem, 

sed vocem debeo castigantis. Non tibi, pictis verbo- 

runi illudens artificiis, sed totum profunda mente te 

retinens, possem dicere : Ad arcem scientise, sine 

tenera? ajtatis proejudicio, pervenisti : 

summam per- 

feclionis adeptus es : nulla debes oura dislringi, sed 

bonis tuis tanquam locuples possessor ornari. Scd 

heec, sicut prsedixi, a me aliena sunt : ore te parentis 

Girca quae opera pigros vos esse non convenit, quia 

nec conversationi vestrEe sancta conscientia, nec uber 

sermo potest deesse coUoquiis. 

EPISTOLA XII. 

ENNODIUS ' AVIENO. 

Si quaeras, cur a silentio vestro multata non reti- 

cetprodiga frons pudoris, et male interpretando im- 

pudentia vocetur atfectio ; si garrulitatem meam fru- 

ctu dicas cessante debuisse compesci : ego te, illu- 

gtrissime hominum, illu quae infamilia tuadomestica 

stimulo ; dico : sinl licet grandia, quse in cano eio- est siuceritate convenio, ego foideratam promissioquentiui 

flore poUiceris,ego tamen nisi de messe non nem quasi obsidem mentis amplector. Doleo quidem 

gratulor : ut solet avarus agricola, qui ubertateui procuratas longi causas silentii : dum et caritas et 

anni nisi in horreis non metUur. Jam in te et sinon necessitudo negligitur. Sed quia metotum sibi amor 

gravidas aristas, multo tamen videmus lacte turgen- 

tes. Jam prope ad aream vota perveniunt. Sed plus 

timendum est, quotiens desideria noslra spes vicina 

succendit. Labora circa studia, lucem in colloquiis 

dilige, lectioni devotus insiste, ut fructus eloquentiee 

multipliciumauctorumventilationepurgetur. Pulchra 

sunl quK scribis; sed ego amo plus fortia : redimita 

sunt tloribus; sed poma plus diligo. Salve, mi dumi- 

ne, et haec ea qua insinuavi sinceritate complectere, 

et amorem meum in admonitionis fide perpende. 

Scito epistolas tuas nullis doctorum a me esse dene- 

gandas, ut quod me per inscitiam fugerit, per eos 

qui ad unguem docti sunt emendetur : et ideo ad 

tuus vindicat, adhuc ctedo excusationem posse reci- 

pere quod fecisti, et purgationis tuse in hac parte 

causas aestimo esse, quas invenire non possum. In 

buna te valetudine degere, voti compos semper au- 

divi : sudorem tuum circaornamentum generis Scepe 

epistolaris alloquii luce tersisti. Nihil praiter contemplum 

monstraf, quotienstaciturnitasnon habet necessitatem. 

Ego taraen spem de responsocapiens semper 

scripsi, et sub quadam claritatis tuse prajsentia legenda 

dictavi : visa estmihi,dum loquor, pagina mea 

te reddidisse, te sapere, etluis pictaimaginibus verba 

couferre. Quid esset in epistola tua dulcedinis, si 

eam daretur accipere, quaeso diligeuter jexpende 

scriptionis culturam multo sudore te pra^para : ut q quando, licet a nobis procedentia, tamen quas ad le 

vota qu;e circa te pro venerandi patris tui meritis 

amore coucepi, ad eflectum sub hac ciaritatis tuaj in- 

tentione perveniant. 

EPISTOLA XL 

ENNODIUS CASTORIO ET FLORO. 

Amantem vestri gratia deberetis relevare collo- 

quii, et amicam diligentiam testimonio reserare sermonis 

: quia muta caritas pene obtinet vices ingrati, 

et per paginarum abstinentiam intercipitur vis amo- 

ris. Absentium animis sola litterarum medelur obla- 

tio, quse quodam mentis artiflcio pingit scriptione 

quod loquitur. Haec apud vos supervacuumi putamus 

asserere, quos instituta nobilia acuunt, quibus prffi- 

veniunt, verba complectimur. Jara rogo ad aftectunj 

scriplionis erigere, et ariditatem nieam colloquii 

Huentis infunde, ut quid miuisterium meum a Deo 

valeat impetrare, cognoscam, si epistolas tuas eemulas 

paternae perfectionis accepero. Nolo metuas, quod 

illum formidandum doctissimis loquor, et quasi ante 

oculos tuosin exemplum elocutionis adduco. Peritorum 

mos est medicorum, in venis deprehendere vi- 

res corporum, et de successu hominis digitos inter- 

rogare. Nec|aliter iucipientum possunt ingeniacogno- 

sci, nisiutquinon debenttenerae adhuc aetati robustas 

declamationes, inquirentes de futura ubertate IjEtifl- 

centet messem peritiae inVadice manifestent. jDomine 

sto est sanguis, doctrina, consortium. Nihilest bona- ut supra, salutationishonore, reverentia solita, spero, 

rum artium, quod nescire sine negligentiae culpa po- D ut mei te esse memorem si meritum non ostendit, 

sitis quos post lucem natalium Romanorum decus saltem importunitas mea quee eslindefessasignificet. 

Faustus institui. Ergo magis fatendum est, me non EPISTOLA XIII. 

mereri quod postulo,quam vos nescire quid debeatis ennodius ' agapito. 

oiferre. Domini • mihi, salutationis[debita effusissima Male est animo, postquam magnitudo tua [aequi 

' In edit. Scholti, mei. 

* Avien.ol Fausti Ulio, de cujus consulatu vidimus 

epist. S. Idem in quarta synodo fiomana S}'mmachi, 

et in Tlieodorici regis ad eamdem s^^nodum litteris 

Rufius Magnus Faustus Avienus omnibus suis nominibus 

appellatur. Errant enim, qui duorum ibi consulum 

nomina exponi putant : cum unius sint Avie- 

ni : cui a patre Fausti, a materna cognationeMagni 

cognomen inditum. Ad hunc ipsum, opinor, tum 

inter senatores primarium multis post annis scriptas 

exstat dogmatica Joannis papae ii epistola, cujus ha^c 

inscriptio : 

Joannes episcopus Romanus illuslribus ac 

magnificis viris Avieno, Senaiori, Liberio, Secerino, 

Fideli, Acito, Opilioni,Joanni, Silverio, Clemenlino 

el Ampelio. 

' Agapilo]yiro illustri : cui post palatinum honorem 

Ravennatem, quem illi hoc loco gratulatur Ennodius 

i't de quo iteriim lib. iv, epist. 6, delata est 

etiam a Theoderico rege praefectura Urbana, ut aliquot 

ejus epistolae ostendunt apud Cassiodorum lib. 

1, tum patriciatus, et legatio in Orientem, sub annum, 

ut reor, 510, de qua lib. ii, epist. Cassiodori. 

Denique ordinarius consulatus anno ol7, cujus non 

solum testes sunt Fausti, sed etiam synodus Epaunensis, 

quam Agapito consule convocatam fuisse docent 

vetera exemplaria.

27 ENMODII EPISCOPI TICINENSIS 28 

observantissima et amicitiarum tenax, in tianc meae 

oblivionis se vertitincnriam,iit diligentice immemor, 

bona melioris saeculi, qu» accesserunt de profeclu 

honorum tuoruTn, fama potius quam felici epistola 

nuntiasset. Ubi sunt illa sanctte conscientiae tuae in 

conversatione veneranda penetralia? Qiiando inve- 

nire potuisset relatu dignioraanimusde amantisbila- 

ritate sollicilus? Sed qu£ero,iiemalignorumquispiam 

austnim fontibus, autpetulcum animal rosetis immi- 

serit. Nuuquam enim sine offensa amicis prosper 

eventus absconditur : a conimotione evenit longe de- 

gentibus tacere quod gaudeas. Procul a moribus vestris 

malilia? facessatobscenitas ; puto bona ve=tra me 

meruisse nescire. Qua sermonis frequentia pensabitur 

tale sileutium? Docedentem a desideriis amicum 

nulla delinire potest cultura caritatis. Haec quantavis, 

midomine, nobilibus scientiai tuae verborumpin- 

gas imaginibus, raro curantur malef.icta colloquiis, 

et dolor qui a te descenderit, sanari non poterit per 

loquelam. Vix erit, ut scribendo deleas quod scribere 

contempsisti. Sed revertor ad propositum, a quo 

nunquam est, si miseretur divinitas, discedendum. 

Deo debeo, quod prospera lua, te silentium procu- 

ranle, in Liguria] primus agnovi. Perdidisti fructum 

studioscB taciturnitatis : bonorum felicitas mundi lingua 

celebratur. Ignorari non potest quod summis 

accesserit. In honoribus, illa magis amplectenda sunt 

quse redduntur. Male ad fasnes attoliilur, cujus mens 

intercuricB sidera lucis suffragia non agnoscit in ti- 

tulis. Venit ad vos cana dignitas sera, sed debita. Vo- 

cavit eamlingua, quam sequilur : exegit innocentia, 

quam habuit quondam setate conjunctani. Sedjam 

redeo ad gratiam farailiaris alloquii etiam post offen- 

sara. Salve, mi domine, et quod in damno promissi 

foederis neglexisti, restitue ubertate sermonis. 

EPISTOLA XIV. 

EMNODIUS FAUSTO. 

Nollem, fateor, inorarum causas aperire, ne aaimus 

meus sera in pacem cum laetitia reductus, mcesta 

iterum relatione turbetur, et habeam tristitice meaj 

redivivumin narratione principium. Pene enim sibi 

debet anguslias suas, qui earum relegere transacta 

non refugit. Quis ad calcem perductas anxietate, 

suas reparet intempestivi cecessitate sermonis? Sed 

vobiscum mihi et cum proposito rerum iides est, 

quibus debelur in replicatione ex quacunque causa 

sinceritas. Patior libens aculeos revocati moiroris, 

dummodo veritati nilpereat : etne pervitium teneraj 

mentis paginam falsitate dehonestem, sponte fero 

quod refero. Sancti episcopi patris vestri propein dubium 

salus deducta me tenuit : in cujus oegritudine 

quamvis cuncta illacrymaret Ecclesia, me tamen 

specialis moeror afflixit, qui ejus debeo plus amori. 

Vidi pacein civilatis urgente discordia urbis nostrse 

limina transcendentem, et ab oculis nostrisqiiasi incertumaliquod 

aut vagum numen elapsam. Sed suffl- 

ciat tristibus stricta narratio. Jam ad bonam valetudinem 

sancti Patris salus optandaet diligenda respi- 

rat. Nam ubi mens mea ad statioiiem rediit, statim 

• Floriano] Viro s ectabili, si modois est ad quem 

A jussa respexit. Pueros destinavi, qui fideli me de prosperitate 

culminis vestri, vel toiius sanctse domus 

relatione perdoceant. Pendeo rursus, et inter spem 

et metum dubia ajstimatione distringor, cui necesse 

est de alterius parentis esse prosperitate sollicitum. 

Quis ad curas meas se porrigat ? quis aestus sequiparare 

vaieat tali divisione distraeti? Sed haec ad Deum 

justius reportantur; cujus clementiae est vota vincere 

snpplicantum, et tluctuantibus portum pararedeside- 

riis. Interim ad usum revertor querelarum. Paginas 

vestras illico me suggero subsequi debuisse, et ad so- 

latium meum, vel propter recentem petitionem, 

scripta prorogare, ne inancipiti de profectione vestra 

animus meus pependisset auditu. Sed banc credo 

culpam scriptionisemeudari posse frequentia. Super- 

est ut divinitas a vobis ea indicari faciat, quae juvat 

agnosci. Domine mi, effusam salutem reverentiffi 

vestrae dicens, precor, ut quae mundavi suggerenda 

adipiscantur effectum. 

EPISTOLA XV. 

E.NJJODIUS ' FLOniANO. 

Idemest, terminum inarrogantia non tenere, quod 

in bumilitate transcendere. Supercilii affectus est, 

justo ampliusesse subjectura. Farailiare est graviter 

hiantibus, novas invenire blauditias, et grandis co- 

thurnus, in eloqueutia simulare formidinem, velexa- 

raen raetueredelaude securum. Ego vero diligentiam 

proposito irapenderem, si sanguini non deberem. 

Suscepi epistolam tuam Romana dote locupletem, et 

_ stylum Latiarem in ipsa principiorum luce raonstran- 

tem. Cui me respondere, opponente raanus inscitia, 

coegit affectio : cum diu esset, quod antiquaverat 

apud me scribendi studium spes tacendi, et inlocum 

gloriae silentium computabat. Sed nisi respondissem, 

nescires te esse deprehensum, quod minus fabricatis 

ingeniis artifici facundia, etsucco Romuleae callidita- 

tis illuseris. Non aequa ad secandum virtus est poli- 

tae lamina?, et ejus quam rubigo possederit : nec parem 

conflictum usus potest et torpor assumere. Nunc 

epistolae brevitate contentus ad salutationis debitame 

converto : quod eloquio non potui, gratia pensatu- 

rus, reddendo amicitiam pro schemate et porapa sermonum. 

Ecce quantum occupationi subducere potui, 

celer scripsi. Dabit Deus, ut si responsa desideras 

D vacuum curis pulsati pectus invenias. 

EPISTOLA XVI 

ENNODIUS FLOHIANO. 

lllud fraternitas tua amori meo potuisset Impendere, 

quod vera liberalitate cum tribuentis compendio 

proliceret etpudori. In ea scilicet parte, ut cum indicesstudiimei 

litteras jam teneres, abscriptionis te 

cura suspenderes. Quisquam ne coloratis frontem 

pingit illecebris, et famam valida impugnatione labefactat; 

nec manifesta excusatione contentus, male 

credulaa conscii>ntiae sufflcere non ajslimat quod pro- 

bavit ? Qui vario sapore colloquiiedacium araicorum 

fauces irritat, ut dum blanda subjicit, deflnita per- 

rautet. Nam postquam me silentium amare scripse- 

Theodericus rex Scribit apud Cassiodorum, lib. i, ep. 5.

29 EPISTOLARUM LIB. I. 30 

ram, quasi pro allegationis responso, prolixiores pa- 

ginas impetravi, et diu forte repositum post negatiouem 

meam eloquii uber elicui. Quid faceres, si 

certaniina promisissem, si studiorum tuorum fervorem 

quocuuque dente inoautus attingerem, nec mei 

idoneus sestimatorpenetraliatuta servarem? Adliibita, 

credo, adversus me fuisset Tulliani profunditas gur- 

gitis, Chrysippi proprietas, Varronis elegantia : nec 

in ulla invenissem parte subsidium, cui nec illud 

profuit, quod scribendi contentiones nec, cum reticerem 

lacessitus, elfugi. Me etsi peritia? conscientia, 

et dicendi vigor attolleret; post diversa scribentum 

discrimina, laudem quani multo sudore vos petitis, 

formidarem. Huc accedit, quod rhetoricam in me 

dixisti esse versutiam : cum diu sit quod oratorium 

schemaatFectus a meorationis absciderit, et [nequeam 

occupari verborum floribus,quem ad gemitus et preces 

evocat clamor offlcii. Deleniticaergo et malesuada 

compesce coUoquia. Si flcta sunt quEe scribis, et pe- 

niculo decorata\mendacii, muta propositum, vel po- 

stea quam vides (mentem) innotuisse quae feceris. 

Si verasunt, et a judicii lance descendunt, profundo 

ea pcctoris include secreto, ut reverentiam diligen- 

tiae, dum amico res integras servas, exhibeas. Mihi 

immutabile cor custodiens, alios demulce colloquiis. 

Ecce epistolse modum, dum productse pagiuce cupio 

respondere, transcendi. Sed non est culpa speciali 

plectenda supplicio, quae in erratis habet auctoreni. 

Domine mi, salutationem debendam restituens, pre- 

cor, ut si desideriis meis quae de amore taciturnitatis 

concepi, pernix te scrutator interseris, saltem 

occupatiouibus quibus impedimur, ignoscas. 

EPISTOLA XVII. 

E.NNODIUS FAUSTO. 

Si a consuetudine ofUciorum temperet mens aman- 

tis, ipsam cessationem sinistrumesse putat auspiciuni 

moerorisenim ipse sibicausa est, qui non semper in 

vicinis ajstimat habitare quod diligit. Quisquam ne 

digressus ad longinqua censeat, quem mento contingit? 

iNam si spiritus res est divinitatis in bomine, 

prolixarum sentire usu potest damna terrarum. Dixi 

causam, quaj me faciatjscripta porrigere. Reddo sa- 

lutationis obsequia, propter quae promulgantur epi- 

stolaj : Deo supplicans utccelestisdispensatione bene- 

venit.ficii,inbona 

valetudne degentiprajsentia magnitudini 

vestra;, verba reddantur. Quod recipiat tamen porti- D 

tor, qui alloquii occasionem prsestitit, ame pro vicis- 

situdine comraendatur. 

' Avum nomine, palrem doclrina] Avieni avus fuit 

Gennadius Avienus, Fausti pater, quem anno -ioO 

consulem fuisse monuimus, de quo Sidonius lib. i, 

epist. 9. Et patrem et avum nomine referre videbatur 

Avienus, nam Faustus Avienus vocabalur. Sed 

quia uuum, ut docuimus, verum cujusque ac proprium 

nomen erat quod ultimum, idcirco avi tantum 

Avieni nomen reddebat. 

2 Deuterio] V. S. Grammatico, ut est in epigraphe 

carminis 2. Hoc igitur est, quod doctorem optimum. 

Petrus Burmanuus ad Hem-iciValesii lib. i de Critica. 

pag. 181, admittenda esse arbitratur correctiouem Petri 

Nannii Miscellan. lib. .x cap. 4. ubi ex vestigiis scripturie 

veteris cimpcntUariiE codicis bibliolhecceEgmondiaiice, in 

quo liunceuuulem titulumMartianopreefixumse invenisse 

tradit, legeudum conjicit : Felix Asper, comes Consistorii, 

: 

EPISTOLA XVIII. 

ENNODIUS AVIENO. 

Quam bene quod verecunde renuis, feliciter imi- 

taris, et dum difticilibus maguitudinem tuam exeiu- 

plis quoeris incitari, narrandi pompam quam assertor 

idoneus refugis, ostendisli ! Amplector amabilem 

allegationem formidinis, quam in te ingenii divitis 

vena commendat. Nolo colendum bonis patrem ia 

adhortalionis tuae posilum pavescas exemplis : ab 

ipso veniunt ista qua; loqueris. Scio quae aurum pa- 

riatterra nobilius : cujus soli nutrita sinibus metalla 

plus rutilent. Saepe mihi labor efficax inquirenti al- 

Iricia terga fulvi ostendit elementi. Scio quK concliae 

unde veniat lapis 

superbas pretio gemmas includant : 

g imperiis genium collaturus. Non imperitia", quod fcci 

applices, non errori. Viri foitis progenies armorum 

faciem inter patris agnoscit amplexus, et dum naturse 

obsequitur, discit amare terrorem. Doctorum radix 

Maro, vestri formator eloquii, sic animatum verbis 

patris fllium memorat, ut dicat : Disce, puer, virtulem 

ex me : et alibi, Et pater Êneas. Nunquid ille 

jam furtibus ad certamiiia brachiis assurgebat, aut 

virili valetudine imminentia putabatur bella gestu- 

rus? Sed melius virtus recentibus exemplis animata, 

quam monitis, profectumcorporisexspectabat. Scien- 

tes rerum aquilas ferunt pullos suos in ipso vila; 

limine, quoovorum tunicis exuuntur, ad solis [ponere 

radios et lucem seminis sui immensi splendoris obje- 

ctione cognoscere. Nunquid est in districta proba- 

G tione impietas, cum recta sit judicii in electione 

sententia? Nolunt quemquam perire de fotibus, sed 

suos essse qui cesserint, non agnoscunt. Recte enim 

illa inter aves sublimitas, genitrix putatur esse vi- 

ctorum. Nunc ergotu, dulce meum, bene coeptaper- 

sequere; et favente Deo, ut' avum nomine, itajpatrem 

redde doctrina. Non aestimes grave esse quod 

moneo. Et quia ego te de germine censeo, tu de pri- 

mordiis non pavescas : fuitjet ille incipiens qui tinie- 

tur : et quotiensscalpente tsrram digito ductus aquae 

per pulverem trahitur, turbidum fluit omne quod 

primiim est. De reliquo vaie, mi domine, et amantera 

tui frequentibus cole muniis litterarum : circa quse 

studia, si mei memor es, pigrum te esse non con- 

EPISTOLA XIX. 

ENNODIUS - DEUTERIO 

Quara velim seepe officium visitationis omittere, si 

appellat, et in eplgrammatis magistrum. Felicis rhetori 

Romani fuerat auditor. Is enim videtur cujus 

in Parmensi codice Martiani CapelUe fit mentio his 

verbis : SECURUS ItlEMOR FELIX V. SP. 

COM. CONSIST. Rhetor R. ex mendosissimis exemplaribus 

emendabam, con/ralegente DEUTERIO 

scholastico, discipulomeo. Romcsad portam Rapenam 

cos. Paulini v. c. sub D. non. Martiarum Christo 

adjuvante. 

r/ietor iirbis Romanx, etc, contra tegente Eleuterio. Recte 

etiam eruditissimus Fontauinilib. i de Antiq. Hortse, cap. 

3 pag. 231, produxit hunc iu modum : Securus Melior Fcii.x 

Asper, elc, nam perperam Sirmondus exhibet : Securus 

Memor Felix V. Sp. quasi Vir spectabilis. 

,

31 ENNODII EPISCOPI Tir.llNENSIS 32 

dulcem tribuit cuipa inercedem : et cceleslis raandati 

sententiam soiens prudensque negligei'e, si deside- 

riis copiam vindicanda conciliant! Mihi uni contigit 

de oifensioms merito evenisse quod gaudeam : 

didici 

nunc tali remuneratione errata sectari. Non sunt 

adversa, doctor optime, amicitiarum religioni, quae 

profero coactus in medium. Imo propter confessio- 

nenidignamproposito valetudinistuaedubia.nunquani 

veliit ingratus optavi : quin etiam, quantum in me 

fuit, contra ingruentes tibi incequalitates precum 

manus opposui. Sed ecce quam alacer sensus est, 

Don in prospera membrorum salute fuudata ostendit 

pagin.n, in qua utraque luce fulsisti. Tua, quasso, 

lumina nube doloris bebetantur, cujus lam clara 

suntcarmina? etquilucem loqueris, de visione cau- 

saris ? Quara timeo, ne parcus iu meritis tuis lauda- 

tor inveniat. Tibi recte ascribitur, cunctis dare 

oculos, et obscura mentium peregrino splendore 

radiare. Ergo putas tibi validum non esse quod tri- 

buis? Pelle, quaeso, animo curas superfluas, forsitan 

sollicitudine aut cautione conceptas. Dabit Deus, ut 

quidquid corporalis accessit incommodi, vice animae 

tuEB per sudum rutilanti nitore mundetur. 

EPISTOLA XX. 

•iiN.NODlUS FAUbTO. 

Vere gratias Trinitati quam veneramur et colimus, 

Deo nostro, quse sub persunarum distinctione 

et ffiqualitale mirabili, unam nos pie jussit sentire 

et adorare substantiam ; 

quse planctum nostrum ver- 

tit in gaudium ; quoe dolorum coraites ad obsequium 

laetitioe lacrymas 'commutavit : ut vere cum Propbeta 

dicam : Quis dabit capili meo aquam, el oculis meis 

fontemjletuum [Jerem. ix, I)? ut beneficiurum cce- 

lestium magnitudini sub hac devotione responde;im : 

ciii contigit ante accipere ccelestia doua, quam po- 

scere, et prius quid boni evenissetjegere, quam quid 

mali minarentur peccata sentire. Tuum est, dispen- 

sator omnipotens, quod de serenis pignoribus, et 

futurae innocentiai ha;reditate, iu illa quce praecessit Coeperat parvitatem meara magnitudo vestra spe 

anxietale non timui : qui reductae etiam statum va- quM vota transiret, dignationis attollere, et ccelestis 

letudinis quasi stupefactus accepi, in confiisionis instituti more, clariora facere beneflcia sua, dum 

similitudine collocatus, qua; supra meritum meum mea merita nullajudicii lance pensabat; vel censurae 

collocata sunt prospera evenisse vix credidi. Vere negligens dare pretium muneribus, quac esse mon- 

supernae remunerationis divilias humana meiis nescit strabat indebita: quoniam affectioquae circa humiles 

expendere. Sic animo fragiles temperantur, ut prius " exhibetur, non habet necessitatem, et speciem suam 

stationem videant quam periculorum incerta depre- 

hendant. Deus bone I in quo abrupto pependiraus 

tunc, cum potentia ccelestis, ut plenum esset parvu- 

lorum in reducta saluteUestimoniuni, plus est nostrum 

labefactata pci raeritum? Dico integre, et 

vocem quam proposito debeo, nulla mendacii nube 

concludo (confundo verba singultibus, ut sub solida 

gratulatione, uberionbus in fletum oculis) saepe me 

respicere quod evasi. Ubinam gentium fuimus? de 

qua nos ad humanam conversationem ruina clemen- 

tia superna restituit? Referaraus ergo strictioribus 

verbis hujus boni largitori ]irolixis gemitibus quod 

debemus: invitemus adcustodiammunerum suorum. 

' Opilioni] Lili. v epist. 3. 

A quem in dubiistulisse probamus auxilium : rogemus 

eum, qui scit nempe servare quod praestitit, et virtutum 

suarum viva testimonia in longum producere. 

Taliasunt mecum circa vos venerandi vota collegii 

per totam Liguriam consistentium servorum et amicorum 

Dei. Tali nititur domus sancta suilragio: pre- 

ces pro serenis pignoribus sine cessatione funduntur. 

Verum me dicere, testis est divinitas, qua; quod ipsa 

est, veritatem diligit; omnibus qui de vitae possunt 

innoceutia et inlegrilate conlidere, vestram nimis 

amarain esse mcestiticim. Sed nunc ad epistolae usum 

reverlor. Salve, mi domine, et gerulum praesentium 

Bassuni V. C. illa quacaros meos soletis, dignatione 

suscipite : quia ioter omnes quibus affectus est meara 

propter vos amicitiam custodire, quamdam praedi- 

ctus arcem puritatis ascendit. Juvate ergo petitiones 

ejus, ut fructum de impensis capiens adpotiora prae- 

paretur. 

EPISTOLA XXI. 

E.\?

33 EPISTOLARUM LIB. I. 34 

gis allegatio quai poposcit. Domine mi, salutationis 

olisequium solvo, et de valetudine veslra iit animo 

obligatus interrogo, cupiens relationis indicio ad gemina 

desideria perveiiire. 

KPISTOLA XXIII. 

ENNODIL-S * SENARIO. 

Perdit affectio valetudinem silentii debilitata tor- 

pore : nec ad usum suum diligenliae cursus exuberat, 

si nudetur communioiie colloquii. Muta caritas pene 

reprsesentat speciem nonamantis, et odiorum simulacrum 

est non aperire quod diligas contestatione 

sermonis. Ista sublimitati tuaj coram pusitus inti- 

mavi, cum ad solatium absentiBe meai lilteras pro- 

miltebas. At nuuc quaa animum 'vcslrum niei invasit 

obiivio, ut nullas per tauta temporiim spatia, '.q\ix 

bonam valetudineui vestram significareiit, litleras 

suscepissem? ne de amoris, credo, testimonio animorum 

indices epistolas convenirem. Irreligiosum 

ergo circa amantem tui in meliorem parlem verte 

propositum, et ad memoriam promissse fidei scripta 

transmiUe. Domine mi, salutalionis debita solvens, 

precor, ut si vos in anliquae circa me dignationis 

statu pagina directa repererit, responsa mereatur : 

quia puto inter nos gemina vincula disrumpi non 

posse, caritatis et sanguinis. 

EPISTOLA XXIV. 

ENNODIUS ^ ASTURIO. 

Quae, malum! ratio est, ut ita sis parcus in gratia, 

prodigus in querela, et exigas frequentiam litterarum 

quain ipse non tribuis, viperiais oculis illud 

quod alter deliquit inspiciens, tuas culpas nulla falce 

resecando? Anni plures sunt, ex quo Alpibus vicinam 

habitationeni delegisti, senator et doctus. Ubi 

ibi, dum pruinosa respicis juga, apparuitinauspicata 

nix capitis : ubi etiam glande te vesci scriptione 

signasti. Cujus 'rei lidem litterarum tuarum decora 

fecerunt, cum sibi bujus siguificantia in ructu tur- 

gidi pectoris, et Alpini sermonis [apparuit. Miror 

'Senario] De quo lib. iii, epist. U. 

* Asiurio] Diversus videtur ab Asturio consule 

collega Praesidii anno i94, cujus antiquae pietatis 

monimentumhodieque apud Leodicos servari dicitur 

in eburneo sacri Evangeliorum libri operculo, cum 

hac inscnptione : Fl. Asturics v. c. et inl. com. 

ET MAG. UTRiusQ. MiL. coNs. ORD. Nam Eunodius 

senatorem hune tanlum vocat, non consularem. Sed 

non minore, mea quidem sententia, in errore versantur, 

quiTurcium Rutium Asterium V. C. et ipsum 

consulem ordinarium atque patricium, qui Sedulii 

poetae versus post ejus mortem ex ejus scriniis colleclos 

recensuisse dicitur, cum Asturio Praesidi 

collega confundunt; cum ad illum Asterium haec 

pertinere videantur, qui cousul fuit cum Protegeue 

anno449, tumquia liaec illi nomina potiuscongruunt, 

tum quia id tempus cum Sedulii obitu cohaeret, quem 

ex integris Gennadii exemplaribus Theodosio Juniore, 

cui opus suum dedicavit, et Valentiniauo 

regnantibus vita functum didicimus. Deniqueomnem 

dutiitatiouem adimit ipsius Asterii epigramma, quod 

* Veracia dicla poetsj Ex scheda vetustissima, veracis 

dictapoets Barth., Adveisar. pag. 705. 

" Edita] Didita. Id., ibid. 

'" Celebrent per saicula Fasti] Fastus vero disertissime 

iu iioslra scheda editumest. Fa4'(!'Ai;spro/as

obitum nonduDi vidifoccidisse, confunditur. Recidi- 

vis enim provincia nostra, quasi praefatum sepulcra 

non tenent, laborat insidiis. Advocationera fisci 

dum aliqui per iniqiios tiomines nituntur oblinere, 

ante votorum copiam quid in ea meditentur oslen- 

dunt. Ego quidem deliberationem magnitudinis ve- 

strae de bono publico non celavi, asserens vos prce,- 

fatam digaitalem uulli vobiscum Deo adnitente, 

committere. Sedanxietas provincialiura totum credit. 


' ENNODIUS ARMENIO CONSOLATOIUAM 

Diu, frater carissime, feslinante voto consolato- 

riam ad te paginam dum misi, ne putarer vel mihi 

subducere llelus, non verba compono, et in lamen- 

tationis dispendiis facere de gemitibus decora sermonum, 

debitum planctum per loquela; schemata 

dissipare : cum contra amicitiarum religionem et 

consanguinitatis vincula, secretum conscienti» pa- 

tescat hostilis, si cum possis dupliciter defunctum 

tlere, uon facias : id est, si oculorum ministerio nequaquam 

jungas oris officium. Ubi, dum lumina 

stimulis acta doloris illacrj^mant, feriata sunt verba 

plangentis? Sed ego, hominum sincerissime, qui 

tristitiaj tuae obsequium in omni debeo parte quod 

valeo, moerorem meum in;quo tibi comes sum, volui 

. 

ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 36 

A evenire posse quod metuit. Hanc a domno meo episcopo 

aliegationis suscepi provinciam, ut conscien- 

tiam vestram obsequio paginse convenirem, ne cujus 

subreptio ad hujus rei perducatur effectum. Vos 

lidissimam pollicitationem solliciti custodite integri- 

tate propositi. Ego salutationis officia dependens quaa 

susceperam alleganda, testatus sum. Spero tamen 

ut, quid de eaparte deliberatum sit, instruar ofticio 

litterarum. 

LIBER SEGUNDUS. 

scriptione testari : ne in una ffitate effusarum inter- C translatum coelesti judicio, quasi orbatus, inquiris : 

ciperetur memoria lacrymarnm, vel ajstimaret poet quem non obtulisse sacrilegium fuit, hunc oneras 

steritas me in filii tui morte hoc solum debuisse quod 

solvi : habens in hac via venerandorum exempla 

pontificum, quoruni imitatione nobilitantur, quos in 

umbram merita concluserunt. Ambrosius noster 

* docedentem germanum teste afflictionis suse libello 

prosecutus cst. Quem cum recenset secuta proles, 

et scrrptoris bene meminit, et si Satyri fratris ejus 

obitu lamenta conjungit : quia ejus provisione con- 

tigit recentem dolorem ostentare dum loquitur, et 

anle legentium oculos semper exhalantia spiritum 

jam diu defuncti membra monstrare ; nec unquam 

pati veterescere relationis fide funus, quod anni po- 

tuerunt sepelire transacti. His ita se habentibus, 

oculorum flumina refrena, et animum, si placet, ad 

' Ennodius Armenio consolatm-iam^lta. in antiquis 

concipitur hic titulus, verbo suppresso. Quimosillum 

non infrequens in epistolarum inscriptionibus, in 

quibus etiam ipsum argumenti genus indicabant. 

Talis est inscriptio carminis Sidoniani ad Thaliam, 

quod insertum est epistohe II lib. vni. 

Dileclee uimis et peculiari 

Phoebus commonitoriuin Thaliae 

Verumin Sidonii vulgatis editiouibus hi versus cum 

reliquis inepte cohffirent, cum sejungi debeant, quia 

titulum faciunt, similem illius apud Gregorium lib. 

111 Dialog., cap. 10 : Sabinus homini Jesu Christi 

servus cmnmonitorium Pado; et hujus Zosimi papae : 

Zosimus episcopus commonitoriumpresbyteris ei diaoonibus 

quiRnvenncB sunt. 

2 Lib. de obitu Satyri Iratris. 

3 Abraham unicum] lisdem AbrahfE et Davidis 

: 

ejus verba converte, qui tibi flens consolatoc occur- 

rit. Amisisse te lilium pene unicum et bona; indo- 

„ lis, quod patria nonminusrequiritalTectio, provinciee 

ululatus ostendit, cum ad solatiumgemituumtuorum 

suosjuugens, quid de eo censeret, testatur universi- 

tas. Tu tamen inter ista quasi specialis mali pressus 

nece concluderis, nesciens temperandum quod per 

multorum dispersum corda commune est. Quare 

ergo propriam oestimes auxietatem, quam suam per 

alTectum tuum fecere quamplurimi? Tecum, ut de 

cognata gentetaceam, Gotlius affligitur ; 

et tu adhuc,, 

quasi solus propriis aistibus subjacens inclinaris? 

Inslruant te, quaeso, veterum ornamenta 'majorum : 

et a moeroris ad bonam valetudiuem intentione resti- 

tuant. " Abraham unicum tilium morti quasipius 

pater, quod majus est, lgris 

animo posse suaderi, et in gravi tribulatione locura 

nonhabereconsilia : orbatum non respicere quidquid 

hortatur ad vitam : unicum desolatos habere in evo- 

canda morte subsidium. His addas, quod frugi'sobolem, 

et quo teneram aetatem vinceret, morum mo- 

„ destia perdidisti : allegans juvenemtuum immaturos 

annos, qui peccatis amici sunt, '^ glorioso flne clau- 

exemplis utitur Commodianus antiquus scriptor, 

cujus meminit Gennadius, lib. ii Instructionum, ia 

ea qua; inscribitur Filios non lugendos. 

Non pudet iufrenem gentiliter plangere nalos? 

Os laceras, laudis pectus, vestimeota deducis. 

Nec metuis Dominum, cujus optas regnum videre ? 

Et post alia 

Nec dolore duxit pater filium mactandum ad aram, 

Dolore nec vates lilium duxit defunctiim. 

* Glorioso fijie] Ob actam poenitentiam, de qua 

mox, et in carmine 34, ubi tabula describitur in qua 

angeli hunc Armenii filium qui poenitentiam egit 

Christo offerebant. Nec enim dubitabant quin ad 

beatam vilam evolarentqui pcenitenlise sacris expiati 

excedercut. Unde sicut de neophytis receiis haptizatis, 

ita de iis qui post pojnitentiam obibant, hoc 

sa^pe usurpabant, ut iisse aut migrasse ad Dominum

EPISTOLAUUM LHi. U. 38 

sisse, et iii aetalis naufragio ab eo de portii animaj A plum sanctas conversationis in longum producere, et 

fuisse tractatum. Quibus ego dolorum tuorum foraentis 

licet moestus, opponam. Minus peccavit, quod 

imniaturus abruptus est.Junxit ad vitam perpetuam 

melioris sa^culi quod in isla servavit : poeniteutia 

quam eum egisse loqueris, etiam si in ipso uon in- 

venisset quod dilueret, invenerat quod ornaret : qu.-c 

quolies innocentibus datur, coronam pro liumilitatis 

rae 

mei, si mereor, meminisse dignare : epistolari dans 

veniam breviLati, quam in angustumarctavit festina- 

tio portitoris. 

EPISTOLA III. 

ENNODIUS SPECIOSjE. 

Quanto deprimuntur peccatores suorum fasce fa- 

ctorum, quibus ab oculis toliilur quidquid offertur, 

Quo alTectione conciliat. Ad hseo respondeas : et ne in oblivionem desideria mittautur, vicinum fit, 

verlam, frater, qui pra?ter lacrymas in prsesenti luce nec contingi licet, omne quod cupiunt? Ad Ticinen- 

nihil habeo? Adjiciam, Dei proximitatem inveuire sem urbem votivam susceperam necessitatem, et 

posse hominem, qui de homine non lastatur. In loco molesti itineris universa transieram; aeslimans hoc 

lilii succedere posse conscientiam, qum sanctos ejus sacerdotem credere suis imperiis impendi, quod meo 

haaredes inveniat. Non unam ergo viam, si audire railitabat affectui : cum subito contra metasvotorum 

digneris, vita melioris ostendam : licet tua non egeat summo labore petitus jam de area fructus effugit. 

mouilore perfectio; nec magistro opus sit ei quem " Proh dolorl qui me de epistolari alloquio ad tra- 

feceruut actuum suorum emendationes et honestameuta 

conspicuum : nisi tantum ut adhortationis 

quam consilio tuo et prudentiEC dcbes, iidem diligeii- 

ter expendas; et ad coeleslium muuerum affectum te 

revoces, unde vitales auras et accipimus et amamus; 

et gratum nobis sit beneflcium, cujus colimus te 

veneramur auctorem. Ista sunt, quiE brevi serraone 

dolens magna contexui; ruptam singultibus conle- 

stationem pro styli ubertate dirigens, dum muto lamenta 

colloquiis. 

EPISTOLA II. 

ENMODIUS 

' SPECIOSyE. 

Silentium meum dolor exigit, qui passus est cre- 

scere, dum de vindicta cogitat, dispendia caritatis. 

Qnid enim fieri potuit, nisi ut tacendo vicem restituerem 

litteras deneganti; ut conteraptus circa me, 

qui per abstiuentiam venerandi sermonis innotuit, 

dura subduco colloquia, pari mucrone feriretur? Dicas 

forsitam, vindictam inimicam esse proposito. Sed 

omnia errata ita computo, quasi legis obsequium, iu 

quibus vos esse contiugit auctores. Quisquamue 

culpam putet facere quod fecisti, et plectendum 

judicio divino censeat, quod a te processisse cognoscat? 

iEquo ergo animo sustine quod deliqui : dum 

ea in re prfficedis, lux Ecclesiae, ipsa voluisti. Ego 

servo animum, quem proniisi, ut in universis, si 

mereor, semulator existam. Cujus rei fidera, dum 

tacentibus vobis taceo, et quod et loquentibus loquor 

goidiam vocas! Muros venerandae, post religionis 

loca, propter te civitatis aspexeram : jam grati parabam 

verba colloquii, vereor dicere, quod reman- 

sit; ne loquendo cogar denuo sustinere transacla. 

' IUustrem virum Erduic quem me tu, Ecclesiae 

decus, desiderare feceras, improvisus oculis casus 

ingessit : ibi comites mei videre, quid peterem, ibi 

animi mei aestus innotuit, quem ante sub prcedictae 

claudebam umbra personaj. Nescivi occultare per 

caritatis tormenta quod volui, nec fucis aliquibus 

colorare conscientiam. Moereuteui me ad dumum 

reduxit, qui prolixioris itineris causas iucidit. Fati- 

galiouis meae, fateor, compendia non amavi. Ecce 

contestationem diligenticB meaj et mentis asserui. 

Yestrum est, si vera dixerim, vos interrog.ite, et 

animum meum affectionis vestraeoestiraatione cogno- 

scere. Domina mihi, saluto et deprecor, ut Iibens, 

per prffiseutium portitorem suggereuda cognoscas. 

EPISTOLA IV. 

E>;N0DIUS OLYBRIO. 

Nulli dubium est inter prudentes sacrae fidem pro- 

missiouis impleri, et amicitiam quaj fertilibus est 

raaritata fomitibus, fructum nobilitate gaudere. Ego 

conscientiam vestram appello jam statutis fidelibus 

obligatara. Ego tanquam de bonai arboris reditu, ita 

de caritate rautua idoneus carpo poma possessor : 

nulla partium in aucupio discessionis quod fieri vo- 

luit neget impletum. Apud Deum votis aut supplicium 

ostendit. Ad scriptionis ergo officiura, postquara vi- ^ debetur, aut proemium. Ego in me religiosi, in vobis 

sus sum, me reduxi;qui hactenus intra verecundum nobilissimi considerationepropositi,ad effectum inter 

penetrale, quae non amabantur, verba continui; si- 

mili in paginispariturus obsequio. Salve, mi domina, 

bonae splendor sine nube conscientias, et ad esem- 

dicerent. In arca sepulcrali Romae, Jun. Bassds v. c. 

QUI VIXIT ANNIS XLI. MENS. II. IN IPSA PR.WECTURA 

URBI NEOFITUS IIT AD DeUM VIII KAL. SEPTEMBR. Eu- 

SEBio ET HvpATio coss. Et altcra inscriptio Aquis 

Sextiis : Heic in pace quiescit Adjuior, quipost accepiampmniteniiam 

migravitad Dominum : vixit annos 

LXV. MENS. VII. DIES XV. DepOsitUS S. D. VIII. KAL. 

Januar. Anasiasio V. C. consule. Cieterum D. Augustini 

sententia fuit, ut Possidius in ejus Vita scribit, 

etiam laudatos Christianos et sacerdotes absque 

digna et competenti poenitentia exire de corpore non 

debere. 

' Speciosm] Religiosae feraina; Ticinensi, ut docet 

nos concordiae asstimo pervenissequce cceptasunt :nec 

adolescentibus gratiffi et in novam lucera erumpentibus 

frugibus verborum potuit negare commercium; 

proxima epistola : cujus ac sororum mentio epist. 

12 : Sed qux injunxistis de religiosisfeminis Speciosa 

ei germanis ejus, male esi animo meo quod implere 

non polui. 

2 Illusirem virum Erduic] Nomen restitui ex Vaticano, 

nisi quod in eo Erdui tantum detracta littera 

legebatur. Sed Erduic appellatur, alque iuter Gothorum 

nobilissimos nuraeralurin panegyrico. Ticinum 

ergo ab episcopo Med iolanensi ad Erduicum missus 

Ennodius, gaudebat sibi oblatam occasionem visendae 

Speciosae; sed contra votum accidit, ut Erduicum 

iu via otfenderit, priusquamTicinum esset ingressus, 

ac domum cum eo spe frustratus redire coactus sit.

39 ENNODIl EPISCOPI TICINENSIS 40 

ciiiii culpa dignus sit, qui in vicinitale positus noluit A tuum saturitate pinguesceret. Taceo summam cse- 

primus incipere. Inliacergopartepudorisvolens vitare lestis collatam beneficii, et dotibus sine bumano ad- 

dispeudium, nolo evadere opinionem temerarii, dumjutorio supernis instructum. Recte euim boc aestimamodo 

ad eilectum me ostendam pervenisse perfecti, tur venire de superis quod inter homines uullo constat 

Opportunissimum portitorem sarciua imperiti ser- exemplo. Sed bsec melius secuturis, vita comite, 

monis oneravi, afTecLa delinquens, per quem qui pec- 

caverit, et veniam meietur et gratiam. Rogo ergo salu- 

tationis effusissimffi debitum solvens, ut si me cordi 

liabetis, de uberrimi ostendatis directione colloquii : 

quia sicut anioris elocutor et copiosus assertor es, ita 

nescis alicui blanda sermonum fucatioue deludere. 

EPISTOLA V. 

ENNODIUS ' LaCO.NIO. 

Nunquam inter amantes silentio bene multatur 

offeusa. Gravius inventorem percutit vindicts' novi- 

tas, quam errantem. Nefas cst pro eniendatione culparum 

culpas adliiberi ; dum studio curationis, qui 

medetur aegrescit. Volui taciturnitatem quam circa 

me bactenus, mei immemores servastis, imitari. Sed 

bomo levis animorum fortium non potui a>quare contemptum. 

Victus sum naturae fragilitate, contiteor; 

et quod vos credo computare inter vitia plus amando 

st3'li abstinentiam elfusa loquacitate pensavi, et longi 

dolorem silentii sermonis ubertate composui. Ex- 

spectans quidem a vobis prajvium munus in litteris : 

sed nolui mibi ipse, dum diu ta:eo, negare responsum: 

ffiitimans, quod loquendo, formam dare, nisi 

loquendo, non possem : proinde, domine mi, salu- 

tationis debendae obsequium solvens, perlalorem 

prajsentium ad vos specialiter destinatum solita di- 

gnatione suscipite, et sublatum de consuetudine 

scribendi usum reparate, ne in damnum gratiae parcitas 

contingat ista verborum. 

[EPISTOLA VI. 

EN.NODIUS ' POIIERIO. 

Quousque tantum licebit absentiae? quousque fan;a 

nobilis epistolaribusdestituta commerciis veterascet? 

Nolo evadere opinionem temerarii, dunimodo ad 

notitiam possim pervenire perfecti. Volo esse paginarum 

prwvius destinator, ut Galliarum boua ad 

Italiam migrent, sine ullo formse suse translata dis- 

pendio. An forsitan putabas te in quocunque loci 

delitescere, quem scienliaj lu.x longe positorum 

monstrabat aspectui? Et nisi me in laudibus tuis, 

domeslica quid relatio, sed per imperitiam sui pau- 

per angustet, et amplissima meritorum tuorum praj- 

conia perlatoris arctet exilitas; utriusque bibliothecre 

libula perfectionis ex gemino latere venieutis partes 

maximas momordisti, procurando ut tali ingenium 

' Laconio] Lib. ui, epist. 16. 

'' Pomerio] A'elatensi. Oyprianus in vita S. Caesarii 

episcopi ; E?'ai autem illis admodum familiaris 

Vomerius quidam professione rhetor, Afer genere; 

quem ipsis singulariler carum grammaticae artis doclrina 

reddebal. In catalogoseu appendice Gennadii, 

ubi Pomerii opuscula recensentur, uatione Maurus 

dicitur ac presbyter in Gallia ordinatus. Ennodius 

Gra^ce Latineque doctuni. nec ssecularibus lantum 

litteris eruditum, sed sacrarum etiam peritum fuisse 

signiticat, Rbodanique alumuum vocat, quia Arelate 

versabatur. Ruricii quoque exstant epistolae duae ad 

Pomerium et ipsum Arelatensem : quandoquidem ad 

censeo reservanda temporibus : ad illud venio, in 

quo me sejunctissimus instruxisti. Quantum habui 

praesentium portitoris sancti Felicis assertio, in epi- 

stolis meis sine cura dictatisRomanam requalitatem, 

et Latiaris undae venara alumnus Rhodani perquire- 

bas. SoUicitus, credo, scrutator et diligens, quid 

lima, poliret, invenit, dum per infabricata verba dis- 

curreret. Nescimusquia quid qua inente horao legerit. 

quod liac profert deliberatione sententiam? maxime 

cum scriptum sit : 

Ipse parens vatum, princeps Heliconis Homerus. 

Judicis excepit tela severa notae ^. 

Rogo et si indigenas, et si inter studiorum suorum 

palaestra versatos fulget Latinitas, mirum dictu, si 

amat extranoos. Periculum facere de eloquentiae 

pompa non debeo, necprassumo, qualiter quis valeat 

experiri; cum professionem meam simplici sufticiet 

studere doctrinoe. Si me tamen quondam studiorum 

liberaliura adhuc nobilitate gaudentem aliquis tali 

dente tetigisset, parassem vel quod ad excusationem 

essetidoueum, vel quod non puderet objectum. Nunc 

vale, mi domine, et circa me ecclesiasticas magis 

disciplinae exerce fautorem. Scribe vel manda, 

Melchisedecb parentes quos babuerit, explanationem 

C arca», circumcisionis secretum, et quae propheticis 

mysteriis includuntur. Ista quae sunt saecularium 

scbemata, respuantur, caducis intenta persuasioni- 

bus, tela? similia Penelopse. 

EPISTOLA VII. 

EiNNODIUS * FIRMLNO. 

Exigat licet amor, quod non potest implere perfectio 

et impetret caritas, ut per loqueiae audaciam 

quae ornare poterat, pereat spes tacendi ; maxime 

cum sit dicendi, ut Tullius refert ', nisi cum neces- 

saria, nimis inepta conditio. Sed inter narrationum 

vias et itinera aperienda falce doctrina;, teneri nescius 

virium consideratioiie regnat affectus. Impera- 

toris loco dominatur semel penetrabilibus cordis 

n infisa dilectio; credens quod non de verborum pondere 

vel pompa capiatur, qui de absentis propinqui 

est salute sollicilus : nec existimat quod nasci possit 

olfensa de gratia : boc ad Iffititiam satis esse conji- 

ciens, si optatam uuntiet epistola sospitatem. Sed 

jEonio Arelatensium episcopo petit uti Pomerium ad 

se venire jubeat, lib. ii. epist 8. Sed abbatem appellat, 

ut quceri jam possit plures ne lioc nomine fuerint, 

an unus idem, quod mihi facile persuaserim. 

' Claudianus, cpig. ad Alethium. 

Tirmino] Propinquum suum vocat Ennodius. Itaque 

Arelatensem illum puto quem laudat Cyprianus 

idem in Csesario. Erat ium, inquit, bi ea urbe Firminus, 

vir illustris et iimens Deum, ejusque propinqua 

quorum siudio, 

Gregoria clarissima maierfamilias : 

cura et benigniiaieergaclerum ci monachos, ergacives 

el paiiperes ztrbs illa illustrior reddebatur. 

^ Lib. i. de Orat.

41 EPISTOLARUM LIB. II. 42 

vos, quos libra peritite in eloquii lance pensabit, qui- 

bus ubertas linguae, castigatus sermo, Latiaris ductus 

quadrala constat elocutio; quceritis nimirum in aliis 

quod exercetis, quceritis quod amatis : nos ab scholarum 

gymnasiis sequestrati, arentis ingenii guttis 

qua-dam oceani fluenta provocamus, quasi ' lychnis 

contra solis radios pugnaturi. Mei macies longe se 

monstrat studii; et nisi escusetur pietate garrulitas, 

dispendium proprii pudoris est quod amavi. Vena 

quidem linguce a generis fonte trahitur; et fervore 

genuino solet fetura nobilis incitari. Ego mea sum 

impar prosapia : me dolibus vestris quasi peregrinum 

scientiae plenitudo non tetigit : ego vos tantum laudare 

magis quam imitari valeo. Et quamvis nondum 

in me ad florem venerit matura facundia, et pressus 

onere gratiaj solvendi deserar facultate; committo 

tamen cymbam tenuem placido mari; quia parum ab 

ingratitudine ditlert muta gratulatio. Unde nascitur 

ut prospera quffi de vobis perlatoris relatione cog- 

novi, inter ccelestia mihi beneticia computentur. Et 

quamvis deberem reddere sermonis oflicium : sed 

quia portitorum negligentia fecit ut directae a vobis 

aut retinerentur aut perderentiir epistolse : ego tamen 

verecundiam meam in statione degentem ad in- 

certa deduxi, et totum me legeudum sapori vestro 

committo. Salve, mi domine, et amantem vestri 

frequentibus colite muniis litterarum. Circa quEB 

studia pigrum esse nec diligentem convenit, nec 

facundum. 

EPISTOLA VIII. 

ENNODIUS APOLLINAW. 

Pro voto militant desideriis propriis- necessitates 

aliena", dum in gaudiura nostrum aliquorum preoibus 

exhibemus obsequium. Quis non pretio propter se 

qusereret quod alteri sub hac occasione prsestatur? 

Debent mihi nunc perlatores prcesentium debita mea, 

et non solum me ad solutionem non pertrahunt, sed 

se fatentur obno.xios. Non est incurias, quod raro a 

me scripta prorogantur : similia frequenter, ut nunc 

reperi, bona subtrabuut. Inveniant ergo hujus benelicii 

fructum, si me diligitis, portitores. Qui sicut a me 

ea qu£e erant oiferenda, esegerunt; ita ad vos, ut opinor, 

scriptionis commercio optata perducunt. Domine 

mi, salutationis obsequia restituens, Deum precor ut 

hcec vobis in bona valetudine porrigantur, et reddatur 

illico pagina, quee meam qucErat, vestram nuntiet 

sospitatem. 

EPISTOLA IX. 

ENNODIUS OLVBRIO. 

Vix aliquando mihi ea quae diu cupita sunt es 

sententia successerunt, ut sitim quam es litterarum 

vestrarum ardore conceperam, eloquentia; divitis 

unda satiaret, et testus quos exspectatio longa gemi- 

naverat, arridentia labiis fluenta restinguerent. Sed 

cur me ad votorum asseram summam fuisse perdu- 

ctum, cui majus nascitur de impetratione desideriura, 

dum de sermonum vestrorum flumine pectus ardescit? 

' Lycknis contra solis 7-adios] Facilis fuit emendatio 

pro lignis quod in omnibus exemplaribus vitiose 

legebatur. Apologia pro synodo : Nescitis stolidi solem 

Patrol, LXIII. 

A Osfenditur mihi liqnido, qnam sit rerum nescia mens 

humana, quw, dum pretiiim propriaj ambitionis in- 

telligit, assuescit plus amare ad quod tarde pervenit; 

et dum abundat in prsesentia quo delectetur, magis 

superest quod requirat. Nunc confileor, in litleris 

vestris superforaneam cautionem meL sstimator ex. 

pavi : ubi dum secundis in altum loquelie veatra; 

portarentur vela proventibus, et in obsequio milita- 

ret quidquid spirat; remiginm vestris dicitis deesse 

coUoquiis. iôn est licita, vcri diligentia sequestrata 

quam pingunt verha, formido : remis opus est, quo- 

tiens uullo flaminum puppes juvantur impulsu : 

his 

non eget, cui secundam navigatioaem fecit conspi- 

ratio devota ventorum. Sol facibus non juvatur; 

nec lunaris globi claritudinem minorum siderum 

aliquando illustravere collegia. Domine, ut supra, 

honorem salutati exhibens, precor, ut apud magnitudinem 

vestram studiorum meorum fructu non caream 

: postquam vobis quid cuperem non celavi, ut 

scriptionis operam quam hactenus protulistis, slyli 

frequentia vel ubertale pensetis. 

EPISTOLA X. 

ENNODIDS FAUSTO. 

Meritrun meum regnatur cffilestis si attenderet, 

aut exigua bona adipiscerer, aut magna supplicia; 

et mei idoneus sestimator, quo meritis pervenire 

non poteram, voto non tenderem. Sed gratias illi, 

qui delicta nostra sic ne extollamur resecat, ut spem 

ad latiora perducat. Domini Avieni dictionibus a me 

C debentur ista praeloquia : qui necdum ad bonam valetudinem 

reductus, animum meum sollicitudinis 

catena laxaverat, dum adhuc inter spem et metum 

auxii vota penderent, naturam respiciens indicavit 

quo lonaret eloqiiio. Judicio quidem ista praeceperam, 

et altricem nobilis metalli venam in thesauris quos 

pepererat agnoscebam. Sed etiam in hoc peccator 

evenire vix credidi, quod assequi nou merebar. Verum 

dico, teste divina clementia, si sunt aliqui in 

Liguria, qui de litterarum possunt genio et splen- 

dore judicare : vos crediderunt in illa dictione laborasse, 

quam a-tati praejudicans canus jam in puero 

sensus excoluit. Sed ista magis illis cum lacrynioso 

gaudio dixi, quos aut effusus sanguis albo curia; coj- 

lestis ascripsit, aut clara confessio : qui secundis 

confirment primordia nostra successibus. Vos famuli 

humilitate et obsequio salutans, opto inter quaevis, 

dum istis animum relaxatis, adversariorum mala 

gaudere. Nihil est enim in quo possimus inimicorum 

damna sentire. Hoc nobis Deus contulit, quod invi- 

dia terrena non subtrahat. 

EPISTOLA XI. 


Quid faciam, quando rescribenda vos scribitis, et 

pro bono praescientiie coelo vobis obsequente con- 

cessae, quidquid alienum pectus potuit investigare, 

narratis? Liquet supra hominem osse, duorum sic 

implere personas. Sed ad illum referantur ista, qui 

facibus non juvari, nec ad yr

43 EKiNODII EPISCOPI TICINENSIS 44 

prsestitit. Ego tamen reraittere rne oratiouem, per Ameata sunt maculatffl conversationis non sibi credere 

quam in umbram antiquus Tullius trudetur, non pro- 

misi. Quippe quiacceptura quaternionem sub majori, 

quam ingenio raeo commodabat, celeritate reddideram 

; dum fidei serviens, quae ad profectum pote- 

rant pertinere contempsi. Nihil apud me de veneranda 

tunc dictione remanserat, nisi quod ad fructum, 

quantum aestimo, bonaj opinionis reposcenti memo- 

ria furante subduxerara. Nolo dicere, quale fuerit 

quod invitus restitui, quale etiam quod amavi : ne 

manifesto credatis vos alleganda sine sui dispendio 

praedisisse. Curis meis iamen super hac parte, se- 

rense lucis mea3 domni Avieni miseratio, licet incipientis, 

tamen jam probata succurrit, quamdam 

schedulam quaj ipsi remanere potuit, ostrum mihi 

esse participes. Ilajo illa mente descripsi, qua memor 

propositi odium compellor debere criminibus. 

Nullum dens meus, nisi de se tetigit confitentem : 

dum vitia incessimus, reum ira manifestat. Nam in- 

jurius sim, si slyli loco vomerem sentiam, aut mihi 

scripta computem, quas relogens non agnosco. Scit 

enira Dominus, quia si non nostro noraine notata 

fuisset epistola, ad quem fuisset directa nescirem. 

Tibi habe facetias tuas : aut illis reserva cum qui- 

bus vobis sine oris officio, per clandestinae familia- 

ritatis communionem clamor est actuum. Ecce salu- 

tationis honoriflcentiam solvens deprecor, ut in di- 

rigendis epistolis loca, tempora, personas attendas : 

ne quod ego ad me scriptura non coraputo, alterum 

nobilitatis ingessit : hanc hactenus habui : inde sum B forsitan kedat. Quia cestimo te hujus epistolse for- 

et locutus, et sapui. Sed postquam et aliena bcne- 

ficia jussas sum pendere, perlatore eam sequente 

destinabo : non eam in me pro peccatis meis intelligens 

benevolentiara, ut quod esternorum muniret 

ingenia, bene credulus non negarem ; sciens me ho- 

minibus, quod impugnat propositum, cautione mi- 

sceri. Verum dico, illo teste cui nota sunt omnia, a 

me illas mundi ore celebratas dictiones vestras, 

quod credo inscitia mea fieri, cuiquam dari nec tormenta 

compellunt. Domine mi, salutationem reve- 

rentia; vestrffi exhibens, contestor quia negligentia 

judicium meum, nec adulatio impugnat affectum. 

EPISTOLA XII. 

ENKODIUS ASTYRIO. 

Proplieticis oraculis sublimitas tua prajstat obsequium, 

et ad fidem veterum sanctionum militat no- 

vellis excessibus. Providisti ne segnior admonitio 

remaneret valetudine substracta neglectui. Scriptum 

enim est per Dei cultores, quorura aures prudentium 

debeat doclrina transire, quos falsi sermonis sapore 

pertrahere; allegans perire monita, quos in alia con- 

stitutis deliberatione pra2stantur. Ego laraen loco 

humilis, lingua mendicus, solis anlea necessitudinis 

stimulis verba concessi, et ad contestationem diligen- 

tia3, prioribus litteris exhibui * sub sanguinis liber- 

tate responsum. Nuno male est animo, quod injuriarum 

fructu carens, sumpsisti forsitan mentita apud 

te urbanitate jactantiam : nesciens quod auctorem 

mulam ad plurimos destinasse, et sola nominum 

commutatione, eam per singulos sine meritorum con- 

sideratione transmittere. 

EPISTOLA XIII. 

ENNODIUS OLYBRIO. 

- Ut tradit quaadam cloquentise persona sublimis, 

Iss est in epistolis negiigentia, et auctorem genii 

arlifes se prEebet incuria. In quo opere illud subdu- 

cit gratia?, quod cruci tuum testis sudor invenerit. 

Caminis excocta fabriiibus verba non flagitat salutis 

sufc nuntius, et qujesilor aliena^. Melius si in his 

commerciis pura elocutionum fronte congredimur : 

dindemata simplex colloquii cultus abjurat : episto- 

laris co.aimunio, si quando aflectatum decorem fugit, 

' obtinuit. Sed magnitudinis vestrce dives et elucu- 

brata narratio mendicis limitibus nescit includi; nec 

oris thesaurum quibuscumque arctare conflniis : ma- 

gnorura raore Iluminum riparum frena contemnit. 

Non dum compositum velamen occupationis locuples 

lingua transgreditur, his tantum se studiis militare 

signiflcat, ad quffi vel occasione perducta est. Et nisi 

vobis, quietis nostra; testimonia, reipublicffi guber- 

naoula sentiremus fuisse commissa, et rera laboris 

veslri esse, quidquid ubique disponitur, vel Italiae 

curam didioissemus unum pectus ingressam : pene 

vos sola putaremus paginalis st^-Ii cura et assiduitate 

macerari. Deo debentur hffic munera, qui et amatorera 

scientia; sensum oontulit, et liraam studiorum 

repetunt tela, qua» indooilis adversus alterura manus d ad oris fabrioam non negavit. Non sic pernix '^ ajther 

emiserit. Quis putet contumeliam, quse solam con- acta nervis arundo prosoindit : quemadmodum 

in- 

scientiam destinantis affligit? Improbornm natura venta ingenii vestri sermo describit. Nulla languescit 

est, hoo sentire de omnibus quod merentur, et in obioe, nullis tardatur obstaculis : fit pervia quiecummalis 

solaiium nusquam videre innocentiaii). Tor- que se illi difflcultas obtulerit : et mirum in modum 

1 Sub sangidnis libertaie] Quia Ennodius Astyrii 

oonsanguineus erat, sive parens, ut scripsit lib. i, 

epist. 24, cujus libertate otfeusum illius animum placare 

hac epistola conatur. 

- Ut ait qumdam eloquenticB] Symmachus. Assen- 

tior enira Fr. Jureto, qui alludi censet ad cjus epist. 

9, lib. vij, in qua fllio de epistolm slylo prajcipit his 

verbis : IVam ut in vestilu hominum, ctsteroque vilai 

cultu, locoac tempori apta sumuntur : iia iiigeniorum 

varietas in familiaribus scriptis negligentiam quamdani 

debet imitari; inforensibus vero quatere armafacundice. 

Eadera est Ciceronis sentontia lib. ix, epist. 2 1 

ad Pajtum, ubi quotidianis a se verbis epistolas texi 

solere scribit : quod de suis quoque afflrmat Seneca 

epist. 73 : Qualis, inquit, scrmo meus esset, si una 

sedereniusautambularemus,illaboratuietfacilis,tales 

esse epislolas meas volo,qucB niliil habeani accersitum, 

ni/iil fictum. Artemo sane apud Demetrium Phalereum 

eodem modo epislolani, quo dialogura scribi 

oportere ait; at Demetrius paulo magis quam dialogum 

ebborandam docet. 

^ 2Elher arundo proscindit] Non CBihera. Sic enim 

solet inlerdum Ennodius, ut (Eitier vacuum lib. vii, 

epist. 38, et pro synodo, Videbant cether ianluvi di~ 

rectis a sejaculis verberari.

'iS EPISTOLARUM LTR. TL iO 

per allegantis peritiam mutatur natura causarum : 

hoc facis in merito negotium habuisse, quod cupias 

veritas est, quodcunque pro veritate narratis. Hinc 

cautis judicibus non licet repugnare : minutissimi 

discussores opinionis lucrum aestimant, si sequan- 

tur quo pertraliitoratio imperiosa captivos. Iluio ergo 

linguaj, his opibus reverentiam, fateor, ad quam 

primus cucurri, debeo singularem. Et opto esse plurinia, 

quaj mibi ad caritatis fibulam agenda man- 

dentur. Sed qum injunsistis de religiosis feminis, 

Speciosa et germanis ejus, male est animo quod im- 

plere non potui. Nihil enim nunc mihi cum illis residuum 

est familiaritatis aut pignoris; masime quia 

in disjunctis civitatibus degunt. Ad quas tamen missas 

ad me litteras mos diresi; quae responsum usque 

adilla quibus se viderent, temporaprotulerunt. Ego, 

nemagnitudinem vestramsuspensamtenerem, scripta 

prorogavi : mox ad vos perveniet, si quid manda- 

verint, quod libeat iudicari. Nunc honorificentiam 

salutationis impertiens, rogo, ut mihi magis cuni Ecclesia 

sublimititas vestra si quae sunt agenda, commit- 

tat : quia puto me in afiinium vestrarum causa, vet 

matrona^, amici circa vos diligentiam pectoris non 

celasse. 

EPISTOLA XIV. 

' jiFRIS. 

Lucrum forsitan putaret inimicus, si inter pericula 

quffi Christianis indisit, credentium animos subegis- 

set, et per diversa Domini grege disperso, non su- 

peresset vel inter paucos, a quibus possit flde perse- 

verante calcari. Regnat adhuc ille in numero vestro, 

qui sibi non tam in multitudine, quam in devotione 

complacuit. Scriptum enim est, datam Satanfe pote- 

statem, ut servos Christi cribraret : ut quod^de tri- 

tico inveniri posset, horreis jungeretur; quod de 

paleis, ad ignium alimenta transiret. Ad vos speciali- 

ter dictum est : Nolite timere,pusillus grex : conipla- 

cuit Palrivestro dare vobis regmm [Luc. xii, 32). Ve- 

nit iuter vos gladius pertidorum, qui marcida Eocle- 

siffi membra reseoaret, et ad coslestem gloriam sana 

perduceret. Quod habeat Christus milites, certamen 

ostendit : qui triumphum mereantur, per bella co- 

gnoscitur. Nolite raetuere, quod pontificalis a vobis 

apicis infulas abstulerunt. Vobiscum est sacerdos 

illo, vel -hostia, qui non tam honoribus consuevit 

gaudere, quam mentibus. Majora sunt coufessio- 

nis prEemia, quam norainatae munera dignitatis. 

Ad illa plerumque eliam minoris meriti personas 

favor humanus adducit : ista nisi gratia superna non 

tribuit. Ipse enim invobis etpugnavit et vicit, quem 

fides meretur et inter hominum tormenta sociari. 

' Afris\ Exsulibas episcopis Africas, quos Trasamundus 

rex Vandalorum fidei oausa in Sardiniam 

relegarat, numero 220. His quotidiana subsidia ministrare 

solitum Syramaclium papam auotor est Paulus 

diaoonus llistoriaj Miscellse lib. s.v. Nuno illos hao 

epistola consolatur, et sacras martyrum reliquias 

mittit, quas postularant. Scripta enira est ab Ennodio 

quidem, sed pro Symmaoho : cujus etiam nomine 

inter alias ejus epistolas legitur in antiquis collectionibus. 

; 

A Prolixis non est opus fervorem in vobis cajlestem 

animare colloquiis. Habet incrementa sua divinaj vir- 

tutis incendium. Nec opus est eos in tropaô jam posi- 

tosattolli laudibus, quisine monitore vioerunt. Gravat 

conscientiam Christiani quidquid afferunt blandimenta 

pra3Conii. Res quidem virtutis est, quam fecistis 

: sed sammipra;mii restitulione superanda. Quod 

tamen directis ad filium nostrum - H. diaconum litteris 

sperastis, beatorum martyrum Nazarii et Romanibenediotionem 

poscentes,fidelibusnonnegamus. 

Accipite veneranda patrooinia inviotorum militum : 

et quia vestram jam fidem in praeliis imperator agno- 

vit, feliciter confessionis munera consumraate. Dabit 

Deus, cum ipsi placuerit, reducem Ecclesiis quietem : 

ut moerorem quem indixit adversitas, paois dulcedine 

consoletur. 

EPISTOLA XV. 

ENNODIUS ^ EtPEEPI.E. 

Coelestis dispensatione mysterii, uno tempore 

mihi sororis Lupioino refusus est matris alfeotus, 

et geminse copula necessitudinis peregrinantem recipere 

meruitpost intervalla pietatem. Revixisti apud 

nos post dilectionis quem proouraveras obitum, be- 

uefioio litterarum : vidimus amorem quasi de quadam 

sepultura surgentera. Inauspicato nobis inoo- 

lumitatis vestrae nuntius accessit auditu, quara credebamus 

per contemptum nostrum viventem busta 

complesse. Credimus te dura perpessam : sed oonfitemur 

irrogasse durissima. Quod sustinuistis, com- 

C mune cum bonis est : cum crudelibus, quod fecisti. 

Ubinam gentium maternahactenus cura delituit?ubi 

quod fratri debebatur, erravitV ad longiora animus 

tuus quam corpus abscesserat. Si te ad ultima terrarum 

confmia peregrinationi socia dispulisset adver- 

sitas, illuc sequi debuit germanae fides, et soUici- 

tudo genitriois. Sed in oocasusolis cui proxima fuisse 

narraris, frigidum pii amoris pectus habuisti. Imi- 

tata fuisses aetherei sideris circa debitam diligen- 

tiam defectum felioiter renascentem, et feriatum a. 

gratia non perpetuo animum gessisses. Suscepisti 

mentem provincialium, quos adisti : mutasti regionem, 

et propositum pietatis abdioasti. Nam abjurans 

Italiaj oommunionem, non solum oiroa amioos, sed 

etiam circa interna pignora repulisti. Postremo ani- 

f* ma3 tibi mutatio acoessit commutatione telluris. 

Quam tiraeo quod longis incuriam tuam incesso col- 

loquiis! quid oifensa faciet, quae illaesa contempsit? 

Dedisti justum dolorem studiis non amantis : quae 

te innocentem faciant, causas ingessi. Sed expro- 

bratio ista, si per se respioitur, aspera est ; si origo 

ejus inquiritur, omni dulcedinis melle condita. Gra- 

^. II. cZMConMTn] Hormisdam, opinor, qui diaconus 

erat Eoclesiaj RomanEe : qui de Eunodio interpretantur, 

ut ccetera omittara, a monogrammo discedunt. 

' Eiiprefix'] Sorori suae, matri Lupicini : quaj tum 

in provincia Narbonensi, patrito nirairura solo, peregrinabatur, 

id est Arelate, ut docebit epist. 7, lib. 

VII. Ad Euprepiam sunt epistolce complures : de Lupicino 

autem aget tum aliis saepe locis, tum maxime 

Dictione 2 Scholastica.

47 ENNODII EPISCOPl TICINENSIS 

viter fert circa caritatem negligentiam, qui parentis A meam litterarii sermonis visitatis aflalu : et inter 

silentium liber accusat. Poleris errata corrigere, si 

prsesentia non vales, scriptione multiplici. Salutis 

ergo grattam praesentans, quaiso, ut mei memineris, 

qui preces tuas circa communem flliiun et vota 

preecessi. Ante enim quid debuissem consideravi, 

quam quid velles agnoscerem. Tu Deum religione 

placa, et preoum circa nos assiduitate compone : qui 

intentionem meam in ejus profectum et cordis se- 

creta respiciat, ut quod ego labore polliceor, ille 

praestet auxiiio. 

EPISTOLA XVI. 


Par quidem fuerat sublimi viro Pamfronio commeante 

ministerium pagince ad vivi sermonis ofticia 

occupationes et excubias quibus universos Ravenna 

distriugit, mei cura non ponitur. Reddo ergo efTu- 

sissimfe salutationis officia, sperans ut prcesen- 

tiam meam apud dominos meos amantis vestri, pro 

diguatione qua credentem fovetis, faciatis opta- 

bilem. 



Probabiles causas habeo, quibus unanimitatem 

vestram styli mei morsu, quamvis rubigine sorden- 

tis, incessam : quas, cum sis abundans naturae bonis 

et ingenii facultatibus locuples, purgare non possis. 

Ego unquam credidi ad alium reditus vestri citius 

indicia posse perferri? Ego curam mei inter quasvis 

transferri : nec illum epistolari fasce onerari, quem B occupationes, illud amicis censui consecratuni pec- 

non tam verba mea contigit uosse, quam studia. Sed 

ejus in bis ofticiis manus dantur imperio. Postulat 

adjutricem paginam latentium scrutator auimorum : 

et ideo ne quid apud eum nostri deesse contingat 

obsequii, scripta concessi, et si commendationi non 

necessaria, prajceptis ejus accommoda. Quibus enim 

sermonibus prosequendus est, cui totum magnitudi- 

nis vestrae licet sperare de gratia? Ita eveniet, ut 

angustiora sint supplicantis verba, quam merita per- 

latoris. Quid enim pra^stes juvaminis illi, pro quo 

quantumvis poposceris, plus meretur! Ergo ad styli 

exercitium junguntur baec, non ad benelicium com- 

meantis. Juvat animum sub quavis occasione vestri 

meniinisse, licet nominato scriptione uihil tribuam. 

Ecce tamen quia jussus sum, illa quae prsestantur 

exlraneis, iusinuationis dicta subjungo. Juvate vos 

peculiariter expelentem, fiduciam ejus dignatione 

roborantes : quidquid spe praacipit, inveniat : ut si 

meritorum suorum angustus ajstimator est, ad me 

referat quidquid fuerit consecutus. Obsequium salu- 

tatiunis impendens supplico, ut crebris me relevandum 

ducatis affatibus; cui inter moeroris sarcinas 

nullum, praiter oris vestri solatia, potest esse sub- 

sidium. 


Nemo 

'eNNODIUS 

peritiam pomposa eloculione condemnat; 

nec spernendum cum pudore dicit esse quod sequi- 

' CONSTANTIO. 

' 

tus excedere? Ecce anle oculos meos redduntur aliis 

paginse, et amica exspectatio sub omni credulitatis 

meas despectione frustratur. Nolo litteras majori ob- 

jurgationis felle complere. Sufficit tristibus stricta 

narratio. In eo adhuc animus meus, quod magnitudinem 

tuam discedentem monuit, persistit statu : 

vestrum est, si temporum mala contemnitis, promissam 

servare concordiam. Salve, mi domine, et 

amantem tui releva communione sermonis, ut scribendo 

deleas dolorem, quem vides amico per scri- 

ptionis abstinentiam conligisse. 

EPISTOLA XIX. 

ENNODIUS CONSIANTIO. 

Abundo gaudio, nec clauda Isetitiae meae fides est, 

ideo aliqua per diabolicam inspirationem nasci certamina, 

ut tu, qui te ultra emendationem omnium 

protuiisti, triumphi honore gratuieris. Non est, ut 

video, elTeta Liguria : nobilitatem pariendi nec in 

temporum extremitate deposuit. Inimicum vitiis 

adhuc et in cineribus nulrit incendium : in cujus fa- 

villis ultrix criminum flamma non moritur, nechostis 

errorum ignis operitur. Quam timui ne velut exhau- 

sta cessaret, dum epistolce vestrte frontem alienis 

fuscatam praestigiis sollicitus trutinator aspicereml 

more parentis attoniti, qui cum carum pignus ad 

bella transmittit, nec de explorata 'esse patitur vir- 

tute securus. Ad incrementa sollicitudiuum triumpbos 

filii numerat, non quietis : plus expertaj metuit 

tur. Sui impugnator est, quisquis elucubratis ser- ^ felicitati, cui formidinem ministrat allectio : quia 

monibus iinguas cultum praedicat abjurari. Ego tamen 

in epistolis magnitudinis vestrce diligentiam semper, 

non verba pensavi : nec adjutricem malitice faoundiam 

majus pretium habere censui quani simplici- 

tatem, qua^ infucata fronte secretum mentis enuntiat. 

Hoc in sanctis hominibus et amavi semper et colui. 

Ago nunc atque habeo gratias, quod parvitatem 

• Constantio] Virum illustrem appellat lib. iv, 

epist. 13. Et patria Mediolanum, et eloquentite pietalisque 

laus qua? Constantio huic tribuitur, epitaphii 

admonent Constautii togati Mediolanensis, quod non 

abhorret ab aevo, nec a stylo Ennodiano. Quare hoc 

loco subjiciam, ut legitur in monimentis sacris veterum 

inscriptionum. 

Igenii legumque potens Constantius atra 

ignara cautionis est mens instituta victoriis : et in 

acie amor laudis sahitis oblivio; tropaji gustus abdicari 

imperat lucis aftectum. Sapor vitse illos tautum 

possidet, qui de conflictibus venientia bona nulla 

didicerunt : semper ad gloriam jungitur, quod de 

incolumitatis propriae cura decesserit. Sed mihi in 

praesenliarum supersedendum est hujusmodi scri- 

Mortis sorte jacens conditiir his tumulis. 

Ilinc gemat hunc probitas, tristis suspiret honestas], 

Et comitis funus plangat amica fides. 

Quis per bella fori totiens de jure triiimphum 

Uettulit, soevos percnlit ore reos? 

Ornavit proprio seuiper fulgore togatus 

Eloquio mores, muribus eloquium. 

Nou mullum mors dira noces iu fuuere justi : 

Nil tua tela gravant : possidet astra pius.

49 EPISTOLARUM LIB, II. 50 

ptione. Non sunt militis nostripiiis pra;dicanda,quam 

assereoda certamina. Ubi jaculis opus est, verba 

nil conferunt. Licet promulgasse meam sententiam 

faerit, dum vestram praedico, et hoc sit respondere, 

quod responsa laudare : 

Dei tamen opem precatus, 

obsecutura fldei verba subjungo; ad illuraconvertens 

styli mei cultum, qui quotiens scribenda est infelix 

curvis terra vomeribus, se famulis suis germina collaturiim 

promittit esse, qufe jaciant, dicendo : Ne 

cogiteiis qiiid loquamini : Pa/er enim vester est, qui 

loquiturinvobis (Matth.z^lQ). Ipse ergo ad facien- 

dam promissi veritatem veniat : 

ipse oris mei laban- 

tem conUrmet infantiam, ut allucinationis nostrae 

concinnatio inhumana videatur. Sed quid diu replicanda 

circumloquor? unum rogo ut pro modulo meo 

rescripta taxentur : nec putelur aut legi aut defen- 

sioni deesse, quod nescio. Ergo, ut scriptione testamini, 

inventus est bomo, qui servos Christi, quemadmodum 

ipse promisit esse faciendum, sub hac 

occasione cribraret, afferens de 

* arbitrii libertate 

homini in una tantum parte quEe deterior est, eli- 

gendi datam esse licentiam? schismaticam pro- 

positionem, quee juxta Apocalypsin scriptas habet in 

fronte blaspbemias (Apoc. xvii, 3)! Quce ista libertas 

est, si valet, edisserat, ubi hoc datur solum velle, 

quod puniat ; aut quare electionem nominet, ubi 

unam tantum partem asserit fuisse concessam? Quod 

si veritate subsisteret, locum divina judicia nou ha- 

berent. Quid enim boni a nobis Deus noster recte 

quaereret, qui appetentiam ejus de voluntate subtra- 

xerat? Sed juxta Apostolum, Nunquid iniquus Deust 

absit (Qal. ii, 17). Inter homines a recti discordat 

alfectu, qui a subjectis exigit, quod in potestate non 

tribuit : hoc de Deo qua conscienlia sentiatur, ad- 

vertite. Ubi est illud Apostoii clamantis, et pro ar- 

bitrii libertate testantis, Fe^Ze adjacet mihi, perficere 

autem non iuvenio (Rom. vu, 18) ? quid est aliud, nisi 

dicere, Novi de.\trum iter eligere; sed nisi ingre- 

dientem juverit gratia superna, lassabor? Nemo du- 

bitat, nemo condemnat, quod auctore gratiae pice- 

stante et ipse aequitatis hominibus callis aperitur. 

Dux enim bonorum et praecessor est gratia, quando 

coelitus multiplici ad requiem invitamur hortatu : 

quando nobisdicitur : Venite, filii, audite me (Psal. 

XXXIII, H); Venite, benedicii Patris mei, possidete paratum 

vobis regnum (Matth. xxv, 31); Vbi ego sum, 

ibi erit et minister meus (Joan. xii, 26). Sed nisi 

talibus moniti, et voluntas nostra qu* libera est, et 

1 De arbitrii /f&erâfe] Tacito nomine quemdam refellit, 

qui liberum arbitrium, quod ut lib. de Correplione 

et Gratia docet D. Augostinus, et ad malum 

etad bonura faciendum conlilendum est nos babere, 

deteriurem tautumin p.irtera dalumaffirmabat. Quam 

hseresiu cum aptissime redarguat Ennodius. revincatiirque 

ab universa scbola theolngorura, tum veterum, 

tum recentiorura, qui de libero arbitrio disserunt, 

raihi satis est Grasca Irena?,i verba e lib. iv, 

cap. 72, quse Ennodianis argnmentis favent, et vulgo 

obvia non sunt, in medium proponere. Et 'fuasL oi p.'sv 

yau),ot, ot Si v.yry.Qcil yiyo-jaai, ovQ' ouTot iTratverot, ov- 

te; «yci.Qor zoloHzol yap x«v£(iK£uao-9iio-av out' Izetvot 

IJ.ZU.1T-0L, OUTO); yeyovoTsq. 'A>V z-rsL^-n .o'l ttk-jte? TJj; 

kOt^5 sltl yua-sw;, (JuvK^jVOtTS y.ct.Tc/.nyji'j y.«t Trpa^Ki to 

A labor praestet obsequium, ad periculum et gehennam 

non iraperio aliquo, sed sponte devolvimur. Itaque 

aut pncmium devotio, aut poenam contemptus ope- 

ratur. Alioquin non erit justa retribulio, quae aut 

per supplicia refertur necessitate peccantibus, aut 

bonam mercedem oflert operi, ad quod trahuntur 

inviti. Ergo debemus gratice quod vocaraur : debe- 

raus gratiae, quod occultis itineribus, nisi resistamus, 

sapor nobis vitalis infunditur : nostrEe tamen 

electionis est, quod beneflcia demonstrata sectamur. 

Via enira scelerura non imperatrix nostra esse le- 

gitur sed famula, cum de peccatis dicitur ; Sub ie 

erit appelitus eorum (Gen. iv, 7). Quid enim sibi vnlt 

universa prophetae, quasi sertis redimita elocutio : 

Noli semulari inter malignantes (Psal. xxxvi, 1 ) ; No- 

lile confidere in principibus (Psal. cxlv, 3); Nolite 

fieri sicut equas et malus (Psal. xxxi, 9); et Apo- 

stolus .• Noliie 

fieri servi hominum {I Cor. vii, 23)? 

Toties Noli in superna admonitione, quo respicit, 

si aliud velle non licuit? Deinde quamvis in persona 

Chrisli, tamen pro arbitrii astipulatur ejusdem pro- 

phelae nobis libertate testimonium : Ut facerem vo- 

luntatem luam, Deus meus, volui (Psal. xxxix, 9), 

Et alibi : Volu7itarie sacriflcabo tibi. Et : Vofa mea 

Domino reddam. Et iterum : Vovete et reddite. Illud 

autem beati Apostoli quo se muniri credit, exem- 

plum, nobiscum facit, si qufe sequuntur advertat. 

cum inimicus arrogantiae dixit : Gratia Dei sum, 

quod sum (I Cor. xv, 10). Mox enim, ne sic fugax 

C gloriae crederetur, ut longo intervallo a veritate descisceret, 

sapiens architectus adjunxit : Abundantius 

omnibus laboravi, et gratia Dei in me egena non fuit 

(Ibid.)., quod dixisse est : Christus in me, quem 

digne aut abundanter muneraretur, invenit. Non 

enim pauper est divina gratia : sed meritorum no- 

strorum puialur quadam raacie aut exilitate tenuari. 

Quae tunc nonsuisae;tiraatur meatibusfluere, quando 

de ejuscursibus ariditatis nostrae vena nil recipit. 

si epistolaris pateretur angustia sacrorum voluminum 

arcana reseraril Sed timeo ne qui nullam poterit, 

Deo inspirante, in fide nostra invenire calum- 

niam, de paginte prolixitate causetur. Quid illud, 

qua mente suscipit : 

jBcce aquam et ignem,ad quod- 

vis porrige manum (Eccli. xv, 17)? quid alia quae co- 

piosus assertor ipse replicasti? Credo more aspidis 

clausa, ut aiunt, aure transivit. Video quo se toxica 

Libycae pestis extendant : arenosus coluber non haec 

sola habet perniciosa, quae reserat : ad sestimatio- 

ayaSoy, xat §v'jci^$'joL TraXtv ocT7oSai\eLv auTO, xat p^ 

TyotiJTat, SvAy.iaq zat Trajo' icjQpciiiôLc, TOt; £Uvof.touf;i£'- 

vot;, xat 7ro),u 7Tp6T£pov Tzc/.pv. 0£&) ot pttv £7TatvouuTat, 

zat OLîc/.

51 ENNODII EPISCOPI TlCliVENSIS 

nem occuUorum facinorum fereuda sunt qufe fatetur. 

Vult enim ad illud pertingere. Neminem suo vitio 

aut negligentia perire, si liomo utriusque rei boni et 

mali per potestatem concessa electione privatur. 

Hos tantum jactat potuisse salvari sine labore uUo, 

sine inandatorum amicitia, quos peregrinantes a 

merito favor tantum cffilestis eripuit. Proinde, quod 

in ipsum referatur, illos periisse intelligit, quos 

gratia noluit divina liberare. Tu mi domine, salve 

dicto, fac apud te ut sies : et si sanari mancipium 

mortis noii potest, a contentione desiste : ne cum te 

fidei radice fultus valida niteris, ille sub occasione 

hujus controversiee, ante editionis tempus, divini se- 

minis ab aliquorum utero partus excutiat. 

EPISTOLA XX. 

ENNODIUS CONSTANTIO. 

Dabis veniam quod celer rescripsi, qui setati ad- 

huc debeo indocilem festinationem. Vos maturitas et 

pondus decet. Proinde credentem fovete, et nugas 

meas a publico rigore subducite : quia si pagina no- 

stra 

' res crepera atque anceps est, jussionis vestrce 

se tuetur patrocinio, ab Iioc quod nemo imperata 

fastidit. Vale ergo dicens, legenda commendo : iiet 

etenim ut posthac bene accepti ad parendum dele- 

nificaj obedientia?. stimulis incitemur. 

EPISTOLA XXI. 

ENNOmUS - ALBINO. 

Quater ad magnitudinem vestramscriptaprorogavi, 

et adhuc tanquam deses accusor : lingua milita- 

vit alfectui, assiduitas diligentiam nou meretur. 

Credo portitoris aut negligentia aut invidia, ad 

hanc me offensam fuisse perductum. Ecce lamen 

scripta multiplico, et pro voto vestro prosperitatis 

mefe indicia faciens, de vestra cupio felicitate gaudere. 

Salve, mi domine, et amantem vestri sub omni 

dignatione relevate : quia Deo proximam rem facitis, 

patrociuio vestro credentem plena iide et communione 

relevare. 

EPISTOLA XXn. 


Supervacuis ad benelicia laborat impendiis, qui 

solem certat facibus adjuvare : gratiaj plenitudo adjectione 

non indiget : nec ulla requirit commendationis 

augmenta, quem ad amicitiarum cumulum 

merita perlulerunt. Illustrem et patrioium virum Albinum 

parentem^vestrum styli mei cura prosequitur : 

cui per paginam non impendo necessaria, sed votiva : 

* Res crepera aique anceps] S^^mmachus epist. I : 

Ita res crepera atque anceps dubium me habet. Vos 

autiqua, pro dubio et incerto. llaque Martianus Capella 

lib. i opponit perspicuo. Aê lu, iuquit, desipis, 

admodumque perspicui operis £ysLpofj.-j-i]ij.zi.o'j, noscens 

creperum sapis ; nec liquei Hymenxo praesuliante dispositas 

nupiias 7'esuliare. lude et crepusculum dictum 

volunt, quia in lucis noctisque conlinio. Symmachus 

idem epist. 7 Ausonio : Prius quam manijesius dies 

creperum absolveret. 

- Jlbino] V. I. patricio, quod docet non solum 

proxima epistola Eunodii, verum etiam epistolaj aliquot 

Theodorici apud Casslodorum. Item consulari. 

Nam consul fuerat anno 493 hoc est triennio post 

Faustum. Itaque Albinum cousularem vocat Boetius 

A et quamvis utilitati ejus uihil adjiciam, amorem tamen 

mereor, quod praedicti jussa complevi. Venera- 

J5 

bili ergo domino salutationis obsequium impertiens, 

precor, ut circa diligentiam suam pradictus vir ma- 

gnificus recipiat, quod mihi, dum vos colit, exhi- 

buit. Novi enim cito amplissimura virum ad cordis 

vestri esse penetralia perducendum, quem innocens 

propositum suis erit apud vos dotibus adjuturum. 

EPISTOLA XXIII. 

DOMNO SUO FAUSTO ENNODIUS DIACONUS. 

Sine dispendio tutelffi orbantur, quos ad vos per- 

tinere contigerit : non desunt illis paterna subsidia, 

quos fovetis. Lupicinum ^ Euprepiee nostrae filium 

loquor : ad ipsum pertinet prajfata generalitas : de 

cujus substantia sublimis vir, venerator vester * comes 

Tancila dixit mihi, a^ domno nostro rege, quod 

referri grave sit, impetratum. Nam universas matris 

ejus facultatulas a Torisa, vel aliis asserit fuisse |com- 

petitas. Aliud quod infelicitati pupilli potuissem 

prcestare, non habui, nisi ut vestram notitiam instruerem, 

et veri fungerer relatoris officio. Vestrum 

est, inspirante Deo, circa miserum providere quod 

adjuvet : ad me respexit, qua; mihi resignata suut, 

indicare. Dominivere mei salutationis obsequia prae- 

sentans, de clementia divina postulo, ut laborem ve- 

strum juvamen coeleste comitetur. 


DOMKO SUO FAUSTO ENNODIUS DIACONUS. 

r Dispendinm credo esse diligentiaj, nullas commeanlium 

manus litterarum dote munerari, qua; so- 

lent lectione etiam vultus ad ,longinqua portare, et 

ororum imagines officio prajsentare sermonis. Adista 

jungitur eliam bene de utriusque merentis sublirais- 

simi Luminosi portitoris ocoasio, qui ad religionem 

meritorum vestrorum suai quoque gratiae fructus ad- 

jungit. Quis geminus patiatur ut sub quacunque negligentia 

haberetur affectus, si a paginis temperem, 

quas dignatio vestra exegit, et si illas nominatus non 

aocipiat perferendas? Deo gratias, quod in fronte 

epistola? locandum fuit, quia felicitas vestra votivis 

erigitur aucta successibus; quod tumida inimicorum 

cervis Christo Deo non graVata succumbit. Spe praeceperam 

quod affectus ostendit. Bene enim senten- 

D tiaB coelestis finem pranoscit, qui novit qualitalem 

ejus de actuum humanorum serenitate coUigere. 

Vale ergo longum, mi domine, et amantem vestri 

lib. 1 de Consolatione, de acousatione agens, qua 

majestatis apud Theodoricum falso delatus est. Sed 

es Ennodii verbis hoc prasterea discimus, Albinum 

Fausti parentem, hoc est propinquum et consanguineum 

fuisse. 

^ Euprepix nosiree] Sororis Ennodii. Supra epist. 

io, et lib. III, epist. lo ac 28 et aliis. 

" Comes Tancila] Locus antea mire depravatus. 

Taacihe nomen restitui es libris antiquis, et es Cas- 

is enim estTancila, vir spectabilis, ad queni 

siodoro : 

de perquirenda ajnea statua quaj e Comeusi civitate 

furto sublata fuerat, soribit Theodoricus lib. ii Variar., 

epist. 33. 

5 Domno nnstro rege] Theodorioo : atque ita perpetuo, 

cum autregem nominat, aut rerum dominum.

53 El']STO!.Ai:iJM 1,1!!. U. 

styli usu relevale. ; ut quidquid subtrabunt intervalla 

tei-rarum, tabellaria compenset oblatio. 

EPISTOLA .X.XV. 

' FAUSTO QUyESTORl ENNODIUS DIACONUS. 

Pro ccelesti dispositioDe reditus mei indicia fleri 

iiullo magis quam amico Ravennam properante con- 

venit : ciijus Hdelis relatio cliara pagina cessante 

suflecerat. Sed usu abstinere non potui ; quo si sub 

quocunque neglectu temperem, videor damnasse 

styli frequentiam quam amavi. Jungitur, quod prre- 

dioto obvias in negatione manus exhibere non potui, 

qui scit ab amantibus sui securus exigere, quod eis 

pro religione conscientias novit fideliter cxbibere. 

" Ravennam ergo digressus, quee quidquid in pra;senti 

vita liabeo dulce compleclitur, Mediolanum 

salva corporis valetudine, Cbristo prosequente, per- 

veni ; male ferens quam in redeundo, liienie impel- 

lente, optavi forsitan contra desideria celeritatem. 

Sed ad Deum cuncta referenda sunt, cui adjacet bumana 

facta componere, et diligentiam corporalein 

asterni amoris sapore mutare. Nunc ad scriplionis 

causam dicta bumili salutatione et commendatione 

me confero perlatoris : qui si pro mentis vestra^ se- 

reuitate gratuletiir beneliciis, agnoscit se aut rece- 

pisse quod vestris prrostitit, aut qualiter amaro de- 

beat, incitari. Quem si vel nolit, festinum redire 

compellite : quia et afFectui meo praesentia ejus est 

neccessaria ; et si Deus promissionem statuerit, cuni 

ipse jusserit, utilitati exspectatur accommoda. 

EPISTOLA XXVI. 

ENNODIUS ^ LIBERIG. 

Aut alitur, aut sustentatur scriptione diligentia : 

ministra atrectionis est epistolaris confabulatio : muta 

caritas simulacrum reprcesentat ingrati : depretiat 

genium suum, quse. in vocem non prorumpit, amici- 

tia. Bene secretum peitoris reseratur clave sermo- 

nis : dignationem vestram jam patior. Ha;.c pro inge- 

nii viribus paginalis commercii libaraenta dedicavi, 

per quoe usurpo vindicare raihi meiitura plus araan- 

tis. Nemo enim taciturnitatis repagulo ora porrigit, 

quam decisi fcederis memorem proditor mentis lo- 

quela non deserit. Principem ergo locum in litteraria 

conimunione possideo, et majori cultura dJguus sum, 

qui prior quid gestirem, patefeci linguaj te.-timonio. 

Ecce religionem dirigendce paginre sine nube disso- 

' Pavsio quxsigri] Summas omnes dignitates 

Faustus ordine consecutus est. Nam magister officiorum 

ante aliquot annos fuerat, Albino consule ; 

in eoque bonore legatus a Theodorico rege niissus 

ad Anastasium Aug,, ut constat ex Gelasiipapas commonitorio 

ad Faustum magistrum legationis officio 

Constantinopoli fungentera. Nunc quajstura sacri palatii 

fungitur. Post banc prtefecturse pr£etoriana5 cingulum 

adeptus est. Epigram. 142 et lib. ix. epist. 18 

ad Stephaniam Fausti sororem : Nem-pp. illius domni 

Fausii germana es, incujusprsefecturaquodmonackos 

inslitual inveiiilur : et passim in Variis Cassiodori : 

elsi in bis vitiose ubique Fausto prseposito scriptum 

est, ^ro priefecio prxlorio. Denique patriciatu ornatus 

cst : cujus testis Ennodius ad Agapitum lib. v, 

epist. 26. Ante orania autem consulatum iam grandior 

gesserat, ut dictum est-ad epist. b, lib, i. 

A rui. Vestrnra est in me fovere quod recepistis ; ne 

judicia culminis vestri, me jacente, patiantur examen. 

Exponit enim ccnsurae sententiam suam quisquis 

quod elegit non tuetur. Domine mi, salutationis re- 

verentiam pleno dependens obsequio, Deum rogo, ut 

beneficiorum circa vos suorum incrementa multiplicet 

: qiiia solus census est meorum plenissime commodorum, 

qui cels^tudinem vestram ad fastigia quse 

dobentur extulerit. 

EPISTGL.A 

4 nONOE.4.TO ENNODIUS. 

lu vicinitate vos degere moderna scriptione signa- 

stis, jungentes ad dispendia gaudiorum, statum ve- 

stra; valetudinis imminutum. Nonnego, sic mereor, 

ut semper mihicum duloibus amara socientur. Hactenus 

vos Ravennatibus occupatos excubiis adversa te- 

nuerunt. Unde quia laxari contigit, corporis in vobis 

est hbefactata substantia, ne in totum liceret oplata 

promereri. Qnam dura est humanarum rerum condi- 

tio, quffi quotiens desideriis aliquo soporeresponderit, 

mox et in foribus concessa permutat. Expavi tamen 

caluraniara, quam oratoria et nirais Dajdala provi- 

sione litteris indidisti, ut injuncta pro utilitato tua 

nolle me credas, si efficere non potuisse signavero. 

artificis ingenii secretum, quod plus commoditati 

prospicit, quam de amore conlidat ! Deus testis est 

me tibi non negaturum esse quod valeu. Tu Deum 

roga, ntactionem meam infelicium, quas diligit, litterarum 

non patiatur calamitatibus impediri. Nihil 

C enim est, quod magis pro obice metuam aotionis 

impositaj, quam illud quod novi, accipere scholasticum 

nil mereri. Confer magis ingenium tuum ad squa- 

lentia jura : per quaj quidquid scabrida poposcitlin- 

gua, mox meruit ; aut si non raeruit, mox avulsit. 

Domine, salutationis gratiam solvens spero, ut efTusis 

quia cum non habeam 

laborem meum precibus juves : 

docti aut eruditi meritum, Scepe in causis suslineo 

facta perfecti. 

EPISTOLA XXVIII. 

= .4VIEN0 ENNODIUS. 

Deo gratias, quod principis loco ponendum est 

qui magnitudinem tuam, qua3 a me erant offerenda, 

fecit exigere. Dedisti pretium garrulitati, quam vix 

bactenus intra verecundura penetraIe!continui : 

eliciti 

utor styli genio, quem duriter ad importuna scri- 

ptione revocavi : meritum coactee vocis inusitata lo- 

2 In edit. Schotti, Ravenna. 

' Liberio] De quo ad epist. I. lib. 

* Honoraio] Fratri Decorati, cui etiara novo exemplo 

in quajstura; honore successit, ut est apud Cassiodorum 

lib. v, epist. 3 et 4, verum hwc postea. Nunc 

excubiis Ravenuatibus, boc est alio quodam aulico 

munere nuper defunctus erat. 

^ Avieno]Uu]la sunt in hac epistola quse ostendunt 

alium esse hunc Avienum a Fausti lilio, de 

cujus consulalu actum est lib. I. epist. b. Et tamen 

bunc etiam consulem appellat. Quo adducor ut credam 

ex duobus Avienis, qnorum nniis anno Chrisli 

501 consiil fuit, coUega Pompeio ; alter anno b02 

cum Probo ; priorem Fausti filium fuisse, posteriorem 

hunc allerum de quo bio ser no, qui Avienus 

junior in Fastis aliisque monimentis dicitur, non o&tate, 

sod ordine consulatus.

S ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 56 

quacitatepossideo. Nam postquam me jussistipaginas A tur accipere. Gemina, pudor, milii liilaritate profuisti 

destinare, animo meo, quod tacueram, commendasti. cum tu in statione certus es, et cum frequenter con- 

Euge, frons diu prodiga : aliquando miLii contigit ad 

affectionis copiam sine tui dispendio pervenire. Disoamus 

non odisse quud adjuvat. Silentii gratia fecit, 

utte libera jam loquamur : exspectantur a nobis SEepe 

fdslidilaculluquia. Nou ibo iongius : asserilur, ut vi- 

deu, liDgutE ofticium raritate sermonum. In qua parle 

non clauda ItEtitiae meae fides est : sententia nustra 

veri astipulatione fulcitur. Ecce ille qui doctorum 

epistolas graudi dotatas messe colloquii summis la- 

biis vix libabat, tabeliaj nostras culmos non dedigna- 

EPISTOLA PRIiMA. 

' SENATORI EPISCOPO ENNODIUS. 

Prima res est sancto conveniens sine dubitatione 

proposito, sponte projustitia facere, quidquid alii 

solent moniti exhibere : sed bonestati proxima vcl 

secunda, rectis suggestionibus non gravari. In qua 

parte et si principem locum non possidet qui mone- 

tur, habettamen Deigratiam, quod veritatis insinua- 

tionibus non repugnat. Causam ergo prajfationis in- 

sinuo, ne et ego uiilitalem meam differre videar 

prolixitate sermonum. Dudum per me suppliciter po- 

stulavi, ut de mancipiis qu» de casa mea a vestris 

sollicitata constabat, unum mihi quod remanserat, 

redderetur. Dedistis pncibus meis sancta promissione 

responsum, ut etiam si vobis puer ipse jure compe- 

teret, vos tamen gratiam commodis anteferre. Re- 

gresso me de Ravenna ( quod dictu nefas est) pro 

peccatis meis effectum sacerdotalis diftinitio habere 

non potnit. Ascribo meritis meis. quod cujusnre damnatur 

mendacium, statuta violavit. Ecceiterum me 

ad conscientiam vestram reforo : ecce, quod filinm 

decet, exbibeo, ut per sublimem et maguificum virum 

domnum Victurem ad hamilitatem conferam, 

quidquid mihi poterat legum sa?,cularium auctoritate 

' Senaiori episcopo] Cujus sedis fuerit episcopus, 

incertum. Neque enim de Senalore Mediolanensi 

epitcopo intelligi potest, in quem scriptum est epi- 

gramma 87. Is enim haud panlo anliquior : 

tempti desiderantur alfatus, facta est ecce melior ejus 

sententia quem amamus. Nobis ergo verecundia, con- 

suli nostro emendatione prospeximus. Sed ne in lon- 

gumprocedatpaginatranscendensterminospraefinitos, 

el loquendo multa, quod tacuimus, demoustremus 

nou fuisse consilii : vale, mi domine, et amantes tui 

bac communione dignare : quia praecelsi honorum 

tuorum apioes haec sola recipiunt argumenta, quae de 

liumilitate nascuntur. 

LIBER TERTIUS. 

cnm Me- 

diolanensem catbedram post Senatoremrexerit Tbeodorus, 

post Theodorum Laurentius, qui Ennodio haec 

scribente florebat. Senatoris sane nomeu illu sajculo 

gossere complures. Inter quos notissimus, et scriptis 

honoribusque clarissimus Variarum auctor, quem 

Cassiodorum inolilo, si decere licet, errore appellamus. 

Audiendi quippe non sunt, qui Senaturem -/.(/.t' 

kâyjiv dictum putaut, quasi proprium ejus nomen 

fuerit Cassiudorus. Nuu verum ac proprium ejus nomen 

fuit Senator ; quod ipse suis omnibus epislolis 

praefixit lib. xi et xii Variarum, et quod unum suis 

ipse Fastis indidit anno 513, cum de suo agerct 

consulatu. Tam igitur hoc ei verum nomen fuit, quam 

verum fuerat alteri Senatori, qui anno 436 consul fuit 

cum Fl. Anthemio Isidoro. Sed invaluit error ex ea 

quam dixi opinione nutus, quasi Seuator epitlielum 

esset, non nomeu, ut Cassiodorus tanquam proprio 

nomine vocitetur, cum id coguomen re vera fucrit, a 

patris nomine ductum. Patri enim Senatoris nomen 

B prffistari. Videte si reus sum, qui elegi virum anti- 

stitum moribus congruentem : qui vel contra aequi- 

tatem repuguantium indoEiita posset corda mollire. 

Effectum mihi negotii jam promisi, qui legati meritum 

coinprobavi. Providete, si religionem deceat, 

si a pontifice dignum sit, illum qui potest cautibus 

imperare, contemni. Duo sunt quae mecum faciunt, 

negotii sinceritas, et genus supplicantis : quidquid 

contra boc ubstiterit, bonorum sententiam raox me- 

retur. 

EPISTOLA II. 

- EUGENETI ENNODIUS. 

Qaamvis commercia litterarum magis sunt laetitise 

quam mosroris ; nec secretum pectoris aut amicitiEe 

diligentiam bene in lucem digerat clauda recenti 

confusione elocutio : virtero tamen, utrum dispendium 

caritati inferat sermo rarior ; monstrat tamen, 

si nuUus prorogetur, infantiam : testem divinitas 

gratia? lingua?. dedit officium. Sed dicas, mi domine, 

haec aliena esse ab eo quem noverim maximis dolo- 

ribus occupatum : pressum pectus angoribus, ad 

amoris verba non erigi : nec quidqiiam delenificum 

lameuta sentire : res quse mentem premit, repudiat 

quod obJectat auditum : qui major animae fuit portio 

fuit Cassiodorus, a quo filius Cassiodorus Senator 

et omnibus nominibus Magnus Aurelius Gassiodorus 

Senator dictus est, sicut a' Fausto patre Fauslus 

Avienus. In quo rursum refellendi sunt, qui Cassiodorum, 

cui patriciatus post prasfecturam a Theode- 

_ rico rege defertur, et de quo, cjusque avo et patre, 

multa lib. i, epist, 3 et 4, ipsum auctorem Variarum 

esse credunt, cum de ipsius patre accipi onuiia debeant 

; ad quem etiam scripta est epist. 28, lib. iii. 

Scnaturi siqnidem filio prcefecturam, ac deinde patriciatum 

detulit non Tbeodericus, sed Athalaricus 

ejus nepus lib. ix, epist. 24 et 25, jn quibus recto 

nomine Senalor nuncupatur : 

Cumulavimus, inquil, 

P. C. heneficiis nostris copiosum virlulibus, diviteni 

moribus, plenum magis honoribus Senatorem. 

- Eugeneli] De quo ad epist. 24 lib. iv. Doctun^ 

Eugenetis fratrem cujus obitum hic deplorat, suspicor 

fuisse magnnm Olybrium, de qtio dictum e.'! 

epist. 9 lib. i. Ilinc fst fortasse quod una jungunlur 

in epist. 25 gusdem libri Olylirio et Eugeneti : et in 

epistola Alhalarici lib. vii Variarum 19 et quod Olybrii 

deinceps nulla apud Ennodium mentio. 

;

EIMSTOLARUM LIB. IIL 

frater in suporis, hanc transtulit ad sepuicra: qnid A tias, qui sanctorum meretur coiloquia. Quaredum me 

exigendum ab illo sit, cujus dimidium salutis busta ssecularis licentia immunda possedit, nunquam tanti 

clauserunt ? in suramis afflicliouibus quaerinon posse 

vocem, gemitibus subjugatam : lacrymarum tempore 

dicatur importuna narratio. Respondebo, quod par 

quoque meum pectus acerbi casus mosror intraverit 

nec dividi me posse ab ejus tristitia, quem mihi pro 

vuluntatum similitudinenonnunquamlasta junxerunt. 

Ostendo tamen sspe gravioris mali in luctibus indi- 

cera fuisse scrmoneni, et intercepta taciturnitatis 

remedia proditore colloquio. Dicam, qui lamenta- 

tioni su;e paginas denegat, in una setate vult perire 

quod deflet : non meretur recordatio fratris et docti, 

ut nobiscum quid de ipso senserimus, occumbat : a 

feriato ore in planctibus parcus est animus : amati 

commemoratio quae mandatur tabellis, viscera carorum 

aculeis violenter irrumpit : nunquam palitur 

obitum veterascere relatio funeris digesta per litteras. 

Hoc studio magnitudinem tuam flens consolator ap- 

pello, ut vicarii sermonis beueflcio, et promissus sub 

invocatione Dei inter nos nutriatur affectus, et per- 

sonafacundiae quee meritis suis occasum nonjpatUur, 

nostra quoque confabulatione reviviscat. 

EPISTOLA III. 

DOMNO SUO FAUSTO ENNODILS. 

Cum scribendi occasio, et domestica et amica sup- 

peditet, quare a paginis temperem, tanquam indigus 

perlatoris : maximecumsedalitaslitterarum 

responsa 

mihi soleat Scepe prasstare ? Huic se studio comitem 

dedit honorabilis viri, veneratoris vestri fratris Con- 

stantii postulatio, quiindustriani suam qua apud vos 

Domnus, ut efflcacem decel, innotuit, meis desiderat 

beneficiis subjugare. Transcribit enim ad alienajura 

sudorem suum, quidebere vult commendatitiis quod 

meretur. Dedi tamen manus precibus, et pro ejus 

desiderio sub occasi(me exhibendse humilitatis scri- 

pta prorogavi, Deum rogans, ut sub omni celeritate 

nuntius'me vestrfe valetudinis et prosperitatis attollat. 

Nominatum tamen pro mei consideratione magnitudo 

vestra gemino, si indignus precator non 

sum, favore comitetur. 

EPISTOLA IV. 

ENNODIUS 1 ABB.A.II STEPHANO. 

Litterarum vestrarum quam dulce negotium est, 

quod mihi spiritale munus exhibuit ! quam 

votiva 

perlatorum necessitas, qua?, remedii sui studio desi- 

deriis medetur alienis ! Confiteor, nisi repugnaret 

proposito, inimica peue ad turbandam aliquorum 

securitatem vola conciperem. Ecce prsestant) adversa, 

quod secunda non tribuunt. Sanctorum litteras tran- 

quillis rebus unde peccator acciperem, quas nunquam 

meritorum meorum nitor exegit? Ecce quantum 

mibi contulerunt suflragium, qui a vobis obti- 

nuisse se confltentur. Divinaiu aBstimo providentiam 

illa tribuere ; multum jam credo, quod de malae 

conversationis fasce deposui. Proximus est innoceu- 

' Ahbali Steph.ano] Ad q\iem iterum epist. 12. 

^ Adeodato prcsbylero] Ecclesiae Romanae, ut de- 

clarant qua?, ad eumdem scribit lib. vu, epist. 27. Is 

est fertasse, qui in synodo prima Symmachi subscn- 

: 

viri upices merui : post etiam per longa intervalla, 

nunquam hujusmodi buna suscepi. Deusmagne, quam 

diguitatem servieutibus jtibi tribuis, ut quos respi- 

cere coeperis, etiaraamicis tuisreddasacceptos I Vere 

semper vos singulari cultura suspexi : semper ve- 

nerandis moribus gravata peccatis colla submisi.' 

Ecce jam quasi aequalis appellor : erexit me diu cu- 

stodita subjectio. Fove me ergo orationibus tuis : 

oslendis enim paginis, fragile a vobis non exhiberi 

patrociuium. Nam et isti suscepti sunt,quimihi bona 

de quibus gestio, contulerunt. Ad rem redeo. Per- 

ditus ille clericus expavit causam dicere apud epi- 

scopum, postquam defendi a me vidit eos quibus 

meum deputastis obsequium. Suggero, si jubetis, et 

unus de ipsis Ravennam ambulet cum vestris ad fi- 

lium vestrura domnum Faustum commendatiis, ne 

in praejudicio ipsorum venalis judicium qui Mediolani 

exuberat, sententia depromatur. 

EPISTOLA V. 

ENNODIUS MAXIMO. 

Grandes hiatus paterer litterarum vestrarum ele- 

vatus alloquio, si non mei conscius imperitiam pu- 

dore comprimerem, etjudicii lancem tenerem, etiam 

cuni laudor immeritus. Vos dignatio censurae fecit 

immemores : me propositum intra verecunduin de- 

gere penetrale compellit : vos scripta mea tanquam 

amanles attollitis : me 

necesse est illos metuere, qui 

C rancido despicientes cuncta neglectu, etiam edecimata 

condemnat. Ago tamen gratias quod apud 

domnum Palricium talem me judicare scribitis, qualem 

vestro testimonio reddidistis. Insinuationi ergo 

amor debetur iste, non paginffi, quam scaber stylus 

sine eloquentiae dote signavit. Salutationem tamen 

magnitudini vestrae dignam referens, Deo gratias 

ago, quod votivis vos auctos successibus reduxit ad 

propria, quos mens mea pro connexione caritatis 

nunquam sentit absentes. 

EPISTOLA VI. 

ENNODIUS LADRENTIO. 

Dandae sunt manus amons imperio : vinctum me 

tenet affectio : cui verba concessi, ut quod ad salve 

debitum pertinet non tacerem. Domestici perlatoris 

occasio mihi perire non potuit, nisi ad diligentiae testimonium 

scripta transmitterem. Salutans ergo re- 

verentia debita, precor ut vicario me relevetis afiatu ; 

quia promitto mihi litterarum prorogatione responsum. 

EPISTOLA VII. 

ENNODIUS - ADEODATO PRESBYTERO. 

Quis vestrcB alfectionis iramemor, nisi qui est iiihumanus, 

existat ? quis totius religionis persona' 

apud Deum nolit habere suffragium ? Ego maximr, 

qui et gravibus peccatorum sarcinis premor, ct 

vestram gratiam obtinui : quae res mihi absulutic- 

bit his verbis : Adeodatus presbyter S. Martini Til. 

Equitii. Ne prorsus afflrmem, facit^ quod in synodo 

IV duo ejusdem nominis et gradus Adeodati presbyteri 

numerantur.

59 ENNODU EPISnOPI TICINENSIS 60 

aem inlegrara pollicetur. Saliitans ergo veueranter A mur. Index merEe affectionis voto pectorum liugua 

et debite, spero, ut pro me per omnia sanctorum - signaret, si ad desiderii copiam militaret oris offl- 

looa vota facias : qufe consecutus, Dei beneficia sine 

mora dissolvam ; quia compertum milii est, quod 

mereris audiri. 


ENNODIUS AYIENO. 

Si olTensa prfestat, ut magnitudinis tuai scripta 

geminentur, quam vellem sajpe illa sereni pectoris 

lui tranquilla turbari? et nisi adversaretur proposito, 

causas indignationis ingererem : quando quod 

amor non meretur obtinui per culpas. Ego tamen 

errore vacare me nuntio in ea causa in qua, dom 

accusatis^negligentiam, pra;mium contulistis. Puerum 

turbatus diresi, per quem nihil aliud, quam quod 

opus essot ostendi. Libero pectore lingua vacat officiis 

: mens confusa gratiam salutationis abjurat. Ecce 

Deo in utroqiie gratias, quia nec ego reus sum, et 

vos me reuni esse credidistis. Benefloium miiii commotio 

vestra contulit, quod vix dedisset affectio. Ego 

'juid tibi debeam,' explicare non possum : pauper est 

caritas in cujus narratione sermo non deflcit. Domine 

mi, 'salutem debitam dicens, Deum rogo, ut 

quolibet animo gesseris, semper scribas. 

EPISTOLA IX. 

E.NNODIUS 3IAKCELLIAN0. 

Scio magnitudinem tuani grandibus Dei beneficiis 

abundare, et promissam circa amicos servare con- 

stantiam. Nescit animus vester incerta polliceri. 

, et 

cium, et penetrale mentis resignatum teneretur in 

litteris. Tunc nullo caritas neglectu veterasceret : 

lunc diligenti mutuae devinctionis usu polita fulge- 

ret, nec scabro memoria vestri torpore Iffideretur. 

Sed quid faciam quod mihi meritorum meorum ne- 

bulse serenitatem bene amanlis obducunt, et oblivionemmei 

peccata mea conciliant? Facessat a pro- 

posito mco, imitari quod factum doleo, et per silen- 

tium sumere de vestra taciturnitate vindictam. Geminis 

ergo stimulis verba concessi. Negare non 

potui commercium epistolare, quod et causa poposcit 

et gratia. Scitis optime quas a vobis, et per me 

ore proprio sanctus pater vester domnus episco- 

pus postulavit, ut expensa qua^ pro necessitatibus 

domni papfe Ravennfu faota est, ^ redhibitione pen- 

saretur. Certis enim potentibus quorum nomina tutum 

non est scripto signari, novit Dominus, quia 

plus quam quadringentos auri solidos erogavit. Hos 

me fldem dicente concessit : frons mea apud ipsum 

libera esse non potest, donec per vos, sicut confldo, 

pollicitatio compleatur. Idcirco direxi prffisentium 

perlatorcm, hominem religionis et fldei, ut ab hac 

me quam prajfatus sum, conventione et injuria sub- 

levetis. Unde salutationis honorem tota humilitate 

persolvens, rogo, per illum contestans qui commu- 

nia circa sanctumpapam vota respexit, ut ordinetis 

qualiter ab hujusmodiinquietudine relever. Tamen, 

amorem sine aliqua immutatione custodiens : et ideo C si verecundum esse non creditis, indicate, et de pro- 

securum me post Deum vestris trado et commendo 

manibus, et Dei beneflcia in quibuscunque negotiis 

per Yos mihi evenire non ambigo. Domine, ut su- 

pra, ; 

salutationis honorificentiam solvens, rogo, ut 

frcquenti me epistolarum vestrarum relevetis allo- 

quio : quia summum mihi a Deo munus conceditur, 

si de vestra meruero sospitate gaudere : quia tides 

et integritas omnibus qui Ueum timent, facit acce- 

ptos. 

EPISTOLA X. 

ENNODIUS ' LU.MINOSO. 

Posset amicitiarum religio, et adultce inter nos 

planta gratifx; nulla discreiarum sentire damua regionum, 

si quod negatur aspectui, pensaretur allo- 

quiis : et pigro corporum onere divisi, per illam 

quam e coelo sumpsimus partem, animis jungere- 

* Luminosol Veteri araico, et ab ineunte setatesodali. 

Sublimissimum superiorelibro appellavit, epist. 

24 ad Faustum. Quo tempore Symmachi papa? causa 

adversus schismaticos Ravenna^ tractabatur, episcopiis 

Mediolanensis opinor, illiusnomine quadringentos 

solidos sponsore Ennodio, erogarat. Eos cum 

reposceret episcopus a Luminoso petit Ennodius, 

uti cum Symmacho agat, ut refundantur. Qua de re 

iterum eidem Lurainoso scribit lib. vi, epist. 16, et 

epist. 33 ad Hormisdam. 

- Redkibitione pensaretM-] Restituerelur : ut lib. vi, 

epist. 16 de hac ipsa re, ?ne ei redhibilionem promillente. 

Hoc enim plerumque est redhibere, reddcre 

quod debeas, quocunque titulo deheas. Sed lalius 

interdum sumitur, ut in redhibitoris actione apud 

jurisconsultos, quibus redhibere est, ut GIossk no- 

pria facultate restituo, quidquid me spondente a 

sancto episcopo constat expensum : quia litteras 

sancti papaj haheo, quibus jnssit, quidquidopus es- 

set fieri, cum mea debere securitate compleri. Si 

. mereor laborare, vestraa erit provisionis expeudere. 

EPISTOLA XI. 

ENNODIUS ' SENARIO. 

Si diligentiEe memoria circa personam meam animus 

vester non exueretur, si reverti eum ad judicium 

sublimitas tiia non cogeret post favorem, frequentia 

scripta prorogares. Sed quid faciam, quia 

non validis radicibus nititur amor indebitus, et cito 

ad examen reducitur, quidquid gratiaj aura subri- 

puit? Me solum novi prius debuisse diligi quam probari 

: hunc tantum fructum de caritate possedi quem 

incognitus provisione subtraxi. Sed vos conveuerat 

strse interpretantur, ro ttolijtv.i 'iyii-> tov -pd-r,-j 6-so 

uys 7:p6rzpov : et cum redhibere rationem dicit AvitU5 

Viennensis episcopus in epistola ad Apollinarein 

episcopum fratrem : Si pro omni verbo otioso, quod 

locutifuerint homines, ralionem redhibere cogentur. 

Denique redhibere Ij.tOmc, usurpahant pro reddere. 

' Senario] Propinquo et amico singulari ': unde 

gemmum sibi cum illo, carit.ntis et sanguiuis, vincuium 

esse dixit lib. I, epist. 27. Coraitem patrimonii 

creatum a Theoderico Senarium anno 511 docent 

epist. 3 et 4 lib. iv. Variarum : etsi raale tertia inscribitur 

Comiti privatarura. Antea vero, ut ea^dera 

testantur, in ejusdem regis aula diu inter exceptores 

militarat : qucm honorem hoc loco forlasse intelligit 

Ennodius.

non cito ab eo cui imposuislis amici nomen, aljscedere 

; ne non semper ad meam culpam redeat, quod 

promissa milii non tenetur airectio. Solet enim esse 

ignara districlionis deviiicti conscientia, et opus est 

ut perpetuo teneat quidquid semel iidum pectus ac- 

ceperit. Salutem ergo debitam dicens, spero, ut de- 

spicientes rancida potentum fastidia, honorem ve- 

slrum, et quam Deus tribuit possibilitatem, 

iPISTOL.\P,UiM LW. 111. 62 

' humi- 

litatis fascibus sublimetis. Cujus rei fidem interpres 

animorum lingua confirmet, et leslimouium fidele 

nientibus deferat caritas monstrata perliUeras. 

EPISTOLA. XIL 

ENNODIUS ADBATI STEPHANO. 

Geminantur Dei dona sperantibus, et duplici exu- 

berat superna gratia beneficio. Largis meatibus co3- 

lestium munerum unda procurrit : transeunt hau- 

rientis ambitum, quoe a Christo veniunt fluenta donorum. 

Sola vena est quM maciem nescit et defectus 

abjurat, tantum cursibus suis suggerens, quanlum 

meretur pectus sitientis accipere. Cui advertile quid 

occultus sapor infundat, quando ardorem lymplia 

conciliat, et siccitatem labiis sestuante animo irri- 

gaitas vivi fluminis gignit. Talis est vestrarum ratio 

litterarum : quae quantam aiferunt desideriis satieta- 

tero, tanta pariunt et augmenta : quarum 

profundi- 

tas et bibitur et optatur : et ita puro ditant gurgite, 

ut occulto ab eis viscera suffundantur incendio. In 

quibus coguatas video llammas, et pocula, et diver- 

sitatem naturje in peregrinam coisse concordiaui. 

Domine mi, longum terris, Deo nostro tribuente, vi- 

sanctce philosophiam non in in hac vita tantum sperandum 

esse, contemptu sKCuJi preesentis ostende. 


ENNODIUS 2 APOLLINARI. 

Quantum cura mea, quee affectui vestro per necessitudinem 

militat, in dies suggerit, nulla commeantium 

essent damna contenaptus, nisi ad unicum 

iilud solamen absentium quod in litteris invenit pro- 

videntia superna, concurrerent. Sed quid faciam, 

quando tanta est venientium confusio, ut nescias 

qui potissimum deligendus sit, cui reddenda sanctEe 

conscientias vestraj possent scripta committi? Tra- 

hunt enim in occasionem compendii sui viliores, 

quidquid nos prcestamus afFectui ; et grave est, ut 

serviat cupidita,ti quod esigit vis amoris. Idcirco 

animum usque ad domestici perlatoris opportunita- 

tcni ab scriptione suspendi : ne diligentise ratio 

sparsa pcr immeritosperlatores aliena importunitate 

ranciscat^ et ad me culpa redeat quaj a rue non sum- 

psit exordium. Necessitatem ergo proourati siientii 

* Humilitatis fascibus \ Hajc proprialaus Senarii. 

Cassiodorus epist. 4 : Sed hsec ainplius cormnendabai 

humilitas, qux tam clai-a qiiam rara esl. Novum esi 

enim sub amore principis custodire modesliam. 

- Apollinari] Sex epistolffi sequentes hactenns 

avJzrJoTot nunc primum in lucem dantur e.x manu- 

scriptis. Ad Apollinarem jani scripsit lib. i, epist. S, 

scribetque iteriim lib. iv, epist. 19, in qua fratrem 

eum anioris et a^tatis causa vocat. 

** Euprepise] Expostulat cum sorore, quod ad Lupi- 

A breviter explicans, ad usum me.paginalem converto, 

per quod magniludinis vestraj mihi preesenliam se- 

cretis animorum itineribus exspectata per paginas 

vcrba conceduut. Vale ergo, mi domine, et illa 

quam debes generi, serenitate frequentibus amantem 

fove colloquiis : quia nullum est tam venerabile munus 

sollicito, quam si seepe vos agnoscam vestram 

nuntiare, meam qurorere sospitatem. 

EPISTOLA XIV. 

ENNODIUS PROMOTO. 

Frequentia et necessitudini et amori exhiberet 

coUoquia pectus obnoxium, nisi desideriis remedia 

subduceret discretarum consideratio sine medela 

terrarum. Quidquid enim caritate junctum est quid- 

quid sanguinis catena sociatur, lioc distractum vix 

^ respirat per intervaUa regionum. QuEe enim possit 

habere subsidia, cui frequens denegatur copia et 

paginalis alloquii ! muta inter absentes diligentia 

quo teste pandatur? Aut enim opportunitas commeantium 

exspectata subtrahitur, aut inveniuntur 

tales, quibus non possint reddenda caris scripta 

committi. Vix tamen usque ad domesticura periatorem 

diu anxia vota suspendi : per quem honorem 

salutati exhibens, optata vobis patefaciam meee pro- 

speritatis indicia, et litterarum mihi spondeam pro- 

mulgatione responsum, quibus, si in portu est sani- 

tas vestra, amplectendis reseretur alfatibus. 

EPISTOLA XV. 

ENNODIUS ^ EUPREPI.E. 

Rarum est ut uecessitati amor fultus necessitudine 

P 

ta3 beatissimae exemplum ,pr£esta, et por religionis colla submittat : vix contingit ut serviat qui imperator 

est : semper et suo jure dominatus atfectus. Quo 

unquam regium diligentia nomen impeditur obstaculo?cui 

libera caritas mancipatur obsequio? Excu- 

salionem de aliquo timore non adhibet, nisi qui animum 

deviuctionis abjeoit. Mens qute pietate militat, 

etsi sint dura principum jussa, non metuit. Nulla 

sunt tam barbara jussa populorum, quae non reddi 

fllio debita materna patiantur : quidquid inorbe genltum 

est, ab humanitate non discrepat : quidquidin 

mundana luce gignitur, fructus uteri requirit et se- 

rainis : sola nobis cum cunctis animalibus causa et 

soUicitudo cominunis est. Cujus ajstimabitur esse 

mens illa feritatis, quaj erga curam sobolisposterior 

D ab irrationabilibus invenitur? Germanitatem tuam 

respicit prsefata concinnatio. Tu unici oblita pigno- 

ris, et miserationem orbati, et felicitatem ejus cui 

mater superest, abstulisti. Vere fateor sub libertate 

propositi, modo maximaquando ei a te et colloquia 

denegantur, pace Deo propitio inter regionum no- 

slrarum dominos omni radice solidata, tigridem te 

cinum fllium nihil scribat, tunc inaxime, quando 

pace inter regionum domioos, lioc est inter Italiaj 

unde scribebat Ennodius, et provincioe Arelatensis in 

qua degebat Euprepia, principes firmata, libera 

eraiit et sine suspicione lilterarum commercia. Reginnum 

ergo dominos interpretor Theodericum Italiaj 

et Gundbbadum Burgundionem regem, qui Provinciaj 

11 raagna ex parte domiuabatur, vel Alaricun; 

cui parebat Arelate.

ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 

immanitate superasse. Quando inveniri potuit, aut A 

quod plus amare possis a filio, aut propter filium 

quod timere? facultatum cura debuit postliaberi : 

quia nunquam bena heereditas quaesita est hKrede 

contempto. Ecce dico, ni Ueus per sollicitudinera 

meam servi sui malivolis obstitisset, omnis generis 

tui fuerat planta succisa. Leeenae catulos tutis silvarum 

aut eremi commendant penetralibus, ne partus 

earum praeda sit hominum. Dicas forsitan, quod hffic 

axprobratio gravitei rae ferre impactam de adolescente 

sarcinam monstret. Novit Deus hoc solum me 

acerbe perpeti, quod et praesentia tua careo, et to- 

tius te per silentium immemorem afFectionis esse co- 

gnosco. Beneficio tamen Dei paterna puero nostro 

non dercgatur instantia. Imbuendus liberalibus di- „ 

sciplinis limen nobilitatis ingressus est. Ipsam quo- 

que ad te ' dictionem qua commendatus est, desti- 

navi : in qua non eloquentiam, sed vota cognoscas. 

Vale ergo, mi domina, et si fieri potest, nostris te 

cum Dei ordinatione redde conspectibus. 

EPISTOLA XVI. 

ENNODIUS - LACONIO. 

Diu est quod animus meus illa quia solebat rele- 

vari, exspectatione torquetur. In longum traxistis 

silentia, nulla necessitate compulsi. Non fui hujus 

imitator negligentioe, ut mea ego scripta prorogarem 

: sed ad dies conticui, superventuri spe iilusus 

alloquii. Nunc tamen vicit deliberationem meam jam 

matura amplitudinis vestrse taciturnitas. Debet evelli 

silentium, quod duriter in quadam radice convaluit. C 

Geminis ergo prospiciunt scripta nostra compendiis : 

et perlatorem ^ Benenatum hominem * propter fuga- 

ces suos venientem commendo. et desideriorum 

bona non differo. Ergo vale, mi domine, et pro voto 

tuo circa me geri prospera cognoscens, paribus me 

attoUe sermonibus : quatinus et perlator de benefi- 

cio gaudeat, et ego sublever de responso. 


ENNODIUS ^ STEPHANO EPISCOPO. 

Postquam meritis vestris dignitas vestra restituta 

est, et honor quem exigit vita, coUatus, nulla beati- 

tudinis vestrae pro peccatis meis scripta suscepi. 

Aliena est a proposito vel a moribus vestris circa 

supplices, quaj in me servatur oblivio. Temeritatem 

' Dictionem qua commendaius\ Praefationemdiclam 

Lupicino, quaj secundum locum obtinet inter dictiones 

scholasticas. 

5 Laconio] Gundobadi regis consiliario, et velut 

quaestori, viro nobili ac pio. In Vita Epiphanii .- At 

ille, Gundobadus, vocato Laconio, cui etrerumeiveiborum 

fldes ab illo semper tulo mandata est : quem et 

prxroyativa natalium, et avo?-um curules per magistrx 

prohitatis insignia sablimarunt cuni quo confert, quoties 

pia et sicut non est cum vitiis sociata nobilitas, nec 

astringilur ad illecebras lux naturse, siquidillebenignefacere 

valuerit, iste hortatur adhibitus. 

' Benenatum,] De quo et epist. sequenti, et fortasse 

apudCassiod. lib. iv epist. lo.Ad eam forniam 

nomen etlictum, qua Seronatus apud Sidonium, Citonattus 

apud Gregorium Magnum, et alia passim. 

Epitaphiura Romee Siylar-urrj Lupicino et Jovino 

coss. cujus heec portio : 

EN EIPHNH ANEnAH BENEKATOC 

eioeiAA * EnoiHCA cvMBin. 

meam pontiflcalis non accuset auctoritas : vix est, ut 

diligentia quid juris possit habere respiciat. Numquam 

se metitur, quem stimulat caritatis imperium. 

Additur quod perlatori prEesentium obvias manus 

adhibere non potui, nisi ut ;Benenatum, hominem 

Gallias pro certis negotiis expetentem, ad coronse 

vestrae notitiam mei perducei-em sermonis officio : 

quem tota humilitate commendans, rogo ut per eum 

vicariis relevari procurer alloquiis. Domine mi, sa- 

lutationis servitutem tota devotione persolvens spero 

principe loco, ut precum vestraruni serenitas meae 

quoque mentionem non omittat facere, cum. difini- 

tati supplicat sine intermissione, personae. 


ENNODIUS '^ EULALIO EPISCOPO. 

Ad quantum me fastigium perduxerit donum spi- 

ritalis alloquii, angustia testaretur. si sermoue vale- 

ret ambiri. Ad quod enarrandum idonea non est 

mentis exilitas, nec sufficit oris egestas. Vos enim 

mei memores exstitisse quid aliud computabo, quam 

peccata superari? Memoria vestri omne quod actuum 

obscenitas potuit ministrare, jam depulit, et per sudum 

respicere supernura munus indulsit. Domine 

mi, salutationis obsequia decenter impertiens, Deum 

rogo, ut circa parvitatem meam illa aniraa in qua 

omne quod Deus mandat, exuberat, dignationem 

pollicitam sine aliqua procuret irominutione servare. 

Quam rem ex arbitrio mihi contingere, frequentium 

declarate testimonio liiterarura. 

EPISTOLA XIX. 


Deo gratias, qui juxta desideria, ne aliquando ab 

scriptione teraperem, negotiosa facit esse colloquia : 

potest enim et utilitati prodesse, quod exigit jus 

araoris. Proinde, domine, indicia meaa valetudinis 

faoiens, fugacem puerum veslrum, Germanum voca- 

bulo, qui ante Iriennium lapsus est, me suspicor in- 

venisse ; de quo indiculum destinavi : qui si vere 

vester est, mature sequenda cognoscam. 

EPISTOLA XX. 

FAUSTO ENNODIUS. 

Multiplicibus veneratoris vestri ' afflnis mei, Ju- 

liani negotium Marcellini laborat insidiis : qui ad 

querelam tantummodo paratus, de judicii integritate 

BENENATO THEOFILA FECIT LXOR EJUS. 

' Propter fugaces swoj] Servos fuga elapsos Epist 

19 : fugacem servum vestrum, qui anleUriennium lapsus 

est , Fugacem servum pro fugitivo dixit etiam 

Honorius imp. ieg. 8 cod. Theod. de jurisdictione, 

et Gregor. Turon. lib. vi, cap. 31. 

^ Stephano episcopo] Haud dubium, quin Ecclesise 

Lugdunensis, ubi et Laconius, ad quem de eadem re 

scripsit. Hanc igitur gratiam Ennodio Lugdunenses 

debent, quod episcopi sui memoriam, qua? tenuis 

apnd ipsos et obscura restabat, 

vatam vident. 

hac epistola conser- 

'^ Eulalio episcopo] Vide an Syracusano, qui synodis 

aliquot Sj-mmachi papae interfuit : et multis laudibus 

ornatur in Vita S. Fulgentii. Sed fieri potest, 

ut alios eliam habuerit setas illa ejusdem uominis 

episcopos. 

' Affinis mei Juliani] Ad quem lih. iv, epist. 7 

* OEOO] Sic editio Sirm. Forle rescribendum OEO'1'. 

.

tib EPISTOLARUM LIB. III. 

diffidit : vitat quas optat examina. Nam postquamne- A standi mos est, tarditate depretiat. Virgilius subli- 

scio quod prseceptum' ad Gevicam exliibuisse perhi- 

betnr, prcedictus supplex vester ad Mediolanensis 

fori audientiam mos conciirrit, et per triginta aut 

quadraginta dies praesenliara suam publico, sicut 

oportebat, ingessit judicis. Contestatus est ipsum 

Gevicam, qui 

susceptum suum ad judicia destinaret, |admonait. 

Domnum quoque Trasemundum, sicut es litteris 

ipsius poteritis agnoscere, fecit scire. Sed nihil apud 

eum profuit, cui solte lalebroe in causa misera possunt 

esse remedio. Pro quo rogo, quaiiquam apud 

' ordinatus asserebatur impulsor : ut 

vos precibus opus non est, ubicunque veritas inno- 

tescit, quia omnia hujus rei instrumenta transmisit, 

ut ordinatione vestra ab bujusmodi molestiis efficia- 

tur alienus. Domine, salutationis obsequia deferens 

spero, ut apraedicto inquietudinem removeri, qua 

soletis curafaciatis, et meam sollicitudinem de pro- 

speritatis vestrae statu litteris sublevetis. 

EPISTULA XXI. 

ENNODIUS FALSTO. 

Paucis asserendus est, quem et notitia senior, et 

opinionis bonae lingua commendat : non indigetpro- 

lixitate sermonum, qui suisapud magnitudinem ve- 

stiam dotibus adjuvatur. Siiblimem virum Vitalem 

loquitur praefata concinnatio, quem os vestrum fecit 

sacri consortio gaudere collegii. Ergo extraneis mu- 

nictur epistolis, qui orationis vestrse beneiicio cu- 

riam non peregriaus ingreditur ? et cui reserastis li- 

mis.vir, tam sanguine quam hoaestale prajoipuus, 

impoai sibi ab illustri viro sacrarum comite Ravennam 

excurrendi necessitatempiurimum deflet : cujus 

si boc haberent desideria, obvias manus aetas affer- 

ret, Qui apud vos me precatore utitur, ut ab eo hu- 

jusmodi sarcina iiat aliena : relationibus frequenter, 

quid egerit instructam prsedicti suggerit potestatem. 

Domine, honorem salutandi exbibens precor, ut con- 

sideralione mei in testimoniura diligentias postula- 

tis detur ellectus. 


ENNODIUS HASCATORI. 

Novo me genio infucata pectoris vestri ornavit di- 

' ligentia : eliciti utor styli testimonio, qui doctis su- 

pra inscitiam garrulitate displiceo. Coactus sermo 

pretium quod non habet ex eloquentia, ab impacta 

necessitate subripui. Nunquam fuit digua ultione 

contumelia, quam jussus exhibuit. Nemo obedientem 

juste condemnat : sibi debet illatas injurias de 

eloquio rusticante, qui provocat imperitum. Super- 

cilium est, celsioribus non parere : majus, si qua' 

noveris descendisse ab .obsequente, despicias. Improbi 

desiderii putatur assertio, non amare quod 

exigit. Astipulatur judicio suo, qui censuram de ob- 

temperante suspendit. Male pertinax districtio est, 

quse raeritum in pareute considerat. Pudorem ab 

statione non expulit, qui quod loquitur debet imperio. 

Itaque iu nobis quod sordet eloquentia, com- 

bertatis penetralia, illi pectoris arcana claudentur ? 

Ego autem gaudeo scriptione multiplici : qui etsi C mendatur obsequiis. Vos viderilis quale sit quod 

parum tribuam perlatori, nulla proprii desiderii 

damna sustineo. Domine, salutationem restituens, 

quam debeo, precor, ut et circa prcefatum gralia se 

culminis vestri propius manifestet, et mihi prospi- 

ciat restitutione alloquii. 

EPISTOLA XXII. 

ENNODIUS FAOSTO. 

Illudit mihi spes, quae exigit frequentiam littera- 

i'um. Hac enim fretus, ineflicacibus animum pasco 

coUoquiis. Diu est, quod siue intermissione scripta 

prorogans, silentium quod expugnatum esse credidi, 

coufirmatur. Sed quid faciam, quando vix ad consi- 

lium reducitur pio amore pectus obsessum ? putat 

remedia et quae comperit nihil juvisse. Salutati ergo 

obsequium reverenlia exhibens consueta, commendo 

pra;senlium perlatorem ipsum Constantinum, cui 

suffragium honestas etpudor est : cui quamvis plura 

per affectum debeam, majora tamen coactus solvo 

per judicium. 


ENNODIUS MARCELLIANO. 

Apud amantes et honore pollentes beneflciorum 

affectus in promptu est : nec illa preces, cui prse- 

' Ordinaiusasserebalurimpulsor] Instigator, quiinsisteret 

ut lis judicio decerneretur; ut contra moratores 

apud Ciceronem in Divinatione, advocatorum 

genus, qui ad morara facieiidam adhibebantur. 

' Ecctesiasticam humititatem] Cui rhetoricos flores 

et schemata miaime convenire judicabant. Lib. i, 

jussistis offerri : ergo vos sine frontis meas dispendio 

meruisse sestimo quod desiderastis accipere. Taceo 

inter ista quse principe fuerant loco narranda - 

; ec- 

clesiasticam humilitatem, quod placere poterat, ab- 

jurasse; orationum pompam, qui orationem diligit, 

nou secutum : propositi considerationc et illud me 

fugere quod ducit ad gloriam : quasi vitium decli- 

nare quidquid attollit : culpam putare, quod erigit 

aut sublimat : 

perdere justEe laudatioais meritum fa- 

voris affeclu. Excusationem veritatis coloratam peniculo 

non praetendam : dum replico, quod illud, 

quidquid studiorum dederat cura liberalium, jam re- 

liqui: quod alveo quondam copiosi fluminis vix 

arentis gutta fundatur eloquii. Taceo, quod linguam 

quam usus mobilem fecerat, alter usus hebetavit : 

esse pro facundia silentium, abjectionem a nobis di- 

ligi pro cothurno. Ad illud redeo : quia mihi non li- 

cuit intra verecundum penetrale delitescere, nec debilitatem 

ingenii tegere taciturnitatisindumento ; hoc 

ad defensionem integram, quod prtetuli, computabo. 

Sed amore provocatus epistolares terminos inconsi- 

derata loquacitate transcendi. Vale, mi domine : 

cui 

honorem exhibens salutantis, probabo quid de epi- 

epist. 16 ad Florianum : Rhetoricam in medixistiesse 

versuliam ; cumdiusilquodoratoriumscliemaaffectus 

orationis ame absciderit ; et nequeamoccupariverborum 

ftatibus, quemad gemitus etprecesevocatclamor 

officii.

67 ENNODII EPTSCOPI TICINENSIS 

stola mea sentias, aut taciturnitate aut scriptione A tum, ut nec benefacta ipsorum justa interpretatione 

multiplici. 

EPISTOLA XXV. 

ENNODIUS EUGENETI. 

In slatione apud vos non esse gratiam potest, qui 

fide claudus est, sestimare : volo tamen ad diligen- 

tioi testimonium prorogari frequentiam litterarura : 

ne animus de amantis prosperitate sollicitus, dum 

salus in valetudine est, fuspiciouibus ventiletur. 

Ecce habes, mi domine, unde serenitatem pectoris 

mei ex desiderii proditione cognoscas. Adesto partibus 

tuis, et sicut me impetrati muneris prajrogativa 

sublimat, ita vos exbibiti gratia sermonis attoUat. 

Ergo salutem debendam restituens, precor ut quid 

pensares ; nec excessus debita tantum reprebensione 

corriperes. Sed quid opus est doloris epistolam fieri 

longiorem ? ingenium vestrum nulla eloquii poterit 

mutare affluentia. Quod restat, vale, mi domina, el, 

prout e.xpedit, ordinem vitaj animique compone. Un 

tamenLupicinonoveris, non quodtibidebeo, sedquod 

animas mea3 conveniat, impensurum ; quia sola est, 

qu£c majorem a Deo retributionem meretur, affectio, 

cum nullis hominum dotibus provocata concreditur. 

EPISTOLA XXIX. 


Quotiens sensuum pignoribus verba famulantur, 

quasi in quodam speculo, ita in paginis sermo sibi 

promoveat in me desiderium tuum, sub cujuscunquc ,, amicam pingit efCgiem, cum qua viva voce colloqui- 

' '' 

signilicationis nube dilucides. Vale. 

tur, et dulci simulaoro desideriis obsequente gratula- 



Adest magnitudo tua partibus suis, et asseruit 

splendorem sanguinis testimonio puritatis. Caritatem 

nesciunt pia corda deserere ; religiosam diligen-. 

tiam mens generosa custodit, Gemina ergo luce fulgentia 

scripta suscepi. dum quod pectus sanctum 

reperit, dextera serena signavit. Deum precor, ut 

piam in vobis indolem, si Romam diligit, sub peren- 

nitate conservet ; et hujusmodi circa me studia sub 

ea qua promisistis cura mulliplicet. 

EPISTOLA XXVII. 


Nescio utrum magnitudini vestraj grata sint cre- 

bra colloquia : ego tamen semper quod exspecto ab 

amantibus, exhibebo. Patior aliis aliud esse propositum 

: mihi meo vivendum est more,ut amoris plenitudo 

reseretur clave sermonis. Ego in afl'ectione cariosam 

subrepere taciturnitatem usu fugiente non 

perfero. Nunc si culmini tuo par cura est, monstre- 

tur assiduitate colloquii : patescat frequentia litterarum. 

Sin aliis liactenus praaoccupatus studiis, in 

meam modo concesseris diligentia imperante sen- 

quantum de tuo jure submiseris, tantum de 

tentiam ; 

meis obsequiis possidebis. Ergo vale, mi domine, et 

munusculum suscipe, non vilitate sui, sed taxatum 

tur. Nulla quidem conceptum fosderati pectoris elo- 

prelio destinantis. 

Quamvis epistolarum qualitas pro ingeniis compo- 


D natur, etscepe solemnitati militet, nonnunquam af- 

ENNODIUS EUPREPIyE. 

fectionis testetur indicia : quas aliquando dictat sin- 

Quamvis caritatis vestraj paginam solemnibus ceritas : plerumquefuci similis concinnatio ;qua5can- 

tantum muniis accepissem obsecutam, nec affectui, dorem imaginata diligentia^, urbanitate qua tegitur 

nec necessitudini congruentem : res tamen postula- 

vit, me vicariis per stj^li similitudinem peregrinante 

diligentia respondere colloquiis : ne subtracti sermonis 

officiumnon vestram mihiinnotuisse astutiam, 

sed nostrara revelaret infantiam. Nolo, soror Eupre- 

pia, quidquam de provinciarum malis, vel sicut 

dixisti, hominum immissione causeris. Quocunque 

abscesseris, quantum res docet, mentem male credulam 

non omitlis : vitia nostra regionum rautatione 

non fugimus. Circa propinquos tibi fuit tale proposi- 

> Ullum] An nullum ? 

quitur oris affluentia : et cum sint faciliora verba 

beneficiis, nec esistat quod crescere nequeat ambi- 

tione dicendi ; ego in explicanda circa vos diligentia 

arentem testor infantiam. Unanimitatem tamen vc- 

stram taciturnitatis incesso, quod gemina scriptione 

donatus nihil de vicaria relatione cogitasti. Ecce iterum 

paginas mitto, sciens tribuere, quod exspecto. 

Valo, mi domine, etamantem tui alloquere nitore 

quo clarus es, fove integritate qua prsvales. 

EPISTOLA XXX. 


Miror favis magnitudinis tuseinjucundacopulari, et 

serenitatem conscientias verborum austeritate maculatam, 

dum scribis imperare me potius paginas, quam 

diligentia exactrice promereri : putans ' ullum genus 

dominandi esse sublimius, quam illud, quod amori 

nos subjicit. Nulla sunt, domne Aviene, culmina a 

jugo carilatis imniunia : quidquid in orbe libertalis 

est, tali non subtrahitur servituti. Ecce ego loco hu- 

milis, ignotus honoribus, vestris fascibus sic jubebo, 

parili contentus ordine subjacere. Nunc vale, et 

quantum tribui tibi senseris, tantum mihi, sicut fide- 

lis restitutor, aflectionis impende. 

EPJSTOLA XXXI. 

ENNOUIUS AVIENO. 

innotescit, dum fabricatis nudata tegminibus intra 

velamen aperitur. Ego tamen in paginis speculum 

puto esse conscientiaj, per quas amicitiam discernere 

absentia vix prajsumit. Glarum est taraen, quid in 

illis simplex, quid artifex sermo deferat. Scindit 

nubes eloquii mens dictationis interpres : cito ad in- 

tellectum pervenit falcibus suis verborum calle rese- 

rato. Ergo his valde delector offlciis'quibus panditur 

sinceritas, nec occasio se interserit secura fallendi. 

Gaudeo tamen mihi vel causas scribendi, vel perla- 

tores accidere ; ut sub hac frequentia meo voto sa- 

tisfaciam,-et pudorem vestrum onerem nisi a vobis

(3t) EPISTOLARUM Llli, IV. 70 

suscepta reddantur. Salve, domine, et in sententiara 

meam alTectu imperante concede. Vale. 

EPISTOLA XXXII. 

ENNODIUS P.iSSIVO. 

Si ad exsequendam sufficeret sermo caritatem, si 

totum infantia explanaret affectum ; cui magis quam 

vobis paginarum frequeijtiam prffistaremus? et nisi 

arctaret meritum pectoris, nulli dignius militaret sermonis 

ofiicium. Alii affectum quem mente nesciunt, 

ore testantur, et pingunt illecebrosis epistolarum 

momenta commerciis, quando feriatis penetralibus 

amor totus in lingua est, nec aliud ad interiora per- 

ducitur, nisi quantum in scriptione confertur. At 

meus erga vos animus, eloquii pressus macie, amici- 

tia2 ubertate conticuit. Metuo enim, ne gratias terminum 

ponat mendica confabulatio : ne idem modus 

putetur esse sermonis et foederis. Melius est plus aesti- 

malioni per silentium dimittere, quam monstrare, 

diligentias damna per litteras. Ecce sarioris colloquii 

causas asserui, credens apud vos a sinceritate debita 

facundiam posthaberi. Quod superest, salvete, mi 

domine, et divinis usi beneficiis, procedente vita in 

longum, ccelestia mandata complete. Invenit enim 

apud vos, cum a cumulo coeperit benignitas, incremontum. 

Vale. 

EPISTOLA XXXin. 


Proposito obsequuntur paginaj, quibus commenda- 

tio praestatur afflictis. In his enim clara est religionis 

integritas, quffi nullo potentiorihus fuco blanditae as- 


ENNODIUS ' SVHMACHO PAP.E. 

Boni imperatoris est probatam in acio militis animare 

virtuteni; ut fortitudo laudis pabulis invitata, 

in secundis congressibus dediscat lucis aflectum. 

Cujus robur ducis prtx-conio non nutritur? quibus se 

denegent etiam minus valida tironis raembra conflictibus, 

quando rectoris testiraonio videt sibi non 

perire quod gesserit? Sola via est qua ad prseliandura 

crescat intentio, quotiens bene gesta non delet obli- 

vio. Utinam divinitas vestris mota precibus ^ diabolicum 

certamen interimat! utinam devotionera meam 

in pace manifestet I ut cujus studium resignavit adversitas, 

illius concordia commendet obsequium. Ad 

1 Symmacho papx] Papaj nomen uni Romano pon- 

tifici tanquara proprium et peculiare, primus, ut videtur, 

asseruit Ennodius. Nam cum episcopos omnes 

papas caeteri fere qui ejus aevo proximi fueriint, appelldre 

soleant, ut Sidonius, Faustus, Ruricius; ipse 

perpetuo discrimine antislites reliquarum Ecclesiarura 

episcopos vocat, papam solura Roraanae sedis 

pontificem, sive cura illi scribit, ut Sj-mmacho papa?, 

et domno papre, sive cum de illo apud alios agit, ut 

lib. lu, epist. 10, lib. vi, epist. 33 et passim. Pari 

post Ennodium discrimine in ejus vocis usurpationem 

usus est Cassiudorus : qui cum Bonifacium, 

Agapetum et Joannem Romanaj sedis pontilices papas 

nominet, Eustorgium et Datium Mediolanensis, 

A serunt lacrymas submissorum. Sed hinc aiias : cum 

perlatorem videritis, votum dictantis agnoscetis. Ufinam 

illo apud magnitudinem vestram supplicationis 

evcntu alleganda conciliet, quo a me litteras impetravit. 

Mulierem religiosam, pauperem, de bono ne- 

Ti 

gotio pra^sumentem sermo prajfffitus insinuat : msti- 

mate si fragilitati, si justitiaB oportuit verba subduci 

si convenit me vel officio deesse, vel moribus. Ecce 

ego reverentiam salutis impendens, quid partibus 

meis deberem conteslatus sum : vobis quid reman- 

serit, attendite : quia sicut personam meam pro su- 

pra dicta; voluntate petitio, ita vestram affectus aspi- 

ciet. Vale. 

LIBER OUARTUS. 

EPISTOLA XXXIV. 

ENNODIUS SENARIO. 

Nihil est equidem quod non a veritate in altum 

ambitioso tollatur eloquio. Sed ego ad diligentiam 

circa vos patior meam sermonis infantiam. Nunquani 

par fuit lingua caritati : sempcr subjacuit oris officium 

boncB conscientia3. Ob hoc utor securitate monitoris. 

Non credidi, tanto tempore amplitudinem 

tuam mei immemorem sic futuram, ut etiam solemni- 

bus colloquiis abstineres : ut illcE qucC solent affectionem 

imaginata fronte simulare, negarentur inter per- 

sonas catenis fosderis obligata9. Hcec si valerem nar- 

rare, poteram sustinere. Ecce iterum scribo, et quae 

verbis assero, sequenda testor exemplis. Vos videri- 

tis qualc sit posthac desideria honesta negligere : egu 

dolori patientiam usu institutus adhibeo. Vale. 

C ^ Marcellianura episcopum directa est a fratre vestro 

instructa legatio : sed quid promoverit ipse rescripsit. 

Quod restat, porrectis salutationis precor offlciis, ut 

quidquid Eegrum est medica oratione curetis : et inter 

latentium secreta morborum, qui in generalem necem 

servatur, ferro spiritali resecetis errorem. Vale. 

EPISTOLA II. 

ENNODIUS ALICONI. 

Venerabilis Amantius presbyter, dum ad vos paginas 

exigit, rera devotionis mea; sui esse fecit im- 

perii. Felix necessitas, quae votis praestat obsequiura : 

libera prajeminentis jussio, quje servit affectui. Debet 

mihi coactor, quod raeae prajstitit voluntati : prospera 

est scriptio, quaj testimonium tribuit bis amori : 

dum 

D et alios aliarum civitatura prajsules, non aliter quani 

episcopos vocat. Neque omnes tamen hoc ita exemplum 

postea secuti sunt, quin permulli diversarum 

gentiura, prajsertim extra Italiam, scriptores papa? 

nomen reliquis item episcopis tribuerint, usque ad 

tempora Gregorii vii, qui in s^-nodo Romana primus, 

ut a Baronio cardinale observatum est, edixit, ut 

papse nomen unius sit in orbe Christiano. 

- Diabolicum certamen] Laurentianaj factionia 

schismaticcc, quaj Symmachum variis modis oppiignavit. 

3 MarceUinum episcopimi] Aquileiensem. Ad hunc 

pro Symraacho scripserat Laurentius episcopus Mediolanensis, 

quem ab Ennodio designari puto. 

:

71 ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 72 

et novum in jus diligentiK attrahit, et atnici senioris A quEeritar qui in amoris lance promoveas, sed quale 

pectus obligat. Qui dum magnitudinis tuaj fidelis 

prseco est, prius vos per astipulationem suam fecit 

eligi, quam agnosci. Raro notitiam prsecessit affectio 

: cui contigit ante placere, quam inspici? Quan- 

tuni apud me pondus est perlatoris, advertite, ad 

cujus nutum judicia nostra Ilectuntur : vidiraus quem 

didicit : quem 

laudat amplectimur. Ssepe in solido 

constituta mens propria amico cedit examini. Merito 

ergo suspicimus, quos probatus extollit. Nunc si 

ubertatem gratise ingenii macies esplicaret; si ad 

fontem fo3deris aridi sermonisnon lassaretur infantia; 

si epistolaris qualitas quffi eliam copiosis eloquentia 

frenos imponit, progredi me ad longiora permitteret : 

assererem quanta uobilitas tua mihi debeat, quod ad 

epistolare commercium primus accessi, et januam 

diligentia; reseravi clave sermonis. Bajulus tamen 

precor ut pro his quoe tribuit redametur. Eoclesiae 

causas insinuo : quia quod spei me£e impenditur, vo- 

bis crescit ad meritum. Domine mi, effusissimae sa- 

lutationis munus impendens, quEeso ut si vobis cordi 

est oblationem meam de libamine caritatis accipere, 

religionem amicae conscientiae reseretis alloquio. 

EPISTOLA III. 

ENNODIUS EULALIO EPISCOPO. 

Trinitati gratias Deo nostro, qui fascem quo de- 

primor peccatorum, fortis apud se viri alacritate sus- 

tentat : qui memoriam mei in illo sancto pectoris 

interseri't : ut quod proprire couservationis nube fus- 

ad prfejudicium aestimanti nomen opponas : cum 

apud prudentes frustra sobolem dicimus, nisi exhibet 

quod vcatur. Nsm qui in prole censuram negligit, 

conceptum magis designat sibi placere, quam meritum. 

Facessat in posteris hoc solum nos cogitare 

quod libuit. Etenim fructus uteri, nisi honestate re- 

spondeat, plus in testimonio lascivise videtur evenisse 

quam gratise. Fas enim est germanitatis semper 

fidele consortium etiam partubus anteferri : datur 

parti>;ipem originis sic haberi, ut nec consideratio 

sanguinis negljgatur, et descendens a merito laudetur 

examen. Et ideo ne sinuosis in longum procedant 

verba prseloquiis, et quod re angustum est, crescat 

aflatu; dono in fraternitatem tuam confero, et juri 

tuo perpetua liberalitate transfundo mancipium juris 

mei iliud, et caetera. Vale. 

EPISTOLA V. 


Sublimis vir Dalmatius, animse meee portio non 

defraudata, sed solida, cui ad praerogativam sangui- 

nis morum splendor accessit, hoc negolio suo credi- 

dit convenire, si meis apud culmen vestrum juvare- 

tur alloquiis. (Juod supersedendum ejus consciusnou 

putavi, faciens urbanitate quadam personEe tribui, 

quod vos novi debere justitiaj. In Sicilia enim pra'- 

dicti prsedium, bono bactenus jurc possessum : a 

consortibus perhibetur invasum. Nunc ad juvamen 

tui templo quo gaudet Christus, subtilis fabricator civilitatis impenditur, quidquid ego promovero sup- 

^ plicando. Domine mi, salutationis obsequia plena hn- 

cavi, splendida couscienliae serenitate detergeat. Jam 

novi quia non inefficaciter funduntur lamenta pec- 

canlium. Hoc mihi principe loco oratio mea, hoc la- 

cryma3 contulerunt, ut robustus pro me peccator ejsurgeres, 

ut labantibus humeris coelesti munitam 

auxilio dexteram subrogares. Verum est quia sola 

apud Deum desperatio perdit errantem. Ecce jam lo- 

lium nostrum, spiuEe vel tribuli, hordea, triticum, 

vineas pollicentur. Age, electe Dei, pro me humiii 

quod ccEpisti; et partibus tuis adestu, dum precum 

in me assiduitate diluis, quod ego coliegi ubertate 

culparum. Freq\ientibus etiam susceptum pasce col- 

loquiis : ut insulsum pectus, nec ulla virtulum stabi- 

litate subnisum, admonitionis sale confortes. Ad ob- 

sequia salutationis revertor, et epistolarum trangres- 

sus terminum, unum velut garrulus, sed pro neces- 

sitatibus importunus adjungo, ut me sine cessatione 

tantum juves precibus, quantum conflrmas alloquiis. 

Vale. 

EPISTOLA IV. 

EXEMPLAR EPISTOL.E QUAM IPSE DICTAVIT. 

ERATRI SOROR. 

Quamvis summatim gratiam aliqui debeant etiam 

malis in affectione pignoribus, nec illud quod poste- 

ritati tribuitur beneficium, putetur esse debitum : 

cum malignus interpres judicium cordis naturaj sub- 

dit imperiis, et tollens saporem diligentiaj, sola vivendum 

putet objectione pariendi : 

quando plus creditur 

iilii vocabulum valere quam obsequium, ct non 

militate persolvens, deprecor ut circa memorali no- 

bilis viri compendia pudorem, leges, ac reliqua quEe 

per conscienliam vestram subsistunt, reipublicae ornamenta 

muniatis. Vale. 

• ENNODIUS 

EPISTOLA VI. 

AGAPITO. 

Credidi, postquam magnitudo vestra bonis est im- 

pensa generalibus, et otium migravit in gloriam 

postquam Ravennatibus excubiis occupati, dum quietem 

vestrara negligitis, nostram omni soliditate fir- 

matis; et privatus genius ad regni decora transivit; 

quando novam lucem, de domesticis abstractam sini- 

bus, Palalinus sibi fulgor adjecit; et angustiorem 

D fuisse regni sui pompam rerum dominus cum vos 

non habuit, recte metitus est, pro vicinitate regionum, 

crebris me relevandum esse colloquiis. Sed 

inefficacibus spei meae luserunt peccata consiliis 

nullas paginas ad diligentia? testimonium mens serena 

transmittit. Grave est, si amorem non merui : gravius, 

si quem exegeram forte turbavi. Scio tamen 

haic congruentibus veritati excusationum nubibus 

esse claudenda. In privatis inveniri munera littera- 

rum : 

non recte ab occupatis ista disquiri. Sed novi 

firmam in affectione conscienliam inter quaevis pon- 

dera et adversa districtam debita sua gratia» non ne- 

gare. Nunc nolo esse prodigus in querelis. Salutatio- 

nis reverentiam solvens, deprecor, ut suggestionem 

quam apud vos deposuerit praesentium portitor, ad 

votivum perducatis effectum. 

;

EPISTOLA VII. 

ENNODIUS ' JUHANO V. 1. C. P. 

Suscepi litteras gemino splendore radiantes : qui- 

bus purpura dictatoris vestrse juncta dignationicrevit 

EPISTOLARUM LIB. IV. 

in pretiuni : gi-atias oranipotenli Deo restituens, qui 

votorum macieui benelicii nbertate transgreditur : ut 

quando in desideriis, meritorum conscii, sectamur 

angustiam, rtivili? indulgentiaj copias non refrenet. 

Credidi satis esse, si me feceritis amplissima scri- 

ptione sublimem. Sed vos non hoc, tantum contenti 

praestare, quod babet mendica postulatio, linguce 

idoneas et lauJe locupletes paginas destinatis : ma- 

gni raore fluminis, qui quotiens ab alveis, ut ariditatem 

tinitimam temperet, ad obliqua invitatur, optanti 

tenuem rivulum totus illabitur, et marcida profundo 

squalore terga perebrietatem undffisalutaris infundit. 

Forlium tamen servans consuetudinem personarum, 

magnitudo tua circa exiguitatem meam bene ccepta 

non deserat : iit in testimonio diligentiai cura pagi- 

nalis habeatur, et puri amoris astipulationem deferant 

blandimenta coUoquii. Occasumnesciat caritas, quam 

ante culmina promisistis : tanlum circa me crescat 

gratia, quantum vobis invicta sunt fastigia dignita- 

tuni : ne amicitiam qnam fovit mcdiocritas, videatur 

abjurasse potentia. Nam qui fastum in snblimitatc 

castigat, doeet se meruisse quod adeptus est. Resi- 

gnate perprobitatemconscientia>, felicitatem submitti 

posse amoris imperiis. Illa libera procerum colla, 

dum formam tribuiiis, subjugate diligentiee. Fas sit 

de vobis assuesci, ut amplissimus in societate reti- C cum pecus Tj'ria conflrmes purpura sponte vestiri; 

neat, qnem minor acquiret. Ludit de illis casus, qui- et virus generosum, quod vellus aheno inebriante 

bus oblivionem suorum indicet, quos ad celsa perdu- non sorbuit, dicas rura diffundere. Tinguut alii lin- 

cit. Apud scientem rerum relegere bona, non est 

admonitionis necessitas, sed laudis occasio. Novi fa- 

bricatam ad bona studia ingenii vestri tranquillitatem 

: quam ideo specialim commemoro, ut ostendam, 

ubi afiectio solida est honoribus nil licere. Sed 

epistolarem transcendi lerminum, dum commenda- 

tioni mese multus inbcEreo : redeo ad officia paginalis 

alloquii, et valere me nuntians, prosperitatis vestrce 

actutum secunda disquiro. 


ENNODIUS SYMMACHO PAIVE. 

Usque ad temeritatem me apostolica dignatione 

promovistis : 

iiducia concessa exstitit mater audacice. 

Sed qui me bumilitalis putat ignarum, obediontem 

probabit, si jussa consideret. Prajsumptio est, si dominorum 

beneflcia famuli non sequantur obsequium 

seslimandum puto, qaod pariturus impendo. Ecce 

eausam scriptionis asserui, quia veritus sum ne post 

imperatam styli curam tacens prsecepta respuerem. 

Huc accessit quod in causa venerabilis memoria^ 

Marii, dum apud Urbem essem, spem meis precibus 

1 Juliano V. I. C. P.] Id est, viro illustri, Vomiti 

patrimonii, Haec monogramma cum Basilienses uon 

intelligerent, Jidiano episcopo inscripserunt. Sed vera 

lectio, quam reddidi ex Vaticano. Ilic enim est Julianus 

comes patrimonii, ad quem exstat Theodorici 

regis resoriptum lib. i Variarum. epist. 15, eoque 

alludit Ennodius, cum purpurani ejus nominat. Quodnam 

autcm inunus fiierit Comitivae sacri patrimonii, 

P.\[i',oL. LXill. 

A vos dedistis. Cujus negotium cum sanota Ecclesia 

vestra legitima pactione decisum est; sed hairedes 

ejus per annos plurimos, debitos sibi fructus dellent 

fuisse subtraotos. Pro quibus vestri consciusprecator 

accedo : quia cui mos est pia jugiter facere, justa 

iion dospiciet; et qui largitur proprium, aliena non 

subtrahet. Errat qui Deo pro.îmam conscienliam 

coinmodis oredit invitari : detrimentum est sanclse 

voluntati non exhibere beneticium. Sola putatis lu- 

cra, quas vobis de liberalitate nascuntur; qui divitias 

dum tribuitis, accipitis. Avara estdispensatio sanctorum, 

quse nil reservando, universa proprium reducit 

ad meritum : nulla sunt potiora, quam quje vobis 

evoniunt de largitate compendia. Ergo securus com- 

prehensi superius, hairedibus laboris promisi vestra 

contemplatione jacturam ; vos poUicitationem ineam 

benigna dispositione complete : et illos effectu, me 

relevate colloquio. 

EPISTOLA IX. 

EX.NODIUS FAUSTO. 

Solet epistolaris conciunatio, qundo favore rapi- 

tur, judioia non amare, et oopiosius facerebeneflcium 

dum attollit immeritos. Ille enimdebet araplius asse- 

renti, qui quod moribus non exigit, gratia scriptoris 

suffragante consequitur : quia uullis adjutus oonsoien- 

tise dotibus, jure ad allegantera reportat, si quid adipiscitur. 

JAliud est in eo qui commendatur, tanquam 

nobile germen, ita peregrinantia bona verbis inserere 

; aliud innata viilgare : quemadmodum si rusti- 

guse murice, quaj nullus ad regalem usum fucus exhi- 

buit, et discreti maris ignota codileis lana solam lucem 

bibit eloquii : rediitur digi-^m principalibus 

indumentis, quidqnid in vili munere Tolatorum verba 

ooloraverint. Sed ab hujusmodi me uifcinitate vires 

pariteret vota subduount. Nulla clarioiis fuci flamina 

per me splendore rutilabunt : nemo dictum de aliquo 

invoniet, quod in ejus aclibus non agnoscat. Hiuc 

pudori meo vel proposito manum porrigo, quod illi 

prasvium impendo oris offlcium, qui ad notiliam ve- 

stram rebus bene geslis ooourrit. Venanlium V. C. 

loquor idcirco a me paginale impetrasse obsequium, 

r. ut in se oculos vestrcemagnitudinis iovitaret; ne eum 

inter cnrarum moles contingeret ignorari. Sunt illi 

sutfragia sna, per quae inter susceptos vestros merea- 

tur asoribi. Exhibuit vobis modestiam, religionem, 

inuooentiaro, quibus penetralia serenaa mentis comitibus 

introiret. Exuberant, mihi credite, apud eum 

insignia quee fovetis : non laudalorem me continuoin 

eo probabitis fuisse, sed testem. Vos, mi domine, 

perlatori dignationem principe loco tribuite, ne vir 

docet in ejus formula lib. vi idem Cassiodorus, et 

GlossES juris nostr.T, quffi primum ejus dignitatis 

auctorem faciunt Anastasium Aug. Sic enim habent : 

nJtTpLij.ovta)via' osa exaaTO^ paai).su? eauTw v.raTar u-Kb 

[i^xuCKitii^ 'Ava:7Ta(7LOU* auT^^ yap sctlv 6 i^supwv xa'. T'^,v 

7:poTr,yopLav TauTT,v, xaL ttv ipyrjV xou xo[J.'.To; tou -Tra- 

TOLaOVLOU. 

3

75 ENNODII EPISC.OPI TICIiNENSiS 7G 

bor.us novitate turbetur : liquido aderit partibussuis, A genus inquiro. Vide quid faciant serena diligentise : 

et vita: opibus pensabit damna verborum. 

EPISTOLA X. 

ENNODIUS ' TRASIMUNUO y. I. 

Non temeritas me ad paginale duxit officium, 

quandu ad omnem coinmuuioneni subditum suum 

regite stirpis germen invitat. Est onini hajt claritas 

dominorum inserta natalibus, ut culmina sua dignatione 

subliment. Vultis quasiaiquales tractare famu- 

los, ut ab ipsa vobis per amorem conditione plus 

debeant. Unde, piissime domine, obsequium exhi- 

bens cum generalitate solvendum, signitioo me ad 

aliqua suggerenda perlatorem prffisentium destinasse : 

vos effectu donate supplicem, quia spe fultus preca- 

tor accessi. 

EPISTOLA XI. 

ENNODIUS LUMINOSO. 

Qui amicam conscientiam -manifestis pandit indi- 

ciis, toUit otium, quibus gratiffi prae,stiteril dignita- 

tem. Vix enim feriata sint ora ejus, qiii consuevit 

audiri : quia magnum dispendium pudoris est, verborum 

retinere beneiicium,ut dum linguas parcimus, 

liouestatis prodiga frous laboret. Vos me garrulum 

fecistis, quipreces raeas consuestis admittere. Sed ne 

prfestanda circuniloquar, et epistolae prolixitate im- 

petranda suspendam, ad rem redeo. Sublimis vir 

Laureulius reditus sibi debitos, quos Romana Eccle- 

sia facta cuni auctore ejus est pactione pollicita, a 

quasi totum mihi ex sententia fluxerit, ita simplici 

munere pUicatus, errata concessi. Habes unde pii 

amoris formam possis assumere, et circa amicitiam 

constantias exempla mutuari. Me si sequeris, nec 

plura te a conjunctione peccata retrahuut, et unum 

beuefactum sodalis tui culpas absolvet. Me silentii, 

frater, me oblivionis incessis? Ubi erat iste animus, 

quando nec promulgata colloquia meruure respon- 

sum ; nec ad styli imperandam solliciludineni praeviu3 

existebas? ubi fuit inabstinenlia tabellarum non 

circa omnes in Liguria custodita? Multis a desiderio 

tuo peregrinautibus, in solatio doloris paginas exhi- 

beudo, el mihitaciturnitateni continuasti, etillis proe- 

buisti contra vota colloquium : quia est ista hunianarum 

rerum ratio, ut pro magna cognatione par studium 

semper exstat. Cujus ordinis imraemor, volui- 

sti sociare qua^dam imperita cum litteris ; putans 

coire posse in affectum toto calle distantia. Quid promovit 

suada oratio tua, elucubratis concinnata ser- 

monibus, quando bonarum artium nescios appellabat 

amante poslhabito? Sed hinc alias; nolo excessum 

niultitudineni relegere, qui brevi satisfactione deli- 

uilus sum. Nam parcitale in eloquendis illis usus 

fueram, nisi uosse vos crederem, de offensis illud 

remanere quod tegitur, et quod in vocem erumpit 

amoveri. Doraine mi, precor, ut posthac ad ea (juce 

male haberi didicisti, non tanquam emendationis 

contemptur aspires, sed crebro ujihi dulces paginas 

domno papa asserit sub nescio qua oppositione dene ,. . 

, „ , , 

. , .. „ 1 j c r diiige, ut crescat dos lacundo, dum servat sacra 

gan. In quo negotio tavorem per me vestra; defen- tj ' 

=> 

sionis implorat ; ut rem quam debetis legibus, vi- 

deamini exhibei'e diligeutiae, et illud crescat affectui, 

quod denegari non licet aequitati. Vos hanc rem 

juxta desideriamea tribuite : ut quantum nominato 

viro commoditatis accesserit, tantum me muneris 

accepisse conlitcar. Salutem ergo dicens, spero, ut 

circa munia litterarum, nec sincerus amor vacationem 

accipiat, nec facundia totius orbis celebrata testimonio 

conticescat. 

EPISTOLA !XII. 


Natura partum est, ut cura migret in gaudium, et 

mutetur querela prajconiis, quotiens cupita tribuun- 

tur. Incerlus animi fui quid sibi vellet subliaii- 

tatis tam longa cessatio : sed cum potiri datur 

optato, ipse pro partibus tuis honestum excusationis 

' Trasimundo V. /.] Regi Vandalorum iu Africa. 

Illustrem virum regem vocat, quia Illiistratus titulo 

in Romano imperio nullus honorilicentior : propterea 

hunc regibus tribuebant. Maneut hodio prisci moris 

vestigia in diploraatis punliticum, in quibus reges 

viros illustres appellant. Qiiin et reges ipsi hunc sibi 

titulum addebant. Nam in antiquis regum nostrorum 

praiceptis et constitutionibus nihil usitalius, quam 

Childebertus, Clotarius, Pippinus, Carolus rex, vir 

illuster. Caeterum Vandalici hujus regis qui Hunerico 

fratri successit, iiomen varie scribitur a diversis. 

Thrasauundus dicitur in acrostichide veteris epigrammatis 

a P. Pithceo editilib. ii, quod quidem etsi 

antiquariorum vitio depravatum snbjicere non gravabor, 

tum ob ejus artiticium hactenus minime depre- 

raento concordiae. 


EN.NODIUS CONSTANTIO V. I. 

Servat magnitudo tua circa araicos et saiculares 

proprios illud quod sibijungit ad gloriam. Dum enim 

nos memoria dignos ducitis, vos probatis. Nam diu 

in consolationem scripta suscipiens, abseutiae vestriB 

damna suspiro. artilicem scientiam bonis ccelesti- 

bus institutam ! ne liceat aliquid prolixae sequestrationide 

affectu decerpere, praesentantes sacram imaginem 

lilleras promulgatis. Novit Deus discussor 

sensuum, me culminis vestri recordatione macerari, 

et nullum invenire de optimi viriperegrinatione subsidiura. 

Reddo tamen epistolari cura salutationis ob- 

sequiura, et dignationi vestrse gratiam referens, 

fratrem quoque meum Joannem per vos mihi resti- 

hensum, tum quia cum ipsius regis nomine scriptum, 

thermisque ab eo conditis appositum sit, quo modo 

scribi hoc nomen tum soleret certius indicare videa- 

tur. Id vero est hujusmodi : 

'-3 Tranquillo, nympha?, decurrite fluniinis ortu. < 

K Hic proba Dagranti succedit vimiae flebo, o 

S3 Rii|.iibus excelsis ubi nunc fastigia surgunt, H 

> yEquanlurque polo tsctis praecelsa lavacra. !>* 

cfi Sedibus hic maguis exarfleut luaruiora signis, 

> 

^ 

Ardua sublimes proeviucunt culmiua Iherma". ^ 

5, Muneraque eximius tanti dat himinis auclor. jg 

~ Uni contiuuos prfeuoscens prKmia famai 

pj 

^ Noii hic flamma nocebo tumdem discite carmen, -z 

^ Discite vel quanta vlvat sub gurgite lympha. j» 

^ Vaudalicimi hic renovat clarum de semine nomen 5; 

o^ Sub cujus titulo meritis statgratia factis. w

EPISTOLARUM LIB. IV. 

tutum esse contiteor. Cujus hactenus in oblivionem A 

mei silentium quid gereret non tacebat : is nunc vestro 

mihi reformatusalfectu ad adjuratam styli curam 

revertit. Rogo tamen vos ut maturetisreditum; aut si 

felix mora detinet, dilectionem manifestetis alloquio. 

EPISTOLA XIV. 

ENNOmUS FAUSTO. 

Quce sa>pe mediocriter gratis impensa sunt, quo- 

tiens exhibentur verba conjunctis, quidquid favori 

obsecutum est, sereno mancipetur affectui. Non de- 

pictis amorem mentitur alloquiis, qui perlatori caro 

reddenda dominis scripta committit. In sublimis et 

magnifici viri Panfronii mei commendatione, ore fe- 

riato mens dictat epistolam. Nescio enim in quale 

culmen merita apud me viri, quam sum praefatiis, 

extollam : in quo litiguae macies debitum pectoris 

nequit exprimere. Sed abdicandum esset mihi, etiam 

si suppeleret, facundite lenocinium : quia pauper 

sermo uberem diligentiam rectius conlitetur : et si 

elevamus per elfusas paginas illos, quos arcana ne- 

sciunt, jure tribuenda amantibus in artum tabella 

concluditur. Causani ergo modici sermonis elocutus, 

foederatum fratrem quanquam paucis verbis insinuo 

tamen niultis obsequiis : ut jutus magnitudine ve- 

stra, in negolio suo circumstrepentium aliquando 

videatur superasse commenta. Quod restat, famu- 

laiitem sahitationem exhibens, me valere signilico ; 

si taraen prospera vestra cerlis indiciis mihi dispen- 

satio superna concedat. 

EPISTOLA XV. 


Proclivior ad impetrandum via est, quotiens a re- 

ligioso aliquid exigit abjectio deprecantis : coactus 

eniin prtestat affectum, qui miseriis supplicis invi- 

talur : non potest afferre obvia manus, cui imperat 

propositum afflictos audire. Perlator prrosentium 

avito se cespite deflet ahjectum, qui spei sua; residuum 

in vestro ponit examine : ne adversarii ejus 

polentia de lucro et securitate gratuletur. Vos legum 

sacramenta, vos defensio respicit submissorum. Ego 

partes meas commendatione munivi. Venerabile 

ergo nomen augete beneficiis : quia dum justa tri- 

huitis, nec illa qua3 ad misericordiam pertinent 

: : 

EPISTOLA XVI. 

EMNODIUS AGAPITO. 

Jurc responsum multiplicibus posceretur alloquiis, 

si non ingratas exstitisse paginas meas magnitudinis 

tiui:; silentium testaretur. Clama enim taciturnitas ve- 

stra, garruhim displicere ; et novum vindicta; genus, 

ut opinor, inquirit, quando se non videt promovisse 

quod siluit. Agitis epistolari abstinentia, ne ab impe- 

ritis ad vos scripta miltantur. Ademptus tamen est 

effectus : providentias vestra; profutura tractate ; cre- 

brior factus sum, in scriptione contemplus. Sed brevem 

sermonem decet cohibere eum, qui magna doluerit. 

Cultorem vestrum fratrem meuin Panfronium, 

epistolaris apud culmen vestrum cura comitatur : 

cui quidquid gratiae concessum ftierit, me quoque 

" impensortim vinculis obligabit : cui etiam aliqua de 

vicariw. dignitate suggerenda commisi. Vos petitionem 

meam ad effectum perducile; qtiia adsum partibus 

meis quotiens apud emendatissimos hominum 

cogor subire testimonium, dum certis exhibeo. 


ENNODIUS ' DECORATO. 

Recte creditur enuntiatrix lingua esse penetralium, 

quap, latentis secreta animoe ad lucem vocat eloquio : 

nesciretur amor peotorutu, nisi illum proditor indi- 

caret. Jure veterum sapientia epistolis usa, quasi 

clavibus, repositum per eas vulgavit airectum. Tracta 

est in testimonium scriptionis mens testata diligen- 

tiam : mutari caritatem non licuit, quam desiderans 

pagina interveniente 

P 

promisisset. Huic me ego consuetudiiii 

vel legi potius mancipavi, asserens litterarum 

iide, quod de magnitudine tua sensibus inolevit. 

Vos si mecum pari eura in devinctionem con- 

venientes, si fida interpres amicitia se ajstimans votum 

videt alterius, responsum deferens tabella signifi- 

cet. Ego munera salutationis impartiens, deliberationem 

meam non tanquam verborum avarus occului. 

EPISTOLA XVIIL 


In asserendis quibus suum non denegat honestas 

plena sulfragium, multiplicibus non utor alloquiis : 

ne prolixus sermo tanquam a uegaturo videaturimpetrasse 

beneticium : soletis enim qufe poscenda 

sunt, precibusanteferre. Ad sublimem et magniffcum 

virum Opilionem, parenles ejus in Africa consisten- 

posthabetis. Domine mi, reverentiam salutati acci- D tgg (jirexerunt certam diligentiainspirante personam : 

piens, itaprecibus meis effectum tribue, ut proprium qua ad patrium soluin remeaute, hoc mihi muneris 

desiderium, dum honestas asseritur, possit impleri. prsefatus injunxit, ut ad magnificum virum - Agnel- 

1 Decorato] Major hio natu frater Honorati, ut dictum 

est ad epist. 28 lib. ii. Nobile par fratrum advocatorum 

et ex advocatis qUcRstorum. De quorum 

utriusque laudibus multa Theodericus rex lib. v Variaruui 

epist. 3 et 4 Honorato. Tu inquit, Ttecoratus 

ex illo es,ille Honoraius ex te esl. Itera de quoestura 

Decorati : Tali igilur omine Vecoralus evaluii 

evaluit, inquam, ac se Iwnoribus palalinisjudicio nosiro 

laadalus immiscuil, dignilalem sumens, quamsolemns 

dare prudeniibus. Sed quifstor cttm ad eum scripsit 

Ennodius, nondiim erat. Humili conditum sepulcro 

fuisse testatur ejus epitaphium, quod inter Chrisliana 

monimenta legitur his verbis : 

Hanc Decoratus opem subducta luce petivit, 

Conderet exiguo ut sua membru loco, 

Hiuc, Spoletane, gemis; paleris hinc damna, viator, 

iDcassum qiijereas quis ferat auxilium. 

Nam fessis tribuit requiem, miserosque levavit. 

JiistitiiE cultor, largus et hospes erat. 

F.iscibus insigois, generis nec stenioaate pejor. 

Hic lumou patricC, hic decus omue fuit. 

p'asces intelligit, quam diximus quaRsturam. Spoletinorum 

meminit quia in eorum tribunali causas 

egerat, ut post ipsura Honoratus, auctore ibidem 

Cassioiloro. 

- Agnellum] Patricium, qui in Africa versabalur. 

Theodericus rex Festo patricio : Idcirco decernimus 

ut domus paiiîcii Agnelli ad Africam discedeniis, qui 

regnum pelens a.lleriusnoslris esl uiililatibus servilurus, 

salais legibus tuaiuiiione vaIletur.L\h. i Var. lo.

li;m pi'o commendatioue suorum a vobis scripta mereatur. 

Quam rem emendatissimi hominum non ne- 

gabitis, non contenti benignitatem vestram solos in 

Italia positos agnovisse. Nunc obsequia mea litteris 

reddens, causam scriptionis verborum compendiis 

indicavi, Vos dicenti pauca prtEstate prajcipua. 

EPISTOL.V XIX. 

EN^'OUIUS .\POLLIN'-VIlI. 

Producendo circa amantem vestri silentia ad ab- 

sentiam corporalem aninium trausmisistis : 

retinendo 

paginas, in immensum crevit, quae bactvmus divisio 

nil valebat. Res eo rediit per abstinentiam tabellarum, 

ut veteris sevi providentia conferat nil amori. 

Rancessit caritas, quam verborum avarus despicit 

ENNODII EPISnOPI TICliNENSIS 

,^ ne petitionem negatus frustretur effectus, sic conces- 

s\im meritis vestris locumper longa temporum inter- 

valla teneatis. 


ENNODIUS SYMMACHO PAPyE. 

Quamvis sublimi viro Laurentio assistat pro pignorum 

commendatione probitas sua, et patris pru- 

deutia causas sobolis exsequatur : attamen soUicitu- 

dine genitali ad ampliora procedit, et vix credit pro 

liliis sufticere quod meretur. Adjutricem in astipula- 

tione germinis paginam queerit : et trepidante difi- 

gentia palrum ardorem nititur cum universitate par- 

tiri. Cogitate si viro optimo negari effectus potuit, et 

pia et justa poscenti. Tribuat divinitas effectum pre- 

cibus ejus, et huncbeatitudinis vestree nominatis con- 

ntiiare : sine cultura est diiigentia in usum non B eiliare dignetur atfectum, ut erigat parvulos imploreducta 

per paginas : styli frequentia vivaci pabulo rata coronae vestrai miseratio : qualenus anxii circa 

iusitam pectoribus nulrit amicitiam. Facilius, frater, 

fuerat desideriis meis le nuUo tomporc cupita tri- 

buisse, quam sa:pe indulta subtrahere : quia corda 

nesciunt, quae cibis dulcibus pastor arlifex irritasti. 

Aliquanto enim tempore continuando scriptionem, 

immemorem me sequestrationis effeceras, dum efUgiem 

venerabilem placido inserebas alloquio : at 

nunc commeanlium vacuas manus nudus inquisitor, 

inspicio. Ego tamen nolo errore meo alienas culpas 

asserere, ut quod factum doleo, admisisse convincar. 

Accipe ergo, emendatissime hominum, desideriorum 

solatia, per ccelestem gi-atiam absentibus altributa, 

et perlatores, si mei estis memores, sublevate; ut 

nesciant peregrinationis incommoda, dum nominatis 

patriam comaiendatio amica conlulerit. Quibus re- 

meantibus, nuntio rae vestraj valetudinis sublevate. 

EPISTOLA XX. 

ENNODlUS JULIANO V. I. 

Exercetur diligentiie bonum scriptione mulliplici : 

linguaj enim indicio animorum secreta panduntur. 

Assiduis curam irapendit eloquiis, qui otium amore 

commutat. Heeo suut oflicia, per quse tacitus innote- 

soit affectus. Familiaris perlator, nisi reddendas cul- 

mini vestro pagiuas accepisset, me oblitum reveren- 

tia; yestras testarelur. Nescio enim caritatis esse ne- 

gligens, nec partam labore gratiam quieti serviens 

ipsos genitoris vota superentur. Domine mi, spero 

ut promissa dudum benignitas in ea parte testimonium 

ferat, si comprehensis superius geminatam im- 

pendi gratiam, qui per me precatur, intelligat. 


ENNODIUS DO.MINATOHl. 

Oportuerat quidem desideria vestra, quse fratris 

Agnelli patefecit allegatio, ut tabella reseraret, et ad 

elicienda colloquia formam sermo prajvius exhibe- 

ret : quia potuit tibi restitui quod debebis : nec ullo 

me colore defenderem, te loquente, a paginis absti- 

nendo. In tuo Jure fuit, lingua^ nostrcE ferias exerci- 

tio commutare, et rubiginem rusticantis eloquii fa- 

^' brilibus studiis amovere : quia sicut damnum caritatis 

est primum cupientinon dedicare sermonem : ita pro- 

mulgata; scriptioni silentium reddere, nec amicitia; 

suadet memoria nec pudoris. Nunc tamen accessit ad 

genium meum, quod paginas imperasti; et si subtra- 

hitur testimonio, quod nunquam in amore vires in- 

terrogo. Facessat ab ingeniis liberalibus, ut credas 

fascem esse intolerabilem, quem amicus imponit. Tu 

tantum exacta complectere, et censuram castigans 

rancida judicantium depone fastidia. Absit a te eum 

non fovere qui paruit. In spem altioris meriti tralii- 

tur, etiamsi veniat a moneta triviali, qui tibi impo- 

situm oris mancipavit obsequium. Ergo vale, mi do- 

mine, quia nolo fieri prolixa, quae. uon sunt ad per- 

ffugare. Multa debeo verba foideri : scd ad brevita- pendiculura fabricata colloquia. Tu messem gratiae 

j) 

justa fiduciam meam, tanquam uber solum restitue : 

tem cogit epistola. Vale, mi domine, honorem salu- 

tati accipiens, ct circa me adultam serva dignatio- 

nem. Sic bono in medium ascitus reipubliciP, de fe- 

licitatis tuffi riiuturnitate graluleris. 

EPISTOLA XXI. 

ENNODIUS CONSTANTIO EPISCOPO. 

Vigilius subdiaconus vester experiri volnit quanta 

mihi a vobis caritas redderelur; et ad occasionem 

profectus sui conjunctionem nostram conatus addu- 

cere, statum inter nos amicitioe, dum augetur bonoribus, 

vultmetiri : quatenus ad ipsum fructus redeat, 

quem ex diligentioe messe condidimus. Hunc si me- 

reor, ad diaconii sacramenta perducite : ut dignitas 

prfefati ad spem mihi proficiat majora poscendi. Sed 

quia in tuo posthac erit arbitrio, si crebro epistolas 

meas accipere volueris, his me muniis invitare. 



JEger animus sicut silenlia non patitur, ita processum 

narralionis abjurat ; contestationi mreroris nec 

taciturnitas, nec colloquia prolixa conveniunt : arcta- 

tur pagina, cui vix inter gemitus verba tribuuntur. 

Sed quid assero linguse ferias plus loquendo, et coactam 

necessariis epistolam terminis garrulitale polli- 

ceor? Deum quffiso, ut anxietali mesD de manifesto 

prosperitatis vestra; succurrat indicio. Ille admittat 

lacrj^mas meas, cui clausa ora fabulantur : cui ad 

ydenam legationem sufficit ex compunctione deOuens 

80

: 

81 EPISTOLARUM LIB. IV. 

iniber oculorum, Ego labefactalam non solum quietem 

meam, sed et salulem, inimicorum valetudine et 

rumorum procellis agnosco. Potens est diviuitas immenstp 

tempestatis incertabono serenitatis amovere. 

Vos, si de Deo mereor, salvete : et amanti in vobis 

conscientiam, non Ravennates excubias, tabellarum 

promulgatione consulite. 

EPISTOLA XXV. 

E.NNODIUS ' BASSO. 

Si vetus diligentia quae aparentibus meis ergaam- 

plitudinem tuam frnctus uberes de gratias messe con- 

debat, circa personam meam pro iidei memoria ser- 

varetur, monstraret frequentia litterarum, et insepultam 

caritatem testis pectoris sermo recluderet. At 

nunc oblitum mei te sentio; nec aliquam melioris sa?- 

culi retinere concordiam ; quando nulla qux sollici- 

tudinem tuam resignet, scripta diriguntur. Sed ego 

desiderii impatientiam ad verba converti : qui scio 

tunc novellam amicitiam habere dulcedinem, si annosa 

servetur ; etillud essein affectione purius, quod 

nostri examinavere majores : sciens qnia - si Camil- 

luni mente retines, Ennodium iion omiltes. Qua de 

re salutationis munera epistolari cura persolvens, 

precor ut bajulum prasentium, clericum meum, 

quem ad Gallias et suse utilitatis et meje jussionis 

' Basso] Callo V. C. Sic enim appellavit epist. 20, 

lib. I. cui cum Ennodii parentibus vetus fuerat necessitudo, 

2 Si Camillum mente retines] Quipatrem amasti, filium 

non spernes. Ennodii ergo pater Camillus. Jam 

Ennodii parentes Gallos fuisse scimus e provincia 

Narbouensi, lareraque in ea habuisse totam ejus ferme 

cognationem. Quibus sane arguraentis, ac duorum 

simul Ennodii prcenominum conjectura ducor, ut 

augurer Caraiilum ejus patrem illum ipsum fuisse, 

qiiem Sidonius carmine ad Felicem, suramum ipsius 

patruelium vocat. Felix siquidem filius fuit Magni : 

pater Camilli, ejusdem Magni frater. Sidonius idem 

in descriptione convivii Arelatensis lib. i, epist. II : 

Recumhenle post se, post Magnum scilicet exoonsule, 

Camillo fUiofralris ,qui duabus LUgnitatibus et ipsedecursis 

pariter ornaverat proconsulatum palris, patrui 

consulatum. Quare Felix et Cdmillus fratres erant 

patrueles, fratribus prognati. Camilli autem, ut conjicio, 

lilius Ennodius noster, qui Magni Felicis praenomina 

a propatruo ejusque iilio derivarit. Verum 

ha?c nostra tantum est divinatio. 

3 Eugeneti V. I.] Quaestoripalatii Theoderici regis. 

Hanc enim illi dignitatem gratulatur : quam etiam 

expressit carmine 2, quod de Eugenete ipso scriptum 

est 

Vox justi quEestor, legum substantia, nobis 

Ceu Phoebus mittet carmina, plectra, lyram. 

Fuit etiam poslea magister ofticiorum, ut videre 

* Hoc est ad litteram : Inexplete mferne, miare me Juniorem 

rapuisli subito ? Quid festinasl Non tioi omnes delje- 

A principis defluat, quod in vobis ajternus imber iufu- 

derit. Ecce qu;c debui vota rudimentis, licet coactis 

in artum sermonibus, enarravi. Vos mementote pro- 

missi amocis et fcederis, ut sine mutationisdispendio 

debitum mihi quaestura dissolvat. Tenete circa ine 

''animum decessoris : digiiitatisvestraj pollicitatiouon 

frangalur variata personis. Doraini mei, salvete pro 

desiderio supplicis, et inmagnabeneliciorum promul- 

gatione suscipite parca colloquia. Talis enim est usus 

felicium et natura meliorum, ut linguaj copias rebus 

et prfestitis antecellant. 


ENNODIUS SEN.ARIO. 

Festinatio perlatoris in artum coegit epistolam, 

dolenlem magna fecit pauca dictare. Apud eum tamen 

ista non gravant, qui inter sermonum augustias 

interpres et sensuum. Super tarditate enim domni 

Fausti et opinionum varielate discrucior. Vos post 

Denm anxietati mes celeri rescriptione succurrite : 

quia deterius est incerta macerari spe, quam mani- 

festaro desperalionem indicio amantis agnoscere. 

Valete, mi domini, et advertentes quid cupiam, vo- 

tiva vel necessaria promulgate colloquia. 


ENNODIUS AGAPITO. 

causa perduxit, susceptum habere digneris. Quo re- Si mihi es sententia dies fluerent, non negotiosis 

meante prospera vestra scriptione signate : ut si quid operam paginis polius quam obsequentibus exhibe- 

in amore damni fecit oblivio, epistolaris sollicitudo rem; nec munus caritatis ad officia peregrina trans- 

restituat. 

ducerem. Sed coactus rem diligentise necessariis 


(. commutavi. Sublimis enira et magnificus vir pro 

ENNODIUS " EUGENETI V. I. 

dolosis inimicorum laborat insidiis : qui per me ffiqui- 

Faustum ccelo omen adveniens auspiciavestra cortalis veslrte implorat patrocinium; ne prava concinroboret, 

et tirocinia can;e dignitatis suis muniant natio opiuionem ejus permiltatur incessere, et fabri- 

divina consiliis. Per vos supernus favor regat domicati ruraoris feral forte compendium. Domine mi, 

num libertatis : ut ex pectoris vestri fonte ad aures salutationera largissimam dicens deprecor, ut ille qui 

est lib. I Variar., epist. 12 et 13, in quibus Eugenetis 

doctrinacum eloquentia singulari preeconio celebratur. 

Itemque ab Ennodio ibidem. Elenira principes 

fori Romani inter advocatos fuerat Olybrius et 

Eugenes : unde Athalaricus apud Cassiodorum lib. 

VII, epist. 19 de Felicis ad qusesturam proraotioue 

scribens ad Senatum : Advocationis, inquit, laudem 

inter primarios eloquentise frequenter meruit invenire. 

Is contramagnumOlybrium stetit, is palmarum Eugenetis 

linguse ubertaie suffecit; et illis parfuit quos 

singulares Roma cognovit. Porro Eugeneti pro Eugeni 

mutata declinalione eo genere metaplasmi di- 

'^ ctum est, quo Eutychetem, Diogenatem, Eusebelem, 

Niciatem, pro Eutychem, Diogenem, Eusebem, Niciam 

apud inferiorisa^vi scriptores nonnunquam offendiraus, 

et in antiquis inscriptionibus saepissime, 

ut in hac Romana : 

D. M. S. 

TI. C L AU D I 

EUGENETIS 

TI. CLAUDIUS 

V I X . A 

N . XI. D . IX. 

A IN 1 C E T U S 

PATER. FEC. 

'A-TTATipuT' ittSfi, Ti [Lz VfjTTLOV Tjp—aaa; a^vw 

Ti uto-jSsi?; oii uoi TraVTSq 6ajei)vO|ie8a '. 

'' Animum decessoris] Fausti, opinor : quem supra 

quaestorem vidimus lib. n, epist. 2o. 

miii- aut forte potius cum punoto iuterroganti, non tibi 

omnes dehemw^. Edit. 

;

83 ENNODII EPISCOPl TIGINENSIS 84 

in vobis notus est vigor assurgnt, et quod apatribus A pudeat. Nefas est euim credentem adobliqua provo- 

vestris poscitur mei sermonis obsequio, ad impetra- 

tionem congruara perducatur. 


» ENNODIUS PAP^. 

Coelestis utilitatem sequacium cui-adisponit. ^ Inau- 

spicata bene de Deo nierentibus dona tribuuntur.In- 

gerit superna dispeusatio etiam quod supplicare liu- 

manitas non praisumit. Agnoverunt adversarii sedis 

vestroe, quo propugnanle vincanlur : quod proxime 

de Aquileiensi redemptor nosler persona reseravit. 

Et ideo inter excellentia munerum divinorum peto, 

ut mei corona vestra meminisse non abnuat. Invitat 

enim ad famulandum plurimos, qui quamvis longe comperta mens per linguai ferias desideratisattenue- 

positum diligit obsequentem. Vale. 

tur impasta colioquiis. Sed sicui nos religionem gra- 

EPISTOLA XXX. 

" 

tise fovere convenit, curis Scecularibus nil debentes 

ENNODIUS EUGENETI V. I. 

ita nisi magniludo vestra partibus suis adfuerit pro- 

Postquam prima spei meae effectum dedere collomulgutiune responsi, damnatis probe factareticendo ; 

quia, ad usum sermonis ora diu feriatu laxavi. Animalur 

enim successibus, etiam cui per couscientiam 

uou suppetit Latiaris eruditio. Cessantibus studiis 

scepe facundum gaudia reddideruut : moeroris nubila 

hilarilas depellit, mox rutilantia per sudum verba 

discurrunt. Itaque aut perfectos nos laetitia monstrat, 

aut infantes facit adversitas. Ha-c, mi domine, vobis 

etiam astipulantibus confirmantur. Ergo tempus pro- 

sperilalis amplexus, reddo debendee salutatiunis af- 

fectum ; sperans ut circa rae nobilis promissio quaj a 

pleuitudine gratiaj sumpsit exordium, quasi incre- 

mentis egena gemiuetur. Vale. 

EPISTOLA XXXI. 

ENNODIUS AVITO. 

Licet multam nobis per litteras magnitudinis tuae 

occasionem gaudii elementa pepererunt, cum ad hi- 

laritatis obsequiura index fuueris sermo militasset, 

non tamen par lacrymisjucuuditascontigit, nec moe- 

roris turbidum ex toto colloquii serena depulerunt. 

Retinet aflliclionem mens de tanti ^ decessione pon- 

tilicis, etiam post desiderata colloquia : ab hoc, quia 

uatura rerum est, ut quffilibet Itetitia vel modici angoris 

collatione superetur. Sed quid novaconimemo- 

ratione facimus, quaj animum clandeslina hactenus 

jactatione domuerunt? Votis vestris eum Dei adjuto- 

rio comitem me promitto : dummodo salva donini 

papaj nostri incolumitate, talem vos elegisse cognoscam, 

quem eum cui anima; cura est, laudare uon 

Iib. xxviii, cap. 2. 

^Decessione poniificis] Aquileiensis. Ibi enim versabatur 

Avitus lib. v, epist. 20. 

'^Viros comitatensis exercilii^Qooi munus comitatense 

dicitur leg. 38 cod. Theod, de Decurionibus. 

care, et quem alTectu obligastis, per incerta deducere. 

Vale. 


ENNODIUS EUGENETl. 

Non sestimo rem obbeqLiii frequentia posse raiices- 

sere : nec culturam diligentiae vitio garrulitatis ascri- 

bi. Suppetat forte de abslinentia tabellarum excusa- 

tio illis, qui publicffl utilitatis muniis occupantur : 

veniam uonmeretur, si a scriptionis assiduitate tem- 

peret absolutus. Liquido confitelur amoris negligen- 

tiam, qui cum possit, epistolas in quibus est affectio- 

nis pabulum, non ministrat ; error otiosi est, sibene 

quia si tollantur virtulibus pra-.mia, quem laborasse 

non pudeat? Ecce quantum, wstimo, brevi elocutus 

utrorumque proposituui; animo meo male esse con- 

titeor, quod remeante Montanario, cum dedissem pa- 

quod debitum posco lege restitui, 

ginas, uon recepi : 

pudore geminari. Nunc vale, mi domine, et vestram 

quairens, propriam nunlians sospitatem, Deum pre- 

cor, ut si mei memor est, prospera vestra mullipli- 

cet. 

EPISTOLA XXXIII. 

ENNODIUS SENAUIO. 

(] Si amor pudori acquiesceret, si caritatis impatien- 

lia verecundiffi lege teneretur, a paginalibus officiis 

temperarem, et silentii formam vestri imitator assu- 

merem : non improvidus aestimator conjiciens, illa 

quibus remuneralio a vobis subtrahltur, non amari : 

nec suaderi facilius tabellarum abstinentiam, quam 

'' tacendo : viros comilatensis exercitii per linguae 

ferias clamare, quid respuSnt. Sed non ita est ma- 

guitudo tua lineis quadrata fabrilibus, ut quolibet 

tecla velamine amantis oculos possit efFugere quia 

sine obslaculo vestium penetralia respicit mens amici. 

Nemo asstimet, quod lutentis internaconsilii apud 

caros aulicis excocta fornacibus celet urbanitas. Sed 

credo, querelis meis illud ordinis vestri aptum excu- 

satiouibus genus opponas : Non recte ab occupatis 

y otiosorum munia postulari; vix ad hxo. officia posse 

descrndere obsequiis principalibus adhserentes. Au- 

^ Ennodius papse] Symmacho : quem papae nomine 

perpeluo sigiulicat : omnes siquidem epistolas aut 

Comitatenses, sicut Palatini, generaliter inlerdum 

vocantur omnes qui iu sacro palatio militant in priu- 

pene omnes illo superstite scripsit. 

- Inauspicala] Nova signilicalione inauspicatum 

cipis cumilatu. Quo sensu fumitatensis jure dicitur 

Senarius, quem in regis obsequio iuter exceptores 

meliorem in parlem posuit pro improviso et insperato 

bono, quod praiter spem et exspeclationem eveniat. 

Sic lib. i, epist. ii : Inauspicalis sucessibus illi 

provecluum incremenla venlura sunl, quem capisse videmus 

a fascibus. Item lib. ix ad Ca?sarium episcopum 

: U7ide parenlibus meis inauspicala sublimitas'1 

et aliis quoque locis : cum inauspicalum, contra id 

dici soleat, quod sinistrum et infaustum, ut Plinio 

meruisse osteusum estadepisl. II, lib. iii. Interdum 

Palatini peculiariter appellali, qui in officio eraut 

utriusque comilis largitiunum. Quorum ex numero, 

ut antiqiiai juris glossae ducent, qui iu palatio subsistebant, 

comitatenses nominabauiur qui in provin- 

; 

cias dirigebantnr, mittendarii. Sic eniiu distiuguunl : 

naXaxtvos 6 iia)vaTiav6i; u-CT|peTT,i; naX 

:p xoivw 

ovdixaxL -iiavTet; exaXouvxo o'. o: ev TOi? xaTa t6 —aXaxtov 

O-fiaaupoi; uxTipetoOvTe? •EuTaf iXX' ot {i^v cteL T^ 

irpoaaopeuovTe^, eXeyovTO xop.LTaTLatOL* xojit- 

xa-uov Y^ 

crapyia? 

CTTeXXo). 

6 xoTZOi cv (j Stayet 6 âotXsu;- ot Si et? Ta? 

Tre(iTc6|i6vot, [itT£v5apt0f MtTu yip t6 'Atuo- 

:

divi qnidera S8spe talia : sed confiteor, non recepi : 

quia frequentes necessitates desideria transcendunt, 

et sine intermissione tinior cedit aflectui. Voluntas 

in ciilpa est, quiw concinuata excusatione defenditur. 

Ecce, mi domine, quam magna doleam, cum officio 

salutatinnis asserui ; perlatorem utrique carum, pro 

iide sua et nobilitate commendans, ut benelicio cul- 

minis vestri inimicorum insolentia technis suis op- 

pressa subjaceat. Vale. 


' ENNODIUS HORMISD^. 

Postquam votiva mihi necessitas veslra benetlcio 

proximitatis desiderii ccepit spondere elTeolum, ani- 

tno ad longiora transiistis ; et cum Liguriam pene 

manu contingitis, linguam feriis deputastis. Minus 

licuit absentiae dum sanctitatera vestram prolixa viarum 

intervalla tenuerunt: pensabat confabulatio dispendia 

visionis, et in remediis provisa diligentia? litterarum 

commercia prajstabantur : per qufe officia 

inter habitatione discretos nil peribat affectni. Sed, 

credo, eligitis amicis difflciliora tribuore : non pu- 

tantes beneficium, si pascar in tanta vicinitate collo- 

quiis. At ergo casum meum versa sestimatione sus- 

piro, ne beatitudo tua retulerit ad judicium, qnod ex- 

hibuit blandimentis ; dura quod pra?cessit, ascribit 

tempori, non amori. Facessat a nostro in amicitiis 

' Hormisdx] Diacono. Lib. viii, epist. 33. 

* A-proniano\ V. I. comiti rei privatEE. Cassiodorus 

lib. viu, epist. ultima : Apronianoviro illuslri comiti 


ENNODLUS ' LIBERIO PATIUCIO. 

Dum pro venerandse religioue conscientiaa verba 

dirigitis in Aquileiensis electione pontificis, et divinis 

initiata lingua oultibus militat consecrando, in ignoli 

nos diligentia sermonum vincula teiiuerunt : 

El']STOLAfiUM LIB. V. RH 

A froiis picta proposito : nos ad hanc fabricam nuUa 

prascedentium stiidiorum lima composuit : nudam 

scimiis ad conjunctionem afTerre ooncordiam : urbanitatem 

inter caros ut venena respuimus. Ergo, mi 

domine, salutationem accipiens, amantem tui in hac 

potius parte sectare, et ut culturam fidciperfrequen- 

tiam s(!rmonis impendas, et ex secreto pectoris infu- 

cata tfxspectanti verba concedas. Vale. 

EPISTOLA XXXV. 

ENNODIUS - APRONIANO. 

In usu est viris morum claritate fulgentibus religionem 

amicitiae per culturam nutrire colloquii : ut dum 

gratiae germina fotu confabulalionis animaulur, ad 

messem conjunctio foederata perveniat. Perhsec enim 

„ munia voluit senior providentia absentise nil licere. 

Merito de vobis emeudatissimus hominum domnus 

Faustus praedicat singulare testimonium. Sine nube 

datur agnosci, nihil de eo dubitaudum, quem prob;i- 

tus attollit. Sed nunc ad epistolee angustias me redu- 

cens, secretis debitam laudem claudo penetralibus, 

ne quod apud externos faciendum est, apud vos im- 

portunitate ranoescat. Vale, mi domine, salutationem 

obsequentissimam accipiens : Deum precor, ut pro- 

spera vestra in longum produoens, mihi quoque se- 

cundis amicoruui successibus spondeat auctionem. 

Vale. 

LIBER QUINTUS. 

quiani- 

hil superat judiciis, quotiens aliquid probalus extule- 

rit. Quid enim sententitc sequacium derelinquati 

quando justitiae obsequilur, cujus in examen defini- 

tio non vocatur? Agitis bono conscientiae quod vestro 

vix negaretur imperio. Exhibuit 

- inter arbitros Mar- 

cellini venerabilis collegam maximus hominum, hu- 

militate subiimior : et ne potestati favor per obli- 

quos ascriberetur interpretes, quod de proprio de- 

cerpsit genio, laudati junxit ad pretium. Egistis 

' Liberio vatricio] In synodo Arausicana 1 1 omnibus 

suis nominibus subscribit : Patrus Mahcellus Felix 

LUIEHIUS V. C ET INL. PRyEFECTUS PR.ET0R10 OALLI.i- 

RUU ATQUE PATRICIUS C0NSENT1E,-

87 E.MNODIl EPISCOPI TICINENSIS 

fectio ; durn manet caritas imis inserta visceribus 

peregrinante persona. Comitem se tamen coelestis 

gratia desideriis jungat : et dum cupitis datur effe- 

ctus, aut invoniat bonum pontiticatus, aut faciat. 

(' Valele, mi domine, et araantem vestri crebris rele- 

vate colloquiis : ut si non esigat negotiosas frequen- 

tia paginas, preestentur alfectui.) 

EPISTOL.-V II. 

'^ ENNODIUS MARCIANO. 

Dum inter spem et metum animus meus de te an- 

xio jactaretur incerto, solida profectus tui indicia 

colloquii melle reserasti : quia domesticam origini 

tuaj facundiam fidelis doctrinae ha;res insequeris. Non 

degerat, ut video, vena linguarum ; et peritia; successio 

illo quo patrimonia jure discurrit. Putabam 

scientiae dotes rem tantum ingeniorum esse, non fa- 

milia;, nec duci per stemmata quod labor continuus 

et indefessus sudor adipiscilur. Sed, quantum 

apparet, ordines suos servat eloquentia, et oris pom- 

pa quse exundavit in veteribus, migrat ad posteros : 

concordat scientice cursus et fluminum : per consue- 

tos alveos et dicendi unda prselabitur. Venit ad te 

cum censu patris eruditio; et bono sobolis Asterium 

sepulcra restituunt. Invidi, fateor, bactenus annis 

senioribus. Et a?tatem cui ille concessus fuerat su- 

spiravi. Beneficiorum coeiestium negligensfestimator, 

quando potui desperare de togee fructibus, radicis 

manente substantia? Sed superna dispensatio, ut det 

genium beneficiis, improvisum facit esse qiiod tri- 

buit : et dum vola transgreditur, potentiam suam li- 

beralitate manifestat. Non est bonis partubus infe- 

cunda Liguria : nutrit foro gerrnina, quEe libenter 

amplectatur et curia, Nota prosimitate sociantur ^ 

causidicus et senator : his qui bene toga usi fuerint, 

feseratis susceptura sinibus palmata blanditur. Vale 

dulcissime, et ad hsc decora multus incumbe : totum 

te studia lionesta suscipiant : festina, ut ad messem 

patriam venias, linguam leclionis sarculo, mores 

bonorum imitatione purgando. 

' Valete\ Omissis quae sequntar, codices Symmacliiani 

epislolam ita concludunt : /->o/a xvili calen.d. 

Novembr. die, indictione vni, hoc est anno, ut di.xi, 

CDXcix. Ex quo patet epistuhis Ennodii ordinem suuin 

non retinere. Alioquin lia; quae de iMarcellini electione 

agunt, superioribus pr.Tpoui deberent. 

k EPISTOLA III. 

ENNODIUS * OPILIONI V. I. 

Debeo equidem prioribus responsa colloquiis, et 

in obsequio proposili vel pudoris, nisi pagina rusti- 

cante displiceam, ,ic epta geminare ; ne potioris di- 

gnalio ad pcenitenliam redeat de abjuratione fasti- 

dii. Nostro enim vitio ia culmine constituti supercilii 

memoriani non amittunt, si illud male genus sectari 

et humiles suspicentur. Cum eniin 'eminentissimos 

attollat castigatio sua, et honorum pleuitudo sBecula- 

rium hoc solo artiiicio patiatur augmenta, cousiderandum 

est quid abjectis detrimenti pariat status 

angustia non metiti. Ergo sufliciat "magnitudini ve- 

striE quod post duplicem scriptionem senlio quid per 

silentium erroris inturrerim. Sed timui, confiteor, 

ne ad vitium me duceret fuga culparum ; et sermo 

deputatus ad gratiam, dum nuUa peritife lima come- 

retur, inveniret offensam. Refugi horrorem, qui 

ignaris de parendi occasione generatur. Ecce asserui 

habuisse me et animam deposilum contitentis, et bene 

de viribus conscii in restitutione verecundiam. Res- 

tat autem, emendatissimi hominum, et illud placere 

vobis allegationis meaj inspectioue cognoscam, quod 

hdctenus aecepta non reddidi. Fida enim index est 

possibilitatis nostrce consiueratio ; et sicut in omnibus 

praecipua, ita fama muniens circa linguae maciem 

custodita, quasi crescit eloqueutium dos pudore : facile 

prudentiffi nomen adipiscitur, cum per ipsum 

conticescat infantia. Causaj tamen quam injunxistis, 

C jacturam fronlis exhibeo, etdum imperata exsequor, 

opinionem ad incerta transmitto. Agnellus de casis 

per varias perraissionum mihi illudit eftigies, volens 

a nobis summam pretii designari. Sed mali hominis 

ardorem insatiabilem esse didicistis, qui nisi contemptu 

pecuniffi non sanetur. Domine rai, saluto et 

rogo ut religio circa me pii amoris servetur et foaderis. 

EPISTOLA IV. 

ENNODIUS ^" 

HELISEÊ. 

Diu quffisitus desideriis meis evenit effectus : ut 

gessit auno 324 cujusque nomen concilio Carpentoralensi 

prcefixum est, quod eo anno celebratum constat. 

Quod enim perperam ibi a sciolo quodam antiquario 

Opilioni consuli adjeclus est collega Vincomalus, 

quia Opilionem alterum quem eumdem credebat, 

D cum Vincomalo consulem anno 463 fuisse memine- 

2 Marciano] Advocato, Asterii lilio. 

rat; id mirum videri niinime debet : cum pari auda- 

' Causidicus et senaior] Ad curiam et senalum adicia in epistolas Ilormisda?. fapajad Possessorem, qute 

tus per bonores patebat : ad bonores autem gradus Rustici consulis, cui collega iuit Vitaliamus anno o20 

erat advocalio. Unde Valentinianus novella de postulando, 

qua' est 34 inter Tbeodosianas, advocatiouem 

subnotatum nomen habet in antiquis exemplaribus ; 

cum Rustico Olybriura, qui cum Rustico altero ante 

appeliat semi.narium dignitatum. Vel quia ex primo- annos sex et qumquagiuta consul fuerat, inplerisque 

ribus advocalis plerumque liebant qurestores, consulares, 

prfesides et alii litterati magistratus : quod in 

Decorato et Ilonorato vidimus passimque exstant 

; 

exemplaapud Marcelliuum el Cassiodorum : quo quidem 

sensu locutum hoc loco arbitror Enuodium. Vel 

quia qui praelixum legibus numerum annorum in advocalione 

expleverant, diversarura deinceps dignita- 

edilionibus suppositum videamus. Sed ut ad Opilionem 

redeamus, diversus a consulari eadem aitate 

fuit Opilio Boetii delator, quem prestringit lib. i, de 

Consolatione. Is nimirum, quem Alhalaricus postea, 

ut est apud Cassiod. lib. viii,epist. 16, comitem sacrarum 

largitionum fecit indict. vi, hoc est anno 328, 

triennio postquam a Theoderico eadem comitiva ortum 

privilegiis ornabantur. Quo spectans Sidonius 

lib. I, epist. II, advocatorum dignitdtes tum incipere 

dixit, cum actiones liniuntur. 

natus fuerat Cyprianus ejus frater, delator et ipse, 

ut scribit Boetius, Albini consularis. Quiu et horum 

quoque fratrum pater Opilio alius, qui comes item 

' Opilioni V. /.) Sublimem et magniiicum virum sacrarum largitionuni fuerat sub Odoacre lib. Variîr. 

dixit lib. IV, epist. 18. Illum puto, qui postremis 

Thcoderici tempoi-ibus consulatum cum Justino Aug. 

X, 61. 

' Helisex] Matri Aviti, Eunodiipropinqua", epist. 3.

89 EPISTOLAHUM LIIl V. '.)(} 

detiii' genius beneliciis, transmissa in longum exspe- A replet, pudore meliorat. Superni ergo secreti digna- 

ctatione tribuuntur. Vivitinquacunqueterrarumparte' 

proximitas : sequestratione corporum sanguini.-i ca- 

tena non rumpitur : per discreta rcgionum caritas 

damna non sentit; quando inter eos qui liabitatione 

separantur, prcesenlice vice tenetur afiectio. Deo om- 

nipotenti gratias refero, quia vos meraores fecit esse 

pietatis, et prosapiae sub religiosa occasione reminisci. 

Teste Deo, postquam mihi domna Cynegia me- 

ritum vestrjE conversationis exposuit, visionem ve- 

stram speciali ardore requisivi, si votis copiam de- 

disset optata occasio. Domina, salutationis reveren- 

tiam dicens, in designato litteris vestris negotio 

miiiisterium devotionis spondeo : quia tantum prce- 

statur animae, quantum sanctis exhibetur studiis. 

Vere dico me nunquam dilexisse quem detestamini 

et veritum ne ad diri hominis profectum vester quo- 

que inclinaretur assensus. Ad.'it Deus, ne ad eccle- 

siasticam diguitatem veniat nuUa bonse institutionis 

incude formatus. 

EPISTOLA V. 

EN^'ODIUS AVITO. 

Vellem produci causam, si propositum noii gravarem, 

perquam frequentia amantis scripta, promerui. 

Dum enim negotiosaspaginasdestinatis, ministerium 

prffibetis aiTectui. Sed apud prudentes et animorum 

conscios sulliciunt parca. coUoquia. Urbanus in promissionibus 

esse non sapio ; nec eis quibus aniuiam 

ceri : quia quod tribuo, hoc mihi restilui incunctan- 

ter exspecto. Domine mi, salutationem plenissimam 

dicens rogo, ut domna^ Heliseae communi matri pro 

me gratias agas ; quae dignata estlitteris suis vincula 

proximitatis ostendere. 

EPISTOLA VL 

' LEONIIO ABB.\TI ENNODIUS 

Supra meritum meum summa circa me beneficii 

coelestis adolevit, dum qui poena dignus sum, justorum 

prasmiaconsecutus exsulto. Frustra delinquentes 

periculi mater desperatio ad extrema prsecipilat, In 

errore maximo constituti, meo ad solidam spem reparenturexemplo. 

Nescio de quo opere mihi, de qua q 

innocentia epistolarum vestrarum fructus accesserit 

et animam peccati ubertate locupletem coelestisboni 

melle satiarit : nisi quia ille qui vulnera nostra sus- 

cepitet pro nobis doluit, mutata meritorum conditione, 

quos tlagellis dignos viderit, castigat muneri- 

bus : et versa vice noxiorum animas, dum secundis 

' Leoniio abbati] Cujushortatu vitam beati Antonii 

scripsit, quara eidem nuncupavit. 

^ Cynegiseepilaphium] Fausti]uxoris.Hocenimdocet 

alterumejusepitaphium,quodsubjioitur ep. iOlib.vu. 

' AJe7is cui clara] Ita libri antiqui. Basilienses mens 

luaclara, inepte. Sed movebatillos vocuio.> cui dijeresis 

et dimensio : quaj tamen veterum poetarum 

exemplis nititur : et Pauliui Nolani in epithalamio 

Juliani : Utsi eivertex vir, cui Christus apex. Nec 

ignoravit Goteschalcus monachus Orbacensis, cujus 

sunt versiculi quos subjiciam in proceraio oarminis 

; ; 

tione confabulationis vestra; fruges elicui. Vos de 

corporis mei sanitate sollicitos ille reddidit, quia 

aninitc mece curam per spiritales medicos ad statum 

indutffi valetudinis redire compellit. Qua; sil in me 

substantia membrorum, religiosai sollicitudinis in- 

vestigalione perquiritis : quorum status animse partem 

negligens, tolo mundi istius gravatur imperio. 

Agite me talem oratione iieri, qualem asseritis blan- 

dimenlis : quia fuci nescia propositi vestri claritudo, 

quem bonum esse pra;dicat ante tempus innocentite, 

annuntiat mox futurum. Fratribus meis et conservis 

quos direxistis, quantum exhibere solatii potui, voto 

potius quam re idoneus, non negavi. Superest'ut ac- 

cipientes obsequia mea cum universo cui prceestis 

concilio, per Dei omnipotentis misericordiam conju- 

rali, Deo pro parvitate mea precibus insistatis, utcui 

deest per actiones suas fiducia, bonorum per sulfra- 

gia vestra contingat. 

EPISTOLA VII. 

EUPREPI.E ENNODIUS. 

Quainvis Scepe ingenii mei maciem cognovisses, 

periclitari tamen jejunia oris olim probati jussionis 

celerilate voluisti. Sed ego non abnuo obedire dili- 

genti, ut si facundia^ deest meritum, gratia veniat 

obsequendi. Varice sunt donorum coelestium, licet ab 

uno auctore fR'ogrediantur, species. Alium "commen- 

dat perfectio, alterum insinuat quod sine tarditate 

debeo, fucata fronte blandiri. Vos tantum coeptis in aliqua vult parere. Domnaemese Cynegise epitaphium 

sistile, et raandatis coelestibus obsequentes, malum q vix una hora habens tractandi spatium inelimata vehominem 

quera dicitis, a desideriis deducatis. Me locitate composui. Vide necessitatem, ut illam tan- 

convenit plus rebus ostendere, quam sermone poUitorum meritorum feminam verborum saltibus expli- 

carera. Parcat sterilitati mcce veuerabilis anima, 

suscipienspro schemale dictionis studium sine nube 

dictoris. Tu, domina, epislolam prajsentitB meai vice 

coiiiplectens, ora ut spiritus illius scabridis nequaquam 

Ifedatur ofliciis. 

^ EPIIAPHIUM CYNEGI.E. 

Nil sexus, nec busta nocent, nil lila sororum 

Ultima, fallaci pnllice qiu-e tenuant. 

Jlixla Deo mulier vivit post fuuera factis, 

Mascula femioeo tramite gesta ferens. 

Sanguis, honor, genius,probitas, constautia, vultus. 

Vicerunt tantis exitiumi pretiis. 

Moribus asseruit magnorum stemma parentum, 

ludicium generis ^ mcnscui clara fuit. 

Instituit natos vitam servareserenam, 

Dum docet exemplis semper amare Deum. 


ENNODIUS ' PETRO. 

Postquam venerabilis judicium principis, periclitatis 

moribus magnitudinis tuae, donavit te honorum 

germine pro messe virtutum, per lingure ferias fo- 

veus irreligiosa silentia, et in eloquentia tua et in 

ad Ratramnura : 

Age, quaeso, perge Clio, 

Propera celer virago, 

Kepeda sagax propago, 

Cui frater est ApoUo. 

Fer amico ovans Ratramno. 

Domino, patri, magistro, 

Calanio metrum impolito, 

Quod ei libens remitto. 

* Peiro] llTi fortasse qui postea consulatu ordinario 

functus est finno 516, cui nunc aliam quampiam 

dignitatem adepto gratulatiir Ennudius.

ENNODll EPISCOPI TICINENSIS 

meo amore peccasti. Quia naturalibus adolescit elo- A 

cutiomunita superciliis, quotiens prosperum famula- 

tur indicio : copiosior facundia honorum militat incre- 

mentis ; 

profectus suos non imparibus signiflcant pe- 

ritorum ora successibus. Ecce inamabilistaciturnitas, 

et vobis dicendi abstulit genium, et mihi laetilia?, in- 

vidit effectum. Referatis forsilan : Posses me, amice, 

de ignoratione culpare. si quid tibide apicemeo pro- 

niiscuis dedicala nuntiis fama suppressit. Sed ego 

agnoscere carorum culmina rumore non patior : et 

nianifesla gaudii colligere de opinionis inconstantia. 

Noveram quam mihi devinctionis spem simplex eruditi 

dudum fecisset allegatio : credebam frustra me 

in illa parte serenis animum auribus committere, 

unde tu me hilarem esse non jnbebas. Illam ipsam 

mille alarum fabricatam! remigiis scriplionis tua; 

aestiraabam pedibus potuisse superari, ne amanti ex- 

spectata bona tibi fructum prceripiensaller iugereret. 

Ecce, mi domiue, houorem salutati accipiens, agnitis 

dolorum causis, remedia prseparala non deneges : 

quia, quantum praesumo, nec fldes iu diligentia, nec 

ad unguem ductus sermo vos deserit in loquela. Non 

contentus tamen uno dicendi genere displicere, carmen 

adjeci : ut post epulas Antenorei gurgitis, quas 

' lavacra Aponi, coacta in artum! carnis lege, casti- 

gant, dum illud quod aquarum fetibus distenditur, 

aqua desccat; ego quoque qui Heliconif Uuenta non 

tetigi, poeta novus admiscear. Accipe ergo risum 

motura poemata; et ^GIoviderium tuum te solum 

agnovisse contentus, a publico rigore me subtrahe : c 

quia si est quod forte placeat, sententia mihi vestra 

sufficil : si qnod morsu dignum sit, secretum puto 

quod de aniici culpis agnoveris. Dabis etiam veniam, 

quia oculorum pressus angore poemata fortasse clauda 

composui. Non enim possunt esse versuum solidata 

vestigia, luniiuis ofUcio destituta. Lege ergo aquas 

calidas, quas invises. 

VERSUS. 

3 Tollitur adclivi tellus subuixa tumore, 

Leuilerelato fulta supercilio. 

Verticibus uuUis caput admovet illa snperbum, 

Nec siiuilis pressis vallihHS ima petit. 

Fumiger hic patuHs Aponus fluit undique venis. 

Pacificus mi.xtis ignis anhelat aquis 

Unda focos servat, non sorbet flamma liquorem; 

lufuso crepital fons sacer iude rogo. 

Ebrius hic cunctis medicinam suggerit ardor. 

Corpora desiccans rore vaporifero. 

' Lavacra Aponi] Corruptum hicnomen erat nobilissimi 

fontis, qui hodieque propter salntares aquas 

magna hominum frequenlia celebratur in agro Patuvino 

qua^ Apona tellus ab hoc fonle dicta Martiali, 

nt Antenorea Ennodio et aliis, ab eo quam Trojana^ 

colonia?, auctorem ferunt. In Aponi aquas lusit etiam 

peculiari carmine Claudianus : et Cassiodorus suo 

more iu epistola quam Theoderici regisnomine dictavit 

ad Aloysium architectum, ut Patavinarum thermarum 

sediUcia instauret,totam Aponi naturam, vim 

atque usum scitissime atqne ingeuiosissimedescribit, 

lib. II, epist. 39. 

- Glovidenumluian] Inprsefationecarminis ad Faustum 

: Ad Camsenalem tamen ignomirdam^ quibus nunquam 

gluvidinvs deist, versus adjeci. Satis apparet 

glovidenum ab Ennodio saeculi sui voce eo fere sensu 

poni quo gurdonicum a Suipicio Severo, pro rudi et 

impento. Vereor, inquit, ne offendal vesiras nimium 

U7banas aures sernioruslicior. Audielislamen, utgur- 

* Heic pyra gurgitibus, scintillis fluctuat hutnor 

Vivitur alternae mortisamicitia. 

Ne pareat, nymphis Vulcanus mergitur ilUs, 

Foedera naturae rupit concordia pugnai. 

EPISTOLA IX, 

ENNODIUS V.4.UST0. 

Secundet desideria honesta divinitas : felix anspicium 

bonis non negetur studiis : ingenuae intentiones 

prosperorum fructibus convalescant. Votorum obsidem 

tradidit honestati, qui ad liburales aspirat, superis 

faventibus, disciplinas. Bunarum afFeclus artium 

dirum dedignaturingeninm,adeloquenticeornamenta 

'-^ non tendunt nisi moribus instituti. His Parthenius 

noster, germanae Ulius, incitatus stimuiis Romam in 

qua est naturalis eruditio, festinat invisere : cni 

magnitudinis vestraesuffragia sum paterna pollicitus. 

Datur culmini vestro par supplicantem genius, dum 

quod usus exigit, precibus imploramus : ceu si quis 

credat se ortum solis, cursum flumiuisoratione promereri. 

Non est beneticium,ubi ordo servatur : mori 

obsequitur, quod obligat universos. Ego tamen supra 

cursum a quo nequaquam disceditis,aliquid acceptnrus 

occurro. Direxi personara, in qua meritornm 

meornm status Eestimetur. Alios forsitan 'commendatio 

juvet indebita : parentibus minus est quidquid 

superare non possumus. Dominemi, servitia saluta- 

tiouis repracsentans, portitorem paucis ejusque negotium 

elocutus, restat ut agnoscam quid mereatur 

persona, causa, proximitas. 

EPISTOLA X. 

SYMMACHO PAP/E EXNODIUS. 

Dum sedem apostolicam coronae vestrae cura mo- 

deratur, et coelestis imperiiapicem regitis, btanditur 

profectibusparentum, quod ^ meis promissum tene- 

turofliciis. Spem sine labore obtinet apud constantem 

virum fideliter obsecutus. Grandis est pompa 

praestantis, qu ,tiens quod unus meruit pluribus re- 

pensatur. Superiorum inslitnta sectantur, per quos 

generatio recipit quod persona condiderit. Sic Israe- 

litici delicta populi propter David poena non tetigit, 

dum genti opilulata est praecessoris integritas, et fi- 

des hominis aut eripuit de errore populum, aut juvit 

in gratia. Partheniusigitur praesentium portitor, germanaj 

fllius, hac ad coronara vertram fiducia animante 

directnsest quem sollicitudo liberalis Romam 

; 

donicum hominem.nihil cum/uco autcoiurno loqueniem. 

Sed gurdonicum a gurdo deduci, Iioc est lento 

et inuttli, ut interpretatur Isidorus, facilisest conjectura 

: gluvideni quajnam sit origo, non itera. 

3 Tollilur adclivi] Claudianus de Aponi balneis : 

Alto coUe miuor, parvis erectior arvis, 

Conspicuo clivus moUiter orbe nitet. 

Arilenlis fecundus aquEe, quicunque cavernas 

Perforat, offenso truditur igne latex. 

* Hic pyragurgttibus^Siclegendum-pro pera, quod 

cst in antiquis, nota litteras mutatione : ut lib. i, 

epist. 4, pertpoma pro pyripoma. Paribus antithetis 

de eadem rescribensutiturCassiodorus : Juvat videre 

secretum, lalices vapores igneos exhiilantes, amicum 

undisindcsinenler ardorem. elcalorem venire decursu 

rivi, imde usualiler solebat exsthigui. 

^ Parlhemus nos/er] De quo lib. vi, epist. 1. 

•^ Meis officiis] Qua? in Symmachicausa praestiterat, 

tum ca;teris inrebus, tum raaxime iiiApoIogiapro synodo,cuiusdefensioneSvtnniacIii 

inDOcenlianitebalur, 

:

EPTSTOLARtlM LIB. V. 9i 

coeo-it expetere. Sancta siint studia litteraruni in qui- A tlieniu?, sororis meee tilius, per libei-alis studii disci- 

bus ante incrementa peritiffi vitia dediscuntur. Hoc plinas ingenuus vult videri : optat, ni fallor, peculii 

veslri liabere tcstimonium. Magnitudo igitur vestra 

ilinere cana adannos pueriles solent venire consilia : 

dum quod cetas refugit norunt institula prsestare. 

Fovele ergo : ' veniendi causas patefacta consangui- 

uitale didicistis. ILibetis obsidem, in quo dilucide 

merilorum apud vos meorum qualitas inuotescat. 

Doniine, ut supra, salutationis reverentiam obsequiorum 

dcvotione restituens, precor ut perlator praesentium 

famulus vester felici sorte peregrini apud 

vos nomen excipiat : quia quod attributum fuerit 

precibus meis, vestrum supra dotes suas ornat ofli- 

cium. 

EPISTOLA XI. 


Videor apud quos plurimis asserendus est, quem 

instituti liberalis cura sollicitat: vos patronos ineruit 

causa commuuis. Non iguari peregiînos suscipitis, 

nec erudiendos animatis. Expertis mauus necessita- 

tibus frequenler adliibetur, dum ad eloquentiae palmam 

feriato ore eos qui titubant invilatis. Exemplis 

bortatur ex peregrinopotens, ex insipiente perfectus. 

Utraque Partbenio, germanae mea; filio, pars conve- 

nit : cui ad venerabiles disciplinas Romam petenti, 

pro ferratis calcaribus suflicit vos videre. Si ab hu- 

manitate non discrepat, sublimitatem tuam gerens 

ante oculos, rebus ad virtutem potius quam monitis 

excitatur. Magistra laboris est laudis ambilio, pra3ci- 

piie quando in illo esuberat, quem similis retineas 

fuisse fortunae. Sed si vobis cordi sum, circa memoratum 

patrem reddite, ut amor mutuus de vicaria 

impensione gratuletur : ut quidquid in magnitudine 

tua dudum laboris exbibui, mihi per alterum refor- 

metur. Domine, ut supra, salutationis obsequia de- 

pendens, satis esse ad commendationem credidi, si 

qui essot portitor non lateret. Precum prolixitale 

argumentum est nil 

utitur de impetratione diffidens ; 

raerentis, diu rogare. Facessat a moribus tuis, ut 

perdas benetioiorumgeniura, dum longasupplicatione 

produoitur de elfectu celeri sublevandus. 

EPISTOLA XII. 

ENNOnUiS FAUSTO JUNIORI. 

Deo gratias praefatus, qui oculorum mecrum quas 

pr;i'teritorum tenax, memor prffisentium, prudens 

futuri, perlatoreui pro mea commendulione susci- 

piat : et qui erit per visionem vestrara scribente fe- 

licior, peregrinationis non patiatur adversa sentire. 

Domine nii, debitum servitium reddens precor ut 

vel per banc occasionem qua illinc Parthenius susce- 

ptas poterit paginas destinare, desiderati mulliplice- 

tur forma coUoquii. 

EPISTOLA .\11I. 

ENfiOUIUS HORMISD.E. 

Scimus religiosi sacramenta propositi ab obnoxia 

B peccatis multitudine, innocentia et tide separari, et 

titulosvenerabilisofticii mores potias insignire quam 

corpora. Quisbonum conscientia' inter bominesqua;- 

rat, si mundi adbibenda est oirca pontilicum statula 

necessitas, si sacerdotum promissio circuraspecta 

cautione servabitur? Nunquam habuit in affectu 

constantiara, cui facere aliud de pullicitatione non 

licuit. Saiculi conversatio legum metu retinetiir : 

Dei famulos quod bonum est exhibere convenit non 

formidini, sed amori. Dudum dum nobis metus in- 

staret, et de clementia pii regis dubio meritorum 

Sistimatione penderemus incerto, camelos tot dan- 

dos ^ domno papse tali reverentiaj veslrcB conditione 

tradidimus, ut si nobis animalia ipsa non essent 

necessaria, justum pro ipsis pretiura mitteretur. El 

quia novit optime 

' sanctitas vestra, nos, dum po- 

tuiraus, per allegationem tuam utilitates sanctcc Romanae 

Ecclesia? sublevasse, nunc pro vicissitudine 

facile de veritate benelicium. Qucesumus etiam, salu- 

talione praafata, tit quid super hac parte deliberatio 

vestra habeat, indicetis : quia credimus nec praefatum 

sedis apostolicoe prEesulem, nec vos qui media- 

tores existitis, aliud cogitare, nisi quod et proposito 

et juslitiê sine dubitatione conveniat. 

EPISTOLA XIV. 

ENNODIUS ' SEUVILIONI. 

De perfectione coniidunt discipuli, quotiens magistrorum 

praesentiam priBstolantur. Spes eruditionis 

manifesta est, ut fruatur genio suo, invitare docto- 

inexplicabilis dolor pepererat nubes abstersit : jure p rem : clara sunt ingenia, qua; instruentum agitantur 

ad ipsum beneliciasuareferens, quilumen deditet red- 

didil. Vix enim post innumeros dies sanitatis fiducia 

animante respiro. Et hoc ad sententiam culminis ve- 

stri prulixiorem respicit, ut quem genius suus de vici 

nitate descruil, nil videret : sed potens est ille qui 

corporis tollit nebulas, rerum serenitate mutare tristitiam. 

Post elocutionem necessitatis, ad negotium 

redeo quod coactum impetravit alloquinm. Amabitis, 

ut spero, bajulura quem asserit causa veniendi. Par- 

' In edit. Schotti, cujus veniendi, etc. 

2 Domno pap?e'] Symmacho : et hoc igitur inter 

Ennodii er!?a Symmachum benelicia numerandum. 

' Sanctilas vestra] Mi Bcatitiido iua, supra lib. iv, 

epist 3t Hormisdte eidem. Rata compellatio in allocutione 

diaconi, cujus ordiuis erat Hormisda. Est 

enim episcoporum potius vel presbyterorum Tôoa- 

desideriis: monitorem requirunt, qui felici sorte didi- 

cerunt. Sic ergo sanotitatis tna; alfectione possessus, 

quanquam me de peritia jactare non audeam, vultum 

tamen prtcceptoris exspecto : ne degeneri te credas 

ecclesiastioum gerinen filio commisisse : quia quam- 

vis memoria mea ad centenos se non va'eat fructus 

extollere; scit taraen semina muliiplicata redhibere 

cultori. Veni ergo, ut coram positus segetem tuam 

boni agricolas vice respicias. Deus procul avertat in- 

ytJvviTt;, Attamen eumdem Horraisdam diaconura tacito 

nomine sanctissimum etiam vocat lib. vii, epist. 

28 ad .Maximum : Habes quse cum diacono sanctissimo 

deinstitalismorum nota dicendi uberlate communices. 

" Servilioni] Ennodii magistro, a quo ecclesiasticis 

institutis fuorat imbutus.

Ob ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 06 

vidiam. Ita \omeribus tuis ecclesiasticae fecunditatis 

planta convaluit, ut nuUa ssevientis procellae possit 

impulsione subverti. Nolo prfejudicio laudi sanctitatis 

tuae gravare conscientiam : inspicies qute litterarum 

lestimonio declarantur. Superest, salutationeprcelata, 

ut ad gaudia tua jam properes : quia divina benelicia 

gradibus semper accedunt, et quibus boua conferunt, 

meliora pollicenlur. 

EPISTOL.\ XV. 

ENNODIUS SENAKIO. 

Nunquam apud Deum fusa deprecatio votivo nu- 

datur etfectu, apud quem liilaritas lacrymis obtine- 

tur, et moeror Iraasit in kctitiam. Adfuit Divinitatis 

salutationis 

auxilium 

obsequia 

desideriis meis, et te, animse 

praesentans, 

mec-e major 

Deum rogo, qui 

portio, ' de prolixis gentium iinibus gratia duce re- g culminibus vestris fructum pro bac qua humilem non 

spernitis, consideratione restituat. 

vocavit. Vere non possum epistolam iu multa verba 

dilfundere, impeditus, flelibus, quos gaudia in cumulum 

adducta pepererunt. Fac, mi domine, parvitati 

meae coelestis doni plenitudinem non perire. Unum 

uterque babeamus bospitium : nec de parietum an- 

gustia [soUicitudo generetur; quando uuum pectus 

sufliciens aniraabus nostris praestat habitaculum. 

EPISTOLA XVI. 

ENNODIUS ^ P.iNFnONIO. 

Magna sunt gaudiorum imperia : expers est con- 

tinentiae bilaritas, et in vocem gestit erumpere. Venit 

optatis desideriis dies, et ille queni nunquam de me- 

giora,rilis 

meis, sed semper de 

pro 

superua 

peccatorum meorum fasce, 

pietate 

translata est. 

postulavi, 

magnitudini tuo; splendor accessit ^ Ubi est illa, quae rara putabatur, 

: redditus 

frequentia litteraestge- 

^ 

neri et moribus tuis apex, per quem 

rum? ubi crebra visio? ubi tot solatia diligentiae? 

conscientiae fi- 

delis iu lucem prodire non formidet integritas. Deus 

bone, indulta custodi : auge successibus quod dedi- 

sti : fac circaservum tuum primum esse gradum, qui 

summus est. Praecipio spe futura, quaj deprecor :ne- 

sciunt in foribus baererc, quas ccelo auctore tribuun- 

tur. Semper incrementis ad culmen ascenditur, ubi 

supernus favor prffistat exordium. Quis hoc in vita 

hominum vel eorum qui conversationem suam nulla 

custodiunt nube sordentem, accessisse sibi die una 

gratuletur; te bonorum auspicia ingressum, et dulce 

meum Seuarium ab ultimis terrarum partibus restitutum? 

Brevis horarum cursus iuterfuit, ut et tu pa- 

latio natus, et ille sit reddilus. In veritate dico, et 

de Dei misericordia mihi securus spondeo, 

n respiret. 

fragilitati 

meae prfesidia coelo obsequente concedi. Spondetur 

mibi, quod vobis est pr;i3stitum. Domine mi, salutationis 

obsequia suscipiens, rogo ut si quid amori meo 

tribuis, dominum animae meae Senarium, ut apud 

me maneat, exorare pleniter non omittas. Quod nisi 

oblinueris, multum mibi dehilaritatis cumulo decer- 

psisti. 

' De prolixis geniium finibus] Epist. sequenti : Senarium 

ab ullimis tcrrarum partibus reslilulum : ex legatione 

nimirum aliqua. Frequenter enim delectum 

iu legationis honorem fuisse constat. Cassiodorus lib. 

IV, epist. 3 Senario : Subiisti ssepe ardux legalionis 

officiam : restitisiiregibus non impar assertor , coacius 

jusfiliam nostram et illjs osiendere, qui ralionem vix 

poterani crudaobstinalione senlire. Non teterruit contcnlionibus 

inflammata audoriias : subjugati quinimo 

A EPISTOLA .XVII. 


Bene magnitudo vestra, dum origini et moribus 

prffstat obsequium, emendationem sine intervallo 

conjungit errori : et quod peccatum sapienter intel- 

ligit, priusquam altero denuntietur, avertit. Quis 

credat deliquisse in correctione velocissimuni? pene 

non vocandus est sectator excessum, qui obviam 

manum ponit in subreptione culparum. Hajc, mi domine, 

ad ea quaj dignatus es scribere, gratia vestra 

duce respondeo. Cajterum humiliorem me proposito 

actuum meorum pondera reddiderunt : vix raiseria 

remansi idoneus reformare colloquia. Domine mi, 



Vix est ut intentus rebus felicibus adversa praeno- 

scat : velut sinistrum enim animi omea repudiat, si 

quid de austeritate futurorum intellectu praecedente 

respexerit : certe ne et alieno tempore araarai se 

misceant, ipsa molestiarum horret aguitio. Nullo credebam 

intervallo nuno inamabilem Ravennam, dum 

erat thesauris meis plena, distare : non me sic sitientem 

fons, ojstuantem aura, ut illa ad se non lassum 

requies invilabat. At nunc ipsa Roma puto ad lon- 

Vere pro meis partibus loquor : detestor vitam, quae 

nec in aerumna constitutis est;odio. Allegat forsitan 

culmen suum, sibi pro superna dispensatione cupita 

cofltigisse. Non est plenafelicitas, quando nostrorura 

aliquis miseriis duraa sequestrationis affligitur. Deo 

credite, non suut fucata qnte defleo; nec ad explicandam 

cordis tragoediara, aut epistolaris concinnatio 

sufflcit, aut sermonis angustia. Christe, rerum 

arbiter, propriae succurre necessitati; ne humnna 

fragilitas, ad immensi fascem doloris non sufflciens, 

pressa succumbat. Domine mi, salutationis servitia 

dependens, rogo, ut pjginalis circa me cura serve- 

tur : ut vel hoc remedio inter aestus mens constituta 

EPISTOLA XI.X. 

ENNODIUS PARTHENIO. 

Non in te admiror sermonis abstinentiam : quia 

qui exigua condiderit, nil producit. Credis sub hac 

occasione profectus tui latere substantiam? et taci- 

turnitatis imperitiam prodit, el infabricata confabu- 

latio manifestat infantiam. Interea ante inops gratiae 

audaciamverilaii,etobsecutusordinaiionibusnostrisin 

conscieniiam suam barbajvs coegisti. 

^ Panfronio] Sublimera et magnificum virura appellavit 

lib. ii, epist. 10, et lib. vi, epist. 14, quibus 

illum Faiisto commendat. Pro eodem scribit et Agapito 

epist. 10, ubi aliquid insinuat de Vicariaj diguitate, 

quam illi fortasse hoc loco gratulatur. Illustrera 

virum dicet lib. vii, epist. 1.

!)7 EPISTOF.AKUM I.IIJ. V. !)8 

non fuisti, sciensquid diligentia, quid amantis soUi- 

citudo tlagitaret : factus es bonafum rerum nescius, 

postquam to ad obtinenda qua; putantur maxima, 

tranjmisimus. Quod restat, vale, et accipiens moni- 

toris verba, melioralum te scriptiouis assiduitate 

divulga. 

EPISTOLA XX. 


Dum remedia sua quserit aflectio, et festuni soUici- 

tudinis colloquio cupit mediante relevari, ardescit 

animus provisionis beneiicio : unde exstingui credi- 

tur, geminatum diligentia'. surgit iucendium. Saepe 

mibi b.ijulorum copiam perquirenti inde asgrescere 

conligit, unde opinabar quod prodesset accidere. 

Ecce medetur desideriis meis, qui suorum ad vos 

causa properavit : flt adjumentum necessitalis aliena;, 

quod proprice consideratione suscipitur. Videro quid 

commendalione mea Bonifacius promoveat ; interim 

opitulatur sludiis meis, quod prolixis a me precibus 

impelravit. Hunc bonis ortum natalibus testis san- 

guinis mens designat. Germanum suum prcefatus in 

vioinitate .\quileiensis civitatis asserit essecaptivum : 

qui nt a vobis juvetur, exposcit, Sancta3 domus vestr.x' 

consuetudo vulgata est : talem vitam bonornm 

actuum obsidem jam dedistis, a qua velut debitum 

poscat, qui calaraitate deprimitur. Domine mi, acci- 

pientes pleuce salutationis obsequium, facite exorari, 

quod sponte consuevistis, ut qui vestris supplex est, 

alteri eum esse non liceat. 

EPISTOL,\ XXL 


Astipulatorem me opinionis suaj magnitudo vestra 

ita supplicalione postulat, quasi ad amicitias recenti 

adhuc sim incude formatus : 

aut non genio suo defraudet, 

qui propositum diligentiaj sub quacunque 

occasione commutat. Facessat a Christianis moribus 

varia de amante sententia : qui oflicium oris sui de- 

dicaverit laudibus, liberum non habet inchoata dese- 

rere, ne devenustet prsefati mella praeconii vilitate 

seq\ieutium. Videro qui 

' ingenium credat esse se- 

ctari novitatem ; ego ut tarde amicos eligo, ita in 

his indemutahiliter persevero. Mihi adsum, quotiens 

opiuionem vestram astris ajquavero : quia apud quos 

ignoti sumus moribus noslris, de sodalibus asstima- 

mur. Vere fateor splendorem conscientia^ vestrse, 

fanice vice, copiosius ^ effudi. Ante adventum culmi- 

nis tui, obsequio sermonis mei in Liguria, quanti 

essetis, innotuit. Deo gratias, qui cum sententia mea 

• generalitatem fecit habere coucordiam. Utinam me 

non humiliaret paupertas eloquii ! plus habent vota 

de meritis tuis, quam proferat lingua de laudihus : 

inops facundiaj per quoscunque strepitus quae glorice 

tUBB potuerunt eonvenire, non tacui. Facta est lux 

genii vestri conscientiae mece demonstratio. Procul 

' In edit. Sthotti, ingenuum. 

- In edit. Schotti, effundi. 

^ renantio] Viro clarissimo, lib. iv, epist. 9. Duos 

hujus !Evi Venantios commemorat Cassiodorus. Unum 

virum spectabilem, correctorem Lucanioe et Brutiorura 

iib. iii, epist. 8 et 46, quem quidem eumdem 

.V avertat divinilas, ne unquam testimonio meo fragili- 

tas olaris moribus inimica subripiat. NuUa est, quani 

opime lexuistis, in vobis erroris causa quam recolam : 

et si pro meritis meis exstitisset, honorum veterum 

recordatione sopiretur. Quod restat, valete, mi 

domine, et iter nieura votorum benignitate prosecuti, 

caritatis recordatione absentiae mea; damna pensate. 


ENNODIUS ^ VENANTIO. 

Si proximitas sanguinis ad diligentiam mentes in- 

vitat, pii amoris obsecutus imperiis, gestio me praevium 

prcBstitisse sermonem, et orditum paginas amplectendis 

viam reserasse colloquiis. Diu quidem 

cassa exspectatione maceralus, dum operior paginas, 

non emisi. Sed calcaribus suis animum nieum fodit 

B alfectio, et ad tabellarum munia priorem fecit acce- 

dere. * Habes praerogativam, si bene conjicio, plus 

amantis : qui et post productum silentii vestri studium 

loquor, et debeo verecundia commendare quod 

tacui. Nunc tamen, ne epistolaris concinnatio trans- 

gressa terminum devenustet auctorem, salutationis 

servitia deponeudo, etsi mereor, dignationi vestrae 

conciliandus occurro : quia potiorumsublimitas communione 

geminatur, et facem praefert eminentissimo 

gratia concessa subjectis. 

EPISTOLA XXIIL 

ENNODIUS CONSTANTIO. 

Si liceret cum raagnitudine vestra ffiqua sorte con- 

tendi : si honores, ajtas, meritum quod vobis faceni 

r. prtetulit, nos non in umhram cogeret, ego potius 

culmen vestrum de tabellarum abstinentia jure culparem 

qui postquam ad urhem Roniam profecti estis, 

; 

nulla me recordationis fruge sublevastis. Sed vide, 

per rerum providentiam quam cauta est seniorura 

disjiensatio, et fabricatis plena sermonibus : praeve- 

nitur querelis innocentia : et ne dolorem suum in lu- 

cera producat, arguitur : fit rea, ne faciat. Ergo haec 

mihi digrediens promissa contuleras? hffic deosculatum 

iiducia sublevasti, ut crederera mei immemores 

vos futuros ? an ad aliud allrihuta; sunt pagina;, nisi 

ut secreta pectorura oris clave manifestent? Sed 

ahstineo prolixitate paginali, ne grandiorem generet 

coufahulatio producta rancorem. Ad salulationis ob- 

sequia me reduco, rogans ut pro me apud apostolos 

D Dei preces effundas, ut eorum beneliciis mortalis angustioe 

supcretur obscenitas, et de puro mandatorum 

coelestium tramite mens serena gratuletur. 


ENNODIUS LACONIO. 

Bene cupitis superna dispensatio dedit effectmi, 

et de negotiosi occasione colloquii fralernam refovens 

diligentiam, quod putabatur necessarium, fecit optahile. 

Hinc coelestis cura nepti me» prooul non om- 

nino a sanguinenoslro peregrinantera jussitaccedere : 

fuisse cura Ennodiano nihil vetat. Alterum Liberii 

liliura, virura illustrem, qui coraes domesticorum 

vacans, creatur a Theoderico lib. ii, epist. 13, et 

Venantius patricius dicitur lib. iv, epist. 36. 

* In edit. Schotti, Uabeo. 

* Generalitatem] An generalem ? Sed nihil muto.

99 E.NNODII EPISCOPl TICliNENSIS 100 

ut dum consulendi instat opportunitas, sancto amori a 

pabula prKstarentur. Vis sustinebam, fateor, procu- 

rati studia longa silentii ; sed interpres mitior puta- 

bani applicandum limori quod subducebatur aflectui. 

Deo gratias qui ad usum styli frateruitatem vestiarii 

reduxit et gratitc. 

nem iudiculo comprehensam in matrimonio licere 

' Divinis tamen legibus cognatiu- 

sociari, sine dubitatioue noveritis. Sed continuo ad 

urbem Romam homines meos dirigo, exacturus aveuerabili 

papa super hacparteresponsum, ut aniuium 

vestrum potioris prajcepti lirmet auctoritas. Domine, 

ut supra, saUitalionem plenissimam acoipientes, sanctum 

quoque et coinmunem patrem parilis noveritis 

esse sententiffi : cujus ad vos per hominem meum, si 

divinusfavor annuerit, cum sedis apostolicae apicibus 

litteras destinabo. 

EPISTOLA XXV. 

E N K D I U S A V 1 T . 

Quam soepe aliena peccata nos ingravant, et quod 

a nobis non oritur, jure nostro imputatur excessui ! 

Ex me didici fidem velerum non perire, dum per 

negotia novella canapoetarum reparatur annuntiatio. 

D3 me dictum sestiino, Decidit infelix alienovulnere 

{Mneid. x). Super e.xspectandie memoriai viri Sabini 

- iilio exhibetur proefata concinnatio : qui hactenus 

ajgritudiuis tentus obstaculis, sine vitio suo constituta 

violavit. Fateor, pene animum meum reum fecerat 

magnitudinis vestraj dives assertio, et credebam culpam 

esse propriam, quam conscientia non habebat. 

Ecce, ut primum in bonam valetudinem reductus est, 

Mediolanum cum summa properatione commeavit. 

Cirtera apud vos alleganda esse non credidi : quia 

qui comniendat magnis viris justiliam, oblivionem 

videtur sequitatis opponere. Domine mi, salutalionis 

plenissimre munus exhibeo : et quod superest, qufeso 

ut status circa me gratia? vestrfe, quamvis sit plenis- 

simus, adhuc tamen recipere cogatur augmenta. 

EPISTOLA X.WI. 

ENNODIUS AGAPITO. 

Resistunt peccata desideriis, et ul meritorum status 

delinquentibus innotescat, a labiorum proximitate 

cupita subtrahuntur. Acrius affligunt oblata, cum 

' Divinis iamen legibus] Cogn,iti goneris matrimouia 

et divina^ legescoercuerunt et humanaj, tum civiles 

tum canonicffi. Ac sacris quidem Litteris apud 

Hebrffios de paucis iisque proximis cautum fuit ; nec 

longius fere prncessit interdictum, qiiam ne cui fratris 

sororisve filia copularetur. ** Imperatores Christiani 

eliam consobriuas jungi vetuerunt, ut Theo- 

- Aoîa^, tantum, ut Sex. Yictoris verbis utar, pzfdori 

tribuens et contineniise, ut consobrinarum vuplias vetuerit 

tanquam sororum. Quare siue principis venia 

duci non licebat : qiiud declarat Cassiodori Formula 

qua consobrina legitima fiat uxor. Ecclesiastica; vero 

leges, quai iuceslas hudie nuptias quarto gnidu detiniunt, 

ad septnnum usque gradiim aliquando provectaj 

sunt. AtEiinodii saeculo mos adhuc indulgeiitior. 

Qui enim de ea re canones eranl, intra' vetitos sacris 

pereunt : potior sitis est, quam undarum gustus 

exaggerat : non urunt memoriam prima fronte negata 

beneticia : quis ferat ingestam oculis asquo animo 

se perdidisse dulcedinem? Sedrecte ista ad supernam 

remittuntur provideatiam : quae coelestis dispensatio 

mv^sterii idcircohumanis dispositionibus manus oppo- 

nit, ut votorum prsestet effectum. Sanctus pater vester 

libenter se pariturum jussioni magniludinis vestrae 

fuerat de mea occasione poUicitus : sed animumejus 

in diversam partem pro utilitate, quantum dicit, Ec- 

clesiai supervenientia rapuere consilia ; sicut pi'a?fali 

pagina ad vos directa declaravit. Prsestulatur tamen 

super negolio designato magnitudiuis vestrae secunda 

colloquia : quo manifestius in fratris vestri Fausti 

patricii utilitate me esse necessarium reserelur : cu- 

B jus gratiae nihil sibi sestimat liberum derogare. Quod 

restat, obsequii mei humilitate suscepta precor, ut 

opifex qui culmini * vestrae parvitatis me;e curam est 

dignatus infuudere, ipse per vos sequeuda dispouat. 

EPISTOLA XXVTI. 


Supra modum me sollicitant procuratistudia inde- 

fessa silentii : et licet animus in statione sit positus, 

contristat sermonis abstinentia, qu» vivis imaginibus 

secretum pectoris oris clave manifestat. Patior quidem 

interdum caritatem sub paginarum promulga- 

tione simulari : nunquam tamen credo his muniis 

abstinere qui diligunt. Referat forte raagnitudo 

vestra publicai occupationis curam locum scriplis 

familiaribus non dedisse. Sed idem status erat, cum 

P 

prtecedente tempore culloquia culmen vestrumcrebra 

^ aulicis deputatus ita premebatur 

D 

prajstabat : nec 

excubiis, ut promissi amoris memoriam non haberet. 

Quis favis toxica, quis coenum fontibus clandestinus 

susurrator admiscuit? aut forte quod fuerat de affe- 

ctione subreptum ad judicium retulistis? Sed ego 

occupare vos paginarum promulgatione non differo : 

ut ad usum veterem, cessautibus promissa^ dignatio- 

nis stimulis, vel garrulitatis mefe provocati fruge 

redeatis. Domine mi, salutationis obsequium plena 

humilitate persolvens, indico me vestris cupidum esse 

aspectibus praesentari ; sitamen faciendum,perpensis 

quai vobis cordi esse non dubito, rescribatis. 

Lilleris ac principum legibus gradus fere consistebant, 

iit synodus Agathensis c. 61, Epaunensis c. 

30, Aurelianensis iii, c. 10. Sive ergo divinas leges 

hoc loco interpretere qua^ sacris Litteris continentur, 

sive sacros canones ita vocet, quo modo Graeci Seiou; 

xavovKc, et divinas regulas passim Latini ; parvum 

erat illo tempore discnmen. 

2 Sabini filio] Pro eodem scribit etiam epist. 13 et 

14 libri sequentis ad Avitum eumdem. 

^ Aulicis eTCubiis] QuEesturae palatiuaa qua funge- 

batur, ut dictum est ad epist. 26 lib. iv. 

Culmini vestrse] Malim equidem, c. vestro. Sed 

*" E^tin opusculis Sirmondi,ea dere quaslio Iriplex.


ENNODIIIS ' P.\.KTHEN10. 

Nisi te efflictim diligerem, et pii cordis soliditas 

indemutabili radice constaret, posset injuriarum do- 

lore provocatus, vel cum pueriliter irasceris, vel 

cum arroganter supplicas, commoveri. Nihil enim 

invenio, quod sit fabricata humilitate superbius. Pro3- 

fero contumelias fucatte frontis obsequiis : transit 

amaritudinem dulcedo simulata. Nou opus est depre- 

cationibus, si qiioe te caleua nectat intclligis, Poscant 

pro e.xcessibus veniam, quibus est liberum non pa- 

rere. Ita famulos nobis coelestis judicii claritudo de- 

putavit, ut in quacunque mens parte deilexerit, illorum 

necessitas inolinetur. Ille exspectat clemens, 

qui destrictum, si velit, refutare possit imperium. 

Haud procul te ab hoc ordine evagari potestas mihi 

a Deo attribula patietur. Optare te convenit ne 

mansuetudinem quam in me prasdicas meritorum 

tuorum consideratio justa devenustet, et pietatis tramitem 

culparum multitudo depretiet. Licet, ni fallor, 

misericorditer vindicta comilatur errantem, nec nlla 

est potior patienlia nisi quje vitiis aditum non reclu- 

dit, a te taraen facessatindignatio nostra : quia quod 

deliqueris, non inclusus dolor et gratia filiente ser- 

vatus, sed verbera castigabunt. Nunc uno modo in 

cicatricem cogere vulnera iutemperatis sermonibus, 

ingesta prfevalebis, si te per culmina iiberalis studii 

ingenuum doctrina monstravcrit. Veniam, nisi peritia 

sulfragante, non exiges : mutata, qua notus sum 

lege paroendi, circa desidem s£Evitiam sub perenni- 

tate servabo. Quod restat, Deum precor, ut valeas, 

et de versibus tuis, coelesti favore comitalus, spera 

augeas quam dedisti. 

EPISTOLA II. 


Summa gaudiorum est opportunitas perlatoris, qui 

miuister diligentiae per necessitates suas desideriis 

obsequium prtestat alienis. Hunc quidem honestas 

commeiidat, et peregrinus ab ofticio mercatoris pu- 

dor insinuat : jungitur, quod ei notitia culminis 

vestri ad fidem probitatis accessit. Nam scriptionis 

venerandte frugibus ipso commeante satiatus sum. 

Refundo ergo depositum, officii lege constrictus : et 

quem in Liguria positum pro virium mediocritate 

suscepi, ad potissima patrocinia tabella prosequente 

' Parlhenio] Germanse Ennodii sororis filium fuisse 

doouerunt nos aliquot superiore libro epistolae, quibus 

Partheuium Romam studiorura causa proiiciscentem 

comraendatione sua prosecutus est. Sed 

sorori nomen quod fueiit, nusquam indioat. Euprepiara 

enim non esseid o»tendit, quod Euprepiae filius 

quem unioum habuit, Lupioinus, non Partheuius vocabatur. 

DeindeEuprepia vidua erat : Parlhenii vero 

pater superstes lib. vii, epist. 30 et 31. Parthenii 

porro nobilitatem et felicia eruditionis auspicia celebratin 

Dictione i soholastica, qua gratias egit graramatioo, 

quando Parthenius bene recitavit : item libri 

KinSTOLARlJM LIB. VI. 102 

LIBER SEXTUS. 

A transmitto. Quod superest, reverentiai vestrai quidquid 

habet humilitas devotionis offerimus, suppli- 

cans ut litteras vestras vel pro mearura assiduitate 

jam merear. 

EPISTOLA III. 

E.NNODIUS EUPUEPI^. 

Rerumomnium oursus obsequiis corporis, auimarum 

constat imperio : aliud nobililat ccelestis aftini- 

tas, aliud abjectio terrena submittit. Nec liberura 

est ut quo mens Deo parente collata deflexerit, quod 

de ultimis assumptum est non sequatur : nec licet 

militem obviam manum decretis imperatoris atTerre. 

Ilinc Crispus asseruit aliud nobis cum diis, aliud 

cum belluis esse commune. ^ Ilujus secreti ratione 

cum absentibus peregrinamur, et salva membrorum 

valetudine, amantum febribus ajstuamus : per hsec 

vincula nuUa itinerum interjectione dividimur, et 

segregati habitaculis, in unum studiis convenimus. 

Nosti, soror venerabilis, et omnem apud me trans- 

gressa dulcedinem, quae praefationem exegisset ocoa- 

sio. Nuno aperta teoum et prodiga pudoris fronte 

oongrediar. Vix quse ante direxeras blandimenta 

sustinui : post ad.nonitionem meara duplicia in litte- 

ris mella fudisti, quas tota pectoris secreta concute- 

rent et ad desiderium tui captivara animam relicta 

corporis sede transferrent. Quam timeo ne rursus 

ad incertum remittatur alfectio ; et cum tota mens 

diligentiae vela laxaverit, subduota periculum sta- 

tione patiatur I Animus meus quia fuoi sit nescius 

C cognovisti ; nec detestabilem inter amantes urbanitatem 

possit assumere. Tua rursus diversum sexus 

et natura pollicetur, ut dioit sapientissimus Saloraon : 

Anima ^ qux in saiiirUate esl, favis illudil [Prov. 

xxvii, 7). Scit verborum raeorum testis et judex, 

disposuisse me (nisi forte subdolo gratia; sapore de- 

cipiar, et degustatse caritatis sitienti pocula oblata 

subinoveris) spiritalis conjugii non simulacrum, sed 

ipsam implere veritatem. Ut dum inter nos iinum 

velle, et unum nolle constiterit, vel quod bonos ad 

imitationem stiraulet, vel quod raalos afticiat, omnium 

oculis et mentibus exhibere. Tu tantum, Deo 

medio, adversus omnem qure ex invidia noscitur 

impugnationem, firraara promitte et indemutabilem 

servandam esse constantiam. Quooirca vale, mi do- 

mina, et brevi pro maiimis admonitione oontenta, 

hujus epist. 23. Quibus argumenlis duoor, iit de Partbenio 

illo conjiciam. qui magister offioiorum ac patricius 

tandem fuit : ad quera exstat elegiacura carmen 

Aratoiis, quod lib. ix producemus, in quo singularem 

ejus eruditionem cum êneris nobilitate 

conjunctam, ac diversas legationes commeraorat. 

- SalUist. in Catil. 

' Anima quse in saiuriâte] Cassianus collat. 14, 

cap. 13 : Anima quxin satietale esl,favisilludit. Ea 

est lectio interpretum LXX : T-j^jii h ri.ijo-fiovi; o-jo-a 

xDpiot^ E^jTKtiJst .Nec multum disorepat Vulgata, Ani^na 

saturala calcabit favum.

103 ENNODII EPISCOPI TICINENSIS. 104 

quia nec epislolaris concinnalio plura patitur, nec A una obscquitiir debito, altera pra-statar afTectui. 

ratio peiietraliuQi paginis debere comrnitti, si od 

luTc quae indicata sunt voto et fide respondes, pro- 

pria3 scriplionis teslimouio poUicere. 

EPISTOLA IV. 

ENNODIDS FAUSTO. 

Non scripsi, ut amaro incommoditatis meaj indicio 

vos gravarem ; 

sed ut sollicitudinem vestram, quate- 

nus insistat orationibus, convenirem. Male oculos 

meos ante receptae valetudinis substantiam impositus 

labor accepit, omne a me vobiscum lumen abscessit. 

Satis sit significasse quod patior. Vestrum est pro- 

speritatem meam a Deo quem precibus plaeatis 

exigerc, et reseranti litterarum fores crebris opem 

ferre colloquiis. Domine mi, Deum quajso, ut ilhid a p 

vobis indicari faciat quod me delectet agnoscere. 

EPISTOLA V. 

RNNODIUS AURELIANO. 

Non est flducia mea pra^cogoitis nudata successi- 

bus. Validus in afleclione est, qiiem animo meo dili- 

gentiaj memorem justa sum cestimatione polii-îtus. 

Gratias tibi, superna dispensatio, quaj humanis rebus 

prosperorum fructum de adversitatis occasione lar- 

giris, nec patcris in ordine suo tristia permanere. 

Nescio quid maguitudini vestras hostilis malitia de 

palrimonii ubertate decerpserit ; tamen sub hoc ti- 

tulo invictissimi doniini multum locuplctem gratiam 

comparavit. Bona est jactura substantiae, si inclyti 

notitia principis dispendiis invenitur. Non est facul- 

tatum formidauda decessio, si per eum qui onines 

vincat divitias, summi Domini amor acquiritur. Huc 

accedit quod nec illa imminutio, dum facta est lucri 

mater et honorum via, impacta; humilitatis potuit 

tenere substantiam. Sic reparata sunt quae inimicus 

eripuit, ut adhuc gaudiorum cumulum prtestoleris. 

Supersunt qufe in spe habeantur, cum culmini tuo 

contigerit maxima jam tenere. His beneficiis, cffilo 

auctore coUatis, nolitiffi et communionis nostra^ bona 

jungamus. Quaudo mihi tantum virum, r.isi per illa 

quse pra?.fatus sum, contigisset agnoscere ? Sed au- 

geant superna quae tribuunt ; et ad qua? desideria 

porriguntur, divina nos cura perducat. Quod restat, 

vale, mi doraine, et amantem tui crebris fove collo- 

quiis ; quia nisi epistolaris concinnatio teneret ter- p 

minum lege prajscriptum, gaudia me in multa verha 

diffunderent. 

EPISTOLA VI. 

ENNODIUS ' BOETIO. 

Par quidem fuerat unis litteris magnitudinis tua; 

rcspondisse simpliciter, nec geminare debere colloquia 

semel obnoxiuni : sed cautiono ad hoc, non 

iuscitia devolutus sum. De utriusque enim epistolis, 

• Boetio\ Haec secuuda Ennodii ad Boetium est 

epistola : et contra prima videtur quos sequentis libri 

cst duodccima. Adeo verum est quod monuimus, epistolarum 

Ennodii seriem ubique rectani non esse. 

Jiim in nominis scriptura variant codices. Nam alii 

Boelium scribunt, alii Boethium : quod quidem, si 

Grfficae vocis origo spectetur, rectius erat. Sed usus 

obtinuit, utBoetium potius dicamus. Etjam olim va- 

Credite, nefas putavi non cum fenore suo restituere 

quod mens venerabilis prima contulerat. Dulciora 

sunt ante exemplum bona diligentiaj : nec tantum 

habet virium aut genii qui amiciliarum callem fe- 

cundus ingreditur. Summatim sibi graliam non potest 

vindicare, cuiiu amore forma prcestatur : impu- 

dentise est non respondere caritati, cum manifestet 

res bene orta virtutem. Hsecin festinatione perlatoris 

celer scripsi. Latius posthac verba diffundam : nec 

maciern ingenii mei, dum merita vestra respiciuntur, 

aspiciam ; si tamen desideriis meis tabellarum fre- 

quentiara commodetis. Domonimi, salutationis uber- 

rima; servitia dependens, qua?,5o, ut memoriam pro- 

ximitalis vos ^babere signent promulgata sine inter 

missione 

"' 

colloquia. 

EPISTOLA VII. 

ENNODILS AVIENO. 

Diu est quod desideriis veracibus suspensus solo 

litterarum pascor officio : dum enim magnitudinem 

vestram alloquor, votivo me ajstimo nou deesse con- 

spectui. Sed remediis suis animus £egrescit afflicti 

et quod diligentiee pabulum invenitur, hoc magis 

macerat de amoris fruge jejunium. Vere, domine, 

sic vos lumina mea Deus servet incolumes ; quia si 

aut vires corporis mei sivissent, aut festinatio domni, 

Ravennam totis intentionis meae viribus expetissem. 

Sed si Deus voluerit, salva vita domni mei patris 

vestri, et domna^ matris, post Pascha cum adjuiorio 

superno veniam, ut vobis visis ad opem vitic reva- 

lescam. Domine mi, salutationem uberrimam dicens 

prccor, ut omnes sanctos drare pro me instanlissime 

procuretis. 



Quamvis pro peccatis meis etiam litterarum vestrarum 

solatia suhducanlur, ego tamen memor debiti 

quo me per gratiam vestram, ut Dei memores, obli- 

gastis, 'scribere non omitto : sperans, domne Senari, 

ut Deum quem in me cogitasti, semper attendas et 

frequenter mihi litterarum vestiarum munus imper- 

tias. Domue mi, saluto plurimum reverentia consueta, 

et imploro ut per omnes sanctorum basilicas pro 

afflictione mea Deum rogare non desinas. 

EPISTOLA IX. 


Quamvis ad tutelam pontilicis innocentia officii 

ejus conies assistat; nec opus sit humanis solatiis ei 

qui humanitatem professione superavit, scit tamen 

omnipotens Deus, me sancti episcopi portitoris prtesentiun 

jussioni exactum impendisse colloquium. 

riabant sculpti lapides, ut Romanus hic iu ajde beatEe 

Agnes suburbana. 

VALENS V. D. COMIT. DEPOSITUS 

KAL. JUL. CONS BOETIH V. C. 

Et aliter in D. Laurentii tetrastvlo extra muros. 

GENEIIOSUS EUNUCHUS DEPoSlTUS 

IN PACE VII. ID. OCTOB. BOETIO V. C. CONS. 

;

m EPISTOLARUM LIB. VL 106 

Diu cnim renisus sum, nc arrogans vidoretur, ' si 

miuister autistitem, et apud sauctissimam conscien- 

tiam potissimum vix mediocris assereret. Sed perfe- 

cta obodientia est, quidquid summus exigit, nou ne- 

gari. Et ideo prajlato debitte salutationis obsequio, 

precor, ut ad consolationem multis impugnationibus 

prregravati subsidium oonferatis : quatenus singularis 

boni rera facientes, non patiamini immeritum sacer- 

dotem diuturnaj subjacere moestitiae. 

EPISTOLA X. 


Deus, qui bonorum operum animo vestro inseruit 

affectum, ipse obsequontem sibi longa felicissimum 

tetate tueatur : quia quamvis innocentia quara fovetis, 

indesinentes pro vobis ducat excubias; obligati tamen 

beneficiis vestris non possunt qusj pro vobis Deo debent 

vota comprimere : quia pro impensis gratias non 

referre et Deus in carne constitutus exhorruit. Utinam 

tantum valerem pro rebus verborum tribuere, quantum 

sentio me debere ! Ilis tamen, quod ad aliam mercedem 

vestram pertineat, suggerere non omilto, ut 

cbartam quam in causa Laurentii tabularii comensis 

fecistis, impletam mibi transmittijubeatis; et proilla 

cajca muliore quam Martinus conductor - de Moditia 

opprimit, comitis patrimonii litteras tollatis, quibus 

juboatur, quod ei abstulit mancipium, sine dilatione 

reformare : 

quia quod in prEesenti in mandatis acce- 

mihi delicta mea cogitanti epistolaris cura sufficiet. 

Domine mi, salutem uberrimam dicens, precor, ut 

per sanctos Domini pro me preces fundere minime 

desistatis, et Domino gratias referte, cujus circa me 

beneficia etiam insperata tribuuntur. 

sublevat largicntem. Simplicianus praBsentium baju- 

EPISTOLA XII. 

ENNODIUS LIBERIO, EUGENETI, AGAPIIO, SENARIO, 

lus, adolescens nobflissimus, natalem scientia^ sedem 

Romam conatus expetere, hoc sibi crodidit pro sin- 

ALBINO. 

D gulari evenire compendio, si ad notitiam culminis 

Uberioribus opus est paginis, ubi fides claudicat vestri duce pagina perveniret. Cui ego noquaquam 

perlatoris : per amantem mei cultorem vestrum Stephanum 

diaconum, sufficitparca collocutio : quitrans- 

grediens epistolas in multa verba diffusas, prsefert 

affluentibus nocessaria, dum compendio fidelis arcani 

' Si minister aniistiiem] Diaconus episcopum. 

AiK/.ovo; est minister. Quos ergo diaconos Gra^ca voce 

in Ecclesia nuncupamus, ministros etiam simpliciter 

appellabant. Commodianus 

MI^MSTRla. 

S * Ministerium Cbristi, Zaoones, esercete caste. 

1-1 Idcirco ministri facite prtecepta magistri. 

2; Nolite fugere personam judicis ifiqui. 

i-H Integrate locum vestruni, per omnia docti. 

w Sursum inteudeutes, semper Deo summo devoti. 

1-3 Tota Deo reddite iulcesa sacra ministeria arae. 

Fortasse mysterium. 

Patrol. LXIII. 

: 

A alleganda non supprimit. Quod restat, valere me, Deo 

auspicc,nuntians, prosperitatis vestra? bona disquiro, 

et plenuni reddo salutationis obsequium, deprecatus, 

ut fiduciam meam incorrupta dignationis vestrtc non 

denudet integritas. 



Importunum me facit aliena necessitas, quia debeo 

pro deprecante sermonem. Lex propositi interces- 

sionis refutat avaritiara. Nam ad conscientiaj meoi 

sarcinam jungitur, si respuam supplicantem. Exspe- 

ctandaa memoriaj Sabini filius ad diem constitutum 

sententiam preestolaturus occurrit : sed agcllumsuum 

ulilitatis ratione est coactus espetere ; quia et fide- 

B jussor et exsecutor defunctadie defuerunt. Abjurantem 

me de prsefati negotio ultra vilescere bajulus impulit, 

ut ad eum nuntios, quatenus rursus occurreret, de- 

stinarem: quod mefecissesignilico. Nunc salutationis 

mere dicens obsequia, in potestato cst culminis vestri, 

in prKdicti causa, quid justitia quam fovetis, quid 

flducia quam dedistis mcreatur ostendere. 

EPISTOLA XIV. 


Scio mea apud vos clamare silentia ; nec quidquam 

fleri, quod non secreta interpretatione teneatur. Ego 

tamenascriptionenon destiti; nec sublimis memorias 

pit, facere pro rustica temeritate contemnit. 

viri Sabini filium fabricato ingenio a judioatione sub- 

EPISTOLA XL 

traxi, qui violentias in agello suo perpessus, hactenus 


Digresso de Modiolanensi urbe 'communi domino, 

operam dicitur navasse cum barbaris. Credite mihi, 

P^ 

aderit secutus examini, et disceptationem vestrani 

sola in consolatione remanserunt solatia litterarum : sine aliqua formidine veniet ingressurus. Dominemi, 

quia dum sermo ad vos dirigitur, aliqua prajsentiaj 

vestriE desideriis meis imago blanditur. Quod et a 

salutati reverentiam dicens, precor ut pcrsonam 

meam tanti habeatis insitaj dudum aflectionis recor- 

vobis dominis meis, ut crebro faciatis, exposco; codatione fuloire. 

gitantes absenliam vestram hac sola posse assiduitate 

EPISTOLA XV. 

sustineri. liabeant felicissimi votivam prwsentiam : 


Bene providentia superna disponit, ut dum a me 

beneflcia postulantur, sic sollicitudo mea votivos in- 

veniat perlatores. Facessat negare aliis quod mibi 

tribuo : et illud avaritia sordente continere, quod 

volui cupita subtrahere, sciens consuetudinis vestra; 

esse quod reliqui faciunt exorati. Nunc, mi domine, 

servitia salutationis accipientes, facite ut prfefatum 

peregrinationis dura Jion onerent : meque crebra 

SiRebus in diversis exemplum date parati. 

^luelinate caput vestrum pastoribus ipsi. 

c«Sic fief ut Christi populo sitis probati. 

^ De moditia] Modoetia : quod notum est Liguria; 

oppidum haud procul Mediolano, ubi Lougobardorum 

et Italiaj reges olim coronati. Moditia pro Modoetia 

pari antiquariorum licentia scriptum, ac mira pro 

moera, id est iJ.oipK apud Sidonium, et metici pro 

metoeci ij.i-oiv.oi^ m vetere Galli auctoris panegyrieo. 

' Communi do?nino] Fausto, patre Avieni,

107 


scriptionis vestrae per hanc impatratam frequentiara A dignetur; quatenus sub confabulatione votiya pia 

revelare munia non desistant. 

EPISTOLA XVI. 


Non deberent esse negotiosa colloquia quae pro 

remedio sibi amor invenit, nec religionis stipendium 

ad necessaria nos oportet evocare commercia : quia 

dulce esset epistolarum munia soli railitare concordiae, 

nec rem diligentia; in aucupia transferre com- 

pendii. Sed res ad hoc rediit, ut nisi senior caritas 

quae internos ab ipso vitse lumine sumpsit exordium, 

et per varias profectuum vires messem gratiae perduxit 

ad aream, compulsa pro meis partibus stimulo scri- 

ptionis assurgat, grandi ingratitudinis st detrimentorum 

sterilitate percutiar. * Meminit amplitudo vestra, 

quae de expensis quee apud Havennam episcopus meus 

fecerat, me ei redhibitionem promittente, pro sedis 

apostolicae ulilitate, vobiscura fuerit coUoculus. De 

qua restituenda celerem promiseratis elTectum : sed 

pro peccatis meis nescio qui casus opposuit manus. 

De qua ad me praedictiantistitis se convertit intentio, 

ut vix inducias ad sacratissimam urbem tribuerit 

destinandi. Nunc post Deum in vobis causa est; qui 

potestis et personam meam offensione pontificis mei 

et detrimentis eripere; ne ofllcium fidei mibi uni 

peperisse videatur adversa. Domine mi, salutationis 

munera persoWens, Dominum precor, ut animum 

vestrura ad utilitatis meae considerationem incunctanter 

invitet. "Ego quid amplius facerem invenire non 

potui, nisi ut cum allegatione manifesta fidum mihi 

dirigerem perlatorem. 


ENNODIUS MARCELLINO EPISCOPO. 

Magnifici viri domni Stephanioni iilii vestri facit 

dignatio ut beatitudini vestrae legondus occurram, 

cujus beneficio iiineriscaritasdetrimenta nonpatitur, 

et quod praesentia non valet, sermone compensat. 

His ergo servitia apostolatui vestro debita repnesen- 

tans, quaero ut me orationum suftVagio sublevetis : 

quatenus insertus venerabili conscientiee, de onini 

merear dignationis vestrae fruge gratulari ; quia fi- 

duciae meae coronam vestram non ambigo responsuram. 


ENNODIUS D0.M1NICjE. 

Fecit magnitudo vestra quod et sanctis moribus 

suis debet et sanguini, ut propinquitatis memoriam 

silentii non patiatur torporelanguescere. Inquacum- 

que terrarum parte vivit alfinitas, nec separantur 

regionibus parentelae catena sociati. Credite raihi, 

dilectio sancta non deperit, nec uUura patilur per 

divisionis itinera natura dispendium. Nam generum 

vestrum tantum mihi uoveritis caritatis impendere, 

quantum ad vicissitudinem nulla satisf.ictio existat 

idonea. Quod superest, domina mi, accipientes debila; 

salutationis affectum, Deum precor, ut in bono 

mutuo felicitatis videndi vos occasionem conferre 

« Inf. epist.3:!. 

desideria subleventur. 

EPISTOLA XIX. 

ENNODIUS b'AUSTO. 

Postquam desideriis meis videndi vos facultas ela- 

psa est, iterum ad litteras mens revertitur : cogitur 

abjuratum poscere paginale subsidium, et institutam 

melioribus copiis animam, quasi vilioris cibi alere 

aut sustentare commercio. quam grave est, quotiens 

variis necessitatibus obsequentem fugitivalibertas ad 

nova instituta transducit! Quae dura sunt, continua- 

tione franguntur : multum de gravitate oneris usus 

incidit; ftebilis conditio ad optata quae non sunt 

mansura perducit; levior sors est curisjugibus occu- 

pati. Hoc sum infelicior peccatorum fasce, quod de 

bonarum rerum sapore gustavi. Sed hinc alias. Deo 

relinquenda sunt, quae humano remedium nesciunt 

habere consilio. Vobis interim reverentiam salutatio- 

nis irapendens, reditus mei facere indicia non omisi, 

cupiens pari scriptionis vestrae hilaritate relevari. 

EPISTOLA XX. 


Ignoratur bonorum sapor in prosperis ; vi.x digno- 

scilur superni qualitas beneficii, dum tenetur; post 

migrationem cupita dulcescunt ; desiderii pretia in 

manibus constiluta nescimus. Vere fateor, quandiu 

Ravenna vos habuit, sinistrura omen credidi cogitarc 

qua? patior; nec inter res secundas, quasi malignus 

propriae felioitatis interpres, quae per absentiam ve- 

C stram evenire poterant suspiravi. Non debui merita 

mea, si abhominenon separarer, agnoscere, nec in- 

telligere fugitivum esse, quod sectanti peccata hlan- 

ditur. Sed quid epistolaris concinnatio castigatfe terniinum 

dictionis exoedit? Ferat his rebus medelam, 

cujus iiiiperio universa famulantur. Ego tamen pro- 

pter quod atlributae sunt paginae, valeo substantia 

corporali; et per haec munia, sub Dei ope, ut prospe- 

ritas vestra nuntietur exspecto. Accipite ergoobsequia 

mca; et si quid inter haec qucB mecum geri didicistis, 

eventus dester altulent, sine dissimulationis obsta- 

culo uuntiate. 

EPISTOLA XXI. 


In occasione rapui solvendae humilitatis personam 

domeslici perlatoris. Desideriis meis militabit, quod 

in aliorum negotiorum efUcacia providistis. Fateor, 

duruni credidi vicinior litterasdenegare, quinunquam 

potui in longinquo constilutus abstinere colloquiis. 

Visum enira raihi sum, Ravennatibus occupatus excu- 

biis, magnitudinem vestram quadam menlis dextera 

conligisse. Idcirco ad levamen desiderii scripta pro- 

rogavi, ut quod vivis subtrahebatur affatibus, lectione 

pensarem. Ergo honorem salutati exhibens, rogo, ut 

me hujusmodi, quotiens opportunitas ingesta fucrit, 

remediissublevetis, in q\iibus absentia unicum habet 

divina provisione subsidium. Agnovistis qua; sit curatio 

aflectione languenti : vestrum est medelam tegris 

animis non negare.

100 EPISTOLARUM UB. VI. no 



Diligentia est mulliplicium causa paginarum. 

Reverentite vestra' debetur, quod a scriptione non 

tempero : teslis gaudii non palitur vos defectum, 

quia statum valetudinis vestrw la^tus escepi. Valele. 

EPISTOLA XXin. 


Deo auspice dilectionis tuaj primordia convale- 

scant : adsit desideriis communibus, per quem vires 

studia sortiuntur. Declarasti te scriptionis luce urbem 

amicam iiberalibus studiis jam tenere : 

venturae frugis elevatur : semper de herbis aristarum 

clivitias amicus ' rationis intelligit : diligens rusticandi 

adhuc in cano"llore pomorum populos jam metitur. 

Facessat adversitas, et quidquid pariunt peccata 

discedat. Ductus mihi oratiuncula; tute et si eloquen- 

liai uitore non subsistit, Latiaris tamen vensa sapore 

radiavit. Flusit sermo non absonus ; lectionis tamen 

opibus ampliandus. Sed quid ego post tantum judi- 

cem, cujus oribus operis tui concinnationem placare 

signasti, quasi post olores anser, strepui? Illi quicunque 

placuit, examen securus ingreditur, facundia 

ab illo piffdicata pr£evalet favorem etiam ab inimicis 

exigere. Labora ergo, ut felix bene cojpta eventus 

extollat : honestorum te obsequiis indesiiienter impende 

; eos qui consortio se suo poUuunt, debens 

monitis nostris reverentiam, velut veneni poculum 

fuge ; profectum tuum paginis scire cupido semper 

annunlia. Quod superest, vale, et omnibus superni 

favoris adjutus auxiliis, familise tu£e de peritiaj messe 

responde. 


ENNODIUS 2 ARCH0TAMI.E. 

Quamvis jus affectionis, consanguinilatis lege con- 

strictum, regionum prolixitatenon pereat, nec catena 

generis, quae animas nectit, terrarum separatione 

dividatur, attamen pabulura caritatis est, aut videre, 

aut officio sermonis appellare queni diligas : nesci- 

rentur secreta mentium, nisi proditione linguarum. 

Hasc in usu vocavit antiquitas, ut illa quse pectoribus 

clausa sunt, non laterent. Ego Gallias quse totum me 

propter vos sibi vindicant, si oculis non inspicio, atfe- 

ctione non desero. Gratias tamen prffisentium perlatori, 

qui necessitatis suaj occasione desidenis meis 

priBstitit, ut inter sestus animarum quibus bajulus 

deerat, optatum prseberet officium. Salutans ergo 

servilio debito, precoi ut portitor beneficii sui vicem 

recipiat, et qui in gaudio meo opitulatus est, suis 

votis restitutum per me credat eflectum. 

EPISTOLA XXV. 


Scit magnitudo vestra quo me honorent praejudicio 

studiornm liberalium sectatores, tanquam rem sibi 

debitam commendationis meae scripta poscentes. In 

' Forte saiio7Tis. 

A usu est, vos beneflcia, me verba conferre, et magnitudinem 

rerum desideriuni vincere postulantis. Si ab 

his muniis temperem, salvo munerum vestrorum ge- 

nio, ego votum bonevoli non habebo. Perlator pra?.sentium 

Pertinax teste apud vos natalium suorum 

pudore vulgabitur ; qui in astipulatione stemmatis 

usurus est bono verecundiaa, per quem, indiciis vale- 

tudinis mese pro vestro desiderio factis, precor ut 

flduciaj suae fruetum capiat ex dignationis vestrffi 

messe locupletem : et quotiens votivus commeantum 

cursus accesserit, ad sublevandum me, quas in amo- 

prKniisisti in ris solatio accipitis, pagirias destiuate. 

foribus quod avara pa''cntum vota superarot. Non 


sum dictionis tua3 rigidus ajstimator, neo respuo 

ENNODIUS EUPREPI.E. 

tenuitatem prassentium, cui secutura blandiuntur. 

p 

Quotiens vomeribus terram scribimus, animus de spe 

Debentur quidem necessitati silentia, sed scripta 

diligentia?. Exigit metus abstinentiam tabellarum ; 

sed interdum cedet alfectui. Vix aliquibus acquiescit 

obstaculis raens amantis, servet ad redhibenda gra- 

tiffi stipendia potius cum vetatur. Ecce pi-ffilocutus 

quai me causa ab his muniis suspenderet ; relinquo 

conscientiai vestra?. quae faciat obsequentem. Deum 

tamen precatus, in bona me valetudine, vel Lupicinum 

nostrum esse signiflco : hoc de vobis cupiens, 

quas a me sunt prorogata cognoscers. Nolo tamen 

curam vestram sequestrati pignoris fasce deprimatis: 

credite conscientiae meae ; plus illi per studium debeo, 

quam ipsa eshibere poteras pernaturam. Utinam ingenium 

illius beneflcia superna meliorent ! Vere dico, 

vobis ad longiora digredientibus, utriusque parentis 

sollicitudo me respicit, quam potuimus in unum positi 

cum ambitione partiri. Domina mi, salutationem plenissimam 

dicens, precor ut tantum mihi caritatis ct 

orationis sufliragium concedatis, quantum me ad de- 

siderii vestri effectum tendere comprobastis. 



Uber conscientiam vestram pro superna dispensatione 

vicissitudo comitetur ; reddatpro parvitate mea 

Altissimus quod aguoscit a vobis, qui semper aman- 

tibus fldeles exstitistis, fuisse collatum. Certus portus 

est, pectoris vestri invenisse diligentiam : estis bac 

conversatione praditi, ut amicorum spem beneiicii 

collatione vincatis. Secundam admonitionem desi- 

dero, ut injunctum iter arripiam. Date felicem dexteram 

huruililati mea3, et prospera mecum vestra di- 

vidite. Domine mi, salutatioais obsequia prwstans, 

quseso, ut si rerum dominus apud Ravennam feliciler 

commorabitur, indicetis quatenus sine ambiguo prce- 

cepta vestra perficiam. 


ENNODIUS GUDILEYO. 

Solent quibus felicitas et potentia, Deo ordinante, 

conceditur, humiles consolari offlcio litterarum, et 

prospera sua paginarum promulgatione partiri. Ego 

multo tempore ut his sublevarer muniis, exspectavi. 

Sed cessantibus vobis necessarium credidi non ta- 

cere, ut quod amor non exigit, juxta evangelicam 

lectionem mereatur importunitas. Domine mi, salu- 

- Archotamice] Arelatensi consangaineee, lib. vii, 14

IH ENNODII EPISCOPI TICINENSIS H2 

tationem plenissimam dicens, quaaso, utme antiquum 

cultorem yestrum illo foveatis quo olim promisistis 

afTectu : et prospera vestra paginarum me facialis 

directione cognoscere. 



Quamvis sublimi viro et omni integritate praedito, 

* Sabino Romani properante, tute paginarum officia 

commisissem, ut resignanda per litteras fidelis rela- 

tor assereret, attamen sollicitudini mea; debui dupli- 

cibus magnitudinem vestram indiciis informare, ut 

perlator ex litteris secutus principium narrationis 

assumat. Ha2c scripto degustata sufSciant : ad illud 

revertor, propter quod epistote destinantur. Valere 

me corpore nuntio ; Deo supplicans, ut stalum anima! 

de vestra faciat prosperitate reparari. 

EPISTOLA. XXX. 

ENNODIUS F.\.USTO. 

Nonpotest doloris magnitudinem eloqui oris infan- 

tia, qui mibi de illa re contigit, quod liaruni porla- 

toribus ad Liguriam destinatis a scriptione temperaslis 

: quorum commeationem vos ignorasse non cre- 

didi, et prffisentiam magnitudinis vestrcE a petitionis 

qualitate deprehendi : 

datur enim inveniri a disposi- 

tis tractatorem. Me tamen urunt epistolarum feria?, 

quas ad levamen moeroris mei etiam occupatissimi 

repulistis. Nunc ad vota redeo. Valete, * mi domini, 

et ccelestem circa vos gratiam multiplici resignate 

colloquio. Partum est enim actibus vestris, quietis 

tempore de ea qua? in laboribus sata cst, innocentia; 

messe gaudere. 


ENNODIUS DOMNO PAPyE. 

Pervigil beatitudinis vestra^ cura, quasi coram 

positos, in quocunque locisint, obsequentes altendit, 

ct sine ullis feriis, dum gratiaj suffragium pra^stat 

expertis, invitat e.xtraneos. Etenini plures de specta- 

culo fructus capiunlur laboris alieui : quia discit 

operam navare in cujus oculis redduntur pra^mia 

sudoris et fidei. Atque utinam par votisesset elTectus! 

et quod didici proreligione, cuperemdareturiinplere. 

Domlne mi, famulatus raei buniilitalem esbibens, 

parca in masimis elocutione contentus, quid domnus 

episcopus frater vester super directa legationc sen- 

serit, patefaciendum prcefati litteris derelinquo. 



Cumsemper sint litterarum interamantes jucunda 

commercia, et ex bis muniis, eliam si spartana adhi- 

beatur brevitas, gaudia proli.xa nascantur ; sintque 

bujusmodi ofQcia remedio absentibus, votivasollicitis: 

altamen wger animus super eorum de quibus pendot, 

prosperitate jactatur, ethac tantum curatione respi- 

' S. V. Sabino] Ilujusce nominis pra?.fectum annonoe 

Roma paucis post annis babuit, cujus hoc restat in 

basilica Ostiensi epitapbium, sed mendosissime exaratum 

: 

IIIC REQUIESCIT IN PACE. SABINUS V. S. 

PR/EF. ANN. QUI VL\IT ANNOS LIII ET 

A rat ; quam cum negat ansiis is qui nullo labascit ia- 

certo, resignatse diligentia non teneri. Paveruut diu 

animum meuma magniludine vestra destinata collo- 

quia, et hilaritati congrua pabula prajstiterunt. 

Quorumnunc abstinentiam non ailert tristitiam, sed 

cogit ad exitium. Potuit enim saluti opem tribuere, 

quod ante militavit affectui ; abjurata est caritatis 

religio, quando profulura mea3 valetudini verba de- 

negantur. Agnovislis quid fecerunt silentia vestra 

quibus emendatione succurrite : nam apud vos si 

mei non dominatur oblivio, scriptione mutantur. Domine 

mi, salutem largissimam referens, Deum de- 

precor, ut ffistibus meis superni dispositio favoris 

occurrat, et in solatio mcerorum meorum illa a vobis 

indicarit faciat, quaj delectet agnosci. 

^ 

EPISTOLA XXXIIL 

ENNODIUS HOR.MISD/E ET DIOSCORO. 

Scio conscientiam religiosam grande ffistimare 

compendium, si prcestandi nascatur occasio, his maxime 

quos devotos esstitisse meminerunt. Ergo 

quamvis prima reverentitE vestrae causa sit scripta 

mittendi, et utilitatis allegatio sit subjicienda di- 

ligentia3, attamen anxius animus scepe necessaria 

prseponit affectui. Retinet fraternitas vestra domnum 

papara de expensa, quam episcopus meus apud Ravennam 

pro ejus utilitate me spondente fecerat, resii- 

tutionem fuisse pollicitum. Sed actum est ut vix ad 

vos dirigendi prajstaret inducias, et de mea sibi sa- 

tisfaciendum esse substantia protestatur. Nunc quia 

C grandis summa non est quce reposcitur, et summum 

est beneficium me ab ingratitudine ejus quaj vidc- 

tur justa, subtrabere, ordinate quod vobis retributio 

superna corapenset, Domine mi, salutem abundan- 

tissimam reddens, Deum quKso, quo animis vestris, 

qnod me sublevare possit, inspiret. Ego autem adfui 

partibus meis, qui cum contestatione mceroris pcr 

paginas indicati direxi fldelissimum perlatorem, qui 

nobis perferenda sine imminutione suscipiat. 


ENNODIUS FAUSTO ALBO. 

Quamvis magnitudo vestra per longum silentiura 

oblivionem mei fuerit contestafa, et dum ab episto- 

laribus muniis temperat, memoriam obsequentis ab- 

jecerit, attamen providentia coelestis desideriis meis 

'-' prospera vestra non patitur occultari, et variis indi- 

ciis successum circa vos resignat optatum. Nunc tamen 

animus meus usque ad hoc devinctione produc- 

tus cst, ut proprium ad vos dirigerem perlatorem, 

qui vivis pastus aspectibus, bona ad me manifesta 

perducat. Credite, domini, magna me vobis esse obli- 

gatione constrictum , nec ullas pectori meo ferias 

dari, quibus visionem vestram non plena intentiono 

disquiram. Superest ut, - reducta in Ecclesia Ro- 

DIES XXIV. Up. XV. KA L. AU G. SYMM. 

ET BOETIO W. CC. CONSS. . 

^ Reducia Ecclesim concordia] Sedatis motibus 

scbismatis Laurentiaui, 

" 3Ji domini] Forte, mi dominc, ut alibi saspe. 

;

113 EPISTOLARUM LID. VII. H4 

mana concordia, occurrendi vobis contingat occasio. 

Domine mi, salutationem reverentite vestraj plenissimam 

dicens, deprecor ut suggestionem portitoris, 

liominis mei, grato suscipiatis auditu, et defelicitate 

vestra vel totius domus statu recurrenti nos instrua- 

tis alloquio. 


ENNODIUS DOMNINjE. 

Inter curas et molestias quibus pro peccatorum 

fasce subjicior, elegi singulare subsidium, ut ad vos 

domnas meas litteras destinarem; quarum precibus 

onmia mihi secunda contingerent, et ad serena Itc- 

titife, depositis angustiarum nubibus, reformarer. 

Prima enim mceroris causa est, quod prospera ve- 

stra, dum in longinquo degitis, vix datur agnosci : 

ei qua nascitur circa personam meam omnis adver- 

sitas. Adeste ergo supplici precibus vestris, ut pcr 

sanctorum Dei suffragia ajgro animo medela tribua- 

tur. Domina mi, servitium salutationis impendens, 

deprecor, et per Deum vos, quem colitis, obtestor, 

ut continuis me postulationibus et lacrymis, quibus 

regnum cfflleste vim patitur, Domino conmiendetis : 

quia lioc munus speciale computo, et omnibus 

commodis antepono. 

EPISTOLA XXXVI. 

ENNOmUS ADEODATO PRESBYTEEO. 

Coelestis dispensatio religiosis desideriis nuuquam 

negat ellectum : nam quod piecupimus, maturo praj- 

stat studio. Desideranti enim milii per litteras oranis accepi. Dolebam, fateor, et vehementer angebar, 

tionum vestrarum postulare suffragia, perlatorem dum necobsequiorummeorum perlator existeret, nec 

domesticum vota pepererunt; ut stimulo scriptionis C sospitatis vestrse digressurus bona cognoscerem. 

admoniti, pro suscepti anima supplicetis, quia 

' doc- 

tor gentium clamat, Omie pro invicem (Jac. v, 16). 

Nihil enim est quod Deum diligens, etiam pro delin- 

quentibus obtinere non possit. Laborate ergo pro- 

missis dudum patrociniis, et gaudia mihi per lacrymas 

comparate. Veniat ad me fructus innocentiaj 

meritis ignoratus. Hoec sunt de quibus sanctum Dei 

admonere pra?sumpsi, Timeo enim facere prolixa 

colloquia, quia res necessaria strictis est postulanda 

sermonibus, Nimc in Christo valele, mi domine, et 

sentire me deprecationis vestraj niunera prosperis in- 

dicate. 

1 Doctor genlium] Paulo tribuit, quod est Jacobi 

apostolicap. v Epistolaj catholica;. 

- De Alpibus Colliis] Hociterquod describit in iti- 

A EPISTOLA XXXVII. 


Ergo falso creditur amorem reddi diligentia?, et 

lacilis animas se interrogare colloquiis, fidem men- 

tium sensus asserere, ut quod impondimus vicaria 

nobis relatione debeatur ? Vocem montium secreta 

restituunt, et in obsequio humanitatis mutafamulan- 

tur : sed magnitudinem tuam in contemptu raei con- 

tigit silentium pro scriptione reddere; et in astipu- 

lalione artificis genii, temperando a paginis, pertina- 

ciam garrulitatis opprimere, naturaj lege calcata. Fa- 

cossat a moribus meis, sequi quod admissum doleo, 

et sublevare culpas imitando. Ecce iterum appello 

linguai ferias foveutem, et in longioribus persequor, 

habeus promissaj caritatis memoriam. Domine, ut 

bupra, salutalionem largissimam offerens, qua'SO, 

utdebitum gratia^ vel nunc esigat iraportnnitas, duni 

providetur quatenus ardorem desiderii prolixis satie- 

tis alloquiis. 

LIBER SEPTIMUS. 

EPISTOLA XXXVIII. 

ENNODIUS FIRMIN/E. 

Quotiens votiva res repente contigerit, pretium de 

ipsa temporis brevitate sortitur. Coelestis enim ut 

crescat beneficii genius, subitum facit esse quod tri- 

buit, ne devenustet sperantum prolisitas misericordiam 

largitoris; quis enim affectum desiderii repente 

suscipiens non avidius impetrata veneretur? Sic lit- 

teras magnitudinis vestrie sitiens, temporeprofcctio- 

Ecce utrumque frons bona concessit : 

accepi pariter 

indicia optata quse refero, et uno eodemque tempore 

regressum me - de Alpibus Cottiis, et Ravennate si- 

gnifico iter arrepturum. Orate ut variis laborum ja- 

ctato incommodis patientiam supernje benedictionis 

munus infnndat. Me autem quod ad custodiam gratiaj 

culminis vestri splendor hortatur, facilius credo cur- 

sus tlumium in diversa revocari, et relictis fluentorum 

alimouiis ajther vacuum jpisces espetere, quam 

tantorum me immemorem delicta restituant. Quod 

superest, valete, mi domina, et redemptori nostro 

pro persona suscepti incessabiliter supplicate. 

nerario Brigantionis. De Firminsj autem annulo est 

epigramma 93. 

EPISTOLA PRIMA. D litas quee ab amico veritatis agnoscenda committi- 

ENNODius ' JULiANO. tur, cautione instruit animum cognitoris integri : af- 

Prreceptis magnitudinis vestrae ministerium defectionem infudisset nobis magnitudinis vestrae con- 

votionis essolvimus; quia fit sequitati proximus, sideratio, si studia non dedissent. In negotio igitur 

qui justi viri monitis obsecundat. Negotiorum qua- quodinter Bautonem^, regiaadomus conductorem, et 

' Juliano] Comiti patrimonii, lib. iv, epist. 7. 

- Regi(£ domus conductorem] Qui fiscale aliquod 

praedium conduxeraut, hi conductores domus Augustaj 

dicebantur, de quibus est titulus in codice, et 

lex Valentiniani HL quaillos nullius militiie dignitatisve 

privilegiis frui docet. Domus Augusta, qnando 

imperatores erant, vocabatur; nuno domus regia, 

regnante Theoderico, et conductores domus regite, 

Cassiodorus lib. v, epist. 39. Eorum coguitio ad comitem 

patrimonii pertinebat, qua comitiva Julianus 

fuugebatur. Tbeodericus Juliano eidem C. P. Conductores 

Apuli deplorala nobis adilione conquesii sunt,

HS ENNODII EPISCOPI TICINENSIS H6 

"' Epiphanium chartarium verlitur, dum anceps ia dis- A multis in promissionibus subvenisti; dicendo suslenceptatione 

nostra eventus nutaret, etalterna se partes tandum me esse paginis, qui propriee lucis privarer 

intentione colliderent, asserenteBautone se sexaginta 

et quatuor solidos publicos, quos de reliqua indictio- 

nis illius emisso chirographo fuerat debere confessus, 

idcirco non posse restituere, quia per manus sublimis 

viri Projecti quadraginta solidos Epiphanio suf- 

fragii nomine contulisset, pro quibus nulhim bene- 

ficium secutum fuisse doceretur; et replicaret ipsc 

Epiphanius, se si quid accepisset, labore meruisse, 

nec frustra sibi a Bautone quidquam f uisse coUatum, 

vel prolati testis fidem laudibus incessanter attolle- 

ret; statuimus ut sub jurejurando mihi nominalus 

superius vir nobilis Px-ojectus et sperali genus decla- 

raret beneficii, et effeclum, si ita esset, assereret 

non secutum : quod cum fuisset impletum, Epiphanius 

acceptam pecunice refunderet quantitatem. Nunc 

in polestate est culminis vsstri decisionem nostram, 

si placet, auctoritate fulcire. 

EPISTOLA II. 


Quantum ad facem moeroris adjungit interrupta 

tribulatio, quando ut acrius urat adversitas, prosperorum 

mutatione blandiitur! Ad cujus unquam onus 

accessit, quod continuata? sarcinam calamitatis abje- 

cit? Quam beue me ad patientiam absentiae vestrM 

longus temporum usus aptaverat; dum hoc quod felicitas 

non habebat, didicerant nec vota prssumere! 

absentia. Ecce et poUicitatio flde claudicat, et spe 

irritatus ardesco. Egit veniens de remedii preesum- 

ptionefiducia, ut difficilius dura tolerentur. Sed nunc, 

mi domine, honore.m salutationis accipiens, postquam 

apud vos, quod male est animo, declaravi, cu- 

ratio properata succurrat : ut qui salutis veslro3 status 

est vel gratia principalis, exspectatis reseretur allo- 

quiis. 

EPISTOLA IV. 

ENNODIUS AGNELLO. 

Semperfamulantes diligentiae paginas nunc inpro- 

ditione sui dolor exigit, et gaudiorum ministras in 

vocem reserandffi taxit injurioa; nec contenta fuco 

dissimulationis urbanoe secreta pectoris aut tacitur- 

nitate vestivit, aut in partem aliam transtulit blau- 

dimento. Novi quidem fabricata, sed fugio : et simplicitate 

contentus, cum amantibus sereni animi 

fronte congredior. Ubi gentium fuit sub obtestatione 

Dei inter nos promissa devinctio, ut proflciscentes 

insalutatum me, velut incognitum linqueretis, nec 

polestatem ramanens sortircr necessaria suggerendi? 

Credo providistis ut imbecillus oculis totum vobiscum 

luQien amitteret, nec diem meum sub amici praisen- 

tia clausis orbibus intuerer. Haec si per negligentiam 

contigerunt, asstimationi relinquetis quem apud vos 

locum obtineam : ferenda sunt acerbius, si intelli- 

Ecce iterum de inveteratis doloribus passio novella guntur accidisse per studium. Nuncvale, mi domine. 

me lacerat, et obductam cicatricem rescindit ictus C et animo meo quem in statione consistere suadet in- 

acutior. Imploraveram a discedente misericordiam, 

ut quod de prffisenti confabulatione perdebam, litte- 

ris pensaretur; nec hanc frugem omnibus desideriis 

jejunus emerui. Ego consuetudinis meae non negli- 

gens inter laceymas scripta concinno : quibus de 

afflictione mea credidi nil putius indicandum, illustris 

viri domni Pamfronii relatione contcntus. Nunc, mi 

domine, obsequia famuli vestri dignanter accipite, et 

animaj in angustiis constitutaj remedia consueta prte- 

state. 

EPISTOLA III. 


Quibus magnitudinem tuam discedentem precibus 

imploravi, merito retexerem, nisi memoriaj vestra; 

irrogare contumelias devitarera. Nam qui amantem 

de his quae recens sunt acta couvenerit, fugiendam 

bonis oblivionem importunus opponit : cum hoc sit 

peculiare conjunctis, ut sub quadam praescientia 

mutuo sibi cupita sufliciant; et ad substautiam caritatis 

efflcaci dispensatione, quod votis poscendum 

est, effectu seniore concilient. Coelestis dispensatio 

facienda suggerit, si quid amor optat, inquiras. His 

jungitur quod sestuanti anima?, dum iter arriperes, 

frumenia sibi inimicorum subreplionibus c.oncremata : 

posfulanies ne coganiur ad iniegiam prwsfaiionem, 

quibus comvierciorum sunt commoda diminula, etc. 

' Epiplianium chartarium[ Lapis sepulcralis Roma, 

Locus Valeriani CHAnTARi. Sed chartarius hoc loco 

non chartaj opifex, aut negotiator, sed chartularis 

comitis patrimonii : quomodo accipi etiam videtur 

nocentia, origo, propositum, potiorem gratioe partem 

qua vobis sinceritate patuit invilate. 

EPISTOLA V. 

ENNODIUS SE.NAHIO. 

Quaniviste dominum meum per intemeratce documeuta 

fldei - priucipalis sibi cura conjungat, et morum 

claritudo ita publicis rebus misceat, ut amabilis 

a te saporem quietis excludat, credo tamen 

) 

ita reIigionemamiciti£eposthaberi,utnonsatisfaciens, 

Deo adjuvante, regnantis imperiis debita sua refun- 

das affectui. Nostis quid poscat aula, quid gratia : 

uno eodemque tempore nec rerum deestis domino, 

nec amori, quando Chrislianaj mentis integritas per 

has partes divisa solidatur. His ergo solliciludinem 

meam credo relevari, quibus venerabilis consuetudo 

servatur studiis. Tantum est, tu Dei nostri solatiis 

magnitudo vestra adjuta gratuletur. Domine mi, salu- 

tatiouis obsequia prcesentans, spero ut de vestro vel 

amici vestri domni Fausti statu hilarem me fieri vo- 

tivo litterarum contingat indicio. 

EPISTOLA VI. 

ENNODIUS FLORO ET DECORATO. 

Permisi hactenus magnitudinem vestram mobilita- 

ab Athalarico lib. viii Variarum, epist. 22, ubi 

chartarios nominat sedis Burgantini comitis patrimonii. 

- Principalis sibi cura conjungai] Vel propter legntiones 

ad quce snj.pe adhibitus Senarius, vel propter 

exceptoris officium, quo in regis aula fungebatur, 

lib. III, epist.lt, et lib. v, epist. 15.

tem Ligurum urbanse fuco disputationis incessere, 

quia etme origo reddebat alienum, et vos ab eorum 

culpis constantia promissa sejunxerat. Sed cum una 

sorte ab oculis vestris et mente discessi, praexonis 

voce contestor, neminem damnare posse quod se- 

quitur, nec salvo pudore sententiam excessibus di- 

ctare peccantem. Fas est liberos a reatu detestari; 

quisffiquo anima ferat monitorem quod verbis de- 

struit aotibus noi vitare? Evangelii sententia est, 

Qui feccnl et doniierit sic [Matth.v, 10) dignum Dei 

gratia possejudicari. Vobis copiosus sermo est, quo- 

tiens errorarguitur, et sub conversationis negligentia 

puritas amplectenda verborum. Perdidistis lacrymarum 

mearum memoriam, quam discedentibus gemini 

doloris ictus effudit. Ecce quanti dies sunt, in quibus 

sub tanta frequeutia commeantum nulla neque 

domini mei, amioi veslri, neque vestra, quse de illo 

remvoti indioent, scripta suscipio. Absolvistis imi- 

tatione oulpabiles : non quod Liguribus evenerit pro- 

positum, quantum vos dicitis, inlidelitatis amittere, 

sed quod eos contigerit invenisse in bis quae sunt vi- 

tanda consortes. Rogo tanien, servitio salutationis 

exhibito, ut tandero aliquando, tanquam boni domini 

precum mearum memores, prosperitatem vestram, 

vel domni mei, amatoris vestri, reseretis muniis 

litterarum. 

ENNODIUS 

EPISTOLA VII. 

• ELPIDIO DIACONO. 

Perfecta caritas corporalis absentiae damna non 

patitur, nec aniraorum serena conjunotio itinerum 

sequestratione multalur : quorum animee Cbristo in 

caritate sociante conveniunt, nulla possunt separari 

interjectione terrarum. Hac ego spe vel securitate, 

de conscientia vestrasecurus, amantem mei alloquor, 

tanquam in amplexibus constitutum. Fove, domne 

Elpidi, quem Deo medio suscepisti. Habeat suas 

mundus astulias, et urbanitatem fallendi prudentiam 

damnandus appellet. Tu ilii dulcedini quam probavi, 

nibil admisceas, nisi quod gradibus ad perfectee ca- 

ritatis nos bona perducat. Domine, ut supra, saluta- 

tionem plenissimam reddens, quseso ut prosperitatem 

vestram vel eorum qui nos diligunt frequentibus 

mihi indicetis alloquiis. 


ENNODIUS EUPREPI^. 

Quam bene animum meum ad patientiam seque- 

strationis absentise vestrae usus aptaverat, dum prolixa 

silentia contemptum dulcedinis rerum suarum 

necessitate pariebant ! rescissa est cicatrix qua; ad 

medicinam pii amoris accesserat. Confiteor, soror 

venerabilis, ad antiquum me desiderium litterae tuae 

nimis noto conditee sapore revocarunt. Ecce vide qua 

' Helpidio diacono] Lib. vni, epist. S.Sicjam olim 

scribebant, pro Elpidio quod est il-rcirfw; : ut Helpis, 

Euhelpistus, et alia id genus. Quare ita quoque 

soriptum ab Ennodio verisimile est. 

- Compulsoris officio] Fiscalium onerum exactoris, 

qui publicis funclionibus obnoxius ad solutionem 

c&mpellit. Leg. 7 cod. de Exsecutoribus, et leg. 4. 

EPISTOLAHUM LIB. VIL 118 

A arte contendis, cui nec satietatem de prsesentia tua, 

nec oblivionem de silentio pateris subvenire. Scit 

mentiura discussor altissimus, lectione apicum tuorum 

animam meamintra penetralia sua non potuisse 

consistere, et ad proesentiam tuam diligentia; evo- 

lasse melle compulsam. Habuit Arelatensis habitatio, 

cum Mediolanensibus muris includerer : et dum 

ad dulcem sodem libertas mentis excurreret, intra 

Italiam me corporiscaptivitas inoludebat. si suppeteret 

sermonis abundantiaad ea qu» cupit animus 

exponenda, aut] ad illa ad qufe lingua sufflcit, non 

pudor eriperet ! Parvus amor est, qui oris testimonio 

suflicienter aperitur. Confessio est tepida; caritatis, 

qnotiens in ea non cedit eloquium. Quod restat, 

Deum precor, ut valeas et ad sublevandum mcerorem 

meum quem scriptione tua nimis deedala arte 

geminasti, bono prosperitatis mutuae reserveris. 

EPISTOLA IX. 


Pompam quam in litteris fugitis obtinetis; nec 

aliud est loqui vestrum, nisi declamationum insignia 

oustodire : hoc in vobis natura, hoc peritia'. mater 

indeliciens lectionis cura congessit. Sed miseriis 

meis evenire nulla consolatio potest, quando ante 

ooulos sunt locata, qua; merui, et quanlum pra>la- 

tus indignior exstiterit, tantum in aperlo fiunt pec- 

cata superati. Quid animum meum, illustrissime 

hominum, conaris attollere ? quid in vita quae fplena 

moeroris est, reservare '|liceat tribulationibus meis? 

pro bono dispensationis cceleslis flnem vel cum vita 

constitui. Vobis tamen insuflioientes refero gratias, 

qui illam oirca me servatis diligentiam, qua potiorem 

nec dignissimis praestaretis. Domine mi, salutationis 

reverentiam solvens, spero ut orare pro me 

minime desistatis, et ad calamitatum solatia feren- 

tia opem scripta mittatis. 

EPISTOLA X. 

ENNODIUS FLORO ET DECORATO. 

' Compulsorisfunctusofficio, adredbibitionempro- 

missionis suae vix advocatum coegi, ut quoi advo- 

catis debebat essolveret. Genus durae professionis, 

ut a vobis dicenda preeveniam, ad verecundiam cle- 

ricus inclinavi. Quale sit quo molliuntur obstinatis- 

I* simi, et quid sibi velit qui raptores spoliat, sesti- 

mate. Argenti libram quam frater Epiphanius dedit, 

fratri Gaiano ad vos perferendam tradidi, paclis 

tamen adhuc apud me quae suscepi constitutis. 

Restat ut, si tradere debeam, designetis. Domine 

mi, salutationem plenissimam dicens, rogo ut primumpro 

me sanotos orare dignemini. Deinde domnis 

araatoribus nostris obsequia mea sub illa qua me 

cupere scitis humilitate reddatis. 

Ne collationis translatiopostuleretur : et apud Cassiodorum 

lib, vii, 4o ; lib. ix, 4; lib. xii, 8. Editio Basiliensis 

hic etiam mutila erat. Priori enira hujus 

epistolae membro alterum attexuit, quod epistolae 

13 debebatur. Tres igitur epistolas sequentes ad 

Agnellum, Hormisdara et Boelium ex manuscriptis 

supplevimus.

H9 ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 120 

EPISTOLA XI. 

ENNODIUS AGKELLO. 

Male est animo meo, quod de facundise suae dotibus 

mihi abundantia vestra nihil tribuit : et ita 

eloquentiaj opibus incubat, ut partem ex eis facere, 

sacrilegium computetur. Turpis est equidem universarum 

rerum avaritia : eontigit tamen, si verba de- 

neges, plus pudenda. Stepe etiam evenit ut frequenter 

scribentes minus diligant ; nunquam tamen 

accessit ut aliquid caritati reservet. qui in perpetua 

taciturnitate perdurat. Potest nasci de epistolaribus 

blandimantis ambiguitas : certa fides est ab eo qui 

ta^dio animi mei remedia incunctanter adhibete : ut 

quamvis defuerit bactenus affectioni pabula sua, in 

statione esse tamen promissa caritas innotescat. Domine 

mi, salutem plenissimam dicens, qumso ut 

espectationi meaj quod 

non negetur. 

suflicit loquendi peritissimo 

EPISTOLA XII. 

ENNODIUS E0RMISD7E DIACONO. 

Nullus remaneret imperitis locus veniae, si plura 

loquerentur : sola brevitas commendat indoctos. Supra 

errorem est prolixa narratio rusticantis : quando 

ab ignaro extortum fuerit quod diu legatur, sibi 

rancorem suum debet esactor. Quisquamne hominum 

in longum vult fastidienda procedere, et nuUo 

sapore condita breves terminos nonhabere? Romana 

hoc, frater, et nimiura arlifici subtilitate flagitasti. 

Sed nos contra fabricatos munit simplicitas nullis 

colorata prsestigiis. Etenim quamvis me delenifica 

epistola3 tuaj oratione produxeris, mei immemorem 

nonfecisti. Scio artare paginam, cujus pretium pro- 

mulgator intelligo. Noveris me tamen meis partibus 

non deesse, quamvis vocet in medium et urbanus et 

clericus. Sed quid produco paginam, cujus superius 

angustiam pollicebar ? Ilasc mihi cum amanle con- 

certatio : talis fructus est litterarum. Domine mi, 

salutem uberrimam dicens, precor ut Dei nostri tri- 

buente misericordia crebro salutem vestram votivis 

mihi, dum meam qua;ritis, nuntietis affatibus. 


ENNODIUS BOETIO. 

Si liberum esset imperata differri, concederetur 

adhuc mihi ornamenta silentii non perire. Nam taciturnilatis 

munus est, quodnon inhumanum loqui me 

posse crcdidistis. Videte quantum lingua; genium vox 

pressa contulerit. Sed res est vacui pectoris peri- 

clitata remedia non tenere. Agit sermonis cura, ne 

promulganti celetur inscitia, quando otii labor gloriam 

intercipit. Ecoe ego ille ante probationem lau- 

datus subdor examini, etferias meas, ne videar 'pra3- 

dicatione dignus, irrumpo. Nam dnm humilitas red- 

dit obsequium, impetrata par silentium nou habe- 

mus. Tu in me, emendatissime hominum, dignaris 

' Archotamise] Nobili viduaj Arelatensi, Ennodii 

consanguinea; : cnjus pietatem tantam esse ostendit, 

ut fllio presbytero, qui religionis studio ad Lirinensem 

eremumse receperat, esemploatque incitamento 

A prffidicare virtutes, quem in annis puerilibus, sine 

setatis prfejudicio, industria fecit antiquum ; qui per 

diligentiam implesomne quodcogitur; cuiinter vitsB 

exordia ludus est lectionis assiduitas, et delicieE su- 

dor alienus ; in cujus manibusduplicato igne rutilat, 

qua veteres face fulserunt. Nam qucd vix majoribus 

circa extremitatem vitfe contigit, hoc tibi abundat in 

limine. Vere dedisti pretium loquacitati mea;, dum 

desiderantem colloquia primus aggrederis. Contigit 

nova res garrulo, ut usque adeo produceretur, do- 

nccexigercnt scripta rcsponsum. Deo gratias, qui 

occultis itineribus de propinqui vos necessaria affec- 

servat silentium ;non amari. Hffio sunt quaj in festione commovit. Ecce geminse causas injurise jani 

tinatione perlatoris celer scripsi, geminis stimulis tenetis : nam postquam agrestis innotui, prsesumo 

incitatus, vei properationis bajuli vel doloris. Ergo „ me dicere parentem. Domine mi, salutis offlcium 

dicens, spero ut circa litterarum munia frequentiam 

commodetis : in quo opere assiduitatem et amans 

exhibet et facundus. 

EPISTOLA XIV. 

ENNODIUS * ARCHOIAMI/E. 

lla supra claritatem generis morum luce profecis- 

tis, ut quos etiam vobis non nectit propinquitas, 

actuum vestrorum bona subjiciant. Quis enim non 

perfectam reverentiam sit paratus impendere animaj 

in Dei cultura sublimi? quia peregrinum se facit a 

Redemptoris gratia, qui Deo non suscipit obsequen- 

tes. Indicium enim est conversationis praecipuai, 

Gliristi nostri amare cultores, proximus est emen- 

G datissimis, qui diligit jam probatos, testimonium 

datbonorum|sine dubitatione meritorum, si studeas 

laudibus prosequi sub debita continuatione perfec- 

tos, flt sanctis prosimus, qui in illis sine fuco prae- 

dicat sanctitatem, quemcunque diligentia hortante 

prffituleris, dispendium pudoris est, ni sequaris. Quis 

salva verecundia per spinosa gradiens purgatum iter 

attollat, et viam salutis aspiciens calles eligat noxiorum 

? professio CECcitatis est, bona ante oculos in 

exemplum locata respicere, et unde imitatione pro- 

flcias non tenere. Ha3c, mi domina, de te non incer- 

tis fama nuntiavit indiciis, non loquax vulgus per 

ignara judicii ora jactavit ; cui mos est de humanis 

actibus, dum scintiilas in rogos animat, amplificatas 

fideliura Dammas estinguere. Hoc nostrorum rela- 

tione propinquorum, prsecipue tamen domna et so- 

rore Euprepria referente, percrebuit ; non solum vos 

dignas esse prseconiis, sed instituisse celebrandum, 

et venerabili filio cum prosapia" radiis facem conver- 

sationis ingerere. Habet, quantum comperi, Lirinen- 

sis habitator quod de sancta matre discat, etiam 

quaj urbana domicilio non reliquit. Simihi credit 

pietas tua, plus est in acie vioisse sseculum, quam 

vitasse; resignat timorem fuga certaminis; nec spes 

est ulla virtutis, quando ante congressionem declina- 

tur adversarius. Conscientia roboris paucis acquies- 

cet ad latebram : hoc est secretum eligere, quod ostendisse 

formidinem. Hasc ego non dominum meum, 

esse possit. Archotonia mendose scribitur apud Cassiodoruui 

lib. iv, 12. Nam de eadem ibi sermo cst, 

ut oslendemus ad epistolam 33 lib. viii.

et familiaj nostrsejubar, presbyterumjarguens soribo: 

cui ncc ibi credo impugnationes deesse, quas superer 

; in quo loci visus est declinasse conflictum. Tunc 

cQim universa s£eculi blandimenta calcavit, quando 

totatis, opum, natalium profectionem ejus retinere 

catena non valuit. Sed vobis quantum sc^tus infir- 

inior, tautum debetur potissima de palma; adeptione 

laudatio. Prope est ut etiam illius tu sis tutela pro- 

positi : quaj mala viduitatis ct orbitatis paticns, de 

venerabilis filii meritis solatii tui occasione pateris 

nil perire. Ecce ubi femina, fragilitatis oblita, castelli 

vice, et virum et juvenem ab hostili impugnatione 

subducit. Hujus facta dux gloriosa perdures, et us- 

que ad illud in sseculo perseveres, quo illum, si ita 

res poposcerit, jam maturum mundi istius campus 

accipiat. ,Vellem , confiteor, si epistolaris pateretur 

concinnatio, in longum verba producere, et de actuum 

vestrorum ornamentis pauca sub loquendi 

ubertate narrare. Sed bKC ad alios scribenda reser- 

ventur. Sufflcit vos scire, quia quamvis a me nunquam 

sis visa, cognosceris, et adorandis inserta monumentis 

radice animi jam teneris. Scriptum est, 

meministi : Laudenl 'e proximi tui (Prov. xxvii, 2). 

Vere sola mihi vellem causa esisteret Gallias espe- 

tendi, ut cum domno meo presbytero, utrique oseu- 

lantes manus et oculos tuos, beatam te in quavis af- 

flictione temporis redderemus. Dominamihi, propter 

quod mittuntur epistolse, corpore me valere signifi- 

cans, prosperitatis vestrce statum requiro : deprecans 

et per Deum conjurans ne unquam mihi orationum 

vestrarum adjumenta denegetis. 

EPISTOLA XV. 


Deo gratias, qui circa magnitudiuem vestram licet 

protulerit cupita, non repulit. Etenim ne fides clau- 

dicet supplicantis desideria ditferuntur, quia deve- 

nustat secuturre hilaritatis genium velox impetratio. 

Et vos quidem honores meruisse, non optasse, ma- 

nifestum est, sed praecedens concinnatio eloquitur 

vota diligentium. Novit omnipotens, et generis vestri 

luce permotus, et gratite quam polliciti estis invita- 

tus liducia, praBcessit in prosperis vestris quidquid 

vos disciplina aut ratione cohibetis. Sufficiant in flo- 

ribus stricta coUoquia : respondete de prosperitate 

vestra sollicito, quamvis de amore non dubio. Domine 

mi, salutationis plenissima; obsequia dependens, 

litterarum portitorem comraendo, quia mihi 

Ude et honestate compertus est, volens universis quid 

dignationis vestrai babeam non taceri, ut sperantes 

de communis gratias messe pascantur. 

EPISTOLA XVI. 


Solet prosperorum indicia dispergere sermonis 

jucunda festivitas : dum quidquid boni facundis ac- 

cesserit, germana gaudiorum per populos voce dis- 

currit. Facilius est ignem in pj'ras animatum lingua 

comprimere, quam silentium inter optata servare. 

' Simplidano] Is est de quo ad Faustum lib. vi, 

epist. I o :^ Simpliciamts prxsenlium bajulus, adolescens 

nohilissimus, natalem scienllx sedem Romam co- 

EPISTOLARUM LIB. VIL 122 

A Ilumanitatis le.x; est et natur» imperium, bilaritatem 

mentis opibus scriptionis effluere. Emanant enim vel 

siarclentur secunda conclavibus. Sed ia magnitudine 

vestra, sicut retas cana est, pudoris et scientiaj dote 

maturescens, ita lajtitiam frenis moderationis astrin- 

gitis. Sed nunquid in damnum gratia; disciplina de- 

bet excurrere ; et boc minui amicorum diligentiaj, 

quod ad morum ornamenta sociatur ? Quamvis monetam 

Latiaris eloquentite teneas, non potes tamen 

invenire quemadmodum jure factum asseras quod 

exspectanti mihi verba non tribuis. Decet ergo bene- 

ficia superna sola amantibus opinione nuntiari, et de 

solida gratulatione trepidare gaudiis jam potitum? 

Hac ergo necessitate puerum diresi, qui non ,repo- 

scat scripta, sed exigat. Nostis quas sit fiducia simpliciter 

amantum, eorum pr£p,cipue quorum spem 

retinetis gratite promissione flrmatam. Domine mi, 

salutationem plenissimam dicens, quroso ut frequen- 

tes et non in arctum coactas epistolas dcstinetis. Vi- 

dete animi mei securitatem ; 

qui adhuc nullas accepi. 



prolixas posco paginas, 

Si vobis de parvitate mea fuisset uUa curatio, tanti 

temporis silentium non maneret : maxime cum ina;- 

qualitas domnte meaj, matris vestra3, per varios rumores 

sine remedio affligat absentem. Scio enim hoc 

solo sanctam feminam fasce pra?gravari, quia immo- 

dicam pietalem exhibet non merenti. Sed quid pro- 

C duco verba catenis obligata tristitia; ? si bonam va- 

p, 

letudinem ejus ccelestis favor refudit, properato lit- 

teris nuntiare. Expecto enim ut tunc mecum pro- 

spera concilientur, quando cum illa esse comperero. 

Didicistis causam moeroris indifferenter post Deum 

date remedii. Domine mi, salutationis obsequia pree- 

sentans, Domino pro me, supplice vestro, obsequia 

digna porrigite. 



Si judex vilium personarum laboret injuriis, ne- 

scio utrum possit ab boc onere alios sublevare, cui 

ipse succumbit. Gravibus medica manus est adhibenda 

vulneribus, ne impunitate morbus adolescat. 

Sublimis virvicarius \sic\ hsaa a me, quamvispro justi- 

tise consideratione deberentur, tamen estorsit allo- 

quia : quid pertulerit, ipse manifestet. Unum scio. 

quia nisi succurritis, generale futurum raalum, cui 

ipse est discipliiiae tutor expositus. ,Hoc non est 

alienum a Christianitate, cum defero, quia impium 

est rerum ordinem sub hac permixtione confundi. 

Domine mi, salutationis honore pra;lato, vos vocem 

supplicis gratanter accipite, ut qui tanti fascem la- - 

boris arripuit, convalesoat effectu. 

EPISTOLA XIX. 

ENNODIUS ' SIMPLICIANO. 

Divini favoris adjumento adolescentioB tuae rudi- 

naius expelere : cui nunc felicia eloquentife primordia 

gratulatur. Fit ejusdem prEeterea nientio epist. 29 

hujus libri.


menta solidentur. Ipse det successum frugibus, qui A vel blandimenta saeculi religionis districtionerespuan- 

contulit ornamenta principiis; ut quod in cano flore 

pncmisisti, in pomorum maturitate non subtrahas. 

Est propositi nostri prima curatio, ut de incipientis 

laude solliciti ad Deum vota mittamus ; quatenus 

quod in bonas indolis eruditione prKsumptum est, de 

superaa ope maturoscat. Ille ingenii segetem perdu- 

cat ad horrea, qui altricem bominum herbam exegit 

e cespite ; ipse de terreno lacto expressam in triti- 

cuni formet efligiem, cujus imbre soli facies mari- 

tata fecundatur. Tibi autem, erudite puer, habeo 

gratias, quod quamvis dicendi splendore nituisses, 

et in iJla urbe litterarum scientia astipulante laude- 

ris, moi quoque desideras adjumenta prajconii. Ai;- 

cessit tibi fruclus diiigentiaj mem, et si nulla tribuuu- 

tur rusticantis ornamenta testimonii. Libens dicta 

tua cum facundissimis prajdico, cum quibus senten- 

tiam meam, ut bonorum ditescam societate, con- 

jungo. Proximum est ut non dividantur meritis, qui 

in qualibet judicatione consentiunt. Unus est, nec 

enim procul evagatus ab arce sublimium, quiadhoc 

quod illi prffinuntiant, non dispari admiratione con- 

cordat. Ad epistolos tuaj tamoa dictionisque mella 

me refero : cui sic est blanda de prajsenti et tenera 

ojtate proefatio, ut non subtrahatur virtus et genius 

de futura. ' Constitit concavalis Latiaris elocutio, 

dum per alveum suum Romanae eloquentiaj unda 

pra?labitur. Ad quEe se porrigat, vix comprehendit 

ffistimatio, qui maximus apparescat in foribus. In 

matutina luce meridiano fulgore rutilasti. Tueatur 

circa te coelestis gratia munus suum, et ut frequen- 

tibus amantera epistolarum colas muniis, salus nos- 

tra Christus inspiret. 

EPISTOLA XX. 

ENNODIUS ^ MAXIMO. 

Dum prelorum famuli autumni dotem complerenf, 

et teneras uvarum tunicas properata calce disrum- 

perent, ego ad summatem virum parentem fratrem- 

que meum et oculos et verba revocavi : justum esse 

conjiciens, dum vineta uberem tribuunt liquorem, 

mcsobriamalloqui cum jucunda hilaritate personam, 

Solve ergo Pythagoricam taciturnitatem, et mecum 

peritiaj et facundiaa tuai bona partire : sit inter nos 

felicium vindemiarum vice coUoquium ; currant dul- Q hominibus naturae institutione et muta responsum ; 

cia musta sermonum. Ilabes qua; ' cum diacono san- 

ctissimo de instilutis morum nota dicendi ubertate 

communices. Nam qui ecclesiastica, ut vos, probitate 

subsistunt, silentii apud illos justa vitatio est. Scri- 

bite qua aurea castitas districtione teneatur, por 

quem callem obscena fugiatur avaritia, quibus mo- 

dis turpis fallendi declinetur obscuritas. In sumnia, 

sine dissimulatione docete quaj geritis. Illud pra;cipue 

scire cupidum diguanter.instruite qua sponsuj 

' ConsLUit concavatis] Ita omnes libri antiqui : quid 

aulem sibi velit, sequeus alvei commeuioralio declarat. 

- Maximo] Viro spectabili : cujus epithalamium 

scripsit Ennodius : atque his etiam epistolis ad ejus 

nuptias alludens subiude jocatur. Postea consul fuit 

tur. Domine, ut supra, salutationis munera praesentans, 

precor ut gratanter accipias quod inter curarum 

moles exigit iieri jocorura non respuenda subreptio. 

EPISTOLA XXI. 


Ubi est fides splendentis periclitata conscientiae, 

quam in annis puerilibus cana reverentia non relin- 

quit, quam per aevi pra-judicium observantia hones- 

tatis irradiat, quae in tempore juventutis actibus 

maturescens infantiam ingressa praelabitur? Nunquid 

ffiquum fuit amantis paginis tantum mandata 

restitui, aut par fides est liberaa scriptionis etfamuli"? 

Nunquid dignum probatis moribus censuistis provo- 

B cantem ad officia religiosa non subsequi, vel nefas 

putastis epistolas reddere quas vobis inter excessus 

contigit non cepisse? Hcec igitur est tua disciplina? 

Non talem te probitas olim manifestata disseminat. 

Ego tamen loquacitate qua notus sum indurata nitor 

niutare silentia. Nunquid impar est tibi lingua nata- 

libus? aut non testimonium generis annuntias llore 

serraonis ? nunquid ostrum loquendi deseret pecto- 

ris fecunda dictatio ? Nihil nisi malitiam designat, 

qui cum possit, desideranti verba non tribuit. Ecce 

inler ructationes Lj-co debitas qualia Silenus alter 

verba compono. Scribendum sciatis nomen vestrum 

ad genii mei purpuram, et libellis propriis inseren- 

dum : ut etiam si nihil tribues de responso, ego ta- 

men arcem teneam, quod ad doctos viros dirigo sine 

C trepidatione aliqua quod legatur. Domine mi, ac- 

cipe nostrffi salutationis obsequia, reddens debita 

litterarum. 

Sic tibi virginitas mansuro constet in aevo : 

Nec pereat quidquid vita beata dedit. 

Sic tua non maculent nigrantes membra puellae ; 

Nec propter jaceas Tartaream faciem. 

Ut cupidura sanctis releves per scripta loquelis ; 

Deque tuis fratri fontibus unda fluat. 


ENNODias MAXIMO. 

Fidelius a sublimitate tua vocem suscipiunt aut 

interrupta montium, aut secreta silvarum. Praebent 

redit ad mortales vicissitudo clamosae solitudinis 

non perit quod lingUce acceperint vel lustra bene- 

iicium : quare istud in roagnitudine tua laudis et 

philosophiae genus est, nihil dicere, et silentii tenere 

intcr declamantiura incerta cautionem ? Ilomo, quem 

nec infecundum natura protulit, nec infabricatum 

doctrina dereliquit. Sed, credo, me dedignaris af- 

fatu ; ' opicis nolens pretiosa dare verba judicio. 

Quid quod signum est divitis eloquentia viri, nec in- 

ordinarius anno S23, hoc est biennio post morteni 

Ennodii. Ad eum enim consulem scripta exstat epistola 

Theoderici de ludorum pompa quain datiirus 

erat, lib. v Variarum 42. 

' Cum diacono sanctissimo] Hormisda. 

* Opicis nolens] Veteres omnes obicis mendose. 

;

125 EPISTOLARUM LIB. VIL 126 

doclis sermoDuni cupita sublraliere? mendicus Iluminum 

cursus est, qui tantum nobilissimorum sa- 

fiare putatur ardorom; ubertas imbrium et niliil 

paritura saxa perfundit. Liquidoe rationis ordo est, 

ut paupertatem resignet qui damna formidat; quidquid 

non procurrit, exile est. De volucribus tamen 

munus singula destinavi, quod cepit accipiter. Nam 

progressi ad Bromium et Bacchi orgia, * inter aves 

bella cornmisimus : profuit quajstui nostro certamen 

sociale pennarum. Memento quod solam anatem di- 

reximus : scientes quia numero Deus impare gaudet. 

Dona nostra institutio est : sume, si diligis, pro dogmale 

quod Jocamur. Fac moam frugiferam esse la3- 

titiam. Si tibi perpetua? diligentiam castitatis indixe- 

rit, laborabit in laudibus tuis lingua, quae modo exer- 

cetur in monilis. Vale, domine, etamanti, ut doctus, 

si mereor, sequestrata dissimulatione responde. 

EPISTOLA XXIIL 


- Producit magnitudo tuanuptiarum festa tempori- 

bus ; dum rem ad quam coactus es, sub diuturnitate 

prosequeris, subito necessitas tua facla est deside- 

rium. Aliquis negotio illi perenniter incumbat, ad 

quod descendit invitus? Sic recessisti a custoditaj 

beatitudinis diligentia, quasi prolixis temporibus di- 

dicisses qualiter institueretur uxorius. Triginta feli- 

citer dies abierunt, et te civitati adhuc meis ooulis 

longame macei-ans exspectatione subducis. Vere quidquidvis 

facias, sivixero, qui tibi dicenda tesui, non 

tacebo : tamen honore salutationis accepto, gustum 

Mihi certa visa est castigatio, ut opici legamus, hoc 

est, ut mox declarat, rudis et indocti; quo sensu et 

opica translatio dicta Sidonio lib. viii, epist. 3, ab 

Opicorum gente deducta signiticatio, cujus sermo incultus 

et barbarus. oVt/.wv ywvvj, apud Suidam in voce 

Tilrx. 

' Inter aves bella commisimus] Sidonius idem in 

panegyrico Aviti : 

Quid volucrum stiidium, dat quas natura rapaces 

In vulgus prope cognatum? quisdoctior isto 

Instituit varias pernubila jungere lites? 

Alite viucit aves, celerique per aithera plausu 

Hoc nuUi melius pugnator militat unguis. 

Avium igitur venatio illis temporibusfrequens, nec 

clericis ignota : quibus eam tamen postea canones 

vetuerunt, ut in illa ipsa Liguria synodus Ticiuensis 

auno 830, can. 4 : Ut episcopus omnes affectiones qux 

in sanctaconversatione asacerdotaliabhorrent of/icio, 

penitus repudiet, et non canibus aut accipitribus vel 

capis, quos vulgus falcones vocat, per se ipsum vena- 

' tiones exerceat. 

- froducit magniiudo] Septem quae sequuntur epistolas 

desiderantur in exemplaribus quibus usi sumus. 

^ Symmacho] Non papEe, sed patricio, socero Boetii 

qui illum hoc ornat elogio lib. ii de Consolatione : 

Atquiviget incolumis illud pretiosissimum generis humani 

decus, Symmachus socer, et quod vitx pretio non 

segnis emeres, vir totus ex sapientia virtutibusque fac- 

tus, suo7-um securus tuis ingemiscil injuriis. Item lib. i 

Symmachus sanctus, et xque ac tu ipsa reterendus. 

Enuodius originariam SjMirmachorum familiaj eloquentiam, 

nobilitatemque esse ait : nec frustra, quia 

docti fere omnes fuerunt, et summis dignitatibus 

illustres. Quo loco nou abs re facturus videor si, quoniam 

Syramaclios, qui Ennodii setate et superiore 

soeculo floruerunt, plerique confundunt, suis singu- 

: 

A de guttulis ut fratrem decot a fratre, directa susci- 

pite. Erubesce tu, quia nec ajgrum requiris, nec de 

nuptialibus deliciis quae possent fastidium relevare 

transmittis. 


ENNODIUS STEPHANO. 

Exigit a me fllii communis Marcelli adhortatio, 

quem natura vobis, mihi dedit affectus, ut ad scriptio- 

nis munia prfevius aspirarem, et solatium litterarum 

per quod vetustas voluit absentise nil licere, amore 

victus impendercm. Jam debes mihi duplicem gratiara, 

et si responsa restitueris, ob hoc quod primus 

incepi. Ille dilectionis januam pandit, qui in collo- 

quiis praistat exemplum : propositam custodiunt for- 

_ raulam, qui scripta restituunt. Ergo, auctore Deo, 

nuntiam prosperitatis nostraj epistolam destinamus. 

Illud ad gaudium vestrum, quo uberius patcrna mens 

essultet, adjungimus, fllium vestrum in studiis libe- 

ralibus ingenuitatis testimonium jam tenere, et talem 

se in hac cura pra?stare, ut avara suorum vota 

transccndat. Spes perfectionis est, honesta in ado- 

lescente inchoatio, ncc ab erudito distat, qui inter 

exordia boni gloriam occupat instituti. Salutansergo 

aflectione qua debeo, spero ut reparata opportuni- 

tate de bono me faciat vestrae prosperitatis attolli. 

EPISTOLA XXV. 

ENNODIUS ^ SYMMACHO. 

Lex desideriis scripta vix creditur. Impatiens ri- 

gidioris praecepti diligentia, non jugiter dignum faeit 

C reprehensione quod libera est. Redditur ssepe ama- 

los notis dislinguam ducto a patre Symmachi orato- 

ris exordio. Is fuit. 

1° L. AuRELius AviANUs Symmachus prsefectus urbi 

anno 364. Cujus meritorum series auctoritalisque, 

prudentia? et eloquentiai testimonium in statuge inscriptione 

continetur, quam illi duplicem, Roma; 

scilicet ac Constantinopoli, principes poni jusserunt. 

Virum doctum et modestum appellat Marcellinus Rerum 

gestarum lib. xxvii. Sed ejus exstat unica epistola 

ad Symmachum fllium cum paucis epigrammatis, 

quro supersunt ex iis qua; in octoginta illustres 

sui saeculi viros conscripserat. 

2o Q. AuRELius Symmachus L. F. orator; cujus 

Epistolarum lib. ix ac decimus Relationum quas in 

prajfectura urbana scripsit: in quibus et famosa re- 

latio de ara Victorige legitur, cui S. Ambrosius et 

Prudentius responderunt. Proconsul enim Africee 

^ fuit anno 370, pra?fectus Urbi anno 384, consul de- 

nique ordinarius cum Tatiano anno 391. Uxor illi 

Rusticiana Orflti fllia : mater Acyndini consulis, quem 

avunculum propterea vocat, germana. Is est quiapud 

iMacrobium disputat in Saturnalibus ; cui Griphum 

mittit Ausonius : de quo luquitur Augustinus, cum 

a Symmacho P. V. Mediolinum ad rhetoricam professionera 

missum se scribit lib. v Confess., cap. 13. 

De quo item Prosper lib. iii de Promiss. cap. 38, 

Sidonius epist. 1 et aliis locis; Socrates lib. v, cap. 14; 

Cassiodorus lib. xi, 2. 

3° Q. Flavianus Memmius Symmachus, unicus oratoris 

fllius, a quo et patris epistolEe post ejus mortem 

digestas et editaj. Proconsul itidem Africaj anno 

413, prajfectus Urbi anno 420. Hujus siquidem sunt 

Relationes quce de Eulalii adversus Bonifacium papam 

contentione ad Ilonorium Aug. scriptae Annalibus 

ecclesiasticis sunt inserta?. Qucestor etiam candidatus, 

et prastor ineunte a^tate fuerat. Nam utriusquo 

filii sui honoris crebra mentlo in epistolis Symma-


bilior de reatu, cum per effrenationem sortitur genium 

plus placendi : nam delictum suum quodam 

ipsius praisumptionis melle commendat. Ego a pree- 

fatione me tueor, quia ad epistolas primus aspiro. 

Hestat in potestate celsitudinis vestra?, si sustinere 

eligelis garrulum, non tacere, et de originario Sym- 

raacliiani foutis lacte me pascere. Vale in Christo 

ijostro, Romanffi gentis nobilitas, et mejam ut clientcm 

etfamulum pro morum et naturai luce dignare. 



Pro voto meo produsistis epistolam, dum res nulla 

fuscatas nube purgatis. Felicissima defensionis sorle 

adsumus innocentia;, et dextro semper omine per se 

splendenlibus usuram vocis impendimus. Facile ejus 

lucem qui nitet affirmas : nec deest sermo qui commodetur 

absolutis. Sic de caballo promisso proces- 

sistis affatibus, quasi vobis aliquando obscena raen- 

tiendi fuisset affectio. Vere per animam meam fa- 

cilius sacros crederem labi in hanc foveam posse 

pontilices. Yitia maturos nesciunt, nisi quos primaj- 

vos imbuerint. Infitiatio in hominibus nova non ger- 

minat : quidquid in moribus nostris est, et sequitur 

et prrocessit. Proinde valete, ostrum Latiaris elo- 

quii, et mihi vicissitudinem amando restituite : illud 

providentes, ut pro compensatione tarditatis dignus 

mihi munere vestro equus succurrat. 


ENNODUIS ' PROBO. 

Eligo jacturam pudoris, ne subeam dedecus non 

amantis, sciens facilius sarciri posse frontis damna 

quam lidei. Indoctum esse infelicitatis est ; virlutes 

familitc vestrfe odisse, res criminis. Potuimus dis- 

ciplinis Iiberalibus defuisse non delinquentes ; 

nuUi sufiicit, undo mores escussit. Ego in amplitudine 

vestra tot coacervata epistolari sermone bona 

non venerer? ego nonillud generis lumen amplilica- 

chi : et sumptuum ejus prseturaj meminit Olympiodorus 

Thebajus apud Photium, Symmachos inter 

Ilomanaj urbis dilissimos numerans. 

4o Q. AuuELius SYasiAcnus. Sic enim appellatur 

novellai Valentiniani. Consul ordinarius cum Aetio iii 

consule anno i-iO, avus, opinor, Galke viduo? in epistola 

Fulgentii, quia Gallam Symmachi patricii liliam 

sic alfatur : Et licet avo,pa(re, socero, manto consulibus 

pridem fueris inter sseculares illustris. 

'6" Symmachus patricius, cui hoc loco scribit Ennodius, 

cujus meminit lib. viii, epist. 28, hoc est 

Q. AuRELius iMEiiaius Syumachus escons. ord. et pa- 

TRicius, ut legere memini in antiquis esemplaribus 

IJoetii generi, qui aliquot ei opuscula sua inscribit, 

Consul fuit sine collega sub Odoacre, anno ;i8j a 

Theodorico rege judex in causa Basilii et Pra3te.\tati, 

qui magicarum artium accusabantur, inter alios delectus: 

epist. 291ib. ii, apud Cassiodorum, apud quem 

et aliffi sunl Theoderici ejusdem ad Symmachum 

epistolaj. De eodem Uormisda pontifex epist. 28 et 

66. Caiterum ab eodem Theoderico impiis dclatorum 

criminationibus incilato crudeliter uua cum 

Boetio genero caasus est, ut narrat Procopius lib. i 

de Bello Gothico. Ilujus hliai dua3 memorantur, Rusticiana 

usor Boetii et Galla, de qua, prseter Fulgentium, 

Gregorius MagnuslV, dialog, 13. FiliumnuUum 

reliquit. Nam qui sequitur. 

0»SrMMACHUScolIegaBoetiiinconsulatuanni 322, 

A tum studiis etprobitate suspiciam? Videtur mihinon 

longe ab honestate desciscere, qui colit emendatos; 

dum creditur quicunque sectari posse quod diligit. 

Proinde vale per gratiam Dei, et studium meum ap- 

probans amantem tui ampliflca muniis litterarupi. 


ENNODIUS ADEODATO PUESBYTERO. 

Voto meo obsequitur, quos ministra ad vos scri- 

ptionis existit occasio. Nam et prajsentife vice blan- 

ditur alloquium, et promittit sibi de paginarum promulgatione 

quod exhibet: quia emendatissimi homi- 

nes, sicut derogari virtutibus suis restimant, aliquos 

in diligentia3 teslimonio pra3vios exstilisse; ita igno- 

rj miniam reputant, exempla negligere. Vixit inter 

sanctos viros ista communio, ut per intimi hominis 

providentiam nil noceret terrena sequestratio. Par 

est, domine, ut et votum meum sequaris et formam. 

Ergo salutans principe loco, ut mei memor sis de- 

precor; ut quod mihi per negligentiam subtrahitur. 

divina3 gratiae per vos suffragio conferatur. Indico 

ergo non mentiens nocte tertia - a profectione mea, 

ingratam mihi dominam meam Cynegiam apparuisse 

in ipso lucis exordio, et multum ab ea me de itineris 

properatione culpatum, quare etiam nullis versibus 

sepulcrum ejus essct honoratum. Ha:c quidem ego 

non ad imaginem propheticas veritatis accepi ; nec 

nocturnis forte illusionibus operis mei sudore litavi. 

Sed quia facile suadetur amantibus, debitum opus 

C non laboravit exigere qui monebat. Salva est domi- 

na3 reverentia. Versus quos direxi, per diem judicii 

te conjuro ut in pariete supra ad pedes scribi mox 

facias. Gratum noveris et lilio tuo futurum, vult 

enim merita illius multorum ore celebrari, sed in eo 

modo quo illos hic invenit. Domnam meam Stephaniam 

et domnam Sabianam, sed et domnam Fadillam 

pro me saluta. Si scripti fuerint, mox rescribe. 

non Symmachi patricii filius, sed nepos fuit, ex filia 

Rusticiana ct Boetio prognalus, ut dicetur ad epist. 1 

lib. VIII. Ex annis autem quos in singulis descripsimus, 

facile erit de principum rescriptis ad Symmachos 

qua3 in codice utroque leguntur, ad quos referenda 

sint, judicare. 

' Pro6o] Viro illustri : quem inter alios proceres 

urbis laudat in Para:nesi. Item lib. viii, epist. 21 ad 

feceras quodsapiens, qui soli domno 

D Beatum : Tu 

Probo, ariem (forte arcem) tenenti inter doctos, versus 

meos relegeras. Et poeticas igitur facultatis, et 

nobilitatis in hac epistola mentio facit, quod inter. 

Chrisliana monumenta editum est his verbis : 

Spes geueris clari, magiiorum gloria palrum, 

Sollers ingenio, carmiue doctiloquus. 

lulustris, sapiens, humilis moderatus, honestus, 

Communis, gratus, pkis bonitate pius. 

Ante anuos animumque gerens aitatis avitse, 

Clarior iu palria nobililate Probus, 

Nil tibi mors nocuit : cum 

lieic vivis laude perenni, 

Et Christi in regno dnm sine fine maues. 

Ilcec tibi -luae ceciui, non suut proecouiafalsa: 

Pro moritis fama est testis ubique tua. 

- A profeciione 7nea] Dum ab urbe rediret. Epitaphium 

Cynegiic aliud vidimus lib. v, epist. 7. Illud 

Euprepia3 soroiis rogalu scripsit : hoc a Cynegia ipsa 

nocturno viso admonitus composuit, et Romam misit, 

ut parieti ad tuinulum inligatur.

129 EPISTOLARUM LIB. VII. 130 

Domno papte dignare dicere ut aliqiiid 

' per secun- 

dia Iloscoruni dc mea causa ordinet. Quantum ia 

festinatione veredarii potui, scripsi : dominum ct 

fratrem Hormisdam satis pro me saluta, cui dicitc 

ut clavem illam mittat. 


ENNODIUS BEATO. 

Non ego epistolam meam intra breves terminos, 

Spartanto memor concinnationis, includo; nec formam 

tuam studio coacti sermonis irrideo : abest a 

me loqui pauca cum raodicis. Urbanorum est esiguis 

producta subtrahere, et sine aliqua necessitate paginas, 

quales poscit hominum mensura, formare. Quod 

in me de his qu£e prsefatus sum subtile putaveris, 

festinatio non semper amica artis et casus exhibuit. 

Magnum mihi est, si dederunt fortuita quod mireris. 

Ergo causam scriptionis insinuo, quam tibi prcelata 

salutatione commendo. Digresso mihi urbe procul 

domnas meai Cynegiai occurrit admonitio, quare sepulcrum 

ejus non honorassem laude ducti in carmen 

eloquii. Quod, quamvis reverentia viri ipsiusfacerem, 

Iractavi, quia quod radiat luce moritorum, styli uber- 

tate celebrandum est. Nam nec Deus offlcium respuit 

imperiti, etcontentus ipse quod tribuit, a rusticanti- 

bus verborum diademata non requirit. His ergo ver- 

sibus scribendum epitaphium destinavi. De quo quid 

sentiatur, sic pater tuus vivat, et Roma te, quantum 

ad illa quaj in ipsa reprebenduntur, non suum faciat, 

ut simplioiter et pure indices; nec auribus meis aut 

sensui fuco mentilce gratiai blandiaris. Non erubescas, 

et etiam aliquibus, praacipue tamen dominaj, et rae- 

rito domina; BarbarM paginani meam recensera; quia 

tecuni locatur. Opto tamen ut tantum tabella mea 

quantum spes tua sapiat, qua; in cano flore, et mea 

et parentum suorum, quamvis sint avara, * et vota 

trausgreditur. Dominum Cethegum et dominam Ble- 

sillam sororem ejus, pro me saluta. ^ Fidelem, Iviarcellum, 

Georgium, Solatium, Simplicianum pro me 

saluta ; quibus dic : Si vobis cordi est disciplina doni- 

nffi Barbarifi, dominum, vel patres, aut ftatres ejus, 

frequentate; quia est casta luxuque carens : qui 

aliud fecerit, ad me non sperat se esse rediturum. 

EPITAPHIUSI CYNEGI.E. 

Obtinui pretium votorum munere Christi : 

QuEB mihi vita fuit crux, dedit hanc tumulis. 

Dissolvens carni sobolem siae vulnere mentis, 

Quod Fausto feiix conjuge prKmorior : 

Disjecit lacrymas medela cordis. 

Quae servat meritis torum iidelem. 

Exoptet similem matrona sortein. 

' Pe?- secundia Hoscorum] Quia deserunt nos hic 

codices, ut dixi, et conjectura utendum est, non aliena, 

ut opinor, fuerit emendatio sl pc7- sanctuin Dioscormn 

legamus. Dioscorus enim is est ad quem ot 

Ilormisdam de hoc ipso negotio suo cum papa tractando 

scripsit lib. vi, epist" 33. 

- Fidelem] .Uediolanensem. Huic inter cfeteros senatores 

scribit Joannes papa, ut observatum est ad 

epist. 7, lib. i, Sed illo tempore quajstor Athalarici 

jam fuerat. Postea vero prajfectura etiam proetoriana 

functus est, ut testatur Procopius lib. i Belli Gothici 

a quo prreterea Mediolanensem patria Fidelem fuisse 

: 

A EPISTOLA XXX. 


Solida 'est spes adolescentium, quam magnorum 

cultura prosequitur : si cessat curatio, ubertas tritici 

transit in lolium. Partbenium, sororis moai fllium, 

diu circa diligentiam litterarum, quantum patri? 

ipsius reseravit allegatio, culminis vestri metus at- 

traxerat. Sed nunc per absentiam vestram veneran- 

dte solutus lege formidinis, molitur obscena : ajtas 

illa peccatis amicior multos reperit ad errata ducto- 

res. Implorat fidem propositi mei pater, et incolumem 

filium loco deflet esstincti. Sic faciunt, quibus 

de profectu suorum fiducia nuUa responderit. Nihil 

mihi residuum fuit, quod remedii loco precibus victus 

ingererem ; nisi ut eminentiaj vestra?, conscientiam 

" de excessibus ante dicti juvenis festinus instruerem. 

Vos medicam manum, vos opem prajstate consue- 

tam, ne vitiorum profectus universa in eo quse boni 

aliquid potueruut ferre succidat. Commendate ami- 

cis quaj agantur; insinuate doctori, et quidquid potesl 

subvenire, concedite : quia hrec sunt quaj, preefatis 

salutationis obsequiis, consanguineo possim, profes- 

sionis meai memor, sine dissimulatione prajstare. 



Par quidem fuerat silentio degeneri vicem taci- 

turnitatis opponi, ut per ipsum callem vindicta per 

quem venerat error exiret. Nunquid a?.quum est ut 

in excessibus tuis vox, quid deliqueris, et non mutus 

dolor ostendat? Crede mihi, manifestato3 indignationi 

vicina curatio est. Te per longum ferire debuit in- 

clusa commotio, si tamen non ex toto ab humanitalc 

discessisti. Quid deliqueram, postquam ^ primoribu-i 

litteris veniam fabricata humilitate poposceras,? hn?c 

est correctionis flda promissio, ut postquam deleni- 

flca oratione conceptam iram extorseris, erubescas 

te minora peccasse? Quantum video, post contestr,tam 

verecundiam, solas errorum vitas angustias, nufas 

a?stimas circa pnrentem et nutritorem tuum non 

in tantum extolli supercilium quanta debuisti pro 

tot beneficiis communione submitti. Aut forte putas 

quod me puerilis ira sollicitet, aut ulla necessitas 

maturum expugnare possit afTeclum? nunquid geni- 

_ tori natorum non grata sunt verbera? aut creatores 

reptantium parvulorum non et mulcentur injuriis? 

Nihil amarum putant, quibus inter desideria quod 

votis pro parte adversetur efferbuit. Invenimus intcr 

triticeas segetes spinas etlolium; et dum frugiferam 

herbam carpimus, infecunda suggeruntur. Nunquid 

didicimus, legatumque a Romanis missum ut Belisarium 

in Urbem evocaret. Verum hoec omnia muUo 

post Ennodium : nunc juvenis erat. Procopii autcm 

de illo verba hajc sunt : ^kJsIcov ts 7rs'fii|/avr£;, abjSrjc. 

iv. Msr?to).!ZVMV 6pu.rj>y.zvov, ij Ev ALyoiipotq y.zi-xi (05 Sz 

' krvXv.piytii TrcpîjSpsvz TrpoTspov, — y.ODciGropc. 3i Ti;v 

v.pyrh-j TKiJTViv Y.rjXo-iJiji "S? tii ui.cio — I. . ),Tiz),t(jxpwj iq 'Pwp.v;v 

r/«),ouv, aTTK^vjTt TT^v 7yd).ty 7rapa(?wG"=tv •j'ZOf7'^Qu.£-jot. 

3 Primoribus litteris veniam] Ad quas rescripsit Eti- 

nodius epist. t lib. vi. 

* Et vola] Conjunctio hic redundare videtur.

131 ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 

ideo culturre respuenda diligenlia est, aut cessandum 

est a vomeribus, si non in toto satisfeceril terra cul- 

tori? Deum precor, ut a te quod detestor eicludat : 

ego tamen nunquam, si credis, deseram monitoris 

ollicium. Audivi te, patris tui relatione, circa studia 

jam remissum, et quasi arcem scientiaj adeptus sis, 

ita imllatenus esse de lectionis instructione sollici- 

tum. Nosti, fili, istius rei summam, nisi assiduitate 

nimia non teneri. Non profuit in lioc opere laborasse 


ENNODIUS ' BOETIO. 

Optinice spei plenus, cui fautum (a72faustum)cupio, 

ad curam otficii epistolaris aspiro. Decet enim vestris 

fascibus liac proefatione delibari; et inter purpuras, 

possessoris luce crescentes, qualicunque non absti- 

nere colloquio. Nuuquid solius doctrinse beneficiis 

amor agnoscitur, nec fas esse credendum est, pro- 

direin medium desideria rusticantis? simpliciusinno- 

tascunt vota nullo peritiae velata prasstigio. Ergo nos 

hoc sumus ore, quod pectore : non amara prsecordiorum 

deleniflcis possumus mutare sermonibus ; pu- 

dens laudator est, cui in concinnatione blandimenli 

dicenda mcns suggerit. Deo ergo omnipotenti gratias, 

qui in vobis, dtim velera familiffi vestra^ bona custo- 

dit, nova multiplicat, et quod phis est apice dignitalis 

dign.is facit esse culminibus. Redditur quidem vestrse 

gloria ista origini, sed, quod est clarius, merito im- 

pelrante personee. f uerit in morem veteribus curulium 

celsitudinem campi sudore mercari, et contemptu 

lucis honorum luce fulgere; sed aliud genus 

virtutis quaeritur, postquam prtemium facta est Roma 

victorum. Noster candidatus post manifestam decer- 

tationem debitum triumphum, dum nunquam viderit 

bella, sorlitur. Judicio exigit laureas, et congredi nou 

necessarium duxit armatis. Inter Ciceronis gladios 

* Boeiio] Consuli ordinario ejus anni, hoc est SIO. 

HicnimirumANiciusMANLius Severinus Boetius, 

philosophus et orator : cujus laus prfeconio non eget 

quod si desideretur, nullum hac Ennodii epistola esse 

possit illustrius. Onufrius Panvinius iterum consulem 

cum Symmacho socero fuisse censet anno 322. Sed 

ut omittam, Boetium, si secundum cousul illo anno 

fui'S"t, collegte Symmacho prEeponi debuisset, cum 

in Vastis et antiquis omnibus lapidibus poslponatur: 

mihi certum est Symmachum et Boetium consules 

anni 522 Boetii ipsius lilios fuisse : illos inquam, de 

quorum ipse copulato consulatu lib. ii de Consolatione 

scribit bis verbis : Cum duos 'pariter consules 

liheros iuos domo provehi subfrequentia pairum, sub 

plebis alac7'ilatevidisli. Et: Quid dicam liberos consules, 

quorum jani ut in id setalis pucris vel paierni vel 

aviti specimen elucet ingenii ? Scio aliter visum auctori 

Vila? Boetii, i|ui filios ejus consules facit Patricium et 

Hypatium, qui anno CbristibOO consulatum una gesserunt. 

Verum baeo profecto niniia est allucinatio. 

Prceterquam enim quod ruerainisse oportebat Grascos 

et Orientales illos consules fuisse, et ad Boetii familiam 

nihil pertinere, revincere poterant quaj modo 

citata sunt verba Boetii, e,x qiiibus liquet hosce ejus 

iilios consulares a^tate adhuc pueros fuisse, cum exsilii 

sui Consolationem scriberet : quod sane dici noii 

: 

A aliquando liominem, qui a laboris intentione destitit : 

pernicibus alis negligentes fugit scientia et quidquiJ 

mora et sudore partum est, sub celeritate transfer- 

LIBER OGTAVUS. 

,-, 

tur. Tu salutatum et vigilem volo, ut profectus tui 

messem quotidiana? catenis lectionis astringas. Ad 

me vel nunc, si quid te deceatcogitas, rescribe : quia 

si credis, nunquam similem dictionum tuarum inve- 

nies in qualibet orbis parte fautorem. 

et Demosthenis enituit, et utriusque propositi acumina 

quasi natus in ipsa artium pace collegit. Nemo 

dissonantiam Atticee perfectionis metuat et Romana», 

nec pra?cipua gentium bona societatem dubitet con- 

venire. Unus es 

- qiii utrumque complecteris, el 

quidquid viritim distributum poterat satis esse, avi- 

dus maximarum rerum possessor includis. Eloquen- 

tiam veterum, dum imitaris, exsuperas, dicendi formam 

doctissimis tribuis, dum requiris. Est apud me 

epistolae vestraj, quaj hujus rei fldem faciat, vene- 

randa corapositio. Utinam quoe a vobis diriguntur, 

tam essent crebra quam suavia ! Dicatis forsitan : 

Par fuit propinquum laudare, in commune augmentum 

laborantem, quia non est proprium, quod quasi 

singulariter videtur palmata conferre, Venit ad me 

equidem portio de curuli. Sed, si mihi creditis, plus 

erigor de genio et studiis sublimati. Interdum acces- 

C serunt ista de casibus, soli contigerunt illa virtuti. 

Prope inops ad scriptionem adducilur suffragii con- 

sularis, qui tantuni de parentibus gloriatur. Tibi 

utrumque in peculio est, Latiaris scientia et vena 

purpurarum. si mihi non styli epistolaris considc- 

ratio in longum equidem producta manus opponeret I 

quod alii relatione dictant, ego crudum, et si con- 

fusis ordinibus explicarem. Redeo ad tabellarum fi- 

dem. Valere me nuntio, et utrum valeatis imploro : 

ad summam beneficii postulans ut dignatio me reci- 

poterat, si ante 20 eoque plures annos consules fuissent. 

Boetii ergo filii fuerunt Symmachus et Boetius ; 

quorum uni nomen a socero, filii avo, alteri suum 

imposuit. Multa sunt horum consulatu notata monimenta 

: unicum proferam, quod propter ascriptam 

exeuntis indictionis notam memorabile videtur. Vidi- 

D mus id Romaj in asde suburbana S. Pancratii. Sic 

autem habet : 

HIC REQUIESCIT MAXIMUS PARVULUS 

QUI VIXIT ANNOS VI. MENS. VII. DIES X. 

DEPOSITIiS EST SUB D. III. ID. AUGUSTAR. 

SVMMACHO ET BOETIO YT. Tx:. CONS. 

IN FINE INITXV. 

- Qui utrumque complecteris] Grfficam simul LaKnamque 

eruditioneni, quod omnia ejus opera testantur, 

et epitaphium Ticini. 

Mffiouia et Lalia liugua clarissimus et qui 

Consiil eram, heio perii missus iu exsilium. 

Gerbertus item nostraslib. ii Epigrammatum Pithceanorum 

: 

Tu pater et patriae lumen, Severiue Boethi, 

Consulis officio rerum disponis habenas. 

lufundis lumen studiis, et cedere nescis 

GrEecorum inaeniis.

133 EPISTOLARUM LIB. VIII. 134 

proci sermonis atlollat : Iioc quoque deprecan», * ut 

domum quam in Mediolanensi civitate et abundantia 

vestra et neglectus propemodum jam reliquit, mihi 

quo vullis genere concedatis. Justum est enim ut 

parentes vestri habeant quod de patrimonii mole de- 

scendit. Credite mihi, Deo tesle, quia si impetrare 

sine detrimeuto ceasus vestri nieruero, quasi dono 

obligatus, obsequiis potioribus respondebo. De qua 

parte, sic vobis feliciter universa contingant, si se- 

curus esse debeo, plenarii milii documenti dirigite 

firmitatem. 

EPISTOLA II. 


nibus emisisti, in continua faciturnitate perduras : 

et credo necessitate, non studio, servas ' philosophiam 

nil dicendi; non respiciens veteres, ut loque- 

rentur melius, iu prEesentia nil locutos, et illam si- 

lentii curam nutricem fuisse sermonis. Tu videris 

mihi 

" disciplinas Atticas in muta lideliter parte se- 

ctari, nolens silentio acquisita vulgare : ostende 

post oris ferias quas tibi per aurium callem divitiee formositas. Qui vitam suam, sicut vos in hoc inno- 

commearunt. Destinasti mihi dictiones tuas; in quicentia^ calle disposuit, si tales pascat, in ccelis est : 

bus et si non fuit optanda sublimitas, non tamen de- crede mihi, quamvis vobis gaudia pariat fusa ad Deuin 

prehensa est quce sorderet ahjeclio. Egi Deo gratias, D ubertas illa lacrymarum, contenti eritis possidcre 

quia jam te de vinculoin quo negligentia constringe- sub continuatione plangentes. Inter ista bona qum 

baris, exemeras. Promisi sequentibus potiorem suc- prtefatus sum, licet magno vobis labore et pretio 

cessum a?stimatione principii. Sed vos inchoationem, constitissent, adjicio quse sequuntur. Una inter ipsa=, 

quantum ad me cui nihil dirigitis, cum extremitate et ingenua, et siae filiis, et puto, quod fit sanctis 

junxistis. Domine Messala, quotidie cujus sis filius, vicinum desideriis, nec hahebit. Est enim in Chri- 

hahere anle oculos cordis Dei nostri dispensatione 

contingat. Sed nolo prolixa esse, quse aspera sunt. 

' Domum in Mediolanensi civilaie] De hac rursum 

epist. 30, 38 et 40 hujus libri. 

- Messalx] Adolescenti, Avieni fratri, Fausti filio : 

quod docet lib. ix, episl. 12 et26. Is eloquentiEE operam 

Romffi dabat. Ideo ejus dictiones laudat, ut hoc 

stiuiulo incitetur. Aliae pra?terea sunt ad eumdem 

epistolae hoc libro et sequenli. Rursum Messala hic 

videtur de cujus consulatu, qui incidit in annum o06_, 

epigrammate lusit Ennodius. Ita pueros consules 

A Vale, officio salutationis accepto, et correctum te 

suggestionibus meis frequentihus resigna muniis lit- 

terarum. 

EPISTOLA IV. 

ENNODIUS ^ AHATORI. 

Ad longinqua digrediens caritatis immemor exsti- 

tisti, non licuit tecum piam diligentiam muros exire. 

Dum urbis habitator es, fahricatas blanditias, non 

sine dffidala arte custodis, at ubi rus petendum esse 

decreveris, quasi graves sarcinas amicorum memo- 

riam derelinquis. Tu villares delicias expetisti, et nos 

apud te inter moenium mala remansimus. Non habuit 

radicem affectio, quam velul curarum tormenta se- 

Par erat magnitudinem vestram ingenii sui opuparasti. Dicas, unde tam velox exprobratio ? nec 

lentiam, duni sancti patris sectatur instituta, depro- g a^quum esse parari ante delicta tortorem. Scripturura 

mere, etmulto acquisitam sudore doctrinam pro dite, mox fuisses ad optata pervectus, sine cunctatione 

ligentise testimonio ventilare. Gemina vobis con- promisisti: quantum pater tuus semper culparum 

tingit antefata concinuatione laudatio; quando crc- tuarum vulgator esposuit, jam a te pueri paginis vascente 

susceptorum devotione fertur in medium palcui commearunt. Timeo ne ista taciturnitas diuturma 

sermonis, res quai nobis amorem vestrum reserat, 

vos eitoliit. Uno eodemque usu et oris ponipa 

nitate convalescat; et in usum silentii turpis crescal 

incuria. Domine mi, salulo ego, etpromissite memo- 

multiplicatur et fjdei. In pace constituti illam subrem debere esse convenio, quatenus inter cana nejectis 

alfectionem putanturimpendere, quam loquunmora redimitus hederis efferaris. 

tur. Haec, mi domine, ille occupatissimus pater et in 

EPISTOLA V. 

humana locatus arce custodit. Nam contemptum ma- 


nifestat, qui inotiodegens verba non tribuit. Legisse 

Directos a sancto episcopo artiflces prosequi com- 

me memini, Sermonis avari nullus honor. Nuncergo 

mendatione non opus est. Res enim plus suo placi- 

servitiis salutationis adbibitis, indico me valere. Sutura 

genio, de devotione laudatoris abjurat injuriam. 

perest ut suggestio mea eliciti gaudeat ubertate col- 

Q Familia est quam, cum videritis, non possitis ambiloquii.gere 

ab Ecclesia destinatam, et de ejus thesauris et 

EPISTOLA III. 

gremio suh hoc studio processisse, ut tractata libe- 

ENNODIUS * MESSAL.E. 

raliter pariat vobis in illa melioris saeculi commuta- 

Post unam epistolam quam victus crebris scriptiotione mercedem. In quibus mancipiis, justa annun- 

tiationem beatissimi Laurentii niartyris, opes esso 

masimas quis negahit? Sunt enim feminse, qua3 quam- 

vis exterioris hominis lumina perdidissent, mpntiuiii 

splendore radialjunt : quidquid 

enim corporibus de 

prosperitate subducitur, adfrugem crescitanimarum. 

Nolite male accipere, quod nec videre poterunt, nec 

videri : proaul a maturitate vestra illiciens decore 

stianis hominihus fecunda sterilitas, etmaximum so- 

latium sreculi adjutoria non habere. Sed ne forte ani- 

croare raos fuit hoc ffivo non infrequens. 

^ Philosophiam nil dicendi] Pythagoricam lyju:j- 

Bia-j. 

' Bianplinas Ailicas] Sacrorum Eleusinionim, quaj 

in Atliea religiosissimo silentio colebantnr. Unde 

taciti Cereris mystae Papinio; et proverbinm 'AT-ty.ot 

ilivijvjw. de iis qui arcana sua silentio tegunt : quia 

Cereris mysteria non initiatis evulgare nefas erat. 

' Aralori] Lib. ix, epist. I.

135 ENNODII EPISCOPI TIGINENSIS 136 

mus vester in occupationes publieas debeat de ' ana- 

quamvis bona inprin- 

gnostici prolisitate faslidium ; 

cipiis locata vos animent, et quemlibet rancorem de- 

tergeat in esordio, juxta oratoriam disciplinam, lo- 

cata dulcedo ; tamen ne desideria vestra fabricata 

dissimulatione suspendam, nuUa ex illis documenta 

proraerui. Quia commemorationemmularumfacerem, 

episcopo durum videtur : et quamvis famuli vestri 

fratris Gaiani instilisset efFicacia, et supra modum nos 

pressisset importunitas, nibil commuui aclione profecimus. 

Hoc tantum volunt inseri, multis sanctum 

patrem vestrum beneficiis vestris etgratia invitatum, 

muneris vobis vicissitudinem prospexisse : quod ge- 

nus documenti si placet, sine cunctatione rescribite, 

aut quaj ejus forma esse debeat intimate. Nunc ego 

ille periclitatK utilitatis et in obsequiis vestris annis 

pluribus jam probatus, quantum egerim, qiiod vix al- 

ter per iniinita cbarltc damna narrasset, pernicibus 

sum verborum saUibus elocutus. 

EPISTOLA VI. 

EMNODIUS AVIENO. 

Credo ad justitiam pertinere, ut quod a vobis esspecto, 

primus exhibeam. Decet enim ut qui bona 

opera praistolatur, invitet exemplo. Expiignat calca- 

rjbus tarditatem, qui formam ministrat officii. Ilis 

ergo salutationis munus impertiens, sanum me esse, 

posl ina?qualitatem quam pro peccatis sum passus, 

enuntio; et statum vestrae prosperitatis inquiro, spe- 

rans ut iii hujus rei solutione multus incumbas. 

EPISTOLA VII. 


Apud sanctas conscientias non negat caritati de- 

bita sua gratiae principalis occupatio, nec eliminat 

pii amoris aula fervorem. Testimonium dat solidae 

affectioni, qui eam inter impedimenta oblivione non 

obruit. Commendate mibi scriptione culmina vestra, 

qua3 voto importunus emerui : cuslodia communionis, 

bonor est dignitatum. His ergo obsequentissime sa- 

lutans, epistolas brevitate constringo, sciens posse 

productas borreri : faciens ut pro me Domino gratias 28). lllis domum socrus auspiciis uxor introeat, qui- 

referatis, qui molestiam quam pertuli, antequam ea bus ad Tobi» penetralia nurus accessit (Tob. vi). Sit 

discere potuissetis, abstersit. 

tibi causa perfectaj dilectionis in conjuge, in te virginitas 

custodita. Solam illam deputatam tibi noveris, 


cui te quasi non esses, ex mundi fsece servasti. Ecce 

ENNODIUS - ELriDlO DIACONO. 

D quia venire 

Qiiibus modis fraternitatem tuam 

non potui, oratione non desum. Domine 

ad scribendum, 

mi, spero ut, honore salutationis accepto ° quffi a 

quave arte sollicitem, quando homo verborum mc 

locu- 

directa sunt, dignanter accipias. 

ples in me silentia peregrina custodis? Elegi ut te 

' jnagnostici] Dictum lib. i, epist 4. 

2 Elindio diaco7io] Medicum fiiisse extrema epistola 

signiticat. llaqiie dubium non est quin bic sit Elpidius 

medicus Tbeoderici regis: cujus ad ipsum esstat 

epistola qu» Helpidio item diacono inscribitur, 

lib. IV Variarum : in qua cum impensi ab eo servitii 

sedulitatem commendat, hoc ipsum medicinte obsequium 

intelligit. Procopius lib. i Belli Gothici : Mcr« 

Ss, «TravTK ei? 'E).7rt(3'to-j riv iv.Tpov -u. ^v^TztcrovTa £?£- 

vsyy.wv, Tr;v Ei; -,\iiJ.iiv.'/6v 7z zat Boi-iov uiJ.aprdSa lx),«i£v. 

Postea vero, inquit, Etpidio cuncta qux acciderant 

commemoram, admissumin Symmachum ac Boetium 

facinus deflere caiint. Mediolanensem fuisse indicat 

epist. 21, lib. IX. Sunt qui putent eumdem esse cum 

A loqui loquendo faciam, et illam Atticam eruditionem 

ad epistolas alia garrulitate producam. Justum fuit 

Q 

ut tot diebus a promissione desisteres, et qualiter 

pervenisses, nuUa paginee directione signares? aut 

forte contra me illam tuam cautelitatem festimas esse 

servandam? Dedignaris colloquio, quorum gratiam 

multa sudore qusesisti? Crede mihi, nisi ab hoc te 

vitio sub ea qua ambulare soles velocitate suspende- 

ris, necesse est ut ad alios nostrapatrocinia transferamus, 

qui memores constituti amorem munerentur 

obsequiis. His ergo salutans, amico et medico indico 

me gravi corporis incequalitate laborare: quam 

nisi te dictante pagina jocos eshibitura curaverit, 

distensam per tormenta ranulam longis hominibu? 

coasquabo. 

EPISTOLA IX. 

ENNODIUS MESSALJ;. 

Si jam te favor divinus a proposito negligentiaj ad 

votiva ducit studia, si quo te vena, quo te domnus 

Faustus vocat, attendis, optata non taceas scriptione. 

Sed timeo, ne dum officiosum desidero, fustineam 

rusticantem, et incipiat hoc desideriis meis resistere 

quod cupivi. Crolestes divitioj illam inertiam stimulo 

pietatis exsuscitent, et mendicitatem oris tui superna 

ope locupletent. Ecce injuriis provocatus scribe. Sa- 

lutem ergo dicens, rogo ut quid circa te agatur tabularum 

promulgatione cognoscam. 

EPISTOLA X. 

ENNODIUS MAXIMO V. S. 

Bene disponantur suporna fota nostra judicio. Ipsy 

ad nuptias tuas veniat, qui primo parenti, dum adhuc 

nativa immortalitate gauderet, supernEe benedictio- 

nis munus indulsit. Faciat tibi Christus noster nec 

custoditiE integritatis fructum perire, nec munera 

nuptiarum. Sic virginitas prosil ad sobolem, ut casti- 

tati tuo3 fecunditas nihil decerpat : et miro dispensa- 

tionis arcano, nec sajculo, dum pater es, pereas, nec 

Dei gratiw, dum pudicus. Veniat super te quod 

Isaac juniori fllio pie inductus optavil [Gen. xxvii, 

Rustioo Helpidio V. et lnl. ex quojstore, cujus carmina 

leguntur in Collectione sacrorum poetarum. 

Casterum vel hoc exemplo patet clericos a medicinn^ 

usu primis illis sfficulis non abstinuisse. Quod ipsum 

etiam testalur Dionysii alterius diaconi et medici, 

qui Romse urbe a Gothis capta floruit, epitaphium inter 

Christiana monimenta, cujus hoc est initium : 

Ileic Levita jacet Dionysius, artis boneslfD 

Functus et officio, quod medicina dedit. 

° Qux a me directa siint] Epithalamium, opinor : 

quod Masimo scriptum in antiquis exemplaribus 

proximco ad Aratorem epistola? qua illum ad idcm 

argumentum hortatur subjioi solet : nos iuter ca^tera 

Ennodii poematia rejecimus.

137 EPISTOLARDM LIB. VIIL 138 

EPISTOLA XI. 

E.NNODIUS ARATORI. 

Miror cur devenustes turpi silentio ad Romanum 

decorem politi in te bona coUoquii, et coactas multo 

judore divitias fugiens dispensationem taciturnitatc 

consumas. Quidquid dignis collatum fuerit, dum in 

ingeniorum elegantiam qui 

usu est, ornat auctorem : 

concludit, extenuat, unus error est, prodire rusticantem, 

et dignum laudis honore delitescere. Nun- 

quid non habuisti digna memo-ratu, aut ego tibi vi- 

sus sum non colendus eloquio? Fuit aliquando mate- 

ria, quEe sic onmium liuguis et litteris celebranda 

sit, quando ad nuptialem copulam perductus homo 

est, cui cum magna sit lux natalium, abandantia fa- 

cultatum, disciplina et pudor utrumque transgredi- 

tur? qui vitia carnis abjurans, pro blandimento turpi 

respuebat quidquid leges dedere pro remedio : et 

nolens uxoris corpus deputare servitiis, putavit se 

addicere, .si quidquam mundo impenderet liberam 

castitatem? Ilajc et si non diligis, debes tamen pro 

ingenii tui ostentatione laudare. Possumus credere 

te bonum fieri, si audiamus quffi honesta sunt pne- 

dicantem. Nunc salutem largissimam dicens, ut re- 

scribas admoneo : et non me de epistola mea as.stimes 

quam, Deus testis est, d.um de basilica remearem, 

transcursione dictavi. 

EPISTOLA XII. 

EIVNODIUS FLORO. 

Qua de devinctione teneam, qua diligentia compleclar, 

ex animi tui potes qualitate colligere. Vix enim 

amari continget, nisi quos sinceriter araare constilerit. 

Congreditur imer se ccelestis vigor animarum, 

et studia sua mutis sibi pandit affatibus : et ideo 

vicissitudinem mihireddere disponis. ' Insiste domno 

ut suburbanum illud, si dignatur, dato a rne pretio 

comparari jubeat quod dum in Liguria fuero, feli- 

citer habebam, et post obitum meum ipse suique 

possideant. Mihi tanien post Deum, libertatem, sub- 

stantiam videtur ipse conferre, si hoc beneflcii per 

ipsum fuero consecutus. Sed sic fllia tua vivat ; sic 

de illa quales optas filios teneas; sic Deusanimam 

tuam sanctis suis faciat coeequari, et frater tuus vi- 

; 

vat, ut insistas suppliciter, importune, quatenus ad 

effeotum petitionem meam perducas. Cogites Deum, 

quid ad mortem vocat, arctavit. Vere domna mea, 

sio vobis vestrisque laeta contingant, quia ad testimo- 

cogites necessitates meas; quia nihil est quod ponium veteris mysterii Christus noster iterum quamtentia 

ipsius, quod affectus circa me majus possit D vis peccatorera, nec ut illum qui amicus dici meruit, 

prasstare. 


ENNODItJ-S AURELIANO PRESBYTERO. 

Affectionem mentior, si ^ vobiscum digrediens non 

rsmansi, et beatitudinem vestram mecum quamvis 

locatam in statione, non detuli : et quia animus in 

me, ut in caeteris, imperator est corporis, ipse circa 

3 InsisLe domno\ Fausto prffifecto prsetorio : ad 

quem epist. 19 ita scribit : Spero, ut ipetitionem meam 

quamper confamulum meumfrairemFlorum destinavi, 

solita benignitate dignemini. Nec spes fefellit : nam 

obtinuit, ut ostendent epistolae 21 et 22 lib. ix. 

^ Vobiscum digrediens remansi] Ruricius lib. n, 

epist, I ac 9 : Nam postquam a vestra germmntate discessi, 

divisum esse me seniio, partemquemei vobiscum 


A diligentiam vostram esl tota intentione captivus. 

Ergo salutationis honorilicentiam debita humilitate 

persolvens, nibil valetudini mea3 de itineris confra- 

ctione indico decessisse. Ecce qua sollicitudinem vestram 

benigni studii cura remuneror : facite quod 

scriptum est, acoepta restituentes, de prosperitatis 

vestraj me signiflcatione gratulari. 

EPISTOLA XIV. 


Tacerem molestias meas, nisi intellexissem quod 

sollioitudo vestra me sublevat. Nam dum cognoscitis, 

quam variis morborum fatigor incommodis, pro pec- 

catis meis febribus frequenter addicor, et vires quaj 

videbantur restitutaj, franguntur. Ergo vos remedia 

consueta prcestate, etusum illum sanctaj oonversationis 

impendite : ut quidquid medioina mortaliumnon 

valet, fusis ad Deum nostrum precibus impetretis. 

EPISTOLA XV. 

ENNODIUS EDASIO. 

Ante experimentum amicorum fides occulta est : 

postquam in lucem processerit, eorum qui aliquid saporis 

habuerint, sibi mentes obligat. Est tamen mi- 

nus libera servitus, quae caris exhibetur. Confiteor 

magnitndini tuas : latebat me ante relationem homi- 

nis .niei, quid in sublimitate tua, et saporis et gratias, 

sub nobili humilitate delitesceret : didioi hominem, 

qiiioanam in fide beatitudinem, dum amioorum 

absentiam bene tractat, exsuperat. Plura quidefli 

discedens promiseras : sed ad genium oonscientice 

tuce majora prsestitisti. Domini fili, salutationis effu- 

C sissima; raunus impartiens, ago atque habeo insuffi- 

cientes gratias de his quae mihi in prima ^ potitiae 

fronte collata sunt. Quod restat, depreoor ut residua 

illa mancipia teneri jam faoias. Ecoe flduciam de 

bonis praicedentibus descendentem : qui ante ignoto 

preces metuebat olferre, jam non dubitat imperare. 

EPISTOLA XVI. 

ENNOmUS " BARBAR.E. 

Non ego debiti immemor ab offlciis temperavi; neo 

constituta despioiens garrulitatem meam ab obsequii 

eshibitione suspendi. Sed postquam ab urbe regres- 

sus sum, continuo rae variae eegritudines, et quid- 

sed rursus vocavit Lazarum de sepuloro [Joan. xi, 

1 f). Est facti unitas in distantia personarum: et nunc 

amplior magnitudo divini operis, quia quod ille me- 

ruit, mihi oessit indebite. Haeo causa me ab offlcii 

promulgatione revocavit. Postquam tamen ad vitam 

reductus sum, oontinuo me ad servitia vobis solvenda 

converti ; rogans Deum, ut vos vestrosque superno 

resedisse cognosco. Nec absentibus vobis inleger esse 

mihi videor: et cum me in vie non i?iveniam,apud vosme 

advosreversusiiiquiro:atqueibidemquantumnieivobis 

reliquisse, tanium vestrimecum abstulisse, conspicio. 

^ Politix] Fabri liber, potentm, Basiliensis editio, 

puerilix. 

" Barbarx] Gujus cum laude mentio ep. 29, I. vii, 

ad quam iterum soribet epist. 27.


tueatur auxilio. Promitto mihi etiam et desideriis 

rreis quod cum felicitate vestra et gaudio, ad comi- 

tatenses escubias, quffi vobis meis satisfaciat, digni- 

tas adepta vos evocet. Noli, domna, huic te labori, 

huic oneri submovere. Videant bona Romanae civita- 

tis provinciae, et quae monitis vix instituunlur, per 

bona quae vobis Deus contulit, formentur exemplis, 

Rogo tamen, reverentia salutationis exhibita, ut ex- 

spectatissimo me relevetis alloquio : sed nec alterum 

dictarepatiamini, quai adme scribetis : sic nunquam 

ab impetratione oratio vestra pellatur. 


ENNODIUS ' STEPHANIiE. 

Credo vos et ignorantes meis periculis subvenisse: 

aut quare confidamnescire quidquam, quosper Deum 

coritingit universa prsenoscere? Postquam enim ab 

url)e redii, reparata sunt in me divina mj-steria : et 

quod senuerat temporibus, novellis resurrexit exemplis. 

Iterum vocatus est Lazarus de sepulcro : non 

quidem illius par merito qui araici Redemptoris nomen 

emeruit, sed in diversitate actuum unius convenit 

forma mysterii. Deductus per a;gritudines mul- 

tiplices ad sepulcra; sed coelestis voce revocatus, ad 

liaec primum quaa vobis solvuntur oflicia me converti 

credens placere Deo, si cultoribus ejus per linguam 

quam ipse reddidii principe loco exhibeantur obse- 

quia. Ergo reverentia salutationis impensa, deprecor 

ut pro me, sicut poposci, orare attentius procuretis, ut 

per meritum vestrum divina clementia dignetur con- 

iirmare quod tribuit: etfrequenter me pia litterarum 

vcslrarum promulgatione sublevetis. Rogo ut nuUum 

alium dictare facias, per domni Asterii animam et 

professionem tuam. Sic ei nitor quem optas, usque 

ad consummationis tempus assistat. 

EPISTOLA XVIIl. 


Coegit me ad studia mea portitor praesentium litte- 

rarum, et quod volebam, prope importunns exegit. 

Sic contulit beneficium, qui exigebat. Iste innegotio 

suo probatum mundo justitiae vestrai poscit examen 

nec ab aliquo veritatem causse sua?. discerni aestimat, 

si cessetis. Pro hoc pcccator accedo, ut dum adestis 

mandalis coelestibus et veritatem tota intentione per- 

quiritis, afflicti hominis necessitatibus succurratis. 

Spero etiam, salutationis officio impenso, ut indicio 

me prosperitatis vestra;, non neglectis quae frequen- 

ler se ingerunt occasionibus, sublevetis. 

EPISTOLA XIX. 


Quamvis omnis frequentia litterarum videatur rara 

sollicitis nec sufticiat providentia pro pietate sus- 

< Slephanise] Supra lib. vii, epist. 20, soror erat 

Fausti praefecti. Lib. ix, epist. 18, Asterii uxor, ut ad 

calcem epistolai innuere videtur : ac proinde Marciani 

mater; quia Asterii hlius Marcianus, lib. v, epist. 2. 

- Si possem delere] In Cynegiae epitaphio, quod superiore 

libro epist. 29 vidimus, primam ia matbona 

syllabam extremo versu corripuerat Ennodius. Hac 

de re admonitus aProbo Beatus, cum aliis indicassel, 

ad aures pervenit Ennodii : qui Terentiani, ut sibi 

videbatur, auctoritate nixus, cum nulla in eo versu 

: 

A penso : tamen pars ista cui impenditur, nisi respon- 

derit, ab humanitate sejungitur. Ergo salutationis 

officia pra^^fatus, Deo tribuente indico mecum san- 

ctorum suffragiis et vestris precibus jam melius agi, 

et illam desperationis et febrium intepuisse valetudinem. 

Nunc, quod restat, spero ut pelitionem meam 

quam per contamulum meum fratrem Florum desti- 

navi, suscipere solita benignitate dignemini : quia 

etsi mihi ad prresens res videtur esse compendii, vo- 

bis quibus magis futura cordi sunt, utilitas ex hac 

parte summa respondet. 

EPISTOLA XX. 

ENNOniUS AGNELLO. 

Si valerem corpore proseqai, verbis abstinerem : 

„ at cum illa res valetudini deficit, ista succurrit. Scit 

P 

secretorura discussor, me et divisum praesentia a 

vobis abesse non posse. Proinde sollicitudinem ve- 

stram nuntio meae prosperitatis relevo : et propter 

quod concessum est epistolare commercium, vestrum 

requiro, indicans, honore salutationis impenso, puerum 

me ad suscipiendum caballum direxisse. Tantum 

est ut talem mittatis, quem et vos dedisse cla- 

reat, et ego pro honoris summa me gaudeam susce- 

pisse. 

EPISTOLA XXL 


^ Si possem scribendo delere paginam meara, 

multiplici hoc facere intentione procurarem. Sed 

quia non est fas hominera non errare; ego ille canus, 

sed pater tuus, ne unquam prioris epistolae meae sis 

memor, exposco. Sic te pater et patria talem, qualem 

per singulos dies omnibus protestor, excipiat. 

Alienis scriptis credidi, ut styli mei importuna fe- 

stinatione morderem. Tu feceras quod sapiens; qui 

soli domno Probo, » artem tenenti inter doctos, ver-s- 

sus meos relegeras : quod facere decuit. Ego importunus, 

qui alteri credere non debuissem, quantum 

video, frustra commotus sum. Vade ergo ad domnum 

Probum (sic pater tuus vivat : sic me, quem 

semper amasti, viventera audias, quia ista pene mor- 

tuus dictavi) et osculare illi genua pro me, et dic illi 

de extremo versu, Terentianus me induxit in illo 

exemplo, 

Sic fatur lacrymans, classique immittit habenas. 

p /Eneid., vi, 1. 

Omnia tamen quae fuerunt digna correctione, praavi- 

dit. Saluto, amore quo debeo. Si evasero, versus 

ipsos emendo, et sic dirigo. Nam litteras tuas quas 

per infantera Rufinum direxisti, Julio mense suscepi. 

Unde me contingit nescire quodactumfuerat, ut tali- 

ter moverer. 

culpam putaret, objurgatoriasad Beatum litteras dedit. 

Nunc agnito errore Beatum excusat, prioresque illas 

litteras deletas cupit. Ea est epistola 29 hujus libri. 

Quare et hic praeposterus est ordo, ut de aliis ante 

monuimus. 

1 Artem tenenti inter docios\ Leg. arcem ienentis. 

Idem Ennodius Paraenesi ad Beatum et Ambrosium 

Ergo ad disciplinarum arcem properanies. Barth., 

Adversar. pag. 97S. 

:

141 EPISTOLARUM LIB. VIU. 142 


ENNODIUS FLORO. 

Qui jusUus prosperitatis mea3 cognoscit indicia, nisi 

qui sinceriter et indesinenter optavit, nec convenit 

prius alterum desideria alienacognoscere ? Ergo servi- 

tio salutationis exhibito, indico me, ccelesti beneficio 

postquamcessavithumana curatio, moi sanatum : re- 

vncavit ad spemprosperitalis resilla, quia medici des- 

titerunt. Nunc gaudia vestra, sicut deme «Estimo, co- 

gnoscentes, mecum laudibus prosequimini tanti bencticii 

largitorem : et si adbuc vos longior mora 

detineat, quambenevaleatis, litteris intimate. 

EPISTOLA XXm. 

ENlNODIUS FLORO. 

Spectabilis vir Eleutherius in negotio suo, quod n 

a domnoprwfecto audiendum Vicarius susceperat,ad 

ampiitudinem vestram a me conimendatitias spera- 

vit : credens, salva juslitia, opem sibi integram posse 

suppetere, simeis apud vos juvaretur alloquiis. Rogo 

ergo bonoresalutationis exhibito, ut, ei, si vere con- 

tra ffiquitatem laborat, manum medicam porrigatis : 

quia nefas est, ut in prBejudicio bonas caus». prodesse 

sibi calliditas videat, quod molitur. 


ENRODIUS FAUSTO. 

Dsum suum benignitas vestra supra homines lo- 

cata custodit. Vere medicina est cura sanctissimi; 

contra febres armavi. Scit Deus meus : mox adfuit 

magni militis imperator, et quod per testem ejus 

idoneum poposci, incunctanter obtinui. Mox fervor 

ille ceternifrigoris procurator intepuit, et hora nona, 

sicut legitur, Domino meo mandante discessit {Joan. 

iv). Scio orationis vestrae tempora ; scio lacrymarum 

copiam in illo quoque momento juvisse labo- 

rantem. Ecceindicia votiva non tacui : sed portito- 

rum raritas desideriuni communesuspendit. Nam me 

A gligentiajam sanari. Hsec quidem prioribus intimata 

sunt : sed ne occasio prceteriretur, adjeci ; sperans, 

obsequio salutationis oblato, ut me de prosperitatis 

vestra; de quapendeo, sublevetis alloquiis. 



Necesse est ut qui desiderat scripta vestra non 

taceat : necsilentii esemplum tribuat, quicupit allo- 

quium. Juxta orationum vestrarum suffragia, quos 

innocentia et devotio Deo nostro fecit acceptos, me- 

liorem me esse jam sentio : desiderans honoriflcentia 

salutationis impensa, quam bene valeatis agno- 

scere : quia post receptam salutem, unicum est so- 

latium bono vestrffi prosperitatis attolli. 

EPISTOLA XXVn. 

ENNOnlUS BARBAR.B. 

Qiiamvis adhuc inter extrema sim positus, et pro 

peccatorummeorum mole, somni mei benelicia, dum 

mereor in longum conteri, non sequantur : reveren- 

tiae tamen vestra; obsequiis quod debet pendens anima 

non omisit. Pene jam vocatur ad judicium, et 

adhuc stispicit in hac luce quos coluit. Quam vera est 

illasententia, quod sanctus affectus necmorte pereat! 

Ergo, domna mea, servitiis vos debitje salutatio- 

nis prosequens, rogo ut, agnitis quaj circa me gerun- 

tur, pro illo quo omnibus eminetis et sanguinis nitore 

et conversationis radiis, domno meo apostolo et ca?- 

teris ejus fratribus supplicetis : ut per vos esorata 

nani venerabilis conscientia Deo semper insinuat 

Dei potentia, clementiae suo; 

quod 

qu£e tarda esse 

requirit. Digressis vobis, acrior me non so- 

calor esus 

sit, et ad omnem desperationempra2cipitante diabolo ^ ^^^' ^^'^'^^'^^^ ^°^ refrenet. 

EPISTOLA XXVIIL 

vela patuerunt. Venit ad me medicus, et dixit se quod 

faceret non habere. Hinc mihi major spes, quando 

homo cessaverit. Continuo me cum lacrymis ad coelestis 

medici auxilia converli; et i E.XNODIUS BEATO.j 

Qua mihi vicissitudinis, qua obsequiorum cura 

pensabitur, quod te et in frequentibus paginis allo- 

domni Victoris 

olco totum 

quor et officio sermonis tui in 

corpns, quod jam 

lucem exire 

sepulcro publicam 

parabatur, 

non detestor? Non me setas tua, non ingenio meo 

potest revocare parformula. Eligo benignisplus cre- 

dere, quam peritis ; ut bona originis anteferant stu- 

diis ; quod fidelis es, divini est muneris: in natura 

eruditio ; per Deum veniet res secunda. Necesse est 

ut totum tibi amor integritatis exhibeat, primarum 

partium insignia jam tenenti. Ergo honore saluta- 

tionis accepto, noveris me, juxta petitionem ve- 

stram, epistolam ^ ad vos admonitionis, quamvis sub 

multum juvat relevatio vestra, quK a vobis minime, D festinatione, dictasse : quam ad domnum patricium 

qui Iseta respuistis, optetur. 

EPISTOLA XXV. 


Mox ubi me gratia superna respexit, et animam 

dejudiciis coelestis vicinitate trepidantem, concesso, 

ut melioraretur, vivendi laxavit spatio, magnitu- 

dini vestrce beneficiaper litteras divina non tacui. 

Vere, cessantibus medicis, illius qui innocentia et 

lacrymis emitur, medicina non defuit. Credite, nisi 

mihi subvenisset destitutio curantium, nil valerem. 

Nam quia ffigrescebam hominum studiis, ccepi ne- 

1 Domni Victoris] Martyris Mediolanensis. [De hac 

mirabili curationecopiosiusâget in Eucharistico vitse 

suae. 

Symmachum idcirco dirigere procuravi, ut quod in 

ea emendatione dignum est, corrigatur. Sed propter 

surreptionem negligentias, te quoque ejus exempla- 

ribus informavi. Qua de re tu apud te esto : et cave 

ne tibi ad te perlatam manifestes comprehenso supe- 

rius eminentissimo viro, ceu rem novam postulans : 

quia si ejus eam magisterio placuisse cognoveris, ad 

notitiam eorum perferre qui sapiunt non time- 

bis. 



Non milii tuus error illusit, nec retroversa decepit 

- Epistolam advos admonitionis] Parsenesim didascalicam 

Beato et Ambrosio scriptam, cui locum dedimus 

inter opuscula miscella.


affectio : tu aetatis, naturai, propositi ordinem custo A 

disti : ergo deliqui aliter de te quam poscebat veri- 

tas, judicando. Ad hoc redeunt, quos diligentia in- 

sulsa captivat : proinde jam sine circuitione loquendum 

est. Quo te immemorem tui duxit insana prae- 

sumptio, ut • sancto presbytero diceres, in versibus 

illis, quamvis in temporis momento compositis, ali- 

quibus videriaffeclum conjugalis gratiae non expressum 

? Aut ego diffamare volui quod scripseram ? aut 

epitaphia hoc poscebant, aut ratio? Quis hoc imperitus, 

quis tecum sanitate vacuus dixit, ut carnem 

quod in summam gratiam domnus Faustus excepit, 

te et participibus tuis rodentibus lisderetur ? Forte ' de 

tertio Phaleucio, qui Terentianum nesciunt, habue- 

rint, quod de una syllaba quaerentes occasionem loquerentur. 

Vere dignus fui ista quae pertuli, quia B 

scriptum est {Matlh. vii, 6), margaritas ante immunda 

animalia non esse mittendas. Quamvis dictionum 

et imperitiae meae bene sim conscius, te tamen 

nec scire aliquid, nec sciturum ante didiceram. Vale, 

etad alios te quibus debeas loqui, converte. 

EPISTOLA XXX. 

ENNODIUS ADEODATO PRESBYTERO. 

Acerbo aegritudinis impetu et valida febrium ni- 

mietate contritus, cum ut fidem veteris testimonii 

Christus noster in me, quod in Lazaro fecerat, ostendisset, 

et Evangeliifidem praesentibus declararet exem- 

plis : litteras vestras accepi. Ordinavit ille qui potuit, 

ut diebus quibus vitam lestituerat, amicorum quoque 


ENNODIUS SYMMACHO (PAP^). 

Rem necessariam providet, qui parenti omnium 

orbatos et peregrinos insinuat : unica via est aposto- 

latus vestri solatium, quae medetur externis. Absit 

afflictos dicere, quos ad vos contigerit pervenisse : 

creatoris patriam, opesalibi non requirunt, quos co- 

ronae vestrae cura susceperit. Praesentum bajulus, 

ortus nobiliter, profutura ad testimoniura ingenuita- 

tis studia Romana requirit. Nunc beatitudini vestrae 

mea supplicis vestri commendat assertio, ut saluta- 

tionis servitiis dignanter acceptis, quod usu facitis, 

pro mei consideratione geminetur. 


ENNODIUS ^ HORMISDvE DIACONO. 

Et quod es, miseratione ornatur ; et quod futurus 

es, pietate conquiritur : et diaconum his studiis ex- 

tulisti, cujus rei promittit cura pontificem. Pr£esen- 

tium bajulus, honestus moribus, natura sublimis, ge- 

mini solatii orbatus praesidio, Romam pro honestis 

artibus, licet peregrinaturus, expetiit. Vide si merean- 

tur a religioso, bene nato, locupleti, juvari ista quae 

praetuli. Nunc ofiicio salutationis exhibito, rogo ut 

si me, si bonam quam coemisti] opinionem diligis, 

impensis portitor adulescat auxiliis. 


ENNODIUS * PORTIANO ABBATI. 

Divinis declaratur exemplis, nisi per Dei gratiam 

visitationem hominum coelestium non venire. Quae 

suorum eam et conlirmaret et fulciret alloquiis. De C enim recordatio potest esse peccantium, nisi occultis 

versibus unde tibi portentum illud dixit, risum mihi 

stultajudiciafecerunt. Scias illos in summo pretio 

itineribus favor coelestis operetur, et perviam mentibus 

inspiratam quae propler peccata] surrepere po- 

apud domuum habitos, quaravis in temporis anguterat, eliminetur oblivio? Impetratse jam divinae mi- 

stia et viridarii transcursione conscriptos. Sed si 

eos non scripsisti, nec facias. Mihi sufticit, dum feci, 

vota complesse. Nunc ad eam partem me confe- 

ro, qua3 specialiter a sanctis poscenda est; ut pro 

aegro et amante attentius ores; si mereor, crebra 

mihi et instructionis et consolationis prajstes alloquia. 



Consideratio magnitudinis vestrae exegit'epistoIare 

commercium ; 

sed festinatio portitoris epistolam bre- 

vitate conclusit. Non potuimorari properantem : 

sed 

nec his vacuum muniis propter res necessarias emisi. 

Crebras super domo quam poposci, litteras desti- 

navi. Sipossibile est cupita tribui, jam referte, quia 

omnia ajdificia ejus sub negligentia consenescunt. 

Domine mi, salutationis obsequia dependens, rogo 

utvosjuvetis sine vestro dispendio supplicantem. 

« Sando presbytero] Adeodato, epist. seq. 

' De tertio Phaleucio] Id est, Exoptet similem mairona 

sortem : quo versu clauserat epitaphium CynegicB 

lib. VII, epist. 29. Hajc igitur est epistola quam 

paulo ante retractavit, epist. 2i. 

2 Hormisdx diacono'] Ejus nomen inter Ecclesiae 

Romanae diaconos in synodo Symmachi, quae Avieni 

junioris consulatu coacta est. Jamque apud Ennodium 

saepius occurrit : nunc illi pontificatum non obscure 

prffisagit : iterumque epistola 39, Esto, inquit, specialis 

tulor ; omnium moxfuiurus. Nec vanum fuit au- 

sericordiae fiducia est, cultorum Dei animis non de- 

esse. Ergo gratias refero Trinitati Deo nostro, qui ut 

me reverentia vestra alloquiis visitaret, exegit. Su- 

scipio obedientiam vestram :nec enim exiguus cultus 

debetur obsequentibus, cum Christi gloria maneat 

iraperantem. Orate pro me, qui humanitatis imbe- 

cilla, dum adhuc estis homines, evitastis : quos conti- 

git, necdum corpore sequestrato, ponderibus carnis ab- 

solvi; et servitiis salutationis acceptis, frugem circa 

ir.e gratiae, dum sermonis adolescit cultura, concedite. 


Q ENNODIUS ' AURELIANO PRESBYTERO. 

Inamabilis quidem desideriis meis militavit occa- 

sio, et votis aditum necessitas vix ferenda patefecit : 

amplexus paginam praefatione blandientem, sequenti 

ejus elocutione confusus sum. Nam dulce principium 

et sereni mella colloquii, relata calamitas, quasi 

gnrium, quia Symmacho papae successit. 

* Portiano abbali] Etsi tempoja non discrepant, 

affirmare tamen non ausim, hunc nostrum esse S. 

Portianum qui Candidobrensis apud Arvernos monasterii 

abbas fuit, eique et oppido non ignobili nomen 

reliquit. Sanportianum enim appellamus. Fuit 

et Porcianus episcopus in provinciaqui synodis Carpentoratensi 

et Vasensi interfuit paucis annis post 

Ennodium. 

" Aurelianopresbyiero] Axelalensi : quod sequentia 

declaraat.

145 EPISTOLARUM LIB. VIIL 146 

veste noctis, obnubit. Vere loquentibus vobis ingesta 

sunt oculis, quee legebam. Nam dum absentiae felicitatem 

pagina sapientis intercepit, coactus sum ' illam 

jEtheriam nimis vidisse terrenam, et a sublimitate 

vocabuli in Tartarum duce culpa depositam. Taceo 

quid debuerit parentibus, quid pudori : ex qua domo 

infelix processit ad scelus : quod secuta est, relictis 

Dei cultoribus, lupanaris vice conjugium. Credite 

mihi, ultionem criminis, dum admittit crimen, ex- 

secuta est : et turpi mersa contubernio, et flagitium 

et poenam flagitii reperit in marito. Secum rei personam 

portavit : et judicis mulier, dum elegit indignum. 

Producerem litteras, nisi memoriam infaustee 

feminse desiderarem oblivione sepeliri. Vos, ut 

Galliee expulsione illorum subleventur, eligetis: nos, state captivat : quodvis oratorium schema sinistra 

ne Italia coinquinetur. Expetant potius Libycas " sors dissipat : ditescit enim lingua nutrita beneliciis. 

syrtes : et ab humanitatis consortio dividantur : quia Dudum ad eminentiam vestram direxi qualicunque 

si inde domnum Aurelianum fugerint, hinc Enno- audacia producente colloquium; quod ita responsi 

dium, ad quee loca declinabunt? 

^ Domno praefecto 

quae jussistis, pressius intimavi : qui ' [praecepta re- 

gia mox exegit, per quee credimus viros bonos et 

amicos occasionem invenisse praestandi : et vostamen 

animum ab anxietate removete : quia ccelestis sufliciet 

ad ultionem malorum vigor examinis. Domine 

mi, salutationis obsequia preesentans, precor ut 

crebro me prosperitatis vestrse, quia commeantium 

opportunitas ingeritur, relevetis alloquiis. 

EPISTOLA XXXVI. 


Perdiderat eruditionis pretium lingua, dum reti- 

ccs : quia dum venustatem eloquentiee taciturnitas 

includebat, credebatur non esse quod nuper eifer- 

buit. Produxisti in lucem novum jubar eloquii : et 

dum diem in epistola facis, splendorem recens 

adeptus crederis jam maturum. Gratias ago, quod me 

ad amicitise custodiam paginae tuse flore compellis. 

Sed si fidei mecE esses conscius, dubitationem de 

rebus constantibus non haberes. Timeo ne ambi- 

' Illam Mtheriam] Nurum Archotamiee, de qua lib. 

vii, epist. 14. Sed tota hnjus epistolaj interpretatio 

ex Cassiodoro petenda est, apud quem Theodericus 

de hac jEtheria Merabaudo comiti sic scribit lib. iv, 

epist. 12 : Archolamiaitaqueillustrisfemina flebiliter 

higemiscens nepotis sui calamitatem tali conquestione 

deploravit, dum semper avise cura tenacior est suorum, 

asserens AStheriam nurum suam, mariti-postposita dilectione, 

cuidam se Liberio jugali fcedere sociasse : et 

cum omatior cupit novis thalamis apparere, studuerit 

piioris viri facultates evertere: allegans dictatam filiorum 

spoliis, quibus magis decuit congregari. 

2 Domno prxfecto] Fausto. 

^ Prseceptaregia] Illa nimirum quse proxima quam 

laudavimus Cassiodori epistola continentur, ubi Archotamiae 

adversus /Etlieriam nurum causam Theodericus 

MerabauJo committit. Sublimitatis vestrse judicio 

hanc caiLsam legibus committimus audiendani 

utomniincivitilalesubmota, mediis sacrosanctis Evangeliis, 

cumtribus honoratisquospartiumconsensus elegerit, 

qui legum possint habere notiliam, quidquid 

prisci juris forma consliluit, inler eos considerata disciplina 

noslri temporis proferatis. Prolata sententia, 

cum praegravatam conjugem suam questus esset Liberius, 

Theodericus epist. 46 iterum rescripsit, ut causa 

per arbitros retractaretur. 

* Domine ut supra] Sic lib. i, epist. 12, lib. ii, ep. 

: 

A guitatem quam credis exhibeas; et dum amantis teporem 

metuis, in affectionem frigescas. * Domine, ut 

supra, salutationis gratiam persolvens, spero ut cre- 

bro ad me epistolarum commercia dirigas, quia in 

his muniis et diligentia te admonet et perfectio ut 

multus incumbas. 

EPISTOLA XXXVII. 


Quamvis teniii effectu petitionis surgit eloquium, 

et conciliant et dotant facundiam res secundae, in 

qualibel verborum saturitate pagiuce si repudientur, 

ab impetratione jejunant : plus felicibus epistolis de- 

betur laudatio quam peritis. Jure loquitur verbis 

nitore sublimibus, qui summates viros dicendi venu- 

genio sublevastis, ut crederem me perdidisse digni 

favoris tempora per quietem, quando modicus sudor 

judicium arcem tenentis illexerat. Promiseratis etiam 

domum quam poposceram, non negandam. Geminis 

elevatus successibus incedebam ; si et opinio perfecti 

astipulatione, et census locupletissimi crevisset impendio. 

Sed detestor moram, quam sterilia quidem 

peccata pepererunt. Nam et homo culminis vestri 

quem praestolabar advenit : et nihil sibi mandatum 

esse, quod desideriis meis prodesse posset, asseruit. 

Vide meritorum meorum fusca commercia : quorum 

P contra me nitentia fidem frangere nequeunt, exigunt 

tarditatem. Absit a conscientia mea, de vestra clari- 

tate diffldere : obscenae mentis est, putare constituti 

memoriam non manere. Sed rogo ut dum propositi 

vestri lucem asseritis, eorum quae mihi debentur, 

obscura superetis. Ergo pra^stationi vestrfe genium 

dono celeritatis infundite. Domine mi, cultum saluta- 

tiouis impertiens, preces adjicio, ut 

^ consularem 

sportulam cum responso praefatse petitionis accipiam. 

9 et aliis locis. In conscribendisenim epistolis quibus 

honorum titulis initio epistolae singulos appellarant, 

eosdem sub linem iterare mos erat. Verbi gratia, 

Volusiani ad sanctum Augustinum epistola sic incipit: 

Domino vere sancto acmerito venerabili patri Augustino 

Valusianus. Eadem sicclauditur : Incolumem 

venerationem tuam divinitas summa tueatur, domine 

n vere sancte ac merito venerabilis Pater. Rursum Augustini 

epistola qua Volusiano respondet, hoc habet 

Domino illustri et merito insigni etprsestan- 

initium : 

tissimo filio Volusiano Augustinus. Sub finem vero : 

Incolumemfelicioremque temisericordissima Deiomnipotentia 

tueatur, domine illustris et merito insignis 

etprsestantissimefili. Eademquein plerisque.\ugustini 

et aliorum cpistolis cernitur repetitio. Quam ut vitarent 

librarii, compendio utebantur, praefixis verbis, 

uT suPRA, hoc est, ut initio epistolae scriptum fuit. 

Quanquam apud Ennodium tituli omnes epistolarum, 

nudis tantum nominibus relictis, omissi ."iunt. Q.uod 

item accidit rescriptis Principum [in codice ac novellis 

: eoque factum ut illa : Have Tatiane carissime 

nobis, et Albine Parens Karissime Augustorum, ac similia 

quae bis, ex more quem dixi, repeti solebant, 

semel tantum, quia integra rescripta non sunt, nunc 

in fronte, nunc ad calcem ascripta videamus. 

^ Consularem sportulam] Quia consul erat Boetius, 

epist. 1 hujus libri. Sportulae autem amicis novis

147 ENNODU EPISCOPI TICINENSIS. 148 

EPISTOLA XXXVm. 

ENNODIUS SYMMACHO (PAP/E). 

Non inefficaciter poscit, qiii parenti omnium pe- 

regrinos insinuat : 

nobilibus generalis debetur asser- 

tio, maxime apud eos qui beneficia tribuunt non ro- 

gati. Beatum sublimem adolescentem, preesentium 

bajulum, si coronavestra dignanter accipiat, prajclarum 

juxta morem pontiticis ornat ofiicium. Est enim 

qui gratiam vestram et natalibus et moribus merea- 

tur : sufficit dignis stricta laudatio. Nunc servitiis 

salutationis exbibitis, rogo, ut me amantem vestri 

orebri relevetis promulgatione colloguii. 

EPISTOLA XXXIX. 

ENNODIUS HORMISDjE DIACONO. 

Si dignatio circa me promissa duraret, assereretur 

frequentia litterarnm : vix respiciunt humiles, quos 

ad arcem eventus prosper evexerit : grave est, si spes 

secundarum rerum caritatis nexus incidat : non de- 

bet prwjudicare diligentiae, cui secundum vota blan- 

ditur. Si tamen aliquid circa me gratiaj custoditis; si 

vivit amoris pollicili scintilla, Beatum commendo 

nobilissimum adolescentem praHsentium portitorem; 

cui justum est ut consideratione mei, et pareutem 

bealitudo vestra impendat, et patriam. Esto specialis 

tutor, omnium mos futurus. Domine frater, saluta- 

tionis humilitale depensa, rogo ut sub celeritate 

quam bene valeatis, scriptione signetis. 

EPISTOL.^ XL. 


A tum animas pascunt esca colloquii. Bene enim per 

stvhim dilectio amicam sibi pingit efligiem; cum qua 

sine laboris patientia misceat mella sermonum. Ad 

hoc magnitudo tua artifex ne impastam gratiam linqueres, 

scripsisti. Debeo vicissitudinem, quia memorem 

mei te esse cognovi. Honore ergo salutationis 

exbibito, rogo ut quod scis apud caros et affectione 

pra^ditos esse pretiosum sub continuatione facere 

non omittas. 

EPISTOLA XLII. 

ENNODIUS ayieno. 

jEgritudinis vestrae indicium in mese coutingit incrementum. 

Nara talis semper et usus etpene natura 

solliciti, ut vix credat transiisse quod metuit : et quai 

fecit Redemptor nosler ccelesti benignitate prseterita, 

quasi sint in occultis locata suspirat. Vere domne 

Aviene, jam in me nihil de usura lucis istius, nisi 

vestra tantum, post amorem Dei, remansit affectio : 

quando melius mecum agitur, talis sum, qualem me 

in desperatione dimisistis. Superest ut precibus ve- 

stris et peccatorum remissio concedatur, et si ita 

Deo videtur, pro • vice remedii obitus celer eveniat, 

ne amarius sit morte quod vivo. Domine mi, sahitationem 

debitam tota bumilitate persolvens, rogo 

ut per vos, quid in causa vestra de Roma nuntietur, 

agnoscam. 

EPISTOLA XLIII. 

ENNODIUS MESSALjE. 

Nunquid aliquando ab effectu destitit, qui Deo 

Precum iteratio bonam conscientiam oblivionis q cum flducia supplicavit? Si animus in fide non clcmaccusat. 

Sed facessat stimulare currentem, et con- dioet, et vota et votorum copia conjunguntur. Ecce 

stantem virum ad memoriam promissionis impellere. 

Ha^c de his qua; a me dudum culmini vestro sunt 

scripta, perstrinxi; ut domum de qua jam paginali 

judicio voluntas vestra est patefacta, perficiam. Re- 

liqua epistoUe salutationis nuntio mancipavi ; ut sicut 

apud nos valetudo in statione est, ita de culmine ve- 

stro coelestis faciat favor agnosci. 

EPISTOLA XLI. 

ennodius agapito. 

Insolabiliter amantum ferretur absentia, nisi opem 

darent remedia litterarum, quoe jejunas desideran- 

honoris causa debebantur. Sj-mmachus epist. ultima 

lib. IX : Sportulam consulatus mei et amidtix nostrse 

ei hojiori tuo debeo. 

' Vice remedii obitus] Qui diuturno morbo languet, 

mortem optat, ut remedium. Vetus epitaphium, 

No-jo-wv, -/ML zafiKTWv -/.«1 ôyspoiq TToSa.ypai;. 


ENNODIUS 

* ARATORI. 

Velim ita labori meo faveas, ut jejuno veniam 

* Aratori] Libens accedo adconjecturam doctissimi 

cardinalis, Aratorem huno esse qui apostolorum Actus 

versibus exposuit. Verum is hoc tempore adolescens 

adhuc erat, et Musarum tamen in castris miles 

LIBER NONUS. 

egit apud vos silentium meum, quod tanti temporis 

non valuit obtinere loquacitas. Quantum video, soripta 

vestra nisi taciturnitas non meretur : quos mu- 

tos putatis, alloquimini: ab his quibus lingua csse 

creditur, abstinetis. Fecistis tamen quod decuit dom- 

nuna et, ut ipsi dicitis, parentem; ut me gravi segri- 

tudine depressum dignum putetis alloquio. Rogo ut 

hoc sub continuatione faciatis. Domine mi, salutationis 

reverentiam solvens posco ut pro me per omnes 

Dei sanctos supplicare non desinas, quatcnus 

vita; redditus, de visione vestra gaudeam. 

AYP. AMÎKTYflN 

dyoiv iroq O 

Venisti tandem viia mihi dulcior, et me 

Solvisli morbis tristibus, et podagra. 

AUR. AMPHICTYO 

annum agens lxx. 

D prtBstes ingenio, quia nefas est in devotionibus despici 

amabilem discendi cupiditatem : quando quod 

gratiosus obtulerit, durus rerum interpres evacuat. 

non ignotus, ut prseter hanc bina; superioris libri 

epistolse ostendunt. Ligurem patria fuisse, facundo 

patre natum, atque in Liguria ipsa eruditum, et causidici 

offlcio functum : legationem etiam pro Dalma-

I4y El'lSTULA.Rl]M Hli. I\. 150 

Laudandus est ia studiis, vel qui faeundum eequare A contesui. SufUcit Deo placentis viri instructam] esse 

non putatur eloquio. InterbeniRnoset eruditos, quid 

eligatur iucertum est, cum pars ulraque det pretium. 

Ergo crede diligenti, et amaritudinem temporibus 

legitimi amoris amollire. Nolo rem voti facias necessitatem 

; et desideria quibus liumaQumgenus natura 

peperit, digeras in mojrorem. Non habiturus conti- 

nenliam, nisi nuptias optet, in culpa est : conjugalis 

copulaj vitans remedium, electurus est aut virtutes, 

aut crimina. Tu te ut metiaris, imploro, ut nec su- 

pra bominem plenum casibus iter arripias, nec in- 

tra bominem qua; sunt plectenda mediteris. Vix de- 

linquit, qui a natura et lege non deviat. Ergo post 

Musarum castra, et inanes ffitate nostra cantilenas, 

ad curam te serendae sobolis muta : vita quod viluit, 

pietatem : et causa et persona, cum Dei solatio, ves- 

tro disponatur studio. 

EPISTOLA IIL 

ENNODIUS MERIB.4UD0. 

Quasi solemfacibusadjuvet, etmareexiguo humore 

locupletet, ita superfluis laborat impendiis, qui per 

se placitura commendat. Sed stultum est perire oc- 

casionem beneiicii, quando auxilium fortis iraplorat ; 

opum largus supra copias ditatus est, si credit subsidium 

quod pauper obtulerit. Regale munus lit, oui 

insigne pretium picestat accipiens. Domnus Fausti- 

nus de prolis suae profectu supra quam poscit paterna 

cura, sollicitus, Ambrosium nostrum hac apud 

quia inter imperitorum exercitus furor est nolle B vos credidit prosecutionecommuniri : ffistimansquod 

rusticari : juvat sapientem, hoc esse quod plurimos. 

Facessat philosophia in nostrorura nota conventibus : 

ego donasse curis cupio, quotiens infelicem insciliam 

sequitur qui prfficedit. Ergo honorem salutati accipiens, 

rescribe mihi quid cum animo tuo pagina mea 

egerit. Nam si quae mihi sit sententia flagites, ego 

ipsa studiorum liberalium nomina jam detestor. 

EPISTOLA II. 


Stat apud conscientiam culminis vestri quid su- 

blimis viri Faustini voto debeam et generi : et ideo 

erigatur : vos detis praecepta, quid sequi debeat, quid 

cavere, vos apudquos necessarium credideritis scri- 

ptione prosequamini. Hocscio culmen vestrum, etiam 

si taceam, esse facturum : sed nec debui tanti viri 

precibus deesse, nec potui :qua dere permotuslacry- 

mis superius comprehensi, et ego flens supplico per 

illam quse vobis a Deo concessa est, conscientiam 

(sic petitiones vestras pia martyrum Salvatori nostro 

commendet assertio), ut efficaciterapudvos et creator 

pro fllio et domnus Faustinus pro Ambrosio suppli- 

cet : et ordinate praedictum juvenem, et orate pro 

ipso, ut adolescentem Roma nec vitiis possit, nec 

moribus exstinguere. Scio vos plura apud homines, 

sed majora apud Deum prsevalere. Et idoo securus 

jam etfectum illis polliceor quos commendo. Ergo 

reverentiam salutationis exsolvens, paucis multa 

tis ad Theodericum regem cum laude obiisse testatur 

Athalaricus, lib. viii Variar., epist. 12, qua comitivam 

domesticorum Aratori decernit. Postquam comitiva 

etiam rerum privatarum, priusquam aula relicta 

Ecclesiaj manciparetur, ornatum fuisse, docet 

nos vetus adnotatio, quse in plerisque exemplaribus 

Aratoris libris prffiiixa est. Qua ratione Vigilio oblati 

et suscepti ab eo fuerint. Ejus enim in codice Remensi 

monachorum S. Remigii hoc est exordium : 

Beato domno Pelro adjuvante, oblatus hic codex ab 

Araloreinlusiri, ezcomite domesticorum, ex comite 

privalarum, viro religioso, subdiacono S. E. R. sedis 

apostolicse, sancto alque apostolico viropapm Vigilio, 

susceptus ab eo die viii id. Aprilium : et quae sequun- 

sanguis ejus, quod prudentia, quod census, intra Li 

guriffi angusta delitesceret ; et quod artisfama nobilis 

arctareturobstaculis : alienoprajsidioclaritatem suam 

in Roraanam lucem putat erumpere. Facessatab stu- 

diis meis negare testimonium quod plus opitulatur 

auctori : qui enim bonos asserit, approbatur. Videte 

quaedevobis fiducia sit,icui quidquid prajcipuum 

habet nobilis terra commisit. Nolo putet apud nos 

quod hac sit familia potius inveniri. Sufficit honorum 

cupidissic plures vincere, ut potissimis comparentur. 

Honestatem juvenis vulgatusnatalium pudor 

ostendit : faciat divinitatis dispensatio ut per vos 

principia ejus liic bene locata solidentur. Ego hono- 

quamvis apud vos credat sufficere quod pro filio pa- 

. •. , 11- rem salutationis accipite, et petitioni meae paterna, 

ter rogavit, per me tamen quia parum putat ejus q ^^"^ ^'""''"'^""' ai,îpii,o, oi ^ôi ..i^û ±xxâ, ^ ic 

, 

sicut praBceptores vocavit antiquitas, pietate resollicitudo 

quod egerit, preces frequentat, sperans 

spondete. 

ut noster adolescens ad maturos, Deo auspice, mores 

EPISTOLA IV. 

ENNODIUS 1 PROBINO. 

Si apud eminentiam vestram supplicatio meare- 

cordatione subsisteret, crebra scriptione patuisset : 

nec quos apud Liguriam vestros dignatione vocaba- 

tis, sepeliret oblivio. Sed quia loco et opibus divisi, 

nec diligentia;lege comparantur; ideoperfectamsub- 

jectis caritatem, si digni sint allocutione, prajstatis : 

hac in amicitiam discretione coeuntes, ut vos cogamini 

tantum respicere, nos amare. Erit vilium superba 

conditio, si plus a potentibus quam verba 

prajstolantur. Ad querelam descendi caritatis impe- 

rio : debuistis me post periculum quod videratis, dignum 

putare colloquio, vel quia recentis mysterii 

reviviscentem commendabat assertio : puto quod 

digni sint bonorum gratia de sepulcris Redemptoris 

tur. Pangendi sacri carminis, lioc est Musje ad divina 

convertenda; auctor Aratori olim fuerat Partbenius 

Ennodianus. Idcirco cum apostolorum Actus cecinis- 

set, opusque suum Vigilio, ut dictum est, obtulisset, 

id ipsum in Galliam misit ad Parthenium, ut ibi ejus 

opera ederetur. Qua de re praeclara in eodem codice 

Remensi exstat Aratoris ad Parthenium ipsum elegis 

quam quia nondum vulgata est, si 

versibus epistola : 

velut peregrinum emblema his notis inseram, neque 

ingratum, neque inutile T.i/.oipyrn fore conUdo. 

' Probino] Viro illustri, patricio, utpatet ex Theoderici 

ad illum epist. ii Variar. M, et Pareenesi autoris 

ab Beatum et Ambrosium hunc ipsum 

filium quem Probino commendat. 

Faustini

m ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 

nostri potentia restituti. Ego tamen, qnamvis sim 

prodigus frontiset garrulus, nec dum de me fiduciam 

gerens, propinquos insinuo. Prsesentium portitor, 

domni Faustini lilius, sufficienter bona pollicetur 

merita de parente : hunc ut vos foveatis, imploro : 

quia bene nostis qua sit creator ejus morum luce 

conspicuus : nec debet ad alios festinare, nisi ad 

vos, quemcunque vitaj auctoritas armat et generis. 

Ergo, domne mi, obseqiiio salutationis impenso, 

rogo ut prosperitatem vestram epistolaris cura ma- 

nifestet. 

EPISTOLA V. 

ENNODIUS HDRMlSDi! DIAr.ONO. 

Ccelestis dispensatio epistolaribusbeneficiis junctos 

caritate consociat : dum quos discernit itinerumpro- 

lixitas, in remedio sollicitudinis jungit affectio, si sit 

curasermonis. Silentium tamen vestrum nimis ad- 

miror, quod post depositae sarcinas ffigritudinis nulla 

me allocutione sublevastis. Sed quia loquendo opportune 

cogimus, ut loquaris, vel garruli imitatione 

responde. Bene enim res desiderii et poscitur, et 

impetratur exemplis. Ergo honorem salatationis 

impendens, indico me, Deo propitio, jam valere, 

supplicans, ut vicaria milii styli promulgatione be- 

nedicas. 

EPISTOLA. VI. 


Si proferenda temporibus de eruditionis messe pc- 

ctoris horreo condidisses, jejunse ab epistolis tuis 

commeantium dexteras uon venirent. Sed quia negli- 

gentiam et sterilitatem tuam sermonis prodit abstinentia, 

nos necesse est iterum ad culturam admoni- 

tionis assurgerc, et terga jactis infecunda seminibus 

recidivis ad ubertatem sulcis urgere. Ubi sunt mo- 

nita quee apud te asserebas esse victura ? ubi studium 

colloquendi, per quod et scientia patescat et 

carilas? Clamant silentia tua, te nonassecutum quod 

borii dignumpossit esse judicio. Nam sicut rara do- 

ctos, ita continua prodittaciturnitas imperitos. Ergo 

erubesce, et tandem aliquando rumpe vincula, et 

inpedimenta sermonum. Ostende quid valeas, ostende 

quid promoveris, si tamen te juxta votum nostrum 

gratia superna non deserit. Nunc salutationis honorem 

accipe, et brevi contentus epistola, agnosce 

patri tuo qua} longa correptione reserentur fuisse 

mandata. 

EPISTOLA VII. 


Oenedico Dei nostri tripliceni iu majestatibus uni- 

tatem quK me inter angustias meas, perfectaj sani- 

tatis loco, de conjunctionis vestraj munere subleva- 

' Oomno Liberio] Patricio item : de quo lib. v, 

epist. I. Aliudhoc suburbanum ab eo quod a Fausto 

superius per Fiorum postulabat epist. 12, lib. viii. 

' Schot., vestra. 

^ CamillaijYidwm consanguinese in Gallia, id est 

Arelate. Infra epist. 29 : Camilla 'parens mea intra 

Gallias el viduitalis miseria, eigemina etiam captivitatissuccuhuisseferiur 

incommodis. Parentem dicit, non 

matrem, sed sanguine conjunctam, militari olim et 

barbara, sed Ennodii ajtate recepta, siguiticatiouo 

Avit. Venit ad me sera quidem relatio, sed votiva : 

adsit Piedempfcor noster, et impleat quod inclinatus 

supplicj.tione concessit.^Domiue mi, salutationis reverentiam 

soivens, rogo ut actionis vestraj summam 

de suburbano illo cum parente vestro ' domno Li- 

berio, Christo vobiscum adnitente, compleatis : qua- 

tenus si evenit commutatio, pretium dignetur accipere, 

ne diutius sub permissionis nutemus ambiguo, 

quia vos nostis nihil plus esse quod in hac supplici 

vestro mundi conversatione prcestetis. 


ENNODIUS YIGTORI. 

Dum inscitiam sublimitas tua praslocpitur, eruditionis 

secreta patefecit : impugnas perfectione quod 

asseris. Nam dum te salvo pudore illitteratum esse 

conDrmas, quid naturse vigor, quid studiorum lima 

contulerit, declarasti. Credat mihi sublimitas tua, 

imbuendum liberalibus discipliuis jam suis bonis 

ditavit. Sitalis lingua prosequitur fratris Pauli filium, 

facunda astipulatio et commendat et edocet. Nihil 

louge degentibus magistins opus est, quando digna 

laude loquitur, qui dirigit âd docentem. Erubesco 

insinuatum minus invenisse quam detulit : Deum ro- 

gans ut quod dc me per alfectionem prtesumitis, 

ingenii valeam virtute complere. Vos tamen, honore 

salutationis accepto, quibus libet officium sermonis 

impendite ; dummodo sollicitudini meae de prosperi- 

tate ^ multiplex scriptionis cura respondeat. 

C EPISTOLA IX. 

ENNODIUS ' CAMILL^.- 

Intercepisti nostrum, nescio quem secuta, consi- 

lium. Nam parvulum tuum quem studiorum libera- 

lium debuitcura suscipei'e, ante judicii convenientis 

tempora, religionis titulis insignisti. Veneranda quidem 

ecclesiastici forma servitii, sed quaj ad duas 

partes animum non relaxet : ununi et difhcile iter 

estquo itur ad Christum, nec occupatos multipliciter 

aliquando vitaarctasuscepit. Properantesad se dedis- 

ciplinis sajcularibussalutis opifex non refutat ; sedire 

ad illas quemquam de suo nitore non patitur. Jam si 

eum mundo subtraxeras, mundi in eo schemata non 

requiras : erubesco .ecclesiastica proiitentem orna- 

mcntis sjEcularibus expolire. Annueram quod per 

D Patricium diaconum, quantum ipse asseruit, postu- 

lasti : quid oportuit eum aliter ad me, quam diebus 

ipsis inventus est, destinari? Si judicium meum con- 

sulis, volo ad me pertinentes magis merito sanctos 

esse quam-titulo. Vere animura meum de quielis 

stalione ad cogitationum pelagus oxpulisti. Suscepi 

tamen, Deo auspice, sanguinis mei " vernulam. Nunc 

vocabuli. Ideo Patrioium diaconum Camillse fllium, 

non fratrem, sed sanguinis sui vernulam vocat. 

* Vernulam] Nic. Fabri liber, venulam, quod probari 

posset : quia venam sauguinis recte diceret, ut 

vcnam familia; Symmachuslibro nono, epist. 65, nisi 

vernulam prajferrent alii codices : quod rectius est 

couflrmaturque glossemate Basiliensis editionis, quod 

expunximus, inquo vernula e.^jponitur servitialis, hoc 

estservo editus : vernuiaj enim primum dicti, quiex 

ancillis domi natiessent. 

;

133 EPISTOLARIIM LIB. LX. I3i 

restat ut coiiatibusmeisfavorccelestisarrideat,et negligentias 

hominum pite modei-ationis ubertate compo- 

nat. Domina, ut supra, salutem debitam dicens, pre- 

cor ut nunc geminam sollicitudinen pro utrisque 

suscipias, et Deo nostro commendare assiduis preci- 

bus non omittas. 

EPISTOLA X. 

ENNODIUS * CELSO. 

Lenocinium est, non gratiffi sacramentum, quod 

tantum prassentibus [eshibetur : amicitiaj sincerilas 

et longe positos non relinquit. Quid possitveraiides, 

intelligat qui tunc adipiscitiir beneficiaj quando de- 

sinit supplicare ; ego mihi debeo quod ad stationem 

pieoum trans Gargara positus pervenisti. Tu luce 

conscientiw amicos et litteras uno a te tempore divi- 

sisti, sectans nonsolum longinqua, sed abdita, ita 

ut nusquam te sagacis boni persecutor inveniat. 

Semper et hic quidem latentia inter lepores cubilia 

diligebas ; sed sa^pe latebram tuani, qui presso oro 

vestigia rimatus est invenit. Nunc altiori consilio, 

credo, ut majores ^ accenderis, te hominum coetibus 

submov.bli. Ergo solam pueriliam debuisti iMediola- 

nensibus tuis? et virum te tenere debuerant, qiii 

puerum possederunt ; et quos lcPtincasli de amplexi- 

bus, debuisti juvare consiliis. Sed hincalias; tu tibi 

provisionum tuarum autgaudia debebis antlacrymas. 

Ego interim salutationem prajfatus, [memor debili, 

donalionemde puero deslinavi; hoc apud me [repu- 

tans, ut nec importunus in tempore diflidentise suse 

vinceret, et cessans inter ds;speralionis mala gau- 

deret. 

'EPISTOLA XI. 


Suscepi litteras multiplici gaudiorum dote locupleies, 

et gratiam circa vos Dei quam noveram nun- 

tiantes. ProtinustestibusGhristi nostri, cum lacr^^mis 

quas suggerebat Iiilaritas, indicata patefeci : et quod 

per ipsos impetratum fuerat, gratias referens, qiiasi 

novus relator asserui. Yere, domne Fausle, simplici- 

ter in hac causa vulgatum est, quid liaberet meriti, 

quid virium in precibus illa sancta auima quaj preecessit. 

Nam etsi sit spes nostra adhuc ca^ca mundi 

luce vestita; sed quod couveniens esse noverat siue 

nostrsB actionis labore promeruit; cum a nobis divi- 

dcret res inmanibuscoilocatas, obtulit longa statione 

distantes, felicius tribuens necessaria quam cupita 

Ergo mundus iste veri aliquid habet ; aut si non 

habet, non de ejus ditione mox rapitur. Mentiti sunt 

hominesqui sejurabant accipere beneficia, si dedis- 

sent : etiam superna dispensatione conjuncti sunt, 

a quibus nec accepimus blandimenta, nec dedimus 

: certa ne desperatione contidentia, et nebu- 

' Celso] Mediolanensi. 

- Scbot., accenderes:. 

^ In alterius servi lui copula] Nuptiis Avieni, de 

quibus epislola sequenti ad Messalam, et supra epist. 

7, itemque ad ipsum Avienum.Ergo puellacujusobitus 

liic describitur, Avieni soror, lilia Fausti. 

* Legaliprovincialis]Provincix Llgarise: ut legaiio 

Proconsularis provincix : lege 186 cod. Theod. de 

Decurionibus. Nam alii erant iegati civitatum, qui 

A losum de publicata promissione constitutum. Vere 

dicerem, si doleret ista discissio quod tales homi- 

nes noc iila quam dicitis nutricem mendacium esse, 

Liguria potuisset mittere. Quid arguam prius inillis? 

fallaciie, aut fatuitalis obscena? perdiderunt duos, 

qui inter se sanctorum impetratione sociantur, per 

quos potuisset diu jacentis et in umbram coactee 

familise scintilla reparari. Memores estis, domnum 

Avienum vobis in ecclesia dixisse, Deum se de illa 

puella specialiter non rogare. Videprogeniem sanctis 

creatoribus ad usurara vitee procedentem. Intelligebat 

plus se parenlum fletibus quam actione promotuium. 

Gratiastibi, omnipotens Deus, gratias, rector 

iidelium, qui ancillae tua3 vota respiciens, prophetia; 

iu ea pollicitationes implesti, dicentis : Anima ejus 

in bo7lisdemorabitur,etsemenejus hsereditabii terrarn 

{Psal. xsiv, 13). Perfice, pie arbiter, quod remansit, 

et ^ in alterius servi tui eopula serenus aspira. Mihi 

si haac videnda morbus qui jamj vitalem prseoccupavit 

substanliam, non relinquit, videat de illis bona 

pater, et avi proavique ante transitum suBm nomen 

accipiat. Me tamen, quamvis peccatorem, adhuc gra- 

tia superna non deserit, qui admonitionem cautione 

pran'enio. Nam desideria meane * legati provincialis 

iiomen acciperem, licet cum dolore, suspendi. Timui 

neautrerum dominus, vobisdisponentibus, hajc a se 

exigi crederet, quee cogit necessitas postulari; et 

ego redderer offioiis onerosus et actionibus infecun- 

dus, quamvis nec exsequi nec injunctis par esse suf- 

/T ficerem. Rogo ut supplicetis Deo, ut me vel usquead 

votorum communium tempora in mundi istius ser- 

vet incerto. 

EPISTOLA XII. 

ENNODIUS MESSAL/E. 

Fero vestrarum absentiam litterarum, si sic ad 

iucrementa gaudii mei pertinet quod tacetis, Non est 

molesta paginalis intermissio, si cum splendidis 

dictionibus junguntur rara colloquia. Quod de gratia 

circa vos Dei, quod de sanctis parentibus ^praesiima- 

tur accipio. Jam sufffagiis amicorum Dei qui tibi 

pater et frater est, agnovisti. Vere dictionem tuam 

sine lacrymis quas dabant gaudia, non relegi. Nolo 

apud te quce de te sentio verborum iraportunitate 

producere. Labora ut quod suggerente in sensibus 

D vena invenis, componas eloquentia. Nihil tibi a 

domni Fausti et domna; meaj matris tuae filio minus 

est, nisi quod ^ ipse studiose subtraxeris. Parcat tibi 

tamen Deus, ut credas me immemorem esse tui, 

dum impedieutibus morbis frequenti te scriptione 

non veneror : debes nosse dignum esse venia quid- 

quid necessitate delinquitur. Domine mi, salutatio- 

nera pleuissimam dicens, beuedioere me Deum in 

non a tota provincia, sed a civitate tantum aliqua 

mittebantur, ut Hierapolitansecivitatis, cod. eod. lege 

8 de Censitoribus, et lcgatio Alexandrina,' leg. 42 de 

Episcopis, etc. Oblatam sibi ad Thoodericum legationem 

subire propterea cuuctatur Ennodius, ne ob 

summam cum Fausto necessitudinem, suspiciouem 

regi moveat, qute Ligurum nomiue postulanda erant, 

ea Fausti suggestione postulari. 

^ Schot., ista.

' 

lo3 ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 136 

operibus ojus de domQi Avieni conjunctione signi- 

fico ; et de te quod ejus pietas pollicetur, exspecto. 


ENNODIUS PANFRONIO. 

Peregrinari me in solo patrio vobis absentibus 

crederes, etiamsi valerem. At cum jegritudo mibi 

et quorumdam insistat inflrmitas, inter utraque 

quid faciam? quis unotempore, et morbos ferat, et 

porfldos? Scias nulla cautione,nulIa innocentia, in 

civitate nostra, quae Deo medio promissa sunt, cu- 

stodiri : totum felicitati tribuitur, nil amori : circa 

humiles rara diguatio ; optimus ille, qui celsior. Sed 

hsec ego non pro mei, cui nihil superest quod sperem, 

consideratione suspiro, dolet mihi illos perire quos 

diligo. Plenius vobis rem omnem, et quam propter 

studium vestriim iuvidiam contraxerim, homovester 

insinuabit. Ego honorem salutationis impertiens, 

rogo ut seripta mea, et domno Avieno, et |domno 

Liberio protinus contradatis; etperipsum qui vobis 

Pamfroniam nostram sanam contribuat, conjuro, ut 

vos me quid responsi dederint instruatis ; quia si 

regius occupatione aliqua negatur adventus, ego ad 

vos, Deo meo suffragante, sub quavis membrorum 

meorum fragilitate venire festino. 

EPISTOLA XIV. 

ENNODIUS ELPIDIO DIACONO. 

Deus sanctitatem tuam miserioordife suaj et gratise 

prosequatur insignibus; qui de humilitate mea, rem 

amici faciens, dignaris esse solUeitus, et me meosque 

promittis peculiari affectione te colere. Scio quia 

Deus propitius tibi sic gratiam invicti principis cou- 

lulit, ut humilitas ecclesiastica non periret. Vere, 

domne Elpidi, si dignatur pius res de servo suo esse 

sollicitus, tu fecisti, cujus animo nullus amicorum 

vicem poterit repensare. Scias me tamen quotidie 

diversa aflligi qualitate morborum, ita ut de vita de- 

sperem. Hogo tamen, honore salutationis accepto, ut 

domnum Faustum et fllios ipsius, memor animae tua;, 

sinceriter diligas ; 

et pro anima mea, quantum pree- 

vales, orare non eesses : quia non remansit in luoe 

quod sperem. Rogo etiam ut me frequenti digneris 

alloquio, et si domnus noster ad' Liguriam venturus 

est, intimare procures. 

EPISTOLA XV. 

ENNODIUS SIEPHANI.E. 

Bene est animo meo, quod gravatum peccati fasce 

meministis; et inter illas seori pectoris curas, quantum 

epistolse ad domnum Avienum destinatse mani- 

festant, pcrsonaj meae non emergit oblivio. Deo 

'gratias ago, qui per indebitam delinqucntibus clementiam 

solita miseratione sucourrit, dum eos sanctarum 

animarum inlercessione sustentat.Non oredo 

quod inter orationes deseratur, quem nobilitalis 

alloquio. Saluto ergo humilitate qua dignum est, et 

rogo ut illi assidua orationum donetis suUragia, 

quem commemorationispasoitis ubertate. 

' Lsenam et racanas] Ita distinote Vaticanus : reliqui 

* Lxna ineha canas : quod eodem recidit. Racana3 

autera quod genus vestimenti fuerit, non liquet, 

ad calceamenta referendse videntur, ut et rogae et 

A EPISTOLA XVI. 

EiVNODIUS ADEODATO. 

Olim ad beatitudinis tu£e scripta responderam, si 

faoile fuisset Romam pergentium itinera deprehendi. 

Ecclesiastica humilitas a mundi potentibus quasi res 

peregrina transitur. Ut primum tamen domnus Dio- 

scorus Romam perfunotus pii laboris remeavit ofti- 

cio, ad restitutionem debiti, reverentiam vestram 

suspiciens, aspiravi. IIos fllios vestros, domnum 

Paulum, vel sanctam progeniem ipsius redire Romamcupitis, 

nos manere : 

dispar sententia ad unum 

affeotioniscallem sine errore revertitur. Deus tarnen 

optimus dispensator, quod felicitati ejus scit conve- 

nire, disponat. Mihi domni Fausti, suorumque pro- 

speritas prajsentiae vice blanditur. Domine mi, salu- 

tationis cultum pleno amore dissolvens, codicem 

quem dedistis, fllio vestro domuo prsefeotoremeante, 

transmitto : vos meum, aut illum quem promisistis, 

si plaouerit, destinate. Ilud tamen specialiter con- 

ferentes, ut orationum vestrarum nunquam me propugnatione 

nudetis, quia nullus mihi murus potior 

esse adversuspeocati arietem poterit, quam si illarum 

me tutela defenderit. 


ENNODIUS APODEMIyE. 

Non clauda fldes opinionis antiqnae, quae perhibet 

quodpropinquitas generis non defraudeturlonginqui- 

tate regionis. Manent familiarum suis jura cardinibus;neoquse 

sunt divisa habitaculis, dissooianlur 

C animabus : perourrit setherius vigor, ubicunque car- 

nis cognatione producitur; et illa ooelestis porlio 

unius patrise non continetur angustiis. Sio tu, domna 

mea, longe a corpore degentem Ennodium perquisi- 

sti, ellerendo desideralis nobile munus aspectibus. 

Aooepi cucullam qualem debuit dirigere, religionem 

profltenti. Sanotissima, ora, ut dignumme humilium 

indumentis, et si non invenerunt dona vestra, tamen 

meriti sui nobilitate perficiant. Domina mi, salutem 

largissimam dioens, rogo, ut crebro venerandis re- 

levetis alloquiis. ' Lsenam et racanas, cujus vos vo- 

lueritis coloris rubei aut fusci, mihi sub celeritate 

dirigite. 

EPISTOL/^ XVIII. 

ENNODIUS STEPHANIjE. 

Sufflceret equidem pro epistolari commercio me- 

rJtum portitoris, oui et vena sua quod loquendutii 

estet pura circa me ministrat aftectio. Sed animus 

meus adduplioatum festinat obsequium; nec sim- 

plioi quam reverentia vestra exigit huniilitate contentus, 

domno Avieno scripta conjungit, illi quem 

de stirpe vestra procreatum et vita prodit et oratio. 

Graviter tamen fero quod rustioas voces nimis urbana 

etsubtili elocutione narratis. Non ita oirca familiam 

vestram gratia ccelestis innotuit, ut aliquem 

in ea lioeat majoribus suis aut lingua esse aut 

actione dissimilem, nisi forte quod vos supra clari- 

tzangse lege 3 cod. Theod. de Habitu quod uti oporteat 

intra urbem. Intra urbem Romam nemo velrogis, 

veltzancis utatur. 

* Videsis le St. Moine Vat. Sacr. tom. II, p. 287.

157 EPISTOLARUM Lir$. IX. 

tatem seniorum sanctse viduitatis in vobis fulgor ir- A precatio fructum sibi videatur aseribere laboris 

radiat. Nempe illius domui Fausti germaua es, iu 

cujus prsefectura quod monaclios instituat, invenitur, 

quem plus est actione venerabilem esse, quam 

titulo. Rogo vos, servitio salutationis exhibito, ut 

nunquam scholasticorum indociles 'compositiones 

sanctis dictationibus misceatis ; sufficit milii quod 

admirer, quod si mereor sequi debeam, in vestris 

sensibus invenire. 

EPISTOLA XIX. 


Longo animus meus pependit incerto, utrum pro 

diligentia notitia; vestrae januam scriptionis amabili 

prKsumptione pulsarem, et excellentissimi bominis 

per hunc callem pectus ingrederer, an per homines 

vestros, vaga salutatione contentus, secreta quibus 

obsidebar irrumperem, quia visum mihi est non esse 

in Iiominum numero computandus, quem hominum 

potissimus ignoraret. Et plane illi nec mores sugge- 

runt liduciam, nec natura, qui io arce locatis abs- 

condilur : vobis praecipue, quos uterque orbis amica 

et socia diversitate complectitur, quod Dei timor 

gratiK suae comitate flrmatos fecit jam lionorum 

buiuma largiri, et ad quod vix prajcipui perducuntur 

ad opinionis gloriam dare subjectis. Laudandi sunt 

apices, sed ad eos sudore maximo vix venitur. 

Quod tamen feliciter dictum sit, et inter munera ve- 

stra sunt culmina. Ergo salutans reverenter, epislolam 

brevitate concludo, ne ante dignationem ve- 

stram videatur importuna laudjlio. Latius post responsum 

paginale, quod moribus, quod potentia? 

vestra; convenit, eritis mundo mecum attestante le- 

cturi. 

EPISTOLA XX. 

ENNODIUS MASCATORI. 

Et me sperare quod pium est, et vos decet annuere. 

Nam disparibus viis ad ununi finem remuneranda 

tendit intentio. Vos solatia rebus impenditis, 

a me tenui sermonis prEestolatur auxilium. Sic tit 

ut cui incumbit per officii considerationem prffislare 

potiora, vix possit exigua. Reddat ingenuitatem 

horao palatii, quia Eccles'h'c niliil amplius sufficit 

quam precari. Scitis ' pro ascinis a quo veniat re- 

tributio, sijuventur. Succurrite his quos et palria 

terra captivat, quibus et invidia est cum originariis bera habere iudicia, etiam cum sim beneficiis 

et conditio dolenda cum 

D profugis. Pluribus Christia- gatus. Est enim superni muneris ut ingenuam 

oJlisinnum 

et sapientem non decet admoneri, ne longa de- tentiam ferat obnoxius, nec delectetur immanilale 

' Pro ascinis] Qui laribus et tecfo carent. Ao-x^voi 

enim asceni dicti, qui sine tabernaculis sub dio vivunt. 

Hos ergo clientes domo sua vi forsan ejectos 

Mascatori commendat, ut ejus ope postliminio restituantur. 

' Exhibuisse documenia] De suburbano Mediolanensi, 

quod Faustus Ennodio concesserat. Epistola 

prEeced. 

3 Liberio] Certat haec epistola Liberii|laudibus cuni 

ejus epitaphio, quod patri olim a filiis Arimini 'positum 

est his verbis : 

Hnmano generi legem natura creatrix 

Hauc dedit, ut tumuli membra sepulta tegant. 

Liberii soboles matrique patriqiie superstes 

Triste ministerium mente dedere pia. 

Heic sunt membra quidem, sed famam non tenet urua. 

alieni. Saluto ergo humilitate qua dignum est, ef ut 

prtefatos cum gaudio ad me remitfatis, imploro. 

EPISTOLA XXI. 

ENNODIUS ELPIDIO. 

Etsi te immemorem mei Pontica facit inhumani- 

tas, me tamen imitari non decet quod accuso. Sic 

de civitate Mediolanensi quasi Icarus avolasti, et ncc 

mandati me salutationedignatus es. Sic faciunt quos 

potentium lateribus jungit inopinata sodalitas. Mu- 

sca moritura justum est, ut si per naturam non po- 

tes, ad eftectum meo inviteris exemplo : possunt 

tibi alii pro abundantia facultatum utiliores existere, 

esse tamen non valent dulciores. Sed redeo ad con- 

sidei'afionem patrioe, cuij debes bonorum oblivionem 

et miseriam qua laboras. Nunc ergo, honore saluta- 

tionis impenso, servum tuum ad hoc direxi, ut filio 

tuo domno prajfecto et tibi nuntiaret in Christi no- 

mine, me de suburbano illo documenta tegitima sus- 

cepisse, ut vos cum filio vestro domno Triggua, 

quod necessarium videris, agere non omittas \sic]. 

EPiSTOLA XXII. 


Spero in Trinitate Deo nostro, per suffragia vene- 

randa sanctoruni, quod servos in quocunque loco po- 

sitos, quemadmodum munitur oculi pupilla, custo- 

diat, et ad bonam valetudinem reducat quidqnid 

inimica fregit ineequalitas. Ego tamen, et^si corporo 

nequeo, sequor officiis. Nam imperio soUicitudinis 

Q verba congessi, deprecans ut quam sani sitis edo- 

cear. Ecce vix fero brevem, absentia longa fatigau- 

dus : sed potentes sunt et amici domni, quibus vos 

anima sancta commisit. Ego memores, ut deposituni 

servent, sine cessatione convenio : aderunt partibus 

suis, et quod ab eis susceptum est, sine imminutioiie 

servabunt. His addo, prsestanfe omnipotentis Dei mi- 

sericordia, servos vestros de Venetiis jam regressos 

- exhibuisse documenta confirmata de iegibus, hic 

introductionem solemnem illico fuisse confectam. 

Nunc, utrum amico a vobis dici aliquid debeat, illa 

qua soletis maturitate cousulite. 

EPISTOLA XXIIl. 

ENNODIUS ^ LIBERIO. 

Datum est mihi, coelestis infusione mysterii, li- 

Nam durat titulis nescia famamori. 

Rexit Romuleos fasces currentibus annis, 

Successu parili Gallica jiira tenens. 

Hos non imbelli pretio mercatus honores, 

Sed pretio majus detulit alma fides. 

Ausoniis populis gentiles rite cohortes 

Disposuit, sauxit foedera, jura dedit. 

Cunctis mente pater, toto venerabilis ajvo 

Ter denis lustris proximus occubuit. 

quantum bene gesta valent! cum membra receduiit, 

Nescit fama mori, lucida vita mauet. 

Hoc epitaphium primum in lucem edidit Pithceus : 

post illum Baronius, exemplar nostrum secutus, in 

({no supcrstes \6Ts\i tertio legitur : quod rectius vidi'tur, 

quod seûlcrum, (\uoA'e.va\. in Pithosano ; cum 

unius tantum Liberii sit epitaphium.

gratiae vigor examinis. Divinum est, quando sine 

corruptione de te loquitur cui mala contuleris, nec 

iniquum ponit aliquid in lance veritatis douorum 

tuorum opibus subjugatus. Nam ubi de potissimis 

sermo est, et in aures mundi itura formantur, pu- 

blicum testimonium privata actio cur obumbret ? De- 

beo qnidem celsitudini vestrte plus quam universi- 

nolo majus aliquid quam universitatis pos- 

tas ; -\ 

sunl ora depromere : et epistolaris angustice lege 

contentus, satis modicum de illa meritorum messe 

])ra3libo. Felicissime bominum, hoc totis hostilitas 

virium suarum laborat impendiis, ut per totum orbem 

tu solus dissipata componas. iEstimationi remauet 

qualis sit ille cui militas, quando lapsa, exu- 

copias sine malo privataj concussionis affluere. Tibi 

piunt, et nulla senserunt damna superati. Taceo, 

consideratione paginalis eloquii, communionis et 

blandimentorum tuorum mella prseceptis coelestibus 

instituta, non minus rebus nobilitata quam verbis : 

orationem meam adea quaj eminentife tuaj debentur, 

vota transduco, quia '' mecum Gallios in hac astipulatione 

conveniunt, ul, Christo Deo vivo disponente, 

ordinatis illis quibiis civilitatem post multos anno- 

' Vix pascebatur Italia] Pertinent hajc omnia ad 

Romuleos fasoes epitaphii, hoc est ad prwfecturam 

prsetorii ItaliK, qua functus est Liberins primis annis 

Theoderici, quem de ea sic loquentem facit Cassiodorus 

lib. ii, epist. 16 : Sensimus aucias illaliones, 

vos addita iribuia nescilis. lia utrumque sub admiraiioneperfecium 

est, utetfiscus cresceret, et privata 

utilitas damna non sentiret. 

' Schot., imperalor. 

3 Gothorumcatervas]-^piiaphium, Ausoniispopulis 

gentiles rite cohortes disposuit. Cassiodorus ibidem : 

Juvat referre ,quemadmodumin tertiarum deputatione 

Golhorum Romanorwnque possessionesjunxeritet animos. 

Nam cum se homines soleant dc vicinitale collidere, 

istis prxdiorum communio causam noscitur prxslitisse 

concordisB. Tertiam agrorum partem Gothis 


A tationis exhibitis, valere me nuntio, et de vobis 

quod voto meo satisfacere possit, exspecto. 



Bene erat animo meo, si vel ad scriptionem fre- 

quens portitorum suggereretur occasio, quia in remedio 

desiderii senior providentia munus litterarum 

comparavit, in quo ad vicem praesentise formato 

aestuantibus blanditur alloquio : et licet de ipsis re- 

mediis mens aegrescat absentium, et de medicina 

sollicitudinis cura ^ geminentur, attamen non sunt 

deserenda quae sola sunt. Ergo infante Valentino 

Romam petente, quantum sub celeritate' potui, de 

his quffi erant loquenda subripui, breviter signifi- 

sta, perdita, cum te aspeserint, convalescunt. ' Vis cans valetudinem corporis mei fuisse turbatam. Sa- 

" 

pascebatur Italia publici sudore dispendii, quando tu tis est tamen, si nuntio prosperitatis vestrse, dum fit 

ea sine intervallo temporis, et ad spem reparatio- hilaris anima, convalescam. Domine mi, salutationis 

nis, et ad prcebitionem tributariam commutasti. 

La:ti ccepimus te moderante inferre asrariis publicis 

muniis, sicut reverentia vestra postulat, exsolutis, 

rogo utjammede votorum effectu et de bonis ve- 

quod cum masimo dolore solebamus accipere. Fuit 

semper ubertas uostra dispensatio tua. Juverunt venerabile 

superna consilium. Nam vires vectigalium 

tu vel nulristi pro bono publicOi vel dedisti. Culminibus 

omnibus sublimior, tu primus fecisti regales 

stris epistolaris sublevetis promulgatione colloquii. 

EPISTOLA XXV. 

ENNODIUS AGNELL^. 

Gratum raihi est ad magnitudinem vestram litterarum 

munera promulgare, quia et generi et conscientia3 

vestrfe, non tam exhibetur honoriste, quam 

redditur. Justum est ut religiosi homo propositi san- 

post Deumdebetur, quodapud potentissimum domictam 

viduam et nobilem veneretur ingenuus. Ago 

uum et ubique victorem, securi divitias conlitemur: 

Deo meo gratias, quiabonus opinionis vestrEe, adnos 

luia enim est subjeclorum opulentia, quando non 

odor emanavit. Ille usque ad consummationem vitae 

indiget. ^ Quid quod illas innumeras ' Gothorum ca- 

„ fructus tribuat, qui bonam radicem in hac sseculi 

tervas, vix scientibus Romanis, larga prasdiorum 

' 

conversatione plantavit. Beue fecisti, domna Agnel- 

collalione ditasti ? nihil enim amplius victores cu- 

la, mundi istius blandimenta respuere : et dum cel- 

siora sequeris, etiam quse potuerunt venire a legitimis 

remediis, non habere : scisti non solum veniam 

qurerere, sed coronam. Gaudeant de medicina lan- 

guentes : prope est ut proximior sit integritati, cui 

conceditur ut feliciter dediscat illecebras. Ergo, domina 

mi, salutationis gratiam honoriiicentiamqueper- 

solvens, rogo ut pro me amico et parente tuo apostolorum 

liminibus non desinas supplicare, ut merear 

rum ° curriculos intulisti, quos ante te non contigit 

servare quod praedico, et quod in aliis extollo ipse 

saporem de Romana libertate gustare, ad Italiam 

non negligam. 

tuam, et poscentibus nobis, et illis tenentibus, redu- 


caris. Sic ulriuique orbis per sanctas actiones indi- 

ENNODIUS MESSALjE. 

gena, venerabilem donium et summates filios cum 

Scio equidem vos pro desiderio meo fuisse subuniversis 

Italiam possidens videntibus, felicis praj- 

D tractos : sed aliud spei de sollicitudine vestra praesentiae 

tu£e dotesublimes. Ego autem, servitiis saluceperam. 

Nam et qualiter domnus Deo praestante 

assignari jussit Theodericus : hoc est Tjotrvjpopiov 

quod suis antea largitus fuerat Odoacer, ut auctor 

est Procopius iuitio belli Gothici. 

" Galliai] Prtefecturam etiam prastorii Galliarum 

gessit et sub linem regni Theoderici, sub ejus successore 

Athalarico : cujus exstat apud Cassiodorum 

epistola ad Liberium PP. Galiiarum lib. vui. Var., 6. 

Verum hanc Ennodius non vidit. Quare quse hoc 

loco commemorat ad superiora tempora pertinent, 

cum primum in Gallia missus est : in qua perdiu, 

nec una tantumin administratione versatus est. Nam 

militaresetiam copias duxit : ut auctor est Jornandes 

iu rebus Geticis. 

^ Forte circulos. 

^ Schot., gemineiur.

161 EPISTOLARUM LIB. IX. 162 

valedixerit, et qui vobis itineris ordo fuerit, si mei 

memor esses, agnoveram. Sed quid facio, qui negligentiam 

vestram, nec suggerendo formam affectionis 

expugno? Ergo si te, Cliristo Deo nostro tribuente, 

spes nuptiaiis afflaverit, Ennodii memoriam non i'u- 

gabis : quando nulla sic cessit major diligentia, et 

pius amor exclusus est, tantum a pectore tuo,' quantum 

ab oculis submovebor. Sanus esto, salva vita pa- 

tris et fratris tui, Deus vobis benefaciat : agnoscant 

quod pascat auditum, quale vuUis circa me exbibete 

propositum. Unum te rogo, honore salutationis eshi- 

bito, ut apud domnos apostolos jiro me digneris pre- 

ces oflerre ; ut ipsi miserias meas medicinaliter curent, 

nec patiantur me quidquam velle quod non 

decet : castigent praesumptiones mentis et corporis, 

Quod si facias, credo pro innocentia et puritale tua 

te melius pro me, quam si essem coram positus, audiendum. 


ENNODIUS ' AURELIANO EPISCOPO. 

Debeo equidem dolori meo vocem, sed reverentise 

taciturnitatem. Et forte melius mreroren de absti- 

nentiasermonis veslri sequeretur muta dissimulatio : 

urbanum enim et subtile erat ut eisdem lineis quibus 

in me delinquitur potiorum delicta ferirentnr, 

ut secum haberet culpa vindictam. Sed quo me vertam 

qui immemorem mei, et humilium notiliam respuentem, 

pertinacia amoris insequi non desisto? 

Nunquid non repudiati importunitas mater horroris 

est, cum placendi per assiduitatem desiderium mate- 

riam exigit displicendi? iNam quidquid mente fugimus, 

ingestum oculis vix videmus. si mihi liceret 

adhuc sequali cum beatitudine tua sorte contendere 

sed dormiunt apud coronam tuam propiuquitatis pri- 

vilegia, postquam pater esse meruisti. Retinet quisquam 

hominum perire suis jura necessitudiiiis incre- 

mentis, et accessione pise dignitatis, et generis et 

diligentiee vincla dissolvi? Ergo decuit evectionem 

meriti vestri instabili mihi esse rumore, compertam, 

et de communibus gaudiis adhuc pendere opinione 

contentum ? Eleclus sum cui bonum generale tace- 

retur, ût rem aurei Sceculi solus pro conscientiee 

meae obscuritate nescirem. Nobilis vita et genere 

apicem ecclesiastici honoris ascendit, et me dedi- 

! 

gnatur alloquio. Vere tale factum, aut studio aut neut litteras, quales persublimem virum Tranquillinum 

gligentia evenerit, non probatur. Ego tamen servi- D sum precatas, accipiam. His tameu aliam vobis miselia 

salutationis impendo, et Italica simplicitate, rendiviam bene morum vestrorumconscius exhibebo. 

unde tristitiam habuerim, sine dissimulatione mani- Camilla parens mea intraGaliias, et viduitatis mise- 

festo. 


ENNODIUS AGAPIO. 

Duriter offlcium gestientis animi ad memoriam 

tristium mens recordatione stimulanda revocavit. 

' Aureliano episcojJO.] Cujus cathedrae, libri non 

indicant. Cave putes Arelatensem. Nam qui hoc nomine 

episcopus fuit Arelati, 30 ut minus anuis post 

Ennodii obitum eam sedem sortitus est. Hoc vero 

lempore Arelatensis anstistes erat Caesarius. Non abnuerim 

tamen, novam hunc cujuscunque civitatis 

episcopum Aurelianum illum videri presbyterum 

Arelatensem, ad quem rescripsit epist. 3Slib. vm. 

A Nam semper remedium obliviodoloris est; quia quod 

ratione non possumus, temporum prolixitate sepeli- 

nuis. Bene est, quia diuturnitate senescit afllictio, et 

magni doloris consolatio per silentium procuratur. 

Nam iu hujusmodi negotiis plus agitur nil agendo. 

Sed quid facio, quia epistolae lectio jam obducta ci- 

catricis penetralia rescindit, et sepultam immaturi 

fuueris recordationem amara sorte viviflcat? Ergo 

ego communi fratri consolationem [dare poteram, 

cum si quid humauitatis in me esse creditur, sio dolerem 

? aut unquam flens placuit consolator? ergo 

exspectatur medicina de morbidis? Non de me, 

domneAgapi, bene judicas, si et injgermani tui moi- 

roribus, et in obitu spiritualis lilii, ego quasi opi- 

nioni tuae disputator occurro. Sana pectora iter cu- 

rationis inveniunt, nemo alterum unde ipse laborat 

absolvit. Sed hinc alias : potens est Deus, qui solus 

ad ista valet occurrere et communis mali sublevare 

pressuram. Vos tamen honoriflcae cultu salutationis 

impertiens, rogo, ut crebro mihi epistolaris commer- 

cii munera conferatis, ad quas studia pigrum esse 

nec amantem convenit,nec facundum. 


ENNODIUS LIBERIO. 

Si poetarum spiritus disciplina paginalis admitte- 

ret, centena ora, et vox ferrea vix quod celsitu- 

dini vestrce a me debetur verborum ubertate rese- 

raret. Sed quia magnis obnoxius vix ad pauca sufU- 

cio, providi post Dei miseiicordiam vestrse gratiae 

repensorem. Nam frater vester domnus Faustus, 

dum debere se beneticium quod mihi tribuistis elo- 

quitur, ab imbecillis cervicibus gravis oneris sarcinas 

amolitur. Sunt inter duos praecelsos istacommunia 

: vos vobis et dare digna nostis, et reddere ; me 

sub fasce vestri muneris constitutum sola manet de 

obnoxietate confessio, dum prseventum gratiai \yestraj 

mole quod voti compotem fecit, hoc imparem, 

Adsum tameupartibus meis, et inter orandum,quam- 

vis peccator, Deum, ut pro me quoque vobis reddat, 

imploro. Ecce duoistasufticiunt : nam etde coelo pro 

me exspectatis quod vos exhibuisse meministis: et 

est eequalis, qui se debere fateatur in terris. Exspecto 

tamen beneticii vestri celeriter supplementum, 

ria et geminaj jam captivitatis succubuisse fertur 

incommodis. Nemo est qui tam multiplices neces- 

sitates praeter celsitudinem vestram possit avertere, 

generis mei patronus quod in Italia positis prassti- 

tit, non negetin Gallia, ut^ de casellulis ipsius, or- 

' De casellulis] Cassiodorus lib. vii, -i5 : Formula 

qua census relevetur ei quiunam casam possidet 

jtrseyravatam. Cui enim gravior sequo canon impositus 

erat, a persequatore minuebatur. Id revclationis 

seu peraequationis beneficium dicebatur. Glossae nostrae, 

Relevatus ager, avazsxoi/yia-fisvo?, iJ.aojowSets 

ToO ^flfiO(7ioy ûpouq.

163 ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 164 

clinatione vestra, dum ab eis fisci onera derivantur, A exercitus ad triumphum. Quis credat militemejus 

ad prsefatae alioienta sufflciant. Domine mi, saluta- 

tionis servitia dependens, rogo ut portitorem pra?seutium, 

hominem meum quem ad liaec exsequenda 

destinavi, Deo vobis inspirante, meum effectum 

eminentia vestra jubeat commeare. Nunquid dubi- 

tare de postulationibus suis eum convenit, qui seno- 

vit et illa qu» non poposcerat, impetrasse? 

EPISTOLA XXX. 

(' SYMMACHO PAPjE.) 

N.itura rerum est ut etiam idoneus ore vel pectore 

potfit de prajsumptione culpari, quia omnis verborum 

commoditas humilitatis terminos egressa calca- 

tur : et sicut habenda sunt quae exiguntur jin pretio, 

ita ingesta \ilescunt. Importunitas cum facundosopi- 

nionis nobilitate dispoliet, dedecore vestit indoctos. 

Sed hac me ratiocinatione sustento, quia est quidem 

audax, sed amabile prKvium prsestitisse sermonem : 

et sicut vicinnm temeritatis, ita proximum diligen- 

liEp ad caritatem pertinens iter aperire. Inter Ecclesiariim 

homines nunquid reatus est, si pari amori 

contenderint dispares dignitate ? aut excedunt mo- 

dici honorisangustiam, qui desiderant suflfragio gra- 

tiffi summatibus comparari? Non habet superbi conscientiam, 

qui se tantum in alfectionis muniis non 

metitur. Praesumo dicere, subditorum error est, qui 

in hac re praecedentem antevenit. Ecce sic partes 

meas quasi voluntarise allocutionis fuscatas nube 

in labore et perfectione habere quidem superantis 

gloriara, sed continentiam subjugati? Consummatis 

cougressionibus de irae hajreditate nil remanet : uno 

tempore, quos perniciosos adversarii viderint, blan- 

dos sentiunt tributa pendentes. Et hssc quidem cee- 

losti prceparantur pro hac repensione suffragio : 

quia fldes nostra apud eum, (cum) aliud ipse secte- 

tur, in portu est. Mirabilis patientia, quando tenax 

propositi sui, claritatem non obumbrat alieni : nam 

et Ecclesiarum noslrarum patrimonia relabi, nisi 

aucta fuerint, ingemiscit. Sic factum est, ut et statum 

suumlocupletes pauperum substantiaa teneant, 

et mediocres adsupremam opulentiam .convalescant. 

In sacerdotibus virtutes et innalas colit, et non|re- 

pertas inspirat. Sed cur beatitudinem vestram pree- 

judicio dilFusi sermonis articipem? Continuo experientia 

vestra et spiritalis illa perfectio jejunumme 

fnisse in lilii vestri laudibus accusabit : et cum so- 

leant ampliflcari facta colloquiis, sterilem me relatorem 

devirtutum ejus messe causabitur. Jam ssecu- 

lares apices, curules et trabeas, patricias etiam di- 

gnitates qualiter aut naturse reddat aut moribus, 

domestici perlatoris astipulatione vulgetur. Nam et 

veteres in antiqua generis kice durare fecit, et no- 

vos splendore inopinati fulgoris irradiat. Facilius 

respublica ejus bono dispensationis in privatam mi- 

grat opulentiam, quam famulantum census in pala- 

tinalucra coramutetur. Nunc quod superest, mese 

purgavi. Sed dico quod ad defensionem spectat q servitiis sakitationis acceptis, prospicite ut Christus 

uberrimam. Filius vester domnus Rhodanius coegit Redemptor noster qua3 in praefato clementissimo rege 

a me in usum styli prsesentis erumpere. Fateor tamen, 

in studio meo fuisse quod jussit : quia qui vo- 

lentem coegerit, non laborat. Deo gratias principe 

ioco, et tota epistolffi concinnatione referamus, quia 

in societatem capitis sui aliquando Romana membra 

coieiunt. Justura erat ut et beatus Petrus apostolus 

sedi sua3 Ecclesias et senatui liberiori per Dominum 

partes debitas reformaret. Dignus regnator, dignus 

in quo cum setate votorum summa contigerit. 

Nam etsi itura ad posteros felicitas perseveret, litandum 

illi est laudatione prtecipua a quibus sumpsit 

exordium. Deo efflcaciter supplicaslis, ut illius vos 

virlus erueret, cujus potest servare clementia. Didi- 

servientibus sibi contulit, longa setate conservet. Det 

etiam regni de ejus germine successorem : ne bona 

tanti hominis in una eetate veterescant, et antiquata 

temporibus pro sola aurei sajculi commemoratione 

nomiuentur. 

EPISTOLA X.KXI. 


Dum jucundis adhuc, Deo dispensante, fruerer de 

praesentia? vestree vicinitate conspectibus, et amabilia 

colloquiorum mella venerabili mendacio retineret 

auditus, occasio mihi scriptionis oblata est. Fateor, 

diu nolui medicinam desiderii,dumalteraprocuratur, 

irrumpere. Delectabat series animo meo pia ludiflca- 

cistis ejus eventus prosperos, quem videtis dum D tiune blandita, nolebam, conscius deprehendere quae 

mandat secutam bella victoriam. Parum superest, ut 

mansuetudinem mentis illiusita profundam teneatis, 

quasi sit ignara procinctuum. Deo tribuente, nec 

pax ejusturbari dubiispotest, nec forlitudo qualibet 

objectatione confringi. Nihil apud illum tutius sup- 

plicante : solus evasit prasliares acies, qui rogavit 

vicit armorum impetus qui obtulit devotus obsequium. 

Quod vix veteres principes praesentia; suae 

sudore potiti sunt, hoc_ semper regis nostri brevis 

procuravit epistola. Per excursus dirigitur felix 

1 Symmacho papx} Titulum adjecimus, cujus vice 

in antiquis exemplaribus scriptum erat In Chrisii 

signo. Sed perspicuum est epistolam esse ad Sj-mmachum 

papam, et quidem scriptam post exstiuctas 

: 

pascebat in amore fallaciam. Bene enim sapit studiis 

nostris obsecuta seductio, et pro vero libenter admittimus 

dulcium imagines nuntiorum : grata somnia 

quoties fugantur vigiliis, ingemiscimus, et illud 

mortis simulacrum de placidis decepLionibus plus 

araatur. Ergo nunc mihi, quia illud quod praefatus 

sumstare nonlicuit, exsequendum estquod remansit. 

Aliquis hominum pro peccati sui onere sic laborat ? 

affligerer nisi vos viderem : ad cupita perductus 

maceror, quia qua; poscebamus, Deo tribuente, con- 

schismalis reliquias, membris omnibus, ut Ennodius 

ipse loquitur, in capitis sui societatem Theoderici 

regis quem propterea laudat, operarevocatis.

EPISTOLARUM LIB. IX. ie 

cessa sunt. Nunquid alicui accessit de Isetitiaj occa- A quKtenemus. Vossalutationismeajobsequiaprosancti 

sioue quod torqueat, autde messegaudiorum egressa 

est planta trislitia;? Gratias inseparabili Trinitati, 

Deo vero, qui ut vota impleat, aliquotiens vota 

contemnit. Ipse ergo conjunctionis tuse copulam 

respiciat : ipse unum faciat ex duobus, inprimi ho- 

minis corpore, dum adhuc nativa et iutemerata 

imraortaHtate gauderet, utrosque formavit, Jungntur 

tibi uxor, ut Abrahae Sarra, ut Isaao Rebecca, ut 

Jacob Rachel coelesti benedictione sociata est. Habeas 

continentis praeviam frugem, et dulcedinem conju- 

gati : legi Dei pareat solulio virginalis, dum quod in 

se subtrahit, reddit in sobole. Nesciat externam diligeutiam 

bene in vobis solidata communio : illa matrem 

tuam moribus et conversatione restituat, tu 

parentem. Nonpareat mundo majorum tuorum, dum 

iu te renascitur, amplectenda formatio. Nequaquam 

peregrina vitae esempla, nec non adventitia postu- 

lantur : in oculis locata sectamini. Ecce ego, qui 

hymenffiis tuis interesse non potui, hac ^te precum 

mearum prosecutione convenio : vos ad vicissitudinem 

eshibete crebra coUoquia. Salutationis amorem 

et reverentiam persolvens, rogo ul si memoriam 

mei de illa [locupleti recordatione non truditis, et 

orationtbus me et colloquiis sublevetis. 


ENNODUIS ADEODATO PEESBYTERO. 

Quantum a me merilo, quantumactione sis clarior, 

orationum tuarum reserabit effectus. Ecce domni 

Fausti filii tui abstractam de solatio meo partem 

maximam tu tenebis. Ego quidem sanctis et legalibus 

desideriis precum impedimenta non attuli : sed 

tanta me domni Avieni perculit pro ejus caritate 

discessio, utlacrymis prosequerer et ad optata ten- 

dentem. Patuit humanarum rerum in hac causa de 

diversitate formatio. Illum evocant, Christo duce, 

votiva; me feriunt. Illi blanditur de conjunctione 

vicinitas, me de sequestratione compungit. Ecce de 

precum mearum fruge soUicitor : et adeptos nos, si 

quiJ in hac parte postulatum est, quod cum Christi 

pace dici liceat, ingemisco. Sed inter heec tali diligentia? 

curatione sustentor, quia domnum Avienum 

superantem vota reddidimus. Habet de origine ejus 

Roraa jactantiam, Liguria de profectu : ibi domno 

Fausto filius naturailege concessus est, hiceruditione 

patefactus. Minus fuit cum generalitate hominem 

nasci, quam quod inimitabile videbatur, Fausti sobolem 

comprobari. Referamus ad Deum beneficia sua, 

et ipsipro illo redhibeamus gratias,aquopoposcimus 

' Cxsario episcopo] Arelatensi. Episcoporum sui 

SKCuli, ut jure vocat Ennodius, nobilissimo, doctrina, 

eloquentia, vita^ sanctitate clarissimo. Isergo conlicta 

criminatione ad Theodericum delatus, Ravennamque 

sub Icustodia pertractus, angolici vultus aspectu, et 

innocentiresecuritateregemitapermovit,ut nonsolum 

pacatehumaniterqueillum exceperit, sed oblatisetiam 

muneribus honestarit. Nec dispari antealiquot annos 

eventu, cum Visigotliis adhuc pareret Arelate, falsaeque 

proditionis accusatus apud Alaricum fuisset, 

cum honore postea dimissus est. Utramquehistoriam 

(de priore hic sermo est Ennodio) lib. i VitiE Ctesarii 

complexus est Cyprianus. Cujus etiam librum ii qui 

pectoris vestri puritate suscipite; et codicem reci- 

pienles meum, cum illo qui a vobis promissus est, 

destinate. 


ENNODIUS ' C.ESARIO EPISCOPO. 

Quod spe prceceperam, litteris iudicastis Nam 

venerandi promulgatione coUoquii, quid coelestisimperator 

domnum regem circa vos facere compulisset, 

agnovi : ego sum, cui postquam meritum vestrum 

patuit, nequaquam se felicitas actionis abscondit. 

Qui hominum nobilissimo inChristiservitutepontilici 

terrenas dominationes nesciat esse subjectas, et mi- 

nacera reis potentiaminnocentiaj objectionesuperari, 

quando principacis purpura aut cilicia dexpexit, aut 

'' paliium ; quando libertas illa potissima credidit, sibi 

ante Christianam humilitatem licere quod voluit; 

aut quando ei licuit velle quod iccderet? Quod si 

inter ha?c canae Eetatis exempla recolantur, et stovitiam 

circa cultores Dei tyrannicam reducas in me- 

dium, scimusquia ab illis nostri dogmatis sectatores, 

ne unquam morerentur, occisi sunt. Tunc militibus 

suis vitam, ceternitjtem.obsequente gladio perpetuus 

ille dux contulit. Illi inimicorum suorum ministerio 

perdiderunt originariam vilitatem. Te, mi domine, 

in orbe jam Chnstiano diva les peperit, "et apostolici 

uberis lacte nutrivit : tu cajteros velut solis magni- 

tudo astris minoribus comparata transgrederis : te 

qui interioris hominis oculis inspexit, instructus est. 

^ Nam et cum faeie ipsa foveas puritatem, delinquen- 

tes feriato ore castigas. Boni de conversatione tua, 

quocunque processeris, imitanda inveniunt : malis 

fugienda demonstrantur. Beatus tu, cuia Deo tritutum 

est ut monitis doceas et exemplis : qui ad 

pii itineris directum semper existens praevius invi- 

tasti : quis non optet, te loquente, ut sciat plura, 

non legere ? Tudum librisgenium relationeconcilias, 

et magistros informas : tibi debet quicunque ille 

scriptorum maximus, quod eum dote elocutionis 

amplificas. In te lux convenit seimonis et operis. 

Unde ha?c praerogativa Transalpinis? unde parenti- 

bus meis inauspicata sublimitas, ut talem virum mi- 

serint? Sed cur inter terrena quaeritur res coslestis? 

Potuit ergo ante te quodibet palatii supercilium non 

jacere? potuit tibi cupita subtrahere,quem mitiorem 

D ovibus sola faciunt errata pugnacem? Latius me et 

meritum vestrum vocat etdiligentia : sed loquacitatem 

meam lex epistolaris includit. Quod superest, 

benigni ssrvitutis meae munus accipite, et me Deo 

in Surii editione desideratur, in S. Martini coenobio 

Parisiensi vidimus, de miracnlis S. Caesarii ejusque 

obitu compositum : in quo praeter alia Liberium patricium 

narrat, lethali lancea? vulnere confossum acpene 

exanimem, admota Ccesarii vestecuratumfuisse. 

Variae pra?terea exstant pontificum Romanorum epistola? 

ad Caesariuni. In quibus et illa Fêlicis, quae 

viros doctos fruslra exercuit ob deprvatae subscriptionis 

suspicionem, quasi P. C. Boetii scripta dicatur 

: cuni Arelatensis codex ex quo depronipta est, 

diserte habeat. P. C. Maberti, scu Mavortii, qui 

annus erat Christi 528 Felicis IV papse secundus.

167 ENNODir EPISCOPI TICINENSIS 

nostro orationum suffragiis intimate, frequenter de 

his quae vobiscum aguntur vel acta sunt, informantes. 

Deprecor etiam ut quid apud vos proraoverit Rus- 

tici supplicatio, qui, quantum audio, fornicationes 

suas nomine vestit uxorum, et vocabulo legis putat 

escusari posse rem criminis, mihi manifestes mini- 

sterio iitterarum. 



Ubi sunt, qui dicunt inter habitatione disoretos 

diligentiam non durare, et affectionis calorem terrarum 

divisione tepescere, nec longius procedere 

mentes posse, quam oculos? Ecce araoris mei pleni- 

tudo violentia sequestrationis esaestuat, et colloquii 

medicina languidior corporis sedibus non tenetur. 

Deum tamen qui, circa vos respexit vota nostra, benedico, 

qui vos nonsolum nobili, sed, quantum fama 

nuiitiat, sancta moribus uxore donavit. Cultores 

Christi perfecta omnia promerentur, ipsis solis in 

conjunctione, opum, mentium et sanguiais claritas 

non negatur. Ipse prsecipiebam quod possit talis 

effici, qualem ad te audio jam venisse. Transit a;stimationem 

meam quid de ejus liominis profectu sen- 

tiam, quem audio ab optimis inchoasse. Domine mi, 

gratiam salutationis impertiens, spero ut petitionem 

sancti episcopi patris vestri dignemini incunctanter 

A efflcere, et homini ipsius classici illum de quo securus 

sum, ' grate animum condonare. 


EiNNODIUS MESSAL/E. 

Solent inauspicata felicitate superbarum mentium 

colla moUescere, et rigidioris propositi novo gaudio 

supercilia'tempsrari.Namb:;nignitatem seminatquidquid 

votis obsequitur, nec plus aliquid humiliat potissimos 

quam optata subiimitas. Indicium communionis 

et obsequii est, ad apicem pervenisse. Tu 

postquam ad cupita provectus es, ignorato hactenus 

tumore me despicis : et quid in melle tuo respicias 

oblitus, de sola amicos veteres futuraj uxoris opulentia 

coutemnis, nesciens sarcinam venire unde 

ffistimas commeare rem pra;mii : primum quod mo- 

B bilem esse non decet, qui originis suse radios non 

obumbrat : deinde, quia unde despicior, vindicabor. 

Ergo ad usum promissionis benigne revertere, ne 

videar manitesta suspicatus. Ego, quia hactenus ab 

scriptionis munere temperastis, in bsec verba pro- 

rupi : 

vos aut factum diluere, aut aflirmare innoceu- 

tiam convenit nobilitate sermonis. Domine mi, salu- 

tationis plenissimEe offlcia persolvens, spero ut qui 

diligentem neglexisti, saltem alloquiis facias dignum 

arguentem. 

' Schot., gratix. 

MAGNI FELIGIS ENNODII 

OPUSCULUM PRIMUM. 

PANEGYmCUS DIGTUS GLEHIEMTISSmO REGI " THEODERIGO. 

Illum, princeps venerabilis, in laudibus tuis pro- 

scribat professio, illum a prajconiis propositi repel- 

lat consideratio, quem a defensione tua aliquod sub- 

traxit ollicium. Refundat tibi generalitas rebus obligatasermonem, 

dum iuffiqualis vicissitudocompensat 

laudibus quod adeptaestdesudore. Armis tuis libertas 

obnoxia, quod solum potest, hilaritatem [didicit an- 

nuntiare prajconiis. Tuum est, inclyte, devotioni 

pretium dare, quam intelligis vires subditorum non 

1 Panegyricus] Panegyricus ubi aut quando dictus 

sit ab Eiuiodio, eeque iacertum est. Hoc constat, 

Romsedictum non fuisse, cum Romam ut absentem 

alloquatur. Mediolani crediderim, aut Ravennte. Si 

ergoMediolani dictum placet, exceptum hac laudatione 

adventantem Theodericum dicendum est, quo 

more Lugduni a Sidonio exceptus est poeticopanegyrico 

Majorianus. Sin Ravenua', in legatione aliqua 

pronuntiatum, qualem his fortasse verbis indicat 

Ennodius, Nunc ecclesiadirigitlaudatorem. De tempore 

hoc modo afflrmare licet, ante Cethegum consulem, 

hoc est annuni Christi b04, dici non potuisse, 

cum de recepto Sirmio disserat, quod Cethegi receptum 

est consulatu. Sed etalia suntquae posteriorem 

ostendant. Quod si quis ordo est m serie operum 

C posse transcendere : erit dispensationis sacraj de 

famulis sestimare quid exigas, in quibus cognoscis 

totum tibi militare quod prajvalent. Propriis maje- 

, Widemer. 

stas tua oblationem litterariam dignetur altaribus : 

quia ne senescat claritudo operum, advocanda sunt 

linguarum exercitia : quid egeris, ne vetustas sibi 

vindicet, obliget catena referentum : disciplinarum 

enim quietem vos tribuetis, per quas vobis continget 

ffiternitas. Nihil amplius ccelestis dispensator arcani 

Ennodii qua in antiquis exemplaribus digesta sunt, 

facilis est conjectura panegyricum hunc in annum 

507 vel 308 conjici oportere. 

^ Tlieoderico] Regi Italise. Ostrogothorum, "dum 

adhuc in Pannoniis versarentur, reges ex Amala 

stirpe germani tres fuerunt, Valamer, Theodemer et 

Theodemeris ex concubina iilius fuit hic 

Theodericus, coiisul ordinarius, et magister militum 

in Thracia sub Zenone, ac tandem rex ltalia3 : cui 

Valameris cognomentum tribuit Marcellinus comes 

in Chronico. Malchus vero Sophista [Philadelphiensis 

iu Ilistoria Byzantina, Valameris tilium, sed perperam, 

nominat, cum Theodemerem illi patrem multis 

locis asserat Jornandes in rebus Geticis, Valameremqueilliuspatruum 

vocet.

169 PANEGYniCUS THEODEUICO REGI DICTUS. 170 

ab humanis poscit ingeniis, nisi ut iiitcUigant, quo A nemo indignationi tu» nisi humilitate subtractus est; 

veniat auctore quod sapiunt. Inter Deo proximos 

agnovisse qui pra»stitit, reddidisse est beneficium : 

quod descendit a superis, sola hymnoruni licet mercede 

taxari ; fabricator mundi ad potiora munera 

modulatis invitatur eloquiis. Dicite, si non pr.Tmii 

loco opifici suo lingua blanditur. Juugitur, quod de 

sacrario mundi pectoris laudatio debet principalis 

effluere : nec solum linguaj nitorem postulat commemoratio 

numinis tui, bono asserenda conscientiee. 

In divinis obsequiis feriato ore peragit mens serena 

sacriticium : actuum munitus claritate, in ajtherio 

cultu etiam mutus obsequitur. Ergo et me titulus 

qui obstare putabatur, invitat; utinam mundior pro- 

fessio habeat concordiam cum secretis, ne dissentiat 

splendor cordis a corpore. 

Salve nunc, regum maxime, in cujus dominio 

saporem suum ingenuitatis vigor agnovit. Salve, sta- 

tus reipublicaj : nam nefas 'est, separatim a te simul 

collata narrare, et unius bona temporis verborum 

divisione discernere. Si bella regis mei numerem, 

tot invenio, quot triumphos : congressui tuo nulhis 

hostium, nisi qui laudibus adderetur, occurrit : 

mili- 

iavit iropseis, qui restitit voluntati : nam semper aut 

pietati tuaa peperit subjectus gloriam, aut qui prse- 

sumpsit tela, virtuti. Qui te in acie conspexit, supera- 

tus est ; qui in pace, nil timuit : necpromissio vene- 

rabilis claudicavit inter prospera ; nec passus esl 

moram vigor in prceliis. Callis tuus multo vallatus 

cum in sociorum profecisset numero, qui rogavit. 

Non tibi ignotus est algor Scythiaj : non Meroen, 

aut anhelum ajstibus Cancrum, ut alterius possessor 

orbis, ignoras : didicisti universa subigendo, quaj 

uobis vix auditu patuerunt. Ilajc quidem majora sunt 

homine : sed qui ad mundi paratur gubernacula, 

necesse est ut universis veniat cardinibus institutus. 

Nimis velociter tempus maturae laudis arripui : et 

quasi non in primordiis fluvius etiam torrentis fatis- 

cat ingenii, sicper narrationis famem fruges perfectm 

cetatis invasi. Laurearum ordines quoerit, qui et ce- 

leritate earum superatur et numero. Citius a te, 

inviclisFirae, insignia quaj retexinius impleta sunt, 

quam dicantur. Quis ferat in gestorum suorum elo- 

' cutione torporem, quem in actione non pertulit? 

^ Educavit te in gremio civilitatis Grfficia, prffisaga 

venturi : quem ita ingressum vita3 limen erudivit, ut 

dum adhuc de puero haberet hilaritatem, mox eam 

sequeretur securitas de tutore. Adhuc in cano flore 

degebas adolescentiaj, nec virtutum messem lacteus 

antc experimentum culmus attulerat : adhuc blanda 

erat imago pubescentis, nec cingens faciem lanugo 

vestibat : quando ffivi purpura et tlosculus supervenientis 

imperii promittebat sollicitis de gratias com- 

mutatione terrorem, cum in probationem roboris et 

clementiae tuae ruptis vinculis furor emicuit : et evis- 

ceratas diuturna quiete mentes occasionis pabulo 

subjugavit. ' Pulsa est estemplo principalis urbe re- 

obstaculo, et quotidianas victorias vidit, et profectio- n verenlia, et in vacuam possessionem nullo ascitus 

nis detrimenta non attulit : sic inimicorum interclu- 

sus agminibus, ut negaret accessum : sic tuo pate- 

factus impulsu, quasi hostium providentia nil noce- 

ret. Hajc si felicitati tuae ascribenda sunt, est plena 

dos principis : omni honore angustior, si labori. 

Prima dextris omnibus contra naturam certamina 

suscipiens, ne resistendi spes relinqueretur inimicis, 

varias tibi loco priucipe coeli leges, terrarum muni- 

mina, fl.uminum ' superbia subdidisti. Mentior, si, 

unquam dispositis tui impedimentum eshibuit ardor, 

aut frigus : si tumore gurgitum, si bibendi necessi- 

tate constrictus es : si Alpium juga, - connexis poli 

sublimitate sociata, cursibus tuis attulere tarditatem. 

Nescierunt resistere, quos devictis locorum munitio- 

sanguine tyrannus accessit : qui aula potitus, defini- 

vit, postquam metu hostes suos debellaverat, niliil 

superesse quod gereret : cum animos tuos sine annorum 

suffragio impulit lux naturee, ne aut causa 

melior te coram posito subjaceret : aut non beneficium 

necessitatis tempore redderes, quod pacis ac- 

ceperas. In ipsis congressionis tuae foribus cessit in- 

vasor, cum profugo per te sceptra redderentur de 

salute dubitanti. Ventilemus historias, interrogentur 

annales : apud quos constitit, refusum exsuli quem 

cruore suo rex genitus emerat,principatum? Castren- 

sis gloria turmarum participatione dispergitur : nec 

ad unum referri potest quod venerit collatione mul- 

torum. Singularis boni fructus est ambitionis refre- 

nibus invenisti : quia securos faciunt interrupta, D natio : illo maxime tempore, quo sine opinionis 

quos protegunt; et laxatis in otio animis vivunt, qui 

tutiora possederint. Adversus te nec campestris ha- 

bitatio pares protulit ; nec quos amplexa sunt invia, 

aisi exstiterunt supplices, a deprsedatione subduxit. 

In possessione tua positus sine formidine divitias 

indicavit : nec rebellem juvit, si pauper innotuit 

• Editiones aliquse, swperba. 

2 Editiones aliquae, convexi. 

= Educavit te Grxcia] Constantinopolis. Obses enim 

a patre Leoni Augusto datus, cum annum wtatis septimum 

vix escederet, in ejus aula educatus est, principisque, 

ut Jornandes eodem libro scribit, gratiam 

meruit : a quo post decem tandem annos ad patrem 

remissus est. 

* Pulsa est principalis urbe] Zeno Augustus Verinse 

socrus fraude circumventus , Constantinopoli relicta 


: 

damno possis acquisita retinere. Par te, inclyte domine, 

laus respicit donati diadematis et defensi. Si 

te illarum rector partium non amavit, perculsus prae- 

fuit reipublicoe : si dilexit, obnoxius : usus es in 

tuorum fide meritorum teste purpurato. 

Jam tuno in jus tuum se palatia ipsa contulerant. 

in Isauriam profugit. Vacua aula biennii ferme spatio 

potitus est Basiliscus, Zenone ipso ii consule, anno 

Christi 473. Hic igitur est quem ty-raunum vocat. 

Post baec Zeno collecto exercitu, cedente Basilisco, 

imperium recepit. In eaque expeditione Zenoni ausiliatum 

oportet Theodericum, quando integram ei laudem 

restituti Zenonis tribuit Ennodius : etsi nulla 

ejus hac in parte mentio, neque in excerptis Candidi 

apud Photium, neque apud alios qui de Zenonis rebus 

scripserunt.

ni ENNODII EPISCOPl TICINENSIS 172 

nemo credidit, non te posse ad quem voluisses trans- 

ferre, quod reddideras. Sed parcus in exigendis praBmiis, 

quasi sufficerent ad vicissifudinem operum 

tuorum, ' fasces accepisli : non quo tibi accederet 

genius de curuli, sed ut de te pretium palmata me- 

reretur. Quis hanc civilitatem credat inter familiares 

tibi vivere plena essecutione virtutis? Ille annus habuitconsulem, 

quirempublicamnontamsoUicitudine, 

quam opinione tueretur ^ : quo in segmentis posito, 

qua3 ab bostibus sumpta fuerunt arma, tremuerunt. 

Quando talis contigit sorte lictoris, qualem dedit ab 

ipsa mundi infantia regum examinata claritudo? Nolo 

per casus errare dominatuum ; in tuo stemmate pro- 

bati sunt, quireperti. Serranumscipionibus aratrape- 

'' 

tueris. Cursim multa transcendo ; nepigrioris stellae 

pererunt : qui dum grandia sulcis semina commen- vitio serus advenias : ne Romanaj fax curiee diu in 

daret, honorum ei messis oborta est. Sed minus " umbram coacta lardius elucescat. Inter vita» tiroci- 

diligo prospera, quaj sumunt a desperatione principium 

: vixpaucos contigit degenerare nobiliter, cum 

familise tua3 debeas actus generis nobiiiter custodire. 

Quid mihi, vetuslas objicias agrestia membra paluda- 

raentis decorata? Ego tibi, quod admirationem vincat, 

oppono principem meum, ita ornatum, ut eum 

non liceat improbari : ita agere, quasi inter irapera- 

tores adhuc precetur adjungi. 

Sed quid faciam, cui fecunda actuum tuorum seges 

occurrit, ubi universa eligentem superaat? nescio 

quas aristas horreis inferam, quas relinquam. Stat 

ante oculos meos ^ Bulgarum ductor * Libertem dex- 

tera tua asserente prostratus ; 

nec esstinctus, ne pe- 

riret monumentis ; nec intactus, ne viveret arrogan- 

tia3 : in gente indomita domestious astipulator super- 

futurus- roijoris tui : qui si sufficiens letlio vulnus 

excepisset, personam viceras : quod in luce substitit, 

submisit originem. Hsec est natio, cujus ante te fuit 

omne quod voluit : in qua titulos obtinuit, qui emit 

adversariorum sanguine dignitatem ; apud quam campus 

est vulgator natatium. Namcujus plus rubuerimt 

tela luctamine, ille putatus est sine ambage subli- 

mior : quam ante dimioationem tuam non contigit 

' Fasces accepisH] Consul a Zenone designatus iu 

annum 484 Marcellinus oomes. Theodericus rex Gothorum 

Zenonis Aiig. viujvi.ficentiis pene pacaius,mayisterqueprwsentis 

militixfacius, consul quoquedesignalus,crediiam 

sibi Riyensis Dacide partem, 31cesixque 

inferioris cum suis saiellitibus pro tempore tenuit. 

Consul fuit Orientalis, collega Romffi Venantio. Cassiodori 

Fasti eo anno, D. N. Theodericus et Venan- 

iius. 

- Quo in segmeniis posito] Quandiu consul fuit in 

toga picta seu palmata veste consulari, quaj segmentis 

aureis ornari solebat, Sidonius de Asterii consulatu 

lib. viiiepist. 6 : Elillam Sarranis ebriainsuccisinier 

crepiianiiasegmenta palmatam pluspicia plus aurea 

oralione convenustavit. timc igitur certa videtur emendatio, 

\-ir ofigmentis, quodin omnibus libris legebatur. 

5 Bulgarum ducior Libertem] Dehoc bello, ni fallor, 

Athalaricus lib. vm Variarum, 21 ad Cyprianum patrioium, 

qui in ea expeditione sub Tbeoderico meruerat 

: liabuisii sub divx memorise domno avo noslro 

in uiraque parie laudatus semper excubias. Vidit ie 

adliuc gentilis Danubius bellaiorem : non ie ierruit 

Bulgarum globits, qui etiam noslris crat prxsumptione 

ceriaminis obsiaturus. Feculiare iibi fuitet fenitentes 

barbaros aggredi et conversos terrore seciari, Sic vi- 

A agnovisse resistentem : quaa prolixis temporibus solo 

P 

p, 

bella consumrnavit excursu. Hos non montanae strues, 

non fluminum objectio, non negati egestas alimenti 

in artum necessitatis lege continuit ; dum credunt 

satis esse ad delicias equini pecoris lac potare. Quis 

ferat adversarium, qui pernicis jumenti benefioio 

currit et pascitur? Qiiid quod ;et illis animalibus in- 

dicunt studiosaa famis patientiara, per qua? esuriem 

vitare didicerunt? quemadmodum tit, ut jejunEe cor- 

nipedis sessor visceribus cibos extrahat, quos illa ne 

conderet, diligentia instruente prospexit? His ante 

mundus pervius esse credebatur : nunc illam sibi 

tantum orbis partem interclusam aastimant, quam 

nia et triumphorum maturitatem, peotori sacro affectum 

nostri cojlestis favor infudit. Jam diuturnae 

quietis dispendio, per gubernantum vilitatem potens 

terra consenuerat : jam attulerat publicis opibus 

pax intemerata defectum : cum apud nos quotidianse 

depraadationis auctus successibus '^ intestinus egeret 

populator : qui suorum prodigus, incrementa serarii 

non tam poscebat surgere vectigalibus, quam rapinis : 

' sajvientem ambitu pauper dominum odia effusione 

contraxerat : sed nec defrudatis viribus, quod minuebat 

opulentiaj, jungebatur affectu. Tunc enim 

aulaj angustia ia artum res privatas agitabat : nec 

micare usquam scintillas famulantum exstinctus ty- 

ranni fomes indulserat. Metuebat parentes exercitus, 

quem meminisse originis suas admonebat honor alienus 

: nam ire ad nutum suum legiones, et remeare 

pavore algidus imperabat. Suspecta enim est obedien- 

tia, quaj famulatur indignis : et quotiens praelatos 

convenit conscientia stirpis ultimEe, et illud metuunt, 

quod timentur. ^ Nata est feliois inter vos causa discordiaj, 

dum perduelles animos in propinquorum 

tuorum necem Romana prosperitas invitavit. Gene- 

rata est ab invalidis causa certandi, et ne vel a ne- 

cloriamGothorumnontamnumero,quamlaborejuvisii. 

Idem epist. 10 Bulgares toto orbe terribiles fuisse 

dicit. 

•• Forte libertatcm. 

^ Schot., siyli. 

^ /îfej^rtmMi^popwZa/o?*] Odoaoer, quimoxtyrannus. 

Is Momyllo Augusto ultimo Romanorum imperatori 

in exsilium pulso regnum eripuit anno 476, jamque 

annos pene fi- regnarat, cum Italiam sibi a Zenone 

Aug. concessam, ut Odoacrum debellaret, ingressus 

est Theodericus. Hino omnia in Ennodii verbis perspicua. 

Potens enim terra, gubernantium, hoc est 

postremorum principuin, vilitate attrita est Italia : 

cujus affeotum desideriumque apud Zenonem professus 

est Theoderious. Quod prteter caateros copiose 

desoribit Jornandes iu Geticis. 

' Edit. aliquaj, sxvieniem ambitumpauper dominus 

odiosa effusione contraxerat. 

^ Naia csi causa discordiw] Ne injuriabello appetitus 

videatur Odoaoer, lacessitum ab eo dicit Theodericum, 

stimulatumque Cfcde propinquorum : hoc 

est, ut conjioio, Rugorum, quo bello cajsos afUixerat 

Odoaoer, Phceba rege capto Friderico ejus iilio cui 

aperte favebat Theodericus, semel atque iterum aoie 

fugato, ut in S. Severini Vita narrat Eugippius.

173 PANEGYRICUS TIIEODERICO REGI DICTUS. 174 

gotio periluris veniret fiducia, pars fugacium praelia Ajejunas peclorum crates acta validioribus lacertis 

concitavit. Tunc a te commonitis longe lateque vi- lancea transmeabat : cum inter naufragia terrena, et 

ribus, innumeros diffusa per populos gons una con- 

traliitur migrante tecum ad Ausoniam mundo, nullus 

prajter parentem iter arripuit. Sumpta sunt plaustra 

vice tectorum, et in domos instabiles confluxerunt 

omnia servitura necessitati. Tunc arma Cereris et 

solventia frumentum bobus saxa trahebantur : 

onera- 

ta; fetibus matres inter familias tuas oblitas sexus et 

ponderis, parandi victus cura ' laborant, Tunc in 

campo hiems et jugi pruinarum candore velata cae.saries, 

barbam stiriis implicuit crine possesso. Nam 

quod diligentius indumentum matrona neverat, durante 

gehi, ut adhcereret corpori, frangebalur. Pastum 

agminibus tuis aut indevotse nationes, aut educata 

lustris fera suggessit. 

Inter hfec, quse tibi cum glacie aut ardore cesse- 

runt, unani certaminis tui lineam summotenus libet 

attingere. - Ulca lluvius est tutela Gepidarum, qua? 

vice aggerum munit audaces, et in jugorum morem 

latus provincia3 quibusdam muris amplectitur, nullo 

ariete frustrandis. Ad hunc te callis tui rigor addu- 

sit : ubi pro legatis et gratia" postulatione, obsistendi 

animo gens diu invicta properavit : cum pene cohor- 

tes tuas ante inimicos famis necessitas obsideret. Dic 

qu;eso, cleraentissime domine, quid praster te spei 

erat residuum in populo arenaj aut sideribus compa- 

rando ? Instantibus Gepidis, amne, pestilentia, iter 

quod declinasset fugiens, contra nudatos vagina gla- 

dios transvolasti : nuUius inscii mersa cceno hffisere 

vestigia : nullus vitse prodigus periculum ignarus in- 

currit. Vincitur humanse mentis auctoritas prrevi- 

sione discriminis : labascit fortium conscientia, quo- 

tiens formidanda oculis ingeruntur. Stelit ante indomitam 

juventutem certa de mortibus optio, cum nulla 

videretur seouritas de salute. Quid Catonem extuli- 

stisprisca monumeuta, quod per Libycas Syrtes duxit 

exercitum, dum humanas neces ludibria faceret esse 

serpentum ; vel cum sine virtutis pretio educatum 

cceli vaporibus veneni frigus expertus est? Neminem 

contigit chelydros ante videre, quam exitium : dum 

per flamen prodigiosum et corporis fabrica, ut asso- 

lent animae, in auras evolaret. Non cum viri fortis 

laude perimitur, qui unde venit nescit occasus. Nec 

illius militis cuneis tuis fortitudo comparanda est 

iiec par est in duce sapientia. Illumcivilis bellifuror 

ngitabat ; te orbis domina ad status sui reparationem 

Koma poscebat. Sed quid diflero, quod tibi eventus 

dexter exhibuit ? Cesserunt confertissimis hostium" 

tuorum turmis, quos ulterior ripa susceperat. Urge- 

bantur telis, quos vorago aut irruptio non tenebat 

' Schot., laborabant. 

^ Ulca Auvius est Gepidarum] Theoderici regia hoc 

iempore, ut Eugippius idem et Marcellinus in Chronico 

docent, Noveusis erat civitas in Mcesiainferiore. 

Noua;, Novas appellat Ptolemceus. Inde orsus Italic&m 

expeditionem, Sirmium recta contendit. Eo in 

tractu qui interjectus est, in Dacia Gepida^ Gundaritho 

rege habitabant: quos iter impedire ausos Theodericus 

ad Ulcam fluvium profligavit. 

^ Tibi Odovacar occurro] Pnma Theoderici cum 

: ; 

cruoris undas, invictissimus ductor apparuit, tali 

muuiens astantes alloquio : «Qui iu hostili acie viam 

desiderat, me sequatur : non respiciat alterum, qui 

dimicandi poscit exemplum. Virtus multitudinem non 

requirit: ad paucos vadunt bella ; bellorum fructus 

ad plurimos. De me asstimabitur exercitus : et in his 

quaj gessero, gens triumphat. AttoIIite signa per quee 

ne lateam, providetur : noverint quem petant aut 

cujus jugulis acquiescant. Qui congressu meo occurrerint, 

nobiliientur exitio. » Ilis dictis, poculum 

causa poposcit auspicii, et laxatis in prcelium habenis, 

ellusus est. Ut torrens sata, ut leo armenta, vastasti: 

nec concurrens quisquam substitit, uec evadere potuit 

" insequentem. Portabaris per universa, jam deficien- 

P 

tibus telis, adhuc ira crescente. E.xtempIo Gepidarum 

versa conditio est : palantes visi sunt mutata 

sorte victores. Nam tu, venerabilis, qui incomitatus 

gustum luctaminis arripueras, vallatus millibus ince- 

debas. Ca3sa est multitudo adversaria, donec paucos 

eriperet nox vicina : dum ad vaga horrea copiis urbium 

referta veniretur : 

qufe non solum satisfacerent 

necessitati, sed sublevarent inter deliciarum secunda 

fastidium. Ita prosperis tuis militavit adversitas : et 

contra famem tuorum esuries pugnavit hostilis : vicit 

inediam inimica congressio : nec redisses ad valetudinem, 

si certamina defuissent. Hsec de innumeris 

actibus in ordinem digesta sufficiant. Transeo Sarma- 

tas cum statione migrantes, et plebem conflictuum 

numeratam sileo de tropceis. 

^ Tibi cnm rectore meo, Odovacar, occurro qui 

universas contra eum nationes, quasi orbis concus- 

sor, exciveras. Tot reges tecum ad bella convenerant, 

quot sustinere generalitas milites vix valeret : deprehensum 

est varias esse mentes coacervata? multitudinis, 

neo spem victoriaj venire de numero. Adhuc 

tuorum dextrae de praecedenti tabe titubant : nec peragebat 

votivos impetus membrorum imbecillitas 

suflicit tamen unum velle pro viribus, et indiscretum 

consilium de inimicis loco roboris attulit ultionem. 

Non te castra longo munita tempore : non fluminis 

profunda tenuerunt : datum est hostibus tuis vallum 

D construere, non tueri. Repente aequora fugacium discursus 

obnubit, per quai superandam domesticam 

tempestatem abeuntibus indisisti : interea acies tuaj 

aspectu consummant praelia, non labore. Illic tibi 

fores reseravit felicitas, manifesto detegens, quod 

qui primore loco cesserant, secunda eos luctamina 

non manerent. Sed instruxit rursus in deceptione 

Odoacre congressio ad Sontium Venetse provincice 

fluvium facta, Probino et Eusebio coss. anno Christi 

489, in qua Odoacer, ut Cassiodorus in Chronico notat, 

cum suis omnibus fugatus est. Flumen ergo cujus 

memiuit Ennodius, est Sontius, sive ut in Cassiodori 

Chronico scriptum est, Isontius. Sed Sontius item 

est Jornandi, et Cassiodoro ipsi lib. i Variar., 18, 

verbis Theoderici, Ex qiw, ait, Deo propiiio Sontii 

Jluenta transmisimus, ubi primum Italise nos suscepit 

imperium. 

:


sui mens vaga conflictum : 

' dum apud Veronam tuam 

apparatum nubeli laxis manibus pugna instruebatur 

impendiis. Nihil forLius adversariis tuis ante aciem : 

sed cum belli cecinerunt classica, nihil inflrmius: 

maxima in luclaminis promissione virtus, et si suffi- 

ceret lingua pro dexteris, copia summa verborum. 

Electus est locorum situs, non tam congressui utilis, 

quam pavori : providentes ne ascriberetur casui prima 

etiam discessio perfugarum, et tamen reipublicae 

candida fortuna perurgebat, ne ccepto desisteres. 

Itineris tui permensus intervalla, conspesisti ignes 

hostium astrorum more rutilantes : ut si aliquando 

cum de oceani lymphis solis flamma surresit : jam 

raucum buccinff.concinebant, jam te sui oblitus quce- 

rebat esercitiis. Qui dum munimentis chalybispeclus 

includeres, dum ocreis armarere, dum lateri tuo vin- 

dex libertatis gladius aptaretur, sanctam matrem et 

venerabilem sororem, quK ad te diligentiaj causa 

convenerant; duiu inter spem et metum feminea 

soUicitudo penderet, dum de everitu attonita; vultus 

tui sidere pascerentur, talibus alloquiis confirmasti : 

« Scis, geuitris, partus tui honore universis nota 

nationibus, quod natalis mei tempore virum fecunda 

genuisti : dies est, quo fllii tui sesum campus an- 

nuntiet : 

telis agendum est, ut avorum per me decora 

non pereant : sine causa parentum titulis nitimur, 

nisi propriis adjuvemur. Stat ante oculos meos geni- 

tor, de quo nunquam fecit in certanimefortunaludibrium 

: qui dextros sibi ipse peperit valetudine exigente 

successus : hoc oportet duce contendi, qui om- 

nia incerta non timuit, sed ipse sibi secunda conscivit. 

Vos Lamen elaboratas vestes, et liclorum tormenta 

devehite : cultiorem me acies suscipiat, quam festa 

consuerunt : qui me de impetu non cognoverit, oestimet 

de nitore. Invitet cupidornm oculos honor indumenti 

: pretiosior species feriendos exliibeat : habeat 

laboris solatium, cui jugulum moum fortuna prfesti- 

terit : inhient jacenti splendori, quos non contigerit 

videre pugnantem. » Ilis dictis, excepit te tergo soni- 

pes, lituorum desideriis inquietus. Sed dum indul- 

sisti affatibus, inimica legiones tua3 premebanLur in- 

stantia. Dedisti inertibus fiduciam, dum moraris : et 

hoe credo provisione coelicolum, ne deberetur multi- 

tudini, quod vicisti. Protiuus adventum tuum indica- 

vit hostibus populus occisorum : exsecutorem pro- 

didit caidis enormitas. Sed nec illis remedia defuere 

consueta. Continuo alas quas tribuit formido, sum- 

pserunt : cursu prffipeti interitum mortis cligentes. 

Qui me veritati nescit obsecutum, Athesis undas vi- 

deat tua vice opulentas exstitisse cadaveribus ; et 

: ; 

A dum tumefaceres gurgites de cruore, in parte alia 

sistebatur impetus fluentorum. Itaque ne ensibus non 

sufficeres, pro te et lympha militavit. Salve fluviorum 

splendidissime, qui ex majore parte sordes Italiae 

deluisti, mundifaecem suscipiens sine dispendio puritatis. 

Ecce ille tectus armatis campus enituit humanorum 

ossium candore nobilissimus ; habemus, quo- 

tiens vetusti doloris urgemur memoria, quod tueri. 

Scenam pulcherrimam servet terra. Sublimes tandiu 

maneat quod passi sunt, quandiu deleat oblivio quod 

fecerunt. utinam voracibus abripere aliquid bestiis 

non liceret ! Perit desiderabili spectaculo, quod ac- 

tibi fuissent nota formido, in abruptum te pendere quisiverint furta belluarum. 

didicisses. Nunquam animi tui statns, aut secundarum Illic vellem utffitatis immemor, Roma, commeares. 

rerum tumore elatus est, aut dubiis acquievit. Insta- T- Si venires lapsantibus tremebunda vestigiis, aevum 

bat certandi dies multis tenebras allatura. Cum pri- gaudia commutarent. Quid semper delubris immersa 

mum aurora bigis in croceis ortum jnbarisindicavit concluderis? Hic actum est, ut plures habeas con- 

' Dumapud Veronam] Eodem anno, inquit Cassiodorus, 

)'epe(!ito confliciu vincitur Odovacer. Jornandes 

Quem ille Odoacrem Theodericus, ad campos Veronenses 

occurrens magna sirage delevii. 

sules, quam ante videris candidatos. Agnosce clementiam 

domini tui : saporem te voluithaurire triumphorum, 

quam dubia elegit nescire certaminum. 

Ecce iterum ad deditionem sibi cognitam hostium 

letho debita pars c\icurrit : et cum excessissent occumbentes 

numerum, ad servitium tamen armis in- 

structa radiantibus agmina convenerunt. Flexus est 

animus tuus pronus semper ad veniam. Credidisti 

quod fldem assuescerent magisteria necessitatis, 

quam nunquam exhibuerant studio conciliante prin- 

cipibus. Servavit te, regum prajcipue, quod abjecisti 

sacramenti confidentia cautionem. Pependimus anxii 

C ne mererentur, quos de hostibus tuis receperas, non 

perire. Gratias tibi, mundi arbiter Deus, qui con- 

scientias veterno errore possessas ad ultores gladios 

impulisti. Puderet me recensere levitatem originariam, 

nisi eam viderem tuis laudibus obsequentem. 

Quid dissimulo gesta persequi? Libuit eos rursus 

tendenti inermem dexteram ^ Odovacri regna polli- 

ceri. Innotuit illico rebus in luce deprehensis hostilium 

error animorum. Advocasti providentiam actuum 

tuorum comitem : et ne impunita esset libido discur- 

rentium, ultionis vexilla concutiens, fecisti consiliorum 

participem in secretis populum jam probatum. 

Neminem adversarium agnovisse contigit, quod tecum 

pars mundi potior disponebat. Mandata est per 

reffiones disiunctissimas nex votiva. Quis hsec pra^ter 

supernam voluntatem prasstitit, et unms ictu temporis 

eflunderetur Romani nominis clades longa temporum 

improbitate collecla ? Ilic quo me vertam nescio. 

Gradum referam, qui suscepi officium laudatoris ; an 

arreptum prajconiorum tuorum iter ingrediar ? Consumpta 

res est prospero fatalique bello : succisa est 

Odovacris pra^sumptio, postquam eum contigit de 

fallacia non juvari. Quid Herulorum agmina fusa 

coramemorem? Qui ideo adversus te deducti sunt, ut 

hic agnoscerent, .etiara in propriis scdibus quem ti- 

merent : egit causas longai quietis tua? furor alienus. 

' Odovacri regna polliceri] Tusa duce atque auctore 

: qui cum dedititio exercitu ad Odoacris partes 

iterum defecit : unde secuta est obsidio Ticinensis, 

quo se Theodericus recepera^ : ut est in Vita Epiphanii.

177 

Taceo ubi * tibi injuncta est pax diuturna, Burgun- 

dio : quando sic foederibus obsecutus es, ut deputetur, 

quod vivis feriatus, constantiee, non pavori. Ilhid 

quoque quis patiatur notitioB perire, quod bono feli- 

citalis tuai concurrentia inter se vidiraus tela perii- 

doruin, et inimicas acies te occupatum in aliis pia 

congressione cecidisse? Quotiens tibi vicit qui contra 

te sumpserat vota pugnandi? ^ Dicat Fridericus, qui 

postquam fidem Iffisit, bostes tuos interitu comitatus 

est; contra iilos arma concutiens, quibus fuerat er- 

rore sociatus ; quando nata est inter sceleratos de 

boc quod intelligebant se unum velle discordia. Adsit 

Divinitas, et beneficia sua in ajvum producat : qua 

disponente votiva inter reos evenere litigia. Nam 

Fridericus, postquam tibi de adversariis tuis peregit 

triumpbum, de se prsebuit. 

Trabit me ad aliam partem venerabilium pars magna 

meritorura. Video inspiratum decorem urbium 

cineribus evenisse, et sub civilitatis plenitudine ' pa- 

latina ubique tecta rutilare. Video ante perfecta sedi- 

licia, quam me contigisset, disposila. Illa ipsa mater 

civitatum Roma juvenescit, marcida senectutis mem- 

bra resecando. Date veniam, Lupercalis genii sacra 

rudimenta : plus est occasum repellere, quam de- 

disse principia. Huc accedit, quod coronam curiae 

irmumero flore velasti, Nulium de bonoribus tetigit 

desperatio, quem juverunt deprecantem bona con- 

scientiaa : nescit de eflectu petitionis dubitare, qui 

splendidis inopsmeritis non rogavit. Aut boni sumus 

proposito nostro, aut tuo informamur exemplo. Cre- 

verunt reipublicas opes cum privatorum profectibus : 

nusquam in aula tua ambitus et opum ubique dilfusio 

est : nemo indonatus abscedit, et nullus incommoda 

proscriptionis ingemiscit. Legationibus tuis inest vi- 

gor immortalis; mandatorum ordinem digeris, priusquam 

legatos aspicias : nec replicationibus tuis re- 

periuntur contraria; nec objectionibus facilisoccurrit 

resolutio. Excubat pro armis opinio principalis : otia 

nostra magni regis sollicitudo custodit : nec tamen 

1 Tibi pax diulurna Burgundio] Pacem intelligit 

cum Burgundionum rege Gundobado ictam, atque 

Ostrogotha; Tbeoderici tilia3 cum Sigismundo Gundobadi 

iilio nuptiis copulatam, de qua rex ipse Burgundio 

ad Epipbanium episcopum Theoderici legatum : 

Concedat tamen divinilaiis assensus, utsolidaiuminler 

nos fcedus longa xtaie serveiur. 

- Dicat Pridericus] Fajbani Rugorura regis filius. 

Is pro Theodorico primum hoc bello militarat : postea 

lldem fregit, et hostibus sociatus est. Tum orta 

inter bosles ipsos discordia, collatis signis, Fridericus 

victus est. Ita qui Theoderico triuniphum de adversariis 

suis ante pepererat, de se ipso iisdem praebuit, 

quando ab eis prostratus est. 

^ Palaiina ubique iecta] Cassiodorus Patricio et Hypatio 

coss. de Tlieoderico : Sub cujus felici imperio 

piurimse renovaniur urbes, muniiissima casiella conduntur, 

consurgunt admiranda palatia, magnisque 

ejus operibus antiqua miracula superanlur. Idem intercreteras 

ejus fabricas formara laudat Ravennatem 

instauratam. 

* Sirmiensium civitas] Sirmium caput Pannoniffi 

inferioris, qua? proinde Sirmiensis Pannonia dicitur 

lib. iii Variar., 23. In ea regnabat hoc tempore Trasaricus 

rex Gepidarum. Quem Theodericus propter 

PAINEGYRICUS TIIEODERICO REGI UICTUS. 

A desistis castella propagare, curas tuas ia longum 

producens : nec viri fortis in te deest securitas, nec 

cautela metuentis. geminam in uno principe virtutum 

plenitudinem ! quce Dominum resignat auctorem 

: quia non babet inter bomines, a quo videatur 

sumpsisse quod eshibet. 

Sed ecce rursus post quietem solidam ad acies 

verba revocamus : iterum ad se tubavocat eloquium. 

^ Sirmiensium civitas olini limes Italiaj fuit : in qua 

seniores domini excubabant, ne coacervata illinc 

flnitimarum vulnera gentium in Romanum corpus ex- 

currerent. Haec postea per regentium neglectum in 

Gepidarum jura concessit : binc quolidiana insulta- 

tio, et incomposita legationum frequentia mitteba- 

_ tur. Urebant animum principis dolosi blandimenta 

commenti; et circa alios Gepidas quorum ductor est 

Gunderith, intempestiva Traserici familiaritas. Crc- 

debas in tua injuria perire, quia diu licebat Italiae 

possessionem te dominante retineri. Nec sufficiebat 

consolatio, quod eam tu non perdideras : cum im- 

mensus esset dolor, cur illam retentator non inter 

dominationis tua? exordia reddidisset : minui «stimas 

quod non crescit imperium. Postquam tamenliquido 

Traserici patuere commenta, Gothorum nobilissimos 

Pitzia, Herduic, et pubem nuUis adbuc dedicatam 

prceliis destinasti : ut si oblatis pactionibus acquie- 

sceret, semel invaso locorum potiretur arbitrio. Sed 

usus inconstantis felicitati tua; obsecutus est : fugit 

sponte aliena, et sine impulsu exercitus tui deseruit 

C quod debebat. Continuo Pitzia, qui et de te eventus 

D 

utiles sumpserat, et consiliorum momenta librabat, 

non acquisitam esse terram credidit, sed refusam : 

nec rapinis ut lucrativa populatus est ; sed dispensas 

tionibus servavitut propria. Quibus ibi ordinationem 

moderantibus, ^ per foederati Mundonis attrectationem 

Grfecia est professa discordiam, secum Bulgares 

suos in tutela deducendo; quibus inter Martios con- 

flictus castelli vice usa minitatur. Tunc Mundo cre- 

dens ad praesidium sufflcere, si cohortes tua3 quid 

occultam, ut Ennodio placet, cum aliis Gepidis, quibus 

Gundarithus prajerat, conspirationem, per Pitziam 

comitem devioit, et Sirmium Italiae regno 

restituit, Cetbego consule, ut Cassiodori notat Chronicum, 

anno Christi oOi. Jornandes de Rebus Geticis: 

Suumcomiteminicrprimos eleciumadobtinendam 

Sirmiensem direxit civiiatem. Quam ille expulso rege 

ejus Trasarico filio Trastilse, reienta ejus matre obiinuit. 

De hac ipsa expeditione et sequenti, Atbalaricus 

lib. VIII Variar., 10. Pilzise vero comitis celebrataj 

opinionis viri merainit Theoderious lib. v. epist. 29. 

^ Fer feederaii Muudonis attrectaiionem] Hoc est, 

Mundonem aggressa, qui foadere junctus erat Theoderico. 

Mundoni igitur, qui collecta latronum et abactorum 

manu, Ilertaque munitione ad Danubium occupata, 

illinc agresti ritu circumquaque prsedasagens 

impetitabat, cura illum oppuguare adjunctis sibi Bulgaribus 

aggressus esset Sabinianus, militum per lilyricura 

magister Anastasii Aug. jam pene desperato, 

ac deditionem meditanti opem tulit Pitzia, Sabinianique 

copiis ingenti strage ad Margum deletis, Mundonem 

eripuit, ac Tbeoderico regi volentem subjecit, 

Sabiniano ipso ac Tkeodoro coss. anno 'iOj, ut fusius 

narrant Marccllinus comes, et Jornandes in Rebus 

Geticis.


pateretur agnoscerent, pernicibus nuntiis periculi 

iidom coraiiiisit : qui ante defensoris iaire pro partibiis 

suis conspexit certamina, quam moliri didicisset : 

tamen eminus Pitzia indomitam Bulgarum juventutem 

speculatus est, ardentes adolescentium impetus 

potioribus yerborum armavit inteudiis : « Blemini- 

stis, socii, cujus ad liasc loca commeastis imperio : 

nemo absentes credat regis nostri oculos, pro cujus 

fama dimicandum est : si ccelum lancearum imber 

obtex.eret, qui fortius telum jaceret, non laleret. 

Ferro pectora immergite, ut veniat de liorrore vitae 

spes manifesta victoria3. Credo regii testem roboris 

jam defunctum; nec superesse qui illis quem habeamus 

dominum, consueverat indicare : aut forte gentem 

nostram dedignanlur a'stimare de principe. In- 

telligant ab eo fluxisse quod gerimus : nec liceat illis, 

quod rector nostertransmisit ad originem, uni tantum 

debere personae. » Hcec eloquia lituis commutavit : 

conlinuo ut assolet ater nirabus tectis crepitautibus 

procellarum mugire discursum : sic se prfficipitcm 

plebs Martis immiScuit. Incerta diu contlictus lance 

titubavit : dum par ex utroque latere pugnandi sur- 

rexisset asperitas. Concurrebant duas nationes, qui- 

bus nunquam inler gladios fiiga subvenerat : miralaj 

sunt mutuo sui similes inveniri, etin bumano genere 

vel Gotlius resistentem audere, vel Bulgares. Interea 

dum anceps esset fortuna certaminis, et pennatffi 

mortes sibi eethera vindicarent, superavit nostri memoriu 

principis, dum agerent, ut singulorum apud 

cum merila campus assereret. Versa est in fugam 

natio punita gravius, quod evasit : lellus excita tre- 

muit concussione cornipedum : cum ingenti biraen- 

talione properabant, postquam viderunt non esse se 

dubios de salute. Coeli arbiter Deus, munera collata 

multiplica. Illi nunquam dubiidetriumphis : iili quos 

suspexit universitas, perditis bellorum signis, et per- 

culsi incolumitate discedunl ; terque beatos esse cla- 

- mitantes, quos oppelere contigisset. Quid strages 

militum revolvam, et Sabiniani ducis abitionem turpissimam? 

cum a ratione dividatur, retexere exter- 

minatis patrociniis quid evenerit iudefenso. Tuuc ne 

videretur celebrandus sajculis Pitzia non tam miii- 

tasse gloriaj quani cupiditati, liquit feris aut avibus 

campi laborem, cum jejunum militem opulentis de- 

trabere cadaveribus nihil juberet. Sed heec quibus 

linguis suffioienter explicauda sunt? qua poterunt 

facundiffi dote reserari? Diu tu vicisti in univorsis 

cougressibus tuis, nunc incipiens in obsequio habere 

victores. Interea ad limitem suum Romana regna 

1 Casiigatas Vandalorum deprxdationes] Cassiodo- 

rus Olybrio Juu. cos. : Tumeiiam Vandali, pace siippliciler 

posialata, a Sicilix deprsedatione cessarunt. 

Antea euim per Siciliam et Italiaj omnes oras, qno 

veulus iuipulerat, cuutinuo prse.dabantur. 

' AfHnesesse nieruerunl~\Ver Amalafredam Theoderici 

soroiem, quaj Thrasamundo regi nupsit. Joruandes: 

Et ut adpienum progeniem siiam dilaiaret, Amalafredum 

germanam suam, malrem Theodabati qui 

postea rcxfuit, in Africam regi Vandalorum conjugem 

dirigit T/irasemundo. 

^ Alamannix generalilas intra Ilalise terminos] Ala. 

manni Suevis iu Germania tinitimi, cum a Clodovaso 

i\. remearunt : dicta more veterum prEecepta Sirmien- 

sibus : de suis per vicinitatem tuam dubitant, qui 

hactenus nostra tenuerunt. 

Quid 

* castigatas Vandalorum ventis parentibus 

eloquar deprasdationes, quibus pro annua pensione 

satis est amicitia tua? Evagari ultra possibilitatem 

nesciunt, duce sapientia ; - affines esse meruerunt, 

quia obedire non abnuunt. 

Hojc de gestorum tuorum cumulis, major voto q lam 

eloqueutia, strictim digesta replicavi, melioribus in- 

tacta derelinquens. Videro quis me vincat facundia, 

nemo ciica te transcendere valebit afiectu. Habes 

hauc, Deo inspirante, mansuetudinem, ut te plus credas 

posse diligentia quam timore. Excellentia bona 

sunt gloria; tuaB inserta monumentis, utcum tereges 

metuant, famuli ament : nam quEecunque tibi, metitis 

subjectorum viribus, dari imperas, credis posse de- 

negari. regem omni tranquillitate corapositum, qui 

devotioni nostne imputat, quod irapendimus servi- 

tuti 

! 

Quid quod a te 

' Alamanuice generalitas intra Ita- 

liaj terminos sine detrimento Romanaj possessionis 

inclusa est? cui evenit babere regem, postquam meruit 

perdidisse. Facta est Latiaris custos imperii sem- 

per nostrorum popnlatione grassata. Cui feliciter 

cessit fugisse patriam suam : nam sic adepta est soli 

nostri opulenliam. Acquisistis quce noverit ligonibus 

tellus acquiescere, quamvis non conligeritdamna ne- 

scire. Sub te vidimus eventus optimos de adversitate 

generari ; et heri secundorum matrem, occasionem 

Q 

pericuii. Ulvis liberata gratulatur, terram incolens 

quaj hactenus dehiscentibus domiciliis solidiori'' cha3nicem 

mergebat beneiicio. 

Parfuit etiam, ut eloquenliam laudis pra'miis inci- 

tares; ne adoreas tuas silentio perderemus. Nullarum 

artium cessat industria : solers ubicunque latet 

inquiritur : magistr.itum, etiam si longe deguerit, 

exiget qui nieretur : nunquam absconditur, quem 

prodiderit innocentia : 

dum subtiiis arbiter non pla- 

caris voce, sed aclibus. Parentum noslrorum qui 

occubuerunt, apud te bene acla servautur : cujus 

mansueludini tua? fides innotuerit, haareditatis jure 

quod auctori debueris, soboli mox refundes. Habemus 

de majorum obsequiis fructum; et tamen de es- 

D cessibus supplicia non timemus. Finitur indignatio 

moderata cum homine; cum propter relributionem 

qua?rat tua pietas successorem. Restant adhuc multa 

qua; dicerem; sed inter plures actuum tuorum prae- 

cones convenit iUibatum aliquid reservari. Debent 

rege nostro subacti fuissent, rege amisso, ad Theodericuni 

confngerunt. Sio enira apud Cassiodorum 

scribit Tlieodericus ipse Clodovajo lib. ii, epist. 41 : 

Aiainannicos populos, caiisis fortioribus inclinatos, 

victrici subdidistis. Sed moius veslixs in fessas reliquias 

temperate: quiajure gratix merentur evadere, 

quos ad parentum vestrorum defensionem respicilis 

confugisse. Estote .illis remissi, quinostris finibus celaniur 

exterriti. His ergo profligati Alamannorum 

exercitus reliquiis sedes in Italia datas a Theoderico, 

docet Ennodius. 

" Chxnicem] Unus, Scheniem : ex aliorum vestigiis 

Chasnicem collegimus.

181 PANEltYRICUS THEODERICO REGI DICTUS. 182 

tibi veneranda studia, quod loquuntur. Amaverunt 

prtecessores tui insoitiam, quia nunquam laudanda 

gesserunt. Sordebat inter aratra facundissimus, et 

quod peritia dederat, vis negabat : muto mo3rebant 

auctore tribunalia; nec ulla concedebatur palma diceuti. 

In casum negotiorum nutabat eventus, quando 

lilteris genius non dabatur : unus ubique ingenia 

mceror oppresserat; quia atterebant otia eloquentium 

facultates : pompam seniorum edas negligentia pos- 

sidebat ; neo accendebatur tiro Eemulatione seotanda. 

Vide divitias SEeculi tui : tunc vis fora habuere per- 

fectos : nunc Ecclesia dirigit laudatorem. 

Eat nunc, et cothurnatis relatioiiibus Alesandrum 

jactet antiquitas, cui famaj opulentiam peperit dos 

loquentium; ut per adjutricem facundiam videatur 

crescere rebus mendica laudatio. Regis nostri merita 

solatium non postulant asserentis : minora sunt ejus 

veris actibus, quamvis aucta sint veterum gesta men- 

daciis. Simulastis, poetfe, grandia; sed fateri vos 

convenit prajsentem dominum gessisse potiora. Pel- 

keus duotor prseconiorum suorum summam Choerili 

voluit constare beneficio : ne fallendi votum multitu- 

do deprebenderet ; et fieret testis impudenliaj, qui 

adsciscebatur in astipulatione victoriae. Nihil detraho 

senioribusj quos prcecipuos habuisset antiquitas, nisi 

Romani nominis erectio te dedisset. Ilium verte reli- 

gionis ignarurn obtinuit erroris mater inscitia : te 

summi Dei cultorem ab ipso lucis iumine instructio 

vitalis instituit. Nunquam applicas laboribus tuis, 

quod eventus dexter obtulerit. Scis ia te ouram peues 

Deum perfectionis esse substantiam : agis ut pro- 

spera merearis adipisoi : 

sed potius universa asoribis 

auctori : eshibes robore, vigilantia, prosperitate 

prinoipem, mansuetudine saoerdotem. Quid frustra 

majores nostri divos et pontifioes vocarunt, quibus 

soeptra collata sunt? Singulare est, actibus implere 

sanotissimum, et veneranda nomina non habere. Rex 

meus sit jure Alamannicus ; dicatur alienus. Ut divus 

vitam agat ex fructu conscientiaj : nec requirat pom- 

poso3 vocabula nuda jactantiffi, in cujus moribus ve- 

ritati militant blandiraentamajorum. 

Vellem, fateor, ad orationis terminum, victus 

gestorum tuorum enormitate, desoendere, et novellas 

adoreas hebetatus prisoorum luoe transire. Quemadmodum 

si astherii asis innumerum redigere ornamenta 

voluissem, et Trionum fulgure comprehenso, 

cceli decorem impotenti lingua describerem, oederet 

divino splendori mortalis obscuritas; jubaris lampadi 

non suftlceret humilium scintilla sermonum : ha3c me 

conditio resignat imparera, qua; testata est obsequentem. 

Nam illud quo ore celebrandum est, quod Getici 

instrumenta roboris, dum provides ne interpellenlur 

otia nostra, oustodis; etpubem indomilam sub oculis 

tuis iuter bona tranquillitatis faois bella proludere? 

Adhuo manent in soliditate virium viotricia agmina, 

et alia jam oreverunt : durantur lacerti missiiibus. 

A et implent actionem fortium, dum jocantur : agitur 

vioe spectaouii, quod sequenti tempore poterit satis 

esse virtuti. Dum amentis puerilibus hastilia lenta 

torquentur : dum arcus quotidianaj capitum neces di- 

rigunt. Urbis omne pomerium simulacro congressio- 

nis atteritur : agit tigura certarainum, ne cum peri- 

culo vero nascantur. Ad hsec quis credat unum pe- 

ctus posse sufficere, ut per procinctus indomitos 

vinoat in prseliis, et agat consilio, ne dimioandicausa 

contingat? Rutilium et Manlium comperimus gladiatorium 

conilictum magistrante populis providentia 

contulisse, ut inter theatrales caveas plebs diuturna 

pace possessa, quid in acie gereretur, agnosceret. Sed 

tunc feriatis manibus frustra socife mortes ingereban- 

r, tur aspeotui. Nunquam bona sunt, quaj a crudelitate 

veniunt instituta : ut armarentur contra inimicos 

animi, prius videre esitia suorum. Interea illa con- 

gressio (quod docuit exitus) non tam peperit incrementarobori 

quam pavori : inter secundas res didicit 

imhellium animus, quid timeret. Yide adinventionum 

diversitates pleno calle distantes : illis vera cruoris 

effusio animos a dimicatione submovit ; hic adole- 

scentium vigor de imagine mentitaj ooncertationis in- 

canduit : quos prsecos Eetas tot mortes adversariorum 

repositas doouit habere, quot spicula : ^ non per 

exotioos discursus assueti pharetrarum dispendia 

negligenter eilundere ; nec in auras exitia manife- 

sta torquere, tot exacturi animas, quot tela vibra- 

verint. 

C Sed inter praeliares forte saooessus, quibus omnes 

instruis, et concilias omina fecunda vinoendi, 

civilitatis duloedini nii reservas. Quis credat heroas 

tuos peregrinam non respuere, dum sint tranquilla, 

formidinem? Nam indomita inter acies ingenia lex 

coercet : 

submittunt prseceptis colla post laureas; et 

caloatis hostium cuneis, quibus arma oesserint, decreta 

dominantur. Solus es meritis et natura compo- 

situs, cujus magnanimi jussa sectentur. Origo te quidem 

dedit dominum, sed virtus asseruit. Sceptra tibi 

conciliavit splendor generis : cujus si deessent insi- 

gnia, eligi te in principem mens feoisset. 

Sed nec formse tuee decus inter postrema numerandum 

est, quando regii vultus purpura ostrum di- 

gnitatis irradiat. Exhibete, Seres, indumenta, pre- 

" tioso murice quaj fucatis, et non uno aheno bibentia 

nobilitatem tegmina prorogate : 

disooloribusgemmis 

sertum taxatur; et quera vehementior vipera custodit, 

lapis adveniat. Quajcunque ornamenta mundo 

obsequente transmissa fuerint, decorata venerandi 

genio oorporis plus lucebunt. Statuta est, quaj resi- 

nix genarum habet con- 

gnet prolixitate regnantem : 

cordiam oum rubore : vernant lumina serenitate 

continua : dignaj manus qute exitia rebellibus tri- 

buant, honorum vota subjeotis. Nullus intempestive 

positum jaotet : quia quod aguut in aliis dominis dia- 

demata, hoc in rege meo operata est, Deo fabricante, 

natura. Illos faciunt tot divitiarum adjumenta con- 

1 Non per exoticos] Libri omnes, jion te rexolicus, ex quo germanam, ut reor, lectionem eruimus.

183 ENiNODII EPISCOPI TICINENSIS 184 

spicuos : sed hunc edidit simples, et indemutabilis A buta perfectos. Sed utinam aurei bona saeculi purpu- 

tigura meliorem. Quid cultu laboreut, qui cupiunt 

peregrinam obtinere puichritudinem? Italiaj reclor 

iu amicitiam colligit duo diversissima ; ut sit in ira 

sine comparatione fulmineus, in laititia sine uube 

formosus. Feriato ore legatis gentium, aut pacem 

blauda proniittit efligies, aut bella terribilis. Tantis 

constans insignibus, quanta facerent viritim dislri- 

ratum ex te germen amplificet! utinani ha;res regni 

in tuis sinibus ludat! ut bajc quis tibi offerimus verborum 

libamina, sacer parvulus a nobis exigat similium 

attestatione gaudiorum. Ecce satisfaciens debito 

et obsecutus officio, orationem me.im oratione coa- 

clusi. 

OPUSGULUM SEGUNDUM. 

PRiEFATIO. adversarium debilem expavescat? Invidet sibi ipse 

Solet dicendi aiTeotum rerum ardor exigere : si victoriam, qui conscientia vulneratum aggredi cessat 

avarus laudis est auimus et favorem desiderat sudore B inimicum. Ad lucrum bostis sui procedit, qui in con- 

mercari; et per blandimenta gloria^ crucem narran- 

tis ignorat : aut lucri compedibus, lingua; vendit 

obsequium^ ut dum animus habendi cupidine suIjjugatus 

prresumptum testimat jam tenere compendium, 

sic ingruentia per slyli exercitium nescit timere dis- 

crimina : aut necessitate conclusus, profert elo- 

quiura sine quacunque lima captivum, et nesciam 

pudoris frontem monstrat in mediura, ut dum inten- 

tioni famulatur, diligentiam decoris abjuret : quia 

dicendi ornaraenta non sunt negotii, sed quietis 

nec militise sunt picta verba, sed otii : campus fortem 

postulat, pax profunda redimitum : qui profu- 

; 

flictibus non prius causas, quam aliud expendit : dat 

vires jaculis innocentia, et mucronem acuunt ex 

fequo venientia vota bellandi : percutiendi impetum 

plus justum dolorem scimns dedisse quam brachia. 

Indc paucorum telis multitudo non substitit. Dicente 

ergo mecum propheta : Plares nobiscum sunt, quam 

cum illis {IV Reg. vi, 16); placiturum bonis, quantum 

cEstimo, opus incipiam. 

Sufficeret quidemschismaticam imperitiamproposi- 

tione cecidisse : maxime cum secum habeant objecta 

responsum, et mereatur titulus sine lectionis discus- 

sione cum auctore damnari : cura in prajuotatione 

tura asserit, loquelam qute penniculo artis est colo- 

ipsa signilicantia oneris innotescat immundi, dicenrata, 

contemnit. Ihs ergo ita se habentibus, causam ^ .. 

* 

„ 

„ 

' 

° 

' 

. 

. . . 

_ C tlUm ADVERSUS SYNODUII jiBSOLUTIONIS INCO.NGBU.E. EgO 

^ 

narratiouis insinuo, et coactam vocem pravorum 

tamen nunc si agam, quasi opus sit alieno esse pe- 

latratu religiosis mentibus commendo : scriptum esse 

rire mala proponentem. Istud prKloquium potest, 

reminiscens, Tempus iacendi, tempus loquendi [Eccli. 

demenlissimi hominum, tantum inscientiaj ascribi? 

III, 8) : vel post lidem prophetici oraculi ^ cujusdam 

Estne aliquis pra^ter vos, sic inter oves ulcerosas 

oratoris exemplum, qui refert, nisi cum necessa- 

deputandus et erraticas, qui magnum regem potuisset 

riam, dicendi nimis ineptam esse conditionem. Oris 

ergo ministerium pro ingenii valitudine sacerdotibus 

dedo, adversus quos sibilautium effusa sunl venena 

liuguarum: licet scuto munita lidei spiculorum imbrem 

palientia religiosa non timeat, et ad auclorem 

redeant tela quaj sine bellandi arle diriguntur. Quibus 

enim pro lorica Christus est, vim non metuunt, 

et inimicos longa exspectatione prosternunt. Quisquainne 

tamen in hac acie prtelium putet esse for- 

aller [Psal. cviu, 8). Apostolo ajque Paulo proclamante, 

Obedite prxpositis veslris, quoniam ipsiexorabunt 

pro vobis [Ucbr. siii, 17). 

midini, in qua Deo et pontiflcibus infertur sine vi- D Sed redeamus ad gravem et venerabilem non so- 

rium ajstimatione certamen? quisquamne fluxum et lum ^ ex ala productam,sed mysticam propositionem. 

lacessentem hostem videat, et prteliorum causis 

* Conira synodum scribere prxsum-pserunt] Synodus 

quam boc libello defendit Ennodius ea est qua? inler 

Uomanas Symmachi papas quarta numerari debet, 

X cal. Novembris Ruho Magno Fau'Sto Avieno v. c. 

consule peracta, qiire et palmaris cognominata est. 

In qua cum absolutus fuisset Symmachus a criminibus 

quibus impetebatur ab adversariis, reperti sunt inter 

schismaticos, qui contra illam scribere audercnt, titulumque 

operi suo indere, advehsum syiNODum abso- 

LUXio.MS iNCONGRU/E. Quibus Ennodius, ex synodi 

mandalo atque auctoritate, boc Apologetico respoudit, 

et singula eorum argumenta refellens, universam 

Symmachi synodique causam diligenter accurateque 

tutatus est. Quo nomiue adeo episcopis omnibus 

probatus est liber, ut eum synodus altera quse post 

lacessere pastorum? dicente propheta : Filios nutrivi 

el exallavi, ipsi autem spreverimi me [Isai. i, 2J : et 

Domino de apostolis, Qui vos sperrdt, me spernii 

[Luc. X, 16) : quos episcopos fuisse propheta testa- 

tur, de Juda dicendo : Et episcopatum ejus accipiai 

s Non omnes, inquiunt, sacerdotes regis ad conci- 

consulatum Avieni habita est, suffragio suo conflrmarit, 

atque interquartam et quinlam synodosSymmacbianas 

collocari, decretique vim obtiuere jusserit. 

Hodie tamen perperam post synodum Avieno 

juniore coactam ponitur libellus Ennodii, cum alteri 

quse Fausto Avieno, ut dixi, consule habita est, subjici 

debeat. Hkc enim, non illa, synodus fuit absolutionis, 

et quarta, et palmaris, a Symmachi a-mulis 

oppuguata, ab Ennodio defensa. 

- Cujusdam oratoris] Ciceronis dialogo 1 de Oratore, 

ubi Crassum sic loquentem inducit : Nam quid 

est ineptius quam de dicendo dicere, cum id ipsum dicere 

nunquam sit non ineptum, nisi cum est necessarium'} 

' Ex ala pi-oductam] Sic libri omnes, quo sensu,

' lium adscivit auctoritas : neo omnes in judioatione 

senserunt. » Mancipia Tartari, et liquido Sataiiaj 

miuistri, quoscunque non evocavit scriptum priuci- 

pis, novis nexibus, et actuum vestrorum spiris causa 

pertraxit. Nolo dicere in quo fuerint voto, in qua de- 

liberatione disoedentes : quibus tEedium illa pepcrit 

esspectatio, cum viderent venerabilem papam longas 

in vita contra fas suum inducias accepisse. Videbant 

asther tantum directis a se jaculis verberari. llis ne 

liceret infelicibus in malorum actuum consolatione 

secreto delitescere, libris vestris nudantur absconditi, 

et per vosin turpi facto iiabere solitudinem non 

sinuntur; dicente Domino in Evangeliis: Omnis nia- 

lus odil lucem [Joan. m, 20). 

« Post ha^c asseritis, ^ adversarios papaj Romani 

dici non debuisse, qui praedictum prolatis petitioni- 

bus accusabant. « ^ Dolose videlicet hoc agentes, eo 

quod adversarios suspectosque, canonica synodalibus 

clamante in decretis auctoritate, in suam recipi accusationem 

episcopos minime oportuisse, vos non la- 

luisset: a ad assertionis tidem jungentes, quod eos 

isto nomine prfeoepta regia non vocassent. » ho- 

mines omni artis lima compositos, et caniinis fabrili- 

bus excoctos, qui ad stipuiationem dictorum desudata 

invenere testimonia! Amamus, reverendi viri, sen- 

tentiam vestram, et ut aiunt, in ipsam pedibus imus : 

cognosoimus errata, quse dicitis. Inimicuni vocet ali- 

quis accusantem, et tragioo nomine appellet contumeliam 

non mereutem? Debinc subjunctam quaistionem 

rhelorica libula momordistis, allegando : « Te- 

stis est Romana civitas, si omnes episcopi senes et 

debiles cunvenerunt. » Ecce orationem viri nervis 

nitontem, et " ipsi Cepasio prEeferendam nitore sermonum. 

Ergo quia se Eetate valentes et corpore im- 

becilles esse dixerunt, ipsi se ineptos judicio esse 

testantur, quoniam membrorum se dixerunt jam 

sustinere dispendia : maxime si hoc ingerere clemen- 

tissimi domini auribus prcesumpserunt. Vos putatis, 

ab universis Dei conspectibus pulsij illo vestrorum 

more congressum ubique narranda confundi, et 

apud principem de colleotione pontificum alios pro- 

tulisse sermonem, nisi quos astatis maturitas ordien- 

da3 loquelcB fecit auctores; quibus anni veteres re- 

non apparet. Sed allusit Ennodius ad locum alterum 

Ciceronis in Pisonera : Conjer nunc, Epicure noster, 

ex Iiara producie, non ex schola. Quare legendum 

censeo ex hara produciam. iSon solur.:, inquit, non 

ex hara productam, sed mysticam etdivinam. Diotum 

ironice, et non solum positum pro non viodo non : ut 

alias Scepe. 

* Nec ovines in judicaiione senseruni] Quia nonnulli 

episcopi morse tasdio, post primum aut secundum 

synodi conventum ab Urbe discesserant. 

- Adversarios dici non debuisse] Male habebat schismaticos, 

quod Theodericus Symniachi accusalores, 

tanquam adversarios, e judioum numero repulerat. 

Infra : /n electione enim venerandorum judicum ipse 

accusantes extra ordinem repulii, et ad spem reiulit 

acmsatum. 

^ Dolose videlicet] Hanc periodum, tametsi necessariam, 

nec ignotam Suriana^ editioni couciliorum, 

nusquam in manuscriptis ofiendi, praeterquam in codice 

bibliothecas Tiiianaj. 

* Ipsi Cepasio prxferendam] Et hoc etiam est Ci- 

LIBELLUS APOLOGETICUS PRO SYNODO. 

A verentiam contulerunt, qui putabanlur bonorum 

meritorum suffragio in longum fuisso servati : ipsos 

ergo de gravidse aitatis fatigationibus queri decuit, 

quos ajtas jusserat allegare. i< Viri optimi, subdi- 

distis, ex prreceptis regiis evocationis causam fuisse 

jam cognitam, et Italiai summa moderantem non 

fuisse, quasi de novo negotio oonsuleudum : plus 

charta et scriptioni religionis debitum, quam pra?- 

scntia} principali. » Nullus ergo in prsedicto negotio 

titulus remanserat, ad cujus inquisitionem pergentes 

illud jure prteloquerentur exordiiim. « Ex hinc di- 

gressi bonarum rerum in rege laudatis allectum, ct 

colitis verbis innocentiam, quam actibus ignoratis. » 

Si taraen oultus est in loquela vestra : quam scabro 

vomere, velut agentes per devium aratra, proscin- 

ditis, marcenti solo lolia commendantes, recepturi 

pro tali impendio paleas, quibus gehennaj in perni- 

ciem vestram ignis animetur. 

Sed nunc, ut quidam fertur dixisse, qum quibus 

anteferaml « Contra Apostolum dicilis impugnatores 

summi pontificis non auditos, qui ccelestis mandati 

^ a consortio adulteri subdu- 

Q 

memores parteni suani 

xerunt. » Hic non incesso ignorantiam : riiuosam 

memoriam non accuso. Nolo dicere quod prophetae 

verba Apostolo contulistis qui novi et ipsos aposto- 

; 

los recte vooitari, quos missos esse non nescio. Da- 

vid enim dicil: Furemvidebas et currebas cum eo, et 

cum adulteris portioneriituamponebas [Psal. xlix, 18). 

n Deinde quis se de illa vestra enodem faciat qumstione, 

qua dicitis : In criminibus objectis, quod non 

excluditur, approbatur? » En vocem Romauce Ecclesise 

militibus congruentem, in qua nescias utrum 

prius nitoreni prcedices, an saporem. Putasne, audistis 

legi : Qmd justum est, juste exsequeris (Deut. 

XVI, 20)? Audistis de malefactis hominum, si tamen 

aliquando convei-satio humana vos tenuit, quidquid 

non suis ordinibus approbatur, excludi? Ubi est illud 

propheta3 : Dominus ad judicium venict cum senibus 

populi sui {Isai. iii, 1 i). Et de vobis dictum : Peccaium 

suumquasi Sodomaprxdicaverunt: vxanimabuseorum 

(Ibid., 9)? Sed quid facto opus est, quotiens nulla 

desperatis medela sucourrit, nisi implorandus es 

ceronianum, atque ironicum. Cepasii enim duo fra- 

tres fuerunt, oratores deterrimi aique iueptissimi : 

D quorum alterius, hoc est majoris Cepasii, verba quajdam 

profert ac deridet Cicero in orcitione pro 

Cluentio. 

^ Virg. IV yEneid., vers. 371. 

' A consoriio adulteri] Symmachi. Satis aperte declarat 

quodnam crimen fuerit, cujus insimulabatur 

ab adversariis. Sed et in Pra?cepto de Cellulanis eodem 

spectat, quod recenti perstricti Romani ponti- 

licis exemplo vitandam clericis docet flagitiosi coiitubernii 

suspicionem : et hoc ipso libro in prosopopreia 

beati VaaW: Docetis, inquit fornicantibus neminem 

essemiscendum, adulteri Laurentii aut sequuces, 

aut prxvii. Itaque quod Xysto III anle annos fere 70 

contigerat, ut fosdi criminis infaraia pulsaretur a 

Basso exconsule; id ips im Symmacho, Festi exconsulis 

item ac principis senatus potissimum instigatione 

accidit, nec dispare eventu : nam uterque ab 

infami labe synodi, cujus se judicio sua sponte subdiderant, 

sententia purgatus est.

187 ENNODII EPISCOPI TICINENSIS. \i 

Dominus, qui promieit per prophetam {Isai. ii, 12), 

futurum se super omnem superbum et escelsum, et 

super omnem arrogantem, ut humilietur? Sed fetidum 

opus vestigiis insequar et ferrata, si valeo, calee 

contundam. Ut vere dicam, res cum re, causa cum 

causa, ratio cum ea quam pulant, ratione pugnabit. 

Oblocutos sacerdotes prfeceptionibus regiis allegatis, 

et quoddam sacrilegium creditis, mali aliquid, cum 

coalestem nesciatis, de terreni domini jussione sentiri 

: opponendo, quis regi dcbuit dicere ; * papam 

oportuisse synodum convocare? certe quod in hac 

parte constat exemplum? Illum praicipue, qui crimi" 

nosis multorum propositionibus jam jacebat, quem 

hoc fuerat damnare, quodargui; cui prserogativam 

ccelitus ascriptam hostium suorum oblocutio jam tu- 

lisset? Ad hanc vos dementiam malorum actuum per 

gradus suos incrementa traserunt, ut hoc credatis 

esse lacessere, quod convincere? nec apud vos habeant 

a veritate differentiam odia, quse plerumque 

contra meritum impetiti, studiis, non rationi obsequeutia 

vota concinnant? Ubi est illud, Priusquam 

agnoscas , ne adjudices quemquam [Eccli. xi, 7J, 

sec. LXX)? Olim vos accepit grex ])ositus in sinistra 

collegas : apud quos ex pro3Judicio excepisse senten- 

tiam creditur, qui meruit ad examen adduci, et hoc 

est reum existere, quodlibram disceptationis intrare. 

Prajlocutioni tamen optime divinum subdidistis 

exemplum : quod ita quadratis constat alloquiis, ut 

ipsum in eo 

- Archisippum tenere lineam putes. Peccatori 

dicit Deus : Quare iu enarras jusiilias meas 

[Psal. XLix, 16)? Huic dicto conserentes, quasi ad 

sacerdotes apostrophen, quia beati Petri apostoli vi- 

carius sestimatur. « ' Prohibetis archiatrum ejus 

corpori afferre medicinam : quomodo vos animre ejus 

curationem exhibere renuetis? Magnum per divina 

ridiculum, an maxima lamenta sint nescio. » Vos 

alienae febri curam quseritis, vos fatiscenti anima?. 

medelam adhiberi cupitis, et in lethi proximitate po- 

siti, vestri immemores de alterius salute tractatis. 

Quid si illud vere vobis a propheta dictum : Nunquid 

parum est quod molesti estis hominibus, molesti esiis et 

Deo meo (Isai. vu, 13). Et iterum : Medice, cura ie 

ipsum (Luc. IV, 23)? Sed hinc alias. Novimus, quia 

sanari non potest conclaraatus, et (Ptov. xviii, 3) 

improbus in profundum deveniens mira temeritate 

contemnit. Sed credo vivit in istis, et in malaj con- 

versationis suaj morte, consilium; et potest optare 

1 Papam oporluisse synodum convocare] Hoc Theoderico 

Ravenna', ut esl in aclis synodi palmaris, 

opposuerant episcopi, cum ipsius mandato evocati 

Romam ad synodum proliciscerentur. Sed hanc episcoporum 

libertatcm, tanquam regi scilicet contumeliosani, 

taxarant schismatici. At non iniqua visa est 

Theoderico, qui non abs re id causari episcopos sentiens, 

ipsum quoque papam in colligenda synodo voluntatem 

suam litteris demonstrasse testatus est. 

^ Archisippum] Colniensis editio, Chrysippum. 

' Forte probelis. 

* Ille perennem meritorum dotem] Synodus palmaris, 

Maxime cum illa quse prxmisimus inter alia de auctoritaie 

sedis obstarent, quiaquodpossessor ejus quondam 

beaius Peirus meruit, innobilitatem possessionis 

A quis alteri, quod ipse jam perdidit. Nunc recte vobis 

cum propheta dicam: Omnia quse loquiiur populus iste 

conjuratio est, et timorem ejus ne iimeatis necformi- 

detis [Isai. viii, 12). Facessat a nobis, quiia vobisest, 

pruritus iste linguarum : quos vere idem propheta 

arguit : Scribentes injusiltiam scripsisiis (Isai. x, 1). 

« Non nos beatum Petrum, sicut dicitis, a Domino 

cum sedis privilegiis, vel successores ejus, peccandi 

judicamus licentiam suscepisse. » * llle perennem 

meritorum dotem cum hfereditate innocentice misii 

ad posteros : quod illi concessum est pro actuumluce, 

ad illos pertinet quos par conversationis splendor 

illuminat. Quis enim sanctum esse dubitet, quem apex 

tantffi dignitatis attollit; in quo si desint bona acqui- 

sita per meritum, sufficiunt qua?. a loci decessore 

praestautur? aut enim claros ad htec fastigia erigit; 

aut qui eriguntur illustrat. Praenoscit enim quid Ec- 

clesiarum fundamento sit habile, super quem ipsa 

moles innititur. « Sed hinc actibus vestris coelestem 

potentiam putatis esse sulfragio, quod ad praesidium 

beati apostoli adjutricem, iit dicitis, dexteram com- 

modatis. « Nescitis, stolidi, solem facibus non juvari, 

nec ad preesidium diurnaj lucis lychnos accendi?Scri- 

ptura enim est : 

VII, 10; Jer. xvii, 10). 

Scruiaiur corda et renes Deus (Psal. 

Sed in illa parte quis audeat argumentis vestris 

respondere, nisi quia sine arte dicitur verum, et 

iides mendacio sermonum technis assuitur? « Cur, in- 

quiunt, ad principem convenistis, si audiri non licebal 

Q impetitum? » Sic vos ic stuporem pecualem peccati 

nebula aut divinus horror oblimat, ut verecundam 

excusationem aut fraude mens vestra transeat, aut 

belluarum pressa hebetudine non agnoscat? An forte 

aliud putatis fuisse, quod dictum est, ipsum debuisse 

synodum convocare, cujus opus erat ofhcio? ut vos 

videlicet per pontiticale examen sententia percelleret, 

quos a capitis sui corapage in salutis detrimento in- 

sanus fervor absoiderat. 

Post, Esau mentionem operi vestro, nescio verbis, 

an latratibus indidistis, ^ comparantes ei antistitem 

nostrum, qui senioris naturce benelicium unius cibi 

commutatione perdiderit, et primogeniti canam di- 

gnitatem amiserit faucibus obsequendo (Gen. sxv). 

Ad ista quid referam, qui ex omni objectorum parte 

D concludor? Quis, rogo, vestrum Symmacho benedictio- 

nem, dum patri plus deservit, eripuit? cui tantorum 

munerum Jacob vice est collata nobilitas? quis ex 

accessit, et claritaiem veterem novis dai de Chrisii 

dote recioribus. Sic enim postreraa hffic verbalegenda 

suut. Quod ergo de sedis auctoritate dictum a synodo 

fuerat, ad sanctimoniam quoque transtulit Eunodius 

cujus ex hoc loco sententiam laudant Joannes VIII 

in epistola ad Bercarium abbatem, et Gregorius VII 

in Dictatu. 

5 Comparanies ei antistitem nosirum] Plerique vesirum 

legunt; sed res exigitut noj^rwm legamus, quod 

sequentia declarant. Schismaticienimcum EsauSymmachum 

comparabant, cum Jacob Laurentium, per 

quem Symmacho pontilicatum, tanquam benediclione.m 

eripere conabantur. Paulo post, in illis verbis, 

Frxterea tunc Jacob, Isaac legeudum videtur.

189 LIBELLUS APOLOGETICUS PRO SYNODO. 190 

vobis ca^ci pcirenlis desideriis pariturus occurrit? A tibus non credendum; în quibus odio succcnsa vici- 

qnis vestrum devotione sua genitorem venerabileni 

captnm oculis nullafecit lucis danina sentire ? Nonne 

collatione tenebrarum vestrarum nos putatur j^per sudum 

rutilans- jubar ostendere, et omnis obcuritas, 

actibus vestris collata, decorem solis assumit? PrKtorea 

tunc Jacob, quamvis congruentem moribus 

Dlii, benedictionem tamen contulit jam promissam 

(Gen. XLViii). Nuno qui bis longius immoramur, 

cum docendinon sint, quicalces stimulis intulerunt? 

Crediie mihi, pacis inimica sunt, impugnationi non 

sunt idonea, quae profertis. 

Sed sequitur vinculum cum ffinigmate, quod nescio 

qua replicatiouis arte solvamus. ITullianas enim pro- 

funditatis pelagus ingressi cymbulam nostram qua;- 

stionum flatibus per littorum incerta traiismittunt. 

In qua tamen, Cbristo clavum tenente, portum in- 

grediar, et sigillatim de turbinibus vestris universa 

discutiam, habiturusin ductu illorum facultatem non 

meam, Aiuntenim : « Vera est episcoporum assertio, 

sedis apostolicai prajsulemminorum nunquam subja- 

cuisse seutentice; cur ad judicium dislricta conven- 

tione produclus est? » Multum quidem annosa hic in 

nobis laborat infanlia : cui ille advocandus est, qui 

ineluctatos nobiscum semper pondus propositionis 

exsuperat : cum manifeste pro sacerdotibus cum pro- 

nitas per nutrimenta arida flaramam persecutionis 

exsuscitat, et universam doli fabricam sumptu et 

macliinis cohajrentibus secreta dispositione compo- 

nit;istos quce domus evomeret, qui scire potuisset 

nostra coUectio, nisi prffisentes? et impugnationis 

qualitatem unde nisi ex scripta propositione didicis- 

set? in quibus sententiam criminum, dum simulato 

ferunt persecutionemsedebereoriminibus, agnovisse? 

Post illa quse.de aecusatoribus prolata sunt, addi- 

distis : « ^ Cur personas jussae sint proesentari, quas 

ssepe imperialis flagitasset auctoritas, ad defraudationem 

genii pertinere ejus, qui nunc in sede aposto- 

lica, quasi in quadam arce consistit. » Vere vobis diinjirinus 

et exigui iemporis ad 

„ cit Sapientia ; Homo 

intellectum non perveniet, sed laboret, ut sciat quid acceptum 

sit apud Bominum (Sap. ix, o). Et iterum di- 

eunt Proverbia: Odit^ se quinecjligii studia, imperitis 

enim obviat mors (Prov. xv, 32, et x, 21). Quid enim 

illam qua; ex viperina scientiadesoendit, ignorantiam 

fingitis? quid adhibetis mira latrocinandi arte praj- 

stigia, simplicitatem fronte monstrando? De vobis 

vere dictum est : Qui loquitur mendacium, expropriis 

loquitur (Joan. viii, 44). Istam lajtiliaj faciem, ex ju- 

diciorum censura venientem, vafra provisione sacer- 

dotis nostri oculis abstulistis ; ut eum talibus adver- 

pheta clamitem : Nunquid gloriabiiur securis [covira 

eum qui secai inea ? aut exaltabitur serra contraeum centise in testimonio orbis tela deferentem. ab ipsis 

quitrahit eam [Isai. x, 15)? utsitmihiillludsuffragio judiciorum adytis pelleretis : providentes ut nec sine 

divinum oraculum : Quomodo si cessavit exactor, iri- C impugnatione insons viveret, nec haberet solatium 

butum quiescit ; 

de incorrupta jndicum inquisitione pulsatus. Vos pfi.e- 

itacontrivit Dominus baculum impiorum 

(Isai. xiv, 4). Tribue, Domine, quod prtedixisti 

inillis: ut sicut errat ebrius et vomens, ita pereat 

incredulus qui infideliter agit. Propter hoc, propheta 

vobis insultans vociferat : Audileverbum Domini,viri 

illusores [Isai. xxviii, 14). Quisquamne causarum 

ex prrecognitione sancit eventum, et rabidis terminum 

positura conflictibus sic metitur, ut pernix de- 

cisio, dum inquisilione esse senior innotescit, favorem 

censentis accuset? Nunc paulisper ore, actibus, 

sus acies vestras instructum munitionibus, et inno- 

fato etdedislis et invidistis examen, cum uno eodemque 

itinere a vobis disceptationum dubia subire et 

prohibetur, et cogitur ; et per singularem callem ad 

causam arcendus evocatur; ne manifestam salutem 

aut non lacessitus obtineret, aut subriperet absolutus. 

Adolescentiffl mese memini me legisse temporibus 

< de quodam dictum : Exsuli exsilium imperas, nec 

das. Vos impetit Prophetaj sententia: Isti sicnt viri 

qui conlurbaverunt terram, et quiconcusserunt regna 

annis indignus, pontificali voce vosarguam. Nos, qui 

statuta nostra non una apud vosvolumus lance conrumfalcibus, etqux derelicta Juerint, abscindentur 

stare, quibus de impugnatorum qualitate lati sunt (Isai. xvin, b). Et rnrsus : Dum non speralis, veniet 

canones, apud quos nefas est cana patrum diffinita contritio vesira,etcomminueturmultitudovestra, sicut 

transcendere, quibus scriptum est in Carthagiuieusi lagena figuli (Isai. xxx 14). Nec non propbeta ad 

concilio, quod apostolioaj sedis per Faustinum episcopum 

qui tunc ab ea missus interfuit, approbavit 

auctoritas, Accusatoribus^ de inimici domo prodeun- 

* Carthaginiensi concilio] Septimo, quodin secretario 

basilicaj restitutoB P. C. Honorii xii et Theodosii 

VIII celebratum est, cui et Faustinus Potentina? in 

Piceno Ecclesia; episcopus, Bouifacii papaslegatus 

interfuit. Aliudit autem ad canonem 4concilii. 

^ Cur personx jussx si7itiSiymmd.ch\ mancipia : infra, 

Quxro a vobis, cujus conditioyiisjuerintistamancipia, 

quxpostulata scriplis principalibus iniimastis 

Item ubi de Visitatore disserit : Ibique papamabeo 

salulatum suo ore jussiiajfari, ut traderet coepiscopo 

7nancipia, nullis subdenda tormeniis, servanda ad 

disceptationem synodalis examinis. De his enim a 

Theoderico impetrarant adversarii, ut repraesentari, 

et quod legeset canones vetant, contra dominum in- 

. 

[Isai. XIV, 16). Et ilerum : Excidentur ramusculi eo- 

hanc causam specialiter locutus intonuit : Dominus 

inclinabitmanumsuam, et corruetquifert malis auxi- 

lium, etcadetcuiprxstalurauxilium,simulqueomnes 

terrogari juberentur. Quare et illatradit per libellum 

a synodo postularunt. - 

' Oditse qui negligit studid] Quod in Vulgatanostra 

scriptum est Prov. xv, 32 : Qui abjicii disciplinam, 

despicit animam suam : apud LXXinterpretes sic legitur 

: "O5 v.TToiBzLrcuirxirhM-j, y.LTzi ic.ii-6-j. Qui repellit 

disciplinam, odit se ipsum. Quod sine dubio prius est 

comma Ennodii. Posterius ex cx, 21, sumptum videtur 

: ubi quod Greecis est, 01 Sz d'spa-j-; yj irairiziv. 

rt).vjzr,im, nos legimus, Qui auiem indocti sunt, in 

cordis egestate morieiitur. 

* De quodam dictum] Jasone. Medea; enim ad Jasonem 

verba sunt e Senecae Medea.


consunientur {Jsai. xxxi, 3). Redeo tamen, postve- A muelem etiam prophetam miriflcum de conscientise 

tusta exemplorum suffugia, ad novellas canonum de- 

linitiones. Clamat in alio loco Cartbaginieuse conci- 

lium : Quascunque ad accusationem personasleges 

publicse non admittunt, his impugnandi alterum et 

nos licentiam submovemus : et, Nullee accusationes 

ajudicibus audiantur ecclesiasticis, quee legibus ste- 

culi prohibentur. Quajro a vobis, viri quibus indita 

est ad unguem polita perfectio, cujus conditionis 

fuerunt ista mancipia, quaj postulata scriptis princi- 

palibus intimastis? Si ea servilis adbuc in potestate 

alterius catena retinebat, et nulla ad obscenae obli- 

gationis compedibus vestigia in libertatem missa 

laxabant, vel vobis disceptantibus fldemaliquam[pra2- 

dictorum verba portassent. Sed, credo, replicabitis : 

veritatem quara sponte prolata in illis vox haberenoa 

poterat, hanc diversis [cruciatibus e latebris suis re- 

ligiosus tortorexegerat : ut dum pojnis corpora sol- 

verentur, quoe gesta fuisse noverat anima non celaret. 

Sed qucBso, primum ad leges publicas, deinde ad 

Judices ora convertite : qui possuntin defensione sua 

sic eloqui : Nos quosDei servitium post istarum rerum 

abjectioneni fecit ingenuos qui servulorum in- 

; 

sultantium contumelias aut despicimus, aut ridemus: 

quibus scriptum est de famulis per Apostolum : Memeniote 

quia vesier et illorum in cmlis c.st \Dominus 

[Ephes. VI, 9), ad hsec sEeculi mala revocabimur? 

faciendum a nobis est, quod facientem alterum profanum 

esse contendimus? quod per ministerium jus- 

sionis et manus alientc incestaret aspectum, iiostro C collationibus immoremur? Judicia et iste voluit, 

peragetur imperio ? Nolite hanc ad universas Eccle- 

sias mentem rapacium luporum more et natura ser- 

vare : quia postquara nos maculasset forte pro desi- 

deriis vestris cruenta discussio, effectum in his, quo 

tenditii, non haberet. Sed dicente vobis propheta : 

Fonamus circulum in naribusvestris,el frenum in la- 

biis, ei reducamusvos in viam quavcnisiis [Isai, xxxvii, 

29 ; IV Reg. six, 28) : qui eodem propbeta asserente 

impugnamini, qui dicit : Erunt quasinonsint,et pe- 

ribunt viri, qui coniradicunl vobis {Isai. xli, M). 

lloc etiami novo adversus nos subdidistis invento, 

ipsum Dominumet Redemptoremnostrum, servorum 

subiissejudicia ; et ccelioperatorem particute cuidam 

sponte subjacuisse terrenffi : dura testatur, et loqui- 

iar, Homo Juda, et qui habitas Jerusalem, judicaie 

inier me et vineam meam {Isai. v, 3) : hoc etiam 

beatum Petrum ; hoc Paulumapostolumnonhorruise 

narralis, et illam vestram elegantiam ad juspertra- 

hilisexemplorum nexibus prsecedentem : quasivobis 

in hacparle remanserit cum renitente contentio, et 

validis facundiai vestra; digitisexigantur oblata. Sa- 

^ Itle prxsio fuitjydicibus] In sjmodo qure contra 

ipsum Tyri fueratconvocata: ad quam etsi propter 

apertam vim et conjurationem adversariorum, aliquandiu, 

ut Sozomenus lib. ii, cap. 21', scribit, aa 

vocalus veniret, cunctatus est, postea tamen innocentia 

fretus, et ne judiciumdecliuare videretur, profectus 

est. 

2 Concilio aucioritatem] Synodus ipsa de Symmacho, 

cum synodum qua2 ipsius causa ad basilicam 

Julii convenerat, esset ingressus : Auctorilatem, ia- 

suaj serenitate vulgi dicitis implorasse testimonium. 

Quid enim Samuel disit? scire Dominum, quos nul- 

lius unquam substantiam, nullius pecus abegisset, 

adversatum se muneribus, et quod est supra hominem, 

sponte venientia dona vitasse : providens scilicet, 

neper suspicionum prdejudicia, opinionis damna 

pateretur. Postremum sub divina attestatione pate- 

fecit innocentiam, ne humanum subiretesamen. Redemptor 

noster judicium, quod inter se et vineam 

suam optat evenire, dum vestra in pra^senti negotio 

mala respicit, magis iraplorat. S. Athanasius Alexan- 

drinae urbis episcopus, dum participum vestrorum 

argueretur invidia, agnoscens sibi per contumeliarum 

multitudinem exercitium contingere, non timorem, 

vere ad coronte pretium junxit, quodde digni- 

tate submisit: et ante ccelestem de absolutione sen- 

tentiam, personam rei innocentiajbonus sestimator 

implevit. Sic enim Christi milites sudore suo honorum 

sibi incrementa parturiunt, dum concessa fastigiacelsiore 

humililate castigant : inde laudum cumu- 

los mercaturi, unde indepta culmina sublimi parcitate 

moderantur. Sed quamvis beatum Athdnasium 

Romano antistiti, quautum nosse datur, imparem 

locus ostendat; facto tamen in negotiis comparantur. 

1 Ille praasto fuit judicibus : iste quantum et vos di- 

citis, advocavit. Ille intentatam discussionem ut Dei 

famulus non refugit : istetriumphi suispemindiscussorum 

collectione constituit. Sed quid his'longius 

aniavit, attraxit, ingressus est : et quod posset fldeli 

corda doloris justi aculeis excitare, venerando ^ con- 

cilio auctoritatem etiam contra se, si mereretur, in- 

dulsit. Quis in hac allegationis ipsius fronte nesciret 

fultum ad coepiscopos puritatis testimoniis convenisse, 

qui hoc quod districtionem eorum minus licebat, ex- 

horruit, ajstimans illud magis quolibet modo labefa- 

ctandum, quod statuisset censor invalidus? Quid 

prtefalum incessislis canina loquacitate? quidlajditis 

nonmerentem ? Votumejus est quod vestrum putatis 

esse terrorem : sed astutior in vobis, quam in Atha- 

nasii adversariis novelli virus serpenlis iusibilat. ,Illi 

nescierunt quod vos optime calletis, qualiter triumphus 

tolleretur impetito. IUi provocatum,|iie audien- 

D dusnon occurreret, formidabant: vos moram quam 

habebant examina non ferentes, ^ venientem jaculis 

repulistis; et ta?dium vobis de sententia pra>paratum 

armorum ultricium assumptione commutastis. malorum 

cummemoratio, quK vocem et proBstat et subruit; 

dum illos quos in clamorem coegerit, eorum 

etiam gravitate facti verba confundit. 

quit, ordinis corrigendi, sicut poscebant ecclesiastica 

siatuia,in omnium qui ibidem convenerantepiscoporum 

prxseniia se dare professus cst. 

^ Venie7itemjacuiisrepulisiis\Sjmmach.um papam, 

cum ad alterum synodi conventum pergeret, qui in 

basilica Sessoriana coactus erat. Tura enim, ut synodi 

acta narrant, ab irruentibus s?mulorum turbis 

ita tractatus est, ut Cfesis quicumipso erant presbyteris, 

ffigre ad beati Petri septa, unde egressus fue- 

rat, incolumis a comite Aligerno reductus sit.

193 LIBELLUS APOLOGETICUS PRO SVNODO. m 

Quis patiatur vos Eequo animo garrientes? Ergo 

nos secundum assertionem vestram, novellce utilitatis 

commoda non amannis, dum deiiuitis senioribus 

pra?stamus obsequium? Ilic tota ingenii vela suspen- 

ditis : hic resupinas cervicis ex secessu pectoris quid- 

quid habuit flaminis ructus emovuit. « Aiunt enim : 

Moysi a vobis jejunia, et Elisaji miracula quse egit 

dum mortuum suscitavit, si annosa tantum sectamini, 

condemnantur. » Quid hic rationis invenit scrutator 

idoneus? non si auri pallidus inquisitor occurrat, in 

sensibus vestris latentium venaruni motus inveniat, 

et insuetis lucem latebris sermonum fossor adraittat. 

Idcirco ergo cana miracula non probamus, si juve- 

nilibus consensum non pra?.bemus excessibus? Si 

servum Domino discipulam magistro Evangelii memores 

subjungamus (3Iaiih. x, 24; Luc, vi, 40; 

Joan. VI, 40, et ssv, 20), quidquid potuit prodesse 

negligimus? Alia sunt, improbissimi hominum, quae 

ad usum recentem sine injuria velustatis adhibemus. 

Novam deinde culpam, et quam invcstigatio nostra 

transierat, reclusistis : « Quare papa, sine exempli 

instituto prsecedentis, synodum convocavit, ut de criminum 

ejus objectione cognosceret? » Post baec nos 

falsitatis arguitis, cur a principe, quaj in prfefato ne- 

gotio scripta sunt, dicimus postulata. « Praesta, Do- 

mine, ut labyrinthi hujus sine errore sinuosos superemus 

anfractus : » dirige semitam, quam flexilis 

coluber juxta fabricam proprii corporis aut mentis 

operatur, ut vere dicamus : Dominus virtuiiim nobiscum, 

adjutor Deus Jacob (Psal. slv, 8). Et cum 

Salomone exsultemus dicente : Equus paraiur in die 

belli; apud Dominum est auiem omne prtesidium 

(Prov. sxi, 31). Superforaneum quidem est absurdis 

respondere propositionibus, dicente proplieta : Ne 

respondeas impi-udenii ad imprudeniiam ejus (Prov. 

ssvi, 4). Sed si quid contemptus transierit, vereor 

ne quasi validum putetur non tetigisse formido. Me- 

lius est nobis cum beato Paulo insultationis causas 

incidcre, et plena voce testari : Facius sum insipiens, 

vos me coegisiis (II Cor. sii, 11). Hoccine ergo nullo 

constabat esemplo, ut sacerdotum papa concilium 

convocaret, cujus arbitrium est collectio synodalis? 

aut parva erant, qUcS de vestris cum hac multitudine timentis ostendit? Multitudo illa juncta sacerdotis 

facinoribus damnarentur? * Nonne directa verbasunt offlciis attulit ad nos lamenta, non jacula : nec venit 

canonum : - Quicumque clericorum ab episcopo suo, D telis minax, sed fletibus miserabilis : una tantum in- 

ante sententiaj tempus, pro dubia suspicione discesserit, 

manifestam in eum remanere censuram? Ad 

hujus rei ministerium devotum Deo oportuit agmen 

occurrere, ut perditi et profligati gregis ulceribus 

' Nonne directa verba sunt canonum] Symmachi 

nomine, non Ennodii citatur hic locus a Gratiano VIII, 

q. 0, quia cum libellus Ennodii synodis Symmachianis, 

ut paulo ante dictum est, cum pari auctoritatis 

praarogaliva insertus esset, qua? in eo erant, pro 

Symmachi ipsius decretis aut sententiis haberi coeperunt. 

Percellebant autem canones illi schismaticos, 

qui criminum obtentu quibus Symmachum impetebant, 

discessionem ab eo ante judicii, nedum sententiae 

tenipus fecerant. 

' Dist. 8, quaest. 4. 

^ Didascalici libelli] Ironice. Nam StSK

193 ENNODII EPISnOPI TICINENSIS 196 

commendabat, quem voce nou poterat. Sed iiabetis 

manifestum ex hac re quibilem furor accendat : quia 

pene absolutus ad judicia venit, pro quo orbis illa- 

crymat, et dum rebus extraneam in prsedictum invidiam 

sermone colligitis, paulisper reverentiaj nostra 

diu cervix superba submittitur. Sacram enim congregationem 

tunc vocatis, quando exslinctorem nostrum 

Symmachum vultis asserere : et crudeli pietate honori 

nostro pulatis accrescere, quod residens in Ecclesiarum 

arce perdiderit. Nos ista non solum non sensimus, 

sed diversa sentimus : ad alios magis tutelaj 

vestrae venena convertite. Non habet testimonium defensoris,quirepugnantiimpenditorisobsequium:per- 

dit quam esse putat beneticii gratiam, qui aliquid prte- 

stat invito : quia non est munus nisi quod velis accipere. 

Nunc longa non opus est admonitione jam per- 

ditis ; odium debemus operi, de cujus jam non su- 

pere.-t quod damnetur auctoribus. « Mulierum turbas 

asseritis urbanis coloribus cum prcpfato ad judicia 

convenisse : et illa subtilitate ostenditur sexus, qui 

majorem antistiti debuisset affectum. » Profanissimi 

hominum, scriptum retineo ' 

: Aliudesimaie dicere, 

aliud accusare. Et prophetam dixisse : Reprobanies 

verbum s-peraslis in calumnia ei in iumuliu, ei estisin 

eo : 

propterea erii vobis iniquiias hxc sicui interrupiio 

[Isai. XXX, 12). Quia pro nobis dicit Dominus : Eos 

qui judicant vos, ego judicabo (Isai. sltx, 23). Et 

iterum ad servos suos dicit : Noliie timere oppro- 

brium hominum, ei blasphemias eorum ne metuaiis 

[Isai. u, 7). Rursus etiam vobis clamat : Accediie 

huc semen adulieri etfornicarii : super quem lusistis, 

super quem dilaiaslls os ei ejecisiis linguam ? nunquid 

non vos filii scelesli esiis, semen mendax (Isai. lvii, 3)? 

Quffi quibus copulatis advertite, dicentes : Indicta 

causa, derelictis defensoribus, papa decessit : fori 

nobis in negotio prajsenti, et plalearum quarumestis 

hypocritffi, exempla proponentes : Nobis scriptum 

est per Paulum apostolum {Gal. i, 14) : quibus cru- 

ciflxus est mundus, quid illis cum foro? sed ista 

nescitis, But quod est gravius, nota contemnitis. 

" Peregrinum credo aliquid, et a ratione separatum 

postulans papa discessit. Nonne hoc speravit pro 

statu labcntis EcclesiEe pastorali cura constrictus, 

quod et religiosa providentia, et caustB ipsius ordo 

flagitabat? Qua2 enim judiciorum forma pra:cesserat, j) rerum humanarum summa commisit. Spes certa 

ut vobis hostiliter disruptis, etiani per suggestionem quietis est, et salutis perfecta in gubernatore sapien- 

vestram sublatis Ecclesite opibus, qui diu fuerat cibus 

esurientium, famis mancipium videretur effectus : 

* Aliud est male dicere, aliud accusare'] Verba sunt, 

Ciceronis in oratione pro M. Coelio cum ea refellit 

quaj adversus Goelii pudicitiam sine probatione objiciebantur. 

Quare aptissime ab Ennodio in re simili 

usurpantur, ut tacitum schismaticorum convicium 

retundat, quod ex mulierum Symmachum oflicii 

causa proscquendum turba captabant. 

- Pe.regrinum credo aliquid] Duo, ut ex actispatet, 

a synodo postularat Symmachus : unum 

ut cederet 

visitator, de quo postea; alterum ut omnia qua; per 

suggestionom inimicorum suorum amiserat, ante 

judicium ipsi redintegrarentur. Quod etsi neque 

alienum neque iniquum videri poterat, cum spoliatos 

ante omuia restitui, ecclesiastica; leges jubeant; 

A dum alimeutis distributor egebat, ut fleret in dominatu 

servitus, et in servitute dominatus? Qu£e hoc 

qualitas praecedentis a2vi per memoriam in medium 

transacta reddebat? Qualis habuit effici ex censura 

convictus, in quo causam adjudicatio prLCcedebat? 

Non fuit privilegium, quo spoliari potuit jam nu- 

datus, Ucum vobis putastis residere in sacra collectione 

subsidium : ut ad tuendorum immanitatem 

criminum sacerdotes vobis comites jungeretis, et 

fieret impunilnm facinus pollutione multorum. Nunquam 

convenienti tempore censor adsciscitur, qui ad 

decisum pene negotium convocatur ; criminosi etsi 

est meritum, tollit accusator, qui eo plus furori suo 

vult licere, quam judici. Dicit enim vos impetens 

propheta : Hiec est pars eorum, qui vastaveruni nos, 

et sors diripientium nos. lie, angeli veloces, ad gregem 

convulsumeidilaceratum, etpopulum ierribilemÎsai. 

XVII, 14, et XVIII, 2). Ad vos angelus niissus est, 

scilicet per sacerdotes, quorum voce- atque merito 

perferenda Christo dona suscipiunt, etplacato domi- 

nante impetrata mortalibus vota concedunt, per quos 

vobis oblata sunt munera repudiata concordiae : qui 

poenam merentibus dilectionis prtemia detulerunt, 

qui dum se considerant, in nullo quod merebamini, 

respexerunt. 

Quis eum, inquiunt, vidit cum accusatoribus suis 

aperta, ut aiunt, pugna confligere? Impudentissimi 

hominum, quem cum quibus vultis decertare, respi- 

cite : et ulriusque partis, si quid salutis in vobis 

Q 

nofarie congesta cordis adhuc pravi non subegit opu- 

resedit, loca, tempora, personas attendite : et si vos 

lentia, oculos ad Deum paulisper attollite, et vel 

brevi tempore sinistri monitoris jussa contemnite. 

Agnoscitis summi ^ regis prfficeptionibus vos in his 

quffi merito plectenda sunt, non muniri. Quia quamvis 

responsi qualitatem dictent dogmata postulati, et 

pelitio dum existit prajvia quae sint secutura, describat 

: nunquam tamen casibus vestris libera regnantis 

verba cepistis : nunquam desideriis per aucupia calli- 

ditatis imperialia vobis scripta militarunt. Quotiens 

vanis hiatibus nocendi inefficax morsus increpuit ? 

quotiens de accusato quidquid spe tenuistis, effugit, 

et vacuos imago pra'sumptione occupata deseruit? 

Deo gratias, qui hanc providentiam indidit ei, cui 

tia. Puppis cujus magister ad clavi regimen intelle- 

ctus dote praeparatur, ubique stationem, ubique 

regi tamen, ,cum synodus ad eum retulisset, placuit 

ut Symmachus ante restitutionem judicium subiret. 

Qnod ille promodestia sua minime detrectavit. 

2 Regis prxcepiionibus vos non muniri] Etsi multa 

quaj Symmacho adversari videbantur, a Theoderico 

praicepta ac rescripta expresserant schismatici, ut 

de visitatore, et quod modo de intercepta redintegratione 

recitatum est, atque alia id genus : irrita 

tamen omnia et inania fuerunt. Neque unquam his 

praesidiis assequi potuerunt, quod moliebatur, ut 

Symmachus damnaretur. Nam ubi synodo tandem 

a rege integra permissa res est, illum protinus ab- 

solvit.

portimi haliet in fluctibus. Certa est generalitatis 

seciiritas, quando rempublicam nobilibus regit arli- 

bus instilutus. Scit imperatoris nostri cojlo iufusa 

dispensalio obviam manum famosis in fallendum in- 

geniis exkibere. Labore apud eum non opus est, 

quem sortita est olim nuda veritas defensorem. Ces- 

sent impii commentitia apud illum simplicitatem 

fi-aude mentiri : quidquid se adversus justitiam mo- 

verit, mos tenetur : nibil apud prffidictum tutius 

innocentia est ; legatiooe valida utitur, qui ffiquitati 

res congruentes insinuat : quai gravis est plerumque 

principibus iuipugnatio, minus fldelium blauditiis 

non lcgatur. Sed haic Deo minus narrantur, a quo 

frugis hujus planta descendit. 

Ad vos me reduxit propositi operis non amica 

conditio, qui melioribus, hactenus operam volui na- 

vare sermonibus, dum captivam orationem exigit 

imperiosa necessitas. Dixistis enim : « Quomodo de 

causa vel qualitale ejus primitus tractabatis, eum 

• necdum haberet sj-nodus firmitatem? » frontem 

dictionls immundffi, et faciem libelli,.quam non sola 

maculavit imperitia. Traotatus noslri provinciam et 

narratis et quajritis. Ilinc eramus nempe dubii, quia 

quemadmodum loquimini nonbabebat synodus flrmi- 

tatem : transibat negotii qualitas audituros, et plus 

adbuc remanserat in reverentia pulsati, quam esset 

in nostri integritate collegii, 

« Deinde pro quajstionum tormentis venerabilem - 

Laurentium et Petrum episcopos, a communione 

papae se suspendisse replicatis, et quidquid providit 

cautio convocatorum, ducitis ad crimen impetiti. » 

UUone ergo tempore, dum celebrarentur ab his 

sacra missarum, a nominis ejus commemoratione 

cessatum est? Unquam pro desideriis vestris sine 

ritu catholico et cauo more, semiplenas nominati 

antistites hostias obtulerunt? Aliquando, quod capiti 

vestro ascribatur, facta est apud Deum odensa per 

gratiam, et exstitit nutrix veniae, peccati mater obla- 

tio? Fuerunt quidem corporis tantum conventione 

separati, quos loqueris ; animarum tamen prajsentiam 

non vitarunt. Si eos putas a consortio mutuo disso- 

ciatos quos fibula religionis pio mordens dente conjungit, 

procul te ab ffistimatione catholica culparum 

duxit affectus. Mandati coalestis habitatio nos aut mi- 

scet, aut separat : non interest quse intervalla nos 

^ Necdum haberet synodus firmiiatem] Cum adhuc 

incerti penderent episcopi an Symmacbus illam approbasset. 

Quodubicoram ab eo conlirmatum fuit, 

Tam, ut est in actis synodi, causa de sacerdotum 

animis quss de concilio nonduin firmaio irisliliam ministrabat, 

abscissa est. :Sentiebant nimirum episcopi 

concilium hoc sine pontiiicis assensu ratum esse non 

posse. Quod ipsuni tamen, sed frustra, improbabant 

schismatici. 

^ Laureniium et Petrum episcopos~\ Quorum hic 

Ravennas, ille Mediolanensis, synodi ambo moderatores 

ac prajsides : quod declarant synodiipsius 

subscriptiones, et Theoderici regis ad synodum prEeceptio 

quae Laurentio, Marcelliano, Petro ao reliquis 

episcopis inscripta est. Sed Marcellianus Palmari 

conventui non interfuit. Quod vero studio egerant 

Laurentius et Petrus, ut a Symmachi consuetudine 

ante judicii disceptationem abstinereat, ne prajjudi- 

LIBELLUS APOLOGETICUS PRO SYNODO. 108 

A segregent, si uno in supera mansione conclave retinemur. 

Vere hinc conjicimus esse vosservos ventris 

et corporis, et per hanc sententiaj vestree vilitatem 

declaratis mancipia vos esse terrena. Scriptum est 

enim : Animaiis homo non percipil ea qux suni spi- 

riius (I Cor. u, H). 

Postj ha;c, versis in fugam ordinibus, lymphatici 

more sermonis addidistis : « Ergo concilia sacerdotum 

ecclesiasticis legibus quot annis decreta per 

provincias, quia prajsentiam papa3 'non habent, vaii- 

tudinem perdiderunt? » Legite, insanissimi, aliquanuo 

in illis prajter apostolici apicis sanctionem 

aliquid constitutum, et non de majoribus negotiis, ad 

collationem si quid ocourrit, prsefat» sedis arbitrio 

fuisse servatum. Sic enim habet ^ : Si quis episcoporumjudicio 

provinciali depositus fuerit, Romanum 

papam, si plaeet, rursus appellit ; et ipse, si videtur, 

reparetjudioia in opitulatione damnati. Ecce enode 

est, quod ad laqueum praeparastis : nisi forte arctis- 

simis in illa parte nexibus astringamur, et replica- 

tionum nobis itinera non patescant ; dum callis ante 

pervius dumetisnovellainterclusione vestitur. 

« His enim nos eloquii vepribus, dum gradimur 

per plana, retinetis, cum dicitis, laesum principem, 

quare" attributum visitatorem, contra ecclesiasticas 

regulas, primavoluimus fronte discedere : » et nihil 

amplius liceret huno vitiis, ne duresceret lolium, 

ne profanamessis,. nulla disciplinoe ante maturitatem 

succisa falce decumberet. et putaretur licere quod 

Q judices non vetabant. Unde es aperto constat, nulla 

vos, extra praestantiam piissimi regis, quam frustra 

desideratis, noxae copulari, exemplorum auctoritate 

fulciri, Superest, ut et ipsum doceam in his exoes- 

sibus, quod bono universitatis contingit non teneri : 

quia directum non occasionem litis, nec fomentum 

jurgii, sed causam voluit esse concordiEe : prajvidens 

scilicet, quos nisi simplicem jussionum suarum tutela 

vallaret, cito in esoam dissidii toxica vestra subreperent. 

Scrip.tum est enim : Vir simplex credii omni 

verbo (Prov. xiv, 15). Idcirco mandati limitem fixit, 

quem nuUa liceret transgressione violari. Prajfatum 

ad beati Petri basilicam, mox Romam perductus 

fuisset, mandavit occurrere, faciens de sacerdotis 

voto regisîmperium. Quis enim non putaretpontiti- 

D oem sponte pariturum in ea parte quam lioere sibi 

cium aliquod facere viderentur, id adversarii aliam 

in partem rapiebant, quasi de objectis Symmacho 

criminibus compertum ipsis exploratumque jam 

esset. 

3 Syn. Sardio. cap. 3. 

" Attributum visitatoreyn] Petrum episcopum Altinatem 

qui aTheoderioo rege, flagitantibus schismaticis 

Ecclesice Romanae prajter fas moremque datus 

fuerat visitator, quem propterea submoveri, ut ante 

dictum est, postulabat Symmaohus. Acta synodi : 

Sperans ui visiiaior qui contra religionem, contra staiut.iveterum, 

conira regulas majorum, a partecleri 

vel aliquibus laicis fuerai posiulatus, ex ordinatione 

antisiitum, sicut decebat sanctum proposiium, prima 

fronte cederet. At Ennodius non solum Symmachi 

desiderium, utaequissimum defendit:sed Theoderici 

etiam factum, quasi Symmacho ipsi visitatoris preesentia 

consulere voluerit, excusare conatur.

199 ENNODIT EPTSCOPI TTCINENSIS 200 

princeps non credidit, etianisi vetaret ? Tbique papam 

ab eo salutatum suo ore jussit affari, ut traderetco- 

episcopo mancipia, 

' nuUis subdenda tormentis 

servanda profecto ad disceptationem synodalis exa- 

minis. castitatem praecepti, qua dum facem prae- 

sentibus praefert temporibus, in umbram cogit antiqua 

! quje rapit lumen veteribus inauspicato splen- 

dore novitatis ! Quis 

taliter commentitiis laudibus 

locupletavit fama dominum actuum suorum veritate 

mendicum?Nou derogo vobis de scriptoribus, quorum 

beneficio contigit ornata ad nos majorum gesta 

perduci : sed Dei |,beneflcia non tacebo : quia prin- 

ceps noster rebus superat decora sermonum. Obnoxiam 

linguis gloriam venerabilis causarum truti- 

nator inspexit : ut cuni petitioni vestrae effeclus 

artifes prffistaretur, in omnibus tamen jura ecclesiastica 

custodiret. Qua; ad hanc sestimationem, quam- 

vis acutiora caiteris corda, sufficiunt? uno tempore, 

una scriptione, sine ffiquitatis detrimento, desideria 

vestra supplentur, et eadem cliarta ad ministerium 

religionis, et vestrum destinatur ad gaudium. Boni 

enim principis praividit inquisitio, servilem assertionem 

inuocenti examine non probandam. In ele- 

ctione enim venerandorum judicum ipse accusantes 

estra ordinem repulit, ipse ad spem retulit accu- 

satum. 

Yideamus tamen ista si facta sunt : si Dei inimici, 

etiam terreni domini non fuistis, dum Christum et 

regem parili temerilate despicitis, et unus vobis ad 

utramque contumeliam ductus est criminum. Desti- 

; 

C solverissuperierram,eruntsoluiaetinccelo(Ibid., 19); 

natus antistes ab ipso complendae jussionis conlinio et rursus sanctorum voce pontificum dignitatem sedis 

oris vestri spiris adripitur, et ad incentivam confu- 

sionis aptatur, qui paci militaturus'advenerat. Invisis 

beati Apostoli liminibus ad usum furoris vestri jam 

nescius sui advocatur ; et illud quod ex omnibus or- 

bis cardinibus devotos attrahit, positum in vicinitate 

transitur. Ecclesiarum fundamentum adirenonpermittitur 

structura mediocris : tunc spem bonorum 

fructuum perdidit a radice separatus. - Dicatis forsi- 

tan, Apostoii genio decerpi, si putatur coeli civis 

terrarum locis includi. Tamen quamvis benedictio 

poscentibus ubique prajstetur, et exigat prresentiam 

martyris fldes et devotio supplicantis : negari non 

postest, diligentise natali solo plustribui, et majorem 

affectum loca impetrare, de quibus ad supernatrans- 

itur. Quam fidem aliegationi curationum multitudo 

jam prffistitit? et utimur post obsidionem diabolicam 

testibus jam sanatis. TTasc licet per Redemptorem 

nostrum in toto orbe celebreutur : est tamen non 

modica monumenti illius per frequentiam comparata 

nobilitas : quia per eum qui hominem mutavit in 

angelum, illustrari potuit natura telluris. Hancvisi- 

tatori vestro invidistis gratiam, asstimantes quia 

' Nullis tormentis subdenda] Ac proinde Symma- 

cho, et si contra ipsum testarentur, nihil obfutura : 

quianon ignorabat, utlmox dicet, Theodericus, servilem 

assertionem innocenti examine nonprobandam. 

Ita regii praîcepti invidiam hac etiam in parte amo- 

litur. 

^ Dicaiis forsitan] Locus insignis ad eos revincen- 

A errorum vestrorum sectator esse desisteret, si reverendaj 

passionis penetralia contigisset. Ecce non 

habetis [in regia auctoritate subsidium : ecce post 

coelestem commotionem juste vos et principalis 

quam sperni fecistis, censura percellit. 

Videamus si superest aliqua de regulari proposi- 

tione defensio. « Visitatores, inquiunt, et aliis epi- 

scopis ipse dedit, et justum est, ut facti sui lege te- 

neatur. » Non vos in hoc titulo falsitatis incesso : diu 

mendaciis adhajrentia verba non arguo. Dico tamen, 

latorem juris definitionis suce, nisi velit, terminis 

non includi ; et nisi princeps fastigii summa nioderetur, 

frustra ad illud quod dederit, jus vocatur. Lex 

probitatis et mentis est, qua; hominem viventem sine 

lege castigat : proprie moribus impendit, qui necessitati 

non debet disciplinam. ^ Aliorum forte hominum 

causas Deus voluerit per [homines terminare : 

sed istius prajsulem suo, sine quEestione, reservavit 

arbilrio. Voluit beati Petri apostoli successores coelo 

tantum debere innocentiam, etsubtilissimi discussoris 

indagini inviolatam exhibiere conscientiam. Nolite 

aestimare eas animas de inquisitoribus nonhabere 

formidinem, quas Deus pr

LIBELLUS APOLOGETIGUS PRO SYNODO. 202 

tumelife genus est, quasi in solatio adesse sublimi, A post hominem; et irrisam a sapientibus sajculicymbajuxta 

Apostoluni : Tu quis es, qui judicas alienum ser- lam non reliqui. Tlla me per mundi freta sustentat 

vum {Rom. xiv, 4)? Quid auribus imperitis illuditis, ditat probatum in captione bominum rete, quod 

et graviorem vindicta; speciem facitis esse, quam cernitis. Redite ergo, quia fuga vos nec dum essetis 

culpee? Si odium debetis excessibus, vos mundate : 

cur liberius condemnatis scelera quam vitatis? Sui 

impugnator est, qui fornicationis ofticiis urget adul- 

teria, et per animarum stupra carnis accusat. Scriptum 

nempe retinetis : Maledicii omnes qui fornican- 

tur abs te (Vsal. lxsii, -27). Foedera ergo a nitore 

Domini sui obligatione dissolvitur, qui status ccele- 

stibus minus mera flde depeudit officia. Possessionis 

nostrae vobis, utvideo, claritas movit invidiam;quam 

simulata in mali possessoris indignatione transfertis, 

dum desudatis impeudiis. Arcem qua fuistis conspi- 

cui, crebris labefactatam ictibus, nisi obsisterem, 

proposuistis obruere; et ccelo stabilitam macbinam, 

quanta sit, ostendere per ruinam. Nolite pra^stolari 

de clade vestra victoriam : nolite triumphum supe- 

rando perdere, meis laboribus, meo sudore quajsi- 

tum. Quidquid ad tropaûm ducit, obtinui : quidquid. 

vos illustres faceret, in sede congessi : vobis tribuit 

claritatem fax ista quam viperino liquore putatis 

exstingui. la perniciera propriam accenditur, qni sic 

ssevit in gratise suce germina, ut plantas abscidat 

liberior justo iracundia plus quam alios lacessit 

auctorem. Symmachi quos vocatis excessus, si sunt 

illa qua et vos, exspectatione sustineo : nefas est, 

peccantem patientiam judicis non amare. Quid nisi 

: 

' sunt 

agrestes eripuit : currite ad ovile, ne luporum vos 

exponatis insidiis : ne per moram amittatis graliam 

sponte venientem : quia contemptam invitationem 

gehenna subsequitur. Ego, si quid dulcedinis utpater 

debui; si quid districtionis, ut attributus a Deo magister, 

implevi. Providete ne diutius qualemcunque 

crucis meae angulum rara Lcvitarum corona circum- 

det : ne dolenda etiani extraneis in longum soliludo 

dominetur : ne labor uteri mei sterilitatis vice hostilem 

peperisse familiam, et numerosa proles persinistros 

actus infecunditatem parentis ostendat. Pauca 

quae asserui, sed quanta ex his pendeant, aestimate. 

Venite, filii, audiie me : iimorem Domini docui 

vos (Psal. xxxiii, 12). Romam respicite, quam ab 

idolorum servitute sine auri, sine argenti pretio liberam 

sanguinis Christi fecit effusio : cui eliam meam 

servuli sui mortem jussit impendi. Quiie per multa 

tempora famosis cultum delubris exbibuit : quse diu 

venerata est in imaginibus daamonum, quem labo- 

rante censu indiderat manus magistra terrorem : quse 

suspesit potestatem numinum emptam pretio metallorum 

: cui sublimiores deos peperit exercitalior 

manus arlificis : et divinitatem quam homo per fabricam 

contulit, apud homines Dei habuit forma ma- 

jorem. Ecce jam, Christo propitio, ad novas fornaces 

ultionem flagitat, qui dum reus et ipse sit, vindictse q simulacra redierunt : ecce jam de obsoleta supersti- 

in altero moras accusat? Haec illis a me vox debetur 

studiis : quia Deum dixisse teneo, pronum esse hominem 

in malitia, et omnem carnem amicam esse 

peccatis. Nolo occasione persouce innumeris .datura 

dignitatem, fiat in abjectione possessio : ne dum 

homo incessitur, lex divina frangatur. Mihi credite, 

si sunt ista quaj dioitis, respicio ; quia et in illis 

quibus nihil tale dicebatur, quid fuisset inspexi. 

Errat, qui falli Deo proximum credit : Mihi vindiciam, 

et ego reiribuam , dicil Dominus [Deut. xxxii, 35 ; Eccli. 

xxxvni, 1 ; Rom. xii, 19 ; Hebr. s, 30). Vos potius olim 

filii, de quibus spiritalis ventrem partus onerabat, ad 

abjuratam redite concordiam : pio vos sinu, sicut 

habuit hactenus, Ecclesia mater accipiat. Nunquam 

tione usus vester accipit, quod la^tetur : dum de veteri 

Tonante nova merito vascula praeparantur. Quid 

hanc adnitimini interrumpere quietem? quid ludere 

vanis intentionibus felicitatem? excusationem non 

babet furor iste, si creditis : non interest quibus iti- 

neribus ad mundi principem currat, qui a sancta 

unitate desciscit : pingues hostias litat diabolo, qui 

constristat Ecclesiam. Vanas ergo repudiate tendicu- 

las : simplicem babet defensionem pacis affectus : 

nimis armatus est, qui illa quce adversarius concordiae 

ministrat, tela contemnit: sufflcit contra omniajacula 

jurgiorum fidei nuda oppositio. • Quid Eulalii et Bo- 

nifacii tempora, dum malorum solatiiim quseritis, 

revocatis in medium? quid incrementis excessuum 

est sera correctio : scit diu exspectare immodico la- D prsesentatis vetusta contagia, et per iniquam volun- 

bore quaisitos: nescit pro vilibus despicere magno 

pretio comparatos. Multis gradibus recursus est ad 

salutem : prseter desperantem nullus excludiiur : 

fructus venise prosiraus est coronse. Nolite Symmachum 

papam pressuris vestris juvare : si reus est, 

mihi credite, cum cessaverit humanse impugnationis 

ministerium, divinum mox succedit arbitrium. Nonne 

in splendidissimi cognitoris lance prsedicto aut pcena 

debetiir, aut prsemium ? Syllogismos a me sermonum, 

et schemata non quseratis. Antiquo adhuc utor reti 

• Quid Eulalii ei Bonifacii] In schismate quodpost 

Zosimi papse mortem inter hos duos diviso in partes 

clero exortum est, cum propter factionum studia, 

utrius legitima fuisset electio, decerni vix posset, 

longiusque protraheretur disceptatio, Honorius 

Paxroi.. LXIII. 

tatem senectuti in operiendis delictis facitis nil li- 

cere? Alia tunc fuit causa discordise: et nisi narrando 

cogerer sustinere transacta, ostenderem vobis nullum 

evenire solatium de comparatione factorum : quia 

illos quos ad pontiflcale fastigium intentioni obse- 

quens fervor evexerat, utrosque repuli; hunc elegi : 

quia de illis, teste exitu, nemo mihi placuit : de istis, 

contra regulas nitentem profugum feci ; provectum 

legitime mundo impugnante servavi. Scitis ista, non 

nova sunt : quia dum ille truditur, iste firmatur; 

utrumque ab urbe interim jussit abscedere. Itaque 

Bonifacius ad S, Hagnes basilicam, Eulalius Antium 

secessit. Quod exemplum in Symmacho renovari 

voluissent adversarii, ut uua cum Laurentio pelleretur. 

Sed dispar fuit ratio. 

:


vester mihi militavit assensus. Deinde cur in perni- 

ciem vestram laeditis sacerdotale eoncilium? cur la- 

ceratis sententiam in qua inspirante Christo oracula 

superna patuerunt, et inter Deum atque homines 

interpres exstitit lingua pontificum? quid generalis 

Ecclesiae dolorem facitis, quamvis in principali, tamen 

ia una comraissum? lUa enim cceli curia, variarum 

dotibus aucta curulium, et multo Redemptoris 

nostri auro ostroque decorata, nihil in illa discus- 

sione auctore se protulit : sed per humanoe linguaj 

ministerium divino militavit imperio. Intellexit non 

esse suum, quidquid impulsa constituit : nihil habet 

in illa sententia, msi unde de sola devotione gratula- 

peregrinum stylus sensit oloquium,inde sumens 

tur : 

solam gloriam, quod infusa sibi servavit et coluit. 

Quid his de exemplis evangelicis praeparastis calumniam? 

sicut de vobis scriptum est : Erraveruni in 

ehrietate, nescieruntviderttevi, ignoraverunt judicium 

(Isai. xsvni, 7). Nam dum profanis memoratos ver- 

bis cseditis, et inscitiam proditis et livorem. Isti ergo 

resurrectionem corporis quam pra?.dicant, non credentes, 

hcereticis se miscuere contagiis? Isti quod 

abjurant linguis, corde sectautur? 

' Ergo quia dixe- 

runt, eum timendum esse qui potest corpus occidere 

et animam mittere in gehennam ; ideo a flde aliena 

texuerunt? ecce profundam imperitiam. En beatum 

Liicam cujus potestis assertioneconviuci, qui clamat: 

Timeie eum qui posiquam occiderii corpus,habei pote- 

staicm animam miitere in gehennam (Luc. ii, 5). 

Quis hic locus erroris, ubi congruentia pari ductu 

exempli et historia3 verba concurrunt; nec diversum 

est ab intellectu catholico, et lectionibus quod pro- 

fertur? Nunquam bene nodus in scirpo quseritur : 

non involvit nebula prsedictee lucis auctores. Resurrectionem 

ergo carnis non credunt, quia posse 

corpus confltentur occidi? quia peccalricem animam 

gehennaa mancipari? Densis cor vestrum vepribus 

suffocatur, et interna vitia aliis certat ascribere. 

2 Joannis etiam apostoli jactatis scripta violari, quia 

ex verbis ejus dictum est : Si dicamus quia peccaium 

non habeinus ,mendaces sumus, et veritas in nobis non 

esi (I Joan. i, 8). De codicum diversitate nil queror. 

Ideo ergo corrupta sunt apostoli monita, quia non 

junxerunt. Nos ipsos decipimus, et quia junxerunt 

mendaces sumus ? Non solum divinae, sed etiam humanae 

rationis ignari, qui veritatem non habet, 

mendax recte censetur : nec alia re nisi falsitate plenus 

est, qui integritate vacuus innotescit. Sed haecin 

vobis non curanda sunt linguse oratione, sed gemituum 

: neo magis sunt vobis exhibenda verba, quam 

lacrymae : quia liquido nocens est, qui insontibus 

aut meritum culpabilis, aut noraen opponit. Reliqua 

objectionum vestrarum capita non revolvam: praestat 

silentio damnanda sepeliri. Nobilitatem dat facinori- 

am- 

' Ergo quia dixerwit] Verba synodi : Senatum 

plissimum monentes et insiruenies causas Dei ipsius 

judicio esse commitiendas qui valet corpus occidere 

, 

et animam mitiere in gehennam. Qui in his verbis 

haaresin astruebant, non in beatum Lucam injurii, 

sed in Christura ipsum qui apud Lucam loquitur, 

A bus, qui ventilationera ipsorum raultiplici ad aures 

posteras relatione transmittit. Beati Pauli est sequenda 

sententia, qui monet per discipulum cunctos 

et clamat : Inanes quxstiones eviia {11 Tim. ii, 23). 

Multa enim sunt in propositionibus vestris, quae ita 

feculentis ulnis peccandi amor amplectitur, ut fiant 

indigna memoratu : plura levitas dehonestat, dum 

subductis eviscerantur verba vestra ponderibus, et 

de religionis causis elocutio ventosa componitur, 

auris congruara sortita gravitatem : quae in palearum 

abundantia nihil est horreis illatura de tritico, dum 

infecundam frugibus culmorum parturit ubertatem, 

et spem de herbae luxuria mentilur agricolis : de 

quibus nihil lucri ventilabra reperiunt, igni debita, 

incendioque peritura: de his scriptum est : Dormierunt 

viri somnum suum, et nihil invenerunl [Psal. 

Lxxv, 6). Nihil est, carissimi, pace dulcius, si tamen 

saporem ejns non plenura amaritudine pectus excludat. 

Breviorem quidem admonitionem debueram, 

quam prolixam non parva vestri consideratio, et diu 

in vobis jurgiis exercitata frons protulit. Usus est 

multa peccantum, stricta allocutione non corrigi : 

eifusionem plurimi, quam in delictis habuerunt, in 

monitoris sermonibus hanc requirunt. Me satis est 

et diligentiae vestrae, et jussis coelestibus obsecutum. 

In his quae secutura sunt, locura sermonibus non 

relinquam : quia haec refero ; mundi caput Romam 

per vestras iiiteutiones esse prostratam, et nutricem 

pontificii cathedram, quasi ultimum videre sedile 

Q despectam. 

Cujus vocera beatus Paulus excepit, et illa qua 

seniper usus est eloquii intonuit libertate : aposto- 

lorura principem lenitatis incessens, quod fluxis et 

profligatis raentibus parentis adhuc servaret affectum 

:*nec in profundum ductisulceribus ferro medi- 

cante succurreret rescindenda docens lanienis secreta 

morborum, et manifestas desperationi salutiferum 

esse vulnus adhibendum : ne dum manus medici per 

pietatem a sectione carnis corruptaj suspenditur, de 

abstinentia teli invitetur exitium : quia dum parcit 

asgris dextera, curandos interficit; nec grandis est 

differentia, utrum lethum inferas, an adraittas : mortem 

languentibus, qui cum possit non excludit, in- 

flixit. His ergo adversus eos oris januam patefecit 

D alloquiis. 

Omnis qui judicas, in quo alium judicas, te ipsum 

condemnas : eadem enim agis qux judicas. Scimus 

auiemquiajudicium Deiest secundumveriiatem ineos, 

qui talia agunt (Rom. ii, 1). Et iterum : Beaius qui 

non judicai, in quo probat seipsum [Rom. xiv, 22). 

Quae malum ratio est, ut pra;dicetnonfurandum, qui 

furatur : et prodigum verecundiae frontem nube ve- 

stiat impugnationis alienae? Nemo recte monitoris 

personam suscipit, nisi qui actibus suis errata con- 

impii erant. 

2 Joannis aposioli scripla violari] Non tam verba 

ipsa Joannis citarat synodus, quam ex verbis sententiam. 

Sic enim habet: Quamvis nullus esi, qui delicto 

careai, sicut Joannes iesiaiur apostolus,Si dicam, 

quia peccaium non habeo, mendax sum. 

et

i03 LIBELLUS APOLOGETICUS PRO SYNODO. 206 

demnat, et amorem innocentise conversatione demonstrat. 

Nam adjacet etiam publicanis, amica moribus 

vitia damnare sermone, et sceleratioribus lingiiEe 

ofticiis punire quod diligant. Quasi non quoddam 

genus sit majorum excessuum, dare rei allectura 

labiis, quam mente despicias, et ingenii virus coUo- 

quii melle vestire. Haec sic ago, quasi si vobis esset 

pudor, pudicitia, venustas affectui ; liceret accusare 

doctorem, et adversus electum oris lividi morsus 

aptare : cum ante futuri praescius per epistolam ad 

vos datam plena voce monuissem : 

Quis actusabii ad- 

versus electos Dei? Deus quijustifical : quisesiqui condemnei 

{Rom. vm, 33J?Et iterum; ho?no, qui junis transacta relegit, lacrymarum tempora videtur 

dicas eos qui talia agunt, ei facisilla, puias quoniam optare. Nemo creditur non odisse, quorum relatione 

effugies judicium Dei ? An diviiias bonitatis ejus, et non laeditur : quisiccam faciem de filiorum funeribus 

patientiss, el longanimitaiis coniemnis (Rom. ii, 3) ? B referens servat, certo teste crudelitatis arguitur, IUa 

Accusalis malitiam repleii iniquitate, fornicaiione, 

avariiia, nequitia, invidia, homicidiis, condemnatione, 

dolo,malignitale, superbi, elati, inventores malorum, 

parenii non obedienies, insipienies, incomposiii, sine 

misericordia {Rom i, 29). Docetis fornicantibus 

iieminem esse miscendum, adulteri Laurentii aut se- 

quaces, aut praevii : per quos ille aut exseruit quae 

liabebat toxica, aut quae effundens monstravit, accepit. 

Post illam illecebrosae comraunionis maculam, 

ct pestem toto orbe essecrabilem, sacerdotes Dei, 

quasi obsoleta comparatos communione, culpatis : 

reos putatis esse, qui subiere consortium nullo teste amplectitur. Pene jam terreni munificentia triumphi 

convicti : et sectamini hominem toto ecclesiastica; diviuum mercatur affectum; et hoc ad Christi gra- 

iQscriptionis, non dicam stylo, sed ense perfossum. tiam proficit, quod mundo studetis esse venerabiles. 

Quod licet, nonlicet; et quod non licet, licet. Quem- ^ Mentior, nisi egena agraina consulatus vestri in subsiadmodumJamnesel 

Mambres restiterunt verilaii; sic dio raiseriarum pra;stolantur adventum. Etenim pur- 

elvos menie reprobi, circd fidem proditores, protervi, pura vestra qua anni vocabulum nobilitatis, subri- 

inflaii,amaniesvoluptatem magis quam Deum; habenpientem miseris vestimentorum largitate pellit algo- 

ies speciem quidem piciatis ,virtutem autem ipsiusab- 

neganies {II Tim. iii, 8, et iv). vira doloris internil 

qui nequit espedire quod concepit ; qui profundis ingestum 

visceribus loquendi affectum quem imperavit, 

irrumpit. Nihil vobis ultra plus eloquar : quod de 

oratione remanet, lamenta supplebunt. 

Post haec si inter manus medicorum curatione 

a>grescitis, nec aliqua a coepto salutis consideratio 

vos reducit ; saltem orbis parentem urbem vestram 

respicite : ipsa vos post defensores suos apostolos 

mcerens aggreditur, ipsa compellat; et si quid est 

pietatis in reliquum, orditur impetratura sermonem. 

Me , quam Dei summi templa, repudiatis fanorum 

cultibus, et novae lucis nitore gaudentem, fecerunt 

esse conspicuam: quam post sacella sordentia, et 

niulto pecudum tabo polluta, ab hostiarum cruore, 

dominici et apostolici sanguinis effusio purgavit : quam 

reducta post longum sanitas febrium fecit delubra 

contemnere ; quam a viclimis liberavit oblatio ; quae 

pacem Christi per idolorum inimicitias acquisivi 

cui non fuerunt pene numerosiora dona, quam nu- 

' Prope jam iterum] Consulum olim mos fuerat 

pecunias in populum spargere, cum procedebant 

«um morem abrogarat Marcianus, Iege2 cod.de Consulibas, 

Itaque Eanodii tempore nou spargebantur. 

; : 

. mina 

; quam religiosus reddebat varia devotione 

mendicam, quam egestas oppresserat frequentia a 

diis suis beneficia postulantem : quae Curios, Tor- 

quatos, Camillos, quos Ecclesia non regeneravit, et 

reliquos misi plurimae prolis infecunda mater ad 

Tartarum, dum exhaustis emarcui male feta visceribus 

: 

quia Fabios servata patria non redemit, Deciis 

multo sudore gloria parta nil pnestilit : profligata est 

operum sine fide iunocentia : criminosis junctus est 

sequi observantissiraus, quia Christum ignoravit, 

Scipio. Per totara vellem stylum ducere, si orbatae 

pectus pateretur, infantiam. Sedquisquis lamentatio- 

posteritas puls moeroris attulit perdita, quam jucunditatis 

acquisita. Relegamus tamen quibus mutata 

sint ista successibus. Ecce jam in illo sacrario liber- 

tatis nihil servile de idolorum cultibus invenitur : ecce 

honorum corona, orbis genius flos Romanus, quae 

diu venerata est plena sanctitate calcat altaria. Ecce 

jam curia mea ad ccslum vocatur, laudatur, accipi- 

tur : nec possum dicere, perdidisse me sobolem post 

gratiam baptisrai, quam vel repentina mors abstulit. 

Multos trabearum vei curulium possessores supremus 

regnator sine dispendio cultus, aut dignitatis 

rem. 

' Prope jara iterum necessitatibus fuerunt 

auxilium decora fastorum ; et veteri infldelitate depo- 

sita, in tali praeparatione census dispendia efficiuntur 

lucra animarum. Ecce nunc ad gestatoriam sellam 

apostolicae confessionis uda miltunt limina candida- 

tos, et uberibus gaudio exactore fletibus collata Dei , 

beneflcio dona geminantur. Quis tempore quo pretiosis 

siccamus ubera partubus, quo prolem nostram 

aeterna genitrix rursus paritura nunc suscipit, cujus 

post primam nativitatem grandaevis fetibus alvus im- 

Ts pletur, quae mihi prolem regenerando dulcem facit 

esse, quam peperi, quae ad se venientes senium facit 

exuere, et ad vitae principia redire contractos, quis 

hanc felicitatem, rogo, interpellatione commutat ? 

Quis per discordiam viperina mente compositam au- 

rei mihi sseculi jubet perire beneflcia ? quis in reno- 

vatione mea occasum clandestinus inspirat, et per 

blandae frontis speciem iuimicitiis vires acquirit ? 

Geuerosam in tali negotio prosapiem non agnosco. 

Si qui sunt tamen summorum, quos vilibus tempe- 

statis hujus procella sociavit, aliis auctoribus facino- 

Sed quia ejus oevi consules, in honoris sui auspiciis 

multa in pauperes erogare solebant, pristinum morem 

quodammodo, sed feliciori liberalitate, renovare videbantur.


rum participatione maculantur. Splendor sanguinis, 

et si communionem criminis incurrit, nescit tamen 

ducem se praebere peccantibus. Habet forsitan reatum 

de neglecta cautione, non habet dignum supplicium 

de scelerum prmcipatu. Sub quadani verecundia 

jungitur delinquentibus, qui ad adulta jurgia convocatur 

: non meretur desperationem perditi, in quo 

facilis tantum crudelitas improbatur. Vos potius video, 

Iriviorum germina, vos agnosco : in quibus uaturae 

vilitas convenientes sibi mores peperit ; quos dege- 

nerasse claritas fuerat : qui per mentitae titulum reli- 

Agionis gaudetis impunitate yitiorum : quorum labia 

nunquam aut honorum sapor tetigit, aut quietis : qui 

OPUSGULUM TERTIUM. 

fas omne origini parendo violatis, quos de latebris et 

specubus productos prsesens causa monstravit. Quis 

aute concinnationemmali hujus, qui essetis, agnovit? 

diu fovistis secreta, quibus vos nox generationis 

abdiderat. Redite potius ad amicam cEecitatem : no- 

bis serenam et diuturnam lucem relinquite : 

concor- 

diam Ecclesia2, aut absentia, aut correctione pree- 

state. Si tamen vultis vos numerari inter splendidas 

prosapies, actuum emendatione cognoscam. 

* Vlta beatlssimi viri epEplliauil epi^copi ticinensis ecclesiae. 

Quamvis me urgeat suscipiendi operis anceps ne- B ut plerique solent, vividi sermonis araplificem. Testes 

cessitas, et e regione impositus sit, neo meo labore 

vacuus, nec maledicorum disceptatione tractatus ; in 

quo gemina cautio dictionis, hinc ubertatem exspe- 

ctet ingenii, inde etiam lingua divilibus narrandi fre- 

nos imponat ; cum ipsas eminentissimas, utputentur, 

in saeculo vana inflatione personas si quis ventoso 

nimium studuerit elevare prEeconio, aut intra gestorum 

terminum inopia eloquii continere, utrumque 

apud eas judicetur ingratum. In laudibus enim ipsis 

turpe est illa cudere, quja nec ille de quo narrantur, 

agnoscat : sic injuriosum et dolore dignum putatur, 

illud praeterire silentio, quod relatio vera possit attol- 

lere. Etenim res bene gestai veterum nostrorum pro 

referentis apud nos accipiunt faoultate virtutem. Nam 

verae aut perit notitise, aut attenuatum transit ad 

posteros quod ad esplicandum pauper verborum veaa 

susceperit : et illa haud justo - liberior laudatio tan- 

tum decerpit glorise, quantum falsitatis adjecerit. 

Fit vero plerumque, ut fide carens cumulus minuat 

probe facta multorum, et sit vana narratio qufe crescit 

es mendaciis : intempestiva et mendica nimium, 

quae non pertransit ad terminum. Quocirca vitam 

beatissimi Epiphanii Ticinensis antistitis narraturus, 

invito Spiritum sanotum testem âctuum ejus et comi- 

tem, ut ipsius auxilio gloriam conscientise serenis- 

simaj quam eidem concessit, tradam chartis victuris 

in saeculo ; ut exemplum praebitura virtutum nunquam 

fama moriatur. In quo tamenopere, si me an- 

gustia non coarctaverit eloquentiae sub certa lege j) a?tatis annura divino favore perductus, oana consilia 

in annis puerilibus meditabatur. Vernabat in illo prje 

currentis, ut saltem cruda per ordinem digeram facta 

meritorum : nihil tamen Oe laboribus ejus tam me- 

diocre vel humile inveniam, ut necessariis illud bullis, 

1 Vita beatissimi Epiphanii] Hujus Vitae vis tertia 

pars erat in editione Basiliensi : nos reliqua supplevimus 

ex manuscriptis. Ao sane intererat publici 

juris iieri totum hoc opusculum, quod inter Ennodiana, 

ut maximum, ita optimum videtur, et variam 

ac multiplicem illorum temporum historiam comple- 

ctitiir. 

- In edit. Schotti, liberialor, Bollandus, illa justo 

liberior. Forte illa justo liberalior. 

^ S. Mirocle/is] Episoopi Mediolanensis, qui judex 

inter alios sedit in causa Cfficiliani, temporibus Constantini, 

ut narrat Optatus lib. i. Mirocletis saeculi 

vitio dictum, pro Miroclis, quo usus est Mirocles ipse 

etenim oalenliumcitabo negotiorum, et tropsea illius 

adhuo fumantia, et exornata de manubiis diabolicee 

nuditatis ostendam. Nemo enim sub oculis prssentia 

pene et nimium nota eommemorat, nisi qui de veri- 

tate confidit : ut quos forsitan flcta dicturus, velut 

impudentiae meae conscius, evitarem, corum auribus 

relegam illa qure cognovit aspectus. 

Igitur praefatus vir insignis Epiphanius oriundo 

Ticinensis oppidi indigena fuit, patre Mauro genera- 

tus et matre Focaria editus, qua; ' sancti etiam Mirocletis 

oonfessoris et episcopi tangebat prosapiem 

hominibus ex liquido ingenuitatis fonte venientibus. 

Sed quid illorum retexam sanguinis praerogativam, 

quorum familiae et nobilitatisoaput est fllius? Qui sub 

decessore suo viro integerrimo ' Crispino pontifice 

ooelestis militiae tirooinium sortitus, annorum ferme 

ooto leotoris ecclesiastici suscipit offlcium, signo ante 

cffilitus demonstrato. Nam dum esset in crepundiis 

lactentis infantiae, fulsisse ejus cunabula superno 

lumine videre complurimi : ut futuram mentis cla- 

ritatem lustrans eum etprffioedens fulgor ostenderet, 

secuturumque splendoaem in moribus jam tunc ty- 

pioa luce signaret. Notarum in scribendo compendia, 

et figuras varias verborum multitudinem comprehen- 

dentes brevi assecutus, in Exceptorum numero de- 

dicatus enituit, coepitque jam talis excipere, qualis 

possit sine bonorum oblocutione dictare. Igitur processu 

temporis et laboris ad sextum et decimum 

caeteris mater bonorum operum verecundia. Ita famu- 

labatur antistiti libens, ut si quid operis gereretnr ab 

in epigrammate, quod beato Anatholoni episcopo 

praedecessori suo posuit, clausitque hoc disticho : 

Hic ttulum, et picto veuerandos pariete vultus 

Miroclis reddit Pra?stitis alma fides. 

MIROCLES EPISCOPUS. 

' Crispino pontifice] Ticinensi, cujus nomen exstat 

inter caeteros illins provinciaa episcopos, qui synodicEe 

Eusebii episcopi Mediolanensis ad Leonem Magniim 

epistolai subscripserunt. Meminit eiusdem Ennodius 

carmine 9, eique acceptura fert quidquid laudis 

fuit in ejus discipulo et successore Epiphanio.

209 VITA B. EPIPIIANII EPISCOPI TICINENSIS. 210 

aitero, graviter ferret subreptum sibi fuisse servi- 

tium. Accipiebat senes graviter, juvenes comiter, et 

coercebat jam tuncfacinorosos audacter : erat primis 

subjectuSjprioribussanctainjungentibusobsecundans, 

sequalibus blandus atqueofficiosus, sequentibus|mera 

caritate communis : nulli se praeferens, cum religioso 

cursu per coelestem tramitem omnibus anteiret, lau- 

dationis amore vacuus, cum quotidie in eo laudanda 

adolescerent : cumque res gloriaedignasper horarum 

momenta consummaret, perirefructum glorise opinabatur 

atque mercedem,si prsstulissenthomines, quod 

soli Deo exkibebatabscondite. Insumma,apostolici me- 

mororaculi, assentationesrespuens,insemetipso,teste 

conscientia, pro boni operis recognitione plaudebat. 

Illud vero libandum esse non abnuo, quod formo- 

sitas in illo lucis corporeEe index animse fuit, et tantum 

contra studiumillius forma; decusenituit, ut nec 

forti viropossetoppugnantesubverti. Ridebant gence, 

etiam cum animus mffistitudine torpuisset : nitida 

simul labia commendabant dupliciter mella sermonum 

: necnonquocunque vertisset oculos,serenitatem 

mentis nuntiabat aspectus : frons cerese pulchritu- 

dinis, et candoris illius quse solis passa radios colorem 

traxit ab sethere : nares in tanto naturaliter 

splendore formatse, utillas nequiret imaginibus cor- 

pora reprsesentans pictor semulari: manus teretes, 

prolixi digiti, de quibus aliquid et alienigena gauderet 

accipere. Staturse proceritasdeoens, quse eminentiam 

secuturse dignitatis prceflguraret in membris ; nec 

tamenmodum ornatissimffi prolixitatis excederet. 

Sed ne quis forsitan malitiosus interpres intempe- 

stive pdsitum jactet, in viro tantarum virtutum de 

lepore carnis factam esse mentionem, cumin illa ve- 

teri mandatorum ccelest-ium radice sitinsitum, sacerdotum 

corpora sagaci debere insinuatione lustrari : 

ne quid debile, vel de forme, ne quid plus minusve 

esse contingat, neve inolitam maculis cutem super- 

ficies fceda dedecoret [ Lev.'x\m, 21 seq.); ne fractura 

manus, aut fractura pedis aut gibbus indignum 

altaribus reddat antistitem : et clamet doctor gentium 

et electionis vas (Rom. xiv, 2), hominemmundura 

ad ejusmodi debere offlcium pervenire : quod 

non solum de animse, sed etiam de corporis creditur 

nitore dixisse. Qui deformem ac debilem a libami- 

nibus suis mandat arceri, invenitur eos qui multi- 

pliciter grati sunt, admittere libenter : prfesertim in 

quo lucem membrorum animse fulgor exsuperat ;nec 

naturaliter illud terrenum decus aliquibus artiliciis 

adjuvatur. 

Prsestrictis ergo his qua; oportuit non omitti, ut 

cui innotesceret opere vir immensus, praisentaretur 

et vultu : transeam ad illa qusede cultoribus Dei non 

mediocriter laudanda fronte narrantur. Erat in eodem 

sermo ad doctrinam congruus, fabricatus ad 

blanditias, ' ad intercessiones jam tunc artifex, ad 

• Ad intercessiones jam arti/ex] Ad deprecationes 

quas pro miseris et oppressis apud potentiores adhibere 

solebat Ecclesia, ut dictum est lib. i, epist. 7, 

de quibus semel atque iterum paulo inferius. 

- Summias ager] Ticine vicinus. Padi alluviones 

A corripiendos singulos auctoritate plenus, ad exhortandos 

quosque necessario lepore dulcissimus : vox 

sonora, succo virilis elegantise condita, nec tamen 

agrcstis ac rustica, nec infracta gradatimque a mascula 

soliditate deposita. IUum quicunque vidit, cum 

necdum dignitatum aliquod limen intrasset, omnia 

eum transisse credidit, qu* sequebantur insignia. 

Talis jam ad decimum octavum setatis suae pervenit 

annum. In quo, secundo a levitis numero dedicatus, 

senum ccetibus puer adjunctus est. Stupuerunt plurimi, 

sed externi, qui mores illius cum setatis immaturitate 

jungebant : seram credebant diguitatem hanc 

redditam esse ; qui noverant. At ille venerabilis Cri- 

spinus episcopus, favoris nescius, pertinaci tenens 

districtione censuram, et quem nunquam nisi bona 

conscientia duxit ad gratiam, sic eum mulcebatsen- 

sibus, ut morderet obtutu; et sub specie frontis rigi- 

dse clandestinumcirca discipulum nutriebat affectum. 

Pascebatur alumni sui optabili conversatione pater, 

et omnibus ejus actibus oculos amajnabat. In quo 

tamen ille subdiaconi ordine nihil amplius quam 

biennio commoratus, meritorum suorum saltibus 

evectus exsiluit, nec se diu in-tra angastias modici 

honoris anima est dives passa refrenari. Festinabat 

ad leviticem dignitatem conscientia, quam nunquam 

vota prcesumpserant : exigebat conversatio, quod de- 

sideria penitus ignorabant. 

Girca metas tamen pra>fati honoris et terminum, , 

unum ejus opusculum summo tenus libet attingere. 

vocitatur as;er, quiineo loci situs est, in 

quo terrenum marginem gulosus Padani gurgitis mor- 

C - : Summias 

sus arrodtt, et flexuose serpens fluvius largitur in 

conipendio alterius, quod furatur ab altero ; 

simulque 

fit lucrum flnitimi aliena calamitas. Dehujus prsedii 

finibus antiqua cum clericis Burco quidam lite cer- 

tabat : ad quod jurgium dirimendum senilenimis, et 

pra?ter quam conjici possit annosum, adhuc puer 

iste dirigitur. Electus est enim, qui et fortiter 2 illas 

intentiones exciperet, et maturitate consilii inferendas 

temperaret. Attulit tamen, quod solet omnium 

mater intentio. Nam processu sermonis, et scandali, 

ipse Burco qui malitiae suse sordido lenocinareturas- 

sensu, summumfacinus sine aliquo timore commisit 

nam sanctum virum ita fuste percussit, ut sanguis 

protinus ebuUiret. At ills paratissimusiram repressit, 

nec vindictse spe provocatus efferbuit : turbatumque 

potius etattonitum percussorem blandissimo delinibat 

affatu. Illico miseram se clamans, et orbatam 

filio ob atrocitatem facti, Capraria Burconis mater 

occurrit. Credere eam circa funus pignoris sui illa 

qua fugatur omne consilium in carorum mortibus, 

lamentatione jactari. Lambebat vestigia sanctissimi 

juvenis ejulans mater, et, Parce, clamabat, illi, quem 

nunquam ad indignationem vis ulla compulerat. At 

ille supplicantem prohibebat, ne sibi invidiam ro- 

scite describit : de quibus et Lucanus : 

Illos terra fugit dominos, his rura colouis 

Accedunt donante Pado. 

•^ Schottus et Bollandus, illatas. 

:


gando concitaret, ne se non merentem delati lionoris 

sarcinis impediret. Turbata est repente civitas : omnium 

Cliristianorum in furorem vers8e"mentes. Burco 

ad esilium poscebatur, et in tanta hominum multi- 

tudine nemo placidus, nisi qui injuriam fueratpassus, 

inventus est. Flebat egregius pontifex, de infirmili- 

tibus suis et molestiis gaudente" discipulo. Nam ita 

satisfaciebat pro eo qui putabatur inimicus, singulis, 

ut nec gloriam paroendo jaotanter qusereret, nec 

vindicando raandata coelestia prseteriret. 

Brevi post ad diaconii evectus iiifulas, vicesimum 

annum ajtatis ascendit, facie nec dum bene barbata. 

Turbabatursuscepti honoris tirocinio homo, qui jam 

ducem poteratimplere Christianum : 

singulorum pro 

pudore declinabat aspectus, quem universa civitas, 

quasi salutis signumaliquodaltendebat. Intereasupra 

dictus antistes omnem ecclesiastica? conversationis 

substantiam et divitias pauperum suorum in ejus potestate 

committit, volens ante episcopatum cogno- 

scere, qualem futuris temporibus praepararet episcopum. 

Et cum vis sit, ut ab 'eorum personis, de quibus 

successionis seritur qnantulacunque suspicio, 

invidia temperetur ; in istius gratia sibi credebat 

perire ' sanctus pater, quidquid fuisset minus exhi- 

bitum : quajdam in illo sua, quffidam volebat esse 

majora. At iste quotidianis profectibus, etiam cupi- 

dissimi in oratione genitoris voto transcenderat. Erat 

enim genitor, cujus eum per Evangelium conceptum 

verbi ccelestis semine feta alvus elfuderat. Nam de 

pudicitia juvenis mei quid loquar? in quo domum 

sibistaluerat caslitas, et continentia radices fixerat 

in profundum? Virum seesse, nisi per laborispatientiam, 

ignorabat : carnem habere,nisi cum moriturum 

se esse meminerat, nesciebat. Quoties tamenilhim 

corporeus appetitus, sicut ab ipso didici, hidebal 

imaginibus somniorum, illico ad vigilias sanctas, 

continuata jejunia, standi diutissime necessitatem 

plena aviditate currebat ; talemque bellatris dextera 

animEe suis certaminibus reddebat carnem, ut illi 

opus esset postea pro necessitate succurri. Nectamen 

refecto corpusculo indulgebat otio : utebaturlectione 

pro requie, librorum venerabilium pro blandimentis 

instrumenta suscipiens : memoriter semel transcursa 

reddebat : et ne crederetur Scripturarum divinarum 

tramitem verborum tantumraodo celeritate transvo- 

lasse, pingebat actibussuis paginam quam legisset. 

Si prophetafuissetin manibus, prophetantem videres 

codice amisso lectorem : si Testamenti Veteris re- 

censuisset volumina, Mo^^si dignus oeniulator incede- 

bat : taliter ac si illum Israelitica per deserlum 

agmina sequerentur. Si apostolicum lac [verborum et 

mel dominicae passionis severitatem legis condiens 

' Sancius paier] Basilienses sancius papa, quod 

etsi in aliis ferri posset, quia papae nomen quibusvis 

episcopis plerique tribuebant, Ennodio tamen non 

conveuit, qui ut ad epislolas docuiraus, unicum 

Romanse sedis ponliiicem papam vocat. Nam quod 

objici posset, Epiphanium quoque papam infra in 

hoc opusculo appellari, id nihil efficit, quia Eurici 

verbo sunt quas eo ioco recitantur, non Eonodii. 

Idemque judicium de Vilaa titulo, ubi papa dicitur 

Epiphanius : nam ascititiura videtur. Itaque patris 

A Scriptura index revelasset, continuo ex ore ipsius 

dulciora favis verba fluxerunt. Postremo quid libri 

docuissent, vita signabatur. 

Domum taliter regebat Ecclesiae, ut nec profusione 

immoderatacommissam penum exhauriret, nec odia 

sordenti parcitate contraheret. Intercessionum etiam 

tunc certaminaproludebat. Nam ubicunque pro re- 

modiis miserorum episcopi miltebatur imperio, tanta 

esigebat beneficium arte supplicandi, ut sentirent 

sibi in causis profuisse complurimi, ipsum per se 

episcopum non venisse. Augebatur circaeumperdies 

singulos popularis affectus et magnis successibus 

cumulabatur amor, qui ex judicio descendebat. De- 

siderabaturin eo sacerdotium, cum nemo nutritoris 

r. sui optaret interitum. Ipsum tamen ne odorquidem 

hujus opinionis afilaverat : arbitrabatur ad profectum 

suum sufQcere, si cum bona semper eestimatione ser- 

viret. Postquam tamen invalida senectus, et semper 

de inflrmitatibus querula venerabilem virum Crispinum 

pontiflcem occupavit, istius sustentabatur ma- 

nibus, in hujus nitens erigebatur amplexus, pes 

illius erat, oculus, dextera ; cujus ministerio, quid- 

quid optasset fleri, ante jussionem suam videbat 

impletum. Praesentiunt enim bonae mentes eorum 

desideria, quibus cum' integritate famulantur. Talis 

in diaconatu, a vigesimo incipiens, octo annos ex- 

plevit : et quidem tunc status Ecclesice iTicinensis 

boua clericorum fruge pollebat. Erant coelestes viri, 

quos iste a perfectione incipiens ' amabat : fuit Sil- 

C vester archidiaconus ea tempestate, homo in vetusta 

disciplinarum instructione probattssimus ; Bonosus 

presb3'ter, tam nobilis sanctitate quam sanguine; 

Gallus quidem prosapia, sed coelestis indigena ; fuere 

aliiet numero plures et virtute pra^stantes, quorum 

idcirco facio mentionem, quia parva laude dignus 

est, qui tantum miseris antefertur. 

Circa finem tamen vitcB quem splritu praavidebat 

sanctus antistes, Mediolanum viciuam expetit civitatem, 

ubi nobilium germinamesse quadam mundae 

ingenuitatis excreverant. Quos visitationis gratia re- 

quisitos, talibus vir Dei sermonibus appellavit. » Ecce, 

filii, jam uie aHas compellit ad transitum. Jam originariam 

ad jus suum revocat terra particulam. Commendo 

civitatem, commendo Ecclesiam, commendo 

hunc, cujus labori et gratise debeo, quod usque ad 

hoc tempus vixi, et grandaevus et debilis. ' Corporea 

soliditas et virtus animae imbecillitatem meam por- 

tavit sine fastidio : cujus ambulavi pedibus, tenui 

aliquid manibus, vidi oculis, ordinavi sermone : duo 

videbamur intuentibus,cum unus perjconcordiam tie- 

ret ex duobus. » Ha'c, " Rustico illustri viro dicta 

penitus insederunt, qui in omni dicendi genere exer- 

nomen hoc loco reddidiraus : quod asserunt vetera 

exemplaria, et quaj mox sequuntur,satis confirmant, 

ubi genitor nuncupatur. 

- Bollandus, anieibai. 

' Schott. et Bol., cujus corporea. 

Rastico 1. V.] llli, opinor, qui pancis ante annis 

consul fuerat cum Olj^brio, anuo scilicet 462. Hic 

Husticus Mediolanensis, alter eodem tempore in 

GalliaRusticus Burdigaleusis, ad quem scribit Sidoniuslib. 

ii, et de quod item lib. viii, epist. 11 : Saiis

213 VITA B. EPIPHANII EPISCOPI TICINENSIS. 214 

citatissimus, tali est orsus eloquio. o Scimus, sancte A vobis communionem servandam cum omni humili" 

Pater, scimus, et profunda consideratione perspeximus, 

juvenem istum non oportere pro aetatis immaturitate 

censeri, nee debere gravis concilii hominibus 

vir namque 

teneros pro quadam obice annos afferri : 

cana morum integritate probabilis gemfnata laude 

dignus est, si illi ad venerabile mentis imperium 

puerile corpus obtemperet. Vive tu tamen, vive, 

exemplum et forma bonorum operum, et uberiores 

in eo, si adbuc possunt crescere, lucidae conversatio- 

nis fructus adjunge. » His dictis conticuit. At ille 

piissimus pontifex benevolentiae ejus impendens gra- 

tias, quod secum pari de discipulo exstimatione 

senliret, dicto vale, discessit ; atque Ticinum quasi 

ad sepulcrum festinans regressus est ; qui aliquantis 

diebus emensis morbo regio perfusus, lucem sseculi 

nostri superna habitatione commutavit. 

Esemplo in istum bonorum omnium consensum 

adducitur : magnus illico in tota urbe ooncursus : 

rapitur a lamentatione funebri in gaudium populi 

consecrandus antistes. Flebat iste intemperanter 

dolore mortis patern», cui reddi debitas aliquas lacrymas 

promiscuce multitudinis Isetitia non sinebat. 

Resistebat in quantum poterat, et indignum se jam 

apostolica imitatione clamitabat : sed tantum magis 

surgebat in eo dilectio cunctorum, quantum in raul- 

titudine magna solus erat, qui se vocitaret indignum. 

Nunc quid pluribus utar, qui omnia explicare non 

valeo? Finitimarum civitatum junguntur studia, et 

attrabitur tanta collectio, ac si iuitiandus esset totius p 

orbis episcopus. Ducitur Mediolanum adhuc reluctans, 

et magna si dimitteretur munera promittens, qui ut 

fieret, noluit spondere vel minima. Consecratur cum 

omni celebritate cunctorum. Exsullabat mundus de 

tam sanctfe ordinationis insignibus. Extranearum 

habitatores urbium tanto se tripudio jactabant, quasi 

ipsis proprie profuturus infulas sacerdotales e.vce- 

perit. Aliquos tamen magnarum urbium incolas edax 

consumebat invidia, quod tantum oppidi Ticinensis 

angustia habere meruisset antistitem, cum apud ipsos 

sola pontifices metropolitanas jactantioa vocabula 

tuerentur. 

Exacto ergo dedicationis suae die, Ticinum rediit, 

convocatisque universis presbyteris ac ministris, ta- 

Iibus eos instruxit et confortavit alloquiis. « Quamvis j) 

me, fratres carissimi, inter primordia immatura 

titubantem judicii vestri et susceptae dignitatis pon- 

dus oppresserit, memini tamen quid gratiae vestraj 

debeam, cui maxima contulistis. El licet parendi vobis 

magis quam jubendi habuerim voluntatem, mutavi 

tamen per ofliciura personani serviendi, animum 

non amisi. Estote paeifici, estote unanimes ; onus 

meum mecum dipidite : fit euim ad portandum facilis 

sarcina, quam multorum colla sustentant : meam 

facelum, Solo etnomine Rusiicum videto. Verum prsecipuaj 

notae codices hoc loco Rusticium legunt. 

' Ad 

aures Ricemeris] RicimerAnthemiiAug. flliam 

usorem duxit anno 467, ut docet nos Sidoraius, qui 

sub ejus anni finem Romam ingressus nuptiis intervenit, 

iib. i, epist. S. Idem Anthemium socerum ci- 

tate pollicetur; neque futurum esse quemquam, qui 

me, nisi cum Deo nostro, possit olfendere : auctorem 

bonorum omnium servate pudicitiam, et ne injuriosum 

putetis quod grandsevos et presbyteros de 

continentia et integritate servanda p\ier appellat : 

conversatio, non anni, aut adolescentiam aperit, aut 

senectam. Speculamini meaa conversationis interna, 

et si indignum aliquid agnoscitis, coercete. Nemo ut 

Ecclesiee principem admonere timeat, si probat errantem. 

>> His ita dictis, conticuit. Surrexerunt omnes, 

et consona, quasi ex pristina meditatione, sub 

momentanea tamen voce dixerunt : i Ave, Pater pro- 

batissime, ave pontifes singularis : bonum 

te quidem 

universorum sensit electio ; sed optimum etiam tua 

testantur alloquia. Crescis sanctis meritis apud 

conscientiam nostram, et aperiris luce operum, supra 

quem porrigebatur opinio. » Quibus breviter per- 

strictis, suscepto omnes munere discesserunt. 

Mox sibi beatus antistes proprio ore leges quibus 

se posset tenere, dictavit. Primum statuit non lavan- 

dura, ne nitorem animaj et interioris hominis fortitudinem 

balnea magis sordibus amica confringerent. 

Deinde decreverat nunquam esse prandendum; sed 

ne propositi sententiam supervenientium vis ulla 

temeraret, et aut jactantiae nebulis, aut avaritim fama 

laederetur, diffinivit nunquam sibi coenandum ; ut 

commutatio horarum, ac per hoc semel in die refi- 

ciendi tempus afferret. Cibos jussit sibi placere vi- 

liores, nihilque in apparatione ferculorum nares 

saporemque suum posse offendere, nisi quod aroma- 

tibus condiretur. Olerum et leguminis pascebatur 

epulis ; sed neutrum horum usque ad satietatem ca- 

piens : vini quiddam parum, quam tamen exiguitatem 

apostolicai admonitionis memor sumebat ob stomachi 

cavendam debilitatem. Procedendum censuit omnibus 

in quolibet aeris terrore maturius : ita ut vigiliarum 

formam lectoribus antecedens ad ecclesiam praebe- 

ret episcopus. Postquam vero ad altaris confinia 

pervenisset, nullam deliberavit futuram esse neces- 

sitatem, qua inde nisi irapletis solemnibus posset 

abduci. Junctis pedibus usque ad consummationem 

mystici operis stare se debere constituit : ita ut humore 

vestigiorum looum suum depingeret, et longe 

aspicientibus indicaret. Intercessionum tantam sibi 

proposuit curam, ut ipsum se miseris inferre crede- 

ret molestiam, quam per negligentiam a quibuscunque 

permisisset inferri. Ad patientiam laboris tempore 

otii, necessitati ut sufficeret, corpus aptavit. Hoc 

sibi vivendi pragmaticum vel disciplinoe dogma pro- 

posuit, aggressus est, servavit, implevit. 

Mox vero per universum mundum sanctam illius 

conversationem illa, quse licet in gloriosis actibus 

tardior esse solet, fama non tacuit. Sed 

' ad aures 

vili bello adortus interemit anno 472. Nec posterior 

igitur hoc anno, nec prior illo potuit esse legatio, qua 

Ricimeris nomine functus est ad Anthemium. Sigonius, 

et abi partim ad annum 471 referunt, parlim 

ad sequentem, perspicuo anachronismo. Novus enim 

adhuc episcopus erat Epiphanius, ad Ticinensis urbis


Ricemeris, qui tunc secundis ab Anthemio principe A parcus, ad Ricencrem patricium perrexit : a quo 

habenis rempublicam gubernabat, detulit. Nam in:- 

peratore Romae posito, seminarium inter eos jecit 

scandali illa qase dominantes sequestrat, invidia, ct 

par dignitas causa discordise. Surrexerat enim tanta 

rabies atque dissensio, ut mutuo bella pra3pararent; 

et praeterquam origo irarum proprios suggerebat sti- 

mulos, lis isla circumstantium consilio nutriebatur. 

Nutabat status periclitantis ItaliiB, et affligebatur 

ipsis discriminibus gravius, dum exspectabat futura 

discrimina. Interea apud Ricemerem patricium, Me- 

diolani ea tempestate residentem, lit collectio Ligurum 

nobilitatis : qui flesis genibus soloque prostrati, 

pacem orabant principum, et ut ab scandalo utrseque 

partes desinerent, occasiones gratiffi ab una preca- 

bantur olferri. Quid plura contexam? mulcetur Ri- 

cemer, et veile se reparare concordiara permotus 

multorum fletibus pollicetur. « Sed quis, aif, potissimum 

bujus legationis pondus excipiet? quem tantai 

molis cura maneat? quis est qui ' Galatam concitatum 

revocare possit et principem? Nam semper, cum 

rogatur exuberat, qui iram naturali moderatione 

non terminat. » Tunc uno omnes ore responderunt 

« Vester tantummodo ad pacem declinetur assensus. 

Est nobis persona nuper ad sacerdotium Ticinensis 

urbis adscita, cui et bellure rabidaj colla 

- submit- 

tunt : cui ante preces olferatur beneticium, quod a 

quolibet petiturus advenerit : cui est vultus vitce si- 

milis, quem venerari possit quicuuque, si est catbo- 

lious et Romanus; amare certe, si videre mereatur p audiebat episcopus. 

et Grseculus. Jam si ad sermonem illius veniamu: 

nunquam sic diras aspides verborum digitis incanta- 

tor Thessalus violentis poterit evocare carminibus, 

quoraodo ille elfectum petitionis suse a negaturis 

extorquet. Pendet in arbitrio ejus, cum loqui coeperit, 

scntentia audientis. Pendet jus suura, qui excusare 

disposuit, si illi allegandi coj)ia concedatur. » Tunc 

patricius Ricemer ita respondit : « Detulit ad me 

hmc bominem quem exponitis, fama gloriosum : et 

in lioc magis admirationi mihi est, quod omnes ha- 

beat laudatores; nullos ejus quibus per invidiam 

abundare solet novitas, prudit inimicos. Ite ergo, et 

rogate hominem Dei, ut ambulet: jungite etiam meas 

preces. » Egressi de consilio {an concilio?) statim 

Ticinum petunt, causam narrant, fusis, ut istum laborem 

susciperet, beatus Epiphanius rogatur lacrymis 

: qui ne extenuaret benehcuim, si fllios diutina 

supplicatione torqueret, antecessit desideria postulantum: 

quos tamen taliter allocutus est : « Quamvis 

tantse rei necessitas probatissimae personae pondus 

inquirat, et titubet sub gravi fasce portitor immatu- 

rus, alfectum tamea quem debeopatriae non negabo. » 

Quibus breviter narratis, quomodo erat loquendi 

cathedram nuper adscitus. Quare cum octavus ejus 

annus, ut postea dicetur, inciderit in tempora Nepotis, 

primam hanc legationem sub annum 468 contigisse 

necesse est. 

' Gatatam concilaium] Anlhemium quem Graaculum 

mos vocat. Sidouius item de Arvando scribens, 

ejusque litteris ad Euricum lib. i, epist. 7 : Hxc ad 

regem Goihorum charia videbaiur emitii, pacem cum 

: 

simul visus et electus est. 

Mandato ergo sibi legationis ordine, Romam pe- 

tiit. In quo itinere quid molestiarum sustinuerit, 

quidve virtutum gesserit, festinans ad majora pree- 

tereo. Moi tamen ut supra dictae urbis portas in- 

gressus est, fama quae absentem illum notum fecerat, 

digito coepit ostendere. Conversi illico omnium 

oculi, stupuerunt aientes attonitae, quod tantam sibi 

exliiberi reverentiam imago ejus index sanctitatis 

requireret. ^ Inexplicabilis se culpae reum fatebatur 

quilibet potentum, si tantum genua ejus amplexus 

est : tuliebatur clamor in ccelum: nemo illum in 

mortalium numero computabat, cui omnia ccElestis 

gratise videbant bona constare. Perfertur ad princi- 

" pem Anthemium, studio legationis episcopum venisse 

Ligurise, hominem quem uullus possit etiam dives 

eloquio sufhcienter exponere. Atille, « Callida mecum 

Riccmer et in legationibus suis arte decertat : tales 

dirigit, qui supplicatione expugnent, quos illelaces- 

sit injuriis : perducite tamen ad me hominem Dei 

qui si possibilia precatur, admittam; si difficilia, 

supplicabo ne excusationem meam gravetur accipere. 

Dubito tamen an Ricemer apud me, quod poscit, ob- 

tineat : cujus scio votorum intemperantem esse personam, 

et in conditionibus proponendis rationis 

terminum non tenere. Sed veniat directus autistes, 

et laudatam jampridem prsesentet eftigiem. » Egre- 

diuutur officia urbe tota palatina. Jube, rogaris 

At venerabilis et sae.culis omnibus probatus ponti- 

fex, posteaquam introgressus cst, et proferendi sermouis 

donatus licentia, quamvis fugitivse potestatis 

insignia, ostruni gemmasque rutilantes reverendse 

iniaginis fulgore compresserit (etenim quasi absente 

imperatore, ita in se oculos traxerat singulorum) 

tali narratione incipiens, januam oris reseravit : 

« Samma coelestis Domini, venerande princeps, est 

ordiaatione dispositum, ut cui tantfe reipublicBe cura 

mandabatur, per catholicEe fidei dogma Deum et auctorem 

et amatorem pietatis agnosceret; per quem 

bellorum furorem pacis arma coafringunt, et calcans 

colla superbice concordia superat, quod fortitudo non 

prc-evalet. Sic namque David prcBdicabilem parcendi 

y. magis inimico animus reddidit, quam iutentio vindi- 

candi. Sic perfecti sfficulorum reges et domini, sup- 

plicantibus indulgere coalestiarte didicerunt. Supernse 

namque dominationis instar possidet, qui imperium 

suum pietate subliraat. Hoc ergo Italia vestra freta 

judicio, vel Ricemer patricius, parvitatem meam 

* oratu direxit : indubitanler conjiciens, quod Ro- 

manus ^ Deo munus tribuat, quam prtcatur et bar- 

barus. Erit enim triumphus vestris proprie profuturus 

Grxco imperatore dissuadens. Greecum namque imperatorem 

appellat, non Leonem principem Orientis, 

cui rei nihil erat cum Eurico, sed Anthemium qui e 

Graecia nuper exortus Romaj regnabat. 

' Bolland., submittant. 

' Schot. et Bolland., Inexpiabilis. 

* Schot. et Boll., oraium. 

' lidem. Dominus- 

:

217 VITA B. EPIPHANH EPISCOPI TICINENSIS. 218 

annalibus, si sine sanguine viceritis. Simul nescio A disposueram, per te primus exhibeo. Profunda enim 

qua3 species forlior possit esse bellorum, quam di- deiiberatione compendiis nostris in hac parte consumicare 

contra iracundiam, et ferocissimi Getae pulimus, si in incertis procellarum erroribus navem ex 

durem onerare beneficiis. Gravius enim perccllitur, veri gubernatoris ordinatione flectamus. Quis enim 

si postulata impetret, quem puduit hactenus suppli- 

care. Tractandus deinde anceps bellandi eventus : in 

quo tamen si ita prffivaluerint peccata certamine, 

vestro regno defraudabitur, quod partes utrceque 

perdiderint. Nam queecunque apud Ricimerem, si 

amicus est, salva sunt, cum ipso a vobis Patricio 

possidentur. Cogitate pariter, quia bene causaj suaj 

ordinem dirigit, qui pacem primus obtulerit. 

Hactenus admiraudus pontife-'? proseculus, loquendi 

tinem fecit. Tunc princeps erigens oculos, desertum 

se omnium vidit aspectibus, atque in eum invilatos 

quem admirari nec ipse de- 

vultus esse cunclorum : 

sinebat. Tunc alto traliens verba suspirio, ita orsus 

est : « Quanivis inesplicabilis mihi, sancte antistes, 

adversus Ricimerem causa doloris sit, et nihil profuerit 

masimis eum a nobis donatum fuisse beneQ- 

ciis, quem eliam (quod non sina pudore et regni et 

sanguinis nostri dicendnm est) in famihae stemma 

copulavimus, dum indulsimus amori reipublicse quod 

viderelur ad nostrorum odium pertinere : quis hoc 

namque veterum retro principum fecit unquam, ut 

' inter munera quce pellito Gel£E dare necesse erat, pro 

quiete communi filia poneretur? Nescivimus parcere 

sanguini nostro, dum servamus alienum. Nemo tamen 

hoc credat proprite causa factum esse formidinis: 

nam in tanta circumspectione salutis omnium, 

solum pro nobis timere non novimus. Bene enim 

apud nos compertum est, perire imperatori laudem 

su;e virtutis, qui pro aliorum cautela non meruit. 

Sed ut tuce venerationi ad liquidum conatus illius 

quotiens a nobis majoribus donis cumu- 

aperiamus ; 

latus est Ricemer, totiens gravior iuimicus apparuit. 

Quanta contra rempublicam bella prasparavit? quan- 

tas externarum gentium per illum vires furor acce- 

pit? Postremo etiam, ubi nocere non potuit, nocendi 

tamen fomenta suggessit. Huic nos pacem dabimus ? 

liunc intestinum sub indumento amicitiarum inimicum 

sustinebimus, quem ad fcfidus concordiK nec 

afhnitatis vincula tenuerunt ? Grandis cautio est, ad- 

etenim liostemprotiuus 

versarii animum cognovisse : 

sensisse, superasse est ; 

perdunt semper deprehensa 

odia stimulos, quos occultata conceperant. Sed si 

in his omnibus reverentia tua, et vadis et mediator 

accedit, qui potes spiritali indagine consilia nefanda 

invenire, et inventa corrigere ; pacem quam et tu 

poscis, uegare non audeo. Postremo si solitse calli- 

ditatis astutia etiam te fefelierit, certamen jam vul- 

neratus assumat : me tamen, statumque reipublicse 

tuis committo et commiendo manibus, et gratiam 

quam supplicanti et profuso per se Ricemeri negare 

' Pelliio GeiSB filia] Filioe Anthemii, quae Ricimeri 

nupsit, nomen incertum. Nam quod Ascilam nonnulli 

dictam putarunt, error est. Scripserat e consularibus 

antiquis Gregorius Turonensis lib. n Hist. ex Ricimere 

et Ascila natum Theodemerem regem Francorum. 

Hiunum eumdemque Ricimerem natisunt, cum 

tibi excusare pra^sumat benelicium postulauti, cui 

oportuerat ante preces offerri? » Hseo imperator. At 

venerabilis sacerdos : « Gratias, inquit, omnipotenti 

Deo, qui pacem suam principis menli inseruit : 

quem 

ad instar superni dominatus vicarium sua^ potestatis 

voluit esse mortalibus. » 

Quibus breviter narratis, accepto etiam pro con- 

cordiae flrmitate ab Anthemio sacramento, discessit, 

festinans ad Liguriam reverti, quando resurrectionis 

dominica?. tempus instabat : per quod maceratis jejuniorum 

cruce corporibus, carne frigida spiritus hilaris 

recalesceret ; dum a Redemptore nostro moriendo 

mors vincitur, et fidelis spei cibis anima 

sagiaalur. Vicesimo a se, cum Uomam egressus est, 

futurum Pascha dies promittebat : tanta tamen iter 

celeritate confecit, ut quarto decimo die improvisus 

et famam praeveniens, Ticinum ingrederetur, comi- 

tibus sane plurimis in via derelictis, quia nec absti- 

nentiam ejus sustinere poterant, nec laborem. Ecce 

concursus praestolantium tanli antistitis adventum, 

domi positum videre, quem nondum Romam egressum 

fuisse cognoverant. Laetae urbis tripudia attonito 

Ricemeri indicantur : pacem factam consono omnes 

ore clamitabant. Essultatio inflnita provinciarum ; 

et sicut hominum mos est, gratius habere quod red- 

r ditur, quam si omniao non pereat ; dulcior erat 

concordia quaj post litem revocabatur, et pas quae 

jam pene desperata contigerat. Et vocabatur reverendus 

pontifex, ut diu exspectatum iMediolanensibus 

praesentaret aspectum. At ille, ne velut debitas gra- 

tiarum actiones praesens videretur exigere, visita- 

tioues eoriim sub colorata specie declinabat. Igitur 

processu temporis et laboris, quotidianis successibus 

vita; in eum meritum geminabatur. Erat illi germana 

natu minor, ruligione non impar, ' Honorata nomine 

cujus vitam per singula virtutum genera longum est 

eloqui. Sufflcit tamen ad laudum ejus cumulum, 

dignam tanti viri sororem dixisse. Hanc in ipso quo 

de legatione rediit, consecravit anno quam tamen 

imbuendam disciplinis coelestibus, quasi sancta illi 

natura non sufflceret, Luminosa* cuidam fcminae 

stupendas sanctitatis et singularis exempli commisit: 

cujus oporteret fortassis natalium culmina relegi, nisi 

insignior fuisset vita quam sanguine. Hajc enim fuit 

talis, de qua se crederet habere et ipse quod disce- 

ret, qui erudiendam consortem uteri committebat. 

Nam brevi apud hanc depositum antistitis pignus 

eflloruit, et ad maturitatem bonae frugis plautaria 

onusta perduxit. Interea per propositum sibi callem 

vitae cursu praepeti sacerdos venerabilis incedebat, 

eos et temporum intervalla distinguant, et patriae. 

Gregorianus enim Francus fuit: hio noster Suevo 

patre, Getica matre natus, teste Sidonio. 

' Honoraia] Hujus Deo devota; virginis Ticinenses 

meraoriam quotannis agunt ni idus Januarias.


eleemosyais sine retractatione operam dans : quod 

munus acoipientibus vultu et animo blandissimo 

commendabat : ita ut quicunque sermonis solius gra- 

tiam praestitisset, nequaquam se indonatum putaret 

abscedere : erat enim summum praemium, talem 

saltem vidisse pontificem. Crescebat in dies singulos 

fama gloriosis successibus, et totum pene mundum 

illius praedicatioue complebat. 

' Defuncto tunc Ricemere vel Anthemio, successit 

Olybrius : qui in ipsis esordiis diem clausit estre- 

mum. Post hunc Glycerius ad regimen accitus est 

apud quem quanta pro salute multorum gesserit, stu- 

dio brevitatis incido. Nam sancto viro, inlatam matri 

a ditionis suae hominibus concessit injuriam : cura 

apud illum reverentia praefati sacerdotis esset etiam 

decessore sublimior. Post quem ad regnum Nepos 

accessit. Tunc inter eum et ^ Tolosae alumnos Getas 

quos ferrea Euricus rex dominatione gubernabat, 

orta dissensio est : dum illi Italici fines imperii quos 

trans Gallicanas Alpes porrexerat, novitatem sper- 

nentes non desinerent incessere : e diverso Nepos, 

ne in usum pr£esumptio malesuada duceretur, dis- 

trictius cuperet commissum sibi a Deo regnandi terminum 

vindicare. Hinc utrinque litium coeperunt 

fomenta consurgere. Et dum neutra; partes conceptum 

tumorem vincendi studio deponunt, sic exsuperabat 

causa discordiae. 

Attigerat jam beatissimus vir octavum in sacerdotio 

annum, cum repente Nepotis animum summovendffi 

dissensionis amor infudit : ut repulso simul- 

tatis veneno servaret inter reges caritas, quod tueri 

arma vix poterant. Evocantur ad consilium Liguriaj 

lumina, viri maturitatis, qnorum possit deliberatione 

labans reipublicae status reviviscere, et in antiquum 

columen soliditas desperata restitui : tantique ad 

tractatum colere ex jussu principis, quanti poterant 

esse rectores. Seritur de ordinanda legatione sermo: 

in beatissimum virum Epiphanium mentes omnium 

et oculi diriguntur : fluntcunctoruni sententia, quasi 

unius et ore proferrentur et pectore. Quid plura? 

cum lajtitia Christi miies occasionem laboris am- 

plectitur, et spe effectum prtecipit ; de negotii aesti- 

matione confldens, agendi speciem mehoraturus 

inquirit: actionem pene conclamatam et valde diffi- 

cilem coelestis potentiaj prsesidio percunctatus est, 

suscepit, implevit. Cujus itineris molestias necessi- 

* Defunc/o Ricemere vel Anlheviio] Anno 472. Ricimer 

enim Anthemium, creato jam in ejus locum 

Olybrio. interemit: ipse 40 post dies, ut Cassiodorus 

in Fastis notat, defunctus est, xv cal. Septembris. 

Post ha;c Olybrius septimo imperii mense decessit 

Romse x cal. Novemb. Sequenti anno 473 vacuam 

aulam Ravenna; occupavit Glycerius ni nonas Martias. 

Idem proximo dehinc anno imperio dejectus 

est, levatusque imperator Julius Nepos viii cal. Ju- 

lias. 

' Tolosse alumnos Geias] Vesogothos. quorum res 

hoc tempore fuit Euricus, Alarici pater : qui es crebrisprinclpum 

Romanorum mutationibus occasionem 

nactus, ut Jornandes quoque in Rebus Geticis notat, 

Arvernos oppugnabat, et regni sui limitem per Romam 

imperii Unes promovebat, Sidonius lib. vii, 

epist. 6 : Evarix rex Golhorum, quod limiiem regni 

sui, rupto dissolutoque /xdere aniiquo, vel tutaiur 

: 

A tatesque non valeam per ordinem digererj ; nec si 

mihi centum linguarum fluminibns per meatus irri- 

guos verba fundantur. Nam egressus Ticinensi op- 

pido, donec ad destinata loca pertingeret, tali via' 

suae fatigationem arte geminavit, ut si temperius, 

jumentorum defectum considerantes, in futuraemansionis 

diversoria successerunt, praeter psalmornm 

continuationem, praeter lectionis perseverantiam, 

quorum nihil nisi stando faciebat, eligebat secessum 

nemorosa fronde conclusum, ubi connexis arborum 

brachiis nox domestica texeretur: quod solum refugus 

per umbracula opaca sol nesciret, et torum 

viridanti cespite gratia naturalis stei'neret. Ibi pro- 

fusis in oratione continuis fletibus exsortem pluviarum 

terram oculorum imbribus irriarabat. Reddebann" 

tur arva illa fecunda orationum copia, qu£e frugum 

esse non poterant. 

Tali exerciiio se macerans, Tolosanam in qua 

Euricus tunc rex degebat, urbem ingressus est, queni 

jam praevia opinio Gallorum auribus, qualis esfet, 

intimaverat : sacerdotibus prfficipue ejusdem regio- 

nis, quos attonitos de advenientibus inquisitio pro- 

funda sollicitat. Erat prseterea ea tempestate consiliorum 

principis et moderator et arbiter ^ Leo nomine, 

quem per eloquentise meritum non una jam declamationum 

palma susceperat : qui cum summo gaudio • 

adventum pontiflcis indicavit notitiiE publicaj. Evocatur 

ex tempore regi praisentandus antistes, ad quem 

illico ut ingressus vidit, salutavit, aggressus est. 

r « Quamviste, slupende terrarum princeps, multorum 

auribus reddat virtutis fama terribilem, et gladii 

quibus finitimos continua vastitate premis, segetem 

quamdam inimici germinis metant : nullamtibitamen 

superni gratiam numinis dira bellandi praestat am- 

bitio : nec ferrum fines tuetur imperii, si coelestis 

Dominus offendatur. Regem te habere memento, cui 

oportet considerare quid placeat : qui cumsusceptum 

hominem portaret ad coelum, pro immensae haereditatis 

munere pacem discipulis iterata saepius admo- 

nitione commendat. Cujus nos prEecepti necesse est 

esse custodes : praecipue cum noverimus virum fortem 

dici non posse quem vicerit indignatio. Deinde 

perpendere nos convenit, quod nemo diligentius pro- 

pria tuetur, quam qui aliena non appetit. Quocirca 

Nepos, cui regimen Italiffi ordinatio divina commisit, 

D ad haac nos impetranda destinavit ; ut reductis ad 

armorum jure vel promovet, nec nobis peccatoribus 

liic accusare,necvobis sanctis hicdiscuiere permissum 

est. Ha?c igitur Nepoti Aug. causa cur Epiphanium 

legatum mitteret ad Euricum, ut antiqni fcederis jura 

renovarent. 

' Leo n07nine] Ad quem Sidonius ideni lib. viii, 

ep. 3. his verbis : Sepone pauxillulum conclamalissimas 

dcclamationes, quas oris regiivice conficis. Erat 

enim velut quiestor Eurici. Sed aliis etiam locis 

doctrinae nomine laudatur a Sidonio, ut lib. iv, ep. 

22, et in Narbone. 

Sive ad doeliloqui Leonis redes 

Quo bis sex tabulas doceute juris 

Ultro Claudius Appius lateret 

Claro obscurior iu decemviratu, 

At si dicat epos, metrumque rhythmis 

Flectat commaticis tonaute plectro 

Mordacem faciat silere Flaccum.

221 VITA B. EPIPHANII EPISCOPI TIGINENSIS. 222 

lidem mentibus, terrae sibi convense dilectionis jtire 

socientur. Qailicet certamina non formidet, concor- 

diam priiis exoptat. Nostis in communi, quo sit dominorum 

antiqiiitas limitata conQnio : qua sustinue- 

rint partes istae illarum rectores famulandi patientia. 

Sufliciat quod elegit, aut certe' patitur amicus dici, 

qui meruit dominus appellari. » Hsec vir insigniisimus 

Epiphanius. 

At Euricus, gentile nescio quod murmur infrin- 

g.ens, mollitum se adhortationibus ejus vultus sui 

serenitate significat. Leo vero nominatus superius 

tanto allocutionis ipsius tenebatur miraculo, ut cre- 

deret verbis hujusmodi expugnari posse mentes, si 

fas est dici, etiam si contra justitiam postularet. Ta- 

liter tamen fertur ad interpretemrex locutus: « Licet 

pectus meum lorica vix deserat, et assidue manum 

orbis Kratus includat, necnon et latus muniat ferri 

praesidium, inveni tamen hominem, qui me armatum 

possit espugnare sermonibus. Fallunt qui dicunt 

Romanos in linguis scutum vel spicula non 

habere. Norunt enim el illa quae nosmiserimusverba 

repellere ; etquEea se diriguntur, ad ^ caedis pene- 

tralia destinare. Facio ergo, venerande papa, qua3 

poscis : quia grandior est apud me legati persona, 

quam polentia destinantis. Accipe nunc fidem etpro 

Nepote poUicere, quod servet intemeratam concor- 

diam, quaudo te promisisse, jurasse est. » His dictis, 

inito etiam pactionis vinculo, verendus pontifex vale 

dicto discessit. Ad quem statim precatorum turba 

dirigitur, ut seouturo die regis epulis interesset; 

quem ille jam compererat jugiter persacerdotes suos 

polluta habere convivia : cui excusavit, disitque sibi 

non esse in more positum alienis aliquando prandiis 

vesci : perinde se magis velle proficisci ; quod constitutum 

raaturavit implere, et Tolosam tantis comi- 

tantibus egressus est, ut pene deserta urbsdiscedente 

nostro pontiiice cerneretur. Tantos enim in brevi 

devinxerat sibi' caritate sincera, ut captivitatem tle- 

rent, 'quod apud patriam remanere necessitas constringebat. 

Inde tamen regrediens singulasanctarum 

habitationum loca visilavit. Medianas 

' insulas, 

Stoechadas, Lerum, ipsamque nutricem summorum 

montium planam Lerinum adiit. Unde singulos vitae 

flosculos decerpsit ex omnibus, quos in se boni gerstremo status civitatis quem multitudo barbarica 

minis fames insereret, et ad maturitatis tempus D succidebat, unius fortissima; columnai sustentatus 

gravida pomis coelestibus arbor adduceret. Interea 

exspectatum Italis lumen redditur, et revertente 

singulari sacerdote per sudumrutilans jubaraperitur. 

Ticinum diu desideratus ingreditur : Nepoti elfectum 

peractse legationis insinuat : et crescente laudum 

' Schot.^pa/îaîtr. 

^ Schot. et Bolland., cordis. 

' Insutas Stcechadas] Sic legendum censui, non 

Cycladas; quod habent manuscripti. Stoechada Plinms 

lib. m, cap. 4, et geographi in ora Massiliensi 

locant, docentque propter ordinem quo sita; sunt id 

nomen esse sorlitas. 'LxrjixdSi^ Ptoiemffio. Qui Stoe- 

chadasinsuIasignorabatantiquarius,CycIadasscripsit, 

quia notiores erant : quemadmodum in panegyrico 

Cyrillum item scripseruut pro Cochrilo, et Cylindros 

pro Chelydris. Sunt autem, ut diii, Stcechades in 

ora Massiliensi : at Lerus et Lerinus e regione Anti- 

A cumulo, humilitas ia eo pariter sentiebat augmentum. 

Igitur dum talibus se disciplinis et laboribus 

Christi et Dei nostri operarius exercet, ecce illc 

quietis nescius et scelerumpatrator inimicus, magna 

dolorum incrementa conglutinat, et inquirit quibtis 

virum integerrimum passionibus lacesseret. Exercitum 

adversus ' Orestem patricium erigit, et discordire 

crimina clandestinus supplantator interserit. Spc 

novarum rerum perditorum animos inquietat : Odovacrem 

ad regnandi ambitum extollit. Et ut hsec 

pernicies in Ticinensi civitate contingeret, Orestem 

ad eam fiducia munitionis invitat. Episcopus cum 

omnibus ad se pertinentibus prsesens invenitur : fit 

maximus in urbe concursus, praedandi rabies inardescit 

: ubique, luctus, pavor ubique, etmortisimago 

plurima discurrebat. Ille sollicitus poscebatur ad 

poenam, cujus substantiam notiorem fecerat amici- 

tiarum fides antiquior. Alii llammas ruituris ajdibus 

supponebant : alii ad exitium poscebant dominum, 

pro cujus convenerat salute pugnari. Currunt ad 

ecclesia'. domum, totis direptionis incendiis aestuan- 

tes, dum quem videbant erogare plurima, perimmensa 

suspicabatur abscondere. Proh nefas I the- 

sauros cruda harbaries quEcrebat in terra, quos ille 

ad coelestia secreta transmiserat. Diripitur etiam 

sancta ejus germana, et seorsum ab eo captivitatis 

sorte deducitur : omnes nobilium a suis familite se- 

questrantur : Luminosa, gloriosissima feminaparili 

necessitatisconditioneconstringitur. Odolor! utrajque 

(; 

ecclesise flammis hostiiibus concremantur : tota ci- 

vitas, quasi unus rogus, effulgorat. Cunctorum voces 

sacerdotem requirentium audiuntur : nemo periculi 

sui meminerat, dum major ab illis salutis portiu 

divideretur. Cui quamvis confusa in singulorum exitium 

turba fremeret, honor tamen et intergladios 

impendebatur. Nam illico non fuerunt, quos potuit 

videre captivos : * venerabilem germanam suam, 

priusquam in vesperam diei illius lux funesta labe- 

retur/eripuit. Plurimos etiam civium absolvit pre- 

catu suo, antequam durissimae conditionis vincula 

sentirent : matres familias praecipue, quas immanior 

iii hac necessitate poterat manere commoratio. Po- 

resurgebat auxilio : nec tantum ad delendum suffi- 

ciebat exercitus, quantum ad reparandum unius 

persona pontificis. Sublato tamen Oreste et propter 

Placentiam urbem exstincto, depraedationis impetus 

conquievit. 

polis. Omnes olim refertse coenobiis ac cellulis monachorum, 

quod Cassiaui collationes testantur : ex 

quibus septem postremae ad sanctos qui in Stcechadibus 

erant msulis, emissae sunt, totidem ad Honoratum 

et Eucherium, quorum alterauctor, alter alumnus 

monasterii Lerinensis. 

* Ores/em patricium] Anno 476. Hicsuperioreanno 

Augustulo liiio imperium, fuga


Post quem 

' adscitus in regnum Odovaoris tanto 

cultu insignem virum coepit hoaorare, ut omnium 

decessorum suorum circa eum officia pra^cederet. 

Interea ne diu favillis domicilia divina premerentur, 

ante gloriosus antistes reaedificandi sumpsit|ammum, 

quam espensas aut substanliam praeparandi. Ingentis 

pretii fabricas sine nummorum attollere condito non 

expavit, apostolicse admonitionis haud inscius, quod 

coelestia regna quasrentibus indehciens jugiter census 

exuberet, et de pleno semper impei'tiat quem non 

opprimit in largiendi voluntate paupertas. Dicebat 

enim : Vix est ut animum divitem possibilitas deserat, 

et difncillimum ut sequatur abundantia hominem 

mentemendicum. Jam jamque tamen fastigia per- 

fectionis majoris ecclesije opus attigerat, cedificio et 

dedicationis insignibus adornato. Extemplo alterius 

ecclesiae tum columnatus repente paries impulsu 

callidi serpentis ejectus est. Voluit esperiri si mul- 

tiplici ejus possit vexatione subverti. At iile violen- 

tior, ne malis ejuscederet, assurgebat, et continuo, 

sine alicujus passionisindicio, ad reparationem ipsius 

plena se aviditate succinxit. Nimio tamenuniversitas 

tenebatur rairaculo ; quod ab ipso templi tholo artifices 

cum ingenti machina corruerunt : nullus tamen 

eorum aut crure debilis factus |est, aut aliqua membrorum 

parte truncatus. Quod orationibus episcopi 

contigisse cunctorum sensibus patuit; ut molem 

propriam ruina sustineret, et a casu suo lapides 

in ejusdem anni curriculo summa dKmonuni turba 

de obsessis cosperuut clamare corporibus, flagris se 

et cruciatibus nimiis, utfugerent, sacerdote Epipha- 

nio imperante compelli. Quos ille modica cum fletu 

oratione profusa, ad extima terrarum confinia transmittebat, 

ac diversis vocibus ejulantes meritorum 

suorum urgebat imperio. Sed cum talia 'per Christi 

gratiam jugiter faceret, nihil sibi deprajsumptionum 

flalibus assumebat. Tollit enim illis boni meriti po- 

tentiam, quibus supercilium fiducia benignitatis 

attulerit. 

^ Adscilus inregnum Odovacer] Regnum ait, non 

imperium : quia Odoacer ejecto in exsilium Augustulo, 

deletoque Romanorum imperio, regis tantum 

sine purpura et insignibus, non Augusti nomen assumpsit, 

eoque cuntentiis Italiaj praefuit annos ferme 

14. Vetus Chronicum consulare levatum regem proditical. 

Septembris, et quinto post die Oresleni 

interfectum. 

- Schott. et HoW., repa7-ationem. 

3 Quinquennii vaaationem] Bonorum principium 

mos est, attritis bello vel alia calamitate civitatibus ac 

provinciis, onerum fiscalium vacatione aut ind\ilgen- 

tia subvenire. Sic olim ConstantinusyEduae civitati 

graviter afflicta! quinquennii reliqua remisit. Eumenius 

rhetor •.Quinqueannorumnobisreliquaremisisti. 

luslrum omnibM liislris felicius! Et Theodericus 

A Interea ne solis civitatem templorum Eedibus vi- 

deretur ornasse, fessis ejusdem urbis habitatoribus 

remediorum utilitate prospexit. Nam directa legatione 

ad Odovacrem, ' quinquennii vacationem fisca- 

lium tributorum" impetravit : ad quse beneficia per 

singulos dispertienda, tanta se castitate continuit, 

ut nemo exhis minus acciperet, qtiam is quo fue- 

rant impelrante concessa. Dum heec lamen gererentur, 

in perniciem Ligurias possessorum ' Pelagii ;qui 

ea tempeslate prsetorio praefectus erat, repositus 

malitiae ardor efferbuit. Nam coemptionum enor- 

mitate gravissima tributa duplicabat, reddebatque 

onus geminum, quodsimplex sustinere non poterat. 

Unde mox ad sanctum virum oppressorum turba 

confluxit ; 

qui Isetus succurrendi occasionesamplecti- 

tur, et pro cunctorum necessitate alacer ambulavit, 

poposcit, obtinuit. Sed quidfrustrageslio singulorum 

species laborum cjus vel formas eloqui, dum quod 

non expUcat possibilitas, 'prassumit affectus, datque 

terminum latiora opinantibus sermonis angustia? 

Fuerunt tamen ista sacratissimi vatis desideria, ut 

cum innumerabilia faceret, optaret de laudibus suis 

aut nulla aut pauca perstringi. Unde si quid minus 

lingua pauper aperui, audienlium et legentium sen- 

sibus derelinquo. 

Post multas tamen quas apud Odovacrem regem 

legationes violentia supplicationis exegit, disposi- 

tione coelestis imperii ad Italiam ^ Theodericus rex 

suspenderentur. Stupendo tamen ordinationis ejus cum immensa roboris sui multitudinecommeavit, ad 

cursu, supra dicti operis perfectionem labor aecepit. Q quem vir integerrimus, dum Mediolanijam positus 

Jam consummato majoris ecclesicE - prasparationem esset, excurrit. Quem cum ille regum prsestantissi- 

orditus, raptim ad fastigia priscse incolumitatis surmus cordis oculis inspexisset, et solita judicii sui 

rexisse conspexit domum Dei, qui necdum com- sacerdotem nostrum libra pensaret, invenit in eo 

pererat inchoatam. Quibus tamen ab eo celeriter pondus omnium constare virtutum, cujus integrita- 

exactis, mox se in illum divinus favor ostendit. Nam tem velut fabrilibus lineis ad perpendiculum mentis 

eniensus est : qui tali apud suos de illo sermone usus 

est : « Ecce hominem, cui totus Oriens "similem non 

habet : quem vidisse, prsemium est; cum quo habi- 

tare, securitas. Fortissimo muro Ticinensis civitas 

incolumi isto vallatur, quos impugnantum nulla vis 

possit obruere, quos nequaquam Balearis funda? 

, 

transcendant excursus.Si qua necessitas inter undas 

cerlaminum accesserit, tutum est apud istum matrem 

familias deponere, et expeditum excursibus 

D militare bellorum. » 

Interea perduelles animos dedititii exercitus mu- 

provinciae Alpium Cottiarum, quia exercitus per illam 

transierat, terfiaj indiclionis tributa relaxavit. Cassiod. 

lib. IV, epist. 36. 

* Pelagii qui prxtorioprsefecius]Prailecior\im enim 

prietorii erat tributa exigere, roxjq u.-Kav-ayo

225 VITA B. EPIPHANII EPISCOPI TICINENSIS. 226 

tationum incendit ambitio: quorum caput • Tufa fuit, 

liomo in perfugarum infamio notitia veteri pollutus: 

qui concepit raente, ut se desperatis partibus cum 

ingeati multitudine redderet : quod duai TLieodericus 

rex principali soUicitudine cognovisset, continuo 

omnem illam quam totus Oriens vix sustinuit, contraxit 

manum, atque ad Ticinensis civitatis angu- 

stiam ,'contulit. Yideres urbem familiarum cojtibus 

scatentem : domorum imnianium culmina in angustis- 

simis resecata tuguriis : cerneres a fundamentis 

sedificia immensa migrare ; nec ad recipiendam ha- 

bitantium densitatem solum ipsum posse suffi- 

cere. 

Inter haeo ille in bonis virexercitatissimus, in quo 

animorum amplitudo cunctis pandebat accessum, 

opportunum sibi conjiciens tempus otferri, quo benignitatis 

suae pleno austro vela laxaret, et portum 

glorioB per variarum notitiam gentium et actuum 

celebritatem secunda navigatione pertingeret: primore 

in loco, quod uullaj cbartse veterum, nuUi libjTorum 

de quocunque loquuntur annales, quod cum 

stupore relator affirmet, vel cum admiratione lector 

admittat, ut cum sagacissimagente habitans, etquam 

nuUa suspicionum aura prffitervolat, in rebus dubiis, 

quando metus periculi etiam mitia contra quoslibet 

corda sollicitat, sie illis fidelissimus esstitit, ut ini- 

micos eorum toto devinctos teneret affectu, et 

- inter 

dissidentes principes solus esset qui pace frueretur 

amborum. Applicabat enim ad compendium unius, 

quidquid priEstabatur ab altero : et reverentia personae 

suce atque dulcedine sic largientis temperabat 

animum, ut nuUatenus accenderetur, si aliquid a se 

beneflcii per episcopum et inimicus acciperet. Ille 

fuit, circa quem concordiam et pugnanles servarent, 

et cujus quietem bella non laederent, Jam si ad illud 

veniamus, quod quotidiana et ipsos pascebat humanitate 

raptores, et illis intra civitjtem sumptuum 

necessaria ministrabat, qui foris prtedia illius continua 

vastitate deleverant. Nam tot millia hominum 

uno eodemque tempore, cum diversa poscerent, 

reficiebat blanditiis, humiliabat alloquio, pascebat 

muneribus. Si cujus liberi uxorque, inimicis a qua- 

libet parte fuissent intercipientibus occupati, illieo 

supplicationis illius pretio reddebantur suis, quos 

auri redimere nonpotuisset efl'usio. Regi aptissimus, 

et prce sanctis omnibus venerabilis existebat, ut 

quoscunque Romanorum bellandi licentia hominum 

ejus fecisset esse captivos, mox illi restitueret, quem 

sola intelligebat aliorum libertate ditari. Deinde 

enumerare nequeam quanta ille subjugatorum agmina 

solo proprio reddidit quanta, ne ; 

vexarentur, impo- 

suit. Jam si illa retexam, quas inimicorum sustinuit 

insolentias, quibus laboravit immissionibus, quali 

procellas pessimorum virtute contempsit, ad hwc 

^Tufa] Liguriae atque yEmiliae consularis, ut nonnulli 

tradunt. Incidit ejus defectio in annum 490. 

2 Inter dissidentes principes] Odoacrem et Theodericum. 

' Civilas Ticinensis Rugis est tTadita] Anno 493. 

" Schott. et BoUand., diligens. 

A enarranda lingua non sufficiet. Juvat enim certa 

quaeque decerpere, ubi sunt omnia admiranda quae 

referas. Sub tali cruce triennium duxit, soli Deo 

dolorum suorum secreta manifestans, a quo mini- 

strari sibi clandestlnum poscebat auxilium. 

Post hinc digressis Gothis, ^ civitas Ticinensis 

Rugis est tradita, honunibus omni feritate immani- 

bus, quos atrox et acerba vis animorum ad quoti- 

dianascelera sollicitabat : diem putabant perisse, qui 

illos sine faciuore casu aliquo interveniente fugisset. 

Quos tamen beatissimus antistes sermonum suorum 

melle delinibat, ut effera corda auctoritati submitte- 

rent sacerdotis, et amare discerent quorum pectora 

odiis semper fuisse dedicata cognovimus. Mutata est 

r, per meritum illius perversitas naturalis, dum inho- 

C 

noris mentibus radix peregrinas apud illos affectionis 

inseritur. Quis sine grandi stupore credat dilexisse 

et timuisse Rugos episcopum, et catholicum et Romanum, 

qui parcere regibus vix dignantur? Cum 

quibus tamen integrum pene biennium exegit taliter, 

ut ab eo flentes discederent, etiam ad parentes et 

familias regressuri. 

Postquam vero perfuncta res est misero exitialique 

bello, et vicit is cujus post triumphum spoliatum 

vagina gladium nullus aspicit ; qui praesumptionem 

exercitus sui cum praelio terminavit : illico aggres - 

sus est venerandus pontifex de urbis suas repara- 

tione tractare : quam ut primum dignis compleret 

habitatoribus, spiritalis prospexit deliberatione con- 

silii. El iicet eam, precatu illius faciente, nullus in 

vastitatem temporalis procellce turbo dispulerat; 

parum tamen credebat posse sufticere, si post ruinam 

omnium Liguriae civitatum Ticinus suis tantum 

contenta indigenis exsultaret. Coepit vicinarum 

urbium finitimos quosque de civibus flosculos legere, 

atque ad suos hoitos cultor " diligenter plantaria 

jam probata portare, de quibus frugi et idoneus 

aptissima caperet poma possessor. 

Interea subita animum prtestantissimi regis Theoderici 

deliberatio occupavit, ut illis tantum Romanae 

libertatis jus tribueret, quos partibus ipsius fides 

examinata junxisset : illos vero quos aliqua necessi- 

tas diviserat, ab omni jussit et testandi et ordinationum 

suarum ac voluntatum licentia submoveri. Qua 

sententia promulgata, et legibus circa plurimos tali 

lege calcatis, universa Italia lamentabili justitia subjacebat. 

^ Itur rursus ad illum qni manu medica 

publicis consueverat subvenire vulneribus : cujus 

fonte a?rumnarum saepe fuerat ardor exstinctus. Qui 

dum se diceret solum ad tantam sarcinam sustinendam 

non posse sufficere, rogatur pariter venerabilis 

LaurentiusMedioIanensis episcopus : qui profecti una 

Ravennam etiam pariter pervenerunt, suscepti reve- 

renter. Postquam illis agendi aditus reclusus est, 

^ liur rursus ad illum] Tertia haec Epiphanii legatio, 

in qua collegam habuit Laurentium episoopum 

Mediolanensem, ad Theodericum, de abroganda lege 

quam adversus eos tulerat qui steterant a partibus 

Odoacris.


beatus Laurentius necessarium duxit illi potissimum 

peroraadi copiam dari, cujus vestigia frequentium 

legationum laboriosus callis attriverat, et per tramitem 

hujusceniodi itineris cursitantem non semel 

hispidum castrensis pulvis effecerat : qui tali publicas 

petitiones est orditus eloquio. « Quantus, invictis- 

sime princeps, per innumerabiles successus felicitatem 

tuam favor divinus evexerit, si perordinem 

relegam, 

semper a Deo nostro beneficia accepisse quam optasse 

' agnoscis te votorum parcum, majora 

memineris. Sufficit tamen hoc unum narrare, sed 

maximum, quod apud te principem ibi servorum 

tuorum causas agimus, ubi solebat inimicus tuus 

hujus solii possessione gaudere. Habes plurimum 

Christo Redemptori nostro quod debeas : pro quibus 

rogamus, ipse largitus est. Cavendum nobis est, ne 

offendatur auctor muneris, si quod preestitit non 

amemus. Diu suspendo fiduciam meam ; placetire 

per singula, quae fando ccmperi, quseque perspexi 

accessisse tibi Divinitalis ^ auxilia. Scis quje te pol- 

licebaris acturum, quando confertissimis inimicoruni 

cuneis urgebaris. et circa muros Ticinensis civita- 

tulse ^ hostis tuis clangor streperet, quando armis 

numero adversarii proestantiores subsistere, sola 

tecum dimicante coelitu, invisibili virtute, non poterant. 

Audebat te aggredi, qui exercitus tuos nuda 

testimatione pensabat ; solatiorum tuorum pondus 

omnis bellandi apparatus sustinere non valuit; Quo- 

ties utilitatibus tuis aer ipse servierit, si recenses, 

tibi coeli serena militaverunt, tibi convexa pluvias 

pro voto fuderunt. Quis resistere dextrae tua? ausus 

fuit, et cum gratia superna pugnanti?quoties imimici 

tui ceciderunt mucronibus sodalium suorum ? quoties 

libi vicit, qui pro hostium tuorum utilitate certabat? 

His ergo donis coelestibus vicissitudinem impensa 

circa homines pietate restitue. Mysticse oblationis 

holocausta sunt supplicantum lacrymas non sperni. 

Illud certe perpende, qualibus in regno successeris 

quos si, ut liquet, malitia expulit, casus illorum ne- 

cesse est, ut sequentes informet. Ruina priEcedentum 

posteros docet : cautio est semper in reliquum 

lapsus anterior. Non sine exemplo militat, qui re- 

spicit ^qua causa decessor ejectus est. His freta Liguria 

vestra nobiscum profusa supplicat, ut legum 

vestrarum beneficia sic tribuatis innocentibus, ut 

noxios absolvatis. Exigua est apud Deum nostrum 

misericordia, si illos tantum laesio non sequatur, qui 

reatu carent : culpas dimittere cceleste est ; viudi- 

care terrenum. » Post hajc siluit. 

At eminentTssimus rex infit : 

quo loquente, attonita 

de voluntate ejus corda pavor arctabat. «; Quamviste, 

venerabilis episcope, pro meritorum tuorum luce su- 

spiciara, et multa apud me confusionis tempore repo- 

suisses beneficia, quibus frui te convenit tranquilli- 

tate revocata ; regnandi tamen necessitas qua conclu- 

dimur, misericordiae quam suades, noa ubique pandit 

* Bolland., agnosces. 

* Schot. et Bolland., auxilio. 

" lidem, hostilis litui. 

* Schot. et Boll.. duras. 

; 

Aaccessum; et inter res *duas nascentis imperii,pietatis 

dulcedinem censura;pellit utilitas. Exemplorum 

cuelestium testimonio '> affectio mea nititur. Offen- 

disse legimus principem, qui coelitus destinatum nec 

inimicum subduxit exitio : pcenam meruit lenitas, 

quam potuit intulisse districtio : ultionem suscepit, 

qui detrectat inferre. Vim divini judicii aut attenuat 

aut contemnit, qui hosti suo, cum potitur, indulget. 

Justitia coercendi sunt, quos constat gratiam non se- 

cutos. Vitia transmittit ad posteros, qui praesentibus 

culpis ignoscit. Nam quod de Redemptoris nostri pa- 

tientia loqueris, illos vere amplectitur lac gratise, 

quos austeritas legis informat. Nunquam a medico 

ad plenissimam cnrationem eeger adductus est, nisi 

ab illo qui primum putria ferro membra desecuit, et 

lalentem penitus e sina viscerum produxit illuviem. 

Qui criminosos patitur impunite transire, ad crimina 

hortatur insontes. Tamen quia precibus vestris qui- 

bus superna assentiunt, obsistere terrena non pos- 

sunt, omnibus generaliter errorem dimittemus. Nullius 

caput noxa prosternet, quoniam potestis etapud 

Deum nostrum agere, ut sceleratae mentes a propositi 

sui perversitate discedant. Paucos tamen quos 

malorum incentores fuisse cognovi, locorum suorum 

tantum habitatione privabo ; 

ne forte exsurgens ne- 

cessitas vicinos inveniat nutritores, et malorum ad- 

juta successibus bellaconsurgant. » His prcecellentissinius 

rex dictis, ^ virum illustrissimum Urbicum 

acciri jubet, qui universa palatii ejus onera susten- 

Q tans, Ciceronem eloquentia, Catonem Eequitate preecesserat 

: cui praecepit ut generaliter indulgentiff-. 

pragmaticum promulgaret : quod ille ad omnem be- 

nigoitatem paratissimus illico tanta brevitate et luce 

contexit, ut et illa culparum genera cognoscerentur 

abolita, qure putabantur fuisse reservata. 

Interea secretius rex prEestantissimus sacerdotem 

venerandum Epiphanium imperat evocari : quem tali 

compellat affatu". « Judicii nostri ex ipsa sententia, 

gloriose antistes,pondusinteIIige, utcum tot inregni 

circulo pentiflces esse videantur, tu potissimura in 

nec enervata per me- 

tanta re quasi unicus eligaris : 

ritum tuum hujusmodi aestimatores illudit opinio. 

Solus esse juste crederis, cujus splendore, tanquam 

globis lunaribus minorum siderum lumen obtunditur, 

D et medicae lucis radii preefulgida conscientiae tuse 

luce fuscantur. Quis quserat noctis lampadam, ubi 

solis jnbar effulgorat? quis candelaj praesidium, ubi 

caminis indesinentibus fidei pyra succenditur ? Po- 

stremo talem a me oportet dirigi, qualem suscipiens 

libenter auscultet. Vides universa Italias loca originariis 

viduata cultoribus. In tristitiam meam segetum 

ferax spinas alque injussa plantaria campus apportat 

: et iila mater humanse messis Liguria, cui nume- 

rosa agricolarum solebat constare progenies, orbata 

atque sterilis jejunum cespitem nostris monstrat ob- 

tutibus. Interpellat meterra quocunque respicioube- 

' Idem, asseriio. 

' V. I. Urbicum] Quaestorem sacri palatii, autinstar 

quaestoris. Quod Eurico erat Leo : quod Gundobado 

Laconius, lioc Urbicus Theoderico.

VITA B. EPIPIIANII EPISCOPI TICINENSIS. 230 

rem vinetis faciem, cum aratris impexa contiislat. A Precortamen, ut indultu clementisB tuee Victor, Taudolorl 

nullus liumor illorum labris infunditur, quos 

a vini copia OEnotrios vocavit antiquitas. Hai^c quam- 

vis 

emendamus, admisimus. Populata; patria', cessamus 

' Burgundio immitis exercuit, nos tamen, si non 

succurrere, et aurum apud nos babetur in condilis? 

Quid interest, pecuniis an ferro adversariorum animos 

inclinemus? obtulisse quod nienles capiat hosti, 

vicisse est : occuluisse, superari. Suscipe ergo, Cbristo 

adjuvante, hujus laboris sarcinam, es qua communem 

habeamus in coelesti repromissione mercedem 

: quia novus iste propriis insignibus titulus laudis 

accrescit, per manus tuas de ^ oppugnationibus nostris 

sine sanguine triumphare. Princeps eorum Gun- 

dobadus est, cui reverentiam tui vetustas inseruit, 

quem videndi te nimia cupido stimulat. Mihi crede, 

pretium captivitatis Italicai erit vester aspectus : redemptos 

esse putabo quos cupio, si ad terras illas 

talis redemptor accesserit. Quam magno suflragio 

vincuntur oculi quibus te offerimus ! Sed quid demoror 

manus arva poscentia? polliceor tibi redivivum 

statum Liguriaj : polliceor soli lajtitiam, etpostTransalpiuam 

peregrinationem reducem fecunditatem : ex 

accidenti aurum tibi commodatur, pro qua talis le- 

galus acturus est. » 

Ad hsec episcoporum lux Epiphanius : c< Quanto, 

venerabilis princeps, pectus meum tripudio repleveris, 

si sermone posset ambiri pro divitiis meritorum 

tuorum immeditata et continua verba profunderem. 

Sed quam sermoni meo interceptus denegetur successus, 

monstrant lacryma?, gaudiorum, quas dolorum 

alumnas nunc parturiit exsultatio. Proinde intellige, 

ad referendas regi tam pro nobis, quam pro se ipso 

gratias, plus me sentire posse quam eloqui. Justitia 

prius an bellorum exercitatione, an quod bis prae- 

stantius est,_omnes retro imperatores te pietate su- 

perasse commemorem ? Habes unde gentis nostrae 

rectores accuses : tu redimis, quos illi persaspe aut 

permiserunt fieri, aut fecerunt ipsi captivos. David 

legimus, pro singularis laudationis exemplo, idcirco 

maxime ccelorum proximitates indeptum, quod oblato 

manibus suis Sauli pepercit ininiico, et in testem con- 

cessffi potestatis exuviarum ejus particulam rapuit : 

rinatis urbis episcopus, comes roihi et particeps hujus 

itineris adjungatur, in quo clarum est epitoma omnium 

virtutum : quo socio adhibito, de Deo nostro 

securus respondeo, nullum effeclum propriis petitio- 

nibus abnegandum. )) Quibus auditis, rex eminentis- 

simus annuit. At tremendus pontifex, dicto vale, dis- 

cessit. 

Ex tempore portandae pro redemptione pecunite 

destinantur, suscipiuntur : egreditur, Ticinum impi- 

ger venit. Et quamvis adhuc hiemali tempore Martius 

mensis glaciales tlurainibus frenos imponeret, etcana 

nivibus juga Alpium transituris minarentur exilium: 

sed mortiferum frigus et concretas algore glebas iidei 

ardor exsuperat : nunquam in gelu labitur, cujus fundamentum 

petra solidavit. Ordinato ergo itineris sui 

viatico, profectus est : 

diceres quod universa impel- 

leret, quae poterat retinere necessitas : nec cibi ipsius 

capiendi mora sustinebatur : et cum singulos cum 

ipso positos ille plenus discriminibus callis turbaret, 

solus inter pericula timere non noverat; quem spes 

vitae certa comitabatur. Interea illa quse itineris ejus 

fuit semper pra^via, et in apparatu diligens, praeces- 

sjt fama; et lanta Gallos insignium ejus relatione 

coniplevit, ut quasi superni nominis adveutu praisen- 

tia turbarentur. Concurrebat omnis aetas et sexus; 

et quos a vicinitate viae ipsius longa intervalla se- 

junxerant, ardor animi proximabat. Quidquid habuit 

quisque pretiosum obtulit; et si non habuit, aliunde 

5 Q mercatus est : * patria ubique opulenta diffusio. 

Inemptis dapibusmensa:'CumuIabanturperegrinoruni: 

et illis quis nisi comparatas incolae habere non poterant, 

escis sine pretio utebantur externi. Tunc 

quoscunque indigentium reperit, illis quae erant do- 

nata dispersit. Domi, forisque pascebat miseros : neque 

fieri potuit, ut quod ad ipsum delatum est pauperum 

usibus subtraberetur. 

Hoc ordine mira celeritate Lugdunum ingressus 

est, ubi ° Rusticus tunc episcopalem catbedram pos- 

sidebat, homo qui et in smcularis tituli praefiguratione 

sacerdotem semper exhibuit, et sub prcetexta fori 

gubernatorem gessit Ecclesiae ; qui trans Rhodanum 

fluvium adventui ipsius spiritalis laetitiae copia re- 

per quam et licentiam probaret et votum. Deus bone pletus occurrit, causam commeationis inquirit, quae 

in quanta remuneratione hujus factum suscipis, pro D essent astutiae regis, edocuit. Quem ne inopinantem 

tot millibus oppressorum libertate tractantis, qui il- objectionum aut responsionis calliditas inveniret, 

lum pro unius servati bominis sanguine sublimasti. intra penetrale pectoris certaminum se prolusione 

Perage ergo coepta festinus, et felicitatis tuae obla- formabat. Quem postquam Gundobadus terrae illius 

tionem laetus apporta, meque, quamvis sim paratus, dominus venisse cognovit, « Ite, inquit ad suos, et 

stimula, ne in offerendo tam odorato sacrificio tardi- videte hominem quem et meritis et vultu semper 

tatis obice refreneris. Christi Redemptoris nostri erit ego Laurentii martyris personse conjunxi: qui quando 

concedere, sicut ex operibus futurum conjicimus, ut 

vere holocausta tua per manus meas possis offerre. 

' Burgundio immiiis] Gundobadus Burgundionum 

rex Liguriaai hostiliter populatus, multa captivorum 

millia Lugdunum abduxerat, agrosque colonis pene 

vacuum reliquerat. Ad hos redimendos quarta legatio 

imponitur Epiphanio, adjecto ipsius rogatu collega 

Victore episcopo Taurinate anno 494. 

* Schot. et BoIL, oppugnaioribus. 

nos velit videre inquirite, et cum jusserit invitate. » 

Mox ad eum omnis Christianorum principis assisten- 

^ Bolland., mercatus est patri. 

* Schot., patria ubique, ubique, etc. 

^ * Rusticus iunc episcopalem] Successor Patientis 

ad quem exstat epistola Sidonii, decessor Stephani 

cui scripsit Ennodius lib. in, epist. 17. 

* Vide Sirmondi adnotationem primam in Aviti epist. 24.


tium turba confluxit : qui affatim admiratione ca- A debat displicere posse, si perderet. In summam capti 

piebantur, quod illa tot linguarum fama tam minorem 

se in isto, quamvis esset ampla, monstraret : cui 

nunquam sufficeret paupertate sermonum, quamvis 

ditior justo esset in reiiquis. Constitutus ergo videndi 

regem dies : ad quem cum ingressus est, salutavit, 

et sua uterque visione leetati sunt. Dedit summo viro 

Victori licentiam, si juberet ipse, principium lega- 

tionis ordiri : qui ad illum omne pondus retulit, ut 

fuit ad cunctam humilitatem paratissimus. 

E vestigio decus ItaliaB antistes noster talibus ver- 

bis regem cospit affari : « Inesplicabilis mihi jam dudum, 

probatissime priuceps, vestri amor imposuit, 

per iter istud contra naturam et tempus bella susci- 

pere, et crustati montis pericula non timere : quibus 

dum in metallum aquas arctaverit, coagulatum ex 

liquore minatur exitium. Transcendi alienis mensi- 

bus ninguidos sallus : posui gressus quos in suis locis 

vis frigoris obligabat. Postremo mortem non timui, 

ut tibi celer prajmium aeternae lucis afferrem. Inter 

duos optimos reges testiraonium in coelestibus dictu- 

rus adhibeor, si quod iile misericorditer postulat, tu 

clementer commodes. Munus repromissionis domi- 

nicffi aequa lance dividite : et cum ambo amplius ha- 

bueritis, damna nemo lugebit. Certate, duces invi- 

ctissimi, et alterutrum vos exsequendo prwcepta 

mystica superate. In qua conflictatione sic bravium 

victor accipiet, ut victus praemium non amittat. Sequimini 

consilium meum, et ambo superiores, ambo 

sunt, quos nemo fugientes invenit. Agricolarum labo- 

riosse stirpes, et duris exercitatae ligonibus soboles, 

quos per terram suam pascit infabricata simplicitas, 

cum loris coila necterentur, et palmas vinceret arcta 

connexio, nihil pro defensione sua aliud clamitabant 

Scimus, et evidenter agnoscimus : nonne vos estis 

Burgundiones nostri? Videte, ne ante pium regem 

quae facitis, excusetis; et illa urbanorum consuetudins 

crimina supprimatis. Quoties quas ligare prcesu- 

mitis, manus domino communi tributa solverunt ? 

Novimus quia ille fieri ista non jussit. Hac auctori- 

tate miseri pro solatiis utebantur. Multos tamen inte- 

gritatis tuoa fiducia fecit interimi, dum capti super- 

bius responderunt. Redde ergo residuos patriae; 

' redde origini, redde gloriae tuae. Antiquus dominus 

provinciam diligit, quam et modernus amplectitur. 

Remitte quamvis ad alienam ditionem, qui se et ibi 

positi tuos esse cognoscant. Parum enim gratiae impendimus 

illius imperio, cujus misericordiae nihil debemus. 

Vacua sentibus illam quam bene nosti Liguriam, 

et reple culturis. Quantum obnoxia sit muneribus 

tuis intelligit, si faciem suam aliquando cogno- 

verit. Domesticum tibi semper est indulgere suppli- 

cibus, sicut superbos opprimere. Sic in utroque 

fortissimos, ibi per gladium, hic per temperantiam 

triumphos acquires. Nostris ^ nostrorum commovere 

fletibus. Sic in successione regni istius legitimus tibi 

liaeres accrescat, et per spem adultae ^ progenies ad 

pares exstabitis. Redimere cupit ille captivos : tu q Burgundionum gubernacula reviviscas : et licet hoc 

sine pretio redde genitalibus glebis. Mihi credite, 

nemo uberius in hac causa, nemo majus accipiet, 

quam qui nihil acceperit : defraudabitur praamium 

partis illius, atque ad tua compendia lucrum transit 

alterius, si quos et vendere gloriosum est, donare 

disponas. Pro quantum dispendii de pollicitatione di- 

vina offerenti aurum in hoc negotio, si remittatur, 

infliget; vel quantam pauperiem, si suscipiatur, ap- 

portat ! Divites exercitus tuos faciet contempta pecunia, 

acquisita mendicos. Audi Italorum supplicum 

voces, et de te praesumentum preces serenus admitte. 

Audi Italiam nunquamate divisam, et multumde 

animi tui clementia conhdentem : quae si una voce 

uteretur, haec diceret. Quoties pro me, si reminisce- 

ris, ferratum pectus hostibus obtulisti ? quoties pu- 

gnasti consilio, ne bella i subriperent? ne aliquis 

eorum duceretur in quacunque orbis parte captivus? 

Quos nunc detines, tu nutristi : dolose mihi virtus 

tua beneficium praestitit, si quos ab extraneis tutatus 

estcustos, invasit. Quis catenarum nesibus impeditus 

durai sorti non uberiores lacrymas exhiberet, cum se 

ad conditionem liberator impelleret? quis se subdu- 

ceret, cum armorum tuorum crepitus audiretur, in 

quo in necessitatibus tutissimum habuere praBsidium? 

Elisis collo manibus matrona sublimis, cum trahe- 

retur ad vincula, promisit sibi vindicem te futurum. 

Virgo ab stupratoris insidiis pudorem suum tibi cre- 

' BoIIand., subreperenl. 

* Schot. et Boll., nostrorumque movere. 

' lidem, progeniei. 

Deo tribuas, adjice et illud; quod nec hominibus 

externis istud impendis. Jam tibi Italiae dominus ^* et 

necessitudinis aftinitate conjungitur : sit filii tuispon- 

sa Latialargitas, absolutio captivorum : offerat pactae 

suai munus, quod et Christus accipiat. » Haec cum 

dixisset, commonito sancto collega Victore surrexit, 

et usque ad pectus regium lacrymantes, et cum om- 

nibus propter astantibus capita submiserunt. 

Tunc rex probatissimus, ut erat fando locuples, 

et ex eloquentiae dives opibus, et facundus assertor, 

verbis taliter verba rcposuit : « Belli jura pacis sua- 

sor ignoras, et conditiones gladio decisas concordiae 

auclor evisceras : lex est certantium quem putas errorem 

: frenum nesciunt iniraicitiae, quem tu, Christianae 

lucis jubar, ostendis. Praeliis temperantiam 

nullus annectit, quae oris tui nitore, egregie moderator, 

attollitur. Statuta sunt dimicantium, quidquid 

non licet, tunc licere. Ista forte quies vindicet, quse 

narrasti : hostem suum qui non laisit, adjuvat. Pau- 

latim adversarius a regni sui mole succiditur, cujus 

imperii radices ^ viribus amputantur. Reposui regi 

partium illarum contumeliam, quam putas illatam. 

Ludificatus specie foederis nihil egi studiosius, nisi 

ut quod est cautelaj, apertos inimicos agnoscerem. 

Goncedat tamen divinitatis assensus, ut sohdatum 

inter nos foedus longa a^tate servetur : invenient par- 

tes illse constantem in amicitia, quem senserunt sibi 

* lidem, etiam. 

^ Bolland., vicibus. 

:

: 

•233 VITA B. EPIPIIANII EPISCOPI TICINENSIS. 234 

perniciosum fuisse dum litigatur. Vos tamen, sancti A Post prEeceptum venerandi regis impiger ille verviri, 

ad domos in quibiis manetis sine tribulatione borum saltibus indulgentiae species aut formas expo- 

discedite : dum ego animse meae et regni utilitale dissuit, et chartas ad insignem antistitem detulit : quas 

cussa, qure me conveniat praistare pronuntiom. » His ille cum exspectatissima devotione suscepit, et por- 

auditis pontifices abscesserunt. 

titorem tanti doni amblenter amplexus est. Qui post- 

' At illevocato Laconio, cui et rerum et verborum quam rumor innotuit, tanta istius jam libera; multi- 

fides ab illo semper tute mandataest, quem et prajtudinis frequentia subito astitit, ut desolata crederes 

rogativa natalium, et avorum curules per magistra? esse etiam incolis rura Gallorum : nam testis hujus 

probitatis insignia sublimavcre, cum quo confert 

quoties et pia et religiosa meditatur; et sicut non est 

cum vitiis sociata nobilitas, nec astringitur ad illece- 

bras lux naturre; si quid ille benigne facere voluerit, 

duplicari iste hortatur adhibitus. « Cui priaceps, 

rei ego sum, per cujus manus pictacia ad clausuras 

jussio sacerdotis elicuit, quadringentos homines die 

una de sola Lugdunensi civitate rediluros ad Italiam 

fuisse dimissos. Identidem per - singulas urbes Sa- 

paudiae, vel aliarum provinciarum factum iudubitan- 

Vade, inquit, Laconi, et tota votorum tuorum vcla ter agnovimus. Ita ut istorum quos sola; preces beasuspende. 

Et sacerdos a nobis et beatus Epiplianius „ tissimi viriliberarunt, plus quam sex milliaanimarum 

libenter auditus est : cujus te precibus fuisse permo- 

tum, cum apud nos verba faceret, animorum i&dices 

lacrymEe testabantur. Vade, pleno pectore dicta sen-' 

tentias, per quas pactionis illius durissime nexus irrumpas. 

Liceat Itaiis omnibus, quoscunque Burgundionum 

noslrorum rnelus captivitatis fecit esse capti- 

vos, quos famis necessitas, quos periculorum timor 

advexit, postremo quoscunque concessit aut addixit 

consensus principis sui, noster absolvat : at paucos, 

quos quasi ardore prselandi tunc ab adversariorum 

suorum dominatione rapuerunt, pro illis pretii quantulumcunque 

percipiant, ne detestabiles apud illos 

fiant certaminum casus, quorum cum discrimina sus- 

tinuerint, lucra non sentiant. » 

' '-' Laconio\ Ad quem ternas vidimus epistolas En- gn,quiajubes, elsiobscurisunt,luosaUimnomineillu- 

nodii. 

'^ Singulas urhes Sapaudix] Sapaudia jam dudum 

Burgundionibus concessa fuerat, post memorabilem 

illorum cladem, et victoriam Aetii. Tiro Prosper in 

Chronico, Sapaudia Durgundionum reliquiis datur 

cum indigenis dividenda. Quce hodie Sabaudia dicitur, 

veteris Sapaudiae parlem tantuui retinet. Nam longius 

olim porrigebatur, cum in Notitia imperii occidentalis 

Ebredunum Alpium maritimarum caput in 

Sapaudia collocetur, itemque Cularo Allobrogum, 

quae est Gratianopolis. 

' Aviius Viennensis episcopus] Doctrina et pietate 

clarissimus, Alcirous Ecdicius Avitus omnibus nominibus 

appellatur in sua ipsins epistola, qua poemata 

sua quibus in codice S. Victoris praetigitur, Apollinari 

fratri suo, Valentiae episcopo dedicat his verbis 

terris propriis redderentur. Eorum vero quiredempti 

auro sunt, numerum ad liquidum agnovisse non po- 

tui : quia inter eos etiam multos fuga eripuif. Sic factum 

est, ut tunc ad liberationem omnium subjugatorum 

transeundi occasio concessa sufliceret. Post- 

quani tamen pecuniarum ille cumulus effusus est, 

continua ad expensas redemptionis suggessit neces- 

saria illa, quae ibi est thesaurus Ecclesiae, Syagria : 

cujus prolixam quaerit vila narrationem : sufficit tamen 

ut ex operibus agnoscatur,quam verba transcen- 

dunt. Dedit etiam praestantissimus inter Gallos^ Avi- 

tus Viennensis episcopus, in quo se petitia, velut in 

diversorio lucidae domus inclusit. Quid pluribus? 

auro illorum ex maxima parte actum est, ne Gallis 

strabuniur: quanquam quilibel acerille dociusque sit, 

si religionis propositx stylum 7ion minus fidei quam 

metri lege servaverii, vix aptus esse poemaii queat. 

Quippe cum licentiameniiendi, qusepictoribusacpoetis 

xqueconceditur, satis proculde causarum serietatepellenda 

sit. In sxculari namque versuum opere condendo 

ianto quis perilior appellatur, quanio degantius, imo, 

ut vere dicamus, ineptius falsa texuerit. Taceo jam 

verba illa vel nomina, qus nobis nec in alienis quidem 

operibus frequentare, ne dicam in nostris conscribere 

licet : quss ad compendia poetarum aliud ex alio significantiaplurimumvalent. 

Quocirca.isecutariumjudicio, 

qiii aut imperitix aut iynavix daljuvt non uti nos lieentia 

poetarum, plus arduum quam fructuosum opus 

agqressi, divinani longe discrevimus ab iiumana existimalione 

censuram : quoniam in asserendis quibusque 

rebus, vel etiam prout suppeiit explicandis, si quacun- 

* Domino sancto in Chrislo piissimo ac beatissimo D que ex parle peccandum est, salubrius dicente clerico 

ApoUinari episcopo Alcimus Ecdicius Avitus fraier. 

Nuper quidem paucis homiliarum mearum in unum 

corpusredaciis, hortatu amicorum discrimen editionis 

intravi. Sed adliuc te majora suadente, in coihurnum 

pjelutaniioris audacix eduratafronteprocedo. Injungis 

namque, ut si quidquam dequibusqite causismetri lege 

conscriptum est,subprofessioneopusculivestronomini 

dedicelur. Recolo equidem nonnuUa me versu dixisse, 

adeo ut si ordinareiiturnonminimovolumine stringi potueril 

epigrammaium muUiiudo. Qwjddumfacere, servato 

causarum et temporum ordine, meditarer, omnia 

pene iniUanotissimx perturbnl-ionis necessiia.te dispersasunt.Quxquoniamsigillatimauirequiridifficile,aut 

inveniri impo^sitjile foret, abjeci ea deanimomeo, quorurn 

miliivel ordinaiio salvorum ,vel dispersorum reparatio 

dura videretur. AHquos sane libellos apud quemdamfamiliarem 

meum postea reperi: qui licet nominibuspropriis 

tiiulisque respondeant , etaliasiamen cau- 

âs inventa materix opporiuniiate pers tringuni .Rier- 


non impletur pompa quam regula, et tuiius ariis pede 

quam veritatis vestigio claudicatur. Non enim esl excusata 

perpetraiione peccati libertas eloquii. Nam si 

pro omniverbo oiioso quod loculi fuerint hominesrationem 

rediiibere cogentur, agnosci inpromptu esi, illudpericulosius 

Isedere, quod tructaturn atque mediiatum 

et antepositum vivendi legibus loquendi lege prsssumilur. 

Ex hac epistola docemur, homilias etiam ab Avito 

editas fuisse. Et quidem sola una restat de Piogationibus 

a Mamerto ejus praedecessore institutis. Sed 

pluscularum fragmenta in antiquissimi libri reliquiis 

V. I. Jac. Augusti Thuani amplissimi senatus pr«sidis 

vidimus ; unam in conversione dictam domini 

Segisrici Lugduni, postridie quam soror ipsius ex 

Ariana hwrese est recepta; alteram in basilica sanctorum 

Agaunensium, in innovatione monasterii ip- 

' Hanc epistolam Sirmondus postea edidit inter opera 

S. Aviti aliquanto emendatiorem.

235 ENNODIl EPISCOPI TICINENSIS 236 

diutius servitium pubes Ligurum duceretur. Nec in 

uno loco summus vir in illa regione se continuit, ne 

forsitan in longinquo degentes dominorumferitas im- 

pediret. Fuit Genavse, ubi 

' Godigisclus germanus 

regis larem statuerat : qui ^ famam fraternce delibera- 

tiunis secutus, bonis operibus ejus se socium dedit. 

Brevi tamen tantaj liberatorum phalanges emissce 

sunt, utvideres longelateque agminibus ferventia iti- 

nora cum laude Dei, tum etiam splendidissimi sacer- 

dotis Epiphanii, cujus ministerio atque labore erepti 

fuerant, redeuntium. Et ne tanti lux nostra tropaeo 

muneris privaretur, atque ab oculis ipsorum pulcberrimum 

spectaoulum toileretur, ipse cum bis remea- 

vit. Videres duci in triumpbis ccelestibus vulgus libe- 

rum, et pro mactandorum sanguine terram madelieri 

latrymis exsultantium : cum Elice cnrrum istarum 

coborlium ductor scanderet, et quadrijugum od coe- 

lestia pro merito suo raperetur excursu. Non sic Pel- 

Iseus princeps Alexander, quem pacatorem orbis vocavit 

vana laudatio, captum gentium dusit esamen, 

ut iste revocavit. Ecce binc comperimus armatorum 

mentes sanctitate superalas, et cessisse precibus 

electi principem, qui obvium semper lanceis pectus 

ingessit. Quantum fuit acutior verborura, quam ferri 

lamina, hinc lector agnosce : espugnavit sermo, cui 

se gladii subduxerant. Dum ergo tertio mense cuni 

tali tropaso Ticinum remearet antistes, ut ^ Taranta- 

siam venit (sic enim vocitatur oppidum Alpibus vicinum), 

ibi queedam mulier gravi immundi spiritus 

vexatione laborabat : quae continuo percepta benedi- r. portus, virtuti tuae dulcia fuerunt, et grata successui. 

ctione absoluta discessit. Ipse tamen suis inopinatus 

nec suspicantium oculis astitit. Visus est subito, de 

quo vis credebatur aliquis posse rumor audiri. 

Mox tamen ut rediit, curis ex more animum fati- 

gat, ne forte quibus absolutionem Deus per illum 

dederat, proprii ceusus possessione turbarentur 

prtecipue ob nobilium considerationem personarum; 

quibus immauior apud suos poterat constare calami- 

tas, si vitaminopem reduces sustinerent, et de pere- 

grinationis incommodis sola misericordias solatia 

perdidissent. Ad regem invictissimum Tbeodericum 

per se mox ire noluit : ne forte laboris sui vicissitudinem 

in relatione gratiarum, autiu exhibitione munerum 

coramposilus viderelur exigere : flagitatenim 

quasi debitam rctributionem, qui prufligatis principum 

jussiouibus, ipse quid actum sit auctor annun- 

tiat. Hoc ergo ille tolius acuminis vir prospiciens 

declinare gestiebat. Scripsit tamen, et quaj gesta 

sunt, loqui commisit epistolis; ne aut tacendo contomptor, 

aut occurrendo per arrogantiam pronun- 

tiaretur intemperans. Quantum tunc admirande pon- 

sius ; tertiam in restauratione baptisterii in civitate 

sua Vienna; quartam iu basilica S. Petri, quam sanctus 

episcopus Tarantasiae condidit; quintam in dedicatione 

basilicffi GenevEe,, quam hostes incenderant; 

et alias qua», vel inci-iptionibus ipsis nimium quantum 

sui desiderium excitant, reliquorumque beati Aviti 

operum quae recensent Isidorus et Ado Viennensis. 

' Godigisclus] Ita scribunt libri omnes, non Godigisilum, 

ut vulgatae habent editiones Gregorii Turonensis 

aUorumque. 

- Schot. et Bolland., /ormam. 

; 

\ tifex, tua plus egit absentia, quanlum ^ imperavit 

humilitas deprehensa; dicant illi, quos de exsulibus 

ditissimos reddidisli. Igitur omnia qua; a piissimo re- 

ge pro miseris per paginam petiit singularis antistes, 

incunctanter obtinuit. Serenus piaestitit copiam sup- 

plicanti, cui pro compensatione iaboris sui boc cre- 

debatur posse suilicere, quidquid per illum beneficii 

redemptus et pauper acciperet. 

Postquam tamen omnes qui revocati fuerant, in- 

duitu praaferendi principis jure suo donati sunt, perfunctam 

molestiarum suarum molem admirabilis 

censebat episcopus : cum necdum biennio esacto, a 

deliberatse quietis gremio, tanquam a portu cymba 

aliis inlata tempestate propellitur. Nam infirmis Ligurum 

et labantibus humeris vix ferenda tributorum 

B sarcina mandabatur. Rursus ad te, afflictorum con- 

solator, accurritur. ^ Doceres frustra reddidisse patrice 

cives, si illis in solo avito periclitantibus non 

adesses. Et quia apud te nunquam fatigatus est qui 

rogavit, suscepisti causas infelicium, et te protinus 

ad recidiva onera praeparasti. Raveunam pro nobis 

regem rogaturus excurris; quam ne te ibi quisquam 

post Gallicana insignia laudaret, effugeras. Minas 

coeli, procellarumque discrimina, adhuc quasi aevi 

integer, aut valentia corporis munitus, exsuperas. 

Nunqnam tibi ad officium animorum se membra 

qiiamvis invalida subduxerunt : frigus, pluviae, Padus, 

jejunia, navigatio, periculum, tonitrua, sine tecto 

mansio in ripis fluminis, incerti pene sine terra 

^ Contristatus est de prajsentia tui et ille eminentissimus 

rex, qui te videre ambienter optabat. Expo- 

suisti aecessitates nostras adventu tuo, autequam diceres, 

et quales tecum habitantium lacrymae te com- 

pulerint, docuerunt superata discrimina. 

Ast ubi ad principem tamen ingressus est, italoqui 

coepit. « Solita, rex venerabilis, menlis tranquillitate 

famulorum preces intellige : et me ad postulanda ne- 

cessaria, et vos ad tribuenda usus informat. Lex tua 

est, ductor invicte, misereri jugiter : tu semper nutristi 

spem intercessionis in posterum, dum pi»sen- 

tibus non resistis : viam supplicationi nostrse palef 

ecit ad reliqua, semper apud vos beneflcii fldes im- 

petrati. Liguribus tuis largire quod proferas : tribue 

D quod reponas : futurorum quasstus est, temporalis in- 

dulgentia. Boni principis mos est, cum virtutibus 

amare famam; et regnum ita ordinare, lanquam ad 

stirpis suce posteros transiturum. Nutantes domini 

haec tantum quae accipiunt, diligunt : flrmissimi illa 

putius, quaj dimittunt. Sic terris semina parva com- 

mittimus, ut multiplicata capiamus : fenus sine cri- 

' Taraniasiam] Tarantasia olim oppidi nomen, Alpium 

Graiarum caput. Sic enim et in vetere Itineratio 

yEthici, et in Aviti homilia quam modo commemoravimus. 

HodieTarantasiam vocitant nonoppidum, 

sed pagum ipsum, tractumque totius Centronum ci- 

vitatis. Itaque contra illi accidit quam plerisque aliis 

GallicB locis, ut princeps oppidum regioni nomen daret, 

non regio seu civitas oppido. 

* Bolland., impetravit. 

^ Idem, docens. ; 

^ Baronius es Vat. cod. consolatus.

237 VITA B. EPIPHANIl EPISCOPI TICINENSIS. 238 

mine fit triplioatum : boni imperatoris est posses- A dicorum. Stabaut mussitantes et attoniti populi, 

soris opulentia. Concede immunitatem anni prtEsen. 

tis Liguriae, qui eos externis qui supplicant, redusisti. 

Quam uberem prcesentem nativitatem habuerimus, 

clementia vestra astantes interroget. Nemo illi men- 

titur, cui serviunt qniconvincant. »Ad hsecprinceps : 

» Licet nos immanium exponsarumpondusilIicilet,et 

pro ipsorum quiete legatis indesinenter munere Jar- 

giamur, tamen vis meritorum tuorum traotatibus 

nostris reverenter iutervenit. Opus est.fieri quidquid 

injunxeris ; juvat omne quod praicipis : oestimamus 

enimcompendiis nostris adjici, quod ipse decerpseris. 

Nihil tu quasi ex accidenti depreceris, qui liabes a 

nobis plurima qua;. reposcas.' Duas tamen praesentis 

indictionis iiscalis calculi partes cedemus ; tertiam 

tantummodo suscepturi, ne aut terarii nostri angustia 

Romanis pariat majoradispendia, autsupplicatio tua 

exspectata patria? gaudia non reportet. » Taliter prae- 

fato regi egit gratias summus antistes : a quo vale 

dicens abscessit. Heu dolor atque gemitus? omnibus 

quasi supremi officii vel ultimce visitationis studio 

impiger occurrebat. Et cum domus ipsius Christianae 

multitudinis turbas evomeret, ipse tameu omnium 

peuetralia adibat : nullum humanoe mentis crassitudine 

hebetatum tangebat tam funesta suspicio, quod 

instaret transitus ejus quem ille spiritus relevatione 

cernebat. Ninguido aere, et quali solent homines ad 

tecta confugere, Ravennam egressus est, et per 

omnes jEmilice civitates celer venit, tanquam ad 

casum inuuo homine totius provincite considerantes, 

et funus mundi metuentes. Septimo tamen die inopinatum 

soelus, ineffabilis calamitas, inexplicabilis 

luctus aocessit. Sed cum beatissimus cerneret pontifex, 

saroina carnis abjecta maturius se ad purum 

ajtheris evolare fulgorcm : cujus vox illa semper fuit, 

Mihivivere Chrislus est, el mori lucrum (Philip. r, 

21), la?,to animo ac vultu sereno illos versiculos Davidicos 

saepius repetebat : Misericordias iuas, Domine, 

in seternum cantabo. In generatione et; progeniepro- 

nuntiabo veritatem taamin oremeo {Psal. lxxxvik, \). 

In manus tuas, Domine, commendo spiriium 

Et illud : 

meum (Psal. xxx, 6). Nec non adjiciebat de perfectione 

securus : Conp,rmatumestcormeuminl)omino, 

el exaltatum est cnrnu mcum in Deo salutari meo {I 

Reg.u, 1) :uthymnis et canticis et in morte reso- 

nans ad sedem suam coelestis anima remearet : quai 

" octavum eetatis annum duxit ad 

quinquagesimum 

tumulum : triginta in hac sacerdotali, qualem, et 

si exoerptim leotor attendis scalptam, conversatione 

exemit. 

Illud namque silentio praaterire non debeo, quod 

ejus sanctas reliquiiE usque in diem tertium, quo cum 

summa veneratione rcoonditae dinoscuntur, tanto lumine 

ao decore vestilce cunotorum visae sunt ooulis 

ut splendorem vitae vultus signaret defuncti, et de- 

positam gloriam jam nunc percepisse gloriosum vas 

crederetur, in quo vere fuit thesaurus magni regis 

sepulcri receptaculum properans : omnibus sacerdo- C inclusus.Quaetibifueruntfluminalacrymarum, quanti 

tibus in itinere positismunificus,communis, alfabilis. planctus, silebo, ne post annos ac curricula novellum 

et quasi ' exagellam relinquens, se ipso prajstantior. dolorem scriptor inculiam. Qucecunque ibi mater 

Ut Parmam tamen, ejusdem vi» ingressus est civita- venit, liberatum clamavit ab illo fllium ; quaecunque 

tem, continuo eum coagulatus in vitalibus humor infudit, 

quem catharrum medioi vooant : qui se medul= 

litus inserens in ruinam publicam serviebat. Sed quid 

formidas oratio ? quid velut ^ navis fragos soopulos 

perhorrescis?VeIis, nolis, et si strictim, cujus vita 

diota est, narrandus est obitus : quoniam nulla pro- 

tensione libelli, nullis dilatationibusl promulgatae 

laudis, transitus ipsius poterit oocultari. Et quamvis 

velut ScyllEeos canes et patulas Charybdis fauces, quid faciam, quod remediatoris vestri siagultus verba 

fragosa discrimina murmure minitantes velifloans diflioiunt? laoyrmae ora profundunt? mugitum reso- 

earina diffugiat, obitus ejus naufragium non omittit. j. nat omne quod eloquor? et intelligo quod nunquam 

Quid fletus narrare metuo, quos oontinuasemper ne- ad flentem flens bene veniat consolator. Haec sancto 

cesse est ut monslret effusio ? Ergo dum se oppido Patri et dootori peritissimo idoneus affectu non scien- 

Ticinensi, nuno misero, propinquavit quasi alacer et 

sanus apparuit : quod licet cum ^ omnibus exsulta- 

tionibus ob reditum suum introisset, illioo gaudia 

vertit in lacrymas , cegrum se esse ipsa die signifl- 

cans, altera graviorem. Etcum grandior per dies singulos 

appareret inflrmitas, adjuta est imperitia me- 

* Exagellam relinquens] Hoo est, ut interpretor, 

normam et exemplum. Exagellam enim appellasse 

libram seu trulinam, ab eo scilicet fonte 

a quo et aginam et esagium. In antiqua inscriptione 

quae contmet edictum Aproniani P. V. sub exagio 

pecora vendere, est appensa vendere. Zeno item 

sermone 6 ad neophytos, Habetis, inquit, ayinam : 

exagium facite, quemadmodumvuliis ponderate. Exa- 

> videntur 

uxor, maritum ; queecunque soror, fratrem; qui cae- 

lebs, se ipsum. Postremoin illa tantahominum mul- 

titudine et couventu, ut audenter dicam, totius 

orbis nemo fuit qui benefioiis illius aliquid non de- 

beret. 

Sed quaeso jam temperemus a luotibus : contractam 

tristitia resolvamus frontem. Excelsa cum Deo 

possidet, ob cujus obitum mceremus in terris. Sed 

tia impendi,ut aliquos deconversationeilliusflosoulos 

relegerem ; ut est longum iter agentibus iu usu po- 

situm, qui non omnes obvios consalutent. Tu mihi, 

anima apud Redemptorem nostrum praspotens, tri- 

bue, ut cura vaouus et pectoreliber, munda tibi sicut 

debentur prasconia mundus exsolvam. De caetero ha- 

gium facere est ponderare ; trutina qua ponderamus, 

exagella. 

- Alii, navifragos. 

' Alii, omnium. 

* Quinquagesimumociavum] Decessit beatus Epiphaniusxii 

cal. Februar. anni 497, anno aetatis duodesesagesimo 

nondum expleto. Quare natus videtur 

an. 439, ereatus epi^c-opusanno 467.

239 ENNODII EPISGOPI TICINENSIS 240 

bentemin te postDeum flduciam non relinquas, et A vinam repromissionem rec^de participem, 

quem religionis titulis insignisti, religiosorum in di- 

OPUSGULUM QUARTUM. 

De Tita Heati Anlouil monaclii S^crinencis '. 

PR^FATIO. 

Ut prceliantes assurgunt buccinis; utequorum cele- 

ritas ad potiorem cursum ferrata calce provocatur : 

ita dum majorum virtus sollicitat, ingenia novella 

confortat. Qui cana exercitia et veterum gesta rele- 

git, ad disciplinarum frugem propositis laudum prae- 

miis inardescit. Imago praicedentis gloriae, utad po- 

sterosveniat, linguarum catena retinetur : non licet 

per aetates perire, si quid lectio serenis actibus amica 

susceperit. [Itaque eloquentiee diuturnitas, mortalis 

naturae sine congressionis periculo vincit angustiara, 

per quam optimorum conver5atio,ipsis decidentibus, 

noscit occasum. Restituetur quidem corpus origini, 

etdestinatus a superis spiritus ad proprium recurrit 

auctorem : quorum tamen probitas libris mandata 

fuerit, eorum vitalisest obitus. Dicat forsitan inter- 

pres austerior : Abjurat praidicationis dulcedinem 

perfuncta mens sseculo, et carnis vinculis absolutus 

non desiderat qu£s inter incerta mundi gessit, agnosci 

sed illos humanus carcer, sine iibertalis dispendio, 

refudit opifici ; dum inter polluta gradiens, nitorem 

suum anima Deo nostro intenta geminavit ; et per 

mandatorum coelestium lineas lenucinantem bujus 

lucis non sensit errorem. Nobis vero istareviviscant, 

nobls profutura serventur; quibus si a stiidio deest 

sectari meliora, de illorum qui facem conversationis 

suae praeferunt, veniredebet exemplo. Tu autem, ve- 

nerabilis abbas Leonti, quiid mibi operis injunxisti, 

adjuva oratione titubautem, et siccitatem styli sanctarum 

precum imbre locupleta : facies enim, utcon- 

fido, meritis priEcipuum, quod aggredi me ipse jus- 

sisti.Pronumest,beatitudini tusejejunameloquentiam 

fecundis inuocentiaj ferculis anipliare : credite niihi, 

vos respiciet extortoe autculpa, aut genius dictionis : 

cujusnisisubstautiamreligiosaauctoritate lirmaveris, 

videbitur judicii tui clauda iides delegisseminus idoneum, 

cuivenerandi laboris provinciaai commisisti. 

Igitur beati Antonii narraturus insignia, primum 

Spiritus sancti mihi raajestas invocanda est, ut qui 

illum rebus divilem facit, me in his explicandis per 

liDgUiB frena moderetur, etlabiorum sordes prophe- 

ticicarbonisdiluere maturet incendio, ne conscientice 

nebulis lucera conversalionis illius, aut amplissimis 

pauperem faciam iaudibus, aut infantia areute deve- 

nustem. Benedicitur indivisa Trinitas Deus noster, 

' De vita beali Anionii] Beatum hunc virum, quem 

paucispost obitum annis primus omnium celebravit 

Ennodius, jure quodam sibi vindicant tres provinciai: 

ortum Pannonia, poliorem viliB partem Italia, obitura 

et sacras corporis exuvias Gailia. Natus quipiie in 

Valeria Panuoniae, atque a beato Severino primum 

abbate, deinde a Constantio episcopo Laureacensi 

patruo suo institutus, inde in Ttaliam profectus est : 

atque iu valle Tellina, qua Abdua fluvius, priusquam 

: 

qui servum suum Antonium, tanta virtutum dote sublimem, 

circa Danubii iluminis ripasin civitate Vale- 

ria, Secundino patre Uicis Iiujus januam jussit in- 

trare. Qui quamvis de splendore natalium conscien- 

tiae jubar hauserit, tamen fulgorem stirpis praacipuse 

morum radiis obumbravit, vincens decorem sangui- 

B nis ingenii claritate ; dum coruscantem germinis sui 

lampadam actuum serenitate trauscendit ; et factus 

est victor stemmatis sui.per quoduniversos nascendo 

superavit. Qui dum adhuc de matris penderet uberibns, 

quem proescivit Dei gratia, non reliquit : nec 

passa est inopem favoris existere dispeusatio ccele- 

stis, quem remunerandis plenum studiis approbavit. 

Qui ne sancti instiluta propositi per parentum blandimento 

frangeret, annorum ferme octo genitoris tutela 

nudatus est : mostamen adillustrissimum virum 

Severinum ignara fuci aetas evolavit : qui dum eum 

mulceret osculis, fulura inpuero bonaquasi transacta 

relegebat. Fuit enim, cujus merilis nihilessetabscon- 

ditum, Ille hunc sibi futurum participem,pia ubique 

Toce praedicabat : credo, ut incipientis tirocinia spes 

G annuntiata sohdaret. 

Sed postquam beatus vir humanis rebus exemptus 

est, Constantii antistitisea tempestate florentissimi, 

junctus obsequiis, gloriosis operibus vitce rudimenta 

dedicavit : qui eum inter ecclesiasticos exceptores 

coelestem militiam jussit ordiri : erat enim venerabilis 

sacerdos Antonii nostri patruus. Sed nunquam 

ille magisterii rigorem consanguinitatis lege molli- 

vit : nec fecit securum de necessitudine discipulum 

non timere, cui gratiam doctoris nisi censura non 

prajstitil. Tantus fuit circa sectatorem diligentise 

modus, quantum judicia contulerunt : 

meritum suum 

in facie monitoris agnovit. Sed jam peccatorumconsummatio 

Pannoniis minabatur excidium. Nam succisa 

radice substantiae regionis illiusstatus inpronum 

]) defleserat. Per incursus enim variarum gentium quo- 

tidiana gladiorum seges messem nobilitatis abscide- 

rat, et fecundas humani generis terras ira populante 

desolabat. Jam Franci, Heruli, Saxones. multipli- 

ces crudelitatum species belluarum morelparagebant 

qnae nationum diversitas superstitiosis mancipata 

culturis, deos suos liumana credebantcaede mulceri : 

nec unquam propitia se habere numina, nisi cum ea 

sequalium cruore placassent : cessare confidebant 

Lartum subeat, decurrit, cum Mario presbytero aliquandiu 

versatus, iude rursus eraigrans, ad Larium 

lacura, hiud procul a sancli Felicis Comensis mortyris 

sepulcro sedem fixit, clarissimamque nominis 

famam adeplus est. Quam ut declinaret, Lerinensem 

denique maris nostri insulam petiit, in eaque vitae 

cursum inter sanctissimos ejus sevi monachos biennio 

peregit. 

' In martyrologio Romano die 28 Decembris, 

:

241 VITA B. ANTONII MONACHI LERINENSIS. 242 

iram ccelicolum innocentis effusione sanguinis, qui A venit illictamen duos senes, quos jam ita inter lustra 

ut in gratiam redirent cum superis suis, propinquorum 

consuerant mortes offerre : quoscunque tamen 

religiosi titulus declarabat oflicii, hos quasi sereniores 

hostias immolabant, a^stimantes, quod piorum 

jugulis divinitatis cessaret indignatio, et fieret materia 

gratiaj locus offensoe. Inter quas temporum 

procellas Constantius pontifex, ne quid in mundo 

haberet subsidii, teri'a 

mana lege liberatus est. 

* hostilibus deputata, hu- 

Post cujus resolutionem, Antonium nostrum famuli 

ad Italise partes quibus coelitus fuerat deputatus, 

Christo duce perducunt. Principe loco Tellinaa vallis, 

quas id sortita est vocabuli, limcn ingreditur : quam 

monlium ex utroque latere bracbiis fabricata naturfe 

' 

' ditat amoenitas, et de verticibus fecnndis amnium haberera 

plebe locupletat uber solum : quod avaris respondet 

juxta desideria immoderata cultoribus, non tamen 

ita aristis praegravidum aut dotatum pascuis, aut 

arbustis compositum, aut fluminibus Uetum, ut non 

plus supervenientis personae gratia preestaret, quam 

ipsius originis variata et distincta formositas. Illic 

Mario presbytero qui spiritibus immundis doraina- 

batur, adjunctus est : quia hsec est rerum conditio, 

ut novi hominis mores divulget inventa sodalitas 

et qui ignoratur per originem, similium clarescat 

affectu. Deprehenditur mens secreta per socios, et 

cui non licet ad liquidum supervenientis ffistimare 

conscientiam, conceditur ut de suis deprehendat ex- 

: 

belluarum habitatio longa miscuerat, ut nihil de illis 

mundo fama nuntiaret : quorum vitam scientiamque 

plene videor elocutus, cum expetitara pro Dei tiraore 

habitationcm sine nube vulgavi. Brevi post, horum 

unus assumptus est, et terreni carceris mole depo- 

sita, eetheriam valetudinem felix anima resumpsit 

nara absolutionis ejus terapore colurana ignea beati 

Antonii oculis est ingesta, ad coilura usque pertin- 

gens : credo, ut venerabilis viri fides, et ardor ille 

vitiorura decoctor typico raonstraretur incendio. Tunc 

dum ibi Deo cultor tota disciplinis coelestibus virium 

suarum vela laxaret, et per sinus animaj corporisque 

extrudentia paleas flabra susciperet: cujus vigilias, 

jejunia, lectionis assiduitatem jure replicarem, nisi 

digniora raemoratu. Nunquam ille cibum 

surapsit, nisi fatiscente corpusculo, nunquara nisi 

exemptis officii muniis, sollicitudinem quiete laxavit. 

Sed quid retexam, qu£e perfectionis habuerit instrumenta 

perfectus, aut per quos gradus ad celsa con- 

Ecenderit, quem liquido declaratura est obtinere 

sublimia? Scivit ille sic per labores varios disciplinarum 

lineamenta sectari, ut nunquam assumeret 

arrogantiara de labore : et cura omnia essent digna 

pra?coniis quEe gerebat, dispendium virtutis credidit 

fuisse laudatum. Sic totum de ejus actibus opinionis 

luce radiabat, ut nihil prseberetur ostentui : prceminebat 

censura raentis in corpore. et iracundiam quam 

contra culpas aniraa ejus susceperat, facies infucata 

ternos. Nam cura eum beatus Marius illis oculis C pingebat. Yideres adversus tJagitia raundana torvos 

quibus mentes videntur, inspiceret, et interioris 

decorem hominis absconditis percontareturobtutibus, 

voluit eum clericorum sociare collegio, et inter ec- 

clesiasticos coetus prsestantem meritis dedicare personam. 

Sed fugit honorem, velut veneni poculum, 

qui semper potentiam credidit suljjacere, et servire 

patienter preetulit regali dominatui. 

Ne tamen diu humante conversationis mixtus ille- 

cebris, societatem contagionis hauriret, elegit secessum 

haud procul a beati martyris Felicis sepulcro, 

ubi Larius Jonii marmoris minas deponit ; quando 

ne evagetur longius, objectis ripis resistunt frena 

telluris. Illic inserlio nubibus vertice mons coruscat, 

qui sublimitate sua vincit aspectum. Sed quam su 

oculos, et indefessa contra sfeculi blanditias Christi 

railitem bella tractare. Quando illa imago statum 

suum resolvit in risum, et ab ordinis proprii rigore 

laetitiae debilitate confracta est ? Interea dum velut 

obsignatum monachi in universis implet officium, 

vir quidam quem sponsas suae amor in facinus impu- 

lerat, et ad effusionem humani sanguinis affectu et 

indignatione provocarat ; dum conscientiam se cre- 

didit fugere mutatione terrarum, et in aliis pro- 

vinciai partibus innocentiara reperiri quam furore 

duce perdiderat, velatum simplicitate ad secreta 

ererai portavit homicidam, putans in Dei obsequio 

constitutis de actibus suis prseter eftigiera nil patere. 

Artifici hnmilera siraulavit obtutu ; et per dolosi 

perbus est raagnitudine, tam difncilis ascensu. Nam D commenta consilii, fabricata subjectione corapositus, 

nuUis ante monaclium nostrum patuit gressibus ; nec cautioribus scelerum sordes texit obstaculis. Difficile 

per prserupta saxorum humani generis admisit, for- estpraiter Deum deprehendere, quidquid obsequendi 

midine repugnante, vestigium. In prsecisis cautibus argumentis involvitur: proinde flagitium celat ab- 

tuta feris longum praiibuit nullo esterrente cubilia : 

eo bestiis blandior, quo terribilius agricolarum rai- 

natur excursui. In hoc Dei famulus sedem diligit, in 

quo sola fuit placendi causa, quia nequaquam lenocinabatur 

aspectibus. Nihil secum amplius, nisi parum 

leguminis et ligonem quo terram sollicitaret, de 

mundi beneficiis assumens : 

dedicavit callem subjecta 

asperitate nescitum. Juga illa indomitam naturEe 

legem Antonio congrediente perdiderunt : reserata 

itinera post ingressum ejus patuere cupientibus. In- 

' Schot., hosiibus. 

jectio : 

raro in lucem erumpunt crimiua, quee auctor 

obtemperandi scierit fuco sepelire. Protinus taraen 

adfuit ille index consuetus, et latentis secreta con- 

scientise divinse vocis clave reseravit ; in his sermonibus 

adorsus Antonium, quando eum plus quam 

homo possit docuit cognovisse, illum denudans, qui 

crasso indumento latronera tegebat : « Cave, in- 

quiens, ne tanti criminis reum sancto velis miscere 

collegio : ne lupum ovibus, agnis viperam negligens 

aestimator adjungas. Iste aniraam Dei manibus con- 

:


cessam per ensi fragmenta gutturis elTugavit, et in- A ipse pertractans, brevi animum suum allocutione fir- 

ternecivo fratris furore constricti vitam e sedibus 

suis, dum infert faucibus vincula, dissolvit : hunc 

debitum exitium sequitur, nec a jugo supplicii erit 

alienus qui bumano sanguini non pepercit : misericordia 

est, circa facinorosos servata districtio. Ergo 

sopori terminum ponens, mandatorum coelestium 

hostem depelle, ne candida conversatio tecum babitantum 

fusca supervenientis contagione violetur. » 

Illico divinis obsecutus imperiis bominem vocat, 

mentientera convincit, feriato ore male conscii omnia 

ejus gesta persequitur. Expavit deprehensus, cum fla- 

gitia sua recenseri videret ab bomine, quse sine teste 

humani generis commiserat : viaticum poposcit, fugam 

tremens apparavit : continuo tamen pedissequa 

reum ultio [comprebendit, et expiatum scelus palra- 

toris morte nuntiavit. Ita sermo justi viribus carere 

non potuit. Interea sanctus vir perregiones tiuitimas 

insidiatricis famae linguis innotuit : quae ne pareret 

de celebritate jactantiam, ante provisa sunt remedia, 

quam morbus adolesceret. Qui enim grandoevus aut 

debilis, duce diligentia, non itineris illius transmea- 

bat abrupta, cum dantibus valetudinem desideriis 

etiam segritudines corpora non tenerent ? Hac perterritus 

frequentia ; ad secretiora eremi beatus An- 

tonius credidit evolandum, ne singulorum devotio 

inamabilis arrogantiie mater existeret, et de multi- 

formi gratia rigidioris propositi ruina nasceretur. 

Mox tamen secessus quem pendula rupes commen- 

mavit. « Quid agimus, mens adbuc mundani oneris 

fasce depressa, quam nondum ad auctorem suum 

corporeus carcer evomuit ? uon tibi certa est de per- 

fectione fiducia, dumadbuc includeris fragilitate car- 

nali : periculis plena sunt, quae videntur esse tutissima 

: lenocinia bostis tui intelligis, dum universorum 

voce laudaris. Vide quantis labores insidiis : absconditum 

esse non licet, quod adimus : latebram 

nostram persecutio manifestat hostilis. Sanctorum 

petamus exercitum, et illamLirinensis insulae cobortem 

irriguo inquiramus ardore : quem 

solum bacte- 

Eus pulsavit adversarius, timebit inter inimicam sibi 

multitudinem constitutum. Instructa prailiis acies illa 

semper invigilat, et variis perfossum ictibus abigit 

" infestantem ; quot bella illis diabolus intulit, nume- 

rant tot triumpbos : uon metuunt quotiens adesse 

Satanam, ut dimicantes acuant, classico fuerit stri- 

dente nuntiatum: semper eruditos et fortes reddi- 

dit quotidiana decertatio, quomodo prolixior pas 

solutos. >) His dictis, dimissa fratribus cellula, quos 

ibidem praedicti amor congregaverat, apud Lirinum 

improvisus apparuit. Nuntiavit virum insignium meritorum 

facies jejunii pallore decorata. Num dum 

secreti nitorem bominis splendidissima macies indi- 

caret non defuit actuum ejus prasco consuetus 

immaculatam conversationis ipsius speciem sub verborum 

abundantia et relationis ubertate describens. 

Mixtas grandcevis et praecipuis gestorum suorum 

dabat, electus est : in quo annis pluribus solus, et p lampadam non minori intellexit igna rutilare : meti- 

vere monachus vitam sine humani generis consorte 

transegit. Dabat feras pro sodalibus montana solitudo: 

mugitus ursi aliarumque belluarum minax 

immurmuratio, pro blandw confabulationis communione 

ponebatur. Denique ea tempeslate ursus petu- 

lantior, gloriae plus daturus, caules ipsius puberibus 

foliis laetiores, et quadam domino hilaritate gestien- 

tes, immani ingrediens contritione vastavit, ita ut 

nusquam de simplici fruge spes residua linqueretur : 

quem ille baculo mulcatum districtius abire prai'ci- 

piens, testem virtutis suae, et nuntium passionis ad 

alias ire bestias mox coegit : ut impleretur Domini 

tus est fomitis sui lucem, dum vidit alieni. Quasi 

inter ornaraenta coeli et sidera pleno fulgore mican- 

tia, supervenientis astri claritudo societur: certant 

sine invidia : geminare radios, et per augmenta lu- 

minis speciem superare novitatis. Alia prolixiori crine 

facem suam stella comraendat : alia puriore ; unam 

ditat potior flamma, nobilitat alteram per spatia 

nocturna sincerior. Sic Antonium nostrum per uni- 

versas locorum mutationes a Christo veniens disci- 

plina comitata est. Providit tamen, ne cui in illa 

nutrice sanctorum insula, cum pra?slaret meritis 

proRferri videretur honoribus : sciens in bumilitatis 

fidelis pollicitatio, qua; sectatoribus suis totius veneni radice plantatum ad centenos fructus assurgere. 

et omnium ferarum promisit obsequium. Rursus ta Blandus juvenibus, gravis maturis, doctus peritis. 

men gradienti ei per destinatum callem rugiens se D submissus existendo simplicibus, totam illam domifera 

suggessit : quam ille sola jussione turbatum iter nici gregis legionem distinctam actu, variatam genti- 

fecit aperire ; et occupata vi» claustra deserere. Sed 

ecce iterum alis pernicibus, per proditionis suk or- 

dinem, Dei servnm in quo loco degeret fama vulga- 

vit ; aliud de ipso, pro sententiarum varietate, 

diversis opinantibus. Tunc liquido patuit per occursus 

multiplices nihil obstare cupientibus ; planari ardua, 

solidari scissa, pendentia non timeri. Sed potioribus 

insidiis, ne per arrogantiam hostis subriperet, for- 

tiori consilio manus opposuit, ne jam grandaevus 

perderet, quod inler tirocinia virtute servasset : 

acrius 

enim circa robustos diaboli certamen est, et majoribus 

copiis illos aggreditur, qui conflictus ejus experti 

roboris sudore domuerunt. Universa tamen secum 

bus, quasi unam animam in sua affectione collegit, 

Ibi biennio, se ipso potior, mundi istius sarcinam 

deponens, victor insidiarum quas antiqui serpentis 

parat astutia, diem nostrum et lucem prEesentis sas- 

culi perpetui luminis adeptione commutavit. Taceo 

qualiter vitam ipsius mortis claritudo signaverit, ne 

universa digerens, non tam veritatem narrasse, quam 

praedicti laudibus videar immoratus. Veluti si quis 

consitum lucum frondium densitate repererit ; ex 

quo coronam ferro stringente subripiens, genium 

silvffi, dum praesumit parva, non amovet; melioribus 

equidem de Antonii nostri factis, qua; stylo non 

attigi, narranda servavi. Vincar forte eloquentiae flu- 

:

245 EUCHARISTICUM. 246 

mine : nemo 

me circa illum superabit alfectu. Habeat A gratiam beati hominis uemo preeripiet, qui ad expli- 

qui secutus fuerit, de peritise messe jactantiam : mihi canda ejus bona primus accessi. 

In nomine Patri et Filii et Spiritus sancti. 

Oraculum est scientissimi doctoris gentium {II 

Cor. XII, 9) quod pariat infirmitas nostra potentiam, 

et quod terrena contritione anima convalescat : cuni 

virtus quae de substantia carnis fluxerit, currat ad 

spiritum; et dum labefactatio nostra cixlestem bominem, 

et in divina locaudum arce componit ad frugem 

spiritus; si quando sine cuUura aut messe sunt 

corpora, dulce est, et cum accesserit propler augmenta 

diminutio : ad divitem Dei gratiam perveuitur 

jejuna et sterili paupertate membrorura. Ergo tibi dehetur 

post Deum, imbecillitas nostra, quod de rerum 

sublimium affectione surresimus. Votiva febris meae 

necessitas, et exustio amplectenda medullarura, de- 

deruut mihi et timere Deum de abitione sospitatis, 

et in i[)so gaudere de reditu. Lsetatur nunc iu auctore 

nostro mentis sanitas procurata lauguoribus. Ubi est 

superbia divinae salutis quaesita ludibrio ? ubi supercilium, 

per quod omnium munus credebas esse rem 

propriam? Repente deseruit te constantia roboris tui, 

et segritudinis subjecta ponderibus elisa cervice ja- 

cuisti : postquam fugit prosperitas tua, seram raedi- 

tata poenitenliam, quod pra?valueras, Dei nostri fuisse 

cognoscis. Gratias tibi, ccsli moderator et condilor, 

qui dispensatione subtili, et occullis miserendi itine- 

ribus, vias nostras et de afllictione compouis, et ad 

Yirlutem perfectam pia laceratione nos reparas. Ad 

medicinam tuam venire, nisi suffragio vulneris, non 

Vdlemus : cum duritiam cordis assuescimus te perou- 

tiente mollire, et suggestionem terrense vilitatis nobili 

et dulcissima molestiarum nostrarum passione comprimere. 

Ecce ego ille, qui iu loogum ducta mihi 

alacritate plaudebam ; qua dum perpeti fruerer, quasi 

nuUa intermissione solveretur, qua;rebam qualiter 

peccati stipendium mors veniret. Nam elevatus insa- 

nis successibus, poetarum me gregi, ignarus venerandae 

professionis, indideram : delectabant carmina 

quadratis fabricata particulis, et ordinata pedum 

varietate solidata. Angelorum choris me fluxum aut 

tenerum poema miscebat : et si ovenisset, ut essem 

clarorum versuum servata lege formator, sub pedi- 

bus meis subjectum, quidquid coeli tegitur axe, cernebam. 

Ineptum diu volulavit vita mortalis, et certa 

miseriarum csecitas de falsa dicendi felicitate perex- 

tulit. Quotiens acclamantium flatibus propter religiouem 

vertex nudatus intumuit, et mendacibus labiorum 

lusus illecebris, credidit amorem sui habeutium 

pectonbus imperari? Tu autem qui in ecelis 

habitas, irridebas me {Psal. ii, 4) : tu quem nou 

' Eucharisticum] Liberatus gravi morbo Ennodius, 

gratias Deo, tum de reddita salute, tum de cseteiis 

quae in reliqua vita acceperat beneficiis, hoc egit 

opusculo : cui cum anepigraphum esset, nisi quod 

OPUSGULUM QUINTUxM. 

' SuclliaHsitScuni «Bffi %'ila sua. 

deliniunt verba, sed puritas : tu apud quem SKpe 

muti loquimur, et clamantes tacemus. Sic dum me 

concinnationis superflufe in rhetoricis et poeticis 

campislepos agitaret, a vera sapientia mentitam se- 

cutus abscesseram, nihil aliud oupiens, nisi auris 

vauffi laudationes aucupari. Erat orandi fastidium, 

dum perorandi tenebar cupiditate mercari. Infelix 

]3 ego homo ! quis me separaret de corpore mortis 

hujus [Roni. VII, 24)? gratia Dei, medicabilis morbi 

concessa ministerio. Nam ecce repente . 

ad sedem 

aniraae formidanlis dolor ingressus, et secreta cordis 

hostili pavit incendio : tunc quidquid homo est jugi 

consenescebat ardore, et per aditus naturales coctio 

se interna reserabat. Nam dum e latebris suis pelle- 

retur arrogantia, quamvis adhuc aliqua de supersti- 

tioso, tamen jam de superstite nihil habebam. IIoc 

solum remanserat de conscientia viventis, quod a te, 

Deus meus, sanari me posse confidebam, queni ad 

commotionem errore perduxeram. Nec tamen vastatrix 

illa et magistra pestis latebat, viscerum immissa 

conclavibus : nec contenta velamine, totum meluridi 

coloris nube vestierat; ut quidquid in caeteris pas- 

C sionibus medicorum quteritur digitis, hoc propositum 

pro correptione sui vulgus videret. Urebat amantes 

mei louga calamitas; urebat inimicos : alios despe- 

ratio obitus mei, alios angebat instantia, concors 

erat oivitalis in studii divisione sententia. Interea 

me edax ignis interno vastabant offlcio, et continuis 

curantium nutriebatur studiis. Nam quasi morbos 

aleret, ita quidquid contra ipsos providebatur, ac- 

cessil. Tunc illa SEecularis pompa3 philosophia, Hip- 

pocratis et Galeni contrita subsidiis, ad adjutoriura 

iidele se transtulit, aliquando sentiens raundi blandimenta 

vanescere, et humanis homiueni preesidiis 

non juvari. Jam duorum ferme mensium curriculis 

cladis hujus me sibi pressura submiserat. Jam re- 

medii vice transitum pra;stolabar, et nihil suave de 

usura lucis istius recolens, abrumpere moras, etsi cum 

peccati iturus fasce cupiebam. Expendite legentes qiia? 

hic flagella, quae tormenta me raanserint : ut suppliciorum 

priEsentium metu gehennre poenas expetorem, 

el ut ad illa iramortalis camini et dirum anhelantis 

piacula festinarem. Scd non defuit mihi Dominus, 

qui morti/icai ei vivifical, deducit ad inferos et reducit 

(I Reg. II, S), majestate sua ille, cujus est promissio. 

Adhuc verbain ore tuo, Et eccs adsum, dicii Domi- 

nus {Isai. lit, 6, et lviii, 9). Nam cum unus se ex 

his qui assidebant mihi, et persingnlos dles ditabant 

inccqualitatem meara dispendio facultatum, lassatum 

in uno codice Relalio cursus viise suse inscribebatur, 

Eucharisliei uomen indidimus, Paulini Burdegaleusis 

exeniplo, qui ejusdem argumenti ac tituli carmen 

composuit.


se fuisse testaretur, nec aliquid remansisse quod A dendi aditus paleret. Deus meus, redemptio mea, 

fieret; illico mihi spem vitai detulit desperatio cura- 

toris. Nam illic promptiora sunt coelestis bona juva- 

minis, uhi se subtraxerint obsequia infausta lan- 

guentibus. Continuo me ad 

' beati Victoris martyris 

praesidia sape experta transvexi, et opem fortissimi 

precatus, Deo per ipsum cum lacrymis alleganda 

commisi. Satis esse ad promerendam clementiam 

ejus, si semper ante oculos suos statuat, unde nos 

surapserit; nec facile ad sublimitatem mandatorum 

illius cum velocitate extremam migrare posse mate- 

riam. Quamvis per secundam pii naturam baptisma- 

tis ablutum sit quidquid de limo parente sordaimus : 

tamen quia dum inimicus salutis nostrae inclusum 

blandimentis fucat interitum, dulci vitia sapore con- 

qua; mihi occurrunt de his qufe fecisti mecum : quse 

de illis quae gessi adversum me : quae si conferantur, 

nullum tempus aut ope tua, aut delicto meo sit vacuum. 

Libet ex innumeris in me collationibus tuis 

unam libare, et prcetereundo populos largilionum 

tuarum, singularem summo tenus atlingere. Tem- 

pore quo Italiam optatissimus Theoderici regis re- 

susoitavit ingressus, cum omnia ab inimicis ejus 

inexplicabili clade vastarentur, et quod superesset 

gladiis, fames necaret : cum excelsa montium ca- 

strorumque arces penuria perrumperet ; et in cul- 

minibus locatos armis ssevior egestas obsideret : 

^ ego annorum ferme sedecim, amitsa quaj me alue- 

rat, ea tempestate solatio privatus sum : remansi 

divit; et dum pruritu aurium, dum gustandi oble- " solus, inops re et consilio destitutus, cui sola reme- 

ctatione producimur, mors per fenestras ingreditur 

{Jer. IX, 21); quo fugiendum est ab ira ipsius, nisi 

ad misericordiam ejus, qui reducem tilium et con- 

cessaj prodigum portionis, quem postquam cum porcis 

per obscenum siliquarum cibum addixit immunda 

communio, ad stolam candidam, adannulum pretiosum, 

ad divitias illas paternae possessionis, quasi 

semper servasset jussa, revocavit {Luc. sv, 12)? 

Precatus sum per electum ejus, ut debita mihi plura 

dimitteret, ut plus diligentise absolutus exhiberem. 

Et hoc eum promissionis sufe chirographo et casta 

sponsione conveniens, poposci, ut daret etiam per 

prfficepta sua amabili devotione me currere : quia 

dium tribuere possit adversitas. Ne inter parentes, 

quod est captivitatis sorte amarius, subsidia vivendi 

liber poscerem, extemplo porrexisti consuetam 

dexteram, defensio mea; et domum censu et reli- 

gione praedivitem, ut solatium meum non respueret, 

compulisti. Poposci in matrimonium cujusdam no- 

bilissimae et tibi bene compert* parvulam filiolam : 

protinus, te ut ad te veniret procurante, quasi hoc 

a me sperari debuisset, exceptus : contulit mihi 

placentium tibi consortium, et ut alimentis affluerem, 

et ad culturam tuam fugiens inlidelitatis ob- 

scura commearem, pene anle agnitionem desola- 

tionis meae, coeperunt mihi largienda suppetere. 

cum sit illius, quod vocamur, illius quod vocati ac- r Tunc primum ex mendico in regem mutatus, afttiquiescimus, 

a nobis tanquam sint orta munerantur : 

et velle vecta, et perficere ipse suggerit : tamen ceu 

pro nostra obnoxius devotione dat pra?mium. Promisi 

etiam, si clarioris studii me per gratiam suam 

donaret alfectum, de manu linguse meai confessio 

ista procederet, de muneribus ipsius ingenioii mei 

eidem adipem litarera; ut nunquam st}'Ii cura de 

stecularium rerum ventosa exsecutione lassaretur 

reliquas etiam quibus suggillahar fceditates abnuere; 

si tameu ipse, quod loqui inspiravit, velle me faciat. 

Supplicavi ut adesset in me beneficiis suis, nec aver- 

teret se ab eo, quem genuini prajsidii tutela destitutum 

fovisset misericorditer, et illis qui parentuni 

la^tabantur defensione, preetulisset : etut hfec tribue- 

rentur non vicem innocentiai meae reddidit, sed quantum 

gratiae ejus deberet felix et eruditus peccator, 

ostendit. Nam si recti custodiam pietatem secutus 

non linqueret, et nos terreret ut arbiter, et non ut 

pater foveret; nusquam via salutis, nusquam eva- 

' Beaii Victoris] Martyris Mediolanensis, ubi domus 

et sedes Ennodio. De hac ipsa curatione sua 

quam infuso beati Victoris oleo consecutus est, vidimus 

lib. vni, epist. 21-. Alterum ejnsdem martyris, 

etsi re ac modo dispar, in Apollinarem nostratem 

praeter usitatum niorem collatum benelioium narrat 

Gregorius Turon. lib. i Mirac, c. 4o. 

' Ego annorumferme sedecim] Hinc petenda epoche 

annorum Ennodii. Nam si sedecim annorum erat, 

cum Theodericus Italiam ingressus est, nempe anno 

489, consequens est ut, Valerio consule, qui fuit 

annus Christi S21 et Ennodio postremus, annorum 

fuerit non amplius 48. Itaque hunc numerum uon 

: 

ctorum orditus sum mala deridere, et quasi debita 

mihi fuisset prosperitas, sic illorum negligere auctorem. 

Non tamen perduellis animus et durae cervicis 

contiuuo a te tumor elisus est : pi'oduxisti ultionis 

terapora, ne forte compungerer, et hoc tantum, quis 

esset prffistitor, sanatus sentirem. Sed quia homo 

non corrigit ex injusto, nec facile ad candidum post 

maculas sedetur ; steti in sententia mea illa qua 

caderem, vici patientiam tuam conlinuatione peccati. 

Et quia, cum sis clementissimus, non semper 

justitiam repouis, nudatus praesidio tuo, vocem illam 

quae directa est ad anres primi parentis, accepi, 

Adam ubi es [Gen. iii, 9)? lu confusione mea, quantos 

amiserim clementice tuEe thesauros, et qua nuda- 

D tus sim dote, numeravi : rerum a te collatarum 

ffistimatio tunc concessa est, cum mihi periret : redii 

ad me atque ad aerumnas meas, et propter gaudia 

producta lacrymavi. Statim quidem alio itinere, non 

tamen impare, subvenisti. Ordinasti, ut per ofhcium 

excessit. Nam dissimili argumento aetatem suam, et 

quo anno suos libros ederet, prodidit Prudentius, 

consulem iudicans quo natus erat, in Cathemerinon 

pva^fatione, quam vetera exemplaria, ut totius operis 

Prudentiani prooemium, in prima ejus fronte merito 

locant. 

Irrepsit subito canities seni, 

Oblitum veteris me Saliae arguens, 

Sub quo prima djes mihi. 

Salia consul cum Philippo fuit anno 348. His adde 

annos 57 quos egerat Prudentius : reliquum est ut 

hsec scripserit anno 403.

249 PARyENESIS DIDASCALICA. 250 

levitarum coactus sanares, et impacti honoris sar- A 

cina quod premebat a me pondus amoveret. Sed 

postquam venerandaj nie pressura dignitatis absol- 

vit, habui de titulo genium, non de actionis nitore 

conscientiam. mens rigore inebriata Yenofico, nec 

esemplis instructa, nec monitis ! Si desunt tibi ve- 

narabilium magisteria librorum ad profectum, informare 

suppliciis : et nisi te coeno perditionis im- 

mergis, habere potes de poena doctrinam. Sed hcec 

faciat in nobis ille qui praecepit, et ut pares ejus 

existamus imperiis, ipse nobiscum quod injungit, 

operetur. Hfec et alia plura, sicut pra;fatus sum, 

per testcm probatissimum beatum Victorem inlimanda 

suggessi : nec requies, neo mora procuranda 

lentavit; petitionem meam suscepit, replicavit, obti- „ 

nuit. Hoc amplius suffragator meus emeruit, quam 

poposci, ut [illa quse mecum matrimonii habuit pa- 

' Religiosx mecitmj Simile quiddam Ruricio accidisse 

scribit Faustus Reiensis epist. 7, ut cum ipso 

OPUSCULUM SEXTUM. 

rilitatem, religiosK mecum habitudinis decora par- 

tiretur, et fieret pr£eclari dux femina tituli. Sed utinam 

sexum fragilem in animi virtute sequeremur, 

et actione nobili non tantum excelleret merito, 

quantum femincce imbecillitatis sequi videretur ob- 

lentu. Ilia pretiosas vigore constantiae mala carnis 

vota perdomuit, et atlectiosam servavit pudiciliam, 

non coactam. Illa recti observantiam, dum obstinate 

diligit, ire compulit in naturam. Utinam non mihi 

in illa dislricti proponatur hora judicii ; et dum in 

intirmitate sua fortis apparuerit, ego iu naturali vir- 

tute sim fragilis ! Ecce, Domine, recensui ipsa quas 

noveras, et in ea tantum fui fidelis parte, ut non raperem 

quod tenebas. Adesto, rex gloriEC, adesto 

supplicanli, et secundum benignitatis tuse consuetu- 

dinem, secutura dispone. GLoni.i patri, et i-ilio,ei 

SPIRITUI SANCTO. 

fldelissima Saira, id est conjus sua, sub uno Christi 

jugoad communem tenderet coronam. 

ParaenesSs «aidascaaica ati Anifts-osiwm». et iSinitum. 

Deo obsequimur, dum ejus convenienlia monitis 

quod petitioni vestraj studio cari- 

imperamus : nam 

talis acquiescimus, mystica sunt prsecepta. Multis 

etenim supplicationibus exegistis, ut pagina vobis 

concinnationis didascalicEe fingeretur. Volens me in 

multorum jura submisi : 

quia videbo, quid in verbis 

adhibeatur examinis ; sufficit si me in voto prajdice- 

tis. Ego tamen in foribus scriptionis quod vivilicat 

non tacebo. Deum tota mentis intentione mundis te- 

nele visceribus, et circa vos precum frequentatione 

mulcele, nullis ab eo animarum fornicationibus, nulla 

transactione deducti. Fovete etiam proximos, quos 

facit naturale coUegium ; et ne quod vobis factum 

dolori esset, vos focisse gaudealis. Hujus boni fru- 

ctus est, quidquid optatur. Me tamen diu lenuerunt 

anxium deliberationis incerta, utrum ad vos per cai'men, 

an epistolari lege verba promulgarem. Elegi 

affectionem meam circa vos utroque dicendi calle 

patefacere : quia et ptaecipientem decet fortis elo- natura generis. Genuisse etenim libidinis testimonium 

cutio, et pressis admonitione mentibus mollioris j) est erudisse pietatis^. Ergo ad discipiinarum arcem 

styli cura subvenitur. Ergo benigne exacta susci- 

pite. 

LAi:S VERSUUM. 

Quamvis sit tenerum madore mellis, 

Quodcunque strepuit parens Camcena, 

Et lictum lepido nitore carmen 

Captivet docilis momenta cordis: 

Nec semper deceat poema virtus, 

Quod lex prascipiens tenere fluxum 

' Parxnesis didascalica] Auctor ipse sub initiura 

concinnationera diadascalicam vocat, et lib. vni, 

epist. 28, epistolam admonitiouis : dignam sane quffi 

adolescentibus omnibus, qui ad virtutem et litteras 

informantur, legenda ac paedagogi loco sectanda 

proponatur. Beatus et Ambrosius ad quos ea missa 

est, ex epistolis noti sunt. Ambrosium enim Faustini 

fllium fuisse docuit lib. ix, epist. 2 et 3. Bea- 

Q 

Resolvat studio jubente fortes: 

At no4 Pieriaj modum loquelae 

In tantum sequimur, monente cura, 

Quantum dat genius, vigorque veri 

Christi militis insitum rigorem 

Elumbem patimur cavere ductum. 

Ergo dictorum aliquotiens amoena fugientes, ma- 

teriam solidam suo ore celebremus, ne sentiat viri- 

litas operis enervati damna sermonis. Non refugit 

professionem meaia monitoris offlcium, quia decet 

praecedentes emendatio : et sicut posttergum relictis 

par est facem de innocentia proferri; ita ratio flagitat, 

nt etiam verbis iter quod sequantur ostendas : cum divini 

voce constethortaminis, Argue sayieniem et ama- 

hit Le (Prov. ix, 8) 

: et non reticeat spscularis asserlor. 

Qui preeceptorem sancti voluere parentis esse loco. 

Jure enim iu aflectionis supercilio collocatur, quem 

benignitas corrigendi promptius asserit quam ipsa 

properantes, matrem bonorum operum amate verecundiam 

: quse ita ex se variarum speoies virtutum 

fecunda et virgo parturit, ut impudentia procax et 

corrupta vitiorum. Haec vos hac voce, ut ad eam 

tendatis, hortetur. 

VERECUNDI.i. 

Tinguite candentes roseo de raurice vultus, 

Atque fldem morum pandite de facie. 

In niveo spargens maculas sis pulchrior ore, 

tum, etsi patris ejus nomen non prodit, nobilissimum 

et sublimem adulesceutem appellat lib. viii, 

epist. 38 el 39. Ad eumdem etiam aliquot sunt epistola; 

Ennodii, et Ambrosii nomine controversia " 

in aleatorem. Ambrosius vero is videtur qui postea 

quaestor fuit Athalarici rogis, apud Gassiodorum lib. 

viii, epist. 13 et 14.


Cum sudans tenerum roscida colla feras. 

Nil tibi plus lingua tribuas, quam schemate 

[frontis. 

Quidquid amare libet, hinc tibi concilia. 

Nefas est huic tam sacro manus negare consilio, 

quando et ipsa quae loquitur, qutestuosi decoris dote 

redimita, nobilitatis vel amplilicat bona vel suggerit. 

Pudori ergo cogaatam sempersociatepudicitiam : quee 

aetatis prasjudicium cana moderatione temperans, 

annis fervore tumentibus peregrinae. frigus dispeosa- 

tionis admisceat : et edomita erroris appetentia, car- 

Nec mala vitae. 

nem sapore sanctffi conversationis illiciens, recti 

diligenliam studiosam in vobis videri faciat, non 

coactam. Hoec tamen ventris castigatione procure- 

De prajfatis virtutibus facessat sfudiorum liberalium 

deesse diligentiam, perquam divinarum bona 

rerum quasi pretiosi monilis luce sublimentur : quia 

tur, nec inimica ejus feroulorum populosis nutriatur 

Tj non multum a foeditate sejungitur imperfecta formo- 

erroribus. Exigit enim comessatio, magno queesita 

dispendio, etiam bonorum damna merilorum, et 

uno calle morum veniunt detrimenta vel censuum. 

Hajc si ad vos gressum protenderit, his eam tonare 

oportet eloquiis. 

C.4STITAS. 

Nil moror afflictos constanter prodere vultus, 

Dum mihi praeniteaut casli monunienta decoris. 

Pinguia nam tonuom suffocant corpora sensum, 

Et m;ile farla suas conculcant viscera mentes. 

At mihi crux cuspis, crus scutum, ' cruxque 

[thoraca 

Ilac tegar, hac feriam, bac pacis foedera fir- 

: 

[niem. 

Haec mihi dux belli est, quo viclrix lubrica 

[calcans, 

Dira cupidinei detestor mella veneni. 

Ad me currentos puerum seponite factis, 

Deque meo juvenes canam pr£esumite vitam. 

Hanc admittentes fidei ornate consortio : quia si- 

cut in emendatis moribus principem locum obtinet, 

ita suis spoliata dotibus non teaetur : nec fas est 

quasi singulare occupari ; quod constat ex pluribus. 

Nubilia serta nisi multiplicibus pratorum non componuutur 

spoliis : ex variis gcmmis una diadematis 

solet constare formatio. Semper admirabilis electri 

corpus numerosa metallorum membra pepererunt. 

Proinde, quia nihil est quod fidem possit anteire, 

foveatur, et ita in diligentico ipesse coalescat, ne Judicem tenemus cequum, si quid errat parlacteus 

alimenti divitis culmus importona demessus D [vulus. 

falce moriatur. Ergo recedat ab instituto vestro clauda 

pollicitatio, et per usum in naturam transeat res 

sequenda. Haec tameu his vos convenire putetur af- 

fatibus. 

FIDES 

Qui cupit coelo sociare torram, 

Linquere et luxoe vitium parentis, 

Me petat, cert\im decus, etcoronam 

Muneris alti. 

IUe nec dirummetuit tribunal, 

• Cruxque thoracd] Pro thoiaca, hoc est lorica, 

Basilieuses ut labanli metro subvenirent, ediderant 

corona. Sed nos lidem veterum librorum sequi maluimus, 

quam seduli nimium emendatores videri : 

pr£esertim cum hujus generis exemplis abundet En- 

A Nec per urbanos volitat potentes : 

Conscius recti tenet inter undas 

Slagna salutis. 

Barbarum quamvis tumeat Gelonus, 

Parthica et lalret Morinus hgura, 

Omne quod mundi rabies susurrat 

Despicit, arcet. 

Intrat excelsi penetrale regis, 

Divitum tutis manet in ruinis. 

Ille nec legem patitur sepulcri, 

sitas : et qui non sufficienter magnorum tetendit ad 

culmina, miserorum infirma vix reliquit. Ista3 tamen 

prae foribus quasi nutricem cEeterarum anteponunt 

grammaticam, quaj adolescentium mentes sapore 

artiticis et plauEe locutionis illiciat, et ad Tullianum 

calorem scintillas prtefigurati vaporis adducat. Fa- 

bricatum Martius campus militem suscipit, quem simulacrum 

mentitaj dimicationis animavit : necpedem 

retorquet a classiois, cui buccinarum clangor 

et miuisteria belli inter pacis blandimenta crepue- 

ruut. Usu enim virtus nutrita grandescit, et de iastitutiune 

nascitur periculorum tolerantia ; consummati 

roboris viros principia viderunt timentes. Bene 

est, si rhetorum dextera, et libertas illa linguarum 

C formatos grammaticorum fornace enses accipiat : qui 

ne manifestis cedant ictibus, frequens contulit imago 

feriendi. In hac cautione opus est, ut supra aetatis 

immatura; naturalem pene licentiam artis crescat 

affectio : et de continua per pajdagogos, et indicta 

necessitate clari operis spontaiiea cura prosiliat 

ostendit tamen ad bonam voluntatem se tendere, 

qui ut cogatur acquiescit. Jam pene in studio habet 

honestatem, quem non offendit sollicitudo monitoris. 

Tamen sectatoribus ista sic loquitur : 

GRAMMATICA. 

Mentibus damus saporem, dum polimus fa- 

[bulas. 

Abstinens manu, pudorem aure et ore verbero. 

Quidquid ars habet pavendum, ars loquendi 

[temperat. 

Cum pusillisjet jocamur inter ipsa dogmata. 

Nam jubet rigor magister, ne per omne terreas. 

Nos parentes dixit ajtas illa major optimos. 

Quod favore computamus esse nostra pignora, 

Quaj dedit venter tumescens litterati seminis, 

Nec libido subjugavit jura clari pectoris. 

IIoc vos digredientes jam instituto, rhetoricis lituis 

nodius, thoraca igitur, pro eo quod est tborax : ut 

lampada passim pro eo quod lampas. Sed primam 

prjeterea syllabam corripuit, cum iu 9«^«; producatur. 

:

233 PAR./ENESIS DIDASCALICA. 254 

evooat Mavors eloquentioe; et quasi loricam hamis, 

itacomponil variiset connexis causarum muuimeula 

particulis. Nam nodosis orationis artubus in solidam 

et simplicem formam coactis, unam sermonum pin- 

git efflgiem : ia qua ita quadratis sociantur diversa 

mensuris, ut nec divisio deroget eonjunclioni, nec 

virilim aggreganda valeat, cum opus est, segregare 

partitio. Vos pra?.misso laudis sapore mascula dictio 

et humani saporisLatiare supercilium sicadhortatur : 

« Postapicem divinitatis egoillasumqua; velcomnuito 

sisint facta, vel facio ; quantisvis actionum tenebris 

involuto lux sufficit, quam loquendo contulero. Ego 

sum per quam exspectant homines realum de turbida 

et innocentiam de serena: per me fusca splendorem 

conscientia, per me lucesua radians adventitia nocte 

tegitur : vel si sit ignara tenebrarum, est quud nec 

confidit puritas, nec culpa suspirat. Ad meum compendium 

ubicunqno est Romanus invigilat : fasces, 

divitias, honores, si non ornaveris, abjecta sunt 

nos regna regimus, et imperantes salubria jubemus. 

Quid quod declamationumnostrarum ohlectatiovincit 

universa quas sapiunt, et opinionem quam conciliamus 

seterna est? Ante scipionos et trabeas est pomposa 

recitatio : de virorum fortium factis quod volumus 

creditur : actum nemo sestimat quod silemus 

nobiiia germina, ex nohis fusa, orbom totum sole 

clara perfectionis irradiant. Poetica, juris peritia, 

dialectica, arithmetica, cum me utantur quasi geni- 

trice, me tamen asserente sunt pretio. » Audite tamen 

et carmen, alieni quod nobis suggerit ludus 

ofticii. 

RHETORICA. 

Sit nosteriantum, non stringunt carniina quem- 

[quam. 

Nos vitajmaculas tergimus artis ope. 

Si niveo constet merito quis, teste scnalu, 

Cogimus hunc omups dicere nocte satum. 

Et reus, et sanctus de nostro nascitur ore : 

Dum loquimur, captum ducitur arbitrium. 

Lana Tarentinaj laus urbis, gemma, potestas, 

Quid sunt ad nostrum juncta supercilium? 

Qui nostris servit studiiis, mox impcrat orbi. 

Nil dubium metuens ars mihi regnadedit. 

Hsec ergo, duloissimi, et assequi contendile, et 

adepta custodite. Sed replicetis, quibus ad ista magistris, 

quibus utamurinstitutoribus.quorum erigamur 

exemplis; cum Faustum et Avienum, SEEcuIi nostri 

beatitudinem, etLatiarisflumen eloquii, auliois districtum 

tcneat sorssecunda consiliis? quos dum manet 

cura, a generalitate nescitur : quorum tentare preeconiaidem 

est ac si lucem solis et potentiam velis 

divinitatisasserere. Sed istis in bono publico desu- 

dantibus, patricii * Festus et Symmaohus, omnium di- 

sciplinarum materias et constantes forma sapientiaj. 

' Festus et S^jjnmachus] In hocillustriura virorum 

citalogo dignitatum ordinem seoutus e-^^t. Festus 

enim hoc tempore, ut Anastasius in Symmacho 

notat, caput senatus erat, consularium antiquissimus: 

ex anno videlicet 472. Symmachus eumdem hono- 

: 

A ab urbc saoratissima non recedunt. la ipsis est no- 

bilis curice prinoipatus : quos vidisse, erudiri est. 

Non apud eos sermo de ludicris, neo pantomimorum 

vix ignoscenda commemoralio. Illi auram popularem 

per pudoris detrimenta non capiunt ; contenti rectis 

magis placere quam plurimis, sortiuntur de innocenti 

aotione testimonium. Istorum quamvis in omnibus 

jussa sequenda sint, est tamen in illis et ma- 

gistra taciturnitas, et eruditi forma silentii. Est etiam 

Probinus patricius, placidi germinisexaminata claritudo: 

quem eruditorum familiaj mores ad unguem 

duoti contulerunt : qui et de patris et de soceri hau- 

sit fonte, quod mundus est. Est patricius Oclhegus, 

ejus filius vir consularis, qui canam prudentiam mi- 

uor transgrediens, sine ajlatis pra?judicio habet et 

provectorum soporem et mella pueritite. Est Boelius 

patricius, in quo vix discendi annos respiois, et intelligis 

pucritiam suflicere jam doeendi : de quo 

emendatorum judicavit electio. Est 'Agapitus patri- 

cius, et honestate dives et scientia. Est probus V. I. 

quem si sequamini, illum Faustum et Avienum quos 

prsedixistis praesentes, etiam oum desunt habehitis. 

Cffiteros claros viros quos tantum ad me opinio de- 

tulit, silentio relinquo : per vos, si vobis jam cordi 

est maturitas, aut per eos quos sum prajfatus, agno- 

scite : manifestis enim patet iudiciis amicus bonorum 

: nec in altero mores quisquam hominum, nisi 

quos in se formavit," ampleclitur. Jam si matronarum 

delectat aditio, habetis doranam Barbaram, 

G Romani flos genii, qua? testimonio vultus patefaciat 

lucem sanguinis et saporis : in qua invenietis et verecundam 

securitatem, et de bono aotionis confidentem 

verecundiam : sermonem naturali et artifici 

simplicitate conditum, ut nec lepos devenustet allo- 

quii, nec duris splendor feminarum rigescat affali- 

bus, in qua sio in naturam transiit honestatis dili- 

gentia, ut si vel mentiri velit, non possit errorem. 

Sonat pudioam lingua dulcedinem, nec mentis nubilum 

tecto sereni sermonis operitur : hoc est pecforis, 

quod loquela?. Det veniara feminarum diadema 

prajsumenti, quod ejus invideo quieti : velim illam 

omnibus ItalicB partibus imitationem prffiferri, Hl 

quffi uon acquiescunt monitis, formarentur esemplis. 

Est illic etiam Slephania, splendidissimum catho- 

licffi lumen Ecclesiee, oujus natales ita majore luce 

fuscantur, si mores inteUigas, ao si facem mundi 

oculus sol obumbret : si ingenitce conversationis ra- 

dios seponas, plus ejus sanguine nil lucebit. Isto- 

rum, quoscunque praefatus sum, ccelestis vos dis- 

pensatio jungat obsequiis. Ecce habetis gratia; me£e 

obsidem paginam, quam velut pocdagogum secta- 

mini. Det nutem vobis Deus quod decet et velle 

semperet facere. Ergo si pomposa oratione non va- 

lui, oratione vos, memor professionis, adjuvi. 

rem adeptus anno i7S. Probinus anno -189. Cethegus 

Probini hlius anno 304. Boetius anno, utmoniiimus, 

titO. Agapitus nondum quidfm consul, cum soriberet 

Ennodius, sed postea futurus anno 517. Probus fortasse 

anno 525.

Per te, ' per qui te talem genaere parentes, A 

Symmache, ne nostram maneat sors dura ta- 

ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 2o6 

[bellam, 

Da dextram tenui, et tecum me tolle per undas. 

Non facit ad mores credentem fallere sanctos. 

Nihil moror, en supplex venio : miserere pre- 

[canti, 

' Per te, per qui te] Miserat Ennodius Paraenesis 

exemplum ad Symmachum patricium, ut eam corrigeret, 

lib. viw, epist. 28. Propterea hi versus parae- 

Vilia divitibus commendans dicta patronis. 

Germina clara 

Sumite sicci 

Verba parentis. 

Nobile dictum est, 

Quod bona monstrat. 

nesi subjiciuntur. Adonii vero 

Beatum referendi. 

ad Ambrosium et 

OPUSCULUM SEPTIMUM. 

Pvsnceptww, csnamlo jns^si susii omnes episcopS ' ccIlnlaBtos liabere» 

Nulli dubium est, hominem qui carnalis concupi- 

scentiaj illecebras sacri amator inslituti, magistra 

vivendi arle domuerit, et prseceptorum falce ccelestum 

erralicos palmites de conversationis suse radice 

sustulerit, vitali traditurus incendio, fructuosa'; plantaria 

ad supernum fovere valituracompendium, unde 

annuas divina jussa capiunt pensiones, et eum sicut 

sinceritate innocentite, ita opinionis luce gratulari, 

Necbonorum facem raeritorum maledicentis credendum 

est exsiingui posse conflatu : quomodo et si 

dente tangatur invidi splendor vitee, umbram vene- 

nata; oblocutionis excludit. Aucforem repetunt tene- 

br;i", quee ad involvendum jubar aptantur : nitorem 

siderum nox infusa non obruit : ad geniiim claritalis 

proficit cum obscuritate conflictus : lunaris globi 

ministerium die recedente plus rutilat, etplacet suo 

luraine, dum fugatalienum. Sub externum |jus non 

mittitur, qui lucem facere, ut auctor, assumit. Sed 

quomodo noxise mentes definitis se sestimant senio- 

ribus non teneri, putantes prophetarum praecepta 

dicentium : 

Os detrahentis eradicabitur, cum aetate 

veterescere ; et valetudinem noa habere per tem- 

pora? quasi novellis tantum timor debeatur statutis, 

etad poenam reos lex annosa non teneat : cum tem- 

poruni operator Deus, prophetce usus officio, et 

antiqua jusserit, et moderna disponat ; et unus atque 

idem boni fabricator instituli, circa bomines quod 

praemisit in parentibus, servet in posteris. Sed ad 

propositum revertamur. Exercentur quidem sanctEB 

animEe sermonibus ajmulorum, etad glorieeaugmenta 

deputant, quidquid contra earum meritum accusator 

ingesserit : sicut doctor gentium claraat, homines 

oblocutioiiibus exerceri. Ut solent arbores quse ad 

terrae penelralia validis radicibus pervenerunt, de- 

spicere flabra ventorum, et certaminis procellarum 

stabilitate propria animante contemnere : sic illi 

repudiantes superstitiosi quae impacta fuerit caligo 

ligmenti, per sudum radios bonaj conversationis 

ostendunt. Nam dum quis illorum objectis, con- 

scientia teste, congreditur, ad triumphi spem interna 

' Cellulanos hahere] Scriplam est ab Ennodio episcopi 

sui nomine. Cumenira jussit essent a papa aut 

synodo (neque enim proditum est), episcopi omnes, 

contubernaies clericos habere vitae suae actuumque 

testes, adamoliendas maledicorum calumnias quibus 

B Jestimatione percurrit. Nos tamen quos pastoralis 

cura constringit, quibus tuendarum commissa est 

animarum diligentia, ne summorum quispiam minimorumque 

dispereat; maxime cuni mali ipsius 

recens oculis ofleratur exemplum, cum apostolica^ 

sedis proesulem, et omnium pene Ecclesiarum gu- 

bernacula tractantem, per proximi tumultus incendium 

inimicorum rabies tali ore momordisset, et in 

ruinam suamaliquorum furor sine justa indignatione 

surrexerint. Hanc ergo volentes morborum desecare 

perniciem, nein locum iniquff' assertionis noslrorum 

aliquis negligentias aucupetur, et similitndine veri- 

tatis ad impugnalionem fultus occurrat : qui, ut 

aiunt, viva hominum testimonia non formidant, dum 

P 

quod nefas dictu est, convicti loco deputatur incautus, 

et fecisse scelus creditur, qui potuisse facero 

perhibetur. Nemo Dei oculos, quam hominis, judi- 

cat plus timeri : errorem creditur fovere solitudo, 

et profundam nequitiam incomitatus admittere : 

quasi coelo facinora penetralibus inclusa non pateant, 

et vindioari malum non queaf, quod homo non 

respicit : credentes quod rem studii possint depu- 

tare necessitati : et dum homo horaini custos est, 

alio maledicendi ordine, pudicitiam valeant accommodare 

formidini. Nos quidem vel ex una parte carpendi 

occasiones incidimus : nos supernae memores 

disciplinas, qualemcunque sacerdotalem dexteram 

volentibus perire porrigimus ; et a ruinae prsecipitio 

diabolicis actos stimulis retardamus : ut discant 

D loquaces, vel post decreta praesentia religiosum 

amare silentium. 

Nullum ergo sacerdotum, antiquis et modernis 

legibus obsequentem, nuUumque levitarum, sine 

bene probata volumus in quocunque loci manerc 

persona : vel quem substantiai exilitas non permi- 

serit habere consortem, ipse concellaneus fiat alte- 

rius. Publicum sit apud religiosos omne quod geri- 

tur; clandestina repudietur obscuritas; multos ha- 

beat actuum conscios, qui Deo debet innocentiam. 

Videant asmuli, quia qui testes adhibet, vultprobari 

vexatus nuper fuerat Symmachus : 

episcopi, ut par 

erat, cxeraplum secuti, presbyteris item ac diacouis 

suarum dioecesum id ipsum prasceperunt, ut ipsi 

quoquo sine aliorum contubernio non essent. Cellulanos 

itaque interpretatur concellaneos, o-uyxsHou?. 

:

257 IJENEDIGTIO l',EREI. 258 

male deprehensa judicetur conversatio, quae non A Petri, vel praesulis ejus auctoritate papee subnixi, 

optat agQosci. Certe vel si mens sit recti conscia, 

vindicta dignus est, qui alii esistit causa periculi 

dum enim suspicionibus patefacit accessum, flt fra- 

terni origo discriminis : et qui peccandi foraenta 

tribuit, ipse jugulum mortis impingit, ut ait divinus 

et heaiiis \^r

2S9 ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 260 

vult tamen divino mysterio profecisse, quod fdcla est. A Agnoscit hic odorem suum salutiferse virginis filius, 

Nam cum caateris animalibus hebelata caligantium ubi sine coitu nascitur quidquid offertur. Non enim 

crassitudo sit sensunui, vernat in hoc dispositione hic turicremis Panchajus adoletur ignis altaribus 

dominica hominum factura prajstantior, quod sola non .ad trisle ministerium extremum mugiens bos 

uberius potest sentire factorem : quse tamen cernuis 

est socianda recte pecudibus, si coelestis ignara mu- 

neris, velut elinguis, beneficia divinitus concessa 

conchidat. Nam ut absolvit a crimine in holocaustis 

mysticis, non habere quod offeras : ita digna piaculo 

res est, otferenda subtrahere. Parili namque judicio 

censendus est, et qui nunquam loquitur per natu- 

ram, etqui quodloquitur, non redditauctori. Idcirco, 

Domine, stupendi hujus opifex elementi, aliquam tibi 

a nobis reddi credimus humili satisfactione particu- 

lam, quodtotum cognoscimus non debere. Quis enim 

alius praiter te mundi fabricam perpendiculo repen- 

tinae jussionis exactam liifida auctoritate soiidavit 

cum primum pra^cepti tui miraculo terra coagulare- 

tur in pelagus, et deductis deinde aquarum impres- 

sionibus iUa naufraga post sitiret? Cujus eliam, nisi 

tuaj investigabilis fotu jussionis suscepta germina 

nutriuntur? qui calorem ,gignit infusis, qui humorem 

stillat arentibus? qui, nisi Deus noster, succidua jungit 

tempoiibus tempora, quorum terraj fetus nunc 

igne fervescant, nunc glacie temperentur, nunc te- 

pore animentur, uunc bibulo liquore conspergantur? 

Quis ha!C omnia et fecit ex nihilo, et per lucis januam 

a pcrpetu» noctis f\irva densitate discrevit, 

fecitque perenniter laudanda dispositione piissimus, 

; 

perciissa litatur : non bidentum fetus carnificis po- 

tius, quam sacerdotis mucro desecuit. Sufficit ad 

reparationem ajternitatis perditaj, quod non a nobis, 

sed pro nobis, Agnus occisus est. Procul hinc aberit 

laaista Judaicus, qui per cicalrices inguinum animas 

sibi acquisitas tot solet numerare quot vulnerat. 

Christi nostri libamina iufucata simplicitate com- 

plentur. Peragit dedicalionem corporis nostri, crux, 

unda, confessio. Te ergo quaesumus, Domine, ut sicut 

typico prisca mysterio, ita renovanda agmina 

ducat hsec columna trans gurgites : sestuet nobis se- 

mita praeparata per maria, et sitiat callis pulveru- 

lentus in fluctibus. Nihil hic est in quo discrepent 

antiqua novis aut moderna veteribus. Tu semper 

idem Dominus etsacerdos memoratus per prophetas. 

Hic est ad cujus precatum tluenta siccentur, ut JHe- 

braius transeat, Jigyptius deprimatur, et mersis in 

aqua corporibus, sola sentiat culpa naufragium. 

Hoc autem tibi, Domine, castse operatricis munus, 

et hanc intact» matris sobolem commendamus ; per 

quam meretur habere terra quod cceli est : quae per 

domos cereas divino stipant mella compendio : quibus 

causa est numeroste progeniei nescisse conjugium 

: ne dum copularum nexibus occupautur, laborandi 

tempus effugiant, etexspectent utproiem suam 

)ost lucis claritatem non horreri tenebras reverten- q turgida alvus effundat, quam herbarum fucro ditigentes 

per dierumdies? Quis|te vel dignus aut facundus tius possunt ore profiigare quam semine. In hujus 

laudator eloquitur, cujus tcrminata distributio succe- autem cerei luminis corpore te, Domine, postulamus 

dente varietate ht gratior : quo jubente dulcior lux 

est, quaj aliquando desinit, quam si jugiter perma- 

neret? Ecce illa nox, quae muadum hactenus jugo 

crudelissimK deditionis oppresserat, populos a nexi- 

bus violentai conditionis absolvit, et fit libertatis al- 

trix, quaj mater fuerat servitutis. In hujus tibi, Do- 

miue, sanctissima3 noctis ministerio hoc cereum lu- 

raen offerimus, per quod caligo vetusta pellatur : in 

quo species trino compaginata consortio, societatis 

propemodum mystica; glutiuo conjungatur; quarum 

ceram paravit nectareis partubus feta virginitas pa- 

ul superuce benedictionis munus accommodes : et 

* si quis hinc sumpserit, adversus flabra ventorum, 

adversus spiritus procellarum, tua jussa faciens, sit 

illi singulare profugium : sit murus ab hoste lideli- 

bus. Simul etiam quaesumus te ut quia ad vernantis 

anni faciem passionis ac resurrecliouis tuee tempus 

aptasti, cum post concretas hiemali torpore glebas et 

infrenata glacie flumina, novellas frondium tunicas 

gemma conscendit, et cum auotore germinum Domino 

nobis omnia reviviscunt : da multiplices fructus 

ia terris, nostrum efflce quod ostendis, et sacerdotis 

pyrum ad alimenta ignium lympha transmisit, lunostri, 

vel totius cleri incolumitate servata, uberta- 

^ 

meu adhibetur e ccelo. Nihil hic habet vox humana D 

^^^ temporum sine adversa lempestate concede 

quod conseoret, ubi totum dirigit superna cognitio 

pam faciunt rituahum^librorum scriptores Alcuinus, 

«t • Amalarius, non episcopus Trevirensis, ut vulgo 

nuncupatur, sed diacunus, qui episcopo ffitate suppar 

Ludovici imperatoris jussu id opus contexuit. 

« Si quis hinc sumpserit] Mos enim eratquem iidem 

auctores tradunt, ut ex cereo paschali qui sabbato 

sancto conceptis precibus sacralus fuerat, particulae 

decerperentur, ac populo die dominica in Albis, 

post sacram communionem distribuerentur, unde 

suffitum in ffidibus suis facerent, vel agros vineasque 

munirent adversus da^mouum prssligias, aut 

contra fulgura et tonilrua, Quo etiam spectant illa 

Ennodii Bened. ii : Sumptavi ex hoc conira procel- 

las vet omnes incursus fac dimicare particulam. Caeterum 

hic mos olim extra urbem duntaxat. Romae 

euim cerei paschalis vice ceram oleo perfusam benedicebat 

archidiaconus : inde particulas in agoorum 

efUgiem expressas asservabat, populo simiiiter die 

qua dictum est, dividendas. Quk res nimirum originem 

dedti cereis agni cojlestis imaginibus, quse a 

pontihcibus ipsis augustiore postea ritu consecrari 

cojperunt. 

* Videinter Sirmondiipsius opuscula, deduobus Amalariis 

epistolam ad Constanlinum Cajetanum abbatem Saucti 

Barout). 

:

261 BENEDICTIO CEREI. 262 

OPUSCULIIM DECIMUM. 

Bencdiclio ccrel. 

II. Dignum et justum est. Vere dignum et justum A duce culpa revocatus exsilium flevit. Hunc nisi om- 

est, ut principe loco fores beatoe noclis, adhibito 

prffisenti niinisterio, digno quasi clave reserentur 

ut nobilis nuntius vitie testetur adventum, ut proeconis 

merito secutura ponderentur, sacris fidem mysteriis 

venerandus praicessor accommodet. Justum 

est ut proximitatem salutaris aqua3 flamma manife- 

stet ; elementorum diversitas in peregrina pace con- 

veniat : Ij-mpharum in promptu esse reuiedia sacer 

ignis ostendat : agnoscatur non esse natura?, sed 

redemptionis, quod concordat unda cum luniine. 

La^tetur in operibus suis fabricator ille caÎeslis, 

cum benedicit ipse qiiod tribuit : cum illud quod se- 

creti sui producit origine, nobilitat sacramento. In- 

telligat lingUcB nostra ministerio specialem quam no- 

bis concessit distantiam. Mancipetur laudibus ejus 

quidquid a cseteris animalibus jussit in bomine esse 

proestantius. Quia optimi conditoris aperta sunt be- 

neticia ; et ira a pietate non discrepat, quando et artem 

nos supplicandi docuit, et suis muneribus vult 

placari. Ipse enim hominem sibi templi vice dcedala 

provisione formavit. Ipse penetralia cordis nostri 

sancto eruderata pandil introitu, nisi per propositum 

libertatis foedo obstruantur interna contagio. Quare, 

universis rerum liquet arcanis, vitalem per sapientiam 

factoris macbinam, nisi per suum studium, non 

perire. Qui nos et ad mejiora formavit, etqnibus itineribus 

salus peteretur ostendit. Cum enim es humo 

hominem flngeret ; cum terra victurara migraret in 

; 

formam ; cum putre solum novam transiret in fa- q 

ciem ; 

frutex detrimenta sentiret ; cum arida pabulum flam- 

cum insufflatione spiritus sui moverentur arva 

vestigiis, et tellus respiceret possessorem es propriis 

abstractum sinibus inopina dote prajstantem, habentem 

quod ipsa qufE mater putabatur esse, non dede- 

rat ; cum referret gloriam nobilitata pcr sobolem ; 

imperfectio erat, si acluum callem non suo jure dis- 

poneret. Quotidianus tamen, Domine, beneficiorum 

tuorum successus munera seniora transcendit, et 

Eestimatione sequentium vetusta superantur. Ille enim 

perpetuam destinatus ad vitam, ille de parente limo 

coeli civis eflectus, ad originem voluntario errore 

detrusus est. Et quir dum liceret, noluil sectari 

meliora, sublimitatem perdidit quam feliciter degenerans 

dono conditoris acceperat, et ad prosapiem 

nipotentia tua, Domine, rcgeneraret perditum, parum 

posset prodesse quod feceras ; et nisi opem fer- 

ret et numero et prosperitate fecunda nativitas, prima 

in qua mortemerror peperit, nonjuvaret. Postremo, 

nibil esset quod ad fabricam nostram materiam 

humus prffibuit, nisi unda succurreret : unicum 

nobis sacramenti liujus solatium contulisti, quod 

aqucC diluunt pcccata telluris. Ergo jam typus rece- 

dat ; et qui imaginibus annuntiaverunt sequentia, 

conticescant. In veritate tenemus quidquid colorata 

legis umbra promiserat. Tempus est quo corpora 

nostra, vcl animaj Redemptori Christo feriato mu- 

crone dedicentur ; quo salus per vulnera non quse- 

ratur: quo sacerdotis dextera lanistae opus abjuret 

quo consecrationem impleat fldes, lympha, signaculum 

: quo humanum genus unde decidit, fons reducat. 

In bujus ergo suspiciendce noctis oftioio, venerandis 

compactam elementis facem tibi, Domine, 

mancipamus : iu qua trium copula munerum primum 

de impari numero complacebit: qute quod gratis Deo 

veniat auctoribiis, non habetur incertum : unum, 

quod de fetibus tluminum accedunt nutrimenta flammarum 

: aliud quod apum tribuit intemerata fecun- 

ditas, in quarum partubus nulla patitur damna virginitas 

: ignis etiam ccelo infusus adhibetur. Redem- 

ptor enim proprio aquas dedicavit baptismate : inte- 

gritatem diligit quam et nascendo in matre servavit 

ut a propheta nosset inspici, innocui corpus suscepit 

incendii, cum frondibus in rubo crepitantibus nuUa 

mis, dum lamberentur, ligna non flerent. Ergo proprium 

tibi est, Domine, quidquid in hoc cereo servorum 

tuorum prasparavit obsequium. Serenis in isto 

respice oculis, quod contulit ccElum, fluenta, pudici- 

tia. Tu ad tribuendam benedictionem evocatus mini- 

sterio humani sermonis, inlabere. Tu resurrectionis 

tu£e tempore, quo vernat anni reviviscentis infantia, 

sumptam ex hoc contra procellas vel omnes incur- 

sus, fac dimicare particulam : ut sacerdotis nostri 

votiva omnibus, vel totius cleri ejus incolumitate 

concessa, ubertatem terrarum cum actuum innocen- 

tia et prosperitate concedas. 

:

MAGNI FELICIS ENNODII 

^DIGTIONES. 

DICTIO PRIMA. 

In uMtail liaurentii SSediolanensiR cpfscopi. 

SACRA PRIMA. 

Quousque me iners diffidentia intra angustum pa- 

tuit penetrale dolitescere ? quousque nimia cautio : 

terminos honesti pudoris exsuperans, dispendia opi- 

nionis quaj evitat, incurret ? Usu enim rerum venit 

inter homines, ut quantuui famte decerpitur per audaciam, 

superfluum non minus pereat per timorem. 

Non enim debet notari velut avariB laudis assumptor, 

non ei ascribi cupido affectataj devotionis ostentui 

apud quem res obnosia pudoris stimulis adacta com- 

pletur : quia sicut in umbram cogit glorise appetitus, 

oratione dum quaeritur ; 

ita non reddere quod deberi 

noveris.proximitatemnoctisindicit. Superfluuascribe- 

re, res jactanliaeest : necessaria reticere, contemptus. 

Sffipevituperationisnostrsmaterestdoctoris occultata 

laudatio. Dicat forsitan aliquis animo consulendi, quod 

operis pressa magnitudine exhausti macies arescatinge- 

nii, et destiluta dicendi valetudine garrulitas defeclum 

mercetur ex copia : ceu si iu alveum magni fluminis 

stillantis guttam fundas eloquii, nequaquam ad cursum 

proflcis liquoris impendio, et vix humorem parturit, 

quod ad uadas aptatur. Sed festimanus animo quse 

dicantur ad pretium meritum di ctionis : et vena qu£e est 

per naturam torrida, frequenter currit a themate : 

eloquenlice exilitas propositione pinguescit. Sspe pro 

eorum meritis quibus se mancipaverit oratio, dicenda 

tribuuntur ; masime si mera aflectione laudando mi- 

litet narraturus : tunc verborum abundantiam trans- 

mittit atfectio : tunc amor suggerit, quod negat ingenium. 

Sancti Laurentii aliquatenus pro mea medio- 

critate bona dicturus, plenum quidem laboris opus 

aggredior, sed plenura caritatis. Facessat ergo formido 

venerando inimica proposito : fugitiva est glo- 

rise mens subjecta terrori, clamante Paulo apostolo : 

Perfecta caritas foras miiiit iimorem {IJoan. iv, 18); 

' Diciiones] Dictio interdum est cujusvis generis 

oratio seu vera seu flcta. Itaque Cicero pro vera 

us\irpat oum scribitin Bruto malle se unam L. Crassi 

pro M. Curio dictionera quam castellanos triumphos 

duos. Ennodius pro flcta in epistolis passim, cnm 

Avieni, Messaloe, Parlhenii adolescentura declamatiunculas 

dictiones vocat : suis etiam tum veris tum 

flclis idem nomen imponit. Quas quidem in unum 

collectas quatuor in classes digessimus. Duaj primaj 

veras laudationes continent, pertinentque aut ad res 

personasque ecclesiasticas, aut ad scholam et auditorium 

: unde illas ab argumento sacras diximus, Iias 

scholasticas. In tertio ordine sunt controversia3 : in 

postremo quas Gra'ci hBoiôilai y.ai r;Sr/oiJ? /.oyou; nuncupant, 

qua^ alienos mores et verba imitantur, nos 

etbicas dictiones appellavimus, Sidonium nostrum 

secuti, qui de Lampridio rhetore Burdegalensi lib. 

: 

A hoc est dicere et indicio certo monstrare, quia non 

diligit, qui pavescit. Sine culpa vincitur oneris im- 

mensitate, qui ad portandan: sarcinam et si irapar, 

tamen devotus occurrit. Illis ita se habentibus, festa 

nascentis anni cur non votivo sermone concelebrem? 

cur lucidi nalalis exordia silentii foeditate dehonestem 

? Manca est sine sermone hilaritas, et simulacrum 

mosroris est, occultare quod gaudeas ; et afflictionis 

imitatio, voceni in loetitia non habere. Ergo 

tibi, sancte pater, officiiconscius verba non tribuam? 

Libet tamen dicendi principia consecrationis tuae de- 

rivare de tempore, et cura anni renascentis infantia, 

florulenta, si valeo, dictione vernare. Nunc cum terrae 

succus per venas arentium virgultorum currit in 

germina, et alvus sicci fomitis humore maritata tur- 

gescit : cum in blandam lucem novelli praesegminis 

comae explicantur arborese, et omnis ramorum ple- 

ctura diffunditur, vel qua;intra tunicam naturaarcta- 

verat frondium decora solvuntur : cum avium cantilena 

comitur sapore modulato : cum vita segetum 

glebis sepulta hiemalibus, quasi algoris repagulo 

emissa et tepore fota concipitur. Nunc in cano flore 

spem fructuum metitur agricola, cum mutuis palmitum 

brachiis vinearum texitur aprica formositas, et 

ante maturitatis tempus vultum frugiferum cultura 

componit, dans venustatem falce doraitrice, et luxu- 

riam infecundam ferro fructiflcante compescens. 

Cum profundi gurgitis rabies blandum transit in si- 

bilum, et euervata tepore ventorum ferocitas migrat 

C in delicias navigantis ; dum tutum est cymbam salo 

j) 

laxare, et anchorarum morsus absolvere : dum 

fractu- 

ra procellarum quae nautas hactenus terrebat, invi- 

tat, et per uda asquoris spatia soranum gubernantis 

admittit, cum colore distincta geminato verni opibus 

prata ditescunt ; et in ordinatione surami pontiflcis 

VIII, epist. H, inter aliasic scribit : i?te, zi(! arrepium 

suaseral opus, eihicam diciionem pro personx, iemporiset 

loci qualiiaie variabai ; vulgo maile, et hic addiiionem 

: nara certa est emendatio. 

- In naiali Laureniii Mediolanensis episcopi] Nate- 

)em intellige non vita>., sed cathedraj et episcopatus. 

Hunc enim festum quotannis agebant episcopi, sicut 

imperatores natalem seu ortum imperii sui, lege 2 

cod. Theod. de Feriis, et quod vel ex hac Ennodii 

dictionediscimus, quemadmodum principesnatali suo 

panegyrici orationibuslaudari mos erat : ut testantur 

panegyrici dicti in quinquennalibus, decennalibus et 

alii : ita etiam episcopos anniversario die suscepti 

episcopatus : quod conlirmat altera Ennodii dictio, 

quaj dicta in natali Epiphanii episcopi tricesirao, et 

sermo in Pelrum episcopum, qui est 107 iater Chrysologianos.

naturse gaudium elementa testantur. Tibi ergo, antistes, 

nunc non reddani quod aliis prscstare jam 

didici : quem ad pontiflcalem apicem graviias, pudor, 

pudicilia, venustas adduxit; qui tot dotibus velut in 

acervum coactis, canam dignitateni pra;sentis officii 

susceuisti, liabens tantarum honestamenta virtutum, 

quantarum singulae probatum facerent species sacerdotem 

? Taceo uuiversitatis in electione tua consonan- 

tiam, et discretarum nationum concordem sententiam 

non rovolvo : statuat ista loco laudis, cui non suppetit 

quod possit pra^dicare de moribus. MomenLis 

enim plerumqne incerti favoris aura popularis impellitur, 

et nescia examinis turba Quiritum, dum 

studiis rapitur, amat incognitos. la te libram tenuit, 

qui petitionis tuse aut socium se pra?,stitit aut auctorem. 

ImperitaB ccetus multudinis meritum tuum 

in te ornanientorum 

expendit lance perfecti : etdum 

varietas placet, quasi unus ha;res diversissimi fueris 

instituti ; sio singuli hoc de claritate tua censebant 

sufficere quod probabant : quia bona omnia nequaquam 

omnibus nola esse potuerunt : et speciatim ad 

favorem sideris tui universos iliexeras, alteri ostendendo 

quod pius es, alteri quod severus, alteri quod 

bene acquisiti distributor patrimonii, alteri quod 

scires recte parta servare. Id studii sumpsit univer- 

sitas, ut cum de proposita laude unusquisque viuce- 

ret, collatione tamen in proeconiis tuis raelioris tituli 

ab altero vinceretur. Nolo istis diutius immorari. 

Veniendum est ad laboris tui esercitia ; 

quia ego, qui 

non sum in laudatione tnaidoneus maximis, nescio 

esse * parva contentus. * Novellis te adhuc impositai 

dignitafis labentem vestigiis ineluctati temporis 

suscepit adversitas, et tironera pontiScii exercitatissimum 

militem adversus libertatem impacta bella 

reddidernnt. Tu prffidonis neseisti timere sfcvitiam ; 

tu blandimentorum quod in malitiosis nocontius telum 

est, scuto constantiaj venena respuisti. Quotiens 

te qui certamino non potuit, insidiosa honoriticentia 

lacessivit ? Quotiens in damno bonae opinionis servitii 

sui to credidit figmenta suscipere, hoc a te postulans, 

ut adliibito hostem colludio intra urbis muros concluderes, 

et ovium tnarum dissipanda lupis membra 

pra3stares ? paris facti, quod dictu nefas est multorum 

exempla suggerens. Quaj quidem tu vitanda 

DICTIONES. 

despicieus, et ad vindictam sereni temporis servans vitas usus est jam cernere erat omnia ad latiorem 

n" memorio3 commisisti, deteslabilia retinens, ne per profectum bonis successibus invitari. Curro per sin- 

oblivionera impune transirent, et majorem horrorem 

excessibus debens, dum ruiuam metuis aliorum. Sed 

giila, strictim referendo quibus opus est larga nar- 

remotis dicendi obstaculis, veniamus ad illa quaj re- 

ligioso sunt digna raemoratu. Gum hoslilis irruptio 

more pecorum Christianum populum per diversa 

distraheret, ut variorum generibus cruciatuum ca- 

piebaris in omnibus, tu paterna conventus pietate 

' Schot., parro. 

- Novctlis te adhuc] Sucoossit Laurentius in cathedra 

Mediolanensi Theodoro episcopo, in quem exstat 

Enuodii epigramma 88. Paulo post secuta e.-t direptio 

urbis iUediolanensis et exsilium Laurentii, per 

Odoacrem opinor, quando Tufa duce, ut in Epiplianii 

Vita dictum est, adversus Theodericura rebellavit. 

Theoderico victoria potito Laurentius Mediolanum 

Patrol. LXill. 

A sustinebas tormenta multorum, ut ait Apostolus : 

Quis vestrum crucialur, el non ego (11 Cor. xi, 19) ? 

Inter isla tamen fractum te non vidit adversitas : hoc 

triumphis suis decerpi sensit iuimicus, quod capti 

sacerdotis animum non subegit. Pugnabas adhuc pro 

absolutione plurimorum, et tibi nihil raetuens, de 

plebis tuo? anxietatc pendebas. Nolo diutius tristibus 

imraorari ; nolo tragoediam maligni temporis ape- 

rire, libens de illustri conservatione tua aliquanta 

prcotervolo, ne te narrando cogam denuo sustinere 

qucC passus es : quanquani doctor gontium in tribu- 

latione esercitum se fuisse commemoret vociferans : 

Cum infmnor, lum potens sum {II Cor. xii, 10). Taceo 

inediam, frigus, et injurias, et illa quai tibi inimici 

animus providit angmenta morborum. Sed, credo, 

hffic puerilia, et succo antiquaj valetudinis robusta 

membra tolerabant. Nonne emortuis per corapages 

artubns, et a possibilitate propria longa jam setate 

distraclis, sola anima flecti nescia sustinebat, et imi- 

tanda intentione adversus impugnantes muro con- 

stantiai stabilita certabat? Post h«c ad redivivum 

statum libertatis optatae nunquam pia vota despiciens 

Christus Redemptor noster occurrit, et fractas Ro- 

raani nominis vires artifici medela solidata in vigorem 

salutiferum res contrita remeavit. Cum ex alto 

benignis oeulis ccelestis dominator aspexit, Mediolanensium 

urbi lux est proprii reddita sacerdotis. 

Tunc cum rarus habitator, tunc cum error in domi- 

bus, et per dulciacubiculorum liminaconfusa discur- 

Q sio ; tunc cum ubique pavor et luctus, et Dei templa 

ferarum habitationi deputata sordebant : cum mar- 

cens incuriajsplendidissima dadum atria situ vetusti 

humoris obnuberat, lietitiam cseteris tuo dedisti de 

reditu, tu regressus ad lacrymas. Tunc more avium, 

quibus, dum terra nivibus vestitur, etalicujus loci in 

spem cibi spoliatur angustia, videres quffi reraanere 

potuerunt plobis reliquias conlluxisse, et ad boni pastoris 

prsesentiara undiquefatigatis balatu nemoribns 

greges accurrere. Alios tunc, raultiplici sustentandi 

genere, mulcebas alTatu ; alios reficiebas impendio ; 

alios hortabaris exemplo. Brevi post in antiquum 

statum qui tibi post Deum debetur, urbs jam sepul- 

ta revaluit ; et quoB non credebat in se reparari posse 

quod fuerat, ccepitjara meliora remulari. Tunc qui 

ratio ; ad agonem vitoe tuae, ad summi celebritatem 

propositi perventurus. ^ Secunda post dubium tem- 

poris nata est in Ecclesia Romana captivitas, quae te 

quasi jam diu dosidem, et laboris fugacera de longaj 

sinu quietis abstraheret ; cum vix spe pacis laboris 

tui arma deposita resumuntur. Deberetur quidem, 

rediit, urheraque ex prislinis oerumnis recreavit. 

'Secunda in Ecclesia Romana captivitas] Obscliismaiicorum 

machinationesadversus Symmachum ;qua 

de causa Romte diu versatus est Laurentius, et synodo 

absolutionis prcefuit, quam senatum curi» coelestis 

nominat, impugnantiamque odiis et furori constantj 

animo restitit. 

9


nisi me laudis tuae censura pertralaeret, in lugenda A verentia fugatis instituafcar libaminibus ; quod sacra- 

causa silentium, ut in una cetate memoriae pereat res 

nefanda. Senatus ille curiae coelestis accitus est : ubi 

ex variis provinciis episcoporum turba confluxit : ubi 

coBtus ille, quot hominnm genera, tot sententiarum 

varietates advexit. Sed quibus inerat spiritualis sapor 

intelligentiae, quasi ducem te principalis deliberatio- 

nis caritate tenuerunt. Tunc quo minantium impetus 

blandimentorum melle domuisti, qua superbarum 

corda veneranda humilitatis erectione fregisti, qua 

labantium animos consilii radice fundasti, explicare 

non valeo. Rei gestse notitiam scire cupiduni ex facli 

contemplatione compello. Unum te seouti sunt tot 

rium apelletur merito, postquam seniores hostias 

abjuravit, et in adolendi mutatione sacriticii divinoe 

codis nomen assumpserit : postremo quod in alium 

statura inconcussis migraverunt fundamenta culmini- 

bus : et cum ad structuram parum humanus sudor 

adjecit, queecunque fuerunt innovata siut, dum per- 

sistunt. In summa, cujus cestiraandum est miraculi, 

uhi dum modum leneat machina, adhuc non desistit 

ascendere, et in antiquis constituta vestigiis atlollitur 

incremento? Reqiiirendum sane quis hujus operis, 

quis innovationis auctor exstiterit : prajdecessor 

nempe parvitatis meae 2 Victor antistes. ' Futurae 

electi, et in sententiam tuam reciderunt tantarum annuntiatrix innocentiae divinitas nomen imposuit 

principes civitatnm. Goquitur lamentationis ajstibus, nam qui de his qua; suscipiuntur adversus vitia mun 

qui a te cruda obstinatione descivit ; et nihil habet 

in solatium praeter calamitatis lacrymas, qui divisus 

est. Dicat aliquis forsitan, rerum gestarum malignus 

interpres, quam sortita est de hujusraodi constantia 

pr£Esens causa decisionem : quoerat, qui fines de lau- 

dato sudore conligerunt. Huic ego lidens replicabo ; 

te praesule factum, ne sacerdotes ministros acciperet 

furor alienus : ne cruentaj indignationi ponliticum 

sententia militaret ; ne in usum male commoti tra- 

herent evenire posse quod vellent. Postremo improborum 

loquacitas obmutescat, hujus saltem ajstima- 

tione secreti ; quia odiorum incendia quae non ex 

impugnati merito, sed ex studiorum fomentis arse- 

runt, nec jsancta; deliberationis potuerunt fonte re 

dana, certaminibus prcedicto eventus accesserit, cum 

vocabulum didiceris, gesta cognoscis. Iste per spiri- 

talem dimicationem, ut victorem decuit, de crimini- 

bus triumphavit : et quidquid portio sinistra mortalibus 

ingerit, de eo casum non requiras, cum nominatum 

intelligas fuisse quod dictus est. Cujus merita 

orationis campum postulant, si me ad latiora progredi 

aut ingenii macies pateretur, aut meriti : qufedam 

enim actuum nobilitas est, dignum inveuiri laude 

maguorum. Ilunc niediocritas nostra in se.diticationis 

cura dum sequitur, ad consummationem, Deo auspice, 

vota perduxit. Nemo sestimet arrogantiae esse quod 

dixi : fas est cum eo vota conjungere, cui par esse 

nequeas actione : quia asserlio conscentiae est me- 

- stingui. Tibi ergo debetur venei'abilium custodia ca- C liorem in quacunque parte sectari : nunquam tene- 

nonum. Tibi quod sine episcopali nota contigerit, 

quidquid in pr£esentia sajvit improbitas. Tibi patuit 

quod aliis accusantes clandestina fraude texerunt : 

apud te compertum fuit, non satisfaciendum odiis, 

quotiens iide deseritur qui lacessit. Sed meiius aliis 

servantur narranda temporibus. Salve, jEcclesiarum 

sidus, et ad senectutem boriam Abrahaj Eeraulator 

accede ; quia teslimonium probitatis est, diu liominem 

in ecclesiastica arce servari, ut scriptum est : 

Viri sanyuinum el dolosi non dimiiiabuni dies suos 

[Psal. Lxiv, 24). Tu sevo maturus, et ad religiosuni 

sndorem primaBvus exsupera. Tu pietate laudabili 

bonis disciplinis exempla suggere ; malos severitate 

compesce ; et boni utriusque fibula operis in testimonio 

summaj gloriffi sine labe perdura. 

DICTIO II. 

' Missa Honorafo episcopo Novariensi,in dedicalione 

basilicx Aposiolorum, ubi templum fuit idolorum. 

SACRA SECUNDA. 

Credo ego vos, fratres earissimi, tota mentis cura 

venerari, quod in loco hoc, ncanente templi nomine, 

vetus perierit pro religione cultura : quod delubri re-. 

' Diclio missa Honoralo] Scripta hsec nuidera ab 

Ennoriio, sed in gratiam Honorali Novariaj Insiibrum 

episcopi, qui eam recitavit, ut suam. Sic etiam quffi 

proxime sequilur ab Ennodio compnsita est, a Stephano 

vicario pronuntiata. Sunt et aliaa id genus nonnulla>, 

quas pro diversis composuit : quo more Sal- 

V ianum Massiliensera presb)'terum homilias episcopis 

fecisse niultas auctor est Gennadius in catalogo. 

' Viclor antistes] Episcopus Novariensis, decessor 

brosum callem, sicut aestimamus, incurrit, qui eum 

quem novit praetendere vitae lumen insequitur. Lu- 

culentius taraen gestarum fidem rerum sermonis pandamus 

officio. Hic ante fallacibus dedicata praestigiis, 

et turpi pecudura cruore perlusa veteres siraulaora 

ooluerunt : hic in divinitatis injuria, per altare in- 

fiusfis cumulatum muneribus, res coelo debitas dae- 

moniis obtulerunt: hic junicum exta semivivis pal- 

pitantia motibus misero inquisitorifuturacecinerunt 

hinc fumus sordidis aerem ipsum polluit sparsus per 

multa oontagiis. Ad ultima, hinc mactata per lanistas 

hostiarum multitudo, quidquid Deus est elfugavit, 

dum farra, sangiiis, tura, vervina» idolis exhibentur 

dum simplicera ritum aetas Christo iniraica non reci- 

r) jiit, et multifariis' censura laborante ohlationibus 

supernam mercatur olfensam. Liberet ire per singula, 

et funestorum secreta linguffi clave reserare, ni me- 

rilo a?stiraemus oris injuriam narrare sordentia, et 

quod illos aclione perculit, nos loquela contaminaret. 

Explioemus interim, quibus sint ista mutata succes- 

sibus, quanto pra;.venta nox splendore fugerit. Ubi 

sunt sigilla numinum votis iraaginata. f.icientum ? 

Honorati, cujus epitaphium scripsit Ennodiiis epigram. 

95. At epigraQimate W de hac eadem re : 

Di, quibus hoc patuit, possessas liaquite sedes. 

Quoil fecit Victor, victor ubique teuet. 

Addidit ad cHltum merito successor et actia 

Qiiid morum uomen hiuc Honorale gerji. 

^ Schot., Cui futurx. 

' Schot., censu. 

: 

:

2cy DICTIONES. 270 

quoriiir. facies iu polestate pependit artiiicis? qnibus 

pretium aut sollicitudo peperit operantis, aut meta!lum? 

Ubi sunt dii quibus potentiam dederunt homines 

fulgore gemmarum? En video, omnia ista, ut 

credo, fugeruut : Christus ingressus est : respiciamus 

quibus fullus auxiiiis. Venerunt cum eo coelorum 

radii, apostolorum diademata. Petrus et Paulus. Qui 

enim in restauratione cEdis essent necessarii, nisi 

architectus et petra? nisi lapis et superoedificans? nisi 

fundamentum etopifes? Quid trepidatis pericula 

mortalium? quid anxio fugam paratis excursu? ille 

est, cui nullus versutiam vestram lapsus ibscondit : 

qui cum loco non moveatur, quocunque abieritis in- 

sequitur. Veui ergo, piissime Domine, et ad consecrationem 

operis tui plenus illabere ; vice humani 

por baptisma pectoris purgentur ha^c templa turpi 

hactenus dedicata patrocinio. Institue, Doraine, ver- 

tendo sacrificia; et dum puris cumulamus altaria 

sancta donari is,pr£esentiam tuse majestatisintersere, 

evucatus sanctorum merito sacerdotum, electi seor- 

' sum praesentis Palris nostri Laureutii conscientia : 

qui tot plenus dotibus ad Ecclesice fastigia crevit, 

duot fecisseut summum singula quKque pontificem. 

in quo vernat princeps bonioperiselmater honeslatis 

verecundia, religionis sanctse nulrix patientia, Dcum 

seraper placatura pietas, qui ecclesiasticis membris 

non sermone vitse instituta tribuit,''sed exemplis : 

qui omnem callem quo ad Deum itur, dum prcevius 

incedit, ostendit : adjuvante se Domino nostro Jesu 

Ghristo, cum Patre regnante in saecula sseculorum. 

Amen. 

DICTIO III. 

- Dala Slephano ^ V. S. vicario dicenda Maximo 

episcopo 

SACUA TERTIA. 

Prodit reIigios£e votum conscienticP mens laudibus 

devola pontilicum : assertio jngenii est, Deo obsequenlibus 

manciparequodloquimur. In quorumprteconiis 

forle auguslus sermo vulget imperitiam : ma- 

nisfestat tamen, si abstineatur, infantiam. Quis raen- 

dicam narratiouem a-stimet, quam vota locupletant? 

Stepe in facundiai dolibus pauper invenitur vena 

pradicantis, ete diverso thesaurus cordis irradiat ia 

egestate verborum. Qui vice Deijudicat, non desiderat 

picta colloquia, sed quse infucatus commendat 

' Patrisnoslri Laureniii\ Episcopi Mediolanensis, 

quem proinde ut metropolilanum suura patris loco 

habebaut Novarienses. Quod vero in ejus laudesdigreditur, 

specimeu habet priscae episcoporum inter 

seobservanliffi ; quorum conoionibus si quando aderaut 

aliarum sedium antistites, aliquam eorum laudationem 

intexere solebant. Cujus rei obvia sunt apud 

Graecos et Latinos exempla. Sed illustre Petri Chrysologi 

sermone i36 in Adeiphum episcopum. 

^ Diciio dala Slephano] Diclionem hano Cresconius 

et aliae quaedam antiqusecoUectiones inter Symmachi 

papK epistolas numerant, cum inscriplione, tanquam 

ad Laurentium episcopum iMediobineuseni scriptasil: 

quo etiam factum, ut in nupera editione Conciliorum 

cajteris Syuimachi epistolis inserta sit, errore mani- 

Symmacho minime congruat, et epistola 

festo : cum 

non sit, sed oratio : quam quidemad Laurentium referri 

non patitur allusio ad Maximi vocabulum, quam 

A nitor ingenii : 

Q 

quia in his etiam sine amore blanditur 

eloquenlia, in illis splendorem suum veritas nuda 

commendat. Sine phaleris est omne quod dictat alTectio 

: ad unguem fabricantur illa, quoe voluraus non 

tam speoiem recti habere, quam similitudinem. Ad 

te, venerabilis mihi antistes Maxime, sermo est : oui 

in meritorum testimonio virtus coepit a vocabulo, in 

quo actus eloquitur, "qui nomen appellat : provida 

parentum tuorum diligentiaprius te eligi voluit quam 

probari. Te olimsaecularibus inhcerentem titulis castrensis 

sudor exooluit, et ad Ecclesiae gubernacula 

pars adversa solidavit : siout Deus loquitur per prophetam, 

Quiinmodico fldelis, elin magno fidelis esl 

{Luc. XVI, 10). 

mitem meruit et laboris. Bene venerandis initiandus 

* Te sacrarum judex et consilii co- 

altaribus, et in laica conversatione quod sacrum esset 

elegisli. Tu pudioitise in illa cetate custos inventus es, 

in qua et lex obsequitur desideriis. Satis enim est 

pueritia; arabitum quem licentia fuloit, horreri. Chri- 

stus milites suos quos inper.sonam ducis attoIIat,inter 

acies quasrit hostiles. Adsoitus Ecclesise, pontificem 

actibus implesti ante tempora dignitatis. Non fuit 

advena benignitas, quse naturoe iunixa radicibus, de 

cano,flore germen ostendit. Temporale est omne 

quod flngitur : perpetuum quod cum aetate mature- 

scit. NonHibi sacerdotium rem doni credimus eve- 

nisse, Ped pra>mii. Alius vulgi aura, gratia lenoci- 

nante, commendatur : tibi rigida circa culpabiles 

districtio dedit afleotum. Manet te singularis sapien- 

tia : quss lioet generaliter optanda est, taraen existit 

in magistro necessaria. Fustra monitoris personam 

suscipit, qui impacti non prtcvalel aestimare pondus 

officii : vilissimis comparandus est, nisi prcecellat 

scientia, qui est honore proestantior. Dedit tibi apiicem 

res judicii, non favoris ; dignus pontifioe amor 

est, quemcensura conciliat : devenustat institutionis 

geniiim, qui per solam gratiara vult placere. Tu his 

conditus et formatus toeli beneficiis, plusagendo populum 

'inslituis, quam loquendo. Illa monita disoipulorum 

conscientiam eruderant, quae praebentur 

exemplo : sine pudore invitat ad innocentiaui, qui 

illam non fuerit ipse sectatus. Te inter secreta penetralium 

quasi testem metuunt, qui peccare disponunt 

nasoentibus culpis metus, et reverentia tua negat ef- 

fectum. Qui inter exordia occurrit vitiis, et occasio- 

continet. Dicta igitur estMaximo episcopo Tioinensi, 

Epiphanii in ea sede successori, cui postea successit 

noster Eunodius. 

2 V. S. vicario] Viri spectabilis notasadjeci ex manuscriptis. 

Hino enim vicarianae prasfecturae et jam 

olim proprius fuerat titulus, etadiiuc erat «vo Ennodii. 

Cassiodorus lib. m, epist. 17 : Spectabilem virumGemellum, 

vicarium prxfeclorum, fide nobis et 

indiistria compertum 

. 

* Te sacraruni judex] Comes sacrarumlargitionum. 

IIujus asscssor fuerat jlaximus, ut olim .\lypius item 

ante episcopatum. Sio enim de Alypio scrilnt D. Augustinus 

lib. vi Confessionum, cap. 10 : Eomse assidebai 

comiii largitionumltalicarum; et lib. viii, cap. 

6 •.Uecumerat Alypiusotiosusab operejurisperilorum 

posfassessionemter/ia7n,exspectansquibusiierumconsilia 

venderet. 

:

271 ENNODU EPISCOPI TICINENSIS. 272 

nemlapsus adimit, et concupiscentiae purgat aucto- A gium, de manu factis quod nulla possit senectute viorem. 

Haec beatitudini tuae quasi strictim pro lingu» iari. Occasum enim Deo oblata non sentiunt : nec ad 

meaj commendatione dedicavi. Si precibus tuis vitte vetustatem tremulam pietate fulta mittuntur: stat 

successus arriserit, gestorum tuorum plena me relatione 

consecrabo : ut quse universis nota sunt, man- 

suris in posterum litteris, quatenus gaudeat setas se- 

cutura, serventur. 

DICTIO IV. 

' In dedicalione missa Maximo episcopo. 

SACRA QUARTA. 

Nunquam pauper vena timeatur ingenii, ubi dives 

est causa dicendi. Transit hominem, "quotiens coelestibas 

militat mens nostra culturis ; nec in angustum 

redigiturnarralionis esilitas, siopiflci suoobsequium 

referat narraturus. Potest enimlinguam facundice dotibus 

ornare qui contulit, et dareverbis genium quem " 

fatemur dedisse sermonem. Nam fpropbetici dudum 

maciem juvit eloquii, dum ad perfectam raagistri 

eloquentiam et fortissimi monitoris tubam imbecilla 

Moysi erigeretur infantia : qui nullis gradibus dum 

peritiam meditatureffloruit, nec per cEtatis alicnjus 

scientiam ad messem perfectionis ascendit : qui diu 

militem infabricato portavit ingenio : offlcium ducis 

jussus arripere, quia verecunde renuit, constanter 

implevit. Sic nosdedicationis festa celebrantes,' iiiter 

spiritalis laetitiae bona prsestolamur gratiam, dum pa- 

remus. Absit formido debilis : removeatur tiducia 

inaniter concepta per studium. Nos de bumanas per- 

fectionis schemate nec praesumimus aliquid, ncc ti- 

soliditas machinee., quam Christus ingreditur : etori- 

giuari» oblita fragilitalis, adipiscitur de possessore 

virtutem. Tecta vilia de consecrantis nobilitate de- 

corantur, dum rei caducse pretium tribuitur habere 

de Domiuo. Tu autem, frater sanctissime, hujus 

oblator sediticii, de mercedis retributione gratulare. 

Nescit spes titubare, cui bonse fructus promittitur 

actionis :abexercitio descendit retributionumflducia, 

neo uUo nutat incerto qui laudanda medilatur. 

DICTIO V. 

^ Indpienlis episcopi. 

SACRA QUINIA. 

Par quidem discipulis incipiens magister est, et 

inter exordia doctor nulla est ab auditoribus sorfe 

sublimior : experlis honor debetur ingeniis : vix mediocrem 

cultum exigunt non probati. Illa sunt vera 

prcBconia, quae longus sudor elicuit : blandimentum 

est, nonjudicium, quotiens laborem gloria ingesta 

prsecesserit. Inter maculas numeret, quoscunque 

triumphos ante discussionem campi miles acquiret. 

Qui properatis subeunt Olympiaca bella vestigiis. 

Nunquid eisante consummationem certaminis suppe- 

tit spes coronae ? dicente Apostolo : Non coronaiur, 

nisiqui lerjitime ceriaveril [11 Tim. n, s). Ecce nec 

illos decet anle meritum prsedicatio, a quibus juste 

poscitur post laborem. Nostrae diverso prolixo distat 

memus. Deinde quis in beati Joannisprophetai cujus q calle conditio : quibus tantum decerpitur de fruge 

templum hoc sanctificavit ingressus,vel muta dubitet 

ora laxari? cujus senior gratia, quam natura, dum 

ante lucis ingressum pii vatis implesset officium, limen 

vitae hujus virtute signavit. Nam uno eodemque 

tempore, et matrem fecuuditate nobilem fecit et in- 

offlciosa genitoris labia in loquelam pristinam usu 

remeante commovit. Nemo Joannem nominans, 

post exempli praecedentis miracula, pristinam linguas 

habiturum se suspicetur imperitiam. Post sacratissimum 

Zachariam cujus faucibus eliminata per istud 

Tocabulum remeavit humanitas, ab universis jure 

creditur Joannes apostolus clavis esse jverborum. In 

hujus comitatu Antoninus, vetusti heros sEeculi, et 

beatissimi Cassiani juncta clantudo, faciunt de aede 

innocentiae, quantum accesserit de favore. Nam sicut 

positi in tirociniis aestimamus, plenum necessitatis 

etpericuli iter est, in quo et sectanda est vita lau- 

dabilis, et fil probris uberrima, si desideret ab hu- 

manitate laudari. Actionostra, si de bonis suis fuerit 

elata, sordescet, protestanlibus divinis eloquiis : Qui 

vos laudant,seducuni vos, et subverluntsemitas pedum 

vestrorum {Isai. iii, 12). Splendorem pontilicis res, 

non lingua testetur : plus lucet claritas hujus ofticii 

veritatis indicio quam loquela?. Ecce cernitis quam 

tuta sit causa subjecli, et quamlis discriminibus so- 

ciata praeposili. Munia mea plus poteritis fulcire ge- 

mitibus, quam clamore. Nemo quod auribus lenoci- 

natiH', credat eximium : sermo noster, nisi anima-. 

sacramentum, de terrena habitatione ccEleste colle- rj medetur, abjectus est. Illum praeferte, qui spiritali 

Dictio in dedicatione missa Maximo] Eidem episcopo 

Ticinensi, qui synodo absolutionis Symnjachi 

cum caeteris interfuit et subscripsit. Superior oratio 

Maximo dicta fuit : ha?c a Maxinio, cum dedicaretur 

basilica S. Joannis Baptistae, qucm novo exemplo 

apostolum quoque norainat : ut prodromum nempe, 

missumque anteChristi Domini adventum : quo modo 

et prophetas in Apolcgetico dixit, qniaetipsi missi 

sunt, apostolos posse nuncupari. Verum a?des illa 

non solum Joannis Baptistae, sed Antonici etiam et 

Cassiani titulo dedicala. 

- Dictio incipientis episcopi] Ineertum est an concione 

hac usus sit Enn.idius ipse, cum episcopus 

creatus est, an, quod potius reor, fornmlam aliis 

scripserit qua in episcopatus auspiciis uterentur. Cajterum 

de Ennodii catbedra longa refutatione non 

eget, quod a Bernado Sacco in Historia Ticinensi 

lib. VIII, cap. I, scriptnm est, Knnodium anno Christi 

490 sedere coipisse. Qui enim poluit illo anno 

episcopus creari, qui anno proxime antecedente quo 

Ilaliam ingressus est Theodericus, .sedecim tantum 

erat annuiiim? aut quomodo imponi tum potiiit catliedrae 

Ticinensi, qnani adhiic regebatet aliquot post 

annisrexit Epiphanius, ac post Epiphanium Maximusquem 

synodo palmari interfuisse moniiinuis? 

Certe et in Apologia pro synodo, et in omnibusepislplis 

quas toto Symmachi pontiflcatu scripsit, non 

ampiliisse quam diaconnm appellat h^Dnodius.Qiiare 

certius videtur, qiiod alii cen

falce sentibus purgat interna. Tunc pretiosura pasto- 

ris diadema est, quando suasioni ejus grex ecclesia- 

sticus, dum ad probitatem graditur, non repugnat. 

Ille sine fuco monitorem etferiato ore diligit, quiejus 

instiluta seclatiir. Additur quod imperilia nostra ju- 

qui nuper 

stam suslinet deipsa uovitate formidinem : 

de ovilibus ad custodiam praeparali, assuescimus de 

uni-versorum fieri necessitate suspecti; et cui vi.x fuit 

pro se fida caulio, suscipitofficium cuncta metuentis. 

Scimus quantum erit humilior famulautibus, qui ad 

rcligiosum vocatur imperium. Kecesse est ut eliam 

e.^trenia3 conditionis personis obtemperet. cui imminet 

sic jubere. Ait enim doctor gentium : Omnibus 

omnia factussum, ulonmes acquirerem {/ Cor. ix, 22). 

iModo Diviuitatis operalio adsit inuneri suo, et quem 

dignum apice tanto non invenit, efflciat. 

PnECATIO MISS.iRUM. 

Diguuin et justum est. Vere dignum est, ut inter 

exordia dignitatis tibi priucipiorum Domino suppli- 

cemas, qui mundiipsius in novam lucem prodeuntis 

iufanliani, quanto bonorum tuorum secreto orditus 

83, taula potentiaj virtule solidasti. Stabat in admi- 

ratione sui tenera orbis inchoatio, et pene decoris 

proprii concussa slupore titubabat ; ante agnitionem 

ardinis solam sortita de auctore substantiam requi- 

; 

rens quo esset rotanda lux altributa moderamine 

qualem unem diei tempus exciperet, si per assiduos 

semper renasceretur occasus : si nox mundum fuscis 

ambitura complexibus, quasi rem originariam peren- 

niter non teneret. In hoc ambiguo, ut certis famularenturperlongumconfusatemporibus,Deinostriexsti- 

tit lex voluntas. Omuis dispensalio statutis prsefixa li- 

mitibustantum potuit, quantum prajstitit qui creavit. 

Sic nos, pie opifex, inter sacerdotalis tituli auspicia, 

sole conversationis irradia : per sudum de meritis 

Qostris fulgcat dies officii : nulla subreptione, nullis 

diaboli blandimentis pereat quod vocamur : non li- 

ceat admisisse, quod non decet: recti studium, te- 

imperante, trjuseat in naturam : adsit muniis nostris 

Eequalis operatio : composita servitute beatum cre- 

scat imperium, nec subjaceat moribus, qui preeminet 

dignitate : 

per Dominum nostrum Jesum Christum. 

ORATIO ANTE MISSAM, 

Collator bonorum Deus, cui effectus in voto est 

: ; 

DICTIONES. 

qui de medio populi Moysen in prophetee persona j) 

suo et studiorum liffiredilatem adepti sunt et ruinas. 

dedioasli : nam dum quentur de imbeciliitate, te auctore 

convaluit : sumpsit meritum pontiticis, dum 

justus sui arbiter se vuciferat nil mereri, cui apicem 

actione subliiuem conciliavit humilitas : da parem 

noslris exordiis gratiam, quia propensiorein deberi 

actibus declaramus offensam. Non sunt inusitata quaj 

poscimus : beuignitas tua testimonio tenetur exem- 

' Dicdo dehdsreslbus Orientalium\ Lemma dictionis 

non est Ennodii : nani in veteribus libris est anepigrapha, 

prcefixis tantum his verbis, in Christi no- 

MiNE. In ea porro nihil apparet unde ab Eunodio 

putius qiiara ab alio quopiam episcopo dicta suspicemur. 

Sed digna est prorsus optimi cujusque autistitis 

studio, ut suos ab ha?,resum contagione avucet, atque 

in orthodoxa et Petro seu sedi apostolicae adhasrente 

doctrina contineat. 

274 

A pli ; eo circa nos eris bonorum largitione clementior, 

quo substantia nostra facta est de peccati fasce pro- 

clivior. Da, boue imperator, dignam tua electione 

virtutem ; quia sub pio principe nulla militem deco- 

lorat abjectio : per Dominum nostrum Jesum Chri- 

stum. 

DICTIO VI. 

' Le hserelicis el synodo. 

SACRA SEXTA. 

Pro ratione solvendum est quod pro ratione tacuimus 

; nam ut .pateat et lingu» nostrfe officia et silentium 

ordinatis servi^se temporibus, fide hortante 

in oflicium serraonis erumpimus. Idem enim est su- 

pervacue loqui quod necessarie non locutum, dicente 

P 

enim Aposlolo : Vx mihi est, si non evangelizavero 

{I Cor. XI, 16) ; et alibi ; Tempus iacendi {Eccle. iii, 

7) ; nos praecipue quos praelati caeteris hortatur pondus 

obsequii, decet aut bona facientes elevare, aut 

mala coraprimere. Et quidem vos docere non aliud 

quod 

est quam stimulos admovisse calcaribus : nam 

ex proposito facitis, superbi sumus, si nostris debendum 

credimus institutis : sed qui bona studia probat, 

amplificat. Stat apud conscientias vestras quanta Ne- 

storius et Eutyches, gemina diabolicaj informationis 

ostenta, diu castam Ecclesiarum Orientalium disci- 

plinam perfidise fornicatione corruperint, qui juxta 

Apostoli sententiam : 

Dileciionem veritaiis non rece- 

peruni, ui salvi fierent et ideo ndsit illis Deus opera- 

iionem erroris, ut crederent niendacio [l Thess. ii, 10) ; 

C dum per subripientem scandali occasionem Christi 

milites ille contentionum carapus examinat ; sicut 

scripluni est : Oportei esse cerlamina ui probaii ma- 

nifestifiant [I Cor. ix, 19). Apud quem jChalcedonen- 

sis non vivit commemoratio veneranda concilii, in 

quo Dioscorus cum sectatoribus suis stylo pise di- 

strictionis addictus est, et sanctce memorioe Flaviani 

adoranda monimenta exsultans Constantinopolitana 

civitas recepit, cujus jam pridem firmaverant coelestia 

decreta sententiam ? = Ubi gentium Timotheus 

ignoratur, qui propter suscipiendas {an sucpiciendae) 

recordationis Proterii CEedem fieri plus quam patri- 

cida non horruit? Nam sacripersecutione ponlificis, 

et genera criminum vicit et nomina. ^ Scitur Petrus, 

et Cyrus, et Timotheus, qui dum jacenti manum 

Dioscoro porrigunt, corruerunt : hi de prsecessore 

Proinde, fratres, manentein in supernis patrum, et 

adha^rentem beato Petro tenete sententiam : quia nos 

mundfe Ecclesias et non habentis maculam optamus 

unitatem (Ephcs . v, 27). Patienter sufferre non possumus 

vana in Christum nostrum et blaspheraa ru- 

ctantes ; scimus qui in putribus membris non utitur 

- Ubi geniium Timoiheus] iEIurus cognomento, 

Alexandrise sedis, caeso Proterio qui in Dioscori locum 

suffectus fuerat, insessor : de quo Liberatus 

diac. cap. liJ Breviarii. 

3 Sciiur Peirus] Petrus Moggus .'Ehiri successor, 

et Dioscorianae factionis praecipuus incentor ac signifer 

: qui expuncto ex diptychis nomine Proterii et 

Timothei catholici, Dioscori et ^luri nomen inscripsit. 

ut narrat idem Liberatus cap. 18.

27 S ENNODII EPISCOPI TICINENSIS 276 

ferri medicina, serpeutibus morbis prwstat obsequia : 

nam nisi secentur tabefacta, contaminant. Pacifica 

est cumhis qui recturn niluntur impugnare, coDgres- 

sio : quis a bellis talibus timoris revocetur obstaculo, 

de quibus vitali possit morte gaudere ? quibus mundi 

liujus potentibus, vel si minentur, acquiescendum 

credimus, quando aliud imperat qui regna modera- 

tur? dicente Apostolo : Non 

sunt condignsi passiones 

hujus mundi ad superventwam gloriam, qux revelabi- 

iur in nobis (Rom, viii, 18), Fluxa ecclesiasticoruiri 

corda aut turbant quse in prsesenti vita sunt, aut de- 

lectant : quibus ' Acacius qui diro diaboli a senlentia 

sua motus iraperio, erubuit diu propugnatorem se 

fuisse veritatis ; et clari deserens ornamenta certa- 

niinis, triumphum suum quem sub Basilisco pio su- 

dore meruerat, debellavit : qui solis pramiis suis 

pene tempore adeptionis invidet, spem bonorum fructuum 

perfidiai falce succidens. Gravius enim est, 

degustata bona quam intacta calcasse. Nihildefensio- 

nis superest homini, post dulcein justitiae saporem, 

ad mortifera schismatum venena redeunti. De his 

quge prasfati sumus natum est, quod in Constantino- 

poUtana nuper Ecclesia fertur admissum. Inde patimur 

sine vocis usura tristitiam : qui enim oblatis 

remediis non obediunt, merito nihil consolationis 

tempore quo premuntur, habuerunt. 

DICTIO Vil. 

In dedicatione audilorii quando ad forum iranslatio 

facta esi. 

rutilant illa quae se erigunt prserogativa nascendi. 

Ut 

SCHOLASTIC^ PRIMA. 

campus militem, mare navitas, fora causidi- 

P 

Incrementum rusticum matris mammas inter sulcos 

cura, sollicitant incerta raptorem, ita auditoria Un- 

guas exercent. Nam quae malum ratio suadebit silen- 

tiura in loco in quo sunt praemia constituta verborura? 

ul)i orationis palma, si hie gratia taciturnitatis? Beno 

solvuntur sudoris pretia, ubi sunt templa victoria? 

bene elfugatur servitus inler atria libertatis. Vincta 

hic ora teiieat mens captiva : non agnoscit forum 

Romanipopuli, non liberalis eruditionis gjmnasium, 

qui adbuc quasi in secessibus conticescit. Sint muta 

forte diversoria : hic nihii est tam familiare quam 

pompa dicendi. Fescenninos sales hymenaîs dare 

genium consuetae professionis plausus hortatur 

eriguntur lituis bellatores : virtute debiles gravis 

buccinarum cantus attollit: data sunt universis ami- 

ca incitamenta propositis. Quid ego faciam, doclorum 

optime, te loquente? si infabricata verba intra 

verecundum penetrale conlineani, instituti me esse 

sirailis noa agnoscas. Amicitiarum religionem in 

gratia parcus offendam, si nec tran^lationis festa, 

nec debittP tibi laudis munus exsolvero. Salve er- 

' Acacius] EpiscopusConstantinopolitanus, qui primum 

quidem pro synodi defeusione adversus Petrum 

Moggum stetit, auctorque Basilisco fuit, ut edictum 

qiiod adversu.s illani scripserat, revocaret, ut ex Zacharia 

rhetore tradit Evagrius lib. iii Hist. ecclesiasticae, 

cap. 7. Post haic, inutato levissima, ut Liberalus 

cap. 17 notat, ex causa consilio, Petro Moggo, 

quem antea damnarat. favere coepit, gravissimaeque 

et molestissimffi iu Ecclesia perturbationis auclor fuit, 

quoe post ipsius eliam morlem diiitissinip dessRviit. 

: 

A go, nutritor profectuum, fax et splendor ingenui- 

tatis : qui nobilia germina laboriosis purgando sar- 

culis in fructibus facis aguosci : qui in cano flore no- 

vella» posteritatis, quantura horreis paretur, osten- 

dis : 

qui de ferarum cubilibus et bubonum habitacu- 

lis ad fora nos revocas, unde majores pene jam longa 

ojtate discesserant. Non enim patent eruditis loca 

ista, quibus scientiam non primoribus labris ipsa 

coutulerint. Cujus enim tuba cognoscitur eloquii, 

nisi cujus puerilia innotuerint rudimenta sermonum? 

Tibi ergo debentur hsec beneficia, quod citaturus 

reum causidicus inler atria jam probata dictionem 

metuendus iucipiet. Tibi spes nnica honestaj 

professionis ascribenda, quod nobilitas decursis 

brevi temiioribus liberali sudore placitura est. Sed 

" quo me ignarum virium tui rapit affectio, narrationis 

pelagus non pendentem ? sufficitin loci amici et diei 

celebritate vota testatum. Ad vos revertor, quibus paterna 

conventus affectione vocem debeo commonen- 

tis. Reddite vos studendo origini, reddite natalibus 

lectioue : naturae lucem jubar dictionis ostendat: 

multiplicate suffectu scientiae parentum titulos : or- 

nate eruditione decora majorum. Fulvi nobilitatem 

melalli nisi ad unguem manus ducat artificis, mater- 

nis pene hebetatur tenebris : et si non magistra polilione 

venustetur, nihil ei prodest sublimitas quam 

veua coucesserit. Adjuvatur quidem doctoris instantia 

dotibus sanguinis mundioris ; sed nisi limata non 

evacuat ; et per pascua pecus agere, dum ab uberi- 

bus pendet, assuescit : patris brachiis, dum juveu- 

C05 fatigat, adjungitur: prensat dexteram grandia 

terris semina committentem; et sudorera originis 

suaj in ipso lucis limine meditatur. Quid vos faciatis 

quos liberalibus pepererunt matres optimie discipli- 

nis ? peregrinandum vobis est a germine ditiori, nisi 

vos nobiles instituta monstraverint. Habetis prffivium 

eloquentias morumque doclorem : currite prosapiae 

stimulis incitati, et cum vos ad agonem prtpmia pro- 

missa perduxerint, mei meminisse dignamini : quia 

sunt quae a vobis post coelestem retributionem snf- 

fragia hortator accipiat, Bxe. sunt, quse vos nostris 

licuit vocibus admoneri. Vos diligentiam pectoris 

,, niei expendite consideralione verborum : non phale- 

ratus sermo, non illecebrosa tantum et depicta fucis 

narratio dclectet : quKrile apud me non blanda, sed 

necessaria ; non deliciosa, sed fortia. Nunquid juvat 

pompam texere praecepta daturum ? qui probari non 

magis sensibus quam termone disponit, affectum 

monitoris evacuat. Pondeiibus ornetur dictio casti- 

' hi dedicaiione auditorii] De Romanae scholse auditorio 

sermo est. Translatiouis festa vocat, cum ex 

pristinis sedibus ad forum schola nugravit, ut ibi 

ludicrai excrcitationes fiereut, ubi seriEe caus» agebantur. 

Sed quodnam in forum fuerit non explicat, 

cum in diversis olim declamasse rhetores legantur. 

De Trajano licet conjicere ex iis quae Fortunatus 

scribit de poematis illic ipsius aetate recitatis lib. lli, 

epist. 21.

277 DICTIONES. 278 

pantis : lancem in exhortatione teneat, qui gestit A agricolee ligonibus scripserint, triticeam messem paaudiri. 

Inslitluor virtutis plausus excludat : bene 

morata oralio imperat quod suadet. Iloec si explicare 

uequeo facultale dicendi, amare tamen didici cousideratiune 

propositi et leclione consilii. Purs qusedam 

probitatis est, si implere nequeas, nosse meliora. 

Sequi'iur exaiuinatam iuteutionem effectus operis : 

proximus magistro est, qui diligit ornameuta doctrinee. 

Deus tamen voti se comitem jungat : et quod 

novellis prfficeplor commendo cespitibus, in pumis 

tanquam de hasreditaria possessione decerpam. 

DICTIO VIII. 

Prxfalio 

' dicta Lupicino, quando in audiiorio iradi- 

lus est Deuterio V. S. 

SCHOLASTICA SECUNDA. 

Quoliens amomi flosculus, aut messis cassiee per 

depraedationem lascivi poUicis viduautur, et ad dotem 

mauuum humauarum nobile germen adjungitur, 

meritum cespitis odore signiUcat, et natur» geuium 

prima visione testatur; occultari se non palitur fe- 

tura sublimis : decus clari sanguinis non tenetur abs- 

coadito : vox mundoe originis licet in recessibus, 

semper auditur. Sed quamvis ila se res habeant, 

humanitatis interest, non tacere quod gestias : parum 

suscipit oneris, qui quod scit amore dignum 

csse,' commeudat : feritatis maculam non evitat, qui 

liurus superabit et lolium. Munus Palladium et cana 

uemora baccis plurimis cultura locupletat. India 

multo sudore quo se jdctat hebenum nutrit. Sabati 

virga cespitis manu cessante non proficit. Industria 

fecit, quod Prsestaueis rosas dumela pepererunt 

quas de spinis, ceu terrae sidera, labor e.xigit. Felix 

est operantis instantia, quotiens glebis uberibus ma- 

nus adhibetur. Tuqc fessa brachia succo effusae vale- 

tudmis intumescuut, quando integrum fenus rurico- 

lis arva dissolvunt : uascitur exercitii desiderium de 

fertilitate telluris : vomeribus agendnm est, ut per 

palmites exuberet dos autumui. Nunquam spuman- 

tia labris niusta meruit, nisi qui vitium luxuriem 

curva falce resecavit : et in diversis cultibus plus 

quam vini acciperet, liquoris effudit. Talis est na- 

tura mortalium : rite comparantur arbustis rudimenta 

parvulorum. Quos postquam parentum solli- 

citudo a matris radice decerpsit, providendum est 

cui sulo juxla vota commeudet. Post deliberalionem 

doctoribus jura nostra transcribimus. Tunc liunt in- 

stitutione vestri, quos nobis natura concesserit 

tunc incipit sibi tantum studiorum lima vindicare: 

quantum origo vix praevalet. Pene enim non injurium 

est, vinci prosapiem collatione doctrinee ; quia 

patris officium habet luxuriem comitem ; prBecepto- 

non festinat asserere, quod meritis novit esse placiris, sollicitudinem : genitor fit deliciis, institutor laturum. 

Diem laudare abnuat? attoliere soiis raboribus : libertatem origo tribuit, dignum libertate 

dios quis metuat qualibel nocte sermonum ? si tlie- mouitor facit. Ergo magis vestrum est, quod laudamati 

obsequium proi-stat oratio, ab ipso suscipit di- Q tur in homine : nemo enim, si desit testimonium 

gnitatem. Pruprii ergo macie non turberis ingenii, 

quando eloquii vilitas pretio susceptce dictiouis ele- 

vatur : erigere mens fasce depressa imperitiae : dex- 

tera impacti oneris sublevaris. Sed cur longis invol- 

vimur ? PraesenLi adolescentulo militat proefata narra- 

lio, quem rediturum ad proavos, non denuntiatione 

augurum, sed post Deum fultus spe mihi veslrae perfeclionis 

spondeo : nec futurum ambigo, splendorem 

te iste suorum posse reddere, quem aliis contulisti. 

Polest enim faciie veterum decura ^suscitare, cui fas 

est nova constriiere. Non credas haec esse solius in- 

citamenta facundiae. Tibi uni concessum est, claritatem 

aut dare, aut reparare majorum. Stant ante 

oculos tuos non aunosa pueri monumenta, sed re- 

facundiae, poterit prsedicare quod nascimur. Splendorem 

familiie prodit lingua, quam tribuitis : iit 

prajco generis, magistri beneficium : ineruditala no- 

bilitas coeleste munus abjurat. Adstringite ergo arc- 

tioribus vinculis per aetatem erratici palmitis lapsus: 

sine sobole ramos ferro castiga : novellum cespitem 

fotu quo cuncta fructiticare soles, attolle. Habet 

adolescens noster, quodcunque de suis respexit, 

quod sequatur : nobis crede, actus tot stimulis per- 

volat, quolibet scientiae fuerit aequor ingressus : fo- 

dietur prosapiae suae calcaribus : per tot ordines ni- 

hil nisi quod ad lilteras invitat, invenit. Stat ecce 

ante te parvulus noster felicibus initiandus auspi- 

ciis : et sicut justi hostia devotionem sacerdotis ex- 

centia. Periliam tuam Firminus et Licerius, aetatis |-. postulat. Paternam couveuit ore pietatem, ut quali- 

sidera, hac vuce conveniunt. Suscipe, doctis- 

sime homiuum, ulriusque plautam farailiie, et culmum 

in quo gravidas aristas pjrias secuudus at- 

tende. Scalpe sarculis uberem terram, quae si nostri 

est germiuis Ubula, fit tuis profecto laboribus re- 

sponsura. Docendo libru adolescere maritata planta- 

na : uovelli denlibus virgulti fruclum surculi melioris 

accommoda : veniat pomorum successus, dum 

ore tenero sublimior ab illo te docente planta mor- 

detur : quia nisi edomitara terram terque et quater 

' Prsfalio dicta Lupicino] Lupicinum Enprepiae 

sororis Euuodii filium fuisse uos epistolaj docuerunt 

hic ulrumque e.jus avum prudit, Firminum et Licerium 

a quibus et cognomina de more sumpsit ; uam 

Flavius Licerius Firminus Lupicinus appeilatus est: 

: 

bet oratione constitutam in vitce limiue comraendet 

infantiam, quam de pareutibus non sermone exigit, 

sed quid desideret errur ostendit ; cogimur subve- 

nire in necessitate parvuli, quam formido mauife- 

stat. Sponde tuis adolescentule 

; : 

* digne primordiis : 

bonum 

spem solidam de tua perfeclione concipimus : 

ingenium doctori optimo mancipamus. Sacri jam rudimenta 

venerare collegii : ad Latiaris curiae profi- 

ciunt sidera, quos vides scintillis modicis futuruni 

lumen ostendere. Hoc avos dixisse sufficiat : mihi 

quod quidem ex Vaticano codice Commentariorum 

Julii Cffisaris didicimus, in quo ad libri calcera 

ascriptum erat : Julius Celsus Conslantinus legi. Flavius 

Licerius Firininus Lupicinus legi. 

• Forte digna.

279 ENNODH EPISCOPi TICINENSIS 

remanet slricta insinuatio. Propiuquum ad te con- A eypendere origine serpentis rivuli, qui scalpente ad 

sanguineus, orbum parentibus religiosus exbibui. ipsam terram ungue perdueitur, quid sit ejus in unum 

Quae res mihi affeclum pueri faciant, jam tenetis. Si 

necessitudo respicilur, liber ab amore esse non possum 

: si pietas amica proposito, nostri flunt filii qui 

parentum suorum preesidio denudantur. Unum ergo 

vinculum, venit a prosapie : alio nos adstringit ofU- 

cium. Respice, venerabilis magister, tot pro isto 

supplices manus, et in spe parvuli majores ejus, me 

leque considera. Genus est singulare laudis in docto- 

ribus, discipuli eruditio. Acbillis lingua Chiron in- 

notuit ; fecit sequacis raeritum opinionem illius plus 

amari, cujus per se forte facundia in lucem non po- 

tuisset exire. Maro vester tantis institutores suos 

commendavit, quantis ipse notus est : et certe illos 

coUectus alveus, quid si ubi nascilur EEstimare, et 

vires iluminis non de his quse accepit. sed de illis 

quoa potuit accepisse, colligere. Quorsum, venerabi- 

lis magister, libertatis index, boni testimonium san- 

guinis, ingeniorum lima, fabricator sensuum, haec 

verba praimiserim, si requiras ; me me locutus sum, 

fateor, me digessi : quem inter inscitiee dormientis 

infauliam occupationes variae et tristitia fortis impe- 

ritioe mater oppressit: cui non datur duris solvere 

colla laboribus, ut sludiorum lupatis ora decorentur. 

Meus sermo quod scaber est, et nullo splendescens 

dictionis attritu, intelligentiai est et esercilii quod 

dedisco. Te inter pala;stra tua originaria linguse 

per merita sua fama non prodidit. Hieron^^mus no- ^ palma sollicitat : teinter clves, mei immemor, su 

sler, nisi prseceptorem suum Gregorium diceret, illo 

nielior censeretur : sed illi applicanda sunt bona no- 

minati, a quo sumpsisse videntur originem. In 

summa, ut dixi, ccelum pulsat magistri opinio perfe- 

ctione discipuli. Apud scientem rerum uon objicio 

ublivionem, quia nota commemoro : avara sunt vota 

diligentum. Deum precor, ut studiis vestris gratiam 

buam comitem jungat, ut quos a me limaudos acce- 

pisti, doctissimos reddas ; et illorum eruditio vestra 

quidem gloria, sed meum efllcialur obsequium. 

DIGTIO IX. 

perba Delus annumerat. Tu Castalii gurgitis lautus 

possessor incedis ; et ego vix arentibus labiis stil- 

lantem gultani marcidi liquoris infundo. Te sudore 

contiauo, nulla diversitate interpellante, utpote colonum 

suum, doctrinaj messis ampliflcat. At mihi 

vix de magnoruni horreis pauper faseli esca porri- 

gitur. Tu in sustentationem ruituraj libertatis felix 

dextera subrogaris : me EcclesiEe angulus etiam 

bona metueutem sseculi .'praesentis includit. Quid, 

rogo, visum est dudum insignia eloquentias tuse in 

me tam longe positum oculos destinare? Fuerunt 

'Prsefatio quando Arator auditoriwn ingressus esl. magis alii, quos dictionis tua? ornamenta compone- 

SCHOLASTICA lERTIA. 

rent, quibus vcrborum phaleras per Latiales elegan- 

Notum cunctis bene niortalibus, quod dicendi la- p tias acquisitee victurum et apud posteros nomeu of- 

burem negotiornm fcrire pariant, et eliminatis curarum 

procellis oratiouum serena plus rutileut. Diem 

suum iugeuia, nisi occupationem nebulis fuscata, 

uon perdunt : senlentiarum jubar cura vacuos respicit, 

et expeditus animus declamationum pompam 

comniendat. Qui caeca remis lemerarius freta pro- 

scindit, nudum soUicitudine gubernaculis pectus acconimodat 

: ct cla\iregimen sola qua magistrum 

navis conveuit, inquisitione perpendit. Tunc stupea 

in vontos ex voto frena laxantur : tunc rudentum 

vincujis diu libera maria vinciuntur, et imperiosis 

undarum cumulis homo dominaturus ingredilur, 

viarum incerta astris recludentibus agniturus. Tuuc 

Phosphorum, Pleiadas, Cynosuram, et quidquid iter 

ferreut. Me tacito teneri tanlum convenit affectu di- 

ctis iraparem et offlciis sequestratum. Quid erigeris 

animos quos alter jam sibi vitca ordo subdiderat? 

Quid ad te revocaris per longa iterum intervalla distantem 

hominem, apud quem sicut nefas est non 

meruisse laudari, ila crimen fuisse laudalum? Tua 

sunt, tua, ue dubita, aut eorum, si tamen inveuiri 

potuerint qui sequuutur. Ad adolescentulum tamen, 

quem prKsenlis diei auditoriis tuis auspicia dedica- 

runt, cum quo mihi parili infantia convenit, si venia 

me donatis, verba converto. Cujus primordia quamvis 

infabricato sermone commendem, imperiis amo- 

ris excusor. Sub jugum mittitur dilectionis necessi- 

tate constricti : et dum caris prospicimus, quid nos 

monstrat iuspiciens, ad coeli ductum callis hominis D deceat non videmus. Huuc licet paterna debuisset 

ordinatur ; si tamen niens nullo extranea; occupatio- 

nis mordeatur ambiguo ; ncc peregrinantem noti- 

tiam magister inertia; majror attligat. Quod si aut 

pigro torpore hobetatus auimus dormiat, aut diver- 

sis excitans stimulis per devia distrahatur, nescit ad 

propositum suum totus occurrere, cujus membra 

prudentiaj lanista animarum cura discerpit. Ineffl- 

cax semper est, et a molis suae valetudiuc dissocia- 

tus ostenditur, qui non potest, quanlus esl, una tra- 

ctatuum forma monstrare. Est tamen boni doctoris 

' Prxfaiio quando Aralor audiiorium] Hseo tota 

nuuc primum in lucem eruta ex manuscnptis : scripta 

in gratiam Aratoris, cum Deuterii grammatici 

Mediolani disciplinaj traderetur. Mediolani inquam, 

oratio prosequi : uon est tamen a patre aliena quam 

porrigo. Debuit tibi, macle, orationem professio et 

mea. Feiix istud nominis apud doclos auspicium, di- 

taudo scieutite frugibus laborem circa studia neces- 

sarium promittit et nomine. Finde, adolescens egre- 

gie, pinguium dorsa terrarum : imprime dentem vo- 

meris novella adhuc incude foriuatum : exerce in 

studiorum solo quidquid optimum convenit arato- 

rem. Si scrutatus penitus fueris latentium secreta 

camporum, invenies illic Deuterium, qui ubertate 

quia ut ad epistolas observatum est, Arator extra 

Liguriam nou studuit : et quse de Deulerio passim 

scribuntur, ad Mediolanum, ubi scholam habebat, 

referenda sunt.

281 DICTlOiNES 282 

linguarum gcrmina Libi multiplicatis seminibus, et 

sudorem remunerefnr i^npensum- Disce jam nnnc 

verborum luxuxuem artis falce truncare ; ut novel- 

lus cospes sub ferri disciplina proficiat. Resecetur 

quidquid infecunda palmitum umbra transmiserit : 

ad sulam uvarum spem vites tua3 ramos estcndant. 

Talis ad genium tuum redeas necesse est : talis ad 

vota nostra respicias : et cum te gravidis scientise 

cuimis ornaveris, tunc te magnum dici conveniet 

Aratorem. Quocirca spe in te pr»mii nutriat laudis 

ardorem. Legi quia non est fortunee. lusus, si quando 

inter feculentos quorum ego primus sum, imperitorum 

greges profeoerit litteratus. Non meluas pressuram, 

qua gravantur instructi : magrs laudis liabet 

jacens peritia, quam culmina rusticantum. Erigit 

doctos conscientia sua ; et si quando incertis temporum 

flatibus oppouuntur, suslinent mala, quae ssecu- 

lis magis sunt ascribenda, quam meritis. 

Proseculionem meam quam vere rusticam in Ara- 

toris commendatione contexui, felici tantum dicuut 

aliqui persona; blanditam ; 

cui favorem de patris jpo- 

testate conciliet dilectionem mentita necessitas. In 

cujus laudis ministerio vivis et praisentibus tantum 

serviens, temporalem exhibet lingua famulatum. Quoa 

quoties in aliquorum praeconio fucatis verborumiraa- 

giuibus ludit, fortiori studio ^conceptum mentis abs- 

condit. Nonnunquam enim doctis tribuil stylus pro- 

fuadiorum cogitationum latebram, si dulcibus aures 

uon bene merentium fomentis illeserit. Sed seque- 

strentur a noslro talia instituta proposito. Nos et scire 

hxc convenit, et odisse. Gautius euim a prudentibus 

nota quam inopinata fugiuutur. Mihi ad laudationes 

amicorumnisi amor verbo transmiserit quoe in pe- 

uetralibus conscientiEe caritate magistra dictantur, 

inter relationum vias sub fasce suscepti oneris pal- 

pitabo. Ergo 

' olassico meo, cuipropriumsine fraude 

servivit ingenium, indices animi mei dictiones at- 

tuli ; 

quia sine adulationis suspicioneest inter ffiqua- 

lcs amicitia personas ; et tunc tida diligentum sin- 

ceritas approbatur, quotiens non venit ! a potestate 

quod metuas. Mihi classicus non meretur imperiis, 

quidquid non imponit obsequio. Ferunttamen aliqui, 

orbo parentibus iideli, auspicato gymnasia littera- optime magister, sub oratiunculae mea3 insinuatione 

rum, personam religiosamdebuisse magis verbapra- perduxi, tunc cum liberalium disciplinarum limen 

sentare. Orbum parentibus dixi, cui per felicia na- D iatraret, tunc cum incertum esset, utrum prosapia 

tura? damna communis pater et episcopus factus est nitorem eruditione loqueretur ; nullo enim teste no- 

proprius, Ille afflictorum consolatio, jejunorum ci- 

bus, caecorum oculus, pes claudorum, tot pietatis 

sua? species, tot misericordiarum gradus ad hujus 

convertit personaj profectum. Et illud domni Lau- 

rentii, quid mundi necessitatibus succurrit, inge- 

nium, in ministerio hujus exercetur infantuli. Cui 

talis non sit, ut vere diserim, gratiosa calamitas? 

' Ctassico meo] Mox infra, classicits non meretur 

imperiis, nerape Arator. Nova signiUcatione classicum 

dixit auditorem scholasticum, quasijam tum 

scholarum ordinesin quos scholastici distinguuntur, 

classesappellarint : usus porro eadem est voce lib. 

IX, epistola peaultima. 

^ Gratiarumactiogrammatico, quando Parthenivs] 

A quem non juvet amisisse patrem, sub lucrosa commutatione 

si talem conceditur invenisse? Tanti viri 

insiguia, qua? implere nequeo, per profana verba 

non lemero. Ipse est, cujus est dulcis auctoritas, aut 

borrida dulcedo qui magistrum in ecclesia, magistruui 

iu domo, magistrum in convivio, magistrum 

implet in jocis : qui nunquam facit quod sequentes 

nolit imitari. Cujus ad unguem polita conversatio 

coileste iter discipulis, dum incedit, oslendit : minor 

enim laus est docere bene, nisi opere docenda raonstraveris. 

Hujus viri suscepto adolescenti quid mea 

prtEstitisset oratio ; [queni eventus dester de insti- 

tutoris meritis raanet, et de orbitatis prosperitate 

perfectio? Huic sufliciunt patroni preces : per quas 

„ merebitur institutis optimis imbulus degenerare Isu- 

blimiter. 

DICTIO X. 

^ Gratiarum actio grammalico, quando Parihenius 

bene recilavit. 

SCHOLASTlC.i QUARTA. 

Quando debitas beneficiis reddimus gratias, credo 

quodabjuraraus jactantiam necessariis obsequendo : 

nullo onim arrogantioe tumor honestatis velatur indumento, 

cum non glorin? militant verba, sed san- 

guini. Aliud est enim utlauderis dicere, aliud dicere 

ne carparis. Ibi mens avara fanice est subjecta jactan- 

tias, hic servata ratione jure in locum gloriae redigit, 

quod ex dictionis sudore contigerit. Justis nam- 

que et superfluis declamationibus, et si pari favor 

C sermone, discretis tamen mentibus exhibetur : uno 

quidem tyranni laudationes, et bonorum principum 

ore celebrantur, uec est aliqua inter ejus qui meretur 

prajconia, diversitas, et illius qui usurpat. Quod 

nisi gravia judicantum ingenia dicendicau3as'espen- 

derent, nullum daret hasc qua; etiam indignis contingit, 

acclamantium aura discrimen. Susceptarum 

secreta dictionum ab audientibus non examinantur 

lingua, sed pectore. la summa, aliud est recitantem 

blande et libenter audire, aliud aflectum quo recites 

approbare. Sed jam omissis themalis commendatio- 

nibus, rem potius mediocratis nostraj eloquatur. 

Parthenium quondam ad studia tua properantem, 

bilitatis utitur, cujus sanguinem non prodit instru- 

ctio. Tunc ergo prajdictum prosecuti sumus eloquio, 

quando fas non erat sermoae nostro, qualis esset 

natus, ostendi : quia bonorum semper meritorum 

labes est habere lucem sanguinis, et nocte rustici- 

tatis includi : prodi stemmatum vocibus, et imperitia 

fuscante delitescere. Aurum nihil [est, nisi manu 

De Partheaio alterius Ennodii sororis filio dictum est 

suo loco iuepistolis. Nunc olim,cumstudia auspicaretur, 

alia dictione prosecutus fuerat Enaodius quee non 

exstat : nuncejus doctori,Deuterio, utopinor, gratias 

agit, cumspecimen profectus sui declamando dedisset. 

Sic pro Aratore ducP. sunt dictiones, u aa cum ad scholam 

deductus est, altera cum ad laudem provectus.


componatur artificis, et fulvo pretium metallo lima A 

fabricanle jungatur : cessante industria, exigua est 

claritas quae veuerit a natura. Fabrilibus debet stu- 

diis, quod iu partu suo terra laudatur : fornacis be- 

neficio et laleQtiuEC foe.cibus venarum quod in solidi 

traxit speciem ferro 

* dominatur;et elfera hominum 

corda, domitrice affectione captiva, victum, nisi 

ejercerentur, morlalibus non prffiberent. Artis est, 

quod liquidum maris elementum homo securus ingreditur; 

et parvo discrimine per ingenia iter mor- 

tis exsuperat. Magistra agricolarum simplicitas telluris 

faciem dumbrachiis distiuguit, vineta compo- 

nit, et de prole arborum liquorem quo salus ^nutria- 

tur, extorquet. Multis manifestatur indiciis, operan- 

tium diligentia, aut infundi quod origo non tribuit, 

aut quod bona tribuit custodiri. Et si talis est rerum 

universa condilio, quanto, doctor eruditissime, sol- 

licitudo tua est elevanda prcecouio, per cujus desteram 

libertas jam jamque ruitura relevatur? pcr cujus 

peritiam aut inslituuntur novella, aut servantur de- 

cora majorum? Vere faleor, nisi esses, brevi suc- 

ciimberet, quidquid monstrat ingenium. Sed quid 

obligor maximis, qui sustinere parva non valeo, et 

generalem facio gratiarum relationem, qui vix pro 

persona sufflcio ? Uberes tibi coram multis, eraendatissime 

hominum, grates refero, quia agnosci a me 

Parthenium institutioue fecisci. Tu de ejus pectore 

scientiaj sarculo paliurum et lolium submovisli : tu 

triticeam messem qua propinquos pascat, elevasti, 

DICTIO XI. 

Quse dicta est, quando Eusebii filius traditus 

est ad studia. 

SCHOLASTICA. QUINTA. 

Licet sicut novitas, ita habeant intermissa formi- 

dinem, et hoc sit cum de ' attrito favoris publici 

frons refugit, quod fuit ante quam disceret; dum ad 

eluctatam reducitur usu dicendi pereunte senectus 

iufantiam. Exercitus Olympicis certaminibus de 

palma confidit eculeus; et si non otio debilitetur, 

in suojure credit esse victoriam : semper ei coronam 

blandimentis efficacihus spes promittit, nisi 

velocitatiprcemium desidiae languor excutiat. Artifex 

jaculandi de triumphis securus optat incerta : et cui 

occurrit semperinacie gloria, longa pace superatur 

poetarum hederas nobilioribus corymbis etviridanti 

specie nutrix ingenii comit assiduitas : cessante fre-' 

queuti probatione mutescunt ora caiisidici : educa- 

tus in puppibus tequor liquidum sine terrore rauta 

perlustrat : qui si ad terrenam vitam ducat offlcia, 

nec itinera astris, nec eventus deprehendit auspi- 

ciis. Agricola si aliquando vomerem iilectus urbani- 

tate contemnat, in devium bobus duni scribit terga, 

rapietur. Ergo sicut artium in suo quaeque opere in- 

venitur mater instantia ; ita noverca eruditionis est 

negligentia. Talis est noslra», quam post temporum 

intervalla producimus, conditio dictiouis : uon notum 

scliema deferens, non pompam quam aetate 

mercari debuissetostendit : totam flduciam de audi- 

felici in eo eventu per famiiiarum dissonantiam, unum q torum benignitate concipiens, sufflcere credit veniam 

quod sequuretur, et aliud quod fugeret, demonstran- pro favore ; satis esse pia vola pro merito. Absiste 

procui, debilis timor : inînuandum orbitatis mise- 

do ! laudanda supra hominem tuivirlus ingenii ! In 

una eademque persona, qua arte, quod utrumque 

descendebat a sanguine, quid disceret, et quid dedi- 

sceret, indicasli. Laeto Deus gaudianostra disponat 

eventu : procul sit quodcunque minatur adversitas : 

plus in te laudandum est, quia discipulus tuus scit 

prosapiem vitare, quam quod prosapiem certat imi- 

tari. Ecce Parlhenium propinquitas sua ex utroque 

generis calle desceudeus, alia agnoscit feliciter, alia 

fi?liciter non agnoscit. Quam timui ne prsefata permi- 

sLio dum ipsadiversitate discordat, in deterioris jura 

meliora vita concederet, et pro vilitate temporum fa- 

cilius in ipso pars indocta regnaretlSed ostendisti 

mihi, ffitatis tuse ornamentum, quia plus in consan- 

guineo obtiuui quam poposci. Coelestia imitatus es 

ubertale benelicii, quandoimpensione niultiplicicom- 

nieudantisvota vicisli. Ecce jam hiemali pectore et 

corde algido dicliouum Uosculi veruant, et rideulia 

verborum germina depiugunt calalhos exhibeutis : 

ecce postgeutile murmur de ore ejus, quae humanitatem 

significent, verba funduntur. His ergo mune- 

ribus tuis nisi reddam vicissiludinem, pra^stitisse te 

ffistimes non merenti. Quisquis enim feriata liugua 

successus meliores susceperit, ostendit se quod attu- 

lit prosperitas non amare. 

' Schot,, donaiur. = Forte atirilu. 

ratio, orationem religiusum commendat offlcium. 

Quid faciat sermo peritiaj splendore dotatus, ubi 

causa etiam sine insiuuatricis linguae placet offlcio? 

res mipetravit gratiam : sufflcit ut verba mereantur 

alfeclum : ulraque secundis ad audieutiam vestram 

ominibus convenerunt. Dicam sane quod restat, quia 

tantuuidefrudo laudibus meis, quantum remanserit 

in prffisenti causasilentiis. Huic Eusebius nobilissimus 

geuitor, parmoribus quam natura, dum extremis 

pressus, humanitatis sortem profuluro in longum 

velit superare consilio : dum vitalis animae îgore 

terreni carceris angusia calcaret, ac se spiritaiibus 

habitaculis, cum a Deo vocaretur, refunderet; ni- 

hilque in mente ejus esset ,de homine residuum, 

uisi imuiaculata filii diligentia, illud, quod uec iuter 

coelestia uUa delet oblivio : hunc mihi quasi bene 

couscius foveudura,prout vires trihuunt, dereliquit : 

confusa sunt supremis deponeniis verba suspiriis. 

Videro quid aliis reliquerit, mihi sub Dei obtesta- 

lione dimisit haeredem. Cui saporem vitae labris pri- 

moribus contingenti gustum deprecor ubertatis in- 

fundi : ut provocatus disciplinarum melle et favis 

scientiffi, de doraibus cereis ipse sibi liquentis ele- 

meuti neclar assumat. Habet, doclor veuerabilis, 

laus tua per hunc ad cumulum perducta, quod ca- 

piat : extalium profectu, meritorum tuorum pleni- 

:


tiido non riifutat augmenta : quia discipuli elegantia 

assertio est sine labe doctoris ; ejus masime, cujus 

prosapiem splendidani tempus postulat scientiae ra- 

diis adornare, ut decus origiuis in diem serenissimum 

procedat, quando oris in ipso jubar efful- 

serit. 

DICTIO XII. 

Data Aratori qiiando ad laiidem provectus est. 

SCHOLASTICA SEXTA. 

Thema, laus litterarum. 

PU/EFATIO. 

Littera de proprio laudetur splendida censu, 

Advena nam cullus nil tribuet genii. 

Ebria vestito plus lucent vellera Sere : 

Persica candentes colla decent lapides. 

Nil juvat externo componere membra nitore : 

Lux naturalis sidera nobilitat. 

KAllRATIO. 

Omnibus rebus qua? aestimantur prwconiis, exbibenda 

est pro dicendi facultatelaudatio : ab eloquen. 

ticE. dote radiantibus reddenda sunt litteris qua; de- 

bentur : quia sicut gratuitum munus, et opes et animum 

indicat largiloris ; ita aocepta denegari, avaritiam 

et impudentiam reserat supprimentis, Libeinus 

litterarum numini quod de ipsarum fluxit altaribus : 

qnanlisvis enim materia ista copiis praidicationis 

Iionoretur, qualibet eflluat ubertale dictorum, de 

possessionis suse frugibus pasta satiatur: quia dum 

inter vireta quae disposuit, propria oculos amceni- 

tate captivat, habet quidem ipsa jucunditatem de 

gramiuibus suis, sed majora capiunt messes ingeniorum 

incrementa per dominam. Itaque qui fenus lit- 

teris solvcrit, plus dilescit: dum per secretiores 

nieatus, qua,=i per niagnos alveos, quae. ad illas dire- 

cta sunt fluenta, reducuntur: nec quod per guttas 

amiseris, aliter quam si relabentis Jonii jus habeas, 

possidebis. Quis peritise depositum neget, nisi qui 

desiderat mendicus effiei dum reservat ? Istius rei 

fructus (quod mirum dictu est) in abundantiam refu- 

sus exsestuat, dum jejunos faciat incubantes. Ergo 

post opem coilestem, post superni favoris ausilium, 

ministra quibus utaris, ars veneranda, praeconiis 

ct inventionis tuae bono de his quiE a te fuerint di- 

recta, gratulare. A te orta in usu landis amplectere : 

pientias ; pef vos informata proferuntur. Nullus sine 

vobis pectori sapor est, nec liberlas eloquio : vos 

ingenui testimonium sanguinis, vos materia pudoris. 

; 

A per vos, quod cor bene dicta-verit, linguaproloquitur: 

ad investigandam inter justitiam vos praebetis, dum 

oppressum callem dumetis quo expetuntur superna, 

purgastis : vos triticeam de loliis segetem, vos fecundas 

de sterilitate ingeniorum glebas efficitis, et 

gravidas aristas ad scientiae horrea, ne fames infan- 

tia? possit prsevalere, portatis. Mundse nitorem fami- 

liae servando, obscenam prosapiem peregrina luce 

perfunditis. Deo proxima res est vero infusa benefl- 

cio, dum per cursus elucubrationis traditfe, ne optimi 

degenerent, et Ut mali degenerent, salva stemmatum 

veritate praestatur. Per vos de innocentum actibus, 

qun? ad instructionem sequentium pertinebat, gesta 

non pereunt : vestris in medium catenis transacta 

reducuntur, et sepulta reviviscunl : vos instrumenta 

g memorias, vos causa pietatis : vestris vomeribus humani 

pectoris tellus ad fecunditatem prseparatadescri- 

bitur : vos religionis auctores, vos hostes criminum : 

vobis ducibus quae per usum subripiunt, dediscuntur 

scelera, per quas bona discuntur : aut ad directum 

homines augetis propositum, aut mutatis obliquum. 

Vestro exsules ornantur indicio, et a mundi culmi- 

nibus sejunctos vos ccelo sociatis : malas conscientias 

aut intrare contemnitis, aut in sacrarium ingressae 

dedicatis. Facessat a litteris vel mutare quod dignuni 

est, vel non mutare quod noxium : vestris vulneri- 

bus nulla per chalybem vestitos subducit instructio : 

ad penetralia illorum, et quos ferrum texerit, perve- 

nitis , vestris umbonibus directa ab adversariis tela 

repelluntur : nec speculis peritiae vestrse ulla clypeo- 

G rum crates opponitur. Vos iii afflictione constitutos 

erigitis : vos positos in corporum cruce mulcetis : sic 

gaudiis augmenta tribuentes, ut modum hilarilas et 

producta custodiat; si a vobis veniant blandimenta, 

dulcoscunt. Non licet contra imperium vestrum vel 

defunctum flere quem diligas : vos nupliis, vos aplae 

funeribus : scientise istius studium diversissima in 

concordiam tenet, et utramque partem amplexa gratulatur 

: utinam vos longioribus coli liceret alFatibus. 

et non vestris legibus deberetur brevitas, a quibus' 

copia votiva suggeritur I Per litterarum species in 

longum itura vox tuto committitur, et siue imminu- 

tioue sui relegente solidatur. Ante vos ignara ordinis 

vixit humanitas, et ructantia glandem pectora sine 

nos nihil manet in hac parte, quod dignum sit ultione inodis verba vomuerunt : vos inter unius natui-te 

vel prsemio. Fideli oris nostris famulatu si parum in D homines distantiam facitis, dum coelestibus notitia 

elevatione meritorum tuorum suggerimus, hoc dedi- vestri, pecudibus similes reddit ignoratio. fn propasti 

: uos horum aranium tistulai sumus, nec quidquam tulo est, qualis ante hanc frugem fuerit mortalium 

de copiis commissi liquoris ebibimus : tu ut per nos deserta prosapies : cum illis enim quibus nobiscum 

meritis tuis salisfacias, quasi yEgaium pelagus, ut par adventus in luce est, per discrelionem vestram 

Pegaseus gurges illabere. Ante oculos vestros sunt non est couditio una sapiendi. Valete, ornaraenla 

morum vestrorum, si bene exempla retiuetis. Salvae melioris saeculi, et mundum quem eruderastis con- 

sunt quascunque de censu vestro ad usuram gemmas cesscB a Deo, in temporum remedio possidete. 

admovemus. Ecce verticem meuni coruscans luce 

vestra diadema nobilitat, et pretiosorum lapidum 

fulgore variato, crescit ex genio, dum competenter 

DICTIO XIII. 

Quando Paterius et Severus iraditi suntad studia. 

ostenditur. A vobis radicem suinunt instituta sa- 

SCHOLASTICA SEPTIMA. 

Si nauta secundis flatibus feliciter humidi directum 

transit itineris : si bellatorem ducit successus melior 

ad triumphum : si per rhetoricos campos litterarum

287 


miles judicis fit favore sublimior : nostrum est lio- A 

dierao die momentis paribus gaudere de tbemate. 

Quid milii esl cum ingenii mei publicata et degeneri 

paupertale? ecce de susceptae dictionis messe ditescimus 

jucunda sorte, qnando reUtorem meritum 

relationis amplilicat, et aclorem causa commendat. 

Ubi est pavor, qui nos sibi propter imperitiae con- 

scientiam subjugabat? ubi frontis trepidatio, usu et 

exercitatione fragilior ? obliviscimur meriti nostri, 

dum claritatem loquimur alieni. Nuno discimus po- 

tenles et alios esse, vos facere, quando tantum et 

fama nobilis dat prasconi. Nibil mibi cum dubiis : 

splendor laudantes illuminat : et immersos tenebris, 

si ejus meniinerint, sol recludit. Sed rursus bilaritas 

jungitur cum pavore, et fit socia exsultationis trepi- 

datio. Quando impar in modicis, sufficit in supremis? 

Nam qui clariludinem non styli luce commendat, 

obnubilat : et sicut ingenio facundorum crescunt 

modica, ita siccitate devenustantur amplissima ; et 

nisi ffistimatis viribus aggrediaris sarcinam, subjace- 

bis. Ecce Paterius et Severus ornamenta curulium, 

et parentiva vocabula purpurarum, eruditionem ori- 

ginariam in ipsis vitre prEestolantur esordiis : dedi- 

gnanles non studiorum diligentiam cum sapore hau- 

rire lucis, quos indiscretis temporibns Dei nalura 

donavit et litteris. Pro quibus, quid parentum de- 

cora, qaid insignia vetusta novo menlibus relator 

iusinuem? Levabor hoc onere, si fastos pro me, 

auditor, interroges: mecum campi solemnis illa vo- 

ciferatio, mecum Severum et Paterium et aula vene- C 

ratur et curia : quorum quamvis familia meruit sci- 

piones et trabeas ; seposita tamen ad tempus dote 

sanguinis, quod occasum per dignitates et post se- 

pulcra nesciunt, moribus exegerunt. Mentior, nisi 

vivit 

' Paterius in opinione doctorum, et perenni aere 

formatus, illam eloquentise palmis nobilem inter peritos 

prfEsentat eftigiem. Horum prosapies adhuc 

quidem parva, jam maxima, gemmata pubescentis 

tlosculi orapraiferens, vocis praisidium quod cxhibe- 

bit, implorat, hoc taciti poscens allegatioue colloquii. 

Juvate parvulos, quos habebitis palricE mox parentes : 

impendite pr.Tsidia defensoribus, et pugnate pro te- 

neris, ne maturiores a',vo succumbamus pro univer- 

sitate bellantes. Scitis qua? domus pro generali cala- 

milate desudet, cui dcbeatur pro communi securitate ., 

litatio: a qua lluxerit quod inter adversa inter vos 

civilitas non vacillat. Debet vobis origo nostra lianc 

tributariam functionem, ut semper nutriat patrias 

suEB sine intermissione custodes. Ergo si uota sunt 

vobis bona germinis nostri, inserenda suggerite : ut 

quod nitet in semine, cultura melioret: habeatcespes 

radici obsecundans poma, quEB tribuat. Non sunt 

peregrina, non fugitiva quae poscimus. Si Eleis et 

Olympicis conilictibus nutritur eculeus de parentibus 

testimatus, nos adhuc proticienlium creatorum muniamur 

exemplis. Vobis tantum praebuerunt obsequii 

Vivit Paterius] Petronii Maximi n consulis collega 

auno 442 et aute cousulatum prffifectus praHorio, ut 

lestatur Valentiniani Aug. novella ad eum missa. 

Ennodius ajream quoque statuam doctrinoe nomine 

res secundee, quando propugnatorum vestrorum et 

adolescit posteritas, et adhuc patris avique tutela 

non deficit. Ergo his stimulis incitatum, doctor 

venerabilis, suscipe universorum voces afferentem, 

et elevatus consideratione meriti parem te multorum 

forma seutentice : labora ut munitio nostra te sustinente 

solidetur, et ne inimica arietum vincat impu- 

gnatio, tu muris patriae studiorum arraa conjunge. 

Scimus quorum tibi soboles committatur, ut quod 

nalura validum peperit, confortet induslria. Ducis 

erit, non originis, si de viri fortis stirpe editus ha- 

beat inter bella formidinem. Sufiicit te sic inslructionis 

tuse sudore crescere, ut pra;sentes pueros formam 

veterum facias obtinere. Sed dicas forsitan : licet te 

professio sanctior urgeat, me in istis non habet cura 

postremum. Ego sum cui Paterium iilium mater et 

virgo sacri fontis alvus efTudit : ego in animae ejus 

secunda nativitate aut recreatione sum genitor : ergo 

peculiaris eruditionis ejus me provisio respicit, cujus 

pater et inter ccelestia sum vocatus. 

DICTIO XIV. 

In legatum, qui palriam hostibus prodidit. 

CONTROVERSIA PRIM.V. 

Si excellentius crimen est, quod digna veneratione 

persona commiserit, babetis, judices, in uno homine 

duo diversissima, et proditoris meritum, et sacramentum 

legati. Sed vincitur in ipsis vox 'superata 

primordiis : facinus vix credo, quod arguo : quis 

aistimet in vocabulo integritatis consummatam ceci- 

disse perfidiam. Cogimur dicere, quia nil mali aut 

proditor metuat, aut verus legatus admittat. Quid 

accusationi mea; pro innocentia nomen opponis? insequentem 

posses effugere, si esses meritus quod 

vocaris. Nemo cautius malus est quam qui abscondi- 

tur sub appellatione pietatis : tutum est iniquitatis 

exercitiuin, quod honestatis tegitur indumento. Facessat 

propositum praistigiis potius quam mente 

constare : enei-vata defensio est, quaj nudi houoris 

nilitur nihil valitura testimonio. Ut nocenlior contra 

patriam existeres, viam tibi consilia nostra pepere- 

nos egimus, ut fortior hostis, dum propugna- 

runt : 

torem quserimus, appareres : non sentiremus quas 

irrogasti patrise inimicitiarum pondera, nisi sump- 

psissent ab amicitiarum religione principium. Exter- 

nis adversariis sine labore congredimur : inerme pectus 

invenit, qui de gratiaj fruge in affectum prorumpit 

inimici; egimus foederis tempore, ut generalem 

adversariura, quid gravaret patriam, non lateret. 

Iste enim, cognitorum splendidissimi, sinegligentius 

in suscepto functus ofUcio, per animi tasdium sociorum 

commodis institisset, capitale mereretur exi- 

lium : quale est enuntiasse hostibus interna patriae, 

pro quibus certasse sacrilegium fuit ? quibus sunt 

expianda tortoribus, quando illud perdideris, quod 

nefas est non juvisse? quantis colorum varietatibus 

et urbanitate lethali ad hoc perductus aaslimatur, ut 

Paterio positam fuisse signiticat, in foro uimirum 

Trajano, ubi mos erat, Sidouius : 

Ulpia quod rulilat porticus aere meo

DICTIONES. 290 

legati personam putaretur iraplere? Solet virtusquse A pus aftlixit ; postrema est in novercali indignationi.' 

innata non fuerit, cura et nutnmentis inslitui, et 

transire iu affectum, quod feceris studio falsitatis : 

usu lionestatis robur adipiscitur, qui bonum sub 

diuturuitate mentitur. Servasse adluic benevolentiam 

capliosam, nisi inspexisses Iffidendi callem legationis 

clave reseratum. Tale est, ac si agris sub febrium 

jactalione languentibus allaturus salutem curator 

adveniat, et animam in penetralibus suis sub medi- 

cinali specie exclusurus inquirat : quis, rogo, buic 

non pandat secrela vitalium, et in quibus adiiuclocis 

vigor subsistat, annuntiet? facilis exstinguendi mi- 

nistratur occasio illi a quo sanitas postulatur. Sic te, 

inipurissime hominum, adversus nos intimorum re- 

seratione munivimus. Es vestro nunc, cognitores. 

necis exsecutio. Vellem in accusatione, judices, diu 

tius immorari, nisi facinorosse poenam prolixioi 

lingua differret. Nolumus quas peroranti conceditis, 

utaddicenda in luce mereatur inducias. Quotiens, 

sceleslissima feminarum, subdolis privignum fovisli 

complexibus matrem raenlila? quotiens ionoxiis po- 

tionibus egisti, ut dc manu tiia mortem securus 

acciperet? Captata sitis, tempus et bibendi neces- 

sitatem forte ut citius lelhura porrigeres, exorabat : 

habuisti miserioordis opiniouem ;privigni desideriis 

obsequendo : quotiens matrum loea tenuisti, ui 

novercam tutius eshiberes? Solet, libertatis pra;sules, 

in conjugali consortio unius sobolis ut commune 

pignus attendi, dum affectio quam pater obtinuil 

pendet arbitrio, si qui peccatis vicit universos, non " transit ad fllium : decedentibus matronis, viroru 

debet omnes reos superare suppliciis. Nascituras in 

posterum culpas iucidite : eveniet ex unius crucialu 

generalitatis emendatio. Genus pietatis est, circa 

hostem patriaj esse districtum, ne dum persona; 

parcitis, ad incrementum vitia provocetis. 

DICTIO XV. 

Iji novercam, qux cum marilo 'privigni odia suadere 

non possel, ulrisque venena porrexit. 

COSTROVERSIA SECUND.i. 

Adest, judices, noverca, quae ut satisfaciat odiis, 

ne _privignus evaderet, 

noa parcit alfectibus : quam 

elegit miscere ejus casibus, quem dilexit : qus8 sae- 

providentia, dum ad educandam posteritatem cura- 

rumparticipes quajrunt, sic novercas invemunt.Siepc 

tamen sub hoc vocabulo mater accedit, eo cautioi- 

circa germen alienura, quo sollicitius nomen tragicum 

vult vincere. Genitrioem munit securitas, ei 

sacramentum nominis sui : quffi etiam misericorditer 

creduntur irasci. Vestras, infausta, blanditias jure 

respuimus, quibus per fucum malitiae interua vestitis. 

Erubesco, cognitores sanctissimi, damnatani 

meritis suis diuturna impugnatione sustenlare : 

noii 

est anceps sententia, quam labore suspendo. Utinam 

exquisitis effugetur de luce cruciatibus, et 

lentis secta vulneribus esistat superstes corpori suo ! 

vissimarum raore belluarum, de confusis mortibus q non uno tempore de propriis sedibus noceas anima 

tesseram fecit, dignos lethi forte festimans, quicuu- 

que cum inimico illius potuere trucidari. Ruptis 

repagulis accepit furor ejus exercitium, quasi neci 

deputatum perimens quidquid occurrit. Generalitati 

perniciosa esse desiderans, nisi defecissent toxica 

adhuc ira crescebat : liausta sunt'a duobus venena 

qua; reperit : quod in aliorum servaretur exilio 

nou remansit. Heu! quemadmodum gemuit defectum 

poculi, cum cadavera pauca conspiceret, indignata 

sibi quod de funeslo liquore plus defunclis, quam 

quod occideret, dedit. Quassivit de exstinctorum visceribuspretium 

mortisaliena;, silicuisset, abstrahere; 

ut plurimis per guttas fata dispergeret, utaniraarum 

penetralia virus nobile possideret. Aute experimentum 

perniciosus effundebaturhumorinpooulum:fecit q 

eam quid perdidisset, agnoscere, postquam de succis 

abundantibus paucos exstinxit. Ubinam gentium fuit 

animus conjugalisdiligentiae? ubi marilalis sacramentnm 

copulfe? Plus egitprivigui, quam tori recordatio : 

dum immanitati obsequitur, effugatus est viri pra;- 

sentis alYectus : credidit in quocunque vivente pri- 

. 

vigni remanere posse substantiam. Lucem voluit 

profanaconfundere,ethumani generismessemmundo 

labente succidi ; quidquid in occasum potuit ire 

prcecipitans veternis Erobi legibus diem nostrum 

cupiens scelerata submittere : ne illam vel post in- 

fernaodiosus inspioeret. Quantisgradibus et profectu 

scelerum ad venena desceudit ? Diu exitium distulit, 

quod aliquando in tormentis constituto ingessit vice 

beneflcii. Ante flagris, fame, frigore inimioum cor- 

vellatur. In affectum reducilur puritas, quotiens ge- 

neralitatis oculosexpiaveris oruce noxioruni. 

DICTIO XVI. 

Iii eum qui prxmii nomine vestalis virginis nuptias 

postulavit. 

COiNTROVEBSI.i. lERTIA. 

Creditis, judioes, pcr hunc victoriis lamentamisceii 

et triumphorum saporem displioere de pra?mio? ses- 

tiraatis offendi deos in eftêctu rerum, et deduci ad 

pcenitentiara numina, qua; votajuverunt ? Adest liomo 

nequissimus, qui gemere nos iuiperat, quod patrianostraj 

vicit inimicos ; qui consummatis prceliis, dum 

laboris pretium flagitat, et hostes et bella commen- 

dat : qui exhaustaputat laboris esse suffragia, nisi 

qusiratis coelicolis conferunlur : 

ut possitcivitas ejus 

perdere, quod per ipsum creditur acquisisse. Confidit 

genium bellatoris pictis tabulis et imaginibus non te- 

ueri ; nec requirit ut servetur saaculis aere formatus : 

sola opinatur esse gaudia, quibus evenit munus 

aJulterii. Si ad lioc te oasibus obtulisti, at pro sudore 

tuo nominari pudeat quod requiris, nos non 

possumus scortis debere quod vicimus. Non pro 

amore bella gessisti, quipost adver.=arios in civilalis 

medio cum pudore congrederis : sine cauja hotej 

depulisti, qui eorum vicibus fungeris in triumpho. 

Habuimusstatum honestatis liberum, dum oasibus 

subjacemus : fugienda est virorum fortium felicitas, 

per quam jungimur miseriis subditorum. Etenim, 

curia; lumina, per minutias scelerura hunc opinamur

291 

ENNODII EPISGOPI TICINENSIS 

ad immaiua vota perdactum? quantis gradibus exer- A inter adversa constitutis : necesse est optari, quod 

citalum facinuspervenit adiioc ut vitia laudibus mer- 

caretur ? Credebamus eum, dum vitam in tentoriis 

ageret, etadinsignia roboris duris corpus successibus 

invitaret, civico amore constringi ; ut per militiam 

ejus, nec incendium urbis, nec sacras corruptela 

virgines possideret. Iste enim emit tot vulneribus, 

ne alter facinorum fruge potiretur. Quid tibidebeam, 

crudelissime hominum, datur inlelligi, percujus bene- 

iicia superati exitum victor ingemisco. Dioite, prcesu- 

les libertatis, quem potius habuimus quianimos nos- 

trospossedit, intubarumclangoreterrorem, dum ferri 

seges equorumfremituminaretur esitium? Credo, ne 

ne 

libera patrum colla catenarum rigor: astringeret : 

inviolabilis matribus pudorcivitatis escidio deperiret: 

ne votivavirginitas sacris mancipata culturis pra3- 

donis igne raperetur : ne famula castilas hosti pre- 

tium tieret insultanti : ne corporibus ex humana con- 

ditione liberatis, vis inimica subriperet, et adversariffi 

pudicitialibidiniadultimumdeducta serviret. Quajro a 

' te heroa magnanime, quid de patria tua mali ,depuleris, 

si haec quae timui victor optasti, dum mortes 

hostiumictibustuisnuminumfavoraddiceret.Percunc- 

tor utrumpoposcerissuperosin illa necessitatefautore3?Si 

feci3ti,perfunctuspericulis sacerdotibus eorum 

pro debita oblatione minitaris? si non adhibuisti pia 

vota certamini, quid tibi debeo, quem sine precibus 

suis generalis prosperitas comitataliberavit? Si intcl- 

ligis, multum est quod debes numiuibus, si studuerunt 

supplici : majus, si dederunt victoriam nou petenti. 

Credo, digressuse prffilio, loco principedelubravene- 

ratus es, et ibi gratiam retulisti, unde prcodam fe- 

riaiis manibus certas abripere. Vereor ne templis 

nullaface consumptis, ducat vestalem virginem sors 

secunda captivara. 

DICTIO XVII. 

In eum qui seni pairi cibos subtraxit. 

Data Aratori. 

CONTROVERSIA. QUARTA.' 

Nescio, judices, utrum inveniatur poena, 'quoe cri- 

minibus satisfaciat impetiti. Interim deest linguiE 

copia, quando facinoris novitas superat arguentem. 

Iste est filius qui grand£evo patvi, cum posset praebere 

alimenta, deuegavit : id genii sceleribus suis asso- 

cians, ut esset patre iucolumi parricida. Putaseva- 

sisse te debilum de non illata genitori morte supplicium? 

ut esses înnocentior, pepercisti. Putuissescru- 

ciatus quosiutuleras, ullimo, patris fine concIudere,si 

manum jugulo medicara prsestitisses : prima est malorum 

tuorum adinveutio, creatoris proprii exitium 

nec reraovere ut pium lilium, ueo ut crudelem decet, 

inferre. Quid est quud inter utramque viam, exqui- 

siti inveutor periculi, neutram sectatuspasceris pro- 

muigata tabe geuitoris? vixit, te procurante, eo in- 

felicior pater, quod raori te procurante noa meruit. 

Nemo, sanctissimi, dubiiat raundi istius mala advo- 

cata nece sepeliri ; 

et communem sortem votum esse 

Heros vet. cod. apud Schot. ' Sahoi., 7iocentior. 

modum ponit amaritudinis. Rogo, quibus estbelluis 

comparandus, qui procuratione sua infert durasine 

termino ? cujus doli, dum manus abstinet ab auctore 

lucis, letho commutanda pepererunt? Jam erat ge- 

nitor istius annorum fasce contritus : jam per tre- 

meuda senis membra eevi depopulatio vestigia olim 

robusta subverterat : jam diuturitatis morsihus in 

non 

rugas quas declarabat hominem, forma vergebat : 

tamen sine spe subsidii ad maturitaterapervenerat, 

cuijaiu major soboles arridebat. Potiori fiducia ad 

victum congregata dispersit, quem semper sciraus hor- 

rea sua in pignoris alacritate posuisse. Omen putavit 

cogitare de substantia, cuiesistebat natus incolurais: 

ad gelidam canitiem hoc putans posse sufticere, 

quod reparatus in prosapie annis viridioribus nun 

peribat : cum repente egregius juvenis tali patrem 

securitate nudavit. Vellem paulisper, venerandi co- 

gnitores, ad hunc verbaconvertere : sed reor perire 

monita, qniB profligatis moribus exhibentur. Puta- 

mus, venerandi hominum, ad hos ususprolem cujuspiam 

magisterio pervenire ; sufficit germini institu- 

tio naturae; quando quod solent facere doctores, in- 

fundil eorum pectoribus lexhumaua. Non est exacci- 

denti bonum, debita complere : nec deesse potest 

ratione prasditis, quod avibus probamus iusertum. 

Versa vice, aquilas legimus fetuum ministerio pasci 

et beneficium parentum, quod implumes nati, 

quando ovorum tunicis exuuntur, indepti sunt, qua- 

Q dam districtiaiquitaterestituunt. Non putant volucres 

esse liberum accepta denegare : quale est ingenium 

quod circa diligentiam suorum alites nescit imitari? 

Transeo multiplicibus eseraplis luporum rapacitates, 

jejuno esca.s parentibus ore deferunt, et impasta vi- 

sceribus fera ad creatores suos currit ore locupleti. 

Vos perpendite conscientiam rei, quali poeua digna 

sit, qure inusitata commisit : quia propagantur ira- 

punilate vitia, et nisi judicanlium censura succur- 

reret, peccjndi vis per generale corpus exiret. ] 

DICTIO XVIII. 

In tyrannum, qui priemii nomine parricidse statuam 

inter virosfortes dedit. 

Data Aratori Y. C. 

COKIROTEUSIA QUINTA. 

Quamvis, judices, virorum fortium efflgies man- 

suro perenniler sere serventur, et per ha!c simulacra 

nesciant obitum vel sepulli : quamvis in seternitatem 

migret perhas artes imago mortalium, et angustam 

humauaj naturaa legera vincat indualria : tamen vir- 

tutis pretium nec parricida aliquando meruit, nec 

tyrannus exsolvit. Quando munus innoccntum aut 

sceleratus elicuit, aut oppressor libertatis ingessit? 

Slatua, venerandi prsesules, sudoris fructus est, 

judicio reddenda purissimi : utiu utroque congruus 

nitor nec suscipientera devenustet, si indigno au- 

ctori provenerit, nec,siconferatur iramerito, raaculel 

largientem. Si libera adversus tyrannum vox est vitia 

detestantis, silicetsub tutorecrimiuum culpasurgeri. 

:

293 

DICTIONES. 

dicam quod sontio. Inter duos nefarios res honesta A si qui animabus reliquus vigor est, delletit prismi i 

volitavit, et neutro munita praisidio, nec a quo pro 

cederet, nec ad quem deQueret, cognoscebat. Res 

dndum decretasortibus, et sangninis comparanda suffragiis, 

ad quorurapervenerit jura, respicile : ut eam 

tribuat usurpator imperii, et accipiatpatris exstinctor. 

Quo me vertam, nescio : 

intor virtutum tuarura, venerande 

princeps, deprebensu? abrupta, nescio utrum 

accusem quod tyrannus es, an quod bonoras prseraio 

parrir.idas. Utrique digni crucibus, et de prEesenti vita 

culleis effugandi. Non creditis suflicere, vos debitum 

vitasse supplicium, nisi et tu quod non licet, tribuas, 

et ille quod non meretur acceperit. Jam dudura a te 

ista per audaciam praesumpta sunt, cum arcem ju- 

stitire profligator intrasti, bis ad dominatum evectus 

sua, quaj annisu roboris exegerunt. Ubi honests 

ubi studii liberalis efficaoia, ubi munus pro patria 

dimicantis, si fereas formas artis possessor exibet, 

et qui genitoris funus procurat, obtineat? Vos 

tantum digna meritis exbibete tornicnta : ne si impar 

poena impetitos addixerit, nuc vobis debeatur iau- 

datio directa censendi. Uno itinere vita pellantur, 

quibus pene par exstitit sors delioti. 

DICTIO XIX. 

Data Ambrosio, inaleatoremquiagruminqvoparentes 

ejus erant positi, pro ludi pretio dedit. 

CONTROVEnSH SEXTA. 

Postquam, judices, deformu aleatoris studium de- 

ductus ad exilitatem ceusus evaserat, et crescenteni 

suffragiis,quibusinaltero statuam contulisti. Necesse certandi e iram facultatum defectus addixit, ccepe- 

est, amplissirai bominum, universos fovere quod 

fuerint : nec utiliter, nisi ab emendatis, corriguntur 

excessus. Prodigus frontis est, qui punitorem mali 

credit facinorum sectatorem. Judicis conscientia con- 

stringitur necessitate secreti, et non putat liberum 

condemnare in subjectis, quod ipsa non dubitavit 

adraittere. Quantis successibus aut quam variis in- 

crementis ad bffic sentiua crirainum pervenisti, ut 

tibi liceret ad sublimia pervenienti in tantum pec- 

care, cum velles, ut probrosos ad potiora statuis invit.jres?Ta 

libertatis saporem felle servitii commu- 

ta=iti : ille obsequia patri debita vertit ad gladios. 

Quantum laudanda sint quae Isesislis, advertite : et 

runt a turpi prcemio nec parentum sepulcra subduci 

cosperunt exspectari dubia casuum de favillis, et riden- 

da proponi contentionum momenta de lacrymis. Ubi 

sunt, qui dicunt perfunctas luce animas nihil cum 

hujus mundi cultoribus babere comraune, et post 

saeculi segregationem diem suum liaberc translatos? 

Ecce jam majores istius prope quse obtiuuerant se- 

pulcra senuerunt, et de ipsis per diuturnitatem fiunt 

busta jam tumulis : et tameu apud coramessatorein 

improbissimum adbuc creduntur in illis intentionis 

pretia non perisse. Post longi vitffi curricula for- 

tuito nil debentes, eventura manes jubentur exspec- 

tare de tesseris : post profligatas, quas parentes tui 

ferialo ore accusantis quid mereatur pater, et inge- q per longam parcimoniam opes collegerant ; post 

nuitas a?stimate. Tu absoluta colla jugo miserrimce 

conditionis astringis : apud illum nibil prasvaluit 

lexnaturae: hoc tu circa patriam geris, quod intulit 

hic parcnti : in eo fortasse crudelior tu credendus, 

quod dura iraperia sub vitali quadam morte dispen- 

sas : nec illis quibus est desiderabilis obitus, quasi 

medica manu praestas exitium : ille non passus genitorem 

in niundo subsistere, perniciictueripuit vitam 

lucis auctori. Nescio qua sunt criminuni diversitate 

discreti: interim si liceat, pcena jungendi sunt. Si 

te circa cives alicujus supercilii tumor elevasset, 

reum te designaret laesa communio, et privatcP abjuratorem 

dalcedinis immoderata nunliaret erectio. Si 

ille creatorem torvo lustrasset aspectu genitore in- 

columi, habuisset meritum parricidaa. Videte quiddignum 

his sit, qui ad delictorum fastigia pervenerunt. 

Nihil est quod residuum, aut affUcta credat patria, 

aut pater exstinetus. Facessat a nobis, principes viri, 

argumentis acerbare comraissum. Sufficiunt nuda 

reorum vocabula, nullo defensionis munienda privi- 

legio. Addam sane delicto qua^dam qua2 sunt pra?- 

celsa realuum, ne ulla res videatur, actione subtracta, 

quam sagacibus, ut festimo, vestigiis invenistis. Am- 

bitur parricidae statua, fortium vallata lateribus, et 

simulacrum, quod aut 

' litteraris cura pepprit, aut 

Martius campus refudit, hujus imaginem posthabetur. 

Duriter, si creditis, ferunt tot evecti titulis, nulla ab 

effusore se paterni sanguinis retributionc distare : et 

' Schot., Htteraria. 

multa argenti aurique pondera, quae jutura haeredem 

parcitas sub dimensione servavit : urnas veterum, 

ut essent in prsemio tabulfe, sterilitate deterior proles 

honorasti. Si mausolea praecedentium minor posteri 

cultus oruaret, esset plectendanegligentia,et spectarct 

de illispoenam judicibus,quiIiliorum suoruni moresin 

alienis cupiunt emendare commissis. Pro festivitale 

certa temporum lege redeunte, pro sertis, etquibus 

animse pascuntur muneribus, credidisfi nefas si genitorum 

tuorum sepulcra dominos non rautarent. Nou 

tibi licuisse domos ullimas pro abducta ab bostibu^ 

pignoris tui redemptione distrahere : qucero quaj sit 

necessitas quod alienum video in parentum tuoruni 

cineribus possessorem : et nihil mihi aliud nisi ludus 

opponitur. misera mortalis conditio, et cum denegantur 

desideria, et cum infelicius conceduntur 

Quotiens creatores tui sollicitis Deum movere su- 

spiriis, ne de hujus usura lucis, quod infaustissimum 

creditur, et sine legitimo haerede transireut? Editus, 

institutus, eruditus, ad hanc messem, judices, jejuna 

pudoris mente pervenit, ne in jure suo patiatur esse, 

postquam universa perdidit, patrimonii largitores. 

Damnamus in scelerato voluntatem turpissimam: 

nam contigit forsitan, ut ad probos dominos priorum 

tuorum ossa beneficio levitatis emi;e;'is. Co:amunis 

est universis defunctorum reverentia, et circa 

religionem sorte ultima conditorum dignam poscit 

humanitas universa culturara : excellentius tamen 

! :

295 ENNODII EPTSCOPI TIGINENSIS 296 

majoribus nostris debita suprema redduntur, quos 

ita sibi veneratio proponit ante oculos, ut diis credamus 

exhibitum ia quibus defunctorum mandata 

peraguntur. Servamus universa qute jusserint ; non 

credentes impune contingere, quod de eorum fuerit 

praeceptione violatum. Non invenio, novum facinoris 

genus q\ia explicem novilate sermonum. Quibus fuit 

sacrilegium non parere, quale est eorum suprema 

domicilia pro ludicris vendidisse? Credite, cognilo- 

res, stare ante oculos vestros tot istius atavos vindi- 

ctae tempora prsestolantes, quorum placatione ^man- 

sura in posterum circa parentes diligentia poterit sine 

labe sanciri. 

DICTIO XX. 

In eum qui 'in lupanari sialuam Minervse locavit. 

CONTROVERSIA SEPTIMA 

Semper venerandorum judicum ancipitem credimus 

fuisse sententiam de confusione peccati. Ibi 

cognitoris, quo potissimum vergeret, hfesit delibe- 

ratio, ubi dubia exstitit sors delicti : nam definitio- 

neni cequitati congruam sicut vitia manifestaexigunt 

ita obscura suspendunt. Quando in luce est facinns, 

quid spei remanet addicendo? Percipite, quEESo, ani- 

mis, et interna asstimatione tractate, qualis sit, qui 

et virginitatis oculos, et lupanaris secreta violavit : et 

in utroque sacrilegus, nec flagitia veneratur quibus 

inimicam testem adhibuit, et castitatis profligat ruborem 

quam indignis associat. Expostulo a te, humani 

generis ostentum, qui levitatem tuam ad erigendam 

Minervae simulacrum religionis cultus adduxerit, 

dum integritatis hostem illata de loci foeditate mon- 

stret injuria : nec reverentiani te exliibere Venerice 

poUutioni clamat publicata corruptio. Nesciunt pec- 

candi terminos, qui ad transgressionem sceleris ex- 

cessnum amore provocantur: modum in erroribus 

ignorant, qui crimina excelsa moliti sunt. Dum 

Dionera et Palladem, diversissima numina, peregri- 

nantibus mancipata sententiis, in unum fabricata deridens 

arte conjuDgis,focisti religione tua acerbius quod 

delinquis. Res summo digna piaculo, miscere dis- 

cordantiam, et in unum colligere, quibus nisi secretum 

prfEstiteris, contumelias irrogasti. Creditis inve- 

niri hominem de hac mundi gemina conversatione 

neutrum tenentem, et nec amicum virtutibus existere, 

nec fldum vitiis inveniri ? Solent aliquos erigere ad 

despectum boui opcris patrocinia culparum, et qui 

de saporolaudis alieni sunt, de licenliae frjge gratu- 

lari. At te quae istarum rerum invenit seclatorem? 

meliori ordini contrarias manus attulisti: nec im- 

probis sinceriter obsecutus coUa submitteris. Odi, 

principes viri, morum suorum remissosjudices : condemno, 

qui per negligentiam serenoram actuum in 

dubium trahuntur: essecrabilius tamen detestor qui 

' Schot., Submoveo. 

^ Nunquid fas adversus Quintilianum] Qnama.mi\ssimum 

Romani generis declamatorem appellat Trebellius 

Pollio in Postumio juniore. Ausonius de Professoribus 

Seu libeat fictis ludorum evolvere, htes, 

A in utroque deprohensi, nulli exibent stabilem conscientiam. 

Pollicentur enim pcenitentice tempore 

honestatis affectum, quos fidem videris exhibere pec- 

catis. Si te, scelestissime hominum ante Veneris delubra 

positura stimulasset IVlinervaj recordatio, utramque 

potestatem male diligens ingenii tui memoria 

lcBsisset? fugisses illius domicilium, cujus adversa- 

riam mente retinebas : qui honor est ibi ejus statuam 

collocasse, ubi dea pudicili» potuisset commemora- 

tione violari? Nesciendo, infaustissime, gradibus ad 

fastigia exsecrandi erroris accedere, pene postliminio 

bellum inter ccBlicoIas excitasti. Yident illi oculi 

semper turpia, detestati junctos quadam obscenitatis 

lege complesus. Dum procurante te interest lupana- 

ribus captivum numen; solus es qui ostendisti ser- 

vire humanaj libidini superorum potenliam : et illis 

eos constringi locis, quibus fuerint a raortalibus de- 

putati. Quam dissona erit in adolendis impensa sa- 

crificiis? unius oblatio numinis alteri dabit injuriam. 

Nam dum per providentiam tuam simplex pulvinar 

gemina superorum potestas obtinuit, et in una aede 

pudor et luxuria convenit, neuter devotionem no- 

stram favor aspiciet : quas tu habilatione miscuisti, 

nos propriis habebimus ofFensas sacriflciis : qualia 

erunt munera qufe gregatim portanda sunt per in- 

cestas et virgines? una offendenda est hilaritate, et 

lascivia placanda altera. fnter verbenas et thura ho- 

stiarum erit causa certamen, et inde efhcienda irata 

numina, unde mulcentur'. Submovero sacrilegis 

C prolixam narrationem : moras quas in luce reus ac- 

D 

cipiet, inter supplicia consumat : quia devenustai 

referentem et alienorum actuum turpitudo. 

DICTIO XXI. 

In pa/rem quemdam, qui cum plium a pirata captum 

redimere 7ton dignatus esset, ab eo tamcn ali peiebat. 

CONTROVERSIA OCTAVA. 

Thema. Lex. Liberi parentes alant, aut vincian- 

tur : cuidam duo fllii, frugi et luxuriosus : pirtaas 

utrique incidere : scripserunt patri de redemptione. 

Pater vero venditis facultatibus piralas expetiit : cui 

optio data est, quem vellet, redimeret, quia parum 

pretii detulisset. Ille elegit luxuriosum, quia ajger 

erat, redimere ; qui cum reverteret in via mortuu? 

est : frugi pir.itas evasit : pater pelit utalat ; ille contradicit. 

Actio coiitra Quintilianum suscepta. Ille eaim 

patrem tuetur, nos filium. Rogo ne arrogantiam 

putes, qui legeris. 

Prxfatio. - Nunquid fas est adversus Quintilianum 

nisi pro veritate dicere? aut immemorem sui 

loquendi facit aviditas, qui tribuit verba justitiee? 

Fallentes decet urhanilas, dum peniculo fucata men- 

dacii peregrinum decorem laudanda verbo tenus su- 

mit eloculio. Sane solatio oratoriaj artis sequitas asse- 

Ancipitem palmam Quinlilianus habet. 

Quinla est Quintiliani declamatio.iLfiEii redemptus, cui 

contradicit Eunudius. Thema autem controversife, 

quod .Tpud Qumtilianum iisdem pene verbis legitur, 

et priucipiura, quorum utrumque in vulgatis libris 

desiderabatur, ex antiquis adjecimus.

297 Dir.TlONES. 298 

ratiir : eugo pompam, quam proljilas defensa partu- 

riet. Procedat contra eloquentissimum viriim ccEle- 

stiiim favore manita simplicitas : de flducia partium 

noslrarum oritur quod audemus. Vos tantura, 

prinoipes viri, benignitatem vestram, salva au- 

riam animorumque cautione proestate : 

ne cothurnus 

ille sublimior, oris facultate qua praevalet, in pos- 

sessione sua crodat esse victoriam. Quid est aliud 

adversus ejus impetusnos juvare, nisi peregrinantem 

reducere post intervalla juslitiam ? 

Vrincipiuin. Gauderem, cognitores amplissimi, 

evasisse me pedorem carceris, vincla piratarum, 

nisi regresso miln myoparonum loco pater esiste- 

ret. Quffirit a me alimenta, quem nec auro ab 

liostibus, nec lacrymis liberavit. Putat quod illi debeat 

regressus ejus proflcere, quem cum potuit non 

redemit. Fruslra pastum beneficio legis iraploras, 

qui factis tuis natura^ jura solvisti. Exhiberi victum 

patribus jus decercit : non est tantummodo sacramentum 

istud in nomine. Dicat vcl pirata, si pater es. 

Meliorem me fuisse mortuo saepe cum loqueris,'nunquam 

ostendis esse, cum judicas. Viam culparum 

germani decedentis attendite : ipse magis genitoris 

moribusparuit,qui prselatusest; ego quo ominevitam 

meam per extraneos ab istis actus exegerim, declaratum 

est cum me pater prcEdonibus sponte dereliquit. 

Validasibi videtur adversussobolem argumenta 

proponere, cum propensioremgratiammeruisse jactet 

culpabilem filium, et proximum sepulturae. Quaeso, 

judices, pronuntiate quid debeam. Interim clarum 

est meet cineribus vitiosi fuisse postpositura. Non 

erubescit quidquam ab eo auctoritate parentis exigere, 

in quo esse noluit quod vocatur. Utinam mihi ad hos 

usus valetudinem piratarum catena reservasset ! facerem 

pra?bitione indebiti alimenti patrem meum 

pudore captivum, ut injuslus Lirbiter de propriae 

gemeret iniquitate sententiee. Cibus enim qui ab illo 

prajstatur, cui nihil boni mereris, eshaurit : jejuna 

sunt-saturitate sua viscera, quEE non habent conscientiam 

beneficii ante coUati. Nescioquidde duobus 

flliishomo ille spei sua; residuum putet, qui unum 

terrffi reddidit, alterum passus est in perpetua raptor^m 

dominatione servari. Accipiat, nisi confunditur, 

quidquid exhaustasuppliciis raembra gemuerunt. Non 

novi quid senex a debilitato flagitet : interea quod 

adverto, sumus ambo pascendi. Quid niihi rationem 

modicae facultatis adducis in medium : qui unum re- 

diraere voluit, sic substantiam suam vendidit, ne pretium 

pro utroque sufflceret: quis infelicitatem meam, 

quis miserias possit exponere? cui post Cilicas et 

ipsa quam resumpsit esse fertur libertas obnoxia? 

Dicite quKsumus, judices, si et in patria mea debito- 

res pronuntiabimur, quid evasi? Addidit creator sanotissimus 

dolere me quod emisissent vincla germanum. 

Quasi vero tantum a nobis exigat natura servitium,ut 

compenset erepti fratishilaritasquodreman- 

si. Amorem debemus carnis sociis absoluti : credite 

dicenti manifesta : nesciunt intrare de altero gaudia 

hominem pro se timentem. Illud enira improbati more 


A clamat examinis, ditiorem esse quodammodo a quo 

aliquid poscitur. Talem technam in supplicationibus 

fucata servat urbauitas, ut utatur composita hu- 

militale pro jaculis : quatenus commanto superbse 

abjectionisnihil ei relinquat liberum, qui rogatur. 

Licilatum pro ambobus censum testatur, quera pro 

uno constat expensum; exspectat geminam gratiam 

de beueflcio singuiari. Nescio utrum quairendum sit 

quid cogitaverit, cum apud universos liqueat quid 

fecerit. Exhausit partium tuarum defensiones pirata, 

qui de nobis prsesliLit optionem : teneat quse sola 

desideravit sepulcra de filio pater, qui tantum moriturum 

redemit: nam qui sauolanguentemprcepo suit, 

denuntiavit sehorruisse victurum : quid de superstite 

_ poscas, nescio, habens iu cousolatione lacrymas quas 

emisti. 

Narraiio. Perpetuo, judices, honestatis culturam 

et in ffitate peccatis amica servavi : subtrahens 

impensas desideriis puerilibus, unde posset aevi gau- 

dere raaturitas. Hujus rei frugalitate fecimus ut 

remaneret patri quod pro luxurioso filio posset of- 

ferre. Quid de patrimonii exilitate causaris? si par 

moribus exstitissem, usque eo perducta res fuerat, 

ut neuter potuisset absolvi. luiEqualis est arbiter, qui 

pniflcere voluit alteri quod nostro pudore condi- 

dimus. Quautum asserit paterna districtio, causa 

nobis diuturnaj captivitatis probitas fuit. Sanus diligens, 

palri fratrique sedulus, talis reduci non me- 

retur in patriam : et uisi esstitissemus una sorte 

C captivi, sorduisset suspicione^ nostra regressio : 

a;qualescalamitate fuimus ; sed patris amore distantes. 

Felix luxuriae suftVagio juvenis, etante magnam 

partem communis exhausit substantiEe, et ipsi pro- 

fuit quodremansit. Itfe miserum, et semper paterna 

judicatione captivum! Prolusi in pace ante quod per- 

tuli ; et dum recti iter teneo, indicio parcimoniae, 

qualiter interhostesviveretur, agnovi ! Hinc est quod, 

cibo quem ministravit feritas illa contentus, vixi 

inter ultimasolatio consuetudinis, non humanitate 

raptoris. Qusero qui me servavit usus ille frugalior, 

si sequi observantia patrum meretur offensas? 

Objectio. Quid quod barbarus dixisse se perhibet, 

Unius pretium pertulisti? debitum semper aocipiunt 

objecta responsum. De nulla pependisti auctione sol- 

licitus : aurum quod exhibueras ante preoes inimicorum 

ooulis obtulisti. Dum sic tibi universa pro- 

cederent, a nullo potuit ambigi quo suffloeret de- 

sideriis tuis unius liberatio. Mox tamen ut illa intra 

repleta squalore morlis intrasti, quid essss jeleoturus, 

antequara optionem tribueret pirata, cognovit : non 

descendit ista de amore trepidatio; nihil ostendit 

ambiguum, qui de duobus flliis per omnia signa di- 

ligentioe, quasi ad unum venisset, annuntiat. Post 

egressum tuum fortiores me arctavere custodiae : 

vinitati gratias, silibertatem meam et hio tutaverit, 

quod evasi. Tua interim ad inimioos vooem videtur 

di- 

emisisse sententia, nisi studiose quem frelinquo ser- 

vetur, elapsurus est. Diis ducibus fuga nostra ante 

oculos hostiumlooata efflcax fuit. 

10


Excessus. PrEeterea, iit est fandi locuples pater, A macem. Miror tamen, nisi quod effugi de barbaris 

et vivendi diuturnitate didicit praesentare quod lo- 

quitur, callens impenere necessitatem mentibus per 

auditum, dicit omnibus in humanitate degentibus 

cibum esse communem, et ab uno' flagitat quod non 

licet quemquam negare, generaliter allegans deberi 

universis quidquid lerra produxerit. Sed quando in 

communem usum seges triticeam sobolem et liquorem 

vineta fundebant, nec viritim tellus erat distri- 

buta cultoribus : nullus inter liostes filium sic reli- 

quit, ut crederetur gemitus preetulisse servitiis. 

gnoro, judices, postquam elegerit lacrymas, de su- 

perstite quid requirat. Sed metum nobis legis obje- 

ctat, et quod inter parentes et liberos scriptum est, 

sibi deberi vult, qui nihil exhibuit de parente. Volun- 

tatem nostram, dura cogimur, qua;rit;et desiderat 

hoc nos eshibere pietati, quod ipse professus est 

escusantem non posse negare formidini. Nunquid 

miserioordiae locus est ubi instat imperium? quod 

non licet subtrahi, non possumus dicere liberalitate 

conferri ; clementia nisi ingenua non vocatur ; quid- 

quid non dare praevales, ceuintermunus computa, si 

dedisti. At frequens nobis naturaB iteratio et sanctum 

creatoris [nomen obsistet, quasi usura lucis, 

dono parta coelestium, inter illa quce ab hominibus 

tribuuntur possit ascribi : sacrilegium est superorum 

indulgentiam semen dixisse mortalium, de sola 

habet libidine testimoninm pater crudelis. Jungit 

etiam oneribus meis, dum reposcit solatia destituti, 

dicens sibi civitatem potuisse succurrere, ni redis- C 

sem. Quid aliud voluntas ista manifestat, nisi ut rur- 

sus me pirata suscipiat : si gravis est inempta visio 

certe, vel quod' soles magno comparare, 

prolis tU£B ; 

meum bustum sine pretio possidcbis : a3tas quidem 

pollicetur vitam.sed tormentorum magnitudo, quam 

acerbiorem te digresso pertuli, promittit exitium. 

Exempla. Deindeprotulisti exemplapaterno digna 

proposito : sed interpretatione viluerunt : quasi ffitas 

cana desideriis tuis formam, et non imitationem 

sanctis prasstiterit institutis. Quid magni JSnea; hu- 

meri ponderis de creatoris fasce senserunt ? aut 

pressit iiliumcorpore, cujus ipse fuit saepe bajulus 

aotione? Vis scire quia eripi de hoslibus meruit? 

ante oculos locatum est quod noluit, ne gravaret, 

credens sibi sepulturam procumbentis Ilii ruina pra3- 

stari : et ne procedentam natum vita digniorem seni- 

lia membra retinerent, occasum civitatis dixit satis 

esse pro tumulo. Ule prajdonibus evadente fllio remanere 

voluit : remeasti ad palriam turelicto. Quid 

nobilia Scipionis pro genitore suo facta commemo- 

ras ? cum ille pro auctore sedulo dum se obtulit, totum 

dedit, sed nou consumpsit universa qusedebuit. 

Semper votorum bonorum est causa cousimilis, nec 

discreta sunt studia benignitatis. Pronuntiat quid de 

lilio mereatur, qui eum ad officia natura;, nisi coa- 

ctum, aestimat non venire. Vincla, nisi paream, lex 

minatur : quid refert? Ad hanc me consuetudinem 

suppliciorum a te procurata formavit diuturnitas, 

quamvis longa pcenarum tolerantia non faciat contu- 

pater intulerit : nihil est unde declinenturpreedones, 

si sors ipsa sequatur in patriam, una est, quautum 

video, genitalis soli et peregrinationis adversitas, 

nec dispar amaritudo redeuntibus et captivis. Nequaquam 

tamen quid intersit invenio, nec quae potissiraum 

cervices meas catena nectat inquiro : ri- 

geutisferri nexus incurram, aut gulae vectigal exhi- 

beani, unaconditio est. Jejunus epulas portabo sa- 

tiato, et, quod est deterius, non araanti. Quantis 

oblataame projioiet alimentaMastidJis? quo devotionem 

meam rancore.^calcabit? homo quem misericordem 

habere, et dum essem inter extrema, non 

potui. Ex ffiquo meet germanummeum redemptione 

litteris poposcisse denuntiat, paribus absolutionem 

implorasse lacrymis, in simili epistolas constitutos 

sorte dictasse. Non renuo, non refuto, habeat de 

hao objectione victoriam. IUud tamen flagito, quae 

causa feoerit ut quod duo poposcerunt, duobus est 

debitum, unus acceperit? Pro utrisquemariaintrasti, 

et liquentis elementi minas, quantum asseris, 'pie- 

tate duoe transisti. Quis - de gemina caritate credat 

hominicum uno redeunti? Nunquam misericordianisi 

periclitata laudatur; quo pudore cessante effeotu 

prtedicatur affeclio? Nunquid semper secretum pe- 

ctoris innotescit veraoiter clave sermonis? pietas 

quaj non etiam muta rebus tenetur, ostentum est. 

luter oranes homines inoonvulsa amor radice sub- 

sistet, si valet ista jactatio. Lex dicit : Aulalat,aiit 

vinciaiur. Clamat pater : Paslus iste 'parenti, vel si 

non redimat, jam debelur. Ad has te equidem partes, 

cum ab officio cui eras per naturam obuoxius cessa- 

ris, armasti ; proflcit ventoso munimini, quod ge- 

nuinee negatum est turpiter puritati. Crede mihi, lex 

cum parentem loouta est, non tacuit redemptorem : 

hortata est, jussit, extorsit universa sufficienter im- 

pleri religiosi operis saoramenta per nomina. Galami- 

tas mea sensus luos ad bujus reiintellectus obnubit 

redemptio filii quaj est in diligentia necessitudinis, 

esse non poluit in prajceptis. Impietatem meam, et 

in liberatione fratris invidiam, dum Ledsea pignora 

laudas, accusas. Nescis quia siiuter illos tuae distri- 

butionis prooessisset aequatio, generasset errorem : 

namunuiu in perpetuo decore lucis, alterum in jugi 

" noctis possessione damnasset. Mentior, si alia judicia 

tua exsliiere de filiis. Quidnam esse censuisti, cum 

unum nunquam habiturus pirata dimitteret, alium 

nunquara relicturus quasi patre tradente retineret? 

quidquid post oculos tuos in illaferali terrasustinui, 

a te processisse non dubito. Spes mihi universa consumpta 

est, postquam inerme de solo barbarico redemptor 

abscessit. Quas naves ad littora inhumana 

tendentes non primus inspexi, et quidquid vanesoente 

visione non sequebantur oculi, mente comprehendi? 

quia sagacius insoipiunt aliquid, qui promptius pra?stolantur. 

Quotiens ante adventum tuura, si quando 

nos lustrare aerem pirata permisit, inextraneis mibi 

personis pater occurrit, et vidi has quas sibi amor 

sine mentiendi dedecore pingit effigies ? His imagini- 

:


biis diu sollicilata corda feriuntur. Heu! quotiens A 

rennenti mihi cibos quos pirata praestabat, hac barbnrus 

consolatione subvenit. Nil metuas, nil de bac 

alBictione suspires : si creator tuus superest, parum 

a libertatis statione sejungeris. Ecce aliquando adfuit 

sors cupitis, alacer mihi adventum istius et pra^do 

nuntiavit. Non longe fuit ab integr;e amore clementiae, 

qui redemptorem lajtus excepit. Non habuimus, 

jadices, dominos inhumanos : fuerunt qui potuissent 

et prece molliri : si auri inopiam compensassent la- 

crymse, nno tempore utrosque reduxerat ; testatns 

est noluisse fieri,-quod non est magno precatus im- 

pendio. Espendite, quajso, quid a me jure postulet, 

qui mihi in uUimis nec supplicatione subvenit. Adjecisti 

quod privilegiis naturae munitus sis, et quod 

in me deliquisti non liceat vindicari. Sed non habet 

innocentiae prserogativam, qui defensionem suam lo- 

cat in apice. Insonsactionisluce niteat:citradissimulationem 

crimina confitetur, qui in hoc tntelam suam 

aestimat quod praecedit : reos nulla defendit auctori- 

tas ; in facinorosis sacramenta nominis evanescunt. 

Epilogus. Et hoc, sanctissimi cognitores, ita post 

cnstodias latronuni alio labore pectoris allegavi, 

quasi, etsi essem debitor, valerem exhibere quod 

poscitur. Non considerat spoliata carnibus ossa, domiuorum 

inhumanitate sordentia, et patefacta per 

carnifices naturae secreta non respicit. In corpore 

meo in lucem quidquid homo est protulerunt tormenta, 

et penetralia viscerum instante cruciatibus 

barbaro, cura pater mihi dedignaretur adesse, vul- n 

gata sunt. Modum trausit atrocitas, quae vel in debitis 

exigendis non principe loco vires interrogat. Tu 

cum videas cetatis in me valetudiuem miseriarum 

fasce mollitam, cum asvi robur multiplicium calami- 

tatum varietate contritum, cum et necessitate se- 

nectae habeam et invidiam juventutis, non a me de- 

sistis poscere quod et hostis reniisisset exhausto. 

Tu accipies tributariam functionem, et adhuc me 

magniludine nominis, et genio parentis incessis, cum 

miseralionem quam debes cuicunque homini, despi- 

cias exhibere vel pignori. Superna dispensatio hac 

intentionem tuam mercedelocupletet, ut rursusprolis 

tuae funera votiva respicias ; et qui gravaris de vi- 

vaci pra3sentia, desideriorum summam capias de se- 

pulcris. 

DICTIO XXII. 

CONTROVERSIA NONA. 

P7-sefaiio. 

Copiose quidem egregius adolescens inventorum 

suorum divitias in ordinem digerens, verborum quoque 

ubertate ditavit, et quce pro religione esse credi- 

dit, digno reverentia ore deprompsit. Sed procul opi- 

nionis insidias cessent malignorum commenta tra- 

ctatuum. Nos contra Aratorem dictionis pectus op- 

ponimus. Sed nec erumpentem iu lucem laudis 

palmitem inimica falce truncamus : sed quem verborum 

callem sequi debeat demonstrantes, scimus 

in illo nobis clarius, si eam praeferri contigerit, 

triumphandum quia de nostris hausit quidquid Deo 

amplificante de scientia opum largius effuderit. 

° 

IHEMA LEX. 

De cayla civiiale hostium sacerdoles ei Veslales 

virgines liberi dimiitantur. 

Post secundos bellici certaminis eventus, inter 

triumphos et laureas vires habere non potest lex ad 

resistendum rccitata victoribus. Quid gladiis per af- 

fectionem mortis egimus, si erit quod post prfelia 

'? formidemus Jacet ante oculos meos quidquid hacte- 

nus minabatur exanimum, et postquam fusa est inimica 

congressio, nescio quid nobis afferunt defunctorum 

principum decreta terroris. Nescit probata? 

qualitatem virtutis espendere, qui de chartarum freno 

superbit armatis. Acquiescant istis inertia corda re- 

pagLiIis ; ego quidquid mihi licentiam tollebat, ense 

dispersi. Illud tantum potest nobis quisque negare, 

quod nolumus. Illud contentus sum habere terminum, 

ad cujus me transgressionem desideria nou 

vocarunt. Mihi quidquid prasvaluero habere lex tri- 

buit. Otium et toga denegnantes aliquid ferant : mihi 

totum natura peperit, quidquid in procinctu consti- 

tutus extorsero. Sola nobis scripta jura sunt, nil timere. 

Et haec quidem auribus vestris, quasi bona 

esset formula quae objectabatur, asserui. Nutris tamen 

virorum fortium les, vindex libertatis, patriae 

munimentum, Jubet post certamen heroas suos reci 

divam intentionem habere de praemio ; et gestis non 

contenta felicibus, dum tollitsudoris pretium, frangit 

studia dimicandi. Ergo ne bona sunt praecepta quaj 

ne boni efficiamur occurrunt? Qufficunque fructum 

adimunt laborum, censores prudentissimi, de aliena 

nos facultate castigant. Nunquid a^quum esthabere 

valetudinem sanctiones de externo jure conscriptas ? 

aut videtur rationi vicinum spem de futura posses- 

sione prsecidere? Quid nobis religionis insacerdotum 

personis opponitis ? Deo duce, quem in illis veneraris, 

obtinui. Cujus intuitu desideras eos de jugo nostrae 

servitutis evadere, ipsos noveris teneri illo imperante 

captivos. Contra superos nititur qui quoscun- 

que illorum sententia prosternit extulerit : quos festinas 

eripere, nequaquam fuerant effecti hominum, 

si meruissent ministri esse coelestium. Ecce tecum 

de sapore legis, quasi non habeam quaj responsiioco 

objiciam tela, contendo. Quam justitiam putas in 

illa jussione, quas ut hostem fulciat socio imperia 

propagantes addicit ? Tolle spem praeda?, tulisti vota 

certaminis; et si defrudatur genius laureati, ad poe- 

nitentiam rediet quidquid contemptu lucis expetiit. 

Facessat a prudentibus a-quitatem hujusmodi non 

dico lege, sed tyrannica inscriptione requirere, qua'. 

ingrata numinibus, inimica virtuti, conlra fas et ju- 

stitiam pugnat mentito colore pietatis. Nescis, loqua- 

cissime hominum, quam justus dolor de amissa labo- 

ris fruge nascatur. Hoc est dicere, quidquid diis ducibus 

acquisistis, eripimus. Vidi urbem inimicam 

quasi uno inccndio senescentem, et illas coelicolum 

sedes desertus et spoliatas divinitate prosterni : et 

putas remansisse quidquam quod non debeat esse 

victoris? Quid quod ipsa frivula et inanis constitutio 

obscuritate confunditur? Dicit enim, sacerdotes vel 

Vestales virgines debere libertate gaudere. Credo


illos nominat in quibus domicilium suum esse ccsli 

habitator ostenderit, quos majores esse bominibus 

setherius favor sua luce signaverit. Indicit eorum re- 

verentiam quos agnosci volunt divina pontiflces. 

Vidimus miseros quos tuetur iste inter favillas lapsce 

urbis de sola esspectantes lamenlatione prassidium, 

et, nihil habentes fiducice de proposito, inter turbas 

captivitate pressas errare. Non illis erat divinus 

splendor in vultibus, non quse offlcium nuntiaret hi- 

laritas. Nesciunt inter adversa turbari, quibus in 

saeculi tempestatibus de innocenti conscientia portus 

occurrit. Vidimus afflictiores cae.teris trepidantibus, 

quibus nuda nomina lex ridenda concedit. Qnis re- 

mansit loous in meritis, si sacramentum istud solo 

restat in titulo ? Dici credo aliud esse pontifl- 

cem. Vidi ssepe ante confectas jejuniis facies directa 

in jugulum tela cecidisse, et retusos ab inermibus 

gladios rigentem perdidisse naturam. Si creditis re- 

ligiosa dicturo, non fuit templorum minister, qui 

inter quselibet discrimina humano eget ausilio. Scit 

supremus arbiter possessionem suam nova luce vestire. 

Non latet coelestis illa permistio ; et quamvis 

humanse fragilitatis tunica vestiatur, elfulgorat. Quid 

quod ipsi parati adfamulandum veniuut, qui tralii ad 

servitia non merentur? Hac estremitate qui indignus 

est, non rebellat. Occurrunt ad obsequia, quorum 

mens est digna culminibus ; et pervicaciam mortali- 

tatis eliminant, quos nefas est ad inhonesta constringi. 

Isti tui pericula, si nequaquam absolvi mereantur, 

intendunt. Non possunt subtrahi hominibus. 

quos non intelligimus quidquam amplius habere de 

hominibus. Juvate me, socii, juvate consortes.: et 

garrulitatem impugnatoris mei auxiliante veritate 

comprimite. Agitur res de qua quid senserit superorum 

sententia jam tenemus. Addicantur immeriti, 

ut bonos possimus habere antistites. Instituantur 

per istos quos suos esse non conciliatrix fabula, 

non incerta defensio, sed ipse summi Dei fulgor 

enuntiet. 

DICTIO XXIII. 

' In abdicatum, qui, patre necato, matri quoque 

insidiabaiur. 

CONIROVERSIA DECIlMA. 

Postquam, judices, abdicatus fllius, iu j,usti exsecutionem 

doloris, patris factum,matris consensum, gla- 

dio vindicavit,, turbare se Kstimat innocentiam co- 

gnitorum, etaliquid de manifesti facinoris absolutione 

subripere. Nescimus quaj in defensione sui verba 

coramentitia sceleratus inveniat, ad cujus nos con- 

futationem vulnus ostendimus. Malo perseverantiee 

' In abdicaium] Tiinlo caret in duobus antiquis : in 

tertio, qui receutiorest, inscnbitur : luvecliva in Orestem 

qui occidit Clytemiiestrain matrem. Sed deceplus 

est quisquis hujus inscriptionis auctor fuit, argumenti 

simiiitudiue. Nam Orestes matrem occidit, non patrem 

: hic autem patrem necavit, matrem non potuit. 

Quare indeUnite scripta est iu filium abdicatum : cujusmodi 

aliaecomplures sunt apudSenecam, Libanium 

et alios in abdicantes vel abdicatos , aiTo-/.y)puTTovT«s 

71 K7TOXyjpOl/TTO(iS«OU5. 

* .^ZiocMîo] Quam ethopceiam a Grsecis dicimonui- 

A perditus filius, postquam neoavit patrem, opinionem 

matris coutendit exsiinguere ; dolens quod evasimus 

pugionem, telo famam insequitur, cui pro sexus ve- 

rocundia plus timemus, Non ruptum patri, non scele- 

rati iter ostendimus. Ille contra verba non poenitet.- 

Ne quod nobis fldum videatur exstitisse subsidium 

ad sententiam suam traxit parvulum nostrum, queni 

fuci nescium fabricata verborum arte subvertit, 

faciens etillum perire, qui putabatur esse residuus, 

Quid praesligiis nudam desideras velare justitiam? 

nec odiosus parcere potuit, nec quem mentiris amasse, 

percutere. Nunquid argumentis opus est, ubi factum 

stium propria voce voritas testatur? perdidisti spem 

defensionis, cum genilricis ferro membra describeres. 

Sed licet procurator formosus et nitidus, nos ad haec 

inspicienda oculos non habemus. 

DICTIO XXIV. 

Ex tempore, quam ipse Deuierius injunxit. 

ETHICA PRIMA. 

THEMA. 

Perfunctus pelago Diomedes, tutus et arvis 

Naufragium deflet, quod sine lympha fuit. 

Quam propter varios contendens vicerat 6estus, 

Uxor ad alterius transierat copulam. 

Causa querelarum simulato nomine vera est. 

Hujus verba, precor, comite vos placidi. 

^ ALLOCUTIO. 

numina, si vobis non eveniunt cuncta disponen- 

tibus, divisa potestas est, aut et malorum estis au- 

j-. ctores. Quod si humanarum rerum quemquam es 

numero vestro cura sollicitat, felicitatem mibi re- 

deuntis tribuite, aut errorem quem linistis ingrati. Si 

cojlum vocanda piorum possessio, sipropter momenta 

laetitiaj mortalibus orata tribuuntur, nolite beneflciis 

veslris sociare vindictam. Cur taliter ad etfectum vota 

telendimus, ut pararetur ccelitum suffragio de occa- 

sione prosperitatis adversitas ? Reddite, qujEso, pro- 

pitii incommoda quaa tulistis ; restituaturpelagus, ne 

terreno pereat fama naufragio. Secundis rebus proximum 

est quEecunque accesserint mala nesciri. Ignominia 

quai me in facie perculit, non tetigisset absen- 

tem. Uxorem, pro nefas ! nisi ad eam rediissem, 

amisisse non crederer : inflexit statum meum abju- 

rata calamitas. Stationi proprior fuit liqueutis error 

pelementi : portum in genitali solo perdidi, quem 

seepe in vasti gurgitis sinibus acquisivi. Hssccine est 

domus optata, cujus desiderio periculorura promitte- 

batur oblivio, cum spe sequcntis gaudii prtesens 

malorum poterat forma nesciri? Cui unquam de mi- 

serarium terminis suntnata principia, aut de perfuu- 

mus, eani Latini sseculo Ennodii allocutionem voca- 

ruut. Sic enim et Priscianus in Prseexercitamentis 

rhelorica^ : Allocuiio est imitatio sermonis admores et 

suppositas personas accomomdala, ut, Quibus verbis 

uti potuissel Andromache Hectore mortuo : quod est 

apud Libanium, zhac «v siVot \6yovq AvSpoiiu^/ri 

xctu.EVM if' "ExTopt. Hoc enim modoGrceciethnicarum 

dictionum themata proponebant. Latini in hunc fere 

niodum, Verba Diomedis, cum jEgiales uxoris adulteria 

cognovit.


ctis easibus evenit exordium ? Aliquando optata con- A vincimus interitum, vel subire. Stat anteoculosmeos 

tigit non amari? aut accessit ut hominem laederet 

fuga discriminis? Jle novis semper pessima ictibus 

fortiina porculit : cujus si in deterius vergit mutatio, 

simplicem nocendi fervet speciem, ne successionibus 

iiisolescat. Uxorem, malorum comites, habui ad pu- 

dicitiam naturse luce transmissam, cui splendor 

oriundi creverat institutis, ut gemino defensa pro- 

pugnaculo nuUatenus facinorum crederetur ictibus 

subjacere, nec dura castiinoniae obscenitatis evisce- 

ratione moUire. Illa nunquam fulvura mctalli qua^.sivit 

ornatum, nec pretiosorumcandore lapidum nivem 

corporis imitata est, non ulla babuit decoris adju- 

menta, dum placuit, scivit conjugalisjura sacramenti 

facatis studiis non juvari, nec obligatum tenuisse 

conjugem, quando alium pra;ter eum qui descendit a 

moribus quassivit nupta fulgorem. Mansit illa educandorum 

pignorum servitus libera, dum talem se 

prtEbuit, qure et desiderari meruerit, et virum nunquam 

putaret absentem. lUa sexum mentis firmitate 

duraverat, dum illa muliebris imbecilla consilii de 

virili ceperant auctoritate substantiam. Jam lapsibus 

ordinis sui doctrina medicante repugnabat, et trans- 

lala in usus alteros feminarum ridebat excessus. In 

summa, talis periit, quales solent a meritis lacrymas 

impetrare. Gircaso, ut aiunt, poculo a se translata est, 

et in votum migravit adulteri. Sed quid agamus inter 

anxia et incertadeprehensi? Recipiat nos pro reme- 

diisexosa navigatio, lassatae manus rudentibus stupea 

rursus vincula meditentur ; haereat clavis dextera, 

P 

utfrenatse pnppisper gubernaculum juraraoderetur; 

depiotus sideribus axis reddatur aspectui ; dispositio- 

nis nostrae itineranoctiumdirigantur indiciis.SitsoIa- 

tium luniinibus meis, si profanatinon videatur terra 

coiijugii : fugiamus patriam, ia qua tale effectum est 

matrimonium nostrum, quod et amisisse pudeat, nec 

audeant vota recipere. 

DICTIO XXV. 

Verha Thetidis, cum Achillem viderei exstinctum. 

ETHICA SECUNDA. 

Intercepta est pio qusesita fraus materna consilio. 

Invenerunt Acbillem nostrum fata et ab alia natura 

subreptum, nec profuit quod sexum quem ei origo 

dederat astutia commiitavit; feminam diuturnitate incendiis, etsi pertulimus faces injuria', debito tanon 

didicit, etviri fortis animum moUis consuetudo „ men rogo immensi auctor sceleris cumconjunctasibi 

servavit. Quis credat inefficacem fuisse provisionem, 

quam et dea et mater invenit? Non est praemium 

immortalitas, quam nec genitrix transmittit ad sobo- 

lem, nec per eam quod filium casibus furetur occurrit. 

Ut nunquam doloribus. subducamur, numina 

sumus. Qaae est ista conditio, quando de peneiralibus 

viscerumnostrorum quod letho serviat exhibemus ? 

Ccelicolum potcntiam aut liceret posterilati conferre 

quod possidet, aut caris descendentibus pro laraentatiouis 

termino daretur occumbere. Inferiores homi- 

nibus sumus quibus similes paremus : in hoc dete- 

rius Parcarum ludibrio subjacentes, quia nescimus 

e.xitia pignoribus obligatae. Superorum maxirae, aut 

prosapiem nostram subduc fortuitis, aut nos pro beneticii 

coUatione submitte. Liceat pro caro, si non 

orbitas, idcirco deterior, quia illam pro ffiternitatis 

meae sublimitate praescivi. lugendam numinum felicitatem, 

cum illud quod de adversis ignorari non 

licet, non donatur avertere! Recordor praeteriti sol- 

licitudinem temporis, et curas miis quibus nequidquam 

invigilavi reminiscor. Quid profuit Stygiae 

paludis auxilio nati corpus armatum, dumillud quod 

a nobis sumere debuit nusereremus a gurgite ? In 

membris prolis nostrfe, qîem dea tenuit, locus est 

vulneris. Cur non laxioribus digitis lympha se mi- 

souit, ut extoto exclusisset ictus superis unda su- 

blimior? quid etiam juvit Chironis elegisse magiste- 

rium, qui aetalis lubricum doctrina solidaret? Credo 

diversis institntionum callibus, ut bellumlilio place- 

^ ret, invenimus : apud monitorem fortissimum actum 

est ut vires quffi sequebantur consilia non habereut. 

Quis miscendum feminarum latebris virum saporem 

vellet haurire certaminis, et inde provideat pignori, 

unde facit perire quod providet? Jam duratas spiculis 

manus ad calathos frangebamus, et illos humeros 

quos spoliatileonis terga calefecerant, auro distincta 

vel murice palla claudebat. Non facilis transitus fuit, 

juvenemnostrum puellam post gustumlaudis imitari : 

nec astute componitur, quod non in teneris aetatis 

primordiis imperavi. Sed quid transacta recolo, cum 

animumfuturce calamitatis pulset immanitas? Video 

Trnjce fumautis excidia, et statu eam manente sub- 

versam; video Hectoris prselia icerba Grajugenis, 

qui idcirco crevit opinionibus, ut soboli meae, dum 

occumberet, triumphi crescatj ad pretium ; raptatum 

quadrigis adhuc bellaturi corpus agnosco, et Achillis 

mei minui commodis, quod de ponderedecrescit exstincti 

; video, quod irte proficit, perire oompendio. 

Sed quid his laudibus pascor orbanda?reIiqua silen- 

tio tegam, ne ante doloris tempus narratione coufi- 

ciar. Habeat consolationem delacituruitate aeternitas 

nostra, quam non habet de natura. 

DICTIO XXVI. 

Verba Menelai cum Trojam viderei exustam. 

ETHICA TERTIA. 

Etsigravibus dolorem meam raptor inflammavit 

universitate consenuit.Pene felix contumelia est quaj 

talem meretur, etsi cum maximo sudore,jvindictam. 

Quis respuat suscipere necessitatem triumphi termino 

concludendam? saôr sequentium amaritudinem 

rei praecedentis excludit : dulceiitquod doluimus, 

quia doloris nostri pcenitet provocantes. Abductre 

mulieris turpiter occasio nostri exstitit mater 

augmenti : peperit a nobis sequestratauxorimperium, 

et de adulteri complexibus nobis edidit patriam quam 

tenemus qui riserunt caBlibem, videant superba ho- 

; 

stium colla calcantem. Habuimus conjugem honestis 

per longum moribus institutam, alieni ignaram con- 

tubernii, quae non optaret desiderare quod non licet. 

Non illam usus prcecipitavit in vitia; seJ scelerati 

prsadonis impulsu secuta est Paridem voluntate ca-


ptiva. Nunquam ad hoc illain erexit forma conscien- A generis, quod opinione mentiris. Constat Venerisnon 

tise, ut se crederetadaraari : quia, ut confidimus, turpissimis 

sunt moribus qucB pulchras se esse memine- 

runt. Talis ultio decuit magna peccantem ; funditus 

procubuit, quisibi veneranda» sumpsit culraen uxoris. 

Talibus utere, adulter, hymenfe.is. His te Alecto 

pronubum sectatur insignibus ; et placari nos sic 

convenit, et Paridem sic perire. Dictavimus matrimoniorum 

juranon sermone, sed gladiis, praesumptionum 

segetem ultrici falce vastantes. Multis ad 

conservationem proderit, nos perdidisse coujugium. 

Dicite, quae ubicunque accepistis nomen uxoris, si 

non, quotiens vitia subripuerint, Jlenelaiet nomen et 

virtus occurret. Quibus non est^ in studio pudicitia, 

erit, ni fallimur, in necessitate ; et par per omnes 

essefllium nil amantem : ordo rerum est ut prosapiem 

mores annuntient, et quo quis auctorein lucem 

venerit, ejus facta sectetur. Diva Idalise nescientem 

respondere beneficiis non agnoscit. Non fama filios, 

sed conversationis monstrat aequalitas : si diversa sit 

conscientia, vis credenda est esse soboles quEe voca- 

tur. Te potius Caucasei rigoris prffirupta genuerunt, 

aut conceptum in recessibus montium sasea alvus 

elfudit : et ne dira nutrimentis natura mollesceret, 

a eripientes ^ salutem Cytheris HyrcaUce tigrides alimenta 

preebuerunt : nutrivit te illa feritas quaj tru- 

cidat. Nam quid mihi dissimulatione pollicilor? aut 

quidsperando meliorasustentor? Non reddidit fletib'!s 

lacrymas, quas ejus amore torta fundebam : non 

disciplina servabitur, ubi unam formam et volentes ° gemitus meos propriis mens cruenta est consolata 

custodiunt et coactaj 

suspiriis. In doloribus meis, quod unicum est reme- 

DICTIO XXVII. 

dium, non exhibuit pari dolore collegam, quia pene 

Verba Junonis cum Aniseum videret parem viribus 

B solus est in ajtate terminus invenisse participem. 

Herculis exsiitisse. 

Sed quae eloquar nescio, quse relinquam. H£ec nec 

ETHICA QUARTA. 

dester Junonis oculus, nec summi Tonantis patie- 

Tandem aliquando qui judicio nostro responderet tur aspectus, ut pro tot impensis sequestratione coa- 

inventus est, qui de inimico nostro, et dum vincitur, 

triumpbaret. HerculeK vires, nisi eliserint, non jacesumar,nec 

aliud pietatepromoverim, nisi ut merear 

non amari. Heu fides ab universis proturbata morbunt 

: quem providimus, et de casibus est superbus. 

talibus, et quod hactenus numinibus homines junge- 

Stat propriis magnus viribus, sed erit maximus per 

bat, espulsum ! Suscepi e miseranda naufragium, et 

ruinam. Nescio utrum Hercules valeat par.esse, vel 

ejus ditioni reginam subdidi manentefelicitatis sorte 

si AntiEum non liceat ulla ratione prosterni : at si 

velocitate prsecessit, optionemhabeat quid sequatur: 

aut hostem perilurus dejiciet, aut si certamen metuerit, 

cum suis cautibus jam sepultus. LerDseum 

periculum, nisi fallor, orietur de consummatione 

certaminis. Quis non credat nihil superesse quod 

peragat, cum humifusus aspicitur? At nostraj partis 

intentio de oppressione suscitabitur, et augmen- 

tandi roboris causam feliciter pro inimico perfuncta 

res suggeret. 

DICTIO XXVIII. 

Verba Lidonis cum abeuntem videret Mneam. 

' Nec libi diva pareas generis. 

ETHICA nuINTA. 

Quantum docet inclementia,perdidisti testimonium 

' Nec tibi dcva parens] Hos locos Virgilianos appellabaut, 

cum Virgilii versus pro declamationum 

themate sumebantur. Talis est metrica exercitatio 

quam in vetusto codice Pithceano vidimus, Coronati 

V. C. hoctitulo et principio : 

THE.MA, LOCUS VIRGILIANUS. 

Vivo equidem, vitamqiie extrema per omnia duco ; 

V. G. CORONATL 

Aspera diverso laxatur vita dolore, 

Et morti viciuus eo, vivitque dolori 

/Egra salus : nostras cruciant dum flamiua mentes, 

Vitse flatus nbit : quantos post Pergama casus 

captivam : feci ut ageret dominum profugus irapera- 

hosti nostro blanditur 

tor. 

adversitas, nos ad laureas per Nunc forore succensa discrucior, quare possesvenimus. 

Scimus futura, sed convenit superos 

sar 

loqui c me deserat,^ ingemisco. Ergo ApoUinis vocatus 

quasi humana mortalibus. Provideat Ilercules quid 

auguriis abscedis, et sortis LycicB casum certis et 

eligat esse faciendum. Vincendus est congrediente apud te jam manentis prseponis imperiis? Scilicet 

inimico, vincendus est et jacente. Qui venena lusit 

cffllestibus crudelitas ista procuratur auctoribus, et 

in cunis, qui pacavit Erimanthi nemora, qui cervam interpres superorum ad hos horainem compellit excessus, 

ut diligentis littora quasi solurahos ile diffugiat; 

ut per tempestates salutem prodat, qui solum 

fugit aftectum. Vade, uiterius non morabor. Habet 

vindictam mei via qua deseror, habebit pelagus ia 

furore judicium ; raucos tumentium procellarum 

aistus exaudiam ; vocabis inter pericula Didonis nomen, 

quaj et fuit portus, etprsebuit : aut certe, quod 

timeo, nedum vindicor mevivente moriaris, eventuni 

espetitffi,navigationis post usuram lucis agnoscam. 

Vide sceieribus iudebitam mercedem : perire innocens 

antecupio quam merentem. 

Durus et indomitus Veneris se semine cretum 

Jactat, et abjurans collaudat stemmata diva;. 

Edidit ergo Venus fugientem noraen amoris, 

Pectoris et rabidi fudit clementia virus. 

Vidit item praedata manus : quos saepe dolores 

Pertulit, atque iterum, quas sensit Trojaruinas? 

et quc-e sequuntur. Nam vitiosi codicis mendfe progredi 

vetant. 

- Saluiem Cyiheris] Fortasse, cseteris. 

a Eripientes salutem Cytheris] Veram esse lectionem 

cxteris sequentia docent : Nutrivit te illa feritas 

qiiae irucidat. Barth. Adversar. pag 932. 

b Solus est in astate terminus] Rectissime V. C. 

Schottus, in anxietaie. Id., ibid. 

cSuscepi miserandanaufi-agiuyn] Leg. naufragum. 

Id., ibidem.

309 CARMINUM LIB. 1. 310 

' ITINER.4RIUM BRIG.iNTIONIS CASTELLI. 

Celsior astrigerum TitaD conscenderat axem, 

Larapade cum plena totus in orbe patet. 

Flammiger ardenti sorbebat flumiaa Cancro, 

Cum segetem messor falce domat propriam. 

Siccatur dum fonte bibens, dum raundus anhelat 

Jussus in occursum Gallica lustra sequi, 

Torrida non timui quae vincuntarva Syenem. 

; : 

Pulvis, flamma, sitis, dos fuit obsequio. 

Quid jubar, et validos renovas milii, Musa, vapo- 

PIus erit algentes me superasse vias. 

GARMINA. 

LIBER PRIMUS. 

[res? 

Quidquid plana calent; quidquid sublimiarigent 

Frigoribus, passum dic sine lege poli, 

Bellum naturofi, quod discors fecerat annus, 

Jistatem atque biemem detulit una dies, 

Indutum nebulis oanassuperare pruinas 

Edocuit "^ Vates fervidus imperio. 

Presserat ssstivo corpus sub fasce lacerna, 

Vestitus tenui tegmine nudus eram. 

Cum fugit ex oculis constanti tempore tempus. 

Lampada nam Phcebi dux fuit ad glaciem. 

Optanti brumam devoto contigit horror, 

Quffisitusque calor nil dedit indicii. 

Matronas 

' taceo, scopulos atque invia diotas, 

In foribus blandas, coetera difticiles. 

Iliexit niiseros facies depicta viantes, 

Calcatse diras mox peperere neces. 

Nominibus propriis nil fallit sacra vetustas, 

1 Itinerarium Briyantionis] Brigantio Delphinatus 

nostri oppidum est in faucibus Alpium Cottiarum. 

Briansouem hodie vocant, quod Botya-tov, Brigantium 

Slraboni et Ptolemseo : quo modo etiam scripserat 

Ammianus Marcellinus, ubi Virgantiam legimus 

lib. XV Rerum gestarum. Eo igitur episcopi sui 

jussu lendebat Eunodius Mediolano digressus. Mediolano 

Brigantionem petentibusoccurruntlluvii et alia, 

qua? describit. 

^ Edocuit Vates] Episcopus. Familiare est Ennodio 

vatem ponere pro episcopo, ut vatis Cypriani, Ambrosii, 

Laurentii, Eustorgii vatis, passim. Sic in 

epilaphio ipsius Ennodii : item Petri episcopi Ticinensis 

: 

Hic vates Domini, mundo quia corpore vixit. 

Adnaixtus gaudet ccetibus augelicis. 

' Matronas iaceo] Prceoelsi vertiois nomen haud 

procul Bfiganlione : qua parte Galliam spectat qui 

Uodie mons Genevra nuncupatur. Itinerarium Hierosol 

: MansLO Ebreduno. Inde incipiunt Alpes Cotiix 

mulafio fiume, M. xvii, mancio Brigantium. M. xvn. 

Inde ascendis Matronam. Ammianus Marcellinus : In 

Alpibus Cottiis, quarum initiimi aSegusioneest, prxcelsum 

erigilur jugum. A summiiate hujus Italici clivi 

plaiiiiies ad usque siationem no7nine Mariis per septem 

extenditur millia : ei hinc alia celsitudo erectior gsgreque 

superabilis ad Maironsa porrigitur verilcem : cujus 

Q 

A Tot leti formas sic vocitare volens. 

Scrupea descissis pendebat semita plantis, 

Neo visu facilis, credite, callis erat. 

Quid labyrinthajos prisoorum fama recessus 

Involvis linguis, quod timeat rslegens? 

Illio artiliois laudandus constitit error, 

Cura torsit rectura Daedalus ingenio. 

Hio natura homines persummum portat Oiympi, 

Quo liquidum tranans ire columba valet. 

Parcile, Pierides, pelagus fluviale silendo, 

Ne reparet sermo, fors bona quod pepulit. 

Duria 

Marmoris lonii Soevitiam superant. 

* nam Sessis, torrens vel Stura, vel Orgus 

Dulcia cum variis sucoedunt la3ta periclis, 

Effectus rerum cor solidare solet. 

Nil mihi cum dubiis prosunt oblivia tristi 

: : 

Ebria letheeo pectora fonte fero. 

Limina sanctorum prajstat lustrasse trementem, 

Martyribus lacrymas exhibuisse meas. 

Ecoe Saturnius, Crispinus, Daria, Maurus, 

Ensebius, Quintus gaudia magna parant. 

Ootavi meritis da, Adventor ^ ; redde, Solutor, 

Candida ne puliis vita oadat maoulis. 

Hostiles laqueos soindat mens oonscia recti 

Hoc semper placeat quod decet, hoc liceat. 

II. 

DICTIO^D.iTA DEUTERIO V.S.GRAMMATICO, NOMINE 

IPSIUS EUGENETI V. l. MITTENDA. 

Gaudia transcendunt vires, vox Iceta superbit, 

Ingenii maoiem prospera non metuunt. 

vocabuium casus /eminse nobilis dedit : unde declive 

quidem iler, sed expediiius ad usque castelium Virganiiam 

palet. Matronam Marccllinum cis Brigantium 

oum Ennodio looat. Itinerarii auctor, quia iter orditur 

e Galliis, post Brigantium Genevrse montis pars 

est, ut dixi. 

" Duria nam Sessis] Hunc versum ex conjectura 

restituimus, nam in antiquis etiam codicibus depravatissimus 

erat. Sturam, Orgum, Durias duas, Sessitem 

Plinius lib. iii, oap. 16, in fluviis numerat, qui 

ex Alpibus in Padum laevo latere deourrunt. Et vero 

priscis adhuc vocabulis nuncupautur, nisi quod Sessitem 

Sessiam vocant, et Orgum Orcum : ex quo 

patelnon recte apud Plinium Morgum legi. 

^ Redde Solutor] Ootavius, Solutor et Adventor 

martyres tres e legione Thebcea: quorum sacras 

reliquiae iu honore sunt Augustae Taurinorum ; ex- 

D stalque iu eos sermo Maximi episcopi Tauriuensis. 

" Dictio daia Deuterio miltenda Eugeneti] Ulerque 

ex epistolis notus est. Nam de Deuterio grammatico 

dictum est ad epist. 19 lib. i ; de Eugenete quaestore 

lib. IV, epist. 26. Ab Eugenete igilur hortuli partem 

petit Deuterius, cujus nomine carmen hoc scriptum 

ab Ennodio. 

' Quid jubar, et caiidos] Sic legit Barthius Animadv. 

ad Papinii Statii i, Thebaid. pag. 1 14-, aitque 

his verbis ab Eunodio expriuii serenitaiem, lucein, 

diem, solem.


Dulcia temporibus famulantur flla secundis : 

Quod felix meruit, nobile carmen erit. 

Vox justi qusestor, legum substantia, nobis 

Ceu Phcebus mittet tympana, plectra, lyram. 

Docta Camo3narum coeat pia turba sororum, 

Otferat arguto pollice quod loquitur. 

Turgida fatidici vis possint pectora vatis 

Virtutum species enumerare tuas. 

Tu decus Itaiia^, spes tu fidissima recti, 

Fax, tuba causarum, purpura nostra, vale. 

Luminibus locuples solem te Roma vocavit 

Celsa, Quuinali suscipiens gremio. 

Eloquio lyncem, tu subdes voce leonem, 

Melle tuo serpens gutturis arma premet. 

Fetibus orbatae ferrent tibi munera tigres, 

Quae dolor elferitas aure pavenle daret. 

Te pene demessum ceu florem dextera fati 

Dum lacerat, Christus perculit esitium. 

Reddita se melius nunc vincit vita beati, 

Actibus asseritur quod venit a superis. 

Hic fretus, non legatos, nec verba precantum, 

Callida fucatis artibus elicui. 

Ipse ego, mendicae transmittens verba Thalise, 

Donum more Dei te precor ut tribuas. 

Hortulus esigua sociatus parte retafdat 

Spem solidam, fleri ne merear dominus. 

Hanc mihi largiri non spernas, lumen honorum, 

Sic voti compos sa^cula nostra colas, 

Sic ' te regnantis sublimet celsa potestas : 

Sic currant meritis aurea fata tuis. C 

Amphion Dirceus tetigit quod pectine, vixit 

Nullamori rerum tunc animata potest. 

Commoda de i\Iusis nunquam lluxere tot annis ; 

Affectu pretii quas mihi concilia. 

III. 

PR.EFATIO ^ NliPOTIBUS PHOCULI IHCTA SUB DIE XV 

CAL. MAII. 

Exprimit in spioam tellus jam feta papillas, 

Lacte maritatis turgida cespitibus. 

Stringiturin prolem sparsus per gramina succus. 

De guttis faciens jirogeniem solidam. 

Vestitus gemmis protendit brachia palmes, 

De gremio ligni pampinus ecce viret. 

Jussa per augmentum nunc silvam perdere vites 

Frugibus ut crescat, vulnera conciliant. 

Evocat, inquirit gaudens infantia mundi 

Nutricem, tepidi quam dedit aura poli. 

' Sic ie regnantis] Theoderici regis, cujus qusostor 

erat. 

' Nepotibiis Proculi] Liguris poelaj : quem Sidonius 

inter eximios, et utraque lingua prasstantes 

ajtatis su£e poetas numerat lib. ix epist. IS : 

Potuisset ista semper efficacius 

Humo atque geule creLus in Ligustide 

Proculus melodis iusonare pulsibus, 

Limans faceta qiia;que sio poemata, 

Venetam lacessat ut favore Mantuam. 

Homericajque par et ipse gloriiE 

Rotas Maronis arte seotans compari. 

" Marsya si vmiat] Hoc est, si Phoebo iterum cum 

Marsya subeundum sit certamen, Proculum adjutorem 

ac socium habere velit. 

; 

jj 

Ludit per faciem camporum rustica pubes, 

Respiciens duri dulce laboris onus. 

Annus reptat ovans fractus per murmura veris, 

Fracta locuturis mella ferens labiis. 

Cum rebus noster balbutit carmina sensus, 

Aurea principiis dextera portel opem. 

Blandior ad falcem messor perducit aristas, 

Si rastris segetem pectere continuet. 

Nunc stirpem Proculi dans vernum suscipe,doctor 

Ne fervor teneros decoquat immodicus. 

Serventur leges; ceu census littera currat. 

Horum Pindareus flumina vicit avus. 

Docta CamEenali cecinit qui carmina plectro : 

Cujus Apollinei nil tacuere chori. 

Phoebus in auxilio repetat mox fortior illum, 

Artis nobilitas ^ Marsya si veniat. 

IV. 

* EPITHALA51IU.M DICTUM MAXIMO V. S. 

Pi-xfatio. 

Annus sole novo teneras dum format aristas, 

a Natura in thalamis, orbe tepente, sedet. 

Pingitur et vario mundus discrimine florum ; 

Una soli facies, gratia, cultus, amor, 

Arbuta vifali coalescunt uda vapore ; 

Jgnea concretus semina succus alit. 

Erigitur genio tellus turaefacta marito ; 

Torrida lascivis silva viret spoliis. 

Lactans cespitibus in nodum truditur herba, 

Vitea gemmatos brachia dant digitos. 

In rerum cultu lex jungit pronuba ttedas ; 

Aura poli ut sponsum germina cuncta facit. 

Ergo pari voto lux, coelum, flumina, Nereus, 

Montes, prata, fera; gaudia concipiunt. 

De te quod vernat sortitur, Maxime, mundus , 

Et naturalem dos tua comif opem. 

Cui sanguis,censu5, genius, mens,votasuperstai . 

Musarum primo fulta supercilio. 

Sajcula te fidei monimentum nostra dederunt, 

Corporis et cordis virginitate pareni. 

Vincentem meritis sponsam dat candida vita : 

Quae cum te superat, sie tibi palnia venit. 

Huic niveis concors arridet flamma labellis, 

Alba verecundas spargit in ora notas. 

Adsit oro fons loquelse, voce, mente, pectine ; 

Ars, uatura, Musa, Phoebusqua tumet facundi... 

Vile nil deoet sonare in Maximorum laudibus : 

Conterunt Phoebeia celsum saepe diola verticeai. 

" Epiihalamium Marimo\ Ad Maximum aliquot 

vidiraus epistolas lib. vii et viii, atque in iis nuptiarum 

nientionem in quibus dictuni est hoc epithal.imium 

: quod fo^dis hactenus, ut raetera fere poemal 

Ennodii, versuum trajectionibus interpolatum, ordiiii 

nitorique suo reddidimus. Vario metrorum geneie 

constat exemplo Claudiani, qni diversis numeris lu-it 

in nnptias Honorii et Marite. Nam Sidonins in epithMlamio 

Poleniii et Araneolaj heroico tantum usus esl, 

Paulinus elegiaco in epithalamio Juliani Memoii=^ 

episcnpi F. et lae clarissimas ferainae 

' Naiwa in ihal. ] Id est, prajgnans est, mo.\snpervenfurai 

parfioni infenta. Adinodum pleganter, 

BARTH.ATjimarfv. ad Papinii Siaiii i Achilleid., pag. 

1682. 

: «

313 CARMINUM LIB. 31i 

Orbe captivo Venus alma fusis A 

Dotibus floruni per amosna ludens, 

Dum facitvernum pretio et micantis 

Sidere formte ; 

Sprevit aurati decus omne pepii, 

Advenae pompam noluit metalli 

Ditior cultu stetiteffugato, 

Sparsa capiilos. 

Nobilis si quod bibit arte virus 

Lana, mentilo polior colore, 

Dic a et algentispelagi lapillos, 

Nuda superstat. 

Fulserant raro sub biante filo 

Pectoris gemuiaj iu roseis papillis. 

Invidum membrisabigens amictum 

Altera lus est. 

Proditum risit sine nube corpus, 

Ij Garcere irruplo niluit serenum : 

Quodque servabat male tuta vestis, 

Proditur arte. 

Aliger laxo remeabat arcu, 

IMarcidam dainnans otii pharetram, 

c Sanguine in nullo madefacta lcetus 

Spicula geslans. 

Tunc sic alloquitur malrem fluitantibus armis : 

Perdidimus, genitrix, virtutis prajmia nostras. 

Jam nusquam Cytberea sonat, ridetur Amorum 

Fabula, nec proles nascenti sufficit aavo. 

Frigida consumens multorum possidet artus 

Virginitas fervore novo : sublimia carnem 

'^*=>*i/'ota domant : mundus tenui vix nomine constat, 

Primaevi tremulos fractis imitantur ephebis. 

Rara per immensos sseclurum, respice, campos 

Conjugii messis : per flores sola vetustas 

Exserit albentes jejuna et pallida canos, 

Una fides rerum nuUa dulcedine flecti, 

Et si quid teneros potuit transducere mores, 

PrcBceptis calcare malis : 

servatur ubique 

Justitium; culpa est tbalamos nominasse pudico : 

Tu remissa jaces, et tanti nescia juris 

Nudaper effusos respectas membra capillos. 

Surge, age, et obstantem properanter discute som- 

; 

[num. 

Nec te, quod turpe est, captivum numen jhabere 

Jura pudiciticB, veliex malesuadaputetur. 

Talibus arsissent dictis et viscera ponto. 

Colligit in nodum passos lux aurea crines, 

Etnaturalem concludens veste decorem, 

Mutavit formam. Tunc quidquid fulget iaspis. 

' Pastw'x ficia smaragdus] Pastura est vopi;. Ut 

ergo vopji diciturinterdum depasc\nsipsis, litquando 

•jofiai y.xl Xjiuwvi; copulantur, sic pastura hoc loco 

pro pascuis virentibus : et epigramruate 10 : Herbida 

pasturam superantia saxa virenlem. Jam smaragdi 

iaus et pretium est viror. Pliuiuslib. xxsviii, cap. S : 

Herbas virenies frondesque avide spectamiis : smaragdosvero 

tanto libeniius, quoniam nihil omninoviridius 

coniparaiumillisvirei. Tertuiliauusde Judicio : Herbosaque 

virei prxgrandis luce smaragdus. Martian. 

Capellalib.i de Jove: Calceos auiem smaragdinese 

fluciu uiriditatis herbososvesligiis ejus lellus innexuii.. 

Mic Ki algenlis, pelagilapillos]Ceditalgentis, elc. 

B 

" 

Quae viret in pretio 

' pasturae flcta smaragdus, 

Et latet Jn concbis melior custode veueno 

Alba venit, niveumsumptura ex corporelumen. 

Palla per accinctos decrescitsplendida lumbos, 

Et zona teneras compressit dura papillas. 

Affaturnatum, Quem, spes mea, figere tentas? 

Quemsequimur? quoveire jubes ? post otia majdr 

Flarama decet : discant populi tunccrescere divani, 

Cum neglecta jacet. Superos nil perdere somno 

Ostendant gemiois reparata iuceudiacuris. 

Maximus ecce, vides, generis spes unica summi, 

Dulcibus illudit per longa oblivia tcedis. 

Sectatur matrem, quae coelo purior ipso est 

Femina, quam scimus mulierem vincere mente. 

Hic domuit puerum, niores sortitur avorum, 

Quod pudet beu, longo nobis nescitus iu ajvo esl. 

Hujus ad abstrusas veniat mea lampada flbras : 

Suspiret, cupiat, discurrat, ferveat, oret. 

Hsec ait ; et sobolem fotu complexa benigno, 

MoUia mellitis arctavit ad oscula labris. 

Ille volat celeri tranaus per nubila vento, 

Omnia lascivo socians elementa furore. 

Ut stetit, et juvenem formos couspexit in ostro, 

Tune Dionseum tumefactus despicis? inquit. 

Huc Venerem culture veni : qui tardius arsit, 

In multum calet ille rogus, ceieresque favillas 

Restituet qusecunque pyrfe subducitur arbor. 

Deprompsit jaculum, quo divos flxerat omnes. 

Tum pulcher tereteiu flexuram perculit arcus: 

Singula diverso traxeruut bracbia calle. 

Pennigeri vultus praasentet dextera fatum. 

Moxque ferit, Iselo factum clamore salutans. 

Ille ego, qui trepida semper contemptus adhaesi 

Visceribus fugitive tuis, hac victima matri 

Litamus, multis quam tu non suspicis aflnis. 

Ecce iterum magno rimatus sanguine cretam 

Quamthalamis jungat, cernit sublime '.puellse 

Sidus, et attouitus ad matrem lumina Uesit, 

Germanam credens collaudat nobile furtum. 

Sed teneram leviore ferit puer ille sagitta, 

liique virum totos contorsit fortior ictus. 

Post baec digrediens permulcet pectora dictis. 

Nostra tuas, juvenis, confortent vulnera vires. 

Nam quicunque mea est percussuscuspide, crescit. 

Haec faciunt multos, si credis, bella nepotes. 

Sis felix, semperque feras mea vulnera tecum. 

Nuuc me Pierio favore julum 

In lajta, proceres, locate fronte. 

Sustentent gracilem per omne carmen. 

Totidem litterse sunt transpositse solnm. Sed rectius 

fortasse, Sic el algentis, etc. Barth. Adversar. pag. 

479. 

i Carcere irrupto nituii] In veteribus scriptis et 

editis carcere inrupto. Optime : non enim rupit 

tegmen quod cohibebat, et.c. Id., ibid. 

31S ENNODH EPISCOPI TICINENSIS 316 

Qui doctum faciunt benignitate. 

Quodnunc ingenium premunt pruinae. 

Distendat refovens decore vernum. 

V. 

ITINERATIIUM PADI.j 

Ingenii cultor, fons oris, copialinguee, 

Humor Castalius veniat, quo Thracius Orpheus 

Naufraga diifuso succendat pectora fluxu. 

Adsit, et arentis conjungat cordis hiatus. 

Eridani dicturus aquas, nisi fluraine largo 

Sicca Pegast-eo perfundam membra liquore, 

Torrida jejuno vis stillant verba relatu. 

Undarum cuinulos ut narrem, suggere lympha. 

Quam beue pandit aquas, cui blandus murmurat 

[amnis ? 

Anni tempus erat, quo vernat mitibus uvis 

Palmes, et autumni proponit dotes in orbe. 

Imbribus externismadida cum veste Lyaeus 

Distendit tunicas uvarum carcere musti. 

Uberibus pluviis ^ petrarum lege subacta 

Tunc sibi forte Padus captivos teserat agros, 

Canebant spumis et turgida dorsa minaci. 

Currebant stantes per fluctus culmina vill». 

Servavit raptum pelagus tunc littore tectum, 

Et mutans terras mansit fortuna casarum. 

Uespiceres silvas stationem perdere jussas 

Ad flammas properare Pado ducente voraces. 

Tunc ego ferventi germanae tractus amore, 

Cui natum Parcae demessum pollice diro 

Sustulerant, viduamque domum constante marito 

Reddebant, ' urbis peperit quae semper Averni. 

Hancut solarervel vitam prodere legi. 

Regnator Ligurum fluviorum maximus ille 

Sub juga transmissus gemuit sub pondere eymbae. 

Intumuit, rursusque minas flatusque remisit, 

Quique polos vicit, soli mihi cedere jussus. 

Sic pietas elementa domat, sic cuncta coercet 

Cujusgrata Deo tenuit miseratio meutem. 

Ecce iterum madidis contectus nubibus sether 

Hausitaquas, quibus omneruenssubmergeret arvum. 

Noncoeli faciem conspexit naufraga tellus, 

Et stellis viduK micuerunt dira tenebrae. 

Erravit piscis sed non captivusin sedes, 

Et populus fluvii per meusas lambuit escam. 

Evomuit pelagus hominum penetrale profundum, 

Humida pulveribus clauserunt aequora campos. 

Perfunctus primis recidivapericula vidi. 

llle triumphator tiro ad certamina Nerei 

Frigida per liquidas gestabam pectora lymphas, 

' Itinerarium Padi] Padi uomen argumenti vice 

adjectum est. Navigationem enim describit, qua 

ffistuante Pado jactatus est, cum surorem suam unico 

fllio nuper orbatam offlcii causa inviseret. 

- Peirarum lege subacta] Ruptisaggeribus. Variant 

codices : ua\iiparcaru»i\tgd,allerparumper : terLius 

parum. Sed nihil mutaiiduui censeo, aut siquid mutandum, 

riparum ex tertii, hoc est Vaticaui exemplaris 

vestigiis legendum : ut epigr. 133. Hoc enim 

vult quod Virgilius lib. il jEneidos : 

Non sic aggeribus ruptis cum spumeus aruuis 

Exiit, oppositasque evioit gurgite moles. 

A Nec siccis oculis respesi marmoris iras. 

Cum subitoabsorptum vidit vetus accola pontum, 

Risitet objecti restantia signa pavoris. 

Ditia permixto fulgebant arva metallo : 

Eridanus claris radiabat comptus arenis. 

Navita me laetus suscepit protinus alno, 

Sarcina cui felix dudum conoesserat omen. 

Indootus clavum rexit de pondere tutus. 

Et me festivis, Christo duce, pertulit oris. 

VI. 

"dictio ennodii diaconi quando roma rediit. 

Amica est homini ad genitalesolum revertentisem- 

per hilaritas, dum metus quoscunque ei peregiinanti 

mens anxia peperit, quasi prreiinitos et ocelo gravante 

dispositos se evasisse confldit. Debetur ergo vox serena 

Isetitice, ne muta gaudia moeroris imaginem 

sortiantur. Gui enim pateat exsultantis animi secre- 

tum, nisioris clave reseratum ? Reduces etiamcycnos 

alis ludere Mantuanus asseruit. Quid ego faciamin 

medio deprehensus abrupto, qui et regrSssui meo 

debeo dicendi fidem, et proposito tacendi neoessitatem? 

Secede, qua?so, ad tempus offloii oensura gra- 

vioris, nunquam te opportune gaudiis miscuisti. 

Prophetarum insignissimi sub legem versuum verba 

redigentes earmine desideria sua et vota' cecinerunt 

divino peotora dedioatacolloquio plectrisecclesiastioa 

per populos jura diviseruut. Cur ego in ordinisetme- 

riti constitutus infantia aemulari summorum facta 

non studeam, maxime cum narrandi simulacrum 

Q altaris militem ad excipienda quaj contra fidem eveniunt 

bella corroboret? Nec dubitabo dicere quod 

preesenti oonstatexemplo.Didicimus jam quo turbine 

pro amore fidei hasta jacienda sit, neque nos virtu- 

tis pretio vel titulis mediocris confliotus elevavit. Dicam 

ergo libens musico stylo gaudia mea ; quorum 

perfectionem masimis promitto me, Deo adnitente, 

eloquii litteris nuntiaturum. Pulsabunt me oblatran- 

tium venena linguarum, sed professionis et ingenii 

esercitiis aggregabo quidquid contra accusati meritum 

maledictor ingesserit. Ususiste est bene nitentis 

conscientice, opinionis lucro jungere morsus a^mulorum, 

et fama^ compeudia de invidia auoupari. Male 

pertinax dens livoris infriugere ; et qui oblocutionis 

fomitem de loco gloriaj quaeris, obmutesce. Dic unde 

D fructus eveniat meritis, si jactantiae deputas quod 

sudori nostro plaoemus. Labor est disoiplinae amicus, 

etreligioni quadam oognatione sooiatus. Velutuda 

praesegmina peregrinis maritata fomitibus nobilitatem 

fructuum ramis tribuant, quam parturieatia diu 

3 Vrbis Avemi] Ita omnes, fortasseu?-rais, ut urnas 

Averui dicat urnas sepulcrales, sororem significans 

alios quidem antea liberos sustulisse, sed vitas brevis 

omnes atque immatura et aoerba morte raptos. 

* Diclio ia reditum ex Urbe] Huicpoematio,et aliis 

nonnullispra^.fatioues soluta oratiune prajfiguntur : 

quae licet interdum longiores sint, quia tameu ad 

poemata referuntur in eorum potius tlassem conjiciendasduxinius. 

Reditum autein ex uibe describit, 

quando post S3'nodum palmarom et Apologetioum 

regressus est. 

;

3)7 CARMINUiM LIB. 1. 318 

nesciere plantaria ; ita dotatus liberalibus institutis A 

bona mentem cura gravidam ad spem germinis me- 

lioris attollit. Pelluntur animo consiliorum toxica 

liumanis pra>parata necibus, liumor sucat letbalis 

aboletur, quotiens hujusmodioccupationibus ingenia 

se submittuut. Hinc ad clariora digredientibus divinorum 

patescunt secreta librorum ; quorum januam 

sensu pulsantedumreserat, populis se duce pervium 

facit iter ignoratum, dum fastidiosos eloquii splen- 

dore, parum doctos fabricata Lalinitate, et, ut aiunt, 

arlitici rusticitate perducit. Quis talem salutis non 

diligat indicem, non sequatur, qui necessariis dulcia 

dulcibus severa miscendo araare vita=. dogmata, et 

velle cogit invitos ? Sed istinc alias coepti compleantur 

honesta vota propositi. Apud scientes rerum lo- „ 

quimur : res virtutis est, gaudium continere ; se- 

cundae diligentiae per elaboratum tramitem luoulentaj 

dictionis ostendere : liodie maxime, cum mei porlio 

limen ingressa facundice datparenti exsultatione eloquentiam 

quam negat ingenium, cum donat causa 

quod natura non praestitit. Macte insignium adolescens 

virtutum, qui incano ilore pomorum numerum 

monstras. Das pellere afflictionis glaciem, et ad vernum 

me dictionis invitas. Nam dum quod tu debes 

studiis, ego impendo IsetitiEe, puto ambo proflcimus. 

Simile est enim, rudem instituere, et ad declamatio- 

nis affectum revocare jam desidem. 

Post canas hiemes, gelidi post damna profundi, 

Tranquillum quotiens navita carpit iter, 

Moeret, et infldi desperat prospera ponti, 

Quamque videt faciem non putat esse salis. 

Sibilat aura levis, validas timet ille procellas 

Fluctibus et blandas aestimat esse minas. 

Lintea si crispant Zephyri pendentia malo, 

Et dulci ludit spiritus obsequio ; 

Confusam ventis naturam perdere leges 

Jurat, et antiquum credit adesse chaos. 

Gaudia sic tollunt placidis discrimina rebus ; 

NuUa fides lastis integra, nec dubiis. 

Non aliter variis tenuit quos Roraa periclis, 

Littoris optati reddidit ad gremium. 

Permulcent pelagi numen venerabile cantu, 

Ancbora quod proprium mordetobunca solum. 

Flamiua sed lassis tenerum factura soporem 

Perturbant mentem militis a-quorei. 

Arma ratis subigit, remos et lintea vibrat 

Sic mens naufragium suspicionis habet, 

: : 

Adveniat siccis qui pressit ceerula planlis 

Nam portus felix ille salutis erit. 

Qui latices vinxit^fundens in pocula saxum, 

Qui lapides solvit, qui solidavit aquas. 

Quem genitrix fudit sseclis sine semine feta, 

' Trisiia nil capiunt pectora versiloqui] Sidonius 

Lampridio Nosti probe Ixlitiam poeiarmn, quoruni 

sic higenia mosroribus, ut pisciculi retibus amiciuntur 

Versiloquum itaque vocat non vafrum aut versutiloquum, 

sed poetam qui versus pangit. 

- A(l Fausium] Occasione carminis cujusdam quod 

a Fausto acceperat, poeticam ejus facultatem miris 

laudibus extollit. Quo scilicet Ennodii praeconio per- 

. 

Ad matrem jungens virginitatis onus. 

Qui mortem propriae superavit munere mortis, 

Dans vitam mundo, funere quem peperit. 

Ille per excelsum videat me dexter Olympum. 

Tunc patriam teneam, tunc stationis opem. 

Nubila laxati verrant licet eequora venti, 

Himosam puppira nil nocitura petunt. 

Dulcia compositis quatiam tunc tympana chordis 

Floribus etpingam carmina nostra novis. 

Ut fatear, dictis constatbene dicere laetum ; 

• Tristia nil capiunt pectora versiloqui. 

Sed redeat vernum, cesset jara bruma timoris : 

Stringite quas neetant frondea serta comas. 

Cantem quce solitus, dum plebem pasceret ore, 

Ambrosius vates carmina pulchra loqui. 

VII. 

AD ^ F.iUSTUM DE C.iRMINIBUS EJUS. 

Prsefalio. 

Nisi didicissem quod serenitas conscientise vestras 

hujus mali scabiem abjuraret, invisum mihi eloquii 

uber astruerem. Facessat a bonis actibus res amica 

perfldiae. Me tamen nocitum cautela vestradenuntio. 

Suspendistis hactenus ab ingenioli mei ariditate im- 

quam pere- 

brera fructuum nutritorem. Deus bone ! 

grinas in me et ex vestri oris divitiis acquisitas di- 

cendi opes intelligo 1 Adjacet dictis locupletibus, 

quantum sentio, rubiginosos lingua et sensu hebetes 

peritiae lima componere. Est vobis quoddam cum hominum 

factore collegium. Ille flnsit ex nihilo, vos 

P reparatis in melius. Gratias ego refero de suscepto 

carmine, cum de dilato moeream beneflcio. Ad Camoenalem 

ignominiam, quibus nunquam ' Gluvidenus 

deest, versus adjeci ; et periturae, ut dictum est, 

charta> prodigus non peperci. Legite jocunditatem 

motura poemata, et familiari stupenda, ut aiunt, de- 

cora comprimite. 

Fluminis in medio succendis viscera, Fauste, 

Cujus alit magnam carminis unda sitim. 

Quis ferat ardorem laticum, flammasque fluentis 

Cognatas sicco sorbeat ore potans? 

Fonte vaporiferum pariunt tua verba calorem : 

,'Estuat unde jecur, pocula prospiciunt. 

Ingenii quisquis festinus tendit ad amnem, 

Non putet ambiguum, sic bibit, ut sitiat, 

Nobilis occultum condivit lympha saporem. 

Computat et damnum, si minus inde feram. 

Lubrica Cecropio confldens lingua cothurno 

Ni jactet priscos nobilitate senes. 

In veterum morem pangit nova carmina Faustus, 

Qui per membra suum desecat arte melos. 

Coctus ad incudem verba infabricata referre ; 

Quosque facit versus, terque quaterque probat. 

moti Petrus Crinitus, et Lilius Giraldus Faustum hunc 

inter illustres hiijus saeculi poetas coUocdrunt. Neque 

enim ulla, opinor, ejus carmiua viderant, quae 

nulla exstant praeter distichum quod Ennodius epigrammatis 

suis inseruit de vino Ligustico : 

lu Ligurum terris potorein qui vocat, errat. 

Nunqaid vina bibit vina bibens Ligurum ? 

3 Gluvidenus] Lib. v, epist. 8. 

:


^tas cana refert digitis animasse Marouem A 

Quod flngebat opus vivificante manu, 

Tu verbis faciem Iribuis, modulamine membra. 

Quod nalura Deo, hoc tibi dant studia. 

In vetulum dexter si vertas plectra cadaver, 

Primoevum facias aedificante lyra. 

Si flores simules gelidi per plaustra Bootis, 

Mox Helicem vernis sibilat aura modis. 

Ninguida lustra rosas,fundanttibifrigora mustum 

Ferventi Pallas sidere dona ferat. 

Piscis in aethereo quem portas vertice tranet: 

Si jubeas versu, marmora cervus amat. 

Faucibus e mediis impasto viscere prsdam 

Ore potenstolias, quamtenet ore leo. 

Jam scio Castalii quo me traxistis amores 

Accedunt culpis munera vestra meis. 

Sutilis ad tumidas rapitur mea cymba procellas, 

Hibernos passura Notos : quam navita pauper 

Rimosam (enui fingens de cortice puppim 

Composuit, nomenque dedit sine laude phaseli. " 

Illa nec /Egeum pelagus, nec littora Phryxi, 

Nec quoecunque valettrux ajquora verrere fundo. 

iEolus, agnovit : placidos sed gurgitis alti 

Prselegit bene cauta sinus, ubi serviat Auster, 

Non ubi regna petat : quotiens ibi remige lento 

Sibilat in tremula discurrens aura carina. 

Lintea nam summis dara crispant 

Qua3portanlmorle3,proestantmihiflaminasomnos. 

' nexa ceruchis, 

Huc vertam puppim, certis mea carbasa ventis 

Gommendans, cursus artis opisque mese. 

Flecte viam velis, clavumque ad liltora, Phoebe. 

Anchora proscissum mordeat unca solum. 

Musa dictorum caput optimorum. 

Herbidam fingens hederis coronam, 

Quam per exsectos numeres poetas, 

Necte capillos. 

Sulcat immensum pelagus carina, 

Nescit ad clavum manus apta ferri. 

Quo vocatdextrum regimen per undas 

Artis aniicus. 

Pergis ad Faustum trutinam loquelaj, 

Ore qui vastum valet ut profundum. 

' Nexa ceruchis] Antennis. KEpoO-/.o5 Gra;cis est carniger. 

Inde in nnvibus antennas, quia cornuum instar 

habent, unde et y.-porat dicuntur, cerachos appella- D 

runt Lucanus, Flaccus, Apuleius et alii. Sunt qui 

antennarum funes interpretentur. Isidorusin Glossis, 

Ceruchi naviumfun.es. 

' iHeos thyrambos] Meos versus. Duplex in una voce 

Hcentia. Nam simplex pro coraposito, vel anciâm 

potius dictionem pro integra, tliyrambospro dithyrambis, 

et speciem pro genere : dithyrambos pro 

quovis genere carminum. Sic ruusum epigrammate 

108 : 

Nunquam frugiferis per sEECula longa thyrambis 

In me fluxeruntcommoda Castalii. 

Id est, nullum unquam ex versibus meis quastum 

feci : ut supracarm. 2: 

Commoda de Musis uunquam fluxere tot annis. 

3 AdOlybrium] De Olybrii eloquentia dictum ad 

epistolam 9 lib. t. Nunc auctarii loco, alterius Romani 

causidici qui eadem ajtate vixit, mcmoriam 

; 

, 

" 

Luce quem mundus veneratur ipsa 

Dexteriorem. 

Aurium libram tenet in Camoenis : 

Illius ferrum secat omnevulnus, 

Quodquod internis latet in medullis 

Carminis aegri. 

Si ^ meos veliet modicos thyrambos 

Mente qua cunctum moderatur orbem, 

Inter infantum triviale murmur 

Lux mea, Fauste, 

Spesque salusque, 

Litterularum 

Miinera parva 

Suscipe Iffitus. 

Sic tua summus 

Germina Christus 

Lucida servet. 

Porrige dextram 

Nominis almi. 

Grata Tonanti 

Farra piorum. 

Pendere, laus est. 

vni. 

AD ' OLYBRIUJI, DE EJUS ELOQUENTIA. 

Prxfatio. 

Non canit fistula, quotiens rusticum pecus agrestis 

pastor inspexerit. Muta nemora formidolosam soJitudinem 

pariunt ; et ubique metus est, quando nullus 

insolatium deserti sonus auditur. Sed si anraruni si- 

bilis arborum comaj lingu» speciem mentiantur, et 

^ 

ridente frondium motu appellet hominem jucunda 

concussio, putabitur ambientibus latera ccetibus in- 

teresse : nec aliquam serumnam gemit, quem inter 

secreta sua ipsa natura quibuslibet alloquitur. Juvat 

tunc exsulalionis comitem Hstulam labiis admovere, 

et flatibus per lestudinis rimosa dispersis quamdam 

de spiritu et aura componere rationem. Tunc Palajmonem 

suum rudis et infabricata lingua compellat, 

tunc numerat quantis servare caulas sit opus escu- 

biis, tunc multiplices luporum insidias quas acuit 

fames magistra suspirat, tunc in sermonem cadit 

quidquid efflaverit ; hujus se solari, hujus nititur 

vindicabimus. Is est Pel.ilius Processius V. S. sedis 

prfetorianfe togatus, quem Probo jimiore consule, 

hoc est anno 513, diem clausisse docet elegans ejus 

epitaphium, quod in beati Pauli basilica marmoreo 

tumulo incisum legimus his verbis : 

P-jst mortem si vivit amor, si gratia prisca 

Durat in arcanum mentis adacta bonum : 

Quamvis luctificum, fratris lameu accipe carmen, 

Ne mala sil lumulis e.ttera lingua tuis. 

Te nalura parens omni depinxerat arte, 

Morlbus, ingeuio, corpore, mente, fide. 

Purus amicitiiB cultor, servator lionesti, 

Eloquio miseros vel pietatefovens. 

Hic est quod toto semper te flebimus aevo. 

Quod fuerit juveni vis tibi multa senis. 

Te geuitrix, fratresque simul, te compare luctu 

Perpetuis lacrymis plaugil amata domus. 

HIC REQUIESCIT IN PACE B. M. PETILIUS 

PROCESSIUS V. S. TOGATUS INL. P. P. QUl VIXIT 

PL. M. ANN. XXXVIII. DEP. E. SUB DIE KAL. JUL. 

PROBO JUN. V. C. COS.

321 CARMINUM Ua. 1. 

mulcere oollegio. Ciii talia agenli siquis sermooinan- A. Tu Pliffibum rcddis : funiat libi victima pinguis 

tem fidibus citharam doctus admoveat, et loquacia 

lila irrisor urbauus apportet, in ancipiti est quid 

oligat niida simplicitas, dum lyraa tactus, liceterran- 

libus digitis, dulcem et qui animam frangat crepinefas 

tamenputat, sialienitractus amore 

Uim reddit : 

propositi, avitam discat scientiam non ' 

amare ; ut 

dum infrenis ambitus rusticantis doctrinoe terminum 

aon metitur, superiorum affectu, et ipsase possibilia 

intelligat perdilurum : cum nescientem quid valeat 

mapalium alumnus ipsa paterncc institutionis medio- 

oritas quasi externa contemnat. l\on aliter me, vir 

amplissime, inter maxima curia; sidera computande, 

jubar facundiae, ingeniorum flarama, splendor elo- 

quentiae, dictionum census, per nemorum invia ad 

mstar pastoralis fistulse qua; viliter narrantur, oble- 

ctant, metuentem citharamtuam, laudantemplectra, 

quse, ut superius texui, sgrestibus digitis meis urba- 

nus adjungis. Amove, quajso, quam adhibes ad invitandum 

me, eluoubrati sermonis illecebram. Absint 

quibus etiam apud peritos uteris vincula colloquii. 

Compesce verborum digitos, quibus soletis reniten- 

lium animas ad desideria vestra compellere. Liceat 

me aut silentio inscitiam tegere, aut per stridentem 

stipuiam aliis triviale carmen afferre ; vobiscum fabulari, 

res estmeriti veteris, et nov£e felicitatis. Quod 

simei immemorego tentavero, adepluscontra utili- 

tatem propriam solis currus, juste subeo Phaetliontis 

exemplum. De quo quia sermo c^ntigit, et foruia 

cautionis accessit, quid facto opus sit, subjectum q 

carmen ostendit. 

[^'ama refert, veternm quae nescit perdere gesta, 

Quae loquitur semper quidquid in orbe fuit. 

Germina dumlucis Titan dispergit in axem, 

Etditat mundum nobilibus radiis : 

Uda vaporiferas cohibent dumlora quadrigas, 

Et nitidum gurges mittit ubique diem. 

Undantes doctis manibus solflexit habenas, 

Artiflcem dominum lux bene nota tulit. 

Sed Pbaetbontaeo postquam dare regna precatn 

Non exploratis viribus instituit : 

Degenerem primis rectorem motibns astrum 

Sensit, et excussis currere coepit equis. 

Tunc totam sonipes lucem de naribus efflans 

Non tenuit legis temporacerta suff'. 

In flammam cessit splendor, quod luminat ussit, 

Quodque animat terras exitium peperit. 

Tuncet Ilyperboreas dum frangit lampade crustas 

Epotis Tanais siccusabibat aquis. 

Grystallum flusit, sed cursus fluminis arsit 

Quod lapides solvit, nexuit Eridanum. 

3ic ego rhetoricum teutans transourrere callem, 

Aggredior currus soliset imperium. 

?êscio quid variis impendam sideris oris, 

Nescio quid teneam, cuncta calor superat. 

Curia tepollens teretera forraavit ad unguem, 

Etpatribus jussit lumina ferretuis. 

' Innatali Epyj/imiujCum tricesimumannuminiret 

calhedrae seu episcopatus Ticinensis. Inciderunt 

: 

Pro qua cessissent fulmine coelioolae. 

At mihi vix iUud transmittnntpauperes horti, 

Rubra quod acoeptum testa rcfutat olus. 

Sum, fateor, cujus dislillent verba relatu, 

Quae maciem monstrent pauperis ingenii. 

Carmina nuUa cano, nec me modulante Gamoenas 

Mansurum dabitur pollicis ore sophos. 

Quidquid Apollineo loquebamur pectine, cessi 

Oblitus linguoe, quara mihi lila dabant. 

Rustica per tenoras errat raihi destera chordas, 

Confringunt dulces barbara plectra modos. 

Ah quotiens vitreis Helicon mihi fluxit in herbis, 

Arridens labiis quae. facit unda sitim I 

Ah quotiens hederis redimitus tempora duxi, 

Aonium mulcens oarmine ooncilium ! 

At nunc per silvas, inter spelaea ferarum, 

Agrestem certus ducere militiam, 

Grandia per validos coraraendo semina sulcos, 

Ut germenvita3 destituant lolia. 

Lactea ne mentem denudent verba solutam, 

Et dictisraollis dicar etingenio, 

Non mihi percarapos discurrat lingua patentes, 

Mascula nec lituis dicta feram gravibus. 

Ne mea grandisono flammentur oorda oothurno; 

Et tumidus scriptis moribus esse puter. 

Qui niihi tunc portus famamîetit undique'^ lector. 

Sed stabilis pudor est, si taceam, proprius. 

Tu coelura teneas, me terris linque quiefum,') 

Qui solum novi, quod bene nil didioi. 

IX. 

DICTIO QU/E HABITA EST • IN NATALI SANCTl AC BEATIS- 

SIMI PAP;E EPIPHANII, IN ANNUM XXX SACERDOTII. 

'Prxfaiio. 

Sentio quid plerique taciti loquantur in sensibus, 

et apposita cordis aure vooem cordis intelligo. Cla- 

inaul enim ista silentia quid sibi alientE professionis 

Iiomo quceral ex themate, quid insignitus humilitatis 

titulis per crepantes ex more vulgi cuneos vocem 

plaiisus exspectat, quos tumescentibus fautorum 

buUis aura popularis exsuscitat. Olim talia dicunt 

debuisse componi, cum adulantibus adolescentiae 

floribus et pueritife adhuc in illo, et saecularis licen- 

tiae. verna riderent, cum reboantibus efferri decuit 

acolamationibus, tunc cum oapi potuit etiam fucatae 

voluptatis specie : nunc cur reoitet publice, quem 

laus nec decet publica, nec delectat? Hi meminerint 

quod ego rera nostri muneris ago, quera in sacerdotis 

prKconiis constat sentire quae debeam. Cui quam- 

vis nuno intempestivis iaudibus reddara modica, tamen 

maxima post debebo, in cujus ministerio quid- 

quid valeo praesfat impendi. Simu! etiam percepi 

animo qaod si reddenda est de otioso sermone ratio, 

non minus de otioso silentio. Erant enim otiosa si- 

lentia,si laetantibus circumfusisoranigenum mentibus 

solus, cum dare possem, verba subtraherem. Quippe 

cura etiam in obseqiiiis coelestibus hymnos deoeat 

autem Epiphanii tricennalia in anuum 496. IUo igitur 

anno diotus est panegyricus ab Ennodio.


adhiberi, et credamus exsortem Iiumaiiitatis Domi- A Vatis in obstequium? Natalistempora sentit 

num hominum meris laudibus demulceri,'et hoc ab Festa, nec admissis contemnit tristis alumnis. 

his speciali quodam jure quos donavit lingua repo- Iste dies cunctis vitas, cunctisque salutis 

scere. Quid antistes faciat, qui propriis orationibus 

egit ut possim?* Scriptum est enim : Dominus dedit 

mihi linguam erudiiionis, quando oporteat sermonem 

dicere [Isai. i. 4). Oportet nuuc, ut censeo ; et ad 

loquendi tempus ostium cordis aperitur. Sed nunc 

non ego in poeticis laudibus ora iaxabo. Absit ja me 

sentina carminum, quce 'sicut vera non laudat, sic 

nec vere laudatur. Nunc favete mentibus certa di- 

cturo. lu quo opere si minora pro ingenii exiguitate 

non dixero, pro jactantia majora uon fingam. 

Vatibi.s antiquis dicendi masima virtus 

Illa fuit, doctis si scirent fallere verbis. 

Laus erat in laudum mentitum pangere carmen. 

Tunc operi fraus apta fuit : nam more poette 

Servantes quod crimen habet, vetuere pudore 

Vera loqui, carmenque fides despexit ubique. 

nam doctiorerror 

Ars placuit, quam culpa decet : 

Extorsit certis metuenda poemata linguis. 

Lex docuit sine lege loqui, cum vindicat arte 

Quidquid jura negat fandum : relinacula morum 

Numina fallaci finxerunt sordida cantu. 

Phcebum, et ter ternas dixerunt esse sorores, 

Castalium laticem, varias quoque Palladis artes. 

Tum laurus, tripodas, cortinani, tympana, plectrum 

Narrabant: illos a veri tramite fugit 

Sensus, et errantes visus delusit imago. 

Nunclinguam citharae, quaj cantat pollicis ore, 

Sperne tides : magis ille veni nunc Spiritus, oro, 

Cujus inexhausto reviviscit semper in anno 

Quidquid terra creat, gignit mare, parturit aelher. 

Qui freta diffundit, solidum dat corpus in arvis, 

Saxa ciet jussu, metuit quem cautibus horrens 

Caucasus, aurito famuli cum fortia sensu 

Corda domat : qui cuncta videt, quem cuncta tre- 

[miscunt; 

Fons, via, dextra, lapis, vitulus, leo, lucifer, agnus, 

Janua, spes, virtus, verbum, sapientia, vates, 

Hostia, virgultum, pastor, mons, rete, columba, 

Flamma, gigas, aquila, sponsus, patientia, vermis, 

Filius excelsus, Dominus, Deus, omnia Christus. 

Nunc precor ut dictis adsit : qui pectora prisci 

Vatis ut ingressus, Pharaunis tempore regisj 

Adjuvit gracili locuturum voce prophetam. 

Se stupuit tunc ipse, reor, bene conscius oris. 

Murmuris et soliti, coraplentem principisaures 

Pondere, voce, sono, sensu, probitate, pudore. 

Tu famulum, tu, sancte,.moue : da solvere grates, 

Quas debere juvat : sanctum complectimur omnes 

Ecce diera, voluit quo se jubar indere terris, 

Promptius et radiis animas animare propinquis. 

Quo gaudet mundus, cum non sint gaudia mundi : 

-Cernis adoranlem pavidos submittere vultus 

' Scriptom e*fe?M'm] Isaise r.ap. l, juxta editionem 

LXX interpretum : Kufito; Si'Jt,)ni ôl yloJo-crau izaLSsixi, 

ToO yvcjvat ijvtza Sei EiiitL-j \dyov, quos etiam secutus 

est Tertullianus lib. iv adversus Marcionem, 29 : Dominus 

mihi dat linguam disciplinx, quando debeam 

Causa fuit, veteris dissolvens vincula noxaj. 

Chri-stus in hoc tribuit decus et tamen in arvis 

Ausoniis, parili populos qui mente gubernet, 

Et gentes pietate regat : quibus auctor Olympi 

PoUicitus simili regem probitate paravit, 

Dexter et ipse Deus solio dat juracorusco. 

Proximus hic ccelo, cui recli conscia mens est, 

Semper erit, quem justa probant, quem judice mundo 

Publica vota legirnt : fateor, sutfragia magna 

Contulit, ut sedis gremio frueretur inemptae. 

Libera te dominum posnit sibi turba perennem, 

Servitio laudanda suo. Proh quantus ubique 

Fervor erat 1 sancto mundiplaudente tumultu, 

Omnibus idem animus,turbis vox omnibus una. 

Sic taraen alterutrumcertabant vincere votis, 

Ceu sibi cum diro bellandi cominus hoste 

Causa foret : vulgus proprio tunc sanguine vicit, 

PoIIicitum quotiens fuerit sufferre pericla. 

Caspia non aliter cumtigris fetaiNiphatem 

Circuit, aut catulos rapiendi format ad usus, 

Ardetin absentes, sa^vis mortalia mandat 

Membra anim.is, hominumque necem petitore 

[cruento. 

Alter in hoc senium teneris miratus in annis, 

Alter in antiqua jactabat stirpe parentes : 

Alterius contenta parum de sanguine mens est, 

Q Digna referre viri virtutum stemmata mille 

Commemorat : quanta tituli tunc claude superstant, 

Vincuntur quotiens, et morum gloriavictis 

Parturit insignem per soecula longa triumphum? 

llle pudicitiam, quEe pulchro in corpore vernat 

Pulchrior, et castaridentem luce figuram 

Laudibus ad ccelum portat : decus illa profecto 

Attulit huic facies, quce multis causa pericli 

Sffipe fuit : pulchrum satis est mansisse pudicum. 

Ha^c nisi de summo non dantur culmine Olympi. 

Sic ubi contingant, vel formaj commoda sanctis 

Mentibus accrescant, bello se vincere certant 

Tunc homines, funditque decus vel muneraterra 

Dextra animae, vivitque sibi, dum deperitilli. 

Ilajc cum multiplici populus narraret ab ore, 

D Una fuit cunctis sententia fixa catervis. 

Turba sacerdotuui, venerandaque curia sajclis 

Elegit, voluit, meruit, suscepit, amavit. 

Ecce aliud dictuque novum, mirabile cunctis 

Transieram, quod quisque pavet, quod suspicis orbis. 

Vix primffivus erat, tremulis cum limina lucis 

Calcantur plantis, cnm matris ab ubere raptis 

13landior a tenero succus subducitur haustu : 

Callida mentitum genilrix cum forte saporem 

Herbarum querulis infundit dura labellis, 

Nesciat ut natus gustu cognoscere matrem. 

proferre sermonem. Ilem adversus Praxeam cap. 22: 

Dominus dai niihilinguam disciplinx adcognoscendum 

quando oporleat dicere sermonem. Nam vulgatalectio 

nostra in posteriore membro diversa est.

325 CARMINUM Llb. I. 326 

Uude subornatum sorbetur, lacte negato, ' 

Faucibus insuetis ridenda fraude venenum. 

Istius illa fuit, cum siguum contigit, aetas. 

Nam fulsisse ferunt hiijus cunabula magno 

Lumiue, cum tantus micuisset splendor in illo, 

Quantus in obsequium poluit tum fungier oetlier : 

Cum jussus servire viro, mortalia raptim 

Membra levat lapsu gradiens celer ignis Olympi, 

Cornipedum pernix cursus imitatus equorum. 

ProsperanonaliterpuerumtuncUammapererrans 

Circuit, illustrat, veneratur, suspicit, ambit. 

Tum pavidus genitor submisso lumine fatur : 

Summe Deum, sancti custos qui culmine cosli 

Omina destra facis, quce cernis lumine dextro : 

Hunc tibi de primis et adhuc reptantibus annis, 

Sancte paler, voveo, quem necdum cassibus arctis 

Lubrica terrenis innectunt sajcuia culpis, 

Necfaciant:sit, summe Deus, tibimunusopimum. 

Heecait, etlacrymas quaspromuntgrandiafundit. 

Grispinum pelit inde libens, queui dicere digno 

Non datur eloquio, nec si modo surgat Averno, 

Qui potuit rigidas de rupibus Apennini, 

Flumina cum starent, ad plectrumducere silvas. 

Helias fuithio mage; nam quis Helisceum 

Linqueret in terris, duplicato munere palmae. 

Nutrivit quem lacte pio, quod ab ubere Paulus 

Pi'essit, evangelicis plena est cui dextra papillis. 

Salve, sanote parens, semper salvete, recepti 

Crispini cineres, ad cujus jura redundat 

QuidquidinhocChristimiramurdogmatedignum. r 

Tu bene transmissum tibi censum possides ha;res. 

Res non parva docet triplioatis juncta talentis. 

Monstrat ab occidui revocatum partibus orbis 

Quod supplex captum transmisit Gallia vulgus. 

Effera te viso didicerunt pectora flecti, 

Armatum precibus supevasti, masime, regem. 

Sic pugnax gladios obtundit verbere lingua, 

Sic ferrum espugnat verborum lamina fortis. 

Nam si fanda ferunt, sociant qui masima parvis, 

Sic Dominum expectat domitatis villicus arvis. 

Cum bene moUitos incurvi dente ligonis 

Scribit agros, faciemque soli sic pectit aratris, 

Ut spumet plenis currens vindemia labris. 

Inserit esternas peregriuo in cespite plantas, 

Advena conjunctis sociatur nesibus arbor, 

Truncantur stirpes, demessum falce maritat 

Virgultum, tenero lignum mordetur hiatu, 

Germine nobilitas consurgit non sua parvo, 

Surculus ignoto coalescit munere dives, 

* Lilia pro niiidx funduntur lumine calcis] Pictores 

tabulis quas picturae aptant, colorem primo aliquem 

illinunt, quem campum vocant. In rusticanis vero 

picturis quee parietibus inducuntur, calx ipsa et 

tectorium est pro campo. Hoc igitur est quod in horto 

suo lingit Ennodius, pro tectorio et picturEe campo 

pro colorum pismentis reiiquosdiverso- 

fuisse lilia ; 

rum generum colorumque Ilores. 

- Hymnus vesperdnus] Qui Prudentio est ad incensuni 

lucernse. Sic enira in optimis esemplanbus inscribitur 

hymnus 6 Cathemerinon, qui ejusdem est 

argumenti : non ut vulgatum est, Ad incensum cerei 

paschalis. Unde et Lucernarium dicebant vespertina- 

A 

Dum madefacta novo jungit plantaria libro. 

Passtanis pariter depingit terga rosetis, 

Regius agresti vestitur murice campus. 

Lilia 

Tunc pingit violas, cythisos, colocasia, calthas. 

Cinnama, serpillum, narcissos, balsama, costos. 

Tunc rediviva serit quse portat germina [phcenix. 

Hunc jubet adveniens dominus discumbere servum 

' pro nitidre funduutur lumine calcis 

Surgit, et ipse suis manibus dat fercula mensEe. 

Sic tua ter denis, animarum cultor, in annis 

Halant rura rosas, interpellata nec ullis 

Frigoribus marcescit humus, quam vere perenni 

Servat odorato meritorum cespite doctor. 

Arbutd siocantur quotiens tua rore negato, 

Infundis lacrymis, cophinum quoque congeris illic 

Stercoris immundi : tunc ramis surgit opimis, 

Tum fecunda Deo nasoendi jura superstat. 

Suscipe nunc dester, vitcE lux aurea nostrae, 

Gaudia qua; faciunt modicum tibi promere carmen. 

Cum mea vota Deus produserit ordine cepto, 

Fulserit et docilis quem phntat destera palmes ; 

Debita post centum reddam tibi fortius annos. 

En statui quodcunqne tibi nunc soalpere carmen ; 

Nodoso subjure, pater, quod nexuit arotis 

Diversa sub fronte modis les prosima poenae, 

Usquam ne fallas mutaret syllaba. Dixi. 

X. 

^ HYMNUS VESPERTINUS. 

Nigrante tectam pallio 

Jam terra noctem suscipit. 

Ut viva dulci funere 

Reconvalescant corpora. 

Morlis tigura blandior 

Bustum soporis admovet, 

Anhela lucis sestibus 

Dum mens tepescit otio. 

Lus, Christe, vita, veritas, 

Ne fusca somni tempora. 

Tetris parata umbraculis, 

Nos ad tenebras evooent. 

Nos nulla nos subdat sibi, 

In noctis atrae tegmine, 

Sed neo caloris ebrii 

Mentita pingat corpora, 

Verum reatum nesoiis 

Falsi ministrans criminis. 

Tu per quietis munera 

Assiste custos pervigil. 

Hostis procul sit callidus : 

rum precum offlcium, quod vespere et quando !uceruas 

accendi mos est, ocoaso nimirum sole, peragi 

soieret. Horam incensi appellat S. Arabrosius lib. m 

de Virginibus : Cerie solemnes orationes cum graliarum 

actione sunt deferendx, cum e somno surgimus, 

cumprodimus,cum cibumsumimus cwn sumpserimus, 

et hora incensi : cum 

denique cuhitum pergimus. De 

hymuis porro qui sequnntur, etsi stylo et genio auctorem 

satis produnt Eunodium, aberant tamen a 

manuscriptis, quorum ope nixi sumus. Quare cum 

rehqua esset conjecturfe divinatio, qui parcius uti 

libuit, pauca eaque aperta et obvia mutavimus. 

: 

:

Quod laedit, illud dormiat. 

Qui dente saevo maQdere 

Certat cubantes lectulis, 

Hic membra vinctus lugeat 

Pulsare sese quos foves. 

Madeate carne spiritus 

Non enecetur naufragus. 

Osnet cubile castitas, 

Quae prima virtutum micat; 

Vivat fides in pectore, 

Quaj luce vernat perpeti. 

XI. 

HTMNUS II. IN TEMPORE TRISTITIjE. 

Deus perenne gaudium, 

Pas, Christe, cordis anxii, 

Porlusque fluctuanlium. 

Quera nec procella, turbidis 

Si verrat ima motibus, 

Potest fugare a pectore. 

Qui raersa ponto sublevas, 

Quisubjugata sarcinis, 

Qui dus propheta; naufragi, 

Dum vivit escabelluffi, 

Dum nescit eequor quod tenet, 

Tutum ferino gutture 

Exactor abrumpe cibum. 

Diro reductus remige, 

Custode salvus pessimo, 

Vates locutus te Deum 

Tuno jussa gessit fortior. 

Immunda lymphis sobriam 

Per busta terris vixerat 

Vivens sepulcra pertulit, 

Vivenlis ornet prandium. 

Secreta ceti prodidit 

Testis verendus intimi. 

Sic nos precamur, rex Deus, 

Mcerore fractos ut cibum 

De ventre curarum rape. 

Vivit medullis quod necat, 

Turbantur alta viscerum, 

In fonte carnis ardor est, 

Qui mergit, urit, afficit: 

Sed si serenus aspicis, 

Pressura gignet gaudium. 

XII. 

HYMNUS III, DE S. CYPRIANO. 

Vatis Cypriani et martyris 

Cor, liugua, sensus, dignitas' 

Mortem ferendo proferant. 

Vitalis iclum nox dedit, 

Mucrone parta lus micat, 

Dictis fuit prffifulgidus, 

' Procul MaxiTims] Galerius Maximus, qui Aspa- 

.sio Pateruo in proconsulatu Africae successerat : 

cujus audita Cypriauus sententia qua morti addicebatur, 

hoc soium respondit : Deo onATHs ; quiii et 

ligatis per manus suas oculis, ut Poutius diacoDUS 

scribit, moram carniflcis urgere tentabat. Eo spectat 

Ennodius«cum ait Cyprianum enses accivisse, mo- 


L Et ore dives unico, 

, Legenda 

; 

( 

Torrentis unda gurgitis, 

Impacta corau spicula 

Sermone vincens promulo. 

Opes verendi pectoris 

Qui jure Christo reddidit. 

Nunc munus implet pristinum, 

Orator orat, obtinet, 

Et dura causis temperat. 

Facit beatos ex reis, 

Peccata rumpens carmine. 

Non flamraa, carcer, vinculum 

Potest nocere quos juvat, 

Mactare jussus hostias, 

risif numina. 

Instante mos periculo, 

Fugit pericla funere. 

Parvas loquendi schemate 

Moras remisit ictibus, 

Acoivit enses hT.tior, 

Currente letlio plus celer. 

Proeonsul 

' esse sasvior 

Nequivit ille Maximus. 

Dum quod minatur munus est 

Nec tardat ira lenior 

Christum volentes visere. 

XIII. 

HYMNUSIV. DE PENTECOSTE. 

Et hoc supernum muuus est, 

Quod linguis lingua mililat. 

Quis non tonantis prsemia 

Per dona ejusdem proferat? 

Facit loquendo qui sapit, 

Dignum loquatur ut Deo. 

Infundit ecce Spiritus, 

Et ora rursus instruit. 

Tntrat ^ veterno pectora 

Eviscerata nubilo. 

In hoo apostolis die 

Dum verba Verljum dividit, 

Sermone mundi prsepotens 

Et corda mundi contuiit. 

Summi feratur laudibus 

Homo, habet ora genlium. 

Tbrax, Gallus, Indus unus est. 

Quod blanda ludit Graecia, 

Quod Scevit atrox barbarum 

Stridor Canopi murmuris, 

Quod ' lingua latrat Parthica, 

Pectus replevit hospitum. 

Mundi ad salutem curritur 

Nolente mundo tot viis. 

Quod sacranunc remissio 

Paschalis instar gratiae 

ranique loquendo miuimam attulisse. 

" Veierno nubilo] Velernus adjective, pro veternoso 

et vetusto : ut in panegyrico, conscienlias velerno 

errore possessas, et dictioue in Novercam, veterni 

Erebi legibus. 

' Lingua latrat Parthica] In Parainesi, Parthica et 

latret Morinus figura. 

:

Dum mysticam septemplici A 

Ornat coronam miinere. 

Aiigmenta plenitudinis 

Opes ministrant diviti. 

Nunc mente, voce psallile, 

Hoc nostra vox et mens Deo. 

XIV. 

UVaNUS V. DE S. STEPHANO. 

Quid Stcpliano potentius 

Dicas coronam, martyr est. 

Hoc est homo, quod priTmium. 

Fructus laboris nomen est. 

Laus ha2c brevis prolisa sit. 

Sic evocantur inclyti. 

Necis minister, aspice, 

De morte vitam conferens. 

Hoo dat salutem, quod necat. 

Felix sub islis ictibus 

Fit sempiternusexitu. 

Cruore lucem prseparat, 

Cuelum sepulcri niunere, 

Hostem ut triumphus effugat 

Ceupalraa sic congreditur. 

Hic primus intravit viam 

Nullis subactam gressibus. 

Secreta lustravit poli, 

In veste carnisabditus 

Clamavit, Ecce Filins 

Consistit in dextra Patris. 

Dum saxa ferrent impii, C 

Dum ille lethi machinas, 

Solus bonorum conscius, 

Orabat exfide loquens, 

Ne nescientes noxios 

Ccelestis ira perderet. 

Insons erat vesania, 

Reum furor provexerat, 

Per vota currebat labor : 

Crucem geraebat carnifex, 

Crescente quem subegerat. 

XV. 

HYMNUS VI. DE S. AMBROSIO. 

Coelo ferunt Ambrosium 

Nomen, honor, vel aotio. 

Nil debet hic facundiae, 

Dos omnis est a moribus. 

Fortis juvantem non cupit 

Umbone munitus suo. 

In carne carnis nil agit 

Regina mens in corpore. 

Confregit omne lubricum. 

Sic vixit ille non sibi, 

Sed totus auctori Deo. 

* Justina vires perdidit] :Mater Valentiani junioris 

'.ugusti, quee Ambrosium Ecclesiamque Mediolanen- 

'?ni, utpote Ariana, diris modis vexavit. Uaque de 

a loquitur Gaudentius in prcefatione ad Benivolum 

i'X magistrum memorice : Nostri namque temporis re- 

•jina Jesabcl, Arianseperfidixpaironasimul ac socia, 

cum beatissimum persequeretur Ambrosium, Ecclesix 

Patrol. LXni. 

CARMINUM LIB. I. 330 

' 

p 

Adjectus hinc apostolis, 

Reduxit expulsam fidem, 

Disit triumphos martyrum 

LinguEB virentis laureis. 

Hic ore prcBdara sustulit 

De fauce serpentis feri. 

Qui bella Christi militat, 

Nudus timetur ensibus. 

Vivit sepultus et juvat, 

Clavum tenens Ecclesise. 

Justina ' vires perdidit, 

Dat poena Vati praemium. 

Sedis memento lux tute, 

Exorna, sanote, posteros. 

Auotore fultus nobili 

Ne dux sereni oulminis 

In nube teotus horreat. 

Qui 

- pastor est antistitum, 

Quod fucat, omne subraovet : 

Gregeni gubernat prineipum, 

Magister est docentium. 

XVI. 

HYMNUS VII. DE ASGENSIONE DOMINI. 

Jam Christus ascendit polum 

Necavit ante funera, 

Lethum sepultus expulit, 

Mors mortis impulsu ruit. 

Cantate factum SEeoula, 

Funus subegit Tartarum, 

Vioit peremptus exitum : 

Mors inde luget pallida, 

Preesumpsit unde gaudium. 

Escis vorator captus est. 

Est prseda raptor omnium. 

Jam rete vinctum ducitur, 

Jacet catena in nexibus. 

Serpens venena protulit, 

Mitis terit superbiam, 

Agnus leonem eviscerat. 

Plus istud est poteatice, 

Quod nostra, Christe, suscipis, 

Et veste servi absconditus 

Nos ad triumplium provehis : 

Quam si e coruscis sedibus 

Fulgore terreres reos. 

Deuspatet per omnia, 

Nullo remotus tegmine : 

Sed ut jacentes erigat 

Dignalus esse quod sumus, 

Redemit ipse jus suum. 

Ovem revexit perditam 

Pastoris ad custodiam. 

Levate portas, angeli, 

Mediolanensis antistitem, tequoque ea tempesiatemagistrum 

memorix, oblitum salularis fidei arbilrata, 

contra cathoiicas diclcire Ecclesias compellebai. 

^ Pastor est antistitum] Mediolanensis antistos : qui 

metrupoliluni jure multis hodieque prceest episcopis, 

sed muito pluribus olim praesidebat. Orat ereo pro 

Laurentio episcopo Mediclanensi. 

li

33i 

Intrat tremendus arbiter, 

IVIajor tropaeis hoslium. 

XVII. 

HYMNUS VIII. DE S. EUPHEMIA. 

Quae lingua possit, quis valeat stylus, 

Tant£e triumplios virginis eloqui? 

Nunc mente molles discite masculi : 

Exempla praestat, sumite desides, 

Puella fortis cum superat viros. 

Virtus teneri nescia semper est, 

Nec jura sesus, fractaque mens ei, 

Quae corde Cliristum conciperet semel. 

Solvuut caducis pectora vmculis, 

Quibus repostus mentibus est Deus. 

Tormenta torsit fortia corpore : 

Lassante poena crevitamor crucis. 

Si scire posses vincere marlyrem, 

Vesane tortor, parcere disceres. 

Flammas, flagelium, carnifices, rotas, 

Cui crux sequenda est, non metuit nimis. 

Hanc eum caminis igne crepantibus 

Jussisse fertur preecipitem dari 

Priscus ', veneni fonte nocentior 

(Nam sic feralem tempore sordido 

Disere sanctce virginis arbitrum) 

Hujus ministri dum ciiperent nimis 

Fornacis escae tradere martyram, 

Lus tunc Olympi luce serenior 

Opus removit sava volentium ; 

Cum voce monstrant qui gladium simuL 

Noshinc precamur dirige Tartaro, 

Nam iiostra sanctam non violat manus. 

Turgescit illi felle jecur calens : 

Mox saxa, fossas, verbera, bestias; 

Majusvenenum blanditias parat, 

Quibus virago fortiter obstitit. 

XVIIL 

HYMNUS IX. 

Angusta vitEe tempora, 

Parvis coacta terminis, 

Mors sancta donat crescere, 

iEterna fines pra;parat. 

- DE S. NAZARIO. 

De fruge casuum venit, 

Quosurgat humanum genus : 

In stirpe Nazariusbona 

' PmcM] Asiai prcconsul : qiio judice S. Euphemia 

niartyr Chalcedone atrocissimis suppliciis excruciata 

est. 

2 De S. Nazario] Martyre Mediolanensi, de quo 

exstatsermo S. Ambrosii, multa iis quaj lioc hymno 

scribuntur, simillima contineus. Sed quod Nerone 

iuiperanle passus dicitur S. Nazarius, id post Ambrosii 

mortem compertum est, quia suotempore ignoratura 

adhuc fuisse, auctor est Paulinus presbyler in 

Yita S. Ambrosii. 

3 Vatem moiiel] Ambrosium episcopum, qui, ut 

Paulinus idem narrat, iuveutas in horlo S. Nazarii 

reliquias transtulit inbasilicam Apostolorum. Qua de 

re Ambrosii ipsius versus legunlur in monumentis 

Christianis, quos titulum apposuit : 

Coudidit Ambrosius tempUmi, Dominoque sacravit 

Nouiine apostolico, munere, reliquiis. 

Forma crucis templum est, templum vicloria Christi. 

ENNODII EPiSCOin TiCliNi^îNSIS 

D 

De morte lumen addidit. 

Nerone felix principe 

Diversa perpessus mala, 

Lustravit orbem non gravi 

Pavorecordis algidus : 

Sed utprofanis inderet 

Quocalleconscendant polos, 

Verus magister actibus 

Exempla, non verbis dedit. 

Nam ductor ille fortis est, 

Qui bclla viribus docet. 

Quemdicta militem trahunt, 

Si dux gerendisabslinet? 

Ventosa linguffi hortatio, 

Quod forma prsestat, non habet. < 

Sed magna postquam semina, 

Scribente terram sarculo, 

Glebis refudit optimis, 

Mediolanum mox petit, 

In qua triumpho nobiti 

Carnis ruinam reppulit. 

Qui caede non digna jacens, 

Vatem ° tremendus raox monet, 

Ut clara rursus muiiera 

Mundo refusus adderet. 

XIX. 

HYMNUS X. DE S. MARIA. 

Ut virginem fetam loquar 

Quidlaude dignum Marise ? 

Det partus, ornet, exigat 

Quod clausa porta, quod patens 

Exposcit, ipsa suggerat. 

Sint verba ceu miraculum. 

Quid mens requirasordinem? 

Natura totum perdidit. 

Hoc est salus, quod viucimur. 

Cum sola virgo degeret, 

Concepit aure filium : 

Slupente factum corpore, 

Turgescit alvus spiritu. 

Quod liugua jecit semen est. 

In carne Verbum slringitur. 

De matre cunctus noster est, 

De Patre nii distans Deus : 

Utrisque partus integer, 

Saora triumphalis signat iraago lociim. 

In capite est tempti vitiE Nazarius almiE, 

Etsublime solum martyris e.îuviis. 

Crux ubi sacratum caput extulit orbe retlexo, 

Hoc caput est templo Nazarioque domus. 

Qui fovet seternam victor pietate quietem, 

Crux cui palma fiiit, cru.\ etiam siuus est. 

Sunt et alii versiis, qiii indicant eam basilicse parteni 

qua Nazarii cunditaj sunt reliquise, a Serena Stiliconis 

conjuge, Libycis marmoribus ornatara ex votu 

fuisse. 

Qua siuuata cavo coasurgunt tecta regressu, 

Sacrataique crucis flectitur orbe caput, 

Nazariiis vitse immaculabilis, integer arlus 

Couditur, e.xsultaus huuctumuli esse locum. 

Queui pius Ambrosius signavit imagiue Christi, 

Marmoribus Libycis lida Sereua polit. 

Conjugis ut reditu Sliliconis Itela fruatur, 

Germanisque suis pignoribus propriis.

333 CARMINU.M LIB, II. 334 

Quae gignit et qui proexipit. 

Nil major ille servulis, 

Sed neo minor creante fit. 

Fons dicta clausus accipit. 

Fons merabra clausus accipit. 

Nec rima cessit arctior, 

Et vera proles emicat. 

Dic, mater et virgo, preoor, 

Quisquamne claudit esiens 

Arctantur exta fetibus, 

Vinclura pudoris natus est. 

XX. 

HYM.VUS XI. DE S. M.i.RTINO. 

Cam gesta Martini loquor, 

Nil laude dignum transeo : 

Divisa virtus omnibus 

Unum coacta praitulit. 

Labore magno martyr est, 

Victore caruis spiritu : 

Hoc est triumphis proximum, 

Si bella calcent intiraa. 

Perdente vires corpore, 

Res iixa constat laureis. 

Sublimat hostem mentium, 

Qui vota membrorum fecit. 

Ilicfontis ignem nesciens, 

Calore fervebat Dei ; 

Undis vapore junctus est, 

Christo dicatus actibus. 

Qua veste luduro teserat 

Hac rex nitebat aetheris : 

; : 

Sordente panno acquiritur, 

Quo fulget aslrorum globus. 

Quam justa commutatio 1 

Astrum rependit indigens 

Et regna mendicus parat, 

Mo.x sacra vita^ contigit, 

De plebe lusit da^monum. 

Jussit favillis surgere : 

Vixere tacfu funera, 

' De S. Dionysio] Episcopo Mediolanensi, viro 

sanotissimo, qui pro fide orthosa in exsilium a 

I. 

EPITAPHIUJI HOMINISBONI. 

Mente bonus, probitate nitens, et > nominis auctor 

Sic jacet angusto dic dolor in tumulo? 

Spesdomusimmensasmodicocontectasepulcroest 

Artantur parvis culmina cespitibus. 

Quid decus in pueris, quid prtf;stantlimina vitae? 

^ Nominis ' auctor] 'ispMvjy.oi;, \ere homo bonus, 

et nomiiii respondens. Creber est his allusionibus, ut 

epigr. II de Honorato, et dictione 3 de Jlasimo. 

Athalaricus Felici quaestori lib. vut Variarum, ^8: 

Sumpsisti nomen ex moribus : cusiodiutsejnper Ixteris 

EPIGRAMMATA. 

I Non 

Flagella passus est libeus. 

Quibus coronam ne.xuit. 

Compulsus ad antistitem 

Votum repugnans induit, 

Quod sanota complevit fides. 

XXI. 

HYMNUS XII. • DE S. DIO 

Dionysio Christus dedit 

Quot bella, tot victorias. 

Exsul piorum civis est, 

Urbis supernaj particeps. 

Constantius vatem loco 

Qnondam tyrannus espulit. 

Non cessit iste turbido, 

Crevit periculis fldes, 

Hoo sancta dic professio : 

Te poena tradit prosperis. 

Optata mercaris malo. 

Persiste tortor adjuvans, 

Lus hoec negando ceditur. 

quambeata adversitas, 

Si sic triumphant exsules ! 

Nihil verendo martyre 

Confessor ille destitit. 

Dispersa mors quos afficit, 

Ad vota mortis evolant. 

Nil lenta perdit coctio : 

Intrat latenter abdita. 

Vitale funus mceror est, 

Velox medela transitus. 

Risit farorem principis, 

Fide manente cursitans : 

Fixus per orbem ducitur, 

Quasol coruscat acrior, 

Negans bibendi copiam, 

A te, tremende, sumimus 

Ceunostra, qucE remuneras 

Tu mitte sanctum poscere, 

Quod ipse nobis conferas. 

ConstantioAug. relatus in eo vitam posuit, ut docet 

S. Anibrosius epist. 23 ad Vercellenses. 

esspectatis mors venit ordinibus. 

Quidjuvathuno, tenerisseniumquod praetulitannis 

Funeribus junxit funera multa suis. 

Ocoidit, heu, juvenis, qui tesit crimina vitse 

Tenipore culparum viviflcante Deo. 

Aspice, primsevos metuis qui forsitan annos, 

/Etas vincentera non tenuit puerum. 

verilaie vocahuli. Nam cum omnis appellatio addeclarandas 

res videatur imposiia. nimis absurdum est portare 

7iomen alienum, et aiiud dici quam possit in moribus 

inveniri.


Exemplum terris linquens, ad sidera raptus j L Quid mirum, viduata tibi sat coustitit ajtas, 

Confessis rectum quam bene monstrat iter 

Bis denas liiemes, totidem transcendit aristas, 

Quem subito ex oculis sors inimica tulit. 

II. 

! : 

EPITAPHIUM HABUNDANTII Y. I. 

Nunquam morte perit meritis post busta superstes, 

Funera sublimem non capiunt animam. 

Sanguis, bonor, genius, probitas, constantia, census 

Interimunt multis dotibus esitium. 

la commune bonus non sentit damna sepulcri 

Fila legunt Parcae qax dederant miseris. 

Pendula lassantur quffi plebem stamina portant, 

Fortia contingunt licia nobilibus. 

Cana venerandi renovabant ssecula mores : 

Inque vicem templi pectora munda tulit. 

III. 

DE EPIGRAMMATIS PER ARMAHIA DOMNI FADSTI FACTIS. 

Consona diversis finsisti carmina libris, 

Suscipiat gaudens littera quod tribuit 

Nescio'qui tantum non laudet, Faiiste, pudorera, 

Cum reddis si quid lecta dedere tibi. 

Depositum perdit mens recti nescia semper, 

Ad mores redeunt hffio documenta probos. 

Si tamen admittis dexter mea verba, fatebor, 

Qui pollet magnis parvula jure fugat. 

Laudentur tereti quos pingis carmine vates, 

Mascula ' rbetorico schemate lingua tonet. 

CeuPaulusChristumdocuithominemqueDeumque, 

Quo praestat cunctis gaudeat eloquio. 

q 

Attica per Graios ditentur dogmata sensus, 

Et nostrum stupeat Gra;cia docta decus. 

Moralis strictis, narretur physica certis, 

Historiam monstrans indicet historia. 

Comica per limam numerentur, fortia plausu, 

Conveniunt operi lucida dicta tuo. 

Non valet heec alter : sed Faustum dicere summa 

Ludus erit semper, si bene nota loquor. 

IV. 

DE PLAUSTRO QUOD EPISCOPUS DONARAT. 

Antistes summusPlaustro te nobile donat. 

Pandit iter magnis, omina destra facit. 

V. 

- EPITAPHIUH RUSTICÊ. 

Rustica, perpetua3 non te sors pallida vitjie 

Sustulit, interilum nec tibi morte dedit. d 

Purior setherias graderis sine carne per arces : 

Sic vitam casta; funera nobilitant. 

* Rlietorico schemate ] Schema,

337 CAIIMINUM LIB. II. 338 

' Ilerbida pasturani simulantia saxa virenlem 

Illiciantoculos nobiliore dolo. 

In pretio cautis fors et sine lege jocalur. 

Jloribus ut constes, crede, laboris erit. 

XI. 

(IN = BASILICA APOSTOLORUM NOYARl^.) 

Antiquum ecce nitet templum, quod sorduit ante, 

Cui faciem veterem lux nova composuit. 

Perdidit antiquum quis relligione saoellum, 

Numinibus pulsis quod bene numen babes? 

Di quibus boc patuit,,posses3as linquite sedes. 

Quod fecit Victor, victor ubique tenet. 

Addidit ad cultum merito successor et actis, 

Qui morum nomen binc,Honorate, geris. 

Nubila viperei qui gestat corda veneni, 

Nou datur ut faoiat culmina pulchra Deo. 

XII.' 

(ITEM IN DOaO MEDIOLANI.) 

Aspicede cujus biberitdomus arcta fluentis, 

Atria quod superat porticibus modicis. 

Pontiflcis sumnii studio constructa renidet, 

Laurenti propriura possidet ista diem. 

Splendida per census consurgunt tecta ruinam, 

Occasum nescitquod venit a Domino. 

Vix caries senium comitata hoc deterit unquam, 

Gloria factoris quod bene condiderit.. 

Fabula de magnis nunquam tacitura reservat, 

Quod vincens cevum nomen ad astra ferat. 

XIII. 

Ille fuit rigidi seraper servator honesti, 

TeiTibilis culpis, supplicibusque pius. 

Quem nunquam tlexit vitium, miseratio semper, 

Judicium facie certus ubique dedit. 

Crimina corripuit vultu, compuncta refovit, 

Conscia secreti detulit ora tui. 

Ilunc utero genitrix coelestem fudit in aulam, 

Ubera subducens tradidit uberibus. 

Cana venerandum stupuerunt sKcuIa vatem : 

Moribus ante fuit, quod gerit oflicio. 

XIV. 

Qui possessa diu felis habitacula liquit, 

Qiiae crevit Domino sic viduata doraus. 

A Anlica suscipiens moderamina raptus inemptum 

Quod pretio mentis quffiritur, obtinuit. 

Nunc locus irriguo retinet quod sorbuit haustu, 

Pellat opus tamen arte, regat natura Qguras, 

Viscera dum lapidura lingit imaginibus. 

Prospera custodiens faucibus acta semel. 

Candorem roseo perfundat doctor ab ore, 

Exteraplo quisquis successit mansor et haeres, 

Depingat sparsis congrua niembra uotis. 

Ingresso dextrura contulit istapedem. 

Aurum, ciilmen, ebur, tabulas, laquearia, gemn; as Quid prasstet consors ad sanctam discite vitam, 

Non datur liumanis plus rutilare bonis. 

Si redduntmundos tecta dicata viros. 

' Herbida saxa\ Marmor Laceda^monium, viridi 

colore. Prudentius : Qua 

Sideuius in Biirgo : 

viridis Lacedxinon habei. 

Herbosis quce verDant marmora venis. 

^ la basilica Apostoloram] In omnibus libris titulus 

hic erat, versos ibidem, quod talsum est. Itaquealium 

feciraus ex Diclione '2, quse ejusdem est argumenti. 

Rursum in codice Vaticano primus versus quinum 

tantum est pedum : abest enim to antiquum : pro quo 

in Fabri libro scriptum est in hne t6 lavacrum, hoc 

nioilo : Ecce nitet templum, quod sorduit ante lavacrum. 

; in tei-tio, anie vetustum. 

^ Super regiam Triclinii] Portam maximam, mediam, 

Sv.rnli/.ifj , ideo postes et valvas iuterpretatur. 

Sic fores et regias in basilicis appellabant. Gre- 

p, 

XV. 

Da, Pater omnipotens, per sajcula longa, precamur, 

Spes et certa piis hospitibus venia. 

Candida ne raeritis fuscentur stamina nostris, 

Neu metis sistat palma parata meis. 

Surgat qui propriae genitricis fotus in alvo 

Ad gustum vita^ per tua dona venit. 

Tu mea vel tenui perfundis corda sapore, 

Tu testem linguam sanguinis esse facis. 

Celsa tenebroso frondescunt arbuta luxu, 

Qute nullis strinxit falcibus agricola. 

XVI. 

Eloquium certus naturfe constitit index, 

Perfecti fontem quoerere qui sitiat. 

Libertas semper studiis reseraturhonesLis, 

Infabricata latet nobilitas studiis. 

Captivum venis servasset terra metallum, 

Ni daret inventor quod vocat in medium. 

Scrutator fulvum concessit pallidus aurum, 

Qui polit,ingenium sic facit esse suum. 

Hactenus Joniuni perluslransremige pauco 

C Ad portum cymbam iIecte,ThaIia, meam. 

SUPER 

XVII. 

' REGIAM THICLINII IN DOMO. 

Navita per postes suspendit munera ponti, 

In foribus propriis flumine parta gerens. 

Venator portis opponit missile ferrum, 

Vestibulum galea coniitur armigeri. 

Discitur in valvis ars, virtus, nomen, origo. 

Nos frontis signo credimur esse Dei. 

Sic nostrum pandestudium dux liltera recti, 

Utdomus ingeniura nontaceat Domini. 

Qui gestas Latium satiatus pectora rorem, 

Aspice serpentes hic Heliconis aquas. 

XVIII. 

IN * MISSORIO, QUOD HABET LORICATUM .lUVENEM SUPER 

rj EQUUM, TENENTEM VICIORIAM IN MANU. 

Ecce tenet victrix pennatum dextera numen : 

Venit, et ad reditum non habet arma vise. 

deambulahant. 

Dum gorius Tnron. lib. iv. cap. 12 : 

per ecclesiam, ad regias xdis sacrse quse tunc reset 

ratae fuerant, appropinquant. Anastasius Biblioth. iii 

Honorio . Investivit regias in ingressuecclesiss majoris, 

gu3S appeltanlur niedianx,exargento. Itemin Conone: 

Qui missi fueratit de exerc.it u adcvstodiendas regias 

basilicx clausas observabant. Graeci jSaa-utza; vocant. 

' In missorio] In lance seu disco : utepigram. 92. 

Missoriiim inter vasa escaria numerat Isidorus Orginum 

XX, dictumque a mensa putat, quasi inensarium 

: ego a raissuductum malira, ut gustatorium a 

gaslBtione. Glossie Isidori, lancibus missoriis. Vetus 

aliud Glossariura. discummissorium. Greeci, u.ii7T'ar>w> 

Atqne ut missoriom hoc equi*cm habet cum Victoria, 

ot aiteruin infra imaginem ipsius Ennodii : sic Anthologife 

lib. iv u.vjuMpLov diiplex describitur, unum 

.

339 ENNODI! EPiSCOPI TICINENSIS 3i0 

Piignacem gestans sonipes per terga minatur, 

Advena cui terror ridet in arte bonus.. 

Discat Hjperboreis famosum germenin arvis 

Naturse genium, cum simulacra videt. 

XIX. 

DF LEONE MARMOREO, QUI AQUAM MITTIT IN DOMO. 

Aspice deposita blandum fcritale leonena : 

Ore vomit lymphas pectoris obsequio. 

Unda fluit rostro, dens mortis pocula mandit, 

Naturam perdens bellua nos satiat. 

Effera dum vitreos effundunt guttura fontes, 

Dira salutiferis corda lavantur aquis. 

XX. 

[IN BAPTISTEHIO AGELLO UBI PICTI SDNT MARTYRES, 

QUORUM RELIQUI/E CO.NDlTiE SUNT IBI. 

Conditor * Armenius, supero quidignus bonore est 

Hic peperit fontem vivificantis aqua.>. 

Plena salutiferis gestemus viscera lympliis. 

Ne sitiat potans contulit unda semel. 

Rapta sepulturis animavit corpora pictor : 

Funera viva videns mors eat intumulos. 

Illorum tamen iste locus complectitur artus, 

Quos paries facie, mens tenet alma lide, 

XXI. 

DE - SCUTELLIS SEPTEM HABENTIBUS FERAS VEL 

D I A N A M 

Delia, cervus, aper, tigris, leo, bucula, pardus 

Apportat mensis fercula, docte, tuis. 

XXII. 

DE 2 COMPOSTILE HABENTE SEPTEM GAVATAS. 

Diversis dapibus confinia prosima servat, 

Dum claudit variis fercula multa viis. 

in quo ra SwSr/.x ^wjîa, alterum ejjov cifpoSiT-nv y.od 

'ipm-v.q. Idacius orbiculum vocat, cuni de aureo quingentarum 

librarum missorio scribit, quod Aelius patricius 

Tborismundo Gothorura regi ob navatam adversus 

Attilam operam dedit : pro quo numerata a 

Sisenandu, quia direptum a Gothis fuerat, cum ad 

Dagobertum regem mitteretur, jsolidorum milliaducenta, 

tradit vetus auclor Vitaj Dagoberti cap. 29. 

De altero item aureo Chilperici regis missorio meminit 

Gregorius Turon. lib. vii, cap. 5. De utroque 

Aimoinuslib. III et IV. De aliis duubus, sed argenteis, 

Flodoardus presbyter iu testamento S. Remigii 

etSonnalii, prEesulum Hemensium. 

• Condilor Armenius] Ad quem epist. 1 lib. n. 

^ De scuiellis septem] Ut in repositorio Petronii 

Arbitrii duodecim sigua zodiaci pro scutulis sunt et 

lancibus, ita hic scptem scutella? in Dianam et sex 

feras ellicta;, aut illas certeinsculptas babent. 

" De compoiiile habenle seylcm gavaia-t] Quud aliis 

repositorium dicitur, id Eimudio est compostile a 

compositis in eo lancibus obsoniorum, Gavata, ut 

Martialis et Fortunatus doceut, laucis est geuus. Isidorus 

lib. sx : Lancis gavaia, quasi cavala. Et in 

Glossario ; Paropsis gavatavelcaiinus : sic enim utrobique 

legendum. Compostile ergo Cnnodii septem 

gavatas babebal, id est septem lances, vel quasi lances 

iuter se distinctas, diversisque dapibus accommodas. 

In rcpositorio enim missus unius epulie divcrsis 

lancibus a structore eomposilai (quas struices 

patinarias Plautus vocat) mensaj inferebantur. Et 

quidem Petronio repositorium id proprie, cui gravior 

coiua, ut gustatorium Martiali ac Plinio Cascilio, cui 

giistatio imponebatur. Ita nimirura fiebat, ut nonsingulas 

lances fapponereut, sed multas simul in uno 

compostile seu repositorio congestas. Atque hinc 

. 

A Liraitibus certis quod junctus dividit ordo, 

Unus in argento quambene venter habet? 

XXIII. 

DE < EO QUI UT FILIUM MATRI RFCONCILIARET, FURTUM 

FECIT. 

Quis rogo per facinus crimen compescuit unquam ? 

Amplector sanctas, quae dantbona semina, fraudes, 

Augmento rumpunt dum jurgia sasva perito. 

Qui natum matris per culpam reddit amori, 

Hunc odiis constat missurum semina pacis. 

Ordine perverso fallax concordia pugna est, 

Cum belli facies tribuat mentita quietem. 

XXIV. 

DE EO QUI DICEBATUR MERETRICIS FILIUS ET ASELLIONIS 

ESSE. 

Di, prohibete minas, quaspartus nuntiat horrens. 

Quemlupa sordenticonceptum fudit asello, 

Conjugis illicibussaliavit viscera prole, 

Edidit et pecori sobolem fera prodiga legis. 

Quid faciat rumpens naturam convena discors? 

Unde sequenda petat natus, quis dicere possit ? 

Quem stultum genitor, furem dedit improba maler, 

Nobile degeneranstenuisset culmen ab istis. 

Sed vitiis proprium te norunt, crede, parentes, 

Elinguem, trepidum, jactantem, fraudibus aptum, 

Gutturis immensi, sorbentem quidquid ubique est. 

Qiiisemel assuetas humano sanguine fauces 

Pandit, et ad viles non vertit terga juvencos. 

XXV. 

Q DE ^ CAUCO CUJUSDAM HABENTE PASIPHAEN ET TAURUM. 

EX TEMPORE. 

Pasiphae niveum linques nec in arte juvencum, 

fortasse labor ille gestantium ministrorum quem antiqui 

scriptores signiticant. Sidonius lib. i, epist. 2 : 

Non ibi impolilam congeriem liveniis argenti mensis 

cedenlibus suspiriosus minisier imponii ; et lib. is, 

GerulicapiLt plicantes Anaglypiicomeiallo 

epist. tO : 

Epulas superbiores Humerisferuni onusiis. Interdum 

etiam Compustilis sen repositorii non unica facies 

erat, sed multiplex, alia alii imposita : quod videre 

est in Petroniano : Reposilorium, inquit, roiundum 

12 habebai signa in orbem disposita, superque proprium 

convenieniemque maierix sirucior imposuerat 

cibum : super arietem cice.r arielinum, super iaurum, 

bubale frusium : etpost alia : Ad symphoniam quaiuor 

tripudiantesprocurreruni,superioremquepartejnrepositorii 

absiuleruni : quo factovidemusinfra, inaltero 

D scilicel ferculo,altilia et sumina,leporemque in medio 

pennis subornatum, ui Pegasus videretur. 

" De eo qui ut fiHuin^Sex quse sequuntur epigrammata 

iii lucem nuuc primum exeunt. 

"De cauco] Caiicuspoculi genus. Hieronynius lib. ii 

in Jovinianum de Diogene: Quodam iempore habens 

adpolundumcaucum lignpiini . vidilpiierinn mauuconcava 

bihc-re, ei eiisisse ferlur adterramdicsns, Nesciebam 

quod nalura haberet poculum. Spartianus in Pescenuio: 

Tantse fuilseverilatis,ui cummilites quosdam 

in cauco argenieo expediiionis iempore bibire vidisset, 

jusserit omne argentam submoveri de usu expeditionali, 

addito eo ul ligneis vasis uierentur. Apud Trebellium 

quoque Pollionem inepistola Valeriaui cavei 

etscyphiunajunguntur. Sedfecitinsoleutiavocabuliût 

passim corrumperetur. Nam apud Spartianum et 

Pollionem caveos editum est, eavum apud Hieronymum 

: apud Ennodium epigrammate 29, de glauco. 

At veteres libri recte ibidem et hoc loco. de cauco.

,S/i1 CAUHINUM l.IB. 11 

DilTiisis coUo manibus petis oscula supplex. 

Puichrior et certis illudis ficta puellis : 

Candidus argentum superat bos luce coloris, 

Vivit amor, taurus, naulier, sine corpore vero. 

XXVI. 

DE EO QUI NUNQUAM NISI IN DBPOSITIONE FILII PAVIT. 

Prcpparat iu fletu qui fercula lauta vocatis, 

Annua per lacrymas celebret sollemnis magnas. 

XXVII. 

.\LITER. 

Nunquam stante domo pascit, mib.icredite, tantos, 

Qui tumulos natis, et mensas complet amiois. 

XXVI II. 

ALITER. 

Convivse miseri luotus deposcile multos : 

Prandia tot venient, funera quot fiierint. 

XXIX. 

ITEBI DE CAUCO' nABEiNTE PASIPHAEN ETTAURUM. 

Blanditur nuilier, sontit bos, membra uioventur. 

quis dedit hic aaimas? 

Attulit ars formas : 

X.KX. 

ALITER. 

Et flclus rigidam servat, Venus improba, mentem 

Taurus, ut admolis suspendat roslra labellis. 

XXXI. 

ALITER. 

Si tibi sunt anim», pictor, quibus iuseris artem, 

Mollior in tauri claudalur spirilus ore, 

Fortia si miserse non dantur corda puelliB. q 

XXXII. 

DE - EO QUOD MESSALA CONSUL E.XNODIUS IN C0GN011Ii>)E 

DICTUS EST. 

Consulis ad genium nomen pro stemmate junxit: 

Dans lucem fastis, sum trabeis potior, 

Quid palmata tuo tantum de raurice vernas ? 

Plui fucaute dedit 

^ purpura nostra tibi. 

XXXllI. 

DE OBLOQUENTE SIBI ADVOCATO. 

Improbe, quid fractis confundis singula verbis? 

Depiugit mores obruta lingua taos. 

Accipis, exposcis, proesomis, renuis, ardes. 

Tristio, blanda simul, fortia, fluxa facis. 

* /fafcen^ê Pa,s7'p/iuen] Ca^latam autinsculptam. IIoc 

nirnirum est quod sugiilat Pliuius in proffimio lib, 

XXXIII : liL poculis libidines cxlare juvat, ac per- obscelulates 

bibere. 

^ De eo quod Messala consul] Messala consul fuit 

anno Christi 303. In eo consulatu novum sibi cognoniea 

Enuoda faslis ascripsit, ut Ennodius Messala 

diceretar. Coguomen ergo illis sa^.culis appellabant, 

qiiod vero nouiini, hoo est ultimo, praeponebatur. 

Ita enim Caicilii Cypriani Hieronymus, et Sulpicii 

S veri Gennadius, coguoiueuta fuisse scribunt, quae 

priore loco pouuntur. Alta mens fuit doctissimo Panvmio, 

qui priscum Romanorum morem jain diu exoh-tum 

secutusin fastis scriplum fuisse putat Messala 

E.^jNODius. Sed hoc niodo Eunodius Messalffi proprium 

luiuien fuisset, non cognomen. De Messala Eausti liho 

Avieui fratre, dictum estin epistolis. 

" Purpura nostra] jNomen nostrum minio fastis inscriplum 

: ab hoc enim scripturae colore purpurei 

A 

B 

Ira, pavor, rabies, patientia tempore in uno, 

Tot facies gestas pectoribus vacuis. 

X.XXIV. 

342 

VERSUS JSCMPTI AGELLO UBI * FILIUM ARMENII ANGELI 

CllRISTO OFFERUNT, Q U 1 POE N ITEN T I A M EGIT. 

Suscipit oblatum veniam cui contulit lesus. 

Post culpas animce suat holocausta Dei. 

Perge, puer, teneros superans bene couscius an- 

Victores juvi candida vita pios. 

XXXV. 

[nos. 

'•' 

DE EO QUl GALLIS IPSO PR^SENTE OBLOCUTUS EST, 

CUM ESSET DETRACTOR VENETUS. 

IUudis Gallis, Veneti maie tincta propago. 

Nil candoris habes, mens tibi quod geuus est 

Despicis insontes maculata=: vernula terraj 

Sed natosRhodaninix probitatis habet. 

EPIGRAMMA "^ 

XXXVI. 

IN SUBSCRIPTO. 

Quod tibi naturai dederit lex germen amice, 

lloc mihi fons tradat vivilicantis aquae. 

XXXVIl. 

IN DOMO ANTE ORATORIUM. 

Commoda de damnis mercaris, gaudia planctu, 

Si tibi de Christo est indubitata tides. 

XXXVIII. 

ANTE OLEARIUSI. 

Hoc est quod nitido membrum completur olivo: 

iSil potins sanctas convenit aute fores. 

XX.XIX. 

ANTE HORREUM. 

Ilorrea parva licet, sed mens est largior illis. 

Non parcens opibus divilias merui. 

XL. 

ANTE SCALAS. 

Adveniant animum reserante teste figura, 

Quo semper votum proditur indicio. 

XLI. 

ANTE CELLARIUM. 

ISulla penum lusat mentis pressura sinistras : 

Effluit expensis quod spatiis latitat. 

fasli Martiali, et purpurissati Sidonio. Non minus, 

inqiiit, Messalam consulem oruat nomen nieum, 

quam ipsa palmata. 

" Filium Jrmenii] Lib. (i, epist. I. 

^ De eo qui GaUis] Trausalpinis scilicet,.unde ipsi 

origo. Nam et Yeueti quoque Cisalpini sunt Galli. 

Yeuetus preeterea coloris genus est. Hiuc Yeuetos 

male tiuctos, et uiacuiatEe lerrEe veruulas vocat, vel 

quia fujijre sunt ore, quam Galli. 

•^ Insubscriplo] De competente, baptismi candidato. 

Quibaptismum postulabant, s:riplo nomen ederejubebantur. 

Concil. iv Carthiig., can. 23. Ferraudus 

diac. in epist. nondum edita ad Fulgeutium de quodam 

A-lthiope baptizando : Propinquante soleinniiale 

paschali iniercompetenies offerlur, scribitur, erudiiur. 

Cyrillus in prologo Catecheseon, dirfi/iii, /K-fiJtw- 

Bnq, OTofxK ao\i hf/pk-fr,. Inde eo tempore compeientes 

et subscripti dicebantur. 

:

343 ENNODII EPISCOPI TIGIHENSIS 344 

XLIL. i^ 

ANIE COnuIN.431. 

Non mihi diffus83 dant prandia celsacoquinse ; 

Nec plures veater concutit artifices. 

Fercula pauca damus numerum vincentia cultu, 

Gloria nec mensaj damna salutis habet. 

XLIII. 

' ANTE CANAVAM. 

Sobria cella cadis vinuoa quod servat onustis, 

Corpora confirmat gressibus acta suis. 

Infundunt multis irarura pocula flammas : 

Mitescunt nostro bellica corda mero. 

XLIV. 

IN INGRESSU HORTI. 

Respice, qui gressum sinuas per amcena vireta, g 

Ut discas cultis lucem pra^ferre diserti, 

Arridet germen, quod linguse pingitur ostro, 

Ver habet in bruma, qui flores carmine gignit, 

Per glaciem zephyros exhalant verba tepentes, 

Ebria fulgenti maduerunt murice diota, 

Omnibus in rebus sermonum purpura regnat, 

Oris ad imperium submittunt colla cholj-dri. 

Algida cum roseo juveuescuut sanguine corda, 

Primaevos gelidis ostendit littera membris. 

Vertit ad obsequium naturse munera doctus, 

iEtates, species, niensuras, tempora, formas. 

XLV. 

INTRA HORTUH SUPRA LIMEN. 

Collaudet spatiis hortorum commoda lautis, 

Plurima cui satiaut jugera culta famem. 

Ditior extentos superat dos larga minorum: 

Nobililas vera est, qua; nilet iu modicis. 

Venit ad inclusum poslponens gratia campos, 

Prodidit augustis quid facial studium. 

Vernat in ingressu viridanti porticus umbra, 

Cui fudit genium vitifer ipse Deus. 

Exornaus magnis foliorum texta racemis 

^stivis junget commoda frigoribus. 

Lilia nam, laurus, oleas, commista rosetis 

De cullu proprium fecit avere diem. 

Serta triuraphantis frondem quse monstret ami- 

[ cum. 

Conlulit aifectus aurea terra suos. 

Largus opum poscat majoris prajmia voti 

Hoc satis est nobis, quod sinc fraude libet. 

XLVI. 

- DEMURENA INL. F. QU.E ^ IN SEPTICIO CLAUDITUR. 

ITA lENUIS ESI. 

Spiritus exhausto volitat praelubricus auro. 

' Ante canavam] Cellam vinariam, S. Auguslinus 

sermone 61 de Tempore : MiiUa sunt quse de hoy?'eo, 

canava, vel cellario aliquoiies pr oferre non possumus 

Isidorus in Glossis, Canova, camera post canaculum. 

Canevaros hodieque Ilali vocant pincernas vel caiiavtc 

praipositos. 

2 De Murena inl.f.] Hoc est inlusiris feminx : for- 

tasse Firminas : in cu|us anuUim lusit epigram. 97, 

nunc in ejus murenulam, hoc est catenulam auream, 

cui similitudo piscis nomen fecit : eam describit 

Hieronymus ad Marcellam epist. 15. Murenas pro mureuulis 

frequenter iterat Anastasius in Gregorio iv : 

Murenam in qua pendent gemmx hyacinihicx 1 3 ; item 

murenas prasinales, et murenam Iri^lem, murenam 

: 

, 

C 

^ 

Caridida Isssatnm vix langilmembra nietiillimi. 

Afflixit pondus pretium fornacis anhelee. 

XLVII. 

ALITER. 

Aurea per nebulas dissolvit fila magister : 

Luserunt dociles flamina fulva manus. 

XLVIII. 

ALITER. 

Contuiit hic ventus pretiosi membra metalli. 

Quod flnxere timent, nec capiunt oculi. 

XLIX. 

ALITER. 

Est nihil, etteneo, coavincit dextera visum. 

Stringitur arctatis digitorum nexibus aura. 

L. 

DE EO QDI FICUS MUNERE ET TESSERAM SIMUL MISIT. 

Damnati " fructus mittit tua dextera ligui. 

Ilajc hominem " dira spoliarunt pabula primuni. 

Etnudis, serpens, post fraudem sorte minaris. 

Parce, precor, donis : casus et damna reserva. 

Quid nocitura putas insontis poma saluti? 

Ante ferax lethi tunc mortem depulit ardor, 

Fixa triumpliigeris cnm ramis vita pependit. 

LI. 

DE ADULTERO ET MOLLE. 

Omnia memphitis retinentur ssecula textis. 

Servivit nunquam Laurentius ante Neroni, 

Nec timuit validas vicit qui corpore flammas. 

LII. 

ALITER, 

Vir facie, mulier gestu, sed crure quod ambo, 

Jurgia naturaa nullo discrimine solvens, 

Es lepus, et tanti conculcas colla leonis. 

LIII. 

ALITER. 

Exige mendaces poqulorum uxorcula barbas, 

Ne minnant quaestum mascula labra tuum. 

LIV. 

ALITER. 

Respice portentum permixto jure creatum, 

Communis generis, satius sed dicitur omnis. 

LV. 

ALITER. 

Ludit in ancipiti constans fallacia sexu : 

Femina cum patitur, peragit cumturpia, mas ( 

LVI.' 

IN BAPTISTERIO M E IIIOL A N ENSI 

Jlundior excocti fulgescal luee metalli, 

Munera disponit qui dare digna Deo. 

Ante vaporatis Laurenli vita caminis. 

lilatam. 

3 In sep/icio] Basilienses, seplacia. 

1 Dajnnali truclus Ugni^ Ex euruui senleniia qu; 

arburem Atanio velitam ficum fuisse existimant: in 

quibus Theodoretus quajsl. 28 iu Genesin. Tesser.un 

autem cum ficubus missam, hospitalem dicit. 

" Dira spoliarunt] Hic nulla est m melro liceu; 1 1 : 

quia vetere.- grammatici doceut brevem uatuia syllabain 

ancipitcm fieri, quam iu sequeuti dic^tiuue Aiu>' 

cousonanles excipiant. quariim prior sit S. Ila opigi'am. 

n,Pande siudium ; et Virgilius, dale tela, scanditemuros. 

Martialis lib. viii, cpigr. Pauca Jovcm, 

lôndum taxata stuUe, negata pulast Sic euim eum 

versum legunt probatissim;e fidei exemplaria. 

.

3'to CfVRillNUiVI H13. ii. 346 

Coiutilit, nt blaadiim nobilitarct opas. 

Marmora, picturas, tabulas, sublime lacunar 

Ipse dedit templo,qui probitate nitet. 

/Edibus ad preliuin sic mores conditor addit, 

Vellera ceu Serum mutrico tincla feras. 

Qualiter inclusus comit lux bospita gemmas. 

i\ix lapidis quotiens pulcbrior arte rubet. 

LVII. 

DE JOVINIANO, QUI CUU HABERET BAHBAM GOTHICAM LA- 

CERNA VESTITUS PROCESSIT EX TEMPOnE. 

Barbaricam faciem Romanos sumere cultus 

Miror, et iu modico distinctas corpore geates, 

LVIII. 

ALITER. 

Romuleam tegetem nox oris nubilafuscat : 

Opprcssit vestes tenebroso tegmine vultus. 

LIX. 

ALITER. 

Nobilibus tollis genium, male compte, lacernis, 

Discordes miscens inimico fcedere proles. 

LX. 

l.\ BASILICA ' S. CALEMERI QUANDO RErARATA EST. 

Libera captivum meruerunt culmina luraen; 

Arridet facies nubila nulla gerens. 

Hic nuper astrigeri dos proxima vonit Olympi, 

Laurenti vatis ducta ministerio. 

/Edibus et vitee cujus nuuc una figura esl 

Ceu solis radiis forma, color similis. 

Euge velustorum reparator, perge novorum 

Conditor, et vultuclarus et ingenio. 

Abjurant priscam, te prajsule, tecta tiguram, 

Advena casuris porrigitur genius. 

LXI. 

DE QOODAM VETERI INIMICO STULTO ET BENE PASCENTE. 

Prandialauta paras, sed lingua sordibus horres. 

Si desis pastor, fercula concilias. 

Ambitiosa fames, lassato prodiga censu, 

Cornibus insuUat, si taceat dominus. 

LXII. 

DE EO QUIA PAUPERUM OPES VORAB.\T. 

Visceribus miserorum et sanguine pauperis aucte, 

Tantorum mortes cur tibi sunt epulee ? 

Tubera, perdices, grus, turdus, turtur, ecbinus, 

Non explent uterum corpora mille tuum. 

lufaustus multis, tibi felix diceris uni, 

Hajres quod misero venter erit proprius. 

LXIII. 

DE EUDEM. 

Artubus bumanis Polyphemus vixit, et atro 

' S. Calemeri] Episcopi et martyris Mediolanensis, 

cujus Natalemaguot prid. cal. Augusti. Galemerus 

ut Evemerus rectum est V^vXnit-spoc, E-iJ-ri[/.spoq. Usus 

inflexit ut Calimerus dicatur, sicut Calocerus pro 

Calocoero, quod Grsecis est KtzXoxatpo;. 

^De defensore callido] Epigrammate 76, Decallido, 

qui Defensor dicebahir. Defensor itaque hoc loco nou 

est sxSiy.oc, ut cum dicitur defensor civitatis, sed nomen 

proprium viri, ut apud Sulpicium Severum Defensor, 

qui obstitit S. Martino, et m antiquis Notitiis 

DHt'eR?or primus episcopus Andegavensium. 

^ Niliacis biblis] Chartis e biblo seu papyro. Aldol- 

; 

A Saaguiae distentos delicias habuit. 

Tu reddis similem, scena redeunte, furorem ; 

Cui pastum tribuunt agmina debilium. 

LXIV. 

DE EO QUI UT AMICOS EJUS AU SE TOLLERET, PASCE;\i. 

Mergeret ut divos in mortem, pabula sorpens 

Contulit, et vitam munere dira tulit. 

Sic quicunque meos paradisi vere labores 

Demulcet, casses convivii patilur, 

Illic discedit quem peetore gessit araicus : 

Fit domiuum cari gutturis hospitium. 

LXV. 

DE DEFENSORE CALLIDO. 

Nesciris votis, et cordisnube recedens, 

Ex oculis prEesens quEereris in facie. 

Tuque per ambages nuUi spectabilis esse 

Calles, mellifluis tosica dans labiis. 

Hoc volo quod non vis jurans, te nolle quod opla?, 

Concutis et variis pectora sseva modis. 

Hydram verticibus, formis superare Prometheum 

Doctus, utad priscos fabula non redeat : 

Bella cies, spoliis crescis, defensor, ademptis. 

Ad nomen currit praeda superba tuum. 

LXVI. 

PH.EFATIO T0T1U3 OPERIS POETICI QUOD FECIT. 

Dum mea multiplices mens anxia sustinet asstus 

Et reddor vitrei mancipium pelagi. 

Cumque procellosus relluentis portitor undaj 

Africus ut captas me rotat exuvias. 

Pierius menti calor incidit : 

indiga serti 

Tempora mox cinxit laurus Apollinea. 

Tunc hederae viridis rubuerunt fronte corymbi, 

Castalii mellis murmurablanda bibi. 

Continuo ponens marcentespectorecuras 

Complector laudem, carmina, lastitiam. 

LXVII. 

DE EO QUOD VINDEMIARUa TEMPORE SCRIPSIT. 

Musta cadis famuli dum condimt nostra fideles, 

Et luduntprelo calcibus intrepidis; 

Dum tingunt rosei plantas de sanguine Bacchi, 

Scinditur et teneras uva gerens tunicas ; 

Otia = Niliacis nonpassus carmina biblis 

Sulcavi, tiimulo ne tenear moriens. 

Ebria lapsantis confessus verba Thali», 

Sum vacuus culpa, si pedibus titubet. 

Jejunos deceat les artis, 

NuUa Camoenarum jungitur ad Bromium. 

' syllaba rhythmus ; 

musde Nycticorace, Romuleis scribor biblis , sedvoce 

Petaj^fa. Unde et Biblinaj epistoke Isaieexvin apud 

iuterpretes LXX quod noster ait : Invasispapyri.. 

Niliaca; autem, quia papyrum in /Egypto nascitur ia 

Nili palustribus. Plinias lib. xiii, c. M. Cassiodorus 

lib. XI, epist. 38. lude et Capella chartas Nilotica 

fruticis collemata vocat lib. lu. 

* Syllaba, rhythmus] Male in vulgatis et antiquis 

?'e»iOT!;.y. Simili joco «nigmata sua claudit Sympo- 

sius : 

Insanos inter sanum non esse necesse est. 

Da veniam, lector, quod non sapit ebria Musa.

LXVIII. 

DE QUODAM GLUTONE, QUI OPUS EJUS IMPERITUS 

CARPEBAT. 

Nescio cur sancto non parcas, stulle, labori, 

Dum morem servas dentibus insiliens. 

Manderenos pergis : sed venter commoda nescit. 

Flamina nam vaouis stringis imagiaibus. 

Escarum gurges nil ruptis murmure buccis 

Suscipit, aut caslis motibus exuberat. 

Phasiacam volucrem, pisces vel sumina captans, 

Uda vajioratis guttura pasce cibis, 

Me jejuna juvat sine ructu pangere dicta : 

Regifico lusu fercula te satient. 

LXIX. 

DE EUNUCHO TRIBUNQ, NOMINE, PEREGEINO, OMNIA 

PERAMBULANTE. 

Testibus, asseritur gens, census, vita, Tribune, 

Antiquum quotiens linquimus hospitium. 

Tu, quem lustratis transmisit gentibus error, 

Nulla domus pleno nec tenet ampla die : 

Vis dici locuples, sublimis, pulcher, amicus, 

/Estibus ignoti missus ab Oceani. 

Irrita dicta volant, assertor non venit ullus, 

iNulla fides sexum detegit, autpatriam. 

Mendicus, vetulus, timidus, confusus, anhelus, 

His, verum perdens, utere nomitiibus. 

LXX. 

DE EODEM. 

Tulus falsa loqui poteris sine teste, Tribune : 

Ventus habet linguam ponderibus vacui. 

LXXI. 

ALITER DE IPSO, QUIA NUSQUAM STAT. 

Instabilem faciunt naturae damnaTribunum : 

Avolat hinc rursus, vincula ai teneant. 

ToIIe miser modicam zephyro veniente saburram : 

Radis nulla luo est utilis auxilio. 

LXXIl. 

ALITER DE IPSO. 

Eunuchus turpiem poscitper conipila victum : 

Semina telluri non habet unde ferat. 

Graudia proscissis rus servai germina niembris, 

Fetibus etmessis multiplicata redit. 

In eassum sectusproscindit vomere terga, 

Ni findens spargat triiiceam sobolem. 

L.XX1II. 

DE EO QUOD CUM IPSE GALLOS PARENTES HABERET, 

ANSERES AMABAT COMEDERE. 

Hic volucrum pugaa est, ubi Gallo caiditur anser : 

Dat poenas ' veteris prodilionis avis. 

Mactatus quondam vocis capis, improbe, quajstum. 

Rumanis vitam q".i dcderit, moritur. 

LXXIV. 

DE TARIETATE CLERICORUM 

Qui ponti facies, numerum qui novit arense, 

^Veleris prodilionis] Cum anseres Gallos Capitolium 

obsidentes, Romanis voce sua escitatis, prodiderunt. 

-Umbra lacessitas] Seneca lib. iii de Ira, cap. 3 : 

Tauros colorrubicwidus exciiat,adumbram aspis exi-urijit 

;ursos leonesque mappa proriiai : omnia qux 


A Femina quem jurans fallere nulla potest; 

Astrornm plebem, qui calles spectat amantum, 

Cynthia cui certis cornibus innotuit 

Non valethic vultus retinere, etnomina, mores, 

Quos mutat clerustempus in exiguum. 

LXXV. 

DE MALO HOMINE, QUI EQUOS AMABAT. 

Gaudet equis recti dissuasor, et indignus aequi, 

Nomina qui dignis studio superante caballis 

Subtrahit, opponens ad sancta vocabula clunem. 

Sed procul est pecudis quod censet mentis "iniquK, 

Propositum perstat generis, quod stemmata fun- 

[duut. 

LXXVI. 

B DE CALLIDO, QUI DEFENSOR DICEBATUR. 

Aspidas ut capiat testis fraus hospita technis, 

Sub ludi specie mortis imago latet. 

Umbra * lacessitas prodncit callida pestes, 

' Et bellum blandis principiis geritur. 

Credite, non aliler defensor prEe.lia tractat, 

Qui accusat ridens, qui perimit placidus. 

LXXVII. 

DE ^ VITA ET ACTIBUS S. AMBROSII EPISCOPI. 

Egit quod docuit meritis et lionore superstes 

Ambrosius vates moribus, ingeuio. 

Roscida regifico cui fulsit murice lingua, 

Vere suo pingens germina qucS voluit. 

Serta redimitus gestabat lucida fronte, 

C Distinctum gemnis ore parabat opus. 

Instituit populos gestu, probitate, pudore, 

Fovit respiciens, perculit, admonuit. 

Vocis ut officium postrema pericula poscunl, 

Sic teneras culpas qui tacet insequilur. 

Succinctus gladiis, clypei de pondere tulus, 

Pectora claudebat testilibus chalybis. 

Ensis habet vires vitiorum sector ethostis : 

Vipera non tangit squamea terga viri. 

LXXVIII. 

DE S. SIMPLICIANO EPISCOPO SUCCESSORE EJUS. 

Ambrosius linquens viduatae munia plebis 

Transtulit ad curam, Simpliciane, tuam. 

Succesoris opes spoliati viscera regni 

Creverunt merito temporis alterius. 

Acvelut annosam zephyris parentibus ornum, 

Ne meluat bellum, longa quies solidat. 

Tiro tamen felix cana ad rudimenta vocatus 

Non llexit priscum degeneran^ apiLom. 

Nil timuit gelidis auima fervente medullis. 

PonliUcis virtusiloris habel senium. 

.ZEquora qui tecto pressit terreua patenti, 

.Aloribus et cultu sidera cum tetigit. 

nalura fera ac rabida sunt, conslernaniur ad vana. 

^ De vila S. Atnbrosii] Qua:" sequuntur duodecim 

epigraramala laudes coutinent diiodecim antistitum 

Mediolanensium, quo ordiue sedem episcopalem tenuerunt 

ab Ambrosio ad Laurentium. 

;

3111 CARMIiNUM LIB, II. 

LXXIX. 

DE B. VENERIO SEQllENTE. 

Forma pudicitieejuvenis seotanda Veneri 

Venit, 

: 

' nominibusnil famulata suis. 

Forlia marcebant vetulo sub judice membra, 

jEtas pr;esentem perdiderat puerum. 

Sublimis poslquam conscendit fulcra cathedrse, 

Canatener populis dogmata disseruit. 

Aure.j fluxerunt locupletis schemata linguee, 

Sol vitaj nitidum reddidit eloquium. 

Alvus ut Ecclesiaj tumuisset semine verbi, 

Non deerat pastus lactis apostolici. 

LXXX. 

DE VENERABILIS MAUOLI SUCCESSIONE. 

Marolus extremae potator Tigridis ore, 

Qui jubar in madidis viderat hospitiis. 

Quem laborin proprio SyricP solidaverat axe, 

Orditur vatem dotibus innumeris. 

Pervigil, intentus, jejunus, providus, ardens : 

Quod morem tenuit sat fuit offlcio. 

Os tenerura quoliens gustus contingit honesti, 

Transit adalfectura quod fuit imperii. 

Terra potens olim Patribus fundata beatis, 

Nobilibus mundum portubus irradiat. 

LXXXI. 

DE CULTORE DEI MARTINIANO EPISCOPO. 

Mens nivei lactis, species manifestacolumboe, 

Astutia serpens, Martiniane, vale. 

Lubrica te dubii°dum poscunt flaminavulgi, 

Inveniunt pavidura ne mereare legi. 

Uuus erat mundo contraria judice narrans, 

Qui ut caperet regnum vincere non meruit. 

Protinus ad magni perductus limen honoris 

Exsul coelorum civibus inseritur. 

Post geminas sanctis construxit mundior £Bdes, 

Lumine quas clauso j\issit habere diem. 

LXXXII. 

DE VENERABILI GLTCERIO EPISCOPO. 

Suffusus minio, perque optima facta rubescens 

Virginei vultus Gl^xerius sequitur. 

Puram sanguineo maculat dum rore figuram, 

Picta genas facies simpliciterplacuit. 

Candentem crocea gestans aspergine frontem 

Laeta verecundis tinxerat ora notis. 

' Nominibus nil famulala ;.'«?*] Quia pudicus erat, 

cum Venerius vocaretur. Simile est quod Archonta-, 

puellee nomen, quia niilitare quoddam imperium sapere 

videbatur, nun salis aptum virgini fuisse dicitur 

in ejus epilapiiio :quod quidem etsiad Eunodium parura 

facit, propter elegantiam tamen, el quiaad ilallos 

pertinet, buic loco iuiexi placuit, ut a nobis ex marmorea 

tabula paucos ante annos ad Urbembaud prooul 

a Conslantina; mausoleo etfossa descriptum est. 

Sic igitur habet 

Epitafidm Remo et Arcoxti.b, 

Qiii natione Galla germani fralres adulti una die 

moriui el pariier tumulali sunt. 

Ha3c tenet urna duos sexu sed dispare fratres, 

Uuos uno Laotiesis mersit acerba die. 

Ora puer dabiee siguans lauugine vestis, 

Vi.x hiemes licuit cui gemiuasse novem. 

Nec thalamis louginqua soror trieteride quinta 

Tanarias redo funere vidit aquas. 

. 

A Indeptus soeptrum, tribuit quod teslis imago, 

Purpura quem mentis prodidit imperio. 

Hunc - habuitet populus parvo vix tempore felix, 

Sed rursus magui missus ad obsequium. 

LXXXIII. 

DE S. LAZARO ANTISTITE. 

Lazarusut diri premeret pede culmina raundi, 

Vocibus accitus trux venit in medium. 

Quem frons lcEta parum vitiis depinxerat hoslem, 

Mulcantem culpas luminibus tacitis. 

Respiciens lapsus detersit nubila vitae : 

Curam sfepe dedit vulneris obsequio. 

Nonlatuit tectis facinus qui gessit in antris, 

Absens criminibus tortor ubique fuit. 

lunocuis placida vernabat luce sereuus, 

Ceu speculum noxis injiciens faciem. 

LXXXIV. 

DE AMICO ^ DEI EUSEBIO PONTIFICE. 

Eusebius Linurum successit finibus hospes, 

Ignotae tractus plebis amicitia. 

Grajus erat, socio Titan quos respicit ortu 

Flammigero lymphas vertice decutiens. 

Mitis, compositus, largus, pius, integer, audax, 

Crederet ut damnum non dare, perpetuum. 

Flevitpauperiem miserans, arrisit habenti, 

Gaudia cum cunctis tristitiamque gerens, 

Huuc index operis locuturo nuntiat orbi 

Fama virum, gentes de statione trahens. 

LXXXV. 

C DE GERONTIO EPISCOPO. 

Ecolesite postquam parta esttibisella, Geronti, 

Fuuera decessor non timuit raoriens. 

Te reparante redit, patitur sors pallida lethum, 

Vivit post obitum discipuli pretio. 

Agricolis junotus coluisti germina vitae, 

Nec serpens lolium pabula laeta tulit. 

Qui deditin medium quem lex jubet optima victum 

Emitterrenis fructibus ille polum. 

Errorem mentis pressisti lege laborum : 

Otia non passus virtutibus veheris. 

LXXXVI. 

DE YENERABILI BENIGNO EPISCOPO. 

Exsere qua? posuit mens nomina cerla, Beuigne, 

Quem quisquis vocitat testis erit meriti. 

Ille Remi Latio fictum de sanguiue nomen, 

Sed Gallos claro germiue tra.xit avos. 

Ast hfec Grajugeuam resouans Arcontia linguam 

Nomina virgiaeo nou lulit apta choro. 

Depositi Nonis Nooemb. consul. Dioscori Y. C. 

^ In edit. Schot., Hincavo et populus. Forte liunc 

habuil populus, absque et. 

' De Eusebio pontifice] Hujus exstat synodioa ad 

Leonem Magnum epistola, cujus ante faota est mentio, 

cum de Crispino Ticinensi episcopo ageretur. 

Esstant et versus, qui ecclesiam beatffi Theclae Mediufani 

ab Eusebio post incendium renovatam lestantur 

: nam in ilia olim ecclesia inscripti visebantur. 

Prisca redivivis consurgunt culmina templis, 

In formaui rediere suam quas flamma crearat, 

Reddiditha^c votis Christi qui templa novavit, 

Eusebii meritis noxia flamma perit.

3oi EKNODII EPISCOPI TlCIiNENSIS 3o2 

Caua lides iiominem duin uarrat, detegit actus, 

Nil loquitur casu pignoris attonitus. 

Prsescia venturi non errant vota parentum, 

In veram vertunt blanditias sobolem. 

Ante patres censens sedit plaudenie senatu, 

Prjelatum sanctis extulit ille caput. 

Pollice sed diro ceu flos succisns aratro est. 

Spes, decus, et geuius de foribuscecidit. 

LXXXVII. 

DE BEATISSIMO VIRO SENATOHE EPISCOPO. 

Quivincit trabeas, solium, cinctumque Gabinum 

Consulibus praastans ecce senator adest. 

Ingenium velox, sermonis cura rotundi, 

Virtutum pretium, forma pudicitiaa. 

Abdita iibrorum mysteria clausa prophetaj 

Qui dedit in lucem schemate quo voluit. 

Orbis ad extremi missus secreta verendis 

Curavit studiis quod fuerat lacerum. 

Tunc oriens victum peregrino lumine fassus, 

Haesit ad aspectum lampadis alterius. 

LXXXVIII. 

DE DOMNO THEODORO VIRTUTUM OMNIUM EPISCOPO. 

Tu lux certa tuis, spes tu fidissima rerum, 

Vaiis apostolicitu, Theodore, vigor. 

Virtutum cumulus, substantia lucida veri, 

Monstrat acervatis quam labor in studiis. 

Prajscius, accinctus, forlis, tranquillus, amicus, 

Compositus, simplex, tu bonus et sapiens. 

Fatidicus semper tu conscia corda futuri. 

Deprensum fluxit te reserante malum. 

Quem timuere feri calcantes culmina mundi, 

Dilexit spernens dura superoilii. 

LXXXIX. 

Restat', quem longo servet rex inclytus aevo... 

XC. 

(ad deuterium.) 

Imperii custos - vocali pollice chordas 

Per numeros animons, tibi lila loquentia carmen 

Verberibus plectri, doctor, servire coegi. 

Cyrrha potens Phoebo, laticis pia turba sereni 

Tumihisemper eris, qui pectora clausa remotis 

Inseris ofticiis, et dextro numine comples. 

Deprecor, exactam fauturus suscipe vocem, 

Extorsis pretium donanste judice dictis. 

1 Restat quem longo] Laurentius episcopus adhuc 

superstes, cum hsec scriberet Ennodius. 

^ Imperii cuslos] Ad Deuterium scriptum conjeci, 

tum quia doctorem appellare solet Deuterium, tum 

maxime quia in antiquis libris subditur allocutioni 

Diomedis, quam Deuterio petente scripsit. 

^ Z)e marmorihus opere sarsorio^ Gregorius Turonensis 

lib. u Ilistoiia;, cap. 16^ de ecclesia quam 

Namatius episcopus Arvernorum iti civitate sua a?,dilicavit: 

Parictes, inqnit, ad altarium operesarsurio ex 

multo marmorum genere exornatos habet. Ex Ennodii 

verbis satis patet sarsorium opus dici, cum variae 

discolorum marniorum crustffi cummittuntur, ut 

unum corpus ei unam quasi picturam eftlciaiit, quod 

genus scite a Cassiodoro describitur lib. i, epist. 6 : 

De urbe nobis Viarmorarios peri.tissi^nos destinetis, qui 

exiniiedivisaconjungant,etvemscolludeniibusilligata 

naturalem faciem laudabiliter mentiantur : de arte ve- 

• 

A 

XCI. 

DE ^ MARMORIBUS OPERE SARSOKIO. 

Visceribus lapidum permixta lege coactis 

Naturam faciunt artificum studia. 

In solidum fractis riguerunt marmora membris, 

Partibus in crustam colligiturgenius. 

Unam de variis speciem componere frustis 

Qui potuit, saxum duxit inobsequium. 

XCII. 

DE MISSORIO UBI IMAGO IPStUS EST. 

Divitibus pretium est Ennodi forma metallis. 

XCIII. 

IN CONCHA IPSIUS. 

Parturit uuda sitim, quam splendens concha mii;;- 

^ XCIV. 

DE * EQUO QUEM ACCEPIT HUNISCO. 

P 

D 

Belliger algenti sonipes nulrite sub axe, 

Per Tauais medium pectora sicca ferens. 

Cana pruinosis mandentem gramina lustris 

Virtus lege poli quem sibi percoluit. 

Post domitas gentes, postflumina tanta cruoris, 

Alter te dominus, sed manet ipse labor. 

Linque precor lituum, cantus passure beatos, 

Captivus pacis mitteris obsequiis. 

[strat. 

Nil tibi cum bellis : commendat buccina lethum : 

Quid juvat expertas semper amare neces? 

XCV. 

EPITAPHIUM S. VICTORIS EPISCOPI NOVAKIENSIS. 

Nomine, proposito, merilis, certamine Victor, 

Despicis oppressas maculato semine terras. 

Tu carnis vitiis possessor corporis expers, 

Lubrica subjectis domuistisEecuIa membris, 

Tranquillus, patiens, correptor, providus, acer. 

Hic reddens tumulis cineres, ad celsa vocatus 

Spiritus ajtherea congaudet lucibus arce. 

Busta supercilio miseratus cernit Otympi. 

Unde triumphati respectans funera mundi, 

Cassibus exutis concedes praemia membris. 

XCVI. 

DE QUODAM ROMANO QUI VOLUIT MAGISTER ESSE. 

Index natura3 studium tibi non venit uUum, 

Littera nulla colit brutae commercia linguEe, 

Nunquam discipulus valeas, dic unde magister? 

7iiat, quod vincai naturam : 

rum gratissima picturarum varietate texantur. Iiide 

et sarsor, ejus opihcii artifes marmorarius. In actisCirtensibus 

Numatii Felicis, cum sacri codices sub Diocletiano 

quiererentur: Et dum venlum essetaddornum 

Felicis sarsoris, protutit codices quinque. 

" l)e cquo quem accepit Hunisco] Huniscura dixii 

qua forma Daciscum Aurelianns in epist. apud Vopiscum. 

Hunnorum gens semper in armis, et nunquam 

sine equis. Inde Sidonius argute, ut solet, Cceteras 

gentes equorum tergo 

ait in panegyrico Anthemii. 

ferri, Hunnos habitare 

discolor acrusta marmo- 

Ita semper equo ceu fixus adhsBret 

Rector, Coruipedrtm lergo geus nltera fertur, 

Haei; habitat : teretes arcus et spicula cordl. 

Locum ut ,emendari debet exscripsi, quia ut editus 

est multiplici menda scatot.

XCVII. 

DE ANU QUADAM. 

Algidus in vivo nioritur dum corpore sanguis, 

Annorurn glacies cum siccat pabula vulvae, 

Seminis et custos refugit cruor utilis inguen, 

Marcida cur juveni sociaris, Galla, marito? 

Pignoris in thalamis pariet liducia juncto. 

Nam sobolem laxis mendacem vivere rugis 

Insimulans, epulis das prolem feta cloaci». 

Attulit hoc venler, quod conjunx jungat ad ora. 

XGVIII, 

DE ANULO FIBMINiE INL. FEMIN^. 

Nil fallit simulans, quod finxit dextera verum est. 

Immobilis stantem fugitat lepus arte molossum, 

Insertus rabidis ridet furor aureus ursis, 

Gestandus manibus saevit leoblandior ira. 

Cognoscil dominam genius famulante metallo. 

Mitigat illa feras, dum plebem pascit egentum. 

XGIX. 

(de albino.) 

Aspicis Albinum titulos post busta dedisse, 

Funera qui nieritis vivacibus jugulat. 

Inclyle cui priuceps dum subdis jura magislri, 

Vere sepulturse eontigit ille locus. 

C. 

(DE CANE VENATICO ET AGNA.) 

Cretius hic sollers quidam vooitatur homullus, 

Naribus argutus, gressus celer, ore timendus, 

Impavidus presso signans vestigia rostro, 

Quo cervus, capreae, lepores, lupus, ursa vagatur, 

luvenit, et tepido capitur fera provida lecto. 

Luditur agnellae post prselia tanta volatu, 

Molle pecus volucrem prcevertit fraude molossum. 

DE 

GI. 

' SCUTELLIS. 

Tot Jovis illecebras, tot crimina viva figuris 

Dum bene depingit, vitiosa est dextera fabri. 

Argenti prelium est facinus retinere vetustum, 

Ne purum superet quod furtis Juppiter egit. 

Nil licet ffitati, scelerum monimenta resurgunt. 

Admunet exemplis, qui culpas format avitas. 

GII. 

AIUD. 

Si tantas facies tunc sumpsil divus adulter, 

Se primum falsis lusit imaginibus. 

Quid non mentito violasset corpore numen, 

Cujus forma suo gaudet adulterio? 

CIII. 

(de pasiphae ei mingtauro.) 

Laesa Venus non esl : 

naturae vincula constant 

Bucula Dcedalei cessat mentita laboris. 

Ingenio vivens nil mugit vacca biformis. 

Fictaque nec verum coitum dant ligna juvencoe. 

Ecce iterum tauro muljer submittitur usor, 

Humanas pecudum suspirant pectora flammas. 

Vasta jugum cervix, cursus capit area colli, 

Qualiter astricto sudavit marcida loro. 

' l)e sculellis] Ut caucum supra fabula Pasiphaes, 

i nunc scutellas Jovis adulteriis celatas describit, 

: 

CARMINUM LIB. II. 3o4 

A 

D 

CIV. 

(dE DEUTEniO GnAMMATICO.) 

Forma, caput, facies, deuteri cuncta magister, 

Innumeris doctor Dutibus ille cluit. 

Excussit linguam genius perfectus ubique. 

Quod fari nescit, displicet inde malis. 

Grammalicam jactant artem nescire magistrum : 

Hoc melius simplex moribus instituit. 

Oratoris opus, lapidosaque culmina Tulli 

Non tetigit : celsum rhetora nullus amat. 

Discipulis satis est vultus, tacitique verenda 

Galvities, Phcebe lumina plena vident. 

CV. 

in natalem infantis aratoris. 

Ex tempore. 

Jure colis proprium natalem pulcher Arator. 

Qui si non coleres, - nunquam Arator eras. 

GVI. 

DE QUODAM INCERTI PnOPOSITI VITÊ TUBPIS. 

Tot rebus fallax quid garris pica biformis, 

Semivir et tremuloqui vevas turpia lumbo ? 

Quod tibi propositum, quisexus contigit unquam? 

Quid non mentiris, vir, femina, sancte, profane ? 

GVII. 

VEnSUS MISSI AGNELLO VIRO SUBLIMI. 

Ex tempore. 

Lucidum tinxit maculante fuco 

Quisquis affectum, ferat inde linguam 

Judicis Ghristi facibus perustam 

C Ore sepultus. 

"^ 

Scindit urgens foedus omne fraude vivax perpeti, 

iEgre portans quidquid ordo flagitat serenior. 

Linque, quseso, amice, mores plebe dignos ultinia, 

Sanguinis callem secutus serva quod depectus es. 


Ante imperium diligentiee veslrae valetudinem suam 

injuncta tenuerunt. Nam ne cui hcec darentur vel legenda 

vel transcribenda prffimonitus, obvias poscen- 

tibus manus opposui. Nunc victus tui caritate trans- 

misi. Facies meum pudorem in statione esse si rele- 

gas, in profligatione maxima, sitranscribas. 

CVIII. 

Vincula solvit amor, quse quondam nexuit alter 

Non nisi per legem cedit lex prisca sequentem. 

CIX. 

(dE VERSIBUS SUIS.) 

Nunquam frugiferis per Scecula longa tyrambis 

In me fluxerunt commoda Gastalii. 

Tristia jejunis spargentem carmina labris 

Spes nova quid stimulas gurgitis Aonii ? 

Sed si mutato Parcarum stamine gaudes, 

Exhibe cornipedem nunc Pegasasa mihi. 

Qui fo.r.it aligeru.ii per gramina roscida corpus, 

Nec leneras flectat vestigiis segetes. 

Sublimem, validum, formusum, passibus aptum- 

Qui si contingat, mox mihi, Musa, places. 

et morem pudori noxium merito castigat. 

' Schot. legit numquid. 

:

Mitteris ad largum locupletem poscere parva 

Ni gaudens redeas, dic mihi, Musa, vaie. 

CX. 

de' castello honorati episcopi. 

Ponlificis castrum spes est fldissima vitee. 

Cui tulor sanctus, quae nocitura petant ? 

Hic clypeus votum est, procul hinc Bellona recede 

Quod meritis constat, praelia nulla gravant. 

Conditor hic muros solidat, munimina factor. 

Nil metuat quisquis huc properat metuens. 

CXI. 

DE^ HORTO REGIS. 

Destera bellipotens vulgatis plena triumphis, 

Qua cecidit quidquid fugit ab obsequio : 

Disperso celsam solidas qui sanguine famam, 

Cui peperit laudem niitis et arma tenens. 

Postquam praelargo rubuisti scammate campi, 

Arva colis pingens germine purpureo. 

Virgultis proprio dispensas murice poma, 

Das plantis fructum nobilitate tua. 

Vilior en cespes jactat se divite ramo, 

Dum ligni morsus semina clara fovet. 

Demessus ferro floret tibi surculus alter 

Nuda mai-itatis dos nitet arboribus. 

Gramina cultorem prseuoscunt, muta loquuntnr : 

Quod tetigit princeps, ver habet in glacie. 

Gestu terra potens, monstrat cui creverit arbor 

Fetibus et genio panditur hic dominus. 

Pervigil Hesperidum quffi servas jugera serpens, 

Aurea jejunis munera ^ dans epulis. 

Quis silvfe sobolem carpat custode veneno ? 

Mortenemus tutum, credite, nullus adit. 

Hic commune facis, pietas quod sola parasti. 

Visceribus plenis nescit abire fames. 

GXII. 

DE CMCO QUODAM LUXURIOSO. 

Orbe pereffoso fluidum de lumine vulnus 

Pestifer ostentans ora sepulta geris. 

Cseca per innumeros facies portatur amicos, 

Qui te conspiciunt jure dolent oculis. 

Ebria marcenti locupletas flumins menta, 

Circumfers crasso sordida labra flmo. 

Oscula nulla petas, madidam suspende Mephitim : 

Te propter cupiam perdere quod video, 

Quis putet ex oculis flammas coalescere turpes ? 

Nil videt, et rectum servat iter scelerum. 

CXIII. 

DE EQUO SUO SENE. 

Flexior annoso sonipes moderamino noster 

' De castello nonnraii\ Episcopi Novariensis, ut 

docuil nos Diclio 1. Jara tum igilur ob militum praedonumque 

iufestationes castella ajdificare cogebantur 

episcopi. Tale eiiim fuit Nicetii episcopi Trevirensis 

castellnm supra Mosellani, quod suis versibus 

ornat Fortunalus lilj. iii, et qiia' ab episcopis Remensibus 

condilamultis locis narrat Flodoardus. 

- De korlo regis\ Tlieodenci ; uam hic unus Italise 

rextempore Ennodii. In quinto versu pro stemmale, 

scammaie xa])0?,m ex vestigiis mauuscripti. 

^ Schot., dant. 

" Capiivo siuttuscongaudet stemmatevates] Scribendum 

arbilrerrap/2TO. ^\mii.A.dversar. pag. Io3o. 

: 

ENNODll EPlSr.OPl TICINENSIS 331} 

q 

Nunc juvenem blando sustinet obsequio. 

Mollia grand£evus summitlit terga sedenti : 

jEtas constantem gressibus esse facit. 

CXIV. 

DE FLAGELLO INFANTIS ARATORIS. 

Quaj capiunt mundum junxit mens docta flagello, 

Exornans censu nobilitante plagas. 

cxv. 

ALITER. 

Argenti atque auri vapulat quicunque melallis, 

Gaudia cum fletu miscet avara suo. 

CXVT. 

ALIIER. 

Dentibus argenti fulvum concluditur aurum, 

Contemnat nullus verbera pulohra pati. 

CXVII. 

EPITAPHIUM DOMN^ MELISS.E INL. FEMIN.E. 

Sanguine, mente, opibus, facie, virtute, pudore, 

Optatur qualis femina, sola fui. 

Hoc tautum mundi quod lex est corpore gessi, 

Exornans casta prole pudicitiam. 

Quae victrix fortem tenui per blanda maritum, 

Melle meo vertens jura, Severe, tua. 

Quos genui, celsa conjunctos stirpe reliqui, 

Quod votum est sanctis, conjuge praemorior. 

Nil mihi decessit, maneo post busta supersles : 

Felices nunquam mors nocitura petit. 

Et nomen dulce est, de faclis Melissa dicor. 

Moribus hoc fluxit jure datum propriis. 

CXVIII. 

DE QUODAM STULTO, QUI VIRGILIUS DICEBATUR. 

lu tantum prisci defluxit fama Maronis, 

Ut te Virgilium saicula nostra darent. 

C.\IX. 

ALITER. 

Si fatuo dabitur tam sanctum nomen homullo, 

Gloria majorum curret in opprobrium. 

CXX. 

ALITER. 

Captivo a stultus congaudet stemmate vates. 

Non est Virgilius, dicitur iste tameu. 

CXXI. 

ALITER. 

Externo quotiens vocitaris noniine demens, 

Si tibi sunt sensus, t prospice ne venias. 

CXXII. 

ALITER. 

Cur te Virgilium mentiris, pessime, nostrum? 

: Non potes esse Maro, sed potes esse moro. 

b Prospice ne venias\ Magis est ut legas, ne veneas, 

hoc est, ne vendaris et ducaris in servitutem. Alluditur 

vero mos veteruro, qui mancipiis em|itis pro lubit.u 

suo nomina imponebant. Non obest huic lectioni 

syllaba natura longa, correpta: cum euni Eunodii 

morem notaverit jam ante multa sascula Arnulfus 

Lexoviensis; el demonstrant scripta Felicis nostri, 

hac in parte perquam infelicia. Id., ibid. 

" Aon poies esse 3Iaro, sed poles esse moro\ Vitiosus 

ille moro exigendus videlur, et substituuudus 

ba/-o, qui souum prioris magis aeinulalur, ucc oontraclioueulla 

conturbatus, honiinem sonal stupidum, 

bardum, elc. Id', ibid., pag. 13oti.

CARJIIhUM LIB. II. 3o8 

CXXIII. 

A Cornipedem scandi, qualem vix Cyllarus aquat, 

IN CUBICULO SUPER CODICES IN ORDINE POSITOS. Mollibiis a?,thereas qui vincit cursibusauras. 

Iste callis esf, supernam qui parat potentiam, 

Immobilis currit cujiis per devia sessor, 

Lux pudoris, escamentis, fax, medela, claritas, 

In statione volans pedibus constanter adactis. 

Miiudi faece qui fucantur liunc tenere nesciunt. 

CXXIX. 

Liber exstat, lioc quicnnque coila loro vinxerit. 

Sanguinis venam nitentis comit iste sarculus. 

CXXIV. 

ADVERSUS ' CLAUDI.\NUM DE MULABUS. 

Hic volucrem Rliodani torrentis respice natam 

Sermonum frenis subdere colla tuis. 

Jussa volat verbis, et verbis jussa quiescit, 

Cujus captivum est auribus arbitrium. 

Viucula nesciret, ni vocis stricta lupatis 

Perderet auditu luxuriam generis. 

Cum stimulos clamor mentitur, clamor habenas, 

Obsequium liugu» libera membraferunt. 

Non opus est loris, sed nexus certa loquendi 

Dura catenati rostra ligat pecudis. 

cxxv. 

DE ASINO ET EQUA. 

Visceribus propriis externos fundere partus 

Cogitur, et generis sobolem lactare ferini. 

Jurgianaturas- magno distantia calle. 

GXXVI. 

ALITER. 

•Edidit ignotum genitrix male conscia partum, 

Natura3 fraudes, nobiliore dolo. 

CXXVII. 

ALITER. 

Discrimen generis junxerunt fosdera partus, 

Ingenii stirpem permixta lege coacti. 

Hic mulus geminum pecus est, sed corpore simplex. 

C.XXVIII. 

DE VECTATIGNE SUA NOCTE IN jESTATE. 

Astrorum - populus necdum de lumine solis 

Perdiderat lucem : 

gremio sed noctis adultaj 

Fundebat rutilos madefacta aspergine crines. 

Cynthia per croceas fulgebat lactea bigas, 

Rescindens quidquid descripserat orbita fratris. 

Vernabattacitus splendor de munere noctis, 

Torrida frigoribus confringens tempora Cancri : 

Cum me curarum cupientem spernere fasces, 

Ruris amcenati facies depicta vocavit. 

' Adversus Claudianum] Exstat Claudiani epigramma 

de mulabus Gallicis duplo longius quam Ennodianum, 

sed utriusque eadem sententia. Quareadversuslioc\oc,o 

non oppositionem, sed imitationem 

signiUcat. 

- As/rorum pcptdus] PhrasisEnnodii,cum magnum 

copiam et numerum dicere vult, populum autplebem 

appellare. Sic populos piscium dicit lib. i, epist. 6 ; 

populum occisorum in panegyrico. Item a\ib\, populos 

largiiionum, îpopulosos ferculorum errores. Rursus 

plebem amnium iix Vita S. kn\.om\,plebem conflicluum 

m panegyrico, plebem asirorum in epigr. Ti. 

^ De spalha in fusle]Gm fustis pro vagina : quo 

geoere utunturetiam nunc inGallia peditesnonnulli, 

dum iter faciunt. In proximo epigramiiiate titulum 

correxinnis, ubi spathacinoius Jegebatur. Est autem 

spatha ciactus, qui barbaris una voce spathalus, 

ar.a.fla.-oi. 

IN BASTERNA UXORIS BASSI VIOLJS. 

Quam vaga constantem retinent hajc teeta deeorem I 

Miltitur a domina quidquid habent pretii. 

Namrutilat fulvum Violce de iuce metallum : 

Possessor radios spargit ubique suos. 

cxxx. 

EPITAPaiUM EUPHEMI.B. 

Obruit haec tumulos, vivit post funera factis, 

Quse mortale nihil moribus inseruit. 

Euphemia tuos tellus complectitur artus, 

" Sed mens est niveis quam bene juncta choris! 

Occidit esitium : sors tunc durissima servit,! 

Cum superat fatum nescia vita mali. 

Hcec thalamis fecunda fuit,viduata pudori 

Exemplis natara fecit amare Deum. 

CXXXI. 

DE 2 SPATHA IN FUSTE. 

Utimur incluso per fraudes ense bacillo, 

Mors ligni tunicis quam bene tecta latet 

Subsidium portas ; 

quod cunctis terror haberis 

Pacificum est nobis quod necut obsequium. 

CXXXII. 

DE BOETIO SPATHA CINCTO. 

Languescit rigidi tecum substantia ferri, 

C Solvitur atque chalybs more fluentis aquae. 

Emollit gladios imbellis dextra Boeti : 

D 

Ensis erat dudum, credite, nunc colus est 

In thyrsum migrat quod gestas, improbe, pilum. 

In Venerem constans linque Mavortis opem. 

CXXXIII. 

DE * STOMATIO EBURNEO. 

Sollicitata levi marcescunt corda virorum 

Tormento : fas est ludere virginibus. 

Frangunt Marmaricis elephas quodmisit ab arvis, 

Per micas sparsum mos solidatur opus. 

De poena tenerse discunt cum fraude jocari. 

Nam ridere necis munere, femineumest. 

Angusta norunt res mille includere capsa, 

Omne ebur hic, mulier, pectoris arcatui est. 

* De stomatio ebumeo] Oscillo. Glossarium vetus 

Oscillum, o-Topa-to-j. Ludicri genus, quod graphice ab 

Ausonio describitur in praefatione Centonis nuptialis. 

Simile ut dicas ludrico, quod Grxci

339 ENNODII EPISCOPl TICINENSIS 360 

CXXXIV. 

DE AVE PER PADUM SUPER SPUMAS SEDENTE 1 

TRANSEUNTE. 

Riparum frenos naturaj vincula snrgens 

FortePadiis tumido gurgite transierat. 

In spumam flnxas cogens durescere lymphas, 

Squamea prsevalidis dorsa ferebat aquis. 

Ales ut in tenero fidenstunc constitit orbe, 

Otia dans pennis, tuta premebat aquas. 

De proprio pelagus calcanti suggerit alnum, 

Humida cum siccam cymbula portat avem. 

CXXXV. 

DE SEPULCRO MAJORIANI IMPERATORIS. 

Cura perstatgravior, bustum fortuna petitum 

Gontulit exuviis, Majoriana, tuis. 

Nunc indignispyramidum (fors) prospice moles, 

Vilia principibus linque sepulcra piis. 

CXXXVI. 

DE EQUO PADANO. 

Curnipedes cuncti quos gignunt bellica rura, 

Quosque cruontatis diluit unda toris ; 

Alt;'ida qui Tanais domuistis dursa profundi 

Quorum preevalidas uugula calcataquas : 

Ecce Padanus adest sonipes, cui judice recto 

Cedant jEmonii quos fovet aura poli. 

Ille prainosis qui mandat gramina lustris, 

Et merito et forma dispar utroque venit. 

Mulliter incedit membris formosus honestis, 

Oblectat visum dulcisin obsequio. 

iNil jam Phasiacam collaudetfabula prolem : 

Hec peregrina ferant nomina celsa caput. 

CXXXVII. 

1)E 1 PRINCIPE P. P. EBRIOSO, QUI VITEM TENEDAT. 

Verus honor vitem tribuit, sed munera vitis 

Jejuno non dant ligna ministerio. 

CXXXVIII. 

ALITER. 

Ijt sceptrum princeps, sic gestat dextera vitem, 

Utribus exornet diva coronacaput. 

CXXXIX. 

ALITER. 

Vilifer hic siccus matrem compleclor herilis 

Uberibus pressis quae mihi vina negat. 

CXL. 

ALITER. 

Hou quotiens calidis vitessine fruge labellis 

lUusit nudo nomine me refovcns ! 

' De princvpe P. P.] Id est prafecti prcetorio, 

piinceps P. P. eratprimus inter ofticiales sedis prieliirianas. 

Notitia imperii: Of/icium V . I . prxfecii prxtvrio, 

-princeips, cornicidarius,adjutor, eic. Eodemque 

modo in oflicio pra'fecti urbisêtmagistrorumutriusque 

militia;, et aliarum dignitatum principes erant : 

(]i;i omnes e schola agentium inrebusad guhernanda 

uilicia mittebantur. Leg. 6, cod. Tbeod. de Priucipihii3 

agentium in rcbus. Glossaj juris, npLyv.vli 6 Tzpa- 

ro- Twv 7rt/),tTtxwv TaÊwrwv. Erat et pnnceps ofUcii 

iniper. Theodericus res Variarum lib. ii, epist. 28, 

Rti;phano V. S.comiti primi ordinis, cx principe officii 

nosiri. Et iu lapide Romano : Neritus princcps 

ofjicii imp. Claudii. Horum ergo insigne fuit vitis seu 

A 

CXLI 

ENNODIUS HONORATO PRINCIPI. 

Terrarum culpis vitium potator obumbras, 

Ebriiis esse nequis vina vomens Ligurum. 

Dum repletmadidus forventia pectora Bacchus, 

Indicunt validam pocula nostra sitim. 

CXLII 

DE ^ EPISTOLA DOMNI AUBROSII CONTRA SYMMACHUM DE 

ARA VICTORI/E, QUANDO PETENS CULTUM IPSIUS VI- 

CTUS EST STMMACHCS : FACTUM SUBITO, ET MIS.SUM 

DOMNO FAUSTO PRiEF. PR;ET. 

Dicendi palmam Victoria tollit amico. 

Transit ad Ambrosium : plus favet ira DeEP. 

CXLIII. 

VERSUS DOMNI FAUSTI. 

In Ligunim terris potorem qui vocat, errat : 

Nunquid vina bibit, vina bibens Ligurum ? 

CXLIV. 

VERSUS MESSAL.E. 

Suscipe versiculos, Ennodi proxime, nostros, 

Ul librum nobis reddere non desinas. 

Ne fcedes cultum, dum reddere masime non vis, 

Qua3 pridem nobis es quoque poilicitus. 

CXLV. 

DOMNI ENNODII. 

Si te Ivlessalam studiis mihipandere velles, 

Nondeerant libri, quos tibi dulce darem. 

Mens injustanimis quod spernat tollit amanti. 

Nec gratum est munus, quod fugit ingenium. 

^ 

CXLVI. 

DOMNI ENNODII. 

Artis Grammatica3 librum " de carmine facto 

Qui poscit, 6 solidos certat habere pedes. 

utinam Masis contingant raunere nostro 

^ De te qnandoque gaudia certa puer 

Vitant loripedem, nisi fallor, pangere versum, 

Vel quos in somnis respiciunt studia. 

CXLVII. 

DE HONORATO. 

Usor Flasconis cupis dotata Falerni, 

Semper ineshausto pectus repleta Lyseo, 

Qua.' Bacchum madidis colui venerata lahellis, 

Turgida ructato permulcens numina musto, 

Coucludor sicci bene conscia tegmine busti, 

]) Est lamen ad superos conjunx mihi nobiliseuve. 

Pocula quem nunqaam possint transire beata. 

Quem si fata virum servant, tibi vivimus ambo. 

virga, ut ccnturionum: unde jocum captat Ennodius 

in temulenlum principem Honoratum : dequo iterum 

epigranimate sequenti, et 141. 

^ De episiola domni Ambrosii] Eaest ]21ib. ii epistolarum 

S. Aijdjrosii, cui prKposita est Symmachi 

prasfecti urbis relatio quam refellit. 

^ Be le quandoque gaudia cerla puer] Lego quondamneque 

gaudiacerla, elc. lD.,ibid. 

" Decarminefacto] Veleres editiones melius fracio 

relerre puto. Bauth. Adversar. pag. 40c>. 

1 Soiidos certai habere pedes] Legilur in prisois 

certai cavere pedes. Scribendum puto certat averc, 

hoc est, solidos tirmosque carminum pedes valerc 

vuU. Td., ibid. 

!

30 

1 

CXLVIII. 

EPITAPHIUM DOMN/E DALMATIyE. 

Furius obit virgo quotiens in busta refertur. 

Unumiterest mortis eriminis obsequium. 

Dalinatiaj meritis victa est natura rebellis, 

Degeneri coelum nobilitate tenet. 

lloc satis est mundum calcasse in corpore mundi, 

De vitio sumptam cedere nil vitiis. 

Stemmatis hEeo lucem transcendit sole pudoris, 

Mens oum propositoconsooiata fuit. 

CXLIX. 

DE FONTE DAPTISTERII S. STEPHANI, ET AQUA QU^ 

PER COLUMNAS TENIT. 

En sine nube pluit subtectis imbre sereno, 

Et coeli faoies pura ministrat aquas. 

Proflua marmoribus decurrunt flumina sacris, 

Atque iterum rorem parturit ecce lapis. 

Arida nam liquidos effundit pergula fontes, 

Et rursus natis unda superna venit. 

Sanctaper aithereos emanat lympha recessus, 

' Eustorgi vatis ducta ministerio. 

CL. 

EXCUSATIO ENNODIIDE LAUDIBUS. 

Qui miratnr officii terminos in amicorum me lau- 

' Eustorgivalis] Episcopi Mediolanensis, qui Laurentio 

successit : ad quem exstat epistola Theoderioi 

regis, hoc titulo: Eustorgioviro venerabili Mediolanenii 

episcopo. i\unc ut umbilicum uotis aliena potius 

manu quam meis verbis addam, epigrammati 

Ennodii consimilisargumenti octastichum apponam 

de fonte qiiem Leo Magaus ante Ostiensem D. Pauli 

hasilicam condidit : 

DICTrO IN NATALl LAURENTII. 362 

A dibus egressum recolat quam imperiosa est semper 

^ 

affeotio, neo parens propositi legibus vis amoris. Et 

profecto si facti mei rationem quserat, religionem 

vocat quod mentiebatur excessum. 

Utvaleant aquilae formatos prodere fetus, 

Vitalistenerum frangit tepor insitus ovum. 

Tuuc pius artatam laoerat paterimpiger asdem, 

Ut pariat rursus studio, quos edidit alvo. 

Mox generis testem Phoebum ciet arbiteridem, 

Invenit internam rimatus lumiue luoem. 

Non aliter celso pueros de slemmate cretos 

Doctrinae radiis opponit cura parentis. 

Quae bene Ilimmarum constanter, respice, bella 

Esoipiunt teneri, vinoentes fulgura visu. 

CLI. 

(de duabus domibus conjunctis.) 

In geminis simples radiat pia gloria teotis, 

Et dedivisisoonsooiatur honos. 

Ne procul, aut ibidem sacros confunderet usus, 

Constanti numerum sors dedit amplaloco. 

Unadomus dupHci;disoreta jungitur tede, 

Partiturque suum quod bene nectit opus. 

Unda lavat carnis maculas, sed crimina purgat, 

Purificatque animas mundior amne fides. 

Ouisque suis meritis veneranda sacraria Pauli 

Ingrederis supplex, ablue fonte manus. 

Perdiderat laticum longa^vaiacuria cursus, 

Ouos tibi nunc pleno cantharus ore vomit. 

Provida pastoris per totum cura Leonis, 

Haec ovibus Christi larga flueuta dedit. 

EX NOYO THESAURO ANECDOTORUM 

P. EDMUNDI MARTENE 

TOM. V, PAG. 61. 

DIGTIO EN^ 

IN NATALI LAURENTII, 

MEDIOLANENSIS EPISCOPI, 

(Ex ms. S. Remigii Rhemensis.) 

ODII 

Usu rerum venil inter homines, ut quantum fama3 c virgultorum currit in gramina, et alvus sioci fomitis 

decerpitur per audaciara, superHuum non minus humori maritatus turgescit, cum in blandam lucem 

pereat per timorem. Supeiflua scribere, res jactan- 

tia?. est ; necessaria reticere, oontemptus, Srepe vitu- 

perationis mater est, doctoris occnlti laudatio. Verborum 

abundantiam transmittit affectio, amor sug- 

gerit quod negal ingenium. Facessat formido venerando 

proposito inimica. Fugitiva gloria est mens 

subjecta errori. Sine culpa vincitur oneris imraensitate, 

qui ad portandam sarcinam etsi impar, tamen 

novelli prajseminis comae explicantur arboreae, et 

omnis ramorum plcctura dilfunditur, vel qu£e intra 

tunicam natura frondium decora solvuntur. Cum 

avium cantiiena oomitur sapore modulato, cum vita 

segetum glebis sepulta hiemalihus quasi algoris repagulo 

emissa et tepore feta concipitur. Nuno in cano 

flore spem fructuum metitur agricola, oum mutuis 

palmitum brachiis vinearum texitur aprica formosi- 

devotus occurrit. Marcida est sine sermone hilaritas tas, et ante maturitatis tempus frugiferum vultum 

et simulacrum moeroris occultare quod gaudeas, et 

afdictionis imitatio vocem in lajtitia non habere. 

Liber dicendi principia derivare de tempore, cum 

anni renasoentis infantia florulenta, si valeo, diotione 

vernare. Nunccum terrK succusper venas arentiiim 

cultura componit, dans venustatem falce domitrice, 

et luxuriam infeoundam ferro fructiflcante compe- 

scens. Cum profimdi gurgitis rabies blandum transit 

in sihilum, et enervata tepore ventorum ferooitas 

migral in delicias navigantis. Cum tutum est cym- 

Patrol. LXIII. 12

363 VITA IIORMISDiE PAPM. 364 

bam salo laxare et ancliorain in raorsus absolvere. 

Dum fractura procellarum quaj navitas hactenus ter- 

rebat, invitat, etper uda squoris spatia somnum gubernantis 

admittit. Cum colore distincta gemmato 

vernis opibus prata ditescunt. 

Te ad pontiticalem apicem gravitas, pudor, pudi- 

eitia, venustas adduxit, statuat ista loco laudes, cui 

nunc suppetit, quod possit praedicare de moribus. 

Momentis enim aura popularis impellitur, et nestia 

examinis turba dum studiis rapitur araat incognitos. 

Alteri quod pius es ostendit, alteri quod severus, al- 

teri quod bene acquisiti distributor patrimonii, al- 

teri quod scis recte parta servare. Id studii sumit 

universitas, ut cum de proposita laude unusquisque 

vinceret, vel coUatione, vel collocutione, tamen in 

R 

praeconiis tuis melioris tituli ab altero vinceretur. 

vulga. 

' Vena7iiio\ Idem fortasse cum Venantio cui Ennodius 

inscribit epistolam 22 lib. v, ad quem locum 

vide notam Sirmondi. Venantii quoque meminit 

*Hormisda natione Campanus, ex pafre Justo de 

" Variantes sive notas quee ad utramque paginaj 

oram post Labbeum Mansi exscripserat, nos plerura- 

(a) Cod. Luc. 490, 9. 

* ChildebertusClodoveus rexdonat B. Pelrocoronam 

auream. 

A Tu pra=^donis nescisti timere SEevitiam, lu blandimenlorura 

quod in malitiosis nocentius telum est, 

ANNO DOMINI DXIV-DXXIII. 

NOTITIA. 

(Es Libro pontiflcali.] 

scuto constantiae venena respuisli. 

1 VENANTIO ENNODIUS. 

Domine, adrairor serraonis abstinentiam quia qui 

exigua condiderit, nihil producit. Credis sub hac 

occasione profectus tui latere scientiam, el tacitur- 

nitasimperiliam prodit, et infabricata confabulatio 

manifestat infanliam. Interea ante inops gralia non 

fuisti, sciens quid diligentia, quid araanlis sollicitudo 

flagitaret. Factus es bonarum rerum conscius, postquam 

te ad obtinenda qaaj putantur masima transmisimus. 

Quod restat vale, accipiens monitoris 

verba, et melioratus in te scriptionis assiduitate di- 

idem Ennodius epist. 9 lib. iv, eumque appellat virum 

clar. 

civitate Frusinona (Frusione), 6 sedit annos (a) 8 

C que intra parentheses in testu posuimus, aliquoties 

ad calcem paginarum, asterisco prEelixo. Edit. 

= Symmacho ex hac vita ad sempiternam gloriam 

perducto, summa totius Romani cleri concordia, 

tani sub Horraisda celebrati infra describuntur. Rogatus 

Hormisda utdecretumconciliiconflrmet, prtevia 

schismate sublato, post dies seplera ab ejus obitu vii 

calendas Augusti, anno Christi 514, Anastasii imperatoris 

24, et Theodorici regis Italiae 22. Horraisda 

S. R. E. diaconus, pontifex est creatus. Quod cum 

toti orbi innotuisset, Clodoveus • rex Christianissimus 

cunclorura obsequium prwvenit,, et oflicia superavit. 

Nam suggerente Remigio, coi'onam auream 

s3'iiodali consultalione respondit, pelitam ab Orientali 

Ecclesia pacem, et communionem ita esse concedendam, 

si nomiiia Acacii, Euphemii et Macedonii, 

quos sacris tabulis restituerant, penitus delerent et 

expungerent. Quam ut el citius et facilius obtineret, 

legalionem quamdam ad Justinum et Constantinopolilanumepiscopura 

ablegavit, quse magna cura et in- 

cum gemrais, qi:a?. regnum appellari solet, B. Petro duslria singulari efflceret, ul Zenonis et Anastasii 

donavit : qua re a Deo consecutus est mercedem eam, heerelicorum imperalorura memoriadamnaretiir, tidei 

ut Francorum regni curoua haclenus perseveret. formula subscriptione e[)iscoponira lirmaretur, ac 

Hujus temporihus Anastasius imperator Eutjxliianus deiiique ut noiuen Acacii alioruraque quos sacris di- 

multa ad oppriraendura Chalcedonense conciliura plychis reslituerant plane delerentet omnino exstin- 

molitus fuit. Bina legatione a pontihce monitus, ut ad guerent. Successit res provoto sauctissimi pontiticis. 

uniendam Orientaleiri cura Occidentali Ecclesiam no- Ad communionem Occidentalis Ecclesiae recepti fuemen 

Acaciicuraret expungi; non modonon oblemperunt hoc tempore Orientales, qui annis plus minus 

ravit, sed potius rnajore cum furore eamdem perse- ocloginta ab Ecclesia^ uuitate per schisraa sese diviqui 

coepit ; maxime tunc,quando ptr fldei orthodoxas D serant, idque accidit sanctissimo festo Resurrectionis 

simulationem favorem populi Constantinopolitani con- dominica3 absque ulla seditioue et tumultu : tantaque 

secutus esset, Vitaliauique prtesertim rebellantis mecum admiratione, gratiarum actione et lajtitia, qiiantum 

excussisset. Post multa scelera in Ecclesiam Dei tam vix lingua ulla explicare valet. IhBC ex epistolis 

patrata, apparuit ei per visum viri candidi species in Ilormisda; Baronius : ex notisepistolarum et conci- 

ha^c verbaipsura compellantis : Ecce 'propier perfi.liorum infra subseqiientium plura rerum sub Ilordiamiuam 

deleo libi quaiuordecim : quibus in illo raisda gestarum cognosces. 

codice expunctis, tertio post die tonitrui fragore exanimatus 

est. Justinus ex armentario et subulco imperator 

catholicus, fideique ortliodoxae singularis 

patrouus, Anastasio Acephalorum defensori a senalu 

Restituta fldes catholica, nexibusque schismatis 

liherata, hoc bonumsecum attulit, ut Lazorum regem 

et populum, hactenus vera? religionis divinsequelegis 

expertcm, ad Christianara fidem ampleclendam in- 

simul et exercitu universo subrogatus est: tunc in 

omnes hasreticos anathema est proclamatum tunc 

; 

quatuoroecumenica concilia approbata, eaque omuia 

gesta fuerunt quae in actis concilii Constantinopoliduxerit. 

Auctor Miscell. lib. xv. Sev. Bi.nius. 

I' Annis novem, diehus decem, a consuiatu Cassiodori 

ad Maximura sedisse, Marcellinus in Chron. et 

Vaticani indices attestantur : imo ipse Anastasius

363 VITA HORMISDyE PAP;E. 300 

dies 17. Fuit auteni temporil)us Tlieodorici regis et A Quiljus lioc dodit iii mandatis imperator Anastasius, 

Anaslasii Augusti, ° a consulatu Senatoris usque ad 

p.onsulatum Symmaclii et Boetii. Hic composuit clerum, 

et psalmis erudivit. Hic focit basilieam in terri- 

torio Albauensi, in possessione (n) Mesontis. ^ Eodem 

tenipore ex constituto synodi misit in Gro-.ciam, 

humanitatem ostendens sedis apostolicoc (et reconci- 

liavit Gra?cos), quia Grceci obligati erant sub vinculo 

aiialhematis propter Petrum Alexandrinura et Aca- 

cium Constantinopolitaiium episcopum. Sub Joanne 

episcopo Conslantinopolitano, cum consilio Tlieodorici 

regis (Hic papa perrexit ad regera Thcodoricum 

Ravennam, et ex consilio regis ), direxit Ennodium 

episcopum Ticiuensem, et Fortunatum episcopum (6) 

ut nullam civitatem iiigrediireutur. Lugali vero sedis 

apostolicffi secretius suprascriptas epistolas fidei 19 

per raanus monachorum et orthodoxorum cxposuo- 

runt per omnes civitates. Quas tamen episcopi civitatur.:, 

qui orant complices Anastasii Augusti, omnes 

eas epistolas limore pro crimine Constantinopolim 

direxerunt. Tunc furore repletus Anaslasius Augustus 

contra papam Ilormisdam inter alia sacra sua Iioc 

scripsit, dicens : Nos jubero volumus, uon nobis ju- 

beri. " Eodem tempi)ro nutu dinnitalis pcrcussus ost 

fulrnine (ictii) divino imperator Anastasius, ot obiit. 

Sumpsil itaque imperium ' Justinus orthodoxus, et 

direxit auctoritalem suam adpapam Ilormisdam sedis 

Catanensem, et Venantium presbyterum urbis Romuc, rj apostolicaa perGratum, Illustrom nomine: (A) potens 

et Vitalem diaconum sedis apostolica;, et (c) Hilarium a sede apostolica ut redintegraroturpax ecclesiarum. 

notarium ad Anastasium Aiigustum : sed nihil ege- 

runt. " Item secundo misit Eiinodium (d) episcopum, 

et Peregrinum Misenatem episcopum (et Pollionem 

subdiaconum urbis), portantes epistolas confortato- 

rias lidei, et coutestationes secretas numero 10, '' tex- 

tiim libelli (et libellum per quem redirent ; quod si 

noluissent epistolas suscipere, contestationes per ci- 

vitatcs spargerent). In quo libello noluit asscntire 

Anastasius Augustus, quia et ipse in ha?,resi Euty- 

chiana communicaverat (erat consentiens). Voluit 

itaque eoslegatosperremunerationemcorrumpere (e). 

Legati veru sedis apostolica;, contempto Anastasio 

Augusto, nullatenus consenserunt accipere pecunias. 

g Tunc Ilormisda episcopus cum consilio regis Theo- 

dorici direxit a sede apostolica Germanum (/i) Capuanum 

episcopura, et Joannera (episcopum) et Rlan- 

dura pre.sbyteros, ot Eelicora ct Dioscorum diaconos 

sedis aposlolicK. et Petrum notariura, munitos ex 

omni parte fide et textu libelli poBnitentia? (una cum 

libello quomodo redirent Grujci ad comraunionem 

sedis apostolica;), Qui venientes juxta Constanlino- 

polim, tantagratia lidei(/t) illis refulsit ; ut raultitudo 

monachorura orlhodoxorum et illuslrium virorum 

maxiina multitudo occurrcret : in qiiiljiis etJustinus 

imperator et Vilalianus consiil (magister militum) 

simul occurrerunt ad castellum rotunduin, qiiod du- 

nisi satisfactionem sedis apostolicae operaretur. Tunc c oit (dicitur) usqiie in civitatem Constantinopolim, 

imperator repletus furore, ejecit eos per posterulam qui iiigrcssi una cum Grato Illustri, suscepti sunt a 

(locura periculosum), et imposuit eos in navi periculosa 

(sub periculo mortis) cum mililibus, et magi- 

strianis, et prEefectis nomine Heliodoro et Demetrio. 

sibi ipsi contrarius hic in fine obitum et sopulturam 

Ilormisdap,, ingressumque Joanni.s suocessoris IlormisdK 

sub Maximi consulatu coUocat. Qiiaie crroneum 

est quod hoc loco de tempore pontilicatus Ilormisd

367 HORMISD^ PAP.E 368 

tieutes quoque hoc, qui erant complices Acacii, in- 

cluserunt se in ecclesia majorl, quai vocatur Sancta 

Sophia, et consilio facto, mandaverunt imperatori, 

Nisi nobis reddita fuerit ratio, quare dam- 

dicentes : 

natus est episcopus noster (civitatis nostras) Acacius, 

nullatenus consentimus sedi apostulicae. Hic papa 

Hormisda perrexit ad regem Theodoricum Ravennam, 

et cum ejus consilio misit auctoritatem ad Justinum, 

et cum vinculo chirographi, et textum libelli redintegravit 

ad unitatem sedis apostolicte,damnaus Petrum 

et Acacium, vel omnes hcereses. Hic invenit Mani- 

chaeos, quos etiamdiscussos cum examinatione plagarum 

exsilio deportavit. Quorum codices ante fores 

basilicae Constantinae incendio concremavit. = Hujus 

temporibus episcopatus in Africa post annos 74revo- 

catus est, qui (reordinatur, quod) ab liaereticis fuerat 

esterminatus. Eodem tempore venit regium donum 

cum gemmis pretiosis a rege Francorum • Clodoveo 

Christiano B. Petro apostolo. Sub hujus episcopatu 

multa vasa aurea vel argentea venerunt de Graecia, et 

evangelia cum tabulis aureis, cum gemniis pretiosis 

pensantibus lib. io; patena aurea cum hyacinthis, 

quaj pensatlibras 20; pateuce argenteaeducE.pensantes 

singulce libras 23 ; scyplius aiireus cum genimis, pen- 

sans lib. 8 ; scyphus aureus circumdatus regno, pen- 

sans libras 8 ; scyphi argentei deaurati 2, pensantes 

singuli libr. 5 ; gabata (a) electrina, pensans lib. 2 : 

thecae cereae aurese 2, pensantes iib. 6 ; palliolnm 

(b) oloforum blateum cum tabulis auro testis de chla- etiam faclum est et concordaverunt ab Oriente 

myde vel de stola imperiali, (c) succinctorium super C usque ad Occidentem, et cucurrit pax Ecclesiae. Qui 

confessionem beati Petri apostoli. Haec omnia a Ju- textus libelli hodie in archivo Ecclesiae reconditus 

stino Augusto (d) orthodosa votorum gratia oblata 

" Auctoritate quorumdam regum Vandalorum constitutum 

fuerat, ut supra vidimus, ne catholici in 

Africa iu locum defunctorum alijs episcopos ordinarent 

: verum Hildericus Hunerici tilius, post obitum 

Tratamundi regis regno potilus anno nono Hormisdae 

ponlilicis, qui est Chrisli 522, prajcepit (teste Isidoro 

m Chron.) ut sacerdotes catholici ab exsilio reducerenlur, 

et ecclesire aperirentur : idque priusquam 

regnaret, ne violaret religionem juramenti, quo Trasamundo 

praedecessori jam niorituro promiserat, se 

calholicis in suo rcgno nuUas ecclesias aperturura, 

nullaque privilegia restituturum esse. Voluit Deus 

beatissimum ponliticem etiam hac benedictione au- 

A sunt. Eodem tempore Taheodoricus rex obtulit beato 

Petro apostolo cerostrota argentea duo, pensantia 

(e) libras 70. Eodem tempore fecit papa Hosmisda 

apnd B. Petrum apostolum trabem, quam ex argento 

cooperuit, pensantem libras (f) mille et 40. Hic fecit 

in basilica Constantiniana arcum argeuteum ante 

altare, qui pensat libras 20 ; canthara argentea 16, 

quae pensant singula libras 12. (g) Item ad beatum 

Paulum fecit arcus argenteos duos pensantes singu- 

los libras 20 ; canthara argentea 16, pensantiasingula 

libras 15; amas argenteas 3, pensantes libras 3 ; 

scyphos argenteos stationales 6 cum ducibus, pen- 

sanles singulos libras 6. (h) Hic fecit ordiuationes iii 

urbe Roma permeusem Decembrem, presbyteros 21, 

episcopos per diversa loca numero 55. Qui etiam sepultus 

est in b,\silica B. Petri apostoli, viii idus Au- 

gusti, *• consulalu Maximi. Et cessavit episcopatus 

dies 7 (i). 

Ex cod. Hardyo. Et facto simul concilio cum Justino 

agitatum in conspectu omnium illustrium. Tunc 

legali sedis apostolicaj elegerunt ex suis Dioscorum 

diaconum ad reddendam rationem, qui tunc exposuit 

eis culpas Acacii, ut etiam omnes simul cum Justino 

agilantes acclamarent diceutes, et hlc et in aevum 

damnatur Acacius. Eodem tempore jussit Justinus 

rex accepta veritate ut sine aliqua dilatione facerent 

libellos omnes episcopi qui in regno Justiui erant, et 

rcdiret ad communionem sedis apostolic;» : quod 

tenetur. 

gere, ut post restitutam Orientalem Ecclesiam catholica; 

communioni, Africanam quoque longa persecutioue 

vexatam, atque novissime a Trasamundo rege 

omiiibus ejectis episcopis proculcatam, pristinosplendori 

restilutam videret. His itaque aliisquemuneribus 

a Deo locupletalus, tandem victorice coronam accepturus, 

sequenti anno ad superna est evocatus ; quasi 

senis Simeonis instar jam responsum a Domino accepissKt, 

non visurum se mortem, nisi videretChristum 

Dominum; nerape dissoluto scbisraate Orientalem 

, 

Eeclesiam Occidentali unitam, et Occidentalem in 

Africa, sublato persecutore tyranno, iu integrum 

restitutam. Sev. Binius. 

(a) Cod. Luc. 490, ylietina. _ 

(h) Idem cod., quatuor. 

(b) Idem cod., olobyra blattea. 

D (i) Idem cod., 6. 

* 

(c) Idem cod., sufficiorium. 

Hoc nomen abesi a c. // in quo hsec leguntur : Eo- 

(d) Idem cod., orthodoxo. 

dcm et tempore venit corona aurea cura gemmis pre- 

(e) In ms. additur singula. 

tiosissimis douum a rege Francorum, Recfe. 

(f) Cod. Luc. 490, cxxL. 

" Abest a v. c. manusc. v. c. Hardyi, quo hactenus 

(g) In eodem cod., liem ad B, Paulum libras usi sumus in recensendis Vitis pontilicum Roma- 

6, desunt omnia. 

norum. 

EPISTOLiE ET DEGRETA. 

EPISTOLA PRIMA 

H0RM1SD.S; PAP^ AD S. nEMIGIUU REMENSEM EPISCOPUM. 

Post acceptas ab eo gratulatoriiis lilteras , eidcm , ob 

prxclaram meritorum excellentiam, et nobilissimx 

sedis prwrogativam, vicariam sedis apostolicai prsefecturam 

in Gallia delegavil. 

Dilectissimo fratri Remigio Ilormisda. 

Suscipientes plena fraternitatis tuae congratula- 

tioue colloquia, quibus nos germanaj salutis tuse lae- 

tilicavit indicio corporali cum spiritualibus ofticiis 

incolumitas subnixa ; congruum esse perspeximus

369 EPISTOL^ ET DECRETA. 370 

hanc ipsam, quam mente gerimus, verbis aperire A tor, semper Augustus, HormisdEe sanctissimo ac re- 

Isetitiam. Agisenimsummidocumenta po itificis, diim ligiosissimo archiepiscopo et patriarchse. 

et prasdicanda facis, et ea insinuarenon difFers. Pra?- 

rogativam igitur de nostri sumpsimus eleclione judicii 

quando id operatum te esse didicimus, quod ca?teris 

agendum obnixiusimperaraus ; ut in provinciis tanta 

longinquitate disjunctis, et apostolicajsedis vigorem, 

etPatrum legulis studeas adhibere custodiam. Vices 

itaque nostras per omne regnum dilecti et spiritalis 

iiliinostri Ludovici (Jam ab annooil obierat),j quem 

nuper, adminiculante superna gratia, plurimis et 

apostolorum temporibus feqiiiparandis signorum miraculis 

proedicationem salutiferam comitantibus, cum 

gente iutegra convertisti, et sacri dono baptismatis 

consecrasti, salvis privilegiis quaj metropolitanis de- 

crevit antiquitas, praesenti auctoritate committimus : 

augentes studii hujus participatione ministerii digui- 

tatem, relevantes nostras ejusdem remedio dispen- 

sationis excubias. Et licet de singulis non indigeas 

edoceri, a quo jam probavimus acutius universe 

servari ; gratius tamen esse solet, si ituris trames 

ostenditur, et laboraturis injuncti operis forma mon- 

stratur. 

Paternas igitur regulas et decreta sanctissimis de- 

iinita conciliis ab omnibus servanda mandamus. In 

iis vigilantiam tuam, in his curam et fraternae mo- 

nita exhorfationis ostendimus. His ea (quantum dignum 

est) reverentia custoditis, nullum relinquit 

EPISTOLA n. 

culpEe locum sanctas observationis obstaculum; ibi 

p RESPONSORIA AD ANASTASIUM IM PER ATOR E5T. 

fas nefasque praescriptum est : ibi prohibitum, ad 

quod nullus audeat aspirare : ibi concessum, quod 

debeat mens Deo placitura prassumere. Quoties uni- 

versale poscit religionis causa concilium, te cuncti 

frates evocante conveniant : et si quos eorum spe- 

cialis negotii pulsatintentio, jurgia inter eos oborta 

compesce, discussa sacra lege determinando certa- 

mina. Quidquid autem illic pro tide et veritate con- 

stitutum, vel provida dispensatione pra;ceptum, vel 

personsfi nostrte auctoritalefuerit confirmatum, totum 

ad scientiam nostram instructa relationisattestatione 

perveniat. Eo fit ut et noster animus ofhcii caritate 

dati et tuus securitate perfruatur accepti. Deus te 

incolamem custodiat, frater carissime (anno Domini 

SI4). 

- 

a EPISTOLA 

ANASTASII AD HORMISDAM PONT I FICE .W. 

Pontificem precatur, ut ad componenda in Scythix 

paiiibits orta dissidia conciliwn congregari velit. 

Victor Anastasius, pius, felix, inclytus, triumpha- 

Âdversus Anastasium imperatorem, exturbatorem 

orthodoxiinim episcoporum, excitavit Deus Vitaliannm 

Scytham magistrum equitum, qui occupatis aliquot 

provinciis, praedando Constantinopolim usque 

processit, proflLens, teste Marcellino in CUron., se pro 

orthoiloxorum lide et revocando iMacedonio episcopo 

Constantinopolitano (quem relegaverat imperator) 

omnia ngere. Res suas deploratas esse videns Anastasins, 

pacem petit, jurans cum senatu se legatos 

revocaturum : Macedonio et Flaviano suos episcopatus 

redditurum, 

ad illud Romanum 

concilium Heracleae acturum, et 

pontifioem evocaturum. Indicto 

igitur Heracleee concilio, 23 Decembris anno Domini 

Beatitudiui vestra; non putamus ignotum, quod pro 

temporis qualitate loquendum atque tacendum, etiara 

diviuce Scripturaeprovidaestadmonitione dispositum. 

Exactum proinde silentii tempus incitamenta nobis 

loquendi eoncessit. Atque ideo opportununi esse perspeximus, 

qufe apud nos sub religionis specie com- 

moventur, auditui vestro committere. Ante hoc siquidem 

duritia eorum quibus episcopatus.quem nunc 

geritis, erat sollicitudo commissa, teraperare nos a 

transmittondis faciebat epistolis. Nunc autem currens 

de vobis suavis opinio, ad memoriam nostram bonitatem 

palernEe affectionis adduxit,ut illa requiramus 

qufe Deus et Salvator noster sanctos apostolos divino 

sermone docuit, ac maxime beatum Petrum, in quo 

fortitudinem Ecclesiae suse constituit. His igitur praj- 

fatis initiis, hortamur ut ad ea quae de Scythise par- 

tibus mota sunt, uade et concilium fieri convenire 

perspeximus, mediatorem se apostolatus vester faciat, 

ut contentionibus amputatis, unitas sanctae restitua- 

tur Ecclesife. Nobis autem omnia optata preestantur, 

si orationibusvestris et frequenti paginarum allocu- 

tione nostri memores fueritis. Data pridie idus Ja- 

nuarii Constantinopoli, et accepta Anthemio et Flo- 

renlioVV. CC. consulibus vcal. Aprilis per Patricium 

(Data et accepta anno Domini blb). 

Laudat eum quod Ecclesise paci studeat, et cum causamcurconcilium 

cupiat congregaricognoverit, scri 

bit se illi responsumdalurum. 

Hormisda episcopus Anastasio Augusto. 

Gratias supernaj virtuti, quae per vestrae pietatis 

affatus diuturnum dignata est terminare silentium, 

tale prffistans collocntionis exordium, ut et de vestrae 

clementiaj prosperitate laetemur, et adunitatem, Deo 

donante, reverti posse sanctam confidamus Eccle- 

siam. Hoc opus supernae clementiae, haec et descessorum 

nostrorum fuitsemper oratio quosetiamrerum 

; 

actus paternEe' traditionis ministros, et rectae fidei 

declarant fuisse custodes. Pax est enim totius boni- 

tatis initium, qua nihil, qnantum ad catholicae fide 

Q cultum, validius, nihil aestimari oportet excelsius : 

pro hacscilicet facere et cuncta sustinere convenit, 

qui sanctarum Scripturarum probabilis cupit essedi- 

scipulus. Hanc omnium bonorum matrem et nutricem 

Christum Dominum nostrum suis eonstat praedicasse 

314 ad Romanum pontiflcem dat epistolam infra post 

tertiam Hormisdae exstantem, de futura sj^nodo eum 

eerliorem reddens, ac rogans ut ad conciliandas Ecclesias 

suum exhiberet adventum. Ut id facilius impelrarent, 

cum rei praestandae summam potestatem 

apiid Rumanum pontificem esse scirent, Vitalianus 

et Anastasius Patricium virum clarissimum cum hac 

epistola legatum miserunt ad Hormisdam papam ;cui 

Dorotheus Thessalonicensis episcopus suas infra exstantes 

adjunxit, ejusdem fere argumenti. Quid pon 

tifex responderit, ex tribus sequentibus epistoli 

constat. Sev. Binius.

371 HORMISDiE PAP^ 372 

discipulis, dicentem : Pacem 

. 

meam dovobis, pacem A et alloquor beatum vestraB sanctitatis caput, signifi- 

relinquo vobis {Joan. xiv). Quam vos religiosi cura 

propositi, Domino aspirante, providentes, de orlho- 

doxiE concordia cogitatis Ecclesiae in beati apostoli 

Petri reverentia, divina specialiter prtecepta servan- 

tes. QucB res majorem superui fa\'oris defensionem 

vestro procurat imperio. Recte enim oblata Deo ve- 

neratio ine.xpugaabilem devotis menlibusmurum defensionis 

indulget. Proindeomnipotentem Deumfusis 

precibus exoramus, ut qui vobis studium quojrendaj 

Ecclesiarum pacis indulsit, ipse quoque sub conser- 

vatione catbolicai fidei, desiderio vestro super bac 

parte prtcstet effectum. Praeterea directis ad nos 

sacris affatibus commemorationem sanoti concilii 

facere pietas vestra dignata est. De qua re tunc plenissimum 

poterimus prsebere responsum, cum causam 

congregationis nos voluerit evidenter agnoscere. 

Nunc vero quia, prasstante Domiao nostro, data est 

facultas alloquio, congrua veneratione debiti praebe- 

bimus sermonis olficia. Data pridie nonas Aprilis 

(anno Domini Slo), Florentio viro clarissimo eonsule. 

EPISTOLA 

DOROTHEI THESSALONICENSIS EPISCOPI AD HORMISDAM 

PONTIFICEM. 

Ponlificem laudai, quod Ecclesise curetunita{em,seque 

cupei-eail, uthasrelicis damnatis , Romanx Ecclesix 

debitus honor prsestetur 

Sacro, beatissimo et coramiuistro papse Hormisdse 

Dorotheus episcopus Tbessalonicensis in Domino 

salutem. 

Ait quodam loco cuncta beatissimus divinorum 

prseceptorum promensmiracula Salomon : Sicut aqua 

Jrigidaanimx sitientisuavis est.sicbenignum nuntium 

longinquis ex terris {Prov. xw^.lLt s3.Q,ev David spiritualem 

pulsans iyram psallit : Quam speciosi pedes 

eorum qui evangelizant bona {Rom. x), sic equidem 

et nos cunctos docens. Quidquid autem est ita anim£e 

hominis suave, aut ita impiaguat ossa, quam specioso 

nuntio cognoscere verse pacis nuntiatorem ; et recta3 

nunquam errantes propugnatores fidei ad Ecclesiarum 

sanctarum trandre gubernacula ; et tanquam ex 

arce quadamad consensum Dei congregare dispersa, 

et continuo quidem ad principatum tuaj sedis festi- 

nantes, venerandi fratris supplicationibus annuentes, 

et membra Ecclesiae, quae vobis Ghristus et Deus no- 

ster credidit, contemnentia prius ooncordiam, aduni- 

tatem venire ; et proecedentem (prsecidentem) divi- 

sionem, atque invidiam vestrai tantum ordinationis 

perimere calculo (clanculo), et nunc in concordiam 

atque societatem confluere (conflare, vel constare) 

omnem terminum saucta?, illius Ecclesiae? 

Haecdidicimus, non ante multa spatia temporis 

sperabamus autemetantiquam consuetudinem cogno- 

scentes EccIesiaR, et vestrum audientes socialem et 

irreprehensibilem morem, exvestris litteris flrmiora 

atque manifestiora cognoscere. Sed quia tempns hie- 

mis ad haec vos implendaretinuisse consideratur, et 

iptum, et debitum fuit, plenam et Dei amatricem 

aritatem etiam scabra (scrupulosa) transire : scribo 

: 

cans collaetari nos beatae sedi sacratissimi Petri apo- 

stoli, qiiod tali regitur manu quae suscepit non qui 

honorem raperet, sed qui raperetur ab eo, et (sicut 

sermo multiplex tradit, et nos ita se habere credimus) 

nutritorem pacis, etrectas fidei certatorem, et 

humilitate (humanitate) mentis et caritate quae circa 

cunctos est tanquam pretiosis lapidibus coronatum. 

Eteuim cuncta te volo, venerande pater, agnoscere, 

quod ex antiquis sanctis et venerandis Patribus su- 

scipiens illius beata? sedis atlectum : (tu'. add. et) ad 

hanc tanquam paternam sortem custodiens, addere 

hoc opto atque festino: ut veniat in hoc studio termi- 

nusutilis humanitate.quidem Domini et Dei nostri 

Jesu Christi, intercessionibus autem in cunctis bea- 

tissimi apostoli Petri, et in omnlbus sapientissimi 

Pauli; ut venerandae eorum sedi et tuae beatitudini 

juste debilus honos custodiatur atque reddatur (ad- 

datur), ut nostris temporibus, velut secundum prin- 

cipatum sedis apostolicaa honorem congruentem suscipiat, 

omnis discordia recedat, et Ecclesiae omnium 

vestrum catholica voluntate, Domini etiam et Dei 

nostri Jesu Christi, et Nestorium et Eutychetem im- 

pios, et horum servantes dogmata, et qui istorum 

fuere sectatores aut exstant, et omnem haeresim ana- 

thematizent semper, et rectam atque incontamina- 

bilem fidem inconcussam, tanquam anchoram certam 

atque firmam teneant, et parent jam pacem, nullo 

(quod absit) impediente; prtesertim venerando capite 

vestro (sicut didicimus) homines conteiitiosos hor- 

rente, quibus et vita et esoa est sacerdotum Dei inter 

se altercantium separatio : qui non ab omnibusvelo- 

citer cogniti, tanquam lupi in vestimentis ovium, 

facile ab apostolica Ecclesia repellantur. 

Istanunc scripsi beato capiti vestro per Patricium 

virum spectabilem, commmunem lilium, et consuetudinis 

affectu superans rationem, et circa illam beatam 

sedem caritate devinctus, et omni dievidere desidc- 

rans congruenfem atque debitam venerationem ci 

servari. Scribe igitur, in cunctis beate, tanquamuna- 

nimi et optanti ariimam quoque offerre pro fide orthodoxa 

et Ecclesiarum pace sanctarum, et ut custodian- 

tur venerandae sedi in dmnibusbeati Petri convenien- 

tia : quodfacile flet, ordinata unitate cunctorum, et 

omnium ad vos tanquaraad flrmum festinantium portum. 

Divisiones etenim contra contemnere con- 

sueveruut, et ordini decentia nonservant. Omnem fra- 

ternitatem qutB est vestrassanotitati conjuncta, et ego, 

et qui mecum sunt, multum in Domino salutamus. 

Et alia manu : Salvari me in Domino orate, sanctissimi 

et beatissimi Patres. Accepta epistola Dorothei 

episcopi Thessalonicensis Ecclesiaj missa per Patricium 

V. C. sub data (die) quinto calendas Aprilis 

(anno DoniiniSfo), Florentio viioclarissimo consule. 

EPISTOLA III. 

AD DOROTHEUM T H ESS ALO N IC EN SE M EPIBCOPUM 

LauTlat ejus pielatem et sludium in Romanam sedem. 

Dilectissimo fratri Dorotheo episcopo Horraisda 

cpiscopus.

373 EPISTOL.E ET DECRETA. 374 

Ubi caritatis interest servare prajoepta, etiamsi 

aliqiiid tale eveniat quod ciijuslibet possit animos 

commovere, tamen ut ea quae concordiie conversa- 

lione prcediximus debeant custodiri, oportet a^qua- 

nimiter prsetermitti, quia utique si quid ignorantia 

tale proveniat, excusationem potest de ipsa simplici- 

tate recipere. Suam Deus noster Ecclesiam propria 

ordinatione constituit, quod divinis prseceptis no- 

scitur esse dispositum, riullatenus poterit praeteriri, 

cujus notitiam, vel scientiam, te non convenit igno- 

rare. In faciendo namque bona laudamur, et lunc 

verborum cultus ornatur, quando sibi convenientia 

rite conjungit. Litteras siquidem per Patriciumfilium 

nostrum spectabilem virum tuae suscepimuscaritatis, speoialiter proticit, si negotiis omnibus orthodoxEe 

in quibus speramus opus plenum et probabile repe- _ fidei causa prceponatur. Hjec est enim, venerabilis 

rire, ut nihil esset quod ab integritate unitatis secer- 

neret. Sed quia in his ipsis hunc promittis affectum, 

qui nos ad hoc quod praediximus possit specialiter 

provocare, Domino nostro preces effundimus, ut ipse 

cujus etcausa tractatur, abstersis vel amputatis uni- 

versis scaudalis, et Ecclesia sua sub uno consensu et 

parili faciat fido connexos : nec in sacerdotibus suis 

quidquam reperiri patiatur, quod cujuslibet autodiis 

propriis, aut inanibus intertionibus, aut hominibus 

in injuriam Dei, quod nefas est, velle placere ; et non 

majis univeria, secundum beatum apostolum, ssecu- 

laria contemnentem a spe non possit exorbitare fu- 

tura. Ilortor proptor commune remedium, invitopro 

salute fidelium, propter generalem suadeo mcdicinam. 

Quis namque contentus est lios videre divisos, 

quorum potest unitate gloriari! Unde opus est labore 

communi, ut hoc quod a Patribus nostris aocepimus, 

conservantes secunde nisi in illo, possimus diviDO 

astare judicio. 

EPISTOLA 

ANASTASII AUGOSTI AD HORMISDAM PONTIFICEM. 

Concilium Heraclex ad componendas in Scythia de 

(ide ortas quxstiones esse covgreyandum, ipsumque 

j.onti/icem, ut adillud accedat, precatur. 

Anastasius Augustus Hormisdff! papiB. 

Omnibus negotiis divina? res prEeponendas sunt : 

Deo etenim omnipolente, propitio, rempublicam et 

conservandam et meliorandam esse confidimns. Quia 

veritate discussa vera fides nostra omni orbi terrarum 

manifestius innotescat, ut deinceps nuUa possit 

esse dubitatio, vel discordia. Quapropter sanctitas 

tua cum quibus sibi placuerit reverendissimis episco- 

pis, quod de Ecclesiis snb sui sacerdotii cura con- 

stitutis idoneos et instructos erga orthodoxam reli- 

^ Quatuor legatos in sequentis indiculi iiiscriptione 

nommatos misit, non ad concilium celebrandum, 

sed tan*um ad explorandum qua intentione synodum 

fieri postulasset; an fidem catholicam, prout prumi- 

serat, profiteri, epistolam sancti Leonis recipere, et 

heereticos anathematizare paratus essst; ne scilicet 

A gionem esse probaverit, ad praefatamHeracleotanam 

civitatem intra diem calendarum Juliarum venire 

dignetur. Data v Cc^l. Januarii Constantinopoli, Sena- 

tore V. C. consule. Accepta pridie idus Maii, Flo- 

rentio V. C. consule (Data anno Domini oi4, acoepta 

sequenti). 

EPISTOLA IV. 

AE ANASTASIUM IMPERATOREM AUGUSTUM. 

Imperaioris zelum connnendat : quoad concilium,per 

legatos se responsurum poUicetur. 

Ilormisda Anastasio Augusto per Severianum. 

Bene clementia vestra confidit, sicut datis ad me 

gloriosis designavit affatibus, quod reipublicae vestrae 

imperator, de suscepto moderamine rectoris cura sa- 

lubrior, ut ejus sibi favorem per opera bona conciliet, 

qui universum et tribuit, et regit imperium. 

Proinde me quoque et Domino nostro Jesu Christo 

convenit supplicare, ut qui de Ecclesiae suae concor- 

dia vestram pietatem cogitare voluit, hunc super hac 

parte concedere dignetur effectum; quatenus tempo- 

ribus vestris orthodoxa flde praeditus universus terrarum 

orbis exsultet. De his vero quae pro synodali 

congregatione praecepistis, quid fieri oporteat, ^- per 

fratres et coepiscopos meos, qui propere subsequentur, 

gloriaj vestrae insinuandamandavi : quorum suggestione, 

si divinus favor mea vota prosequitur, com- 

petenlius poteritis universa cognoscere. Data vii 

C idus Julii (auno Domini 515), Florentio consule. 

INDIGULUS 

QUI DATUS EST ENNODIO ET FORTUNATO EPISCOPIS, VE- 

NANTIO PHESBYTERO, VITALl DIACONO, ET HILARO 

NOTARIO, LEGATIS APOSTOLIC.E SEDIS CONSTANTINO- 

POLIM, AB HORMISDA PAPA. 

Cum Dei adjutorio et orationibus apostolorum ve- 

nientes in partes |Gra;ciarum, si episcopi voluerint 

occurrere, in qua deceteos veneratioae suscipite. Et 

si voluerint secessionem parare, nolite speruere, ne 

judicetur a laicis nullam vos oum illis velle habere 

concordiam. Si vero vos ad couvivium rogare volue- 

rint, blanda excusatione eos declinate, dicenles : 

Orate, ut primum mysticam illam mensam msrea- 

igitur dubitationes qiuiedam de orthodoxa religione mur habere communem, et tuno erit nobis ista jucunin 

Scythia? partibus videntur esse eommotae, id spe- D dior. Victualia vero et quae alia offerre voluerint, 

c'aliier clementiffi nostitT piaciiif, ut ver.erabiis sy- excepta tamen subvectione, si causa poposcit, nolite 

nodus in Heracleotana civitate provinciae Europffi suscipere : sed taliter excusate, nihil deesse dioen- 

celebretur, quatenus concordantibus animis, et omni tes, sperantes etiam ut animos suos vobis accommo- 

dent, ubi sunt dona et divitiae, et caritas et unitas, 

et quidquid ad gaudiuin religiosum certum est perti- 

nere. 

Cum ista ordinatione, Deo propitio, Constantinopolim 

pervenientes, ibi .secedite, ubi ordinaverit 

clementissimus imperator: et antequam ipsum videa- 

majestas sedis apostolicae eluderetur ab ipso, dum 

uon ad fideni catliolicam stabiliendam, sed ad regnum 

confirmandum, Vilalianumque avertendum pontificia 

aucturitate abuteretur. Quonam modo apud imperatorem 

se gerere deberent, sequens indiculus et commonitorium 

refert. Sbv. Binius.


tis, nuUi detis ad vos veniendi licentiani, proeter A spondete : Ut synodus Chalcedonensis et epistolee 

quos pietas ejus miserit. Postea tamen quam priucipem 

videritis, si qui orthodoxi et nostrae communio- 

nis, aut zelumhabentes unitatis vos videre voluerint, 

eos sub omni cauteia suscipite ; per quos forte et 

quid agitur deprehendere poteritis. Preesentati itaque 

imperatori litteras porrigite cum tali allocutione : 

Salutat vos pater vester ; Deum quotidie rogans, et 

intercessioaibus sanctorum apostolorum Petri et 

Pauli veslrum regnum commendans, ut Deus, qui 

vobis tale desiderium dedit, ut pro causa Ecclesiaj 

mittitetconsulere beatitudinem ipsius eligeretis, ipse 

et perfectiouem tribuat voluntalis. 

Et si voluerit, antequam chartas suscipiat, ordinem 

legationis agnoscere, his verbis utimini : 

Jubete 

sancti Leouis papae quae scriptaj sunt contra haereti- 

cos Nestorium et Eutychetem et Dioscorum, nuliate- 

nus corrumpantur. Si dixerit: Nos synodum Chalcedonensem 

et epistolaspapae Leonis et recepimus et 

tenemus. Vos mox gratias agite, et pectus ejus oscu- 

lamini, dicentes : Modo cognovimus Deum esse 

vobis propitium, quando facere talia festinatis : 

quia 

ista est fides catholica, ista est quam prffidicaverunt 

apostoli, sine qua nullus potest esse orthodosus; 

istam debet sacerdotum generalitas tenere, et praedi- 

cando servare. 

Si dixerit : Orthodoxi sunt episcopi : de constitutis 

Patrum non reoedunt. Respondebitis : Ergo si con- 

stituta Patrum servantur, et in nullo corrumpitur 

scripta suscipere. Si dixerit : Quid habent chartae? " quod in sancta Chalcedonensi synodo firmatum est; 

Respondete : Salules ad pietatem vestrara continent, 

et Deo gratias agunt, quod vos sollicitos de unitate 

cognoscunt Ecclesuc : leglte, et agnoscetis. Et nul- 

lius causac mentionem penitus faciatis, nisi prius 

acceptffi litterte relegantur. Et post susceptas lilteras 

et relectas, adjicite : Nam et adVitalianum famuluni 

vestrum misit litteras qui accepta a pietate vestra 

(sicut ipse scripsit) licentia, suos ad patrem vestrum 

sanctura papam homines destinavit. Sed quia justum 

erat ut prius ad clementiam vestram dirigeret, hoc 

fecit, ut vobis jubentibus atque ordinantibus, ad 

eum scripta, quae detulimus, Deopropitio perferamus. 

Si imperator petierit epislolas a nobis ad Vitalia- 

quae causa est, tantum inter Ecclesias partium istarum 

esse discordise? Vel quffi causa facit, in uno 

Orientis episcopos nonconsentire? Si dixerit : Quieti 

erant episcopi, nuUa inter ipsos discordia versaba- 

tur : praedecessor sancti papaj animos eorum missis 

litteris excilavit, etad confusionem excitandam perduxit. 

Respondendum : Litleras quas sanctae memoriffi 

Symmachus destinavit, prae manibus habemus. 

Si estra hffic quae pietas vestra dixit, hoc est, Chal- 

cedonense concilium sequor, epistolas papaj Leonis 

admitto, aliud nequidquam continent nisiexhortationem 

ut ista serventur; quomodo verum est quod 

per ipsum est generata confusio? At si hoc contine- 

num directas, sic respondendum est : Non hoc nobis ^ tur in litteris, quod et pater vester sperat, et pietns 

pater vester sanctus papa praecepit : nec sine jus- vestra consentit; quid ille feoit? quid enim in eo 

sione illius aliquid possuraus facere. Tamen ut scia- 

tis simplioitatem lilterarum, quia nihil aliud habent 

nisi preces ad pietatem vestrara directas, ut acoom- 

modetis animum veslrura pro unitate Ecclesiae ; jun- 

gite nobiscum persouam, qua praesente tradittc a 

nobis litterai relegantur. Si vero dixerit imperator 

eas se debere legere, respondebitis : jam vos sug- 

gessisse, jussuni non fuisse a sancto papa. Si dixe- 

rit : Hoc tantum estquod in litteris coutinelur : pos- 

sunt enim et mandatis alia nuntiari. Tunc responde- 

bitis : Absit a conscientia nostra : Nobis non est consuetudo 

: Nos pro Dei causa venimus, et in Deum 

commissuri sumus? Simplex est sancti papse .egaiio, 

et omnibus nota ipsa ejus petitio, ipsaa preces : ut 

constituta Patrum non corrumpantur : ut haeretioi de 

Ecclesiis removeantur : pr»ter ista, legatio nostra 

nihil continet. 

Sidixerit: Inde etad synoduminvitavi sanctum pa- 

pam, ut si quid est ambiguum, tollatur de medio. 

Respondendum est : Agimus Deo gratias, et pelitioni 

{al. pietati) vestraj, quia hunc vos afTectum et animum 

habere cognoscimus, ut ea quee a Patribus con- 

stituta sunt generalitas servet : quia tunc vera et 

sancta unitas potest esse inter Ecclesias Christi, si 

Deo adjuvanle, hoc quod prajdecessores vestii Mar- 

cianus et Leo custodieruiit, elegeritis esse servandum. 

Siille dixerit : Qu£e sunt ista quje dicilis ? Re- 

(a) Edit. Rom., persequutionem facere ab eo? 

videatur esse culpabile? His adjicite preoes et lacrymas 

: rogantes : Domine imperator, consideralo 

Deum : ponite ante oculos vestros futurum ejus 

judicium. Sancti Patres, qui ista constituerunt, beali 

apostoli tidem secuti sunt, per quam aedilioata est 

Ecolesia Christi. 

Si imperator dixerit : Quod me vultis (a) per 

locutionem (prosecutionem, per solutionem) facere, 

habete : Ecce mihioommunicate, qui synodum Chalcedonensem 

recipio, et epistolas papae Leonis am- 

plector : Nunc 

est : Quo 

communicate mihi. Respondendum 

ordine pietas vesti'a communicari sibi de- 

siderat? Nec nos prajdicantem ista pietatem vestraui 

vitamus, quod scimus Deuin timere, et gaudemus 

quia gratum vobis est Patrum constitula servare. 

Fiducialiter ergo rogamus, ut per vos in unitatem 

revertatur Ecclesia. Sciant omnes episcopi voluntatem 

vestram, et quia syuodum Chalcedonensem et 

epistolas papae Leonis servatis, vel apostolica consti- 

Quo ordine facienda sunt hsec osten- 

tuta. Si dixerit : 

dero oportere : Iterum preces adhibete cum humilitate, 

dicentes : Pater vester scripsit episcopis gene- 

raliter. Jungite his litteris saoras vestras, signili- 

cantes hoo vos vindicare (indicare vel judicare) quod 

sedes apostolica proedicat : et tuno qui sunt ortho- 

doxi, de unitate sedis apostolica? minime separentur, 

et qui his sunt contrarii cognoscantur. Quibus ordi-

377 EPISTOLJi: ET DECRETA. 378 

natis, paratus estpater vester etiam, si opus fuerit, 

suam accomraodare prcesentiam, et quidquid expe- 

dit, servatis Patrum constitutis, pro integritate Ec- 

clesiffi non negare. 

Si diserit imperator : Bene ista, suscipite interim 

nostra; civitatis episcopum. Iterum preces jungite, 

liumiliter dicentes : Domine imperator, pacem venimus 

cum Dei adjutorio, vobis adnitentibus et prae- 

stantibus, tacere, et contentiouem (intenlionem) 

sopire in civitate vestra. De duabus est personis in- 

teulio : ista causa proprium cursum Iiabet : Generalitas 

episcoporum prius ordinetur : fiat una commu- 

nio catbolica : et sequenti loco de istis, vel si qui 

sunt alii extra Ecclesias suas, tunc diligenlius [potest 

causa cognosci. Si di.êrit imperator : De Macedo- ., sentati, dicite : Mandata talia nobis dedit et prae- 

nio dicilis : iatelligo subtilitatem vestram : bsereticus 

est : nulla ratione revocari potest. Respondetis : 

Nos, domine imperator, nullum personaliter indica- 

mus. Et si pielas vestra consideret, magis pro anima 

vestra et opinione loquimur, ut sit discussio, 

et si haereticus est, judicio cognoscatur, ut non 

sub opinione orlhodoxi injuste dicatur oppressus. 

Si dixerit imperator : Quid vultis? modo dicite de 

synodo Cbalcedonensi, dicetis et de epistolis papae 

Leonis : Ecce qui ille est istius civitatis episcopus ad 

ista consentit. Respondendum est : Si ita custodit, 

in examinatione causseeum juvare plus poterunt : et 

quia servo vestro Vitaliano magistro militum talem 

dedistis licentiam, ut si sperarel a beatissimo papa, 

ut pro causis talibus apud eum discussione causas his 

personis, quibus de locopotest esse iatentio, integra 

universa serventur. Si imperator dixerit : Sine epi- 

scopo debet esse civitas mea ? Hoc vobis placet, ut 

ubi ego maneo, episcopus non sit ? Respondendum : 

Praediximus duarum personarum intentionem esse 

in ista civitate. Quod ad canones pertinet, jam ante 

suggessimus : canones solvere, irreligionem com- 

mitlere est. Mult;i sunt remedia, multa inventa, per 

quropietas vestra sine communione esse non possit, 

et integra judiciorum forma servetur. Si dixerit 

Quae sunt ista remedia? Respondetis : Non a nobis 

uoviter inventa : Suopensa causa de aliis episcopis, 

persona qufe conseatit confessioni pietatis vestrae et 

constitutis sedis apostolicse, interim usqiie ad eventum 

cognitionis, teneat looum Constantinopolitani 

sacerdotis, si cum Dei adjutorio episcopi voluerint 

se accommodare sedi apostolicae. Ilatetis textum 

libelli in scriniis Ecclesiae editum, juxta quem de- 

beant protiteri. 

Si tamen contra alios episcopos catholicos fuerint 

datse petitiones, magnopere contra illos, qui] sine 

verecuudia Chalcedonensem synodum anathemati- 

zant, et epistolas nou recipiunt sancti Leonis papae, 

petitiones suscipite,causamtamen in sedis apostolicae 

reservatc ludicio ; ut et spem de audientia detis, et 

tamen nobis debita reservetur auctoritas. Si tamen 

iniperator serenissimus totum se promiserit e.^se 

facturum, tantum ut nostram prtesentiam accommo- 

demus, modis omnibuspriussacram ipsius perepiscopos 

et per (Ed. Rom. vel per) epistolam vestram, uno 

; 

A de vestris perferente per provincias, unacum perso- 

nis quas imperator deputaverit destinate : ut sic euni 

servare Chalcedoneuse concilium et epistolas S. 

Leonis papae omnibus iunotescat. Quibus ita proce- 

dentibus, ad nos in Christi signo, ut adveatum procu- 

remus, scripta dirigite. 

PraHerea est consuetudo per episcopum Constan - 

tinopolitanum omnes imperatori episcopos praesen- 

tari : si hoc illorum callidus tractatus inveneril, 

volentium formam legationis agnoscere, ut cuni 

Timotheo, qui modo videtur ,ConslantinopoIitanani 

gubernare Ecclesiam, imperatorem videatis ; sio facite, 

ut si ante agaoveritis, quam ad imperatorem 

ingrediamini, ista disponi per aliquos, necdum prae- 

cepta pater pietatis vestraj, ut sine aliquo episcoporum 

vestram clementiam videamus. Ergo agite, do- 

neo se ab hac consuetudine ipse removerit. 

Quod .si omnino noluerit, aut si captiose contigerit 

ut ante iniperatorem inopinate Timotheum videatis, 

ita suggerite : Praecipiat pietas vestra nobis dare se- 

cretum, utcausas pro qnibus missi sumus, expona- 

nius. Si dixerit : Dieite, eoce ante ipsum, respondetis 

Non injuriam facimus : sed quod ad causas pertinet, 

etiam ipsius continet legatio nosti-a persouam, et 

suggestionibus nostris praesens esse non polest. Et 

nulla ratione eo prsesentealiquid allegetis, sed egres- 

so, delegalionis testum exerite. Haclenus indiculus, 

sive quod dicunt commonitorium : sequunlur posl eum 

^ asserliones singularum,in huncmodum. 

Capiiula singularum causarum. 

£) 

Ut synodus Chalcedonensis et epistolse S. Leonis 

papae serventur. Utque clementissimus imperator 

consentiens debeat pietatis suae sacra generalia ad 

univeros episcopos destinare, ia quibus significet 

praedicta se et credere et vindicare. 

Consentientes etiam 'episoopi, in Ecclesia, prae- 

sente plebe Cbristiana, haec praidicare ' debeant : 

Ampleoti, se sanctam fidem Chalcedonensem, et epi- 

stoIasS. Leonis papae, quas soripsit contra hrereticos 

Nestorium etEutychetem et Dioscorum, sed et contrasequaces 

eorum, Timotheum ^lurum, Petrum, 

vel contra eos qui in ipsa oausa tenentur obnoxii, 

simul etiam et Aoacium, qui quondam Constantino- 

politanae Ecclesi» fuit episcopus, sed et Petrum etiam 

Antiochenum anathematizantes cum sociis eorura. 

Haec manu propria, prtesentibus electis venerabilibus 

viris, scribentes, faciant secundum textum libelli 

quem per notarium nostrum edidimus. 

In exsilium deportatosjpro causa ecclesiastica ad 

audientiam sedis apostolicae revocandos, ut judicium 

et vera examinatio de his possit haberi : ita ut causa 

eorura inquisitione integre reservetnr, 

Si qui vero' sacrae sedi apostolicae communicaates, 

catholicaai fldem praedicantes atque sequentes fugati 

sunt, vel in exsilio detinentur, hos justum est ante 

omnia revooari. 

Praeterea quae legatis inter reliqua injunximus, ut 

si contigerit libellos porrigi adversus episcopos qui 

persecuti sunt oatholicos, de Iiis judicium sedi apo- 

:

379 HORMISD/E PAP^ 380 

stolicae reservattir, ut circa eos venerandorum Pa- A connexione substantiffi ; et si in utrisque naturis pro 

trum possint constituta servari, per quse aedificatio 

generalitati proveniat. 

EPISTOLA V. 

AD ANASTASIUM IMPERATOREM AUGUSTUM. 

Novum esse Romanum poniificem ab imperatore ad 

concilium vocari, setamen iiurum. si Chalcedonensisconcilii 

decretanon revoceniurin dubium. 

Hormisda episcopus Anaslasio Augusto. 

Bene atque utiliter serenitas vestra curam princi- 

palis acuminis, non tantum in administrando reipu- 

blicse exercet officio, sed melioribus eam nobilitat 

institutis, et per curam redintegranda; unitatis auctorem 

venerandi placat imperii. Certi sunt enim de 

nostr» redemptionis dilectione Christi Jesu Domini 

nostri persona una est, asditicante mysterio 

restitutione mortem subire potuisset naturae fra- 

gilitatem ccelestis imperii valuerit virtute reparare. 

velitapro unitate personse et Dominus majestati- 

crucifixus, et Filius hominis credatur descendisse de 

cqbIo. Eutychetis quoque ignorantia divinoriim bono- 

i'um omnium, et ipso cum sociis detestando jam nomine 

abdicetur hebetudo, qui Deum et Dominum 

nostrum Jesum Christura figuram tantum carnis ha- 

buisse testatus est, et nostrae veritatem non habuissc 

substantife, nesciens de quo promissum sit: quia 

videbunt persecutores ejus in quem pugnaverunt. 

tutela regnante, si ulla iisdem prsesidentibus Eccle- r> Ita enim in una eademque persona persistit utraque 

sim castitas importuna diaboli commixtione macule- 

tur. Unde enim potest fieri, ut nitidas pro principibusad 

Ueum nostrum preces dirigat, si sit lethaliter 

populus perfidia corruptus? Nam sicut ante bona 

omnia est perfecta juxta Deum in imperatoribus sa- 

pientia, ita de sacrario mundorum pectorum pro his 

supplicatio debet et fideli animarum ubertate procedere, 

Nulla vobis, sublimissime domine, triumphorum 

materia poterit esse jucundior, quam de subju- 

gatione pertidise. 

Hoc etiam fiducialitcr, et pro commissi 'nobis 

officii praerogativa suggerimus ; quia prope est ut 

suum splendorem aliena patiatur nube fuscari, qui 

cum Dco tribuente amovere possit, in subditis tene- 

natura, ut Deus atque homo unus Dei Filius Jesus 

Christus fidelium cordibus apparet. Quid enim quadraginta 

dierum post resurrectionom Domini cum 

hominibusconviventis et convescentis egit praesentia? 

Nisi in istis negotiis illorum, qui veritatenicarnis ne- 

gaturi erant, seniorem faceret aetatem curationis esse 

quam vulneris. Sic enim dixit ad discipulos : Quid 

cogiiatisin cordibus vesiris? Palpaie et vide/e quia 

spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videiis 

habe7-e{Luc. xjiv, Joan. xx). Neque fuisset niysterium,quod 

ostiis ad eos clausis ingressus est, si integritatemhumani 

corporis non habebat. Possumus ex 

hocdono verbi praecedentem longius proferre sermo- 

sed satis esse credimus perDominum nostrum 

bras manere permittit errorum. Ergo quia mansue- C erudita; clementia; vestra» strictis supplicare sugge- 

tudo vestra futuram synodum scriptis sacratissimis 

indixit, cui nos interesse debere iisdem paginis Deo, 

ut credimus, sibi imperante commonuit, gaudemus, 

scientes quoniam directarum mentium est, venerabi- 

lii Ecclesiee magistros expetere. Soli enim declinant 

examen conscientiaj, , qui vitae sunt non continentis. 

Nam et feriato ore splendorem boncn voluntatisenun- 

tiat, qui per apostolicam immaculatamque Odem et 

per competentes praedicatores aut' confirmari se 

optat, aut corrigi. Yerumtamen licet in his nullum 

sa?culi praecedentis existat exemplum, neque senioris 

facti qualitas aut commissa libris, aut memoriis in- 

serta teneatur ; nihil ad nos, quibus dulce est bene- 

nem : 

stionibus, sperantes ut laborem curamque pastoralis 

offlcii, venerahilium praedecessorum vestrorura Mar- 

ciani et Leonis formam secuti, etiam principali po- 

tentiae participatione fulciatis. Habebitis Deo propi- 

tio spem de victoriis non jacentem, si pontificati 

contra diaboli subreptiones congressione pacifica ad 

decertandum instructionem muuiatis. Nunquam in 

sanctarum Ecclesiarum memoria Dioscori participis 

Eutychetis, Timothei et Petri, parricidarum commemoratio 

reviviscat : servetur ab omnibus susci- 

pienda; Chalcedoneosis synodi, Deoper vos operante, 

diftinitio. Acacius Petri tenebrarum filii communione 

pollutus habeat participes, quos delegit : qui etiam 

ficio Dei, pietate vestra invitante, inchoare meliora, q inter suos excessus, nec de/ Petro Antiocheno, et 

et Iioc quod non accepimus a parentibus tam clari 

operisinstitutum nobis ipsisimponere ; quia totumpro 

redintegratione fidei et Eclesiarum pace facere, 

libenter amplectimur : si tamen majorum nostrorum 

diffinitio, et sanctorum Patrum in suis radicibus 

inconcussa permaneat : si anathematizetur Nestorius 

cumparticipibussuis, qui evacuansdivinae sacramenta 

naturae, beatam virginem Mariam nudihominis men- 

titur esse genitricem ; oblitus angelicfe annuntiatio- 

nis, per quam mundo innotuit, quia quod ex ea 

nasceretur vocandum esset sanctum, Filius Dei. 

Facessat impiorum tam contumeliosa in Deo honori- 

ficentia : quoniam sic est in utero virginis operata 

divinitas, ut ex ea unitas ibi procederet carnis, ani- 

rnajque humanae ; increata quidem, sed non confusa 

complicibus ejus nitidum se esse perpcssus est. Ces- 

sent maledicta piissanclaa reoordationis papae Leonis 

ingesta dogmatibus, quae solos quidem iilo in suis 

manente puniunt irrogantes. In his quae prsfati sumus, 

sollicitudinem vestri advocamus imperii : pote- 

rit enim pietas vestra, hoc custodiens, apices et sce- 

ptra sua post multos annos ad aliud sasculum possi- 

dere translata. Suscipite precesnostrasperEnnodium 

atque Furtunatum fratres et coepiscopos nostros, nec 

non Veiiantium presbyterum, atque Vitalem diaconum, 

vel Hilarum notarium, filios nostros, quorum 

apud nos lides in Dei timore studiumque perclaruit, 

pro veslro amorc transmissas, et placidam vice no- 

stra supplicationibusconscientiam accommodale. Speramus 

enim,etde Deo liabentes flduciam, pollicemur

38) EPISTOL/E ET DEGRETA. 382 

studia, quae a vobis verae religioni impensa fuerint, A impiissimos Nestorium atque Eutychetem vitamus 

sine retributione et pra2mio non futura. Data iii idus pariter et horremus. Eorum condemnantes et anathe- 

Augusti, Florentio V. D. consule. 

" EPISTOLA 

ANASTASII IMPERATOEIS AD HOnjlISDAM PER LEGATOS 

SEDIS APOSTOLIC^ MISSA. 

CalhoUcam fidem profiietu?- : Chalccdonensis concilii 

decreta servanda : Acacium ad tollenda scandala 

non damnandum, etdepace cogitandum. 

Exemplum sacroe Anastasii Augusli Hormisdffi papoe 

per Eunodium et Fortunatum episcopos, Venantium 

presbyterum, Vitalem diaconum et Hilarum nota- 

rium. 

Gratias omnipotenti Deo referimus, quod sanctitas 

vestra disciplinis ccelestibus instituta, sicut poposci- 

mu.';, legatos lidei, Ennodium et Fortunatum venerabiies 

episcopos, sed etiam viros religiosos Venantium 

presbyterum, Vitalem diaconum, et Hilarum nota- 

rium, quales poscebat causoe sublimitas, destinavit 

qui negolii magnifudinem implere possent, ecclesiastici 

luce sermonis, quique operante Deo omnia 

subtiliter requirentes quae ad rectam et veram Chri- 

stianorum pertinent fidem, et ipsi, sicut decuit, de- 

clararunt, et a nobis, sicut oportuit, agnoverunt 

quia una est Ecclesia Dei, apostolicis ubique firmata 

doctrinis. Unde quis audeat de Domini nostri Jesu 

Christi incarnatione aliter quam babet veritas ipsa 

sentire, nisi ut confiteatur sequalem et consubstan- 

tialem Patris Filium, salutis nostra; causa, juxta 

annuntiationemarchangeli, in utero virginis, carnem 

ex eadem assumendo, bominem factum ? et sicut ait 

Apostolus, in servili furma, ut crucem pro nobis 

carne susciperet. De quo beatus Petrus apostolus Judafis 

dicit : Vos pelistis vobisdimiiii viruni homicidam, 

auctorem vero viiss inierfecistis. De quo etiam legitur 

in Paulo apostolo : Factus obediens usqua ad morlem, 

mortem auiem cnicis. Confitemur enim qnod genitrix 

Dei beata virgo Maria in vera carne etanima rationa- 

bili et intelligibili nobis Deum peperit salvatorem, 

quem homousion Deo Patri et Spiritui sancto, ante 

saecula eumdem nobis quoque homousion, propter 

peccata nostra in fine temporum credimus et probamus 

fuisse progenitum, sicut propheta David dicit 

De venire malris mex Deus meus es iu {Psal., xxi). 

Qure tamen ita sine defectu vel confusione nostri 

corporis est assumpta nostra substantia, ut in eadem 

carne Dei Filius mundum esaminaturus adveniat, 

oculis omnium vulnerum et clavorum indicia repree- 

sentans, sicut scriptum est : Et videbunt in quem pu. 

pugerunt {Ajjoc. i). Cum omnibus etiam orthodoxis 

' Ha^c epislola oum quibusdam sequenfibus scripta 

est ab Anastasio imperatore anno Domini bl6, quando 

edita catholicae fidei professione se catholicum esse 

simulavit, ut scilicet hao arte, populi favore captato, 

metum Vilaliani excuteret. Addidit reverentibus sedis 

apostolicse legatis Theopompum ct Severianum, honiines 

laicos, quibnscum de rebus ecclesiasticis ageretur. 

Anastasium his litteris catholicam fidc;m veteratorie 

et per summam calliditatem professum esse, 

eademque fallendi arte Chacedonense concilium 

approbasse, es his quae superius de ipso scripta ha- 

; : 

matizantes et personas et dogmata, detestabilibus 

sacrilegiis comparanda, qui dispensationem divinain 

et humana; remedia infirmitatis, similiter aut nesciie 

voluerunt, aut cognita blasphemare. Tale igitur circa 

fidem clenientiee. nostraj propositum summus Deus ab 

exordio vitae sensibus nostrisimmisit : undeetimperium 

nostrum credimus custodiri. Miramur autem 

quamobrem de beatissimis Patribus, qui in Chalcedooe 

conveuerunt, aliqua nobis scribere voluistis, 

dum eaqua; abbisfuerant constituta prasdecessorum 

nostrorum muUiplicibus decretis conflrmata mon- 

strantur. Et cum nec alia synodus facta fuerit, per 

quam quse ab illadisposita sunt redderentur inflrma, 

nec ies a nobis processerit, cujus novitate statuta 

prrefati episcopalis concilii solverentur, maxime cum 

ipsa synodus dixerit anathema esse debere, quicunque 

aliam fidem quam apud Nicaeam trecenti decem 

et octo venerabiles Patrcs constituerunt docere vel 

immutare voluerit, ad 'hoc etiam eos, quos superius 

comprehendimus, id est Nestorium et Eutycheteni 

damnavcrunt, quos nos quoque damnamus. Nam pro 

hac causa attestantur nobis etiam divinaj littera; ad 

Alexandriam, non semel, sed multoties destinatae. 

Per quas objurgavimus, cur sibinon arbitrenturposso 

sufficere directam tidei doctrinam, recedentes ab 

anathemate Chalcedonensis synodi vel venerandae 

memorioe Leonis episcopi. Unde non parvum studium 

Q apud nos, et infentio in praesenti quoque perdurat, 

qnatenus a superfluo anathemate eosdem possimus 

abstrahere, etsanctae Ecclesias universali conjungere. 

De Ctipitulo vero quod solum videtur esse residuum, 

nostra voluntas petitioni vestrae fortasse propter uni- 

tatem Ecclesiarum convenerat, nisi alia venerabili- 

bus Ecclesiis ex hoc removeri scandala crederemus. 

Nunc universa quae sint facienda perpendite, quia 

grave esse clementia nostra judicat de Ecclesia ve- 

nerabili propter mortuos vivos expelli, nec sine 

multa efiusione humani sanguinis scimus posse ea 

qua3 siiper hoc scribitis ordinari : omnia tamen a 

Deo sperantes, per conciliura melius agere poteritis, 

quam ab his hominibus, qui propter erroressuos pro- 

vincias percurrentes, inimicam Evangeliis sanctis et 

]-, Ecclesiis volunt esse discordiam. Ergo u-t sit placens 

supernae mnjestati Ecclesiarum unitas, providete 

quia quid nobis in eis quae praefati sumus obsistit, 

ignoramus, si bene nos arguit. Per omnia tamen 

voluntatis nostrae puritatem legatorum nostrorum 

poteritis narratione cognoscere. Petimus autem ut 

bentur, et quae de eodem scribentur infra manifeste 

deraonstratur. Legati quos misit tuerunt alieni a 

catholica religione, defensoresque.haeresis Eutychian83 

; ideoque praecipue Romam venerunt, ut (si tieri 

potuisset) ipsum Hormisdam ad suas ipsorum partes 

addacerent. At ubi haec adeo inexspectata Hormisda 

comperit, legatos re infecta ad imperatorem redire 

jussit; jam de AnastRsii perfldia, diu piorum verborum 

involucro velata, certior factus. Haec consfant 

infra ex epistola Hormisdae ad Avitum. Sev. BinidS; 

:

383 HORMISD^ PAP^ 384 

pro nobis apostolatus vester orare dignetur: quod A coramendat intentio. Prudentise siquidem speciale 

vos libenti animo facere, hac poterimus maxime documentum est, cumid quod sibi utile credit, impa- 

ratione cognoscere, si perfectam nobis unitatem 

Ecclesiarum dignatus fuerit Ueus, vobis disponenti- 

bus, condonare : iilara enim vox Dei magnam bene- 

dictionem diligentibus se mandavit atque donavit, 

qua declaravit : 

Pacem meam do vobis, pacem meavi 

dimitlo vobis (Joan. xiv). 

EPISTOLA 

ANASTASII IMPERATORIS AD HORMISDAM PAPAM. 

Theopompittn et Severiatium homines laicos, legatos 

pontifici ad sulutationis officium, et pacem conciliandam 

miitit. 

Anastasius Augustus Hormisdte papte per Theopompum 

et Severianum viros clarissimos. 

Omnia quse benignitas conceperit animorum, dnlci B 

ambitu et festinatione laudabili propagantur ; nec sibi 

requiem putanl posse prajstari, donec ad affectum 

saluberrimum desiderata perduxerint. Et tunc quaadam 

ipsius festinationis lit requies, dum contigerit 

spes votorum. Quod in praesenti nos certa ratione 

pertulimus, donec ccelestis favor et nostrse petitioni 

auditum, et vestroe promissionis serenum donet elfe- 

ctum. Ergo quia vel maxima itineris longitudo, et 

ullra solitum morem hiemalis asperitas, quod optabamus, 

nobis fecit incertum, iuterim intra animos 

desiderata compressimus, beneiicia divina captantes, 

etiam coelesti misericordite credimus placuisse. Data 

XVII cal. Augustas Constantinopoli, Petro viro claris- 

simo consule (anno Domini bl6). 

EPISTOLA VI. 

AD ANASTASIUM AUGUSTUM. 

Fraude Anastasii imperatorisnondum detecta, laudai 

ejusstudium de pace consilianda,monetq ue ui tandem 

damnatis hseresibus Ecclesis unitas soriiaiur effectum. 

Hormisda Anastasio Augusto per Theopompum et 

Severianum. 

Sollicitari aninium tuura, clementissime imper^tor 

ambiliosa aviditate commemoras, donec speratse uni- 

tatis redintegratio optata contingat. Bona sunt desi- 

deria salutis, et laudabilis quee se hujusmodi Deo 

tienter inquirit. Nam si in corporum morbis nosia 

est tarda curatio, quanto magis in salute animse gra- 

vius est ferendus remediorum fideiium serior appe- 

titus ? ciim moneamur spiritualibus institutis, ne qup' 

prodesse possunt in diem posterum differantur, clamante 

sapientissimo Salomone : Ne iardes converti 

ad Dominum, et ne differas de diein diem {Eccli. v) : 

quia sicut in incerto vitse tempora, ita in tuto anira£e 

convenit esse remedia, ut intret in gaudium 

domini sui, quem veniens dominus ea quse sibi placent 

invenerit operari. IJnde et fateor me fuisse miratum, 

cur tandiii legatio promissa tardaverit, cum 

facienda ista sint, ut regna ccelestia rapiantur. Ve- 

ruratamen instinotus ipse, quem mansuetudinis ve- 

stra; declarat alloquium, spem supernas misericordise 

pollicetur. Desuper est enim et ipsum velle quod 

bonum est. Coniido autem quoniam qui coepit in 

vobis opnsbonum perficiet usque in iiaem. Ergo via? 

cui ccepistis insistite, et spretis errantium lubricis, 

nobiscum supra petram solidam tenete vestigia. Tali 

crevit Ecclesia sancta consensu, quod his verbis apo- 

stolicorum actuum testatur historia : Multitudinis 

credentium erat cor unum, et anima una{Aci. iv) Nam 

quemadraodum connecti poterunt gratire vinculis, 

quorum distant corda sententiis ? Fac, domine imperator, 

effectum rerum fidem probare verborum. Non 

quai bona3 exilus rei sua interpositione decidunt. 

Agnoscentes igitur quod ejus primam nobis gratiam 

enim sermonibus cognoscuntur hominum corda, sed 

condonavit, ut missa ad uos legatio ad beatitudinera n ce ti. r- ^ »1, i 

..... '-' ettectibus. Cum et Abraham . , , . 

pater noster non nu 

tuam teficiter remearet, ad secundam processimus, 

Deo fide, sed opere fidem comraendante placuerit. 

ut dirigeretur a nobis promissa legalio, per quam et 

Unde vel pro dispensatione mihi credita, vel pietatis 

comniemoratio fieret eorum qua; cum sanctissimis 

vestroe circa me benignitate perpensa, domine fili, 

viris longa deliberatione contulimus, et inde, Deo 

hortor et supplico, ut studium pacis, quod per scri- 

auspice, tam nostraj petitionis, quam vestrae gratise, 

pta preefertis, ad componenda nobiscum, adjutore Deo, 

adinlegrum lux serena resplendeat, et toti orbi gau- 

ea in his, quibus laborant Ecclesiee, dirigatis, quia 

dia exspectala doneutur. Commemorationis itaque 

secundura prophetam: Pax multa diligeniibusnomen 

loco, et salutationis honorem reddendo, Theopom- 

tuum, et non est illis scandalum (Psal. cxviii). Non 

pum virum illustrem, coniitem domesticorum, agen- 

sunt incognita apud mansuetndinem vestram quae 

tein sacri nostri palatii scholam, fidelem nobis vel pxo 

nos ab ea, quam redintegrare cupimus, unitate di- 

suis moribus, vel pro ipsa affectione genitali nostrae 

scernant. Date operam, utlaudando quEe profitemini, 

provincioe, sed et Severianura virum clarissimum 

corapleantur elTectu. Et apostoli, cujus communio- 

comitem sacri nostri consistorii ad vestram direxinem 

creditis expetendam, tolis viribus sequimini 

mus saQctitatem, qui ordinem litterarum propria voce 

disciplinara. In totum perdita noxiorum declinate 

testautes, ad celeritatem exspectata provocent, qure 

D contagi.i ; scientes non habere cum religiosis impios 

portionem, nec uUiim Udei cum perfidia esse consor- 

tium. Consequensestut qui errorum detestatur princi- 

pes, oderit sectatores. Exsecrabile habeatur in flore, 

quod damnatur in semine. OiTerte hoc munus Deo, 

pro vestris, precor, ofTerle temporibus : jara diu hanc 

a vobis hostiam pro tantis quas vobis contnlit Chri- 

stus beneficiis exspectat. Quid opus est apud ilUim 

preces adhibere, qui supplicat? Vos senatui urbis 

Romae, ut me ad pacem hortaretiir, injungitis. Ego 

non solum cum his ad vos supplicationis verba con- 

verto, sed vestigiis vestris pro universali advolvor 

Ecclesia. Audite rae pro Christo legatione fungen- 

tera : non patiamini ab improbis canibus Christi 

membra discerpi : qua? insanabilia videtis, abscin-


dite, et quae segra, curate. Cur quae sana sunt invalidis 

coiijuucta quatiuntur? Servate ordinem quem 

unitas ipsa proefinit, etpacem mundo, quam poscitis, 

reddite. Hxc et sub prajsenti occasioue deposco, et 

rursum ac saepius supplicare curabo, sperans importunitatem 

hanc meam et Deo esse placituram, etapud 

vos quoque per assiduas petitiones, quoniam id nos 

Dorainus docuit, vacuam non futuram. Data Rom£e 

(anno Domini 316). 

" EPISTOLA 

ANASTASn AD SENATUM URBIS ROM.E, PER ,THE0P0MPUU 

ET SEVERlANU.y VIROS CLARISSIMOS. 

Poiitificem et regem ad pacem horlandos. 

a Imperator Csesar Flavius Anastasius pius, felix, 

victor, semper augustus, Germanus inclj^tus, Fran- 

cicus inclytus, Sarmaticus iuclytus, pater patriae, 

proconsulibus, cousulibus, praetoribus, tribunis ple- 

bis, senatuique suo salutem dicit. 

Si vos liberique vestri valetis, bene est : ego 

exercitusque meus valemus. Quotiens utrisque 

publicis rebus prospera voluntate consulitur, non 

solum exbortatio, sed postulatio quoque creditur 

conveniens, ut duabus iu unum concurrentibus cau- 

sis animus incitatus, quod felix et bonum partibus 

sit, valeat adipisci. Si etenini Christus Deus et Do- 

minus uoster, et per mitissimam voluntalem, et 

quamdam dispensationis petitionem nos revocavitad 

se, et redemptos proprio sanguine libertati restituit, 

ut saluteni mortalitati praestaret, non videtur absurdum, 

tam apud gloriosissimum regem, quam apud 

beatissimum papam almee urbis Romae, patres con- 

scriptos iinperiali petitioni conjunctos, ea sperare, 

quae et nobis etsibi Deo annuente in commune pro- 

ficiant; boc est, ne fugitivorum audiant concinnatos 

sermones, mendacio solo compositos, sed satisfa- 

ctione suscepta, quam et veritas et legatorum qui 

directi sunt inquisitio patefecit, ad desideratam pacem 

acceptabili Deo voluptate concurrat. Indubitatum 

siquidem est ex longa annorum serie, multam partem 

reipublicas vestram vindicare constantiam. 

Proinde oportet sanctissimum ccetum vestrum solerti 

studio ac provido labore contendere ; tam apud ex- 

cantas Cbristus bortatur: quid est enim quod retinet 

celsum regem, cui regendi vos potestas et sollicitudo D catholico ardore festinos? quid est quod delinquentis 

commissa est, quam apud venerabilem papam, cui Acacii impedit volentes Cbristum videre persona? 

intercodeudi apud Deum facultas est praestita, ut in quid est quod a suo liberi, alieno graventur errore? 

ea parte animi sui bonitatem diguentur impendere, Haec cum venerabilis papfe latius fuerint expedita 

in qua utriusque reipublicfB membrasperata sanilate 

salventur. Implebitis enim veterem consuetudinem, 

et nimis consilio vestro notissimam, si ea quaepubli- 

cae utilitati conveniunt, tractando, sperando, postu- 

lando, effectum adipisci Deo auspice feceritis. Data 

Vcalendas Augusti (anno Domini 316), Chalcedone, 

Petro viro clarissimo consule. 

" In editione Rom. epist. Pontif. Romanorum hi 

tituH ita enunt\a.u\.m-:I}nperalor Cxsar Flaviiis .4nastasiusponlifex 

inclyius, (iermanicusinclyius, Alama- 

A RESCRIPTUM 

SENA1U3 URBIS ROMjE AD ANASTASIUM AUGUSTUM PER 

THEOPOMPUM ET SEVERIANUM VIBOS CLARISSIMOS. 

Ponli/icem semper pacis fuisse siudiosum, quam 

pendere aO Acacii damnalione fatenlur. 

Si prima semper est, imperator invicte, a regen- 

tibus supplicium spectata devotio, si sola gratia dominorum 

conciliatur obsequio ; indubitanter agnosces 

sacrae jussionis oracula quanta senatus vestri fuerint 

gratulatione suscepta, maxime cum ad hos etanimus 

domini nostri invictissimi regis Tbeodorici filiivestri 

mandatorum vestrorum obedientiam praecipientis 

accederet, et sciamus super omnia beneficia vestra 

luiic magis nos erigi, cum dignos creditis, quibus 

„ debeat imperari. Mos igitur sacrse studio jussionis 

implendae, beatissimum papam Horniisdam credidimus 

deprecandum : de quo parum est dicere, quia 

vola supplicantium benignitate praecessit; sed et 

uobiscum suas preces, ut quod bortamini fiat, ad- 

junxit, evangelicis voluntalem suam testimoniis 

asserendo, ostendens mundum supra multitudineni 

peccatoram suorum scandalis plus gravatum, dum 

vox sit ista dominica : Vse mundo a scandalis [Matlh. 

xvni). Et idem, oportere homines scandalizantium 

partes niembrorum abscindere, quam ut in ignem, 

ijon rcnuntiando scandalis, mittantur ffiternum. Sed 

et post baEC divince leclionis exemplis, quam boni 

sint fructus pacis, oslsndit cum dicei'et : Et apostolum 

Pauium gratia Dei plenum, nihil tamen quibus 

C bene cupiebat, quod optaret melius. invenisse; nisi 

ut pax Dei, quee est supra omnem excellentiam, in 

eorum sensibus abundaret; quodque in Evangelio 

Domini sitvos Mia. AiQ.eniii:QuoniampacificifiliiDei 

vocahuntur [Malth. v) : et iterum ad ipsum Scripturarum 

omnium revertendo doctorem, quantoipsa vel 

fide, qua et coelestia regna prcesumimus, a peccatorum 

cruciatibus credendosalvamur, caritas sitmajor, 

ostendit, testimonium tale subjiciens : Spes, fides, 

caritas, major auiem omnium caritas [l Cor. xiii) : id 

est Spiritus, gratiadonante divina, caritatem virtuti- 

bus omnibus exaltat. Non habentes ergo, si et pro- 

pter poenam scandala decliuamus, et pacem propter 

pacis bona sectamur, et ad caritatem nos qui est 

rescriptis pro nostrae lamen obsequio credidimus 

devotionis indenda, ne non rogasse putaramur recondendo 

responsum, quod accepimiis deprecantes. 

Proinde, piissime imperator, baec suo nomine sena- 

tus serenitatis tuae clementiae provocatus adjunxit, 

ut qui animo quambenigno in utraque republica 

concotdanda fuisti, tam esse pio in Ecclesiae redintegranda 

unitatenoscaris. Nam ut pax illa regnorum 

tantum scitur prodesse subjectis, sic hsec religionis 

nicusinclytus, Francicus inclylus Tribunic. Pot. XXF 

cos. m pius, felix, victor, ac triumphaiorsemper augutus,pater 

patrise, consulibus, etc.

387 

HORMISDÊ PAP^ 

cum populo suo proficit imperanti. Etenim quis non A a vero praesule Romanffi Ecclesiae Leone. Rogo auhseresum 

perfidarum sequaces plus quam ipsos deli- tem plenius atque perfectius, quffi servari oportet, 

quisse putet auctores? Qui nonpost patibulum crucis commonete, et a quibus abstinere debeam, vestris 

dividentes iterum Christi membra condemnet? Ulinam 

hajc jam vobis regnantibus causa coepisset, ut 

facilius mala reprimerentur nascentia, quam prove- 

cta. Nam quis amhigat non potuisse ejus esistere, 

cujus corrigi temporibus videret errorem? Per Ennodium 

et Fortunatum episcopos, ^ Venantium presbyterum, 

Vitalem diaconum et Hilarum notarium. 

EPISTOLA 

SIVE EXEMPLUM HELATIONIS JOANNIS EP13C0PI NICOPOLI- 

TANI, PER RDFINUM DIACONUM EJUSDBM, AD HOR- 

MISDAM. 

Catholicam fidem profitetur et, quas vilanda, qussve 

servanda, moneri cupit. 

Domino meo per cuncta sanctissimo ac heatissimo 

patri patrum, comministro ac principi episcoporum 

HormisdK, Joannes in Domino salutem. 

Cura mihi exstitit semper nihil amplius quserere, 

nisi agere propriam et farailiarem conversationem 

vacuam solliciludinis et anxietatis mundanae ; jsed 

qnia. Dei judiciaabyssus 7nuUaest [Psal. sxxv), sicut 

et vestram cognosco docere beatitudinem, patre 

nostro quonJam atque archiepiscopo Alcysone a 

Christo ad supernas mansiones evocato, ea ratione 

qua ipse cognoscit, qui est possibilium dominus, in 

me sancta synodus honorum actuum, ac clerus pastorum 

transtulit sortem. Ego autem cuncta referens 

, tribuentes, 

custodibus litteris intimate : ut si fortassis adhuc 

inexercitatus ordini deputor lectionum, seu disi, 

sive egi apostolicis doctrinis vestris incongruum, 

vestris imbutus scrmonibus possim haereticorum ob- 

sistere machinis. Hoc enira faciente, sanctissime, 

iirmiores nostrae sanctae synodi invenietis episcopos, 

et bonorum actuum clerumac populumconfirmabitis, 

tanquam familiarem vobis reddentes sanctam Nicopolitanorum 

Ecclesiam. Venerabilem vero diaconum 

Rufinum ad tam necessariam causam directum, pa- 

cifice, sicut vos decet, rogati suspicite; et fiduciam 

celerem ejus recursum ad nos praestare 

dignemini, portantem spiritualia atque apostolica 

consliluta. Cunctam, sanciissime, omnem in Christo 

ftaternitatem vestrae beatitudinis ego et qui mecum 

sunt plurimum salutamus in Domino. 

EPISTOLA VIL 

AD JOANNEM NICOPOLITANUM EPISCOPUM. 

Coinmendat illius religionem : Nestorium ei Eutychen 

davinandum, el quomodo qui ad fidem rercrtuntur 

recipiendi sint, per indiculum se significaturum 

scribit. 

Hormisda Joanni episcopoNicopoIitano perRufinum 

diaconum. 

Gavisi sumus in Domino valde, frater carissime, 

acceptis litteris tuis, in quibus te profiteris sacerdo- 

Deo, qui balbutientium linguas liberas facit, decea- c tium Dei gratia suscepisse. Haic est fides certa, hsec 

spessine ambiguitate secura, quacreditur totiusboni 

teradvestras orationes concurro ; ut justa consuetudinem 

apostolica'. sedis vestra»., quie cunctarum 

Ecciesiarum curam habet, et^Nicopolitanorum habere 

dignemini, secundum antiquam spiritualem dispositionem 

vestram. Petenti etenim mihi dari spiritum 

ad apertiouem oris, sicut docuit Apostolus [Ephes. 

vi), atque ipse etiam Dominus prajcepit, mecum pe- 

tite horum datorem, et cum quEerente pariter qu£e- 

rite, et pulsantem spirituali manu vestra suscipite. 

Hoc enim vobis facientibus, potero, sanctissime, et 

accipere, et invenire, et aperient^ Christo recta per 

verbura verilatis incedere. Quoniam vero quidam 

dissimulantes nobiscum credere, atque sectari san- 

ctas synodos quaj Nicteae., Conslautinopoli atqne 

causa in superna dispensatione consistere. Cujus rei 

scientiam habens, frater cari3sime,beneficiorum quae 

a Deo nostro consecutus es, religioso animo gratiam 

confiteris ; licet hoc quoque de eodem clementiae focte 

deseendat, ut se auctori suo humana submiltat hu- 

militas Aitenim : Super quemrequiescei spiritusmeus, 

nisi super humilem, ei quietum, et irementem sermones 

meos [Num. xi)? In his ergo, in quibus hujusmodi 

probaris, clarias elucescet aliis etiam virtutis hujus 

fulurum eseraplum; quando ad hoc etiara Deo insti- 

tuente perductus es, ut et de te catholicorum glorie- 

tur Ecclesia. Nam sicut divinis testimoniis eruditus, 

etjuxta Apostolum sacrarum Litteraruin institutione 

Ephesi congregataj sunt, in qua pvincipesexstiterunt -p, formatus, hoc auspicium tu£e ordinations edidisti, 

sanctissimEe memoriae episcopi Ccelestinus apostolicae 

sedis vestra;, et Cyrillus Alexandrina;; insuper etiam 

quae Chalcedone adversus Euiychetem impium con- 

gregata est, quae omnes priedicias verilates orthodoxa 

in se ratione firmavit. Tanien audent nos irapugnare, 

tanquam vinculum concordia? sine ratione vitantes. 

Votum autem raihi, est vestrara sequi doctrinara sicut 

inter sanctos pra-decessor meus Alcyson exstiterat, 

et anatheraatizo Dioscorura, Timotheum appellatione 

jElurura et Petrum horum successorem; et Petri 

communione cumhis permixtum Acacium, etPetrum 

qui Antiochenara perturbavit Ecclesiam, sequens in 

omnibus synodicas et apostoiicas epistolas scriptas 

a In edit. Romana est Hilarianum. 

ut adversus deviantes cum sedis apostolicae senten- 

tiis convenires. Neque enim remunerare aliter tanto- 

rura beneficiorum poleras largitorem, nisi adversus 

inimicos ejus evidentera zelum apostolicae confessio- 

nis ostenderes. 

Notum est enim eos extra religiosa septa consis- 

tere, qui et ipsi profitentur conscientiam fidei atque 

fiduciam, sed infructuosa est apud eos, quamvis cum 

religiosis congrua sanctae coramunionis aequalita.'*, 

quiaprocul dubio qui ea quam raeruit liberlate uon 

utitur, subjectum se iniquitatibus confitetur. Quid 

gloriemur his quas non sequimur disciplinis? Falso 

appellat magistrum, qui se institutionibus ejus non

389 EPISTOL.E ET DECRETA. 390 

probat esse discipulum. Sed quia nobis nuno omnia 

in confessione similia, et libertatis propriaj resump- 

sistis alfectum ; paterna rursus haereditatis cupientes 

esse consortes, amplectimini graliam traditionis an- 

tiqua? ; et in illius incunvulsi fundamenti stabilitate 

persistite, non cum temporibus corda mutantes ; in- 

constantis enim mutabilitas ista solet esse propositi : 

atque ideo bene fundatis oportet inhaerere ; quando 

hujusmodi studia clementia scit fovere divini, ut 

fidei vestra; firmitas vobii de aliorum salute fructificet, 

et fervore vestri studii aliorum quoque animus 

ad resumptionem bonorum suorum possit accendi; 

quatenus et de vobis quoque sanctus apostolus di- 

xisse credatur : JEmulatiovesira provocavil plu.rimos 

{II Cor. IX). Ergo Nestorii et Eutychetis impietatibus 

juxta synodalia constituta damnatis, sectatores quo- 

que eorum similiter exsecrantes, cum essultatione 

dicamus : Exite de medio eorum, et separamini, et 

immundum ne tetigeritis, dicit Dominus {Levit. xv). 

Quemadmodum enim quis malarum inyentionum de- 

testabitur principes, si non declinat sequaces"? aut 

quemadmodum odit originem, qui non exsecratur et 

sobolem? lu discipulis pra;dicatur fama docentium, 

et donec male jactorum seminum radix per succedentes 

culta floruerit, tandiu auctorum memoria non 

peribit. Addatur perdito Eutycheti et Acacius discipulus 

sub communione Petri, omniumque damnatorum 

mixtus errori : quos vestra dilectio litteris suis, 

dum fidem suam asserit, evidenter expressit. Ad in- 

structionem veslrae fidei pleniorem, quo ordine ad 

communionem nostram suscipi deceat revertenles, 

indiculum subter adjecimus, sperantes in Deum bonorum 

omnium largitorem, quod laudabili circafidem 

vestrce devotionis instantia, non solum hoc eorum 

qui vobisvicinitate junguntur saluti prosit, sed eorum 

quoque, ad q\ios fidei vestree et religioscB voluntatis 

velox fama pervenerit. Rufinum siquidem diaconum, 

qui nobis litteras vestras obtulit, in Christi caritate 

suscepimus, quem apostolorum orationibus commen- 

dantes cum pace remittimus, hortantes litteras, a 

nobis tam ad caritatem tuam quam ad synodum diie- 

ctas populo relegatis, quod et nos pro fidei vestrae 

commendatione feci-jse cognosce. Data xvii calendas 

Decembris, Petro v. c. consule. 

EPISTOLA SYNODICA, 

SIVE EXEMPLAR RELAIIOKIS SYNODI EPIRI VETERIS AD 

HORMISDAM FAPAM. 

Joannis in Nicopolitanum episcopum elecii posiulant 

confirmationem, et in fide catholica instrui cupiunt. 

Domino nostro per cuncta sanctissimo ac beatissimo 

patri patrum, comministro ac principi episcoporum 

Hormisdce, synodus veteris Epiri, Joannes, 

Matthceus, Constanlinus, Christodorus (Christopho- 

rus), Hilarus, Philippus, Julianus et Chrysippus. 

Si dignis prsemiis uti tentemus, necesse est multis 

fletibus horum depromptiones efficere. Plurimi nam- 

a Eadêm hic nomina sedium atque in epistola 

mus. Hardulnus. 

A que ex iiobis in regnante fuere Constantinopoli ; cum 

veslri sanctissimi vicarii Ennodius et Fortunatus 

episcopi, Venantius presbj'ter, Yitalis diaconus, et 

Hilarus notarius degerent, pietatis agonera susceptum 

tenentes. Nobiscum aulem fuit, inter sanctos factus, 

pater atque archiepiscopus noster Alcyson, qui cum 

omni prsesumptione supplicibus utens hbellis, apud 

vestram beatitudinem dignus effectus est apostolicae 

sedi vestrce commuoicare nobiscum. Sed quia re- 

penle qui cunctorum retinet potestatem hunc ad se 

evocavit ; nos irrefrenabili fletu detenti pervenimus 

tamen ad patriam, nullo modo errorem propter 

Dei gratiam sustinentes, sed ubique vestra decreta 

sectantes. 

Flentibus autem nobis atque lamentantibus cum 

his qui nobiscum relecti sunt in paroecia commini- 

stris, quis possit de orthodoxis recte Christi oves 

transigere ; qui consolatur humiles, consolatus est 

etiam nos per vestras orationes, demonstrans me- 

tropolitanae civitati in cunctis sanctissimum Joannem, 

qui a pueritia in Ecclesia sine culpa nutritus 

imo laudabiliter in ea degeus ; ita ut neque eum in 

his quisquam temporibus antecellat ; zelo autem circa 

orthodoxa, juxta apostolicas admonitiones vestras, 

nulli omnino cedens. Hunc ergo Dei providentia or- 

dinavimus praesulem Nicopolitanorum sanctissimae 

Ecclesiae : et rogamus ut juxta antiquam consuetudinem 

hunc quoque complectamini paternis visceri- 

bus vestris, nobisque aut ipsi, Dei gratia, efticiamini 

Q arma inexpugnabilia commonitionibus vestris atque 

doctrinis: et deprecantibus nobis inclinetis aurem, 

et pietatem concordife reperiatis, juxta inspiratam 

vobis divinitus apostolicam providentiam, ut in pace, 

quaa est ei amabilis, cunctse sanctissimae Ecclesiae 

cooptatse immarcescibilem vobis coronam nectentes, 

in omni pietate atque humililate comprehendatur in 

Christo. Venerabilem vero diaconum Ruflnum, pro- 

pter hanc tam necessariam causam directum, liben- 

ter rogati respicite, et ad nos sub velocitate re- 

mittite portantem doctrinas vestras apostolicas. Et 

alia manu : Incolumem me ora, sanctissime pater 

patrum. 

a Ego Joannes episcopus rursus retuli ; Incolumem 

me ora in Domino, sanctissime ac beatissime pater 

patrum. 

Ego Matthreus episcopus Butroti retuli. 

Ego Constantinus episcopus Hacnanopoleos (Ha- 

drianopoleos) retuli ; Incolumem in Domino me ora, 

sanctissime ac beatissimepater patrum. 

Ego Christodorus (Christophorus) episcopus An- 

chiasmi retuli. 

Ego Hilarius episcopus Photices retuli. 

Ego Philippus episcopus Phcenices retuli. 

Ego Julianus episcopus Dodones retuli. 

Ego Chrysippus episcopus Congrae retuli. 

39, 3 part. Concil. Chalced., unde nonnulla emendavi-

391 HORMISD^ VkVJE 392 


AD SYNODUM EPIRI VETERIS. 

Eutycheiis errorum sectatores danniat : episcopos Epiri 

veteris, utnominaiimhxreticosanathemati~ent, iiortaiur. 

Hormisda synodo Epiri veteris. 

Beiiedietus Deus Ecclesise suge membra consocians. 

Benedictui Deus, qui maligno instigante divisos, sub 

eadem qua olim fuerunt, facit soliditate conjunctos. 

Etsi enim diu perdicis modo vociferavit inimicus, et 

eos quos non genuit, sicut asseruit propheta, collegit 

: tamen abyssina ambiguitate desolabitur. Neque 

enim oves dominicae sequuntur alienum, aut alterius 

vocem pastoris exaudiunt. Unde nec vos ad salutis 

iter rediisse miramur, cum tarditatem magis ia hac 

redintegratione culpemus. Debemus, carissimi fra- 

tres, domesticis uti ad hanc quam qucerimus stabili- 

tatem documentis ; siquidem tunc Timotheus Cher- 

sonensis gravis cum disceret, gravior cum doceret. 

Nam Dioscori sectator, et idem Pelri nihilominus 

institutor, adversus beatae recordationis Proterium 

saevitiam suae temeritatis exeruit, et totius finem 

crudelitatis excessit, religiosi viri cadem inter ipsa 

operalus altaria, vis faucibus suis ab illo pio cruore 

suspensis. Tunc excitnta universalis Ecclesia, in 

odium parricidfe, auctorem facinoris tanti non solum 

communione, verum etiara ipso quoque Christiano 

nomine spoliavit, et omnium mentes nova quadam 

admiratione stupuerunt tantse pra^sumptionis auda- 

oiam. Tunc beatus Eugenius paroeciae vestr£e obtinens 

principatum, cum subjecta sibi sancta synodo, zelum. 

quemdam, quali flde esse, Deo commeudatus 

ostendit. Cujus rei memoriam non solum non potest 

tempns abscondere, verum etiam de die in diem 

magna apud orthodoxos fama niultiplicat. Horum 

studia sic probata negligere, etsenlentias non amare 

idem est in ipsa Domini nostri confessione delin- 

quere. Et nobis quideni nunc post professionem ac 

litteras vestras, omnia iidei dogmata, Deo suos con- 

jungente, similia orandum est, ut in e^ voluntas ve- 

stra, qua nostros animos relevavit, confessione per- 

maneat. Sed opus est citra respectum timoris insec- 

tari eorum rabiem qui fide diversa nituntur. Quanto 

enim inlidelium error exaestuat, tanto raagis se, si 

resistat, securitas nostra commendat. Neque enim 

haec suntper patientiara negligenda; quando raalum 

hoc vitio pravfficonsuetudinis animatum apud plures 

sub quodam colore legis inolevit, dum aut prava studia 

in unum congruunt, aut recta se subtrahunt. Nam 

ut eam quce imminet rem loquamur, Eutyches ut ne- 

fandae haeresis inventor excluditur etiam ab his a 

quibus ejus dogmata diliguntur, apud eos ipsos ita 

exosus atque fugiendus, ut nominis quoque ipsius 

oderint mentionem. Sed perversi religiosarum institutionum 

ministri, quem sicut verum detestantur 

haereticum, hunc alia via tanquam verum amplexan- 

tur orthodoxum. Siquidem in sancta Chalcedonensi 

synodo Dioscorus eadem sentiens pari ratione dam- 

natus est : et cum unapersecuta(al.p?wecu/a. Hard.) 

A sit utrumque sententia, horum rlterum si quis sequatur 

et diligat, dicat aliquis quemadmodum se 

ea sententia, quae designatos damnavit, lexcipiat 

cum eos, quos transgressionis aut impietatis conuectit 

aequalitas, sine dubio unum quoque vinculum 

damnationis astringat. Timotheus et Petrus horum 

sequaces, homines mente corrupti, et pestis quaedam 

nominis detestanda catholici, quorum oommunionem 

in Petro complexus Acacius, similiter (al. similem. 

IIard.) quoque meruit subire sententiam, quilantum 

malum quasi parvi restimans, et propositum nunquam 

ad meliora convertens, ne ab illis quidem se 

quae in Antiochia detestamur abstinuit ; ibi quoque 

transgressori Petro communione connexus in Apameam 

nihilominus hostiliter versatus , Ecclesiam 

Tyriam quoque non ea qua decuit integritate disponens. 

Propter quffi, dilectissimi fratres, ab eorum 

innodatioue solventes, velut religionem quamdam 

pestiferam relinquentes, servemus apostolicam dis- 

ciplinam, saluti nostrae omni diligentia et solli- 

citudine providentes, ea cura nefandi Nestorii declinemus 

errores, qua Eutychetis impia inventa persequimur. 

Maxime enim nunc religiosa fidei dogmata diverso 

incursu horum qui prtedicti sunt incursantur insidiis, 

scelestis pro ratione temporis sua argumenta 

nectanlibus, quomodo possint innocentium viis fraudem 

sUcB impietatis inserere. Atque ideo sicut docti 

numularii, et prudenter instructi, ab improbandis 

r laudanda separantes, talenti vobis crediti poteritis 

multiplicare substantiam. Haec, dilectissimi fratres, 

scripsimus plenae caritatis impulsu, quia spem fidei 

vestrae primum Dei dono, deinde et fratris nostri 

Joannis, qui vobis praesidet, professione prtesumpsimus 

qua nominatim omnes, quos apostolica ac ge- 

; 

neralis catholicorumcondemnat Ecclesia, exsecrabiles 

sibi esse declaravit ; quos vos quoque in lilteris ve- 

strisoportuit evidenlerexprimere, nec arbitrari posse 

suflicere sibi, tantis praesertim insidiis callidorum, 

quos viritim et siugulos insectari convenit, atque 

damnare, sub quadam eos generali damnatione concludere, 

Diligentem qucerunt vulnera antiqua medicinam; 

nec abundans esse creditur quidquid pro integritate 

fldei et stabilitate religionis adhibetur. Unde 

libellum cum litteris misimus, cui vos subscriptiones 

proprias inserite, ut fides veslra, quam directa per 

RuUnura disconum scripta testantur, apud nos fiat 

hujus quoque repetilionis adjeclione manifestior. 

Dat. XIII cal. Dec. (anno Domini 316) Petro v. c. 

consule. 

EPISTOLA IX. 

AD JOANNEM N ICO POLIT AN U M EPISCOPUSI. 

Cimi per liiieras Epiri veteris episcopi nominaiim hsereiiccsnon 

damnassent, iniiiiiur libellus, cui debeant 

subscribere. 

Hormisda Joanni episcopo Nicopolitano per Pu- 

lionem. 

Litterarum quas direxisti series, et espositio tuaa 

fidei conveniens sedis apostolicae judiciis, nostros 

;


animos relevavit. Tot incitati gaudiis contenti non 

faimus, nisi per Pulionem (Polionem), subdiaconum 

Ecclesiaj Romante, quid plenius cirea vos ageretur 

cuperemus agnoscere; magnopere quia in reiatione 

episcoporuml sub ordinatione caritatis tuse degentium, 

non uaiversa quae ad ecclesiastica constituta 

pertinent, [sicut in vestra, leguntur evidenter ex- 

pressa. Unde et pro nostra sollicitudiae, et illorum 

integra nobiscumcoDJunctione, " libellum direximus, 

in quo eosoportet debere subscribere, quia et omnes 

sacerdotes vestrarum partium, qui ad sedis aposto- 

licas communionem reversi sunt, in eadem profes- 

sione subscripserunt. Ista caritas, ista communis sa- 

lutis excitavit ambitio, quod credo et fraternitatem 

vestrani gratanter accipere, quia ubi de animarum 

salute res agitur, studii tui vel intentionis debes 

operam commodare, ut antecedendo ^fructum de tali 

possis laude percipere. Pulionempra^dictum cum re- 

scriptis caritatis vestr» ad nos, juvante Deo, sub 

celeritate remittite, quatenus desideria nostra diu 

suspensa esse non possint. Data xiii cal. Decemb. 

(anno Domini 316), Petro viro clarissimo con- 

sule. 

REGULA FIDEI. 

Prima salus est regulam rectas fidei custodire, et a 

constitutis Patrum nullatenus deviare. Et quia non 

potest Domini uostri Jesu Chrisli prajlermiui seutentie 

dicentis : Tu es Vetrus, et super hanc petram 

sedificabo Ecclesia7nmea7n,elc.,h.iec qum dicta sunt 

rerum probantur eflectibus, quia in sede apostolica 

inimaculata est semper servata religio. Ab hac ergo 

spe et fide separari minime cupientes, et Patrum sequentes 

in omnibus constituta, anathematizamus 

omnes haereticos, prscipue Nestorium hEereticum, 

qui quondam ConstantinopolitanEe fuit urbis episcopus, 

damnatus in concilio Ephesino a Coilestino papa 

urbis Romoe, et asanclo Cyrillo Alexandrinas civitatis 

antistite. Una cum ipso anathematizantes Eutychetem 

et Dioscorum Alesandrinum, in sancta synodo, 

quam sequimur et amplectimur, Chalcedonensi dam- 

natos. His Timotheum adjicientes parricidam, JElarum 

cognomento, et discipulum quoque ejus atque 

sequacem Petrum, vel Acacium, qui in eorum communionis 

societatepermansit ; quia quorum se com- 

munionimiscuit, illorum similem meruit indamna- D 

tione ' sententiam. Petrum nihilominus Antiochenum 

damnantes cuni 

scriptorum. 

sequacibus suis, et omuium supra- 

Quapropter suscipimus et approbamus omnes epistolas 

Leonis paps, universas quas ' de religione 

Christiana conscripsit. Unde, sicut praediximus, se- 

quentes in omnibus apostolicam sedem, et pra?dicantes 

ejus omnia constituta, spero ut in una communione 

vobiscum, quam sedes apostolica prsedicat, 

esse merear, in qua est integra et veras Christiana^ 

religionis soliditas. Promittens etiam sequestratos a 

communioneEccIesicecatholicffi, id est, non consen- 

'^ Hunc libellum qui his litteris; jungebatur, eumdem 

esse putamus quem xv calendas Aprilis datum 

Patrol. LXIIL 

A tientes sedi apostolicas, eorum nomina inter sacra 

non esse recitanda mysteria, Hanc autem professio. 

nem meammanupropria subscripsi, et tiblHormisdaa 

sancto et venerabili papm urbis Romae obtuli. Data 

svcal. Aprilis (anno Domini 5i7), Agapito viro clarissimo 

consule. 

INDICULUS 

PER PULIONEM SUBDIACONUM. 

Quid in Nicopolitana Ecclesia sit agendum. 

Cum Dei adjutorio etorationibus sanctorum apo- 

stolorura Petri et Pauliveniens Nicopolim, sic debes 

agere, ut postquam episcopus Nicopolitanus accepe- 

ritlitteras nostras, episcopos, quos in sua paroecia 

habet, colligal, et faciat subscribere libellum quem 

in 15 epistolis suis habet annexum. Si tamen dixerit 

prrodictus episcopus esse laboriosum episcopos colli- 

gere, dirigat tecum personas per 'singulos episcopos, 

ut le prfesente subscribant prajdictum libellum. Sic 

tamen cum Dei misericordia facere debes, ut epistolae 

quee a nobis missse sunt publice legantur ; aut si vi- 

deris prae timore hoc episcopos facere nolle, saltem 

clericis suis hsec relegant : qua; tamen in ipsorum 

dimitte potestatem, et scriptaepiscoporum, et illius 

episcopi, hoc est Joannis metropolitani, ad nos cum 

Dei misericurdia reporta. Post hac factum nullas 

moras te volumus ibidem facere, propter insidias 

et calliditates inimicorum. Per Joa^mem diaconmn 

ejus. 

EPISTOLA 

C A.VITIEP1SC0PIVIEN'NENSIS AD HOR M ISD A 31 P APA .M. 

Grafulatu7' de conversione provinciarum Dardanix el 

lllyrici, peiitqueutcertiorfiat desuccessulegationis 

Consta7iiinopolim missx. 

Domino sanctismeritis preecellentissimo.in Christo 

gloriosissimo et apostolica sede dignissimo papoe 

Hormisdae Avitus. 

Dum religionis (Habetur ord. 87 in edit. Sirm. 

anno 1613} statui et plenis catholicae fldei regulis 

perspicitis convenire, ut gregem per tota vobis uni- 

versalisEcclesias membra commissum pervigil cura 

vestraj adhortationis informet, etc. (Hanc epistolani 

legere est tomo LIX, col. 288, nostrffi Patrologia^, 

inter opera Aviti episcopi Viennensis.) 

EPISTOLA X. 

AD AVITUM VIENNENSEM EPISCOPUH. 

Laudat in eo studium cognosceîdi de statu Ecclesix 

Orientalis, a legalis auteiyx ob perjidia^n Grxcorum 

nihil perfectumfuissescribit ; in ani^no sibi esse alteram 

ad illos legationem destinare. 

Hormisda episcopus Avito episcopo et universis 

episcopis provinciaj Viennensis, vel sub tua dioecesi 

consistentibus. 

Qui de his quse ad disciplinam catholicam perti- 

nent maxime sciens instrui cupit, quid studii circa 

mandata divina habeat evidenter ostendit. Non enim 

potestesse hujusmodicura, nisi ubi fldes fuerit in- 

ex codice Valicano hic tibi exhibemus. Sev. Binius 

13


fucata. Atque ideo exsultamus in Domino de sinceri- 

tate propositi tui, dilectissime frater, dum te secundum 

direetas per Aleiiam presbyterum atque Venantium 

diaconum litteras intuemur, et de impiis 

transgressoribus Eutychete atque Nestorio sedis 

apostolicae constituta recolere, et si quid adversus 

eos admonitio nostra promoverit, per quos Orien- 

tales Ecclesiae confunduntur, inquirere. Digna plane 

sollicitudo fidelibus, ut de miserorum lapsibus inge- 

miscant, et ipsi ne aliena polluantur contagione 

provideant. Sed ne nos quidem hoc supersedisse cre- 

datis, ut adnotitiam vestram, si quid actum fiiisset, 

competens perferret instructio. Verum breviter si- 

lentium nostrum, quoddilectio mordet vestra, purgamus. 

Nam quod non ScEpins nostra admonitio vos 

frequentet, de conscientia vestra et fidei stabilitate 

confidimus. Sollicitudo impendenda fortasse sit du- 

biis ; satis est vitanda indicasse perfectis. Legationis 

vero nostrae, qnam semel, non secundo, sicut scri- 

bitis, misimus, si votivus contigisset eventus, ala- 

cres illico vobiscum fueramus desiderata partituri 

scientes hoc rationi, lioc nostro proposito convenire, 

ut quos participes sollicitudinis fecimus, cum his de 

integritate uhitatis gaudia jungeremus. Sed quantum 

ad Graecos, ore potius praeferunt pacis vota, quam 

peclore, et loquuntur magis justa, quam fuciunt : 

verbis velle se jactant, quod operibusnolledeclarant: 

quae fuerint professi, negligunt; et quaj damnave- 

rint, baec sequuntur. Nam unde est quod, cum per 

Ennodium fratrem et coepiscopum nostrum sacer- 

dotales viros ad coniirmanda ea quae sedes aposto- 

lica poposcerat direcluros se esse promisissent,'- mul- 

ta quoque quae ad correctionem pravitatis suae a 

nobis quajsita fuerant pollicentes, non solum non 

religiosos viros, penes quos causae illius plena esse 

posset instructio, secundum constituta propria non 

miserunt ; verum etiam, quasi res parva gereretur, 

laicos et alienos ab ecclesiastico corpore destinantes 

(Theopompum comitem domesticorum et Severianum 

comitem sacri consistorii) non se studuerunt de 

coeno, quo immersi tenentur, evolvere, verum etiam 

catholicas fidei claritatem fulgentem sua, quod ab- 

sit, se posse crediderunt obscuritate fuscare? Haec 

fuit nostri causa silentii,_ quam vos quoque spiritali 

vobis prudentia revelante vidistis. Quid euim de hac 

causa poteram directis litteris indicare, quam in 

statu suo videbam duram pertinaciter custodire per- 

fidiam ? Novi exitus sollicitae diligentiam relationis 

inquirunt. Qui de rebus cognitis niliil indicat, abundein 

statu suo manere priora declarat. Quapropter, 

dilectissime frater, et vos pra?.sentibushortamur allo- 

quiis, et pervos quoque, quia occasio data est, alios 

per Gallias, quos fides eadem nobiscum amplectitur, 

admonemus, promissam et aniabilem Deo tidei ser- 

vare constantiam, et transgressorum societate declinata, 

constantiam vestram uni viro virginem 

castam, sicut spopondistis, eshibere Christo. Et ca- 

vete ne, sicut serpens Evam seduxit astulia sua, ita 

sensu aliquorum corrumpantur a simplicitate et casti- 

; 

A tate quae est in Christo Jesu. Perniciosa sunt blandimenta 

nocentium, atque ideo vigilare vos convenit, 

quia adversarius salutis huraance, tanquam leo ru- 

giens, circuit quaerens quem devoret, cui resistite 

fortes in tide :quia|hoc speciale habent patris sui 

de cceli arce dejecti, qui vestigia ejus sequuntur et 

diligunt, ut illaveritatis luce privati, et alios gau- 

deant sua obscuritate fuscari ; et cum perversitatis 

suae poenas luituros esse se sciant, exsultent si miseros 

cum sua damuatione conjungant. Nam unde 

est quod cum pro magna parte a conterminis suis 

Thracibus, Dardanis, Illyricis, cognita eorum per- 

versitate deserantur, procul positos ignorantiae spe, 

fraudibus et variis arlibus nituntur allicere, nisi ut 

lucem, quam ipsi non habent, in aliis quoque impia 

contagione commaculent? Ut autem quae sint partium 

earum studia possitis agnoscere ; plures Thracum, 

licet persequentium incursibus atterantur, in 

nostra tamen communione persistunt, scientes fieri 

iidem per adversa clariorem. Dardania et Illyricus 

vicina Pannoniae a nobis, quod jam fecimns ubi ne- 

cessarium fuit, ut sibi episcopi ordinarentur expetiit 

in tantum se a communione perditorum separare gaudentes, 

ut remedia qufererent, dummodo commune 

cum transgressoribus nihil haberent. Epiri metropolitanus, 

hoc est Nicopolitanus episcopus, cum synodo 

sua nuper segregatus ab impiis, ad apostolicamcomraunionemdeprompta 

quae efficeret professione se 

contulit. Quae ideo scriptis cestim'a.vimus indenda 

C prajsentibus, ut sicut sortem nos convenit dolere 

pereuntium, ita laetemur pariter de salute remeantium 

; et utiidoles constituti ab eis longius instruan- 

tur, qua virus eorum sollicitudine debeat elTugi, quos 

et a suis videant tam justa detestatione vitari. Et nos 

quidem dispensationis nostrae memores, necesse est 

eos repetitae legationis offlcio convenire : quo affectu 

salvationis suae, si respectu Dei, si rationis intuitu 

non moventur, saltem pulsantibus importune et per- 

tinaciter acquiescant ; et aut ad rectani viam decli- 

natis erroribus revertantur, aut propter impoenitens 

cor ab omnibus inexcusabiles judicentur, qui et mo- . 

niti toties in perfidiae obstinatione persistunt. Vos 

orate, et nobiscum ad Deum preces et vota conjun- 

gite, ut per opem misericordiae, ejus nostra aclio la- 

borans pro catholicae fidei stabilitate promoveat, im- 

maculatos vos et integros ab omni transgressorum 

societate servantes ; ut aut cum correctis sensus et 

corda jungamus, aut ab eorum venenis intacti esse 

mereamur. Nam qui, sicut vosquoque conscientiam 

vestram non latere testamini, novimus Eutychetem 

atque Nestorium apostolicce, id est catholicae sen- 

tentiae auctoritate damnatos ; quemadmodum salvi 

esse poterimus, si eorum sectatoribus ac posteris 

qualibet parte communionis baereamus, cum Beliai 

cum Christo nostro portionem habere non possit? 

Instructiunis autem veslra; interesse credimus, ut ea 

qucE apud nos Nicopolitanis vel Dardanis acta sunt, 

vel quo in communionem ordine sunt recepti, vobis 

;

397 EPISTOL/E ET DECRETA. 398 

nota faceremus ipsarum lectione chartarum. Data A Acacius, qui cceno Petri, Dioscori et Eutychetis 

XV calendas Martias, Agapito consuJe. 

EPISTOLA XI. 

AD AM.VSTASIUM ACGUSTDM, PEH ENNODIDM TICINENSEM, ET 

PEREGniNDM MISENATIS ECCLEilyE IN CAMPANIA EPISCO- 

POS, SECD1ND.E LEG.AHONIS AD ANASTASIUM DESTINAT.S; 

MDNERE FDNGENTES, TRANSMISSA. 

Pacem Ecclesix non nisi dmnnaio Acacio posse 

resiilui. 

Hormisda Anastasio Augusto per Ennodium etPeregrinum 

episcopos. 

Dum legatis mansuetudinis vestrae remeantibus, 

ad litteras vestras et mandata respondi, non quidem 

universa plene, sicut magnitudo rei postulabat, ex- 

pediens, et tamen pro tempore certa perstringens. 

Verum etsi snfflcienter me allegare omnia contigis- 

set; nunquid agens apud clementiam vestram causam 

fidei, poteram repetitis precibus importunitatis 

incessi? Timeant uotam hujus ingratitudinis, quibus 

cura est studium negoliis navare mundanis. Opus 

non implet Evangelii, qui a praidicatione ejus venia- 

liter putat posse cessari. Pervigilem pastorum opor- 

tet esse custodiam, et lumbos sine relaxatione \iTstcinctos. 

Bonffi admonitionis sicut constat dulcem 

fruclum, ita ejus non decet esse fastidium. Et alias, 

cur postulationis mese molestara masuetudini vestrae 

quisquam dicat esse frequentiam, cum per ea quee 

fiunt es oflicio meo, per remedia lidei veslro consu- 

latur imperio? Etenim quse me onerat, cura, vos re- 

dogmate et communione pollutus, dum copulatur, 

immersus est? lllius sustinens in condemnatione supplicium, 

cujus elegit in communione consorlium? 

Qui virilim propter impietates suas horum singulos 

odit, et ia illis Acacium necesse est oderit, et omnes 

in Acaeio non amarit. Ab illo per Orientales Eccle- 

sias fermentum nefandi erroris inolevit. Inde Alexan- 

drinfe perlidiae eousque nutrita superbia, lU 

non acquiescat, sicut scripsistis, mandatis salutari- 

biis, cujus famulatur imperiis; et in errore decli- 

nando, non sequatur admonitionem, cujus inagendis 

rebus experitur sibi utilem potestatem. Unde et ma- 

jore hujusmodi homines convenit delestatione vitari, 

quia qucB docere debuerunt, nec dum ab aliis in- 

struuntur, assumunt; spernentes in his imperantis 

monita, in quibus tantum non timeri jiibentur ini- 

peria; et immemores devotionis contra salutem 

animse, quos contumaces esse oportuit pro salute. 

Hos mentibus perditis ausus nutrivit Acacii cum 

pe]'Iidi3 juncta communio : atque ideo aestimaudus 

est auctoris loco, cujus gravius peccatur exemplo. 

Nihil enini vitia magis quam imitatio fovet, dum 

creduntur non improbanda esse; ad quae alii quoque 

videntur accedere. Fragilis est et caduca mortalitas : 

vis nefariaa cogitationes dum comprimuntur iute- 

reunt. Jacet semen noxium sub errore, uec delicit : 

lalumpandit derelinquentibus aditum quijungitcum 

improbitate consensuni. Ulinam, invictissime impe- 

levat : mihi incumbit, sed vobis proficiet; licet ex q rator, inter ipsa apostolicae districtionis initia Orien- 

diverso semine unus fructus amborum est. Nam si- 

cut poena est nec dicere Deo accepta, nec facere, ita 

certa remuneratio vel illi qui spiritalia praedicaverit, 

vel illi qui audita non spreverit. Dedit quidem cle- 

mentia vestra veluti obsidem propositi sui sub testimonio 

imperialis alloquii, et se quasi pignore quodam 

bonae voluntatis astrinxit? sed opus est coiptis 

adjicere lirmitatem : sumant plenum decorem jacta 

fundamiua : non remittantur propugnantes pro Dei 

I Acacii 

Ecclesiis manus. Toties Israeliticus hostis intercedit, 

quoties Moyses brachia non reraisit. Effectus opera, 

finis commendat initia. Non prodest coepisse dese- 

rentem, quia sola perseverantia iidei dat salutem. 

Benedicimus Deum, cujus zelo pielas vestra trans- 

tales Ecclesiaa Acacii contagia nefanda vitassent : 

non per mullos error ille noxia veuena diiTunderet 

ipsa quoque erecta tunc fortassis Alexandrinae Ec- 

clesise tunc colla cecidissent, dum perculsam perfi- 

diam suam in damnatione imitatoris agnoscerent, et 

displicere in complicibus se viderent. Sed dum male 

uutriti foventur errores, et pravorum consensus inu- 

tilis ffiquitate corrigenda dissimulatur, per impuni- 

tatem sequacium mala dogmata multiplicavil auctorum. 

Et vos quidem, si placet, a Deo (adeo) efiica- 

citer impetretis, ut condemnetis vestrum de alieno 

errore propositum. Sed cogitandum est, clementis- 

sime imperator, si ei apud Deum sufficiat errata cul- 

passe, cui dedit posse corrigere : nonest differenda 

gressoros impios Nestorium et Eutycbetem, vel eos j, curatio : admoveantur medicae profundis vulneribus 

persequitur, qui cum nefandis et sacrilegis dogma- 

tibus profitentur. Probat odisse se vitia, qui condemnat 

errantes, nec relinquit sibi locum deviandi, 

qui non pepercerit excedenti. Primus innocentiae 

gradus est, odisse culpanda : sed veritatis interest, 

domine fili, et catholicae disciplinae, ut sectatores 

etiam eorum atque participes oderitis, quorum exse- 

crandos principes judicatis. Non in damnandis sola, 

id estcerta nomina, eed in his etiam qui damnatos 

sequuntur, sunt crimin.i persequenda. Frustra aver- 

sari se plures asserit, qui uuum de his qui detestatione 

digni judicanturexceperit : non enim numerus 

errantium hominum, sed meritum consideratur errorum. 

Hoc ideo, ne facile putet vestra clementia 

praetereundam esse personam. Nonne ille est 

manus. Sola ante Acacium Alexaudria perfidiae su£e 

fosditate sordebat. Respicite quantas jam partes 

emendatio neglecta polluerit. Quousque peleris, 

domine lili, Ecclesiam Dei divisionem suorum mcerere 

membrorum? anticipent beneficia tua ad Deuni 

perventura susplria : assume fidei curam : et vexillum 

salutis attollens. ad errores ab Israel removendos 

velut Ezechias alter exsurge : fas tibi laude uovorum 

operum titulos aequare priscorum. Ille dissi- 

pavil excelsa, tu superbiam ereclaa impietatisinclina: 

ille simulacra coutrivit, tu dura infidelium corda 

confringe : ille memoriam serpentis aenei sustulit, tu 

virus praesentis effunde. Offer Deo recla quae fecit; 

et spera dona quae meruit. Fidelis est enim Dominus, 

qui reddit singulis secundum opera eorum {Matih. svi). 

;

399 HORMISDÊ PAP^ 400 

In aperto est quanta sit exspectatio fidelium, quanta 

trepidatio pertidorum. Illi ambiunt gaudere cum an- 

gelis de receptis : [isti metuunt, ne ab his quos deceperant 

destituti, pcenis remaneant praeparatis. Pen- 

dent anxia corda cunctorum. Ab ultimis ad nos 

Galliis directa legatio, si quid de unitate redintegra- 

tionis soUicitudo nostra promovisset, fama secuta, 

consuluit. Nec difiicile opus clementia; tuae. Scit Deus 

silorum laboribus subvenire. In usu est ad principes 

suos convertere colla subjectos. Dat specie maximum 

signura recens religiosEe memorife 'Marciani impera- 

toris exemplum. Quidegit tunc vulgus, aut populus? 

Non opus nota revolvere. Adulta estperfidia istaper 

devios, sopita per justos. Imitare religiosi integritatem 

propositi, quam studio civilitatis fequasti. j_Ad 

lioec nostris lacrymis, nostris precibus alleganda, 

Ennodium atque Peregrinum fratres et coepiscopos 

nostros vice nostra pro exhibenda etiam iionoritica 

satutatione direximus; ideo niaxime designato viro 

fasce secundse legationis imposito, ut qui nobis spei 

bonae detulit initium, nunc adjutore Deo plenum re- 

portet etFectum. Acquiescite, precamur, fidelibusmo- 

nitis, cujus vos delectatos dudum legimus institutis. 

Data III nomas Aprilis, Agapito viro clarissimo cou- 

sule (anno Domini 317). 

EPISTOLA XII. 

AD TIMOTEEDM CONSTANTINOPOLITANUM EPISCOPUM H^- 

RETICUM COMMONITOHIA PER SUPRADICTOS LEGATOS. 

Pro unilate Ecclesise laborandum. 

Hormisda Timotheo episcopo Constantinopoli- 

tano. 

Non mirabitur dilectio tua rationem prseteriti si- 

lentii mei, si qua; prsecesserint universa consideret : 

non mirabitur pra2sens;alloquium, si quae sit vis ca- 

ritatis expendat. Sustinere enim omnia,' caritatem, 

magistro gentium docente (/ Cor. xiii). cognovimus; 

quiE si sua, sicut continet doctrina ipsa, non qucerit, 

an incongrue abusus privilegio meo, quod tibi potius 

prodesse possit, exhibeo? Esspectare enim me de- 

cuit ab errantium conjunctione te liberum, et sic 

amare correctum : videre ab improbandis dividi, 

atque ita litterario sermone complecti. Sed fqucm res {Ezech. xxxiii)? Certum est plus ab eo, cui plus 

optem reducem, cur dilferam vocare tardantem? Cur creditur, exigendum ; et tanto magis nos obnoxios 

non detur locus moderationi, cum nihil delrahitur fieri, quanto etfusiore gratia contigerit honorari. Ma- 

Kquitati? Impendenda sunt quae laborantibus pro- " gister bonus, et docens per obscura lucem, per simi- 

sunt, si nos societatis contagione non poUuunt. Haec 

causa mihi fuit praesentium litterarura, ut borter, ut 

moneam, ne terram nostram (jacere patiamur negligenlius 

infecundam. Non diu infructuosam arborem 

occupare solum diligens permittit agricola : patien- 

ter exspectat; sed nunquid sub continuatione perdu- 

rat? Vocatus ad salutaria, non moreris. Prope ab 

innocentia non recedit, qui ad eam sine tarditate re- 

vertit. Movere Patrum monitis, el insistens fidelibus 

sine lapsu aut errore vestigiis, praecedentia dilue per 

futura. Adjacet tibi modo ad justa populos incitando, 

modo pro flde principalibus vestigiis supplicando, 

dirigere quod devium est, solidare qnod diibium : 

magno te convenit labore providere, ut causas trans- 

A acti temporis rectte tegat sedulitas actionis. Praestat 

quidem animffi suae, per quem universali aliquid 

confert Ecclesiae. Et ita se res habet, ut si studiosus, 

si indefessus institeris, fiet tibi utilis causa commu- 

nis. Data ut supra (anno Domini KI7). 


COMMOMITORlA AD UNIVERSOS HjERETICOS EPISCOPOS 

ORIENTIS PER SECUNDAM LEGATIONEH TRANSMISSA. 

Uniias caiholicse fidei cusiodienda. 

Hormisda universis episcopis in Orientis partibus 

constitutis. 

Etsi admonitionis meae cura desideret, vos tamen 

proprii memores conveniret officii, non negligenter 

omittere quas enixe omaes decet pro animae suae sa- 

lute servare, ut mandatorum ccelestium disciplina, 

° non alieno studio, sed ipso vobis clareret inessepro- 

C 

posito. Nam licet laude non careat qui bonis consiliis 

obsecundat, tanto est tamen potior in honore 

sapientioe qni praavenit recla, quam qui sequitur 

instituta, quanto est illustrius docere quam discere. 

Recordetur unusquique in qua vocatione a Domino 

sit vocatus, et quid ab eo exspectetur advertat. Miserum 

est intra meritum jacere propositi,cum id quod 

praefertur nomine, non ostenditur actione. Magna 

meruimus, si quod indulta (indicta) postulant impleamus. 

Qui se ad pascendas dominici gregis oves gau- 

dct adscitum, cogitet de commissa sibi gubernatione 

judicium. Pervigil adhibenda tutela est, continuanda 

custodia : non dandus lupis rapacibus locus, non 

ullius casibus relinquendus : quia negleclus error 

ovium, culpa pastorum est. Veniet qui rationes cre- 

ditse dispensationis examinet. Omnium quidem con- 

stat esse justitiam, nec ulli impunitam licentiam pa- 

tere peccandi. Sed qui gradus nesciat esse meritorum, 

et sicut non aeque praBmia, ita diversa esse 

supplicia? Multiplicantur scientibus plagae : pauca 

flagella leguntur inscitia. Quod si ita est, sicuti esse 

non dubium est, existimandum quid in eo deceat 

esse propositi, cui alienos quoque errores necesse 

est imputari. Clamat sanctus Spiritus per prophetam : 

pasiores Israel : nunqvid semeiipsos'pascuni pasio- 

litudinum aenigmata veritatem, servum talenti a se 

traditi, prreter augmenla, custodem non arguit infidelem, 

scd condemnavit inutilem (Mailh. sxv). Unde 

in aperto est in quo metu esse deceat eum qui dominicum 

numisma perdiderit, si culpatus est ille 

qui acceptum sine imminutione servavit (Luc. xix). 

NuUus contentus sit innocentia sua, quia Deo nostro 

universa cernenti, per proedicationis assiduitatem, 

rationem quoque propositi debemus alieni. Largam 

scientiam decet esse doctorum. Non amat iides Cbri- 

quisquis in aure tantum ef- 

stiana secretum ; quam 

fundit, abscondit. Per universas gentes verbi praedi- 

catio mandatur apostolis, et quam inexcusabiliter 

hoc quisquam potest sibi tacere commissum. Quid


prodest cuilibet paternarum reverentiam servare re- A nali adhortatione confirmem; atque ita his cum quigularum, 

si concuti hcec ab aliis, si sine honore bus mihi est consortium sanctaj coramunionis, ju- 

tractari patienter accipiat? Iniirmum ostendit affeccundum reddam testimonium caritatis. Non enim 

tum, qui quod diligit non tuetur. Incursantur passim sufiicit animo meo de nobis esse securum, nisi osten- 

sancta a perlidis constituta, et rediviva subinde de dero illum quoque, quo vos compiector, affectum. 

compressis excessibus resurgit improbitas. Quemad- Siquidem declarat se non ex judicio odisse a Dei 

modum, rogo, pielatem in Deum probat, qui ne- dilectione divisos, qui potest non amare conjunctos. 

fanda dissimulat ? Recordemur qua catholicorum fre- Benedico igiturDeum, dum fervorem fidei vestrcC in- 

quentia sacerdotum illa quibus nitimur celebrata 

didicerimus esse concilia : quantos neo debiiitas im- 

pedivit, nec senectus onerosa tardavit. Esigua visa 

sunt spatiosarum intervalla regionum, et labores ipsi 

pro quadam consolatione jucundi, dum spiritu sanctarum 

congregationum regenle sapientiam, sera aitas 

quod servaret acciperet. Et hwc insectantibus impiis 

post damnatam in radice pertidiam, tacet, qui scit 

sibi esse maadatum : Exalta [vocem tuam qui evan- 

gelizas Jerusalem : exalta, noli timere [Psal. il). 

Nonne hoc ante oculos liabens, discipulum ita genlium 

doctor instituit, ut opportune evangelizare non 

cesset ? admonens : Attende tibi et doctrinx: insta in 

illis. Hoc enim faciens, et teipsum salvum facies, et 

eosqui teaudiunt{II Thesss. iv). Ergo.velpropheticis 

stimulis exoitati, vel normis apostolica; iustitutionis 

instructi, cnram saiutaris pra^dicationis assumite- 

Diligite et vindicate sententias probatas piis, inflJeli- 

bus inimicas. Et ad petram, supra quam est fundata 

Ecclesia, revertentes, apud illorum etiam vos Patrum 

spiritus, quorumveneranda constituta improbe 

ter procellas varias, tempestatum adversa considero. 

Vos quoque, ut super his pietatem ejus glorificetis, 

qui|electorum suorum 

uberiore exsultatione suadeo ; 

mentes quo acceptiores sibi reddat, examinat ; et 

licet oognitos sibi, quibusdam tamen difflcultatibus 

probat, ut justiliam quoque inesse dono quod largi- 

tur ostendat. Atque ideo pertinaciter bono vos con- 

venit imminere proposito, nec in via quse ducit ad 

cceli regna deficere. Qui intuetur dominica munera 

non sestimanda promissa, nullius potest respectum 

habere periculi. Non enim frangit consideratio praesentium 

malorum, nisi futurorum bonorum vincat 

oblivio : quando omnem amaritudinem laboris exclu- 

dit, qui dulcedine.Ti spei, quse esspectatur, amise- 

rit. Quse enim difiicultas beatitudini par est? aut 

quaj condignae praemiis passiones ad futuram scilicet 

gloriam, quK in nobis Apostolo annuntiaute revela- 

bitur (Rom. viu) ? Absit ne quidquam a Christi cari- 

tate nos separet. Quanta est tribulatio, si gloriam 

parit ? Materia prosperorum est quie putatur adversi- 

tas. Dum inclinamur, erigimur. Nemo haberet futu- 

labefactantur, absolvite ; iestimantes, cum Dominus C rani remunerationem, nisi necessitates praesentium 

ad illud quod exspectatur examen advenerit ; qualis 

apostolis creditus, qualis aliquorum tentantium dubi- 

tatione comperlus, qualis angelo prsenuntiante pro- 

missus : utrum ab illis melius sit argui, an cum eorum 

cohorte conjungi? utrum talis qualis videbitur, 

autqualis ab impiis negatur, Dominum confiteri ?Nil 

vos retrahat a salute : velocibus ad viam redite 

vestigiis. Lapsus ruentem non gravat, si resurgat, 

Larga est domiuicaj doctrina clemenliae : noxia sunt 

erroris vincula, dum retinent. Odit justitia pertina- 

ces, fovet clementia currigeutes. Data iii nonas 

Aprilis, Agapilo V. C. consule (anno Domiui 517). 

EPISTOLA XIV. 

sustineret. Videte quanlo opere hominum terrena 

messis assurgat. Quanto est igitur labore procurandum, 

ut coeiestia dona non pereant ? Quieta est negligentium 

vita, sed non voti opulenta substantia : 

Dignus est operarius, ui fructum mercedis accipiat 

[Luc. x). Indiscrete passim pietas cum impietate lan- 

guesceret, si examinatio bonos a mahs divisura ces- 

saret. Gratum admodum spectaculum Domino in 

agone justorum ; nec quidquam ita supernam gratiam 

conciliat homini, sicut adversorum impetus patienter 

excepti. Quis milites sub pacis securitate miretur (o) ? 

Non est arduum in sicco secura fixisse vestigia; nec 

artem gubernatoris ostendit marina tranquillitas. 

AD EPiscoPDS ORiENiALES ORTHODOxos EADEM „ Satis cst intrepidum interbella procedere, inter lu 

SECUiNDA LEGATIONE TRANSMISSA. 

brica non labare, fluctus in tempestate contemnere. 

Laudat eorum in fide constantiam, et ad pacem con- Sa3viat, et motus suos eserceat mundana tentatio, 

ciliandam a se legatos denuo Consiantinopolim mis- dum manifesti appareant qui probantur. Hcec scientes, 

sos esse scribit. 

llormisda episcopis orthodoxis. 

Est quidem fldelium speciale solatium Deus, nec 

unquam inter quaslibet dura dehciunt, qui se ad eum 

toto ^mentis studio contulerunt. Verumtamen hoc 

votum proposito vestro debere me fateor, ut sicut 

exsulto de sinceritate hdei vestriE, ita de firmitate 

merear gaudere constantiaj. Unde etaspecluinteriore 

vos intuens, ad desiderium colloquendi vobiscum 

promptus assurgo, ut et dilectionem circa Deum 

vestram litterario sermone remuneret. et spem pagi- 

(o) Edit. Rom. habet : Quis milessub pacis securiiate meretur. 

carissimi fratres, iidei vestrcc tenete constantiam, et 

ipsa etiam, si inciderint, militantia meritis vestris 

amate pericula. Annuntiate qute colitis, et partici- 

pate etiam per universum orbem maadata evangelica 

quaj tenetis : supra stipendia vestra, correctio quoque 

vobis ascribatur aliena : inter caeterorum enumerationem, 

quibus sibi divinam gratiam plenus 

spiritu Dei propheta conciliat [Psal. l), inter ea qui- 

bus misericordiam, qua conservetur, esorat : docere 

si iniquos vias Domini, et conversionem per sefieri 

praedicat impiorum. Beati quibus vita inuoceuter

403 

acta dat praemium. Beati per quos aliis quoque pra;- A Si is qui calicem aquae frigidae, mandata evangestatur 

esemplum. Et nos quidem, quantum in nobis lica secutus, obtulerit, mercedem boni propositi, ipso 

est, nec sollicitudine, nec labore cessamus, ut hu- 

militatem, quam nos Domiuus noster docuit, imitati, 

quae saluti eorum conveniunt postulemus : ut dispen- 

sationis mihi credita:^, dum agnoscitur cura, proben- 

tur offlcia. Nam repetita vice Ennodium atque Peregrinum 

fratres et coepiscopos nostros, mandata le- 

gatione, diresimus, rationem, adhortationes, preces, 

lacrymas ingerentes, ut ab impiorum contagione 

separati, ad veram iidem iisdeml quibus vos modis, 

et apostolica scit sedes, se conferant, aut certe non 

nos defuisse prsedicationi, sed illos propriae saluti 

mundus agnoscat (a). Data Agapito viro clarissimo 

consule (anno Domini ol7). 

EPISTOLA XV. 

" AD POSSESSORE.W EPISCOPUM. 

In fide calholica •perseverandum. 

Hormisda Possessori episcopo. 

Optimam vestras caritatis audientes instantiam, et 

cognoscentes rectfe (6) vitae tramitem, quem sine 

strepitu vindicatis, Deo nostro gratias sine cessalione 

persolvimus : ut et in ea dispositione persistas, et 

cajteris quod sequantur tribuere possis esemplum. 

Istasuntdona coBlestia : 

ista sunt divinajretributionis 

indicia: ista sunt Dei judicia, qua:'. te a catholico sacerdotum 

noluerunt separari consortio. Uude, frater 

carissime, praesentibus hortamur alloquiis, ut in ea 

constantia, qua electus es, perseveres, et augmenta 

HORMISD.E PAP^ 

404 

Domino, qui hoc docuit, restituente, consequitur ; 

nonne qui tanto populo tidelium veritatem annuntiare 

distulerit, juste pffinam damnationis incurrit ? Hinc 

est quod interminalionem mandaticoelestis effugiens, 

( quod decet ioqueudum est in his quae ad Deum per- 

tinent, nec tacendum) habens quoque vestrae salutis 

affectum, admonitionem eorum quae pra;sens neces- 

sitas poscit assumpsi ; omnes, quibus cura; est fide 

integra Ghristianam religionem servare, contestans, 

ut eos qui sanctam Chalcedonensem synodum et 

beati Leonis de fide catholica conscriptas epistolas 

declinant, quibus possunt viribus aversentur et fu- 

g giant ; quando ipsi sunt, qui Eutychetis et Dioscori 

Alexandrini, vel potius nefanda Manichaeorum con- 

tagione poUuti, verbo quidem adversus constituta Patrum 

videntur habere certamen, rebus autem contra 

incarnationem Domini nostri Jesu Christi evidenter 

insurgunt. Recordamini, carissimi, quffl fuerunt Basilisco 

palatinas aulaj incubante tentata ; et temporum 

illorum acta vel visa vel audita recolite. Quam scelesta 

tunc fuerit Timothei cognomento ^luri, quam 

impudens et monstruosa prEesumptio : quantus etiam 

per universum orbem fidei se vestrae fervor ostende- 

rit. Probavit tunc Constantinopolitanus populus, 

quam pure deceat credentes Christiana servare mysteria. 

Sed transacta utinam studia fuissent, et non 

nunc similia tempus espeteret.. Rursum enim iidem 

probabilibusinitiis subministres ; quia bonum opus, G hairelici caput improbum de profundo, quo immersi 

prfficipue quod ad doctrinam fidei pertinet, nisi sem 

per creverit, videtur imminui. Et si tribuiatio mundana 

contigerit, ante oculos vestros, futura prajmia 

ponentes, apostolica vos admonitione consulimus, dicentes 

: Non sunt condignse passiones hujus iemporis 

ad fuiuram gloriam, quxrevelabilnrinnobis II Cor. 

s). Meliora tamen speramus, quia Deus, qui per 

beatum Apostolum dixit : Quivos non dimisil tentari 

super quodpotestis (Rom. viii) ; ipse pro sua pietate, 

quos suos elegit esse, et de laqueis adversariorum, 

sicut semper, eripiet. Libellum dilectionis tuas de 

confessione rectae fidei per legatos nostros remeantes 

accepimus, et in eos sinceritatem tuas fraternitatis 

agnovimus : quia quod recte credit, sub attestatione 

publica prtedicare non distulit. Data iiinonas Aprilis, D 

Agapito viro clarissimo consule (anno Domini 517). 

•> EPISTOLA XVI. 

AD POPULUM ET MONACHOS C0NST.\NTIN0P0L1TAN0S, PER 

EOSDEM LEGATOS DIRECTA. 

Abstinendum a consortio hseieticorum, etincatholica 

fide perseverandum. 

Hormisda clero, populo et monachis orthodoxis 

Gonstantinopoli consistentibus. 

a Possessor episcopus Africanus pro flde catholica 

Constantinopoli exsulahat, fidei calholic-e professionem 

ibidem edidit coram prima legatione. Magno 

cum fructu et cominodo omnium catholicorum Constantinopoli 

hoc tempore morabatur. Baronius anno 

517, num. 26. Sev. Binius. 

(a) Deest data in edit. Rom. 

tenebantur, attollunt. Atque ideo rogo, hortor, admoneo 

dilectionem vestram, ab eorum vos conciliis 

et communione secernite. Recordamini zeli prioris, 

et vivere in vobis lucem, scintillam ignis spiritualis 

oslendite, ne simplicem in vobis veritatis afiêctum 

perditorum astutia espugnasse se gaudeat. Et haec 

quidem, quantum ad praesentem necessitatem, et 

assumendarn contra impios cautionem, dixisse suffi- 

ciat. Spero tamen quod si admonitio ista promoverit, 

et mihi et vobis utilis erit quando et ; 

Deus in vestra 

salute glorificabitur, et fructus nostrae sollicitudinis 

apparebit. Data iii nonas Aprilis, Agapito viro claris- 

simo consule (anno Domini 517). 


AD ENNODIUM ET PEREGRINUM EPISCOPOS. 

Joanne Nicopoli/ano, quas contra eum Thessalonicen- 

sis tentaverit, se cognovisse scribit, novamque causam 

sedis apostolicm ingestam,iisdem cognoscendam 

per litteras hasce commisit. 

Ilormisda Eunodio et Peregrino episcopis. 

Posteaquam profecta est caritas vestra, Nicopolita- 

nus diaconus, qui vobis etiam occurrit in itinere, Romam 

venit; quem praetermoram vidimus, cogitantes 

His omnibus litteris datis adjecit p ontifex libellum 

confessionis catholicaj, quem supra recitavimus, 

cui subscribeudo, quisque se vere catholicum esse 

probare, Romanaeque Ecclesiaj catholicam communionem 

consequi posset. Sev. Binius. 

(b) Ibid., fidei.


ne forte essot quod ad instructionem mandataj vobis 

legaliouis adjicere deberemus : quod et rationabiliter 

factum ipsa res evidenter ostendit. Obtulit euim no- 

bis epistolam Joannis episcopi sui, et aliam synodi 

sibi subjacentis Ecclesias Nioopolitanae, qua querunlur 

ab episcopo Thessalonicensi excitatas adversum 

se tara principales quam judiciarias potestates : con- 

oussiouibus et dispendiis se vehementer aftligi pro- 

pter boc, quia de ordinatione sua ad episoopum re- 

lationem seoundum [prisca exempla non miserit. Pro 

qua causa speraverunt, ut de remedio cogitare debe- 

remus, consulentes etiam nos, ut daremus eis licenliam 

relationem ad desiguatum episcopum secundum 

oonsuetudinem destinandi. Unde tractavimus, et episcopum 

quidcm Nicopolitanum admonuimus, ne tale 

aliquid audere tentaret, si nobiscum velit in communione 

persistere ; ne per illum, si ab eo qui a commu- 

nione nostra alienus est, confirmationem petiisset, 

nostra quoque communio contagium sustineret. Haec 

vos, ut omnia sciretis, instruximus. Quid autem pro- 

pitio Deo vobis de hac (a) agendum sit, subjecta de- 

claraut. Data pridie idus Aprilis, Agapito consule. 

EPISTOLA XVm. 

AD EOSDEM. 

Qmd in causa Nicopolitana cum [The.tsalonicensi 

agenduin sit prxscribit. 

Hormisda Ennodio et Peregrino episoopis. 

lu nomine Patris, et Filii, et Spiritus sanoti, inter- 

cedenlibus et adjuvantibus sanotis, quid ageudum sit 

de causa Nicopolitanffi Ecolesice. Primum ubi Tbes- 

salonicam, Deo juvante, veneritis, epistolas nostras, 

quas in bac causa misimus, episcopo Tbessalonicensi 

Iradite, illum quidem ordinem in ejus salutatione 

riervantes, quem scitis a nubis esse mandatum ciroa 

lios qui cum sede apostolioa, hoc est Ecclesia catho- 

lioa non communioant. Traditis autem epistolis, in- 

stanter agere debetis ut se ab ejus Ecclesia; concus- 

sioue suspendat : 

rationem reddentes, quia non po- 

luil reversus ad commuuionem et ad oorpus Eoclesia3 

oum illis qui necdum reversi sunt quidquam habere 

.onjunctum, nos non solvere a prcedeoessoribus no- 

tris concessa priviiegia, si ipse eoolesiastica iustituta 

aon deserat. Certe redeat ad unitatem, et nos cum 

'o insislemus, ut omnia privilegia quaecunque conse- 

oula est a sede apostolioa Ecclesia ejus, inviolata 

serventur. Dicite etiam aperte illum ostendere ini- 

:nicum se esse fidei, si insequitur quos viderit ad 

catholicam communionem reverti. Quod potentis 

oausam ibi Deo propitio componere, soriptis ad epi- 

3Copum Nicopoliianum iitteris, quid vestra promove- 

rit opera nuntiate. Si vero obstinatus fuerit, nec ab 

iusecutioue ejus cessare voluerit, seoundum litteras 

quas ad clementissimum imperatorem misimus, apud 

priucipem oausam Ecclesiaj Nicopolitanae sio agite, 

ut dicatis : Alc^-son episcopus Nioopolitanus satisfecit 

Ecclesiae catholica3, susoeptus est, et ad oommuaionem 

reduotus : hujus successor Joannes episcopus et 

Deum ante oculos habens, et de salute sua cogitans, 

(a) Edit Rom. addit, cuusa. 

A et praadecessoris sui bonum exemplum sequens, condemnatis 

haireticis vel transgressoribus ad sedem B. 

Petri apostoli misit, et susceptus est : huic nunc 

Thessalonicensis episcopus insidiatur, et eum conou- 

tit; contraria his quae feoit ab eo exigere voleHs. 

Ilinc pater vester, et omnes ortliodoxi rogant ut jus- 

sionibus vestris removeatur ab eo ista molestia; ne 

videatur hominibus propter hoo illum persecutionem 

pati, quia ad communionem sedis apostolicaj rediit; 

et qui exspectant per vos unitatem iieri, aliud inci- 

piant oredere, si pietatem vestram viderint hoo dis- 

simulare, hoc negligenter accipere. Visum est nobis 

expedire, ut litteras quas ad Thessalonicensem in 

causa Nicopolitana direximus, quolibet ordine prudentia 

vestra diversis in locis faoiat publicari, ma- 

gnopere tamen m civitate Thessalunicensium, quia 

hoc faoto, et a perseoutione nostrorum potest oessa- 

ri, et ad ipsius, si se correxerit, credimus pertinere 

salutem. 

EPISTOLA XIX. 

AD ANASTASIUM AUGUSTUM. 

Joannem Nicoyolitanuin ei commendat. 

Hormisda Anatasio Augusto, per Ennodium et 

Peregrinum episcopos. 

Dum sapientice vestroe, clementissime imperator, 

profunda considero, providentes saluti propriae, vobis 

displioere non ajstimo. Neque enim aut divina mo- 

nita, aut humana oontinent instituta, ut qui consulit 

bonas spei, qualibet debeat reprehensione culpari : 

cum maxime pietas quoque vestra afTectu se unitatis 

'-' et pacis flagrare fateatur. Quas res me quoque vel 

pro fiducia conscientiae vestrae, vel pro credita; quoque 

mihi dispensationis offloio, emergente compulit 

non supersedere negotio. Joannes frater et coepiscopus 

meus Nioopolitanae oivitatis antistes, praedecessoris 

sui sanctse recordationis Alcj^sonis seoutus exemplum, 

beati Petri apostoli comraunionemcum synodo 

sua, damnatis his quos Ecclesia detestatur, expetiit. 

Is nunc gravibus fatigatur insidiis. Preeor mansuetudiuem 

vestram, iniqua molientibus obviate, et remo- 

vele molestias, et correctum fovete, cui, ut corrige- 

retur, debuisset insisti. Scient euini qui tardaverint, 

se reos futuros, oum a vobis foveri viderint jam re- 

versos. Fateor, clementissime imperator, miror insi- 

Q diantium pertinaciam neque Dei neque vestro intuitu 

permoveri. Nam qui oderunt in homine studium desiderii 

boni, quod de se sestimant judioari, insequun- 

tur, ad recta reduoes; jure culpandi, si non converterint 

deviautes. Date fldei vestrie clara documenta, 

si adfore cunctis ad unitatem reduotis et offlcio omni 

et adbortatione oogUetis. 

EPISTOLA XX. 

AD JOANNEM EPISCOPUa .MCOPOI.IT ANU M. 

JEquo animo xrumnas "pro fide sustinendas, et ideo 

provinciales episcopos ad fidei unitatem ab eo confirmandos. 

Hormisda Joanni episoopo Nicopolitano. 

Remeante Pulione subdiacono nostro, litteras ca- 

ritatis vet.trae suscepimus, de constantia fidei, vel de

407 HORMISDiE PAP^ 

iatentione, quam cirea communionem sedis aposto- A vestra tribulatione remediis, quantum in liomine esse 

licse geritis, gratulantes : sed contristati sumus, quod 

vos aliquas sustinere molestias perhibetis. Isla famen 

diuturnamnon possuQt habere substantiam; quia ubi 

Deus pure colitur, etsi adversa conligerint, in por- 

spera commutantur, secundum Apostolum dicentem : 

Spes non decipit (Rom. v). Dubitans apostolorum 

princeps incedens per pelagus laboravit [Matlh. xiv) : 

raos tameu invocato Domino suo, paratum habuit 

qui eum porrecta manu non pateretur sustinere dis- 

crimen. Ergo auctoruni nostrorum sequentes exempla, 

et in ipsorum fide permanentes, illius poscamus 

auxilium, de quo scriptum est : Qui nos non dimittit 

ientari supra quas poisumus (ICor. x). Igitur salutan- 

tes caritatem tuam hortamur ut, quemadmodum pra- 

disimus, in his qua? bene inchoata sunt perseveres : 

quia qui perstiterit usque in finem, hic salvus erit 

{Matth. x). Frequeater alloquiis tuis nostram sollicitudinem 

relevare non desinas. ParoBciales quoque sa- 

cerdotes tuos competenti adhortatione confirma, quia 

ista faciendo, talentum tibi creditum poteris multi- 

plicare quotidie. De illa quoque parte, quam dilectio 

tua postulat, cogitamus, ut ad imperatorem clementissimum 

pro generalitatis quiete preces nostrae perveniant. 

Tantum est ut votum studiumque nostrum 

congruis orationibus juvare non cesses, quia nos in 

his Deo auctore perficiendis vacare minime potuerimus. 

Data v nonas Martias, Agapito viro clarissimo 

consule (anno Domini 317). 

EPISTOLA XXI. 

AD EUMDEM JOANSEM. 

Hormisda Joanni episcopo Nicopolitano cum sy- 

nodo. 

Optaremus, dilectissimi fratres, ab omnibus vos 

molestiarum fluctibus alienos, vitam sub tranquilli- 

tatis serenitate transigere, et Deo nostro, remota 

mundanarum tempestatum mentis perturbatione 

moverunt : quia quse lieri nolumus, necesse est, ut 

facta doleamus. Sed abundat mundus incommodis et 

tentationibns : sa^culum istud, in quo peregrinamur, 

expositum est passim, veluti magna moles, ventorum 

procellis. Ita hdelium mentes diabolicis pulsantur in- 

sidiis,et, sicutdictum est, qui volunt pie vivere in Chri- 

sto, persecutiones patiuniur {II Tim. iii). Sed conso- 

potuit, non quievit. Nam per legatos ad Orientis principem 

destinatos, et Thessalonicensem episcopum, 

ut ab infestatione vestra cessaret, admonui; et pro- 

rogatis paginis, ut imperatori supplicaretur, ad- 

junxi. 

Hajc quantum ad prajsentia sunt provisa : sed illa 

qum ad spem futuram pertinent, haec simt potius 

mentibus intuenda. Sane hoc me fateor fuisse mira- 

tum, quod inter allegationes angustarum religiosaj 

prudeutiae vestrae haec potuit cura subrepere, ut a 

me sub consolationis colore dirigendi ad Thessalonicensem 

episcopum solidas litteras licentia poscere- 

tur. Egone hujus rei auctor existerem, quam si in- 

scio me cognoscerem factam esse, culparem? Absit 

ista perversitas, Audite apostolicam vocem, sed per- 

souce meae convenienter aptandam. Si qux desiruxi 

hxc iterum recndifico, prxvaricatorem me constituo 

(Gal. u). Nolite, obsecro, ad evitata vix redire conta- 

gia ; uec pedes luto, quo tenebantur, avulsos, pa- 

tiamini male rursus immergi. Sinite oblitterata esse 

transacta. Nemomittens manumsuamin aratrum, ei 

aspiciens retro aptus est regno Dei (Luc. ix). Impe- 

diuntur a processu propositi itineris, qui rellexis ocu- 

lis respiciunt quod relinquunt. Non amant ecclesia- 

sticse disciplinaj eos in quibus remanet memoria illa 

perfldise : totos ab errantibus oportet abscindi : quia 

in tantum detestabiles existimanturad spreta redeun- 

tes, ut B. apostolus Petrus (II Petr. ii) melius illis 

C esse praidicaverit, ut non cognoscerent viam justitiaj, 

quam cognoscentes retrorsum reflecti in tradito sibi 

sancto mandato. In aperto est qua pertinacia traditse 

lidei debeat constantia custodiri, si tolerabilius est 

in errore persistere, quam coinquinationibus rursum, 

quas quis fugerit, implicari. Data pridie idus Aprilis, 

Agapito viro clarissimo consule. 


AD DOROTHEUM EPISCOPUM THESS ALON ICEN SEM. 

Hormisda episcopus Dorotheo episcopo Thessalo- 

nicensi. 

Joaunes frater et coepiscopus meus Nicopolitana; 

urbis antistes cum synodo sua variis se concussionibus 

atque dispendiis graviter causatur aflligi ; quod 

a transgressorum societate divisus, postquam com- 

latur spes a justo retributore promissa : quia beatus q munionem sedis apostolicae emeruit, ad Thessaloai- 

estqui\nonfueril scandalizatus in Domino [Matth. xi). 

Non dejiciant milites Dei impetus fragiles et caduci. 

Qui assistit strenuis, non delectatur ignavis. Facile 

contemnuntur ista quaj transeunt, si illa quse sunt 

mansura cogitentur. Amplectenda est probationis oc- 

casio : quia licet sint dura onera laborum, praemia 

tamen majora virtutum. Quemadmodum par erit ei 

remuneratio, qui se imparem monstrat examini? 

Non simus segnes ad fortia, si pervenire cupimus 

ad promissa. Quis super hoc exspectet vocem homi- 

nis, cum quotidie nobis insonet sententia veritatis : 

Beatiquipassionespatiunturpropter iusiiiiam{Matlh. 

v)? Sed ne me, fratres carissimi, (licet apud fldeles 

magna sint) spiritualia tantum vestrse exhibere ci-e- 

datis confirmafinnis solatia; pruvidendis enim pro 

censium Ecclesiam ordinationis suse initia non direxit. 

Potuisset neglectus esse culpabilis, si unum esset 

inter omnes mysferium caritatis. At cum multi se ?. 

petraj iliius, quaa Christus est, soliditate diviserint 

quis non velit ab errantium conjunctione dirimi, u 

mereatur cum his qui consistunt in veritate conjun- 

gi? Non igitur consuetudo est neglecta, sed vitat i 

contagia. Ergo objicere quis possit errorem, ubi co 

gitatam salubriter intelligit cautionem? At nos, quo 

debueras primus assumere, credebamus te sequi sal 

tem post aliena exempla potuisse. Non sufflcit ii: 

lapsibus mora, nisi ad reprehensionis cumulum, circ. 

eos quoque qui ad viam redeunt accedat invidia V 

Quid aliud, quam beati Petri (quod sine impietate dici 

non pofest) ipsum quod a Domino datum est nomen 

;

oderunt, qui eosqui ad sedis ipsius altaria confugiunt 

insequntur ? 

Quo pudore, rogo, privilegia circa te illorum ma- 

nere desideras, quorum mandata non servas ? et reverentiam 

quam non exliibes lidei, cupis tibi eccle- 

siastica potestate deferri?Si in iisdem vesligiis, 

quibus catliolici nituntur, insisteres, insectationem 

tamen prosimi vitare deberes; sciens secundum Domini 

nostri et Salvatoris, quem colimus, instituta, 

euni qui scandalizaverit unum de minimis, obnoxium 

magnis esse peccatis (Marc. ix). Ubi est, Domine, 

iiumilitas, quam sub occasione discipulorum tuorum 

certantium de loci qualitate docuisti? Tu ostendis 

illum esse maximum, qui exhibere studuerit se pu- 

sillum, Respice de ccelo, vide: visita vineam islam ic 

cullore lAantatam (Psal. Lxxix) : intende circa man- 

data tua minimos, et circa ambitum honoris elatos. 

Cur recentia cupitis, et prisca deseritis, circa summa 

desides et parva curantes ? Nonne hoc est rerum 

vilia decimare ; 

et legis prajcepta contemuere ? Serva 

iila qua;. Deo congruunt ; et facile ea qute sunt ab 

hominibus subsequentur. Quin potius curam salutis 

assume : et cur te aliusprsevenerit in veritatc, suspi- 

ra : ue si insectari eos qui ad Ecclesise revertuntur 

membra perstiteris, tu quoque cum his quos nomina- 

tim condemnat apostolica sententia, copuleris. Data 

pridie idus Aprilis, Agapito viro clarissimo consule. 

" EPISTOLA 

ANASTASII AD HORMISDAM. 

Suggillat Hormisdx nimiamdu-itiam. 

Anastasius Augustus Hormisdaa papK. 

Etsi magnum aliquid taciturnitas judicatur, tamen 

necessarium est admirantes Dei misericordiam assidue 

frequentare sermonem. Et quia initium fidei, 

quam nos Dominus et Deus Salvator noster Jesus 

Christus docuit, inremissione peccatorum praeceilit, 

nulli habetur ignotum. Ipse enim perpropriam pas- 

sionem omnia Adam peccata mundavit : et hwc fuit 

negoliatio humilitatis ipsius, ut et prajfatum et om- 

nes fratres liberaret ex servitute peccati, voluntarie 

personam servi suscipiens. Nam beatus Paulus apostolus 

docuit nos scribens ad Romanos : Regnavit 

mors ab Adam usque ad Moysen, et in eos qui non peccaverunt 

(Rom. v) : es quo est uaiversitati quodammodo 

declaratum ex generali dispositione, sive mira- 

bilibus, specialia quseque exempla debere (a) semel 

(6) tam magnae legis (c) jussiones, et tarapiabonitate 

(d) tirmatse, ut omnis doctrina, quam discipulis suis 

tradidit, in hoc tirmameuto consistit. Fugavit «"-ritudines, 

sive multifaria genera passionum : nodum 

peccati propria, sicut dictum est, passione resolvit; 

et agens, ad implenda similia discipulos factis et sermonibus 

instruebat. Verum, si sicut aliqui nituntur 

ostendere, certi ex ipsius apostolis tam piam doctri- 

* Hoc tempore contigerunt ea quae scribit Ana- 

stasius Bibliolhecarius in Vita Hormisdas, his verbis : 

Item secundo misit Ennodium, etc. Quibus peractis, 

(a) Edit. Rom. addit suscipere. 

(b) Al. tania. 

(c) AI. jussione. 

EPISTOLiE ET DECRETA. 410 

A nam per inobedieatiam implere dissimulant ; ignoramus 

ubi magisterium misericordis Domini et magni 

Dei nobis possit occurrere. Nos autem non ea credimus 

ratione, Jut immisericordes esse putemus, qui 

misericordiam didicerunt : sed postulationem nostram 

a pra?senti tempore taciturnitate comprimimus, irra- 

tionabile judicantes illis precumadhibere bonitatem, 

qui rogari se nolint, contumaciter respuentes: inju- 

riari enim et annullari sustinere possumus, juberi 

non possumus. Data v idus Julii Constantinopoli, 

Anasstasio Augusto iv et Agapito viro clarissimo con- 

sulibus (anno Domini 317) 

EXEMPLUM RELATIONIS 

UINORDM ARCHIMANDRITARUM ET C.ETER0RDM MONA- 

CHORDM SECDND.E SYRI.E 

" Scribunt qux pro fide catholica ab Euiychianistis, 

quos iniperalor minime coercendos curaverat, patiantur, 

et quod ab imperatore non auditi, Rornanum 

pontiflcem tanquam communem patrem inlerpellent. 

Sanctissimo et beatissimo universaj orbis terrce 

patriarchce Hormisdce, continenti sedem j principis 

apostoiorum Petri, deprecatio et supplicalio minimorum 

archimandritarum et cffiterorum mouachorum 

seoundcB Syrio3 provinciae. 

Gratia Salvatoris omnium nostrum Christi nos ad 

vestram beatitudinem refugere velut de hieme et 

tempestate ad portum tranquillitatis admoniti, minime 

circumvallantibus {e) teneri jam credimus. 

Nam etsi patimur, gaudentes sustinemus scientes, 

C, quia non sunt condignx passiones hiijus tvmporis ad 

futuram gloriam, qux revelabitur in nobis [Rom. vui). 

Quoniam vero Christus Deus noster principem pastorum 

et doctorem et medicum animarum constituit 

vos et vestrum sanctum angelum, dignum est passiones, 

quaj nobis contigerunt, exponere, et immisericordes 

ostendere lupos, qui dissipant gregem 

Christi : ut auctoritatis baculo eos expellat de raedio 

ovium, verbo autem doctrinae animam sanet, et ora- 

tiouis medicamentis mitiget. Qui autem sint isti, et 

qui hos adversum nos armaverint, audislis utique, 

beatissime : Severus ille et Petrus, qui nunquam in 

Christiano numero reputati sunt, qui per singulos 

dies sanctam Chalcedonensem synodum, sanctissimum 

patrem nostrum Leonem publico anathemate 

impetentes, qui judicium Dei nihil asstimantes, et 

colendos canones sanclorum Patrum conculcantes, 

episcopos quidem principali poteutia facientes exhiberi, 

et nos cogentes illudere praedictam sanctam 

synodum, suppliciis inasstimabilibus affligentes. 

Unde et quidam eorum injectas plagas minime susti- 

nentes, de hoc sseculo trausierunt, et jnostrorum 

vero non exigua multitudo perempta est. Euntibus 

namque nobis ad mandram domini Simeouis pro 

causa Ecclesise, insidiati sunt nobis in itinere prae- 

quas casdes quasve injurias orthodoxis Severus Aatiochenus, 

Cisterique Acephali intulerint in Syria, 

sequens epistola indicat. Sev. Binids. 

(d) Al. fiTmata. 

(e) AI. ad nos calamitatibus 

.

4n HORMISDÊ PAP^ 412 

dicti coinquinati, et supervenientes occiderunt es A 

nobis trecentos quinquaginta viros, quosdam autem 

vulneraverunt ; alios vero, qui potuerunt ad colenda 

altaria confugere, ibidem peremerunt et monasteria 

incenderunt, per noctem mittentes multitudinem inquietorum 

hominum redemptorumque omnem paupertatem 

ecclesiasticam hujusmodi pestiferi homines 

consumentes. Ad singula autem delatae ad vestram 

beatitudiuem instruent chartae a venerabilibus fra- 

tribus Joanne et Sergio, quos miseramus Constantinopolim, 

sperantes vindictam fieri de his quaj commissa 

sunt. Sed eos nec verbo dignatus est imperator, 

sed etiam cum grandi contumelia expulit, com- 

minatus eis qui ista porrigereut. Unde hinc est nos 

vel sero cognoscere, quoniam tanta parvitas et au- 

dacia talium malorum adversus Ecclesias facta, 

ipsius immissione coraposita est. Deprecamur ergo, 

beatissime pater, supplicantes et rogantes, iit ex- 

surgatis, cum fervore et zelo, et condoleatis juste 

pro corpore laniato (nam caput estis omnium) et vin- 

dicetis fidem contemptam, canones conculcatos, Patres 

blasphematos, et talem synodum anathemate 

impetitam. Vobis a Deo data est potestas et auctori- 

tas ligare et solvere. Non opus habent qui sani sunt 

medicis, sed male habentes (Maiih svi). Exsurgite, 

Palres sancti, venientes ad salvandos nos ; imitato- 

res estote Domini nostri, qui de coelo super terram 

advenit queerere errantem ovem : Petrum illum re- 

spicite principem apostolorum, cujus sedem ornatis, 

et Paulum qui est vas electionis, qui circuineuntes, c 

orbem terrarum illuminaverint : nam magna vulnera 

majonbus indigent adjumentis. Mercenarii videntes 

lupos venientes adversus oves dimittunt eas dissipari 

ab illis : vobis autem veris pastoribus et doctoribus, 

quibus cura pro salule ovium commissa est, occurrit 

ipse grex cognoscere suum pastorem, ab immi- 

tissimis bestiis liberatus, et vocem sequens pastoris, 

sicut Dominus ait : Oves mex vocem meam audiunt. 

ei ego cognosco eas, et sequntur me [Joan. x). Non 

ergo despiciatis nos, sanctissime, qui a bestiis fero- 

cibus quotidie vulneramur. Ad perfectam autem no- 

titiam vestri sancti angeli, anathematizamus in eadem 

nostra deprecatione virtutem habente libelli 

omnes projectos et excommunicatos a vestra aposto- 

lica sede. Dicimus autem Nestorium, qui fuit Cons- j^ 

stantinopolitamus episcopus, Eutychetem, Dioscorum, 

et Petrum Alexandrinum, qui cognominatus est 

Balbus, et Petrum, qui dicebatur Fullo, Antiochenum 

nihilominus et Acacium, qui fuit Constantino- 

politanus episcopus, eorum communicatorem, et 

omnes qui unum illorum haereticorum defendunt. 

SUBSCRIPTIONES. 

Ego Alesander misericordia Dei presbyter et archimandrita 

sancti Maronis deprecatus sum. 

Simeon misericordia Dei presbyter et archiman- 

drita ut supra. 

Joaunes misericordia Dei diaconus et dispensator 

ut supra. 

Procopius misericordiaDeipresbyter etarchiman- 


Petrus misericordia Dei presbyter ut supra. 

Eugenius misericordia Dei presbyter ut supra. 

Geladius misericordia Dei presbyter ut supra. 

Bassus misericordia Dei presbyter ut supra. 

Romulus misericordia Dei presbyter ut supra. 

Eusealius misericordia Deipresbyter ut supra. 

Malchus misericordia Dei presbyter ut supra. 

Leontius misericordia Deidiaconus ut supra. 

Stephanus misericordia Dei presbyter ut supra 

Carufas diaconus ut supra. 

Thomas presbyter ut supra 

Samuel diaconus ut supra. 

Theodorus presbyter ut supra. 

Joannes misericordia Dei presbyter ut supra. 

Joannes presbyter ut supra. 

Thomas diaconus ut supra, 

Joannes diaconus ut supra. 

Simeonius diaconus ut supra. 

Salinus archimandrila ut supra. 

Eusebius presbyter ut supra. 

Mucymus presbyter ut supra. 

Simeonius presbyter ut supra. 

Thornas presbyter ut supra. 

Jacobus presbyter ut supra. 


Paulus presbyter ut supra. 

Priscus presbyter ut supra. 

Antonius presbyter ut supra. 


Thomas presbyter ut supra. 

Julianus presbyter ut supra. 




Zachajus presbyter ut supra. 



Tbomas presbyter ut supra. 



Sergius presbyter utsupra, 



Paulus presbyter ut supra, 


Sergius diaconus ut supra. 

Item Sergius diaconus ut supra. 

Julianus presbyter ut supra. 

Sergius presbyter ut supra. 

Ammonius diaconus ut supra. 


Lucas presbyter ut supra. 

Thomas diaconus ut supra. 


Flavianus archimandrita ut supra. 

Monimus diaconus ut supra. 

Joauoes diaconus ut supra. 


Antonius diaconus ut supra. 

Thomas diaconus ut supra.

413 

Eliseas presbyler ut supra. 

Sergius diaoonus ut supra. 

Isaacius presbyter ut supra. 


Tliomas diaeonus ut supra. 


Pbilippus diaconus ut supra. 


Zenobius presbyter ut supra. 

Moras diaconus ut supra. 

Isaacius presbyter ut supra. 

Ananias presbyter ut supra. 

Sergius prcsbyter ut supra. 

Simeon presbyter ut supra. 

Tbomaspresbyter ut supra. 

Joaunes presbyter ut supra. 





David tbos diaconus ut supra. 

Tbomas diaconus ut supra. 

Joannes diaconus ut supra. 

Lamneus presbyter ut supra. 

Daniel arcbimandrita ut supra. 

Simeon arcbimandrita ut supra. 

Abramius presbyter ut supra. 

David presbyter ut supra. 

Dorotbeus presbyter ut supra. 

Antoninus presbyter ut supra. 


Darsumas (Forte Barsumas. Hard. 

supra. 



Siraeonius presbyter ut supra. 

Marcellus presbyter ut supra. 

Priscus presbyter ut supra. 

Maras presbyter ut supra. 


Jacobuspresbyter ut supra. 


Item Tbomas presbyter ut supra. 


Salinus presbyter ut supra. 



Varasaldas presbyter ut supra. 

Joannes diaoonus ut supra. 

Marcellus diaconus ut supra. 


Gennadius presbyter ut supra. 



Abramius presbyter Ut supra. 




Isidorus arcbimandrita. 

EPISTOLyE ET DECRETA. 414 

presbyter ut 

A Julianus presbyier ut supra. 

Joannes et Romanuset Thomaspresbyteri ut supra. 

Antoninus diaconus ut supra. 

Abrabam presbyter, Maras diaconus et Abraham 

presbyter ut supra. 

Zenobius et Stephanus presbyteri ut supra. 

Simeonius et Demetrius presbyteri ut supra. 

Thomas et Domnus presbyteri ut supra. 

Simeonius et Elias presbyteri ut supra. 

\bramius et Pelagianus presbyteri ut supra. 

Romanuset Abram presbyteri ut supra. 

Simeonius presbyter et Carufas diaconus ut supra. 

Simeonius et Joannes presbyteri ut supra. 

Simeonius et Julianus presbyteri utsupra. 

Eulycbianus et Joannes diaconus ut supra. 

Thomas et item Thomaspresbyteri ut supra. 

Romanus diaconus ct Joannes presbyter ut supra. 

Eusebius archimandrita et Eustasius presbyteri ut 

supra. 

Jaoobus et Eusebius presbyteri ut supra. 

Sergius et Maras presbyteri ut supra. 

Joannes et Julianus presbyteri ut supra. 

Paulus et Isacius presbyteri ut supra. 

Thomas et Dasianus presbyteri ut supra. 

Joannes et Daniel presbyteri ut supra. 

Jevenas presbyter et Azizos diaconus et arcbiman- 


Antonius diaconus et archimandrita et Cyrillus 

presbyter ut supra. 

r Job presbyter et Stephanus diaconus et archimandrita 

ut supra. 

D 

Bassus diaconus et Basilius presbyterut supra. 

Simeonius et Joannes presbyteri ut supra. 

Jacobus presbyter et Julianus diaconus et archimandrita 

ut supra. 

Simeonius ct Alpheus presbyteri ut supra. 

Joannes presbyler et Petrus diaconus ut supra. 

Daniel diaconus et Eunus diaconus archimandrita 

ut supra. 

Aleiander etEpiphanius presbyteri ut supra. 

Zoilus et Abramius presbyteri ut supra. 

Julianus 'presbyter et Joannes diaconus et archi- 

mandrita ut supra. 

Carufas et Simeonius presbyteri ut supra. 

Timotheus diaconus et Petrus presbyteri ut supra. 

Macedonius presbyter et archimandrita ut supra. 

Dionysius archimandrita ut supra. 

Joannes arcbimandrita ut supra. 

Simeonius presbyter et arcbiraandrita utsupra. 

Menas diaconus et arcbimandrita et Darabsabas 

pi'esbyter ut supra. 

Sergius presbyter et Theodorus archimandrita ut 

supra. 

Benjamin archimandrita et Isacius presbyteri ut 

supra. 

Daniel presbyter et archimandrita et Abraham ar- 

chimandrita ut supra. 

Simeonius archimandrita ut supra.

415 HORMISDAS PAP^ 416 


AD ARCHIMANDRITAS SYRI.E, 

Illos solatur hortaturque ut in flde catholica persevcrcnt. 

'OpiiiirSai ETr/duoTro; , npeaSvripoiq , xca. upxf-C-^-^jSpi- A Hormisdas * episcopus presbyteris, diaconis et ar- 

ratg rot; Iv Sexizipa Ivpiv. ouTt, xat \onzoXi opOoSoôtq 

Iv OiijiS^noze «vaToXtxoi •/.lipiari SMyijvai, Kod iv Tjj riji 

'A7ro(7To),ix^5 x«9e'^pa; xoivtovia Siap.ivovcnv. 

'AvayvaaSivTav ypapft«Twv t^? upsTEjOac KyaTrvj; ^t' 

wv Twv I^Spcov ToO 0EoO afpotTVvn Cfavspr^Bin, zat Twv 

«7rt

417 , EPISTOL/E ET DECRETA 418 

lia.(7ziyia(Tov(Ttv u,ua? ; t Aia tiS; uTrojxovfl? , x«9w? ys- A mus amissas. Primus crucem Doroinus noster et pa- 

ypaTTTKt, XTJiffwfieSa tk; ekutwv i|/uâ;, (.iiJTCOTe TauTa; 

SiK Tv;; oy-/' uTrof^tovvî; ayWcwaiv KTzoHiyocjTiq. IlfiwTo; 

£t; Tov ffTKiipov KOjOto? oîsVj x«i Tij; OTTOfytovfli; eavToO 

(Ji:7rox),tv6vTwv 

nldvoq GuvaTZTOvert. K«Ta(7yeT£'o; l!7T't tv;; 7rt'(7Tecj; o-uv- 

Ssap.oq, XKt 7r«patTvjTe'a « Ix t;^; diziarov xotvcovta; 

Auftv;, OTt 'Aard tov 'A^roTToXov , « dv rporzov 6 iavrov 

7rpo(7xo),),(i)v rSi Kupicp iv nvivp.d iGrtv, outm; xo)i),co- 

p.zvoq T^ TT^pvn £v yt'v£T«t aSipa' )> dyaizSidtv «t upsraV 

rdq aXXii'\(^v '/.oivoiviaq , x«t Tou; xolXcoptlvou; «utv; ft£9' 

£«UT?5 ri daiSEta Iv tu ^vOSi xaTKTrovTtÊt. 'Ev ofOalpiOti, 

£v rSi t7r6u.aTi, Iv «uT«r; t«i; y^£ptTiv eitn rSjv Tcarioaiv 

rd S6yp.KT(x, a yuXiXTTStv £VT£},).6pie6«- x«S' ixdtjrvv Kpoq 

quemadmodura qui adhseret Domino unus spiritus esi 

itaquiadhseretmeretrici,unumcorpus efficitur {Ibid.) : 

araant virtutes collegia sua : at adheerentes sibi secum 

impietas in profunda demergit : in conspectu, 

in oculis, in ore, in ipsis manibus sunl Patrura do- 

gmata quae custodienda mandamus : 

quolidie nos ad 

conservationem sui concilia veneranda constrin- 

gunt. Longum est sigillatim universa retexere : Chal- 

cedonensera synodum, in qua oranium reverentia 

continetur, seu et venerandi Leonis prolata de ipsis 

apostolorum prsecordiis instituta et nosse nos con- 

venit, et tueri : in his vexillum fidei, in his propugnaculum 

veritatis : iu his Christus agnoscitur ; in 

his redemptionis nostrae spes et causa servatur. Hoc 

:

HOKMISD^ PAP^. 420 

Tflv yu>«x«v eauTwv ai trsSao-îai

421 

EPISTOL^ ET DECRETA. 

Tzpoiypa^s, fiET«?u AeutTwv, zal toO iSiou X«o\i J(£i),e A sed dum iieu prohibenlibus cultoribus templi perli 

T);v ).£tToupytKV. "XVKn iuTiv ri twv avOpwTzoiv kôvaia, nax temerator absistit, intcr ipsam lepraR abomina- 

allai ai twv iipioiv imnpsiTiai- KxpM^vve fta),),ov tov tionem percussus, altaria et officia regni perdidil, 

Kuptov, flTTEp iÔ.EMUaTO, o; aVkOTpiov Tzvp h TOt; OEtoi; dum ministeria sacerdotis invadit. Sciant ergo non 

«ÛTOtq TK tepK pto)uv«; eTTEta^CVcy/.e- Tt^ lo-Ttv, 05 eauTM 

£v «),),OTpt'ot; d£

423 HORMISD.E PAP^ 

abunde decretis ecclesiasticis vos docebuut, ut agno- A put Ecclesiae Christus, Chrisli autem vicarii sacerdo- 

scentes et impiorum transgressionem, et apostolicce 

sedis curam, pro Patrum regulis escubantem, osten- 

datis vos perosos (perosa habere) damnatorum con- 

sortia, et amare iidelium. Et quia per insinuationem 

dilectionis tu

EPISTOr,^ ET DECP.ETA. 426 

sanctis Patribus constituta permaneant : si metropo- A disti enim boni documenla pontificis, dum et proe- 

litani circa parochias suas ordinem suum ea qua de- 

cet veneratione custodiant, ut nec electio prcesulis 

enipta detur pretiis, et nec obsequentis sit qucBsita 

operibus, sed ita fixa habeanturincordibus, quemadmodumreleguntur 

inScripturis. Si nullasintin tem- 

plis emptionum semina, nulla erunt fomenta discor- 

diaj ; sed, regnante caritate, sub illa quam nobis pro- 

misit Deus et retribuit pace vivatur. 

III. 

Ob hoc Patres Providentia qua Spiritus sanctus 

cultores suos compungere dignatus est incilati, bis 

in anno per parochias singulas concilia haberi de- 

bere docuerunt, ut in unum juxta salubris institu- 

tionis dogmata congregati, pro ecclesiasticis causis 

tractandis libere convenirent, ut si juxta votum uni- 

versa consistunt, Deum junctis vocibus, qui prfEstat 

desiderata, collaudent. Difficile est enim ut cujusquam 

corpravis sic cogitationibus induretur, ut a se 

patiantur culpanda fieri, cum noverat (sibi subeundum)3e 

judiciumsubiturum esse concilii. Prajcinctos 

ad hanc viam semper lumbos habeant, scientes rationem 

actuum suorum esse reddendam. Suspendan- 

dicanda facis, et ea suadere non differs. Praerogativam 

de noslri sumpsiraus electione judicii, quando 

id te sponte amplecti (operari) didicimus quod cai- 

teris imperamus. Oramus siquidem divinam clemen- 

tiam (divina benefloia), cunctos et haic ad studia 

ecclesiasticai pacis instrumentatransmisimus. Tu vota 

nostra et fldeli intelligentia percepisti, et offlcii 

protiaus devotione complesti, cunctis fratribus inno- 

tescens quae per ooelestem gratiam cunctis profutu- 

ra cognovoras. Suffroganlibus igitur tibi tot meritis 

piffi solhcitudinis et laboris, certe jam delectatin- 

jungere qua3 ad nostri curamconstat officii pertinere, 

ut provinciis tanta longinquitate disjunotis, et nostram 

possis eshibere personam, et Patrum regulis 

adhibere custodiam. Yioes itaque nostras per Bajticam 

Lusitaniamque provincias, salvis privilegiis qus? 

metropolitanis episcopis decrevit antiquitas, praj- 

senti tibi auctoritate committiraus, augentes tuani 

hujus participatione ministerii dignitatem, relevantes 

nostras ejusdem remedio dispensationis excubias. 

Et licet de singulis non indigeas edoceri, quem jam 

probavimus cautius universa servare, gratius tamen 

tur ah ilhcitis per formidinem, et quinequiverint per esse solet, si iterum trames ostendatur, et laboris 

pudorem. De conveniendo bis in anno notum est ca- injunctio superius formata monstretur. Paternas 

nones sanctos constituisse; et preetinitum quidem, igitur regulas et decreta a sanctis definita conciliis 

si possibile est, inviolabiliter convenit custodiri. Sed omnibus servanda mandamus. In hic viligantiam 

si aut temporum necessitates, aut emergentes causaa tuam, in his curam fraternaj monitu exhortationis 

hoc non pafiuntur impleri, semel saltem (quamvis extendimus. Hio ea qua dignum est reverentia cusnon 

liouerit) sine ulla esousatione prtecipimus con- c toditis, nullam relinquit culpa3 locum, nec sanctee 

venire. HffiO, fratres carissimi, et alia quee Patrum observationis obstaculum. Ibi fas nefasque prcescnp- 

regulis continentur, in labiis et in cordibus nostris tum est, ibi prohibitum ad quod nullus audeat as- 

iuvisa retractatione meditemur ; et, sicut scriptum est, 

narremusea filiis noslris, ul ea mediienlur in cordibus 

suis, sedeniesin domo,ambulantesin itinere, dormienies 

atque surgenies [Deut. yi) : quia beatus in Bomino, 

qui in lege ejus meditabilur die ac nocte {Psal. i). Hoc 

et magister gentium, discipulum suum seculus insti- 

tuit, admonens: ILsec mediiare, in his esto (7 Tliess. 

iii) : et subjiciens plenitudinem, Altende iibi el do- 

cirinse, inquit, quia si fidefibus sine intermissione 

incumbimus institutis, separamur a vitiis dum im- 

pensa cura divino operi humano locum non reUnquit 

errori. Dat iv nomas Aprilis, Agapito viro clarissimo 



AD SALLUSTIUM *. 

Sallustius aposioliccB sedis vicarius conslituitur per 

Bseiicam et Lusitaniam (provincias). 

Garissimo (Dilectissimo) fratri Sallustio Hormisda. 

Suscipienfes plena fraternitatis tuse votiva gratu- 

latione colloqnia, quse nos geminse salutis tuai Isefi- 

ficaverunt indicio (siquidem retulerunt te corporali 

cum spiritualibus officiis incolumitate subnixum), 

congruum esse perspesimus hanc ipsam quam 

mente gerimus (o^ expedire (aperire) Isetitiam. Edi- 

(a) Edit. Romana, verbis expedire, 

(b) Edit. Rom. addit sacras. 

' Spalensem episc. : ita ms. c. Just. 


pirare, ibi conoessum quid debeat mens Deo placi- 

tura prajsumere. Quoties universalis poscit religionis 

causa, ad ooncilium te cuncti fratres evocante con- 

veniant : et si quos eorum specialis negotii pulsat 

contexitio (intentio), jurgiainter eos oborta compesce, 

discussa isaoris legibus determinando certamina. 

Quidquid 'autem illis pro fide et veteribus constitutis 

vel provida dispositione praecipies, vel persona; nostrce 

auctoritate formabis (firmabis), totum ad scientiam 

nostram instruotse reiationis attestatione perveniat, 

ut *' noster animus officii caritate dati, et fuus securi- 

tate perfruatur accepti. Deuste incolumem custodiat, 

frater carissime. 

EPISTOLA 

JUSTINI IHPERATORIS AD HGRM SDAM. 

Se imperatorem electum esse significat. 

Justinus Augustus HormisdEe papse. 

Dei beneficia iicet multis, maxime tamen summis 

pontifioibus convenit indicari. Proinde sanctitati vestraj 

per has (6) declaramus epistolas quod primum 

quidera, inseparahilis Trinitatis favore, deinde am" 

plissimorum procerum sacri nostri palatii et sanctis 

simi senafus, nec non electione firraissimi exeroitus, 

ad imperium nos, licet nolentes ac recusantes, ele- 

** Voluntarie tuus animus offlciis caritate datis et 

ex hujus decreti securitate perfruatur aoceptis. 

14


ctos fuisse atque firmatos. Precamur proinde ut 

sanelis oralionibus vestris divinae potentise supplicetis, 

quatenus initia nostri roborentur imperii. Hoc 

enim et nos sperare, et vos decet implere. Data ca- 

lend. Augusti, Constantinopoli, Maguo viro claris- 

simo consule (anuo Domini '6\8). 


AD JUSTINUM. 

Itlo imperante sperat fore ut Ecclesiss pax restiiaatur. 

Hormisda Justino Augusto. 

Venerabilis regni vestri primitiis, tili gloriosis- 

sime, loco muneris gratulationem suam catholica 

transmittit Ecclesia, per quas se post tantam dis- 

cordise fatigationem requiem pacis invenire confidit. 

Nec est dubium ideo ad rerum summam coelesti vos 

providentia pervenisse, ut vestris temporibus im- 

pacta reiigioni in Orientis partibus aboleatur injuria. 

" Debitas beato Petro apostolo imperii vestri primi- 

tias reddidistis, quas hac ratione devoti suscepimus, 

quia Ecclesiarum per vos proxime futuram credimus 

sine dubitatione concordiam. Deus qui pietatis ve- 

stra; sensibus alloquendi nos vota concessit, ipse 

circa sincerum religionis suae cultum prcestabit, sicut 

optamus, effectum. Signiticastis nolentibus et recu- 

santibus voiiis. imperii pondus impositum, qua ra- 

tione electos vos coelesti constat esse judicio, se- 

cundum Apostolum dicentem : 

iôn esl poteslas nisi 

a Deo : qiix autem svnt, a Deo ordinata sunt {Rom. 

xiu). Superest ut a Deo electi, sicut et credimus, 

Ecclesiffi, quam laborare cernitis, manus vestrai so- 

latia porrigatis. Cessent qui paci ejus obsistunt, obmutescant 

qui in forma pastorum conantur gregem 

Christi disperdere. Istorum correctio vires vestri firmat 

imperii : quia ubi Deus recolitur, adversitas non 

habet effectum. Hanc gratulationis paginam per Alesandrum 

virum clarissimum non omisimus destinare, 

sperantes cum Dei nostri adjutorio per (Ed. Rom. 

ad Gratum) virum clarissimum filium nostrum de 

singuiis quse ad unitatem Ecclesise pertinent nos 

clementiae vestree prsebituros esse responsum (anno 

Domini 518). 

EPISTOLA 

JUSTINl AD I10R5IISDAM. 

AdpetitiinemconciliiConsfantinopolitaniJustinusper 

Gralum comitem peiit, ut pontifex ad pacem 

Orientali Ecclesix reconciliandam, et ad lapsos 

- recipiendos legatos Constantinopolim mittere dignetur. 

Justiuus Augustus Hormisdse papiE. 

Joannes vir beatissimus, hujus rogiaj urbis an- 

tistes, et cajteri viri religiosi episcopi de diversis locis 

et civitatibus hic reperti, nostram serenitatem do- 

cuerunt pro concordia veram et orlhodoxam fidem 

" Postquam prajcedente epistola Jnstinus imperator, 

antiquum morem orlhodosorum imperatorum 

imitatus, de sui electione ad Romanum ponliUcem, 

quem ut pareutera venerabatur, litteras dedisset, ea 

intentione, iit aperte profileretur nulla fortiore potentia, 

quam communione cum totius EccIesJEe priraario 

anlistite, popiilnnim fidc!i'.;m volnntitem con- 

A colentium, proque unitate venerabilium ejus Ecclesiarum 

lilteras tuse sanclilati ofierendas confecisse, 

ac magnopere postularunt, nostras etiam epistolares 

paginas super hoo ad eam emauare. Quorum peti- 

tiones, utpote semper unitatis amatores, libenter 

amplexi, hos divinos apices ad tuam beatitudinem 

censuimus prorogandos. Quibus scriptis, desideriis 

supradictorum reverendissimorum antistitum subve- 

nire, proque nobis et republica, cujus gubernatio 

nostrse pietati coelitus credita est, supernam majestatem 

suis oratiombus placare dignetur. Ut autem 

tuaj sanctitatis pacis et unitatis atque concordiae jura 

plenius patefiant, quosdam religiosissimos sacerdo- 

tes pacem amplectentes et desiderantes ad sacratissimum 

nostrum pervenire disponat comitatum. Ob 

hanc enim causam Gratum virum clarissimum sacri 

nostri consistorii oomitem, et magistrum scrinii et 

memorire direximus, cujus prseclaram opinionem 

multis antea notam habemus temporibus. Data vii 

idus Septembris, Coustantinopoli, Magno viro claris- 

simo consule (auno Domini 518). 

EPISTOLA XXVUI. 

AD JUSTINi:!! AUGUSTUM RESPONSORIA. 

Commendat ejus de concilianda pace sollicitudinem, 

et casptis monel insisten.dum,nomenque Acacii abolendum 

esse. 


Sumptam de imperii vestri ortu Irelitiam, quamvis 

apud nos pollentem merito proccedenti, quuque ge- 

(] minastis alloquio, reciproca devotione testati. Jam 

tunc secutura prajvidimus, quEe nunc de ecclesiasticse 

unitatis affectu cojlestis gratiae inspiratione signifi- 

castis. Habes ergo, clementissime imperator, prse- 

sentem de tali voto jam gloriam, sed exspectatur de 

perfeotione perpetua. Hce sunt validissima imperii 

vestri fnndomenta, quse in ipso nascentis regni prin- 

cipio divinam universis prseferunt sancta dispositione 

culturam. Teuete itaque hanc pise soUicitudinis cu- 

ram, et pro catholicorum pace, sicut coepistis, in- 

sistite ; quia Deus noster, qui vobis hunc tribuit animum, 

elegit etiam per quos prffislet effectum. Nam 

et episcoporum vota precesque nobis effusas gratan- 

ter amplectimur : qui tamen loci sui cousideratione 

Q commoniti, ea desiderant quse dudum ut sequi vellenf 

sedis apostolicte eshortatio crebra non defuit. Et 

quoniam clementiam vestram id cupere, illos etiam 

hffic didicimus postulare, quas res hactenus Eccle- 

siarum pacem sub conlentiosa obslinatione diviserit, 

nec pictatis vestra;, nec illorum refugit, velut latenti 

causa, nolitiam. Quidigitur facere debeant, et littoris 

noitris, et libelli, quem diresimus, serie continetur. 

Ha;c si, Deo nostro et clementia vestra adjuvante, sus- 

cipiunt et sequuntur, poterit ad eam quam maxi- 

ciliari posse, respondit illi Hormisda pontifex prsestitum 

esse id ad quod omnes orlhodoxi imperatores 

juresunt obligati. Unde vides antiquitus observatum 

fuisse ut de elcclo imperatore Romanus pontifex 

certior rcddatur, eleotique consecratio et confirmatio 

petatur. Sev. Binius.

429 EPlSTOLyE ET DECKETA. 430 

mo desideramus ardore perveniri concordiam. Fi- A 

lius prceteroa noster vir clarissimus Gratus sacri con- 

sistorii comes et magister scrinii menioriai ostendit 

in se vestrum allegalionis suai maturitate judicium ; 

cujus mora sensibus vestris, eo refereute, meiius as- 

seretur (auno Domini 318). 

, EXEMPLUM RELATIONIS 

JOANNIS EPISCOPI CONSTANTINOPOLI PER GRATUM 

mssjE. 

tropajis adjungi? Qui ambigat quia major ei de hac 

pace qiiam de quibuslibet praeliis triumphus acquiritur? 

Istius laboris gloria nescit occasum ; quia ubi 

Vt communionem Romanx Ecclesise impeirei miUit Deus recte colitur, nunquam adversariorum crescil 

libellum quo fidem catholicam profitetur; et ipsius 

iniquitas. Dilectionis tute confessionem gratanter a(- 

pontificis a se ncmen in diptychis descriptum esse; 

legatos per quos pax constituatur destinandos. 

cepimus, per quam sancta; synodi comprol)antui', 

inter quas instauratione constitutorum omnium Clia!- 

Domino et per omnia Dei amatori sanctissimo fracedonense 

concilium prêdicastis, et catholicoruin 

tri et comministro Hormisdse Joannes in Domino sa- " numero adjungi desiderans sancti papai Leonis iu 

lutem. 

diptychis nomen asseveras scriptum. Ista laudanda 

Saluto vestram sanctitatem, carissime in Cliristo 

frater, et salutans praedico, quoniam recta lides sal- 

va est, caritas fraternitatis firmata est. Hoc Deus so- 

lus potensper studium Christianoram et piissimorum 

imperatorum fieri voluit. Scribere igitur apostolice 

et rescripta suscipere fraterne Dei amore dignemini. 

Ego enim inquisibili ratione doetrinam sanctissimorum 

apostolorum secundum traditionem sanctorum 

Patrum tenens, similiter lionorem consubstantiali et 

per omnia sauctse Trinitati otfero, sicut in Nictea 

cccsviii coetus promulgavit, et in Constantinopoli cl 

conventus firmavit, et in Ephesina cc firmavit, et in 

Chalcedone conventus dcxxx Pafrum firmavit. Hanc 

ergo fldem usque ad ultimum anhelitum per gratiam 

Dei custodiens, spiritualibus amplexibns, tamvestram 

sanctitatem quam etiam orthodoxas Ecclesias es animo 

ainplector, una tecum in veritate sentiens, et 

una tecum sperans illo die per hanc fldem salvari 

bona voluntate Patris, et Filii, et Spiritus sancti. 

Consubstantiali enim Trinitati omnis gloria debetur 

nunc et in saecula sseculorum. Omnem in Christo fra- 

cificos viros destinare, et vestrse dignos apostolic« 

sedis, qui debeant satisfacere, et satisfactionem nostram 

suscipere, ut et in hac parte Christus Deus 

noster gloriflcetur, qui per vos pacem hanc mundo 

servavit. Accepta sin calendas Januarii (anno Do- 

mini 318), post consulatum Agapiti. 


AD JOANNEM CONSTANTINOPOLITANUM EPISCOPUM 

RESPONSORIA. 

Commendat Joannem episcopum, et gaudet concilium 

Chalcedonense eidivi Leonis epistolas ab eo complexas. 

Ad Ecclesise communionem admitiendum. pol- 

licetur,sinomenAcaciiediptychissacris expunxeril, 

Hormisda Joanni episcopo Constantinopolitano. 

Spirituale gaudium directis caritas tua significavit 

affatibus, docendo ut catholicte religionis disciplinam 

ordine suo veslri pastores, Deo nostro juvante, re- 

ceperint. Heeo esse heneficia raisericordiaj supernaj 

quis dubitet? Hrec quis dubitet venerabilis principis 

sunt, si perfectionis subsequatur effectus : qui re- 

cipere Chalcedonense concilium, et sequi sancti Leo- 

nis epistolas, et adhuc nomen Acacii defendere, 

hoc est inler se discrepantia vindicare. Quis Dioscorum 

et Eutychetem condemnans, innocentern 

ostendere possit Acacium? Quis Timotheum et Pe- 

Irum Alexandrinum, et alium Petrum Antiochenum, 

et sequaces eorum declinans, sicut diximus, non 

abominetur Acacium, qui eorum communionem se- 

cutus est? De caritate siquidem tua meliora Dei 

omnipotentis exspectamus ausilio, habentes optimtc 

promissiouis spem, sicut ad nos quee direxisti tua 

p scripta ostendunt, tecum in veritate sentiens, et ipsa 

defendens, sperans in illo judicio per ipsa te posse 

salvari. Post haeo quid restat, nisi ut sedis aposto- 

licae., cujus fldem te diois amplecti, sequaris etiam 

sine trepidatione judicia? Igitur partibus Orientali- 

bus ostende per te quod sequantur exemplum, ut 

omnium laus, qui correcti fuerint, tuis laboribus 

applicetu^. Ergo cum magna denunties, etfidembeati 

apostoli Petri te amplecti significes, recte credens 

ternitatem, quee cum vestra est sanctitate, ego et qui 

in ea salutem nostram posse subsistere, libellum, 

mecum plurimum in Domino salutamus. Tantum ad 

cujus coutinentia subter annesa est, a caritate tua 

satisfaciendum scripsinnus, ut et venerabile nomen 

subscriptum ad nos dirige, ut sine conscientise for- 

sanotai recordationis Leonis, quondam urbis Romae 

midine unam communionem, sicut oramus, habere 

archiepiscopi, in sacris diptychis tempore consecra- 

possimus. Pro persona quoque fllii nostri Grati viri 

tionis propter concordiam aifigeretur, et vestrum be- 

clarissimi Deo nostro gratias sine cessatione persolnedictum 

nomen similiter in diptychis prcedicetur. 

^ ^-^^^^ ^^.^,^ ^^^^ ^^ ^.^^^^ credulitas nostrum circa 

Ut de omnibus autem satisfiat vestrce sanctitati (quo 

se excitavit affectum; dignus re vera qui tantae cu- 

niam pacem vestram ampleclimur, et de unitate sanram 

susciperet actionis, et maximi principis ad nos 

clarum Dei Ecclesiarum curamus), rogamus vos pa- 

mandata perferret. 

EPISTOLA 

JUSTINIANI AD HOEMISUAM MISSA PER EUMDEM GRATUM 

IMPERATORIS LEGATUM. 

Pro pace et unitate Orientalis Ecclesix pontificem rogat, 

ut si minus se Constaniinopolim velit conferre, 

legatos mittat. 

Justinianus comes Hormisdai papse. 

Desiderabile tempus, quod summis votis optavimus, 

divina clemeutia, dolores generis humani respiciens, 

largiri dignata est, quo omnes catholici et Deo perfecti 

fideles majestati ejus se valent commendare. Ideirco 

has ad apostolatum vestrum, libera licentiajam mihi

431 HORMISD^ PAPjE 432 

beneficio coelesti indulfa, diresi. Dominus etenim A manifesfum desiderium correctionis ostendunt. Ergo 

noster invictissimus imperator ortliodoxam religionem 

semper ampleclens ardentissima fide, cupiensque 

sacrosanctas Ecclesias ad concordiam revocare 

mox ut adeptus est coelesti judicio iufulas principa- 

les, sacerdotibus iiic positis denuntiavit ut pro regulis 

apostolicis unirentur Ecclesiffi : et magna quidem 

pars fidei est composila Deo auctore. De nomine 

tantummodo Acacii vestrfe beatitudinis convenit au- 

dire consensum. Quamob causam dominus noster se- 

renissimus princeps Gratum virum sublimem, unanimem 

mibi amicum, cum paginis Augusfis ad san- 

ctitalem tuam transmisit, uf modis omnibus dignetnr 

Constantinopolim ad reliqua concordias componenda 

venire : sed absque quadam dilatione vestrum 

esspectamus adventum, quem si qua tarditas, quod 

fieri non debet, forsitan retinuerit, interim vel sacerdotes 

idoneos destinare feslinet; quia totus mundus 

partium nostrarum conversus ad unitatem mo- 

ras non patitur. Accelerate ergo, domine sanctissi- 

me, ne vobis absentibus, quse debent prffisidenfibus, 

ordinari... Scimus etenim fifteras vesfraa beatitu- 

dinis et anfecessorum vesfrorum ad Orientem di- 

rectas quid super liac eadem causa confineanf. Ut 

aufem nibil praitermittafur, propter causam sajpius 

memoratam, ab invictissimo rege religionis quoque 

negotium filio vestro viro sublimi Grato est injun- 

ctum, favente Domino noslro Jesu Christo. 

EPISTOLA XXX. 

AD CiESARlUM ABELATE.^SEM. 

Docel Dardanix et Illyrici episcopos ad sedis aposiolicx 

cornmunionem., Euiychiana hxresi damnaia, 

rediisse, et de legntione in Orientem missa. 

Dilectissimo fratri Ceesario, vel liis qui sub dilec- 

tionis tuae ordinatione consistunt, Ilormisda. 

Justum est ut qui catholica commuuione lEefamini, 

nobiscum de Ecclesise, si qua provenif, concordia 

gaudeafis ; ut quemadmodum unus nobis consensus 

est fidei, ifa sit individua gratulatio prosperorum. 

Nostis qualiter detesfabilis Eutycliiana hseresis per 

Orientales serpat Ecclesias, et quoties praifatffi su- 

perstitionis virus synodus generalis exstinxeril, vel 

quoties ejus sequaces salubria monila apostolica; se- 

dis spreverint, et, quasi erubescentes manus dare 

veritati, aut aposfolicse sedis prtedicationibus obe- 

dire, in hac tamen obstinatione perstiteruat. Elafio 

enim semper affert saluti periculum, per quam ip- 

sius invenfor diabolus angelica potesfate privatus est. 

Pro his nobiscum sffipissime fraternitas vestra condoluit, 

apostolicaj non immemor lecfionis, qua monsfratur 

: Si patilur unum membrum, compatiuntur 

omnia memhra (I Cor. xn). Sed Dominus, qui vuU 

omnes homines salvos fieri et ad cognifionem veri- 

tatis venire, nunc miiltorum sensus illuminans, eis 

desiderium apostolicEe communionis infundit, ut quod 

dudum intentione pra^dicabanf, hoc nunc correctio- 

nis professione condemnent. Quorum reditum ideo 

absque suspicionis morsu recipimus, quia dum peccatum 

sine aliquo excusationis velamine confitentur, 

; 

episcopi fam Dardani, quam Illyrici pene omnes, ne 

sint errore condemnandi praeferito, petentes beafi 

Petri apostolorurn principis communionem, et scri- 

ptis et iegationibus destinatis se aposfolicae sedis re- 

gulis obedire confirmant, Pro quibus quantum nos 

oporteat gratulari, soli quorum fides fervet infelligunt. 

Sciendum vobis est igitur anathematizari nuuc 

ab ipsis quoque Nestorium, qui dividit incarnationem 

Domini nostri Jesu Christi, et per hoc duos filios co- 

natur asserere. Eufyches, carnis negans verifatem, 

et duas nafuras in una persona non prEedicans, ut 

ManichaBam phanfasiam Ecclesiis Christi quemadmodum 

putavit insereret, simili ratione damnatur. 

His adjungitur Dioscorus Alexandrinus, qui malitias 

prsefataj consentiens, in sancto Chalcedonensi conci- 

lio particeps damnafionis effectus, et malorum seminum 

asquales fructus inveniens, in eam cecidit foveam 

quam fidelibus parabat. Facti sunt istorum 

successores Timotbeus ÊIurus et Petrus : quorum 

sibi ubique consensit iniquitas, et mentientes magi- 

stros in nullo deserunt, sed in omnibus pravitatibus 

anfecedunt. Hi approbati sunt generalis maferia Ise- 

sionis, quorum et manus sacerdotalis sanguinis 

maculavif efliûsio, et vifam innocentium peremit in- 

teritus. Habent per universum mundum a cathoficis 

inflxa eefernse damnationis sfigmafa, quos orthodoxi 

non solum fecerunt communionis expertes, verum 

efiam eos Christianorum spoliavere vocabulo. Pe- 

C trum Antiochenum cum suis, sicuti ab his de quibus 

ne sermonum polixifas nasceretur hoc tantum 

dixisse sufflciaf, Petrum et ejus socios in nuUo ab 

eorum qui damnati sunt dogmate discrepere. Quos 

Acacius aliquando condemnans, in laudes suas omnium 

Chrisfianorum ora converterat, et eos impugnans 

qui Eutychianam hajresim vindicabant, fidem 

colentibus grafissimus apparuerat. Sed huic solitis 

insidiator fraudibus quod fraudabatur invidit. Nam 

posfea hos suos complices habere desiderans, et in 

cafholicos arma converfens, cum ipsis invenit sor- 

tem quos optavit habere participes. Longum est epi- 

stolae brevitate per universa discurrere. Unde ex to- 

tius summa negofii partem aliquam pro instructione 

direximus, judicantes quod fanfa res vestram non 

possif latere notitiam; prsecipue cum hoc per prse- 

decessorum nostrorum litteras vestrls fuerit regioni- 

bus nuntiatum. Quod et nos pro his quee nuper acci- 

derunt frafernitatem vestram curavimus inslruendam, 

ne alicubi per ignorantiam fidelium locum in- 

venire possit subrepfio pra?dictorum (perdiforum) 

sed qui nituntur talia vindicare sacra? consorlio communionis 

arcendi evidenfius innotescant. Igitur ubi 

inferest fidei, quidquid ad gratiara hujus perfinet 

SEecuIi respuatur : cum nec nafuralis atfectio rebus 

debeat coelestibus anteponi, ut illud praeceptum Do- 

mini compleatur : Qui amat 'pati-em aut malrem plus 

quam me, non est me dignus {Matth. x). De cseteris 

quaj in religionis causa, confidentes divinis beuefl- 

ciis, prsesenti tempore iterum de Orientis partibus 

;


speramus, et legatos direximus Domino Jesu Claristo A si qui episcopi vobis occurrerint, et libellum, cujus 

supplicate [F. supplicato], ut ipse qui pro pietate sua 

prospcrumdonavitinitium.similemconcederedignetur 

effoctum. Urbanumsedisapostolicoedefensorem,etiam 

huic aptum negotio, ad caritatemtuam direximus ; per 

quem de universarum effeotuum causarum responso 

congruo cupimus qua3 sunt votiva cognoscere. Deus 

vos incolumes custodiat, fratres carissimi. Data vi 

idus Septembres, Florentio viro clarissimo cousule, 

OBSERVATIO P. ANTONII PAGI AD ANN0M CHRISTI olb, N. 3. 

Ad annum Cliristi olo revocandas litterae Hormisdce 

ad Cassarium Arelatensem episcopum scripta;, in 

quibus docet llormisda Dardaniai et Illyrici episcopos 

ad sedis apostolicffi coramunionem rediisse, signilicatque 

se legatos in Orieniem misiss 

continentiam percepistis, a se subscriptum offerre 

voluerint, suscipite, eisque^prffibete sanctaj communionis 

consortium. Si vero occurrentes ipsi eo quo 

superius diximus ordine profiteri noluerint, a vobis 

equidem sub sacerdotali alTeotione tractentur : sed 

neque vobis sit cum his mensa communis, neque ab 

his vel victualia prajsumatis accipere, nisi tantum 

subvectiouem, si causa poposcerit, et liospitalitatem, 

ne credant se omnino fastidiose despeotos. Cum autem 

Constantinopolim Deo adjuvante veneritis, in eam 

seoeditequamimperatorprffibueritmansionem; etnul- 

!um ad salutationem vestram prius permittatis aoce- 

dere, esoeptis liisquosipse miserit imperator, aut quos 

nostras communionis esse cognoscitis, donec ipsuin 

ep-isto\a.d[dlm dalaYiidiisSepiejyibresFlorenHoV. B 

pi-incipem videatis ; cui prwsentati, salutantes, litte 

C. cos. Baromus et collectores concihorum autu- f i ' i 

mantes annum Christi 318 Magni et Florentii cousulatu 

notatum fuisse, easdem retulere ad eum Christi 

annum. Verum eo anno Magnus solus consul processil, 

ideoque eje litteraj, cum quibus aliqua? annis 

sequeutibus dataj connexionem habent, ad annum 

5Jo omnino retrahendae, et in nova Gonciliorum editione 

in suum ordinem restituenda3 erunt. 

= EPISTOLA XXXI. 

AD JOSTINIANUM AUGUSTUM. 

Ad pacem assequendam Acacium, damnandum, le 

galos miili significat. 

Hormisda episcopus Justiniano Augusto. 

Litterarum vestrarum serie religionis ope pollente, 

devotionis optatissiina gratulatione suscepta, gratias 

ras nostras offerte, suggerentes magnum nos de ejus 

imperio gaudium peroepisse, et nimium gratulari 

quod eum Deus omnipotens ad hoc eve.tit, juxtaejus 

saoras litteras, ut secundum ea quse sunt ab aposto- 

licse sedis constituta preesulibus, Deo auctore et regno 

ejus adnitente, Ecclesiarum et pax et unitas his 

temporibus desiderata proveniat. Qui si vos hortatus 

fuerit ut Constantinopolitanum videatis episcopum, 

intimate vos prfefinita habere, qnre etiam ab eis 

sa?pe sunt cognita, quaj ab universis episcopis catho- 

licam communionem amplectentibus professio debeat 

celebrari. Hwo si episcopus Constantinopolitanns im- 

plere paratus est, ei gratanter occurrimus; si vero 

divinitati retulimus, quia dedistis indicium facile a g sedis apostolicaj adhortationem sequicontemnit, quid 

vobis fieri quod potuissemus bortari. Hinc est quod necesse est ut ad ocoasionem contentionis salutatio 

quia sponte laudabilia cupitis, digne ad priucipatus nostra proficiat, quibus non est disputationis autcer- 

apioem generis 'vestri stemmata pervenerunt. Quataminis causa in mandatis? Si vero imperator sibi 

propter insistite et religiosEe vivacitatis animis im- aperiri voluerit quid sit quod ab episcopo fieri pominele, 

ut quemadmodum pro bonee voluntatis initio stuletis, formam libeili quam portatis ostendite. Quod 

genus vestrum meruit culmen imperii, in ajterna vosi de anathemate Acacii consentiens, successores 

bis de perfectione gloria sint triumphi. Videte quo ejus diserit recitandos, ob hoc quod propter jdefen- 

desiderio ad paois gaudia ludiflcatus diu mundus essioneni Chalcedonensis synodi aliqui eorum (nempe 

hortet (exsultet). Respicite generalitatis animos, ve- 

stri praesumptione benelioii, certa spe quietis attolli; 

non est quod se dubietas inserat, non est quod ali- 

quid ambiguitatis accedat, cum testamini, quod et 

Qos quidem bene novimus, accedere ad Ecclesiarum 

ooncordiam religionis (religiosi) prinoipis vota. Qua- 

Euphemiiis et Macedonius) fuerint exsilio denortati, 

insinuabitis nihil vos de libelli posse forma decer- 

pere, in qua sequaces damnatorum jpariter continen- 

tur.Sed si eos ab hac non potueritis intentione defle- 

ctere; saltem hoo acquiescite, ut anathematizato 

specialiter per libellum, quem vobis dedimus, Aca- 

propter tantse magnanimitati gratias agentes, quanta Q gio^ (je praedecessorum ejus nominibus taceatur, 

possumus petitione deprecamur ut Acaoii nomen 

oum sequaoibus suis, quod plene unitatis Ecclesiarum 

impedit gaudium, damnationis ordine sit remotum. 

Nos enim oonvenientes oausEe qualilati direximus 

legatos, quibus prffisentibus initium quod dedi- 

3ti gaudii possit secundum qus mandatis contineu- 

lur impleri (anno Domini 517). 

INDICULUS 

QUEM ACCEPEHUNT LEGATI APOST0LICJ3 SEDIS. 

Legaios instruit. 

Ciim Deo propitio partes Orientales fueritis ingressi, 

» Hano epistolam cum novem sequentibus de pace 

.t unitate Orientalis Ecclesiaj scripsit Hormisda poniifex 

anno Domini 519. Curavit eas deferri per legaiionem 

sedi apostolicas, qua Germanus et Joannes 

abrasis eorumde diptyohoruminscriptione vocabulis. 

Quo facto episcopum Constantinopolitanum in vestram 

oommnnionem accipite. Libellum vero vel epi- 

scopi Constantinopolitani, vel aliorum, quos vos 

suscipere Deo volente contigerit, primo agite, ut 

prwseute populo recitetur. Quod si hoc fieri non po- 

tuerit, saltem in secretario prcesentibus clericis et 

archimandritis relegatur. Haec omnia si Deo fuerint vo- 

Ientecompleta,imperatoremrogatu[F.imperatorroge- 

tur], ut destinatis sacris permetropolitanos episcepos, 

adjunctisipsiusepiscopiConstantinopoIitanilitteris,in- 

episcopi, Blandus presbytcr, Felix et Diosoorus diaconi 

fungebantur, quique sequentem indiculum rerum 

agendarum a pontifioe acceperunt. Sev. Binius.

43a HORMISD^ PAP^ 436 

notescatepiscopum Constantinopolitanum,suo quoque 

consensu celebrata professione quam sedes apostolica 

destinavit, inunitalemcommunionisfuissesusceptum, 

quibus litteris etiam ipsos hortetur similia proliteri, 

Quod si in Iiac parte imperdtor aliquid difficultatis 

attulerit, episcopus Constantinopolitanus, directis 

prfficeptionibus episoopis [suis parojcialibus, vel coe- 

teris melropolitanis, eis prajsentibus qui a vobis pa- 

riter directi fuerint, quid ipse fecerit, innotescat : 

quod ab eo modis omnibus vos oporlet esigere, ut 

faoti bujus testimonio peragrante, etiam universos, 

vel qui longe sunt positi, latere non possit. 


AD JUSTINDU AUGOSTUM. 

Ab iis qui, admissis Chalcedonensis concilii decretis 

Acacium damnarerecusahunt,cavendam;legalosque 

ob pacemelunionem Orientalis Ecclesixmissos commendat. 


In tantum pro gratia Divinitatis glorise vestrae famam 

oonstat extensam, et ita vos suffragante vitae 

merito laudabiliter mundo contigit innotescere, probatissimorum 

hominum opinione vulgante, ut super 

vos polius credatur delatum culmen imperii, quam 

per imperium vos aliquis dicat agnosci. Certum est 

quidem hujusmodi provectione veslra pristinosplen- 

dori accessisse decoris cumulum ; sed sicut tenuistis 

clesiae corpus per vestrum reparetur offioium, san- 

olim moribus principatum, sic cum vos per ora guiuis Domini redemptione formatum. Est quidem 

gentium impatiens secreti magaitudo detulerit, ad C oausae hujus vetustissima calmitas, sed pro imma- 

nos quoque, sicut mystioe loquuntur Scriptura?, tenitate sui recentissimus dolor, et tanto Christianis 

stimoniis suavitatis vestrae odor advenit. Et certe 

cum late prudentium hominum sententia religiosEe 

vita; vestrae fuerint instituta dispersa, habere non 

potuimus incognitum quidquid de vobis fuerat mundi 

attestatione vulgatum : 

quia sicut mediocri laude di- 

gna in immensum sibi nequeunt vindioare praeconia, 

ita sine fine prajdicandum rapitur iu populum quid- 

quid bono fuerit admirationis ornatum. Vindioat 

enim sibi quantitatis suae jure magnitudo famte testimonia, 

quia nesciunt latere rairanda. Hinc est quod 

principatus vobis ac honorcs [Ed. Rom. adoreas) publica 

jura commiserunt : nam quod meritorum insignia 

generalitatis facta snnt vota, nomo ita rerum 

arbiter ioiquus exstitit, qui passim vos Eestimet ar- 

ches inclytEe accepisse titulos, cum negari nequeat- 

digne vos meruisse imperii culmen, quorum probitatem 

mundus agnovit. Sed parum est, quamvis judicio 

universitatis, suscipere loco praemii jura regnandi. 

lllud magis est admirabile quod ita vos hominum 

laudabilitate hrmatos suscipiunt imperia, ut judicia 

sint divina. Non est dubium electos suos venerabili 

prajdestinatione Divinitatis ad tantae potestatis orna- 

inenta venire, quos sincerte fidei dooumenta circum- 

vallant. Vere vobis prophetici spiritus convenire 

verba dixerimus : Priusquam ie formarcm inutero, 

novi te [Jer. i). Ad hano vos gloriam, incomprehen- 

sibili supernae majestatis dispositione procurante, 

obsequium naturae mundo protnlit, sub custodia iidei 

transactae vitae probitas instituit, atque ad imperia 

A clementia divina provexit; ob hoc scilicet ut tandem 

aliquando divisores dominicicorporis fidei ve- 

straa exsecutione compressi, Ecclesiarum concordia 

diabolica impedimenta succideret, et universitas de 

adunatione gauderet. Hoc religioni, hoc fidei, hoc 

sereaitati vestra specialiter ccelitus mandatur officium, 

'quibus et posse omnia, et perficere videmus 

indultum. Itaque sicut instituistis facere, navate sus- 

cepti operis munus quod superna vobis Providentia 

videtis injunctum. Et vere sic deouit ut per prinoipem 

pax debeat fieri, quam reverentia Divinitatis 

exposcit. Date has assumpti Deo nostro vestri obla- 

tiones imperii, ut per vos possit pacis fructus impleri. 

Sine dubio quidquid tali facto animaj vestrae fuerit 

pra^stitum, a vobis mundo judicatur impensum. Magnum 

et incestimabile est, venerabilie imperator, 

propter quod adsoiti cstis jiidicio Divinitatis : exten- 

duntur ecce vota paoem desiderantium; diuturni 

temporis tractu moeret Eoclesiarum indivisibilis dis- 

cissa communio; est in gemitu discerpta fraternitas, 

cum circa Patrum dogmata varia sit voluntas. Accin- 

gite ergo lumbos viribus fidei, videte cui vos regi 

Divinitis veiit obsequi, quantum sit quod per vos 

procurat impleri. Ecclesiaj venerandse corpus, quod 

propria Christus noster passione fundavit, gloriae ve- 

slrcB adunare factis instituit. Non est quo magis oirca 

vos gratia supernae majestatis eluceat, quam si Ec- 

animis fortiorgemitus, quanto temporibus estdilatus. 

Videndum vobis est in quantum quotidie antiqui ho- 

stis fervescat insania, et, cum olim causa sit decisa 

fine sententiae, pacis faciat tarditatem : et cum Chal- 

cedonensis synodus, et B. papae Leonis constituta 

placeant, quo ad caritatem reverti volumus a certamine 

non desistas. Sequuntur quae dogmatibus prae- 

diotis ascripta sunt, et eorum sequacibus, quos prae- 

dicta auctoritate damnatos intelligunt, non recedunt. 

Tenent adhuc in complexibus nomen Acaoii, quem 

vident judicio sedis apostolicae merito poenam subje- 

cisse damnari. Quis non intelligat simulate dici : SanctorumPatrumsequimur 

dogmata, sed non diligimus 

facta? Qua2 a sanota synodo Chalcedonensi constituta 

sunt, et quae beati Leonis epistola continet, fovemus, 

veneramur, amplectimur, sed Acacio, [qui damnato- 

rura communionem secutus est, impendimus vota. 

Sed quid opus est de judicatis rebus verba facere, 

cum nos hortari tantummodo deceat ut, expressa su- 

perius simulatione submota, sub omni puritatepacem 

debeant a quibus ha!c dicuntur optare. Apud vos 

mihi est omnis deprecationis causa, imperator egre- 

gie : vos hic ac talibus religiosi operis resistite viva 

caritate; vobis imminet, ut qui ecclesiasticae con- 

cordiae habuistis sub privata vita desideriuni, sub 

principatu detis efTectum. Non fuit quo magis gratiae 

vestrae cumulus accederet,quam quod vobis divinitus 

datum est, ut quod semper voluistis fieri, per vos ad 

terminum possit adduoi. Nec breve specimen circa

437 EPISTOLjE et decreta. 438 

vos gratise DiTinitatis effulsit, quibns ii:Uur posse 

facere quod semper optastis. Quapropter qiioniam 

vobis tantai caiiSiG titulum videlis esse servatum, re- 

movete quidquid anbiguum remansisse creditur ad 

pleniludinem gaudiorum. Nos enim qua decuit afFectione 

per Gratum virum clarissimum, cui pro mo- 

deratione sui congrue sensimus offlcium legationis in- 

junctum, litteris vestri principatus acceptis, causffi 

magnitudini convenieates, = destinavimus viros Germanum 

et Joanneni episcopos, et Blandum presbyterum, 

nec non et Felicem diaconum, per quos si, 

quemadmodum prajsumimus, serenitatis vestrtc favor 

arriserit, secundum quae mandata sunt, Ecclesiaruni 

aduualione generalitatis possit vota firmari (anno 

Domini 519). 


6 AD EUPnEMIAM AUGDSTAM. 

Augustum ad pacem Ecclesiss restituendam cohortandum. 

Hormisda Euphemics Augusta?. 

Ecclesiarum pax jam coelesti ordinatione compo- 

nitur, cum vos ad imperium Deus eleglt, apud quos 

esse integrum semper religionis suse cognovit affe- 

ctum. Nam sicut in privata vita Deum semper recto 

dogmate coluistis, ut de religionis concordia cogita- 

retis, et multa quideni inter ipsa imperii vestri pri- 

mordia facta sunt, quse spem nobis correctionis inte- 

gra? pollicentur. Unde quia in vobis amorem fervere Inclinet orationibus nostris aurem suam divina mi- 

fidei gratulamur, agentes Deo gratias, quotidie pro seratio, ut quod creditis postulandum, sequamini, et 

vobis beato Petro apostolo supplicamus, ut votis ve- Q ametis oblatum. Nobis una causae sollicitudo, una 

slris apud Dominum suffragetur, et cursum bonas 

voluntatis adimpleat. Nec dubium est divinis vos 

auxiliis adjuvari, quia tanto religionis studio mandatis 

ccelestibus obeditis. Hinc est quod quia sanctum 

conjugii vestri constat esse propositum, bas fiducia- 

liter ad vestram clementiam litteras destinamus, ut 

per vos ad perficiendam Ecclesite pacem mariti vestri 

pietas amplius incitetur. Magnum opus arripuistis, 

magna vobis causa commissa est. Per vos etiam populos 

Christus vult ad Ecclesice fcedera revocare, 

quos per se voluit a morte redimere. Magna etiam 

vestro sexui parata est laudis occasio, si vobis instantibus 

Ecclosiae suas Christus quas divisa fuerant mem- 

bra conjungat. Nec ejus major est gloria, quaj humana; 

salutis lignum scrutata est, et solam crucem 

quam omnis veneratur mundus invenit 

*. Superabitis 

quinimo illius merita, quia Ecclesiw unitas per illam 

suuminvenitsignum, per vos est habitura remedium. 

Agat igitur jugalis vestri religiosa clementia, ut fratres 

et coepiscopi nostri sub eo libelli tenore, quem 

dudum misimus, fidem suam dignentur asserere ; 

qiiatenus perfecta possit esse quse est inchoata cor- 

a Hoc loco desidcratur nomen Dioscori diaconi, 

quod in epistolis sequenlibus expressum invenitur, 

licet non hoc ordiue. Nam in ipsis post noraina episcoporum 

legatorum mos nominatireperiuntur anibo 

legati diacuui et novissinie Blandus presbyter. Sed 

hujus epistulae aucturitate dici potest errore libra- 

.'iorum accidisse quod ibi series nominum sit inversa, 

et diaconi ante presbyterum positi reperiantur. 

Sev. Binius. 

A rectio : quia irrita est quaelibet in cultura Dei con- 

fessio, cui deest fidei plenitudo. IIoc enim quod a re- 

liquis fieri poposcimus, a multis jam sacerdotibus 

constat elfectum : et unitas esse justa in communione 

non poterit, si non fuerit in reversione servata (anno 

Domini 519). 


AD JOANNEM CONSTANTINOPOLITANUM EPISCOPUSl. 

Acacium damnandum, et in legatorum manihus fidei 

professioncm emittendam. 


Reddilimns quidem, frater, congruum litteris tuis 

sub ecclesiastica libertate responsum ; et quid in his 

congratulati fuerimus insertum, qui taciturnitate 

prajteritum, evidenter expressimus. Ac licet cuncta 

sensibus tuis nunc crebra legatio, nunc usu in Ec- 

clesia diuturnEE conversationis tuae vetustas infuderit, 

juvat tamen adhuo latius aperire nostrum repetita 

ratione consilium : quia tunc hene de fidei firmitate 

disseritur, quando simplicibus verbis conciliandae 

pacis cupiditas explicatur. Desideria quippe tua, quibus 

te ad ecclesiasticam testaris festinare concor- 

diam, ut haberent partes illce semper optavimus ;nec 

sola votorum ambitione contenti, usi etiam precibus 

sumus. Vestro sunthaec et mundi testimonio roborata 

qucB loquimur : quia ut catholicae unitatis reparatio 

fit, auctoritatem nostram integritate submittimus. 

custodia est, ita pacem cupere, ut sic religionis, sic 

venerabilium Patrum constituta serventur : quoniam 

quae inter se consona credulitate non discrepant, 

aequum est ut simili observatione subsistant. Sed cur 

diutius immoramur? Scis ipse unitatis causa quid 

esigat, scis ipse qua via ad beati Petri apostoli debeas 

venire consorlium. Habes itineris tui ducem, 

quem te jam sequi asseris, Chalcedone habitum pro 

religione conventum. Jam te quoque, quod idem 

amplecti testatus es, beati Leonis redeuntem dogma 

comitabitur. Haec si placent, Acacii defensio damnati 

non placeat : hoc est quod boni studii a perfectione 

vota suspendit. Si sunt enim illa adversum Dei et 

legis ejus inimicos venerabilium Patrura congrega- 

D tione disposita, ut quisquis eos in communione sequeretur, 

jam tunc latam subiret in sua damnatione 

sententiam; non sunt igitur nova quae constanter 

essequimiir, sed temporibus illis facta jiidicia justa 

Patrum constitutione servamus. Hortamur itaque, 

frater, mentem tuam Dei nostri misericordia adju- 

vante pulsamus, ut ab omni te haereticorum contagione, 

Acacium cum sequacibus suis condemnando, 

i> Euphemia, conjux Justini imperatoris, insignis 

pietate femina, antea Liipicina nominata fuit. Quaiido 

vero Justinus imperator factiis est, nomine Enphemife 

illustris martyris, in cujus basilica Chalcedonense 

concilium oelebratum fuerat, coujugem suam 

pietatis ergo appellari voluit, antequam illam Augustae 

titulo decoraret. Zonaras et Cedrenus in Justino. 

Sev. BiNius. 

* Helena, Gonstantini mater, Christi crucem invenit.


disjungens, una nobiscum dominici corporis partici- A quara sollicitudo nostra cessaverit, tam serenissirai 

patione pascaris. Si nobiscum universa prfedicas, cur principis sacris affatibus incitati, legatos destinare 

nobiscum non universa condemnas? Tunc enim uo- curavimus, quorum officio, Deo auctore, in his quse 

biscum qua». veneramur amplecteris, si nobiscum sajpe mandavimus subsequi non dubitamus effectura. 

quaj detestamur horrueris. Pax integra nescit aliquam 

habere distantiam, et unius Dei vera esse non 

potest nisi in confessionis unitate cultura. Quapro- 

pter salutantes te fraternee caritatis affectu, petitionem 

tuam, missis, sicut sperasti, religiosissimis viris 

Germano ac Joanne episcopis, a Felice diacono, 

Dioscoro diacono, atque Blando presbytero, signifi- 

EPISTOLA XXXVII. 

camus esse completam. Hi vero quibus fuerint man- AD JUSTINIANDM DOMESTICORUM COMITEM POSTEA 

datis instructi ante allegationes eorum, si cogites, 

JUSTINl SUCCESSOREM. 

evidenter agnosces. Hi pacem tuam sub ea qua siepe Sperat fore ut ejus opera pacem Ecclesia adipiscatur, 

scripsimusprofessione suscipient. Imple ergo, frater „ et inissa ab eo munera se accepisse nuntiat. 

carissime, gaudiura nostrum, et tuura ad nos per Hormisda Justiniano viro illustri. 

eos rectaj fidei tuse remitte praeconium, ut per te 

universis detur e.xemplum (anno Domini oiO). 


AD EUMDEM. 

Cum jam fidem caiholicam profiieatwillipotissimum 

de slabilienda pacecogilandum, pro quaipse legatos 

desiinavit. 


Ea quffi caritas tua destinatis litteris significavit 

agnovimus, et gratulamur ad conscientiam nostram 

fidei tu£e indicia pervenisse : optantes ut intentioni 

tuai, quara rectam esse cupimus, plenum Deus noster 

circa ecclesiasticam pacem concedere dignetur effe- 

otum, cujus spem animo snpernse majestatis assum- 

psimus : 

quia imperatorem serenissimum ad hoc pro- 

videntia divina judicamus electum, ut per eum Ec- 

clesiarum redintegratio tantis temporibus desiderata 

proveniat. Quapropter licet quas pro fidei unitate fa- 

oienda sunt tua; caritatis notitiam latere non possit, 

legatos tamen diresimus, quos ratio causae poscebat : 

quibus hortantibus, et quse jam pridem a nobis si- 

gnificata, et quse nuper iterata sunt, ad effectum, 

Domino nostro auctore, perveniant. 

EPISTOLA XXXVT. 

AD ARCHIDIACONUM ET CLEHUM CONSTANTINOPOLITANUM. 

Catholicis hseretioorum molestia liberatis legati ad 

pacem confirmandam mitiuniur. 

Hormisda Theodosio archidiacono Constantinopo- 

litano, et universis catholicis a pari. 

Gratias misericordiae divinae competenter essolvi- 

mus, quaj fidem vestram diu laborare non passa est 

et nam tempus oblatum est, quo fidos militis suos 

catholica recuperare possit Ecclesia. Quae enim major 

animum veslrae potest obtinere jucunditas, quam maiorum 

commemorata depulsio? Gaudiis praesentibus 

compensate afUictionis incommoda : quia Deus no- 

ster, qui remedio fuit, adversis opprimi caritatein 

vestram noluit, sed probari. Nam si transacti tem- 

[loris malacum prsesenti, quee divina esse non ambi- 

gitur, retributione compensetis, quis dubitat ampliora 

vos prcemia consecuturos quara nocere potuisset adversitas? 

Et quamvis pro statu fidei catholicaa nun- 

" Ex epistola trigesima secunda praecedente patet 

quod hoc loco nomina legatorum diaconorum ante 

: 

Et ideo corapetenter enitere, ut Ecclesiaj catholicffi 

hos praecipuum vestrae liberationis munus possitis 

offerre, quatenus, repulsis omnibus quse hactenus 

nocuerunt, in una quam semper optavimus commu- 

nione gratulantes, Deo nostro laudes referre sine 

cessatione possimus. 

Magnitudinis vestrae litteras sanctae fidei plenas 

amore suscepimus, quibus, ad exercendam apud vos 

praedicationis apostolicse firmitatem, opportunitatem 

nobis provenisse divinitus nuntiastis. Unde indesi- 

nenter Domino nostro agimus gratias, qui ad tara 

prajclara remedia et tempus vobis et animum dedit. 

Et nos quidem desuper ista agnovimus ordinari, 

postquam ei detulit divina majestas imperium, qui se 

ad componendara Ecclesiarum pacera indicat ordina- 

tura. Ergo restat ut universi episcopi partis Orienta- 

lis, juxta libelli seriem, ad correctionis pervenisse 

se testentur effectum. Patet venerandsa via concor- 

dias ; nota (nolata) sunt optata^ remedia sanitatis. Sa- 

C cerdotes qui catholicam pacem desiderant, professionera 

catholicam non recusent ; non enim opus est 

partibus errorem corrigi, sed radicitus araputari. Insistite 

igitur, sicut coepistis, ut merces apud Deum 

vestra, quae de boni operis inchoatione habet initium, 

de perfectione consequatur effectura. Animum 

quidem vestrura talera missa ad nos testantur alloquia, 

ut ad plenitudinem boni propositi non multum 

indigeatis hortatu : nostri taraen desiderii ea quae 

spem dedit ratio (oratio) amplius accendit ardorem ; 

et avidius gaudia impleri cupiraus, qute instare jam 

divinitus arbitramur. Hinc est quod beatum Petrum 

apostolum quotidie suppliciter obsecramus, ut vobis, 

per quos integrari membra sua sancta jam sperat 

Ecclesia, et effectura Deus celerem, et salutem tri- 

„ buat longiorem. Nos quidera vestris anirais obse- 

quentes viros direxiraus, ad solidandam sub apostolica3 

dispositionis ordinatione concordiam. Vestrum 

est, ut sicut nos bonaj intentioni deesse noluiraus, 

ita eos apud nos optatura referre faciatis eflectura. 

Munus vestrur veneranda sacraria susceperunt 

quod an:pUus beato Petro apostolo facietis acce- 

ptius, si per vos optatam Ecclesia^ receperiut unitatem 


EPISTOLA XXXVIII. 

AD CELEREM ET PATRICIUM CLARISSIMOS AULICOS. 

Legaios in causa pacis coadjavandos. 

Hormisda Celeri et Patricio a pari. 

Quamvis pro loci nostri consideratione de causa 

presbyteri noraen posita reperiantur, ut dixi supra in 

notis ejusdem epistolas. Sev. Bunius. 

;

m EPISTOLyE ET DECRETA. 442 

tidei catholiese minime tacere possimus, tamen ad 

lianc partem sereaissimus princeps magnopere di- 

rectis airatibiis nostrum incitavit studium, pro oujus 

legatos voluntate direximus. Et quia liujusmodi 

causa filiorum Ecclesias sublevari debeat ansiiio, sa- 

lutantes vos cultu atque bonorilicentia compotenti, 

poscimus ut pro ecclesiastica pace allegationes eorum 

qui dicli sunt apud aniraos serenissimimi prin- 

cipis adjuvetis : siquidem vestrae celsitudinis laborem 

non parva retributio subsequitur, cum omuipotenti 

Deo nos gratias persolvere de vestris openbus fece- 

ritis (anno Domini St9). 

vestro Petro notario sanctse Ecclesise Romanse est 

EPISTOLA XXXIX. 

reiectus. Erat conveutus in basilica Sancti Petri. 

AD PR.ECEPTOM PR^TORIO THESS.iLONlCENSEM. Confitemur beatitudini vestrcB, tantam devotionem, 

Eadem qux in superiori. 

tantas Deo laudes, tantas lacrymas, tanta gaudia dif- 

Hormisda prasfecto prsetorio Thessalonicensi et " fioile in alio populo vidimus. Prope onines oum ce- 

croteris illustribns a pari. 

Licet pro causa ecclesiastica nunquam sollicitudo 

nostra cessaverit, tamen imperatoris serenissimi sa- 

cris affatibus promptius incitati, legatos cum coelestis 

misericordiiT favore direximus; quorum ofticio bona, 

qua; de principis mente prffisumimus, impleantur. Et 

ideo salutantes amplitudinem vestram, cultu et bo- 

nore quo dignura est, poscimus ut pro redintegra- 

tione fidei vestrum commodetis studium, nec tantis 

tidelium tardari vota temporibus permittatis : quia 

non est dubium celsitudinem vestram fructum tantce 

laudis acquirere, si per eam quce ab omnibus bonis 

optanlur, Dei nostri misericordia operante, prove- 

niant (anno Domini 5t9). 

EPISTOLA XL. 

AD ANASTASIUM ET PALMATIAM CLARISSIUAS FEHINAS SE- 

NATOniAS, Q\}JE TEMPORE PERSECUTIONIS ANASTASII PRO 

FIDE CATHOLICA INCONCDSSyE STETERANT. 

Eadem quse in swperiori. 

Hormisda Anastasiae et Palmatiae a pari. 

Bonaa voluntatis studium divince semper comitatur 

prosperitatis effectus. Dei nostri providentia temporis 

facultas oblata est, in qua pro fldei vestraj pivpmio 

debeatis anniti. Do superna primitus misericordia, 

deinceps de consoientia clementissinii principis prce- 

sumentes, legatos pro religionis catholicte causa di- 

reximus, per quos amplitudinem vestram debitae ve- 

nerationis salutamus officio; postulantes ut pro ec- 

clesiastioff! redintegratione concordise vestrum laborem 

atqueoperam nonnegetis, quatenns cum, repulsis 

remotisque iis quos apostolicas sedis damnavit aucto- 

ritas, ad unam, qua? recta est, communionem plebs 

Christiana redierit, beatum Petrum apostolum, pro 

cujus fide nitimur, in vestris possitis habere aotibus 

adjutorem (anno Domini 319). 

EXEMPLUM SUGGESTIONIS SECUND/E 

GERMANI ET JOANNIS, EPISCOPI, FELICIS ET DIOSCORl 

DIACONORDM, ET BLANDI PRESBTIERI. 

Quanto cum honore Scampi fuerint accepii. 

In civitate Aulonitana quo ordine cum Dei adjuto- 

1'io pervenimus, et quomodo sumus suscepti ab epi- 

soopo civitatis ipsius, et quid est actum, vel quale 

responsum dederunt, et quia hcco promisit, ut cum 

inetropolilano suo faceret libellum, in alia epistola 

A beatitudini vestrffi significavimus : quod in Scampina 

eivitate factum est vestris orationibus tacere non 

permisimus. Antequam nos ingrederemur in civitatem 

ipsam, venerabilis Trojus (Troilus) episcopus 

cum suo clero vel plebe in ocoursum nobis egressus 

est. Et quomodo Deus in ipsa die benedictus est, et 

qua3 festivitas per ipsius pietatem est subsecuta, ad 

notitiam apostolatus vestri referimus. Nobis pragsen- 

tibus, vel suo clero et nobilibus viris ipsius civitatis, 

libellum subscripsit, porresit : suscepimus, et prae- 

sente omni olero vel plebe, in gradu suo a servo 

reis, viri cum mulieribus, milites cum crucibus in oi- 

vitate nos susceperunt. Celebratae sunt missae, nul- 

lius nomen obnosium religionis est recitatum, nisi 

tantum beatitudinis vestrae. Noster episcopus venera- 

bilis Germanus missam celebravit. Et promiserunt 

neo postea recitari, nisi quos sedes apostolica susce- 

pit. Quanta a nobis operata sunt, Deus propitius in 

vobis conservet. Istam epistolam ante triginta milliaria 

a Lignido feoimus, sperantes ipsa die in eadem 

civitate cum Dei adjutorio pervenire. Et quomodo ad 

nospervenit Scampinus episcopus, speramus etipsius 

civitatis Lignidi episcopum similia faoere. Quod si 

factum fuerit, data ocoasione rescribemus. Soampis 

r, nobis positis, post missas, hora coenatoria, Steplia- 

nus et Leontius vv. cc. ab imperatore missi in occursum 

nobis venerunt, adhuc nesoientes nos in par- 

tibus Grteciarum positos, quia talia raandata fuerunt 

comiti Stephano data, ut ad partes Italiae transirent 

in ocoursum nostrum. Est Stephanus iste, qui modo 

dicitur, de parentela tilii vestri magistri militum Vi- 

taliani. Hi nobis nuntiaverunt Patricium senatorem 

proscriptum et in exsilii.m missum. Pro qua tamen 

oausa, nisi quomodo ad nos pervenerit, non possumus 

dioere, quia non est de talibus rebus facile de- 

liberare. Dicitur tamen et apocrisiarios Thessaloni- 

censis Ecolesice teneri, apud quos dicunt epistolas 

inventas ; pro qua oausa, nesoimus : cum ipsis et 

Philumenum, Demetrium, Magistrianum, et alias 

personas, quarum nominaignoramus. Ista sunt, quomodo 

praediximus, qufe audivimus. De causa tamen 

ecolesiastioa cum Dei misericordia prospera nuntian- 

tur. Cosmatem tamen medicum pro qua causa in Italia 

venit, penitus intelligere non potuimus, nisi hoo, quia 

fortiter quapritur, de quo debetis esse sollioiti, ut 

sciatis, pro qua oausa ibidera venit. 

ITEM TERTIA SUGGESTIO 

LEGATORUM SDPHANOMINATOROM. 

Lignidum pervenisse, et juxta ejus mandaia omnia 

peracta. 

In alia epistola signiflcavimus beatitudini vestrae de 

Scampina civitate de venerabili Trojo episcopo, quo 

ordine libellum dedil, et qualis festivitas estcelebrata 

in ipsa civitate. Gum Dei misericordia venimus Li-

543 HORMSSDyE PAP^ 444 

gnidum, Theodoritus episcopus venerabilis vir ipsius 

civitatis similiter libellum dedit, qui libellus iu Ec- 

clesia est relectus, et orania secundum constitutio 

nem vestram sunt facta. Rogate Deum ; sperate ab 

apostolis ejus beatissimo Petro et Paulo, ut Deus, 

qui initia talia donavit orationibus vestris, similiter 

sequantur [sic] et prospera, ut tempora coronge vestraj 

in correctione Ecclesiarum semperpraedicentur.Quam 

epistolam ad apostolatum vestrura direxiraus die nonarum 

Martiarum. 

EXEMPLUM RELATIOxMS 

ANDREyE EPISCOPI PRA.VALITAN1. 

Continet simulationem episcoporum i/i synodo Epiri 

novi, et quse Scampis et Lignidi in adveniu legatorum 

acia sunt. 

P 

Domino semper meo beatissimo, et aposlolica 

sede intima veneratione prceferendo, atque angelicis apicem placitorum perturbare, lapsos esse a sancta 

meritis coaequando patri patrum papse Hormisdee 

Andreas. 

Commendans me bumillime vestigiis vestris piissimis, 

indico propter synodum Epiri novi, quoniam 

flnxerunt anatbematizare intra semetipsos aliquas 

personas. Hoc tantumraodo ingenio usi sunt, ut os in 

sua malitia caperent ; quibus restitit divina Trinitas 

per vestras sanctas preces; et cum deprebensi fuis- 

sent in sua malitia, nunquam potuimus archiepiscopo 

suadere ut ad viam veritatis et ad vestra preecepta 

verteretur. Sed modo cum advenerunt beatissimi at- et Patrum sequentes in omnibus constituta, anatheque 

sanctissimi domini episcopi vel diacoui directi a matizamus omnes hfereses, prtecipue vero Nestorium 

sancta corona vestras, occarrerunt illa Scampinus C haBreticum, qui, quondam Constantinopolitana; urbis 

episcopus vir beatissimus Trojus cum omni gaudio episcopus, damaatus in concilio Ephesino a beato 

Goeiestino papa urbis Roraae, et a venerabili viro Cy- 

et luminaribus : et, porrecto libello secundum vestram 

praeceptionem, statim reoepti sunt iu pace Chi'isti, 

et missas celebravere cum episcopo in Scarapina ci- 

vitate. Et videntes Lignidonenses quod fecit Scampi- 

nus, simili modu et ipsi secuti sunt. Nunc dum istas 

litteras ordinaremus, supervenitMagistrianus de urbe 

Constantinopolitana, qui nuntiavit quia Deo propitio 

precibus sanctis vestris et Constantinopolitani mise- 

runt anatbema Acacio, et cum pace Pascha celebraverunt. 

Jam quod sequatur, vestra intercessio apud 

Deum laboret, ut ad perfectum servi sedis apostolicae 

inveniaraur. Epistolas vero quas destinaverunt ad 

meam humilitatem supra memorati viri beatissimi 

episcopi pietati veslrae junctas transmisi. Accepta 

die quo supra. 

* EXEMPLUM LIBELLI 

JOANiNIS EPISCOPI CONSTAKTINOPOLITANI. 

Catholicam fidem profiietur. Hxreticos omnes et prsecipue 

Acacium detesiaiur. 

Domino meo per omnia sanctissimo et beatissimo 

fratri et comministro ^Hormisdas Joannes episcopus 

in Domino salutera. 

Redditis mihi litteris vestrte sanctitatis, in Christo 

frater carissime, per Gratum clarissimum comitera, 

et nunc per Germanum et Joannem reverendissimos 

episcopos, Felicem et Dioscorum sauctissimos dia- 

conos, et Blandum presbyterum, laetatus sum dc spi- 

• Epistola sive libellus. 

A rituali caritate vestrse sanctitatis, quod unitatem 

sanctissimarum Dei Ecclesiarum secundum veterem 

Patrum requiris traditionem, et laceratores rationa- 

bilis gregis Christi animo repulsare (amore pulsare) 

festinas. Certus igitur scito, per omnia sanclissime, 

quia, secundum quod vobis scripsi, una tecum cum 

veritate sentiens, omnes a te repudiatos bsereticos 

renuo et ego, pacem diligens. Sanctissimas enim Dei 

Ecclesias, id est superioris vestrse et novellae istius 

Romae unam esse accipio illam sedem apostoli Petri, 

et istius Augustse civitatis unam esse definio. Omni- 

bus aclis a sanctis illis quatuor synodis, id est Ni- 

caena, Constantinopolitana, Ephesina, et Chaleedo- 

nensi, et de confirmatione fidei et statu Ecclesiae as- 

sentior, et nihil titubare de bene judicatis patior : 

sed et conantes aut ** enixos (scissos) usque ad unum 

Dei generali et apostolica Ecclesia scio, et tuis verbis 

recte dictis evidenter utens, per prsesentia scripta 

hcec dico : Prima salus est, rectae fidei regulam cu- 

slodire, et a Patrum traditione nullatenus deviare ; 

quia non potest Domini nostri Jesu Christi praeter- 

mitti senlentia, dicentis : Tu es Petrus, et super hanc 

petram xdificabo Ecclesiam mcam [Malth. xxvi). Haec 

qu£E dicta sunt rerum probantur effcctibus : quia in 

sede apostolica inviolabilis semper catholica custo- 

ditur religio. De hac igitur fide non cadere cupientes, 

rillo episcopo Alesandrinae civitatis ; et una cum illo 

anathematizamus Eutychetem et Dioscorum Alexan- 

drinaj civitatis episcopum, damnatos in sanctasynodo 

Chalcedonensi, quam venerantes sequimur et am- 

plectiraur, quae sequens sanctara synodum Nicasnam, 

apostolicam fidera praedicavit : his conjungentes Ti- 

raotheura parricidam, /Elurum cognominatum, ana- 

thematizaraus, et hujus discipulum et sequacem in 

oranibus Petrum Alexandrinum similiter condemnantes. 

Anathematizamus similiter Acacium quondam 

Constantinopolitanaj urbis episcopum complicem eo- 

rum, et sequacem factum, nec' non et perseverantes 

eorum coramunioni et paiiicipationi : 

quorum enim 

quis communionem complectitur, eprum et similem 

adjudicationem in condemnatione consequilur. Si- 

mili tnodo et Petrum Antiochenum condemnantes, 

analhematizamuscum sequacibus suis, et in omnibus 

suis (omnibus supradictis). Unde prubamus et am- 

plectimur epistolas omnes B. Leonis papae urbis 

Roraw, quas conscripsit de recta flde. Quapropter, 

sicut praediximus, sequentes in omnibus sedem apo- 

slolicam, et praedicamus omnia quffi ab ipsa decreta 

sunt, et propterea spero in una comraunioue vo- 

biscum, quam apostolica sedes prajdicat, me futurum, 

in qua est iulegra Christianae religionis et per- 

fecta soliditas. Promiltentes ia sequeuti tempore se- 

** AI. nisos Hard.

445 EPISTOL/E ET DECRETA. 446 

questratos a communioiio Ecclesite catkolicce, id est A cousideratioai vestraj portitorique relinquimus quud 

in omnibus non consentientes sedis apostolicffi, eorum 

nomina inter sacra non recitanda esse mysteria. Quod 

si in aliquo a professione mea dubitare tentavero, 

hisquos condemnavi, per condemnationem propriam 

consortem me esse profiteor. Huic vero professioni 

subscripsi mea manu, et direxi per scripla tibi Hormisdai 

sancto et beatissimo fratri et papm magnte 

Romse, per suprascriptos Germanum et Joannem ve- 

nerabiles episcopos, et Felicem et Dioscorum diaconos, 

et Blandum presbyterum.. £i! alia mwiu : Joan- 

ues niisericordia Dei episcopus Constantinopolitanae 

novellaj Romaj hac mea professiono consentiens, 

omnibus supradictis subscripsi sanus in Domino, 

Data mense Martio die 27 (28). indictione duode- 

eloqui uon valemus. A palatio in ecclesiam summa 

cum celebritate pervenimus, ut fidei animorumque 

concordiam (o) solemnis quoque celibritas roboraret. 

Vix credi polest quis fletus lcetantium, quae im- 

ipsa suam 

mensitas fuerit exundatioque populorum : 

la^titiam turba mirabitur : nec dubitari poterat manum 

adfuisse ccelestem, quae talem nuindo contulit 

unilatem. Acacii prasvaricatoris anathematizati nomen 

de diptycliisecclesiaslicis, sed et CEeteroruni episcoporum, 

qui eum in communione secuti sunt, siib 

nostro conspectu significamus erasos. Anastasii quoque 

ac Zenonis nomina similiter ab altaris recita- 

tione submota; pas est orationibus vestris Christianorum 

mentibus reddita : una totius et Ecclesise 

cima, (consulibus domino Justiuo imperatore Augusto ^ anima, una Iffititia solus luget humani generis ini- 

: 

et Eraclio [Eutharico] v. o. eera dlvii), consensu do- 

mini Justini imperatoris Augusti, Eutharico viro cla- 

risssimo consule (anno Domini 519). 

ITEiM SCGGESTIO 

SERU.^NI ET JOANNIS EPISCOPORUM, FELICIS ET DIOSCORI, 

DIACONORUM, ET BL.4NDI PHESBYTERI. 

Quanfo cum honore ab imperatore sint accepti : a 

Joanne episcopo fidei (Ed. Rom. addit libellum) 

subscrlptum, et Acacio cssterisque seclatoribus damnalis 

pacem Ecclesise reddiiam. 

Non miramur apostolatus vestri precibus cuncta 

Qobis prospera successisse, scientes quod amplius 

micus, vestrae precis expugnatione coUisus. Orate ut 

Antiochenam quoque similis felicitas illustret Eccle- 

siam, de cujus antistite adhuc tractatus nutare con- 

spicitur ; quoniam inter diversa vota populorum de 

personce electione non constat. Credimus tamen quod 

precibus bealitudinis vestroB de ipsa quoque velociter 

ordinatio digua proveniat, ut ccepta pax temporibus 

vestris per omnem mundum pariter dirigatur, et 

cunctisin apostolicam partibus communionem fidemque 

convenientibus perfecte, sicut pridem ifuerat, 

omnibus membris capiti suo connectatur Ecclesia. 

SUGGESTIO. 

Qostro ministerio vestra pro nobis elaboret oratio. DIOSCORI DIACONIPERPULIONEM (PoIIianem) SUBDIACONUM. 

Ha enim totus se ecclesiastici negotii tulit eventus, C fûntiat qux Thessalonicx et Constantinopoli acta 

ut dubitari non possil beati Petrijper singula prove- 

fuerant, 

;iisse miraculum ; primum quod tantum in ipsis qui 

Ineffabilis Dei omnipotentis misericordia, et pietas 

diguitate funguntur invenimus religionis ardorem, 

ejus, quam super humanum genus clementer effun- 

ut Vitalianus, Pompeius et Justinianus nobis occuri-erent 

in decem millibus, et de adventu nostro cum 

dit, humanis viribus aestimari non potest, necsermo- 

vestra gratiarum actione gloriari non arbitrarentur 

indiguum. Deinde quod tanta fuit etiam in plebe de- 

votio, ut pars maxima populorum cum cereis simul 

et laudibus vestris uostrum praestolarelur adventum. 

Sub hac itaque celebritate secunda feria hebdomadse 

majoris Constantinopolim sospites hilaresque conve- 

Qimus : posteroque die pissimo principi praesentali, 

tanto ejus relevati sumus affectu, ut si alia miuime 

prfficederent, sola nobis ad solatium piissimi prinoi- 

nibus esplicari ; sed sufficitejus tantum consilia devo- 

tis sensibus admirari, et scire omnia bona de ejustantum 

gratia; pendere remediis. Est ista quotidiana pro- 

audacter tamen pra3sumo dioere, domine meus 

batio : 

beatissime papa, quia prtBsens causa praeterita cuncta 

transcendjt, quam Deus vestris temporibus et meritis 

reservavit. Quid in Aulone sit actum, quid Scampis, 

quid Lignidi fuerit subsecutum, anteriore significa- 

tione suggessi. Ad Thessalonicam pervenimus ; quas 

intentiones (contentiones) habuerimus cum epipis 

gratia suffecisset : sed orationibus vestris majora D ^^^^^ Thessalonicensi, et quai dicta fuerint vel etiam 

secuta sunt. Nam eo die sub senatus cuncti praesen 

tia episcopi quoque quatuor adfuerunt, quos Joannes 

Gonstantinopolilanus autistes pro partis suae defen- 

sioue transmiserat, quibus apostoliccE sedis libellum 

ostendimus, omniaque in eo recta canonicaque esse 

probavimus. Postremo quinta feria, hoc est, in coena 

Domimi ad palatium in generali conventu venit episcopus, 

et perlecto libello consentiens, cum surama 

Jevotione subscripsit. Quis esplicet quantaillic prin- 

cipis pariter ac senatus laetitia fuerit, quas ibi lacrymas 

gaudia pepererint, quas vuces vel in laudem 

principis, vel in sedis vestrae, totius coetus etclerifa- 

vor emisit? Explicari hsec relatione nou possunt, sed 

(o) Edit. Rom. addit communionis. 

constituta, harum portitoris viva insinuatione disce- 

tis. Quod tamen non oportet praeterire silentio, insi- 

nuare non differo. Post multa certamina praefatus 

episcopus ratione convictus libelluni subscribere vo- 

luit: sed quia episcopi qui sub ejus sunt ordinatione 

constituti omnes non aderant, in pr»senti hoc con- 

venit, hoc promisit, ut post dies sanctos, nno ex 

nobis a sede Constantinopolitanae urbis directo,epi- 

scopis congregatis, qui in ejus sunt dicecesi constituti, 

libellum subscriberent : quod cum Dei adjutorio credimus 

esse complendum. liaec sunt Thessalonicae 

constituta. Vestris orationibus commendati ad Con- 

stantiaopolitanam pervenimuscivitatemferia secunda 

hobdomadis authenticK. Decimo ab urbe praedicta

447 HORMISD^ PAPyE 448 

milliario sublimes et magnifici viri nobis ocourre- A nicaret episcopus, qui libellum primitus non dedis- 

runt, inter quos sunt magister militum Vitalianus, 

Pompeius et Justinianus, et alii senatores, cunctique 

(multique) catholicse lidei ardore ac desiderio redintegrandffi 

pacis ardebant. Quid plura ? Cum summis 

pene omnium gaudiis ingredimurcivitatem. Alia die, 

qua3 est tertia feria, piissimi principis prsesentamur 

aspectibus : cunctus illic aderat senatus, in quo con- 

ventu erant et episcopi quatuor, quos episcopus Constantinopolitanus 

pro sua persona direxerat. Obtu- 

limus beatitudinis vestrse litleras, quas clementiosimus 

princeps cum grandi reverentia suscepit. Dicta 

sunt quae ante examinationem causee oportuit inti- 

causa coepta est. Hortabatur nos clemen- 

mare : mox 

tissimus imperator, hoc dicens : Videte civitatis hu- 

jus episcopum, et invicem vobis pacifico ordine reddite 

rationem. Nos e contra respondimus : Quid imus 

ad episcopum certamina facere ? dominus noster 

beatissimus papa Hormisda, qui nos diresit, non no- 

bis prajcepit certare : sed prse manibus habemus li- 

bellum quem omnes episcopi volentes sedi aposto- 

licoB reconciliari feoerunt ; si prascipit pietas vestra, 

legatur ; et si est in ipso quod ignoretur, aut verum 

esse non credatur, dicant, et tunc ostendemus nihil 

estra judicium eoclesiastioum în eidem libello esse 

conscriptum ; aut si illipossnnt docere quia non con- 

venit religioni catholicaj, tunc nobis incumbit pro- 

bare. Relectus est libellus sub conspectu principis 

et senatus. Nos statim subjunximus : 

Dioant prsesen- 

tes quatuor episoopi qui adsunt pro personaConstan- 

tinopolitani episcopi si hcec quse in libello leguntur 

gestis ecolesiasticis minime continenlur? Responde- 

runt omnia vera esse. Postqua» nos subjunximus :Domine 

imperator, et nobis grandem laborem episcopi 

abstulerunt, et sibi oonvenientem rem fecerunt di- 

cere veritatem. Mox clemenfissimus imperator his 

qui aderant dixit episcopis : Et si vera sunt, quare 

non facitis ? Similiter et aliquanti de ordine senato- 

rio dixerunt : Nos laici sumus ; dicitis hajc vera esse : videlur mihi necessarium esse. 

facite, et nos sequemur. Intermissa quarta feria episcopus 

Constintinopolitanus in palatio suscepit a nobis 

libellum, et imprimis quasi tentavit epistolam 

potius facere quam libellum. Sed non post multa 

* EPISTOLA 

JUSTINI AD HOKMISDAM. 

Joannem episcopum catholicam fldcm amplexum hsereticos 

anathemalizasse, alque nomen Acacii, ciim 

aliorum schismaticorum nominibus, e sacris iabulis 

certamina hoc convenit, prooemium modicum facere, expunctum eise. 

et subjungere mox libellum, quemadmodum vestra Q Victor Justinus, pius, felis, inolytus, triumphator 

beatitudo dictavit. Subsoriptio ab eodem facta est, semper Augustus, Hormisda; sanotissimo (sacratis- 

libello conveniens, similiter et datarum, 'cujus 

exemplaria et Gra;ce et Latine apostolatui vestro di- 

reximus. Post factura libcllum nomen Acacii de diptyohis 

est deletiim, similiter et Phravitae, Euphemii, 

Macedonii et Timothei: et non solum hoc in ipsa 

sola ecclesia, in qua episcopus manet, verum etiam 

pcr omnes ecclesias cum grandi diligentia, Deo ad- 

jutore, suggerimus fuisse factum. Similiter deleta 

sunt de diptychis Zenonis et Anastasii nomina. Epi- 

scopi diversarum oivitatum, quanti inventi sunt, li- 

bellum similiter obtulerunt: et oum grandi cautela 

suggerimus custoditum, ne quis nobisoum commu- 

• Sacra imperaloris. 

sent. Pari niodo et omnes arcliimandritse fecerunt 

apud quos archimandritas et certamina nos habuisse 

suggerimus, dioentibus illis : Sufflcit quia archiepi- 

scopus nosterfecit; nos factum ejus sequimur. Quid 

amplius ? Post multa certamina, ipsi quoque ratione 

convioti, libellos modis omnibus obtulerunt. Post 

hsec omnia, Deo juvante, in eoolesiam processimus : 

et qualia gaudia facta sint unitatis, et quemadmodum 

Deus benediotus sit, quaa laudes quoque beato 

Petro apostolo, et vobis relatse sunt, ipsius aotionis 

consideralione perspioitis, quod mea lingua non va- 

let explicare. Nihil est subseoutum secundum vota 

inimioorum, non seditio, non effusio sanguinis, non 

turaultus, quod veluti terrentes inimici antea prsedi- 

oebant. Ipsi quoque ecclesiastici Constantinopolitani 

admirantes, et Deo gratias referentes, dicunt nunquam 

se meminisse ullis temporibus tantam populi 

multitudinem communioasse. His adimpletis etiam 

olementissimus imperator ad beatitudinem vestram 

sua soripta subjunxit, ordinem rei gestse significans, 

similiter et vir reverendissimus Joannes Constanti- 

nopolitanse civitatis antistes. Noveris etiam et sacra 

generalia esse edita, atque credimus Deo propitio et 

vestris sanotis orationibus per universas provincias 

quantocius destinari. Hajc Constantinopoli gesta sunt, 

et nunc de Antioohena Ecclesia tractatur ; et ideo 

adhuc laboratur, quia nondum persona congrua est 

electa. Oret ergo beatitudo vestra intentius, ut Deus, 

C qui vestris precibus exoratus Constantinopolitanam 

Eoclesiam apostolicce sedi restituit, ipse et dignam 

personam donet in Antiochia ordinandam, et assi- 

duas adunet Eoclesias. Rescribite episcopo Constan- 

tinopolitano. Si videtur beatitudini vestrse facitementionem 

damnationum Severi et illorum quos nominastis 

in epistola illa quam soripsistis ad secundam 

Syriam per Joannem et Sorgium monaohos, hoc'ipsum 

det ad imperatorem rescribentes. Si feceritis, 

simo) ac beatissirao arcbiepisoopo et patriarohaj 

(almai urbis Romse). 

Sciis efTectum nobis, pater religiosissime, et quod 

diu summis studiis quserebatur, noveris, patefactum, 

et antequam advenerint qui a vobis destinati sunt: 

quod Joannes vir beatissimus anlistes novse vestras 

(nostrai) Romoe una cum clero ejus vobiscum sen- 

tiunt, nullis variantes anibiguitatibus, nuUis divisi 

discordiis; scias libellurh ab eo subscriptum, quem 

ofterendum indicaveras, sanctissimorum Patrum 

concilio oongruentem. Omnes concurrunt alaori opere 

ad suscipienda vota tam vestra quam Constantino- 

:

EPISTOL.E ET DECRETA. so 

politanse sedis, quos veritatis coruscus fulgor illu- A procuravit. Idcirco in omnibus Deo magno gratias 

niinat; omnes accelerant pibentissime, quos oblectat 

via dilucida ; sequuntur scita Patrum sanctissima, 

leges probatissimas : et conciliis quorumdam Qrmatis 

qni rectum tenebant tramilem, aliornm correctis 

qui vagabantur incerti, in eo res colligitur, ut unitatem 

individuse Trinitalis ipsi quoque unitate colant 

menlium. Negatum est inter divina mysteria memoriam 

in posterum fieri (pro tenore libclli quem diximus) 

Acacii praevaricatoris quondam hujus (regite) 

urbis episcopi, nec non aliorum sacerdotuni, qui vel 

primi contra constituta venerunt apostolica, vel successores 

erroris facti sunt, nulla usque ad ultimum 

diem suum poenitentia correcti. Et quoniam omnes 

nostra; regiones admonendae (religionis admonendi) 

sant, ut exemplum imitentur civitatis regice, destinanda 

ubique principalia preecepta duximus, tanto 

flagramus religionis officio, tanto aifectamus studio 

pacem catholica! lidei pro remuneranda ocelitus pace 

iiostra? reipublicfe, pro conciliando subjectis meis 

superno prassidio. Quid autem (enim) gratius repe- 

riri potest? quid justius? quid illustrius? quam quos 

idem regnum continet, ejusdemque fidei cultus irra- 

diat, eos non diversa coutendere, sed collectis in 

eodem sensibus, instituta venerari nonhumana mente 

lata, sed divini prudentia Spiritus? Oret igitur ves- 

Irce religionis sanctitas, ut quod pervigili studio pro 

concordia Ecclesiarum catholicte lidei procuratur 

divini muneris opitulatio, jugi perpetuitate servari 

annuat. 

Datum X cal. Maii Constantinopoli *. 

EXEMPLUM RELATIOMS 

EPISCOPl CONSTANTINOPOLITANI AD HOHMISDAM. 

Ecclesise pacem initamesse nunliat,ideoqueplurimum 

eum rjaudere monet. 

Domino meo per omnia sancto et Deo amabili fra- 

tri et comministro Hormisdaj Joannes in Domino sa- 

lutem. 

Quando Deus propria mirabilia in suis operatur, 

tunc oportet ea quaj divinis litteris continentur ip- 

sius Scripturaa vocibus fiducialiter exclamare : Quis 

loquetur poteiitias Domini aut auditas faciet omnes 

laudes ejus in omrii tempore {Psal. cv)? Ecce enim 

talem pium principem RomanEe reipublicaB suscita- 

vit, quali mundo ante et catholica indigebat Ecclesia, 

et omne genus hominum videre cupiebat. Ideoque ita 

etiam oornu (coronam) gratise super eum coelitus 

declinavit, ut affluenter in sacrum ejus caput mise- 

ricordia funderetur : omnique annuntiationis ejus 

tempore cum magna voce Deum omnium principem 

glorificaverunt, quoniam talem verticem meis manibus 

tali corona decoravit. Is vero masimus impe- 

rator primam suorum certaminum palmam, devicto 

inimico, evidenter ostendit; secundum virtutis ejus 

meritum, adunationemsanctissimis Ecclesiis sapientissime 

comparavit : regnum ejus tertium bonum, 

dissipata conjunxit, et paceni mundi sapientissime 

* Anno Domini 519, cuin legati essent adhuc Gon- 

stantinopoli. 

{;; 

referens cuncta sapientissime gubcrnanti, annuntiart 

tibi pacem pacisiilio nuntiavi, in oinnibus Deo amantissime; 

ut illud gaudium salias, quo David quidem 

secundum legem in arcEe Dei revocatione iiguraliter 

exsultabat {II Reg. viii), apostoli vero per gratiatri 

veraciter laetabantur. Gaude ilaque in Domino gaudium 

tuffi conveniens sanctitati, et scribe ea qua; 

vestrum benignum animum decent, homo Dei : nam 

quro fuerant divisa conjuncta sunt, et dispersa col- 

lecta sunt; et qu^ longe erant sibi invicem adunatasunt; 

et, sicut oportet dicere et olim scripsi, 

utrasque Ecclesias, tam senioris quam nova3 Romae, 

unam esse evidenter intelligens, et utriusque earum 

unam sedem recte esse diftiniens, indivisibilem adunationem, 

et utriusque nostrorum consonam conflrmationem 

cum judicii integritate cognosco. Unde 

rogo Deum semper eam inseparabilem permanere 

orationibus sanctorum apostolorum et tuaj precibus 

sanctitatis, per quas donari nobis et universo mundo 

clementissimum et Cliristianissimum principem Jiistinum, 

et piissimam ejus conjugem, nostram autem 

filiam Euphemiam, in pace multis temporibus com- 

precatur, per omnia beatissime frater. Gavisi igitur 

de prsesentia reverendissimorum episcoporum, nec 

non et clericorum vestrorum, gratias agimus, quoniam 

secundum petitionem nostram tales pacificos 

viros et vestraj dignos sedis apostolicce destinastis, 

regulam Patrum sine confusione servantes, fldemque 

indivisam custodientes. Quorum amplectentes in om- 

nibus mentem, cuncta per eos ad satisfactionem 

vestrae egimus sanctitatis. Omnem in Christo fraternitatem, 

qua; curo vestra est sanctitate, ego quoque 

et mei plurimum salutamus *'. 

EXEMPLUM _EP1ST0L^ 

JUSTINIANI AD H0HMI3DAM, CUI DE PKOSTRATA PEHFIDIA 

( ET INITA PACE CONGRATOLATDIl. 

Cum jam Ecclesia pacefruatur, prn imperatore ad 

Deum preces fundendx 

Domino meo sanctissimo HormisdEe primo archipon- 

tiflci et papa; urbis Romae Justinianus comes salutem. 

Venerandce sanctitatis vestra; prsedicatio regula- 

D rum, quEe Christo Deo pro Ecclesiarum pace et pro 

plebis concordia jugiter supplicat, quidquid nunc per 

beatissimos suos sacerdotes annuit peragendum, pro- 

pitia divinitate cuncta eflfectui sociata sunt, nulla 

prorsus quorumdam valente discordia. Igitur vestris 

sacris orationibus ,ac praeceptionibus orlhodoxorum 

flde muniti, supplices petimus ut hic pro sanctissimo 

Augusto nostro, totius fldei fautore, proque ejus re- 

publica, pro nobis quoque mandatorum vestrorum 

custodibus, aiHerno Regi coiisueti impetrabiles preces 

offerre dignemini, nosque vobis fldeliter supplices 

vestris salutiferis rescriptionibus visitare (anno Do- 

mini 319). 

'* Anno Domini 519. Huc refer relationem Joannis 

supra recensitam. 

.

4S1 

EXEMPLUM EPISTOL^ 

POMPEII AD HOIiMISDAM. 

De proslrafaperfidia, et pace Orientalis Ecclesixinita, 

pontifici conyratulalur. 

Domino meo beatissimo et apostolico patri HormisdfB 

archiepiscopo universalis Ecclesiae Pompeius. 

Sanctis beatitudinis vestraj precibus omnipotentis 

Dei pietas esorata tantae nobis fidei principem con- 

donare dignata est, -ut religiosissimis clementiffi ejus 

meritis redintegratio pacis ecclesiasticae, quae votis 

oninium fidelium poscebatur, jure videatur esse col- 

lata; in cujus regis proventu solidissima principatus 

sui fundamenta sancti Spiritus operatione constituit, 

quai tantum robur obtinent stabilitatis invictae, quantum 

actionis escellentia unica et admirabilis testimatur. 

Et ideo reverendam vestri pontificatus beatitudinemcultu 

reciprocantis alloquii salutantes, queesumus 

ut magis magisque pro ciementissimi atque 

invictissimi domini nostri principis prosperitate 

orare dignemini, quatenus ineffabilis omnipotentis 

Dei pietas sua dona, in quibus etiam fructus vestrffl 

agricolationis exuberat, justis gratiaj opitulatione cus- 

todiat : nobis quoque filiis vestris spiritiiali vobis 

congiutinatis aifectu, quos hujus operis maxime sem- 

per sollicitudo perstrinxit, suCfragatris intercessio 

sanctimouiae pontificalis assistat (anno Domini 519). 


principalis sedis apostolicse elisis erroribus hsereti- 

corum, in unitatem fidei catholicffi convenimus con- 

gregati simul ad ubera materna Ecclesiae in die 

sanclae resurrectionis. Quapropter stylo venerationis 

alluquentes sanctitatem vestram, admonemus ut 

intimetis, destinatis a vobis reverendissimis viris, 

nullo modo abscedere, antequam sicut praDvideritis, 

ut oportet, firmentur ea quaj bene disposita sunt 

ab eis : ut, aniputatis omnibus reliquiis transacti er. 

H0R-M1SD.« PAP.E 

roris, impendiis vestrae beatitudinis roborata unitas et lucidum et totius festivitatis repletum diem in 

ad effectum perpetuum deducatur (anno Domini 519). toto orbe vestris Deo dignis precibus praestitit, et ab 

EXEMPLUM EPISTOLjE 

anstasi;e ad hormisdam 

D omni iniquitate 

tionis absolvit, 

eripuit, et omnem nodum coUiga- 

et omnem semitam aperuit. Hanc 

Vt propiissimiimperaiorissalutepreces ad Deumfundat, 

precalur. 

itaque gratulationis repletam pio vestro pronius offerens 

apostolatui, deprecor uti pro me» flebilita- 

Domino sancto et beatissimo patri patrum Hor- 

misdaj archiepiscopo universalis Ecclesiaj Anastasia. 

Divini luminis illusissc nobis gratiam raerito pro- 

titemur, apostolatus vestri reverentiam in sancto 

corde nostri tenere memoriam paginali assertione 

noscentes; veraci namque spe confii4mus supernae 

misericordife propitiationem de pontificali interces- 

sione subsistere, domine beatissime et apostoiico 

honore suscipiende pater. Pervigiles vestrarum orationum 

excubiae, et miranda victoriosissimi princi- 

pis fides splendore catholico semper irradians, diu 

A exspectatam sacrosanctis Ecclesiis concordiam pacis 

restituit, quam omnibus triumphis suis solidissimc 

firmatis invictum jure exsultat pra3Coluisse vexillum. 

Ideoque illibata vestras paternitatis sanctimonia prc 

incolumitate atque prosperitate prajdicti domini nos- 

tri Augusti vota precesque omnipotenti Deo offerre 

indesinenti continuatione persistat, ut ineffabilem 

tantorum bonorum gratiam, quam ipse piis ejus sen- 

sibus inspiravit, ad futurae quoque beatitudinis pro- 

fectum conservare dignetur. Domino etiam jugali filio 

vestro, et mihi peculiari cultrici vestrae, cum sobole, 

quam nobis Dominus donare dignatus 9st, a vestro 

pontificatii oratio benigniter impendatur, cujus suf- 

fragio divini favoris protectio nobis clemeuter aspi- 

ret (anno Domini 319). 

B EXEMPLUM EPISTOL^ 

THEODORITI EIPSCOPI LIGNIDENSIS AD EOEMISDAH PAPAM. 

Gratulatur poniifici de unione Ecclesiarum. 

Domino sancto beato praedicabili et adorando apo- 

tolico patri Hormisdae papae urbis Romae humilis famulus 

tuus Theodoritus. 

Meae quidem exiguitatis non esse tam magna praesumere, 

et ad vestrum pium sanctum apostolatum 

pusilli sermone praesentes parvulas destinare paginas. 

Sed quia, pro insita vobis humanitate, pio propitia- 

tionis animo omnia nutu Divinitatis protegere con- 

suevistis, lucidum diem et totius festivitatis repletum 

omni reddidistis mundo, et vestris pra^dicandis 

J0L1AN.E ANICIiE HORMISDAM. 

Prxsentia legatorum omnes Ecclesise dissensiones com- precibus ad pristinum veritatis (unitatis) revocastis 

posiias esse nuntiat; hos non nisi firmata pace discedere 

permiliendum. 

statum, et in unum concordare 

P 

tris prfedicabilibus et adorandis 

vel subjugare ves- 

meritis annuistis. 

Domino beatissimopatri Hormisda; Juliana Anicia. Ideoque etsi meis obrutus iniquitatibus, et ab eis un- 

Precibus vestrse beatitudinis, adventu legatorum dique oppressus, ex ipsius [F. ipsis]recreatusinfernis, 

recurrente adreligiosa vestigia vestra famulo tuo viro 

religioso Pulione (Pollione), usurpavi me tam per 

eum, quam etiam his parvulis et exiguis chartis 

vestris prajdicandis et adorandis prajsentare vesti- 

giis, divinum omnibus viribus exhortans favorem, et 

clara voce cum omnibus omnino canens : Gloria in 

excelsis Deo, etinterrapaxhominibusbonsevoluntatis 

[Luc. ii), qui pro sua incomprehensibili pietate ves- 

tris mirificis operibus omnia illuminavit et liberavit, 

tis exiguitate vestris piis precibus memores esse 

dignemini, domine sancte beate apostolice pater. 

Accepta xiu calendas Julii, domino Eutharico viro 

clarissimo consule (anno Domini 519). 

EPISTOLA XLI. 

AD GERMANUM CJSTEROSQUE LEGATOS. 

Deeorumincolumitateetrebusgestisceriiorfiericupit. 

Hormisda Germano et {ad. Joanni) episcopis, Fe- 

lici et Dioscoro diaconis, et Blando presbytero. 

Opinionum diversitas diu nos facit de prosperitate 

vestra vel de susceptse actionis qualitate sollicitos :

453 EPISTOLiE ET DECRETA. 454 

prcEcipue cum nihil cerlum tam diulurno lempoie A alloquia, in quo ratio poposoerit, compctentibus sola- 

vestrcE dilectionis potuissemus rescriplione cognotiis adjuvdte, quia hunc semper nostrum fuisse reco- 

scere. Nos tamen reperta latoris occasione liasc ipsa 

tignificare maluimus. Quapropter salutantes cum 

Dei omnipotentis auxilio incolumes nos esse cogno- 

scite, quod et de vobis audire desideramus. Sed ut 

de omnibus quae gestasunt nostram plenius possitis 

instruere notionem, a quibus personis, vel in quibus 

locis bene, siout credimus, suscepti fueritis, vel ubi, 

aut sub qua festivitate resurrectionis dominicse ca- 

ritas vestra tenuerit diem. Et quid deinceps egeritis, 

peromnia rescriptis currentibus declarate, quatenus 

vesLram [F.nostram] ccigitationemdevestraet actuum 

prosperitate relevare possitis, et si quid instructioni 

quam suscepistis causge defuerit, subjungere cum Dei 

nostri solatio valeamus. DataviicalendasMaiasEutharico 

viro clarissimo consule (anno Dominiol9). 

EPISTOLA XLIL 

AD EOSDEM LEGATOS. 

Dolet illos non scribere : se Paulinum ad imperaiorem 

misisse ait. 

Hormisda quibus supra. 

Animus noster diuturna redditur exspectatione 

sollicitus : prcecipue ad tantum principcm destinati, 

sub celeritate nos certiores debuissetis eflicere. Nam 

ante diem Ascensionis dominicaa litteras vestras cre- 

debaraus nos posse suscipere. Idcirco tam vestree 

sospitatis indicia, quam profectum causa;, quam peragendam 

cum Dei nostrijuvamine suscepistis, desideramus 

agnosoere. Paulinum Ecclesia; Romanse de- 

feiisorem cum scriptis praesentibus destinare cura- 

vimus, tam principilitteras, quam singulis, quibus 

oportuit, dirigentes. Quapropter Deum nostrum 

congruis precibus oramus, ut ipse salutem vestram 

sua propitiatione custodiat, et causae qualem desideramus 

concedere dignetur elTectum. Qui [F. quia] nihil 

majusintertitulosoptimi imperatorisascribitur, quam 

si eum Ecclesia Graeca, prajsens et futura, 'praedicare 

mereatur pacis auotorem. Data iri oalendas Maias, 

Eutbarico viro clarissimo consule (anno DominiSIO). 

EPISTOLA XLIII. 

AD EOSDEM LEGATOS 

Siephanum 

commendal. 

Be his quse agant vult se moneri : 

Hormisda legatis nostri^ quibus supra. 

Necesse est ut vel de injunctae actionis statu vel 

de vestrsB dilectionis cogitemus absentia, et pro his 

rcbus sollicitudo nostra non patitur scribendi quasli- 

bet occasiones omittere. Antehac per Magistrianum, 

qui in Sj^mmachi patricii remeavit obsequium, litte- 

ras caritati vestrte direximus, hortantes ut nos de 

uuiversis quaj in causa ecclesiastica gesta sunt vel 

geruntur non omitteretis instruere, quod et facere 

pro nostroe cogitatiouis revelatione debetis. Nostri 

enim voli est ut labori vestro Deus omnipotens desideratum 

concedere dignetur, effeclum. Stephanum 

negotiatorem per quem vobis nostra contradentur 

litis. Data eodem die (anno Domini ol9). 

* EPISTOLA XLIV. 

AD JUSTINUM AUGUSTUM. 

Gratulaiur cum ejus opera Constantinopoli pax vigeat, 

hoc ipsum Antiochise el Alexundrix faciendum cu- 

ret. 

Hormisda episcopus Juslino Augusto. 

Lectis clementife vestraj paginis, quae restitutam 

fidei concordiam nuntiabant, in divina-, laudis canticum 

mens totius Ecclesiajlsetaprorupit, quo canitur : 

Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus 

bonx voluntatis [Luc. ii). Hujus igitur fiducia Iiymni 

g diguam fidelibus meritis gloriam felioitatemque 

prffisumite. Neque enini te ita Deo plaoitum prinoipem 

ad imperii,verticem humanus tantum consen- 

sus evesit, te sibi divinus favor anle formaverat. 

Tradidit enim tibi Orientis imperium ut ejus operum 

fieres instrumontum ; atque ideo ut hoc in te 

propheticum dictumjure conveniat eflioiatis : Co?i- 

stitues eos principes super omnem terrain; meinores 

erunt nominis tui, Domine, in omni progenie ei gene- 

ratione (Psal. xliv). Etenim cum tibi sit Christianam 

pacem servare ,'propositum, quis te dubiteta 

Christo esse dileotum (deleotum)? Haec prima sunt 

vestri fundamenta prinoipatus, Deum plaoasse justi- 

tia, et asoivisse vobis escellentissima3 majestatis 

au.xilia, dum adversarios ejus velut proprios oompri- 

C niitis inimicos. Ha;o nimirum maxima reipublicaj 

fuudamenta sunt, 'hoc solidum invictuiuque robur. 

Neque enim humanis ictibus potest esse pervium quod 

estdiviuffi gratiaj firmitate vallatum. Testis est ,huic 

prophetioa Scriptura ; ait enim : Elegi David servum 

meum, oleosanctomeo unxi eum: manus enim mea 

auxiliabitur ei, et brachium meum confortabit eum 

[Psal. Lxxxviii). Contraautemfrustraarma,frustrasibi 

eopias qucerit, quem gratiasuperna destituit. Etenim 

veraciter scriptum est : Nisi Bominus custodierit 

civitatem, in vanum vigilant qui cusiodiunt eam 

{Psal. cxxvi). Bellabis tu quidem divino tutus auxilio, 

excellentissime princeps, et tuae reipublicaa jugo fe- 

rocissimarum gentium colla submittes ; sed nulla 

„ victuria potest esse praistantior, quam quod humani 

generishostem post quaesita tam longi temporis firmamenta 

subvertis. Enimvero caiterorum natura 

prseliorum distincta gentibus, regionibus terminata, 

cruore polluta; hasc omne genus humanum palma 

complectitur, huno omnibus regionibus imputabis 

(impurtabis) triumphum ; et quod divinas proximum 

pietati est, qui paulo ante ductu diaboli grassaban- 

tur, nunc ad propriEe salutis effectum sine sanguinis 

cffusione vinountur. Durabit igitur hujus ChristianBe 

victoria; persevum triumphus. Neque enini poterunt 

labetemporis aboleri, qua; in sempiterna fidei stabi- 

litate fundata sunt. Permanebit longe latequevestro- 

rura fama factorum, et sicut divinis designatur elo- 

quiis, in omnem terram exiviisonus eorum,et infines 

* Hajc epistola cum quinque sequentibus scripta est post paoem nuntiatam, annoDominioI9.

45S HORMISD^ PAPtE 456 

ierrx verba eorum [Psal. xviii). Et Cfeteris quidem 

bellis agros, urbes, oppida et, quod supremum est, 

subjectorum libertatem tueris, quas, mortalium usi- 

bus comparata, simili quadam mortalitate solvenda 

sunt. In boc certamine vita ipsa defenditur, et quodammodo 

pro sempiternse beatitudinis arce pugna- 

tur. Quocirca continuam tanli operis apparatus cle- 

menticE vestrae intentionem requirit. Facite nt nullum 

prorsus receptaculum eo quo rursus immanissimus 

hostis emergat inveniat ; cuuctis eum nudate 

praesidiis, et siquidusquam vestigiorum ejus reliquum 

est, id omne elementi remedio purgate: omne 

nequitiK germen funditus eruatur : adversa Deo 

stirps ad vivum usque resecetur, ne minus com- 

pressa (quod absit) iniquitatis radis venenata latius 

iterum virgulta diffundat. Quorsum bajc? Quia su- 

perest adhuc vobis AlexandrinEe atque Antiochenaj 

et aliarum Ecclesiarum nullo modo negligenda correctio,in 

qua si suam curam clementia vestra immiserit, 

spes est quo auclore bona cuncta credimus 

incipi, eodem" celeriter ausiUatore compleri. Commendamus 

praaterea legatos ab apostolica sede di- 

rectos, et apud vestram fidem religionemque de- 

ponimus; quos ita perfeclis omnibus pietas vestra 

dimittat, ut divinis vestrisque beneficiis ad apostolicam 

sedemplenamreferant de Ecclesiarum omnium 

pace lajlitiam. Quaj scriptaper Paulinum Romanffi 

Eeclesiffi defensorem famulum vestra3 pietatis inge- 

renda transmisimus. Data vn idus Julii, Eutharico 

viro clarissimo consule (anno Domini oI9). 

EPISTOLA XLV. 

AD JOANNEM EPISCOPUM CONSTANTINOPOLITANUM. 

Laudat Joannem ad uji.iialem Ecclesise rediisse ; 

horlatur 

ut Alexandrinx et A.ntiochenx Ecclesix unionem 

procuret, legatosque ei commendat. 

Hormisda Jonnni episcopo Constantinopolitano. 

Consideranti niihi tufe, scripta caritatis, in quibus 

cum sede beati apostoli Petri unam tibi esse fidem 

professus es ; prophetica libet exclamare licentia 

Eccequam bonumet quam jucundum hahitare fratres 

inunum (Psal. s5xii).Neque enim refert quam longinquis 

locorum spatiis dividamur, quando jam, Deo 

auctore una fidei cobabilatione conjungimur; nunc 

enim misericordia procurante divina in unius cor- 

poris vultum dissipata olim Cbristi membra conveniunt, 

et ab iniquissimis direpta latronibus annun- 

tiata a propbeticis vocibus Domini nostri redintegra- 

tur hau'editas, et vere in Iiujus pelrai fide, id est 

apostolorum principis iirmitate, Orientalis Ecclesije 

fundamenta solidantur, quee, cum facta tuis litteris 

indicentur, tempestiva exsultatione dicendum est 

Quamspeciosi-pedesevangelizantium pacem, evangeli- 

zantium bona [Rom. s). Gratias igitur excellentis- 

simoe Trinitati, quaj consentientis in Christum Ec- 

clesiaeiac reipublica; dedit esse rectores : enimvero 

rerum salus est, quotiens in lidei cathoIicEe veritate 

sacerdotes ac principes mens una connectit. Hoc iirmum 

pacis vinculum est, hseo coelitus diraissa socie- 

tas ; neque fas est enim in quo vident concordari 

prtepositos, aliud sentire subjectos. An dubium est 

: : 

A cuncta heec providentiam disposuisse divinam ? Primum 

eum principem esse delectum, qui cum se hominum 

suscepisse videret imperiura, non se ôblituE 

est Deo esse subjeclum. Dehino quod talem fraternitatem 

tuam Ecclesias suse prsesulem dedit, quem 

non esset ambiguum cum sede nostra, id est aposto- 

lica, certam mansuramque fidei subiturum esse con- 

cordiam. EtenimJibello a nobisfldeilibenter accepto, 

cum redintegrationis in Christo fueris avidus, nunquam 

in prsedestinatione divina fuisse a nobis cog- 

noscerisalienus. Itaque, dileclissime frater, Dei nostri 

sponte currentibus instate beneficiis, sparsi olim 

gregisplenius membra coiIigite,et custodite collecta. 

Memento nunc clementer assignatas a Christo navis 

_ esse te rectorem ; fac cogites diabolicce contumaciae 

spiritus, quietem itineris et curam turbantes ; nec 

te latent fluctus tempestatis incertee, quos evigili 

mente prospicias, et ierecta in Deum ratione com- 

penses. NuUa tibi commissinegotii negligentia clavum 

dominicaj retis extorqueat. lllud unicum recti 

itineris signum fixis semper obtutibus intuere, quo 

certius perflantis diaboli turbata contemnas, et ad 

promissi portus tranquilla pervenias. Hfec est Christiani 

patestra certaminis, tali Christi militiee sem- 

piternae vitce palma proponitur. Hcec tibi rectissime 

cogitanti non deerit suo militi pra2sidium ducis ; et 

quanto hostium multiplicantur insidiaj, tanto summi 

gratia rectoris adversautis venena misericordife suse 

facit esse materiam, sicut sermo apostoliccTj veritatis 

C asseruit, dicens : Ubi abundavit iniquiias, superabundavit 

et graiia [Rom. v). Tu tantum divinis rectis- 

simisque inhaarens institutis, ecclesiasticam fovendo 

concordiam, veluti quodam pacificaj voluntatis signa- 

tus indicio, illius esse discipulus approberis qui ait 

Pacem mearn do vobis, pacem meam relinquo vobis 

(Joan. xiv). Hortare etiam,quanquamsponte ad recta 

tendentem, filium nostrum clementissimum principem 

Justiuum, Christiano sajculo divinitus compa- 

ratum, ea perficere quse regalibus lilteris dignatus 

est poUiceri, ut missis ad eos edictis quos ab Eccle- 

siffl matris uberibus etiam nunc devius error abducit, 

diabolicam fraudemet auctoritate religionis et mo- 

derata potestate compescat imperii, eamque sibi con- 

tra communem totius huraanitatis hostcm maxi- 

T^ mam ducatesse victoriam, si superme auxilio Divi- . 

nitatis vetusti serpentis venena compresserit. De 

Antiocheno; quoqueatque Alexandrinaj Ecclesiarnm 

slatu non supersedeas esse sollicitus, et clementis- 

simo subinde supplicato ut inhis quoque pacem re- 

ligiosa ordinatione restituat, quatenus bonis ccBptis 

plenas cumulum perfectionis adjungat. Frustra enim 

bonum opus incipitur, sinonintotum perfectio sub- 

sequatur. Commendamus prasterea legatos a sede 

apostolica destinatos, quos ita faciat ad nos tua di- 

lectio remeare, ut nobis plenam referre queant de 

reslitutauniversis Ecclesiis pace tetitiam. Data vii 

idus Judii (anno Domini btO), Euthayrico v. c. con- 

sule. 

:

EPISTOLA XLVl. 

AD JUSTINIANUM. 

Commendateinn, quod Jiistino adjumentofuerit inpace 

Ecclesix reddenda ad quam perfecte ineundam hortatur. 

Hormisda iilustri viro Justiniano. 

Benedicimus ineffabile Divinitatis ausilium, quia 

de Ecclesiarum pace universitatis desiderium sub 

tranquillitate agnovimus fuisse completum. Quod 

quidem non prajter opinionem nostram coutigit iieri : 

EPISTOL/E ET DECRETA. 458 

quia religiosissimi Augusti praBsumpti genere spem fectum; et quocunque contentionis alicujus videritis 

semper gessimus de quiete, et quod credidimus fa- remansisse vestigia, curetis modis omnibus insecieQdiim 

sub principe Christiano de adunatione, erat quenda. Adeste Ecclesiarum Dei plenissimae tran- 

in votum. Quare habebit gloriosus imperator de hac quiUitati, insistite labori, quem tidei vestrae munere 

causa Iriumphorum titulos, non quibus se oblivio Domino curastis olferre. Facitis enim, ut majore a 

mortalitatis interserat, sed quos Divinitatis gratia " vobis fiducia exigamus plenitudinem, quos gratulamur 

super perpetuitate confirmel; : et vobis quoque cce- 

lestis remunerationis non deerit praemium, qui adju- 

vistis boni principis institutum, atque obsequio con- 

venienti desiderio horrorem segregationis fecistis 

excludi. Benediclus Dominus Deus noster, qui visitavit 

et fecit redemptionem plebis sux [Luc. i). Superest 

nunc ut, quia vobis hujusmodi ofticium certum est 

providentia Divinitatis injunctum, accingatis, ut ait, 

lumbos, et pacificce adhortationis viribus persequamini, 

a quibus pacem non videtis agnosci, maxime 

quia gratiae gloria^ vestrte delrahitur, si quid in hac 

causa fuerit minus impletum. Circumspicite omnia 

fide qua vivitis, et diligentia qua vigetis occurrite 

omnibus incursibus quibus religionis Christianae reverenliam 

videtis esse vexatam, ut instantiae vestraj 

bene possimus cum exsultatione dicere : 

Reminiscen- 

tur, et convertentur ad Dominum omnes fines terrx 

[Psal. xxi). Quas cum ita sint, vos qui Ecclesise ca- 

tholicae tranquiUitati fecistis initium, procurare decet 

effectum : non deerit Salvatoris nostri favor in per- 

fectione, qui vobis hoo opus inspiravit incipere. Data 

consule suprascripto (anno Domini 519.) 

(Post hanc epistolam in coUectione Avellana altera 

liaeG succedit quam es eadem collectionne vulgarunt 

Ballerini oper. S. Leoni.s, tom. III, pag. 166). 

Hormisda. 

Cum necesse fuerit seripta domino filio nostro 

clementissimo principi deslinari, amplitudmem ve- 

stram silentio pra?terire nequivimus. Et ideo salutationis 

honorilicentiam praloquentes eos qui in rem 

destinati sunt commendamus, postulantes ut domino 

nostro auctore sub vestra dispositione celeriter ut 

[leg. ad) destinata perveniant, ut sacratissimus et reli- 

giosissimus imperator meritorum suorum gloriam 

possit sine dilatione cognoscere. 

EPISTOLA XLVII. 

AD P05IPEII) M. 

LaudatPompeiumquodsepacis studiosumosienderii : 

horiatur ad operani navandam, utperfecla Ecclesix 

iranquillitas reddatur. 

Hormisda Pompeio. 

Ita devotionis nostras animum gaudio concordias 

fatemur impletum, ut nuUa credamus verba suflice- 

re quibus tidei vestrae puritatem valeamus explere. 


A Magna profecto memoria felicitatis transibitis ad po- 

P 

steros, quia vos in facienda pace sollicitudine certum 

est fuisse constrictos. Habetis apud Divinitatem 

meritum, cujus religioni persolvitisaffectum. Operati 

quidem estis generalitatis desideria, sed et vestra 

pariter completa sunt vota; et cum animae vestrie 

paraveritis prajmiura, universitas sibi gaudet bene- 

ficium impensum. Quapropter debita honorificentia 

salutantes hortamur, et petimus, ut vivacitate qua 

quietis ecclesiasticce coepistis initium, procuretis ef- 

desideratae dulcissimae adunationis initia votiva fun- 

dasse. Data consule suprascripto (anno Domini 519). 

EPISTOLA XLVIII. 

AD lULIANAM ANICIAM. 


Hormisda Julianae Anicise. 

Litteris amplitudinis vestrae perceptis, gratias Deo 

nostro de catholicae fidei redintegratione persolvimus; 

optantes ut ipse vestris sensibus, pro religione sua, 

quod concessit longa ajtate conservare dignetur studium 

: ut sicut personam vestram imperialis sangui- 

nis vena nobilitat, ita conscientiae bonorum meritorum 

luce praefulgeat. Unde salutantes cultu atque 

honorificentia competenti, poscimus ut in eo quo 

coepistis permanere proposito debeatis, et dare ope- 

ram, ut ad effectum conatus tantae causae perveniat, 

ne aliquod in posterum semen hujus mali remaneat, 

unde postbac sub qualibet occasione inimicus qui- 

libet fidei revirescat (anno Domini 519). 

Hormisda Anastasiae. 

\ EPISTOLA XLIX. 

AD ANASTASIAM. 


„ Postquam Deus noster Ecclesiae suae membra in 

pacem pristinam redeuntis ,soIidavit, diu vos deside- 

rasse certamina... Quod provenisse gaudentes, et 

nos quidem indesinenter divinam clementiam deprecamur 

ut, sicut has regni primilias gratanter acce- 

pit, ita fidem boni principis omni semper adjuvet 

prosperitatis aifectu, et tam ipsum quam vos omnes 

in sacrosancto religionis amore custodiat, ut quorum 

fides errorem pessimae dissensionis abjecit, et tu ita 

in terris floreas, ut aeternaB salutis remuneratio sub- 

sequatur. Nunc igitur vos quoque vota nobis con- 

jungile, et omnibus a Deo viribus implorate 

ut hujus correotionis esemplum omnes sequantur 

Ecclesiffi, ut nihil sibi diabolus remansisse gaudeat, 

quem iu totum pene noslra concordia gratulatur exclusum 

(anno Domini 519j. 

15 

:

4b9 HORMISD^ PAPxE 460 

EPISTOLA L. 

AD GRATUM, 

Gratum salutat, ab eoque certior fieri de ejus 

salute posiulat. 

(a) Ilormisda Grato viro sublimi. 

Coutristavit nos amplitudinis vestraj silentium, 

quia inter quaslibet occupationes nostri esse non de- 

buistis immemores. Et ideo ne quod in vobis reprehendimus 

incurrere videamur, necesse fuit operam 

styli prcesentis assumere, per quam nobilitatem 

tuam honoritlce salutamus, postulantes ut sollicitudinem 

nostram de bono vestrfe prosperitalis non de- 

sinatis efficere certiorem, quia incoluniitatis vestrte 

bona quibuslibet indiciis Deo nostro cupimus propi- 

tiante cognoscere. 

EPISTOLA LI. 

AD OMNES HISPANl/E EPISCOPOS. 

Joannis Constantinopolilani episcopi professionem 

diriqit, propter orientalesepiscopos (clericos), qui eorurn, 

communionem poposcerint. 

Dilectissimis fratribus universis episcopis per Hispaniam 

constitutis Hormisda. 

Inter ea quse notitia^ nostrte Joannes frater et 

coepiscopus noster studio ecclesiasticae utilitatis in- 

gessit, hoo quoque pro affectu catholicaj iidei et apo- 

stolicaj sedis veneratione consuluit, quo ordine ex 

clero Grajcorum venientibus tribui deberet sancla 

communio, propter causam scilioet Acacii, a prtede- 

cessoribus nostris pro hcereticorum communione da- 

muati, in qua, qui se ab ejus contagione non divi- 

dunt, a nostra communione habeantur excepti. Laudo 

propositum viri hoc zelo circa fidem et apostolica 

instituta ferventis, ut nec per ignorantiam quidem 

quemquam cceno erroris alieni pateretur immergi. 

Digna hsec cura lidelibus, ut sollicito studio semper 

invigilet, et inculpatos se ab omni perversitate con- 

servent. Ipsa est enim fidei innocentia, ut pra?.videat, 

ne vel casu possit errare (prfcvidere vel cavere pos- 

sit errores). Salisfacientes igitur et laudabilibus de- 

sideriis memorati viri, et memores nostri (sicut opor- 

tet) officii, documenta qiucque de Ecclesia; scriuiis 

assumenles, ad concilium vostrum pro generalitatis 

instructione diresimus, ut ex illis plenius quaj sunt 

acta discentes, ab omni vos errantium communione 

(contagione) separetis. Neque enim est personalis 

odii causa in impios transgressores dicta (Deo inspirante) 

sentontia, in qua quidem causa nequaquam 

(neque) a prtedicatione cessavimus, et principi sup- 

plioando, et sacerdotes et populos admonendo, ut 

transgressores absoluli, ad rectam se fidem etalfectu 

Dei et judicii timore converterent. Sed obstinatio mi- 

seranda eo perduserat illos, ut nullis modis morti- 

fera venena vincantur, sed mala semina fisis in de- 

terius pullulent radicibus. Ergo, dileetissimi fratres, 

ad omnia competenter instructi, servate vos et Ec- 

clesiam Dei apostoli exhortalione compuncti (Act. 

xx). Nos autem libellum misimus, sub quo si quis 

communionem vestram de Orientalibus clcricis po- 

A poscerit, ad eam possit admitti, secundum quam et 

de ThracicQ et Scythiffi, Illyricique partibus, vel 

Epiri veteris, sed et secundum quod (quam) de Syriamultosjam 

constat esse susceptos, gaudentes ad 

recta confluere, et devia declinasse. Unde pro subreptione 

mandamus, ut omnis cura et sollicitudo omnis 

invigilet, et ut jam duIIus sit ignorantise locus, nul- 

lus utatur simplicitatis escusatione prseterita (praite- 

ritis). Scienli peccare necessaria confessio est. Ne- 

cesse (Et necesse) est ut errorem sibi scribat, qui 

monstratur institisse pravo itineri. Bonifacius notarius 

sanctaB Ecclesice Roraanai es scrinio editi exem- 

plaria libelli exsequitur. 

Prima salus est, rectaj fidei regulam custodire et a 

constitutis Patrum nullatenus deviare. Et quia non 

potest Domini nostri Jesu Christi prffitermitti senten- 

tia dicentis : Tues Petrus et swper hanc petram xdi- 

ficabo Ecclesiam meam [Matth. xvi), etc, haec quae 

dicta sunt rerum probantur effectibus, quia in sede 

apostolica extra maculam semper est catholica ser- 

vata religio. Do qua-spe et fide minime separari cu- 

pientes, et Patrum sequeutes constituta, anathematizamus 

omnes hajreses, et prsecipue Nestorium hffi- 

reticum, qui quondani Constantinopolitanae fuiturbis 

episcopus, damnatus in conciiio Ephesino a beato 

Ccelestino papa urbis Romaj, et a venerabili viro Cy- 

rillo Alexandrinre civitatis antistite. Similiter et anathematizamus 

Eatychen et Dioscorum Alexaudrinum 

in sancta synodo, quam sequimur et amplectimur, 

Q Chalccdonensi damnatos, quaj secuta sanctum conciliuiu 

Nicajnum Qdem apostolicam prtedicavit. Detestamur 

et Timotheum parricidam, Alurum cognomento, 

discipulum quoque ipsius, et sequacem ia 

omnibus Petrum Alexandrinum condemnamus. Et 

etiam anathematizamus Acacium Conslantinopolitanumquondam 

episcopum ab apostolica sede damnatum, 

eorum complioem e1 sequacem, vel qui iu eorum 

communione aut societate permanserint. Qui 

Acacius quorum se commuaioni miscuit, ipsorum 

similem habere meruit in damuatione sententiara. 

Petrum nihilominus Antiochenum damnamus cum 

sequacibus suis et omnibus suprascriptis. Suscipimus 

autem et probamus epistolas heatiLeonis papse 

univcrsas, quas de religione Christiana conscripsit, 

D sicut pra^diximus, sequentes in omnibus apostolicam 

sedem, et prajdicantes ejus omnia constituta. Et per 

orania spero, ut in una communioje vobiscum, quam 

sedes apostolica prajdicat, esse merear, in qua est 

integra et vera Christianse religionis et perfecta so- 

liditas : 

promittens in sequenti temporc sequestratos 

a communione Ecclesiaj catholicse, id est non con- 

sentientes sedi apostolicaj, eorum nomina inter sa- 

cra non recitanda esse mysteria. Quod si in aliquo a 

mea professione deviare tentavero, his quos damnavi 

complicem mc mea (hac) sententia esse profiteor. 

Ilanc autcm professionem meam ego manu mea sub- 

cripsi, et tibi Hormisdse sancto ac venerabili papje 

urbis Roma; direxi. 

(a) In CoUectione Avellana Cod. Vatic. 4001 iste titulus sic enuntiatur : a Graôfn /. jEfomwda.

u>\ EPJSTOL^l!; ET DECRETA. 402 

EPISTOLA LIL 

AI) r.ERMANUM C^TEHOSQUE LEGATOS. 

Monct u/ cimi imperaiore ejusque conjuge agant, ut 

onmes Ecclesix, prsecipue vero A lexandrina el Antiochena, 

adaposlolica} sedis communionem revocentw 

Hormisda Germano et Joanni episcopis, Felici et 

Dioscoro diaconis, et Blando presbytero. 

De his qnse acta caritatis vestrce relatio comprelicndit, 

gratias Deo nostro referimus, qni laborem 

voslrum juvare digaatus est, et hortamus iit cle- 

mcntissimo principi et piissiraae Augusta; conjugi 

ejus ofliciis imrainere competentibus debeatis, et 

agore, auxiliante Christo nostro universis sub eccle- 

siastica observatione dispositis, ut omnes Ecclesice, 

quaj in qualibet mundi parte sunt posita^ ad communionem 

sedis apostolicse revocentur. De Alexandrina 

vero atquo Antiocbcna Ecclesiis laborate ut nostraj 

Cdei sub observatione rationabili connectantur, quia 

tantfc rei perfectio, tam clementissirao principi, 

quam vobis, gratiam divinEe propitiationis acquirit. 

Data Eutharico viro clarissimo consule (anno Do- 

mini ol9). 

EPISTOLA LIII. 

AD DIOSCORUM DIACONUM. 

Ut cogitet quomodo ii qui Chalcedonense concilium 

scripio damnaverunt , et ad Ecclcsiam redire cupiebant, 

recipiendi sint. Thomam., NicOstratum et 

Joamiem episcopos ei commendat. 

Hormisda Dioscoro diacono. 

De laboris tui, quem cum Dei omnipotentis juvamine 

suscepisti, pro ea parte quEe acta est, gratulamur 

eiiectu: et indicaraus ut quemadmodum revo- 

candi sunt hi qui ex scripto Chalcedonensis concilii 

constituta damnaverunt debeas cogitare. Forsitan 

tales non schismatici, sed magis hceretici videantur. 

An certe una sit causa tam eorum qui sermonibus 

quam eorum qui eonvincuntur scripto damnasse, 

quia per hanc distantiam lilius noster vir illustris 

Albinus religiosus videtur facere qusestionem, et co- 

gita utrum et scribentes confra Chalcedonense con- 

cilium, per illum generalem libellum tantum suscipi 

debeant, an certe aliquid amplius addicere. De Alex- 

andrina et Antiochena Ecclesiis solalio Dei nostri 

adjutus enitere, ut omnibus recte dispositis commu- 

nioni catholicee socientur. Thomee quoque et Nico- 

strati fratrum et coepiscoporum nostrorum observa- 

tio nos longa contristat; et miramur cur apud ca- 

thnlicum principem rectse fidei laborare videantur 

episcopi, quorum desideria tua debebit caritas suble- 

vare, agendo quatenus optata consequendo mcoror 

converti possit in gaudium. Joannes Nicopolitanus 

episcopus per Ammonium diaconum nobis scripsit, 

quod ei aliqui malevoli apud principem nituntur generare 

calumniam : quem dilectioni tuEe commendamus, 

Irortantes, ut elabores ne ejus quieti inimicorum 

possit nocere subreptio. Quem Ammonium diaconum 

ad nos venientem in sedis apostolica; nolumus 

communione suscipere, tandiu donec, babito 

cum Sergio diacono tractatu, quid ordinari debuerit 

A qusereremus, et hoc deliberatio nostra de supradicto 

diacono probabilis invenit, ut per testimonium li- 

belli communioni catholicaj jungeretur; quem libelluni 

solemniter oblatum, et nostraj ofFerentem communioni 

signiflcamus adjunctum. Data consule supra- 

scripto (anno Domini 519). 

EPISTOLA LIV. 

AD EUMDEM. 

Laudat ejus de firmanda pace sollicitudincm. Ad imperatorem 

se litteras daturum, ut eum A icxandînx 

Ecclesise prseficiendum curet. Tiwmam et alios ei 

commendat, et hortatur ne pro 7-ediius festinatione 

quidquam indispositum relinquat. 

Hormisda Dioscoro diacono. 

De laboris tui quidem, quem Dei omnipoteutis juvamine 

suscepisti, pro ea parte quaj acta est, gratulamur 

effectu : indicantes omnibus Italia; populis qua; 

auctore Deo ' (per te acta sunt placuisse; et gratias 

Deo) nostro sine cessatione persolvimus, quite fecit 

agnoscere, quia non pro odio, sed pro causaj magis 

fueris amplitudine destinatus. Unde quoniam suppli- 

eeni et puram cogitationem nostram per te miseri- 

cordia divinEe propitiationis adjuvit, necesse est ut 

de industrioi vel fatigationis tuEe prajmio et vicissi- 

tudine cogit^mus. Nam sequenti tempore scribere 

domino et filio nostro imperatori disponimus ut te 

Alexandrinum episcopum debeat ordiuare. Justum est 

enim ut ea doctrina et moderatioae tua corrigatur 

Ecclesia, in qua prsecipue ab ipsis a^tatis tua; prindisplicuit 

nobis quod caritatem 

tuam amplissimus imperator Antiochense prajponere 

C cipiis militasti ; nam 

nitebatur Ecclesise. Melius enim in solo patrice tanti 

accipies sacerdotii dignitatem, ut Êgyptios populos 

doceas, quam. inter Syros, novos et incognitos homi- 

nes, in alia orbis parte progenitos errare videaris, 

Thoma3 quoque et Nicostrati fratrum et coepiscoporum 

nostrorum observatio longa nos contristat, et 

miramur ctir apud catholicum principem rectaj fidei 

laborare videantur episcopi, quorum desideria tua 

debebit caritas sublevare, agendo quatenus optata 

consequendo moeror converti possit in gaudium. 

Joannes Nicopolitanus episcopus per Ammonium 

diaconum nobis scripsit, quod ei aliqui malevoli 

apud principem nituntur generare calumniam : 

quem dilectioni tuaj commendamus, hortantes, ut 

elabores ne ejus quieti inimicorum possit nocere subreptio. 

Quem Ammonium diaconum adnos venientem 

in sedis apostolicaj noluimus communione suscipere, 

tandiu doneo, habito cum Sergio diacono tractatu, 

quid ordinari debuerit quajreremus; et hoc delibe- 

ratio nostra de supradicto diacono probabilis invenit, 

ut per testimonium libelli communioni catholicaj 

jungeretur; quo libello solemniter oblato nostra; olfe- 

rentem communioui significamus adjunctum. Paulinum 

Ecclesise Romanje defensorem commendamus 

et bortamur, ut nihil indispositum pro festinatione 

vestri reditus relinquatis : quia melius cunota sub 

prolixitate temporis cum Dei nostri juvamine dispo- 

nuntur, et gratius est, ut sub mora omnium Ecclesia- 

• Ansulis inclusa supplevimus ex editione Romana per incuriam in Labbeo omissa.

463 HORMISD^ PAPiE 464 

rutn ordinetur status, quam cum per festinationera 

aliquid imperfectum remaneat, unde iterum et labor 

nobis generetur et nostris afferatur ordinationibus 

difflcultas. Data supradicto consule (anno Domini 

519). 

EPISTOLA LV. 

AD THOMAM ET NICOSTRATUM. 

Se de eorum salute esse solliciium. Joanni et Dioscoro 

per litteras eos commendasse. 

Hormisda Thoma; et Nicostrato episcopis. 

Animum nostrum pro negotio vestro otiosum aut 

desidem non putetis, nam non aliter de vestra fati- 

gatione quam de propria cogitamus. Mena siquidem 

EcclesiK nostraj notario insinuante, cognovimus ca- 

ritatem vestram adhuc observationum molestias sustinere 

: et ideo in istis adversitatibus Deus omnipotens 

dignetur prajstare remedium, tam ad Joannem 

fratrem et coepiscopum nostrum scripta direximus, 

quam dilectissimo filio nostro Dioscoro diacono per 

litteras nosfras injunximus, ut domino et filio nostro 

Justino principi necessitatem et causam nostrse di- 

lectionis insinuet, et instanter agat, quatenus desi- 

deriis vestris dominus noster congruum dignetur 

prrostare effectum : cum quo Dioscoro diacono debet 

loqui vestra fraternitas, quia necesse est ut inten- 

tioni vestras, vel intuitu catholiccS. comnlunionis vel 

consideratione nostra? adliortationis, studeat. Data 

quo supra consule (anno Domini 519.) 

EPISTOLA LVI. 

AD JOANNEM ET DIOSCORUM LEGATOS. 

Thomam et Nicostratam Consianlinopoli congruo 

honore dolet non fuisse receplos. 

Hormisda Joanni episcopo et Dioscoro diacono. 

Reperimus Thomatem et Nicostratum fratres et 

coepiscopos nostros Constantinopolim non ita susceptos 

sicuti nostra fuere desideria, et ipsi semper 

optabant : non solum enim loca eis debita dicuntur 

ablata, sed a communione quoque eos cognovimus 

fuisse suspensos. Quod quam accrbe ferat animus 

noster, etiam fraternitatem et dilectionem tuam 

credimus ajstimare : et ideo quantam diligentiam 

causa3 videtis magnitudinem poscere, tantum vos ef- 

ficaciam debetis sine mora prsestare ; et agere, ne 

nos magis, apud quos fuerunt, videamur esse contempti, 

cum illis, contra quam desiderium commune 

habuit, solliciludinis molestia fuerit indecenter in- 

jecta, in tantum ut nec de facultatibus eorum (quas 

eis dicuntur invasce a fratre et coepiscopo nostro 

Joanne) dicatur aliquod ordinatum, nec litteras no- 

stras, quas per eos misimus, fuisse susceptas. De qui- 

bus omnibus ita vos agere desideramus iustanter, ut 

ad nos caritas vestra de eftectu hujus causaj valeat 

sub celeritate rescribere. Data quo supra consule. 


EPISTOLA LVII. 


Ut suis sedibus Heliam, Thomatem et Nicostraium 

restiiuendos curet. 

Hormisda Justo Augusto. 

A Gloriosis clementiaj vestra? laboribus ecclesiasticaj 

palma concordiffi et orbis pacati votiva tranquillitas 

generali prwdicatione respondent. Qutc res nostrum 

parcum reddit ac retinet ad agendas gratias sermo- 

nis ofiiuium. Illud tamen, quod pro vobis indesinenter 

Domino nostro preces effundimus, non taceamus, 

quia in votis infmitus affeotus est, finitum esse po- 

test in praedicatione judicium. Verum inter hffic pie- 

tatis vestree beneficia, uno [F. una] nos quae etiam 

vehementer afiicit, cura non deserlt, quod Heliam, 

Thomatem, atque Nicostratum fratres et coepiscopos 

meos, qui primi ecclesiasticam festina secuti sunt 

devotione concordiam, non solum magni fruslratur 

palma principii, verum etiam mali miseria comitatur 

T> exempli. Quare clementiam vestram, misto etiam 

precibus fletu, deposcimus, ne gaudia nostra, quae 

de hffireticorum quotidie conversionepraestatis, prsefatorum 

abjectio intoleranda conturbet, quia non sola 

personarum nos causa sollicitat, quibus et boni facti 

simul sufficere gloria posset et meriti : sed quod ve- 

nerabilium constitula canonum contemnuntur, et 

quod non parvam eorum abjectio apostolicee sedis 

tangit injuriam, nec Christianitatis vestree sinceritas, 

quia et magnum patrocinium veteribus constitutis 

impenditis, et sedis apostoIioBe principatum acta no- 

viter veneratione sancitis, uno inexpugnabilem re- 

linquat posleris negotio qusestionem. 

EPISTOLA LVIII. 

Q AD EUPHEMIAM AUGUSTAM 

Perpetuas pro Euphemix et ejus virisalute ad Deum 

se preces effundere. Thomam et alios commendat. 

Hormisda Euphemise Augustse. 

Orare nos et pro vcstra incolumitate Deo nostro 

vota persolvere, cum catholicorum etiam coetu sine 

cessatione pontificum, non vestrae studium esoratio- 

nis invitat, sed devotum atque persistens in ecclesiastica 

stimulat reconciliatione propositum. Quis enim 

ab hajretica segregatus conspiratione se teneat, quis 

aliis in sua utatur deprecatione principiis, nisi ut 

vobis serenissimoque principi jugali vestro et vita sit 

longior, et ad prosperitatis augmentum gratia divina 

proximior, qui initia felicis imperii plectendi exse- 

crationibus consecrastis erroris, et amicam diabolo 

pacifica expulistis intentione discordiam? Unde nunc 

decet vos laudabilibus cceptis insistere, et per totum 

orbem perfectam spargere medicinam; quia Chrislo 

major numerus gregis oblatus mercedem confidenter 

esigit largiorem; inler quse curas ,vestrae sit ut nullum 

Satanas jamdudum prostratns vulnus efficiat, 

sed communionis unitas magnum sit justilia;. impe- 

trandffi suffragium. Quajsumus namque ut tandem de 

venerabilibus fratribus et coepiscopis nostris, Ilelia, 

Thomate atque Nicosti'ato, quod sacratissimorum 

canonum dictat autoritas vobis decernentibus im- 

pleatur, ue videantur, ut auctores alicujus mali, 

quod primi ad unitalem sedis apostolicae festinarunt, 

in communi omnium gaudio soli meruisse percelli, 

et in facto laudabili victam personali odio cessisse 

justitiam. Nostris ergo precibus apud clementissi-

463 EPISTOLtE et decreta. 466 

mum Augustum vestras adjungite, ut fructum, quem 

illis Palrum regulae tfibui et conservari praEcipiunt, 

iuimica lcrgiversatio auferre non possit. 

EPISTOLA LIX. 

AD JUSTINIANUSI. 

Justi/iiani siudium erga ecclesiasticampacem laudat, 

eique Ileliam, Thomatem et Nicostratum episcopos 

commendat. 

Ilormisda Justiniano viro illustri. 

Studium vestrum erga ecclesiasticam pacem et 

damnatos liceretica; conli5ntionis errores, ijisis rerum 

effectibus approbamus; cujus vos operis magna immensaque 

sine dubio merces exspectat. Hiuc est 

quodquidquid pro canonum iirmitate et pro apostolicaj 

sedis reverentia necessarium duxerimus, ma- 

gnitudini vestrse secura peragendum protinus pra;- 

sumplione mandamus, quia cum magno vos gaudio 

procausis talibus sperata suscipere,multiplicia hujusmodi 

exempla testantur. Quare omissis iu longa cir- 

cuitione principiis, ad rein ipsam preesentis pagina? 

verba converlimus. Mmret Ecciesia, et magno votivae 

uuitalis exordio frui praeslita noa potest pro unius 

causa? afflictioneloetitia : lianc ut nobis soilicitudinem 

beneficia vestra slibmoveant, non parvis precibus 

exoramus. Angit nos enim et praisens dolor, et futurorum 

occasio procurata certaminum, per quam et 

venerabilium Patrum regulae negliguntur, et apostolicse 

sedis putatur auctoritas posse conldmni. Nam 

cum divino clemenlissimique principis beneUcio, sed 

et vestro simul adnixu hi soli credantur esse pontifices, 

et jure Ecclesias continere, qui ad commuuiouem 

nostram damuatis erroribus redire consentiunt; 

Ilelia;, Thomati atque iN'icostratro fratribus et coepi- 

scopis nostris, qui bonum causaj etiam sub adverso 

imperalore dedere priucipium non solum uihil ad 

provectum bona studia profuerunt, verum etiam 

collata; sibi a domino obtinere nequeunt officia di- 

gnitalis, et extorres a commissis sibi gregibus subire 

coguntur miserias daranatorum. Quapropter qucesumus 

et per divinam vos misericordiam obtestamur 

ut eorum causEe (qnse justa est) sumnium patrocinium 

etprobatse vivacitatis, impendatis affectum, piis- 

simi principis hajrendo vestigiis, quatenus eos tandem 

suis Ecclesiis et pietatis intuitu et juslitiai cuutemplalione 

reslituat: quia in illorum contumeliam 

ab inimicis asseritur optalum nostra; commuuiouis 

displicuisse cousortium. 

EPISTOLA LX. 

AD GERMANUM VTRUU ILLUSTREM. 

Eadem quse in swperiori. 

Hormisda Germano viro illustrissimo. 

Excubantibus vobis probabili pro ecclesiastica 

pace proposito, el tanto tidei calore ferventibus graliarura 

actio sola non sufficit; quia nec vos humana; 

laudis pra3rogativa soUicitat, sed divinoe exspectalio 

retributionis inflammat. Quod igitur maxime debemus 

exfolvimus, et Deum nostrum, cujus vos causis 

impenditis, pro incolumitate vestra quotidie depre- 

camur, rogantes ut studium vestrum in omni pro ec- 

A clesiasticae unitatis affectu parte sic ferveal, ut nullus 

boni relinquatur locus officii, ubi non paternis re- 

gulis vestrfe patrocinium defensionis assistat. Praecipue 

tamen Heliaj, Thomae alque Nicostrati fratrum 

et coepiscoporum nostrorum causa nos commovet, 

quiprimomundo [sic\ necessariam secuticoncordiam, 

Ecclesiarum suarum privatione perculsi, cum vene- 

rabilium quoque canonum contumelia deprimuntur, 

Qtque illis propriae reconciliationis gloria causa dif- 

fioilis, quasi ipsi magis pertinaoi mente restiterint, et 

aliis ad sedis apostolioai redeuntibus unitatem ipsi 

Ecclesiao magis membra discerpserint; quod quam 

nobis durum sit, quamque clementissimi temporibus 

imperatoris iudignum, prudentiam veslram convenit 

sestimare, ettandem proestare remedium, quo et il- 

lorum labores, et nostram grato possit solamine au- 

ferre moestitiam. 

(In collectione Avellana post hanc epistolam subditur 

et alia primo vulgata a Ballerinis oper. S. Leo- 

nis, tom. III, pag. 107). 

Justinus Augustus Hormisdae. 

Illustrem virum episcopum R. grato suscepimus 

animo non pro honore tantum qui debetur sacerdo- 

tibus, verum etiam pro aifectu vestrae sanctitudinis. 

Nam quicunque tuo comprobatus judicio fuerit est 

apud nos etiam judicatus probatissimus. De opera 

tamen et favore qui sacrosanctis inferendus est Ec- 

clesiis tunodemum opportunius statuetur cum legati 

quos nuper ad regem raagniflcum Trasamundura de- 

Q stinasse noscimur reversi propitia Divinitate responsura 

nobis detulerint. Vestra autem beatitudo supremum 

nobis prcEsidium indefessis orationibus postu- 

lare diguetur. Data sv cal. Decembris Gonstantino- 

poli doraino Justino perpetuo Augusto. Accepta xi 

cal. Junii Rustico cos. 

EPISTOLA LXI. 

AD HELIAM, THOMAM ET NICOSTRATUM. 

Ad imperdioTem et alios sepro illorum causa scripsisse 

significat. 

Horraisda HeliK, Thomre et Nicostrato episcopis. 

Quanto mens nostra doloris vestri participatione 

fatigetur supervacuum est apud probantus mutuam 

carilatem verbis astruere : sed ille ijui et nostrum 

animum et vestros labores scrutator praescius intue- 

., tur, mcerorem nostrum vestra in gaudiura prosperi- 

tate convertat. Verum ne unquara pro vestro negotio 

sub allegatione justissima et blauda intercessione 

cessemus, noveritis nos tara ad clementissimum 

principem, quara ad prEecellentissimam Augustam, 

nec nou ad illustres et magnificos viros Justinianum 

atque Germanum filios nostros litteras destinasse, 

vestrum specialiter negotium continentes, quas viros 

sul>]imi Eulogio ita tradidimus, ut in vestro primum 

ponat arbitrio utrum per vos eas eligatis offerre, 

an per ipsum potius perlatorem tam principi porri- 

gantur quara oajteris, qaas designaviraus supra, per- 

sonis. 

EPISTOLA LXII. 

AD LEGATOS. 

T)e ii.tnii.x Th^^^snlo^.irx r.h Eufgchii^^nii grsfa per fa-

467 HOBMISD^ PAP^ 468 

7nam audwerat, Dorotheum et Aristidem Romam A ascribi. Data ni idus Octobris, Eulliarico viro claris 

venire compellendos. simo consule (anno Domini 519). 

Hormisda Germano ct Joanni episeopis, Felici et 

Dioscoro diaconis, et Blando presbytero. 

Cum nos ecclesiasticae prosperitatis gaudia suble- 

varent, et prope plenum laboris vestri fructum quo- 

tidie carperemus, repente nos inimica universi, quse 

repente successerat, fama confundit: cujus opinionis 

ordinem, etsi vobis necdum referentibus suspioamur 

incertura, proipsius rei tamen magnitudine credimus 

non tacendum. Itaque perlatum est fratrem et coepiscopum 

nostrum Joannem, dum ad Tbessalonicam pro 

suscipiendis tantum libellis qui promittebantur ac- 

cederet, ita plebis irralionabili seditione concussum, 

SUGGESTIO 

GERMANI EPISCOPI, FELICIS ET DIOSCORI DIACONORUM, ET 

liLANDI PRESBYTERI. 

Qux Thessalonicsea Doroiheo contra Joannem episcopum 

ucta fuerinl. 

Magna misericordia Dei est, et inajstimabilia ejus 

judicia, qui nibil occultum dimittit, ut probetur 

uniuscujusque conscientia. Dorotbens Thessalonicen- 

sis episcopus non novus apparuit, nec ad preesens 

faclus, sed se demonstravit quem olim vera preedi- 

cabat opinio. Iste semper in malis desideriis suis invo- 

lutus, data occasione exercuit .quod contra fidem ca- 

ut exstincto primum eo qui bospitium venienti prse- " tholicam semper parturiebat scelus. In aliis litteris 

buerat, ipse quoque non dissimili cajde mactatus, et 

vix sacrosancti fontis reverentia vindicatus evaserit : 

cujus seditionis initium, suh interrogationis dolosae 

commento ab Aristide presb^^tero narratur exortum. 

Verum nos, si basc manifesta sunt, adeo de plebe 

non querimur. Erit in potestate venerandi principis, 

temporis sui et catbolici sacerdotis injuriam, qua 

jubeat resecare censura. Sed quod ad nos attinet, 

cura pervigili per vos (Deo propitio) desideramus 

impleri, quia nullum volumus, aut non reddita ratione 

converti, aut sic rectam viam fidei profiteri, ut sibi 

a principe aliquid sine doctrinse remedio causetur 

imponi. Hebc igitur suggestione vestrai [supplicationis 

siguificavimus beatitudini vestraj quo ordine trans- 

euntes Thessalonica libellos non potuimus suscipere. 

Erat tamen constitutum post ordinationem sanctfE 

Ecclesiaj Constantinopolitana? unum ex nobis ad 

ipsum dirigere, quia hoc sperabat prasdictus, ut unus 

ex nobis post susceptos libellos cum ipso missas ce- 

lebraret, quasi testimonio habens in generalitate se 

ad unitatem sedis apostolicaj esse conjunotum. Etsi 

tarde, factum est tamen : et venerabilem Joannem 

episcopum ad ipsum dirigentes, directus estcumipso 

ex communi electione Epiphanius presbyter. Germanus 

venerabilis, et illustris episcopus erat cum 

eis, et Licinius comes scbote ex ordinatione clemen- 

peragite, ut Thessalonicensis episcopus, qui sub p tissimi imperatoris. Qui Licinius tamen cum pi'ius 

iuterrogationis obtentu ecclesiasticam pacem protra- pro alia causa esset Thessalonicam directus, congre- 

cto in longum nititur dissipare negotio, quoniam a 

vobis suscipere noluit a principe ad urbem directus, 

ab apostolica percipiat sede doctrinam, et quidquid 

sibi dubium putet, huc veniens pra?senti a nobis in- 

quisitione condiscat : sio enim probare potest se ca- 

tbolica; professionis servare cautelam, non malitiose 

concepta vindicare certamina. Sciat nosparatos esse, 

et bene inquirentes instruere, et errantes ad lidei rectum 

tramitem scientia duce revocare : quia si dubi- 

tans paratam non vult experiri doctrinaru, neo rursus 

sunt ratione salvari, et incitataj plebis sub hoc melius 

moderamine causasedatur ; cum quoetiam Aristidem 

presbyterum clementissimus princeps ad nos venirc 

prascipiat, quia, sicuti praefati sumus, omnes quorum 

pax ecclesiastica ambiguitate dividitur, simul ad 

communionem nostram, depulsa mali erroris ajgri- 

tudine, catholicce scientife cupimus sentire medicinam. 

Praiterea mox ut pra^sentia vos contigerit scri- 

pta suscipere, debebitis ad nos de vestris aliquem 

destinare cuni relatione quse universa contineat, 

unde his quas gesta sunt vel geruntur soUicitudinem 

nostram relevare debeatis. Datarium quoque litteris 

vestris adjungite, ne vobis portitoris tarditas possit 

gata synodo de paroeoia Ecclesia? Tliessalonicensis, 

ibi est inventus, oxspectans secundum promissionem 

unum ex-nobis. Voluerunt ipso pr£esente libellos fa- 

cere et subscribere : quod factum est; signavit ipsos 

libellos prcedictus vir, et veniens Constantinopolim, 

factum nuntiavit. Dicebatur nobis ab apocrisiario 

Dorothei : Jubete dirigere qui libellos suscipiat. De- 

liberatum est, sicut prffidiximus, venerabilem Joannem 

episcopum ambulare, ut haberet testimonium 

subscriptionis illorum. Rogavimus pissimum imperatorem 

ut comes Licinius ambularet cum eo : quod 

et factum est. Et quia pervenerunt in civitatem, nun- 

in simplicitate cordis qufe pacis et religionis causa 

jubentar admittere, in aperto est qua mente vel Dei 

nostri prajceptis obsistat, vel orthodoxi principis tiatum est Dorotheo per comilem Licinium pr;csenexempla 

contemnat. In hac ergo parte totus sugge- D tiam adesse nostrorum. Qui direxit Aristidem presstionis 

vestrffi actus immineat, quia nec illi alia posbyterum cum aliis duobus episcopis, quos solos scie- 

bat adversarios esse negotii, ut nostros videret : 

cum 

quibus voluerunt facere primum certamen de libellis, 

dicentes : Sunt capitula quje debent emendari. Di- 

serunt nostri non esse in potestate ipsorum hoc facere, 

venimus, salutavimus vos, perambulavimus. 

Discesserunt post ista verba. Ad aliara diem conve- 

nerunt, iterum ista loquentes ; 

et antequam proposi- 

tionem verborum fecissent, ibi non est intcnlio gene- 

rata, non injuria secuta est : subito populus insanus 

irruit super ipsum, et duos pueros occiderunt epi- 

scopi, caput etiam fregerunt episcopo in duabus par- 

tibus, et renes ejus dissipaverunt, et nisi misericor- 

dia Dei, et defensio Sancti Marci basilicEe eruisset

EPISTOLÊ ET DECRETA. 

eos de mauilHis eorum, ibi perierant : liberati sunt A sonis intentio dilectionis vestraj vebementer debet 

tamen, quomodo dicitur, quia manus publica super- 

veuit, quK eos eruore potuit. Ista et istorum coucinnamcnta 

Dorothei malitiafabricavit, qui ante biduum 

quam pervenirent nostri Tbessalonicam snper duo 

millia baptizavit: * sacramenta tanta erogavit in po- 

pulo, quiE possint ipsis ad tempora suflicere, signiiicans 

plebi quia fides recta mutatur. Ista quomodo 

non babuerant excitare populum ? Ista quem non in- 

vitabant ad seditionem? Post hoc ipsum libellum 

quem fecerat cum episcopis ante populum scidit, dicens 

: Ego istud usque ad mortem meani nunquam 

facio, neo facientibus oonsentio. Occiderunt et bominem 

(Joannem) veuerabilem catbolicum, qui uos 

Ycnientes susceperat in domo sua, qui semper separalus 

fuit a communione Dorotbei propter synodum 

Chalcodonensem : inquo talem mortem exercuerunt, 

qualem ilii qui sanctum Proterium oeciderunt. Ista 

ad clementissimum imperatoreni pervenerunt, et 

prope in tota civitate catholicus luctus est propter 

talia quae contigerunt scelera. Promittit sancta cle- 

mentia vindicare et citare Dorotbeum, quia nos cou- 

testati sumus pietaiem ejus, dicentes : Nulla ratione 

Dorotbenm inter episcopos aut in communione sedis 

npostolicaj potest beatissimus papa recipere, et,'con- 

tra qui voluerint eum in sua communione recipere, 

scire se esse reos auotoritate ecclesiastica. Ista ad 

notitiam beatitudinis vestrEe festinavimus referre, ut 

niliil vos lateat, quod in istis partibus agitur. Ac- 

cepta IV calendas Decembris, Eutharico cousule 


EPISTOLA LXIII. 

AD LEGATOS, 

Dolet Joannem occisum : ei Vorolheo ab episcopafu 

remolo, aiium, .-iristide excepio, irrejvs locum substitui 

prsecipil. Thoniam et Nicostraium suis Ecclesiis 

resiituendos. Monachos Scylhas Romai usque ad 

legatorum adventum detineri. 

Ilormisda Germano et Joanui episcopis et Blando 

presbytero. 

Graviter nos Joannis catbolici afflixit interitus, 

quem hEeretioi Dorotbei vasania perhibetis esstinctum. 

Nam eumdem Dorotheum Constantinopolim 

jussu principis didicimus evooatum. Adversus quem 

domino et filio nostro clementissimo principi deb 

insistere, ne in eamdem civitalem denuo revertatur : 

sed, episcopatus, quem nunquam bene gessit, lionore 

deposito, ab eodem loco ao Ecclesia longius relegelur, 

vel certebuc ad urbem sub prosecutione congrua 

dirigatur. Ad bano etiam partem evigilare debetis, 

ne in locum ejus Aristides totius mali incentor et 

conscius quibuslibet subreplionibus ordinetur : nam 

nulli prodest mutaii personam, si ejusdem forma ne- 

ijuitiffi perseveret : sed taiem virum dobetis eligere, 

ut de judicio vestro cuncta catholicorum congregatio 

gratuletur. lis igitur observatis, pro Thoma; et Ni- 

costrati fratrum et coepisooporum [nostrorum per- 

' Forte Malaciiano, in Hispania. Nam et sequens 

epistola est ad Hispanos episoopos, IlARDUiNus. 

* Fruvienia, minus beue, ut ex seq.indioulo palebit. 

470 

incumbero, Nam quid prodest Eoclesiam redinte- 

grasse, si ab ejus corpore sacerdotes videamus ex- 

traneos, quos in nostram communionem vos caute 

autrationabiliter non ignorastis esse susceptos ? Unde 

non leviler nos res ista contristat, si ab bis qui se- 

dis apostoiicaj prajdicationem sequuntur, negligantur 

qui in ejus fide et consensu reoepti sunt. Idciroo, 

sicut liortati sumus, pro eorum communione atque 

loco, serenissimo principi vehementer insistere : nam 

in eadem causadomino et iilio nostro clementissimo 

principi et viro illustri Justiniano filio nostro scripta , 

direximus, hortantes eum ut cum vestra, quantum 

ad Ecclesiarum suarum receptionem pertinet, de- 

beant caritate tractare. De eo vos articulo nostriE ad- 

' monitionis suspioamur non immemores. Diximus 

, 

etis D 

enim quemadmodum, e.«lusis oooupatoribus, hi, de 

quibus loquimur, ad proprias revertantur Ecclesias, 

utilli alibi (si tamen rectre sunt fidei) ordinentur. De 

personis Scytharum monacborum Justinianus vir illu- 

slris nobis scripsit, quarum exemplaria litterarum 

frateraitati vestrsj direximus, qui cum nollent s.usti- 

nere vestrae dilectionis adventum, et observationum 

moras se dicerent ferre non posse, tentaverunt clam 

quos tum nos faciemus sollicitius 

de urbe discedere ; 

custodiri, ea quEe de vobis contraria dixerunt volentes 

agnoscere, ut cum reversi, Deo propitio, fueritis, 

eorumerrorratiouabilibusadhortationibusooi'rigatur. 

Data III nonas Decembris, Eutharioo viro clarissimo 

cousule (anno DominiolO). 

EPISTOLA LXIV. 

AD JOANNEM HELICITAKUM (SIILITAN.E ECCLESIvE) 

EPISCOPUM. 

** Consianlinopolitanam Ecclesiam adsedisaposlolicss 

communionem rediisse. 

Hormisda Joapni episcopo Melioitano 

litauo). 

' (Mlecopo- 

Vota nostra oaritatem tuam lateie nolumus, ne qui 

particeps fuit soUicitudinis, gaudiorum fructu redda- 

tur extorris. Et ideo Constantinopolitanam Ecclesiam 

ad communionem nostram rediisse, Domino propitiante, 

tradentibus signiflcamus alloquiis ; et manda- 

toruin, quaa legatis nostris dedimus, in omnibus se- 

riem fuisse completam. De qua parte, ut ad dilectionem 

tuam plenius perfectum gaudium pervenirct, 

libelli Joannis tratris et consacerdotis nostri episcopi 

Constantinopolitani, et Justini clementissimi princi- 

pis Orientis sacrarum litterarum exemplaria pariter 

credidimus destinanda ; indicantes nihilominus per 

Orientis partes plurimos episcopos sic fecisse. Super- 

est ut a nobis competentibus preoibus Divinitas ex- 

orata conoedat quatenus de aliarum quoque Eccle- 

siarum redintegratione gratulemur. Ea vero qu:ic si- 

gniflcare curavimus in eorum sacerdotum qui frater- 

nitali tua?. vicini sunt curabis perferre notitiam, ut 

et ipsi de elfectu taata3 rei gratias nobiscum coelestis 

*• Vbi communioni Constantinopolilanse Ecclesise 

subscribens ei gratulatur 

.

471 HORMISD^ PAP^ 

misericordiffi beneficiis referre non cesseat. Deus te A fleri. Nuac, etsi post labores, etsi post intentiones 

incolumem custodiat, frater carissime. 

EPISTOLA LXV. 

AD EPISCOPOS HISPANI^ (bJJIICÊ PROVINCM). 

Gratulaiur de pace Orientalis Ecclesise. 

Fratribus dilectissimis universis episcopis per 

Baeticam provinciam constitutis Hormisda episcopus. 

* Quidtam dulce solJicito quam quod (quum) mibi 

de vobis innotescunt illa quse cupio ? Quid tam reli- 

giosis convenieus inslitutis quam ut inter sacerdotes 

pacem, quam eos necesse est aliis pro offlcio annun- 

tiare, conservent?Plena, fateor, gratulatione suscepi, 

quod votiva mihi caritate (quae inter vos est) Eeclesiarum 

et pace litteris indicastis. Sponte mihi, quid 

plures, Antiochena Ecclesia ordinata est : electus est 

quidam Paulus nomine presbyter Constantinopolitanae 

Ecclesia;, quem buic bonori aptissimum imperatoris 

testimonio comprobatum voluerunt et tentaverunt 

hic ordinare. Ego jussionis vestrae non immemor 

contradixi, dicens : Jussit dominus noster beatissimus 

papa, secundum antiquam consuetedinem, ibi eum 

episcopum ordinari. Hoc obtinuit quod preecepistis. 

Orate ut Deus precibus apostoli Petri et ipsam civitatem 

cum pace faciat electum suscipere sacerdotem. 

Et quia ista aguutur, et in bis quotidie proflcit Eccle- 

sia, insidiator antiquus suscitavit monachos de Scy- 

tbia, qui de domo magistri militum Vitaliani sunt, 

omnium Cbristianorum votis adversarii, quoruni in- 

quid bortaripoteram, quidquid monere, delatum est. quietudo non parvas moras generavit unitati Eccle- 

Confirmel hoc Deus, quod operatus esl in nobis {Psal. 

Lxvii) : et quse praecepit pro animarum salu te facienda, 

baic ipse qui praecepit, pro ea qua nos redemit pie- 

tate faciat. Et bis tam bonis nuntiis nos quoque religiosorum 

vicem reddimus nuntiorum. Quidquid cum 

Orientalibus, quos ad Ecclesiae corpus unitatemque 

revocatos dudum Dei nostri ope litteris signiflcavimus 

destinatis, denuo, cum aptum fuerit, repetitis 

vobiscumparticipabimusiadiciis. Mos postnostrorum 

reditum (pro nostro edicto) ab Orientalibus missa le- 

gatio est. Certd speravit, certaconsuluit. Sed facimus 

de bis quae fueraut dicenda conpendium, ipsi potius, 

ad instruendam notitiam vestram, quae a nobis sunt 

responsa dirigentes, ne quid sibi sub spatio prolixiore 

terrarum aut opinio vindicet, aut error assumat, cum 

ad rerum fldem ipsam teneri sufflcit veritatem. Quod 

autem ad contiuentiam \ eslrarum pertinet litterarum, 

oportuit quidem desideria plenius expedire, ut aasti- 

matis omnibus responsum rationi congruum redde- 

retur. Sed quia privilegiorum veterum et statutorum 

paternorum indidistis iisdem litteris mentionem, ad 

Sallustium fratrem et coepiscopum nostruni sub bac 

parte rescripsimus, vobis quoque strictim quse dicta 

sunt illis latius indicantes, neprivilegia nobis (a nobis) 

indulta convellerent, et nibii tam conveniens fldei ju- 

dicare, quam ut in bonore suo a Patribus decreta ser- 

ventur. Deus autem vos incolumes custodiat, fratres 

carissimi (annoDomini 519). 

SUGGESTIO 

DIOSCORI DIACONI. 

Paulum Antiochix episcopum ordinaium. Scythasmonachos 

tumullus excitasse, dicenies tuium de Trinitate 

fuisse crucifixum. 

Verum est nulla esse gaudia magnopere spiritualia, 

quibus ex toto tribulatio possit esse separata. Gaudemus 

de unitate Coustantinopolitanai Ecclesice, quee 

facta est cum sede apostolica : Isetamur quotidie" diversorum 

episcoporum libellos nobis satisfactionis 

offerri. Modicum m Epbesina civitate contigit scan- 

dalum, ubi contempta est et injuriata synodus Cbal- 

cedonensis. Est invocatus clementissimus imperator 

hoc corrigere, quod et sperat cum Dei adjutorio 

Eadem fere est Marcellini papse epistola. 

siarum, et magnopere de praadictae Ecclesiaj Antio- 

clienas ordinatione. Isti monachi, inter quos est 

Leontius, qui se dicit esse parentem magistri militum, 

Romam festinant, sperantes aliqua capitula a beatitudine 

vestra conflrmari. Est in ipsis inter ceetera 

ubi volunt dicere unum de Trinitate cruciflxum : 

quod estnec iii sanctis synodis dictum, nec in episto- 

lis sancti papje Leonis, nec in consuetudiue eccle- 

siastica. Quod si permittuntur lieri, mihi videtur dis- 

sensiones et scandala non mediocria nasci inter Ec- 

clesias. Istud Anastasius imperator magnopere ca- 

tbolicis imponere festinavit: istud et Eutychetis di- 

scipuli in synodo Chalcedonensi proposuerunt. Quia 

quotiescunque Patres de Dei Filio Domino nostro 

G Jesu Chrislo disputaverunt, Filium Dei Verbum, con- 

substantialem Patris, bomousion Patri dixerunt. Iste 

autem ssrmo ideo nunquam est in synodis a Patribus 

introductus, quia procul dubio catholicee fldei minime 

poterat convenire. Cujus sermonis si subtiliter 

attendatur i ntentio, ad quantas bffireses pateat, et 

quse mala per eum possint disputatiunibus ecclesiasticis 

introducit, quoniamlongumestperpreesentesin- 

sinuare, prceterimus. Unde sanum mihi videtur et 

utile, et ad pacem Ecclesiarum conveniens, nibil aliud 

responsum dari, nisi : SuEflcit sauctum Cbalcedoneuse 

concilium, in quo et alia^ synodi continentur : 

sufflciunt epistoiffi papoe Leonis, quas synodus cou- 

flrmavit : novitatem m Ecclesia introducere uec volu- 

mus, nec debemus. Est in prupositione eorum callida 

D ethcec dicere. i\'os synodum Chalcedonensem suscepimus 

: boc speramus, ul jubealis nobis eam expo- 

nere, quia non sufflcit sic quomodo est exposita con- 

tra heeresim iNestorianam : non quasi non intelligen- 

tes, nisi conantes pcr subtilitatem ad hoc nos adducere, 

ut disputetur do synodo Chalcedonensi. Quod 

si factum fuerit, duhia et iuflrma ostendilur, et baj- 

reticorum omuium patuit errori. Inter alia si post 

synodum Chalcedonenseni, si post epistolas papas 

Leonis, si post libellos quos dederunt et daut epi- 

scopi, ei per ipsos satisfecerunt sedi apostolicaj, iterum 

aliquid uovuui addatur, sic iinihi videtur, quia 

quidquid faclum est deslruitur. Data iii caleudas Ju- 

nias, Conslautinopoli.

473 EPISTOL^ ET DECRETA. 5-74 

SUGGESTIO 

GERMANl ET JOANNIS EPlSCOPOnUM, FELICIS ET DlOSCOni 

DIACONORUM, ET BLANDl PRESBYTERI. 

Eadem qu

praedicti viri : 

in hoc fides ipsius estincitata. Propter 

hoc in urbem vestram virum spectabilem Eulogium 

magistrianum direxit, hoc sibi satisfacere judicans, 

si de ipso fonte, quo per omnem terram sanctua- 

ria apostolorum sunt data, inde et ipse reliquias sus- 

cipere mereatur. Et bene facitis cousam ecclesiasticam 

magnopere in contestatione Dei tali homini 

commendare, cujus sinceritas et integritas circa re- 

ligionem catholicam nota est omnibus hominibus. 

Hic voluerunt capsellas argenteas facere et dirigere ; 

sed postea cogitaverunt ut et hoc quoque a vestra 

sede pro benedictione suscipiat. Singulas tamen 

capsellas per singulorum apostolorum reliquias tieri 

debere suggerimus. Data lu calendas Julias, Constan- 

tinopoli. 


JUSTINIANI AD HORMISDAM. 

Dissensiones a monachis Scyihis excitatas ab eo compescendas. 

Apoiloloruvireliquias se cupere. 

Domino sancto merilis beatissimo et apostolico 

domino patri papaj Hormisdaj Justinianus vir claris- 

simus. 

Propitia Divinitate, qua; semper Ecclesiam catho- 

licam per incrementa fidei instituit, unitas sanctarum 

Ecclesiarum per doctrinam et auctoritatem aposto- 

lalus vestri provenit. Sed quoniam comperimus quosdam 

nomine monachos, qiiibus magis discordia in 

HOUMISDyii: PAP^ 476 

studio est quam caritas et pax Dei, cupientes qua3scentes quia et merces et periculum hujus rei vobis 

dam perturbare, ad angelum vestrum hinc disceden- servatur, diligenter tractate, et firmissimum respon- 

G sum per antelatos religiosos monachos, si est possi- 

tes iter arripuisse : quos beatitudo vestra, pra?sen- 

tibus scriptis causam livoris eoruni cognoscens, ita 

ut merentur, suscipere et a se longe pellere dignetur : 

quoniam vaniloquia ipsorum festinantium novitates 

introducere in Ecclesia, quod neque quatuor synodi 

venerabiles, neque sancti Leonis papaj epistote con- 

tinere noscuntur, in omni loco turbas excitare viden- 

tur. Quamobrem etiam et a viris reverendissimis 

episcopis et diaconibus directis ab apostolatu vestro 

ad nos angelus vester destinare dignetur, et ipsos 

digna correctione perculsos, ut superius diclum est, 

pellere jubeat. Ergo hfec petimus ut (sicut supradictum 

est) ipsas hujusmodi litteras per eumdem 

portitorem ad nos dirigere magnopore fcstinet. Sunt 

auicm nomina eorum, Acbillos, Joannes, Leonlius et 

Mauritius (Maxentius). Hrec nostra est maxims solli- 

citudinis causa, ne unitas, quam vester labor oralio- 

que perfecit, per inquietos homines dissipetur, spe- 

rantes in Domino Deo, quia si quid est quod adhuo 

atotius orbis pace dissentiat, hoc quoque orationibus 

vestris apostolica? sedis communioni societur. Pra3- 

sumentes autem de beatitudinis vestraj benevolenlia, 

paternam dilectionem nimium petimus, quatenus 

reliquiis sanctorum apostolorum tam nos quam basi- 

licam eoruin hic in domo nostra sub nomine projdictorum 

venerabilium constructam illustrare et illuminare 

large dignemini; cognosceutes quod nullum 

nobis majus benclioium neomunus pricstare potestis, 

domine beatissime pater, quam si hanc noslram pe- 

litiouem adimpleveritis. Subito autemiter arripiente 

A praedioto agente in rebus, etiam duo pallia serica ad 

ornamentum altaris sanctorum apostolorum direximus, 

quae. suscipientes, efncacissimis precibus vestris, 

nostri jubete jugiter faoere memoriam. 

EXEMPLUM EPISTOLiE 

JUSTINIANI PER FRAinEH PEOEaPTORIS AD HORMISDAM 

PAPAa. 

Petit ut expediio monachormn negoiio Joannem et 

Leontium ad se remitiat. 

Quidquid est cautius^ quidquid iirmius, ut pro 

sancta fide et conoordia sacrarum Ecclesiarum gera- 

tur, optamus. Unde ad beatitudinem vestram et frater 

noster gloriosissimus Vitalianus per Paulinum 

virum sublimem defensorem vestroB Ecclesiai rescri- 

n psit, et nos per eumdem significare curavimus illa 

debere beatitudinem vestram perlicere, quce pacem 

et concordiam sanctis concedanl Ecclesiis. Subinde 

tamen, qui certius responsu.ni ad sanctitatem vestram 

referat, cum litteris piissimi nostri imperatoris desti- 

navimus. Nam quanta quaistio in partibus nostris 

orta est, potest etiam anlelatus vir religiosus defen- 

sor sanotitatem vestram instruere. Unde petimus ut, 

si est possil)ile, celerrimo dato responso et satisfactis 

religiosis monachis, Joannem et Leontium ad nos 

remittatis : nisi enim precibus et diligentia vestra 

isla quffistio soluta fuerit, veremur ne non possit 

Ecclesiarum sanctarum pas provenire. Ergo cogno- 

bile, antequam legatus noster ad beatitudinem ve- 

stram perveniat, nobis remittite; in hoc enim solo 

omnis pendet intenlio. 


JUSTINIANI AD HORIIISDAM. 

Ad dicendum sii unum de Triniiaiefuisse cruci/ixum. 

Ut plenissima fldei perfectio doctrina beatitudinis 

vestrae nobis proveniat, itei'um Eulogium virum 

strenuum agentem in rebus juxta alias causas, etiam 

hanc propter direximus, per quem valde petimus ut 

per omnia responso apostolatus vestri circumspecto 

et cautissimo in confessione catholicaj fldei conflrmetur. 

Post semel enim divina miserioordia donatam 

Eoclesia! catholicffi unitatem, quidam asserunt Christum 

Filium Dei Dominum nostrum pro nostra salute 

carne crucifixum unum de Trinitate debere prajdicari 

quod sisuscipiendum sit, paternaprovisionereverentia 

vestra cautissimo suo rescripto, quid sequi, quidve 

super hooevitare debeamus, nos certiorare dignetur : 

quouiam verba videntur facere dissensionem : nam 

sensus inter catholicos omnes unus esse probatur. 

Imponite igitur vobis semel susceptum laborem, 

sancte ac venerabilis Pater, etiam in hoc prajdecessores 

vestros sequentes, quorum memoriam et am- 

plectimini, et consortio pontificatus ornalis, et dc 

hao inlentione liberos nos properate reddere et 

securos. Hoo enim credimus esse catholioum, quod 

veslro religioso responso nobis fuerit intimatum. 

Quia vero dictum est Scythicos monachos hac ratione 

:

477 EPISTOL^ ET DECRETA. V78 

ad sedem veslram accessisse pro ti-aditione Patrum A rum aliegationibus cum legatis remeantibus compe- 

et ordine regularum, prcebito eis responso, nibil for- 

midante, ad nos cum vestris litteris jubcte remittere. 

Quarum etiam exemplaria consignata pruediclo viro 

strenuo Eulogio dari praicipite. Ha3C enim omniaideo 

petimus vos disponere cautius, ut ne locus mendacio 

vel insidiis detur : quoniam summo cum desiderio 

lidem catholicam amplectentes, vestra doctrina uni- 

tatem universo orbi petimus condonare. 

EPISTOLA LXVI. 

AD JDSTINIANDM. 

MonachosSctjthas anie legatorum adventum Romanon 

discessuros . Apostolorum sanctuaria iransmittit. 

Ilormisda Justiniano viro illustri. 

Ita magnillcentiK vestrae animum vigere novimus 

rcligiouis affectu, ut benelicium a vobis in perfectione 

pacis Ecclesiaj velitis magis esigi quam rogari, judicantes 

meritis excellentiae vestrai proticere, quod 

vos generalitatis desiderio contingit olferre. Unde et 

nos a vobis prassumpte quaerimus tanquam debitum 

quod meritis vestris novimus esse profuturum : et 

ideo, domine fili, sub omni caritate salutante, speramus 

ut immineatis operi quod Domino adjuvante 

fundastis, memores divini testimonii : Qui persevera- 

verit iisque in fmem, hic salvus erit [Matlh. x). Praj- 

terea monacbos, quos venisse Romam signilicasiis 

lil.teris vestris, ad propria mox voluimus reverti. Sed 

quia sub testificatione potentiae divinae dicebant per 

insidias in itinere paratas vitaj sustinere se posse 

tenter fuerimus instructi, si quid reprehensione 

dignum cognitio nostra repererit, necesse est ut circa 

eos teneamus ecclesiasticam discipliuam. Victorem 

prroterea, qui diaconi habere perhibetur officium, 

cujus lidem hi ipsi monachi vehementer accusant, 

vel alios qui perversas forsitan objiciunt quffistiones, 

ordinatione domini tilii nostri clementissimi imperatorisadurbem 

vobis suggerentibus dirigantur [iîc], ut 

universas allegationes de quibus conlendunt nos pos- 

siraus agnoscere. 

SUGGESTIO 

DIOSCORI DIACONI AD HOIIMISDAM PAPAM. 

Ab hsereticorum se consortio cavere. Fictorem diaconumcatholicam 

fidem professiim. Scytlias monaclios 

Chalcedonense concilium damnasse. Suam fidem 

exponit, quam pontificis jiidicio submittit. 

Per Eulogium (a) virum sublimem lilteras beatitn. 

dinis vestraa suscepimus, in quibus significastis intentionem 

monachorum Scytharum, et quomodo 

yisum fuerit apostolatui vestro episcopo ("ionstantino- 

politano causam delegare, ut ipse inter eos, et qui 

ab eis impetuntur audiret : mibi quidem non displi- 

cuerat, quia ubi conscientia cum Dei adjutorio niilla 

formidine terretur, a nullo debet declinare; imo 

magis festinare, ut per examen quod verum est om- 

nibus manifestetur. Significastis mihi ab illis conte- 

stationem datam, ut non mihi hBeretici jungerentur. 

Quos dicunt hajreticos ego ignoro, nisi illos forte qui 

discrimen, volentes redire Constantinopolim, passi c synodum Chalcedonensem suscipiunt, quos ego canon 

sumus violenter expelli. Quapropter necesse tholicos dico. Victor diaconus dicitur 

liabuimus venientibus legatis nostris inquirere qua 

revera faciente causa inter eos fuerit commotj discordia. 

Beatissimorum vero apostolorum Petri et 

Pauli sanctuaria, sicut religiosissimo quassistis afl'ectu, 

per barum portitorem sub omni veneratione 

transmisimus; optantes orationibus eorum ut mentis 

vestra? oblatio et desideria gratiae sint Diviuitatis 

.• quidam cum 

isto, antequam nos Constantinopolim ingrederemur, 

habuerunt intenlionem (contentionem) de uno de 

Trinitate crucifixo, et de Christo composito, et de 

aliis capitulis (6) nobis hic positis : obtulerunt contra 

ipsum libellum tam nobis quam episcopo Constantinopolitano. 

Convenimus in domum episcopi, ut inter 

eos iutentionem, quse vertebatur, agnosceremus. 

accepta. Petimus itaque ut tam de his quae geruntur 

pro concordia ^quam etiam de incolumitatis vesirai 

bono nuntietis sollicitudini uostraj gaudium, currente 

pagina litterarum. Data iv nonas Septembris, Eutha- 

rico viro clarissimo (anno Domini 120). 

EPISLOLA LXVII. 

AD EUMDEII. 

Scythas monachos ante legatorum adventum lioma 

non discessuros. 

Hormisda Justiniano illustri. 

Eulogio viro clarissimo filio nostro deferente, litte- 

ras celsitudinis vestrae suscepimus, eoque remeante, 

debitum persolventes salutationls oflicium, significamus 

Scythas monachos allegasse plurima quaj nos 

reliuquere indiscussa non possumus : sed legatorum 

noslrorum Deo juvante festinemus adventum : pro 

qua re eos in Urbe credimus retinendos, a qua nec 

ipsi ordinatione dissentiunt. Amplitudinem vestram 

tamen retinere confidimus, quod de ipsis nobis pra3- 

terito tempore litteris destinatis scripserint. In quo- 

(a) V. C. Ita legit Colleetio Avellana ms. 

D 

Praidictus episcopus synodum Chalcedonensem protulit 

: legit ante omnes omnia quce sunt in eodem 

concilio constituta, dicens : Prwter ista nihil mihi 

aliud dicatur. Qui sequilur ista potest iuler catholi- 

cos esse. Victor respondit : Suscipio simifiter et 

epistolas papae Leonis, et saucti Cyrilli epistolas syno- 

dales, quae sunt in Chalcedonensi concilio allegatM : 

et manu subscribo, et sacramentis confirmo ista me 

suscipere, et praeter ista nihil aliud pra?dicare : etsi 

inventus fuero aliquando extra ista aliud prajdicans, 

nuUam circa me peto misericordiam. Scythffi e con- 

tra inchoaverunt dicere : Addatur et unus de Triui- 

tate. Nos e contra di.ximus : 

Quod non estin quatuor 

conciliis deflnitum, nec in epistolis beati papse Leo- 

nis, nos nec dicere possumus nec addere. Displicuit 

hoc dictum. Victor autem utrum sincero animo haec 

diceret an dolose, quis nosse potest nisi qui corda 

cognoscit? Verba ista nos audivimus ; Dei est animum 

judicare. Postea sine nobis,magniticu5 vir Vitalianus 

magister militum inter se et episcopum Constantino- 

(6) Edit. Rom., nobis hinc positis.


politanum vocaverunt praedictum Victorem, locuti 

sunt cum eo : quid definierint inter se, nescimus. 

Poslea nec Victor ad nos venit, nec est causa dicta. 

Isli tamen Scytiiaj (sciat beatitudo vestra) omnes qui 

accipiunt synouum Chalcedonensem Nestorianos 

dicunt, dicentes : Non suflicit synodus contra Neslorium, 

et sic debere synodum suscipere quo modo 

ipsi esposuerint : qui homines quales sunt, et quales 

intentiones habent, et quid volunt in fide catbolica 

introducere, cum Dei adjulorio mauifestatum est 

omnibus catholicis : nec indiget causa meo labore, 

quam pro sua misericordia Deus produsit ad lucem. 

Ego quod a Patribus didici, quod semper Ecclesia 

catbolica servavit, non tacui, non abscondi. Unus est 

Deus, de quo Moyses loquitur, dicens : Audi, Israel, 

liuminxis Deus tuus, Deus unus esi {Beut. -vi); et in 

alio loco ait : Dominus solus docebat eos. Unius substantiai 

credimus Trinitatem, quomodo prffidixi unam 

deitatem; tres personas, quia nec plures deos dicimus, 

credentes unum Deum esse, id est Palrem, et 

Filium, et Spiritum sanctum, nec tres personas negamus, 

ne Sabellii dogma videamur sequi.Verum est 

personam Filii, id est Verbi Dei, consubstantialem 

Patri, et ipsa caro facia est ; ipsa in utero Mariae 

habitavit; ipsa naturam humanam suscepit sine pec- 

cato; ipse Filius Dei homo factus natus est de vir- 

gine Maria: propter quod eam Dei genitricem dicimus 

et credimus, quia unitas divinitads et humani- 

tatis, qucB fieri cojpta est ex quo Mariaj angelus 

Gabriel annuntiavit dicens: Ave, Maria, gratia plena, 

Spiritus sanctus supeneniet in te (Luc i), etc, non 

tantum in utero non est divisa, sed nec in partu, nec 

in nutrimentis, nec in passione, nec in sepulcro, nec 

in resurrectione, nec in ccelo soparata est : quia 

unus est Filius Dei Dominus noster Jesus Christus, 

non in personis divisus, non in naturis separatus, 

neque in potentia diversus. Idem est namque et 

sustinens passionem, quia omnes homines, aul dividens 

quemadmodum Nostorius, aut negans quomodo 

Eutyches, aut minus incarnationem credens quomodo 

ApoUinaris, aut phantasiam introducens quomodo 

Manes, afide catholica suntincisi, homines opererarii 

iniquitatis, et hostes doclringe apostolorum. Ista di- 

dici, ista audivia majoribus nostris : et si forte extra 

ista quid debeamus sequi ignoro, exponenfe beatitu- 

dine vestra necesse est me sequi. Maxentius tamen, 

qui sub abbatis vocabulo dixit se congregationem 

habere, si interrogetur, aut cum quibus monachis 

vixit, aut in quo mouasterio, aut sub quo abbate 

monachus factus est, dicere non potest. Similiter et si 

de Achille dicere voluero, rem facio supervacuam : 

cui sufficit semper latere propter conscientiam suam 

ab omnibus calholicis damnatam, Data idibus Octo- 

bris Eutharico consule (anno Domini 319). Accepta 

XV calendas Decembris, Rustico viro clarissirao con- 


EPISTOLA 

JUSTINI AD HOKMISDAM. 

Freces de fide ouxsiinnes cnntinentes sihi ohlafns. en^ 

A Dioscorum non probasse. Se aliquem ad pontificem 

destinaturum ui qusestiones terminet. 

Justinus Augustus Hormisdre papae. 

Quanto flagramus studio pro colligendis concordia 

sacratissimis Ecclesiis, jamdudum nos palam fecisse 

dignoscitur : qui et ineunte nostro imperio sanctitudinem 

vestram adraonendam duximus, quo certos 

dirigeret, ut interventu eorum remedium aliquod his 

rebus inveniri possit. Et antequam advenerint qui 

destinati sunt, cuncta prfeparavimus, quo facilius 

transigerentur quae per hanc florentissimam urbem 

disponenda fuerant. Verum quoniani preces nostro 

numini porrectae sunt ex diversis Eois provinoiis, 

certa qusedam disserenlibus pro fide catholica, secre- 

taque sute mentis deolarantibus, quae apud se pro 

" individua Trinitate constituta testantur, quseque fir- 

C 

miter sese reoepturos ostenditur (ostendunt) ': 

hisque 

relectis, Diosoorus aliqua asseruit non convenienti 

ordine inserta fuisse : merito duximus aperienda 

vobis ea quae sumus edocti. Non multo itaque post a 

nobis quidam destinabitur ad certiorem faciendam 

beatitudinem tuam super omnibus, et insinuandas 

vobis supplicationes qu» nobis olilatae sunt, et responsum 

pietatis vestrae referendum, quo possint 

resecari landem dubitationes incongruae. Securi igi- 

tur de nostro concilio, sollicitis orationibus placare 

nobis Divinilatem summam dignemini. Data xiv ca- 

lendas Februarii, Constantinopoli, Vitaliano et Ru- 

stico consulibus (anno Domini 320). 

RELATIO 

JOANNIS EPISCOPI CONSTANTINOPOLITANI. 

Instantem dominicse passionis diem recte celebrari 

XIII calendas Maias. 

Domini per omnia amabili Deo, sanctissimoque 

fratri comministratori Hormisdaj, in Domino salu- 

tem. 

Quemadmodum puro corde et caritate spirituali 

apud nosmetipsos habemus te, frater carissime, et 

quemadmodum to per omnia ducimus venerandum, 

ex operibiis his satisfactum esse vestrse reverentiae 

judicamus, dominioae obsequentes voci manifeste cla- 

manti : Quss vullisut faciant vobis homines : sicetvos 

facite eis {Matth. vii), et apostolicam doctrinam am- 

plcctentos docentem : Vos invicem lionore r.rxvenientes 

{Rom. xii). Haec openbus ostendere festinamus, 

vinculura insolubile spirituali caritate ad unitionem 

(adunationem) sanctarum Ecclesiarum continentes, 

quo nec contratriorum spirituum ictibus, nec fluotua- 

tionibus malorum principis, vel veritatis inimici titu- 

bare possiraus, auxiliante nobis sanota et oonsubstan- 

tiali Trinitate, interoessione gloriosae et verae Dei 

genitricis Maria3 : per quaj praecipue nobis, domine 

atque sanctissime, imraobilem permanere oramus 

nostrarum vestrarumque sanctarura Ecolesiarum sta- 

tura, nihilorainus et inseparabilem custodire fidei 

unitionem : potens est enim Deus victorife palmam 

sperantibus in eum sine certaraine condonare. Instan- 

tis autem domiuicas passionis numerum, qui vestris 

CDntinetur litteris, ex i-epositis anud nos diei pascha-


lis annalihus recte habcre signiflcamus • (et ante 

quidem scienles), et tunc scrupulosius requirentes, 

sine dubitatione mundi festivitatem incolumes nos 

celebrare xiii calendarum Maiarum die optamus : qui 

est proprie nonus decimus dies futuri mensis Aprilis. 

Orate igitur, et circa nostram memoriam nullam 

oblivionem vester animus, sanctissime, habere digne- 

tur. Omuem qu£B cum vestra est sanctitate in Cliristo 

fraternitatera ego quoque et meiplurimum salutamus. 

Alia manu : Incolumis in Domino ora pro nobis, 

amabilis Dei etsanctissime frater. Data Constautino- 

poli, XIV calendas Februarii, Vitaliano et Rustico 

vv. cc. consulibus (anno Domini 520). 

SUGGF.STIO 

GEUMANI EPISCOPI, FELICIS ET DIOSCORI DIACONORUM, ET 

BLANDl PRESBYTERI. 

Dorolheum Heracleamfuisseperductum, nec imperatorem 

'permisisse ut Romam ducere/ur : inde autem 

a quibus fuerit dimissus ignorari. De paschali die 

Orientalem Ecclesiam cum Romana convenire. 

Reverenda vestri apostolatus alloquia per filios 

vestros Leonem atque Eulogium desiderabilihilaritate 

prius prajceptum, cur qufe 

suscepimus ; quorum 

Thessalonicae contigerunt npn insinuaviraus, arguebat. 

Sed longe ante ejus adventum, occasione comparata, 

curavimus signiflcare quwcunque rumore 

venientium, vel eorum qui pertulerant scriptis, quorum 

esempla subler adjunximus, vel piissimi prin- 

cipis narratione comperimus. Secuta est vindictse 

promissio : adeo ut Dorotheus Thessalonicensis epi- 

scopus ad Heracleam deduceretur civitatem, donec 

causa terminum reperiret. Inter haec, secundum ea 

quse praecepistis, jauctoritatem apostolatus vestri 

principi insinuare curavimus, ut ad percipiendam 

doctrinam catholicaj puritatis Romam prsefatos Do- 

rotheus una cum Aristide mitteretur. Qui respondit 

causam non esse pro qua Romam delegarentur au- 

diendi, ubi sine accusatorum coulroversia se possent 

liberius escusare. Sed repente, dum h»c geruntur, 

ab Heracliensi, quantum agnovimus, in qua tenebatur, 

dimissus est civitate : quam ob causam, vel qua 

ratione, aut conditione, vel quibus agentibus igno- 

ramus. De paschali die vestra beatitudo cognoscat 

concordare Orientalium cum apostolica sede senten- 

tiam, ut XIII calendarum Maiarum die festivitas celebranda 

speretur, sicut Joannis quoque Constantino- 

politani antistitis relatione clarebit. Superest ut ora- 

tionis beatitudinis vestrae adminiculo celeriter sicut 

cupimus, vestris mereamur praisentari vestigiis. 

INDICULUS 

QUI DIRECTDS EST A JOANNE, EPISCOPO, VEL AB EPIPHANIO 

PRESBYTERO DE THESSALONICA. 

Thessalonicensium crimina narrantur. 

Si pro peccatis]nostris isti qui binc adducti sunt 

episcopi Constantinopolim fuerint ingressi, non dicamusquod 

imperatorem visuri suntmodis omnibus, 

sed quod et suis locis restituentur. Tantas enim pe- 

cunias secum detulerunt, ut non homines, sed pos- 

sint angelos excsecare. Si ergo (quod absit) ingressi 

* Ansulis inclusa in Labbeo omissa supplevimus ex edit. Rom. 

A fuerint, tanla falsa per nostram absentiam riicturi 

sunt, quanta potest diabolus iuvenire. Nam si hic in 

conspectu nostro plura tentaverunt, et domino no- 

biscuni stante confusi sunt, quanta facient per absentiam 

nostri? Ut ergo eorum possit dispari malignitas, 

jubete nobis praesentibus, si ad audientiam 

pro peccatis ventum fuerit, ut constet apud honiiues 

nos immerito mortuos esse, et illos patrocinio pecu- 

ni£B laborare. Nos enini eos inomnibus in conspeclu 

senatus convincere possumus, quod bKretici perfecti 

sunt;tunc demum eorum potest monstrari fallacia. 

Item dicendum : Si hceretici non sunt, quomodo 

ante duas hebdomadas quam nos venissemus sta- 

tuerunt omnes in unum episcopi ne quis missas fo- 

ras civitatem feneret. Sed hinc omnes, ut et multi- 

tudo esset futurae seditioni congregata, et doceri 

possit secundum errores eorum. Qui postquam sen- 

serunt nos venisse publicaverunt, festinandum esse 

cum parvulis, ne persecutione veniente pagani morerentur 

infantes : et tunc velut ad alterum Pascha 

tantos baptizaverunt, ut consuetam festivitatem su- 

perarent. Item dicendum : 

Si ha^retici non sunt, quo- 

modo tanta sacramenta confecerunt, ut canistra 

plena omnibus erogarent, ne imminente (sicut dice- 

bant) persecutione communicare non possent? Item 

si hajretici non sunt, postea quare accusati sunt ges- 

tis a Candido, viro sublimi, vicario magistri militum 

praetorianorum in judioio praefectorum? Et si maturum 

periculum cognoscent adfuturum, quare denuo, 

C tanquam damnandi, velint subvenire iterum parvulis 

cupientes ; tanta rursum et confutati exercuerunt 

baptismata, ut vere cunctis se haereticos ostendis- 

sent : ad quam rem satis et magniflca potestas prae- 

fectorum gravissime indignata est. Item si haeretici 

non sunt, quomodo cum in baptisterio absconditi essemus, 

consilium inter se habitum per noctem, vel- 

uti de pei'icuIo liberare nos volentes, in navi mittere 

vohierunt, ut hac occasione niari praecipiles daren- 

tur? Cumque nos repondissemus per Demetrium et 

Andream diaconos : Oranes d«s apud vos esse cognoscunt; 

quomodo per noctem navigare possumus; 

sed si vos vere pro noslra salute consuluistis, cra- 

stina die secrete quinque vei sex senatores, qui periculum 

substantice vel salutis suae metuunt, una cum 

D magistris militum et vicario Candido comite jubete 

advocare ; cognoscant et ipsi ubi transferimur, et fa- 

cimus quod jubent; sin autem soli secretim, hoc 

non facimus; tunc ilii non invenientes eflectum, ad 

horam tacuerunt, et alia die iterum seditionem po- 

puli commoverunt : unde vix, Deo volente evasimus. 

SUGGESTIO 

DIOSCORI DIACONl AD HORMISDAE PAPAM. 

Epiphanium in locum Joannis Consiantinopolitani 

suffeclum. 

Erat optabile et voto nostro conveniens consonantia 

prfeferitis annuntiare, scilicet pontificem Con- 

stantinopolitante EccIesifB Joannem esse supersti- 

tem, et confessionem libello editam ; cujus merita 

non est dubium Deo placere, qui inter catholicos et

483 

communicatores sedis apostolicae meruit ad aliam ex 

liac vita discedere. In cujus locum Epiplianius quidam 

presbyler quondam syncellus ejus successit, 

cujus initia bona videntur ; nam rationabilia ioqui- 

tur, et promittit Patram se regulas servaturum, pacem 

unitatemque ordinatam non dissipare, sed magis 

augere. Ista sunt qaca promitlit. Quid tamen opere 

possit implere, adhuc ignoramus. Has siquidem litte- 

ras, quarta post ordinationem ejusdem die, reperta 

cum eo communi- 

occasione transmisimus : necdum 

cavimus; non quasi resistentes, sedquiaadhuo ab eo 

non sumus invitati. Superest ut beatitudinis vestra3 

insiitat oratio, quatenus divinaj gratiae adjutorio talis 

erumpat, per quem de perfecta possimus unitate 

gaudere. Accepta vii idus Aprilis, Rustico viro cla- 

rissimo consule (anno Domini 320). 

RELATIO 

SYNODI C0NSTANT1N0P0LITAN,E DE ORDINATIONE EPIPHANII 

EPISCOPI. 

Epiphanium episcopum electum significat. 

Domino nostro sancto ac beatissimo patri patrum 

archiepiscopo et patriarchas Hormisdaj Theophilus, 

Basiliscus, Isaiai, Anastasius, Paternus, Martianus 

et cajtera, sancta synodus quaj in Constantinopolitana 

est civitate congregata. 

Innumerabiiemet ininvestigatam magniDei et Salvatoris 

nostri Jesu Christi sapientiam, quanlum hominibus 

datur intelligi, considerantes, caritatem ejus 

immensam juste miramur, et cum magnaydamamus 

voce : Quis loquetur potentias Domini, auditas faciet 

omnes laudes ejus {Psal. cv)? Ecce enira per bonam 

voluntatem sanctiE et unius essentiae Trinitatis, et 

intercessione gloriosfe Maria3 virginis, studio quoque 

etvigilantia Christianissimi et fidelissimi imperatoris 

et piissimaj regina?, olim qua2 fuerant niembra divisa, 

per Spiritus sancti gratiam ad unitatem et caritatem 

perfectam sunt redacta : et sicut Moyses et Aarou 

duces Dei vere culturse Israelilica3 nominati, nunc 

ita et nos gaudentes clamamus : Cantcmus Domino : 

gloriose enim honorificaius est. Adjutor et protecior 

factus est mihiin salutem {Exod. xv). Et haec sentire 

et prKdicare cum iiducia sumus edocti. Consideran- 

tes autem caritatem et Deo araabilem vestrm beati- 

tudinis vitam etiam ex his qui a vobis sunt destinati 

reverendissimi legati, similiter et pacem sanctarum 

Dei Ecclesiarum tam senioris quam novoliaj Roniffi, 

cui nos ipsi participes fuisse monstramur, bono pa- 

stori et principi omnium Cbristo Deo nostro con- 

suete gratias referimus. Nam post obitum sanctaj re- 

cordationis quondam archiepiscopi et patriarchae 

Joannis Constantinopolitanse civitatis, Deus, qui propriam 

sanctam Ecclesiam in petra rectaj fldei incor- 

rupta fundavit, et portas inferni non praivalere ei 

decrevit {Malth. xvi), dedit nobis sauctum pastorem 

ct patriarcham lipiphanium, virtutibus, et correctio- 

nibus, et meditatioue divinarum lloreutem Scripturarum, 

reclam quoque tcnentem iidem, etorbatorum 

paternam regentem sollicitudinem : et, quid amplius 

(a) Edit. Rom., si quseintercess. 

HORMISDyE PAP/K 

A dicam? omnem prseconiorum fontem transcendentem. 

His ergo virtutibus pollens, non immerito pro- 

prias et creditas sibimet maximas Ecclesice curas 

sapienter et honorifice gessisse dignoscitur, habens 

in mente illud quod a sacri cantici auctore relatum 

est : Os meum loquetur sapientiam , et meditatio cordis 

mci prudentiam {Psal. lxxxviii). Unde secundum 

rectam 'et probabilem fidelissimi et Christianissimi 

nostri principis, et piissimse regince, etgloriosissimorum 

communis reipublicse procerum sententiam, 

nostra quoque etiam omnium in hac urbe habitantium 

testiflcatione, judicium Pauli mirabilis commu- 

nis Ecolesise doctoris non est in eo fraudatum, qui 

irrepreliensibilem debere esse episcopum denuntiat 

(/ Tim. iii) : ita et nostrum pontificem virtutibus 

B undique coronatum esse videmus. Igitur ecclesiasti- 

cam legem implentes, apostolatui vestro salutationis 

debitum persolventes officium, speramus ut amplius 

caritatis vinculum et ^paternum aflectum circa nos 

caritas vestra custodire dignetur, et sapienti guber- 

natione et humilitate, qua; Christianum decet, et 

mansuetudine, quce ad rationabilis traditi vobis ovilis 

salutem pertinet, peragatis, commune lucrum 

existimantes, quo per vos et vestrum germanum et 

comminislratorem, nostrura autem dominum et patiarcham, 

pacem totius orbis Ecclesiarum esse provisam. 

Frater enim a fratreadjuvari spirilualiter, mu- 

rus est inexpugnabilis,et civitas munita, ex divinis est 

accipere Scripturis. Nam (a) in intercessionibus ve- 

straa beatitudinis generalis tranquillitas Ecclesiis 

orthodoxorum fuerit redonata, gloria quidem in ex- 

celsis Deo omnium Salvatori per angelos cum Isetitia 

referetur, pas vero in terra conflrmabitur : bona 

autem voluntas fldelibus (iu fidelibus) communis 

Domini et Salvatoris nostri Jesu Cbristi servis fundctur. 

Adjicient igitur nostris supplicationibus, quod 

niinus dictum est Joannes, sanctissimus episcopus 

Claudiopolitanaj civitatis noster comministrator; et 

Heraclianus reverendissimus presbyter Sanctae Ma- 

joris ecclesise et cohabitator prsedicti sanctissimi ar- 

chiepiscopi et patriarchffi Epiphanii, et Constantinus 

vir reverendissimus diaconus ejusdem sanctae eccle- 

siae, qui probationem suae rcctae fldei, et bonas volun- 

tatis olim his, qui a vestra apostolica sede fuerant 

Q direcli, dedisse cognoscuntur : digni autem et vestraj 

sanctitatis, et administratione [F. administrationis 

pacis, et gratise Domininostri Jesu Christi Deinostri, 

et unitionis sanctarum Ecclesiarum monstrabuntur. 

Quos speramus laetantes in Domino, et pacem desideratam 

nuntiantes, ad nos citiusvestris Deo amabilibus 

correctionibus edootos remeare dignemini. Omnem 

in Cbristo fraternitatem nos quoque et qui nobiscum 

sunt plurimum salutamus (annoDomini bl9). 

SUBSCRIPTIONIS. 

Tbcopbilus misericardia Dei episcopus Heraclien- 

sis civitatis, metropolitanus subscribens ia synodali- 

bus, salulo vos in Domino, domine.

48;i EPISTOL^ ET DECRETA. 486 

Basiliscus misericordia Dei episcopus, qui 

' Zici- 

nontium metropolitanus ut supra. 

Stephanus misericordia Dei episcopus Nicomediensium 

metropolitanus ut supra. 

Isaias miscricordia Dei episcopus UliodiaB civitatis 

motropolitanusut supra. 

Anastasius misericordia Dei episcopus Nicse.ensius 

metropolitanus ut supra. 

Joannes misericordia Dei episcopus Claudiopoli- 

tana; civitatis provincia^ Isauriffi ut supra. 

Paternus misericordia Dei episcopus provinciiE 

Scytliiaj metropolitanus ut supra. 

Martianus misericordia Dei episcopus Clialcedo- 

nensis eivitatis metropolitanus ut supra. 

Patrioius misericordia Dei episoopus Eudosiopo- 

litanaj civitatis metropolitanus ut supra. 

Polydeuoiusmisericordia Deiepiscopus Antiochena" 

civitatis metropolitanus ut supra. 

Eulogius miserioordia Dei episcopus Melitenffi oivi- 

tatis metropolitanus utsupra. 

Stephanus misericordia Dei episoopus (a) Philo- 

mediensis civitatis provinciaj Pisidice ut supra. 

Christodorus misericordia Dei episcopus Methym- 

ncnsis civitatis ut supra. 

Pahiiantius rainimus episoopus Oenandaj oivitatis 

provinciss Lycia?, nt supra. 

vinciai Hellesponti ut supra. 

Zoticus misericordia Dei episoopus Carpatiensis 

civitatisprovincice Insularum utsupra. 

Sabbatius misericordia Dei episcopus Stratoniciae 

civitatis provinciaj LycicB ut supra. 

EPISTOLA 

JUSTINI AD HORMISDAM. 

Eliam Ecclesise suse non posse resiUui vivente eo qui 

in illius locum sujfectus fuerat. Thomamj et Nicosiratum 

pace firmata suis sedihus se resiiiuturum. 

Justinianus Augustus Hormisdfe papae. 

Cum in animo nobis sit, pater religiosissime, ut in 

omnire nostra inter se conourrant consilia, tum et 

in Elia viro reverendissimo episcopo id constituendum 

crediraus, legatis admonentibus vestris, quod 

inter varias utrasque rationes expeditius esse perspectum 

est. Nam et in priEsenti pontilicem Cte.sa- 

riensium ui'bis favor tutatur omnium,quemob insti- 

tuta pulcherrima non solum incolos validissime retinendum 

arbitrantur, sed prope cunctus Oriens sine 

dubio venerantur, et qui prior in eodem fuit sacerdo- 

tio, injuria esse remotum queritur. Visumrisfi itaque 

convenire ut nec faciamus impetum contra infinitarumvoto 

multitudinun:, authomo integritate nobiiis 

' Lege Cizicensium. Sic inmss. ssepe Quiriacus pro 

Cyriacus. Hard. 

A sede dejiciatur, qua se dignum exhibet, uec anteriori 

spem prorsus adimi patiamur, repetendi locum de- 

nuo, quo se spoliatum sine oausa contlrmat ; sed in 

redubia temperantius versemur, ita ut interim quidem 

hio idem Elias vir reverendissimus episoopus 

inquiele permaneat ; verum poslquam successor ejus 

vitam deposuerit, tum demum ad 'sedem revertatur, 

quia destitit adhibendis prius omnibus qua; ad im- 

petrandara reditionis licentiam sacratissimarum re- 

gularura postulant definita, interponendoetiara consensutam 

tuae sedis apostolicas, quam ilorentissimai 

hujus urbis, necnon aliarum quarum hoc interest. 

De Thoraa etiam et Nicostrato viris religiosissimis 

episcopis omnia mancipabuntur eifectui. Postquara 

casterffi etiara vobis copulataj fuerint ; sed et ad uni- 

tatera venerabiies Ecclesice,-qua3 prfficedente superno 

pra3sidio statuenda duxerimus pro sacratissimarum 

regularum itidem ordine. Quoniam itaque vestrse 

quoque sanctitudinideliberationemnostram oportue- 

rat declarare, ut ex hac etiam patefiat desiderium 

in quo omnem operam intendimus ad compescendas 

atque temperandas controversias, et optatam inter 

omnes concordiam prorogandara, pra?sentes quoque 

litteras dusiraus destinandas, moventes prajcipue ut 

pro iucolumi statu reipublicffl nuraen supernum vestris 

exoretur preoibus. Data vii idus Junias, Con- 

Joannes miserioordia Dei episcopus Attaliensis stantinopoli, Vitaliano et Rustico consulibus (anno 

civitatis ut supra. 

DominiSIO). 

Joannes misericordia Dei episcopus Olympince ci- 

EPISTOLA 

vitatis provinciae Lycise ut supra. 

Q JUSTINI AD HORMISDAM. 

Martianus minimus episoopus MartianEe civitatis Diligentia legatorum Coiistaniinopoll etaliis civitati- 

provinoia; Lycioe ut supra. 

bus pacemrestituiam. In damnandis episcoporam. 

Phocas minimus episcopus Dardana; civitatis pro- 

nominibus mitius agendum, 

Justinus Augustus Horraisdae papse per legatos 

Gerraanum et Joannem episcopos, Felicem et Dioscorum 

diaoonos, et Blanduni presbyterum. 

Summa quidem habenda vobis est gratia, quod 

alacrem operara non dubitatis impendere ad coliigendas 

adunandasque venerabiies eociesias, verum 

in ea pro;lucet maxime perfecta solertia, quod homi- 

nes adoptatis qui voto benevolo tua; sanctitudinis 

sincero et integro possint animo deservire. Germanus 

siquidem reverendissiraus episoopus, nec non Felix, 

etDioscorus, et Blandusviri religiosissimi tanta semet 

„ prajbuerunt attentos industria, ac in tanta sapientia 

versati sunt, ut quantum ad ofUcium eorum pertinet, 

transactis in plenum et elaboratis omnibus, nihil 

altercationis superesset ulterius ; sed cura ea condi- 

tione sit mortalis fragilitas, ut remissius circa se agi 

desideret, et interrogationibus suis planum prajberi 

responsum, raaxime cum aliqua causa in immensa 

horainura fuerit multitudine devoluta, faotum est ut 

in hac quidem urbeflorentissima quidquid ordinatum 

est de causa religionis, deque unitate celebranda 

cum apostolica sede sub temporibus Joannis religio- 

sissimo3 meraorite, cum in sacerdotio regia3 esset 

hujus urbis, id favente Deo servetur immobile ; quin 

et in aliis oorapluribus civitatibus probata sit vestra 

(o) Al. Philomelensis

487 HORMlSDiE PAPyE 

ordinatio atque suscapta. Csetera vero clementiore 

quodam indigeant moderamine in nominibus antisti- 

tum, non eorum qui specialiter numerati sunt in 

epistola quam sanctitudotua nobis destinasse nosci- 

tur, sed aliorum quorum memoriam maximae civita- 

tes diligunt,in quibus floruisse noscuntur superstites. 

Quapropter legatis quidem tuae sanctitudinis nulla 

fuit licentia mandati tenorem egrediendi, cum quo 

directi sunt. Omnis autem finis negotii vestro jam 

tantum pendet arbitrio, ut solus pacem concludere 

debeat qui prima reicommovit exordia : sed ea quidem, 

nec non quaedam, commemorabuntur apertius 

per legatum nostrum, qui paulo post destinabitur. In 

praesenti vero redeuntibus viris religiosissimis, tam 

appellandam vestram reverentiam credidimus, quam 

commonendam, ut suis orationibus pro nostro utatur 

imperio, proque incolumistatu reipublicas. Data vn 

idus Julii, Gonstantinopoli, Vitaliano et Rustico viris 

clarissimis consulibus (anno DominiSI9). 

EPISTOLA 

EUPHEJII^ AUGUSTyE AD HORMISDAM. 

Sanciissimi •poniificis oralionibus se et virum suum 

. commendal. 

Euphemia Augusta Hormisda^ papte. 

Beatitudinis vestraj litteras grato jucundoque suscepimus 

animo : quem etenim iion solum apostolicffi 

Eedis auctoritas celebrat, sed vitse quoque commen- 

dat integritas, et studiosa rectaj fldei solertia, hujus 

verba quis non libentissimis suscipiet auribus ? Igitur 

poscimus ac monemus ut orationibusvestris nunquam 

excedat nomen raeum, ac prEecipue serenissimi con- 

jugis nostri, sed tam utrique nostrorum, quam rei- 

publicaj supernum precibus vestris placetur praesi- 

dium. 

EPISTOLA 

CELERIS AD HORMISDAM. 

LegatorumoperaConslaniinopoli omnespacificevivere 

quod et in aliis civiiatibus brcvi futurum sperat. 

Domino bealissimo et apostolico patri Hormisdas 

Celer vir illustris. 

Masima nobis gratulationis causa praestatur, quotiens 

ad apostolatum vestrum scribenditempus emer- 

, 

serit. Nunc igitur remeante beatissimo Germano episcopo, 

vel reverendissimis viris, qui a vobis procon- 

portitoris. Data iv idus Julias, Rustico 


viro clarisjungendis 

sanctis Ecclesiis fuerunt destinati, neces- D 

EPISTOLA LXIX. 

sarium duximussanctitatem vestram deberevenerari, 

AD EOSDEM. 

indieantes antedictos habuisse quidem studium ut Cum eorum litterasnonacceperit, monetutscribanl. 

voluntatem veslram plenus sequeretur eflectus ; sed Hormisda Germano episcopo, Felici et Dioscoro 

quia totumcajrpus eratinhrmum, interim caput, quod diaconis, et Blando presbytero. 

prius necessarium judicatur, adhibito medicamine Animos nostros tam diuturnum dilectionis vestrse 

veslro sanatum est, et dissensio quaj erat inter ve- 

nerabiles Ecclesias Romanam et Constantinopolitauam 

imitate interveniente sepulta est, et alianon 

parva membra similis Divinitatis gratia purgata atque 

conjuncta. Hanc etiam spem gerimus universi, 

quod gratia Dei, qua2 semper sedi vestrae permansit 

et permanet, hujusmodi vobis inspirationem bonita- 

tis prtebeat, et mansuetudine et dispensatione vestra 

reliquum adhuc corpus, quod habetur intirmum (sic- 

ut superius , a nobis dictum), vestro medicamine 

A unitate lecepta jungatur. Specialiter autem deprecamur 

pontificium vestrum utpro nobis benigno patris 

animo orare jubeatis. 

EPISTOLA 

JULIANjE ad hormisdam. 

Pontificem saluiai. 

Domino beatissimo atque apostolica?, sedis proba- 

tissimo pontifici Hormisd.'e papae patri Juliana Ani- 

cia. 

Quasprima sunt tuae beatitudiuis salutatione ob- 

sequia persolvimus, optantes ut hanc paginam tuis 

venerandis obtutibus Divinitas faoiat recenseri, et 

prosure Ecclesiae vigore augmenta salutaria vestrae 

vitae suffragari dignetur, quatenuste pervigili possit 

n contra adversos et rabidos canes stalus Ecclesia; vin- 

dicari. Etenim, venerabilis pater, quod de nostrae 

fidei integritate curam geris, vicariis gloriosi Petri 

apostoli ista conveniunt, cui Dominus pascendarum 

ovium injunxit officium. Cognoscat ergo tuapro no- 

bis sancta soUicitudo, nos firmius tenere rectse fidei 

firmitatem immobilem: pro qua ne ejus violaretur 

sanctimonia hactenus repugnavimus. Quod vero tuus 

apostolatus pro tantae pietatis causa curam ferre 

praecepit, in quantum potuimus pro nostris viribus 

non desivimus spiritu lenitatis adversos admonere, 

et Dei nobis gratia cooperante deesi reliquum. 

EPISTOLA LXVIII. 

AD LEGATOS SUOS. 

Dc eorum salute et rebus gesiis certior fieri cupit. 

Hormisda legatis suis. 

Itanos incolumitatis et actuum vestrorum cura 

sollicitat, ut quamvis frequentibus occasionibus non 

prcEtermittamus hortari, eertiores nos de his quae 

circa vos aguntur fieri litteris destinatis. Nam et cum 

per hominem illustris viri atque magnitici patricii 

filii nostri Agapiti desideriis vestris congruos miserimus 

affatus, et nunc quoque ansietatis vestrae credidimus 

solatium, si ad vos praesentia scripta mitteremus 

: tantum est ut de actibus atque sospitate vestra, 

necnon et de mora per quam vos detineri plurimum 

dolemus, relevetis nos alloquiissub occasione idonea 

silentium, ut tantorumtemporumcontristatabsentiaj 

praecipue cum vir magnificus patricius Symmachus, 

et vir illustris Romanus magistermilitum filii nostri 

reditum apud nos caritatis vestrte sine dilatione 

promiserint, et ignoramus utrum illic causarum qua- 

lilas, an certc fraus aliqua simulala sub necessitate 

detineat; quia nobis sollicitudinem sine cessatione 

gerentibus, etpene universos homines illarum par- 

tium percunctantibus, diversa et dissimilia nuntian- 

tur : et ideo, quoniam vos causas tantaj tarditatis

EPISTOL^ ET DECRETA. 490 

melius deprehendere et intelligere potestis atqueco- A aliis (ut se habent humana studia) in contrarium re- 

gnoscere, significare nobis ista, de quibus noster 

cruciatur animus, debuistis ; vel si est causa dilatio- 

nis idonea, sicut constituUim est, aliquem de vestris 

ad nos oportuerat destinari, unde ne forsitan per 

versulias, aut aliquam concinnationem vobis dilatio 

et impedimenta geuerentur, sub celeritate nobis scri- 

bite, ut sub rationabili ordiaatione pro vestra repetitione 

ad iilium nostrum clementissimumimperatorem 

dirigamus. Ergo tam circa personas quam de 

causa tidei, pro qua diu moramini, quid geratur in- 

struite, atque plenissime nobis universa rescribite, 

ut omnibus cognitis, Deo nostro favente, traclemus 

quemadmodum personis vestris et causaj ipsius cu- 

jus res agitur possit misericordia subvenire. Data 

idibus Julii, Rustico viro clarissimo consule (anno 

Domini 520). 

RELATIO 

POSSESSORIS EPISCOPI AFHI PEIl JUSTINUM DIACNODM EJUS. 

Consulit poniificem de Fausti episcopi iib)-o. 

Domino beatissimo et inefiabiiiter mirabili, et in 

Christi gratia praeferendo papa? Hormisdffi Possessor 

episcopus inDomino ajternam salutem. 

Decet et espedit ad capitis recurrere modicamentum, 

quoties agitur de sanitate membrorum. Qui 

enim majorem circa subjectos sollicitudinem gerit, 

aut a quo magis est nutantis fidei stabilitas exspe- 

ctanda, quam ab ejus sedis prasside, cnjus primus a 

Ghristo rector audivit : Tu es Pelrus, et super hanc 

petram cedificabo Ecclesiam meam (Maith. xvi) ? Arbi- 

a Joannes Masentius hsereticus et mendai scriptor 

priraus est qui hanc epistolam Hormisdae esse negavit 

; quam ipsa tamen connexio rerum gestarura, 

senteutiarum atque verborum proprietas, ipse denique 

stylus Hormisda; manifeste adjudicant. Joannem 

Cochlaium, virum fama celebrera, et ha?reticorum 

uostri tcmporis acerrimum impugnatorem, idem cum 

Maxentio sensisse tatemur, sed errore et boni opinione 

lapsus fuit. Apologiam enim Maxentii in quam 

inciderat, a catholico scriptam esse putavit, quam 

htereticus pestilentissimus ediderat. Caruit vir doctus 

harum epistolarum HormisdK nunc recens editarum 

subsidio. Quo si instructus fuisset, fraudem et dolum 

lia^retici animadvertere potuisset . Vide Raronium 

anno 520, uuraero vigesimo secundo et sequentibus; 

Possevinum in Apparatu sacro, verbo Joannes Maxentius. 

Sev. BiiMUS. — Vaferiimihujusce hccretici, atque 

utminimum loquar, Eutychianaiuiigine tincti, patrocinium 

nuper susceperunt procaces quidara atque 

infruniti novatores Jansenii asseclee, sedinfelici plane 

atque irrito successu, ut pluribus alias docebimus. 

Nequeenimin qucBstionem vocatur, utruni toierari 

possil hffic assertio, Unus de Trinitate passus est,sed 

quo sensu, quibusve adblandientis vulpecula; subdolis 

artibussubtiliorumhasreticorum more eamprotulerit 

defenderitque cum suis Scylhis monachis Joannes 

Maxeniius, hoc uno patrocinium Janseniano- 


mittentibus, me crediderunt de hoc ambiguo consulendum. 

Dixi quidem ea quee a tractatoribus pro 

captu proprii ingenii disputantur, non ut canonica 

recipi, aut ad synodalium vicem pro lege servari 

sed habere nos certa scilicet, quaj veteri lege vel 

nova conscripta, et generalibus Patrum sunt decreta 

judiciis ad fundamentum fidei, ac religionis integram 

firmitatem ; ha?c autem, quae antistites diversi con- 

scripserunt, pro qualitate sui sine praejudicio fidei 

solere censeri. Sed cum hasc (quantum in eorum fre- 

quenti postulatione persensimus) magis eis excusatio 

videretur : vel pro eorum prece, vel proobsequii occasione 

reddendi apostolatui vestro, per Justinum 

diaconum meum prar.sumpsi apices parvitatis meEe 

ingerere ; quibus principaliter orationura vestrarum 

munimen exposcens, quseso ut consulentes quid de 

prEefati auctoris dictis videatur, auctoritate apostolicee 

responsionis agnoscant : maxime quod filii quoque 

vestri magislri militum Vitalianus et Justinianus 

prfficipue super hac re rescripto beatitudinis vestrse 

similiter informari desiderant. Codicem quoque tractandum 

(tractaluum) antehac direxisse memini, 

continentem beati Pauli apostoli epistolarum expla- 

nationes; pro quo rescripto gratulari non merui. Un- 

de simili prece deposco ut praerogativam benedi- 

ctionis vestrae competenti responsione merear adi- 

pisci. Aecepta xv calendas Augusti, Rustico viro 

clarissimo consule. 

a EPISTOLA LXX. 

tror vestram beatitudinem non latere quantis in Con- ^' AD POSSESSOREM EPISCOPUM. 

stantinopolitana urbe Ecclesia laboret insidiis, et ad 

murem velerismorbi in saniem vulnusiterum quEerat 

erumpere, quod obductum creditur cicatrice. Unde 

cuin quorumdam fratrum animus de codice Fausti 

cujusdam natione* Galli** Reginse civitatis episcopi, 

qui de diversis rebus et frequentius de gralia Dei diserte 

visus est disputare, in scandalum moveretur, 

Scythas monachos,suos errores damnare nolentes,ut 

hsereticos nb urbe expulsos. Fausti librum aRomana 

Ecclesia non recipi. 

^ 

Hormisda Possessori episcopo. 

Sicut rationi congruit ut consulant ambigentes, ita 

par est i'espondere cousultos, quia ipse irapellit in 

errorem qui non instruitignorantem ; necquidquam 

X) 

rum rite promeritus, quod, iu apostolicam sedem 

injurius, et in Horraisdam Romanum pontificem impudentissimus 

calumniator, illorura in eamdem sedem 

conviciis et in summos Ecclesiai antistites calumniis 

prailuserit. Hceremus en calumniis Joannis Maxentii 

ac ne evagemur latius, unam ex omnibus seiigamus : 

Dixerat Hormisdas: Proficiemus inler adversanies propriis 

bonis, si erroribus non involvamur alienis : quo 

nihil sanius, nihil verius dici potuit. Quid ad iiaec 

perditissimus sycophanta ? CalLide, inquit, iuamniteris 

occultare perfidiam, etc. Pelagiajix per/idix involuium 

erroribus cunciorum oculis anteponit, qui inter 

adversanles non Deimunere, sed propriis bonis proficere 

teposse iumida elatione C07ifidis , etc. Calumniaris, 

impudens nebulo, dum Christi vicarium hajreticum 

et immicum veritatis blasphemo ore deblateras, et 

egregiis detensoribus tuis magnifice praeluces. Propria 

bona, nou Dei donis, sanctissimus poutifes Hormisdas, 

sed bonisoppouit alienis. Cffitera nonpatiuntur 

hujus observatiums angustire: recte enimmonuit 

vir eruditus, suspenso pede et acri judicio heeretici 

hujus, eo perniciosioris quo cultioris, legenda esse 

tironibus scripta, neimpingant. Philip. Labbe, S. J. 

* Errat : commoratione quidem Gailus, at natione 

Britannus fuit, ut velipsemet testatur pluribus locis. 

** Reiensi inNarbonensi ii. 

16 

;

491 HORMISDTli: PAP^ 492 

aptius est studioso religionis, quam imposito (Edit. 

Rora., inquisitio) veritatis ; jquando facilius devium 

vitat, qui iter perquod graditur rogat. Sed priusquam 

respondendi curam de his quae dilectio tua pereunctatur 

aggrediar, libenter in litteris tuis fidei tuse me 

fateor invenisse fervorem, cujus calore succensus, 

redivivam in illis partibus intidelium perversitatem 

vigere suspiras. Dignissimus dolor, qui dedita Deo 

cordacontristet : nec enim est apud eos lapsus inlamentabilis, 

quibus est igniculus caritatis ; quia unum 

spiritualium votum est salus inooncussa cunctorum. 

Sed non est ignota Ecclesiaj Dei de hujusmodi pro- 

cellis aut iusueta tempestas : et quanivis rectoris sui 

gubernaoulo inconcussa persistat, variis tamen insurgentium 

fluctuum laborat vesata turbinibus. Nam 

unde est psalmidici vox propheta?, qui ipsius Eccle- 

siiE personam spiritu quo impellebatur assumens : 

Ssepe, inquit, expugnavernnt me a juventuie mea : 

etenimnon potueruntmihi ? Concutiunt, sed in nitiilo 

preevalebunt : adhuc in area sumus, mixta sunt frumenta 

cum paleis, gemunt boni consortia malorum, 

sed superest flamma non necessariis, et parata sunt 

horrea jam probatis. Ubi terrarum non est ista permixtio? 

Nos fixis decet instare (insistere) vestigiis : 

proticiemus inter adversantes* propriis bonis, si er- 

roribus non involvamur alienis. Probat enim virtutis 

suee validum robur, qui cum impeiliturnon movetur. 

Ubi non variae tentationis aculei ? Quales per hunc 

fere jugem annum quorumdam Scytharum, qui mo- 

nita non tacentes : Noli verbis contendere ; ad nihil 

enim uiile eii, nisi ad suhversiOnem audientium [II) 

Tim, n). Sed quando virus quod viscera penetravit 

evellitur? Quando corda male sibi credula veritatis 

obtemperant institutis? Quando induit obedieutiaj 

humilitatem opinionibussuis vallata superbia? Quan- 

do aoquiescunt paci contentionum studiis assueti, 

sola certamina amantes de religione captare, et mandata 

negligere ? Nunquam apud eos caritas novo commendata 

praecepto, nuuquam pax dominico relicta 

discessu; una pertitiacis cura propositi, rationi velle 

imperare, noncredere; contemptores auctoritatum 

solam putan 

velerum, novarumcupidi quaestionum ; 

tes scientiaa reotam viam, qualibet concepta facili- 

tate sentenliam : eousque tumoris elati, ut arbitrium 

suum utriusque orbis pntent inclinandum esse judicium 

: nec in numero fidelium deputantes sequaces 

traditionis paternse, si suee viderint cedere nolle sen- 

tentiffi : docti crimina serere, obtrectationum venena 

componere, integrum Ecclesias corpus odisse, sedi- 

tiones instruere, invidiam concitare, et pro obedien- 

tia, qucB in coenobiis principatum regularis obtinet 

A disciplinse, obstinationem pertinacis amare superbise. 

Non illos potuimus monitis, non mansuetudine, 

non auctoritate oomprimere. In publicum usque pro- 

diere conventiim, ad ooncursioncm quietis circa regum 

etiam statuas inclamantes : et nisi fidelis populi 

constantia restitisset, per diabolicce semina netanda 

zizanise apud illos dissensionem et discordiam com- 

movissent [1 Tim. iii), per quos adjutorio Dei de 

religione eorum est pulsa dissensio. De eis sero probavimus 

prophetica apostolum voce dixisse, in novis- 

simis diebus instare tempora perioulosa, et fore ho- 

mines sui tantum amatores, habentes forraam pieta- 

tis, virtutem autem ejus abnegantes ; itaque esse 

vitandos. Hajc ideo dileotionis vestras indioanda sub 

occasioue credidimus, ne, si illuc fuerint forte delati, 

" ignorantes quemadmodum se in urbe Romana tra- 

ctaverint, sub aliqua verborum simulatione decipe- 

rent. 

Hi vero, quos vos de Fausti cujusdam** Galli anti- 

stitis, dictis oonsuluisse, litteris indioastis, id sibi 

responsum habeant. Neque illum (a) recipi, neque 

quemquam, quos in auotoritate Patrum non recipit 

examen catholica; fidei, aut eoclesiasticae disciplinse 

ambiguitatem posse gignere, aut religiosis prsejudicium 

comparare. Fixa sunt a Patribus quaj fideles 

sectari debeant instituta : sive interpretatio, sive 

prasdioatio, seu verbum populi sedificatione compo- 

situm, si cum fide recta et doctrina sana ooncordat, 

nachos prse se ferebant specie, non veritate profes- 

; p 

admittitur, si discordat, aboletur. 

Unum est fundamentum extra quod quaBlibet fasione, 

non opere, subtili teotas calliditate versutias, brica si consurgit, infirma est, super illud quisquis 

et sub religionis obtentu famulantia odiis suis venena eedifioat, sive vilia, sive pretiosa, consideret. Errat 

pertulimus, studentes eos ab interno vulnere medi- autem a via, qui ab eo quod Patrum eleotio moncabilis 

patientife moderamine sanare, beati Pauli mostravit exorbitat, nec tamen. improbatur diligentia 

(a) Deest rectpi in edit. Rom. 

[b) Al. profuisse. 

* Super hajc verba calumuiam struxit Hormisdee 

per multa discurrens, sed animus a veritate decli- 

nans. Saspe de his neoessaria providetur, de quibus 

ipsi semuli convinoantur, instructio. Nec vitio dari 

potest nosse quod fugias, atque ideo non legentes 

incongrua in culpam veniunt, sed sequentes. Quod si 

ita non esset, nunquam doctor ille gentium acquievisset 

nuntiare fidelibus : Omniap7-obate; quod bonum 

esttenete (l Thess. v). Nonabs re est, et si mundanum, 

non tamen a ratione discretum misoere sermonem. 

Fertur quidam nobilis arte pingendi, cum 

D equum penicillo vellet explicare perfectum, asellum 

sibi (6) proposuisse pingenti, asserens non ut jumentum 

imitaretur informe, sed nein alicujus informis 

lineamenti similitudinem lapsus incideret. 

Non improvide veneranda Patrum sapientia fideli 

potestati quffi essent catholica dogmata definiit; certa 

librorum etiam veterum in auctoritatem recipienda, 

sanotoSpiritu instruente, prajfigens : ne opinioni suse 

lector indulgens, non quod sedificationi ecclesiastiose 

conveniret, sed quod voluptas sua conoepisset, asse- 

reret. Quid ergo calumniantibus opus erat extra con- 

stitutos Ecolesice terminos porrigere quffistiones, et 

Joan. Maxentius. 

** In Gallia Reiensis episc.


de his quae habentur dicta, quasi dicta non sint, mo- A nostrcE recepimus, ad divina (a) mysteria incunctan- 

vere certamina, cum Christiana fides canonicis libris, 

et sj'nodalibus prfeceptis, et Palrum regularibus con- 

stitutis stabili et inconcusso termino (tramite) limi- 

tetur? 

De arbitrio tamen libero, et gratia Dei, quod Romana 

(hoc est catholica) sequatur et asseveret Ec- 

clesia, licet in variis libris beati Augustini, et maxime 

ad Hilarium et Prosperum, possit cognosci, tamen 

in scriniis ecclesiasticis expressa capitula continen- 

tur, quae si tibi desunt, et necessaria creditis, desti- 

nabimus, quanquam qui diligenter apostoli dicta con- 

siderat, quid sequi debeat evidenter cognoscat. Data 

idibus Augusti. 

EPISTOLA LXXI. 

AD EPIPHANtUM CONSTANTINOPOLITANUM EPISCOPUM. 

Epiphanimn episcopum ordinatam nec scripsisse nec 

legaios misisse jiuntiat. 

Hormisda Epiphanio Constantinopolitano episcopo. 

Diu nos non nuntiata tuae primordia dignitatis 

lenuere suspensos, et in ipsa communis gratulatione 

laetitice, niirati admodum sumus morem pristinum 

fuisse neglectum; quia reparata Ecclesiarum, Deo 

annuente, concordia, plenum fraternae pacis id flagi- 

tabat ofticium : pra^sertim quod iilud sibi non arro- 

gantia personaUs, sed regularum observantia vindi- 

cabat. Decuerat siquidem, frater carissime, te legatos 

ad apostolicam sedem inler ipsa tui pontificatus ini- 

tia destinasse *, ut et quem tibi debeamus affectum 

bene cognosceres, et vetustaj consuetudinis formam 

rite compleres. Sed licet his omissis, paginalia tantum 

sufficere judicasses ex occasione colloquia ; nos 

tamen gratia stipulante (stimulante) compulsi, interim 

juste constantiam expectationis abrupimus, reci- 

proca mutuse caritatis verba reddentes; quia et no- 

ster animus amoris impatiens, et legatorum nostrorum 

votiva relatio exclusum quod imperabat causa 

silentium ad officia benigna traserunt, quibus ad prae- 

sens gaudii nostri signa monstramus, et privatae 

quodammodo amicitice votiva persolvimus. Legationem 

autem tuam et ea qua dudum gratia sustinemus, 

et fulti veteribus constitutis exigimus, ut quantum 

gaudii fructum, vel de tui pontificatus honore capiamus, 

vel quas tibi gratias referri conveniat pro im- 

pensis in negotio propagandaj unitatis officiis (sicut 

nostrorum multipliciter astruxit legatorum narratio) 

evidentius exprimamus. 

EPISTOLA LXXII. 

AD EU51DEM. 

Queritur Eliam, Thomam et Nicostratum suis sedibus 

non resiitutos : ad Epiphanium spectare ut hsec exsecutioni 

mandentur. 

Hormisda Epiphanio episcopo Constantinopolitano. 

Oportuerat quidem fraternitatem tuam divini con- 

templatione judicii, atque earitatis nostrre respectu, 

Eliam, Thomam atque Nicostratum fratres et coepiscopos 

nostros, postquam in consortium communionis 

(a) Edit. Rom. addit tecum. 

Ib) AI. deest divulgata. 

(c) Al. inserere. 

ter admittere, atque ad Ecclesias suas, a quibus eos 

discordiaj error excluserat, pro pacis nostrse plenitu- 

dine revocare; ut unitas, quam post annorum multa 

curricula per totum orbem suis Deus restauravit Ec- 

clesiis, nulla voluntatum nostrarum distantia laedere- 

tur. Sed quia rem tam gratam, et Patrum statutis 

venerabilibus congruentem quibusdam tarditatibus 

contigit nunc usque diflferri, unde etiam ad decessorem 

fraternitatis tuae nos scripsisse meminimus; hortamur 

ut Ifetitiam, quam de damnato praeteritae dis- 

sensionis errore percipimus : in nullo iterum discre- 

pantium animoruui causa contristet. Etenim nulli 

videtur vos nobiscum pleno communicare mentis 

affectu, si eos qui nobiscum communicant a vestro 

consortio segregatis. Incassum certe videntur pacem 

recipere qui pacis differunt praecepta complere. Quidquid 

enim in illorum suscipienda communione mo- 

ramini, quodammodo de nostra reconciliatione detra- 

hitis. Et providendum est, frater carissime, ne si 

Ecclesiarum nostrarum tandem desuper indulta con- 

cordia ab his exordium sumat exemplis, et religionis 

veneranda regula, et apostolicae sedis auctoritas iinminuta 

(quod absit) per Orientem potius (6) divul- 

gata quam restituta videatur. 

RELATIO 

EPIPHANII EPISCOPI CONSTANTINOPOLIIANI. 

De sua electione. Fidem caiholicam profitetur, et de 

omnibus cum Ecclesia Romana sentit. 

C Sanctissimo ac beatissimo domino fratri et comministratori 

Hormisda3 Epiphanius episcopus in Domino 

salutem. 

Deus qui in alto habitat, et humilia respicit (Psal. 

cxii), et omnia pro salute hominum affluenter pro- 

videt, pro sua bonitate et misericordia meam respexit 

parvitatem, et post obitum sanctae memoriae quondam 

archiepiscopi et patriarchaa Joannis sedem sacerdotalem 

sanctae Ecclesiae catholicae regiae urbis mihi 

conferre dignatus est, sententia, et electione Chri- 

stianissimi et justissimi principis nostri Juslini, et 

piissimae reginse, quae ei ad omne studium commu- 

nicat divinum, sequentiumque eorum his quibus est 

bona conversatio, et qui regiis honoribus sunt subli- 

_ miores, simul et sacerdotum, et raonachorum, et 

fldelissimae plebis consensus accessit. Quapropter 

necessarium duxi hoc primum indicium meis (c) in- 

ferre litteris, ut ostendam quam circa vestram apo- 

stolicam sedem habeo voluntatem. Est mihi oratio 

(ratio) magnopere, beatissime, uniri me vobis, et 

divina amplecti dogmata quae ex beatis et sanctis dis- 

cipulis et apostolis Dei pracipue summi Petri apostolorum 

sedi sanctse vestrae sunt tradila,et nihileis pre- 

tiosius existimare. Neque enim extra aiiunde veniens 

sanctae Ecclesiae constituta ignoro, sed nutritus per 

Dei voluntatem ex teneris unguibus in sancta catho- 

lica Ecclesia, parui per tempora sanctissimis sacer- 

* Episcopus Constantinopolitanus initio sui episcopatus 

legatos Romam mittebat.


dotibus et patriarchis. Nam saapius praepositus liis 

qui per sacratissimum et ineflfabile baptisma sua 

exuunt peccata, et veram unius essentiaj Trinitatis 

docui tidem, quam (sicut praefatus sum) ex discipulis 

Dei magni et Salvatoris nostri Jesu Christi procedentem 

omnium sacerdotum et omnium laicorumamplectitur 

ccetus. Divinum enim revera sanctum et a Deo 

datum symholum trecentorum decem et octo sanctorum 

Patrum in Nicaea congregatorum adoro et prae- 

dico, et Christiani splendoris manifestum judicium 

esse annuntio : et quinquaginla et centum sanctorum 

sacerdotum in hac urbe regia factam venerabilem 

similiter et ducentorum Dei amatorum 

synodum : 

Patrum conventum in Ephesina faetum : triginta et 

sexcentorum reverendissimorum Patrum et sacerdotum 

synodum factam Chalcedone unam (veram) esse 

'et convenientem, et compaginatam prasdictis sanctis 

conciliis, ipse ego didici, aliosque docere cognovi. 

In his ergo quatuor synodis sanctis et sacris magnum 

pietatis praedicatum mysterium, et omnium hominum 

est reposita salus. Eos enim qui fuerunt vel sunt 

ejusdem sententiEe et suscipio et amplector, et unire 

me eis diligo. E contra autem eos qui praeter istas 

quid sentiunt aut proedicant, praeterito tempore ali- 

quid conati sunt, a ccetu orthodosorum estorres 

esse existimo. Similiter rectas et revera religiosissimas 

epistolas venerabilis papa» Leonis pro recta fide 

conscriplas circumamplector et suscipio. Habeat igi- 

tur hanc sententiam eirca me vestrae beatitudinis san- 

cta fralernitas. Vobis enim manifestum feci, et sub 

me Ecolesiis haac praedico, festinans per omnia eas 

mihique et vestrae beatitudini vinculo caritatis adu- 

nari, quas omnino oportet esse unitas et inviolabiles, 

et corpus unum communis apostolicse Ecclesise idemque 

perpetuo custodire. Quantus enim circa vestram 

venerabilemfraternitatem in omnibus sit amor jubete 

perpendere; quia quos vestra apostolica sedes condemnans 

in sacris diptychis non recitare jussit, eos 

nec ego inter sacra facio nominari mysteria. Hoc autem 

et his notum est qui a nobis sunt dii'ecti viri 

reverendissimi , id est Germano sanctissimo et 

(a) Joanni episcopis, Felici et Dioscoro diaconibus, et 

Blando presbytero, qui efiicaciter secuti sunt ea quaj 

eis sunt a vobis injuncta. Oret igitur vestra sanctitas 

tam pro me quam pro subjectis meis sacerdotibus ut 

perpetue custodiamur, reotam Dei tenentes confessionem; 

similiter et pro serenissimo principe nostro, 

et pro Christianissima Augusta, quia eorum salus 

communis sanctarum ubique est Ecclesiarum profuturum 

firmamentum. Istam igitur vobis habentibns 

inteutionem nulio modojam licebit sanctam Dei dila- 

cerari Ecclesiam, per gratiam sancti Spiritus, et in- 

teroessiones sanclaj gloriosse Dei geuitricis virginis 

Maria;. Omnem quamcunque vestram fraternitatem 

ego quoque et mei plurimum salutamus. Alia manu : 

Incolumis in Domino ora pro nobis, Dei amalor sanctissime 

frater. Accepta xv calendas Octobris, Ru- 

(a) In edit. Rom. deest Joanni, et pro episcopis est 

episcopo. 

A stico viro clarissimo consule (anno Domini 520). 


JnSTINIANI VIRl ILLDSTRIS AD HORMISDAU PAPAM. 

.Acacio damnaio Conslaniinopoli pacem vigere : cum 

Orienialibus pacem quoquo modo ineundam : et de 

sanciissima Trinitaie. 

Domino N. Jesu Christo favente regnat in seeculo 

qui sacra religione suumfundat imperium; quoniam 

bene gubernat humana, cui prius divina placuerint 

quod preesentibus evenisse temporibus gratulamur. 

Filius etenim vester clementissimus imperator Eeter- 

nitatis beneficio sceptra sortitus, fidei causas arripuit 

explicandas, et ad tuam sanctitatem missa legatione 

sedis apostoIiccR promeruimus sacerdotes, quorum 

advenlu non mediocriter adolevit Ecclesiarum con- 

B cordia sacrosanctarum, vobis instantibus, ut decebat. 

Acacii namque, quod dissidium gerebat, nomine stir- 

pitus amputato, pro tenore libellorum quos direxi- 

stis, in hac urbe regia multisque civitatibus unitas 

optata provenit, quam summis inventam laboribus 

venerari convenit: in perpetuumquecustodiri necesse 

est. Hcec quibuslibet argumentis retractari quispiam 

patietur, quae sempiterna majestas rite composuit? 

Sed quia prosperos cursus frequenter impedire festinat 

humani generis inimicus, pars Orientalium non 

(6) esilis, nec ferro flammisque compelli potest, ut 

episcoporum nomina post Acacium defunctorum condemnet 

: qua? difficultas generali concordiw moras 

uectit. Sanctitas itaque vestra coelitus inspirata, temporum 

rerumque qualitatem consideret, et condemnatis 

hujus erroris auctoribus, id est Acacio Con- 

stantinopolitano, Petro, et Timotheo /Eluro, et Dio- 

scoro Alexandrinis, Petroque Antiocheno, finire 

dignetur inveteratum certamen, de caeterorum nomi- 

nibus quasstione sopita : ut redimatis plebem de sanguine, 

quam Deus nosterregendam commisit, acnon 

persecutionibus ac cruore, sed patientia sacerdotali 

populum Domino nostro concilietis : nec, dum volumus 

animas lucrari, et corpora multorum perdamus 

et animas. Errores etenim diuturnos lenitate clemen- 

tiaque convenit emendari, prEecipue quia vestraj bea- 

titudinis prfedecessores ssepissime voluerunt reipublicaj 

nostrce antistites ad suam revocare communionem, 

si tantummodo taeeretur Acacius ceeterique 

praadicti. Non est ergo grave quod suasit vestra se- 

desut prcestet : illud etiam magis magisque deposcimus, 

ut tua sanctitas concepta gratia ccelesti quse 

praetendunt Orientales episcopi tractare dignetur, 

eorumque iidei competentem prsebere consensum. 

Nobis etenim videtur, quoniam Filius Dei vivi Domi- 

nus noster Jesus Christus ex virgine Maria natus, 

quem prtedicat summus apostolorum carne passum, 

recte dicitur unus in Trinitate cum Patre Spirituque 

sancto regnare : sicut enim videtur ambiguum dicere 

simpliciler unum de Trinitate, non preemisso nomine 

Domini nostri Jesu Christi; sic ejus personani in 

Trinitate cum Patris Spiritusque sancti personis non 

dubitamus esse : sine Christi namque persona nec 

(6) Al. exiliis. 

:

49" EPISTOL/E ET DECRETA 

credi Trinitas religiose polesl, nec adorari fideliter, A communis unitas pervenire videatur. Diligentius au- 

aliqua ex Tritem de his fidelissimi et piissimi nostri principes de 

quemadmodum S. Augustinus ait : An 

nitate persona ; et alio loco : Solus in Trinitate cor- 

pus accepit : etiterum : Unus trium. Rogamus igitur, 

reverendissime salutantes, ut futurijudicii memores, 

causam taliter ordinetis, ne quid dubitationis relinquatur 

in posterum, quatenus omni scrupulo discordiarum 

sublato, pacis desideratsB per orbem totum 

vincula renoventur, et venerandarum floreat Ecole- 

siarura concordia, corporisque uniiis in pristinum 

statum membra recQlligantur. Ule namque medicus 

jure laudatur, qui veteres Eegritudines ita sanare de- 

properat, ut ex his nova vulnera non nascantur. 

Specialiter ergo cognoscat vester aposlolatus, com- 

sanctarum Dei Ecclesiarum unitate et concordia 

gaudentes, ad vestrammandaveruntbeatitudinemsup- 

plicationes a plurimis sanctis sacerdotibus suscipientes, 

tam Ponti quam Asiae provinciaj, et maxime 

Orientis, apud quos nomina quondam sacerdotum 

suorum tacere difficile et impossibile esse videtur, 

tantaque eorum obstinatio est, ut omnes periculum 

pro tali facto parati sint sustinere. Igitur prceceden- 

tes omnes circa pacis studium necessarium causas 

considerantes, quiapersolam istam humilitatis viam 

coramunem omnibus unitionem et salutem invenimus 

interrogantes sicut dictum est, et satisfacientes 

positis eisdera duobus capituiis, universos sacerdotes „ vobis ab illis qui a nobis in hoc negotio sunt destiistius 

reipublicEe libeuter aniplecti vestram commu- nati, causam cum pacifica, qua vos decet, gubernanionem. 

Accepta xv calendas Octobris, Rustico viro tione dispensetis: nam dum una ulraque sit Eccle- 

clarissimo consule (anno Domini 320j. 

sia, procul dubio et bona, quse per vigilantiam eve- 

RELATIO 

liPIPH.V.NIl EPISr.OPI CO.NSTANTIiNOPOHIANI. 

hnperatorisejusqueconjugis, suanique de Ecclesiarum 

unione animi alacritatern demonslra/ . Fonti etAsix, 

et maxinte Orientis sacerdotes suorum episcoporum 

nominu damnare volentes in unionem admittendos. 

Calicem et alia ponti/ici munera mittit, 

Domino per omnia sancto ao beatissimo fratri et sancta3 nostrse majoris ecclesice, et cohabitator no- 

comministratori Hormisdfe Epiphanius episcopus in ster, et Constantinus reverendissimus diaoonus ejus- 

Domino salutem. 

dem majoris ecclesise, per quos et nostra synodalia 

Quantam habuimus alacritatem nos quoque etpiis- secundum eoclesiasticas vestree beatitudinis destinasimus 

et Ciiristianissimus imperator una cum fidelis- ^ vimus leges. Nunc igitur piissimi nostri imperatoris 

sima et in omnibus bonis florente conjuge sua circa studium circa sanotarum Ecclesiarum unitionem 

rectam et puram sanotarum Eeclesiarum unitionem, ostendentis, paciflcis ad vestram beatitudinem de his 

et quemadmodum cum caritate Dei qua nos decebat 

destinatos a vobissanctos episoopos et religiosos sus- 

cepimus, et venerandos habuimus clericos, existimamus 

quidem et ante ex his qufe acta sunt satisfactum 

vestra3 beatitudini : credidim\is tamen quod si 

Dominus Salvator Jesus Christus Deus noster idem 

ipsos reverendissimos comministratores nostro in- 

columes vestris obtutibus praesentavit, omnia quce 

excitata sunt vobis sanctissimis manifesta fieri, et 

laborem, quem potuimus sustinere, per hos ipsos 

manifestius cognoscetis. Quemadmodum per Dei 

gratiam et fidelissimorum principum nostrorum, Con- 

j^ 

stantinopolitanae civitatis nostra Ecclesia pacifice est 

gubernata : et nomina eorum inter sacra non sunt 

recitata mysteria, quae sedi vestrae profana cognovimus, 

sed quatuor conciliorum pro recta fide consonantia 

prcedicatur et hoo ipsum omBibus sacrorum 

diptychorum recitatione manifestum est. Annuntient 

igitur vobis quia non pauci nobis subjecti sacerdotes, 

nec rursus sub eoriim ordinatione episcoporum parva 

est subdita multitudo, quas bonum hujus cceptae uni- 

tionis amplectitur : vestra etiam sanctitas oognoscat 

istius se generalis boni et principem et inceptorem 

nihilorainus eonstitutum. Unde fortiter ad vigilandum 

beatitudo vestra laudura est stimulis excitanda, 

ne id quod divina in honorem vestri coeperat ordi- 

nare misericordia, non ad plenum ita ut condecet 

niunt, communis exinde laudis gloria utriusque patriarchalibus 

sedibus rimatur, ut consuete oranium 

Dominus et conditor Christus verus Deus noster 

magnifioetur. De his autem omnibus suramo vobis 

supplicentur affeclu Joannes sanctissimus episcopus, 

multos nobisoum sudores in praesenti deponens cer- 

tamine, et HeracUanus reverendissimr.s presbyter 

causis utendo litteris, et oblatas sibimet ab Hierosolymitanis 

et Orientalibus petitiones destinavit. Nos 

ergo ocoasionera salutationis invenire volentes, hanc 

ad vos fecimus epistolam, per quam supplicamus, 

proponentes vobis sanotissimis hanc vocem divinam ; 

Ecce tempusacceptabile,eccenuncdiessalutis(Il Cor. 

vi). Ecoe oredidit nobis omnium Dominus talentum, 

quod augraentatum possit restitui boni operis fructu, 

et salvari per laudabil' m vestram dispensationem 

tantas quidem sanota^ Eoolesias, tantosque eorum 

sacerdotes, et multitudinem innumerabilem, ^nuno 

quidem unitam sanct» Ecclesice, periolitantem autem 

et errantem : si vestrae beatitudinis gubernaculum 

comraoretur (commemoretur), et maxirae his, 

qui in sanctis locis habitant Christi Dei nostri, ita 

ubique sanctis adhaerentes eoclesiis, ut eorum respui 

non debeat multitudo, Nam omnes per suggestionem 

eorum ita in obstinationis suse malo perdurant, ut 

velint ante e vita recedere, quam excogitata relin- 

quere : ut si Deus hos, per vestram beatitudinem 

adunari praaceperit, vestrae laudis meritum, et prse- 

sentibus, et futuris ascribatur temporibus. Oi'et igi- 

tur vestra sanctitas tam pro piissimis et Christianis- 

simis principibus, quam pro nostra parvitate et uni- 

versali unione, ut gratia sanctae et unius essentiae 

Trinitatis, et interoessionibus dominae nostras sanotaj 

et gloriosEe virginis et Dei genitricis Mariee, omnia

499 H0RM1SD;E PAP^ bOO 

ad unitatem indivisam conveniat, et fundamentum A per taciturnitatem largiri tempus videar illis qui niinconcussum 

catholicaj tidei contirraetur, per omnia, hil quidem a nobis lajsi sunt, sed sine causa et su- 

sanctissime frater. Indicia autem nostrae seoundum pertlue adversus nos armati sunt : Deo tamen et ve- 

Christum Dominum nostrum caritatis per viros restrffi satisfaoio sanctitati, quia pro Joanne viro reverendissimos 

destinavimus, ad administrationem verendissirao episcopo, qui paulo ante a vestra 

divinaj culturae, et sanctae apostolicee vestrce Eccle- venerabili corona directus est, praedestinavi me pesiae, 

calicem autem gemmis circumdatum, patenam rioulis, et mortera sustinui, et meam pro ejus scio 

auream, et alium calicem argenteum, vela serica 

duo ; quffi suscipere vestram beatitudinem supplicamus 

cum illa caritate quam vos habere secundura 

Deum non dubitamus. Omnem in Christo fraternita- 

tem, quae cum vestra est sanctitate nos quoque et 

qui nobiscum sunt plurimum salutamus. Accepta pri- 

die calendas Decembris, Rustico viro clarissimo 


SACRA 

JUSTINI AUGUSTI. 

Joannem episcopum ad tractandam Ecdesix pacem destinalum, 

quamprimum convaluerit, profecturum. 

Justinus Augustus Hormisdce papee. 

Dum beatissimum Germanum episcopum, vel eos 

qui cum eo a vobis fuerant destinati, de hac dimitteremus 

regia civitate, hujusmodi illis mandata tra- 

didimus, quod capitula quce ad perfectam unitatem 

Ecclesiarum pertinebant apostolatui veslro per reverendissimum 

Joannem episcopum sequenter raanife- 

sta faceremus ; quse tamen ipsis hic prajsentibus 

fuerant declarata. Sed evenit praefatum Joannem an- 

tistitem longa aegritudine detineri. Ne qua igitur ve- 

stram reverentiam ingrediatur adversa sententia, 

quasi vobis promissa nostra desidia quadam ultronea 

minus ad effectum perducentibus, necessarium esse 

perspeximus dilationis causam vobis exponere per 

Eulogium V. S, tribunum et notarium, quem ad pra- 

celsum regem Theodoricum super negotiis quibusdam 

transmisimus : hoc quoque adjicientes quod 

dum propitia Domini et Dei nostri majestas eumdem 

virum religiosissimum Joannem pristiuce voluerit 

reddere sanitati, sicut seniel promiseramus, statim 

illum ad tuam sanctitatem transmittemus. Superest 

ut sanotitudo tua divinum nobis proesidium orationibus 

suis dignetur aoquirere. Data pridie calendas 

Septembris, Constantinopoli. Accepta Romse calen- 

dis Ootobris, Rustico viro clarissimo consule (anno 

Domini 320). 

RELATIO 

DOROTHEI EPISCOPI THESSALON ICENSIS. 

Objecium sibi crimen refellit. 

Sanctissimo ac beatissimo patri ao comministra- 

tori Horraisdaj Dorotheus in Domino salutem. 

Propositi nostri et orationis est summum studium, 

per omnia beatissime et ter beate Pater, et scribere 

frequenter ad vos sanctissimos, et mutua mereri col- 

et nullo tempore extorrem me ab hujusmodi 

loquia : 

lcetitia esse condecet. Quoniam igitur manifeste co- 

gnovi quosdam sanctas aures vestras perturbare, et 

scio procul dubio vos in omnibus esse perfectos, et 

quia nihil sine judioio audire possitis,' neo ulli peni. 

tus vestrum animum oommodare, et ut non amplius 

me objecisse animam : et hoc ostenditur gestis : et 

ex his, qui quanquam per meam absentiam acerrime 

videantur esse discussi. El quid longo sermone 

' 

opus est uti? cum vobis omnia Dominus Deus noster 

Jesus Christus patefaoere et satisfacere possit ; quia 

et quando cognovi vos ad apostolicee sedis prsesulatum 

advocari, oommune gaudium totius mundi esse 

judicavi. Ab illo enim tempore, hoo ipsum scribens 

ad vos, quantum ad me, quidquid ad honorem et 

satisfactionem vobis et apostolio» sedi pertinet, ni- 

hil pra;terraisi, sed neo prffitermitto. Paulo post autem 

scietis per venerabiles, annuente Domino Jesu 

Christo, quia haec ab exordio mihi sunt excogitata, 

et quando Dominus Deus tempus dedit ad effectum 

hffic sunt perducta. Omnem cum vestra sanctitate iu 

Christo fraternitatem ego quoque et mei plurimum 

salutamns. 

AD DOROTHEUM 

EPISTOLA LXXIII. 

THESS ALON ICENS EM EPISCOPUM 

Romam ei veniendum, ui catholicam doctrinam perci- 

piat, et obiecium crimen punget. 

Hormisda Dorotheo episcopo Thessalonicensi. 

C Considerantes tua; fraternitatis Ecolesiam anle 

prffitereuntis mala discordia^ olim cum sede apostolica 

praicipua fuisse caritate conjunctam, te nuper 

pacis redditae esse credebamus auotorem, sed quia 

quos prffivenire debiieras, sequi etiam remoraris, 

non leviter pro fraternitatis tu£e dilata; correotionis 

ingeraisoimus tarditate ; scribis enim aures nostras 

cujusdam sceleris atrocitate turbatas. Utinam usque 

ad nos tantum detestabilis fama percurreret, et non 

toto orbe .Christianis mentibus tam dulendum, tam 

exsecrabile faoinus nuntiaret? ut qui te innocentem 

nesciunt, a Christianitatis simul oredant tramite de- 

viasse. In qua enim mundi parte imraanitatis hujus 

invidia non et catholicas contrittat Eoclesias, et 

hajreticorum prava vota laitiflcat? qua; nos a dile- 

ctionis tuffi conscientia, sicut litteris intimas, ostendi 

^ cupimus, aliena : quid enim votis nostris magis convenit, 

nisi ut redire ad pacem catholicam volentes 

episcopos, a orudelite et criminibus contingat semper 

innosios oomprobari. Exspectamus igitur, si non 

desunt fraternitati tua» veritatis Deo nota preesidia, 

ut et tanti sceleris a te repellas invidiara, et in re- 

conciliatione fidei tandem eorum qui reversi sunt 

sequaris exempla. Data iv calendas Novembris, Ru- 

stico viro clarissimo consule (anno Domini 320). 

EPISTOLA LXXIV. 


Accepisse ejus litteras. el de ejusfide et pieiate nunquam 

dubitatum. 


Benedicta Trinitas Deus noster, qui vobis guber-

Oi 

nacula commisit mundaui imperii, quibus non solum 

pro jure regni veneratio deberetur, verum etiam 

pro gloriosi modestia et integritate propositi. Vere 

enim glorificamus Deum, lectis vestroe pietatis epi- 

stolis, quibus promissee legationis moram pro infir- 

mitate ejus, qui dirigenduni fuerat e.^ccusando, luce 

clarius reddidisti quam curam fidei et pudoris haberetis, 

oslendentes rerum summam regentibus non 

sufficere ad dominationis apicem quam obtinent po- 

testatem, nisi ornamenta morum pretiosiorem fa- 

ciant priucipatum. Servet circa vos, clementissime 

imperator, Deus noster beneficia sua, et respiciens 

bona vestra, largiatur seterna. Nec nos tamen mo- 

mordit ulla suspicio aut implendi tarditatem pro- 

missi ; nec mutatione credimus evenisse consilii. Ne- 

fas enim erat de ejus verbis qualibet sollicitudine 

dubitari ; cujus fidem in' magnis rebus datum est 

tam evidenter agaosci. Redeunte igitur filio nostro 

spactabili viro Eulogio tribuno et notario cultum de- 

bita>, saiutationis exsolvimus, Deo magno continuis 

precibus supplicantes, ut qui vestro studio per infi- 

deles vulnera impacta curavit, aevo vobis per lon- 

giora tempora propagato, unitatem Ecclesise redditam 

ex omni quoque faciat parte securam. Data iv 

calendas Novembris, Rustico viro clarissimo con- 


EPISTOLA 

.lUSTINI AD HORIHSDAM. 

Gratum ad pontificem mittit, suadetque ut Asianis et 

"prxcipue Oricntalibus suorum episcoporum nomina 

damnarenolentibus Anastasii exemploindulgeat : ab 

iisdempreces pro Ecclesiarum unione oblatas Iransmittit. 

Justinus Augustus Hormisdce papfe (a). 

Quo fuimus semper, et quo sumus studio pro con- 

ciliandis sententiis catbolicam fidem colentium, ut 

eodem animo cuncti venerentur numen individuum 

Trinitatis, palam fecisse dignoscimur : nunc legatum 

ad vestram beatitudinem ultro ob boo ipsum dirigen- 

tes Gratum virum (6) sublimem magistrum scrinii, 

quo remedium tandem reperiatur discordiis varia (c) 

cunctanlium, nunc prono libentique suscipientes af- 

feotu viros religiosissimos, quos interventores unita- 

tis vestra sedes aposlolica credidit destinandos. Pro- 

fecto enim tanquam ipsam pacem, et jucundis eos 

oculis aspeximus, et extensis manibus duximus am- 

plectendos. Quin etiam omni intentione ordinavimus, 

ut venerabilis Ecclesia Constantinopolitana, 

nec non complures alise vota suscipiant, vestra, non 

solum in cteteris, sed in auferendis etiam nominibus 

ex sacris diptycbis, quee removeuda maxime postu- 

lastis. Verum nonnullce fnerunt urbes et Ecclesise 

lum Pontica.% tum Asianaj, prsecipua^ Orientales, 

quarum clerici vel populi omnibus pertentati minis 

(o) Cod. Luc. 123, Sacratissimo ac beatissvno archiepiscopo 

almse urbis Romse ac pairiarchse IIo7-misdx. 

Haec tamen inscriptio apposita est ab altera 

manu fere ejusdem antiquitatis, cum prius esset ut 

hic iu textu. 

(6) Idem cod., exspectabilem. 

(c) Idem ood., certantium. 

EPISTOL.« ET DECRETA. 

A et persuasionibus, tamen nequaquam flexi sunt ut 

tollant antistitum et repellant nomina quorum apud 

eos opinio iloruit, sed morte vitam duriorem aesti- 

mant, si mortuos condemnaverint, q\iorum gloria- 

bantur vita superstitnm. Quid igitur faciamus bujusmodi 

pertinaoice, qure nec dioto audiens existit, et 

tormenta in tantura despicit, ut amplum sibi ao fe- 

stivum judicet, si corpore prius quam religioso desi- 

stat cousilio? Nobis quidem videtur opus esse mol- 

lius agendi et clementius : quas si uno in tua (d) san- 

ctitate, jam nec in alio poterunt inveniri, nam neque 

sanguinis et supplioiorum cupidi (quod dictum 

etiam grave est) libellum suscepimus, neque ut 

pravo discrimine remaneant imperfecta ooncordiae 

desideria, sed ad propagandam quo possumus ordine 

oonjunctionem membrorum Ecclesiae. Utrum 

itaque prKstantius erit minorum gratia in totum 

esse nobis (e) adjectas tantas multitudines, an, con- 

cessis exiguis et remissis, majora et omni ratione 

quaerenda corrigi, nt quffl non liouit [f) per omnid, 

saltem ex necessariis partibus allegentur ? Veniam 

itaque nominum postulamns, non Acacii, non utriusque 

Petri, nou Diosoori, vel Timotbei, quorum vo- 

cabula ad nos datse tuse sanotitatis epistolse contine- 

bant, sed quos in aliis celebravit civitatibus episco- 

palis reverentia, et boc exoeptis urbibus, ubi vestrae 

beatitudinis libellus jam in plenum admissus est, 

nisi bano quoque partem benevolentia statuerit ve- 

stra mitius oorrigendam. Verum neo judicio (g) ca- 

ret sedis apostoliose, ut non magis venia dicenda sit 

C quam deliberata jam ac perspeota diffinitio. Ana- 

stasius quidem religiosissimae memoriee vestraj culmen 

Ecclesiae palam aperteq-ue oonstituit, cum hoc 

idem scriberet negotium praedecessori nostro, satis 

esse pacem aflfeotantibus, si nomen tantum reticea- 

tin' Acacii. Ergo priora vestraj sedis constituta se- 

quitur qui non omnes memorias mortuorum judi- 

cat contemnendas, ut indigunm habeatur et inoongruum, 

si non plaoidior omnibus non solum defun- 

ctis, sed etiam supersfitibus vestra divulgetur in 

omni fine terrarum leritas. Et hoo qnidem non dubitaverimus 

ita gratiobiim vobis futurum, ut paoifico 

statim responso laetior mundus reddatur. Retinet 

autem vestra sanotitas, quod ,dudum scripsimus, ex 

Oriente supplioationes nobis esse destinatas, volun- 

jj 

tatem ipsorum continentes et arbitrium, in quo sese 

duraturos ostendunt firmiter, et quo nulla ratione 

desistendum existimant. Hano itaque chartulam secundum 

nostra promissa per Joannem virum reverendissimum 

episcopum dirigendam vobis in praj- 

senti merito credidimus, uta vestrasede eliam teuor 

ejus admissus ad colligendas proficiat et adunandas 

ubique venerabiles Ecclesias, et Hierosolymitanam 

(d) Idem ood., sanctitudine. 

(e) Idem cod., abseptas. 

if) In eodem ood. ita primajva manus ; sed altera 

fere ejusdem antiquitatis ita emendat : ut quss non 

licuit missis, majora per omnia saUem, etc. 

(g) Idem ood., res caret et sedis, etc.

03 

HORMISD^ PAPiE 

preecipue ; cui tamen omnes favorem impendunt A tionem a sancta Clialcedonensi synodo promulgatani 

quasi matri Ctiristiani nominis, ut nemo audeat ab 

ea sese discernere : consensum itaque propitium 

tiiani sanctitudinem epistolari quoque pagina conve- 

nit declarare ; ut, cognito omnibus atque patefacto, 

tenorem ejusdem chartulae a vobis etiam laudari, et 

tenaciter custodiri lajtior muudus existat. Data (a) 

idibus Sept. Chalcedone, Rustico viro clarissimo 

consule. Accepta pridie calendas Decembris, consule 

suprascripto (anno Domini 520). 

EXEMPLUM PRECUM. 

Ejusopera ad Ecclesise unitatem admitii rogant. Catholicam 

fidem profitentar. 

Deo amabili ac piissimo imperatori ex Deo Au- 

gusto et principi Justino Christianissimo deprecatio 

et supplicatio ab Ilierosolymitanis, iet Antiochenis, 

et secundse Syrias clericis et abbatibus et possessori- 

bus Syriffi provincise. 

Haurite aquam cum Ixtitia exfontibus salutis [Isai. 

xii), vociferator (6) Isaias propheta exclamal, fontes 

salutis (o) evangelicee veritatis prajdieationes manifeste 

ostendens, ex quibus beati Apostoli et eorum 

qui per ordinem fuerunt discipuli et sapientes Ec- 

c lesiaj doctores, salutarem aquam fidei liaurientes, 

omnem sanctam Dei Ecclesiam irrigaverunt, quse in 

petra summi apostolorum subnixa rectam et intlesibilem 

confessionem custodiens, liducialiter [cum eo 

ad unigenitum Filium Dei exclamat omni tempore, 

intelligimus quoque et suscipimus, confidentes et 

credentes, quia unam substantiam vel personam, 

quod idem est, ipsa sancta synodus in duabus natu- 

ris, id est in deitate et humanitate indivise et incon- 

fuse praediâvit Deum Verbum. Dominus noster Je- 

sus Christus unus est ex sancta et unius essentiae 

Trinitate ; si enim unum Deum in tribus subsistentiis, 

sicut dictum est, accipimus, Pater autem non 

est incarnatus, nec Spiritus sanctus ; Deus Verbum 

incarnatus est, et homo faotus est unus ex sancta et 

unius essentiae Trinitate, secundum filiationis pro- 

prietatem. Sic ita secundum prsedictas quatuor sy- 

nodos credentes, (j) et secundam Dei Verbi nativitatem 

, secundum carnem confiteri non renuimus. 

Unde proprie Dei [k) virgo genitrix esse creditur, 

fanquam quee natura et veritate unius essentiae Patri 

Filium Deum Verbum, natura immutabilem, ex ipsa 

factum hominem, enixa est, et duas naturas in Chri- 

sto per essentiam vel substantiam unitas confitentes 

sicut in unius persona, vel substantia. Neque harum 

diversitatem vel proprietatem post unitionem auferimus, 

nec eas dividere iu duabus personis et substantiis 

per unitionem sumus edocti ; eumque 

scimus unigenitum Filium Dei, et ante incarnationem 

ejus, et post: eumdem Deum quidem simul et 

hominem ; 'passibiiem carne, impassibilem deitate ; 

ciroumscriptum corpore, non circumscriptum spi- 

dicens: Tu es Christus Filius Dei vivi {Matth. xvi). ritu, eumdem terrenum et coelestem, quem raundus 

Hanc salutarem confessionem (d) a sanctis quatuor C ut hominem cepit, et ut Deum continere non potuit, 

synodis, quae evaugelicis praeceptis sunt honoratie, mortalem etimmortalem, nusquam naturarum diver- 

suscipientes, nunquam per Christi gratiam a traditis 

nobis rectis dogmatibus deviavimus, sicut rerum te- 

statur probatio, et tempore necessitatis fidei con- 

stantia demonstrat. Si igitur ut Christiani rationis 

fidei sumus participes, domine piissime, et ad communem 

pacem et uuitatem festinamus, nostram fidem, 

quani ab initio suscepimus, per hanc satisfaetionem 

nostram manifestam vestrae facimus pietati 

ut notum sit quia et paci concurrimus, et :a recta 

cum Dei juvamine non divertimus fide, sed omnem 

; 

sitate ejus ablata, neque dividentes per essentiam 

unionem. Hoc enim veras magnum pielatis myste- 

rium, quia unus ex sancta unius essentia Trinitatis 

incarnatus, et homo factus Deus Verbum in utraque 

natura deitatis et bumanitatis indivise et inconfuse 

cognoscitur et adoratur, non conversionem vel mu- 

tationem sustinens, sed proprietatem utriusque naturae 

in una persona in semetipso conservans. Ob 

hanc igitur fidem praedictas sanctas synodos susci- 

pientes et custodientes anathematizamus omnes qui 

ex sequo ha;resim exsecramur, non solum Eutychia- adversus eas quocunque tempore vel modo aliquid 

nistas et Acephalos, sed et Nestorianos, et hominem conscripserunt, praecipue Joannem .Êgeotam, qui 

colentes toto anirao (e) audentes anathematizamus. adversus memoratam sanctam Chalcedonensem sy- 

Nos autem, domine (/) carissime imperator, sicut rj nodum multas ut Nestorianus blasphemias evomuit 

supra dictum est, in Patrem et Filium et Spiritum 

sanctum, ab initio baptizati quoque et credentes (g) 

essentiam Dei in tribus (A) subsistentiis, adoramus: 

secundum sanctorum Patrum symbolum credentes 

in unum Deum Patrem omnipotentem, et in unum 

Dominum nostrum Jesum Christum unigenitum \(i) 

Deum Verbum, similiter et in unum Spiritum sanctum 

; et secundum hoc divinum * mathema, defini- 

(a) Idem cod., quinto iduum. 

(b) Idem cod., Isaise prophetae. 

(c) Idem cod., evangelicas veriiates. 

(d) Idem cod., inserit cusiodiens fiducialiier. 

(e) Idem cod., odientes. 

(f) Idem cod., christianissime. 

(g) Idem cod., unam esseniiam. 

similiter et condemnantes Timotheum, Êlurum cognominatum, 

sicut Eutychianistam, adversus eam 

cum suis latrantem sequacibus. Ita ergo cum Deijuvamine 

semper sensimus, et jam nunc sentimus. 

Quapropter hanc satisfactionem vestras obtulimus 

pietati: et ut jubere dignata est, nos proprium in- 

tellectum, et quemadmodum de sana fide sentimus 

exponere : quia quidam haeretici, dum suam malani 

(h) In eodem cod. ita emendat manus antiqua ; sed 

prior posuerat substmitiis. 

(i) Idem cod., Dei. 

(j) In eodem cod. deest et sccundam. 

(k) Idem cod., genitrix sancta Virgo, etc. 

* Hoc est symbolum, vel doctrinam. Hard; 

;

505 EPISTOLtE et decreta. 306 

fideni occultare festinant, nostram in Cliristo iiber- A 

tatem et rectam lidem detrectare conanlur. Supplicamus 

igitur vestram clementiam, sollicitudinem 

perfeclam in Ecclesiarum unitione sanctarum Iiabero 

debere; ul unitas quse cum Dei fuerit juvamine, nec 

ullo deinceps rationabili ant irrationabili occasionis 

fomite inquietari pax possit. Deus autem omnium 

vestrum pium adimpleat desiderium in gloriam sui 

et reipublise disciplinam. 

EPISTOLA LXXV. 

AD SYNODUM CO N ST ANT I NOPOLIT AN A M. , 

Graiulatur Epiphanium ponlificem electum. 

Hormisda synodo Constantinopolitanas. 

Fratrem et coepiscopum nostrum Epiplianium, 

apud felicissimam(Deo favente) Constantinopohm ad 

officium muneris sacerdotalis assumptum pervenisse 

ad nos, fraternitate vestra referente, gaudemus, quia 

gratius quodammodo suscipiuntur indicia, qua? si- 

gnilicaverit amata persona, et tanto majus pro aucturitate 

nuntii nascitur gaudium, quanlo non est quod 

de testimonio disputetur. Sic erat congruum, caris- 

simi nobis, sic se circa proximun patefacere dece- 

bat atfectum, ut per vos sedi apostolica^ innotescat 

quod moribusct sanctitate fulgeret ; quod usqueadeo 

se omnium bonis (sicut et vos asserilis) imbuit institutis, 

ut non sit fortius meritis testimonium, quam 

in honorem sacerdotis adscitum. Quid est enim quod 

de eo habeatur ambiguum, in quo de bonis moribus 

sub probatione facta3 conoordioB praesuscepta sunt 

divina. Quapr.opter facitis sancte, facitis religiose, q 

facitis pie, quod veritali testimonium libenter im- 

penditis, quod praemium bene meritis non negatis. 

Quia idem error est tacere veritatem, qui est falsis 

assistere ; et eadem injustitia est si negetur lionor 

moribus placitis, quas est si concedatur indignis. 

Certum est, amantissimi, participari vos cum sa- 

cerdotis laudibus intimatis, quia omni fraternitatis 

vestrae ordini transcribitur, quod in uno, quem ex 

vobis elegistis, esse laudatur. Deus omnipotens iidei 

suaa pacem sub 'perpetuitate conservans electionem 

ordinationemque vestram, quam insinuandam sedi scopus in Domino salutem. 

apostolicas per Joannem fralrem et coepiscopum Quantam alacritatem aut quale desideriura piissi- 

nostrum, nec non et Heraclianum presbyterum, utmus et Christianissimus imperator caram perfectam 

que Constantinum diaconum lilios nostros religiose uuionem universarum Ecclesiarum Iiabeat, nou vo- 

credidistis, tanta flrmitate corfortet, ila et onmium U luntate tantum, sed operibus ipsis habitantibus, in 

discordantium luctamina disjiciat, ita dissidentium 

corda compescat ; et quemadmodum sub fratre et 

coepiscopo nostro Epiphanio pacificationis datum 

est indicium, gratulemur effectum. Data vii calendas 

Aprilis, Valerio viro clarissimo cousule (anno Do- 

mini o2l). 

Gesta in causa Abundantii episcopi Trajanopolitani 

in scrinio habemus. 

EPISTOLA LXXVI 

AD EPIPnANIUM EPISCOPUM CONSTA.XTI.NOPOLITANUM. 

Quod qua decuit via ad sacerdotium pervenerit. In 

unione Ecclesiceperseverandum. Et de acceplis muneribus. 

Hormisda Epiphanio episcopo Constantinopolitano. 

Denedicimus Dominum fraternse caritatis affectu, 

quia non solum synodica relatione ad sacerdotium 

digne pervenisse cognovimus, sed factis atque mori- 

bus comprobamus : et ita se merititui gradus patefe- 

cit affectibus, ut ante fratrum et coepiscoporum nostrorum 

testimonium cuncta crederemus. Quod enim 

illi te .promiltunt posse omnia agere, nos videmus 

implesse ; et tanquam fidei |tu£e servatapacis fuerit 

gratia, sic unitatis hactenus dilata sunt vota divina. 

Eorum prajdeslinationi caritatis tuas vocabulum quo 

nuncuparis accessit, sub quo spiritu apparente con- 

cordia, factum est ut dicamus : Ecce quam bonum et 

quamjucundumhabitare fiatres innnum {Psa.\. cxxxi). 

Quapropter in Cliristo Domino nostro reddentes offi- 

cia salutationis, hortamur ut boni operis initium lau- 

dabile continuet institutum, secundum sanctum Evangelium, 

quomonemur : Quiperseveraveritinfine,hic 

salvus erit {Matth. x). Adhortamini igitur reliquos, 

invitate monitis, colligite blandiraentis : quia 

talenti 

crediti multiplicata compeudia sacriticia sunt divina. 

Preeterea gratissime tulimus quod Joanni fratri et co- 

episcopo nostro, necnon Heracliano presbytero, atque 

Constantino filiis nostris internuntiis promotionem 

caritatis tuae cognovimus, quaessealiquid dulcius non 

putamus. Et cum te prajdicli viri, etsi pro obsequio 

suscepto facerent, non tamtan ratione laudarent, beati 

omnium siimus, quod diguas rei nuntius relator di- 

gnus exstabat, ut tibi absolutissime de legatorum 

meritis probatio sit honoris. Manupaps : Suscepimus 

calicem aureum gemmatum, patenam argenteam, et 

alium calicem argenteum, et vela duo ministerio ba- 

silicae beati Petri apostoli profutura, a caritate tua 

directa. Data viii calendas Aprilis, Valerio viro cla- 

rissimo consule (anno Domiui 521). 

EPISTOLA 

EPIPHANIl AD HORMISDAM. 

Ab Orientalibus imperatori preces oblatas se ad eum 

misissf. 

Domino meo per omnia amabili Deo sanctissimoque 

fratri et commiijistratori Hormisdce Epiphanius epi- 

hac regia urbe, et antequam ad regnum a Deo sibi 

datum perveniret, ostendit. Sanctitati autem vestrse 

es correctis ab inilio regni ejus, et usque nunc labo- 

ribus maxime manifestavit, per quos omniacatholicaj 

Ecclesiae membra in unum Domini et Salvatoris nostri 

Jesu Christi corpus cum prompto nititur animo 

conjungere : et quid opus est verbis uti prolixis, qui 

rebus ipsis, quanquam nos veri testes, existere va- 

leamus. Habet tamen et vestra sanctitas experimentnm 

quod etper scripta cognovit : confirmat quidem 

haec quod nunc additur. Nam quidam qui sub poten- 

tissima ejus manu sunt, religiosissimorum sacerdotum 

ex Orientalium partinm regionibus, preces porrexerunt, 

docentes de his quse voluerunt. Nec hoc

307 

HORMISDiE PAP^ 

lalere veslram volens sanctiUtem, bene deliberavit A tilius vester rognavit, cognoscitis. In prcesenti quoque 

ut quod jam factum est in prasenti nuntiaret vestrae 

sanctitati. Paulo post de ea his manifestius significa- 

re ; ut, coramuni concilio praecedente omnium, Domino 

etSalvatori nostro Jesu Cliristo ea quee ad 

utilitatem communem conveniunt, et undique sunt 

irreprehensibilia, catliolicae fidei correctionibus, cla- 

rescant. Opportune igitur existimantes fraternis lit- 

teris vestram sanclitatem et carissimis alloquiis rogamus 

ut majus et instant.ius pro piissimo principe 

nostro omuium Dominum Deum orare dignemini. 

Omnem in Christo fraternitatem quae cum vestra est 

sanctitate ego quoque et naei plurimum salutamus 

Aliamayiu. lucolumis in Domino orapro nobis, ama- 

bilis Deo et sanotissime pater. 

RELATIO 

EPIPHANIl EPISCOPI CONSTANTINOPOLITANI. 

Paulini sollici/udmem laudat. 

Domino meo per omnia amabili Deo sanclissimoque 

fratri et comministratori Hormisdae Epiphanius 

in Domino salutem. 

Paulinus vestra3 sedis defensor, qui vestram retu- 

lit epistolam, vestraeque sanotitatis virtutem in se 

ostendens, cum gaudio nobiscum conversatus, suam 

sollicitudinem communibus consiliis actibusque con- 

tulit. Sed quoniam ad vos festinantem non oportebat 

eum prolixiore tempore remorari, ideoque reciprocis 

alloquentes vestram sanctitatem, protegi pr^fatum 

virum et nostri dignum amoris fldelem servum subsistentem 

commendamus. Erit autem de his quaa a C 

nobis gesta sunt pro vestro animo, et circa sanctas 

Ecclesiassollicitudinem quam gerimus, vigilare nobis 

dignus tide enarrator. Nam nps orationibus vestree 

sanctitatis, ut naturalem bonitatem hujus rei respicientes, 

vigiiantissimum habeniem studium, et Deo 

cooperante in plnrimis verbum gratiae decurrens sine 

aliqua obsistentia ad elfectum oostrum ducit et in- 

tentionem. Sed quia difficultates aliquffi accesserunt, 

gubernatione utique et inniti dispositione ea quaehic 

movetur oportet, et competenter exponi, sicut et vestra 

cognoscit super omuia sanctitas. Et quemadmodum 

oportet eos qui Dei greges pascere sortiti sunt 

universa ad gloriam Dei et agere et moliri, spem 

salutisin eum habentes : et sicut scriptum est : Di- q 

ligentibus Deum omnia cooperanlur in bonum [Rom. 

vin). Ea enim quae vobis placeant, sicut dictum est, 

sentire quoque et agere nitimur, sanctissime. Omnem 

in Christo fraternitatem, quae cum vestra est sanoti- 

tate, ego quoque et mei plurimum salutamus. 

EXEMPLUM EPISTOL/E 

JUSTINIANI VIRI CLARISSIMI AD HORMISDAM. 

Petit ut p?-o Ecclesiarum unione laboret, et sibi adea 

respondeat qucsper legatos scripserat. 

Domino beatissimo atque apostolico patri Hormis- 

da3 papae urbis Romae Justinianus. 

Quanta reverentia vestram beatitudinem veneremur, 

multis epistolis, ex quo serenissimusimperator 

(a) Edit. 'Rom., venerandarum. 

(6) Al. filiis. 

debito pudore salutantes tuam sanctitatem, postulamus 

enisius ut assiduis precibus et frequentissimis 

orationibus pro concordia laboretis Ecclesiarum (o) 

vestrarum, nobisque (sicut per legatos etiam vestros 

post omnia scripsimus) tam de sermone de quo ver- 

titur controversia, quam de nominibus episcoporum 

sub Acaoio defunctnrvmi, per Eulogium virum sublimem 

tribunumet notarium dignetur apostolatus ve- 

ster integrum indubitatumque destinare responsum; 

omnibus videlicet quae praesentibus legatis vestris 

ordinata sunt iii perpetuo firmiter duraturis. Vir 

namque religio.îs Joannes episcopus, qui venturus 

est Romam, deiinetur aegritudine corporali : niliil 

enim prohibet ar.l.e ejus quoque adventum concordiam 

praevenire, sublata dubitatione religionis, et 

eum tamenmox iiimittemus favente divinitate, quia 

jam melius habei : quoniam nec difficilia sunt quae 

ceciderunt in ambiguitatem; nec expedit diutiuscausam 

vitce protrahi sempiterna^, ne dilatis temporibus 

aliquid nasoatur incertius. Eternitatis igitur supernae 

tremendique judicii non immemor sanctitas vestra, 

quae sibi commissa sunt efficaciaa tradi deproperet, 

(6) ut intelligant cuncti rcctevos apostolicaesedis esse 

primatum sortitos. Haec igitur quae scribuntur a no- 

bis affectu paterno jubete quantocius adimpleri. Scitis 

namque quam sit admirabilis gloriee tantorum erro- 

res annorum vestri pontificatus tempore stirpitus 

aboleri. 

EXEMPLUM EPISTOLJE 

JUSTINIANl COS. AD HORMISDAM 

ConfitemurChristum Dominv.rnrecteunumin Trinitate 

dici, secusuHum ex Tr.nilole.In nominibusepiscoporum 

damnandisnon ita severe agendum. 

Domino viro beatissimo sanctoque patri Hormisdse 

urbis Romce pontifici Justinianus' cos. 

Quantam venerationemreligionishabeamus, quamque 

soUiciti semper fuerimus propter uniendas san- 

ctas Ecclesias, testis est quoque vestra beatitudo. 

Postquam regnavit enim dominus noster inclytas 

imperatorper omnes ad Italiam venientes diresimus 

litteras, apostolatum tuum rogantes sicut deoebat. 

Nunc etiam ne quid eorumquse tieri convenit prae- 

termittatur, Joannes vir reverendissimus antistes. 

Heraclianus presbyter, et Constantiusdiaeonus sacro- 

sanotaj Ecolesice hujus inclytae civitatis destinati sunt 

ad urbem feliciter, ut super omnibus qute scripsit 

filius vester serenissimus imperator integrum responsum 

accipiant. Dignetur ergo sanctitas tua suscipere 

memoratos viros religiosissimos libenter, et habitis 

orationibus, plaoataque Divinitate, sio omnia debeat 

ordinare venerabiliter, ut nihil ultra remaneat in 

ambiguum. Nobis etenim videtur quoniam Filius Dei 

vivi Dominus uoster Jesus Christus ex virgine Maria 

natus, quem praedicat summus apostolorum carne 

passum, recte diciturunus in Trinitate cum PatreSpirituque 

sancto regnare, majestatisque ejus personam 

in Trinitate, et ex Trinitate non infideliter credimus. 

* Ita legitur iu collect. Avellana, cum antea in 

editis haberetui", vir clarissi?nus.

o09 EPISTOL^ ET DECRETA. 

De norainibus autem defunotorum episcoporum cle- A mus brevitate suflicere, plenius disserenda cum flo- 

menter, et ut decot pacificum palrem disponite : quia 

vester quoque prajdeoessor lieatiB recordationis ad 

memoria!principalis Anastasium scripsit, ut si nomen 

Acacii tantummodo tolleretur, una nobis esset com- 

munio. Nonne igitur suasit vestra sedes, ut prw.stet 

imitari boatissimum et sanctissimum Leonem Romanum 

pontificem, ac sicut ille scripsit Leoni, ita et vos 

omnibus amputatis dubitationibus perfectas pacificasque 

paginas ad invictissimum principem filium vestrum 

rescribere Ecclesioe, ut aute tribunal venturi 

judicis participes eorum sitis quorum sedem jure sacerdotali 

tenetis. Ostendat ergo tuus apostolatus quod 

Pelro successit apostolo ; quoniam Dominus a vobis 

rente imperio ciemenlissimi prmcipis, si promissam 

legationem et nos suscipere Deo propitiante, conti 

gerit, et cognitis omnibus cum adjutorio Dei nostri 

responso reddito pro universitatis informatione re- 

naittere. 

EPISTOLA 

JUSTINIANI Vinl ILLUSTKIS AD nORMlSDAM. 

Petitui legatos rebus bene gestis redire quamprimum 

curet (a). 

Diligenter apostolatus vester cognovit quanlo iidei 

calore fllius vester serenissimus imperator nosque 

fuimus ab initio. Nunquam cessavimus agere quse 

pertinebant ad flrmamentum religionis divinae. Pro 

qua re nuper etiam revorendissimos sacerdotes Ro- 

ulpote summispastoribus exacturus est universorum ^ ^^^^ direximus, ut integrum componeretur de capi 

salutem, qui poterunt esse salvi flrmata concordia. 

Nos etenim finilis capitulis, de quibus scripta susce- 

pistis, ultra non patiemur a quoquam controversiam 

religionis in republica nostra moveri, neo vestram 

sanctitatem convenit audire superflua concertantes. 

EPISTOLA LXXVIL 

AD JUSTINIANUM. 

CommenclatJustinianum de revereniia sibi exhibila. 

Promissam legaiwnem se exspectare. Sanctissimx 

Trinitatis mysleria expUcat. 

Hormisda Justiniano viro iilustri. 

Quod celsitudo vestra animi circa me sui benevo- 

lentia dignatur ostendere, faoitis rem Deo placitam, 

et rectce conscientice congruentem ; sed non parva 

tulis, quibus ad ea dubietas vertebatur. Sed ignoramus 

quas difflcultas provenerit ut minime sopirentur 

hactenus ea quaj videntur esse levissima. Salutantes 

ergo vestram reverenti:im petimus ut nulla praebeatur 

occasio, qua de tua quisquam possit ambigere volun- 

tate ; sed habentes priE oculis judicium majestatis 

supernae, modis omnibus festiuare dignemini. 

EPISTOLA LXXVIll. 


Adeviiandam discordiam nihil innomndum : etde his 

qui ad communionem admitii possunt Epiphanio 

scripium. 


Scio quideni, venerabilis imperator, clementiam 

sunt nobis hujusemolumenta propositi. Major in vos q tuam conscieniia boni operis tantum esse conten- 

fructus de tali bonitate revertitur, nequs enim vacua 

honorificentia est quee defertur antistiti. Indubitatum 

siquidem est quia honor ministri cultus e:.t domini, 

et qui personam sacerdotis magni habet, majorem 

remunerationem ab eo cui sacerdos famulatur acci- 

piet, dicente Domino Jesu iis qui prophetas in ,ho- 

nore suscipiunt, suam mercedem esse reddendam : 

tam ; nec in his qu6e pro catholicae Ecclesiae unitate 

disponitis, humanis laudibus indigere, et (ne) magni 

studii gloria non digna rernuneratione vilescat. 

Quanta est enim circaeum humani summa praeconii, 

cui contigit terrarum regna committi ? Cum eo noxia 

sint blandiraenta adulationis suspicioni, qua; hurai- 

litas detulerit imperanti. El alias secundum evange- 

et apud me quidem magni estgratia vestramomenti, licam traditionem necesse est ut fructu supernse re- 

eo tamen pretiosior, quia quidquid mihi gratiaj munerationis careat, qui retributionis laudem es- 

dignanler impenditis, in Ecclesiarum defensiuue spectat. Hinc inansuetudinem vestram omni bonitatis 

monstratis. Sed ut ad id quod celsitudo vestra desi- perfectione pollentem, ad Deum universa quffi mederat 

noster serrao dirigatur, quanquam et clemenmorabiliter faciiis referre non ambigo, nec caduca 

tissimus imperator, et vos promittatis legationem cogitantes, ab illo exspeotatis pro actuum vestrorum 

esse venturam, et id cum ratione conveuerit, ut retributione mercedem, quam bonorum omniura con- 

rum qui dirigendi sunt super omnibus nos decuerit D stat auotorem. Et tamen ego divinis, quibus obse- 

exspectare prcesentiam ; tamen quia gratum nobis 

est studium quod circa religionem vos habere decla- 

rastis, non gravat prslibare, dicendo non opus ut 

stabilitatem fidei vestra? intentionis (contentionis) 

potius quam rationis sequaces procaci verborum no- 

vitate confundant. Sancta Ti-initas Pater, et Filius, 

ct Spiritus sanotus unus est Deus ; hanc Israel jussus 

adorare, cujus inseparabilis et indisoreta substantia 

non potest dividi, non potest sacrilega distinctione 

separari, servata tamen proprietate sua unicuique 

personas. Hanc interim commendanda fidei vestra, 

epistolaris styli terminum cogitantes, congrua credi- 

(a) Hoc epistolae argumentum es editione Roraana 

desumptum eidem epistolee plane non respondet 

; 

cundo, convenio institulis, ne religiosoe conscientise 

vestrae beneflcia conferta dissimulem, ne taoiturnitas 

mea, quEe vobis crescit ad gloriam, mibi, quod ahsit, 

vertatur in culpam. Novi enim de illis decem Domini 

et Salvatoris nostri pietale mundatis, quia et novem 

sunt nota ingratitudinis improbali, ot unus testimonium 

fldei et merita receplaj salutis retulit, qui gratiarum 

actionem sanatus exsolvit. Exsequor exempla 

quce didici, et quod per olflcii mihi credili materiam 

prsedico, sub occasione litterarii sermonis exhibeo. 

Ago gratias quanto [a) amplius possum, et si quantas 

debeo non possum : sed solatium mihi est quod de 

ego istud substituerem : 

Quod capitulis proposiiis non 

dum eongruo rcsponso satisfecerit, modeste queriiur.

511 HORMISD^ PAP^ 

beneiiciis mecum vestris mundus exsultat, et lace- A lioc possil admittere, ut ad illa per pacem credamur 

ratee hactenus Ecclesiaj membra ad compagem suam adduci, ad qno! non potuimus discordice necessitate 

revocata glorianlur. Reduxisti populis tidem, perse- 

cutus errorem , 

incliuata est superbia inimicorum Ec- 

clesia3 Dei, et humilitas erecta fidelium. Magna res 

tibi contigit, imperator : magna in te emolumenta 

cum potestate coierunt, quee merearis intellige. Non 

exiguam in te partem boni operis illius quod vadens 

ad coelos Dominus noster Jesus Christus contulit 

transtulisti : nam pacera quam ille discipulis dedit 

per te mundus invenit: non dubium congratulari 

tibi angelos coeli : nam si juxta assertionem evangecam 

Isetitia est eis super uno peccatore salvato, 

qua; potest essepopulo? Salve Ezechias prfesentis 

retatis. Nam et?i fuerunt ante eum reges Juda (6) bonum 

qui facerent, nullus tamen eorum dissipavit 

excelsa ; tu quoque schismatuui et superbise dissipa- 

tor, et'cultus veteris restitutor, prEesume tibi siniilitudine 

illius annorum augenda curricula, quioperum 

ejus iinitaris esempla. Hfec omnia, quse ad ,majus 

glorise tu83 spectant augmentum, nou stimulo adhoi- 

tationis aliense, non ullis precibus escilatus aggrede- 

ris : solus tibi in consilio Deus : non est qui se ad 

participationem tanli operis tentet inserere : tibi de- 

bes actionis hujus studium, tibi bonaj actionis efle- 

ctum. Tu me venerabilis imperator, Ecclesise vul- 

nera tam louga moerentem ad spem reddendse salutis 

animasti. Tu me post tam continuos turbines jam 

pene desperatione cessantem ad novam tranquiUita- 

, jus 

' me 

compelli ? Et putetur Mquum, ut contra salutem prin- 

ceps subjectorum volunlatem sequatur, quam pro sua 

salute subjecti, principis non famulentur imperio? 

Ipsam tibi mecum, venerabilis lili, crede Ecclesiam 

Dei supplicare, ut eam sine macula et ruga, sicut scis 

Domino placere, cnstodias ; nec ia eam oculus ille 

qui pervigilat najvum aliquem quem aversetur aspi- 

ciat. Ama quod a Deo compunctus elegisti, et intemeratum 

serva iUud cujus pars esse voluisti. Fuerit 

ante sollicitudo tantum mea, nunc unam nobis causam 

tua fecit e^ê clemenlia. Nec austeriorem me 

quisquam dicat osse prioribus, nec adhortatio alicu- 

pro sententi..' auctoritate teneatur. DiHgentiorem 

non pertinaci;B studium, sed scaudala secuta fe- 

cerunt. Forteint-T initia locus esse potuit lenitati 

male (sicut notum est) per accessus praacedentium 

teniporum errorum augmenta creverunt. Non parvi 

babeas, flli sanclissime, quod curasti, ubi sancta 

Chalcedonensis synodus, et inter sanctos venerandi 

papfe Leonis religiosissima constituta locum alicujus 

honoris habuerunt? Ubi non adversum tanta fldei 

fundamenta quasi quodam bellicum hostium Dei in- 

sonuit exercitus? Quanto acrioribus haec impetita 

suut jaculis, tanto validioribus sunt munienda subsi- 

diis. Rogo, clementissime imperator, ne me aut ad 

delenda (Edit. Rom. deserenda) lisec quse dudum be- 

neplacita sunt, aut mutanda compellas. Vox enimilla 

tem directis ultro ^piis Htteris excitasti : hoc quoque c auribus meis indesineuter immurmurat : Quia nemo 

procul dubio divina intelligentia confereute, ut inter 

ipsa tui principatus exordia fldei ejus dicares obse- 

quium, cui acceptum debebas imperium, sed qui te 

ad incipienda ha'c uon potui primus impellere ; mmc 

majore fiducia tantis beneficiis compellor provocatus 

orare, ne patiarisin re tam boni operisessedefectum ; 

ne manus, quas ad Deum erigis, accepti operis perfectione 

suspendas. Negare non possum pro domini 

nostri ha?c me afleclu et unitatis exposcere : sed 

fateor et saluti tuce pro tanta mansuetudinis gratia 

haec studia me debere. Scriptum est enim quia qui 

perseveraverit usque ad finem salvus erit {Matlh. s). 

manum ad ara/rum mittens, etposise respiciens apius 

eslregno [Dei Luc. ix), cum in evidenti sit, quiapoenitentia 

malorum est operum, non bonorum. Sed 

quanquam his urgemur angustiis, tamenpropterman- 

suetudinis tuai considerationem, et venerabiliura legatorum 

Joannis episcopi, Heracliani presbyteri, et 

Constantini diaconi allegatio nos non inhumana permovit, 

qui innocentibus aut ignaris causaj remedia 

credidit esse poscenda : ad fratrem et coepisoopum 

nostruraEpiplianiumscriptatransmisimus, ut memor 

fldei, memor religionis, quos dignos susceptione esse 

crediderit, et alienos a communione quam respuimus, 

Nec vos aliquorum obstinatio reddat a proposito sicut asseritur, innocentes eos ad societatem suse 

pigriores. Durum est, utefflcacior sit eorum pertina- communionis admittat, libelli tamen qui a nobis incia 

qui dividunt pacem, quam eorum qui asserunt D terpositus est tenore servato. Melius est enim et ma- 

unitatem. Amentur vulnera cum provideantur pro 

salute remedia, et pra>optabile.... putetur se.... mor- 

tuis quam inhajrere cum vivis. An non ffiquum est, 

utreligiosi principis subdantur imperio qui non mo- 

ventur exemplo ? Non omnis eeger remediis salubri- 

bus acquiescit, et medendi studium sfepe ipsis quibus 

adhibetur ingratum est : 

et tamen grata est pro salute 

necessitas, nec ipsi post respirationem non sunt be- 

neflciis obnoxii qui curantur inviti. Gavenda est subtiliummagnacircumspectione 

calliditas, qui ingerunt 

difflcilia, dum nituntur labefactare composita. Et quis 

(a) Al. humilius. 

(b) Al. deest bonum. 

is Deo placitum, si salva flde ecclesiastico corpori 

jungant\ir abscissi, quam in abscissos transeant, qui 

in beati Petri immaculata communione manserunt. 

Data septimo calendas Aprilis, Valerio viro claris- 


EPISTOLA LXXIX. 

AD .TUSTINUM AUGUSTINUM. 

Divinilatis ei incarnaiionis mysierium exponitur. 

(c) Ilormisda Justino Augusto. 

Inter ea quaj ad unitatem Ecclesise pertinentia 

(pertinent), propter quam Deus clementiae. vestras 

(c) Cod. Luc. 123, Gloriosissimo aique clemenlissimo 

filio Jusiino Augusto. 

:

S13 EPrSTOLiE ET DECRETA. 6\i 

elegitimperium, in litteras contulistis : haac quoque, A 

venerabilis imperator, cura fidei, cuimuitiplicitervos 

studere declaratis, adjecit, ut aliquorurn preces per- 

ferend;e ad humilitatis (a) notitiam jungerentur, qui- 

bus vel quid quffistionis oriretur agnoscerem; vel ad 

submovendum propositae consultationis ambiguuni 

responsum a me religiosse (6) soientiae conveniens 

redderetur. Legi omnia sollicitudine qua decebat : 

et licet ad responsi plenitudinem suflicere potuisset 

si iila tantum quaj a veteribus (ab auctoribus) sunt 

diffinita rescriberem, tamen ut religiosi propositi 

vestri remunerarem aflectum, non subtrahendum 

credidi mei quoque sermonis obsequium. Quid enim 

est quod emergentibus Nestorii et Eutychetis venenis 

paterna omisit instructio? Pene omnes impietates 

cum inventoribus tam nefandorum dogmatum conve- 

nientia in unum synodica decreta presserunt : nec 

ullerius remansit locus ullus tam diris perfidiae seminibus 

amputatis, aut Christum Dominum nostrum 

credere sine carnis fuisse veritate, aut eumdem non 

Deura et hominem de materni uteri intemerala^fecun- 

ditate prodiisse, cum' alter eorum dispensationem, 

qua salvati sumus negando, quantum in se est, irritam 

faceret; alter opinione contraria, sed impietate 

eonsimili, in eodem Domino nostro Jesu Christo potestatem 

divinam a vera liumanitate secluderet : neque 

ille recordatus quia palpandam carnem suam 

Christus ostendit nec ille Evangelii memor Verbum 

carnem factum esse dioentis {Joan.) cui vox Domini 

indelicienter insonare dehuerat, qua dixit et docuit : r 

Nemo ascendit iii ccelim, niii qui de cislo descendit 

Filius hominis quiesi incmlo {Joan. ni). Saepe haecet 

multis prfecedentiuni sunt comprehensa sententiis; 

sed nec clementia vestrallicet jam dicta sint, fasti- 

diose poterit repetita cognoscere : nec nobis pudor 

est ea qua3 sunt a decessoribus nostris prsedicta pra- 

dicata) revolvere. Neque enim possihile est ut sit 

diversitas praidicationis, ubi ima est forma veritatis; 

nec abire judicabitur alienum, si cum bis, cuni quibus 

conveniemus Ifide, congruamus et dogmate. Re- 

volvantur piis mansuetudinis vesfras auribus decreta 

synodica, et beati papaj Leonis convenientia sacree 

hdei constituta : eadem invenietis in illis quae recen- 

sueritis (inveneritis) in nostris. Quid ergo est post 

illum fontem fidelium statutorum (statutum) ? quid 

amplius (si tamen fldei terminum servat) quamlibet 

curiosus scrutator inquirat, (c) aut opere aut instilu- 

tione perfectius (non opus aut adjectione plenius aut 

institutione perfectius)? nisi forte mavult quisquam 

duhitare quara credere, certare quam nosse, sequi 

dubia quam servare decreta. Nam si Trinitas Deus, 

hoc est Pater et Filius et Spiritus sanctus, Deus autemunus 

specialiter legislatoredicente : Audi, Israel, 

Dominus Deus iuus Deusunus esi (Dew^. vi),qui aliter 

(a) Idem cod., mex. 

(6) Idem cod., sentenlix. 

(f) Idem cod,, Nonopus aut adjeciione plebis, aut 

instiludone perfeclis nisi, etc. 

{d) In eodem cod. primigenia manus ita hunc 

textum ferebat : Noiumeiiamquod sitpropriumSpiriius 

S. proprium auiem Filii Dei utjuxta id, etc. 

; 

habet, necesse est aut div initatem in multa dividen 

(dividat), aut specialiter passionem ipsi essentiai Tri- 

nitatis impingat, et (quod absit a tidelium mentibus) 

boc est, autplures deos more profano gentilitatis in- 

ducere, aut sensibilem pcsnam ad eam naturam qu6e 

aliena est ah omni passiune transferre. Uuum est, 

sancta Trinitas non multiplicalur numero, non crescit 

augmento; nec polest aut intelligentia compre- 

hendi, aut hoc quod Deus est discretione sejungi. 

Quis ergo illi secreto ajterna! impenetrabilisque sub- 

stantite, quod nulla vel (neque ulla visibilium, vel) 

invisihilium naturarum potuit investigare natura, 

profanam divisionem tentet ingerere, et divini arcana 

mysterii (arcani ministerium) revocare ad calculum 

moris humani? Adoremus Patrem, et Filium, et Spi- 

ritum sanctum, indistinctam (indivisam) distinete 

(Dionys. indistincia. Hard.), incomprehensibilem et 

inenarrabilem suhstantiam Trinitatis,uhi etsiadmittit 

numerum ratio personarum, unitas tamen non admittit 

essentia? separationem, ita tamen ut servemus 

divinaj propria naturaj, servemus propria unicuique 

persona?, nec personis divinitatis singularitas denegetur 

nec ad essentiam hoc quod est proprium nominum 

transferatur. Magnum est sanctaj et incomprehensibile 

mysterium Trinitatis, Deus Pater, Deus 

Filius, Deus Spiritus sanctus, Trinitas indivisa : et 

tamen notum est quia proprium est Patris ut gene- 

raret Filium^ proprium Filii Dei ul ex Patre Patri 

nasceretur aequalis, (d) proprium Spiritus sancti ut 

de Patre et Filio procederet sub una substantia Deitalis. 

Proprium quoque Filii Dei, utjuxta id quod 

scripturaest : In novissimis temporibus Verbum caro 

fieret, ei habitaret in nobis {Joan.i) : itaintra viscera 

sanctee Mariae Virginis genitricis Dei unitis utriusque 

sine aliqua confusione naturis, ut qui ante tempora 

erat Filius Dei, fieret filius hominis ; et nasceretur 

ex (in) tempore hominis more, matris vulvam natus 

non aperiens, et virginitatem matris deitatis virtute 

non solvens. Dignumplane Deo nascente mysterium, 

ut servaret partum sine corruptione, qui conceptum 

fecit esse sine semine, servans quod ex Patre erat, 

et reprsesentans quod ex matre suscepit. Nam jacens 

in prajsepio videbatur in coelo, involutus pannis ado- 

rabatur a magis, inter animalia editus ah angelis 

(e) nuntiabatur, vix egressus infantiam, et annuntians 

mysticam sine instituente doctrinam, inter rudiaienta 

annorum puerilium edens ccelestia signa virtutum. 

Idem enim Deus et homo, non (ut ab infidelibus 

dicitur) sub quartce introductione personse : sed ipse 

Dei Filius Deus ethomo, (/) id est virtus et infirmi- 

tas, humilitas et majestas, redimens et vendilus, in 

cruce positus êt coeli regna largitus; ita nostrae in- 

firmitatis partioeps, ut posset interimi, ita ingenitee 

potentiae dominus, ne posset morte consumi : 

sepul- 

tus est juxta id quod homo voluit nasci, et juxta id 

quam lectionem ita reformat manus antiqua et fere 

a;qualis : notwn etiam quod sit proprium Spiritus S. 

ui de Patre et Filioprocedereisub una substantia Dei- 

iatis. Proprium quoque Filii, etc. 

(e)Idemcod., nantialus. 

\f) Idem cod., idem.

HORMISD^ PAPiE 816 

quod Patri erat similis resiirrexit, patiens vulnerum, A et omnibus prophetis, oportuisse pati Christum, 

et salvator ajgrorum, unus defunctorum, et vivificator, 

obeuntium; ad inferna descendens et a Patris gremio 

non recedens : unde et animam, quara procomniuni 

conditione posuit, pro singulari virtute et admirabili 

(a) patientia mos resumpsit. Hasc ita esse, nec ullam 

dubitationem oportere recipere, (6) idem Dominus 

noster Jesus Christus ne inter corporis passiones 

Deus non esse crederetur, aut ne Deus tantum, etnon 

homo inter opera mirabilinm stnpenda virtutum, 

propositonos duorum apostolorum informavit exera- 

plo, Deum esse Cliristum Dominum nostrum Petri 

lide; hominem Thomse dubitatione declarans. Quid 

enim intererat, ut quem se homines dicerent, disci- 

pnlos suos vellet inquirere, nisi ut respondente Petro 

: Tues Christus Filius Deivivi{Maith.xyi),uotum 

faceret lioc non de carne et sanguine proditum, sed 

a Patre Deo inspirante revelatum, et per testimonium 

laudatae responsionis iides patefactae fleret ve- 

ritatis? Quid intererat, ut apparente post resurre- 

ctionem Domino, Thomas tamen aut desset caeteris 

aut sohis ambigeret, nisi ul mundus crederet, quod 

ambigens discipulus esploraret (explorasset), ut dum 

unius manibus se paleretnr tangi, ad universitatem 

(ab universitate) fidolium quid esset, possit (posset) 

agnosci ? Non ergo ad (c) improbandum discipuium 

interposita est dubitatio, sed quasita posteritatis in- 

structio. Anne ad aliud spectat (aliud exspectat), 

quod se idem Dominus Cleoph» cum alio discipulo, 

cum ad Emmaus tendentes de se loquerentur, inseruit; 

et quanquam de resurrectione Domini per mulieres, 

qu.T^ primaj ad raonumentum convenerant, 

agnovissent; tamen ut per eorum dubitationem daret 

credenti futuris saeculis firmitatem, incipiens aMoyse 

EPISTOLA LXXS. 

HORMISDJ! AD EPIPHANIUM. 

Ipsivicariamsedi} aposfolicai prxfeciuraininrecipiendis 

lapsis delegat. 

Hormisda Epiphanio episcopo Constantinopoli- 

tano. 

Multo gaudio sum repletus, quod circa Ecclesiee 

pacem, et sancti^^simi imperatoris, et dilectionis tuae 

tale studium, quale lilteris indicasti, lygatorura quo- 

que meorum assertione cogaovi. Manifesta enim hinc 

supernce misericordice documenta produntur, quando 

et humani principes causam fldei cum reipublicae ordi- 

natione conjungunt, Ecclesiarum prassules, quod ad 

dispensationem suam pertinet, offlcii memores es- 

sequuntur. Talibus indigebat post |discordia^ procel- 

las religio Christiana rectoribus, qui compressis 

provida dispensatione turbinibus, diu peregrinatam 

pacem, depulsa tempestate reducerent, et in futura 

saacula propositi sui esempla tendonles, sibi ascribendum 

indubitanter ostenderent, quidquid Deo 

(a) Idem cod., potentia. 

(d) Idem cod., id estne Dominus nosier Jesus Christus 

aui inter, etc. 

(c) Idem cod., explorandum. 

(b) Idem cod., MuUiplicibus hxc sanctarum Scri- 

et ita intrare in gloriam suam, interpretatus Scri- 

pturas ostendit, et per passionem humanam naturam, 

et divinam in eo esse per gloriara, (d) mul- 

ipliciter baec sanctarum Scriplurarum testiflcatus 

exemplis. Hce apud religiosam conscientiam tuam, 

venerabilis imperator, tanquam ignota dicntur. Fi- 

des enim ipsa, quae a te constanter asseritur, tibi 

reddit hoc muneris, ut sensibus tuis et affectum sui 

(e) miserat, et scientiam, per quam diligentius asse- 

ratur, infundat. Et tamtum interest dispensationis 

mihi creditse, ut ego quoque vel apud scientes nota 

non taceam ; ut succedente sibi per vices temporum 

catholicorum pra^dicatione sensuum quod indeflcien- 

ter asseritur sine fide credatur. Latius hcec quee ad 

deitatem humauitatemque Domini nostri Jesu Christi 

pertinent, etin eo unitasduas sine confusione natu- 

ras potui secundum veterum definita disserere, si 

esset adversum eos qui his dissentiunt disputandum ; 

sed cum in manibus omnium sint et synodica consti- 

tuta et beati papae Leonis dograato, perstrinxisse po- 

tius pauca quam evolvere credidi convenientius uni- 

versa. Nunc vero agnoscere satis est, et cavere pro- 

jjrietatem, et essentiam cogitandam, ut sciatur quid 

persouEe, quid nos oporteat deferre substantiae : quae 

qui indecenter (indigenter) ignorant, aut callida impietate 

dissimulant; dum oraittunt quid sitproprium 

filii, trinae (al. in Trinitate. Hard.) tendunt insidias 

unitati (divinitati). Sed si qu£e praedicta sunt, validis 

C teneantur fixa radicibus, nec a paterna traditione re- 

ceditur, et constanter quaestionibus obviatur. Data 

(/) vu calendas Aprilis, Valerio viro clarissimo con- 

sule (anno Domini 52i). 

' 

EniSTOAH n'. 

'Opfiis-iJou TTpo? 'EKiyautov 

'OpuiijSt/.c, 'ETTiyavtu i77i!7zd;rM Kwv(7TavTivou7ro),£MS. 

)t),-/)(rta;, zat ToO ayitoTaTOU ^«.(jCkiat;, y.at t)!? trij? «ya- 

7Tfl5 ToiauTVj a-KO-jSi], o'tav ^ta TiiJv ypaftptaTtov i^-htiu(ia.Q„ 

xat Sia. T)7? Twv Iptwv Trpso-Sstov •/.aTaSso-Eto? iyvtov. 2atpv7s 

yap IvteOSev t^s oupavtou i\)(rTxXay/yiac, UKoSBi^tq Trpoet- 

o-tv, OTKv xat ot ToO /.OTptOb p«a-t).et5 ruq uTToSsa-st? Ta? 

TTspt TVj? Tvia-TBoiq ptST« Tfl? S 10 iy.ri asoi i Tvj; TroltTsta;

placitum posteri pro sua imitatione fecissent. Benedicamus 

Deum, frater carissime, nostris lioc dielius 

fuisse concessum, et totis orationum et curarum vi- 

ribus annilamur, ut quae per Dei nostri opem bene 

correcta sunt, ipso adjuvante per omnia complean- 

tur. Sperandum enim est ut ad compagem corporis 

sui reliqua quoque quee adbuc divisa sunt membra 

festinent, et a potioribus minora non discrepent : ad 

quod cum dilectio tua Christianaj studio caritatis 

hortetur, debet id ad quod incitat sequi, et quod 

amandum suadet amplecti. Similem enim jam lidei 

curam gerentes, per religiosam patientiam, par etiam 

praraium de boni operis speramus elfectu : neque 

enim difficultatibus est cedendum. Non fatigatur 

EPISTOL.E ET DEGRETA. 518 

asperis fides : nec ad coelorum ardua per proclive T> payap-tiriov ou •xaTaTrovstTat TOt; rpayeatv ri Tziartt;, 

contenditur : nec remunerationem circa laboris 

exercitia quis meretur. Unde ne facientes bona, de- 

ficiamus, specialiter admonemur : Beaii etiam, teste 

Psalmista, qui cusiodiuni judicium, etfaciuni justi- 

liam in omni iempore [Psal. cv) : quia non initium 

laboris remunerationem pra^mii consuevit invenire, 

sed terminus. Ergo par studium sollicitudinis assu- 

mentes, quibus est una in communione et creduli- 

tale societas, quemadmodum de adunata sedi apo- 

stolicse Constantinopolitaua Ecclesia pariter exsultamus 

in Domino : ita de reliquarum quoque (sicut 

affectuose admones) reintegratione curemus primum, 

utiidem integritatemque nostram immaculatam ab 

omni contagione servemus. Nosti enim, frater san- 

ctissime, quse ecclesiasticam servent vincula con- t/ aaKtlov «TTO TvavTo; p,tdap.aroq yu)>a(^wp.£v. Kat ydp 

cordiam, quae nos ab hsereticorum tueantur insidiis, 

per quas etiam canonum custodiatur auctoritas. His 

in robore suo omni circumspectione servatis, remedia 

speranlibus conferentur. Habet enim et ecclesiasticarum 

ordo regularum, et ipsius forma justitiae, ut 

medicina rationabilis benigne et fldeliter sperantibus 

non negetur : nec quisquam ita est ab humanitate 

discretus, quem non a rigore discretionis inclinet in- 

cauta simplicitas. Sed ut caute hoc citra querelam, 

aut erroris alicujus Ucevum valeat expediri, dilectis- 

sime frater, personam meam te in hoc oportet in- 

duere, scientem in hujusmodi causis, sicut proedictum 

esl, quid faciendum sit, quid cavendum : ita 

omnia providenda, ut non ambigas rationem dispensationis 

hujus Deo esse reddendam : ita tamen 

ut eos qui vobis fuerunt communione sociati, vel 

per vos sedi apostolicaj vestra nobis scripta decla- 

rent, quibus etiam continentia libellorum, quos ob- 

tulerint, inseratur. Sic enim et Severi, * et complicum 

ejus, aut similium absolvemus errores, nec eorum 

qui sanari potuerint, dispendia patiemur. Quod 

ideo vobis specialiter credimus imponendum, ad di- 

ligentiam vestram nostra onera transferentes, quia 

non prava jam documenta resistentes hEereticis edi- 

distis, nec debet de eo ambigi quem bene contigerit 

explorari. Simul assume remedia medicinaj, simul 

accingere auctoritate justitiaa, et sic circa supplices 

*Hic ms. addit vel Supplicii pro Sulpicii Sorensis : 

A TTOlflffCUCTtV. Eu).0yV7 (TMfiEV TOV ©EOV, uSe^.fol, TK15 ilf^WV 

toOto flptEoai; a\jyy.ByMp'0[iivov ycyovsvai, y.a.1 irdtraiz 

eO^wv xai jiEpifiviiv fJ-jv«pi£(7iv in£psiu6tj>p.zv, hu aTêp 

Sia. Ti5s TOO 0iOU flfiwv ffUVEjOyia; •/.aAWS ripyr6-n, «UTOU 

j6o^fl6o0vTO5 Iv na.(ri TrV/jpwSwtriv. 'E),ri; ycip kartv, oti 

TTEo et; T^v apôviav tou oiy.£io\j (Toip.aTOz 'mX xa ôvKa 

v.ai szt vuv SvnpTip.iva. î\Ti tj-KO\iSa(jo\t(Tt, y.aX ktto twu 

/OEtiTiTOVMV TK flTTOVK ou StaifuviiaoiKjLV Et; lireimp 

p.t h av Sta.8ea-tv •/.«vovmv 

37 Ta^tj;, y.at a\jr'oi; r'hi; Sty.atoavvoc, 6 tutto;, 'okox; e\j\o- 

yo; QepaKsia roia y.aôOe\(j>q y.aX Tztar€>q sXTziiôuat, p:fi 

dpvfiQEvri. \0\jSi Ttg lo^Ttv oyrojc, aKo rvi; ft\avOpo>Kiaz 

Sfnp'op.ivo(;).ôv o-uyt d.Ko t'/5; a-,t)i^/3p6TYiTOs tou SEau.o\t 

EKtv.'J.p.'êt'h (ZTr«voup"yo5, dK\6r'(i(;, dW tv« dafa^S>i;ro\jro 

•/«l yojpii; pLE|!x|£M5, VI rtvoq VEf6>Sovz K\dv'n(; iayuaete 

KpoE\OEtv, dyaKtirs dSs^fS, ro £pt6v TrpocrwTrov ae Iv toutw 

Y^ yp'h \jKE\6etv iKtardp.svov ev raii; rota.-u-a.tc, uKoOeaeat, 

y.aOi>q -Kpoeip-orat, ri KOforiov sio, ri f\j\u:/.riov , ouroj 

TTavTOiv Kpovooxiu.Evov, ai; p.'h dp.fj>t§d\\ovra \6yov ra.-uTCic, 

rfic, StarvKtaaetiit; ro> Oei> aKoSSjaovra, (Tutm fiivrot, 'iva 

T0UT0U5 ot rtve; vp.iv r'^ •/otvojvta O"uu«^0£t£v, z«t Si 

vp.S>v rS> 'A.Troaro\f/.S> 6p6vtj>, tix vp.irepa ypdp.p.ara 

huiv S'o\S>aovatv, oli; -/.at tk 77£pt£^6ptEva TOt? \t§i\\otq, 

ovt; dv Kpoaevey/.otev, epifepiaBoj. Outoj yap toO I.evhpov, 

•/«t Twv rovr(j> av^K\ey.op.iv(>>v, y.ai rS>v optoZcov «ttoû- 

S/3aôvT«t 7r),avij;, •/«'t ovSe rovro^v, ol rtvs; iKfiijvai Svvo- 

aovrat r'hv ^/jpttav uTroptEivoptEv. "OTTEp !?ta touto upitv 

iSty.Siq S>'hO'optEv iKtOeivat npoq rhv vp.srEpav eKtpie\eiav, 

rd •flptETEpa ptET«yE'povT£; ^dp'o, i^KsiKsp 0'j ptf/.pa; riSn 

dKoSsiêti; roti; aipsrty.otq dv6tardp.Evot SeSS>'/.arE, •/«! ou 

ypri TTEpt TOUTOU Stardiêtv, ov y.a\S>i avveSn SoxtpLOv 

sed utrumlibet ridiculo errore. Hard.

HORMISD^ PkVJE 520 

humanitate mollirc, ut ia hcereticorum contagione A b.-KoSiiyJl-ijvtt.i. "kî.a Trpoo-VSso-Sat t«s Qzpaixzici.z r-ljq 

perdurantes, aut eos qui innocentiam simulant, ct 

cum nostris sola voce consentiunt, ab his quibus 

pro Ecclesia; redintegratione consulitur et provide- 

tur, excludas : nec enim expedit circa hos ecclesias- 

ticam temperare censuram. Non enim erunt misera- 

tionis bona pro eorum, quibus consuli oportet, ne- 

cessitate collata, si indiscrete fuerint bonis malisque 

communia. Et quia Hierosolymitanorum quoque fa- 

ciebat in tuis litteris tua dilectio menlionem, quorum 

etiam ad nos qua?.dam delata professio, necessarium 

duximus vel recensere quae scripta sunt, vel 

respondere quae congrua. Qui si sanctorum Patrum 

constituta custodiunt, si illa fidei fundamenta venerantur 

ab his quse per eos sancto Spiritu compungente 

definita sunt, non recedent. Aut enim per- 

fecta sunt, ita ut sunt, et adjectione non indigent : 

autbene valida, et ideo non mutanda : quando per 

ea omnia hsereticorum venena compressa sunt. Nec 

quidquara Chalcedonensis synodus, quod utile quff- 

libet diligentia potu\sset excogitare priEteriit : qua; 

proecedentium qiioque dogmata vel clarius manife- 

stavit, vel repetita auctoritate firmavit, speciale 

quoddam adversus Nestorium et Eutychera aggressa 

certamen, alterum deitatem Dei nostri Jesu Christi 

a carne separantem, et ideo sanctam Mariam Dei 

genitricem pronuntiare vitantem : alterum veritatem 

carnis in Domino renuentem. Quando Dominus noster 

Jesus Christus idem Filius Dei, idem filius hominis, 

una in duabus persona naturis divinitatis et humanitatis 

carnis, nec naturis adunatione confusis, noa 

velut quarta persona addita Trinitati, sed ipse Filius 

Dei exinanims semetipsum, et formam servi accipiens 

{Philip. i). propter quod et unam nec divisibilem 

proiitemur essentiam Trinitatis, et proprietatem tamen 

suam scimus inesse personis, unam Filii Dei 

cum assumpta carne, unam Spiritus sancti : et per- 

sonas proprietatibus designantes, et per unitatem 

essentiffi inseparabile Trinitatis mysterium conlir- 

mantes. Neque enim ambigi potestVerbum Dei intra 

matris viscera per carnem, liumanam assumpsisse 

naturam, nec post a se factam intra vulvam naturarum 

unitionem divisum. Nam ut humanitas sine Deo 

non est edita, sic in cruce non est impassibilis di- 

vinitas a carnis passione divisa : quod virginis par- 

tus et intemerata fecunditas, et singularis a mortuis 

resurrectio, et ad coelos declarat ascensio. Hasc si 

quemadmodum a Patribus constituta sunt servant, 

credant, nec deUnita transcendant : a quo tramite 

qui declinant, ipsi sibi nebulani dubitationis otfuu- 

dunt. Nobis autem illud apostolicum contentiosis 

respondere necesse est, nos hanc consuetudinem non 

habemus,nec Ecclesia Dei {ICor. n). Hajc ideo bre- 

viter, quia nee ambigi conveuit de rebus juxla fidem 

sffpius definitis : et pene supervacua est allegatio, 

quaj adhibetur instruclis, cum super hac re et ad 

clementissimum principem filium nostrum noji pauca 

perstrinxerim. Et quia de Hierosolymitanorum pro- 

positioue respondiinus, hoc quoque sestimavimus, 

ia(T£M5, «va'C,oi(7u(76ai Tviv auSi^JTLccj r?iq Siv.u.iotT\j\i'rj

EPISTOLyE ET DECRETA. 522 

salutis eorum causa competenter addendum, ut si A -wv TVEpi t/;; ttittem; 7ro»a-/(; optrrOivrav, -/«t TravTEVi? 

comraunionis apostolicae desiderant unitatem, professionem 

suam scripto inditam, quam legatis no- 

stris apud Constantinopolim positis obtuierunt, aut 

per suos ad nos dirigant, aut fraternitati ve^trae tra- 

dant, eodem tamcD, sicut diximus, tenore conscri- 

ptam, qua>, ad nos modis omnibus sub vestra ordinatione 

deferatnr. Nam de Thessalonicensibus quorum 

ad nos legati sub clementissimi et fidelissimi 

principis fllii nostri ordinatione venerunt, ne quid 

omisisse credamur, nosse vos volnmus, secundum 

hoc quod Domino nostro inspirante placuerit, causam 

omnem nostri (vestra) dispositione tractandam, 

et si quod oportet impleverint, ordinanda hajc 

per fratrem nostrura et jcoepiscopum venerabilem 

virum Joannem, sed et fliios nostros Heraciianum 

presbyterum et Constantium [diaconum, ecclesia- 

stico honore dignissimos; ad causam pertinentia con- 

scripsisse contenti, gratulati sumus in viro ordinis 

nostri par naeritum et religiosum nos invenisse 

propositum, et cum legatione mandata sapientioe et 

moribus congruentia. Votiva enim res et plena gau- 

dii est, ut sint justa ffislimatione probabiles, quos 

communionis et officii contigerit esse consortes. Et 

Deus te sanum custodiat, frater venerabi- 

alia manu : 

iis. (Data septimo calendas Aprilis, Yalerio viro cla- 

rissimo consule [anno Christi 52iJ. ) 

Sanctissimus arohiepiscopus dixit : Nunc venera- 

bilissimi notarii sanclissimse Ecclesia^ nostrae, si 

quee sunt chartae apud eos prsesentem causam con- 

mrjiTT/i iiTiv '0 Sty.uLo\oyLa ii T^poi fi\Sov, iva p.'iirL Kapa\s\oiirsvo'.t 

S6'i',ip.sv, ytvwcx.stu vpidq ôv\6y.sSa. •Aaru, ravra, aT.so 

rrjv /.vpiov 'np.iiv 'Ivjuou XjOttTTOU I^ttveovto; 'hpsnav, Tvjv 

vT.bSsrjLv 'Kanav tv; v{j.sripa SLrryri^SL ^n\afnriav, xat 

sl oTsp yp-h 'K\^nprji

523 HORMISD^ PAP/E 524 

dictK civitatis, aliorum iiisuper 1'requentium incusa- A tes, quam cito ad nos deslinare dignemini, ut praeretur, 

non tantum legatis vestrae sanctitudinis in hac sentis causae (sicut saepe scripsimus) sit coeleste 

regia positis urbe (ut ipsos quoque retinere cense- lucrum his qui in celeritate sunt bonae correctionis 

mus), verum post eorum recessum; qui malae con- auctores, beatissime ct sanctissime frater. Omnem 

scientise suse testimonio veritus insuper ne, quae- 

stione habita, graviorem formam exitus rei posceret 

recusatores libellos obtulit, ut liceret ei secedere a 

suscepto (sicut dictum est) episcopatus officio; quoniam 

igitur cordi nobis est et fuit ut semper civitatum 

antistites in amore sint oiuuium communi, quorum 

regendas acceperunt animas, Paulus autem 

reverendissimus ultro se de suo (prout memoravimus) 

abdicavit sacerdotio, praesenlem epistolam duximus 

dirigendam, ut vobis aperiatur, et orationibus 

propriis coeleste nobis prffisidium dignetur acquirere 

Data calendis Maiis, Constantinopoli, Justiniano et 

Valerio virisclarissimis consulibus (anno Domini 321). 

RELATIO 

EPIPHANII EPISCOPI CONSTANTINOPOLITANI. 

Eaclem quse in superiori epistola.. 

Per omnia sanctissimo ac beatissimo domino fratri 

et comministratori Hormisdaj Epiphanius episcopus. 

Frequenliores quideni litteras facere ad vestram 

beatitudinem et frui affectu fraternse caritatis optamus. 

Nunc autem eaquee eveneruntcupientes vestrara 

sanctimoniam non latere, preesentibus usi sumus 

scriptis. Multis enim et non parvo spatio temporis 

perturbationibus Antiochife maximam civitatera, quaj 

est in diuBcesi Orientali prima, circumstantibus, sub 

occasione quia Paulus amabilis Deo episcopatum me- 

moratae habuit civitatis, et multis urbis ipsius habi- 

tatoribus, sicut dixerunt aliqui, a catholica sese se- 

parantibus, et assiduas interpellationes tranquillis- 

simo et fidelissimo principi nostro ingerentibus, et 

eorum quaj in accusationem ducebantur inquisitionem 

supplicantibus lieri manifestam. Qua2 quidem 

initium olim sumpserunt, sicut nec directos a vestra 

sanctitate Deo amabiles legatos latuit, cum in regia 

degerent civitate, agnoscentes super his omnia, Memoratus 

ergo amabilis Deo Paulus prodesse sibi boc 

existimans.per libellos proprios designatce civitatis 

deserlionem et episcopatus Elegit, et universalem culpae locum sanctaj obserVationis obstaculum. Ibi 

quietem, et a causis alienationein se prEeferre mon- fas nefasque praescriplum est, ibi prohibitum ad 

stravit. Quae omuia et amabilem Christo principem „ quod nullus audeat aspirare, ibi concessum quod 

nostrum manifesta reverentiae vestrfe fecisse novi- debeat Deo placitura pra;sumere. Quotiens universaj 

sed nunc omnibus nosbis pretiosius, et de quo poscit religionis causa concilium, te cuncti fratres 

mus : 

maxime noctibus et diebus bonum nuntium de his 

qui ab amantissimo principe et a uubis directi sunt 

ad vestram beatitudinem Deo amabiles legati, ami- 

cara Deo pacem nuntiantes, et omnia pulchritudine, 

decora unitatem sanctarum Ecclesiarum aununtian- 

aOBSERVATIOP. A NTONI I P AGI A 1) AN N. CH RIST I 514, 

NUSI. 5. 

Hincmarus in Vita sanctiRemigii epifcopi Remensis, 

postquam bellum Visigothicum, missamque ab 

Anastasio Augusto legationem in Franciam enarravit, 

agit de vicariatu seu de Primatu hujus praesulis 

per universum regnum Clodovei Francorum regis, 

quem ipsemet primus ex archivis Ecclesiai suaj eruit, 

illiusque origiuem Hormisda;, qui hoc anno pontili- 

quae est cum tua beatitudine in Christo fraternitatem' 

nos et qui nobiscum sunt multis salutamus annis. 

* EPISTOLA LX.XXI. 

AD ° REMIGIUM REMORUM EPISCOPUM. 

Vices suas illi deputat in regno Clodovei Francorum 

regis nuper ad fidem conversi 

Dilectissimo fratri Remigio, Hormisda. 

Suscipientes plena fraternitatis tuaa congratula- 

tione colloquia, quibus nos germanaj salutis tuae 

laetiflcavit indicio, corporali cum spiritualibus officiis 

incolumitate subnixa, congruum esse perspeximus 

hanc ipsam quam mente gerimus verbis aperire 

laetitiam. Agis enim summi documenta pontificis, 

dum et praedicanda faci;, etea insinuare non differs. 

Prcerogativam igitur de uostri sumpsimus electione 

judicii, quando id operatum te esse didicimus, quod 

cceteris agendum obnixius imperamus, ul in provin- 

ciis tanta longinquitate disjunotis, et apostolicae 

sedis vigorem, et Patrum regulis studeas adhibere 

custodiam. Vices itaque nostras per regnum dilecti 

et spiritualis lilii nostri Clodovei, quem nuper, ad- 

miniculante superna gratia, plurimis et apostolorum 

temporibus requiparaudis signorum miraculis praedicationem 

salutiferam concomitantibus, ad fidem cum 

gente iutegra convertisti, et sacri dono baptismatis 

(T consecrasti, salvis privilegiis quae metropolitanis 

decrevit antiquitas, praesenti auctoritate committi- 

mus : 

augentes studii hujus participatione ministerii 

dignitatem, relevanies nostras ejusdem remedio dis- 

pensationis excubias. Et licet de singulis non indi- 

geas edoceri, a quo jam probavimus acutius universa 

servari, gratius tamen esse soiet, si ituris trames 

ostenditur, et laboraturis injuncti operis forma mon- 

stralur. Paternas igitur regulas et decreta sanctissimis 

diffinita concilis ab omnibus servanda manda- 

mus. Inhis vigilantiam tuam, in his curam et fraternaj 

monita exhortationis ostendimus. His ea quaula 

dignum est reverentia custoditis, nulkim relinquit 

evocante, conveniant, et si quos eorum specialis 

negotii pulsat intentio, jurgia inter eos oborta com- 

pesce, discussa sacra lege determinando certamina. 

Quidquid autem illic pro lide et veritate constitutum, 

vel provida dispensatioue praeceptum, vel personae 

catnni Romanum suscepit, acceptam refert. At cum 

certum sit Clodoveum ad Hormisdaj tempora non 

pervenisse, sunipta inde ab aliquibus viris doctis 

ausa existimandi eam historiam commenlitiam esse, 

indeque varia scripla hinc inde prodiere. Sirmondus 

epistolam illam Hormisdaj ad Remigium a concilis 

Galiicanis rejecil, nuUamque ejus rationem habuil. 

Ex Labbei Append., tom. IV.


nostraj auctoritate 

soientiam nostram 

fuerit confirmatum, totiim ad A religiosissimus imperatormeritorumsuorum gloriam 

instructa relationis attestatione possit sine dilatione cognoscere. 

perveniat. Eo iiet ul et noster animus ofticii caritate Justinus Augustus Ilormisdas. 

dati, et tuus secnritate perfruatur accepti. Deus 

incolumem custodiat, frater carissime. 

te Illustrem virum episcopum R. grato suscepimus 

animo non pro bonore tantum qui debetur sacerdo- 

(Geminas sequentes epistolas nondum editas in 

collectione Avellana quae continetur in codice Vaticano 

4961 nacti Ballerini eas dederunt in dissertatione 

preemissa tom.IH operum sancti Leonis Magni, 

pag. cLXvi, etc. Ex his ergo liuc transferuntur.) 

Hormisda. 

Cum necesse fuerit scripta domino filio cleraentissimo 

principi destinari, amplitudinem vestram 

silentio prceterire nequimus. Et ideo salutationis 

bonoriflcentiam prEeloquentes eos qui in rem destinati 

sunt, commendamus, postulantes iit, domino 

nostro auctore, sub vestra dispositione celeriter ut 

{leg. ad) destinata perveniant, ut sacratissiraus et 

DECRETUM PRIMUM 

Qui ad pmiitentiam agendam in monasterio reduditur, 

presbyter non ordinetur. 

Si ille qui ultro petit poenitentiam, quamvis eam 

perfecte agat, non potest episcopus aut presbyter 

ordinari, ita ut etiamsi per ignorantiam ordinatus 

fuerit, et postea convincitur poenitentiam accepisse, 

dejiciatur : ille ergo qui invitus ad poenitentiam 

agendam mittitur in monasterium (qui utique nihil 

aliud quam po3nitens dicendus est), qua conscientia 

ad sacerdotium pervenire permittitur? Nemo mibi 

talia quffilibet contra auctoritatem sedis apostolicce, 

vel contra trecentorum decem et octo episcoporum 

et reUquorum canonum constituta objiciat : quia 

quidquid contra illorum deflnitionem, in quibus 

Spiritum sanctum credimus locutum, dictum fuerit, 

recipere, non solum teraerarium, sed etiam periciilosum 

essenon dubito [Dist. 50, Si ille qui). 

DECRETUM II. 

Nuptias occultas celebrare non licet. 

Nullus jlidelis, cujnscunque conditionis sit, oc- 

culte nuptias faciat, sed benedictione accepta a 

sacerdote, publice nubat in Doraino (30, qtixst 5, 

Nidlus fidclis). 

DECRETUM III. 

Palea. Idem Eusebio episcopo. 

Tua sanctitas requisivitanobis, frater venerande, de 

filio adul tero [F. adulto] quem pater matrimonium con- 

trahere vult, sisine voluntate flliiadulti faccre potest; 

ad quoddicimus : Si aliquo modo non consentitfilius, 

Ueri non posse. Potest autem de fllio nondum adulto, 

voluntas cujus nondum discerni potest, pater eum 

cui vult in matrlmonium tradere, et postquam filius 

pervenerit ad perfectam ajtatem, oranino observare 

et adimplere debet. Hoc ab omnibus orthodoxae fldei 

(a) Burchardus, lib. iii, cap. 18, in meo cod. ms. 

missu sanctificatum est. Mansi. 

tibus, verum etiam pro alTectu vestraj sanctitudinis. 

Naui quicunque tuo comprobatus judicio fuerit, est 

apud nos etiam judicatus probatissimus. De opera 

tamen et favore, qui sacrosanctis inferendus est 

ecclesiis, tunc demum opportunius statuetur, cum 

legati, quos nuper ad regem magnificum Trasamundum 

destinasse noscimur, reversi propitia Divinitate 

responsum nobis detulerint. Vestra autem beatitudo 

supernum nobis prassidium indefessis orationibus 

postulare dignetur. Data xv cal. Decembris, Con- 

stantinopoli, domino Justino perpeluo Augusto {siip- 

ple cos., id est anno 219), accepta xi cal. Junii 

RuBtica cos., id est an. 520. 

DECRETA HORMISDiE PAP^ 

EX GHATIANO DESU-IIPTA. 

cultoribus, sancitum a nobis, tenendum mandamus 

(31, quxst. 2, Taa sanctitas). 

DECRETUM IV. 

Absque episcopi permissu in ecclesla consecrata 7ion 

erigatur altare. 

NuIIus presbyter in ecclesia consecrata [aliud al- 

C tare erigat, nisi quod ab episcopo loci fuerit sancti- 

Ucatum (a) vel permissum, ut sit discretio 'inter sacrum 

et non sacrum; nec dedicationem fingat, nisi 

sit. Quod si fecerit, degradetur, si clericus est; si 

vero laicus, arathematizetur. 

EX DOCTRINA IIORMISD.E PAPJi: 

CAP. IV. 

Burch. lib. iv, cap. 57. 

Si quis baptizat, aut aliquod divinum officium 

exercuerit per temeritatem, non ordinatur [F. ordina- 

tus], abjiciatur ab Ecclesia, et nunquam ordinetur. 

OBSERVATIO PHILIPI lAi3BE,S. J. 

Certo certius visum semper fuit viris hactenus 

eruditis a Gelasio summopontiflcein synodo Romana 

70 episcoporum scriptum fuisse decretum sive notitiam 

de libris sacris et apocrypbis : cujus, ut omit- 

" tam innumerabiles codices manuscriptos vetustissimos 

ac prfficipua; dignatiouis, et ipse Nicolaus I papa 

meminit epistola 42 ad omnes Galliae episcopos missa, 

bis verbis : Consonat autem huic beatissimo papx 

Leoni sanctus et facundissimus in decr-eds suis papa 

Gelasius ita inquiens : Decretales epistolas, quas beatissimi 

papse diversis temporibus de urbe Roma pro 

diversorum Patrum consultatione dederunt, venerabiliter 

suscipiendas decernimus, etc. Multisquepost illum 

annis Gratianus retulit in suam discordantium canonum 

Concordiam parte prima, distinctione 15, cap. 

Sanata Romana Eeclesia. Verum non defuerunt qui 

ex codicibus aliquot manuscnptis: prsesertim Jurensi 

ex monasterio S. Eugeudi, sive, ut cuni vulgo loquar, 

S. Claudii et antiquissimo optima? nota; Urgellensi, 

ut qui vidit Stepbanus Baluzius mihi testis 

est, tribuere voluerint Hormisdse papae, qui a Gelasio 

tertius Romanam rexit Ecclesiam. Vide quai 

sic legit, et quantum arbitror, melius : vel illius per-

: 

S27 APPENDTX AD EPISTOLAS HORMISD^. 528 

Chiffletius noster (cum sub prelo properaret ad 

metam tomus hic noster quartus) Divione emisit in 

lucem, pag. 149 notarum in Vigilium Tapsensem 

episcopuin, hoc initio 

Incipit decretale in urbe Roma ab Hormisda papa 

editum. 

De Scriptmns divinis quid universalitei' catholica recipiat 

Ecclesia, vel post hxc quid vitare debeat. 

TITULI. 

I. 'Be ordine Uhrorwn canonicorum Veteris et Novi 

Testamenti. 

A II. De numero apostolicarnm sedium. 

UI. De constitutionibus sanctorum conciliorum. 

IV. De opusculis sanclorum Patrum qux recipiuntur. 

V. De opusculis apocryphorum qu9e recipienda non 

sunt. 

1. Ordo de Veteri Testamento quem sancta, etc. 

Qua3 non est opus hoc ioco iterare, cum supra edita 

sint. Si quffi occurrant alicujus momenti varianles 

lectioncs a nostris distinotae, in notis ad Gelasii decretum 

non omittentur. (Vide nostrae Pat,rologia3 

tom. LIX, col. 100.) 

AD EPISTOLAS HORMISD^. 

ADMONITIO COLLECTORIS. 

Cum laudabili consilio ad genuinas pontificum epistolas 

spurias etiam illis affictas vir cl. Labbeus in 

sw« coUectione adjiciendas ccnsuerit, ego pariter ejus 

exemplo spurias, si quas forte offendi pontiflcum litteras 

dandas proposui. JEqui igitur bonique facient 

lectores, si hoc loco epistolam Hormisdx papse legerint, 

quam suppositionis suse ejepi-essos characteres 

prxferre constat, cum 'Joannem papam laudet, qui 

sane pontifex Rormisdx posterior fuit. Desumpta est 

ex Pcenitentiali Halitgarii episcopi Cameracensis ante 

annos 900 collecto, vulgatoque a Canisio Veter. Lect. 

tom. 11, part. 2, pag. 143 edit. Bas7iag. (a). 

INCIPIT EPISTOLA 

HORMISD/E VKVM PER UNIYERSAS PROYINCIAS. 

Ecce manifestissimeconstat, quia secundum titulos 

antiqiiorum Patruni a sancto Joanne papa transniis- 

i mus agnoscere si ad honorem pristinum redirent, 

cum quanta negligentia, et cum quanto tepore, el 

inimica animaj securitate permaneant, credentes 

quod sic eis non acta poenitentia digna dimiserit 

Deus, quomodo sacerdotes indulsisse videnf. Vero 

dico, quia illi ipsi, quibus cum periculosa et falsa 

misericordia indulgere videmur, cum ante tribunal 

Cliristi pro tantis peccatis damnandi advenerint, 

contra nos ipsas causas dicturi sunt, dicentes : quod 

dum aut asperitatem linguce eorum expavimus, aut 

falsa blanduueuta et pcricuiosas adulationes ipsorum 

libenter accepimus, nos eos dum illis inutilitatem 

indulgemus in peccatis permanere, aut ipsa peccata 

etiam augere permiserimus : nec recordantes illud 

quod in Veteri Testamento scriptum est : Quia per 

unum peccantem contra omnes ira Dei desteviit. 

pietas! misericordia! Uni parcere, et omnes per 

esemplum malum in discrimen adducere! Non ita 

sos, et trecentorum decem et octo episcoporum sen- C suadet sanctus et beatissimus Cyprianus martyr di- 

tentias, sed et canones Gallicani concilii continere 

videntur. 

Clerici in adulterio dcprehensi, et aut ipsi cunfessi, 

aut ab iis convicti, ad honorem redire non 

possunt. Et quia forte non desunt, quibus vel pro 

nimia pietate suprascripla sanctoruni Patrum severitas 

minime placet, sciant se trecenturum decem 

et octo cpiscopnrum, et qui reliquos cannnes statuerunt, 

sententias reprebendere vel damnare. Sed 

forte major est in illis pietas, quam in supradictis 

318 episcupis, majur in illis misericordia quam in 

sancto Juanne apostolico papa, major caritas quam 

in reliqnis sacerdotibus, qui hoc per exempla vel 

remedia Ecclesiarum suis diflinitionibus deliberaverunt. 

Et ideo aut per promptam voluntatem prajceptis 

illorum consentiant; aut si non fecerint, omnibus 

contrariosse, etinimicos esse coguoscant. Qua; 

est ista inimica benignitas, palpare criminoros, et 

cens : Qui peccantem verbis adulantibus palpat, peccandi 

fomilem subministrat. Nec perimit delicta 

illi, sed fovet iterum, ioiperitus medicus, qui tumentes 

vulnerum sinus manu parcente contrectat; et 

ab=conditum in profundis secessibus virus, dum 

servat, exaggerat. Unde et sanctus Joannes Constantinopolitanus 

epist:opus arguit dicens : Imperitus 

mcdicits est qui indigesta putredine superducit vulnerl 

cicatricem. 

Et ideo diligenter perpendite, si aut potest, aut 

debet fieri, aut tantorum, aut talium, quod supra 

memoravimus, sacerdotum canones coutemnentes, 

aliter quod illa staluerunt observare vel agere pra?,- 

snmanus : 

prfecipue 1um illorum trecentorum decem 

et octo episcoporum, qui per omnes Ecclesias cuncilia 

lieri prieceperunt, tam sanctadecreta negleximus, 

non illos solos despicimus, sedef, sicut supradictum 

est, ct Africanos, et omnes reliquos qui ipsis ordi- 

vulnera oorum nsque ad diem judicii incur:>ta ser- nantibus per tolnm mundum per ecclesiasticam 

vare? Quod si etiam eos durissima pcenitentia per 

plures annos agere viderint, sic idipsum et saluti 

eurnm consulere, et canonum debemus statuta servare. 

Cum vero in aliquibus nec compunctio bumilitatis, 

nec instantia orandi vel plangendi appareat, 

nec beatum David imitentur, qui dixit : Lavabo per 

singutas noctes lectum meum, lacrymis stratum meum 

rigabo (Psal. vi); et illud : Cinerem tanquam pantm 

manducabam,et potum meum cum ftetu miscebo [Ps. x), 

nec eos jejuniis vel lectioni vacare videmus, possi- 

(a) Hanc ipsam epistolam iisdem fere verbis dcscriptam, 

si pauculas quasdam variantes exceperis, 

vulgavit Jacobus Petit in tom. I Poenitential. Tbeodori 

Cantuar. inter excerpta canonum ex antiqua 

coUectione cod. Ilerovalhani desumpta. Ibi vero 

inscriptionem hanc ferre testatur Petit : Epistola 

Hormisdx papse in iiniversas provincias, quam tamen 

inscriptionem posteriore manu additam idem Petit 

disciplinam aliquid statuerunt, cum peccato animfE 

nostia; coutemnimus. Ego me in hoc periculo immittere 

non audeu, quia nec talia sunt merita mea, ut 

aliorum peccata in me excipere prassumam. Nec 

tantam eloquentiam habeo, ut ante tribunal Christi 

contra tantos ac tales sauctos sacerdotes, qui canones 

statuerunt, causas dicere possim. Videat unusquisque 

qualiter sentire vel observare disponit, qualiter 

possit in die judicii reddere rationem. Ego in quan- 

studere volo eorum 

tum vires Deus dignatur dare, -, 

faletur. Aniraadvertisse etiam juvat Gralianeos canones 

29 et 39, dist. KO, es hac apocrypha epistola 

desumptos fuisse. Porro epistola apud Petit legenda 

nonnulla in exordio prajfert, quw in Canisiana desiderantur; 

incipit enim . Si quis diaconusvelpresbyter 

post acceptam benedictionem leviticam cuni uxore sua 

inconlinens invenitur, inconiinens abjicialur. Ecce manifestissime, 

etc.

529 APPENDIX AD EPISTOLAS HORMISDvE. 530 

proeceptiouibus et obaudire : qnia cum talibus non 

rixas, sed pacem es qualicunque parte liabere desidero. 

El hoc diligenter atteudendum est. Quod si 

secundura quod scri|itum est, illi clcrici qui ad uxores 

propriiis redeunt, ab integro ab officio suspendantur. 

Quod si etiam dicam et internuptiarum mariti 

; qui ulique rem lioitam faciunt, clerici tameu 

ordinari nun possunt : aut si ordinati fuerint, dejiciantnr. 

De qnibus sanclus Faustus episcopus in 

epistola sua dixit : Perdif, gratiam consecrati, qui ad 

officium vult exercitari mariti. Cum tiajc ita siat, qua 

conscientia quisque dicere poterit quod ille qui 

adulterium commiserit iterum ad honorem venire 

poterit?Hoc loco, si aliquis fuerit qui dicat : Ergo 

negas misericordiam Dei, qui dixit : iYoZo raortem 

peccatoris, sed ut convertatur et vivat ; etillud: Nunquid 

qui cadit, non adjiciet ut resurgat ; et illud : 

Pcccator in quacunque die conversus fuerit, omnes ini- 

quitates ejus oblivioni tradentur^ Sed ad hcEC voce 

libera respondere, et possumus, et dehemus. Absit 

nobis ut de istis sententiis videamur vel leviter dubitare. 

Diffinitissime enim credimus quod quisque 

ad linem vitae sua?, poenitentiam egerit, non solum 

indulgentiam accipiet, sed etiam ad prKmia aeterna 

pervpuiet. Propter regulam tamen ecclesiasticam et 

propter antiquorum Patrum instituta, quod absit a 

uobis, aut repreheudere, aut discutere audiamus. 

Cumque credimus ad vitam wtcruam post beatam 

pcenilentiam venire, ad honorem clericatus secundum 

tantorum Patrum prsecepta novimus non debere 

reverti, in tantum, ut in canonibus scriptiim est, ne 

iilliis unquam poenitens clericus ordinetur. Et si ille 

qui ultro petit pffinitentiam, quamvis eam perfecte 

egit, non potest episcopus aut presbyter ordiuari, 

ita ut etiamsi per ignorantiam ordinatus fuerit, et 

postea convincitur pceuitentiam accepisse, dpjicintur 

ille: qui invitus ad painitentiam agendam in monasterium 

mittitur, et utique quid aliud quam poenitens 

diceudus est, qua conscieulia ad sacerdotium pervenire 

permittitur? Nemo mihi alia quamlibet contra 

auctoritatem sedis aposfolicie, vel contra trecen- 

torum decem et octo episcoporum prsecepta, vel 

reliquorura canonuai statuta objiciat : quia quidquid 

contra illorum difUnitionem iu quilms SpirUum sanctum 

loculum osse credimus, diclura fuerit, recipere 

non soium temerarium, sed etiam periculosum esse, 

non dubito. Valde enim raetuo et cnntremisco illam 

damnationem quam ille sacerdos propter stultam indulgeutiam 

accipere meruit, qui pro eo quod fllios suos nec 

negligenter castigavit, et eos nec cedere \F. cfedere], 

excommunicare voluerit, ipsi filii una die oocisi sunt, 

et XXX raillia de populo interfecti sunt, et arca testamenti 

capta est, et ipse retro cadens fracliscervicibus 

mortuus est, et uomeu ipsius de lihro viLcB deletuiu 

cst, etc. Contra Pbinees, qui, pro oo quod, zelo Dci 

comraotus, duos adulteros p^riter interfpcit, totnm 

populum de Dei iracundia liberavit. Nec hoc ideo 

dico, ut, sicut ille feoit, eliam nuncper morlem corporum 

sacerdutes Douiini debeant \iudicare ; sed 

quia raelius est unusquisque parvo terapore, doncc 

vivit in lioc muiido, verpcindiam vel confusionem 

sustincat, qiiam postea ad sopplicia a?terna perve- 

•niat. Et multum ei utilius estpropter alioruui eseiuplum, 

quaudiu vivit, remuLus ab hunore pumitentiam 

agat, et rcmcdium sibi in die necessitatis acquirat. 

Quicunque parvitafi mete in hac oausa vofuerit onerosus 

existere, aliud responsum dare non delibero, 

nisi quod supradicti cauunes oontinere videntur. 

* EPISTOL'V PHLMA 

JOAX.NIS PAP.E I AD ZACHAUIAM ARCHIEriSCOPUM. 

D' non accusandis episcojns. 

.Joannes iirbis Horafe episcopus, Zacbariie arcliiepisoopo 

salutem. 

* Hanc cum sequenti supposititiam multa evin- 

A Exigit dilectio tua, frater carissime, prajceptum 

(Zachar. epist. f) apostoiicai sedis, in quo Patrum decreta 

conscnliuuf, quod neo fibi, nec ulii recte viventium 

et credentium sacerdotum, ncgare fas esse 

credimus. Et ficet tibi pro merito (Innoc. epist, 2) et 

honore saoerdotii, quo pfurimum polfes, vivendi et 

dooeudi ecciesiasticse regulaj nota sint omnia (notae 

sinf per omnia), tamen quia Romanaj Ecclesias normam 

atque auctoritatem magmqiere postulasti, soriplis 

tuis hreviter respondere curavimus (non denegavimus). 

De occuftis (Prosperi sent. 2f) enim cordis 

afieni temere judicare iniquum est, et cum, cujus 

non videntur opera nisi bona, peocatum est ex suspicione 

reprehendere. Oves ergo, quai pastori suo commissae 

fuerint, eum nec reprehendere, nisi a recta 

tide exorbitaverit, debent, et nuffatenus aoousare 

pussunt : quia facta pasturum oris gfadio ferienda 

iion sunt, quanquam recte reprebendenda videantur. 

g 

Ideo ista dicimus, quia in scriptis vestris reperimus 

quosdam episcopos vestris in partibus apropriis ovihus 

accusatos, aiiquos videiicet ex suspicione,etaliquos ex 

certa ratioue, et idcirco quosdamsuis esse rehus exspo- 

liatos, quosdamvero apropriasede pulsos. Quos scias 

nec ad synodum oomprovinciatera, nec ad generafem, 

posse convocari, nec in aliquo dijudicari, antequam 

cuncta quse eis abfata sunt fegibus potestati eorum 

lediiitegreutur. Prius ergo oportet omuia ilfis legibus 

redintegrari, et Ecclesias quce eis subfafa; sunt cum 

omni privilegio suo restitui, et postmodura non sub 

angusti (angusto) temporis spatio, sed tantum temporis 

spatiura eis indulgeatur, quantuui exspofiati 

vel expulsiesse videntur, antequam ad synodum couvocentur, 

et ab omnibus quisque suce provincia; episoopis 

audiatur. 

Nam nec convocari ad causam, nec dijudicari potest 

exspoliatus vel expulsus [In decr. Ivo. lib. iv), 

quia nuu est privilegium quo exspoliari possit jam 

'-' nudatus. Unde et antiquitus decretum est : Omnes 

possessiones, et orania sibi sublata, atque fructus 

cunctos ante liteiu oontestatam (conslitutam), '* perceptor 

vpI primas possessori restituat. Et alibi scriptumhabetur: 

Ille qui violentiam pertulit, universa 

in statu quo fuerant recipiat, et quae possidet (posseuit), 

seourus teueat. Et afibi in syaodafibus Palrum 

deoretis, el regum edictis legitur statutum: Rediutogranda 

snnt omnia exspoliatis vel ejectis episcopis 

pra>sentiafiter ordinatione pontificum, et in eorum, 

iinde abscesserunt, potestatem (dominium) funditus 

revooanda, 'quacunque couditione temporis, autdolo, 

aut capLivitale, aut virtute majorum, aut per quascunque 

injustas causas, res EcclesiaB vel proprias, aut 

snbstantias suas perdidisse hoscuntur ante apcusationem, 

aut regufarem ad synodum vocationem (convocaLiuueui) 

eorum, et reliqua. Est etiam in antiquis 

Ecclesias statutis decretum (In decr. Ivo, lib. iv) ; ut 

D qui afieua invadit non exeat impunitus, sed cum mufliplicatioue 

omnia restituat. Unde et in Evaugelio 

scriptum est : Quod s?' alicûid defraudavi, reddo qua- 

druplum (Luc. xix). Et in fegibus sascufi cautum habetur 

: Qui rem subripit alieuam, illi cujus res di- 

repta est in undecuplum quie sublata sunt restituat. 

Et iu lege diviua legitur : Maledictus omais qui transfcrt 

terminos proximi sui. Et clicet omnis populas, 

Amen (Deut. xxvii). 

Talia ergo non prffsntmntur nbsque ultione, nec 

exercea:itur alisque sua damnatione. Tu vero, frater 

carissime, ha;c vide ne transgrediaris, et reliquos 

episcopos tam tuai cura? commissos quam et alios 

iirmiter tenere doceto, quia transgredi apostofica statuta 

absque transgressoiis gradus pericuto nuffatenus 

possunt. Inimiois vero [Verba concil. v sub Symmachu) 

accusatoribus, vp| de inimici douo [F. domo] prodeuntibus, 

s u qui cum inimicis morantur, non credatur : 

'• Perceptos legendum arbitror, non vero, ut habet 

c. Just., prxceptor.

531 APPENDIX AD EPISTOLAS HORMISDiE. 832 

nec irati nocere cupiant, ne Ifesi se velitit ulcisci. Hi 

quoque rejiciendi suiit, non approbandi. Hff.c, carissime, 

tene, et proliibita semper cave. IUud adirnpleT-e 

stude, quod henead Jesum filium Sirach dictum est 

TJsque ad moriein certapro veritate, et semper Dominus 

Deus tuus pugnabit pro te (Eccl. iv). Hujus ergo rei 

gratia vohis et nobis sancta commissa est Eoclesia, 

ut pro omnibus laboribus (lahoremus) etcunctis opem 

ferre non uegligarnus : quouiam dum fortis armatus 

custodit atrium suum, in pace sunt omnia quae possidet 

[Luc. X). Ideoque tauta urgente necessitate, suniniopere 

vestra apostolicaque auctoritate, et reliquos episcopos 

oportet reprimere: infestos, relevarc oppressos, 

ut absque gravi (Dumino auxiliante) diflicultate 

ipsi gratanter omni tempore sacrificare mereamur 

(mereautur) illaesi. Ad vos [Ennodius in apul, pro eodern 

Symmacho) quoque me reverli cogit propositi 

operis amica conditio, qui meliorihus hactenus operam 

volui navare (opera volui narrare) sermonibus, 

dum talem rationem exigit toxicata necessitas. i\Iandali 

coelestis Labitatio nos aut miscet, aut separat. 

Nec iuterest quce intervalla nos segregent, si una in 

superna; mansionis (superna mansioue) clave retinentur. 

Nec vobis tales nocere valehunt, si invicem 

adjutorium ferre uon distuleritis. Inauditum autem 

genus sacrilegii est, quod mentitcs religionis bonorem 

(honore) prcefixi ajmuli colorat. Dehonestat enim 

venerandi revereutiam nomiuis, qui adjutorem se in 

his qua^ in Deum jactat commissa pollicetur. Contu- 

meliaj genus est, quasi in solatio adesse sublimi (sublimis), 

juxta Apostolum : Tuqui es, quijudicas alieiMim 

servum [Rom. xiv) ? Quid aurihus imperilis iliudunt, 

et graviorem vindictaa speciera faciunt esse 

quam culpaj? Si odium habent, excessibus emendent 

(emundent). Cur ergo liberius condemnant scelera 

quam vitant? Sui profecto impugnator est omnis qui 

Patres insequitur, aut detrabere non formiJat. Nihil 

est enim in quo inimicorum tela, Domino opem ferente, 

superare non valeatis, si juxta veritatis vocem, 

talem qualem Dominus prseceptt habueritis dilectionem 

ad invicem (Joan. xiii). Data xv calendas 

Novembris, " Maximo (anno Domini 523) et Olj^hrio 

(526) viris clarissimis consulibus. 

i) EPISTOLA II. 

AD EPISCOPOS ITALWE. 

De Theodorico rege, atque de fide catholica adversiis 

Arianos defendcnda, deque ecclesiis eoriim sacro 

ritu consecrandis, et divino cultui reconciliandis. 

Joannes episcopns omnihus per provincias Italia^ 

constitutis episcopis in Domino saiuicm. 

Sa;pissime multo (S. Leo, epist. 70) jam experimento 

didici sanclum piotatis vestraj studium circa 

religionem Christianam gloriosis crescere et dilatari 

augmentis, et fides recta, quse non solum me, sed 

omnes Domini sacerdotes consolatur et roborat, vestris 

in mentihus et operihus per sacerdotale agnosoiluropus 

et dilatatur. 

Quapropter, fratres, horLor vos et moneo, contra 

Arianam pertidiam, quaj olim uon semel, sed sajpe 

damnata est, et modo in quihusdam reviviscit, armari 

gladio Spiritussancti, uteam ita (adminiculante 

divina gratia) opprimere et exstirpare valeamus, ut 

nec radix ejus in poslerum iuveniatur. Ecclesias vero 

Arianorum ubicunque inveneritis, catholicas eas 

divinis precibus etoperibus absque ulla mora consocrate 

: quia et nos, quando fuimus Constantinopoli, 

tam pro religione catholica, quam et pro regis Theodorici 

cansa et negotiis, suadente atque hortante, 

Arianosque exstirpaute piissimo alque Christiauissimo 

" Haec consularis nota mendosa est, nt patebit ex 

iis quae infra dicemus. Puto hanc referendam esse ad 

consulatum iVIaximi sine coUega, qui incidit in annuo. 

Domini 523. Sev. Binius. 

b Ilanc epistolam Joannes pontifex, jussu Theodorici 

ab Urhe relegatus, scripsit ex carcere illo, in 

: 

A Justino orthodoxo imperatore, quascunque illis in 

partihus eorum * Eoclesias reperire potuimus catholicas 

eas Domino opem ferente couseoravimns. Et 

quanquam prsedictus Theodoricus rex, eorum peste 

tactus intriuoecus, et ohvolutus extrinseous, nos et 

omnem regionem nostram (vestrum) perdere, et 

gl;idio et igne consuraere minetur, nolite taraen 

propterea deticere, sed viriliter in agro dominico 

elaiiorare studete, et (juxta Veritatis vocera) Noliie 

timere eos qui occidunt corpiis, animam autem non 

possunt occidere, sed potius eiun timete, qui potest et 

ahimam et corpus mittere in gehennam [Matth. x, 28). 

Et egrcgius gentium apostolus inquit : Non enim 

nosmetipsos prsedicamus, sed Jesum Christum Dominum 

nostrum, nos autem servos vestros per Jesum : 

quuniam Deus, ciui dixit de tenebris lumen splcndescere, 

ipse illuxit in cordibus nostris ad illuminationem scientix 

claritatis Dei in faciem Christi Jesu. Habemus 

B autem thesaurum istum in vasis fictilibus, ut sublimitas 

sit virtutis Dei, et non ex vobis. In omnibus tribulationcm 

patimur, sed non angustiamur : aporiamur, sed 

non destituimur : persecutionem patimur, et non derelinquimur 

: dsjicimur, et (sed) non perimus : semper 

mortifwaiionijm Jesu Christi in corpore nostro circumftrenlcs, 

ut et vita Jesu in corporibus noslris manifestetur. 

Semper enim nos qui vivimus, in mortem 

tradimur propter Jesum, ut et vita Jesu manifestetur 

in carne nostra mortali. Ergo mors in nobis operatur, 

vita autem in vobis. Habentes autem eumdem spiritum 

fldei, sicut scripium est : Credidi, propier quod locutus 

sum ; et nos credimus, propter quod et loquimur : scientes 

quoniam qui suscitavit Jesum, et nos cum Jesu 

stiscitabit et constituet vobiscum. Omnia enim propter 

vos, ut gratia abundans per midtas gratianim actiones 

{multos in gratiariim actione), abundet in gloriam 

Dei. Propter quod non deficimus. Sed licet is qui foris 

C cst noster homo corrumpatur, tamen is qui intus cst 

renovalur de die in diem. Id enim., quod in pi'xsenti 

est momentaneum et leve tribulationis nostrse, supiâ 

modum in sublimitate xternum glorise pondus operatur 

in nobis, non contemplantibus nobis quse videntur, sed 

qux non videntur. Qux videntur enim, temporalia 

sunt : qux autem non videntur, xtcrna sunt (II Cor. 

IV, 5-18). Sciinus enim, quoniam si terrestris domus 

nostra hujus habitationis dissolvatur, quod ex Dec xdificationem 

habemus, domum non manufactam, xternam 

in cmlis. Nam et in hoc ingemiscimus, habitationem 

nostram, qux de ccelo est, superindui cupientes, 

si tamen vestiti, et non nudi inveniamur. Nam et qui 

sumus in hoc tabernaculo, iiigemiscimus 'gravaii, eo 

quod nolumus spoliari, sed supervestiri, ut ubsorbealur 

quod mortale eH a viia. Qui autem efficit nos in hoc 

ipsum, neus, qui dedit nobis pignus Spiritus. Audentes 

igitur sempcr, et scientes quoniam dum sumus in hoc corpore, 

peregrinamur a Domino {per fidem enim ambalamus, 

et non per speciem) : audemus aulcm, et bonam 

D voluntatem habemus magis peregrinari a corpore, et 

prxsentes esse ad Deum : et ideo contendimus, sive 

absentes, sive prxsentes, plucere ei. Omnes enim nos 

manifestari oportet ante tribunal Christi, utr referat 

unusquisque propria corporis,prout gessit, sive bonum, 

sive malum. Scicntes ergo timorem Domini, hominibus 

suademus, Deo autem manifesti sumus, spero autem 

ct conscientiis vestris manifestcs nos esse. Non iterum 

nos commendamus vobis, sed occasionem damus mbis 

gloriandi pro nobis, ut habeatis ad eos qiU in facie 

gloriantur, et non in corde. Sive enim mente excidimus, 

Deo;sive sobrii sumus, vobis.Caritas enim Christi 

urget nos : xstimantes hoc, quoniam si unus pro omni- 

quo non multo post hxc tempora psedore fameque 

consumptus exspiravit. Hortatur episcopos Italise ut 

lidem cathulicara contra Ariauos defendaut, ecclesiasque 

ah iis nsurpatas sacru rilu catholicas reddant. 

• Gregor. Turonensis eadem ferme hahet c. 40 

lihri de Gloria martvrum.

333 TRIFOLILIS PRESBYTER. EPIST. AD B. FAUSTUM SENATOREM. ri.34 

bus mortuus est, ergo omnesmortui sunt, et pro omnibus 

mortuus cst Christus, ut et qui vivunt, jam non sibi 

vivant, sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit. 

Itaque nos ex hoc neminem jam novimus secundum 

carno.m : et si agnovimus secundum carnem Christum, 

sed nunc jam non novimus. Si qua ergo in Christo 

nova creatura, vetera transierunt, ecce facta sunt omnia 

nova. Omnia autem ex Deo, qui reconciliavit nos sibi 

pev Cliristum, et dedit nobis ministerium reconciliationis, 

quoniam quidem Deus erat in Christo, mundum 

reconcilians sibi, non reputans illis dclicta ipsorum, et 

posuit in nobis, verbum reconeitiationis. Pro Christo 

ergo legaiione fungimur, tanquam Deo exhortanie per 

nos. Obsecramus pro Christo, reconciliamini Deo. Eum 

quinon noverat peccatum, pro nobis peccatum fecit, ut 

nos efflceremur justitia Dei in ipso [II Cor. v, 1-21). 

Adjuuantes autem exhortamur, ne in vacuum gratiam 

Dei redpialis. Ait enim : Tempore accepto exaudivi 

te, et in die salutis adjuvi le. Ecce nunc tempus acceptabile, 

ecce nunc dies salutis. Nemini dantes ullam 

^ Erroneum esl hoc et mendosum. Si enim vigesima 

septima Maii, jt habet MartyroL Romanum, 

idem Joannes anno Domini 3"26, sub consulatu Olybrii 

mortuus esse ponitur, nequaquam sustineri potest, 

eumdera tertio idusJunii, eodem anno et sub eodem 

consulatu Olybrii, hanc epistolam scripsisse. 

b Cimsulatus Maximi hoc loco superadditus est, 

adeoqiie espungendus : uterque enim diversis annis 

consulatum gesserunt : ille anno Christi 523, hic 320. 

Accedit quod neque ui idus Junii sub consulatu 

A offensionem, ut non vituperetur ministerium nostrum, 

sed in omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros, 

in multa patientia, in tribulationibus, in necessitatibus, 

in angustiis, in plagis, in carceribus, in 

seditionibus, in laboribus, in vigiliis, in jejuniis, in 

castitate, in scientia, in longanimitate, in suavitate, 

in Spiritu sancto, in caritate non ficta, in verbo veritatis, 

in virtute Dei per arma justitise a dextris et a 

sinistris, per gloriam et ignobiHtatem, per infamiamet 

bdnam famam ; ut seductores et veraces, sicut qui 

ignoti et cogniti : quasi morientes, et ecce vivimus : ut 

castigati et non mortificati : quasi tristes, semper autem 

gaudentes : sicut egentcs, multos autem locupletantes : 

tanquam nihil habentes, et omnia possidentes {U Cor. 

VI, I-IO). De csetero, fratres, gaudete, perfecti estote, 

exhortamini, pucem habete, ut Deus pacis et dilectionis 

sit semper vobiscum, Amen {11 Cor xiu, H, 13). 

" Data ni idus Junii, t Maximo " et Olybrio viris cla- 

B rissimis consulibus. 

Maximi hanc epistolam datam esse concedi possit. 

Nam eo tempore Joannes nondum erat pontifex, qui 

mense Augu?ti ejusdem anni sedere coepit. Dicendum 

ergo hanc epistolam scriptam esse tempore consulatus 

Olybrii absquc collega anno Domini o26. Hinc 

patet cur supra dixerim epistolam proecedentem referendam 

esse ad consulatum |Maximi sine collega. 

Mendosa hsec quoque temporis annotatio, cum 

anno 526 die 27 Maii obierit Joannes. 

EODEM TEMPORE. 

S PRESBYTER 

NOTITIA. 

(Ex Gave.) 

Trifolius, dignitate presbyter, cujusnam vero loci C rum generalium decretis contra Joanneni Scytham, 

quis nobis divinabit? Claruit anno 320. Qufesiverat ejusque monachos qui Romam nuper advenerant, 

ab eo Faustus, senator Romanus et praetorio pree- 

fectus, si quid in scriptis Patrum de doctrina Scy- 

tharum monachorum reperiri posset. Fausto respon- 

dit per epistolam Trifolius, qua ex quatuor concUio- 

agit. Hanc epistolam iii line quidem rautilam, ex 

schedis Sirmondianis eruit Labbeus, et [in lucem 

emisit Concil. tom. IV, pag. 1340. 

TmFOLIi PRESBYTERI 

EPISTOLA 

AD BEATUM FAUSTUM* SENATOREM 

OBSliRVATIO PHILIPPI LABBE, S. J. 

Qui Dioscori diaconi missam ad Romanum papam 

Hormisdam ab urbe CP. relationem de raonachis 

Scythis, qui unum de Trinitate passumet crucilixum 

afUrmabant, itemque Germani et Joannis episcoporum 

sequentes suggestionem, tum HorsmisdcB papae 

66 aliasque multas deinceps ejusdem eam in ren: 

epistolas attente perpenderit, is haud dubie non invitus 

leget iueditam hactenus Trifolii presbyteri de 

eodem argumento epistolara ad Faustum senatorem, 

quam inter schedas Sirraondi nostri delitescentera 

CONTRA JOIIANNEM SCYTIIAM MONACHUM. 

D reperi, tibique nunc, lector, repraesento, ut de tota 

hac controversia certius judicium feras. 

Mandare mihi dignatus es monachos Scythas a 

Constantinopoli advenisse, qui unum de Trinitate 

pra'dicant crucifixura, sperans a parvitate mea, si 

tale aliquid in doetrina Patrum repererim. Ista do- 

ctrina de fonte Arii prodivit, et est conveniens orani- 

bus hseresibus. Vita quidquid quatuor synodi in delinitione 

tidei non posuerunt, id est Niceena, Con- 

Is videtur Faustus ad quem prsef. pr£etorio exstant plures epistolae apud Cassiodorum, lib. vi Variarum. 

,

53S TRIFOLIUS PRESBYTER. EPIST. AD B. FAUSTDM SENATOREM. 536 

stantinopolitana, Ephesina prima, et Chalcedonensis A de hoc quomodo confitemini? Dorotheus archimandrita 

et quod in epistolis sanctorum Patrum, quas quatuor 

sanctaj synodi in auctoritate fidei esse voluerunt, id 

est Athanasii episcopi Alexandrini ad Epictetum episcopum, 

Cyrilii ad Nestorium una, et ad Joannem 

Antiochenum altera, et epistolis papcB Leonis. Si 

quis addere, aut minuere, aut aliter interpretari vo- 

luerit, quam Patresia supra scriptis, autin delinitione 

sua non posuerunt synodi, quivis ille sit qui super- 

ponit, hsereticus est. Nam Pater et Filius et Spiritus 

sanctus tres person», unus Deus,vox et verbum etfla- 

tus. Vox Pater est, verbum Filius, flatus est Spiritus 

sanctus. Persona Patris etpersonasancti Spiritus sine 

carne : personaveroFilii,quBesempercumPatreet Spi- 

ritusancto fuit, in Trinitateest, idestVerbumDei.Deus 

dixit, in nomine Patris et Spiritus sancti baptizati su- 

mus, confitentes Salvatorem nostrum Jesum Christum, 

qui descendii et incarnalus est a sancta Virgine Maria 

et hominem indutus est, et crucifixus, unum de Trini- 

tate esse passum. Talia dicenles suprascripti archi- 

mandritcs acceperunt damn.itionem cum Eatychete, 

et omnes hseretici. In epistola, inquiunt, Procli scriptum 

est, unus de Trinitate passus est. Si epistolas 

Patruni Athanasii, CyriUi, et Leonis, quse per uni- 

versales sanctas synodos relectse et confirmalaj sunt, 

hae.retici fraudaverunt, quaato magis epistolas Procli 

qua?, necin;uniussynodi deflnitionepositaest ? Semper 

ha^retici male interpretando dicta ^Patrum haereses 

suas conflrmare oonantur, sicut dicit S. Cyrillus epi- 

ingressus in utero Virginis Marice assumpsit deeana- g scopus Alexandrinus ad Joannem Antiochenum iuter 

turam'carnis, nonpersonam.Ideoquod Dominus noster 

Jesus Christus duaenatura3,unapersonaVerbum, idest 

Filius Dei Deus immortalis, invisibilis, impassibilis. 

Caro istius verbi mortalis, visibilis, passibilis. Pater 

non est Pater Trinitatis, sed Filii, et Filius non est 

Trinitatis, sed Patris, et Spiritus sanctus non proce- 

dit de Trinitate, sed de Patre et Filio. Non sunt tres 

Dii, neque tres Patres, neqne tres Filii, neque tres 

Spiritus sancti. Qui unum de Trinitate dicunt passum, 

si Ariani non sunt, dicantde quibus tribusunus 

passus est. De tribus Patribus, aut de tribus Filiis, 

aut de tribus Spiritibus sanctis, aut certe de tribus 

Diis, sicut dicit Arius. Onus Deus creator, impassi- 

bilis, immortalis. Alter vero Deus creatus, passibilis, quibusdamperbis velsyllabis, receptorem me Nestoriani 

et mortalis, aut sicut Sabellius dicit, quia tres per- G erroris assereret. Si qnid tale in dictis sanctorum Pa 

sonas esse negat, sed tantum dici putat. Ideo unum trum invenitur, quod non convenit sanctis epistolis, 

de Trinitate Patrem dixit incarnatum et passum. aut definitioni synodi Chalcedonensis, apparet ilhn: 

Apollinaris vero negat Chrislum auimam et inlel- 

lectum habuisse et pro anima et intellectu, inquit, 

Deus ei fuit. Ideo dicit unum de Trinitate passum 

in carne, Si unus de Triuitate passus est in carne, 

caro mansit impassibilis : 

qui unum de Trinitate Fi- 

lium dicunt passum, duos aut tres Filios coiunt, ex 

quibus unus passus est, duo manent impassibiles. Si 

vero de Trinitate est Filius, non est de Patre secundum 

deitatem, neque de matre secundum carnem, 

sed de Trinitate Trinitas, et unus de Trinitale qua- 

tuor flunt, sicut dicit Nestorius, Fiiius Marian asso- 

ciatus est Filio Dei, ct factus est communis Trjuitatij 

et passus est unus de Trimtate. Arius unum De\im 

dividit in duos Deos. Nestorius addendo alterum Fi- 

lium secundum carnem Trinitati, facit quatuor personas. 

Eatyches duas naturas unici Filii Dei commi- 

scet, sicut pistor farinam et aquam jam nec ; farinam 

nec aquam, sed tertium id est panem. Sicut et Eutyches 

commiscet naturas Dei et hominis, et jam 

nec Deus, nec homo, nec Pater, nec Filius, 

nec Spiritus sanctus est, sed est ille unus de Trini- 

tate. Quomodo isti synodum Chalcedonensem se di- 

cunt seqiii, et pra;dicant quee illi no i receperunt 1 

Nam in quarto secretario synodi Chalcedonensis ad 

flnem requisiti sunt a judicibus Carosus et DoroUieus 

archimandrita^ taliter : Eutyches corpus Domini no- 

stri Jesu Christi dixit non csse nostrx sabstantice, vos 

alia : Quando autem quidam eorum qui recta perver- 

tere solent, meas voces in sibimet placitum mutant, non 

admiretur hoc tua sanctiias, sciens quoniam omnes hse- 

retici de Scripturis divinitus inspiratis sui coltigant 

erroris occasiones . Et post pauca .Quoniamvero adji- 

cimus quod epistolam opinabilis patris nostri Athanasii, 

ad beatissimum Epictetum dcstinatam, recte habentem 

corrumpentes quidam ediderunt, ut per hoc plurimi nocerentur. 

Item papa Leo ad Marcianum imperatorem 

( Epist, 75),inter alia : Quia vero quorumdam hxreticorum 

versuta nequitia, ad conturbandam nostrorum 

simplicitatem, epistolam meam, quam ad beatx memo- 

rix Flavianum dedi, falsasse perhibetur,ut commutatis 

ab hfe.reticis fraudatum esse. Iniquitas semper dici - 

tur, et nunquam cedit. Quid est dicere unum de Ti'i- 

nitate passum, nisi ostendere et alteruiu de Trinital 

impassibilem, sicut Anus ? aut quid est dicere unum iJ 

Trinitate passum carne, nisi ostendere etalterum iih- 

passibilem, sicut Nestorius? Sedes vero apostolic i 

RomanasuperfidemsynodiChalcedonensis nunquani 

permisit unam syllabam aut unum apicem addi a; 

minui. Videte ne quis vos decipiat per philosophiaii 

etinaneni fallaciam. Suprascripta fides synodi ip i 

est quaj couvenit Evaugelio et aposloiis, dioente Su; 

„ vatore : Sic oportebat Christum pati et resurgc 

secundum Scrijîturas {Luc. xxiv, 46). Ait Peti .- 

apostolus : Christo'igiturpasso carne,et vos igitur eacl ..' 

cogitatione armamini (I P ct. iv, I). Paulus apostol .s 

dicit : Wos Christum prsedieamus et hunc crucifixi i» 

(l Cor. I, 19). Et iterum dicit : Quicunque vobis aiu -i 

prsedicaverit prxter quod a nobis prsedicatum est, aih; 

Ihema sit Cajtera videntur in ms. desiderari. 

OBSERVATIO P. ANTONII PAGI 

AD ANN. CHRIsTI 333, NDU. 4. 

Cuin propositio ha;c, Unus dc Trinitate passus > 

' 

carnc, in varios sensus distrabi possit, de quil . 

agit Lupusin noti.s ad synodum Epliesinam, inde t.\ 

eWdem tot tragoediee excitataj. Trifolius presby^' 

in epistola ad Faustum ,'ieuatoreiu, eam siuistro pr. . 

sus iuterpi-etamento ox.cpit, ailque : Ista doctr- ' 

dc fonte Arii prodivit, et cst conveniens omnibus /w. 

sibus, etc. Veruni is error presbytero isti coudonan-

AN. MANL. SEV. BOET',US. PROLEGOMENA GENERALIA. :;38 

dus, qiii a Fausto senatore de hac propositione inter- A iideliter ad Trifolium relata est, ut liquet ex epistolae 

rogatus per epistoiaiu, uec cerlior factiis de tide et 

doclrina Scylharunimonactiorum : sed de turbisduntaxat 

ab ipsis Constantinopoli et Roma3 exoitntis, fa- 

cile sibi persuasit eos propositionem illam liseretico 

sensu asserere, maxime cum et legatos Hormisdaj 

poutiticis Romani adversarios liabereut, etipsummet 

pontilicem. Pr;eterea uec ipsa propositio ScyLharum 

ejus initio. Qucesivit euim ab eo Fauslus senator, 

quid de illa propositione sentiret : Uiius de Trinitate 

cruciflxiis est : et tameu propositio monachorum Scytharum 

hffic erat : Unus de Trinitate crucifixus est 

carne. Omnia Trifolii dubia resolvit Nalaiis Aiex. in 

Diss. SiECuli sesti Ecclesia;, diss. 1. 

ANNO DOMINI DXXV. 

ELPIS \]X(m BOETIL 

HYMNI 

IN HONOHEM SS. APOSTOLORUM PETRI ET PAULI 

HYMNUS L 

Decora liix a;lernitatis aurcam 

Diem beatis irrigavit ignibus, 

Apostolorum quaa coronat Principes, 

Reisque iu astra libcram pandit viam. 

Mundi magister, atque cocli Janitor, 

Rom» Pareutes, Arbitrique Gentium, 

Por ensis Ille, Hic per Crucis victor necem 

Vitffi Senalum laureati possident, 

Roma felix, qua! duorum Principum 

Es consecrata glorioso sanguine : 

Horum cruore purpurata, ceteras 

E.tcellis orbis uua pulchrit\idines. 

Sit Trinitati sempiterna gloria, 

Houor, potestas, atque juhilatio. 

In unitate, quse gubernat omnia, 

Per universa seeculorum ssecula. Amen. 

HYMNUS H. 

Beate Pastor Petre, clemens accipe 

Voces precantum, crirainumque vincula 

Verbo resolve, cni potestas tradita 

Aperire terris coelum, apertum claudere. 

Egregie doctor, Paule, mores instrue, 

Et nostra tecum pectora in ccelum trahe : 

Velata dum meridiem cernat Fides, 

Et solis instar sola regnet Gharitas. 

Sit Trinitati sempiterna gloria, 

Honor, potestas, atque jubilatio, 

In unitate, quffi gubernat omnia 

Pcr universa ajternitatis srocula. Amen. 

ANNIS DOJIINI CCCCLXXV-DXXV. 

A. M. SEV. BOETIUS 

SENATOR. 

PROLEGOMENA GENERALIA. 

IN DIVI ANIGII MANLII SEVERINI BOETII OPERA, 

AD MAGNIFICUM VIRUM D. ANTONIUM FUGGERUM, 

INVICTISSIMORUM IMP. CAROLI ET C.ESAR. FERDINANDI FRATRU.M A CONSILIO, 

HENRICI LORITI GLAREANI. 

PR^FATIO. 

Cum in celeberrimum ac eruditissimum hunc aucto rem prxfari vellem , generose D. Antoni, multa sane milu 

velantequamin manusipsumdesumpsissem, perpendenda, ac lynceis futdicitur) oculisconspiciendaoccurrebanl, 

quippequemsciamabaliquoljamannisamuUismaleaudire, necdignumquiinterclassicos numeretur scriplores 

Aliisscilicetdictiononplacet,phrasinaiuntduram,stylumdiversum.Aliieruditionemnimisproletariamculpant, 

quxdam etiam ambigua, acvix doctis auribus digna. Qaibus omnibus respojidere, cerle difficile videiur. Porro 

quoliesadoclissimis nonnunquamdeeo judiciuminquireremus, dii boniquamsxpeinmeniemvenitillud Flacci 

Tres mihi convivos prope dissentirc videntur, 

Poscentes vario multum diversa palato. 

Laurentius Yalla, argi^tissimus linguse Latinw judex, Boeiium eruditorum ullimum nominare non dubitavit, 

nimis, quantum egojudico,piopensus in ejus viri reprehensionem. Vallam quidem exagilatum eo quo vixil tempore 

exislimo ab iniquis iumjudicibus, qui Boeiium nulla alia ratione magnumjudicabant, quam quod proximc 

: .

539 AN. MANL. SEV. BOETIUS. 340 

acl sophisticen, qua illi excellebant, accedebat. Utverumsif, quodvulgodicilur, Tantum quisque probai, quantum 

seassequiputat. .-lccediieliamhoc curmagisliicauctor, aliis eximiisauctorUvispropePXsutantibus, inbarbarorum 

manibus hxserit, quod tantadocet diligentia,iitnimiaejus indocendo seduUtas propemodum lectori, paululum 

fastidioso,sit tsedio. Idquein philosophicis potissimum, et inmathematicis. Eam lamensedulitaiem in musicis rei 

difficullas itavicit.ulibi in tactus multisannisfuerit, donec veniretnunquam satis laudatus vir Franchinus Lauden. 

qui in eo illuslrando magnumoperse pretium fecit. Fuit liercle ante annos aliquot iit multi, qui 31usicen profiterentur, 

non dubilarent palam dicere impossibile esse quemqnam Boetii Musicen inteltigere, quod insignis quidam 

Plionascus Colonix .4grippin.se anie amxosZf), cum ibi philosopliix operam navarem, mihi objecit. Quodeiita 

visum, quoniam prxler canluum usum, niliil alioqui, quod ad ejus disciptinse majeslatem atiinet, liabebat. Et 

quitalessu7it,m,ajoreperJovemsuperciliononnuncpiamdeauctoribusjudicant, quam qui sunt eximie docti, quod 

prolidolorl nonin liac lanlum contingit sc.ienlia, sed passim in aliis, maxirne hac nosira tempestate. Sed ad 

auclorcmipsum redeo. Scripsitmulta Jiic quorum copiose meminit Tritliemius abbas. Quse hodie cjuidem exstant 

logica etmathemalica, ea prsecipua pulo, nec plirasi diversa, nec stylo dissidentia, ut iiceathaud obscure videre 

ea omnia ex una pxisse officina, utraque docta , eruditd, ac doclrinse fidelissimx. De qu ibus logica, quod multi de 

iis variaprodiderint, indicta ac intacta ?-elinquimus. Mathematica vero, qux ille nobis reliquil, omni encomio 

celebranda videntur, suni enim multo dignissima. E quibus cluo illi e-ûditissimi de Aritlimetica libriprincipem 

locum merilo tenenl, absolutum. omnino opus, quanlum ad theoricen atlinet, cui nihil demi, niliil addipotest, omni 

parteleresacrotundum. QuamquamGeorgius Vatlainportentosoillovoluminederebus fugiendis et expeiendis, ex 

Martiano Capella, memorabilequiddam (sidiisptacelj adjicerevisus sil . Sed ille iclem Georgiuscum recondiliora 

omnia in arilhmelicis ex hoc auclore habuisset, ne semel quiclem eum cmn dignilale nominare voluit. De musicis 

idem dico. Ibi enimvero liabuit Guillielmos, Bryennios, etnescio quas alios auctores, non admodum celebres, 

Boetius in meriia nomenclatura locum apud eum non liabuil, cum quidquid solidx eruditionis in musicis Geor. 

Valla prodit, acceptum Boelio debuil, reliqua collectanea sunt inania, nec ccelum, nec terram attingentia, in utro- 

que tamen quxsita ,jucunda magis qiiamnecessaria suhtililale, ul rlinius de siderum musica prodidit. Quidquid 

hic nosler auctor in aritlimelicis ac mwsicis prolulit, id in totum solidum est, ac discussum, fundatumque ex 

intimis matlieseos principiis, inconcussumque in sxcula manebit, 

Quam si dura silex, aut stet Marpesia cautes. 

Quinius tamen liber de Musicis milii quidem non videiur absolutus, tamctsi scio aliter visum eximio viro Julio 

Mariiano Rotx, cjui nuper in hunc auctorem prxfaius est. Quicum milii pleraque de lioc auctore conveniunt. De 

cluobus tantummodo voluminibus magna dubitatio videtur, nec adliuc plane apud me discussa, quantumvis mecum 

lucler, omnem moveam lapidem, rationes omnes mecum mutem, versem, volvam, ignorans 

Quo tenoam vultus mutantem Protea nodo. 

Ut est apud eumdem Flaccuni. Nam si id opus de duabus Christi Servatoris noslri naturis, ac idem de sanctis- 

si7na Trinitate ejus sunt, ut titulus prxfert, nec stylus repugnat, qui factum est utinopere illo de philosophix 

Consolatione, quod uliimum ejus existimanl, cum lolie.s occasio esset, ne semel quidem Cliristi mentio fiatt Erat 

incarcereopiimusille vir, dubiusdevita. Tyrannustruculentusimminebat, tractabat de divinaprovicientia negotium 

arduum. Ibi de tiujus sxculi nialitia, defortunx instabilitate, de malorum hominum in lioc mundo imperio, 

per tolum opus conquestus . Et sciticel, non erat in liis Christus, homini tam doclo, viro tam Jionorato ac pio vel 

semelnominandus^CJiristus,inquam,omnispatienlixexemplum,JongemaJorcsinjuriasabinimicispassus. Deus, 

Dominus, Creator a creatura cruci affixus, non eratilJe, inquam., in Jioc tam spJendido, ut videri voJunt, opere 

7iominandust Ego igitur, ut ingenue faiear id quod res est (etsi scio quam magnam mihi moveam hac opinione 

invidiam, et pius quam Camarinam, dicendum tamen est, quod animo sedet meo), mihi quidem magis phiiosophicum 

opusvidetur quam Cliristianum, nec tamen indignum quod a CJiristiano homine Jegatur, sed indignum ut 

ab eo scriplum credalur, qui ipsi CJiristo dato in sacro baptismate nomine, ipsum antescriptis professus. Nec ob 

ipsius professionem (non i lix numerantur captivitatis causx) in carcerem deirusus, ne semeJ quidem Clirisli faciat 

mentionem. Nonexaggerabo pro dignilaie negotium, satis est Jectori indicasse quid me potissimum moveat. Sed 

eniin de slyto,quam is quadret cu7naJiis Boetii prxfationibus,Judicium aiiorum eslo. Multis sa?ie (e quo7'unniu7nero 

7nefaciledixero)p7'osaiilacumcarmincnonu7iiuslwminisessevidi'ntur,Jongrmajore7ngratia77i/iabctcarme7iqua77i 

jejuna ilJa prosa. Quod simui alque quis secum diligentius perpenderit, videbit i7ie non temere opi7iatum esse. .4 

quid dicei7ius de tot aiite nos doctoru7n vi7-orumJudicio? Quis icnquam ea de re dubilavit ? omnesne cxcuiie^nmt 1 

Nonaio. Quidlu77if Noncogiia7-unt,inqua77i. Si cogitasse7it, sijudicasseît, si discussissent, melius nobis ea xsli- 

i7iarepotuissent : sednonve7iit i7ime7item, aliisoccupaf.iscogitatibus. Que7nadmodum etnosfraxtate,ne77io pauJo 

erudiiiorisjudicii Iiomo, erudilissimos absoI.ulissi7710.9que ilJos RJietorices ad Herenniui7i libros Ciceronis existi- 

mabit, sed alterius cujuspia^n docti viri ea tempestate, qux 77iaxi77ie tu7ic mag7iis i7igeniisJJoruit. Atqui Laure7i- 

tius VaJJa, AîgeJusque Poiitianus, eloquenfix Ro7nanx luniina, ac exactissimi Judicii duo vi7-i ubique, ut Cice- 

ronis, allegant. Non erat, inquis, illis nasu.s? ei-at ufique, sed non cogitarunt, alioqui ex sfyli diveisitate, ac ex 

mulfis aliis argume?itis colHgere facile poferanfno?? esse ea Cicero?iis, qua??ivis et docta et pura et elaborata, 

quamvis inveterata hominum opinioreclamet, denique qua?itumvis et Georgius Valla et Anto?iius Ma?ici?ieIIus et 

quidam alii luctati sinf, ut id hominibus persuaderent, omnes id Juc7-ati, ut apud crudifio?rs veJ stupidi vcl per- 

1 ,

541 PROLEGOMENA GENERALIA 542 

iinaces dicimereanlur, Sedad philosophix consolalionem illam redeunduin. Si Musas reclemeretricidasvocal 

philosophia, ul sophis/se gar?-iun(, quod nihil solidae consolalionis, nihil medicin.ee af/liclo afferant animo, sed 

ipsa sitvera ejus medela, quidni einos, quibut Cliristus veram fidem fecil,ridcbimus vicissimjejunam illam 

philosophiam, /vx d; K.opc./.a? Iiinc facere juhebimus, quai in hoc mundo felicilatem lot philosophis mentila, 

lanlo forlius deceptis hoininibus, qaaiilo matroiia adultera fortius meretricula fallit, infirmo Boelio adesse ab 

nescioquo /iclainilio hujusoperis. Nihil enimplus firmatatis habet pliilosopliia,quam Musx,ul crilicis piacet, 

^nerelriculie, (/enlili liomini elegans, Christianoridiculum invenlum. Atquisi quxras quem auctoremejus operis 

\yulem, haudfaciledixerim ; conjeclura lamen haud exigua colii'/imus,fuisse aliquem non indoclum, aulaliquos 

potius doclos, quiin graliamoptimio iri hujusmodi lameniationeminslituerinl,vehUfunebresolatiuminjuste 

cxso. Nam Boelium haudquaquam tam slupidum. fuisse putandum esl, cumincatcere detinerelur,ut tyran- 

nicx injurix7neminisse tam inporhmevolueriL Vemmde /loc opere plusqaamsatis. Egregieveroimpudensfuisse 

videlur,quisquis dedisciplinascholaslicasuhhujusnuctoris iilulo librum emisit,stulHoresautem qui Boetiiopus 

credidere.Geomelriam inceperilne cumjiwenis essel, ut quibusdam visum est, ac omiserit, aliodetentus studio, 

an senex post .'Irithmelices ac Musicos libros non perfccerit, liaud equidem scire possum, Certum est eam ad nos 

ahsolulam non pervenisse. Sed nunc de typographo acoperis casligatione dicendum. 

Joannes Waldner Tigurinus, vir de optimis aucloribuscuinLaiinis, tum Grsecis,cum reietiamfamiliarisfactura 

summe merltus, Boetii opera anle aliquot annos excudere prelo suo ursus, morle prmventus tam pium 

opiis perdcere nequivil. idem tamen occasionem dedil Henrico Petri, suinmo amico nostro, et de bonis litterisnon 

minus merito, acquolidie bene merenti : qui omissum, Parcarum invidia, opus feliciterperficit, adjutores nactu^ 

ium vivos doctores, tum mulos, hoc est et eximii judicii viros, et veteres codices. Adfuit enim huic edilioni D. 

Seb. Slunsterusadhujusmodihonestanegotianatus, infatigabilicuraac diligentia. Codexetiam pervetustus ex 

Dei Opt. Max. munere ohligit nobis, quem habuit reverendus in Christo pater ac dominus D. Jcannes Kern 

abbas cxnobii Divi Georgiiin Hercyniasylva. Quiprosuo in sacras lilteraset optimos auclores ainore, Iiunccodicem 

mitlereper mulla milliar ianon dubitavit. Ex quo codice multa in Musicisrestitulasunt.AdfuiletD. D. Bonifacii 

Amorbachii codex ex bihliolheca ipsius, qua vix est in tota Germania instructior altera. Nec defuit meus 

codex, muliisnotatuslocis. Hocleclorem scire volui.netemereprxcipitatum opus crederet,quemadmodum nostra 

xlate fierisoletabpecunix potiusaucupibus quamsolidxglorixpetiloribus, Hocceigiluropus, magnifice D. An- 

toni, sub nominis tui patrocinio in lucem ire voluimus, quem constat de honeslis disciplinis, nec minus de disciplinarum 

professoribus ita meritum, ut vix alium hac xlate liceal juslius, et svo merito, sxculi hujus Mecxnalem 

vocare. Quod testimonium prxler cxteros mulios eximiosviroslocupletissimumdicomihieruditissimiacnohis 

amicissimi viri dedere, D. Otmarus Luceinius, jam fato feliciler functus, el D. Clirislopliorus Seld. reip. Augu- 

stanx advocatus ,uterque a te amalus, adjutus, eveclus. Tua benignitas audaciam meam boniconsulat. Friburgi 

Brisgox anno a Jesu Christi natali i 540 catendis Martiis. 

EPISTOLA NUNGUPATORIA. 

Jul, Maiiianus Bota Gcorgio Cornelio ponlifici Tarvisino designato, salutem. 

Primum rebus in omnibus semper fuit novi aliquid proniere, secundum, ubi conseqvi illud nequeas, ab aliis 

deprompta meliora reddere, utrumque tibi prxstare, pontifex Corneli, cum vellem, divei sas bibliolhecas excutere 

cwpi, sperans me el hoc et illud effecturum. Sedallerum quidem assequi ni.m.ine polui, libros enim quos in pliy- 

sicas auscultationes Severius emisit, quamvis eos exstare n07i pauci sciant, deprendere tamenadhuc non valui. 

Alterum autem abunde, pulo, consecutus sum, nam mehioraquam fuerant hactenus impressa multo reddidimus 

eiuscommentaria,quxpartimvariairanscriplionelabefaclaslabiliri,partim longa veslutale collapsa reparari 

multis in locis desiderabant . Neque vero quisquamanobis hancprovinciamfrustra susceptam opinetur, fuit enim 

Boetius non solum magiia facundia vir et eruditione singulari, verum etiam juvandi plurimos incredibili studio 

tcnebatur, alque ideo cum Barbaros armis ab Italia pruhibere consul non posset, barbariem ab Europa discipli- 

nis e/icere doclus non dubilavil Aristolelemenimdialecticxetulriusquephilosophise, hoc est humanx felicilalis 

magislrum, primusetLaiinitatedonavitetexposuit, id quodLucii Sytlx dignitatemnon xquavil modo,sedplurimum 

otiamexcelluit, opibus enim ct polentiafrelusCornelius Sylla, inventos Athenis Aristotelis librosRomam 

portavit.Eloquentix eteruditioai fLdens Maalius Severinus eosdem o Grxco scrmone in Romanam linguain traiis- 

tulit,etexobscuri.sadeoutvixapaucis inlelli.gerentur,cuivis mediocriter eruditopervios luculentis expositionibus 

effecit. Qux utilitas non tanium illius xtatis homines plu7imum juvit. sed ad posteros quoque redundans in nos 

usquepe7'venit, llanc ejusegregiama7iimivoluntatemcuminlerlegendumanimadverlissem,libuilmihiquxdamad 

ipsius cognitionem pertinentia inunumcolligere,utetilliquamvis77iortuogratiam,sipossem, aliquam referre^n, 

et tibi sapientix calle>7iacriusi7isistenti, mullis efloribus coronam darei7i, neqiie enim arbitror ingratum tibifuerit 

eum tanquam de facie 7ioscere, per quem in dies magis ac magis proficis, et ejus opera legendo miru/n in mo- 

dumdeleclaris. Quod ia77ien dum facio, me velim nullus existimet cu/nplures nostri temporis homines imitalu- 

ruin , qui partim om7iia in majus tollunt, partim quxdam, ac si redargui nequeanf, com/niniscuntur : ho7'um neu- 

Irum in prx,'cntia faclurum 77ie recipio, quamvis p7-obe intelliga/7i /lon esse facile sux quoque tempestatisfacta 

,

S43 AN. MANL. SEV. BOETIUS. B44 

describere, nedum ulliusqui milleabhincannisvitadecesserLt,intanloprxserlimscriploruin illius et succedetiiis 

sevisileniio, quine publica quidein litteriscommiserunt. Quamobrem anobisplura nullus exspectet qvam exejus 

aliorunwe libris cognoscipotuerunt, autevidenti conjectura saltem comprendi. Ea tu, Georginobilissime , qualia- 

cunque in unum opus redacta, libenti, sicut omnia mea soles, animo percurre, ei quam pridem nondum satis 

expolitam asportaras, nunc denique perfectam Boetii hisloriam accipe. 

Anicius Severinus Boelius, Romanus, einobilitate majorum et animi dotibus clarus, in ea tempora incidil qui- 

hus Itaiia a barbaris oppressa tenebatur. Natus esi enim. non ita multis post annis quani ab A larico Roma cape- 

relur. Floruiique Theodortci regis tempestate. Theodoricus hic a Zenone cumingentibus copiismissus,ereplam 

Odavacriltaliamsibivindicaverat, Ravennseque regnisede locata, cuncta pro libidine adminisirabat ; quodvidens 

Boetiushonestisdisciplinisanimuniapplicuit,idsibilantumsuperesseintelligensquodhoniineliberodignumforet. 

Erudilus itaque Grxciset Latinis litteris ab adolesceniia cuni esset, quaedam primum ex Euclide transtulit, alque 

ila Iransiulil, ut et di/nitiendi rationes, etalia quxdam de suo adjungeret, ac quod nondum Aristotelis setaie 

repertumfueral sequale circulo quadratum astruere docuerit.Aritlimeiicampostea, N icomachum,nonuiinter- 

pres, secuius,sedsuo usus judicio, Latinis verbis reddidit. Etinde musicamperplexam et involutamdisciplinam 

ex optimis quibusque coUegit, qua m re Arisloxenis copiam, et Pytliagorx judicium expressit. Exstat Theodorici 

regis adBoetium epislola, quxet Piolemei Syntaxin, et Archimedis Mechanicen abeo Latinitate donatam 

affirmat. Verumprxludialixcfuissecrediderimeorumquxvir lantusmente agitabat. Philosophiam enim Latinis 

Utleris illustrareconstituerat, non ut Varro stoicam, nec ut Tullius academiaam, sed eam qux cxteras obscuravit 

ab .tristolele invectam, eta lot prxstantibus ingenio viris, xtate tamlongra celebratam. Id ipse hisverbis significattEgoomne 

Arislotelis opus quodcunqueinmanusvenerit, in Romanum stylum vertens, eorum omnium commenta 

Latina oratione prescribam, ui si quid ex logicse artis subtilHate, e/ ex moralis gravitate peritix, et ex naiuralis 

acumineveritatis ab Aristotele perscripium est, ad omne ordinatum transferam, atque id quodam lumine 

commentationis ilhistrem. Igilur Porphyrium, queni Victorinus Afer compendio transtulerat, explanavit, et 

eumdemasemox interpretatumnovis rursum exposilionibus illustravit. Prxdicamentis manum admoverat, cum 

ecce consul Romx creatur, hoc ipse suis verbis significat : Etsi nos curx of/icii consula7-is impediunt, quo minus 

in liis studiis omne otiuni plenamque operani consumimus pertinere tamen videtur ad aliquam reipubUcx curam, 

elucubratx rei doctrina civesinstruere. Nec male de civihus meis merear, si, cum prisca hominum virius urbium 

cxterarumad /lanc unamrempublicamimperiumtranstulerit,ego.ad idsaUemquodreliquumest, Grxcxsapieniix 

artibus mores nostrx civitalis instruxero. Quare ne hoc quidem ipsum consuUs vocat officio, cum Romani 

morissemperfuerit, quod uhicunque gentium pulcherrimum essel atqlte laudabile, id magis ac magis imitatione 

honestare. Hxc iUe : ex quibus illud eliamfalsum esse convincitur quod aliqui memo7-ix prodiderunt, Boetium 

omnia,nonpleraque, relegatumscripsisse.Adconsulatumautemjuvenispervenitfamreprincipumcivitalis. Pue- 

?-um enim a pat.re retictum curandum susceperant, quod et antiqua iManlii Torquatifamilia prognatum scirent, 

etnovamAniciiproaviindolemperspectamin ipsohaberent. Primo ejus consulatu rex Hunnorum etltalix Odovacer 

Plixba, Rugorum duce victo captoque, potitus est, sicuti Cassiodorus tradif, quibissolum, cumSymmacho 

semel, ipsum in consutibusnominat. Non solum autem dignitntem hancipse adeptus esl, sedduos etiam fiUos 

suos, quod nunquam antea contigerat, consules eodem iempore vidit, Patriciumet Hypatium. Anno illo Boelius 

in curia Tlieodoricum tumprimum Romamaccersitum, S. P. Q. R. nomine, magnafacundia laudavitet incirco 

duorumconsulummediustriumplialeconviviummidtitudiniexhibuit. Collegaminultimo consulatu Symmachum 

socerum habuit, cum quomaqistratumita gessit, ut commune bonum privatis amicitiis prxferret. Accidit ul Pau- 

liniconsularis opesregiisatelUies appeierent. Hominem ingenue tutatus est. Albinumfalso Cyprianus accusavit, 

innocentem consularem virum ostendit. Acerbafames Campaniam urgebat, et acerbiorem coemptionem tyranni 

procuratoresindixerant,eamexigiconsulnonsustinuit. Triguillamquoqueregixdomus prxposiium multoties ab 

injuriadejecit, etConigastumfortunas optimi cujusque insectantem compescuit. Hisce rebui factum est utregis 

indignationemincm-rerat, perdiiorumquedeialionibus iii exsitium petiereiur. Accusationis summa hxcfuit; quod 

senatum Ixsx majestatis accusaturum prohibuei-it ; quod ad Anastasium imperatorem litieras miseritde recuperanda 

libertate. Delaiores pei-ditis moribus homines tres exstiterunt, Gaudentius et Opitio tunc ob innumeras 

fraudes exsilio damnati, BasiUusque pridem a procuratione domus regix dejectus obxratusque plurimum. Pur- 

gassetfacile Severinus objectac?-imina,si coram delatores ai-guendi facultas sibi a Theodorico dniafuisset. Sed 

vel iratus oblatam sibi ultionisoccasione?n amitlere, vel improbus a se excitatam calum?iiam dissolvere noluit. 

Absens itaque vir el i?inocens et grandis ?iatu Boetius malorum conspiratione relegatus est, nec a bonis in patj-ia 

rete?itus, Tici?mm secessit, urbem in Insubribus positam, et sibi a tyranno prxscriptam, i?i quain simul atque ve- 

nit,quoposterisetiamin?ioceniiamsua?n cog?iitam faceret , pulcherrimum illud de Consolatione volumen, Cice?-onem 

imitatus, conscripsit. Na7n sicut itle quo filix dcsiderium levaret, de ani?norum i?nmortaUtate disceptans 

Tulliam supervivere mo?istrat, ita Severinus de falso et vero bono, deque providentia disputat, et omnia volimtate 

divina mortalibus evenire deciarat. Ye?-um i?i eoope?'eGicero car?ne?i 7ion attigit.Boeiiusutramque oratione^n adiniscet 

atqueitaadmiscelutfacileunicuiqueoslendalingeniiimsibiqiiidquidtentassetnunquamdefuisse.Sedquidnaturali 

philosophiadifficiUuslquiddialecticaspinosiustAtutrumque discipUnamsicoraiionesuape^-vagatusest.uiabdi-

S45 PROLEGOMENA GENEUALIA. 546 

tissima quseque cuivis prompta reddideril. Neque vero selectum unum aliquod argumentum oratione conseciatus 

esf, sed philosophix penetralia ingressus, ea Latinis hominibus primus jeseravtt, qux princeps Arisioieles de industriapluribusoccultaverat. 

Quainre optimos quosqueconsuluit, Theophras/umdico,Eudemum, Andronicum, 

Aspasium,H.erminum,Alexandrum,Syrianum, Porphyrium, Thnmis/ium, de quorum sentenliis, ianquam honorarius 

arbi/er, dijudicaf. Attestatur hoc exposi/io in librum Aris/o/elis de Enun/ia/ione iam prima duobus quam 

secundasex librisabsolu/a, inquorum /ertio cum de tribus coniingen/ium modis se melius scripsisse dicai in libris 

pliysicis, suspicandum reliqui/se na/uralem quoque philosophiamenucleasse, verum hacienus tam hidesideran- 

tur commentarii, licetfuerint Tarvisium hinc nuper asporiali, quam illiquosin Analy/icen et Topicen emisit. Siquidem 

ei hos ipse citat, et in topicam Ciceronis septem libros a se confectos profite/ur, opus varium, diffici/e, 

erudi/um, nec a quoquam an/ea quam a Victorinofrus/ra ten/alum. Plalonis dialogos ipse Latinos facturum se 

recepil.factos Cassiodorus asseverat, mirarer quomodo iania prses/are potueril, nisi divina illa in librum Aristo- 

telis de Inlerpre/a/ione commen/aria biennio scirem, ab eo confecla, quod lempus vix evolvendis tot exposiioribvs 

sa/ isfuisse vide/7ir, nedumeorumsenien/iis plerumque coniroversis et dijudicandis, et eligendis ,et accommodan- 

dis.Inter Peripateticos enim celebris est ferme nullus qui in hunc librum non scripseril, quod ei magnopere qui- 

demnecessariussit, et mulladocirina refertus, sed acuminesententiarum etvei-borum brevi/a/e perobscurus ; commenlabaturaulem 

lisec quo /empore Theodoricus supera/is A Ipibus Clodoveium socerum Francorum regem ingen/i 

prxlio profligavit. Cseterum Severinus non taniuin in inierpre/ando ei exponendo Arislo/ele versatus est, sed pleraque 

e/iam ipse velu/i procreavit, horum in numero, smitpiilcherrimi illi quatuor de Differen/iis topicis libriqui- 

bus dinlec/icos locos a rheioricis dirimit, el /otidem alii de u/roque syllogismo, ilem de divisione et defini/ione 

sinquli. Nam qui ad syllogismos ca/egoricosin/roduc/oriusinscribi/ur, /i/ulum subornalum habei, cum libri Ari- 

sto/elis de Enuntiaiione, vel breviarimn sit, u/ ipse appellat, vel cer/e idem quod primus de categoricis syllogismis. 

Opus quoque descholasticadisciplina, non iitulummodo,sed e/elocu/ionemetinventionem mentitur, ali/er enim 

Boe/ius scripsisset, si ea de re scribere voluisset. Sed ipsum mii/amus, ac de hebdomadibus aliquid poiius in medium 

afferamus. Sunt au/em hebdomades opera septempar/ibus dis/ributa, sicuti decem libris decades, einovem 

enneades. Hebdomadas Varro primus inscripsit, deinde hic ipse, ex quibus libellus de substantise\bono, et alius 

deuni/a/i: etuno sump/us es/ , reliquaauteditanonsunl,quodea sibi,utsignificarevidetur,commentatus esse/, aut ad 

nosusquenon pervenerunt. Hebdomades juvenis composuit, veluteldeduabus naturiset una personaChristi, hoc 

u/ i/a existimem ejus verba faciuni. Episcopus, inqidt scrip/or epistolx, /anquam valde necessarium cum pree/erire 

noluisset, e duabus naturis Christum consistere, etin duabus sequaliter ca/holicos credere,novita/e dictiperculsus. 

meditabaromnesanimoquxstiones. Decretumhocfueratconcilio Chalcedonecelebra/cillucqueLeoUomanusepi- 

scopusvenerat, cujus episiola Romam missacum posiea, nilentibus Acephaliscondemnalumjam dogmarevocare, 

pluribus convocatis Romx legerent, nec salis jam quid deceimeret inteliigerent, ansam Boe/io dedi/eum librum 

componendicon/ra Neslorium, qui duabus naiuris personas tolidem adjungeba/, e/ Eu/ychen, quiunicam naluram 

et personam tuebatur. Ergo si quis ab imperaiore Leone, qui rejectain sub Marliano Nestorii et Eutyches opinionem 

fovebat, adJustinumusque supputet annos.paulo minus quinquagintadeprendet, quibus de Boetiiciia 

de/rac/is, primajuventutis tempora relinqueniur. Verum hxc ut libueril quisque accipia/, illud certo non admittendum 

contenderim, Boetium viorte prxventum Musicam non absolvisse. Nam qiwd objiciunt aliqui titulos 

eorum qux desunt adhuc superesse, id nos in contrariam sen/en/iam po/ius trahit, absurdum esse exisiimanies 

nondum conscripiis rebus velle nomen imponere. Quod si quid imperfec/um Severinum reliquit, id ipse iheologiam 

fuisse censuerim . Satis enim superque Philosophiam illustraverat, iiaque divina restabanl, e/jam mulium pro- 

cesserat Auguslinum secutus, u/ ipse de Trinitalead Symmachumscj-ibens af/irma/ : Vobis, inquil, inspiciendum 

es/ an ex bea/i Augus/ini scrip/is semina ra/ionum in nos venienlia fi-uctus aliquos intulerint. Ex quibus illud 

e/iam conjicere possumus, cur nono demum anno Theodoricus Sevenmum et Symmachum necarit, an quia senex 

inopinionem Arii defecii, et inimicus adeo calholicis evasit, u/ eorum templa diruere in Italia voluerit, si Jus/inus 

Arianosin Asianonresti/uere/. Propugna/ores auiemsani dogmaiis cum alias semper,tumprxcipue eo tempore 

Boetiuset Symmachus exsli/erunt. Quamobrem/yrannusconjeclosin carcerem obtruncari jussit. Ticini incolx 

semper a majoribus traditum constanler asseveranl, Severinum, cum regius spicula/or lelliale vulnus in/ulisset, 

u/raque manu divulsum capu/ sustinuisse, interrogatumque a quonam se percussum existimaret, ab impiis res- 

pondisse, aique ita cum in vicinum lemplum venisset, etflexis genibus ante altare sacra percepisset, postpau- 

lumexspirasse. Exsiiac/us divinos honores a iiostris consecu/us es/, quod pro ca/holicis con/ra perfidiam Arii 

mortem suslinuerit. Suniquiscribant ipsum antea Ravennam accersitum, prxlorioque regis prsepositum, mox 

cum aliquot senaioribus occisum, quod Symmacho potius convenire videiur. Turris enim lateri/io lapide fabrefacia 

eiiamnum Ticini mons/ra/ur, Boe/ii carcer sepulcrumque ejus in sede beati A uguslini visiiur, qua parie 

in adylum templi ascensus incipit, hoc epifaphio incisum : 

Mseonia et in Latia lingua clarissimus, et qui 

Consul eram hic, perii missus in exsilium. 

Et quia mors rapuit, probitas me vexit ad auras, 

En nunc fama viget masima, vivit opus. 

Circumferfur e/ aliud elogium quo sepulcrum ejus exornabaiur an/eaquam illic a Luiihprando Longobardorum 

lege collocaretur. Ipsum quia paucis mulia continet ad ejus viiam facieniia subjunximus :


Ecce Boethus adest in ccelo magnus, et omni 

Perspectus mundo, mirus habeudus homo. 

Qui Theodorico regi delatus iniquo 

Ticini senium duxit in exsilio. 

In qua se moestum solans dedit urbe libellum, 

Post ictus gladio, exiit e medio. 

Hic finis viri clarissimi fu.il qui facundia, probiiate, doctrina, plurimum excelluii, uUimus omnium qui ex 

antiquis Romanis aliquid litlerarum monumentis consccrarint, primus omnium qui Aristotelicam disciplinam 

Latinis lilteris illustrare cxperinl, ianlx apudposteros auctoriiaiis, ut ab ejus sentenliis nullaferme sitpro- 

vocatio. Hujus morle magnam rem amisimus, et frustra a multis postea tentatum, Platonis et Aristotelis 

concordiam, quam utriusque philosophix perilissimus et pollicitus fuerat, et nisi vitam eripuissent improhi, 

prxstare solus potuisset. Ullio tamen paulo post insecuta est divinitus : caenanii Theodorico cum piscis caput 

illatum esset, visus est sibi rex in eo videre Symmacliifaciem inferius labrum mordicus apprehendentem, tor- 

visque oculis subinde minitantem, eo spectaculo consternatus tyrannu^ in morbum incidit, et simul atque quod 

viderat idse vidisse confessus est, exspiravit. Ictu sanguinis mortuum suidivulyarunt,verum Amalasiuntarei 

conscia cum in regno successisset, patris acta contrajusetfas decreia rescidit, et Severiniac Symmachi bona 

in/iscum redacta eorum liberis restituit, pauds annis antea quam Belisarius a Justiniano missus Italia Gothos 

omnes expulit. Porro Boetii multi fuerunt : primus Sloicus, de quo mentionemfacit Diogenes in Zeaonis Vita 

secundus Epicureus, quem Vlutarchus in Conviviis introducii ; terlius Cretensis Aristotelis studiosus et vir 

consularis a Galeno celebratus. Prseter hos alii fuerunt et philosophi ambo et Peripaietici, unus hic ipse de 

quo satis jam didum est, Patricius Eomanus, alter Grxcus et anliquior, quem ei hic ipse in Porphyrio et 

Ammonius atque Simplicius ut Aristotelis interpretem agnoscunt. Fuerunt itidem et duo Symmachi magnx in 

litteris existimationis uterque : primus Gratiani et Valentiniani temporibus; secundus Zenonis et Anastasii : 

illius epistolx circumferuntur crebraque de eo in Macrobii Saiurnalibus meniio habetur. Rujus nihil qaidem 

exstat; sed, ut Boetii testimonium prxteream, Priscianus Cxsariensis de ponderibus scribens , sic eum laudat 

ut omnes omnium disciplinarum apices consecutus videretur. 

OPERA PHILOSOPHICA. 

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE 

LIBRI V. 

Serenissimo Delphino Petrus Callyus. 

(Ex editione ad usum Delphini.) 

PROLEGOMEINA. 

EPISTOLA DEDIGATORIA. 

Qiiidquid Ludovicus Magnus, augustus parens tuus molitur, Serenissime Delphine, id 

omne magnum est ; seu populos regit; seu hostes expugnat; seu utrisque concessa pace gra- 

tijicatur. Sed indoles et institutio tiia regiorum operum opera sunt maxima. Tu quidem, 

velut nobile speculum, regales cum animi, tum corporis dotes ab ipso acceptas sic reddis, 

nihil ut in te desideretur quod imperatorice majestatis esse possit : tuam vero institutionem, 

quam rex ille sapientissimis suis consiliis exorsus est, selectissimisque viris corroboravit, 

magnificentissimo librorum apparatu ita perficit, ut ineffabili quadam necessitudine, quantum 

filius parente, tantum parens filio regum omniitm pra^stantiatn vincat. Ecce, continuato illius 

jussu, inter antiquos auctores emicat Severinus Boetius, seque tibi sistit, ut meliori quodam 

jure, sic majori spefructuum uberrimorum. 

Omnium certe ejusmodi auctorum meritissimo Boetius tibi se sistit. Illi enim advence Gallicorumque 

institutorum penitus ignari, pra>cone indigebant, qui, prcedicata eorum dignitate, 

aliquam in aula iisdem compararet existimationem : hic pridem a Philippo Pulchro Galliarum 

rege, litterarum litteratorumque amantissimo principe, honorificentissime exceptus, prope 

; ,

JiiO IN LIBROS DE CONSOLATIONE PIIILOSOPIIM^. PROLEOOMENA. KbO 

domesticus est, aulicorumque morum tam gnarus, quam ab aulicis notus. Illi profani, nulla, 

nisi quani forte a novis interpretibus acceperunt, pietate commendantur ; hic sacer, Chri- 

stiana martyris splendidius quam Romana patricii micat purpura. Illi in uno \duntaxat 

dicendi genere versati, aut solutam sine stricta, aut strictam sine soluta orationeni habent : 

hic utriusque sermonis scientissimus, ut persuadet orator eloqiiens, sic poeta suavis delectat. Illi 

Musis niollioribus inspirati, suis sententiis si non la'dunt, lcesam ostendunt mentem, quam sanare 

nequeunt; hic, docente severiori philosophia, perturbationes, errorum vitiorimque causas, ita de- 

tegit, ut admentis salutem multwn conferre posse videatur. 

Si vero auctor ille facilesad te liabuerit aditus, Serenissime DelphinEj majorem doctrina' vir- 

tutisque accessionem se sperabit facturum, non solum in te ; sed in omnibus etiam adolescentibus, 

ad quos, velut a capite ad membra, regice iuce institutionis forma derivatur 

Magnum quideni est, te geographiam, chronologiam, historiam tam profanam quam sacram, 

eximia Latinitate cumulatus, perfectissinie callere ; sed longe mqjus, illius, quam insitani habes 

cum de te, tum de Deo, notitice philosophicum, quod Boetius hic suggerit, accipere incrementum 

: illce etenim priores disciplince liuic posteriori, non secus ac niancipia domina^, famulantur. 

Hac informatione princeps tanto altius populos supereminet, quanto sui conscius. Conditorisque 

intelligens, divitiis, honoribus, voluptatumque illecebris, quibus regale soliuni circumfundi 

solet, contemptis, et humiliores de semetipso et sublimiores de divina majestate concipit 

sensus. Non omittendce erant ece quce animo tuo vereregio inipresscesunt, artes ingenuce ; sed illa 

quam 'Qowvws inspirat, humance divinxque naturce notitia tibi omnino necessaria videtur ; suis 

etiam sceptra noncarent miseriis, quibus philosopliicum illud consulis Romani remediumutiliter 

potest adhiberi. 

Qitamvis autem augustum tuiim genus et prcestantissima tua eruditio te adeo evexissent , ut au- 

reus hic liber magno tibi deinceps usui esse non posset, grande tamen tiium Delphini decus id a te 

videtur postulare, illum ut librum tibi legi cures, cum alias ob causas, tuni niaxime ut Boetius 

Gallicis academiis, a quibus pari qua olini a Romanis mcenibus injustitia dudum exsulavit, tuo 

regali exemplo restitiiatiir ; ttirpe nimirum regno Christianissimo sacrum hunc doctorem Virgi- 

lio, Ciceroni, Aristoteli, cceterisque religionis Christiance hostibus post poni, eoque magis quod, 

ille non intelligendi solum, sed etiam dicendi gravissimus auctor et magister nostras Cliristianoram 

scholas affluentibus doctrinarum omnium copiis ditaverit, Grammaticam, fugata barbarie, 

sanctos fabularwn usus docuit ; rhetoricam lectissimis verbis verissimisque sententiis ornavit, 

philosophiam obscuritate liberatam ita excoluit, ut quicunque huic parere voluerit, is omne a'tatis 

tempus possit sine molestia transigere. 

Patere ergo, Serenissime Delphine, virum pariter nobilem, doctum et sanctum, regiam 

ingredi, cceteris auctoribus tuis annumerari, et inter illas, quas in litteris feliciter consumis, 

operas tibi audiendum proponi ; sanctitatem liic cum doctrina, ittramque cum nobilitate sic 

animadvertes conjunctam, iit quidquid ibidem erit obviuni, id aiigiista tua haud indignum origine, 

et ad tuam scientiam augendam et ad coronani ceternam, cui reges omnes studere debent, consequendam 

conducere plurimum possit. Cadomi cal. Novemb. anno Domini lOyg. 

PR/EFATIO. 

Inter plurima Boetii uostri opera, prsestantissimum A mani Tliuringi ? an quse Renati Vallini Nannetensis? 

celeberrimumque est illud quod inscribitur Consola- Plura, etiam diligentissime conquisita, videre non 

tio philosophix. Sed qufe bactenus edita sunt hujus polui. Sed ha-.c omnia aut ridicula sunt, aut ad pate- 

uperis commentaria, hsec tam imperfecta fueruat, ut faciendas Boetii cogitationes minime idonea. 

nou immerito ad usum Serenissimi Delphini nova Primum enim quK S. Thomse tribuuntur in hanc 

institui mandentur. De antiquis novisque pauca prK- Cousolationem philosophiae commentaria, haec ridiloquar. 

cula sunt : nam, ut infinita omittam, quis tempereta 

I. risu, legeudo haec lib. i, pros. 1 : Eleys, inquit, est 

Antiqua, inquam, consolationis philosophicae, aut ciultas Grxdx,in quastuduit Jristoteles : unde studia 

potius minus recentia commentaria sunt imperfecta : sua dicuntur Eleatica. Academia autem fidt civitas vel 

quse enim commendes ? eane quee S. Thomae tribuun- villa, in qua studuit Plato ; iinde studia sua dicuntur 

tur?an ea quae sunt Raymundi Palasini Albiensis Academica ; aut hasc lib. ii, raet. 5, ad istaverba, 

dicti Valderici ? an qua3 Jodoci Badii Ascensii ? an Tyrio miscere veneno ; Thirus, ait, est vermis venequK 

Joannis Bernartii Belgae ? an quse Theodori Sitz- nosus, in cujus sanguine intingitur purpura ; aut hsec 

.


lib. III, pros. 8: Alcihiades, inquit, mulier fuit iml- 

cherrima, qurni vidcnfes quidam dtscipuli Aristotelis 

quavisa 

duxcrunt eam adAristofelem, utipsamvideret ; 

dixit : Si homines lynceos oculos haberent, ut quxque 

obstantia penetrarent, introspectis visceribus, corpus 

qiiod apparet pulcherrimum, turpissimum videretur 

anthiaac ejusdem lib., met. 8. ad heec, Asperis echi- 

nis : 

echinus, inquit, est piscis parvus semipedalis, qui 

adhxrendo videtur retinere navem : ubi sx^vnU, Latinis 

remora, cum echinis confunditur. Infinitus sim, si 

omnes hujus commenti potius quam commentarii in 

grammaticam, poesim, historiam, et mentem ipsius 

Boetii errores contendam enumerare. Quare hoc opus 

uon crediderim esse S. Thomse. 

Videtur autem hoc opus esse Thomaj cujusdam, 

natione Angli, patria Walensis, ordine Dominicani 

cui etiam tribuitur Summa logicae, quce vulgo S. Tho- 

quod enim 

mse Aquinatis nomine impressa legitur : 

Thoraas ille diceretur Anglicus, et Dominicanus es- 

set, propter eumdem ordinem et quamdam appella- 

tionis similitudinem, errore typographorura dici potuit 

primum Angelicus, postea S. Thomas. Hinc ab 

isto commentore lib. ii, met. \, citatur Alanus, qui 

non floruit nisi sEeculo decimo quarto, cum tamen 

S. Tbomas vixerit anno 1274. Hinc puto hunc Thomam 

Anglice locutum lib, i, pros. S, ubi, Coemptio, 

riim aucturem. Non tamcn continuo sancti Thomse cre- 

diderim, inquit Ascensius prsfatione in hos Boetii 

1 ibros, cum neque phrasim ejus redoleant, neque fecun- 

ditatem illam mirabilem, qux in cxteris doctrinis ejiis 

cst, assequantur, neque tempori congruant ; nam Alani 

opuscula, quem plusculos annos post ipsum sanctum 

Thomam obiisse tradunt earum rerum periti, nonnun- 

i/uam allegant. 

Deiude commentaria Raymundi Palasmi Albiensis 

ilicti Valderici in tribus praasertim versantur : 1° in 

lirevissimis quibusdam nominum aliquot obscuriorum 

.• interpretationibus, margine libri inscriplis 2° in 

lungiori quadam lectione astronomica, ad e.xponen- 

das vices Hesperi occidentem modo sequentis, inodo 

orientem prtEeuntis solem : Pro quorum intellectu, 

inquit ad metr. 5 lib. i, est opus archimedare, id est 

conficere figuras, quarum inventor Archimedes fuit. 

Notetur quid circulus, quid centrum, quid area, quid 

circunferentia ? Egregiee adnotationes ! 

3° in qusestio- 

nibus, quas vocat Cratonicas circa quintum librura : 

Quarum, inquit, hsec principalis voliiat qusestio, vide- 

licet utrum, divina providentia existente, liberum arbi- 

Irium sit hominibus. Ubi interpres ille videtur senten- 

tias Boetii animo non comprehendisse. 

; 

A Quamobrem ex his tribus primum nobis videtur 

non sufficere, secundum redundare, tertium impedimento 

esse ad mentem Boetii hic percipiendam. 

Postea Ascensius, ut ipse jactitat praedicta prsfa- 

tione, docuit carminum leges, et veritates : fabellas 

quoque et historias diligentius recitavit ; et Latinitalis 

aut servatx aut neglectx viriutem aperuit, dolens quod 

Grxca verba subinde incerta reperire nusquam potuit- 

At interpres iste, quanquam sibi magnopere pla- 

ceat, apud alios tamen male audit: AscensiusBadius, 

inquit Theodorus Sitzmanus, de quo statim dicetur, 

hnnc aliosque optimos auctores quisquiliis merisque affaniis 

inquinare, impudenter dicam, animprudenter,non 

abstinuit. Quod Ascensii vitium quamvis non consta- 

T, ret, idem nihilominus Aseensius ipsos non escessit 

grammaticce limites, ultra quos ad accuralam horum 

librorum intelligentiam aliquid majus deside- 

ratur. 

Subit Joannes Bernartius, qui, pancis in solutam, 

pauciorihusque ia strictam hanc Boetii orationem 

notatis, seipsum videlur illustrandum ornandumque 

ita suscepisse, ut ubi primum vel minimam nancis- 

citur occasionem eorum quorum recordatur dicendorum, 

hoec sive ad institutum 'conducant, sive non, 

congerat, suam potius eruditionem quam auctoris 

mentem espositurus. Hic, inquit prcedictus Sitzma- 

nus, librum hunc nobis tradidisset multo tersiorem, si 

inquit, est institutio super aliqua portione danda derc 

licuisset : sed immatura morte sublatus in rationem Li- 

rmenda vel vendenda, et vocatur vulgariter Ungelt, 

bitinx venit, telamque, quam erat exo7-sus, imperfectam 

quanquam forte, errante typographo, sermo fuit de- 

C rcliquit. 

pravatus' Gallice dicimus monopole. Nescio etiam 

Succedit ipse Theodorus Sitzmanus, qui totus est 

i[uomodo a S. Thoma dici potuisset ad fmem 2 metri 

iu componendis variis lectionibus, ut quam melius 

lib. i, hsec Marquardus. 

e.xponere sensa Boetii existimaverit, hanc expunctis 

Ac ne putes me htec temere fingere, consulere ca?teris inoneat retinendam. « Quibus tamen, ut ipse 

poteris cum Vallinum, tum etiam Ascensium, qui 

[lariter negant S. Thomam esse horum commentario- 

de semetipso ait, non raro inspergit alia queedam, 

vel ex philologia, cui unice hactenus fuerat addictus: 

vel ex jurisprudentioe politicesve penu ; vel ex orbe 

illo disciplinarum, quae studio sapientiae famulantur, 

petita. Quod profecto, addit, non aliam ob causam 

feci, quam v.tgrata vice nunc prodessem, nunc delecta- 

rem, hoc est, utile dulce miscerem. » 

Fidemne liberaverit suam hic interpres, fequus 

lector judicet. Ego vero existimo, primum quidem 

ipsum orationis Boetianfe contextum, quem reoensuit, 

D aliis perspicacioribus oculis indiguisse ; deinde hunc 

interpretem alios veterum librorum interpretes imi- 

tatum, non tani aliorum quam sui gratia scripsisse: 

unde ita citavit alios sive oratores sive poetas, qui 

more Boetii loouti fuerant, ut cum unum auctorem 

suscepisset explicandum, plures, nulio exposito, 

nobis proponat interpretandos, homo felicis memo- 

rioe. 

Denique Vallinus, nostro judicio, omnium optime 

de Boetio meritus est : conlextum enim saspissime 

corruptum emendavit : quamobrera, ut ipse de se 

ait, optimos quosque codices consulimus contextumque 

ex eorum plerumque consensu recensuimus. li autem 

fuere duo manu exarati Sancti Victoris ; duo ex bibtio- 

theca Thuana iidemque vetustissimi ; ex regia unus ; itemque 

duo mei, sed recentiores. Grxcus quoque eorumdem

KS3 IN LIBROS DE CONSOLATIONE PIllLOSOPIII/E PROLEGOMENA. iio4 

librorwncodex, quos Grxcenilerpreiaiusesllilaxhnus k 

Planudes ex eadem bibliotheca regia. Ex ediiis vero 

Florenfinus anni I5I3 et alius quivis ovtimus.Qninetiam 

idem Vallinus qnosdam hnjns opusculi locos, quos 

obscuriores putavit, suis notis illustrare conatus est. 

Propterea quaj Lugduni Batavorum, novem abhinc 

annis, typis mandata sunt ,Variorum in hanc philoso- 

phiae Consolationem commentaria, haec Joannis Ber- 

nirtii, Theodori Si"tzmani, et Renati Vallini notis, 

velut CcEraentum sine calce, constant. 

Ipse tamen Vallinus, omissa omni verborum inter- 

pretatione, tacitaque Beotiana disputandi ratione, 

notas adhibuit tam raras tamque breves, ejus ut la- 

bor, alioqui utilis, ad perfectam hujus operis cogni- 

tionem habendam suflicere non possit. Et hfflc antiqua 

sunt, sive potius minus recentia Consolationis 

philosopbicaj commentaria. 

II. 

Pra^dicta commeutariorum iu Consolationera philosophicam 

vitia optime animadvertit vir ut gente, 

sic doctrina omnique virtutum gonere prajstantissi- 

mus, Carolus Sancta-Maur»us, Montauserii dus, 

Serenissimi Delphini moderator, etpro singulari sua 

in rebus principum consulendis prudentia, sagre tulit, 

facta prudenlissimi illius Aulici, ciijus consiliis 

quandiu usus est rex Theodericus, tandiu vitam 

optimo imperatore dignam egit, obscurioribns verbis 

velata latere. Idipsum etiam novit illustrissimus 

Ecclesiae princeps Jacobus Benignus Bossuetius. Condomensis 

episcopus, ejusdem Serenissimi Delphini C 

praeceptor, et pro esimia sua in divinis mysteriis 

sapientia doluit, cogitata sapientissimi illius theolo- 

gi, quo docente humana libertas cum divina provi- 

dentia conciliatur, compressiori quodam disserendi 

modo occultata ignorari. Id quoque vidit clarissimus 

vir Petrus Daniel Huetius, nostrte quondam Cadomentis 

academise alumnus ; cujus etiam opera idem 

Serenushniis princeps ad litterarum et sapientiai stu- 

dia utitur, et pro incredibili sua in omnibus discipli- 

nis erudilione ingemuit, elegantia excellentissimi 

hujus cum oratoris, tum poetae, in quo tanquam in 

ultimo Romanorum hasrede dites purioris Latinitatis 

reliquia; servabantur reconditce, dicta inter obscuros 

barbari sui SKCuli auctores permista contemni. llla, 

inquam, prKcIara Galliae nostris lumina improbam 

hanc querebantur Boetii, hujusque Consolationis phi- 

losophicae. sortem, cum jussi sumus hos Boetii libros 

ad usum Serenissimi Delphiniinterpretatione et notis 

adornare. Meliorne, an deterior prEeteritis videbitur 

noster hic labor non possumus divinare : sed prffi- 

scriptas nobis has, quae sequuntur, leges ea qua potuimus 

diligentia observare studuimus, ad perpetuum 

singularis inDeum pietatis ; inregemobservantiffi 

; etinlitteras amoris monumentum. 

t. Usi sumus lectione quam, consultis sanioribus 

libris, recensuit Renatus Yallinus, exceptis paucis 

vocibus quas, ut ibidem monuimus, validissimis 

coiijecturis convicti mutandas e:ristimavimus. Quoniam 

vero parum interest, lectorem veterum errores 


nossB, ideo proposita nova lectione vera, arbitrati 

sumus omitti posse veterem falsam, et quidem eo 

lubentius, quod cum nullus fere fuerit hujus operis 

locus, qui aliquando non fuerit corruptus, ad fastidium 

usque repetendse fuissent variselectiones. Quanquam 

ne huic etiam officio deessemus, ad finem nostri 

operis varias lectiones Vallini retulimus ad nume- 

ros hujus libri accomraodatas. 

2. Proposuimus dupiex genus argumentorum, ut 

una veluti cogitatione lector animadvertere possit, 

quid in toto illo opere et qualibet ejus parte conti- 

neatur. Primum est idea totius operis : ubi formatis 

quibusdam argumentationibus, mentem lectoris effi- 

cacius commovendo, Boetiisensa magis demonstrare 

sumus conali. Alterum est summarium uniuscujusque 

capitis ; in quo non solum dicenda, sed dicendorum 

ordinem breviter complexi sumus. 

3. Quamvis hi tituli, Melrum, Prosa, a receutiori- 

bus horum librorum iuterpolatoribus fuerint invecti, 

et juvandffi duntasat memoriae causa adpositi, iisque 

omnes veteres libri, et optima editio Florentina careant, 

ul advertit prsedictus Vallinus, hos tamen non 

omittendos esse duximus : quoniam nunc ita in usn 

sunt, ut quoties laudatur Boetius de Consolatione 

philosophiffi (laudatur autem s8e{!SFssime), toties hi 

tituli nominentur. Quid. vero has notas neglexisse 

noceat, expertus est ipse Vallinus : cum hujus edi- 

tione non sine magno temporis dispendio, ad fidem 

auctoris Boetiam appellantis probandam uti valeamus 

: unde contemnitur. 

4. Genera versuum, quibus hic usus est Boetius, 

propositis eorum legibus, ante nominavimus, quam 

eorumdem interpretationem et notas aggrederemur : 

quod ex his plura sint minus usitata, tyronibus 

prsesentim, quorum gratia Gra?.cas quoque dictiones, 

quibus hi versus significari solent utpote obscurio- 

res, vitavimus. Versus hi multiplicis sunt generis, 

nec interest numerari ; sed carmina, quse ex his 

versibus cpnstant, ad sex et viginti genera revocan- 

tur. 

5. Subjecimus interpretationem, strictae quidem 

orationis continuatam, solutae vero interruptam ; 

rum more, qui ante nos jussu Ludovici Magui, 

eo- 

ad 

usum Serenissimi Delphini in poetas scripserunt, 

aut oratores Latinos ; ut qui adolescenles iitteris 

operam navant, his nihil desideretur eorum, quaa ad 

majorem in arlibus ingenuis profectum possint con- 

ferre. 

6. Notas nostras addidimus ; non illas quidem lon- 

giores, ne inanem eruditionem viderentur ostentare; 

neque etiam breviores, ne nostrorum commentariorum 

alia quffirenda essent commentaria ; sed ad ju- 

ventutis usum aptatas : id quippe unum optarunt viri 

sapientissimi, quorum curis commissa fuit regia 

Serenissimi Delphini institutio. Sic principi instituendo 

studentes, reliquae juventuti informaudae la- 

boraverunt, ad summum reipublicae litterariaj commodum, 

regnique Gallici decus. 

7. Operse pretium esistimavimus, integrum boc 

18

835 AN. MANL, SEV. BOETIUS. o56 

opus interpretatione et notis illustratum duobus hinc 

prior est rerum 

inde interponi indicibus ; quorum 

prcecipuarum, quffi in toto hoc opere explicato occur- 

runt ; posterior vocabulorum, qucC in his quinque 

Consolationis philosophicse libris leguntur : ubi cu- 

ravimus vocabula qufe nobis visa sunt barbara, aut 

saltem minus Latina, diversis characteribus formari 

ut lector id Latinitatis vitium moneretur, nec nostra 

tamen commeataria frequentioribus ejiismodi notis 

turgerent. Si nostrum hoc ausum doctiores escitave- 

rit ad absolvendum, prolata auctoritate, aliquod ex 

ejusmodi vocabulis, id non ingratum erit uostrse te- 

: 

A meritatis praemium. Non omnia novimus, doceri 

semper paratissimi. 

Nihil denique istorum omnium prius attingendum 

arbitrati sumus, quam instar aliorum Serenissimi 

Delphini scriptorum proposuerimus, 1° Vitam Boetii i 

2° testimonia variorum cum de Boetio tum de ejusdem 

scriptis ; 3° generalem librorum Consolationis 

philosophicae ideam ; 4° aliquam ejusmodi librorum 

censuram : hsec enim quilibet horum scriptorum de 

suo auctore praefari consuevit ; si exceperis generalem 

operis ideam, cujus exemplum etsi non habeamus, ex 

ipsa tamen, uti speramus, non mediocris utilitas erit. 

AN. MANL, SEVERINI BOETII VITA. 

Boetius natus est Romae (a), circa annum Domini 

quadringestesimum septuagesimum quintum, sequEe- 

vus Joanni summo pontifici; Justinoimperatori ; 

Ful- 

gentio, Ennodio et Cassiodoro doctoribus ecclesia- 

sticis. Nomen geuusque matris non scimus; sed pa- 

ter ejus fuit Anicius Manlius Flavius Boetius, vir ipse 

consularis, filius BoiHii illius, qui (6) prffifecturam 

prtetorii gerens, imperante Valentiniano tum inte- 

remptus fuit, cum Aetius patricius, dux fortissimus, 

cujus ut laborum sic viotoriarum ille semper fuerat 

particeps, ejusdem imperatoris manu interfectus est. 

II. 

Hic autem, de quo nunc agimus, auctor vocatur donati sunt. 

(c) Anicius Manlius Severinus Boeiius, prsenomine C 

III. 

scilicet nomini cognominique postposito. Nimirum Cum vero noster Boetius (k) duodecim saltem an- 

hoc erat in usu apud antiquiores Romanos, ut idem nis natus amisissct patrem, hic [l) amicorum propin- 

homo tribus aliquando donaretur appellationum gequoruraque curis commissus, Romae primum, postea 

neribus, quae dicebantur (d) prasnomen, nomen et 

co^nomen. Praanomen, ut vox ipsa sonat, est appel- 

latio, qua3 appeliationi gentis praeponi solet : qualia 

sunt nomina quaa apud nos vocantur propri», ut Lu- 

dovicus; nomen, appellatio gentis, ui Heciorides ; cognomen,appellatio 

familiaBejusdem genlis, ut Borbonides. 

Ut autem sajpe prajnomen nomini, et nomen 

cognomini olim anteponebatur, sic non raro, (e) in- 

verso ordine, ut nunc positis nomine et cognomine, 

praiuomen subjiciebalur. Sic ergo auctor noster nomine 

gentis dicitur xinicius; quod e.\ {/) antiquissima 

uobilissimaque Aniciorum gente esset prognatus. Sic 

nomine familiEe dicitur Manlius Sevei-inus, quia ex 

Manliis Severinis ortus erat : sive iuerint dua; fami- 

(a) Consolat. Philos. 1. i, p. 5 : Tux 

quissimam legem. 

civiiaiis anli- 

[0) Cassiodorus in Chronico ad consulatum Aetii et 

Studii anno Christi 434. 

(c) Sic inscribuntur libri Consolationis Philoso- 

phiffi. 

(d) Valerius Maximus sive probus libello de prajnomine. 

(e) Ut Flavius Vespasianus, et Flavius Sabinus 

fratres, apud Suetonium. 

S. Hieron. ep. ad Denietriadem : lllusiris san- 

(f) 

guinis. geiius, in quo aut nullus aut rarus est qui non 

merueritconsulatum. 

B liae, quarum aiteram, nimirumManliorum per patrem, 

alteram videlicet Severinorum per matrem atligerit : 

sive eadem fuerrt familia cognomine altero dicta Severinorum, 

propter illam severitatem, qua T. Man- 

lius, qui ob detractum Gallorum duci a se occiso tor- 

quem, inde Torquaii cognomen in familiam intulit, li- 

lius (g) securi casdi jussit, quod contra ediclum, ductorem 

Tusculanorum singulari certamine provocan- 

teni interfecerit. Sic proprio nomine dicitur Boeiius, 

sive ut quibusdam scrihHar Boeihius, a,ui aliis Boeihus, 

ab auxilio, quod primus, cui istud praenomen fuit 

irapositum, tulit : ôr,Q6q quippe Grcccis est adjuior 

propterea plures olim, ut apud (h) Laertium, Plutarchum 

(i), ipsum nostrum [j) auctorem hoc praenomiae 

(m) Alhenis studuit : ubi in grammatica, philosophia, 

mathematicisque disciplinis tantum profecit, ut plura 

non solum Euclidis, Nitomachi, Pythagorae, Ptole- 

maei et Archimedis, verum etiam ipsius Aristotelis 

(n) Grajca opera Latine reddiderit, reliqua ejusdem 

philosophi opera similiter redditurus, ipsumquecum 

magistro suo Platone concilialurus, si fata tulissent. 

Neque vero vir ille doctissimus in esponendis 

modo auctorum operibus versatus est, sed pluraipse 

excogitavit, excogitataque ad felicem exitum per- 

duxit. Testis est admirabile hoc philosophiae ConsojQlationis 

opus : ubi Ciceronem deanimorum immorta- 

litate, quo filiae desiderium levaret, disputantem imitatus, 

in hoc Ciceronem superavit, quod, cumCicero 

[g) Virgil. vi .^neidos, 

Aspice Torquaium. 

(A) lii Vita Zenonis. 

(i) In Symposiacis. 

v. 824 : Sxvumque securi 

[j) Comment. inPorphyr. 

(li) Elapso, scilicet anno Christi 487 ; siquidem 

ejus pater consul fuit hoc ipso anno. 

(l) Consol. philos. 1. ii, Pros. 3: Desolaium parenie 

summorum tevirorum cura susccpit. 

(?n) Cassiodor. I. i. Var., ep. 43 : Aiheniensium 

scholas longe positus introisti. 

(n) S. Antoninus citans Sigebertum, 2 part. Hi t. 

tit. H, cap. 15. 

:

537 IN LTBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIyE PROLEr.OMENA. bS8 

carmine tunc non utatur, Boetius utramque orationem 

ita periniscet, ut quidquid eruditionis, aut a 

grammatica, aut a rlietorica exspectari potest, illud 

ibidem mirum in moduni eluceat. Testis illa Boetii 

Logica, ubi pra?ter antiquas Porphyrii, Aristotelisque 

opiniones, suam ipse proposuit de Categoriis, divi- 

.none, definitione et syllogismis doctrinam, qua ratio 

bene disserendi plurimum promoveri potest. Testis 

opus illud in septem partes distributum, quod pro- 

pterea, Varronis exemplo, Helidomades inscribitur, 

in quo, quoad superest, mathematicorum more propositis 

quibusdam elfatis, multa docet de eo quod 

bonum est, et unum. Testes libri quinque de Mu- 

sica, cujus ita peritus fuit, ut instrumenti musici, 

vulgo (a) chiterini inventor habeatur. Testis singu- 

lare illud (6) externis etiam regibus notum expetitumque 

inventum duorumhorologiorum; quorum alterum 

(c) aquis sub modulo fluentibus iemperabalur 

alterum solis immensi comprehensa illuminatione di- 

stinguebatur. 

Quin etiam Boetius de tlieologis optime meritus, 

scripsit cum de mysterio sanctissim^ Trinitatis ad 

Symmachum, et ad Joannem Ecclesiae Romanae diaconum; 

tum de Incarnatione. De (d) Trinitate quidem, 

ne suspectus foret Christianis, quod ex synodo 

contra bajreticos congregata sese subduxisset, veritus 

ne sibi propter suam eloquentiam causa commit- 

teretur agenda : de (e) Incarnatio7ie vero, ut extremi 

sibique contrarii Nestorii atque Eutychis submoveren- 

iur errores. 

IV. 

Sed quanto doctior Boetius, tanto majori studio 

coluit virtutem, suo erga Deum et homines officio 

diligentissime functus. Quales fuerint illius in divinam 

majestatem cogitationes vel ex eis patet, quaj 

inspirante philosophia in aureo illo philosopbicaa 

Consolationis opusculo {f) protulit : nihil enim tum 

docuit, nisi quod ipse (^r) fecerit, nec tanta facilitate 

tunc prsestare potuit, nisi quod a teneris annis con- 

tinuata pietate exercuerit. At singularis benevolentia 

Boetii in omnes homines, miseros praesertim, ex hoc 

etiam est manifesta, quod cum (A) ingenti salutis sure 

periculo senatum populosque omnes cum gravissima 

oratione, tum etiam objecta periculis auctoritate 

protexerit : quodque (i) fuerit in pauperes liberalis. D rum civium fortunas invadentem, saepius repressit : 

(a) lu supplem. Chronic. 

(6) Cassiodor, I. i Yar., ep. 4S. 

(c) Ibid. 

(d) Madgdeburgenses centuria 6, c. 10, et ante hos 

S. Antoninus 2 part. Hist., tit. H, cap 13, ex Vincentio. 

(e) Sic loquitur ipse Boetius 1. de Duab. Natur. 

et una persona Christi. 

(/) Prajsertim ab initio libri tertii. 

{g) Ennodius episcop. Ticinensis, 1. vii, ep. 13, 

Boetio. 

[h) Consol. PMl. I. I, pros. 4 : Inde cim improbis 

graves, etc. 

(i) Magdeburgenses ex Procopio I. i de Bello Goth., 

etc, cent. 6, c. 10. 

(;") Consol. philos. lib. n, pros. 3 : Cum ianto 

tplendore socerorum. 

A V. 

Atque propter has prajclaras animi dotes factum, 

ut Festus (j) senatus princeps iiliam suam Helpen 

Sicilia; alumnam Boetio propriam dicaverit, stabilique 

junxerit connubio. Ea autem Helpes, inquit 

Vallinus (A), dotibus animi longe corporis fortunxque 

bona superavit : scripsit enim versus emendatissimos, 

scribentique marito siiavissimus genius adsedit. Desideravit 

aulem ex ea liberos : quanquam nonnulli di- 

cant, Boetium ex ea duos lilios Patritium etHypatium 

suscepisse. Addunt eumdem Boetium amatara hanc 

suam uxorem lioc ultimo carmine proseculumfuisse : 

Helpes dicta fui, SiculiE regionis aliimna, 

Quam procul a patria conjugis egit auior : 

Quo sine mfEsta dies, nox auxia, flebilis hora, 

Nec solum caro, sed spiritus unus erat. 

B Lux mea non clausa est, tali remanente marito, 

Majorique anim£e parte superstes ero. 

Porticibus sacris jam nunc peregrina quiesco 

Judicis aeterni testificata thronum. 

Ne qua manus bustum violet, nisi forte jugalis 

Hjec iterum cupiat jungere membra suis, 

Ut thalami tumulique comes nec morte revellar, 

Et socios vitte nectat uterque cinis. 

Sed hfec venustam Boetii poesim non redolent : saltem 

maximam partem. 

Propter eadem doctrinae virtutisque ornamenta (l) 

Symmachus, princeps quoque senatus, defuncta Hel- 

pe, Rusticianam filiam suam eidem Boetio dedit 

uxorem, ex qua, inter alios liberos, duos suscepit fi- 

lios, quorum alter avito nomine Symmachus, alter 

paterno Boetius dictus fuit; quique adhuc pueri (m) 

„ consules facti sunt : ideo enim hi filii a suo patre 

dicuntur (n) viri consulares, quorumjamuiin id xtatis 

pueris vel paterni vel aviti specimen elucet ingenii. 

VI. 

At vero singulari cum doctrinae, tum etiam virtiiti 

Boetii referri debet acceptum, quod ille vel ab adolescentiasummisdignitatibus 

ornatus fuerit. Primum 

quidem adhuc juvenis (o) in patrum senatorumque 

ordine positus, patricius fuit. Deinde anno suk Ktatis 

circiter trigesimo quinto fuit (p) consul. Postremo 

ffitate provectior magister fuit (q) officiorum : quas 

quidem dignitates ut non suscepit, sic non gessit, 

nisi (r) communi bonorum omnium studio : hinc 

iniquis improborum omnium consiliis sese semper 

opposuit : binc (s) Conigastum exactorem, misero- 

(k) In Vita Boetii. Eadem dicit Lilius Gregorius 

Gyraldus de Poetar. Hist. dial. 5. 

(l) Consol. phil. L i, pro. 4 : Socer etiam Symmachus 

sanctus. 

(m) Ibid., lib. ii, pros. 3 : Duos pariter consules 

liberos tuos domo provehisub frequentia patrum, sub 

plebis alacritate vidisti. 

(n) Ibid., pros. 4. 

(o) Consol. philos. I. ii, pros. 3 : Prsetereo sumptas 

in adolescentia negatas senibus dignitaies. 

(p) Ennodius I. viii, epist. 1. 

(q) Consol. philos. I. iii, pros. 4 : Cum 

gerere magistratum. 

Decorato 

(r) Ibid., lib. i, pros. 4 : Nullum me ad magistratum, 

nisi commune bonorum omnium studium, delu- 

lisse. 

(s) Ibid.

539 AN. MANL. SEV. BOETiUS. 360 

liinc (a) Triguillam regiaa domus prffifectam, ab iii- 

cepta jamque perpetrata prorsus injuria revocavit 

hinc pro (6) Campania contendens, ne injusta coem- 

ptio esigeretur, efTecit : hinc (c) Paulinum consularem 

virum, Alljinum, pluresque alios cum plebeios, 

tum etiam patricios viros non sine magno sui peri- 

culo protexit. 

VII. 

Quamobrem Boetius tantas, improborum prae- 

cipue, in se concitavit inimicitias, ut, unde laudan- 

dus erat, inde accusalus fuerit apud Theodericum, 

qui immoderato tam supremee auctoritatis, quam 

Arianae religionis amore Boetium perdere statuit. 

Boetius quidem propter (d) pra?.dictas animi dotes, 

gravissimas in se concitavit, improborum praaserlim, 

inimicitias : quidam enim (e) Aulici, qui quo majori 

pollerent auctoritate, eo majori sese credebant in- 

juria l»di a Boetio, quem (f) sibi injusta mohentilius 

semper experiebantur adversari, summo eumdem 

Boetium odio prosequebantur : hinc tres improbi delatores 

{g) Gaudentius, Opilio, et Basihus, quorum 

duo priores (h) ob fraudes innumeras exsilio desti- 

nati ; tertius regio ministerio depulsus, oba»ratusque 

plurimum, sive suo sive perditorum pariter hominum 

consilio (i), Boetium apud regem Theodericum ac- 

cusarunt. 

Verum idem Boetius, unde laudandus erat, inde 

accusatur : quod enim non plebeios solum, sed pa- 

tricios quoque viros tueri studuisset, hinc inferebant 

ipsum lajsai majestatis reum, (;) pro senatu contra 

regem stetisse, Sed quod idem in omni doctrinarum 

omnium, mathematicarum pra^cipue genere pra?sta- 

ret, inde (quai sfficulorum ignarorum sors fuil) (k) 

magicis arlibus sive, ut nostri loquunlur, sortilegio 

mentem poUuisse mentiebantur. 

Denique Theodoricus sua partim, partim religionis 

Arianaa causa, ex prjedictis delaioribus oblatam perdendi 

Boetii occasionem ullro accepit. Audivit nimirum 

ille Arianus princeps, Justiuum imperatoremoptimum 

non solum (l) subjectos sibi populos pateruo amore 

pvosequi; sed haireticos omnes Ariana lue poUutos, 

exceptis saltem Gothis, Constantinopoli totoque 

Oriente egredi jussisse. Hic veritus ne, asserta reli- 

: 

(a) Consol, philos. \. i, pros. 4. 

(6) Ibid. 

(c)Ibid. 

. 

. 

' 

" d) Ibid Inde ciiimmprobis gravesmexorabilesque 

disco7xUx. 

(e) Ibid. : Palaiini canes. 

(/) Ibid. : Nihil apud aulicos reservari. 

(g) ibid. 

frontibuspellerentur Atqui eodemdie defereniibus 

'-* eisdem, noininis nosiri delatio suscepia est. 

(n) Ibid. : An optasse illius oidinis saluiem nefas 

vocabo'l llle quidem suis de me decreiis, uii hoc ntifas 

esset, effecerai. 

(o) Ibid. : Ob sludium propensius in senaiummorti 

proscriptionique damnainur. 

(p) Id inferri potest ex veteri Boetii statua mar- 

(h) Ihid. 

morea, de qua infra. 

(i) Ibid. : Quibiis defereniibus perculsi sumus. 

(i) Ibid. : Senaium dicimuf- aivum esse voluisse. 

Saciiiegio me conscieniiam poiluisse men- 

(k) Ibid. : 

iiti sunt. 

(l) Sabellicus, lib. n, ennead. 8. 

(m) Consol. pbil., lib. i, pros. 4. : Opilionem aique 

Gaudenlium cam ob innumerasmulliplicesqice fraudes 

i?iexsiliumregiacensuradecrevissei,Tumqueilliparere 

nolenies sacrarum scse sedium defensione iuerentur, 

comperiumque idregiforei, edixitui niiniraprxscriplum 

diem Ravenna urbe decederent, notas msigmii 

A gione catholica, Romani Justino addictiores cum populumtum 

semetipsum Arianum espellerent, ad reliquorum 

terrorem, Boelium sibi suspectum puniri 

curavit. Propterea (m) quo die ipse rex Theodericus 

edixerat, ut Opilio, et Gaudentius, ni intra prgescri- 

ptura diem Ravenna urbe decederent, notas insigniti 

frontibus pellerentur ni exsilium ; hoc ipso iidem 

improbi delatores, in gratiam regiam revocati, 

Romam ab ipso rege missi sunt, absentem Boetium 

delaturi. Delationi injustaj acquievit senatus, suoque 

(n) decreto innocentem, nescientem, indefensumque 

suum patronum (o) et morti damnavit et proscri- 

ptioni, quas Theodericus, sibi metuens ab imperatore 

Justino, bonisque omnibus, exsilio, saltem per aliquod 

tempus, permutandas putavit. 

^ 

VIII. 

Boetius ergo, anno reparatai salutis cireiter quin- 

gentesimo vigesimo secundo, adeoque «tatis suse 

circitor quadragesimo septimo, (p) imperante Theodierco, 

in essilium missus, in agrum Mediolanensem, 

sive, ut alii volunt, Ticinum relegatus est : quod 

quidem exsilii tempus videtur posse colligi ex primo 

Consoiationis pbilosophica' carmine (q) : ibi euim 

ipse Boetius ait suam senectutem, quam vocat in- 

opinam, venisse molis properatam, canitiemque intempestivam 

suo capite difFundi : sed inopina sene- 

ctus canitiesque intempestiva bomini non accidunt, 

nisi ante annum aetatis suse quinquagesimum. Quocunqae 

tandem, et quando exsulaverit Boetius, bujus 

C exsilium non profugium portusque supplicii, sed 

supplicium (r) fuit : huic etenim circumscriplus fuit 

brevis (s) habitandi locus : ubi nefas illi erat, pro- 

pinquos, amicos, farailiares (t), libros ipsos videre. 

Hic aulem Boetius suam vita3 moruraque integritatcni 

posteris demonstraturus (u), tristemque suam cogita- 

tionem grala cum sua> mentis, tum etiam ipsius Dei 

cogitalione fugaturus, admirabile hoc philoso.phicaa 

consolationis opus cogitavit, cogitatumque scriptis 

mandavit. Sed dum sauclissima illa distinetur occu- 

patione vir illustrissimus, alterum prodit Justini im- 

peratoris edictum, quo Arianos omnes, ne exceptis 

qnidem Gothis, aggressus, jubet episcopos omnes 

haereticos a suis sedibus dimoveri, eorumque Eccle- 

[q] Consol. philos. I. i, metro. J, v. 9 : 

Venit enim properata malls inopiua senectus, 

El dolor cetatem jiissit inesse suam : 

lutempestivi f uuduutur verlice cani. 

(r) Ibid., pros. -i : Per se satis eminet foriunx in 

nos ssevieniis asperitas. 

(s) Ibid. : Nihil ne ie ipsa loci facies movei. 

(t) Ibid. : Hxccine est bibliotlieca. 

(u) Ibid. : Cujics rei seriem atque veritatem, ne laiere 

posieros queai stylo eiiam memoriaique mandavi.

361 IN LIBROS DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHlyl!: PROLEGOMENA. 362 

sias Romanee relisionis ritu cousecrari. Ttieodericus A vennse raemoria Symmachi quinto calendas Junii 

quod uterque pro fide contra Arianos mortem oppe- 

Arianis ad se confugientibus id novit : quire missis 

Conslantinopolim (a) legatis, Joanne riempe Thusco 

episcopo Romano, et episcopo Ravennatensi ; Agapeto 

et Patricio consulibus Romanis; atque Theo- 

doro et ImporUuio senatoribus, viiis prsestautissimis, 

postulare ab Justiuo jussit, ut Ariani episcopi et sa- 

cerdotes loco suo moti restituerentur : quod ni fieret, 

fore ut brevi Roma et tota Italia coedibus et incendiis 

quoque adversum orthodoxos repleatur. (6) Cum 

autem legati in itinere opinione diutius morarentur, 

Theodericus rabie iniquitatis sUcR stimulatus, Symmachum 

et Boetium exconsules, viros catholicos 

gladio trucidavit. (c) Deinde Joannem papam ex le- 

gatione reversum, eo quod honorifice ab orthodoxo 

imperatore exceptus, et muneribus donatus fuisset, 

cum sociis, Ravennae in vincula conjectum poedore. 

sili et iueiiia necavit: sed (d) rex impius dignum 

quoque factis suis invenit vitEe exitum : nam ex eo 

tempore, quo Symmaclium, Boetium, Joannem Thuscum 

episcopum Romanum, et alios injuste interfe- 

cit, in summnni animi mceroretn incidit, ita ut obla- 

tos in mensa pisces imaginaretur interfectorum ca- 

pita esse. Tandem vero nonagesimo die a morte 

Joannis papje subitanea morte periit. 

IX. 

Modus porro quo Boetius interfectus est non ita 

constat : sed (e) Ticini monstratur turris lateritia, 

Boetii oarcer, quo Ticini incolEe a majoribus suis splenduit per sese semper, nec alienis imquam sordibus 

docti asserunt missos a Theoderico tribunum et sa- Q obsolevit. 4° Uxores, sooeris Festo et Symmacho, 

tellitem ; illum, ad monendum Boetium, ut, si salvus 

esse vellet, quidquid erat conjurationis aperiret; 

bunc ad inleriiciendum, si renueret aperire. Addunt 

satellitem, ubi Boetius se nuliius in regem facti con- 

scium C3?e dixisset, ejusdem Boetii cervicem ita de- 

truncasse, hanc ut ipse Boetius utraque manu divulsam 

suslinuerit ; deinde interrogatus a quonam se 

percussum existimaret, responderit ab impiis ; tum 

profectus in vicinum templum, flexis ad aras genibus, 

sacra perceperit ; tandemque seternam gloriam con- 

secuturus exspiraverit. 

liinc Boetius (f) in numero sanctorum martyrum 

habitus, ejusque memoria Ticini decimo calendas religione sanguinem fudit; circa annum Christi 323, 

Novembris quotannis celebralur : non secus ac Ra- aetatis suaj 30. 

D 

(a) Sabellicus, I. ii, cnneade 8. 

(d) Paulus diaconus I. xv ; Procopius lib. i de 

(6) Sabellicus, ibid. Pauliis Diaconus, I. xv, c. 3. Bello Gothico ; Pomponius Lsetus, etc. 

(c) Vetus Boetii statua marmorea, quse Romse (e) Julius Martianus Rota, in Vita Boetii. 

servatur in ajdibus Justiniani v. c. indicat Boetium 

sublatum fuisse circa annum vitte suae quinquagesimum. 

(f) Ibid. 

ig) Ibid. 

tierit. 

TESTIMONIA VARIORUM 

: 

Hinc etiam [g) ejusdem Boelii sepulcbrum, quod 

Ticini in sede S. Augustino sacra, etiamnum visitur, 

phiribus elogiis decoratum fuit: olim quidem sic : 

DE BOETIO ET EJUS SCRIPTIS 

Ecoe Boethus adest in coelo magnus, et omni 

Perspectus mundo, mirus habendus homo. 

Qui Theodorioo regi delatus iniquo 

Tioini senium duxit in exsilio. 

In qua se mcsstum solans dedit urbe libellum ; 

Post ictus gladio, exiit e medio. 

Nune vero sic 

Mceonia et Latia lingua olarissimus, et qui 

Consul eram, hio perii missus in exsilium, 

Et qnia mors rapuit, probitas me vexit ad auras, 

En nunc fama viget maxima, vivit opus. 

Suis igilur Boetius notabilis est majoribus, erudi- 

tione, virtutibus, uxoribus, liberis, dignitatibus, ini- 

micis et morte. t° Majores ejus, Anitii fuerunt, et 

Manlii, viri inter antiquos nobilesque Romanos tanti, 

pancosut liabuerint pares, superiores certe nullos. 

2° Eruditio ejusdem singularis, qua ut ultimus 

omnium ex antiquis Romanis aliquid litterarum 

monumentis consecravit, sic primus omnium Aristo- 

telicam disciplinam Latinis litteris illustrare coepit: 

tantce caeterum apud posteros auctoritatis, iit ab 

ejusdera sententia nulla ferme sit provocatio. 

3° Virtus illius in tempestate quieta fuit : luxit in te- 

nebris ; pulsa loco mansit tamen atque hsesit in pairia ; 

patriciis oinni laude majoribus, similes; quarum al- 

tera versificando imitata est; altera pulchra prole parentem 

fecit maritum. 3° Duo filii, paternae avitaeque 

virtutis haeredes, frequente senatu, populisque te- 

tantibus, provecti suut pariter cousules ex aidibus 

paternis in curiam, ubi pater, iisdcm ourules insi- 

dentibus, regiee laudis orator, ingenii gloriam facun- 

direque meruit. 6° Dignitates huic familice credideris 

innatas : has quippe, etiam senibus negatas, Boetius 

ipse habuit ab adolesccntia. 7° Nec inimici fuerunt 

nisi improbi, magnuiii eximiaj virtutis argumentum. 

8° Denique Boetius Deum unioe diligens, pro avita 

AB IPS.i BOETII ^TATE AD NOSTRA USQUE TEMPORA, NON INTERRUPTA S.BCULORUM SERIE, 

CONTINUATA. 

Quamvis nonidem fueritsijeculorum, quse a Boetio D ria, singulari tamen Deiprivilegiofactum, ut sua sint 

ad nos usque fluxerunt, in lilteras amor, sffipiusque quibuslibet his sajculis de meritis Boetii testimonia, 

idcirco interrupta fuerit virorun; litteratorum memo- Prsecipua seligemus. 

;

363 AN. MANL. SEV. BOETIUS. 564 

QUINTUM S^CULUM, 

NIMIRUM A NATO NOTOQUE BOETIO AD ANNUM CHRISTI oOO. 

Priscianas Grammaticus, patria Cifisariensis, vir 

non solum in grammaticis et rhetoricis, verum etiam 

in pliilosophicis raatliematicisque versatissimus, libro 

de Ponderihus et Mensuris, Boetiiis, inquit, iwobitaiis 

et omnium scientiarum verticem attigit. 

SEXTUM S/ECULUM, 

NIMIRUM AB ANNO 500 AD AN. 600. 

Ennodius, sive ut quibusdam legitur, Evodius, 

episcopus Ticinensis, vir cum stricta tum etiam soluta 

oratione sua clarissimus, libro scptimo epistolarum, 

epistola decima tertia Boetio. Tu, inquit, in me emendatissime 

hominum, dignaris prxdicare virtutes, quem 

in annis puerilibus sine letatis prxjudieio, industiHa „ 

fecit aiitiquum : qui per diligentiam imples omne cjuod 

cogitur ; cui inter vitse exordia ludus est lectionis assi- 

duitas, et delicise sudor alienus. In cujus manibus dupilicato 

ign6 rutilat, qua veteres face fulserunt. Nam 

quod vix majoribus circa extremitatem vitse contigit, 

hoc tibi abundat m limine. 

Ejusdem episcopi, libro octavo epistolarum, epi- 

stola prima eidem Boetio consuli facto. Optimse spei 

plenus, inquit, cui fautum cupio, ad curam officii epi- 

stolaris aspiro. Decet enim vestris fascibus hac prsefa- 

tione delibari ; et inter purpuras possessoris luce crescentes, 

qualicunque non abstinere colloquio. Nunquid 

solius doctrinx beneficiis amor agnoscitur, nec fas esse 

credendum est, prodire in medium desideria rustican- 

A quasi singulariter videtur palmata conferre. Venit ad 

me equidem portio de curuli; sed si mihi conceditis, 

plus erigor de genio et studiis sublimati. Interdum ac- 

cesserunt ista de casibus, soli contigerunt illa virtuti. 

Prope inops ad scipionem adducilur suffragii consularis, 

qui tantvm de parentibus gloriatur. Tibi utrumque 

in peculio est, Latiaris scientia, et vena purpurarum. 

U. 

Cassiodorus, qui intelligentiam sacrorum cum no- 

tione profanorum, utranique cuni summa sanctitate 

conjunxit, nomine regis Theoderici, cujus cancellarius 

erat, plures adBoetium misit epistolas . Una est 

quadragesima quinta iibri primi epistolarum Cassio- 

dori, sicque efTcrtur 

: 

Boetio viro illustri Patricio Theodericus rex 

Spernenda non sunt, qusc a vicinis regibus prxsum- 

plcrumque res parvse 

ptionis gratia postulantur : dum 

plus prsevalent prxstare, quam magnse possunt obti- 

nere divilise. Frequenter enim quod arma explere ne- 

queunt, oblectamina suavitatis imponunt. Sit ergo pro 

republica et cum ludere videmur. Nam ideo voluptuosa 

quserimus, ut per ipsa, seria compleamus. Burgundiorum 

itaque dominus a nobis magnopere postulavit, ut 

horologium, quod aquis sub modulo fluentibus tempe- 

ratur, et quod solis immensi comprehensa illuminatione 

distinguitur, cum magistris rerum, ei transmittere de- 

beremus. Quatenus impetratis dclectationibus per- 

fruendo, quod no6;s est quotidianum, illis videatur essB 

miraculum. Merito si quidem respicere cupiunt, quod 

tis ? Simplicius innotescunt vota nullo peritise velata C legatorum suorum relationibus obstupescunt. Eoe te, 

prsestigio. Ergo nos hoc sumus ore, quod pectore. Non multa eruditione saginatum, ita nosse didicimus. ut 

amara prsecordiorum delenificis possumus mutare ser- artes, quas exercent vulgariter nescientes, in ipso disci- 

monibus. Pudens laudator est, cui in concinnatione 

blandimcnti dicenda mens suggerit. Deo ergo omnipo- 

tenti gratias, cui in vobis, dum vetera familise vestrss 

bona custodit, nova muUiplicat ; et quod plus est apice 

dignitatis, dignos facit essc culminibus. Redditur quidem 

vestrse gloria ista origini, sed quod est clarius, 

merito impetrante personse. Fuerit in morem veteribus, 

curulium celsitudinem campi sudore mercari, et contem- 

ptu lucis honorum luce fulgere : sed aliud genus virtu- 

tis quxritur, postquam prsemium facta est Roma victo- 

rum. Noster candidatus post manifestam decertationem, 

plinarum fontepolaveris. Sia enim Atheniensium scho- 

las longe positus introisti; sic palliatorum choris mi- 

scuisti togam, ut Grsecorum dogmata doctrinam feceris 

esse Romanam. Didicisti enim, qua profunditate cum 

suis partibus speculativa cogitetur : qua ratione activa 

cum sua divisione discatur; deducens ad Romuleos se- 

natores, quicquid Cecropidse mundo fecerant singulare. 

Translationibus enim tuis Pythagores musicus, Ptolo- 

mseus astronomus leguntur Italis. Nicomachus arithme- 

ticus, geometricus Euclides audiuntur Ausoniis. Plato 

debitum triumphum, dum nunquam viderit bella, sor- 

theologus, Aristoteles logicus Quirinali voce disceptant : 

mechanicum etiam Archimedem Latialem Sicidis reddititur. 

Judicio exigit laureas, et congredi non nccessa- disti. Et quoscunque disciplinas vel artes fecunda Grx- 

rium duxit armatis. hiter Ciceronis gladios et Demo- 

sthenis 'enituit, et utriusque propositi acumina, quasi 

natus in ipsa artium pace, collegit. Nemo dissonantiam 

Atticse perfectionis metuat ct Romanse; nec praecipua 

gentium bona in societatem dubitet convenire. Unus es 

qui utrumque complecteris, ct quidquid viritim distributum 

poterat satis esse , avidus maximarum rerumpos- 

sessor includis. Eloquentiam veterum, dum imitaris, 

exsuperas. Dicendi formam doctissimis tribuis, dum 

requiris. Est apud me epistolx vestrx, quse hujus rei 

fidem faciat, veneranda compositio. XJtinam quse a vo- 

bis diriguntur, tam essent crebra quam suavia ! Dicaris 

forsitan, Par fuit propinquum laudare, in commune 

augmentum laborantem : quia non est proprium, quod 

cia per singulos viros edidit, te uno auctore patrio sermone 

Roma suscepit. Quos tanta verborum luculentia 

reddidisti claros, tanta lingux proprietate conspicuos, 

ut potuissent et illi opus tuum prxferre, si utrumque 

didicissent. Tu artemprxdictam, ex disciplinis nobilibus 

natam, per quadrifarias Mathesis januas introisti. Tu 

illam in naturx penetralibus considentem, auctorum 

libris ijivitantibus cordis lumine cognovisti: cui ardua 

nosse usus miracida, monstrare propositum est, molitur 

ostenderej' quod obstupescant homines evenisse : miroque 

modo naturis conversis facti dctrahit fidem, cum 

ostentet ex oculis visionem. Facit aquas ex imo surgen- 

tes, prxcipites cadere, ignem ponderibus currere, or- 

gana ex raneis vocibus insonare ; et peregrinis flatibus 

:

IN LIRROS DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIyE PROLEGOMENA. !i6G 

calamos complet, ut musica possint arte cantare. Videmus 

per eam defcnsiones jam nutantium civiiatum, subita 

tali firmitale consurgere, ut machinamentorum 

auxiliis superior reddatur, qui desperatus viribus inve- 

nitur. Madentes fabricx in aqua marina siccantur : 

dura cum fuerint inQeniosa dispositione solvuntur; me- 

talla mugiunt : Diomcdis in sere grues buccinant : seneus 

anguis insibilat : aves simulate fritiniunt; et qux propriam 

vocem nesciunt, ab ssre dulcedinem probantur 

emittere cantilenx. Parva de illa referimus, cui ccelum 

imitari fas est : hxc enim fecit secundum solem in Ar- 

chimcdis sphsera decurrere : hxc alterum zodiacum 

circulum humano consilio fabricavit. Hsec lunam defe- 

ctu suo reparabilem artis illuminatione monstravit : et naturx convenientiam ubique dispersam virtutis sux 

parvamque mdchinam, gravidammundo, coslum gesta- T, gratia comprehendit. Et paulo post : Sed quoniam nobis 

bile, compendium rerum, speculum naturx, ad speciem facta est voluptuosa digressio [quia semper gratum est 

xt/ieris incomprehensibili mobilitate volutavit. Sic astra, de doctrina coUocjui cum peritis) citharxdum, c/uem a 

quorum licet cursum sciamus, fallentibus tamen oculis, nobis diximus postulatum sapientia vestra eligat prx- 

prodire non cernemus. Stans quidam in illis transitus senti tempore meUorem, facturus aliquid Orphei, cum 

est : et quse velociter currere vera ratione cognoscis, se dulci sono gentilium fera corda domuerit. Et quantx 

movere non respicis. Quale est, hoc homini etiam facere, 

quod vel intellexisse potest esse mirabile? Quare 

cum vos ornet tcdium rerum prsedicanda notitia, horo- 

logia nobis, puhlicis expensis, sine vestro dispendio, destinate. 

Primum sit, ubi stylus diei index per umbram 

exiguam horas consuevit ostendere. Radius itaque im- 

mobilis et parvus, peragens quod tam miranda magni- 

tudo solis discurrit, et fugam solis xquiparat, Cfuod bus gtoria sua pereat : nobis plenissime rei veritas in- 

motum semper ignorat. Inviderent talibus si astra scnnotescat. Isagogen transtulit patricius Boetius, commentirent, 

et meatum suuin fortasse deflecterent, ne tali lu- C taque ejus gemina dereUnquens. Categorias idem trans- 

dibrio subjacerent. Vbi est illud horarum de lumine 

venientium, singulare miraculum, si has et umbra de- 

monstrat? Ubi prsedicabilis indefecta rotaiio, si hoc et 

metalla peragunt, qux situ perpetua continentur ? 

artis inxstimabilis virtus, quse dum se dicit ludere, na- 

turse prxvalet secreta vulgare. Secundum sit, ubi prx- 

ter solis radios hora dignoscitur, noctes in partes divi- 

dens : quod ut nihil deberet astris, rationem cceli ad 

aquarum potiiis fluenta convertit : quorum motibus 

ostendit, quod ccelo volvitur : et audaci prxsumptione 

concepta ars elementis confert, quod originis conditio 

denegavit, universx disciplinx cunctus prudentium la- 

bor naturx potentiam, ut tantum pgssint nosse, perqui- 

rit. Mechanisma solum est, quod illum ex contrariis 

appetit imitari : et si fas est dicere in quibusdam etiam 

nititur velle superare. Hoc enim fecisse dignoscitur 

Dxdalum volare. Hoo ferreum Cupidinem in Dianx 

templo sine aliqua alligatione pendere. Hoc hodie-facit 

muta cantare, insensata vivere, immobitia moveri. Me- 

chanicus, si fas est dicere, pene socius est naturx : 

occulta reserans, manifesta convertens, miraculis lu- 

dens ; ita pulchre simulans, ut quod compositum non 

ambigitur, veritas xstimetur. IIxc quia studiosius te 

legisse comperimus, prxdicta nobis horologia quanto- 

cius transmittere maturabis. Ul te notum in illa parte 

mundi facias, ubi aliter. pervenire non poteras. Agno- 

scant per te exterx genles; tales nos habere nobiles, 

quales leguntur auctores. Quoties non sunt credituri 

qui viderint ? quoties hanc veritatem lusoria somnia pw- 

A tabunt? et quando fuerint a stupore convcrsi, non audebunt 

se xqucdes nobis dicere, apud ûos sciunt sa- 

pientes talia cogitasse. 

Altera epistola ejusdem Cassiodori est quadrage- 

simo libri seoundi, quae sic se habet : 

Boetio patricio Tlieodericus rex. 

Cum rex Prancorum, convivii vostri fama pellectus, 

a nobis citharxdum magnis precibus expetisset, sola 

ratione complendum esse promisimus, quod te erudi- 

tionis musicx peritum esse noveramus. Adjacet enim 

vobis doctum eligere, qui disciplinam ipsam in arduo 

coUocatam, poiuittis attingere. Quid enim illa pirxstan- 

tius, qux cccli machinam sonora dulcedine modidatur, 

7iobis gratix fuerint actx, tantx vobis ex nostra xqua- 

biU compensatione nferentur, qui et imperio nostro pa- 

retis, et quod vos clarificare possit, efficitis. 

Idem Cassiodocus ad finem libri Dialecticse de eodem 

BtBtio ita loquitur : Illud, inquit, competens 

judicavimus recapitulare breviter, quorum labore in 

Latium eloquium res islx pervenerint : ut nec auctori- 

tulit pairicius Boetius, cujus commenta tribus libris ipse 

quoque formavit : Perihermenias supra memoratus patricius 

Boetius transtulit in Latinum, cujus commenta 

ipse dupUcia minutissima disputatione tractavit...Supta 

memoratus patricius Boetius de syllogismis hypotheticis 

lucidissime pertractavit, etc. 

IIL 

Procopius, Caesariensis es Palsestina, rlietor et so- 

phista inter varias suas historias scripsit de Bello 

Gothorum libros tres, in quorum primo quod Grace 

disit de Boetio, sic Laline redditur : 

Symmachus et ejus gener Boetius patricii, aUo majorum 

sanguine, principes vero senatus Romani, et 

consides faere, philosophix et xquitati supra cxteros 

mortales studuerant, inuUisque egenis tum Bomanorum, 

tum externorum opibus suis subvcnere. lli ad ingentem 

gloriam evecti, deterrimos quosque in sui invidiam con- 

citarunt : quibus delatoribus Theodericus rex persuasus 

viros clarissimos perinde ac res novas molientes occidit, 

eorumque bona omnia publicavit. Sed paucis post die- 

bus cmnanti iUi cum ingentis piscis caput ministri ctp- 

posuissent, ilhid Theoderico visum est caput esse 

Symmachi nuper occisi, dentibus quidem in inferius 

labrum impactis, ocuKs vtro torve et furibunde intuen- 

tibus minari sibi plurimum videbatur. Unde prodigii 

novitate perterritus, membrisque prxter modum treme- 

bu7idus et horrens, in lectum citato gradu se recepit 

identidemque sibi togarum vim magnam ingeri jubendo 

paulum (luievit. ElpecUo deinde medico omnibus, quem- 

,

AN. 51ANL. SEV. BOETIUS b68 

admodwfn accidissent, explicatis, in Symmachum Boe- A Thessalonicm) positi essent ConstantinopoU, Theodoricus 

tiumque patnttum a se scelus deflebat : quo denique de- 

plorato ex accepta calamitale dolore ingenti affectus, 

haud longe post moritur : cum primum hoc et ultimum 

injarise exemplum in sibi subjectos idcirco exercuisset, 

quianon, uti consueverat, diligenter pervestigata causa, 

in tantos viros animadverterat. 

Idem auctor libro terlio prsedictEe historife de 

uxore Boetii superstite locutus lisec ait. Vnde vel Ru- 

sticianse Boetii quondam uxori et Symmachi jilix, id 

reliquum fuit ad viiam et ad miseriarum cumulum ut 

servili et rustico habituinduta, quse egentibus facultates 

suas erogaverat, panem cseteraque ad victum necessaria 

ab hostibus mendicaret : domos enim circumeundo fo- 

resque oppulsando, cibum dari sibi suppUcitcr precabatur 

nil prorsus huic ignominise ea re affcrente. Et B 

certe Gothi in Rusticianse mortem conspiraverant, iUi 

objicientes quod exercitus Romani ducibus pecurdas largiens, 

Theoderici statuas disturbasset, csedem Symmachi 

patris Boetiique mariti uUa. Totilas tamen nuUa 

hanc affici injuria piermisit, sed eam aliasque omncs ab 

contumelia irnmunes conservavit. 

SEPTIMUM S.«CULUM, 

NlamUH AB ANNO 600 AD AN. 700. 

Beda, venerabilis dictus propter vitae sanctitalem 

morumque gravitatera, tanti fecit Boetium ejusque 

doctrinam, ut comnientarios scripserit in Boelii librum 

de Trinitate. De eodem Boetio lionorate et ho- 

norilice multapassim liic auctor praedicat. 

OCTAVUM SiECLLUM, 

NlMlnUM AB ANNO 700 AD AN. 800 

Paulus diaconus, qui rogatu AdelburgaH iiliaj Desi- 

derii regis multa ad Eulropii bistoriam addidit, libro 

septimo bujus appendicis, postquam dixisset Joannem 

papam, Theodorurn, Importunum et Agapitum 

cousulares viros, aliumque Agapitum patricium ad 

Justinum legatos in itinere demoratos fuisse, addit : 

Theodericus rabie suse iniquitatis stimulatus, Symmachum 

exconsulem ac •palricium, et Boetium seniorem et 

exconsulem catholicos viros gladio trucidavit. 

NONUM SyECULUM, 

NlMinUM AB ANNO 800 AD AN. 900. 

I. 

Ado, Viennensis archiepiscopus, qui breviariuin 

rex hssreticus tenuit duos senatores prseclaros et exconsu- 

les, Symmachumet Boetium, et occidit interficiensgladio. 

DECIMUM S^CULUM, 

NIMIRUM AB ANNO 900 ad AN. 1000. 

Cum ossa Boetii multis abhinc SiEculis jacerent neglectu 

temporum minus honorata, Otho tertius im- 

perator eadem marmore includi jussit : inscripto elo- 

gio, quod composuit Gerbertus Ravennas archiepi- 

scopus, magister olim Augusli, is qui summus pontifex 

creatus, Sj^lvesler secundus dictus est, quique 

non secus ac Boetius ob esquiiitam reconditarum rerum 

scientiam magus falso est habitus ab imperitis. 

Elogium autem illud his versibus expressit : 

Roma potens dum jura suo declarat in orbe, 

Tu pater et patrise lumen, Severine Boeti, 

ConsuUs offlcio rerum disponis habenas, 

Infundis himen studiis et cedere nescis 

Grsecorum ingeniis, sed mens divina coercet 

Imperium mundi. Gladio baccliante Gothorum 

Libertas Romana perit : tu consul et exsul 

Insignes titulos prseclara morte relinquis. 

Nunc dccus imperii, sumrhas qui prsegravat artes 

Tertius Otto sua dignum te judicat aula; 

JLternumque tui statuit monimenta laboris, 

Et bene promeritum meritis cxornat honestis. 

UiNDECIMUM SyECULUM, 

NIMinUM AB ANNO 1000 AD AN ItOO. 

Sigebertus monaclius Gemblacencis, ordinis S. 

Benedicli, qui inter historicos non ultimum locum 

^ habet in suo de scnptoribus illustribus opere, dubi- 

tat num Boetius conferendus, an prieferendus phi- 

losophis et sajcularibus et ecclesiasticis. Boetius, 

inquit cap. 37, vir consularis confcrcndus, vel prsefe- 

rendus philosophis et ssecularibus et ecclesiasticis ; quia 

nos ambiguos esse facit, an inter sxcularcs, an intei' 

ecclesiasticos scriptores fuerit illustrior? Laudent eum 

sxculares, quod Isagogas, quod Perihcrmenias, cpiod 

Categorias transliderit de Grseco in Latinum, et expo- 

suerit; quod Topica Ciceronis exposuerit, quod Anteprse- 

dicamenta, quod Ubro de Topicis DifferenLiis, de Co- 

gnitione dialecticse et rhetoricse, el Distinctione rhetoricorum 

locorum, de Communi Prsedicatione potestatis el 

possibiUtatis , de Categoricis etllypotheticis Syllogismis 

ohronicorvim ab origine mundi ad sua usque tempora r, Ubros et aUa muUa scripserit, quod Arithmeticam et 

prodiictum composuit, loquens de Joanne summo 

pontiflce ait : Cum rediens Ravennam venisset, Theo- 

dtricus eum cum comitibus cseteris carceris afflictione 

peremit, invidia ductus, quia cathoUcse pietaiis defen- 

sor Justinus eum honorifice suscepisset. Quo tempore 

Symmachum atque Roetium consulares viros pro catho- 

Uca pietate idem Theodoricus occidit. 

II. 

Anastasius apostolica; bibliothecse custos et instau- 

rator, qui propterea dicitur Bibliothecarius, in sua 

pon1 iticum Historia ad Joannera I ha3c de Boetio scribit 

Eodem, inquit, tempore, cum Id supraicripti, id est papa 

Joannes cum scnaloribus Theodoro exconsule, Importuno 

exconsule, Agapiio exconsule (Agapito patricio defuncto 

: 

Musicam Latinis scripserit. Nos ecclesiastici laudamub 

eum cjuod Ubrum de Sancta Trinitate scripserit, quod 

exsiliatus a Theodorico Gothoium ei lialorum rege, 

pro eo quod tueri volebai Ubertatem Romanse urbis, 

sc7'ipsit librum de Consolatione philosophise. Hic ab eodem 

rege Thcodorico ocoisus est. 

II. 

Honorius Augustoduneusis Ecclesia; presbyler ii; 

Cbrou. : Boctius, ait, patricius vel consul scripsit Ubrum 

de Sancla Trinitate, et alium de Consolaiione, ei 

quadrivium de Grxco transtuUt, id esi Arithmeticam, 

Musicam, Geonwiriam, Astronomiam. Dialecticam vero 

explanavit. A Theodorico Golhorum rege Mcdiolani in- 

tcrficiiur.

569 IN LIBROS DE nONSOLATIONE PHILOSOPHIyE PROLEGOMENA. 370 

DDODECIMDM S.ECULDM, 

NIJIIRUU AB AiN.VO I 100 AD AiN. 1200. 

I. 

Joannes Saresberiensis natione Anglus, episcopus 

Cavnoteusis, qui inter alia opera scripsil Policraticmn 

sive de i\ugis curialium et Vesligiis philosophorum, 

in lioc oodem opere, libro septimo, capite decirao 

qninto, hunc Boelii librum de Consolatione pliiloso- 

phite plurimum commendat. Si inquit, mihi non cre- 

dis, liber. de Gonsolatione philosophise revolvatur atten- 

tiiis, et planiim erit hiec in contrarium cedere. Et licet 

liber ille Verbim non exprimat incarnatum, tamen 

apud eos qui ratione nituntur, non mediocris auatori- 

minari aiuleat, nisi cjuis rationis expiers est. Sine diffi- 

cultate profundus est in sententiis, in verbis sine levitate 

conspicuus, orator vehemens, effiaax demonstrator. Ad 

id quod sequendum est, nunc prolabitur suadens, nunc 

quasi stimulo necessitatis impellcns. 

II. 

Huic addi potest auctor libri de Spiritu et Anima, 

qui inter opera S. Augustini refertur : si tamen vera 

est coujectura Vincentii in Speculo historiali, et ab- se distare docturum se quodam loco promisit. 

batis Trithemii, qui asserunt huno auctorem esse G II. 

Hugonem a sancto Victore, quippe qui florebat anno SancSus Antonius archiepiscopus Florentinus, or- 

Christi 1130 : hic enim auclur, quisquis sit, non solum 

ducit honori referre cogitationes et verba Boetii 

cupile undecimo dicens : Kens nuna caput summis in- 

serit, nuna desidit in infima, et caetera qu£e habentur 

metro 4 libri quinli Gonsolationis philosophia? ; sed 

capite Irigesimo septimo ejusdem Boetii auctoritate 

utitur : Boetius, inquit dicit intelligenlam solius Dei 

esse admodum paucorum hominum. 

DECIMDM TERTIDM SÊCDLDM, 


Sanctus Thomas omni nostra pro?diraiione major, liam evocaverat, ut rempublicam de manu Theodorici 

mirum in modum commendat merita Boeiii, non qui- ^ Uberarei : quamobrem sumpta occasione ipsum cum 

dem suis in libros de Consolatione philosophica com- quibusdam aliis Romanis nobilibus apud Papiam exsilio 

mentariis : siquidem hcec, ut probavimus, germana relegavit, ubi in carcere positus librum de philosophise 

non suut sancti Tho.-nae opera, sed sua potius fre- Consolatione scripsit : itbi demumab eo interficitur. 

quenli liujus aucloris laudatione, qua Boetiimi tequans 

summis Eoclesi;e doctoribus, ejusdem auctoritate uti- 

tur ad faciendam lidem. Sic 1 p. q. 10, a. 1, selerni- 

tatis detinitionem, quara ipse dicit a Boetio positam, 

cajteris posthabitis, particulatira explicat : Mternitas, 

inquit, est interminabilis vitx tota simul et perfecta 

possessio, ut habetur v de ConsoL, prosa 2, circa prin- 

cipium. Sio q. 29 eiusdem parlis iu argumento Sed 

contra, affert personae definitiouem quam dicit esse 

Boetii lib. de Duab. N.it., hancque particulatim ex- 

pouit : 

Persona, inquit, cst rationalis naturx individua 

substantia. Et sic de caeteris. 

A DECIMDM QUARTUM S^CULUM, 


I. 

Philippus Pulcher, Francorum rex, ut refert Petrus 

Berlius prrefatione in libros Bo(!tii de Consol., tanti 

feoit ho.s Consolationis philosophicae libros, ut quam- 

vis ipse Laiine intelligeret, tamen pro benelicio habuerit, 

quod ipsi Joannes Magdunensis, poeta, uttunc 

ferebant tempora, eruditus eos Gallice a se redditos 

inscripsisset : asservatur ejus operis exemplar adhuc 

hodie Lutetiffi in bibliotheca Augustinianorum. 

n. 

Maximus Planudes, monaclnis Constantinopolita- 

nus, nihil moratus superbam Grc-rcofum consuetuditatis 

est; cum ad reprimendum quemlibet exiclceratse 

T, nem. qui Latinos libros GrEece reddere non solent, 

mentis dolorem-, congrua cuique medicamenta conficiat. 

tantihabnit librosBoetii de Consolationephilosophice, 

Nea Judieus quidem nea Grsecus sub prxiextu religioillos 

ut Grceco sermone fuerit interpretatus. Et hoc 

7iis mcdicinx declinet usum, cum sapientibus in fide ct 

exeraplar servatur in bibliotheca regis. 

in perfidia desipientibus sic vividx rationis confectio 

DECIMUM QUINTUM SiECULUM, 

proficiat artificiosa, ut nulla rcligio quod miscet abo- 

NlMinUH AB ANNO 1400 AD AN. 1500. 

I. 

Laurentius Valla, patricius Romanus, vir ipse eruditissimus, 

non modo ait Boetium Latine loqui, quemadraodum 

refert Julius Scaliger, verum eumdem 

Boetium vocat eruditorum ultimum, praefatione in 

libros suos Dialecticos. JVec, inquit, aliter sentit eru- 

ditorum ultimus Boetius, magis, ut mihi videtur, Pla- 

toniaus quam Aristotelicus : quos auetores parum inter 

dinis PrcTdicatorum 2 parte Histor., titul. H, cap. 2, 

§ 4, de Boetio honorilicentissime scripsit. Cum, in- 

quit, Theodoricus rex Gothorum rempublicam in Italia 

opprimeret temporibus prioribus, Boetins senator claris- 

simus, ut infra dicetur de sapientia ejus, amator reipublicse 

in nniltis regi se pro justitia opponebat, cumque 

et propiei\ generis nobilitatem et eloquentiam apud om- 

nes de eomagna essei opinio, etiam ab ipso rege timebatur 

: quare ui creditur subornatis quibusdam utipsmn 

crimine Isssse majestatis accusarent, dixerunt quod ipse 

prodita civitaie Romana Anasiasium prijicipem in Ita- 

Et capite 15, citans Sigebertum : Eo tempore, inquit, 

Symmachus patriaius rempublicam Romanam 

iUuslravit, et cum eo gener ejus Boetius vir consularis, 

conspicuus in utraque lingua, erudiiione omnium ariium 

liberatium, quas pene omnes e Grseco in Latinum trans- 

tulit eloqidum, 

III. 

Jacnbus Philippus Bergouiensis ordinis Eremifarum 

S. Augustini iu snpplem. Chronic. ad anu. Chri- 

sti 500. Boetius, inquit, Anitius Manilius Severinus 

Christianissimus vir et consulari dignitate insignitus, 

que ac philosophus celeberrimus, Symmachique

: . 


patricii gener iisdem temporibus Romse clarissimus fuit A doctus, et in ssecularibus litteris omnium suo tempore 

Hunc quidam Manilium vocant, eo qiiod a Manilio eruditissimus, gener Symmachi patricii fuit. Vir Grseco 

Torquato originem duxisse tradant. Qui cum vere ca- 

tholicus esset, nec Arianis etiam perswpe rogatus ob- 

temperare vellet, et ipse a Theoderico rege sub vela- 

mento affectatse libertatis post socerum suum Ticini 

exsulare jubetur, et postmodum instigantibus hsereticis 

perpetuo carcei'i damnatur : in qua quidem calamitate 

constitutus ad recreandum animum suum, cwn in mathematicis 

doctissimus esset, chiterinum e nervo primus 

excogitavit et excidit, quod quidem modernis tempori- 

bus, musicis celebre instrumentum habetur. Ibidem quo- 

que constitutus ad multorum utilitatem prxclarissima 

atque innumerabilia quasi edidit opuscula, et quse ad 

manus devenere hsec ipsa sunt. Et postea : Hunc denique 

virum optimum et sanctum Theodoricus rex cum 

in sententiam suam omnino flecti nonposset, Arianorum 

rabie concitatus, post longum carceris squalorem, imperante 

Justino seniore Augusto, anno scilicet Domini 

nostri 520 apud Fapiam pro catholica fide occidi jus- 

sit : cujus corpus ibidcm in divi Augustini templo adhitc 

habetur conditum. Et sunt qui dicant eum in catalogo 

sanctorum eam ob rem fuisse relatum, et sanctum Se- 

verinum vocitatum. 

IV. 

Hermolaus Barbarus, patricius Venetus, archiepi- 

scopus et patriarcha Aquilegiensis, in sua praefatione 

quam habuit, oum libros Aristotelis domi coepit prae- 

legere. Qui, inquit, puiant, hunc aditum patere nemini 

qui scholas illas philosophix nunquam intraverit, in 

magno versantur errore : quandoquidem tales scholas 

nec Marcus Varro, nec Brutus, nec Plantius, nec 

Ckalcidius, nec Boetius ingressi : non Alexander, non 

Themistius, non Porphyrius, non Jamblichus, non Sim- 

pjlicius, philosophi tamen eminentissimi, et Aristotelis 

interpretes juratissimi fuere. 

V. 

Angelus Politianus, qui excellens cum poeta, tum 

orator, multa tam Grrece quam Latine edidit opera, 

in suis Miscellaneis, cap. \, de Boetio sic loquitur 

Quis Boetio vel in dialecticis acutior? vel subtilior in 

mathematicis? vel in philosophia locupletior? vel in 

theologia sublimior ? Quam tanti juniores etiam philo- 

sophi longe (arbitror) omnium perspicassimi fecerunt, 

ut Aquinatem Thomam, divum hominem, magnumque 

illum Thomx praeccptorem (Deus bone, quos viros!) 

habere mcruerit enarratores : nimirum in his, inquit 

Vallinus, quffi sanctus Thomas in Boetii librosde Trinitate 

etde Hebdomadibus scripsit; quod commentaria 

in libros Boetii de Consolatione philosophiaj, qua; 

vulgo sancto Thomae tribuuntur, hujus sanctissimi 

doctoris non sint. 

DECIMUM SEXTUM S^CULUM, 

NIMIRUM XV ANNO t oOO AD AN. 1600. 

I. 

Joannes Tritenhemius abbas Spanheimensis in Ca- 

talogo scriptorum ecclesiasticorum. Boetius, inquit, 

Manlius Severinus, consul ordinarius Romx, philoso- 

phus, orator, et poeta insignis, in divinis Scripturis 

. De 

et Latino copiosissime imbutus eloquio, quippe qui 

multa volumina tam Aristotelis quam aliorum philosophorum 

de Attica lingua transtulerit in Latinam : inge- 

nio subtilis, sensu promptus, atque catholicus ; sermone 

nec Tullio inferior, quem sancti Benedicti constat ami- 

citiam habuisse, et in monte Cassino cum Teriullio 

Placidi monachi patre senatore in ejits mensa comedis- 

se. Scripsit multa prseelara volumina, de quibus ego 

i'eperi subjecta. 

Ad Symmachvm socerum suum Romanse itrbis patricium 

de Sancta Trinitate lib. i, incipît : Investigatam 

diutiss., etc, 

Unitate Trinitatis lib. i, incipit : QuaBro an Pater 

et Filius, etc. 

De Duabus Naluris in Christo lib, i, 

dem, etc. 

Anxie te qui- 

De Fide ad Joan. 

dem novi. 

diaconum lib. i, Christianam ii-^ 

De Unitate et Uno lib. i, Unitas est qua, etc. 

De 

temp. 

Eisagogis Porphyrii lib. ii, Hiemantis anni 

Li secundam ejitsdem editionem lib. i, Secundus hic. 

Jn Categorias Aristotelis lib. ii, Expeditis his, etc. 

hi Perihermenias ejusdem lib. i, Magna quidem 

libri. 

hieditionem ejusdem secundam lib. vi, Alexanderin. 

De Divisionibus lib. i, Quam magnos studiosos. 

C De Depiitionibus lib. i, Dicendi ac disputandi. 

Ad Categoricos Syllogismos introduct. lib. i, Multa 

veteres philosophi. 

In Topica Ciceronis lib. vi, Exhortatione tua, etc. 

De Differentiis topicis lib. iv, Omnis ratio disse- 

rendi. 

De Syllogismo categorico lib. ii, Multa Graeci vete- 

res. 

De Syllogismo hypothetico lib. ii, Cum in omnibus. 

De Hebdomadibus lib. i, Postulas ex hebdom. 

De Arithmetica lib. ii, Inter omnes priscee. 

De Musica lib. v, Omnium quidem perceptio. 

De Philosophica Consolatione lib. v, Carmina qui 

quondam. 

P hi Geomctricam Euclidis lib. iii, Qui vero, mi Patriti. 

De disciplina scholarium, ut aliqiti vohtnt, lib, i. 

Vestra. Indignus est ille liber, qui tanto viro tribuatur, 

nec etiam docti hunc Boetio tribitunt. 

De Locis rhctoricis lib. i. 

De Prsedicatione potestatis lib. i. 

Epistolarum ad diversos lib. i. 

Alia qitoque nonnulla scripsisse dicitur : sed ad no- 

titiam meafn non venerunt. Moritur eodem anno quo 

Symmaclius patriciits, et Joannes papa sub Anastasio 

imperatore, jussu Theodorici regis ad Ravennam post 

diuturnum exsilium in carcere jugitlatus, anno Domini 

524, indict. %, et sitb nomine ScveiHni catalogo sanctorum 

insertus dicitur.

IN LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI/E PROLEGOMENA. 574 

IL 

Julius Ca-^sar Scaliger, vir in republica litleraria 

celeberrimus, Boetium ssepissime laudat : ut in Hy- 

percritico. Boetii Severini, inquit ingenium, eruditio, 

ars, sapientia facile provocat omnes auctores, sive illi 

Grxci sint, sive Latini. Sxculi barbarie ejus oratio so- 

luta deterior invenitur : at quse libuit hidere in poesi, 

divina sane sunt, nihil iltis cultius, nihil gravius : neque 

densitas sententiarum venerem, neque acumen abstulit 

candorcm. Equidem censeo paucos cnm illo comparari 

posse. Valla docet illum Latine loqui : at Vallam 

Boetius bene sapere. Hinc idem Scaliger de odem 

Boetio canit in Divis : 

Divinx enumeres ingentia semiyia mentis : 

Dotibus accedant Curia, lingua, lares. 

Haut satis est : adpone polum, pars esse Boeti 

CcBperit : at nondum munera tota capis. 

III. 

Lilius Gregorius Gyraldus etiam inter doctos no- 

lissimus Boetium pariler summis laudibus eitollit, de 

Poetar. Histor. dial. b. Sed, inquit, hujus xtatis alios 

afferamus, quos inter Boetius Anicius Manlius Severi- 

nus, Romanus patricius et exconsul, qui a nostris plerisque 

in martyrum catalogo ascribitur. Hic cum Symmacho 

et ipso patricio, Boetii, ut plerique omnes tradunt, 

socero a Theodorico Gothorum rege primum 

Ticinum relegati, deinde necati sunt, quod in libertatem 

populum Romanum viderentur velle vindicare. Fuit 

Boetius, ut scitis, in omni disciplina egregie doctus, 

quod vobis liquido ex ejus monumentis constare potest. 

Sed quod ad prsesentem materiam attinet, inpangendis 

versibus mira usus est facilltate. Deilloplura colligere. 

supervacaneum, quando ejus volumina nota sunt omni- 

bus. Ejus certe ingenium ad eas artes, qum supra litte- 

ras sunt, mirum in modum celebratur ab ejus occisore 

Theodorico rege. 

IV. 

Magdeburgenses, centuria 6, cap. 10 de Episcopis 

et Doctoribus, Boetius, inquiurit, Anius Manilius Se- 

verinus, patricius et consul, vir Grxce et Latine doctis- 

A 

simus fuit, et multo in philosophia aliisque disciplinis, Consolatione philosophix, quos exsul Ticini scripsit. 

tum soluta tum ligata oratione C07iscriptos libros poste- Omninonihil in poesi venustius habuit illud xvum, vel 

ris reliquit. 

D etiam quod proxime antecessit. 

V. 

Justus Lipsius, qui cum ob eiimiam suam doctrinam, 

tum maxime ob ingenuum animi candoreni 

doctis pariter ac probis omnibus colitur, non solum 

laudat Boetium in civili sua doctrina aliisque sui? 

operibus, sed scribens ad Janum Bernarlium cognatum 

suum, de Consolalioneabhoc illustrata et emen- 

data, hos protulit Phaleucos : 

En Boetius ille, qui sophorum 

In primis sophus esse gloriatw : 

Qui doctum nimis, et satis disertum 

Scriptum hoc edidit, omnium bonorum 

Bonum judicio. Sed id tcnebras 

Mvo aut ingenio suopte, habebat; 

Quas Bernartius ille, flos meorum 

Belgarum pepidit, faeemque claram 

A se prsetulit : hanc sequere, quisquis 

Doctrinie sapientisequc cultor 

Non audire, sed esse, concupiscis. 

DECIMUM SEPTIMUM S^CULUM, 

NIMIRUM AB ANNO 1600 AD HANC NOSTRAM jETATEM 1779. 

Inflnitior sim, si quae hoc nostro seeculo in laudem 

Boetii dicta sunt, haec omnia recensendo enumerare 

velim; nullus enim est aut historiographus, aut theo- 

logns, qui de illustrissimo illo auctore non fuerit or- 

nate et honoriflce locutus. Consule si placet Baro- 

niura, Annal. ecclesiast. tom. VII, ad an. 522; D. 

Petrum a Sancto Romualdo in Thesauro chronologico, 

tom. II, ad an. 510; aliosque omnes bistoriographos 

vide reverendum Patrem Caussinum in libro quem 

IDEA LIBRORUM BOETII 

inscripsit la Cour sainte, ubi propouendo ideam viri 

quem vocat homme d'Etat, pluribus agit de nobilitate, 

de doctrina, de consiliis, de morte Boetii. Lege etiam, 

si lubet, Gerardum Joannem Vossiuni de Poetis La- 

tinis cap. 3 : Quibus, inquit, temporibus in Oriente 

Zeno posteaque Anastasius, in Italia Odoacer, et exinde 

Theodericus rexit, claruit Anitius Manlius Boetius Se- 

verinus, vir Latine et Grssce doctissimus, in omni di- 

sciplinarum genere exccllens quoque Boma a Va^-ronis 

temporibus non habucrit undecunque doctiorem. Quantum 

idem carmine valuerit, ostendunt libri quinque de 

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHl^.. 

Opus hoc, mole parvum, doctrina maximum, est 

series argumentorum naturali lumine cognitorum, 

quibus mens humana adversis casibus suscitata, ad 

primam causamultimumque flnem attentione sic eri- 

gitur, ut haec exutis praejudiciis veritati assequendae 

virtutique colendae aptior efUciatur. Propterea hoc 

opus incribitur Consolatio philosophiae, distribuiturque 

in tres partes, quarum prima complectitur affli- 

ctionem Boetii: secunda Consolationem philosophi»; 

tertia contraria, quaeillius consolationis vimminuere 

videntur, argumenta cum responsionibus. 

AFFLICTIO BOETII. 

LiB. I.. — Boetius suarum miseriarum (Metro l) 

utconscius, sicimpaliens, contrarias undique exquirit 

cogitationes, quibus mceror possit si non fugari, 

saltem minui : hino animum convertit (Pcosa 1) ad 

praesides carminiim musas sibi quondam familiares : 

sed harum remedia, ceu]nova tristitiae irntamenta, 

excipit fugatque [cogitalio philosophica ; cujus ope 

Boetius aniraadvertit se in summa reruni omnium, 

nou [Metro 2) ignoratione modo, sed etiam [Prosa 2) 

inertia versari. ^Tum aucto sensim Philosophiae {Me- 

;

575 AN. MA.NL. SEV. BOETIUS. 576 

fro 3) liimine, recognoscit primum quidem ipsam A ut ad veritatem et yirtutem, adeoque (Metro 

{Prosa 3) Philosophiara ; deinde cum antiquos, tum rem divinum excitet. 

recenliores philosoplios similibus miseriis impugaa- 

tos quidem, sed non (Metro 4) expuguatos : ita ut la- 

nien veteri prsejudicio ductus, non desistat cum Phi- 

losophia (Prosa 4) de suo exsilio conqueri, causatus 

solum (Metro 5) liominem videri divinis legibus so- 

lutum, et praipostero veluti ordine poenas prfemiaque 

accipere. 

CONSOLATIO PlilLOSOPHIiE 

Poslquam^Philosophia praamonuit, {" (Prosa 5) 

exsilium adversamque fortunam Boetii male sic vo- 

cari; 2° (IMetro6) mentem Boetii nondum posse va- 

lidioribus remediis curari;3° (Prosa6) se deinceps 

usuram illa, qufe est in Boelio, cum sui tum Dei no- 

tione, quanquam (Metro 7) perturbationibus obscu- 

rata; eadem Philosophia tria proponit, ad c-.onsolandnm 

Boetium, argumentorum genera; qiiorum ])rimum 

minoris; secundum majoris; terlium maximi 

dicit esse ponderis. 

Primo, inquit, qui sese commisit arbitrio dominfe, 

quam novit tam inconstentem, quam allicientem, et 

mali nou rarius quam boni pareutem, is cum ea non 

debet eonqueri de malo sibi illato, prajsertim si plus 

dominus enim 

boni quam mali ab eadem aeceperit : 

et domina absque ulla mancipii injuria suo jure titi 

possunt : nec mancipium, quod male excipi poterat, 

conqueri tum potest, cum bene excipitar. 

LiB. iir. — At nisi ha?o concesseris esse mala, fa- 

tearis necesse est, in his non esse nisi falsam felici- 

tatem (Prosa I et Metro I), qu» ante pellenda est, 

quam vera felicilate fruaris : unde. 

Tertio, inquit, non etiam juste conqueritur ille, 

qui amissis iis dniitaxat, in quibus falsa assumptione 

felicitas versari creditur, tanto aptiorestad assequendam 

veram felicitatem : hio euim tanto liberior est a 

miseriis, qua2 iinica conquestionis causa. 

Atqui tu, J'.anli, amissis iis duntaxat, in quibus 

falsa assumpli me felicitas versari creditur, tanto 

aptior es ad as- oquendara veram felicitatem. 

Primum quiJ"m ea duntaxat amisisti, in quibus 

° falsa assumptior.o creditur esse felicitas : tale enim 

est generatim (Prosa 2) omne bonum creatum, ad 

quod male applicatur (Metro 2)ingenita nobis summi 

boui cogitatio. Tales sunt (Prosa et Metro 3) divi- 

life. Tales (Prosa 4 et Metro 4) magistratus. Talis 

(Prosa ^ et Metro 5) potestas. Talis (ProsaGet Metro 

6) gloria. Talis (Prosa 1 et Metrol) voluptas cor- 

poris. Talia (Prosa 8 et Metro 8) omnia bona ca- 

duca. 

Deinde aptior (Prosa 9) es propterea ad assequendam 

veram felicitatem, nimirum veram summi boni 

cogitationem, aspirante tamen Deo, qui ideirco (Me- 

LiB. II. — Atqui tu, Boeti,-'te commisisli arbitrio 

tro 9) [invocandus est : aliquod enim est (Prosa 10) 

summumbonum, videlicet Deus, cui cogitando omnis 

(Prosa \) fortunae quam nosti (Metro \) naturaliter p homo (yJie/ro 10) vacare debet, tanqu am (Prosa H) 

tam (ProsaT) inconstantem, quam (Metro 2) allicientem 

boni malique dominam, et a quaplus boni (Prosa 

3 ct Metro 3) accepisti quam mali : cum, eadem for- 

tuna duce, acceperis, puer optiman educatiouem, 

adolescens summos honores, vir optimum socerum, 

optimam uxorem, optimos liberos, et, quod praestantissimum 

est, optimura semper animum, quibus di- 

scere potuisti, pari prudentia et suminas et infimas 

conditiones honiini esse fugiendas. 

Secundo, inquit. nec est justa conquerendiratiode 

amissis iis, qua3 tantum abest, ut boua sint, utpotius 

sint mala liuman» raentis : bonuin quippe est, 

adeoque gratiai potius, quani quereUie causa, privari 

malis. 

Alqui quae amisisti, o Severine, divitias nirairum, 

et cajtera iJ genus quaj vocas bona, haec (Prosa 5) 

mala potius sunt animi, quam bona ; miseriae potius 

quam felicitatis causEe : propterea enim (Metro 5) 

aetas majorum nostra fuit felicior; quod illi minori, 

quum nos, liorum cupiditate tenereutur : propterea 

(Prosa 6) potentia in improbo magistratu sedem 

nacta pluriraas edit strages quod nimis patet exem- 

plo (Metro Q) Neronis : propterea (Prosa 7) famaipsa, 

qua optimus quisque videtur duci, tanquam altera 

vita, (Metro 7) morlem gerninat tandem aliquando 

fatiscens : propterea (Prosa 8) fortuna, quaj vulgo 

dicitur prospera, menteminvolvens tenebris, eamdera 

inducit ciim in errorem, tum in vitium, a quibus 

fortuna, quaj vulgo habetur adversa, sic liboi-at, haec 

ultirau rerum omnium fini : quod utdoceatur homo 

(Metro H), ^suam meutem atteutius meditetur: hac 

(Prosa 12) quippe meditatione discet, omnia esse 

facta a Deo regi, et ad Deum esse referenda : 

hac cogitatione (Metro 12) felices sumus, nec infeli- 

ces, nisi inspectis rebus caducis eadem cogitatio aut 

deleatur, aut saltem obscuretur. 

ARGU.MENTA CONSOLATIONI PIlILOSOPHICJi 

CONTRARIA CU.U R ESPO ?! SION I BUS. 

Quo autiquiora sunt prwjudicia, eo diflicilius hsec 

exuuntur; propterea Boetio praidictiscommoto plura 

suppetunt, quae adversus illam philosophia; doctrinam 

opponat; sed suaj non desunt Philosophiaj re- 

sponsiones. 

D LiB. IV. — I. Si (Prosa i)Dens, inquit Boetius, xaun- 

dum regeret, nec virtus praemio, nec vitiuin sua 

tamen contrarium experianiur. 

Nec (Ibid) virtus ipraemiis, inquit Philosophia, nec 

careret po^na : cum 

suis caret vitium suppliciis. I* Enim (Metro i) probi 

Deo adhserentes cogitatione, huraanasunt in patria, 

a qua improbi exsulaut. 2° (Prosa 2) Probi sunt po- 

tentes, improbi impotentes, ex eo (Metro 2) prteser- 

tim, quod illi moderentur, hi suis obsequantur per- 

turbationibus. 3o (Prosa 3) Pro'bi in deos, improbi 

in (Melro 3) bestias mente convertuutur : hinc im- 

probi (Prosa 4) miserrirai sunt, quorum idcirco (Me- 

tro 4) praestat misereri. 

II. Sua sit probis felicitas, sua improbis miseria, 

dicit Boetiui, cur priEterea, Deo mundum regente

577 IN LIBROS DE CO.NSOLATlOiNE PI11L0S0PH[J£ PROLEGOMEiNA. 

{Prosab), et probi incommodis, et commodis in-.pro- 

bi afflciantur ? 

Plura, dicit Philosophia, responderi possunt. Primum 

enim quamvis (Ibid.) germana tanta? dispositioniscausa 

ab homine ignorarettir, eidem tamen lio- 

niini non propterea dubitandum, quin omnia recte 

flerent (Metro 5) 

: admirari id homo potest, ut vulgus 

miratur eflecta coelestia. Deiude hae (Prosa 6) vices 

non minus providentieedivinse sunt, quamfati; quare 

ut (Metro 6)c8etera in quodam circuitu versantur : 

sic (Prosa 1) fortuna, etiam adversa, ulpote qucE a 

Deo orilur, ad Deum referenda, ut (Metro 7) homo 

lion nisi post susceptos labores fruatur optatis. 

LiB. .V — IIl. Qiiod (Prosa 1) omnia providenti, inquit 

Boetius, nihil possit esse inopinalum, nullus, Deo 

mundum regente, in mundo erit casus : 

contrarium doceat e.xperientia. 

quidquid in 

NuUus, reponit Philosophia{Ibid.), erit casus 'Deo : 

sed casus erit hominibus : sicut duse {Metro i) naves 

constanli duorum fluminumcursu abreptffl, suo quaj- 

libet casu sibi invicem occurrere possunt. 

IV. Posita {Prosa 2) divina providentia, instat 

Boetiiis, non stabit humana libertas, cujus tamen 

unusquisque homo conscius est. 

Ut sua (Ibid.) cuilibetmenti stat libertas, respondet 

Philosophia, sic sua humanas stabit : saltemque {Me- 

A (ro 2) Deus, cujus est omnia cernere, novit modum, 

quo humana 'libertas cum divina providentia possit 

conciliari. 

V. {Prosa 3) Quomodo, qumrit Boetius, providentia 

divina, utpote certissima, conciliari poterit cum humana 

libertate. quippe quae est expers necessitatis? 

{Metro 3) an quia ut in coeteris, sic in hoc mens humana 

nec omnia nescit, nec omnia novit, ut a notis 

progredi nitatur ad ignota? 

ilssc (Prosa 4) concordia, Philosophia refert, idcirco 

videtur difflcilis, quia divina prseuotio humanam 

influite superans, mente humana non capitur. 

Sic quidquid Stoici (Metro 4) putent, piures sunt in 

eodem homine cognoscendi modi, quorum alii alios 

ita transcendunt, ut quod intelligere possumus, illud 

non propterea possimus imaginari. Sicut {Prosa o) 

ergo ex imbecillitate nostrce imaginationis non debet 

negari nostra intelligentia, sic ex imbecilitate intelli- 

gentice humanae, divina futurorum liberorum praeno- 

tio neganda non est. Non, inquam. propterea negari, 

debet intelligentia humana, qua; idcirco data videtur 

homini, (.'fêico b) prai caeleris animantibus, hic utad 

coeliconspectuniexcitetiir. (Prosab) Deus igitur utpote 

seternus, futura libera, ceu prffisentia, illassahominis 

libertato, novit. 

CENSURA LIBROSUM BOETII 

DE CONSOLATIONE PfflLOSOPHi.E. 

Suos hi libri habuerunt adversarios, quorum alii 

adjuncta esse, alii omissa hoc in opere quEedam conqueruntur. 

Utrisque respondere jam conabimur. 

I. 

Henricus Glareanus, cui nonnuUi astipulantur, 

existimat, Prsefatione in opera Boetii, solutam hujus 

(iperis orationem, quod Iifec barbarior sit, a Boetio 

non fuisse scriptam ; ex quo non solum dubitat, sed 

inflciatur, quidquam hujus operis gernianum esse 

Boetii fetum. 

Ad quod respondeo, primum solutam strictamque 

hujus operis orationem ejusdem esse auctoris; deinde 

.•uiotorem hunc esseBoetiura: postremo Boetium non 

abs re gemino philosophici oratoris, et poetse offloio 

functum, modo barbare, modo Latine locutum 

fuisse. 

Primum quidem stricta solutaque Consolationis 

uhilosophicee oratio ejusdem auctoris est : quando- 

quidem, dempta alterutra hac oratione, nullus est 

superstitis nexus : vide enim (ne plura hic describa- 

mus) quomodo sine prosa 'primi [carminis ultimus 

hic versus, 

Qui cecidit, slabili noa erat ille gradu 

oohcereat cum hoc secundi carminis primo versu, 

Heu quam preecipiti mersa profundo 

Mens hebet! 

Vide etaim quautum disjungantur sine versibus in- 

terjectis postrema prima?, et prima secundae prosse 

hffio verba : Philosophia his versibus denostrce mentis 

C perturbatione conquesta est : sed medicinse, inquit, 

tempus est, non qiierelx, etc. 

Deinde auctor ille est Boetius : cuni omnes scri- 

ptores, quorum sapra mentionem fecimus, quinque 

libros Cunsolationis philosopliiaj inter germana Boetii 

opera recenseant : nullo enim alio argumen- 

to convinoeris, yEneida : 

opus. 

legilimum esse Virgilii 

Postreinj non abs re Boetius in toto hoc opere 

barbara verba miscuit Latinis. Voluit quippe philosophici 

oratoris officio functus, verbis ad sensum 

vulgi tunc barbari accomodatis uti, ut phiIoso|ihi- 

ca ejus ,cogitatio facilius auditorum animis compre- 

henderetur : in philosophia enim, quod optime notat 

Tullius, res spectantur iion verba penduntur. Voluit 

vero poette personam sustinens lingua, ut aiimt, 

deorum loqui : non solum ut eorumdem auditorum 

animi gravioribus sententiis lassati recrearentur 

hanc etenim ob causam idem Boetius, Platonem 

pluresque alios veteresimitatus, suos libros in dispu- 

tatione et dialogo scripsit : verum etiam ut Latinitatem 

rudiorisuo saeculo jam senescentem et ad ijite- 

ritum properantem veluti e faucibus mortis eriperet 

ut cum barbaros araiis ab Italia prohibere eousul 

non posset, barbariem ab Europa suis saltem versibus 

doctor ejicere conaretur. Propterea in aliis ejus 

operibus cum philosophicis, tuui eliam theologicis 

praedicta barbaries aliquando occurrit : at ejusdem 

versus tersi sunt, elegantes et prope divini ut fa- 

tetur ipse Glareanus. 

; :

579 AN. MANL. SEV. BOETII. 580 

II. 

Petrus Bertius, cui etiam video plures assentiri, 

arbilratur, Prsefatione in hos Boetii libros, Boetium 

totum hoc Consolationis philosophicse opus, prout 

instituerat, non absolvisse, eidemque fuisse propo- 

situm ex doctrina quoque Christiana, ea superiori- 

bus addere, quibus ad considerationem aeternse vitae 

animus humanus attolli possit : tum quia Non est ve- 

risimile, inquit parlcm illam a Christiano homine 

mortem ob oculos hahente fuisse prssleritam eumque, 

qui de sancta Trinitate in carcere scripsit, consolationem 

in adoersis non petiisse ex discipUna Christi et 

doctrina rerum credendarum ac sperandarum Libris 

sacris explicata. Tum, etiam quia idem Boetius pas- 

sim promisit, incocpit, festinavit absolvere majora, 

viamque qua mens in patriam evehatur, aperire. 

At tanta quidem fuit Boetii pietas, ut nemini dubium 

esse possit, quin vir ille sanclissimus, sicut in 

prosperis, sic [in adversis Christum cogitaverit. Sed 

quicunque animo complexus fuerit eam, quam pro- 

posuinius, hujus operis ideara, hic certe opus hoc 

absolutum esse fatebitur : huc enim deductum est, 

quo luraen naturale sive philosophia, qua>, ut cum 

Tertulliano loquar, mens e^t naturaliter Christiana, 

poterat tendere. Propterea quamvis in toto opere 

multiplex sese obtulerit sacri textus citandi occasio, 

id non fecit Boetius nisi semel, usus bis sapientiffi 

verbis : 

Disponit omnia suaviler. 

Potuisset ergo Boetius de sua Consolatione jpbilo- 

A spernis ideo sagittarios et funditores ? In domo extruenda 

orchitecti maximam laudem et usum : tollesne ope- 

ras igitur et administrosl Idem hic cense. Divinx illx 

Litterie veri roboris, verx virtutis et constantix solidss 

effectrices : nec temen humanum prorsus sapientiam 

sperne. Eam dico, quse non se cffert, sed servit placide 

et ancillatur. Lapidei, coementa, calcem ex veteri et diu 

lapso sedificio illo philosophise comportamus : ne invide 

lucellum hoc architecto, et patiare materiam hanc sub- 

sterni saltem in fundamentis. At enim sacra illa melio- 

ra, nec verbis abstinendum faitf Meliora fateor : sed 

adde etiam graviora. Laccrtos meos expendo et artus 

artesque libro : cur onus mihi imponi patiar, cui non 

sim ferendo ? Theologis, id est magnis altisquc viris (et 

eximios multos hsec setas tulit) magna ista et alta relin- 

" quo : mea cymba leget liltus. Philosophum ego agam, 

sed Christianum. 

Quidquid vero Lipsius intenderit, noster Boetius 

hac sua philosophiae Consolatione, suis non solum, 

sed alienis etiain cajteroruni bominum morbis, per- 

turbationibus niniirum, apta quserit remedia. Quse 

autem duci potuissent arguraenta ex sacra doctrina, 

et exemplis cum Christi, tum sanctorum Patrum, 

baec Christianis quidem, aut forte etiam Judaeis, nequaquam 

vero paganis prodesse potuissent : cum 

philosophica quibus utitur, argumenta utpote natu- 

rali lumine omnibus hominibus insito fundata, omnibus 

omnino hominibns ad curandosperturbationum 

morbos maximo usui esse possint. 

sophica locutus dicere, quod Justus Lipsius postmo- „ Neminem porro movere debet, quod Boetius pas- 

' dum desua Constantia dixit. Si m?7H, inquit, ThcolO' 

gum agere propositum, aberravi ; si philosophum, cur 

culpant ? Eaurimus enim e lacunis, inquiunt, quse licet 

e purissimo divinarum Litterarnm fonte. Hucne me vo- 

canf! At ego ex animo testor et respondeo non aliam 

me viam salutis nosse, quam hanc, quse per unum 

illum et directum limitem ducat : ad quem tamen percurrendum 

humanas eliam litteras laxamenti aliquid 

afferre censeam, imo adjumenti. Augustini consilium 

esse scio qux a philosophis scripta sunt, colligcre, et 

in usum nostrum vindicare, possessoribus illis i7ijustis 

erepta » Hoc sequi volui, el peccavi. Peecassem, fateor, 

si purum hunc et mysticum retigionis nostrse liquorem 

corrupissem veteri aliqua etolenti fsece. At contrainsti- 

ti : et sordentem per se parumque mundam doctrinam 

depurgare atque illustrare aggressus sum novo isto so- 

le. Cui bono autemid non bonum siV? In pugna, equi- 

tumaut statarii militis prsecipuam operam essescimus : 

DE 

simpromiserit,incxperit,festinaverit absolvere majora : 

cum enim prsedictum lumen naturale nihil aliud sit 

quam notio menti bumanae divinitus impressa, sive 

cogitatio, qua Deus utpote magister non minus 

quara principium et fiuis humanae mentis, eamdem 

mentem docet viam salutis a^ternae ; cumque ipsa 

ejusdem mentis atteutio, qusedam sit interrogatio 

sive precatio, qua ipsa mens Dei discipula majorem 

eruditionem poscit rogatque suum prseceptorem 

Deum, magis illustrare paratissimum; propterea 

aucta nostra ad hanc primam veritatem attentione, 

pra?dictum lumen ita crescere potest, ut viara qua 

mens in patriam revehatur, aliquo modo possit aperire 

: quanquam, ut religio christiana docet, hanc 

viam feliciter obire non possimus, nisi, monstrante, 

praeeunte et adjuvante Ghristo, qui est via, veritas, 

et vita. 

A. m. SEV. BOETII 

CONSOLA.TIONE PHILOSOPHI^ 

LIBER PRIMUS. 

I METRUM • PRIMUM. 

Arguuentdu. — Boetius observato discrimine, 1° inter 

priores et prsesentes suosversus; V.Hnter prosperam 

et adversam suam fortunam ; 3» inter florentem et 

' Quod YocdXnT elegiacum. Est autem elegia carmen coustans ex duplici geuere versuum alternorum, quo-

n8\ DE CONSOLATIONE PlllLOSOPHL-E LIB I. 582 

caducam suam 9etatem : i" inter accessum et reces- A 

sum suse mortis ; ex inconstantia suis amicis probat 

non fuisse felicem rerum suarum statum. 

S Carmina qui quondam studio florente peregi, 

Flebilis, heu I mcEStos cogor inire modos. 

INTERPRETATIO. 

Ecce mihi lacerae dictant scribenda Camena?, 

3 Et veris elegi fletibus ora rigant. 

Has saltem nullus potuit pervincere terror, 

Ne nostrum comites prosequerentur iter. 

Ego, qui oUm perfeci poemata, dum studia mea flo- stes. En Musse laceratx suggerunt mihi, quse oportet 

re7'ent. Heu ipse afflictus compeilor aggredi versus tri- scribere ; versusque Jlebiles aspergunt vultum meum 

NOT^. 

rumprior hesameter heroicus,sexto loco spondeum, laceris similes viderentur : antiquus enim erat afftiquinto 

dactylum, quatuor reliquis indiscriminatim ctorum mos, vestes scindere : unde lib. Job. cap. i, 

spondeum vel dactylum habet posterior pentameter 

; V. 20, Tunc surrexit Job et scidit vestimenta sua ; et 

elegiacus quinto quartoque loco anapajstos ; tertio 

spondeum ; duobus primis promiscue spondeum aut 

lib. I Reg., cap. iv, v. 12, Vir de Benjamin ex acie 

venit in Silo in die illa, scissa veste et conspersus pidverecaput. 

Ipse VirgiL Mn. xii, v. 609 : 

dactylura obtinet. 

1. Carmwa.] Carmen a canendo dictum, ut sicut, 

auctore Vossio, a genimen est germen ; sic a canimen 

sit carmen, n in r converso, quemadmodum in pluribus 

aliis. Hinc carmen est stricta oratio, es pluribus 

versibus composita, quam poetaj canere dicuntur : 

sicut Virgilius Êneida incipiens ait, Arma virumque 

cano : carmen enim vocatur longius quoddam vatis 

opus : ut epigramma; sicCatuUi epigrammata inscribuntur 

carama ; ut ode ; sic odse Horatii appellantur 

carminum libri : quodlibet poema ; sic liber priraus 

Lucretii ab eodem dicitur carmen, 1. vi : 

Commemorate quod in primo quoque carmineclaret. 

At unicus versus non solet appellari carmen : nisi 

forte hoc, sententia inclusa. poemati non impar videatur 

: sicut Virgilius, in JEa., v. 287, canit 

Postibus adversis figo etrem carmine signo : 

yEneas haec de Danais victoribus arma. 

2. Modos.] Versws. Modus enini generatim est mediocritas, 

quam ultra citraque non est rectum 

quemadmodum docet Horatius, lib. i serm., sat. 1 : 

Propterea qui versus conponit, hic Virgilio, Ovidio, 

Horatio, et cfeteris dicitur modulari; sicut Ciceroni 

II de Nat., Tibise dicuntur modulate canentes et rj 

fldiculx numerose sonantes. 

Sicut autem carmen non dicifur, nisi in integro 

quodam poemate, ita 7nodus non videtur dici nisi de 

versibus, hujus operis partibus : unde Boetius, qui 

verba haic inter se opposuerat in duobus his primis 

versibus : peregi, et cogor inire ; studio florente, et 

flebilis, «.jziOera continuans nunc opponit etiam carmina 

ei modos mastos ; sicque lectorem docet, qualis 

erat afflictus, quantumque mutatus a Boetio sive 

seipso florente. 

3. Camense. J Musse, quEe dicuntur Carmense, non a 

cantu amoeno, ut quidam aiunt, sed non secus ac 

carmen, a canendo, ita ut prius dicerentur Cameese: 

quod nimirum, Musis veluti inspirantibus, fiant carmina 

sive cantus ; aut quod, inquit Festus, canant 

Musffi anliquorum laudes ; quamobrem scribendum 

Camense, non Camsense. Hse autem Musse nunc perhibentur 

lacerse, quod sortis Boetiana^ participes, illo 

florente llorere, eodemque afflicto affligi,pamiosse et 

: 

: 

Demittunt mentes : it scissa veste Latinus, 

Conjugis attonitus faiis urbisque ruina. 

Hsec taudem Mus» dictare dicuntur Boetio scri- 

B bcnda; quod poetae fingant, nihil a se sive ore sive 

scriptura amitti, nisi quod sibi fuerit, inspirantibus 

Musis, cognitum : quare hi magniim quoddam carmen 

non solent aggredi, nisi iisdem Musis iovocatis : 

sic Homerus 1^. (3 : Dicite nunc, inquit, mihi, Musse, 

quse domos ccelestes incolilis : vos enim Dese estis, et 

adestis, et omnia novisiis. JVos autem famam duntaxat 

accepimus ; neque quidquam scimus ; sic Horatius, 1. i, 

sat. 5, Musa velim memores ;siG Virg. Ên. vii, v. 641 : 

Pandite nunc Heficona, dete, cantusque movete.-. 

Et meminjstis enim, divae, et memorare potestis : 

Ad Dos vix tenuis famae perlabitur aura. 

4. Elegi.] Versus flebiles sive miserabiles : elegus 

enim, unde elegia, est carmen versuum hexametrorum 

pentametrorumque alternis dispositorum ad tristitiam 

praesertim significandam : hinc Horatius, I. de 

Arte poet. : 

Est modus in rebus : sunt certi denique fines, 

Versibus impariter junctis querimonia primum ; 

p 

Quos ultra citraque nequit consistere rectum. ^C 

Post etiam inclusa est voti sententia compos 

Quis tamen exiguos elegos emiserit auctor 

Hinc moderatus idem quod temperatus; modestus, 

Grammatici cerlant et adhuc sub judice lis est' 

quasi modum servans ; commodum, quasi cum modo. 

Idem carm. 1. i, od. 33 : 

Si auteni alicubi, maxime in sensu, mediocritas sei'vanda, 

prsesertim vero in eo qui fit auribus, quarum 

Albi ne doleas pfus nimio memor 

tmmitis Giycerae, neu miserabifes 

judicium, auctore Tullio, est superbissimum : ex quo 

Decautes elegos. 

fit, ut nuisica et poesis, qutC in hoc sallem cognatae 

dicuntur, quod eodem auditu percipiantur, in qui- Unde Ovidiusl. ii Fast., in initio ; 

busdam ?no(fo versentur : In Musicis, inquit Tullius Nunc primum velis elegi majoribiis itis : 

Ide Or., numeri, et voces, et modi; Horatius vero 

E.xiguum, memini, nuper eratis opus. 

carm, I. ii, od. i, v. ult. : Quere modos leviore ple- Scilicet versus illi idcirco vocantur elegi, quod 

ctro : od. 12, v. 4 : Aptari ciiharse modis ; 1. iii, od. iidem in funeribus praesertim adhiberentiir : kliyoi" 

3. V. ult. : Magna modis tenuare parvis: od. 9, v. 10 : enim fletus dicitur uTrd tov l I VsyEtv, quae flentium 

Uulces doctamodos et citharx sciens : et de Arte poet. vox est apud Aristophanem : quarnobrem Ovidius iii 

Aecessit numerisque modisque licentia major. 

de Arte, eleg. 1, ait, 

Flebilis indignos efegeia sofve capillos , 

ileu nimis ex vero nunc tibi nomen inest. 

Quemadmodum fletus elegorum nunc a Boetio vocantur 

veri; quod nimirum ex tristitia, quae solita est 

elegorum materia, oriantur, hisque etegi dicuntur ora 

rigare, sicut a Virgilio vi, ^neid., v. 699 : 

Sic memorans, largo fletu simuf ora rigabat. 

5. Has saltem.] Musas : nam ex omnibus bonis, 

quibus homo affici potest, quaeque sunt vel exteriora, 

ut divifiae, honor, amici, fiberi et parentes ; vel interiora, 

sive corporis, ut robur, pufch:itudo et sanitas 

; sive mentis, ut scientia, et virtus ; sola mentis 

bona hostium incursibus non sunt obnoxia: quare 

Ovid II! Trist., el. 7: 

Nempe dat et quodcunque libet fortuna rapitque, 

Irus et est subito, qui modo Croesus erat. 

Siuguia quid referam ? nil non mortafe tenemus, 

Pectoris exceptis ingeniique bonis. 

Eo ego cum patria caream, vobisque domoque 

Raptaque sint, ad'.mi quae potuere mihi 

Ingenio tamen ipsa meo comitorque fruorque : 

Csesarin hoc potuit juris habere nihil. 

:

583 AN. MA.NL. SEV. BOETll. 584 

4 Gloria felicis olim viridisque juventae, A Et dolor eetatem jussit inesse suam. 

Solantur moesti nunc mea fata senis. latempestivi funduntur vertice cani, 

5 Venit eiiim properata raalis inupina senectus, Et tremit efleto corpore laxa cutis. 


lacrymis sinceris. Nallus metus poluit adducere has 

saltem musas, ut non comitarentur meam viam. Ea?dem 

Musae, quEE faemntgloria meas juveutse quondam fortunatx 

et vividse, consolantur ?iu)icad\ersam foriunam 

senis tristis. Nam senectus festinata xrumnis accessit 

milii improvisa, et mceror effecit, ut xtas sua essct in 

NOTvE. 

Id expertus est Boetius, qui agente Tlieodorico, 

non suliim ope.-, dignitatos, bonamqîe valeludinem 

amisit, sed a suis etiam desertus amicis, quippe qui 

terrore imperatnris, qui Romam quuque non dubitavit 

evertere, victi fugerunt : quamobrem Boetius solis 

animi bonis in suo exsilio comitatus est, scientia g 

videlicet et virtute sed cum de sua virtiite aperte 

, 

loqui non ita deceret viriim modestissimum, nominatis 

Musis, scientias saltem comitis meminit. Sic 

Ovid. ivTrist., el. 1 : 

Me quoqiie Musa leval, Ponti loca jussa peteutem : 

Sola comes nostraj nei-stilit illa fjgae. 

Sola nec insidias inter nec aiilitis ensem, 

Nec mare uec ventos, barbariamque timet. 

Non omittam qiiodgrammaticidocent, satte)?? natum 

esse a captivis, qui nihil aliud [tvwlev salutem a victure 

petuut. 

7. Gloria. ] lionos, bona fama et gloria ita inter se 

dilYerunt, ut bonos quoddam sit genus, cui subjicia- 

quare 

tur primum quidem bonafama; deinde gloria : 

sicut bonos, sic gloria generatim est bona virtutis 

alienae existimatio, signo aliquo manifestata: sed 

honos potest esse unius ; bona fama, non nisi multitudinis 

; et gloria, etiam optimalum bene de te exi- C 

stimantium : binc, auctore Scaligero, gloria dicitur 

quasi glosia: quomodo ara, lares, arena, quasi asa, 

lases, asena : glosia autem oritur ex yloiircra, id est 

lingua, quod gluria sit famaingens de alicujus virtute 

ac meritis. Hinc de se Ennius, 

Yolito vivu' per ora viruni. 

Quod imitatur Virgil. iEueid. xii, v. 233 : 

Succedet fama, vivusque per oraferetur. 

Fama autem non alia de causa habetur ingens, nisi 

quod ha?,c per mentes et per ora quoque optimatum 

vagatur; huc respiciens Tullius pro Mar. : Gloria, 

inquit, est iliuslris et pervagata muUorum et magnorum 

velinsuos cives, vel in patriam, vclin omnegenus 

hominum fama meritorum. At qua?ritur hic scsentia?ne, 

au virtulis fuerit ingens illa Boetii fama ? qui pro 

virtute Boetii senliunt, lii legendum putant solatar, 

quod syntaxis alioqui non staret : quasi Boetiiis lau- 

me. Canities prsematura spargitur per menni caput, et 

mea peltis,confectis membris, rugosa contremiscit. Illa 

mors hominum eî fortunuta, quse nonsese immittit flo- 

rentibus trmporibus, et adest, afflictis frequenter implorata. 

Ueu quantum inexorabilis mors rccedit ab 

bominibus calamitosis, ei quantum crudelis recusat 

Indocili numero cum grave moUit opus. 

Cantat et iuuitens limosa? pronus areuce, 

Adverso tardaui qui Irahit amne ratem. 

Quique refert pariter lentos ad pectora remos 

In numerum pulsa brachia versat aqua. 

Fessus ut incubuil baculo saxoque resedit 

. Pastor, arundineo carmine mulcet oves. 

Cantantis pariter, pariter data pensa trahentis. 

Fallitur ancillEB deciiiiturque lahor. 

Fertru et abducta Lyrnesside tristis Achilles 

Hseraonia curas atleuuasse lyra. 

Cum traberet silvas Orpheus et dura canendo 

Saxa bis amissa coujuge moestus erat. 

tria hic su- 

Sic ergo Musa levat Boetium : Verum 

persunt observanda. Primum quidem observanda vis 

Ccesur* in his verbis, felicis olim : caesura enim, quse 

nihil aliud est in versu, quam residua prioris scu?isionis 

syllaba, qua posterior scansio incipitur, syllabaiii 

alias brevem producere potest ; quod nimirum, 

veluti initiom sequentis vocabuli, ita elevari debet 

pronuntiando^ ut reliquas ejufdem vocabuli syllabas 

sustinere possit : exempla sunt cuique obvia: Virg. 

/En. IV, V. 64 : 

Pectoribus inbians spirantia consulit exta. 

Deinde observandum discrimen, quod nonnuUi ponunt 

inter juventus, juventas, et juventa: nam juventus, 

iuquiant, estmultitudo.juvenum, JMVOitas est dea, 

et juventa a;tas : sed bajc non constant : nam Sallustius 

juventutem voc.ivjt astatem. Postremo observanda 

a?tas Boetii, qui quamvis hic seipsum dicat 

senem, tum tamen, cum luec scriberet, nondum atugerat 

quinquagesimura ajtatis suce annum : propterea 

addit se non tam annorum, quam asrumnarum serie 

senuisse sic. 

9. Venit.... senectus.\ Rationem affert Boetius cur 

se dixerit senem. Senectus quippe, qua;, auctore 

Tullio, definiri potest occns?(S vitx, ex eo contingit 

quod fibris, ex quibus solida; corporis animati partes 

constant, retardalis, e

: 

! 

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI^ LIB. I. 

6 Mors hominum felix, quae se nec dulcibus annis A Pene caput tristis merserat hora meum. 

Iiiserit, et mojstis scepe vocata venit. 

Nunc quia fallacem mutavit nubila vultum, 

9 Eiieu 1 quam surda miseros avertitur aure, 

Protrahit ingratas impia vita moras. 

Et flentes oculos claudere sseva negat 

8 Quid me felicem toties jactastis, amici? 

Dum levibus malefida bonis fortuna faveret, 

Qui cecidit, stabili non erat ille gradu. 

INTERPRETATIO 

obstruere oculos lacrymcmtes ! Ciim fortuna ob inconstantem 

gratiam temere credita, mihi aspiraret, non 

mxiltum abfuit, quin dies mcesta terminaierit meam 

vitam : jam vero, quoniam fortuna adversa convertit 

ritur : si qiiidem hsec non incipit ante annum vitas 

quinquagesimum, quem nondum .attigerat Boetius, 

quando liaec scripsit ; sed de seruranosa solum sua 

senectute hic loquitur, quam idcirco dicit, i" prope- 

ratammalis, quod a?rumnse fuerint illius senectutis 

causaj ; 2» inopinam, quod ha;c ante tempus adfuerit 

3° setatem doloris, quod cum retas senilis dolorem af- 

ferre soleat, dolor Boetio altulerit ajtatem senilem ; 

hinc cauities Boelii vocatur intempestiva, quodessilio 

carcere, cteterisque calamitatibus acciderit: quemadmodum 

Scaliger, Exercit. 312 in Cardan., narrat 

quemdam subito mortis terrore correytum unius noctis 

spatio canuisse. 

Cum porro canities, rugaj et tremor senectutis non 

minus ffirumnosaj quam annosoj sint comites, propterea 

horum tit mentio versibus II et ti quasi fuerint 

effeti corporis elfecta. Nempe elfeta vocatur primum 

quidem parens qua?cunque, qua3 fetumedidit, deindo 

paiens, quaj frequenti partu lassata parere tandem 

desiit, denique res quEevis, qua2 exhaustis viribus ita 

languet, nihil ut possit produoere. Sic Virgil. i Geor., 

Ex abundantia cordis os loquitur. Sic Dido, Ênei 

pro diversis, quibus in Aneans aflicitur, cogitationibus 

diversa loquitur, ut hunc modo a diis, modo a 

feris genitum dicit 

Credo equidem, nec vana fldes, genus esse deorum... 

Nec tibi diva parens, generis uec Dardanus auctor 

Perfide : sed duris genuit te cautibus horrens 

CaucasLis, HyrcauEeque admoruut ubera tigres: 

Cum igitur Boetius nondum consuluerit Philosophiam 

nonintelligentia sed prajjudicio ductus loqnitur. Non, 

inquam, loquitur duce mtelligentia : diceret enim in 

prospera fortuna cum Tullio mortempropter incertos 

; 

NOT.E 

git, ne quidem hislegibus mortem sibi fuisse felicem : 

cum mors in prospera pra-ceps voluerit, in adversa 

autem fortuna tarda noluerit vitam auferre : quod 

satis manifestum erit observatis quibusdam qua; sequuntur 

vocabulis. 

13. Surda aure. ] Surdus dicitur homo, qui aure 

impedita non audit : quare cum auris insitis praesertim 

sordibus impediatur, propterea surdus sive, ut 

veteres loquebantur, sordus videtur dici per contractionem 

qnasi sordidus. Sed, nomine liinc ad solam 

mentem translato, ille etiam dicitur mente surdus, 

qui quodam aflectu contrario impeditus orantem non 

e ^ udit : unde : Stat, u. Siiv. 

Patkol. LXIII. 

: 

aspectum mendacem, anima mea improba producit 

meos dies injucundos. amici, quare dixistis tam 

sxpe, me esse bealum ? qui lapsus est, ille non stabat 

vestigiofirmo. 

Odistique chelyn surdaque averteris aure. 

Mors autem a poetis fingitur veluti quajdam persoua, 

quaj, pro diversis suis alfectibus, invocantes 

possit exaudire, vel non exaudire. 

16. Claudere oculos. ] Tantum est oculorum in vita 

hominis servanda momentum, ut vita in motu, mors 

in quiete oculorum versari vulgo dicatur : propterea 

is censetur vivere qui fruitur, mori vero qui oarat 

luce, quse, oculis percipitur. Hinc JSneid. iv, ver3.4o0 : 

Tum vero iufelix, fatis exterrita Dido 

Mortem orat : la^det coeli convexa tueri : 

Quomagisinceplumperagat Lucemquereiin.iuat... 

17. Fortuna malefida.] Cuimale credatur : cum enim 

forluns msana sit, cajca, bruta, globosique saxi instar 

volubilis, sicut perhibent philosophi, propterea quos 

attollit, eosdem statim deprjmit. Unde Horatio, Carm. ' 

1. I, od 35, fortuna est . 

Prajsens vel imatollere de gradu 

Mortale corpus, vel siiperbos 

Vertere funeribus triumphos. 

20. Impia vita.] Impius est, qui de Deo, parentibus 

aut iis qui parentum vices gerunt, male meretur: 

unde herba quaidam, quaa quod nata parentes 

surculos suffocet, imjna appellatur. Vitaautem quam 

hactenus Boetius instar cujusdam parentis, 'fovere 

studuerat, de eodem videtur male mereri in-hoc quod 

recessum snum procrastinans, ejusdem Boetii ffifumnas 

producat. Sio Quintilianusin Prorem. 1. vi In~tit 

impiam ' 

'' 

voca:\vivacitatem. 

21. .47nici.] Boetius alloquitur suos amioos, utpote 

qui cum antea Boetmm felicem dixissent, ipso exitu 

casus quotidie imminere, et propter vitse brevitatem nunc sui erroris convinoi possunt. Scilicet 

nunquam 

hominum 

longeabesse : inadversa vero eanidemmor- animis msita est ielicitatis et miserias notio 

tem moras comiiensare wternitate melioris vitse, jn 

quamintroducit.AtidemBoetiusloquitursuadenteprffijudicio, 

voluptate nimirum eta?gritudiue, quibus mens 

humana inprospera adversaque fortuna alhcitur :quienim 

voluptate afflcitur, huic morsilla videtur felix, 

qux se didcibus annis non inserit : qui vero Eegritudine 

animi laborat, eidem mors, quae sxpe vocata venit, ita 

felix videtur, ut eo crudelior sit, quo veluti surda, 

vitam sinit duci longiorem. Atque inde Boetins eolli- 

• unde 

p 

miseriam fugimus, felicitalem prosequimur naturaliter. 

Cum aulem ut illa notio, sio ha;c propeosio sit 

Dei illuslrantis moventisque munus, propterea utraqiie 

illa cogitatio rutione sui ita recta est et uniusmodi 

in ommbus hominibus, ut non nisi propter p°rversam 

hommis male applicantis voluntatem iumua 

sitft mulliplex. Hinc, pro vario perturbationum impetu, 

alius divites, alius polentes, alius aiiis bonis 

creatis alfectos putat esse felices. Sic ergo ex amicis 

Boelii, dum hic floreret, nonnulli ipsum dixerant 

beatum, quod opibus abuiidaret; caîeri, quod mao-i- 

stratum gereret sed ; omnes nunc exitu convincuntur 

Boetium non propterea dici debuisse felicem • lapsus 

quippe certum est instabilitatis argumentum et miseria 

pra?sens probat nullam fuisse prajteritam felicitatem 

: si quidem cum metus amittenda; prosperitatis 

quasdam sit miseria, idcirco nuUa hominis prosperitas 

haberi potest felicitas, nisi hajc fuerit particeps 

constanti», cujus ille sit conscius jactata ; autem illa 

Boetii prosperitas constans non fuit : quandoquidem 

ule de gradu dejectus est : hincque manifestum est 

aliquem potuisse cadere, quod idem ceciderit. 

19

587 AN. BiANL. SEV. BOETII. 

© PROSA PRIMA. 

Ahgdmentum. — Describitur Philosophia, qux fugatis 

poeticis Musis, ad Boetium in lectulo jacentem accedit, 

magnam mentis ejus perturbationem deploratura. 

Hceo dum tacitus mecum ipse =• reputarem, querimoniamque 

lacryraabilem ' ''stjli officio designarem, 

^ astitisse milii supra ° verticem visa est mulier reverendi 

admodum vultus, I® ^ oculis ardentibus, et 

ultra '1 communem hominum valentiam perspicaci- 

" Recogitarem. 

ii Caiami ope notarem. 

*: Cajmt meum. 

'1 Communes hominum vires videndi, 

" Antiqua. 

A bus, colore vivido, atque inexhausti vigoris, quamvis 


KOT.E. 

ita " aivi plena foret, ut nullo modo nostree crederetur 

eetatis. * f Statura discretionis ambiguae. Nam 

nunc quidemad communem sese * (5) hominummensuramE 

cohibebat ; nunc vero pulsare coelum summi 

verticis acumine videbatur : quaj cum caput altius 

extulisset, ipsum etiam ccelum penetrabat, respicientiumque 

hominum i» frustrabatur intuitum. ^ BB Ve- 

stes erant tenuissimis iilis, subtili artificio, 

£ Altitudo ejus erat varise differentisB. 

s Continebatur. 

h Fugiebat aspectum. 

' Individua. 

' indisso- 

* Styli officio.] Stylus est graphium quo veteres B homines in errorem induci consueverunt ; quod dica' 

in cera esarabant : hoc autem veluti calamo se usum 

dicit Boetius ad scribendos versus prajdictos, quos 

vocat querimoniam lacrymabilem, quod sint elegi 

: 

tur colore vivido et inexhausti vigoris, intelligitur pliilosophia 

esse vericertique judicii procreatrix et quasi 

parens ; sed quod,quamvis ssvi ptena, inexhausti vi- 

elfgi enim sunt versus miserabiles. 

goris dioatur esse, intefligitur eadem philosophia oon- 

Astitisse.] Est hoo in more positum, non modo tinuata meditatione ita firmari, vires ut acquirat 

apud poetas, verum etiam apud oratores, ut quod eundo. 

sensu percipi non potest, id olijecta quadam re sen- QuaBdam hio observare poterit grammaticus : prisili, 

sibi primum, deinde auditoribus suis cogitanmum quidem hanc verborum constructionem, revedum 

proponant : ut quB veritas primum hic latere rendi vultus, oculis ardentibus : quamvis einm Valla 

videtur, ha:c difficuUate inveniendi magis arrideat dioat rarum esse in una locutione utrumque hunc 

inventa. Kmc familiarc est Syris et maxime Palsestinis, casum reperiri, id tamen vitiosum non est: quando- 

inquit S. Hicron. in cap. xviii Matth.. ad omnem serquidem Plinius, teste eodem Valla, ita loquitur : et 

monem suum parabolasjungere, ut quod per simplex Cicero dicit Lentulum eximia spe, summse virtutis ado- 

prieceptum teneri ab auditoribus non potest, per simililescentem. Vid. Nov. Meth. Deinde nomen hoc valentudinem 

exemplaciue teneatur. Ilinc vulgata apud autiam, quo Boetius utitur quoque 1. iii, pros. 9, et 1, 

ctores symbola quoe vel rebus, vel verbis, vel picturis IV, pros. 2, non videri ita usitalum apud Latinos. 

sivererum imaginibus fiunt. Qua de re doctius nihil Idem valet quod potentia ivjfxvi : hinc Romanaj urbis 

dici potestquam quod a nohilissimo Huetio, conqui- C interpretatione nonnulii inierunt, auotore Sotino, 

sitis undique esemplis, dicitur in opusculo de Origine 0. 2 : Sunt, inquit, qui videri velint Romx vocabulum 

Ptomanensium, quod, si placet, consuies. Atqui pbilo- ab Evandro primum natum, cumoppidum ibi offendisset 

sopbia, utpote quas in quadam mentis cogitatione qiwd exstruclum antea Valentiamdixeratjuventus La- 

vorsatiu', sensu-percipi non potest : quamobrem hanc, tina : servataque significatione impositi prius nominis 

objecta quadam re sensili, Boetius arbitratus est 'Vaii.rrj Grsece, Valentiam Latine nominatam. 

sibi primum, deindc nobis tsse proponendam. Philo- 

" Statura discretionis ambiguse. ] III. Proponitur 

sophia3 autem hic proponuntur, 1° origo, 2" natura, subjectaphilosophia! materies : philosophia enim pri- 

3" subjecta materies, 4° voces, 5" species, 6° usus. mura versatur circa ipsum hominera, considerando 

I. Igitur origo pliilosophicein hocproponitur, quod mentem et oorpus, ex quibus homo oonstat : notio 

raulicr visa sit Boetio astitisse supra verticem : cum quippe hominis omnium videtur prima : propterea 

enimphilosophia nihil aliudsitquam hiinennaturale priTsdiota mulier nunc ad communem sese hominum 

paulo lougius diifusum, haec a Deo, a quo lumeu na- mensuram cohibebat. Deinde philosophia, cognito huturale 

est, oritur : unde Tullius i Tuscul. : Philosomano corpore, versatur circa reliqua oorpora, etiam 

phia, inqnit, omnium mater artium, donum etinventum oiroa ccelum : qualenus horum corporum oognitio ad 

dcorum. Quare hteo philosophia nonnisi in sublimi vitam hominis conservandam oonducere potest : unde 

loco et supra caput videri debuit, tanquam de coelo eadem mulier 7iunc pulsare ccelum summi verticis ca- 

Ilinc autem philosopbia videtur reverendi adcuminc videbatur. Postremo philosophia, cognita praemodumvultus 

sive honorandi : id quippe reverendum j) sertim mente humana, versatur circa mentem omsive 

honorandum putamus, quod aut origine, aut nium perfectissimam Denm : a quo ita docemur 

aitate, aut sapientia, aut virtute, aat quaounque di- intrinsecus, ut quandiu nou cognoscitur surame veguitate 

oasteris prffistare judicamus. Philosophia, inrax, tandiu ignoretur prima veritatis regula : hinc 

quit Cicero, virtiLtis continet, et officii, et bene vivendi ista mulier, cum caput altius extulisset, ipsum etiam 

disciplinam, quam quiprofitetur gravissimam sustinere cailum penetrabat. Verum quod Deus percipi nequeat 

, 

personam videtur. 

sensu quo horaines vulgo peroipere diountur, idciroo 

3 Oculis ardentibus.] II. Natura philosophio; hic eadem mulier cogitando Deum respicientium hominum 

proponitur: nam in eo versalur ipsa phiiosophiae frusirabatur intuitum. 

natura, quod sit cognitio clara et distincta, qua mens 

^ Vestes erant. ] iV. Voces philosophiaj mira hic 

humana, vitatis praicipitatione et pra?judioio, quibus arte proponuntur: nam {" voces philosophioce. sunt 

homines vulgo falluntur, veram certamque de rebus ipsius philosophiaj vestes : quia voces sunt integu- 

subjeclis ferat sententiam : omnis enim, inquit Tulmenta etinvolucra cogitationum : philosophia autem, 

lius III deOr. , optimarum rerum cognitio atc/ue iii iis utpote oognitio, quoddam est oogitationis genus. 

exercitatio philosophia nominatur. Atqui quod pliilo- 2° Voces philosophiocE sunt tenuissimis filis, subtili 

sophia nnnodicatur ocidis ardentibus etperspicacibus. artificio, indissoliibilique materia perfcclx: quoniam 

inde intelligitur cognitio esse olara et distiuota : quod haj diotiones sunt hurailes, ad intelligentiam potius, 

dioatur ultra communem hominum vcdentiam, intelli- quam ad pompam accommodata;, et individua inter 

gitur htec vitari praecipitatio et prasjudicium, quibus se necessitudine conjuncta3 quas cum philosophi ipsi 

; 

* Numeri intra parentheses inclusi lineaa edilionis ad usuni Delphini reprajsentant, quo facilius utiliusque index 

cilphabeticus consulalur. Edit.

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPIII/Ii: LIB. I. b90 

iibiHque materia perfectte; qiias, uti post eadem A tuleraat. B« 2 Et dextera quidem ejus libellos, sce- 

prodeate, cogaovi, suis manibus ipsa te.xuerat. Qua 

rum» speciem, veluti fumosas imagines solet, caligo 

quffidam neglectaj vetiistatis obduxerat.' Harum in 

extremo (S) margine 11, in supremo vero g) legebatur 

in oxtum. Atque iuter utrasque litteras, in scaiarum 

modum, gratus quidaml insigniti videbantur, quibus 

° ab inferiore ad superius elementum esset ascensus. 

Eamdem tamen vestem violentorum quorumdam sciderantmanus, 

et particulas,qua3quisquepotuit, abs- 

a Formam. 

I' Inscripti. 

" Ab ima adsummam litteram. 

d Vrxsides carminum. 

" Lecto. 

ptrum vero sinistra gestabat.. ' Quas ubi d poeticas 

Musas vidit, noslro assistentes " toro, fletibusque 

meis verba dictantes, commota paulisper, ac torvis 

inflammata^ luminibus : Quis, inquit, has e scenicas 

mei-etrioulas ad hunc (3) ajgrum permisit accedere ? 

qu.T3 dolores ejus non modo nuUis remedils foverent, 

verum duloibus insuper alerent venenis? ITee sunt 

enim quaj ii infructuosis affectuum spinis, uberem 

fructibus rationis segetem necant,hominumque men- 


f Ocidis. 

^Thealrales. 

^'Sterilibus. 

^Fecundam. 

NOTyE. 

maximam partem inyenerint, ideo philosophia has B ex quo factum estut liber et libellus ea significarent 

suis manibus texuisse ipsa perhibetur, earumque pro qua3 in iis scripta continerentur. Deinde eadom phi- 

pterea speciem veliiti fumosas imagines solet, caligo losophia utilis est ad regendos animos : animi quippe 

qusedam neglectm vetutatis obduxisse. Quo fit ut Boe- reguntur, cum sedatis perturbationibus, tum veritate 

tius, cujuseximia Latinitas in versibusemicat, barba- detecta, quibus philosophia vacat : hinc, ut postea 

ras quasdam dictiones, nonnisi apud philosopliosusi- dicetur, Platodocuit tum beatas fore respublicas cum 

tatas, in soluta sua oratione usui'pare non dubilaverit. aut pbilosophiregerent, aut reges philosopharentur : 

* llarum in extremo margine.] V. Species philoso- quod alterum philosophiai.officium sceptro significaphiaj 

nunc proponuntur. Est enim, inquit noster Boetur : sceptrum enim imperii signum est; unde Lutius 

prKfat in Porphyr., philosophia gmus : species cretius 1. v : 

vero ejus dua; una, quas Qeup-iiTiy.h dicitur : altera, 

qu33 arpcy.-iy.-n, id est speculativa et activa. Prior illa 

species, qua3 iittera significatur, in mera veritatis 

contemplatione posterior autem, qua3 lillera ; 11, in 

exercitalione virtutis versatur, ut docet S. Aug. I. 

Ergo rogibus occisis subversa jacebat 

Pristina mujestas soliorum, et sceptra superba. 

Quod porro dextra sit sinistra agilior, ut philosophia 

ad docendum paratior quam ad regendum, 

vin de Civ. Dei, cap. 4 nhi Socrates, inquit, in acti- propterea dextra quidem ejus iibellos, scepirum vero 

va excelluisse memoratur. Pyihagoras vero magis con- siriistra gcstabat. 

' 

templativee guibus potuit inteliigentise vi7~ibus institisse. Quse ubi poeticas Musas.] Muss feruntur esse 

Proinde Plato utrumque jungendoplulosophiam perfe- '^'Jrgines 

C 

quajdam, qu», Phoebo prajside, carminibus 

cisse laudatur. 

Theoria' quidem in supremo, praxis in extremo 

margine legebalur, quod judice ipso Aristotele, contemplativa 

prasstet actuosaj : gradus tamen sunt, 

templatione potest, nec contemplatio veritatis sine 

Kxercitatione virtutis debet esse. Tandem manus 

\iominnm violentorum, qui scilicet pra?cipitatione aut 

pra^judicio philosophati, neque veritati considerandaj, 

neque virtuti exercendaj studuerunt, voces philosophicas 

partitfe sunt, et particulas, quas c/uisque 

potuit, abstulerunt. Rom. i : Qui, cum cognovissent 

Deum non sicut Deum glorificavenmt, aut gratias egerunt, 

sed evanuerunt in cogitationibus suis et obscuratum 

est insipiens cor eorum : dicentes enim se esse sapientes, 

stulti facti sunt. 

-Dextera... libellos... sceptrum sinistra gestabat.] 

VI. Denique philosophice usus proponitur : nam philosophia 

utilis est ad caeteras disciplinas capessendas 

et ad regendos animos, quod libellis sceplroque signilicatur. 

Primum quidem philosophia utilis est ad 

ea^teras disciplinas capessendas : quatenus hinc erroris 

vitandi, inde vero veritatis inveniend» leges 

prEescribit : unde Tullius saipe, Philosophiu, inquit, 

omnium mater artium : laudandarum omnium artium 

procreatrix et quasi parens : nec vero sine philosophorum 

disciplina genus ut speciem cujusque rei cernere, 

neque eam deflniendo explicare nec tribuere in partes 

possumus, nec juclicare quas vera quse falsa sunt, neque 

cernere consequentia repugnantia videre, ambigua clistinguere 

: quod philosophiaj officium libellis signifi- 

1. siii, c. 11, Inpalmarum, inquit, foliis primo scriptitatum, 

deinde quorumdam arborum libris quod et 

; 

Cassiodorus indicat 1. xi, Var., ep. 38,ubi de charta : 

operantur. II» Boetio sunt duplicis generis nempe 

poeticse, et philosophicx ; illa; perturbatione, ha3 notione 

clara et distincta ductce judicant. 

Poeticae musas dicuntur, quas perturbationibus obcajcatse 

quidquid perturbationis est, illud probant et 

quibus ab una ad alteram ascensus fiat et descensus 

: quia nec esercitatio virtutis sine veritatis con- loquuntur : unde pro diveriogenere autperturbationum 

aut eorum quibus perturbationes excitari possunt, 

ha; Musa? vulgo novem numerantur. Hinc eas 

Plato, 1. X ide Rep., putat e sua civitate esse expellendas. 

Piecie, inquit Tullius n Tusc, a Platone educuntur 

poet(k,ex ea civitate quam fmxit ille cum mores 

optimos et optimum reipublica statum exquireret : cui 

consentiens S. Aug. I. n de Giv. Dei, c. 14, Platoni, 

inquit, potius palma danda est, qui cum ratione formaret 

qualis esse civitas debeat, tanquam adversarios 

civitatis poetas censuit urbe peltendos. Homo quippe 

seu veritati seu virtuti studeat, exuere potius debet 

veteres quam novas induere perturbationes. Hinc 

Musaj isla2 nuncdicuntur assistentes toro Boetii,iIlius- 

^ que fletibus verba dictantes : quianunc Boetiusvidetur 

perturbatione obrui, nihilque aliud quam quod perturbatio 

dictat, proferre. Uinc eoadem Musre torvis 

philosophiro luminibus aspici feruntur : quoniam veritas, 

cui inveniendas philosopbia studet, perturbationibus, 

quibus has indulgent Musae impeditur. 

tur : KieWwsenim dicitur a.liber : liber a.u\%m, auctore 

Vetus est, ait Plato 1. x de Repub., plulosophise et 

poetices dissensio. Hinc ipsa> Musa; nunc vocantur 

meretricidse scenicse et Sdrenes usque in exitium dulces, 

quod blanditiis, rebus fictis et cantibus suis in 

errorem vitiumque inducant : Seirencs enim quibusdam 

sunt meretrices, quaj deceptos navigantes ad 

summamegestatem redigant : aliis sunt monstra marina 

mulieribus partim similia, qua? vocis suavitate 

Isidoro, lib. vi, c. 12, estinterior tunica corticis, qum 

ligno cohxret in ciua antiqui scribebant; unde Plin. 

prstereuntes nautas sopiant, 

unde Ovid. iii de Art. : 

sopitosque devorent : 

Monstra maris Seirenes erant, qiiaj voce canora 

Quaslibet admissas detinuere rates. 

Propterea e£edem Museb dicuntur dolores Boetii

591 AN. MANL. SEV, BOETII. 592 

tes assuefaciunt morbo, non liberant. BS' At si quem A esset niulier tam imperiosee auctoritatis, obstupui, 

profanum, ^ uti vulgo solitum vobis, blanditite vestr» visuque in terram defixo, quidnam deiuceps esset 

detraberent, minus moleste ferendum putarem, nihil 

quippe in eo nostrse 

i' opera; lcederentur. B J' Hunc 

vero^ Eleaticis atque Academicis studiis innutritum ? 

Sed abite potius^ Seirenes usque in esitium dulces, 

meisque cum Musis curandum sanandumque relin- 

quite. His ille ^ cborus increpitus, dejecit bumi moe- 

stior vultum, confessusque rubore verecundiam, limen 

(3) tristis excessit. At ego, cujus acies lacrymis 

mersacaligarat, ne dignoscere possem qussnam lia?c 

a Extraneum et vuli 

t Labores. 

dulcibus insuper alere venenis ; affectuum spinis rationis 

segetem necare ; mentes assuefacere morbo , non liberare. 

Philosopbicae autem Musaj dicuntur, quse perturbationibus 

exutcr, ut clare distincteque cognoscunt, 

sic judicant : unde nunquam falluntur : has Plato, I. 

X de Rep., laudans vocat divinum genus, easque in 

sua civitate admittit. Hee, fugatis Musis poeticis, Boetium 

deinceps ducebunt. 

• Atsiquem profannm. ] Profanus dicitur et lucus 

et bomo; i" locus profanus is vocatur qui quasi procul 

a fano positus, sacer non est : quo modo JEn. 

sii, V. 778 : 

Tuque optima ferrum 

Terra tene : cohii vestros si semper honores, 

Quos contra ^neadse bello fecere 'profanos. 

2° Homo profanus ille habetur qui quasi etiara a 

fano procul, sacris noa estinitiatus : 

Eneid. vi, v. 2o8 : 

Procul, procureste profaui, 

Conclamat vates, totoque absistite luco. 


NOTiE. 

quemadmodum 

P 

Philosophia ergo nunc eum hominem vocat profanum, 

qui prseceptis philosopbicis non imbulus, ab 

ipsa philosophia alienus est : sic Horatius imperilos 

homines et a Musis alienos, a suis carminibus, tanquam 

profanos a sacris, arcens, canit I. m Carm. 

od. 1 : 

Odi profanum vulgus, et arceo : 

Favete linguis : carmina non prius. 

Audita, Musarum sacerdos 

Yirginibus puerisque canto. 

Quare philosophia, quae nunc utitur hac loquendi 

forma, quffl Graicis KTroo-ttJTTvja-t;, Ciceroni reticenlia 

dicitur, qua videlicet oratio sic contrahitur, ut vis 

appareat quid dicturus fuerit oralor, ita videtur loqui 

; Si, Musaj poeticee, aliquem philosophice ignarum, 

ut vester mos est, a ratione ad perturbalionis 

obsequium detraheretis, id mmus molestum mihi 

videretur : sed Boetium in omni philosophite genere 

versatissimum... cfetera reticentur. Sic Juveualis: 

Majorum primus quisquis fuil ille tuorum, 

Aut pastor fuit aut illud quod dieere nolo. 

Sic Virgilius versu notissimo : 

Quos ego... sed motos prgstat componere fluctus. 

' Hunc vero Eieaticis atque Academicis.] Dialecticis 

et Platonicis : studia enim dialectica voc mtur 

Elealica: quia dialectica fcrtur inventa a Zenone, 

qui, quod ortus sit ex Elea, vocalur Eleates. Estvero 

Elea, auctore Strabone 1. vi, civitas Lucaniaj a Phocensibus 

condita, Parmenidis et Zenonis Pythagoricorum 

patria. Studia autem Platonica appellantur 

Acadcmica, quod Plato primus in Academia philosophiam 

professus sit. Esl vero Academia nemorosus 

extra et prope Athenas locus, qui prius dictus fuit 

actura, esspectare tacitus coepi. Tum illapropius accedeus, 

in extreraa lectuli meiparte consedit, meumque 

intuens vultum luctu gravem, (fO) atque in humummceroredejectum, 

his versibus de nostraementis 

perturbatione conquesta est. 

I© METRUM* II. 

AaGUMENTua. — Philosophia mentis Boetianse perturbationem 

descriptura, veterem ejus de ccbIo, et de 

omni natura scienliam cum ea confert, qux nunc 

videtur ejusdem de rebus omnibus ignoratione. 

>= Dialecticis et Platonicis. 

d Turba objurgata. 

B £/.ao;,uta ab Ecademo Ileroe : unde Horat. Epist. 1. ii, 

epist. 2 : 

Scilicet ut posscm curvo dignoscere rectum, 

Atque inter silvas Ecademi qucerere verum. 

Atqui Boetius in dialectiois et Platonicis doctrinis exercitatissimus 

fuit : in dialecticis qmdem : quia dialecticos 

libros Aristotelis (qui, judicio Ciceronis, 1. i 

de Orat., de ratione disserendi multo plura quam 

omnes magistri multoque meliora dixit) traustulit et 

commentariis ilhistravit. In Platonicis yero : progressu 

enim patebit Boetium Platonicorum opiniones recte 

intellexisse, iisque fuisse addictissimum. 

' Seirenes usque in exitium dulces.] Seirenes, 

Graece, leipfj-jiq unde et per ei et per i longum scribitur, 

duplicis sunt generis, nempe terrestres, et 

marinas. Terrestres, fucorum genus, nostris physicis 

dicuntur ktzo roO azipzrrQa.i, quod bestiolas illKcontracta 

membrana curvat» jaceant : de bis loquitur Plinius 

I. VI, cap. {(>•, sed de his nunc non agitur, MarinEe 

sic dictaj vel «776 ri;; cmoi^, a vinculo, vel «tto 

Tov (j

393 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHr^ LIB. I. S94 

Heii, quam praecipiti mersa profimdo 

Mens hebet, et, propria luce relicta, 

It Teadit in externas iretenebras; 

Terreris quoties flatibus aucta, 

b Crescit in immensum noxia cura ! 

Hic quondam coelo liber aperto 

as Suetusin fetherios ire meatus, 

Cernebat rosei lumina solis, 

Visebat gelidse |sidera luna?, 

10 Et quajcunque vagos stella recursus. 


Heu guan^Mm mens liumanammersaperturbationum incremento ! Ilichoeimiolimnonimpeditus cmlo patente, 

marirapidoMoqueobtun.ditur,suoquelumineposthabito, solitus sua cogitatione ascendere ad regiones ccelestes, 

nititur ruerein caliginem cxteriorem, cum sollicitudo no- aspieiebat radios solis purpurei , intuebalur formam lunse 

cens,aspiratio7ubusterrestribustm'gid3i,augetursu7mno frigidse, et quotquot stellm habent reversiones errantes 

NOTii. 

1. Prxdpiti mersa profundo mens.] Qua? mens suis trant : sed hac crescente cura minuitur virtus mentis: 

perturbationibus, pra^sertim vero nimiarerum cadu 

carum sollicitudine afficitur, baec ab iis immergitur, 

veluti qiiodam mari, quod sit et profundum et prajceps. 

Profuudum quidem; quodilla affectio menti sit 

altissimis radicibusiniixa : prasceps vero, quod eadem 

aflectio, instar cujusdamfuriaj concitata, prcccipitem 

mentem in errorem vitiumq\ie abripiat. ' 

2. Eebet] Hebere proprie dicitur gladius, cujus 

acies retusa est, translatione vero illud omue, cujus 

motus languet. Sic Virgil. JEn.. v, vers. 395 : 

Sed enim gclidus tardante senecta 

Sanguis hebet, frigentqueeffetse in corpore vlres. 

Sic Tullius I, Tuscul., Qiiemadmodum inquit, qui 

acutis oculis deficientem solem intuentur, aspectum omnino 

amitlunt, sic mentis acies seipsam intuens nonnunquam 

kebescit. Atqui mens huraana quanto magis 

perturbationibus obruitur, tanto minus veritatem contemplari 

potest : adeoqiie hebet. Hinc S. Gregor., 

prol. 2, part. in Ezecliielem, mens, inquit, quanto 

circa terrena plus satagit, tanto in hisqux sunt ccelestia 

minus videt. 

2. Propria luce relicta.] Menti nostrce insitum est 

ab ipso nostrai mentis auctore Deo quoddam lumen, 

quo ipsa se mens erroribus vitiisque esutam cognoscere 

conjunctamqije cum divina mente sentire pos 

sit : sed hoc lumine frui nolunt ii qui suis obsequuntur 

perturbationibus. 

3. In externas ire tenebras.] Licet quEedam menti 

nostriB insitavel potius innata sit cognitio, quod tamensmenseademflnitasitsuisqueperturbationibusobnoxia, 

propterea duplici suljjacet tenebrarum generi, 

domestico videlicet et externo. Domesticaj tenebrEB 

versanturin ignoratione eorum qusenecpossumus nec 

debemus cognoscere : de his tenebris vulgo dicitur, 

Nescire quEedam magna pars sapientiie. 

Esteruce vero tenebras sunt ignorantia eorum qua» 

cum possimus debeamusque cognoscere, perturbationibus 

obcajcati uescimus : sic quidam in summa 

sui Deique ignoratione versantes, qufis cogitationes 

in solum Deum conferre deberent, has in res creatas 

conferunt. Ut autem cajteris perturbationibus, sic 

nimia praasertim rerum caducarum sollicitudine obcsecamur 

: unde nunc mens humana dicitur in exter- 

unde divinus projceptor Christus, Matth. vi hanc, 

sollicitudinem pluribus confuta az'gumeatis, summam 

Dei providentiam commendaturus unde S. 

Paul. ad Pliilip. iv, Nihil, inquit, solliciti sitis; unde 

S. Petrus ep. I. c. v, Omnem, ait, soUicitudinem 

vestram projicientes in Deum : quoniam ipsi cura est 

de vobis; quibus positis, nihil mirum si haec cura 

hic dicatur noxia. 

6. Hic cjiwndam.] Boetius. Nimirum a quasstione 

inflnita, quam Grasci fiscrtv appellant, ad deflnitam 

controversiam, quamiidem dicunt J7r65;(7tv, progressa 

philosophia, commendat eam, quee quondam fuit 

in Boetio, rerum naturalium notitiam, prEesentem 

ejusdem ignorationem statim dictura. Praeterita autem 

Boetii notitia, ut nunc dicitur, magna fuit tam 

de coelo quam de terra. Primum enim Boetius coeli 

sciens, cognovit, \° solem, luaam et stellas ; 2° ventos, 

qui a sideribus velut alfectus a causis oriuntur 

3" Spiritum Universi, a quo, velut a causa ipsa sidera 

moventur. Deinde vero idem Boetius terree 

sciens, cognovit varias anni tempestates, 1° vernam, 

2" autumnalem variasque naturee causas. Hinc idem 

Boetius nunc dicitur liber ccclo aperto; quatenus ejus 

mens, veluti excusso corporis jugo factoque sibi per 

abditas ipsius cetheris plagas itinere, cogitationenon 

C modo attingit, sed etiam pervadit cojlum : quare ad- 

ditur, Suetus in xtherios ire nieatus. Quae omnia seorsum 

esponenda. 

8. Cernebat rosei lumina solis.] I. Boetius cognovit 

solem; cujus doctrinse, ut et sequentium melior testis 

esse non potest, quam ipse Boetius de se sub persona 

philosophice locutus. Sol autem, inquit Tullius, 

I de Nat. deor., dictus est, vel quia solus ex 

omnibus sideribus est tantus : vel quia cum exortus est 

obscuratis cseteris sideribus sotvs apparet : quare qui 

hujus sideris naturam perspectam habuerit, hic in^ 

cogitationererumcoelestium versatissimus haberi po- 

test. 

9. Visebat gelidse sidera lunie.] II. Boetius cognovit 

lunam : sicut ipse etiam testatur. Lima autem, inquit 

TuUius u de Nat. deor., a lucendo nominata: ea 

est enim Lucina : itaque ut apud Grsecos Bianam eamque 

Luciferam, sic apud nostros Lucinam in pariendo 

invocant, quse eadem Diana. Scilicet ut sol per diem 

nas ire tenebras, quoties in immensum ejusmocli cura D solus, sic luna per noctem sola lucere videtur, unde 

crescit. Cum porro eadem mens humana ex ignoratione 

illa in errorem, ex errore in vitium, ex vitio 

in poenas seternas lapsacadat, propterea auctor noster 

heec scribens posuit ea cogitare qute referuntur Mattha3i 

xxu. Ligalis manibus et pedibus ejus, mittite eum 

in tenebrus exteriores : ubi S. Gregor., Interiorestenebrse, 

ait, suntcsscitas cordis; exteriores tenebrsBiBternx 

damnationis nox. 

i. Aucta terrenis flatibus.] Voluptate nimirum et 

homiuum,quibuscam vivimus, existimatione, quibus, 

ulignisflatibus,nostraperluibatioaIilur.Nimiramcuai 

meushumanacoajungaturprimumquidemcumcorpore, 

deinde cum illis sive rebus, sive persouis, quibus 

piimaillaconjunctiovideturservari,proptereah;ecrerumcaducarumcura, 

ageutecorpore,nascitur, agenti- 

husque cuin rebus tum personis corroborata crescit 

res quidem agunt suo contactu : personae vero suade 

rebus istis esistimatione, quam exemplo demons- 

: 

vocatur noctiluca : unde etiam ejus notitia magnam 

astrologife Boetii affert accessionem. Sed cur Pbilosophia 

hic vocat sidera lunx? cum luna unica sit, 

sidus autem videatur signum ex pluribusstellis compositum, 

ut Aries, Andromeda, etc, quia, inquam, 

sidus îcitur corpus omne, quod spleudida sua forma 

a commnni ca^terorum turba distinguitur : sic enim 

eleganter dicitur : et habet sua sidera teltus : sidus 

quippe dicitur ab sIiJo;, forma sive specjes, S[iiritu, in 

5 mutato, quod rarum non est. Curvero /unavocatur 

gelida'! nisi quod luna preeest nocti, quse, absente 

sole, vicino die est frigidior. 

10. Etquxcunquevagos stellarecursus.] III. Boetius 

se eliam teste, cognovit pariter stellas : non solum 

quod spectat earum qualitatem, quod magnum esset 

verum etiam, quod majusest quod attinet ad earumdem 

quantitatem. Stellae autem duplicis sunt generis, 

nempe inerrantes et vagse. Stellae inerrantes. 

;

S9S AN. MANL. SEV. BOETII. o96 

Exercet, varios flexa per orbes, 

Coraprensam in numeris victor babebat. 

10 Quin etiam causas, unde sonora 

Fiamina soUicitent sequora ponti 

; 


Quis volvat stabilem spiritus orbem, 

20 Vel cur Hesperias sidus in tmdas 

Casurum, rutilo surgat ab ortu : 

Quid veris placidas 'temperet lioras, 

conversse per circuitus diversos, bas summa colle- 7'itus oonvertat cmlum constans, aut quare astrum in 

ctas peritus tenebat. Prxterea consueverat inquirere aquas vespertinas lapsurum emineat ab oriente purpucausas 

quibus venti frementes turbent planitiem tnaris reo; quid moderetur dies tranquillos veris, ut decoret 

sequatam, easque reddere : non seous ac quisnam spi- terrasfloribus purpureis : quidfecit, utautumnus abunmTM. 

quse vulgo dicuntur flxx, sunt sidera lucida, quse catur Pontus, ex eo quod mare omne nominatur 

eamdem inter se distantiam, sensu arbitro, semper 

servare videntur : bfe autem stellaj innumerabiles 

sunt : unde Genes. xv, Numera stellas, si potes : et 

S. Aug. XVI de Civ. Dei, c. 23, Nec ,inquit, omnes 

eas videri posse credendum est : nam qiianto quisque 

acutius intuetur, tantoplures videt :quin onmes philosophi 

fatentur iulactea via innumeram esse ejusmodi 

stellarum multitudinem : quare banc multitudinem 

pontus, forte a Trdvo;, 'labor, quouiam plenum est 

laboris. Virgil.,ecl. is, v. 37 : 

Et nunc omne tibi stratum silet Eequor, et omnes, 

Aspice, ventosi ceciderunt murmuris aurae. 

Et ecl. 6, V. 35 : 

Tum durare solum et discludere Nerea ponto. 

Ex quibus patet quam ingeniose venti dicantur 

- 

, 

, 

-4 n i- C4 n„ „ ( „, D sollicitare siv e turbare xquora ponti : cum a?quorprO' 

perspectam habere non potuit Boetius. Stellas autem B ^» 

/ ^ ^. 

' 

j-no ^^^^^î 

dicuntur ptanete, sunt sidera opaca, 

''"" • .,.,,' "i j r > i 

vagae, qua; vu 

qiiseinvicem modoaccedunt, modo recedunt; quareinter 

illa sol, ut pote sidus lucidum, a recentioribus 

pbilosopbis non recensetur. llli vero planetaj aliisunt 

majores,qui palam ante oculos omnium versantur, nempe 

Saturnus, Jupiter, Mars, Venus, Mercurius, Luna: 

et bos numero comprehendere potuit Boetius : aUi 

sunt minores, qui non nisi summo cum labore animadvertuntur 

: quales sunt prope Saturuum, Jovem 

et Martem, qui propterea dicuntursatellites Satur.ii, 

Jovis et Martis. Imo, ut cum Seneca loquar, multi 

prffiter bos per secretum eunt, nunquam bumanis 

oculis euntes : neque enirn omnia Deus bumanis oculis 

nota fecit. Quod tandem Philosopbia bic non loquatur 

nisi de planetis, iisque majoribus vel es eo 

patet quod dicat bas stellas vagos recursus exercere ; 

quatenus recurrendo ab eo quod primum tenuerunt 

iter, recedunt, et varios per orbes flecii, quatenus (^ 

sui sunt singulis, quos animadvertimus, planetis 

circuitus. Denique victor idem est quod voti compos: 

sic enim, auctore Servio, intelligendus est Virgil. 

iii Georg., V. 8 : 

Tentandn via est, qua me quoque possim 

Tollere humo, victorque virum vohtare per ora. 

13. Unde sonora flamina.] IV. Boetius se quoque 

fatetur cognovisse ventorum causas. Ventus enim 

generatim est motus aeris buc et illuc effluentis : hinc 

ventus Scaligero de Caus. L I., c. 67, pluribusque 

aliis dicitur a.veniendo ; quod venire sit moveri, ventus 

autem aeris motus. At ventus duplicis est generis pro 

duplici modo, quo aer buc illucque effluere potest. 

Alter ventus lit nube corruente.non secus acvidemus 

casu arboris, turris, aut cujusdam alterius ingentis 

corporis ventum excitari, nimirum, propter illum 

corporum molorum circuitum, sine quo nullus in 

mundo fieri potest molus. Hoc modo oriuntur tempestates 

sa^pe quidem in terris, sed SKpius in mari. 

Alter venlus lit vaporibus a sole per aera rarescentibus, 

quemadmodum videmus ventum Ueri in pomo, 

lignoviridi et vulgato vase, quod jEolipilam vocant, 

dum ba5c igni admoventur. Atqui Boetius cognitis side- 

ribus praesertim vero sole, ejusmodi ventorum causas 

cognovit : quandoquidem solemovente aliquando 

fit, ut aut nubes corruat, aut vapor rarescat per 

aera, quod cum frequentius contingat in mari quam 

in terris propler majorem aut nubiura imminentium 

aut vaporum exsurgentium copiam, idcirco sonora 

flamina nunc perbibentur sequora ponti sollicitare : 

mare enim appellatur et xquor et ponlus : wquor 

quidem, quodaquse superUcies aequatisundique ponderibus, 

planissima sit : unde Tullius, MJAcad qq, Quid 

, 

tam planum videtur, inquit, quam mare?ex quo eliam 

sequor iltud poetx vocant. Pontus vero, si quibusdam 

credamus, ab Euxino : nisi tamen ipse Euxinus di- 

flantibus ventis turbatur. 

15. Quis volvat stabilemspiritusorbem,] V. Boelius addit 

se cognovisse illum Universi spiritum, quem Plato, 

Aristoteles, Cicero, Virgilius pluresque ex antiquis auctoribus 

agnoverunt : qui quidem spiritus nibil est 

aliud quam corpus quoddam subtilius, quod per 

ca3tera corpora diflusum hsec juxta leges motus a 

Deo ipso statutas movet. Virgil. ^n. vi, v. 724 : 

Principio coelum, ac terras, camposque liquentes, 

Liicentemjueglobum lunaj, Titauiaque astra 

Spiritus intusalit : totamque infusa per artus 

Mens agitat molem, et niagno se corpore miscet. 

Inde homiuum pecudumque genus, vitteque volantum 

Et quaa marmoreo fert monstra sub cequore pontus. 

Igneus est ollis vigor, et coelestis origo 

SemiDibus : quantum. non noxia corpora tardant 

Terrenique hebetant artus, moribundaque membra. 

Hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque : nec 

[auras 

Respiciunt, clauscC tenebris et carcere caeco. 

Hinc Pliilosopbia nuncdocet spiritum illum volvere 

stabilem orbem et causam esse non solum cur sidera 

oriantur et occidant, verum etiam cur rutilus sit 

eorumdem ortus. Primum quidem volvit .stabilem orbem 

: quia convertit ccelum, quod cum eadeni semper 

magnitudine,figura,etmotione,sensu judice, afficiatur, 

idcirco diciturs

597 DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII/E LIB. I. 598 

Ut terram roseis floribus ornet : 

Sa Quid dedit ut pleno fertilis anno 

Autumnus gravidis influat uvis, 

Rimari solitus, atque latentis 

Natiirai varias reddere causas. 

2S Nuno jacet efieto lumine mentis, 

Et pressus gravilnis colla oatenis, 

Deolivemque gerens pondere vultum, 

danter fccundus instillet vinum racemis tumidis, suetus 

scrutari et occultse naturse causas diversas referre. Ille, 

inquam, B oetius coili quondam terrarumque peritus, 

Nunc luce mentis debiiitata /aceistupidus, elveluti con- 

A Cogitur, heu, stolidam cernere terram. 

S3 PROSA II. 

Argumentum. — Pliilosophiamedici personam suscipiens, 

Boelio attentius considerato, eumdem interrogat; 

sed eodem tacenle, conjicit ipsum laborare 

lethargo, quem ut curet, iltius oculos mortalium rerum 

nube caligantes sua veste detergit. 

Sed 

^' Philosophia. " Oculis. 

i Tempus est sanaiidi, noninveliendi. 

1 medicin£e., inquit a, i> tempus est, non que- 

relaj. ^ Tum vero totis in me intenta : luminibus : 


strictus vinculis ponderosis circa collum, habensque 

faciem depressam proptcr gramtatem vinculorum proh 

dolor! cogitur spectare ierram parentem tanti stuporis. 

vertcre se tc^npus anni, nisi quod lones dicunt pJip B quibus ut physici student inquirendis, sic inquisivit 

Tempus omnibus notum, quod hic commendatur eas, invenitque Boetius. Hfec, mquam, natura _ob- 

cum apropria ratione, tum ab allectibus suis. A pro 

pria quidem ratione, quaj in hoo versatur quod ver 

sit placida tempostas, sole nimirum tunc dies noctibus 

a?quaute : unde dicitur : Quid veris placidas temperet 

Iwras : ab elfectibus vero nerape a floribus, 

quibus moderata illa anni tempestas terram ornat, 

quique, quod rosavuni colores referant, vocantur 

rosci ut elegautcr explioat Virgil. ii Georg., v. 123: 

20. 

Ver adeofrondi uemoriim, ver iitile silvis : 

Vere tument terras, et genitalia semina poscunt. 

Quiddeditut... awî(mm(S. VII.Boetiusooncludit 

se pariter cognovisse autumnum. Autimnus autem 

sive, ut nonnulli scribere malunt, Au.ctumnus, quibusdam, 

referente Festo, sic appellatur, quod tuno 

maxiine augeantur liominum opes, coactis agrorum 

fructibus : unde Virgil. ii Georg., v. 520 : 

Glande sues Iceti redeunt : dant arbuta silvas 

Et varios ponit fetus autiminus: et alte 

Mitis iu apricis coquitur vindemia saxis. 

Unde etiam autumnus nunc a Philosophia dioitur 

pleno fertilis anno gravidis influere uvis : plenus enim 

hic idem quod refertus : sicut Virgil. ii Georg., v. 4 : 

Huc pater, o Leucee : tuis hic omnia plena 

IVIuneribus, tibi pampineo gravidus autumno 

Floret ager, spumat plenis viudemia labris. 

Influere vero idem quod atundore : sicut Senecaait 

fortunx influentis dona. 

22. Rimari.] Perscrutari, penitusinquirere : qui enim 

natura; causas penitus inquirit, is instar oanis venatici 

omnia debet lustrare : unde Physicus, inquit 

Orator. i de 

naiurse. 

Nat. deorum, est speculator venatorque 

23. Naturx varias reddere causas.] Natura a 7ui cor 

dioitur, ut 'fyrjiq a yuw : quare natura, in genere 

causaj efficientis, est causa, a quares, prEesertim sen 

scura est : quia non generali duntaxat, sed singulari 

debetpercipi cogitatione, qua?. utpote ab intinitispropemodum 

adjunotis pendens, difUcillime obtineri 

potest. Suas tamen natura, hffic habet causas : nihil 

enim flt sine sua caiisa. His oausis inquirendis 

student physici, ut quamdam, qua a cajteris bominibus 

seoernantur, felicitatem sibi possint comparare : 

nam 

Felix qui potuitrerum oognoscerecausas. 

Has denique causas perspeotas habuit Boetius, 

quippe qui rimari solitus coelum terramque, oonsueverat 

latentis naturx varias reddere causas. Sed lieu ! 

24. Nunc jacet.] Mens humana sic media est inter 

Deum, a quo oondita oonservatur, et corpus, cujus 

est forma, ut quo magis Deo, aut oorpori moventi 

obsequitur, eo magis gnara liit, aut ignara : Corpus 

Q enim, ut dicitur Sap. ix, quod corrumpitur, agcjravat 

animam, et terrena habitatio deprimit sensum mulia 

cogitantem. Deus vero, Joan. i, illuminat omnem hominem 

venientem in hunc mundum. Hine perturbatio 

recte nunc perLiibetur reddere effetum lumen menlis 

et instar gravium catenarum vulium ad terram deprimcre 

: sed Boelius dicitur catenis pressus colla, supple 

secundum : Sicut Virgil. Os humerosriue Deo similis. 

' Medicinx tempus est.] Ut corporis sio mentis 

suEe sunt a?gritudines, quamobrem sua est utriusque 

medicinal : unde Cic. iii Tuso. qq., Medicina animi, 

inquit, cur non tam desiderata, tam culta, tam grata, 

et probat(i\quam corporis'? Philosophia autem, utpote 

quse iii cogitatione versatur, mentis esercet medicinam 

; observatis tameu iis quse a medicis corporum 

observari solent : hi enim, i° aegros attentius considerant 

: nam 

medico diligenti, inquit Tullius ii de Or., 

priusquam conetur segro adkibere medicinam, non solum 

mo7'bus ejus, cui mederi voluit, sed etiam consuetudo 

silis, nascitur : in genere vero formae, natura dioitur D valentis et natura co7'poris cognoscenda est ; 2" segros 

insita oujuslibet corporis forma, qua illud a cseteris 

distinguatur. Sio oonoiliari possunt disorepantes philosophorum 

opiniones : Namque, inquit Tullius ii de 

Nat. deorum, alii naturam censent essevim guamdam 

sine ratione cientem motus in corporibus necessarios : 

alii antem vim participem rationis atque ordinis... 

Sunt autem qui omnia naturse nomine appeltent, ut 

Epicwus, qui ita dividit omnium, quxsint, natura^n 

esse corpora et inane, quxque his accidant. Soilioet natura 

in genere causae, duplex est, nimirura prima, 

nempe Deus, cujus solertiam, inquii idem orator ibid., 

nulla ars, nidla manus, nemo opifex consequi possit 

imitando : et secunda, videlioet quoddam corpus divinitus 

raotum: hoo enim vis est sine ratione ciens 

motus in reliquis corporibus nccessarios. At natnra in 

genere formco est unumquodque corpus, et si ita placetEpicuro, 

atonii et inane. Quidquid sit, non agitur 

hic nisi de natura, in genere form£e. IlaEC autem natura 

obscura quidem est, sed suas habet causas. 

alloquuntur, ut quod sua meditatione cognosoere 

non potuerunt tam de morbo quam de oonsuetudine 

valenlis et natura corporis, id perounctando et interrogando 

elioiant : 3° segris praisertim silentibus 

manura admovent, ut tactu judice, prcediola evidentius 

cognosoantur : inventa enim morbi oausa oura- 

tionem esse inventam raedioi putant ; 4° a'.gros cunsolantur, 

causati aut nullum esse morbum, aut ourationem 

ejus esse facilem : Medici enim inquit 

Orator. ii de Div. , quanquam siepe inteliigunt, tamen 

nunquam xgris dicunt, eo morbo eos esse morituros. 

Atqui ita Philosophia nuno se gerit erga Boetium. 

- Tum vero totis in me intenta luminibus.] I. Philosophia 

Boetium attentius oonsiderat : ut faota attentiore 

non solura morhum Boetii, cui mederi vult, 

sed etiam oonsueludinem valentis, et naluram mentis 

cognosoat : attentio quippe animi ita propria est 

pliilosophite, ut hao prcEoipilalio et pra^judiciura, 

infensissimi veritatis inveniendaj hostes, vitentur:


Mi Tune ille es, ait, qui nostro quondam iacte A peetori meo leniter manum, et, 25 ^ nihil, inquit 

nutritus, nostris educatus alimentis, in virilis animi 

robur evaseras? Atqni talia s> contuleramus arma 

quee nisi prius abjecisses, invicta te lirmate tue- 

rentur. Agnoscisne me? Quid taces? pudore, an stu- 

pore siluisti? (5) Mallem pudore ; sed te, ut video, 

stupor oppressit. Cumque me non modo lacitum, 

sed elinguem prorsus mutumque vidisset, » admovit 


= Puer primum deinde ; adolescens ; postea vir phi- i Dummodo 

i Tibi dederamus. 

3 oculos. 

t Caducarum. 

losophus. 

c Lethargia sopitus cst. 

periculi est, = lethargum patitur, communem illusarum 

mentium morbum. Sui paulisper oblitus est, 

recordabitur facile, i si quidem nos ante cognove- 

rit. * Quod ut possit, paulisper " lumina ejus, 

f mortalium rerum nube caligantia, tergamus. Haec 

disit, oculosqne meos fletibus undantes, contracta in 

rugam veste siccavit. 

mijE. 

Meus porro dicitur totis in aliquid iiitenta luminibus, tatem : quemadmodum apud 

cum ahquid 

Ciceronem 

ita oogitat, ^nihil ut_ei supersit virium ^per se amatur toto peclore. 

ad aliud cogitandnm. Sic Virg. iv JEn 100: 

Habes tota quod mente petisti. 

: 

Amicus 

"" Nihit periculi est.] IV. Philosophia consolatur 

Boetium, ut ipse Boetms, spe salutis concepta, qu8e 

illi 

> Tune ille cs] II. Philosophia Boetium deincepsproponentur 

alloquitur, 

remedia, his utatur luben- 

ut qaod attenta tius : meditatioue de statu mentis 

propterea Philosophia ait d" 

Boetii 

nihil esse pericu- 

videtur non potuisse li: 

cognoscere, quia 

illud ab eodem 

cum mens nostra sit immortalis, haec nul- 

Boetio lis perciinctando nisi 

et interrogando eliciat. Ac 

errorum vitiorumque est 

pri- 

obnoxia periculis: 

mum quidemphilosophiaBoeliuminterrogat 

hio autem nihil advertitur nisi 

de prcC- 

oblivio queedam, quse 

terito mentis Philosophiam imminentis 

doctse 

erroris 

statii, cujus 

aut vitii nota 

ini- 

non est ; 2° mentlura, 

progressum et perfectionem tem Boetii 

optime 

generatim pati 

comparat 

lethargum : nam lethargus 

cum homine, est 

qui virilem Eetalem 

violenta cerebri 

adepturus lactepri- 

compressio, unde torpor et inesmum, 

postea cibo graviore 

pugnabilis fere 

alitur : l\oslro quondam 

somni necessitas, rerum omnium 

lacte nutritus, nostris 

oblivio, et 

educatus mentis 

alimentis, 

defeotio 

in 

nascitur : 

virilis 

hinc qui hoc 

animirobur evaseras, Sic S. Paulus 

morbo afticiuntur, 

similes 

hos 

Christiauce 

medici tandiu curant perouti, 

vitte periodos describens, pnngi, nri, 

I Cor. 

aliisque m ait : Tanquam 

modis cruciari, donec, relaxato 

parvulis in Christo 

oerebro, 

lac vobis 

vigilia, 

potum dedi 

attentio et 

non escam 

merauria in iisdem re- 

nondum enim poleratis ; et Hebr.v: 

novata nascatur: 

Facti mens igitur 

estis, qui- 

propter quamdam sibus 

lacte opus sit, non 

militudinem 

solido cibo ; ad quod 

tum dicitur 

respi 

patilethargum, cum rerum 

ante cognitarum immemor hebere videtur : ciens S. Petrus ep. I, oap. ii 'quod. 

: Sicut modo .- geniii in- ,. ., 

fantes, inquit, rationabile c°""""«" 

sine 

diatur 

dolo lac concupiscite ut p 

illusarummentium morbiis, quatenus 

in eo crescutis insalutem. Lao autem 

meDês nunquam errant, nisi 

Philosophia; Dphii sunt 

immeraores primorum 

prinoipia, qute sola jinimi altentione innotescunt 

cibus autem gravior, snnt oonclusiones, qua3 ex ejusmodi 

principiis majori quodam labore inferuntur. 

Deinde; eadem Philosophia Boetium interrogat de 

prKsenti statn iliius mentis, quae non ob aliam oausam 

dicitur cecidisse, perturbationibus victa, quam 

quod abjectis arinis philosophicis, his noluerit uti. 

Arma autem illa sunt praoepta philosophica. 

Sed Pbilosophiue iuterroganti non respondet Boetius, 

non pudore quidem, qui teste Horatio aliquando 

infans prohibet profari sed stupore, qui quod sit 

veluti durities menlis, quoe. etiam sollicitata non 

sentit, propterea et cogitationem et locutionem, 

cogitationis signum, impedit : hinc Boetius stupore 

opprcssus dicitur non modo tacitus, sed clinguisprorsus, 

et mutus : quasi tacilus intelligatur qui linguam 

habenslingua non utitur ; eto)(7!(is,'qui lingua captus 

saltem balbutire potest; mutus denique qui nullatenus 

potest loqui. Sic Tullius dixit mutum foruin, 

clinguem curiam et tacitam civitatem. De stupore looutus 

Virgilius, m Georg., v. 520, canit de tauris 

Non umbrfe altorum uemoruD:, nou mollia possunt 

Prata movere animum, nou qui per sa.-ca volutus 

Purior eleclro campuiD petit amnis : at ima 

Solvuntur latera atque oculos stupor urget inertes. 

^ Admovit pectori mco manwn,] III. Philosophia 

Boetio adraovet manum, ut evidentius percipiat 

morbi illius causam. Sicut autem medici coguito corde, 

bonam vel raalara corporis valetudinem oognosc 

unt, quod cordis motus oausa sit reliquarum corporis 

afTectionum : ita Philosophia, cognila hominis 

voluntate, rectam aut pravam meutis cogitatiouem 

percipit, quod voluntas causa sit reliquarum cogitatiouara 

tara landabilium quani vituperdbilium, ita ut 

non ante in errorem aut vitium labi possimus, quam 

voluerimus: propterea Philosophia nuno mmiMm dicitur 

admovre pectori: pectus enim signilicat volun- 

yeritatis principiorum, praecipitatione et prKJudioio 

judicent ; 3° mentem Boetii speoiatim esse oblitam 

sui: est enim vel maximum, inquit Tullius i Tusc, 

animo ipso animum videre : et nimirum hanc liabetvim 

prseceptum Apollinis, quo monct ul se quisque noscat 

non enim credo id prsecipit, ut membra nostra aut staturam 

figuramve noscajnus, ncque nos corpora sumus, 

neque ego tibi dicens hoc corpori tuo dico : cum igitur, 

nosce te, dicit, hoc dicit, nosce anirmim tuum : nam 

corpus quidem quasi vas est aut aliquod animi rcceptaculum 

: ab animo tuo quidquid agitur, id agitur a te : 

huncigilur nosse nisi divinumcsset, non esset hoc acrioris 

cujusdam animi prxceptum, sic, ut tributum Deo 

sit, hoc cst seipsum possc cognoscero. Ex quibus sequitur 

mcntem humanam non prius posse philosophari 

quam seipsam noscat, ut quoe oblila sui est, 

haec speciatim lethargo laborare merito dicatur 

4° mentem Boetiipaulisper tmûm csse oblitam sui,qnod 

antecepta animo notio sui sit innata : unde ad pri- 

D mam Philosophiaa admonitionem eadem mens reoordabitur 

sui. 

" Quod ut possit.] Denique Philosophia Boetium 

deinceps curatura, ejusdem oculos, mortalium rerum 

nube caligantes, fletihusque undantes contractu in rugam 

veste abstersit, ct siccavit : quce oontinuato praedicto 

Philosophia? symbolo, non tam de corpore, 

quam de niente intelligenda sunt. 

Primura igitur oculi Boetii mortalium rcrum nube 

caVgabant, quod ejus mens oaducarumrerum perturbalionibus, 

amore, v. g., aut desiderio obscurata videbatur. 

Deinde iidem oouli fletibus undabant ; quod ejusdem 

meus propter amissas res caducas afliceretur 

tristitia, cujus signa sunt/ief«s. 

Prffiterea Philosophia oculos Boetii contracta in rugam 

vesie abstersit, siccavitque. ^bstei-sit quidem et 

siccavit, quia mentem exuit perlurbationibus prascipuis, 

uude prsedictee tenebra et tristitiee ; conti-acta 

; :

601 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIyE LIB. I. 602 

»6 METRUM * III. 

Argumentum. — Boctius canit se, aspirantc Philosophia, 

sic illustratum fuisse sicut nubibus vento fugatis, 

terra pristinam recuperat lucem. 

Tuuc me discussa liquerant nocte tenebrffi, 

Luminibusque prior rediit visror : 


Utcum prajcipiti glomerantur sidera Coro, 

Sy Nirabosisque polus ste.tit imbribus, 

5 Sol latet, ac nondum co3lo venientibus astris, 

Desuper in terram nox funditur. 

Hanc si Threicio Boreas emissus ab antro 

A'erberet, et clausum reseret diem, 

Tunc, inquit Boetius tenebrse discesserunt a ine, pido vento ocoiduo, et cwlutn velatur nubibus pluviacaligine 

dissipaia et luxpristina revertit oculis meis ; rum fecundis, sol absconditur, etnox irruit ex sublimi 

quemadmodum quando stellm involvuntur a Coro ra- in humum. Si Boreas ventus ex spelunca Thracia ormTM. 

vero in rugam veste, hoc est, verbis pbilosopliicis 4. Polus stetit.] Coeluni obductum fuit. Sic enim 

oratione conjunctis : usu quippe cogitationes cum 

verbis, quibus signiflcari solent, ita conjunctse sunt, 

ut sa^pissime has cogitationes, non, nisi verbis in 

menioriam revocatis, recordemur : supra autem dictum 

est vestes Philosophias esse voces philosophicas. 

* Carnien eonstans ex duplici genere versuum alternorum, 

quorum prior hexameter heroicus; posterior 

tetrameter, cujus quatuor pedes imitantur qualuor 

primos heroici versuspedes, frequentiore tamen 

dactylo. 

1. Tunc me.] Mens Boetii perlurbationibus obscurata 

suum prius himen amiserat : non secus ao oculi 

corporis, accedente nocte, tenebris involvuntur. Sed 

vix Philosopliia, ceu novum sidus, cmicuit, cumejusdem 

Boetii mens, perturbationibussedatis, suo priori 

lumioe recreata ccepit, ut ante consueverat, videre. 

3. Ut cum.\ Eximia similitudo, sive oratio tradu- 

cens ad mentem es corpore dispari simile : hic au- 

tem lerra refert mentem ; sol, philosophiam ; nubes, 

perturbationes ; venti, spiritus perturbationum parentes; 

nox et dies alterni alternas ignorationera et 

intelligentiam referunt. 

3. Gtomerantur. sidetâ.] Glomero dicitur a glomus, 

unpeloton de fil, quare cum glomus ex eo fiat, quod C 

filum hlo circumacto irivolvatur, sidej-a nunc dicuntnr 

glomerari, quod hsec nubibus circumfundeutibus involvantur 

: neque enim putandum est, Boetium existimasse 

stellas posse ventis ita moveri, ut iisdem 

ad se invicem accedentibus quoddam hat steliarum 

agmen. 

nit : 

Hoc fere modo Virgil. Georg., v, 3'23, ca- 

Et fojdam glomerant tempestatem imbribus alris 

CoIIcctse ex alto nubes. 

3. Coro.] Corus sive Caurus ventus est flans ab 

occasu sestivo : unde hio ventus sic contrarius est 

motui, quo aer ab ortu in ocoasum cietur, ut nubes 

contrariis hinc et mdemotibus compressaj cogantur 

copiosum imbrem, nisialiter dissolvantur, emissurae. 

Virg. V. En., v. I2o : 

Quo tumidis submersum tunditur olim 

Fluctibus, hybernicondunt ubi sidera Cori. 

Virgilius. ecl. 7, v. S4 : 

Stant et juniperi et castaneaj hirsuta;. 

jEneid. vi, v. 300, de Charonte, cujus oculi 

A flamma tegi videbantur. 

Ganilies inculta jacet, stant lumina flamma. 

yEneid. xii, v. 407, de coelo quod pulvere obductum 

erat. 

Jam pulvere coelum 

Stare vident. 

Hino additur vers. 5. Sollatet. 

5. Nondum coslo venientibus astris.] Nox enint poetis 

prKserlim, duplicis est generis. Altera nascitur 

occidente sole, emioantibusque CEeteris astris, quee 

propterea oriri diountur : de hac nocte loquitur 

Virg. II ^n., V. 230 : 

Vertitur interea ccelum et ruit Oceano nox, 

Involvens umbra magna terramque polumque. 

Altera oritur, eliam ante solis occasum, ipso ca;terisque 

astris latentibus, de qua loquitur idem Virg. 

I .En., V. 94 : 

Eripiunt subito nubes coehimque diemque 

Teucrorum ex oculis: ponto nox incubatatra 

dicitur fundi 

quEe 

Et de hac nocte nunc agilur : unde 

in terram desuper nondum ccelo venientibus astris , 

scilicet oocidente sole emicare solent. 

7. Boreas.\ Boreas est ventus flans ab ortu aasti- 

quamobrem simili motu, quo aer ab ortu ad oc- 

vo : 

casum oircumactus, cietur. Hiuc autem omnia quaj 

de isto vento dici solent possunt inferri. Primo enim 

ventus hice regione Cori spirat : quia Corus tlat ab 

occasu aastivo : unde utriusque hujus venti nosterauctor 

nunc meminit. Secundo idem ventus vehemens 

est : quoniam una cum aerefertur ad occasum : cum 

autem omnis ventus vehemens sit frigidus, proptereaVirgilius, 

ecl. 7, v. 51, canit : 

Hic tautum Boreae curamus frigora, quantura 

Aut numerum lupus, aut torrentia flumina ripas. 

Atque hinc forte uominis istius 'inlerpretatio : 

(3op£a; enim videtur riioi a jSoaw, clamo, e,t pia, de- 

. . CMJTO, quod ventus ille, ut poteSvehementior, cum 

4. Nimbosisque imbnbusj Imbres^ nimbosi dicun- d sonitu currat. Tertio ille ventus serenus est, quod 

tur, quod hi nube tanquam sua materia inclusi con 

^^^^ ^^^^ concurrens nubes coactas, materiam im- 

tineantur : nimbus enim non secus ac nubes genera 

brium, dissipet. Uude Ovid, vi iletam. : 

tim illud dicitur quod nubit sive operit : unde nim- 

6ziS, inquit Isidorus I. xix, c. 31, estfasciola transversa 

ex auro assuta linteo, quod est in fronte feminarum. 

Ex quo Plautiis nimbatam meretrioem dixit. 

Scilicet nubes, quce nihil est aliud quam vapor caliginosus, 

iu sublimi aeris circumfundentis pondere 

libratus, deorsum ferri potest duobus modis, et pro 

diverso descensus sui modo, oiversos habere ellectus ; 

vel enim nubes integra descendit, vel frustatim ; si 

integra desceudat, fulguris, fulminis, tonitrai, preesertiin 

voro tempestatis parens esse potest. Si autem 

frustatim descendat, hujus tres esse solent formaj : 

niniirum nix, pluvia, et grando ; nam villosi nubis 

globuli cadendo vel servant vel mutant suam formam 

: si servant, ningit : si vero mutant, hi aut liquescunt 

tantum, tumque pluit; aut durescunt liquati, 

tumquecaditgrando. 

Apta mihi vis est, qua tristia nubila pello, 

El freta concutio, nodosaque robora verto. 

Unde etiam nunc dioitur ctuusum reserare diem, 

hoo est fugare nubes, quibus, etiam ante solis occasum, 

nox facta est. 

7. Emissus ab antro.] Optime Boreas, aut quilibet 

alius mundi ventus, a tenipestate diversus, ab antro 

emitti dicitur, ut i JEn., v, 64 : 

Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris. 

Quemadmodum enim ventus pomorum, castanearum, 

ligni viridis, imo et globi senei, quem Eolipilum 

vocant, moveate igne, ex quibusdam veluti antris, 

vaporibus soilicet, qua data porta, rarescendo 

ruentibus oritur : sio prajdictus mundi ventus ex circumstantibus 

terra, muntibus et nubibus, veluti ex 

magnis quibusdam speluncis, agente sole, vaporibus


3S Emicat, et subito vibratus lumine Pbtiebus. A '^' Ilaud aliter tristitiae nebulis dissolutis, i) bausi 

?S® Mirantes ociilos radiis ferit. 

a® PROSA III. 

Argumentum. — Boetius, reoognita tandem parente 

Pkilosophia, ab eadem percunctando accipit, ut antiquos 

sic recentiores philosophos ab ignaris impro- 

bisqiie vexatos fuisse. 

coelum, et ad cognoscendam medicantis faciem 

'^mentem recepi. Itaquo, ubi in eam deduxi oculos 

întuitumque defixi, respicio > nutricem meam, «81 

*

cm DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIB. I. fi06 

tutura; ' " siipero cardine delapsa venisti? an ut tu A rer, et, quasi novum aliquid acciderit, per horrescoquoque 

S^S ' mecum rea falsis criminationibus agiteris? 

An, inqiiit illa i; te, alumne, desererem, nec 

c sarcinara, quam mei nominis invidia sustulisti, 

commimicato tecum labore partirer? Atqui Pliilosopliioe 

fi fas non erat, "^ rem? ^ Nunc enim e primum censes apud improbos 

mores laoessitam periculis sapientiam? 'Nonne apud 

veteres quoque, ^" 3S ante nostri Platonis ajtatem, 

magnum sajpe certamen cum slultitiaj temeritatc cer- 

incomitatum reliuqtiere iter tavimus 

innocentis. Meam scilicet ' crimiuationcm (o) vere- 

'"^ A cmlo. 

B Philosophia. 

AN. MANL. SEV. BOETII. 608 

ruit? Cujus * hsereditatem cum deinceps Epicureum A eorum " profanffi multitudinis errore pervertit. 341 

Quod si nec ' Anaxagorse fugam, nec ' Socratis 

venenum, nec ^ vulgus, ac Stoioum, coeterique pro (3) sua quisque 

parte raptum ire molirentur, meque reclamantem, 

Zenonis tormenta, quoniam sunt d 

renitentemque, velut in partem prajdse, traherent, 

vestem, quam meis texueram manibus, disciderunt, 

abreptisque ab ea panniculis, totam me 

sibi cessisse credentes, abiere. In quibus, quoniam 

qua?dam nostri habitus vestigia videbantur, meos 

peregrina, novisti; at ' Canios, 35 ° at « Senecas, 

^ al Soranos, quorum nec pervetusta, nec f incelebris 

memoria est, scire potuisti. Quos niliil aliud in cladem 

detraxit, nisi quod nostris moribus s instituti, 

esse 

' studiis improborum dissimillimi videbantur. Itaque 

b familiares imprudentia rata, (tO) nonnullos 


" Doctrinam. " Senecam et Soranum philosophos. 

i Domesticos. ' Indicta. 

c Alienie. 

b Philosophicis. 

d Remota loco et tempore. 

mTJE. 

ipso Tullio, I de Or., omnium sapientissimus sanctis- tatem vindicare conaretur, Nearchi tj'ranni jussu 

simeque vixit : propterea populus mortem ejus ita cruciatum, inter tormenta linguam dentibus praecidoluit, 

ut ejusdem accusatores partim morte, partim B disse et in Cyprii regis interrogantis faciem ex- 

exsilio punierit, ipsique Socrati statuam seream posuerit 

: obiit tamen astante philosophia : nam, ut ait 

Tullius, ibid., elegantissimam Lysise orationum, qua 

pro se in judicio uteretur, respuit, et ita in judicio 

capitis pro se ipse dixit, ut non supplex aut reus, sed 

ut magister aut dominus videretur esse judicum. In 

quo vibtoriam mortis promeruit : quod, judicio ipsius 

Ciceronis, mors illa, quae naturaj debita, non solum 

pro patria, sed etiam pro veritate est potissimum 

reddita, aut meliorem quam qui est in vita, aut 

certe non deteriorem atfert statum. Denique ipsius 

Socratis doctrinam, quce quoniam instar pecuniss 

ejus morte ad aliquos pervenit, idcirco vocatur 

ejusdem hxreditas, partiti suut Epicurei ac Stoici, 

quorum iili Epieuro, bi Zenone duce philosopbantur. 

Nam duffi prajcipuse sunt pbilosophorum antiquorum 

sectae, a quibus ceeterte promanarunt : nempe lonica, 

cujus auctor dicitur Tliales Milesius; et Italicn, cujus 

caput fuit Pythagoras. lonicse duce celeberrimae 

exstiterunt familiai, nempe Academicorum et Peripateticorum; 

Italicx pariter duae, nimirum Stoicorum 

et Epicureorum, qui, ut loquitur S. August. I. 

VIII, de Civ. Dei, c. 7, posuerunt judicium veritatis in 

sensibus corporis, eorumque infidis et fallacibus regulis 

omnia qux discuntur, metienda esse censucrunt; 

quique propterea reclamantem renitentemque philosophiam 

experti, philosophicam vestem, id est dictiones, 

quibus tegereutur, disciderunt verosque philosophos 

mentiti suut. 

' Anaxagorie fugam.] In Anaxagora etiam ante 

Platonis rotatem sapientia male excepta fuit. Anaxagoras 

enim ipso Socrate antiquior, docente Tullio, 

dixit materiam inhnitam, sed ejus particulas similes 

inter se minutas, eas primum confusas, postea in 

ordinem adductas mente divina. Ex quo confecit, 

solem non esse Deum, sed iampadem ardentem : 

ac proplerea in exsilium pulsus, aut potius libenter 

spuisse. Anaxarchum, Democritum a Cyprio tt/ranno 

excarnificatum accepimus, inquit Tullius, Zenonem 

Eleatem in tormentis necatum, nempe a Nearcho tyranno. 

Sicque apud veteres philosophos lacessita est 

sapientia. 

* At Canios.\ II. Eadem sapientia etiam apud 

recentiores philosophos lacessita fuit : nam Julius 

Canius sive, ut vult l.ipsius, Canus eodem quo Seneca 

sasculo natus, prasstantissimus philosophus, a 

Caio, cum quo diu altercatus fuerat, morte damnatus, 

hanc cum incredibili aniini constantia subiit, ut 

refert ipse Seneca 1. de Tranq., c. \i. 

^ At Senecas.] Seneca philosophus, S. Paulo 

aequajvus, primo a Christi nativitate saeculo floruit, 

prajceptor Neronis, a quo cum ingentibus divitiis 

cumulatus fuisset, morte damnatusi est : Quamvis, 

ut ait Suetonius in Vita Neronis, sxpe commeatum 

r petenti, bonisque cedenti persancte jurasset, suspectum 

se frustra, periturumque potius, quam nociturum ei. 

Hic philosophus sibi venas prxsecans, inquit vetus 

interpres Juvenalis, sat. 5, crurumque venas abrumpens, 

et durante tractu lentitudineque mortis, Iiausto 

veneno, et postremo calidse aquse stagnum introiens, 

exanimatus est. Nimirum, ut ipse Seneca amicos admirabili 

constantia, antequam moreretur, allocutus 

ait : Neroni ssevienti nihil aliud supererat, post matrem 

fratremque interfectos, quam ut educatoris prseceptorisque 

necem adjiceret. 

^ At Soranos.] Bareas Soranus, prsestantissimus 

item philosophus, Senecae aequalis, justitia atque 

industria oftensiones ejusdem Neronis ita auxit, ut 

ad mortem actus fuerit ab eodem tyranno, qui magnitudinem 

imperatoriam ca^de insignium virorum, 

quasi regio facinore ostentare videbatur, ut ait Cor- 

Iielius Tacit. Annal. 1. xvi. 

Ne putes hic Canios, Senecas, et Soranos significare 

imitatores et sequaces ejusmodi philosophorum, 

profectus est : fertur quippe agros et patnmonia sua '^ quemadmodum arbilratur thumas Anglicus : ipsi 

reliquisse, ut discendi quaarendique diviuEe delecta 

tioni toto se animo dederet. Consuie Diogenem Laertium. 

2 Socratis venenum.] De Socrate jam dictum est : 

superest genus mortis illius : decessit autem hausto 

succo cicutaj venenato, quo Athenienses ad publicum 

mortis supplicium utebantur : hinc Socrates, inquit 

Cicero, cum pene jam in manu mortiferum itlud teneret 

poculum, toautus ita est, ut non ad mortem trudi, 

veriim in cmlum videretur ascendere : et Seneca, epist. 

07, Oalix, inquit, venenatus, qui Socratem transtulite 

carcere in ccclum. 

' Zenonis tormenta.] In Zenone etiam ante Plaionis 

a^tatem sapientia male excepta fuit. Zeno euim 

ipso quoque Socrate antiquior multa propter suam 

sapientiam tormenta passus est : sed qu;enam illa 

fuerint, quisve illorum auctor non constat. Probabilius 

est Zeuonem, dum hic Eleam patriam in liber- 

suut philosophi, qui propter majorem 6f/.BK(7fj numero 

plurali exprimuntur : Sic dicimus Alexandros, 

Augustinos, etc. 

' Studiis impiorum dissimillimi.] Idcirco enim iiiiprobi 

odio habent probos, eisque nocent, quia horum- 

illorumque cogitationes, loculiones et opera iiiter se 

sunt eontraria : queinadmodum docemur Sapientiae, 

n : Circumveniamus ergo justum, quoniam inutitis cst 

nobis, et contrarius est operibus nostris, et improperat 

nobis peccata legis, et diffamat in nos peccata discipiinm 

nostrse. Promittit se scientiam Dei habere, et filium Dei 

se nominat. Factus est nobis in traductionem cogitationum 

nostrarum. Gravis est nobis ctiam ad videndum, 

quoniam dissimilis est aliis vita illius, -et immutatx 

sunt vise ejus. Tanquam nugaces sestimati sumiis ab 

illo : et abstinet se a viis nostris tanquam ab immunditiis, 

et prsefert novissima justorum, etgloriatur patrcm 

se habere Dcwm.

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI/E LIB. I, 610 

nihil est quod admirere, si in hoc ' vitaj (5) ^ salo, A vilissima rerum qu;cque rapiemes,securi totius furlosi 

ciroumflantibusagitemurprocellis,quibusliocmaxime 

propositum est, ^ pessimis displicere. 36 Quorum 

quidem tametsi ^ numerosus exercitus, speruendus 

tamen est, quoniam nullo duce regitur, sed errore 

tantum temere ac passim t lymphante raptatur. Qui 

si quando contra nos c aciem struens valentior incubuerit, 

nostra quidem du.x. ^ copias suas in arcem 

contrahit; (b) illi vera circa diripiendas inutiles 

^ sarcimilas occupantur. At nos desuper irridemus, 

tumultus, eoque vallo muniti, quo grassanti stultitiu; 

aspirare fas non sit. 

39- METRUM * IV. 

AnouMENTUM. — llomo m.etus speique liber, inqvit 

Pkilosophia, non movetur; aut periculis maris, terrx 

et cali; aut tyrannorum furoribus; quibus spei 

metusque servus, oppressus jacet. 

Quisquis composito serenus cEvo, 

S^ Fatum sub pedibus dedit superbum, 

Fortunamque tuens utramque rectus, 


a Mari. 

6H AN. MANL. SEV. BOETII. 612 

Invictum potuit tenere vultum; A 

3 Non illum rabies minffique ponti 10 

Versum funditus excitantis cestum, 

Nec ruptis quoties vagus caminis 

:B9 Torouet fumiflcos Vesevus ignes, 

INTEIIPRETATIO. 

Aut celsas soliti ferire turreis 

Ardentis via fulminis moYebit. 

4® Quid tantum miseri feros tyrannos 

Mirantur sine viribus furenteis? 

indomitam ; hunc non sollicitabit aut furor terrorque percutere alta sedificia. Cur infelices ita stupent tyranmaris 

agitantis summos imosque fluctus suos aut mons nos crudeles, accensos furore inani. Nihil optes, nihil- 

Vesuvius, cum inconstans emittit flammas fumantes fa- que metuas, tumque exarmabis furorem effrenati infircto 

exitu, aut iter fulminia accensi, quod consueoit 

rarum erigatur : legitur es vultu, qui cum nec tristior 

adversis, nec hilarior secundis fiat, invictus manet. 

Non possum tacere verba Horatii, iii Carm., 

od. 3, quamvis omnibus nota, 

Justum et tenacem propositi virum, 

Non civium ardor prava jubentium, 

Non vultus instantis tyranui 

Mente quatit solida, neque Auster 

Dux inquieti turbidus Adriffi, 

Nec fulminantis magna Jovis manus : 

Si fractus illabalur orbis 

Impavidum ferieut ruiuce. 

5 ISon illum rabies mimeque ponti. ] I. Mare ventis 

prajsertim agitatum turbatumque adeo terribile 

est, ut viris etiam fortissimis metum incutere pusse 

videatur : unde Horatius, Carm. I. i, od. 3 : 

Illi robur et aes triplex 

Circa pectus erat, qui fragilem truci 

Commisit pelago ratem 

Primus, nec timuit prfecipitem Africum 

Decertantem aquilonibus 

Nec tristes Hyadas, uec rabiem Noti. 

Hinc dicuntur rabies minxque maris : rabies quidem, 

quod more rabidi furentisve canis huc et illuc 

rapiatur : minx vero, quod sublimes lluclus morteni 

intentent. Sic enim Virgil. i Mn., v. 16G : 

Hiuc atque hinc vastce rupes geminique minantur 

In ccelum scopuli. 

Atqui qmsqxds pedibus subjecit fatum, ille his maris 

periculis non movetur : quod haec nihil aliud sint, 

quam praisagia mortis, quam ille contemnif. Mare 

autem vocari pontum jam diximus met. 2, v. di 

8. Vesevus ] II. Terra etiam, ea prfesertim qua; 

e suo sinu emittit ignes, terribilis est : neque tamen 

hanc, propter projdictam rationem, metuit qui sub 

pedibus dedit fatum. Ilujusmodi est Vesevus. Vesevus 

autem qui et Vesuvius, mous est CampaniaB pro- 

mjJE. 

pe Nolam,ex cujus cacumine sa:pius erumpunt igaes, 

morte pra;sertim Pliniiinfames : aiunt enim celeberrimum 

hunc auctorem, qui cognoscendi hujus ignis 

studio eo se contulerat, fumo Uammisque inde emissis 

extinctum fuisse. Hujus montis meminit Virgilius 

n Georg., v. 224, ubi ejus fertilitatem commendat. 

Talem dives arat Capua et vicina Vesevo 

Ora jugo. 

Ignes quidem Vesevi sunt fumifici : quia oriuntur 

ex terrestri exlialatione, qua3 quandiu terris inclusa 

constringitur, fumus est, at liberius per aera iter 

nacta llammam concipit, statim propter majorera partium 

concretionem pristinam fumi formam resumptura 

: propterea ex eo monte, ut aiunt Conimbric. 

Meteor. tract. 12, cap. 3, aliquando imbes asccndere 

visa est, cûx pini similitudinem et formam referebat. 

At ignes hi non emicant, nisi ruptis caminis, sive 

exitu sibi facto : quoniam si exhalatio, prasdicta ignis 

subterranei materia, viam invenisset factam ; in auras 

potius abiisset, quem in ignem : quod cum liat, 

interruptis vicibus, proplerea mons ille nunc vocatur 

vagus. 

iO. Via fulminis. ] III. Ccelum, pra3sertim fulminans, 

adeoquo fulgurans, et tonans maxirae terribile 

est; quod prKsentem intentare mortem videatur. 

Hinc qui mate conscienti» stimulis sive potius furiis 

agitantur, lii fulmina prEecipue, adeoque fulminum 

pra?sagia, fulgura et tonitrua metuunt : sicut C. Caasar 

Caligula, qui, ut loquitur Suetonius, deos tanto- 

pere contemneret, ad minima tonitrua et fulgura conni- 

13 vere, caput obvolvere: ad vero majora proripere se e 

strato, sub lectumque condere solebat : sicut etiam 

quilibet impius, judicio Juvenalis 1. v, sat. 13, fulmine 

terretnr : 

C 

Hi sunt qui trepidant et ad omnia fulgura pallent 

Cum tonat : exanimes primo quoque murmure coali : 

Non quasi fortuitus nec ventorum rabie, sed 

Iratus cadat in terras et judicet ignis. 

Fulmen autem et fulgurnnn solum origine, verum 

etiam natura conveniunt. Conveniunt quidem origine, 

quod utrumque, Varronis arbitrio m iv de 1. J, 

a fulgore dicatur. Conveniunt eliam natura, quod 

utrumque sit exhalatio accensa. At differunt, quod 

fulgur vix natum, perit : fiilmen non prius exstinguitur, 

quam ad terras usque pervenerit, simile Iiis 

stellis, quas inquit Virgil. i Georg., v. 365 : 

Vento impendente videbis 

Praecipites coelo labi notisque per umbras 

Flammarum longos a tergo albeseere traotus. 

Propterea nominatur hic via fidminis ardentis, diciturque 

fulmen solitum celsas ferire turres. Nimirum 

accensa illa exhalatio nubibus excussa, aut per nu- 

bium latera emittitur, aut per inferiorem nubis subjectEe 

partem. Si primum : fulminis via sic obliqua 

est, illud ut sublimia potius quam hurailia sibi ob- 

viam habeat. Si vero aiterum : quemadmodum mensa 

corio supposita, corium reddit perforatu facilius, 

sic corpus sublime nubi subjectum, nubem, cjua illudhuic 

respondet, reddit fragiliorem, adeoque viam 

sibi parat, qua fulmine ruente percutiatur. Verum 

nec fulmen illui potest malum inferre gravius-morte, 

quam cum non metuat ille, de quo nunc agitur; idcirco 

nec fulmine movetur. Senec. in Thyest. v. 347: 

Kex est qui posuit metus... 

Quem nou coucutiet cadens. 

Obliqui via fulminis... 

Qui tuto positus loco, 

Infra se videt omnia, 

Occurritque suo libens 

D Falo : nec queritur mori. 

H. Quid feros tijixmnos.] Bemqne qui neque fluctuum 

marinorum furoribus, neque iguium snbterraneorum 

incendiis, neque Jovis fulniinautis ictibus terretur, 

hic niulto minus metuit tyrannos, quorum minor 

esse videtur noccndi potestas. Tyrannus apud 

veteres idem erat quod rex sive princeps : atque ita 

forte vocatus a turribus sive sublimibus tediliciis, in 

unde Horatius paupe- 

quibus manere solent reges : 

rum tabernas regnumque turres opponit 1. i Carm,, 

od. 4 : 

Pallida mors cequo pulsat pede pauperum tabernas 

Regumque turres; o beate Sexti. 

Sic Virgilius de tyranno loquitur vu ,En., v. 266 : 

Pars mibi pacis erij dextram tetigisso tyranni. 

Sed apud recentiores auctores tyrannus ille sohim 

dicitur princeps qui suprema sua potestate abutitur : 

quo modo idem Yirgil. is .En., v. 363.

613 DE CONSOLATIONE PmLOSOPHI^ LIB. I. 614 

Nec speres aliquid nec extimescas, 

Exarmaveris impotentis iram : 

41 At quisquis trepidus pavet, vel optat, 

Quod non sitstabilis, suiquejuris, 

Abjecit clypeum, locoque motus 

Nectit, qua valeat trahi, catenam. 

43 PROSA IV. 

Argumentum. — Boetius de intelligentia prsedictorum 

suoque vulnere a Philosophia interrogatus, memoratis 

primum quidem loco, habitu et vultu, quibus non ita 

pridem excipere solebat Philosophiam, deinde vero 

migwetyranni : sed quicunque metuit tremens, aut sperat, 

is, quoniam von est constans et compos sui, deposuit 

scutum, et sua sede disjcctus componit vincula, 

quibus rapi possit. 

» Philosophia. 

Coaveniunt, qnibus aut odium crudele tyranni. 

Aut ruetus acor crat. 

Neque vero ejusmodi tyrannos timet, qui magnitudine 

et forlitudiue animi prajditus, nihil a rebus 

creatis aut sperat aut metuit : ffaramenim virtutum, 

inquit Cic. m de Offlc, est proprium nit extimescere, 

omnia humana despicere nilnl quod liomini acci.iere 

possit intolerandum putare. Ex quo idem orator conficit 

fortitudinem esse [dolorum laborumque contemptionem. 

Quare magnanimis viris feri tyranni habentur 

sine viribus furentef. Igitur 

13. Nec speres atiquid nec extimescas.] Hseo est 

senteutiaPlatonis, quam sibi deinceps usurpaverunt 

Stoici, unanimiqueconsensu approbarunt omnes cum 

oratores tum poeta',. Plato eni(n in Philebo ait opor- 

tere eum qui intelligendi sapiendique vitam elegit, r.utlatenus 

gaudere vel dolere. Seneca ille Stoicus, deBeata 

Vita c. S potest, inquit, beatus dici qui nec cupit 

nec timet, beneficio rationis. Cicero, versu tl, et Virgilius, 

versu 2, hujus metri citatus : quibus addi pot- 

est Martialis 1. x, ep. 47 : 

Qiiod sis, esse velis, nihilque maUs : 

Summum nec metuas diem, nec optes. 

Scilicet mens caducarum rerum spei metusque libera, 

hinc a corpore errorumvitiorumque fonte liberatur, 

indeveroDeoveritatis virtutisqueprincipio conjungiiur 

: quare exarmatiram, cujus est duntaxat aut 

auferre bonum quod optes, aut inferre malum quod 

timeas; quique tibi irascitur, hic impotens est : sive 

quia quo ira libidoque rapiunt, sequitur, talis enim 

Ijomo, etiam Giceroni impotens dicitur; sive quia 

nocere non potest. 

to. Quisquis... pavet vel optat.] E contrario 

quicunque metu aut spe caducarum rerum afficitur, 

is, 1" no7i eststabilis, quod vel supplicio vel prajmio 

mens ejusa prima veritatis virtutisque norma rece- 

A prseceptis, qux et a Philosophia acceperat, et diligenter 

exsecutus fuerat, injustas refert sui exsilii 

causas. 


NOT^ 

' Sentisne, inquit", hsec, atque animo illlabuntur 

tuo? Esnet duo; Ivpaif Quid fles? Quid lacrymis 

manas "? 'E?aury«pfl zEOflevoM : Si operam medicantis 

exspectas, oportet vulnus detegas. 43 Tum a egocollecto 

in vires animo : e Anne adhuc eget admoni- 

tione, nec per se satis eminet fortunae in nos stevientis 

asperitas? Nihilne te ' ipsa ' loci facies movet? 

b Asinus lyrx. 

" Dic, neque mente tegas. 

'^ Boetius. 

Respondeo. 

' Philosophia. 

B insculptis cajlatur imaginibus, et adpugnam, 

vam 

militis partem tegit : unde a corpore ad mentem 

translatum id nomen, nuuc magnitudinem 

nemque animi, ut dictum est, significat. 

fortitudi- 

* Sentisne hxc.] I. Boetius interrogatur a Philosopliia 

deintelligentiaprajdictorum : cum enimauctore 

Tuliio, I Acad., nequehoc quidquam sit turpius quam 

cognitioni assertwnem approbationemque prsecurrere; 

propterea Boetius non ante debuit de prEedictis ferre 

judicium, quam illa animo illapsa suo perceperit : 

hinc Philosophia rogat Boetium, sitne istorum, sicut 

asinus est lyrse, auditor tantum, ovoq ),upa;? Nimirum 

tanta est tamque nota asini stupiditas, hic ut Grtecis 

Latinisque hominibus in proverbio swpius fuerit ad 

signiticandam hominis ignorationem. Sic diciturovo; 

h TxiQ i)-/.rjic, asinus inter simias;moc,hj ^.zkir-ai^, asinus 

inter apes, dum stuUus inter callidos, aut piger inter 

sedulos occurrit. Sic dvou AzovD.-hv •J-n nkrrjii.^j 'Jirpo>, 

C asini caput ne laves nitro, dum prohiberis operam 

perdere in docendis rudibus : quemadmodum Horatius 

ait 1. I Sat., sat. l : 

Infelii operam perdas : ut si quis asellum 

In campo docent parentem currere frenis. 

Sic 0'joi; npoi kijXov, asinus ad tibiam; &joz 'i.-jpac;, 

asiuus lyrw, suppl. auditor; sive ut alii legunt, ovo; 

7rpo5 hvpc.v. asinus ad lyram : prior leclio non solum 

est nostri auctoris, sed ipsius etiam Varronis iu 

salyra quae testamentum inscribitur apud Agellium, 

1. iii, c. f6 : Liberi, inquii, si er-unt oyot l-Jpc.c, exceredessunto. 

Alterutrumautem exhis dicitur adsignificandum 

hominem, qui quamvisvocespatulis auribus 

excipiat, verborum 

cipit, 

tamen significationem non per- 

Prajterea idem Boetius interrogatur de causa suorum 

fletuum, suarum lacrymarum : Quid flesf Quid 

lacrymis manas? quod vocatur ejus vidnus, quodque 

dere sif parata; 2° swi juris non est, qnod ma.nc[p'm Q medicanti philosophix oportet detegere: movhus enim 

non tam servi dominorum, quara ille cupiditatum 

vel timorum ; 3" abjecit clypeum, quod magnitudo 

fortitudoque animi, quam abjecit, sit ipsius animi 

robur et tutela; 4° loco motus, ut miles extra suum 

agrnen; quod tranquillitas animi, a qua recessit, 

propria sit ejusdem animi sedes; a» nectit catenam 

qua valeat trahi ; quod spem metumque, quibus ut 

ca?teris perturbationibus mens humana rapitur, conceperit 

conceptosque fovere studuerit. 

Neque aliud nobis hic videtur adnotatione dignum, 

nisi forte interpretatio, et usus hujus vocis clypcus, 

V. 17. Clypeus autem, clupeus clipeus, 

clypeum, clupeum., et clipeum, neque origine neque 

usu nobis differre videntur. Origine quidem chjpeum 

( idem dicas do creteris), judice Salniasio, dicitur 

/.axk ixzrddzcjrj es /-uy.).tov in orbem aclum sive ovatum ; 

quod ea sit figura liujus corporis. Usu vero clypeus 

sive clypeum esttextumrotundum, quodad pompam, 

non sanatur indicta ignorataque ejus causa. Ilinc 

Philosophia Boetium ad loquendum hortatur liis Homeri 

verbis, 'ElauSa pii /.svds, vdfi, Fare nec occultes 

animo. 

^ Loci facies.] II. Boetius meminit adjunctorum, 

quibuscum ante et tuno excepit philosophiam ; ut ex 

utriusque status discrimine /'orto!» tnipsumsxvientis 

asperitas cognoscatur ab ipsa philosophia, cujus natura 

et species, quibus Boetius instruclus fucrat, 

proponuntur. Primum quidem adjuncta ha?c, sunt 

iocus, habitus et vultusYio&iu. Locus ante fuit bibliotheca 

sive locus librorum cujus parietes, ut infra di:J 

cetur, erant ebore ac vitro compti : quales esso consueverant 

Eedes divitum, teste Horatio I. ii Carm. 

od. 18. Locus tune est sordidus et obscurus carcer. 

Habitus aute bona; tunc mala corporis animique 

afTectio. Vuttus qui ut mentis sic reliqui corporis 

sermo quidam tacitus est, ante hilaris, tunc tristis.

615 AN. MANL. SEV. BOETII 616 

Hsccine est bibliotheca, quani certissimam tibi se- A si g eas vel studiosi sapientise regerent, vel earum 

dem nostris in a Laribus ipsa delegeras? in qua (b) rectores studere sapientiaj contigisset. Tu ejusdem 

mecum sEepe residens, de divinarum humanarumque viri ore liano sapientibus h capessendas reipublica"' 

rerum scientia disserebas? t Talis" habitus, talisque necessariam (5) causam esse monuisti, ne improbis 

vultus erat, cum tecum d naturae secreta rimarer, tlagitiosisque civibus urbium relicta gubernacula, 

cum mihi c siderum vias radio describeres, cum pestem bonis ac perniciem inferrent. Hanc igtur, 

f mores nostros totiusque vitae rationem ad coelestis auctoritatem secutus, quod a te inter secreta otia 

ordinis exempiar formares ? -44 ' Haeccine praemia 

referimus tibi obsequentes? Atqui tu hanc senten- 

tiam Platonis ore sanxisti, beatas fore respublicas, 


didiceram, transferre in actumpubliciEadministratio- 

nis optavi,- Tu mihi, et qui te sapientium mentibus 

a Domo nostra. 

f Moralem. 

b An. s Philosophi regerent autregesphilosopharentur. 

cHabitudo. h Administrandse. 

i Physicam. i Studendo. 

e Astronomiam. 

Deinde nalura philosophife aperitur, antiqua \\a.a h aut langucant ejus functiones : non item in hac societate 

philosophiiE delinitione, divinarum humanarumque princeps. Ad virtutemille prxit! Sequimur : advilia? 

rum scienlia : Philosop hus enim, inquit Tullius, i de inclinamus. Bene beateque agit? ftoremusimprospere? 

Orat., is est qui omniumrerum divinarum atque huma 

narum naturam causasquenoscit. Sed non una est apud 

auctores horum vocabulorum interpretatio : nostro 

iudicio hic ?'es diDi/iKsunt meutes: res vero humanss 

sunt corpora : cuni enim mens oninis sit aut Deus 

aut Deo similis, non abs re vocabitur res diviiia : similiter 

cum corpus omne sit aut humanum aut humano 

simile, polerit etiam dici res humana. Omnis 

autem philosophia versatur in scientia mentis et 

corporis, eorumque, quibusduae iilce res aftici possunt, 

modorum. Deuique philosophicE species, quibus 

Boetius instruclus dicitur, hic numerantur tres, 

nempe phijsica, quaj naturse secreta rimatur, lioc est 

vatde quxrit vel in rimis quoque : sicut hoc verbum 

iuterpretatur Festus ; ast7'onomia, qua3 siderum vias 

radto describit; hoc est virga, qua descnptis quibus- q 

dam flguris varie terrarum coelique partes ob oculos 

ponuntur; et ethica sive moralis, qua3 mores nostros 

toiiusque vitse rationem ad coilestis ordinis exemplar 

founat; hoc est ad voluntatemdivinam, qua^ sicutest 

prima omnium causa, sicprima est actionum humanarum 

regiila. Hinc propheta rex, psal, cxlii, jDoce 

mc facere voluntatem tuam quia Deus meus es tu. Hinc 

S. Paulus Act. IX : Domine quid me vis facerel Hine 

etiam noster auctorl. n, met. ultimo : felix hominum 

genus, si vestros animos amor, quo cmlum regitur, 

regat. 

* Hxccine prxmia.] III. Boetius meminit praiceptorum 

philosophicorum, quorum tanta est ad rempublicam 

optime administrandam utilitas, ut idem 

Boetius cum ipsa Pliilosophia merito conqueri videatur 

de suis calamitatibus : lixccine, inquit, prxmia 

referimus tibi ohsequentesl Summa, inquam, estpraeceptorum 

philosophicorum ad rempublicam optirae 

regendam utilitas, quod his veluti principiis nitatur " 

virtus, ut pra^sentis sicfuturaj felicitatis semen. Hinc 

Plato, 1. V de Repub., suggerente ipsa philosuphia, 

ait heatas fore respublicas;si eas vel studwsi sapientix 

regerent; quatenus phiiosophi in magistralum ve- 

niunt, vel earum rectores studere sapientix contigissct 

quatenus qui in mag;istratum venerunt, philusophi 

iiunt. Hinc ejusdem viri, nimirum Platonis dialogo 6 

deRepub., ore hanc sapientibus capesscndx reipubticie 

necessa?-iamcaMsamesse)no;iuit philosophia, ne improbis 

flagitiosisque civihus urbium relicta yubetiiacula, 

pestem bonis ac perniciem inferrent : ut enim opti.mi 

moderatores suis prajceptis exemplisque subditos ad 

virtutem ducunt ; sic mali suo sallem exemplo ad 

vitium. Nam ita profecto est,mqmt Lipsius in prajfatione 

Politicorum, arcta quadam catena devincti sumus 

qul imperamur cum imperante. Et ut in corpore mens 

sana aut insananon csse potest, nisi utpariter vigeant 

: 

labimur aut ruimus cumilto.Atque utasole in subjecto 

hoc orbe luxaut tenebrx : sio a principe apud subditos 

prava pteraque autrecta. Csssar itlenon animose magis 

quam vere dixit : 

Procerum motus hoec cuncta sequuntur. 

Humanum paucis vivit genus. 

Hinc ipse Boetius /ta?ic auctoritatem secutus quod a 

philosophia inter secreta olia, sive Cceterorum hominum 

colloquiis et interpellalionibus non impeditus, 

didicerat, iranferre in actum pubticx administrationis 

optavit, a iheoria, uti loquuntur, ad praxim progres-sus. 

2 Tu niihi.] IV. Boetius addit se preecepta philosophica 

diiigenter exsecutum fuisse, seque eo duntaxat 

fine ad magistratum accessisse. Valliuus monet scribendum 

hic esse magisteriatum; quod Boetius fuerit 

magister officiorum, quffi dignitas passim magisteria- 

tus appeilatur, quodque ea, quae Boetiusprseclare a se 

facta mox recenset, in ea dignitate constitutus fecerit. 

Sed ha3C ita fuerint, nihil hic mutandum arbitramur, 

quod generalis hic loquendi modus aptior sit ad 

probandum Boetium prseceptis philosophicis semper 

fuisse addictissimum, ita ut ad uuam quidem dignitatem, 

nisi communi honorum omnium studio impulsus 

pervenerit : qua de re ut nullus superesset 

dubilandi locus, jusjurandum, afiirmationem religiosam 

adhibet : Tu mihi et Deus conscii. Sic S. Paulus 

Kom. I, etad Philipp. i, jur^t : Testis mihi est Deus. 

Sic jurat Nisus Jineid. ix, v. 428 : 

Rutuli, mea fraus omnis : nihil iste, nec ausus, 

Nec potuit : coslum hoc ei conscia sidera testor. 

Optime tandem Deus dicitur philosophiam sapientium 

mentihus inseruisss : nam philosophia cogitatione 

et amore optimarum rerum continetur : sicut aulem 

Deus creando materiam, eidem figuram et motum 

sic impressit, nt quidquid subinde huic materias accedittigurse 

et motus, id niliilaliud sit quam quidara 

prioris figurEe et motus modus, sive ut loquuntur determinatio: 

haud aliter Deuscreando mentem humanam, 

eidem notionem et inclinatioiiem de eo quod 

est sive de ipso Deo ita impressit, ut quidquid postea 

in eadem mente orilur notionis et inclinationis, saltemoptimarum 

rerum, id nihilaliud sit quam quidam 

prioris notionisetinclinationibusmodus sive, utaiunt, 

determinatio. Hinc Lucretius lib. v : 

Nam si, utipsa petit majestas cognita rerum, 

Dicendum est : Deus ille fuit, Deus, iuclite lUemmi 

Qui princeps vita3 rationem iuvenit eam, qu6B 

Nunc appellatur sapientia : quiquc per artem 

Fluctibuse tautis vitam, tautisque tenebris 

In tam tranquillo et tam clara luce locavit.

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIyE LIB.I. 618 

inseruit Deus, a consoii, nuUum me (10) ad t magi- A nita e barbarorum semper avaritia vexabat, objecta 

stratum, nisi commune bonorum omnium studium periculis auctoritate protexi I Nunquam me ab jure 

detuli.sse. 45 ' Inde cum imjirobis graves

619 AN, MANX. SEV. I50ETII 620 

coemptio exigeretur, evici. 48 i Paullaum * consu- A videor (3) 

" exacerbasse discordias? Sed esse apud 

larem virum, cujus opes b Palatini canes jam spe 

atque ambitione devorassent, ab ipsis c hiantium 

faucibus traxi. Ne Albinum consularem virum J praejudicatae 

accusationis poena corriperet, odiis me 

Cypriani delatoris opposui. Satisne in me magnas 

" Qui alias consul fuit. 

B Aulici canibus impudentiores. 

c Virorum cupidius optantium. 

i Falsx. 

« Exacuisse. 

tramur hac coemptione utrumque significari, et provinciales 

praedictas species lisco vendere minori prelio, 

et ab ipsoeasdem majori pretio emere cogendos: 

hinc Boetius adversus prxfectum prxtorii certamen 

suscepit, rege Theoderico cognoscente contendit, et ne 

coemptio exigereiur, evicit, Sed quid Campania? quid 

prxfectus prxtorii^ Campania regio Italias fertilissima 

: hanc post Plinium describit Florus 1. i, c. 16 : 

Omnium, inquit, non modo Italia, sed toto orbe terrarum, 

pidcherrima Campanix plaga est, Nihil mollius 

cmlo : denique bis floribus vernat. Nihil uberius solo : 

ideo Liberi Cererisque certamen dicitur. Nihil hospita- 

lius mari : hic illi nobiles portus, Caieta, Misenus et 

iepentes fontibus Baix : Lucrinus, et Avernus, quxdam 

maris otia. Ilic amicti vitibus montes Gaiirus, Falernus, 

Massicus, et pulcherrimus omnium Vesuvius Minxi ignis 

imitator. Urbes ad mare, Formix, Cumx, Puteoli, 

Neapolis, He7xulaneum, Pompeii, et ipsa caput urbium 

Capua, quondam inter tres maximas, Romam Carthaginemque 

numerata. PrEefectus autem prfetorii ut ait 

Rosinus, dicitur, qui militibus iis prxerat, quos imperatores 

in sui custodiam allcgerant. Nimirum apud 

Romauos, regibus exactis, iidem qui quod consulerent 

senatum, consules; quod judicarent judices, 

sunt appellati ; prwtores quoque sunt dicti, quod 

populo prffiirent : sed crescente popuIiRomaniimperio, 

magistratus ita multiplicati sunt, ut qui in urbe 

pra>essent, consules, qui vero in exercitu, pratores 

dicerentur : a prxtoiê autem est prxtorium. 

' Paulinum considarem.] Quintum Boetii nieritum 

omnibus praedictis tanto praiferendum, quauto apud 

Romanos socii pra?stabant provincialibus : non enim 

hic de provincialibus tantum, sed de sociis, imo et de 

consularibus viris Paulino et Alhino, quos Palatini 

canes et Cyprianus delator impugnabant, bene meritus 

est Boetius. Primum quidem Paulinus, qui quod 

ex Deciorum familiafuerit, vocatus est Decius, consul 

fuit anno Christi 498, unde nunc appelatur consula- 

ris : consularis enim vir est qui aliquando consul fuit, 

apud Tullium. Deinde Atbinus, qui quod ex eadem 

ceeteros ' tutior debui, qui mihi amore justitise nihil 

apud aulicos, quo - magis essem tutior, reservavi. 

4» ^ Quibus autem deferentibus g perculsi sumus ? 

^ quorum ' Basilius, olim regio ministerio depulsus. 

in delationem nostri nominis, 


'Eospraesertim quibus opem tuleram. 

g Exsulavimus. 

h Viris scilicet iniquis, inter quos. 

i Fulgo accablS de dettes. 

NOT.E. 

P 

' alieni oeris necessi- 

gatione : Satisne in me magnas videor exacerbasse discordias 

? nbi non legendum, ut plures legunt, exacervasse 

: quandoquidem verbum hoc (quod sciam) 

Latinum non est : sed potius exacerbasse, ut legunt 

Valdericus, Bernartius, Sitzmanus, qui ait, in manuscriptis 

Rittershusii legi exacuisse : quod verbum 

idem est quod exacerbasse. 

- Magis essem tutior.] Pleonasmus, quo usus est 

Plautus cum dixit : Magis majores nugas agere : hoc 

magis est dulcius ; Valerius Maximus : Magis invidia 

quam pecunia locupletior; Cicero : se ab omnibus desertos 

potius quam abs te defensos esse malunt : et 

auctor culicis apud Virgilium, 

Quls magis optato queat esse beatior aevo. 

Nisi tamen ynagis construatur cum optato potius 

quam cum beatior. Ex his omnibus constat quanta 

diligentia Boetius exsecutus fuerit prsecepta philosophica. 

^ Quibus autem deferentibus.] V. Boetius injustas 

refert sui essilii causas. Exsilii quidem sui merainit 

his verbis, pcrcrdsi sumus neque enim legendum, 

C ut quidam recentiores legunt, percussi; sed potius_ 

ut veteres, perculsi : sic autem Cornelius Tacitus, 

Annal. I. xiv, n. 57 : Perculso Seneca, pjromptum fuit 

Rufum Fenium imminuere. At injustas memorat ejusdem 

exsilii causas; primum quidem ex parte accusantium, 

quos nunc vocat defcrentes : defcro quippe 

in foro idem est quod accuso, in causa capitali, judice 

Tullio : deinde ex parte criminis, quod aut non allegatur, 

aut allegatum nullatenus probatur : sicut 

deinceps probabitur. 

* Quorum Basiliiis.] Primum igitur delator sive 

accusator in cassa capitali, ipsius Ciceronis judicio, 

si aliquo pra?.judicio 

quamobrem verus esse debet : 

actus videatur, omnino audiendus non est : hincTullius 

pro Mur., Nolo, inquit, accusator in judicium 

potentiam affcrat, non vim majorem aliquam, non auctoritatem 

excellentem, non nimiam gratiam : cum igitur 

judicium ex ipsa perturbatione ante captum sit 

prfejudicium veritati maxime coutrarium, quicumque 

Deciorum familia fuerit, etiam dictus est Decius, t^ non nisi quadam perturbatione actus videbitur deconsul 

fuit anno Christi 493, quare nunc quoque di- ferre sive accusare, ille, ut pote falsus delator -"'" 

citur vir consularis : hunc Albinum oderat Cypinauus 

frater Opilionis, de quo statim dicetur : quamobrem 

ipsum accusavit, dictusque proptereadeto(or : deferre 

quippe in foro, accusare est. At Paulinum insectabantur 

quidam aulici, qui nunc vocantur Palatinicanes 

: Palatini quidem, quod palatium sive domum 

principis habitent aut salteni frequentent : domus 

autem principis ex eo dicta fuit palatium, quod ab 

Octavii Augusti temporibus imperatores omnes Romani 

habitarint in monte Palatino. Canes vero vocantur, 

sive quia prfofecti custodiae, instar canum, 

ad fores assistuut : sive quia, canibus impudentiores, 

eos a quibus tesi non sunt, mordent, eorumque opes, 

si non reipsa, saltem spe atque ambitionc devorant 

hiantes. Postremo utrumque liunc consularem virum 

Betius a tantis periculis liberavit, in quo pra'sertim 

prrecepta philosophica essecutus est : quamobrem 

merito nunc suas exaggerat discordias hac interro- 

satorve, ita rejici debet, ul quo; inde sequeretur poena, 

ha^c iniquahabenda esset. Atqui delatores Boetii 

ita se habuerunt : Hi enim tres dunlaxat numerantur, 

nimirum Basilius, Opilio, et Gaudentius, quorum 

Basilias alieni ajris necessitate : Opilio et Gaudentius 

fraudibus, ob quas in exsilium ire jussi sacrarum sese 

xdium de/êiiswjictuebantur, Boetium detulerunt. 

Basilius apud Cassiodorum modo laudatur, modo 

vituperatur. Laudatur quidem I. it Variar. et epistola 

decima, in qua de ejus uxore Agapita, quaj dicitur 

spectabilis femina, agitur, et epistola undecina, 

in qua legitur : Basilius i)»' speciabitis datis precibus 

intimavit Agapitam conjugem suam de propriis penatibvs 

a ciuibusdam, vitio soUicitationis, abductum. Et 

certe in Ids versata rebus firmum docetur perdidisse 

consilium. Quid enim facere potuit probum, quxnullis 

culpis exstantibus reliquit maritum 1 Vituperatur vero 

Variar. 1. iv, tum epist. [22, ubi ipse Theodericus di-

621 DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE LIB. I. 622 

tate compulsus est. ' Opilionem vero, atque 50 A pellerentur. Quid huic severitati posse astrui vide- 

"Gaudentium, cumob innumerasniultiplicesque fraudes 

ire in exsiliura ^ regia censura decrevisset, cumque 

ille parere nolentes, ' i sacrarum sese cedium 

defensione tuerentur, compertumque * id regi ° fo- prsemissa damnatio? Itane nihil fortunam puduit, si 

ret, i edixit ut ni intra praescriptum diem ^ Raven- minus accusatae innocentise, at accusantinm * vilitana 

urbe decederent (5), ^ = notas insisniti frontibus tis? SI " At cujus criminis s arguimur summam 


* Edictum principis. 

i Templis velut asylis. 

623 AN. MANL. SEV. BOETIl 624 

quaeris? ' Senatum dicimiir salvum esse voluisse. 

5S Modum desideras? ^ delatorem, ne documenta 

deferret, quibus senatum majestatis reum faceret, 

impedisse criminamur. Quid igitur, o magistra =, cen- 

ses? 

At volui, nec unquam velle desistam. Fatebimur? 

sed impediendi delatoris « opera (5) cessabit. An 

f> iufltiabimur crimen, ne tibi pudori simus? 

optasse illius d Ordinis salutem nefas vocabo? Ille 

quidem suis de me decretis, uti lioc nefas esset, 

effecerat. Sed sibi semper mentiens imprudentia, rerum 

merita non potest immutare : nec mihi Socrati- 

co decreto fas esse arbitror, vel occuluisse verita- 

^ Philosophia. 

i Negabimusne. 

e Cura objecta. 

Scribit autem Plutarcbus Romulum ex optimatibus 

centum creasse senatores, eorumque collegium ex 

iEtale senatum appellasse : quod, foJ'ma saltem continuata, 

usque ad ipsa Boetii tempora perseveravit : 

primumque Boetii crimen dicitur, quod vokierii amplissimum 

hunc ordinem esse salvum, tunc scilicet, 

cum innocentem senatum majestatis crimine accusatum 

defendit ac liberavit : quod non negat Boetius a 

se factum : Volui, inquit, nec unquam vclle desistam, 

sed negat esse crimen : an optasse itlius ordinis salutem 

nefas vocabo ? quanquam enim ipse senatus suis 

de Boetio decretis effccerit ut qui perturbatione judicaret, 

is nefas putaret optasse itiius ordinis salutem : 

Boetius taraen, ratns aliorum in se peccatnm sibi 

non dare peccandi licentiam, nefas putavit sibi, vel 

occuluisse veritatem, silendo b(>na quae in senatu noverat, 

vel concessisse mendacium, loquendo mala qufe 

de senatu tingebantur. Optime Socratcs apud Platonem 

I. vi de Repnb., oportet odisse mendacium, diiigere 

veritatem. 

- Dclatorem ne documenta defcrret, quibus senatum 

majestatis reum, etc.] Secundiim Boetii crimen, 

quod tamen cum primo ita conjunctum est, ut si illud 

crimen non fuerit, quemadmodum crimen non 

fuisse dictum est, hoc etiam crimen esse non possit : 

quare si fatebimur, inquit Boetins, nos voluissc senatum 

esse salvum, impedicndi delatoris opera cessabit. 

Sed ut hoc percipiatur, dicendum quid majestas, et 

quid majestalis crimen. 

Majestas est supremus honos, quo populus tenetur 

afflcere principem, velut spirautem Dei imaginem : 

Suhjecti estotc, inquit S. Petrus epist. 1, cap. n, 

onini humanae creaturx propter Deum : sive regi cjuasi 

prsecellenti; sive ducibus tanquam ab eo missis ad vindictam 

malefactorum, laudem vero bonorum : quia sic 

est voluntas Dei... Deum timete, regem honorificate. 

A tem, vel concessisse mendacium. 53 Verum id 

quoquo modo sit, tuo sapientiumque judicio aestimandum 

relinquo. Cujus rei seriem atque veritatem 

ne latere posteros queat ° stj^lo etiam memo- 


NOTjE. 

riasque mandavi. Nam de ' compositis falso litteris, 

quibus libertatem arguor sperasse Romanam, quid 

attinet (5) dicere? Quarum fraus aperta patuisset, si 

nobis ipsorum confessione delatoriTm, quod in omnibus 

negotiis masimas vires habet, uti licuisset. Nam 

quse sperari reliqua libertas potest? Atque utinam 

posset ullal Respondissem Canii verbo, qui cum a 

' C. Caesare Germanici filio conscius contra se factse 

d Senatiis. 

' Calamo. 

' Senatum dicimiir salvum esse voluisse.] Primum B Quod autem honos, cujus majestas est qusedam pars 

Boetii crimen. Senatus apud Romanos erat consilium sive species, sit lionorantis, reverentia vero circa 

constans ex senioribus : unde TuIIius in Catone : quam eadem majestas versatur, honorati principis 

Consilium et ratio et sententia nisi essent in senibus, 

non summum consiiium majores nostri senatum appellassent. 

Apud Lacedsemonios quidem ii, qui amplissimum 

magistratum gerunt, ut sunt, sic etiam appellantur 

senes : quare Ovid. v Fastorum : 

Magna fuit quondam capitis reverentia cani 

Inque suo pretio ruga senilis erat. 

Martis opus juvenes, auimosaque bella gerebant, 

Et pro diis aderant in statioue suis. 

Viribus ille senex, nec habendis utilis arruis, 

CoDsilio patricB sape ferebat opem. 

Nec nisi post aunos patuit tunc curia seros, 

Nomen et iEtatis mite senatus habet. 

Jura dabat populo senior finitaque certis 

Legibus est tetas, unde petatur honor. 

propterea poetaj finxeruut Majestatem filiam esse 

Honoris et Reverentise : audi Ovidium, I. v Fast. : 

Donec Honor, placidoque decens Reverentia vultu 

Corpora legitimis imposuere toris. 

Hinc sata Majestas, qute mundum temperat omnem, 

Quaque die partu est edita, magna fuit. 

Nec raora, consedit medio sublimis Olympo, 

Aurea purpureo conspicienda sinu. 

Crjmen ergo majestatis illud dicitur, quod est adversus 

honorem principibus debitum : quare cum 

forma imperii Romani aliquando fuerit populi slatus, 

ideo crimen majestatis apud jurisconsultos est quod 

adversus populum Romanum vel securitatem ejus 

committitur : e.t rei majestatis d. 1. 1. If. ad leg. Jul. 

maj. dicuntur qui ejusmodi crimen committunt : 

.-, quanquam enim honor sit genus majestatis, sermone 

tamen communi, nt loquitur Vives, honor ct.majestas 

ita distinguuntur, ut majestas dicatur persona 

ipsa qnam supremo honore afficimus ; sicut Cicero 

II de Natura deorum, Sustincndi, inquit, muneris 

propter imbecillitatcm difficullas minime cadit im majestatem 

deorum : sicut etiani nos Galli loquendo de 

rege dicimus : Sa Majeste. Senatus porro Romanus 

temporibus Boetii accusatus fuit, quod adversus 

Theodericum Italiaj regem, honoremque illi debitum 

aliqnid molitus fuerit : sed hunc innocentem defendit 

liberavitque Boetius, quod crimini eidem vertitur 

: Detatorem, inquit, ne documenta deferret, quibus 

senatum majestatis reumfaceret, impedisse criminamur. 

' De compositis falso litteiHs.] Tertium Boetii 

crimeu 

litteras 

in hoc versatur, quod feratur composuisse 

quibus Romanam libertatem sperasset : sed 

litteras istas non a Boetio, sed ab ejus inimicis scrip- 

D tas probasset vel ipsa delatorum confessio, si eidem 

Boetio data fuisset delatorum interrogandorum facultas. 

' C. Cxsare Germanici filio.] Germanicus, ex Suetonio 

in Caligula, Drusi et minoris Antonise filius, omnes 

corpoins animique virtutes habuit, ct quantas nemini 

cuiquam contigisse satis constat. A Tiberio patruo 

adoptatus , qusesturam quinquennio antequam per 

lcges liceret, et post eam consulatum statim gess}t. Habuit 

in matrimonio Agrippinam, ex qua novem liberos 

tulit, intcr quos fuit Caius Csesar, qui quia manipulario 

habitu inter milites educabatur, Caligulse nomen castrensi 

loco iraxit. Hic autem non minore livore ac malignitate, 

quam superbia ssevitiaque pene adversus omnis 

sevi homines grassatus est : sed enmdem bacchantem 

atque grassantem non defuit plerisque animus adoriri 

una vero alteraque conspiralione detecta, aliis per ino- 

: ;

625 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIA; LIB. I. 626 

conjurationis fuisse diceretur: Si ego (10), inquit, A senatus sanguinem petunt, nos etiara, quos ' pro 

scissem, tu ' nescisses. Qua in re non ita sensus pugnare bonis (5) senatuique viderant, ' perditum 

nostros inoeror liebetavit, ut impios scelerata con- ire voluisse. Sed num idem 

tra virtutem querar molitos : sed quas speraverint, 

effecisse vehementer admiror. Nam deteriora velle, 

" noslri fuerit fortasse defectus : posse vero contra 

" de f patribus quoque 

merebamur? Meministi, ut opinor, s quoniam me 

dicturum quid faclurumve pra\sens semper ipsa dirigebas. 

Meministi, inquam, 55 '" Veronoe " cum 

innocentiam, quoe sceleratus quisque conceperit, 

' inspectante Deo, monstri (Ib) simile " est. 5-4 Unde 

b haud injuria " tuorum quidam familiarium "^ queesivit:si 

quidem Deus, inquit, est, undei mala? 

bona vero unde, si non " est ? Sed ^ fas fuerit ^ ne- 

farios homines, qui bonorum omnium, totiusque 

^- Et veluti paradoxum. 

i Non immerito. 

c Philosopkia. 

i Quippe quse a Deo esse non possunt. 

'^ Cum 

bona sine Deo esse nequeant. 


h rex avidus comraunis exitii, '^ majestatis crimen in 

Albinum delatum, ad cunctum senatus ordinem 

transferre moliretar, universi innocontiam senatus 

" quanta mei ' securitate periculi defenderim. Scis 

me hsec et vera proferre, et in nulla unquam mei 

(5) laude jactasse. Minuit enim quodam modo " se 

' Senatoribus ipsis. 

s Philosophia. 

h Theodericus. 

' Contemptu. 

NOT.^. 

piam occasionis cunctantibus, duo consilium communi- B similitudine, patres appellahantur. /Etate quidem, 

cavcntnt perfeceruntque. quod instarpatrum sint natu grandes : sic quippe ab 

' Qua in rc.\ Accusatione sive nominis delatione setate senili dicti sunt senatores, ut jam monuimus. 

in Boetium facta. 

: 

- Nostris defectus .] Cur bonum meliusve velimus, 

causa quffirenda extra nos, quippe qui II Corinth. ni 

noii sumus sufficientes cogitare aliqvid a nobis, quasi 

ex nobis : sed sufficientianostra ex Deo est. At cur malum 

deteriusve velimus, causa est in nobis, quorum 

utpote iniirmorum est posse peccare. 

° Inspectante Dco.] Quod Deus sit summe bonus. 

admiratione videtur dignum, probos ab improbis, 

Deo inspectante, opprimi : unde id monstri simile videtur, 

quasi pra?ter ordinarium naturse ordindra, 

Tuorum quidam familiarium.] Plato quidem, x 

de Leg., et post illum Seneca hoc argumentum tractavit. 

Quisquisautem fuerit auctor hujus dilemmatis: 

Si Deus cst, unde mala? at si non est, unde bona'l 

Officio vero, quod sicut patres fiUos suos, ita illi 

rempublicam curent : hos enim, inquit Festus, initio 

urbis conditx Romulus centum delegit, ut agrorum 

partes attribuerent tenuioribus proinde ac liberis, ac 

pecunias dividerent. Vide ut crescat injuria Boetio 

illata : nam magna est injuria innocentem Boetium 

odio haberi ab improbis, major euradem ab his re- 

vera oppnmi ; maxima, ab iis qui et retate et officio 

tenebantur ipsum tueri : sed incomprehensa et inef- 

fabilis, ab iisdem] de quibus ipse Boetius dictis fac- 

tisve optirae meritus fuit. 

"* Veronx.] Verona est civitas Venetise quae a 

Gallis condita, duce Brenno, a quo Brenona primum, 

deinde Verona, auctore Justino, 1. xx, dicta est. Ex 

hac urbe praestantes viri orti sunt ; ut Catullus, Ju- 

melior videtur conditio ejus qui ex bonis ait, quam C lius Scaliger et, ut quibusdam placet, Plinius. 

illius qui ex malis negat Deum existere : quoniam 

quot bona, tot sunt Dei existenlis argumenta : nullo 

autem malo conjici potest Deum non esistere. 

' Fas fucrit.] Id est, liceat: fas enim, inquit 

Festus, dicitur a fando, quasi fatum a diis vel saltem 

a deorum ministris sacerdotibus : sicut jus a 

jubeo, quasi jussum a magistratu ; unde Virgil. i 

Georg . v. 268 

Quippe etiam festis quaedam exercere diebus 

Fas et jura sinunt. 

Cum igitur nihil magis licitum sit quam quod a 

Deo jussum dictumque fuerit, idcirco fas fuerit idem 

quod liceat. 

^ Nefarios homines.] Improbos. Nefandum, inquit 

Asconius Pedianus in 3 contra Verrem, est non fan- 

nefarium, quod sacra polluit farre pio solita 

dum : 

celebrari : ergo 

nefarii sacrilegi. At putaverim nefa- 

rium ab eadem esse origine a qua nefandum, quod 

vir improbus dignus non sit qui fando celebretur : 

sic dicitur detestabilis quem testari nefas. 

^ Pro pugnare bonis senatuique.] Id est pro bonis 

etprosenatu: Sic Terentius : Mihi peccat, si quid 

pecca.t : sic vulgatum illud, Tibimilitat xther. 

* Perditum ire. ] Non perditos ire : quoniam, ut 

grammatice loquar, supiaa suot nomina substantiva, 

quare nec genus mutant pro diverso genere alterius 

noniiais ii'.bstantioi : ait enim Tullius madefactum iri 

Grseciam sanguine ; nec etiam numerum : cum Livius 

dicat, latrocinia iri sublatum : sed nemo haec 

nescit. 

' Ue patribus.] Senatoribus : senatores enim dicuntur 

patres et fetate et ofticio, ut docet Sallust. 

initio Belli Catilinarii : Hi, inquit, vel, jetate vel curx 

Cum rex.] Theodericus, qui erat rex Italia?. 

'^ Majestatis crimen in Albinum.] De crimine majestatis 

dictum est in hac prosa adnotatione 19, de 

Albino vero adnot. 10, sicut et de senatu adnot. 20. 

1' Quanta securitate periculi.] Securitas, inquiunt 

philosophi, est recta placidaque mentis, mala impendentia 

non curantis, constitutio : ut enim a cura 

dicitur curiosus qui cura prxter modum utitur, teste 

Varone, v de L. I., sic a cura est securus, qui est 

sine ciira. Hinc securilas hic est periculi incuria sive 

contemptus. Sic. Virg. JEn. vii, v. 302 : 

Quid Syrtes, aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis 

Profuit ? optato conduntur Tibridis alveo. 

Securi pelagi atque mei. 

" Se probantis conscientise secretwn.] Conscientia 

generatim niliil aliud videtur quam mens cum sui 

tum suse cogitationis sciens : unde Tullius, iii de Off., 

Cum jurato, inquH, diceyida sententia sit, meminerit 

Deum se habere testem, id est, ut ego arbitror, mentem 

suam : unde etiam ut clara distinctaque cognitione, 

sic conscientia convincimur: quare Quintil., 

Ins. orat. 1. v, conscientia, ait, mille testes : sensus 

interprete non eget. Hinc autem conscientia duplicis 

generis est, nempe bona et mala : Conscientix in 

utramque partem magna vis est, ait Cic. pro Mil., m< 

neque timeant qui nihil commiserunt,et pasnam semper 

ante oculos versari putent, qui peecarint. Conscientia 

bona, recte factorum convinciraur : unde recordatio 

jucundissima, qace nunc dicitur conscientise se 

probantis secretum, quod ut laude sui comraunicatur 

propterea sta- 

sic minuitur, utpote minus secretum : 

tuunt Stoici ne te quxsioeris extra : et Macrobius, 

in Somn. Scip. I. ii c. 10. Virtutis, iaquit, fructum


probantis conscientice secretum, quoties ostentando 

quis factum, recipit famee pretium. Sed innocentiam 

nostram 

» quis * exceperit eventus, vides. Pro verse 

virtututis prsmiis falsi sceleris pcenas subimus. 5© 

Et cujus unquam i - facinoris manifesta confessio 

ita judices habuit •' in severitate concordes, * ut • 

non aliquos vel ipse humani error ingenii, vel for- 

tunfe conditio cunctis mortalibus incerta submitte- 

ret? ^ Si inflammare sacras ssdes voluisse ; si sa- 

a Qidsnam fuerit exitus et finis nostrx integritatis. 

b Gravioris alicvjus sceleris. 

629 DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI^ LIB. I, 630 

stione fuscarent, ' ob ambitum dignitatis sacrilegio A rum me spirituum (S) prsesidia captare, quem tu in 

me conscientiam polluisse mentiti sunt. 5S Atqui et 

2 tu " hano excellentiam componebas, ut consimilem Deo 

insita nobis, omnem rerum mortalium cupi- faceres. 5» ^ Preeterea c penetral innocens domus, 

dinem de nostri animi sede pellebas, et sub tuis ocu- 

lis sacrilegio locum esse fas non erat ; instillabas 

enim auribus cogitationibusque quotidie meis Pythagoricum 

illud h otou ©cw.j^Nec conveniebat vilissimo- 

* philosophia 

i Sequere Deum. 

studiim in senatum : quo nihil elegantius esse possit 

ad exaggerandam hinc magnanimitatem Boetii, inde 

omnium senatorum ignaviam. 

- Ob ambUum dignitatis sacrilegio.] Quartum Boetii 

crimen est sacrilegium; sed in quo versetur hoc 

sacrileghim, non ita manifestum est. Gallicus Boetii 

interpres de la Boucherie id vidi in Iioc versari arbitratur, 

quod Boetius suffragia ad magistratum consequendum 

necessaria dolo sibi conoiliaverit; quod 

Latini crimen ambitus, a oiroumeundo supplicandoque, 

Gra^ci rJriiJ.oy.o-icf.'j vocant, quodque latis legibus 

puniebatur. Alii vero, ut Tliomas et Ascensius, id 

vitium putant fuisse, quod vulgo dicimus sortilegium, 

quo nomine videtur uti ipse Plinius 1. xxviii, c. i, 

ad significandas quasdam magicas superstitiones : 

unde forte pro sacrilegio legendum sortilegio : quse 

quidem opinio his rationibus confirmari potest : I" 

enim ipsis Boetii temporibus, qui arte quadam, ut 

prsestabat Boetius, cseteris praestare videbantur, hi 

non raro artis magicx acousabantur, testis Cassiodorus 

1. IV Var., ep. 52 et 23, ubi Basilii et Pra^testati 

hujus eriminis acousatorum causa quinque senatorum 

judicio oommittitur, ut nec opprimantur innoxii, nec 

leges evadant criminosi; 1" quibus argumentis se Boetius 

de ejusmodi crimine purgat, hfec tantam non 

habent pro democopia, quantam pro sortilegio virtutem, 

ut statim videbitur; 3° non tam amhitus quam 

sortilegii crimen in philosophiam refaudi potesl : 

quandoquidem prius etiam ignarorum, posterius non 

nisi doctorum dicebatur esse. Atqui tioc ipso, inquit 

Boetius postea, videbimur affines fuisse maleflcio, quod 

tuis imbuti disciplinis, tuis instiiuti moiHbus sumus. 

Verum, inquis, orimen ambitus recte dicitur sacrilegium 

: quod boc violentur leges, et sacramentum, 

sine quo ad magistratus antiqui non pervenire solebant. 

Crimen vero magiie non ita bene dioitur sacrilegium. 

At, inquam, primum si legendum fuerit pro 

sacrilegio sortilegium, ut forte legendum, haeo difficultas 

nulla est. Deinde sortilegii non minus quam 

ambitus crimine violantur leges et sacrameatum, quo 

nimirum aquis lustralibus initiati malos genios ejuravimus 

: hinc Ossiodorus, praedicta epist. 22, Versari, 

inquit non licet in magicis artibus, tem-poribus 

Christianis. Postremo sacrilegus, unde saorilegium, 

dicetur quasi sacra legens sive furans : legere enim 

etiam turari est : unde Virg. eol. 9, v. 21 : 

Vel quae siiblegi tacitus tibi carmiua nuper. 

Sed qui prsedictee superstitioni vacat, is cultum Deo 

debitum furatur. Nunc videnda argumenta quibus 

illud crimen Boetius purgat. 

- Tu insita nobis. ] Primum argumentum quo Boetius 

se a pra^dioto purgat crimine, desumitur ex 

parte ipsius philosopliia^ quse menti humanaj insita, 

hanc ita sejungit a rebus oaducis, ut eamdem oonjungat 

cum rebus perpetuis,non iis quidem vilissimis, 

sed earum uni et primEe, nimirum Deo, cujus similitudineni 

habet. Est quidem philosophia menti humanae, 

id est nobis insita, quia tota versatur in cogitatione, 

cognitione soilicet clara et distincta, et 

judicio quod lioc cognitione fundatur : cogitatio autem 

optime dioitur qualitas mentis humanae, sive 


NOTyE. 

honestissimorum ^ ccetus amicorum, socer etiani 

Symmachus sanotus, et teque ac tu ipsa reverendus, 

ab omni nos hujus criminis suspicione defendunt. 

631 AN. MANL. SEV. BOETII 632 

60 Sed nefas ! illi vero ' de te » tanti criminis A 

fidem capiunt, atque lioc ipso videbimur affines 

fuisse miilefioio, " quod tuis imbuti disciplinis, tuis 

instituti moribus sumus. Ita non est satis nihil mibi 

profuisse tuam reverentiam, nisi ultro tu mea po- 

tius olfensione lacereris. (3) At vero bio etiam nostris 

malis cumulus accedit, ' quod i' esistimatio 

plurimorum non rerum merita, sed foitunffi spectat 

eventum, eaque tantum judicat * esse provisa, quoe 

felicitas commendaverit. Quo fit, ut existimatio bona 


* Tu, Pbilosopbia, nostrx es criminationis oc- ^ De Boetio. 

casio. 

ii Flures forlunae veluti assentientes, non ut judican- viris. 

dum, scd ut a fortuna judicari videtur, judicant de " Onus. 

mcrito. ^ Domos. 

NOT/E. 

prima omnium deserat infelices. 61 Qui nunc po- 

puli rumores, c quam dissonai 'i multiplicesque sen- 

tentia»., piget reminisci. Hoc tantum dixerim, ultimam 

esse adversas fortunse > sarcinam, quod dum 

miseris aliquod crimen affingitur, quae 

^ perferunt, 

meruisse creduntur : et ego si quidem bonis omnibus 

(5) pulsus, dignitatibus esutus, existimatione 

foadatus, ob beneficium, supplicium tuli. Videre autem 

videor nefarias ^ sceleratorum ' officinas ' gaudio 

leetiliaque fiuitanleis : ^ perditissimum quemque 

^* Aliis damnantibus defendenlibus aliis de plebe 

nara, ut dicitur prosa 3, lib. ii, felicissimus fuit cum B nemo dici possit ex eo esse afflnis crimini ambitus, 

conjugis pudore tum masculse prolis opportunitatc, ita quod sit eruditissimus,_si2ut de crimine sortilegii di- 

\ii duos pariter consules liberos suos domo provehi sub 

frequentia patrim, sub plebis alacritate viderit : bino 

nuuc cMciUir penetral innocens domus : penetral quippe 

est loous interior, dictus a penu : penus autem, inquit 

Festus, vocatur locus intimus iii sede Vestse, tcge- 

tibus septus : unde Virgil. i Georg., v. 379 : 

SEepius et tectis penetralibus extulit ova 

Angnstum formica terens iter. 

2" Cum probis amicis : adfuit enim semper illi 

honesiissimorum ctfius amicorum; 3° cum probis affinibus 

: nam soccr ejus Symmachus saiictus, et seque ac 

ipsa Philosophia reverendus fuit. Quantus autem fuerit 

ille socer Symmachus, coUigi potest tum ex Cassiodoro, 

qui ait Var. 1. iv, ep. 6. Theodoricum regem 

ad ipsum ut viruni patricium scripsisse, petenti non 

concedatur licentia recedendi de urbe, et ep. 22, eumdem 

regem voluisse ut idem Symmachus cum quatuor 

aliis senatoribus de causa praediotorum Basilii et 

Prsetestati judicium ferret; et ep. 51, eumdem regem 

Symmacbo iteruui soribentem disisse Synimachum 

Romam decorasse domuum pulchritudine ; tum 

etiam ex Prisciano Cajsariensi, 1. de Ponderibus et 

iMensuris, et Ennodio, quibus dicitur ille SymmacJats 

omni virtutis luce fulgere, et cseteris tanquam virtutum 

exemplar proponi posse. Propterea Philosopbia, infra 

I. II, pros. 4, viget, inquit, incolumis prctiosissimum 

generis humani decus, Symmachus socer. 

• Be te criminis fidem capiunt. ] Id est, propter te, 

o Pbilosophia, tantum illud crimen de me credunt 

sic enim Seneca : Majora monstra veris vix capiunt 

fidem ; sic ipse Virgil. Ên. v, v. 604 : 

Ilic primum fortuna lidem mutata novavit. 

' Quod tuis imbuti disciplinis. ] Solent nimirum ii 

: 

citur: inde concluditur Buetius non ambitus, sed sortilegii 

crimine accusatus fuisse ; sed immerilo, sicut 

ex prajdictis demonstratur : hino tamen non desiuit 

ipsa Buetii existimatio apud plurimos rainui. 

3 Quod existimatio plurimorum, etc.] Scilicet plurimi 

judicando, non cogaitione clara et distincta, 

qua?. in nobis est prima veri judioii regula, sed praecipitatione 

et prajjudicio feruntur : sic quod amore 

divitias, odio paupertatem prosequantur, de divitibus 

bonam, de pauperibus vero malam babent existimationem 

: sic amici Job, quod hunc viderent calamitatibus 

oppressum, eumdem judicarunt improbum 

: quo fit, ut existimatw bona prima omnium 

deserat infclices : bino vulgus, quee felicitas commendaverit, 

ea tantum judioat esse prudentis. 

* Esse provisa.] Ab homine : Solet quippe vulgus 

ab eventu prudentiam bominis ita inferre, ut cujus 

videt exitum infelicem, hunc male adeoque imprudenter 

incffipisse negotium cuncludat : id quidem 

sibi objicil Ovidius, sed idipsum statim refutat. 

E>:itus acta probat : careat successibus, opto 

Quisquis ab eventu faota notanda putat. 

' Quse perferunt, meruisse creduntur.] Quod nimirum 

prfedicli homines viderint quosdam propter sua 

scelerajuste punitos fuisse, idcirco hoc prsejudicio 

duoti, quoscuuque vident propter delatum crimen 

affligi, hos judicant qaie perferunt, meruisse. Sed id 

temeritatis est : cum enim homo judex tam injusti- 

tia3 quam justitiae possit esse particeps, idoirco sustinenda 

assensio de causis miseriarum, ne praecipitet 

judicaturus. 

^ Scelcratorum offtcinas.] Ofiicina, sic diota quasi 

qui aut prajcipitatione aut pra^judioio judicant, teme- opificina, -^- quasdam est domus pars, in qua opus fit 

-, , -^ . , ^ . 

rarium de iis, qua; ipsi ignorant, proferre judicium D : unde diflfert ab apoi/jeca, in qua servatur, et a ta- 

quemadmodum S. Judas in sua Epist. bis expressit berna, in qua venditur opus jam factum. Domus 

verbis : Quxcumque ignorant, blasphemant. Sic ignara igitur vel etiam mentes irapiorum hominum, in qui- 

plebecula insolitos motus eorum quos aut sortiarios hus causa adversus Boetium per summam malitiam 

aut lycanthropos vocat, qui saepius perturbati cere- ficta est, non abs re vocantur officinse. 

bri aut lae.sa>. imaginationis sunt, malis geniis refert 

acceptos. Sic nonnulli existimarunt artem coiiticiendi 

auri a da>monibus esse, ut ait Delrio Disquis. 

' Gaudio tsetitiaqae fluitantes.] Siout enim vas prte 

liquoris copia efUuere : sive eximdare dicitur, sic 

mens prse £;audii copia lluitare dici potest : uam ani- 

mag. I. I. Sic Galenus, ii de Difl'. feb. o. 7, et cap. 

lOdeSimpl. med. fac, de semetipso locutus ait se 

propter singularem suam eruditionem positum fuisse 

in numero eorum qni malorum geniorum artibus 

adjuti morbos depellant. Sic ergo Boetius, qui, ut loquitur 

Theodericus rex apud Cassiodornm 1. i Var., 

ep. 45, multa cruditoine saginatus fuit, ut artcs, cpias 

exercent vulgariter nescientcs in ipso disciplinarum 

fonte potaverit, propter summam suam eruditionem 

visus est buic afUnis fuisse maleficio. Quare cum 

mus, inquit Terentius, luxuria et lascivia diffluit; 

quodque latius atque uberius excrescit, id effluere 

dicitur Virgilio, ii Georg., v. 367 ; 

Inde ubi jam validis amplexae stirpibus ulmos 

Exierint, tuuc stringe comas, tunc braccbia tonde; 

Anlc reformidaut ferrum : tunc denique dura 

Exerce imperia et ramos compesce tlueutes 

" Perditissimum fraudibus imminentem.] Impunitas 

enim perditorum, similtum hominum fraudes parit.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE LIU. 634 

novis delationum fraudibus» imminentem : ' jacere A ita videri kgibus soiuliim, ut prmpostero veluti ordi- 

Ijonos, noslri - discriminis terrore prostratos : tla- ne et impiis prospera, et piis adversa contingant 

tum rogat Deum ut his tandem dare velit finem. 

gitiosum quemque ad (10) audendum quidem facinus 

impuiiitate, ad efliciendum vero praimiis invitari : 

1) insouteis autem non modo securitate, verum ipsa 

etiam defensione privatos. Itaque libet exclamare 

«3 METRUM V. 

Argumentdm. — Boetius, considerata lege constantissima, 

qua Deus alternas lunx, Vencris, dierum 

tempestatumquc vices regit, miratur sohim hominem 

» Intentum. 

t Tnnocentcs. 

Deus, creator cxli stellati, qui considens in solio 

INTERPRETATIO 

mjJE. 

stelliferi conditur orbis, 

Qui perpetuo nisus solio, 

64 Rapido cojlum turbine versas 

Legemquepati sidora cogis, 

S Ut nunc pleno lucida cornu, 

Totis fratris et obvia flammis, 

Condat stellas Inna minores : 

sempiterno, convertis ipsum ccelum vcrtigine celeri et 

adiis astra subire tuum imperium, gita ut lunamodo 

integro orbe illuminata cicnctisque igiriibus fratris sui 

• Jaccre bonos.] Quia, ut dicitur LucEe xxiu, si in B bile : quare nunc dicitur perpeiuum : cui favet illa 

viridi ligno hxc faciunt, in arido quid fiet'l si tantus 

laiitaque virtute prasdilus Boetius tam male excipiatiir, 

quid sperare possiut. ca;teri virtutum cultores? 

^ Discriminis terrore.] Discrimem idem est quod 

periculum : sicut enim crinis est a Grseco /.pi-jsvj, 

quod proprie est dirimere; sic discrimen est a 'hv.- 

/.avjzvj, quod ctiam dirimere est sive 62 separare : 

unde capillos a seinvicem distinctos voi:amus discriminatos. 

Claudian. de Nupt. Hon. : 

Haec moTsu numerosi dentis eburno 

Multifidum discrimeu arat. 

Atqui quo periculo aliquis jactatur, hoc aceeterorum 

hominum cffitu videtur sejungi. 

Cffiterum Boetius paucis hic resumit suas ealamitates, 

earum causani, et qufe ex liis consequuntur 

inala. Calamitates sunt, i° quod bonis omnibus sit 

pulsus ; i" quod dignitatibus exutus ; quod existi 

vocis interprelatio, qua solium dicitur sedes solida; 

ut terra, quod solida sit, appellalur solum. 

3. Rapido turbine.] Turbo, Gallice un tourbillon, a 

turbando dicitur, qaod facto quodara circuitu materia 

sic turbetur, ut sumnia imis, anteriora posterioribus, 

dextra sinistris succedant. Sic ventus quidam, qui 

Lucrelio vocatur versabundus, quique corpora obvia 

circumagit, vocatur turbo : unde Virgil. u JEa., v. 

416: 

Adversirupto ceu quondam turbine venti 

Confliguut. 

Sic trochus, vulgatum puerorum ludibrium, appellatur 

tarho. Virg. Sic fusi pensilis circuitio Catullo 

dicitur turbo. Sive autem ccelum credatur solidum, 

sive liquidum, ibi perennis est materiae motaa circui- 

tio, adeoque turbo. 

" egemquc paii sidera cogis.] Ut corpus primum 

matione fmdatus. Causa calamitatum est multiplex non movelur, nisi ab ipso Deo, a quo conditum est; 

ejusdem Boetii, in senatum praecipue beneficium, pro 

quo suppiicium /wZif. Mala quas ex his consequuntur, 

sunt primum quod sontes impunitate, non niodo ad 

male deferendum, sed etiam ad audendum imo ad 

efficiendum quodlibet facinus ferantur : in«ontes vero 

et severitate et defensione priventur. Itaque iibet exciamare. 

Quod a Pindaro vocatur Findaricum. Est autem 

carmen constans ex uno genere versuum, quorum 

quilibet tetrameter, seepius spondeum anapEestum, 

dactylum et spondeum habet : sed his legibus neglectis, 

id unum curat Boetius, ufsint quatuor pedes. 

I. Stelliferi orbis .] Coeii : ccelum enim, etiam judice 

Tullio, duplicis estgeneris ; alterum aerium, in quo 

nubes, imbres, ventique coguntur; alterum stelliferum, 

quod, a domiciliis nostris allissimum, omnia 

cingit etcoeroet, extrema ora et determinatio mundi. 

sic idemcorpus non movetur ni.^î secundum eas quas 

ipse Deus slatuit immolasque servat motus leges : 

optime enim Ovidius, 

Nil ita sublime est supraque pericula tendit; 

Non sit ut inferius suppositumque Deo. 

Sic corpus quod mo'vetur, ab aliquo aliomoveatur, 

necesse est ; sic corpus immotum, non movet, etc, 

eiusmodi de quibus, m philos. Hinc Sapientia eeterna 

Proverb. vm : Quando Deus, inquit, praeparabat cmios, 

aderam : quando certa lege et gyro vallabat abyssos , 

quandowtliera f.rmabatsursum, et iibrabatfontesaquarum 

: quando circumdabat mari terminum suum, et 

iegemponebat aquis, ne iransirent flnes suos, etc. 

Cum igitur sidera corpora sint, hsec non solum a 

Deo sunt, sed legibus ab ipso Deo constitutis servatisque 

moventur, adeoque Deus cogit sidera pa- 

De hoc aulem secundo cceli genere ideo uunc loqui ti :proptereaDeus nunc diciturregerealternas Lunae, 

tur Boetius. quod dicturus sit de legibus qu» cum D Veneris, Dierum, Tempestatumque annuarum vices, 

in inferioribus corporibus, tum etiam in astris obser- sicutdeinceps esphcandum 

vantur, quas quidem leges Deus ipse statuit a primo 0. TJt nunc pleno iucida cornu .] I. Quidem agitur 

momento, quo haec corporacondidit : proptereaDeus de luna, cujus vices in huc versantur, quod modo sit 

uunc cogitatur, ut conditor. 

plena, niodo cnrvata iu cornua. Plena, estluna, sive 

2. Qui pcrpctuo nixus solio.] SoVmm geneTaiim est pieno lucida cornu, cum soli, interjecta terra, e dia- 

sedes, in qua plures simul considerenequeunt ; Soiia, metro opposita lumen solare media sui parte ad nos 

enim, inquit Festus, appeilantur sedilia in quibus non remittit : hoc est totis fratris obvia ftammis : poetis 

plures singuii possunt sedere : quasi solium dicatur enim Diana, quffi alio numinediciturLuna, et Apollo, 

quod solum uuum capit. Speciatim vero solium est qui alio quoquenomiue dicitur Sol, sunt soror frater- 

sedes regia, vulgo un trone; sic accipitura Virgil, smque ab Jove ex Latona eodum parlu progeniti. Tunc 

pius, ut vii jEueid., v. 169 autem una condit steilas minores : quia minus lumen 

: 

obscuratur offunditurqiie msjori lumine : quamvis 

Imperat et solio medius cousedit avito. 

autem stcllce, maximani partcm, magnitudine lunam 

Dcus autera nunc spectatur quatenus est rex : superent, stella; tameii, ut pote magis dissitae, minus 

uude versu 27 dicitur merito rector cohibere modo ; et lumiuis quam luna ad nos diffundunt; hinc luna ut 

vers. 46, Rapidos rector comprime fiuctus; in hoc au- ait Varro iv de L. I., dicitiir quasi lucina, quod sola 

tem regnum Dei dilTert a caeteris, quod hasc muta- noctu lucet : hinc etiam luna vocatur majus sidus, et 

tioni sint obnoxia,iIIud vero aaternumsit et immuta- stellae minora sidera, non solum in sacro textu, sed

633 

Nunc obscuro pallida cornu, 

Phcebo propior lumina perdat. 

•10 C5 Et qui prim» tempore noctis 

Agit algentes Hesperus ortus, 

Solitas iterum mutet liabenas, 

Phoibi pallens Lucifer ortu. 

AN. MANL. SEV. BOETII 

A 66 Tu frondifluffifrigore brumae 


Stringis lucem breviore mora : 

Tu, cum fervida venerit aestas, 

Agileis noctis dividis horas. 

6t Tua vis varium temperat annum, 

Ut quas Boreee spiritus aufert, 

solis opposita occultet parva sidera; modo obdmto orbe consueta in ortu solis paUidus. Tu contrahis diem in 

pallens amittat lucem vicinior soli. Ut etiam Hesperus, minus spatium frigore brumse detondentis frondes : tu 

qui ortus primo noctis spatio ducere videtur agmen distinguis horas noctis promptas tum cum sestas calida 

stellarum frigidarum, idem lucifer mutet rursusfrena accessit. Virtus tua sic moderatur annum diversum ut 

etiam vulgo, et apud Latinos auctores. Horat. Carm. 

]. I, od. -12 . 

Crescit occulto veUit arbor cevo. 

Fama Marcclli : micat inter omnes 

Julium sidus, velut inter ignes 

Luna minores. 

Eadem vero luna curvatur inlcornua, sive obscitro 

est pallidacornu, cuma praidicto plenilunii loco recedens, 

ad solem ita accedit, ut hinc decrescendo ad 

interlunium, inde crescendo adplenilunium redeat : 

propterea Phasbo propior lumina perdit : non omnino 

si quidem seraper media luntepars asoleilluminatur, 

sed qua nos respicit : unde melius homo quam luna 

diceretur lumeu solare perdere. 

iO. Et qui primxtempore noctis.] II. Agitur de Venere, 

cujus vices in eo consistunt, quodmodo susbsequatur 

solem occidentem, Hesperus, modo eumdem 

solem orientem antegrediatur, Lucifer , sed ad clariorem 

hujussideris intelligentiam sua ad gi'ammaticos, 

historicos, poetas et philosophos de hac stella 

reterenda est doctrina. 

636 

Fatentur autem lianc stellam modo antegredi orientem, 

modo subso [ui occidentem solem : sed id diverso 

modo esplii. ant, pro diverso mundi systemate, 

B de quo dieere noc vacat. 

Constat ergo a])'id omnes Hesperum subsequi oc- 

cidentem solem : unde nunc merito dicitur primos 

tempare noctis agtre algentes ortus; sive ducere nocturna 

sidera, quibus regnantibus terra frigescit. 

Constat pariter Luciferum, idem sidus est quod 

Hesperus, antegredi orientem solem : unde nunc 

optime dicitur solitas iterum mutare habeîas in ortu 

phxbi sive solis. Pallet tamen propter majus solis 

orientis lumen. 

14. Tu frondifluse frigore brumx.] III. Agitur de 

diebus, quorum preecipuae vices in hoc versantur, 

quodhieme breviores, asstate longiores sint.Nimirum 

dies hic est mora solis supra nostrum horizontem ab 

ortu ad occasum progredientis : quare nox huic diei 

opposita est mora ejusdem solis infra nostrum horizontem 

ab occasu in ortum regredientis. Cum igitur 

sol non cequali semper intervallo a duobus polis di- 

Grammaticis Hesperus, Hesperugo; Vesper Ves stans terram circumeat, sednonnunquamad austrum 

perugo; Lucifer, ^MO-fopoq; stella tam serotina quam q magis aliquando magis ad aquilonem accedat, secu- 

matutina, idem sunt 'Veneris sidus : nam Cicero, 

de Nat. deor., Infima est, inquit, quinque errantium 

terrssque proxima stella Veneris, quse *«o-y6po;, Latine 

Lucifer dicitur, cum antegreditur solem cum siibserjuitur 

autem, Hesperus : unde Martialis Epig. I. viii, ep. 

21, Phosphore, redde diem. Et Virgil. ecl. 10, v. 77 : 

Ite domum saturce, venit Hesperus, ite capcllcB. 

Historicis Hesperus, Atlantis peritissimi astronomi 

frater, astronomia; pariler studiosissimus, qui cum 

altissimum montem, eum forte quem a fratre Atlantem 

nominaverunt, conscendisset, ut inde sidera diligentius 

contemplaretur, seu morte, seu morbo, seu 

quodam alio casu impeditus, in patriam nunquam 

rediit : unde plebecula, superstitioni dedita, ipsum 

interastra in coelo collocatum fnisse existimavit, ipsique 

propterea divinos honores exhibuit :5Iiinc duse 

Hesperiae, altera Hispania, altera Italia. Prior Ilesperia 

dicitur a sidere cognomine, quod regnum hoc 

Grfecis, instarhujus sideris, sit occidentale : de hac jy 

loquitur Horatius i Carm.,od. 36 : 

Qui uuno Ilesperia sospes ab ultima. 

Posterior Hesperia vocatur a pra^dicto Hespero 

Atlantis fratre, qui a germano pulsus, Italiam tenuit, 

eique nomen sive a se sive a sua patria desumptum 

imposuit. De hacVirg. En. i, v. 534 : 

Est locus, Hesperiam Greeci cognomine diount. 

Poetis Hesperus in stellam conversus, quajquibusdam 

Venus, aliis Aurorse hlius. Cum autem iisdem 

poetis Sol quadrigis, Luna bigis vehatur, Hesperus 

uno seorsum equo utitur, sed hunc ita alternat, ut 

mane album, sero fuscum ascendat: propterea Hesperus 

nanc dicitur solitas iierum mutare habenas. 

Philosophis denique Ilesperus sive Venus est planeta, 

qui per coiilum liquidum, ut palea» per aquas 

abripi soleut, raptus modo supra, modo infra solem 

sic movetur,ut, emendicato solislumine,relucens easdem 

fere quas luna luminis vicissitudines subeat. 

tusorbem, qui zodiacus dicitur, propterea dies modo 

brevior est, modo longior. Brevior est sole accedente 

ad austrum, quod lit ab aiquinoctio autumnali ad 

solstitium hibernum, scilicet vigesimo tertio Septembris 

ad vigesimum secundum Decembris : quo 

tempus vulgo appellatur bruma.SL brevitate dierum, 

qute propter 

ut ait Vossius post Varronem et Festum ; 

recessum solis et frigida est, et arbores frondibus 

esuit. Hinc dicitur, Tu frondiflux frigore brumse 

Stringis lucem breviore mora. Longior autem est sole 

accedente ad aquilonem, quod fit ab aequinoctio verno 

adsolstitiumaistivum, videlicet a vigesimo primo 

Martii ad vigesimum secundum Junii, quo tempore 

incipit ffistas calida, adeoque noctes brevissima?. sunt : 

propterea nunc dicitur : Tucum fervidaveneritsestas, 

Agiles noctis dividis horas. &ic Owidins Trist. l.v, el. 

II : 

Nec mihi solstitium quidquam de noctibus auferl, 

Efficit angustos nec milii bruma dies. 

Hic duo observari poterunt. Primum quidemvocem 

hanc, frondiflux, quamvis non ita fueritin usu apud 

antiquos auctores, aptissimam tamen esse ad signilicandum 

id quod pluribus expressit Virgil. Eneid. 

VI, v. 309 : 

Quam mulla in silvis autumni frigore primo 

Lapsacadunt folia 

Deinde horas, ex quibus sive dies sive nox brevior 

componitur. vocari agiles sive promptas : quia horas 

duplicis sunt generis : aliaj ajquales, aliaj iuffiquales 

inter se. ^quales dicuntur illas qua? sive hieme sive 

apstate sexaginta semper, utaiunt, minutis cequalibus 

constant : qua ratione dicimus solem per viginti quatuorhoras 

ab uno coali puncto ad idem regressum 

totam circuivisse terram. Inasquales vero dicuntur 

quK, cnm sint duodecima tantum sivediei sive noctis 

pars, crescentibus decrescentibusque sive diebus sive 

noctibus crescere debent et decrescere. 

18. Tua visvarium temperat annum.] IV. Agitur de

637 DE CONSOLATIONE PrilLOSOPIlI/E LIB. I. 638 

Revehat initis zophyrus, froadeis 

Quwque Arcturus semina vidit, 

Seirius altas iirat segetes. 

Mores solio, sanctague calcant 

Injusta vioe colla nocentes. 

Latet obscuris condita virtus 

Clara tenebris, justusque tulit 

Crimen iniqui. 

Nil perjuria, nil nocet ipsis 

Fraus, mendaci compta colore. 

90 Sed cnm libuit viribiis uti, 

40 Quos innumeri metuunt populi, 

Summos gaudet subdere reges. 

jam miseras respice terras, 

Quisquis rerum foedera nectis. 

nocent ipsis nocentibus; fraus velata specie fallaci non 

nocet iisdem. At ubiplacuit ipsis,uti suis viribus, tum 

gestiunt subjicere sibi principes magnos quos gentes 

innumerabiles timent. Deus, qui moderaris necessitndines 

rerum, nunc intuere terras calamitosas. Nos 

homincs, portio non abjecta operis tui tam magni, ja- 

32. Sanctaque colla.] Simililer pars hic ponitur pro 

tolo : si quidemsanctos potius homines quam illorum 

colla calcant nocentes. Sed ut posterior hic, sic ille 

prior loquendi modus poetis prsesertim usitatissimus 

est. 

33. Injusta vice.] Quod injustiim videatur probos 

ab iraprobis premi: vicem enim dicimus quod alternis 

facimus patimurve : hino vicissim, et vicarius. 

34. Latet obscuris conclita virtus clara tenebris.] Paradoxum 

videtur virtutem claram obscuris conditam 

tenebris tatere : heec tamen ei eo possunt conciliari, 

quod virtus obscura sit aliis hominibus ; clara vero 

cum menti ejus qui virtutem colit, tum Deo qui virtutem 

ipsi menti infudit. Sic virtus, ait TuUius pro 

Sest., in tempestate quieta est, et lucetin tenebris, et 

pulsa loco manet tamen atrjue hseret in patria splendetqueper 

sese semper, nec alienis unquam sordibus obso- 

lescit. 

35. Justusque tulit crimen iniqiii.] Crimen hic non 

signiticat culpam, quippe quee solis inest nocentibus ; 

sed potius infaraiam, quae culpam sequi deberet, ut 

honos virtutem. Sic Tullius in Verrem ait laudem 

imperatoriam criminibus' avaritise obtcri. Nimirum crimen 

generatim id omne est, quo aliquis a ca-teris 

distinguitur separaturve : unde discrimcn. Cum autem 

infamia hajc improborum esse deberet, hffic proborura 

nunc esse dicitur, additurque modos quibus 

liocentes ceeteros afiligere solent, videlicet pcrjurium, 

fraudem et vim, nihil ipsis nocentibus nocere. 

36. Nil perjuria.] 1. Perjurium est, aut falsum jurare, 

aut quod ex animi sententia juraveris, id non 

facere : hinc in perjurio, auclore Tullio, iides jusjurandumque 

negligitur : binc sua est, eodem auctore, 

11 de Leg., perjurio pcena, divina quidem, exitium ; 

humana vero, |dedecus. Nocentibus taraen, inquit 

37. Nilnocet ipsis fraus.] II. Fraus dicititr adulatio 

dolosa : propterea nunc dicitur mendaci comptacolore. 

Scilicet homo, vulpeculam imitatus, quod vi obtinere 

noquit, id meudacibus factis dictisve assequi 

conatur : quod, iuquiebant veteres, odio dignum majore 

: adeoque suo aflicieudum supplicio : nihilominus, 

ait Boetius, ordo rerum ila praeposterus videtur, 

ut ipsis fraudulentis fraus nil noccat. 

39. Cum libuit viribus uti.] IH. Vis, inquit Romanus 

orator, pro Cec, est qute periculo, aut decedere 

nos alicunde cogit, aut prohibet aocedere : et hoc a 

ratione eo raagis alienum est, quod, mutatis rerum 

vicibus, eliam illi, qiiibus debetur obsequium, visubjiciantur, 

ut nunc dicitur : Quos innumeri metuunt 

AN. MANL. SEV. BOETII 640 

Operistanti pars non vilis 

43 Homines, quatimur fortunse salo. 

Rapidos, rector, comprime fluctus, 

Et, quo coelum regis immensum, 

Firma stabiles foedere terras. 

9i PROSAV. 

Argumentum. — Philosophia cum Boetio partim dissentiens, 

consentiens partim, huno arguit, quod et se 

exsulem dixerit. ct fortunam aclversam fuerit concjuestus 

: lauclat vero, cjuod ut locutus est, sic bene 

egerit, remediuni interim ad perturhationes sedandas 

quxsitura. 


B 

NOT;E. 

Hajc ubi continuato dolore • ^' deblateravi, ^ illa b 

ctamur asstu forlunse : compescc, moderator, procellas 

violentas forlanfe, el qua lege gubernas ingens cxlum, 

eadem confirma firmatas terras. 

^ Stulte locutui svm. 

t Philosophia. 

popuU, summos guudent subdere reges : quamobreni 

neque id criraen impunitum esse debeat: cum tamen 

prajdictis nocentibus nihil videatur nocere. 

42. jam miseras respice terras\ Ad Deum, a quo 

carmen incceperat, revertitur poeta, ipsumque rogat, 

ut miseras respiciat terras, quas nimiruni incolunt homines, 

indigna ferentes. 

43. Quisquis rerum fcedera neciis.] Prajdictas scilicet 

causarum efrectorumque naturalium vieissitudines. 

ii-.Ôpcris tanti pars non vilis homincs. ]Bomo quidem 

pars est rerum a Deo condilarum, si quideni 

neque a semetipso, ueque a nihilo fieri potuit : sed 

idem homo pars est non vilis, quod ea etiam a quibus 

cogitari non potost, ipse cogitet. 

43. Quatimur foriu»» sato.] Ut poetis sicoratoribus 

salum est mare, quod nimirMm in mari multus sit 

salis sapor ; hinc salacia et venilia apud poetas usi- 

Q tantur ad signiticanda ea maris decrementa et incrementa, 

quibus bis in die dctumere et tumere solet 

Oceanus. Salacia quippe sunt fluctus maris a littore 

ad salum redeuntis; vcnilia autem tluctus ejusdem 

maris ab alto salo ad littus venientis. Non immerito 

autom dicitur fortunse sahan cum ab aliis auctoribus, 

quod sicut a mari sic a fortuna plura sunt bona et 

mala, sed inoonstantissime : tum praisertim a nostro 

auctore, quod hic amaros experiatur fortuna; casus. 

46. Rapidos, rcctor, comprime fluctus.] Id est violentos 

motus fortuna?, quce est veluti insanum mare. 

47. Quo cxlum rcgis pMlcre, fi.rma terras. ] Homines 

sic moderare, ut quemadmodum non solum in ccelo, 

sed in reliquis operibus tuis, suae suis respondent 

vicibus vices, sic apud homines, et virtutibus praemia 

et vitiis supplicia reddanlur, 

' Deblateravi.] Alii legunt delatravi, sive dilatram; 

sed vox qua utimur tam apta esl ad signiflcandam 

Boetius, nil 7iocent perjuria ; usque adeo injustse iun\. p âm quam nunc Boetius habet de prajdictis cogita 

''^1'^fs. tionem, tamque facile potuit propter similempronun 

tialioueni in vulgatas voces mutari, uthfeillam obliterasse 

videantur, quod attendenti patebit. Nirairura 

deblaterare, inquit Festus, cst stulte loqui, nam |3).«- 

! 

/.«; stultos vooant Greeci : hinc blaterones sunt homines 

in verba projecti, inquit Agelius 1. i, c. 13, 

importuni locutores, qui nullo rerum pondere innixi 

vcrbis humidis et lapsantibus diffluunt. Normanivocant 

bavards ; nec ita inepte : qui enim pr8e,cipites sic loquuntur, 

hi infantium instar, saliva effluente buccas 

et vestes aspergere solent 

^ nia vultu placido.] Philosophia soilicet quippe 

; 

quaj omnium rerum moderatrix est. Hinc sapiens sive 

philosophus, Cioeroni iv Tiiso., is est quimodcrationc 

et constantia quietus animo, est sibiqueipseplacatus,

641 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIB. I. 

vultu placido, niliilque meis questibus mota ' 

: Cum A existimari mavis, te potius ipse pepulisti. Nara id

643 AN. MAN. SEV. BOETII 644 

agi afrenis, atque obtemperare 

bertas est. An ignoras illam ' tuce c civitatis antiquissimam 

legeni, qua sancitum est, ei jus exsulare 

non esse, quisquis in ea sedeni fundare maluerit? 

7^ Nam 

- qui J vallo ejus ac munimine continetur, 

nullus metus est, ne exsul esse mereatur. At ^ quis- 

quis inbabitare eam velle desierit, pariter desinit- 

etiam mereri. " Itaque non ^ tam me loci ° bujus 

quam tua facies movet. " Nec bibliotbeca; potius 

comptos ebore ac vitro (3) parietes, quam tuse men- 

a Habenis, id cst imperio. 

t Legibus. 

" Roinss et cceli. 

d Priesidio. 

'^ Tici7ii, ubi te dicis exsulare. 

i> justitise, summa li- A tis sedem requiro. In qua non libros, sed id quodli- 


bris pretium facit, librorum quondam f meorum sen- 

tentias collocavi. t5 Et tu quidem ' de tuis in commune 

bonum meritis vera quidem, sed pro multitu- 

dine gestorum g tibi pauca dixisti. ^ De objectorum h 

tibi velhonestatevelfalsitate,cunctisnota memorasti. 

De sceleribus fraudibusque delatorum recte tu 

quidem ' strictim attingendum putasti, (3) quod ea 

melius uberiusquej recognoscentis omnia vulgi ore 

f Philosophicorum. 

s Ate. 

h Eorum qux vitio vertebantur. 

i Compressius. 

j 

Considerantis. 

etiara quod faciat bonum sive divinx justitise obtem- B I. Boetius quffisierat : Nihilne te ipsa locifacies mo- 

peret, servans nimirum legem Dei honesta imperanti: 

et prohihentis contraria. Lex Domini, psal. xviii, 

immaculata convertens animas ; testimmium Domini 

fidele, sapientiam pi-asstans parviilis; justitiie 

rectx. 

Domini 

• Tux civitatis antiquissimam legem.] Philosophia 

duplici signiticatione hujus vocis citijtas' utens, id notat 

quod et Ronice et coelo, unde oriundus Boetius, 

possit convenire. Scilicet antiquissirase Romfe leges 

neminem exsilii damnabant : unde Tullius pro Casoinna 

: Exsilmm, inqnit, non suppliciiim est sed, perfugium, 

portusque supplicii : nwm qui volunt pmnam ali- 

quam subterfugere aut calamitatem, eo solum vertunt 

hoc est sedem et locum mutant : itaque nulla in lege 

nostra reperietur, ut apud exteras civitates maleficium 

ullum cxsilio esse multatum. At cffilestis patriae leges 

multo minus quemque essilii damnant : quicunque 

enim intra regni coelestis limites voluerit permanere, q 

summo illius Regi obsecuturus, hic nunquam exsulabit 

: siquidem nemo ab illo regno nisi volontaria 

rerum caducarum coutrariarumque affectionc arcetur. 

Porro de civitate coelesti passim loquitur S. Augustinus 

in libro quem inscripsit de Civitate Dei. 

- Qui vallo ejus ac munimine continetur.] Vallum 

est murus e terra, ad fossee oram aggestus, crebris 

sudibus sive palis munitus. Munimenvero generatim 

iliud omne castrorum prajsidium quo hosti aditus 

prcecludalur : hasc autem nunc accipiuntur non solum 

proprie, quatenus intelliguntur de patria corporis; 

sed etiam quadani loquendi translatione, quatenus 

de coelesti menlis patria intelligi possunt. Cum 

autem Boetius ChristiaQissimus fuerit, is norainato 

eivitatis coelestis vallo Christum cruci afiisum, muniminevero 

gratiam quara iChristus suamorte nobis 

; 

vet ? respondet Philosophia : Non tam, inquit, quam 

tua facies, in qua, velutinspeculo, mentistuse dejectio 

videtur : quod tanta Philosophiaj non sit cura terreute, 

quanta ccelestis patrise ; nec tanta corporis, 

quanta mentis a natali solo exsulantis. 

« Nec bibliotheca potius.] II. Boetius qusesierat ; 

Hxccine est bibliotheca quam certissimam tibi sedem 

nostris in Laribus ipsa delegeras ? ReponitjPhilosophia: 

Non tam, ait, bibliothecse, quam mentis tuas ornamenta, 

sententias scilicetphilosophicas requiro. Consueverant 

autem olim potentes ornare suas domos auro, 

ebore, aut saltem vitro, eo scilicet hne quo nunc 

plures magniticas habere wdes, sumptuosa parare 

convivia, numerosasatellitum turba comitari student, 

ut in caateris hominibus admirationem, honorem, timorem 

et cseteras ejusmodi cogitationes excitent. 

SicVirg. iJEn., v. 729 : 

Fit strepitus tectis, vocemque per ampla volutant 

Atria : dependent lychui laquearibus aureis 

Incensi : 

et noctem flammis funalia vincunt. 

Sic Horatius, Carm. 1. n, od. 18, seipsum a Potentibus 

secernit, 

Non ebur, neque aureum 

Mea renidet in domo lacunar. 

' De tuis in communc bonum meiHtis.] III. Boetius 

dixerat nuUum se ad magistratum nisi commune bonorura 

omnium studium Jmpulisse. Tu mihi, inquit, 

et qui te sapientium mentibus inseruit Deus, conscii, 

mdlum me ad magistratum, nisi communc bonorum 

omnium studium detulisse : respondens Pnilosophia 

id non fatetur modo, sed etiam exaggerat : De tuis, 

ait, in commune bonum meritis vera quidem, sed pro 

midtitudine gestorum tibi pauca dixisti. 

8 De objectonmi tibi vel honestate, vel falsitate.] 

promeruit, potuit intelligere : quicunque enim hoc 

IV. Boetius addiderat sibi objecta fuisse cum honesta. 

prtesidio raunitur, huic noK cst metuendum nepatris; . q j^^ f^^^^ ijonesta quidem, ut quod innocentem se- 

cmlestis exsul exsiU esse mereatur. merc Hac tere ratione locutus 

natummajestatis criraine postulatum defenderit ac 

S. Paulus ad Ephes. vi : Confortamini, inquit, in 

Domino et in potentia virtutis ejus. hiduite vos armaturam 

Dei, utpossitis stare adversus insidias diaboli. 

3 Quisquis inhabitare eam velle desierit, desinit 

etiam mereri.'] Non enim patriam coelestem inhabitamus 

meremurque nisi bona voluntate : totum habet, 

inquit S. Aug. 1. L Homil., homil. 8, qui bonam voluntatem 

habet. Ipsa cst quse potest sufficere, si csetera 

non sunt. Si] autem sola desit, iiihil prodest quidquid 

habitum fuerit. Sola sufficit, si adsit: tatera omnia 

nihil prosunt, si sola charitas desit. 

* Itaque.] Facta mentione duplicis patriae, duplicisque 

propterea exsilii, positoque horum omnium 

discriraine, Philosophia iis oranibus, de quibus Boetius 

prosa 4 hujus Ub conquestus fuerat, responsura, 

optimas quasdam infert couclusiones. 

5 Non tam me loci hujus quam tua facies movet.'] 

liberaverit : Senatum, inquit, dicimur salvum esse voluisse 

: falsa vero, ut quod magicis artibus studeret: 

Ob ambitum, aii, dignitatis sacrilegio me conscientiam 

polluisse mentiti sunt : quibus respondens Philosophia 

asserit neminem latere illa ethonesta et falsa : Cunctis, 

inquit, nota meihorasti. 

^ De sceleribus fraudibusque delatorum.] V. Boetius 

dixerat se injuste delatum a Basilio, Opilione et 

Gaudentio, quorum primus in delationem alieni seris 

necessitate comp)idsus est : duo alii ob i7imtmcras fraudes 

ad exsilium damnati sacrarum sese sedium defensione 

tuebantur .-respondetPhilosophia 7'ecte hsec strlctim 

attingi, quod ea melius ubeiiusque 7'ecognoscentis 

07nnia vutgi ore celebrantur. Scilicet cum loquamur 

non solum verbis, sed et nutu et gestu, et cetreris 

ejusmodi vocis humanai adjunctis, ipsum etiam vulgi 

silentium aliquando eloquens plura signilicat, quam

6i;i DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI/E LIB. I. 640 

celebrcntur. " Increpuisti etiam vehementer * injusti ,V ruerunt, ad acrioris vim medicaminis recipiendam, 

factum senatus. 

doluisti. *© 

^ De nostra etiam l' criminatione 

^ La?sa3 quoque ' opinionis damna fle- 

visti. * Postremus adversus fortunam dolor 'i incan- 

duit, conquestusque ea non sequa meritis praemia 

pensari. " In extremo Musae sffivientis, uti quaj coelum, 

terras quoque pax regeret, vota posuisti. Sed 

quoniam plurimus tibi affectuum tumultus (5) incu- 

buit, diversumque te dolor, ira, mceror distraliunt, 

nti nunc mentis es, nondum te validiora remedia 

f contingunt. Itaque' lenioribus paulisper utemur, ut 

qua^, in tumorem perturbationibus influentibus indu- 

^ Redarguisti. 

t Accusatione nostri. 

647 

5 Elusus Cereris fide, 

Quernas pergat ad arbores. 

Nunquam purpureum nemus 

99 Lecturus violas petas, 

Gum ssevis aquilonibus 

mentem copiosam, deceptus promisso Cereris numinis 

Irugura, is tendat ad quercus glandiferas. Nunqiiam 

adeas silvam pulchram ad colligendas violas, ubi ager 

recta sive jacta utrinque. Quidquid autem sit de interpretaliouibus 

nominum istorum, poetis agricola 

qui serit dicitur semina sive anni spem sulcis vel 

terrae crederc: adeo ut, si semina, injuria temporum, 

ante messem evanuei'int, dici possit elusus Cereris 

fide sive promisso. Sic Virg. ii Georg., v. 221 : 

Ante tibi Eoae Atlantides abscondantur 

Gnosiaque ardeutis decedat stella coroDae, 

Debita quam sulcis committas semina, quamqoe 

luvitoe properes anni spem credere terrae. 

Multi aiite occasum Maiae coepere : sed illos 

Exspectata seges vanis elusit avenis. 

Sic Tibullus 1. ii, eleg. ult. 

Spes sulcis credit aratis 

Semina qu;e magno fcenore reddat ager. 

Sic ergo propter nimium Cancri insestuantis ardorem 

qui larga negantibus sulcis semina credidit, 

hic. 

5. Elusus Cereris fide.] Ceres poetis est Saturni et 

Opis iilia, ex qua Jupiter Pioserpinam suscepisse 

ferlur : sed hanc Cereris Uliam Phito postea rapuit 

unde Ceres accensis in yl5tna raonte teedis totum or- 

: 


A iO Stridens campus inhorruit. 

Nec quffiras avida manu 

Vernos stringere palmites, 


NOT^. 

Uvis si libeat frui; 

Autumno potius sua 

turbatus fuerit crepitans aquilonibus crudelibus. Neque 

tentes verno tempore vincire aut putare vites manu veluti 

citpida, si possis potiri racemis : nam Bacchus dedit 

uvse nigrffi, purpurese; et apud Homerum mors atra 

dicitur purpurea : nunc candor, sicut Horatio olores 

purpurei, et Ovidio nis vocatur purpurea : nunc 

B rubor, ut omnibus poetis gense purpureae, et sanguis 

purpureus : nunc color cxrideus, ut apud Virgilium 

violx sublucet purpura nigrse : nunc color quilibet, 

quique ex illo nasci solet decor : pulchritudo enim, 

judice Tullio iv Tusc, est quxdam apta figura mcmbrorum 

cum coloris quadam suavitate. Sic Virgil. ecl. 

9, V. 40. 

Hic ver purpureum, varios hic flumina circum 

Fundit homus flores : hic candida populus antro 

Imminei, et lentEe texunt umbracula vites. 

Atque hoc ultimo modo credimus, jiemus nunc vocari 

pturpureum. 

Violarum duo sunt genera, ut colligitur ex Plinio, 

I. XXI, cap. 6. Aliae natura, alice arte nascuntur : posteriores 

in hortis; priores etiam in silvis : de iis autem 

agitur quae, ut ait idem Plinius, sponte apricis 

et macris locis proveniunt purpurese latiore folio. 

Aquilo denique est ventus qui, teste Plinio, I. ii, 

c. 47, inter septentrionem et ortum solstitialem e 

bem peiagravit hliam qusesilura : in laborioso auteiii 

C regione Cauri flat. Ventus autem ille frequens est 

illo ilinere Triptolemum Eleusii regis lilium seren- hieme : quare hiems Plinio dicitur aquilonia, et poedorum 

seminum ratiouera docuit : hic vero orbem tis, rigidis aquilonibus horrens : unde swvis aquiloni- 

pariter peragraus, eamdem arlem caeteris hominibus bus nunc signiticatur, violas in silvis non esse qua?- 

commuuicavit. Philosophis autem, si TuUio u de Nat. 

deor. Credamus, Ceres nihil est aliud quam ipsa 

terra, sic dicta vel a gerendo quasi Geres immutata 

rendas hieme : usque adeo exemplo florum probatur, 

suum cuique rei convenire tempus. 

II. Ncc quxras avida manu.] III. Exemplo vinde- 

liltera, a gerendis frugibus; vel a creando, quasi 

frugum creatrix. Qui porro id voluerit attentius conmiae 

probatur, sua singulis rebus tempora convenire : 

cum enim vindemia autumno fiat, frustra hoc temsiderare, 

is causam inveniet cur terra dicatur Sapore quxras vcinos stringerc palmites : quibus verbis 

turni et Opis filia, et cur Jove fecundata genuerit 

Proserpinam, a Plutone postea raptam. Sed haec 

nostri non suut instituti. 

6. Quernas pergat ad arbores.] Hoc est ad guercus 

glandiferas, tanquam ad primas hominum altrices 

distincta veris et autumni officia proponuntur. Primum 

quidem verno tempore alii palmites amputantur, 

alii vinciuntur tantum : quod utrumque dum 

praestat agricola, stringere dicitur : stringit enim el 

frondes quas colligit, ut i Georg., v. 30o : 

confugiat. Quercus arbos cuique nota. Hffic ante inventas 

fruges populis quibusdam dicitur victum sup- 

Sed tamen et quernas glandes tunc stringere tempus 

Et lauri baccas, oleamque cruentaque myrta. 

peditasse : unde Virgil. i Georg., v. 139 : 

Et raraos quos ligat, ut ibid., v. 317 : 

Concussaque fameiu in silvis solabere quercu. 

Agricola et fragih jam stringeret hordea culmo. 

Quare cum glans, hujus arboris fructus, non nisi 

^ 

post segetum messem adolescat, hcec diversis tem- Atque idipsum dicitur fieri avida manu : cum enini 

poribus ita astricta sunt, ut si te seges exspectata fe- homo aliquid valde appetit quadam sui corporis parle 

fellit, a quernis arboribus olim glandiferis fruges 

exsequi, tum translata quadam sigoificatione pars 

illa dici 

sperare possis. Sic ergo exemplo messis probatur, 

solet avida. Sic aures Ciceroni dicuntur 

sua esse singulis rebus tempora, divinitus prae- 

avidai : Demosthenes, inquit de Orat., non semper implet 

aures meas : ita sunt avidse et capaces, ct semper 

scripta. 

7. Nunquam purpureum nemus.] II. Exemplo aliquid immensum infinitumque desiderant. Sic manus 

florum 

probatur etiam, suum cuique rei convenire tem- ipsae Horatio dicuntur avidae, Carm, 1. iv, od. 7 : 

pus : significatur enim, flores, qui sponte nasci consueverunt, 

quique nunc nominatis violis intelliguntur, 

nou esse quaerendos tempore hiemali, quo SEeviunt 

aquiloncs, per purpureum nemus : quare aliquid 

dicendum de purpureo nemore, de violis et de aquilonibus. 

Purpureum dicitur a purpura. Est vero purpura 

concha! genus, cujus liquore olim vestes tingebantur. 

Quod autem jam a longo tempore veterum purpura 

desierit, propterea inducta hujus vocis ambiguitate, 

purpureus vocatur nunc quidem mgro)', ut apud Ciceronem 

mare nigricans purpureum; apud Ovidium 

Cuncta manus avidas fugient hceredis, amico 

Quaj dederis animo. 

Quicunque autem vernos palmites stringit, hic ita 

appetit stringere, ut videatur timere ne desiuat 

stringere. Deinde autumnus sic uvis colligendis accommodatur, 

his ut ille a poetis soleat describi, 

quod vulgatissimum est, Lucret. I. i : 

Praeterea cur vere rosam, frumenta calore, 

Viteis autumno fundi sudante videmus, 

Si non certa suo quia tempore semina rerum, 

Cum confluxerunt, patefit quodcunque crealur. 

Hiuc autumno sua Bacchus munera contulisse dici-

: 

649 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI/E LIB. I. 650 

15 Bacclius munera contulit. 

®® Signat temporapropriis 

A.ptans officiis Deus, 

Nec quas ipse coercuit, 

Misceri patitur vices. 

20 Sic quod prsecipiti via 

Certum deserit ordinem, 

Lsetos non liabet esitus. 

§§ PROSA VI. 

Argumentum. — Philosophia Boetium interrogans, 


sua bsec dona autumno potius quam verno tempore. 

Deus notat momenta omnia, sua singulis muneribus 

accommodans, neque sinit ordinem, quem ipse insti- 

tuit, turbari. Propterea quidquid inconsiderata ratione dt 

linquit ordinem prsescriptum, 

eventus. 

id non obtinet jucundos 

B 

tur, potius quam verno tempore : quod enim Baccbus 

inventor vini habeatur, munus Bacchi est vinum, vinum 

autem non vere, sed autumno compressis uvis 

eftluere consuevit : usque adeo messe, floribus, et 

vindemia constat, sua singulis rebus prsescripta esse 

diviuitus tempora. 

16. Signat tempora propriis aptaiis officiis Deus.] 

Deus enim est prima causa non solum rerum caeterarum 

sed modorum etiam omnium quibus res illce 

recte se liabeut, adeo ut nihil eorum contingat, nisi 

NOT^. 

secimdum leges divina voluntate statutas : propterea 

Ecclesiastas iii : Omnia tempus habent ct suis spatiis 

trunseunt universa sub cmlo. Tempus nascendi et tempus 

moriendi. Tempus plantandi et tempus evellendi 

quod plantatum est, etc. Hinc quas vices Deus coercuit 

sua nimirum constantissima voluntale, has non 

patitur misceri sive turbari : Sic PhEedrus 1. i, fab. 

2, loquitur 

AlhentB cum florerent sequis legibus, 

Proeax libertas civitateiu miscuit 

Hinc philosophi eruere potuerunt qusedam principia 

quibus innitantur demonstrationes quasdemateria 

pbilosophiee subjecta conticiant. 

20. Sic quod prsecipiti via, etc.] Prsecipitatio alia 

est corporis, alia mentis. Praecipitatio corporis, inquit 

S. Tbomas, 2-2, q. 53, a. 3, in boc versatur, 

quod corpus a superiori in ima pervenit secunclum impetum 

quemdam proprii motus alicujus impellentis 

non ordinnte descendendo per gradus. Prfecipitatio 

vero mentis est inconsideratum de ignoto judicium : 

interior quippe veri certique judicii regula, est evidentia 

: sine §fi qua si sententiam ferat, aut errabit 

aut errandi periculum subibit philosopbus adeoque 

prsecipiti via certum deserens ordintm Isetos non luibebitcxitus. 

Ilio porro agitur non de priori sed posteriori 

duntaxat praBcipitatione : quterit enim pbiloso- q 

pbia remedia quibus bsec mederi possit menti Boetii 

laboranti : laborat autem errore, qui sanari noa potest, 

nisi veritate contraria. Cum igitur primum veritatis 

invenienda; impedimentum, adeoque prima 

erroris causa sit pr«cipitatio, optime monet Pliilosopbia 

non esse praBcipitandum, sed a levioribus primum 

remediis incipiendum. 

' Rogationibus.] 1. Pbilosopliia intcrrogat Boetium: 

quia bomo interrogans (nisi bic fuerit prajceps et 

amentissimus, quemadmodum loquitur Cicero) animo 

attendit ad eam, quam Iiabet de materia proposita, 

notionem, suamque, cujus ipse conscius est, 

bac de re sententiam profert : unde auditor potest 

quredam alia conficere. Sic Socrates, qui parens pliilosophix 

jure dici potest, ut ioquitur Tulliu» ii de Fin., 

percontando atque interrogando elicere solebat eorum 

opiniones quibuscum disserebat, ut ad ea quse ii respon- 

Patrol. LXIII, 

eumclem cogil fateri se Deum, et semetipsum partim 

eognosccre partimque ignorare : unde illo lumine ad 

pellendas has animi tenebras se deinceps usuram 

monet, ut scilicet a notis ad ignota; a persuasissimis 

ad non persuasa fiat progressus. 

Primum igitur paterisne me=-pauculis ' regationibus 

statum tufe mentis attingere, atque tenlare, ut, 

qui modus sit tuaj curatonis, intelligam ? t Tu vero 

arbitratu, inquam, tuo

651 AN. MANL. SEV. BOETII. 632 

credis ei regimen inesse =^ rationis? Atqui, inquam Ij, ^ inquisita respoudere queam. Num me, inquit h^ 

nullo existimaverim modo, ut fortuita temeritaie tam 

certa moTeantur. Venim operi suo conditorem praesidere 

Deum scio, nec unquam fuerit(:j) dies, qui me 

ab hac seutentioe veritate depellat. Ita est, inquit c, 

nam id etiam paulo ante cecinisti

653 DE CONSOLATIONE PMILOSOPHLE LIB. I. 634 

minemne te esse meministi? Quidni, iaquam ^, A Quoniam vero quibus gubernaculis mundus rcgatur, 

meminerim? Quid igitur liomo sit, poterisne pro- oblitus es, bas ii forlunarum vices existimas sine 

ferre t? Hoccine interrogas 

'^, an esse me sciam ra- 

tionale animal atque mortale? Scio, et id me esse 

confiteor. Et illad : 

Nihilne te (o) aiiud esse novisti? 

Niliil °. Jam soio, inquit f, morbi tui, aliam vel maximani 

causam, * quid ipse sis nosse desisti. H& 

Quare - plenissime vel a?gritudinis tuK ralionem, vel 

aditum reconciUandaj s sospitatis inveni. Nam ' quoniam 

tui oblivione confunderis, et exsulem te, et 

esspoliatum propriis bonis esse doluisti. * Quoniara 

vero, quis sit rerum finis, ignoras, nequam bomines 

rectore fluitare. Magnse non ad morbum modo, vc- 

' rum ad interitum quoque causa?. Sed sospitatis au- 

ctori gratesj, quod te nondum totum ^ natura desti- 

tuit. ^ Habemus maximum tuae ' fomitem (10) sa- 

lutis, veram de miindi gubernatione sententiam, 

quid eam non casuum temeritati, sed divinae rationi 

subditam crcdis. S* Kihil igitur pertiroescas. Jam 

tibi ^ ex hac minima scintillula vitalis calor "^ illuxe- 

rit. Sed quoniam firmioribus remediis nondum tempus 

est, et '^ eam mentium constat esse naturam, ut 

atque nefarios, (b) potentes felicesque arbitraris. quoties abjecerint veras, falsis opinionibus n induan- 

INTERPRETATIO 

" Ego Boetius. 

i» Inquit Pbilosophia. 

" luquam ego Boetius. 

d Ait. 

'^ Inquam ego Boetius. 

f Philosophia. 

6 Satutts. 

a Boetio quaisivisset : Nihilne te aliud esse novisti? 

et Boetiiis respondisset : Nihil : jam scio, inquit, i7iorbi 

tui aliam vel maximam causam, quid ipse sis, nosse 

desisti. Igitur 

' Quia ipse sis, nosse desisti.] V. Philosophia cogit 

Boetium fateri se semetipsiim partim ignorare : nam, 

ut eleganter ait Tullius i Tusc, Est iltud quidem vel 

maximmn, animo ipso animum videre : et nimirum 

hanc habet vim prxceptum ApoUinis, quo monet, ut se 

quisque noscat : non enim credo id praecipit, ut membra 

nostra aut staturam figuramve noscamus : neciue 

nos corpora sumus : neque ego tibi dicens hoc, corpori 

tuo dico. Cum igitur, Nosce te, dicit; hoc dicit, Nosce 

animum tuum : nam 

corpus quidem quasi vas est, aut 

aliquod animi receptaculum ; ab animo tuo quidquid 

agitur, id agitur a te : hunc igiiur nosse nisi divinum 

esset, non esset hoa acrioris cujusdam animi prxceptum, 

sic, ut tributum Deo sit, hoc est, seipsum posse 

cognoscere. Atqui Boetius, quod quibusdam prajjudiciis 

occupatus sese a bestiarum conditione non sa- 

tis secernebat, animum sive mentem suam non satis 

videbatur cognoscere : hinc in varios lapsus est errores, 

quos Philosophia liic suscipit enumerandos. 

- Plcnissime vel segritudinis tuse rationem, vel aditum 

reconciliandx sospitatis inverii.] VI. Philosophia 

ex eo, quod Boetius I)eum et semetipsum parlim cognoverit 

partimque ignoravent colligit, primum quidem 

causas aigriludinis Boetii, deinde modum recuperandce 

sanitatis ejusdem : causse morbi sunt ignoratio; 

modus vero recuperandae salutis, notio cum 

B 

NOTtE. 

Dei tum sui ipsius : sicut jam dicendum. 

^ Quoniam tui oblivione confunderis.] Primum enira 

quod Boetius suam mentem partim ignorans, bujus 

sua3 mentis veluti oblitus fuerit, propterea se et exsulem 

et exspoliatum propriis bonis esse doluit, prosa 

4, qui enim mentem suam optime novit, bic et meratis 

patriam coelum, a quo nemo exsulat nisi volens, 

et ejusdem -mentis bona, scientiam et virtutem, hostibus 

inaccessa esse cognoscit. 

* Quoniam quis sit rerum finis, ignoras.] Deiude 

quod idem Boetius Deum partim ignorans, Deuni non 

cogitet ultimum rerum omniura fidem; idcirco nequam 

homines atque nefarios, potentes felicesque arbitratur 

: qui enim sui tinis menior, Deurn justum cogitat, 

hicprosperamimpiorumfortunammiseriaeajternaj 

polius, quara ullius felicitatis argumentum esse non 

dubitet. Ignorato autem ultimo rerura omnium tine, 

ignorentur necesse est modi, quibus Deus res omnes 

ii Fortunx prosperie et adversse. 

' Salutis. 

i Habend» sunt. 

k Auctor naturx Deus. 

' Rudimentiim. 

'^ Exorietur. 

1 Imbuantur. 

ad suos Unes destinat : qui vero modos illos ignorat, 

hic perspicua negans quod obscura animo non comprehendat, 

ipsum mundi rectorero negat : propterea 

nunc additur : Quoniam vero, quibus gubernaculis mundus 

regatur, oblilus es, has fortunarum vices existimas 

sine rectore fluilare. 

Verum ilia cum mentis humanfe, tum etiam Dei 

ignoratio principium est erroris et vitii : nou secus 

ac clara distinctaque mentis bumanaB et Dei cognitio 

pi-incipium veritatis et virtutis : unde tenebros illae 

nunc dicuntur magnx non ad morbum modo, videli- 

*-' cet errorem, verum ad interitum, nimirum vitium, 

quoque causse. 

^ Rabemus maximum tuse fomitem salutis.] Postremo 

quod Boetius meatem suam prffisertimque Deum supremum 

mundi raoderatorem agnoscat, ideo rnodum 

recuperandse salutis, sive ut miuus Latiue dicitur, 

sospitatis obtmet : quod optime explicatur exemplo 

foraitis : nam 

fonies est materiae ignescere sic apta, 

et una ejus parte ignita casterae facillime ignescant : 

sicut expressit Virgil. i JEn., v. 178 : 

Ac primum silicis scintillam excudit Achates, 

SuscepiLque iguem foliis, atque arida circum 

Nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam. 

Cura igiturmens humanaaliquanotione sivelumine 

affecta, facillime possit pervenire non solum ad perfectiorem 

scientiam, qua? nihU est aliud quam lumen 

naturale paulo longius diffusum, verum etiara ad vey. 

ritatera, virtulemque excolendam, in quo tota ejusdem 

mentis humansB salus versatur idcirco vera de 

mundi gubernatione sententia naturali lumine fundata 

maximus est salutis humanx fomes. 

" Ex hac minima scinliUula vitalis calor.] Ex hoc 

minimo raentis tuas lumine veritas virtusque, quae 

prima sunt aeternse vitaj semina. 

' Eam mentium constat esse naturam, etc.] Modus 

enim sive corporis sive etiam mentis non nisi contrario 

raodo fugatus oblilteratur : quamobrem ut 

vera opinio a mente nostra non recedit, nisi falsa accedente, 

sicfalsaopinione recedente, veramentemsubit. 

Ea autera est inter perturbationes et falsas opiniones 

necessitudo, ut sicut falsffi opiniones es perturbationi- 

bus, ita perturbationes ex falsis opinionibus oriantur 

propterea nunc dicitur ea mentium natura, ut quoties 

abjecerint veras, falsis opinionibus induantur, aut, ut 

alii legunt, imbuantur : ex quibus orta perturbationum 

caiigo. Quocunque autem modo oriantur perturbationes, 

his niens humana oifuaditur : ita ut recte nunc 

:

635 AN. MANL. SEV. BOETII. 636 

tur, ex quibus orta perturbationum caligo (3) verum A 

illum confundit intuitum », ' hanc paulisper lenibus, 

mediocribusque 6 fomentis attenuare tentabo, ut 

diraotis fallacium affectionum tenebris, splendorem 

yerae lucis possis agnoscere. 

88 METRUM 

* VII. 

Argumentum. — Ut lumen siderum, 7iubibus ; perspicuitas 

aquse, mno ; et cursus fluminis, rupe opposita : 

sic cognitio veritatis impeditur perturbationibus, quse 

idcirco pellendse. 

Nubibus atris 

Condita nullum 

Fundere possunt 

Sidera lumen. 

D S® Si mare volvens 

Turbidus auster 

20 


Misceat sestum, 

Vitrea dudum, 

Parque serenis 

Una diebus, 

Mox resoluto 

Sordida cceno 

Visibus obstat. 

Quique vagatur 

Montibus altis 

Defluus amnis, 

Saepe resistit 

Rupe soluti 

Objice saxi. 

©® Tu quoque si vis 

Lumine claro 

a Mentis. B fiuctum, aqua prius perspicua, et similis luci elarx, 

6 Uemediis. statim disperso luto impura, impedit aspectum. Et qui 

Astra involuta caligine nigra nequeunt mittere ullam fluvius discurrit e locis sublimibus fluens; hic non raro 

lucem. Si auster turbulentus, versans sequora, turbet sistitur scopulo opposito montis fracti. Similiter si tu 

NOTiE. 

dicatur perturbationum caligo verum menlis intuitum 

confundere. 

1 IJanc paulisper lenibus.] Evanescente quidem 

perturbationum caligine, vera lus menti affulgebit : 

sed ut in corporibus, sic in mentibus niediocria primum, 

deinde iirmiora remedia adhibenda sunt : sicut 

jam dictum est. 

* Quod ab Adone filio regis Cypriorum .vocatur 

Adonium. Est autem carmen constans ex ano genere 

versuum, quorum quiiibet dimeter componitur ex 

lesti prius lumini penetrabilis, commotis postmodum 

perturbatiouibus ita obscuratur, ut nullo se lumine 

videat perfundi, etfamiliaria proinde ignoret. 

Neque vero absre et aqua marina cwteris aquis, et 

auster reliquis ventis hic prEefertur; nam aqua marina 

ut pote quse salsa, rectam luminis trajectionem magis 

quam dulcis aqua jnvat, ceeteris paribus, est quacunque 

alia aqua pellucidior. Auster vero ventus a meridie 

flans, quod calidior, sit, aquam marmam, commoto 

coeno, magis videtur perturbare. 

14. Quiquevagatur. ] III. Quemadmodum flumen e 

dactylo et spondeo. 

montibus altis praecipitans, opposita montis soluti 

Mens nostra veritatem assecutura, primum ab ali- 

p rupe sistitur : ila mens humana magno quodam na- 

' 

quo veluti soie iuformetur, necesse est, quod ipsa turse impetu ad assensionem veritatis propensa, op- 

sui himinis origo esse nequeat : deinde hujus inforposita perturbatione retardalur. 

mationis eadem sit proxime conscia: quud auctor Hic autem grammaticis observari possunt hse voces, 

hujus inforinationis non informet nisi monendo; po- amnis defluus, obex, et saxum. i" Enim amnis, teste 

stremo ipsa informationis evidentia convicta, quo Varroue iv de 1. I., est flumen, quod circuit aliquid 

aiictor hujus luminis ducit, eo proprio nutu feratur quasi dicatur exifjL^ji et v=w, vel potius ex am, circum, 

consentiens : quod in lioc cousensu versetur ipsius et no, hoc est nuto : quam forte ob causam Oceanus, 

veritatis forma. Atqui perturbationes hajc omnia im- quod orbem ambiat universum, poetis vocatur om/KS. 

pediunt; sicut triplici exemplo deinceps demonstra- Sic Tibull. I. III, el. i : 

bitur : quamobrem recle concludit Philosophia, veri- 

Jam nox aethereum nigis emensa quadrigis 

tatis assequendffi causa, mentem exuendam esse Mundum CEeruleo laverat amne rotas. 

ejusmodi perturbalionibus. 

2« Defluus idem quod labens : antiquiorem tamen 

t. Nubibus atris.] I. Igitur sicut ?iu6es ali-x cctilnm 

auctorem, qui hac voce, defluus ,nsus fuerit, invenire 

inter et terras ititerjectte impediunt, quouiinus sidera 

non potui : Iianc exoitare potuit Virgil. iii Georg., 

suos radios ad terras usque emittant : quod nimirum 

V. 446 : 

nubes ilte corpora sint opaca, quorum est lumen 

remlttere : ita perlurbationes Deum inter et nienlem 

Udisque aries gargite villis 

Mersatur, missusque secundo defluit amni. 

humanam veluti interjectje impediunt, quominug „ ,' 

„ ^, ,• 

, 1-. • j • j- •• 

-u i * 

Pater ille lumiuum Deus suos radios ad mentem us- ^ 3° Obex dic.tur ab objiciendo qma.forihns objiciatur : 

hmc apud poetas sKpms scnbitur objice, et, mutata 

que humanamemittat: quodprcedictffiperturbationes, 

etiam hac scriptura, prima syllaba producitur, ut 

ceu opaca quBedam corpora, lucem coelestem remit- 

apud Virgil. iv Georg., v. 422 : 

tant. Huc referri potest quod dicilnr Sap. ix : Etsi 

quis erit consummatus inter filios hominum, si ab illo Intus se vastl Proteus tegit obice saxi. 

abfuerit sapientia tua, innihilum computabitur... Mitte Et Claudian. 1. l de Raptu ProserpinEe : 

iUam de ccelis sanctis tuis et a sede magnitudinis tux, 

ut mecum sit et mecum laboret, ut sciam quid acceptum 

sit apud te... Quis enim hommum poterit scire consilium 

Dei ; aut quis poteril cogitare quid velit Deus? 

Sive quod obicibus discurrens ventus opertis. 

i" Saxum hic montem significat : ut ii .€neid., 

v. 307 : 

cogitationes enim mortalium iimidse et incertse prooideniise 

nostrx : corpus enim quod corrumpitur, aggravat 

animam, et terretia inhabitalio deprimit sensum 

multa cogitantem. 

5. Si mare volvens.] II. Sicul aquamarina, prius in- 

star vilri pellucida, cceno postea ventis resoluto ita 

sordescit, ut lumini sit impervia, proindeque immi- 

sta corpora occultet : non aliter mens humana cce- 

Accipieus sonitum saxi de vertice pastor. 

20. Tu quoque si vis. ] Cum ergo prcedictfe perturbatioues 

tantum sint impedimentuin ut claroe distinctajque 

coguitionis, sic etiam verai sententia^ habendas, 

si cupias et evidenti cognilionis veritatem percipere, 

et quo evidentia illa recta ducere potest, judicando 

sequi, tu meutom prcejudiciis sic exue, ut neque 

gaudio, neque timore, neque spe, neque dolore, 

;

657 DE C,0NS0LA.T10NE PHILOSOPHI^ LIB. II. 658 

Cernere verum, A Spcmque fugato, 

Tramite recto Nec dolor adsit, 

Carpere callem : 

Nubila mens est, 

25 Gaudia pelle, . Vinctaqne frenis, 

Hoec ubi regnant. 


cupis intueriveritatemnotione evidenti, et ienere judi- mentem : cum enim hx perturbationes dominantur 

cando ito- trit,umsmtta)"ecta, remove Isetitiatn, remove menti, tumeadem mens obicuratur, et detinetur, vemctum, 

expellespemj neque segritudo p)ertineat ad iaam luti toVniem vinculis. 

Pelle timorem, 

neque qualibet aliaperturbatione ductus sententiam futuris, ajgritudinem prsesentibus. Sic Horatius Epist. 

fer^s : ut enini his aifectionibus, veluti quisbusdara I. i, epist. 6 : 

nebulis, mens perceptura obscuralur, sic iisdem Gaudeat, an doleat, cupiat, metuatve : quid ad rem? 

tanquam freni^ recte judicatura cohibetur Propterea B 

E„,sdem numeri meminit S. Augustinus, S. Hiero- 

Virgihus signihcaturus auimura lus atfeotibus obscunymus, 

pluresque alii post Virgilium loco mos citato. 

ratum sua; etiam onginis obhvisci, camt vi /Ln., 

Et certe quemadraodura quatuor principalibus ventis, 

^- ""^^ reliqui veuti; sic quatuor principulibus perturbatio- 

Hinc metuunt, cupiuntque dolent, gaudentqne : nec nibus reliquas perturbaliones possunt significari; 

[auras quod non nemo, testiraonio Conimbricerisium, sic 

Respiciunt clauscB tenebris et carcere cfeco. expressit 

25. Gaiidia pelle.] Perturbatio versatur in quadam Spes levat arrectos metus alto a vertice fluctus 

commotione mentis acorporeorta : quamobrem cum Dejicit i liinc animum pulsat furibunda voluptas : 

commotio illa infinitis prope modis heri possit, defi- Inde dolor : fluctus ceu fracti fluctibus altum 

nitus esse nou potest perturbalionura num.erus. Hic Clamorem ingeminant : piceis abscondita nimbis 

taraen uuraerantur quatuor perturbationum genera, ^^c radios fuudit ratio nec vela guberuat. 

quod novura nou est : nam Gicero passim docet per- 29. Nubila mens est.] Mens enim humana prfediturbationes 

esse quatuor, nerape Isetitiam, libidmem, ctis perturbationibus comraota aut veritatem non 

metum et xgritudinem : ex quibus duas priores ait percipit;aut si illampercipiat, ab assensione veritati 

nasci ex duobus opinatis bonis, lcetitiam quidem ex perceptae danda prohibetur : quamobrera, veritatis 

praesentibus, jlibidinem ex futuris; duas vero poste- ejnsdem gratia, mens humana ejusmodi pertubatioriores 

ex duoLus malis opinatis, metum quidem nibus, ut reliquis preejudiciis liberetur necesse est. 


9S PROSA PRIMA. C nem meam modesta taciturnitate collegit, sic exorsa 

Argumentdm. — Philosophia,prssfatacausamsegritu- est:l*§ Si penitus * cegritudinis tuae causas habidinis 

Boetianx esse fortunx prioris affectum, rheto- tumque cognovi, ^ rico more Boetium persuadere conatur, ipsum non 

j I jyn- , t t- e ^ i 

fortunaj prioris affectu, desiderio- 

i , , ^ i ^ ^ i 

que -i-i 

tabescis ; ea tantum i) debere affligi de mconstantia fortwm quam noverat 

naturaliter inconstantem quamque ut dominam sibi 

proposuerat, quo ipsa ducere vellet sequendam. 

animi tuistatum, sicuti tu 

' ,^- uuiiui ouioia„iiiu, oji,l.„i 

tibi flugis, mutata pervertit. Intelligo


intolerabili dolore confiindat, quos a insperata reli- A tu quoque paulisper (5) a tua tranquillitate disces- 

querit. Cujus si^ naturam, mores, ac meritum remi- 

niscare, nec habuisse te in ea 

f> pulchrum aliquid, 

nec amisisse cognosces. Sed, ut arbitror, haud multum 

tibi ha?c in memoriam revocare laboraverim. 

S3 Solebas enim preesentem qnoque, blandientemque 

" virilibus i incessere verbis, eamque - e de 

nostro adyto prolatis insectabare sententiis. Verum 

3 omnis subita mutatio rerum, non sine quodam 

quasi tluctu contingit animorum. Sic factum est, ut mcestitiam luctumque dejecit? * novum " credo ali- 

IINTERPRETATIO. 

" Ex inopinato. 

i Grande. 

c Gcnerosis 

•^ Reprehendere. 

" Philosophicis. 

'' Animo. 

sMentis. 

h Remediis. 

. 

miJE 

addendum putaraus : sic enim reddi potest : Intelligo B 

fortunm ficcos, et familiaritatem cum iis quos eludere 

nititur eo iisque blandissimum, dum, etc. Blandus 

autem ille dicitur qui suavibus, sed fallacibus, utitur 

verbis : quo nomine nuUum aptius imponi potuit 

fortunai, tquippe quae si non verbis, saltem factis 

non minus fallacibus quam suavibus uti consuevit : 

ut intolerabili dolore confundat, quos insperata reli- 

* Naturam, mores ac meriium.] Philosophia adhuc 

loquitur de fortuna, ethnici>rum more, veluti de 

quodam numine : junde quemadmodum de quadam 

mente diceret, sic de fortuna nuno dicit naturam, 

mores et meritum. Natura hujus falsi numinis esset 

res cogitationis particeps: mores ejusdem, modus 

cogitaudi ; mertium denique, bouum vel malum quod 

abhocnuminesit : quem enim fortunaerigitprospera. 

eumdem adversa depriniit. 

seris. Sed * tempus est, haurire f tt>, aliquid ac degu- 

stare molle, atque jucundum, quod ad interiora S 

transmissum, validioribus haustibus 

ii viam fecerit. 

Adsit igitur rhetoricBe suadela dulcedinis, quae tum 

tantum ' recto calle procedit, cum nostra instituta 

j non deserit; cumque hac "^ musica^, Laris nostri 

vernula, (10) nunc leviores, nunc graviores modos 

succinat. f-fl Quid est igitur = homo, quod te in 

' Recte disserit. 

Philosophica. 

j 

^Rhetorica. 

^ Ars componendi canendique carminis. 

" Mancipium philosophise. 

n Carmina cantet. 

Forte. 

Toxica ne posseut seeva nocere sibi. 

Tu quoque cavisti coenando lam male semper, 

Ne posses unqaam, Cinua, perire fame. 

Sic mens humana auditis primum levioribus argu. 

mentis, aptior redditur ad percipienda graviora argumenta, 

quibus ab erronbus suis possit liberari. 

Propterea Philosophia firmiora deinceps argumenta 

propositura nunc incipit a levioribus, quae soluta 

partim, partimque stricta oratione exponit. Leviora 

autem haec argumenta dicit esse et suadelse ei rhetoricw 

dulcedinis : suadelss quidem : suadela enim 

sive suada estvirtus persuasiouis, qute antiquis dicebatur 

Dea : hinc Grsecis vocatur ttsiS&j, id est persuasio; 

rhetoricse vero dulcedinis : quia rhetores, ut 

pote qui latius loquunturad discrimen dialecticorum, 

qui compressius, prseseriim placere sludeul ; nec 

persuadent, nisi clara distinctaque noliune, quam 

philosuphicis praeceptis acceplam referirai:s, utantur : 

2 De nostro adyto prolatis.] Id est philosophicis . ^ hinc Tuilius ait sine philosophia non posse fieri eum. 

Adytum enim est sacer locus quo nuUi, prfpterquam 

sacerdoti, adire fas est : adytum quippe nomen Graecum 

ab a quod vocant privaticum et Svm, quod est 

ingredior, ortum : quaraobrem ethnici locum ex quo 

oracula reddebantur, vocabant dSnrcj : vEn. n, 

V. 114: 

Suspensi Eurypilum scitatum oracula Phcebi. 

Miltimus : isque adytis.hcec tristia dicta reportat 

Cum igitur suum dicatur esse PhilosophiEe templum, 

sua oiacula : suum etiam erit Philosophis adytum, 

e.x. quo suas sententias proferat ; quibus sententiis 

Boelius, dum prosperitatem haberet, cffiterorum 

oratorum more, uti solebat ad incessendam prsescntem 

blandientemque fortunam. 

^ Omnis subita mutatio, etc.] Mens humana tanta 

necessitudine conjuncta est, primum quidem cum 

huraano corpore, deinde cum rebus e.xternis, his ut 

mutatis illa mutetur cogitando : sic corpore male D 

affecto mens dolet ; sic non sine quadam animi 

Kgritudine avellimur a patria. ab amicis, ab opibus ; 

atque ha?,cmutalio tantu magissentitur, quauto magis 

subita : nam, utaitS. Gregor. homil. Zo,minus jacula 

feriunt quse prsevidentur : gravius nocet quodcunque 

inexpertum accidit. 

* Tempus est.] Gontinuata ea, quam Philosophia 

supra adhibuit, comparatione, a curporibus notis ad 

mentes cognosceudas eadem Philosophia uunc progreditur, 

Scilicet quemadmodum gustus organa, 

haustis primum teuuioribus mollioribusque cibis, 

ipso usu ita disponuntur, ut gravioribus postea sustinendis 

fiant apta, juxta illud Martialis, Epigram. 

1. v, epigr. 77 : 

Profecit poto Mithridates saipe voncno, 

quem quserimus, eloquentem : hinc ipsa Philosophia 

nunc asserit, suadelam tum tantum recto calle procedere 

cum philosophica instituta non deserit. Denique 

quod Philosophia rhetorica haec argumenla propositurasit 

stricta oratione, idcirco musicaLaris philosophici 

vernula modos succinat, necesse est. Musica 

enim est ars non solum canendi, sed etiam componendi 

carminis : musica quippe non secus ac museum 

dicitur a musis; at musioa est Laris philosophici 

vernula : quoniam vernula sive verna est mancipium 

ex mancipio natum : in quo differt a servo, qni non 

nascitur, sed tit alterius juris : musioa autem dici 

potest manoipium ex mancipio philosophiae natum : 

si quidem musica orta est a Musis, qure philosophiw, 

veluti ancill» quaedam famulantur. De Laribus vide 

1, I, prof. 3, not. 4. 

= /iomo.lModus isteloquendi est superioris, aut 

ejns saltem qui significat, se nullam cum eo, quem 

alloquitur, familiaritatem habere. Sic Tereniius : 

Frohjuppiter, inquit, tu homo adigismead insaniam. 

Sio Petrus Lucte xxii : liomo non sim, Mon ami, je 

nen suis point. Hinc autem Philosophia incipit suas 

ratiunculas rhelorice proponere, quas si ad dialecti- 

cam formam revocare conatus fueris, nonuullas 

no- 

animadvertere poteris repetitiones ; nec mirum : 

tum quippe, quod Zeno disit, rhetoricam palma;, 

dialecticam pugno similem esse, quod latius loquerentur 

rhetores, dialectioi autem oompressius : sic 

loquitur Seueca. Quidquid sit, duas praesertim hi. 

advertimus ejusmodi ratiunculas. 

'^ Novum credo.\ Prima rheturicce ratiuncula, qua' 

sic videtur pusse contrahi.Cummens humana, quemadmodum 

et corpus veteribus usitatisque non commoveatur, 

tua mens, o Boeti, non debuit fortuna'

661 DE GONSOLATIONE PHILOSOPIIIyE LIB. II. 662 

quid, iiiusitalumque vidisti. Tu, fortunam putas erga A utro mutabilitas, neo formidandas fortunae minas, 

te esse mutatam? erras. Hi semper ejus mores sunt, nec exoptandas facit esse blanditias. W5 ' Postremo 

ista natura. Servavit circa te propriam potius in ipsa ajquo animo toleres oportet, quidquid intra fortunaj 

sui mutabilitate constantiam (3). Talis eratcum blan- 

diebatur, cum tibi falsjc illecebris felicitatis allude- 

ret. Deprehendisti 

:> coeci nummis ambiguos vultus. 

Quae sese adbuc aliis velat, tota tibi prorsus innotuit. 

Si probas i>, ulere moribus ", ne queraiis. Si perfidam 

perhorrescis, sperne atque abjice perniciosa 

ludentem. Nam quae nunc tibi est tanti causa moeroris, 

(tO) h

663 AN. MANL. SEV. BOETII. 664 

S»S Dudum tremendos saeva proterit reges, 

Humilemque vicli sublevat fallax vultum; 

Non illa miseros audit; haud curatfletus, 

Ultroque gemitus, dura quos fecit, ridet. 

Sic illa ludit, sic suas probat vires, 

9S Suique magnum monstrat ostentum, si quis 

Visatur una stratus ac felix hora. 

mendax erigit 'caput abjectum hominis subacti. Hgec 

non audit afflictos : non flectitur lacrymis, et ridet 

sponte questus, quorum ipsa crudelis est causa. Sic 

S®» PROSA II. 

Argumentdm. — Philosophia introducit fortunam, quse 

opes dignitatesque sui juris esse causata, exemplo 

cceli, terrse et maris probat, se potuisse hsec, absque 

ullius injuria, ad arbitrium ut Crmso, cseterisque, sic 

Boetio et dare et auferre. 

Vellem auLem pauca tecum 


' fortunas ipsius verbis 

fortuna ludit, sie probat vires suas, et oslentat ingens 

miraculum suse virtutis quando hac agente, idem 

homo videtur simul miser et beatus eadem hora. 

gnitico opere aquas in morem fluvii deducens, qui in cum igitur fortuna ultro rideat miseros, quos ipsa 

lioc diftert a Nilo pariter artificioso, quod Nilus hic fecit inique, merito nunc vocatur dura. 

sit major, Euripus vero minor : de utroque loquitur 7. Sic illa ludit.] Ludere ille dicitur, qui temere 

Tullius II de Leg. Ductus, inquit aquarum, quos isti R huc illucque discurrit : verbura enim a Lydis, qui ex 

Nilos et Euripos vocant, quis non, cum hsec videat, 

irriserit? 2° Euripus naturalis est pars maris inter 

Aulidem Boeotiae portum, et Eubceam insulam, cujus 

meminit Strabo I. ix, et Plin. 1, ii. Hoc mare non 

instar Oceani eestuat, sed septies saepiusque, unius 

diei et noctis spatio, tanto impetu recurrit, vutentos 

etiam ac plenis velis navigia frustretur : quod nimirum 

aqua; huc prajcipites objicibus insulis undique 

remittantur : propterea nunc dicitur exsestuans. Atque 

inde factuni est ut fortuna, cogitatio liumana, aut 

qua?libet alia res rautationi valde obnoxia, diceretur 

instar Euripi inconstans. 

Philosopiiia demum eam, quam soluta oratione 

incosperat, fortunee inconstautis probationem versibus 

coQtinuans, ejusdem inconstantiam ostendit etiam 

in regibus. 

3. Proterit reges.\ Fortuna aliquando ipsos etiam 

Asia, Tjrrheno duce, in Hetruriam concessere, ibique 

extraurdinarios illos raotus, quos postea ludos 

sive circenses, ejus theatrales vocaverunt, invexere. 

Hinc ludiones sive ludii, nimirum pueri puberes, elegantibus 

tunicis induti, galea insuper, ense, et parma 

armati, qui circensibus et theatralibus pompis incedere 

solebant, veluti pomp6e duces, Saliis similes : 

quorum meminit Ovid. i de Art : 

Dumqne rudem prEEbenle modum tibicine Thusco 

Ludius sequatam ter pede pulsat humum. 

Propterea Horatius beilum vocat ludum Marlis 1. 

Carm., od. 2 : 

Heu nimis longo satiate hido, 

Quem juvat clamor, galeaeque lasves, 

Acer et Mauri peditis cruentum 

Vultus in hostem. 

Quamobrem cum fortuna non solum rideat, ut jam 

reges et imperatores imperio et potestate exuit. Sic C dictum est, sed etiam temere nunc huc, nunc illuc 

. 

. 

Lacedsemonii, ut ait Jilianus, cum Thebanorum . 

do- discurrat, instar Jlartis, prospera niodo, roodu ad- 

mini essent, adeo rursus ab illis fuerunt subacti, ut versa optime perhibetur ludere. Sic fortunaj acces- 

Thebani non solum Peloponnesum pervenirent, verum sum recessumque idem Horatius vocavit ludum Carm. 

eliam Eurotam transirent, et Lacedxmoniorum terram I. II, od. \ : 

devastarent. Sic, referente Ammiano Marcellino, Dio- 

Motum ex Metello consule civicum 

nysius geatium quondam terror, Corinthi litterario 

Bellique causas, et vitia, et modos 

ludo praefectus fuit. 

Ludumque fortuUcB gravesque 

4. Victi sublevat vultimi.] Eadem fortuna victos non- 

Principium amicitias et alma. 

nunquam erigit. Sic Amyntas Macedo, ex prsedicto 

S.cut Virgil. JEn. xi, v. 426, cecinit : 

jEliano, cum ab accolis fmitimisque barharis victus 

Multos alterna revisens 

regnum perdidisset, statuebat apud animum suum re- 

Lusit, et in solido rursus fortuna locavit. 

gionem etiam in universum relinquere, tantum ut vitam 

Sic 

salvam et incolumem se7'vare posset. Dum in his anxius 

suas probat vires.] Continuatur praedicta similitudo 

: qui 

ageret, quidam ad eum 

enim ludunt, hi suas certando experiun- 

dictum Hellopidse protulit. 

Itaque occupato illo loco coUectisque militibUs, recupetur 

vires. 

8. 

ravit imperium. Sic ex eodem Ostentum.] Opus tantum ut dignum videatur, 

auctore, Dion llipparini 

filius in exsilium missus a Dionysio cum bis mille mi- 

quod velutiad mirabile digito oslendatur. 

9. 

litibus eum rursus expugnavit. Ita effecit, ut in quo 

Una stratus ac felix hora.] Maximum sane levis 

inconstantisque fortuna argumentum Putant non- 

statu ipse fuisset antea, in eum jam sux calamitatls n 

auctorem detruderet. Atque ha^c fortuna. vicissitudo ° ^n\h horam hic siguificare d,em sed quo brev us en> 

; 

' porisspatium /(ora notabit, 60 magismentem loquen- 

tantum malum videtur, hanc ul inter cajteras calatis 

Philosophife manifestabit. 

mitales imprecetur Megajra apud Senecam in Thyeste, 

• Fortunse verbis.] I. Philosophia loquentem fortu- 

V. 33 : 

Dubia violenta domus 

Fortuua reges incertos labet. 

Miser ex poteute fiat, ex misero potens, 

Fluctuque regnum casus assiduo ferat. 

3. Non ilta miseros audit.] Fortunam quippe insanam 

esse et cascam et brutam perhibent phiiosophi, 

ex Cicerone. 

6. Ultro gemitus, dura quos fecit, ridet.] Dudum est 

te ridere eum prsesertim qui ex beato faclus est miser 

: tuam enim misericordiam potius quam risum 

ille deberet provocare : durius eum, cujus miserias 

injustus auctor fueris : tanti enim criminis te potius 

oporteret poenitere : sed durissimum id sponte exsequi 

: necessitas enim qua aliquando etiam inviti ridemus, 

posset ejusmodi risus atrocitatem minuere : 

nam introducit : nam in omnibus rebus, inquit Cicero 

Philo- 

I de Inv., similitudo est salietatis mater : quam 

sophia varietate occurrens satietati, deinceps utilur 

illo loquendi modo quem rhetores vocant conformationem, 

quaa tunc est, cuni aliqua, qu£e non adest 

persona, contingitur quasi adsit. Et certe cum injustum 

videatur, quempiam damnari inauditum, non 

immerito fortuna nunc introJucitur, suam in Boetium 

de ipsa fortuna graviter conquestum causam defensura 

: at Philosophia vult, se prtcside, verba fortunae 

a Boetio attentius considerari, no hic aut pra^cipitatione 

aut prEPjudicio actus sentcutiam iniquam de 

ipsa furtuna ferat. Potest autem hic fortunaj sermo 

sic contrahi. Si iniquum est, iuquit, te de eo conquerinumine, 

a quo non modo nuUam injuriam, sed

665 DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHIi!; LIC. II. 

agitare. Tu igitiir an»juspostulet, animadverte. Quid A caeteraque talia mei sunt juris. Dominam famula; cotu, 

' homo i), ream me ^ cotidianis agis querelis? gnoscunt ; mecum veniunt, me abeunte discedunt. 

Quamtilji fecimus injuriam^Qua?. tuatibidetrasimus Audacter affirmem, si tua forent, quji; amissa con- 

"' bona? iOI Quovis judice deopum, dignitatumque quereris, nuilo modo perdidisses. lOS 

* possessione contende. Et, ' si cujusquam 

'" An ego 

sola meum jus exercere prohibebor ? '* Licet co;lo, 

mecum 

mortalium proprium quid horum esse monstraveris, 

ego jam tua fuisse, quos repetis, sponte concedam. 

Cum te matris ex utero natura produxit, " nudum 

rebus omnihus, inopemque (5) suscepi, meis opibus 

fovi, et, quod te nunc impatientem nostri facit, c fa- 

vore prona indulgentius educavi, et omnium, qua? 

mei sunt juris, d aftluentia et splendore circumdedi. 

Nunc mihi retrahere manum " libet, ' habe gratiam, 

" velut usus alienis : non habes jus querelfe, tanquam 

prorsus tua perdideris. Quid igitur ingemiscis? nulla 

proferre lucidos dies, eosdemque leuebrosis noctihus 

condere. '^ Licet anno, terra?, vultum nuno Uoribus 

frugibusque redimire, nuncnimbis frigoribusqueconfundere. 

'' Jus est mari, nunc ' strato requore blandiri, 

(b) nunc procellis ac fluctibus inhorrescere. Nos 

ad constantiam nostris moribus alienam, e inexpleta 

hominum cupiditas alligabit? Hkc nostra vis est, 

hunc continuum ludum ludimus. Rotara volubili orbe 

versamus, inUma summis, summa infimis mutare 

gaudemus. Asoende si placet, sed ea lege, uti ne, 

(10) tihi a nobis est allata violentia. ' Opes, honores. B cum t» ludicri mei ratio poscet, descendere (10) inju- 


^" JEquum sit. Plaeet. 

6 Dicet fortuna. 

^ Placido. 

" Officiosissima. 

i Abundanlia. 

quodcunque habueris bonum, accepisti, injustajsunt 

prorsus et iniqua; illa;, quibus me quotidie aftiois, 

querela» : si quideni non modo nullam tibi intuli 

injuriam ; opes et dignitates, ut pole meas, auferendo 

: 

verum etiam quidquid habuens honi, op im 

videlicet et dignitatum, illud totum mihi, tanquam 

illarum dommaj debes : quemadmodnm coelu, unde 

nox, debetur dies ; terra?, unde sterilitas, debetur 

fertilitas; mari, unde tempeslates, tranijuillitas; Jovi 

- Cotidianis.] Alii scribunt qvotidianis : pro diversa 

scilicet hujus vocis interpretatione : si enim 

quotidianum dicatura quot sive singulis diebus, utplacet 

Cornuto apud Cassiodorum; quemadmodum dicitur 

cjuot oalendis, quot mensibus, quot annis, optime 

scribitur quotidianum : si vero dicatur a continenti 

die, sicut dici putatMarius Victorinus 1. i, scribendum 

erit cotidianum. 

' Quovis judice.] Cum nemo judex fuerit in sua 

oausa, bene fortuna ad judicem provocat : sed ad 

quemlibet melius, ne ulla sil anteoccupalionis 

picio.sus- 

* Possessione.] Possessio hic jus est possidendi. 

SicutTuU. pro Quin. bonorum possessio spectatur, inquit, 

non in aliqua parte, sed imiversis quse teneri et 

possideri possunt. 

^ Si cujusquam ??zo!'iaHwm.]Fieriposset ut quEe Boetii 

non sunt bona, heec quorumdam aliorum hominum 

essent; tamen ne ullus supersit conquerendi 

loous, fortuua ponit nullius hominis propria esse, qua3 

deinoeps enumerabit bona. 

•> Nudum rebus omnibus.] II. Fortuna causatur, sua 

esse bona, quae Boetius oonqueritur se amisisse. Cum 

homo es duplioi parte constet, mente nimirum et corpore, 

propterea bonum hominis, quod vulgo definitur 

id quod homini est conveîiens, duplicis est generis: 

alterum mentis, alterum corporis. Bonum mentis 

versatur in cogitatione, ea prcesertim cujus hoiiio 

NOT/E. 

domiuus est : atque in ejusmodi bonum fortuna nihil 

poLest. Bonum vero corporis in hoc pra;sertim consistit, 

quod homo ex utero suscipiatur : susceptus 

foveatur; fotus educetur; educatus opibus et dignitatibus 

oumuletur; qua? omnia fortunse esse dicun- 

s Insatiabilis. 

ii Ludi. 

tur : unde fortuna hic. Cum

66-; AN. MANL. SEV. BOETII. 668 

riam putes. An tu » mores ignorabas meos? 

sciebas Croasum regem Lydorum Cyro paulo ante 

formidabilem, mox deinde miserandum rogi flammis 

traditum, misso cojlitus imbre defensum? 103 

- Num te prasterit Paulum Perses regis a se capti 

i> calamitatibus pias impendisse lacrymas ? ^ Quid 

tragoediarum clamor aliud deflet, nisi indiscreto ictu 

fortunam felicia regna vertentem ? Nonne adolescen- 

tulus 1= * ouo ro'j; 77i6ojc, tov f/.=v l'i'j. y.xy.oyj, to'j

669 DE CONSOLATIONE PHILOSOPlIIiE LIB. II. 670 

Aut qiiot stelliferis edita noctibus 

Coelo sidera fulgent; 

Tantas fundat opes, nec retrahat manum 

Pleno copia cornu : 

BO© Humanum miseras haud ideo genus 

Cesset flere querelas. 

Quamvis votalibens excipiat Deus 

Multi prodigus auri, 

Et claris avidos ornet honoribus, 

Nil jam parta videntur : 

Sed qusesita vorans sseva rapacitas 

Altos pandit hiatus. 

Quae jam praecipitem frena cupidinem 

Certo fine retentent, 

Largis cum potius rauneribus fluens 

A Sitis ardescit habendi? 

flO» Nunquam dives agit qui trepidus gemens 

20 Sese credit egentem. 

B08 PROSA IH. 

Argumentum. — Philosophia, quidquid hactenus sive 

soluta, sive stricta oratione dictum, illud leve quoddam 

esse doloris remedium confessa, bona commemorat, 

qux, duce fortuna, Boetius a curatoribus, 

populo, uxore, et liberis, puer, adolescens, maritatus, 

et pater accepit, quseque propter fortunse varietatem, 

quod abierint, abiturx pariter hujus miserix argumentum 

essepossunt. 

His igitur " si pro se tecum fortuna loqueretur, 

quid profecto contra 

• t hisceres non haberes. Aut si 

quid est, quo querelam tuam jure tuearis, proferas 

oportet; dabimus dicendi locum. Tum ego'; ^ Spe- 


multa astra, productanoctibus stellatis, in ca.lo micant : B tineant staMi tcrmino avaritiarn inconsidet-aiamj^ 

,^ 

' '"" '-"— '^-'--•''- 

'»" ''""" '"" " "


ciosa quidem ista sunt, inquam, " oblitaque rlieto- A affinitatem principum civitatis, quod pretiosissimum 

ricae (b) ac t musicffi melle dulcedinis; tum tantum, 

cum audiuntur, oblectant. Sed miseris malorum 

altior sensus est. Itaque cum haec auribus insonare 

desierint, insitus animorum moeror prsegravat. a©9 

Et illa

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI/E LIB. II. 674 

uuno 

prinium subitus, hospesque venisti? uUamne humanis 

tate vidisti; cum eisdem in ciira * curules "^ insi- A eunt. laS An tu in lianc ' viltB '^ scenam 

dentibus tu regice laudis orator, ingenii (lO)gloriam, 

facundiceque meruisti : EBI cum * => in circo duorum 

medius consulum circumfusae multitudinis ex- 

spectationem, triumphali largitione satiasti. Dedisti fc, 

ut opinior, verba fortunae, dum te illa demulcet, dum 

te, ut delicias suas, fovet. ' Munus, quod nulli unquam 

privato conimodaverat, abstulisti. (5) Visne 

igitur cum fortuna ' calculum ° ponere? ^ Nunc d te 

primum liventi oculo perstrinxit. Si numerum modumque 

Isetorum tristiumve consideres, adhuc te 

felicem negare non possis. Quod si idcirco te fortunatum 

esse non existimas, quoniam quaj tunc Iffita 

videbantur, abierunt; non est quod te miserum putes, 

quoniam, quse (10) nunc creduntur mresta, pra?ter- 

" Sellas, supra quas in curru insiderent. 

i> Fortunam tum tibi faventem laudavisti. 

^ Repetere rationes a fortuna, compter avec la for 

tune. 

' Incipit te iniquo oculo intueri. 

lescens, fuit patricius, et forte etiam consul : quae 

dignitas raro ante annum trigesinium conferebatur : 

quamobrem populi etiam sulfragiis felix nunc signiiicatur. 

' Curules insidentibus .] Curules vocantur non solum 

homines, qui jus habebant ponendse imaginis; sed 

etiam sellse, supra quas illi iu curru insiderent, quse 

sellce propterea videntur a curru dictae curules; sicut 

ab ebore cffilato vocantur alitjuando ebur : unde Ho- 

; 

rebus inesse constantiam reris, cum ipsum ssepe hominem 

^ velox Iiora dissolvat? Nam etsi rara est fortuitis 

manendi fides, ullimus tamen vitte dies mors 

quffidam fortunas est etiam e (3) manentis. Quid igi- 

tur referre putas? Tune illam moriendodeseras, an te 

illa fugiendo ? 


113 METRUM * ni. 

ARGUMENTtiM. — PhUosophia, alternantibus die et 

nocte; zephyro et austro; tranquillitate et tempe 

state niaris, probat nihil genitum esse constans. 

Cum polo Phojbus roseis quadrigis 

Lucem spargere cceperit, 

Pallet albenteis hebetata vultus. 

B " Theatrum. 

f Brevissimum tempus. 

g Constantis. 

Ubi primum sol rubeo curru quadrijugo vectus incocpit 

diffundere diem per coelum, nocturna sidera remTJE. 

Ponatur calculus, adsint 

Cum tabula pueri 

Cum fortuna igitur calculum dicitur ponere, qui facta 

bunorum malorumque a fortuna acceptorum comparatione, 

digitis, articulis, lapillis, aut quibuslibet aliis 

notis computat, utrorum major sit summa. 

•> Nunc te primum liventi oculo jierstrinxit.] Innuit 

Philosophia, adverîtatem praesentera Boetii longe 

minorem esse prseterita ejusdem prosperitate : quasi 

dicat : fortuna a teneris annis prospera, nunc adversa 

rat. I. 1 Epist., ep. 6 : 

Cuilibet hic fasces dabit : eripietque 

esse incipit, eaque non faclis, sed oculo tantum incurule, 

Cui volet, importunus ebur. 

P 

vidente, nec graviter quidem, sed perstringendo levi- 

' 

ter quin si quid intolerabile videatur, illud citius 

; Et Ovid. Tvde Pont., el. 9 : 

evanescet : quare si numerum modumque Isetorum tri- 

Sigua qiioqiie in sella nossem formata curuli, 

stiumve consideres, adkuc te felicem ntqare non possis. 

Et tolum NumidEe sculptile deutis opus. 

" Vitx sceiiam.] Scena, Graacis (ry.nvii, umbracu- 

^ In circo.] Circus Graêe y.v-Aoq generatim est 

lum, primum fuit camera ex arborum in se cuban- 

omnis aaibitus, gyrus, orbis, circulus : unde Cicero 

tium ramis ac frondibus sive natura sive arte com- 

in Arat. : 

posita, in qua verno praesertim tempore a pastoribus 

Vidisti magnum candentem serpere circum 

caniiina diversis sonis cantabantur : unde Virgil. i 

Lacteus hic uimio serpens candore uotatur. 

iEn., V. 106. 

Hic autem circus est locus ovatus, in quo, auctore Hino atque hinc vastae rupes, gemiaique minantur 

Tarquinio prisco, Romani ludos faciebant : quam- lu ccelum scopuli : quorum sub vertice late 

obrem ludi illi a loco dicti sunt circenses. Usu vero jEquora tuta silent : tum silvis scena coruscis 

receptum erat, ut quicumque consul creatus fuisset, Desuper, horrentique atrum nemus imminet umbra. 

hic profusis opibus ejusmodi liidos institueret : alio- Deinde scena fuit occuUus theatri locus, in quo acqui 

nec populo gratus nec amplissimi magistratus tores sive aulaeis sive aliis quibusdam velistecti latere 

personam, ut par est, sustinere videbatur. 

solebant : postremo brevis sed integra theatri actio, 

' Duorum niedius consulum.] Nempe filiorum. Pri- in qua seepius idem homo diversas personas, tristes 

miis apud Romanos locus, inquit Lipsius, est medius moiio, modo la>,tas agit : qua ratione vita hominum 

pruximus, dexter. Inter consulares vero non qui D ^^qX potest scena : cum ipsum ssepe hominem velox 

seepius, sed qui prius fuerat consul, alteri praefere hora dissolvat, et in vita humana Icetis succedant 

batur : quare Boetius non solum ut pater, sed etiam tristia ; ut in mundo, diel nos, zephyro auster, 

ut consul medius sedere debuit. 

* Munus quod nulli privato.] Nullus enim, etiam 

princeps, eo felicitatis perveuit, ul eodem anno duos 

lilios, ffitate solita nondum provectos, consulum dignitatibus 

ornatos videret : quemadmodum vidit Boetius. 

Vidit quidem Roma eodem anno, videlicet 395, 

Olybrium et Probinum, duos Probi filios, in consulatu 

coUegas : sed hi puerum exuerant : unde possumus 

e.fclamare cum Claudiano carm. i, v. 72 : 

tranquillitati tempestas succedit : qua de re sequitur 

carmen. 

• Carmen constans duplici genere versuum alternorum, 

quorum prior Sapphicus ex coreo, spondeo, 

dactylo, et duobus coreis : posterior Glyconicus ex 

spondeo ssepius, et duobus dactylis componitur. 

1. Polo.] Polus, Grapce Troloq, generatim est oranis 

circuitus : nam dicitur &vd raii 7ro).£tv, quod est vertere 

: speciatim vero est coelum, quod ccelum verta- 

Quis Deus ambobus tanti sit muueris anctor? 

tur; quare iramota axis estremitas, non nisi xa- 

^ Calculum ponere.] Calculus generatim lapillus 

est : speciatim vero signum notissimum, quo computantes 

utimur : liinc Plinius Jun. 1. ii Ep., epist. 14, 

/n conditionibus, inquit, diligendis ponendus est calivriffic/.iTL-j 

ab astronomis vocari potuit polus. 

\. Phoibus.] Sol : de Phaebo 1. i, met. 3, v. 9. Sic 

Lucretius fib. v : 

Dum roseaface sot inferret iumina ccelo. 

culus : Juvenalis sat. 9 : 

I. Roscis quadrigis.] Sol a poetis fingitur curru

Flammis stella prementibus ; 

11-1 Cum nemus flatu zephj-ri lepentis 

Vernis irrubuit rosis, 

Spiret insanum nebulosus auster, 

Jam spinis abeat decus ; 

Saepe trauquillo radiat sereno 

Iramotis mare iluctibus; 

115 Saepe ferventeis aquilo procelias 

tusa ignibus intantibus solis, contracto candore, pallent 

: Ubi silva spiritu zephyti placide calentis purpuravit 

rosis vernse tempestatis ; si auster caliginosus flet 

pelulanter, statim ornamentum a rosariis receclat, necesse 

est. Non raro pelagus quiescentibus undis splendet 

serenitate tranquilla; nec raro aquilo excitat tem- 



NOTiE. 

vehi quadrijugo, sive quem rapiant quatuor equi : B 

nempe Pyrois, Eous, Êthon et Phlegon, quibus ignis, 

lux, ardor et flamma, quatuor prsecipua solis effecta; 

nec non etiam quatuor priEcipuai diei horse 

signiticentur. Ovidius ii Metam., v. 133 : 

luterea volucres Pyroeis, Eous, et .^thon 

SoUs eqiii, quartusque Phlegon hiuQitibus auras 

Flammiferis impleut, pedibusq-je repagula pulsant. 

Sol autem oriens majori lumine suo dicitur hinc 

diem spargere, inde vero stellas minorcs, qua; per 

noctem i-egnabant, fugare : propterea sul nunc perhibetur 

lucem spargere; et stella secundum albentes 

suos vultas hebetata prementibus solis ipsius flammis 

pallere : quae est vicissitudo noctis et diei; de qua 

hic primum agitur. 

5. Zephyn.] Secunda vicissitudo, de qua hic agitur, 

est veutorum, zephyri uimirum et austri, quorum 

hic illum ita excipit, ut quod prioris ilatu oritur, 

hoc spirante posteriore intereat. 

Zephyrus ergo est venlus flans ab occasu aequinoctiali 

: unde leuis est et tepens, terrasque propterea 

dicitur fecuudare : Ilinc GrKcis dicitur 'CJfjpo:; 

quasi iôvjyopo; vitam ferens; Latinis vero favonius, 

quasi geuitalis mundi spiritus, a fovendo, inquit Plinius 

1. XVI, c. 25. Virgil. ii Geotg., v. 330 : 

Parturit alnius ager zephyrique tepeutibus auris 

Laxaut arva siuus. 

Propterea nemus nunc dioitur vernis rosis irrubuisse, 

flatu zephyri tepentis. 

Auster vero est ventus a meridie flans : unde quibus 

po[)ulis mare est ad meridiem, his auster vocatur 

transmarinus. II ic autem ventus et humidus et 

calidus habetur. i" Humidus habetur, quod humores, 

quos septentrio disjicit, colligat : Sic Virgilio 

humidus ; Horatio udus; Ovidio aquaticus ; Claudiano 

madidus ; S. Augustino pincenia pluviarum, et Boetio 

Verso concitat cequore. 

Rara si constat sua forma mundo, 

Si tantas variat vices, 

Crede fortunis hominum caducis, 

Bonis crede fugacibus. 

Constat, seterna positumque lege est 

Ut constet genitum nihil. 

pestates vehementes, turbato mari. Si ergo in universo 

terrarum orbe eadem forma cst infrcquens, si muudus 

muiat tantCLS vicissitudines, ito nuuc, confide diviliis 

fragilibus mortalium ; confide bonis fluxis. Statutum 

est, et sempite7'noDiii decreto stabilitum, ut nihil, quod 

genitum fuerit, constanter perseveret. 

Ortus tamen ipsa memento 

rosa pulchra tui : informis te spina creavit 

9. Sxpe tranquillo.~\ Tertia vicissitudo, quae hic 

adducitur in exemplum, est tranquillitatis tempestatisque 

maris. Primum quidem tranquillitas maris describitur, 

1° serenitate tranquiUa sive tranquillitate 

serena (tranquillum enim et serenum grammaticis 

sunt nomina subslantiva) quod mare tranquillura sit 

ventorum espers; 2» immotis fluctibus : quod absentibus 

ventis niare solito duntasat motu actum non 

turbetur; 3° radiis, quos mare tranquillum remittat 

mare enim pro diverso modo, quo radios praesertim 

solares remittit, nunc lummis, nunc coloris et quidem 

varii videtur particeps : unde Tullius Acad., 

Mare, inquit, illud quod nunc favonio nascente, purpureum 

videtur, nobismetipsis cxruleum videbatur, mane 

flavum, quodque nunc, quia a sole collucet, albescit, 

et vibrat, dissimilecjue est proximo ei continenii. Lur 

men igitur incurrens in fluctus tranquillos sive quietos, 

ab his eo fere modo, quo a speculo remitlitur : 

quare sicut speculum, ila aqua placida potestet oculos 

perstriugere et adversis oribus ora reforre pro 

diversa ratione, qua lumen his corporibus remissum 

hic autem non agitur nisi de radiatione 

oculos afficit : 

quippe quai longius quam alter effectus speculi diffundi 

potest. Ita describitur tranquillitas maris. 

H. Sseiw ferventeis.] Deinde ejusdem maris tenipestas 

versatur in vehementi motu, quo mare a ventis, 

praesertim ab aquilone, cietur. Aquilo autem,Gra;cis 

boreas, ventus est ab ortu oestivo spirans. Hic 

ventus vehementior est : forte quod eodem quo aer 

ob ortu in occasum ferri solet, motu feratur : hinc, 

auctore Festo, Aquilo vocatur, quod instar aquilmvehementissimo 

volatu feratur : hinc judice S. Augustino, 

terrarum scopa est. Notari potest haec antilhesis 

marinae tranquillitatis et tempestatis : iterata enim 

j^^^ ^. „,^j^j,g opponitur tranquillo; ferventes 

neiulosus est. 2o Calidus habetur, quod a meridie " ^^,Qaclls!, sereno; versum xquor, immotis flmtibus. 

flet. Sive autem humore suo, sive calore, sive utro- 

\'i. Constat mundo.] Sic Plinius Jun., Constatma- 

que ventus hic animalibus, plantis, praesertimque 

floribus dicitur nocere : unde Virgil. i Georg. , v. 444 : 

Arboribusque satisque notus pecorique sinister. 

Et Ecl. II, V. 38 : 

Eheu quid volui misero mihi; Doribus austrum 

Perditus et liquidis immisi fontibus apros. 

Praesertim vero rosis auster noxius : hinc Statius iii, 

sylv. 3 : 

Pubentesque rosae primos moriuntur ad austros. 

Propterea auster hic dicitur spirare insanum, hoc 

est, insano modo; et hoc eodem veuto spirante perhibetur 

decus abire spinis : hoc est rosa interire : rosa 

enim, florum regina, spinarum ut progenies sic 

decus est : quamobrem Antonius H3lloe,us nostraa 

universitatis Normanae quondam decus in carmine de 

rosa cecinit, ut soiebat, elegantissime ! 

gistratibus reverentia. Et Virgil. JEa. v, v. 748 

Quse minc animo sententia constet. 

IS. Crede fortunis.] Faceta et elegans dissimulantia, 

quam Graeci hpwtctav vocant, qua Philosophia, 

aliud quaro sentiat dicens, eo magis de bonis cadu- 

cis detrahit,quo niagis eisdem videtur tribuere tidei. 

Sic Seneca in Medea v. 221 : 

Confide regnis, cum levis magnas opes 

Huc ferat et iliuc casus. 

17. Constat, seterna positumque lege est.] Les est 

voluntas principis honesta imperantis et prohibentis 

contraria : quamobrem quot voluntatum principum, 

tot legiim genera esse possunt. Uuples autem est 

ejusmodi voluntas, divina scilicet, et humana; quare 

etiam duples est les, nimirum divina, et humana. 

De humana hic non agitur. At lex divina pro triplici 

:

11* PROSA IV. 

Argumentum. — Philosophia rursus proposMs socero, 

uxorc, iiberis ; aiiimo quoque, quorum Boetius est 

compos, probat eumdem felioem magis quam infelicem 

esse habendum. 

Tum ego '% vera, inquam, commemoras o ' virtutum 

omnium nutrix, nec - inlitiari possiim prosperitatis 

mea? velocissimum cursura. Sed lioc est quod 

1' recolentem vehementius « coqnit. Nam in omni 

adversitate fortunae infelicissimum Ifi8 ' genus est 

DTE CONSOLATIONE PHlLOSOPIIIyE Lin. II. 678 

infortunii, fuisse felicem. Sed quod tu, inquit J, ^ falsa? es sapientia virtutibusque factus, ''(10) suarum se- 


Boetius. 

Memorem. 

Affligit. 

Philosophia. 

A opinionis supplieium luis, id rebus jure imputare non 

possis. Nam si te hoc « inane nomen fortuitaj felici- 

tatis movet, quam plurimis maximisque abundes, 

mecum reputes licet. Igitur si quod '-' 

in omni for- 

tunse (3) tuae censu pretiosissimum possidebas, id 

tibi divinitus illajsum adhuc, inviolatumqueservatur, 

^ poterisne meliora quseque retinens, de infortunio 

jure ' eaussari? Atqui viget incolumis, illud pretiosissimum 

generis humani decus, ^ Symmachus socer, 

et, quod vitfe pretio 5 non segnis emeres, vir totus 

" Inter omnia fortunse tux bona. 

f Accusare calamitatem. 

B Lubens. 

B h Nihilinjuriarum sibi timens 

NOTiE. 

modo, quo considerari potest, triplicis rursus est 

generis, videiicet a;terna, naturalis, quaeque vulgo 

vocatur posiliva. Lex ajterna, est divina voluntas, 

quatenus hsec non secus ac Deus, cujus est ex omni 

Kteriiitate fuit : de haic lege locutus Cicero ii de Legibus 

: Hano video, inquit, sapientissimorum fuisse 

sententiam, legem neque hominum ingeniis excogitatam, 

nec scitum aliquod esse populorum, sed seternum quoddam, 

quod universum mundum regeret, imperandi prohihendique 

sapientia. B16 Lex naluralis, est eadem 

diviua voluntas, qualenus, insita atqueinnata specie, 

hominibus innotescit : de hac loquitur idem Tullius 

I de Leg. Lex, inquit, est raiio insita in natura, quae 

jubetea quxfacienda,prohibetqueconiraria. Lex quas 

vulgo dicitur positiva est eadem Dei volnntas, quatenus 

hffc signo manifestata innotescit : sed haee 

Christianis alia est vetus, alia nova. Cum igitur nihil 

et benedictorum ; est cultura animi qux extrahit vitia 

radicitus : virtutis continet et officii et bene vivendi discipiinam. 

^ Infitiari.] Vel ut alii malunt, inficiari, pro diversa 

nirairumnominisinterpretationeîdemestquodne^nre. 

Inficior enim oritur ab in et facio, quasi fecisse negem 

: tuucque scribendum per c inficior: aut potius 

oritur ab in et fateor, quasi non fateor : Latini eniin 

dixerunt aliquando, infiteor, sicut etiam hodie dicunt, 

confitcor: tuncque scribendum per t infitior: 

malleni hocultimum. 

^ Recolentem vehementius coquit.] Memorem magis 

affiigit: recolere enim dicitur a cotere : colere autem 

proprie est dare : sed quod terra arando versetur, 

factum est, ut verbum illud translatum fuerit ad 

signiUcandam eam, qua mens nostra veluti commovetur, 

cogitationem : hinc cultus parentum, qui in 

cogitatione preesertim versatur : hos quippe ex eo 

dicimur colere, quodeosdem mente prajsertim veneramur 

: hinc etiam recolere idem est, quod iterata 

meditatione cogitare, in memoriam revocare, reminisci. 

Exempla passim occurrunt. Coquere vero idein 

quod angcre sive etiam cogere : similitudo sumitur a 

corporibus quod quemadmodum coipora, ; quae coquuntur 

cogunturve, partibus ad sese mvicem accedentibus, 

magis comprimi adeoque ad minores loci 

angustias redigi soleant, ita mens tristi sua cogitatione 

ila constringi videtur, ut caeteris rebus cogitandis 

minus apta, ulterius diffundi nequeat cogitando. 

• Genus infortunii fuisse felicem.] Non quidem re 

(qaod enim pra^teriit, id non est amplius, adeoque, 

ceu nihilum, te non potest reipsa affligere), sed cogitatione 

: sicut enim memoria malorum praeteritorum 

recreamur : /tec o/im mcminisse juvabit, Virg., quod 

hac de quadam nostra potestate, industria aut quadam 

alia bona qualitate admoneraur : sic bonorura 

tiat, nisi illa Dei aeterni voluntate, nihil etiam fit, prajteritorum 

q memoria afUigimur, quod hac nostrEe 

nisi ceterna lege. Sed apud philosuphos eorum 

;-»•—'-'• 1 • 

• 

• 

quae inlirmitatisconvincamur: quemadmodumenim placet 

fiunt quaedam dicuntur creari, quajdam generari. potuisse, sic displicet homini gloriae avido non 

Creantur ea, quorum nulla est, nisi exterior causa posse. 

; 

nimiruni res. Generaniur vero ea quorum pra^ter ex- 

5 Falsx opinionis supplicium.] Est quidem suppliteriorera 

causam, quaedamest materia ; nenipe modi. cium sive poena mentis, memoria praeterit» prospe- 

Res perseverant, sed modi mutantur: ssterna posiritatis: siquidem, ut dictum est, mens hac memoria 

tumque lege est, ut constet genitum nihil. Unde Se- affligitur : sed supplicium illud falsa; opinionis est 

neca in Hercule CEtaeo, v. 1099 : 

cum es hoc oriatur, quod mens praicipitatione et 

Quod natum est poterit ruori. 

praejudicio acta falso judicaverit praeteritam illam 

' Virtutum omniumnutrix.] Philosophia : cum enini prosperitatem constantis alicujus boni rationem 

philosophia sit cognitio clara distinctaque eorum, obtinere. Quamobrem id supplicium rebus jure im- 

qucE ad optimam vit« morumquerationem pertinent, putare non possis : nemo quippe errat nisi volens. 

cumque evidentia sit veri et certi judicii ^ norma, Inane nomen fortaitse feiicitatis.] Cua metus amit- 

propterea eadem philosophia instar prudentissimse tendaj ejus, quaj inconstans foret, felicitatis fit vera 

malris adbene judicandum primo, deinde ad honeste miseria, idcirco nulla reipsa est felicitas, nisi con- 

vivendum auditores alumnos inducit. Hinc, judice stans : quod igitur fortuita felicitas instar fortuna;, a 

Tullio philosophia est 7natcr omnium benefactorum qua oriri dicitur, sit inconstans, propterea haec nihil 

habet felicitatis nisi inane nomen. 

' Poterisne meiiora retinens de infortunio jure caus- 

sari.] Sed esto, inquit Philosophia, quae fortuita, sit 

vera felicitas : cum maximam partem bonorum, quae 

fortunae accepta referri debere arbitraris, retineas, 

felix potius quam infelix de infortunio jure non potes 

caussari. Caussari, vel ut nunc a pluribus scribitur 

causari, proprie nihil est aliud quam causam alicujus 

effecti quaerere aut afferre : Sic Virgil. eclog 9 

V. b6 : 

Caussando nostros in longum ducis amores. 

Quare Boetius, qui hactenus de adversa fortuna conquestus, 

ab ea videtur tanta> inconstantia; causas 

quaesivisse, non male nunc dicitur caussari : quamvis 

imraerito caussetur ; ut jam Philosophia demonstrabit, 

enumerando bona raeliora, qua; Boetio supersunt, 

nempe socerum, uxorem, liberos, ipsum quoque 

animum. 

" Symmachus socer.] I. Philosophia commendat 

Symmachum socerum Boetii. Plures fueruat Symma- 

. 

:

cunis, tuis ingemiseit injuriis. 1 1» 

" ingenio modesta, pudicitife pudore praecellens, et, 

ut omnes ejus dotes breviter includam, 


' Vivit uxor A fortuna, 1«® nec tibi mmiiim valida » tempestas 

>> patri simi- 

lis. Vivit, inquam, tibique tantum, vitaehujus exosa, 

spiritum servat, quoque unofelicitatem minui tuam, 

vel ipsa concesserim, tuidesiderio lacrymis ac dolore 

(S) tabescit. ' Quid dicam liberos ° consulares, quorum 

jam, ut in id setalis pueris, vel d paterni, vel 

' aviti specimen elucet ingenii? ' Cum igitur prseci- 

pua sit mortalibus vitffi cura retinendse, o te si tua 

bona cognoscas, felicem, cui suppetunt etiam nunc 

qu£e vita nemo dubitat esse cariora?Quare sicca jam 

lacrymas. Nondum est (10) ad unum omnes f exosa 

'^ Rusticiana. 

b Symmacho. 

>: Qui jam consules fuerunt. 

^ Boetii. 

" Symmachi. 

' Ancoras. 

chi, quorum stemma, si placet, legere poteris apud 

Jacob. Sirmondum ad vn lib. epist. Ennodii. Hic 

autem agitur de Symmacho qui consul fuit sine collega 

sub Odoacre anno Christi 483, quiq\ie a Theoderico 

rege inter ahos delectus est judex in causa 

Basilii et Prwtextati, qui magicarum artiura accusabantur: 

ut refert Cassiodor. 1. iv, Var., ep. 22. IIojus 

enim Symmiichi duae fuerunt filise, nempe Galla, de 

qua praJter Fulgeutium luqailur Gregur. Magnns iv, 

dial. 13, et Kusticiana Boetii uxor, ex qua alter Symmachus 

natus est. Boetii parentis cuilega in consulatu, 

et pra^dicti Symmachi nepos. Neque vero prwstantissimus 

ille vir suarum injuriarum securus ita 

erat, ut videbatur Boetio propier eam, qua apud 

Tlieodericum valere videbalur, gratiam et auctoritalem 

: mconstans enim ille res inipiis delatorum 

criminationibus incitatus, Symmachum soceriim una 

cum Boetio genero occidi jussit, auctore Procopio 

1. 1, de Bello Goth. 

' Yivit axor. ] II. Philosophialaudat uxorem Boetii, 

eam scilicet, quaj vocabatur Rusticiana, Symmachi 

iilia. Duaj quippe fuerunt alternis Boetii uxores 

incubuit, quando tenaces haerent ancorae, quae nec 

prassentis solamen, nec futuri spem temporis abesse 

patiantur.Et hajreant, inquams, precor : illis namque 

manentibus, utrumque res se habeant, 

Sed 

INTERPRETATIO 

prima Festi hlia, dicta Elpis; mulier doctissima, quae 

absque liberis decessit : altera fllia Symmachi, vocata 

Rusticiana ; ingenio modesta, pudicitix pudore 

prsecellens, uno verbo patri Symmacho simitis. 

3 Quid dicam liberos.] III. Philosophia celebrat 

liberos Buetii, memor cum dignitatis, tum etiam 

ingenii, quo praediti fuerunt. Meminit quideui dignitatis, 

qua instructi fuere ; nimirum consulatus : nam 

consularis apud Latinos dicitur vir qui aliquaado D 

consul fuit : bos autem Boetii Uberos nunc Philosophia 

vocat considares. Meminit etiam ingenii, quod 

in his etiam pueris, tantum erat, ut in his vel paterni 

videlicet ipsius Boetii, vel aviti nimirum Symmachi 

specimen eluceret ingenii. Quod demum dicitur, in id 

setatis pueris, modus est loquendi Tullio etiam farailiaris 

: Ita viximus, inquit 1. vi Epist., cp. 20, et id 

cetatis jam siimits, ut omnia quse non nostra culpa 

nobis accidant, fortiter ferre debeamus. 

' Cum igitur,eic.\ Ex pr»dictis Philosophia concludit 

Boetium adhuc esse felicem ; quasi dicat : cuicunque 

suppetunt ea quas vita nemo dubitat esse 

cariora, ille felix haberi potest : felix enim qui 

suinmo fruitur bono ; quale esse videtur illud quod 

est ipsa vita carius : si quidem vitaj retinendse, ut 

pote prffistantissimo bono praecipua est mortalihus 

cura. Atqui tibi Boetio suppetunt ea quae vita nemo 

dubitat esse cariora ; socer videlicet, uxor et liberi 

: 

'' enatabimus. 

^ quantum decus (o) ornaraentis nostris deces- 

serit, vides. Et illa, ^ promovimus, inquit', aliquantum 

j. 

' si te nondum totius tuae sortis piget. Sed 

^ delicias '' tuas ferre non possum, qui abesse ali- 

quid tuae beatitudini tam luctuosus atque ansius 

conqueraris. Quis est enim tam 

' compositcB felici- 

tatis, ut non aliena ex parte cum status sui qualitate 

B B Ego Boetius. 

ii Evademus. 

' Philosophia. - 

j 

Aliquem fecimusprogressum. 

'' MoUitiem tui animi. 

' Perfectse. 

omni virtutum genere prasstantissimi. Crediderim 

haec verba, o te si tua bona cogoscas, non fuisse 

dicta sine memoria istorum VLrgilii, n Jineid., 

V. 458 : 

! 

fortnnatos nimium, sua si bona norint, 

Agricolas 

* Tempestas.] Allegoria ipsi Ciceroni usitatissima : 

ubi norainata lempestate intelligi debet fortunse saevientis 

impetus, quod utroque homiues videantur 

obrui : nominatis ancoris tenacibiis, familiares con- 

C stantissimi, quod utrisque et prxsentis solamen, et 

futuri spes temporis adesse possit. Quamobrem sicut, 

manentibus ancoris, nautis remanet spes enatandi 

sic, remanentibus prffidictis familiaribus, Boetius 

meliorem sperare potest fortunam. 

^ Quantum decus ornamentis nostris decesse)'it.] 

Amissis videlicet opibus digaitatibusque nostris. 

* Promovimus aUquantum. ] Aliquem in tui consolationeprofectiimfecimus, 

inquit Philosophia : promovere 

enim aliquando idem quod proficere: ut apud 

Tei'ent. in Hecyr., abibo hinc ; prsesens quando promoveo 

parum. 

"' Si te mondum tolius tuse sortis piget.] Si nondum 

te omnino infelicem putas : difterunt pudet et piget ; 

quod prius turpitudinem, posterius noxam rei videatur 

potius sigaifioare: unde Cicero pro Dora., me non 

solum piget stultitise mese, sed etiam pudet. 

" Delicias.] Hoc est, animi moUitiem. Delici;e enim 

ah eo videntur dictae, quod animus his alliciatur, dicuntur 

enira ab de et tocio, traho: iade lactat, illectat, 

delectat, oblectat, aUicit, itlicit, elicit. Sic Lucret. 

lib. V : 

Quae lacere in fraudem possent vinctosque tenerent. 

Unde forte nostrum Gallicum lacer, un lacet. Hinc 

quod.animus qualibet perturbatione, sed amore praesertim 

et volupiate alliciatur, propterea quiElihet 

perturbatio, sed amor prffisertim et voluptas delicice 

vocamur: quo iit ut deliciae modo in bonam, modo 

in malam partem accipiantur : sicut ergo mollities 

corporis ia hoc versatur, quod illud facile possit in 

quemcunque locum versari ; sic delicatus dicitur ille 

animus. qui contrariae affectioni obnoxius undique 

potest facile flecti : qualis Philosophias videtur Boetius, 

iitpote qui abesse aliqidd suse beatitudini iam 

luctuosus atque anxius conq^teratur. 

;

681 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE LIB. II, 

' censum nutrit heredi. 

B83 ' Alius prole la?tatus, lilii, filifeve g delictis moe- 

* ^'rixetur? - !> Anxia (10) enim res est humanorum Afelix; orbus liberis, alieno 

conditio bonorum, et quK vel nunquam tota proveniat, 

vel nunqnam perpetua subsistat. 123 ^ " Huic 

census esuberat, sed est pudori degener sanguis. 

' d Hunc nobilitas uotum facit, sed angustia rei 

familiaris inclusus, esse raallet ignotus. ^ lUe = utro- 

que circumfluus, vitam cailibem dettet. 

a Oisceptet. 

" IUe nuptiis 


stus iilacrymat. Idcirco nemo facile cum fortunaesuEe 

condilioneconcordat; in est enim singnlis, quod inex- 

pertus ignoret, expertus esliorreat : Adde quod felicis- 

simi cujusque delicatissimus sensus est, et, nisi ^ ad 

'' ^lter nobilis est, sed paupertate premitur. 

h Acerba. ^ Tertius ei dives et nobilis se conjuge carere dolet. 

c Vmis opibus abundat, sed eum pudet sux iynobi- ' Opes parat. 

litatis. 

NOT/E. 

s Vitiis. 

' Rixctur.] Disceptet. Rixa, lis est sive contentio hoc se putant infelices, quod vitam ducant conjugii 

inter duos pluresve homines, quorum alter repetit expertem : vilam calibem deflent : vita enim conjugii 

quod alter reddere renuit : quare nisi lux divina af- g expers vocatur cailebs : forte quia cojlesti sirailis 

fulgeat, in orani horainum genere perpeture sunt ° ^" " ' ''" ^ " '" ""' ' ' 

llle nuptiis felix.] Quartum exemplum est de eo 

rixa> ; quod homo et status ejus ceu quEedam partes qui uxore felix est : quod prajdictis nuptiis optime 

ita opponantur, ut ille homo quffidam videatur a suo signilicatur : quamvis enim nuptix non sint sioe 

statu repetere, quee status hic renuit reddere : nemo ulroque conjuge, melius tamen nuptix dicuntur de 

hic ex omni parte beatus. 

uxore quam de marito : quod cum illa sponsa dedu- 

- Anxia res est humanorum conditio bonorum.] ceretur ad maritum, faciem flameo nuberet sive ve- 

Anxium dicitur illud quod sollicitudine moesta prelaret : hinc nupta, connubium, etc. Magna porro 

mit : anxium enim dicitur ab ango : hoc a Gra;co felicitas roariti, cujus est optima uxor : donum coe- 

ay/M suffoco, constringo, primum quidem fauces, leste est. Proverb. xix : Domus et divitix dantur a 

parentibus, a Domino autem proprie uxor prudens. At 

deinde mentem : hinc angustus et angustia, cum quis 

tantis difUcultatibus premitur, ut quo se vertere de- 

beat, ignoret. Atqui hum:morum conditio bonorum 

quod enim hu- 

sollicitudine mcesta animumpremit : 

mana hcec conditio aut nunquam absoluta fuerit, aut 

nunquani perennis, semper locum relinquit aut appetenda3 

absentium bonorum adeptionis,aut timendee 

preesefltium jacturse : unde animi anxietas : ut pluribus 

exemplis deinceps contirmabitPliilosophia. 

3 Huic census exuberat.] Primuni exeniplum est 

de divitibus, iis scilicet, quibus, quod hi opibus 

abundent, ccnsus dicitur exuberare. Census enim a 

censendo dictus opes significat : unde Claudian. 

carm. 17, v. 231 : 

Addictoque hominum cumulent araria censu 

Exuberare autem abundare est, quasi extra ubera 

profluere. Sic Virgil. i Georg., v. 19f : 

At si luxuria foUorum exuberat umbrcs. 

Et Georg. n, v. bl6 : 

Nec requies quin aut pomis exuberet annus, 

Aut fetu peoorum. 

Alqui ejusmodi divites in hoc sibi videntur infelices, 

quod quibus sanguine conjuncti sunt, hi nobiles uon 

sunt : sed estpudori degener sanguis. 

* Hunc nobilitas notum facit.] Secundum esemplum 

est de nobilibus viris : hic autem Philosophia 

felicitas bsec sajpius orbitate turbatur : orbus liberis, 

alieno censum nutrit heredi : Seneca in Hyppolyto, 

V. 1248: 

triste fractis orbitas annis maluml 

Ileres ab hero dictus, quasi is sit bonorum dominus, 

apud jurisperitos duplicis est generis : nempe suus 

et externus. Sui heredes, ut dicitur Instit. 1. ii, tit. 

C 19, ^ 2, ideo appellantur quia domestici heredes sunt 

etvivo quoquepatre quodammodo domini existimantur, 

veluti filius, filia, nepos, neptisve ex filio, et deinceps 

cxteri liberi. Extranei vero, qui hic vocantur alieni 

heredes dicuntur cseteri, ait Vinnius, quinon sunt sui 

et domestici. At quantum homo se suosque amans 

suis heredibus laetalur, tantumdem de extraneis sive 

alienis afflictatur. Ecclesiastre iv : Considerans reperi 

et aliam vanitatem sub sole. JJnus est et secundum non 

habet, non filium, non fratrem, et tamen laborare non 

cessat, nec satiantur oculi ejus divitiis, nec recogitat 

dicens : cui laboro et fraudo animam meam bonis : m 

hoc quoqUe vanitas est et afflictio pessima. 

' Alius prole Ixtatus.] Quintum exemplum est de 

eo qui prole nata laetatur. Quod homo ad Dei imaginem 

conditns Eeternitatem appetat, quodque hanc 

in terris assequi non valeat, liinc fit ut parens uterque 

orta prole, veluti magna sui parte'sibi olim successura 

laetetur : Joan. xvi : Mulierno7i meminit pressurie 

detur vim facere in verbo, dum dicit, nobilitas no- q propter gaudium, quia natus est homo in mundum. At 

tumfacit; nobilis enim a notum, sicut a motum mobv 

;2sdicitur,utnobilis sit,quasi nominis claritate notus. 

Atqui et his nobilibus sua esse potest paupertas 

anyustia rei familiaris inclusus, esse mal- 

supplicium : 

let nobilis quidam ignotus : optime autem paupertas 

vocatur angustia rei familiaris : Nam sicut dives suis 

palatiis, agris, vitibus, nummis, armentis hominibusque 

subditis, quibus veluti circumfunditur, eo 

auctoritatis potestatisque videtur dilatatus, ut se 

facile credat inexpugnabilem, juxta illud Proverb. 

vin : Substantia dicitis urbs roboris ejus ; sic pauper 

sua taberna, agello, viticula, et puerorum sarcina 

veluti obrutus coangustatur : hinc Horatius carm. 

1. III, od. 2, pauperiem vocat angustam : 

Angustam, amici, pauperiem pati 

Robustus acri mililia puer 

Coudiscat. 

^ Ille utroque circum/iuus.] Tertium exemplBm est 

de iis qui pariter divites sunt et nobiles ; sed qui in 


quanta ketitia parentes perfunduntur natis liberis 

iisdemque virtutem colenlibus, tanta iidem afflciuntur 

tristitia, si hos liberos viderint vitiis indulgere : 

parens filii fllixve delictis mecstus illacrymat : ut nunc 

dicitur : Proverb. x : Filius sapiens Isettjicat patrem : 

filius vero stultus mtsstitia est matris suse. Nimirum 

quod liberi videantijr sanior perenniorque parentum 

pars, hos pareutes optant semetipsis meliores. 

* Ad 7iutum.] Ad voluntatem. Nutus a nueîdo sive 

move7ido dictus proprie raotum corporis signiiicat : 

sic movendo caput oculosve dicimur annucre et abnue7'e 

vel re7iuere. Quoniam vero ille corporis nostri 

motus nostram voluntatem consuevit indicare ; hinc 

factum est, ut, signo pro re signilicata accepto, nutus 

non modo humanam, sed divinam quoque voluntatem 

signiflcaverit : ex quo etiam 7imnen ipsam Dei 

voluntatem notat, ut apud Virg. xi yEn., v. 336 : 

Numine divum 

In flammas et in arma feror. 

22


nutum cuncta (3) ' suppetant, ^ t oranis ad- A " stalum suum mutare non optet?' Quam multisama- 

versitatis insolens, minimis quibusque proster- 

nitur, c adeo perexigua sunt, quaj fortunatissimis 

beatitudinis summam detraliunt. 1^3 ^ Quam 

multos esse J conjectas, qui sese " ccelo prosimos 

arbitrentur, si de fortunEe tuae reliquiis pars eis minima 

contingat? Hic ipse locus, quem tu exsilium 

vocas, incolentibus patria est. Adeo nihil est mise- 

rum, nisi cum putes f 

: contraque * beata g sors 

omnis est asquanimitate (5) tolerantis. Quis est ille 

tam felix, qui cum ' >' dederit impatientiae manus, 

" Ad arbitrium omnia adsint. 

i> Nulli adversitati assuetus. 

" Usqiie adeo parva. 

i Non dubitas. 

Beatos. 

' Aliquidin eo esse miserise. 

et versu 777 : 

Non haec sine numine divum 

Eveniunt. 

1 îu^p-petant.] Adsint : quia enim quod pelitur, id 

ssepius impetratur, usus obtinuit, ut suppetere idem 

ait quod adesse, quasi petendo impetratum Hinc 

suppetiae, quas sibi suppetere rebus adversis periciitantes 

expetunt. 

- Omnis adversitatis insolens.] Nulli adversitati 

assuetus. Insolens enim quasi non solens : solens autem 

is dicitur qui id in quo totus est facit, quasi in 

solo unoque hoc negotio versatus : quare insolens 

adversitatis is est qui adversitati non est assuefaclus. 

Atque hic, ut nunc additur minimis quibusque pro- 


ritudinibus humanEe felicitatis dulcedo respersa est 

quoj si etiam frueuti jucunda esse videatur, tamen, 

quo minus, cum velit, abeat, retineri non possit. 

B^S-l * Liquet igitur quam sit mortalium rerum 

misera beatitudo, quse nec apud aequanimos perpetua 

perdurat, uec anxios tota delectat. ° Quid igitur, o 

mortales, estra petitis intra 

: ! 

' vos positam felicitatem? 

Error vos inscitiaque confundit. Ostendam breviter 

tibi j summEe cardinem felicitatis. (5) ^" Estne aliquid 

tibi kteipso pretiosius? " Nihil, inquies. 'îgitur si 

S Felix quselibet conditio, si sequo animo feratur. 

h Putaverit impatibilem. 

' Vestram mentem. 

B Boeti. 

i 

k Tua mente. ' 

NOT^. 

cum amaro conjunctum : quamobrem de quacunque 

corporis voluptate dici 

amore dixit 1. iv : 

potest quod Lucretius de 

Exiuiia veste, et victu, convivia, ludi. 

Pocula crebra, uuguenta, coronoa, serta parantur : 

Nequidquam : quouiam medio de fonte leporum 

Surgit amari aliquid, quod in ipsis floribus augat. 

Quin ipsa etiam dulcedo in hoc amara, quod invito 

ipso homine, qui illa aftici videtur, abeat irrevocabilis 

; nec relineri possit ad nutum, quo minus abeat 

ut hic dicitur. 

" Liquet iyiiur, etc.] Philosophia ex praedictis 

exemplis concludit, quod probandum susceperat a 

nota 18, felicitatem liominum praasentem nec adeo 

absohitam esse, ut non anxios tota detectet, nec adeo 

£jmii(ur adversitatibus quod mens ejus his motibus ; ^ j , 7 , , 

, „• „ t ,,\„*„„ . .,t J„i,^ „f ,„ , < ,, vsreanemûtapud sequammos pe7-petua perduret.iam 

non assueta, minimo turbetur : °" ut enim ao ussuetis C r.u 1 1 j -j j j- c ^ 

' 1 , „,„ ^, „„„,.;„ . „,,„,v,o,^ A „1 ipsa Philosophia ad id, unde digressa fuerat, reversa 

non fit, sic ab insuetis fit passio : quemadmodum 

ipsum Boetii animum cousiderabit. 

quuntur philosophi : usque adeo perexigua sunt quse 

^ Quid igitur, elo.] IV. Pliilosophia commendat 

fortunatissimis beatitudinissummamdetrahunt. Summa 

animum Boetii, aitque primum mortates fcnsira. extra 

arithmeticis est universitas quredam quce ex pluribus 

se petere, ut in amicis, uxore, liberis, uno verbo in 

minonbus addendo conticitur, aut ex qua minorem 

corpore quani habent intra se, videlicet in mente, 

sublrahendo quaedam restat : quamobrem summa 

positam felicitatem : deiude addit eosdem mortales 

beatitudinis hic nihil esl aliud quam beatitudinis 

errore inscitiaque confundi : quod nimirum extra se 

fastigium, le comble dii bonheur. 

quaerant, 

^ Quam muUos.] Sextum exemplum 

quam intra se habent, felicitatem : ubi no- 

est de ipso 

tandum errorem et inscitiam differre cum in aliis, 

Boetio, de cujus fortunx reliquiis sipars minima plu- 

tum in hoc quod error omnis ab inscitia oriatur, ita 

ribus aliis hominibus contingeret, hi felices, sese ciclo 

ut possit esse inscitia sine errore, sed non error sine 

proximos arbitrarentur : cum tamen ipse Boetius sese 

inscitia : postea promittit se ostensuram Boetio sum- 

putet infelicem. 

ma2 cardinem felicitatis ; sive id in quo prsecipue vei- 

* Beata sors.] Beatus homo cujus mens cogitando 

setur summa felicilas : quod enim cardo sit, in quo 

ita constans est, ut instar librse sequalis ponderibus 

janua vertitur, in usu est, ut id in quo negotium ali- 

lirmata nec erigatur prosperis, nec adversis depriquod 

vertitur, vocetur cardo. Virgil. 1 jEneid., v. 676: 

matur. Sed homo iile rarus est in terris : nam quis 

Haud tanto cessabit cardine rerum. 

est ille tam felix, qui cum 

^ Dederit impatientiae manus.] Impatientia vinci se ^ '"Esfee aliquid tibi teipso pretiosius?] Quanquam 

passus ftierit : sic loquilur Tuilius de Amic. : Atque, Boetius, ut quilibet alius homo, corpore constet et 

inquit, adextremum dat manus, vinci se patttur : ni- mente conjunctis, nihiiominus relicto corpore Philomirum 

cum manibus prseserlim homo sese tueri sophiaBoelium ad unam mentis sufe considerationem 

soleat, ubi primum intelligitur victas manus dedisse, revocat, quasi ad primum beatitudinis, quara quasrit, 

hic intelligitur victus. 

fontem : idque vocat totum Boetium : Tibi teipso : 

Statum suum muiare non optet.] Instar hominis sicut Apostolus Roman. vii : Infelix homo, inquitj 

ffigri, qui cujuslibet situs impatiens, partes se vertit quis me tibei'abit de corpore 7nortis hujus ? Esine igi- 

in omnes. 

tur, inquit Philosophia Boetio, aliquid tibi teipso pre- 

' Quam multis amaritudiaibus, elc.] Jam monuimus, 

mentem humanam veluti mediam iriter Deum 

humanumque corpus, quatenus est opus Dei etforma 

Iiujus corporis, et a Deo et a corpore humano commoveri 

: hinc autem putamus oriri amaritudinem et 

dulcedinem humana; felicilatis; dulcedinem quidem 

a Deo commovente, amaritudinem vero a corpore : 

quare cum horao quandiu perseverat, ab utraque hac 

causa afticiatur : idcirco nihil homini dulee est nisi 

tiosius ? 

" Nihil.] Inquit Boetius : quidquid enim divinitus 

factura naturali lumine novi, id aut mea mens est, 

aut corpus quod vulgo dicitur materia : sed mea 

mens vel ex ipso, est corpore sive materia pretiosior, 

quod materiam hauc, a qua ipsa cogitari nequit, cogitet 

ipsaraque ad arbitrium huc illucque, seepius 

cogitando, verset. 

'^ Igitur si tui compos fueris.] Si tuse meutis tantara

683 DE CONSOLATIONE PHILOSOPflli!; LIB. II. 

tui compos fueris, ' possidebis 

amittere unquam velis, aS5 

auferre. 

- quod neo tu A tu idem es, cui persuasum atque insitum permultis 

deraonstrationibus scio, raentes hominum nullo modo 

^ nec fortuna possit 

* Atque ut agnoscas in his fortuitis rebus 

beatitudinem constare non posse, sic collige ^ : Si 

beatitudo est summum naturaj bonum t a i'atione 

degentis, nec illud est suranium bonum, quod eripi 

ullo modo potest; quoniam prsecellit id quod (5) ne- 

queat auferri : manifestum est quod ^ ad beatitudinem 

percipiendam fortunae instabilitas aspirare non 

possit. ^ d Ad haec, ^ quem caduca ista felicitas ve- 

hit, vel scit eam, vel nescit esse mutabilem. Si 

nescit, quasnam beata sors esse potest ignorantiae 

Cfficilate? Si scit, raetuat necesse est, ne amittat quod 

amitti posse non dubitat : quare continuus (10) timor 

non sinit esse felicem. An 

' vel si amiserit, negligendura 

putat? sic quoque peresile bonum est, quod 

aequo animo feratur amissum. aSH ' Et quoniam 

esse mortales : cumque clarum sit, fortuitam felici- 

tatem corporis morte finiri : dubitari nequit,;si haec 

s auferre beatitudinem potest, quin omne mortalium 

(5) genus in miseriam, mortis line, labatur. Quod si 

multos seimusbeatitudinis fructum non mortesolum, 

verum etiam doloribus suppliciisque qusesisse, quonam 

modo prcesens vita facere beatos potest, quaj 

miseros transacta non efficit? 

BS» METRDM* IV. 

Ahgumentum. — Philosophia, exemplo sedium, qux 

perennes non sunt, si aut sublimiores, ventis percutiantur, 

aut depressiores , arenis immergantur, docet 

pari prudenlia et summas et infimas conditiones ho- 

B mini esse fugiendas,ut quietus tutusque vivat. 

Quisquis volet perennem 

INTERPRETATIO, 

" Tuse mentis. ' Etiamsi. 

i Mentis ratione prxditse. 

^ Mors. 

687 

Cautus ponere sedem, 

ISS Stabilisque, nec sonori 

Sterni flatibus euri, 

Et fluctibus minantem 

Curat speroere pontum; 

Montis cacumen alti, 

Bibulas vitet arenas. 

Illud protervus auster. 

peniis euri,et temnere mare exundans veluti intentans 

ruinam suis xstibus, ilie pariter fugiat verticem montis 

elati, et arenas bibaces. Auster impetuosus omni conatu 

vexat illum verticem : hse vero arenee disjunctss 


A 10 Totius viribus urget 

82» Hae pendulum solutae 

Pondus ferre recusant. 

Fugiens periculosam 

Sortem sedis amoenaa, 

15 Humili domum memento 


NOTiE. 

Certus figere saxo. 

Quamvis tonet ruinis 

renuunt portare oniis suspensum. Sic tu vitans eventum 

incertum conditionis, ut videtur, gratx, recogita 

stabilis fundare sedem petra depressa. Tum licet ventus 

reboet, turbans maria naufnigiis, tu abditus muni- 

raturam : sedes enim apud Latinos auctores, praeser- C quodlibet aliud corpus quod aquae subeunti, ut pote 

tim poetas, significat domum : perenne vero a pluri- graviori, locum cedat, propterea si arenis istis impobus 

aunis, per quos durat, dicitur : hinc perennare nantur «diticia ipsis aquis longe graviora, eadem 

idem quod diu perseverare : biuc Anna Perenna, cui cediticia fatiscentibus fundamentis statim corruent. 

veteres vota faciebant, ut annare perennareque commode 

liceret, auctore Ovidio iii Fast. 

2. Cautus.] Tutus : nam cautus a cavere : cavereantem 

judicio Varronis a cavo; quod prisci illi, inquit 

Pontanus, qui Latium etiam ante Aborigines tenuere 

plerique in cavernis liabitabant, quse a cavando essent 

dictse; iis autem et sestus cavebant et frigora, pleraque 

etiam alia incommoda, in iUisque se et sua cautius tutabantur 

: hinc cavere, caulio, cautor a jurisconsultis 

dicuntur de iis, quibus divitiae tutae fiunt et secura;. 

Quoniam vero vir prudens, cogitationibus suis veluli 

prospiciens, se suaque tuetur, idcirco cautus, catusque 

vocari solet. Horat. de Arte : 

Lucretius, 1. ii, arenam dixit bibulam, 

Littoris incurvi bibulam lavit ttquor arenam. 

9. Illucl protervus auster urget.] Illud montis cacumen 

austcr impetit. Auster est ventus ex plaga cceli 

meridiana flans. Quod autem auster ex terris in sublime 

saepius Uet, quemadmodum boreas oppositus e 

contrario ex sublimi in lerras; idcirco auster rectum 

iter, quoad potest, insistens in summos niontium vertices 

sffipius videtur incurrere : et propterea nunc 

appellatur protervus a proterendo, quia altiora corpiira 

sibi objecta solet proterere. Seneca in Agam., 

V. 90: 

Nubibus ipsis 

An omnes 

Visuros peccata putem mea, tutus et extra 

Spem veuiae cautus ? Vitavi denique culpam. 

Q 

Inserta caput turris pluvio 

Vapulat austro : densasque nemus 

Spargens umbras annosa videt 

Et lib. I carm., od. 10 : 

Mercuri facunde nepos Atlantis, 

Qui feros cultiis liominum recentum 

Voce formasti catus, et decora; 

Robora frangi. 

11. Hx pcndulum solutx pondus ferre recusant.] 

Hse arense a se invicem disjunctse impositum pondus 

nonpossunt sustinere. Nimirum sicut lihrae, duae sunt 

More palaestrae. 

lances alternis sic mobiles, ut si altera graviori pon- 

3. Stabilisque.] Immotus et constans, suis videlicet, dere onusta deorsum deprimatur : altera sursum at- 

sedibus. Cum autem corpus quiete semel donatuni tollatur necesse sit : ita in terra, aqua et aere quem 

ajternum quiescat, donec ab alio de sua quiete di- spiramus, corpora adeo sese sustinent Eequatis ponmoveatur, 

ideo duobus duntaxat modis doaius funderibus, ut si alterum fuerit gravius, id propendeat, 

data potest ruere : primum quidem niotu sensili altero depresso : sicut infinitis exemplis demonstrari 

corporum incurrentium v. g. vento : deinde proprio pusset. /Edes autem arenis impositee longe graviores 

pondere, iluentibus scilicet lis quibus donius niti vi- sunt eo liquore, quo interposito arena; moUescunt. 

debatiir, fundamenlis : Hinc nunc fit mentio vento- Hoc eodem exemplo usus est Christus Dominus 

rum, fluctuum marinorum, cacuminis montis, et bibu- Matth. VII ; Omnis, inquit, qui audit verba mea hxc 

larum arenarum. 

et non facit ea, similis erit virg stulto, qui xdificavit 

4. Flatibus euri.] Eurus, inquit Agellius, ventus domum suam super arenam : et descendit pluvia et ve- 

est ab oriente verno, id esl Bequinoctiali veniens. Lanerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in dotinis 

dicitur subsolanus. Hic non abs re dicitur sono- D mum illam, et cecidit, et fuit ruina illius magna. 

rus : quod enim vehementiori impetu feratur, soli- 13. Fugiens pei-iculosam sortem sedis amxtix.] Haud 

tum aeris ab ortu ad occasum fluentis cursum secu- aliter qui vitare cupit eventum incertum conditionis, 

tus, propterea sonum ingentem edit. Unde Virgil. ii qus videtur jucunda : Sors quippe, iuquit Tullius 1. ii 

Georg., V. 441 de Divin., ide^n propembdum quod micare, quod talos 

: 

jacere, quod tesseras : m quibus temeritas et casus, 

Quos animosi euri assidue franguntque feruutque. 

non ratio et consilium valet. Hinc sortilegi diceban- 

C. Pontum.] Pontus generatim quodlibet mare, 

speciatim Euxinum : forte quia utrumque plenum 

tur, qui ductis, pueri manibus, sortibus pra:>dicerent 

futura. Hinc etiani quod in uuam vel oppositam par- 

laboris : kovo; euim labor potuit esse origo ro-J ttov- 

Toj : quidquid sit. 

7. Monlis cacumen alti.] Cacumen, vertex est cum 

arborum tum montium ; quod plures ejusmodi corporum 

partes surgendoin unum acumen coeant : cacumen 

autem nunc dicitur montis alli : quia quo 

mons altior est, eo prasdictis ventorum Uatibus magis 

impellitur, adeoque domus hic fundata ruinae 

magis foret obnoxia. 

8. Bibulas vitet arenas.] Qux videlicet aquas sorbere 

tem flecti potest incertum, illud sors dici consuevit : 

hiijusmodi autem est sedes amcena, quam idcirco 

Philosophia hic vocat pei'icidosam. 

15. Humili domum memento certus figere saxo.] 

Loca domuni in saxo humiti : in saxo quidem, ut firrao 

domus nitatur fundamento . humili vero, ut tempestatibus 

minus sit obnoxia. 

17. Quamvis tonet ruinis miscens xquora ventus.] 

Yentus tonat, cum tonitruo similis magnum excitat 

sonitum. Miscet autem xquora ruinis, cuin naufragus 

possint : quod enim his arenis intercipiatur aer vel naves ca2teraque corpora mari imposita prosternit. 

;

Miscens tequora ventus, 

Tu conditus quieti 

20 Felix robore valli, 

S3© Duces serenus wvum, 

Ridens aitheris iras. 

Argouentum. 

S31 PROSA V. 

— Philosophia jam validio7'ibus utens 

argumcntis probat, generatim dioiiias, speciatim peciiniam, 

gemmas, agros, vestes, famulos cxteraque 

id genus, quamvis constarent, mentis humanse bojia 

non esse, sed potius mala, quibus quanto cupidius 

eadem mens frtiitur, tanto minus felix est. 

Sed quoniam rationum jam in te mearum fomenta" 

desceudunt, paulo validioribusutendum puto. 

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIyE LIB. II. 690 

' Age 

enim, si jam '' caduca et ^ t> momentaria fortunEe 

dona non essent, quid in eis est, quod aut veslrum 

A unquam iieri queat, aut non perspeetum consideratumque 

{!)) 

c vilescat? ' Divitiaene vel vestri d, vel 

sui natura pretiosse sunt? las Quid earum " potius, 

' aurnmne, an vis congestae pecuniaj? Atqui 


mine constantis aggeris, eris beatus, contemptisque B


igitur angustas, inopesque divitias, qua nec habere A fortuna, quse a te (Ib) natura rerum feeit aliena. 

Terrarum quidem fructus, animantium procul dubio 

debentur alimentis. Sed si, quod naturaj satis est, 

totas pluribus licet, et ad quemlibet sine caeterorum 

paupertate non veniunt! 3 33 ' An gemmarum fulgor 

oculos traliit? Sed si quid est in hoc splendore 

pra?cipui, gemmarum est lux illa, non hominum : 

quas quidem mirari homines vehementer admiror. 

Quid est enim carens animae motu atque membrorum 

compage, quod animatae rationabilique (o) na- 

lurae pulchrum esse jure videatur? quae tanietsi con- 

ditoris opera, suique distinctione postrema' aliquid 

pulchritudinis trahunt, infra vestram tamen excellentiam 

coUocatee, admirationem vestram nullo modo 

merebantur. - An vos agrorum pulchritudo deleetat? 

Quid ni »? Est enim pulcherrimi operis pulchra por- 

tio. Sic quondam sereni maris facie (10) gaudemus : 

sic ccelum, sidera, solem, lunamque miramur. Xum 

te horum aliquid attingit b? num audes alicujus ta- 

lium splendore gloriari? An vernis floribus ipse dis- 

tingueris 1 aut tua in sestivos fructus intumescit uber- 

tas? Quid inanibus gaudiis raperis? quid externa 

bona pro tui amplexaris? Nunquam tua faciet esse 

=• Dicit Boetius. 

b Ait Philosophia. 

dem vox, ut pote sonus, versatur in quodam tremore 

aeris, qui quod liquidus sit, ab uno liomine loquente 

undique cummoveri potest : pecunia autem est nummus 

ex aere primum, deinde ex auro argsntove confectus, 

quo statutis legibus res propter facilius commercium 

perrautaii possunt : licet autem plura corpora 

simul moveri possint, idem tamen corpus non 

potest pluribus siniul locis circumscribi. 

' An gemmarum fulgor oculos trahit?] III. Philosophia 

gemmas dicit menti humanaj non debere esse 

pretiosas, quod lumen, quo gemmEe splendent, non 

sit hominum, sed illorum duntaxat affeciio corporum, 

quae cum inanimata sint, sic infra mentis humante 

excellentiam collocata sunt, ut hominis admirationem 

nidlo modo mereantur. Nimirum gemma est 

lapis qui, instarvitri pellucens, lumen ideo transmittit, 

quod ante liquatus fuerit, quani lapidesceret. 

Hinc si aliquid metalli, alteriusve corporis opaci, 

gemma? adhuc liquescenti infundatur, gemma pellucere 

minus apta coloratur : hinc suus est geramarum 

sive pellucentium, sive relucentium fulgor, quo oculi 

ita moventur, ut mens ipsa ad gemmas primum spe- 


ctandas, deinde admirandas, et aliquando etiam „ 

amandas escitetur, donec exuta omni projjudicio, 

advertat hicnihil aliud esse quam molum, non solum 

ipsa mente, a qua cogitatur, inferiorem : sed ipsi 

etiam corporum vitaj, quae in perenni continuataque 

motione versatur, longe postponendum. 

^ An vos agrorum imlchritudo delectat?] IV. Philosophia 

addit, neque etiam agros pra?dict£e menti esse 

debere pretiosos : quia cum ager dicatur territoruim, 

quod diligentius cultum fruges alfert, ager pretiosus 

menti haberi nequit, nisi aut sua magnitudine, quatenus 

terminis longissimis circumscribitur; aut 

sua figura, quatenus tumoris expers, ceu cylindro 

requatus fuerit ; aut suo motu, quatenus non modo 

fertilis, sed etiam fructuosus fuerit : Agro bene culio, 

inquit Tullius, nil potest essenec usu uberius, nec specie 

ornatius. Atqui nullo ex his modis ager menti humanae 

pretiosus esse potest. Non sua magnitudine : 

nam luna, sol, sidera, cailum, quae tamen ipsi menti 

lu'etiosa non videntur, pulcherrimi operis portio sunt 

quolibet agro major. Non etiam sua figura plana : 

replere indigentiam velis, nihil est quod fortunffi af- 

fluentiam petis. Paucis enim minimisque natura con- 

tenta est : cujus satietatem si superfluis urgere velis, 

aut injucundum, quod infuderis, fiet, aut noxium. 

13-4 Jam vero ' pulchrum variis fulgere veitibus 

putas? quarum si grata intuitn "^ species est, aut materiee 

naturara, aut ingenium mirabor arlilicis. '* An 

vero te longus ordo famulorum facit esse felicem? 

Qui si vitiosi moribus sunt, perniciosa domus ^ sar- 

cina, et ipsi domino vehementer (5) inimica : sin 

vero probi, quonam modo in tuis opibus aliena probitas 

numerabitur? Ex quibus omnibus nihil horum, 

quae in tui computas bonis, tuum esse bomim li- 

quido monstratur. Quibus si nihil inest appetendifi 

pulchritudinis, quid est, quod vel amissis doleas, vel 

laeteris retentis? Quod si natura pulchra sunt, quid 

id tua refert (10)? Nam hfec per se a tuis quoque 

'^ Forma. 

i Omis. 

NOT^. 

siquidem mare : quod nihilominus tanto in pretio non 

est, dum tranquillum est et serenum, aquis aequali 

pondere libratis, non solum agro, sed quolibet alio 

P 

corpore plano planius est : quid enim tam planum videtur, 

ait Tullius ii Acad., quam mare? ex qxio etiam 

cBquor illudpoetx vocant. Non deuique suo motu, sive 

florens, six e etia.m fructuosus : quoniam flores fructusque 

agrorum extra hominem sunt; aut si horum 

pars qutcdam ipsuni hominis corpus instar aUmenti 

subeat, baec tam parva esse debet, ut si naturx satietatem 

superfluis urgere velis, aut injucundum, quod infuderis, 

(iat, aut noxium. Lucretius 1. v : 

Quod si quis vera vitam ralione gubernet 

Divitife graudes homini sunt, vivere parce, 

iEquo animo : neque euim estunquam peuuriaparvi. 

^ Valchrum variis fulgere vestibus.] V. Philosophia 

probat, neque etiam vestes menti nostrae habendas 

esse pretiosas; quod quEe vestium grata iniidtu species 

est, haec non ad nostram mentem, sed aut ad materix 

naturam, aut ad ingenium spectat artificis. Imo 

pulcherrima vestis ne a minima quidem febre te po- 

terit liberare. Lucretius 1. ii : 

Nec calidse citius decedunt corpore febres, 

Textilibus si in picturi.s, ostroque rubenti 

Jactaris, quam si plebeia in veste cubandum est. 

* An te longus ordo famulorum.] VI. Philosophia 

pariter demonstrat famulorum turbam praedictae 

menti non esse pretiosam : quia famuli isti vel iraprobi 

sunt, vel prubi. Si improbi, tanium abest ut domino 

pretiosi sint, ut potius perniciosa domus sarcina, 

et domino vehementcr inimica, quippe qui lege divina 

tenetur famulum et a vitio retrahere et ad virtutem 

promovere. Hebr. xni : Ipsi enim domini pervigilant, 

quasi rationem pro animabus reddiluri. Si vero probi 

Quonam modo in tuis opibus aliena probitas numerabitur? 

Quare Philosophia merito concludit beatum hominem 

non esse, quod pecuuia, gemmis, agris, vestibus 

et famulis abundet. Horat. Carm. iv, od. 9 : 

Non possidentem multa vocaveris 

rectius oceiipat 

Recte beaiiim : 

Nomen beati, qui deorum 

Muneribus sapienter uti, 

Duramque callot puupcriem [ ali 

:

093 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHItE LIB. II. 694 

opibus 

* ^ sequestrata placuissent. Neque enim id- A est, ut ' divinum ''merito rationis animal, non aliter 

circo sunt pretiosa, quod in tuas venere divitias : 

sed quoniam pretiosa videbantur, tuis ea divitiis an- 

i) numeraremaluisti. 135. Quid autem tanto fortunse 

strepitu desideratis? - Fugare, credo, indigentiam 

copia quajritis. Atqui hoc vobis in contrarium cedit. 

' Pluribus quippe adminiculis opus est ad tuendam 

pretioste * supellectilis varietatem : verumque illud 

es1>, permultis eos indigere, qui (3) permulta possideant 

; coutraque minimo °, qui abundautiam suam 

naturse necessitate, ^ non ambiliis superfluitate me- 

tiantur. Itane autem nullum estpropriumvobis, atque 

insitum bonum, ut in esternis, ac sepositis rebus 

bona vestra qu^ratis? *= Sic rerum versa conditio 


- 

' Sejimcta. B quod 

quidem haud immerito f cadit. " Humanse quippe 

naturse ista conditio est, ut tum tantum caeteris re- 

Primum quidem homo est. 

' Divinum merito rationis animal.] Homo enim ut 

nemo nescit, constat es mente et corpore] mutuo 

conjunctis : mens ratio ; corpus animal non raro appellatur 

; sed mente horao similis est Deo : sicut statuitur 

Genes. i. Faciamus, inquit Deus, hominem ad 

imaginem et simililudinemnostram : quatenusvidelicet 

mens nostra res est, instar Dei, cogitans : uude homines, 

II Petrii, divinse consortes naturse dicuntur : 

proplerea nunc homo vocatur animal meritd sive titulo 

ralionis divinum. Eomines, inquit Tullius de un., 

Deorum. immortalium quasigentiles sunt, et divinigeneris 

appcUantur et omnium animaniium tenent principatum. 

Deinde idem homo est cffiteris rebus creatis 

insipientior : quandoquidem. 

C ^ Alia quidem suis contenta swit.] Nam corpora 

inanimata, plantae, bestiae ipsse finibus sibi divinitus 

prcescriptis ita continentur, ut nec pecuniee, nec 

gemmarum necagrorum, nec vestiura, nec faraulorum 

desiderio teneantur. Prffiterea idem homo injuriam 

videtur facere Deo : 

'* llle genus humanum, etc.] Cum enim Deus, ut 

pote cujus sapientia inflnita est, quolibet homine 

etiam sapientissimo sit sapientior, propterea ifle 

bomoinjuriam facit Deo, qui ausus suum judicium 

divino anteponere, quam dignitatcm Deus terrenis 

omnibus pra;stare voluit, hauc infra inflma quaaque 

detrudit. Atqui homo praedictis bonis inhians ita se 

habet. Bonum enim ita in perfectione versatur, ut 

quod criquo bonum, illud eidem, semetipsovideatur 

perfectius,ut pote a quo periici possit : neque etenim 

perflci polest, nisi a perfectiori. Quamobreni cum 

pretiosum, utsupra dictum est, illud habeatur, quod 

viliis studemus comparandis, rali nimirum nos eo D in nostra estexistimatione, cumque bai^c existimatio 

majorem de nobis existimationem in mente cteterorum 

huminum excitaturos, quo pluribus majoribusqueejusmodi 

bonis fruemur : atque id ex eoevidens 

est, quod, si arbilr.iremur fore ut a nulio uuquam 

homine videremur, nec geinmis, nec vestibus, nec 

uilis ejusmodi bonis ita inhiaremus. 

'^ Sic rerum versa conditio.] rdensquippe mea mei 

corpoiis forma est, sed a Deo et propter ipsum Deum 

creata : quamobrem 

veluti media inter Deum couditorera, 

corpusque consors, ab utroque sic informa- 

turnotionibus, ut ab utroquein suas trahatur parles : 

sed heu I cum 

Deo unice diligeudo vacare deberet, 

iufelici cum propiiae inflrmitalis, tum perturbationis 

pondere ad corpus primum, deinde ad ca;tera corpori 

famulantia truditur, qua quidem in re lioino, 

•iivinum merito rationis anitnal, cajteris rebus creatis 

in.sipientior, injuriam facere videtur et Deo et sibi. 

non, nisi crescente rei subjectae perfectione, crescere 

debeal, idcirco quidquid alicui bonum videtur, 

illud eidem pretiosius videatiir, necesse est : quare 

homo summo famulorum, vestium, agrorum, gemmarum, 

pecuniai et cseterariim ejusmodi rerum abjectissiuiarum 

desiderio occupatus, res istas sua 

etiam mente pretiosiores, perfectioresque esse existimat, 

adeoque suo conditori facit injuriam suo illo 

falso judicio. 

'" Quod qnidem hnudimmerito cadit.] Quod quidem 

falsum judicium nec sine aliqua causa est, nec sine 

aliquo effectu : oritur quippe ex voluntaria liumanse 

mentis ignoratione, quse ignoratio, cresceute illo judicio, 

crescentibusque adjunctis illi perturbationibus 

erescit. 

" Eumanse quippc naturse, elc.] Homo in hoc dif- 

fert a cwteris animantibus, quod ille possit, caeteree


bus, cum se cognoscit, excellat : eadem (10) tamen A putat. Tu igitur, ' qui nunc ••' 

infra bestias redigatur, si se nosse desierit. Nam caeteris 

animantibus sese ignorare, natura est : homi- 

nibus vero, vitio venit. 53* • Quam vero late patet 

vester bic error, qui ornari posse aliquid ornamentis 

esistimatis alienis. At id iieri nequit. Nam si quid 

ex appositis luceat, ipsa quidem, quae sunt apposita, 

laudantur : illud vero bis tectum, atque velatum in 

sua nihilominus fceditate perdnrat (5). - Ego vero 

nego illud esse bonum, quod noceat babenti. Num 

id mentior? Minime, inquies. Atqui divitias possi- 

dentibns perswpe nocuerunt, cum pessimus quisque 

eoque alieni magis avidus, quidquid auri usquam, 

gemmarumqueest, sesolum,quihabeat, dignissimum 


contum 

gladiumque 

sollicitus pertimescis (lOJ, si vitee hujus b callem 

vacuus viator intrasses, coram latrone cantares. 

prseclara opuni mortalium beatit'ido, quam cum 

adeptus fueris, securus esse desistis I 

13« METRUM* V. 

Argumetum. — PhUosophia, posito discrimine inter 

vetera novaque tempora, ait, ideirco xtatem majorum 

nostra fidsse feliciorem, quod illi minori, quum 

nos, victus, vestitus, auri et regni cupiditale tenerentur. 

Felix nimium -pviifr testas, 

Contenta fidelibus arvis, 

139 Nec inerti perdita luxu ; 

Facili quse sera solebat 

a Longum fustem. B contenta suis arvis fertilibus, neque dissoluta intempei 

Semitam rie ignava qux consueverai post longa jejunia pasci 

Mtasprima bominum priscorum erat jiotw 6eato, glande expedita.Kmesciehant vina, \.ihin s\sq Bucchi 

vero animantes non possint cogitare : quare quod 

caeterffi animantes sese ignorent, boc illarum natura, 

est : qiiod vero homo seignoret, id ejus vitium est 

quatenus prsecipitationi et prajjudicio obsecutus, ad 

suam mentpm animo non vult atlendere : unde justo 

Dei judicio fit ut infra bestias redigatur : ISolite fieri, 

inquit David psal. xxxi, sicut equus et mulus, quibas 

nonest intellectus : ut nimirum sui immemor, instar 

NOTiE. 

bestiffi, buc feratur, quo corpus rapit. 

1 Quem late patet vester hic error.] Est quidem 

hic error sive falsum judicium, quatenus bomo arbitratur, 

mentem suam ornari posse ornamentis alienis, 

videlicet pecunia, agris, gemrais, etc, ipsa enim 

qux sunt apposita laudantur quod vero his . tectiim atque 

velatum in sua nihilomi7ius foiditate perdurat : ca- ^ 

davera putes pulchris condita sepulcris : stercora 

nivibus obducla. At ille enw lote pa(et, non solum 

rationemultorum hominum, quiillo inficiuntur verum 

etiara ratione diversorum motuum cum animi 

tnm corporis, quorumerror ille est causa : quamobrem 

homo hoc ipso errore non modo Deo, ut probatiim 

est, sed et sibi ipsi facit injuriam. 

' Ego vero nego illud esse bonum, quod noeeat habenti.] 

Hsec Philosopbioe ratiocinatio iuterpretatione 

nonindiget. Qued, inquit, nocet habenti, illud habentis 

bonum esse non potest : boaum quippe favere 

debet, non nocere. Atqui prsedicta; divitue nocent 

habenlibus, cum in aliis, tum in hocprseserlim, quod 

pessimus quisque eoque alieni magis avidus quidquid 

auri usquam gemmarumque est, se solum, qui habeat, 

dignissimum putat ; sua videlicet perturbatione prsesertimque 

avaritia obcaecatus : unde per fas et nefas 

opibus studet acquirendis. Plautus in Captiv., act. D 

u, seen. 2 : 

Odi cgo aurum : multa multis suasit perperam. 

2 Qui nunc contum, etc ] Philosophia alludit ad 

hos versusjuvenal. sat. 18, I. iv, v. 19 : 

Pauca licet portes argenti vascula puri 

Nocte iter ingressus, gladium contumque timebis, 

Et mota) ad lunam trepiJabis arundinis umbram. 

Gantabit vacuus coram latrone viator. 

Latro autem nunc ille dicitur qui, vias obsidens, 

viatoribus aufert opes, saepe etiam vitam. Nimirum 

latro olicn erat miles conductus sive salelles, sic dictus 

quasi latero, quod stiparet principis sui latus. 

Quoniam vero ejusmodi hominessua apud regesauctoritate 

abusi, viatores aggredi pecuniamque auferre 

non dubitabant, factum est, ut quicunque viarum obsessores, 

dicti fuerint latrones. 

* Carmen constans uno genere versuum, quorum 

quilibet tribus constat pedibus cum syllaba super- 

stite : tertius pes semper anapEestus : primus et secundus 

indiscriminatim spondeus, aut anapeestus. 

1. Prior setas.] 1. Pbilosophia ponit discrimen inter 

vetera et nova tempora. Poetis quiqpe qiiatuor 

sunt mimdi setates, nempe aurea, argentea, Eerea et 

ferrea, quod quemadmodum ferrum ab aere, aes, ab 

argento, argenlum ab auro, sic nepotes a virtute 

majorum degenerant : unde Horat. 1. iii Carm. 

od. 6: 

Damnosa quid non imminuit dies? 

^tas parentum pejor avis tulit 

Nos nequiores mox daturos 

Progeniem vitiosiorem. 

Hic autem agitur de setate aurea, qnse idcirco vocatur 

prior : de qua selate quas nunc dieuntur, baec maximam 

partem dicta fuerunt a Virgil. i et iii Georg., 

Tibullo I. I, el. 3, Lucretio I. v, Horatio Epod. od. 

16. Ovid. 1 Metam., Juvenali sat. 6, elc. 

2. Contenta fidelibus arvis.] II. Philosophia tractatura 

de victu, nimiruin cibo potuque aureae illius sive 

prioris aetatis, incipit ab ipsa ejusmodi victus causa, 

nempe ab arvis fidelibus, quibiis veteres illi contenti 

erant. Arvum autem, inquit Festus, ager est necdum 

saius : lidele vero id dicitur, quod votis respondens, 

exspectationem possessons non frustratur : atqiii aurea 

illa setate agri nec arati nec sati idipsum prajstabant. 

Lucret. I. v : 

Nec robustus erat curvi moderator aratri 

Quisquara : nec scibat ferro molirier arva, 

Nec nova defodere in terram virgulta, neque altis, 

Arboribus veteres decidere faicihuYamos : 

Quod sol atcpie imbres, dederaut, quod terra crearat 

Spoute sua, satis id placabat pectora doniim. 

Ovid. iMetam., v. 109 : 

Mox etiam fruges tellus inarata ferebat. 

'i. Nec inerti perdita luxu.] Luxus hic vitium est 

dissoluti animi, quod hic variis suis cogitationibus,' 

in contrarias veluti partes distractus, instar liquoris 

motu evanescentis dilui videatur : ut enim a fluo est 

fluxus; sic a luo est luxus : unde luxuries : sic Terentio 

adolescens dicitur luxu pcrditus. Illeautem luxus 

non abs re vocatur iners : nam incrs quasi sine 

arte generatim signiflcat rem omnem qua est motus 

expers : sicut Ovidio, ?iec quidqnam nisi ponius iners. 

Atqui ille animi luxus primum quidem cogitationes, 

deinde corpons ipsius humani motus rectos impedit.

Jejuiiia solvere glande. 

Nou Bacchica munera norant 

Liquido confundere melle, 

l-IO Nec lucida vellera Serum 

Tyrio miscere veneuo. 

dona, permiscei'e cummelle fluido; neque inflcere lanas 

candidas Serum populorum succo purpureo Tyri. Gramen 

iisdem tribuebut soporem saluUferum ; fluvius liguidMS 

tribuebat potionem; pinus procera tnbuebat 

umbras. Nondum ullus homo scindebat navi mare pro- 

DE CONSOLATIONE PHiLOSOPHI^ LIB. 11. 

A 10 Somnos dabat herba salubreis, 

Potum quoque lubricus aranis, 

Umbras altissima pinus. 

Hi Nondum niaris alta secabat, 

Neo mercibus undique lectis, 


NOTJ^:. 

b. Jejunia solvere glande.] III. Philosophia com- 

mendans cibum prioris illius aatatis, breviter notal 

ea quae nostram inter et priscam victus rationem 

aniuiadverti possunt discrimina, quorum alia ad ipsa 

cibaria ; alia ad horum modum pertinent. Primum 

enira nostra cibaria exquisita esse solent et arte parata 

; prisca erant facilia et ab ipsa natura suppeditata. 

Deinde nostra cibaria frequenter sumuntur, et 

saepius nulla instigante fame : prisca non nisi post 

jejunia eaque sera sive ad ultimum usque diem servata. 

Postremo nostra cibaria esse soleut carnes, 

pisces et optimura quodque fructuum terrestrium 

Concussaque famem in silvis solabere quercu. 

Lucrelius 1. v. 

Glandiferas inter curabant corpora quercns... 

Ast odium ccepit glandis. 

Ovidius I Metam., fab. 3, v. 103 : 

Conteutique cibis nullo cogeute creatis, 

Arbuteos fetus montanaque fraga legebant, 

Cornaque, et in duris haerentia mora rubetis, 

Et qi!6e deciderant patiila Jovis arbore glandes. 

Hinc primi homines vocabantur (SaXavo^/izyot •/.at iirJrjo- 

TzoTcu, ylandis edaces et aquse potores : hinc etiam 

communi adagio antiquitus dicebatur tili(; Spuoq, satis 

quercus. 

6. Non Bacckica munera.J IV. Philosophia meminit 

potus aureae illius aetatis, quem dicet versu undecimo 

fuisse aquam, Potum quoque lubricus amnis : 

unde praimittit hos veleres nec vinum Bacchic.a munera, 

nec mulsum vinum mellemistum novisse. Vinum 

enim dicitur munus Bacchi, quod Dionysius vini inventor 

dictus fuerit Bacchus sive iV././.osab Iry.y.h, quod 

clamorem notat; quia forte vinum ad loquendum 

primum, deiude etiam ad clamandum potores exci- 

tet. Horat. Epist. I. i, ep. 3 : 

Quid non ebrietas designat? operta recludit, 

Spes jubet esse ratas : in pra;lia trudii iaermem : 

SoUicitis animis onus eximit ; addocet artes. 

Fecundi calices quem non fecere dissertum ? 

Mulsum autem est potio ex vino et raelle permistis 

facta : unde Graecis otvGu,£).t et [j.iliy.pr/.zo-j appellatur. 

Nimirum quemadmoduni vino recens inveulo aqua, 

prior hominum potio, infusa fuit, juxta illud Virg. i 

Georg., V. 9: 

Poculaque inventis Acheloia miscuit uvis. 

Sic crescente gulonum libidine, eidem vino mel fuit 

immistura, sive ad voluptatem, sive etiam ad producendam 

vitam : potus quippe iile venas vacuiss sua 

leuitate mulcere fertur : ex quo forte a mulcendo dicitur 

mulsum. Hinc Catius apud lloratium reprehendit 

AuUdiura, non quod mel Falerno misceret, sed 

quod Paleruo austero, 

Aufidius forti miscebat mella Falerno 

Mendose, quoniam vacuis committere venis 

; 

fundum, neque peregrinus, opibus undequaque qusesitis, 

conspexerat oras ante ignotas. Twic cornua belli «•«deliabilebant,nec 

sa7iguis gravibus inimicitiis effasus, 

quare etenim ira hostitis 

consperserat arma horrenda : 

tentasset ajprimis illis temporibus tractare ullum fer- 

iNil nisi lene decet, leni prajcordia mulso 

Prolucris melius. 

Hinc etiam Asinius Pollio centesimum excedens 6etatis 

annum, cum ab Augusto hospite rogaretur qua- 

^ nam maxirae ratione illura corporis animique vigorem 

servasset, respondit, Intus mulso, foris oteo. 

8. iVtc lucidaveUera Serum.] V. Philosophia transit 

ad primas majorum vestes, quas desisnavit no- 

minatis illorum toris et tentoriis : tori, erant herba; 

somnos dabat herba salubres ; tentoria, arbores, umbras 

altissima pmus : quamobrem 

prius dixit, hos 

vpteres non novisse vestes sericas, aut purpuram, qua 

tingerentur. Seres ergo sunt populi, quos interduos 

amnes Hydaspem et Indum constitutos Orosius scribitl. 

ni,c.23. Apud hos quaedam sunt arborestenuissicutpluriraisgravissimo- 

genus : prisca erant glandes, ignobile frugum vulgus 

quod pluribus aliis cum oratorura, tum poetarum 

testimoniis conflrmari potest. Virgil. i Georg., v. 8 : 

Chaoniam pingui glandem mutavit arista. 

sima quadam lana onustEe : 

Et V. 1.59 : 

rum auctorum testimoniis 

Georg., V. 121 : 

probatur : ut Virgilii ii 

Velleraque ut fohis depectant tenuia Seres. 

Senecae in Oct., v. 667 : 

Nec Majonia distinguit acu 

Quse Pboebeis subditus euris 

C Legit eois ser arboribus. 

j) 

Claudiani carm. I, v. 179 : 

Stamine quod moUi tondent de stipite Seres. 

Sed gravis est disputatio de origiue ejusmodi lanfe, 

an bsec ab arboribus, an potius a vermiculis illic degentibus? 

hoc ultimum videtur probabilius, ut bombyces 

apud istos populos, veluti apud nos stamen 

ab alvo gravida ducant. Eleganter rugosum ac sordidum 

illum vermem descripsit grande nostrae uuiversitatis 

decus Antoniiis Hallceus, his versibus : 

Est olli mater sanies, dat frondea nutrix 

Pabuln., Thysbaso Morus poUuta cruore. 

(Jueis avidam ut clausus latebroso in carcere pavit 

Ingluviem, totoque salur jam corpore turget, 

Viscera tum vacuans paulatim hinc molle figurat 

Lanicium ; illuviemque modis in teuuia miris 

Net tila, et teretem glomerans convolvit in orbem. 

Ut vero emeritus perfecit nobile pensum 

Exauimo similis, pretiosa ut conUilus urna 

Hic jncet : atluci mox redditur; induit alas, 

Jamque avis, et vermis, neutrumque, et denique 

[moustrum est. 

Purpura autem, qua vestes sericce tinguntur, vocatur 

venenum Tyrium : venenwn quidem, qiiia liquor est 

e concha eductus, qui lanas, instar veneni viscera 

et venas subeuntis, ingressus has inlicit : Tyrium 

vero, qudd Tyrus urbs Phflenicia», muricis, preedictse 

conchce, piscatufuerit celebris. Virg.ii Georg., v.465 : 

Alba nec Assyrio fucatur lana veneuo. 

13. Nondum maris alta secabat.] VI. Philosophia 

commemorat, aurum, qnod coramercio prassertim 

comparatur : commercium autem tit prEecipue ope 

famulantis maris, de quo nuno agitur. Sic Lucretius 

1. V : 

At non multa virum sub signis millia ducta 

Uua dies dabat exitio : nec turbida ponti 

jEquora laedebant naves ad saxa virosque. 

Sic Tibullus I. i, el. 3 : 

;


Nova littora viderat hospes. 

Tuno classica sseva taeebant, 

14S Odiis neque fusus acerbis 

Cruor horrida tinserat arma. 

Quid enim furor liosticus ulla 

Vellet prior arma movere, 

Cum vulnera sasva viderent, 

nm? quandoquidem primi illi homines animadvertebant 

fore ut infligerentur plagse crudeles, ahsque mercede 

ulla cruoris effusi. TJtinam nostra xtas nunc revertatur 

ad antiquum illum modum vivendi. Yerum 

Nondum caeruleas pinus contempserat undas 

Effusum ventis praebueratque sinum. 

Nec vagus ignotis repetens compendia terris 

Presserat externa navita merce ratem. 

Sic Ovidius i Metam. 

Nondum caesa suis peregrinum ut viseret orbem 

Montibus in liquidas pinus descenderat undas : 

NuUaque mortales prfeter sua littora norant. 

Tria supersunt hic notanda vocabula, videlicet alta, 

mercibus, et hospes. Alta maris significant mare profundum 

et a terris remotius. Sic Virgil. i Mw. 

V. 38 : 

Vix e conspectu Siculse telluris in altum 

Vela dabant laeti. 

Et ^n. II, V. 203 : 

Ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta. 

ilfera- sive, utantiquiloquebantur, wercisamej-cfwidodicitur: 

underem venalem signilicat eamque preeserlim 

quam noslri mohilem, du meuhle, vocant, qualis veudi 

emiquo solet in nundinis hinc et inde lecta. Propterea 

numen, quod veteri superstitione credebatur lucro 

A Nec prsemia sanguinis ulla ? 

Utinam modo nostra redirent 


In mores tempora priscos ! 

25 Sed sffivior ignibus Jitnse 

Fervens amor ardet habendi. 

1-13 Heu, primus quis fuitille, 

Auri qui pondera tecti 

sestuans libido bonorum caducorum, asperior flammis 

Mtnseis fervet apud nos. Ueu, quisnam ille fuit omnium 

primus, qui eruit pondera auri absconditi, et 

Scilicet ut canit Lucretius 1. v : 

Sic alia ex alio peperit discordia tristis, 

Horribile bumanis quod genlibus esset in armis : 

luque dies belli terroribus addidit augmen. 

23. TJtinam nostra redirent, etc.] Ita quidem prior 

eetas moderala fuit circavictum, vestitum, aurum et 

regnum, sed nostra in bis omnibus cupiendis nullum 

videtur modum tenere : hino minus felicem vitam 

ducimas, justissimumque est illud Philosophiee votum. 

25. Ssevior ignibus Mtnx amor ardet habendi.] 

Mens quippe humana, hinc sui suseque perfectionis 

amans ; inde vero suce tenuitatis conscia naturaliter, 

non modo suum corpus, sed esternas etiam res 

amore prosequitur, adeo iit es se Cceterisque ejusmodi 

rebus qu^dam sibi videatur fieri societas, cujus 

ipsa sit pars non ultima. Hinc cseteris bisce rebus 

studet aut conservandis, si habeat; aut comparandis, 

si iisdem careat, ila ut si contingat, hanc aliqua 

ejusmodi rerum aut possessione aut spe spoliari, ve- 

"uti de parte sua3 societatis detracta doleat, magis 

rebusque istis emendis vendendisque prseesse, dice- C aut minus, prout pars illa pluris aut micoris liabe 

batur Mercurius, nec aliam forte ob causam hic pin 

gebatursinistra virgulam, dextrasacculumnumarium 

tenens, nisi quod mercatores his instructi, proticisci 

solent. Hospes denique sive ut primi Latinitatis auctores 

dicebant, hostis is est quem nunc peregrinum 

dicimus, Gallice un hote. 

16. Tunc classica swva tacebant.] VII. Philo«ophia 

agit de regno, cujus obtinendi vel amplilicandi cansa 

buccinaj intlantur, arma sumuntur, multusque sanguis 

funditur. Classica igitur quasi calassica ab antiquo 

calo, voco, inquit Isidorus ]. sviii, c. 4, sunt 

cornua qua; convocandi causa erant facta : quemadmodum 

classis ab origiue eadem dicta, eam signiflcat 

hominum multitudinem, qu;o sive mari, sive terra, 

sive domi, sive militiEe signo aliquo solet convocari : 

sic nostrse etiam schola', quod sint cojtus discipulorum 

convocati, vulgo classes appellantur. Hic autem 

classica snni signa militia?, ut apud Virgil. ii Georg., d 

V. 538 : 

Aureus hanc vitam in terris Saturnus agebat, 

Necdum etiam audierant inflari classica, necdum 

Impositos duris crepitare inoudibus enses. 

Cruor vero sanguis est uon solum qui corde ruit, sicut 

quibusdam placet (quandoquidem sanguis ornnis 

e corde egressus ruit), sed qui extra venas elfusus ut 

quiescit sic friget : cruor quippe dicitur a xp-Jo;, frigus 

: unde xovepoi, frigidus. Quod cum horrorem incutere 

soleat, sanguis propterea et acerbis duntasat 

odiis fundi, ct fusus arma quse tingit, faoere horrida 

nunc perhibetur : propterea etiam nemo, sanguinis 

fuudeudi gratia, arma primum voluerit movere, nisi 

aliqiiod videatur sanguinis fundeudi prsemium ; ut 

nuuc dicitur, non fuisse in illa priori sp.tate aurea. 

Ovid. 1 iletam. : 

Non galeai, non ensis eral : siue militis usu 

MoUia securae peragebant oUa geutes. 

batur. Nec immerito amor ille nunc dicitur ignihus 

JEtnse ssevior : nam jEtna mons Siciliaj, vulgo mont 

Gibel perpetuo clarus incendio, frequentique stragc 

a poetiscelebratur. Virgil. i Georg., v. 472 : 

Vidimus undantem ruptis fornacibus yEtnam, 

Flammarumque globos liquefactaque volvere saxa. 

Illa autem perturbatio, quee non minus perennis est, 

quam ignis /Etnaeus, longe plures gravioresque inducit 

calamitates. Virgil. vm yEu., v. 324 : 

Aureaque, ut perhibent, illo sub rege fuere 

Saicula : sic plaoida populos in pace regebat : 

Deterior donec paulatim ac decolor £etas 

Et belli rabies, et amor sucoessit habendi. 

Ovid. I Metam., v. 128 : 

Protinus enipit venas pejoris in tevum 

Omne nefas : fugere pudor, verumque, fidesque 

In quorum subiere locum fraudesque dolique 

InsidiEeque et vis et amor soeleratus habeudi. 

27. Primus quisjfuit ille.] Elegans locutio ad signiflcandam 

vim preedicta; perturbationis. Sic Tibullus 

1. I, el. 10 : 

Quis fail horrendos primus qui protulit enses ? 

Sic Horatius 1. i Carm., od. 3 : 

llli robur et tes triplex 

Circa peotus erat, qui fragilem Iruci 

Commisit jjelago ratem 

Primus nec tiumit praecipitem Africum 

Decertantera aquilonibus, 

Nec tristes Hyadas, nec rabiem noti. 

28. Auri qui pondera tecti.] Recte auriun suo uotatur 

pondere, non solum quia aurum omuium metal- 

sed etiam quia est omnium 

lorum est gravissimum : 

praestantissimum, recte quoque aurum dicitur tectnm, 

pra^sertini inveutori, de quo nunc agitur ; siquidem 

aurnm intra viscera terra; inclusum formatur.

701 DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHMi; Llli. II. 702 

Gemmasqne latere volentes, 

•Jo 841 Pretiosa pericula fodit? 

IJ5 PROSA VI. 

Argumentum. 

- - Philosophia spcctatura potentiam ex 

parte potentis, subditi et ejusdem proprietatis, videt 

potentiam, i" in improbo magistratu vituperii, in 

probo non laudis majoris esse causam ; 2" in sola 

corpora sic valere, ut potens non minus Isedi possit 

quam Ixdere ; 3° nec vitia fugare posse nec infirmitatem 

; ex quibus concludit potentiam, nonnisiabusu 

nominis, in numero bonorum poni. 

Quid antem •dedignitatibuspotentiaque disseram, 

es virtute dignitatibus honor accedat. '" 84* 

quas vos, vera;. dignitatis ac potestatis inscii, a ccelo 


gemmas 

cara ? 

abscondi natas ; quas! ambo sunt pericula '' Igne voraciores. 


vero est ista vestra ^ expetibilis ac prseolara poten- A niis materiam crudelitatis (5), vir sapiens fecit esse 

tia? Nonne o i, terrena animalia consideralis, quibus 

qui praesidere videamini? Nam si inter mures videres 

unum aliquem jus sibi ac potestatem piaj CEeteris 

vindicantem, c quanto movereris cachinno! • Quid 

vero si (5) corpus spectes, imbeciliius homine repe- 

rire queas, quos ssepe d muscularum quoque vel 

morsus, vel in secreta quaeque reptantium necat introitus? 

Quo vero quisquam jus aliquod in quem- 

piam, nisiinsolum corpns, et quod infra corpus est, 

fortunam loquor, possit esercere? Num quidquam 

unquam libero imperabis animo? Num (10) mentem 

iirma sibi rationecolisrentem de statu propricequietis 

amovebis? 1-lS ^ Cum liberum quemdam " virum 

suppliciis se tyrannus adacturum putaret, ut 

adversum se factae conjurationis conscios proderet, 

linguam ille momordit atque abscidit, etin ostyranni 

seevientis abjecit : ita cruciatus, quos putabat tyran- 

* desiderabilis. 

i> Uomines. 

c Quantum rideres. 

d Muscarum vel minimarum. 

^ Zenonem, ut quidam aiunt; Anaxarchum, ut alii 

virtutis. ' Quid autem est, quodin alium facere quisquam 

potest, quod sustinere ab alio ipse non possit? 

Basiridem accipimus necare hospites solitum, ab 

Hercule hospite fuisse mactatum. Regulus plures 

f Pcenorum bello captos in vincuia conjecerat : sed 

mox ipse g victorum catenis manus prasbuit. Ullamme 

igitur (10) ejus hominis potentiam putas, qui, quod 

ipse in alio potest, ne id in se alter valeat, efficere 

non possit? S-i& * ii Ad hajc, si ipsis dignitatibus 

ac potestatibus inesset aliquid naturalis dc proprii 

boni, 


' nunquam pessimis provenirent. Neque enim 

sibi solent adversa sociari. Natura respuit ut contraria 

quaeque jungantur. Ita cum pessimos plerumque 

dignitatibus fungi dubium non (S) sit, illud etiam 

' 

liquet, j natura sui bona non esse, quffi se pessimis 

NOT^. 

haerere patiantur. Quod quidem de cunctis fortunse 

muneribus dignius existimari potest, quee ad impro- 

Carthciginensium. 

s Ab ipsis victis in vincula conjectus est. 

h Frxtei'ea. 

* Hsi. 

Secunduni suatn naturam. 

J 

potentiae materia neque absolute subest potenti,ne- Nycareontis regis incidisset, nullum genus supplicii 

que tanta est, ul propterea potentia sit masimi fa- deprecatus est, neque recusavit. Hic autem in pilam 

cienda. Non, inquam, materia illa absolue suliest saxeam conjectus, ibique ferreis nialleis contusus : 

potenti; quandoquidem omnes homines, utpote ab Tunde, inquit, tunde Anaxarchi follem : Anaxarchum 

eadem causa et propter eumdem finem condili, ita p enim non tundis : tyranno porro amputationem linsunt 

pares, ut seclusa divina voluntate, qua alii aliis guse minitante, linguam denlibus abscissam in tyranpraesunt, 

non minus sit ridiculum hominem sibi ar- num expuit 

rogare aucloritatem in alios, quam si mus in murem 

suum videres exercere imperium : quod hic dicitur. 

At hsec subjecta materies tanta non est : licet enim 

subditus es mente el corpore constet, non secus ac 

vir potens, tamen sicut potens suam non exercet potentiam, 

nisi corpore, verbo nimirum aut faclo ; sic 

homo viro potenti non subest nisi corpore : quemadmodum 

Christus docuit Lucae xii : Ne terreamini ab 

his qui occidunt corpus, et post hsec non habent ampUus 

quid faciant : posse autem in coVpus humanum tanti 

non e;-t : partim quia corpore humano nihil imbpcillius; 

partim etiam quia quod superior potest in corpus 

inferioris, idipûm infenori esse potest maleria 

virtutis ; aut injijria tamen potest inferior in ipsum 

supenoris corpus exercere. 

^ 0«''^. si corpus spectes, imbecillius hominel] Primum 

enim corpore humano imbecillius nihil reperiri 

polest : quandoquidem musca, exiguum animal, hu- D 

mano corpuri mortem alferre potest, sive piingendo: 

sicut apes, pra>sertim vero crabrones, vulgo freions. 

Virg^ IV Georg., v. 236 ; 

IIUs ira modum supra est, Isesaeque veneaum 

Morsibus iuspirant, el spicula CBeca relinquunt 

Affixae venis, auimasque in vuluere ponuut. 

Sive etiam viscera subeundo, ut cantharides, de quibus 

Cicero, Epist. 1. ix, ep. 21, Caius, inquit, accusante 

L. Crasso cantharidas sumpsisse dicitur. 

Notari possunt hic duo ha'c noaana, expetibilis et 

Quid auiem est quod in alium, etc.] Postremo quod 

superior polest in corpus inferioris, idipsum non 

raro inferior in corpus superioris potest : cujus rei 

mulia sunt exempla; meminit Philosophia Busindis 

et Reguli. 

Busiris Neptuni ex Libya Epaphi filia natus, crudelissimus 

fuit jEgyptiorum tyrannus : hic enim hospites 

suos Juviimmolabat, ne illiquidem vati, aquo 

id consilii acceperat, parcens : sej cum easdem insidias 

Herculi pararet, ab eodem Hercule, una cum 

Amphidamante iilio, pra^cone Cbalbe, et ministris 

ad ipsas aras interfectus est. Virg. iii Georg., v. 3 : 

Quis aut Eurystea dururu 

Aut illaudati uescit Busiridis aras ? 

Claudian. carm. 3, v. 254 : 

! 

mites Diomedis equi! Busiridis araj 

Clementes 

Idem, carni. 18, v. 159 : 

Sic multos fluvio vates arente per aunos. 

Hospile qui caeso monuit plaâre touautem, 

luveutas primus Busiridis imbuit aras 

Et cecidit saevi, quod dixerat, hostia sacri. 

Regulus vero consul, qui, ut ait Plinius, fusis S'alenlinis 

triuniphavit, primusque Romanorum ducum 

in Africam classem trajecit, ab ipsis Carlbaginensibus 

(quos hic Philosopiiia vocat Poeuos), quas vice- 

rat, resectis palpebris interfectus est. 

Ad hxc, etc.] III. Philosophia, consideratis sub- 

muscularum, quuruni testem Laiinum non novi :mihi jecto et objecto, transit ad effectwn formuLem poten 

diceretur desiderabilis et muscarum. Tu videris. 

tiae, quemadmoduin loquunlur philojophi. Sic aulera 

- Cum liberum quemdam virum etc. Deinde cru- 

] 

ciatus, quos superior in corpus inferioris exercet, 

quajdam esse possunt materia virtutis: sicul contigit 

Anaxarcho pliilosopho, Democriti sectatori, de quo 

contrabi potest haec ipsius Philosophiae ratiocinatio. 

Quidqiiid natura sua bonum est, iliud habentem facit 

bonum, atque adeo ab eodem contrarium malum fu- 

.- gat agit enim cujusque rei natura quud proprium est, 

nunc philosophia mentionem facit- Anaxarchus enim 

ille, ut ait Cicero ii TuscuL, cum in manus Cyprii 

nec contrarium rerum miscetur effectibus, et ultro, 

qux snnt adversa, depellit : sic fortitudo fortem, velo-

705 DE CONSOLATIONE PHILOSOPULE LIB. 11. 706 

bissimum quemque uberiora proveniunt. De quibus A facile ipsarum rerum redarguuntur eflfectu : I&O 

illud etiam considerandum puto, quod nemo dubitat 

esse fortem, cui fortitudinem inesse couspexerit ; et 

cuicunque (10) velocitas adest, manifestum est esse 

velocem. Sic musica quidem musicos, medicina me- 

dicos, rhetorica rlietores facit. Agit enim cujusque 

rei natura quod proprium est, nec contrariarum rerum 

miscetur efiectibns, et ultro, quae sunt adversa, 

depellit. ' Atqui nec opes inexpletam restioguere 

avaritiam queunt, nec potestas sui compotem [\'.i) fe- 

cerit, quem vitiosce libidines insolubilibus astrictum 

retinent catenis; et collata improbis dignitas non 

modo non efficit dignos, sed prodit potius et osten- 

tat indignos. ^ ^ Cur ita provenit? Gaudetis enim res 

sese aliter habentes falsis compellare nominibus, quae 

" Cur res ita se habet ? 

I' Proprix. 

Scimus quam magnas slrages Jêro fecerit, qui Roma 

accensa, senatoribiis interfectis, et fratre occiso, olim 

citas velocem, musica musicum, medicina medicum, 

rhetorica rhetorem facit. Atqui non solum potentia, 

de qua nunc agitur, sed etiam cuncta fortunae munera, 

habentem non faciuat bonum, nec ab eo 

contrarium malum fugant ; cum pessimos plerumque 

digmtatibus fungi dabium non sit, et cuncta fortunse 

munera ad improbissimum quemque uberiora proveniant. 

' Atqui nec opes, etc.] Quin etiam prwdicta fortunai 

bona nequidem illudcujus speciem nomenque imprinais 

gerunt, praestare videntur : cum neque divitice 

ilaqae 

INTERPRETATIO 

NOTiE 

^ nec ilke divitiae, uec illa potentia, nec haic 

dignitas jure appellari potest. Postremo idem de tota 

concludere forluna licet, in qua " nihil expetendum, 

nihil i nativa3 bonitatis inesse manifestum est, quae 

nec sebonis semper adjungit, et bonos, quibus fuerit 

adjuncta, non efflcit. 

151 METRUM 

• VI. 

AnGUMENTCM. — Ncro, inqidt PhilosopMa, cujus potcstas 

tanta fuit. ut populos ab ortu, ad oecasum, a 

septentrione ad austrum diffusos regeret, eo devenit 

improbitatis, ut Boma in/lammata, plures senatores, 

fratrem, matremque ipsam interfecerit : usque 

adeo exitiosum est improbum fieri potentem. 

Novimus quantas dederit ruinas, 

B53 Urbe flammata patribusque csesis, 

immanis, fiiit tinctus sanguine suce matris quqm ipse 

occidit: et lustrans oculis cadaver frigidum matris, non 

rigavit genas ullis fletibus ; at now erubuit esse censor 

majestatis interemptse. Nihilominus hic tyrannus mo- 

1. Quantas dederit ruiiias.] Nero. Hic Romanis imperavit 

anno a nalivitate Ciiristi circiter quinquagesimo 

septimo. Quamdiu Senecae, cujus praeceptis instructus 

fuerat,- consiiiis usus est, tamdiu optimus 

habitus est imperator. At praeceptore remoto, in omnia 

probra ac dedecora lapsus est : suae quippe 

dignitatis immemor, inaudita dedit infami», lusus, 

avaritiae et crudelitatis argumenta. Primum enim in 

scenam non tragoedus modo, verum etiam citharredus 

prodiit. Deinde nullam vestem bis induit; nunquam 

carrucis minus mille iter fecisse traditur, soleis qui- 

divitem, neque potestas potentem, neque dignitas C '^® mulorum argenteis; aureo rete, purpura co 

dignum faciat. Non quidem divitije faciunt divitem 

quia hte inexpletam restinguere avaritiam ncqueunt : 

quippe qute avaritia cresce_ntibus divitiis crescit : ita 

ut copia faciat inopem. Non eliam potestas potentem 

facit : 

quouiam haec cum quem potentem dicunt, ut- 

pote quem saepius vitiosx libidines insolubilibus astrictum 

retinent catenis, sui compotem non facit. Non 

denique dignitas dignum facit : siquidem dignitas improbis 

collata non modo non efficit dignos, sed prodit 

potius et ostentat indignos. Juvenal. sat. 8, v. 140. 

Omne auimi vitium tanto conspectius in se 

Crimen habet, quanto major, qui peccat, habetur. 

'^ Cur ita provenit?] IV. Philosophia ex dictis concludit, 

prsedicta male cum peculiari, tum etiam generali 

nomine ab hominibus donari : Gaudetis, inquit, 

o homines, res sese aliter habentes, falsis compellare 

nominibus, quse facile ipsorum rerum redarguuntur ef- 

fectu. 

3 iVeo illse divitise, etc.] Primum enim prasdicta 

niale peculiari suo nomine douantur : quandoquidem 

quaj vocanlur divitia?, potentia et dignitas, contranis 

potius nominibus, ut dictum est, notari deberent. 

* Nihil expetendum, nihil nativse bonitatis, etc.] 

Deinde vero praedicta male quoque generali nomine 

vocantur bona : ciun nec se bonis semper adjungant, 

nrc eos, quibus fuerint adjuncta, bonos efficiant, "sicut 

etiam dictum est. 

• Quod vocatur Sapphicum a muliere quaj illud invenit. 

Carmen est constans ex uno genere versuum, 

qnorum quilibet quinque pedes habens, coreum, 

spondeum, dactylum et duos coreos obtiuet. 

i. Novimus.] Nemineni quippe latet, et ut ait Ho- 

rat. I, serm. 7 : 

Opinor 

Omnibus el lippis notum et tonsoribus esse. 

que funibus nexis piscabatur. Prajlerea omnium opibus 

iuhians, solus optabat videri dives. Postremo 

Romae, quam incendi jusserat, culpam poenamque 

transtulit in Cbristianos, quorum principes Petrum 

et Paulum apostolos morte multavit : quin Senecam 

magistrum, Antoniam amitam, Britannicum fratrem, 

Octaviam conjugem, Agrippiuam niatrem, seipsura 

tandem, dignum tanta; crudelitatis facinus, interfecit. 

Vide Suetouium 1. vi. Prajcipua hujus tyranni facinora 

deince;ps exponentur. 

2. Urbe ] Urbe est oppidum muro cinctum. Sic vocatur, 

inquiunt, ab orbe, quod urbem condituri, taurum 

et vaccam futurae fecunditatis spejungere solerent, 

et aratro circumducto designare sulcum, intra 

quem urbem Eedificarent. Sed quud inter omnia op- 

-pida mojnibus cincta, Ronia quondam prmcipem 

locum obtinuerit, idcirco Roma y.xr' iloyij.j urbs dicta 

„ fuit, judice Quintiliano. Virg. ecl. i, v. 20 : 

Urbem quam dicunt Roinam, Melibcee, putavi 

Stultus ego huic nostrae similem, quo saepe solemus 

Pastores oviiim teueros depellere foetus... 

Verum haec tantum alias inter caputextulit urbes, 

Quantum lenta solent inter viburna eupressi. 

2. Flammata ] Pars accipitur pro toto : non enim 

integra Roma flammis absumpta fuit, sed ea tantum 

urbis istius pars qua? obscenis Eedibus videbatur informis; 

quam per ludum accendit Nero, ut Trojaj 

repraesentaret incendium. Per sex dies, inquit Suetonius 

1. VI, septemque noctes ea clade ssemtum est ad 

monumentorum bustorumque diversoria plebe compulsa. 

Tunc prseter immensum numerum insulurum, domus 

priscorum ducum arserunt, hostilibus adhuo spoliis adornatx; 

deorumque sedes ab regibus ac deinde Punicis 

ac Gallicis beUis vota dedicataque, et quidquid visendum 

atque memorabtle ex antiquitate duraverat. 

2. Patribusque cxsis.] Stella enim crinita, inquit

Fratre qui quondam ferus interempto, 

Matris effuso maduit cruore. 

BSS Gorpus et visu gelidum pererrans, 

Ora non tinxit lacrymis, sed esse 

Censor exstineti potuit decoris. 

Hic tamen sceptro populos regebat, 

Quos videt condens radios sub undas 

Phuibus, extremo veniens ab orlu : 

Quos preraunt septem gelidi triones : 

Quos notus sicco violentus sestu 

Torret, ardentes recoquens arenas. 

15-4 Celsa num tandem valuit potestas 

AN, MANL. SEV. BOETII 708 

A 15 Vertere insani rabiem Neronis? 

Heu gravem sortem, quoties iniquus 

Additur ssevo gladius veneno! 

E55 PROSA Vn. 

Arguuentuh. — Boetio Philosophicm testanti de modo 

quo ad dignitates ipse pervenerat, respondet Phitosophia, 

famam, qua optimus quisque magistratus videtur 

duci, quod hmo brevioribus eum loei, tum temporis 

angustiis conteneatur, flocci esse faciendam, animo 

prsesertim 

conscio. 

hujus sui exsilii, suseque immortalitatis 

Tum ego ", ' scis, inquam, ipsa minimum nobis 


ambitionem rnorlalium rerum fuisse domiuatam : Sed 

derabatur imperio gentes quas sol oriens occidensque tuit muiare furorem Ncronis amentis ? o miseram bocernit, 

quos septem triones urgent suo frigore, quasque B minum conditionem, quando auctoritas injusta conjunauster 

calore arido vehemens urit, magis ac magis cogitur cum crudelitate fera! 

quens arenas ferventes. An porro polentia sublimis po- "• Boetius. 

NOT^. 

Suetonius, quie smnmis potestatibus exitium portendere 

vulgo putatur, per continuas noctes oriri cceperat. Anxius 

ea de re, ut ex Babilo astrologo didicit, solere reges 

talia ostenta csede aliqua illustvi expiare atque a sernet 

in capitaprocerum depellere,nobilissimo cuique exitum 

destinavit. Constat quosdam cum pxdagogis et capsariis 

uno prandio pariter necaios : aiios diurmtm vicium pro- 

Idbiios quserere. Nullus posthac adhibitus delectus aut 

modas interimendi quoscumque libuisset, quacumque de 

causa, elc. 

3. Fratre interempio.] Britannico scilitet, quem 

Claudius ex Messalina, ut Neronem ex Agrippina susceperat, 

quemque, ut ait Suetonius, non minus semulaiione 

vocis, quse illi jucimdior suppetebat, quam metu, 

ne quandoque apud hominum gratiam paterna memoria 

prsevaleret, veneno aggressus est. Et cum ad primum 

gusium conaidisset, comitiali morbo ex consueiudine 

correptum apud convivas emeniiius, postero die rapiim 

inter maximos imbres translatiiio extulii funere. 

4. Matris effuso cruore.] Matrern dicta faciaque sua 

exquirentem acerbius et corrigentcm, ait idem Suetonius, 

ita gravabatur ut mtnis ejus ac violentia territus 

hanaperdere statuerit. Et cum veneno pertentassei sentiretque 

antidotis prxmunitam, lacunaria, quse noctu 

super dormieniem, taxata macKina, deciderent, paravit, 

quod pluraque aiia cum videret votis non respondere, 

pagione niatrem occiclit : unde illi versus : 

Quis negat ûeoe magna de stirpe Neronem? 

Suslulit bic malrem, sustulit illepatrem. 

5. Corpus et visu gelidum pererrans.] Adduntur Tprsi- 

dictis atrociora, inquit Suetonius, nec incertis auctoribus, 

Neronem scilicet advisendum interfectxmatris cadaver 

accurrisse, contreciasse membra, alia vitaperasso, 

alia laudasse, sitique interim oborta bibisse. Hinc nunc 

dicitur cenôr extincti decoris, quod quemadmodum 

censor de uniuscujusque facultatibus facere solebat, D q 

Nero singulds malerni corporis partes lustrare, et de 

singulis sententiam ferre non dubitaverit; nou iacr}'- 

matus, quod mirum : conscientia enim illa, qua confessus 

est exagitari se veluti verberibus furiarum ac 

tajdis ardentibus, quaque agente sitis prffidicta ohorta 

fuit, eumdem ad lacrymas fundendas cogere debuisset 

: sed vox conscientia? tuno propter majorem perturbatiouis 

impetum, credo, ab ipso vix audiebatur. 

8. Hic tamen, etc.] Scelestissimus tamen ille Nero, 

utpote Romanorum imperator, populos ab ortu ad 

occasum, et a septentrione ad austruni regebat. Nimirum 

Romanum imperium longe lateque diffusum 

ad quatuor prtecipuas mundi parles, ortum, occasum, 

septentrioneni, et meridiem pervenerat : unde Virg. 

A^n. VI, V. 781 : 

En hujus, Nate, auspieiis illa inclyta Roma 

Imperium terris, animos a^quabit Olympo... 

Hie vir, hic est, tibi quem promitti saepius audis, 

Aiigustus Caesar, divum genus : aurea conde 

Secula qui rursus Latio, regnata per arva 

Saturno quondam : super el Garamantas etlndos 

Proferet imperium : jacet exlra sidera tellus, < 

Extra anni solisque vias, ubi coeliber Atlas 

Axem humero torquet stellis ardentibus aptum. 

Hfe autem quatuor mundi partes hic optime notantur 

: ortua quidem et occasus, Phoibo qui veniens ab 

exiremo ortu, condii radios sub undas. Sic Virgil. i 

Georg., V. 438 : 

Sol quoque et exoriens, et cum se condet in undas 

Signa dabit : solem certissima signa sequeulur. 

Septentrio vero et meridies, Septem trionibus et noto 

torrente arenas : nam Sepiem triones sunt constellatio 

borealis, quie vulgo M(yof Ursa dicitur, quajque ex 

septem prascipuis stellis constans, referre videtur 

P plaustrum, boves trahentes, etbubulcuin ducenlem ; 

boves quippe ab officio olim dicebantur teriones, quia 

solum terunt, aut ierriones, quia terram arant, aut 

siriones. quia striam faoiunt. Notus autem ventus est 

a meridie tlans, qui ideo cum magno calore conjunctus 

dicitur. 

14. Celsa num tandem vcduit potestas?] Hoc prsesertim 

Neronis exemplo probatur potestas habeutem 

non efficere meliorem, quod praiseus est philosophiae 

institutum : si qua euim magna unquam fuerit inter 

homines potestas, quceque adeo potuerit potentem 

reddere meliorem, hrec fuit potestas Neronis, quippe 

qui universum terrarum orbem imperio suo regeljat; 

hffic tamen potestas, quanta quanta fuit, insani Neronis 

rabiem non potuit vertere. Rabies proprie morsus 

caninus, quo scilicet canis huc illucque raptus obvia 

quceque aggreditur : sic Nero omnium tyrannorum 

crudelissimus, 

16. lieu gravem sorlem] Sic Virgil. /Eneid. vii, v. 

93, dixit : 

Heu stirpem invisam et fatis contraria nostris 

Fata Pbrygum! 

Sic optime dicitur : 

hominum fidem! 

mc perdiium ! Proh deum atque 

16. Quoties iniquus addilur ssevo gladius veneno!] 

Quoiies potestas iniqua cum crudeli voluntate reperitur 

conjuncta : nam signum hic accipitur pro re signiflcata. 

Sic proverbii instar dioi solet : Gladium acuium 

avertas : Ne puero gladium, utostendatur potestas iis 

quibus noceat uon esse committenda. 

' Scis, inquam, ipsa.] I. Quidem Boetius testatur 

Philosophiam, ut pote consciam omnium cogitationum, 

quas Boetius habuerit, de modo quo Boetius 

ipse ad dignitates pervenerit, aitque se oplasse materiam 

gerendis rebus, non ambiiione, sed ne virtus tacita 

consenesccrct.

DE CONSOLATIONE PIllLOSOPIII^ LIB. II. 710 

mateham gereadis rebus optavimus, quo a ne virtus A sicut Ptolemceo probante didicisti, cjuee h a nobis 

tacita consenesceret. Et iUa '> 

: 356 Atqui ' iioc 

unum est c, cognitis animantibus incolatur. 

quod pr£Estantes quidera natura mentes, 

sed nondum i ad extremam manum virtutum perfeclione 

perductas allicere possil, gloriffi scilicet cupido, 

et oplimorum in rempublicani fama meritorum : 

"^ Huic quartai i si 

quantum maria paludesque premunt, quantumque 

j siti vasta regio distenditur, cogitatione subtraxeris, 

vix (j) angustissima inhabitaudi horainibus arca relinquetur. 

In boc igitur minimo puncti quodam pun- 

qua; quam sit exilis, et totius vacua ponderis, sic 

considera : (5) 

- Omneai terraj ° ambitum, sicuti 

^ astrologicis demonstrationibus accepisti, ad coeli 

' spatinm, puncti constat obtiaere rationem : id est, 

ut si s ad coilestis globi magnitudinem conferatur, 

nibilspatiiprorsushaberejudicetur. 159 tlujusîgitur 

tam exigua» in mundo regionis quarta fere portio est. 

a Ut non. 

f' Pbilosophia, 

c Inquit. 


commercii insolentia, non modo fama hominum sin- A nim mora momenti, si decem millibus conferatur 

gulorum, sed ne urbium quidem pervenire queat. 

vEtate denique Marci Tuliii, sicut ipse quodam loco 

"• siguificat, nondum Caucasum montem Romanae 

reipublicae fama (15J transcenderat, et erat tunc 

adulta t, Parlhis etiam caeterisque id locorum genti- 

bus formidolosa. Videsne igitur quam sit angusta 

quam compressa gloria, quam " propagare ac dila- 

tare laboratis ? ' Quid, quod diversarum gentium 

mores inter se, atque instituta discordant, ut quod 

apud alios laude, apud alios supplicio dignum judi- 

cetur. Quo flt, ut (20) si quem famae priedicatio de- 

lectat, huic, in plurimos populos nomen proferre, 

nullo modo conducat. Erit igitur pervagatainter suos 

gloria quisque contentus, et intra unius gentis terminos 

praeclara illa famse immortalitas coarctabitur. 

aSS Sed 

* quam multos clarissimossuis temporibus 

viros scriptorum inops delevit oblivio I Quanquam 

quid ipsa scripta proficiant, quse i cum suis aucto- 

ribus premit longior atque obscura vetustas? Vos 

autem immortalitatem vobis propagare videmini, 

cum futuri famam temporis (5) cogitatis. Qaod si ad 

ceternitatis inflnita spatia ° pertractes, quid habes, 

quod de tui nominis diuturnitate laeteris? Unius ete- 

a In somnio Scipionis 

b Romana respublica. 

e Vos homiues. 

d Non secus ac suos auctores. 

= Proferas conferendo. 

' Quid quod diversarum gentium morcs, etc.] Denique 

quamvis tantum foret alicujus nomen, hoc ut 

perveuire posset ad omnes mundi populos, non projilerea 

ejusdem gloria tanta esset : quoniam quod 

apud alios laude, id apud alios supplicio dignumjudicatur 

: quod nimirum populi praejudiciis potius et 

praecipitatione, quam evidenti ratione ducti judicent 

sic quae nobis placent vestes, epulcE, caeterajve agendi 

patiendique formae, hae exteris nationibus displicent 

saepius. 

- Quam multos, etc.] IV. Philosophia subjungit, 

prajdictam tamam nihili putandam esso propter breviores 

temporis, quo durare possit, limites. Cum enim 

fama haec ab aliena de tnis meritis existimatione 

pendeat, tandiu duntaxat ista fama durabit, quandiu 

in aliis bominibus vigebit meritorum tuorum memoria 

; atqui h£ec memoria perennis esse nequit : nam 

vel deerunt scriptores, quibus cerebrum niontemque 

liominum identideni commoventibus, impressa tuorum 

meritorum vestigia renoventur : vel aderunt. 

Si defuerint scriplores, te, non secus ac plures 

suis tempoiibus clari.^^simos viros delevit, oblivio 

delebit. Sic Romanorum merita veluti sepulta jacuerunt, 

auctore Sallustio in bello Catiliuario, quod 

prudentissimus quisque maT.ime negotiosus erat : ingenium 

nemo sine corpoie exercebut : optimus quisque 

facere quam dicere, et sua ab aliis benefacta laudari 

quam ipse aliurum narrare malebat, Sic virorum f

713 DE CONSOLATIONE PUILOSOPHI^ LIB. II. 714 

«5» Quid autem est, quod ad " praicipuos viros (de A 

his eaim sermo est) quivirtute gloriampetunt ; quid, 

iiiquam, est, quod ad lios de fama post resolutum 

morte suprema corpus attineat? Nam si, quod ' no- 

strm rationes (.'J) credi vetaut, toti moriuntur liomi- 

nes, nulla est omnino gloria, cum is, cujus ea esse 

dicitur, non exstet omnino. Sia vero bene mens sibi 

conscia l, terreno carcere resoluta, cojlum libera 

petit, nonne omne terrenum negotium spernet, qua?, 

se, coelo fruens, terrenis gaudet esemptam. 

1©J METRUM ' VII. 

AnuuuENTUU. — Pliilosophia stricta oratione quod 

statim dixerat soluta repetens, exemplis probat famam, 

qux per vitam non nisi exujua esse potest, 

morte flniri : ita ut quibus fama hxa videiur altera 

vita, his gemina mors subeunda sit. 

Prxstantes. 

Suarum cogitationura. 

' Nostrse nationes credi vetant.] Plures enim sunt 

rationes,quibusPhilosophiaprobatnientemhumanam 

esse immortalem, adeoque hominem totumnon mori 

unicam proferimus es ipsa mentis natura desumptam. 

Omnis res sive substantia, cujus nulla est nisi e.\terior 

causa, est perennis et perpetua, Deo nimirum, 

a quo est, suum agendi modum, quo illa substantia 

coudita est, continuante : sic genios tammalosquam 

bonos perpetuos fore credimus : sic ipsa materia, quoe 

vulgo dicitur prima, ab omnibus habetur perpetua. 

Atqui raens huraana ita se habet. Est quidcm substantia, 

quia alteri non Sffi® inhaBrens, suis subjacet 

qualitatibus : at ejusdem nulla est nisi exterior causa, 

efticiens et linis, quandoquidem ex materia non 

pendet. Atqui hujussua; immortalitatis mens humana 

ita conscia est, hanc utsemper appetat, quamquesibi 

* Carmen constans duplici genere versuum aller- 

.norum, quorum prior 'iarabicus se.T, posterior pariter 

iambicusquatuorhabet pedes, seepius locis imparibus 

spondeos, paribus iarabos. 

I. Mente prxcipiti. \ Sive prxcipitatione. Est autera 

prtecipitatio inconsideratum de ignoto judicium : 

prima erroris adeoque vitii origo. 

1. Petit.] Petere aiiquo, proprie corporis est ab 

una in alleramviciniam translati : sed propter quamdara 

similitudinem dicitur etiam de mente, quatenus 

bccc voluntate sua aliquo inclinat. 


Quicunque solam mente pr«cipiti petit 

Summumque credit gloriam, 

Late patentes cetheris cernat plagas, 

HS« .\rctumque terrarum situm : 

Brevem replere non valenlis arabitum 

Pudebit aucti nominis. 

Quid o superbi colla mortali jugo 

Frustra levare gestiunt? 

Licet remotos fama per populos means 

Dillusa, linguas explicet, 

Et magna titulis fulgeat claris domus, 

Mors spernit altam gloriam, 

Involvit humile pariter, et celsura caput, 

/Equatque summis inflma. 

Quisquis imonsiderato animo tendit tantum ad glo- 

B riam,et illam putat esse summum bonum; is considemTJE. 

ut raens nostra imaginandoillud possit defmire. Hinc 

cojIo attentius considerato, homo poterit sucB inlirraitatis 

convinci, maxirae si cum coelo velutiimraenso 

conferat exiguam, cujus ille sit minima portio, terram, 

sive 

4. Arctum terrarum situm.] Ut enim inleger terrse 

et aquK globus cum coMo coilatus rationera puncti 

habet, quemadmodum diximus; sic terrai habitabilis 

portio, in qua privati alicujus hominis merita cognoscantur 

laudenturque ab hominibus, comparata cum 

reliquo terrarum orbe, in quo idem homo neccognosci 

nec laudari potest, exiguum est puncti illius punctum 

: quare hunc hominem tum pudebit aucti nominis, 

quod tamen non valet reptere brevem ambitum. Sic 

Alexandrum magnumpuduit exmundis, quos putavit 

innumerabiles, ne unicura quidem subegisse. 

tantura deberet attribuere, hanc temeraria quadara 7. Superbi colta mortali jugo levare.] Immortalitaassumptione 

caducis etiam rebus, cum quibus ?,& (^tem sui nominis sibiin terris comparare; hoc, emm Aequamdara 

putat habere necessitudinem, tribuat : sic siderio, ut dictura est, tenentur illi qui famae apud 

parentes in liberis, auctores in scriptis, omoes in posteros acquirendaj sludent. 

superbioribus sepulcris immortalem quamdam vilam 9. Fama per populos means linguas explicet.] Faraa 

habituros sperant; quare Tullius, de Senect., Optimi, poetis fingiturhabere rationem personae, quKpennis 

inquit, cujusque animus maxime ad immorlalem glo- iustructa per loca etiam remotissima citissime ferariam 

nititur. 

tur, etsolutisore linguaqr.e populi, hunc ad loquendum 

excitet. Virg. i yEneid.. v. 461 : 

est hominibiis semelmori, ad Hebr. ix. Iloratius 1. i 

2. Summumque credit gloriam.] Summum scilicet D Carm., od. 28 

bonum : cura enim omne quod expetitur, id quamdam 

habeat boni speciem, propterea necesse est, ut quod 

pr;e omnibus expetitur, illud surami boni speciera 

habeat : tieri autem non potest ut gloria mortalis 

videatur sumraum bonum, nisiiis qui praecipites, notione 

obscura aut confusa ad judicandum ducuntur : 

iis nimirum, qui innata notione, qua omnes volumus 

esse felices, inducti, falsa assumplione hominipotius 

quam Deo unice adhrerent. 

3. Late patentes wtheris cernat plagas.] Tanta est 

ajtheris sive cceli undique ditfusi raagnitudo, hanc ul 

imaginatione assequi non possimus, quutit utcffilum 

a quibusdam philosophis non infinitum quidem, scd 

indefinitum vocetur : hoc est, latius diffusum, quam 


Bellaque jain fama totum vulgata per orbem. 

11. Titulis falgeal.] Titulus idem quod honor : 

oritur enim a (Grffico ri-ig. hoc «iro tou xiivj, honorare: 

unde Ttp/i, honor, Hino stemraata, imagines, 

aut quajcunque alia honorum signa tituli solent appellari. 

Claudian. carm. 26, v. I4i : 

Et duplices signat titulos commnne tropceum. 

12. Mors spernit altam gloriam, etc. Nam statutum 

Sed omnes una manet nox, 

Et calcanda semel via lethi. 

Daut alios furise torvo spectacula Marti : 

Exitio est avidis mare uautis. 

Mista senum ac juvenum densantur funera : 

Saiva caput Proserpina fugit. 

Et eodsm lib., od. 4 : 

nullum 

Pallicla mors aequo pulsat pede pauperum tarbenas 

Regumque lurres, o beate Sexti, 

Quod feliciter vertit noster Malherbaius, lib. vi : 

La mort a des rigueurs a nuUe autre pareilles : 

On a beau la prier, 

La cruelle qu'elle est se bouche les oreiUes, 

Et nous laisse crier. 

Le pauvre en sa cabane, oii le cliaume le couvre 

23


15 163 Ubi nunc fidelis ossa Fabricii jacent? 

Quid Brutus, aut rigidus Cato? 

164 Signat superstes fama tenuis pauculis 

Inane nomen litteris. 

Sed quod decora novimus voeabula 

20 Num scire consumptos datur? 

Jacetis ergo prorsus ignorabiles, 

Nec fama notos efflcit. 

Quod si putatis longius vitam tralii 

Mortalis aura nominis, 

25 Cum sera vobis rapiet hoc etiam dies, 

Jam vos secunda mors manet. 

ret hinc quidem spatia cmli ingentia, inde vero positionem 

terrx angustam, certe eumdem pudebit rumoris 

dispersi, qui non potest occupare parvam circumscriptionem 

terraruni. Proh! quare homines arrogantes 

ambiunt incassum liberare corpus suum a servitute mortisf 

Quamvis fama undique dispersa per gentes dissitas 

explicet linguas omnium istarum geatium ; grandisque 

familia splendeat illustnbus honoribus, mors 

tamten temnit hanc summam gloriam, includit eodem 

similiter tumulo abjectas sublimesque cei-vices et sequat 

ima supremis. Ubi ossa Fabricii fidi nunc jacent'! Quid 

nunc est Brutus. aut Cato severus ? Levis eorum memo- 

Est sujet a ses lois; 

Et la garde qui veille aux barriferes du Louvre, 

N'en defend pas nos rois. 

15. Fidelis Fabricii.] Fabricius consul Romanus 

apud plurimos, cum oratores, tum poetas, suam prasertim 

ob fldem celeberrimus, merito nunc vocalur 

fidelis. Primum quia a Pyrrho Epirotarum rege magnis 

muneribus, etiam quarla regni parle promissa tentatus, 

adduci nou potuit ut patriam desereret. Deinde 

quia medicum Timocharem contra ejusdem Pyrrhi 

regis sui caput spe prsemii venenum deferentem ad 

dominum suum reduci curavit, quod admiratus rex 

ait Fabricium difticilius ab honestate quam solem a 

suo cursu averti. Unde Claudian. carm. 26, v. 130 ; 

Et nuUi pervia culpae 

Pectora Fabricii doais invicta vel armis. 

16. Quid Brutus.] L. Brutus, sic dictus propter 

stupiditatem, quam metu Tarquinii simulabat. Ille 

Tarquiniis ob violatani Lucretiam expulsis, liberla- 

unde po- 

tem Romanis asseruit,una cuni Collatino : 

puhis Romanus imperium in eosdem libertatis suoe 

vindices transtulit, mutato tamen et jure etnomine : 

quippe ex perpetuo annuum placuit, ex singulari 

duplex, ne potestas solitudiue vel mora corrumperetur, 

consulesque appellavit pro regibus, ut consulere 

se civibussuis debere meminissent. De hoc Bruto 

saepissime loquitur Claudianus, ut carm. 2^2, v. 322 : 

Sit trabeis uU.or Slilicho, Brutusque repertor. 

Libertas populi primo tunc consule Briito 

Reddila per fasces : hic fascibus expulit ipsis 

Servitium; instituit sublimem Briitus honorem. 

19. Rigidus Cato.] Sicut Brutas a simulata stultitia, 

sic Cato a vera prudentia coguomentum est : catus 

quippe, unde Cato, est sapiens. Ausonius in Mosella 

legumque catos fandique potenies. Propterea plures a 

sua sapientia dicti sunt Catones. Juvenal. sat. 2, v. 40: 

Terlius e ccelo cecidit Cato. 

Duo tamen sunt prffistantissimi viri, qui hoc cognomine 

donati fuerint, quosque Philosophia liic potuit 

intelligere; Major videlicet, et Minor; amho, sed 

diversis temporibus, e Porlia, gente Tusculi obscura 

orti. Cato Major, qui Censorius dictus est, Uorebat 

A 

INTERPRETATiO. 

NOTÊ. 

165 PROSA VIII. 

Argumentum. — Adversa fortuna, inquit Philosophia, 

in hoc prosperx prxstat, quod prospera mentem involvens 

tenebris, eamdem inducat eum ad errorem, 

tum ad vitium; adversa vero mentem exuens prsejudiciis, 

hanc veluti manu ducat et ad veritatem et ad 

virtutem. 

Sed ne me a inexorabile contra fortunam * gerere 

bellum putes, est aliquando cum de hominibus fallax 

Q 

illa nonnihil - bene mereatur, tum scilicet, cum se 

aperit, cum frontem detegit moresque profitetur. 

Nondum forte quid loquar intelligis. Mirum est, 

i> quod dicere gestio, (3) eoque sententiam verbis ex- 

plicare vix queo. Eteuim ^plus hominibus " reor ad- 

ria notat vanum nomen paucis litleris. At quia cognoscimus 

nomina heec pulchra, nonne ex eo fas est mbisnosse 

homines, quorum sant ista nomina, eajsimctosf 

Ergo, homines, jacetis omnino incogniti, nec 

fama reddit vos cognitos. Quod si existimatis vitam 

vestram magis produci favore humanse existimationis; 

quandoquidem xtastandem aliquando ventura abripiet 

vobis hanc quoque existimationem, niinc altera mors 

vobis est exspectanda. 

= Implacabile. 

t Ideoque. 

717 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHM LIH. II. 

versam quam prosperam prodesse fortunam. 

^ enim semper specie felicitatis, cim videtur blanda, 

mentitur; B

; 


Certent solvere machmam. ^ Hic fidis etiam sua 

Hic sancto populos quoque Dictat jura sodalibus. 

Junctos foedere continet; B69 felis hominum genus, 

Hic et conjugii sacrum Si vestros animos amor, 

25 Castis nectit amoribus 

30 Quo coslum regitur, regat 


nectit hanc- sei-iem rerwn: hoc cessante, qux consen- incorrupta, amor confirmat sacramentum conjugiale 

tiunt nunc, staiim dissentient, et tentabunt destruere flammis pudicis : amor denique reddit fidelibus amicis 

machinam, quam nunc constanter cient prxclaris moti- quod suum est. vos beatos homines, si idem amor 

bus. Amor continet populos inter se conjunctos pace Dei, quo coclim gubernatur, gubernet vestras mentes. 

miJE. 

teneant, sive intra sive estra corpora, quK quod ex 28. felix hominum genus, etc.] III. Agitur de 

elementis constent, vocantur mtsta 3° ; quod coelum amore divino, quo non modo cojlum, sed omnia etiam 

sidera suis temporibus, et mare fluctus suis locis corpora sic reguntur, ut bajc a divina voluntale ne 

contineat. De P/iffifioetifespero jam diximus. latumquidem unguem discedant. Una est mens liu- 

22. Hic sancto populos.] II. Agitur de amore hu- g mana quas, quod ab ipso Deo sio fuerit dilecta ut limano. 

Hic multiplicis est generis : triplicis duntaxat bertatis sit particeps, a prima volendi amandique 

nunc meminit Philosophia, nempe, 1° amoris, qui norma, voluntate divina, recedat. Quare id unum 

est inter populos, quo populi ffiterna in pace conti- esse debet Philosophiffi votum, ;ut eadem mens hunentur;2" 

amoris, qui estinter conjuges, quosacrum mana, contempta propria voluntate, proprioque 

sive sacramentumconjugiale confirmatur; 3» amoris, amore, ad voluutatem amoremque Dei sese accomqui 

est iater amicos, quo amicus, amico tanquam 

alteridem, inducitur ad benefaciendum amico, cogitatione, 

verbo et opere : ha3c quippe sunt sodalium 

modet, ut sanclos viros iniitata, voce cogitationeque 

submissa, dicat cum propheta rege : Doce me facere 

voluntatem tuam, et cum Apostolo : Domine, quid me 

jura. 

visfacere ? 

BW® PROSA PRIMA. 


qute paulo acriora esse dicebas, non modo non per- 

Ahgumenthm. -- Philosophia rursus alevioribusadva- horresco, sed audiendi avidus vehementer efflagito. 

lidiora argumenta progrediens Boetium pnedictis ^^^ j^^^ 

. 

jH^ gg^gi ^ ^^^ ^^^.^^ ^^^^^^^ 

rationibus ad majora percipienda commotiim para- , .^ _ ^ . , ^ . 

tumque monet, fore ut ipsum, initio a notioribus „ tacitus attentusque ,rapiebas, eumque tuK mentis 

*^ 

sumpto, adveram felicitatemducat. 

habitum vel exspectavi, ve), quod est verius, ipsa 

Jam ^ cantum illa finierat, cum ' meaudiendi avi- perfeci : talia sunt quippe qua; restant, ut degustata 

dum, stupentemque arrectis adhuc auribus carminis quidem mordeant, interius autem recepta dulcescant. 

mulcedo defixerat. Itaque paulo post ; 0, inquam '', Sed quod tu te audiendi cupidum (5) dicis, quanto 

summum lassorumsolamenanimorumc, quantum me ardore flagrares, si quonam te ducere aggredimur 

vel sententiarum pondere, vel canendi etiam jucun- agnosceres. Quonam, inquam ^ '? ' Ad veram, inquit e, 

721 DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHIii: LIB. III. 722 

intueri. Tum ego » : Fac, obsecro, et quse illa vera A 

sit, sine b cunctatione demonstra. Faciam, inquit 

illa ", (10) tui causa libenter : J*S sed ' quse tibi 

causa notior est, eam prius designare verbis, atque 

informare conabor : ut ea perspecta, cum in contrariam 

partem fleseris oculos i, vera3 specimen beati- 

tudinis possis agnoscere. 

1*3 METRUM * PRIMUM, 

dam esse falsa, quam induatur vera opinione bonorum. 

Qui serere ingenuum volet agrum, 

Liberat arva prius fruticibus, 

Falce rubos, filicemque resecat, 

Utnova fruge gravis Ceres eat. 

BS'4 Dulcior est apium mage labor, 

Si malus ora prius sapor edat. 

Argumentum. — Philosophia exemplo corporum ; nimirum 

agri, palati, nee nonaeris, male etbene alternis 

affectorum, probat, [mentem humanam prius exuen- 

Gratius astra nitent, ubi notus 

Desinit imbriferos dare sonos. 

Lucifef ut tenebras pepulerit, 

" Boetius repono 

Mora. 

I, 


spinas et fiUcem, ut Ceres recens procedat, onusta fructu. 

Mel opus apum videtur multo suavius, si palatum 

c Philosophia. 

ante imbuatur sapore ingrato. Sidera fulgent jucundius, 

d Mentis. 

Quicunque cupit seminare campum liberum, ille im 

cum notus ventus meridianus cessat edere fragores 

pluvios. Postquam stella referens lucem fugavit noprimis 

purgat fundum arbustis, rescinditque falce B ctem, dies formosa ducit equos rubentes solis. Sic tu, 

NOTJE. 

nis sensuum, spiritibus impressa cerebro vestigia 

relegentibus commovetur, justa iilud Claudian. carm. 

27, ,V. 1 : 

Omnia qufe sensu volvuntur vota diuruo, 

Pectore sopito reddit amica quies. 

Veuator defessa toro cum merubra reponlt, 

Mens tamen ad silvas et sua lustra redit. 

Quare in somniis hominum, ut ssepe est aliquid falsi, 

ita semper est aliquid veri. In his, inquam, saspe est 

ahquid falsi; qnod ssepe mens somniaus exterioribus 

corporibus triJouat quodillisnonconvenit. Atiniisdem 

semper aliquid veri est, v. g. somniantem cogitare : 

sicat ergo homo non somniat nisi ante captis ab ipso 

corpore speciebus, sic mens qufe nullum peculiare 

Non minus ingenua est et mihi, Marce, gula. 

2. Liberat arva.] Arvum, inquit Festus, dicimus 

agrum nondum satum : in agro autem nondum sato 

nasci solent fllix, rubi et frutices, de la fougere, des 

ronces et toutes sortes de broussailles ; quae propterea 

reseoanda sunt. 

4. Ut nova fruge gravis Ceres eat. TJt terra sitfecunda. 

Ceres enim terra est, quod, ut omnes sciunt, 

frugum inventrix habetur et nutrix. Virg. i Georg., 

V. 147 : 

Prima Ceres ferro mortales vertere terram 

Instituit, cum jam glandes atque arbuta sacra: 

Deficerent silva;, et victum Dodona negaret. 

i>. Dulcior est apium mage labor.\ II. Philosophia 

bonum appetit, ,^ nisi duce felicitatis , notione, ab ortu utitur exemplo palati, aut cujuslibet , alterius gustus 

divinitus insita, non male dicitur hanc felicitatem C organi, cui dulce eo magis arridet, quod amarum 

somniare : quamobre.m, sicut per somnum contingit, 

illa insita felicitatis notio alienis imaginibus ita obscuratur, 

ut ipsa felicitas ab ipsa mente, cui est insita, 

clare et distincte non percipiatur : hinc falsa 

assumptione in divitias, aut quodlibet aliud a Deo 

diversum, velut in summum bonum suumque ulti- 

mum finem, inclinata tendit. Propterea quasrenda. 

' Qux tibi causa notior est.] IV. Eadem Philosophia 

monet sibi initium sumendum esse a notiori- 

bus : in omni quippe methodo semper fit progressus 

a notiuribus ad minus nota : 

ut nimirum hac evidenti 

notione ducamur et ad investigandum, et ad discernendum 

id quod quairitur, ab eo de quo non est 

quwstio. 

justaverit : ut nimirum significet, veritatem fugato 

errore fieri gratiorem. Hic autem labor apium est 

mel : apes enim liquentia mella stipant, auctore Virgilio. 

Non modo dicitur apum; sed etiam apium 

quandoquidem illud est ex laoc contraclum : sic dicitur 

Quiritium et Quiritum; loquentium'fii loquentum. 

Sed labor ^nage dulcior modus est loquendi, quem 

grammatici vocant pleonasmum : sic Plautus dixit 

magis majores nugas agere. 

6. Simaius ora prius saporedat.] Forma elocutionis, 

quae Griecis i/ncOlKjo vocatur : qua propter mutuam 

partium necessitudinem, quod de una dici solet, id 

aliquando de altera quoque dicilur. SicVirgiliusdixit 

dare classibus austros ; 

alius dicerepotuisset cZarectos- 

* ses austris. Quod vocatur Phaliscum. Est autem 

Ea autem est intersaporem et oranecessi- 

carnien constans 

ex uno genere versuum, 

tudo, ut, sicutsapor partes oris penetrans, 

quorum has veluti 

quilihet ex 

partitur, ita eadem oris 

tribus 

partes 

dactylis saporem admittentes 

et uno pyrrichio componitur. Quare n/ j-'-; t I , * - , , - , , 

observari poterit quartus, versus, in quo contra com- ° '^"'^° dividant vei (ut cum : philosophis loquar), si 

... ,. , . . ^ . . ^ r,].(TnnQ D.iic,ne mriniimc 

munem usum ultima syllaba hujus nominis Ceres con 

trahitur, ut horum miles, seges, pedes. 

1. Serere volet agrum.] I. Philosophia utitur exemplo 

agri, qui non prius potest esse ferax, quam extractis 

virgultis cultus fuerit. 

1. Ingenuum.] Ingenuus fit ex prffipositione m et 

verbo geno, quo usi sunt Varro, Lucretius, pluresque 

alii pro gigno : quare ingenuus idem videtur esse quod 

ingenitus : quemadmodum i?!ê?u'u)n sajpius usurpatur 

pro natura cujusque rei : sicut Virg. ii Georg., v. 

177 : Nunc locus arvorwm ingeniis. Sic fontes dicuntur 

ingenui sive nativi a Lucretio 1. i. Sic bomo dicitur 

ingenuus, cum a primo ortu, nullo servitutis jugo 

pressus liber est. Similiter ergo ager ille dici potest 

ingenuus qui nullis plantis consitus sic liber est, ut 

ad quodlibet semen concipiendum videatur aptus; 

quemadmodum a primo ortu fuisse crediderim. Sic 

gula, quam nuUi sapores prasoccupaverunt, ingenua 

vocatur Martiali Epigr. 1. vi, ep. 11. 

organa gustus modificentur ab escis, sic escas ab organis 

gastus modificentur. Optime tandem post amara 

mel dicitur dulcius : quemadmodum in musica concordia 

brevem discordiam excipiens videtur suavior: 

quod nimirum ingrato illo motu quoddam organo 

sensifero infligatur vulnus, quod escipiente grato 

alio molu reparatur. 

7. Gratius astra nitent, etc.J III. Philosophia utitur 

exemplo aeris, quatenus hic ciintrarias vices duplicis generisalternissubit. 

Primum quidemquatenuspluviam 

excipit tempus sereuum : ubi notus, idem qui auster, 

ventus est a meridie llans, qui quod cogat nubes in 

aquam abituras, idcirco imbriferos sive pluvios sonos 

dicitur emittere. Atqui quod cadente pluvia lumen 

impeditum, sit minus idque interruptis vicibus oculos 

feriens, uativam oculorum tcmperiera turbet; idcirco 

lumen cessanlem notum excipiens turbatam 

oculorum complexionem sic reparat, ut idem lumen 

gratius videatur. Deindequatenus diessuccedit nocti : 

ubi Lucifer est stella matutina, quaj vocatur Venus.

723 AN, MANL. SEV. BOETII 724 

10 Pulchra dies roseos agit equos. 

I 9S Tu quoque falsa tuens bona prius, 

Tncipe eolta jugo retrahere ; 

Vera detiinc animum subierint. 

lySPROSA II. 

Argumentum. — Philosophia, proposita summi boni 

notione, ostenclit generatim homines cuilibet bono 

creato unice studentes falsa assumptione decipi. 

Tura 

' defixo pautulum visu, et vetut - in " au- 

'Omnis 

Boetii qui anlea animo attendebas ad bona ementita, 

incipias isLndem subducerc ayiimum ab eorumtyrannide, „ 

tum 'oera bonaintrabimt saMem notione mentem tuam. 

* Regiam. 

b Diversa quidem via. 

Intima est quinque errantium, inquit Cic. u de Nat. 

deor.. terrxque proxima stella Veneris, quse 'tcja-yopoi; 

Grjece, Lucifer Latine dicitur cum antegrediatur 

solem, cum autem subsequitur, Hesperus. Viigil. ecl. 

VIII, V. 17 : Nasccre, pirseque diemveniens age Lucifcr 

ulmum. Sol porro diei parens, poetis fingitur vebi 

quadrigis equis, quos dies, ulpote sotem antecedens, 

nunc flngilur ducere. 

11, Tu quoque. Quae cum ita sehabeant, cum arva 

non serantur uberes fructus attatura, nisi prius fruticibus 

avulsis; cum met post saporem amarum sit 

dutcius; cum sidera cessantibus ventis ptuviisque 

jucundius futgeant; cum denique dies non oriatur, 

nisi fugatis tenebris; propterea tu, o Boeti, non nisi 

depositis prsejudiciis assequi poteris de bono veritatem 

: sed beec eo tibi gr.itior erit, quod errorem escipiat 

: ergo 

12. Incipe colla jugo retrahere.] Ut coi'poris, sic 

in boc 

etiam mentis quKnam est captivitas : sed 

mens diilert a corpore, quod corpus possit, mens 

vero nonpossit, invito liomiue, cujus est, quibusdam 

vinculis detineri : propterea non abs re Pbitosoptiia 

hortatur Boetium, ut incipiat colla jugo retrahere : 

Jugum enim ittud mentis est. 

Verum duobus raodis mens bumana intetligi potest 

vinculis detineri. Primum quidem ratione notionis, 

quatenus ba^c obscura est, aut confiisa; deinde 

ratione sua? votuntatis, quatenus ignoratione ducta 

in errorem aut vitium labitur. Nondum agitur de posteriori 

boc vincutorum genere, sed tantuni depriori. 

Cnm autem eadem niens ita sit particepscogitationis, 

haec ut nequeat exui obscura, quiu ctara notioue in- 

A tamea beatitudinis finem nititur pervenire. * Id autem 

(S) est bonum quo quis adepto nihit ulterius 

desiderare queat. Quod quidem est omnium summum 

bonorura, cunctaque intra se bona continens : cui si 

quid c abforet, summum esse non posset, quoniam 

relinqueretur extrinsecus quod posset optari. Liquet 

* igitur esse bealitudinem statuin bonorum 

omnium congregatione perfectum. BS9' * Hunc, 

uti disimus, » diverso tramile mortales omues co- 

gustam suae mentis sedem recepta, sic ccepit : 

nantur adipisci. * Est enim mentibus hominum veri 

mortalium cura quam muttipticium studiorum labor boni naturatiter 

exercet, diverso quidem catle procedit, sed ad unum 

i, f inserta cupiditas, sed ' ad fatsa e 

devius error abducit. ^ Quorura quidem aliisummum 


" Abesset. 

d Patet. 

e Variis modis. 

f Insita. 

g Aberrans. 

^ Omnis mortalium cura, etc.] Ilsec est propositio 

quam Pbilosophia nunc suscipitprobandam, videlicet 

omnes homines ad lieatitudinem tendere sed diversa 

via, quod ut exsequatur, primum proponit summi 

boni notionem. 

' Id autem est bonum.] Bonum generatim vocatur 

ittud quod beare videtur: bonum quippe ut censet 

Ulpianus, a beando dicitur : unde antiqui pro bonus 

dixere benus; ex qiio in usii reraansit beiie et 

bellus. Sed quod beare videtur, philosophis duplicis 

est generis : ununi dicitur res, atterum vocatur modus 

: prius beatitudo objectiva, posterius beatitudo formalis 

iisdem appeltatur : utrunique hic definit Phito- 

sophia. Prius sic; bonum, quo quis adeplo, nihil 

iitterius desidcrare queai ; liiqne hoc dicit summumbo 

C nwm; nimirum in genere rei. Posterius vero sic:statum 

bonorum omnium congregatione perfectum : elhoc 

vocat beatitudinem. Prius, nobis dicitur Deus;posterius, 

cogitatio meutis Deo constanter adbserentis. 

Sed de liispostea. 

^ Hinc diverso tramitc morlales.] Deinde Philosophia 

probat homines diversa via tendere ad beatitudinem; 

quod innatam summiboni notionemmaleappticent. 

' Est enim mentibus hominum, etc.] Ut enim Deus 

mentem humanam propter semetipsum condidit ; sic 

eidem menti statim ab ortu indidit non sotum notionem, 

sed etiam vuluntatem summi boni, quod nihit 

est aliud qiiam ipse Deus. 

' Ad falsa devius error abducit.] Quandiu mens humana 

Deum et magistrum audit, et ducera sequitur, 

tandiu et erroris et vilii est expers : sed vix eadem 

duatur, (propterea Pbitosophia nunc ait fore ut 

mens Boetii, si haic bona falsa desiuat intueri, vera D êns divinailla lege sotuta est, cum consors corpus, 

inspiciat. 

Tu quoque falsa tuens bona prius, 

Vera dehinc animum subierint. 

' Defixo visu.] Sicut oculi huc iltucque voluti in- 

constantem, sic fixi constantem mentis ad atiquid attendentis 

cogitationem significant. 

' In augustam sedem.] Quod enim Ptiilosophia si< 

qusedam regina, idcirco hanc decel (Jtigusta siveregia 

sedes. Verum Phitosopbia instar philosophi sive, ut 

loquuntur, in C07icre(oconsiderata et corpore et mente 

videtur constare. Quandiu autem mens corpore alirepta, 

pro hujus suasione, cogitat, tandiu errat, aut 

saltem errnndi periculo subest, quod pra?cipitatione 

aut prsejudicio ducatur. Quamobrem si mens philosophica 

voluerit optime cogilare, neccse esl iit ipsa, 

corpore vetuti valere jusso, ad se redeat, suasque 

eogitationes atteatius meditetur. 

imperari impaiiens, in ipsa mente plures excitatpcrturbationes, 

quibus obscuritas primum et confusio ; 

deindo multiplex error ejusdera nientis oritur. Ilte 

autem error dicitur dcvius : non sotum quod itte sit 

cogitatio mentis a vera jiidicandi norma aberrantis : 

sed etiam quod idem causa sit, ciir appetitio, judicii 

antecedentis comes, a sua etiam tege aberret : hinc 

dicilur abducere ,id falsa; fatsa scilicet assuraptione 

ut jam probandum est de divitiis, honoribus, potentia, 

gloria et votuptatibus, primiira qiiidcm seorsum, 

postea comparate spectatis. 

8 Quorum c/uidem alii, etc,] I. Agitur de divitiis : 

qiii his inhiant, sic argumcntari videntur : sumraum 

bonum estiiihilo indigerc : qua^ propositio est verissima 

: sed qui divitiis aftlinint, hi nihito indigent 

qua? est assumptio fatsissima : imo quo ditior est 

homo, eo pturitius indiget.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIB. III. 726 

esse bonura nihilo indigere credentes, ut divitiis af- A nunieratur. Reliquum vero vel potentifc causa, vel 

fluant, (5) elaborant : ' alii vero bonum, quod sit 

dignissioium veneratione, judicantes, adeptis honoribus, 

" reverendi civibus suis esse nituntur. ^ Sunt 

qui summum bonum ia summa potentia esse consti- 

tuant : hi vel regnare ipsi volunt, vel regnantibus 

adhajrero conantur. B*S. ^ At quibus optimuni 

quiddam claritas videtur ; hi vel belli, vel pacis ar- 

tibus gloriosum nomea propagare festinant. 

' Plu- 

rimi vero boni fructum gaudio, laetiliaque meliun- 

tur: lii felicissimum putant voluptate diffluere, 

^ Suat etiam, qui horum fiaeis, causasque alterutro 

fc (3) permutant : ut, qui divitias ob potentiam, voluptalesque 

desiderant ; vel qui potentiam seu pe- 

cuuice causa, seu proferendi nominis petunt. " In his 

delectationis assumitur. Jam vero corporis bona " 

promptum est, ut ad superiora referantur. Robur 

enim magnitudoque videntur i praestare valentiam : 

pulchritudo atque (15) velocitas celebritatem : salu- 

britas, voluptatem. Quibus omnibus solam beatitudinem 

desiderari liquot. Nam quod quisque prae caeteris 

petit, id summum esse judicatbonum. Sed summum 

bonum beatitudinem esse deQnivimus. Quare 

beatum esse judicat statum, quem praj caeteris quisque 

desiderat. Habes igitur ante oculos b propositam 

fere (50) formam felicitatis humanoe, opes, ho- 

nores, potentiam, gloriam, voluptates. 199 ' Quae 

quidem sola considerans Epicurus, consequenter sibi 

summum bonum voluptatem esse constituit ; quod 

cteterisque talibus huinanorum actuum, voto- ^ castera omnia jucunditatem animo videantur atferre. 

rumque versatur " intentio ; veluti nobilitas, favorque 

popularis, quae videntur quamdam claritudinem 

comparare ; uxor ac liberi, qui (10) jucunditatis gratia 

petuntur. Amicorum vero,


quod aeque perficere beatitudinem possit, quam co- 

piosus bonorum omnium stalus, nec alieni egens, 

sed sibi ipse sufliciens. Num vero labuntur a hi qui 

quod sit optimum, id etiam reverentiK (10) cultu dignissimum 

putant? minime. Neque enim vile quiddam, 

contemnendumque est, quod adipisci omnium 

fere mortalium laborat intentio. An in bonis non est 

numeranda potentia ? Quid igitur ? Num imbecillum 

ac sine viribus aestimandum est, quod omnibus re- 

bus constat esse prjestantius ? An claritudo niliili 

pendendaest? Sed b (13) sequestrari nequit, quin 

omne quod excellentissimum sit, id etiam videatur 

esse clarissimum. Nam non esse anxiam tristemque 

beatitudinem, nec doloribus molestiisque subjectam 

quid attinet dicere, quando in minimis quoque rebus 

id appetitur, quodhabere fruique delectet? US© 

Atqui heec sunt, quse adipisci homines volunt, eaque 

de causa divitias, dignitates, regna, gloriam volupta- 

lesque desiderant, quod per hfec sibi sutficientiam, 

reverentiam, potentiam, celebritatem, la^titiamque 

" Judicando , idest crrant. 

i Negari. 

: 

'^ Affectionibus. 

d Summo bono. 

Yoto argute canere chordis tardis, quanlas inclina- 

hasque probat esse veras : ex quo conficit homines 

hicnon errare^nisi assumptione. De verbo sequestrari 

supra dictum est. 

A credunt esse venturam. Bouum est igitui' quod tam 

diversis (5) '^ studiis homines 'petunt : in quo quanta 

sit ' naturae vis, - facile monstratur, cum ' licet 

variaj dissidentesque sententia;, tamen * in deligen- 

do i boni fine consentiunt. 

pj 

\NTERPRETATIO. 

ISI METRUM * II. 

Argumentum. — Quamvis naturalem leonitm, avium, 

plantarumque indolem expellas, hsec, instar solis ab 

occasu ad ortum remeantis, recurrit, finem principio 

junctura. 

Quantas rerum flectat habenas 

Natura potens, quibus immensum 

Legibus orbem provida servet 

Stringatque ligans irresoluto 

Singula nexu, placet arguto 

Fidibus lentis promere cantu. 

JSI Quamvis Pseni pulchra leones 

Vinoula gestent, manibusque datas 

Captent escas, metuantque trucem, 

iO Soliti verbera ferre, magistrum. 

tiones rerum natura potens vertal, et quibus legibus eadem 

na.iuvsiprospiciens tuteturmundumingentem,contineatque 

omnia connectens vinculo indissolubili. Licet 

leones Africani gerant catenas splendidas, et capiant 

cibos porrectos manibus domini, et timeant ipsum do- 

Cogere consuesset rerum natura creatrix. 

Quibus legibus.] Ut enim corporibus ad movendum,sic 

mentibusad cogitandum suae suntleges, 

Vis natura;.] Nempe ideae naturaliter insto C ab eo, a quo res istce habent primum ut moveantur 

mentibus humanis : in qua unusquisque videt com 

prehensum, quod pradictis propositionibusasseritur. 

2 Facile monstratur.] Saltem a consequentibus, 

sive, ut philosophi loquuntur, a posteriori. 

' Licet varix dissidcntesquc sententise.] Pra3dicta2 

nimirum assumptiones. 

* In deligendo boni fine conscntiunt.] Propter prEe- 

dictam summi boni idcam unicuiqueinsilam, ratione 

utsa^pius dictum 

cujus prredictaj proposiliones flunt : 

est : usque adeo ut in cmteris, sic in homiue flnis ad 

ortum debet recurrere. 

* Quod dicitur Pindaricum. Est autem carmen constans 

ex uno genere versuum, quorum quilibet quatuor 

pedes habet, sed tanta libertate dispositos, ut 

unusquisque nunc spoudeus, nunc dactjdus, nunc 

anapffistus, nuuo trochasus esse possit. 

et cogitent, Conditore constitutas : quare ut Deus est 

immutabilis, sic ieges istee firmse sunt, dignre propterea, 

quaj tanquam propria philosopliicce. meditationis 

materies, ab ipsa Phiiosophia considerentur, 

suisque auditoribus seu stricta seu etiam soluta oratione 

proponantur. Arguto autem hoo cantu Philosophia, 

ad probandum id quod sibi proposuit, quatuor 

adhibet argumentorum genera : 

primum a leonibus, 

secundum a volucribus.tertium a plantis, quartum ab 

ipso sole desumitur. 

7. Pceni leones.] I. Philosophia probatura, perpetuum 

esse cujuslibet rei ad suum principium remeantis 

cirouilum, argumeutatur a leonibus, quos 

vocat Pxnos sive Africanos, quod ut populi, sio leones 

Africee ferooiores esse soleant. Virg. i Jineid. 

V. .306 : 

1. Habenas.] Ilabena; proprie dicuntur de equis, Et jam jussa facit, pouuutque fcrocia Poeui 

quippe quos his iustruinenlis ad nutum habemus tra- D Corda, volente Deo. 

ctamusque. Quod autem equi habenis huo illucque Seueca in Hippol. v. 347 : 

tleclantur, factum est ut habenaj dicantur modo de 

legibus, quibus res caeteroe reguntur ; modo de ipsis 

rerum inclinationibus, quibus tanquam freuis, res 

ipsae Jlectuntur. Sic TuIIius, de Amic, commodissimum 

est, inquit, quam laxissimas habenas habere amicitix, 

qiias vel addîcas cum velis, vel remittas. Sic 

etiam Virg. Mneid. xii, v. 498 : 

Terribilis sajvam uullo discrimine cajdem 

Suscitat, jrarumque omues etTaadit habenas. 

2. Natura potens.] Natuaa, quod dicatiir a nasci 

idem est quod principium : quare ut prinoipium sic 

natura multiplicis generis. Ilic Deus est, a quo primaj 

rerum omnium inclinationes, ut a primo principio 

oriuntur. Sic TuIIius ii, de Nat. deor : Natura, 

iuquit, est qux contineat mundum omnem eumquc 

tueatur. Sic Lucret. I. i 

Denique ni minimas inpartes ouncta resolvi 

Poeni quatiunt colla leones, 

lum sitva gemit 

Cum movit amor ; 

Murmure sa3vo. 

Quasi dicat : quemadmodum leones feroces, vinculis, 

escis et verheribus mansuefacti statim atque 

sanguinem missum, ooulis, praesertim naribus, perceperuut, 

veluti immemores, suse captivilatis, prioris 

vero suifi indolis memores, fremunt, vinoula rumpunt, 

et ipsum domitorem lacerant : sio homo suee 

originis memor ad suum principium conatur regredi. 

Sic Mai-tial. epigram, 7b, lib. ii, ait, leonem cicurem 

sanguine ferarum gladiatorumque in arena amphithealri 

effuso commotum pueros invasisse et miserabiliter 

iuconspeclu omnium laceravisse. 

Verbera seouri solitus leo ferre magistri 

lusertamque pali blandus ia ora mauum, 

Dedidicit pacem, subito feritate reversa.

Si cruor horrida tinxerit ora, 

Resides olim redeunt animi, 

Fremituque gravi meminere sui, 

Laxant nodis colla solutis, 

Primusque lacer dente cruento 

Domitor rabidas imbuit iras. 

183 Quae canit altis garrula ramis 

Ales, caveee clauditur antro : 

Huic licet illita pocula melle, 

Largasque dapes dulci studio 

Ludens hominum cura minislret, 

Si tamen, arcto saliens tecto, 

DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI^ LIB. III. 730 


Nemorum gratas videritumbras, 

Sparsas pedibus proterit escas, 

Silvas tantum moista requirit, 

Silvas dulci voce susurrat. 

IS-lValidis quondam viribus acta 

Pronum ilectit virga cacumen : 

Hanc si curvans dextra remisit, 

Recto spectat vertice"ccelum. 

CadiL Hesperias Phoebus in undas ; 

Sed secreto tramite rursus 

Currum solitos vertit ad ortus. 

minum terrihilem, soliti ab eodem vapulare : si tamen escas copiosas, animi causa; eadem nihilominus vosanguis, 

verberibus prresertim fusus, imbuerit vuUus, lucris, si angusta in domo sua saltans, conspexcrit 

eorum horrendos, spiritus jam pridem otiosi recurrunt, B umbras jucundas silvarum, concukat dapes dispersas, 

ct leones memores sui, murmure ingenti, liberant sua 

colla, vinculis ruptis, et ipse dominus, primus discerptus 

ore crudeli, satiat furorcs sxvos eorumdem. Si 

volucris, quae loquax eantareso\et in summis arborihus, 

inchulitur cavea, veluti carccre : quamvis homo diligens 

illic suppeditet eidem potum mclle conditum et 

Quanta nec inLib}'cis debuit esse jugis : 

Nam duo de tenera puerilia corpora turba 

Sauguineam rastris cjuEe renovabat humuiii, 

Sasvus et infelix furiali dcnte peremit : 

Martia nou vidit majus arena nefas. 

I"2. Resides olim redeunt animi. ] Illa scilicet corpuscula, 

quae sunt pars sanguinis subtihor, quaeque 

cerebrum ingressa nervos hinc exortos subeunt, ut 

NOTiE. 

tristis repetit solumsilvas, et smvigarrulitatemurmurat 

silvas easdem. Qui ramus olimcoactus forti rohore, 

demittit ad terras verticem curvatum, hic, statim atque 

manus fleotens laxaoit illum, respicit cxlum cacumine 

erecto. Sol labitur in aquas vesperlinas : at iterum detorquet 

plaustrum ad orientem consuetum occulta via. 

22. Arcto saliens tecto. ] In tecto, inquam , nm\ e 

tecto saliens : alioquin nec sparsas pedihus proterere 

escas, nec mxsta, nec silvas voce susurrare, sed potius 

deseruisse escas, laeta, et silvis adesse diceretur. 

Nimirum cavea caeteraque corpora, quibus ales inclusa 

circumdatur, sio mutant vias, quibus animi 

sive spiritus diiTundi solent, ut bi spiritus otiosi videantur. 

At ubi recens aut color, aut sonus, aut odor 

entus organa musica : hoec quippe corpuscula pro- C umbrosi nemoris ad cerebrum usque dilfusus aut ra- 

pter quamdam similitudinem, quam habent cum vento 

ejusque motu, animi vocantur et spiritus. Virgil. i 

Georg., V. 41 b ; 

Haud equidem credo, quia sit divinitus illis 

Ingenium, aut rerum fato pnidentia major : 

Verum ubi tempestas et coeli mobilis humor 

Mutavere vias : et Juppiter humidus auslris 

Densat, erant qufe rara modo; et quce densa, relaxat 

Vertuntur species animorum, et pectora motus 

Nunc alios, alios dum nubila veutus agebat, 

Concipiunt: liinc itle avium concentus in agris, 

Et lcelcB pecudes, et ovantes gutture corvi. 

Siniiliter ergo illi spiritus in leonibus cicuribus propter 

vincula, escas et verbera a solito itinere ita de- 

Ilectuntur, ut otiosi et quasi resides videantur. At 

Dovo sanguinis fasi seu colore, seu odore, seu utroque 

vise hactenus obstrnctffi aperiuntur : unde hi spi- 

rum densavit, aut relasavit densum, tunc mutatis 

meatibus vertuntur cursus animorum, ita ut bis et 

ala?, ad saltandum, et pedes ad proterendas escas, et 

fames ad susurrandas silvas commoveantur. Ovid. I. 

II de Ponto, eleg. 4 : 

Cum bene sit clausje cavea Pandione natae, 

Nititur in silvas quaeque redire suas. 

27. Validis viribus acta virga. ] III. Philosophia 

pr£ediclum ob fineni argumentatur a plantis, quibus 

inest vis illa, quam philosophi elnsiicam vocant, vertu 

deressort; quajque iu hoc versatur, quod corpus 

compressum tensumve ultro citroque qua minus resistitur, 

facta libertate resiliat. Hfeo virtus occurrit 

non soliim in quibusdam metallis, verum etiam in 

pluribus plantis : quare si virga hujus generis recto 

spectans vertice coelum, ad terram majori dexterx vir- 

ntus, qua data porta rnentes iter a natura sibi praecriptum 

tenent, leonemqueinsolito quidem, sed non tute curvetur, eadem, j^ 

ccelum recurrit. 

facta redeundi facultate, ad 

minus naturali motu commovent : hinc leones fre 

munt, rumpunt vinoula, et ipsum domitorem lacerant 

/ ita ut hic dicatur illorum iras imbuere : Sicut 

Virgil. ait vii /Eneid.. v. 541 : 

Promissi dea facta potens, ubi sanguiue bellum 

Imbuit et primee commisit funera pugnae. 

17. Quss canit . . . ales. ] II. Philosophia propter 

praedictum finem argumentatur a volucribus, qum 

caveis inclusa?, quamvis ibi sumraa hominum cura 

nutriantur, omni quo possunt modo silvas requirunt. 

.\les ergo hic, ut pote quse ab alis vocatnr, est avis 

aUsutens; quippe qnajad altissirna usque loca ascendere 

solita, difflcilius caeteris mores aUenos induit. 

18. Cavex clauditur antro.] Ca.-vea. generatim est 

quilibet locus cavatus obscurusque, hic autem cavese 

sunt carceres, quibus aves pra^sertim inoludere solemus, 

vulgo rfes cagês: voluit vero Philosopliia raffiis 

altis, in quibus ales garrire solet, opponere cavex 

antrum, quo ales includitur, ut magis denotaret, 

quantum hic alitis status a naturali distet. 

31. Cadit hesperias Vhixhus in undas, etc.] IV. 

Philosophia hanc ob causam argumentatur a sole, 

quem poetae fabulantur occidentem sese in undas £eqnoreas 

condere, ut pulvere CEeterisque sordibus, 

quas per diem contra.xerit, purgatus, mane purior 

oriatur. Hesperiae undae sive vespertinae dicuntur ab 

Hespero, sive stella, quae prima post occasum solis 

nobis apparet. Phoebus vero, sol dicitur a Graaco 

a>or,So;, splendidus, ut saepius diximus. 

32. Secreto tramite. ] Via quippe, qua sol ab occasu 

ad ortum remeat, ignota est, omnibus quidem 

hominibus, quos sibi ex adverso stantes antipodas 

cseteri horaines habent : quod sol his illis hominibus 

simul non appareat, sed prfesertim poetis, qui et 

occidentem solem in aquas praecipitare, et orientem 

ab iisdem aquis consurgere mentiuntur. 

33. Currum solitos vertit ad ortus. ] Nam sol ab 

iisdem poetis vehi fingitur curru, cujussintaxis, rota=, 

equi. Ovid. ii Metam., v. 63 :


385 Repetuat proprios quasque recursus, 

35 Redituque suo singula gaudent. 

Nec manet ulli traditus ordo, 

Nisi quod fini junxerit ortum, 

Stabilemque sui fecerit orbem. 

IS© PROSA III. 

Argumeintum. — Philosophia, quod hactenus generatim 

probavit, id deinceps specialim pirobatura de diviiiis, 

dignitatibus, regno, gloria et voluptatibus, tam soluta 

quam stricla oratione, de his scilicet, veram 

propositionem, at falsam assumptionem fieri, incipit 

a divitiis, qiias demonstrat non esse summutn bonum, 

propter anxietatem,timorem, cseterasque perturbationes 

quibus comitantur. 

A pervenire? Si enim vel peciinia, vel honores, ceeteraque 

tale quid alferunt, cui nihil honorum abesse videatur, 

nos quoque (o) fateamur fieri aliquos horum 

adeptione felices. Quod si neque id valent efticere 

quod promittunt, bonisque pluribus carent, nonne 

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.« LIB. IIL 734 

digeutem, snfficienlemque sibi facere nequeunt, et A sorum membra non sentiunt? sed adest, inquies 

hoc erat quod promittere videbantur. aS.^ Atqui 

' lioc quoquo maxime considerandum puto, quod nihil 

habeat suapte natura pecunia, ut his, a quibus pos- 

sidetur, invitis nequeat auferri. Fateor inquam. 

Quidnifateare, cum eam quotidie valentioraliquiseri- 

piat invito? Unde enim aforenses querimonic-c, nisi 

quod (o) vel vi, vel fraude a nolentibns pecunife repe- 

tuntur ereptoe? Ita est, inquam. Egebit igitur, inquit, 

extrinsecus, petilo pr£e5idio,quosuam pecuniam quis- 

que tueatur. Quis, inquam, negct? Atqui non egeret 

eo, nisi possiderat|pecuniam, quam posset amittere. 

Dubitari, inquam, nequit. In contrarium igitur re- 

lapsa res est; nam quae sufficientes (10) b sibi facere 

putabantur opes, alieno potius praisidio faciunt indi- 

gentes. 

- Quisautem modus est, quo pellatur divitiis 

indigentia? Num eaim divitesesurire nequeunt?inum 

sitire non possunt? num frigus hibernum pecunio- 

^ Lites. 

b Hominibus. 

= Indigentia. 

Etiamsi dives auri flumine manante avidus congreget 

' Hoc quoque maxime consideratidum puto.] II. 

Eadem philosophia argumentatur a timore, cujus divites 

nunquam sunt expertes, hac 1'ere ralione. Ubicunque 

est timor, ibi non est felicitas quod timere 

sit malum; lelicitas aulem omne maium expellat. Atqui 

in divitibus semper est timor; sallem ne ipsi a 

potentioribus spolientur inviti : cum pecunia vel vi vel 

fraude imito domim qmtidie eripiatur , utforenses querimonice 

probant, et ipse Boetius expertus est : quare 

tantum abest, ut divitiae satisfacere possint, ut 

alieno potius prxsidio faciant indigentes. 

^ Quis autemmodus, elc.J III. Philosophia argunientatur 

a plunbus aliis affectibus, quos opes impedire 

nequeunt, inio ssepius excitant, augentque : quod 

potest sic contrahi. Ubi est fames, sitis, frigus, ca;teraeque 

eju=modi affectioues menti incommodae, ibi 

non est fehcitas : quod bonum his malis contrarium 

absit. Atqui in divitibus, non 5(!cus ac in pauperibns, 

est fames, sitis, frigus, et ceetera hujusmodi, qu;e 

quamvis opibus possint diflerri, opibus tamen omnino 

auferri non possunt. 

INTERPRETATIO 

NOTyE. 

' Consolari.] Verbum hoc sa?pius actionem signiflc 

d : sed m contrariam etiam partem dictuui invenies 

apud optimos auctores. Asiuius in epist. Cic, 

Consolabar ob ea qux timui. 

" Naturx minimum, avaritise nihil satis.] Natura 

hic corpus est, avaritia est mens appetens : corpori 

autem miiiimumsufflcerepotest : 

sicut minimus cibus 

famem, minimu^ potus sitim; miniraus calor frigus 

expellere potest : at menti appetenti nihil satis est : 

nam, ut ait Juvenalis, 

Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit. 

= Quid est, quod eas, etc.] Quare, o liomines, 

arbitramini divitias instar summi boni vobis posse 

suflicere : vere quidem proponitis, illud esse summum 

bonum quod suflicere potest : sed falso assumitis 

dlvitias po.sse sufficere. 

* Carmen constans ex duplici genere versuum 

altcrnorum, quorum prior iambicus senis pedibus, 

dominaute tamen iambo, constat : posteriorest pentameter 

elegiacus. 

I. Ftuente dives auri gurgite.]!. Agitur de pecunia. 

Hic autem primus versus tanta industria compositus 

opulentis, quo famem satient; quo sitim frigusque 

depellant. Sed (I5)hoc"modo'consolari quidem di- 

vitiis indigentia potest, auferri penitus non potest. 

Nam si ha?c chians semper,' atque aliquid poscens, 

opibusnon expletur, maneal necesse est, qure possit 

espleri. Taceoquod* naturae minimum,quod avaritiee 

nibil satis est. I§» Quare si opes noc submovere in- 

digentiam possvmt, et ipsa? suam faciunt, ^ quid est 

quod eas sufflcientiam pra3stare credatis? 

S1>aMETRUM' III. 

Argumentuu.— Copiapeciidia?, gemmarum et agrorum, 

inquit Philosophia, homines nec superstites ciiris 

eximit, nec defunctos solatur. 

Quamvis fluente dives auri gurgite 

Non expleturas cogat avarus opes, 

Oneretque baccis colla Rubri liUoris, 

lOH Ruraque centeno scindat opima bove, 

divitias non satiaturas ipsum; ctiamsi idem gravet 

suum collum unionibus maris Rubri;etiamsicolatagros 

pingucs bobus innumeris ; ha; divitix ut mordaces an- 

est : ut duplex esse possit legitima illius significatio. 

Primum. enim recte intelligitur dives auri : sicut apud 

Virgihum dicitur dives pecoris, et apud Horatium,rerum 

multarum dives. Deinde non male intelligitur 

fluente auri gurgite, cogitato quodam anri flumine, 

quemadmodum 

Q 

Pactolus et Tagus dicuntur auro 

tluere : gurges enim a sono sic dictus, significat protundiurem 

quemdam locum, in quem aqua, alliusve 

similisliquor affluens volvendo niurmurat. Sic suprema 

faucium estremitas vocari siilet gurgulio: unde 

qui abdomini nalus helluationibus indulget, h\c gurges 

et iôrngopatrimonii dicitur ipsi Tullio. Sic etiam 

mare et flumen apud poetas nomine gurgitis signiflcatur. 

Virgil. i ^neid., v. 122 : 

Apparent rarl nantes in gurgite vasto. 

2. Atarus.'] Avarus quasi a\idus eeris ; ex quo antiquitus 

pecunia fiebat, non satialur opibus : quod 

expertus prsssentes parvi faciat; inexpertus vero 

ab»entes magni ducat. 

3. Onereique baccis colla.] II. Agitur de gemmis : 

bacca enim primum est minutusrotundusquearboris 

fructus, cujusmodi sunt oliva^ ut baocse dislinguantur 

a pomis, (luae majores sunt arborum iVuctus. Virg. 

eclog. 10, V. 27 : 

Sanguineis ebuli baccis minioque ruheulem. 

Deinde bacca est gemma rotunda, sive unio, sic vocata 

quod iustar baccK arborero rotunda aut salleni 

ovata, figurae sit uniusmodi : propterea enim cepa 

gallis vocatur ogîoJi. Horatius Epod. od. 8 : 

Nec sit marita quEe rotundioribus 

Onusta baccis ambulet. 

Mare autem Rubrum, quod Graecis dicitur 'EoiOpKio-j, 

ejusmodi uniones magnitudiue, figura et colore pra?stantissimos 

ferre asserunt inter alios Plinius I. ix, 

cap. 33, et Tibullus \. iv, carm. 2 : 

Quascunque uiger r;ubro de littore conchas 

Proximus Eois colUgit ludus aquis. 

4. Ruraque centeno.] III. Agitur de agris, quorun:. 

exuma.lam quantitas, tum etiam qualitas es.-pi-'im[tar : 

quantitas quidem centeno uuhkto boum quibus agri 

colantur : centum enim apud auctores numerus magnus 

est. Horat. L ii Carm., od. 16 :

73 h AN. MANL. SEV. BOETII, 736 

5 NriC cura niordax deserit superstitem, 

Defunctumqueleves non comitantur opes. 

89g PROSAIV 

Argumentdm. — Honor 'dignitates consequens, inquit 

Philosophia, sic ab opinione vulgi pendet, ut nec ubique 

nec semper magistratibus exkibeatur : unde falsa 

pariter assumptione credideris, summum, quod 7iaturaliter 

cognoscis et amas, bonum in dignitatibus 

versari. 

'"^ Sed 1 dignitates 

honorabilem, reverendumque, 

cui provenerint, reddunt. ^ Num vis ea magistrati- 

bus 

i> ut vitentium mentibus virtutes inserant, vitia 

depellant? c Atqui non fLigare, sed illustrare potius 

A nequissimis hominibus (o) contigisse : ^ unde Catul- 

lus B S>3'' licet d incuruli Nonium sedentem, strumam 

tamen appellat. Videsne quantum malis dedecus 

adjiciant dignitates? Atqui minus eorum patebit 

indignitas, si nullis honoribus inclarescant. Tu quoque 

num tandem tot periculis adduoi potuisti, ut 

^ cum Decorato gerere (b) magistratum putares, cum 

in 60 mentem nequissimi " scurrae, delatorisque re- 

spiceres ? Non enim possumus ob honores reverentia 

dignos judicare, quos ipsis honoribus judicamus indignos. 

At si quem sapientia prEeditum videres, num 

posses eum reverentia, vel ea, qua prajditus est, 

nequitiam solent, quo fit, ut indignemur eas ssape sapientia, uon dignum putare? Minime. Inest (10) 


gunt viventem, sic constanles non comitantur mor- '"Noncerte. 

tuum. «J Magistratum. 

= Objicit Boetius. B " Sannionis, quividelicet omnibus modis risum mo- 

i Reponit Pbilosopliia. vere nititur. 

Te greges centum Siculajque circum 

Mugiunt vaoccB. 

Qualitas vero agris opimis. 

5. Noc cura mordax, eto.] Quamvis, inquit Philosopliia, 

dives abundet pecuuia, gemmis et agris opimis, 

non propterea felix erit : narn vel superstes 

vitam aget, vel vita defunctus morietur. Si vivat, 

ansiferis cruciabitur curis, sive ad conservandas veteres, 

sivo ad comparandas novas opes. Si vero moriatur, 

quidquid e.-i: suis opibus spsrare poterat consolationis, 

illud ipsum non comitabitur : opes enim, 

ut pote caducEe vitae famulantes, hac reoedeate rece- 

miM. qui stnmamnon cognomen Nonii putat, sed convicium- 

Unde Sitzmanus hic : Notanda, ait, hocloco c/.vkttopnnioi.nostri 

Boetii, in eo quod strumam non cognomen 

Nonii putat. Et Bernartius hic quoque : videamus, 

inquit, ne guttulam hauserit e flumine lethes vir maximus. 

Ideji putat Murmelius. At Boetius, pace tantorum 

viroriim, accusandus non est hic aut ignorantiaeaut 

erroris : quamvisenim s

737 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHM LIB. III. 738 

enim dignitas propria virtuti, quam protinus in eos A eas esse (15) non ffistimant. Sed lioc apud exteras 

quibus fuerit adjuncta, transfundit. BS^-l * Qnod quia 

^ populares facere nequeunt lionores, liquet eos propriam 

dignitatis pulcliritudinem non habere. In quo 

iilud est animadvertendum magis ; nam si eo abjec- 

tior est, quo magis a pluribus quisque contemnitur, 

cum 

i> reverendos facere nequeat, quos yluribus ostentat 

(b), - despectiores potius improbos ' dignitas 

facit. Verum non 'i impune : reddunt namque im- 

probi parem dignitatibus vicem, quas sua contagione 

coramaculant. 

^ Atque ut agnoscas veram illam reve- 

rentiam per lias umbratiles dignitates non posse con- 

tingere ; si quis multiplici consulatu functus in bar- 

baras nationes forte deveuerit, venerandumne (10) 

barbaris lionor faciet '=? Atqui si boc naturale munus 

dignitatibus foret, ab offlcio suo, 

' quoquo gentium, 

nullo modo cessarent : sicut ignis ubique terrarum, 

nunquam tamen calere desistit. Sed quoniam id eis 

non propria vis, sed hominum fallas adnectit opinio, 

vanescunt illico, cura ad eos venerint, qui dignitates 

' Exhibiti a populo. 

i Dignitas. 

'^ Eadem. 

li Sine pccna. 

^ Non sane. 

' Ubique. 

delator vero, quod alios calumniatus occulte accusaret), 

ejusmodi enim homines puniri jussit Domitianus. 

Princeps, inquiebat hic imperator apud Suetonium, 

qui delatores non castigat, irritat. Propterea 

Boetius convictus magistratum non efficere meliores, 

adduci, eliam pericidis, non potuit, ut cum illo Decorato 

magistratum gereret. 

' Quod quia populares facere nequeunt honores.] 

II. Eadeni Philosophia innuit, lionorem dignitatum 

ab opinione vulgi pendere : unde nunc vocatur popwlaris 

sive a populo exhibitus. Scilicet honor et reverentia, 

ut jam monuimus, niliil est aliud quam intrinsecus 

quidem cogitatio; extrinsecus vero nota optinia 

meriti alieni : unde sive illa cogitatio, sive hffc nota 

ita honorantis est, ut honoratum nequeat reddere 

honorabliem et reverendum : solius virtutis est honoratum 

reddere honorabilem : unde sola virtus est 

propria dignitalis pulchritudo. 

- Despectiores impro^bos dignitas facit.] Contemptus 

enim, ut pote honori contrarius, intrinsecus quidem 

est cogitatio, extrinsecus vero nota pessima meriti 

alieni : quare cum improbus eo vitiosior videatur quo 

sublimiori dignitate affectus est, sicut dictum est 

pros. 6, 11 lib. : propterea dignitas improbos facit 

abjectiorcs despectioresque, 

^ Atque ut agnoscas, etc.] III. Inquit Philosophia, 

si dignitates ratione sui potius quam vulgi opinione 

hominem redderent honorabilem et venerandum, 

sicut ignis semper et ubique terrarumcalet, sic quicunque 

dignitatibus afficerentur, hi semper et ubique 

essent honorabiles. Sed res non ita se habet : primum 

enim qui dignitatibus afficiuntur, hinon sunt ubique 

si quis multiplici consulatu functus 

liNTERPRETATIO. 

INOTiE. 

honorabiles : nam 

in barbaras nationes forte devenerit, non propterea his 

videbitur honorabilis : sed iis solum qui quodam pra3judicio 

consulatum lionore dignum existimant. 

Deinde qui dignitatibus decorantur, hi non semper 

videnlur honorabiles : si quidem apud easdem gentes 

quaj uno tempore 

dignitates : nam 

magni, hte alio parvi penduntur 

nationes : inter eos vero, apud quos ortae sunt, num 

perpetuo perdurant g? S05 Atqui ' i' prEetura, ma- 

gna olim potestas, nunc inane nomen est, et senato- 

rii census gravis 

'' 

' sarcina. Si quis qaondam j 

po- 

puli curasset annonara, magnus habebatur, nunc ca 

prajfectura quid abjectius? Ut enim paulo ante di.xi- 

mus, quod nihil habet proprii decoris, opinione 

(3) utentium nunc splendorem accipit, nunc amittit. 

Si igitur reverendos facere nequeunt dignitates, si 

ultro improborum contagione sordescunt, si muta- 

tione temporum splendere desinunt, si gentium ajsti- 

matione vilescunt, quid est quod in se expetendas 

pulchritudinis habeant, nedum aliis preestent? 

«®ffi METRUM * IV. 

Argoiientum. — Philosopliia exemplo miseri Neronis 

dignitates conferentis, confinnat dignitates neminem 

posse beare. 

Quamvis se Tyrio superbus ostro, 

s Minime vero. 

1» Dignitas prsetoris. 

' Oniis. 

i Prxfectus annonx. 

Etiamsi Nero se adornaret, insignis purpura Tyria, 

gemmisque candidis, idem nihilominus imperator luxus 

* Prgetnra magna olim potestas, nunc inane nomen. 

Prajtores Romani, ut docent jurisperiti, ab initio, 

Q jure magistratus edicta tantum proponebant, de qui- 

progressu 

bus rebus, et quomodo jus dicturi essent : 

autem temporis, non obnitente populo, lioc simul 

usurparunt, ut edicendo etiam jus constituerent : 

sed tandem suis sumptibus circenses et scenicos 

duntaxat ludos exhibebant : unde inane nomen et 

gravis sarcina tunc erat illa prsetoris dignitas. Sira!- 

liter 

'^ Si quis popidi curasset annonam, etc.] Praefectus 

annonse tantus olim eratapud Romanos, utAugustus 

ipse acceptam a populo annonffi prsefecturam, quoad 

vixit, tenuerit, aut certe paulo ante raortem subslituerit 

sibi G. Turrianum, qui inter primos in 

verba Tiberii juravit, quasi inter prajcipuos magistratus 

: sed Boetii temporibus prffifectus annonce 

nullam nisi in pistores urbis negotiatoresque suarios 

censuram et animadversionem habebat : ut coliigitur 

ex formula hujus prajfecturae quam refert Gassiodo- 

„ rus 1. VI Variar., form. 18. 

Falluntur ergo sua assumptione qui summum bonum 

putant versari in dignitatibus sive magistratibus. 

* Garraen constans ex duplici genere versuura alternorura, 

quorum prior Plialeucius quinque pedes 

habet, nempe spondeum, dactylum et tres trochaios : 

posterior Archilochius duos dactylos totidemque trochseos. 

1. Tt/7'io supe)-bus ostro.] Ostrum ab ostreo, dicitur. 

Ostreum autera, Grfficis oarpzo-j, generatim illud omne 

animalis genus siguificat quod testa inclusum latet. 

At inter ista conchylia unum est, inquit Plinius, ex 

cujus concha incisa colligitur succus tingendis vestibus 

expetitus; et hoc proprie dicitur ostrum. Hinc 

ostrum accipitur non solura pro concha, sed etiam pro 

colore purpureo, qui ex conchtE istius sanie conticitur, 

imo pro vestibus, qua^, lioc colore irabuuntur. 

Tyrus autem urbs Phoenicicc ejusraodi conchylii piscatu 

celeberrima fuit : quare ostrum dicitur Tyrium


Comeret et niveis lapillis, 

199 luvisus tamen omiiibus vigebat 

Lusuriee Nero saevientis. 

Sed quondani dabat improbus verendis 

Patribus indecores curules. 

Quis illos igitur putet beatos, 

Quos miseri tribuunt, honores? 

198 PROSA V. 

nec secura, •potentiam, quam naturali notione ductus 

naturaliter appetis, prsestarr non possunt. 

' Au vero regna regumque familiaritas ^ efficere 

potentem valent? Quidui ^, quando eorum felicitas 

perpetuo perdurat. Atqui ^ plena est exemplorum 

vetustas !>; plena etiam praesens aetas c^ qui reges 

felicitatem calamitate mutaverint. praeclara po- 

tentia, quse ne (3) ad conservationem quidem sui satis 

efiicax invenitur ! 1SS9 Qiiod si haec regnorum 

Argumenium. — Regna, inquit Pldlosoplda, regumque * potestas beatitudinis i auctor est, nonne si qua parte 

familiaritas, ut pote quse nec perpetua, nec immensa, defuerit, felicitatem minuat, miseriam importet ? Sed 


furentis, vivebat odiosus cunctis. At idem imperator -•' Dicet aliquis. 

sceleratus olim tribuebat fasces infames senatoribus fc Inquit Philosophia. 

venerandis. Quis ergo credat, dignitates illas quas ho- c Eorum hominum. 

mines infelices dant, afferre felicitate?n? d Causa. 

ab urbe, et Phoenipeuni a provincia. Estporro pur- B Has autem senatorum dignitates Nero iis qui magis 

placerent, patribus conferebat, causatus quemquam 

para alia rubra, alia violacea. Virgil. Georg. it 

506 : 

Ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro. 

Et III Georg., V. 17 : 

Illi victor ego ei Tyrio conspectus in ostro. 

Et ^neid. i, v. 643 : 

Arte laboratcB vestes ostroque superbo. 

2. Comeiêtj Comere ornare est, generatim quidem 

corpus; speciatim vero capillos : dicitur enim a 

Grseco zoo-f/.£tv unde comtus, ornatus, et coma, capilli 

studio exculti. Id autem merito dicitur de Neroue, 

quippe qui, utait Suetonius, circa cultum liabitumquc 

adeo pudendus, ut comam semper in gradus formatam, 

perecjrinatione Achaica etiam pone verticem submiserit 

ac plcrumque synthesinam indutus, ligato circa collum 

sudario prodierit in publicum sine cinctu, et discalceatus. 

2. Niveis lapillis-] Hoc est, gemmis pretiosissimis. 

Si enim, ut de eo loquitur Suetonius, nidlam vestem 

bis induit; si piscatus esi rete aurato purpura coccoque 

funibus nexis; si nunquam carrucis minus mille 

fecisse iter traditur, soleis mularum argenteis; si divitiarum 

et pecuniss fructum non alium putabat, quam 

profusionem; certe credibile est, ipsuin oneratum 

fuisse gemmis ct margaritis quarum, auctore eodem 

Suelonio, per omncs dies singula quotidie millia populo 

spargebat. 

3. Invisus tamew omnibus vigebat.] Id patet noii 

sohim ex maledictis conviciisque, quse duni viveret, 

palientius tulit, sed eliam es eo quod mors illius 

tantum gaudium publioe praebuit, ut plebs pileata 

tota urbe discurreret. 

4. Luxurise Nero ssevientis.] Summa fuit Neronis 

hixuria, ut jam diximus : sed non minor ejus crude- 

litas : nam 

p;irricidia et Ccedes a Claudio exorsus est. 

Britannicum non minus asmulatione vocis, quaj illi D 

jucundiorsuppetebat, quam metu, nequandoque apud 

homiuum graliam paterna memoria praavaleret, veneno 

aggressus est : matrem, amitam, uxores, et 

conjunctissimos occidit. 

5 et 6. Dabat patribus curules.] Curulis erat sella 

eburnea cajlalaque, currui, quo prcestantiores magistratus 

in curiam vehi solebant, imposita, supraquam 

iidem magistratus considerent. liiac ebur curule, selia 

curulis, et curulis, substuntive saspe, ut nunc, majorem 

senatoris dignitatem sJgniUcant. Horatius epist 

I. I, ep. 6 : 

Guilibet hic fasces dabit : eripiettiue curule, 

Cui volet, importunus ebur, frater, pater, adde. 

Ovid. 1. IV de Pont., el. 9 : 

Signa quoque in sella nossem formata euruli 

Et totum NumidaB soulptile dentis opus. 

Lucanus 1. in. 

Prajtor adest vacuteque loco cessere curules. 

: 

C 

principum non scisse quid sibi liceret : sed hse dignitates 

nequissimi imperatoris arbitrio potius quam 

meritis dolatte ipsis magistratibus erant indecores. 

7 et 8. Quis putet beatos, quos miseri tribuunt, 

honores?] Beatum nunc dicitur quod beatitudinem 

alferre potest : quemadmodum rus et arva beata ab 

Iloratio; commoda beata a Catullo; terra beata ah 

Ovidio; et opes beatse a Statio vocanlur. Atqui tales 

non sunt magistratus, quos Philosophia nunc appellat 

honores; prssertim si hos miseri tribuant : causa 

enim non dat, nisi quod ipsa aliqua ratione in se contineat 

: fallitur ergo quisquis temeraria assumptione, 

quam naturaliler sibi proponit amatque summi boni 

proprietatem, hanc magistratibus sive dignitatibus 

attribuit. Videamus utrum nielius judiceturde regno? 

' An regna regumque familiaritas.] Inter omnes 

imperii formas prsestantissima et potentissima ea 

est qucB principatus sive regnum appellatur: quandoquidem 

cajterse plurium, ha;c unius duntaxat est : 

et vis coUecta seipsa dispersa major est ; quare si 

quffi naturaliter cognoscitur appetiturque summi 

boni potentia cuiquam hominum imperio merito attribui 

possit, maxime regno atqiie iis qui regni aliquatemis 

sunt participes. Sed iieque regno neque 

regni participibus id convenit : quia nullatenus 

- Efficere potentem valent.] Eo scilicet modo, quo 

naturali summi boni notione et judicamus et appetimus 

potenliam : haec enim potestas et perpetua, et 

immensa, et secura esse debet : perpetua quidem, 

ne aliquando fatiscens intirmitate mutetur : immensa, 

ne finibus circumscripta majoribus vincatur, aut 

impediatur aequalibus; secura denique, ne quibus 

prseest, mutatis vicibus, metuat subesse. Atqui neque 

regno neque regni participibus id convenit : ut seorsum 

probandum est. 

^ Plena est exemplorum vetustas, plena prxsens 

setas.] I. Regmim perpetuum non esse et antiqiiiori- 

bus et recentioribus demonstratur esemplis. Antiquioribus 

quidem : nam Diomedes rex Thraoice, dum 

equos suos humana carne aleret in T}'rida oppido 

truculeutus, ab Hercule equis ipsis ad' devorandum 

objectus est. Agis Lacedaemoniorum rex, qui cum 

Atheniensibus cruentissima bella gessit, a suis tandem 

civibus in carcere necatus est. Perses Macedonum 

rex ab ^milio victus Romamque ductus periit 

in carcere. Crcesus Lydorum rex a Cyro in servitutem 

redactus est, etc. Recentioribus vero quai nimirum 

circa tempora Boetii contigerunt. Alaricus 

Tolosensium rex a Francis : Syagrius Romanorum 

rex a Clodowajo : aliique ab aliis occisi sunt. Sic nimirum, 

inquit Vallinus hic, mortales agi sinit Dcus, 

et moribus principum populorumque offensus urbes af- 

/ligit, provincias pessumdat, regna evertit. 

* Potestas beatiiudinis auctor.] Id est, causa. Sic

741 DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIJi: LIB. III. 

quamvis late liumana '' tendantar imperia, plures A ret, ipse plus metuit, qui ut potens esse videatur, ia 

necesse est gentes relinqui, quibus regum quisque 

non imperet. Qua vero parte beatos (5) faciens desi- 

nit potestas, liac impotcntia subintrat, quaj miseros 

facit : hoc igitur modo majorem regibus inesse necesse 

est iniseriae portionem. - Expertus sortis suse 

periculorum tyrannus f>, regni metus pendentis su- 

pra verticem 


cum habere velis, tutus sis, et eum deponere cupias, A 

vitare non possis? ' Aa praesidio sunt amici ", quos 

non virtus, sed fortuna conciliat? (3) Sed quem feli- 

citas amicum fecit '', infortunium faciet inimicum. 

' Qua3 vero pestis efticacior ad nocendum, quam fa- 5 

miliaris inimicus? 

g®g METRUM • V. 

Argumentum. — Domitor mundi, inquit Philosophia, 

nisi suis domi)ietur perturbationibus, potens non est. tO 

" Nomine teuus. 

i Tibi. 

Quicunqiie cupit haberi potens, hic subigat suos 

spiritus contumaces, neque subjiciat se volupiati superatum 

imperiis turpibus. Nam quamvis India procul 

' An prxsidio sunt amici, etc.] Amicorum duples 

genus hic notatur, pro duplici nimirum modo, quo 

alius et aliena »stimari amarique possunt, amicus 

scilicet virtutis, et amicus fortunce. Prior cretera 

bona (locci faciens solam virtutem alterius cestimat et 

amat : unde liic a^quo semper animo est erga 'amicum 

virtute prsedilum.. Posterior virtutem parvi du- 

cens cictera quae vulgo habentur bona cestimat et 

hic inconstantis iastar fortunce 

amat : quamobrem 

est volubilis ; adeo ut quem felicitas amicum fecit, 

eidem infortunium faciat inimicum : eoque magis noceat. 

^ Quse pestis efjicacior ad nocendum.] Quod enim 

familiaris sit, hinc novit modum, quo tibi nocere 

possit, inde vero tu non cogitas, quomodo ejusdem 

insidias vitare possis. Usque adeo falsa est assumptio, 

quo putas, regnum regumque familiaritatem habere 

rationem summi boni. 

' Quod dicitur Parthenicum. Carmen est constans 

ex uno genere versuum, quorum quilibet trimeler 

ante tertium pedem anapffistum, quem sequitur syllaba 

superstes, primuQi et secundum pedem habet 

spondeum vel anapaistuQi indiscriminatim. 

1. Qui se volet essc potentem.] Prrecipua sui parte, 

nimirum mente, haberi potentem. 

2. Animos domet ille feroces.] Animus prima significatione 

ventus est, non secus ac Grreca vos a.v;tj.oc, 

unde videtur oriri. Quare quemadmodum ventus, 

quatenus hic a tempestate differt, nihil aliud est 

quamtenuis aquaj vapor hucillucque, qua minus resistitur, 

discurrens ; ita animus prima significatione 

nihil est aliud quam subtilior sanguinis vapore cerebro 

per nervos, qua data porta, egressurus. Sic 

Virg. I Georg., v. 420 : 

Vertuntur species animorum, et pectora motus 

Nunc alios, alios dum nubila ventus agebat, 

Concipiuut. 

Et Georg. iv, v. 80 : 

Hi motus aaiuiorum atque ha3c certamina tanta 

Pulveris exigui jactu compressa quiescent. 

Sic etiam nunc potentia dicilur versari in animis 

domandis : quod nimirum mens nostra nihil possit 

in nostrum corpus, nisi ope spirituum illorum : at 

quod iidem spiritus' iter trilum facto agmine subire 

contendentes, instar ferarum diflicilius regi et veluti 

mansuefleri possint, idcirco nunc dicuntur feroces, 

ita ut ipsorum moderamen majus sit fortitudinis et 

potentiffl argumentum. 

3 Nec victa libidlne colla.] Similitudo desumpta ex 

captivis, qui coUacatenis vincta solentgerere : quamobrem 

colla hic intelliguntur et de mente et de 


NOT^. 

Qui se volet esse potentem, 

Animos domet ille feroces, 

Nec victa libidine coUa 

Foadis submittat liabenis. 

S03 Etenim licet Indica longe 

Tellus tua jura tremiscat, 

Et serviat ultima Tliule 

Tamen atras pellere curas, 

Miserasque fugare querelas 

Non posse, potentia non est. 

dissita metuat tuam ditionem, et Thule ultima imperii 

Romani insula pa)'eaJ tibi ; nihilominus non eris potens, 

quandiu non poteris removere libidinem funestam 

et repellere querimonias miseras. 

B corpore, libidine, sive mala voluntate victis : libido 

quippe generatim est mala voluntas, quasi mens 

malo libitu a recta via dellectens labatur. Omne_ 

quod male libet, libido est, inquit S. August. lib. iv 

Hypogn. 

P 

0. Indica tellus.] India ab Indo flumine sic dicta. 

Est autem vasta terrarum regio Asiam ad ortum terminaus 

: quamobrem hic accipitur proortu. 

0. Tua jura tremiscat.] Jiis, sicut docet Sanctius, 

prima sua significatione signat olera aut pultem : 

sed quia in conviviis pares unicuique partes dabantur, 

ideo jus translatum ad significandum quod cuique 

suum est : ex quo fooietas hominum instituta ad 

reddendum unicuique quod suum est, jus forense dicitur 

: ita ut homo dicatur vocari in jus. Quoniam 

vero principes prresertim a Deo constituti sunt, ut 

populi siium quique haberent, proplerea principium 

voluntas et edictum appellatur jus et ad hujus similitudinem 

alice leges jura dicuntur : hinc jura hic 

cujuslibet potentis jussasunt. 

7. Serviat idtima Thule.] Thule insula terrarum, 

quas Romani olim noverint, ultima, et maxime septentrionalis 

versus occidentem : unde hic notatoxasum. 

Vulgo dicitur Islandia. De hac regione loquitur 

Virgil. I Georg., v. 29. 

Au Deus immensi venias maris, ac tua nautiB 

Numina sola colant, tibi scrviat ultima Thule. 

8. Ati'as pellerecwas.] Cura atra nunc vocatur prsedicta 

libido. Est quidem libido ciira, quod mens libidine 

prEesertim saucia uratur; unde Virg. iv /Eneid., 

vers. I : 

At regina gravi jam dudum saucia cura, 

Vulnus alit venis, et cteco carjiitur igni. 

D At eadem libido est cura atra sive damnosa : nam 

apud antiquos candor boni, nigror mali ominis est : 

unde /Ethiopis occursus infortunium credebatur 

portendere : hinc melancholia, qn» pluribus malis 

effectibus infamis est, atrabilis appellatur : prajdicta 

autem libido non solum corpori, sed etiam menti est 

damnosa. 

9. Miserasque fugare querelas.] Querelse nunc dicuntur 

miserae et a causa et ab elfectu, quod a miseriis 

ortaj producant novas miserias. 

10. Non posse potcntia non cst.] Mens enini ex eo 

solum poteus est, quod sui domina porturbationibus 

moderetur : quod nisi prffistent reges regumque familiares, 

falso assumunt se esse felices. Sequitur 

gloria. 

;

74S DE CONSOLATIONK PHILOSOPHIyE LIB. III. 746 

804 PROSA VI. 

ARr.uMENTiiM. — Philosophia addit, nee falsam, nec 

veram gloriam, propriis alienisve meritis fundatam, 

habendam esse summum bonum. 

' Gloria vero 

' quam fallas soepe, quam turpis 

est! Unde uon injuria tragicus " exclamat t : 'ii 

ô^K , ô^x , ^jpioLdi îi pôrwv , ou(?£v yEyoitn, piorov 

wyxMo-Ks liiya^j. Plures enim magnum ScPpe nomen 

falsis vulgi opinionibus abstulerunt, quo quidturpius 

excogitari potest? (5) Nam qui falso prajdicantur, 

suis ipsi necesse est laudibus erubescant. S«5 

' Qua: si etiam meritis conquisita; sint, quid tainen 

sapientis adjecerint conscientiEe, qui bonum suum 

non stimas gloriosum, pro maxima parte terrarum vi- 


\ deatur "^ inglorius. Inter hcec vero ' popularem gra- 

tiam, ne commemoratione quidem dignam puto, quaj 

nec judicio provenit, nec uuquam tirma perdurat. 

Jam vero (10) quam sit inane, quam ^ ' futile nobi- 

litalis nomen, quis non videat? qua3 e si ad claritudinem 

refertur, aliena est. Videtur namque esse nobilitas, 

quardam de meritis veniens laus parentum. 

Quod si claritudinem prtedicatio facit, illi sint clari 

necesse est, qui praEdicantur. Quare splendidum te, 

si luam non habes, aliena claritudo non efficit. (15) 

Quod si quid est in nobilitate bonum, id esse arbi- 

tror solum, ut imposita nobilibus necessitudo videa- 

tur, ne a majorum virtute degenerent. 

titur? * Quod si hoc ipsum propagasse nomen, pul- 

S«G METRUM • VI. 

chrum videtur; consequens est, ut fcedum non ex- B Argumentum. — Quicimque virtutem colit, inquit Phi 

tendisse judicetur. (b) Sedcum, uti paulo ante disselosophia, 

is Dei nobilissimi parentis proles non 

gener, revera 7iobilis est. 

de- 

" Euripides in Andromacha. 

i5 gloria, gloria, fecisti millibus mortaliim, nul 

lius meriti magnam vitam. 

• Vulgi. 

•i Inhonoratus. 

Patrol. LXill. 

NOT^. 

Omne bominum genus in terris 

Simili surgit ab ortu : 

" Viilgi. 

s Leve. 

S Nobilitas. 

TJniversum genus Iiumanum in terris oritur ab eodem 

principio : nam unus est parens rerum omnium 

* Gloria.] Gloria est honos cum laude pervagatus non magni fleri a populis, eidem sapienti esse maalienorum 

nieritorum. Primum quidem gloria est Irim : quare cum ex dictis longe plures sint homines, 

lionos : videlicet judicium signiticaturn de i'xrp||eMt.ia a quibus ille sapiens igrioratur, quam a quibus coalterius 

: Summa enim et perfecta gluriii. irii|iiit Trrl- C gnoscatur laudabilis honorabilisque, idem sapiens 

liusir Oflic, constat ex tribus his, si i(ili


10 

Unus enim rerum pater est, 

Unus cuncta ministrat. 

SOS" llle dedit Plioebo radios, 

Dedil et cornua lunse. 

lUe liomines etiaro terris 

Dedit, et sidera ccelo. 

Hic clausit membrisianimos 

Celsa sede petitos. 

Deus, unus gubernat omnia. Hic dedit splendorem soli, 

et lunx vultum crescentis decrescentisque. Hic quoque 

dedit homines terris, et astra ccelo. Hic inclusit corporibus 

humanis mentes ortas ex loco sublimi. Nohite 

ergo semen emittit omnes homines. Quare jactatis ori- 

A »©8 Mortales igitur cunctos 

Edit nobile germen. 

Quid genus, et proavos strepilis? 

NOTJE. 

Si primordia vestra, 

15 Auctoremque Deum spectes, 

Nullus degener exstat, 

Ni vitiis pejora fovens 

Proprium deserat ortum. 


ginem majoresque vestros mortales') si consideretis vestrum 

principium et vestrum conditorem Deum, nemo 

ante degenerat, quam peccando recedat a Deo suo prin- 

cipio. 

3. Unus rerum pater est.] I. Generatim omnia ita B 9. Hic clausit memoris animos 

sunt a Deo, ut Deus sit omnium pater : pater quippe 

idem est quod causa non solum producens, sed etiam 

conservans : Deus vero est omniumcausa producens 

et conservans. Hinc Deus vocatur Pater a Christianis, 

Judteis, et ipsis etiam ethnicis : Christiani enim 

orando dicunt, Fater noster qy.i es in cali.s, Matth. vi. 

Judaeis dicitur Deuteron. xxxii : Nunquid non ipse 

cst Pater tuus, quiposseditte, etfecit et creamt le. Denique 

Horatius ait : Gentis humanx pater atque custos 

: et Virg., Pater ipse colendi haud facilem esse 

viam voluit. 

5. Ule dedit Phmbo radios.] Sol poetis vocatur 

Phccbus a specie et nitore : folioq enim adjectivum 

estsplendidus, lucidus, purus. Soh autem Deus dedit 

quamvis enim a corporibus obviis sol videa- 

radios : 

tur habere, quod hoc vel illo modo luceat, idem tameua 

solo Deo habet, quod luceat. Scilicet duo observari 

possunt in niundo effectorum genera : gene- loquentem : 

ralia quffidam; alia, ut barbareloquunturphilosophi, 

particularia : priorum generalis, posteriorum vero 

peculiaris causa qu*renda est. Sic quajrenti cur me 

loquente auditor moveatur, non generalis, sedpecu- 

liaris causa atferenda, li quod aer a meo ore ad illius 

aures continuatus meis pulmonibus, lingua, dentibus, 

et labris sic moveatur, ut eodem aures auditoris 

commoveantur. At quajrenti cur commoto auditoris 

cerebro cogitationes in ejusdem auditoris 

mente excitentur : non peculiaris, sed generalis causa 

responderi debet. Similiter q\icerenti cur iris mille 

trahat varios adverso sole colores, causa peculiaris, 

nempe pluvia cadens respondetur : 

sed quffirenti cur 

sol radios niittat, causa generalis, nimirum Deus optime 

redditur. Sis Deus 

6. Dedit et cornua lunx.] Luna, quod haec sit corpus 

opacum, lumen a sole acceptum ita remittit, utmodo 

crescens, modo decrescens, modo silens, modo plena 

videatur : sive ut ait Plinius, modo cutvata in cornua, 

modo sequa portione divisa, modo sinuata in orbem, 

maculosa eademque subito prxnitens immensa 

orbe pleno ac repente nulla. Virg. uiMn., v. 045; 

Tertia jam luncB se coruua lumine compleut. 

Verum quod corpus illud opacum lumen sic remiltat 

hoc ut pote elFectum generale Deo tanquam causae 

generali acceptum referri debet. 

7. Zlle homines terris dedit.] II. Speciatim homo a 

Deo tanquam a patre oritur, primum quidem ratione 

corporis, quod ex terra formatum in terris collocavit 

Deus (Genes. i : Formavit Dominus Dcus hominem 

de limo terrx], non secus ac sidera ex coelo formata 

in coelo posuit : Genes. i : Fecitque Deus duo luminaria 

magna, luminare majus, ut prieesset diei, et lumi- 

nare minus, ul praeesset nocti, et stellas. Hinc psal. 

.- csui Ccclum cmli Domino, terram autem dedit filiis 

hominum. Quin ipse Tullius., ii de Nat. deorum, Homines, 

inquit, humo excitati quasi cultores terrx con- 

stituti sunt. 

III. Idem homo a 

Deo tanquam a patre oritur etiam ratione mentis, 

quippe quae, cum hujus nulla sit, nisi exterior causa, 

judicio philosophorum creatur : solius autem Dei 

est creare : hinc phiiosophia nunc dicit animos celsa 

sede petitos. Neque vero corpus et mens humana a 

Deo solum creantur, sed a Deo veluti a causa generali 

mutuo conjunguntur : quffirenti eniru cur mens 

humana aliquaudo et aliquandiu cum corpore humano 

conjungatur, nulla alia generalis afferri potest 

causa, nisi voluntas Dei, qui omnia quxcunque voluit, 

fecitin caHo et in terra, psal. cxiii. Hinc Deus, judicio 

philosophife, clausit membris animos. Lactantius, 

I. 1 Div. Instit., cap. 21 : Corpuscutum hoc, inquit, 

quo induti sumus, hominis receptaadum est. Nam ipse 

homo neque tangi, neque aspici, neque comprehendi 

potest, quia latet intra hoc quod videtur. Claudian. I. i 

de Raptu Proserp., v. 5b, inducit Lachesim sic 

maxime noctis 

Arbiter, umbrarumque potens, cui uostra laboraut 

Stamina; qui tiuem cunctis et semina prsebes, 

Nascendique vices alterna morte rependis; 

Qui vitam lethumque regis : nam quidquid ubique 

Giguit materies, hoc te donante creatur, 

Debeturque tibi, certisque ambagibus eevi 

Rursus corporeos animte mitluntur iii artus, 

H. Mortales cunctos edit nobile germen. ] Quod 

germen sit et prfeeuntis effectum, et subeuntis cansa 

corporis, idcirco vidco duplicem esse hujus textus 

interpretationem. Prima est Theodori Sitzmani, qui 

arbitratus germen hoc signiticare sobolem, ait nobile 

germen esse apjôsitionem, ut signihcetur Deus, de 

quo in superioribus versibus agitur, edere cunclos 

mortales, qui mortales sunt nobile germen, quod potest 

conhrmari ex eo quod germen quasi genimen, 

dicatur id quod semine genitur. Altera est aliorum, 

D qui putantes germen hic signilicare principium dicunt 

esse syntaxim, quam grammatici dicunt nominativi 

et verbi, ut signiiicelur nobilis origo morta- 

quod potest conhrmari etiam ex eo quod ger- 

lium : 

men quasi gerimen dicatur quod sobolem gerit : sed 

quidquid sit de utraque hac nominis hujus interpretatione, 

posterior sententia nobis videtur rectius et 

concludi ex dictis, et statui pro principio statim di- 

Cum homines 

cendorum. Quasi dixerit Philosopbia : 

omnes cum ratione corporis mentisque, tum etiam 

ratione mutuse harum partium conjunctionis a Deo 

oriantur, propterea homines omnesa nobilissimo parente 

oriuntur : quare iidem horaiuos contemptis 

genere et proavis terrestribus, nobilissimi sunt, nisi 

vitiis proprium deserant ortum. Falsa ergo assumptione 

falluntur, qui quam sumrai boui naturaliter 

norunt appetuntque, nobilitatem, hancin sola majorum 

mortalium nobilium serieversari putant; supersunt 

voluptates corporis.

749 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIyE LIB. III. 

8OOPR0SA VIII. 

Argumentum. -- Voluptatcs corporis, inquit Philosophia, 

quod effectus habeant pmiitendos, idcirco rationem 

summi bonihaberenon possunt. 

' Quid autem de corporis voluptatibus loquar, 

' quarum '• appetentia quidem plena est t anxietatis, 

c satietas vero pcenitentia?? Quantos illa^ d morbos, 

quam intolerabiles dolores, quasi quemdam fructum 

nequitiaj fruentium solent referre corporibus ! quarum 

motus (3) quid habeat jucunditatis, ignoro. 

Tristes vero esse voluptatum exitus, quisquis remi- 

nisci libidinum suarum volet, inteliiget. SIO Qu6e 

si beatos " explicare possunt, ' nihil causa; est quin 

pecudes qaoque beatse esse dicantur, quarum omnis 

ad explendam corporalem' laounam festinat inten- 

tio. • Honestissimaquidem conjugis foret, liberorum- 

=• Appetitio. 

h Angoris. 

= XJsus. 

. 

"* Voluptates. 

^ Bemonstrare 

f Indigeniiam. 

s Experientia rerum naturalium nimis probat. 

. 


750 

A que jucunditas, sed e nimis e natura dictum est, 

nescio quem fllios (5) invenisse tortores : quorum h 

quam sit mordax qusecunque conditio, neque alias 

expertum te, neque nunc anxium necesse est admo- 

nere. In quo ' Euripidis ' mei sententiam probo , qui 

carentera liberis infortunio dixit esse felicem. 

»11 METRUM*V1I. 

Argumentum. — Voluptas omnis, inquit Philosophia, 

api simili : quos melle pavit, hos aculeo pungit. 

Habet omnis l:i0c voluptas, 

Stimulis agit fruenteis, 

Apiunque par volantum, 

Ubi grata mella fudit, 

b Fugit, et nimis tenaci 

Ferit icta corda morsu. 

B h Quorum liberorum conditio quantas excitet in parentibus 

curas. 

' Philosophi. 

Voluptas omnis id obtinet, qnod pungit aculeis eos, 

qui huic indulgent, et similis apibus abeuntibus, postquam 

emisit [mella jucunda, evolat, et dente tenaoiori 

laceratpectora, qux tetigit. 

NOTÊ. 

' Quidde corporisvoluptatibus.] Voluptas est cogitatio, 

cujus mens conscia, jucunditate quadam per- 

lacuna quia, quemadmodum lacuna aquam continet, 

sic corpus nihil aliud sit quam plurimum vas suum 

funditur : In eo enim, inquit Tullius ir de Fin., vo- quodlibet liquorem continens. Nisi dicas lacunam hio 

luptus omnium Latine loquentium more ponitur, cum esse indigentiam, ut apud TuUium 4 in Verr., ut il- 

percipitur ea, quse sensum [aliquem moveat jucunditas. lam lacunam rei familiaris explerent. 

Qua:'e quod mens nostra et effectum Dei, et forma 

' Ho7iestissima conjugis, etc.l II. Agitur de licita 

nostri corporis, jucundaincogitationem habere possit corporis voluptate, nimirum oonjugii : hEeo autem ho- 

dupliciter, primum quidem ab ipso Deo, a quo et nestissima dicitur quatenus voluntate divina, quBB 

propter quem oondita est; deinde a corpore, oum est prima morum regula, capitur : Pertinet guippe ad 

quo oonjungitur, propterea voluptas duplieis est ge- ^ vv'tutis officium, inquit S. Aug. 1. xix de Civ. Dei, 

neris. Una animi, de qua hic non agitur ; altera cor- oap. {,et vivere patrise etpropter palriam fllios proporis, 

in qua rationem summi boni non versari sio 

creare; quorum neutrum fieri potest sine corporis vo- 

Pbilosophia videtur probare. Haeo corporis voluptas luptate. IUa tamen voluptas ssepias etiam tristifloa 

vellege prohibetur, vel non. Si lege prohibeatur, et 

est : quandoquidem liberi non raro sunt parentum 

desideriis antecedentibus, et doloribus consequenti- tortores; si non quod spectat corpus, quemadmodum 

bus ita circumfunditur, ut plus amari quam jucundi aiunt OEdipum orta inter Phocenses seditione igna- 

admistum habeat. Si vero lege permittatur, hujus rum oocidisse patrem Laium Thebanorum regem, 

fructus liberi parentibus sspe adeo sunt infensi, ut qui tumultum conabatur reprimere ; saltem quoad 

carens'liberis suo videatur infortunio felis : quai mentem attinet, quatenus parentes propler liberos 

omnia seorsum nuno exponentur. 

perpetuis cruciantur ouris, quibus ceu quibusdam 

- Quarum appetentia.] I. Agitur de illioita oorporis canibus videntur morderi : unde mordax conditio 

voluptate, oujus futurse concipitur appeienîa; Duplex nunc appellatur. Hinc apud Plutarchum : 

enim, inquitTulIiusi Offlc.,es* animorum vis atque na- 

Tristitia ex nato tempus in omne patrt. 

tura. Vna pars in appetitupositaest, quie estapuii Grsecs, 

quse hominem huc atque illuc rapit.Altera in ratione 

^ Euripidis mei sententiam probo.] Euripides, poeta 

quse docet et explanat quid faciendum fugiendumque lioet, fuit tamen philosophus, teste Tullio, Anaxa- 

Illa autem voluptatis illioitfe appetentia plns mali adgorae discipulus : unde non immerito Philosophia 

mistum habet quam boni : quoniam plena est anxie- rv nuno suum vocat, ejusque probat sententiam quamin 

tatis, illius nimirum oogitationis, qua mens veluti Andromaoha exponit, soilicet Cfl)'e?jfem liberis infortu- 

compressa angitur : sicut ejusdem satietas pcenitentiai. nio esse felicem : quia, inquit, habere liberos dulce 

Poenitentiaenim a pmnitendo diota, est oogitatio men- inexpertis, expertis triste. 

tis, ea qua3 suo consilio et voluptate facta sunt, dolentis 

: quse quidem tristis cogitatio individua est voluptatis 

illicitcE comes, quod Deus tum hominem de 

peccato commisso moneat. Neque vero in sola mente 

* Quod dicitur Anacreontium. Est carmen constans 

ex uno genere versuum, quorum quilibet trimeter 

aute tertium pedem iambum, quem sequitur syllaba 

redandans, primo anapsestum, deinde iambum 

versantur pojnitendi hujus voluptatis fruetus ; sed in habet. 

corpus etiam difl'unduntur : 

mortes, et csetera id genus. 

hinc morbi, dolores, Pulcherrima haec allegoria, in qua similitudinem 

habes cum translatione oonjunctam : nam et volupta- 

' Nihil causse est quin pecudes.] Prreterea beari ita 

videtur proprium hominis, ut nemo putet beatitudinem 

versari in eo quod bestiis eliam convenire potes 

apibus similes perhibentur, et vooes apibus proprise 

transferuntur ad voluptates ; quemadmodum 

Cioeroni pro Mur. major dioitur comitiorum quam 

test : vacare autem iis unde voluptates corporis nas- Euripi inconstantia . Vohiptates, inquam, apibus dicuntur, 

homini et pecudibus cominune est, quandoquidem 

huo omnespecudum motus videntur tendere, 

cuntur similes in hoo, quod sicut apes sic voluptates 

jucunditatem et tristitiam eidem homini afferant. 

ut satisfaciant corpori; quod idciroo nunc appellaiur Voces vero apibus propria;, videlicet stimulis, volan-

AN. MANL. SEV. BOETII 7S2 

8I3PR0SA VIII. A vero nitor ul rapidus est, ut velox, et d vernalium 

Argumentum. — Philosophiaprsedtctain dc divitiis,dignitatibas, 

potestatc, gloria, et voluptate doctrinam 

sumtnatimrepetens, hsec ait malis adeo implicita.adversariorumque 

telis adeo cxposita, ut rationem 

summi honi habere non possint. 

Nihil igitur dubium est quin liee ad beatitudinem 

vise ^" deviaj qua^dam sint, nec perducere quemquam 

60 valeant ad quod se perducturas esse proniiltunt. 

Quantis vero implicitai malis sint, brevissime monstrabo, 

Quid enim? pecuniamne cungregare conabe- 

ris? (3) Sed eripies habenli. Dignitatibus fulgere ve- 

lis? danti supplicabis ; et qui projire ca3teros honore 

tlorum mutabilitate fugaciorl Quodsi, ut Aristoteles" 

ait, ' lynceis oculis homines uterentur, ut eorum vi- 

sus obstantia penetraret, nonne introspectis visceribus, 

813 illud^ Alcibiadis superticie pulcherrimum 

corpus, turpissimum videretur? Igitur' te pulchrum 

videri, non tua natura, sed' oculorum spectantium 

reddit intirmitas. Sed aestimate, quam vultis nimio 

corporis bona, dumsciatis hocquodcuuque ntiramini, 

* triduan;e febris igniculo (5) posse dissolvi. Ex qui- 

bus omnibus illud redigere in summam licet : 

quod 

liajc; qua3 nec pra^stare, quse pollicentur, bona pos- 

cupis, poscendi humilitalc vilesces. Potentiamne desuut, 

nec omnium honorum congregalione perfecta 

sideras? subjectoruminsidiis obnoxius, periculis sub- 

sunt, eanec ad beatitudinem, quasi quidam s calles, 

jacebis. Gloriam petis? sed per aspera quffique dis- „ f^runt, necbeatosiS ipsa perliciunt. 

tractus, securus esse desistis. Voluptariam vjtam 

2B 1 METRUM* VIII. 

degas. Sed quis nonfspernat, atque (10) abjiciat vi- 

AiiGcsiEMTUM. — Errant homines, canit Philosophia, 

qui cum terrena in terris, aquatilia in aquis, volatilia 

lissimaj fragilissimteque rei t corporis, servum? Jam 

in aere, suo quxque loco reposita. quxrant, proprium 

vero qui bona praj se corporis feruut, quam exigua, summi boni sedem veluti ignorantes, felicitatem inde 

quam fragili possessione nituntur ! Num enim cle- exspectant, unde oriri non possit. 

phantos mole, tauros robore superare poteritis? num Eheu, qua; miseros tramitedevios 

tigres velocitate pra?ibitis? Hespicite ca^li spatium, 

Abducit iguorantia! 

iirmitudinem, celeritatem, et aliquando desinite vilia Non aurum in viridi queeritis arbore, 

mirari. Quod (to) quidem coelum nonhis potius est 

Nec vite gemmas carpitis, 

quam sua qua regitur " ratione mirandum. Formee 

N'on altis laqueos montibus abditis, 


" Aberrantes. ' Quod pulcher videaris, id. 

b Cujusmodi est corpus. s Vise. 

''Arte. Heu qualis ignoratio avertit yos infelices a via recta 

753 DE CONSOLATIONE PHII.OSOPHI.T: I.IR. III. 734 

10 

13 

Ut pisce ditetis dapes. 

Slo Nec vobis capreas si libeat sequi, 

Tyrrhena captatis vada. 

Ipsos quin etiam fluctibu.'; abditos 

Norunt recessus aiquoris, 

Quse geramis niveis unda teracior, 

Vel quaj rubentis purpurae, 

Nec non qua? tenero pisce, vel asperis 

Pranstent echinis littora. 

Slfi Sed quonam lateat, quod cupiunt bonum, 

Nescire casci sustinent, 

Et, quod stelliferum trans abiit polum, 

A 10 

Tellure demersi petunt. 

suffecerit, quam si ^ perspicaciter intueris, ordo est 

Quid dignum stolidis mentibus imprecer? 

deinceps, quae sit vera monstrare. Atqui video, in- 

INTERPRETATIO 

NOTiE 

prsepostere ibi quserunt aliquid, ubi ne sperari quidem 

possit : ut si quis in magistratibus vitam tranquillam, 

in voluptatibus beatam, in opibus felicem quserat. Itaque 

Libanus servus {apud Plautum in Asinaria) ab 

hero suo Demseneto jussus, ut uxorem ipsius orgento 

defraudaret, significans nuUa ratione fieri pos.se, ut a 

muliere tenacissima quidquam auferretur : Jubc, inquit, 

una me opera piscai i in aere, venari autem jaculo 

in medio mari. 

8. Tyrrhena vada.\ Mare Tyrrhenum: est autem illa 

mari? Mediterranei pars, quEe meridionale Italia.' latus, 

sicut sinus Adriaticus septentrionale alluit; unde 

hoc Superum, iliudlnferum mare vocatur. De hoc loquilur 

Virgi!. i Ên., v. 71 : 

Gens inimica mihi Tyrrhenum navigat Eequor. 

1 1 et 12. Gemmis feracior vel rubentis purpurse.] 

Valla quidem ait rarum esse duos casus, licet ab eodem 

seorsum regi possint, cum eodem simul conjungi 

: ut hic conjunguntnr, gemmis et purpurse feracior 

: id tamen vitiosum non est ; quod in syntaxi, 

quam figuratam vocant, non tam voces conjungantur. 

quam earum sensus. Sic Tullio dicitur: emi centum 

aiireis et pluris. Estvero purpura proprie conchai genus, 

cujusl liquore vestes olim tingebantur : hunc iiquorem 

nigrantis rosae colore sublucere docet Plinius 

1. i.x, c. 30, unde nunc vocatur rubens: caeruleus 

tamen. violaceus, et quicunque formosus color non 

raro dicitur purpureus : sic lluctus, viola;, et generatim 

llores omnes vocantur purpurei : sicut jam 

dictum est. 

13 et 14. Qux tenero pisce vel asperis prsestent echi- 

nis.] Queraadmoduni canente Virgilio, nM omnis fert 

omnia tellus, sic non omnia littora omnes ferunt 

pisces ; illic molles, hic felicius veniunt crustati 

pisces. Echinus generatim est bestia asperis undique 

capillis armata : hinc propter quamdam similitudinem 

spinosum castaneaj operculura, nec non etiam 

asperum quoddam architecturai opus appellatur echinus. 

Sed bestia, quse vocatur echinus, alia est terrestris, 

alia marina. Echinus terrestris capite pedibnsque 

imple.îs globi speciem ita induit aliqoando, 

ut anteriores posterioresque ejus partes distingui 

fion possint. Marinus autem echinus, judicio ipsius- 

Aristotelis,in cibura apponi solet : Thomas Angelicus 

hic piscem hunc male vocat remoram, quae dicitur 

echeneis, deceptus videlicet similitudinevocabulorum : 

melius Huratius Satir. 1. ii, sat. 4: 

Sed non omne mare est generosse fertile testae. 

Opes, honores ambiant, 

Et cum falsa gravi mole paraverint, 

Tum vera cognoscant bona. 

at* PUOSA W. 

Argiimentum. — Philosophia nunc utens transitione, 

qua et dicta recordari,et dicenda jirsevidere videtur, 

addit, copiam, potentiam, reverentiam, ceLebritatem, 

et jucunditatem summi boni proprietates esse adeo 

individuas, ut pote piures unius cjusdemque rei modos, 

ut quicunque assumendo has illasve rebus diversis 

attribuit, hic prsecipitatione vel prsejudicio delusvs 

fallatur. 

' Hactenus mendacis formam felicitatis ostendisse 

monlibus alHs, ut addatis piscem epulis. Neque ingre- B nes noii idiiiiuiiihii- ?e i-iiHiini-e, uhinam occultetur 

dimini mare Tyrrhenum, sivuUis venari capreas. Imo 

vcro homines cognoscuni ipsos secessus maris abscon- 

bonum, i/nn I iun:l iiir transcendit olympum 

stellantciii, illuil m h rns larnliUi quserunt. Quid inditos 

aquis : cognoscunt qusenam aqua abundantior sit 

unionum candidorum, aut quxnam abundantior purfav.sti 

petam, dignum stultis mentibusl Utinam quserant 

undique divitias et honores, cumque aceumulavepurse 

rubrse, cognoscunt qusenam maria antecellant 

piscibus mollibus, aut echinis crustatis At cseci homirint 

bona falsa 

vera. 

magno labore, tum agnoscant bona 

Murice Bajano melior Lucrina Peloris : 

Ostrea Circaeis, Miseno oriuntur ochini 

Pectinibns patulis jactat se moUe Tarentum. 

17. Stelliferum trans abiit polum.] Est enim Deus. 

18. Tellure demersi petunt.] In rebus caducis animus 

ex altissimo domicilio depressus et quasi demersus 

in terram, ut loquitur TuUius, falsa assumptione putat 

versari summum boniim. 

19. Quid imprecer.] Imprecari est aliquid mali 

in capnt alicujus precari. Sic Virgil. iv JEneid., 

(' V. 628. 

Littora littoribu.s contraria, Quctibus nndas 

Imprrcor, arma armis ; puguent ipsique nepotes. 

20. Opes, honores ambiant.] Circumeundo supplicent 

: ambio enim dicitur ab ambe circum. et eo, quod 

Romani undique irent popiilorura, aut etiam judicum 

captaturi suffragia : et hoo est malum, quod Philosophia 

in caput liominum stolidorum precatur: sed 

quia non decet Philosophiam, magistram illam virtutum, 

imprecari malum, nisi propter bonum, quod 

ex hoc oriri possit, addit. 

21. Et atm falsa paraverint, tiim vera cognoscant 

bona. ] E.xemplo scilicet Salomonis, qui postquara 

omnibus praedictis bonis impiara operam dedisset, 

tandem aliquando ad Deum reddit, exclamans, Vanitas 

vanitatum et omniavanitas. Gravimole interpretamur 

magno labore : nam, utpiito mejam monuisse, 

moles primura dicitur de corporibus, qua; ob insitarn 

r, pluriniarum partium quietem difticulter moveri possunt: 

unde non inepte moles derivatnr a Grfeco uo- 

/'hi-jr.i, vectibus submoveo : hinc bipis ingens dici solet 

moliiris : hinc etiam moliri idem est quod viribus collectis 

aliquid raovere. Deiude molcs propter quamdam 

sirailitudinem dicitnr de omni negotio diflicili: 

sicut Virg. I yEn., v. 37 : 

Tantae molis erat Romanam coudere gentom. 

' HacienMS.] I. Quidem Philosophia nunc utitur 

transitione, cujus frequens est et utilis usus apud 

oratores et poetas. Sic Tullius : Quoniam, inquit, 

degenere bellidixit, nunc demagnitudine pauca dicam. 

Sic Virgil. II Geor., v. I : 

HactcDus arvorum cultus ct sidera coeli, 

Nunc te, Bacche, canaui. nec non silvestria tecnm 

Virgulta et prolem tarde crescentis ohv». 

2 Perspicaciter. ] An vox ista Latina est ? dicerem, 

perspicue, evidenter. 

;


quam a, nec opibus sufficientiam, neo regnis poten- A igitur, quod est unum, simplexque natura, i pravitas 

tiam, nec reverentiam dignitatibus, nec celebritatem humana dispertit, et, dum rei, quse partibus oaret, 

gloria, {'6) nec Isetitiam voluptatibus posse oonlin- partem conatur adipisci, neo portionem, (2o) quae 

gere. An etiam causas, our id ita sit, deprehendisti '" ? 

Tenui quidem veluti rimula c mihi videor intueri, 

sed ex te J cognosoere malim apertius. Atqui prom- 

ptissima ratio est ^. * Quod enim simplex est, indivisumque 

natura, id error humanus separat, et a 

vero atque perfecto ad falsum imperfectumque (dO) 

traducit. An tu arbitraris, quod nihilo indigeat, egere 

potentia? Minime, inquam '. SI8 Reote tu quidems; 

nan': si quid est, quod in ulla re imbecillioris 

l> va- 

lentisB sit, in hac prffisidio necesse est egeat alieno. 

Ita est, inquam '. Igitur sufticientiae potentiseque una 

est eademque natura. Sic videtur. Quod vero hujusmodi 

sit, spernendumne esse censes, an confra (5) 

rerum omnium veneratione dignissimura ? At hoo, 

inquam, ne dubitari quidem potest. Addamus igitur 

sufflcientise potentiseque reverentiam, ut hsec tria 

unum esse judicemus, Addamus, siquidem vera volumus 

conflteri. Quid igitur? inquit, obsourumne hoc 

atque ignobile censes esse, an omni celebritate olarissimum? 

Considera vero, (10) ne, quod nihilo indigere, 

quod potentissimum, quod honore digoissimum 

esse ooncessum est, egere claritudine, quam sibi 

praestare non possit, atque ob id aliqua ex parte vi- 

deatur abjectius. Non possum, inquam, quin hoc uti 

est, ita etiam oeleberrimum esse confltear. Conse- 

quenS igitur est, ut claritudiuem superioribus tribus 

nulla est, neo ipsam, quam minime aflfectat, assequi- 

tur. Quonam, inquam, modo ? Qri divitias, inquit, 

petit, penurise fuga, de potentia nihil laborat : vilis, 

obscurusque esse mavult, multas etiam sibi naturales 

quoque subtrahit voluptates, ne peouniam, quam paravit, 

amittat. Sed hoc modo ne sufflcientia quidem 

oontingit ei, quem (30) valentia deserit, quem mo- 

lestia pungit, quem vilitas abjicit, quem recondit 

obscuritas. Qui vero solum posse desiderat; profligat 

opes, despicit voluptates, honoremque potentia ca- 

rentem, gloriam quoque 310 nihil pendit. Sed huic 

quoque quam multa deflciant, vides. Fit enim ut aliquando 

necessariis egeat, utanxietatibus mordeatur ; 

cumque hseo depellere nequeat, etiam id quod maxime 

petebat, potens esse desistit. Similiter ratiocinari 

de honoribus, gloria, voluptatibus licet. (b) Nam 

oum unumquodque horum idem, quod csetera, » sit, 

quisquis horum aliquid sine cseteris petit, ne illud 

quidem, quod desiderat, apprehendit. Quid igitur? 

inquam, si quis cuncta simul cupiat adipisci? sujimam 

quidem ille beatitudinis velit : sed nura in his 

eam reperiet, quse demonstravimus, id, quod polli- 

centur, non posse conferre? (10) Minime, inquam. In 

his igitur, quse singula quseque expetendorum prae- 

strare creduntur, beatitudo nullo modo investiganda 

est. Fateor, inquam, et hoo nihil dioi verius potest. 

nihil differre (5) fateamnr, Consequitur, inquam. C Habes igitur, inquit, et formaro falsa; felicitatis, et 

Quod igitur nullius egeat alieni, quod suis cuncta vi- 

ribus possit, quod sit clarum, atque reverendum, 

nonne hoc etiam conslat esse Isstissimum? Sed uude 

huicj, inquam, tali mo3ror ullus obrepat, ne cogitare 

quidem possum. Quare plenum esse laetitise, siquidem 

superiora manebunt, necesse est conflteri. Atqui 

(20) illud quoque per eadem neoessarium est ^, suf- 

ficientiaj, potentis. claritudinis, reverentise, juounditatis 

nomina quidem esse diversa, nullo vero modo 

disorepare substantiam. Necesse est, inquam. Hoc 

^ Ego Boetius. 

i> Inquit Philosophia. 

« Inquit Boetius. 

3 Philosophia. 

° Inquit Philosophia. 

^ Ego Boetius. 

B Inquit Philosophia. 

i> Virtutis. 

' Ego Boetius. 

* Quod simplex est, etc. ] II. Philosophia proponit, 

copiam, potentiam, et cajtera ejusmodi esse modos 

summi boni, non partes, ut vulgo putantur : quare 

ut hcec et sequentia iutelligantur, animadvertendum 

discrimen quod oocurrit inter partem el modura. In 

hoc autem diflerunt, quod pars possit, modus non 

possit sua seorsum idea clare et dlstincte cogitari. 

Sic mens et corpus suut partes hominis,"*quod mens 

sine oorpore, et corpus sine mente, sua quodlibet 

idea clare et distincte cogitari possit. Sio flgura. 

quies, et motus sunt modi oorporis. quod neque 

oausas : defleote nuno in " adversum mentis intuitum 

; ibi enim veram, quam promisimus, statim vi- 

debis. Atqui (ib) lisec, inquam, vel cseco perspioua 

est, eamque tu paulo ante monstrasti, dum falsse bea- 

titudinis causas aperire conabaris. Nam, ni fallor, ea 

vera est, et perfecta felioitas, quse suftioientem, po- 

tentem, reverendum, celebrem, Isetumque perficiat, 

Atque ut me interius p animadvertisse cognosoas, 


quse unum horum, quoniam idem ouncta sunt, (20) 

veraoiter praistare potest, hanc esse plenam beati- 

Nulla tristitia videtur inesse posse rei, 

i 

modi est. 

qux ejus- 

k ista 

D modis. 

omnia esse unicam rem pluribus affectarn 

' Male judicando. 

m Vis. 

n Unica res pluribus 7nodis se habens. 

° Cogita contrarium. 

P Ipsa mentis attentione. 

Ugura, neque quies, neque motus possii clare et dis 

tiucte cogitari, non cogitato corpore. Sio etiam notio 

et voluntas, quarum neutra potest, non cogitata 

mente, clare et distincle cogitari, suut jnodi nientis. 

Atqui prsedicta bona, quse horaines falsa assumptione 

tribuunt rehus oreatis non possunt clare et dislincte 

cogitari non oogitata aliqua re stiperiori, videlicel 

Deo, ut .seorsum Philosophia probat et quidem ita 

evidenter, ut nulla alia iuterpretatione videatur indigere.

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIB. lll. 758 

tudinem sine ambiguitate cognosoo. te, alumne, A candum, inquam, rerum omnium palrem, quo pree- 

hacopinione felicem, siquidem hoo, inquit, adjeceris. 

Quidnam? inquam. Essene aliquid in liis mortalibus 

caducisque rebus putas, quod hujusmodi statum pos- 

sit alferre? IMinime, inquam, puto; idque a te, nihil 

ut amplius desideretur, (23) ostensum est. Htec igitur 

vel imagines veri boni, vel imperfecta qua^dam dare 

bona mortalibus videntur : verum autem, atque perfectum 

bonum conferre non possunt. Assentior, inquam. 

Quoniam igitur agnovisti, qua3 vera illa sit, 

qu8B autem beatitudinem mentiantur, nunc superest, 

ut unde veram hano petere possis, agnoscas. (30) Id 

quidem, inquam, jam dudum vchementer exspecto. 

Sed cum, ' uti in Timajo Platoni, inquit, nostro pla- 

cet, in minimis quoque rebus divicum praesidium 

debeat implorari, quid nuno faciendum censes, ut 

termisso, nullum rite fundatur (.I.5) exordium. Reete, 

inquit; ac simul ita modulata est. 

280 METRUM ' IX. 

AnGUMENTUM. — PhUosoplda prccatur Crcatorem mundi 

ut sictit immotus movet corpits omnc generatim primum, 

deinde speciatim, ita mcntem humanam disjectis 

tenebris dignetur illustrare, eamdemque clara 

summi boni notione informare. 

qui perpetua mundum ratione gubernas 

Terrarum coeiique sator, qui tempus ab cevo 

SSl Ire jubes, stabilisque manens das cuncta 

[moveri; 

Quem non externse pepulerunt fingere causee 

5 Materia; fluitantis opus, verum insita summi 

Forma boni, livore carens : tu cuncta superno 

illius summi boni sedem reperire mereamur? Invo- Ducis ab exemplo, pulchrum pnlcherriraus ipse 


Oereator casliet terrse, qui regismundumlege immuta- constanter immotus facis omnia moveri, quemcausxexbili, 

qui imperas tempus fluere a prima setate mundi,e( teriores non induxerunt ad formandam machinam mate- 

' Vti in Timxo, Platoni nostro placet.] Timaeus inter 

sua carraina hoc retulit Pythagoras prfeceptum, 

Finem dein ante preeatus 

Numina, opus facito. 

Ex quo Plato ait in libro qui inscribitur Timxus : Omnes 

qui vel minimam sanse meniis particulam habent, 

cum aliquid sive parvum, sive magnum aggrediuntur, 

semper solent Deum invocare : quo nihil raelius dici, 

lieri, cogitari potest. 

tionis, Gallice duree, quaj nihil est aliud quam perseverantia 

rei existentis. vEternitas est rei sine principio 

et sine fine existentis, nimirum Dei. .Evum est rei 

sine fine quidem, sed non sine principio existentis : 

nimirum rei crealaj, qualis est mens et corpus, quorum 

nulla est nisi exterior causa : hoc enim et illa a 

Deo aliquando oreata «eternum perseverabunt. Tempus 

est rei nec sine principio, nec sine liue existentis : 

formse videlioet oorporea>, qualis est forma bestiae, 

forma planta», et forma corporum inanimatorum : hae 

Quod dicitur Heroicum. Carmen est constans ex 

uno genere versuum, quorum quilibet hexameter C enim forraaj ut fugatis contrariis aliquando incffipesexto 

loco spondeum, quinto dactylum, quatuor reli runt, ita aliquando a contranis formis fugatas evane- 

quis spondeum, vel daotyium indiscnmiualim habet. scent. Atqui vix materia mundi facta est


Mundum mente gerens, similique imagine for- A 

[mans, 

333 Perfectasque jubens perfectum absolvere 

[paite?. 

10 Tu numeris elementa ligas, ut frigora flammis, 

Arida conveniant liquidis : ne purior ignis 

rise motse, sed potius species tibi insi 

expers invidise : tiiproducis omniaab exemplarisummo, 

habens in mente raundumprseclarumi-pse iirsechirissimm, 

quem mundum simili imagine formas, etprsecipis eumdem 

perfectum perficere sua? partes. Tu concilias elementa 

talibus modis, ut frigida cum calidis, et sicca 

Evolet, aut mersas deducant poridera terras. 

333 Tu triplicis mediam naturae cuncta moven- 

[tem 

Connectens animam per consona membra resolvis 

i.T Quae cum secta duos motum glomeravit in orbes, 

In semet reditura meat, mentemque profundam 


summi boni, cum liquidis conveniant, ne ignis purior sursum abeat, 

aut gravitas ferat deorsum terram depressam. Tu conjungens 

animam inter mentes insensiles et corpora 

sensilia mediam, moventemque omnia, distribuis eamdem 

per membra consentanea, qux anima instar corporis 

liquidi divisa in minutas partes, postquam perfecit 

est expers partium, instar cujuslibet alterius mentis, separentur : ubi Philosopliia videtur facere mentiosed 

etiam quatenus ne pluribus quidem cogitationibus nem qualitatum, quas philosophi vulgo agnoscunt in 

sibi succedentibus afficitur, mens tamen humana, ut p elementis, quasque minus Latine vocant aWemJiuas et 

pote Deo comprehendendo impar, Deum veluti quibusdam 

alfectum cogitationibus adeoque formis, idea 

ut nulla alia sit 

nimirum et voluntate cogitat : adeo 

causa materise fluitantis, prEeter ideam et voluntatem 

Dei : hasc rationem habent non solum finis, et eflicientis, 

verum eliam exemplaris causse. S. Thomas, 

I q. p. IS, a. I, Mundus, inquit, non est casu factus, 

sed est factus a Deo per intellecturn agente, unde necesse 

est quod in mente divina sit forma, ad similitudinem 

cujus mundus est factus, etin hoc consistit ratio idese... 

Deus secundum essentiam suam est similitudo omnium 

rerum : unde idea in Deo nihil est aliud quam Dei essentia. 

Quod autem Deum, ad creandum mundura, ex- 

ma, sive inlinita Dei sapientia et voluntas, propterea 

recte Deus dicitur livore carens : cum enim, effectu 

pro causa posito, livor hic nihil sit aliud quani invidia, 

ille recte dicitur livore carere, qui non habet, 

cui invidere possit : Deus autem (ut pote summnm bo- 

num), a quo et propter quem mundus fact\is est, non 

habet, cuiinvidere possit : 

quandoquidemsummobono 

melius nihil excogitari potest. Hinc etiam Deus cuncta 

superno ducit ab exemplo videlicet a divinaidea et voluntate, 

qua-' cum sit Deus, hac nihil superius esse 

potest. Hinc DeusmuJidum mentegerit, similique imagine 

format. S. August. lib. lkxxiii Qiisest., q. 46 : 

Singula propriis sunt creata rationibus. Has autem rationes, 

ubi arbitrandum est esse nisi in ipsa mente creatoris. 

Non enim extra se quidquam positum intuebatur, 

ut secundum id constitueret quod constituebat, nam hoc 

opinari sacrilegum est. Nonnulli putant hic legendum 

similique in imagine propter versum. Sed a pluribus 

omiltitur voxilla»!, qua sublata rectius significabitnr, 

ideam esse modum, quo Deus miindum format, et 

stabit versus, ut apud Virgil. i Georg., v. 281 : 

Ter sunt conati imponere Pelio Ossam. 

9. Perfectasque jubens perfectum absolvere partesJ 

Ut enim divina sapientia, divinaque voluntate nuin" 

dus primo formatus est; siceadem divina sapientia, e 

voluntate mundus perfectus, suas partes perfectas vi" 

detur absolvere, servatis scilicet quibusdam legibus 

eorporum divinitus constitutis. Sic ei eo quod materia, 

ratione quarumdam parlium, ab initio fuerit in 

orbem mota, servalis quibusdam legibus molus, orii-i 

potuerunt primum quidem e/ementa, deinde geiieralis 

quajdam aJima zmwiersi,posteapeeuliaresqu£edamanimx 

corporese, de quibus omuihus deinceps tractabitur. 

10. Tu numeris elementa ligas] t. Agitur de ele- 

mentis : 

quae enim corpora ex materia fluitante primum 

oriuntur, haec vocantur elementa, quoniam ex his insilis 

reliqua corpora, qu;e propterea dicuntur mista, 

componuntur : hsec autem elementa cuni multitudine, 

tum eliam qualitatibus sive modis ita inter se aptantur, 

ut et frigida cum cahdis, ot dura cum liquidis 

inveniant, nec levia a gravibus inani quodam hiatu 

motrices. AUerativse, inquiunt, simt calor et frigus, sic- 

citas et humidilas, qusesignilicantur his verbis, ut frigora 

flammis, arida conveniant liquidis. Motrices vero 

sunt levitas et gravitas, quarum elTecta merito hic timerentur, 

nisi elementa niiro quodam modo a Deo certis 

locis continerentur; praesertim juxta vulgatam Peripateticorum 

opinionem. Si enini, ut Peripatetici optant, 

quatuorhcec elementa, nimirum ignis,aer,aqua, 

et terra, sive appetitu, sive inclinatione, sive qualitate 

naturali ita afticiantur, ut aer et ignis sursum sua 

levitate : 

aqua et terra deorsum sua gravitate tendant, 

quid obstat, nisi Deus perpetuo quodam miraculo, 

quin quatuor hsec elementa, quantumlibet permista, 

tandem aliquando a se invicem liberata, si non in- 

ternse non pepulerunt causse, sed insita summi boni fortercepto 

qundam inani hiatu, saltem suis qua?que locis 

conlineantur : quemadmodum aqua et oleum, 

quantumlibet permista ita a sese invicem liberantur, 

ut aqua deorsum subjiciatur, oleum vero sursum emi- 

P 

neat : quamobrem recte Philosophia addit : Nepurior 

ignis evolet, aut mersas deducant pondera terras. 

13. Ta triplicis medi.am naturse, etc.] II. Agitur de 

spiritu Universi, qui positis ipsis naturae legibus, statim 

post producta mundi elementa nasci debet. Hic 

autem spiritus, de quo plura diximus in physica, merito 

hic dicitur, lo anima 2o triplicis naturse media, 

'io cuncta movere, 4o a Deo connecti, o" per consona 

membra resolvi, 6o sectacircuire, primum quidem per 

majores, deinde per minores mundi vortices, et tandem 

ad suum reverti principium, ut hoc exemplo demonstretur, 

hominem, qui a Deo tanquam a principio 

processit, ad Deum tanquam ad linem, facto quodam 

circuitu, revocandumesse : qua; omniapostquam 

exposita fuerint, illa suscepti operis pars, non erit, 

sicut Vallinu videtur, difficillima. 

Primum quidem spiritus de Universi agnoscitur 

non solum a sacris auctoribus Elcclesiastae i, Lustrans 

" universa in circuitu pergit spiritus et in circulos suos revertitur; 

sed etiam a profanis, ul Platone, Aristotele, 

pluribusque aliis. Citabo unum Virgilium, qui vi 

yEneid., v. 724, canit : 

Priucipio cffilum, ac terras, oamposque liqueutes, 

Lucentemque globum lunae, Titaniaque astra 

Spiritus ititas alit : totamque iufusa per artus 

iMens agilat molem, et magno se corpore uiiscet. 

Inde hoiuiuum pecudumque geuus, vitEeque volautum, 

Et qufB marmoreo fert moustra sub SEquore pootus 

Igaeus est ollis vigor et ccelestis origo 

Seminibus : quantum non noxia corpora tardant 

^••S-l Terreuique hebetant artus, moribundaque mem- 

(bra. 

Hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque : nec 

(auras 

Respioiunt, clausae tenebris et caroere caeco. 

Deinde idem spiritus recte dicitur anima : 

cum enim 

anima dicitur ab animus, hic ab avûcc, ventus; cumqueventusquredamsitoccultaplurium 

raotuumcausa, 

propterea usus oblinuit, ut insitum occultumque pe- 

;

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIrE LIR. III. 762 

Circuit, et simili convertit imagine coelum. A Provehis, et levibus sublimes curribus aptans 

8S5 Tu causis animas paribus, vitasque mino- 20 In crelum, terramque seris : quas lege benigna 

dupHcern circuitum, per suum corpus itenm movetur, 

reversura in semetipsam, et circuit animam infimam, 

et circumagit ccelum forma uniusmodi. Tu producis ani- 

7nas et vitas minores simili modo, accommodansque al- 

tas corporibus levibus, easdem disseminas per ccelum ct 

vennis et continuata', motionis principium vocaretur 

unima : prfedictus autera spiritus ita se haliet, non 

sohim in piantis et bestiis, sed in ipso quoque homine, 

iuquo menssine illo spiritu famulante, manus 

et pedes ad nutum movere non potest. 

Pro»terea haec anima dicitur triplicis naturx media : 

non quod ex insitis tribus elementis constet, quemadmodum 

putare possent illi philosophi, quos ex arte 

vocant Chymicos, aut alii quos propter ducem appellant 

Cartesianos, quibus tria sunt mundi elementa, 

sed potius quod ex tribus rebus, quas naturali himine 

cognoscere possumus, haec anima una sit, et quidem 

niedia : quandoquiden hsec media est inter meutem 

insensilem, et corpus sensile, ut el instar corporis 

sensilis, sit res quoquo versus extensa, capas ligurop, 

quietis, et motus, et instar mentis insensilis, sensum 

fugiens pluriumque elfectornm principium : propterea 

a Virgilio supra vocatur spiritus et mens. Hic enim dici 

potuit anima media tnplicisnaturse, sicutlib. ii, prosa 

3, dicitur duoram medius consulum et a Cicerone, duorum 

fratrum medius ; et ab Horatio belli pacisque medius 

; potuitque anima illa hanc iriplicis naturx enumerationem 

iustarpartis subire, quemadmodum Capua 

subivit ternum maximarum urbiura numerum, 

cujus tamen numeri ipsa fuerit pars : Capua, inquit 

Florus supra citatus pag. 47, quondam inter tres maximas 

Romam Carthaginemque numerata. 

Insuper ista anima perhibetur cuncta movere : non 

quod cuncla corpora ab hac anima raoveantur : plura 

enim solida sunt, quorum idoirco partes quiescunt : 

sed quod nulla corpora, nisi hac anima movente, 

moveantur : sic Joan. i, omnia per Deum facta dicuntur. 

non quod omnia simul facta fuerint a Deo, sed 

qu(id qusecunque factasunt, haec non nisiabipso Deo 

facta sint. Scihcet ut videmus qusedam corpora sensilia 

moveri ab aliis corporibus sensilibus, v. g. baculum 

a manu, sic hcec sensilia ab insensilibus, v. g. 

manum a spiritibus commoveri conjiciraus, a notis ad 

minus nota progressi : donec aliquod primum invenerimus 

corpus quod ab ipso Deo moveatur, juxta illud 

philosophorura effatum : corpus quod movetur, ab 

: 

[res Ad te conversas reduci facis igne reverti. 


NOT/E. 

connecteretur : connectitur autera a Deo, a quo priuium 

facta raovetur, iis, quas ipse Deus constituit, 

natura^ legibus. 

Quin etiara haec aniraa divinitus per consona membra 

resolvitur ; resolvitur, inquam, per membra : anima 

eniru illa corpus est liquidissimura, cujus partes 

ut moventur, sic in varia loca resoluta', varia subeunt 

corporis informati membra. Sed membra h;ec sunt 

consona, sive convenientia cum Inter se, tum cum 

ipsa anima, a qua movenda sunt : ut scilicet rainora 

priraum ab anima, deinde majora et a minoribus et 

ab ipsa quoque aiiima moveantur : sic sal a mari, na- 

vis ab ulroque contrita fatiscit. 

Irao prtedicta aniraa secta circuit, ita ut finem jungens 

principio suse motionis, motum videatur glomerare 

in orbem, en faire comme un peloton de fU : glomus 

enim Gallice est unpelpton de fil. Est quidemilla 

aiiiraa secta : quia instar aquse, aeris, et ipsius ignis 

liquidR, est congeries plurium corpusculorum, qua?ut 

terram; quas aniraas blanda lege facis ad te conversas 

redire, instar ignis, ad locum unde venerat, regredientis. 

Da, pater, da mentinosinv. assurgere insolium 

tuum regale ; da quxrere originem boni ; da, lumine detecto, 

deflgere in te claros conspeclus menlis. Expelte 

moventur, sic separantur a sese invicem. At ipsa 

quoniara 

anima circuit per corpus, in quo reperilur : 

generatira corpus omne, qua rainus resistitur, suuni 

continuat raotum : sic succus arboris ad summum potius 

arboris verticem ascendit, quam per lenuiorem 

corticera exeat : sed eidem aniraa^, corporibus diversis 

undique resistentibus, facilius est intra suumcor- 

P 

pus circuire; quam extra idem corpus egredi: Eccl. i, 

Lustrans universa, inquit Spiritus sanctus, in circuitu 

pergit spiritus, et in circulos suos revertitur : quare ut 

nunc dicitur, ho?c anima in semet reditura meat. Verum 

hcec aniraa, habitaratione machina;, quam informat, 

duplicis est generis : major una, quae per majorem 

mundi vorlicem ; altera minor, qua» per minorem 

ejusdem mundi vorticera diifusa circuit : atque inter 

minores una est, circa quani cmlum, veluti rota circa 

axem convertitur, quamque nunc Philosophia meniem 

profundam vocat; mentem quidem, sicut ipse Virgilius 

mentem nominavit, quoniam h,-ec, instar mentis, 

insensile est motus priucipium :profundam vero, 

quia centri locura hahet : in globo autera nulla pars 

est centro profundior. Forte ha^c machina, qua' profunda 

illa raente nunc signiiicatur informari, terra 

est : quamvis enira nulla deraonstratione probari possit 

terra esse mundi centrum, terra tamen dici potesl 

centrum illius vorticis, quem incolimus : ita ut major 

C anima circa terram simili imagine convertat ca:lum : 

nam aer saltera, qui saepius tam apud sacros quam 

apud profanos auctores vocatur coelum, lerram circuit, 

nec ab alio corpore quam ab isto spiritu aerem 

circumagi, satis probabile est : sicut simili semper 

imagine converti videtur : licet enim in islo aere sive 

ccelo nubes, imbres, ventique cogantur, constans tamen 

est et uniusmodi hujus coeli circa terram circuitus, 

constansque ejusdemc;rruleus color, qui nihil 

est aliud quara lumen obviis vaporibus exhalationibusque 

modiUcatum. At nisi profunda illa anima fuerit 

terra, alia erit ex minoribusanimabus, de quibus 

jam locutura est ipsa Philosophia. 

18. Causis animas paribus vitasque minores.] III. 

Philosophia agit seorsum de animabuscorporeis,quas 

dicit, i" animas vitasque minores ;%" causis paribus a 

Deo provectas ; 3o levibus ciirribus aptatas; h" per costrim 

terramque dispersas ; 5" ad ccelum conversas re- 

alio raoveatur necesse est. 

Adde quod eadem anima dicitur a Deo connecti 

cum enim corpus noii moveat nisi contactu, baec anima 

non posset movere, nisi cum corpore raovendo D verti 

Primum agitur hic duntaxat de aniraabus corporeis, 

ut pote quae similes sunt spiritui, de quo statim 

ut enim spiritus 

agebatur, aut qucedam illius portio : 

Universi, sic animce hce adducuntur in exemplum, ut 

liis cognitis menshumanasuis cogitationibus ad Deum, 

unde egressa est, revertatur. 

Deinde ha; vocantur animse vitseque minores; quod 

miuoribus machinis inclusaB, minores circuitus absolvant, 

ut in plantis, in bestiis, et in ipso homine : 

cum hoc tamen discrimine, quod in homine prseter 

huuc spiritum corporeum, sit mens sive res cogitans, 

cui spiritus ille famulatur: quo lit ut spiritus ille corporeus, 

vit pote forras' piincipali famulatus, in homine 

nomen dignitatemque anima" amittat, dicaturque 

propterea in homine una duntaxat esse anima, 

eaque ralione pradita. Virgil. ivGeorg., v. 220. 

Esse apibus partem diviuae mentis et haustus 

J5therio3 dixere : Deum namque ire per omnes 

Terra^qne tracUipque uiaria coelumque profundum.

763 AN. MANL. SEV. BOETII 764 

25 

%%e Da, Pater, augiistaui menli couscendere se- A 

[dem, 

Da fontem lustrare boni, da hice reperta 

In te conspicuos anirai defigere visus. 

Disjice terrenaj nebulas et pondera molis, 

Atque tuo splendore mica : tu namque sereaum, 

Tu requies tranquilla piis ; te cernere flnis, 

32* Principium, vector, dus, semita, terminus 

[idem. 

»2« PROSAX. 

Abgumentdm. — Philosophia demonstrat, aliquod esse 

summum honum, et hanc qualitatem ita solius Dei 

esse, hanc ut a se indistinctam nec ab ullo acceperit, 

nec cum idlo communicet : ex quo colligit eum qui 

summo bono fruitur hinc Deum esse partizipatione. 

iNTERPRETATIO. 

inde participem potentise, reverentise, clariiatis et 

voluptatis. 

a Quoniatn igitur quaj sit imperfecti, quae etiam 

perfecti boni forma, vidisti : nunc demonsirandum 

reor, quonam haee felicitatis perfectio constituta sit. 

In quo illud primuni arbitror inquirendum an aliquod 

hujusmodi bonum, quale paulo ante definisti, in (o) 

rerum natura possit esistere, ne nos praeter rei sub- 

jectte veritatem i» cassa cogitationis imago decipiat. 

' Sed quin existat, sitque hoc veluti quidam omnium 

fons bonorum, negari nequit. Omne enim quod imperfectum 

esse dicitur, id imminutione perfecti im- 

perfeclum esse perhibetur. Quo tit, ut si in quolibet 

genere imperfectum quid (10) esse videatur, in eo 

nubem et gravitatem machinse terrestris : et corusca tuo * Cognito modo tam imperfecti, quam perfecti boni, 

fulgore : nam tu serenitas es,tuquiestranquilla probis ; B demonstranda est res illa quse sit summe bona. 

et nostra de te notio finis ; 

tor, dux, via, et terminus. 

quod sis principium, vec- 

NOTiE. 

'' Inanis. 

Hinc pecudes, armeata, viros, genus omne ferarum, 

Quemque sibi tenues nascentem arcessere vitas. 

ditore accepti non immemor, se suaque eidem suo 

conditori devoveat. Deus autem ita mentis nostree 

Postea hae minores animae iisdem causis, quibus principium est, ut quamvis mens posset dubitare^ 

prffidictus spiritus Universi, fiunt, videlicetex eadem 

materia fluitante, et ab ipso Deo, servatis iisdem natura; 

legibus. 

Praeterea eaedem animse dicuntur aptatse levibus 

citrribus, boc est coi'poribus, quibus includuntur, 

quaeque ipso3 movere et regere videntur, ut vector 

raovere et regere currura solet : anima euira plantaj 

V. g. diversa est ab anima besliae, : et anima bestiae 

pro diversis bestiarum generibus iterum diversa 

est. Sic ariimaj apum, de quibus jam loquebatur 

utrum Deusforetprincipium corporum, eadem tamen 

suse tenuitatis conscia, semper convincatur, se non 

ab alio quam ab ipso Deo fuisse creatam. Hinc Deus 

disit Apocal. i, Ego sum k et w principium et finis. 

Vector.] Quia Deus conservat nostram mentem : 

cum enim conservatio nihil sit aliud quamcontinuata 

productio, Deus conservando nostram mentem, hanc 

videtur portare sive vehere. Ad Hebr. i Deus dicitur 

portans omnia verbo virtutis suse. 

Dux.] Deus enim mentem humanam non tantum 

creat conservatque, sed eamdem, etiam ab ortu, 

Virgilius, dici possunt levibus curribus aptatse. 

Insuper his, pra?dicta3 animse per cmlum terramque quibusdam informat cogitationibus, nimirum intelliersx 

sunt : uam prseterquam quod etiam in cojlo C gentia et inclinatione, quas si, neglecto corporis imstellifero 

forte occurrere potest similis quidam spiritus, 

qui per corpus io quo includilur, praRdictos circuitus 

agat; minores illse anim£e sunt inbestiis, quarum 

aliaa in terris, aliae in ccelo aerio vivunt. 

Tandem hte animaj ad ccelum conversse rcvertuntur : 

haj enim animae, ut pote qufe generali corporum motorum 

lege, quae nunc vocatur benigni, quaminusre- 

petu, meus ipsa sequatur, Dunquam aberrabit. 

Semita.] Nam semita mentis alia in genere formx, 

alia in genere causse efftcientis. Prior est cogitatio qua 

mens a rebus caducis recedens ad Deum accedit : Sic 

Proverb. iv : Pistorum semita, quasi lux splendens, 

procedit, et crescit usque ad perfectum diem. Posterior 

est ipse Deus rectae cogitationis auctor. Sic Christus 

Joan. XIV : Ego, inquit, sum via, et veritas, et vita. 

Termims.] Id vocatur terminus, ultra quod res, 

eodem iinita, non diffunditur : sicutcaecis nationibus, 

rudis informisque lapis, ultra quem ager, lioc lapide 

finitus, non diflunditur, vocabatur deus Terminus. 

Atqui Deus est id ad quod mens humana cogitando 

diffundi debet; sed ultra quod eadem raens cogitando 

versari non potest. Joan. vi: Domine, ad quemibimusl 

verba vitse seternse habes. 

Sicut autem omnia haec recte dicuntur de Deo, ut 

sistitur, tendunt, in coelum, qua minus resistitur iisdem, 

nituntur : veluti igne reduci : maxima quippe est 

similitudo inter has animas et ignem : unde Virgilio 

praedictus spiritus appellatur igneus vigor. Quoniam 

vero coelum habetur altissimum Dei domicilium : 

Matth. V., Non jurandum per ccelum, quia tltronus Dei 

est propterea Deus ; nuiic tiicitur facere, has animas 

ad se conversas revei^ti : ei proptereanunc ine.xemplum 

ducuntiir. 

22. Da Pater.] Sic vocatur Deus non solum a Chri- 

stianis, sed etiam ab ethnicis, ut jam notavimus. Ha?c o jam expositum est, ita non male dicerentur de ipsa 

est autem petitio Philosophice, cujus giatia pra?dicta 

prffimisit. Rogat vero Deum, ut hinc liberet mentem 

tenebris ab ipso corpore ortis : Corpiis enim, Sap. ix, 

quod corrumpitur, aggravat animam, et terrena inhabitatio 

deprimitsensum midtacogitantem :inde vero informet 

cognitione summi boni, ejusque amore. 

26. Ta namque screnum.] Serenans mentes : ut 

quemadmodumtempusserenumlingiturfugarenubes: 

sic Deus mentis tenebras pellat. 

27. Tu requies tranquilla piiis.] Dans cogitationes 

tranquillas; iis nempe, qui, dante Deo, suo erga Deum 

oflicio funguntur. 

27. Te cernere finis.] Mens humana eo line a Deo 

creata est, ut cogitet, adeoque ut cognoscat Deuin . Joan 

svii, Hsec est vita seterna ut cognoscant te Deum verum. 

28. Principium.] Non minus necessarium est, 

mentem nostram suum principium, quamsemetipsam 

cognoscere : ut videlicet primi beneficii a suo con- 

. 

cognitione Dei, menti nostras insita, quae notatur his 

verbis, Te cernere. Primo enim illa de Deo insita cognitio 

recte dicitur finis : quoniam eo fine facti sumus 

a Deo, ut Deum ipsum cogitemus. Secundo eadem 

cognitio recte dicitur principium; quia ut omne 

nostrum bonum opus a bona nostra cogitatione ; sic 

omnis nostra bona cogitatio ab ipsa Dei cognitione, 

velut a principio oritur ; Ignoti nulla cupido, quod 

vulgo dicunt. Tertio eadem Dei cognitio recte dicitur 

vector, dux, et semita quod haec uostras cogitationes, 

; 

nostraque omnia tam dicta, quaiii facta ad Deum 

videatur ferre, movere, et ducere. Deuique haec Dei 

nostra cognitio recte dicitur terminus : siquidem 

comparata ea, qua defuncti frui speramus, perfecta 

Dei cognitione, veluti comparato vitaj nostras termino 

quiescemus. Joan. xvii : Hsec est vita xterna ut cognoscant 

te solum Deum verum, el quem misisti Jesum 

Christum. 

' Quin existat, negari nequit. ]l.Ph\\osoph\ademon-

76S DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIB. 111. 766 

jerfectiim quoque aliquod esse, necesse sit. Etenim A aLque inviolabiliter pi'ubc5, (1j) j quod boni 

perfectione sublata, unde illud, quod iraperfectum 

perliibetur, exstiterit, ne fingi qnidem potest. Neque 

inconsummatisque natura re- 

euim ab diminutis, •'' 

riim [cepit exordium, sed ab integris, absolutisque 

procedens, in baec extrema atque b effeta dilabitur. 

Qiiod si, uti (15) paulo ante monstravimus, est 

quaedam boni fragilis imperfecta felicitas ; esse aliquam 

solidam perfectamque ^ non potest dubitari. 

Pirmissime, inquam d, verissimeque conclusum est. 

•«80 ' Quo vero, inquit,


approbetur, quod duo suinma bona, quae a se diversa 

sunt, esse nonpossunt. Etenim qu£e discrepant bona, 

non esse alterum, quod|sit alterum, liquet : quare 

neatrum poterit esse perfectnm, cum alterutri alterum 

deest. Sed quod perfectum non sit, id summum 

non esse manifestuui est ': nuUo modo igitur quiB 

sumraa sunt bona, ea possunt (20) esse diversa. 

Atqui et bealitudinem, et Deum, summum bonum 

esse collegimus : quare ipsam necesse est summam 

esse beatitudinem, quee sit summa Divinitas. Nihil, 

inquam,nec re hac verius, nec ratiocinationellirmius, 

nec Deo dignius concludi potest. 331 Super hiec, 

inquit, igitur veluti geometrse solent, demonstratis 

propositis, aliquid inferre, ' qufe 

" 7rlp/7/xaTK ipsi 

vocant, ita ego quoque tibi veluti coroliarium dabo. 

' Xam quoniam beatitudinis adeptione fiunt liomines 

beati, beatitudo vero est ipsa Divinitas, Divinitatis 

(b) adeptione fieri beatos, manifestum est. Sed uti 

justitiae adeptione justi, sapientia; sapientes flunt, ita 

Divinitatera adeptos, deos lieri simili ratione necesse 

est. Omnis igitur beatus, Deus; sed natura qnidem 

unus, participatione vero nihil prohibet esse quam 

plurimos. Et pulchrum, inquam, hoc, atque pretiosura, 

sive hT^âiTuc/., sive corollarium (10) vocari ma- 

vis. ^ Atqui hoc quoque pulchrius nihil est, quod liis 

annectendum esse ratio persuadef. Quid? inquam. 

Cura multa, inquit, beatitudo contincre videalur, 

utrumne hsec c omnia unum veliiti corpus beatitu- 

dinis quadam partium varietate conjungant, an sit 

eorum aliquid, quod beatitudinis substantiam com- 

pleat, ad hoc vei'o (13) coptera referantur? Vellem, 

inquam, id ipsarum|rerum commemoratioue patefa- 

ceres. Nonne, inquit, beatitudinem bnnum esse cen- 

" Consectaria. 

ii Consectarium. 

summis bonis, si adessent alterutrum alteri dees- 

set. 

' Quge Kopiiu.v.-t/..] V. Pliilosophia more geometrise 

ex deraonstraiis qua^dam infert, quse Grascis KooirTu.r/.-cr. 

Latinis consectaria vocantur, sive etiam corollaria, 

quiEnam scilicet praHer debitum data, Normanis te 

repiquet. 

A semus? Ac summum quidem, inquam. Addas, inquit 

hoc omnibus licet. Nara eadem sufUcientia sumraa 

est, eadem summa potentia, reverentia quoque, cla- 

ritas, et voluptas beatitudo esse judicatur. Quid (20) 

igitur? Hasccineomnia, bonum, sufflcientia, potentia, 

caeteraque veluti quaedam beatitudinis membra sunt, 

an ad bonum, veluti ad verticem cuncta referuntur? 

Intelligo, inquam, quid investigandum proponas : sed 

quid constituas, audire desidero. Hujus rei discretionem 

sic accipe. Si haeo omniabeatitudinis membra 

forent, a se quoque invicem (25) discreparent. Hcec 

est enim partium natura, ut unum corpus diversa 

componant. Atqui haec omnia idem esse monstrata 

sunt. 38*$ Minime'igitur membra sunt : alioquin es 

„ uno membro beatitudo videbitur esse conjuncta, quod 

fieri nequit. Id quidem, inquam, t'ubium non est : sed 

id, quod restat, exspecto. Ad bonum vero caetera 

referri palam est. Idcirco enim sufflcienlia petitur, 

quoniam bonum esse (o) judicatur; idcirco potentia 

quoniam id quoque esse creditur bonum. Idem de 

reverentia, claritudine, jucunditate, conjectare licet. 

Omnium igitur expetendorum sumraa atque causa 

bonum est. Quod enim neque re, neque similitudine 

ullum in se retinet bonum, id expeti nullo modo 

potest. Coutraque etiam, * qufenatura bona non (10) 

sunt, tamen si esse videantur, quasi vera bona sint, 

appetuntur. Quo iit, uti summa, cardo, atque causa 

expetendorum omnium, bonitas esse jure credatur. 

= Cujus vera causa quid expetitur, id maxime videtur 

C optari. Veluti si salutis causa qnispiam velit equitare, 

INTERPRETATIO 

NOT 

' Nam quoniam, etc-T Primum consectarium est, 

homines adeptione beatitudinis fleri deos : quod qui- q 

dem sic infertur. Est Deus natura; est Deus participatione. 

Deus natura, est res snmme perfecta : unde 

cum ex diclis non possit esse multiplex res sumnie 

perfecta, idcirco Deus natura ita unicus est, ut non 

possit esse multiplex. Deus vero partiezpah'o)ie dicitur 

illa mens, quae cogitatione divinte simillima praedita 

est : sic ps. lxxxi : Ego Di.vi : dii estis et fitii excelsi 

omnes. Sic II Petr. i : Utpir hxcefficiamini divinx consortes 

naturie. Xiquehoc modobeatifiuntdii : quoniam 

cogitatione divinffi simillima afficiuntur; quaquidem 

cogilatione diiflunt participatione : sicut justus,jiisti- 

tise, et sapiens, sapientix adeptione fit. 

^ Atqui hoc quoque, etc.] Secundum consectarium 

est, hominem qui Dei adeptione beatu^, adeoijue Deus 

participatione est, divitiis, potentia, claritate et voluptale 

cumulari : quod sic infertur. Si divitiae, potentia, 

et caetera id genus quaedam essent summi boni 

membra, haec possent ila a summo bono separari, ut 

suramum bonum esse possetsine illis : utenim partes 

nou tam equitandi motum desiderat, quam salutis 

effeetum. Cuin igituromnia (15) boni gratia petantur 

non illa potius quam bonum ipsum desideratur ab 

' An hsec omnia sint unum et unum ; an potius unum 

pluribus modis se habens. 

£.. 

sive membra, sua quaelibet seorsum idea cogitari 

possunt, sic a se invicem separari et separatim cooservari 

possunt : quepTadmodum constat de mente et 

corpore, quae sunt liominispartes : quin si bff^c prcedictaessent 

degeneremodorum,smequibusres, cujus 

sunt, potest existere : sicut corpuspotest existere siue 

quieto; potest etiam summuni bonum existere sinc 

praedictis, adeoque non sequeretur eum qui frueretiir 

summo bono, frui propterea prtedictis : sed prsedicta 

neque sunt membra summi boni; neque etiam modi, 

sine quibusesse possit summuni tionum ; 

quandoquidem 

siimmum bonum ex dictis nec partes habet, nec 

modo afficitur, quo possit carere; alioqui non esset 

absolute perfectum : quarenecesse est, ut qui summo 

bono fruitur, liic et voluptate, et claritate, et caeteris 

ejusmodi fruatur. Imo neque divitiasneque alia ejusmodi 

expetimus nisi qua videntur habere rationem 

summi ijoni, sive bealitudinis. 

* Quse natura bona non sunt.'] Quidquid ab horaine 

expetitur, id aut reipsa aut specie sallem bonum est: 

unde aiunt philosophi nec bonum qua honum est, odio 

haberi, nec malum, qua malum amari. 

^ Cujus causa quid expetitur, etc.J Hoc est axioma, 

quod a philosophis solet sic exprimi : Propter quod 

ununiquodque tale,illudmagis tale est ; qvod etiamsi 

in aliis forte causarum generibus fallere possit; in 

genere tamen flnis, in quo genere nunc adhibelur. 

constat.

769 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIÊ LIB. 111. 

omnibus. Sed propter qiiod ceetera optantur, beatitu- A 

dinem esse concessimus : quare sic quoque sola quee- 

ritur beatitudo. Ex quo " liquido apparet ipsius boni 

et beatitudinis unam atque eamdem esse substantiam. 

Nihil video cur dissentire quispiam possit. Sed Deum 

(•20) yeramque beatiludinem uuuoi alque ideni esse 

monsUavimus. Ita, inquam. ' Secure igitur conclu- 

dere licet, Dei quoque in ipso bono, nec usquam alio, 

sitam esse substantiam, 

S8JS METRUM * X. 

Argumentum. — Pitilosophia invitat homines perturbationibus 

obcsecatos ad prsedictam surnmi boni 

notionem, quod hxc noii solum sit tenebrarum 

expers, sed ipsa soiis luce prsestantior, et plaoida; 

quielis parens. 

Huc omnes pariter venite capti. 


Quos falla.x ligat improbis catenis 

Terrenas habitans libido nientes. 

aS-l Hic erit vobis requies laborum, 

Hic portus placida manens quiete, 

Hoc patens unum miseris asyium. 

Non qaidquid Tagus aureis arenis 

Donat, aut Hermus rutilante ripa, 

Aut Indus calido propinquus orbi, 

Candidis miscens virides lapillos, 

Illustrant aciem, magisque caecos 

In suas condunt animos tenebras. 

Hoc quidquid placet, excitalque mentes, 

Inlimis tellus aluit cavernis. 

Sa& Splendor, quo regitur vigetque coelum, 

Vitat obscuras animse ruinas. 

a Evidenter. B miscris. Nec Tagus suis arenis aureis, ncc Hermits suo 

i Certo. littore rutilo, nec Indus, vicinus regioni calidx : stiis 

Conveniie huc omnes decepti, quos Hbido mendax, gemmis candidis viridibusque illuminant mentes, quin 

occupans mentes terrestres, constringit vinculis crude- eas magis obcsecatas involvunt in suam caliginem. 

libus. Hic quies laborum erit vobis : hic statio fruens Terra nutrivit in suis antris inferioribus hsec corpora, 

tranquillitate perpetua : hoc unum refugium apertum quse delectant commoventque animos. At vero lumen. 

• Carmen constans ex duplici genere versuum alternorum, 

quorum prior Phaleucus spondeum, dactylum, 

et tres coreos habet, posterior Sapphicus coreum, 

spondeum, dactylum, et duos coreos : uisi 

quod pro Sapphico, cujus erat alternare iu secundo 

versu, repetitur Phaleucus. Corrigere fuisset facillimum, 

sed id forte neglesit auctor, quod uterque versus 

endecasyllabus est. 

I. Huc.] Ad prsedictam summi boni notionem. 

1. Omnes paritcr venite capti.l Pariter intelligi potest 

juagi vel cum verbo venite, ut sigaificetur, convenite 

; vel cum participio capti, ut significetur, similiter 

decepti: captus enim generatim is dicitur, qui in 

alterius potestate est ; unde captivus : speciatim vero 

is est qui corpori suo morem gerens suis duciturperturbatioaibus. 

Virg. iv yEneid., v. 194 : 

RegQorum immemores turpique cupidine captos. 

Hinc Ubido, quae merito dicitur fultax, perhibetur 

ligare mentes terrenas improhis catenis. Libido, iuquam, 

quEenihil estaliud quamcogitatio mentismotinus corporeis 

obsequentis.merito diciturfaWua;, quiamentem 

a Deo, qui est prima veritas primaque bonitas, abriucens 

in errorem vitiumque ducit. Eadem Iibido 

li.ijat mentes imprubis calenis ; quia mentem impedit, 

quominus hajc ad summi boni, quod naturaliter cognoscil. 

appetitque, adeptionem perveniat. At mentes, 

quas libido habitat, sive ut saHpius auctor noster loquitur, 

hebetat, sunt terrense ; quod terreno corpori 

obsequantur. 1. Cor. xv : Primus homo de terra, terrenus 

: secundus homo de coclo, cczlestis. Qualis terrenus 

tales et terreni : et qualis cmlestis, tales et cw- 

lestes. 

4. Hic erit vobis etc. ] Evidens enim summi boni 

notio, utpote principium cum veritatis tum virtutis, 

mentera liberabit a procellis errorum, vitiorumque : 

unde erit requies,partus, et asylum. 

7. Tagus aureis arenis.] Tagus est fluvius Lusita- 

niffi" qui, iu Celtiberis ortus, Lusitaniam dividit, et 

ultra Ulyssiponem, Lishonne, in Oceanum prorumpit. 

Hic non secus ac Pactolus et Hermus aureas arenas 

fertur volvere : unde hic versus : 

Juvenal. 

: 

Auiifer est amnis Tagus, et Pactolus et Hermus. 

Qiiod Tagus etrutilaPactolus volvit arena. 

8. Aut Hermus. ] Hermus est iluvius Minoris Asise, 

NOT^. 

qui juxta Dorylaum Phrygiae civitatem ortus, Pactoloque 

junctus Smyrnse campos irrigat, tandemque in 

Phocaicum sinum illatitur. Hic etiam aureas arenas 

trahere fertur: unde Virg. ii Georg., v. 137 : 

Nec pulcher Ganges, atquc auro turbidus Hermus. 

9. Aut Indus.] Indus fluvius Orientis, qui Indiam 

ab occasu definiens, ei nomen dedit : hic autem fluvius, 

aut saltem tellus, cui nomen dedit, gemmis 

abundat : quamobrem Claudianus significaturus ve- 

C stem gemmis contextam carm. 8, v. 584, canit 

Asperat Indus 

VelemeQta lapis. 

Gemma; poi-ro alise sunt candidse, aliae virides, alice 

caeruleoe, aliffi alterius coloris, pro varia luminis modihcati 

ratione :unde Jnrfushicdicitur miscere virides 

tapillos candidis : et Lucret. 1. ii : 

Interdum quodam seusu fit, uti îdeatur 

luter coeruleum virides miscere smaragdos. 

If. Illustrant aciem.l Nempe mentis. 

fl. Magisque c»cos.J Alludere videtur ad oculos, 

qui nimio auri, gemmaj, alteriusve corporis lucentis 

relucentisve splendore offunduntur, nec non inducta 

caligine aliquando excoecantur : 

anrum enim et gemmaj, 

quamvis multo splendore oculis videantur splendere, 

mentis nihilominus aciem non ilfustrant, imo 

potius inducta perturbationum caligine mentem ita 

e.^caicant, ut hanc in obscura terrse, unde hajc cor- 

D pora eruta sunt, viscera condere videantur ; quatenus 

mens horum amore capta nii nisi terram cogi- 

tat. 

f3. Splendor.] Summum bonum, sive Deus, qui 

ad Heb. i dicitur Splendor glorix, et Sap. vm, candor 

lucis seternx. 

fo. Quo regitur vigstque ccelum. ] Deus enim non 

solum corpora, sed mentes omnes creat, conservat 

et regit. Speciatim vero cosluin viget regiturque motii, 

cujus Deus ita auctor est, ut hic non incipiat 

conlinueturque nisi statutis ab ipso Deo legibus. 

16. Vitat obscurus animx ruinas.] Mentis utpote 

immortalis nulla est ruiua, quoad rem spectat, sed 

duntaxat quoad modum, nimirun; cogitationem. Est 

autem cogitatio mentis ruina tum, cum mens a recta 

judicandi et eligendi norma recedens, in errorem et 

vitium labitur. Vitiam mentis nullum sine errore, 

error nullus siue obscuritate ; quamobrem ruina men- 

:


Hanc quisquis poterit notare lucem, 

Candidos Plicebi radios negabit. 

"836 PROSA XI. 

Argumentum. — Postquam Philobophia proposuit 

bonum esse unxim, quod omnia, suo quxque modo 

appetunt, cadem co)icludit rerum omnium (inem esse 

bonum. 

Assentior, inquam. Cuncta enim firmissimis nexa 

rationibusconstant. Tum illa : Quanti, inquit, Eestiraa- 

bis, si ' bonum ipsum quid sit, agnoveris ? iDtiniti, 

inquam : si quidem mibi pariter Deum quoque, qui 

bonum est, oontinget agnoscere. Atqui hoc verissima, 

(5) inquit, ratione patefaciam, " maneant modo 

quae paulo ante conclusa sunt. h Manebunt, inquam. 

- Nonne, inquit, monstravimus ea quaj appetuntur a 

pluribus, idcirco vera perfectaque ' bona non esse, b 

quoniam a se invicem discreparent, cumque alteri 

abessetalterum, plenum,absolutumquebonumafFerre 

non posse ? tum autem verum (10) bonum tieri, cum 

in unum veluti formam, atque efiicientiam colligun- 

tur, ut quffi sufficientia est, eadem sit potentia, reverentia, 

claritas, atque jucunditas : nisi vero unum, 

atque idem omnia sint, nihil habere, quo inter e.K- 

INTERPRETATIO 

quo ccBltm gubernatur et viget, cavet lapsus caliginosos 

mentis : quare : quiciinque valebit animadvertere hoc 

lumen, ille negabit radios solis esse ieque puros. 

-^ petenda numerentur? Demonstratum est, inquam, 

mTJE. 

nec dubitari ullo modo potest. Quse igitur, cum di- 

screpant (o) minime bona snnt ; cum vero unura 

esse coeperint, bona flunt : nonne haec ut bona sint, 

unitatis fieri adeptione contingit? Ita, inquam, vide- 

tur. Sed omne quod bonum est, boni participatione 

bonum esse concedis, an minime ? Ita est = . Oportet 

igitur idem esse unum, atque bonum simili ratione 

concedas. «39' * Eadera namque substantia est eorum, 

quorum naturaliter non est diversus effectus. 

Negare, inquam, nequeo. ^ Nostine igitur, inquit, 

omne quod est, tani diu manere atque subsistere, 

quam diu sit unum ; 

sed interire atque dissolvi pariter, 

atque unum esse destiterit? (o) Quonam modo? 

"* '" animalibus, inquit, cum in unum coeunt, ac 

permanent anima corpusque, id animal vocatur. Cum 

vero ha3c unitas utriusque separatione dissolvitur, 

interire, nec jam esse animal liquet. Ipsum quoque 

corpus cumin una forma, membrorum conjunctione, 

permanet, humana visitur species. At si distributae, 

segregatEeque (10) partes corporis distraxerint uni- 

tatem, desinit esse quod fuerat. Eoque modo percur- 

^- Si memor prxteritorum, hsec concesseris. 

I' Hxc ita enint. 

c Quod bonum est, id boniiate af[icitur. 

: 

tis ita obscura est, ut ab hac Lux eeterna Deus lon- clara proponuntur, ut explicatione nostra non indigius 

distare, hancque propterea vitare dicatur : unde C geant. Moneo solum duplicem hio distinguendum 

Deus efficit, ut quos illuminat, hi ejusmodi ruinam esse appetitum jvoluntarium unum,alterum naturalem. 

etiam vitent. 

Appetitus voluntarius est ipsa mentis cognoscentis 

17. Hanc quisqicis poterit notare 

est summura bonum. 

lucem.] Deum qni voluntas, cujus ita sumus conscii, docente ipso 

nostrai mentis voluntatisque auctore, majorem ut 

18. Candidos Phcebi radios Jiegabit.] Candor, color 

est omnium luci simillimus : hinc sive corpora sive 

hujus intelligentiam a nullo homine accipere possimus. 

Talis est ille appetitus, quo volumus esse 

mentes eo majori candore aflici dicuntur, quo majori beati : talis estiste appetitus, quo, inquit nunc Philo- 

perfunduntur luce : sicut stella, scriptio, ipsa cogitatio, 

Horatio, Ciceroni, Ovidio dicitur modo magis, 

sophia, ssepe mortcm cogentibus causis quam natura 

reformidat, mens humana amplectttur ; aut gignendi 

raodo minus candida. Radiiautem solares, quantum- opus interdum coercet. Sed ait Philosopbia, se nunc 

vis lucidi videantur: tantum nihilominus iion lucent, non de his voluntariis animx cognoscentis motibus tra- 

quantum Deus, qui, Inde Tim. vi, luccm inhabitat ctare. 

inaccessibilem. 

Appetitus autem naturalis, est instinctus rei etiam 

' Bonum ipsum qiiid sit.] Bonum simpliciter, de insciae adipsius cuuservationem divinitus impre^sus. 

quo nunc agitur, est summura : id sutliciat idixisse Primum quidem hic appetitus dicitur instinctus est 

semel pro toto isto capite. 

enim impulsio; et quajlibet impulsio recte dicitur 

^ Monstravimus.] Prosa 9 hujuslibri. 

instinctus : eum instinctus dicatur ab instigando, hoc 

Bona non esse quoniam a se mvicem discreparent .] q ab instando ; quod qui instigat, hic instat et urget. 

I. Pliilosophia proponit, bonum (quo nomine intel- Deindeidem appetitus est rei etiam inscise; quandoligitsumraura) 

esse unum hoc fere modo. Cum inter quidem in oorporibus inaniraatis, in quibus nuUa 

unum et multa muUum excogitari possit mediuni, potest esse cognitio, locum habet. Pnetereahic appe- 

necesse est ut summum bonum sit unum aut multititusdivinitusimpressusest: non secusac voluntarius: 

plex. Atqui summura bonum non potest, esse multi- Deus enim movet omnia. Denique idem appetitus est 

plex : idcirco enim probatum est divitias, potesta- ad rei conservationem : Dedit enim divina providentemet 

caetera ejusmodi non habere rationem summi tia, ut hio dicitur, creatis a se rebus hanc vel maxi- 

boni, quia sunt m\ilta. 

mam manendi causam, ut qucad possunl, naturaliter 

* Eadem substantia est quorim naturaliter non est manere desiderent. IIoc appetitu, ut quodam naturx. 

diversus effectvs. ] Non judioamus de causa nisi per principio animalia manere amant. Eodem semper ap- 

ejusdem eifeclus : unde quorum nou videmus diverpetunt gignendi opus, quo solo mortalium rermi durat 

sos eftectus, nullum argumentum habemus, quo Ju- diuturnitas. Hoc appetitu acceptas escas sine cogitadicemus 

haec esse res diversas. 

tione transigimus. Eodem, in somno spiritum ducimus 

^* Nostine igitur, omne quod est.] II. Philosophia nescientes. Hoc denique appelitu cuncta quas sunt, 

proponit, omnia, suo quEeque modo, summum bonum appetunt naturaliter constanliam permanendi,deoitant 

appeLere, sio. Cum unum et bonum sint eadem sub- perniciem. Sio in ove, viso lupo, spiritus a cerebro 

stantia, quidquid appetit ununi, illud etiam appetat 

bonum necesse est. Atqui omnia a(ipetunt unum : 

per nervos tluere soliti ad eas declinant ovis partes 

quce ad fugam destinantur : in formica vero, viso 

siquidem appetnnt esse ; ut videre est in animalibus, 

in plantis, in corporibus inanimatis. Qu8e omnia tam 

frumento, iidem spiritus deturbantur ad eas formioi.e 

partes, quse ad capiendara dispositse sunt.

773 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIB. III. 774 

renti caetera procul dubio patebit subsistere unum- A dissolvantur, resistunt. Qua; vero liquentia 839 ut 

quodque, dum unum est: cum vero unum esse desi- aer atque aqua, facile quidem dividentibus cedunt, 

nit, interire. Consideranti, inquam mihi plura, 

minime aliud videtur. Est ne igitur, inquit, quod in 

quantum naturaliter agat '', relicta subsistendi appetentia, 

(13) venire ad interitum, corruptionemque 

desideret? Si animalia, inquam, considerem, quse 

habent aliquam volendi nolendique naturam, nihil 

invenio, quod '>, nullis extra cogentibus, adjiciat ma- 

nendi intentionem, et ad interitum sponte festinet. tatibus, verum ex natur£e principiis venit. Nam stepe 

Omne namque animal tueri salutem laborat : mor- raortem cogentibus causis, quam natura reformidat, 

tem vero perniciemque devitat. Sed S3S quid de voluntas amplectitur : contraque illud quosolo mor- 

herbis, arboribusque, quid de inanimatis omnino talium rerum durat diuturnitas, (10) gignendi opus, 

consentiam rebus, prorsus dubito. Atqui non estquod quod natura semper appetit, interdum coercet volun- 

de hoc possis'^ ambigere, cum herbas atque arbores rj tas. Adeo hEec sui ' caritas non ex animali raotione, 

intuearis primum sibi convenientibus innasci locis, 

ubi quantum earum natura queat, cito exarescere. 

atque (b) interire nonpossint. Nam alise quidem cam- 

pis, aUoe montibus oriuntur, alias feruntpaludes, alice 

saxis liaerent, aiiarum jfecundae sunt steriles arenai, 

quas si in alia quispiam loca transferre conetur, 

arescant. Sed dat ' cuique natura quod convenit, et, 

iie, dum manere possunt, [intereant, elaborat. Quid 

dicam, quod omnes, velut interras ore (10) demerso, 

traliuut alimenta radicibus, ac per medullas robur, 

corticemque diffundunt? Quid, quod moUissimum 

quodque, sicuti medulla est, interiore semper sede 

reconditur, extra vero quadam ligni firmitate tegi- 

tur : ultimus autem cortes adversum cceli intemperiem, 

quasici mali patiens defensor opponitur? Jam 

vero quanta est naturae diligentia, (15) ut cuncta semine 

multiplicato propagentur, quteomnianonmodo 

ad terapus manendi, verum generatim quoque, quasi 

in perpetuum permanendi, veluti quasdam machinas 

esse quis nesciat? Ea etiam quEe inanimata esse cre- 

duntur, nonne quod suum est, qutequesimili ratione 

desiderant? Cur enim flammas quidem sursum levi- 

tas (20) vehit, terras vero deorsum pondus deprirait, 

nisi quod haecsingulis loca, motionesque conveniunt? 

Porro autem quod cuique consentaneum est, id 

unumquodque conservat : 

sicuti ea quse sunt inimica 

corrumpunt. Jam vero quai dura sint, ut lapides, 

adheerent tenacissime partibus suis, et, ne facile 

"• Fugatasux conse7'vationis appetitione. 

b Absque uUa causarum exteriorum vi atque violen- 

tia. 

c Dubitare. 

i Validius resistens. 

" Respiramus. 

' Nihil verius.] Nam prajdictus naturalis appetitus 

vel est a nihilo, vel est ab aliquo summo rectore, ad 

quem propterea veluti ad primum principium et ultimum 

finem revocandus est. Atqui lieri non'potest 

ut iste appetitus sit a nihilo : siquidem uihilum non 

potest esse uUius reicausa. 

- Medix veritatis.] Manifeste : sicenim, interprete 

sed cito in ea rursus a quibus sunt abscissa relabuntur. 

Ignis vero omnem refugit sectionem. Neque 

nunc nos de voluntariis anima? cognoscentis motibus, 

sed de naturaliintentione tractamus. Sicuti[jest, quod 

exceptas (o) escas sine cogitatione transigimus, quod 

'^ in sommo spiritura ducimus nescientes. Nam ne in 

auimalibus quidem manendi amor ex aniniaj volun- 

sed ex naturali intentione procedit. Dedit enim Providentia 

creatis a se rebus hanc vel maximam manendi 

causam, ut quoadpossunt, naturaliter manere 

desiderent : quare nihil est quod uUo modo queas 

dubitare, cuncta, (iS) quas sunt, appetere naturali- 

ter constantiam permanendi, devitare perniciem. 

Contiteor, inquam, e nunc me indubitato cernere, 

quae dudum incerta videbantur. Quod autem, inquit, 

subsistere ac permanere appetit, id unum esse desiderat, 

hoc enim fsublato, ne esse quidem cuiquam 

pemanebit. Verum est, inquam. Omnia igitur, inquit, 

(20) unum desiderant. Consensi. Sed unum 

idipsum monstravimus esse, quodbouum est. Itaquidem. 

Cuncta igitur bonum petunt : quod quidem ita 

C describas licet, ipsum bonum esse, quod desideretur 

ab omnibus. ' Nihil, inquam, verius excogitari 

INTERPKETATIO. 

potest. Nam vei ad nihilum xuncta reteruntur, et 

uno, velati vertice destituta, (2b) sine rectore, fluita- 

bunt, aut siquid est, ad quoduniversafestinent, id erit 

oraniumsummumbonorum. Et illa, Nimiura inquit, o 

alumne, leelor : ipsam enim * medise h veritatis notam 

mente fixisti : sed in hoc patuit tibi, quod igno- 

rare te paulo ante dicebas. Quid? inquam. SiO Quis 

esset, inquit, ^ rerum omnium hnis? Id est enim 

profecto, quod desideratur ab omnibus : quod quia 

bonum esse collegimus, oportet, rerum omnium linem 

bonum esse fateamur. 

D f Amor erga semetipsum. 

B Me :jam animadvertere tam evidenlur, ea de quibus 

antea dubitabam, ut de his non possim amplius dubi- 

NOT/E. 

tare. 

i> Manifestse. 

Servio. Virgil. ii vEneid., v. 333 : 

Hic Priamus quanquam in media jam morte tenetur. 

" Rerum omnium finis.] 111. Philosophia concludit 

rerum omuium tinem esse bonuin et quidem sumtnum 

: quia quod ab omnibus rebus desideralur id 

rerumomnium linis est. Atqui ex diclis summum bonum 

ab omnibus rebus desideratur.

«41 METRUM * XI. 

Argdmentum. — Philosophus,i7iquUPIiilosophia,unam 

attentius, consideret mentem : hiiic quippe lumen 

ingenitum, quod, magistro docente, summx etiam 

veritatis possit esse principium. 

Quisquis profunda mente vestigat verum, 

Cupitqne nullis ille deviis falli, 

Id se revolvat intimi lucem visus. 

AX. MANL. SEV. BOETII. 776 

342 Longosque in orbemcogatinflectensmotus, 

Animumque doceat, quidquid estra molitur, 

Suis retrusum possidere thesauris : 

Dudum quod atra texit erroris nubes, 

Lucebit ipso perspicacius Phoebo. 

Non omne namque niente depulit lumen. 

8-43 Obliviosam corpus invehens molem. 

Hieret profecto semen introrsum veri, 


Qui inquirit verilatem alto animo, idemque optut 

nullis decipi erroribus, hic revocet lumen interioris 

aspectus ad suam m%n\,e,m , et conoerlens cogitationum 

longam seriem disponat in circaitum, et instruat mentem 

habere reconditum in suis thesauris id omne, quod 

extra se quserit : tum quodjam pridem caligo nigra 

erroris velavit,id clarius ipso solefulgebit. Nam corpus, 

quamvis machina oblivionis parens, non fugavit ex 

animo omnem lucem. Certe semen veritatis intus manet, 

quod diffunditur, agente magistro. Qnomodo enim inmjjE. 

* Quod dicitur iambicum. Carmen constans ex B intelligitur moliri verum, cum spretis suis cogitatio- 

uno genere versuum, quorum quilibetsex pedes ha 

bet, stEpe imparibus locis spondeum,j)aribusiamb'im. 

\. Quisquis.] Philosophus: nam philosophus, spectata 

nominis interpretatione, is appellatur qui tota 

mente vestigat verum, sapientiae studiosus. Nimirum 

inquit Tullius v Tusc, Phythagorae ingcnium et eloquentiam 

cum admiratus esset Leon,qusesivit ex eo, qua 

maxime arte confideret ? Itle artem quidem se scire nullamrespondit, 

sedessephtlosophum... raros esse quosdam, 

qui cwteris omnibus pro nihilo habitis, rerum 

naturam studiose intuerentur, hos seappellare sapientix 

studiosos id est enim,philosophos. 

I. Profunda ?ne«(e.] Profundum dicitur primum 

quidem de corpore cujus porro fundus dimensioneni 

terminat : sic profundum pelagus dicimus. Deinde 

vero propler quamdam similitudinem de ipsa mente, 

cujus cogitatio penetrans est : sic consilium vocatur 

profuudum aQuintil., decl. 1. 

I. Vestigat verum]. Verum sive veritas duplicis 

est generis, nempe res, et mudus. Res veraest extra, 

niodus verus est intra mentem : unde posterius hoc 

verum sive veritas deliniri potest cogitatio mentis 

recte percipientis aut judicantis. Agitur autem hic 

de hoc posteriori vero; unde statim dicitur vers. 6 

Animum idsuis retrusum possidere thcsauris. 

3. In se revolvat, etc.] Suam menlem inspiciat : 

mens enim luimana in liis quse naturali lumine cognoscenda 

sunt, nullum potestbabere judicium verum 

certumque (quod uuncdicitur verum investigandum) 

nisi prfeeunte et regente evidentia quae nihil est 

aliud quam coguitio clara et distiacta : evidentia 

autem haec aou ante haberi potest, quam mens seipsam 

cognoverit : unde illud, nosce teipsum, de quo 

jam locuti sumus. 

4. Longosque in orbem, etc.] Habeat cogitationem 

cogitationis, ipsiusque secundn? cogitationis tertiam „ 

cogitationem, et sic deinceps, ila ut liat veluti circi'Uus 

cogitationum : hac enim solum ratione prajcipitatio 

et prtejudicium, duo veritatis inveniendse impedimenla, 

vilari possunt. 

a. Animumque doceat.] Animum docere proprie 

soliusDei est, a quo animus conditus conservatusque 

primum informatur : frequenti tamen meditatione 

mens humana suas cogitationes attentius cogitans, 

ipsum etiam animum eo putaturdncere, quod, niente 

veluti Deuminterrogante, Deoque eidem respondente, 

naturale lumen sicdilfundatur, ut qtiod ante latebat, 

id fugata caligine animadverlatur. Inter alia autem 

mens nostra, atleuta hac suarum cogitationum meditalione, 

docetur, se in se possidere thesaurum, 

qucm extra se invenire lentabat : unde additur 

5 et 6. Quidqnid extra molitur suis retrusum possi- 

dere thesauris.] Molior dicitur a mole : moles forte a 

[jLOAXi-jefj, vectibus submovere : quare quidquid majori 

sive corporis sive mentis virtute agimus, illud dicimur 

moliri : sic corpore iter, mente insidias ; utroque 

arceni dicimur moliri. Mens ergo extra se tum 

nibus, subjectam ipsis cogitationibus materiam considerat 

attentius : quod quidem vitium non est: cum 

nostra cogitatio, utpote quae non est nihili, a rebus 

exterioribus pendeat, velut effectus a causa, nec vitiosum 

sit, cognoscendi effecti gratia, causam considerare. 

Verum cum plura essepossint in causa, quam 

in effeclo, nihil vero in effecto, quod non sit in 

causa, propterea mens humana, inveniendo veritatem, 

melius suas cogitationes, quani subjectam cogitationum 

materiam primum contemplabitur : sicque 

in se, sive suis in thesauris cognoscet, se possidere, 

quod extra se reperire tentabat : sic inveniet evidentiam 

sive claram distinctamque cogitationem, qua 

inventa non solum atram nubem, hoc estignorantiam, 

erroris causam, fugabit, sed ipsum etiam errorem 

vitabit. Nimirum. 

9. JSon omne mente depidit lumen corpus.] Homo 

Q non est sola mens, neque solum corpus; sed compositio 

mentis et corporis in sese invicem agentium . 

hinc corpus sua in mentem actione innatum ipsius 

mentis lumen non exstinguit quidem sed olfundit. 

Non exstinguit, inquam : ut enimDeus, hujus luminis 

naturalis auctor, constantissimus est, sic lumen illud 

tandiu, quandiu mens durabit, duraturum perpetuum 

est. At olfLindit ; Corpus enim quod corrumpitur 

Sapientiae ix, aggravat animam, et terrena inhabitatio 

deprimi sensum multa cogitantem : hinc corpus 

nunc dicitur. 

10. Obliviosam invehens molem.] Cujus propositionis 

explicandae duplex est modus : aller Platonicus 

et fiilsus : alter philosophicus et verus. Platonici quidem 

esistimarunt, omnes horainum mentes, anteguam 

hae cum corporibus conjungerentur, conditas 

fuisse, omnique doctriuarum genere instructas : sed 

propter aliquod suum crimen in corpora immissas 

infelici commercio omnia, vetuti hausto oblivionis 

poculo, oblitas fuisse, ita ut et corpus obliviouis 

causa, ct mens ipsa deinceps addiscens reminisci dicatur 

: sed sententia hiBc falsa est cum mens huniana 

non prius creata, quam ipsius corporis formafuerit. 

Philosophi vero, saltem ii qui prKJudiciis non ducuntur, 

putant, nienleui humanam mter Deum, cujus 

ipsa est effectus, et corpus, cujus eadem est forma, 

mediara a Deo quidem statim ab ortu optimis informari 

cognitionibus aftectibusque desumuio bono, sed 

a corpore adversis cogitationibus ita turbari, his ut 

iile aut pellantur aut saltem obscurentur : tamen. 

\\. Useret semen introrsum veri.] Seuien, illud dicitur 

ex quo insito aliquidlit: quare semen veri, introrsum 

sive intra nostram mentem existens, nihil 

est aliud quam cogitatio, ex qua insila tit verum 

judicium : cogitatio autem illa est notio; siquidem 

judicium verum non lit nisi ex pra-cuntibus notiouibus 

: quamobrem si non obstanle im|»etu corporis, 

in mente nostra supersit semper aliqua notio sive 

idea, hseretprofecto semen introrsum veri : at ejusmodi 

uotio semper superest, ea saltem quam ab ortu divi-

Quod excitatur ventilante doctrina, 

Nam cur rogati sponte recta censetis, 

Ni mersus alto viveret fomes corde? 

lo SJ4 Quod si Platonis Musa personat verum 

Quod quisque discit, immemor recordatur. 

S-flS PROSA XII. 

Argdmentum. — Vhilosophia prxnotione Boetii ulens, 

BoeUum vcluti memorem docet, Deum tanta bonitate 

et potentia mundum regere, ut omnia, demplo pcc- 

cato, quod nihil est, ad Deum, facto quodam circiiiiu, 

sponte convertantur, nec sit aliquid quod summo huic 

bono vel velit vel possit obsistere. 

Tum ego, 

' Platoni % inquam, vehementer assentior: 

nam me ^ tiorum i>jam secundo commemoras. 

Primum, quodmemoriamcorporeacontagione,deliinc 

cum moeroris mole pressus, amisi. Tum illa, Si superiora, 

inquit, concessa respicias, ne illud quidem 

longius (Sjaberit, quin recorderis, quod te dudum 

nescire confessus es. Quid?inquam. Quibus ait illa, 

gubernaculis mundus regatur. Memini, S^© inquam, 

me inscitiam meam fuisse confessum ; sed quid affe- 

ras, licet jam prospiciam, planius tamen ex te audire 

DE CONSOLATIONE PIllLOSOPniyE LIB. III. 778 

A ante minime dubitandum putabas. Ne nunc quidem 

arbilror, inquam ; nec unquam dubitandum putabo, 

(5) quibusque in hoc ralionibus "accedam, breviter 

exponam. ^ Mundus hic es tam diversis contrariisque 

partibus in unara formam minime convenisset, nisi 

unus esset qui tam diversa conjungeret ; conjuncta 

vero naturarum ipsa diversitas, invicem discors, 

dissociarrt atque divelleret ; nisi unus esset qui 

quod nesnit, contineret. Non tam vero (10) certus 

naturaj ordo procederet, nec tam dispositos motus, 

locis, temporibus, efficienlia, spatiis, qualitatibus 

explicaret, nisi unus esset qui has mutationum va- 

rietates manens ipse disponeret. IIoc quidquid est, 

quo condita manent atque agitantur, usitato cunctis 

vocabulo Deum nomino. Tum illa, Cum hac, inquit, 

B 

ita sentias, parvam (to) tibi restaret operam puto, 

ut felicitatis compos, patriam 

AN. MANL. SEV. BOETl 

sariutn. Per se igitur solum cuncta disponit. Negari, A quod summo huic bono vel velit vel possit obsistere. 

inquam, nequit. Atqui Deus ipsum bonum esse monsfratus 

est. Memini, inquam. Per bonum igitur cuncla 

disponit : si quidem per se regit omnia, quem 

bonum esse concessimus ; et bic est veluti quidem 

clavus atque gubernaculum, {2o) quo mundana machinastabilis 

atque incorrupta servatur. Vehementer 

assentior, inquam, et id te paulo ante dicturam, 

tenui licet suspicione, prospesi. Credo, inquit : jam 

enimj ut arbitror, vigilantius ad cernenda vera ocu- 

los ^ deducis : sed quod dicam non minus ad i, contuendum 

patet. Quid ? inquam. S-iS' ' 

Cum Deus, 

inquit, omnia bonitatis clavo gubernare jure credatur, 

eademque omnia, sicutidocui, ad bonumnaturali 

intentione festinent, num dubitari potest, quin vo- 

Non, inquam, arbiti'or. Est igitur, inquit, summum 

bonum, quod regit cuncta fortiter, suaviterque dis- 

ponit f. Tum ego, Quam, inquam, me non modo ea, 

quse conolusa est, summa rationum, verum multo 

magishaec (Ib) ipsa verba s, quibus uteris, delectant, 

ut tandem aliquando stultitiam magna latrantem sui 

pudeat. Accepisti, inquit, ia fabulis lacessenteis ccelum 

^ Gigantes : sed illos quoque, uti condignum 

fuit, benigna fortitudo i> deposuit. Sed visne raliones 

ipsas invicem collidamus? forsitan ex hujusmodi 

conflictatione 

' pulohra qusedam veritatis scintilla 

g-fi!§ dissiliet. j Tuo, inquam, arbitratu. Deum, in- 

quit, esse '^ omnium potentem nemo dubitaverit. 

1 Qui quidem, inquam, mente consistat, nullus pror- 

luntarie regantur, seque ad disponentis c nutum, g sus ambigat. Qui vero est, inquit, omnium potens, 

veluti convenientia, contemperataque rectori, sponte nihil est quod ille non possit. Nihil, inquam. Num 

(5) convertant ? Ita, inquam, necesse est : nec beatumregimen 

esse videretur ; siquidem detrectantium 

jugum foret, non obtemperantium salus. Nihil est 

igitur, quod naturam servans, Deo d contraire conetur. 

Nihil, inquam. - Quid si conetur, ait, num tandem 

proficiet quidquam adversus eum, quem

DE CONSOLATIONE PIllLOSOPHI^ LIB. III. 

summum bonum esse dicebas, quam in summo Deo A loquiraur, rebus oportere (lO)esse sermones. 

sitam loquobare : ipsum quoque Deum summumesse 

bonum, plenamque beatitudinem disserebas : es quo 

neminem beatum fore, nisi qui pariter Deus esset, 

quasi munusculum dabas. Rursus ipsam boni formam, 

Dei ac beatitudinis (lo) loquebaris esse sub- 

stantiam : ipsumque uniim id ipsum esse bonum di- 

cebas, quod ab omni reriim natura peteretur : 

Deuni 

quoque bonitalis gubernaculis universitatem regere 

disputabas, volenliaque cuncta a parere, nec uUam 

mali esse naturam : atque bcec nuUis extrinsecus 

sumptis, sedaltero t ex altero fidera traliente, insitis, 

domesticisque probationibus S-BS> explicabas. Tum 

illa, Minime,jnquit, ludimus; remque omnium maximam 

Dei munere, quem dudum deprecabamur, 

exegimus. Ea est enim divinae forma substantife, ut 

neque in externa dilabatur, nec in se esternum ali- 

quid ipsa suscipiat; sed, sicut de ea Parmenides (i5) 

ait : ' ria-JToSsv c eJz^jx.ôu

783 AN. IJANL. SEV. BOETII. 

S53 Immiteis superos querens, 

Infernas adiit domos. 

20 Illic blanda sonantibus 

Chordis carmina temperans, 

Quidquid prsecipuis deaj 

Matris fontibus hauserat, 

Quod luctus dabat impotens, 

2S Quod luctum geminans amor, 

Deflet, Tffinara commovens, 

Et dulci veniam prece 

S53 Umbrarum dominos rogat. 

Stupet tergeminus novo 


30 Captus carmine janitor. 

Qu£e sontes agitant metu 

Ultrices scelerum dese 

Jam moestae lacrymis madent. 

Non Ixionium caput 

3S Velox prrecipitat rota, 

Etlongasite perditus 

Spernit fluminajTantalus, 

Vultur dum satur est modis, 

Non traxit Tityi jecur. 

40 354 Tandem, vincimur, arbiter 

Umbrarum miserans ait 

tunc placatum eodem carmine, cum flamma amoris ar- B vi poscit veniainaprincipibus tenebrarum. Tum Cerbe- 

dentior consumeret interiora prsecordia hujus vatis, 

nec carmina, quse vicerant omnia, pacarent auctorem 

suum hic, questus superos crudeles, penetravitsedes infernas. 

Illic componens cantus suos cum fidibus cithara? 

blandse sonantibus promit gemens quidquid hauserat ex 

fontibus prsestantibus divinse Calliopes suae matris, et 

quidquid dolor effrenatus amorque dolorem duplicans 

suppeditabat, excitans aditum inferorum, oratuque sua- 

18 et 19. Immites superos querens infernas adiit 

domos. Poetaa ponunt duplex genus deorum, superos 

cilicet et inferos, quorum si priores videant inesorabiles, 

ad posteriores confugiunt. Virg. vu Maeid. 

V. 3i2 : 

Flectere si uequeo superos, Aoheronta movebo. 

ita finxit hic vates : sed ad majorem sequentium intelligenliam, 

necesse est novisse quomodo inferi describantur 

a poetis : sic autem describuntura Virgilio, 

VI ^n., v. 273, \° ante ipsum inferorum vestibulum 

et in primo aditu luctus et curce vindices jacent, hatitantqne 

morbi, senectus, meUis, fames, egestas, 

mors, labor, somnus frater mortis, mala mentis gaudia, 

bellum, furite et discordia; 2° iu medio eorumdem 

vestibulo ulmus magna et umbrosa explicat ramos 

et frondes, sub quibus inauia sunt somnia; 3" 

ad portas eorumdem stabulant Centauri, Scyllce biformes, 

Briareus Ci;ntum manibus instructus, Hydra 

Lernae bellua, Chimaera ignivoma, Gorgones, Harpyse, 

et umbra tricorporis Geryonis; i" inde incipit 

iter ad Acherontem tluvium, qui in Cocytum arenas 

exonerat : 

has tluminum aquas servat vector Charon, 

senex quidem, sed crudus adhuc, qui reliclis inhumatis, 

sepultos transportat; 5° trans fluvmm canis 

est Ificeps, dictus Cerberus quasi zocaSopo?, ca)'nivorus; 

6° imdique occurrunt qui dignas criminibus 

poenas luunt : ut Tityus, qui quod Latonae vim parasset, 

ab Apolline sagittis interfectus, et ab vulture, 

renatis fihris, aeternum corroditur : Ixion, qui ob 

tentatam Junonis pudicitiam, rotaealligatus perpetuo 

convertitur : Pirithous, qui quod Proserpinam ex 

inferis rapere vohierit, tum timore saxi imminentis, 

cum tame mediis in epulis conficitur : 

Sisyphus, qui 

latrociniis infamis saxum ingens volvit, etc. 

20. Blanda sonantibus.] Blanda sonans dicitur; sicut 

a Virgil. ix ALn., v. 129, dicitur rauca sonans, iutelligendo 

negotia, niodo loquendi auctoribus, sed 

praesertim poetis usitato; y ocalav ellipsis. 

22. Fraecipuis dex malris fontibus.] Calliopes, quae 

habetur, 1" dea, 2" mater Orphei, 3° regiua musarum 

quibusfontes Castalii sunt sacri. 

24. Luctus impotens.] Quod mentem impotenteni 

reddat : sic Ixtitia a Cicerone, v. Tusc, vocatur impotens. 

2(3. Txnara commovens.] Aditum inferorum : nam 

Txnarus, vei Txnarum, unde plural. Txnara, quod- 

notj:. 

rus ostiarius triceps, captus cantu inaudiio admiralur. 

Dese vindices criminum, quss timore concutiunt nocentes, 

t7-isles hurnent fletibus. Rota prseceps non rapitcaput 

Ixionis, Tantalusque siti longa confectus temnit 

aqiias. Vultur carmine satiatus nonlaniavit jecur Tityi. 

Denique tyrannusinferorum misertus dixit : superamur: 

damus marito sociam uxorem acquisitam suo cantu : 

at conditio restringat munera ; ?ie scilicet ijceaf illic07i- 

dam estPeloponnesi promontorium, quo Messeniacus 

a Laconico sinu dividitiir. Hic non solum urbs et siniis, 

sed antrumetiam, quod aditum inferorum fabulantur, 

hoc eodem nomine donantur. Unde Virg. iv 

Georg., V. 467, de ipso Orpheo locutus canit : 

Taeuarias etiam fauces, alta ostia Ditis, 

C Et caliganlem nigra formidine lucum 

lugressus, Manesque adiit, regemque tremendum 

is'esciaqi.ie liumanis precibus mansuescere corda. 

28. Unibrarum. dominos.] Principes inferorum : sive 

quia hic nihil est luminis, sive etiam quia dominantur 

mentibus defunctis, quae non raro dicuntur um- 

brse. 

29. Tergeminus janitor.] Cerberus canis, qui, inquit 

Apuleius, I. VI Metam., prsegrandis trijugo et satis 

amplo capite prseditus, et ante ipsum limen et atra atria 

TProserpinx semper excubans servat vacuam Ditis domum. 

32. Vltriccs scelerum dex.] Vulgo Eumenides, zaT' 

i-jTifpv.Tfj, quod niinime benevolae sint : euurjv?; enim 

bencvolum significat : sic Parcse vocantur, quod minime 

parcant. 

33. Jam mccstse lacrymis maient.] Usque adeo 

magna est vis carminum Orpbei; utpote quibus Eumenides 

flecti nescife, tanta commiseratione commoventur, 

utillis plurimae lacrynice manare videantur : 

" sic sistitur Ixionis rota : sic Tantalus famis sitisque 

oblitus nec poma carpere, nec aquas potare curat : 

sic vulturnon vellicat jecur Tityi. 

34. Non Ixionum caput.] De Ixionis supplicio jam 

diximus. Ovidius : 

Volvitur Ixion et se sequiturque fugitque. 

36. Site.] Pro siti : sicut dicitur mare pro mari : 

ait mare vates : dubito utrum alius Latine sciens dixeiit 

iite : quanquam legatur vespere elvesperi; tempore 

et tempori; luce e\,luci : igneeiignim ablativo. 

37. Tantcdus.] Tantalus Agamemuouis et Menelai, 

qui propterea Tantatidse dicuntur, avus, quod inquiunt, 

filium membratim discerptum diis manducandum 

apposuerit, propositis pomis aquisque sibi 

inaccessis, fame sitique perpetuis crucialur. 

40. Arbiter umbrarum.] Pluto. Saturnus enim ex 

Ope coDJuge tres habuitfllios, nempe Jovem, Neptunuin 

et Plutonem, qui mundi impenum partiti sunt, 

Jovi cceli, Neptuno maris, Plutoni inferoruui imperium 

obtiait. 

:

Donamus cornitem viro 

Emptam carmine conjugem : 

Sed lex dona coerceat, 

4b Ne, dumTartara liquerit, 

Fas sit lumina flecterc. 

Quis legem det amantibus? 

Major lex amor est sjbi. 

Heu! noctis propo terminos 

50 Orpheus Euridicen suam 

DE CONSOLA.TIONE PHILOSOPIII^ LIB. IV. 


Vidit, perdidit, occidit. 

Vos ha^.c fabularespicit, 

Quicunquein superum diem 

Meutem ducere qua>ritis. 

5d Nam qui tartareum in specus 

Victus lumina flexerit, 

Quidquid prajcipuum trahit, 

Perdit, dum videtinferos. 

vertere oculos, postquam egressus fuerit es inferis.Quis attollere animum ad Denm supreinum lumen : quieun- 

imponat legem amantibus? amor ipse sibi est major 

lex. Heu! nonprocul a finibus umbrarum Orpheus vix 

que enim fatiscens converlerit ooulos ad infernas savernas, 

hic dum respicit loca inferna, amittit quidquid 

respexit suam uxorem Euridicen, cum illam amisit habet prsecipuum cogitationis. 

exstinctam. \Hsec fabula spectat vos, quicunque vuhis 

miJE. 

hinc in 

%5S 44. Lex donacoerceat.} Princeps tenebrarum nihil B propterea ardentius mens adhairet : 

voluptatis concedit, uisi sub conditionibus, quse aut sacro textufrequentessuutparaJute apologis similes : 

nou possunt, aut non debent-impleri. Sic Matth. iv hinc Horatius 1. i Satyr., sat. 1 : 

Christo ostendit omnia reyna mundi et gloriam eorum, 

et dixit : Rasc omnia tibi dabo si cadens adoraveris, 

me. 

d2. Vos hxc fabula respicit.] Fabula est exemplum 

fictum ad persuadendam veritatem : propterea, au- 

Tantalus a labris sitiens fugientia captat 

Flumina. Quid rides? imutato nomine de te 

Fabula narratur : cougestis undique saccis 

Indormis inhians, et tanquam parcere sacris 

Cogeris, aut pictis tanquam gaudere tabellis. 

ctore Varrone, theologia antiquis, alia erat pbysica, 

aiia fabulosa : illa naturalibus, hsec commentitiis ef- Ut ergo Orpheus, dum inferos respicit, perdit conjufectis, 

quod de diis credendum videbatur, persuadegem, qua empta videbatur felix; sic prajcipiti rerum 

bat. Nimirum quanto obscurior et inventu difticiiior caducarum cogitatione, ipsasummi boni cogitatio aut 

veritas his velata, tanto magis inventa placet, huicque exstingHilur, aut exstinctse similis obscuratur. 

«6 PUOSA PRIMA. 

Argumentum. — Boetium mirantem, quod Deo mundum 

regente non solum mala sint et impunita, sed 

virfns etprmmiis careat, et sceleratorum pedibus subjecta 

catcetur, docet Philosophia, nec vitia sine poe- 

nis, nec virtutem sine prsemio esse. 

Haec cum Philosophia, * dignitate vultus, et oris 

gravitate servata, leniter suaviterque cecinisset, tum 

ego, nondum "penitusinsitimoBroribusoblituSjintentionem 

dicere adhuc aliquid parantis t abrupi. 853' 

Et 0, inquam, ^ veri pr.Tvia luminis °, quoa usque 

adhuc tua fudit oratio, d cum sui ^ speculatione 

a Interius. 

i Interpellavi. 

Diynitate vultus et oris gravitate servata. 

enimhomo suassigniflcaturus cogitationes, nonmodo 

lingua, sed eliam oculis, fronte, nutu, gestu, cseterisque 

ejusmodi sic loqualur, ut pro diversis borum 

omnium modis diversas el loquenlis sui signiflcet, et 

audientis alterius excitet cugitationes : propterea 

Philosophia humanam formamindutaaptis illis signis 

veritatem felicius persuadet, iu quo differt a musis 

poeticis, quas supra vocavit meretriculas usque in exitium 

dulces, qnajque quod alio vultu loquantur, alias 

etiam commovent in auditoribus cogitationes. 

^ Veri prxvia luminis.] Phitosophia, quee quod sit 

cognitio clara et distincta adeoque errori non obnoxia, 

ipsa veruin lumen est; sed quod attendenti 

LIBER QUARTUS. 

G divina, tum tuis rationibus invicta patuerunt ; eaque 


mihi, et si ob injurise dolorem nuper oblita, non ta- 

men antehac prorsus ignorata dixisti. Sed ea ipsa 

est vel maxima * nostri (3) causa mceroris, quod cum 

rerum bonus rector existat, vel esse omnino mala 

possint, velimpunita praetereant. Quodsolumquanta 

dignum sit admiratione, profecto consideras. At huic 

aliud majus adjungitur : nam imperante florenteque 

nequitia, virtus non solum. prEemiis caret, verum 

etiam sceleratorum pedibus suljjecta calcalur, et in 

locum (tO) facinorum supplicia luit. Quce fleri ^ in 

c Philosophia. 

i Et clara et cerl 

miM. 

Cum D hic appellari illud, quo mens sperat, ruptis ipsius 

corporis nexibus, aliquando frui : hoc enim lumen 

luraine piiilosophico prasvenitur. 

' Speculatione.] Speculatio, vox minus Latina vi- 

detur. 

^ ISostri causa mceroi'is.] Ut summa auimi laetitia 

perfunditur ille, qui ex quibusdam principiispositis, 

couclusiones, quas aliunde scit esse verissinias, improvisocolligit; 

sic tristitiaaflicitur, quid quod experieiitia 

probatur, cum suisnon potest conciliare prin- 

cipiis : utenira prius a lumiue, quod amaraus ; sic 

posterius a tenebris, quas odio habemus, orilur. 

^ In rcgno saientis.] Si Deus non sciret omnia; 

autsiscieus, nonpossetomnia; aut sisciensetpotens, 

lumenluminissit origo, proptereaeadem Philosoj)hia sola bonanon veliet, nihilniirum, quod mala essent : 

dicitur veri luminis prsevia. Nisi dicas, verum lumen haec enim aut scientiam praeterire, aut potentiam su-

787 AN. MANL. SEV. BOETII 

regno scientis omnia, polentis omnia, sed bona tan- A tudinis me d dudum monstrante vidisti, quo etiani 

tummodo volentis Dei, nemo satis potest nec admisita sit agnovisti, decursis omnibus, quae prcBmittere 

rari, nec conqueri. Tum illa% |Et ' esset, inquit, in- necessarium puto, < viam tibi, quae te >= domum re- 

finiti b stuporis, omnibusque horribilius monstris, si, 

uti tu esistimas, in tanti veluti patrisfamilias dispo- 

sitissima domo, vilia vasa colerentur, (lo)pretiosa 

sordescerent - : sed non ita est. 35S Nam si ea quaj 

paulo ante conclusa sunt, Summs admirationis. 

"^ Constent. 

^ Jam. 

^ Inpatriam ccelestem. 

perare, at voluntatem divinam consequi viderentur; 

sed quod Deus nec ignarus, nec impotens mala, quee 

odio habet, permittat, hoc mirum. 

' Zsset infiniti stuporis. Stupor est vehemens admiratio, 

qua qui afflcitur, hic spiritibus cohibitis, 

voce motuque omni, instar stipitis vel trunci privatur. 

Virgil. ii JEn., v. 774 : 

Obstupui steternntque comaj et vo;x faucibus haesit. 

Cui favet interpretatio nominis : stupor enim et stupere 

a stipes videtur dici : unde in antiquis Virgilii 

Uoratii, Terentii, aliorumque libris legebatur stipet, 

et obstipuit 

^ Sed non ita est.] Nam virtus nunquam est sine 

suo prcemio, nec vitium 

diclis manifestum est. 

sine suo supplicio, sieut ex 

' Ipso, de cujus rcgno loquimur, auctore.] Deo docente 

: tum autem Deus hominem docet, cum mente 

pracjudiciis esuta ipsaj duutaxat mentis cogitationes 

attentius considerantur; quod ut solus Deus tunc interrogatur, 

sic solus menti interroganti respondeat. 

* Viam tibi qux te domum revehat ostendam.] 

Homini cognoscenti suum ultimum iinem, nihil siiperest 

quam ut cognoscat modum, quo adejusmodi 

finem pervenire possit : Matlh. vi : Quxrite primum 

regnum Dei et justitiam ejus. Quare cum Philosophia 

jam docuerit ultimum hominis finem, instituti ejus 

ratio postulat, ut de modo hujus tinis consequendi 

traclet : quod nunc vocatur via, quse domumrevehat : 

propterea promittit pennas. 

B Nam ego habeo alas celeres, quse ascendant loca 

sublimia cceli, quas ubi niens prompta sociavit sibi, heec 

cdio habens terras, eas contemnit ; transcendit orbem 

aeris vasti; cernit nubes post se ; et transgreditur fastigium 

ignis, qui calet motu rapido letheris; quoadusque 

versus heroici pedes habet ; posterior iambicus quatuor 

pariter pedes, sa^pe locis imparibus spondeos, 

paribus iambos. 

i.Siintpennse mihi.] Penna?., sunt avium partes, 

quibus aves in aera subvecta; sua repetunt loca : unde 

propter quamdam similitudinem pennse tribuuntur 

sagitlis, navibus, et cffiteris ejusmodi corporibus, 

quee ffiquatis veluti ponderibus rectius moventur. Sic 

ergo claraB distincteeque notiones, dicuntur philosophicffi 

penns., quod his veluti librata Philosophia 

rectius 

(jiatur 

a terris ad coelum, es quo orta est, regre- 

\. VoZucm.] Yolucer a volalu dicitur : quare ut 

Yolatus motus est velos, sic volucer idem est, quod 

vcloxii\e celer : quomodo TuUius pro Planco ; nihil 

tam volucre, inquit, quam maledictum : nihil facilius 

emiltitur ; nihilcertius excipitur; nihil latiusdissipatur. 

Virg, Ma. v, v. 242 : 

lUa noto citius volucrique sagitta 

Ad terram fugit, et portu se condidit alto. 

Cum igitur praedictae Philosophiae cogitationes tam 

celeres sint, ut vel celerrimus corporis motus cum 

illis coUatus, tardissimus sit, propterea non immerito 

dicuntur pennse volucres. 

2. Celsa poli.] Celsa poli nunc dicuntur, sicut a 

Virgilio convexa ccili;ah Horatio acutabeHi;a. Lucretio 

aperta cccli, serena coili, abdita terrm, inteliigendo 

loca sive spatia. Penuce autem philosophicae, in boc 

omnibus avium pennis fortiores, ad summum usque 

° Pennas affigam.] Cogitationes videlicet, quibus D cosli verticem, quatenus hic a Philosophia cognoscisi 

mens bene utatur, eadem his veluti pennis, hinc tm-^ pertiugunt. 

quidem prsejudicia veritati contraria fugare, inde 

vero ad veritatem ipsam pervenire poterit. 

'^ Sospes.] Salvus et incolumis : Sospes enim dicitur, 

cui vires sint quolibet meandi et remeandi. 

' Meo ductu, mea semita, nieis vehiculis.] Philosophica 

cognitio recte dicitur dux, semita et vehiculum, 

quibus homo sospes ad Deum, unde egressus 

fuit, regrediatur. Est quidem dux, quia hac utpote 

iDgenita prceeunle mens ad judicandum ducitur. Est 

semita, quia sicut in ea clare et distincte comprehensum, 

sic judicandum. Esi vehiculum, quia hac mens 

veluti constricta ita rapitur, ut penes eam non sit 

contrarium seutire. Propterea eadem Philosophia 

nunc canit. 

* Carmen constans ex duplici genere versuum alternorum, 

quorum prior dactylicus quatuor primos 

3. Velox mens induit.] Mens quidem humana velos 

est : quia quo momento veluti extra se rapta ad terras, 

ad maria, ad ccelum ipsum dissilissimum pervenit, 

eodemad se regressa cogitationem sibiinsitam 

contemplatur, ita ut iiujus sua; circuitionis ne mentiquidem 

ipsi liceat inituim, progressum etfinem distinguere. 

In quo raens humana ita divinam videtur 

esprimere, ut inde veteres coUegerint raentem humanam 

et a Deo ortam, et instar Dei immortalem 

esse. At eadem mens induit pennas philosophicas, 

clare et distmcte cognoscendo. 

4. Terras perosa despicit.] Continuatur translata 

loquendiratio : utsicutaves volandoaterris recedunt; 

sic mens pennis philosophicis instructa intelligatur 

terras exosa despicere. Nec abs re : uam quo magis 

mens terris adhaeret, eo crassioribus involuta tene-

789 DE CONSOLATIONE PllILOSOPIIl/E LIB. IV. 

Aeris immensi superat globiim, 

Nubesqiie post tergum videt: 

Quique agili molu calet aetheris, 

Transcendit ignis verticem, 

Donec in astriferas surgat domos, 

SCa Phceboque conjungat vias, 

Aut comitetur iter gelidi senis, 

Miles corusci sideris, 

ascendat ad orhes stellatos, etjimgat suum iter cum 

sole eunte, aut comitetur viam Saturni senis frigidi, 

aut fiat veluti miles Martis astri spkndidi, aiit repetat 

orbcm cujuscunque slellie. qua nox coruscans distinguitur 

;[ac postquam suffecerit vidisse corpora inferiora, 

deserat supremum hoc cxlum, conculcelque loca 

quem Peripatetici vulgoaiunt ea;zste'e Miconcauo lunss 

propter ordinem et bonum Universi : nam hoc Peripa- 


nOTJE. 

teticorum elementum calore non afficilur, quod ra- q 

rius sit : aut si incalescat, id motu non habet ; aut si 

motu calefiat, id a se potius, quam ab alio corpore 

moto obtinet. Cum tamen ille Philosopliias ignis 

agili mota tetheris calorem concipiat. Quare hic ignis 

nihil forte aliud est quam pars aitheris, qui Ciceroni in 

1. deNat. deor. nominatur : ardorultimus, estquo tenuis, 

ac perlucens, et lequabili colore suffusus: quo aetheris 

verlice considerato, prajdicta meusallius eveota contemplatur 

primum quidem planetas sole inferiores, 

postea ipsumsolem, deinde planetas sole superiores; 

tum stellas flsas et tandemipsum Deum, ut deinoeps 

dicitur. 

9. Donec in astriferas surgat domos. ] I. Mens humana 

contemplatur planetas Sole inferiores, cujnsraodi 

sunt Luna, Venus, Mercurius, et si qui alii, 

illic fiierint plauets : qui cum partes cceii stelliferi 

infimas, terraeque viciniores teneant, potuerunt signiiicari 

per nominatas astriferas domos. Nemo nescit, q 

astrorum situs ab astronomis vocari donius. 

Quid tibi prodest 

Aerias tentasse domos animoque rotundum 

Perourrisse polum ? 

10. Phaboque conjungat vias.] II. Eadem mens 

contemplatur solem : sol enim, ut saepius diximus, 

propter speciem nitoremque vocatur Phoebus : nam 

rfrjiô:;, adject, idem quod splendidus. Via autem solis 

duplex, diurna una, qua; ab ortu ad occasum spatio viginti 

quatuor horarum absolvitur : alteraannua, quse 

auctoreTuUioiide Nat. quinquediebusotquinquaginta 

et trecentis, quarta fere diei parte addita : quam 

ulramque solis viam mens contemplata suas dicitur 

vias eum viis solaribus conjungere. 

H. Comitetur iter gelidi senis. ] III. Mens contemplatura 

planetas sole superiores, inspicit primo Saturnum, 

usque iter comitatur. Saturnus astronomis 

omnium planetarum altissimus, poetis vocatur senex 

gelidus : senex quidem, quod fingatur antiquissimus 

Vel quocun(iue micans nos pingilur, 

Recurrat astri circulum. 

15 Atque ubi jam eshausti fuerit satis, 

Polum relinquat extimum, 

Dorsaque velocis premat cetheris 

Compos verendi luminis. 

S©3 Hic regum septrum domimis tenet, 

convoxa setheris celerrimi, particeps lucis augustse colendseque. 

Hic rex regum tenet sceptrum. et moderatur 

regimina mundi, immotusque gubernat currum mobilem, 

moderator prseclarus rerum. Si tuum iter reportet 

te huc reversum, quam patriam minc oblitus gitseris, 

hsec, dices, recordor, est mea patria : kinc ortus hic 

bris minus apta est, quaj Deum auctorem suum con- B deorum, et seni similis lento gradu feratur : gelidus 

templetur 

vero, quod, utpote omnium planetarum altissimus, 

'6. Acris immensi superat globum. ] Aer quidem suis 

definitur limitibus : sed quoniamita difiûnditur, ejus 

ut dimensio in nostro cerebro non distinctius, quam 

terras minimo calore afficiat : unde Cio. Summa, 

inquit, Saturni stella refrigerat. Iter denique Saturni 

in hoc versatur, quod suum circuitnm absolvat tri- 

qua;Ubet alia longe etiam raajoriscorporis amplitudo ginta annis. 

exprimatur, propterea nobis imaginantibus aer im- 12. Miles corusci sideris.] Deinde ipsa mens Marmensus 

habelur : at mens nostra, qufe plura concipere 

poLest quam imaginan, aerem, quo terra undetem, 

alterum planetam sole superiorem coutemplatur, 

ipsiusque propterea mites nunc vocatur : Ittars 

quaque circumfunditur, in orbem dilTusum sic cogi- quippe, anliquis deus belli, quos habet comiles, hi 

tat, ut aliud ultra considerandum sibi proponat : unde 

flt ut eadem mens veluti post tergum relinquat nubes; 

ejus milites appellantur. Mars porro dicitur coruscum 

sidus, quod Saturno magis splendeat: unde Tull. ii 

qufe in aere, non secus ac naves in aquis, libratis de Nat, : Summa, inquit, Saturni stella refrigerat, media 

liinc et inde ponderibus, sustinentur. 

Mariis incendis. 

8. Transcendit ignis verticem.] Si Philosophia hic 13. Vel quocunque, etc.] IV. Mens contemplatur 

agnoscat ignem, hic certe ignis multnm difiêrt ab eo stellas fixas, quibus soilicet nox] micans pingitur, 

earumque circuitus, 

eundo, absolvit. 

sua pariter cogitatione circum- 

: 

ia.Exhausti faerit satis. ] 

Id est;ubi prcedicta satis 

cogitata fnerint : Sic enim Cicero ad Qu. frat., 

Exliaustus est, inquit, sermo hominum: quasi dicat : 

ea de re jam loqui est desitum : sic etiam Virgil. ii 

Georg., V. 397 

Est etiam ille labor curandis vitibus alter, 

Cui nunquam exhausti satis est. 

16. Polum relinquat extimum, etc. ] V. Mens consideratis 

omnibus sideribus, et ipso etiam ajthere 

veloci, quo sidora oircumfusa, ut naves aquis, deferuntur, 

a,scendit ad considerandum crelum quod vocant 

empyreum, quod pra^cipua sedes Dei vocatur. 

quodque ca>teris oommotis vulgo dioitur immotum : 

unde doctissimus noster Antonius HallKus in epigrammate, 

cujus illud est argumentum : 

At sola empyrei moles altissima coeli, 

Sancto Dei divumque domus, vertigiuis expers 

Stat Erma, et motu nunquam turbante cietur; 

Congrua nam ratio vult, alta ut pace fruentum, 

Atque quiescentum, sedes immota quiescat. 

Deus, quinunc appelIaturi'C(/u?re Dominus, juxtaillud 

Apoc. XIX : Hex regum et Dominus regnantium ; et coruscus 

rerum arbiter, ut a Seneca in Hercule fur., 

V. 204, vocatur magnus Olympi rector et mundi arbiter, 

hic perhibetur sceptrum tenere, orbis habenas 

temperare, et volucrem currum stabilis regere : quia 

quamvis Deus ubique sit, ubique agendo ; Deus famen, 

utpote qui peculiari mod o agit in hoo ccbIo, 

peouliari etiam modo in hoc coelo videtur existere. 

Psal. cxLviii, Confessio et gloria ejus super coilnm et 

terram.. Quin etiam ipse Aristoteles 1. de Mundo : Summam, 

inquit, et primam ssdem mundi sorlitus est 

Deus. Heeo est nostraj menlis patria, adeo ut vel 

ipsi reges, quatenus hi in terris habitant, exsules h.!ir 

beri possint: sicut hic dioitur. 

dO. Sceptrum. ] Sceptrum, ipsa nominis origine, est 

baculus sive virga regalis ; unde signo pro re significata 

posito, sceptrum idem est quod imperium homi-

79 d 

20 

25 

30 

Orbisquo habenas temperat, 

Et volucrcm currum stabilis regit, 

Rerum corusous arbiter. 

Hucte si reducem referat via, 

Quam nuncrcquiris immemor, 

Ha3c dices, memiui, patiia est mihi, 

Hinc orlus, bic sistam gradum. 

Quod si terrarum placeal tibi 

Noctcm relictam viscre, 

SC3 Quos miseri torvos populi timeut, 

Cernes tyraunus e.xsules. 

2«.4 PROSA II. 

AnGUMENTnM. — Ex prsedictis Fhilosoiihia demonsbât, 

et probos potenles, et impirobos impotantes essc. 

Tum ego, ' papa;, inquam, " ut magua promittis I 

contraria sint, si bonum potens esse constitorit, li- 

quet imbecillitas malij: al si fragilitas clarescat mali, 

boni Ormitas nota est. Sed uti nostrffi sontentia?, fides 

abundantior sit, alterutro callo procedam, nunc 

binc, nunc inde proposita confirmans. ' Duo sunt, 

quibus oninis bumanorum (10) actuum constat etro- 

ctus ; voluntas scilicet, ac potestas : quorum si alterutrum 

desit, nihil ost quod explicari queat. Uefi- 

cionto etenim voluntate, ne aggreditur quidem quis- 

que quod non vult: at si potestas absit, voluntas 

AN, MANL. SEV. HOETII 795 

A frustra sit. Quo fit ; ut si quem vidcas adipisci velle, 

quod minime adipiscatur, huic obtinendi quod vo- 

luerit, defuisse " valentiam (15) dubitare non possis 

Perspicuum est, inquam, nec ulio modo negari po- 

test. Quem vero effecisse quod voluerit, ivideas, nun: 

etiampotuisse dubitabis? Miuime. Quodvero quisqut 

potest, in eo validus ; quod vcro non polost, in hoc 

imbecillis esse oensendus est. 3ffl5 Fateor, inquam. 

Meministine igitur, inquit, superioribus rationibuF 

esse collectum, intentionem omnem voluntatis human», 

quae diversis studiis agitur, ad beatitudinem 

festinare? Memini, inquam, id quoque esse demon- 

stratuui. Num rccordaris beatitudinem ipsum esse 

bonum, (o) coque modo cum bcatitudo petitur, ab 

nec dubito quiu possis 

omnibus dosidcrari bounm? Minime, inquam, recor- 

B 

ellicere : tu modo quem excidor, quoniam id memoriai fixum teneo. Omnes igitur 

taveris, ne b moreris. - Primum igitur, inquit, bonis homiues boni pariter, ac maii, indiscreta intcntione 

semper adessc potentiam, malos cunctis viribus esse ad bonum pervenire nituntur? Ita, inqnam, conse- 

desertos, agnoscas licebit : quorum alterum demonquens est. Sed cerlum est, adeplione boni, bonos 

stratur (5) ex altero. Nam cum bonum malumque fieri. Certum. Adipiscuntur (10) igitur boai, quod 


quiescam. Ex qua sede si volucris convcrtere ociilos ad C " Quanla. 

tenebras tcrrarum, quas dcseruisti, videbis tyrannos, h Rctardes. 

quos genles af/lictx metuunt sihi infcnsos, ex hac patria

vero iiaUirale illuii ollioiuui minimo admiuistraro 

quent, alio vero niodo, qunm nalura? convonit, non 

quidcm impleiU propositum suum, (20) sod imitctur 

implontem; quemnam lioriim " valontiorom csso do- 

ccrnis? iÊtsi conjecto, inquam, quid vclis, c planius 

tamen audiro desidcro. Amluilaudi, inqnit, motum 

secundum naturam csso hominibus, num ncgabis? 

Minime, inquam. Ejusqno rei podum oliicium esso 

naturale num dubitas? Ne hoc quidem, inquam. Si 

quis igitur pedibus (2^)) incedere valens ambulet, 

aliusque, cui lioc naturalo pedura desit oflicium nia- 

nihus nitens, ambuiare couctur, quis horum jure 

valontior existimari potost? Conleie, inquam, castera 

: nam quin naturalis oflicii potens, eo, qui idem 

neqneat, valontior sit, nullus d ambigit, 2(K

79n AN. MANL. SEV. BOETII. 

dixeris, simpliciter vero hominem appellare non A omnis potentia expetenda est. Liquet igiiur malo- 

possis : 

itayitiosos, malos quidem esse eoncesserim, 

sed esse absolute nequeam confiteri. Est enim, quod 

ordinem retinet, servatque naturam : quod vero ab 

hac deficit, esse etiam, (15) * quod in sua nalura 

situm est, derelinquit. Sed possunt, inquies, mali : 

nec ego quidem negaverim ; 

sed ha2c eorum polentia 

non a viribus, sed ab imbecillitate descendit. Possunt 

enim mala, qua minime valerent, si in bonorum 

efiicientia manere potuissent. Quse possibilitas eos 

evidentius nihil posse, demonstrat. 

' Nam si, uti 

paulo ante (20) collegimus, malum nihil est, cum 

tantummodo possint, nihil S6S posse improbos li- 

quet. Perspicuum est. Atque ut intelligas, quasnam 

sit hujus potentis vis, summo bono nihil potentius 

paulo ante deliuivimus. Ita est, inquam. Sed idem 

inquit, facere malum nequit. Minime. Est igitur, in- 

quit, aliquis, qui omnia posse homines (o) putet? 

Nisi qui insaniat, nemo. Atqui iidem possunt mala. 

Utinam quidem, inquam, non possunt. Cum igitur; 

bonorum tantummodo potens, possit omnia; non 

vero queant omnia potentes etiam malorum : eosdem 

qui mala possunt, niinus posse manifestura est. Huc 

accedit, quod omnem potentiam inter expetenda numerandam, 

(10) omniaque expetenda referri ad bonum, 

velut ad quoddam naturas suae cacumen, osten- 

dimus. Sed 10 Dominos ferre catenas. 

bonum non potest. Espetenda igitur non est. Atqui gt® Hinc enim libido versat 

INTEKPRETATIO. 

" Quoadpotest. 

i Poteniia peccandi. 

'j patrandi sceleris possibilitas referri ad 

797 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHl/E LIB. IV. 708 

Avidis corda venenis, 

Hinc flagellat ira mentem 

Fiuctibus turbida tolleus, 

Ib McBror aut captosfaligat, 

Aut spes lubrica torquet. 

Ergo, cum caputtotunum 

Cernas ferre t}'rannos, 

Non facit, quod optat, ipse 

20 Dommus pressus iniquis. 

SyiPROSAIlI. 

Argumentum. — Philosophia additprobos praimiis, 

improbos suppliciis ita a/fici intrinsecus, ut et probi 

in deos et improbi in bestias convertantur. 

Videsne igitur ^ quanto in i cceno probra volvan- 

lur, qua probitas luce resplendeat? in quo perspicuum 

est, nunquam bonis praemia, nunquam sua 

sceleribus deesse supplicia. ' Rerum etenim quae 

geruntur, illud propter quod unaquEeque res geritur 

injuria videri 

ejusdem rei, (o) praemium esse '^ non 

potest : uti currenti in stadio, propter quam curri- 

tur, jacet prsemium corona. Sed beatitudinem esse 

idem ipsum bonum, propter quod omnia geruntur, 

nam premi vinculis tenacibus : 

iWovMm pectora morbis insatiabilibus, inde ira tuvbata 

verberat eorum mentem, excitans tumultus ; nunc tristitia 

frangit victos, nunc spesincerta cruciat eosdem. 

Cum igitur, ut vides, iinus princeps subjiciatur tot tyrannis 

affectibus, ipse vexatus dominis injustis, non 

agit quod vult. 

A num, veluti praemium commune propositum. ^ Atqui 

hoc a bonis non potest separari. Neque enim 

bonus (10) ultra jure vocabitur, qui careat bono; 

quare probos mores sua prEemia non relinqunt. 

Quantum libet ;igitur sseviant [mali, sapienti tameu 

corona non decidet, non arescet. Neque enim probis 

animisproprium decus, aliena decerpit improbitas. 

Quod si extrinsecus accepto laetaretur, polerat boc 

vel alius quispiam, vel ipse etim, qui contulisset, 

23" 3 auferre. Sed quoniam id sua cuique probitas 

confert, tum suo prsemio carebit, cum probus esss 

desierit. Postremo ;^cum[omne praemium idcirco ap- 

petatur, quoniam bonum esse creditur, quis boni 

dcompotem, prajmii judicet expertem '? ^ At cujus 

pra?mii? omnium (o) pulcherrimi, maximique. Memenlo 

etenim corollarii iliius °, quod paulo ante 

prcEcipuum dedi, ao sic collige. Cum ipsum bonum 

beatitudo sit, bonos omnes eo ipso quod boni sint, 

fieri beatos liquet. Sed qui beati sunt, deos esse con- 

venit. Est igitur praemium bonorum, quod nullus 

deterat dies, nullius Jminuat potestas, nullius f fus- 

cet (fO) iraprobitas, deos fieri. Quse cum ita sint, 

ostendimus. Est igitur humanis aclibus ipsum bo- " de malorum quoque inseparabili pcena dubitare sa- 

INTERPR^TATIO. 

hinc cupiditus agitur " Boeti. 

i Luto. 

c Merito. 

d Participem. 

" Consectarii. 

' Obscurabit. 

nosius est. Atque basc regis ira tanto majores fliictiis 

tollet turbida; quanto major est irati auctoritas. 

3° Nominatur tristitiasi\emceror : quoniamperturbatio 

haec est flebilis quaidam osgritudo, ortaexmalis 

qua» nequeant repelli; undeeo major videtur esse in 

principe, quod suajauctoritatis conscius facile credat 

sibinullaaccidere debere mala, quasnonpossintfugare 

4° Nominatur spes, sive exspectatio boni : quod 

enim rex divitiis subditisque stipatus , omnia se 

posse pulet, spe facile afiicitur. 

17 et 18. Cum caput tot unum cernas ferre tyrannos.'^ 

Cum videas, unum principem tot perturbationibus, 

veiuti totidem tjranuis, subjici. 

19. /pse.] Cuidam videbitur dicendum ipsum; 

nempe quia videtur referri ad prasdictum, caput : 

sed liajc est syllepsis, sive compositio sensus, yotius 

quam verborum : sicut dicitur Terentio : ubi est scelus 

(?ui me perdidit? Ciceroni : duo 

digia, quos egestas : Horatio : daret ut catenis fatale 

monstrum, quse generosius perire quffrens, etc. 

' Rerum etenim quse geruntur, etc.] I. Probi afficiuntur 

praemiis : quia cum priemium id dicatur honorarium, 

quo afflciebantur ii qui primi ac principes 

aliquid preeclari gesserant (undeScaligero pluribusque 

sMis praimium dicitur quasi praêmrajn a pr» et emo 

capio), idcirco illud propter quod unaquEeque res geritur, 

ejusdem rei pra;minm esse, non iiijuria, videri 

potest : siquidem est honorarium quo actor 

victorque afficitur : sic currenti in stadio illa, propter 

quam curritur corona est pra-mium, quemadmodumS.Paulus 

ICor. ixait : Qui in stadio currunt, omnes 

quidem currunt sed unus accipit bravium. Atqui viri 

probi idassequuntur, propter quod omnes homines 

tam probi quam improbi agunt : nimirum beatitudinem 

sive summum bonum : alioquin boninon essent 

: cum bonus nonsit, qui careat bono. 

NOT^. 

^ Atqiii hoc abonis,[eic.] U. Prsemium, quo probi 

afficiuntur, est illis insitum : quia quod praemium 

versatur in cogitatione hominis, illud homi insitum 

credi potest : siquidera cogitatio est qualitas menti 

insita, Sed illud, quo probi afUciuntur, praemium 

versatur in cogitatione : alias praemium bonum non 

crederetur : cum nemo boni compotem, proemii judicet 

expertem : hinc quautumlibet sasviant mali, ut 

non contulerant, sic auferre nequeunt, illud proborum 

prseraium, quod, non nisi mala ipsius possidentis 

voluutate, amitti potest. 

' At cujus prgemii, etc. ] III. Probi in deos ''convertunlur 

: quicunque enim beati sunt, his deos esse 

convenit : non quidera natura, sed necessitudine, 

qna nimirum eorum mens, non cognoscendo solum 

sed eliam volendo fitununi aliquid cum Deo : sicut 

corollariiinstar ex prsedictis supra illatum est. Atqui 

importuna pro- r> boni omnes, quatenus hi, ut probavimus, prsemio 

afficiuntur intrinsecus, sunt beati sive cum summo 

bono sua cogitatione conjuncti. 

* De malorum quoque inseparabili pcena, etc.] IV. 

Improbi e contrario suppliciis ita afliciuntur intriusecus, 

ut in bestias convertantur : nam contrariorum, 

inquit Tullius, contraria sunt consequentia : atqui 

bonum et malum sunt cuntraria antecedentia, prKmiura 

vero et supplicium contraria consequentia, 

sive, quod idem est adversa fronte dissidcnt. Igitur 

ut bonis preemium, sic malis suum est supplicium. 

Quin sicut bonorum prEEmium, bonis mentibus insitum, 

versatur in eorum cogitatione, ita malorum 

suppliciura, malis mentibus insitum, versatur pariter 

in eorum cogitatione : nimirum in conscientia : magna 

enim conscientise vis est in utramgue partem, inquit 

Cicero pro Milone : utneque timcant ii qui nihil admiserunl, 

et patnam semper ante oculos versari putent, 

qui peccaverunt. S. Ambros., i Offlc, Impius, inquit,


piens nequeat. Nam cum bonum malumque, Uem ^ quemque provehere sola probitas possit, necesse est, 

ut 

pojnee atque prcBmium 

quosab Immana conditione dejecit, infra hominis 

adversafrontedissideant, quee 

in boni praemio videmus accidere, eadem uecesse meritum detrudat improbitas. Evenit igitur, ut quem 

est in mali poena contraria parte respondeant. 

transformatum vitiis videas, hominem testimare non 

Sicut 

possis. S93' b Avaritia fervet alienarum opum 

igitur probis probitas ipsa iit prEemium ; (13) ita 

improbis nequitia supplicium est. Jam vero quisquis 

afficitur pcena, malo se affectum esse non dubitat. Si 

igitur sese ipsi* a;stimare velint, possunt ne sibi 

suppplicii espertes vid6ri,quos omnium malorum extrema 

nequitia non afficit modo, verum etiam vehementer 

inticil? Vide autem ex adversa parle bonorum, 

quse improbos ("20) pffina comitetur. Omne 

namque, quod sit, unum esse, ipsumque unum bonum 

esse paulo ante didicisti. Gui consequens est, 

violentus ereptor? lupi similem dixeris. 

" Ferox, atque 

inquies, linguam litigiis exercet? cani comparabis. 

"* Insidiator occultis surripuisse fraudibus gau- 

det? vulpeculis exoequetur. " Irae intemperans fre- 

mit? leonis animum gestare credatur. * 

(5) Pavidus 

ac fugax non metuenda formidat ? cervis similis ha- 

beatur. g Segnis, ac stupidus torpet? ^ asinum vivit. 

1' Levis atque inconstans str.dia permutat? nihil ab 

avibus differt. ' Foedis immundisque libidinibus im- 

ut omnequod sit, id etiam bonum esse videatur. Huc 

mergitur ? sordid» suis voluptate detinetur. Ita lit, 

^ 

" ut qui, probitate deserta, homo esse desierit, cum in 

igitur modo quidquid a bono deticit, esse desistit : 

divinam conditionem (10) trausire non possint, verta- 

quo fit, ut mali desinant esse quod fuerant. Sed fuisse 

tur in belhiam. 

homines, adhuc ipsa liumani corporis reliqua species 

Sf -fl METRUM* III. 

('23) ostentat. Quare versi in malitiam, humanam 

quoque amisere naturam. Sed cum ultra homine 

* Judicare. 

i Avarus lupo. 

i: Litigiosus cani. 

^ Insidiator vulpi. 

' Iracundus leoni. 

i Ignavus ccrvo. 

s Piger asino. 

h Volaticus avi. 

' Voluptarius porco similis. 

Akgdmentum. — Quinmalimores, inquit Fhilosophia, 

Chxxis carminibus potentiores non instar horum, 


Navis, qua dux TJlysses sum sociis ferebatur, post 

varios errores in ma.ri, ventis ndducta est ad insulam in 

qua Circe, dea pulchra, a Sole nata, habitans propinat 

calices incantatos advenis novis. Quos ubi Circe, potens 

herbis, mutavit in formas diversas, unus induit vultum 

apri ; al.ter factus leo Africanus crescit dentibus unguibusque 

: hic annumeratus hipis ululat, cum conatur 

lugere; ille velut tigris bidise circuit domos, clemens 

e 

NOTiE. 

ipse sibipcena est,justus autemipse sibigratia, ut utris 

que aut bonorum aut malorum operum merces ex seipso 

solvatur. Denique sicut bonus sua bona cogitationefit 

deus ; sic malus sua mala cogitatione ht Isestia. Nimirum 

mens humana ita media est inter Deum auctorem, 

et corpus consors, ut pro varia sua cogitatione, 

bona scilicet 'vel mala, vel cum Deo, vel cuni 

corpore, contracta quadam necessitudine, liataliquid 

unum. Quamobrem cum tanta sit similitudo inter 

corpus hominis et corpus bestise, ut prius a posteriori 

non differat, nisi penes mentem,qua informatur 

idcirco homo ratione mala; suffi cogitationis lit bestia : 

quodprohihens propheta rex, psal. xxxi : Nolite, in- 

quit, ficrisicutequus etmulus, quibus non estintellectus. 

' Avaritia fervct, etc.] Sic avarus simili? est lupo : 

quia lupus est animal voracissimum : unde meretrices, 

quod luporum instar, sintrapaces, teste Isidoro, 

dictae suut lupse: ferox atque inquies sive inquietus, j) 

cani, quo nihil iuipudentius est : iusidiator, vulpeculae, 

qua3 est bestia callidissima, vitae conservandte 

causa : irse obnoxius, lconi, qui Ovidio vocatur iracundus, 

quod, ut ait Lucretius, 1. iii, Calidi plas est 

illi : pavidus, cervis, quibus nuUum animal est timidius 

: propterea cervinus vir olim dicebatur formidolosus 

etfuga} magis, quam viribus fidens : quod, auctore 

Lucrelio 1. iii, cervis plus sit frigidi : segnis ac 

stupidus, asino, qui est animal tardissimum : levis 

atque inconstans, avibus, quaj huc illucque discurrunt 

: libidinosus, suibus, qui, inquit Feslus, ex 

omni mansueto pecore immundissimi sunt, et ardeniissimcc 

libidinis; ita ut opprobrium mulieribus inde 

tractum sit, cum subare et surire dicuntur. 

- Asinum vivit. Modus loquendi satis usitaius, di- 

J 

citur eHipsis : ubi intelligi debet particula qusedam 

tacita : hic autem intelligitur secuiidam; ut cum dicitur 

: magnam partem mentitur : cxtera prudens : et 

sic de aliis. 

* Quod dicitur Glyconicum, carmen constans ex 

uno genere versuum, quorum quilibet ex trochaeo et 

duobus dactylis componitur : in quo hoc genus differt 

ab alio carmine Glyconico, dc quo jam locuti 

sumus, in quo spondeus prrocedit duos dactylos. 

Garmen liocnon ante intelliges quam inmemoriam 

revocaris ea qua; a poetis dici solent cum de Girce, 

tum etiam de Ulysse. Girce, inquiunt, Solis et Perses 

Kymphee filia, veneficiorum peritissima fuil. Hcec 

Sarmatarum regi nupsit, quo venenis occiso in Italiam 

fugit ad montem, qui quoniam quibusdam cingitur 

paludibus, ideo insute formam habere videtur, 

quique a sua hospite postea dictus est Gircaûs. Hic 

saga crudelis homiues iu bestias, oblatis quibusdam 

poculis, verbisque quibusdam prolatis, convertere 

ferebatur ; alios quidem in leones, alios in lupos, 

alios in tigres, alios in sues, alios in alias bestias : 

quod eleganter sic expressit clarissimus noster Anto- 

nius Halla-us ex Homero : 

Queis hominum abstulerat faciem dederatque ferarum 

Diva salax. Hic namque lupi curvatus in artus, 

Est qui ululat, seseque pavet; qui dente sed insons 

Crescil et uugue leo, aut villis nigrantibus ursus, 

Quique amplas tigris maculosa perambulat aedes. 

Ulysses vero ortus est ex Nerito monte tlhacK, patre 

Laerla, vel, ut alii voluut, Sisyphu, malre vero Anticlea 

: iingilur ab|Homeru vir multa prceditus facundia 

nec miuure experientia, vafer consilio, egregius 

bello, lahurum patientissimus. Hic, capta Truja, navmi 

conscendit, iu palriam rediturus, sed post varius 

errures, de quibus hic non agitur, ventis adductus 

est ad montem Circ£eum, ubi Circe ejus exploratures 

in sues mutavit, ipse vero, sumpla ea, quam 

Mercurius duciiit, herba, Moly vocala, illajsam servavit 

suam furmam, quod sic descripsit pradictus 

Hal'ceus contiuuans : 

Quas simul inlravit nova turba. haud immemorartis 

Colchiacce, altonitis medicatos Saga propinat 

Hospitibus calices; virlendisque apta figuris 

Carmina Titanis demurmurat. Ordine et omnes

corpora convertunt in apros, leones, lupos, tigres, A 

sues, sed in ipsam mentcm sxviunt. 

3*5 Vela Neritii ducis, 

Et vagas pelago rates 

Eurus appulit insulse. 

Pulchra qua residens dea 

H Solis edita semiue 

Miscet hospitibus novis 

Tacla carmine pocula. 

SSC Quos ut in varios modos 

Vertit herbipotens manus : 

10 Hunc apri facies tegit, 

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI.E LIB. IV. 802 


Ille Marmaricus leo 

Dente crescit et unguibus ; 

Hic lupis super additus 

Klere dum parat, ululal: 

15 IUe, tigris ut Indica, 

Tecta mitis obambulat, 

Sed licet variis malis 

Numen Arcadis alitis 

Obsitum miserans ducem 

20 Peste solverit hospitis : 

gJ9 Jam tamen mala remiges 

Ore poculatraxerant 

tamen. At quamvis Mercurius, Deus aliger arcadise, B integrum. TJna mens superstes dolet prodigia qux ipsa 

miseratus liberavcnt a wneno suee kospitis Ulyssem 

jaciatum diversis casibus, Nihilominus rcmiues ejusdpm 

ducis jam ore hauserant potiones malas ; jam 

facti sues mutaverant glande panem, Ccreris munus, 

amissisque locjuela et forma corporis nihil supererat 

Ut portentificae percubsit ciispide virsee, 

Haud mora, procubuere solo, et lugere parantes 

Se raucum purcos grunnire, et tergura deusis 

Jam setis horrere vident ; subque ilice proni 

Excussas mandunt, Cereis pro munere glandes. 

Unicus humana sub imagiue restat Ulysses... 

Carminaque obtundit raroe vis abdita plantae, 

Numina Moly vocant : artes tutameu ad istas 

Donarat Deus heroi, Deus aera plantis 

Qui trauat, superoque Jovi famulatur et imo. 

I. Vela Neritii diicis. ] Naves Ulyssis, qui dicitur 

Gra?cis operam navaverit ; quanquam si credamus 

Ajaci apud Ovid. xiii Metam., v. 25 : 

2. Vagas pelago rates. ] Ulysses decem annis erravit 

in mari. 

3. Eurus appulil. ] Eurus speciatim ventus est ab 

ortu verno sive aequinoctiali spirans : sed hic videtur 

accipi pro quocunque vento validiori. Nisi dicas 

mTJE. 

manissimis ad Circa;nm montem accedens solvit a 

Formiis : Formia^ autem supra Cajetam vetus promontorium 

sunt magis ad orientem quam vetus Circes 

promontorium, quod est infra Tarracinam. 

3. Insulse. j Monti Circjeo, qui insulae quamdam 

formam habet. Virgil. m Maeid., v. 386: JEsessque 

insida Circes. Et yEn. vii, y. 10. 

Proxima Circfeae raduutur littora terrEe. 

5. Solis edita semine.\ Circe, fdia Solis, Ovid. siv D 

Metam., v. 10: Sole satse Circes ; et versu 33 : 

En ego cum dea sim, nitidicum filia Solis, 

Carmine cum tantum, tantum quoque gramine possim, 

Ut tua sim voveo. 

Virgil. VII yEneid., v. H : 

Dives iuaccessosubi solis fiUa lucos 

Assiduo resonat cantu. 

7. Tacta carmine pocula. ] Brevissime significantur 

virga, carmen, et gramen, quibus Circe homines in 

bestias mutare solebat. Virgil. eclog. 8 : 

Carminibus Circe socios mutavit Ulyssei. 

Et yEneid. vn, v. 19 : 

Quos hominum ex facie deasaeva potentibus berbis 

Induerat Circe in vultus ac terga ferarum. 

10. liunc apri, etc. ] Ex hospitibus novis hic convertitur 

in aprum, ille in leonem, bic in lupum, ilie 

in tigrim ; sed leo Marmaricus, tigris Indica vocatur, 

quod Marmarica Afric» regio versus .iEgypfum for- 

subit dexteram Circes imbcciltiorem, o herbas sagaj 

invalidas, quse quamvis possint mutare oorpus, noniamen 

possunt mutare mentem : id virtutis est hominibus 

insitse, qux in mente velut in arce occulta includitur, 

moruru videlicet perversorum : haic venena sxva ab- 

tes leones, India vei'o tigres ferre consuevit. Harum 

etiam formarum meminit Ovid. 1. siv Metam., 

V. 260 : 

Mille lupi, mistique lupis ursique leaeque 

Occursu fecere metum : sed nulla timenda 

NuUaque erat nostro factura in corpore vulnus : 

Quiu etiam blandas movere per aera caudas 

Nostraque adulantes comitant vesligia doneo 

Excipiunt famulaj. 

i8. Numen Arcadis alitis.] Mercurius, sic dictus a 

iVonfm a monte Norito, unde ortus ; et *«, quod „ mercibus, quod feratur praesse lucro, rebusque 

•" eonomineadbellumTrojanumprofectus, utilissimam «'"°i5 emendis ^'^ ac vendendis: unde uude Dmeri pingi soiet. solet, sinistra 

virgulam, dextra sacculum nnmmarium tenens. Mercurius 

autem nunc vocalur numen, quiaJovis et Miiia^ 

Haec sine teste gerit, quorum nos conscia sola est. 

filius, instar cujusdam numinis,prsesidere credebalur 

non solum lucro tam injusto quam justo, sed etiam 

facundiae: unde deorom nuntius habetur : quatenu'; 

mentes facundo sermone innotescunt. Sed dicitur 

numen alitis ; quoniam alas ut in pedibus, sic in capite 

gerere es eo fmgitur, quodsermo, cui prsesidet, 

per aera velociter feratur. Dicitur etiam numen alitis 

Ulyssem ab ortu ad occasum navigasse profecturum 

ad littus infandum Circes quod a Laestrigonibus im- 

; 

Areadis ; qnia ab Arcade Jovis et Calistus filio Arcades 

originem nomenque dnxerunt : Mercurius autem 

natus est in Arcadia:unde Virgilius Arcades 

allocutus VIII yEn., v. 130 : 

Vobis Mercurius pater est, quem candida Maia 

Cyllenes geUdo conceptum vertice fudit. 

Dcnique Mercurius Ulyssi variis casibus jactato Lerbam 

dederat, cujus ope liberatus est ab insidiotis 

poculis Circes. Ovid. xiv Metam., v. 296 : 

Pacifer huio dederat florem Cyllenius albura, 

Woly vocaut superi : nigra radicc teaetur. 

Totus eo, mouitisque simul coelestibus iutrat. 

Ule domura Circes, et insidiosa vocatus 

Pocula couantem virga mulcere capillos 

Reppulit, et stricto pavidam deterruit ense. 

21. Jam tamen mala remiges, etc. ] Remex a remo 

dictus, ille est qui remo per aquas promovet navim : 

cujusmodi erant illi Ulyssis milites, quippe qui eadem 

qua Ulysses nave vecti, hanc movebant (nam 

hxG servata manebat Sola ipsum, sociosque ferens.) 

Hic autcm Ulyssis milites sive socii a suo ductore 

praemissi fuerant ad Circen explorandi causa, a qna 

antequam ipse Ulysses advenisset, jam hausto poculo 

iu sues conversi fuerant, et panem sive pabula Cerealia 

glande verterant. Ovid. xiv Metam., v. 281. 

Accipimus sacra data pocula deslra 

Quae simul arenti sitientes bausimus ore, 

Et tetigit virga summos Dea dira capiUos. 

Et pudet etreferam, setis horrescere ccepi 

Nec jam posse queri, pro verbis edere raucum 

:

803 AN, MANL. SEV. nOETlI. 804 

Jam sues Cerealia 

Glande pabula verterant. 

25 Et nihil manet integrum 

Voce, corpore, perditis. 

Sola mens stabilis, super 

Monstra, quiP, patitur, gemit. 

lcvem nimium manum, 

30 Nbc potentia gramina, 

Membra quaj valeant licet, 

Corda vertcre non valent, 

Intus cst hominum vigor 

Arcc conditus abdita. 

35 Ilajc venena potentius 

Detrahunt hominem sibi 

Dira, qua; penitus meant, 

Nec nocentiacorpori 

Menlis ulcere saiiviunt. 

S»5> PROSA IV. 

AnGijMENTUM. — Philosophia improborum miseriam 

umptius tonfirmatura, hoc cos csse miseriorcs os- 

leniUt, quod cupita perficiant diutius : impuniti vivant 

; cxterisqiie inferant injuriam. 

Tum ego " Fateor, inquam, nec i, injuria dici vidoo 

vitiosos, tametsi bumani corporis speciem ser- 

vent, in belluas tamen animorum qualitato mutari. 

Sud quorum atrox scelerataquc mens bonorum per- 

nicio stfvit, idipsura cis licerB noluissem. Nec licct, 

inquit, ('>) uti convenienti monstrahibur loco : sed 

lamen si idipsum qnod eis licere creditur, aufera- 

A videatur, infeliciores esse necesse est malos, cum 

cupita perfecerint, quam si ea, quoB cupiunt, im- 

plere noa possint. Nam si miserum est voluisse pra- 

va, (10) potuisse miserius est, sine quo voluntatis 

misera! langueret elTecius. Itaque cum sua singulis 

miseria sit, triplici infortunio necessa est urgeantur, 

quos videas scelus velle, posse, periicere. Arcedo, 

inquam: sed uti hoc infortunio cito careant, d patrandi 

sceleris possibilitate deserti, vehementer 

exopto. Carebunt, inquit, 

" ocyus, quam (io) vel tu 

forsitan velis, vel illi sese existiment esse carituros. 

Neque enim est aliquid ia tam brevibus vitaj metis 

ita f serum, quod exspectare [longum immortalis 

prEesertim animus putet : quorum magna spes et 

_ excelsa facinorum machiaa repentino atque inspe- 

rato soepo liaedostruitur : quod quidem illis miseriae 

e modum staluit. »8© - Nam si nequitia miseros 

facit, miserior sit necesse est diuturnior nequam : 

quos infelicissimos esse judicarem, si non eorum 

malitiam saltem mors extrema finiret. Etenim si de 

pravitatis infortunio vera conclusimus, infinitam li- 

quetesse miseriam, quam esse constat ailernam. (b) 

Tum ego, Mira quidem, inquam, et concessu diffi- 

cilis ii illatio ; sed his eam, quaj prius concessa sunt, 

nimium convenire cognosco. Recte, inquit, existimas: 

sed qui conclusioni accedere durum putat, 

aequum est vel falsum aliquid prajcessisse demon- 

stret, vel collationem propositionum non esse efficaccm 

necessarioi conclusionis ostendat : (10) alioquin 

tur, magua ex parte scelcratorum hominum pffina C concessis pra^cedcntibus, nihil prorsus est, quod de 

= relevatur. ' Etenim quod incredibile cuiquam forto ' illatione causetur. ^ Eam hoc quoque quod dicam, 

ducunt hominem cfficacius a semetipso, quippe quai pcnctrant 

in incntem, ct dum parcunt corpori afflgunt 

mcntem gravi vulnc7'e, 

" Koetius. 

1j Immcrito. 

Minuitur. 

Murmur, et in toraam toto procumbere vultu 

Osniie meum soQsi pando ocoallescere rostro, 

Colla tumero toris, et qiia niodo pooiila parte 

Sumpta mihi fLioriint, iUa vestigia feci. 

'i.7. Solamens, etc. ] Circo instar Solis, cujus erat 

filia, vi herbarum, verborum, 2SS ct virgoB, quibus 

utebatur, corpora quidem mutare polerat, noa menies, 

quippo qua?, ut a solo Doo creataj conservantur, 

sic a solo Deo mutari possuut ; nisi quod eidem menti 

qiia'dam virtus divinitus insita est ; 

voluntas scilicet 

sui domiiia, qua; perlurbationibus obsecuta corpori 

qiiidoin i>ai'cero videlur, scd mcnlBm, a Deo sic retrahit, 

ut eaindem ad inUmam bestiarum conditionem 

dc|U'iiiuM'c vidcatur. 

' IClenim 

quodincredibilo, otc. ] I. Philosophia pro- 

bat iniprobus hoc esse miseriores, quod cupita perliciant 

: nam vello sccl.is, niagna miseria est, posse, 

major, pcrliccre, niaxima : qiiandoquidem defecliopcs 

sunt, quaJ tanto crescunt, quanlo a Deo sive 

summo bouo magis ao niagis recedunt: quamobrem 

si improbi non solum volint, et possint, sed etiam 

perliciant scelus, hi co ipso erunt miseriores : atqui 

improbi cupita porliciendo, pcrliciunt scelus:ciun 

eniin improbi sint, hi uihil nisi raaium adcoque scelus 

porlicore conantur. 

- Nam si nequiiia miseros facit, etc. J 

\NTERPRETATIO. 

11. Eadeiu 

NOT^. 

a Peccare ncscii. 

° Citius. 

' Tardum. 

e Finem imponit. 

ii Consequentia. 

' Consecutione conqueratur, 

philosophia probat improbos hoc esse miseriores, 

([iiod diuturniorem vilain agentes cupita perliciant 

diutius : quia cum miseria sic miserum faciat, ut feli- 

citas felicem, quemadniodum eo aliquis felicior est, 

quo ejus felicitas est diuturnior ; sio eo aliqiiis est 

miserior, quo ejus miseria diuturnior est : utraque 

enim tantasvires acquiritcundo, ut quo antiquior, eo 

D difficiliusaltBrutra suodestruatur conlrario. Atqui quo 

diutius improbi, diuturniorem vitam agentes, cupita 

perliciunt, eo diuturnior est eorura miseria : cum, 

ut diximus, miserrimum sit scelus perhcere : quare 

infeiicissimi essent, si non corum malitiam saltem 

mors cxtrcma finirct : quod mors, licet non sit cujuslibet 

illorum misoriaj meta, est tamen sceleris ab 

iisdem perliciendi linis. 

' JV((»! hoo quoquc quod dicam, etc. ] III. Philosophia 

probat improhos hoc esse miseriores, quod impuniti 

vivant : non solum qnia po^nis et sontes deserunt 

et insoates vitant crimina, vcrum eliam quia 

cum miseria crescat accossione mali, non secus ac 

felicitas accessione boni (quod ut lionum felicitas 

sic malum miseriasitex dictis), proptereacuicunquo 

misero accidit aliquid mali, ille hoc ipso miscrior 

est : quemadmoduin cuicunqae folici accidit aliquid 

boni, illo eo ipso est felicior. Atqui improbo, ex oo 

quoii hic impunitus vivat, accidit aliquid mali: cum

80;-; HE CONSOI.ATIONK PIIILOSOPIll.M I.ll!. IV. 80G 

non miuus miriim videatai-, sed ex liis quua sumpta A bi, (10) iuiquuai esse manifestum est. Quis id uegel? 

suut xqne est nccessavium. Quidnam? inquani. Va- Sed no illud quidcm, ait, quisquam negabit bonum 

liciores, inquit, esse improbos supplicia lueutes, 

quani si eos nuUa justitia; poena .coerceat. Neque id 

nunc-'' molior, quod cuivis (15) veniat in mentera, 

corrigi ultiono pravos mores, et ad rectum supplicii 

terrore deduci, caiteris quoque exemplum esse culpanda 

fugiendi : sed alio quodam modo infoliciores 

esse iraprobos arbitror impunitos, tametsi nulla ra- 

tio correctionis, nullus respectus habeatur exempli. 

Et quis erit, inquam, prajler hos alius modus? Et 

illa, Donos, (20) inquit, esse felices, malos vero 

miseros nonuc concessimus? Ita est, inquam. Si 

igitur, iuquit, miserise cujuspiam bonura aliquid ad- 

datur, non felicior est eo, cujus pura ac solitaria 

sino cujusquam boni admistione miseria est? Sic, 

iuquam, videtur. Quid si eidem SSl misero, qui 

cunctis careat bonis, proater ea, quibus miser est, 

malum aliud fuerit annesum, nonne multo infelicior 

eo censendus est, cujus infortunium boni participa- 

tione 

!> relevatur? Quid ni? inquam. llabent igitur 

imprubi, cum puniuntur, boni : 

quidem aliquid an- 

noxum, (5) pcenam ipsara scilicet, quoj ratione ju- 

stitiaj bona est : iidemque cumsupplicio carent, inest 

eis aliquid ulterius mali, ipsa irapunitas, quam ini- 

quitatis merito malum esse confessus es. Negare 

nou possum. Multo igitur infeliciores improhi sunt 

iiijusta impunitato donati, quam justa ultione puniti. 

Sed puniri improbos, justum; impunitos vero ° ela- 

Contendo. 

Minuitur. 

enim puniri et non puniri sint contraria, cumque 

puniri sit aliquid boni etiam improbo, necesse ost 

ut non puniri eidem improbo sit aliquid mali, quamvis 

magna aniinarum supplicia post defuncium morte 

corpus supersint. 

' Quorum alia panali acerbitate, alia vero piirgaloria 

cUmcntia.] Mulos, inquit V.illinus, hic agnoscit 

non ('lirisii(i)ius modo, sed id catholicus Boctius, alios 

gtuiliiii :vli'rnis pamis dammtri ; alios vevo propcccatis 

toiiijo duiurc crucialmm cmundariet purgari diu igne. 

Quod agnoscunt ipsi Magdeburgenses, cent. G, cap. 

4, cogilatum a Boetio. Nisi tamen Philosophia, quaj 

nunc loquitur, voluerit hic exprimere sensa Platoiiicorum, 

vel etiara Pythagorajorum, quibus quaj- 

^.3111 mentes, quod earum scelera nulla purgatione 

eiui posseut, a;terni.i afncicbantur suppficiis: alias 

vero, quarum minora erant orimina, aut wternis 

Elysii voluptalibus fruebautur, omni purgatione perfuncta?, 

aut parlira purgatte ex Elysio in nova etiam 

bestiarum corpora detrudehantur. Virgil. vi Mn,, v. 

730: 

Ergo exeroontur pcenis vetcrumque malorum 

Supplioia expeuduut : alia; panduntur inanea 

Suspcusaj ad ventos : aliis sub gurgite vasto 

Infcctum eluitur scelus, aut exurilur igni. 

Quisque SU03 patimur mancs. Kxinde per amplum 

Wiltimur Elysium, et pauci lajla arva tenemus. 

' At si ad hominum, jadicia, etc.] Mens nostra 

Deura inler et corpus humanuni media; utpote Dei 

elfcctus, et corporis humani forma, ab utroque pa- 

litur, a Deo illuminanda, a corporu obscurauda : 

quainohrera eadera mens nou aute apta est verum 

INTERPRETATIO 

NOT/E. 

D 

esse omne quod justum cst : contraquc quod injustimi 

estmahim liquero esse. Tumergo : Isla quidomcon- 

sequentia sunt eis qua; paulo anto conclusa suut. 

Sed quoeso, inquam, te, nullane animarum supplicia 

post defunctum morte corpus (lo) relinquis? Et 

' magua quidem, inquit : quorumr.alia pocnali acer- 

bitate, alia vero purgatoria clemeutia exercori puto. 

Sed uuuc de his disserere consilium non est. Id 

vero hactenus egimus, ut, qun; indignissima tibi 

videbatur, malorum potcstas, eam nuUam esse cog- 

nosceres : quosque impunitos querebare, videres 

nunquara improbitatis suoe (20) carere suppliciis : 

licentiam Iquam cito liniri precabaris, nec longam 

esse disceres : infelicioremque fore, si diuturnior; 

infelicissimam vero, si esset teterna : post ha^c mise- 

rioresêsso improbos, injusta impunitate dimissos, 

quam justa ultione punilos. Cui sententia-s consequcns 

est, ut tum demum gravioribus suppliciis 

urgcantur, cum impuniti esse (2o) creduntur. Tum 

ego, Cum tuas, inquam, raliones considcro, nihil 

dici verius puto. SSS - At si ad hominum judicia 

revertar, quis est ille est, cui [ha;c non crcdenda 

modo, sed saltem non audienda videanlur? Ita est, 

inquit illa. Ncqueunt enim oculos tenebris assuelos 

ad lucem pcrspicuai veritatis altollere, 

' simiicsijuo 

d avibus sunt, quarum intuitum nox illurninat, (!>) 

dies cajcat : dum enim non rerem ordinem, sed 

Abire. 

i Noctuis. 

certuraque de rebus proposilis ferro judicium, quam 

spretis ipsius corporis motibus, solum prar-ceptorem 

Deum interrogaverit, iutusque respondentem intellexerit 

attenlius : optimo enim S. August. i de Genes. 

ad lit., c. Ji: l'rini:ijiinin, ait, crcaturx intcllectualis est 

xterna siii>iinlin, iinud principiim manens in se incomrnulabiltlvr, 

nullo inndo cessat occulla inspiratione 

vocationis loqui ci creaturx, cui principium est, ut 

convertatur ad id ex quo est : quod aliler formata ac 

pcrfccta esse non posset. Ubiquc, inquit idera sauclns 

doctor I. X Conf., c. 26, Veritas prxsides nmnibus 

consulcniibus te simulque respondes omnibus etiarn diversa 

consulentibus. Liquide tu respondes, sed non liquide 

omncs audiunt : quis cnim, ait ideni sanotissimus 

patcr, de Immort. aniraa;, o. 10, bene se iiispicicns 

non expertus cst tanto so aliquid intetlexisse sincerius, 

quanto rcmovere atque subduccre intcntionem 

menlis acorporis sensibus poiuit. Atqui inaxima [ârs 

homiuum prujcipitatione et praijudiolo potius quaai 

liis legibus judicant : unde 

5 Similes avibus sunt, etc.] Vespertiiionibus scilicet 

et noctuis, qua; quod niobilioribus afUciantur oculoruin 

libris tunicisque, idoirco niinimo uoctis lumine 

illuminari, majori vero diei splendore olfundi possunt 

: unde non nisi vespere et noote, a quibus nomen 

habent, volitare consueverunt, Ovid. I. iv Metara., 

fab. 12 : 

.lainque dies oxaotus erat, tompusque subibat 

Quod tu uec tenebras. neo possis dicere luoen], 

Sed oum luce tamen duhito oonfinia noctis... 

Toctaquo uou silvas cclcbraut luccmqiie perosa) 

Nocto volant seroiuo toneut a vcspero nomen.

807 AN. MANL. SEV. BOETIl 

suos intuentur affectus, vel licentiam, vel inapuni- A nunc, ait, contra faciunt iJ oratores.-Pro his enim 

tatem scelerum putant esse felicem. Vide autem 

quid aeterna lex sanciat? Melioribus animum confor- 

maveris ; niliil opus est judice prsemium deferente : 

tu te ipse excellentioi'ibus addidisti. Studiura ad pe- 

jora deflexeris ; extra ne quoesieris ultorem; (10) tu 

te ipse in deteriora detrusisti ': veluti si ^ vicibus 

sordidam liumum, cceliimque rcspicias, cunetis es- 

tra cessantibus, ipsa cernendi ratione nunc coeno, 

nunc sideribus interesse videaris. At vulgus ista non 

respicit. Quidîgitur? his ne accedamus, quos belluis 

similes esse monstravimus? Quid, si quis amisso 

penitus visu, ipsum eliam se habuisse (15) oblivi- 

sceretur intuitum, nihilque sibi ad humanam perfectionem 

deesse arbitraretur, non videntes eadem 

Ccecos putaremus? §83* Nam ne illud quidem ac- 

quiescent, quod «que validis rationum nititur firmamentis, 

infeliciores eos esse, qui faciunt, quam 

qui patiuntur injnriam. Vellem, inquam, has ipsas 

audire raliones. Omnem, inquit, improbum num 

supplicio dignum negas? Minime. Infelices (o) vero 

esse, qui sint improbi, multipliciter liquet. Ita est 

inquam. Qui igilur supplicio digni sunt, miseros 

esse non dubitas? Convenit, inquam. Si igitur 

fc cognitor, ait, resideres, cui supplicium inferendum 

putares, eine qui fecisset, an qui perlulisset inju- 

riam? Nec •= 

ambigo, inquam, quin perpesso satis- 

facerem dolore facieutis. (10) Miserior igitur tibi 

injurioe illator, quam acceptor esse videretur. Con- 

sequitur, inquam. Ilac igitur aliisque de causis ea 

radice niteatibus, quod turpiludo suapte natura miseros 

faciat, apparet, illatam coilibet injuriam uon 

accipientis, sed inferentis esse miseriam. Atqui 

^ Alternis. 

i Judex. 

= Dubito. 

d Advocati. 

" Aliquo modo. 

Quidprodest vobis exciiare motus ta?jôs odii et ur- 

' 

qui grave quid, acerbumque (15) perpessi sunt, 

miserationem judicum escitare conantur, cum magis 

admittentibus justior miseratio debeatur : quos non 

ab iratis, sed a propitiis potius, miserantibusque accusatoribus 

ad judicium, veluti Eegros ad medicum 

duci oportebat, ut culpaa morbossupplicio resecarentj: 

quo pacto defensorum opera, vel tota frigeret, vel si 

prodesse (20) hominibus mallet, in accusationis habilum 

verteretur, Ipsi quoque improbi, si eis " aliqua 

rimula virtutem relictas fas esset aspicere, 

vitiorumque sordes poenarum cruciatibus se deposi- 

turos viderent, compensatione adipiscendse probitatis, 

nec hos cruciatus esse dicerent, defensorumque 

operam repudiarent, ac se totos accusatoribus (25) 

judicibusque permittereut. Quo fit, ut apud sapien- 

tes nuUus prorsus odio locus relinquatur. Nam bo- 

nos qai nisi stultissimus oderit? malos vero odisse 

ratione caret. Nam si, uti corporum languor, ita vitiositas 

quidam est quasi morbus animorum; cum 

aegros corpore minime dignos odio, sed potius mi- 

seratione Judicemus, nmlto magis (30) non insequendi, 

sed miserandi sunt, quorum mentes omm 

languore atrocior urget improbitas, 

S§5 METRUM " IV. 

AnGUMENTUM. — Cum mors inimineal, aui sponte venicns, 

aut a feris aliisque hominibus accelerata, inquit 

Philosophia, prsestat te diligere probos et mi- 

sereri improborum, quam ullos odisse et armis la- 

cessere. 


ViOTJE. 

Quid tantos juvat excitare motus 

Et propria fatum Sollicitare manu? 

Si mortem petitis, propinquat ipsa 

Sponte sua, volucres nec remoratur equos. 

gere moriem vestris manibus? Si quxritis mortem, 

hsec appropinquat ultro neque iardat equos suos prsecipiies 

: Scilicet homines sese perimunt gladio, quos 

serpens, leo, tigris, ursus, et apri perimunt, dentibus. 

Num idcirco insiruuni cxercitus iniquos, parani arma 

crudelia cupiunique occumbere telis reciprocis, quod 

* Nain ne illud quidem acquiescent, ete.] IV Phi- poris concipiuntur : sic eEedem conceptte diversos 

losophia probat improbos eo esse miseriores, quod producunt ejusdem corporis niotus. Sed nulla pei-injuriam 

caHeris iuferant : quia cum improbus S§-a turbatio tantos motus, quantos odium parit : qui 

omnis sit miser, eumquo imprubus sit quicuuque enim odio commovetur, hi ih amicos, fortunas, fasupplicio 

dignus est, propterea quo aliquis supplicio j-, mam, vitam denique ipsam adversariorum erumest 

magis dignus, eo magis improbus adeoquo magis punt 

miser haberi debet : sic cognitor existimans esse 

deterius inferre quam pati injuriam, statuit supplicium 

infereudum non ei qui pertulit, sed ei qui fecit 

injuriam. Unde Chrisius, Matth. v, Beati, inquit qui 

persecutionem patiuniur; qao Teipicians S. Chrysost. 

ait neminem Isedi nisi a seipso. Atqui improbus eo 

magis dignus est supplicio, quod altcri intulerit iujuriam 

: reipublicaj quippe interest, ut improbi puniantur. 

Atque ex his omnibus sequitur, improbos sive 

aegros animo, uon secus acajgros torpore nonodio, 

sed miseratione potius dignos esse : 

quare 

* Carmen constans ex duplici genere versuum alternorum, 

quorum prior pbaleucus, spondeum, dactylum, 

et duostrochceos habet, unde quinto versu legi 

debet apri uon aper ; posterior est peatamenter elegiacus, 

de quo supra. 

I. Tanios motus.\ Ut perturbationes motibus cor- 

: 

2. Fatum solliciiare manu.] Sollicitare proprie dicitur 

ille qui corpus de suo loco movet, quasi hoc 

de suo solo movendo, vicinum a quo recedit, relinquatsolum, 

ut ipsum solum abit. Hiuc propterquamdatn 

similitudinem sollicitare dicimur meutem, cum 

eam spo, metu, aut qualibet alia ratione de sua sentontia 

moveretentamus. Sicergo qui duello pugnant, 

quod mortem veluti de suis sedibus pulsam ad.semetipsos 

movere videantur, hi mortem dicuntur propria 

manu sollioitare, quemadmodum Seneca in Hercul. 

fur., V. 867, canit 

Ouid juvat durum properare fatum, 

Omnis haic magnis vaga turba terris 

Ibit ad maues facietque inerti 

Vela Cocyto. 

3. Si moriem petitis, etc.] Philosophia videtur 

deinceps alferre causas mortis. Causa autem mortis 

duples. Una interior, sive naturalis elementorum.

800 m CONSOLATIONE PIIII.OSOPIH.K I.IB. IV. 810 

5 aS6 Quo3 serpens, leo, tigris, ursus, apri 

Dento petunt, iidem se tamen ense petunt. 

An distant quia, dissidentque mores, 

Injustas acies, et fera bella movent, 

Alternisque volunt perire telis? 

Non est justasatis sajvitiaj ratio. 

Vis aptam meritis vicem referre? 

Dilige jure bonos, et miseresceremalis. 

S§9 PROSA V. 

Argumentum. — Boetium, ut sibi videbatur, more sapientis 

mirantem, Deo mundum regente, bonis adversa, 

malis prospera acoidere, Philosophia monet, 

nonideo homini dubilandum, cuncta rectefieri, quod 

causam tantx dispositionis illc ignoret. 

Hic ego, Video, inqiram, quaj sit vel felicitas, vel 

A tractalur officium, cum in conlingentes populos regentium 

quodam modo beatitudo transfunditur : 

cum prajsertim carcer,

811 AN. MANL. SEV. BOETIl 

miratur effecta cxlestia, terrestria autem non mira- A 

tur quod horumnoscat, illorum ignoret causas. 

Si quis Arcturi sidera nescit 

Propinqua summo cardiue labi, 

Cur regattardus plaustra Bootes, 13 

Mergatque seras sequorellammas, 

S Cum nimis celeres explicet ortus, 

Legem stupebit setheris alti. 

S90 Palleant plense cornua lunse 

Infecta metis noctis opacse, 

Quoeque fulgenti texerat ore 

Confusa Phcebe, detegat astra : 

20 


Gommovetgentes publicuserror, 

Lassantque orebris pulsibus sera. 

Nemo miralur ilamina cori 

Littus frementi tunderalluctu, 

SOl Nec nivis duram frigore molem 

Fervente Phoebi solvier ajstu. 

Hic enim causas cernere promptum est 

Illic lateates pectora turbant 

Cuncta ; 

quae rara provehit aetas 

Stupetque subitis mobile vulgus. 

Cedat insciti nubilus error, 

Cessent profecto mira videri. 

Si quis ignoret, stellas Ursx verti prope sufjremum petitis ictibus fatigant cymbala. Nemo miratur, ventos 

polum, hic admiratur vehementer legem cmli sublimis, cori ferire oras marinas undis tumultuantibus, neque 

qua Bootes, qui habet ortum velociorem, lentus agat cumulum nivis frigore induratum liquari calore vehecurrum 

suum et nunquam demiitat ignes suos tardos B mcntisolis : nam hic facile est cognoscere causas : iilie 

inmare. Si orbita lunx plenx palleat, fccdata terminis causx occultse perturbant admiratione omjies mentes. 

noctis obscurse, et qux luna velaverat vultu splendido Plebecula iuconstans miratur ea qux raro et subito 

stellas minores, haic obscurata revelet easdem stellas, eveniunt. Error obscurus ignari vulgi facessat; hsec 

hinc error communis turbat populos, qui propterea re- certe desinent videri admirabilia. 

\ . Arcturi.] Arcturus dicitur ab apy.zoc ursa, et oipk nam carminibus pati hoc deliquium, inde vero tin- 

cauda, quasi ursse cauda, est stella omnium, ex quibus 

major Ursa constat, maxime polo vioina : unde 

dici solet stella polaris : quare cum polus arcticus ab 

hac Ursa sic vocatus nobis semper appareat, ut pote 

nostro horizonte sublimior, idcirco stella hsec, ceu 

antipodas hcn-eat, nunquam occidit : hinc Virgil. i 

Georg., V. 246 : 

Arctos oceani metuentes ajquore tingi. 

Scilicet propter odium Junonis, ut flngunt poetse, 

quaequod majorem Ursam in coelum admissam tegre 

ferret, Tethyn rogavit, ne suis hancpellicem sineret 

aquis lavari. Idem Arcturus vocatur etiam Arctophylax 

et Bootes, de quo lit sermo in 3 vertu. Arctopliylax 

quidem sive custos Ursss, sive, ut loquitur Ovidius,cusios 

Erimanthidos ursx, quod videalur ursam, 

quam semper comitatur, custodire. Bootcs \ero sive 

bubulcus, quia stellis formam boum currusque referentibus 

instar cujusdam bubulci adhasret : hinc Properlio 

dicitur versure boves et plaustra Bootes. Juve- 

nal. sat. 3, v. 22 : 

Aut illo tempore, quo se 

Frigida circumagunt pigri sarraca BootEe. 

lUud porro sidus triplicihoc nomine donatum, recte 

dicitur summo cardine, cui propinquum est, labi : 

adeoque hinc tardum seras flummas in aequore mergere, 

inde vero celeres expiicare ortus. Primum quidem 

sidus illud summo cardine labitur : quia vertitur 

ad polum septentrionalem, qui nobis semper 

apparet et in quo tancjuam in altero rauudi cardine 

orbis ccelestis verti liugitur. Deinde idem sidus tardum 

seras in mari mergit ilammas, quoniam nunquam 

infra nostrum horizontem descendens, nunquam 

occidit. Denique idem sidus celeres explicat 

orlus, quod majori duntaxat solis lumine occultatum 

statim atquelumensolare, objecta terra, minutum est, 

emicat. Ille autem qui hanc causam ignorat prsedicta 

miratur. 

7. Palleant plenx cornua lunx.'] Luna, quaj eliam 

dicitur Phccbc, quod per noctem splendeat, est corpus 

coeleste opacum, quod solari himine ita relucet, 

ut modo angulatam, modo rotundam splendoris formam 

exhibeat. Contingit autem aliquando tit inter 

solem et lunam plenam sive rotuudo splendore relucentem, 

terra ita interjaceat ut luna umbris terrestribus 

obscurata rotundum suum splendorem stalim 

amittal, et stella?, quae majori lunse lumine offuste 

ante latebant, incipiant emicare. Tum veteres, 

qui falsa superstitione esistimabant hinc quidem lu- 

nitu seris vel cymbalorum liberari, ad sera lunse 

auxiliaria, ut vocat Tibullus, confugiebant : idem 

Tihullus, 

Cautus et e curru lunam deduoere tentat 

Et faceret si non Eerarepulsa sonent, 

Juvenalis sat. 6, I. ii, v. 440 : 

•Tot pariter pelves, tot .tintinnabula dicas 

Pulsari : jam nemo tubas, nemo serafatiget 

Una laboranti poterit succurrere luuce. 

Nemo nescit vulgatum illud Virgilii ecl. 8, v. 09 : 

Carmina vol ccelo possunt deducere luaam. 

Haic autem omnia, quoj sex pra^diclis versibus elegauter 

descnbuutur a Pliilosophia, ideo miratur vul- 

Q 

gus, quia horum causam nescit. 

13. Nemo miratur, etc.] Postquam Philosophia 

quffidam protulit quas homines propter ignorantiam 

causarum mirari scdent, coutraria refert qua; udem 

homines non mirantur, quod illorum causas norint. 

Prinium quidem homines non mirantur corum sive 

caurum, ventum ab occasu ajstivo spirantem fluctu 

frementi tundere oras marinas, quod iisdem notum 

sit ventum hunc esse corpus commotum, corpusque 

commotum naturaliter tundere corpora obvia. 

Deinde iidem homines non mirantur molem nivis 

frigore induratam fervente solis cEstu liqueheri, quod 

sciant quietas nivis durfe partes moveri posse a 

commotis solari ajstus particulis. 

19 et20. Qux rara provehit xias stupetque subitis.] 

Ignaraplebeculuadmiratur quoecumque et raro et subito 

conlcnijtmt. Nimirum admiratio est subita commotio 

mentis attentius spectantis ea qua2 nova videntur et 

.-, magna : unde causa hujus perturbationis est res et 

rara et subita. Rara quidem ; nam, ut barbari loquuninr, 

ab assuetis non fit passio. Subitavero; quoniam, 

ut recte ait S. Gregorius, jacuLa qux prxvidentur 

minus feriunt. Verum, inquit grammaticus, 

quo jure hic variatis casibus dicitur vulgus stupere 

7'ara et subitis ? num conjiinctio pares optat casus." 

Optat, inquam, pares casus : sed non raro, posthabita 

verborumconslructione, sensa duntaxat junguntur 

: sic Cicero dixit: Emi centum aureis et pluris: 

quanquam hic constructio solita non mutatur, sed 

verbum quoddam tacitum debet intelligi; quasi diceretur 

stupet qux rara sunt et stupet subitis : sicut 

enim Tullius disit, ii de Fin : Nos Varrones stupemus 

: sic Horatius 1. 1 Satyr., sat. 4, cecinit, 

Huuo capit argenti splendor : stupet Albius aere. 

21. Cedal insciti.] Ignari : quanquam omnes hic le-

813 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIii: LIB. IV 

393 PROSA VI. 

Argumentum. — Philosophia, indicata materia deinceps 

traclanda, et modo qua disputabitur, ponit cum 

providentise divinse, tum fati definitionem : unde hoc 

illi ita subjici demonstrat, ut non. minus providentise 

divinx, quam fati sit, et probos tristibus et improbos 

optatis nwic afftci. 

Ita est, inquam. Sed cutn tui muneris sit laten- 

tium rerum causas evolvere, velatasque ealigine 

explicare rationes, quseso ^ uti hinc decernas et, 

quoniam lioc me miraculum maxime perturbat, i' 

edisseras. Tnm illa paulisper arridens : Ad 

rem me, 

inquit, omnium qucesitu (S) maximam vocas, cui 

vix. "= exliausti quidquam satis sit. Talis namque ma. 

teria est, ut, uua dubitatione succisa, innumerabiles 

aliiB, velut 

d hydra? capita, succrescant : nec ullus 

fuerit modus, nisi quis eas vivacissimo mentis igne 

coerceat. 

' In hac enim de Providentiajsimplicitate, 

de fati serie, de repentinis casibus, de cognitione, 

ac prtedestinatione (10) divina, de arbitrii libertate 

=1 Ut hac de re dicas tuam sententiam. 

Ij Exponas. 

c Dici potest aliquid satis accuratum. 

gnant, inscitiss; existimavimus tamen, deleta ultima 

syllaba, qua? scriptorum inscitia facile introduci po- 

tuit, legendum esse insciti, hoc ost ignari vulgi : 

letês enim hujus carminis ferre non possunt inscitix, 

ciijus secunda syllaba producetur Horatio Satyr. 1. n, 

sat. 2 : 

Illum aut nequiues aut vafri inscitia juris. 

' hi hac enim de Provideniise simplicitate, etc. ] 

I. Philosophia indicat materiamdeinceps sibitractan- 

A quaeri solet : quae quanti oneris sint ipse perpendis. 

Sed quonam haec quoque te nosse, quaedam medi- 

cinae tuse portio est, quanquam angusto limite temporis 

septi, tamen aliquid " delibare conabimur. 

Quod si te musici carminis oblectamenta delectant, 

Iianc oportet paulisper differas voluptatem, dum (15) 

nexas sibi ordine contexo rationes. Ut libet, inquam. 

393 


NOTiE 

dum, iu qua, una dubitatione succisa,innumeiae aliae 

oriuntur : hujusmodi sunt divina Providentia, fatum, 

concordia libertatis humanaj cum divina prtenotione. 

liijdra autem, cujus similitudine nunc utitur Philosophia, 

quinquagintavel, ut alii volunt, centum habebat 

capita, quorum, uno abscisso, duo renaseebautur, douec 

Ilercules, amputato unoquoque capite, vulneri 

ignem admoverit. De Lernaea hac bestia infra dicetur 

melro 7 liujus lib., v. 22. 

^ Twnvelut ab alio orsa principio ] II. Philosophia 

indicat raodum quo deinceps disputabiiur. Niniirum 

cum Deus non minus sit causa prima, quam finis ultimus 

rerum omnium, Philosophia ad suum inslitutum 

probandum argumenta desumere potest a Deo in utro 

quaj autem hactenus expositae 

que hoc genere causte : 

sunt rationes, hae a Deo veluti line acceptae sunt, 

quare quaj deinceps afferenlur, ipsae a Deo velut a D 

causa efticiente pi-ima accipientur; hinc Philosophia 

incipit : Quidquid, inquit, creatur, conservatur et aliquo 

modo afticitur, illud a Deo velut a prima causa 

creatur, conservatur, et modificatur : quod enim in 

eodem eoque simplici semper modo fiat, propterea ab 

una eaque simplici mente, nimirum Deo fiat, necesse 

est. Sic divina mens multipiicem rebus gerendis modum 

statuit, qui modus, cum in ipsa divinse intelligentise puritate 

conspicitur, Providentia nominalur; cum vero adea 

qux movet atque disponit refertur, fatum a veteribus 

appellatur. 

Sitne puritas vox Latina, dubitatur. Alii aiunt, alii 

negant. Scioppius in animadversionibus in Vossium, 

suum huic dictioni jus Latinitatis restituere conalus, 

ait : Sin autem impuritatcm Vossius Latinum esse assentilur 

propter Ciceronis auctoritatem, ipsius quoque 

judicio duritas minime barbarum videri debet .... Meo 

ergo judicio potest jam Vossius securo esse animo, et 

- Tum velut ab alio orsa principio, ita disseruit, 

Omnium generatio rerum, cunctusque mutabilium 

naturarum progressus, et quidquid aliquo mo- 

vetur modo, causas, ordinem, formas ex divinae 

mentis * stabilitate sortitur. Haec in suse simplicitatis 

arce lcomposita, multiplicem (o) rebus gerendis modum 

statuit. Qui modus cum in ipsa diviuce intelli- 

gentiee puritate conspicitur, Providentia nominatur : 

cum vero ad ea quae movet atque disponit refertur, 

falnm a veteribus appellatum est. Quaj diversa esse fa- 

cile liquebit, si quis utriusque vim mente conspexerit. 

^ Nam Providentia est illa ipsa divina ratio (10) in 

815 

AN. MANL. SEV. BOETII. 

summo omnium principe constituta, quae cuncta dis- A seu omnibus fatalis series texitur ; illud certe (o) ma- 

' ponit : S04I fatum vero inhaerens rebus mobilibus nifestum est, immobilem, simpiicemque gerendarum 

dispositio, per quam Providentia suis quaeque nectit formam rerum esseprovidentiam : fatum vero eorum 

ordinibus. Providentia namque cuncta pariter, quam- quse divina simplicitas gerenda disposuit, mobilem 

vis diversa, quamvis inliiiita, complectitur : fatum nexum, atque ordinem temporalem. ^ Quo fit, ut 

vero singula digerit in motum locis, formis, ac tem- omnia quae fato subsunt, Providentise quoque subjeporibus 

distributa : ut (o) heec temporalis ordinis excta sunt ; cui ipsum etiara subjacet fatum. Quajdam 

plicatio, in divinte mentis adunata " prospectu, Pro- 

videntia sit : eadem vero adunatio digesta alque 

explicata temporibus fatum vocetur. Quee, licet di- 

versa sint, alterum tamen pendet ex altero. Ordo 

namque fatalis ex Providenti£e simplicitate procedit. 

Sicut enim artifex faciendoe'rei formam mente perci- 

piens, (10) movet operis elTectum, et quod simplici- 

ter, 1 praisentarieque prospexerat, per temporales 

ordines ducit ; ita Deus Providentia quidem singulariter, 

stabiliterque facienda disponit : fato vero hsc 

ipsa, qua; disposuit, multipliciter ac temporaliter 

administrat. 395 - Sive igitur, famulantibus quibusdam 

Providenti» divinis spiritibus, fatum exer- 

cetur, seu anima, seu tota inserviente natura, seu 

coelestibus siderum motibus, seu angelica virtute, 

seu dsemonum varia solertia, seu aliquibus horum, 

a Notione. 

b Et imaginando. 

Dicitur 3" m summo omnium principe comtitida 

quia Providentia divina est attributum Dei, quatenus 

summi quippe 

Deus est summus omnium princeps ; 

principis est, providere omnibus- Sapientia; vi ; Mqualiter 

cura est illi de omnibus ; et cap. viii : Attiiujit a 

finead finemfortitcr et disponit omnia sitaviter. 

Dicitur 4" quse cuncta disponit : quoniam providae 

mentis est, pro eo quem sibi proponit line materiam 

sibi subjeclam suo quamque ordine et loco ponere. 

Hinc Providentia divina delinitur a S. Thoma ratio 

ordinis rerum in/inem. 

' Fatimvero inkxrens, etc.] IV. Philosophia subji- 

cit delinitionem fati : fatum, inquit, est inhxrens rebus 

mobilibus disiiositio per quam Providentia suis 

quseque nectit ordinibus : quod etiam clarius inlerpretari 

conabimur. 

Primum igiturfatum, interpretationenominis, nihil 

est aliud quam divinrc voluntatis signum, sive dictum 

divinum ; nam judicio Varronis, quod Parca? consli- 

tuerunt nascenti, a fando fatum est diclum : atquc 

hoc modo S. Aug. I. v de Civit. Dei, cap. 9, ait, apud 

Cbristianos esse fatuni : Non enim, inquit, abnuere 

possumus esse scriptim in Litteris sanctis : semel locutus 

est Deus . . . ciuod enim dictum est, semcl locutus est; 

intclligitur immobiliter, hoc est, incommutabiiiler est 

hcutus, sicut novit incommutabiliter omniaquse futura 

sunt, et quse ipse faeturus est. Lucanus in nono : 

Non vocibus uUis 

Numen eget, dixit semel nascentibus auctor, 

Quidquid scire licet. 

Deinde fatum est dispositio : quiaest ipsa res creata, 

corpus nimirum, aut mens suo tempore, loco, aut 

quocumque alio modo alfecta : id quippe est Dei volentisjussum 

dictumque. 

Prteterea dispositio hcEC inhxret rebits mobilibus : 

est enimfalum, modus rei duntaxat creata; : ut pote 

qufle nec iieri nec conservari, nec quocunque modo 

aflici, nisi divina voluntate, cujus illa dispositio est 

signum, potest. 

: 


miE. 

vero, quae sub Providentia (10) locata sunt, fati seriem 

superent. Ea vera sunt, quae primee propinqua 

divinitati stabiliter lixa, fatalis ordinem mobilitatis 

excedunt. Nam ut orbium circum eumdem cardinem 

sese vertentium, qui est intimus, ad simplicitatem 

medietatis accedit, ceeterorumque extra locatarum 

veluti cardo quidam, circa quem versentur, existit 

, (13) exlimus vero majore ambitu rotatus, quanto a 

puncti media individuitate discedit, tanto ampliori- 

bus spatiis explicatur : si quid vero illi se medio 

connectat et societ, in simplicitatem cogitur, dilTun- 

dique ac difUuere cessat. Simili ratione quod longius 

a c ifprima mente discedit, majoribus fati nexibus 

implicatur, ac tanto aliquid fato liberum est (20), 

quanto illum rerum cardinem vicinus petit. Quod si 

supernae S©C mentis hajserit firmitati, motu carens, 

c Deo. 

Insuper per hanc dispositionem rebus mobilibus inr 

hxrentem divina Providentia suis quseque nectit ordinibus: 

nam equidem, inquit Q. Curtius, xterna constitui 

tione crediderim nexuque causarum latentium et multo 

ante destinatarumsuum qusequeordinemimmutabiti lege 

percurrere. Uno verbo fatum est ipse patiendi agendique 

modus, quo res mobilis ab immobili Deo sapientissime 

aflicitur : quod evidentius patebit consideranti 

sequentia Providentia^ et fati discrimina, quaB 

deinceps a Philosopliia proponenlur veluti qutedam 

prwdictEe utriusque delinitionis consectaria. 

- Sive igilitr famulantibus, etc.] Etiamsi constet, 

fatum quemdam esse rei mobilis modum, constetque 

pra?terea, modum hunc esse a Deo, tanquam a prima 

causa, dubitari tamen potest, utrum fatum sit a Deo 

proxime, an famulantibus quibnsdam aliis rebus : 

hinc Philosophia quasdam philosophorum hac de re 

perstringit opiniones, quarum nullam ciEteris anteponit, 

quod quamvis Deus utatur geniis cum bonis 

Qtummalis; spiritu universi ; elementis; corporibus 

coelestibus ; et aliis ejusmodi rebus ad fatum aliquod 

exercenduni, nulla tamen est ex his rebus qua Deus 

utatnr generalim ad movendas reliquas res 

sive ad onine tatum. 

creatas, 

^ Quo fit, etc. ] Ex dictis Philosophia conlicit, providentiam 

divinam lalius patere fato, quatenus qusecunque 

fato subsunt, hcec etiam Providentioe sulyiciuntur, 

sed quaecunque subjiciuntur Providentia?, 

hffic non ita fato subsint ; non qiiod res nlla creata 

possit, Deo non modihcante , modilicari ; sed quod 

non omnis res creata aeque sit mutabilis : cum enim 

fatum sit disposilio rebus lyiobilibus inlixrcns,ex rebus 

creatis qusedam magis, quaedam minus fato subjici 

dicuniur, prout magis aut minus a priraa mente discedentes 

magis aut minus obnoxiae sunt mutationi : 

quod Philosopbia exponit exemplo pluriuin orbium 

circa immotum eumdem axeni ita actorum, ut quo 

ad axeni magis aut miuus accedunt eo minori aut 

majori motu cieautur. 

:

DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII/E LIB. IV. 818 

fati quoque a supergreditur necessitatem. ' Igitur uti A intueriillam intimam temperiem, veluti in corpori- 

est ad I' intellecfum ratiocinatio ; ad id quod est, id 

quod gignitur, ad reternitatem tempus, ad pimcti 

medium circulus; ita est fali series mobilis ad Pro- 

videutije stabilera simplicitatem. {">) Ea series coelum 

ac sidera movet, elementa in se invicem temperat, 

et alterna commutatione transformat. Eadem c na- 

scentia, occidentiaque omnia persimiles fetuum, seminumque 

renovat progressus, Ha?c actus etiam, 

fortunasque hominum indissolubili causarum con- 

nexione constringit : qua; cum ab immobilis Providentia^ 

proiiciscantur exordiis, (10) ipsas quoque 


agitari sinat. 39S " Nam ut quidam a me quoque A atqne improbis nullum fredus est, ita ipsi inter se 

escellentior ait, t 'AySpoQ tepoO

821 DE CONSOLATIONE PIHLOSOPIII/E LIB. IV. 822 

Pura solers cernere- mente, 

Aspice summi culmina C(]eli. 

301 Illicjusto foedero rerum 

Veterem servant sidera pacem. 

Non soi rutilo concitus igne 

Gelidum Plicebes impedit asem. 

Nec quee summo vertice mundi 

Flectit rapidos Ursa meatus, 

Nunquam occiduo lota profando, 

Ca;lera cernens sidera mergi, 

Cupit Oceano tingere ilammas. 

Semper vicilous temporis sequis 

Vesper seras nuntiat umbras, 

Revehitque diem Lucifer almum. 

Sicaeternus reficit cursus 

Alternus amor : sic astrigeris 

Bellum discors essulat oris. 

Hic astni retinent concordiam antiquam rerum, certo 

fwdere. Sot raptus flamma splendida non impedit currum 

frigidum liinse. Neque Ursa, qum vertitur circa 

summum polum mundi, iicct hmc7iunquam abluta fuerit 

oceano occiduo, inde vero videat csetera astra abtui, 

studet abluere suos ignes hoc eodem mari. Semper alterna 

sed justa suceessione temporis stella vespertina 

indicat tenebras nocturnas, eaderaque stella matutina 

rcfert lucem fecundam. Sic amor reciprocus reparat 

motus perpetuos; sic bellum discors ejectum est e regio- 

20 

30 

Ha3c concordia temperat a?quis 

Elementa modis, ut pugnantia 

Vicibus ccdant [humida siocis, 

Jungatque fidem frigora flammis, 

Pendulus ignis surgat in altum. 

Terrasque graves pondere sidant. 

3©? lisdem causis vere tepenti 

Spirat florifer annus odores, 

jEstas Cererem fervida siccat, 

Remeat pomis gravis autumnus, 

Hiemem defluus irrigat imber. 

Hoec temperies alit, ac profert 

Quidquid vitara spirat in orbe : 

Eadem rapiens condit, et aufert, 

Obitu mergens orta supremo. 

Sedet interea conditor altus, 

3o Rerumque regens flectit habenas. 


miJE. 

nibus stellifcris. Concordia ista moderatur elementa 

justis legibus, ut humida contraria alternis cedantsiccis, 

et frigida ineant pacem cum calidis ; ignis suspensus 

evolet sursum et terra ponderosa subsistat deorsum 

sua qravitate. Hic legibus annus florum parens emittit 

odores tempestate tepida veris, sestas calida coquit 

messem, autumnus revertitur. onustus pomis, phmia 

eadens aspergit hiemem. Hxc temperies nutrit producitc/ue 

corpus omne quod agit vitam in mundo ; sed 

eadem temperies tollit et occultat idem corpus vivens, 

2. Pura solers cernere mente. ] Mente omnibus prse- tatum motricium, qutEita notatur [Vendulus ignis surjudiciis 

exuta clare et distincte cognoscere, divinam gatin altum, Terrseque graves pondere sidant). 

nimirura Providentiam, hujus autem Providentiae, 24. lisdem causis, etc. ] 111. lisdem Providentise 

judice Pliilosophia, argumenta sunt ipsaj naturfe C legibus quatuor anni tempestates, nimirum ver, 

leges, quas videmus observari, primum quidem in Eestas, autumnus et hiems sibi invicem succedunt. 

sideribus, deinde in elementis. postea in ipsis nnni Ver suo tepore flores odoresque emittit. Êstas suo 

tempestatibus, denique in omnibus corporibus viven- fervore messes siccat. Autumnus pomis onustus sutibus 

; de quibus seorsum Philosophia diclura est. bit ; 

^. Servant sideixi pacem.']\. Prajdicta; ProvidentiEe 

leges obscrvantur insideribus, nimirumin sole, luna, 

Ursa, Lncifero et cEeteris stellis. Nam, quamvis sol 

ita sit corpus lucidum, ut ignis haberi possit, juxta 

illud Eccli. XLTii: Sol exurens montes, radios igneos 

exs!


Res et domiaus, fons et origo, 

Lex et sapiens arbiter asqui, 

Et quaemotii concitat ire, 

Sistit retrahens, ao vaga firmat. 

S®S Nam nisi rectos revocans itus, 

Flesos iterum cogat in orbes, 

Quffi nunc stabiiis continel ordo, 

Dissepta suo fonte fatiscant; 

Ilic est cunctis fiommunis amor, 

A ef, si quampaulo ante docuisti Providentiam fatumve 

considerem, firmis viribus nixa sententia. Sed eam, 

si placet, inter eas quas ' c inopinabiles paulo ante 

posuisti. (10) numeremus. d Qui? inquit. Quia = id 

liominum sermo communis usurpat, et quidem cre- 

bro, quorumdammalam esse fortunam. Visne.igitur, 

inquit, paulisper vulgi sermonibus accedamus, ne 

nimium velut ab bumanitatis usu 'recessisse videamur? 

Ut placet, inquam. 3®5 - Nonne igitur bonum 

Repetuntque boni fiae teneri. 

censes esse, quod prodest? Ita est, inquam. Quee vero 

Qua non aliter durare queunt, 

aut exercet, aut corrigit, prodest. Fateor, inquam. 

Nisi converso rursus amore 

Bona igitur. f,Quidni?Sed bsec eorum cst, qui vel 

Refluant causEe, quu; dedit esse. 

in virtute positi, contra aspera bellum gerunt, vel a 

S®3 PROSAVII. 

vitiis declinantes, virtutis iter arripiunf. (.i) Negare, 

Argumentum. — Sic ergo, inquit miosoi-ihia, omnis g inquam, nequeo. Quid verojucunda,qu8e inprEemiura 

fortuna, sive 

"" """ "' 

hsec prospera fuerit, ' 

' sive adversa, ' 

ut tribuitur bonis, num vulgus malam esse decernit? 

pote quse a Deo providente oritur, ad ipsiim Deum 

Nequaquam : verum utiest, ita quoque esse optimam 

refertur, ut sit bona, nec nisi abutentium vitio mala : 

sic 2^robos prospera remiinerare, adversa exercere 

improbos 

debet. 

vero adversa punire, prospcra emcndare 

Jamne igitur vides, quid bjecomnia, qua3 diximus, 

consequatur? Quidnam? inquam. aOmuera, iuquit, 

bonam prorsus esse fortunam. Et iqui, inquam, fieri 

potest? Attende, inquit, cum omnis fortuna vel ju- 

cunda, vel aspera, tum remunerandi exercendive (5) 

bouos, tum puniendi corrigendive improbos causa 

deferatur ; oninis bona e.'t, quam vel justam constat 

esse, vel utilem. Nimis quidem, inquam, vera ratio : 

ilhid clelens morte ultima. Interim Deiis, s^tmmus omnium 

creator, sedet, et disponens moderatur veluti frenis 

res omnes, ipse princeps, dominus, Iprinci^mim, 

origo, lex et prudens moderator xqui; ac qusecunque 

dat motu cieri, bajo continens moratur firmatque commota. 

Nisi enim Deus prohibens itiones reeias, rursus 

promoveret circuitiones, ea quw jam cohxrent serie 

ftrma, asuoprincipio aoulsa perirent. Hoc est studium 

commune omnibus, omnia student teneri fine boni: 

quoniam cjuse Deus condidit, hsec non possunt aliter 

perseverare, nisi amore iterum converso quidam fi.at 

; 

censet. Quidreliqua, quaj, cum sit aspera, justo sup- 

plicio malos coercet, num bonam populus putat? 

Imo omnium, inquam, quae escogitari possunt, judi- 

cat (10) esse miserrimam. Vide igitur ne opinionem 

populi sequentes quiddam valde b inopinabile h con- 

fecerimus ? Quid?inquam. Ex bis enim, ait, quae 

concessa sunt, 


' evenit eoruni quidem, qui vel sunt 

ia possessione, velin provectu, vel in adeptione vir- 

tutis, omnem, queecunque sit, bonam ; in improbitate 

vero manentibus, omnem pessimam esse (lo) fortunam. 

Hoc, inquam, verum est, tametsi nemo audeat 

C circuitus causarum. 

» Vtramque fortunam, nempe prosperamet adversam 

esse bonam. 

i> Quomodo. 

"^ Incredibiles. 

'i Quare. 

" Ita homines vulgo loquuntur, et quidem ssepius. 

f Quare non ? 

s Incredibile. 

1' hilulerimus. 

' Consequitur. 

44. Ilic est cunctis conitnunis amor. ] Amor proprie abutentium"vitio nialam aliquam esse. 

non est nisi mentis, buc, quo Deus saltem generatim ^ Nonne igitur bonum, etc.] I. Pbilosopbia probut 

impellit, propendentis ; sed, propter quamdam simi- vulgo omnem fortunam esse bonam argumento, quod 

litudinem, amor dicitur etiani corporum, quatenus vocant ad hominem. Cum utile, quoddam sit genus 

illa buc etiam, quo Deus impellit, sed mente bumana D boni, etiam vulgo, cui familiare est, bonum aliud boreclius 

tendunt. Quare cum Deus uon agat nisi pro- nestum, aliud jucundum, aliud utile censeri, idcirco 

pter semetipsum, ha^c corpora Deus non impellitnisi 

ad se : unde eadem corpora ut pole qure student hoc 

pacto boni fine teneri, ad Deum pariter tendunt. Sicque 

fit circuitus causarum primaj scilicet causa; et 

finis ultimi ; quatenus omnia, quse oriuntur a Deo 

tanquam a causa prinia, revertuntur ad ipsum Deum 

tanquam adfinem ultimum ; ita utsineillocum amoris 

tum causarum circuitu quss Deus dcdit esse, ba;c 

aliter durare non possent. 

» Inopinabiles. ] Incredlbiles, et, ut loquitur Cicero, 

paradoxas. Sciliiet vulgus proecipitatione et pra^judicio 

judicans, id putat incredibile, quod sapientibus 

clara etdistincta cognitione judicantibus verissimum 

certissimumque videtur: cujus rei plura sunt exempla 

apud pbilosophos, ut de lumine, de coloribus, et 

cffiteris ejusmodi. Sic ergo id hominum sermo communis 

usurpat, et quidem crebro, quorumdam malam esse 

fortunam. Quare Philosopbia, ipsius vulgi sermonibus 

utens, probat omnem fortunam esse bonam, nec uisi 

quidquid utile esl, illud, eliam vulgo, bouum habeatur 

necesse est. Atqui fortuna utraque utilis est, 

quippe quaj aut exercet aut corrigit. Nimirum foituna 

omnis vel proborum est vel improborum ; qufe rursus 

vel adversa solet haberi vel prospera. 1° Si hsecfortuna 

adversa fuerit proborum, eorum videlicet qui 

virtutem colunt, bjec iisdem prodest, aut ad ipsos 

absolvendos a peccatis proiteritis, aut ad ipsosa futuris 

servandos, aut ad eosdem ad virtutem majorem 

promoveudos. 2" Si eadem fortuna prospera fuerit 

eorum-dem proborum, bosc vulgi etiam opinione 

optima est, non solum quia merces est virtutis prajteritaj, 

sed eliam quia ejusdem virtutis futurai materia 

est. 3° Si fortuna adversa fuerit improborum, 

ha3c justum est viliorum supplicium pra^teritorum et 

futurorum frenum. 4° Si fortuna prospera fuerit 

ipsorum improborum, hffic non nisi illorum vitio 

mala est : nam

825 DE CONSOLATIOISE PHILOSOPIII/K LIB. IV. 820 

conliteri. Quare, inquit, itavir sapiens moleste ferre A 

non debet, quoties in fortunai certamen adduoitur, 

ut virum fortera non decet indignari, quoties incre- 

puit Ijollicus tumultus. Utriqtie enim, huic quidem - 

glorite propaganda?, illi vero confirmandaj sapientise 

diflicultas ipsa, materia (20) est. Es quo etiam'' vir- 

tus vocatur, quod suis viribus nitens non superetur 

adversis. Neque enim vos in b provectu positi virtu- 

tis, cdiffluere deliciis, et ^ emarcescere voluptate 

venistis, prselium cum omni fortuna nimis acre 

" conseritis, ne vos aut tristis opprimat, aut jucunda 

corrumpat : 

firmis 

' medium viribus occupate. Quid- 

quid autem (2o) infra subsistit, aut ultra progreditur, 

babet contemptum felioitatis, non habet pra?mium 

laboris. 3©ffi 

' In vestra enim situm manu, qualem 

vobis fortunam formare malitis. Omnis lenim, quaj 

30? METRUM ' VII. 

Argumentum. — Pkilosophia probat exemplis Agamemnonis, 

Vlyssis et Hercutis, homines opiaiis non 

frui, nisi post cxantlatos multos labores. 

Bella bis quinis operatus annis 

Ultor Atreides, Plirygia? ruinis 

Fratris amissos tblamos piavit. 

lile duni Graia3 dare vela classi 

b Optat, et ventos redimit cruore, 

Exuit patrem, miserumque tristis 

Foederat gnatas jugulum sacerdos. 

3®S Flevit amissos Ithaous sodales, 

Quos ferus, vasto recubansin antro, 

10 Mersit immani Polyphemus alvo. 

Sed tamen, creco fiiribundus ore, 

Gaudium mcestis lacrymis rependit. 

Herculem duri celebrant labores ; 

videtur aspera, aut nisi exercet, aut corrigit, punit. 

lUe Centauros domuit superbos, 

INTERPRETATIO 

* Virtus a viribus est appellata. 

h Progressu. 

" Abundare. 

i Putrescere. 

" Committitis. 

f Mediocritaieni, in qua virtus versatur, tenete. 

Agamemnon Atrei filius postquam militavit in TrO' 

' In vestra situm manu, etc.] II. Philosophia ostendit, 

fortunam nullam esse malam nisi abutentium 

vilio : quia quic bona, sunt extra hominis voluntatem, 

haic pro bona, aut mala ejusdem hominis voluntate, 

bona censeri possunt aut mala. Voluntas 

quippein moribus prascipue spectatur. Atquifortuna, 

sive prospera, sive adversa,ut patet ex dictis, bonum 

est extra hominis voluntatem existens. Ha:c igitur 

fortuna ita boua, ut nisi abutentium mala voluntate, 

aut vitio nunquam sit mala : quare cum improbi, C 

quatenus Mz sua improbitate p)erseverant, sua semper 

abutantur prospera fortuna, idcirco Philosophia concludit 

oninem improborum fortunam esse pessimam : 

proborum vero semper bonam : 

quia omnis fortuna, 

quge probis videtur aspera, hos, nisi exercet aut corri- 

git, punit : neque hi etiam probi, ad a^ternam felici- 

tatem nisi fortuna, quee iisdem videtur aspera, perveniunt 

: siquidem 

* Quod dicitur Sapphicum. Carmen constans es 

uno genere versuum, quorum quilibet coreum,spondeum, 

dactylum, et duos coreos liabet. Clauditur tamen 

hoc carmen versu Adonio, qui dactylo et spondeo 

constat, quique post tertium quemque versum 

Sapphicum, poni solet. 

I. Bella his quinis, etc.j I. Philosophia probat 

exeniplo Agamemiionis, liominem non ifrui optatis, 

nisi post susceptos toleratosq\ie niultos labores. Nimirum 

Paris,Priami, regis Trojanorum filius, instructa 

classe in Grceciam profectus ad Menelaum Spartfe 

regem pervenit, Helenamque ejus uxorem rapuit : 

quod inique ferens Agamemnon Atrei filius et preedicti 

Menelai frater, convocatis Graecia; principibus 

transfretavit in Phrygiam, Trojam obsedit, eamque 

post decennale bellum dolo captam, ferro etigne populatus 

est. Sed idem Agamemnon Trojam obsessurus, 

cum ad Aulidem Boeolioa portum venisset, ibique 

suum exercitum recenseret, Dianje cervum ignarus 

occidit : quainobremOiauairata, immissa pestilentia, 

ventos suppressit. Consuluerunt oraculum, a quo responsum 

est, nou ante pacilicatos fore deos, quam 

Iphigenia Agamemnonis ipsius filia irnmolata fuisset. 

Obsequitur pater, ipsiusque sacerdotisofficio functus. 

B janosdecem annis, vastata Troja ukiscendo piavit uxorem 

sui fratris Menelai raptam a Paride; sed ante 

idem Agamemnon volens dare vela navibus Grxcis redimensque 

ventos (qui ipsi negabanturpropter cervum 

DiancB ab ipso occisum) sanguine elfuso, deposuit pietatem 

patmiam, et ipse sacerdotis officio functus, jugulavii 

ma:stus Iphigeniam suam miseram filiam. 

filiam jugulavit : sicque post multas calamitates multosque 

labores tandem aliquando ausis potitus est. 

Virgil. îneid. li, v. 108 : 

Seepe fugam Danai Troja cupiere reficta 

Molirl : et longo fessi discedere bello, 

Fecisseutque utinam! Sfepe illos aspera pontl 

Interclusit hiems, et terruil auster euutes. 

Praecipue, cum jam tiic trabibus contextus acernis 

Staret equus, toto souuerunt cethere nimbi. 

Suspensi Eurypilum scitalum oracula Phoebi 

Mittimus ; isque adytis hEec tristia dicta reportat : 

Sanguiue placastis ventos, et virgine ctesa 

Cum primum Ifiacas Danai venistis ad auras. 

8. Flevit amissos Ithacus sodaleis.] II. Eadem Philosophia 

probat exemplo Ulyssis, hominem non ante 

perfundi Itetitia, quam tristitia affectus fuerit. Scilicet 

Ulysses rex Ithaca;. etDulichii insularum, dequojam 

locuti sumus metro 3 hujus libri, inter alios suos 

casus in Siciliam delatus est, et antrum cujusdam 

Cyclopis una cum sociis suis ingressus. Cyclops ille 

Polyphemus dictus, ferebatur Neptuni filius, ingenti 

corpore prajditus, sed uno duntaxat oculo, queni in 

fronte habebat. Devoraverat jam quosdam ex comitibus 

Ulyssis, reliquos eodem mortis genere perempturus, 

cum Ulysses sibi non minus quam superstitibus 

sociis metuens, Polyphemum inebriavit altoque 

sopore obrutum clava, aut adusto stipite, exctecavit; 

tumsocioset semetipsum sub arietum villis implicuit, 

D tandemque omnes una cum grege ex antro egressi 

tantam habuerunt leetitiam, quantam tristitiam ex 

morte sociorum, et suo periculo conceperant. 

d3. Herciilem duri cetebrant labores.] III. Philosophia 

exemplo Herculis, probat non comparari coelum 

nisi post superatos plures terrte labores. Hercules 

quippe Jovis, et Alcmena? filius, Junoni propterea sic 

invisus fuit, ut novis periculis semper, agente eadem 

Junone, fuerit objectus. Ut ab aliis, sic a Philosophia 

nunc referuntur duodecim Herculis labores, sed alio 

et genere et ordine. 

14. Ille Centauros, etc.] Primus Herculis labor. 

Centauri Thessaliaj populi secus Pelion monteni habitantes, 

qui quod primi equos domare, el ex illis 

pugnare coeperint, aliis genlibus ceu monstra.

827 AN. MAN. SEV. BOETII 

20 

30S> Abstulit Sffivo spolium leoni, 

Fisit et certis volucres sagittis : 

Poma cernenti rapuit draconi, 

Aureo laevam gravior metallo : 

Cerberum trasit triplici catena. 

Victor immitem posuisse fertur 

Pabulum ssevis dominum quadrigis. 

31© Hydra combusto periit veneno, 

23 

30 


Fronte turpatus Achelous amnis, 

Orademersit pudibunda ripis. 

Stravit Antaeum Libycis arenis, 

Cacus Evandri satiavit iras, 

Quosque pressurus foret altus orbis 

Setiger spumis humeros notavit. 

Ultimus ccelum labor irreflexo 

Sustulit coUo, pretiumque rursus 

Ulysses rex Ithacx doluit socios percVtos quos Poly- Victore eodem Hercule serpens mwWoruTn, capitumoc 

. 

phemus crudelis, incolens cavernam magnam, demisit cubuit, ejiis veneno exstincto flammis, Achelous fluvius, 

in suum ventrem ingentem : attamen hic Polyphemus, infamatus facie propter cornu avulsum involvit vultum 

T!!lL^l''^J.'ii°JZ\°^"^:'''f!},^^^^^^^ 

tristibus eidem Ulyssi. Labores molesti commendant 

Hercidem; hic vicit centauros arrogantes, abstraxit 

pellem a leone crudeli, transfodit aves Stymphalides 

telis inevitabilibus : abstulit poma serpenti vigili, gerens 

manu metallum aureum. Duxit Cerberum tricipitem 

tribus vinculis. Perhibetur victor prxbuisse Diomedem 

crudelem devorandum suis equis crudelibus. 

qufe parlim homines parlim equi forent, cogitabantur 

: uude etiam /lippocentatiri diclisunt,etpropterea 

nunc vocantur SW2'''''^^- Hos autem idcirco aggressus 

occidit Hercules, quod iidem ad antrum Pholi, qui 

Herculem susceperat hospitio, quasi injuriam illaturi 

accurrissent. 

13. Abstulit sssvo spolium leoni.] Secundus Herculis 

labor. In silva Nemeealeoeratmagnitudinis inusitalee, 

neque ferro, neque aere peuetrabilis : unde hunc de 

ccelo lapsum dicebant : eumdem persecutus Hercules 

sola manuum vi interfecit, interfectique pelle telis 

impervia vestitus, quoadvi.xit, incessit. 

16. Fixit et certis volucres sagittis.] Tertius Herculis 

labor. Aves a Stymphalo urbe, monte, aut lacu 

dictae Stymphalides tantse magnitudinis ferebantur, 

ut radios solis obumbrarent, tantceque rapacitatis 

ut totaai Arcadiam devastarent. Has Hercules, ut ait 

Diodorus Siculus 1. iv, coustructo aeneo crepitaculo 

et ingente per id sonitu escitato abegit; aut potius, 

ut Catullus suis versibus exponit, sagittis suis con- 

fixit. De his avibus Lucretius 1. v : 

Uncisque timendce 

Unguibus ArcadicB volucres Stymphala colsntes. 

17. Foma cernenti rapuit draconi, etc.] Quartus 

Herculis labor. HesperiJes filia; Hesperi, qui frater 

Atlantis fuit; videlicet /Egle, Arethusa, et Hesperethusa, 

ad Lixum Mauritani» oppiduni ferimtur hor 

NOTiE. 

suis littoribus. Idem Hercules interfecit 

Antxum in agris Libyx, Cacus ab eodem Hercule oc- 

cisus compescuit iras Evandri sui adversarii. Aper maculavit 

sua spuma humeros Herculis, quos ccelum 

sublime eratpressurum. Ultimus tandem labor Hercu- 

lis, in hoc vcrsatur, quod idem portaverit cmlum collo 

immoto : unde iterum meruit caslum, veluti mercedem 

corporum humaiiorum largitione sedaret : Unde Ovid. 

Non tibi succurril cnidi Diomedis imago, 

Efferus humana qui dape pavit equos.' 

Sed tyrannum hunc Hercules iisdem equis devorandum 

ohjecit. 

22. Hydra combusto periit veneno.] Septimus Herculis 

labor. Hydra serpens non solum in terra vivax, 

verum etiam maquis: undeiliinoraenab xiSMp,aqua, 

in Lerna palude inter Mycenas et Argos habitabat : 

^ quare dicitur Lerneea pestis. Septem aut, ut aliis 

placet, quinquaginta habebat capita, quorum si quaedam 

abscissa fuerant, alia duplicato uuraero renascebanlur. 

Hercules autora, admolo ad singula vulnera 

igne, bestiam tandem interfecit. 

23. Frorde twpatus Achelous amnis.] Octavus Herculis 

labor. Achelous filius Oceaui et Tethyus cum 

Hercule pugnavit pro Dejanira filia CEnei regis Calidoniffi 

: sed Achelous viribus impar se vertit primum 

quidem in serpentem, deinde in taurum, cui Hercules 

amputavit, cornu, quod Copice comiti fortuna; datum 

est : uude .Achelous uno turpis cornu sese occultavit 

in fluvio cognomiue. Non opus est, me monere hic 

tarvatus ultimam producerepropter vim csesurx : cujus 

rei inflnita sunt exempla apud poetas. 

23. Stravit Antseum Libycis arenis.] Nonus Herciilis 

labor. Antfeus iSeptuni ex terra fllius tanto corpore 

prieditus, ut in quadraginta cubitos excreverit. Ilic 

tos incoluisse aureis arboribus pretiosos, et a vigili D cum Herculecongressus,quolies membra deflciebant, 

dracone custoditos. Sed draconein interfecit Hercu 

les, fruotusque ablatos ad vitricum Euristheum detulit. 

Ex illo Hesperidum horto Venus fertur accepisse 

mala aurea, quibus dispersis Hippomenes Atalantam 

cursu superavit. Lssvam gravior : intellige hanc particulam, 

secundum : sicut Virgilio dicitur i /En., v. 

393, es humerosque deo similis. 

19. Cerberum traxit triplici catena.] Quintus Herculis 

labor. Pirithous Ixionis filius, mortua Hippodame 

uxore, convenit cum Theseo, nullara ut uxorem 

nisi ex Jove|natam ducerent. Hinc Theseus Helenam 

rapuit : Pirithous veromeditatus, Proserpinam 

Plutonis conjugem rapere, comitantibus Theseo et 

Hercule, adinferos descendil. Verum Pirithous piimo 

impetu a Cerbero interfectus est, cui cum Theseus 

opem ferre conaretur, vivus in dilis potestatem pervenit, 

et ab eo vmctus, donec Hercules Cerberum 

tricipitem triplici catena vinctum teneret. De Cerbero 

diximus metro 12 lib. iii. 

20. Victor immitem, etc.] Sextus Herculis labor. 

Diomedes rex Thracia3 sic parcus hordei fuit, inquit 

Apuleius L vii Met., ut edaciim jumentorum famem 

toties, tacla terra, recreabatur, quod animadvertens 

Hercules, eumdeni iu aere pressum interfecit. 

26. Cacus Evandri satiavit iras.] Decimus Herculis 

labor. Cacus Vulcani fllius, qui Latium undique latrociniis 

suis iufestabat, ne ipsi quidem Herculi pepercit 

: hujus quippe boves noctu cauda versisque 

propterea vestigiis m antrum suumtraxit : sed boum 

niugitu admonitus Heroules, receptis bobus, Cacum 

exstinxit, ullus injuriam Evaudri, cujus Cacus hospes 

fuerat, aut, ut alii volunt, servus. 

28. Setiger spumis humeros notavit.] Uadecimus 

Herculis labor. Aper Erymanthius in Arcadia, quod 

hic immensa^ molis erat, regionem undique vastabat: 

hunc Hercules adduxit ad E\irystheum; sed quia 

tunc aper ille ab Hercule non fuerit interfectus, idcirco 

nunc dicitur duntaxat humeros Herculeos spumis 

notasse, quos humeros pressurus erat altus orbis : 

quoniam Hercules fertur suis humeris ccelum portasse 

: unde 

29. Vltimus ccelum labor irrefl.exo.] Duodecimu;; 

Herculis labor. Atlas res Mauritania; coelum humeris 

sustinuisse fertur, quem ut tanto onere liberaret 

:

829 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHItE LIB. V. 830 

Ullimi co?lum nieruit laboris. A 

311 Ite nunc fortes, ubi celsa magni 35 

Ducit esempli via, cur inertes 


Terga uudalis ? superata lellus 

Sidera donat. 

ultimi prsesertim sui laboris. Ergo agite, generosi ho- strat iter sublime : quare desidiosi ostenditis dorsum 

mines ; quandoquidem magnum exemplum vobis mon- fugiendo ? terra victa dat coslum. 

Hercules, liic suos humeros cojlo supposuit, quo 

ultimo prajsertim labore meruit ccelum, et in deorum 

collegium trauslatus, Martis, ut quidam putant, stella. 

Porro oninium istorum Herculis laborum descriptiones 

ita freqnentes sunt apud poetas, ut nullius 

poeta? bac de re conscripta carmina referenda esse 

putaverimus. Sed omittere hic non debemus, quod 

doclissimus Huetius in aureo suo Demonstrationis 

evangelicw libro de Hercule nuper edidit, nempe g v. 1983 : 

propos. i de lib. Josue, n. 13 : Pervulgata, inquit, 

hxc est doctorum liominum senientia, plures fuisse 

Hercules, et gesta omnium a Grxcis faisse in unum 

Thebanum coUata, seu potius fortibus quibusque viris 

Hercidis nomen fuisse impositum. Tres statuit Diodorus 

: JEgyptium, Creticum, et Thebanum. Tres Arrianus 

lib . II de Expedit. Alexandri : ./Egyptium, Tyrium, 

et Grxcum; quibus Indium prxterea addit in Indicis 

ex Megasthene. Herculem alii antiquissimum arbitrantur 

Phoenicium, secundum JEgyptium, postremum ac 

recentiorem Thebanum. Quidam Mgyptios duos agnoscunt, 

Herodotus duos Grsscos, Deum alterum, altcrum 

Heroem ; Cicero sex ; duodecim alii ; quidam etiam 

longe plures. Ego omnino unicum, eumque Josuam 

fuisse statuo ; nam qux tribuuntur aliis, ad Josuam 

omnia commode referri posse vides. 

312 PROSA PRIMA. 

Argumejitum. — Quod omnia providenti nihd possit 

esse inopinatum, quodque casus eventum sit inopinatuin, 

propterea Boetius objicit fore ut posita divina 

Providenlia nuUus esset casus : sed huic respondet 

Philosophia, cûssstionem de casu ita esse de nomine, 

ut, pro diverso nominis usu, casus negari possit 

et asseri. 

Dixerat ^, orationisque cursum * ad alia qusedam 

tractanda atque expedienda vertebat. Tum ego, Recta 

quidem, inquam, exhortatio, tuaque prorsus aucto- 

ritate dignissima. Sed quod tu dudum de Providentia 

quaestionem pluribus implicitam esse dixisti, re 


i" ex- 

perior. (5) QuEero enim an esse aliquid omnino, et 

Philosophia. 

Reipsa. 

In patriam reducaris. 

Ab instituto nostro aliquaieyius aliena. 

Kxtraneis qucestionibus. 

1 Ab aliena qusedam tractanda.] Quse enim jam dicenda 

sunt de casu, bajc non pertinent ad praesens 

institutum, nisi iustar cujusdam appendicis acoessionisve, 

et, sicut loquuutur, per accidens. Quocirca statim 

dicet Philosophia, hsec, etsi perutilia cognitu, tamena 

propositi sui tramite paulisper aversaesse. 

- Patriam reveharis. ] Usitrpatum ab auctoribus, inquit 

Servius, ut in quajstione quo vel addunt vel detrahant 

propositionem. Sic Virgil. i JEa., v. 6: 

Italiam fato profugus Lavinaque venit 

Littora. 

32. Ubi.] Non locus hic signitioatur : alias dicendum 

fuisset quo ducit : sed potius causa cur fortibus 

viris sit eundum, quemadmodum Cicero dixit : Ubi 

semel quispcjeravit, ei credi postea non oportet. 

33.jDucit cxempli via.] Agamemnonis, Ulyssis, et 

Herculis, quorum laboribus docemur, vitii quidem 

facile iter, sed amarum flnem ; virtulis vero difficilem 

viam, sed dulcem exitum. Seneca in Hercule QEtoeo, 

Nunquam Stygias fertur ad umbras 

Inclyta virtus : vivite fortes, 

Nec Lethieos ScBva per amues 

Vos fnta trahent : sed cum summas 

Exiget horas cousumpta dies 

Iter ad superos gloria pandet. 

34. Tcrga ymdatis. ] Similitudine desumpta a militibus, 

quibusturpe est propositis magnis prtemiis, et 

ducibus generosis prseeuntibus, terga vertere in pra3lio, 

signiflcatur turpe pariter menti Inimanoe, ipsam 

proposita vita ai^terna, pluribusque sanctis viris esemplum 

monstrantibus, averti a Deo et ad res casteras 

converti : hinc additur : Superata tellus sidcra donat, 

quasi dicatur : qua; mens inconcussa corpus vicerit. 

hsec Deo ceternum adha?rebit. Matth. si : Regnum 

calorum vim patitur, et vioknti rapiunt illud. 

C quidnam esse casum arbitrere. 353 Tum illa 

WTERPRETATIO. 

Festino, inquit, debitum promissionis absolvere, 

yiamque tibi, qua ^ "patriam reveharis, aperire. Ha3C 

auteni etsi perutilia cognitu, taraen d a propositi nostri 

tramite paulisper aversa sunt : verendumque 

est,ne = deviis fatigatus, ad emetiendura reotum iter 

suffioere (3) non possis. Ne id, inquam, prorsus vereare. 

Nam quietismihi loco fueritea, quibus maxime 

delector, agnoscere. Simul cum ' f umne disputatio- 

nis tuse latus indubitata fide coustiterit, nihil de se- 

quentibus s ambigatur. Tum illa : h Morem, inquit, 

geram tibi ; simulque sic ' exorsa est. *j Si quidem, inquit, 

aliquis eventum temerario (10) motu, nuUaque 

D f Omnis circumspectio tux qusestionis. 

S Dubitetur. 

h Obsequar. 

' Incmpit. 

Quodsi. 

i 

NOTJE. 

^ Omne disputationis latus. ] Ut antecedentia, comitantia, 

consequentia, vulgo dicimus facies qusestionis 

: Les choses que nous consideions, dit Tauteur du 

livre de la Recherche de la verite, 7ie nous paraissent 

jamais entierement evidentes que lorsque l' entendement 

en a examme tous les cotiis et tous les rappurts. 

* Si quidem aliquis eventum, etc. Deinceps Philo- 

] 

sophia varios usus exponit hujus nominis, casus, docetquequo 

modo casus rejici debeat et admitti. Scilicet 

casus dioitur a cadere, ea nolione qua cadere 

idem est quod evenire : quamobrem casus generatim 

;

83) AN. MANL. SEV. BOETII 832 

causarumcoiinexioneproductum,casumesse deiiniat, A causas liabet: quarum improTisus, inopinatusque 

nihil omnino casum esse confirmo, et^praaler subje- 

cta; rei siguificalionem inanem prorsus vocem esse 

decerno. Quis enim, coercente in ordinem ouncta 

Deo, locus csse ullus temeritati reliqiius polest ? Nam 

nihil es nihilo existere, vera sententia est ; cui nemo 

(15) unquam veterum t refragatus est,'quanquam id 

illi non de " operante principio, sed de raateriali sub- 

jecto, hoc est, de natura omnium rationum, quasi 

quoddam jecerint fundamentum. At si nullis es cau- 

sis aliquid oriatur, id de nihilo ortum esse videbitur. 

Quod si hoc fieri nequit, neccasum quidem hujusmodi 

esse possibile est, qualem paulo (20) ante definivi- 

rnus. Quid igitur, inquam, nihilne est, quod vel ca- 

sus, vel fortuiturajureappellari queat? An estaliquid, 

tametsi vulgus lateat, cui vocabula ista conveniant ? ^ 

Aristoteles d meus id, inquit, in Phj'sicis, " et brevi, 

et veri propinqua ratione definivit. Quonam, inquam, 

31-fimodo7 Quoties, ait, aliquid cujuspiamrei gratia 

geritur, aliudque quibusdam de causis, quam, 

quod intendebatur, obtingit, casus vocat\ir : ut si 

quis colendi agri causa fodiens humum, defossi auri 

pondus inveniat. Hoc igitur fortuito quidem creditur 

accidisse ; verum (5) non de uihilo est. Nam proprias 

^ Quse nullam rem subjectam significet. 

i' Confradixit. 


concursus casum videtur operatus. Nam nisi cultor 

agri humum foderet, nisi eo locipecuniam suam de- 

positor obruisset, aurum non esset inventum. Hse 

sunt igitur fortuiticausaef compendii, quod ex obviis 

sibi etconfluentibus causis, non exgerentis intentione 

(fO) provenit. Neque euim, vel quiaurum obruit, vel 

qui agrum exercuit, ut ea pecunia reperiretur, in- 

tendit, sed, uti dixi, quo ille obruit, hunc fodisse 

s convenit atque concurrit. Licet igitur definire casumesse 

inopinatum, exconfluentibus causis, in his, 

qua3 ob aliquid geruntur, eventum. Concurrere vero 

atque confluere causas facit ordo ille inevitabili (15) 

connexione procedens, qui de ProvidentiEe fonte de- 

scendens, cuncta suis locis, temporibusque disponit 

315 METRUM'^ PRIMUM. 

AnGUMENTUM. — Sicut, inquit Vhilosophia, fortuitus 

esse potest navium constanti duorum fluminum cursu 

abreptarum occursus, ita casus constantibus divinx 

Providentise legibus regitur. 

Rupis Achsemenias scopulis, ubi versa sequentum 

Pestoribus figit spicula pugna fugas, 

SSffi Tigris et Euphrates uno se fonte resolvunt, 

Et mox abjunctis dissociantur aquis. 

" Lib. II, cap. 0. 

' Quxstus sive utilitatis. 

Si coeant, cursumque, itenim revocentur in 

Conlluatalterni quod trahit unda vadi : 

DE CONSOCATIONE PHILOSOPIK.E LIB. V. 

[unura 

Conveniant puppes.et vulsi flumine truncti, 

Mistaque fortuitos impUcet unda modos : 

Quos tamen ipsa vagos terraj declivia casus, 

Gurgitis et lapsideUuus ordo regit, 

St9 Sic, quae permissis fluilare videtur habe- 

insequeniium, statimque duo illa fiumina separantur 

suis aquis divisis. Si conveniant et rursum redigantur 

inunum cursum, tum quod aqua utriusque fiuvii defert, 

illud coibit, qiiarenavestruncique abrepti fiiwio coibunt 

et aquie permistx confundent suos fiuctus fortuitos, 

quo in sinum Persicum influit. De hoc fluvio loquitur 

Virg. 1 eclog., v. 62: 

Ante pererraUs ambonim finibiis exsiil 

Aut Ararim Prrlhus bibet, aut Germania Tigrim. 

Euphrates vero sic vocatus propter lajtUiam quam 

incolis atfert sua inundatione agros fecundans, est 

aliud flumen, quod ex pra?dictis Armenice montibus 

pariler oritur. i\lesopotamiam, ut Nilus jEgyptum, 

e.xundans fecundat et, adjunctis Tigris fluctibus in 

Persicum sinum labitur, De hoc locutus Virgilius, 

ut signUicaret bellum Parthorum, quorum terminus 

erat Euphrates, i Georg., v. 509: 

Hinc movet Euphrates, illinc Germania bellum. 

Nec possum omittere qaod Q. Curtius, 1. v, dicit de 

utroque hocllumine : Isti amnes, inquit, ex Armenise 

montibus profluunt, et rnagno deinde aquarum divorlio 

iter, quod cmpere, percurrunt, duo miltia et quingenta 

stadia emensi sunt, qui amplissimum intervallum circa 

Armenise montes notaverunt. lidem cum Medise et Gordiamrum 

terras secare cceperunt, paulatim in arctius 

coeunt : et quo longius manant, hoc angustius inter se 

spatium terrxrelinquunt. Vicinimaxime sunt, quosincolse 

Mesopotamiamvocant. Mediam namqueab utroque 

latere concludunt. Eadem per Babyloniorum fines in 

Rubrummareprorumpunt. 

0. Unda vadi.] Vadum dicunt aquam, qure littoribus 

non ita dissitis, pede, aut equo, aut saltem cymba 

facilius quam mare transiri potest : unde a vadendo, 

vel a Grajco ^«(Jo;, locus per quem vaditur, vadum 

putant oriri. Gallice dicimus le gue, d passer gui : inferiores 

Normani dicunt, le grand et le petit ve. Alternum 

ergo illud vadum sive flumen, utpote quod 

ipsis naturae legibus fluit, tam noto tamque certo 

cursu fertur, ut ab ipsis hominibus proevideri et intendit 

possit : cum tamen puppes, trunci, et cajtera 

ejusmodi corpora, quaj ejusmodi aquis circumfusa 

vehuntur, fortuito sive inopinato eventu conveniant, 

9. Terrse declivia.] Intelligi possunt loca. Ha>,c est 

autem lex corporis moti divinitus conslituta, ut corpusmotum, 

qua minus resistitur, pergat : sed loca 

declivia minusresistunt. 

tt. Permissis habenis.] Similitudo sumitur ab 

equis, qui, la.tatis habenis, huc illucque temere 

currunt. 

12. Fors.] Id est cns!;s : eausa pro effecto sumpta : 

antiquis enim furs dicitur causa, quai temere fert 

aliquid : unde Virgil. ii /En., v, 9i : 

Et me fors si qua tulisset. 

12 Palitur frenos.] Continuatur similitudo equorum, 

qui frenis reguntur : Virg. in Georg., v. 182 : 

Primusequi labor est animos atque arma videre 

BeUautiim,Utuosque paU, tractuque gementem 

Ferre rotum, et stabulo frenos audire sonantes. 

Fors patitur frenos, ipsaque lego raeat. 

SaS PROSA II. 

ARGUMENTua. •— Bubitantem Boethim, an propterprsedicta, 

neganda sit mentis humanse liberlas, docet 

Philosophia suam esse euilibet menti libertatem^ variaque 

hujus genera exponit. 

Animadverto, inquam, idque uti tu dicis ita esse 

consentio. Sed 

' in liac coho?rentinm sibi serie cau- 

sarum, estne uUa nostri arbitrii libertas, an ipsos 

quoque. humanorum molus animorum fatalis catena 


NOT^. 

quos tamen incertos eventusipsa terra declivis, et series 

fugax fiuminis labentis moderatur ; similiter casus, 

qui videtur contingere uullo duce et veluti laxatis habenis, 

regilur ceu passus frenos, idemque accidit imperio 

De; providentis. 

B Hinc quidquid regitur, id vulgo dicitur frenos pati : 

queraadmodum ab eodem Virgilio JJneid. xi, v. o67 : 

Urbem hodie causam beUi, regna ipsa Latini, 

Ni frenum accipereet victi parere fatentur 

Eruam el ajqua solo fumantia culminaponam. 

12. Ipsaque leye meat.] Divina scilicet Providentia 

quffi, utjam dictum est, attingit afine ad fincm fo> titer 

et disponit omnia suaviter. 

' In hac cohserentium sibi serie causarum, etc,] Boetius 

videtur iuduere personam eorum, quihumanam, 

libertatem conciliare non potuerunt cum divina Providentia, 

arbitrati alteinum es Iiis duobus esse necessarium, 

aut Deum non providere futura, aut hominis 

nullaiii esse libertatem : sic Gicero et plures alii veteres. 

Verum cum homo quilibet sute sit liberlatis 

conscius, magis quam divinffi Providentia?, Cicero, 

et quidam illi veteres.posita lumana libertate, negjverunt 

divinam Providentiam : Cicero, inquit S. Aug. 

G I. V de Civit. Dei, cap. 9, ut vir magnus et doctus et 

vitse humanse pliaimum ac peritissime consulens, ex his 

duobus elegit libcrum voluntatis arbitrium. Quod ut confirmaretur, 

negavit prsescientiam futurorum : aique ita 

dumvult facere liberos, facit sacrilegos ; religio-.us auteni 

animus utrumque eligit, utrumciue confitetur, et fide 

pietatis utrumque confirmat. Ut igitur ea qua3 a Philosophia 

deinceps proponentur de hac materia, clariu.> 

intelligantur, proposita ipsius libertatis delinilione, 

eamdera, PhUosophia duce, libertatem propugnabimus 

variaquehujusgenera declarabimus. 

1. Libertas generalim definiri potest il/ens qiise, cognilibne 

duce, semetipsum, volendo, agere potest. 

Dicilur i" mtns : quia libertas quidam est mentis 

modus ;modus autem mentis, ut pote qui, instar cceterorum 

modorum, sua seorsum idea cogitari nequit, 

cognoEci non potest, nisi facta meutione mentis : sic 

figuram, quietem, et motumPnon cognoscimus, nisi 

D facta mentione corporis : Modi, inquiunt pbiiosopbi, 

melius in concreto noscuntur cûam in abstracto. 

Dicitur 2° quse semettpsam agerepotest, sive ut nonnulli 

loquuntur niouere ac delerminare : optime enim 

a Gr;ecis, nominibus ab intelligentia e.ifperientiaque 

communi derivatis, mens libera vocatur a-JTo-/.Jv/;To; 

movens seipsam, et aJTozp«T/i?, sibi ipsi imperans. Ilac 

libertatis notione usus est S. Augustinus cum alib', 

tum prsesertim initio tertii libri de Libero Arbilrio, 

tUji agit, ut hic agitur, de concordia liberi arbitrii 

cumdivina Providentia : Motus, inquit, guo hitc aique 

illuc voluntas convertiiur, nisi esset voluntarius, alque 

in nostra positus polestate neque laudandus cum ad 

superiora, neque culpaudus homo csset, cum ad inferiora 

detorquet quasi quemdam cardinem voluntatis 

neque omnino monendus esset ut istis neglectis seterna 

vellet adipisci, atque iit noUet male vivere, velletautem 

benc. 

:


constringit? Est ", inquit. 3SO ' Neque enim fuerit A hancnon in omnibus sequam esse constituo. Nam su- 

ulla rationalis natura, quin eidem libertas adsit arbi- 

trii. Nam quod ratione uti naturaliter potest, id habet 

judicium, quo quodque discernat. Per se igitur fu- 

gienda, optandave dignoscit. Quod 3*0 vero quis 

optandum esse judicat, petit : refugit vero, quod 

existimat esse fugiendum. Quare quibus inest ratio, 

ipsis etiam inest volendi, nolendique libertas. - Sed 

Nostri arbitrii libertas. 


NOTyE. 

pernis, divinisque substantiis et perspicax judicium, 

el incorrupta (5) voluntas, et efficax optatorum pree- 

sto estpotestas. Humanas vero animas liberiores quidem 

esse necesse est, cum se in mentis diviuce b spe- 

culatione conservant : minus vero, cum diiabuntur 

ad corpora, minusque etiam, cum terrenis artubus 

colligantur. Extrema vero est servitus, cum vitiis de- 

b Contemplatione. 

Dicitur 3° volendo : nara, ut ait S. Aug. 1. ii Re- nihil sit aliud, quam mens, quas cognitione duce setract., 

c. i, non diamus esse in potestate nostra, nisi „ metipsam, voieiido, agere putest, quascunque mens. 

quod cim volumus, fit, ubi prius et maxime est ipsum 

velle, Propterea omnes philosophi doceut, sedem libertatis 

esse voluntatem ; unde duplex agnoscunt genus 

actus liberi : allerum vocant eiicitum, qui est 

ipsum vclle ; alterum dicunt imperatum, qui est obsequium 

corporis ad nutum mentis. 

Dicitur 4^^ duce co(/?irtio?ie : quia, quemadmodum 

aiunt iidem philosophi voluntas non fertur in incogni- 

ignotinullacupido. 

tum : 

Ut autem mens generali hac libertate praedita se 

ipsam agat moveatque, non est necesse ut veluti 

media et indiflferens constituatur inter duo contraria, 

vel eliam contradicentia : quandoquidem theologi 

docent hanc generalem libertatem reperiri, etiam 

ubi nuUa est ejusmodi indifferentia; siquidem S. 

Thomas, q. 10 de Potentia, art. 2 ad 5, post S. Augustinum 

docet,et Deum libere amare seipsum, et 

dixerit aut Deum ad seipsum amandum, aut Patrcm 

Filiumque ad producendum Spiritum sanctum esse 

indifferentem. Quinetiamidem S. Thomas in iiiSent , 

dist. 18. q. 1 art. 2 ad o, videtur banc libertatem 

in Christo Domino agnoscere : Etiamsi liheTam Christi 

arbitrium, inquit, esset determinatiim adunumnuniero, 

sicut ad diligendum Deim, quod non faeere non 

potest, tamen ex hoc non amittit Hbertatem, aut rationem 

laudis sive meriti, quia in illud non coacte, sed 

sponte tendit, alquc ita estactussuidominus. Ex quibus 

sequilur potestatem peccandi uon pertinere ad rationem 

hujus libertatis, si quidem Deus et Christus, 

in quibus nulla fuit peccandi potestas, hac saltem 

libertate afficiuntur. Sequitur etiam, Deum moventem 

nostram mentem ad semetipsum tamquam ad summum 

bonum, sive dum nostramens cum nostro cor- 

pore conjungitur, sive etiam dum eadem ab eodem 

'— ''—»-'-— .Tr.7..„i„., 

neralem hanc mentis nostrae libertatem :Voluntas 

cognitione duce, semetipsam agit, volendo, haec 11bertate 

afliciatur, necesse est. Atqui mens omnis ita 

sebabet;nam mens omnis non solum cognoscit, et 

judicando discernit quod fugiendum est et optandum; 

sed quod optandum esse judicat petit, refuyit 

vero quod existimat esse fugiendum : quod unusquisque 

in semetipso experitur. 

2 Sed hanc non in omnibus sequam esse constituo.] 

III. Posito discrimine inter mentem divinam, angelicam 

et humanam, Philosophia docet diversam esse 

in his mentibus libertatem. Nam quod spectat divi-nam 

et angelicam mentem, quas Philosophia nunc 

vocat supernas, divinasque substantias de his sic videtur 

ratiocinari eadem Pbilosophia : quse mens, 

cognitione duce, semetipsam, volendo, efficacius 

agere potest, ha?c liberiur censeri debet : siquidem 

libertas versatur in hac potestate; sed prEedictaj 

Spiritum sanctum a Patre Filioque, quamvis non mentes supernaj. Deus videlicet et angelus, semetpossibilitcr, 

libere tamen procedere : nemo autem C jpsas cognitione duce, volendo, eflicacius agere pos- 

sunt ; nam in unaquaque mente quatuor considerari 

possunt, uimirum perceptio, judicium, electio et exsecutio, 

qute ita inter se connexa sint, ut nec exsecutio 

sine electione, nec electio sine judicio, nec 

Judicium sine perceptione essedebeat: quare pro varietate 

perceptionis caetera variantur; in supernis 

autem divinisque substantiis, magis quam iucffiteris, 

est perspicax judicium, incorrupta voiimtas, et efficax 

optatorum potestas. Quod vero pertinet ad mentem 

humanam, hujus distingui possunt quatuor status, 

quiprout sunt sublimiores aut humiliores, majorem 

habent aut minorem libertatem. Primus status est 

mentis a corpore soperatae, quee scilicet se ia mentis 

divinx speculatione conservat, et baec mens liberrima 

est; quod pra?.stantissima, cognitione duce, semetipsam, 

volendo amandoque Deum, maxime agere 

potest. Seeundus status est mentis conjunctae cum 

corporesejuncta est, augere potius quam auferre ge- „ corpore, quod illi ad nutum obsequitur : qualis erat 

' ' '-^ — 

enim nostra, inquit S. Aug. 1. iii de Lib. Arb., c. 3, 

nec voluntas esset, nisi esset in nostra potestaie. Porro 

quia est in potestate, libera est nobis. Non enim est 

nobis liberum, quod inpotestatenon habemus, autpotest 

non esse quod habemus. 

Quamvis autem. mens generali hac libertate prredita, 

non propterea sitindifferens; id tamen non obstat, 

quin in nobis mortalem hanc vitam agentibus 

libertas sit facultas ad utrumlibet sive indilferens; 

uude apud nos duplex est libertas : altera contradictiouis, 

qua possumus agere vel non agere : altera 

contrarietatis, qua possumus agere hoc vel illud : 

sicut fusius philosophi docent. Liberum arbitrium. 

inquit S. Aug, 1. de Cor. et Gr., cap. 1, et ad 

malum et ad bonum faciendum, confitendum est nos 

tiabere. 

' Ncque enim fuerii ulla rationalis natura, quin 

eidem libertas adsitarbitrii.'] II. Posita pr;cdJctalibertatis 

definitione facile potest, Phiiosophia duce, 

eadem Ubertas propugnari hac ratioue : cum libertas 

Qjens primi parentis, antequam peccasset; haec enim 

dilapsa est ad corpus ; atque ha;o mentis humance 

libertas, non estquidem tanta, quanta est beatarum 

mentium : sed reliquarum tamenmaxima : siquidem 

Adamus majori cognitione pra^ditus melius semetipsum, 

volendo, agerc poterat. Tertius status est 

mentis perturbationibus quidem afflict», sed iisdem 

non consentientis : qualis erat mens S. Pauli dicentis 

adRoman. vii : Video aliam legem in membris meis 

repugnanteni legi mentis mex, et captivantem me in lege 

peccati, qux est in membris meis. Infelix ego homo : 

ciuis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei 

per Jesum Christum Dominum nostrum. Et haec humanee 

mentis terrenis artubus conjunctae libertas antecedenteminor, 

est subsequente major : quod mens 

nondum victa fatiscat. Quartus denique status est 

mentis perturbationibus obsequentis; quse libertas 

tum exigua est, ut servitutis potius rationem habere 

videatur : Extrema vero libertas, inquit Philosophia, 

est servitus, cum vitiis deditie menies rationis proprix 

possessionc ceciderunt.

837 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIJ^ LIB. V. 838 

ditse, rationis 'proprioe possessione ceciderunt. »31 A 

' Nam ubi oculos a summseluce veritatis, ad inferiora, 

ot tenebrosa dejecerint, mox inscitioe nube caligant, 

perniciosis ^turbantur atTectibus, quibus accedendo 

consentieudoque, quam invexere sibi, adjuvant ser- 

vitutera,et sunt quodam modo propria libertate cap- 

tivae. Quce tamen (o) ^ ille, ab aeterno cuncta prospi- 

ciens, Providentire cernit intuitus, et suis quffique 

meritis praedestinata disponit, 

3S3 METRUM * II. 

i)' ttuvt sfopa z«t 

ARGnMEiNTUM. — Quod ab Homero dicitur de sole, inquit 

Philosophia, id solius Dei esi, omnia cernere. 

Puro clarum lumine Phcebum 

Melliflui canit oris Ilomerus : 

Qui tamen intima viscera terrae B 

Non valet, aut pelagi, radiorum 

Inflrma perrumpere luce. 

MS3 Haud sic magni conditor orbis : 

Huic ex alto cuncla tuenli 

Nulla terrae mole resistunt 

Non nox atris nubibus obstat, 

Quie sint, quae fuerint, veniantque 

Uuo mentis cernit in ictu. 

Quem, quia respicit omnia solus, 

Verumpossis dicere solem. 

334 PROSA III. 

Argumentum — Boetius, cognitis divina 

et libertate humana utriusque concordiam difficilem 

ostendit, primum quidem \generatim, deinde speciatim, 

cum ex parte ipsius Providentise,qusenon potest 

esse incerta, ium ex parte ipsius libertatis , qux videtur 

necessilatis expers. 

B Tum ego * : En, inquam, ' difficiliori rursus ambiguitate 

confundor. Queenam, inquit, ista est? Jam 


^ I>eus promdens. 

qui cernit omnia ex sublimi : 7iox obscuris suistenebris 

E' Omnia cernit et omnia audit. 

non impedit ejusdem aspectum : videt uno intuitu 

Homerus, poeta eloquentise dalcis, canit solem prsestantem 

luce pura, qni sol nihilominus non potest per- 

mentis, prxsentia, prieterita et futura. Quoniam igitur 

Deus soliis videt omnia, potes dicere Deum esse solem 

mdere viscera interiora terrse, aut maris,splendore im- verum. 

becilli suorum radiorum, Non ita Deus creator magni 

mundi : terrse etiamcrassissimsenonresistunt ei quippe 

'^ Boetius. 

NOT^. 

' Nam ubi oculos, etc.] Admirabilis prajdictorum catur magnus mundus 

ratio lectori potius attendenda, quam milii exponenda. 

^ Yldvr' ifofia. y.xl ttizvt' ETrKzoust.] Hoc est, omnia 

cernit et omnia audit, ut de sole ait Homerus 

lliad. y. 

* Quod nonnulli vocant Arc/ii/oc/iiw?». Carmenconstans 

ex uno genere versuum, quorum quilibet tetrameter 

quatuor habet ultimus versus lieroici pedes. 

2. Homerus.] Homerus poeta celeberrimus, sio 

dictus, quod captus oculis duce indigeret. Hujus etsi 

incerta sunt tempora, tamen annis multis fuit anle 

Romulum : Colophonii esse dicunt suum, Chii suum 

vindicant, Salamini hunc repetunt, Smj^rnsei suum 

esse contendunt, unde delnbrum eidem in suo oppido 

constructum dedicaverunt. Quidquid sit de ejus 

patria, tam facundusfuit vates, utAlexander magous 

in hoc praesertim dicatur fortunatus, quod suai virtutis 

pra-conem Homerum nactus fuerit. Homerus 

autem saepius commendat solem ejusque lumen, sed 

occasionem horum versuum Philosophia nobis videtur 

sumpsisse ex Iliad. y : unde ulticna verba prosae 

superioris desumpta sunt, et ubi Homerus solem allocutus 

siccanit : 

'HAto; 8' 6; fxt«vT' ifopai y.al irdvz' sivay.o\isi

839 AN. MANL. SEV. r.OETn. 840 

enim, quibus perturbere, conjecto. Nimium, inquam, A eventum praescitarum rerum, etiam si praescientia 

" adversari ac repugnare videtur, praenoscere universa 

Deum, et esse ullumlibertatis arbitrium, ' Nam 

si cuncta (o) prospicit Deus, neque falli ullo modo 

potest, evenire uecesse est quod Providentia futurum 

esse prseviderit. Quare si ai seterno non facta 

hominum modo, sed etiam consilia, voluntatesque 

praanoscit, nuUa erit arbitrii libertas : neque enim 

vel factum aliud uUum, vel quffilibet esistere poterit 

voluntas, nisi quam nescia falli Providentia divina 

prajsenserit. 3S5 Nam si res aliorsum quam pro- 

visae sunt, detorqueri valent, non jam erit futuri tirma 

prajscientia ; sed opinio potius incerta, quod de 

Deo credere nefas judico -. Neque enim illam probo 

rationem, qua se quidam credunt liunc quEestionis 

nodum posse dissolvere. Aiunt (S) enim b non esse 

ideo quid eventurum, 'quoniam id Providentia futurum 

esse prospexerit, sed e contrario potius, quoniam 

quid futurum est, id divinam Providentiam la- 

tere non posse, eoque modo necessarium hoc in con- 

trariam relabi partem. Neque enim necesseesse con- 

lingere, qum providentur: sed necesse esse, quaj fu- 

tura sint, provideri. (10) 3 c Quasi vero, qu» cujus- 

que rei causa sit, prsescientiane futurorum necessi- 

tatis ; an futurorum necessitas, ProvidentiEe, laboretur. 

•' At nos illud demonstrare nitamur, qnoquo 

modo sese liabeat ordo causarum, necessarium esse 

a Prsesensio divina et humana libcrtas videniur sibi 

invicem contradicere. 

1 Non idco aliquid futurum quod Deus id prsesenserit, 

sed contra Ueum id priesensisse qmniam futu 

' Nam si cuncta prospicit Dcus, etc.] I. Generatim 

probatur prajdicta ooncordia non posse stare : quia 

cum libertas hominis viatoris, ut jam dictura est, ct 

experieutia quotidiaua, ipsi Ciceroni cajtorisque paganis 

nota conlirmatur, sit facultas ad utrumlibet, 

propterea quod ita necessarium est, ut aut nuUatenus, 

aut non alio, quam quo existit modo, exislere 

possit, illud homini non est liberum ; adeoque circa 

illud nulla est ipsius hominis libertas. Alqui posita 

divina Providentia, omnia facta, dicta, cogitataque 

hominis ita se habebunt : cum enimdivina Providentia 

sithorum omnium non solum pr£eteritoruni, prsesentiumque, 

verum etiam futurorum cognitio, si 

ha;c possunt aut non existere aut alio, quam quo existunt, 

modo existore, divina providentia non erit 

prffisensio evidens, adeoque lirma et falli nescia, 

sed potius obscura, incerta et errori obnoxia ; 

de Deo cogitare nefas. 

quod 

-Neque illam probo rationem, etc.] Boetius sibi 

objicit, quod nonnuUi respondere solent ad tuendam 

preedictam concordiam, videlicet non divinam Providentiam 

futurorum eventuum sed futuros eventus 

dimnx Providentix esse causam : ex quo sequitur, divinam 

providentiam potius quam futurum eventum, 

esse necessariam. Sed idem lioetius hano responsionem 

refutat, primum ex eo quod non solvit difflcultatem, 

deinde ex eo quod praiposterum est, eventus 

futuros esse causam divinae Providentiaj. 

3 Qiuisi vero, eto,] Primum, inquit, ha;c responsio 

non solvit diflioultatem, quandoquidem non qua3ritur, 

ntra sit allerius causa, an Providentia rei futura?, 

an res futura Providentice? nec minus, utravis 

futuris rebus eveniendi necessitatem non videatur 

inferre. (15) Etenim si quispiam sedeat, opinionem 

qute eum sedere conjectat veram esse necesse est : 

atque e converso rursus, si de quopiam vera sit opi- 

nio, quouiam sedet, eum sederenecesse est. In utroque 

igitur necessitas inest : in hoc quidem sedendi, 

at vero in altero veritatis. Sed non idcirco quisque 

sedet quoniam vera est opinio, sed heec potius (20) 

vera est quoniam quempiam sedere prcEcessit. Ita 

cuni causa veritatis ex altera parte procedat, inest 

tamen communis in utraque necessitas. SS® Simi- 

lia de Providentia, futurisque rebus ratiocinari opor- 

tet. Nam etiam si idoirco quoniam futura sunt pro- 

videntur, non vero ideo quoniam providentur eve- 

„ niunt ; nihilominus tamen a Deo vel ventura provi- 

deri, vel provisa evenire necesse est . quod ad peri- 

mendara (5) arbitrii libertatem solum satis est. ' Jam 

vero quam " propposterum 'est, ut ffiternaj prsescien- 

tiaj temporalium rerum eventus causa esse dicatur? 

Quid est autem aliud arbitrari, ideo Deum futura, 

quoniam sunt eventura, providere, quam pntare quse 

olim acciderunt, causam summae illius esse providenticB.^ 

Adhajc, sicuti, cum quid esse (1) scio, id ipsum 

esse necesse est;ita cum quid futurum novi, id ipsum 

futurum esse necesse est. Sic llt igitur ut eventus 


NOT^ 

pra3scita3 rei nequeat evitari. Postremo^ si quid ali- 

rum erat. 

" Sed hoc non solvit. 

i Idipsum tamen probare conemur. 

C Perversum. 

sit neoessaria, 'sequitur alterius necessitas ; quemadmodum 

ex eo quod vere judioem te sedere, sequitur 

neoessario te vere sedere; aut eseo quod moles 

lignea fuerit Eequalis cum decempeda, sequitur 

necessario, decempedam essea^qualem oum hao molelignea; 

licet deoempeda hujus aiqualitatis, aut 

tuus silus illius judicii dioatur causa. 

* Jam vero quam prseposlerum, etc.] Deinde prxposterum, 

est sivo perversum, mutato scilioet rerum 

ordine, cventus futuros esse oausam divinaj Providentise; 

quia cum omnis causa sit suo effecto prior, 

prseposterum est illud quod a oerto duntaxat terapore 

existit, esse causam ejus quod ex omni aiternitate 

esistit : id autem se haberet, si eventus futurus es- 

set oausa divinee Provideutiaj ; qux olim acciderunt, 

verbi gratia, Romana mffinia, cum hsec antea 

futura essent, essent causse divinas Providentiae 

D qu£e xterna est. 

5 Si quid aliquis aliorsum, etc.] II. Probatur speciatim, 

ex parte ipsius divinie Providentiaj, proedicta 

conoordia non posse stare, quia qua; mentis qualitas 

a philosophis vocatur scieu'ia, hcec debet esse non 

modo evidens, verum eliam vera et certa, saltem 

ratione judicii quod sibihabetannexum : adeoutnec 

instar erroris sit falsa, nec instar opinionis sit incerta 

: cum igitur Providentia divina sit soieutia et 

quidem meliori jure, quam quajlibet humana cognitio, 

propterea Providenlia divina debet esse modo 

evidens, verum eliam vera et certa ; alqui eorum, 

quffi libertatehumana futura essont, nulla posset esse 

Providentia evidens, vera et certa; quod ha2c non 

sit nisi de iis qua3 necessaria suat.

841 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ L1I3. V. 842 

quis " aliofsum, atque sese res habet, existimet, id A consequatur, liquet. Fiustra enira bonis, malisque 

nou modo scientia non est, sed est opinio fallax, ab (10) prajmia, poenreve proponuntur, qu£P nullus me- 

scieutia; veritate longe diversa. Quare si quid ita futurum 

est, ut ejus (la) certus ac necessarius non 

sit eventus, id eventurum esse prajsciri qui poterit ? 

Sicut enim scientia ipsa 6 impermista est falsitati : 

ita id quod ab ea concipitur, esse aliter, atqueconcipitur, 

nequit. Ea namque causa est, cur mendacio 

scientia careat, quod se ita rem quamque babere ne- 

cesse est, uti eam sese habere scientia coraprelien- 

dit. Quid (20) igitur? Quonam modo Deus ha>c in- 

corta futura prasaoscit? Nam si inevitabiliter eventura 

censet, qua? eliam non evenire possibile est, fallitur : 

quod seutire non modo nefas est, sed etiam voce 

proferre. At si, uli"sunt, ita ea futura esse decer- 

nit, ut ajque vel fieri ea, vel non fieri posse cogno- 

scat, quaa est hcsc praescientia, quee nihilcertum, (25) 

nihil stabile comprehendit ? SS3' Aut quid hoc = re- 

fert '


339 AIETRUM ' III. A 5 Eadem noliiil misla jngari? 

AncnMENTUM. — Unde, canit Boetius, prxsensio divina, 

et humana libertas, quse seorsum stant, conjunctim 

pugnare videntur ? Scilicet ut in cseteris, sic 

in hoc, mens humana nec omnia nescit nec omnia 

7iovit, ut a notis progredi mtatur ad ignota. 

Qusenam discors foedera rerum 

Causa resolvit? quis tanta Deus 

330 Veris statuit bella duobus, 

Ut, qua; carptim singula constant, 

An nulla est discordia veris, 

Semperque sibi certa cohaerent ? 

Sed mens, Ccecis obruta membris, 

Nequit oppressi luminis igne 

10 Rerum tenues noscere nexus. 

33* Sed curtanto flagrat amore 

Veri tectas reperire notas ? 

Scitne quod appetit anxia nosse ? 

Sed quis nota scire laborat ? 


Quxnam causa discors dirimit concordiam rerum'! csecante non potest splendore luminis sopiti percipere 

quis cjenius ponit tantam pugnam inter duas istas res minimos etiam j(iexus rerum familiarium. Quare vero 

veras divinam scilicet providentiam, et libertatem eadem mens accenditur tanto studio inveniendi signa 

humanam, ut cum unaguseque seorsumsubsistat, amhse occulta veritatis ? cognoscitne illud quod sollicita desirepugnent 

consistere simuV? Nonne est aliqua discordia B derat cognoscerel nou : quis enim nititur cognoscere 

inter ea qux vera sunt, semperne hsic certa co7iveniunt ea quaj jam sibi nota sunt? Sed si ignorat, quid 

inter se7 Est discordia, neo semper haec convenire ignara quserit?nam quis desideratidcu]asignarusest'? 

videntur menti humanae, quippe qux oppressa corpore aut quis possit prosequi ignota ? quo modo aliquis in- 

Quod vocari i[iotest Pindaricum. Carmen constans potest, ut quaj a nostra mente clare et distincte co- 

ex uno genere versuum, quorum quilibet tetramete 

nullis videtur teneri legibus : modo enim constat es 

quatuor ultimis versus heroici pedibus ; modo hos 

mutat anapffistis. Hoc tamen carmen clauditur versu 

Adonico, qui dactylum et spondeum liabet. 

i. Boetius, facta divina^ 

1 

gno-cuntur, adeoque illi sunt vera seorsum, hae.c ab 

eadem mente ignorentur, adeoque illi non sint vera 

conjunctim : neque tamen ullum ex his quaj clare et 

distincte cognoscuntur, propterea negandum est : 

nam non sunt neganda perspicua ex eo quod obscnra 

animo comprehendi nequeant. S. Aug. 1. ii de Dono 

persev., c. 14 : Nunquid, inquit, ideo negandum est 

quod apertum est, quia compreliendi non potest, quod 

occultum estt Nunquid, inquam, propterea dicturi sumus, 

quod ita esse perspicimus, non ita esse, quoniam 

cur ita sit non possumus invenire. 

8. Sed77iens esecis ob^nita membîs, etc. ] Praeterqam 

quod mens nostra flnita est, hoc insitum raenti humanffi 

lumen corpore, cum quo mens humana con- 

•1. Qusenam discors causa, ] 

priesensionis et libertatis humance comparalione, 

miratur quod hsec et illa seorsum firmis demonstrari 

videantur argumentis, conjunctim vero aUera ab altera 

deslrui : hinc causam tanti mysterii inquirit. 

Causa autem lisec vocatur discors, quia videtur todus 

inter divinam prajnotionem libertatemque humanam 

factum, aut saltem faciendum dirimere. 

2. Quis Deus. ] Cum elfectum non sit sine sua 

causa, proedicta divinaa providentiae et libertatis liujungitur, ita obscuratur, juxta illud sacri texlus orauanaj 

discordia, cujus Boetius jam conscius est, culum Sap. ix ; Corpus quod cor7'U7npitur aggravat a7ii- 

causam aliquam abeat, necesse est : quse causa, p 7na7n, et êmna i7ihabitaiio dep7imit se7isu7n multa 

nt pote ignota, dubitalur an sit Deus aliquis. Sic an- cogitantem, ut eadem mens non possit vel tenues retiquis 

dicebatur Deus ex machina, sive es improviso rum nexus (in quo veritas judicii versatur) 7iosce7'e : 

apparens : quod, inquit Tullius ' de Natura deorum, quomodo igitur eadem mens sublimes divinae provi- 

Quia quemadmodinn natura efficere sine aliqua mente dentiae et libertatis humanae nexus comprehendet ? 

possit, non videiis, ut tragici poetse cum expiicare argumcnti 

exitum non potestis, confugitis ad Deum, cujus 

operam profecto non desideraretis, si immensum et interminatam 

in omnes partes magnitudinem regionum 

videretis. Quod Tullius accepisse videtur ex Platonis 

Cratylo, ubi : Nisi sane, inquit, quemadmodum tragce- 

Difficile sesti7namus, contiuuat Sapiens praidicto loco, 

quse m terra sioit et qux in prospectu sunt, invenimiis 

cum labore, quse autem in ceelis sunt, quis i7ivestigabit 1 

Ecce quKstionem Boetii, quam ut solvat, statuit primummentem 

nostramnon omniascire -jdeiude eamdem 

non omnia etiam nescire, ut ex notis transeat ad 

diarum scriptores, sicubi hxserint, ad machinas confu- ignota. 

giunt, deos siistollentes. 

1 . Sed cur ta7ito flagrat amore, etc. ] II. Boetius 

3. Veris duobus. ] Nempe divinse providentise, et li- probat, mentem humanam non omnia scire : quia 

hertati humanse : ut enim verum est, Deum omnia cum desiderium non sit uisi ejus quod non habetur, 

prffiuoscere, sic etiam verum est, homiuibus inesse si mens humana anxia appetat aliquid nosse certe 

arbitrii libertatem : allerum tamen ita videtur cum niens humana non habet illius, quod nosse, appetit 

altero pugnare, ut quamvis seorsum stent, conjun- notionem : adeoque illud certe menshumana non scit. 

ctim sese destruere videantur. 

Atqui experientiaprobat, mentem humanam anxiam ap 

0. An nulla. Quasi an non ullaf ] An enim quaistio D petere veritectas repcrire7iotas: has igiturnotasnescit 

est, qua ita interrogalur, ut tamen interrogans vi- 14. Nota scire. ] Observari potest quanlitas hujus 

deatur postulare id sibi concedi quod quaerit. Sic vocis nota, cujus ultima syllaba alioqui brevis, hic 

Terentius : A?i n07i hoc dixi esse futm'um'! N'ai-jepas 

bie7i dit que cela a7'rivcrait ? Sic ergo Boetius ait : 

Nxdla7ie etiam i7iter ea, quse ve7'a sunt occurrit discordia'! 

7mm semper vera omnia ita inter se conve7iiu7it, 

ut neulTum cum altero pug7iet ? 7ion ce7'te, non se)7ipcr 

ita conve7iiunt : quod eleganter exprimitur hac particulaproxime 

sequenti sed. Nimirum si insitum menti 

longa fcst, ul aiunt, positio7W, prupter duplicem litteram 

consonantem qua; sequitur : quamvis enim 

utraque ha?c littera consonans ab antecedente vocali 

dictione separetur, non desinit tamen eamdem vocalem 

producere,utapud Virgil. JEa. is, vers. d~,tela: 

Ferte citi ferrum, date tela, scaudite niuros. 

Et ssepissirr.e apud Catullum et Martialem : hinc au- 

nostrae lumenesset inflnitum, quaeseorsum mentinotem factum puto, ut veteres poeta", diligentius vitavestraj, 

nt pote clare et distincte cognita, sunt vera ; 

ha;c etiam conjunctim eidem meuti viderentur vera ; 

rint coucursum vocalis alias brevis, et plurium ejusniodi 

co7iso7umtiu7n, quamvis hai omnes co7iso7ia7itcs 

quandoquidem inflnitam lucem nihil latet : sic Deo in dictione sequente occurraut : prajsertim siutrius- 

qute seorsum vera sunt, etiam conjunctim sunt vera. que hujus littera; sonus distincte percipiatur auribus, 

Verumquod idem mentis nostraa lumen suis, et qui- quarum judici"jm est superbissimum : ut omnia sirindem 

hrevissimis contineatur terminis, idcirco fleri gunt, omnia sper7iu7it, omnia sc7'ibu7it, elc.

IS At si nescit, quid caeca petit? 

Quis enim quidquam nescius optet? 

Aut quis valeat nescita sequi? 

Quovc inveniat, quisve repertam 

Queat ignarus noscere formam? 

20 33S An cum mentem cerneret altam, 

Pariler summani et singula norat? 

Nunc membrorum condita nube, 

Non in totum est oblita sui, 

Summamque tenet singula perdens. 

2a Igitur quisquis vera requirit, 

Neutro est habitu : nam neque novit, 

Nec penitus taraen omnia nescit. 

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIB. V. 846 

Consulit, alte visa retractans, 

30 Ut servatis qucat oblitas 

Addere partes. 

334 PROSA IV. 

ARGiiMENTnM. — Pliilosophia causata, priedictam divinse 

promdentise hiimanaique liberlatis concordiam 

idcirco videri cum antiquis, tum rcccntioribus difficilem, 

quod divina prcenotio himanam infinite superans, 

mente humana non capiatur; cxplicatisque iis, 

quibus Boetius movebatur, argumentis, probat, quidquid 

cognoscitur, non secundum sui vim, sed secundum 

cognoscentis potius comprehendi facuUatem. 

Tum illa a, Vetus, inquit, heec est de Providentia 

querela, ' Marcoque Tullio, 6 cum divinationem dis- 

833 Sed, quam retinens meminit, summam tribuit, vehementer agitata, tibique ipsi res diu pror- 


ceniat, aut dignoscere possit formam inventam, bujus B que tamen omnino ignorat omnia :sed consulil summam 

cujus memor recordatur, recognoscensea qux divinitus 

novit, ut cognoscendo possit addere rebus, quas meminit, 

res quarum oblitus cst. 

^ Philosophia. 

b Lib. n de Divinat., ubi divinationem, quam Quinctus 

frater asseruerat, nititur tollere. 

ignarus? Nonne cum mens humana videret mentem 

supremam, ipsa cognoscebat res tam singulatim quam 

generatim? nunc ve)'o velata tenebris corporis, etsi non 

est omnino immemor sui, eastera non singulatim quidem, 

sed generatim cognoscit. Quicunque ergo investi- 

(jat veritatem, is non afficilur omnmo aut ignoratione 

aut scientia ; siquidem ille neqve cognoscit omnia, ne- 

Vo At sincscit, etc.] III. Boetius probat mentem 

humanam non omnia nescire : quiaprceterquam quod 

mens bumana optat nosse veritatem ut jam dictum 

est, ncmo vero optat nescius : ignoti nulla cupido; 

praeLer lioe, inquit Boelius, primum quidem nemo 

valet nescita sequi; cum inquisitio illa, ut pote prima 

mentis cogitatio, qutedam sit cognitio sive perceptio. 

Dcinde quamvis ignarus posset inquirere, hic tamen 

non posset invenire : quo modo inveniat? qiiandoqui- 

interpretatione nominis, est studium sapientifo; sive 

inquisitioveritatis. 

26. Neutro est habitu.\ Habitus, auctore Tallio 2 

de Inv. in aliqua perfecta et constanti animi aut corporis 

absolutione consistit : quamobrem habitus generatim, 

prout hic dici potest et de cogitatione, et 

de opposita ejus privatione, intelligi potest modus in 

suo genere absolutus : qua ratione mens nunc dicitur 

neutro habilu; quod videlicet mens humana, neque 

dem non iuvenitur nisi notione :ut autem colorcajco, C in absoluta rerum omnium notitia, neque in absoluta 

sic res omnino ignota menti ignarse nullam dabit 

sui notionem. Postremo licet ignarus posset ignotum 

et inquirere et invenire, bic taraen non posset ignotum 

dignoscendoa cseterisdistinguere. Qtiis repertam 

queat ignarus noscere formamt Sio argumentatur Plato 

sub persona Socratis in Menone : Vonamus, inquit, 

servum fugitivum ab alio sefvo, aquo omninoprior ignoratur, 

domino utriusque imperante, quseri : frustra hic 

seruMS quseret :quamvis enim idem in servumfugitivum 

quem quxrit, incurrat, eumdem se invenisse ignorans 

ipsum non pjterit dignoscere, sive a cseteris distinguere. 

20. An cum mentem, etc.] Phires putant, Boetium 

in reliquo hoc carmine sequi sententiara Platonis 

qui ut ex ipsius Menone, pluribusque aliis libris consstat, 

existiraavit raentes huraanas, antequam haic 

cum corporibus conjungerentur, conditas, perfecta 

rerura omnium ignoratione versetur : nam 

26 et 27. Neque novit nec penitus tamen omnia 

nescit.] Contra Aoademicos et Dogmaticos. Academici 

enim, illi videlicet Platonis discipuli, qui ab Academia, 

coUegio Atheniensi, ilavocati suut, nihil ab hominibus 

evidenter sciri, adeoque nullura ab horainibus 

verura, certumque judicium baberi posse arbitrabantur 

: quod etiam Pyrrhoneis, quos Grasci 

n-/£77Tizo'J;, contemplatores, appellabant, placuit. Dogmatici 

vero, uti loquuntur, e contrario arbitrantur, 

omnia tam evidenter ab homine cognosci, nullus ut 

sit de quacunque materia dubitandi locus. 

28. Quam retinens meminit, summam consulit.] Insitam 

videlicet et innatam nobis Dei notionem. Primum 

enim hanc nolionem mens humana semper retinens 

meminit : quandoquidem notio ha^.c esstingui nescia, 

omnium intelligentia fuisse divinitas instructas; sed tandiu durat, quandiu mens humana, nempe aiterhanc 

intelligentiam comraercio corporeo ita amisisse, ^""''- 

D Deinde eadera notio recte dicitur siH/ima caeteut 

non nisi raulto labore, eorura quai antea noverant, rorum, qua; ab humana mente cognosci possunt : si- 

recordationem sibi comparent : quam quidera Boetii quideni notio mentis, notio corporis, notio rei, irao 

interpretationem admitti posse non inferior : sed qua2 notio entis generatira, ut loquuntur logici, nihil aliud 

nunc ab eodera Boetio dicuntur, hfec etiara refutata est, quara ingenita ha^c Dei notio, sive sirapliciter, 

illa Platonis sententia, possunt intelligi : posito eo, sive modificata. Denique raens humana generalem 

in quo credimus Adamum conditum fuisse, innocen- hanc notionem Tpims consulit, ut quid in hac clare et 

tix statu : in hoc enira statu mens liumana peculiari distincte comprehensiim, prius cognoscatur, quam 

quodara modo cerncbat mentem altam, nempe Deum judicium ferat : quod nimirura illa notio, : 

priraa sit 

unde raaximam partem rerum cognoscendarura non 

solum generatim, sed etiam singulatim cognoscebat : 

Pariter summam et singula norat. At ejus posteri, in 

pcenam peccati hujus sui primi parentis, perturbationibus 

ita afUciuutur, ut eoram mens, nondum tamen 

omnino oblita sui, plura non singulaiim sed generatim 

soluni cognoscat : summam enimtenet smguta 

veri, certique judicii norraa : sicut fusiiis alibi probatur. 

Quin etiamhano notiouera menshumana magis 

ac magis attendendo retructans doctior Ut, et oblita 

aut a primo parente, aut ab unoquoque homine momento 

creationis, ut putat Vallinus hic, veluti recordatur. 

Oblita porro dicuntur passive etiam a VirgiL, 

eclog. IX, V. 33 : 

perdens : qualenusetenim Dei sive ejusgui est nolione 

informatur, omnia generatim novit : sed quatenus corpore 

consorte impeditur, pluranon percipit singulatim. 

25 Vera requirit.] Fhilosophus : Philosophia enim, 

Nunc oblita mihi tot cariniua 

' Marcoque Tultio.] I. Pbilosophia meminit veteres 

quibushsecdivinseprovidentiEe libertatisque humanae 

concordia visa est difficilis : inter hos autem exceliuit


sus multi^mque qufesita; sedhaud quaquam ab ullo 

vestrum hactenus satis diligenter ac iirmiter espedita. 

' Cujus a caliginis (3) causa est, quod humanai ratiocinationis 

motus ad divinaj prEescientiai simplicitatem 

non potest admoveri: qusesiuUomodocogitari queat, 

nihil prorsus relinquetur b ambigui : quod ita de- 

mum patefacere, atque " expedire tent^bo, si prius 

ea quibus moveris, d expendero. 3S5 ^ Qufero enim 

cnr illam solventium rationem " minus efflcacem pu- 

tes : quffi quia praescientiam non esse futuris rebus 

causam necessitatis esistimat, nihil impediri prae- 

scientia arbitriilibertatem putat. Num enim tu aliun- 

de argumentum futuroium necessitatis trahis, nisi 

quod ea(5) quseprsesciuntur, nonevenirenonpossunt? 

Si igitur prffinotio nuUam futurisrebus adjicit neces- 

sitatem, quod tu etiam pauloante fatebare; quid est, 

quod voluntarii exitus rerum ad certum cogantur 

eventum? Etenim positionis gratia, ut quid consequatur 

advertas, statuamus nuUaro esse praascien- 

tiam. Numigitur,quantum ad hocattinet, (10) quBe es 

arbitrio eveniunt, adnecessitatem coguntur? Minime. 

Statuamus iterum esse, sed nihil rebus necessitatis 

injungere, manebit, ut opinor, eadem voluntatis in- 

tegra atque absoluta libertas. Sed prajscientia, in- 

quies, tametsi futuris eveniendi necessitas non est, 

siguum tamen est, necessario ea esse ventura. Hoc 

igitur raodo, etiam si prsecognitio (iS) non fuisset, 

necessarios futurorum exitus esse constaret, Omne 

etenim signum, tantum quid sit, ostendit, non vero 

efficit quod designat. Quare demonstrandum prius 

est, nihil non ex necessitate contingere, ut prajnotionem 

signum esse hujus necessitatis appareat. Alioquin 

si hajc nuUa est, nec illa quidem ejus rei signum 

poterit esse, qute (20) non est. Jam vero probationem 

lirma ratione subnixam constat, non ex 

signis neque petitis extrinsecus argumentis/ sed ex 

" Obsciiritatis. 

I) Dubii. 

c Explicare. 

i ExpHcuero. 

"= Quai habetur prosa 3 hujus lib., not. 3. 

f Quomodo. 

B Curribus. 

Marcus TuUius Cicero, qui hinc negata divina providenlia, 

inde vero stabilita humana libertate, dvmvult 

homines facere liberos, inquit S. Aug. v de Civ. Dei, 

c. 9, eosdem facit sacrilegos. ArgumenturaTullii illud 

est quo supra usus est Boetius, quod nimirum posita 

humana libertate, quemadmodum experientia probatur 

ponenda, providentia divina nequeat esse (qualis 

est, aut nulla), evidens, vera et certa scientia, 

' Cujus caliginis causa.] II. Philosophia ait, adeo veteres 

recentioresque non posse conciliare providentiamdivinam 

cumhumana libertate, quiaeorum mens 

infirmior est quam ut possit divinam prasnotionem 

percipere : unde prEecipitatione et prrejudicio judicans, 

negat divinam providentiam, quod eadem pbilosophia 

promittit se dcmonstraturam.postquam argumentis, 

quibus antea Boetiusmovebatur, responderit. 

^ Quxro enim, etc.] III, Philosophia respondet 

argumentis quibus supra usus est Boetius; hoc fere 

A convenientibus necessariisque causis esse ducendam. 

Sed f qui fieri potest, ut ea non proveniant, qufe fu- 

tura esse providentur? Quasi vero nos ea, qua; pro- 

videntia futura esse praenoscit, non eventura credamus 

: ac non illud (25) potius arbitremur, lieet eve- 

niant, nihiltamen,ut evenirent, sui naturanecessitatis 

habuisse : quod hinc facile perpendas licebit. Plura 

etenim dum fiunt, subjecta oculis intuemur : ut ea 

quiin e quadrigis moderandis atqne ilectendis facere 

spectantur auriga: : atque ad hunc modum Ccetera, 

Num igitur quidquam illorum ita fleri necessitas (30) 

ulla compellit? Minime. Frustra enim esset artis effectus, 

si omnia coacta moverentur. Quse igitur cum 

fiunt; carent esistendi necessitate, eadem priusquam 

Uant, sine necessitate futura sunt. Quare sunt quaedam 

eventura, quorum exitus ab orani necessitate sit 

absolutus. SS© Nam illud quidem nullum arbitror 

esse dicturum, quod quffi nunc flunt, priusquam fie- 

rent, eventura non faerint, Hajc igitur etiam praco- 

gnita liberos habent eventus. Nam sicut scientia prse- 

sentium rerum nihil [his quaa fiunt, ita preescientia 

futuroruni nihil his quse ventura (5) sunt necessitatis 

li importat. Sed hoc, inquis, ipsum dubitatur, an ea- 

rum rerum qua; necessarios exitus non habent, ulla 

possit esse preenotio. 

^ Dissonare etenim videntur : 

putasque, si prievideantur, consequi necessitalem : 

si necessitas desit, minime praesciri, nihilque scientia 

comprehendi posse nisi certum. Quod si quai incerti 

sunt (iO) exitus, ea^^quasi certa providentur, opinio- 

Q nis id esse j caliginem, non scientite veritatem. Aliter 

enim ac sese res habeant, ^ arbitrari, ab integritate 


scientia; credis esse diversum. ' Cujus erroris causa 

est, quod omnia quee quisque novit, ex ipsorum tantum 

vi atque natura cognosci existimat quce sciuntur, 

quod totum contra est. Omne ' enim (15) quod cognoscitur, 

non secundura sui vim, sed secundum 

NOTiE, 

h Infert. 

' Pugnare. 

j Obscuritatem. 

k Judicare. 

^ Quod cognoscitur, id non ad modum cogniti, sed 

ad moclum potius cognosceniis cognoscitur. 

D pacto : si, posita humana libertate, providentia divina 

possit esse non modo evidens, verum etiam vera 

et certa futurorum scientia, certe divina providentia 

recte conciliabitur cum humana libertate : siquidem 

prsedicta omnia argumeuta contraria hac propositione 

continentur, sicut attendenti patebit. Alque res 

ita se habet : cum enim notiopraesentium et praenotio 

eorumdem futurorum sint idem cogitandi modus, nec 

diilerant nisi tempore, cui Deus non subest, propterea 

ut notio prwsentium, sic prffinotiofuturorum liberorum 

potest esse cvidens, vera et certa, nullamque 

ipsis aflert necessitatem. 

^ Cujuserroris causa.] IV. Philosophiaostenditpraedicti 

erroris causam in eo versari, quod cum ad cognoscendum 

necessaria sit cum mens cognoscens, 

tum materia cognoscerda, prccdicti providentite divinae 

adversarii prtEnotionem divinam accipiant secundum 

naturam materiffi cognoscendas, cum tamen

849 DE CONSOLATIONE PHILOSOPHItE LIB. V, 850 

cognosceutium potius comprehenditur facultatem. A scit, nec rationo ulens, nec imaginatione, nec sen- 

Nam ut Iioc brevi liqueatexemplo, eamdem corporis sibus, sed illo ictu mentis formaliter, ut ita dicam, 

rotunditatem aliter visus, aliter tactus agnoscit *. Ille cuncta prospiciens, Ratio quoque cum quid univer- 

eminus manens, totum simul jactis radiis intuetur : sale respicit, nec imaginalione, nec sensibus utens, 

hic verocohaerens orbi atque conjunctus, circa ipsum imagiiiabilia vel sensibilia (lo) comprehendit. Ilajc 

motus ambitum, (20) rotunditatem partibus compre- est enim quae conceptiouis suaj uuiversale ita deUnit 

liendit. Ipsum quoque honiinem • aliter sensus, aliter homo est animal bipes rationale. Quro cum universa- 

imaginatio, aliter ratio, aliter intelligentia contuetur. 

Sensus cnim liguram in subjectaraateria constitutam. 

Imaginatio vero solam sine materia judicat flguram. 

Ratio vero hanc quoque transcendit, speciemque 

ipsam, qua; singularibus inest, universali 339 con- 

sideratione perpendit. 

i' Intelligentiss vero celsior 

lis notio sit, tum imaginabilem, sensibilemque esse 

rem nuUus ignorat, quod illa non imaginalione, vel 

sensu, sed rationali conceptione considerat. Imaginatio 

quoque tametsi ex sensibus visendi, foimandique 

figuras (20) sumpsit exdrdium, sensu tamen absente 

sensibilia quceque eoUustrat, non sensibili, sed ima- 

oculus esistit. Supergressa namque universitatis ginariaratione judicandi. Videsne igitur, ut in coambitum, 

ipsam illam simplicem formam puramentis ^ gnoscendo cuucta, sua potius facultate, quam eorum 

acie contuetur, In quo illud maxime considerandum quai cognoscuntur, utantur ? S38 - Neque id 'înju- 

est: quod superior comprehendendi vis amplectitnr 

inferiorem ; (3) inferior vero ad superiorem nulJo 

modo consurgit. Neque enim sensus aliquid estra 

materiam valet, vel universales species imaginatio 

contuetur, vel ratio capit simplicem formam : sed 

intelligentia quasi desuper spectans, concepta forma, 

quoe subsunt etiam cuncta dijudicat; sed eo modo 

quo formam ipsam, qua; nuUi alii nota esse poterat, 

(10) comprehendit. Nam et rationis universum, et 

imaginationis figuram, et materiale sensil)ile cogno- 


ria; namcumomne judicium judicantis actus existat, 

necesse est ut suam quisque operam non ex aliena, 

sed es propria potestate periiciat. 

3S® METRUM * IV. 

Argumentuu Quanquam,inquit Philosophia,Stoici existimaverint, 

mentem humanam, nihil nisi a corporibus 

informatam, percipere, hxc tamen ab efficaciori 2)rincipio 

informata et insensilia sine ministerio corporum,et 

sonsilia, famulantibus ipsis corporibus, peroipit. 

Quondam Porticus attulit 

Obscuros nimium senes, 

Corpus rotundum visv absens, tactu prxsens so- C ortas ex corporibus exterioribus imprimi mentibus 

lummodo percipitur. 

b Intelligentia sublimior est cognoscendi modus. 

c Immerito. 

Porticus Atheniensis produxit olim philosophos indoctiores, 

qui existimabant sensus notionesque omnes, 

accipienda sit seoundum naturam mentis cognoscentis 

: sicut Philosophia probat primum pluribus exemplis, 

deinde ratione. 

' Aliter sensus, etc,] Primum quidem exempla ista 

sunt sensus speciatim, sensus generatim, imaginatio, 

ratio, et intelligentia, qute ita accipi debent ex parte 

ipsius cognoscentis, ut quamvis sint de eadera raateria 

subiecta, V. g. de eodem corpore rotundo, dilierant. 

Nimirum mens humana, qua; non nisi ab alio 

informari potest, duobus generatim modis informata 

cognoscit, nimirun) a Deo, cujus ipsa est effectum; 

et a corpore, cujus eadem est forma. Mens huraauaa 

Deo inforraata rursus dupliciter dicitur cognoscere, 

nempe primaet continuata attentione : prima attentio 

vocatiir intilligentia: continuata vero dicitur ratio, 

ut ratio riiliil aliud sit quam innata notio paulo 

longius diflusa. Mens autem liumana ab ipso corpore 

informata duobus pariter modis cognoscere potest 

Prirao quatenus mens ipso duntaxat cerebro, cujus 

est forraa, movente percipit: ut cum per soranum 

mens venatoris silvas et lustra cogitat ; idque vocatur 

imaginatio. Secundo quatenus eadem mens ab ipsis 

etiam aliis corporibus cura interioribus, tum etiam 

esterioribus coraraota percipit : quod vocatur sensus 

hic autem vel est interior, ut fanies et sitis; vel est 

exterior, nempe visus, auditus, odoratus, gustus, et 

tactus. Atque hi omnes cognoscendimodi ita inter se 

disponuntur, utquo apaucioribus causis pendent, eo^ 

ut pote ad divinam sapientiam propius accedentes, 

sint perfectiores : sic gustus tactu, odoratus gustu, 

auditus odoratu, visus auditu, imaginatiosensu, ratio 

imaginatione, intelUgentia ratione est perfecfior : sic 

NOT^. 

quemadmodnm veteres solebant calamo veloci imprimere 

litteras in charta sequabili, nullisque antea characteribus 

insignita. At si mens nostra nihil evolvit propria 

sua cogitatione, sed obnoxia impressionibus corporum 

ab his solum patitur, et refert imagines inutiles 

probatur eseraplis, modum cognoscendi accipi secundum 

naturam cognoscentis. 

^ Neque id injuria.] Deinde idipsnm probatur ratione 

: nara raodus rei, ut pote qui non distinguitur a 

re raodificata, accipi debet potius secundura naturam 

rei modificatffi, quam secundum naturam alterius 

etiam mddiflcantis. Atqui notio non secus acjudicium 

est modus ipsius mentis cognoscentis et judicantis. 

Et certe 

* Quod vocatur Glyconicum. Carmen constans ex 

uno genero versuuni, quorum quilibet trimeter sae- 

piu? unum spondeum et duos dact^^los habef. Dico 

sa?pius : modo enim idem sit nuraerus syllabarumj 

praidicta illarum quantitas aliquando negligitur. 

t . Porticus.] Nimirum Atheniensis. Erat enim Athe- 

D nis quaedam porticus, in quara nonnulli ad disserendam 

de quacunque materia convenire solebant ; sic 

suus Cadomi, Bajocarura, cffiterarumque rainorum 

urbium locus, in quera plures dicendarum audiendaruraque 

rerum novarum causa convenire consueverunt."Zeno 

autem inter veteres Philosophos celeberrimus 

nacfus hanc occasionem, hic instituit docere 

Philosophiara, illiusque discipuli ab isto loco vocati 

sunt Stoici : u-oa enira GrsBcis est porticus. Hos Philosophia 

nunc vocat sencs obscuros : scncs quidera, 

quod virtutem praesertim, in qua una vitam beatam 

versari arbitrabantur, colerent instar sapientissimo- 

rum sentjm : obscuros vero, quod hic erraverinl 

error enim ex obscuritate nascitur. Quia voro iideni 

Stoici dialecficEe, cujus princeps eorum Zeno fertur 

esse inventor, prajcipue studebant, idcirco Philosopliia 

nunc exposito illorum errore, eo^sdem refufat 

; :


340 Qui sensus et imagines 

E corporibus extimis 

Credant mentibus imprimi, 

Ut quondam celeri stylo 

Mos est aequore paginfe, 

Quaj nuUas babeat notas, 

Pressas figere litteras. 

Sed mens si propriis vigens 

Nibil motibus explicat, 

Sed tantum patiens jacet, 

Notis subdita corporum. 

rerum objectarum instar speculi, cur cognitio universalis 

omnium, est adeo perspicax iu me)iî6Msbumanis? 

quomodo singula cognoscuntur'! quomodo cognita dividuntar'! 

quomodo divisa resumuntur '1 quomodo alternis, 

modo ab imis ascenditur ad summa, modo a sum- 

argumentis ex dialectica desumptis; tum quid sentiendum 

sit, declarat. 

3. Qui sensus et imagines,et(i.] I. Philosopbia exponit 

errorem Stoicornm, qui in hoc versatur, quod 

putarent, non modo sensus, sed omnes notiones, 

quas hic Philosophia voeat imagines, quasque ipsi 

Sloici, auctore Tuliio in Top. appellabant iwotV.? v.y.i 

7rpoAv7]>£ic, a corporibus etiam esternis imprimi mentibus; 

non secus ac litterse currente calamo imprimuntur 

chartaj. Hinc Stoici,inquit S. Aug. 1. viii de 

Civ. Dei, c. 1 , posuerunt iudicium veritatis in sensi- 

6mS corporis, eorumque infidis et fallacibus regulis 

omnia qux discuntur, metienda esse censuerunt. 

10. Sed mens si propriis, eto.] II. Pbilosopbia refutat 

Stoicoriim hunc errorem argumentis es dialecti- 

A Cassasque in speculi vicem 


NOT^. 

sunt, si mens humana omnes suas notiones corporibus 

acceptas referat. Primo enim nulla erit notio universalis 

: sive ccrnens omnia notio: siquidem notio 

iiniversalis non acquiritur sensibus, quibus quidquid 

percipitur, ilhidcerto tempore, certoque, loco ita circonscribitur, 

ut sit singulare. Secundo nullaetiam 

erit notio singularis, qua meus singula prospicit : quia 

praeterquam quod mens humana seipsamsingularem 

non prospicit famulante corpore, qui taclu visuque 

percipi creditur, triangulus circulnsve singularis, 

hic revera triaugulus circulusve non est : quandoquidem 

triangulus singularis non constat nisi tribus 

lineis, qute ita inler se coeant, ut ex his tiant 

tres anguli a>quales duobus reclis : oirculus vero non 

constat nisi una linea circaunumpunctum ita circumducta, 

ut omnes illiuspartes ah hoc puncto ajqualiter 

distenl : 

cumtamen omnis triangulus circulusve sen- 

silis, sicut exquisitis perspiciliis sive, ut loquuntur, 

microscopis animadvortere possumus, inflnitis prope 

constet lineis, quarum alia;. egressee, aliaj iugressse 

prEedictam anguli circulive notionem singularem impediunt. 

Tertio nulla quoque erit divisio, qua mens 

cognita dividit : cum hKC non Iiat nisi mente ea quK 

sensibus videntur conjuncta separante, sive ut loquuntur 

logici, abstractione. Quarto nuUa erit definitio 

quamens divisa recolligit : nam, inquit Crassotius, I. 

II, Post. Anal., cap. i, art. 1, si machinalis horotogii 

pai tes omnes dissolvantur, et post dissolutionem singulae 

spiectandse exhibeantur, tum videtur esse quasi 

specimen divisionis, et partitionis logicse. Si partes eas 

omncs clare et distincte apprehendas, scd suo quamque 

loco et ordine in toto, tunc videtur esse definitionis specimen 

: es quo sequitur vim, quK non potest cognita 

13 Rerum reddit imagines ; 

Unde ba3c sic animis viget 

Cernens omnia notio ? 

Quse vis singula prospicit, 

Aut qusB cognita dividit? 

20 Qua; divisa recolligit, 

Alternumque legens iter 

Nnnc summis capat insorit, 

Nunc desidit in iufima, 

Tum sese refereus sibi. 

mis descenditur ad ima ? quomodo mens sese compcnens 

secum, veritate refutat errorem ? Causa istorum omnium 

est multo magis ef/icax, et magis potens quam 

mens bumana, qux instar matcrise patitur formas impressas. 

Ipsa tamen corporis viventis impressio prseit 

B dividere, non posse etiam divisa recolligere, sive definire. 

Quinto nulla erit methodus qua3 scilicet monti 

vallique similis nunc a speciebus subjectis ad genus 

supremumascendit ; nunc a genere supremo ad subjectos 

species descendit, suis quaeque ordinibus disponendo 

: nam, ut jam dictum est, genus, species, 

illorumque ordo sensibus non percipitur. Sexto denique 

nulla erit veritatis norma, qua mens falsa redargidt 

: ;nara regula veritatis Grsecis x.piTiiptov illud est 

quod tanquam duce faliere et falli nescio, mens 

humana ita persuadetur, ha?.c ut verum omnisque dubitationis 

expers judicium formet : talis autem non 

potest esse sensus, de quo nunc agitur : siquidem 

hoc sapius fallimur : quare Stoici pulantes, omnemnotionem 

oriri a sensibus, omnem etiam veritatis 

ca, cui illi plurimum studebaut, desumptis : nam in normam abjiciebant : ut monuit S. Aug. pra?dicto 

dialectica praiter notionom tam universalem quam lib. VIII de Civit., c. 7, ubi etiam ait : Cum pulchros 

singularem, tractatur divisio, deflnitio, metbodus, et dicant non esse nisi sapientes, quibus sensibus corporis 

ipsa 341 veritatis norma : quaj omnia iieri non pos- p. istam pulchritudinem viderint, qualibus oculis carnis, 

formam sapientix decusque conspexerint ? 

Hano vero veritatis normam indicat Philosophia 

duplex est 

diccns raentem sese referentem sibi : nam 

ejusmodi veritatis norma: una exterior et in genere 

causa3 efflcientis, videlicet Deus, qui quod sit intinite 

sapiens et bouus, idcirco falii et fallere non 

potest : altera interior et in genere formaj, nempe 

evidentia, hoc est notio clara et distincta, quam 

sicuti nunquam errabimus, ut pote ab ipso pra?ceptore 

Deo docti. Mens ergo nostra sese refcrcns sibi, attendat 

animo ad hano suam evidentiam sive notionem 

claram et distinctam : ut quandiu ipsa evidenter, 

sive clare et distincte, in rebus ad mysteria fidei 

non pertinentibus, non noverit, tandiu ascensionem 

sustineat, ne prsecipitet si temere processerit, utloquitur 

Tullius : turpe enim est, inquit idem orator cognitioni 

et perceptioni assertionem approbationemque 

prxcurrere. At ubi eadem mens claram distinctamli 

que suam notionem clare et distincte perceperit, tum 

remota omni dubitatione judicium proferat certanon 

ab hominibus, sed ab ipso Deo intrinsecus doceri 

Si intellexistis, inquit S. Aug. inJoan. xl, dictum est 

et cordi vestro. Munus Dci cst intelligentia. 

Notandum in libro de Spiritu et Anima, qui vulgo 

recensetur inter opera S. Augustini, cap. 1 , reperiri 

bffic verba : Mens nunc caput summis inserit ; nunc 

decidit in infimis ; nunc sese inferens sibi veris falsa 

redarguit; cum his etiam scripturas erroribus decidit, 

infimis, inferens ; ex quo, ut ex pluribus aliis argumentis 

optime Lovauienses concludunt, librum 

hunc non esse S. Augustini opus, sed cujusdam 

multo recentioris, forte Hugonis a S. Victore quippe 

; 

qui capite 33 ejusdem libri Boetium nominat. 

1 

:

25 Veris falsa redarguit? 

SS4S Hffic est efliciens magis 

Longe causa 'potentior, 

Quam quae materiai modo 

Impressas patitur notas. 

30 Prcecedit tamen excitans, 

Ac vires animi movens, 

Vivo in corpore passio. 

Cum vel lux oculos fcrit, 

Vel vox auribus instrepit 

56 Tum mentis vigor excitus, 

Quasintus species tenet, 

Ad motus similes vocans, 

Notis applicat exteris, 

Introrsumque reconditis 

40 Formis miscet imagines. 

843 PROSA V. 

ARGUMEXToa. — Sicut ergo, inquit Philosophia, neque 

ex imbeciUitate sensus, imaginatio ; neque ex irnbecillitate 

imaginationis ratiocinatio ; neqae ex imbecillitate 

ratiocinationis,inteUigentiahumana : sicneque 

excitans commovensque vires mentis : ut cum lumen verberat 

oculos, aut voxinsonat auribus : deinde vis illa 

mentis commota, conferens species sibi insitas cumejusmodi 

motibus, sive speciebus adventitiis; conjungit 

utrasque. 

" Organa. 

: 

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHItE LIU. V 8f)4 

A ex imbeciltitate intelligentim humanx, divina futurorum 

libeivrum prgenotionegunda est. 

Quod si in corporibus sentiendis, quamvis afli- 

ciant a instrumenta sensuum t forinsecus objecttB 

qualitates, animique agentis vigorem passio corporis 

antecedat, qu£e in se actum mentis provocet, exci- 

tetque interim quiescentes intrinsecus forma : si in 

senliendis, inquam, (ij) corporibus ' animus non pas- 

sione insignitur, sedexsua vi subjectam corpori ju- 


proprium, sed ca3terarum quoque notitiarum subjecta A imaginationem sensumque rationi cedere oportere 

cognoscit. 31-3 ' Quid igitur, si ratiocinationi sen judicavimus, sic divinai sese menti humanam summittere 

rationem justissimum censeremus. (iO) 

sus imaginatioque ^ refragentur, nihil esse illuduniversale 

dicentes, quod sese intueri ratio putet? quod 

enim sensiliile, vel imaginabileest, iduniversnm esse 

non posse : aut igitur rationis verum esse judicium, 

nee quidquam esse sensibile : aut (5) quoniam sibi 

notum sit plura sensibus, jet imaginationi esse subjecta, 

inanem couceptionem esse rationis, quaj quod 

sensibile sit, ac singulare quasi quiddam universale 

consideret. Ad hie.c, si ratio contra respondeat, se 

quidem et quod sensibile et quod imaginabile sit in 

universitatis ratione conspicere; illa vero ad universitatis 

cognitionem (10) aspirarenon posse : quoniam 

eorum notio corporales iiguras non possit escedere : 

de rerum vero cognitione, firmiori potius, perfectio- 

rique judicio esse credendum. In hujusmodi igitur 

lite, nos, quibus tam ratiocinandi, quam imaginandi 

etiam, sentiendique vis inest, nonne SS-J15 rationis 

potius causamprobaremus? Simile est, quod humana 

ratio divinam intelligentiam futura, nisi ut ipsa cog- 

noscit, non putat intueri. Nam ita disseris, si quae 

certos ac necessarios habere non videantur eventus, 

ea certo eventura prtesciri nequeunt. Harum igitur 

(S) rerum nulla est praescientia, quam si etiam in his 

ecse credamus, nihil erit, quod non ex necessitate 

proveniat. Si igitur, uti rationis participes sumus, 

ita divina? judicium mentis habere possemus, sicut 

^ Adversentiir, 

Quam diversis figuris praeditx animantes percurrunt 

terras : alix enim habent corpus longum, quee serpentes 

virtute sui pecjorzs verrunt pulverem et ducunt sutcum 

conlinuatum : aliss errantes pennis Jevibus percu- 

'Quid igitur si ratiocinationi, etc. jAccedit landem 

Philosophia ad eam, propter quam longa fuerunt 

pra;ludia, comparationem, quam proportionis vocant 

quasi dicat : ut se liabet sensus collatus cum sua 

subjecta materia ad imaginationem, collatam cum 

sua materia : aut ut se habet imaginatiocollata cum 

sua materia ad rationem collatam cum sua materia : 

ita se habet ratio collata cum sua materia ad intelligentiam 

collatam cum sua materia : sicut ergb 

ex imbecillitate sensus non est neganda imaginatio, 

aut ex imbecillitate imaginationis non est neganda 

ratiocinatio, sic ex imbecillitate ratiocinationis aut 

intelligentice bumanaj non est neganda divinafuturorum 

liberorum intelligentia sive prajnotio. 

- Quarein illius summx intelligentise cacumen, etc.] 

Studeamtts accedere ad intelligentiam divinam : cum 

enim hac intelligentia divina perfecte compreheudatur 

prsedicta divinas providentia3humana?que libertatis 

concordia,quanto propius ad diviuumintelligendo 

modum accedemus, tanto magis hffic concordia nobis 

innotescet : sed ad Deum accedero non possumus nisi 

diligenti ad ipsum Deum facta attentione : ad quod 

ipsa etiam nostri corporis iiguranos videtur hortari : 

siquidem. 

* Quod vocatur Archilochium. Carmen constans ex 

uno genere versuum, quorum quilibet heptameter 

habet, primum quatuor primosversus heroici pedes 

deinde tres trochasos. 

1. Quam variis, etc.] Hominem solum erecto, ca!tera 

vero animalia prouo vultu incedere dixerunt 

liNTERPRETATIO. 

WOT^. 

^ Quare in illius sumnise intelligenliaj cacumen, si 

possumus, erigamur; illic enim ratio videbit, quod 

iu se non potest intueri. Id autem est, quonam modo 

etiam quae certos exitus nonhabent, certa tamen vi- 

deat, ac definita praenotio; neque id sit opinio, sed 

summse potius scientia3 nullis terminis inclusa sim- 

plicitas. 

3-16 METRUM • V. 

Argumentum ex Cicerone, I DE Legibus. — Natura, 

inquit Philosophia, csteras animantes abjecit ad 

pasturn solum hominem erexit, ad cselique quasi 

cognaiionis, et domicilu pristini conspectum exci- 

tavit. 

Quam variis terras animalia permeant figuris! 

Namque alia exlento sunt corpore, pulveremque 

[verrunt, 

Continuumque trahunt vi pectoris incitata sul- 

[cum. 

Sunt qiiibus alarum levitasvaga verberetque 

[ventos, 

349' Et liquido longi spatia setheris enatet vo- 

[latu; 

Heec pressisse solo vestigia gressibusque gaudent 

Vel virides campos transmittere, vel subire sil- 

[vas. 

tiuntventos, et longo volatu transeunt magna.intervalla 

aeris liquidi : alim gestiunt gradiri per terram : sive hse 

passibus transeant agros virides ; sive ingrediantur silvas. 

Quse animantes, licet omnes, ut cernis, differant 

inter se pluribus modis, in hoc tamen conveniunt. 

C plurimi tam oratores quampoetas : audivisli Tullium, 

audi Ovidium 1. i Metam., fab. 2. 

Pronaque cum spectent animalia cEetera terram, 

Os liomini sublime dedit cffilumque vjdere 

Jussit et erectos ad sidera toUere vultus. 

Ilic tamen distinguendum videtur inter situm corporis, 

situmque vultus tam hominis, quam casterorum 

animalium : nam erectus homo, caetera vero animalia 

prona sunt corpore : vultus autem adeoque aspe- 

ctus tam hominis, quamca^terorum animalium : (saltem 

si excipiatur piscis ille, qui oJpavoo-zoTyos vocatur, 

quod oculos in superna corporis parte habens, 

coelum veluti invitus spectet) non sublimis, sed ad 

horizontem plus, minus est directus : unde diversa 

in omnibus animalibus ost cerebri constitutio : quod 

discrimen videtur hic observari : non enim dicitur 

bestias terram.bominem vero coelum conversis deorsum 

sursunive oculis videre : sed tantum ca-tera animalia 

prono, hominem vero recto stare corpore : 

quod sufiicit, ut mens liumana peculiari sui corporis. 

iigura excitetur ad cogitandum Deum. Bestiaj autem 

quaj hic numeranlur, sunt i serpentes, 2 volucres, 

3pedites; quae vel campos percurrunt, vel silvas 

ingrediuntur ; 

dignum. 

de quibus nihil occurrit adnotatione 

5. Liquido longi xtheris votatu.'] Confusio verborum, 

quse grammaticis vocatur hyperbate : siquidem 

ajtber liquidus et volatus longus dici deberet. Sic 

Virgil, : Ibant obscuri sola siib nocte: Sceleraiam inlorserit 

hastam : Bare classibiis austros. 

D

8b7 

Quce. variis videas licet omaia discrepare lormis, A 

Prona tamen facies liebetes valet iugravare sen- 

DE CONSOLATIONE PlllLOSOPIIIyE LIB. V. 

[ sus. 

10 Unica gens hominum celsum levat altius cacu- 

[men, 

Atque levis recto stat corpore, despicitque ter- 

[ ras. 

Haec, nisi terrenus male desipis, admonet ii- 

Qui recto coelum vultu petis, exerisque frontem, 

In sublime feras animum quoque, ne gravata 

[ pessum 

to Inferior sidal mcns corpore celsius levato. 

348 PROSA VI. 

Abgumentum. — PhilosopJiia tandem concludit, cognitionem 

divinam instar Dei cognoscentis setcrnam, ita 

quod facies illarum, inclinata ad terram, deprimat 

earumdem sensus obtusos. Sola gens hominum erigit 

altius caput suum sublime, levisque stat corpore erecto, 

et contemnit terras. Haec figura te monet, nisi obrutus 

terra stiUte deliras, ut qui tendis adcoslum vultu recto, 

et erigis frontem, tu extollas etiam mentem tuam inaltum, 

ne mens oppressa jaeeat deorsum inferior ipso 

corpore altius erecto. 

9. Vrona facies hebetes valet ingravarc sensus.] Sensus 

enim non vigenl nisi spiritibus a corde ad cerebrum, 

el a cerebro per nervos ad reliquas corporis 

partes diffusis : hi autem spiritus minus libere in 

prouum, quam in erectum capat a corde diflluunt. 

12. Admonet figura.] Si corpora generatim possunt 

esse qu8edam mentium exempla, ut certe sunt, corpus 

humanum prwcipuum quoddam esse debet mentis 

consortis exemplum, ut quemadmodum corpus 

liumanum, veluti servatis corporum levium legibus, 

ad ccslum recta tendit, ita mens humana ad Deum 

cogilando aspiret : sed estalia ratio : nimirum 

li. iVe gravata pessum, ett.] Ne mens humana victa 

perturbationibus ejus, cujus domina esse debet, 

corporis fiatmancipium. Nam adPliilipp. iii : gloria in 

confusione ipsorum, qui terrenasapiunt. 

1 Deum xtcrnum esse commiine judicium est.] Nam 

a'tp,rnitas clare et distincte comprehensa cognoscitur 

in clara distinctaque Dei notione, quam omnes homines 

divinitus insitarn liabent : non secus ac tres an- 

guli cognoscuntur comprehendi in idea trianguli : 

quare sicut omneshomines judicaut, triangulum constare 

tribus angulis : sio omnes judicant, Deum esse 

Eeternum. 

- JEternitas est interminabilis vitse tota simul et perfecta 

possessio.] Hasc Eeternitatis definitio a S. Thoma 

et ceeteris Theologis admittitur : quare particulatim 

videtur exponenda. 

Dicitur t" posscssio : c[uia seternitas est propria 

Dei perfectio. Nimirum possesszo a corporibus admen- 

tes transfertur : possessio autemcorporum in hoc versalur, 

quod illorum ita domini suraus, ut in iis etpedem 

ponere et sedem iigere potes simus : possidere 

quippe videtur dici quasi potcns, vel potis, vel etiam 

pos sedere : cum pos pro potis vel potens remanserit 

in compos et impos. Quamobrem possessio iu mentibus 

optime vocabitur individua raentis perfectio : 

aBlernilas autem est individuaDeiperfectio : quandoquidem 

res summe perfecta cogitari non potest nisi 

ajlerna. Sanctus Thomas, t p. q. 10, a. 1 ad 6 : Illud 

quod possidetur, inquit, jirmiter et qidete habetur : ad 

esse totam simul, ut sicut noiio pvsescntium, sic prxnotio 

divina futurorum liberorum libertati humanx 

non noceat. 

Quoniam igitur, uti paulo ante monstratum est, 

omne quod scitur, nonessua, sed ex comprehendentium 

natura c^gnoscitur, intuearaurnunc quantum fas 

est =, quis sit divinaj substantiaa status, ut quaenam 

etiam scientia ejus sit, possiraus agnoscere. ' Ueum 

(5) igitur oeternum esse, cunctorum ratione 1) degentium 

commune judicium est. Quid sit igitur aeterni- 


NOT.E. 

tas, consideremus.o Hajc enimnaturam nobis pariter 

divinam, scientiamque patefecerit. 

^ jEternitas igitur 

est, d interminabilis vitaa tota simul et perfecta pos- 

sessio. Quod ex = collatione temporalium clarius ' li- 

quet. Nam quidquidvivit in(lO) tempore, id praisens 

a praeteritis iu futura procedit : nihilque est in tem- 

" Philosophis. 

i> Viventium. 

8o9 AN. MANL. SEV. BOETII. 860 

pore constitutum, quod totum vitae suse spatium pariter 

possit araplecti. Sed crastinum quidem nondum 

apprehendit : liesternum vero 3iO jam perdidit. In 

hodierna quoque vita non amplius vivitis, quam in 

illo mobili ^ transitorioque momento. Quod igitur 

temporis patitur conditionem, licet illud, sicut de 

mundo censuit Aristoteles, t nec cceperit unquam 

esse, nec desinat, vitaque ejus cum temporis iniini- 

tale tendatur, (b) nondum tamen tale est, ut eeternum 

esse jure credatur. Non enim totum simul, intlnitse 

licet vita; spatium comprehendit, atque com- 

pleclitur ; sed futura nondum transacta jam non ha- 

bet. Quod igitur interminabiiis vitse plenitudinem totam 

paiiter comprehendit, ac possidet, cui neque 

futuri quidquam absit, necprffiteriti fluxerit, id ajter- 

iium esse jure perhibetur : idque (tO) necesse est, et 

sui compos prcesens sibisemper assistere, et inflnitatem 

mobilis temporis habere prffisentem. Unde non 

recle quidam, qui cum audiunt visum Platoni, mundumhunc 

nec habuisseinitium temporis, nec habiturum 

esse defectum, hoc modo conditori condituni 

mundum fieri cofeternum putant. Aliud est enim per 

interminabilem duci vitam, quod mundo (Ib) Plato 

tribuit : aliud interminabilis vitaj totam pariter com- 

plexam esse prEesentiam, quod divinae mentis proprium 

esse manifestum est. Neque enim Deuscondi- 

tis rebus 'antiquior videri debet temporis quantitate, 

sed simplicis potius proprietate naturae. Hunc enim 

vilEe immobilis proesentarium c statum, infinitus ille 

temporalium rerum motus imitatur ; cumque 

eum 

effingere ("20), atque ajquare non possit, ex immobi- 

litate deficit in motum, ex simplicitate prsesentia^ decrescit 

in infinitam futuri ac praUeriti quantitatem; 

et, cum tolam pariter vitsesua; plenitudinem nequeat 

possidere, hocipso, quod aliquo modo nunquam esse 

desinit, illud, quod implere atque exprimere non po- 

test, aliquatenus videtur eemulari, alligans se ad 

qualemcunque S50 prsesentiam hujus exigui volu- 

" Fluxo. 

b Lib. I de Cixlo. 

c Qui sit totus simul. 

J Mentis iudicantis. 

" Comparatio. 

'Deus. 

' Quoniam igitur, etc.] Ex prasdictis Philosophia 

sic nobis videtur argumentari. Cum judicandum sit 

de notione secundum nat\iram mentis cognoscentis; 

cumque Deus cognoscens futura libera, de quibus 

nunc agitur, natura sua sit ffiternus, hoc est semper 

cogitans semperque vivens sine ulla differentla pra>sentis, 

prasteriti, et futuri; idcirco notio Dei ita cogitari 

debet a'terna sive tota simul, ut eodem modo se 

habeat circa futura libera, quomodo circa prEesentia : 

quo lit ut illa Dei notio non prsescientia quasi faiuri, 

sed scientia nunquam deficientis instantix rectius aistimetur 

: unde non prxvidentia, sed providentia potius 

dicitur, quodporro abrebus infimis constituta, quasi ab 

excelso rcrum cacumine cuncta prospiciat. Atqui notio 

liberorum praeseutium, nullam illis imponit necessitatem 

: nou enim quse prxsentia cernis, aliquam eis 

A crisqne momenti : quae, quoniam manentis illiusprae- 

g 

sentice quamdamgestatimaginem, quibuscunquecon- 

tigerit, id praestat, ut csse videantur. Quoniam vero 

manere non potuit, infinitum temporis iterarripuit : 

eoque modo factum est, ut continuaret eundo vitam, 

(o) cujus plenitudinem complecti non valuit permanendo. 

Itaque sl digna rebus nomiaa velimus impo- 

nere, Platonem sequentes, Deum quidem aeternum, 

mundum vero dicamus esse perpetuum. ' Quoniam 

igitur omne judicium secundum'' sui naturam, quaj 

sibi subjecta sunt, comprehendit : est autem Deo semper 

aateraus, ac prajsentarius status : scientia quoque 

ejus, omnem (10) temporis supergressa motionem, 

in suae manet simplicitate praesenlice, inflnitaque prae 

teriti ac futuri spatia complectens, omnia, quasijam 

gerantur, in sua simplici cognitione considerat. Itaque 

si prajsentiam pensare velis, qua cuncta digno- 

scit, non esse pra?scientiam quasi futuri, sed scien- 

tiam nunquam deficientis instantiae rectius afistima- 

bis. Unde non praevideutia (13), sed Providentia po- 

tius dicitur, quod porro ab rebus infimis constituta, 

quasi ab excelso rerum cacumine cuncta prospiciat. 

Quid igitur postulas, ut necessaria flant, quae divino 

lumine lustrentur, cum ne homines quidem necessa- 

ria faciant esse, quae videant? Num enim quae prs- 

sentia cernis, aliquam eis necessitatem tuus addit 

intuitus? Minime. Atqui (20), si est divini humani- 

que prffisentis digna = collatio, uti vos vestro hoc 

temporario pra3senti quasdam videtis, ita ille omnia 

suo cernit aeterno f. Quare heec divina praenotio na- 

C turam rerum, proprietatemque non mutat, taliaque 

INTERPRETATiO. 

NOT^. 

apud se praesentia spectat, qualiain tempore olim futura 

provenient : necrerumjudiciaconfundit, unoque 

suae mentis intuitu s tam tecessarie {T6), quam non 

necessarie, ventura dignoscit. Sicuti vos cum pariter 

ambulare în terra hominem et oriri in coiio solum 

videtis, quanquam simul .utrumque conspectum, tamen 

h discernitis, et hoc > voluntarium, j illud esse 

s Et ea quse necessario, et ea qusc 7ion necessario 

ventura sunt, cognoscit. 

ii Ponitis discrimen. 

' Hominem ambulare. 

i 

Solem oriri. 

D necessitatem tuus addit intidtus : iimiliier si Deusiguarus 

futurorum illa non cognoscerct nisi dum adsunt 

praesentia, notio hajc Dei nuliam illis alferret neces- 

sitatem : essetque idem discrimenquod nunc animadvertimus, 

interortum solis et meamlocutionem quod 

ille necessario, hsec libere flat. Quamobrem sicut ex, 

notione praesentium, sic ex pra^.notione divina futuro- 

rum liberorum, nou potest inferri hxc esse necessaria 

uisi sid^ conditione : sicut etiam notio praisentium 

(licet in homine tunc libere ageute, ilkesa remaneat 

potestas ad utrumlibet) est evidens, vera, et certa 

scientia, sic etiam prfflnotio divina futurorum (quamvis 

in homine olim acturo inlemerata perseveret potestas 

ad utrumlibot) estevidens, vera, et cortascien- 

tia. Atque id eo potius, quod quamvis mea lucutio sit 

causa notionis, qua nunc cognoscis me loqui ; uulla

861 DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE LI13. V. 862 

necessarium judicatis. Ita igitur cuncta despiciens di- A quidem de rerum necessitate descendit : illud vero de 

vinus intuitus, qualitatem rerum minime perturbat 

apud ;se quidem prKsentium, ad conditionem S85I 

vcro temporis fiiturarum. Quo flt, ut hoe non sit 

opinio, sed a veritate potius nixa cognitio, cum ex- 

sliturum quid esse cognoscit, quod idem existendi 

necessitate carere non nesciat. Ilic si dicas, quod 

eventurum Deus videt, id non evenire non posse : 

quod autem non potest non eveuire (3), id ex neces- 

sitafe contingere, meque ad hoc nomen necessitatis 

i> astringas : Fatebor rcm quidem solidissimoj verita- 

polestate facientium. h Haud igitur injuria diximus, 

haec, si ad divinam notitiam referantur, necessaria ; 

si per se considerentur, necessitatis esse nexibus ab- 

soluta. Sicuti omne quod sensibus patet, si ad rationem 

referas, universale est : si ad seipsum respicias, 

singulare. Sed si in mea, sas inquies, potestate 

situm est mutare propositum, 

' evacuabo Providentiam, 

cum, quse illa proenoscit, forte mutavero. Re- 

spondebo, Propositum te quideni tuum posse detlc- 

ctere, sed, quoniam et id te posse, et an facias, quove 

tis, sed cui vis aliquis nisi divini speculator accesse- convertas, prajsens Providentiae veritas intuetur, dirit. 

Respondebo namque idemfuturum, cum ad divivinam te (o) prtescientiam non posse vitare ; sicuti prajnam 

notionem refertur, necessarium : cum vero in sentis oculi eflfugere nonpossis intuitura, quamvis te 

sua natura perpenditur, liberum prorsus atque obso- „ in varias actiones libera voluutate converteris. Quid 

lutum videri. Dua; sunt etenim necessitates; (10) igitur, inquies? Ex meane dispositione scientia di- 

simplex una, veluti quod necesse est omnes homines vina mutabitur, ut cum ego nunc Iioc, nunc illud ve- 

esse mortales ; altera conditionis, ut si aliquem amlim, illa quoque noscendi vices alternare videantur ? 

bulare scias, eum arabulare necesse est. Quod enim Minime. Omne namque futurum divinus pnecurrit 

quisque novit, id esse aliter ac notum est, nequit. Sed 

hoec conditio minime secumillam simplicem '^ 

trahit. 

Ilanc enira necessitatem non|propria'facit|natura, sed 

conditionis adjectio. Nulla enim necessitas (13) cogit 

incedere voluntarie d gradientem, quamvis eum tamen, 

cum ° gradilur, incedere necessarium sit. Eodem 

igitur modo, si quid providentia pra^sens videt, 

id esse necesse est, tamctsi nuUamnaturaj habeat ne- 

cessitatem. Atqui Deus ea futura, qufB ex arbitrii 

intuitus, et (10) ad preesentiam proprioe cognitioni s 

retorquet ac revocat. Nec alternal, ut existimas, 

nunc hoc, nunc illud prsenoscendi vices ; sed uno ictu 

mutationes tuas manens praevenit atque complecti- 

tur. Quam comprehendendi omnia visendique prai- 

sentiam, non ex futurarumj proventu rerum, sed ex 

propria Deus simplicitate sorlitus est. Ex quo iliud 

quoque resolvitur, quod (13) paulo ante posuisti, indignum 

esse, si soientiffi Dei causam futura nostra 

libertateproveniunt,pr;esentiacontuetur. Hffic igitur. prasstare dicantur. Hsec enim scientiaj vis praisentaad 

intuitum relata divinum, necessaria flunt (20) per C ria notione cuncta complectens, rebus omnibus mo- 

dum ipsa conslituit, nihil vero posterioribus ^ debet. 

conditionem divinae notionis : per se vero considerata, 

ab absolnta natur» f suce libertate nondesinunt. Fient 

igitur procul dubio cuncta, quse futura Deus esse prae- 

noscit, sed eorum queedam de libero profiscunlur 

arbitrio : quce quamvis eveniant, exis.tendo tamen 

propriam naturam non amittunt ; qua; priusquam 

liereut, etiam non evenire potuissent. Quid (23) igi- 

tur refert non esse necessaria, cum propter divinae 

scientiae conditionem modis omnibus, necessitatis 

instar, eveniant? Hoc scilicet, quod ea qute paulo 

antc proposui, sol oriens, et s gradiens homo, quae 

dum fiunt, non fieri non possunt : eorum tamen unum 

prius quoque quam fleret, necesse erat existere : alterum 

vero minime. Ita etiam qua3 prfesentia Deus 

habet, (30) dubio procul existunt : sed eorum hoc 

" Certa scientia. 

Ij Rem quidem csse verissimam, sed ei solim menti 

pe7'viam, quse rebits divinis contemplandis assueta est. 

c Necessitatem. D 

i Ambulantem. 

>= Ambulat. 

* Non privantur absoluta libertate sux naturss. 

tamen res, sive prtesens, sive futura est causa diviuEe 

seu notionis, seu prfonotionis : nam comprehendendi 

omnia visendique prsesentiam, non ex futiirarum provenlu 

rerum, sed ex propria Deus simplicitate sortitus 

cst : ut nunc dicitur. 

' Magna vobis est necessitas indicta probitatis, etc. ] 

Nam, ut loquitur S. Basilius in Regul. brevioribus, 

respons, 2, Mens iners ex eo efficitur seqice justo plus 

Quse cum ita sint, manet intemerata mortalibus arbi- 

trii libertas. Nec iniquae leges, solutis omni necessi- 

tate voluntatibus, praemia poenasque (20) proponunt. 

IManet etiam spectator desuper cunctorum praescius 

Deus, visionisque ejus pra;sens semper seternitas cum 

nostrorum actuum futura qualitate concurrit, bonis 

prsemia, malis supplioia dispensans. Necfrustra sunt 

iu Deo positoe spes precesque ; quee cum rectae sunt, 

ineflicaces esse non possunt. Aversamini igitur vitia, 

colite virtutes, ad rectas spes (25) animum sublevate, 

humiles preces in excelsa porrigite. 

' Magna vobis 

est, si dissimulare non vultis, necessitas indicta pro- 

bitatis, cum ante oculos agitis judicis cuncta cer- 

nentis '. 


s Ambulans. 

h Non immerito. 

' Destruam. 

Eventu. 

j 

^ Refert acceptum. 

' Dei. 

dedit otiosse securitati, quod Deum adesse non credit, 

qui scrutetur corda etrenes. Si enim hoc crederet prorsus 

iliud facere, quod dictum est : providebam Dominum 

in conspectu meo semper, quoniam a dextris est 

mihi ne commovear.... Quis est enim, inquit respons. 

29, alterius potestati suijectus, qui in oculis principis 

sui aliquid ausurus sit unquam corum quse ipsi non 

placent ?

4, 2, Solantur. Sic omnes veteres codices : non 

solatur. 

11, \,indissolubilique. JndissolubiU legunt duo codices 

Victorini ; prior est e bibliotheca S. Victoris 

Parisiensis. 

11, 9, abstulerant. Abstulerat legitcodex Victorinus 

secundus. 

14, 1, innutritum. Hic variantibus libris, innutri- 

tum potius quam enutritum reliuuimus qnod eodem 

; 

quo hic sensu ab antiquis sapius videamus usurpa- 

Velleio Paterculo, lib. ir,aquo scribilur Tibe-. 

tum : 

rius innutritus cxlestium prxceptorum discipliyiis : 

Apuleio, virgo deliciis omnibus innutrita. Et anle Plinius 

Junior homines mari innulritos dixerit. 

14, 2, abite potius. Abite legit codex Thuanaeus 

primus, e bibliotheca amplissimi viri. 

14, 5, Caligarat, ne. Caligaret nec, non male. 

17, 2, aucta. Acla legit Florentina editio. 

18, 6, innumeris. Id est in numerato habebat: quae 

lectio est omnium codicum. 

24, 3, prius. Prior, omnes codices, excepto Florentino. 

31, 1, o6«e?'saiws. Solus Fiorentinus, versatus. 

32, 2, nec sarcinam. Ne sarcinam, Regius codes, 

qui e bibliotheca Regia. 

32, 5, Et quasi novum. Sic Victorinus secundus, 

et Florentinus : reliqui legunt novi. 

Ibid., perhorrescerem. Codex Reg. et Vict. secundus 

legunt sic perkorrescerem. 

38, 6, excitantis sestum. Codex Th. primus, Reg. 

et uterque Vict. legunt exagitantis sestwn ; sed male, 

etcontra rationem versus. 

40, 1, feros tyrannos. Th. primus et uterque Vict. 

hibent sxvos tyrannos ; ilem male, 

42, 3, Oportet vidnus detegas. Sic Th. primus, 

Reg., Flor. et uterque Vict. codex. ' 

44, S, inferrent. Th. primus, Reg. et Flor. codex 

habent ferrent. 

45, 2, potentiorum. Flor. habet potentum. 

Ibid., 4, Triguillam. Codex Vict. secundus habet 

Trigguillam : et is fortasse est quem apud Theodericum 

gratia pollentem vocat Ennodius Trigguam, 

epist. 21, lib. ix. 

Ibid., 5, perpetrataque. Reg. et Vict. secundus habet 

et pcrpetraia ; sed oplime Vict. primus, imperataque 

jam. 

48, 1, Palatini. Th. primus et uterque Vict., Pa- 

latinse. 

49, 1, quorum Basilius, olim. Ita omnes libri. Solus 

Flor. una voce auctior. Basilius unus. 

50, 1, innumeras multipliccsque. Codex Flor., injurias 

atque multiplices. 

Ibid-, 4, ut ni. Uterque codex Vict., uti ni. 

Ibid., 6, eodem die. Codex Vict. primus, eo die 

Codex Vict. secundus, in eo die. 

Ibid., 9, vililatis. Th. primus et uterque Vict., vili- 

tas. Flor., utilitatis : 

male. 

52, 9, concessisse mendacium. Th. primus. conseyisisse 

mendacio. 

53, 13, possc vero contra. Th. primus, et uterque 

Vict., posse contra. 

53,4, nuUaunquam meilaude. Flor. editio, nullam 

unquammei laudem. 

59, 2, nc tu ipsa. Deest ipsa in codice Vict. primo. 

61, 3, affingitur. Th. primus, Flor. et Vict. secundus, 

affigitur. 

Ibid., 6, supplicium tuli. Vict. primus. supplicium 

pertuli. 

71, 1, deblatcravi. Alii legunt delatravi, sive dila- 

AN. MANL. SEV. BOETIUS. 864 

VARI^ LEGTIONES. 

(Ex recensione Renati Vallini.) 

Prior 7iumn-us pacjinam, posterior lineam notat. 

A travi : sed minus bene. 

Ibid., 2. inquit, mwstum. Vict. primus, inquit, alumne, 

mcestum. 

76, 6, itaque lenioribus. Th. primus, itaque levioribus. 

78, 3, elusus. Vict. primus, illusus. 

83, 4, condilorem. Vict, primus, creatorem. 

84, 2, a Deo. Vict. uterque, Deo. 

Ibid. 11, Verum hi perturbationibus sunt, ea. 

Vict. secundus opfime, verum hi perturbationum mores 

sunt,ea. 

87, ijVeras. Viot, primus, vera ; ut lib. iii. vera de 

hinc animum subicrint. 

92, 5, familiarilatem, dum. Codex Reg. familiaritatem 

exercet, dum. 

93, 4, contingit. Reg. contigit. 

Ibid., vernula. Th. primus, Vict. uterque, Reg. 

et Flor., vcrnacula. 

94, %,tu fortunam. Flor., iu si foriunam. 

n Ibid. 3, mores sunt, ista natura, Reg., mores, hxc 

natura est. 

Ibid., 8, perfidam. Vict. secundus, Th. primus, 

Reg. et Flor., perfidiam. 

93, 4, sortem exacerbes. Th. primus et Reg., sortem 

exacerbabis. 

Ibid., 6, promovereris. Th. primus et Vict. prinnis. 

promoveres. 

97, 2, exsestuantis. Sic a Pomponio Mela scribitur 

Garumna, obvius Oceani exxstuantis accessibus adaugeri 

; proprium quippe oceani est exa;stuare. Vict. 

uterque, Reg. et Flor., et sesiuantis. 

98, 4, haud curat. Th. primus, Reg. et Vict. primus, 

aut cjirat. 

99, 1, suique magnum. Sic,inqu\t\a]\\nus, ex conjectura 

reposuimus : cum id ratio Scazonis necessario 

postularet : nec mihi dubium quin sic scripserit Boe- 

tius. 

181, 4, matris ex utero. Vict. uterque et Flor.,??!a- 

C tris utero. 

Ibid., 6, et omnium. Vict. uterque, omniumque 

Th. primus et Reg., omnium. 

Ibid., 8, habe gratiam. Th. primus, Reg. et uterque 

Vict., habes gratiam. 

Ibid., 8, habe gratiam. Th. primus, Reg. et uterque 

Vict., habcs graliam., 

Ibid., 10, est allataFloT., illata est. 

102, 6, alligabit. Vict. uterque, alligavit. 

106, 8, altos pandit. Tb. primus, Vict. uterque, 

Reg., alios pandit. 

et 

107, 1. dives agit. Vict. secundus, dives erit. 

m, 1, medius considum. Reg., medius considens : 

male. 

Ibid., 6, pcrstrinxit. 

Vict., prosstrinxit. 

Th. primus, Reg. et uterque 

118, 2, luis. Th. primus, Reg. etuterque Vict., luas. 

120, 4. quantum decus ornamentis. Vict. secundus 

D etReg., quantum ornamentis. 

Ibid., 8, composiix. Vict. secundus, copiosx. 

123, 3, quod ad beaiiiudinem. Th. primus, Reg. et 

uterque Vict., quin ad beatiiudincm 

Ibid., 8, cxcitate. Vict. secundus, csecitati : qure et 

forsan vera lectio est : judicent docti. 

126, 4, auferre. Vict, primus et Flor., afferre. 

131, 3, momentaria. Suaserunt sic edere codices 

Vict. primus, Th. primus et Reg. 

Ibid., 4, perspectum. Th. primus, prospectum. 

Ibid., 3, vestri, vel. Th. primus, Reg. et Vict. primns, 

vestra, vel. 

132, 1, congesta pecunix. Th. primus, Reg. etFlor., 

congestsc pccunise. 

133, 4, atque membrorum compagc. In Thuanaio 

:

IN LIBROS DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI^ VARIANTES LECTIONES. 

primo et utroque Victorino deest memhromm. 

134, 6, qux in tuis, Th. prinaus, Reg. uterque Vict. 

et Fior., quse tu in tuis. 

\3'6, 5, contraque minimo. Th. primus et uterque 

Vict., contraque minimum. 

136, 7, sestimatione. Uterque Vict. , existimcUione. 

Ibid., 11, hominibus vcro. In Th. primo, Reg. et 

utroque Vict. deest vero. 

137, 3, nego iliud esse. Reg. et Vict. primus, iicgo 

iillum esse. 

Ibid. 6, minime, inquies, Th. primus, Reg. et uterque 

Vict., minime inquis. 

Ibid., 7, eoque alieni. Vict. secundus, atque alieni. 

139,4, munera norant. Tli. primus et Flor., munera 

norat. 

142, 2, arma Th. primus, Reg. et uterque Vict., arva. 

Ibid., a, hoslicus, ita oranes codices. 

143, 1, primus quis. Flor., quis primus. 

146, 1, QiicB flammis JElna ermtantibus. Ea lectio 

fuit veterum omnium codicum, quai et vera est : tantum 

pro JFAnx, legendum est JEtna. 

Ibid., 4, cupierunt. Vict. secundus, cupiverunt. Th. 

priraus et Reg., cupivere. 

147, 'i,Namsi. Th. primus, Reg. et uterque Vict., 

Nunc si. 

Ibid.. 9, Num quidquamunquam. Th. primus, Num 

quid unquam. Vict. uterque, Num quidquam libero. 

149, 6, proveniunt. Viet. seoundus, perveniunt. 

134, 2, insani. Th. primus, Reg, et uterque Vict., 

pravi : sed male. 

157, 2, quse a nobis. Uterque Th. et Reg., qux a 

nobis. Vict. secundus, quss nobis cognitis ab animalibus. 

Ibid., 17, propagare ac dilatare. Uterque Th. et 

Vict. uterque, dilatare ac propagare. 

138, 9, episque quantumlibet. Uterque Th, et Reg., 

ejusque quamlibet. 

Ibid., 10, ne comparari. Ulerque Th. el Fior., nec 

comparari, 

Ibid., 11, etenim finitis. Vict. secimSas, etenirn si 

finitis. 

139, o, credi vetant. Vict. secundus credi prohibent. 

Ibid., 8 spernet. Uterque Th. et Reg., spernat, 

Vict. primus, sperneret. 

163, Ijjacent. Uterque Th. Reg. et Vict. primus, 

7nanent. 

166, 12, nunc amissas. Vict. secundus, et Reg., 

nunc et amissas. 

170, 1, finierat. Uterque Th. Reg. et Vict. secundus, 

finiverat. 

Ibid., 3, quantum me. Th. primus, quam tu me. 

Ibid., (i,paulo acriora. Y\oT.,pauloante acriora. 

174, 1, apium. Th. secundus et Reg., apum. 

178, 5, permutant. Uterque Th., pcrmutent. 

Ibid., 10, qui jueunditatis Uterque Th. Reg. et 

Vict. secundus, quse jucunditatis. 

Ibid., 18, definivimus. Reg., decrevimus. 

179, 4, bonum summum repetit. Uterque Vict., bonum 

suum repetit, 

Ibid., 10, dignissimum putant. \ict. secundus, djgnissimum 

putent, 

Ibid.. 12, Num imbecillum. Th. primus et Vict. secundus, 

nunquid imbecillum. 

187, 3, vel pecunia, vel honores. Th. primus, pecunise 

vel honores. 

Ibid., 11. angeret. UterqueTh. Reg. et Vict. secundus, 

angerer. 

Ibid., nequeo, Reg.et Vict. secundus, non queo. 

188, 8, posset amittere. Uterque Vict., possit amit- 

tere. 

Ibid., 17, opibiis non expletur. Vallinm ait se edendum 

putasse non expletur, ut ex serie orationis stet 

Boetii sententia : licet libri repugnent : quanquam, 

ait, et sensus aliquis esse potest dispuncta negativa 

dictione. 

A 191, 2, deserit superstitem. Reg. et Vict. primus 

deseret superstitem. Vict. secundus ; deserat. 

193, 2, adjiciant. Th. primus, adjiciunt. 

Ibid., 4, adduci potuisti. Vict. secundns, abduci po- 

tuisti. 

194, 8, contingere ; si quis. Flor., contingere, sic 

collige ; si quis. 

195, 1, prselura. Ea lectio fuit codicis Thuancei secundi: 

male alii omnes, prsefectura, quod nomen 

nihii, tempore quidem Boetii, signiticabat. 

199, 14, sitwn est. Vict. secundus et Flor., situs 

est. 

200, 5, Antoninus. Sic Vict. secundus, recte. 

205, 6, sestimas gloriosum. Ulerque Th. Reg. et 

Vict. secundus, sestimas esse gloriosum. 

Ibid., 7, pro maxima parte. Hactenus editi et uterque 

Th. liabebant proxima : sed lectionem codicis 

Victorini secundi et Regii sequi maluit Vallinus, ut 

R e quibus hauriretur sensus praestantior. 

210, 2, lacunam. Sic omnes libri. 

212, 8, gloriam petis. Uterque Th. et Reg., gloriam 

petas. 

Ibid , 10, corporis servum. Sic omnes veteres et 

recentiores libri, 

219, 7, si quis. Sic locum hunc restituit Vallinus 

ex conjectura, quam postea libri confirmarunt. 

Ibid., 16, conabaris. Th. secundus, conaris. 

228, 12, ab diminutis. Th. primus, ab imminutis : 

uterque Vict. et Reg., deminutis. 

230, 2, sed ratione. Reg. et Vict. secundus, sed est 

ratione. 

Ibid., 13, et ab illis. Uterque Th. Reg. et Vict. 

uterque, et illis. 

231,2, gi(» 7ropt(7j7.aT(z. Reg., quod Kopicu.!/. bene. 

232, 10, tamen si. Uterque Vict., tamenetsi. 

Ibid., vera bona sint. Th. primus, et Vict. primus, 

vere bona sint. 

C Ibid., 21. secure igitur. Uterque Th. Reg. et Vict, 

uterque, securo igitiir. 

233, 3, habitans libido. Regius, hebetans libido : 

quod verbum quia Boetio familiare est, haec genuina 

Vallino loci hujus videtur esse scriptura. 

236, 7, appetuntur a pluribus. Vict. secundus, appetuntur 

pluribus. 

Ibid., 13 quo inter expetenda. Th. primus et Vict., 

secundus, quod inter expetenda. 

237, 4, postquam unum. Reg., cum unum. 

238, 9, Quid, quod, Flor., quid dicam, quod. 

Ibid., II, mollissimum quodque. Uterque Th. et 

Vict. uterque, mollissimum quidque. 

Ibid., 13, tegitur, abest in Th. et Vict. utrisque, 

necnon in Flor. et tuto expungi potest. 

'iSO,'^, sine cogitatione. Vict. secnndns, sine cogni- 

tione. 

240, 1, isest enim. Th. primus, id est enim. 

243, 3, sisuperiora. Uterque Th., Reg. et Vict. 

" uterque, si priora. 

246, 3, a Deo regi. Vict. uterque et Flor., Deo regi 

Ibid., 17 et 24, esse concessimus. Uterque Th., Reg 

et Vict. uterque, esse consensimus, bene. 

Ibid., 19, extrinsecus, deest in Viot. primo et Reg 

247, 3, voluntarie regantur. Uterque Vict. et Reg. 

voluntaria regantur. 

Ibid., 10, valeret. Reg. et Vict. secundus, valebit 

Ibid., 16, magna latrantem. Uterque Th. et Reg. 

magna lacerantem. 

Ibid., 18, deposzwi.Reg. etuterque y'ic\., disposuit. 

248, 8, quse nunc quidem. Sic totum locum Vallinus 

emendavit, veterum codicum ope : tantum pro quo 

introieris ex conjectura reposuit qua inlroieris. 

249, 9 loquimur rebus. Omnes recte, loquuntur 

rebus. 

233, 9, longa site. Oranes longa siti 

234, 2, donamus. Reg., Flor. et Vict. secuudus, 

donemus, 

:

867 AN. MANL. SEV. BOETIUS. IN LIB. DE CONSOL. PHIL. VARIANTES LECTIONES. 

257, 3, tamen ante hac. Vict. secundus, tamen hactenus. 

Ibid., 9, locum facinorum. Reg. et Vict. secundus, 

loco facinorum : longe melius. Nisi legas in locxim. 

258, 8, prsmitterc. 

prxtermittere : male. 

Uterque Tli. et Vict. primus, 

Ibid., 12. revcrtaris. Reg. 

haris. 

et Vict. secundus, reve- 

239, 2, conscendant. Vict. secvndus, conscendunt. 

264, 16, quem vero effccisse. Reg. quem vera, inquit, 

effecisse. 

26o, 3, id quoque. Tli. uterque, uterque. Vict. et 

Reg., illud quoque. 

Ibid., 9, cerium. Adipiscuntur. Reg., cerlum, inquam, 

adipiscuntur. 

Ibid., 27, ambigit. Tli. primus et Vict. secundus, 

ambigat. 

266, 7, prsscurris. Uterque Th., percurris. 

Ibid., 19, incessui. Vict. secundus, incessu. 

Il)id., 22, scelesti iidem viribus. Vict. secundus et 

Flor., scelesti, viribus. 

%61,^,de[lectuntur. Vict. secundus, deflectunt. 

Ibid., iS, sui natura. Vict. secundus, sua natura. 

268, 4, minime. Est. Tii. primus, minime inquam. 

Est. 

272, i9,in^cit. Vict. secundus, infecit. 

273, 3, insidiator occultis. Uterque Th. Reg. et 

uterque Vict. , insidiator occultus. 

Ibid., 7, ab avibus. Uterque Th., Vict. primus et 

Reg., avibus. 

277, 19, raentis idcere. Non vulnere; sic exigente 

metro, et adstipulante non uno codice. 

279, 12, velle posse, perficere. Hac distinctione, 

inquit Vallinus, restituimus locum. 

281, 12, liquere esse. Th. primus, et Reg., liquere 

7'espondi. 

282, 2, saltem non audienda. Uterque Th. et Vict. 

uterque, saliem audienda. 

283, 2, faciunt. Vict. secundus. et Reg., faciant. 

IhiA.^patiuntur. Vict. secundus, et Reg., patiantur. 

Ibid,, 11, hac igitur, Th. primus et Reg., hinc 

igitur. 

Ibid., 23, esse dicerent. Uterque Vict., esse duce- 

bene. 

Ibid., 27, Nam si, uti, etc. Corruptum antea lo- 

rent : 

cum, inquit Vallinus, in omnibus impressis, juvantibu5 

partim antiquis libris, sic tandem restituimus 

suffi integritati. 

286, 1, apri. Sic, licet repugnent etiam veteres 

libri, scripsisse videtur polius IBoetius, quam immani 

illa licentia usus, si retinueris, aper, quam non admittunt 

hendecas3'Ilabi. 

293, 13, delibare. Onines, deliberare. 

294,4, digerit in motum. Th. secunins, digerit immotum, 

Th. primus, et Reg., in motu : recte. 

296, 3, puncti medium. Th. uterque, Reg. uterque 

Vict. et Flor., punctum medium. 

Ibid,, 9, proficiscantur. Vict. uterque et uterque 

Th., proficiscatur. 

Ibid., 10, ipsas quoque immutabiles. Vict. secundus. 

ipsam quoque immutabilem. 

Ibid., 19, suo quemquam. Th. uterque, Reg. et 

Vict. secundus, suo quoquam : bene. 

297, 3, censuerit. Vict. secundus, censuerunt. 

Ibid., i^, respicit. Vict. secunduset Reg., respexit. 

298, 2, regenda. Th. uterque et Vict. primus re- 

Ibid., S, agitari sinit. In omnibus deest sinit : male. 

Ibid., 22, conscientiam spectans. Uterque Th. Reg. 

et Vict. uterque, conscientiam exspectans. 

299, 1, acta felicitas. Vict. secundus, aucta felici- 

tas. 

Ibid.,2, ut exercitii. Th. primus, ut exercitium. 

Ibid.,5, quique dissentiant. Th., uterque Reg. et 

uterque Vict., quisque dissentiant : male. 

A Ibid., 13, ab assignata. l\eg., a signaii, forle ab assignati 

: recte. 

Ibid., discesserit. Th. uterque, Vict. secundus et 

Flor., decesserit. 

B 

Ibid., 16, divini operis. Reg. et Vict. primus, divinx 

operse. 

301, 9, tingere flammas, UterqueTh. etReg., tinguere 

flammas. 

303, 7, dura7-e queant. Vict. secundus, durare 

queunt. 

304, 3, qui ?inquit. Tli. primus et Vict. primus, Et 

qui ? inquit. 

30'j, 19, confirmandx sapientise. UterqueTh., Reg. 

et Vict. secundus, conformandse sapientise. 

Ibid., 24, quidquid autem. Th. uterque et Reg., 

quidquid aut : bene. 

30G, 2, nisi aut exercel, aut corrigit, punit. Sic omnes 

libri : Planudes quoque. Victorini vero, verbo 

auctiores, nisi aut exercet, aut corrigit, aut damnat, 

punit : sed male. 

314, 4, hoc igitur fortuito. Th. uterque, Reg. et 

utcrque Vict., hocigitur fortuitu. 

Ibid.,7, eo loci. Reg., eo loco. Tli.secundus, meo loco. 

Ibid., H, quo ille 

quod ille obruit, 

obruit. Reg. et Vict. secundus, 

316, '6, conveniant. Th. secundus, Reg. et Vict. se- 

cundus, convenient. 

319, 3, quodque discernat. Ambo tam Th. quam 

Vict., quidque discernat. 

320, 2, quibus inest ratio. Uterque Th., Reg. et 

Vict. ulerque, quibus in ipsis inest ratio. 

Ibid., 9, ceciderunt. Uterque Th., Reg. et Vict. secundus, 

ceciderint. Flor., cecidere. 

321 

, 

2, inscitise. Reg. et Vict. secundus, inscientise. 

323, b, quse sint, qum fuerint, veniantque uno. Sic 

ambo tam Th. quam Vict. et Flor. ; recte : nemo 

Q enim nonvidet transpositionem factam in aliis editionibus 

omnibus. 

325, I, si res aliorsum. Uterque Th., Reg. et uterque 

Vict., si cdiorsum: bene. 

Ibid., 12, at nos. Uterque Th. et Vict. secundus, 

ac non. Reg., ac nunc. 

326, 12, atque sese res. Reg. et Vict. secundus, 

quam sese res : bene. 

327, 2, humana opinione. Humanx opinione ; fortasse 

humanse opinioni. 

328, 2, speret quisquam. Uterque Th., Reg., Vict. 

secundus et Flor., speret quisque. 

332, 5, at si nescit. Th.secundus, aut si nescit. 

335, 10, arbitrio eveninnt. UterqueTh. Reg. et Vict. 

secundus arbitrio veniunt. 

336, 9, quse incerti. Th. secundus, quibus incerti 

^ 

non male. 

Ibid., 10, opinionis constat id. Uterque Th., Reg. 

et Vict. secuadus, opinionis id. 

337, 10 imaginationis. Vict. secundus, imaginis. 

Ibid., 15, ita definit. Th. secundus, et Reg., ita de- 

finivit. 

Ibid., 18, non imayinationc. Th. secundus, non in 

imaginalione. 

Ibid., sed rationali. Th. secundus, sed rationabili. 

"iiQ, 1i, desidit. Uterque Th. et Vict. primus, de- 

cedit. 

344, 7, quoddam universale. Uterque Tb. et Vict. 

primus, quiddam universale. 

Ibid., consideret. VterqaeTh., considerat. 

345, 5, nulla est prxscientia. Th. secundus, nullam 

esse prsescientiam. 

Ibid., 7, habere possemus. Vict. secundus, habere 

possimus. 

348, 7, patefecerit. Uterque Vict., patefacit : et 

uterque Th., patefecit. 

349, 16, prsesentiam. Sic emendavit Vallinus ex 

consensione omnium veterum codicum. 

350, 24, necessaria, quam non necessaria. Uterque 

:

800 APPENDIX AD IJB. DE CONSOL. PHILOS. VARIA MONUM. LITTERARIA. 

Tli., Leg. et Vict. secuadus, necessarie quam non ne- A Reg., divinam te prsesentiam. 

cessane. 

3o\, M, aliquem ambulare. Th. primus, aZjguem 

Itominem ambulare. 

Ibid., lo, voluntaric gradientem. UterqueTh., Reg. 

et Vict. secundus, voluntate gradientem. 

Ibid., eum tamcn. Vict. primus et Reg., eum tum. 

Ibid., 24, quse prius. UterqueTh., cjua prius. 

Ibid., 27, proposui. Th. primus, posui. 

352, 5, divinam te prxscientiam. Th. seoundus et 

870 

Ibid., 8, nunc illud velim. Uterque Th. et Vict. 

secundus, nunc aliud velim. 

Ibid., 16, scientisevis. Th. secundus, scieniia ejus. 

Ibid., ci«ic(a complcctens. Reg., cuncta prospiciens 

vel complectens. 

Ibid., posterioribus debet. Th. secundus, dedit posterioribus. 

Ibid,, 23, rectss sunt. Th. primus, receptse sunt. 

Ibid.,26, indicta. Vict. secundus indita. 

AD LIBROS DE GONSOLiTIONE PHILOSOPHIiE. 

VARIA MONUMENTA LITTERARIA 

Q\]M LIBRIS DE CONSOLATIONE IN GLAREANI EDITIONE PR^FIGUNTUR. 

JOANNES MURMELLIUS RUR^MUNDENSIS 

nODOLPHO LANGIO MONASTERIENSIS ECCLESI/E CANO.MCO 

S. P. D. 

Tandem meas in Boetii Severini de Philosophise 

Consolatione, cum primis fructuosum opus enarratio- 

nes, Rodolphe Langi, vir omnium {quos novi) humanis- 

sime, disertissime, pientissime, studiosorum usui in lu- 

cem emitto, tuoque clarissimo nomini dico : non quod 

ei meis nugis aliquid splendoris accedere posse confi- 

dam, sed ut auctoritatis tux prsestantissimse tutela, 

quasi Ajacis clypeo munitse, sub hominum vultus pro- 

deant iutiores, nec vituperationum linguas cote livoris 

(ut eleganter ait quidam) naturaliter acuminatas, et 

aspidum morsu nocentiores reformident. Bignus est 

profecto Boetius, ut inrjenue verumfatear,quimelonge 

meliorem aliquando commentatorem sortiatur. Verum 

tantum abest ut in hac commentariorum editione tanto 

scriptori satisfactum putem, ut vel hoc modo doctiores 

ad juvanda studiosorum studia maximopere cupiam 

excitari. Porro de hactenus editis in eumdem enarra- 

tionibus nihil attinet dicere : quse si placerent homini- 

bus eruditis, sane quam libens {ut qui t7'ivialibus olim 

quotidie prxlectionibus, et scholse moderandse curis 

supra modum dislringar) hoc lucubrandi labore. et hominum 

judicia subeundi periculo supersedissem. Cseterum 

candido lectori operam meam probatum iri confido, 

non ob hoc solu7n, quod obscuris lucem intulerim, verum 

etiam quia Grsecis quse desiderabantur, loco suo 

repositis {quse Joannes Csesarius utriusque linguse do- j) de Duabus Naturis Christi insci'ipsit, bono periculo 

clissimus, etphilosophise medicinseqiie professor egregius experiri, quantum in sacris Litteris profecisset. Sed 

ex Italia, Joannes MdicoUius bonarum artium magi- 

ster, dabium Utteratior an humanior, Daventria superiori 

ad me anno dederunt) moidas complusculas, tum 

c prosa oratione, tum e versibus sustulerim. Qua quidem 

in re tua quondam nonparum me juvit industria, 

multijugaque eruditio : super cujus amplissimis laudi- 

bus {id ciuod Salustius de Carthagine ait) silere melius 

puto quam parum dicere, quoniam alio properare tem- 

pus monet. Frsemisi autem qusedam nostris, quse dili- 

gens lector haud quaquam aspernabitur, spero. Vale, 

B mcque {ut facis) ama. Alcmarix tertio nonas Aprilis, 

anno a Christi Salvatoris oriu ISI4. 

JOANNES CJiSARIUS JULIACENSIS 

IN QUADAM AD MURUELHUM EPISTOLA. 

Quod scribis te commentaria parare in quinque Boe- 

tii libro de Consolatione philosophise, nihil sane ju- 

cundius audire potui : quod id certe diujam optaveram, 

ut videlicet ab aliquo docto homine, et in bonis litteris 

rite instituto (qualem te et judico et certo scio) talia 

ederentur commentaria, quse digna esse possetit tanto 

auctore, ac tantse etiam rei convenire. 

NICOLAUS CRESCIUS FLORENTINUS 

MONACHUS CISTERCIENSIS, ANTONIO LANFREDINO 

FLORENTINO CIVI ILLUSTRl. 

Multa quidem sunt, Antoni Lanfredine, et in philo- 

sophia et in theologia, cum obscure dicta, tum ad cognoscendum 

difficilia. Illx tamen imprimis celebres do 

fato, de beaia vita, de divina prxnotione, atqiie Provi- 

dentia quxstiones, ancipiti intellectu legentium plerosque 

ir^ deteriorem sensum transversos agunt. Qux 

quanquam sunt a nonnullis ita accurate disputata, at- 

que copiose illustrata, ut nullus videatur relictus dubi- 

tandi locus, iis tamen de rebus accuratius, gravius, 

lacidius [ncmo quam Severinus Boetius disseruit, vir 

[me quidem judice) omnimn sux xtatis doctissimus. 

Qui cum in multiplici disciplinarum genere non pauca 

scripse7'it, voluit etiam tum in hoc libro, quem de pld- 

losophix Consolatione, tum in iis quos de Trinitate et 

erat hic liber adeo sxculorum incuria jam depravatus, 

ut nullus sui auctoris niior, nuHusque prope cultus 

agnosceretur . Qui cutn supcri07'ibus a7i7iis restitutioneni 

sui posceret, multo pliiribus vuhieribus affectus est. 

ISamque mutilus, inversus, et a se plu7'imum m^Matus 

p7'odiit ab impressoribus in ma7ius hominum, cum C07n- 

me7ita7'iis qui falso divo Thomx Aqui7iati ascribuntur. 

Rogatus itaque ut himc ipsu7n Boetii lib7'um emenda- 

re7n, ac p7'istimx i7itegritati quoad possem restituere^n. 

Id eo libe7itius feci, quod mate7'ia de qua agebatur ea

871 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHM. 872 

profecto est qux religiosum mrunx maxime deceat. Usus A veteribus nostris ob 7nobiliiatem sedere in pila fingeba- 

est autem in hoc opere Boetius eo dicendi genere, quod tur, \et quamjotulss insistentem, quod loco stare ne- 

non minus ornatum quam grave et pkilosophis maxime quiret, sapienter dixit et lepide Ausonius. Fortunseergo 

accommodatum videatur. Et prxterea varium eoque ju- si te regendum dedisti, dominse moribus, oportefobtemcundum, 

quodnunc soluta oratione gravissime disputat, peres. Atius congerendis opibus, cumulayidisqice divitiis 

nunc metro elegantius ludit. Id igitur opus nostra cura 

ac diligentia, qualecunqne est, emendatum , tihi Lan- 

fredine vir ornatissime nuncupamus, non ea ratione, ut 

existimem ejus lectionem posse multum tuse eruditioni 

adjicere, sed ut tuo patrocinio in Enchiridii typum 

astrictum, honestius ac tutius in vulgus exiret : ut inde 

facile judicari possit, quantum inter priorem illum et 

hunc nostrum librum intersit. Quod si tu probaveris, 

satis a me omnibus factum esse judicabo. Vcde. 

PR.^LECTIO 

JACOBI BONONIENSIS IN BOETIOM SEVERINUM. 

Constitueram viri clarissimi hoc anno prxfatione 

abstinere, ne semper in eodem vestigio hxrerem. Assi- 

duitas enim, ut ait Cicero, fastidium parit et satietatem. 

Verum ut consilium mutarem, partim vos nimis offi,ciosi 

et amantes nostri perfecistis [me namque quotannis 

vesiro ornatissimo conspectu honestissimaque prxsentia 

condecoratis) parlim illustris et magnifici senatus no- 

stratis magnificcntia ac liberalitas, qui me proxime im- 

pensiori scdario censendum putavit, nec non collegam 

viro eruditissimo humanissimoque me adjungens, honestiori 

titulo exornavit. Tantorum igitur meritorum memor 

{quoniam ingrato homine nihil pejus terra creat, 

ut ait Menander) recordatus etiam Amyclas tacendo pe- 

riisse, quodque nemo silens placuit, ut inquit Ausonius, 

cogor impellorque aliquid novi in prsesentia vobis rcci- 

tare, quod ipsa saltem varietate aures vestras permul- 

ceat et oblcctet. 

Quid frontem contraxistis ? quod me recitaturum 

sum pollicitus ? Non meum est exemplum, si recito. 

Sed hoc veteres aliocjuin eruditissimi factitarunt. D/ovum 

cutem id appello, quod ante me nullus sic contexuit. 

Habebunt itaque docti, qux facile cognoscant : indocti, 

qux condiscant et admirentur. Hodie igitur verba sum 

facturus de erroribus pene innunieris, quibus plerique 

omnes fallimur: nec solum imperiti et profani, quod 

minus xgre ferendum esset : sed (quod dolorem meum 

exulccrat) eruditi et, ut itadicam.Musarumsacerdotes. 

Cxterum cum morbos et ulcera refricuero, [medicinam 

auditor exspecta. Favete ergo omnes, et adeste sequo 

animo. Nam, ut ait Hieronymus, beatus est qui loc/ui- 

tur in aures audientis.Omnis mortalium cura etintentio 

adunum quietis statum, diversotamencalle nititurpervenire. 

Hic itaque se totum fortunx committit, eam 

dicens res humanas pro arbitrio flectere et versare. 

Eamdem observat et veneratur, tanquam numen salutare, 

maximum omnipotensque. lllectusque primulum 

blanditiis et lenociniis hujus pellacis et versipellis dese, 

cum tandem reftantemvidet et adversam, quseritur,su- 

spirat, gemitque, lubricam, inconstanfem, csecam ct 

vagam appellans, nullique convicio parcens. Stultus, mquam, 

ne dicam'insanus,\qui vult ut nil intra sit oleam. 

nil cxtra in nuce duri. Quoniam enim mentis proposito 

vitam et spem itli credere est ausus, qux ab antiquis et 

n 

inhiat, totusque iiicubat, ratus per has solidam felici- 

tatem, et omnia mortalibus commoda et compendia im- 

portari, juxta illud : 

Nam si aliquis casus lecto te affixit, habes qui 

Assideat, fomenla paret, medicum roget ut te 

Suscitet, ac reddat natis charisque propinquis. 

Frequenterque illud habet in ore. 

Sciticet uxorem cumdote, fidemqueet amicos, 

Et genus etformam regina pecunia donat, 

Ac bene nummatum decorat Suadela Venusc/ue. 

Hic etiam putat ccelum deosque auro venales, motus 

hoc TertuUiani versiculo : 

Non licei deos nosse gratis. 

Hocque Petronii disticho, 

Magna loquor, quidvis nummis prxsentibus opta, 

Et veniet, clausum possidet arca Jovem. 

Sed contrareputando, nihil improbius, nihilpernicio- 

sius, nihilque quod magis humanum genus 'vexet et in- 

quietet. quam opes et pccuuiam, invenies. Verum hanc 

primum si sirue7'e cupies, eripics habenti. Unde impro- 

bas crescere divitias dixit Flaccus. Hieronymusque, 

Dives, ait, aut iniquus, aut iniqui hseres. Noxia igitur 

est et inutilis pecunia, quando inhonesta : vetusque 

verbum est, Male parta, male dilabuntur. Perniciosse 

sunt et opes, quarum opera homines evigorantur et 

emollescuut, morbi gliscunt et «gritudines, pudor, leges, 

jura, turres, arces, propugnacula, ct oppida mu- 

nitissima expugnantur. Pecuniss enim (ut ait Cicero) 

omnes vias norunt. Diogenes ille Cynicus viam virtutis 

adco angustam, difficilem et arduam esse aiebai, ut 

eam vix nudi superare possent ac transmittere, nedum 

pondere aliquo impediti et auro suffarcinati. Lucretius 

etiam scriptum reliquit, defunctos vita, nudos et inopes 

inferna subire. Ex quo Ausonius facete congressum 

Diogcnis et Crxsi apud inferôs hoc carmine lusit : 

Effi,giem, rex Crcese, tuam ditissime regum, 

Vidi apud manes Diogenes Cynicus. 

Constitit, utqueprocul, solito majore cachinno 

Concussus, dixit : Quid tibi divitise 

Nunc prosunt, regum rex o ditissime, cum sis 

Sicut ego, solus me qiioque pauperior'^ 

Nam quxcunque habui, mecum fero, cum nihil ipse 

Ex tantis tecum, Crsese, feras, opibus. 

Alius per gradus magistratuum discurrere contendit : 

sicque ad honores obrepit, ut postea fascibus conspi- 

cuus, illustris ac reverendus appareat. Habet enim [ut 

ait Cicero) justam veneralionem quidquid excellit, et 

hunc hiantem trigeminus plausus tollitet inflat : sicque 

populari aura erectus, cmlum se scalpere putat, quem 

gloria subsequitur dulcis magistratuum et laborum co- 

mes, aiimentumque cujusque animi genei-osi. Trahvrntr 

enim omnes laudis studio, et optimus quisque maxima 

gloria saginatur. Pulchrum est digito monstrari, et di- 

cier hic est. Verum quoniain hujusmodi dignitates si-

873 VAKIA MONUMENTA LITTERARIA. 874 

tie suiit iii arbitrio profanse multitudinis, idcirco A momento temporis dissolvalur et inlereat ? Quam vero 

minus exopiandce videntur. Ut cnim prsecipil Anneus 

Seneca : 

Vitate qusecunciue vulgo placent. 

Quam vero improbum sit, ct prxposterum populi 

examen et judicium, ut alia prxtermittamus, nonne 

unieo Catonis et Vatinii exemplo licebit agnoscere ? 

Cato enim ille vivax imago virtutum, prseturss candida- 

tus, repidsam passus est. Vatinius vero homo levis et 

nequam illam est assecutus, stupente eodem popello, 

qui hoc fecerat, et admirante. Hunc vero splendorem 

livor plerumque comitatur. Nam, ut inquit JEmihus 

Probus, est hoc commune vitiuin in magnis liberisque 

civitatibus, ut invidia glorise sit comes, ct libenter his 

homines detrahant, quos videant altius emergere. Glo- 

ria vero quam fallax, quam turpis et inanis sit, osten- 

dit Euripides in Andromache, in hanc sententiam ex- 

clamans : gloria, gloria, nihil aliud es quam aurium 

inflatio magna. Hujus vero glorigs et splendoris cu- 

pidi plerique cum hoc in pidvere viriliter desudassent, 

pro munere tandem exsilium, carcerem, aut mortem 

subiere. Alius stemmate et nobilitate gloriatur, tume- 

scitque, cum fumosas majorum suorum imagiiies in 

atrio conspicatur, quarum simile nihil habet ipise prx- 

ter colorem, ut cum Cicerone loquar. Has ergo fre- 

quenter suspicit et admiratur, prxtenditque, perinde ac 

proavorum tituli et elogia eum forte degenerem sordi- 

duinque tegere possint et honestare. Contra vero evenit, 

ut plerumque per hsec monumenta hominis improbitas 

ac vititas magis magisque elucescat. Non possunt 

omiies esse patritii, ut inquit Cicero. Ule vero omni 

commendatione dignus est, qui sua virtute posteris prse- 

luxit. Nam si nobilitas est qusedam laus veniens ex 

meritis parentum, me hercule ! aliena est. Miserum 

vero est, ut ait ille, aliorum incumbere famx. Unde 

graviter dixit Boetius : 

Quid genus et proavos strepitis ? 

Si primordia nostra 

Auctoremque Deum specfes, 

Nullus degener exstat, 

Ni vitiis pejora fovens 

Proprium deserat ortum. 

A lius in summa potentia summum bonum collocat. 

sollicitus et miserabilis sit status ti/rannorum et prin- 

eipum, rex ille patefecit, qui diadema priusciuam ca- 

piti suo apponeret, considerans, ait : nobilem magis 

quam felicem pannum, guem si quis introspiciat, c/uam 

multis periculis et miseriis sit refertus, ne humi quidem 

jaoentem tollere vellet. Et Dionysius ille Siciiise 

tyrannus, qui metus et pericula regum principumque 

expressit ense illo levi filo suspenso, plurimorumque 

per ora vulgato. Scatet vero exemplis innumeris vetu- 

stas, plena est nostri temporis setas, qui reges et prin- 

cipes felicitatem calamitate mutaverint. Infelicissimum 

autem genus infortunii estfuisse felicem, ex quo dixit 

Horatius : 

Fuge magna, licet sub paupere tecto 

Reges et regum vita prsevertere amicos. 

Quid de regum et principum familiaribus loc/uar ? 

Nonne Tiberius Sejanum illi semper proximum et in- 

timuin uiico trahi et excarnificari imporavit ? Nonne et 

Domitius Nero Senecam prxceptorem ad mortem com- 

pulit? Papinianum eliam diu inter aulicos potentem, 

Antonius miliium gladiis objecit ? piroptcr quod elegan- 

ter dixit idem Flaccus : 

Dulcis inexpertis cultura potentis amici, 

Expertus metuit. 

Alius claritatem optimum judicans, gloriosum nomen 

propagare festinat, in primisque re militari clarescere 

gestit, Ciceronis memor ita scribentis : Militaris virtus 

Hicque aut regnare cupit, aut regibus adhserere : 

gnum ex Deo esse, hoc Homerico admonitus : Neque D bene mens sibi conscia recti, terreno carcere reclusa, 

tu, Polide, velis oontendere cum rege, cui ab ipso 

Jove, qualis nunquam alteri, collata est dignitas. Hic 

igitur ut excellat et imperet, nil intentatum, nilque 

inausum linquens, per fas et nefas ad votum improbus 

properat, illud Euripidis usurpans : Si violandum jus 

est, gratia imperii violandum, cxteris rebus pietatem 

colas. Reges enim proximi sunt diis immortalibus, ut 

ait Csesar. Gicero quoque regium nomen sanctum ap- 

peltat. At vos, terreni homines, norme consideratis qui- 

bus prsesidere videamini ? Num si inter mures videretis 

aliquem jus sibi ac poteitatem vindicahtem, 

Spectatim admissi risum teneatis amici'! 

Si vero corpus hominis pensitatur, quid eo imbe- 

cillius, quid fragiiius, cum sxpefiumero et hora et 


, prseslat 

' hxc 

rebus omnibus. Hxc nomen populo Homano, 

hicic urbi seternam gloriam peperit. Hsec orbem 

terrarum parere huic imperio coegit, omniaque urbana 

sunt in prsesidio et tutela bellicse virtutis. Hic ergo inglorios 

et sine nomine brutis annumerandos putat, cum 

prsesertim vel pace vel bello clarum fieri liceat, ut ait 

ille. Sed complures etiam sui temporis clarissimi, igno- 

tis tamen mortibus perierunt, nullos sortiti rerum suarum 

scriptores. Quid quod scripta et monumenta tem- 

pore tabe^scunt et intereunt ? Unde iltud est : 

Miremuf periisse homines, monumenta fatiscunt 

Mors etiam saxis nominibusque venil. 

Huc adde quod si toti moriuntur homines, quod tamen 

anostris institutis et legibus longe abhorret, nulla est 

claritas et gloria, cum is omnino non exstet. Si vero 

ccBlum libera petit, nonne omne negotium terrenum 

spernet ? et ccelo fruens, gaudebit sesc his exemptam ? 

U7ide illud est : 

Necvixit mcde, qui moriens natusque fefellit. 

Et ille Vergilicmus ait, 

...Pulcherrima primum 

Dii moresque dabunt vestri. 

Alius gaudio Isetitiaque bonum metitur. Hic felicissimum 

putat voluptate diffluere, ad quam nos propensos 

natura impellit, imo prsecipites agit. Quod autem secundum 

naturam est, ut ait Aristoteles, idsuave contin- 

git : sequunturque omiiia animalia eam voluptatem quse 

secundum naturam est. Hic ergo asserit deos propterea 

esse sempiternos, quod securi voluptate jugiter et conti- 

:

87S APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHI L0S0PIIM5. 876 

nenter perfruantur. Libens ergo illud Persianum A ponam discrimine, ut cum Livio loquor. Alii enim in 

usurpat 

: 

Carpamus dulcia : nostrum est 

Quod vivis, ciiiis et manes, et fabula fies. 

Cseterum si homines voluptates abeuntes considerarent, 

solamque facti poinitentiam superesse, eas magis decli- 

narent atque effugarent, quam nautx blandas Sirenes 

et asperas sxjmplegades. Quis enim non libens spernat 

et abjiciat vilissiinx fragilissimaeque rei corporis servi- 

tium ? Soiitus erat dicere Antisthenes Socraticus : In- 

sanirem potius quam oblectarer. Dicebat etiam Dioge- 

nes : Si non ebrii essetis, Socrati pareretis : et aut per 

omnes letates continentix studeretis, aut suspendio vitam. 

finiretis. Cato quoquii in oratione quadam ita homines a 

voluptate deterret : Si qiia per voluptatem nequiter feceritis, 

volu-ptas cito abibit, nequiter factum illud apud 

vos semper manebit. Alius formam et dignitatem corpo- 

ris prsestantissimum putans : Esec inquit, dos est quse 

conciliat homines, quesque deos allicit et invitat, impru- 

dens atque immemor, quid Hip-polyto, quid Beilero- 

phonti, quid Hyacintho, quidHylx el aliis id genus acciderit, 

quibus species dispendiosa fuit et noxia ? Huc 

adde quod formse nitor rapidus estet velox, vernolium- 

que florum mutabilitate fugacior. Unde Salustius formse 

gloriam fluxam et fragilem dixit: et Calphurnius : 

Donum forma breee est, nec se tibi commodatannis. 

Quamohrem Spurina ille Heiruscus non mediocrem 

laudem est apud posteros assecutus, quod cum specie 

sua illusiri complurium matronarum oculossoUicitaret, mathemata, id est, ad altiores disciplinas vela dirigam) 

faciem propriam muitis inhonestis vulneribus ac fcedis p ad astrologiam contendit, illum judicans ad unguem 

cicatricibus deformavit, ut veram animi pulchritudinem beatum, supraque vola felicem, qui astrorum siderum- 

retineret. Verum si (ut inquit 'Aristoteles) lynceis ocu- 

lis homines terentur, sic ut eorum visus obstantia 

transmitteret, etpenetraret: nonne introspecti Alcibiadis 

corpus superflcie pulcherrimum, turpissimum videretur'! 

Fulchrumenim aliquid videri non sua natura, sed ocu- 

lorum spectantium reddit infirmitas. Aiius in virtute 

veram animi quietem, tranquillitatemque mentis repo- 

nens grandi passu, omnique impetu ad eam defertur, 

arbitratus ei omnia inesse, quem penes sit virtus, memor 

hujus hymni: Virtus, optima venatio vitse es mor- 

talibus omnibus. Talem tu jacis in pectora nobilem fru- 

ctum, perpetuo tempore qui manet. Auro tu melior. 

Nocturnis hic igitur ohartis pallescere cupit. Zenonis vellem, tertius fortasse Cato, etoctavus sophos, nonusque 

exemplo stimulatus, qui cum Apollinem_ consuluisset, D magister morum dicerer, et suhsannarer, mihique satie- 

quo pacto optime vivere posset, responsum accepil : Si 

mortuis colore concors esset, hoc cst, si ad legendos an- 

tiquorum libros magno sludio sese contulisset. Cseterum 

cum varise sint artes et disciplinse, est qui grammaticam 

sectetur : quse cum in duas partes dividatur, ui inquit 

Fabius, in bene loquendi scientiam et poetarum enar- 

rationes, posthabitis his et omissis, quse ad solidam 

frugem pertinent, levia et ludicra morosus et delicalus 

scire gestit : exempli causa. Quoties an quotiens sit di- 

cendum. conjunx an conjux, et an amicei numero mul- 

titudinis per e et i sit scribendum, ut censebat Nigidius 

et an vireis et omneis in plurali e assumat, ut asserit 

Terentianus, aliaque id genus, quse in Plauto subtilis 

gClor ojfendet. Quippe qux haud equidem in magno 

: 

litteris et syliabis sint occupati : Tu sententias quxre, 

ut ait Hieronymus. Est qui dialecticam petat, sophi- 

smata quxdam et gryplios, captionesque labyriiitho et 

Menandro similes tantum yercurrens, semperque in 

veri, et falsi quxstione occupatus. Quod dum facit, 

tanto fit a veri cognitione remotior, quanto Simonides 

ille a Dei scientia repellebatur. Qui cum ab Hierone 

tyranno cogeretur rimari et quxrere, qualis Deus esset, 

primum diem,dehinc biduum, postea tempus duplicari 

postulabat. Quod cum tyrannus miraretur, philosophus 

illud respondit : Quanto enim diutius considero. tanto 

res videtur obscurior. Est qui ad rheloricam deflectat, 

eam reginam rerum omnium appellans, qux rupicos ho- 

mines et agresteis et dispnlanteis in unum congregavit, 

et ad civilis obsequii pellexit disciplinam, et qux fora, 

gymnasia, porticus, theatra, tam Athenis quam Romx 

pro arbitrio domuit flexitque. Hic tamen seipso usus 

pessimo {ut dicit.ur) prxceptore, nulla observans rhetorices 

catholica ac prxcepta, orator vidt appellari. Cum- 

que ante omnia apertis ac lucidis nominibus sit uten' 

dum, hic majore in litteris jactantia, et GOfitr-iiK, id 

est elatione, quam, opera, verbis jam pridem desitis, 

obsoletis, et penitus reconditis abuiitur, caco^zelarius 

dici cupiens et antiquarius, ostentator magis doctrinx 

quam verus possessor, in quem convenit illa de oratore 

faceta definitio : Orator est virmalus dicendiimperitus. 

Orator enim perfectus adhuc \desideratur. Alius {ut ad 

que maatus, cccli itinera , occasus et ortus signorum. 

deliquia solis ac lunx calleat. Ricque Hercule et Atlante 

emeritis, jamquefatigatis, supposito vertice, cmlumfal- 

cire cupit. Sic enim petitur cmlum, ut ait Ovidius, 

Anaxagoram forte demiratus, qui lapidem casurum 

e sole prxdixit. Verum quoniam innumerx sunt stellx, 

C[ux nondum in cognitionem mortalium devenerunt, id- 

circo aslrologus plerumque fallitur, et ab arte deseritur. 

Diogenes, ob hoc, cum quemdam de solis natura ac po- 

testate disserentem, et omnibus persuadentem vidisset, 

quando, inquit, de cmlo descendisti ? Cseterumsi reliquos 

Immanx vitx errores in cxteris discipliiiis enarrare 

tatem, vohis autem fastidium ac nauseam conflarem. 

Ex ciuo referam pedem^ et ad medicinam (quam me daturum 

promisi) paucis me convertam. Ante omnia, emi- 

nentissimi auditores, necesse cst hoc prxtenderc, nihil 

apud Deum fleri sine ratione, ut ait Hieronymus. Deus 

autem qui summa ratio est, hominem hac fine ptasma- 

vit, ut magistra ac duce ratione, vitam in terris agerel 

cxlestem. Hanc vero si omittcret, in prxccps collahe- 

reiur : unde sapienter dixit Persius : 

Nil tibi concessit ratio, digitum exere, peccas. 

Divus ciuoque Hicronymus dixit, corporis nostri sensiis 

esse quasi equos currentes sine rectore, animam vero ci 

rationem in aurigx modum retinere frena currentium. 

Quisquis igitur cluco ratione ambulavcrit, in primis for-

877 VARIA MONUMENTA LITTEKARIA. 878 

tunam qux apud prudenies nuUum numen habel) cal- A sacrum sludium litterarum? Hocergo Boetii opus quis- 

aabit, et fatum subjicictpedibus, divitias el oês asper- 

nabitur, contemnctque tanquam intemperantise et nequi- 

tise materiam, omniumque scelerum seminarium : 

dolium 

rtc peram Dioymis concupiscet, ad naturam vivens, qux 

paucis et minimis conicnta est. Idem ambitiosa nomina, 

ct inutiles magistratus, tanquam blandos insidiatores 

reformidabit, conscientia benefacti munitus : hisque 

ionis gaudens, qux in ipso sunt, externa despiciens, et 

non assis faciens, virlute sola contentus. Ut cnim Hb- 

ralius : 

Et Claudianus 

: 

Vi7'tus repuUse nescia sordidx. 

Intaminatis fulget honoribus. 

Nec ponit aut sumit secures 

Arbilrio popularis aurx. 

Ipsa quidem virtus pretium sibi, solaque lato 

Fortunx secura nitet, nec fascibus uUis 

Exigitur, plausuque petit clarescere vulgi, 

Nil opus externx cupiens, nil indiga laudis. 

Gloriam rem inanem, et.bullx repente tumescenti com~ 

parandam, necnon nobilitatem tanquam rem alienam 

ridebit. Genus suum ccRlesie, necnon originem sideream 

hominis conUmplatus, dicet illud Anaxagorx : illa 

patria mea est, c(Blum intuens. Potentiam principum- 

que familiaritates refugiet, juxta illud Lucani : 

Exeat aula, 

Qui vult esse pius : virtus et surmna potestas 

Non coeunt. 

, congrue 

quis perlegerit, aut (quod melius cst) audierit (plenius 

enim alit viva vox, ut dicitur) jucunde et feliciter cum 

ratione docebitur vivere, calcato expimctoque omni 

mentis affeclu, mortique prxludens, eam postea vere 

venientem non solum non formidabit, sed Ixtus (uti 

Socrates) occurret, eamque corde intrepido et hilari 

fronte suscipiet. Dixi. 

JOANNIS MURMELLII PR.CLIBATIO 

IN BOETII SEVEHINl DE PHILOSOPHIÊ CONSOLATIOKE 

OPUS. 

Enarrataro mihi quinque Boetii de philosophix Con- 

solatione libros, quxclam prxlibanda sunt, quibus 

studiosorum animi ad ea qux tractanda sunt, non in- 

prxparentur. Sunt autem hxc^ Boetii vita, 

titulus operis, styli qualitas, scribentis intentio, nume- 

rus librorum, qux sit operis utilitas, et ad quam id 

philosophix partem referatur. 

I. Severini Boetii vita. 

Yita Boetii hxc est : Severinus Boetius Romanas, 

ex nobilissima Torquatorum familia progenitus, generis 

claritudinem honestissimis a pueritia studiis-, virtutum- 

que «0 doctrinarum nobilitate superavit. Cum enim non 

niinus Grxce quam Latine sciret, unieersamque philo- 

sophiam cum arte oratoria et poetica conjunxisset, se 

non sibi soli, sed humanx societati nalum arbitratns, 

rei civilis administrationem suscepit, perque honores 

amplissimos consid evasit, justitix rebus in omnibus 

cultor maximus, assertorque singularis. Unde et pro- 

A voluptate deflectet, tanquam ab lioste blando, qux G bnrum benevolentiam adeptus est, et improborum ad- 

suavibus itleitebris clanculum omnem sucoum exsorbet. 

Voluptas enim veluti hirudo est, qux non est missura 

cutem, nisi plena cruoris. Formam contemnet, qux 

mor-bis et xtate deflorescit, quxque horx momento in- 

tercidere potest et evanescere. Quoniamque vera virtus 

est vitium fugere, ob hoc idem grammaticx, dialecticx, 

rlieioricx, astrologix, et aliis mathematicis hoc animo 

incumbet et invigilabit, ut per hos leviores gradus sit 

ad philosophiani aditus, philosophiam, inquam, omnium 

virtutum magistram. Quippe qux hominem impellit et 

cogit rimari secreto naturx, eumque ad mores cmlestes 

componens et conformans, Deum ex hcmine facit. Cum- 

que philosophia sit quxdam meditatio mortis, per hanc, 

inquit Diogenes, solum anima a corpore disparatur. 

Ciim enim videt, audit, olfacit, gustat, adest co7'pus. 

Dicebat idem Diogenes: Cum mente non meditamur, 

molestus vitx finis est exspectandus : anima namque 

deliciis amissis mmrore afficilur. Verum ubi optimam 

meditati erimus rneditationem, et vita suavis est, et 

mors minime molesta. Sed ut semel et opere aliquo 

reque ipsa verba sanciamus {odi enim hominem ignava 

opera, philosophica sententia) constitui, avditores cla- 

rissimi, diebus festis philosophiam Boetii publice profi,- 

teri, ul aliquando opus pene divinum . et caleste rclicto 

situ et squalore, nitidum et emaculatum prodeat in 

lucem, festis, inquam, diebus. Nam (ut aii Macrobius) 

si per sacra solemnia rivo deducere nulla religio pro- 

hibet, si salubri fluvio mersare oves fas et jura sinunt, 

cur non religionis honor putetur dicare sacris diebus 

versusse odia concitavit. Uxor ei fuit nobilissimi generis 

femina, insignis tum modestix tum pudicitix, Rusti- 

ciana, Symmachi senatoris et consularis virifilia, cx 

qua Uberos suscepit : habuitque duos filios paterni, avi- 

tique ingenii specimen prxferentes, quos pater ipse ali- 

quando consulatu honoralos domo provehi sub frequen- 

tia patrum et plebis alacritate vidit. Constat autem certis 

auctoribusL Boetium divi Benedicii amicum fuisse, et in 

monte Caksino cwn Tertullio, Placidi monachi patre 

Romano sencitore,] illius mensx acaubuisse. Cum vero 

jam complures annos tum divitiis, tum honoribus floriusset, 

et incredibilem viriutum ejiis splendorem im- 

proborum hominum malitia fcrre diutius non posset, 

iniquis pessimorum delatorum criminibus circumventus, 

a Theodorico Gothorum rege, Ticinum in exsilium pid- 

sus est, ubi ne inerti otio mxrorisque ixdio contabesce- 

rel, hon clivinum philosophicx^ consolationis opus com- 

posuit, et ad postremum incrudescente iyranni vecordia, 

cum Symmacho socero suo inierempius est, anno ab 

ortu Christi ciuingentesimo vicesimo c/uarto, vel ob sus- 

picionem affectatx libertatis, vel cpuod in Arianos invectus 

esset, quorum labe Tlieodoricus rex erat inquinatus. 

Qui in crudelitatis sux ultionem apoplexi, vel (ut vult 

Agnellus) ventris profluvio interiit, nonagesimo octavo 

die postcquam ejus jussu Joannes pontifex et Romani 

consules ac senatores cdiquot S.avennx, famis cruciatu 

in carcere mortem obierant, atciue anno duodeciuadragesimo, 

postquam Italix domino potitus erat. Quanquam 

Procopius in belli Italici adversus Gothos princi-

8 79 

APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE. 

jno refert, Theodorico post occisos Boeiium et Symmachum 

cainanti, cum essel caput piscis ublatum, horrendam 

in illo visam Symmachi faciem, quse labro inferiori 

mordicus appreheiiso, sibi torvis oculis minaretur : 

eoque consternalum pavore regem incidisse in segritu- 

dinem, in qua levitatem suam confessus fuit, quod 

scilicet poniificem sanctum virum et cum eo alios 

illustres Romanos, et iunc prsestantissimos viros Symmachum 

ac Boetium ad perditorum hominum sugge- 

stionem occidii, et paido post eam confessionem illico 

cxspiravit. Simile certiusque testimonium subitse mortis 

inflictse reyi Theodorico ad pcenam iniquitatis affert 

sanctus ecclesise doctor Gregorius ia Dialogo, ubi 

scribit: solitarium magnse virtutis virum apud Liparem 

insulam in eremo habiiantem, qua die defunctus est 

Uavennx Theodoricus, Gotho cuidam nohili tunc 

dixisse, visam a se Theodorici regis animam, quse a 

Joanne Jiomano pontif.ce et Symmacho, quos per id 

temporis occiderat, in ollam Vulcani mergenda porta- 

retur. Ejus auiem fiUa fuit Amalasiuntha, ieste Cas- 

siodo7'o gravissimo mictore, inter primarias rarissimas- 

que feminas annumeranda, Grsecis et Latinis litteris 

egreyie imbuta, multarum linguarum perita, quam ille 

dicit, videre venerandiim, audire loquentem, fuisse mi- 

raculum. Usec, Theodorico patre suo mortuo, Boetii et 

Symmachi /iliis bona paterna in fiscum delata restituit. 

Aliquot autem annis post, cmn Totilas Gothorum rex 

urbem Romam cepisset, accusata fuit a Gothis Rusti- 

ciana Boetii quondam uxor, quod siatuas Theodorici 

regis confringi delerique cicrasset ob vindictam Boetii 

mariti ac Symmachi patris, quos Theodoricus interfici 

fccerat. Quod objiciebaiur mulieri de siatuis, verum 

fuisse putabatur : scd cxcusabat eam justus dolor, quod 

magnos illos viros injuste necatos fuisse constabat. Qua 

ratione Totilas eam absolvit, et ab impetu Goihorum 

tutam servavit. 

II. Boetii opera quse nunc exstant haec sunt. 

In Porphyrii Isagogen Enarrationes duse, prima et 

secunda. 

duo. 

In Aristotelis Prsedicamenta conmentariorum libri 

In cjusdem librum dc [Interpreiatione prima cdilio, 

et secunda insex libros distributa. 

Liber cle Dimsio7iibus. 

Liber de Diffinitionibus. 

Introductio ad Categoricos Syllogismos. 

In Ciceronis Topica commentarioinim lihrisex. 

De Differentiis iopicis libri quatuor. 

Dc Syllogismo categorico libri duo- 

Be Syllogismo hypothetico libri dao. 

De Trinitate libri duo. 

De Hebdomadibus libcr unus. 

De Unitate et uno liber unus. 

De Duahus naturis etuna persona[Christi, libcr unus. 

De Arithmctica libri duo. 

De Musica libri quinquc. 

De Geometria libri duo cx Euclide translati. 

De Consolatione philosophise, hoc opus divinum. 

Scripsit et alia cum earmine, tum soluta oratione, quse 

A nunc desiderantur. Porro libcr ille qui vulgo Boetii de 

Disciplina scholariuminscrihitur, non est ejus, sed bar- 

bari ncscio cujus, quod cum alia plcrac[ue coarguunt, 

tum stylus facile indicat, a Boetii cum eruditione tum 

elegantia sane cjuam alienus. Non ignoro tamen Pium 

Baptistam Bononicnsem aliler sentire, sed eum facile 

alias refellemus. Transtulit item Boetius noster in Laiinam 

linguam complures Aristotelis libros, et nonnullos 

Platonis dialogos, pollicitus etiam utriusque horum 

philosophoimm concordiam se scripturum : quod an 

prxstiterit, compertumnon habemus. At hae tempesiate 

nuUa Boetii interpretatio cxstat, ut bene testatur Leo- 

nardius Areiinus in quarto Epistolarum libro, prxter 

quam Porphyrii ci Prxdicameniorum, et Tttpl fppiv)- 

v£t«5 librorum. Quos si accurate leges, videbis summum 

illum virum sine ullis ineptiis libros illos trans- 

tidisse.Textus est nitidus et planus, et Grxco respon- 

dens. Ab eodem Leonardo in quinto epistolarum volu- 

mine. Boetius vir doctissimus merito dicitur, de cujus 

prsestantia et atiarum honorifica qusedam testimonia his 

apponere libitum est. 

Baptista Mantuanus 

Baptista Mantuanus in Apologetico Boetium appellat 

gravissimum sanctissimumque virum, et omnium scien- 

tiarum peritissimum ac prxstantissimum veritatis inqui- 

sitorem etinveniorem. 

Angelus Politianus. 

Angelus Politianus in Miscellaneis : Nam 

quis, in- 

ciuit, Boetio vel in dialecticis acutior, vel subtilior in 

mathematicis,vel in philosophia locupletior, velintheo- 

logia sublimior? Quem tanti juniores eiiam philosophi, 

longe (arbitror) omnium perspicacissimi fecenmt, ut 

Aquinaiem Thomam divum hominem, magnumque illum 

Tliomx prxcepiorcm {{Deus bone quos viros I) habere 

meruerii enarratores, et ab ipsius sententia ne sit ulla 

quidem pene jorovocatio. 

Platina. 

Platina in Hormisdx poniificis maximi Vita, litierarum 

monumentis hxc prodidit : Boetium et\Symmachum 

Theodoricus ob suspicionem affectatx libertatis 

exsiiio primo, mox carcere afficit. In hac calamitate 

constitutus Boetius, multa scripsit qux adliuc leguntur, 

Transiulit et pleraque ex Aristotele, eademque commentatus 

est. In maihematicis doctissimus esthabiius, quod 

ejus Musica el Arithmetica ostondunt. Poslremo vero 

cum Symmacho senatore Theodorici jussu necatur. Sunt 

autcm qui scribunt Boelium taniamcalamitatemsubiisse, 

quod in Arianos inveheretur, ad quos Theodoricus de- 

clinaverat. Superior sententia mihi verior videiur. 

Rapliael Volaterranus in Anthropologia. 

Boelius, Zenone imperante, ob affectatx libertatis 

suspicionem a Theodorico rege exsitio damnatur : deinde 

cusiodix traditus, plura consc7'ipsit. Tandemsimul 

cwn Symmacho se7iaiore soce)'o suo, aliisque p7'xstantibus 

viris, inte)'ficitur. Ejus deiîde statuas Amcla- 

siu77tha resiituit, et hxredibus patri7no7iiwn incolume 

7'eddidit. Vir omnium unus, qui et doctissimus, et sine 

genio fue7'it in sci'ibendo.

881 

Matthajus Palraerius l'"lorentinus in Clironicis. 

Boetius senatorius vir, ob suspicionem a/fectatse liber- 

tatis a Theodorico exsilio damnatus, moxque in carce- 

reni trusus, plura conscribit. 

Idem paulo post. 

Boctius jam pridem exsilio revocatus, ct prxtorio 

prsefectus, Theodorici jussu simulcum Sgmmacho sena- 

tore et cum aliis prsestantibus viris interficitur. 

Marcus Antouius Sabellicus Enneadis octavoe 

libro secundo. 

Boetii septa longius durant, variseque versatum est 

illud ingenium per omnes philosophise partes tam co- 

piose et cleganter, ut nescias utrum idtimus fuerit eorum 

qui Romane locuti sunt, an primus qui inclinatam elo- 

quentiam in integrum restituere sit adortus. SoriiJsitin 

divinis quxdam, sed in mathematicis multo ptura. Ex- 

stant in dialecticen commentarii, exstat et carmen. 

Cseterum cum utrumque sit ab altero diversum, jure 

dubilari possit utrum fuerit iUi natura magis proprium. 

In cunctis tam castus et elegans, lU cum quolibet majorum 

certet. 

Apud Cassiodorum in libris variarum rerum aliquot 

eruditx, et cum primis, honorijiose Tlieodorici Goihorum 

regis ad Boetium epistolse leguniur, quarum unam 

hoc potissimum loco ascribendam putavi : 

« Boetio viroillustripatricio, Theodoricus rcxSalutem. 

Spernenda non sunt qux a vicinis regibus prsesum- 

dum plerumque res parvse 

ptionis gratia postulantur , 

plus prsevalent prsestare quam magnse possunt obtinere 

divitise. Frequenter enim quod arma explere nequeunt, 

oblectamenta suavitatis imponunt. Sit ergo pro repu- 

blica, et cum ludere videmur. Nam ideo voluptuosa 

quserimus, ut per ipsa seria compleamus. Burgundionum 

ilaque dominus a nobis magnopere postulavit ut 

horologium, guod aquis sub modulo fluentibus tempe- 

ratur, et cquod solis immensi comprehensa illuminatione 

distinguitur, cum magistris rerum ei transmittere debe- 

remus. quatenus impetratis delectationibus perfruendo, 

quod nobis quotidianum, illis videatur esse miraculum. 

Merito siquidem respicere cupiunt, quod legatorum 

suorum relationibus obstupescunt. Hoc te multa erudi- 

tione saginatum iia nosse didicimus, ut artes quas exer- 

cent vulgariter nescientes, in ipso disciplinarum ^fontc 

VARIA MONUMENTA LITTEKARIA. 

potaveris. Sic enim Atheniensium scholas longe positus prxdicabilis indefecta rotatio, si hsec et metalla peraintroisti, 

sic palliatorum choris miscuisti togam, ut D gunt, quse situ perpetuo continenturf artis insestima- 

Grsecorum dogmata doctrinam feccris esse Romanam. bilis virtus, ciuse dum se dicit ludere, naturse prxvcdet 

Didicisti enim cqua profunditate cum suis partibus spe- 

culativa cogiteiur, qua ratione activa cum sua divisione 

discatur, deducens ad Romuleos senatores, Quidquid 

Cecropidse mundo fecerant singidare. Translationibus 

enim tuis Fythagoras musicus, Ptolemseus astronomus 

leguntur Itali. Nicomachus arithmeticus, geometricus 

Euclides audiuntur Ausonii. Plato theologus, Aristoteles 

logicus, quirinali voce disceptant. Mechanicum 

etiam Archimedem LatialemSicutisreddidisti, etcjuas- 

cunque vel disciplinas vel artes fecunda Grascia per singulos 

viros edidit, te uno auctore, patrio sermone Roma 

suscepit. Quos tanta verboram luculentia reddidisti 

claros, tanta linguse proprietate conspicuos, utpotuis- 

A senl ct illi opus tuum prseferre, si utramque plenius 

didicissent. Tu artem prsedictam ex disciplinis nobilibus 

natam per quadrifarias niathesis januas introisti. Tu 

illam in naturse penetralibus considentem auctorum 

libris invitantibus , cordis lumine cjgnovisti. Cui ardua 

nosse usus, miracula monstrare propositum est. Molitur 

ostendere, quod obstupescant liomines se invenisse, miropue 

modo naturis conversis facti detrahit fidem, cum 

ostentet et ocidis visionem. Facit aquas ex imo surgentes 

prsecipites cadere, ignem, ponderibus currere, organa 

extraneis vocibus insonare, et peregrini flatibus ccda- 

mos complet, ut in anima possint arte cantare. Videmus 

per eam defensiones jam nutantium civitatum subito 

tali firmitaie consurgere, ut machinamentorum auxiiiis 

superior reddatur, qui desperatus viribus invenitur. 

Madentes fabricse in aqua marinasiccantur. Dura cum 

fuerint, ingeniosa dispositionc solvuntur. Metcdla mu- 

giunt. Diomedes in sere gravius buccinaiur, seneus an- 

guis insibilat, aves simulate fritinniunt, et quse vocem 

propriam nesciunt habere, dulcedinem probantur emit- 

tere caiitilense. Parva de illa referimus, cui coilum imi- 

tari fas est. Haec fecit secundum solem in Archimedis 

sphsera decurrere. Hsec alterum zodiacum circulum 

humano consilio fabricavit. Hsec lunam defectu suo reparabilem 

artis iltuminatione monstravit, parvamque 

machinam gravidam mundo, cmlum gestabile, compendium 

rerum, speculum naturse ad speciem setheris indeprehensibili 

mobilitate volutavit. Sic astra, quorum 

licet cursum scicmus, fallentibus tamen oculis prodire 

Q non cermmus. Stans quidam in illis transitus est, et 

quam velociter currere vera ratione cognoscis, se ynovere 

non respicis. Quale est hoc homini, etiam facere, quod 

vel intellexisse potest esse mirabile ? Quare cum vos 

ornet talium rerum prsedicanda notitia, horologia nobis 

publicis expensis sine vestro dispendio destinate. Primum 

sit, ubi stylus diei index per umbram exiguam 

horas consuevit ostendere : radius itaque immobilis et 

parvus peragens, quod miranda solis magnitudo discur- 

rit, et fugam solis aequiparat, quod motum semper 

ignorat.Jnviderent tcdibus si astra sentirent, et meatum 

suum fortasse deflecterent, ne tali ludibrio subja- 

cerent. Ubi est illud horarum de lumine venientium 

singulare miraculum, si has et umbra demonstrat ? Ubi 

secreta vidgare. Secundum sit, ubi prxter solis radios 

hora dignoscitur, noctes in purtes dividens : ciuod ut 

nihil deberet astris, rationem cceli ad aquarum potius 

fluenta convertit : quorum motibus ostendit, quod ccelo 

volvitur, et audaci prsesumptione concepta ars elemen- 

tis confert, quod originis conditio denegavit. Universa 

disciplinss, cunctus prudentium labor, naturse potentiam, 

ut tantum possint nosse, perquirunt. Mechanema 

solmn est, quod illa ex contrariis appetit imilari, et (si 

fas est dicere) in quibusdam etiam nititur velle superare. 

Hgso enim fecisse dignoscitur Dsedalum volare, hsec 

ferreum cupidinem in Kanse templo sine alicjua illiga- 

tione pendere. Hsec hodie facit muta cantare, insensata

883 APPEiNDIX AD LIBROS DE CONSOLATiONE PHILOSOPHI^. 

mvere, immobUia moveri. Mechanicus {si fas est dicere) A 

pene aocius est naturse, occulta reserans, manifesta 

convertcns, miraculis ludens, ita pulchre similans, ut 

quod compositum non ambigitur, veritas sostimetur. Et 

ciuia te .studiosius legisse cognovimus, pr^dicta 7iobis 

horologia ocius transmittere maturabis, ut te notum in 

illa mundi parte facias, cjuo aliter pervenire non pole- 

ras. Agnoscant per te exterx gentes, tales nos habere 

nobiles, quales leguntur auctores. Quoties non sunt 

credituri, quse viderinf? Quoties hanc veritatem lusoria 

somniapuiabunt ? et quando fuerint ab stupore conversi, 

non audebunt se lequales nobis clicere, apud quos scient 

sapientes talia cogitasse. Fo/e.» - 

IIL Operis tilulus. 

Titulus operis hic in plerisque exemplaribus habetur : B 

Anitii Manlii Severini Boetii viri clarissimi et illustris, 

e consulum ordine, de Consolatione philosophix libri 

quinque. Anitius Manlius Torquatus et Severinus nomina 

sunt ex familia generequeBoetii desumpta. Quandoquidem 

Anitiorum genus nobilissimum fuisse Bomw, 

et divus Hieronymus in epistola ad Demetriadem testi- 

ficatur his verbis : Scilicet nunc mihi Proborum et Oli- 

biorum clara repelenda sunt nomina, et illustris , Anitii 

sanguinis gcnus, in quo aut nullus aut rarus erit, qui 

non meruerit considatum. Et Prudentiuspoeta in libro 

adversus Symmachum secundo, hunc in modum ce- 

cinit ; 

Fertur enim ante cdios generosus Anitius JJrbis 

lllustrasse caput : sic se Bomainclyta jactat. 

Videtur mihi hssc Anitiorum familia cx Manlia gente 

duxisse originem, cnjus auctor fuit Manlius Capitoli- 

nus. Torquati autem cognomen ex Titi Manlii virtute 

accessit, qui Sulpitio dictatore tribunus militum Gallum 

provocatorem occidit, torquem ei detractum cervici suse 

indidit. Ab eodem propagatum est in posteros Severini 

cognomenlum. Fuit enim tam severus, ut bello Latino 

consul filium suum quod contra patris imperium pugnasset, 

licet hostis victorem, securi percusserit. Unde 

Virgilius : 

scBvumque securi 

Aspice Torcjuatum. 

Porro peculiarem et prope genuinam hujus gentis fuisse 

sevcritatem, ostenclit Cicero in i de Finibus libro. 

Proinde ridiculum est quod iadocti aiunt Boetium eo 

dictum Severinum, cjuod Theodorico regi se opposuerit. 

Midto autem magis illud quod Boetium tradunt a ve- 

scenda boum earne fuisse agîominatum, cum eruditiores 

a nomine prisci cujusdam philosophi quod est Boetius, 

censeant Boetium fuisse appellcUum. Qaod si ita est per 

\h. aspiratum hoc nomen scribendum est. Interpretatur 

autem So-riB6q, fautor, adjutor, auxiliator. Cseterum 

quod hoc opus de Consolatione philosophise inscribitur, 

sciendum est formas ssepe fingi ab iltustribus auctoribus 

ct personarum fieri descriptionem : c[uare Griecis TTpouoy- 

TToypv.fiv. dicitur. Quemadmodum Prodicus sophisla vir- 

tutem ac volup latem apud Ilerculem inter se decertantes 

facit, ut auctor est Xenophon. Et mortem ac vilam, 

teste Fabio, contendentes in satyra tradit Ennius. 

IV. Styli qualitas. 

Jamut styli qualitas innotescctt, Boetius in his libris, 

tum versibus utitur, tum oratione soluta, ut jucunda 

vicissiiudine lectoris tsedium levetur. Fecerunt hoc ante 

Boetium cum alii, tum prseclare Petronius Arbiter, et 

Martianus Capella. Belle autem prius utitur carmine 

quam prosa : quod {auctore Strabone) primum anle 

omnia apparatio ipsa poetica processit in medium, et 

approbata comptacuit. Deincle metrum solverunt 

CadTnus, Pherecydes et Hecatseus. Huc accedit, cjuod 

Boetius animo nimiumperturbatus, Elegis fortunx mu- 

tationem deplorans, et animi sui patefaoiens segritudi- 

nem, peropportunwnphilosophix in soluta oratione ad 

consolationem inducendse locum parat. Sciendum ora- 

tionis duas esse species, metricam et solutam. Metrorum 

quidem variis generibus in hoc opere usus est, c/use loco 

suo reddentur. Soluta autem oratio prosa dicitur, quod 

sit recta, et non certo numero refllexa. Nam prosum 

veteres reclum dixcrunt. Fabius : Facilius versus ediscimus, 

ciuam prosam orationem. Sunt qui prosam 

dictam velint, [eo quod sit profusa, vel quod spatiosius 

prodeat et excurrat, nullo sibi termino prxfinito. Stylus 

esl mediocris, et philosophicus magis quam oratorius, 

non fucatus quidem aut phaleralus, sed qui veritatis 

inquisitori nequaquam improbetur. 

V. Scribentis intentio. 

Stylo hujus operis indicato, ntmc auctoris intentionem 

et, ut Grseci dicunt, tjv-o-nov videamus. Quemadmodum 

M. T. Cicero per bellicos tumultus a senatu 

C forensibusque negotiis f>emotus, iotum se ad philosophise 

studia, librorumque {quibus juvaret posteros) scriptionem 

contulit ; ita et Boetius exul ac in carcerem con- 

jectus, cum bene consukndo et agendo prodesse homini- 

bus nequint, ut et ipse res adversas sequiori animo ferret, 

et detecta fortunx inconstantia, summoque bono pate- 

facto posleritati consuleret, philosophia consolatrice 

advocata, divinum hoc opus i7i dialogi morem compo- 

suit. 

VI. Librorum numerus. 

Est autem id in quinque volumma ad Ciceronis, qui 

libros quinque de Finibus bonorum et malorum, totidem 

Tusculanarum disputationum, non admodum dis- 

simili argumento composuit {ni fallor) imitationem 

distributim. Quorum primo Boetius Pliilosophise la- 

mentalionis et xgritadinis suse caiisas exponit. In se- 

cundo, Philosophia Boetio leviora qusedam fomenta 

prudenter applicat, eumque molliter consolatur, docens 

fortunx bona non esse in bonis nostris numeranda. 

Tertius tiber acriora continet remedia, falsxque felici- 

tatis specie rejecta, veram beatitudinem ostendit. 

Quarti disputatio hxc est, omnes malos infelices et 

impotentes esse, bonos vero contra felices, votorumque 

omniurn suorum compotes. Quinto denique disserit acu- 

tissime de casu, liberoque hominis arbitrio ac providen- 

tia divina. 

VII. Qu£e sit operis utilitas. 

Porro qux sit horum voluminum utililas, ex his ([ux 

jam dictasunt faoile perspici posse nemini dubium est, 

cum ea non possintjion esse longe utitissima, ex quibus

: 

MURMELrJI ET AGRICOL/E COMMENTAIIIA. 886 

discamus. vera bona discemere a falsis, ei cointemplis A ram. Diducitur et philosophia in contemplativam et 

fallacissimx fortunm donis, ad soiidam perpetuamque 

beatitudinem bene honcsteque vivendo pcroenire. 

A'III. Ad qiiam pliilosopluEe partem lioc opus 

referutiir. 

Reliquum cst, ut ad quam philosophim partem hoc 

opits pertineai, dicamus. Phiiosophia irifariam a ple- 

risque dividitur, in moraiem, naturalem, rationcdem. 

Prima componit animum, secunda rerum naturam 

scrutatur, tertia proprietates vtrborum exigit etstructu- 

activam, quarum /lasc quidem in virtutum actionibus 

vcrsatur, illa vera in contemplatione veritatis. IIoc ita- 

que {ni fattor) opus polissimum ad activam moralem- 

que philosopihiamrefertm'. Nam in eo maxime versatur, 

ut animum hominis perturbationibus repurgatum, vir- 

tutibusque cxcultum ad summi boni contemplationcm 

perclucat. In postremo autem lihro sublimius cxsurgit 

disputatio, et metapliysicen theologiamque quodammodo 

attingit. Sed hxc hactenus : nunc aspirante Spiritu 

sancto primi carminis enarrationem auspicemur. 

JOAWMIS MURMELLII ET HOBOLPHI AGRIGOL^ 

IN LIBROS DE GONSOLATIONE PHILOSOPIII/E 

* GOMMENTARIA 

IM METRUMPRIMUM. 

Exposilurus hoc primo volumine Boetius lamen- 

tabiliter a?gritudinis sua^. causas opportune in ele- 

giacos versus erumpit, quibus ilelus potissimum 

luctiisque exprimitur : unde et nomen eis inditum 

rhzyoi namque luctus interpretatur. Uude mos ino- 

levit, ut epitaphia et najnias fere id genus versibus 

componantur. Vetustissimi sana; nihil aliud nisi la- 

mentationes suas elegis effuderunt. Procedente dein 

tempore, versu eo res alia^ quoque scribi coiptajsuut. 

Unde Horatius 

Versibus irupariter junctis qucErimoQia primum, 

Post etiam inclusa est voti senleutia compos. 

Et Terentianus: 

Hos elegos dixere, solet quod clausula talis 

Tiiblibus (ut tradunt) aptior esse niotiis. 

De eorum aulem inventione Horatius hKC ait 

Quis tamen exiguos elegos emiserit auctor. 

Grammatici certant, et adhuc sub judice lis est. 

Terentianus quuque : 

Pentametrum dubitaut, quis primus tiaxerit auctor: 

Quidam non dubitant dicere Callinoum. 

Pentaraeter hesametro ita adnectitur, ut vix separatum 

invenias. Apud unum equidem (quod memi- 

nerim) Martianum Capellam libro nono oarmen ex 

meris pentdmetris legi. Boetius autem noster in hu- 

jtisoperis tertio pputametrum senario iambico subje- 

cit. Hcec de carminis geuere : jam quid eo sibi velit 

nai^rcmus. Dejeotus ex amplissima opum digiiitatum- 

que conditione Boetius, animo nimium perturbato 

fortuna3 mutalionem lamentabundus, et gravissimum 

inde conceptum dolorem exponit, ajgre ferens vitam 

rebus prospere succedentibus pene amissam : nuno 

adversis, cum mors prajoptetur, in miseriarum doloromque 

incremeuta prolongari. 

Carmina] Lyricas odas, et la'tit.ice versus. Non 

euim simpliciter pro quibuslibet accipienda, sed pru 

lyicis hilarique animo compositis, queniadmodum 

Horalius quatuor libros oarminum soripsit. 

' Tn his commeutariis,qua2 uomine carebunt noverit 

: 

JJBER PRIMUS. 

B Florente] Vigente per fortunatnm otium, et mentis 

tranquillitatem. 

Peregi] Composui, perfeci. 

Fleljilis] Dolens, luctuosus. Ovidius in v Tristium : 

Flebilis ut nosler status est, ita Hebile camien, 

MateriB scripto couvenieute suae, 

Integer et lcetus Iceta et juveuilia lusi 

Illa tameu uunc me composuisse piget. 

Est et llebilis, dignus qui fleatur. Horatius iu Odis 

iVluUis ille bonis flebilis occidit, 

NuUi flebilior quam tibi, Virgili. 

Mcastos modos] Tristes et elegiacos versus. 

rn^rejlnchoare. 

Ecce] Ubicunque ponitur ecce, necessario sequi- 

tur aliquid, quod vel metum afferat, vel admiratio- 

nem : 

propi-iuraque Ciceronis hoc est in rebus im- 

B provisis, quod accurate Virgilius et legit et transtulit. 

Auctor Asconins. Bene igitur et nunc eo adverbio 

utitur Boetius, repentinam mirabileraque cum fortu- 

naj, tum studiorum mutationem signiflcans. 

Lacerls] Perturbatae, luctuosw, et quasi ob animi 

doloreni» laceratis vestibus. iNam poetaj Musas tanquam 

feniiuas sibi assistentes iuducunt. 

Dictant] Suggerunt, et ut excipiam scribamque, 

dicunt. Ovidiana Sappho : 

At mihi Pegasides blandissimii carmina dictant. 

Dictare est id dioere, quod alius excipieus notet 

Hieron. : Non enim eodem lepore dictamus, quo scribimus. 

Significat et suggerere. Fahiiis : Nobis autem 

et tulissimura est auctores plnres sequi, et ita vide- 

tur rario dictare. 

CamrBiia}] Musse. 

Veris] Non simulatis, sed ex animi dolore prove- 

nientibus. 

Riyaiit] Madefaciunt. Seueca in Octavia : 

Bigat et mcestis fletibus ora. 

Virgilius in sexto : 

Sic uiemoran.s, largo fletu simul ora rigabat. 

Idein iu nono : 

Et vultum lacrymis atque ora rigabat. 

lector Juauui Murmellio esse tribiieuda. 

; 

:

Has] Camfflnas. 

APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONl PHILOSOPHI/n;. 

Saltem] Quasi dicat, Tametsi csetera me deserue- 

rint, iVlusM tamen nullo terrore a me abstralii potue- 

runt. Sic Ovid. in iv Tristium : 

Me quoque Musa levat Ponti loca jussa petenlem. 

Solacomes uoslra! perstitit illa fiigae. 

Sola nec insidias inler, nec militis ensem, 

Nec. mare, nec ventos, Barbariamque timet. 

Subditque non multo post 

Jure deas igitur veueror mala nostra levantes, 

Sollicitas comites ex Helioone tugte, 

Et partium pelago, parlium vestigia terrcB, 

Vel rate dignatas, vel pede nostra sequi. 

: 

Gloria] Repetatur nominativus pluralis Camcenffi, 

ut sit appositio, Camcense gloria felicis et viridis ju- 

venta3 olim, Solaniur nunc mea fata moesti senis : 

lioc est, MuscG quEe, mihi olim non mediocri et ornamento 

et decori faerunt, pariter tum juventa, tum 

lajtis fortunaj suceessibus florenti, nunc rebus adversis 

perlurbato, afflicto, et ante legitimum tempus 

dolore consenescenti, consolationem afferunt. JI. 

Tullius in oratione pro Arcbia : « Nam ceeterEe, inquit, 

res neque temporum sunt, neque aBtatum om- 

nium, neque locorum. Hffic studia adolescentiam 

agunt, senectulem oblectant, secundas res ornant, 

adversis perfugiunt a'e solatium prEebent, delectant 

domi, non impediunt foris pernoctant nobiscum, 

peregrinantur, rusticantur. » 

Mea fata mmsti senis] Laurentio Vallensi, qui unus 

omnium de Latina lingua multo meritus est optime, 

ba^c Boetii locutio vix tolerabilis videtur, eo quod 

partioipium desit : quod tamen meo judicio|haud 

difficulter subauditur, pata facti, ut sit sensus. Musai 

solantur nunc mea fata, qui ob fortuna; iniquitatem 

factus sum mcestus senex. Et boc est quod subjicit. 

Inopina'] Id est, inopinata senectus, et [quce clan- 

culum mihi opinione citius obrepsit. 

Venit properata] Hoc est, propere et festinantcr in- 

ducta. 

Malis] Hoc est, ob mala et fortunffi adversitates. 

Est enim septimi casus. Apud Erasmum singulare 

nostri sroculi decus, provcrbium est, Mala senium 

accelerant, desumptum ex illo Homerico : 

Quippe repente homines curisque malisque senescunt, 

Ovidius in primo de Ponto : 

Me quoque debiiitat series immensa laborum, 

Ante meum tempus cogor et esse senex. 

Mtatem suam] Senectutem. Ut enim juventa laiti- 

ticB, sic doloris aestas est senectus. 

Intcmpestivi] Ante justum teuipus nati. 

yertice] Per verticem, in capite. 

Cani] Capilli cani. Valerius Maxim. lib. ii ; Puber- 

tas canis suum bonorem reddebat. 

Effecto] Viribus exhausto, et ob animi dolorem de- 

bilitato. 

Mors hominum felix] Ut animi 'perturbati bomo, 

tolus ex fortuna pendet, citra cujus successum niortem 

magis quam vitam optat. 

Mors hominum felin] Subaudi est. Felioes, inquit, 

sunt homines quibus cum fortuna permanet et vita, 

illaque recedente, pariter flnitur. Antistlienes ille 

A Cynicus rogatus quidnam apud bomines esset beatius 

: Felieem, inquit, mori. 

Dulcibus] Fortunatis. 

Insei'it] Immittit, iugerit. 

Mxstis] Ab hominibus moestis, id est tristibus. 

Maximinianus non omnino contemnendus poeta : 

quam dura premit miseros conditio vitce. 

Nec mors humano suljjacet imperio. 

Dulce mori miseris, at mors optata reccdit, 

At cum tristis erit, ptaecipitata venit. 

Obiter liis in versibus notanda secunda, dictionis 

conditio, syllaba, quse licenter producta est. Miror 

autem sciolos quosdam Gallo poetfe Virgilii amico 

elegias, qua? Maximiniani sunt, ob leviculam suspi- 

cionem tribuere. Verum de hoc alias latius. 

Heu heu quam ffurda] Heu dolentis est interjectio, 

sicut probatissimi grammatici docent. Eheu Latina 

dictio non est : quod sola partium orationis inter- 

jeotio nunquam oomponitur, sed gemiuatione facta 

dicendum, beu beu. Tibullus : 

Heu heu divitibus video, gaudere puella. 

Idem : 

Ferreus est, heu heu, quisquis in urbe manet. 

Invenitur et beheu, teste Perotto. Potest si versussio 

recte legi : Heu quam surda. Servius in secundo 

^neidos commentario : Heu modo est una syllaba, 

sed interdum propter metrum dua? tiunt, ut est, 

Heu quam pingui macer est mihi taurus in arvo. 

Avertitur] Sp ernit, aversatur mors a miseris invocata. 

Et flentes oculos] Ordina sic, Et steva mors negat, 

„ boc est, non permittit, miseros subaudi, claudere 

tlentes oculos. Ant hunc in modura, Sseva mors ne- 

gat flentes, boo est, bomines ob hujus vitae oalami- 

tatem lacrymantes, claudere oculos, id est mori. 

Alludit autem ad veterum morem,quo propinquiores 

mortuorum ooulosclaudere solebaat. In libro Tobise, 

capite ultimo, bcec soripta sunt : Post obitum matris 

sute Tobias abscessit e.x Ninive cum uxore sua, et 

liliis, et iiliorum filiis, et reversus est ad socerossuos, 

invenitque eos incolumes in senectute bona: et curam 

eorum gessit, et ipse clausit oculos eorum, et omnem 

bffireditatem domus Raguelis ipse percepit. Valerius 

Maximus de muliere Assana : Filiarum manus ad 

supremum opprimendorum oculorum ofticium advo- 

cavit. Silius Italicus in nono : 

" Atque in fine laborum 

Hac coudas oculos dextra precor. 

Ovidius in tertio de Tristibus : 

Ncc maudata dabo, nec cum clamore supremo 

Labentes oculos condet amica manus. 

Leiiz6!(sJ Mutabilibus, fluxis, oaduois. 

Malefida] Infida, inconstans. 

Faveret] Deest mibi. 

Nam levihus honis] Septimus casus est. 

Pcne caput tristis] Id est, pene mortuus eram. 

Nuhila] Obsoura et adversa. Sic Ovidius 

Tempora si fuerint nubila, solus eris. 

snbaudiendum mihi. 

Ingratas] Injucundas : 

Impia vita] Crudelis in me miserum mori cupien- 

tem. Publius Mimographus : 

vita misei*» longa, felicibus brevis. 

:

889 MURMELLIl ET AGRICOLyE COMMENTARIA. 890 

Seneca iii Herciile OEtheo ; 

Idem in eodem ; 

Par ille superis, cui pariter dies 

Et fortuna fuit, mortis haljet vices, 

Lente cum trahitur vita gementihus. 

Felices sequeris mors, miseros fiigis. 

Quid me felicem] His versibus ostendit non esse 

felicem appellandum eum cnjus conditionem fortuna 

mutare potest. Vera namque felicitas finem non 

habet. 

Quid] Propter quid, ad quid, cur. Conver'it au- 

tem cum quadam animi indignatione sermonem ad 

amicos. 

A Philosophia! ignei sunt oculi, et supra communeni 

mortalium valentiim perspicaces ; quia sapientiw 

studiurii intellectusoculis iutima qua^que penetrat, et 

res vulgoprorsus ignotas latentium causiruoi inves- 

tigatione perscrutatur. 

Colore vivido] Naturali et sanitatem roburque prEE- 

ferenti. Philosophia enim cum sit optime constituta, 

vividi nimirum coloris esse dicitur, et egregia; pul- 

chritudinis. 

Incxhatisti] lufiiiiti, n\inquam deiicientis. 

ôi] iEtatis. 

Plena] Abundans. 

Nostrse xtatis] Sfficuli nostri ; quamvis (inquit) 

JactasUs] Insolenter et cum quadam superbaosten- 

philosophia ita esset annosa, ut multo ante nostram 

tationc praidicastis. 

ffitatem floruisse crederetur, erat tamen vigoris inex- 

Qui cecidit] Verissima hsc est sententia, et e.x eo f ^jausti, minimeque consumpti. Sapientia enim nunquod 

contrarium est, facile sic ostenditur Qui sta 

quam senescit, nunquam vim suam amittit. Et quo 

bili gradu est, is cadere non polest. 

plura ejus studio consecutus fueris, eo plura super- 

IN PROSAM PRIMAM. 

esse cognosccnda deprehendes. Priscis profecto saj- 

Hac prosa tanquam prooemio totius operis argumentum 

aperit, sane quam pulchra descriptione philosophiam 

inducens sibi apparuisse, tametsi ob animi 

perturbationes minus notam, ejectisque levioribus 

musis, ajgrum ejus animum suis gravioribusque curandum 

ac sanandum sMscepisse. Sciendum autem 

est hoc opus dialogo compositum inter philosophiam 

per quam recta ratio accipitur, et Boetium, hominem 

fortunaj adversitatibus aftlictum, variisque per- 

turbationibns obnosium. Dialogus est(ut Laertio pla- 

culis apud Hebrceos, jEgyptios, Grajcos, Latinos, 

aliasque gentes philosophi exstiterunt, aliisque suc- 

cesserunt alii, neque vim philosophiaj potuerunt unquam 

exhaurire, nec ad finem discendi pervenire. 

Hieronymus ad Nepotianum : AmplL.-.f^tur me modo 

sapientia, et Abisag nostra, quaj nunqiiam senescit, 

in meo requiescal sinu (I// Reg. i). ImpoUuta est, 

virginitatisque perpetua;', et quee in similitudinem 

Mariai cum quotidie generet, semperque parturiat, 

incorrupta est. 

cet) ex interrogatione et responsione compositus de C Statura discretionis ambigux] Mulier (inquit) quae 

ea re, quae vel phiiosophiam, vel reipublicae partes at- 

tiugat, cum decenti et congrua e.'ipressione personarum 

quse assumuntur, accurataque compositione 

verborum. 

Hxc] Elegis jam descripta. 

Tacitus] Tacens. 

Reputarem] Meditarer. 

Lacrymabilem] Ad lacrymandum aptam. 

Officio styli] Scriptione, litterarum exaratione. 

Desiynarem] Describerem. 

Supra verticem] Supra caput. 

Mulier] Apte philosophia mulier inducitur, cum 

sit generis feminini, et forma; nomen ; quemadmodum 

virtus et voluptas a Prodico sophista mulieres 

linguntur, non viri. Mulier tam virgo quam nupta 

dicitur, auctore Servio in ix Êneidos commentario, 

cujus hcGC sunt verba : Usus obtinuit, ut innuptas, 

virgines ; nuptas, mulieres vocemus. Nam apud majores 

indiscrete virgo dicebatur et mulier. Utrumque 

enim sexum tantum signiiicabat. 

B.everendi] Venerabilis. Quidquid enim sapientia 

praeditum est, imprimis est reverentia et honore dignum. 

A7'dentibus] Ignea vi piKditis, ot penetrabilibus. 

Valentiam] Facultatem. Valentia est potestas, robur, 

vires. Titinnius ; Sapientia gubernator navem 

torquet, non valeutia. 

Perspicacibus] Acutis. Perspicax, qui visus acumins 

res perspicere, perfccteque inspicere potest. 

mihi apparuit, erat statura discretionis ambiguEe, 

hoc est, eam staturam pra;ferebat, quam nemo facile 

certa discretione cognosceret. Cujus rei hanc subji- 

citcausam; Nam nunc quidem ad communem sese 

hominum mensuram cohibebat, id est aliquando 

non excedebat communem hominum staturam. Hoc 

autem dicitur ob eas philosophiae partes in quibus 

de iis rebus agitur, quarum capax est humanum ingenium, 

et quas intellectus hominum cerlis rationi- 

bus assequi potest. Cujusmodi sunt tres philocophiaj 

rationalis partes, grammatica, dialectica, rhetorica, 

et mathematica3 disciplinse praeter astronomiam, 

item physica majori ex parte, et tota moralis philo- 

sophia. 

Nunc vero pulsare cwium summi verticis cacumine 

videbatur] Hoc dictum videtur ob astronomiam, et 

eam physices partem, in qua de coilo et mundo 

agitur. 

Qus: cum caput altius extulisset] His verbis signi- 

ficat primam philosophiam, cujus speculatio versatur 

circa res divinas et causas altissimas, quarum non 

facile capax est mortalium intellectus, dicente philosopho 

: Nam ut vespertilionum oculi sese habent 

ad lucem diei sic et nostra; animoe mens ad ea sese 

habet, quai manifestissima omnium sunt natura. 

Respicientium] Visum retrorsum llectentium. 

Vestes erant tenuissimis filis] Per vestes accipe 

divinarum humanarumque rerum tractatus, disputa- 

tionesque ac preecepta philosophorum. Per tenuis-

891 APPENDIX AD LIBROS DE COINSOLATIONE PHILOSOPHIiE 

sima fila, voces simplices et argnmentationuai ele- 

raenta. Per subtile artificium, solertem disserendi 

artem, quse dialeetice nuncupatur. Per indissolubilem 

materiam, intellige verarum propositionum, 

assumptionum, concliisionumque congruitatem, quibus 

philosophica:! disputationes coliserent. Haec enim 

niateria indissolubilis est. Nam si dissolveris, et dis- 

putationis, in utramque partem facla;. particulam ar- 

ripueris, falsum fortasse pro vero credideris affirmaverisque. 

Quod cum aliis permuttis accidit, tum 

imprirais Aristippo, qui cum audivisset Socralis su- 

per corporis voluptate disputationem, relictis veris, 

apprehendit falsa : hoc est, ea argumenta, quae vo- 

luptatem corporis esse summum bonum ostendere 

videbantur. 

Uti 2ôst eadem iirddente cognovi\ Parenthesis est. 

Vti\ Quemadmodum. 

PosiJ Postea. 

Eadem] Pbilosophia. 

Prodcnte] ludicante. Hoc videbitur in bujus libri 

prosatertia. 

Suis manibus] Cogitationibus et elocutionibus phi- 

losopbicis. Manus philosophise sunt rerum divinarum 

et humanarum meditationes, ac elocutiones, quibus 

philosophise veslis contexitur, hoc est, disputatio, 

fals-ireprobans, etapprobans vera, componitur. 

Quarum] Vestium. 

Speciem] Formam. 

Yeluti fumosas imagines solet] Parenthesis est. 

tisper sat est? 

facit no- C Torvus] Terribilibus. 

Fumosas] Fumo obductas. Seneca : Non 

bili'm, atrium plenum fumosis imaginibus. 

Solet] Subaudi caligo neglectse vetustatis obdu- 

cere. 

Caligo] Obsouritas. 

Obduxerat] Obtexerat. His verbis signiflcatur phi- 

losnphiaB studium diu neglectum jacuisse in tene- 

bris. 

J/a?-ion]Vestium. 

In extremo maigine] In ima extremitate. 

11] Per hoc accipitur nrjv.y.nv.h, id est activa phi- 

losuphia. 

In supremo] Subaudi margine. 

0j Per hoc signitioatur Bzapriziv.h, id est contem- 

plativa. Sunt enini du33 philosophiai partes, contem- 

plativa, et activa : quod homo ad duas potissimm. 

res natus est, puta ad agendum et contemplandum 

Aristoteles secundo libro prima3 philosophiaj : Nam 

linis quidem contemplativa: veritasest, activae autem 

opus. 

Inter utrasque litteas] W et 0. 

Insigniti] Notati. 

Quibtts] Gradibus.. 

Ab inferiore] Elemento TI 

A-d superius elementum] & Es Platonica disciplina 

hoe sumptura est, ut centum alia Boetii. Platonici 

enim docent tribus gradibus animum hominis pervenire 

ad divinum intellectum ; virtulibus primo 

civilibus, secundo purgatoriis, tertio animi jam pur- 

gati. 

: . 

892 

A Eamdem tamen vestem] Disputationem pbilosophicam 

integra veritate oohfereutem. 

Violentorum quorumdam] Epicureorum et Stoicorum, 

qui (ut in tertia hujus libri prosa dicetur) post 

Soeratis mortera philosophiEe vim intulerunt et cum 

totam comprehendere non potuissent, dilacerata ejus 

veste, particulas quas q-.iisque potuit, abstulerunt. 

Lactantius in libro de divino praemio, japite septimo 

docet, quare philosophi nequiverint comprehendere 

veritatem integre, quam tamen particulatim com- 

prehenderunt. 

Libellos] Per hos coutemplationem significat, quos 

recte in dextra collocat, quod philosophia contem- 

plativa bjnge prajstantior est activa, ut docet Aris- 

rj toteles iu secundo libro prini» Philosophim. 

Sceptrum] Per hoc accipe reipublicae administra- 

tionem et politicam gubernationem. 

Ubil Postquam. 

Dictantes] Suggerentes. 

Paulisper[ Parvo tempore, Non enim decuit philosophiam 

diu ira commoveri, dicente Horatio: 

Ira furor brevis estj animumrege. 

Paulisper] Parumper, tantisper, quantisper, et ali- 

quantisper composita? figurae sunt, ut ait Priscianus, 

et temporis mensuram significant. Exponunturautem 

sic : Paulisper, per paululum temporis. Tantisper, per 

tantum teraporis. Pomponius in Dotata : Possum 

exorare te, ut decedas a me paulisper modo, quan- 

Liiminibus] Oculis, Ovidius 

Jam morior, cara lumiua conde manu. 

llas scenicas meretriculas] Musas poeticas, in scenis 

et theatris lucri gratia prostare solitas. Scena ex usu 

Grfecenam- 

magis quam ratione diphthongiim habet : 

que (Ty.rrjh tentorium, frau;;, tabernaculum interpretatur. 

Accipitur pro ea parte theatri quas ab uno 

ejus cornu ad alterum ducebatur in hemicycli formam. 

In qua binis pluribusve contignationibus con- 

strata, fabulas poeticas histriones recitabant. Hinc 

iit scenicus, a, um. Unde nunc musas philosophia sce- 

nicas, meretriculas, ignominiose vocat. Dedit auteni 

hic locus plerisque minus eruditis insectandi poetas 

ansam , non animadvertentibus diio esse eorura ge- 

nera, quorum alterum quidem jure philosophia ex- 

plodit et eliminat, alteruui vero libens amplectitur 

suumque agnoscit. Est enini illud leve, grseculum, 

meris nugis refertum, et tantum ad aurium spectans 

voluptatem. Quod genus vulgares sunt versiflcatores- 

animi perturbationibus succumbentes, amatoria im- 

pudicaque carmina meditantes : quorum ut vita, sic 

et versus a philosophia sunt alieni, et (ut recte Flac- 

cus ait) inopes rerum nugasque caooras. De hujusmodipoetica 

dixit Cato in carmine de Moribus : Poe- 

tica; artis bouos non erat, si quis in ea re studebal., 

aut sese ad convivia applicabalj Grassator vocabatur. 

Et divus Hieronymus de fllio prodigo ad Damasum 

scribens : Dajmonum, iuquit, cibus est carmina 

poetarum, ssecula.ris sapientia, rhetoricorum pompa

893 WURMELLU ET AC.UICOL.li; COMMENTARIA. 804 

verborum. Hajc sua omncs suavitate delectant, et 

dum aures versibus dulci modulatioue currentibus 

cupiuut, animara quoque penetrant, ot pectoris in- 

terna devinouut. Verum ubi cum summo studio 

fuerint ac labore perlecta, nihil aliud nisi inanem 

sonuni el strepitura suis lectoribus tribuunt. Nulla 

ibi saturitas veritatis, nulla refectio justitia3 reperi- 

tur : 

studiosi earum in fameveri, et virtutum penu- 

ria perseverant. Hactenus Hieronymus. Hoc vero 

poetarum genus grave, philosopbicum, et sanctum, 

ex intimis pbilosophise secretariis bene vivendi pra3- 

cepta depromit, bomines a vitiis acriter deterrens, 

et ad virtutes diligeuter incitans : quod honore dignum 

est maximo, utsacrumet Philosophiae penitus 

amicum, quai in boc opere Euripidem et Lucanum 

familiares suos appellat. Baptista Mautuanus in epi- 

stola quadam ad Joannem Franciscum Picum : i'oemaia, 

inquit, obscena et impudica suut, Judicio meo 

inter vera poemata, quales inter probas matronas 

fornicarias meretrices. Ego enim poema verum, ei 

quod omne punctum ferre possit, esse non puto, nisi 

sit grave, castum ac sanctum : quod Iloratius innuit. 

dicens : 

Rem tibi SocraticEe poterunt ostendere cbartcB." 

Infraotuosis spinis] Translatio est ab re rustica. 

Profanum] Sacris nostris non initiatum. 

JJti vulgo solitum] Parenthesis est, 

In eo] In ea re, in detrahendo profano. 

Nostrx operx] L,abores nostri. 

llunc] Boetium. 

Eleaticis studiis] Dialecticis. Elea, urbs Grseciaj in 

A"olica regione, ubi natus est Zeno, dialectices in- 

ventor. Hinc Eleatica studia dicuntur dialectica. Atti- 

cus Platonicus in eo libro quem adversus eos scripsit, 

qui Aristotelicam habentes scientiam, Platonicam 

profiteri non audent. Zeno autem et omnes Eleatica 

disciplina logicee solummodo studuerunt. 

Academicis] Platonicis. Academia loous Cuit nemo- 

rosus, ab Athenis niille passibus distans, Platonis 

gymnasio nobilis. Hinc Academici dicti, ejus sectam 

tenentes. 

Enutintum] Educatum, saginatum, excultum. Hic 

autem subinlellige, veslrie blanditice nobis detrahere 

conantur, aut simile quidpiam : et est «-ocrtoJTyvja-i; 

A Martialis eleganter Sironas vocat hilarem navigun- 

tium pojnam, et crudele gaudium. Dino Clitarchi 

pater afflrmat in India Sirenas esse voluores, mulce- 

rique earum cantu, quos stratos somno lacerant. 

Poetaa fabulantur tres Sirenes fuisse, quarum una 

voce, tibiis altera, tertia lyra concineret. Secundum 

veritatem autem meretrices fuisse creduntur, quai 

transeuntes, quoniamadegestatem deducebant, iictte, 

sunt illis inferre naufragia. 

Usque in exitium dulces] Simile hocest illis prover- 

biis. Lethale |mulsum, Melle litus giadius, et Melli- 

tum venenum : 

quas dicuntur de eo quod ita jucundum 

est, ut idem sit perniciosum. 

Meis musis] Philosophicis, gravibus et sanctis car- 

minibus. Vide, diligens lector, ut philosophia et 

suas Musas habeat. Taceant igitur scioli theologistaj, 

qui cum sint a Musis alienissimi, earum studiosos 

temerario ausu vocant hajreticos. 

Ille chorus] Musarum impudicarum, et pravos af- 

fectus escitantium. 

Dejecit vultum] Sic Maro in tertio iEneid. : 

Dejecit vultum, et demissa voce locuta est. 

humi] Terram versus. 

Mxstior] Valde moestus, aut mcestior quam antea : 

fuit enim et ab initio mcestusunde illud, 

Laoerise dictaut scribenda CamoBUce. 

Tam imperiosx] Imperiosus dicitur nimis severe 

imperans, crudus, etquasi ostentator imperii. 

Auctoritatis] Auctoritas est ex mentis bonis et 

Q corporis quasdam ^conflata dignitas, quse eflicit cum 

sua prfesentia, tum etiam oratione, ut c^teri ipsi 

reverentiam prajstent et sequantur exemplum. 

In exlrema lectuli mei parfe] Medicorum morem 

expressit eegroto assidentinm. 

IN METRUM II. 

Carmen hoc dicitur Alcmanium., dactylicum, letrametrum, 

hypercatalectum. Alcmanium, ab Alomane 

inventore, ^My.iJ.cr.ii poeta lyricus, Laconicus sive 

Messeniup, inventor amatorii carminis, scripsitlingua 

Dorica. De hoc Papinius in Silvis : 

Obsitits, et tetricis Alcman caulatus Amyclis. 

Ridiculus igitur est eorum error a quibus Alcinan 

tribus syllabis profertur. Dactylicum, a pede priucipali 

: tetrametrum, anuniero pedum : hypercatale- 

figura, vehementer iratffi philosophiffi conveniens, D ctum dicitur, quod syllaba post duos priores pedes in 

quam Cicero reticentiam, Celsus obticentiam, non- medio superest. Constat cssurasemiquinaria heroica, 

uulli interruplionem, alii prajcisionem appellant. Sic et dactylo ac spondeo. Simile estilliquodTerentianus 

apud Virgiliurn loquente irato deo : 

Quos ego... sed motos preestat componere fluctus. 

Deestpuniam, vel simiie verbum. 

Sedabite] Graviter increpans musas ejicit animi 

perturbationibus servientes. 

Sirenes] Grajce scribilur Sstp/jv. Falluntur igitiir 

qui per u scribunt. Nec a (rvpoy id est traho, sed vel 

a Tsioi vel (quod magis probant) v.no tt.c rjzipfj.q derivatur. 

De Sirenibus fabula notissiraa est, quas 

poetce tradunt suavitate cantus pellexisse navigantes 

in perniciem. Ovidius : 

Monstra maris Sirenes erant, quce voce canora 

Quaslibet admissas detinere rates. 

alfert ex versu Virgilii conciso : 

At regina gravi saucia cura. 

Ejusmodi est et apud hymnographnm : 

quam glorifioa luce coruscas. 

Indignefert Philosophia mortalium animis tantam ex 

perlurbatione, veri ignorationem accidere, ut con- 

templationis rerum ccelestium luce relicta, et hone- 

stissimarum artium meditalione posthabita, toto in 

resterrenas ferantur appetitu. 

Beu quam priecipiiimersaprofundo] Ordina huucin 

modum : Heu quam, id est quantum ; mens mersa buo 

profundo, profunditate pertur- 

est obruta, praicipiti ; 

bationum, unde non sit facile emergere. Aut sic,

895 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PUILOSOPHItE. 

Mersa, immersa ; prsecipiti profundo, id est praeceps A 

profundum. 

Quam, inqiiam hebet\ Obtusa est, et veriB sapien- 

tiae oblita. 

Et propria luce] Id est rationis usu, et gemina sibi 

veritatis speculatione relicta. 

Tendit] Id est contendit et nititur. 

Ire'] Ferri. 

In externas tenebras] In res terrenas ac corporeas 

illecebras spiritum sua contagione obtenebrantes. 

Qiioties] Quotiescunque. 

Cura} Cupiditas rerum externarum. 

Noxia] Intelligentiae nocens, eamque retardans. 

Acta] Excitata. 

Flatibus terrenis] Fortuitis casibus, et divitiarum singulae:in singulis ,-, 

septem coslis iaferioribus, ut ia 

septimo sit Saturnus, insexto Jupiter, in quinto Mars, 

illecebris. 

Crescit] Augetur. 

Inimmensum] Ultra modum, Sciendum est liominem 

interiorem, hoc est, spiritum suapte natura per 

Dei graliam ferri in rerum crelestium comtemplatio- 

nem : 

verum ex terreni corporis contagione, et tempo- 

ralium rerum appetitu, variis perturbationibus aftici, 

et ab offlcio suo retardari. Spiritus quidem proraptus, 

est, caro autem infirma {Matth. xvi). Danda igitur 

jmprimis homini est opera, ut depulsis pravarum 

aflectionum nubibus, spirituale Jlumen effulgeat, et 

appetitusjugiter, rect;e rationi subjugetur. Hoc autem 

est quod nunc philosopliia ie Boetii consolationem 

Sidera] Lumina. 

Gelidae lunse] Quae frigidis humidisque noctibus 

praeest. Sol dictus est, vel quia solus ex omnibus si- 

deribus esttantus. vel quia cum est exortus, obscuratis 

omnibus, solus apparet. Luna a lucendo nomi- 

nata est. Eadem est enim Lucina. Cicero auctor ia 

secundo de Natura deorum. 

Et mctor] Id est voti compos, habebat omnem eam 

stellam numeris comprehensam, quajcunque, hocest 

quai flexa, mota per varios orbes, quos astrologi ponunt, 

exercent vagos recursus, id est erralicos motus. 

Praeter eas stellas quaeoctavo coelo inflxEe dicua- 

tur, quaium numerus incognitus est astronomis, 

septem aliffi sunt noa in octavo coelo, ut illae, sed 

in quarto Sol, in tertio Venus, in secundo Mercurius, 

in primo Luna. Et hae stellae planeta? dicuntur, id est, 

erratiles (nam t:\v.v v.oiimi Graece erro significat : uade 

T:\a.-j-n error et TTla.vnq Klm-tjroq, planes, planeta, et 

TTAKvjjrv;;, vagus, erro), quia et cursu suo feruntur et 

contra cueli impetum contrario motuad orientem ab 

occidente volcuntur. Elinius, Historias mundi lib. se- 

cundo, cap. sesto, septem ea sidera tradit ab 'iacessu 

vocari errantia, cum errent aulla minus illis. Unde 

et Ciceronis exstant versus : 

Quce verbo et falsis Graiorum vocibus errant, 

Revera certo lapsu spalioque feruntur. 

Idem in 'secundo de Natura deorum : Maxime vero 

instituit. Prseceps compositum est, ex prae et caput. 

Proprie enim praecepsdicitur, qui ita cadit, aut deor- admirabiles sunt 

C 

motus earum quinque stellarum, 

sum mittitur, ut caput projcedat. Hinc et locus altius quae falso vocentur errantes. Nihil enim errat, quod 

dicitur prtcceps, quodinde quis facile prajcipitari po- in omni seternilateconservat progressus etregressus, 

test : et rursus id quod profundum est, praeceps di- reliquosque motus constantes et raros. Porro planecitur, 

quod in id potest quid praecipitari. Virgiliusin 

undecimo: 

tarum medius sol fertur amplissima magnitudine ac 

Pars in praecipites fossas urgente ruina, 

Volvitur. 

Et sic dictum accipe, praecipiti profundo. Item prae- 

ceps, festinus, inconsultus, temerarius. Sed de hoc 

nunc satis. 

Cura terrenis flatibus acta] Sane quam eleganti 

metaphora dictum hoc est. Cum enim cura quasi ignis 

sit, cor ureus, recte terrenis Uatibus agi incitarique 

dicitur. Nam ut ille dicit, 

NutritLir veuto, sed aqua reslinguitur ignis; 

Lenis alit flammas, grandior aura negat. 

Hic quondam cibIo liber aperto] Peculiariter super 

immutata Boetiimente graviter indignatur, et e cujusmodi 

status excellentia dejectus sit, docet. 

Hic] Boetius. 

Liber quondam] Cum nondum passionibus aaimi 

serviret. 

Saetus] Solitus. 

Ire] Ferri contemplatione iu ajthereos meatus, hoc 

est, in motus corporum ccBlestium,idque coelo aperto 

et intellectui patefacto, cernebat lumina rosei, id cst 

rubicundi aut pulchri et lucidi solis. Maro in xi : 

Ni roseus'fes305 jam gurgite Phoebus Ibero 

Tingat equos, noctemque die labente reducat. 

Visebafi lutuebatur. 

potestate, aec temporum modo terrarumque, sed siderum 

etiam ipsorura crelique rector : hic lucem re- 

bus ministrat, aufertque tenebras, hic reliqua sidera 

occultat, hic vices temporum annumque semper re- 

nascentem exusu naturae temperat, hic coelitristitiam 

discutit, atque etiam nubila humani animi serenat : 

hicsuum luraen caeteris quoque sideribus feneratur. 

Hujus annuos cursus spatiis menstruis luna consequitur, 

cujus tenuissiraum lumen facit proximus 

accessus ad solem, digressusautera longissimus quis- 

D que plenissimum. Neque solum ejus species acforma 

mutalur, tum crescendo, tum defectibus in initia 

recurrendo, sedetiam regio.quae tumest aquilonaris, 

tum australis. Saturni stella, quae taivwv a Graecisno- 

minatur, a terra abest plurimum, et triginta ferean- 

nis cursum suum conflcit. Infra autem hanc jiropius 

a terra Jovis stella fertur, quae -j dicitur, eaque 

eumdem duodecim signorum orbem annis 12 conflcit. 

Hiucautem proximum inferiorem orbem tenetnupoEt;, 

qu£e stella Martis appellatur, eaquequatuor etviginti 

mensibus, sex (ut opinatur Cicei-o) diebus minus 

eumdem lustrat orbem quam quae superiores. Infra 

hanc autem sole interposito stella Veneris est, quaj 

'Vaa-fopoi. Graece, Lucifer Latine dicitur, cura ante- 

greditur solem : cum subsequitur autem "Ea-rrcpo?,

897 JIURMELLI ET AGRICOLJ^ COMMENTARIA. 898 

Latine vesper. Ea anno curium conficit, el itiludi- A opinantur nonnuUi) a suis formis substantialibus 

nem lastrans signiferi orbis et longiturlinem neque moventur. Verum, ut alii rcctius sentire videntur, 

uaquam a sole duonim signoram intervallo longius inLeiligentia>, qui et spiritus dicuntur, coelis divinitus 

discedit, tum antecedens, tum subsequens. Hinc assistentes, eos circumagunt. Platonici Deum opinati 

Mercurii stella iunoe pro.xima. Ma ETtAgwv appellatur sunt toti mundo permistum, omnibusque ejus parti- 

a Graicis, qua3 anno fere vertente signiferum lustrat bus insitum, tantam molem circumagere, quorum 

orbem, neque a solelongius unquam unius signi inopinionem secutus poeta, cecinit 

tervallo discedit, tum antevertens, tum insequens. 

De his septem planetis eleganter Lucanus in ix Pliar- 

salise : 

Sideribus, qua3 sula fugam moderantur Olympi, 

Occiirruntque polo, diversa potentia prima 

Mundi lege data est, sol tempora dividit aani, 

Mutat uocte diem.radiisquepolentibus astra 

Ire vetat, cursusque vagos statione moratur. 

Lnna suis vicibus Tethyn terrenaque miscet. 

Frigida Saturno glacies, etzoun nivalis 

Cessit habet ventos incertaque fulmina Mavors : 

Sub Jove temperies et nunquam turbidus aer. 

Ad fecunda Venus cunctarum semiua rerum 

Possidet, immensa) Cylleuius arbiter undfe est. 

Per varios orbes] Vanos circos accipe. Saturnus 

enim, Jupiter, Mars et Venus ternos orbes habent 

cum jepicyclo, per quos ex astronomorum doctrina 

varie moventur; Mercurius autem orbes quinque et 

epicyclum. Est autem epicyclus circulus parvus per 

cujus circumferentiam defertur corpusplanetce.Orbis 

vero nomen est ambiguum, teste Macrobio. Modo 

enim circulum significat. Cicero : Erat autem his 

splendidissimo candore inter flammas elucens circu- 

lus, quem vos (ut a Graiis aocepistis) orbem lacteum 

nuncupatis. Modo sphaeram. Idem : Novem tibi orhi- 

bus, vel potius globis connesa sunt omnia. Accipitur 

et nonnunquam orbis pro regressu et conversione 

ab eodem loco, in eumdem postemensum ambitum. 

Idem : Qua3 rotundfe et globosae divinis animat» 

mentibus, circulos suos orbesque conficiunt celeritate 

mirabili. Virgilius : 

Redit agricolis iabor actus in orbem. 

Nonnunquam pro mensa ligurte orbicularis. Juve- 

nalis : 

Latos nisi sustinet orbes, 

Grande ebur. 

Quin etiam causas] Ordo est : Quin etiam solitus 

rimari causas, atque reddere varias causas naturce 

latentis. 

Unde] Hoc est, quibus de causis. 

Sonora flamina] Jd est, sonori ventorum ilatus. 

Sollicitent] Inquietent, esagitent, commoveant. 

jJSquora] /Equales et planas ante ventorum flatus 

superticies. 

Ponti] Maris. Ventus, aer est commotus et agita- 

tus, sicut flabello brevi potest approbari. Nec aliud 

ventus inlelligitur quam fluctus aeris, qui (ut Clemens 

ait) ex quibusdam montibus excelsis velut 

compressus et coangustatus ordinatione Dei cogitur, 

et exprimitur in ventos ad exercitandos fluctus, 

aestusque temperandos. Pro diversis antem partibus 

cceli, nomina diversa sortitur. 

Quis spiritus volvat] Id est circumagat. 

Orbem\ .Mundum, id cst ccelum. 

Stabilem] Perpetuo tenore, et certissima optimi 

ordinis observatione constantem. Orbes coelestes (ut 

D 

Principio ccelum, ac terras, camposque liquentes 

Luceutetnque globum luncB, Titaniaque astra 

Spiritus inlus alit, tolosque infusa per artus 

Mens agitat molem, et magno se corpore miscet. 

Et Manliusin primo Astronomicon : 

Hoc opus immeusi coastructum corpore mundi, 

Membraque naturfe diversa condita forma 

Aeris, atque ignis, terrae, pelagique jacentis; 

VisauimiE divinaregit, sacroque meatu 

Conspirat Deus, tacita ratione gubernat, 

Et multa in cuuctas dispeusat fcedera partes, 

Altera, ut alterius ires, faciatque feratque, 

Summaque per varias maneat cognata tiguras. 

Vel cur sidus surgat ab ortu rulilo, casurum in undas 

Hesperias] Sensus : Boetius, solitus scrutari et red- 

dere causas naturales, quare stella? ôriantur in 

oriente, et in occidente occidant, juxtaque vulgi opinionem 

occiduo immergantur Oceano. Hujus autem 

reicausaest motuscircularisprimi cceli mobilis, om- 

nes stellas tam erraticas quam fixas secum corripiens 

ab ortu in occasum, et rursus ab occasu m ortum. 

In undas Hesperias] In Oceanum occidentalem. 

Ab Hespero enim hesperius occidentalis dicitur, et 

Hesperia ultima iHispauia in line ,occidentis, cum 

Hesperia simpliciter accipiatur pro Italia. 

Quis temperet placidas hoi-as vcris] Id 

temporis. 

Vt] Subintellige id. 

Ornet roseis] Purpureis floribus terram. 

Deus] Profecto id efticit solis ministerio, 

ad superiora conscenderit, ver temperat : 

ad summum coeli venerit, aestivos accendit calores : 

descendens rursus autumno, temperiem reddit. Ubi 

vero ad inferiorem redit circulum, ex glaciali com- 

page cceli rigorem nobis hiberni frigoris derelinquit. 

Pteno] Variis frugibus abundanti. 

Gravidis] Vineo liquore distentis. 

Rimari] Inquirere, scrutari. 

Effeto] Debilitato, viribus destituto. 

Lumine] Intellectu. 

Presstis colla] Habens collum depressum. 

Gravibus catenis] Rerum terrenarum cupiditatibus. 

Declivem] Pronum, humi inclinatum. 

Pondc7'e] Terrestri soUicitudine. 

Stolidam] Stolidos facientem. Sic et satyrographus 

exclamat 

: 

curvae iu terras animse 

IN PROSAM II. 

: 

t coelestium inanes. 

est verni 

qui dum 

Ubi autem 

Hac prosa Boetius refert quidnam Philosopliia, la- 

mentabili carmine Qnito, circa eum tentaverit, utque 

primum mollisermone languentem fuerit allocuta : 

deinde contracta in rugam veste, oculos ejus lacrymis 

undautes desiccarit. 

Luminibus] Oculis. 

Atqui] Sed, dictio est Boetio usitata.

899 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATTONE PHILOSOPin.'E. 900 

Talia contulci amus arma] Valeritis Maxiraus lib. iii : 

Est et illa vehemens et constans animi nnilitia, litte- 

ris pollens, venerabilium doctrinse sacrorum antistes 

Philosopliia, qnai ubi pectore recepta est hominum, 

inhonesto atque inutili affectu depulso, totnm in 

solidffi virtutis munimento contirmat, potentiusque 

metii ac dolore facit. Antisthenes Cynicus dixit Yirtutem 

arma esse quee tolli noa possi-nt. 

Nisi prior abjecisses] Virtus enim et philosophia 

hominem non deserit : nisi prior ipse eam volunlario 

peccato abjiciat. 

Pudore] Pudor est timor justie reprehensionis. Stu- 

por vero est quffidam sensuum alienatio. 

Lethargum] Lethargus, Grcece l-o8i/.pyoq, est marcor 

et inexpugnabilis penesomni necessitas, cum alienatione 

mentis, in quo a phrenitide, non loco, sed ma- 

teria distat. Phrenitim sanguis, aut bilis flava conci- 

liat, lethargum pituita humidior, ct frigidior, qua cerebrum 

diluitur. Accidit in eo raorbo rerum omnium 

oblivio. 

IN METRUM in. 

Carmen est dicolon distrophon, constans altero 

versu lieroico, altero Alcmanio, dactylico, tetrame- 

Iro, aoataleclo : qui componitur quatuor daotyiis, interdum 

tamen prajterquam in quarta regione, spondeum 

admitlit. Hoc autem Boetius ostendit se mox 

delersis ab ea suis oculis, philosophiam nulriceui 

suam libenter agnovisse. Quod quidem rectissime 

dictum est. Nemo enim philosophiam ipsam id est 

sapientiam, qua intellectus veritatem contemplatur, 

nisi depuisa prius perlurbationum caligine et purgatis 

animi oculispotest intuei'i. 

TurecJ Ubi Philosophia veste sua oculos meos de- 

tersit, 

Discussa] Disjeota, dissipata. 

Nocte] Veri ignoratione, et pravarum aiYectionum 

caligine. 

Tcnebrx] Auimi caicitas et mentis obtenebratio. 

Luminibus] Oculis animi. 

Rediit] Redditus est, ao restitutus. 

Vigor] Vis et facultas veri cognoscendi. 

plures, tum vel is maxime, ciui de Philosophiso Consolatione 

inscribitur. Quo certe in loco summam ipsius 

Ut ciim prxcipiti] Sane quam eleganti congruaque philosophiss vim et laudem patefacit, quando illa auc- 

comparatione oslendit pristinana sibi intelligeudi vim tore, ignorantise tenebrse propeUuntur, et veritatis 

restitutam esse, quemadmodum obscurato nubibus splendor et claritas eluoesait. Nam cum homo pertur- 

D 

aere, si flet aquilo, et propellantur, nubes aeris sere- bationum csecatus caUgine magnis implicetur erroribus, 

nitas, solisquo lumen conlinuo reducitur. 

IJt] Velut. 

Cum] Quando. 

Prxcipiti] Rapido. 

Glomerantur] Involvuntur, obducuntur, et quasi 

conglobantur. 

Coro] Vento occiduo adversus aquilonem flanti. 

Polus] Coelum. 

Stetit] Stare videtur prajteritum tempus pro pra;- 

senti positum. 

Sol latet] Non apparet. 

Nondum cxto venientibas astris] Id est, ante legitimum 

noctis tempus. 

Desupcr] Superne. 

A Nox] Noctis obscuritas. 

Hanc] Noctem. 

Tkraicio ex a,ntro] Quia boreas Italis ex antris 

Thracice videtur emitti. Thracius autein, Thraiciiis, 

et Threicius in eodem significatu dicuntur. Lu- 

cauns : 

Quantus piniferae boreas cum TLracius Ossfe. 

Boetius in hujus operis tertio : 

Vates Thraicius gemens. 

Hoaatius in primo carminum : 

Quod si Threicio blaudius Orpheo. 

Reseret] Aperiat, patefaciat. 

Bieni] Lucem. 

Emicat] Apparet. 

j, Suhito] Repentino. 

Yibratus] Motus, agitatus. 

Perit] Percutit. 

Miranies oculos] Id est, ooulos hominum mirantium 

repentinam serenitatem. Brevior snra circa lioc oarmen 

enarrandum, quod visum sit non ab re fore, si 

Augustini Dathi epistola quajdam (qua idem non mi- 

nus erudite quam eleganter exponitur) hoo loco fuerit 

apposita, idque illius titulo, cum (qua sum ingenui- 

tale) aliena mihi nolim arrogare: 

Est igitur illiushajc cpistola. 

Ne si forte suas repetitum veueril olim 

Grex iivium plumas, moveat cornicula risum 

FurLivis nudata coloribus. 

Augustinus Bathus Bernardino salulem. 

C Cupis, Bernardine [ut ipse ais), eorum expositioncm 

versuam, quos Severinus Boetius libro de Philosophix 

Consolatione modulatus est, non multo post opcris ini- 

tium, cum ait : Tunc me discussa liquerunt nocte tcne' 

brx. TLt reliquum deinceps poema : Laudo te atque ingenium 

tuum, et quod Severini legendis gaudeas, te, 

Bernardine, vchementer probo. Fuit enlm e nostris, 

singulari vir doctrina, ac nuUius disciplinss rudis, La- 

tinum eloqiiium non solum percalluit, sed etiam plurimum 

illustranit. Quod indicant cum alii libri ejus com- 

philosophia ipsa accedcnte, quodammodo resipiscit, et 

ad humanx naturse revertitur dignitatem. Duplex nam- 

que est verse sapientise gradus, ac primus quidem, im- 

pedimenta tollit : secundus veritatis cognitionem indu- 

cit, qua nulla est homini suavior alimonia. Bene igitur 

qui antea in maximis ignorationis tenebris versaretur, 

philosophim (quse sapientise studiam profi/etur) clare- 

scente luce, illa dicit, quse in proposito poemate conti- 

nentur : 

Tunc me discussa liquerunt nocle tenebr^, 

Luminibusque prior rediit vigor. 

Primus sapientix gradus est, impedimenti remotio : 

hinc dicitur. Tunc discussa nocte, id cst obscuritate 

sublata, Uquerunt me tenebrse, ((uod est, ignorantisc 

'

MUP.MELI.II ET AGRICOL.E CO.ILMENTARIA. 902 

cxcitas, acmentiscaUgo. Secwidus gradus infertur sa- A brari, tum etiam ferire. Itaque non gladii solam, sed 

pienlise, cum additur : 

Luminihusque prior rediit vigor, 

Lumina sunt hoe loco, animi ac mentis acies. Figor 

est veritatis cognitio, per quam viget animus, nec viget 

solum, sed etiam alitur, crescit, ac vchementissime roboratar, 

SiquidemnuUus animo suaviorcibus est, quam 

veritatis cognitio. Quod autem animi est,,et id latens 

atque invisibile, visibili et pulcherrimasimilitudine de- 

claratiir : 

Ut cum praicipiti rjlomeraatur sidera coro. 

Nam glomerantur astra per nubium coactionem, prm- 

cipue coro occiduo spirante, vento quem caurum appel- 

lat Gellius, solentque argestem nominare Grseci, qui 

adversus aquilonem per/lat, atque idem {ut nonnulli 

tradunt) iapix dicitur. Nam venti alii agunt, alii pro- 

pelluntnubes : 

Nim/}Osisque polus stelit imbribus, 

Sol latet. 

Polus pars cmli est, et pro cailo usurpari solet, prai- 

sertimpro ea parte, qux juxtaarcticum velantarcticum 

polum vertitur. Ccelum autem stare non dicitur, quod 

rapidissimo semper cietur motu : sed Ulum nequaquam 

seniiunt, nec percipiunt homines, nisi per astrorum 

cursum, quorum motus facile cernitur. Itaque latenti- 

bus sideribus, ct interpositis nubibus, ac defluentibus 

in terram imbribus, cmlum stare videtur, sol latere, et 

ante etiam quam ccelo astra veniant, eripi dies, quem 

cfficit solis -prcBsentia, et noS desuper in terram fundi. 

Quale et illud apud Maronem cst 

Eripiunt suhito nuhes ccelumque diemque. 

Sol signijicat rationis lucem, atque intelligentise clari- 

tatem. Corus nimbosus ventus, adversantis fortunx 

impetum ac ssevissima tela. Nubes atram noctem ob- 

ducens, graviorem animi perturbationem, atque legri- 

tudinem, quse obductis tenebris quibusdam, mentis ip- 

sius lumen ac rationem obscurat. 

Banc si Thraicia boreas emissus ah arcto 

Verberet. 

Nam boreas (ita Grseci appellant, quem Latini aciuilonem 

dicunt) flans nubes solvit, et easdem verberando 

dispeliit, atque ita clausum reserat diem. Alii legunt 

antro Thraicio, quod in antris et cavis ejus regionis 

speluncis venti creati, spirant exinde vehementiores, ac 

nubespellunt. Alii ab arcto leguntpotius. Arctus autem 

septentrionalis plaga est, ut illud in sexto JEnei- 

dos : 

Gelidas enavit ad arctos. 

Grxci enim aw.-rAriv orientem, Svaiv occidentem, me- 

ridiem fiso-sf/.Sptav, septentrionem apy.-ov vocant. Igitur 

rejectis ac depulsis ab aquilone nubibus, 

Emical, et suhito vihratus liimine Phcebus, 

Mirantes oculos radiis ferit. 

Phoibus, idem qui et Sol, quemadmodumLunaFha.be. 

Sol autem fons luminis est, ut Cicero incquit, ac subito 

emicat, non solum cum aurora prxeunte cunctas com- 

plcvit lumine terras, sed et cum abscessu nubium re- 

pente diffunditur, et orbem universum sua luce complet. 

Vibratus, crispatus dicitur, et tam vibratus quam fe- 

riens ocidos dicitur, a telo iranslatione sumpta ; et 

futgenti gladib cujus utrumque proprium est, lum vi- 

: 

etiam oculorum aaies dicta est. Nostra vero acies ab 

objccti solis luce circiunfundilur, ut solem intuentes 

diutius, lumen oculorum amittant, et ab excellentiore 

luce penitus obruantur. Sed (ut redeat ad rem propo- 

sitam sermo) tota auctoris in poemate circa duplicem 

sapientim gradum versatur intentio, ut primum 

impedimenta facessant, qux sunt animi perturbationcs, 

et fortunx ferientis jacula : deinde perspicua succedat 

veritatis cognitio, quatn philosophia et sapientise studium 

invehit : cum sit illa quidem rerum omnium et 

divinarum et humanarum cognitio, lux veritatis, atgue 

idcirco duxvitse, virtutum venatrix, vitiorum expultrix. 

Animus noster cxlo comparatur, quod rdinc nubibus 

tenebresoit, nuna serena tempestale nitet. Et animus 

noster niinc perturbationibus confunditur, et magnis 

impiicatur et-roribus, nuna sincera et perspicua vcri 

cngnitionealaret. Quibus contrariis ex rebus contraria 

quoque miserix et felicitatis oritur ratio. Quodsi qux- 

ris quid sit luminibus priorem redire vigorem, id non 

absurdtim sit interpretari secundum Platonis senten- 

tiam, (lui animum divinum et seternum asserit, et rerum 

omnium cognitione perfectum, caraere vero aorporis 

et carnis ergastulo confundi, atque immemorem fieri, sed 

studio et exercitatione pristinam recuperare notitiam. 

Aut {si id non probatur) hominem intelligit Severitius 

anteainphilosophise versatum studiis, et idcireo lucc 

veritatis itlustralum, sed per animi perturbationem 

atque mcarorcm oblitum prioris claritatis, rursum phi- 

C losophisestudiarepetentem, pristinamquoque veri aogni- 

Q 

tionem recipere. TJtrum sit probabilius, iuo relinquo 

judiaio. At mea sententia utrumque non injuria probari 

possit, et prxcipuam philosophantis utilitatem oslendit. 

Nos divinum fatemur animum, etidnobis aum Platone 

convenit. Sed divinum, hoc est a Deo creatum intelligimus 

atque infusum corpori, semper vero fuissenegamus, 

futurum semper non inficiamur. Postremo, ut brevius 

quse dicta sunt omnia prsestringamus, scito ergo quod 

dividitur hoc poema in cluas partes. In prima declarat 

Boetius pkilosophise accedentis effiaium, in secunda 

eumdem pei''- shnilitudinem patefacit. Effectus advenien- 

iis philosophise duplex est, ignorantisB tenebraf de- 

pellere, et luaem inducere veritatis. De primo dicitur : 

Titna philosophia interveniente, tenebrse scilicet igno- 

rantise liquerunt me, discussa nocte, obscuritate sublata. 

De secundo diaitur : Et prior vigor, id est certa et veri 

notitia, rediit, reauperatus est luminibus, quod est 

mentis oculis. Deinde additur similitudo. Animus noster 

ccelo comparaiur . Ccelum nunc tenebresait nubilo, nunc 

sereno nitet. Et animus noster nunc perturbationibus 

et erroribus implicatur atque confunditur, nunc veri 

aognitione nitescit. Ut, id est velut aum sidera conglo- 

bantur, prseaipiti, rapido. Coro, vento ab occidente 

flante : et Polus, id est acBlum haa inparte stetit,stare 

visus est : cum astrorum cursus maxime ostendat cieli 

motum,ut laientibus astris stare coilum videatur. Nm- 

Bosis iiiBRiBus, id est, impetuosioribus ptuviis. Sol 

LATET, abscondilur, nondum ccelo venientibus astris, 

quod fieri solet post solis occasum. No.f, id est nocti.

g03 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIA;. 904 

ohscuritas desuperin terram funditur, emittitur, ante A probi Boetium et exosisunt et criminati, quodphilo- 

tempus nox terris incubat. At, sediecontrario, si boreas sophus esset et justitife cultor. 

emissus ab arcto, [a septentrionali plaga, vel Thraeio Scilicet] Q. d. Minime. 

antro, quod ex cavis antris venti proficiscantur. Yer- Censes] Nunquid censes ? haec enim per interrogationem 

sunt legenda. 

BERET, scilicet cmlum et nubes : et Reseret, aperiat, 

clausum, scilicel per nubium obscuritatem diem, diei 

claritatem, Puoebus, sol. Emicat splendescit : ct Yi- 

bratus crispatus ; Sudito , repentino lumine, fulgore 

Ferit, t)er6erat;MmANTEs, aspectantes oculos ; Radiis, 

sux luce claritatis. Sed hsec delibavisse satis sit hacte- 

nus. Tu vale, et studiis incumbe, ct te hujuscemodi 

excrciiationibus vehementer oblecta. 

IN PROSAM III. 

Narrat nunc Boetius quemadmodum pristino sibi 

; 

Lacessitam] Provocatam, impetitam. 

Nostri Platonis] Philosophorum principis, et quem 

tu quoque in isto opere potissimum iinitaris. Plato 

Atheniensis philosopliorum gentilium proestantissimus, 

Socratis discipulus, Aristotelis prseceptor, cu- 

jus vitam memorice prodidit Diogenes Laertius, 

deinde Guarinus Vertnensis, et Marsilijs Ficinus. 

Plato etipse in maximis periculis, eo quod philoso- 

phus esset, versatus est, super quo M. Tullius in 

vio-ore restituto, agnitam Philosophiam sit allocutus, oratione pro C. Rabirio. Virum, inquit, unum totius 

eaque benevoleutissime responderit, docueritque Grsecia> facile doctissimum Platonem, iniquitate Dio- 

olim ita comparatum esse, ut improbis odio sint virtutum 

ac sapientiaj studiosi proinde magis gauden- 

; 

dum illi quam dolendum esse, si ob morum dissimi- 

litudinera pessimo cuique displiceat, et sapienti» 

vallo munitus incassum profanaj multitudinis armis 

impetantur. 

Haud aliter] Non alio modo, quam serenitate re- 

ducta solis aspectus redditur. 

Ilausi] Inspe.xi. 

Medicantis] Oculorum caligini remedium affe- 

rentis. 

Diduxi] Aperui. Diducere enim dividere est, aut 

aperire. Deducere vero, deorsum ducere. Cave ne 

hic deduxi legas, nisi intelligas Boetium in editiore c 

lectuli parte cubantem deduxisse (hoc est deorsum 

duxisse) oculos in Philosophiam ejusdem lectuli ex- 

trema iu parte considentem. 

Ab adolescentia] Ea namque a^tas inchoandis phi- 

losophiffi studiis est idonea. 

omnium magistra vii-tutum] Cicero in quinto li- 

bro Tusculanarum Qua?stionum : vitffi philosophia 

dux, virtutis indagatrix, expultrixque vitiorum. 

quid non modo nos, sed omnino vita hominum sine 

nysii Siciliffi tyranni, cui se ille commiserat, in 

maximis periculis insidiisque esse versatum accepimus. 

Calisthenem doctum hominem,'comitem Magni 

Alexandri, ab Alexandro necatum. Demetrium et ex 

republica Athenis, quam optime digesserat, et ex 

doctrina nobilem et clarum, qui Phalereus vocitatus 

est, in eodem loco, jEgyptio regno, aspide ad cor- 

pus admota, vitaesse privatum. Hactenus Cicero. 

Certamen ccrtavimus] Eiegans locutio, qualis illa 

Lucilii : 

Pugnam pugnavimus magnam. 

Eodem] Piatone. 

Superstite] Adhuc vivente. 

Socrates] Hic Atheniensis philosophus clarissimus, 

fllius Sophronisci marmorarii et Phanaretaj obstetri- 

cis, moralem philosophiam abunde tractavit. vHic 

cum aliquando Anytum Atbeniensem virum locupletem 

et factiosum rideret ob ejus ineptias, Aristophanes 

comicus doctus quidem, sed homo parum 

probatus, accepta grandi pecunia ab Anyto, conlra 

Socratem comoediam scripsit, cujus inscriptio est 

NsyAat, id est nubes seu nebulaj : qua quidem inter 

caeteras criminationes illud conflnxit, ab eo nebu- 

te esse potuisset ? Tu urbes peperisti, [tu dissipatos las coli, et Atheniensium religiones obtrectari, et 

homines in societatem vitse convocasti, tu eos inter praeter hoc juvenum mentes sic imbui, ut parentibus 

se primo domiciliis, deinde conjugiis, tum litterarum manus inferre pie et officiose possent. Quffi res accu- 

et vocum communione junxisti ; tu inventrix legum, santibus Anyto, Lycone, et Melito (ut Plato in Apolo- 

tu magistra morum et disciplina fuisti. Ad te confu- gia pro Socrate scribit (cum universum populum in 

gimus, a te opem petimus. Tibi nos ut antea magna p Socratem concitasset, furore quodam et ira, morte 

ex parte, sic nunc penitus totosque tradimus. Hacdamnatus est, qui pateram cicutae publicitus datam 

tenus Cicero. 

Super cardine] De coelo. 

An] Subaudi ideo in has exsilii nostri solitudines 

venisti. 

Quoque] Etiam. 

Rea agiteris] Accuseris. Reum agere, est accu- 

sare. Peragere vero reum, condemnare. 

lUa] Philosophia. 

Alumne] Boeti, quem alui. 

Sarcinam'] Onus. 

Partirer] Partitam susciperem, aut ultro potius 

ejus partem subirem. 

Quam mei nominis invidia suslulisii] Eo enim im- 

intrepide hausit, tantumque abfuit, ut ultionem 

quaireret, ut contenderit semper illum miseriorem 

esse qui faciat quam qui afficitur injuria. Populus 

autem Atheniensis mortem ejus mos ita doluit, ut 

accusatores illius vel morte vel exsilio plecteret, et 

ipsi Socrati statuam «ream dedicaret. Graece scribi- 

tur Sw/oK7/i; : hinc prima semper est producenda. 

Quare obiter studiosum lectorem admonemus, ut 

emendet versiculum in libio nostro Epistolarum mo- 

ralium, sic impressum epistola decima : 

Mortuus est Socrales, mortuus estque Plato. 

Sic enim legendum scripsimus : 

Mortuus Isoorates mortuus estque Plato.

905 MURMELLU ET AGRICOLyE COMMENTARIA. 906 

Imitati enim sumus Catonem Majorem Ciceronis, ubi 

et Isocratis et Platonis meminit, quorum uterque 

longEevus fuit. In eadem epistola perperam legitur : 

Valida solvit iii orbe manu, 

pro sKvit. Item in secnnda cpistola. Quamvis parum, 

pro quamquo parum. Sed nunc non erat liic 

locus : quare hsec missa faciamus, ad Jnstitutum re- 

vertentes. 

Promeruit victoriam injustse mortis me astante] Nam 

philosopliicis disputationibus approbata animorum 

immortalitate, intrepide venenum bibit, mortemque 

injustam vicit, °et innocentia sua iniquam sui condemnationem 

in accusatores retorsit juste condem- 

natos. 

Cujus hxreditatem cum deiimps Epiciireitm vidgus 

ac Stoicum, cxterique] Magna laus Socratis, qui veram 

philosophiae possessionem habuisse dicitur, unde 

plerique discipulorum ejustanlum sibi particulas di- 

ripuerunt. Socrates enim primus omnium philosophorum 

de vita et moribus disputavit, sed mira quadam 

ironia, et singulis de rebus ita vehementer in 

utramque partem, ut singuli pene ejus discipuli (ut 

sunt divcrsi humanorum ingoniorum captus), non 

quod ille senliret, sed quod sibi maxime consentaneum 

videretur, ex hujusmodi disputationibus sibi 

arriperent. Ilinc exortae sunt variaj diversseque philosophorum 

sectse. Disputavit quandoque Socrates 

de corporis voluptate, sed in utramque partem dis- 

putavit. Hi igitur, quorum ingenium in eam fuit Zenonis] Zenones octo fuisse tradit Laertius ; hopropensius, 

non qua; ilie assererct, scd quaj sibi raa- C rum duo illustres philosophi, alter |de quo dicimus 

gisfplacorent, inde sumentes, suavem in sensibus 

motum, id est voluptatem, summum bonum esse 

Stoicee disciplinffl auctor Zeno Cittieus; ; alter vero 

(de [quo fnunc dicendum) Eleates dialectices inven- 

dixerunt. Zeno " autem Citticus. et qui ab eo sunt 

exorti Stoici, in sola virtute felicitatem posuerunt. 

Alii vero alia sensere, ut erudite Beroaldus explicat 

in eo quem de Felicitate co nscripsit, libello 

Epicureiim vulgus] Epicurus Atheniensis philoso- 

plius, dialecticoj contemptor, corporis voluptatem 

dixit esse summum bonum. Hinc Epicurei 'ejus se- 

ctatores. Bene autem dixit Epicureum vulgus, quia 

plurimi sunt. Unde Lactantius in libro de falsa Sa- 

pientia, cap. 17 : Epicuri disciplina multo celebrior 

seraper fuit quam CEeterorum : non quia veri aliquid 

afferat, sed quia multos ad populare nomen volupta- 

tis invitat. Nemo enim non in vitia pronus est. 

Sioiciim] Stoici nomen sorliti sunt a Porticu Athe- 

niensi, in qua Zeno Cittieus, ab oppido Cypri Cittio 

dictus, disputavit. Sroa enim Grtece, Latine dicitur 

porticus, fornix, testudo. Hinc otojiv.oc, o parvo in 

magnum mutato, Stoicus. 

Pro suaparte] Secundum vires suas. 

Quisquis\ Figurate subaudiendum moliretur. 

liuplum ire] Incipere rapere. 

Molirentur] Tentarent, niterectur. 

Reclamantem] Recusantem, refragantem contraque 

eos clamantem. 

Vestem] Philosophi eam disputationem solida ve- 

ritate cohcprentem, de qua supra in prima prosa. 

Disciderunt] Hoc ideo quod in multas sectas phi- 


A losophia divisa est. 

Panniculis] Fructulis, particulis. 

Nostri habitui] Id est vestis nostraj. 

Vestigia] Signa. 

Imprudentia] Stultitia quaj philosophia; semper 

adversatur. 

Nonnullos eorum] Puta Cyrenaicos, Epicureos, et 

id genus aliquos. 

Profanx] Indoctce et philosophite sacris non ini- 

tiata;. 

Errore] Falsa opinatione, quod voluptas sit summum 

bonum et quod divina providentia mundus non 

gubernetur. 

PcrvetHit] Depravavit, et a veritate alienavit. 

Quod si nec Anaxagoree fugam] Exemplis convincit 

semper philosophos indoctaj multitudini fuisse invi- 

sos atque e.tosos. 

Anaxagorx] |Hic Clazomenius genere, philosophus 

insignis fuit. Qui Athenis impietatis 'accusatus, quod 

solem candentem dixerit laminam, ac penitus igni- 

tam, ;fuga judicio se subtrasit, ut quidani tradunt. 

Sunt tamen qui dicunt eum in judicium venisse, et 

misericordia judioum fuisse relaxatum. Lampsacum 

postea profectus, illic diem suum obiit, ubi rogantibus 

eum prinoipibus civitatis nunquid fieri mandarel, 

jussisse ferunt, ut pueri quotannis jquo mense defe- 

cisset ludere permitterentur, servarique hactenus 

eam consuetudinem. Auctor Laertius. 

tor, ut et supra diximus. Is cum Nearchum tyrannum 

sive Diomedontem, vel (ut alii tradunt) Phalarim 

dejicere ac profligare voluisset, |comprehensus 

est. Quo terapore cum de consciis inquireretur, om- 

nes illius araicos conjurationis esse conscios dixit. 

Deinde cum quidpiam se in aurem tyranni clam ,loqui 

velle iigniticasset, eam mordious ;correptam non 

ante dimisit, quam rapta aure populatum caput reli- 

quisset. Valerius Maximus : patientife exempla duo- 

bus Zenonibus assignat. Laertius et alii, uni Zenoni 

Eleatffi. Cicero in secundo Tusculanarum Qusestio- 

nura : Zeno proponatur Eleates, qui perpessus est 

omnia potius quim conscios delendaj tyrannidis in- 

dicaret. Idem in tertio de Natura deortim : Anarchum 

Democriteum a Cyprio tyranno excarnificatum 

accepimus, Zenonera Elete ia tormentis necatum. 

Tertullianus in Apologetico : Zeno Eleates consultus 

a Dionysio, quidnam philosophia praistaret, cum respondisset 

: contemplum mortis, impassibilibus flagellis 

tyranni objectus, sententiam suam ad mortem 

usque servavit. Apud Suidam sic est : Zeno Teleutagoraa 

fllius, Eleates, assectator et a?.qualis Pytha- 

goraj Democritique (nam floruit olympiade 78) Ze- 

nophanis auditor fuit. Is cum tentasset a tyrannido 

Nearchi, vel (ut alii) Diomedontis Eleam patriam 

liberare, comprehensus, et indicare conscios jussus, 

linguam suam raordicus araputavit atque in tyranni 

29

907 

APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATlONE PHILOSOPHiyE. 

faciem esspuit. Demum conjectus in mortarium, cre- 

bris ictibus contusus, expiravit. 

Tcregrina] Esterna. 

Ai\ Sed, vel saltem. Est autem hsec particula boc 

loco ter legenda, pro qua indocti legunt aut. Sic 

enim repetita, plus pouderis adjicit orationi. 

Canios] Plurali numero propria nomina expressa, 

majorem in oratione vim habent. Quippe noniilantum 

signillcantur quorum illa nomina sunt, sed 

etiara alii qui similes illoruin fuere. Canius Gadita- 

nus poeta fuit, facundiee lenis et jucunda;, de quo 

Martialis libro primo Epigrammatum : 

Gaudent jocose Canio suo Gades. 

Ilunc tradunt quidam reprehensum a Livio Patavino, 

gravi et nobili historiographo, quod multarum 

gauderet amoribus, his verbis : Nostram philosophiam 

participare non poteris, dum a tot participaris. 

Non enim eo jecore Latonam amat Tityus, quod 

multi vultures multum divellunt. Cui Canius : Si 

quando labor, resurgo cautius ; si paululum opprimor, 

alacrius resumo aercm. Vices noctium dies 

reddunt leniores. Sed tenebrarum perpetuitas, in- 

star inferni est. Sic lilia primaeva, verni solis delicata 

temporibus ivarietate tum euri, tum noti, tum 

zephyri lastitia effusiore lasciniunt, quibus uno spi- 

sani, bacchabundi, qui vitium ex aqua contraxeritu 

fulminans Lybs incumbens, ;occasum facit. Sic 

Mars ruptis tendiculis in mensa coelesti recumbit 

couviva superum, a qua uxorius Mulcibor suo fure 

longe religatur. Sic levius ligant multa fiia, quam 

runt, quod est huc atque illuc discurrere. 

Qui] Exercitus pessimorum. 

Aciem] Ordinem et instructionem militarem 

jam diniicandum. 

ad 

sola cateaa, Sic mihi_ sit, aphilosophia tibi solalium. C Struens] Instruens. 

Ilunc igitur in modum jocose ferunt Canium Livio 

respondisse. Verum nunc quod ad rem institutam 

pertinet, referamus. Canius eo quod ab improborum 

moribus dissentiret, a Caio Cassare Germanici fllio, 

conscius contra se factas conjurationis dictus est. 

Cui sic respondit : Si ego scissem, tu nescisses. Nihilo 

tamen secius ab illo crudeliter est necatus. De 

hoc eodem in proxima prosa. 

At Senccas] M. Anneus Seneca Gordubensis, Romam 

venit declamator egregius, 'quamvis opera ejns 

ad 'posteros non pervenerint. Hic statim eques fa- 

clus, honores meruit, habuitque liberos, quos in 

Hispania susceperat ex Elbia uxore, L. Anneum Senecam, 

Junium Anneum Gallionem, et Anneum 

Meleara ': Seneca phiiosophus simul et deelamator, 

ct poeta insignis evasit. Sub Neroue raortuus est. 

solutis venis. De hoc plura dicenlur infra. An autem 

hic idem fuerit qui tragoedias quoe exstant, scripsit, 

necne, inter doctissimos nondum couvenit : tametsi 

quid super hoc Sidonius Apollinaris scriptum reli- 

querit, non ignorem. 

At Soranos] Valerius Soranus poeta summopere 

fanxigeratus fuit. Qui primus de Deo maximo vera 

commentatus est, atque ob id creditur ab ;împiorum 

manibus in crucem sublatus. 

Pcrvetusta] Nimisantiqua, 

Incelebris] Infrequens, non celebris. 

In cladem] Inperniciem. 

In /toc vitx salo] Id est mari. Sane quam elegans 

A metaphora. Quid euimaliud hoc sa3ciilum quara mare 

procellosum? Divus Ambrosius in epistola ad Constantium 

: Suscepisti munus sacerdotii, et in puppe 

Ecclesiaj sedens, navim adversus fluctus gubernas. 

Tene clavum fidei, ut te graves hujus saeculi turbare 

non possint procelltB. Mare quidem magnum et spa- 

tiosum, sed noli vereri : quia ipse super maria fundaviteam, 

et super fluminaprosparavit eam. Itaque non 

immerito inter tot mundi freta Ecclesia Domini tanquam 

supra apostolicam cediflcatam petram immobi- 

lis [manet, et inconcusso adversum impetus ScEvientis 

sali perseverat fundamine. AUuitur undis, non 

quatitur. Salum dicitur mare a sapore salis. Virgil. : 

Perque uudas superante salo. 

Quorum] Pessimorum. 

" Numei'osus] Frequens. 

Temere] Inconsulte, sine consilio, absque pru- 

dentia. 

Passim] Modo huc, modo illuc, nullo certe fine 

proposito. 

Lymphante] Furore vexante. 

Lympho] Furore veso, Vale. Sta. Flaccus : 

Lymphaverat urbem. 

It lymphante Deo. 

Unde lymphati sive lympbatici dicuntur furiosi, ve- 

Nostra dux] Recta ratio : ea enim dux est philosophorum. 

Copias suas] Exercitum suum ex virtutibus scien- 

tiisque compositum. 

Inarcem] In animi intellectum, quem Platonici in 

cerebro tanquam in arce constituunt. Pulchre autem 

perstat in metaphora. 

Contrahit] Colligit, congregat. 

Illi] Pessimi philosophorum hostes. 

Inutiles sarcinulas] Bona externa et corporis. 

At] Sed. 

Besupe?-] Ex arce contemplationis. 

Vilissima qusegue reruni] Corporis et fortunse bona, 

D qua3 praj bonis animi sordidissima suut. 

Securi] Nullam curam habentes, conlemptores. 

Securus, tranquillus, qui sine cura est, quasi seorsum 

a cura. Interdum contemptor. Maro : 

[Securus amorum 

Germanaj. 

Vallo] Mnnimento virtutum. 

Quo] Ad quod vallum. 

Grassanti] Gradiendo sajvienti. 

Aspirare] Juxta accedere, adire. 

Fas non sit] Id est non liceat. Valerius Maximus. 

Bonae mentis usurpatio, nuUum tristioris fortunte 

recipit incursum. 

IN METRUM IV. 

Cum vigesimum astatis annum agens, in frequenti 

eademque ornatissima Sasonum urbe (cui Monasle-

00!) MUHMELLII ET AGfUCOL/E COMMENTARIA. nio 

rio nomen cst,) bouas artes audaoi (ut inquit Hora- A hujus generis, l.iodere possunt; nos vero, hoc est 

tius, paupertale impulsus, non infeliciter profiteri mentem nostram, quem est pra^stantissima pars 

cajpissem beneficio Joannis Grovii, Monasteriensis, 

viri sane quam litterati, et omnibus liberalibus 

appi-ime disciplinis eruditi, plurimorumque doctoris 

laudatissimi, ac vel longiore vita, vel minus miserabili 

mortis genere digni,perveaerunt in manus meas 

aliquot 'paginas Rodophi Agricolaj Frisii, viri tum 

doctissimi, tum eloquentissimi, in subsequentem 

primi hujus libri partem (ullimo carmine excepto) 

enarratioues autographas continentes, quas ille quodam 

Groninga; scripserat rogatu Lamberti Gronin- 

gensis, medioinfE doctoris, singulari et dootrina prffi- 

diti et experientia, cum (ut ex eo fando familiariter 

-accepi) in patria sua librorum de Philosophiffi Consolatione 

explanationem auspicatus, ad hoc carmen 

pervenisset. Quisquis composito serenus aevo. Quo 

factum est, ut hinc eruditissimus Agricola sumpserit 

initium, reliqua tractaturus opportuniori tempore 

si per alias occupaliones, et immaturam morteni 

licuisset. Scripsit aliquanto plura in Boetium, quam 

ad me pervenerunt, quce receperat mihi Lambertus 

idem, cujus modo memiui, se comraodaturum, ut 

ea quoque mihi sludiosisque exscriberem ; commo- 

dassetquesane quam Iibens,nisi repentinaejustrausmigratio 

quominus id fleret^ obstitisset. .Cum autem 

lio^c qu;o transcripta sunt, talia mihi videantur, ut 

studiosorum Boetii lectione sint dignissima, non possum 

ea non hoc loco subjicere, ne quid gloriaj mihi 

nostri, Isedere non possunt. Agricola. 

Quisquis] Idest quicunquo; hujusmodi onim dictio- 

nes geminataj hoc ipsum signiUoant. quod oum hac 

partioula [ounque conjunota;. Ut Terentius in Eunuch. 

Tu quantus quantus es, id est quantuscunque 

es : et in eadem comoedia. Ubi ubi est, id est 

ubicunque est. Agricola. 

Composito] Componere aliquando ordinare, vel 

reote instituere signiflcat, ut hoo looo : et Virgilius 

in primo iEneidos : 

Et tandem plaoida compostus pace quiesoit. 

Aliquando signiflcat paoare. Virgilius in Bucol. 

Non uostrum inter vos tantas oomponere lites. 

Aliquando comparare. Idem in Bucol. : 

Sic parvis componere magna solebam. 

Aliquando conjungere. Persius : 

Composituru jus fasque animi. 

Sic dicimus componere librum, et componereignem. 

Agrigola. 

Serenus] A serendo dictum est, quasi tempus accommodatum 

sationi. Nam de tempore proprie dici- 

tur serehum, sicut amoenum quod aptum amari, et 

egenum ab egendo, et plenuma plereinusitato verbo 

dicitur. Agricola. 

JEvum] A Gra3co «imv dioitur, quod Latine sa;oulum 

signiflcat : id alii tempus quinquaginta, alii cen- 

t-.im annorum esse volunt. Capitur hio per synecdo- 

credulus lector ex alieno tribuat labore, neve candi- ^ chen pro vita, quam hic peragimus. Agricola 

dissimse inargaritai diutius in mea daotylotheca siue Fatum] Diotum est quia Deus id fatus ost, id est 

honore dilitescant. Addam autem quibusdam locis dixit, hoc est jussit ut fleret. Agricola. 

mea 'qualiacunque eaque paucis perstricta, ne for- Sub pedibus dedit] Legendum est non egit, siout 

tasse prolixitas tasdium pariat, nauseamque lectori 

delicato. 

Quisquis composiio] Metrum est hendecasyllabum, 

idestundecim syllabarum. Phaleucium, diclum a 

Phaleuco auctore ejus, pentametrum, oonstans spon- 

deo, daclylo, tribus trochteis. Senteutia ejus dependetexeoquod 

projdixit sub persona Philosophia; 

sapientem eo virtutum munimento tutum et defensuin 

esse, quod nulla stultorum aut improborum 

hominum vis et injuria possif perrumpere. Subdit 

ergo : Quisquis animum suum recte composuit, et 

plurimi libri habent. Neque enim aliter stabit ver- 

sus, cujus tertium pedem trochseum esse oportet ; 

qui si egit, et non dedit dioatur, iambus flet. Fuit 

autem dicendum Boetio, sub pedes dedit, et non 

pedibus, ex natura prffipositionis subjunctae cum 

verbo quod motum ad locum significat. Legendum 

ergo est iigurate, ut sit una dictio sub et dedit, et 

per tmesim flguram quaj sectio Latine intelligitur, 

interpositum sit pedibus, ut sit sub pedibus dedit,id 

est subdidit pedibus. Agricola. 

Fortuncmi] Fortuna a fors dicitur, quem a ferendo 

casus rerum humanarum contempsit, illum nihil po- D dicta est : quia res humanas ferat, hoc est agitet et 

test deinde perturbare animo, aut mentem ojuscommovere 

: non pericula maris, .non terrarum motus 

aut incendia, non aeris turbines aut perturbationes, 

nec etiam sajvitia aut violentia humana, sed omnia 

negligit, et pro nihilo duoit. Contra vero, qui non 

est coniposito et firmo animo, sed timet aliquid vel 

optat, ille, quia non est sui juris, sed ex metu alieni 

mali, vel spe alieni boni pendet, abjecit clypeum, id 

est munimentum virtutis suEe, et depulsus a loco suo 

in quo stabat, et quem defendere debebat, nectit 

calenam, qua valeat trahi, id est, via prajbet quapos- 

sit sibi noceri : secundurn sententiam enim Stoioo- 

rum, nemo laaditur nisi aseipso. Alii enimresnostras, 

hoc est divitias vel honores, vel famam, vel reliqua 

regat. Dicimus autem singulariter fortunam vel deam 

(ut vetustas putavit) vel casum, per quem res hominum 

volvuntur linstabiles et incertee, pluraliter vero 

pro.nobis fortunae et praBoipue pro divinis dioimus 

fortunas. Agricola. 

Vultum] Vultus a facie differt, quia facies est ha- 

bitudo naturalis insita cuique. Vultus ex gaudio sive 

tristitia mutatur, sicut voluntas. Nam a volendi verbo 

vultus descendit. Facies a faoiendo dicta est, quia res 

sio sit facta : dicimusque non solum hominis, sed 

et pecudis et loci faciem, hoc est formam vel figu- 

ram. Vultus solius est hominis. Agricola. 

Pontus] Apud poetas plerumque pro mari aocipi- 

tur per synecdochen, estque pars maris queedam

9H APPENDiX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI^. 912 

ultra Constantinopolim posita, quam hodie naturae A desertoris, quod eit p(}aT;7tc, id est projector cly- 

vocant mare Leonis, a qua vicincB genles Ponticas pei. Agricola. 

vocantur. Grsecum nomen est pontus, dictum quasi 

laboriosus, quia semper tempestatibus agitatur : nam 

TTovo; Grsece laborem signiJicat. Agricola. 

j^stum.] ^stus, a quo ajstas dicta est, fervorem 

significat, unde et niotus ille maris qui fitper tluxum 

et refluxum, sestus ab auctoribus Latinis dicitur, quia 

mare ojstuare et tanquam ebullire videtur. Itaque 

Plinius ajstuarium dixit locum in quem se eestus raa- 

ris efl'underet. Ego etiam crediderim (quam bodie 

barbare stufam vocamus, secundum sonum Germa- 

nicse lingua;) ejus nomen ab aestuario corruptum et 

depravatum esse, eam Plinius caldariam vocavit. 

Nam ubi lavamur, balneum proprie dicitur. Agri- 

COLA. 

Caminus] A x«t(i|xat Grsece, quodest ardeo, dicitur; 

eum Latine Martialis fumariuni vocavit : hoc loco 

per metaphoram accipitur pro antro vel caverna, per 

quam Vesevus flammas emittit. Vesevus mons est in 

Campania, non longe a Neapoli semper ardens, qui 

nonnunquam tantis ardoribus agitatur et aestuat, ut 

omnia vicina terra? motibus maximis concuUantur, 

agri tegantur cineribus. Est et alius immensffi altitu- 

dinis in fAlpibus, qui Vesulus, non Vesevus (ut non- 

nulliindocti dicunt) vocatur. Agricola. 

Celsas] A cello inusitato verbo dicitur, imde per- 

cativo, quanquam tamen forte reclius interprelabimur 

per poteris exarmare vel, est ut exarmes. Agri- 

COLA. 

Impotens] Impotens dicitur plerumque in malam 

partem, ut non sit idem quod debilis vel imbecillis, 

sed quinon potens sui, ut sunt plerumque homines 

in magna fortuna positi. Ita dicit Plinius in epistolis 

Scio quam sit amor impotens semper. Sic etiam dicimus 

impatientem amoris, impatientemirfp, nonquia 

non patialur, sed quia non commode patiatur. .\gri- 

COLA. 

Abjecit chjpeum locoque'motus] Periphrasis, id est 

circumlocutio est desertoris, qui locum in acie sibi a 

duce assignatum relinquit. Non enim licebat instituto 

militite veteris moveriloco, nisi feriendi hostiscausa, 

vel servandi civis, vel resumendi teli. Quod dicit 

autem, abjecit clypeum, allusit ad GrEecum nomen 

: 

Metrum quod Agricola et alii nou pauci Phaleucium 

vocant, plerique per cc diphthongon potius Pla- 

Phalecinura, alii Phalenti- 

sed cavendum omnino, ne more indoctorum 

Isecium dicunt : nonnulli 

cum : 

per 71 falencium vocetur. 

Serenus] Nubibus perturbationum vacuus; quemadmodum 

contra in ultimo bujus carmine nubila mens 

dicitur, pravis aftectionibus obducta. Ovid. : 

Carmina proveniunt animo deducta sereno. 

Marsilius Ficinus in lib. Plotini de Beatitudine, ca- 

pite 12: Serenus autem semper est probus, statusque 

ejus quietus, alfectioque sufficiens, qiiam nullum 

omnino eorum, qui mala dicuntur, si modo probus 

" ille sit, perturbat. 

Factum] Quid sit infra in iv lib. dicitur. Hic autem 

per fatum accipe, ex fato venientia. Videtur autem 

imitatus, illud Virgil. iu ii Georg. : 

Felix, qui potuit rerum cognosoere oausas, 

Atque metus omues, et inexorabile fatum 

Siibjecit pedibus, slrepitumque Acherontisavari. 

Et illud Senecai tragici in Hercule CEheo : 

Quisquis sub pedibus fata rapacia, 

Et puppem posuit lumiuis ultimi, 

Non captiva dabit brachia vinculis, 

Nec pompÊ veniet nobile ferculum. 

Ilem ejusdem versus elegantissimos, qui sunt in ea 

tragcedia, cui titulus Thyestes : 

cello, excello, antecello dicuntur. Agricola. 

Rex esl, qiii posuit metus, 

Turris] Quasi terris, quia hostes terreat, dicta est. 

Agric.ola. 

p^ 

Et diri mala pectoris, 

Quem non ambitio impotens, 

Et uun.iuam stabilis favor 

Fulmen] Sicut fulgur a fulgendo dictum est. Agri- 

COLA. 

Tyrannos'] Grsece principem significat. Inde Virgil. 

dixit in vii jEneid. 

Pars mihi pacis erit, dextram tetigisse t}'ranni 

Quia vero GrEeci semper cupierunt esse liber-i et 

sine regibus, idcirco tyranni nomen apud eos, et 

hinc apud omnes inter detestanda esthabitnm. Agri- 

Viilgi pra?cipilis movet, 

Non quidquid fodit occidens, 

Aut unda Tagusaurea 

Claro devebit alveo, 

Non quidquid Libycis terit 

Fervens area messibus 

Quem nou concutiet cadens 

Obliqui via fulminis, 

Nou eurus rapiens mare, 

Aut stevo rapidus freto 

Ventosi tumor Adria;. 

Quem Don laucea militis, 

Non strictus domuit chalybs, 

COLA. 

Qui tuto positus loco, 

Exarmaveris] Pro exarmabis, ut fere vult Priscianus 

accipi in hujusmodi locis conjunctivum pro indi- 

Infra se videt omnia, 

Occurritque suo libens 

Fato, nec queritur mori. 

Pl 

Egit] Optirae plaoet, quod Agricola sentit, dedit 

restituendum, ut versus constet. 

Forlunam utramqae] Et prosperam et adversam. 

Tuens] Inluens. 

Rectus] Inflexus. Cleobulus : Dum 

secunda fortuna 

arridet, superbire noli : adversa perstrepente, noli 

frangi. Fortunaa mutationes fortiter disce. Perian- 

der : Inter secundas res esto moderatus, inter adver- 

sas prudens. 

Invictum] Constantem, fortunoe mutationibus non 

succumbentem. 

Non illum i-abies, etc.] Sic Horatius injiii lib. Carm.: 

Justum et teuacem propositi virum, 

Non civium ardor prava jubcntium, 

Non vultus iustantis tyranni 

Meute quatit solida, neque auster 

Dux iuquieti turbidus Adriae, 

Nec fulminantis magna Jovis manus.

913 MURMELLII ET AGRICOLyE COMMENTARIA. 914 

Si fractns illabatur orbis, 

Iinpavidiim ferieat ruinae. 

Excitantis] Sic legendum, ut rectissime sentit Ro- 

doliilius Langius, nou exagitantis, ut vulgo con- 

tra metri rationem legitur in exemplaribus deprava- 

lis. 

: 

Vcsevus] Hic prope Neapolim mons est in Campa- 

nia, qui mutato priori nomine Summa dicitur. Is 

aliquando conflagravit, ut Plinius in epistolis refert, 

Siictonius et Eusebius, imperante Tito tantuni ex se 

incendii emisit, ut vicinas regiones, et cum hominibus 

urbes exureret. Divus Hieronymus in quadam 

epistola : i\'on etenim ignes, non Vulcania tellus, 

non Vesevus et Olympus tanlis ardoribus mstuant, ut 

juveniles medulla! vino pleuEe et dapibus inflam- 

matae. Dicitur et Vesuvius. Ilinc Vcsuvinus. Papi- 

nius 

Non adeo Vesuvinus apex, et flammea diri 

iMoutis hiems trepidas exliausit civibus urbes. 

Celsas terras] Horatius 

SaBpius ventis agilatur iugeus 

Pinus, et cclsfe graviore casu 

Decidunt turres, feriantque sumraos 

Fulgura monles. 

: 

Fcros tyrannos] Sic legendum est, non sepvos, ut 

Rodolpluis Langius duodecim abbinc annos a me 

consultus, se in exemplari quodam legisse respondit. 

khjecit clypeum] Auctore Philostrato libro secundo, 

Apollonius ad Damidem comitem suum sic locutus 

est : Quod si tuis rationibus persuasus hujusmodi 

pecunias acciperem, nonne me avarum et Philoso- Agricola. 

phiae contemptorem diceres ac etiam deteriorem C lUahuntur] Ornate dixit, duplex enim translatio. 

quam milites, qui in pugna clypeum abjiciunt? Abji- Nam et verba illabi, et illabi animo utrumque per 

cienti enim clypeum dari rursum potest alius nibilo 

corporea». rei proprium 

priore detcrior (ut inquit Archiiochusj philosophia 

vero quo pacto recuperari potest ab eo qui semel 

illam coutempserit aut abjecerit ? Horatius in episto- 

lis: 

Perdidit arma, locum virtiitis deseruit, qui 

Semper in augenda festinat ct obruitur re. 

Est autem translatio a re militari. Nam militi cum 

primis igQominiosum erat, sit aut locum in 'acie 

desernisset aut viventi sibi arma ab hoste forent 

erepta. 

IN PROSAM IV. 

Sentisne, inquit] Hoc loco Boetius, ut ordine quodam 

ad consolationem malorumsuorum perveuiat, exponit 

et deplorat casum suum, ostendique quam in justam 

hanc et gravem adversitatem fortunse patiatur, ut 

qui iniquissime condemuatus sit : quod quidem sic 

factum esse omni ex parte coUigitur: primuni ex 

persona sua, deinde ex persona accusatorum, postea 

tum 

ex criminibus, quae falso aut injuste objiciebantur : 

tum ex persona judicum et senatus, prreterea ex 

modo judicii : jam etiam ex falso crimine aut magife, 

autdeorum culturaj coniicto ; 

modum epilogi, ostendit 

demum velut per 

nou modo graviter haec de 

eo conflcta esse, sed etiam ab imperitis credi, et pro 

veris haberi, et omnibus deinde bonis ex suo casu 

simile periculnm imminere, partes omnes suis loci 

diceutur. Primo igilur Philosophia, ut evocet que- 

A relam Boetii, et eliciat exeo causam doloris, ex more 

dialogorum interrogat eum an intelligat ea qua; dixit 

ipsa superius, hortatur quoque ut plane dicat quid 

doleat. Hinc Boetius, sumpto inilio, dicit nihil opus 

esse verbis, cum ipsa facile possit ex aspectu loei, 

hoc est carceris in quo erat, causara doloris sui perspicere 

: quod eo indignius accidat sibi, cum ad 

rempublicam administrandam velut jussu Pliiloso- 

phiai accesserit, et omnia pro ajquo et bono in ea co- 

natus sit, nec cujusquam odium timuerit : itaque 

Conigasto et TerguillK, et reliquis barbaris semper 

obstitisse se, ne ubique pro libidine sua imbecillio- 

res opprimerent. Campaniam itidem dicit, ut defen- 

derit ab exitio, cum famis tempore prsefectus pra;- 

torii omne frumentum coemere voluisset. Sic eliam 

ut defenderit Paulinum et Albinum viros consulares 

ab injuria accusatorum, quibus rebus propter amorem 

justitiaj odium improborum in se concitaverit. 

Agricola. 

Sentis] Sentire proprie dicitur aliquo quinque sensuum 

percipere : transfertur autem pleruraque ad 

omnem cognitionis perceptionem. Sic Juvenalis, in- 

quit, qualem nequeo monstrare, et sentio tantum, id 

est intelligo tantum. Quandoque accipitur, ut sitju- 

dicare. Persius : 

De Jove quid sentis? 

Id estjudicas. Juvenalis : 

Quid seutire putas omnes Calvine recenli 

De scelere? 

translationem dicitur : nam 

est labi. Agricola. 

"Ap« d ovoq 77p6c Ivpm] Grsecum proverbium est, 

quod apud eos vulgo dicitur eis quorum rudes animi 

parura apti sunt ad ea qua? dicuntur percipiendaj: 

signilicat autem, An es asinus ad lyram ? Agricola. 

Quid fles] Sic, quid tristis es? quid rides? dicitur 

per eclipsim, id est prffilermissionem vel defectum 

praepositionis propter, ut sit, propter quid fles ? Agbi- 

COLA. 

Lacrymis manas] Similiter Hieronymus noster 

dixit ad Titum Livium lacteo eloquentiee flumine 

„ manantem. Aliter Horatius in epistolis de vino dicit : 

Quod cum spe divite manet 

In veuas, animumque meum. 

Sic et in eodem : 

Licet illi plurima manet 

Lacryma. 

Aliter in eodem 

. 

Fidis enim manare poetica mella 

Te solum. 

Ita videntur posse dicere : mano lacrymis, manant 

mihi lacrymse, et mano lacrymas. Auricola. 

'E5ofio),d'/yj(7«t 7£ Tz 'K-j-Ksi] Id est contitere quid te 

contristet. Agricola. 

Operani] Inter opus et operam qnid intersit, commodissirae 

videtur Terentius in Heautontimorumeuo 

explicare:

91 

S 

APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHIL0S0PHIJ3. 916 

Si quod oiieriE consumis in opere faciundo : 

ut sit opera labor, opus vero fructus et finis 

opercB, id est laboris. Moratius iu primo Epistola- 

ruin 

: 

Odiumque libellis 

Sedulus importes opera vehemente minister. 

Virgilius in primo yEneidos : 

Pendent opera interrupta. 

Agmcola. 

Exspectas] Esspectare quandoque desiderare si- 

gnificat. Cicero ad Curionem : Quam exspoctationem 

tni concitasti, eam sustinere ut possis. Quandoque 

attendere. Ovidiusiniii Metamorph. 

Ultima semper 

Exspectanda dies homini. 

AGnicoLA. 

: 

Vulnus] Id est, quod vi fit, et recens est. Virgilius 

in duodecimo 

Neo sese /Eae» jaotavit vulnere quisquam. 

Hulcus quod vetustate computruit, abitque vulnus ve- 

tustale in liulcus, quod recte Seneca in consolatione 

ad Martiam signilicavit. Nam vulnerum quoque sa- 

nitas facilis est, dum a sanguine recentia sunt. Sub- 

dit : Ubi corrupta ia malum hulcus verterunt, diffi- 

cilius curantur : id enim quod nos vulgo hulcus 

dicimus, quod GraBci apostema vocant, Latine furanculus 

vocatur. Plinius in Epistolis videtur clavum 

disisse. Erit, inqnit, ei natus clavus insanabilis 

sique Gallice nunc etiam vocatur. Agricola. 

Vires] Vis in singulari et robur significat. Sallustius 

In plurali robur tantum signiticat. Cornelius Tacitus 

autem in genitivo protulit in lib. de Causis corruptaj 

eloquentia?, inagna! vis, qua ratione videretur per 

omnes casus singularis numeri posse declinari. Agri- 

COLA. 

Eminet] Hic posuit pro apparet, quanquam eminere 

significat proprie supra alia exstare, ab e et ma- 

neo. Virgilius in primo /Eneid. 

Agricola. 

Gradiensque deas supereminet omnes. 

Sxvientis] Sffivire quandoque signiflcat crudelem 

esse. Juvenalis : 

In chorum atque curum solitus saivire flagellis. 

Quandoque non pati rectorem. Livius in xxi : Si 

quando belluaj ssevirent. Agricola. 

Asperitas] Asperum, quod absque spe, sicut prosperum 

quodpro spe, id est secundum spem evenit, 

dicitur utrumque a sperando. Agricola. 

Hxccine] Veteres, ut ait Servius in Donatuui, 

hicce, hfficce, hocce dicebant, inde mutato e ini hic- 

cino pro hicne dicitur. Agricola. 

Blibliotheca] Reposilorium librorum : îO.L0'j enim 

Grsece librum significat, et dr,y.n reconditorium 

quare libri utriusque Testamenti non Biblia, Biblix, 

dici deberent, quod nomennec Grfecum nec Latinum 

est, sed Biblia, orum, ab eo quod biblion diximus. 

Agricola. 

Scde^n] proprie locum dicimus in quo quis residet. 

: 

^ 

: : 

A Sahistiusin Catilina. Qui JEaea duce profiigi sedibus 

incerlis vagabantur. Virgiliusin primo zEuoid. .• 

Sedes ubi fata quieLas 

Ostendunt. 

Id vero instrumentum, cui insidemus, sella reclius 

dicitur. Virgil. in iv: 

Agricola. 

Et sellam regni trabeamque insignia nostri. 

Laribus] Lar dicitur Deus domesticus, qui et pena- 

tes dicuntur : quia penui prcesunt, vel quia penitus, 

hoc est intra domum coluutur. Virg. in iv iEneid. ; 

Et sparsos fraterna ccede penates. 

Plautus in Aulularia : 

Ego sum lar familiaris ex hac familia. ' 

Juvenalis : 

Laribus cristam promiltere Galli 

Non audeut 

Accipituret per synecdochen hic pro domo. Horalius 

in i Epistolarum : 

Gaudenlem pravisqae sodalibus et lare certo. 

Aghicola. 

Eabitus] Non proprie vestis, sicut vulgo dicitur, 

sed tota velul forma hominis, in quam se composuit. 

Plinius in Epistolis : Compositus in habitum 

sludentis. Unde Terent. in Euuucho disit, Si qua 

paulo habitior, pugilem dicunt, id est paulo corpu- 

lentior. Cicero in prirao Tusculanar. ; Quod si tanta 

vis est ad habitum mentis in his, qua3 gignuntur in 

corpore. Ackicola. 

Rimarer] Id est, tanquam per rimas diligenterscru- 

^^''®''' 

in Catilina : Magna vi animi et corporis : significat 

A-QnicoLA. 

et C 

violentiam. Martialisin iv 

Sidus] Nonnulli per ?/ Grcecam scribi volnnt;ego 

: 

Non de vi, neque ctede, neo veneno lis est mihi. Latinum a sidendo dictum credo, quia flrmiter insidat 

cffilo. Difl:eruntque stella et sidus : stelia enim 

quasi stilla dicta est, nnum singulare lumen coelesto' 

Virg. in i Georg. : 

Frigida quo sese Saturni stella reoeptet. 

At sidus quandoque pro stella capitur. Lucanus in i 

Sidus hebet. 

Venerisque salubre 

Quandoque pro signo ccelesti, quod es multis stellis 

constat, ut sidus Arietis, Tauri, et cajterorum. Virg. 

in Bucol. : 

^thiopum versemus oves sub sidere Gancri. 

Astrum autem Graecum est, quod sidus signiflcat, 

sicut et «G-TvjjO, quodstellam. Agricola. 

'-' Radiu?n] Puto pro eo quod circinum dicimus, poni 

a simiiitudiue, a qua radios etiam diximus rotarum. 

Virgilius in Bucol. : 

Desoripsit radio totum qui gentibus orbem. 

Cicero : Escitabo tibi senem a pulvere et radio. Agri- 

COIA. 

Excmplar] Ab eximo dictum est, quia ab eo aliquid 

eximatur, estque exemplar res ad cujus similitudiuem 

aliquid flt. Exemplum vero hcec ipsa similitudo, quoe 

exprimitur. Agricola. 

Beatas fore, etc. ] Hcec sententia Platonis ab omni- 

bus decantata in eo libro qui Alcibiades priorinscribitur, 

colligitur. Fore, confore: aflore, futuraj semper 

sant signiflcationis. Horatius in primo Sermonum. 

Neque se fore postliac 

Tam facilem dioat. 

:

'JI7 MURJililJ.II ET ACRICOL.E COMMENTARIA. 918 

Forem aiitem sicut essom, cjusdcm significationis. A gistratibus suis, sub niagistratibus et legibus Roma- 

Agricola. 

nis tenebatur. Unde Suetonius in Vita Tiberii: Cujus 

Publirxis'] Id est, popalicas, qure populi sunt dici- 

mus, Agricola. 

Sludere] Favere signifioat, quandoque jungitur da- 

tivo. Iloratius in primo Epistolarum : 

Ne studio uostri pecces. 

Id est favore : quandoque conari. Terent. in Eu- 

nucli. : 

Dum studeo tibi sororem rodJere. 

Et jungitur accusativo. quandoque discere significat. 

Cicero in quinto de Finibus bonorum et malorum 

vel illud ipsum quod studet, facere possit ornatius, 

sicque promiscue aocusativo, et dativo jungitur. Agri- 

COLA. 

Autoritate] Autoritas proprie dicitur honestior aut 

dignior de homine aliquo opinio, per quam facile 

quid suadere aut dissuadere potest : sicut autoris 

dicitur, cujus imperio aliquid fit, cujus nominis multiples 

origo apud diversos recensetur. Alii ab augeo 

scribendum per c, quod nominis proprietati parum 

convenit, Alii ab «utov Graico deducunt, quodipsum 

significat ; sed et hoc longius quaesitum videtur. Alii 

aliunde. Mihi sine c scribendum videtur, et sicut a 

faveo fautum, sic ab aveo autum, quod est extra 

usum ; et inde autor descendere videtur, quoniam is 

sit qui rem factam aveat, hoc est cupiat. Aghicola. 

Magiitratum] Magistratus et magisterium dilTeruut, 

magistratus potestas dicitur, magisterium, artificium. 

Conscius et conscientia, apud veteres plerumque in 

malam partem dicuntur. Juvenalis : 

Quis mmc diligitur nisi conscius.' 

Horatius inprimo Epistolaruni : 

Nil conscire sibi, nulla pallescere culpa. 

Sallustius in Jugurtha : Ne quis modestiam in con- 

scientiam deduceret. Contra Virgilius dixit : Conscia 

virlus : et Quintil. in matris infamia : bona; con- 

scientiK incauta simplicitas. Agricola. 

Imbecillis] Quasi sine baculo, id est sine admini- 

culo aut robore. Agricola. 

Calmnniis] Dicit Prisoianus a veleri verbo caloo, 

quod est decipio, calumniam dictam'esse quod modo 

signiflcat falsam accusationem, modo vexationem 

alicujus inlitibusper fraudemetfrustrationem. Agri- nus intelligant. Divus Hieronymus ad Maroellam 

COLA. 

D Asino quippe lyra superflue canit. Idem Jâdversus 

Barbarorum] Omne humahum genus a Graeois in Yigilantium : Quanquam stulte faciam, magistro 

barbaros et Graecos dividi solebat : post hoc Ilali 

quoque humanitate et eruditione a barbarisesempti. 

Christiani scriptores plerumque nunc pro gentilibus 

accipiunt barbaros. Agricola. 

Vectiijaliljus] Veetigal tributum dicitur, quod pen- 

ditur de rebus qufe vehuntur : consuetudo tenuit ut 

pro omni tributo, deinde pro omni censu acoipiatur. 

Unde vectigalis ager, ex quo redditus capiuntur, vo- 

catur. Agricola. 

Campaniam'] A Capua urbe fit, dicitur civis Campa- 

nus. Unde et Campania, quidquidsub ditione Gapute 

olim fuit. Provincia dicitur pars aliqua terrarum quoB 

subjugata a Romanis, remotis vel principibus vel ma- 

et regnum in formam provinciai redegit. Dicta est 

provincia quasi porro, id est prorsus victa- Agri- 

cola. 

Prxtorii] Prffitorium in castris dicitur locus ubi 

tendebat imperator, et inde in urbibus, ubi prtctor 

vel summus magistratus habitabat publice. Pra^fectus 

autem praetorii, qui loco imperatoris in prcetorio 

versabatur, et militibus praierat. Consularem euni 

dicimus, qui fuit consul. Consules enim duo semper 

in singulos annos creabantur RomGe, qui prajerant 

senatui, hoc est concilio publico, cujus qui particeps 

erat, senator vocabatur. Agricola, 

Palatinos canes] Avidos ministros palatii vocat. 

Agricola. 

Ambitione] Hic posuit in propria significatione, 

quam etymologia nominis reddit, non quomodo more 

communi Latine loquentium capitur. Ambitio enim 

cupido honoris est : quia qui petebant honores et ma- 

gistratus, ambibant et circuibant cives, orantes ut 

sibi faverent: unde ambitus significat id quod hodie 

vulgus simoniam vocat. Hic autem dixit, quoniam 

ambibant judices et sententias emebant. Agricola. 

Aulicos] Proprie dicimus eos qui in aulis principum 

vivunt, quos hodie barbare curiales vocant, 

Virgil. in ii Georg. : 

Penetraut aulas et limina regum. 

Nam curia a cura dicitur locus, ubi publicum conci- 

Q liurn habetur. Agricola. 

Esne ovoq irpoq Ixipm] Sic legere est in exemplari 

quod Joannes Caesarius homo dootissimus mihi commodavit 

: quod interpretatur, Asinus es ad lyram. In 

ejusdem magine htec habeatur asoripta : ri -npo--, 

"Xiprj.v moc, Ti>,ftc, id est, An ad lyram asinus es? In 

epistola vero ab jEdicollio ad me data, An es ovo; 

l-opac, ? subaudi, cf,y.po«riiq, id est, es asinus lyree au- 

scultator. Rodolphus Agricola exaravit Gr»ca Lati- 

nis litteris, forsitan eo qiod is cujus usui scriberet 

GrEeoa nbsciret. Sunt autem ha^c : "A,

919 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 920 

rum. BtQo? enim interpretatur papyrus, juncus codes, 

liber, bomb^^x. Nonnulli scribunt per u, maxime 

Tbeodorus Gaza. Invenitur et BtS),o; urbs Pboeniciffi, 

quae per 

-j semper scribitur : differentia cujus plerique 

(3i6"Xo; pro codice per i scribi affirmant, per mu- 

tationem dichroni in dichronum, ut Isaceius in Lycophronis 

inlerpretatione testatur. Per diminutionem 

neutro genere dicitur |3tg),tov volumen, libellus ; ()'rr/:n 

autem Latine dicitur theca, vagina, sepulcrum, locu- 

lus, repositorium. JI. Tullius in xiii Epistolarum fa- 

miliarium : Dionysius servus meus, qui meam bibliothecam 

mullorum numraorum traclavit, cum multos 

libros surripuisset, nec se impune laturum putaret, 

aufugit. Latine libraria dicitur, quod etiam nomine 

significatur locus ubi libri venales reponuntur. Aulus 

Gelliuslibro NoctiumAlticarumquinto, capite quarto : 

Apud sigillaria forte in libraria egoet L.Paulus poeta, 

vir memoria nostra doctissimus, consederamus. 

A.d mlestis ordinis exemplar] Sicut enim ccelestia 

certissimo diriguntur ordine, perpeluo constant te- 

nore summaque conservaulur concordia : et in 

homine corpus est animi imperio subjugandum, et 

appetitus recta ratione moderandus, atque in omni- 

bus convenientia, ordo, temperamentum, concordiaque 

diligenter observanda. 

Beatas fore respublicas] Valerius Masimus libro 

septimo : Jam Platonis verbis astricta, sed sensum 

pra?valens senlentia : qui tum demum beatum terrarum 

orbem futurum prajdicavit, cum aut sapientes 

rognare, aut reges sapere cojpissent, Julius Capitolinus 

in Yita M. Antonii Pbilosopbi Romani impera- 

toris: Sententia Platonis semper in ore illius fuit, 

Florere civitates, si aut philosophi imperarent, aut 

imperatores philosopharentur. Prudentius in Symmachum 

oratorem : 

Nimirum pulchre quidam doctissiraus esset 

Publica res, inquit, tunc fortunata satis, si 

Vel reges sapereiit, vel regnarent sapientes. 

Tu ejusdem viri ore] Exstat Platonis epistola ad 

ArchitamTarentinum, quamMarsiliusFicinushunc in 

modum interpretatus est : Plato ArchitEe Tarentino 

bene agere. Veneruut ad nos Archippi Pliilonidisque 

familiares, ferentes epistolam quam eis dederas, 

ac de rebus tuis quai oportuit nuntiantes. Publica 

quidem civitatis negotia absque difficultate perege- 

runt. Neque enim admodum laboriosa erant. Te vero 

narraverunt permoleste ferre, quod a publicis civitatis 

occupationibus te liberare non valeas. Quod 

igitur dulcissimum vitai genus sit agere sua, pra?sertim 

si quis taliaelegerit facienda, qualia tu, omnibus 

ferme est manifestum. Sed illud quoque te conside- 

rare oportet, nullum nostrum sibi soli natum esso, 

sed ortus nostri partem sibi patriam vindicare, partem 

parentes, partem amicos : multa insuper pro 

temporum diversitate nobis accidere, quibus vita 

nostra occupata est. Vocante igitur te patria ipsa ad 

rempublicam gubernandam, absurdum forsan esset 

non parero, pra^serlim cum siniul accidat, iit aditus 

pravis horainibus relinquatur: qui nulla ipsius quod 

optimum est, ratione proficiscuntur ad publica. De 

A his ergo jam satis.Checratis autem curam habemus 

in praisentia, habebimusque in posterum, et tui gra- 

tia, et patris ejus Phrynionis, et propter ipsum ado- 

lescentem. 

Quibus autem deferentibus ] CoUigit gravitatem ca- 

sus ex indignitate accusatorum, e quibus Basilius 

cum esset amotus e domo regis, propter inopiam 

coactus est eum accusare. Opilio et Gaudentius, cum 

essent Jussi ire in exsilium propter scelera sua, et 

postea se prajsidio locorum sacrorum tuerentur, iterumque 

statuisset rex, nisi intra certum diem abi- 

rent ab urbe Ravenna, stigmata inurerentur frontibus 

eorum : eodem tamen die quo jusserat ista rex, cum 

proflterentur accusatores se Boetii, factus est reus 

ipse, et illi auditi sunt. Quid ergo indignius potuit 

fieri, quam si nec Boetius meruit accusari, et illi in- 

digni erant qui accusarent. Agricola. 

Deferentibus] Deferre proprie significat apporiare. 

Virgil. iniViEneid. : 

Eadem impia fama furenti 

Detulit armari classem. 

Deinde detortum consuetudine id verbum in pejorem 

signiftcationem, ut significet criminari quemquam, 

et occulte iusimulare. Juvenalis : 

Agricola. 

Stoicus occidit Boream delator amicum. 

Pe7'cussi] Melius erit perculsi ut legatur. Sic Cor- 

nelius Tacitus : Perculso Seneca, promptum fuit Senium 

Rufum imminuere. Agricola. 

Miiiisteriol Diflerunt servitium et ministerium. 

Servitium enim sicut et servitus, condilionem vitte 

signilicat, qua quis libertatem amittit. Tibullus 

: : 

Ilic mihi servitiura video, dominamque paratam, 

Jam mibi libertas illa paterna vale. 

Ministerium vero omnem operam quse etiam vel mer- 

cede vel quavis conditione prajbetur. Agricola. 

Alieni wris] jEs alienum apud veteres debitum vo- 

catur. Inde etHoratiusin ii Epistolarum dixit 

Meo sum pauper in cere. 

Quasi diceret, Ipse parum asris, hoc est pecunise 

habeo ;sed non habeo ajs alienum, lioc est, nulli sum 

debitor. Aguicola. 

Fraudes] Aliquando fraus dolum malum, idestde- 

ceptionem, significat. Virgil. in vi .- 

Et fraus innexa clienti. 

Q Aliquando delictum siguificat, ut hic. Plinius in 

primo Naturalis Historiaj : Neraini fraudi fuit, quocunquemodo 

posset deos colere. Agricola. 

Censura] Proprie siguiticat magistratum, quem 

gerit censor. Erant autem duo censores Roma?, qui 

censendo populo. hoc est numerandis civibus Roma- 

nis, et cujusque censui, hoc est divitiis sestimandis, 

prtcerant et moribus : unde'et magistri morura dice- 

bantur. UndeJuvenalis: 

Dat veniam corvis, vexat censura coUimbas. 

Ubi tamen per synecdochen pro censoribus accipitur, 

hic itidem per synecdochen pro cognitione vel judi- 

cio censoris dicitur. Agricola. 

Mdium] /Edes singulari numero pro sacra wde 

Vesta^, redcm 

ponitur : sic dicebant veteres : a?dem 

Concordife pro templis ; 

plurali vero- »umero tantum

921 MDUMELLII ET AGRIGOL.E COMMENTARIA. 022 

profertur, quando domum sigaificat : tautumque no- A bus continebatur conari eum ut populum Romanum 

bilium domus ajdes dicuntur : credo utraque dicta 

ita, qiiia templa etdoraus nobilium edito?., id cst altse 

sunt. Ar.nicoLA. 

Ilavcnna urbe] Hoc est, contra superstitionem 

grammaticorum nostrorum, qui docent in appositione 

semper conimunius prcBcedere debere : liic enim 

urbe quod couimunius est, sequitur. Agricola. 

JVotos insigniti froniibus] Figura lo quendi Grajca 

est, quam tamen melius et signiflcantius expressisset, 

si dixisset, notis insigniti frontibus. Nota enim quod 

velut inslrumentum liujus verbi insigniti significat, 

prorsus illi in ablativo jungi debuit : deinde insigni- 

tus frontem, sicut albus pedem, flavus comam, usita- 

tius et intoUectius fuisset. Ac.hicola. 

Severitati] Severum iuterpretatur, quasi sequens 

verum, cujus contrarium proprie est indulgentia : 

unde et alibi sicut sanctos, ita severos judices in 

laude ponit. Horatius : 

Forum putealque Libonis 

Maudabo siccis, adimam cantare severis. 

Astrui, id est adjungi, ab ad et slruo. Agricola. 

Suscepta] Accepta commodius dictum fuisset. Nam 

delationes proprie suscipiunt, id est, subeunt aut 

sustiuent accusationem, judes accipere rectius dici- 

tur. Agricola. 

Artes] Artes quandoque pro moribus accipiuntur. 

Juvenalis : 

Qiiando artibus (iuquit) bonestis 

Nulliis in urbe locus. 

Quandoque pro doctrinis,ut Juvenalis ; 

Artem scindens Tbeodori. 

Et Terentius : 

Quod forte cecidit, id arte ut corrigas. 

Quandoque astum aut dolum. Ovidius jn i de Arte : 

Tunc aperit meates aevo rarissima nostro 

Simplicitas, artes excutiente Deo. 

Agricola. 

Itane nihil fortunam puduit? Itane nullius rei 

pudiiit fortunam? Nihil puduit, locutio est Grffica- 

nica. Sic, teste Prisciano, Terentius inAdelphis novo 

more secundum Graicos dixit : 

Ouem neque pudet quidquam. 

Et ilerum : 

Hei mihi, non te hoc pudet. 

Si minus] Si non, subaudi puduit fortunam. Inno- 

centiaj, subintellige meaj. 

At accusantium vilitatis] Ha?c est vera lectio qua3 

habetur in emendatis exemplaribus, subaudiendum 

est puduisset eam. 

Vilitatis] Improbitatis et impuritatis. Accusantium 

eorum qui me accusarunt. 

At cujus criminis arguimiir'! Hoc loco ostendit in- 

dignitatem damnationis ex eis quae illi ab accusato- 

ribus objiciebantur usque ad eum locum, Sed fas 

fuerit nefarios homines. Ponit itaque duo crimina : 

unum erat quod dicebatur impedivisse nuntium ne 

ad regem perferret litteras quibus continebatur senatum 

sentire contra regem, ut sic propter hoc senatus 

fleret laesse majestatis regise 'reus. Alterum 

crimen erat, quod dicebatur litteras scripsisse qui- 

iteruni in libertatem restitueret. His utriusque or- 

dine respondet. Primum fatetur, sed dicit recte se 

fecisse. Secundum negat. Dicit ergo sublevando et 

contemnendo crimen, quod olijicitur sibi. Quale, 

inqiiit, est crimen quod oljjicitur mihi, si vis scire 

summam, hoc est, totum paucis verbis comprehensum 

: hoc est crimen nostrum, quod dicimur nos 

cupivisse ut senatus non damnaretur. Si vis scire 

quomodo istud fecerimus : dicimur eum qui ibat ad 

regem impedivisse ne perferret doeumenta et probationes 

ad regem, quibus conabatur docere senatum 

lajsisse majestatem regis. Interrogat igitur Philosophiam 

quid illa jubeat, an debeat negare istud ut 

maneat salvus, et in persona sua non faciat aliquod 

dedecus Philosophise, sed dicit voluisse se istud fa- 

cere, et semper velle. Contra tamen si [fateatur 

istud, delator jam perficiet hoc quod cogitavit, et 

non poterit impediri ab accusatione. Subdit deinde 

rectum esse quod voluit senatum salvum esse : quanquam 

senatus decretis suis (hoc est statutis) tam 

male de eo meruerit, nt non deberet amplius me- 

rito salutem ejusoptare, tamen imprudentia senatus, 

qui male de eo statuerat: non posse mutare merita 

rerum, hoc est, ut id quod rectum fieret propter 

suam sententiam iniquum ; deinde etiam es consue- 

tudine societatis putabat non licere sibi aliter dicere 

quam res haberet. Verumtamen iitrum ista recte an 

secus facta sint casteri docti et sapientes debent 

Q a3Stimare : quia rem scriptam reliquit, orationem 

videlicet qua defensionem scripsit. Deinde, ISam de 

compositis, respondet seoundo crimini, dicens nihil 

opus esse dicere de hoc qaod littera? falsse erant 

composita;,'quibus dicebatur ipse voluisse Romam in 

libertatem vindicare, quod facile potuisset ex verbis 

ipsis accusatornm, si potuissent illi contra eum 

audire. Deinde dicit istud se non fecisse, quia Roma 

jam sit tam oppressa, ut non possit uUa libertas am- 

plius sperari : et si potuissel aliqua spes fuisse li- 

bertatis, iê hoc tam occulte habiturum fuisse, ut id 

nequaquam debuerit ad notitiam regis pervenire, 

quemadmodum Canius, cujus supra fecit mentionem, 

qui et a Caio Caligula Cajsare occisus est, respondit 

Cffisari, cum diceret in quadam conjuratione contra 

D Caesarem facta ipsum fuisse conscium, dicens : Si ego 

scivissem, tu nescivisses, hoc est tam prudenter rem 

gessissem, ut tu non potuisses percipere. Post ibi, 

Qua in re arguimur. Arguere quandoque reprehen- 

dere est, ut hic, et Virgil. in xi 

Meque timoris 

Argiie, tu Drance. 

Quandoque probare signiflcat, ut Juvenalis : 

Molles quod in aure fenestrEe 

Arguerint, licet ipse negem. 

Unde et argumentum definivit Cicero esse proba- 

bile inventum ad faciendum fidem. Ovid. in i Metamorph 

.: 

Argumcuta damus, qua simus origine nati. 

Agricola. 

Summam] Summa dicitur coliectio rei multiplicis 

:

923 APPENDiX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPMI/E. 

aut numerosse in unum prmcipium velut caput quo A quidem et nefas a fando dicuntur. Unde Virgilius in i 

reliqua omnia continentur. Cornel. Tacitus : Flaccus 

summan rerum ei permisit ; sic et pecunise aut rationum 

summas dicimus, hoc est, numerum colle- 

ctum. Juvenalis : 

Majorem tertiiis illo 

Summam, qiiam patulce vix ceperat augulus arcce. 

Agricola. 

Secundwn] Dicimus concilium publicum, quem indocti 

nostri consnlatum vocant. Consulatus est enim 

lionor consulis, sicut praitura honor, quem gerit 

prajtor : quem vulgus consullum vocat, dictus est se- 

natus a senio, ut ait Sallustius in Catilina. Delecti, 

quibus corpus annis infirmum, ingenium sapientia 

validum reipub. consulebaut. Majestatis reum illum 

dicunt qui accusatur aliquid, quod in perniciem rei- 

publicaj aut principis vergat, tentasse : vel etiam 

quod in dedecusinsigne, unde diciturlajsa majestas, 

et reus lajsaj majestatis, et inde omissione verbi lcesfe 

majestatis reus dicitur, quoniam sic satisintelligitur. 

Reum a reor videtur esse dictum, quia remur, id 

est suspicamur illum quod objicitur id feoisse, dici- 

turque proprie qui in jus vooatus est. Ovid. in ii de 

Arte : 

Non tantum trepidos ut tueare reos. 

Vocamus etiam quandoque reumeum qui jam obli- 

gatus, vel debitor : unde voti reus dicitur qui asse- 

cutus est id pro quo votum fecit, solvere cogitur : et 

Jurisconsulti duos reos promittendi vocant, qui pro- 

miltendo se quisque obligaverunt. AanicoLA. 

Impedissc] Impedire et espedire a pedibus ligan- 

dis et solvendis diota sunt : 

deinde consuetudine sol- 

vere et ligare. Horatius in primo Garminum : 

Nunc viridi criuem decet impedire myrto. 

Deinde impedire, retinere, vel resistere signifioat, ut 

hic. Cicero in primo Officiorum : De rebus ipsis utere 

tuo judicio, nihil enim impedio. Agmcola. 

Cessabit] Cessare aliquando significat otiosum 

esse. Persius : 

At si tu cesses, et iigas in cute solem. 

Sichoratius : Cessator Damus, id est otiosus, piger, 

cunotator Damus. Aliquando signiflcat desinere, aut 

finem facere, nt hoc loco. Ovidius in i de Arte : 

Sic ne perdiderit, non cessat perdere lusor. 

Estque frequentativum a cedo, quia oessator labori 

cedit^ Agmcola. 

Ordinis] Ordo est dispositio oerta rerum, qua col- 

looatur quid primum sit, quid secundum, et quid 

deinceps. Iloratius : 

Ordinis hceo virtus erit, et Venus. 

Erant autem in populo Romano tres ordines, plebis, 

et patrum, id est senatus, et equester, qui medius 

eral inler plebem et patres. Equestris ordinis sunt, 

qui hodie ab indoctis milites vocantur. Nam miles 

omnem illum significat qui stipendium hello raere- 

tur, ergo dicit illius ordinis, id est scnatorii. 

Ncfas] Fas et nefas, sicut damnas et inficias inde- 

clinabilia sunt. Dioimus autem infioias eo, id est in- 

licior vel nego, et jurisconsulti diount : Titius ha^res 

meus Teio centum damnas esto, id est obligatus. Fas 

jEneid. pro utroque dixit 

At sperate deos memores fandi atque nefandi, 

: 

estque fas quod Deo auctore êl naturali asquitate 

facimus : sicut jus, quod hominum jussu fit. 

Merita] Per translationem pro pretio disit. 

Socratico decreto] Quia Socrates, cum esset mos 

Athenis ut reo civi permitteretur ajstimare poenam 

quam se crederet meritum, idque acousato illi judi- 

oes permitterent, dixit meritum se ut publioe sibi 

Athenienses victum darent. Noluit enim cum se sci- 

ret nihil poena dignum fecisse, aestimare aut censere 

ulla poana se dignum, quanquam ita esset iram judicum 

placatiorem habiturus : quo tam libero re- 

sponso illius commoti judices, quasi, contemneret eos, 

ad mortem eum condemnaverunt. 

Decreto] Id est, quod Gr£eoe Sdy^.v. dicitur, quod 

indocti pro dootrina accipiunt : cum apud Grajcos 

etiam quidquid populus, statuit, dogma vocetur, sicut 

apudnos decretum populi, decretum principis. 

Seriem] Series potest esse a serendo dicta, quasi 

ordo rerum aprimo semine, id est origine. Statius in 

prirao Thebaidos : 

Longa relro series. 

Agrtcola. 

Stylo] A Gr£eco n-xilo^, id est oolumna venit, oui 

simili est stylus, accijiiturque pro scriptura. Unde 

Cicero in i de Oratore dixit stylum optimum dicendi 

artificem. Prisoi oeratis tabulis soribere solebant. 

C Ovidius in primo de Arte : 

Ceva tute primum couscia mentis eat. 

Agricola. 

Memorix] Id est commemorationi posteritatis. 

Litteris] Littera litteraa in singulari numero apud 

oratores pro singulari figura aut charactere quo sori- 

biinus accipitur : ut est a, 6, vel c. Pro epistola solum 

in plurali dicitur. QuareCicero unassemperaut binas 

aut ternas litteras dicit. Poetoe tamen necessitate 

metri in singulari pro epistola accipiunt. Ovidius in 

Epistolis : 

Quam legis, a rapta Breyseide littera venit. 

Agricola. 

Attinet] proprie adhibere vel applicare signiflcat, 

„ ab ad et teneo. Plautus in captivis duobus : 

Nunc cultros allinet. 

Quandoque significat id quod opus est, ut hoc loco 

Quintil, in xii Institutionum : Quid attinet tam mul- 

tis annis, etc. 

JJti] Utor accusativo Jungitur. Quinti!. in i lustitutionum 

: Utendum est eum sermonem, hocque ve- 

tustius est, ut ablativo Jungatur usitatius est. Juve- 

nalis : 

Modo sub lodice relictis 

Uteris in turba. 

Agricola. 

Lindsset] Licere proprie dicitur id quod Jure non 

vetatur. Persius : 

Gur mihi non liceat, Jussit quodcuuque vohmtas? 

Accipitur etiam pro prosse. Virgil. ia iv /Eneid.:

Non licuit thalami expertem sine crimine vitam 

Degere more ferEe ? 

AC.RICOLA. 

Sperari] Sperare proprie significat honi alicujiis 

futuri opinionem liabere, iithic. Virgil.in iv ^neid. 

Spero equidfim mediis (si quid pia numina possunt) 

Supplicia hausunim soopulis. 

Quandoque pro eo quod est futurum qualecunque 

exspectare. Virgilius in primo /Eneidos ; 

At sperate deos memores fandi atque nefandi. 

Terentius in Heautontimor. : 

Una spes est, esurituros nou satis. 

xiGRlCOLi. 

Caio] Caius et Cneus,sicut curculioquodvermensi- 

gnificat,,per cseribuntur, sedporffleguntur. Agricola. 

Cxsare] Hoo non est dignitatis nomen, sed familise B 

quaj Roma3 fuit, ex qua ortus fuit Julius CEesar, qui 

primus libertatem Romanam oppressit : unde omnes 

qui secuti sunt imperatores hoc sibi nomen tanquam 

titulum legitimas successionis sumpsere : ad Neronem 

tamen usqueautcognatione aut adoptione inipe- 

ratores huic familice anne.îi fuere : 

post Neronem re- 

liqui solum usurpatione illud sumpsere. Agricola. 

Germanici] Germanicus iste , Drusi Neronis iiUus, 

liunc Caium genuit, et Agrippinam Neronis matrem, 

praterea aliosquos nihilattinetenumerare. Hic Caius 

cognominatus est Caligula, a caliga railitari dictus, 

quam vulgus ocream vocat : quia in castris fuit edu- 

catus. Nam quod nos caligam vulgo vocamus, id est 

: 

923 MURMELLn ET AGRICOLJl COMMliNTARLV. 92G 

A dolor adversitatis multum occupaverit et turbaverit 

mentem, nondum taraen ita expers ratiopis, ut in- 

digne feram improbos accusatores conatos esse nefandum 

contra me, quia velle pejora, est fere ex 

defectu et inilrmitate liumaaaBnatura! ; sed illud ma- 

gis puto mirandum, posse malos perOcere ea quEE 

volunt contra bonos, cum Deus sine cujus permissu 

nihil potest fieri, id videat; monstri enim simile est, 

hoc est, incredibile est id eum debere velle permit- 

tere, sicut quidam philosophus ait : Si est aliquis 

Deus, quomodo potest esse aliquod malum? si non 

est Deus, unde proveniunt bona? Post ibi, Sed fas 

fuerit, ostendit es judicio senatus indigne se ab eo 

condemnatum, idque primum ex persona senatus, 

quem accusatum 'apud regem suo periculo servave- 

rat : deinde ex ordine judicii, quia absens non audi- 

tur, nec coguita oausa condemnatus est. Dicit ergo, 

plaouerit licet Deo ut qui bonos omnes oderant, illi 

etiam me, qui bonos et senatum defendebam, cupe- 

rent perire, non tamen merebamur ita de senatu, ut 

is hoc ipsum vellet : quia cum VeronaB Theodericus 

rex cuperet crimen quo Albinus accusatus erat in 

senatum" transfundere : scis tu Philosophia, quam 

magno periculo meo defenderim senatum, pro quo 

beneOcio tamen falsa sententia a senatu condemnatus 

sum. Deinde, Et cujusunquam facinorisl Colligit indignitatem 

judicii ex modo illius, dicens : Nunquam 

in judicando ita in apertissimis sceleribus Judices 

, , , j- 1 . j 1 t r u- consentiunt, ut non aliquis moveatur ad misericorauud 

veteres bracam dicebant : unde bracatte Galliae p . , . , - , , i ^ „„,„ ,„„„; 

j. 

-^ „ j C , V,- -A diam ex his, velpropterea quodomnesliominespioni 

noraen tuit. Braca enira quod quoc a nobis vocatur, id ve- ' 

, 

T , „ i .:i,k„o„)- 

^ 

tustasfemorale, velsubligarvocabat. Inquif et inquam 

verba, ponuntur in oratione duntaxat, quando eos 

ipsos flngimus loquentes, quibus ea tribuimus. Non 

recte enim dices : Ille inquit occupatum se esse, nec 

posse venire; sed dicendum est : Ille inquit, ocoupatus 

sum, n^c possum venire. Loquendum est enim 

semper eisdem verbis quibus ipsa persona (quam 

inducimus) esset looutura. Juvenalis : 

Nil actum est (inquit) nisi Posno milite portas 

Frangimus, et media vexilium pono suburra. 

Et alio loco : 

Quando artibus (inquil) Iionestis 

NuUus in urbc locus. 

Agricola. 

At cujus criminis] Ordo est : At quairis summam 

ejus oriminis cujus arguimur. 

Atvolui, ncc unquam vellc desistum] Subaudi, senatum 

salvum esse. 

Socratico decreto] Decreto Sooratis, oujus apud Pla- 

toneminTheEetetohascad huncsuntverba : Mihi plane 

nefasessevidetur, admitterefalsum,acverumrefellere. 

Quoquo modo] Quocunque modo. 

Stylo etiam memoriseque inaiulavi] Huno Boetii libellum 

nuno exstare non reor. 

Qua in re] Ostendit hio indignitatem fortun» suse 

es judioibus suis, quibus oondemnatus. Quia vero 

duplioes sunt umnium lerum judices, Deus et homi- 

nes, de divino judicio prius conqueritur, deinde de 

humano, id est senatus judicio. Dicit itaque : Licet 

sunt ad errandum et ad faciendum quse non debeant 

fieri ; vel etiam quod fortuna communis est, et nemo 

certus est quid ipsi sibi possit obvenire. Ego etiam si 

quantumvis magna scelera voluissem facere, non 

tamen nisi aut confessus, aut convictus, debuissem 

puniri. Nunc non audita defensione mea, qui fui 

quingentis millibus passuum remotus ab urbe, ut 

pote Papiai in carcere damnatus sum ad mortem. 

Exclamat ergo, meritos patres I hoc est senatum, 

ut nemo' possit de simili crimine convinci, hoc vult 

dicere : Kenatus meritus est ut nemo debeat eum defendere, 

quia propter hoc crimen quod volui eum 

defendere, convictus sum, et ab eo damnatus. Sequi- 

x^ tur. Cujus indignitateni reatus. Agricola. 

Ita] Hodie omnes fere indocti pro adverbio aftirmandi 

utuntur, quod prorsus corruptefit : est enim 

similitudinis potius. Virgilius in undecimo :j 

Haud ita me experti Bilias et Pandarus ingens. 

Ita dixit, id est taliter. Agkicola. 

Hebetavit] Dixit metaphorioe, nam proprie de ferro 

aut alio quovis ad secandum apto dicitur. Agmcola. 

Contra virtutem] Per s)'necdochen disit accidens 

pro subjecto, id est contra bonos. Agricola. 

Molitos] Moliri, id est cum magnamole, id est dif- 

ficultate conari. Virg. in iv ^noid. : 

Nec super ipse sua molitur laude laborem? 

Effecisse] Facere et efiioere manifestam habent dif- 

ferentiam. Nam faoimus multa smpe sine effectu : 

sed efficere, est aliquid quod facis assequi : sic me

927 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHM. 928 

dicus saepe fecitomnia, ut sanet aegrotum, sed tameri 

non sanat :sed si efficit, utsit sanus, jam sine dubio 

sanat. Agmcola. 

Beterio7-a] Deterior, a detero verbo dicitur. Onde 

et Plantus in eamdem signiticationem detritionem 

pro improbitate et detrimentum, nosam vel damnum 

vocamus. Agricola. 

31onstri] Monstrum a monstrando : quia veteres 

putabant cjuoties monstra proveniebant, es eis magnum 

aliquod malum, aut cladem imminentem mon- 

strari, sicut et ostentum ab ostendendo, quod aliquid 

eo futurum ostendatur, et portentum, quia ali- 

Super Garamantes et Indos 

Profert imperium. 

quid protendat, id est pronuntiet, et prodigium a 

Agricola. 

procul agendo dicitur, quia solebant monstrosi par- 

Jactasse] Jactare hic accipit pro eo quod estarrotus, 

siquidem humani essent, deportari in deserta, 

in silvas : si cseterorum animalium, 

B ganter vel gloriando commemorare. Quintil. in ma- 

infodiebantur 

tris Infamia : Magna pars voluntatis est jactatio. 

vivi. Agricola. 

Quandoquesignificat verbis strepere, per metaphoram 

Quidem tuorum familiarium] Carneadi claro impri- 

dictum. Virg. in x yEneid. : 

mis auctori novae Academiee tribuitur ha3c sententia. 

NuDC sera querelis. 

Agricola. 

Haud justa assurgis, alquc irrila jurgia jactas 

Familiarium'] Familia a famulatu dicta est et fami- 

Proprie autem signiflcat frequenter jacere. Ovid. in il 

liaris servus : obtinuitdeinde consuetudo utcognationen: 

significaret familia, unde patresfamilias et ma- 

tres et filiosfamilias. Agricola. 

Siquidcm] Hic legendum estdistinctim, utsiat duee 

quandoqueenimjunguntur et uno accentu 

dictiones : 

proferuntur, tunc accipitur pro certe. Plinius in i 

Naturalis HistoriEB. i^Siquidem coloris mutant. Agri- 

COLA. 

Sanguine petant] Per antonomasiam dictum est, id 

est esitium cupiunt. Agricola. 

Petunt] Peto signiflcat quandoque posco : ut Horat. 

in II Epist.|: 

Quod cupide pctiit, mature plena reliquit. 

Aliquando adeo : sic Valerius in ii : Rus petens re- 

deunti iu urbem narraverat. Aliquando oro, sicque 

jungitur accusativo cum ablalivo intervenienle pra2- 

positione. Quintilianus in matris Infamia : Illud a te 

civitas novissimis precibus peto. Dicimus eliam, peto 

illum ferro, peto lapidibus, id est jacio in eum, vel 

vim infero. Virgilius in Bucol. : 

Malo me Galathea petit, 

id est jacit in me malum. Agricola. 

Patribus] Patres Jvocabantur senatus. Sallustius. 

Hosque vel setate vel curse similitudine vocabant pa- D Quingentispassuum mittibus] Latiai itinera sua millitres. 

Agricola. 

bus passuum numerant, sicut Graeci stadiis, Galli leu- 

Priesens] Dicitur, quicoram est, dicitur et flgurate cis. Quinque autem millia passuum tantum spatii effl- 

prffisens hoc, quod est efficax. Virg. in Bucol. : 

Nec tam praesentes alibi cognosoere divos. 

Quintilianus in Veneno etfuso, Et virus prajsentancum 

paro, quod subito, quod statim corrumpat. Agbicola. 

Veronx] Verona oppidum est Italiaj transpadanfe, 

quod medium Athesis lluvius perfluit, in radicibus 

Alpium Vindelicarum positum. Agiucola. 

Dicturum quid] Proaliquid:et legendum est, tradu- 

cto in pra?cedenteni dictionera accentu, sicut, que, ve, 

ne, legimus. Agricola. 

Exitii] Exitii»m abexeundo,sicutinitium abineundo 

dictum est flgurate, sicut mulla pro clade vel perni- 

A cie accipitur : quia exitus, hoc est peremptio, sit cuique 

summa clades. Agricola. 

Seciiritate] Id est neglectu vel contemptu : securus 

enim sine cura dicitur. Agricola. 

Proferre] Id est efferre hoc loco. Juvenal. 

Profer Galla oaput. 

Aliquando signiflcat differre. Plautus in captivis duo- 

bus : 

Quando-prolatis rebus rus homines eunt 

Id est, dilatis negotiis vel litibus :significat etiampro- 

cul ferre. Virgilius in primo Êneidos : 

de Arte : 

Agricola. 

Jaotatas exoutiatque faces. 

Ostentando] Ostentare sicut jactare dicitur, sed ja- 

ctare magis verbis est, ostentare rebus. Agricola. 

Facinoris] Facinus a faciendo dictum est, et in pe- 

jorem partemnuncaccipiturevincente consuetudine, 

apud veteres in utramque accipiebatur partem et bo- 

^ nam et malam. Sallust. in Catilina : Qui prfeclari fa- 

cinoris aut artis bonte famam quaerit. 

lugulari] Jugulare proprie signiflcat jugulum per- 

scindere. Estautem jugulusdictus pars illa quEeproxi- 

nia collo ab ossibus, qute pectus determinant : quoniam 

ea ossa similitudinem jugi, [id est summitatis 

montium, velveri quod araturisbobusimponitur, ha- 

bent. Agricola. 

Jêcem] Vulgus grammaticorum dicit hujus nomi- 

nalivum non inveniri. Cicero tamen pro Milone 

dicit : Insidiatori vero et latroni qusB potest iujusta 

esse nex?Sic et prexetiamPhocasgrammaticus dixit. 

Differunt sane nex et mors quemadmodum necare et 

mori : ut nex sit mors vi illata, mors qualiscunque 

hominis interitus. Agricola. 

ciunt quantumapudGerinanosquod illimilam vocant, 

quodqucjEgyptiiparasangam, Persaj schosnum. Agiu- 

COLA. 

Propensius] Id est diligeitius, vel inclinatius, a propendendo, 

sicutin libra,quaparteplus appenditur,ea 

plus propendet : sic et nos propendere, et propensi 

dicimur in id cujus majori studio tenemur. Agricola. 

Proscr-iptioni] Proscriptionis nomen a bellis civili- 

bus venit, quoniam in civilibus dissensionibus, sicut 

fuerant Marii et Syllae, Ceesariset Pompeii et reliquorum, 

qui victores erant, nomina eorum qui diversarum 

partium fuere, in tabulis descripta pouebant,

929 MURMELLII ET ACRICOL.E COMMENTARIA. 930 

dalis prcemiis, si quis eorum quemquam occidisset, ct A Et cujas unqiuun] Et, particula interrogationi nunc 

bonis publicatis, postea obtinuit consuetudo, utrele- 

gati in exsilium, proscripti dicerentur. Agricola. 

Contia virtutem] Contra liomines virtute praiditos 

Tuorum quidan familiarium] Pliilosopliorum quidam. 

Si quidem] Si. 

Sanguinim] Sanguinis eflfusionem. 

Propugnare bonis] Defendere bonos. 

Quid] Aliquid. 

Innulla unquam mei laudc jaciasseJTametsi vera sint, 

ea tamen nunquam se jactasse ait. M. Tul. in i Oflic: 

Deforme estiamest de seipso praBdicare, falsa prtcser- 

tim, et cum irrisione audientium imitari railitem gloriosum. 

Divus Cyprianus ad Donatum : In proprias 

laudes odiosa jactatio est. Pliuius ad Pompeium Saturnium 

: Etenim si alienaj quoque laudes parum 

oequis auribus accipi solent quam difticile est obtiaere, 

ne molesta videatur oratio de se, aut de suis disse- 

rentis ? 

Minuit enim] Ordo est, quis, id est aliquis, minuit 

quodammodo secretum conscientise probantis se, id 

est, sibi per virtutem et benefacta placentis, quoties 

ostentando factum, recipit pretium, id est prsemium 

famoj. Cic. in Tuscul.: Te autem, si in oculis sis multitudinis, 

tamen ejus judicio stare nolim, nec quod 

illa putet, idem te putare pulcherrimum. Tuo tibi 

judicio est utendum : Tibi si recta probanti placebis, 

vitce fuisset, secum convenire. Agricol.\. 

tunc non modo tu te viceris (quod paulo ante prffici- 

Commistione] Commistio s littera, non x dicendum 

piebam) sed omnes et omnia. Hoc igitiir tibi propone, 

C est. Si enim mixeo in indicativo haberet, possemus 

amplitudinem animi et quasi quamdam e.taggeratio- 

mixtum dicere; nunc amisceo, quomodoflet mixtum? 

nem quam altissimam animi (qui maxine erainet in 

Agricola. 

contemnendis et despiciendis doloribus) unam esse 

Fuscare7it] Fuscus color est, fqualis corporibus ex 

omnium rem pulcherrimam, eoque pulchriorem, si 

solo prevenit. Virgil. in BucoL; 

vacet populo, nequeplausum captans, se tantum ipsa 

delectet. Quin etiam mihi quidem laudabiliora viden- 

tur omnia, quem sine venditatione, et sine populo 

teste fiunt, non quo fugiendum sit (omnia enim benefacta 

in luce se collocari volunt), sed tamen nullum 

theatrum virtuti conscientia majusest. Plinius ad Saturninum 

: Prceterea meminimus quanto majore animo 

honestatis fructus in conscientia, quam in fama 

reponatur. Sequi enim gloria, non appeti debet : nec 

si casu aliquo non sequatur, idcirco quod gloriam 

mcruit, minus pulcbrum est. Hi vero qui benefacta j3 bus. Agricola. 

suaverbis adornant, nonideo praedicare,quiafecerint, Sacrilegio] Sacrilegium dictum est a legendis hoc 

sed ut pra'dicarent, fecisse creduntur. Sic quod ma- est, furandis sacris : deinde et pro vi qute sacris in- 

gniflcum referentealio fuisset, ipso qui gesserit recen- 

sente, vanescit. Homiues enim cum rem destruere 

uon possunt, jactationem ejus incessunt. Ita si silen- 

da feceris, factum ipsum : si laudanda non sileas, ipse 

culparis. Macrobius in Somnium Scipionis, Conscien- 

tia ipsa factorum sgregiorum, amplissimum virtutis 

est prffmium. Ideminidem. Virtutisfructum sapiens 

in cunscientia ponit, minus perfectus in gloria. Divus 

Ambrosius in quadam epistola : Abundat enim sibi 

locuples testis conscientia. 

Vro vero virtutis prssmiis falsi sceleris] Pulchrum 

antitheton est. 

apta : sic apud Virgil. in Bucolicis : 

Et qax tanta fuit Romam tibi causa videudi 1 

T)e sinîii crimine] Quod fuerit propensioris studii 

in senatum, eumquesalvum esse voluerit. 

Cujus indignitatem reatus] Ostendit nunc majorem 

iudignitatem casus sui, quod cum perspicuum esset, 

nec ista crimina talia esse, qua; vel aceusatores cum 

specie aliqua fidei possent objicere, vel judices ullo 

colore justitise ?ua laude contra se petitum esse : 

quia enim Philosophus erat, insimulaverunt magum 

eum esse. Quia plerumque apud veteres philosophi 

hac suspioione premebantur. Unde et Apuleius Ma- 

daurensis magioj accusatus fuit, cujus defensionis 

n adhuc exstant libri, et ApoIIonius Tyaneus, et Menippus 

habiti sunt magi, et videri etiam voluerunt, 

cum iiterque phllosophus esset. Ergo dicit accusato- 

res objecisse ei propter cupiditatem, ut consulatum 

et magistratus in urbe consequeretur, cum dtemoniis 

eum habuisse commercium : quod falsum esse osten- 

dit ex studiis suis, cum fuerit enim deditus philoso- 

phite, qua? jussit Deo eum et non diis servire, verisi- 

mile non esse, ut se pessimis spiritibus jungeret aut 

eorum ministerio uteretur. Deinde indipsnm coarguit 

ex modestia domus suee et probitate amicorum suorum, 

et afliuitate Symmachi : cujus liliam uiorem 

sibi habebat, qui non potuissent, si tam facinorosa; 

Ouid tum si fuscus Amyntas? 

Ovidius in secundo de Arte : 

Fuscentur corpora campo. 

Ater, color est carbonum et vestium : unde et atramentum 

uicimus, etatratos eos quiluctus causa mu- 

taverunt. Niger est obscurus ille ex rubro vel lucido 

ad atrum tendens : unde et nigra vina, et sanguinem 

nigrum dicimus. Virgilius nigrantem nimbum dixit in 

I iEneid. Confundumtur tamen ista saepe ab auctori- 

fertur, accipitur. Unde Seneca ad Serenum dixit : 

Nihil in rerum natura tam sacrum est quod sacrilegum 

non inveniat. Deinde Boetius ad omnem sacrorum 

profanationera traducere hoc nomen videtur. 

Nam omnes incantationes, et ritus invocandorum 

spirituumsacravocabantur. Boetiuscumabhocnomino 

abhorret, maluit sacrilegium vocare : ea est quam 

proprie magiam vocamus, qua: est, qua homines mira, 

et omnem ordinem aut vim natuva! excedentia efli- 

ciunt, hoc est, qnam indocti nigromantiam vocant : 

nam Grcece 'jr/.poij.cyzia, vel communius vr/.poaKvri^ 

dicitur : 

qufc solum divinationem faciebat ex anima-

931 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHlLOSOPIJIyE. 932 

bus defimctonim per incantationes invocantis. AGni- A liabet) digiiitatem.Fuil enimmagnadignitashonestasque 

ejus reatus, quo Boetius accusatus est studii in 

PoUuissc] Polluo a porroet luo, id estprorsus luo 

dicitur, id est macalo. AGnicoLi. 

Insita] Id estindita ab insero. Agricola. 

Instillabas] Stilla guttam significat : unde etstillici- 

diumlocus iu quem guttse pluviaj de tectis decidunt. 

Inde instillo. Agricola. 

Pythagoricum] Pythagoras [ex Samo insula oriundus 

fuit, versatus est ineaTtalise parte quee quondam 

magna Gra?cia dicta fuit, circa Tarentum et Croto- 

nam : cumque 

interrogaretur an o-oyo;, id est sapiens 

esset, respondit non, sed (fnloaofoc, id est amator sa- 

pientise : et cum ante eum qui ;insigniori doctrina 

senatum propensioris, verum eam falso magise orimine 

fuscare denigrareque delatores conati sunt. Hanc lectionem 

prceter exemplarium fidem astruunt ea quse 

proxima prosa subjiciuntur. De objectorum quidem 

tibi vel lionestate vel falsitate cunctis nota memo- 

rasti. 

prajditi essent, sapientes vocarentur, postea philoso- . bolis , : Linguam 

phi coepti sunt vocari, et a Pythagora secta ea ducta 

est, quam philosophiam Italicam vocaverunt. Agri- 

COLA. 

0SW, alV oCi Bsotq] Id est Deo et non diis. Agricola. 

Convenieliant] Convenire dicitur hic aptum esse vel 

accommodatum : aliquando consentire significat. Ho- 

rat.: 

Et vitce disconvenit ordine toto, 

id est discordat. Ovid. in i de Arte : 

Conveuial nobis, ne quam nos ante rogemus. 

Undedicimus, Convenitnobisde hacre, et, Conveniemus 

de hac re. Etiamsigniflcatcongregari, idque proprium 

est ejus significatum. Sallustius : Postquam 

Catiliiia eos quos convocaverat, convenisse videt. Di- 

citur eliam, conveni illm apud forum, id est allocu- 

tus sum. Agricola. 

Penetral] Interior pars domus dicitur a penetrau- 

do. Yirgit. in ii /Eneid.: 

Apparent Priami et veterum penetralia regum 

CommodequedixilBoetiuspenetralinnocensdomus, 

quoniam solent rocondi scelera, et ab hominum con- 

spectu removeri. Agricola. 

Coitus] A coeundo, id est conveniendo dictus est. 

Agricola. 

Socer] Est uxoris vel mariti pater, itidem ut so- 

crus mater, qui iiliam tuam in matrimoniura habet, 

, 

"ETro-jOso}] SequereDeum:legitnrautemhocGrsecum 

in exemplari quod mihi comraodavit Csesarius, et in 

epistola Joannis /EdicoUii >d me data. Habetur idem 

in II Chiliade Proverbiorum Erasmi, et apud Politianum 

in Praalectione Homerica. Refertur autem ad 

Pythagoram, qui Marsilio interprete, sic ait in sym- 

imprimis coerce, Deum imitans. 

Porro Rodolphus Agricola videtur hajo Grajca ponere. 

0£M k)iV oij Bzoii, id est, Deo, et non diis (subaudi) 

servias seu serviendum. 

Consimilem Beo faceres] Seneca in epistola ad Lu- 

cilium 48 : Hoc enim est quod mihi philosopliia pro- 

mittit, ut parem Deo faciat. 

mtro Insuper. 

At vero hoc etiam] Ostendit nunc asperitatem calamitatis 

suee ex eo quod sequitur communiter in omnes 

bonos. Dicit itaque non solum indignum esse hfec 

orania, qnce gravissima enumeravit, se pertulisse, sed 

hoc etiam adhuc restare malis suis, ut ista merito 

pati videatur, et postquam omnia perdidit, etiam 

honestatem existimationis et famai bonaj amittat. Vul- 

gus enim imperitum ea solum credit, et prudenter 

facta esse, quaj prospere et feliciter eveniunt; nunc 

ergo quia sibi res omnes adversaj infeliciter cesse- 

riint, credetur dignus his esse, et ista meruisse, Pos- 

ibi, Videor autem videro dicit, quia jnunc innocentia 

nostra ab improbis victa est et oppressa, futurum est, 

ut scelerati omnes quibus ergo resistebam giuideant 

et similes accusationes contra bonos parent cum vi- 

bonos vero non 

deant impune omnia se facere posse : 

ausuros illis resistere, cum se videant non solum pe- 

riculis expositos, sed etiam defensione privatos. Ex- 

clamat ergo : stelliferi, etc. Agricola. 

gener, quaB filium t.uum,nurus vocatur. Agricola. 

Ciimiilus] Id est explementum. Proprie enim dicitur 

yJ/Zines] Hoc dixit impropria significatione, id est 

curaulus, acervus rerum aut strues simul congestaconjuncti. 

Nam consuetudine accipitur affinis pro eo, 

^ ^,^^^ Agricola. 

qui nou est cognatus nobis, sed cognatis nostris ma- 

Blerita] Id est vim vel pretium. Agricola. 

trimonio junctus. Agricola. 

Provisa] Dixit quasi providenter et recte facta : secundum 

philosophos enim, quidquid rectefit, pruden- 

Instituti] Id est compositi, vel assuefacti, vel formati. 

Quinlil. in i Institu. : Ante palatum eorum 

quam mores instituimus. Aliquando dooere signifi- 

cat instituere. Juvenal. : 

Instituitqae rudes melior locusta propinquas. 

Accipitur etiam pro eo quod est proponere velvelle, 

ut Cicer. in ni de Orat. : Instituenti mihi, Quinte fra- 

ter, id est volenti vel paranti. Aghicola. 

Lacere7'is] Figurate per translationem dictum est, 

id est carparis, repreheiidaris. Agricola. 

Ciijus dignitatem] fi'dmelsi Rodolphus Agricola ju- 

dicio viralioquin acerrimo, legere videatur indignita- 

tem, malim tamen legere (sicut et fere exemplaria 

ter flt : contra etiam, quidquid prudenter fit flt et 

recte. Agricola. 

Rumores] Rumor a ruendo dictus, quasi fremitus 

populi similis sono, quem ruina reruni facit, idem 

signiUcat quod fama ; sed famaGra^cum est, famatamen 

qui a ar;,".' Graco (quod apud nos for sigui 

flcat) : dicitur, certius aliquid et constantius loqui 

signiflcat : 

rumor incertius quiddam habet. Agricola. 

Afjihgitur] Alii affigitur legunt, quod translatum 

quidem est, sed tamen aptius. Agricola. 

Perferunt] Juvenalis :

033 MURMELLH ET AGRTCOL/E COMMENTARIA. 034 

PertuUt louium : 

Lateque sonanlem 

id est perpessa est. Aliquando apportare, ut apud 

Ciceronem : Litteras ad te perferendas dedi. Aciu- 

COLA. 

Offidnas] Offioina, ab officio dicta, est locus in qno 

opifices officia, hoo est artes suas exercent. AonicoLA. 

Fluitantes] Id est sese agitantes vel trepidantes vel 

gestientes. Sic enim Cicero inconsultum gaudiura, 

lajtitiam gestientem vocat, id est crebrose moventem 

et trepidantem, sicuti mosest leetis. Agiiicola. 

Perditissimum] Perditi dicuntur qui non mediocri- 

ter aut tolerabiliter sunt mali, et de quibus nullaest 

amplius spesboni, quos Gra?ci et Cicerononnunquam 

usus eo verbo, aionovq vocant. Agricola. 

A nem qui in coelo est, etiam in terram mille. Acricola. 

ConclHor] Condere quandoque facere signiflcat, ut 

liio, et Virg. in Bucol. : 

Pallas quas coudidit urbes, 

Ipsa colat. 

Qiiandoque significat abscondere, sic infra dicitur. 

Condat stellas una minorog. 

Proprie vero signiflcat congerere aut coiligere. rio- 

rat. in i Carm. : 

lUum si proprio condidit horreo : 

et idem in primo Epistolarum ; 

Condo et compono, qufe mo-\ depromere possim. 

Agricola. 

Orbis] Dicitur id quod undiquaque rotundum ''est, 

quod etiam globum dicimus. Unde et mundum pro- 

Insontes] Insons a sons dicitur, quod etiam nunc B pier rotunditatemorbem vocamus, id est quod spha3 

ususbabet, veteres tamen srepius diserunt : testimo- ram vocant. Agricola. 

nium est Festi Pompeii, qui sonlicum justum vult 

significare, ponens verba Nsevii, dicenlis : 

Soutioam esse oportet causam, quamobrem perdas 

mulierem : 

cum rectius disisset Festus, gravem aut noxiam. 

Dictum sontem arbitror, de quo sonusflat, id est qui 

in fama et sono bominum versatur. Agricola. 

Cumulus accedit] Cumulos malorum proverbialiter 

dicitur de ingentibus malis et calamitatibus : ut cumulus 

seu acervus bonorum, de opibus ingentibus. 

Sunt et illa Ciceroni familiaria, cumulare offioiis,cu- 

mulatissime satisfaoere, cumulus raeritorum. 

Nixus] Id est firmatus, vel insistens. Quintilian. in 

Milite Mariano : Utvitam genunixus petat. Agricola. 

Solio'] Solium, regia sella. Unde Seneoa in lib. de 

TranquiUitate, significansmutabilitatemfortunae : Momentum, 

inquit, interest intersolium, id est regnum 

et aliena genua, id est captivitatem. Veteres etiam 

vas quoddam solium vooabant in balneo, quod im- 

plebatur aqua, in quo lavantes sedebant, et se ablue- 

bant. Agricola. 

Cmlum] Alii quasi oajlatum, id est scalptum propter 

varias stellarum-imagines arbitrabantur : unde 

et mundus ab ornatu dictus videtur :quemodmodum 

,. r. armd Grae.cos etiamKocru.o;, id est mundus, ab ornatu 

stelliferi] Boetius hoo carmine deplorrat 

condi- ^ ' 

., ,.. , , , „ , . -^ 

dicitur; aln coelum ab eo quod Grajce dicitur y.ocKo-j, 

tionem Iiumanaj naturre, oumDeus omnia quaj in rerum 

natura suntadcertamlegemalligaverit, et omnia 

ita instituerit, ut errare autpeccare nequirent : soli 

homini dedit libertatem, ut posset bene et male fa- 

oere, et ei permiserit, ut hac libertate plerumque ab- 

uteretur, et mali premerent meliores. Genus metri 

est anapsesticum et Pindaricum. Anapeestioum a pede 

dictum, quoniam ille sit ei peslegitimus : recipittamen 

et spondeumetdactylum. Pindaricum a Pindaro 

auotore ejus dicitur. Dicit ergo : Deus, qui in cxlo 

hahitans, convertis illud veloci cursu, el facis ut stellce 

semper ordinem suum servent, et lana plena opposita 

soli, lumine suo abscondat retiquas stellas : nunc vicina 

rursus soli, perdat liimen suum. Sic facis etiam ut He- 

sperus jam post oecidentcni solem luceat, jam mntato 

nomine Lucifer dicatur, et orientem solem prsecedat : 

prseterea hieme hreves dies facis, lestate breves noctes. 

Nec solum vis tua cix-lum ordinem tenere cogit, sed ter- 

ras etiam simili ratione regit, ut frondes autumno de- 

cidentes, vere renascantur, et quse seruntur hievie, x- 

stale maturescant. At cum hsea tam certo cursu dirigas, 

sola opera hom.inum permittis errare. Unde enim nisi 

id ita esset, tanta vis fortunx, ut ea nunc injustas pce- 

nas innocentihus inftigeret contra vero malos extolle- 

retl Negligitur et contemnitur virtus, et accasatur, 

malis autemmala scelera noii noeent : quin etiamcûan- 

do placet fortunce, potentissimi reges subdunlur, et op- 

primuntur. Ergo etiam, o Deus, rege etiam res homi- 

num, quse sunt pars mundi non contemnenda, et ordi- 

id est cavum. Si primum dicatur, scribendum erit 

per ce dipbthongum; si secundum, per os. Namquod 

vulgus dicit ccelum quasi casam ri).iov, id est solis, 

ineptum est, sicut multaindoctorum. Agricola. 

Turbine] Id est impetu vel raptu, a turbando di- 

citur. Unde Virgil. in i ^neid. : 

Et terras turbine perflant. 

Vocatur ^tiam turbo, quod Gra3oi rpoxov nos indeassumptomomine 

trochum vooamus, a rpi-/a, quod 

est curro, 6b eamdem causam, quia turbine, id est 

impetu, currit. Turbonisautem nomen eratproprium 

ciijusdam gladiatoris. Agricola. 

Legem] Les diota est a legendo, quia prtelegeba- 

tur ad populum : 

deinde oonsul interrogabat, vellent 

juberentue id ita fieri ; quod si populus affirmaret, 

lex flebat : quod ipsum si tribunus plebis faoeret, id 

quoque decretum erat, plebiscitum dicebatur : bic 

autem lex per translationem flgurate pro certo ordine 

accipitur. Agmcola. 

Pleno cornu] Id est irapletis cornibus, quod iu 

plenilunio flt, cum enim opposita est soli, tuno pars 

ejus quae est ad nos versa, tota a sole illuminatur. 

Non enim ex se luna a sole illustrata, lumen iiabet, 

sed quod fierividemus,ut vasa polita acceplum lumen 

refundant : sio luna a sole illustrata, lumen reddit. 

Unde cum rursus ad solem aocedit, partes aversaj a 

nobis accipiunt lumen, quod propter rotunditatem 

ejus paulalimvidetur extenuari ia cornua. Agkicola.

935 

APPENDIX AD LIBUOS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI/E. 

Flammis] A ilagi',o id est ardeo dicta est ilamma. A dine luminis sui occulit illud, ne possit videri, diciturque 

astrum sub radiis esse, deinde postquam sol 

Agricol.i. 

Fratris] Id est, solis. Fabulffl enim traduut Lalonam 

Jovis concubitu prcegnatam, Phoebum, id est 

solem a 5)oiS2&), id est ardeo, et Dianam peperisse. 

AGniGOL.4. 

Luna\ A lucendo dicta videtur, quod inter sidera 

luceat : sicut solem, quod solus luceat, et omnia si- 

dera lumine suo abscondat, dictum volunt. Agricola. 

Litniina perdat] Hoc ad nostrum conspectum vide- 

tur, cum uunquam sit magis illuminata luna, aut la- 

tius accipiat luraen, quam quando soli pro.fima est : 

quod enim ex malhematica ratione clarum est, minus 

luminosumcorpus majoriluminoso adhibitum,quanto 

ad id propius accedit, tanto plures ejus partes illu- 

roinantur. Agricola. 

Agit] Agere in 'varias significationes dicitur. Nara 

et negotiosum esse, aut facere aliquid significat. IIo- 

ratius in i Epist. : 

QHid mihi celsus agit? 

Quandoque significat ducere aut propellere. Virg in 

Bucol. : 

Et potimi pastas age. 

Horatiusin secundo Epistolarura : 

Navem agere igQariis navis timet. 

Quandoque in judicio experiri significat. Unde di- 

cuntur in jure civili actiones, et actor qui reum per- 

sequitur : Dicitur etiam histrio agere, id est pronun- 

tiare. Unde Cicero aclionem pro pronuntiatione ac 

progressus est ultra quindecim aut, ut Plinio placet, 

undecim gradus, tunc incipit emergere e radiis 

astrum et apparere mane ante orientem solem, isque 

vocatur exortus matutinus. Quando autem sol pro- 

gressus est usque ad gradus cenlum oUoginta ab 

astro, tunc oppositus dicitur astro, post id vero pro- 

gressus quindecim gradus post oocidentem solemin- 

cipit oriri astrum, isque vocatur exorlus vespertinus. 

Rursus appropinquans astro, cum incipit ad quindecim 

gradus accedere, illud vocatur ocoasus vesper- 

tinus, quoniam occidente sole id astrura proxime oc- 

cidat. Postremo, cum incipit rursus sol quindecim 

gradus accedere ad oppositionem proximos, quia 

" tuuc oriente soleid astrum postremum videtur occi- 

dere, dicitur occasus matutinus. In Venere et Mercurio 

rectius quis ortus vespertinos et occasus matu- 

tinos' vocaverit emersiones et occultationes : quia 

semper prosequuntur ista duo solem, et illi adhae- 

rent; sed quando mane incipiunt emergere ex radiis 

et apparere, dicuntur oriri ortu matutino : rursus 

quando redeunt manead soIem,et parent occultaridi- 

cuntur occidere occasu matutino; similiter et vespere 

emergenlia, oriri et redeuntia sub radios occidere 

dicuntur : et hoc est quod hic dicit Boetius oriri Venerem 

vesperi, id est incipere apparere post occidentem 

solem, quara explicationem diligentius nota- 

to, quoniam crebra hujus rei mentio apud litteratos 

cipit : et agere animam, mori signiflcat : sic Cicero ^^^' *=' i'ai-o satis exaote explicata. Agricola 

c 

pro Milone : Quem agentem animara reliquerat 

llabenas] Habenae ab habendo, id est retinendo, 

: et 

dicuntur, quia equi illis cohibeantur el teneantur : 

agere gratias diciraus, quod indocti regratiari dl- 

cunt. Agricola. 

Algentes] Algere Grscum est, sed apud eos do- 

leresigniflcat, apud nos vero frigere. Horat. in Arte : 

Multa tulit, fecitque puer, sudavit et alsit 

Aoricola. 

Hesperus et Luaifer] Eadem stella est, Veneris 

appellata, dicitur ?5;y£poi; Graace ab eo quod illi hesperam, 

nos conversa aspirationem in v, vesperam 

vocaraus : quoniam post occidentem luceat occidat- 

que : Lucifer autem mane, cum prEecedit orientem 

solem, et tanquam dus ejus feratlucem. Agricola. 

Ortus] Quia varia noraina ortus et occasus astrorum 

apud auctores- inveniuntur, locus videtur esposcere, 

ut paucis et quam brevissime possumus, 

eam rem aperiaraus. Ante omnia ergosciamus oportet, 

duplices esse ortus et occasus astrorum, quorum 

alii mundani vocantur, alii solares. Mundanus ortus 

est, quoties astrum voluto ccelo incipit efferri supra 

terram, ut conspici a nobis nisi sol obstet, possit : 

contra occasus est, quando astrum occulitur rursus 

ad occidentem sub terra, et aspectui nostro subtra- 

hitur et hi ortus et occasus omnibus astris quotidie 

propter integram cceli conversionera contirgunt. 

Solaris autem ortus et occasus quales suut, sic ha- 

beto : sol quandocunque aliquod astrum propius 

quiudecira partibus, vel (ut vulgo loquimur) gradi- 

busalicujus signi conjunctumilli est, tunc magnitu- 

hic flgurate pro ordine aut cursu ponitur. Agricola. 

Frondifluce] Quia frondes ab arboribus fluant. 

Agricola. 

Brumse] Bruma a brevitate dicta est, quoniam ea 

totius anni brevissima sit, sicut solstitium longissima 

dies, auctor estPlinius. Agricola. 

JEstas] Ab Eestu, id est calore, dicta est. Agricola. 

Agiles] Proprie negotiosos dicimus, qui aliquid 

agunt. Horat, iniEpist. : 

Nunc agilis lio,et versor civilibus undis. 

Hic pro celeri ponitnr. Agricola, 

Iloras] Hora Grfecum est. Agricola. 

Boreas] Ventus est inter septentrionem et ortum 

solis ajstivum, qui Latine Aquilo dicitur. Agricola. 

Zephyrus] Quem Latine Favonium dicimus, flat 

ab occasu a>quinoctiali. Agricola. 

Arcturus] Grasce, interpretatur ursa> cauda, sidus 

est quod Novembri mense exortus matutinos facit 

quando agricolEe serunt. Agricola. 

Scmina et segetes\ DilFerunt, quoniam semina sunt 

ea quaj serendo in agros spargunt, segetes ece sunt 

qure ex seminibus in agro nascuatur. Persius : 

Seges altera in herba est. 

Agricola. 

Sirius.] StoUa ea est quara caniculam vocamus, 

quaj matutinos ortus in Julio facit, cum maturescunt 

segetes. Agkicola.

!1.)- MURMlUJ.ir ET AGRICOL/E COMMENTARIA. 938 

Stationis J Statio locus in castris dicebatur cujus- 

que, qui cuique tributus aut ad excubandum aut dofendendum 

erat. Quintilianus in Milite Mariano : Et 

ab assignata statione miles abducilur, dicitur autem 

et locus, in quo quis homo vel res consistit. Virgilius 

in II ^neid. : 

NuQC tantum sinus, et statio malefida carinis. 

AGniCOLA. 

Omnia cerio fine, etc. ] Indocti, quorum omnia 

semper sunt plena, hoc loco Boetium reprehendere 

solent, quasi non satis recte et digne Christiano viro 

senserit. Cum enim dicat Boetius, Hominum solos rcspuis 

actus, interpretantur quasi velit dicere Deum 

res humanas extra curam suam posuisse, neque regere 

opcra hominum sua providentia : cum Boelius 

non id dicat, sed solum deploret, quod omnia recto Agricola. 

ordine regantur, et non errent, neque peccent, soli 

homini data potestas est bene et male faciendi, idque 

non est difficile videre ex eo quod in Qne bujus 

carminis dicit, et quo coelum regis, etc, cujus non 

est alius sensus, quara ejus quod quotidie oramus : 

Fiat voluntas tua, sicut in ccelo et in terra. Aghicola. 

Gubemas] Guberno a Greeco v.'Azmv.M dicit, quod 

idem signiflcat. Agricola. 

HesptiiS ] Id est recusas, spernis, renuis, estque 

sordidior translatio. Agricola. 

Lubricum ] A luendo, id est lavando dictum, unde 

et delubra dicuntur, id est templa : quoniam quaj 

luta, id est madefacta sunt, lubrica sint. Agricola. 

Noxia ] A nocendo dicitur. Agricola. 

Pcma ] A punio, sicut a munio moenia. agricola. 

Resident ] Pro sedent metri causa. agricola. 

Celso ] A cello veteri verbo dicitur celsus, unde et 

excello excelsus, sed procello perculsus facit : dictu. 

que celsus est, quia cellatur, id est alte concitetur, 

quemadmodumjaculum auttelum missum. Agricola. 

Justus ] A jure dicitur, quia facit id quod jure prteci- 

pitur. Jus autem ajubendo dicitur, quiajussu majoris 

potestatis jussum sit. Sanctus autem a sanciendo, 

quoniam quod sanctum sit, id violare non liceat, 

eutnque dupliciter dicinius : nam sancturn vocamus 

inviolatum avitiis. Juvenalis : 

Egregium sanctiimque virum. 

Aliquando dicimus, cui non licet vira fleri, sic san- 

ctoslegatos dicimus et Virgil. : 

et Juvenalis : 

Sanctumque senalum. 

PriEterea sanctum nihil esl, aut inguiue tutum. 

Agricola. 

Nil ] A nihil per syncopam dictum : sicut mi a 

mihi, et prendo a prehendo. Agricola. 

Compta colore J Haec translatio parum circumspecte 

a Boetio facta videtur, licet comere pro ornare apte 

transferatur ; tamen ut colore comptum dicamus, 

non convenit, fluntque translata hcec pugnantia, aut 

dissidentia inter se, fuisset enira cohserens si di- 

xisset tincta colore, utrumque enim adhuc translatum 

fuisset ; nunc comi colore non magis convenit 

quam colorari pectine. Conatus est autem simile il- 

lius facere quod Virgilius dixit : 


A Ferrumque armare vcneno. 

Verum hocmodestius est : nam serpentem veneno 

armalum non inepte dicimus ; sed comptiim quem 

colore, parum prudenter dixeris. Sane Theophra- 

stus non sine ratione prsecepit translationem verecundam 

esse debere. Agricola. 

Sed cum lihuit, etc. ] Pierique hos tres ver- 

sus legunt, ut nocentes dicantur gaudere subdere 

summos reges, fitque frigidus (ut videtur) et absur- 

dus sensus :rectiuserit ergo ut legatur, fortuna gau- 

det subdere summos reges, cum libuit ei uti viribus, 

scribaturque gaudet, non gaudent. Duplicem enim 

potentiam fortunaj ostendit : primum docet quantum 

possit fraudibus : deinde hic quantum viribus, demonstrat, 

quaj possit summos reges opprimcre. 

Vilis ] Id est contemnendus, facile parabilis : sic 

dicimus frumentum vile, quando modico venditur. 

Ilorat. : 

Vilis amioorum est aunoua bonis, ubi quid deest. 

Agricola. 

Salo Salum ] mare dicitur, a sale dictum est. Agricola. 

Immensum. ] A metior, quod mensum facit. Agri- 

COLA. 

Carminis hujus genus alii Pindaricum dicunt, alii 

Archilocbium. Est autem anapa2slicum, dimetrum 

acatalectum. Simile estilli : 

Adytum Veneris fuge virgo sagax. 

Et illi Senecae : 

Jam rara micant sidera prono 

Languida mundo, nox victa vagos 

Contrahit ignes : luce reuata, 

Cogit nilidum phosphoros agmen. 

Totis fratris ] Hic versus sic legendus est 

Totis fratris et obvia flaaimis. 

Nam in eo trochseus locum non habet. Agricola. 

Ilesperus ] De lucifero et vespere aliud poeta' di- 

cunt, aliud astrologi. Poetaj asserunt quo die Lucifcr 

ante orientem solem apparuit, eodem occidentem 

solemsubsequi. Hoc astrologi quidem eodem die fieri 

posse nogant. Fatentur autem Luciferuni modo prre- 

cedere mane solem, modo subsequi occidentem, sed 

diversis diebus. Et poetas fortassis eo potuisse de- 

cipi, quod mane Luciferum vidissent, Mercurium ve- 

ro post solem occidentem. Cinna in Smyrna : 

Te matutinus flentem conspe.xit Eous 

Et flentem paulo vidit post hesperus 'idem. 

Horatius : 

Tu semper urges flebiUbus modis 

Mystea ademptum, nec tibi vespere 

Surgente decidunt amores, 

Nec rapidum fugiente solem, 

Virgilius de rosis : 

Quam modo nascentem rutilus conspexit Eous, 

Hanc rediens sero vespere vidit anum 

Manlius in Hbro primo Astronomicon : 

Nec matutinis fiilgeret Lucifer horis, 

Hesperui immerso dederat qui lumen Olympo 

Seneca in Hippolyto : 

Qualis est primas referens tenebras 

Nuntius noctis, modo lotus undis 

Hesperus, pulsis iterum tenebris 

Lucifer idem. 

30 

:

930 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHTtE. 

Ilominum solos respuis acius ] Loquitur ut homo A vit, respondisse sibi, statim cum flentem eum videsset 

perturbati nimis animi, non quod ita sentiat, cum ab 

Epicureorum opinione longissime absit, sed ut per- 

sona2 sua3 decorum servet, et philosophiaj reprehen- 

sioni locum paret. Videtur autera mihi diligenter 

imitatus tragicum Senecam, cujus hi sunt versus in 

Hippolyto sane quam elegantes ; 

magna parens natura Deum, 

Tuque igniferi rector Olympi, 

Qui sparsa cito sidera mundo, 

Cursusque vagos rapis astrorum, 

Celerique polos cardine versas : 

Cur tiiji tanta est cura perennes 

Agitare vias Eetheris alti, 

Ut nunc canaj frigora brumas 

Nudent silvas. 

Nunc arbustis redeant urabrae, 

Nunc EEStivi colia leouis 

Cererem magno fervore coquant B 

Viresque suas temperet annus? 

Sed cur idem qui tanta regis, 

Sub quo vasli pondera mundi 

Librata suos ducunt orbes, 

Hominum nimium securus ade?, 

Non solUcitus prodesse bonis, 

Nocuisse maUs? 

Res hamanas ordine nuilo 

Fortuna regit, spargitque manu 

Munera cffica pejora fovens. 

Vincit sanctos dira libido, 

Fraus subUmi regnat in aula. 

Tradere turpi fasces populus 

Gaudet, eosdem colit atque odit, 

Tristis virtus perversa tulit 

Praimia recti, castos sequitur 

Mala paupertas, vitioque potens 

Reguat adulter, 

Hactenus Seneca. 

intellexisse in essilio esse, sed id exsilium non esse 

loci nec carceris in quo esset, sed potius a vera et 

recta sententia mentis suje. Nam sicut Sloici sentie- 

bant, viro bono totus mundus est patria, cujus Dominus 

et Rex unus est Deus, et illa neminem posse 

espelli, nisi qui errore mentis seipsum expellat. Agri- 

COLA. 

Latravi ] Id est, cum clamore dixi, per metaphoram 

dictum ab irrationali ad rationale, latrare enim 

proprium est canum. Agricola. 

Placido ] Placidum dicitur, et quod placet : sicOvid. 

in Epistolis Heroidum ; 

Virtus est placidis abstinuisse bonis. 

Virgilius in prinio ^neidos : 

Nuuc tandem placida compostus pace quiescit. 

Dicitur etiam id cui aliquid placet, ut hoc loco, et 

Virg. in Bucolicis : 

Quam placidum ventis staret mare. 

Id est quietum esset, tranquillum, non turbatum. 

Agricola. 

Questibus ] Questus quandoque querelam significat, 

ut hic, diciturque a queror. Quandoque significat lu- 

crum, et tunc dicitur a qusero, et scribitur per ss 

diphthongon. Cicero iu paradoxis . Sin autem per 

aviditatem pecunise nullum quasstum turpem putas. 

AORICOLA. 

Ilico ] Id est statim. Agricola, 

Exsitlem ] Exsul quasi estra solum dictus est, sicut 

Crimeniniqui] Hic versus monometer est, similis c extorris, qui extra terram suam est. Agricola. 

illi Senecffi 

Regnat adulter. 

Mendaci colore] Id est falso pra^textu seufuco. Cave 

ne legas mendacii. 

IN PROSAM V. 

Ilasc ubi continuato ] Hic Philosophia, postquam 

Boetius, querelis suis enarratis, ostendit qua parte 

adhibenda sibi esset consolatio, tam incipit ordiri 

consolationem, totumque id quod hinc ad finem usque 

primi libri est, est procemium consolationis. Ergo 

velut lege quadam proffimii primum conciliat sibi 

auditorem, reprehendens errore,m ejus, quod se esse 

putat in exsilio, et per hoc animum ejus tristem et 

dolentem conlirmat : deinde paucis verbis omnes 

qirerelas et causas doloris, quas paulo ante exposuit, D 

repetit ibi. Et tu quidem de tuis in commune bonum ; 

hacque velut confessione et consensu acceptarurn injuriarum 

Boetium benevolura etiam reddit. Deinde 

ibi, Sed quoniam plurimis, docilem eum facit, ostendens 

ordinem rerum dicendarum, cui subdit carmen 

id quod sequitur, in eamdem sententiam pertinens. 

Postremo quoque prajparat eum sequentibus argu- 

mentationibus et documentis consolationis, inquiren- 

do nonnullis de rebus mentem Boetii, ut illis concessis 

facilior et lirmior fiat aditus Philosophiaj ad 

consolandum eum : quod etiam ad partem docilitatis 

in proccmio pertinet, partim etiam attentum facit. Sed 

sospitalis auctor, iquoniam ostendit posse sanari eum, 

ostendit etiam qua ratione id iieri possit. Dicit ergo 

Boetius philosophiam, postquam querelas suas audi- 

Prodidisset ] Protei-e aliquando significat in apertum 

dare : sic dicimus memorise proditum est, id est 

traditum. Aliquando significat per perfldiam aliquid 

tradere : 

sic dicimus oppidum prodi. Agricola. 

Procid ] Quasi porro ob oculis, id estlonge dicitur- 

Agricola. 

Patria ] Dicta est ab habitatione paterna, diciturque 

relative : nt hffic est mea patria, illa est tua : non 

bene autem dicitur, est Dominus multarum patriarum, 

sed multarum regionum vel provinciarum, vel 

(quo maxime veteres utuntur nomine) terrarum, sic 

terram Italiam, terram Alticam dicebant. Sane quod 

Virg, iu I jEneid. dicit 

: 

QucEve hKc tam barbaramorem 

Permittit patria : 

subintelligendum vestra : quemadmodum cum aliquem 

dominum vocamus vel servum, dicentes, 

domine, aut o serve, intelligimus semper 7)m'. 

cola.Agri- 

Enim ] Neque Cicero, noque post eura quisquam in 

principio orationis ponit; apud Terentium autem ia- 

venitur in principio in Andria : 

Etenimvero satis spe- 

ctatum exemplum continentia?. Sententia esthajc tota 

Boetii sumpta a Socrate, qui cum linterrogaretur cu- 

jus esset, respondit esse se mundanum. Agricola. 

Quxnon uti Alheniensiiim, etc. ] Dicit mundum uon 

regi arbitrio multitudinis, sicut quondam Athena». 

Sunt enim tres stalus rerumpublicarum. Nam alias 

reguntur unius dominatu, quod regnum dicitur; alife 

paucorum potentia, quam eptimatium statum dici-

MURMELLII ET AGRICOL/1' COMMENTARIA. 942 

miis; aliaj populi volunlate,quffipopularis status di- A Pauca] Inter paucum et parvumhocinterest, quod 

citur, quiipse plerumque turbulentissimus et seditio- paucum ad numerum magis pertinet, parvum ad 

sissimus cst. Grajcum quod scriptum est, sic est : Sed 

his, id est unus, kyrios, id est dominus, estin, id est 

est : his, id est itnus, hasileus, id est rex . Agricola. 

Fvequentia civium ] Id est multitudine : dicimus autem 

et homines frequentes, quando multi convene- 

runt : sicSalust. in Catilina : Quia nondum frequen- 

tes convenerant : et loca frequentia, in quihus multi 

homines conveniunt; sic Livius in xxxii : Infrequen- 

tissima urhis loca occupat. Agricol.\. 

Cuiusagifrenis, etc. ] Sententia est accepta a Cice- 

rone pro Cluentio, qui dicit, Legum servi sumus, ut 

liberi esse possimus. Agricol.a.. 

An irjnoras, etc. ] Vulgushunc locum non intelligit. 

RoniEe lex, ut quisquis ibi hahitaret, quanquam esset 

expulsus in exsilium e patria sua, tamen quoniam 

Romara commune doraicilium volebant esse orbis terrarum, 

is non intelligetur fuisse exsul, cum Romaj 

esset : ad hanc similitudinem jam refert illud quod 

prffidisit oriundum se esse exm.undo. AGnicoL.i. 

Exsulare ] Nomen est exsularis, sicut insularis. 

Agricola. 

At quisquis ] Est sententia, neminem posse a civi- 

tate sapientisdepelli in exsilium, nisivoluerit. Itaque 

cum primum incipit nolle habitare in ea, tuno etiam 

incipit non hahitare, et fit exsul. Sola enim voluntas 

est, qua Deosuhditi sumus, et qua ab ejussuhjectione 

recedimus. Aoricola, 

quantitatem refertur. Duo enim gigantcspauci horai- 

nes sunt, non parvi : contra vero millo pygma>i parvi 

sunt, non pauci. Agricola. 

Honestate] Qnia. pleraque abjiciebantur eiqua; fuisset 

Boetio turpe negare, ut quod voluerit seuatum 

esse salvum, et reliqua ejus generis. Agricola. 

Strictim ] Id est hreviter, a stringendo, id est ar- 

ctando vel colligando. Agricola. 

Vulqi ] Vulgus masoulini et neutri generis inveni- 

tur. Virgil. in ii /Eneid. : 

Hino spargere voces 

Invulgum ambignas. 

Horatius in odis : 

, 

Odi profauum vulgus et arceo. 

Agricola. 

Damna] Damnum a dando, id est expendendo dictum 

puto, sicut scamnum a scandendo, scribendumque 

est sine p, quemadmodum scamnum, som- 

nus, temno : et ut semel dicatur, nunquam p inter??i 

et n litteras in Latinis dictionibus intervenit. Ipsum 

m, teste Quintil.in i Institut. , Laline loquendi more 

sonandum est tanquam esset n littera. Agricola. 

Postremo adversiis, eto. ] Hoc fecit Boetius in car- 

mine : 

Agricola. 

steUiferi conditor orbis. 

Incanduit ] Id est exarsit. Candere proprie est al- 

Itaciue non tamen, etc. ] Hoo dicit Philosophia : Li- ^ ^' «'=«' '^' Propemodum fulgorem reddere. Virgil. 

cet Iiicte videam in carcere extra patriam tuam, tamen 

non ideo te puto exsulem esse, sed quia ab 

animi tui constantiaet tranquillitate recessisti. Agri- 

cola. 

Ebore ac vitro ] Ita mos'erat veterum acouratissime 

omnibus omnium generum imaginibus insignium virorum 

aut ducum bibliothecas suas exornare. Ebur 

autera dicitur dens elephanti, qui ex utraque oris 

parte singuli nascuntur, ad longitudiuem nonnunquam 

decem pedum, quod alii cornu elephanti vocant. 

Agricola. 

Sententias ] Sententiara aliquando vocaraus breve 

dictum universaliter aliquid pronuntians, quod ad 

in I iEneid. : 

Candentis vaocEe niedia inter oornua fudit. 

Pax ] A vetere verho pago dicta est, unde et comvitara 

hominum pertineat, ut : talis quisque est, qua- D pages etpactum, quodprajteritum habuit pegi : unde 

lihus amicis gaudet ; avaro tam deest quod habet 

etimpigo, impegi dicenduni esse videtur, et non im- 

quam quod non habet. Aliquando dicimus senten- 

tiani omnem cogitationem aut constitutiouem anirai 

nostri. Sic Virg. : 

Nuno qute te jurata, pater, sententia vertit. 

Quandoque etiara sententiam vocamus sensum aut 

mentem verborum qua; dicimus diciturque sententia 

a sentiendo, quoniam ita sentiamus, id est judicemus. 

Agricola. 

Ettuquidem] Repetit breviter Philosophia querelam 

Boetii, et per capita commemorat, captatque (ut 

praadiximus ) benevolentiam, cum fatetur vera esse ea 

quce clare ia textu patent. Agricola. 

Incommune bonum] Id est in utilitatem publicara. 

Agricola. 

Horatius in Odis : 

Nube candentea humeros amictus 

Augur ApoUo. 

Inde per translationem deductum est, ut quse ignila 

sunt, cadentia dicantur. Horat. : 

Ventres lamina candente nepotum 

Diceret urendos. 

Ilinc demuni sicut ardere ira, sic excandescere et 

incandescere dictum est. Agricola. 

Muss ] Id est carminis, per synecdochen, causara 

pro effectu posuit. Agricola. 

pingo, quod impigi media brevi syllaba facere debe- 

ret : sicut pepigi, a quo id componitur, facit. Agri- 

COLA. 

Vota ] Aliquando votum signiQcat quod Deo pro- 

mittitur alicujus rei impelrandse vel exorandre gratia, 

aliquando desiderium aut preces : sic dicimus rem 

evenisse ex voto, et hinc vota dicit, id est preces 

posuisti. Agricola. 

Sed quoniam glurimus ] Hoc loco docilem facit Phi- 

losophia, ostendens quo ordine velit de rebus ad consolandum 

Boetium pertinentibus disserere, et quod 

primura, hoc est in secundo libro, velit uti lenioribus 

remediis, ut quasi prajparet eum ad acriora reraedia 

percipienda. Plurimus, id est valde multus, hocque

APPENDiX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHTÊ. 944 

magis ex usu loquendi hominum, quam ex virtute 

verbi aut vera signiflcatione dicitur. Agricola. 

Affeciiium] Affectus dicitur id quod Grseci vocant 

ttkSo;, quod nostri hodie ignari Ciceronis et aliorum 

auctorum Latine loquentium, passionem animi vo- 

cant. Est autem affectus major quidam animi motus, 

desinens tandem : nam si duret, jara nonien affe- 

ctus amittit, et consuetudo dicilur. Itaque ira affectus 

est, iracundia vero assuetudo : affeclionem autem 

Cicero vocat omnem permolionem non animi solum, 

sed et corporis, id quod dialectici nostri dispositionem 

vocant : quemadmodum quod illi habitum vo- 

cant, melius consuetudinem, vel usum, vel assuetudinem 

vocarent, ut sit affectio tremor, qui ex metu 

provenit, assuetudo vero tremor qui ex seiiio vel 

morbo relictus. Aghicola. 

Incuhuit ] Per metaphoram dictum est, id est in- 

vasit : proprie enim super aliud jacere. Virg. : 

Incubuilqiie toto. 

AomcOLA. 

Utinunc mcntis] Dictum est ad illam fignrara, sicut 

dicimus, sum laetfe mentis. Ovidius : 

Et vultus meHoris eris. 

habetque graliam non indecoram illa forma dicendi. 

Agricola, 

Nondiim te validiora, etc. ] Longe et crebra; trans- 

lationes conjuncta; sunt, et prope in allegoriam 

vertitur oratio. Agricola. 

Non cjuidem pulsus es, sed aberrasti ] Loquitur cx 

Stoicorum sententia, qui aiunt hominem sapientem 

civitate depelli non posse, nisi ipse pravis cupiditati- 

bus victus aberret ab ea. Cicero in Paradoxis : Sa- 

pientis animus magnitudine consilii, toleranlia re- 

runi humanarum, contemplatione fortuna?., virtutibus 

denique omnibus ut moenibus septus vincetur et ex- 

pugnabitur, qui ne civitate quidem pelli potest ? 

'AW.a £i; 3x

tlirl MUKAIIiLLH ET AGRICOL^ COMMENTARIA. 946 

et operc iion obsequi. Lucaaus iii primo : 

Stare diu. 

Agiucola. 

Summisque negatum 

Sutcis] Sulcus est cavitas oblonga illa quae inter 

terraiii utriuque ab aratro disjecta in agris relinqni- 

tur. Agricola. 

Credidit] Credere proprie significat [alicui lidem 

adhibere, unde eredere dicimus, aliquando coramit- 

tere aliquid alteri, vel tradere, ut pecuniam vel secretuni 

: quia cujus iidei non credimus, iiii fere non 

tradimus uUam rem. Agricola. 

Quernas]Sic proprie facimus possessivum a quercu, 

non quercinas, ut vulgus barbare dicit. Est autem 

quercus arbor glandifera, ignota nostris regionibus : 

quod enim nos quercum vocamus, proprie robur di- 

citur. Agricola. 

Purpureum nemits] Non satis considerate posuit 

Boetius Iioc adjectivum. Describitur enim biemem, 

quo tempore dicit ad legendas violas purpureum nemus 

non esse petendum : verum eo tempore nunquam 

nemus est purpureum, quoniam nulli tunc 

sunt flores. Ergo parum circumspecte, cum orationem 

ad illud tempus referat, videtur dixisse purpureum 

nemus, nisi ad Graecam hujus verbi proprietatem 

allusit. IUi Tzop^y-jpzo-j, id est porro fupop.svo-j, hoc 

est prorsus mistum et agitatum dicunt: inde etiam 

hic purpureum nemus dixerit hiemis velut ventis 

turbidum et inquietum. Agricola . 

A ctus est, qui teste [''esto Pompeio, filum erat laneura, 

quo flamen, caput circumligans, crines, ne sparge- 

rentur, continebat. Agricola. 

Officiis] Officium aliquando meritum significat vel 

beneticium. Cicero in i Epistol. : Ego omni officio ac 

potius pietate casteris erga te satisfacio omnibus. 

Unde etofficiosusdicitur inhacsignilicatione.Quandoque 

significat id quod quisque ex professione sua 

facit ; sicut ofUcium medici est sanare, officium fabri 

struere, officium boni viri recte facere. Sic Cicero 

librum Officiorum appellavit, quoniam illic de of- 

flciis boni viri disserit. Agricola. 

Prsecipiti] A prse et caput dictum est, diciturquo 

mitti praeceps, qui sic raittitur ab alto, ut caput ejus 

prajcedat et sequantur pedes. Deinde et locus dici- 

tur prseceps, qui directe et ad perpendiculum in altum 

tendit, et non fastigiate et moUiter. Agricola. 

Via] Ut ait Varro, a vehendo dicta est, quasi veha, 

quia per eam res vehuntur, sicut iter ab eundo 

dicitur. Agricola. 

IN PROSAM VI. 

Primim icjitur] Hic Philosophia interrogationibus 

quibusdam prseparat animum Boetii ad ea quse in 

consolationem illius prolatura est, melius accipienda. 

Itaquo quemadmodum geometrffi solent suppositio- 

nes quasdam proponere, quibus concessis possint ad- 

versario id quod volunt ex iilis demonstrare, ita hic 

Philosophia facit. Quia enim duo sunt prtecipua ad 

Nemus\ A Grseco id est pasco, dicitur. Quo- C ostendendum quod nihil debeamus moleste ferre, 

niam prisci per nemora, quemadmodum adhuc mul- quidquid nobis accidat adversi, quorum primum esl 

tis regionibus flt, armenta pascebant. Agricola. 

quia Deus mundum provideutia sua regit, certum est 

Lecturus] Lego proprie id quod colligo significat nibil ab eo iu mundo nisi benefieri. Ergo quidquid 

ab illo nobis immittitur, bonum est, nec debemus 

unde et legere litteras dicimus : quoniam colligendo 

et conjungendo eas, verba, et ex his, sententias etU- 

cimus. Agkicola. 

Inhorruit] Id est concussus estvelexasperatus. Hor- 

rere proprie est metu vel frigore concuti. Javenalis : 

Simples ne furor, sestertia centum 

Perdere, et horrenti tunicam non reddere servo ? 

Agricola. 

Yernos] Ver sicut pleraque Latina a Graeco/ij5 ductum 

est, praeposita littera ; sicut illi lc, nos vis di- 

cimus. Agricola. 

Palmites] Dicuntur rami vitium, quoniam velut 

palpando adminiculis quibus sustcntantur adheerent. 

Agricola. 

Autummo] Autumnum dictum credo, quod is auctor 

laborum omnium qui per totum annum colendae 

terr» suscipiuntur, quia autumnus est qui fructum 

laborum refert. Agricola. 

Bacchus] GrKCum nomen est quod Deum vini si- 

gniUcat, et Latine Liber pater dicitur. Agricola. 

Tcmpora] Tempus a tendendo dictum videtur, quoniam 

per omnia tendatur, et complectatur omnia. 

Agricola. 

Aptans] Id est accommodans, dictum est a vetere 

verbo apo, apis, apere, quod significat connecto, 

unde et apiscor, a que adipiscor dicitur : sicut a fa- 

cio faciscor, et tamen proficiscor. Hinc et apex di- 

: 

propterid, qualecunque fuerit,doIere. Secundum vero 

est quia homo est sortitus animam quee immortalis 

est et ad aeternam beatitudinem consequendam 

facta est; non debet crgo quisquam dolere propter 

ulla adversa, quia illa brevia sunt, et per illa ad beatitudinern 

aperitur nobis via. Sane Boetio horum 

utrumque concedendum fait, non solum quia Chri- 

stianus erat, sed etiam e-x secta philosophicc quam se- 

quebatur, qute erat vetus Academia ex institutione 

Platonis. Epicurei qnidem utrumque et providentiam 

et aniraaB immortalitatem negabant, et item omnes 

fere physici veteres, quorum sententiam apud nos 

Lucretius in poeinate copiose explicuit. Stoici providentiam 

Dei regentem mundum ponebant, immortalitatem 

animorum negabant. Ergo si cumhisdisputandum 

fuisset, utrumqueearum aut alterum probandum 

ante erat, ne ex non confessis procederetur : 

nunc Boetium credentem ista satis fuit admoneri. 

Priraum ergo horum Boetius celeriter concedit. Ad 

secundum vero cum Philosophia id multis interroga- 

tionibus conetur elicere, ut servet decorum persona 

Boetii, qui tristis et perturbato animo erat, nec po- 

terat pr» moerore intelligere quid diceret Pbiloso- 

phia, nihil certum respondet, cum id etiam philoso- 

phia non aperte proponat, sed tamen elicere ex aUis 

interrogationibus cupiat. Et secundum quidem hoc in

947 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPIILE. 948 

duas parlit suppositiones. Eslioc enim quod anima A iiltiraa incipiens. Quoniam enim oblitus est sui, lioc 

immorlalis est, conjuncto cum eo quod providentia 

regilur mundus, consequit-.ir finem anima^ Deum 

esse, hoo est beati.tudinem, ad quam a Deo ordinata 

est. Interrogat igiturprimum Pliilosopliia Boetium an 

credat divina ratione mundum regi, quod quidem 

expedite Boetius fatetur, quemadmodum jam in 

prosimo carmine cecinerat. Deindeperquirit Pbilosopbia 

an sciat Boetius quibus gubernaculis mundus 

regatur. Ad quod respondet vix se inlelligere quid 

dicat Pbiiosopbia ; itaque non facile posse se respondere 

ad interrogata: quare subjicit Philosopliia non 

miruni esse si in ea ignorantia aut errore perturbationes 

aliqua^ animum ejus invaserint. Est autem 

ost, iiescit ad immortalem se beatitudinem destinari, 

idcirco tanquam essulem et bonis suis spolialum se 

deflet. Quod fieri non potest, nam immortali niliil 

mortale bonum vel malum esse potest. Deinde, quia 

ignoret finem rerum, decipi eum ut felices putet eos 

quorum prospera sunt scelera, ;cum potius infelicissimos 

eos putare deberet, ut quos gravissima? pcense 

maneant scelerum ^suorum. Postremo, quia putet 

providentiam non esse quEe mundum regat, putat 

omnia incerta sorte et fortuito evenire : qui errores 

ad omuem subversionem et 

magni sunt. Agricola. 

perniciem mentis satis 

Pafcmj Patior quandoque significat permitto, ut 

patiar, non feram 

(ut verum dicatur) post priorem interrogationem „ hic, et Cioero in Catilinam : Non 

liKc posterior supervacua, neque videtur Boetius 

satis diligenter naturam quEestionum istarum distin- 

xisse. Nam si conceditur mundum non regi fortuitis 

casibus, sed divina ratione, quid opus erat deinde in- 

terrogare quibus gubernaculis mundus regerelur, 

cum cerlum jam sit es priori confessione divina ra- 

tione, ,id est providentiam esse, per quam regilur 

mundus? Sane primum interrogandum crat an cre- 

deret esse ullumDeum, quod nonnulli omnino nega- 

bant : alii (ul Epicurus et sectatores sui) dicebaut 

esse Deum, sed otiosum et non curantem res buma- 

nas, Utrique igitur isti ponebant. fortuitis casibus 

regi, ergo cum concessisset Boetius esse Deum, tamen 

inquirendum erat crederetne providentia illius 

qui piitaret fortuitis casibusres agitari, sed credebat 

omnia providentia gubernari. Agricola. 

Sed dic mihi, meminisii, etc,] Hic conatur elicere 

secundam suppositionem, quae est, hominem ad bea- 

titudinem consequendam factum esse : interrogat 

ergo Philosopbia an meminerit Boetius quis sit finis 

rerum, quod quale sit Boetius dicit oblitum se esse. 

Id rursus tentat Philosophia alia percontatione elicere, 

qua;rilque an quod sit omnium principium sciat 

qui respondit Deum esse, ut paulo ante dixit. Dicit 

ergo Phiiosophia mirum esse, cum sciat principiuin 

omnium rerum, ut finem ignoret. Hoc ideo est, quoniam 

enim scitDeumprincipium omnium esse, debe- 

bat scire Deum omnia fecisse, ut essent bona, quia r, 

bonitas cujusque, beatitudo ejus est ; ergo omuia vo- 

luit esse beata, quatenus natura uniuscujusque (ut 

ait Plato) capax beatitudinis esse poterat. Deinde ibi, 

Sed hoa quoque, etc, tertium de animi immortali- 

tate perquirit. Quterit ergo an meminerit hominem se 

esse, deinde an sciat quis sit homo. Ad quod respon- 

det Boetius, ex sententia Poiphyrii, hominem esse 

animal rationale mortale, cum rectius definivisset 

hominem esse animal ex corpore et rationali immor- 

tali anima compositum. Cum enim oblitus sit Boetius 

constare se ex anima immortali, non est mirandum 

si brevibus istis adversitatibus perturbetur : dicit 

ergo banc etiam esse vel prajcipuam mali sui cnusni!!, 

quod sui oblitus sit , desieritque seipsum nosse. 

Colligit ergo has tres suppositiones more suo ab 

: 

non sinam : quandoque significat male affici. Juvenal.: 

Lateris vigiU oum febre dolorem 

Si coepere pati. 

Agmcola. 

Statum] Status quandoque dicitur habitus corporis 

inpedes erecti, ut dicimus, status, sessio, accubatio : 

quandoque signifioat conditionem. Virgil. 

Qui status antiquo Latio ? 

AoiucoLA. 

Curationis] Curarepropriecuramadhibere significat, 

inde quoniam prsecipua est medioi circa regrotum sanandum 

cura ; curare etiam pro sanare ; quandoque 

non sanare, sed curani sanitatis habere : unde etiam 

utnon sanetur ajger, medicus curare dioitur ; tamen 

regi munduui. Nemoenim omnium inventus est qui, C Ilorat. in ii Epistol. ait: 

cum crederet Deum conditorem praesidere mundo, 

Fugeres, radioe vel herba 

Proflciente nihil curarier. 

Potest ergo curari radice nihil proflciente, sed nequaque 

sanari. Agricola. 

Arbitratn] Id est voluntate vel judicio. Arbitrari 

veteres dioebant inspicere vel cognoscere, unde re- 

motis arbitris loqui dicitur, qui solus cum aliquo lo- 

quitur, et arbiter judex vocatus. Agricola. 

Ullum] Ab uno nonnulli ullus dictum volunt. 

Agricola. 

Conditore] Condere quandoque significat facere, ut 

hic et supra 

: 

stelliferi conditor orbis. 

Quandoque cplligere. Horatius in i Carminum : 

Illum si proprio condidit horreo. 

Quaudoque abscondere. Virgil. in Bucolicis : 

His ego ScEpe lupum fieri et se condere silvis, 

Agricola. 

Exsortes] Exsors ab ad et sors dicitur, quasi extrs 

sortem, id est partem, qui prorsiis privatus est re. 

Agricola. 

Papas] interjectio stupentis vel admirantis est, :; 

Graeco B«gai ducta. Agricola. 

Senteniia locatus] Frigida et segnis videtur esse istu 

translatio, locari in sententia; reclius erat utcunque 

melius utique et mo 

aut locatam in eum sententiam ; 

uestius erat, cur tam salubrem habens sententiam : 

aut fretus, aut prfeditQs, vel nixus sententiaasgrotet. 

Agricola.

9it) MURMELLII ET AGR[COLiE COMMENTARIA. 950 

Conjccto] Id est suspicor : unde conjeotores dicun- A tio Piiilosopliia promittit. Primum qaidem Isevia et 

tur somniorum, aut similium rerum interpretes» 

quoniam suspicionibus fulura oolligunt. Agricola. 

Ambigis] Ambigere, ab am quod circum in com- 

positione, et ago dictum per interpositionem 6 litte- 

rte. AGnicoLi. 

Num inquit, eto.] Sententia est. Non dubitabam 

quin error esset aliquis in te, qui causa esset ut dolor 

iste rerum adversarum possel intrare in animum 

tuum. Aghicol.4.. 

Iliante valli robore] Similitudo a munitionibus 

ducta est; quando enim aliquid deest vallo ut hiet, 

id est apertum sit, datur aditus hostibus in munitio- 

nes. Agricola. 

Morbus] hio per translationem dictus est : oredo 

dictum a morte, quoniam morhus ad mortem ducat. '^ 

Agricola. 

Exstirpare] ksiirpe dicitur, quod masculino genere 

radioem significat, quasi stirpitus evellere. Agmcola. 

Vel maximam] Vel hio non disjunctive ponitur, sed 

id fere quod etiam signilicat : sic Propertius : 

Nocte una quivis vel Deus esse potest. 

Agricola. 

Rcconciliandce sospitatis.] iDura translatio, sicut 

Boetii plerceque, pro reparanda; vel recuperandaj est 

diotum. Reconciliantur enim proprie qui ex amicis 

inimici facti, rursus redeunt in gratiam. A concio 

enim concilium dictum est, id est, conventus homi- 

unde conciliare homines ad consensum perdu- 

num : 

'cere. Fuit sane modestior aliquanto translatio, neo C 

isti multum dissimilis tamen quam in Tyrone suo 

graviter castigat Cicero, quod ille dixerat, valetudini 

lideliter serviendo. Aoricola. 

Nequam] Id est non ciijusquam, hoc est, qui nihili 

homo est et nullius pretii : cujus contrarium est, qui 

dioitur frugi,quifrugemaliquam bonam et utilitatem 

sui prEebet, Itaque Plantus nummum nequam dixit, 

qui bonus non esset. Agricoca. 

Vices] Id est, vicissitudines, permutationes. Agri- 

cola. * 

Reliqua Rodolphi Agricola? quae in [Boetium scri- 

psisse fertur in manus meas non pervenerunt, quae 

utinampervenissent! Naniiithcec, ita etillasane quam 

libens tibi communicarem. Cseterum te, oandide lector, q 

oratum velim ut his nostris qualibusounque tantisper 

oontentus sis, dum fueris adeptus meliora. 

Sed sospitatis auctorilgratcs] Attentum simul et benevolum 

reddit Boetiuin, dicens non omnino de ejus 

salute desperandum esse, sed Deo gratias agendas, 

quod elementa recuperandce salutis sint relicta. 

Sospitatis] Incolumitatis. 

Auctori] Deo. 

Grates] Gratias subaudi agamus. 

Sed quoniam firmioribus] Ostendit qua ratione 

Boetio sanitas restitui possit. 

Tempusuti] Pro utendi, figurata looutio est. 

Ilanc] Perturbationum caliginem. 

Fom.entis] Remediis. Duplicia autem remedia Boe- 

' Deficiunt Agricolae commentaria : 

mediocriaadremovendamperturbationumcaliginem, 

qucB impedimento est aniiuo quo minus queat spe- 

culari veritatem. Deinde vero acriora lirinioraque, ut 

falsaj felicitatis specie perspecta, verai beatitudinis 

formam possitintueri. 

IN METRUM VII.: 

Carmen est adoDium, dactylo constans et spondeo: 

quo docet Philosophia tribus puloherrimis comparationibus 

ita meotem hominisperturbationumcaligine 

confundi, et passionom vinculis obstringit, ut nonnunquam 

in servitutem redacta, veritatem minime 

possit intueri. Sciendum est quatuor principales esse 

animaj jperturbationes, quse et affeotiones dicuntur, 

et a jnnioribus passiones. Harum duse quidem ex 

opinione boni nascuntur, gaudiumet spes :duaevero 

ex opinione mali, dolor et metus. Gaudium, quai et 

voluptas gestiens (id est prseter modum elata Iffititia) 

dicitur, est animi affectio proveniens ex opinione 

prresentis 'magni cujuspiam boni, rationi non obtem- 

perans. Spes quae et oupiditas vocatur, est animi af- 

fectio proveniens es opinione futuri cujuspiam boni, 

rationi non obtemperaus. Dolor 'seu a?gritudo est 

anirai affectio proveniens ex opinione magni mali prae- 

sentis rationi non obtemperans. Metus est animi perturbatio, 

aocidens es opinione magni mali impendentis, 

praeter rectam rationem. Has perturbationes ma- 

gnus poeta pauois complexus est, in jEneidos sexto : 

Hunc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, nec 

[auras 

Respiciunt, clausEs tenebris et carcere CiECO. 

Ex his vitium omne nascitur : unde Francis. Philelp. 

in Satiris : 

Dedecus omne audet mens perturbata nefasque. 

Danda igitur cum primis opera est nobis ut eas vel 

exslirpemus, vel certe rationis subdamus imperio, 

ut oompotes beatitatis evadamus. Divus Ambrosius 

in II Epistolarum : Insurgit enimsapiens quasi, victor 

debellatis a se ac triumphatis, libidini, tiniori, igna- 

vicB, mtestitudini, cojterisque vitiis, donec ea de pos- 

sessione sua>. mentis eliminet, et omnibus terminis 

finibusque suis propulset, atque aroeat. Joannes Bo- 

cacius ia Bucolicis : 

Damon, Damon, quantum sibi quisque beavit, 

Qui potuit mentis rabidos sedare tumores. 

Baptista Mantuanus : 

Ardiia res, vicisse alios : yictoria major 

Est animi fluctus oomposuisse sui. 

Subjecisse metus, et debellasse tumores 

Gaudia, spemque gravi supposuisse jugo. 

Nos quoque annos abhino septem in Eclogis mora- 

libus hunc in modum lusimus : 

solus deinceps commentabitur Murmellius. Edit. 

Fortibus bellis animos domate, 

Vinculo pacis reprimatur ira, 

Cura sit mordax procul, arceatur 

Prava cupido. 

Nemo captores rutilis in armis 

Urbium jactet, celebres triumplics 

Neiuo miretur, quibus intumescunt 

Ssepe tyranni. 

Gestiens quiquis pepulit quiete 

Gaudium et duros auimo dolores, 

Spes anhelantes, pavidumque vicit 

Corde timorem

981 APPENDIX AU LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI/E. 9a2 

Solus hic lauri meruit coronam, 

Purpuram solus, placide triumphans. 

Proximam sedem cui dat beato 

Viira voluptas. 

Et in quarto Elegiarum libro : 

Splendida non faciunt fortunae mimera regem, 

Blattea nec vestis, nec generosa domus. 

Rex est qui sese, rectaB rationis liabenis 

Compescensânimi noxia vota, regit. 

Non merito fortis censetur, qui nimis audax 

Tristia terriblii corpore bella gerit. 

Fortis eximio virtutis preedita dono 

Mens pia, meus almce couscia justitiae, 

Quas domat affectus recto moderamine pravos, 

Corporeas vincens gnaviter illecebras. 

Cujus ad imperium fugit illecebrosa voluptas, 

Et dolor jmpigra spesque metusque fuga. 

Volvejis] Exagitans. 

Turbidus austci-] Turbulentus ^ventus, .species pro Hic timet, ille cupit, dolor hiac furit, inde voluptas, 

genere pusita. 

Et nos in primo Elegiarum : 

JEstum] Maris motum. 

Languida conficiunt mordaoes pectora curBe, 

Vitrea] perspicua. 

flinc spes, inde metus, liEtitia atque dolor. 

Par] Similis. 

Ii\ PROSAM PRIMAM. 

Superiori volumine Boetii querelee dolorisque et 

segritudiuis causaj sunt expositie, quibus penitus in- 

trospectis, Philosophia peritissima laiiguentium animorum 

^medica, nunc hoc in libro remedia confert 

(ut supra poUicita est) ea quse sunt leviora, quo in 

subsequenti volumine commodius acriora possit adhi- 

A Visibus obstat] Visum non transmittit. 

Befluus] Deorsum fluens. 

Resistit] Remoratur. 

Obice] Objectione. 

Saxi soluti rupe] Dissoluti a rupe. 

Lumine] visu. 

Cernere] videre. 

Verum] Veritatem. 

Carpere callem] Ire. Sic Ovidius : 

Si rota defuerit, tu pode carpe viam. 

Nubila] Obscurata, perturbata. 

Ubi] In qua mente. 

Uiec] lliB perturbationes, de quibus Philelpbus in 

Satiris : 

LIBER SECUNDUS. 

bere.Totaautemdispiitationuncspectateo, utostendat q 

lortunaebonaminime nostrisinbonisesse numeraada. 

Post hsec] Post decantatum proxiraum carmen. 

Vbij Postquam. 

Modesta] Moderata. 

Collegit] Refecit. 

Exorsaest] Cospitloqui. 

Habitum] Affectionem, disputatiouem. 

Tabcscis] Consumeris. 

Pervertit] Perturbat. 

Illius prodigii] Monstrosaa fortuna;. 

Fucos] Fraudes. Terenlius in Eunuch : 

Per impluvium fucum factum mulieri. 

Quos eludcre nititur] Joanues Carapanus : 

Datfortuna manus quibiu est uocitura secimdas : 

Ridet ut alliciat, porrigit ut capiat. D 

Seneca. 

Fortuna cum blanditur, captatum veuit. 

Incessere] Impetere, insectari. Gellius : Ciim me 

maledictis incesseret. 

: 

Adyto] Adytum locus est secretior templi, ad quem 

non nisi sacerdoti dabatur accessus. Virgilius : 

Isque adylis hasc tristia dicta reportat. 

Hic intellige Philosophise secretarium, quaj tanquam 

numen sacra est, et veneranda. 

^ Verum omnis subita mutatio rerum, non sine quodam 

quasi conflictu coniingit animorum] Pulchra et verissima 

haec est sententia, a qua non discrepat illa Senecre : 

Gravius nocet, quodcunque inexpertum accidit 

Et ejusdem illa 

Orave est malum omne quod sub aspectu latet. 

Conflictu] Commotionc, cruciatu. 

Regnant] Dominantur. 

Tempus haurire] Pro hauriendi. Sic Horatius in 

epistolis : 

Tempus abire tibi. 

Propertius : 

Nunc est discedere tenipus. 

Suadela] "Visei facultas suadendi. 

Nostra instituta] Philosophias prajcepta. 

Musica] Poetica, quam et Terentius musicam ap- 

pellavit. 

Hsec natura] Ut sit mutabilis. 

In ipsa sui mutabilitate constantiam] Ovid. in Tri- 

stibus : 

Passibus ambiguis fortuna volubilis errat, 

Et manet in nullo certa tenaxque loco. 

Sed modo heta mauet, valtus modo sumit acerbos, 

Et tantum constans in levitate sua est. 

Ambiguos vultus] Incertos, modo hilares modo 

tristes. 

Cieci miminis] Fortuna?, quaiii veteres deam ca;cam 

sunl fabulati. Pliuius lib. ii iNaturalis Histoiife, capite 

7 : Toto quippe mundo, et locis omnibus, omnibusque 

horis, hominum vocibus fortuna sola invocatur, 

et una nominatur, una accusatur, una agitur rea, 

una cogitatur, sola laudatur, sola argiiitur et cum 

convitiis colitur : volubilisque, a plerisque vero et 

casca etiam existimata, vaga, inconstans, incerta, 

varia, indignorumque fautris. Huic omnia expensa, 

buicomnia feruntur accepta, et in tota ratione mor- 

talium sola utramque paginam facit. M. Tullius iu 

Laslio : Non enim solum ipsa fortuna ca'ca est, sed 

eos etiam pierumque efticit csecos quos complexa 

est. Franciscus Petrarcha in Bucolicis : 

CtEca rotat fortuna fidem, rotat omnia fatum. 

Auctore Cebete Thebano, Fortuna super lapide quodam 

rotundo consistere videtur, et non solum ca^ca, 

sed iusana etiam et surda est. Obambulat quocunque 

gentium, et aliis quidem facultates eripit, aliistradit, 

ab eisdemque rursus aufert illico qua; tradiderat, 

atque aliis temere instabiliterque concedit. Pacuvius:

053 

MUUMELLU COMMENTARIA. 

Fortunam insanam esse et brutam perhibont pbilosophi, A ea conditione, ut Qon possent apud te perpetuo per 

Saxique ad instar globosi prEedicant esse volubilem. 

Quia quo saxum impulerit fors, eo cadere fortuuam au- 

[tumant. 

C;Ecam ob eam rem esse vocant, quia nihil cernat qun 

[sese applicet. 

Insanara autem aiunt, quia atro.x, iucerta instabilisque 

[sit; 

Brutam, quia dignum aut indignum nequeat internoscere. 

Apuleius iu septimo de Asino aureo. Siibibatque me 

non de nihilo veteris priscaeque doctrinw viros fln- 

xisse ac pronuntiasse cfficam et prorsus e.ôculatara 

esse forlunam, qua?. semper suas opes et malis et in- 

dignis conferat, nec unquam judicio quemquam mor- 

talium eligat ; imu vero cum his potissimum diver- 

setur quos, procui si videret, fugere deljeret ; quodque 

cunctis est estremius, varias opiniones, imo 

contrarias nobis attribuat, ut et malus boni viri fama B 

glorietur, et innocentissimus contra no.\iorum ore 

plectatur. 

An vero iu pretiosam] Ostendit in fortuna; bonis 

veram felicitatem non consistere, quod illa minime 

stabilis sit, discessuque suo longe plus mosroris af- 

ferat, quam adventu lcetitise secum attulerit. 

Nec manendi fida\ Valedus Max. lib. vi : Caduca 

nimium et fragilia pueriiibusque consentanea crepi- 

dis sunt ista, quas •vires atque opes humancC vocan- 

tur : aflluunt snbito, repente dilabuntur, Jnullo in 

loco, nulla in persoua stabilibus nixa radicibus con- 

sistunt, sed incertissimo flatu fortunae huc atque illuc 

acta, quos sublime extulerunt, improviso recursu 

destitutos in profundo cladium miserabiliter immer 

gunt. Itaque neque debent esistimari, neque dici 

bona, quEe inllictorum malorum amaritudinem desi- 

derio sui duplicant. 

Allatura mairorem] Baptista Mantuanus in prima 

Parthenice : 

Tristem sperata, superbum 

Jam praesens, amissa facit fortuna dolentem. 

Rmim exitus prudentia metitur] Memorabilis hssc 

est sententia, cuiconcordatilludTerentiiiu Adelphis : 

Istuc est sapere, non quod ante pedes modo est 

Videre, sed etiam illa quje futura suut 

Prospicere. 

In alterutro] Vel in adversitale, vel in prosperitate. 

JVec formidandas fortunie minas] Seneca tragicus : 

Nemo confidat nimirum secundis, 

Nemo desperet meljora lapsis. 

Miscet hiec illis prohibetque Cloto 

Stare fortunam, rotat omne fatum. 

Nemo tam divss habuit faventes, 

Crastinum ut posset sibi polliceri. 

Res Deus nostras celeri citatis. 

Turbine versat. 

Baptista Mantuanus in prima Parthenice : 

Id quoque noununquam mentes solatur amaras, 

Quod durare nihil patitur fortuna, vicesque 

Mobilis alternat, ventoque simillima proram 

Nuuc premit, a puppi placida modo murmuraf aura. 

Postremo a^quo animo] Aliud aftert argumentum 

Pbilosophia, quo Boetio non esse de fortuna lamentandum 

ostendit hunc in modum : Quicunque semel 

fortuuce dominio sc commisit, id «quo animo ferat 

necesse cst. Acceptis autem ab ea opibus et dignita- 

tibus, te fortunfe subdidisti, feras igitur patientor, 

si deponere coactus fueris ea quse tibi tradita fuerunt 

manere. 

Intra fortunx aream] Intra locum ubi fortuna dominatur. 

Videtur translatio surapta ab area iu qua 

a bobus jugum gestantibus quondam trilura fleri so- 

lebat. Tametsiquidam non inconcinne legant aleam, 

prior tamen lectio magis mihi comprobatur. 

Si ventis vela committeres] Probat aptissimis simili- 

tudinibus ferenda esse, non culpanda, quto mutare non 

possumus. 

Volventis] Circumageutis se, aut volubilis. 

Conaris] Interrogative legendum lioc, et cum stomacho. 

IN METRUM PRIMUM 

Hoc carmine iambico quod o-KKiJov, id est claudi- 

dicans appellatur, in superiorum conlirmalionem 

dicit fortunam sibi nunquam meiius placeru quam 

quoties una eademquehorapotentissimum quempiam 

viderit, eumdemque miserrimum. Carmen hoc simile 

est illi Persiano ; 

Nec fonte labra prolui caballino. 

HEec\ Fortuna. 

Cwn] Postquam. 

Verterit] Mutaverit. 

Vices] Rerum conditionumque permutationes. 

Exxstuantis] Ultra modum lluctuantis. Vetus adagium 

est, rvyji EdpiTro^, forluua Euripus, sive volu- 

bilis, seu sestuaria, quod vicissim nunc huio favere 

soleat, nunc illi, a maris Euripi prodigiosa quadam 

C reciprocandi celeritate ducta metaphora. Est autem 

Euripus maris pars inter Phocidem Bceotia; partem 

et Eubceam insulam, cujus meminit Piin. lib. ii. Et 

quorumdam tamen, inquit, privata natura est, velut 

Taurominitani Euripi, sEepius et in Eubcea septies 

die ac nocte reciprocantis, lam rapida eonversione, 

ut (quemadmodum auctor est Pomponius Mela) ventos 

ac etiam plena ventis navigia secum portet. Ne- 

que dum hujus tam stupendfe rei causa salis idonea 

pervestigataest a scriptoribus, etiam si Titus Livius, 

secundi belli Punici lib. vii, a ventis quibusdam illic 

ilantibus ita rapi credit. Seneca in Hercule OElheo : 

Euripus undas flectit instabilis vagas, 

Septemque rursus flectit et totidem refert, 

Dum lassum Titan mergit Oceano jubar. 

j, Cicero pro Plancio : Quod fretum, quern Euripum tot 

motus, tantas, tam varias habere creditis agitationes, 

commutationes, Uuctus, quautas perturbationes, et 

quantos testus habet ratio comitiorum? Euripos etiam 

lacus temporarios manu factos, in qnibus navalem 

puguam committebant veteres, quos etiam Nilos ap- 

pellabant, notum est ex Tranquillo, Tacito, Seneca 

et aliis. 

Duduin] Paulo ante. 

Tremendos] Ob potenliam formidandos. 

Proterit] Pessundat. 

Sublcvat] Sursum levat, et altoUit. 

Dura] Ine.xorabilis. 

Probat] Ostendit. 

Ostentum] Prodigium, miraculum. 

Visatur] Videatiir.

95b APPE^M)L\ AD IJBROS DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI^. 9o6 

Stratiis] dejectus, miser. 

IN PROSAM II. 

Hoc loco fortiina inducitur severe cum Boetio id 

expostulans, quod ob araissa doleat non secus ac si 

sua ipsius bona perdidisset : quse si propria posse- 

disset, nunquam sane potuisset amittere. Proinde 

fortuna sibi vindicat opes, honores, et id genus alia, 

secumque pariter advenire discedereque ait. Et quo 

minus justaj videantur Boetii querelaj, pollicetur ejus 

fuisse quajcunque abstulerit, se conlinuo concessu - 

ram, si cujusquam mortalium quidquam illorum proprium 

esse demonstrarit. Postea inconstantiam suam 

vires suas esse fatelur, a qua s' prohibeatur, iniquissime 

secum agi. Postremo docet esemplis quibusdam 

jus sibi^semper fuisse volubili orbe rotam circum- 

agere suoque arbitrio versare. 

Agitare] Tractare, disputare. 

Quid tu homo] Verba fortunae adversus Boetium. 

Ream agis] Accusas. Reum agere est accusare. Peragere 

vero, condemnare. 

Quid] Aliquid. 

Nudum rcbus omnibus] Nudi enim nascimur, nudi 

morimur, Plinius in prrosmio septimi Naturalis 

HistorifE : Hominem tantum nudum etiunudahumo 

natali die abjicit ad vagitus statim et ploratum. Lu- 

cretius : 

Co7idere] Componere, claudere, finire. 

Vultum] Aspectum, faciem. Metaphora est satis 

audax ab homine ad rem inanimam, eamque gravissimam 

et immobilem. 

Redimire] Ornare. 

Confundcrc] Perturbare. 

Strato] Composito, 

JEqiiore] Planitie, ajquali superficie. 

AUigabit] Inexplebilis, insatiabilis. 

Inexpleta]Cnm interrogatione et vultuose pronuntiandum, 

quasidicat, minimepoteritunquamalligare, 

Hscnostra visest] Ut nullam servemusconstantiam. 

Continuum] Sine intermissione. 

Rotam] Fortunaj simulacrum. Nonnulli veterum 

cum copia et gubernaculo iinxerunt, tanquam Ikbc 

opestribunal, ethumanarumreruraregimen obtineat. 

Cui opinioni et Virgilius assensit, qui fortunam om- 

nipotens vocat. Et historicus qui ait: Sed profecto 

A forluua in omni re dominatur Alii eam super lapide 

quodam rotuudo consistere lepide commenti sunt. 

Aliirotam illi volubilemversatilemque appingunt cum 

quatuor Iiominum imaginibus, primi jam sursum 

ascendentis, secundi summum tenentis, tertiirursum 

descendontis, quarti vero in rotce imo depressi : 

super quibus hic est versiculus : 

Iteguabo, regno, regnavi, sum sine regno. 

Volubili orbe] Celeri conversione. Apud Baptistam 

Mantuanum in Epigrammatis ad Falconem hi sunt 

versus 

Fidite virtuti, forluna fugacior undis 

Non manet, et certam nescit liabere domum. 

Gaudia dum simulat, subvertere cogitat orbem, 

Insidias ridens exiLiumque parat. 

Ubi animadvertendum obiter perperam sciolos per 

" orbem mundum accipcre, cum hic sit sensus : For- 

tuna dum simulat gaudia, et dum videtur blanda, 

cogitat subvertere, id est clanculum et prajterhominum 

spem vertere orbem, hoc est, rotam suam or- 

bicularis liguree. 

Infima summis] Seneca tragicus : 

Ima permutat brevis hora summis 

Exstat carmen sane non illepidum, nescio cujus de 

fortuna, quod hoc potissimum loco subjiciendum 

putavi : 

fortuna potens ! quam 

variabilis. 

Quautum juris atrox, qufe tibi vindicas? 

Tum porro puer, ut sajvis projectus ab uudis 

Navita, uudus humi jacet, inCans, iudignus omni 

Vitali auxilio, cum primuu in luminis oras 

Nixibus ex alvo matris uatura profundit. 

Vagituque locum lugubri complet, ut a>quum est, C 

Cui tantum in vita restet transire malorum. 

Prona] Propensa. 

Blei juris] Subditione mea. 

Affluentia] Abundantia. 

Evertis meritos, eligis improbos. 

Nec servare potes muueribus iidem. 

Fortuna immeritos auget honoribus, 

Fortuua innoouos cladibus afficit. 

Justos illa viros pauperie gravat. 

ludignos eadem divitiis beat. 

Haec aufert juvenes, et retinet senes, 

lujusto arbitrio tempora dividens. 

Quod dignis adimit, transit ad impios. 

Neo discrimen habet, rectaque judicat. 

Inconstaus, fragilis, perfida, lubrica, 

Habe gratias] Sis gratus animo. 

Nec quos clarificat perpetuo fovet. 

An ego sola] Singulatim colligit unicuique lioere 

Nec quos deseruit perpetuo premit. 

jure suo naturali semper uti ; cum igitur sui juris 

volubilem rotam assiduo versare circumactu, iniquissime 

secum agere queritur, indignaturque iuexple- 

Ausonius : 

Fortuna uunquam sistit in eodem statu. 

Semper movetur, variat ac mutat vices. 

Et summa in imum vertit, ac versa erigit. 

bili cupiditate mortales, qui ab eo cui naturalis sit Ea lege] Ea couditione. 

inconstautia mutabilitasque constantiam et perpe- Uti nc\ Ut non. 

tuum prosperitatis tenorem requirant. 

Descende7'e] Descensum, subaudi esse injuriam. 

Craisum] Cro3sus rex fuit Lydire ditissimus, captus 

autem a Cyro rege Persarum; vinctus compedibus, 

, super ingentem (quam struxerat) lignorum struem ab 

eo imponitur, ut vivus cremaretur. Crceso autem 

super pyram stanti venisse in mentem ferunt, quod 

sibi nutu Dei a Solone fuisset dictura : ex viventibus 

beatura esse neminem. Quibus auditis Cyrum tra- 

dunt pcenituisse, cum se quoque hominym esse cog- 

nosceret, qui alium hominem olimse non inferiorem 

vivum rogo traderet : prsterea veritum ob id prenam 

ac reputantem nihil esse in rebus humanis 

stabile, Jussisse ignem celerrime exstingui jam incensum; 

qui cum ab hominibus adhibitis exstingui 

non posset, Croesus ApoIIinem invocasse dicitur, et 

magna vi pluviaj ccelitus effusa liberatus. Super hoc 

latius legatur Herodotus libro prirao. 

Paulum Persi] Perses ille rex Macedonum fami- 

geratus, cui plus auri fuit quam animi, victus supe-

Oo' 

JIURMELLII COMMEiNTARIA. 

ratusque bello a Romanis, se Cn. Octavio dedidit, A aller Pherecratius, tandem mortalium iniquis mori- 

orans ut ad Paulum yEmelium imperatorom ducere- 

lur, qui illi obviam ciim amicis venit, assurrexit, et 

(ut historici tradunt) illacrymavit, :varietatem scilicet 

fortuna; secum reputans, qute regem ex summo 

dignitatis fasligio in praiceps detraserat. Pcrses autem 

ductus in triumphum est una cum filiis, periitque 

in carcere animi mcerore confectus, vel (ut 

alii tradunt, vigiliis insonmioque maceratus. Persi 

propter ouoiotAeutov detraxit s litteram, quae plerum- 

que pro sibilo habetur, non solura necessitatis, sed 

eliam euphoniai causa. Ut Salustius : A principio 

Urbis ad bellum Persi Macedonicum, pro Persis. 

Detrahitur autem s tertia; declinationis genitivo. Vir- 

gil. in I jEneidos : 

Troas relliquias Danaum atque immitis Achilli. 

Tragxdiarum] Tragoedia est heroicm fortunae in 

adversis comprehensio. Hujus tristitia et frequens 

clamor propria sunt. Ideoque Euripides petente Ar- 

chelao rege ut de se tragoediam ;scriberet, abnuit, 

ac precatus est ne accideret Archelao aliquid tra- 

gcediee proprium, ostendens nihil aliud esse tragajdiam 

quam miseriarum compiehensionem. Nonne 

adolescentulus ûo rou? irtSoug, ro-j fisv hv. y.v.v.cov, Tov 

duo dolia, imum quidera malorum, alterum auteni 

bonorum. Ubi animadvertendum est, non pro nonne 

positum, petereque sibi reddi affirmationem. Est autem 

hoc sumptum ex Homeri libro Iliadis ultimo, in 

quo haec insunt, interprete Laurentio Valla : Duo 

enim dolia ,in Jovis limine sidunt plena munerum, 

quaj nobis danda constituit, malorum alterum, alterumbonorum. 

Exquibus Jupiter, nunc homini mala, 

nunc bona exhibet". Cui mala, eum ad injuriam exponit, 

ut in miseria vitam agat. Vivit enim neque 

diis, neque hominibus honoratus. Homericos versus 

Nicolaus Valla sic Latinos reddidit : 

Binaque prseterea Jovis esse in limine diount 

Vasa, quibus sortem Deus ipse emittit utramque 

Ille miser, cui sorsfati contingit amara, 

Heu quantos etiam gemitus, quam dura videbit 

Exitia, alque omnem mistam moeroribus atris 

Vitam aget, hunc homines odio superique sequentur. 

Hanc Homeri opinionem Socrates apud Platonem in 

secundo de Republica libro graviter improbat, aiens 

non admittendum esse Jovem nobispennarium esse 

bonorum atque malorum. Loquitur autem hoc loco 

Philosophia non ex sua, verum fortunae persona, 

neqae rem ita se habere, sed Boetium ,adoIescentulum 

ex Homero didicisse refert. 

Quid\ Subaudiendum dices. 

Sperandi meliora] Juxta illud Tragici, 

Nemo desperet meliora lapsis. 

IN METRUMH. 

Hoc carmine, cujus alter versus est Asclepiadeus, 

j, 

bus graviter offensa fortuna, in eorum insatiabilem 

avariliam invehitur, qui quo jilura congesserint, eo 

longe plura concupiscant. 

Quantas] Quot, vel qnam magnas. Melius tamen 

est ut pro quot accipias. Silius Italicus in xv : 

Quantas ipse Deus laitos generavit in usus, 

Res homini 

Claudianus : 

: 

CoDveniunt anima3, quantas truculentior auster 

Decutit arboribus frondes. 

Terentianus : 

Maurus item quautos potui cognoscere Graios. 

Rapidis] Impetuosis. 

Pontus] Mare. 

Versat] Crebro vertit. 

Edita] In lucem data. 

Copia] Hanc fabulantur fertilitatis esse deani, cui 

cornu ab Ilercule Acheloo in tauri speciem mutato 

detractum omnium fructuum primitiis refertum Naia- 

des conseorarint, unde apud Ovid. Achelous : 

Rigidum fera dextera cornu 

Dum feuct, infregit, truncaqne a fronte revellit 

Naiades hoo pomis et odoro flore repletum 

Sacrarunt, divesque meo bona copia cornu est. 

Lucianus de mercede servientibus : Et habebis co- 

(Js Itcoov ayizSwv. Haic Graaca misit ad me Joannes 

piae cornu, et lac gallinaceum emulgebis. Hora- 

/Edicollius ex pervetusto exemplari, quaj sic redduntur 

Latine. Duo dolia, malorum quidem unum, 

tius : 

Beata plena copia cornu. 

alterumautem honorum. In Caesarii nostri libello heec Idem 

inSUnt, OU liSipK-A.LOT/ WV STt (Jlio^ TTlSoU;, TOV f/.£V j'va 

Aurea fruges 

zKxojv, Tov Si hepov ayaO&v, Quse ad verbum sic pos- C ItalicB pleno diffudit copia cornu. 

sumus interpretari : Non adolescentulus adhuc etiam Ideo] Obeam affluentiam opum. 

Prodigus] Largus. Accipitur nunc in bonam par- 

tem. Clanculum tamen videtur alludere ad prodigi 

hominis mores, qui sajpe ultra modum pecuniam 

largitur indignis. Claudianus : 

Munificus laudis, sed non es prodigus auri. 

Niljamparte videntur] Id est, ea qua;, dum desiderantur, 

magna cupidis videbantur, postea quam 

in eorum venere possessionem, pro nihilo habentur, 

semper ulteriora sitienterinhiantibus. 

Qux frena] Quasi dicat nulla. 

Retentent] Retinere possint. 

Sitis habendi] Ecclesiastes capite v : Avarus non 

implebitur pecunia : et qui amat divitias, fructum 

D non capiet ex eis. Juvenalis : 

Cresoit amor nummi, quautum ipsa pecunia crescit. 

Prudentius : 

Auri namque fames parto fit major ab auro. 

Horatius. 

Crescentem sequitur cura pecuniam, 

Majorumque fames 

Divus Ambrosius in tertio Epistolarum ad Simplicianum 

: Quis autem ante Deum dives, nisi quietus 

et modestus spiritus, qui nunquam corrumpitur? 

Nonne tibi videtur dives, qui habet pacem animi, 

tranquiilitatem quietis, ut nihil concupiscat, nullis 

exagiteturctipiditatum procellis, nec vetera fastidiat, 

et nova qua^rat, et semper desiderando fiat in sum- 

mis divitiis inops? Idem in eodem libro ad eumdem : 

At vero insipiens et quod putat se habere nequa-

959 APPENDiX AD LIBKOS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLC. 960 

quam possidet. An putas illum possidere, qui the- 

sauro suo die et nocte incubans, avara et misera lor- 

quetur sollicitudine? llle vero eget, et si alii dives 

videtur, sibi pauper est, quinon utitureo quodhabet, 

qui adhuc alia rapit, alia desiderat. Ubi enim nullus 

ciipiditati modus qui fructus divitiarum? Nemo est 

dives, qui quod habet secum hinc auferre non potest. 

Quod enim hiorelinquitur, etc. Idem nonmulto 

post : Duos fiuitimos vetus Mstoria describit, regem 

Achab, et pauperem Nabuthan {IIlReg. sxi), Quem 

horum pauperiorem, quem ditiorem credimus? Alter 

regali fulcro divitiarum praiditui, inesplebilis, insa- 

tiabilisque opibus suis, exigaam pauperis vineam 

desideravit. Alter aspiciens aaimo fjv.^jCkiwv rv.c 770- 

),vzp'Jcrou; '^'^yv.q, imperialesque gazas, suo erat 

contentus palmite. Nonne videtur hicmagis dives, hic 

magisrex, qui sibi abundabat, suas regebat cupiditates, 

ut nihil alienum concupisceret? Ille autem 

egentissimus, cui aurum suum vile^ alienus palmes 

pretiosissimus fesistimabatur. Idem in decimo Epistolarum 

: Quo plus unusquisque acquisierit, plus 

siti, et quasi quadam inardescit ebrietate cupidi- 

tatum suarum, Idem in libro de Nabutha : dives, 

nescis quam pauper sis, quam inops tibi ipsi videa- 

ris, qui te divitem dicis. Qnanto plus habueris, plus 

requiris : Etquidquld acquisieris, tamen tibi adhuc 

indiges. Inflammaturlucroavaritia, non restinguitur. 

Quasi gradus quosdam cupiditas habet, quo plures 

ascenderit, eo ad altiora festinat, unde fit gravis 

ruina lapsuro. Etpaulo posthajc subjicit : Quis igi- 

lur tibi pauper videtur, qui contentus est suo, an 

qui concupiscit alienum? Alter certe pauper est af- 

feclu. Affectus dives egere non novit, census abun- 

dans nequit avari pectus explere. Ideoque dives 

cupidus. Ininvidiam possessionis, et pauperiatis que- 

relam, Ambrosii libro, cujus modo memiiiimus, 

uescio a quo adjectum est epigramma, nonindignum 

saue quod et his apponatur : 

Plurima habere cupit, qui possidet omnia dives, 

Nernpe iuopes reddit copia magna viros, 

Unde habeant cura est paucis, 'sed oportet habere 

Per scelus atgue nefas, pauper ubique jacet, 

Hoc paler Ambrosius NabulhEe testatur in umbra 

Qui pro rure suo rege voleule cadit. 

Addidimus et nos aliquot ab hinc annos, cum idem 

opus discipulis enarrandum suscepissemus, [hoc qua- annales, quibus 

P 

non licebat cdnsulatum inire, nisi 

tertium et quadragesimum annum agenti. At vero (ut 

lecunque carminis simulacrum : 

Slens bominis dives, non gaza, necarca putanda est, 

Cui satis est nuuquam, semper avarus eget. 

Crescit ut iudulgens potum sihi luridus hydrops, 

Sicaugelur opum, dum cumulantur, amor. 

Fas et jura facit nihili vesana cupido, 

Quoque libet, CcBca mente licere putat. 

Inter opes inopem noris ut, lector, avarum. 

Hoc lege diviui nunc opus Ambrosii. 

AgW] Vivit. 

Egentem] Horatius : 

Magnas inter opes inops. 

Periander : Pra^stat eum qui bonis non utitur mori, 

quam viventem egere. 

IN PROSAII III. 

Supra Boetio fortuna sic locuta est. Quid si ube- 

rius de bonorum parte sumpsisti? Nunc igitur Phi- 

losophia recenset ea omuia quibus afortuna fuerit 

A ornatus, aitque minus eum juste de illa queri, cum 

adhuc se feliceni negare non possit, qui inita ratione 

plus bonorum quam malorum tulisse convincatur 

atque retinere. 

Hisceres] Lo(juereris. Hisco significat submisse lo- 

quor, sive os ad loquendum aperio. Plautus : 

Ne hisccre quidem audet. 

Accius : 

Hem vereor plus quam fas est captivum hiscere. 

Blusicse dulcedinis] PoeticEe delectationis. 

Tum] Tunc. 

Cum] Quando. 

Altior[ Profundior. 

Bloeror] Tristitia. 

Contumacis'] Rebellis, inobedientis. 

B Fomenta] Mitigamenta, et quee GrEeci vocant ,««- 

"Kdyy.cra, 

Penetrent] Penitus imraittant. 

Desolatum.] Orbatum. 

Parente] Patre. 

Quod] Prius carum esse quam prosimum. 

Carus] Ob prceclaram indolem amatus. 

Proximus] Affinis. Sensus est : Principibus civita- 

tis ante carus fuisti ob virtutis studium, quam per 

affinitatem propinquus. 

Soceiôrum] Symmachi et uxoris ejus, aut etiam 

fratrum tiliorumve illius. Maro in jEneidos 11 : 

Jnfelix quai se dum regna manebant, 

ScBpius Andromache ferre incomitata solebat 

Ad soceros, el avo puerum Aslj'anacta trahebat. 

In libro Tobiaa : Post obitum matris suae Tobias abs- 

cessit ex Ninive cum uxore sua, et flliis et flliorum 

flliis et reversus est ad soceros suos. Socer nomen 

ad aliquid est : refertur enim ad generum. Unde 

Ovidius. 

Non hospes ab hospite tutus, 

Non socer a genero. 

Cojungis] Uxoris tute Rusticianse. 

Fructus] Usus cum quadam delectatione. 

Lucis] Diei. 

Quantalibet] Quaatumvis magna. 

Ingruentum] Imminentium. 

Malorum] Adversitatum. 

Consules] Fuerunt quondam apud Romanos leges 

in quintadicit Cicero) apud antiquos Rulli, Decii, Cor- 

Tini,'multique aIii,'recentioreautem memoriasuperior 

Africanus, T. Flaminius admodum adolescentes consules 

facti, tantas res gesserunt, utpopuliRomaniimperium 

auxerint, nomen ornaverint. Proinde nemo 

miretur, si post imperii ruinam, barbaris jara tenentibus 

Italiam, et plerisque legibus Rumanorum 

abolitis, duo fllii Boetii propemodum pueri, fortuna 

potissimum Isuffragante, pariter ob patriaj virtutis et 

sapienlice meritum consules evaserint, idque jussu 

Theodorici Gotborum regis, qui diu in bonos viros 

bene fuit animatus. 

Cuiules] Hcesellaj fuerunt eboreaj, quibus majores 

magistratus utebantur in curru, quo honoris gratia 

incuriam vehi soliti erant.

!i(;i MURMEIJJI COMMENTAKIA. nns 

Insideiitilms] Insideo sellcT et scllam dicirau 

lioc rarins. 

Regise laudis] Laudis Thendorici regis. 

In circo] Circiis Romae locus fuit admodum spa- 

tiosus, et turba3 capax, specfandis ludis idoneus, in 

quo et munera(qua5 raissilia dioebantur) ab oidilibus 

consulibusve in populum, ad ejus favorem sibi ma- 

gis conciliandum, spargebantur. 

Duorum] Filiorum tuorum. 

Medins] Medius quondam locus fuit bonoratus, 

hodieque apud nonnuilos est. Unde Ovidius de se- 

iiiore, Fasturum lib. quinto : 

El medius juvenum, non iudignantibus ipsis, 

Ibat et anterior, si comes uuus erat. 

E.tstat apud Spartianum locus Hadriani dignus me- 

moratu, qui cum servum suum inter duos senatores 

medium ambulare vidisset, misit, qui ei colaphura 

daret, el diceret : Noli inter eos ambulare, quorura 

esse adhuc potes servus. 

Triumphali largiiione] Magniflca et consulari munerum 

donatione. 

Dedisti verba fortunx] Foriunam blandis verbis 

decepisti. Dare verba {ut vulgo notissimum) signi- 

ficat decipere, idque verbis et promissis inanibus. 

Martialis ; 

Cui nihil ipse dabas, is tibi verba dedit. 

IJt suas delicias] Delicias alicujus diciraus, qui ei 

in deliciis est. Maro in Bucolicis : 

Formosum pastor Corydon ardebat Alexin 

Delicias Domini. 

Privato] Privatus dicitur is qui publico munore aut 

principatu non fungitur. 

Calculum ponei'e] Rationem inire. Nam caloulis 

fieri solet supputatio : unde Martiali dictus calcu- 

lator. 

Liventi oculo] Hactenus, inquit, tibi favit fortuna, 

nunc primum cojpit adversari. Quod autem ait li- 

venti oculo, videtur alludere ad mulieres visu fa- 

scinantes, quaj interimaut quos diulius intueantur, 

iratus praecipue oculis, quod earnm malum teneriori 

ajtati magis nooet. Fortuna igitur, inquit, quffi huc- 

usque indulgentissimse raatris more te suas delicias 

fovit, nunc te prinaum fascinavit more Africanaj vel 

lllyricae mulierculse. 

Perstrinxit] Lajsit, corrupit, vitiavit. 

Liventi] Minime candido, pestifero, et lividos va- 

pores emittenti. 

/n hanc vitse scenam] Eleganti metaphora scenam 

\i'a; dixit, cum hffic sit fabulae simillima, quse solet 

niio : Porro mortalium vita omnis quid aliud est 

quam fabula qusepiam, in qua alii aliis obteoti per- 

sonis procedunt, aguntque suas quisque partes, donec 

choragus educat e prosoenio, qui Scepe tamen 

euradera diverso cultu prodire jubet, ut qui modo 

regem purpuratum egerat, nuncservulum pannosum 

gerat. Adumbrata quidem omnia, sed haec fabula 

non aliter agitur, Gicero in Catone Majori : In hoo 

: 

ed A sunius sapiontcs, quodnaluram optimara ducem tanquani 

Deum sequiraur, eique pareraus, a qua non 

vorisimilo est, cum cretera! partes retatis bene des- 

criptai sint, extremum actum tanquani ab inerti pocta 

essc neglectum. Idem in eodera : Qua3 sunt igitur 

voluptates corporura cum auctoritatis prffiraiis comparand» 

quibus qui splendide usi sunt, ii mihi vi- 

dentur fabulam ajtatis peregisse, neo tanquam in- 

exercitati histriones in extremo actu corruisse. Rur- 

sus in eodem: Neque enim histrioni ut placeat 

peragenda est fabula solumraodo. In quocunque fuerit 

aotu, probetur. Nec sapiendi usque ad plaudlte vidondum. 

Item sub finem ejusdem dialogi ; Senectus 

autera peractio a^tatis est tanquara fabulffi, cujus 

defatigationem fugere debemus, prEesertim adjuncta 

satietate. 

Subitus] Repentinus. 

Hospes] Peregriiius. 

UUamne humanis rebus] Argumentatur ab eo quod 

est magis. Homo ipse corruptionera eftugere non 

potest, cum SiPpe repentina morte dissolvatur. Multo 

igitur minus rebus huraanis inest oonstantia. Ilorat. 

in Arte poetioa : 

Debemur morti nos nostraque. 

: 

Velox hora] Vetus est illud Varronis adagium. 

Homo bulla. Faustus 

Subdita sint certo mortalia corpora fato. 

Cuuctaque prascipiti tempora fluxa ruunt. 

Tam nimis humanum celeri genus interithora, 

Turgida quam pluvise buUa liquescit aquEe. 

G Qiiid est homo? inquit Seneca. Qiiodlibet quassum 

vas, et quodlibet fragile jaotatu. Quid est homo ? im- 

becillissimum corpus et fragile, uudum suapte na- 

tura, inerme, aliena; opis indigens, ad omnem for- 

tuna; oontumeliam projeotum, frigoris est et laboris 

impatiens, ex intirmisfluidisque contextum. Odoribi 

saporque, et lassitudo, et vigilia, humor, et cibus, 

sine quibus vivere noa potest, mortifera sunt. Quocunque 

se movet, infirmitatis sufe statim conscius 

tenuissinîs causis atque offensionibus morbidus ac 

putris. Merito itaque ceoinit sapientissiraus poetarum 

: 

Tale quidem genus est hominum, quale est foliorum. 

Fortuitis] Bonis fortunaj. Valerius Maximus libro 

sexto, Gaduoa nimium et fragilia puerilibusque 

D consentanea crepidis sunt ista, qute vires atque opes 

humanse vooantur. Affiuunt subito, repente dilabun- 

tur, nullo in loco, nulla in peisona stabilibus nixa 

radicibus consistant, sed incertissimo flata fortunse 

huo atque illuo aota, qnos sublime extulerunt, im- 

in scena ab histrionibus agi. Seneca epistola 77 

proviso recursu destitutos in profundo cladium raise- 

Quomodo fabula, sic vita. Non quam diu, sed quam 

rabiliter imraergunt. Itaque neque debent existiraari, 

bene acta sit refert. Moria apud Erasmum in Enco-" 

neque dici bona, quae intlictorum malorum amaritudinem 

desiderio sui duplicant. 

Ultimus tamen vitse dies mors quxdam fortunx est 

etiam m.anentis] Sic Prosper in epigrammatis : 

Terrenis opibus cum dives gaudet iniquus, 

Veris se miserum nescit egere bonis. 

Nam quid erit quod non momento temporis uno 

Perdere mundana conditione queat, 

Cum licet, adversis cessantibus, omnia pareant, 

Lege tamen mortis sit faoiendus inops ?

963 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI/E. 964 

IN METRUM in. 

Carmen est dicolon, constans Sapphico et Glyco- 

nico, quo satis evidenter ostenditur non soltim rebus 

humanis nullam inesse constantiam, ut jam dictum 

est, sed nihil fere ia hoc mundo esse immutabile, 

cum omne id quod sit genitum necesse sit aliquando 

corrumpi. 

Phabus] Sol. 

Rosei] Rubicundis. 

Hebetata] Majus enim lumcn ofFuscat niinus : unde 

et Ovidius : 

Ecce vigil nitido patefecit ab ortu 

Purpureas aurora fores, et plena rosarum 

Atria, diffugiunt stella:, quarum agmiua cogit 

Lucifer, et cceli statione novissimus exit. 

Flammis] Splendoribus solis. 

Prementibus] Obscnrantibus stellas. 

Spiret] Deest si. 

Insanum] Insalubriter, nomen pro adverbio. 

Nebulosus auster] Hic yentus est flans a meridie, 

nebulosus atque humectus ; unde et a GrEecis dicitur 

vfjro;, ab eo quod est mzoi, humiditas, humor, La- 

tine auster, quod aures sternat habetatque, vel haus- 

ter, ab hauriendis aquis. De hoo Cornelius Celsus 

libro Medicinaj secundo, capite primo : Auster au- 

res hebetat, sensus tardat, capitis dolores movet, 

alvum solvit, totum corpus efficit hebes, huraidum, 

languidum. Horatlusin Sermonibus : 

Nec mala me ambitio perJit nec plumbeus auster. 

Ovidius in septimo Metamorphoseos : 

LaBtiferis calidi spirarunt ffistibus austri 

Decus] Rosarnm pulcbritudo et ornamentum. 

Tranquillo sereno] Tranquilla serenitate. 

Immolis] Non raotis. 

Aquilo] Ventus est ab impetuoso aquiife volatu 

nominatus, septentrionalis quidem et frigidissimus, 

quem GrcBci Socia-j appellant. 

Ferventes] ^Cstuantes. 

Verso] Subverso, diruto, exagitato. 

jEgwore] Aquarum planitie.yEquor enim ab a^qua- 

litate dictum esse constat. 

Hara si consiat sua forma mundo] Argumentum 

profert ab eo quod magis est, Magis enim mundo 

videtur inesse constantia, et perpetuus tenor, quam 

rebus mortalium fortunoj mutationique subjectis : 

sed mundo, ut ex particularibus exemplis collectum j 

est, non inest seraper eadem facies, perpetuaque 

constantia. Multo igitur minus mirandum est, si res 

humanse casuum varietatem vicesque recipiant. 

Crede] Ironia est, quasi dicat : Minime tibi credendum 

est. Sic poeta : 

I nuno, et verbis virtutem illude superbis. 

Et Horatius : 

: 

I nuno et versus teoum meditare canoros. 

Bonis] lambus est, nam sicut Terentianus docet, 

Glyconicus versus quemadmodum et Phalo3cins, pro 

spondeo modo iambura, modo trochffium admittit. 

Septimus 

Idem 

: 

Geritque intus in oppidum 

Anlielos Panope greges. 

A Piirpuraj leguli senes, 

lutus hic ubi oonsitum est. 

Horatius in Odis 

Catullus : 

Idem : 

Ignis Iliacas domos. 

: 

DianoB sumus in Qde 

Puellae et pueri integri. 

Metiens iter annum 

Rustica agrioolte bonis 

Teota frugibus expleas. 

Constat setema] Pnlchra verissimaque conclusio, 

qua ostenditur omne id quod genitum est corrup- 

tioni esse obnosium. Aristotelem in primo de Ccelo 

et Mundo : Genitum enim et corruptibile sese mutuo 

consequuntur. Seneca epistola 88 : Cui nasci con- 

g 

jubet nasci et mori. 

C 

tigit, mori restat. Idem alibi : Lex utilis est, quae 

Constat] Certum et firmum, hoc est, ut nihil genitum 

constet, id est perpetuo duret atque permaneat. 

Maximianus : 

Ortus ouncta suos repetunt, matremque requirunt. 

Baptista Mantuanus: 

Unda, soIum,pereunt,perithumidus aether, et ignis 

Occidit, et quidquid quatuor ista oreant. 

IN PROSAM IV. 

Superiori prosa Boetio Philosophia quantis a for. 

tuna bonis prteditus auctusque fuisset ostendit : quorum 

relatione facile probavit plura ei fortunam con- 

tulisse quam abstulisse. Nunc autem docet tanta illi 

superesse bona, ut si qua sit in fortuna? rebus felici- 

tas, nondum eam perdidisse videatur. Deinde familiariter 

~virum reprehendit, nimis animo conturbatum 

ob partem bonorum amissam, cum mortalium uemo 

sit omni es parte fortunatus. Postea docet veram fe- 

licitatem infortunai bonis minime consistere. Proinde 

beatitudinem e.xpetenti nulla'ratione esse dolendum, 

quod amiserit ea qua3 vere beatum eflicere non pos- 

sunt. 

Recolentem ] Reminiscentem, et animo repetentem. 

Coquit] Angit. Ennius : 

Curamvo levasso, 

Quce nuno te ooquit. 

Infelicissimum genus cst infortunii fuisse felicem. 

Plautus in Rudentibus ; 

Miserum istuc verbum et pessimum est, 

Habuisse, et nihil habere 

Maximianus: 

Dura satis miseris memoratio prisca bonorum, 

Et gravius summo culmine mersa ruunt. 

Icjitur si] Memorare incipit bona Boetio etiamnuni 

reliqua. 

Divitiitus] A Deo. 

Atc/ui] Sed. 

Incolumis] Salvus. 

Symmachus socer] Hic locus dilucide ostendit Boetium 

aliquanto prius in exsilium fuisse missum quam 

Symmachus ejus socer fuerit captus, et in vincula 

conjectus quo tempore composuithoc divinum opus. 

Fuit autem hic Symmachus vir disertissimus, et summis 

ornatus virtutibus, qui Boetio patre orbato, ob 

ejus summum ingenium et optimam indolem, Rusti-

OCb MUHMELLII COMMENTARIA. 966 

cianamsuani flliam uxorem dedit. Ad liuno Symma- A iu secundo Gcorgicoriim : 

chum compluscula etiamnum exstant Boetii nostri 

scripta. Tollendus est autem mullorum insignis error, 

opinantium hujus Symmachi esse epistolas, quse ex- 

stant breves quidem et elegantes, sed ab impio homine 

et Chrislianorum iniraico conscriptee. Fuit enini 

alter Symmachus orator, et urbis Romai pra?.fectus, 

cujus illiE sunt epistolffi et oratio ad Valenlinianum 

imperatorem, qua persuadere conatus fuit aram Vi- 

ctorioB restituendam, cui Prudentius poeta Christia- 

nus, et divus Ambrosius, hic oratione, duobus iile 

poeticis libris responderunt. Boetii autem socer mul- 

tis annis post, hoc est tempore Justini majoris flo- 

ruit, vir Christianissimus, et divi Gregorii pontificis 

testimonio sanctus. Quisquis igitur recte sentire super 

lioc vult, meoum sentiat^ôportet. 

Quod] Decus humani generis pretiosissimum. 

Non segnis] Im.piger et festinabundus. 

Ex sapientiie virtutibus factus] Huic contrarium est 

illud Ciceronis in oratione pro Cluentio : Et qui esset 

totus ex fraude etmendaoio faotus. 

Suarum] Injuriarum. 

Securus] nullam habensouram. 

TJxor] Rusticiana Symmachi fllia. 

Pudieitix pudore prwcellens] Hieronymus in Jovinianum 

: Doctisslmi virivox est, pudicitiam imprimis 

esse retinendam ; qua amissa, omnis virtus ruit. In 

hacmuliebriura virtutum principatus est. Hajc pauperem 

commendat, divitem e.xtollit, deformem redi- 

mit, exornat pulchram. Bene meretur de majoribus, 

quorum sanguinem furtiva sobole non vitiat ; bene 

de liberis, quibus nec de matre erubescendum, nec 

de patre dubitaudum est; bene imprimisde se,quam 

a contumelia externi corporis vindicat. 

Vel] Etiam. 

Tui desiderio] Eo quod te desiderat. Desiderantur 

enim eaquK absunt. 

Qi«(i]|,Propter quid vel ad quid. 

Liberos] Filios tuos. 

Considares] Qui consules (ut supra dictum est) fue- 

runt. 

Quorum] Filiorum tuorum. 

Specimen] Proprie est id quod de re venali osten- 

fortunalos nimium, sna si boua norint, 

Agricolce. 

Qux vita nerno dubitcU csso curioru] Symmaclius 

socer, uxor, et liberi. 

Adunum omnis] Omnes, nemine excepto. Livius : 

Consul Romanus in Algido conseculus, ad unum om- 

nes ocoidit. 

Nimium] Ultra modum. 

Valida] Impetuosa. 

Quando] Quandoquidem. 

Tenaces ancorsi] Pulchre permanet in metaplaora, 

a navigantibus et tempestatc laborantibus sunipla. 

Anohora. Gra;ce dicitur ay/upa. Vetus adagiuui est : 

Anohora domus pro -familia! refugio. Quidquid enim 

B ilhid est cui innitimur, cujusquefulcimur iiducia, aachora 

vooatur : sumpta a \navibus translatione, quaj 

cum anchoris fultai sunt, veluti defensae a fluotibus 

quiescunt. Euripides in Heouba de Polydoro: 

Qui jam solus generis superest anchora nostri. 

Ulcunque] Quoounque modo. 

Enatabimui] Evademus mortis periculum. Perstat 

iu translatione. 

Promovimus] Profeoimus. 

Ferre] Pati. 

Quis est enim] Sententia est verissima, eleganter 

per interrogationem prolata. Cui concordat illa quffi 

est apud Hermogenem rhetorem : Non potest inve- 

niri vita hominis carens molestia. Seneca : nuUa est 

tam bona fortuna de qua niliil queri possis. Idem in 

lib. de Ira iii : Nulli fortuua tam dedita est, ut multa 

tentanti ubique respondeat. Ilorat. : 

Nihil est ab omni 

Parte beatum. 

Erasmus e Grajoo : 

Fehx per omnia nuHiis est mortalium. 

Eamdem sententiam idem et sic extujit : 

Euripides : 

Haud vivit ullus omnibus felix modis. 

Siiquidem universis rebus in mortalium, 

Nil continenter et undiquaque prosperum est. 

Plinius lib. vii : Mortalium nemo est felis. Idem iu 

eodem libro : Nemo mortalium omnibus horis sapit. 

Maharbal ad Annibalem apud Livium : Non omnia 

ditur emptori utindepossit cajteras meroes oestimare : D eidem dii dedere. Vinoere scis, Annibal, victoria uti 

ut particulre panni, aut parum frumenti, vel vini 

gustus. 

Ingenii paterni] Boetiani. 

Aviti] Symmachiani. 

Ut] Ut pote. 

In pueris id letatis] Id est eam ajtatem, agentibus, 

flgurata locutio est. Id^retatis enim, sicut id genus 

cuilibet casui flgurateapponitur, et signiflcat per eam 

aatatem, seu ejus setatis. Plautus in Asinaria : 

Neque puduit eum id a;tatis sycopbantias struere. 

Livius : QuemcumpercontareturScipio,quis,et cujas, 

et cur id ostatis in castris fuisset, Numidam se esse 

ait, Massium populares vooare. 

te si tua bona cogîoscas 'felicem] 0, nunc inter- 

jectio est admirantis, et est imitatio illius Virgiliani 

nescis. Ulysses apud Homerum,interprete PhUelpho. 

Non uni dat cuncta Deus, formosus ut idem 

Sit simul et prudens, ac multa laude disertus. 

Qui specie caruit, Deus bunc venerabilis oruat 

Viribus eloquii, quo flt mirentur et uuum 

Hunc alii suavis linguae dulcedine capti. 

Hio autem iidens orat, lenique pudore 

In ccetus e.fcellit agens, quem numinis instar 

Suspiciunt (urbem quisquis patiere) loquentem. 

Ast alium formaj bonitas.quem cominus Kquat. 

Ccelitibus, penitus defecit gratia linguai 

Claudianus inPanegyrico Stiliconis : 

Etenim mortalibus ex quo 

Tellus ccepta ooli, nunquam sincera bonorum 

Sors ulli concessa viro : quem vultus honeslat 

Dedecorant mores; auimus quem pulcbrior ornat 

bellis insignior ille, 

Corpus destituit ; 

Sed pacem fcedat vitiis; iu publica felix, 

Sed privata minus : partitu singala quemque 

Nobihtant, liunc forma decens, huac roburin armis.

iin? APPENDIX AIJ UnnOS DE CONSOLATIONE PHILOSOPni/E 

Iliinc rignr, liiinc picl.ns ilUini Rolerlin juris, 

llinic soholcs, casl,ii|nB l.ori. 

Jiixclur] Litiget, disconvcniat, discrepel. 

lluic censns] Ostondit in hac vita nomini lutam fe- 

licitatom pi'ovenire. 

Jlegcner sanr/uis] Generis ignobililas. 

IJtrorjue] Et consus et generis nobilitate. 

VUum cxlihem] Uxore carcntem. Horatius in primo 

Epistolarum : 

Ler.lus genialis in aula cst, 

Nil nit esse prius, melius nil cfRlibe vita. 

Si non cst, jurat bene solis esse maritis. 

Jnexpertus] Non expertus. 

A d(Jc rjuod fclicissimi] Oslendit quo magis [sint for- 

tnn.x successibus assueti, eo [minus adversos casus 

fcrro possn morlales. 

Ad mUum] Ex animi sententia, et ad voliinlatem. 

Jnsolcns] Insuetiis. 

Proslcrnilw] Affligitur, 

Adco] In tantum. 

Pcr cxigua] Valde exigua. 

Summam] Perfcctionem. 

Cai'Io proximos] Supra modum fortunatos. Proxi- 

niiim C03I0 seii in cffilo esse, seu coelura digito attin- 

gere, signiilcat supra modum forlunatum csse ac 

gloriosum. M. Tullius : liibulus in co^lo est, ncc 

quare scio, sed ita laudatur. Idem : Nostri aulem 

pi'incipis digito se coelum putant attingere, si nullis 

barliali in piscinis sinl, qui ad manum accedant. 

der : 

/Idco nikilesl miscrum, nisi ciimimies] Sic Menan- 

Niliil admodinn atroxpassus es, 

Nisi i(l tn libi (ingis. 

JEfjuanimitale] Patientia. Plautus : 

Iloratius : 

In re mala animo si bono 'utare, ailjuvat. 

Sed levius ritpalionlia, 

Quidquid corrigoreest nefns. 

hederit mmms] Submiseril se. Translalum al) iis 

qui bello cnpti manus suas victori pra;bent vineicn- 

das. 

Quam muUis amariludinibus laimanai feliciiatis dul- 

ccdu rcspcrsa cst\ Plaulus in Amphitryone : 

lla cnirpio comparntuni est in ojtato liominum; 

Itadiisplaciiim voluptati ulmmror comosconsequatur. 

Quin incommodi jilus malique illico ndsit, boni si obligit 

ijuid, 

Plato ex eodcm vertice censet dulccdinem amaritudinemquo 

dcfluero voluptatem ct [dolorem. Apu- 

lcius in quarto Floridorum libro : Sed verum verljum 

csl profocto quod aiunt : 

Nibil quidquam homini lam 

prospcrum divinilus datum, quin etiam adniistumsit 

aliquid difilcultatis, nt etiam in amplissima quaquc 

Imtitia subsit quaqiiam vel parva quffirimonia, conju- 

gationo quadam mellis et fcllis. Ubi uber, ibi tuber. 

Ovidius : 

Usque adoo nulla est slncora vohiptns, 

Sollicitumquealif|iiid br.tia interveuit. 

Salomon Proverbiorum capito xiii : Risus dolore mi- 

scebitur, ol exlrcma gaudii luctus occupat. Lucrelius 

dc libro Rerum Natura quarto : 

Cnnvivia, ludi, 

1'ocula cichrtt, inigucnta, coron»,8orta pnrantiir 

A 

No qnidqaam quoniam medio de fonte lcpnrum 

Surgil amari nliquid, quod in ipsis floriljus angat. 

9C,H 

Extra] ]n rehuH externis, hoc est extra vos positis. 

Ini7'a vrjs] In animis vestris. Cicero in Paradoxis : 

Nemo potest non heatissimus esse, qui est totus afitus 

cx sese, quique in se uno suaponit omnia. 

Inscitia] Ignorantia. Persius : 

l)t teneat vetitos inscitia dobilis actus. 

Cardincm summa felicitate tibi] Id in quo vertiturct 

consislit maxima et vera beatitudo. 

Cardo] Quasi cor janu», id quo vortitur illa. Vir- 

gilius : 

ForibuB cardo stridebal ahoQis. 

Accipitur interdum pro opportunitate. Idem : 

n Ilaud lanto cessabit cardine rerum. 

Et circa id verli cardinem dioimus, in quo summa rei 

consistit. 

Situicomposfucris] Sui compos est, qui compositis 

affectihus animi, rectaj rationi subjecit appetitum. 

Si icafiiudo] Argumentatursummum bonum in fortuitis 

rehusnonesse positum,hoc modo : Quocunque 

prn?slantius aliud bonum est, idnon estsummum. Est 

autem fortuna; suecessu bonum pra-.stantius, id puta 

quod eripi non potest. Nonest igitur fortuna; succes- 

sus summum honum. Unde fit ut nec beatitudinem 

conferre possit, cum ea nihil sit aliud quam summum 

bonum nalurai ratione degcntis. 

Arlhxc] Addit aliam argumentationem inhunc sensum 

: Non potest summum honum esse, quod nnllo 

- modo intelligitur : Sed 

bona forlnn» si intelligantur, 

fallacia lluxaquo cognoscuntur; undecontinuus ainit- 

tendi timor naseitur, qua; felicitatem non recipit. Sin 

autem non intelliguntur, rursus excluditur beatitudo, 

a qua procul abest ignoranlia; ca;citas, quajque polissimum 

in bonorum speculatione verorumque con- 

lcmplatione consistit. 

Et rjuoniam iu idcm cs] Superioribus aliam adjungit 

rationem, qua docet evidonlissime felicitatem cum 

forluna non cohairere. Non cst, inquit, summuni honiinis 

bonum, quod ab co potost separari. Verum 

morte corporis ah immortali hominis animo fortuita 

fclicitas separatur. Aut igitur liKC non est summum 

horainis honuni, aut confitendum est omne morta- 

i-v lium gonusin miseriam mortis line prolahi. Sed hoc 

non ita essc prajclara mullorura facinora docuerunt, 

qui pro Christi nomine lyraunis alacriter reclaman- 

tes, doloribus suppliciisque beatitudinem sihicompa- 

ravere. Proinde iu fortuitis hujus vitaj successihus 

vera felicitas consistere non polest. 

VermuUis demonstraiionibus] Non Plalonicis solum, 

sed ct Christianis. 

JJxc] Mors. 

Multos] Non Stoicos, nequc Cynicos, scd magis 

Christianos raartyres accipe. 

J)oloribus] Baptista Mantuanus : 

1'auca pari satius, brevibusquo mtCT-na pnrnre 

(jlaudia snpplic.iis, qunm duin fugiontin frustra 

Complexi bonn connmur rclinero, laborem 

Pordere et iulornos demum descendere ad amnes. 

Idom alio in loco :

i)09 MUliiMELMI C.OMAIENTAUIA. 970 

Si genus liuranuum saporot, noo iuertia tantum 

lUecobris captiim, vitteque fugacibus annia 

Gorpora curnret, labentia rogna, lutumque 

Casurasque liabitare domos, ot vile pudere 

Ilospitium, quod cuncta sinu cccliquo marisquB 

Piirgamouta logit, tristes ubi sidera casus, 

Assidnasquo plinint iuresto lumine niortes. 

IN METRIIM IV. 

Cariiion est dicolon, distroplion, cujiisprimus 

versus e.st Anacreontiiis, dimeter, acatalocticus, iam- 

bicus, constans tribus pedilnis et syllaba, similis illi 

1'rudontiano 

: 

Cultor Dei memento. 

Secundus ost Pherocratius, constans cx spondeo vol 

anapiesto, dactylo cl spondeo. Uocel aulem futissiinum 

esse minime bonis exlernis inliiare. Nam si 

iortuna magna conforre videatur, maximos quoque 

dolores disccdens ostallatura. Suadet igitur vitandani 

esse nimiam claritalem, quod hrec invidioj sit ob- 

noxia, queinadmodum montium cacumina perpetuis 

ventis infestantur. Fugiendas quoque inopia; sordcs, 

qiue pondus arduo-" virtutis siistinere nequit, ob idquc 

bihulis arenis comparatur. Medinm itaque oplimum 

csso, quod per humile saxum signilicatum ost, maximoporeque 

amplectcndum cst. IJt cuim Aristotcle 

auctor cst Politioonim lil)ro ijuarto, in omni civitate 

sunt tres hominum species : divites, pauperes el me- 

(liocres ; quorum optimi suut mediocres, eo quod 

mcdinm semper estoptimum. Idem scribit mediocros 

cives magis salvari, quoniam nec insidias patiuntur, 

iicc fraudes faciunt, ut alii , qnapropter sine periculo 

viviint. Ait ot codem in lihro : Quanlo magis aliqnid 

acccdit ad medi\im, tanlo esse melius ; 

quanto magis 

distatamediojtantopejus. Horatius Carminum lih.ii 

Rectius vives, Licini, noquo altum 

Somper urgendo, neqiie diim procellas 

Cautus borrescis nimium promoudo 

Littus iuiquum. 

Aiiream quisquis mediocritatem 

Diligit, tutus caret obsoloti 

Sordibus tecti, caret iavideuda 

Sobrius aula. 

Sa'pius 'ventis agitatur ingeus 

l'iuus, et celscE gravioro casu 

Dociduat turres, foriuntque summos 

Fulgura montea. 

Ovidius in tortio de Tristibus : 

Visibus edocto si quidquam crodis amico, 

Vive tibi, ot longe nomina magna fuge. 

Vive tibi, quantumque potes proelustria vita, 

Sajvum praslustri fulmen ab arce venit. 

Ulcm non ita multo post 

Cn-de mibi, bone (]ui latuit, bene vixit, ot intra 

Forlunam debet (luisque manere suaui. 

(Jaisquis] Ouicunque. 

I'i'rc-imcm\ Perpetuam, diuturnam, darabiloni. 

Poyiere] YEdiiicare. 

Sedem] Ilahitaculum, hahitandi locum. 

Enri\ Vonti. 

Ponium] Mare. 

: 

Biliuhis arenas] Siccas et humoris capaces. Apud 

MatthccumovangelistanT (Matth. vii) Christus humani 

Omuis ergo qui audit 

gcueris servator haic loquitur : 

vcrba mea haic et facit ea, assimilahitur viro sa- 

pienti, qui ajditicavit domum suam supra petram ; ot 

descendit pluvia, et veneruat llumiua, et Uaverunt 


: 

A venti, et irruerunt in domum illam, et nou cecidit. 

Fundata onim erat super pctram. Et omnis qiii audit 

verba mea hmc, ot noii facit oa, similis orit viro 

stulto, qui ffidiRcavit domum suam super aronam ; 

desccndit pluvia, et vencrunt llumina, ct llaverunt 

venti, et irruonmt in domum illani, etcecidit, et fuit 

ruina ejus magua. Hem oamdem Juvoncus hisce 

luculentis versihus explicavit 

Qniaque mois monitis auresquo et facta dicabit, 

lluiic aiquabo viro, solidis fundamiua saxis 

1'ononti, librata super quiE moonia surgent 

lUii domns pluviis vontisque ilUEsa manobit, 

'fori-ciiliiiiiqnc miuas flrmato roboro vincct. 

lUcrciil iiiiinoLo quoniam fundamiuo petriu. 

niiivcn» iiiiditu lantum raon jussa tenobil, 

l)u,M -i.-ipi,' |irocuI factis pcr lubrica pergot, 

11 iMiiilriii Uioiani voUicri qui fulcit arena 

iMlll, 

Etp 

Oiui 

luacqiiitiinpu! gravi tectorum strage ruina. 

: 

:i (lomus ; ouimox ut tlamina venti, 

lluais cir.pero imcumboro rivis, 

vcrao procumbit pondore moles, 

Grtecum proverbium est: ei? ^liii.ôv olv.oSo^slc,, In 

arena ffidificas : quo usus crit, iibi quis negotium 

aggreditur iuutile futurum. utpote non recto jaclis 

ante fundameniis. 

lllud\ Cacumon alli montis. 

I')'0(eTOi(sJ Valde lorvus cl tcrribilis. 

Auslcr] Vontus. 

IJrgct] Infestat, ooncutit. Ovidius : 

Sumnia potit livor, perllant altissima venti. 

Senoca in Ilippolyto : 

Admotn aitbereis culmina sedibus, 

Duros oxcipiunt notos, 

lusaiii Uoroio rainas, 

luilii-ilerumquo corum. 

Ilumida viUlis raro patilur fulminis ictus. 

7/a' Arena.' 

I 

Vendulum\ Pondens. 

Firrc] Sustiuere. 

. 

PcrimUosam sortcm] Pcricnlorum plcnam eonditionem. 

Amxnai sedis] Voluptuosa! in moutis summitate 

hahitationis. 

Figere] |Condore, ajdilicare. 

Tonct] Vehementer et terrihilitor sonet. 

Ruinis] Eversionibus. 

Robore] Firmitate. 

Duces] Ages. 

Screnus] Quieta moute compositus. 

jEvum] Tempus vitaj. 

Ilidens] Parvi faciens. 

Iras] Tempestates aeris. 

IN PHOSAM V. 

llactenus Philosophia dissoruit fortunro hona apud 

unum eumdemque perpetuo uou permanere. Nam 

licet aliquaudo viventem noudeserunt, mortis tamen 

necessitate separantur. Nunc vero argumentatur 

eliamsi siut firma, stabilijtque, tamou hominis pro- 

pria hona dioi uon posse, neque conferri humanu'. 

diguitati, quic louge praistantior est universis fortu- 

na; divitiis. 

Ralionum\ Argumentationum. 

Vomenta] Remcdia, mcdicamenta. Fomenta proprie 

dicuutur applicaliones rerum calidarum sive humidarum 

ad partes corporis lcesas, idquc medendi gralia. 

31 

: 

ct

971 APPENUIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIvE, 972 

Fomes dicitiir assula ex arbore excussa dum cseditur. A in quibus nescias utrum spcoies amplius llorum, an 

Item quaacunque materia sicca, in qua faoile ignis 

inilammatur. Per metaplioram autem fomitem appel- 

lamus, quidquid acoendit nos atque excitatad aliquid 

agendum. 

Validioribus] Efflcacioribus rationibus. 

Age] Nunc est adverbium captantis attentionem. 

Fjarum] Divitiarum. 

Potius] Melius, prse.stantius. 

Aurumiie] An aurum, inquit, quod ab aura, id est 

fulgore, dictum est, potius est. 

An vis] Id est raultitudo pecuniae. 

Congestx] Id est coacervatae. 

Atqui\ Sed. 

Hse] Pecuniae. 

Nitent melius effundendo] Cum effunduntur. 

Quam coacervaiido] Gum coacervantur. 

Siquidem avaritia semper odiosos, claros largitas 

efficit] Praeolara sententia est et philosophiae gravitate 

digna. 

Et vox quidem tota] Ostendit voois naturam prse- 

stantiorem esse quam divitiarum ; oum vox tota et 

integra pariter rnultorum repleat auditum, divitia; 

vero nisi diminutae et distractae, in plures trausire 

non possint, Boetius noster in prirao deiMusica libro, 

oapite 1-i : Nunc quismodus audiendi sit, disseramus. 

Tale enim quiddam fieri consuevit in vocibus, quale 

cum paludibus, vel quietis aquis jactum eminus mergitur 

saxnm. Prius enim in parvissimum orbemundam 

colligit, deinde majoribus orbibus uudarum 

globos spargit, atque eousque dum fatigatus motus 

ab eliciendis tliictibus conquiesoat. Semperque po- 

sterior et major undula pulsu debiliore diffunditur. 

Qiiod si quid sit, quod crescentes undas possit offen- 

dere, statim ille motns revertitur, et quasi ad cen- 

trum, nnde profeotus fuerat, eisdem undulis rotun- 

datur. Ita igitur cum aer pulsus feoerit sonum, pellit 

alium proximum, et quodammodo rotundum fluotum 

aeris oiet. Itaque difTunditur et oninium ciroiimstantium 

siraul ferit auditum. Atqueilli est obsourior vox 

qui lougius steterit, quoniam ad eum debilior pulsi 

aeris unda pervenit, 

An gemnarum fulgor] Ut supra de auro, ita nuno 

de gemmis agit, easque uihil habere ostendit, quod 

sit hominibus vel miranduni vel expetendum. 

Gemmarum est lux illa, non hominum] Sic divus 

Ambrosius iu lib. de Nabutha: Non abnuo graliam 

quamdam lapidum istoruin esse fulgorem, sed tamen 

lapidum. 

Jn vos agrorum pulchritudo] Docetitidem agrorum 

pulohriludinem minime hominum esse propriam. 

Quidni?] Cur nou, respondet Boetius. 

Pulcherrimi operis] Muudi. 

Pulclira porlio] Pars speciosa. 

Facie] Specie, forma, aspectu. 

Vernis floribus] Divus Ambrosius in tertio lib. 

Operis sex dierum : Quid tibi desoribant purpurascen- 

tes violas, oaadida lilia, rutilantes rosas, depicta 

rura, nunc aureis, nunc variis, nuno luteis floribus, 

vis odora delectet ? Pascuntur oculi grato spectaoulo 

longe lateque odor spargitur, cujus suavitate oomplemur. 

Ubertas] Fertilitas. 

Animantium] Animalium. 

Alitnentis] Nutrimentis. 

Quod naturse satis est] Parenthesis est. 

Quod] Replere indigentiam. 

Paucis enim minimisque natura contenta est] Senten- 

tia est cuni primis colebrata. Sex. Turpilius poeta 

comicus : 

Profecto, ut quisque omnino contcntus fuit, 

Ita fortunataui vitaia duxit maxime, 

Ut philosophi aiunt isti, quidvis sat est. 

T, Seneca Philosophus epistola quarta : Parabile est 

quod natura desiderat, et appositum parvo constat, 

et ad supervaoua sudatur. Illa sunt quae togam con- 

terunt, quae nos senesoere sub tentorio cogunt, quae 

in aliena littora impingunt ; ad manum est, quod sat 

est. Qui cum paupertate bene oonvenit, dives est. 

Lucanus in quarto Pharsaliae : 

: 

prodiga rerum 

Luxuries, nunquam parvo conlenta paratu, 

Et quajsitorum pelago terraque ciborum 

Ambitioso fames, et lautcC gloria meusEe. 

Discite, quam parvo liceat producere vitam, 

Et quanlum natura petat, non erigit Kgrcs 

Nobilis iguoto ditfusus consule Bacchus. 

Idem non multo post 

Salis est populis fluviusque Ceresque. 

Id est panis et aqua. Euripides apud A. Gellium : 

G Nam quid mortalibus sit usui priEter duo illa modo. 

Gereris muuus, et aqufE poculum, quaj adsunt, 

Ac uos queunt alere, quorum saties nuuquam est ? 

Luxus autem sunt caeterarum epularum indagines. 

Gicero in quinto Tusoul. Quajstionum : Dies defioiet, 

si velini paupertatis oausam defendere. Aperta enini 

res est, et quotidie nos ipsa natura admonet quam 

paucis, quam parvis rebus egeat, quam vilibus. Divus 

Ambrosius in x libro Epistolarum : Satis enim dives 

omnibus naturse lex est, cui oito invenias quod 

abundet. Gupiditatibus autem omnis divitiarum abun- 

dantia inopia est. Ilieronymus iu Jovinianum : Gito 

expletur natnrae neoessitas, frigus et fames simplioi 

vestitu et cibo expelli potest. Unde et Apostolus 

Habentes, inquit, victum et vestitum, his contenti 

sumus. Prudeutius in Psychomachia : 

Summa quies nil velle super quam postulat usus 

Debitus, ut simplex alimonia. vestis et una 

Infirmos tegat, ac reoreet mediooricer artus, 

Expletumque modum naturte non traliat extra. 

Jam vero pulclirum] Vestium qnoque pulchritudinem 

hominibus alienam esse, et vel raateria:i vel 

artiticii propriam docet ; tametsi vetus sit illud sl- 

[j.Kzv. tzvflp, vestes vir, et vulgo tritum sit. Vestitus 

virura reddit, qui habet, induat. 

An vero te] Probat felioitatem non consistere in 

longo famulorum comitatu. 

Sarcina] Proprie est utensilium et eorum quse ad 

cultum pertinent, veluti fascis, quem quis in itinere 

faoiendo portare possit. Hino milites oum oastra mo- 

vere volunt, saroinulas colligere dicuntur, qui in aliam 

domum migrant, sarcinas suascomponere. Per meta- 

:

MURMELMI COMMENTARIA. 974 

phoram lamen sai-cinam pro inuUli onere ponimus. A modi : Quidquid liabenli nocet, non est bonum. 

Aurelius : Et hanc corpoi'is saiciuam aliquaudo de- 

ponerera. Ambrosius : Quidenim aliud est peccatum, 

nisi sarcina? 

Ex quihus omnibus] Per modnm iuductionisexpar- 

ticularibus antecedentibus, colligit universalem con- 

clusionem. 

Quid id tua refert] Quid ad te id pertinet? Ut in 

Vita Solouis a Laertio relatum est, aiunt quidam 

Crossum, cum se exqnisitissime omniuni ornamentorum 

generecomposuisset, sublimique in soliosederet. 

interrogasse Solonem an pulehrius unquam spectaculum 

viderit, illumque dixisse Gallos Gallinaceos, Pha- 

sianos atque Pavones. Naturali enim eos flore et in- 

credibili speciositate vestiri. 

Sequestrata\ Separata, seposita. 

Qiiid autem tanto] Increpat mortales tantopere 

fortuna; bonis inhiantes, ostenditque eos maximis 

laboribus pro sufticientia, quam dies et noctes alFe- 

ctant, indigentiam reportare. 

Adminiculis] Adjumentis. 

Permultis indigere eos] lEcclesiastes capite quinto : 

Ubimultse sunt opes, multi qui comedunt eas. Aulus 

Gellius libro octavo : Verum est profecto, q\iod ob- 

servato rerum usu sapientes viridi.vere : multis 

egere, 

qui multahabeat, magnamqueindigentiam nasci, non 

ex inopia magna, sed ex magna copia : multa enim 

desiderari ad multa, quas babeas, tuenda. Apud Xenophontem 

in 

Num enim ita, 

Cyri Pajdia libro octavo Pheraulas : 

inquit, Saca, existimas me nuno eo q 

vivere jucundius, quo plura possideo? An ignoras 

me et comedere, et bibere, et dormire nullo modo 

mihi jucundius, quam tunc cum eram pauper? Quod 

autem hcec sunt mihi permulta, tantum mihi estlucri, 

quod plura me oportet custodire, plura aliis tribuere 

et quo plura meoportetcustodire, pluraaliistribuere 

et quo plura curo, eo mihi plura esse negotia. Nunc 

euim famuli raulli cibum a mepetunt, multi potum, 

Cognosce teipsum. Divus Ambrosius in ultimo libro 

Hexaemeron. Nunc quoniam et elephantos vides 

tihi subditos, et leonesesse subjeitos, nosce teipsum, 

homo. Quod (ut ferunt)AppoIIinis Pythii, sedSalomonis 

sancti est, qui ait : Nisi scias te formosam in 

mulieribus quanquam multo antea Moses lin Deute- 

; 

ronomio scripserit, Attende tibi, o homo. .^ttende 

tibi, ait lex. Et propheta ait : Nisi scias te. 

Ego vero nego illud] Syllogismum affert ad ostendendum 

divitias non esse bonas. Est autem hujus- 

Divitiai autem plerumquc nocent habenti. Non sunt 

igitur bonae. Assumptio quotidiana probatur expc- 

rientia, et Juvenalisauctoritate. Valerius etiam Maxi- 

mus, libro VII, heec sane quameleganternobis scripta 

reliquit. Socratis humanas sapientite quasi quoddam 

terrestre oraculum, nihil ultra petendum a diis 

immortalibus arbitrabatur, quamut bonatribuerent : 

quia hi demum scirent quid unicuique esset utile : 

nos autem plerumque votis id expelere quod non 

impetrasse melius foret. Etenim densissimis tenebris 

involuta morlalium jmens, in quam late patentem 

errorem csecas precationes tuas spargis? Divitias 

appetis, quas multis exilio fuerunt. Honores concupiscis, 

qui complures pessundederunt. Regna tecum 

ipsa volvis, quorum 'exitus sa^penumero miserabiles 

cernuntur. Splendidis conjugiis injicis manus, atheec 

ut aliquando illustrant, ita nonnunquam funditus 

domos evertunt. Desine igitur stultafuturis malorum 

tuorum causis, quasi felicissimis rebus inhiare, teque 

totam ccelestium arbitrio permitte; quia qui tribuere 

bona exfacili solent, etiam eligere aptissime possunt. 

Juvenalis satyra decima : 

Sed plures niruia congesta pecunia cura 

Strangulat, et cuncta exsuperans patrimonia census, 

Quauto Delphinis balaena Britannica major. 

Cum pessimus quisque] Ordo est : Cum pessimus 

quisque avidus magis aeris alieni, id est alienae pecu- 

niffi, putat se solum dignissimnm, qui habeat quidquid 

auri gemmarumqueêst usquam 

Contum] Hastam. Contus, sudes, sive hasta longior 

duriorque, ad percutiendum apta. Virgilius : 

Assueti longo muros defendere conto. 

Accipituret pro pertica ferrum in capite habenti, qua 

nautse utuntur adloca navibusopportunaexploranda. 

Idem : 

Ipse ratem conto subito. 

Pertimescis] Valde times. Proverbialiter Sid.oi-rzlovmulti 

amictus, aliiegent raedicis. Venit etiam aliquis, 

To; dicitur, hoc est timidee divitise. Nam in omni 

qui ferat pecudes a lupis absuiiiptas, aut boves prseci- 

negotio formidolosior est dives quam pauper. Cautius 

pitium passos, aut morbum pecora dices invasisse. 

munit ajdes furum metu. Metuit tempestates propter 

Itaque mihi videor magis tristari, quod nunc plura 

frumenta, quse habet in agris; propter merces, quas 

possideam, quam antea, quod pauca haberem. 

habet in mari, Metuit amicos, ne quid rogantibus 

Itane autem nullum est proprium vobis] Pulcherdonare 

cogatur. Metuit inimicos, ne quid noceant. 

rima haec sunt ad nnem usque, etsemper inmemoria n t- j- •» • 

•^ 

f * t i„4 r.„ „ 

> u Timidius convitiatur metu mulctse. Omnia circumtenendaspectius 

et facit et dicit metu calumniae, quae potissi- 

Merito] Per meritum. 

mum divitibus strui solet : quippe quibus est quod 

Haud immerito] Merito, jure. 

auferri possit. Si bellum immineat, dives in primis 

Tum] Tunc. 

discruciatur. Denique nec superstitione vacat, ne 

Cuiii se cognoscit'] Vetus est illud yvwSt itekutov 

quod numen parum amicum damnum immittat. Haec 

doctissimus vir Erasmus in Proverbiorum Chiliade 

prima. 

Vacuusviator] Totus hiclocus exJuvenale sumptus 

est, cujus hi sunt versus : 

Pauca licet portes argenti vascula puri, 

Nocte iter ingressus, gladium contumque timebis, 

Et motfe ad luaam trepidabis arundinisumbram. 

Cantabit vacuus coram latrone viator. 

'prxclara] Ironia est. Irridet enim opes caducas, 

et curarum molem secum trahentes, juxta illud :

973 APPEiNDlX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHH.OSOPIII^.. 

Cresceuteni sequitur cnra pecuniam, 

Majorumque fames. 

IN METRUM V. 

Carmen est monocolon, anapffisticum, partheniacum, 

dimetrum, catalecticura. In prima et secunda 

regione anapsestum, recipit et spondeum, in tertia 

solum anapoestum, postea superest syllaba. Simile 

est illi : 

Adytum Veneris fuge, Tirgo. 

Laudat autem mores setatis primaj, quam poetae 

ob [morum praestantiam et virlutes auream voca- 

verunt, idque in avaritiffi mortalium detestationem, 

quae nunquam satiari potest. 

Prior] Prima, de qua legatur in primo Metamor- 

phoseos. Maro in Georgicis, et Tibullus. 

Mtas] Subaudiendum fuit. 

Fidelibus arvis'] Quse depositum semen fideliter et 

cum fenore reddunt. 

Facili] Parabili. 

Sera] Diulurna et in vesperam durantia. 

Solve7'e] Frangere. 

Glande] Nam ante frumenti inventionem mortales 

glandibus vescebantur; unde Ovidius : 

Contentique cibis nullo cogente creatis, 

Arbuteos fetus, monlanaque fraga legebant, 

Cornaque et in duris litereulia morarubetis, 

Et quse deciderant patula Jovis arbore glandes. 

Bacehicamunera] Vina. 

Norat] Noverat, sciebat, perita erat. 

quod Latine dicitur raulsum, Grsece iJ.e\i-/.puTm, 

Lucida] Candida. 

Serum] Hi populi sunt Asioe ScythicEe, de quibus in 

Georgicis poeta : 

Velleraque foliis depectant te.uuia seres. 

Solinus : Seres aquarum aspergine inundatis frondi- 

bus, vellera arborum adminiculo depectunt liquoris 

et lanuginis teneram sublimitatera humore domant 

abobsequium. Hoc illud est sericum, inusum publieum 

damno severitatis admissum, et quo ostentari 

potius corpora quam vestire, primo feminis, nune 

etiam virispersuasil luxuricelibido. Seres ipsi quidem 

mites et interse quietissimi, aliosreliquoriim mortalium 

ccetus refuginnt adeo, ut caiterarum gentium 

commcrcia abnuant. Primum eorum fluviura mer- D 

catores ipsi transeunt, in cujusripis nullo interpretis 

lingua3 commercio, sed depositarum rerum pretia 

oculis cestimantes, sua tradunt, nostra non emunt. 

Ilactenus ille. Siiigularis bujus diclionis nominativus 

est, Ser. Sidonius : 

Assyrius gemmas, Ser vellera, thura Sabeeus. 

Ausonius : 

Jam pelago volitat mercator vestifluus Ser. 

Vermiculus et ipse (ut auctor est Pausanias) ser ap- 

pellatur. 

Tyrio venenn] Purpura, purpureo liquore. Tyrus, 

urbs est Phffiuicisa, ubioplimaest purpura. Venenum 

pro colore ponilur, eo quod vestem ita pcrcurrat ut 

veuenum corpus. Nam Latini id venenum vocant, 

quod Grseci y«pfi«x.ov. Virgilius : 

976 

A Alba nec Assyrio fucatur laua veueno. 

Somnos salubrcs] Salutem conservantes. Alludit 

autem ad medicinales berbas. Potest etsalubris legi. 

Maro : 

' Lubricus] Fluens, mobilis. 

Mollesque sub arbore somni. 

Alta] Profunda. Tibullus : 

Noudum cferuleas pinus coutempserat undas, 

Effusum veutis prsebueratque sinum : 

Nec vagus ignotis repetens compendia terris, 

Presserat externa navita merce ratem. 

XJndique] Omni es parte. 

Lectis] Collectis. 

Nova littora viderat hospes] Ovid. : 

NuUaque mortales praeter sua littora norant. 

Tunc] Inaurea setate. 

'i 

Classica sscva] Tuboe quibus srevi milites in praelium 

excitantur. 

Tacehant] Non resonabant. Classicum, auctore 

Servio, tam tubam ipsam, quam ejus sonitum signi- 

iicat. Maro : 

Nec dum etiam audierant inflari classica, nec dum 

Impositos 'duris crepitare incudibus enses. 

Horrida] Terribilia, Iiorrorem incutientia. Tibullus 

Nou acies, nou ira fuit, non bella, nec enses, 

Immiti sccvus duxerat arte faber. 

Quid enim] Cur, propterquid. 

Vtinam] Optat antiquos mores, et priscam illam 

mortalibus vitae integritatem reddi. 

Mtna] Montis Sicilife perpetuo ardentis incendio, 

Confundere] Miscere. 

Melle] Ex vino et melle conficitur potionis gemis, *- 

de quo Virgilius ii ; Claudianus multa. 

; Amor habendi] Avaritia. Ovidius : 

Et amor sceleratus habeudi. 

Heu primus quis fuit ille] Exsecratur auri invento- 

rem, sicut Tibullus armorum : 

Quis fuit borrendos primus qui protulit enses ? 

Quam ferus, et vere ferreus iile fuit. 

Auri tecti] In terr;e cavernis delitescentis, quod non 

nisi maximis laboribus eruitur. De cujus inventione 

si placet, vide Lucretium. Ovidius : 

Eruimus terra solidum pro frugibus aurum. 

Possidet inventas sauguiue miles opes. 

Plautus : 

Odi egoaurum rniulta uuiltis soepe suasit perperam 

TibuUus : 

Stepe soleot auro multa subesse mala. 

Propertius : 

Aurum omnes, victajam pietate, colunt, 

Auro pulsa fides auro vcnalia jura. 

Aurum lex sequitur, mox sine lege pudor. 

Phocylides, interprele Aldo Manutio : Avaritia maler 

malitise universa?.. Aurum semper dolus est et argentum 

hominibus : aurum malorum princeps, 

vitiperda, omnia uiiQuens. Utinam nou morlalibus 

esses nocuraentum amabile. Tua enim causa pu- 

gnoeque, prsedoeque, cajdesque. Inimici vero iilii pa- 

rentibus, fratresque Germanis. Diodorus Siculuslibro 

sexto de insulis Balearibus hffic memoriffi prodidit 

Aureo nummo autargento non utuntur, quse afferri 

ad insulam prohibent causam aiferentes. Geryonem 

Chrysauri filium auro atque argeuto opulentissimum 

quondam ob Hercule bello expugnatum. Existimaut 

enim eo pacto, cum auro atque argento careant, sese 

:

977 

MURMELLII GOMMENTARIA. 

facile oiiiQes vitse iusidias evasuros, ut Solinus auctor A nullum est, omnia virtutispraemia ambitio possidet. 

est, a Susis Barbittc oppiduin centum trigenta quin- Qitx vero est ista vestra] Irridet mortalium poten- 

ijue millibuspassuum distat, inquo mortales universi 

odio auri coemunt hoc genus metalli, et abjiciunt in 

terrarum profunda. Ne polluti usu ejus avarita corrumpant 

squitatem. Silius Italicus libro primo : 

Sed scelerum causas operit Deus, Astur avarus 

Visceribus lacerae telluris mergitur imis, 

Et redit infelix effosso concolor auro. 

Plinius libro Naturalis Historiaj xsxiii, capite primo 

Ulinamque posset c vitain totum abdicari aurum, sa- 

cra faines, ut ccleberrimi auctores dixere, proscissum 

conviciis ab optimis quibusque, et ad perniciem 

vitse repertum. 

Latere volenles] In terrae cavernis reconditas, in 

cujus ^teste Plinio) viscera imus, et in sede manium 

opes qucerimus. Pretiosa pericula, per appositionem 

: superioribus hoc addit, id est, res quidempre- 

tiosas, sed periculorum causas, ob quas plurimi quidem 

mortales saepe periclitantur. Ovidius ; 

Sed itum est in viscera terrse, 

Quasque recondiderat, Stygiisque admoverat umbris, 

Effodiuntur opes irritamenta malorum. 

Plinius lib. ii, cap. 6b : Penetramus in viscera, auri 

argentique venas, et seris acplumbimetallafodientes: 

gemmas etiam, et quosdam parvulos quterimus la- 

pides, scrobibus in profundum actis viscera terrae 

extrahimus, ut digito gestetur gemma,quam petimus. 

Quot manus atteruntur, ut unus niteat articulus ! 

Ut hactenus docuit divitias non esse homini expe- 

tendas, ita nunc pulcherrimis verissimisque argu- 

mentis ostendit 'dignitates et potentiam nihil habere 

quod vel expetendum sit, vel veram beatitudinem 

conferre possit. 

Inscii Ignari. 

CcbIo exxquatis] Summis rebus comparatis, a^qua- 

lesque judicatis. 

Qux incendia] Quasi dicat nuUa. 

Eructantibus] Erumpentibus. 

Strages] Calamitates, devastationes. 

Dederit] Intulerit. 

Vti] Quemadmodum. 

Consulare imperium] Ostendit dignitatibus hujus 

Sceculi nuUam inesse constantiam, cura reiiRomance 

status swpe sit immutatus. Primum enim Roma sub 

regibus fuit, quorum septimus Tarquinius, cui cognomen 

Superbo, ex moribus datum, regno exaetus est, 

ubi ad ejus superbiam liberorum libido accessisset, 

quoruni cum alter ornatissimae femiuse Lucretice 

stuprum intulisset, populiis Romanus Bruto Gollatinoque 

ducibus et auctoribus, rege repente destituto, 

imperium in eosdem libertatis suaj vindices transtu- 

lit, consulesque appellavit pro regibus, ut consulere 

civibus suis debere meminissent. Postea tamen et 

consulare imperium cupivit abolere, et nunc dictatori, 

nunc decemviris, consulatu prorsus sublato, nunc 

tribunis plebis permisit principatum. 

Quod perrarum est] Parenthesis est. Vaide rarum 

est probis honores deferri. Ut enim apud Saliustium 

in Catilinario est : Inter Bonos et malos discrimen 

: 

tiam, ut irritam et imbecillera. 

Inter micres Alludere videtur ad Homericum poema, 

cui titulus Batrachomyomachia, quo describit ille ranarum 

et murium pugnam, et horum regem Troxartem 

facit. 

Quanto] Maximo. 

Imbecillius homine] Proverbialiter dicitur homo 

tictilis, id est moliis, imiiecillis, fragilis. Ductum est 

avasis testaceis, quee facilecomminuuntur. Homeriis 

Nihil liomine enutrit tellus inflrmius alma. 

Homine quos] Noianda hoec locutio ; discordant enim 

numero antecedens et relativum. Sic supra in prosa 

hujuslibri quinta : An vis congesta; pecuniai, singu- 

lariter protulit. Deinde subjunxit pluraliter : Atqui 

hae nitent. Sic et CatuIIus, ut alios nunc sileam : 

Tum jam nulla viro juranti femina credat, 

Nulla viri speret sermones esse fideles 

Oui, dum aliquid cupiens animus prKgestit apisci, 

Nil metuunt jurare, nihil promittere parcunt. 

Quo vero quisqum] Ostendit tyrannis nihil juris 

esse in animi libertatem, nec eos ultra quam in corpus 

ssevire posse, idque cujusdam philosophi exemplo 

memorabili comprobat. 

Quo] Qua re, quo modo, quo instrumento. 

Impc7'abis] Aliquis imperabit. 

Liberum quemdam virum] Anaxarchum siguificare 

videtur, qui Abderites genere, professione philoso- 

G phus, inimicum habuit Nicocreontem Cypri tyran- 

num. Gum enim illnm Alexander Magnus aliquando 

in convivio rogasset, quidnam de coena illa sentiret, 

dixisse fertur : Cuncta permagniUce, o rex, verum 

oportebatjam caput satrapaj cujusdam ajiponi, Nico- 

creontem intuens. Hoc iile audito indignatus, post 

mortem regis cum navi ferretur Anaxarchus, invi- 

tusque applicuisset Gyprum, comprehensum eum in 

saxum concavum conject, jussitque ferreis malleis 

ceedi. Illum pcenaB sua? uegligentem, celebre id dictum 

irigeminasse aiunt : Tunde, tuude Anaxarchi 

vasculum : nam Anaxarchum nihil teris. Jubente vero 

illo ipsius prsecidi linguam, fama est, prcecisam mor- 

dicus in ejus faciem conspuisse. Rectius taraen hoc 

ad Zenonem Eleatem (de quo dictum est abunde in 

D primo commentario) refertur eo quod conjurationis 

hic fit mentio, quae ad Anaxarchura non pertinet. 

Eusebius quoque, libro de Praeparatione evangelica, 

haec Iradit : Zenon Eleata, quem aiunt cum tyrannidem 

deponere conaretur, linguam, dum a tyranno, 

ut conscios diceret, torqueretur, dentibus .abscissam, 

in faciem ejus spuisse. 

Quid autem est, etc.] Argumentatur perexiguam 

esse mortalium potentiara, eo quod vim quam aliis 

inferunt, ne sibi quoque invicem ab aliis inferatur, 

prohibere nou possunt. 

Ab alio] Vetus apud Senecam senteutia est : Ab 

altero exspectes, alteri quod feceris. 

Busiridem] Busiris rex fuit jEgypti, qui cum sus- 

ceptos hospites immolaret, ab Hercule interemptus 

:


est, cum etiam eum voluisset occidere. Virgilius : 

Quis aut Euristhea diirum, 

Aut illaudatl nescit Busiridis aras? 

Rcgiilusl Marcus Attilius Regulus consul fusis Salentimis 

triumphavit, primusque Romanorum ducum 

in Africam classem trajecit, quassatas de Amilcare 

naves longas tres et sexagintaaccepit. Oppida ducenta, 

et hominuni ducenta millia cepit. Absente eo, conjugi 

ejus et liberisob paupertatem sumptus publice datus. 

Mox arte Xantippi Lacedaemonii mercenarii militis 

captus, in carcerem missus, legatus de permutandis 

captivis Romam missus, dato jurejurando, ut si non 

impetrasset, ita demum rediret : in senatu conditionem 

dissuasit ejectis a se conjuge et liberis, Carthaginem 

regressus, ubi in arcam ligneam conjectus, 

clavis introrstim adactis, vigiliis acdolorepunitus est. 

Ad hsec] Praeterea. Probat alia ratione nihil natura- 

lis ac proprii boni dignitatibus ac potestatibus inesse, 

eo quod plerumque pessimis proveniant. 

Nahira respitit] Id est, non admittit ut contraria 

quEeque jungantur. Divus Cyprianus adversus Novatianum 

: 

Cohserere et conjungi non potest amaritudo 

cum dulcedine, caligo cum lumine, pluvia cum se- 

renitate, pugna cum pace, cum fecunditate sterilitas, 

cum fontibus siccitas, cura tranquillitate tempestas. 

Franciscus Philelphus in Satyris : 

Tenebras liix respuit omnes, 

Nec patitnr secum vitium coalescere virtus, 

Stultitiam semper ratio asperuatur, eodem 

Nunquam stare loco pariter contraria possunt. 

A facinorum ejus temeritas impietatis in Deum. Nara 

primus Romae Christianos suppliciis et mortibus af- 

p 

fecit, ac per omnes provincias pari persecutione ex- 

cruciari imperavit, ipsumque nomen exstirpare co- 

natus, beatissimos Christi apostolos Petrum cruce, 

Paulum gladio occidit. 

Urbe flammata] Incendio consumpta. Nero, ut scri- 

bit Tranquillus, quasi oflensus deformitate veterum 

sediflciorum, et angustiis flexurisque vicorum, palam 

incendit urbem. Per sex dies scplemque noctes ea 

clade Scevitum est, ad monumentorum bustorumque 

diversoria plebo compuUa. Tunc prffiter immensum 

numerum insularum, domus priscorum ducum arserunt 

hostilibus adhuc spoliis exornatce, deorumque 

sedes ab regibus ac deinde punicis et Gallicis bellis 

votEe dedicatseque, et quidquid visendum atque me- 

morabile e.x autiquitate duraverat. Hoc incendium e 

turre Mecoenatica prospectans, lcetusque flammse (ut 

aiebat) pulchritudine, halosin Ilii decantavit in illo 

scenico habitu. Eutropius et Eusebius tradunl Neronem 

incendisse urbem Romam, ut spectaculi ejus 

imaginem cerneret, qualis olim Troja capla arserat. 

Patribusque csesis] Senatoribus occisis. Multos enim 

ex senatoribus occidit, aperte etiam signiflcans, ne 

reliquis quidem se parsurum, eumque ordinen sublaturum 

quandoque e republica ac provincias et 

exercitus equiti Romano ac libertis perniissurum. 

Fratre] Britannico Claudii et iMessalinae filio. Fratre 

igitur per adoptionem, nam a Claudio, ut diximus. 

Quod quidem de cunctis] Ostendit fortunse munera ^ Nero adoptatus fuit non naturali 

nuUa recte dici bona, cum plerumque malis adhai- 

reant, nec possint eos bonos efflcere, quibus fuerint 

adjuncta. Redolet autem hoc, ut alia Boetii permulta, 

Platonis doctrinam, apud quem Socrates in Gorgia 

sic ait : Est autem voluptas, qua prae.sente gaudemus : 

bonum vero, quo prKsente boni sumus. Prorsus boni 

vero sumus et nos, et qua^cumpue alia bona sunt, ob 

virtutem quamdam quae adsit. 

IN METRUM VI. 

Cafmen est Sapphicum, quo Philosophia Neronis 

ita reconciliatione simulata, jucundissimis litteris 

exemplo docet, dignitates et potentiam malis quibus 

Baias evocavit, ad solemnia quinquatrium simul ce- 

adjunctffi fuerint, mores non solum 

lebranda, 

non 

paratoque 

corrigere 

negotio trierarchis, qui liburni- 

sed plus truculentiae cam, qua et turpitudinis 

advecta erat, velut fort\iito concursu conafferre. 

Novimus] Scimus. 

D fringerent, protraxit convivium, repetentique Baulos, 

Dede7'it] Intulerit hominibus. 

Ruinas] Strages. Designat autem his versibus 

Neronem omnium mortalium longe crudelissimum 

Hic natus estpatre Domitio yEnorbarbo, matre Agrip- 

pina Germanici filia : quae cum postea Claudio Gaesari 

nupsisset, ab, hocNero adoptatus est. Nero fuit olim 

nomen laudis, quod ostendit in Tiberio Suetonius 

his verbis : 

Inter cognomina autem et Neronis assimi- 

psit, quo significaturlingua Sabina fortis ac strenuus. 

Nunc autem sumnia; crudelitatis nomen est Nero 

qui rabieita efleratus est, ut plurimam senatus partem 

interfecerit, equestrem ordinem pene destituerit, 

sed neparricidiis quidem abstinuit, matrem, fratrem, 

sororem, uxorem, cseterosque cognatos et propinquos 

sine htesitatione prostravit. Auxit hanc molem 

Interempto] Veneno sublato : de quo lege Sueton. 

Matris] Nero matrem Agrippinam, eo quod trux et 

minax esset, et dicta factaque ejus exquireret acerbius 

ac corrigeret, varie interficere tentaut, primum 

veneno : (sed cum antidotis sentiret prcemunitam, 

lacunaria quae noctu super dormientera laxata ma- 

china deciderent, paravit. Hoc consilio per conscios 

parum celato, solutilem navem, cujus vel naufragio, 

vel camer

Triones] Prisca lingua triones boves dicebaiitur 

arat.orii. Seplem autera stolla; ita in ea paiie cceli sunt 

collocatac, ut plaustrum cum bubus effingere videan- 

tur, qucC et septentriones vocantur, et illi regioni 

septentrioni nomen imposuerunt. Ovid. I. i Metam. 

Soythiam, septemque triones 

Horrifer invasit boreas. 

Notus] Auster. 

Sicco xstu] Calore. Sciendum est, teste Macrobio, 

quod ausler ita in origine sua gelidus cst, ut apud 

nos septentrio, scd quia per llammam torridce zonae 

ad nos cummeat, admistus igni calescit, et qui incipit 

frigidus, calidus pervenit. 

Num] Nunquid. 

Celsa potestas] Egregia potentia. 

Vertere] Mutare. Hoc verbum producit bic ultimam 

positionem ob duas consonantes insequentisdictionis 

mitio positas, tametsi negent id fieri scioli grammatista^, 

qui nec Juvenalem, nec Prudentium, nec hunc 

auctorem unquam diligenter evolverunt. 

Rabiem] EfFeratam truculentiam. 

Heu cjravem sortem] Pulcbra e.^sclamatio, nec minus 

vera. Heu asperam, inquit, et intolerabilem condi- 

tionem, quando iniquus gladius, id est, injusta po- 

tentia, et iniquum imperium additur saevo veneno, 

id est immani et truculento ingenio, moribusquecor- 

ruptissimis. Seneoa : Fulmen est, ubi cum potestate 

iracundia babitat. xVristoteles in i Politicorum : Ut 

enim perfectione suscepta, optimum cunctorum animalium 

est bomo : ita si alienus flat a lege et a judi- 

ciis, pessimum est omnium animalium. Saivissima est 

enim injustitiahabens arma. Lactantius lib. deJustitia, 

cap . 11 : Quis Caucasus, quae India, quae Hyrcania 

tam immanes, tam sanguinarias bestias unquam aluit? 

quouiam ferarum omnium rabies usque ad ventris 

satietatem furit, fameque sedata, protinus conquies- 

cit. iUa euim vera bestia, cujus una jussione 

Funditur ater ubique cruor, crudelis ubique 

Luctus, ubique pavor, et pfurima mortis imago 

Nemo hujus tantfe beliuae immanitatem potest pro 

merito describere, qui uno loco recubans, tamen per 

totum orbem denlibus ferreis seevit, et non tantum 

artus hominum dissipat, sed et ossa ipsa comminuit, 

et in cineres fundit, ne quis exstet supulturee locus. 

Baptista Mantuanus in secunda Parlhenice 

Nuffa sub indiguo virtus estpriacipe tuta, 

Nulla sub inceslo castis est gloria rege. 

IN PROSAM YIL 

Disputatum est hactenus, neque in divitiis, neque 

in dignitatibus et potentia veram felicitatem consi- 

stere : nunc 

quam inanis et irrita sit gloria, quam 

plerique omnes summopere sectantur, pulcherrimis 

verissimisque ralionibus demonstrat. Quo autem 

convenientius ad id perveniat, Boetius ipse interloquitur, 

fateturque sese non tam mortalium rerum 

ambitione captum fuisse, quam famae propagandae, 

comparandffique gloriae cupiditate inflammatum. 

Tam] Ordinis adverbium est. 

Minimum] Differunt minimum et minime : minimum 

enim quantitatisadv. est, minirae veronegandi. 

: 

MURMELLIl COMJIENTARIA. 982 

A Amirtwnem] Gupiditatem. 

Gemtdis] Âdminislrandis. 

g 

Quone] Ut non. Horatiusin Sermonibus : 

Quoae pervacuum Romaao incurreret hostis. 

Tacita] Ignota. Glaudianus : 

Major et utilior facto conjuncta potenti. 

Vile latens virtus : quid enim submersa teuebris 

Proderit obscuro, veluti sine remige puppis, 

Vef lyra qua3 reticet, vel qui uon teudiUir arcus ? 

Ad extremam manum] Ad absolutum finem. Extremam 

manum imponere, significat rera omnibus ejus 

partibus absolvere, metaphora ab artificibus translata 

qui primum rude quoddam operis simulacrum effin- 

gunt, atque hanc priraara appellant manum, deinde 

forraant expressius, postremo summa cura expoHunt, 

atque hanc extremam, supremara, seu summara manum 

vocant. 

Glorise scilicet citpido] M. Tullius pro Archia : Trahimur 

omnes laudis studio, et optimus quisque 

maxime gloria ducitur. Ipsi illi philosopbi etiam in 

illis libellis, quos de conteranenda gloria scribunt, 

nomen suum inscribunt in eo ipso in quo prsedicatiouem 

nobilitatemque despiciunt, prasdicari de se ao 

nominari volunt. Idem in eadem : Nulla enim virtus 

aliam mercedem laborum periculorumque desiderat 

pra?ter hanc laudis et gloriae : qua quidem detracta, 

judioes, quid est quod in hoc tara exiguo vitae curriculo 

et tam brevi, tantis nos laboribus exeroeamus? 

Loquitur autem Cicero nimis |impie,ut homo verae 

Q religionisexpers et sapientife, cui spes aeternae vitae, 

contemptusque inanis gloriae non esset. 

Omnem terrse ambitum^ Ex summa totiusmortalium 

habitationis angustia, quam sit exilis famee divulga- 

tio, quamque irritus proferendi nominis conatus sane 

evidenter ostendit. 

Sicuti astrologicis demonstrationibus accepisti] Pa- 

renthesis est, astrologi respeotu firmamenti terrani 

puncti vicem habere sic demonstrant. Ubicunque 

enim existentibus nobis in terrse superficie, et con- 

siderantibus stellas diversis in loois, non videntur 

magnitudines, neque earum inter se distantise va- 

riari. Unde et eas aequaliter a terra remotas haberi 

comprobatur, sensu id a;stimante. Terra igitur cen- 

D trum est spheerae, sicque puncti sortietur offlcium. 

Idem accidet terrfe ad solis sphseram comparatae, 

quod et aliis comperitur indiciis. Nam corpora in 

centris instrumentorum circularium posita, umbras 

projiciunt, easque longe motas, qua et sol ipse ra- 

dians motu primo circumfertur. Ex regularitate ita- 

que motus umbrae, quam sensu deprehendimus, eli- 

citur solem circa oentrum instrumentorum regulariter 

moveri : ideoque centra hujusmodi instrumentorum 

centri mundi, circa quid motus primus, regulariter 

vicera obtinere. Cum itaque terras crassitudo nihil in 

his rebus immittat varietatis, verum propositum vi- 

detur. Praeterea horizon oculo in se existenti dimidium 

ooeli oocultat, dimidiuraque videri sinit. Quod 

profecto nulli superficiei planae, nisi per centruni 

sphaeroe transeunti proprium est. Secus autem eve- 

niret si qua esset terrae respeotu cceli magnitudo. 

:

983 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PIlILOSOPHIvE. 984 

M. Tullius Quacstionum Tusculanarurn libro primo : 

Persuadent enim matlrematici terram in medio 

mundo sitam ad universi cceli complexum, puncti 

instar obtinere, qiiod -/svrpov ilii vocant. Seneca 

Punctum est, et adhuc punclo minus, quod incolimus. 

Lege Plinium libro ir Naturalis Historise, 

cap. 70, cujus tilulus est : Quce portio terrse habi- 

tetur. 

Puncti] Macrobius in somuium Scipionis baac Iradidit 

: Punctum dixerunt esse georaetrse quod ob 

incomprebensibilem brevitalem sui in partes dividi 

non possit, nec ipsum pars aliqua, sed tantummodo 

signum esse dicatur. Pbysici terram admagnitudinem 

circi, per quem sol volvitur, puncti modum obtinere 

docuere. 

Ptolemxo] Hic astrologus fuit iEgyptius genere, 

studuit Alexandrim, et liberalium artium ac Gra:carum 

litterarum studiis clarissimus evasit temporibus 

Autonitii imperatoris, quod ipsemet in opere magno 

demonstrat. In astrologife scientia priorum nulli 

cessit. Primus enim apud Grsecos cosli rationem 

omnem diligentius explicuit, inventaque ab Hipparcbo 

instrumenta clarius monstravit. Edidit magnam illam 

compositionem, quam Almagestum vocant ; opus 

ilem quatuor tractatuum. Scripsit centiloquium super 

his quaj ad practicam pertinent astrorum prognosti- 

cam, centum videlicet canones, quos Grasci v.dp-o-jq 

vocant, quod fructum et experimentum prognoslicorum 

esse dicant. Sed et de musica tres composuit 

libros, deque geograpbia, quod astrologi more con- P 

scripsit. Enarralores babet prsecipuos ex barbaris 

Haly et Albumazer, ex Graecis Tappum et Theonem. 

Sepulchri elogium tetrastichum ipse posuit Grascum, 

quod quidam sic interpretatus est 

Mortalem quamvis me norim sorte creatum, 

Deum tamen astrorum sorutor in orbe vias, 

Sum pedibus telUire procul, juxtaque Tonantem 

Assidco divus, pascor et ambrosia. 

Incolatur] luhabitetur. 

S;/i] Siccitate. 

Vasta] Deserta. 

Area] Regiuncula. 

Limitibus] Terminis. 

.^rciata] Gobibita, coustricta. 

Adde] Ostendit exgentium diversitate distanliaque 

famam non longe propagari posse. 

.Ratio7ie] Modo. 

Distantcs] Diilerentes- Graaoorum adagium est, 

fi6iJ.oq v.v.i xSipv., Mos sive lex et regio, quod signiOcal 

unicuique genti suas quasdam esse leges et instituta 

vivendi. 

Sicut ipse qundam loco sigmficat] Apud Ciceronera 

in Somnio Scipionis, Africanus ad nepotem sic in- 

quit: Ex bis ipsis cultis notisque terris num aut 

tuum, aut cujusquam nostrum nomen vel Cauoasum 

hunc (quem cernis) transcendere potuit, vel illum 

Gangem transnatare ? 

Caucasum] Caucasus, Scythiai mons est, dictus 

qu-asi graucasus, boc est nive candidus, ut Plin. ait 

lib. VI. Caucasus mons est editissimus idemque 

: 

: 

A asperrimus et inhospitalis, Indiam a Soythia separans 

in finibus Assyriorum. 

,, 

Pa?'this] Hi populi sunt Asias majoris prope Medos, 

llyrcanos, Arios, et id genus vicinas gentes : fuerunt 

autem Scytharum exsules. Nam Soythico sermone 

Parthi, exsules dicuntur, primnm quidem interOrien- 

tales populos obscurissimi, postea per virtutem ad 

summam gloriam provecli sunt. Pugnant autem pro- 

currentibus equis, aut terga danlibus ; Scepe etiam 

fugam simulans, ut incautiores adversus vulnera 

insequentes habeant. Plura dehis lege apud Justinum 

libro XLi, et apud Plutarchum in Vita Crassi. 

Id locorum] Eo loco babitantibus. Eorum locorum, 

figurata locutio, similis illi supra posita?, ut in id 

ffitatis pueris. 

Formidolosa] Formidabilis. Formidolosus modo si- 

gnificat meticulosum. Terentius : 

Egon' formidolosus? 

Id est, egone sum qui timeam? modo eum qui aliis 

timorem infert. Sailustius : Regibus boni quam mali 

suspectiores sunt, semperque his aliena virtus formi- 

dolosa est. 

Romani nominis] Homani hominis. Paranomasia 

est, qufe Laline dicitur agnominatio. Depromit autem 

argumentum ex looo qui dicitur ab eo quod magis 

est : quod et hunc in modum potest explioari. Magis 

videtur Roma'. reipubliofe quam uniusoujuslibet bo- 

minis Romani, nomen ultra Cauoasura progredi 

posse ; sed non illud, proinde nec hoc. 

Quid quod diversarum gentium] Probat ex discre- 

pantia morum et institutorum, quibus diverssegentes 

utuntur, non oonducere cuipiam nomen in plurimos 

populos proferre, cum quod apud hos dignum laude 

apud illos supplicio dignum Judicetur. 

Mores atque instituta discordant] De his legatur Eu- 

sebius libro vi de Prasparatione evangelica, capite 

octavo ; Valerius Maximus libro secundo ; Hieronymus 

in Jovinianum ; 

torem Platonis, capite 3 ; 

Bessarion libro quarto, in calumnia- 

Philippus Beroaldus in ora- 

tione proverbiali, et Erasmus noster in explicatioue 

illius adagii : Lex et regio. Hffic mihi nunc indicasse 

studiosis earum rerum satis sit ad alia properanti. 

Prwclara illa] Irrisio est vana». gloriai. 

Sed quam mullos clarissimos] Arguit gloriam irritam 

esse, tum ob soriptorum defectum, tum ob eorum 

inconstantiam et mininie durabilem iniirmitatem. 

Sc7'iptorum inops] Multarura gentium et imprimis 

Germanorum plerseque laudes et res gestte latentigno 

ranturque, quod priscis illis temporibus, cum nondum 

mores externis deliciis essent emolliti, paulatim atque 

corrupti sciiptores, qui prEeclara facinora litterarum 

raonumentis proderent, defuerunt. Sed et nunc libri 

Plinii de Bellis Gerraanife et procul dubio permulta 

quondam scripta, quorum ne tituli quidem ad nos 

pervenere, desiderantur. 

Vosvero, etc.] Argumentaturdisertissime, quamlibet 

diuturni temporis famam.cumiinem aliquandoadmittat, 

nulla ratione cum seternitate esse comparandam, 

Quod] Tempus.

MUIUIELLU COMMLINTAIUA. 

Pertracles] lalellectu pefpeiidas, et animo re- A Ira] Per iram. 

volvas. 

Dccem miUibus arinis\ Aiinorum decem millibus. 

Sciolis litteratoribus uonnullaj videntur orationes 

paruni congru;o, qufe non congruae solum sunt, sed 

etiam cuin primis elegantes et probalissimis scriptoribus 

usurpataB. Cujusmodi est hffic : Decem millibus 

anuis per appositionem. Sic Latine dicimus : Hic 

mercator decem millia debet aureos. Hieronymus 

cum alibi id genus abundat, tum in Jovinianum sic 

scripsit : Aliud est deceni millia talenta debere,aliud 

quadrantem. Florus : Cum 

statim decem amplius 

millia coissent homines, nou modo eflugisse contenti, 

jam vindicari etiam volehant. Idem : Ex ipso equestris 

ordinis llore ac senatu duo millia elecli qui mori ju- 

berentur. Uhi suhintelligendum est homines seu viri, 

ut desinant improbare illud insacris Litteris : Duode- 

cim millia signati. 

Ejusque quantitmlibet multiplex] Et is numerus 

quantumlibet muhiplicatus, utmillies niille annorum 

millia, vel plus minusve. 

Collalio] Comparatio, proportio. Aristoteles i libro 

de Ccfilo et Mundo : Portio autem nuUa est tiniti ad 

intinitum. 

Quantumcunque] Adverbium nunc est. 

Vrolixi] Longi. 

Inexhausta] Inflnita, interminabili. 

Vosautem nisi] Increpat mortalium stultitiam, qui 

eo fere snnt ingenio, ut magis lioraiuum laudes et 

famaj celebritate, quam sua; conscientiae puritatem, 

voramque virtutum securitatem sectentur. Nam, ut 

reotissime dictum est, Multi famam, conscientiam 

pauci verentur. 

Ad populares auras] Ad favores et applausus po- 

puii, quos, teste'.Donato, nonquaerunt sapientes.Aura 

splendorem signilicat. Horatius : 

Tua ue retardet aura marltos. 

Ponitur pro aere, statuventorum, aftlatu, aspiratione 

seu favore. Maro in Jiûeidos sexto : 

Nunc quoque jam nimium gaudes popularibus auris. 

Hieronymus : Plus debet Cbristi discipulus prajstare, 

quam mundi philosophns gloriaj animal et popularis 

auros atque rumorum venale mancipium. 

Sermunculis] Rumusculis. Sermunculus parvus 

sermo, ut rumusculus parvus rumor. Hieronymus 

Nepotiano : Cave ne hominum rumusculos aucuperis, 

ne in olfensam Dei populorum laudem commutes. 

Idem Paulino : Rumusculos et gloriolas et palpantes 

adulatores quasi hostes fuge. 

Accipe] Audi, cognosce. 

In hujusmodi leviiate] Vanitate : legitur et levita- 

tcm, quod placet, ut sic contra ejusmodi vanitatem 

superbice. 

Quam festive] Quam jucunde, lepide etfacete_ 

Illuserit] Jocatus sit. 

Adortus esset] Legitur etiam adorsus : 

apud Ambrosium et Hieronymum invenio. 

Tolerasset] Passus fuisset. 

Paulisper] Ad pauxillum temporis. 

quod 

etiam 

lUe] Tentatur et falsi philosophi illusor. 

Si tacuisses] Salomon in Proverbiis ; Uui moderalur 

sermones suos, doctus et piudous est, et pretiosi 

spiritus virerudilus. Stultus qunque si tacuerit, sa- 

piens reputabitur : et si compresserit lahia sua, in- 

telligens. Diogenes cuidam philosopho qui contentiosius 

aliquid disserebat, Wiser, inquit, quod optimum 

est in vita philosophi, ac proecipuum verbis philosophando 

corrumpis. Thales : Non multa verba, prudentis 

animi indicium sunt. Salomon Proverbiorum 

cap. x : In multiloquio non deerit peccatum. Qui 

moderatur labia sua, prudentissimus est. Ecclesiastes 

: Stultus verbainultiplicat. Seneca : Tene semper 

vocis et silentii temperamentum. Tacere qui nescit, 

nescit loqui. Macrobius lib. vii Saturnalium : Gum 

orator non aliter nisi orando j^probetur, philosophus 

non minus tacendopro tempore quam loquendo philosophatur. 

Valerius Maximus lib. vii : Quid Xeno- 

cratis responsum quam laudahile, cum maledioo sermoni 

quorumdam sumino siieutio interesset, uno es 

his quKrente cur solus linguam suam cohiheret : 

Quia dixisse me, inquit, aliquaudo po3nituit, tacuisse 

nunquam. Lege, si placet, pulchram super hoc Ma- 

ronis sententiam apud Donatum in ejus Vita. 

Quid autem est] Ostendit gloriam mortuis nihil 

prodesse. Unde quidam eleganter : 

Post cineres gloria sera venit. 

Quod] Totos et corpore etanima mori Iiomines. 

(-• Nostrse rationes] PhilosophicEe argumeutationes* 

Vetanf] Non permittunt. 

Terreno carcece] Gorpore, quod est quasi carcer, 

vel sepulcrum, vel vinculum animi. 

Exemptam] Liberatam. 

IN METRUM VII. 

Garmenest dicolon distrophon, cujusprimus versus 

est archilochius, iambicus, senarius, acatalectus : 

secundusiambicus dimeter et ipse acatalectus. Hortatur 

eo Philosophia mortales ad inanis gloria; contemptum, 

quse rerum omnium vanissima faoile illis 

videbitur, si terrarum augustias contemplati, amplissimam 

cceli immensitatem suspexerint. 

Prsecipili] Festina, inconsnlta, temeraria. 

Summum] Bonum summum, rem summam, bonon 

rum tinem. 

Jithseris Cceli. 

Cernat] Gontempletur. 

Plagas] Regiones. 

Arctum] Angustum, oonstrictum. Africanus apud 

Ciceronem in Somnio Scipionis, unde fere hoc oarmen 

oum prosa jam enarrata desumptumest : Omnis 

autem terra quae colitura vobis, angustata verticibus 

lateribus latior, parva qufedam insula est circumfusa 

illo mariquod Atlanticum, quodMagnum, quod Oceanum 

appellatis in terris, qui tamen tanto nomine 

quam sit parvus, vides. Iliiic Petraroha in ii lih. 

Afrioa; sua; : 

Augustis arctatus tinibus orbis 

Insula parva situ est, curvis quam flexibus ambit. 

Ooeanus, viden' ut parvus cognomine magno?

987 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 

Brevem replere] Ordo est, Pudebit, subaudi eum, A rlium, idque ejus factum a senatu laudatum est. 

qui terrarum angustias ac coelorum immensa spatia Super hoc plura Valerius Maximus, Aulus Gellius, et 

contemplatus sit, nominis aucti, id est prolatietam- in Vita Pyrrhi Pln: ;: inK 

pliiicati, non valenlis tamen replere brevem ambi- 

tum, id est angustum terrarum habitaculum. Scipio 

apud Ciceronem lib. de Repub. vi : Jam vero ipsa 

terra ita mibi parva visa est, ut me imperii nostri, 

quo quasipunctum ejus attingimus, poeniteret. Ineodem 

avus sic eumdem nepotem suum alloquitur : 

Igitur alte spectare si voles, atque lianc sedem et 

eeternam domum contueri, neque te sermonibus vulgi 

dederis, nec in prsemiis humanis speni posueris rerumtuarum, 

suis te illecebris oportet ipsavirtus tra- 

hat ad verum decus. Quid de te alii loquantur ipsi 

videant, sedloquentur tamen. Sermo enimille omnis, 

et angustiis cingitur his regionum, quas vides, nec 

unquam de ullo perennis fuit, obruitur omnium in- 

teritu, ohUvione posteritatis, exstinguitur. 

Quid] Ad quid. 

0] Mirantis interjectio, vel miserantis et condolen- 

tis errori mortalium. Ordo est : quid superbi ge- 

stiunt frustra levare colla mortalijugo ! hoc est : Quid 

superbi et fastu inflati 'homines conantur in vanum 

nomine suo divulgando se reddere immortales? 

Levare colla jugo] Alludit ad boves jugum detre- 

ctantes ac abjicere non valentes, juxta illud : 

Non juga taurus amat, qufe tamen odit habet. 

Mortali jugo] Mortalitatis conditione, cui sunt ob- 

noxii. 

Licet] Quamvis, tametsi. 

Means] Transiens. 

Explicet] Interpretetur. 

Domus] Gens, familia genus. 

Mors spernit altam gloriam] Seneca epistola 9) : 

/Equat omnes cinis, impares nascimur, pares morimur. 

Idem epistola 99 : In tanta volutatione rerum 

humanarum nil cuiquam, nisi mors, certum. Hora- 

tius in Odis : 

Pallida mors aequo pulsat pede pauperum taberuas, 

Regumque turres. 

Lucretius : 

Scipiadas belli fulmen, Carthaginis error 

Ossa deiiit terrs, proinde ac famul iniimus esset. 

Adde repertores doctrinarum atque leporum, 

Adde Heliconiadum comites. 

Idem : 

Inde alii multi reges, rerumque potentes, 

Occiderunt, magnis qni gentibus imperitarunt. 

Idem . 

Quae mala nos subigit vitte tanta cupido? 

Certa qnidem finis vitfe raortalibus adsit, 

Nec devitari letum poLe quio obeamus. 

Fidelis Fabricii] Hic consul Romanus fuit, qui £ide- 

lis eo dicitur quod fidem vel hostiservandam putavit, 

nihilque per fraudem vel insidias agendum. Cum enim 

(ut M. Tullii verbis utar) rex P^Trhus populo Romano 

bellum intulisset, cuinque de imperio eertamen 

esset cum rege generoso ac potenti, perfuga ab eo 

venit in castra Fabricii, eique est poUicitus, si praimium 

ei proposuisset, se ut clam venisset, sic clam 

in Pyrrhi castra rediturum et euni veneno necatu- 

rum. Uunc Fabricius reducendum curavit ad Pyr- 

Jacent] Legitur cLiun injuciji. 

Quid Brutus] Subaudi nunc est. Junius Brutus 

primus Romanurum consul, exactis regibus urbem 

liberavit, filios suos, quod cum Aquiliis et Vitelliis 

ad racipiendos in urbem Tarquinios conjuraverunt, 

virgis coesos secure percussit. Deinde singulari cer- 

tamine cum Arunte .Tarquinii filio congressus est, 

quo se ambo mutuis vulneribus occiderunt. Marcus 

Brutus, virpraelorius, tum scientia, tum virlute prae- 

ditus ad recuperandam libertatem Julium Ceesarem 

occidit, postea victus in preelio ab Octavio sibi mor- 

tera conscivit. 

Rigidus\ Severus, inflexibilis. 

Cato] Mulli RomaiCatones fuerunt, verum duo prse 

caeteris illustrati sunt, Marcus Porcius Cato Censo- 

rius, ct Cato Stoicus, qui post morteni quam sibi 

Uticce conscivit, Uticensis dictus est. Horum uterque 

justitia, severitate, morumque summa gravitate fuit 

clarissimus. 

Quid] Ad quid. 

Decora vocabula] Pulchra nomina. 

Novimits] Scimus, tenemus. 

Narn] Nunquid. 

Consumptos] Mortuos. 

Jacetis] Subaudi vos homines post mortem. 

Pro7'Sus] Omnino. 

Q Igno7'abiles] Ignobiles. 

Trahi,] Protrahi. 

Aura[ Splendore. 

Nominis mortalis] Morti et corruptioni subjecti. 

Ausonius : 

Miremur periisse homines, monumenta fatiscunt 

iMors etiam saxis, nominibusque venit. 

Cum] Quando. 

Sera dies] Tempus aliquando venturum. 

Hoc] Nomen. 

Secunda mors] Qua nomen exstinguitur, sicut 

prima morte vita exstincta est. Apud Petrarchamlib. 

Africse n, Scipionem Africanus hunc in niodum allo- 

quitur 

: 

Transibunt que cito, quae vos mansura putatis. 

D tlna manere potest occasus nescia virtus. 

Illa viam facit ad superos, hac pergite fortes, 

Nec defessa gravi succumbant terga iabori 

Quod si falsa vagam delectat gloria nientem, 

Aspice quid cupias, transibunt tempora,-'Corpus 

Hoc cadet, et cedent indigno membra sepulcro. 

IVlox ruet et buslum, titulusque in marmore sectus 

Occidet, hic mortem patieris nate secnndam. 

IN PROSAM Vm. 

HactenusfortunEe inconstantiam, fraudulentiamque 

et perfidiam Pbilosophia detexit, et in eis muneribus 

nihil veri boni inesse demonstravit : nunc ait adversam 

plus hominibus quam prosperam prodesse fortunam, 

cum hasc quidem blanditiis allectos a vero 

bono fallaciter abstrahat, illa vero plerumque erran- 

tes ad veram beatitudinem quscrendam reducens, 

velut unco retrahat. 

Inexorabile] Quod nullis precibus componi possit. 

;

989 MURMELLII COMMENTAHIA. 990 

Est] Evenit. 

Illa] Fortuna. 

Tum] Tunc. 

Cum] Quando. 

Gestio] Cupio. 

Eoque] Et ob id. 

Illa] Prospera forluna. Rationes affi^rt quibus id 

quod dixit verum esse probat. 

Uxc] Adversa. Seneca Tragicus : 

Malatn bonae prcBferre fortiinam licet. 

Ventosam] Inconstantem. Boratius : 

Rouice Tibur atnena, ventosus Tibure, Romam. 

Eluentem] Luxuriautem, diffluentem, vagabundam. 

Ovidius : 

Luxuriant animi rebus plerumque secundis, 

Nec facile est asqua commoda mente pati. 

Suique semper ignaiâm] Homines euim fortuuae 

successibus elati, nimis superbiunt, seque ipsos nequaquam 

cognoscunt. 

Sobnam] Temperantem. 

Succiiictam] Cobibitam, nou diffluentem. 

Adversitatis exercitatione] Baptista Mantuanus lib. 

Silvarum secundo : 

Rebus adversis agitata virtus 

Crescit, et robur cruciata longo 

Sumit attritu, melinsque terso 

Candicat ore. 

A vero fionoJDivus Ambrosius in iib. de Interpella- 

tione : Magna 

enim illecebra delinquendi est rerum 

afQuentia secundarum. Supina extoUit, oblivionem 

auctoris infundit. Mimographus : 

Fortuna queni nimium fovet, stultum facit. 

Baplista Mantuauus in prima Parlhenice : 

Enervare soleut securas olia mentes, 

Et vitiis umbrare animas, ut pulvis aquoso 

Imbre coit, levibusque rapi jam nescit ab Euris, 

Sic adversa premit seusu fortuna rebeUes, 

Et cogit parere Deo, morbosque latentes 

Pellit, et ardentes in pectore mitigat Eestus. 

Ut sale consperso longos servantur in usus 

Viscera, nec lajdi sanie, nec tempore possunt, 

Sic duris animi rebus firmautur, et omnem 

Abjiciunt pestis causam, sors aspera tutum 

Praebet iter, via sidereas hiEc ducit in arces, 

Amicorum fidelium] Ennius : 

Amicus certus in re incerta cernitur. 

Hinc uos bunc versiculum lusimus : 

Rebus in incertis ce.tus spectatur amicus. 

Ovidius : 

Scilicet ut fulvum spectatur in ignibus aurum, 

Tempore sic duro est iuspicienda fides. 

Suos] Sodales, ii euim qui fortuuam sequuntur 

non veri sunt amici, sed sodales et fortun;u comites. 

Imteger] Nondum laesus, nondum rebus tuis spo- 

liatus. 

Desine] Pulchra conclusio est ex contrariis ornatum 

ducens. 

Amicos invenisti] Nunc enim novercante fortuna 

veros tuos amicos cognoscis. Argumentum enim 

verffi amicitiee est, non deserere amicum tempore ad- 

versitatis. 

IN METRUM VIII. 

Carmen est Glyconicum, simile sexto primi iibri. 

Eo docet, aniore omnia conjungi, totiusque mundi 

constare concordiani : amore quoque populos foe- 

A dere conjunctos, amore conjuges, et amicos conve- 

nire. Franciscus Philelpbus in Satyris : 

Omnia perpetuo firmat coucordia nexu. 

Quidquid amor jungit, sajclum perdurat in omne 

Slaudianus ad Honorium : 

Non sic excubice, nec circumstantia pila. 

Quam tutatur amor, non extorquebis amari. 

IIoc alterua fides, boc simplex gratia douat. 

Nonne vides operum qui se pulcherrimus ipse 

Muudus amore ligat ? nec vi counexa per aevum 

Conspirant elemeula sibi, qui limite Phoibus 

Contentus medio, conteulus littore Poutus, 

Et qui perpeluo terras, ambitque vehitque, 

Nec iiremat incubeus oueri nec cesserit aer ? 

Ut Plato docet in Timseo, mundus seipsura amicilia 

concordi complectitur, atque ita apte cobffiret, ut 

nequeal dissolvi ullo modo, nisi ab eodem a quo est 

colligatus. Mundus Latine a puritia vocatur, coelura 

a caelatura, Grffice ab ornatu y.6(TiiQi. G. Plinius libro 

secundo : Quem y.6iri/.QV Graici nomine ornamenti ap- 

pellaverunt, eum et nos a perfecta absolutaque ele- 

gautia mundum. Goelum quidem haud dubie ca?lati 

arguinento diximus, ut interpretatur M. Varro. 

Stabili fide] Perpetua cjnslantia. 

Vices] Permutationes. 

Semina] Elementa. Plinius libro secundo capite 

quiuto : Nec de elementis video dubitari quatuor ea 

esse, ignium summum, inde tot stellarum collucentium 

illos oculos, proximum spiritus, quem Graeci 

nostrique eodem vocabulo aera appellant, vitalem 

hunc, etpercuncta rerum meabilem, totoque consertum. 

Cujus vi suspensam cum quarto aquarum ele- 

Q mento librare mediospatii tellurem.Ito muluo complexu 

diversitatis eflici uexum, et levia ponderibus 

inhiberi, quo minus evolent. Contraque gravia, ne 

Q 

rnant, suspendi, levibus in sublime tendentibus. Sic 

pari in diversa nisu, vi sua quaque consistere, irrequieto 

mundi ipsius constricta circuitu, quo semper 

in se currente, imam atque modiam in toto terrara, 

eamdemque inverso cardine stare pendenlem, librantem 

per quae pendeat. Ita solum immobilem, circa 

eam volubili universitato, eamdemque ex omnibus 

necti, eidemque omnia inniti. 

Pugnantia] Contraria. 

Foidus perpetuum] Perpetuam pacem. Ovid.: 

Dissociata locis concordi pace ligavit. 

Manlius Astronomicon libro primo : 

Hoc opus immensi constructura corpore mundi, 

Membraque naturje diversa condita forma 

Aeris, atque ignis, terrae, pelagique jacentis. 

Vis animae divina regit, sacroque meatu 

Conspirat Deus, et tacita ratione guberuat, 

Et multa in cunctas dispensat fcedera partes, 

Altera ut alterius vires, faciatque feralque, 

Summaque per varais mnneat coguata tiguras. 

Idem libro tertio : 

Fata regunt orbem, certa stant omnia lege, 

Longaque per certos siguantur tempora cursus, 

Ph(tbus] Sol. 

Roseum] Pulcbrum, fulgidum, rubicundum. 

Aureo] Lucido, claro, illustri. 

Quas] Noctes. 

Buxerit Hesperus] Hesperus dux noctis est, nam 

eam prfEcedif, cum vesperi solis occasum subse- 

quitur.


Phcebe] Luna. 

Avidum] Cupidum et vorax. 

Coerceai] Cohibeat. 

Vagis] Praescriptum tinem transeuntibus. 

Tendere] Extendere. 

Seriem] Connexionem, continuatam progi 

nem. 

Pelagus] Mare. 

Imperitans] Imperans. 

Hic] Amor. 

Fi'ena remiserit] Regimen et moderationem dese- 

ruerit. Translatio est sumpta ab iis qui frenis equos 

coliibent. 

Continuo] Mox, absque dilatioue. 

Soda fide] Mutua concordia. 

IncitanVj Movent. 

Certent] Certatim contendant. 

Solvci-e] Dissolvere, corrumpere. 

Machinam] Mundi corpus. 

Hic] Amor. 


Secundo volumine fallaces fortunse mores Philoso- 

phia luculentis verbis aperuit, ejusque munera vera 

bona non esse demontravit. Hoc autem tertio falsa^. 

felicitatis formam describit, et deinde contrariam 

illi veraj beatitudinis pulchritudinem inducit, et ubi 

consistat, quodque unum sit summum bonum : item 

quod Deus beatitudo et summum bonum non diffe- 

rant, luculentis rationibus ostendit. Prajterea docet 

eum qui beatitudinem sit assecutus, simul sufticien- 

tiam, reverentiam, potentiam, celebritatem, Itietitiam 

esse consecutum. Ad hn>c ostendit horum nominura, 

quamvis voce differant, sufficientia, reverentia, potenlia, 

celebritas, lajtitia, tamen unam eamdemque 

esse vim. Unde hominum errior liquido deprehendi- 

tur, quitanquam ea diiTerant, unum illorum praeter 

caetera ducuut expetendum. Et in diversis suam feli- 

citatem constituuiit, in quibus minirae inveniri po- 

test. Alii namque in opibus, alii in dignitatibus, alii 

in reguis, multi in gloria, plurimi in vohiptate bea- 

titudinem se adepturos existimant, sed falluntur 

quandoquidem nec opibus sufficienlia, nec dignitatibus 

reverentia, nec regnis potentia, nec gloriaa no- 

minis immortalitas, nec voluptati sincera Isetitia 

contingere potest. Sic cum longe diversa sentiant, et 

in felicitate investiganda mortales aberrent a vero 

bono, nihilo tamen miuus in sumrao bono appetendo 

conveniunt omnes, atque consentiunt. Quo fit ut unus 

rerum sitomnium finis Deus, cum beatitudo summum 

bonum, et Deus, nomina quidem diversa, res vero 

sit una. Sic autem Boetio in mentem revocalur id 

quod ex tribus ante se confessus est ignorare, puta 

quis rerum linis sit omnium. 

Avidum] Cupidum. 

Stupentem] Mirantem. 

: 

A Sanctos] Justos, pacis amanles, Christi sanguine 

conflrmatos. Vel sanctos, factis sacris et juramentis 

prsestitis consocia!(!-. 

Et] Etiam. 


Conjugii] Matriiuumi. 

Sacruffi] Sacramentum. 

Castis amoribus] Pudicis affectibus amatoriis. 

Triplex est amor] Turpis quidem solam corporis 

voluptatem seqiitur, ideoque brutorum passio est. 

Generosus vero mundum respicit animum, ad virtulis 

oflicia promptum. Medius utramque diligit, tum 

corporis, tum animi pulchritudinem. 

.DjctaJJPreescribit, suggerit. 

Fidis soda] Veris amicis. 

felix hominum getius] Subinteliige esses. Si amor 

quo ccelum regitur, regat animos vestros, id est horainum 

animos. Felices (inquit) vos bomines essetis, 

si per amorem tanta foret inter vos concordia, quanta 

esti.u rebus coslestibus. Verum, ut ait poeta, 

Lege deum minimas reriim discordia turbat, 

Pacem summa tenent. 

Midcedo] Suavitas, delinimentum, delectatio a 

mulcendo. Divus Cyprianus ad Donatum : Prolectet 

auris religiosa mulcedo : Usus est et hac dictione 

Sidonius Apollinaris in Epistolis suis. 

Defixerat] Attentum reddiderat. 

Lassorum fatigalorum]Curis est et dolorilnis confe- 

ctorum. 

Solamen] Consolatrix. 

Refovisti] Recreasti. 

Adeo] In tantum. 

Imparem] Desistere non potentem. 

iVon pe?7io?Tesco] Non reformido. 

Efflagito] Expelo. 

Sensi] Cognovi te audiendi avidum acriora remedia 

vehementer eftlagitare. 

Habitum] Affectionem, dispositionem. 

Quse rcstant] Remedia quae reliqua sunl. 

Flagrares] Arderes" 

Quonam] Quo, ad quid. 

Somniat] Veluti per somnium imaginatur, et con- 

D jectat. 

Adimagincs] Ad species felicitatis. 

Ipsam illam] Veram felicitatem. 

Sine cunctatione] Absque mora. 

Specimen] Exemplum, formam, probationem. 

IN METRUM PRIMUM. 

Carmen est ityphallicum, dactylicum, letrame- 

trum, acatalectum, constans tribus dactylis et pyrri- 

chio. Scanditur autem hoc modo : 

Qui sere, riDgenuuiri, volet, agrum. 

Terentianus hoc metri genus phaliscum nominat, 

cura ait : 

Talia dicta phalisca legimus. 

Quatuor autem similitudinibus , eleganler probat 

prius falsa? beatitudinis speciem verbis esse desi-

993 

gnandam, iil postea verse forma commodius possit 

agnosci. 

Qui screre] Prius (inquit) noxia^ herboe et frutices 

exstirpandi sunt, quam seminatelluri credenda. Fau- 

stus Andrelinus : 

Pessima sollicito vellecda est herba colono, 

Ne pereat sola plurimo labe seges. 

Divus Hieronymus : Ager spinosus uisi ante cultoris 

labore fuerit exslirpatus, non nutrit in se J.icta se- 

mina, sed suffocat. 

Serere] Seminibus implere. 

Ingenuum] Fertilem. 

Fruticibus] Frutices medii sunt inler arbores et 

herbas. Nam et minores arboribus sunt, nec hieme 

ut herbaj arescunt. 

Filicem] Filix herba est vulgo nota, segeti cum 

primis noxia. Horatius : 

Neglectis urenda filix innascitur agris. 

Ceres] Seges. Et licenter hic ultimam corripuit : 

ut Horatius in Arte poetica, palus, est enim nalura 

longa : Virgil. 

Flava Ceres alto uequiquam spectat Olympo. 

Fortasse Boetius scriptum reliquit seges, cum ex al- 

tera dictione in alteram facilis sit prolapsus. Est autem 

ordo : Ut nova Ceres eat, id est proveniat gra- 

vis, id est plena fruge. Ceres dicta est frugum dea 

tanquam geres, prima littera mutata. 

Apium labor] Mel. 

Blage] Magis. 

Malus sapor] Amaritudo. Sic Hieronymus : Ama- 

ritudo prfeeuntis doloris, commendat ampiius gaudia 

secutura. Claudianus : 

Semperque vicissim 

Gaudia prfemissi cumulant iuopina dolores, 

Commendat placldum maris inclementia portum. 

Edat] Mordeat, cruciet. 

Astra] Stelte. 

Ubi^l Postquam. 

ISotus] Auster. 

Imbriferos] Tmbreni afferentes. 

Ut] Postquam. 

Roseos] Hubicundos ob auroram. 

Agit] Producit. 

Tuens] Intuens. 

Jugo] Servituti. 

Retrahere] Subducere. 

Vera] Subaudi bona. 

Subierit] Subibunt. 

IN PROSAM II. 

Docet natura , mortales omnes summum bonum 

petero, et beatitudinem sectari viis quidem diversis, 

eoque variis erroribus ab illa turpiter abduci, j dum 

in divitiis, dignitatibus, regnis, gloria et voluptati- 

bus felicitatem se adepturos opinantur, quod fieri 

minime potest. 

Tum] Deinde. 

Defixo] Exprimit gestum hominis rem quampiam 

penitissima speculatione meditantis. 

Defixo] Demisso, et in eunidem locum coiijecto. 

Virgilius. 

MIIRMELLII COMMENTARIA. 

A Constititet Libya; di'lixit lumiua regnis. 

Mortalium] Homiaum. 

Multiplicium studiorum] Terentius : 

Quot homines, tot sententioe : 

Suus cuique mos est. 

Persius : 

Mille hominum species, et rerum discolor usus. 

Velle suum cuique est, nec voto vivitur uno. 

Horatius in Sermonibus : 

Castor gaudet equis, ovo prognatus eodem 

Pugais : quot capitum vivunt, totidem studiorum 

Millia. 

Idem priraam omnium odam hujus argumento sen- 

tentias consoripsit, aliis studiis alios duci, aliis alia 

cordi esso. Euripides in Hippolyto Coronato : 

Aliis alia placcnt. 

n Homerus in Odyssea : 

Namque aliis ali£e res arridentque placentque. 

Plinius Junior : Varia sunt hominum judicia, varioe 

voluntates. Hermannus Buschius Pasiphilus noster 

amicus : 

Nam hominum par est studium, non una voluntas, 

Et fruitur voto quilibet usque suo. 

Sed ad uniim tamen beatitudinis finem nititur perve- 

nire] Divus Aurelius Augustinus libro de Civitate Dei 

decimo, capite primo : Omnium corta sententia est, 

qui ratione quoquo modo uti possunt, beatos esse 

omnes bomines velle. Qui autem siut, vel unde fiant, 

dum raortalium quarit intirmitas, raultce magnaeque 

controversise concitatffi sunt, in quibus philosophi sua 

studia et otia contriverunt. ,Ilactenus Augustinus. 

C Nos autem juventa quondam satis audaces, hunc locum 

versiculis expressimus libro moralium Elegiarum 

quarto, quos hic apponere libitum est 

p 

Clare Modersoni, qui cousuetudine dulci 

Docta simul mecum cudere verha soles : 

Cernis, ut ad finem cuncti contendimus unum 

Quam variis vilae consiliique viis. 

Hic inbiat gazis, congesto pauper in auro, 

Divitiisque putat pulchrius esse nihil. 

Ille sibi magnos petit ambitiosus honores, 

A venerabundis gaudet ubique coli. 

Sunt quibus esse bonum proeclara potentia visa est, 

Quos juvat innumeris imperilare viris : 

Hi se vel reges optaut, vel regibus addi, 

Omnibus et votis plurima posse petunt. 

Sunt quos dilatae delectat gloria famaj, 

Hi claraut nomen qualibet arte suum. 

Implicat illeccbris fallax: plerosque voluptas, 

Qui nimio studio deliciosa petunt. 

Pars hominum florent, quibus est sapientia cordi, 

Et qui se rerum cognitione beant. 

Nonnulli tanquam finem sectantur honestum, 

Pro virtute quibus vix datur umbra boni. 

Nam dum prudentes per se justique videri 

Conantur, pereunt, prteque tumore crepant. 

Hic certe nemo dicetur jure bealus. 

In coeli summum permanet arce bonum. 

Illud in ajterna pax est (ut sentio) vita, 

Ipso vel exundans fons bonitate Deus. 

llluc justitia; gradibus nitamur amice. 

Qui fruitur tali, nil cupit ille, bono. 

Id] Is fi.ais beatitudinis. 

Quis] Aliquis. 

Adepto] Comparato. 

Abfo7'et] Deesset. 

Liqiiet] Constat, porspicuum est. 

Beatitudinem statum] iPonit beatitudinis definitionem 

hujusmodi : Beatitudo est status bonorum omnium 

aggregatione perfectus. Speusippus in libro de 

:

995 APPENDrX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 

Platonis Detiuitionibus li;ec Iradit huit bene conve- 

nientia : Beatitudo est bonum ex bonis omnibus ac- 

cumulatiim, potestas ad bene vivendum se ipsa suf- 

Dciens, perfectio secundum virtutem, sufficiens vitse 

commoditas. Beatitudo et beatitas in eodem signiii- 

calu dicuntur. Ciceroni vero utrumque omnino durum 

visum est vocabulum, sed usu moilieiidum. Au- 

gustinus libro de Civitate Dei quinto, capite primo : 

Quoniam constat omnium rerum optandarum plenitudinem 

esse felicitatem. Quibus ex verbis sumitur 

liajc finitio. Felicitas esl omnium rerum optandarum 

plenitudo. Philippus Beroaldus : Magna 

res est viri 

ornatissimi, el omnibus horis omnium votis espetita 

felicitas; huc tendunt cunctdrum vota mortaUum, 

hsec est summa rerum expelendarum ; felicitate ter- 

minantur nostra desideria, Cui felicitas adest, huic 

nihil prorsus deest. Inveniuntur qui regna non 

optent, qui vero felicitatem repudiet, nullus existit 

nemo enim non felix esse vult, nemo non felicitatem 

summum bonorum esse consentit. Cicero in v de Finibus 

: Beate enim vivendi cupiditate incensi omnes 

sumus. Divus Augustinus lib. de Civitate Dei quarto, 

capite 23 : Potior est felicitas regno. Nenio enim 

dubitat facile inveniri homiriem, qui se timeat fieri 

regem. Nullus autem invenitur qui se nolit essc fe- 

licem. 

Naturaliter inserta] Per naturam seu a natura in- 

sita. Natura (ut ait Cicero Tusculanarum Quaestionum 

libro tertio) parvulos nobis dedit igniculos, 

quos celeriter malis moribus opinionibusque depravatis 

sic exstinguimus, ut nusquam naturfE lumen 

appai-eat. Sunt enim ingeniis noslris semina innata 

virtutum, quffi si adolescere liceret, ipsa nos ad beatam 

vitam natura perduceret. Nunc autem simul atque 

editi in lucem suscepli sumus, in orani continuo 

pravitate el in summa opinionum perversitate 

vcrsamur, ut pene cum lacte nutricis errorem suxisse 

videamur. 

Qiwrura quidem alii] Ponit diversa in summo bono 

quajrendo mortalium studia. 

Affluanl'] Abundent. 

Adeplis] Comparatis. A verbo deponenti participium 

praeteriti temporis passiva significatione po- 

suit. 

B.egnantihus a(i/i«rerel Seneca in Hercule (Eta?o : 

Cupit hic regi proximus ipsL 

Clarusque altas ire per urbes. 

Claritas] Nominis celebritas, famse nobilitas. Pli- 

nius Epistolarum libro octavo : Alius aliud, ego bea- 

tissimum existimo,'qui bona; mansuraequefamaepraesumptionc 

perfruitur, certusque posteritatis cum fu- 

tura gloria vivit. 

Pfopayare] Proferre, extendere. 

Plurimi vero] In hanc sententiam agmiuatim pe- 

dibus eunt, docli pariter et indocti, voluptatcm stu- 

diose seclantes. Legatur de his bonorum finibus Ari- 

stoteles in primo Ethicorum, Cicero de Finibus bonorum 

et malorum, Augustinus libro de Civitate Dei 

decimo, et Philippus Beroaldus in opusculo de Feli- 

citate. 

: 

996 

A Sunt qui eliam] Sensus est : Sunt qui quod exhis 

petunt, non ob id ipsum, sed propter alterum petunt: 

ut hi divitias ob potentiam aut voluptates concupi- 

scunt, illi potentiam propter pecuniam vel nominis 

claritudinem appetunt. Ovidius : 

Creverunl et opes, et opum furiosa lihido, 

Et cum possideanl plurima, plura petont. 

Quaerere ut absumant, absumpla requirere certant, 

Atque ipsae vitiis sunt alimenta vices. 

Sunt] Subaudi nonnuUi. 

liorum] Bonorum. 

Alterutro] Ex duobus altero. 

In his] Divitiis, dignitatibus, potentia, gloria, vo- 

luptate. 

Cxterisque talibus] Reliquis ejusmodi, ut in nobili- 

" tate favoreque populari,. re uxoria et liberis, amicis 

item ac bonis, quse facile possunt ad superiora re- 

ferri. 

Votorum] Cupiditatum, optionum, appetitionum. 

Nobilitas favorque popularis] Subintellige sunt. Potuisset 

autem ea poncre casu septimo, sed uti nomi- 

nativo maluit, ob relativum quod eodem casu sub- 

junxit. 

Favor popularis] Populi favor. 

Liberi] Proles. 

Amicorum vero] Ut Aristoteles Ethicorum libro 

octavo docet : Tres sunt amicitiae species, honesta, 

utilis, atque jucunda. Amicitia? autem ob utilitatem 

atque voluplatem, non per se, sed per accidens sunt 

C amicitia?, et facile dissolvi queunt. Bonorum vero 

amicitia, probitate virtuteque similium perfecta est 

amicitia et jugis atque permanens. Et hsec eadem 

maxime amicitia, atque optima amicitia est. Idem 

secundo libro Magnorum Moralium : Constantissima 

igitur ac stabilissima et honestissima quaj inest 

probis amicitia : quippe quod propter virtutera , ae 

per se bonum. Nam virtus incommutabilis, et quae 

per eam conciliatur amicitia, constantissima est : at 

quse ex commodo, stabilis non est amicitia, quippe 

quae commodo elabitur, similiter etiam quae propter 

voluptatem. Optimorum igitur araicitia, quae per virtutem 

excitata est : multorum autem, quae propter 

commodum, et quae propter voluptatem, in oneribus 

quaeque obveniunt. 

Vel potentiae] Amicitia utilis, vel potentiae vel 

etiam divitiarum gratia assumitur; jucunda vero, 

delectationis gratia. 

Jam vero corporis bona] Ostendit quemadmodum 

bona corporis ad superiora referantur. Academici, 

id est Platonici et Peripatetici, id est Aristotelici, 

tria genera bonorum esse tradiderunt, ex quibus fe- 

licitas periiceretur. Prima, animi bona, ut virtutes 

et doctrinas. Secunda corporis, ut sanitatem, robur, 

magnitudinem, pulchritudinem, velocitatem, sensuum 

integritatem. Tertia externa, quae fortunae ascribun- 

tur, ut divitias, honores, polentiam, auctoritatem, 

gloriam. 

Prxstare] Conferre. 

Vale)itiam] Potentiam. 

Pulchritudo] Corporis pulchritudo est partium con-

097 MURMELLII CO^FMENTARIA. 998 

gnientia cum quadam coloris suavitate, ut docet Au- A femineis. Natura item pro forraa seu essentia capi- 

relius Augustinus libro de Civitate Dei ultimo. 

Celebritatem] Nominis prseclaram froquentiam. 

Salubritas] Sanitas. 

Prx cseteris] Ante alia bona. 

Epicurus] Philosopbus Atheniensis summum bonum, 

non (ut Aristippus) in voluptate corporis, sed 

animi et doloris vacuitate ponebat, de quo lege 

Laertium. 

Caligantc] Deficiente, et quasi caligine ac tenebris 

obducta. 

Niim enini videntur errarc hi] Ostendit bomines 

non falli in boni cupiditate, sed in ejus acquisitione, 

dum ibi qusrunt ubi minime possuut illud invenire. 

Atqui] Sed. 

Labuntur] Errant. 

Minime] Nequaquam. 

In bonis] Inter bona. 

Sequestrari] Segregari. Sequester est apud quem 

plures eamdem rem, de qua controversia est, depo- 

suerunt : dictus (ut Gellius docet) quod ejus qui electus 

sit, utraque pars fidem sequatur. Est enim me- 

dius inter duos altercantes, apud quem aliquid sepo- 

nitur. Hinc sequestro, apud sequestrurn depono. 

Unde sequestrata res dicitur. Interdum significat se- 

Quod pe- 

paro, sepono, segrego. Divus Hieronymus : 

titis, ut vobis diversos psalmos per ordinem seque- 

strem. 

Sufficientiam] Sufflcientia, teste Speusippo, est 

perfecta bonorum possessio, habitus quo unusquisque 

sui ipsius dominus fit. 

IN METRUM II. 

Carmen est auapaesticum, simile illi, 

stelliferi conditor orbis, 

quo quanta sit naturw vis ostenditur multis eisdemque 

convenientissimis similitudinibus, et quod nihil 

sUcB natarse possit omnino oblivisci. Unde probat 

hominis originem ccElestem esse, et a summo bono 

profectam ; nec quiescere, nisi eo fuerit reversa. Est 

autem ordo : 

IHacet] Subaudi mihi. 

Promere] Proferre in lucem et evidenter enun- 

tiare. 

Lentis fidibus] Flexibilibus chordis lyrse. 

Arguto] Hoc est, sonoro cantu. 

Quantas habenas] Id est moderationes rerum. 

Potens natura flectat] Id est dirigat, deest, etc. 

Quibus legibus] Id est conditionibus et pactis. 

Provida servet immensum orbem et ligans stringat] 

Id est connectat. 

Singula irrcsoluto nexu] Hoc est indissolubili colligatione. 

Habena proprie est retinaculum equi, quod 

equus ea habeatur, id est teneatur. 

Natura] Dicta est ab eo quod nasci aliquid faciat. 

Hanc quidam Deum esse dixerunt, a quo omnia sunt 

creata. Seneca lib. quarto de Beneficiis : Quid enim 

aliud est natura quam Deus, et divina ratio toti 

mundo et partibus ejus inserta? Accipitur interdum 

pro vi naturali, et pro genitalibus tam virilibus quam 

tur. Philosophi naturam hunc in modum deliniunt : 

Natura est priucipium et causa movendi et quies- 

cendi, ejus in quo est primum, per se, et non secundum 

accidens. Detinitur et sic : Natura est vis 

insita rebus, ex similibus similia procreans. 

Quamvis Pceni] Leonum exemplo, quanta sit vis 

naturcB demonstrat. 

Pcem] Libyci, Marmarici. 

Trucem magistrum] Grudelem et plagosum man- 

suefactorem. 

Ferre] Pati. 

Horrida] Terribilia. 

Ora] Leonum. 

Resideres] Latitantes, quiescentes, segnes. 

Reses] Qui residet, quiescens, segnis, otiosus. 

Virgil. lib. vi : 

Otia qui rumpet patrife residesque vocabit 

Tullus in arina viros. 

Olim] Jamdiu. 

Animi] Feritatis impetus, naturales ad saeviendum 

effectus. 

Fremitu] Rugitu. 

Gravi] Horribili, magno. 

Meminere] Memores sunt. 

Sui] Natura». sua^. 

Laxant] Liberant. 

iVorftsl Vinculis. 

Lacer] Laceratus. 

Domitor] Mansuefactor. 

C Imiuit rahidas iras] Initium sffivicndi prffibet effe- 

ratis leonibus. Martialis lib. ii 

A'erbera securi solitus leo ferre magistri, 

Insertamqiie pati blandiis in ora manum, 

Dedidicit pacem subito ferilate reversa, 

Quanta nec in Libycis dobnit essejugis. 

Quss canit] Aviculaj in cavea conclusse probat 

exemplo, natura; vim esse maximam. 

Ramis] Decst in. 

Ales] Avis. 

Cavese] Cavea est fossa subterranea, superne 

teeta. Accipitur pro ferarum receptaculo. Martialis : 

Exeat e cavea ne male pastus aper. 

Cavese item dicuntur septa ex ligno sive ebore aut 

alia materia, in quibus aviculas tenemus. Ovid, 

lib. 1 de Ponto : 

Cum bene sint clausa; cavea Pondioue natae^ 

Nilitur in silvas quteque redire suas. 

Assuetos tauri saltus, assueta leones 

(Nec feritas illos impedit) antra pelunt. 

Huic] Aliti. 

Largas dapes] Abundantes escas. Dapes sunt mag- 

niiici el opipari apparalus. Martialis : 

llla quidem lauta est, dapibusqae instructa superbis. 

Dapes hominum, esca tam brutorum animalium 

quam hominum. Sed Boetius jam recte dixit dapes, 

ut rem vehementer augeret. Plerique enim tanto 

sludio suis aviculis escam exquisitissiman mini- 

strant, ut non avibus, sed hominibus delicatissimis 

servire videantur ; nihilominus si facultas detur, 

malint illse (tanta naturaj vis est) in silvas evolare. 

Arcto tecto] In angustacavea. 

:

999 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII/E. 1000 

Masla] Tristis, qiiod inclusa non possil evolare. 

Silvis] ad silvas. et silvaruni desiderio. 

Validis] Per virgas naturalem vin ea quae dixit 

confirmat. 

Quondam] Aliquando. 

Acta] Mota, incurvata. 

Pronum] Inclinatum. 

Flectit] Flecti patitur. 

Hanc] Virgam. 

Recto] Erecto ut ante incurvationem. Consimili- 

ter dixit Horatius in Epistolis : 

Naturam expellas fiirca, tamen usque recurrit. 

Ducta (ut videlur) a ramis metapliora, qui furca torquentur 

alio quam natura posuerat. Qua sublata, 

rursum vergunt eodem quo prius. 

Cadit] Occidit. Addit solis esemplum, ex orlu in 

occasum tendentis, et rursus clara nobis per inferius 

hemisphaarium in orientem recurrentis. 

In Hesperias undas] In Occidenlalem oceanum. Lo- 

quitur more poetarum ex vulgi opinione. 

Repctunt] Concludit, universali sentcntia, res 

omnes in naturalem originem reverti, et suo quamque 

reditu delectari, ut dixit ille : 

Ortus quceque suos repetuut, matremque requirunt. 

Cum igitur hominis animus sit a summo bono crea- 

tus, beari non potest, nisi divina gratia ei reconci- 

lietur, et in id per ipsum reducatur. 

Nisi quod fini junxcrit ortum] Nisi ei quod natu- 

A tione perfectum prsestent : nec veram suflicientiam 

quam promiltere videnlur, cuiquam mortalium affe- 

rant. 

Afftuebas] Abundabas. 

Confadit] Perturbav.it. 

Quin] Ut non. 

Aliquid semper angeret^ Ob aliquid semper turba- 

rer. Divus Ambrosius in sexto libro Hexaemeron : 

Divitiae ut epulis ventrem, ita animum curis sollicitu- 

dinibusque distendunt. 

lUius] Quod aberas. 

Hujus] Quod aderat. 

Usquequaque] Omnino. Usquequaque significat 

omnino, passim, assidue, semper, quasi in unoquo- 

que loco, sive unoquoque terapore. Cicero Treba- 

tio : Usquequaque sapere oportet. 

Quidni] Cur non. 

Atqui hoa quocjue] Probat pecuniam facile invitis 

dominis auferri posse. 

ValeHtioi^'] Potenlior. 

Forcnses querimonix\ Querelas quae in foro judi- 

ciario fiunt; subaudi sunt. 

Nisi] Subintellige ex eo quod pecunia; ereptee a 

nolentibus, ab invitis possessoribus vel vi, id est, 

violentia, vel fraude, dolo malo repetuntur. 

Egebit igitur] Satyrographus : 

Misera est niagni custodia census. 

invidiosa; sint divitise, laboriosa 

Strabotlib. is : Cum 

est carum custodia, etiamsi cuipiam numini attri- 

ralem et originis suse proprium fineni fuerit asse- C butae consecrataique fuerint. 

cutum. 

Quis autem modus] Ostendit divitiis non auferri 

Sui\ Naturffi suae. 

indigenliam, sed tantum consolari, et relevari uon- 

Orbem] Circuitum. 


Hactenus disseruit ab omnibus hominibus naturali 

intentione summum bonum peti, tametsi ubi positum 

sit, non omnes consentiant, aliis in dignitate, 

aliis in potentia, aliis in nominis celebritate, aliis 

in gaudio et Isetitia. Nunc in horum nullo summum 

illudbonum, veramque beatiludinem inveniri disputat 

: primum luculentis rationibus docens, divitias 

hominem beatum non efficere. 

Vos quoque, o terrena] Prosime de sole dedit 

exemplum, quem cum ccelis Platonici ccelestia dise- 

runt animalia. Continuans igitur sermonem, subdit: 

Vos etiam, homines tcrrena animalia, somniaiis] 

Id est, quasi per somnium videtis. 

Vestrum principium] Id est Deum creatorem et 

sumraum bonum. 

Licet] Quamvis. 

Tenui imagine] Exigua cognitione. 

Prospicitis] Procul aspicitis. 

Eo] .Ob id, quia summum bonum qualicunque 

cognitione prospicitis, sed non perspicaci. 

Adeptione] Comparatione. 

Liquido] Mauifeste, evidenter. 

Species] Apparentia. 

Primum] Arguit opes non conferre beatitudinem, 

60 quod nec statum omnium bonorum eongrega- 

nihil. 

Consolari] Relevari. Consolor verbum commune 

est. Dicimus enim consolor te. Cicero Familiarium 

Epistolarum libro quinto : Etsi egomet qui te conso- 

lari cupio, consolandus ipse sum. 

Taceo quod cle naturx] Pulcherrima sententia esl. 

Seneca : Potius escitandus ex somno, et vellicandus 

est animus admonendusque naturam nobis minimum 

constituisse. Nemo nascitur dives, quisque erit in 

lucem, jussus estlacte et panno esse contentus.Idem : 

Panem et aquamnatura desiderat. Ad hsecnemopau- 

per est, inter quse quisque desiderium suum clausit, 

D cum ipso Jove de fclicitate contendat. Libitum est 

nobis hoc loco subjicere Claudiani poetae versus in 

avarumRufinum, non minusutiles quam luculentos : 

Quo, Vesane, ruis ? teneas utrumque licebit 

Oceanum, laxes rutilos tibi Lydia fontes, 

Jungantur solium Cyri Crcesique tiarae, 

Nunquam dives eris, nunquara satiabere qusestu. 

conteutus honeslo 

Semper iuops, quicunque cupit : 

Fabricius parvo, spernebat munera regum, 

Sudabatque gravi consul Seranus aratro : 

Et casa pugnaces Curios angusta lenebat. 

Haic milii paupertas angustior, hcec mihi tecta 

Culminibus majora tuis : tibi quoerit inaues 

Luxuries nocitura cibos, mihi douat incmptas 

Terra dapes, rapiunt Tyrios tibi vellera succos, 

Et picturata; saturantur murice vestes. 

Hic radiant flores, et prati viva voluptas 

Ingenio variata suo, fulgentibus illic 

Surgunt fulcra toris : hic moUis panditur herba 

SoUicitum curis non abruptura soporem. 

Turba salutantum laetastibi perstrepit tedes.

m\ MURMELLIl COMMENTARIA. 1002 

Hic aviuin cantus lubenlis murmura rivi, 

VivituF exiguo meliu3, natura beatis 

Omnibus esse dedit : si quis cognoverit utl 

Hcec si nota forent, frueremur simplice cultu 

Classica non fremerent, uon stridula fraxinus iret 

Nou ventus quateret puppes, non machina muros. 

Avaritise nihil satis est] Aristoteles primo Politico- 

Omnes enim in intinitum augent, qui pecuniis 

rura : 

student. Ecclesiastes : Avarus non implebitur pecu- 

nia, et qui amat divitias, fructum 'non capiet ex eis. 

Seneca : Avaro tam deest quod habetquam quod non 

liabet, Salomon Proverbiorum capite xiii : Est quasi 

dives, cura nihil habeal; et est quasi pauper, cum in 

multis divitiis sit. Divus Ambrosius in primo de In- 

terpellatione: Modum non habet avaritia, nec rapiendo 

expletur, sed incitatur.' hoc egentior, quo 

plura quaesierit. Seneca : Quse sunt maximaj divitioe? 

Non desiderare divitias. Quis plurimum habet? B 

Qui minimum cupit. 

IN METRUM III. 

Carmen est dicolon, constans iambico senario et 

elegiaco pentametro. Taxat eo mortalium cupiditatem 

inexplebilem, docens opes, nec avarum dum vivit 

satiare, nec ubi mortuus fuerit, comitari. 

Fluente] Affluente. 

Auri gurgite] Aurifero fluvio, cujusmodi dicuntur 

in Lydia Pactolus et Hernius, Tagus in Lusitania, 

Durius in Hispania. Horatius in Epodo : 

Sis pecore et multa dives tellure licebit, 

tibique Pactolus fluat. 

Non expleturas] Non satiaturas ejus animum. 

: 

: 

: 

A Languida mordaces consumunt pectora curjB. 

Et alius : Vacuus viator et nudus non timel latronis 

insidias. Securus a nocturnis furibus dormit paiiper, 

etiamsi claustra non muniat : diviti vero opes suaj 

latronis semper imaginantur occursum, jugi soUici- 

tudine noctium somnum adimunt. Claudianus : 

Fcedaque avaritife complexoe pectora matris, 

Insomnes longo veniunt examine curaj. 

Defundum] Mortuum. Propertius : 

liaud ullas portabis opes Acherontis ad undas. 

Nudus ab inferna stulte vehere rate. 

Divus Ambrosius Hexaemeron lib. ultimo : Nudi om- 

nes nascimur, nudi morimur. Nulla discretio inter 

cadavera mortuorum, nisi forle quod gravius fetentdivitumcorporadistentaluxurie.LudovicusBigus: 

Nil secum moriens locnples, nil portat egenus. 

Morte relicturi plusque minusque sumus. 

Tollit in immensum se divitis error avarl, 

Nec so ubi pacifica mente reponat, habet. 

Idem 

Uuc nihil intulimus, nihil hinc auferre valemus. 

Oppida rex moriens, frivola linquit inops. 

Exiguum natura petit, qui congruus illi 

Vixerat, haud unquam hic indigus esse potest. 

IN PROSAM IV. 

Quemadmodum jam docuit divitias veram suffl- 

cientiam non conferre, ita nunc argumentatur digni- 

tates eos quibus proveuerint honorabiles reveren- 

dosque nonreddere: quae saepe collataa improbis eos 

despectiores faciunt. dum iilorum vitia pluribus ante 

ignota revelant. 

^T'!}J'^.^'' lTf\r'.TZ\.l^!^lJr'iZ C «""' veldebitum. Gellius : 

lauri, oleae, corni, myrti, et id genus arborum. Per 

similitudinem pro lapide pretioso accipitur. Sic dicimus 

baccas succini vel coralii. Horatius in Epodo ; 

Nec sit marita, quiE rotundioribus 

Onusta baccis ambulet. 

Hinc baccula, parva bacca. 

Rubri littoris] Littoris Erythrffii maris. Rubrum 

mare dicitur, quod a Persico sinu in Arabiam exten- 

ditur. Nearchus et Onesicritus, Alexandri Magni co- 

raites, tradiderunt stulte persuasum esse vulgo, ru- 

bras alicubi esse maris aquas, quin ab Erythro rege 

nomen pelago inditum credere se cujus sepulcrum 

ejus gentis litteris insignitum, in insula haud procul 

a terra intuiti essent. Alii aquam videri rubram, etsi 

non sit, affirmant, seu quia rubens sit area, qua le- i 

viter commota, talis existat in tluctibus color : aut 

quod montium qui argillosi sint, repercussu pacata 

pelagi facies ruffescat. Constat ibi plurimos lapides 

pretiosos conchasque inveniri. Tibullus : 

Et quascunque niger Rubro de littore gemmas 

Proximus Eois coUigit ludus aquis 

Idem : 

Quidve in Erythrseo legitur quae littore concha, 

Tinctaque Sidonio murice lana juvat ? 

Centeno bove] Centum bobus. Posuit autem numerum 

finitum pro inflnito. 

Scindat] Aratro proscindat. 

Opima] Pinguia, fertilia. 

Cura mordax] Cor assidue urens et quasi, morsu 

conficiens. Unde quidam : 


Dignitates] Magistratns, honores. Dignitas modo 

signiUcat lionorem alicui propter merita vel impen- 

Cujus dignitas nec augeri 

laudibus, nec minui detractionibus potest. Accipitur 

interdum pro magistratuum administratione et honore. 

Cicero : Ut omnibus in rebus ei le commendes 

quoad fldes dignitasque tua patietur. Interdum su- 

mitur pro virili pulchriludine. Idem libro primo Ofliciorum 

: Pulchritudinis duo sunt genera: unum mu- 

liebre, quam venustatem appellamus : alterum virile, 

quam dignitatem dicimus. 

Reddu7it] Cum interiogatione legendum. 

Num] Nunquid : quasi dicat minime. 

Atqui] Sed. 

lUustrare] Notam reddere, nobilitare. 

Nequitiam] Improbitatem. 

Indignemur] iEgro et iniquo animo feramus. 

Calullus] Hic poeta, genere Veronensis, scripsit 

multa iepidissima carmina, quorum nonnulla desi- 

derantur, exstant alia: de quo dixit Ovidius : 

Et Martialis 

: 

Mantua Virgilio gaudet, Veroua Catullo. 

Verona docti syllabas amat vatis. 


In Curuli] In sella eborea. Curulis sella erat ex 

ebore, qua majores magistratus utebantur in curru. 

Horatius in epistolis : 

Cuilibet hic fasces dabit, eripietque curule, 

Cui volet, importunus ebur. 

Nam senatores, qui curulem magistrattim, id est 

majorem honorem gessissent, honoris gratia in cu- 

32


riam velii soliti erant curru, in quo [erat eburnea 

sella, super qua considerent. 

Noniwn] Nonius Struma Romanus fuit, genere 

quidem nobilis, sed luxu et desidia notabilis, in quem 

et Vatinium exstant versus Catulliani 

Quid est, Catulle, quod moraris emori? 

Sella in curuli Struma Nonius sedet. 

Per consulatum pejerat Vatinius. 

Quid est, Catulle ? quid moraris emori ? 

Loquitur autem poeta ad seipsum indignabundus, 

quod indignissimis hominibus tantfe a populo collatai 

sint dignitates. Animad vertendum autem est idquod 

abhinc annos tredecim Rodolphus Langius canonicus 

Monasteriensis, vir genere, scientiis, virtutibus 

multo clarissimus, me tum adolescentem admonuit, 

non ideo Catullum, Nonium hunc Strumam appellare, 

quasi ignominiaj quodam elogio hoc eum nominenotet, 

ut Boetii verba praatendunt, sed cognomen No- 

nii, et ejus familiai Struma fuit : quod et Plinii verba 

in . xxxvii Naturalis Historiae ostendunt, cum ait, 

de opalio gemma pretiosissima scribens : Siquidem 

exstat hodieque hujus generis gemma, propter quam 

ab Antonio proscriptus Nonius senator est, filius 

Strumae Nonii, quem Catullus poeta iu sella curuli 

visum indigne tulit, avusque Servilii Novianii, quem 

consulem vidimus. Struma vero genus morbi est, 

tumor scilicet, in quo subtus concretaj quffidam ex 

pure et sanguine quasi glandulse oriuntur. Strumosi 

dicuntur qui id vitii patiuntur, et strumosa pars cor- 

poris quae eo tesa est. 

Cum Becorato] Decoratus tempore Boetii scurra 

nequissimus et sycophanta fuit, cum quoBoetius ma- 

gistratum gerere recusavit. 

Putares] Velles. Puto, teste Acrone, pro v(do accipitur. 

Horat. in Sermonibus 

id est velis. 

Ut vitales putes : 

Inest enim dignitas propriavii'tiiti.] Horatius 

Virtus repulsse nescia sordidaj 

Intaminatis fulget honoribus. 

Despectiores potius improbos digaitas facit] Seneca : 

LocoignominiEeestapudindignumdignitas.Claudian,: 

Sfevit iu auctorem prodigiosus honor. 

: 

: 

: 

Veteri proverbio dicitur, Simia simia est, etiamsi Nunc] Interdum. 

aurea gestet insignia. 

Si igitur reverendos] Brevi epilogo jam dicta repe- 

Verwn non impiune] Sed, inquit, quod dignilates D tit, et dignitatibus nihil expetendffi pulchritudinis 

improbos despectiores reddunt, id non impune, }ioc inesse concludit. 

est non sine noxa sua faciunt : 

nam vicissim illorum 

contagione maculantur. Divus Hieronymus in epistola 

consolatoria ad Pammachum : Quauivis clarus ho- 

nor vilescit in turba, et apud viros bonos indignior 

fit jpsa dignitas, quam multi indigni possident. Unde 

egregie de Ca?sare Tullius: Dum quosdam, ait, or- 

nare voluit, nun illos honestavit, sed ornamenta ipsa 

turhavit. Cicero in secunda Philippica de Marco An- 

tonio : In homine enim turpissimo obsolebant digni- 

talis insignia. 

Umbratiles] Inanes, umbra^ similes. 

Si qiiis multiplici] Pulcbre ratiocinatur dignifates 

non facere querapiam ubique venerandum, neque id 

esse munus eis naturale. Quidquid rei naturale est, 

A ubique ei convenit. Facere autem quempiam reverendum 

non convenit ubique dignitatibus : non est igitur 

eis naturale. Propositionem quam multi majorem 

vocant, ostendit exemplo seu inductione imperfecta, 

qusB facile perfici possit. Calor ligni naturalis ubique 

inest ei : proinde quidquid rei naturale est nusquam 

eam deficit. Assumptionem vero quas vulgo minor 

dicitur, hunc in modum veramessedocet.Siquisenim 

sa^pius Romas consulatu functus, devenerit forte iu 

barbaras nationes, ubi fuerit ignotus, minime barba- 

ris videbitur venerandus, qui nec virum norint, nec 

ejus mirati fuerint dignitates. 

Qaoriuo] Ubicunque. 

Sed hoc] Subaudi evenit, vel accidit, vel simile 

quidpiam. 

Inter eos vero] Disserit nec apud quos ortae sunt, 

perpetuo dignitates permanere, idque exemplis pro- 

bat evidenter. 

Prxfectura] Romulus unum elegit quem urbanis 

negotiis prajfecit, ut Dionj^sius ait. Hunc pra?fectum 

Urbis fuisse satis constat. Longo post tempore tantum 

sibi juris prsefectura vindicavit Caesarum tempo- 

ribus, ut criraina omnium inurhe cognosceret, et demum 

cum Cajsares ab Urbe abessent, prfefectus velut 

alter Cajsarimperabat, derebus omnibusquae ad Urbem 

pertinebant, censebat. Tempore autem Boetii, Theo- 

derico Gothorum rege Italiam tenente. praefectura 

non erat, nisi inane nomen, et senatoriicensus gravis 

sarcina, quod senatores sua pecunia praefectum Urbis 

Q alere cogebantur, qui titulo tenus erat prcefectus, nec 

antiqnam retinebat auctoritatem. 

iVu/iC ea prxfectura] Dicunt quidam annonae prae- 

fecturam habuisse initium lo anno post exactos reges, 

Appio Claudio Sabino et P. Servilio Prisco consuli- 

bus ; sed verius constat anno 18, T, Secanio et P. Mi- 

nutio consulibus, quo tempore annouffi maxima ca- 

ritas fuit, missique in Siciliam fuere P. Valerius etL. 

Geganius pro advehendo frumento. Volunt et alii L. 

Minutium fuisse primura annonaapraefectum, satisque 

constat, non nisi ex indigentia frumenti hunc magi- 

stratum fuisse creatum. 

Proprii decoris] Propri» pulchritudinis. 

IN METRUM IV. 

Carmen est dicolon, cujus primus versus est pha- 

lecius hendecasyllabus, secundus alcmanius, vel (ut 

aliis placet) arcbilochius tetraraeter acatalectus, con- 

stans duobus dact^dis et totidem trochjeis. Docet Neronis 

exemplo dignitatessffipe corruptissimis moribus 

adhwrere, et honores cum a miseris tribuantur, hea- 

titudinem conferre nemini posse. 

Tyrlo ostro] Tj-ria purpura. Ostrum est purpura. 

Virgilius in Georgicis : 

Utgemma bibat, et Sarrano dormiat ostro. 

Comerct] Ornaret. 

Jiiveis] Candidis. 

Vigebat] Vivebat.

dOOo AIURMELLII COMMENTARIA. 1006 

Vim] Id est violentiam exeicebat. 

Luxurise Ncro scnvieiitis] Divus Augustinus libro de 

Civitate Dei quinto, capite 19 : Qui autem eontem- 

ptor gloria? dominationis est avidus, bestias superat, 

sive crudelitatis vitiis, sive luxuriEe. Tales quidam 

Romani fuerunt. Non enim curae.xistimationis amissa, 

dominationis cupiditate caruerunt. .Multos tales fuisse 

prodit liistoria. Sed bujus vitii summitatemet quasi 

arcem quamdam Nero Csesar primus obtinuit : 

cujus 

fuit tanta luxuries, ut niiiil ab eo putaretur virile 

metuendum : tanla crudelitas, ut nibil moUe liabere 

crederetur, si nesciretur. 

Improbus] Sceleratissimus Nero. 

Verendis] Reverendis. 

Pairibus] Senatoribus. 

Indecores] tlnbonestas, turpes ob ejus qui dabat 

eas, summam improbitatem. Maro : 

Cur indecores in limiue primo 

Deficitis? 

Nominativus singularis est indecor, sive indecoris. 

Accius : 

Cujus sit vita indecoris, 

Mortcm fugerc turpem haud conveoit. 

Cursules] Dignitates. 

Quis illos] Hujus versus primus pes iambus est. 

Utitur autem argumento dialectico, deprompto ex eo 

loco qui est a causa efficiente : Qui dant honores, et 

efflciunt dignitates,'ob vitiorum colluviem plerumque 

Hactenus disseruit nec pecuniis sufficientiam, nec 

dignitatibus veram reverentiam comparari, nunc disputat 

in regnis quoque et regumfamiliaritate veram 

potentiam non consistere. 

Qaid ni] Cur non. 

Quando] Quando quidem : et est ironia, quod fa- 

cile indicat subsequentia. 

Felicitatem calamitate mutaverint] Es felicibus et 

fortunatis facti sint calamitosi. 

prasclara] Ironia est, irridet enim bujus steculi 

infirmissimam potentiam, qua3 ne se ipsam quidem 

conservare potest. 

Quod si hdsc regnorum potestas beatitudinis auctor 

est\ Acute per locum a contrariis argumentatur, con- 

cluditqne regibus plus impotentim quam potentia?, et 

majorem miseri» quam felicitatis inesse portionem. 

Expertus sortis] Ordo est, 'Tyrannus expertus pe- 

riculorum sute sortis simulavit, hoc est signiflcavit, 

efflnxit, expressit terrore gladii pendentis supra ver- 

ticem, id est caput assentatoris, melus regni, id est 

timores etsollicitudines regnantium. Hoc autem de 

Dionysio Syracusiorum tyranno inteUigendum est, 

cui (ut refert Eusebius in Prseparatione Evange- 

licu) qui Siculam conscripserunt historiam, vel 

amantissimara uxorem adeo suspectam fuisse dicunt, 

ut tabulis cubicuhim straverit, quo majorsonitus, cum 

ad eum iret, excitaretur, nudumque ita, ut nihil oc- 

culte ferreposset,aditumqueipsum foveaintercepisse, 

ut vel saltibus, vel longis gradibus, vel ascensu de 

Ascensuque pergendo, nullum posset telum occultare. 

Quot quantisque igitur animus hominis, qui veluxorem 

ita suspectam habebat, malis refertus erat? Illis 

cerle mihi simillimus videtur fuisse qui cum ad alta 

prKcipitia, scandant, antequam necaltiora petunt jam 

fessi, nec descendere audent, cum adhiatum et pro- 

funditatem despexerint. Tyrannidem nempo quasi 

divinam rem aggressus, cum pericula ejus cognovis- 

set, etstandiinproposito innumerabiliavidebat indies 

pericula, et ob ea mortem imminere non dubitabat, 

omnibus etsi non corporibus, sed animo tamen adver- 

sus eum armatis, quod et ipse Dionysius ita esse significavit. 

Nam cum quidam vitam tyrannorum apud 

eum, quasi beatam laudibus efferret, vocasse ad coenam 

regio apparatuconstructam, hominem dicitur, ac 

supra caputilliussedentis acutum gladium tenuissimo 

filo suspendisse : qnem posteaquam repente conviva 

ille respexit, nec surgere inde ausus timore tyranni, 

nec bibere, aut comedere potens, periculoperculsus, 

cervice ac oculis ad pendentem gladium directis, 

mortem exspectabat. Quod cum vidisset Dionysius, 

Nuni (inquit) intelligis quam beata sit vita nostra? 

Talis enim est nisi velimus nobismetipsis adulari. 

Omnium enim rerum copiam habentes propter frequentiam 

periculorum et impendentem formidinem, 

nulla frui possumus, illis similes qui a deformibus 

saepe meretricibus decipiuntur, qu» veste atque auro 

valde ornatse, et fuco faciei 

miseri sunt. Digaitates igitur nec beat»sunt,nec 

deformitatem 

eos 

occultantes 

quasi hamo pisces, his insidiis 

quibus proveniunt beatos reddunt. 

captos attrahunt ado- 

Q lescentes. Hac infelicitate nos premimur, qui multis 

IN PROSAM V. 

felices videmur : et sicut tormentis multi coguntur 

mentis suaj arcana pandere, sic interdum hujus vita; 

molestia victi, verissimas voces de miseria nostra 

emittimus. Illisenim certe similes animalibus tyranni 

sumus, qucesaginantur, quibus comedendibibendique 

non aliud quam ad perniciem suam copia solet offerrl 

llorat. Carminum lib. ii : 

Districtus ensis cui super impia. 

Cervice pendet, non SicuIiB dapes 

Duicem elaborabunt saporem, 

Non avium, citharse.iue cantus, 

Somnum reducent. 

Supra verticcm] Supra caput Democlis seu Damoclis 

assentatoris, de quo latius Cicero Tusculanarum 

QuKstionum libro ultimo. 

An tu potentemcenses]Vlas yehemeniim habet interrogatioquamsisimpliciterargumentumprotulisset. 

Satellite] Stipatore. 

Ambit] Circumdat. 

Qui quos ferret, ipse plus metuit ?J Seneca in QE- 

dipode : 

Qui sceptra duro saivus imperio regit, 

Timet timentes, metus in auctorem redit. 

Laberius mimographus : Necesse est muitos tinieat 

quem multi timent. Claudianus : 

Qui terrot, plas iste timet, sors ista tyraunis. 

Conveuit, iavideant claris, fortesque trucident 

Muniti gUdiis vivant, septique veneuis. 

Ancipites haheant artes trepidique minentur. 

Divus Hieronymus : Antiqua sententia est, Quem 

nietuitquisque, odit : quem odit, periisse cupit. M. 

Tullius libro Offlciorum secundo : Rerum autem om-


niuni nec aptius est quidquam ad opestuendas ac le- A noxia maguitudo. 

nendas quam diligi, nec alienius quam timeri. Prae- Qux] Quasi dicat nulla. 

clare enim Ennius : 

An prsesidio sunt amici] Supra dictum est utilem 

amicitiam potentiaegralia nonnunquamassumi. Nunc 

Quem metuunt, oderunt : quem quisqueodit,periisse 

Expedit. 

Et post non multo : Etenim qui se metui volent, a 

quibus metuuntur, eosdem metuant ipsi, necesse est. 

Quid enim censemus superiorem illum Dionysium, 

quo cruciatu timoris angi ^solitum, qui cultros me- 

tuens tonsorios, candente carbone sibi adurebat ca- 

pillum? Quid Alexandrum Phereum, quo animo vixisse 

arbitramur, qui (ut scriptum legimus) cum 

uxorem Theben admodum diligeret, tamen ad eam 

es epulis in cubiculum veniens, barbarum et eum 

quidem (ut scriptum est) compunctum notis Thraciis, B 

districlo gladio jubebat anteire, praemittebatque de 

stipatoribus suis, qui perscrutarentur arculas mulie- 

bres, etne quod in vestimentis occultarentur telum, 

exquirerent? miserum, qui fideliorem barbarum et 

stigmaticum putabat, quam conjugem. Nec eum fe- 

fellit opinio. Ab ea est enim ipse propter pellicalus 

suspicionem interfectus. 

Nam quid ego de regum Per locum ab eo quod 

magis esse videtur, argumentatur regum familiaritatem 

potentem neminem facere, cum reges ipsi tam 

sint imbecilles. 

Nero Senecarn] Suetonius de Nerone : Senecam 

praeceptorem ad necem compulit, quamvis ssepe [liommealum 

petenti bonisque cedenti persancte jurasset, 

suspeclum se frustra, periturumque potius quam 

nociturum ei. 

Papiinanum] Hic Serbidii Scsevolaj auditor, et li- 

bros ad Pandectasatrert quaestionum triginta septem, 

respousionem undeviginti, delinitionum duos, de 

adulteriis unum, a?dilitium unum. Hic habitus est omnium 

juri? conditorum acutissimus, eumque vocant 

historiaj juris asylum, doctrinaa legalis thesaurum, 

sicut ab illo studiosi legum qui profecissent appellati 

Papinianisla: quandoque fuerint. Amicus et Severo 

principi, sed a condiscipulatu, neque non afflnis per 

secundam uxorem, successor eidem quoque in ad- 

ministratione fisci. Denique moriens Severus, filios 

suos non alii magisfquam Papiniano commendaYit. 

Eral autem pra?fectu3 Urbi Papinianus, acplus potens crode, tantum ab hostibus armatis a?tatis nostrce pe- 

D 

in aula quam volebat. Itaque sa'pe deponere nocituriculum, quantum acircumfusis undique voluptatibus, 

rau! potenliam frustra conatus, tandem ab Anlonio Qui eas suatemperantia victoriam sibi peperit, quam 

Caracalla Severi filio, militum gladiis objectus, et senos Syphace victo habuimus Salomon Proverbiorum 

curi percussus cst, quod excusare parricidium no- 

luisset. 

Aiitonius] Aurelius Antonius Bassianus Caracalla, 

Severi filius, patri successit in imperio. Bassianus ex 

avi niatorni nomiue dictus est. Caracalla; nomen 

accepil a vestimento quod populo dederat demisso 

usque ad talos, ut auctor est Spartianus. Hic fralrem 

suum Getani, et complures alios prseclaros viros oc- 

cidi jussit. Papinianus autem in ejus conspectusecuri 

percussus, a railitibus occisus est : quo facto, percussori 

dixit : Gladio teexsequioportuit meum jussum, 

Moles ipsa] Dignitatis et potenticc nimia, et ob id 

igitur paucis ostendit fortunce amicos facillime alie- 

nari, nec ullam esse pestem ad nocendum efficaciorem 

quam familiarem inimicum. 

Sed quem felicitas] Sententia est notissima, et ab 

Ovidio saepius decantata, cujus versus ex primo de 

Tristibus libro passim omnibus litteratis sunt in ore : 

Donec eris felix, multos numerabis amicos. 

Tempora si tuerint nubila, solus eris. 

Idem in secundo de Ponto : 

Diligitur nemo, nisi cui forluna secunda est 

Qute simul intonuit proxima quaeque fugat. 

En ego non|paucis quoudam munitus amicis, 

Dum flavit velis aura secunda meis .• 

Ut fera nimboso tumueruut ajquora vento, 

In mediis lacera nave relinquor aquis. 

Divus Hieronymus : Amicitia quee desinere potest 

vera nunquam fuit. 

Quse vero pestis] Quasi dicat nulla. Divus Hierony- 

mus : Levius est professum inimicum cavere, quam 

hostem latentem sub amici nomine sustinere : sub 

amici nomine, inimici insidias deprehendi. Idem : 

Adulator quippe blandus inimicus est. Solon, auctore 

Laertio, prcecipiebat hunc in modum : Caute singu- 

los observa, ne forte odium in corde tegant, durn 

blanda et arridenli facie te alloquuntur, duplexque 

illis linguaatra ex mente sonet. Diogenes,interroga- 

tus qua^namperniciosissime morderet bellua, Exferis 

C (inquit) obtrectalor,ex mitioribus autem adulator. M. 

Tullius in Ltelio, disit uullam in amicitiis pestem esse 

majoremquamadulationem,blanditiasassentationem. 

IN METRUM V. 

Carmen ejusdem rationis est cum quinto libri secundi. 

Admonet autem eo nos Philosophia veram 

potentiam neminicontingere posse, nisi, depulsis per- 

turbationibus, animo suo dominetur, et, amotis vitiis, 

sit virtutis regnum (quod unum stabile est, idemque 

liberrimum) invicta fortitudine feliciter consecutus. 

Seneca Lucilio : Si vis omnia tibi subjicere, subjice 

te rationi. Multos reges, si ratio te rexerit. Ab illa 

disces quid et quemadmodum aggredi debeas. Apud 

Liviura Scipio ad Massinissara. Non est, inquit, mihi 

capite XVI : Melior est patiens viro forti, et qui do- 

minatur animo suo, expugnatore urbium. Horatius 

Carminum lib. ii : 

Latius regucs avidum domando 

Spiritum quam si Lybiam remotis 

Gadibus jungas, et uterque l^ceuus 

Serviat uui. 

Valerius Maximus libro quarto : Multo enim, multo 

seipsum quam hostem superare operosius est, nec 

adversa propera festinatione fugientem, nec secunda 

efluso gaudio apprehendentem. Baptista Mantuanus : 

Diguior est qui se quam qiii fortissima vincit 

Oppida, nec virtus altius ire potest. 

:

1009 MURMELLII COMMENTARIA. 1010 

Seneca Tragicus in Thyeste : 

Quis Y03 exagitat furor 

Alternum dare sanguinem, 

Et sceptrum scelere aggredi ? 

Ne sitis cupidi arcium, 

Quo reguum jaeeat loco. 

Kegem non faciunt opes, 

Non vestis Tyriee color, 

Non frontis nota regiae, 

Non auro nitidae trabes. 

Rex est, qui posuit metus, 

Et diri mala pectoris. 

Et post aliquot versus subdit : 

Mens regum bona possidet. 

Et iterum : 

Rex est, qui metuit nihil, 

Hoc regaum sibi quisque dat. 

Aiiimos] Animi affectus. 

Feroces] Immoderatos, rectse rationi non obtempo- 

rantes. 

Domct] Mitiget, rectae ralionis imperio subjiciat. 

Lihidine] Immoderata cupiditate. Libido, teste Aurelio 

libro de Civitate Dei xiii, estgenerale vocabulum 

omnis cupiditatis. Verbi gratia, est libido iilciscendi, 

quae ita dicitur. Est libido babendi pecuniain, qus 

avaritia. Est libido quomodocunque vincendi, qufe 

pervicacia ; 

est libido gloriandi, qute jactantia nuncu- 

patur. Idem libro undevigesimo ejusdem operis 

Felicius serviturhomini quam libidini, cum scevissimo 

dominatu vastet corda mortalium, ut alias omittam, 

libido ipsa dominandi. 

Feedis habenis] Turpissimee serviluti. Macrobius 

Saturnalium libro i : Alius libidini servit, alius ava- 

ritiae, alius ambitioni, omnes spei, omnes tircori. Et 

certe nulla servitus turpior quam voluntaria. Divus 

Ambrosius libro Epistolarum secundo : iStuIto et im- 

perare servitus est, et (quod pejus est) cum pauciori- 

bus pra?sit, pluribus dominis et gravioribus servit. 

Servit enim propriis passionibus, servit oupiditatibus 

suis, quaruni dominatum nec nocte potest fugere, 

nec die, quia intra se dominus habet, inlra se servitium 

patitur intolerabile. Gemina enim servitus est, 

altera corporis, animarum altera. Domini corporis 

quidem bomines : aniraarum autem malitiae et pas- 

siones, a quibus sola animi libertas sapientem vin- 

dicat, ut servitio ei liceat exire. Sidonius ApoIIinaris 

Epistolarum libro secundo : Nam dici nequit quantiim 

per horas fert in bac vita miseriarum vita felicium 

illorum, si tameu sic sunt pronuntiandi, qui sibi hoc 

uomen (ut Sylla) praasumunt : nimirum qui super- 

gressi jus fasque commune,;'summam beatitudinem 

esistiment sunimam potestatem, hoc ipso satis mi- 

seriores, quod parum intelligunt, inquietissimo se 

subjacere famulatui. Nam sicut hominibus reges, ita 

regibus doniinandi desideria dominantur. 

Submittal] Subjiciat. 

Licet] Tamesti. Claudianus Honorio : 

Tu licet extremos late dominere per Indos, 

Te Medus, te mollis Arabs, te Seres adorent : 

Si metuis, si prava cupis, si duceris ira, 

Servitii patiere jugum, tolerabis iniquas 

Alterius leges : tunc omuia jure tenebis, 

Cum poteris rex esse tui. 

Tua jura] Potestatem tuam, imperium tuum. 

Tremiscat] Timeat. 

: 

A Sorviat] Subaudi tibi. 

Vltima Thule] Hemistichium est Virgilianum Geor- 

gicornm libro primo : 

Tibi serviat ultima Thule. 

Ut Servius tradit, Thule insula est Oceani inter sep- 

tentrionalem et occidentalem plagam ultra Britanniam 

et Orcliades, quae insula in Oceano ultima est, 

in qua cum sol in Cancro est, perpetui dies sine no- 

ctibus esse dicuntur. Scribendum est per u post th, 

teslibus Georgio, Merula, Christophoro Landino et 

Antonio Mancinello, tametsi vulgo Thyle per ypsiton 

scribatur. Graece enim ©ou),^ scribitur. 

Afras I noxias. Alexander Hegius preeceptor quondam 

meus in frequentissima nobilis Daventrianse ci- 

vitatis schola : 

" Est ut perpetuis hominum mens anxia curis, 

Nec valet illa sui non meminisse mali. 

Hano si tranquillare velis, fomenta relinque 

CuriE, nil fequo plus cupe, liber eris. 

Idem : 

Libertas summa est tua, Christe, facesscre jussa, 

Nemo estingenuus, nisi qui tibi servit lesu. 

Nemo est qui regaat, famulus nisi fidus lesu. 

LN PROSAM VI. 

Docet quam fallax et inanis sit gloria, quam pleri- 

que mortales tanto studio petunt, et nominis celebri- 

tate beatumevadere posse neminem. Gloriam deflnit 

Aurelius libro de Civitate Dei quinto, capite 12, his 

verbis : 

Gloria est judicium hominum bene de homi- 

nibus opinantium. Idem ejusdem libri cap. 19 : Vir 

„ tutes habenti, magna virtus est contemnere gloriam 

Ab auctore autem Rheloricorum ad Hserennium sic 

flnitur : Gloria est frequens de aliquo fama cum laude 

M. Tuliius autem in oratione pro M. Marcello hunc 

ei fluem dedit : Gloria est illustris ac pervagata, vel 

in suos cives, vel in patriam, vel in omue genus heminum 

fama meritorum. 

Turpis] Indecora, inhonesta. 

Non injuria] Jure. 

T)-agieus] Euripides, qui Andromacham sic excla- 

mantem inducit : 

'il Soia, Soâ uvploiTi S'ri (BpoTMV 

0'jSiy ytyrjjfn îozo^j wyx.ojfra; âsyay. 

Id est, interprete Antonio Codro Urceo : gloria, 

gloria, inflnilis jam mortalibus nullius pretii vitam 

D tumefeoisti magnam ! Sunt tamen qui baec paulo aliter 

legant et interpretentur sic : gloria, gloria, decem 

millibushominum, nihilaliud factanisi tumor magnus 

seu inflatio magna. Sed quoniam nobis prope Germanici 

Britannicique Oceani littora nunc vitam degen- 

tibus, Groecorura poetarum prreter admodum pancos, 

codices non suppetunt, studiosos remittimusad ipsum 

Euripidem et Graecae linguse professores. 

Quo] Qua magni nominis ablatione per falsas vulgi 

opiniones. 

Quid] Quasi dicat?»'/w7. 

Erubescant] Verecundentur, pudore et rubore af- 

ficiantur. Symmachus in Epistolis : Ut vera laus 

ornat, ita falsa castigat. 

Quem] Laudes. 

Quid] Quasi dicat nihil.

lOH APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII^. 1012 

Adjecerint] Addiderint. 

Non popularirumore] Nonpopuliinani prajdicatione, 

Qui stultus honores 

Saepe dat indignis, et famce servit ineptus. 

Scd conscientix veritate metitur] Sed definit et determinat 

bonum suum suEe conscientiffi veritate, qua 

contentus popuiares auras non quaerit. Seneca Lu- 

cillio suo : Intus teipsum considera,' non qualis sis, 

aliis credas. Persius : 

Tecum hatjita, et noris quam sit tibi curta supellex. 

Id est, tuapte supellectile le metire, ac tuis ipsius 

malisbonisve teipsum espende. Horatius : 

Metiri se quemque suo modulo ao pede verum est. 

Eo monemur, ne nos ex assentatorum laudibus aut 

vulgi opinione verum propriis ac veris dotibus animique 

virtutibus festimemus. Franciscus Pbilelphus g 

satyra quinta : 

Atque bono laetare tuo, vulgique fugaces 

Contemnens auras, ex te pendere memento. 

Ludovicus BiKus : 

Felix nimium qui se scrutatur in imo, 

Neo nisi vult proprio credere judicio. 

Nec sua ab instabili probitas ut peudeat aura 

Sustinet, et soU vult bonus esse Deo. 

Quod si hoc ipsum] Argumentum depromit a contra- 

riis, ei simile quod de potestate et impotentia supra 

protulit, velpotius ab oppositis secundum affirmat,ionem 

et negationem. Si, inquit, 'propagasse nomen 

suum videtur pukhrum et honestum, non propagasse 

id, turpe inhonestumque judicanduni est. Oppositis enim 

opposiia conveniunt. Scd multo plures sunt gentes, 

apud quas nomen cujuslibet ignotum est, quam apud 

quas notum. Proinde qui gloriosus creditur, magis in- 

glorius est judicandus. 

Uti] quemadmodum. 

Paulo 'ante] Prosa septiraa libri secundi. 

hisserui] disputavi. 

Inter hxc vero] Geminis de causis ostendit popularem 

gloriam ne commemoratione quidem dignam, 

cum nec vero judicio proveniat, sed nimis corrupto, 

ut indoctK et stultce, ac (ut ita loquar) multivolce 

multitudinis, quae s»pe laudat nocentes, viluperat 

innocentes, nec unquam constans permaneat, verum 

levissimo bucilluc quemomentotransferatur. Micbael 

A rentes aut progenitores, qui ob virtutes suas et prae- 

clara facinora prsedicantur : non is qui ex genere 

progenitus, eorum virtutes non ajmulatur. 

Videtur namque] Definit generis nobilitatem hoc 

modo : 

parentum. 

Nobilitas est qutedam laus veniens de meritis 

Aliena ctaritudo] Joannes Campanus : Alienis lau- 

dibus niti nihil aliud est quam suas proferre non posse. 

Seneca : Quid enim stultius est quam aliquem eo sibi 

placere, quod [non fecit. Idem : Non facit nobilem 

atrium plenum fumosis imaginibus. Nemo in nostram 

gloriam vixit, neque quo ante nos fuit, nostrum est. 

A7iimus facit nobilem cui ex quacunque conditione supra 

fortunam ticet surgere. 

Quod si quid est] Ostendit cui sit usui generis no- 

bilitas. Baptista Mantuanus : Est profecto [ut videre 

videor) magnumvirtutis adjumentum, claris ortumesse 

parentibus. Solent enim juvenes qui aliquid indolis ha- 

bent, ne degenerare videantur majorum suorum digni- 

tatem xmidari et ad paternarum laudum aspirare feli- 

citatem. Sic Philippi nomen Alexandrum, sic majoris 

Africani gloria minorem Scipionem, sic Caesaris Julii 

fama Oclavium'excitavit, sic denique Pyrrhus Achiltides 

erat animosus imagine patris. Faustus Andrelinus : 

Est aliquid olarus magnorum splendor avorum : 

lllud posteritas ffimula oalcar habet. 

Ceu tener instantem catulus cum viderit ursum, 

In patrias vires aemula corda movet. 

Scilioet ut nulliis tautis sit degener actis, 

Magnaninura pectus strenua faota movent. 

m METRUM VI. 

Carmen est dicolon, cujus alter versus dicitur al- 

cmanius, dactylicus, trimeter, hypercatalectus, con- 

stans tribus pedibus heroici versus et syllaba : ita 

tamen ut non sit ex meris spondeis. Alter vero est 

Pherecratius, ex spondeo seu anapaesto, dactylo et 

spondeo. Docet unum eumdemque esse omnium pa- 

trem, a quo communis universi generis bumani sit 

origo. Proinde neminem esse degenerem, nisi eum 

qui vitiis deformatus, ab illo pulcberrimo optimo 

maximoque parente deficiat. Divus Hieronymus : 

Sola apud Deum libertas est, non servire peccatis : 

summa apud Deum nobilitas, clarum esse virtutibus. 

Ab ortu simili] Ex consimili origine. 

Fernus ad Sabinum : 

TJnus enim rerum] Malachias propheta, capite n : 

He_i mihi ! quam vaua est spês hsc et gloria famaa : Nunquid non pater unus omnium nostrum ? i\unquid 

Pro fama morimur, docte Sabiue, fame. 

Stet sua per totum virtutis gloria mundum, 

Recte vive Deo, caetera fumus eruut. 

Jamvero quam sit inane] Disserit generis nobilitatem 

non conferre veram et propriam claritudinem, 

quam sola virtus afl'eTt, juxta illud Satyrographi : 

Nobilitas sola est atque uuica virtus. 

Sunt autem tria nobilitatis genera : nobilitas ex ge- 

nere, nobilitas ex virtute, et nobilitas ex utroque. 

Est praeterea nobilitas, seu potius famositas ex vitiis, 

nam nonnulli sceleribus et foedissimis facinoribus 

innotuerunt, Joannes Campanus : Prsecipua est nobilitas 

qUcB propria ornata virtute et sua, cum majorum 

sit splendore, dignitate, gloria, vetustate conjuncta. 

Claritudiyiem] Claritatem et nominis splendorem. 

Aliena] Non propria, cum clari sint illi, puta pa- 

non Deus unus creavit nos ? Lactantius libro [de Justi- 

tia, capite Ib : Deus enim qui homines generat et inspirat, 

omnes sequos, id est pares, esse voluit. Eamdem 

conditionem vivendi omnibus posuit, omnes ad sa- 

pientiam genuit, omnibus immortalitatem spopondit, 

nemo enim beneficiis ejus ccelestibus segregatur. Nam 

sicut omnibus unicum suum lumen sequuliter dividit, 

emittit omnibus fontes, victum subministrat, quietem 

somni dulcissimam tribuit, sic omnibus xquitatem vir- 

tutemque largitur. Nemo apud eum servus est, nemo 

dominus. Si enim cunctis idem pater est, xquo jure 

omnes liberi sumus. NemoDeo pauperest, nisi quiju- 

stitia indiget : nemo dives, nisi qui virtutibus plenus est 

nemo denique egregius, nisi qui bonus et innocens fuerit 

nemo clarissimus, nisi qui opera misericordix largiter 

; :


fscerit ; nemo perfectissinms, nisi qui omnes gradiis 

virtiilis impleverit. Pindarus, ut refert Eusebius libro 

Prajparationis Evangelicee xiii : TJnum, inquit, hominum 

genus est, et ab una matre cuncti, unum patrem 

crcatorcm summum atque optimum artificem habemus 

qui progressus singulis diversos secundum m.erita prsebet. 

Unus cuncta minisirat] Cave ne legas conlra metri 

rationem, unus qui cuncta ministrat. 

Clausii] Inclusit. 

Membris] Corporibus. 

Celsa sede] Ecoelo. 

Edit] Producit. 

Nobile germcn ] 

Nobiiis origo, pra^clarum genus. 

Strepitis] Jaclatis. Alloquitiir aulem iiomines ge- 

neris nobilitate gloriabundos. 

Primordia vestra] Tuam et caeterorum mortalium 

originem. 

Spectes \ Consideres, o Boeti. [adocti depravarunt 

bunc locum, iegentes spectetis, in metri contaminationem 

pro spectes, idque videtur ortum ex eo quod 

disit vestra. Timuerunt enim ut esset oratio congrua, 

non animadvertentes, spectes ad unum Boetium esse 

rcrcrendum, vcstra vero primordia ad Boelium et 

alios bomines. 

A'j) Nisi. 

Fovens ] Amplectens. 

Pejora] Mala, comparativum loco posilivi. 

Vitiis] Hic casus septimus est, verbo deserat sub- 

dendus, ut sit ordo : Deserat vitiis proprium ortum, 

boc est, per vitia ab origine propria degeneret. 

IN PROSAMVIL 

Voluptates ait, non solum felicitatem non afTerre, 

sed multarum etiam ajgritudinum morborumque cau- 

sas esse. 

Quarum] Voluptatum. 

Appetenlia^ Appetitas. 

Anxietatis] Sollicitudinis. JoannesPicusMirandula: 

Quid enim optabile in voluptalibus mundi, quse, dum 

quxruntur, fatigant; cum acquiruntur, infaluant; cum 

amiltuntur, excruciant ? Bigus : 

Horatius: 

Quid prassentis habent optabile gaudia vitse ? 

QiKie si quis pelago quferat terrave, fatisant 

Partaque cor heltetant, auiissaque duriter angi.mto 

Sperne voluptates, nocet empta dolore voluptas. 

Divus Hieronymus: Libido transacta semper sui relin- 

quit psenitudinem, id estpmnitentiam. Grsecorum prover- 

bium est, Voluptati soror est trisiities. 

Quantos morbos] Anneus Seneca severissimus vi- 

tiorum castigator, perorans in voluptatem gulonum, 

sic scripsit prope divinitus : I;ide, inquit, ;ja//o?' esf, 

et nervorum vino madentium (remor, et miserabilior ex 

cruditalibus quam ex fame macies. Inde incerti laben- 

tium pedes, et semper qualis in ipsa ebrietate lilubatio. 

Indo intra outem lutmor 'admissus, distentusque venter, 

dnm male assuescit plus capere quam poterat. Inde 

suffusio luridse bilis, et decolor vultus, tabesque in se 

putrescentium, el retorti digiti articulis obrigescentibus, 

nervorum sine sensu jacentium torpor, aut palpitatio 

corporum sine intermissione mbrantium. Quid capitis 

A vertigines dicam ? quid oculorum auriumque tormenta, 

et cerebri sestuanlis verminationes, et omnia per qux 

exoneremur internis ulceribus affccta? Innumerabilia 

prseterea febrium genera, aliarum impetu subeuntium, 

aliarum tenui peste repeniium, aliarum cum horrore et 

multa rnembrorum quassatione venientium. Quid alios 

referam innumerabiles morbos, supplicia luxurise ? 

Tristes vero esse] Voluptati moerorem succedere 

cum norunt omnes, tum maxime libidinosi : nam, 

teste Pliilosopho, omne animal a coiiu tristc est. Se- 

neca Lucilio : Volupiates prwcipue exstirpa, inter res 

vilissimas habe, quae latronum more in hoc nos ample- 

ctuntur, ut sirangulent. Aristotelis, teste Valerio 

Maximo, ntilissimum est prcBceptum, ut voluptates 

abeuntes consideremus, quas quidem sic ostendendo 

minuit : fessas enim poenitentiseque plenas 

animis nostris suljjicit, quominus cupide repetantur. 

Quse si beatos explicare possint] Si (inquit) volu- 

ptates corporis beatitudinem aflerrent, jam et pecudes 

beatffi forent, quibus ese nobiscum sunt communes, 

sed indignissimum est summum bonum pecudibus 

tribuere. Proinde corporis voluptates, quae, teste 

philosopholib. Moralium iii, pecuinae suntet ferales, 

nulla ratione quempiam beatuni possunt efiicere. 

Quin] Cur non ? 

Corporalem lacunam] Ventrem. Lacuna fit a lacu, 

et est aquas collectio. Servius : Lacunse sunt fossie in 

quibus collecta aqua stare consuevit. Maro : 

Unde cavge tepido sudant humore lacunse. 

C Per metaphoram sumitur pro ventre seu alvo quo 

cibi potusque congeruntur. Sunt exemplaria in qui- 

bus est legere lasoiviam, et est sensus sat apertus. 

Honestissima cûidem] Supra disit, uxor ac liberi, 

qui juounditatiis gratia petnntur, quibus verbis signi- 

iicavit conjugia gratia voluptatis expeti. Nunc dicit 

quod voluptas ea foret honestissima, nisi et ipsa nimium 

sollicitudinis et dolorum secum itraberet. 

jE natura] Gontra naturam. 

Nescio quem filios invenisse tortores] Baptista Man- 

tuanus. 

S;Bpius iu natis SBevum pater educat hostem, 

Cumque suo iguorans interfectore jocatur. 

Stepe sibi lacrymas, sperant dum gaudia matres, 

Atque sua3 pascunt ventura opprobria genti. 

rv Mordax] curarum et sollicitudinis plena. 

Quxcunque conditio] Etiam bona. 

Alias] Alio tempore, subaudi necesse /?«< rtdmonpre 

Te expertuni] Qui filios habes, et quanta sollioitu- 

dine sint educandi, vel esperientia nosti. 

Anxium] Tristem et sollicitum. Non enira nunc 

anxietati tua3 plus addendum est, sed putius detrahendum. 

Euripidis mei] Poetie docti et pbilosophise peri- 

tissimi. 

Qui carentem liberis infortunio dixit esse felicem] 

Nam qui liberis caret, tametsi videtur infortunatus, 

quod alieno censum servet, augeatque haeredi, tamen 

eo infortunio felix est, quod ex liberis (ut alii pleri- 

que) nibil capiat molestia?, neoullum nietuat oppro- 

brium. Sophocles in Antigone, Erasmo interprete ,

1015 

APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. ioi6 

Inutiles quicunque liberos serit, 

Quid aliud huno, quam sibi creare dixeris 

Ipsi dolores, atque risum malevolis ? 

Congressis olim Solone et Thalete Milesio, de re uxoria 

deque liberis ortus est sermo ; cum utrumque 

nltra modum probaret Solon, mirareturque Thaletem 

eum esse qui nunquam procreationi operam de- 

disset, rem ille commentus est haud memoratu indignam. 

Hominem subornavit qui se Athenis illis ipsis 

conversa est.Thales vanre illius conflictationis conscius, 

aliquandiu passus est hospitem insana illa mu- 

liebrique lamentatione debacchari. Postremo atflictum 

humo leviter attollens : ,9isinquit, bono animo, 

Solon, vivit filius tuus. At volui te non ignorare ad 

qiwd insanise liberorum amor parentes adigat, et quam 

non incpte faciant qui hsec animorum vincula, cum ho- 

neste possint, effugiant. 


Carmen est Anacreontium, dimetrum, catalecticum, 

constans anapaisto, duobus iambis et syllaba. 

iNonnunquam tamen habet spondeum pro iambo, ut 

est videre in primo versu, qui tamen transposilis 

dictionibus sic recte legi potest 

Habet omnis hoo voluptas. 

Nonnulli hoc metrum vocant anapaesticum, eo 

quod primus pes sit anapsstus; mihi tamea potius 

iambicum dicendum videtur, posseque etiam vel iambum 

vel spondeum in prima regiuncula recipere, ut 

apud Prudentium : 

Ades, pater supreme. 

Significat voluptatis comites esse dolores, fastidium 

et anxietatem. 

Stimulis] aculeis. 

Agit] AtUcit, pungit. 

Fruentes] Eos qui voluptate fruuntur. 

Par] Similis. 

Ubi] Postquam. 

Fugit] Ocissime abit 

Tenaci] Diuturnum dolorem inferenti. 

: 

: 

A Ferit] Percutit, la;dit. 

; 

Icta] Tacta. Solon : Voluptatem fuge: ipsa nam- 

que postremo dolorem parit. Plato juventutem ad 

beatam vitam hac ratione saepissime incendebat 

Contrariam virtutis ac voluptatis naturam animadver- 

tite. Iiu]us enim momentaneam dulcedinem subita poe- 

nitentia sequitur, dolorque perpetuus. Illius autem bre- 

ves labores xterna voluptas. Claudianus ad Stiliconem 

: 

Neo te jucunda fronte fefellit 

diebus Miletum applicuisse diceret. Inde de civitatis 

statu appellatus, omnia ibiflorere diceret, unum dun- 

Luxuries prfeduloe malum, quaj dedita semper 

tasat sub id tempus quo inde solvisset lugubrem 

Corporis arbitriis hebetat caligiue seusus 

casum aecidisse, quod 

Membraque Circes 

clarissimi 

effeminat 

viri filius 

a.rius 

unicus, 

herbis. 

Blandaquidem vultu, sed qua non tetrior 

cujus pater uUa 

peregrinari dioeretur, adolescens prseclara; 

indolis, fato consumptus esset, cujus funustota 

civitas magno esset luctu prosecuta. Tum demum de B BaptistaMant 

patris nomine rogatus, excidisse id sibi diceret 

quod si subjiceretur, posse se faoile reminisci. Postridie 

igitur cum frequenti foro ambo de more inambularent, 

oblulit se ille es composito. Hic ad primam 

funerismentionem, cum Solonis animum perculisset, 

moxque fabula; progressu hospes ille eo pervenisset, 

ut tantum patris nomen reticeret, csetera haud dubie 

filii interitum Soloni nuntiarent : cum jam amenti 

similis ipse suum nomen subjecisset, atque ipsum 

esse nauta affirmasset, doloris magnitudine victus, 

persona; simul sua; atque loci oblitus, sese humiaffligit, 

capillumque et barbam ululatu alternis manibus 

convellit, mugitu ejulatuqiie totum complet forum. 

Omnis multitudofoeditate rei confestim in eum unum 

" 

Interuis, fuoata genas, et amicta dolosis 

Illecebris torvos aura oircum ligat hydros. 

Ifla voluptatum multos innexuit hamis. 

uanus 

Non insidiosa voluptas 

Deoipiat quemquam, blanda sub imagine semper 

lugreditur, nardi suceoo, uoguenta, sapores 

Mellifluos prffifert, vultnque a|.plaudit amioo. 

Sed aihil est sine fraude, latent sub melle venena. 

Qua; postquam imprudeus biberis, fugit illa repente 

LjEta dolis, manet inttxum sub peotore vulnus. 

Joannes Franciscus Picus in voto pro salute conjugis 

: 

miserum mortale genus, cui tristia rebus 

Sucoedunt lajtis, et amaro perlita feUe, 

Pooula de oalicis meUiti margine manaut. 

Quidquid enim praesens dulci obleotavit amore, 

Amissum querimur. et amaro verba dolore 

Saucia mens fuudit, reuovatque iu pectore vulnus. 

Nos quoque quondam Elegiarum moralium lib. m 

sic lusimus 

; 

: 

Sane quam brevis est, quam mista dolore libido : 

Aufugit haec raptim, sed dolor usque manet. 

Et post pauca 

Quid tibi blanditur tantum ? quid dulce videtur, 

Cui modicum mellis, saevus amaror inest 1 

Sucoedit saties, succedunt tEedia, mosror, 

Anxietas, culpam maxima pcena manet. 

Continuo fugiunt, quse sensus tempore parvo 

Molliter afliciuut, nec remanere queunt, 

Conscia meus miseris se moribus ipsa remordet, 

Sanarique nequit, ni ferat auctor opem. 

Item: 

Laetitiam carpit soUicitudo oomes. 

IN PROSAM VIIL 

Haec prosa prius summatim repetit ea quae supra 

disputavit, aiens voluptates, gloriam, regna, dignitates 

et divitias, nec ad beatitudinem quasi quasdam 

vias ferre, nec beatos efficere. Deinde docet corporis 

bona cum primis esse fragilia, nec magno prudenli- 

bus hominibus sestimanda. 

Hse vise] 

opinatur. 

Qaas vulgus stulte ad felicitatem vias 

Quxdam devia] Loca avia et a recta via nimis di- 

versa. 

Quid cnitn] Particula est interrogatoria, id est cur 

non? et est comicum, teste Acrone. Faccus lib. 

Sermonum i 

; 

Militia est potior, quid enim ? concurritur horae 

Momeuto. 

Sensus est : quare non monstravero brevissime. 

quantis malis hee vite sint implicitte. Potest et sim- 

pliciter accipi, ut sit prEeparatiunoulaquaedam futurse 

interrogationi, quod et ipsum frequens est apud co- 

micos et in sermone quotidiano. 

:

Poscendi] Arabiendi et petendi magistratus. 

Degas] Degere velis. 

Corporis servitium] Seneca Lucilio : Major sum et 

ad majora geiiitus quam ut mancipium sim corporis 

mei : quod equidcm non aliter aspicio quam pondus 

ac poenam vinculumque libertati mese circumdatum. 

Jam ve7'o] Concinne transit ad corporis bona, qua>, 

ad superiora (quemadmodnm supra dictum est) facile 

referri possunt. 

Prse se ferunt] Ostentant eisque quasi feliciores 

aliis praeferri cupiunt. 

Num] Nunquid. 

Elephantes] Animalium terrestrium, Piinio teste, 

maximum est elephas, proximumque liumanis sen- 

sibus. ElepLiautes domiti militant et lurres armatorumin 

hostes feruut, magnaque ex partc Orieutis 

bella conficiunt. Prosternunt acies, proteruutarmatos. 

Nascuntur in Africa ultra Syrlicas solitudines, et in 

Mauritania, item in jEthiopia et ainid Troglodytas, 

sed maximi in India, quos Afri pavent, nec contueri 

audent. iNam et major ludicis magnitudo est. Lege 

Phnium libro Naturalis Historise vm. 

Tauros\ Taurus bos ad procreandum reservatus. 

Accipilur et pro quocunque robusto bove. Maro : 

Ergo age terrae 

Picgne solum primis extemplo a meusibus auni, 

Fortes invertaut tauri. 

Tigres] Tigrin Hyrcani et Indi ferunt animal velo- 

citatis tremendaa et maxime cognitEe, dum capitur. 

Totus ejus fetus, qui semper numerosus est, ab 

insidiante rapitur equo quam maxime pernici atque 

in recentem subinde transfertur. At ubi vacuum 

cubile reperit feta (maribus enim cura non est sobolis) 

fertur praeceps, odore vestigans. Raptor, appro- 

pinquante fremitu, abjicit unum ex catulis. Tollitilla 

morsu.et poudere etiain ocior acla remeat, iterumque 

consequitur, et subinde, donec in navera regresso 

irrita feritas saevitin littore. Haec ex Plinio. Plura 

ex aliis de eadem tradentur infra. 

Respicite] Considerate. 

Spatiam] Amplitudinem. 

Firmitadincm] Firmitatem. 

Celeritatem] Velocitatem. 

MURMELLII COMMENTARIA. 

Ingenii dotes corporis adde bonis. 

Forma bonum fragile est, quantumque accedit aJ 

aunos, 

Fit minor, et spatio carpitur ilta suo, 

Nec semper violae, uec semper iilia tlorent. 

Et riget amissa spina relicta rosa, 

Et lilji jam venient cani formose capilli, 

Jain veuieut rugae, qu

1019 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 

Huius meminit Horatius in Epistolis et in Sermoni- A malis laudari cupiat, hunc improbum esse necesse est 

bus dixit : 

quippe unum quodque suo simili gaudet. Bo7iam autem 

Ne corporis optima lynceis 

Contomplere oculis. 

valetudinem aurium quxret, si didicerit, non parvos 

animi morbos ab auditu oriri. Qui viribus corporis cer- 

Lyncei mentio fit apud erudilos frequens, et imprimis 

apud Ciceronem et Apuleium et Senecam. Me- 

minit et hujus Plato in epistola quadam. Aristoteles 

in primo de Generatione et Corruptione libro : Nam 

qux debilem visum habenli mista essent, acute videnti 

{ut lynceum habenti oculum) non essent mista. Aristo- 

phanes in Pluto : 

Faxo videas vel lynceo ipso acutius. 

Lucianusin Hermotimo : Tu vero nobis ipso etiam 

lynceo perspicaciores, qui {sicuti videtw) per pectus 

ipsum, qux sunt intus cernis. Sunt qui tradant Lyn- 

vicem elevat, atrocissimas ante oculos belluas ponat. 

Ita enim intelliget turpissimwn esse ferarum viribus 

hominum gloriari. Formositatem corporis jactare, men- 

tis compos nemo poterit, quse brevi adeo exstinguilur 

tempore, ut antequam florescant, defloruisse videatur : 

prmsertim cum etiam Inanimata artis operapicta, ficta, 

texta non parva videat exstare pulchriludine. Quorum 

omnium nihil unquam apud Deum inter bona enumeratum 

est : quid dico apud Deum, cum neque periti 

homines, qui recte philosophanlur, bona caducas has 

'"':*' ceum Jprimum reperisse fodinas metallorum ""* arbitrentur, aut appellentl Hactenus Euse 

airis, b 

bius. 

argenti, auri, et hinc vulgo natam fabulam, quod ea 

Alcibiades] Alcibiades Atheniensis non solum dux 

quoque videret, quae sub terra forent. Apollonius in 

Argonauticis scribit hunc Lynceum usque adeo fuisse 

perspicacem, ut etiam terram ipsam oculorum acie 

penetraret, queeque apud inferos lierent, pervideret. 

Versus ejus Erasmus vir doclissimus, idemque di- 

sertissimus sic interpretatus est 

At miro visus poUebat acumine Lynceus, 

Si modo vera est fama, virum qua; prfedicat illum, 

Perfacile inspexisse sub altis condita terris 

Eusebius libro de Evangelica Praj paratione octavo, 

capite quinto : Ad hxc longe absis a veritale, si ma- 

: 

inclytus, sed in dicendo etiam eloquentissimus fuit, 

ut Demosthenes et Theophrastus tradiderunt. Ut Pro- 

bus ait, fuit omnium aetatis suae multo formosissimus 

ad omnes res aptus, consiliis plenus, terra marique 

summus imperator, cujus tanta erat oris atque ora- 

tionis commendatio, ut nemo ei dicendo posset re- 

sistere, dives, cum tempus posceret, laboriosus, 

paliens, liberalis, splendidus non minus in vita quam 

in victu, affabilis, blandus, temporibus callidissime 

serviens. Idem simul atque se remittebat, ila lusu- 

lorum aliquem felicem arbitraris, etiamsi Crmso ditior, riosus, dissolutus, libidinosus, iuteraperans reperie- 

acutiorvisu quam Lynceus, majoribus corporis viribus batur, ut omnes admirarentur inuno homine tantam 

quam Crotoniata ille Milo, Ganymede formosior sit, C esse dissimilitudinem, atque tam diversam naturam. 

omnibusque aliis corporis exleriorihus bonis abundet. Multa de eo refert Thucydides. Vitam ejasdem habes 

Qui enim mentem suam plurimorum dominatui ac apud Plutarchum, et quem modo citavi Probum 

pessimorumsubjecit, cupidinis, doloris, timoris, stulti- yEmilium. Apud Marsilium Ficinum in Commeutario 

tix, inscitix, felix atque beatus esse nullo modo pote- 

rit, etiamsi vulgo beatus appelletur. ISam si animi 

oculos parumper volueris elevare, atque (ut possibile 

homi7ii est) de vero bono considerare, omnia quse nunc 

admirari videris, magno risu prosequeris. Semper enim 

cum meliora lateant, in locum eorum mala irrumpentia 

laudantur. Ciim vero inmedium adsunt bona, tunc quse 

contraria sunl, hac luce dilucidius turpidinem suam 

ostendunt. Si ergo divinum illud bonum mente conce- 

peris, nihil eorum qux dixisti facile apud vitiosos in- 

veniri, interbona^collocabis. Pretiosissima nempeillorum 

Socratem inter alia diotima his alloquitur : Si oculos 

tibi lynceos natura dedisset, mi Socrates, ut aspeclu 

quxlibet occurrentia penetrares, formosissimum illud 

extrinsecus Alcibiadis tui corpus tibi turpissimu,m vi- 

deretur. 

Triduanx febris] Febris triuni dierum. Sciendum, 

teste Servio, febrem, licet a fervore dicta sit, esse 

etiam frigidam. Per diminutionem dicitur febri- 

cula. 

Dlssolvi] Corrumpi. Divus Ambrosius libro Hexaemeron 

tertio : Hodie videas adolescentem validum. 

argenti atque auri metalla sunt, quxapessima terrarum „ pubescentis setatis virtute florentem, grata specie, suavi 

parte soleît prodire. Permultum namque profecto in- 

terest intermetallorumsterilitatemetfecu7iditatem terrx 

non metallosse. Longe quippe abest argenti atque auri 

natura a bonitate frugu/n, sine quibus vivere nequimus : 

quod maxime in annonse patet caritate. Omnes e7iim 

thesauros pro 77iodici temporis alimento recte propter 

necessitatem judica/ites tibe/iter omnes projicere solent. 

Quando autem necessaria nobis cumulate affluunt, na- 

turx ho7iis abunda7itcs, co7itenti esse nonpossumus, sed 

arge7ito atque auro i/ihiantcs, et quasi oculis capti, 

terre/io pondere huc atque illuc propter avaritiam fe- 

rimur, co/itinuoque pecu7iix gratia bellovexamur. Vestes 

etiam mag/iificas cupimus, qux /uhil aliud sunt quam 

textorix artis laudes "et flos ovium, ut 7ionnidli poetx 

dixerunt. Qui vero glorix adeo cupidus est, ut vel a 

colore. Crastina die tibi facie et 07-e 7nutatus occurrit, 

et qui pridie tibi lautissimus decore formx visus est 

gratia, alio die miserandus apparet, xgritudinis 'alicu- 

jus infirmitate resolutus. Divus Bernardus in libello 

de morum Institutione : Qualis est ista pulchritudo, 

quam levis febricula, et rugosa se7iectus ita totam dis- 

solvit, ut nec fuisse putetur? 

IN METRLM VIII. 

Carmen dicolon est, constans altero versu Ascle- 

piadeo, choriambico, altero dimetro iambico. Mor- 

tales ait cajteras res quonam loco qusesituri sint, 

probe callere : beatitudinem vero, ubi nancisci 

possint, prorsus ignorare. 

Qux ignora/itia] Quanta. Sunt exemplaria, in 

:

10-21 MURMELLII COMMENTARIA. 1022 

quibus legitur quaati, quantum vel niiseros, veldevio A tatis ostendit. Jam causas reddit cur in his quse 

traraite. 

Capreas] Silvestres capras. Caprea dicitur silve- 

stris capra. Martialis : 

Pendentem summa caprena de rupe videbis. 

Casuram speres, decipil illa canes. 

Tyrrhena vada] Mare Tuscum. Tyrrheni dicti sunt 

Hetrusci a Tyrrheno rege, cum quo ex Lydia quondam 

in Italiam transmigrarunt. 

Recessus] Spatia. 

Niveis] Candinis. 

Feracior\ Fertiiior. 

Tenero pjsce] Molli piscium genere. 

Asperis echinis] Convenienti usus est epitheto, 

echinus enim est pisciculus es cancrorum genere, 

spinas habens, quiljus pro pedibus utitur, de quo B 

Martialis : 

Iste licet digitos tesludine pungat aciita, 

Cortice deposito mollis echinus erit. 

Juvenalis : 

Et semel aspecti littus dicebate echini. 

Horatius in Sermonibus : 

Sed non omne raare est generosse tertile test^, 

Murice Baiano melior Ijucrina peloris, 

Oslrea Circeis, Miseno oriuntur Echini. 

Pectiuibus patulis jaclat se molle Tareutum. 

Vetus adagium est, Echino asperior : quod dicitur 

in liominem intractabilem et insuavibus moribus. 

Sciendum autem est esse et terrestrem echinum, 

spinis undique obsitum. 

Quonam\ Quo loco, ubi. 

iVesciVe] Subaudi se. 

Sustinent] Patiuntur. 

Stelliferum pofewj Anastrophe est. Ludovicus 

Bigus : 

Contentus nemo vivit, meliora sed optat. 

Hoc magis assequitur, quo meliora magis. 

Ad summum natura bonum cum nostra feratur, 

Hoc explere sitim raeuB nequit in pelago. 

Ad superas opus est, ut libera transvolet arces, 

Gutture se pleno si satiare cupit. 

Natus ad setheretE solatia spiritus aulae, 

Terrena nunquara sede quietus erit. 

Paraverint] Comparaverint. 

Tum] Tunc, deinde. Vera bona, ut ita beatitudinem 

consequantur, a qua falsa bona mentes avocant et 

abducunt. Nam, teste Lactantio, sicut ad verum bonum 

per fallacia mala, sicad verum malum per bona 

fallacia pervenitur. 

IN PROSAM IX. 

Hactenus Boetio Philosophia falsae formam felici- 

mortales appetunt summum bonum non possit in- 

veniri, aitque indemaximum hominibus errorem ac- 

cidere, quod pravitate sua id, puta summum, dis- 

traxerint, quod suapte natura simplex et individuum, 

nullam patitur sectionem. Nam vera beatitudo ea 

quaj separat stultum vulgus, omnia simul complecti- 

tur, sufficientiam, potenliam, reverentiam, celebri- 

unum quidlibet absque 

tatjm et laetitiam : quorum 

reliquis nemo unquam potest obtinere. 

Hactenus] Hucusque. 

Mendacis] Falsse. 

Perspicaciter] Acute. 

Deinceps] Deinde, gradatim. 

Veluti rimuta] Pulchra translatio. 

Malim] Malo, ut velim pro volo. 

Atqui] Unde sit ortus error evidenter ostendit, et 

gradatim certis colligit argumentis unam eamdemque 

esse naturam sufficientiae, potentiee, reverentiae, ce- 

lebritatis atque Isetitiee. 

Egere claritudine] Subaudi videatur. 

Abjectius] Contemptius. 

Dispertit] In partes dividit. 

Rei] Verae felicitatis. 

Qua minime affectat] Atqui supra dictum est, omnes 

summum bonum veramque felicitatem appetere : 

quomodo igitur nunc dicit, aliquem rem ipsam minime 

affectare? Ut hic scrupulus exanimatur, nequem 

male forsitan habeat , animadvertendum est 

C duplicem esse hominis appetitum, alterum quidem 

naturalem, confusum et inordinat\im, eoque omnes 

mortales (quod supra dictum est) in summum bonum 

ferri, veramque beatitudinem appetere : alterum 

vero rationalem, discretum et ordinatum, eoque 

paucos insummum bonum divina gratia dirigi, puta 

eos duntaxat, qui norunt, ubi id et quomodo quaerendum 

sit, rectaque via, iide, spe et caritate freti 

tendunt, ut illud tandem consequantur. Expone igi- 

tur quam minime affectat, id est appetit, et quaerit 

appetitu proximo, directo et ordinato, eoque modo 

Stulte igitur mortales rerum terrenarum cupiditate 

et via qua summum illud bonum est investigandnm. 

demersi, in tellure quaritant, quod supra cfflum 

Qui divitias] Dilucide docet quemadmodum morta- 

slelliferum est collocatum. 

les, a recta via insipienter aberrantes, conentur ejus 

Ambiant] Ambieiido appetant.Âmbire, testeNonio, 

rei quae partes non habet, partem unam quamlibet 

significat interdum ambitionibus aqpetere. Divus 

^ ^^^teris^neglectisTdiplsci; 

Hieronymus : Divitise non semturx post hominis mor- 

Solum posse] Solam potentiam. 

tem amantur. Uonor fascium, qui per successorem 

Protligat] Dissipat, prodigit, profundit. 

exolescat, ambitur. 

Mordeatur] Contristetur. 

Cum] Postquam. 

Falsa] Fallacia hujus saeculi bona. 

Summam perfectionem] Absolutam integramque 

Gravi mole] Summa difficultate et maximis labo- rationem. 

ribus. 

In adversum] In contrariam mentis partem. 

Hxc] Vera felicitas. 

Vel] Etiam. 

Perspicua] Patens. Perspicuum dicitur quod visui 

pervium est. 

Ea vera est] Defmitio est beatitudinis, verbis quidem 

diiferens ab ea qu;R data est supra, re vero 

consentiens. 

Uti] Quemadmodum.


In Timxo] In nobilissimo illo dialogo. Timaeus A ita-universum Iioc pro viribus tale facere statuit. Illius 

Locrensis philosophus PythagorEeus, noliilitate et quidom animalis seterna natura est, quod genito operi 

opibus prsestantissimus, summis magistratibus etho- congruere omnino non potest. Idcirco imaginem sevi 

noribus functus est, et ad sumraa totiiis philosophiee 

fastigia feliciter ascendit. Hujus nomine Plato pulcherrimum 

librum suum inscripsit, in quo Socrates 

Tuaergo interest, o Timsee, 

Timaeum sic alloqnintur : 

invocatis secundum legem diis, disputationem jam exor- 

diri. Cui TimaEus hunc in modum respondet ; Probe 

considis Socrates. Nam cum omnes qui mentis quoquo 

mjdo compotes sunt, in operis cujuslibet vel magni, 

vel parvi principio invocare Deum soleanl, quanto nos 

xquius est deuniverso, sive genitum sit,sive ingenitum 

dispuiaturos (nisi forte desipimus) inuocare divinam 

opem? Divus Augustiuus libro Academieorum secundo 

: Imprimis divinum auxilium omni devotione 

atque pietate implorandum est. Plato in epistola ad 

Dionis propinquos et araicos : Omnibus enimin rebus 

ct dicendis et cogitandis, principium semper a diis est 

faciendum. 

Rite\ Recte, bene. 

Modulata est] Cecinit. 

IN METRUM IX, 

Merito nunc et heroico carmine utitur, cum Deum 

invocet oninium rerum creatorem, couservatorem, 

patrem optimum, maxiinum, pulclierrimuni, poten- 

tissimum, ac (ut semel dicam) inenarrabilem, et ab 

exolamatione sumit initium, quse summam admira- 

mobiltm effmgere decrevit, ac dum caluin cxornaret, 

fecit seternitatis in unitate manentis seternam quamdam 

in numero fiuentem imaginem, quam nos tempus voca- 

mus. Dies porro etnoctes et menses ct annos, qui anto 

cvlum non erant, iunc, nascentes mundo, nasci jussit 

qusB omnia temporis partes sunt. Hsec Tiniceus. Jam 

quid sit lempus videamus. Auctore Speusippo, tempus 

a Platone hunc in modum definitum est. Tempus 

est solis notus, progressionis mensura. Teste Plutar- 

cho in lib. de Placitis philosophorum, Pythagoras 

dixil tempus sphaaram exlremi ambientis esse ; 

Plato 

a;vi effigiem mobilem, vel mundana; motionis inter- 

capedinem ; Eratosthenes, solis ;iterPlato, essentiam 

teraporis, Cffili motum ; Stoicorum plerique, motioneni 

ipsam. Macrobius lib. Saturnalium r: Tempus 

est, inquit, certa dimensio, quse ex cceli conversione 

coUigitur. Aristoteles lib. Physicae auscultationis iv : 

Tempus est numerus motus sccundum prius etposterius, 

Qu£E quiJem deiiuitio liunc in modum solet exponi 

Tempus e^^t numeras numeratus ipsius motus localis, 

non cujiiscunque, sed primi mobilis secundum partem 

priorem successionis et posteriorem. Rodolphus autem 

Agricola Phrisius, acutissimo vir ingenio et .erudi- 

tione singulari, volumine Dialectieorum primo : 

Tempus, inquit, definiri solet esse numerus motus sccundum 

prius et posterius. Nos apertius dicemus esse 

tionis vim habet : qua quidem tum solemusuti, cum C cceli solisque vertigine deductum spatium, quo rerum 

siguiticare volemus tantas esse laudes ac merila cu- 

juspiam, ut ea pro diguitate nullis verbis consequi 

valeamus. Carmen autem hoc multo pulchcrrimum 

erudilissimumque ex Platonis fere Timu'o inirabili 

ingenio depromptum est. 

0] Interjectio est admirantis immensam, intinilam 

et incomprehensibilem Dei majestatem. 

Perpetua ratione Jiterna dispositione, sempilcrna 

providentia. 

Sator] Creator. 

Tempus ab sevo ire 'jubes] Id est, post ajvum tempus 

quasi ejus imaginem fluere imperas. Tria enim 

cum sint, aelernitas, a;vum et lempas, primura eorum 

solius Dei est, qui nec principium habet, nec 

tinem, sed ipse principium et linis est omniura. Secundum 

angelis tributum est, qui principium hubent 

etfme carent, quod et rebus omnibus permaneutibus 

tribui quoque debere nonnuliis placuit. Tertiura, 

puta tenipus, postrerao loco statutum est, eorum qu£e 

et generationi et corruptioni suut obnoxia, tametsi 

ad alia quoquetransferatur. Juanues Frauciscus Picus 

hymuo primo : 

Louginquo primuui teuipus luuc fluxit ab aevo, 

Ex moLu flnitans niuiquam cosjautis Olyrapi. 

Cum igitur (inquit) hoc a se 

Tima2us apud Platouem : 

factum sempiternum deorum simulacrum moveri et 

vivero pater ille qui genuil, animadverteret, delcctatus 

est opere, et liac ductus Isetitia, opus suum multo etiam 

magis primo illi exemplari simile reddere cogitavit. 

Itaque quemadmodum illud sempiternum animut est, 

I 

omnium agitationem vicissitudincmqui metimur. Haec 

Agricola. Divus Aurelius Augustinus, omnium mor- 

taliuni longe doctissimns, lib. Confes.donum ii se 

ignurare quid sit tenipus conlit-lur, tametsi videat id 

quamdam esse distentionem. la eodem libro inter 

alui temporis Platouicam Aristotelicamque detinitioufm 

improbaus : Nemo ergo, inquit, milii dicat cklcslium 

corporum mutus esse tempora, quiaet cujusdam 

voto cum sol stetisset, ut victor Josue prxlium perage- 

ret, sol slabat, sed tempus ibat. 

Stabilis] Marsilius Ficinus lib. Theologiaj iii : Deus 

per se movet, agitque omnia, ipse quidem stabilis 

per seipsum. Baptisla Mantuanus in ui Calamitatum 

libro : 

Sed soliiui videat patrem, et reverenter adoret. 

Qui sedet et stabihs solo movet omnia nutu. 

Divus Augustiuuslib. Coufessiunum i : Tu autem, Do- 

mine, qui et semper viuis, et niliil mvritur in te, quoniam 

primordia sxculorum, et ante omne quod vel ante 

dici potesl, Tu cs, ct Deus es Dominuscjue omnium 

quse creasti, ct apud te rerum omniain mutabilium im- 

mutabiles manent origines et omnium irrationabilium 

et tempcralium sempiternseviviint rationes. Psalmogra- 

phus : Mutdbis ea, et mutabuniur : tu autem idem 

ipse es. Divus Jacobus apostolus : Apud quem non 

est transmutatio,nec vicissitudinis obumbratio. Et ipse 

apud Malachiam prophetam : Ego Dumiims, inquit, 

et non mutor. 

Externsi causse] Id est, causa^ extra diviuam meu- 

:

102S MURMELLII COMMEISTARIA. 1026 

tem sitse, cum nullse forent, nec Deus ab uUo alio A vim extrarelinqueret. Idque ea ratione fecit ; primum 

moveri possit. Aristoteles quatuor posuit causas, quidem, ut totum hoa anima,l quam maxime perfectum 

ex perfeotis partibus esset: deinde ut esset unum, cum 

quibus omnia fiunt : primam, quse movendi prinoipium 

est ; secundam, ex qua fitaliquid, quam materiam 

vocat; tertiam, rationem ac speciem, qua unumquodque 

formatur ; quartam, finem, propter quem 

unumquodque efficitur. His quintam Plato adjicit, 

exemplar, quam iiSiv.v vocat, boc est enim id ad 

quod respiciens oplfex, ;id quod destinat, efficit. 

Deus autem intra se rerum omnium exemplaria ha- 

bet. Hic autem mundum ex nibilo creavit, nullis 

externis causis excitatus, sed ad internum exemplar, 

et propter summam bonitatem. Et boc est quod 

subdit. 

Verum] Sed. 

Forma] Idea, exemplar. 

Summi boni insita] Interna, intus sita. 

Livore carens] Expers invidicB. Pbilo Judaûs ex 

sententia Mosae de mundi creatione scribens, ait opi- 

ficem rerum omnium Deum bonum esse, nec uUi 

eorum qufe sunt invidere, propterea mundum condidisse. 

Tima;as vero Platonicus : Bicamus, iaqmt, 

quam ob causam ille rerum auctor generaiionem et hoc 

universum constituit. BoJius erat. Bonus autem nulla 

unqiLam aliqua de re invidia tangitur. Ergo cum livor 

ab eo alienissitnus esset, omnia sibi (quantum fieri poterant) 

simillima fieri voluit. Et post pauca : Tolum- 

que ita mundum constituit, iit pulcherrimum natura trema vincienda interjectum medium suffecisset, Sed 

opus, optimumque forct. 

cum soliditatem mundus requireret, solida vero non 

Ducis] Producis. 

C uno, sed duobus semper mediis copulentur, inter ignem 

Ab exemplo superno] Ex ffiterna idea. Sunt autem et terram Deus aerem aquamque locavit, eaque ita inter 

idete principales quaedam forma;, et aeternse, qua3 

divina intelligentia continentur, ut Augustinus aitin 

libro octoginta trium Quaeslionum : quce cum ipsas 

nec oriantur, neque intereant, secundum eas tamen 

formari dicitur omne quod oriri et interire potest, et 

omne quod oritur et interit. Sunt autem bse in mente 

divina et exemplaria dici possunt, auctore Tboma, 

qua (ut inquit) rerum factionis principia sunt : ra- 

tiones vero babentur, qua diountur principia cognoscendi. 

Quandoquidem ipse Deus essentiam suam 

omni quo cognosci potest modo, perfecte cognoscit, 

etnon solum qua in se est, sed qna participari similitudine 

quadam a rebus creatis potest ; QuKcunque 

vero creata sunt, propriam babent speciem, qua si- 

militudinem divinae essentiae participant. 

Pulchrum pulcherrimus ipse] Timasus Platonicus : 

Ciim vero et mundus omnium genitorum pulcherrimus 

sit, et ejus auctor causarum omnium optimus, dubium 

non est quin sempiternum sit secutus exemplum. Sic 

igitur generatus, ad id effectus, quod ratione et sa- 

pientia sola comprehendi potest, et immutabile per- 

manet. 

Perfectasquc jubens] Ordo est : Et jubes perfectum 

mundum absolvere, id est absolutas babere partes 

perfectas. Idem Timaaus : Quatuor igitur earum rerum 

quamlibet integram mundus accepit. Ex omni 

quippe igni, aere, aqua, terra, ipsius faber ita ipsum 

composuit, ut nullam cujusquam istorum partem aut 

nihil extra relictum fuerit, ex quo allerum gencrelur ; 

postremo, ne quis ipsum morbus, aut senectus attin- 

geret. 

Tu numeris elementa ligas] Timseus idem : Quoniam 

vcro corporeus, speotabilisque et tractabilis mundus 

erat futurus, ac sine igni videri nihil potest, nihilque 

sine solido tangi, et solidum absque terra nihil, ideo in 

operis hujus exordio Deus ignem ',primo terramque 

creavit, Sed duo sola absque tertio quodam commodn 

cohserere non possunt, mediumque aliquod vinculum 

utrorumque desiderant. Vinculum vero id est aptissimum 

atque pulcherrimum ex se et iis quse aslringit, 

quam maxime unum efficit. Hoc maxime proportio ra- 

tioque allernx comparationis assequitur. Quando enim 

in tribus nume7-is aut molitms, aut viribus medium ita 

se habet ad postremum, ut primum ad medium, vicissimque 

ut postremun cum medio, ita medium cum 

primo congruit, tunc qnod medium est, et primum fit 

et postremum, postremum quoque et primum media 

fiunt. Ita necessitas cogit, ut omnia qux sic devincla 

fuerint, eadem inter se sint. Eadem vero cum facla 

sint, efficitur, ut omnia sint unum. Quod si universi 

corpus latitudinem habere debuisset, nullam vero pro- 

funditatem, unum sane tum ad seipsum, tum ad ex- 

se invicem [quoad fieri poterat) comparavit, ut quemadmodum 

ignis ad aerem, ita aer ad aquam : ut aer 

ad aquam, sic aqua ad terram congrue conferatur. Qua 

ex conjunctione ita constitutus est mundus, ut aspici 

tangique possit. Propterea ex hujusmodi rebus numero 

quatuor mundi corpus conflatum est, ea connexum 

comparatione, c[ua dixi. Ex quo seipsum amicitia con- 

cordi complectitur , atque ita apte cohssret, ut nequeat 

dissol\i uUo modo, nisi ab eodem a quo est colligatum. 

Severinus noster, lib. de Musica i, cap. 2: Jam vero 

c/iiatuor elementorum diversitates contrariasque poten- 

tias, nisi qusedam harmonia conjungeret, qui fieri pos- 

set ut in unum corpus ac machinam convenirent ? Sed 

hsc omnis diversitas ila et temporum varietatem parit 

et fructuum, ut tamen unum anni corpus efficiat. Undc 

si quid horum cjuse tantam varietatem rebus ministrant, 

animo et cogitatione discerpas, cuncta pereant, nec [ut 

ita dicam) consonum quidquam servent. Et ut in gravi- 

bus chordis hic vocis modus est, ut non ad tacilurni- 

tatem gravilas usque descendat, atque in acutis ille 

custoditur acuminis modus, ne nervi nimium tensi vo- 

cis tenuitate rumpantur, sed totum sibi sit consentaneum 

atque convetiiens, ita etiam in mundi musica pcr- 

videmus nihil ita esse nimium posse, ut alterum propria 

nimietate dissolvat. Verum quidquid illud est, aat 

suos affert fructus, aut aliis auxiliatnr ut afferant. Nam 

quod constringit hiems, ver laxat, torret xstas, maturat 

autumnus, temporaque vicissim vel ipsa suos afferunt

1027 A^PENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 1028 

fructus, vel aliis, ut afferant, subministrant. De elementorum 

per numeros connexione, plura lege apud 

Macrobium sane quam jueunda in i lib. Commenta- 

riorum, quos in Scipionis Somnium composuit. 

Numeris] Quaternario elementorum numero et 

ternario interstitiorum. Tribus enim interstitiis con- 

yenientissime quatuor connexa sunt elementa, quorum 

primum est a terra ad aquam, secundum ab 

aqua ad aerem, tertium ab aere ad ignem. 

Frigora flammis] Frigida calidis. 

Arida] Sicca. 

Liquidis] Humidis. 

Purior] Sincerior. 

Evolet] Extra locum preescriptum nimia gravitate. 

Deducant] Deprimant. 

Tu tripiicis mediam] Ordo est : Tu connectens animam 

mediam triplicis naturee moventem cuncta, resolvis, 

id est expandis, subaudi eam, et repete mediam 

per consona membra. 

Triplicis naturse] Quia (ut Platoni visum est) ex 

tribus rerum generibus, essentia, eodem et altero, 

Deus unam anima^ mundi conflavit naturam, tam 

exacta commistione, ut in essentia ejus ubique idem 

inesset alterum, atque vicissim in ipso ejus eodem 

inesset et alterum, et essentia : rursus in ipso ejus 

altero et essentia lateret, et idem. Vel naturae triplicis 

ideo, quod anima mundi sublimes causas cum 

infimis connectens effectibus, in seipsa manet, et de- 

clinat ad etlectus, et ad causas ascendit. 

Mediam] Ut Platoni placet, Deus animam in me- 

dio rerum constituit, protenditque eam inde per to- 

tum, et interim aliquid ejus eduxit extra mundum : 

quo videlicet dum provideret mundo, converteretur 

ad Deum. Ita anima est medius rerum gradus, atque 

omnes gradus tam superiores quam inferiores con- 

nectit in unum, dum ipsa et ad superos ascendit, et 

descendit ad inferos. Timaeus apud Platonem : Ex ea 

subslantia qux individva et semper eadem similisque 

est, et ex ea rursus quae circa corpora dividua fit, 

tertiam substantiae speciem commiscuit mediam : quae 

rursus esset naturse ipsius ejusdem, et natura} ipsius 

alterius particeps, eamque per hsec mediam consti- 

tuit inter individuam substantiam, et eam quae circa 

corpus dividitur. Ea cum tria sumpsisset, in unam 

speciem omnia temperavit. 

Cuncta moventem] Virgilius jEneidos lib. vi : 

Totamque infusa per artus 

Mens agitat molem, et magno se corpore miscet. 

Per consona membra] Per mundi partes harmonia 

quadam conjunctas et congruentes. Timaeus Plaloni- 

cus : Postquam igitur secundum creatoris illius mentem 

tota animx constitutio absoluta fuit, mox omne 

corporeum intra ipsam effinxit, mediumque medix ac- 

commodans, apto modulamine copulavit. At illa a me- 

dio per omne usque ad cmli extrema se porrigens, eique 

extrinsecus circumfusa, seque in seipsa convertens, ita 

sempiternx sapientisque vitse in universum tempus divinum 

dedit exordium. Et corpus quidem cceli specta- 

A bile factum est, anima vero oculorum effugit obtuitum. 

rationis et modulaminis compos, ab auctore suo om- 

nium, quse semper sunt, et ad intelligentiam pertinent, 

optimo, ipsa quoque optima omnium quse genita sunt 

effecta. 

Qux] Mundi anima. 

Secta] Divisa in duo quse refertur ad motum. 

Glome7-avit] Oibiculariter egit. 

In orbes duos] In geminos circulos, puta in flrmamentum 

non errans, et in orbes pervagantium planetarum. 

Anima mundi adeo processit perfecta, ut 

suam ferme ideam impleverit. Divisio in longum 

ostendit proprium aninife motum naturaliter esse 

rectura, scilicet in sensum, et vegetandi sive mo- 

vendi naturam. Item ob id secat in duo, ut ostendat 

tum in anima duplicem esse rectuni motum, scilicet 

ad sentiendum atque movendum, tum ab anima in 

corpora similiter esse geminum, scilicet uniformem 

atque multiformem. Intersecat vero lineas duas 

ad animam flgurandam, deinde eas reflectit in gyrum, 

indicans naturam animee ex se ad rectum motum 

procliviorem, ab ipso Deo per intelligentiee munns 

circulari motui prorsus accommodari, geminis, 

inquam, circulis, flrmamento scilicet non erranti, 

ac post firmamentum orbibus pervagantium plane- 

tarum. Firmamenti quidem circuitus ipsam identita- 

tis intelligentiaeque naturam proprie refert. Anfractus 

autem multiplices planetarum proprie naturam alte- 

ritatis, inferioruraque anim», partium reprassentant. 

C In semet] In seipsam. 

Meai] Movetur. 

Mentem] Profundam intelligentiam. Revolutio enim 

animae orbem intelligentiaB comitatur. Motus quidem 

animoj, si ab iotelligentia penitus deseratur, statim 

tam in percipiendo quam in agendo, solum transLbit 

in rectum. Quod autem repetat semetipsam, simi- 

lesque per alia gyros glomeret, sortitur ab intellectu 

quodam superiore, qui etmanensinse etsubitocon- 

versus in causam, largitur intelligentiam animas, per 

quam quasi porrectam manum sistit animam natura 

propria vagabundam, motumque ejus irrequietum, 

et ad rectam extra se lineam naturaliter proniorem, 

retorquet in orbem medium inter motum rectum 

r\ atque quietem. Hinc anima : 

In semet reditura meat, mentemque profundam 

Circuit, et simili convertit imagine coelum. 

Tu causis animas paribus] Rationalem bominis animam 

ait Plato a Deo 9X eisdem rerum generibus eodem 

in cratere commistis, atque mundi animam 

fuisse conflatam. Crater significat ipsam vitae ratio- 

nalis ideara, sed adjungit ex reliquiis superioris 

commistionis fuisse confectam, significans particula- 

res vitas universali vita inferiores esse. Tum vero 

Deus animas, id est singulos ordines animarum sin- 

gulis stellis accommodat. Adhibet et vehicula, id 

est setherea corpora. Docet et fatales leges, dum 

animabus infundit formulas idearum, per quas animae 

in se quandoque conversse, rationcs rerum agno- 

scere possint. Timsei Platonici, Marsilio Ficino in-

1029 MURMELLll COMMENTARIA. 1030 

terprete, hoec sunt verba ; Hxc fatus, in eodem rw- A habere. PaulusCortesius libro SententiarQm secundo. 

sus craterc, in quo mundi totius animam permiscens 

temperavcrat, superioris temperationis reliquias miscen- 

do perfudit, modo quodam codem, non iamen perfe- 

ctas similiter, sed et secundo et tertio gradu a primis 

deficientcs. Denique cum universum constiiuisset, astris 

parem numerum distribuit animarum, singulis singulas 

adhibens, eisque lanquam vehiculo impositis monstra- 

vii universi naturam, ao leges falales edixit. 

Animas] Hominum subaudi. 

Causis paribus] Consiraili ratione et causis, rerumque 

generibus eisdem quibus anima mundi facta est, 

Vitusque minores] Ignobiliores animas, ut brutorum 

animalium et plantarum. 

Provehis] Producis. 

Levibus] Celeriter mobilibus. 

Sublimes] PrEestantiores animas. 

Curribus] Vehiculis. Ut enim Platoni visum est, 

Deus animis corpora, quasi vehicula subdidit. 

Seris] Seminas, et hoc ex opinione Platonica dic- 

tum, cui 'placuit Deum spirituum alios in terram, 

alios in lunam, alios in alia teraporis instrumenta 

spargentem quasi sevisse. 

Leges benigna^ Ut homines violentas passiones ex 

corporis conjunctione in aniraa excitatas [^superent, 

justeque vivant. 

Reduci] Reduces facienti, reducenti. Reduces pro- 

prie dicuntur qui magna pericula evaseriint. 

Igne] Amore Marsilius Platonicus in Commenta- 

dislinctione quarta : Platone, inquit, principe multi 

siclera animantia esse voluerunt. Stoicis autem placet 

astris vim et menteminesse divinam. At Anaxagorae ab 

Athcniensibus est negotium exhibitum, quoniam solem 

flagrantem lapidem, nec Deum, ncc animaniem esse 

dixisset. Apud nostros vero Origenes a Platone non di- 

scedens, animantia sidera putavit, [quem pedetentim et 

dubitanter subsequi videlur Hieronymus. Divus autem, 

Augustinus tanquam [arbiter in re ambigua, dum medium 

persequi non potest, neutri sententix assentitur. 

AtApolloChrisiianorum, divus Thomas, scientius gcnus 

hoc totum ratione astringit, probat enim divisione operum 

animse, nullam corporum ccBlestium animse con- 

„ sentaneam esse operam,prxter intelligeniiam etmotum. 

Dicitque animam corporibus, non ut formam annecii, 

sed virtutis appulsu, ut mobili agitatorem applicari, 

quamadmodum si lagena in prono vi pedum impulsa 

moveatur. 

Da pater] Sic Martianus Capella ad solem : 

Da, pater, oelhereos menti conscendere coetus. 

Augustam sedem] Sacram, divinam et majestatis 

plenissimam summi boni sedem. Augustum proprie, 

teste Servio, est tectum augurio consecratum. Abu- 

sive augustum nobile, quasi majestatis plenum. Vir- 

gil. lib. Georgicon iv : 

rio, 'oratione quarta, cap. 6 : Mternus igitur amor, C Sicenim Servius legit .• Alii 

quo semper in Deum afficitur animus, efficit ut Deo 

semper tanquam novo spectaculo gaudeat. Amorem 

hunc eadem Dei bonitas semper accendit in animo, quse 

et beatum facit amantem. Tria igitur {ut brevi comple- 

ctar) amoris beneficia collaudabimus, quod nos olim di- 

visos in integrum resiituendo, reducit in ccelum : 

quod suis quemque collocat sedibus, facitque omnes in 

illa distributione quietos, quod omni expulso fastidio, 

suo quodam ardore oblectamentum quasi novum jugiier 

accendit in animo, redditque illum blanda et dulci frui- 

tionebeatum. 

Lectorem hoc loco, antequam ad alia progrediar 

onarranda, velira admonitum, Roetianam in hoc car- 

mine Philosophiara, non solum diligenter, verum et 

caute Platonem imitari : cujus opiniones de anima 

mundi ctnterisqae, hominum pula, et pecudum, et 

arborum, non usquequaque Christianis hominibus 

probantur, tametsi nos Latinis fere singuia ex Pla- 

tonis doctrina non indiligenter exposuerimus. Porro 

coelestes spha^ras habere animas, non modo Platonici, 

sed omnes etiam Peripatetici coniitentur. Quod 

Aristoteles docet lib. de Coelo it, rursus v et viii Na- 

tural., II de Anima, xiDivinorum, Theophrastus etiam 

discipulus Aristot. lib. de Ccelo. Quod Avicenna et 

Algazeles summopere confirmarunt. Augustinus 

Aurelius in lib. cui titulus Enchiridion, et Thomas 

Aquinas in libro contra gentiles secundo, tradunt 

nihil (quantum ad Christianam doctrinam spectat) 

interesse, coelestia corpora animas habere, vel non 

Si quando sedem augustam, servataque inella 

Thesauris relines. 

quidam per angustam, et 

ita legunt eiiam nonnulli hoc loco, ut dicat angustam 

sedem, ad quam\non nisi angusta et arcta via perveni- 

tur, sed meojudicio legendum cst per u augustam. 

Terrenx molis] Corporese contagionis. 

Nebulas et pondera] Perturbationes ex gravitate 

corporis animo accidentes. 

Tuo splendore] Tua tibi interna et inelfabili incom- 

prehensibilique luce. 

Tu] Subaudi es. 

Serenum] Serenitas. 

Te cernere] Contemplatio tui, subintellige est. 

Finis\ Summum bonum. Apud Joannem evangeli- 

stam, capite xv, Jesus Christus ad Patrem : Hxc est 

autem\vita xterna,ut cognoscant tesolum Deum verum. 

et quemmisisliJesumChristum. ThomasAquinas theologorum 

decus libro adversus [gentes tertio : Summa 

et perfecta felicitas intellectualis naturx .in Dei visione 

consistit. 

Principium] Joannes in Apocalypsi, cap. i Ego sum 

a. et M, principium et piis, dicit Dominus Deus, quiest, 

et qui erat, et qui veniurus est omnipotens. Deus est 

principium, medium et finis omnium : principium 

quidem, ut producit ; medium autem, ut productu 

relrahit ad seipsum; linis, prout redeuntia perticit. 

Vector] Provector ad felicitatera. 

Dux] Duotor per iter angustum. 

Semita] Sane quam angusta via, per quam pauci 

faciunt iter. 

Terminus] Finis omnium.

4031 APPENDIX AD LIBP.OS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 1032 

IN PROSAM X 

Hactenus Boetio Philosophia perfectse atque imper- 

fecta3 formam felicitatis ostendit. Niinc ubi consistat 

felicitas vera, seu beatitudo, sive summum bonum, 

acute diligenterque disserit, ostendens hoc esse in 

Deo, penitus ei idem, divsrsisque vocibus unam et 

eamdem significari substantiam. Postremo concludit 

Dei quoque in ipso bono sitam esse substanliam. 

Quonam] Ubi. Apud Boetium compluries quo pro 

ubi, hoc est, in quo loco positum invenies. 

AUquod hujusmodi bonum] Summum et bonorum 

omuium congregatione perfectum. 

Cdssa] Inanis, irrita, vana. 

Imago] Species. 

Quin] Quod. 

Omnc] enim] Firmissine verissimeque concludit 

summum bonum esse. 

Effeta] Viribus exhausta et defecta. 

Quo] Ubi. 

Communis conceptio] Boetius libro de Hebdomadi- 

bus, iCapite primo. Communis animi conceptio est 

enuntiatio, quam quisque probat auditara. 

Ne hunc rerum omnium] Evidenter probat Dei summique 

boni unani et eamdem esse substantiam. 

Prsecellentissimum] Prwstantissum. 

Fingat qui potest] Q. d. uemo iingere potest. 

Postremo quod a qualibet] Idem quod modo, nunc 

nova ratione probat. 

Geometrse] Professores geometriie, qua; est bene 

meusurandi scientia. 

Pori.smata] Corollaria. 'Georgius Valla libro Expetendoium 

et Fugiendorum ii : Est et porisma cum ex 

demonstratis aliud aliquid apparet, simul et theorema 

nobis non proponentibus : unde et nomen habuit, quasi 

lucrum quoddam existens scienlialis demonstrationis, 

id Laline coroUarium nominatur, Grssce scribitur 

Corollarium] Corollarium (ut auctor est M. Varro 

libro primo de Lingua Latina) signilicat id quod additum 

est, prffiterquam quod debitum, tanquam auctarium 

quoddam. Ita enim dicebant antiqui : et dixit 

Plautus id quod supra mensuram vel pondus justum 

adjiciebatur. Vocabulum corollarii est a coroliis : 

quud ea?, cuni placuerant actores, in scena dari so- 

litaj sint. Unde et corollaria dicuntur ipsse coronae 

apud Plinium. Suetonius : Itaque corollaria et prm- 

mia, alienis quoque muneribus ac ludis, et crebra et 

grandia de suo offerebat. Seneca libro de Beneliciis 

sexto : Sordidissimorum quoque artificiorum institori- 

bus supra constitutum aliquid adjecimus si nobis opera 

illorum enixior visa, et gubernatori, et opifici vilissimx 

mercis, et in diem se locanti corollarium aspersimus. 

Deos fieri] Divus Augustinus libro de Civitate Dei 

uono, capite vigesimo tertio : Sed homines quoque in 

popido Dei eadem Scriptura deos appellat. Ego dixi, 

inquit, dii estis, et filii Excelsi omnes {Psal. lxxxi). 

Hieronymus in sermone de Nativitate dominica 

Deus factus est homo, ut homo Deus ficret. 

Cum multa] Docet bonum beatitudinis substantiam 

: 

A complere, et ad illud quidquid beatitudo continere 

videtur, veluti ad verticem referri. 

Substantiam] Essentiam, rationem. 

Jucunditate'] Voluptate. Franciscus Philelphus in 

oratione ad viros Papienses voluptatem, jucunditatem 

nominat : quippe quse et mentem et sensum juvet. 

Omnium igitum expetendarum summa] Aristoteles 

Moralium lib. ; Omnis ars, omnisque doctrina atque 

actus, itidem et electio, bonum quoddam appetere vide- 

tur. Quapropter bene veteres bonum ipsum id esse 

dixerunt quod omnia appetunt. Dionysiusquarlocap. 

de Divinis Nominibus : Omnia, inquil, bonum et optimum 

concupiscunt. 

IN METRUM X. 

B Carmen est constans alternis phaleciis et sapphicis 

excepto secundo versu, qui phalecius est, qui sic 

posset in sapphicum mutari, verum una dictioue 

transformata : 

Quos ligat fallax gravibus catenis, 

sicut ex quartoliceret mutato dictionum ordine facere 

phalecium ; 

Hio vobis requies eritlaborum. 

Verum Boetius noster prius tres phalecios continuos 

cecinit, deinde sapphicum addidit, syllabarum 

numero et tempoi'um proportione hendecasyllabo 

aequalem. Postquam autem Philosophia summi boni 

beatitudinisque eamdem cum Deo substantiam indi- 

cavit, nunc mortales alacriter invitat et adhortatur, 

C ut ad hanc veram felicitatem pariter contendant, reli- 

ctis terrenis fallacibusque vilium bonorum studiis, 

quas mentem escaecant, non illuminant ; ligant, non 

absolvunt; irritaat cupiditalibus, non satiant. 

Capti] Divus Hieroaymus in epistola ad amicum 

aegrotum consolatoria : Liberos tu judicas, aut a mo- 

ribus alienos, quos voluptates barbarx devinxerunt. 

Non habent catenam, sed eos luxuria ferali mordacitate 

in vinculis tenet. Ita inciderunt in laqueos feralium 

voluplatum, sicut aves aucupali fraude captivse : quse 

quo magis conantur evadere, eo innumeris se nexibus 

illigant, et in profundiores sinus demergunt. Divus 

Ambrosius lib. Epistolarum ii : Remintiemus luxurix 

ac deliciis, quse nos quibusdam astringunt nexibus cu- 

piditatum. Nihil cnim prosunt delicix stulto. Marsilius 

Moderata juventus facilem efficit seneciu- 

Platonicus : 

tem, immoderata difflcilem. Qui corporis obsequitur 

libidinibus, procul dubio insanis servit tyrannis.' 

tas. 

Terrenas] Terrenarum rerum cupiditatibus obru- 

Hebetans] Obtundens, hebetes et inertes reddens. 

Aristoteles in septimo Ethicorum hinc probat volu- 

ptatem non esse summum bonum, quoniam (inquit) 

voluptates impediuntprudentiam : et quanto majores 

sunt, tanto magis obnubilant, quod in aphrodisiis, id 

est in rebus Venereis, patet. Nemo enlm dura Veneri 

operatur, perspicere mente quidquam potest. 

Ilic] In suramo bono. Asylum Groece ixt-jIo-j, iutemeratum 

templum est consecrationis lege concessum, 

ab a privativa particula, et avldoi rapis, spolio 

aufero, violove; aut, sicut exponit Servius, dicitur

1033 MURMELLII GOMMENTARIA. 1034 

asylum quasi aVupov, quod inde per vitn extrahi nul- A 

Iiis posset. Nam in id fugientes, tuti erant, nec inde 

extrahi poterant. : quod prius Athenienses, post Romulus 

consti-uxit. Divus Augustinus libro de Civitate 

Dei primo : Romulus ct Remus asylum cojistituisse 

perhibentur, quo quisquis confugeret, ah omni noxa 

Uber esset, [augere quxrentes creandse multitudinem 

civitatis. Hoec ille. Pulcbra igitur translatione locum 

beatitudinis asylum vocat. Patens autem miseris haud 

eo dicit, quod id miseri possint ingredi; sed subintelligendum 

alioqui, qui miseri forent manerentque, 

nisi in veraj felicitatis asylum ad evitandum mise- 

riam se reciperet. 

Tagus] Fluvius aurifer Lusitanise. 

Hermus] Fluvius Lydiae aurifer. Virgilius : 

Aut auro turbidus Hermus. 

Rutilante] Aureis arenis resplendente. 

Indus] Maximus Indiae ffuvius, variis gemmis abun- 

dans. 

Calido orbe] Plago! Orientali, ubi sol oritur. 

lUustrant] llluminant. 

Aciem] Visum animi. 

Csecos] Prava cupiditate c£ecatos. 

In suas tenebras] Sibi proprias : nam 

metalla et 

lapilli plerumque in obscuris terrcB cavernis delite- 

scunt. 

Viget] Vim habet. 

Vitat] Non admittit. 

Obscuras ruinas] Perturbationes, errores, in sce- 

lera per ignoratium vel imprudentiam prolapsus. r. 

Notare] Videre. 

Ilanc lucem] Summi boni claritatem. 

Candidos Plmbi radios negabit] Id est, pra? ea solem 

nihil lucis aiet habere. 

IN PROSAM XI. 

Hactenus Philosophia disseruit summum bonum 

esse, et in quo consistat : jam docebit quid sit bonum 

concludens nihil esse bonum nisi idem sit unum. Sub- 

lata enim unitatis ratione, quidquid est, bonum esse 

desinit. 

Infiniti] Subaudiendum sestimabo. 

Boni pa7'ticipatione] Socrates Platonicus in Gorgia ; 

Est autem voluptas. qua prxsente gaudemus : bonum 

vero, quo prsesente boni sumus. Prorsus boni veiv su- D 

mus, et nos, et quscunque alia bona sunt, ob virtutem 

quamdam qux adsit. 

Simili ratione] Quia, ut concessum est, tum unitatis 

adeptione bona fiunt, quEecunque sunt bona, tum 

boni participatione. Quorumcunque naturaliter idem 

est alfectus, eorum eadeni est substantia. Unius autem 

et boni, naturaliter idem est allectus. Unius igi- 

tur et boni eadem est substantia. 

Nostine Igitur] Docetunumquodque subsistere, dum 

unum est :cumverounum essedesinit,interire. Quod 

spectat eorsura, ut ostendat omnia naturali intentione 

unum desiderare, et cuui unum id ipsum sit quod 

bonum, bonum ab omnibus appeti. Et ita Roetio in 

mentem revocat, quod se paulo ante confitebatur 

ignorare, bonum esse rerum omnium flnem. 


" 

Omne quod est, tandiu manere atque subsistere, quan- 

diu sit unum] Exstat pulcherrimus et aureolus de uni- 

tale etuno Boetii nostri libellus, quem studiose lector 

(si habeas) ad hunc locum penitus intelligendum, le- 

ctila diligenter : e.x quo et liffic nobis libitum est ap- 

ponere, ut etiam librorum copiosa supellectile carentibus 

industriee nostrffi labor prosit : Unitas est qua 

unaquseque res dicitur esse una : sive enim sit simplex, 

sive composita, sive spiritualis, sive corporea, res uni- 

tate una est, nec potest esse una nisi unitale, sicut nec 

alba nisi albedine, nec quanta nisi quantitate. Non solum 

autem unitaie una est, sed etiam tandiu est, quid- 

quid id quod est, quandiu in se unitas est. Cum autem 

desinit esse unum, desinit esse id quod est. Unde est 

hoc : IQuidquid est, ideo esi, quod unum est. Quod sic 

ostenditur : Omne enim esse ex forma est in rebus creatis 

: sed nullum esse ex forma est, nisi cum forma ma- 

terix unitas est. Esse enim non est, nisi ex conjunctione 

formse cum materia. Unde philosophi dicunt illud describentes 

: Esse est existentia formse in materia. Cum 

autem forma materise uniiur, ex conjunctione utriusque 

necessario aliquid wium constituitur : in qua constitu- 

tione illud unum non permanet, nisi quandiu unitas formamcum 

mateiia tenet. Sed destructio rei non est aliud 

quam separatio formse a materia. Sed separatio et uni- 

tio contraria sunt : igitur separatione si res destruitur, 

profecto in suo esse non nisi unitate contraria conser- 

vatur. Divus Aurelius Augustinus libro de Ordine rerum 

secundo : Lapis ut essetlapis, omnes ejus partes, 

omnisque natura in unum consolidata est. Quid arbor ? 

nonne arbor non esset, si una non esset^ Quid mem- 

bra lcujuslibet animaniis, ac viscera, et quidquid est 

eorum quibus C07istat ? certe si untiatis patiantur divortium, 

non erit animal. Omnia quid aliud, quam unum 

esse conantur ? Divus Bernardus libro ad Eugenium 

secundo ; Ubiunitas, ibiperfectio. Reliqui numeri per- 

fectionem non habent, sed divisionem, recedentes ab 

unitate. 

Atqui ripn est quod de hoc] Boetio dubitationis scrupulum 

eximit, id quod de animalibus confessus est, 

et do plantis quoque et ininamatis luce clarius osten 

dens. 

Namalise quidem campis] Maro libro Georgicon se- 

cundo .• 

Nec vero terrae ferre omnes omnia : possunt 

Fluminibus salices, cassisque paludibus alni 

Nascuntur ; steriles saxosis montibus orni. 

Littora myrtetis laetissima : denique apertos 

Bacchus amat colles, aquilonem et frigora taxi. 

Ovidius Libro de Arte amandi primo : 

Nec tellus eadem parit omuia : vitibus iila 

Convenit, hsec oleis, hic beue farra virent, 

Vcluti in terras ore demerso, trahunt alimenta radi- 

cibus] Aristoteles libro de Anima secundo : Quod est 

os et caput in animali, radix est in arbore. 

Nobilissimum quidque] Legitur et mollissiraum 

quidque. 

Tuetur] 

ponens. 

Defenditur. Passive protulit verbum de- 

Jam vero quanta] Docet summa diligentia naturam 

curare, ut propagatione rerum seminibus multiplica- 

33

103!) APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHn.OSOPIIl^. 10 36 

ta, cum singula subsistere nequeant, saltem species A 

conserventur atque incolumes perdurent. OfilGiorum 

vegetabilis animse (aut auctor est Aristoteles libro de 

Anima secundo) naturalissimum et prEecipuum est, 

sibi simile generare omnibus viveutibus (modo sint 

perfecta, non capta membris, non depravata, neque 

spontaneam generationem habentia) conveniens, ut 

animali animal simile generare, et plantae similem 

plantam. Sic enim semper secundum suum simile 

(cum ea ipsa eadem in numero manere non possint) 

perseverant, assimilationem conditionemque asse- 

quuntur divinam, quantum eis conceditur, quam ap- 

petunt omnia, cujusque gratia agunt omnia quajsunt 

in natura. 

Generatim] Per singula genera. 

Neque nunc nos] Ait se non ne voluntariis anims 

cognoscentis motibus, verum de naturali intentione 

disseruisse. 

Sed unum id ipsum] Descriptio boni es libro Mora- 

liumAristotelisprimo desumpta,utsuprare]atum est. 

TJno] Unitate. 

Vertice] Capite. 

Ipsam enim medise veritaiis notam mente fixisti] Elegantissima 

allusio seu metapliora a sagittariis sum- 

pta : qui tum demum voti compotes liunt, cum scopum 

attigerunt. 

Notam] Scopum, boc est signum in medio propo- 

situm, ut in id sagittse conjiciantur. 

Mente] Non sagitta, sed animi conjectura et cogi- 

tatione. 

IN METRUM XI. 

Carminis iambici genus est, quod scazon (id est 

claudicans) appellatur. Habet enim in sexlo regione 

spondeum. Simile est illi Persiano : 

Nec fonte labra prolui caballino. 

Antequam Philosopbia eo perveniret ut ostenderet 

Boetio rerum omniuni tinem esse bonum, longiuscula 

disputatione usa (veluti qui aurum in penitissimas 

terrae venas demersum tandem ^vix magno labore as- 

sequitur) rem patefecit. Docet igitur nunc veritatem 

obscuris ambagibus involutam, falsisve stepius opi- 

nionibus demersam, non nisi exacla mentis contem- 

platione comprehendi. Vult etiam eam uon in exlernis 

rebus esse frustra quajrendam, sed in intimis animi 

thesaui'is diligenter (remotis impedimentis) investigandam. 

Sunt enim animis noslris insita, tam virtutum 

quam scientiarum semina. 

Profunda mente] Penitissima contemplatione. 

Vestigat] Inquirit. 

Verum] Veritatem. 

Inde] Sic legendum, iion ille, ut vulgo legitur. 

Inde] A veri vestigatione. 

Intimi visus] Intellectus. 

Longos motus] Actus animce in longum tendenles. 

In orbem] In circulum. 

Inflectens] Incurvans, 

Retrusum] Ad se conversum. 

Tliesauris] Potentiis, memoria scilicet et intellectu. 

Dudum\ Paulo ante. 

Atra] Obscura. 

Texit] Obduxit. 

Lucebit] Evidenter apparebit, dilucide emicabit. 

Perspicacius] Clarius. 

Phoibo] Sole. 

iVo)i omne namque mente depulit lumen] Platonicum 

dogma est, animas e cceIo descendentes, hauriendi 

oblivionem rerum divinarum, quarum in coelo erant 

consciae, alias vero magis, alias,minus. Et ideo in 

terris non discere, sed reminisci, quod illic ante co- 

gnoverint. Hinc est quod quse apud Latinos lectio, 

apud Greecos vocatur repetita cognitio qua cum vera 

; 

discimus,'ea recognoscimus quae naturaliter nove- 

ramus, antequam materialis inttuxio in corpus ve- 

nientes animas ebriarct. Et ita Plato in dialogo de 

B 

- 

virtute, qui mscribitur Menon a Menone cum Socrate 

sermocmante : 

Quserere, inquit, ac discere, reminiscen- 

tia est : et Hieronymus testatur a pbilosophis dici, 

discentias esse reminiscentias. Hanc Platonis opinionem 

improbat, et confutat divus Aurelius lib. de 

Trinit. xii, cap. 15. 

Obliviosam molem] Gravitatem perturbationum et 

oblivionem, non eorum quse quis in alia vita novit 

(nam homini antequam nasceretur, aliamvitam fuisse 

sentire vanissimum est), sed eorum quse apta esset 

suapte natura (nisi corpori infunderelur, conjungere- 

turque) anima cognoscere. Sapientiae lib, I, cap. ix, 

ita scriptum est : Corpits enim quod corrumpitur, aggravat 

animam, et terrena inhabitatio deprimit sensim 

Q multa cogitantem. 

Hse7'ei] Inest. 

Profecto] Certe. 

Semen] Principium et inchoatio quredam qua est 

homo veritati percipiendse et acquirenda? scientice 

naturaliter aptus. 

Introrsum] Interiora versus, intrinsecus, intus. 

Quod] Semen. 

Excitatur] Metaphora ab igni sumpta, qui ventila- 

tione in fomentis excitatur. 

Ventilante] Movente, discutiente. Ventilo, moveo 

ad ventum captandum. Ventilare triticum, est purga- 

re. Ventilare faciem, est ventulo refrigerare, et ven- 

tilare aurum digitis sudantibus, dixit Juvenalis. 

Doc/rina[ Doctoris actione. 

^ Cur] Quare. 

B.ogaii] Interrogati. M. Tullius libro Tusculanarum 

QuKstionum primo : Rabet primummemQriam,et eam 

infiniiam rerum innumei-ahilium. QuAm quidam Plato 

recordationem esse vultvitse superioris. Nam in libro 

qui inscribitur Menon, pusionem quemdam Socrates 

interrogat quKdam geometrica de dimensione qua- 

drati. Adea sic ille respondet ut puer, et taraen ita 

faciles interrogationes sunt, ut, gradatim respondens 

eo perveniat quasi geometrica didicissat. Ex quo ef- 

lici vult Socrates, ut discere nihil aliud sit quam re- 

cordari. Quem locum multo etiam accuratius explicat 

in eo sermone, quem ;habuit eo ipso die quo excessit 

e vita. Docet enim quemvis, qui omnium rerum rudis 

esse videatur, bene interroganti respondentem decla-


rare se non tum illa discere, sed reminiscendo reco- A 

guoscere : nec vero fieri uUo niodo posse ut a pueris 

tot rerum atque tantaram insitas et quasi consignatas 

iu anirais notiones (quas hrjoi.c.; vocant) liaboreraus, 

nisi animus (antequam corpus intrasset) in rerum 

cognilione viguisset. 

Reeta] Vera. 

Censetis] Opinamini, respondetis. 

Ni] Nisi. 

Mersus] Insitus. 

Alto corde^ In profunda menle. 

Fomes] Semen et principium scieatiLe. 

Si Platonis musa personat verum] Recte dubitat in 

re ambiguitatis plena, verumne an falsum diserit 

Plato. Musa autem ideo dicitur quod Plato usus est 

summa et iucredibili eloquentia, ob quam et Xenophon 

Attica Musa cognominatus est. Vel per musam 

Platonis accipe carmeu es Platonis doctrina compositura, 

et liujus opinione imbulum. 

Immemor] Oblitus. 

IN PROSAM XII. 

Hciec ultima hujus terlii voluminis prosa continet 

quibus gubernaculis mundusguliernatur, quod etiam 

aute Boetius ignorabat- Unde opinabatur bonos sup- 

pliciis afiici, malos vero prfemiis ad tlagitia iuvitari. 

Nunc autem Philosophia docet bonilate divina mundum 

regi, eumque qui summum bonum est, quia 

Deum, nulliusmali causam esse,necid quidemposse. 

Proinde malum nihii esse nisi a bono defectionem : 

hujus is qui potest omnia, non possit malum.Quo lit C 

ut raali nequaquam floreant, sed miseri potius sint et 

infelices, utproximo volumine latius disseretur. 

Vehementer] Valde. 

Horum] Quod discere nostrum sit reminisci, et quod 

lumen animi corporis caligine sit obnubilatum. 

Commemoras] Memorem facis. Et notanda est h£ec 

locutio. 

Corporea contagione] Gorporis cum anima conjun- 

tione. 

Mole] Gravitate. 

Quin] Ut. 

Dudum] Paulo ante. 

Inscitiam] Ignorantiam. 

Accedam] Assentiar. 

Divclleret] Distraheret. 

Sospes] Incolumis. 

Heuisas] Repetas. 

Alioq^mi] Nisi hoc ita se habeat. 

Vigilantius] Diligentius. 

Diducis] Aperis. 

: 

Cum. Deus inquit] Docet a Deo suaviter et conve- 

nientissime omnia disponi, cum voluntarie divinn' 

bonitati obtemperent seque subjiciant. 

Detractantium jugum] Metaphora a bobus sumpta. 

Unde poeta 

Non juga taunis amat, qua; tamen odit, habet. 

Deo co7i(raire] Contra Dei voluntatem. 

Jure beatitudinis] Quee ut cietera, sic et summam 

potentiam complectitur. 

Fortiler] Potenlor. 

Suaviter] Ordinare, bona contemperantia, conve- 

nientissime. 

Lacessentes] In bellum provocantes, 

Ccelum] Deos coelestes. 

Gigantes] Hi, vatissimorum corporum fuisse dicun- 

tur, terrce fllii, sine patre, qui cum deos coelo pellere 

conarentur, ab Jove fulminihus missis sunt inter- 

empti. Macrobius lib. Saturnalium primo : Gigantes 

autem (inquit) quid aliud fuisse credendum est quam 

hominum quamdam impiain gentem, deos negantem, et 

ideo existimatam deos pellere de ccelesti sede votuisse. 

Tlorum pedes in draconum volumina desinebant : quod 

significat nihileos rectum, nihil superum cogitasse, to- 

tius vitse eorurngressiiatque processu in inferna mergente. 

JJti condignum fuit] Parenthesis, idest sicut decuit. 

Benigna] Meritisbenefica, maleautemmeritisinfesta 

Fortitudo] Potentia divina. 

Rationisl Argumentationes. 

Collidamus] Valde committamus, acriterconseramus. 

Ex hujusmodi conflictatione] Ex ejusmodi philoso- 

pliico certamine. 

Scintilla] Translatio ab iis qui, chalybe et silice 

collisis, ignis scintillam excutiunt, quam dissilientem 

in fomitem excipiunt ad lumen excitandum.» 

Arbitratu] Arbitrio. 

Malum igitur] Concludit maluni nihil esse hujus 

Quidquidest aliquid, Deusomnipotens 

modi ratione : 

id potest. Malum autem Deus omnipotens non potest. 

Malum igitur nihil est. Beatus Augustinus libro de 

Givitate Dei xi, cap. 9 : Mali enim mdla natura est, 

sedamissioboni mali nomen accepit. 

Labijrinthum inextracabitem] Insolubilem, indepre- 

hensibilem, unde nemo se facile possit expedire. Labyrintlius, 

locus estviarumambagibus adeoimplexus, 

ut eum ingresso non pateat exitus. IIoc autem loco 

metaphorioos posuit. 

Orbem] Circulum. 

Muyiuscuium] Corollarium. 

Dudum]\Pa.u\o ante. 

Exegimus] Absolvimus. Ovidius : 

Jamque opus exegi. 

De ea] Divina substantia. 

Parmenides] Hic Eleates Anaxagorae discipulus, ut 

Suidas ait : utvero Diogenes, Xenophanis .-^cujusrae- 

minit Plato, qui ejus nomine dialogum scripsit, vocavitque 

Parmenidem, sive de Ideis. Hic carmine 

pbysiologiam espressit, sicut Empedocles et Hesio- 

dus, duplicemque eam esse disit, unam quEe veritate 

constaret, alteram quseopinione. Emicuit Olympiade 

Lxviii. Hujus Gra=cus versus est, 

n!ZVV05sV £V V.VvXrjliji 'fzrjtiq vjr/}.i-jy.io'J oy/.ov. 

Id est, undique in circulis ducis similem acervum. 

Quod autem in vulgatis esemplaribus additum est, 

id est, rerum orbem mobilem rotat, dumseimmobilem 

conservat, non est Roetii, sed glossema nescio 

cujus, prius inmargine adjectum, deinde Boetii ver- 

bis insertum. Parmenidis dictum lamblicus Platoni- 

cus hunc in modum exponit : Omnia ex Deo ita sunt,

1039 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII^. 1040 

ut nusquamvel minima quxque deserantur a Deo. Ubi- 

que enim divina viget unitas, per quam res quseque consistunt, 

ao perpetuo quodam, intimoque circulo ad Deum 

ipsum, a quo et in quo sunt, mirabiliter revolvimtur. 

Alioquin in nihilum repente proruercnt. 

Cum, Platone sanciente didiceris [Timaeus apud Platonem 

: Rationes utique cum iis rebus quas exprimunt 

cognationem quamdam habei-e videntur. Ergo cum de 

re firma et stabili, et mente comprehendenda disseritur, 

stabiles similiter immutabilesque et quam maxime fieri 

potest, inexpugnabiles rationes esse oportet. Cum vero 

de ipsius rei firmse stabilisque sinndacro disputatur, 

verisimiles rati07ies sufficiunt : quse ita se ad superiores 

habeant rationes, ut simulacrum ad exemplum. Nempe 

quod est adgenerationem essentia, id ad finem esl veritas. 

m METRUM XII. 

Metrum est Glyconium, simile sexto primi volumi- 

nis. Hortatur Boetium Pliilosoptiia ."ut summi boni 

praestantiam contemplari perseverel, ne prava cupi- 

ditate viotus, ad rerum terrenarum desideria relabatur. 

Nam ut quidam non ineleganter ait, Deo mente 

defixus, a pasiionibus dum titillatur, a ccelo in terram 

devolvitur. Ad hoc autem ostendendum lepidissime 

inducitur Orphei fabula, quaj a Diodoro Siculo 

copiose refertur, et elegantissime a Virgilio libro 

Georgicon ultimo, et a Nasone libro Metamorphos. 

Orpheus 

decimo. Quam quidam sic interpretantur : 

uxoremhabuitEurydicen, qua? dum Aristeum fugeret 

per loca herbis floribusque ornata, latentem serpen- P 

tem calcavit, cujus venenato morsu extinota, ad in- 

feros desoendit. Est autem Eurydice humana anima, 

quoB dioitur Eurydioe, id est latum judicium habens, 

propterea quod rationalis est. Haeo nubitOrpheo, oum 

corpori conjungitur, et amatur ab Aristeo, id est ab 

optimo. Illa autem oorporeis voluplatibus irretitur. 

Idenim sunt flores atque herbce qua3 terrtE sunt pul- 

chritudines. Optimum quod est Deus, per illa fugit, 

atque a serpente, id est a pecoato, quod inter iUas 

voluptates latet, interimitur, et ad inferos demergi- 

tur. Sed conceditur Orpheo, ut illam sono cithara3,id 

est actionum optima compositione, quaj maxiraahar- 

moniaest, unde virtus exoritur, ab iuferis revocel, id 

est a vitiis liberet, sed ea lege, ne respiciat, hoc 

est ne in vitia relabatur. 

Felix] Beatus, subaudi cst is. 

Visere] Videre, ad videndum pervenire, intueri. 

Lucidum fontem boni] sumnium bonum, longe ola- 

rissimum. 

Solvere] Abjioere, deponere. 

Yinculu] Nexus rerum terrenarum, quibus plerique 

nimis astringuntur. 

Vates Thraicius] Orphpus Thrax, ApoUinis et Cal- 

liopes, vel (ut alii scribunt, yEagri fluvii et Polymnia? 

musse filius, vates musicusque prtestantissimus. Lo- 

gitnr autem recte, Thraicius per a, et more lonico 

per e Threioius. Dicitur et Thraoius et Thracensis in 

eodem signiflcatu. 

Flebilibus modis] Flebili oautu. 

Silvas curreremobiles] Virgiflus : 

A Mulcentem tigres, et agentem carmine querous. 

Seneca in Hercule furente : 

Immites potuit flectere cantibus 

Umbrarum dominos, et prece supplici 

Orphceus^ Eurydicen dum recipit suam. 

Quae silvas et aves saxaque traxerat. 

Ars quae praebuerat fluminibus ruoras, 

Ad cujus sonitum constiterant ferae, 

Mulcet non sohtis vocibus inferos, 

Et surdis resonat clarius in locis. 

Deflent et lacrymis difficiles dei 

Deflent Eurydiceu Threiciae nurus 

Et qui tronte nimis crimina tetrica 

Quaerunt, ac veteres excutiunt reos, 

Flentes Eurydicen juridici sedem. 

Tandem mortis ait, viucimur, arbiter : 

Evade ad superos, lege tamen data. 

Tu post terga tui perge viri comes, 

Tu nou ante tuam respice coajugem, 

Quam cum clara deos obtulerit dies, 

B Spartaniquc aderit janua Tajnari. 

Odit verus amor, nec patitur moras. 

Munus dum properat cernere, perdidit. 

Idem in Hercule CEtceo : 

TuDc solamina cantibus 

Quaerens, flabilibus modis, 

Iltec Orpbceus cecinit Getis. 

Perperam igitur in nonnullis exemplaribus legitur 

debilibus, pro flebilibus. 

Amnes] Fluvios. 

In repidum] Cerva ipsa intrepida. Figurate, quod 

lolius est parti dedit. Seneca in Heicule OEteo : 

Juxtaque impavidum pecus 

Sedit marmaricus leo : 

Nec dama3 trepidant lupos, 

Et serpens latebras fugit 

Tunc oblita veneui. 

Flagrantior] Ardentior. 

Intima] Partes intimas. 

Fervor] Ignis amoris. 

Subegerant] Viserant. 

Blodi] Moduli, oantus. 

Oi/erens] Prima correpta, a deponendi queror, id 

est querimouia testifioans superos subaudi esse im- 

mites, id est inexorabiles. 

Illic] Apudinferos. 

Chordis] Fidibus. 

Dex] Matris Calliopes. 

Impotens] Non potens se cohibere, vel nimium et 

supra modum potens querimoniis et lamentis effun- 

dendis. 

Defiet] Deflendo effundit. 

Txnara] Inferos. Ta^narus Laconite promontorium, 

per oujus horribilem specum fabulantur iter esse ad 

inferos, pro quibus interdum aocipitur. 

Veniam] Beneficium. Ovidius .- 

Quod si fata negantveniam pro conjuge. 

Umbrarum dominos] Deos inferos. 

Tergeminus] Triceps, id est trium oapitum. Idem 

libro de amandi Arte tertio : 

Saxa ferasque lyra movit Rodopeius Orpbeus, 

Tartareosque lacus, tergeminumque canem. 

Tergeminus modo triformis. Maro : 

Tergeminamque Hecateu, tria virginis ora Dianae. 

Modo tergemini dicuntur tres nati eodem partu. 

Captus] Deleolatus. , 

Janitor] Janute custos, qui vestibulum servat. 

Ccrberus] Typhonis fiUus et Echidnoe, frater Hydrae 

ac Orthri, canis Gerj'onis, ut est apud Ilesiodum qui


pro foribus Orci custos excubat, Tubilius : 

Nunc niger in porta serpenlum Cerberus ore 

Stridet, et ceratas exoubat ante fores. 

Claudianus : 

Latratum triplioem compescuit ingens 

Janitor. 

Sontes] Nocentes, qui turpia facinora perpetrarunt. 

Agitant] Vesant, persequuntur. 

Dese] Furia3 infernales. Furias tres Hesiodus et 

Epimenides, easque e sanguine pudendorum Saturni 

(quae patri Jupiter amputavit) editas aiunt. NocLe ge- 

nitas autumat jEschylus et Maro : 

Huno milii da proprium virgo sata nocte laborem. 

Statius Acherontem patrem tribuit 

Totidemquo satis Aoheronte nefasto 

Virginibus. 

Non Ixionum caput] Ixion, ut Euripides ait, Phlegya 

patre natus : ut Pherecydes, yEthone, cum de medio 

sustulisset Eioneum, cujus tiliam nomine Dian 

uxoremduxerat : quod istagenero debita promissaque 

munera veteri more flagitaret, atque supposito tigno 

in accensam foveam excepisset, ab ea crcde cum 

ca?teris nec aqua" aspersione, neque sufficionibus, aut 

dierum numero tolli posse videretur, ab Jove expia- 

tus est. Sed is eam rem parum gratam habuit, ausus 

ad stuprum Junonem provocare. Dea communicato 

cum Jove consilio, immisit nubem, quam pro Junone 

complexus, Centauros genuit, et damnatus apud in- 

feros assidua rotm vertigine rapitur. Tibullus : 

lllicJunonem teutare Ixionis ausi, 

Versantur celeri noxia membra rota 

Velox] Celeri vertigine versatilis. 

Prsecipitat] Dejicit. 

Site] Siti. Perperam indocti legunt hoc loco siti, 

contra metri rationem, cum licentia poetica Boetius 

site conscripserit, ut libro .'Eneido vi Virgil. : 

Gaude coguomine terra. 

pro cognomini, leste Servio, et Ovid. in Fastis: 

Extaque cleporoa cruda bimestre tenet 

pro bimestri. Idem libro de Tristibus quinto : 

Exiguum pleno de mare demat aquoe. 

pro mari. 

Longa] Diuturna. 

Perditus] Excruciatus. 

Spernit] Conteuinit. Cantu euim musico deliuitus, 

siti non laborat. 

Tantalus'] Hic Smyrnam Phrygise vel (ut alii tra- 

dunl) Sypilum tenuit. Is apud inferos (ut canit Homerus) 

aquis ori allabentibus perpetua siti laborat. 

Supplicii causam non omnes eamdem tradunt. Nam 

quidam dicunt eum poenas luere, quod Pelopem hlium 

diis hospitibus epulandum apposuerit. Nonnulli refe- 

ruut canem templi Jovis in Creta custodem a Pandareo 

Milesio surreptuui, ad Tantalum pervenisse, quem 

cum repetenti rilercurio abjurasset, hac affcctum poe- 

na. Canis aureus erat et spirans. Ut Asclepiades ex 

Fabula refert, quoniam deorum secreta mortalibus 

revelarit. Ovidius 

; 

Quccrit aquas in aquis, et poma fugacia captat 

Tautalus, hoo illi garrula lingua dedit. 

Euripides ait in aere suspensum impedimenti saso 

: 

: 

: 

A torqueri. Sunt qui subjectum Sypilo monli tradant 

in Lydia. Petronius in Tantalo repraesentai-i avaros 

autumat, quibus opes usui non sunt, et siccis faucibus 

conditis pecuniis incubant. Versus ejus apud 

Fulgentium hi sunt 

Nec bibit iiiter aquas, nec poma palentia carpit 

Tantalds infelix, quem sua vota premunt, 

Divitis hcEc magni facies erit, omnia late 

Qui tenet, et sicco oonooquit ore famem. 

Modis] Cantu Orphei. 

Tityi\ Hic (ut ait Pherecydes) Jovis et Elaraj iilius 

fuit, ejus quam genuit Orohomenus. Telluris tamen 

dictus est, quod eo gravida mater Elara, Junonis 

metu terrae cavernam subiens, illic puerum peperit. 

Indicat in Beotia Strabo specum Elaram a re gesta 

,1 nominatam. Alii sentiunt ideo terr£e filium dici, quod 

ex hominum genere servos et immanes (cujusmodi 

Tityus fuit) fabula ex terra natos fingunt, et Calhmachus 

atrocissimas quasque bestias terrai genus 

appellat. Fn novemjugera distentus apud inferos pascit 

vultures, ut auctor est Homerus, quoniam vim 

Latonee inferre tentavit, vel (ut canit Euphoriou) Dia- 

nae vitium intulit : quapropter Apollinis et Dianae 

telis esstinctura refert Pindarus. 

Vultiir] Ilomerus geminos vultures admotos Tityo 

canit, Ovidius et Claudianus unum. Sic et Seneca in 

Hercule furenli 

: 

Prfebet voluori Tityus ceteruas dapes. 

Veteres theologi (ut refert Maorobius in Somnium 

Scipionis) vulturem jecur immortale tundentem, ni- 

C hil aliud intelligi voluerunt quam tormenta conscien- 

tiae obnoxia flagitio, viscera interiora rimantis, et 

ipsa vitalia indefessa admissi sceleris admonitione 

lauiantis, semperque curas, si requiescere forte ten- 

taverint, exoitantis, tanquam fibris renascentibus ia- 

heereudo, nec ulla sibi miseratione parcentis, lege 

hac qua sejudice nemo nocens absolvitur, nec de se 

suam potest vitare sententiam. IUos autem epulis 

ante ora positis excruciari fame et inedia tabescere, 

quos magis magisque acquirendi desiderium cogit 

praesentem copiam non videre, etin affluentia inopes 

egestatis maia iu ubertate patiuntur, nescientes parta 

respiccre dum egent habendis. Illos radiis rotarum 

psndere districtos, qui nihil consilio praividentes, 

nihil ratione moderantes, nihil virtutibus explican- 

tes, seque et actus suos omnes fortunae permittentes, 

[-, 

casibus et fortuitis semper rotantur. Saxum ingens 

volvere, inefficacibus laboriosisque conatibus vitam 

tcrenles. Atram silicem lapsuram semper, ct cadenti 

simileai, illorum capitibus imminero qui arduas potestates 

et infaustam ambiuut tyrannidem, nunquam 

sine ti.Tiore victuri, et cogentes subjectum vulgus 

odisse, dum metuant, semper sibi vidcutur exitium 

(quod mereutur) excipere. Hic Macrobius. 

Arbiter] Dominus, judex. 

Vmbrarum] Animarum. 

Viro] Orpheo. 

Emptam] Kedemptam. 

Conjugem] Eurydicen. 

Dumtartara liquerit] Dum inferorum sedem exierit. 

Lumina flectere] Respicere.

1043 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ 

Quis legcm dct amaniibus] Quis (inquit) tamcrudelis A 

est, ut amanlibiis legem imponat ? Amor enira major 

lex est sibi quam ulla lex prajscripta, ac si dicat, 

Tanta vis amoris est ut legem aliam non admittat. 

Hcu noctis vrope terminos] Id est, sub ipsius lucis 

accessum. Sic Maro : 

Eurydicenque suaru jam luce sub ipsa 


Dixerat primo volumine Boetius, Videre autem vi 

deornefarias sceleratorum officinas gaudio la^litiaque 

fluitantes, perditissimum quemque novis delationum 

Jmrtiemor heu, victusque animi, respexit. 

Pcrdidit] Amisit. 

1044 

Occidii] Media contraota legendum. Sensus est, 

Orpbeus ipse Eurydices amissioneuna cum ea periit. 

Virgilius 


fraudibus imminentem, jacere bonos nostri discri- jj 

minis terrore prostratos, flagitiosum quemque ad 

audendum quidem facinus impunitate, adefficiendum 

vero prsemiis incitari, insontes autem non modo se- 

curitate, verum ipsa etiam dcfensione privatos. Ita- 

que libet exclamare : 

stelliferi conditor orbis. 

In quo quidem carmine, ut animi nimium perturba- 

tus, inter ca^lera et bffic subdit 

Preniit insontes 

Debita sceleri noxia pcana. 

At perversi resideut celso 

Mores solio, sanclaque calcant 

Injusta vice colla nocentes. 

Etreliqua in eamdem sententiam. Hoc igitur libro 

Pliilosophia (ut morbi radicem penitus exstirpet) eam 

Boetii opinionem graviter redarguit atque oonfntat, C 

dooens semper quidem potentes bonos esse, malos 

vero abjectos semper atque imbeoilles, neo sine pcena 

unquam esse vitia, nec sine praimio virtutes ; bo- 

nis felicia, malis semper intortunata contingere. 

Super quibus lege Gorgiam Platonis, divi Gregorii 

Moralia, caput quintum octavi libri Cfesariensis Eu- 

sebii de Pra:iparatione evangelica, Laotantii Firmiani 

de Justitia caput 23, epistolam divi Hieronj'mi ad 

virginem exsulem consolatoriam, etejusdem alteram 

ad amicum a?grotum, et rursus aliam quse inscribitur 

ad Oceanum, Baptistaj Mantuani lib. v de Patientia, 

et id genus alia. 

IN METRUM PRIMUM. 

Carmen est dicolon distroplion, constans altero r. 

versu Alcmanio dactjiioo tetrametro acatalecto, al- 

tero Arcbilochio iambioo dimetro acataleoto. Pendet 

autem eo, quod proxima prosadixit: Pennas eiiam 

iuss menti, quibus se in altum iollere possit, affigam. 

Nuno igitur ait Philosophia ad veram beatitudinem 

pervenire neminem posse, nisi animo virtutura alis 

sublato, terrenisque omnibus despectis ccelos trans- 

cendat, et suramo bono oontemplatione seconjungat. 

Peimx volucres] Vires mentis per veritatis speculationem 

sublevandae. 

Celsa] Altas partes. 

Poli] CcBli. 

Quas] Pennas. 

Qui] Ignis. 

Agili 7noiu] Ob velocissimam conversionem. 

^theris] Goeli. 

: 

: 

Ilia. Quis etme, inquit, miseram et te perdidit, Orpheu. 

In supcrum diem] In summi boni lucem. 

Verticem] Summitatem. 

In astriferas domos] In orbes planetarum. 

Phaibo] Soli. 

Conjungat vias] Appropinquet et sese applicet. 

Aut comitetur] Ordo est : Aut donec mens ipsa miles, 

id est ministra et comes. Translatio inde sumpta, 

quod sicut miles ducem suum comitatur, ita mens 

divinarum rerum contemplationi philosophiee studiis 

dedita, eas indefesso labore prosequitur. Corusci si- 

deris, id est Jovis, cujus fulgor (M. Tullio teste) hominum 

generi prosperus est et salutaris ; comitetur 

iter gelidi senis, id est Saturno se adjungat planeta" 

rum summo, qui apud priscos pingebatur homo se- 

nex, canus, prolixa barba, curvus, tristis, pallidus, 

tecto oapite : et qui dextra falcem, et in eadem serpentisimaginem 

caudam suam ore mordentis, sinistra 

infantem filium ori devoraturus admovebat. Virgilius 

in Georg. : 

Frigida Saturni sese quo stella reoeptat. 

Vel guocunque] Ordo est : Vel reourrat oirculum 

astri, quocunque micans nox pingitur. 

Recwrat] Repetat, revisat. Recurrat autem ideo, 

quod animae coelestis origo sit : itaque contemplatione 

in patriam suam recurrat, tametsi quidam legant 

percitrrat. Per astri circulum coelum significat stelli- 

ferum, quod et flrmamentum dicitur. 

Ubi] Postquam. 

Exhausti] Exhaustionis, finitionis, exactae specula- 

tionis. Imitatio est Virgiliani illius in libro Georg. u : 

Cni nunquam exhausti satis est. 

Perperam igitur indoctis legitur exhaustnm. 

Polum extimum] Supremum cojlum. Luoretius lib. 

de Rerum Natura i : 

Ergo vivida vis animi pervicit, et extra 

Processit longe flammantia mceuia mundi, 

Atque omne immensum peragravit mente animoque. 

Divus Hieronj^mus contra Jovinianum ex Theophra- 

sto : Sapiens autem nunquam solus csse potest, habet 

sccum omnes qui sunt, quisque unquam fuerunt boni, et 

animum liberum quoaunque vult iransfert. Quod corpore 

non potest, cogitatione complectitur : et si hominum 

inopia fucrit, loquiiur cum Deo. Nunquam minus solus 

erit quam cum solus fuerit. Rodolphus Agricola in 

Protreptico : Quse potest autem major esse, qux certior 

philosophise divinitas, quam nulli claudi terminis, nullo 

spalio coniineri ? Vadit cnim sacer viri animus liber, 

solutus, mdlisque coercitus meiis : ci qnacunque rerum 

natura potest, vagatur : nec terras et maria solum, sed 

sidera ipsa cognatosque ccclos pererrat. Non tenuissima 

resislunt : comprehendit, exsuperat, penetratque cuncta.

lOio MURMELLII COJIMENTAKIA. 1016 

Vcrendi luminis] Divina» lucis. 

r]ic\ Ultra supreraum cffilum. 

lierjuin] Omnium principum. 

Sccptrwn] Dominium, imperium. 

Habcnas] Moderamina. 

Temperat] Dirigit. 

Volucrem currum] Ocelum quod certissima conver- 

sione circumagitrr. 

Rcrum coruscus arbiter] Deus Dominus, inspeclur 

et judex omnium longe illustrissimus. 

Huc\ lliuc, puta ad sedem verre beatitudinis. 

Reduccm] Ineolumem, salvum. 

Refe7'at] Reducat. 

Quam] Patriam. 

Immemor] Gorporea contagione oblitus. 

Sistam] Stare faciam, nec ultratendam. 

Torvos] Torribiles. 

Ccrnes tyrannos exsides] A vera patria procul ab- 

errantes. Seneca in Thebaide : Regna cum scelcre, 

omnibus sunt exsiliis graviora. 

m PROSAMII. 

AlFert rationcs pulcherrimas firmissimasque Philosophia, 

quibus arguit bonos el virtute prffiditos sem- 

: 

per potentes esse : contra vero malos imbecilles et 

omnibus vera polentiaj viribus destitutos. 

transformentur. 

Nam cum bonum malumque contraria sint] Teste In stadio] In curriculo. Stadium Greece (r-ry.rJiov seu 

Cicerone libro Tusculanarum Qua^stionum quinto : rr-t/.Stoi, Latine curriculum, locus est in quo equi 

Conlrariorum contraria sunt consequentia. 

hominesve currunt, et certant athletse, diotum «-o, 

Veramque illam Platonis] Hecc sententia est apud roii uri/.Sioq hoc est, a statione, quod Hercules eo 

Platonem in Gorgia, ubi Socrates ad Polum ha3c ait G spatio uno spiritu confecto constitisset. Stadium con- 

Assero cquidem, o Pole, iam rhetores quam tyrannos 

minimam in civitatibus habere potentiam, quemadmodum 

paulo ante dicebam. Nihil enim {ut ita dixerim) 

facere ex his cûse volunt,' facere tamen, quod sibi opi- 

nantibus optimum videatur. 

IN METRUMII. 

Carmen est dicolon, distrophon, altero versu con- 

stans Alcmanio trochaico dimetro acatalecto, altero 

Pherecratio. Docet tyraimos, tametsi vulgo videantur 

judicenturque, minime tamen potentes esse : cum 

gravissima cupiditatum suarum Jugiter o^pprimantur 

servitute. Diogenes Cynicus recte servos quidem do- 

minis, malos autem cupiditatibus servire disit. Teste 

Joanne evang. : Omnis qui faeit peccatum, servus est 

peccati {Joan. viii). Divus August. hbro de Civitate 

Dei quarto, capite tertio : Malorum vero rcgnum magis 

regnantibus noce.t, quisuos animos vastant scelenim ma- 

jore licentia. Et non multo post subdit : Proinde bo- 

nus, etiamsi seruiat, liberest; malus autem, etiamsi 

regnet, servus est. Nee U7iius hominis, scd {quod cst 

gravius) tot dominorum (/uotvitiorum. 

Septos] Circumdatos, constipatos. 

Tristibus] Tristitiam inferentibus. 

Torvo] Terrilieo. 

Babie] Feritate. 

Intus] In eorum conscientia. 

Hlnc] Es una parte. 

Versat] Exagitat. 

Avidis «wious llUecebrosis affectionibus. 

A Ilino] Es alia parte. 

Fla.gcllat] Verberat, concutit. Ordo est : Ira turbida 

tollensfluctus, flagellat mentem. 

Fluctus] Motus et animi festus. 

Turbida] Turbuleuta. 

Tollens] Suscitans. 

Capfos] Vi tristitia; victos. 

Lubrica] Instabilis, inconstans, metui cedens. 

Ergol Ordo est : Ergo ipse pressus iniquis dominis 

non facit quod optat, cum cernas unum ferre tot ty- 

rannos. 

Vnumcaput] Unum flagitiosum hominem. 

Tot tyrannos] Tot vitia ei dominantia. 

Ferre] Pati. 

Non facit quod optat] Non efflcit quod vult, eoque 

nec liber nec potens esseconvincitur. 


Acute et dilucide disserit, nunquam bonisprajmia, 

nunquam sua scelerihus deesse supplicia : docetque 

virtuttmi splendore mortaleseo praistantisepervenire 

utab improbis nihilneque detrimenti, neque oflusca- 

tionis pati queant, et (quod longeplus est) deos eva- 

dere. Contra vero scelerum infectione adeo ab hu- 

manffi naturse dignitate degenarare, ut in bestias 

tinet oct&vam mille passuum partem. Divus Hieronymus 

: Stadium est hsec vita mortaiibus. Hic conten- 

dimus, ut alibi coronemur. Divus Ambrosius, libro 

Ofliciorum primo, capite decimo sexto : Quid alibi 

poscis, quod alibi debetur ? Quid prxpropere coronam 

exigis, antequam vincas ? Quid detergere pulverem, c[uid 

requiescere cupisl Quid epulari gestis antequam sta- 

clium solvatur? Adhucpopulus spectat, adhuc athletx 

in siemmcite sunt, et tu jam otium petii ? Sed forte di- 

cas, curimpii Ixtantur? cur luxuriantur? cur etiam 

mecum noiiipsi laborant ? quoniam quinon subscripse- 

rint ad coronam, non tenentur ad laborem certaminis. 

Qui in sfadium non descenderint, non se perfundunt 

oleo, non oblinunt pulvere. Quos manef gloria, exspectet 

injuria : unguentati spectare solent, non decertare ; non 

solent xsfus, pulverem, imbresque perpeti. Dicant crgo 

ef ipsi athtetse : « Veiiite, nobiscum laborate. » Sed 

respondebunt spectatores : « Nos hie interim de vobis 

judicamus, vos autem sine nobis coronse (si viceritis) 

gloriam vindicabitis. » Isti igitur quiin deliciis, ciuiin 

luxuria,rapinis,quxstibus, honoribus studia posuerunt 

sua, spectatores magis sunt quam prseliafores. Habent 

lucrum laboris , frucfum virtutis non habent. Fovent 

otium astutia, et improbitate aggeranf divitiarum acer- 

vos, sed exsolvent {seram licet) iiec/uitise suoe psenam. 

Neque enim bonus ultra jure vocabitur, qui careat 

bono] Sententia est Socratis Platonici in Gorgia, quia 

bonum (inquit) est, quo prsescnte boni sumus. Prorsus 

boni vero sumus et nos, el quxcunque alia bona siint,


06 virtutem quamclcmi quse adsit. Socraticae Platoni- A seifiso solvitur. Silias Italicus libro decimo tertio : 

caeque sententiae M. Tullius subscribit libro Tusculanarum 

Quaestionum quiato iiis verbis : Omnes bonos 

semper beatos volumusesse. Quos dicam bonos, perspicuum 

est. Omnibus enim virtutibus instructos et orna- 

tos, tum viros bo7ios dicimus. Videamus qui dicendi 

sint beati. Equidem hoc existimo, qui sunt in bonis, 

nullo adjuncio malo. IVec ulla alia huic verbo [cum 

beatum dioimus) subjecta notio est, nisi secretis malis 

omnibus, cumulata bonorum compleccio. Hactenus Ci- 

cero. At Laurentius Valla, vir alioqui doctissimus et 

acris tum ingenii tum judicii, libro de VeroFalsoque 

Bono tertio, nimia cavillandi iibidine percitus, nimis 

quam insipienterin Boetium nostrumfertur, ubi con- 

tendit eum in boni vocabuloerrasse, quod tum virtutem 

tum felicitateai significet, perperamque ita collegisse 

: Quicunque est bonus, is habet bonum. Verum 

[ciuod bona venia dictum sit) Valla ipse pudendo errore 

labilur, cum Boetium insectans, scribit virtutem ac 

vitium actiones esse, felicitatem vero atque infelicitatem 

qualitates, res etiam effectu ipso inter se longissime cli- 

stantes. Non enim (ut ille somniat) virtus et vitium ac- 

tiones sunt, sed quatitates et {quod plus est) in eodem 

: 

Ipsa quidem virtus sibimet pnlcherrima merces. 

Evenit igitur] Joannes Franciscus Picus in com- 

mentariis secundi bymni heroici : Dicuntur in ea ho- 

mines bruta converti, quorum affectus nimia voluntatis 

propensione, usuque rationis posthabito, consequuntur. 

Sic in leonem iracundus, in vulpem astutus, in suem 

venereus converti dicitur. Hinc apud Pythagoreos et 

Platonicos 'lominum transformationes in bruta, quas 

lepide quoque Severinus adnotans subindicavit. Anto- 

nius Codrus sermone primo : Sicut anima rationalis 

et proba formam prsestat homini, et illum divinitatis 

participem facit : sic irraiionalis, et improba pecori 

formam tribuit,et hominem a recto discedentem trans- 

g format in belluam. Corpus ergo [ut vobis ostendo) non 

facit hominem, sedanima. Unde recte Plato (ut reor) 

dicere solebat, oux eim-j avSpMTro? t6 opMîzvov, id est 

non est homo id quod videtur. Quare vos Codrum non 

videtis, sed faeiem, sed manus et membra Codri. Ergo 

alienarum opum violentus erepior, lupum se facit. Qui 

insidiator est et fraudulentus, astutam vapido portat 

sub pectore vulpem. Qui libidinosus est et spurcis vo- 

luptatibus immersus, in hircum se velin suem transfor- 

qualitatis genere cum felicitate ct infelicitate, in eo scimavit. Qui linguam huna et illum mordendo exercet, 

licet, quod Aristoteli habitus et dispositio vocatur. Sed canis est. Itaetin alias belluas hominem inutari dicimus, 

ne quis erret, animadvertmdum est duplicem esse feli- cum deserta ratione irrationalem sumit appetitum. 

citatem, alteram ciuidem inchoatam, quam'Dei gratia 

INMETRUMIII. 

homo in hac vita virtutum studiis consequitur, et hanc Carmen est Glyconium, simile sesto primi volumi- 

dicimus esse in prima specie qualitatis : cdterum vero 

nis, verum in hoc fere primus pes trochaeus est, ul- 

perfectam et omnibus numeris absi 

cujus nemo C Hjj^q tantum versu excepto, ubi spondeus primam 

antemortem compos fit,cju3e et cum summo bono Deo 

regionem tenet : quem si quis ita legerit. Mentis ul- 

que ejusdem est substantix, ut supra ]probaium est 

cere sasviunt, ubique primse. regioni trochaeum dede- 

eamque ob infinitatem sub nulio prssdicamento collorit, 

at ea commiinis est spondeo, trochaô, et iambo, 

candam censemus. Proinde recte dixit Boetius non bonum 

ultra jure vocari, qui careat bono, hoc est, quicun- 

ut et supra docuimus, et facile nobis astipulabitur, 

quicunqne diligenter Catullum, Horatium, Senecam 

que bonus est, eum habere bonum, sive virtutem, sive 

tragicum, Terentianum, et es recentioribus MaruIIum 

malis felicitatem accipere, non perfeclam quidem illam, 

legerit. Ait autem Philosophia, multo pestilentiora 

sed inchoatam, quse non differt a virtute, sed ei est eadem 

: quod et propheta testificans : Beatus vir, inquit, 

cui, nonimputavit Dominus peccatumnec est in spiri- 

tu ejus dolus{Psal. xsxi). Et beatus Ambrosius libro 

de otficiis secundo : Certum est solum et summum 

bonum esse virtutem, eamque abundare solam ad vitse 

una virtus est, concurrunt cxterse. Qaod ideo apposui, 

ne quis forsan stultus et impius opinetur virtuti. vitia, 

quse miseros homines reddunt, cohserere. Socrates apud 

Platonem : Quamobrem omnino necessarium est, inquit, 

Ccdlicles, temperatum virum, cum (ut diximus) justus 

ct fortis sit etpius, esse perfecte bonum. Bonum vero 

bcne honesteque agere, quidquid agat. Euni autem cûi 

bcne agit, felicem osse atque beatum. Improbum vero 

ac male agentem, esse miserum. 

Quare probos mores sua prxmia relinquunt] Di- 

Ergo impius 

vus Anibrosius Officiorum libro primo : 

esse animi vitia Circes magicis incantfitionibus et 

veneficiis, quse corporibus tantum, non etiam menti- 

bus nocuisse traduntur. Vitia vero teterrima animis 

perniciem inferunt. 

Neritii ducis] Ulyssis. iSeritus (ut lib. x docet Stra- 

bo) mons est tVondososin insula Ithaca, quam tenuit 

fructum beatse, nec externis aut corporis bonis, sed 

^ uiygses, qui diciturinde dus Neritius. Ovidius 

virtute sola vitam prsestari bcatam, per quam vita xter- 

Pro duce Neritio docti mala nostra poetse 

na acquiritur. Et subdit idem eodem in libro : In quo 

Scribile, Neritio nam mala phira tuU. 

ipsc sibi pmna est, justus autem ipse sibi gratia. Et 

utricjue aut bonorum aut malorvm operum merces ex 

Pelago] Mari, permare. 

Rates] Naves. 

Qua] In quainsula. 

Dea] Circe Hsec (ut Homerus srribit) fllia fuit So- 

lis es Perse Oceani filia, soror OEla? Colchorum re- 

gis, magicae sapientia?, peritissima. Habitavit autern 

in Affia insula editiori in loco, quem circum errahant 

et ursi et leones, quos illa veneficiis cibo et potui 

immistis ex hnminibus feras fecerat, tamen in homi- 

nes non sa?viebant, sed veluti canes adulabantur Ille 

socios Ulyssis vertit in porcos , prpeter Eurylochnm, 

qni fraudem in sediflcio esse suspicattis, non intravit. 

Legatur Homerus libro Odyssese x, Virgilius Mnei- 

:

1049 MURMELLU COMMENTAIUA. 1050 

dos VII, Ovidius xiv Metamorpli., Diodorus vero Si- A 

culus lib. v. 

Solis edita semiiie] Vel filia Soiis, ut ait Homerus, 

cui Maro subscribil 

: 

Dives inaccessos ubi Solis lilia lucos 

Assiduo resonat cantu 

et Ovidius : 

Venerat in silvas et iilia Solis easdeni 

: 

Vel (ut Diodoro placet) ej patre Solis neptis, ex 

matre Hecate proneptis ejus. 

Carinine] Incantatione. Virgilius : 

Carminibus Circe socios mutavit Ulyssei. 

Quos] Hospites. 

Ut] Postquam. 

Invarios modos] In diversas belluarum fortLas. 

Vertit] Mutavit. 13 

Ilcrbipotens] Herbis potens. 

marmaricus] Ab Africaj regione, ubi plurimi sunt 

leones. 

Dente crescit et imguibus] Majores sibi et dentes et 

ungues transformatus in leonera accepit. 

Superadditus] Perperam legunt indocti, nuper ad- 

ditus. 

: 

Ululat] Prima extenta positum, quam Maro cou- 

traxit 

Ac formje magnorura ululare leoQum. 

Tigris Indica] Sic Juvenalis satyra 13. 

Indica Tigris agit rabida cum tigride pacem. 

Pomponius Mela libro tertio : Silvx alia quoque dira 

animalia, verum et Tigres ferunt utique Hyrcanise sxvum 

ferarum genus, et usque eo pernix, ut illis longe C 

quoque progressum eqiiitem consequi, iiec tantum se- 

mel, sed aliquoties etiam cursu unde coeperit, subinde 

repetico, solitum et facile sit. Causa ex eo est quod ubi 

illc interceptos earum catulos citus cmpit avehere, et 

rabiem appropinquantium frustraturus, astu unum de 

pluribus omittit, hse projectum accipiunt, et ad cubilia 

sua referunt, rursumque et ssepius remeant, atque idem 

efficiunt, donec ad frequentiora, quam adire audeant, 

profusus raptor evadat. Tigris (ut divus Ambrosius 

libro Hesaemeron sexto refert) ubi vacuum raptse sobolis 

cubile reperit, illico vestigiis raptoris insisfit. At 

Nostraque adulantes comitant vestigia. 


Numen] Potentia. 

Arcadis alitis] Mercurii in Arcadiai uionte Cyllene 

geniti, qui lingitur a poelis alatus. 

Ducem] Ulyssem. 

Solverit] liberaverit. 

Pestc] Pernicie, in suem trausformatioue. 

Hospitis] Girces. Mercurii euim tum consilio, tum 

beueficio (ut refert Homerus) Ulysses ne in belluam 

transformaretur, servatus est. Unde Ovidius Homerum 

imitatus. 

Pacifer huic dederat florem Cyllenius album, 

Moly vocant superi, nigra radice tenetur 

Tutus eo, monitisque simul coelestibus intrat 

llle domum Circes. 

Remiyes] Ulyssis socii. 

Mala] Nosia, venetica, perniciosa. 

Traxerant] Biberant. 

Cerealia pabula] Panes. 

Glandc] Poroorum pabulo. 

Verterant] Mutaverant. 

Voce] Loquela. 

Corpore] Deest et. 

Nihil] Subaudi prseter meiitem. 

Super] Insuper. 

Monstra] Transformationes. Virgilins : 

Qua3 ne monstra pii paterentur talia manes. 

Levem] Parum eflicacem. 

Blanum] Potentiam. 


Corda] Animos. 

Hsec venena] Vitia. 

Potentius] Efficacius quam Circes venena. 

Sibi] Ei ipsi. Acyrologia est metri gratia. 

Dira] Pestifera. 

Penitus] Intra animum. 

Mentis vulnere] Quod profecto maxime lajdit homi- 

nem. Divus Ambrosius libro Epistolarum quinto : 

Nullus enim major est dolor quam is qui peccati mu- 

crone vumerat conscientiam : neque ullum gravius est 

onus qudm peccatorum sarcina et pondus flagitiorum. 

Deprimit animam, curvat usque ad terram, nese erigere 

ille quamvis equo vectus fugaci, videns tamen velocitate 

possit. Gravia fili, gravia nimis cleliotorum pondera. 

fcrse se posse prseverti, nec evadendi ullum suppetere 

Idem libro de Officiis primo : Vides coiivivium peccasibiposse 

subsidium, technam hujusmodi fraude moli- 

^ ^^^,.^^ mterroga conscientiam ejus. Nonne gravius omtur 

;ubi se contiguvm viderit, sphseram de viro proji- 

nibus fetet sepulcrist Intueris Isetitiam ejus, et salucit. 

At illa iinagine sui luditur, et sobolem putat, revo 

britatem miraris corporis, filiorum atque opum abun- 

cat impetum, colligere fetum desiderans. Rursus inani 

specie relenta, totis se ad comprehendeiidum equitem 

viribus fundit, et iracundise stimulc velocior, fugienti 

imminet. Ille iterum sptijerse objectu sequentem retar- 

dat. Nec tamen sedutitatem matris memoria fraudis 

excludit. Cassam versat imaginem, et guasi lactatura 

fetus residet. Sic pietatis suse studio decepta, et vin- 

dictam amittit et prolem. 

Mitis] Nemini vim inferens. Sic ex Ilomeri sen- 

tentia Ovidius : 

Mille lupi, mistique lupis ursique leaeque 

Occursu fecere metum, sed nulla timenda. 

Nullaque eratuostro jactura in corpore vulnus, 

Quin etiam blandas movere per aera caudas. 

: 

dantiam. Introspice ulcera, et vivacis animse ejus, 

cordisque mcEstitudinem. Rursus Ofticiorum ni : Quse 

enim paena gravior quam interioris vulnus conscientise. 

Lodovicus Bigus 

Brevi damnosa voluptas 

Neqiiitiae transit, sed vulnerat ossa, medullas, 

Meutem, animumque simul. 

Idem : 

Fallimur heu miseri, nou est extrinsecus ullum 

Flagitium : in medio pectore regna tenet. 

Vulnus hiat lethale, tamen mediciua paratur 

NuUa, uec a nobis curritur ad medicum. 

Ilia si doleaut, terris peragramus et cequor, 

Curam animi uullus dehcientis habet. 

Nos quoque olim juvenes admodum, in elegiis mora-

105) APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 10 32 

libus sic lusimus super re minime ludicra : 

Spleudida magniflcl cernis convivia regis, 

Astautes pueros, aurea vasa vides. 

Illius uientem si forte videre liceret, 

Ulcera perspiceres sordidiora luto, 

lunumeras pestes, et plurima monstra videres, 

Inferno louge plus fugienda cane. 

IN PROSAM IV. 

Hac prosa priraum quidem fatetur Severinus vilio- 

sos, tametsi speciem liumani corporis retineant, animorum 

tamen qualitate in lielluas transformari. Verum 

id sibimiraljiJe oum primis, indignumque videri 

ait, intantaravilitatemabjectosinbonorumperniciem 

grassariposse, et male concupita perpetrare: cui veris- 

simis rationibus occurrens Pbilosophia, duo disserit a 

vulgari quidem opinione longe aliena, nectamen mi- 

nus vera. Quorum alterum est, multo miseriores improbos 

fieri, cum libidini su£e fecerunt satis, quam cum 

perperam appetita exsequi nequiverint. Alterum vero, 

minus miseros esse malos, facinorum suoruDi pcenas 

expendentes : tametsi nuila correctionis ratio, nullns 

exempli respectus habeatur, quam si eo impune ad 

terapus elabenles nulla justitife poena coerceat. 

Convenicnti loco] In hujus libri prosa sexta. 

Multo igitur infeliciores] Soorates apud Piatonem in 

Gorgia : Scciindum vero sententiam inemn, o Pole, qui 

injuriatur,injustusque est, omnino est ante alios miser : 

miserior autem, si injuriam pocnas nunquam luat ; mi- 

nus veromiser, si luat, suppliciumque jussum apud deos 

hominesque reportet. Divus Augustinus libro de Civi- 

tate Dei xii, capile 3 : Et cum in posnis est natura vitio- 

A tatur, ut vincula, ut carceres, squalores, ut verbera, 

quae ex legum prsescripto pernioiosis constituta sunt. 

At hi impune evadunt, insontes autem pleotuntur. 

Cujus causam confusionis admirabundus ex Philoso- 

phia Boetius sciscitatur. 

IN METRUM V. 

Exemplis colligit e causarum ignoratione admirationem 

oriri, quibus acceptis et penitus cognitis, heec 

e medio tollitur, suoceditque scientia. Carmeu dico- 

lon est distrophon, tametsi Nicolaus Perottus vir 

alioqui doctissimus, parum perpensa versuum ra- 

lione, tradiderit hoc carmen esse dactylum, alemanium 

tetrametrum hyperoatalectum, oujusmodi est 

illud primi libri. 

Heu quam prcBCipiti mersa profundo. 

n Ab eo namque differt hoo (quantum ad primum 

versum perlinet) quod hic in prima regione semper 

trocbaeus, ibi non trochaeus, sed spondeus vel dac- 

tylus est. Primus igitur hujus carminis versus mistus 

videlur ex Sapphico et Alcmanio, constans primo 

Irochreo, seoundo spondeo vel dactylo, ac spondeo 

seu trochcco. Secundus autem versus Alcaicus est 

tetrameter, iambicus, constans pentemimeri iambica, 

dactylo et spondeo, differens ab illo Iloratii tantum 

postremo pede : 

Vides ut alta stet nive caudidum. 

Nam illic dactylus est, hic spondeus temporibus ei 

respondens. Quid si dixerimus et secundum versum 

compositum ex Aloalioo dimidiato Alomanio ? Sed liac 

nemini miranda videantur, si Severinus noster arli 

sa, exccpto eo quod natura cst, etiam hocibi bonum est, q musicce longe doctissimus, suo jure versibus novis 

quod impunita non est : hoa enim est justum, et omne 

justum, proad clubio bonum. 

INMETRUM IV. 

Carmen est dicolon distrophon, alteroversu hende- 

casyllabo oonstans, altero elegiaoo pentametro. Exse- 

creatur eo Philosophia moreshominum elferatos, qui 

cum plurimis periculis sint obnoxii, nihilo secius 

iuvicem bellis gerendis mortem properant, et mutua 

slrage desaeviunt : cum boni jure sunt diligendi, mali 

vero magis miserandi, quam insequendi. 

Fatum] Mortem. 

Ense] Gladio. Legatur elegia TibuIIi, oujus ini- 

tium : 

Quis fuit horrendos primus qui protulit enses? 

utatur, qui apud alios Latinos poetas minime inveniantur;cum 

eum constet temporum proportiones 

diligenter observasse, et ex arte musica modulatos 

hos versus sane quam dulciter ceoinisse. 

Cardine] Cardini. Antiptosis est : casus enim pro 

casu ponitur. Sic Virgilius : 

Etmagno se corpore miscct: 

pro oorpori. 

lt'!7a(] PrEetereat. 

Bootes\ Arctophylax. Bootes oritur tertio idus Fe- 

bruarias, ut docet Ovidius in Fastis. Arctophylax 

autem interpretatur Ursi oustos. Idem etiam appel- 

latur Bootes. Manlius : 

A tergo nitet Arctophylax, idemque Bootes. 

Miseresce] Miserere. Miseresco deductum est a mi- D jjt Qicero de Natura deorum Arati versum ita refert 

sereo, quod apud veleres fuit personale verbum. En- 

nius libro Annalium quinto 

Cogebant Iiosteis lacrymantes, utmisererent. 

IN PROSAM V. 

Hactenus disseruit malos omnes miseros esse etanimorum 

qualitate degenerarc inbelluas, bonos autem 

beatos et deos evadere. Verum his Severinus nondum 

omni ex parte oonsolatus, pristinte suaj dignitatis 

memor, et exsilium acceptamque contumeliam 

etiamnum 'ajgre ferens (quanquam ante probatum 

est fortunse bona nou esse vera) neminem tamen 

vel sapientum vivere dicit, qui non fortunaj boua 

oalamitatibus et suppliciis anteponat, qua; passim ab 

improbissimo quoque virtute prajditis infligi lamen- 

: 

Arctophylax vulgo qui dicitur esse Bootes 

Quodquasi temone adjunctam prae se quatit Arctou. 

Dicitur etiam Arcturus, ut dooet Lactantius gram- 

maticus. Servius tamen scribit Arctiirum proprie 

esse stellam in signo Boote, cujus ortus et occasus 

tempestates gravissimas facit. Bootes autem nou 

oritur, aut occidit, ut alia signa. Sed cum plaustro 

proximus sit, quodvertiturcirca cardinem, inipsa ver- 

tigine videtur occidere et, cumse elevat, oriri. Hujus 

manum sinistram (auotore Higino) circulus arcticus 

includit, ut neque oocidere, neque oriri videatur. 

Ipse enim positus ab arctioo circulo ad lestivum de- 

Oaitur, inclinatus in longitudinem dexlro pede, res- 

tivo ciroula nixus. Hujus humeros et peotus a reli- 

;

1053 MURMELLll GOMMENTARIA. 105 

quo corpore dividit circuhis, qui per ulrosque polos A nonagiQta capita liabuisse canit, Alcajus quinqua- 

Iransiens tangit Arietem et Clielas. Hio quidem. cum 

Tauro, Geminis, et Caucro, et Leone occidit. Ideo 

scro occidere dicitur, quod magis erectus a pedibus 

pervenit ad ierram. At exoriens citius, quam CLielaj 

videtur. Dnde a poetis modo tardus, modo piger 

appellatur. Bujus enim occasus quatuor signorum 

zodiaci tempus absumit, ut diximus. 

Palleant] Deest si vel cur. 

Palleant] Obscurentur deliquio. 

Infeda] Obscurata. 

Metis] Objectu. 

Noctis opacx] terraj obscurantis. Deliquium enim 

lunre lit ex interpositione terrse intersolem et lunam. 

Quxque] Et quae. 

Fulgenti ore] Clara facie. 

Texerat] Occuluerat, condiderat, offuscaverat. Natura 

enim fert, ut majus lumen ofFuscet minora. 

Confusa] Defectione laborans. 

Detegat] Splendere permittat. 

Lassantque crebris pulsibus sera] Nam, ut scribit 

Plinius libro secundo, capite duodecimo : Viriingen- 

tcs inter quos fuit Stesichorus, et Pindarus, credide- 

runt lunam eclipsim ct quasi mortem pati ex cantatio- 

nibus : unde ne id luna pateretur, dissono crepitu 

sucaurrebant. Hinc de clamosa muliere satyra sexta 

Juvenalis : 

Jam nemo tubas atque aera fatiget : 

Una laboranti poterit suocurrere lunee. 

Auctore Plutarcho, 

censet, 

Aganice 

easque obscurrissimas, et nunquam satis ex- 

Agetoris Thessali filia, 

C plicatas, 

quod pleniluuiorum defectuum esset gnara, tempus- 

ad propositam materiam pertinentes. 

qne praenosceret, quo lunam ab umbra Sed quoniam haec quoque] Promittit Philosophia se 

terrae. intercipi 

contingeret, mentem mulierum exturbabat, 

explicaturam rei petilce causas. 

illisque se lunam deducere persuadebat. 

Septi] Circumdati tu et ego. 

Cori] Venti. 

Omnium generatio 7'erum] Acutissima pariter et 

Frementi] Graviter resonanti, 

jucundissima dissertatio de divina providentia et 

Tundere] Percutere. 

fato. 

Solvier] Solvi, liquefleri. 

Stabilitate] Constantia, immutabilitate. 

Latentes] Subaudiendura causaj. 

Sortitifr] Nanciscilur. 

Inscitise] Ignorantias Et animadvertendum in ver- 

IIxc] bivina mens. 

sus scansione per syneresim es tetrasyllaba trisyllabam 

factam diotionem, ita uti posterior sit conso- 

nans, ut apud Senecam Iragicum in Sapphico : 

Cuncta divitias metuitque casus. 

IN PROSAM VI. 

Hsec prosa Philosophia causas eorum reddit quee 

supra Boetius attigit, sibique supra modum miranda 

videri dixit, nisi ratio deprehendatur. Ait autem hasc 

omnia a divina int'jIIigentiEe providentia, seu fato 

progressus suos sortiri, et quid inter Dei providen- 

tiam, ac fatum intersit, docet. 

Tui muneris] Offlcii tui. 

Evolvere] Excutere. 

Velatas] Obductas. 

Caligine] Tenebris ignorantite. 

Quseso] rogo. Petit sibi causas explicari eorum 

quoruni admiratione tenetur. 

Exhausti] exhaustionis. 

Hydrx] Latine dicitur excetra, quam Simonides 

ginta, ex quibus si quod amputaretur, duo renasce- 

bantur. Hanc Hercules adjutus ab lolao superavit, 

qui recisum continuo caput subjectis flammis inurebat 

Herculis jussu, ut est apud Hesiodum. De hac 

meminit Ovidiana Dejanira : 

Qu.-Eque redundabat feoundo vulnere serpens 

Fertilis, et damnis dives ab ipsa suis, 

Seneca Tragicus : 

Quid sseva Lernae monstra numerosum malum, 

Non igne demum vicit, et docuit mori ? 

Quidam scribunt hydram in Lerna Argivorum palude 

exstitisse, aquas evomentem, qua; vastabant vicinas 

civitates, in qua uao raeatu clauso, multi erumpe- 

3 bant. Quod Hercules videns, loca ipsa exussit, et 

sic aquaj meatus clausit. Socrates in Euthydemo 

Platonico : Hercule qnidem raulto siun imbecillior, 

qui pugnare simul non valuit adversus bydram so- 

phisticam, cui propter sapientiara pro uno sermonis 

capite amputato, multa repullulabant : ac etiam ad- 

versus Cancrum sophistam quemdam ex mari adventantem, 

et nuper (ut arbitor) advectum navi, a quo 

cum Hercules ad sinistram angeretur, verbisque acri- 

ter morderetur, nepotis sui lolai ausilium implora- 

vit, qui summopere illi succurrit. 

Mentis igne] Intellectus vigore. 

In hac] Materia. 

De providentix simplicitatc] Quinque qumstiones re- 

In arce] Summitate. 

Gercndis] Administrandis, efticiendis. 

Statuit] PriEscribit. 

Puritate] Simplicitate. 

Q Conspicitur] Consideratur. 

Qux] Providentiam et fatum. 

Nam providentia] Describit prius providentiam, 

deinde et fatum. 

Fatum vero inhxrens] Es Chrysippi Stoici sen- 

tentia, fatum est sempiterna qutsdam et indeclina- 

bilis series rerum, et catena volvens semelipsa sese, 

et implicans per feternos consequenti» ordines, ex 

quibus apta connexaque est. De facto qui plura nosse 

cupit, legat M. TuIIium et Marcilium Ficinum Platonicum, 

Landinum in sexto iEneidos Commenta- 

rio, Gellium libro sexto, et Eusebium libro sexto de- 

Preeparatione evangelioa. 

Providentia namque] Ostendit quid iutersit inter 

providentiam et fatum. 

Qux licet diversa sint, alterum iamcm pendet ex al-

lOn APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII^. 1036 

tero] Docet quo participent ea quce modo diversa esse 

censebat- 

Qusedam veiô] Ait qua3dam tametsi divinae provi- 

dentise subjecta sint, fatalem tamenseriem superare. 

Nam ut orbium] Pulcberrima orbium simililudine 

docet alia majoribus fati nexibus implicari, alia mi- 

noribus, nonnulla vero fatalem supergredi necessi- 

tatem. 

Extimus] Extremus orbis. 

llli] Puncto. 

Cogitur] Constriugi:ur. 

Tanto] Subaudi Magis. 

Igitur uti] Graphica comparatio. Quemadmodum 

(inquit) ratiocinatio est ad iotellectum, et id quod 

gignitur, ad id quod est, et lempus ad a^ternitatem 

et circulus ad puuctum medium : ita mobilis fati se- 

ries est ad stabilem et immobilem providenti» sim- 

plicitatem. 

Ea series] Quatenus fati vis se explicet ostendit. 

Indedinabilem] Inevitabilem. 

FluitU7'as] Fluctuaturas. 

Quo fit] Pulcherriraa conclusio, et Piiilosophia 

sane quam digna. 

Qux vero inquies] Occurrit tacitae objectioni, quam 

Boetii verbis subjicit, et osteudit longe aliter Dcum 

atque mortales judicare, Deique judicia esse abyssum 

multam, et scnsibus nostris cogitationibusque 

inaccessam. 

Num] Nunquid. 

Degunt] Vivunt. 

Censuerint] Existimaverint. 

Uti] Quemadmodum. 

Temperiem] Temperatam constitutionem. 

Num enim dissimile] Pulcherrimam offert compa- 

rationem. 

A scienti] Deo. 

Ignorantes] Homines. 

Pestriiigam] CoUigam et breviler complectar. 

Êgwi] Jiquitatis, imitatione Maronis 

Lucanus] M. Anneus Lucanus natione Hispanus, 

patria Gordubensis fuit. Scripsit opus de bello Cae- 

saris et Pompeii cui titulus Pharsalia, Saturnalia, 

Silvarum libros decem, tragoediam Medeam, quam 

nou absolvit, de Incendio Trojae cum Priami cala- 

mitate, Orpheum, fabulas complures et epistolas. 

lix libris Pharsalise tres primos emendavit cum 

uxure Argentaria, reliquos imperfectos, atque inemendatos 

reliquit propter intempestivum interitum 

a Nerone imperatum. Yersus ejus sunt in lib. Phar- 

saliee primo : 

Nec quidqiiam jam ferre potest, Cfesarve priorem, 

Pompeiusve parem : quis justius induat aruia, 

Scire nefas, magno se judice quisque tuelur, 

Victrix causa diis placuit, sed victa Catoni. 

M. Tullius in oratione pro Quinto Ligario : Causa tamen 

dubia, quod erat aliquid in utraque parte quod 

probari posset. Nunc melior certe judicanda est, 

quam etiam dii adjuverunt. 

Familiaris noster'] Veri enim poetse de Philosophiae 

familia sunt. Unde ait Horatius : 

A Scribendi recte sapere est et principium et fons. 

Ci^m spem] Preetor spem et exspectationem tuam. 

Sed sit aliquis] Ostendit varias et diversas divinae 

dispensationis rationes. 

Quidam me quoque excellentior] Theologus Grsecus, 

eoque philosophia praestantior. Nam quod aiunt in- 

docti, excellentior me, id est, per me, plane ridiculum 

est. Subjecit autem Graecum theologi, quem non 

dubito inter Christianos prtestantem fuisse, versum : 

Âv^pot; tspou (7&j^y.a fûvK^st^ oly.oôpôiiiji, 

In quo animadvertendum s in dictione tepou pro- 

duci ob liquidam sequentem, ut apud Homerum et 

Persium [j.i\oq prima sjdlaba legitur extenta, tametsi 

quidam mutent e in v?, legentes irjpcii. Latine sic so- 

nat ad verbum facta interpretatio : Viri sacri corpus 

virtutes cedificavere. Versus autem huiic ia modum 

reddipotest : 

Sacri hominis corpus virtutes aedificarunt. 

Mista] Partim prospera, partim adversa. 

JVe longa felicitate luxurient] Nam ut ait Ovidius : 

Luxuriaot animi rebus plerumque secundis, 

Nec facile est cequa commoda mente pati. 

Alios ditris agitari sinit] Baptista Mantuanus Iibro 

Silvarum secundo : 

Rebus adversis agitata virtus 

Crescit, el, robur cruciata longo 

Sumit attritu, meliusque terso 

Candicat ore. 

Otium clari fugiuut honores. 

Nobiles ducit labor ad triumphos, 

Sudor insignes iter ad coronas 

Monstrat apertum. 

^ Tristibxis] Adversis. 

j) 

Probris] Vitiis. 

Exercitii] Subaudi caitsa. 

Namut probis atque improbis] Pulchre aitimprobos 

non solum a probis discordare, sed inter se quoque 

nullam habere convenientiam : at cum semetipsis 

discordare, vitiis conscientiam discerpenlibus, 

'A.pya.\io'j !?' zai T«'jTa fijcov W5 Travr' «yopsustv. 

Grfecus versus heroicus est (ni fallor) Homeri, qui 

ad verbum interpretatus sio sonat : Difficile autem 

est me sermone explicare, quemadmodum Deus 

omnia regat, et sua providentia disponat. Versus 

Latino sermone sic reddi potest ; 

Difficile est sic haec me dicere cuncta deorum. 

Proditor] Productor, conditor. 

Haustu] Metaphora ab iter facientibus sumpta, 

qui haustu vini accepto refecti, pergunt in itinere 

instituto. - 

TN METRUM VII 

Carmen hoc ejusdem generis est cum quinto primi 

voluminis. Probat eo Philosophia id quod paulo ante 

dixit, omnia videlicet mala Deum omniuni principem 

extra reipublica'. suaj terminos eliminare, et omnia 

in ofiicio continere, ac res omnes alioqui temerariis 

motibus fluitaturas, optimo temperaniento coercere. 

Revide supra eamdem propemodum materiam in ul- 

timo secundi voluminis carmine. 

Celsi] Altissimi. 

Jura] Potentiam. 

Tonantis] Dei.

1057 MURMELI.II COMMENTARIA. lObS 

Pura] Perlurbationibus et vitiis purgata. 

A sunt perfectiores. 

Solers] Ingeniosus, perspicax, acuta contempla- Discepta] Separata. 

tione utens. 

Suo fonte] A Deo principio suo. 

Cernerc] Videre. 

Culmina] Sublimes partes. 

Illic] In coelo. 

Veterem pacem] Antiquam concordiam. 

Plmbes] LunoB. 

Axem] Currum, vehiculum. 

Summo vertice] Apud polum septentrionalem, de 

quo poeta : 

Hic verlex nobis semper sublimis, at illum 

Sub pedibus Styx atra videt, manesque profundi. 

Rapidos meatus] Veloces motus. 

Ursa] Grsece "ApxTog. Higinus scribit efUgiem Ursaj 

stellis figuratam, non occidere. Negant (inquit) Oceani 

uxoremid recipere, cum reliqua sidera eo perveniantin 

occasum, quod Tethys Junonis sit nutrix, cui Calisto 

succubuerat, ut pellex. Idem etiam docet Ovidius libro 

secundo Metamorpli. Ideo autem revera non occidit, 

quia ciim supra nos sit polus arcticus, semper a no- 

bis videtur. Sic Maro ; 

Arctos Oceani metuentes oequore tingi. 

Oceano tingere flamtnas] Occidere. 

Astrigeris] Coelestibus. 

Vicibus] Per vices. 

Sidant] Deorsum vergant, deprimantur. 

lisdem causis] Ex eadem mundi concordia. 

Spirat] Spirando emittit. 

Florifer] Flores ferens. 

Annus] Hic Eequaliter in quatuor dividitur partes, 

juxla illud poeticum : 

Temporibusque parem diversis quatuor annum. 

Sunt autem ver, ffistas, autumnus, hiems. Utque 

Macrobius ait libro septimo : Ver Deus omnium fa- 

bricator calidum fecit et humectum ; sicca est sestas et 

caiida, autumnus siccus frigidus, hiems humida pariter 

et frigida est. 

Pomis} Ovidius libro de Remedio amoris primo : 

Poma dat autumnus, formosa est messibus Eestas. 

Ver prcebet flores, igne levatur hiems. 

Gravis] Pienus, abundans, 

Defluiis] Deorsum fluens. 

Hxc temperies] Moderatio et concordia. 

Vitam spirat] Vivit. 

Eadem] Temperies. 

Condit] Abscondit. 

Obitu] Occasu, morte. 

Mergens] Obruens. 

Conditor] Creator. 

JEqui] yEquitatis. 

Concitat] Imperat, cogit. 

Ire] Moveri. 

Sistit] Stare jubet. 

Retrahens] Ad se vocans. 

Vaga] Mobilia. 

Firmat] Stabilit. 

Itus] Motus. 

Iterum] Rursum. 

1« orbes flexos] Motus circulares, qni rectis longe 

Fatisce7it] Dissolvantur. 

Non aliler] iSon alio modo. 

Refluant] Revertanlur, 

Causie] Ad causam primam. 

Esse\ Essentiam, Sic et supra libro tertio cecinit 

Repetunt proprios quoque recursus, 

Redituqiie suo singula gaudent, 

Nec manet ulli traditus ordo, 

Nisi quod linijunxerit ortum, 

Stabilemque sui fecerit orbem. 

Marsiiius Ficinus in Commenlario, oratione secunda, 

capite primo : TiinitatemPythagnriciphitosophi omnium 

mensuram esse voluerunt, ob eam arbitror rationem, 

° quod Deus ternaiio numero res gubernat, atque etiam 

res ipsae ternario numero terminantur. Hinc Maronis 

illud : 

Numero Deus impare gaudet. 

Nempe summus ille auctor primo singula creat, secundo 

capit, tertio perficit. Smgula quoque imprimis 

ab illo perenni fonle effluunt, dum nascuntur ; deinde 

in eumdem refluunt, dum suam illam originem 

repetnnt ; 

postremo porficiuntur, postquam in suum 

principium redierunt. 

IiN PROSAM VII. 

Es iis qute supra eruditissime cum de divina pro- 

videntia, tum de fatali serie disseruit, pulchram nec 

minus veram dedncit illationem, aiens : Tametsi 

C vulgo aliter videatur, omnem quidem fortunam esse 

bonam, cum vel justa sit, vel utilis. Proinde viro sa- 

pienti non csse graviter ferendum, si in fortunaj certamen 

adducatur, quo ejus esercitata virtus magis 

ac magis enitescat, 

Qui] Quomodo. 

Nixa] Firmata, sustentata, suffulta. 

Inopinabiles] Incredibiles, a vulgi opinioue se- 

motas. 

Paulo ante] Prosa quarta et sexta hujus libri. 

Qui] Cur, quomodo. 

Ut] Ouomodo, sicut. 

Nonne igitur bonum censes] Syllogismus et terlii 

primae figurse modi. Quidquid prodest, bonum est. 

Fortuna autem exercens ant corrigens, prodest. Est 

D igitur bona. 

Hxc] Fortuna, quae vel exercet vel corrigit. 

Inopinabile] Incredibiie et alienum ab opinione sa- 

pientum. 

Quare inquit] Es Jam dictis infert, viro sapienti 

minime dolendum, cum adversus asperam fortunam 

certare cogitur, sic enim virtus et probatur, et magis 

elucescit. Unde Ovidius : 

Quae latet, inque bonis cessat non cognita rebus, 

Apparet virtus, arguiturque malis. 

Et Silius Italicus libro quarto de Romanis 

Juvat ire periclis 

Ad decus, et dextra memorandum condere nomen, 

Quale dedit nunquam rebus fortuna secundis. 

Rursus in eodem : 

Explorant adversa viros, perque aspera duro 

Nititur. ad laudem virtus interrita clivo. 

: 

:

10ii9 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIyE. 1060 

.Glorix yropna ] Faustus Audrelinus : 

Fortia diificiles superantla pectora casns, 

Inclyta perpetuse nomiDa laudis habent. 

Virtus vocatur] Unde virtus appellata sit ostendit, 

quod suis scilicet vifibus nitens, non superetur ad- 

versis. M. Cicero libro Tusculanarum Qusestiouum 

secundo : Appellata est enim ex viro virtus. Viri autem 

propria maxime est fortitudo, cujus munera duo maxima 

sunt, mortis dolorisque contemptio. Utendum cst 

iijitur his, si virtutis compotes, vel potius si viri volumus 

esse, quoniam a viris virtus nomen est mutuata. 

Lactantius libro de Opificio : Vir, inquit, nominatus 

est, quod in eo major vis est quam in femina. Et hinc 

virtus nomen accepit. 


Trium fortissimorum esemplis ostendit, non nisi 

per difflcilia et ardua iter esse ad virtutem et gloriam. 

Non igitur detrectandum est certamen, non 

recusandus labor, quo virtutis et sapientiaj nobis 

materia suggeritur, justa poeticos illos versus : 

Quisquis enim duros casus r.virtutis amore 

Vicerit, illi sibi laudemque decusqne parabit. 

At qui desidiam, luxumqne sequetur inertem, 

Dum fugit oppositosincauta mente labores, 

Turpis, inopsque simul miserabile transigit Bevum. 

Bis quinis] Decem. 

Ultor] Vindex, raptor Helence. 

Atrides] Agamemon Atrei fllius. Horatius in Epist. 

Nestor compouere lites 

Inter Peliden festinat et inter Atridem. 

Thnjgise] Trojse. 

Huinis] Excidio. 

Fratris] Meaelai. 

: Amissos thalamos] Ereptam conjugem Helenam, 

mulierum longe pulcherrimam. 

Viavit] Purgavit. Maro : 

Et culpam miserorum morte piabunt. 

Sensus est, Raptum Helenaj quem libidinosus Paris 

Calchas, respondit : Dianie iram Agamemnonio saiii/uine 

esse placandam. Tandem igitur Agamemnonis 

quoque consensu adducta Iphigenia, et mactata esf. 

Virgil. jEneidos libro secundo 

Sanguiue placastis ventos et virgine caesa, 

Cum primum Iliacas Dauai venistis ad oras. 

Alii tradunt Iphigeniam a Diana fuisse sacerdoti sub- 

reptam, ac illius loco cervam suppositam. 

Graise classi] Greecorum navibus. 

B.edemit] Emit. 

Ventos] Subaudi prosperos. 

Cruore] Sanguine filise suoe. 

Exicit] Deposuit. 

Patrem] Paternam pietatem. Sic Naso. 

Postquam pietatem publica causa 

: 

A Rexque patrem vicit, castumque datura cruorem 

Flentibus ante aram stetit Iphigenia ministris. 

Faderat] Fcedere facto incidit et mactat. 

Natde] Iphigeniae. 

Ilachus] Ulysses. 

Sodales] Socios. Propertius : 

Paulatim sociam jacturam flevit Ulysses. 

FeriLs] Truculentus, ab humanitate nimis alienus. 

Mersit] Absorpsit, recondidit. 

Polyphemus] Hicfuit Neptuni fllius ex Thoa Phorci 

fllia, ad quem cum Ulysses in Sicilliam profectus cum 

duodecira comitibus pervenisset, tres cados optimi 

vini secum portans, admiratus est magnitudinem, for- 

T> mamque hominis unicum oculum in fronte Iiabentis, 

qui solus sub antro tollebat lapidem, qualem viginti 

boum juga vix movere potuissent. Ab eo igitur sciscitatus 

est Ulysses quod genus hominum, qui mores 

essent, et per Jovem obsecravit ut liceret sibi tate 

abire. Ille vero superbe respondens, nou titcere Jovem 

disit, duosque es comitibus Ulyssis apprehendens, 

ritu fere immaniter devoravit, totideraque postridie 

absumpsit prima luce : idem etiam vesperi fecit. 

Quamobrem Ulysses sibi jam et reliquis timens, cadum 

optimi vini, quod secum tulerat Polyphemo 

obtulit , et ut sibi ac cseteris parceret, obsecravit. 

Quod Cyclops se facturum promisit, si rursus sibi 

vinum offerret. Oblato itaque tertio poculo mente 

alienatus, in medio antro immane corpus dormi- 

C turus extendit. Hunc igitur Ulysses vino somnoque 

sepultum animadvertens, immisso in oculum telo 

excsecavit. Sed exsurgens tandem Cyclops, cum ape- 

rire antri ostiumgregibus cogeretur, immanem exinde 

lapidem amovit, verumtaraen exeuntes pecudes 

manibus palpabat. Quod cum Ulysses cum comitibus 

animadvertisset, induti pecudum pelles, Cyclops manus 

effugere. Lege Horaerum libro Odysseje nono. 

perpetravit, Agamemnon vindice bello et Trojas subversione 

purgavit. Scelera enim vindicta purgantur Herculcm] Hercules Jovis et Alcmeuce filius fuit, 

emoliunturque. 

qui robore ac fortitudine caeteris hominibus supra 

Ille] Agamemnon. Hic ad bellum Trojanum proli- quam credibile est, prtestitit. Hujus varise res gestse 

ciscens, cum apud Aulidem reliquos Grajciffi princi- traduntur a Diodoro Siculo, Ovidio, Seneca Tragico, 

pes exspectaret, imprudens Dianaa cervam occidit. 

Nicolao Perotto in Cornucopiaj, et caeteris. 

Quare dea irata, in tantam tempestatem mare exci- Buri labores] Herculei labores proverbialiter celetavit, 

ut Grsecorum classis inde discedere non posbrantur, 

de quo noster Erasmus abunde Adagiorum 

set. Cum autem etiam peste laborarent, consultus D chiliade tertia, proverbio primo. 

Centauros] Hi fuerunt Thessali ex anteriori parte 

viri, ex posteriori equi. Hercules optabat eos e Peleo 

monte depellere, sed ipse prior injustum bellum 

nolebat inferre. Curavit igitur a Pholo susceptus 

b.ospitio, ut prcBstantissimi vini cadus promeretur. 

Odore tracti Centauri, vinum rapere tentaverunt. 

Hercules occasionem nactus, omnes aut interemit, 

aut inde fugavit. 

Spolium] Pellem, qua pro scuto ususest. 

Leoni] Vastus hic et immanis leo fuit, et qui ar- 

mis domari non poterat. Hercules observato speluncEe 

aditu, egredientem comprehendit, et strangulavit. 

Fixit] Trajecit. 

Certis'] Inevitabilibus. 

Volucres] Stymphalides. Claudianus 

:

Solus Amazonio cinctus StymphaliJas arcu 

Appetis. 

Hercules Slj^mphalides aves ab ipsis nubibussagittis 

petiit, enectasque dejecit. Erant autem aves aquatic» 

in Stymphalo palude Arcadise, tanta; magnitu- 

dinis, ut solis radios obumbrare dicerentur. 

Poma] Hercules mala aurea ex horlis Hesperidum 

tulit, dracone, qui ea die noctuque pervigil custo- 

diebat, interempto. 

Ceriienti] Vigilanti. 

Lseva] Sinistra manu. 

Cerberum] Hurcules audiens Pirithoum a Cerbero 

infernali cane exstinctum, et Thesea apud inferos 

detentiim, eo properavit, et capto Cerbero, tripli- 

cique (quod tria capita haberet) catena dovincto, 

Thesea liberavit. 

Victor immitcm ] Dioraedem Thracise regem, qui 

equos suos advenarum carne pascebat occidit : eumque 

jumentis comedendum objecit. 

Hydra] De hac disimus supra : 

et Claudianus 

Nou cadere Antceo, non crescere profuit HydriB. 

Frontel Cum Hercules et Achelous propter Dejaniram 

certarent, Achelousque se in varias formas 

transmutaret, tandem cum in taurum . frustra se 

transformasset, victus Achelous, alteroque cornu 

mutilatus, pudore se in suum iluvium conjecit. Sla- 

tius libro Tliebaidos quarto : 

Et Hercules turpatus gymnade vultus 

Amnis, adhuc imis vix truncam attollere frontem 

Ausus aquis, glaucoque caput submersus in antro 

Mffiret, anhelantes segrescunt pulvere ripa3. 

Antxum] Hic Neptuni fllius ex terra susceptus, 

sexaginta cubitis adolevit, iit auctor est Pherecydes. 

Id diu fabulosum visum est, antequam suprema 

ejus ossa Olympiam allata miraculo fldem fecissent. 

Plutarchus ait Romanorura ducem Sertorium apud 

Tigennam oppidum Libyte, effosso sepulcro, quod 

incolie Antaji dictitabant, humanum cadaver inusi- 

tata? rnolis invenisse. AntKus (ut fabulantur (pro- 


Proximo volumine disseruit Philosophia solos quidem 

bonos potentes esse, malos autem oranes imbecilles, 

malum item nihil esse : cum optimi maximi 

regis providentia, et fatalis necessitatis serie in bonum 

(ut in flnera suum) omnia dirigantur. Ex quo fit 

quod (uti Boetio perperam videbatur) bonis nunquam 

mala accidant, quod adversitas eis potissimum vir- 

tulis exercenda; materia est justa Ovidianum : 

Scilicet adversis probitas exercita rebus, 

Materiam tristi tempore laudis habet. 

Verum cum supra dictum sit fatam ab§immobilis 

providentiai exordiis proficisci, et ita ipsas quoque 

fatales connexiones imraobiles esse oportere, dubium 

flt, quomodo stare possit humani libertas arbitrii, 

cum inevitabili divinae providentise fatique necessitate. 

Frustra quoque credi videtur, casum quidpiam 

esse : cum nihil cadere possit, quod Dei providen- 

: 

MURMELIJI COMMENTARIA. 1062 

A stratus, a terra matre vires accipiebat, et quidem 

majores. Ea re cognita, a terra abstinuit Hercules, 

et sublime domuit. Describit hoc ccrtamen eleganter 

Lucanus libro PharsalicB quarto. 

Caais] Hic secundum Fabulam Vulcani iilius fuit, 

ore ignem ac fumum vomens, qui vicina omnia po- 

pulabatur. Veritas tamen secunduni philologos et 

historicos hoc habet, hunc fuisse Evandri nei[uissimum 

servum ac furem. Sunt qui dicunt euni, occupato 

circa Vulturnum et Campaniam regno, dum 

tractat etiam ea qua? conoesserant in Evandri Arcadum 

regis jura, duce Hercule, qui tum forte aderat, 

oppressum fuisse. Do hoc Virgilius libro octavo. 

Selige7-\ Aper. Erymantheum aprum vivum cepit 

Hercules astu, quod narrat Polyenus. Versabatur 

(inquit) Erymantheus aper in quadam valle nivibus 

oppleta : quod ubi animadvertit Hercules ex eo val- 

lis supercilio, qua major nivium vis erat, feram 

jactis lapidibus incessebat : ita irritata, dum in Herculem 

conatur irruere, incidens in altitudinem nivium, 

demersaque nullo negotio ab Hercule capta 

est, quam tergo impositam Mycenas detulit, et in 

media concione dimisit, cum summa omnium trepi- 

datione (ut canit Apollonius) et in primis Eurysthei, 

qui se conjecisse diciturin vas aBneum. 

Vltimus c(E/«m]HercuIes pro Atlante ccelum hu- 

meris sustinuisse dicitiir. Claudianus : 

Te maximus Atlas 

Horruit, imposito cum premerere polo. 

^ Ad Atlantem profectus est Hercules, cum didicisset 


a Nereo se malis Hesperidum potiri non posse sine 

illius ope. Sed interim dum Atlas Herculi operam 

navat, ipse coelum subiit : cumque jam recepturus 

Atlas non videretur, Herculis astu elusus est. Irape- 

trat, ut ille tandiu C03I0 succedat, quo alferendo 

oneri pulvillum sibi aptet, atque ita correptis malis, 

qua3 humi jacebant, evestigio victor abiit. 

Pretium] Praimium. 

tiam non pvomeruerit. Toto igitur hoc libro de casu 

liberoque hominis arbitrio disputatur. Primura autem 

quid sit casus exponitur, idque huncin modum: 

Q Casus est inopinatus ex confluentibus causis inbis 

quce ob aliud geruntur eventus. 

Secl quod tu caidum de Providontia dixisti, re exyerior] 

Ita est legere in codicibus antiquis. Est autem 

sensus. Sed experior re, id est, experientia veruni 

cognosco id quod tu dixisti dudum de Providentia, 

puta talem esse materiam, ut una dubitatione suc- 

cisa innumerabiles aliae, velut bydrfe capita succre- 

scant. In aliis exemplaribus, additis quibusdam, boec 

leguntur. Sed quod tu dudum de Providentia qure- 

stionem pluribus aliis implicatam esse dixisti, re e.K- 

perior. 

Hxt] An casus aliquid sit, etquid sit. 

Tramite] Methodo, via compendiosa. 

Decerno] Statuo.

1063 APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 1064 

Nihil cx nihilo existere] Puta naturaliter et per 

causas partioulares. Nam Deus universalis omnium 

caiisa ex niliilo mundum creavit. 

De operante principio] De causa eflicienti. 

Rationum] Formarum. 

In Vhysicis] Libro Physicorum secundo. 

IN METRUM PRIMUM, 

Hoc elegiaco pulchra quadam similitudine docet 

Philosophia, casum non esse de nihilo, tametsi non 

sit de agentis intentione. Quemadmodum enim, si 

duorum fluminum cursus jungantur, naves quoque et 

trunci in diversis adhuc alveis ab aqua recepti, ne- 

cessilate Iluviorum in unum tandemalveum defluen- 

tium conjunguntur, licel hoc prceter spem intentionemque 

accidat : ita et casus, etsi non ex agentis 

animo fit, suas tamen peculiares causas habet. 

Rupis Achemenise] Montis Armenia; aut Parthice. 

Achemenem Parthorum regem Porphyrio voluit esse, 

et ex Achemenidarum progenie derivatos Persarum 

reges Herodotus scripsit. Hinc Acbemenius Persi- 

cus, Parthicus, vel Armenius. Lucanus : 

Passus Achemeniis longe decurrere campis. 

ScopiUis] Saxis prominentibus. 

: 

Ubi] Ordo est, Ubi pugna fugax versa figit spicula 

pectoribus sequentnm. Sensus est, E monte majoris 

Armenice, cui juncti sunt Parthi, qui, teste Trogo, 

cominus in acie praeliari, aut obsessas expugaare 

urbes nesciunt : pugnant itaque aut procurrentibus 

dunt) sagittam significat, omniumque fluviorum velocissimum 

canit Dionysius. Alii tamen a tigride 

animali dictum volunt Tigrim. Divus Hieronymus : 

Tigris, inquit, fluvius de paradiso cxiens juxta Scri- 

•pturae fidem, pergensque conira Assyrios, et posi mul- 

tos circuitus (ut vult Josephus) in mare Rubrum ef- 

fluens. Vocatur autem hoc nomine propter velocita- 

tem, imtar bestise nimia pernicitate currentis. Hoc nomen, 

teste Francisco Pico, facit genitivum Tigrios, 

Tigritos, Tigridos, et Attice Ttypewg. 

Euphrates] Nomen sumpsit ex eo quod bona ferret. 

De hoc Hieronymus : Euphrates fluvius Mesopoiamix, 

in paradiso oriens.PoTTO Sallustius auctor cer- 

tissimus asserit tam Tigris quam Euphratis in Armenia 

fontes demonstrari. Ex quo animadvertimus 

aliter de paradiso et fluminibus ejus intelligendum. 

Diodorus Siculus libro tertio : Post JSilum enim et 

Gangem flumina totius Asise nobiliora, Euphrates ac 

Tigris ex Armenix montibus fontes habent. Distant au- 

tem ab inoicem stadiis mille et quingentis, delatique 

per Mediam ct Paretanos, descendunt in Mesopota- 

A miam, quam undique circumdantes, regioni nomen indiderunt. 

Deinde per Babyloniam fluentes, in mare 

Rubrum deferuntiir. Strabo lib. Geographiee ii : Cre- 

scit Ainanus mulium in lalum et altum, et multifidus 

est. Pars australior est Taurus, qui Armeniam disterminat 

a Mesopotamia. Hinc fluunt Tigris et Euphra- 

tes, qui Mesopotamiam circumdant, et apud Babylo- 

nios invicem cohserent. Deinde in mare Persicum emit- 

tunt, quorum Euphrates major est, et plus regionis 

flexuoso alveo percurrit. Fontes habet in parte Tauri 

boreali, fluit ad occidentem per Armeniam [qux major 

appellatur) usquc in Armeniam minorem, quam a dex- 

iris habet, a sinistris vero Lisanam. Deinde ad austrum 

flexus confiniis jungitur Cappadocum, quse ad 

dextram relinquit, ad sinistram Comagenorum conflnia, 

rursumque a Sicinsina, etiam Sophina majoris Arme- 

nise ad sinistram relicta, progreditur in Syriam, atque 

itcrwn flexum alium capit in Babylonios, et Persicum 

sinum. Tigris ex eodem monte Seleuciam illatus, ad 

Euphratem accedit, ibique efflcit Mesopotamiam : deinde 

in eumdem sinum intrat. Euphratis ac Tigridis fontes 

inter se distant ad stadia duo millia et quinquaginta. 

Hactenus Strabo. 

Vno fonte] Fontibus unius et ejusdem Armenise 

montis, cui teste Strabone nomen est Tauro. 

Abjunctis] Separatis. 

Quos tameii] Ordo est, Quos vagos casus declivia, 

id est declivitates terree, subaudi tegunt, et quos ca- 

sus vagos defluus ordo gurgitis lapsi regit. 

equis, aut terga dantibus, ssepe etiam fugam simu- 

C IN PROSAM II. 

lant, ut incautiores adversum vulnera insequentes 

Dubitat hoc loco Boetias sciscitaturque, sitne ulla 

habeant : plerumque in ipso ardore certaminis prte- 

humani libertas arbilrii, an ipsos quoque animarum 

lia deserunt, ac paulo post pugnam ex fuga repe- 

motus fatalis necessitas constringat. Cui Philosophia 

tunt. Unde poeta 

respondet, omni rationali naturfelibertatem adesse 

Fidentemque fugaParlhum, versisque sagittis ? 

arbitrii, sed supernis divinisque substantiis majo- 

Uno eodemque fonte Tigris et Euphrates oriuntur. 

rem, deinde tametsi non ffiqualem, tamen proximam 

Pugna fugax] Gens Parthorum fugiendo pugnans. 

humanis animis se in divinitatis contemplatione con- 

Tigris] Hic a celeritate et cursu nuncupatus est. 

Nam Tigris Medorum lingua (ut Solinus aliique traservantibus 

: minus vero liberas eas esse, cum ad 

corpora dilabimtur, minusque etiam, cum terrenis 

: 

artubus colligantur. Animadvertendum autem hoc 

totum ex Platonis opinione dictum, quasi animae 

sint, antequam corporibus conjungantur. Extremam 

vero servitutem esse dicit earum qua3 sceleribus 

mancipatse propriam amiserint libertatem. 

Inscitise] Ignorantiaj. 

Caligant] Obscurantur, tenebrescunt. 

n«vT' hfooc/. y.vi ttki/t' Ittc./.ousi. 

Homerici versus pars est posterior ex Iliados libro 

tertio, id est, omnia videt, et omnia inaudit 

Aspicit omnia, et omnia inaudit. 

IN METRUM II. 

Carmen hoc ejusdem generis est cum penultimo 

quarti voluminis. Prsefert eo Philosophia divinse 

providentiaj perspicacitatem solis claritati, de quo 

Homerus 

Sol qui cuncta videt, quique omnia maximus audit. 

Hic enim tametsi maximo splendore miriCce reful- 

geat, terrarum tamen intima penetrare nequit. Pro- 

videntice vero lumen iramensum cuncta non inspicit 

:


solum, sed etiam penitissima qua^que eorum perspi- A 

cit. Neque ei ulla vel noctis caligo, vel terrrae moles 

obsistere valet. 

Pkaibwn] Solem. 

MctUtlui] Melle iluentis. 

Canit] Carmine laudat, cum aliubi tum in Iliados 

tertio, ut et paulo ante dictum est : Et tu, sol, qui 

uuiversa et vides et audis. Vide Plinium libro Natu- 

ralis Historia"^ ii, cap. 6. 

Pernmpere] Penetrare. 

Cuncta tuenli] Omnia intuenti. Prisca Sibylla in 

lib. Justini pbilosopbi et martyris, interprete Fran- 

cisco Pico : 

cit, quodimpossibile est nos investigando aliquid cognoscere 

; aut si investigando assequimur cognosci- 

Unus eniiii Deus est, solus non editus, ingens, 

Omnia couspiciens, non visilis, induperator, 

musque, illud alias cognovimus. Itaqueidcognoscere 

Quem moritura caro potis est comprendere nunquam. " 

non aliud esse quam reminisci et in memoriam revo- 


care. Quo enim tramite (inquit Menon) investigabis, o 

Hacprosadubitabundus Boetius de libero bominis 

arbitrio et Dei praiscientia disserit, qum quo modo 

simul possint consistere, ut alteri alterum non offi- 

ciat, minime videt. Nam recepta divina; praescientice 

necessitate, omnia serie quadam indeflexa constrin- 

gi tenerique videntur. Quod si itaesset, frustra spe- 

rarent bomines, aut deprecarentur, quaj futurae ne- 

cessitatis legibus implicata mutari alioque converti 

nequirent. 

Aut quid lioc refert vaticinio itlo ridiculo Tiresise] 

Sensus est, aut quid, quasi dicat, nibil boc distat ab 

illo ridiculo Tiresia"' vaticinio, quod est apud Hora- 

tium libro Sermonum secundo : C 

Laertiade, quidquid dicam, aut erit, aut non : 

Divinare etenira magnus mihi donat ApoUo. 

Tiresias Tbebanus, cum forte duos angues coeuntes 

percussisset, in feminam fuit conversus, ac septem 

annos in eo sexu durasse fertur. Rursusque cum eosdem 

serpentes verberasset, in pristinum sexum 

reversus est. Quod quidem ne quis omnino fabulosum 

putet, legat et Plinium in septinio Naturalis Histo- 

ri;c, et divum Augustinum de conjugiis veteris ac 

novae, legis, qui asserunt quibusdam id accidisse. Cseterum 

Tiresias, ab Jove Junoneque contendentibus 

utrius major in coitu 'voluptas sit, maris an feminee, 

judexelectus, majorem esse feminas voluptatem affir- 

mavit. Qua sententia Juno irata, illum obcascavit. 

Jupiter vero pro oculis ademptisei, q 

Scire futura dedit, pcenainque levavit honore. 

Callimacbus et, Propertius eo dicunt obctecatum Ti- 

resiam, quod Pallada nudato corpore se levantemin 

aquis aspexisset. Hinc proverbium, Tu16repoi Ttpe- 

aio-j, Cfficior Tiresia, de eo qui supra modum cajcutit. 

Utipaulo ante cantabas] Carmine sexto quarti libri. 

IN METRUM IV. 

Carmen est ejusdem generis cum proximo, quo 

Severinus admirabundus obstupescit, causam deside- 

rans, cur ea duo vera, alterum de divinaprasscientia, 

alterum de arbitrii nostri libertate, separatim secretimque 

perpensa, iidem admittant ;eademautem con- 

juncta minime nobiscobaerere videantur. 

Carptim] Separatim. 


Jugari] Conjungi. 

Scd mens] Ignorantiaa animi nostri imputat, quod 

rerum veritatem perspicere non valemus. 

Obruta] Oppressa. 

Cxcis mcmbris] Corpore caliginem oblivionemque 

animo inferenti. 

Luminis'] Intellectus. 

Igne] Vigore. 

Tenues nexus] Subtiles conjunctiones. 

Sed cur] Platonicum boc est. In dialogo enim Pla- 

tonis de virtute, qui Menon inscribitur, ;Socrates 

Menonem Aristippi et Georgife auditorem ad id perdu- 

Socrates, quod c/uidem quid sit omnino ignoras, quale 

tibi proponens, id quod ignoras inquires ; aut etiam si 

in itlud incidas, quonam signo id quod ignoraveras 

illud esse agnoscesl Cui Socrates, Intelligo (inquit) 

quidvelis, o Menon; at tu animadvertisne quam titigiosam 

argumentationem in medium adduxisti, quod sci- 

licet homo neque quod noscit, neque quod ignorat, inquirit 

: nam si noscit, nulla inquisitione opus est, sed 

neque quod nescit, id investigat. Non enim nOvit quid 

quserat. Quare tandem colligit, nihil investigando nos 

discere posse, nisi quse antea scivimus, etiam eodem 

modo. 

Mentem altam] Divinam. 

Cerncret] Contemplaretur. 

Summam] IJniversalem propositionem. 

Singula] Singularia. 

Neutro est hahitu] Boetius cum magis sit Platonicusquam 

Aristotelicus, medium tamen se praibet 

inter utiumque pbilosopbura, et eorum concordiam 

se fraditurum aliquando pollicitusest : quod an prae- 

stiterit Deus novit. Aristotelis sententia est, nibil incommodi, 

accidere, aliquo modo scire, quod quis 

discit, et |aliquo modo ignorare. Nam nihil absurdi 

est, si scitVquodammodo, ut in universali, quod peculiariter 

etproprie discit. Sed si boc modo, ut qua- 

tenus discit, sic et scit, inconveniens est. Scit igitur 

in universali quod ignorat in particulari, et discit in 

particulari quod scit in universali. 

Consulit] In consilium adhibet. 

Alte] In divinamente. 

Visa] Perspecta. 

Hetractani] Reminiscens. 

Oblitas] Oblivioni traditas. Passive dixit. Sic Maro : 

Nunc oblita mihi tot carmina. 

Addere partes] Adonius versus, co^teris in carminis 

fine subjectus. 

IN PROSAM IV. 

Diluit ea Pbilosophia qua; Severinus bsesitabundus 

objecit, et singulatim objectionum nodos enodat, 

ostendens Dei praescientiam et humani arbitrii liber- 

tatem simul consistere. Divus Hieronymusin Jovinianum 

capite trigesimo secundo : Litjeri arbitrii nos 

34


condidit Deics, nec ad virlutes, nec ad vitia necessitate A Boetiante dubitationi se accingit, qnse est, an de in- 

trahimur. Alioquin ubi 7iecessitas est, nec damnatio, certis ulla possit esse praescientia, cum scientia nihil 

nec corona est. Sicut in bonis operibus perfector est 

Deus (non est enim volentis, neque currentis, sed mise- 

rentis et adjuvantis Dei [Rom. ix\ ) ut pervenire valeamus 

ad calcem, sic in malis atque peccatis semina 

nostra sunt incentiva, et perfectio diaboli, cum viderit 

nos super fundamentum Christi sedificare fenum, 

ligna, stipulam (I Corinth. iii), tunc supponit incen- 

dium. 

Quod ita demum] Quod Boetius liberum arbitrium 

perProvidentiam nobis auferri suspicabatur, ejusmodi 

ratione coUigit : Quidquidest futurum, autnecessario 

est futurum, aut contingenter. Si necessario, perit li- 

bertas arbitrii. Si contingenter, qui potest esse prse- 

scientia, cuni de contingentibus non sit scientia, sed 

magis conjectura? Primumigitur incipit Philosophia 

ostenderepraescientiamfuturis rebus necessitatem noa 

imponere, deinde probatde contingentibus et incertis 

certam apud Deum esse posse prascientiam. 

Quxro enim'] Hoc loco Philosophia tuetur aliquo 

modo rationem eam quam supra Boetius omnino im- 

probavit, non eo futura evenire quod Deus ea prsevi- 

dit, sed quia futura sunt, Deum prrevidisse. Hkc ratio 

bona est in eo quod liberum arbitrium a necessitate 

vindicat ; verum inhoc falsa, quod futura praescientiai 

causam ponit. 

Quse quia prsescientiam] Sensus est, Qusero ex te, 

Severine, cur illam solventium rationem minus efficacem 

piites, an ideo quod prsescientiam futuris rebus 

causam necessitatis esse non existimes : verum age 

modo si necessario res futuras sentis, unde trahis 

istius causara necessitatis, nisiex prasscientia? Si igi- 

tur tibi deraonstravero hanc praj.notionem divinam 

non imponere futuris necessitatem, [quod et tute 

]>aulo ante fatebaris, nihil erit quo liberumarbitrium 

impediri putes. 

Quantum ad hoc attinet] Id est ad hanc conclusionem, 

qua?ait praescientiam esse necessitatis futurorum 

causam. 

Sed prxscientia, inquies] Tacitee questioni occurrit, 

Si forte Severinus objecisset hunc in modum : Esto 

ut nuUasit futuris ex praescientia neeessitas, est tamen 

signum ea necessario esse futura. Huic Philo- 

sophia sic respondet. Pari ratione etiam si nulla 

foret prajuotio, necessarius futuri constaret eventus. 

Cujus rei ratio heec est. Signum non efficit rem eam 

cujus est signum, sed tantumquid sit ostendit. Verbi 

gratia : llederaante cauponam suspensa vinum ve- 

nale signifieat, non efficit ut id sibi venale habeatur. 

Quasi vero] Sensus est, Non laboramus an eventura 

sint quae praesciuntur, sed an suapte natura ut eve- 

niant necessitatis aliquid patiantur. 

Sed hoc, inquies] Solvit eam dubitationem Philoso- 

phia quam Severinus supra his verbis proposuit. Si 

quid ita futurum est, ut ejus certus ac necessarius 

non sit eventus, id eventurum esse prajsciri quipote- 

rit? 

Cujus erroris causa] NuncPhilosophiatoIIendsealteri 

nisi certum comprehendatur. Proinde si incerta pro 

certis praevideantur, id non esse praascientiam, sed 

opinionis caligiuem putat. Diluens autem haec objecta, 

Piiilosophia dicit hujus erroris causam esse quod 

opinamur omnia quae cognoscuntur, suapte natura, 

non vi aut facultate cognoscentium, comprehendi, 

quod falsum est. Si enim cognitio rei quidem quae 

cognoscitur, non autem cognoscentis facultatem se- 

queretur, res ab omnibusuno eodemque modo cogno- 

scerentur, neque foret divinte humanaeque intelligentia; 

discrimen ullum, quod quani sit falsum quis non 

videt? 

yy llle] Visus. 

Eminus] E longinquo. 

Jactis] Emissis. Hoc loco Platonis opinionem sequitur, 

cui reclamat Aristoteles : quem impudentissima 

theologistarum turba contra veterum eorumdemque 

doctissimorum theologorum sententiam nihil verita 

est in ccelum reeipere. Sed supra hoc alibi commo- 

dius. Stoici causas esse videndi dicunt, radiorum ex 

oculis in ea quK videri queunt emissionem, aerisque 

simulintentionem. Democritus et Epicurusopinantur 

perimaginuminsertusvisualerapotentiamaccidere,ra- 

diosque quosdam ab oculis exertos, simul atque sub- 

jectse rei institerint, rursus in eosdem redire inserta- 

rique. Arisloteles acutissimo vir ingenio, sed Platone 

inferior, esistimat visionem fleri rei visibilis specie- 

C rum intra oculos receptu. Empedocles imaginibus 

radiosimmiscuit,idqueconjunctimimaginisradios vo- 

cavit. Hipparchus autumat ab utroque oculo ad corporum 

lineamenta exporrectos, perinde atque manuum 

admotu corpora summa pertrectante apprehensionem 

eorum ad visualem vim referre. Plato per 

corradiantiam visum fieri existimat, lumine ab oculis 

quidemexertoadaliquantum intervalli per cognatum 

sibi aerem effluente, a corporibus vero illato occursante 

illi,aeremqueintermediumdift'usum amolituque 

facilem cum visualiigne intendente. Haec enim dicitur 

corradiantia Piatonica. 

Hic] Tactus. 

Orbi] Corpori rotundo. 

Intelligentia] Intelleotus incorporeus et a materia 

sejunctus. Exemplis ostendit in cognoscendo omnia 

suapte potius facullate quam eorum quw cognoscun- 

tur uti. 

IN METRUM V. 

Hoc carmine Glyconico Stoicos erroris jam dicti 

seminatores, puta quod res ex sua potius naturaquam 

cognoscentium facultate comprehendantur, acriter 

incessit Philosophia, eorumque opinionem confutat. 

^.iebaut ii cognitionemsolumab exteriorum corporum 

similitudinibus animoimpressisperflci. Quodsiverum 

foret, mens pateretur ab externis rebus, sed in con- 

fessoest apudomnes qui recte philosophantur, intel- 

lectum 'esse activum, mentemque, quando intelligit 

agere, nonpati.


Porticus] Stoicossigniflcat, de quibusinprimocom- A vel spondeis, vel alternis, et quarto pede tantum da- 

mentario diximus. 

Obscuros] Ex quorum verbis implicatis vix potest 

colligi sententia. 

Qui] Stoici. 

5cnsus] Sensiones. 

Ecorporibus extimis] Ex rebus esterioribus. Licen- 

ter autem produxit, quse corripienda est. Sed videtur 

veteres imitatus, qui dixerunt corpus et corpor, sicut 

decus et decor, algus et algor, frigus et frigor. 

Ut] Quemadmodum. 

Quondam] Aliquaudo. 

JEquore] In planitie, superficie, plano spatio. 

Notis] Prima contracta, id est signis qua corpora 

extrinsecus imprimunt. 

In vicem] Ad similitudinem. 

Notio] Cognitio. 

Qux vis] Potentia. Sciendum triaesse genera intel- 

lectionum, quorum primum dicitur simplicium appre- 

bensio : hinc est quod ait, Singula prospicit, hoc est, 

singulatim et secretim rem unamquamque et simpli- 

citer intelligit. Secundum, compositio aut divisio, 

unde est : Autquaj cognita dividit ? Qute divisarecol- 

ligit? Tertium, ratiociaatio, qua exnotiseaquseignota 

erant : assequimur. Hinc dicit Tum sese referenssibi, 

Veris falsa redarguit. 

Lege7is] Transiens, percurrens. 

Allenium iter] Modo ascendendo ab infimis ad su- 

prema, modo descendendo a summis ad ima. 

Desidit] Media esterna, id est descendit. 

Tum] Deinde. 

Referens] Reducens, et quasiinorbem ratiocinando 

recolligens. 

Prxcedit] Hoc loco, ut fere solet, Platonem expri- 

mit, qui rerum species ab initio animse insitas existi- 

mavit, sed contagione terreni corporis eam sopitam 

degravatamque non agere^^nisi externorum sensuum 

passione excitetur ; excitatam vero specie, quam 

sensus exterior impressit, evocari; et conjuncta specie 

interna cum ea quam extrinsecus accepit, tum 

demum intelligere. 

IN PROSAM V. 

Ex eo quod supra tractatum est, cognitionem non 

rei quie noscitur naturam, sed cognoscentis vim fa- 

; 

;; 

ctylo partem orationis liniente, deinde tribus tro- 

chajis. Et Pliilosophia humanae natur£e dignitatem 

prajstantiamque commemorat, atque hominem ex for- 

tuna2 habitudine staturaque ad ccelestium rerum amorem 

contemplationemque admoneri, ut qui ex omni 

animantium genere solus despectet humum, vultuque 

sublato coelum suspectet. 

Alio extento] Ut serpentes et animalia reptilia. 

Enatet] Evolet ; metaphora est notissima. 

Transmittere] Transire. Veteres dixerunt tramitto 

pro transmitto. 

Prona] Terram versus iaclinata. Ovidius : 

Pronaque cum spectent animalia CEetcra terram, 

Os honiini sublime dedit, crelumque videre 

Jussit, et erectos ad sidera toUere vuitus. 

M. TuUius Cicero libro de Legibus yrimo : Artes 

innumerabiles repertse sunt docente natura, quam imi- 

tata raiio res ad vitam necessarias solerter consecuta 

est. Ipsum autem hominem de eadem natura non solum 

celeritate mentis ornavit, sed et sensiis tanquam satellites 

attribuit, figwamque corporis habilem atque aptam 

ingenio humano dedit. Nam cum cseteras animantcs 

abjecisset adpastum, solum hominem erexit ad ccelique 

quasi cognaiionis domiciliique pristmi conspectum exci- 

tavit : tum speciem ita formavit oris, ut in ea penitus 

reconditores effingeret. Silius Italicus libro xv . 

Nonne vides hominum ut celsos ad sidera vultus 

Sustulerit Deus, ac sublimia Snxerit ora, 

Cumpecudes, volucrumquegenus, formasque ferarnm 

Segnem atque obscenam passim stravisset in alvum? 

Ad laudes genitum caplat si munera divum, 

Felix ad laudes hominum genus. 

Lactantius libro secundo de Origine erroris, capite 

item secundo : 

Juvat ergo velut in aliqua sublimi spe- 

cula constitutum, unde universi exaudire possint, Per- 

sianum illud proclamare 

cultatemque sequi, ostenditur Deum incerti eventus o cumbitis ? Humi enim miseri volutamini, cum deorsum 

futura ut cerla praescire, tametsi hoc humana ratio 

minime concipiat. Nam si cognoscentis naturam se- 

quitur, tenendum est diversis substantiis diversas 

esse cognoscendi facultates, quarumaliaprfestet alii 

ita ut quce perfectio sit, inferiores quoque iu se ha- 

beat, imperfectiores ad eam quaeprajstantior est, aspi- 

rare non queant. Neque enim sensus et imaginatio ad 

rationis judicium sese attollunt, neque ratio potest 

comprehenderedivinajintelhgentiaemodum, quilonge 

est absolutissimus, et futura nobis incerta certissima 

prcescientia complectitur. 

IN METRUM VI. 

Carmen est Archilochium dactyUcum constans 

dactylico bucolico letrametro, id est tribus dactylis, 

: 

: 

curvse in terras animEe, et ccelestium inanes. 

Cmlum potius intuemini, ad cujus spectaculumvos exci- 

tavit ille aiftifex verus Beus. Illevobis sublimem vullum 

dedit, vos in terram curvamini. vos altas mentes, et ad 

patrem suiim cum corporibus suis erectas, ad inferiora 

deprimitis, tanquam vos pceniteat non quadrupedes 

esse natos. Fas non est cceleste animal cum terrenis in 

terramque vergentibus versari. Quid vos beneficiis c(s- 

lestibus orbatis, pronique in terram vestra sponte pro- 

quxritis quod in sublimi quasrere debuistis ? Divus 

Ambrosius, libro Hexaemeron sexto : Cave, o homo, 

pecudum more curvari, cave ne in alvum te non tam 

corpore quam cupiditate deflectas. Respice corporis 

tui formam, et speciem congruentem celsi vigoris assume. 

Si sola animalia pronapascanlur, cur te in edendo sler- 

nis ipse, ciuem natura non stravit 7 Cur eo delectaris in 

quo naturx injuria esf! Cur noctes et dies cibo intentus 

pecorum more terrena depasceris ? Cur illecebris cor- 

poralibus deditusipsum te inhonoras, dum ventri atque 

ejus passionibus deservis ? Cur intellectum iibi adimis, 

quem libi creator attribuif! Cur te jumentis compo7'as, 

a quibus te voluit Deus segregari. dicens : Nolite fieri 

sicut equus etmulus, quibus non est inteUectus ? Autsi

1071 

APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. COMMENTARIA. 

te edadtas equi, intemperantiaque delectat, et adhinnire 

ad feminas voluptati est, delectetin freno maxillas tuas 

chamoque constringi. Si crudelitate pasceris, ferarum- 

gue hsec rabies est, quse propter ssevitiam trucidantur, 

mdenein te qitoque crudelitatis tuse vertaturimmanitas. 

IN PROSAM VI. 

Hac ultima hujus eruditissimi cultissimique operis 

prosa, docet ex Dei providentia consiliis iiominum 

actionibusque nihil uecossitatis imponi, idque vel 

potissimum hac ratione. Deum seternum esse, cunctorum 

ratione degentium commune est judicium. 

jEternitas autem est interminabilis vitee tota simul 

et perfecta possessio ; in qua quidem nihil est prceter- 

itum, nihil futurum, verum prsesentia sunt omnia. 

Cognitio vero (ut paulo ante disputatum est) modum 

at modus cogno- 

sequitur et naturam cognoscentis ; 

scendi in Deo est tum ajternus, tum prassentarius. 

Omnia igitur tanquam prfesentia scit Deus : unde et 

providentia potius quam praevidentia dicitur, quasi 

ab excelso rerum culmine infima quaeque prospiciat. 

Sed qua3 prasentia videntur, nullam ab his a quibus 

conspiciuntur necessitatem accipiunt, cum nihil 

rebus, dum geruntur, necessitatis imponat intuitus. 

Proinde divina provideutia res futuras, quas tamquam 

praesentes conspicit, nulla necessitate astriu- 

git. Uti enim nos temporario hoc nostro prajsenti 

qusedam sine necessitate videmus, ita Deus omnia 

simul suo ajterno contuetur, nec ob id vel rerum naturam 

proprietatemque mutat, vel judicia confundit. 

Divus Gregorius libro Moralium x : Prasscire dicitur 

qui unamquamque rem antequam veniat videt, et id 

quod futurum est prius quam prsesens fiat prsevidet. 

Quomodo Deus est p7'xscius, dum nulla, nisi quse futura 

sunt, prsesciantur ? Et scimus quia Deo fulurum 

nihil est, ante cujus oculos prieterita non ti anseunt, 

futura non vcniunt, quippe quia omne quod nobis fuit 

ct erit in ejus prospectu prsesto est, et omne quod prx- 

sens est scire potest potius quam prsescire. Et quia ea, 

qux nobis futura sunt videt, qux tamen ipsi semper 

prsesto sunt, prsescius dicitur : quamvis nequaquam futurum 

prsevidet, quod prsesens videt. Nam et qusecun- 

que sunt, non in xternitate ejus ideo videiitur, quia 

sunt ; sed ideo sunt, quia videntur. In illo enim nec 

prseterita. nec futura rcperiri queunt, sed cuncla mu- 

tabilia immutabiliter durant : et quse in seipsis sinml 

existere non possuyit, illi simul omnia assistunt, nihil- 

que in illo prseterit, quod transit quia in xternitaie 

ejus modo quodam incomprehensibili cuncta volumina 

sseculorum transeuntia manent, currentia stant. Hebc 

ex Graegorii Moralibus carptim desumpta collegimus, 

eo quod ad hunc locum non nihil facere videbantur. 

Deum quidem xternum] Differunt aiternum et perpetuum. 

yEternum enim dicitur quod interminabilis 

vita? plenitudinem simul complectitur permanendo. 

Perpetuum, quod vitam eundo continuat. 

Scientia quoque ejus\ Divo Aurelio auctore, libro de 

Civitate Dei undecimo, capite vigesimo primo : Deus 

non more nostro vel quod futurum cst prospicit, vet 

buod prxsens est aspicit, vel quodprseteritum est respi- 

A cit, sed alio modo quodam a nostrarum cogitationum 

consuetudine longe laieque diverso. Ille quippe non ex 

hoc in illud cogitatione mutata, sed omnino incommu- 

tabiliter videt, ita ut illa quidem quse temporaliter 

fiunt, et futura nondum sint, et prsesentia jam sint, et 

prseteritajam non sint : ipse vero hsec omnia stabili ac 

sempiterna prsescientia comprehendat, nec aliter oculis, 

aliter mente. Non enim ex animo constat et corpore. nec 

aliter nunc, atiter antea, aliter postea : quoniam non 

sicut nostra, itu ejus quoque scientia trium temporum, 

prsesentis videlicet et prseteriti vel futuri varietate mutatur, 

apud quem non est immidatio, nec momenti obum- 

bratio. Nec enim ejus intentio de cogitatione in cogita- 

tionem transit, in cujus incorporeo contuitu simul ad- 

sunt cuncta quse novit: quoniam tempora ita novit nul- 

lis suis temporalibus notionibus, quemadmodum tempo- 

ralia movet nidlis suis temporalibus motibwi. 

Hic si dicas] Repetit objectionem supra motam, 

earnque diluit ejusmodi ratione, quam nemo nisi divinorum 

spnculator intelligat. 

Duse sunt etenim necessitates] Dihitionem objecti, 

tum latius, tum planius exponit, ostendens duo esse 

necessitatis genera, alteram quidem simplicem et 

absolutam, alteram vero necessitatem conditionis. 

Quia igitur refert] Id est interest. 

Hoc scilicei] Subaudi refert, et diluit motam dubi- 

tationem. 

Sed si in mea, inquies] Aliam affert objectionem, 

quam pro materise qualitate sat luculento sermone 

C diluit. 

Quid igiiur, inquies] Rursus aliam proponit dubita- 

tionem, quam et mox removet, etrefellit. 

Quse cum ita sint] Coucludit humani libertatem 

arbitrii et divinam prasscientiam simul consistere : su- 

per qua rj latius lege et relege Dialogum Laurentii 

Vallee, qui juste ne taxet Severinum nostrum, me- 

liusque eo hanc materiam expediat, an sophisticis 

cavillis agat, et oratoriis fucis obducat veritatem, non 

est nunc mete facultatis judicare. Verum id censurse 

doctioribus relinquo. 

: 

Spectator] Salomon Proverbiorum cap. xv : In 

omni loco oculi Domini contemplantur bonos et malos, 

Hieronymus in quadam epistola: Omnium speculatorem 

Deum crede, et cave ne quid quod divinis oculis 

indignum sit, aut opereris, aut cogites. 

Bonis prsemia] Baptista Mantuanus ; 

Et scelus a superis, et habet sua prasmia virtus. 

Aversamini] Pulcherrima adhortatio ad pulcherrimas 

virtutes sub hujus operis pulcherrimi linem. 

Judiciscuncta cernentis] Aurelius Prudentiusin Hymnorum 

libro 

Sic tota decurrat dies, 

Ne liDgua mendax, aut manus, 

Oculive peccent lubrici : 

Ne noxia corpus iuquinet. 

Speculator astat desuper, 

Qui nos diebus omnibus 

Actusqtie nostros prospicit 

A luce prima in vesperum. 

Hic testis, hic est arbiter. 

Hio iutuetur quidquid

. 

1073 CATALOGUS AUCTORUM IN COMMENT. PR/ECED. MEMORATORUM. 1074 

Humana quod mens concipit. 

Hunc nemo fallit judicem. 

Ludovicus Gibus ad Titum : 

Vivere flagitio si vis, Tite, liber ab omni, 

In desolato sit tua vita loco. 

Atque ibi quidquid ages, forlimve palamve, memento 

Inspectatorem semper adesse Deum. 

PROTESTATIO 

In his Commentariis et axteris qux vel edidimus, vel 

Dci gratia sumus cdituri, niliil omnino approbamus nisi 

quod a catholica tantum Ecclesia decretum atque 

assertum fuerit, semper parati et verum a recte sentien- 

tibus edoceri, etsuperbis sophistis, vcritate patrocinante, 

refragari. 

CATALOGUS 

AUCTORUM TAM GR^CORUM QUAM LATINORUM 

OUORUM PULCHEKRIJI.^ DICTA IN HIS COMME^TARIIS MURMELLII IN LIB. BOETII DE CO^SOLATIO^Ê 

Accius. 

Acron. 

^milius Probus. 

Agnelhis. 

Alexander Hegius. 

Algateles, 

Ambrosius. 

Anaxagoras. 

Angelus Politianus. 

Antonius Codrus Urceus. 

Antonius Mancinellus. 

Apolto Pythius. 

Apuleius. 

Aratus. 

Aristippus. 

Aristophanes. 

Aristoteles. 

Asconius. 

August. Dathus. 

Aulus Gellius. 

Aurelius Augustinus. 

Ausonius. 

Avicenna. 

B 

Ba-ptista Mantuaniis. 

Bessarion. 

Bocatius. 

C 

Callimachus. 

Calphurnius. 

Cassiodorus. 

Cato. 

CatuUus. 

Cebes Thebanus. 

Christoph. Laudinus. 

Cicero. 

Cinna. 

Claudianus. 

Clemens. 

Cleobidus. 

Cornelius Celsus. 

Cornelius Tacitus. 

Cvvrianus. 

D 

David psalmographus. 

Democritus. 

Demosthenes 

Diodorus Siculus. 

Diogenes Cynicus. 

Diogenes Laertius. 

Donatus. 

E 

Ecclesiastes 

Empedocles. 

PHILOSOPHI.E VEL RECITANTUR VEL EXPHCAiNTUR. 

Ennius. 

Epimenides. 

Erasmus Roterodamus. 

Eratosthenes. 

Euripides. 

Eusebius. 

Eutropius. 

F 

Faustus Andrelinus, 

Festus Pompeius. 

Florus. 

Franciscus Petrarcha. 

Franciscus Phitelphus. 

Fulgentius. 

G 

Georgius Merula. 

Georgius Vatla, 

Gcorgius Magnus. 

Guarinus Veronensis. 

H 

Hermannus Buschius. 

Herodotus. 

Hesiodus. 

Hieronymus. 

Higinus. 

Hipparchus. 

Homerus. 

Eoratius. 

Isaccius. 

Isaias propheta. 

J 

Jacobus apostolus 

Jacobus Bononiensis. 

iamblicus Platonicus. 

Joannes JEdicottius 

Joan. Csesarius. 

Joan. Campanus. 

Joan. Evangelista. 

Joan. Franciscus Picus. 

Joan. Picus Miranduta. 

Josephus. 

Julius Ciesar. 

Jutius Capitolinus. 

Justinus. 

Juvenatis. 

Juvencus. 

L 

Lactantius. 

Laurenlius Valta. 

Leonardus Aretinus 

Lucanus. 

Lucianus. 

Lucilius. 

Lucretius. 

I 

Ludovicus Bigus. 

M 

Macrobius. 

Malachias propheta 

Manlius Aniiochenus pocta. 

Mar. Antonius Sabelliciis. 

Mci7'cus Varro. 

Marsilius Ficinus. 

Martiatis. 

Martianus Capella. 

Matthaeus evangetista. 

Matth. Patmerius. 

Maximianus poeta. 

Menander. 

Michael Fernus. 

Moses. 

N 

Nicotaus Crescius. 

Nicotaus Perottus. 

Nicotaus Valla. 

Nigidius. 

Origenes. 

Ovidius. 

P 

Pacuvius. 

Papinius. 

Permenides. 

Paulus Cortesius. 

Paîsanias. 

Periander. 

Persius. \ 

Petronius Arbiter. 

Pherecydes. 

Philippus Beroaldus. 

Phito .ludxus. 

Philostratus. 

Phocas grammaticus. 

Phocytides. 

Pindarus. 

Pius Baptista Bononiensis. 

Ptatina. 

Piato. 

Plaustus. 

Plinius. 

Ptutarchus. 

Polienus. 

Pomponius Mela. 

Prisca Sibylla. 

Priscianus. 

Procopius. 

Prodicus sophista 

Propertius. 

Prosper. 

Prudentius. 

Ptolemwus. 

Publius mimograph. 

Pythagoras. 

Q 

Quintilianus. 

Raphctet Volaterranus. 

Regum Historia sacra. 

Rudolphus Agricola. 

Rudolphus Langius, 

S 

Satlustius. 

Salomon. 

Sapientix liber. 

Seneca. 

Septimius. 

Servius. 

Sext. Turpilius. 

Sinodius Apoltinaris. 

Silius Itaticus. 

Simonides. 

Socrates. 

Sotinus. 

Soto7i, 

Spartianus. 

Speusippus. 

Statius. 

Stesichorus. 

Strabo. 

Suetonius 

Suidas, 

Symmachus. 

T 

Terentianus. 

Terentius. 

Tertultianus. 

Theodoricus rex. 

Theophrastus. 

Thomas Aquinas. 

Thucydides. 

Tibuilus. 

Titinnius. 

Titus Livius, 

Tobise liber. 

Tranquiltus. 

Trogus. 

V 

Vaterius Maximvs. 

Virgilius. 

X 

Xenophon. 

Z 

Zeno.


AN, ANL. SE BOETII 

DE UNITATE ET UNO. 

Unitas est qua unaquseque res dicitur esse una : 

sive enim sit simplex, sive composita, sive spiritualis, 

sive corporea, res unitate una est, nec po- 

test esse una nisi unitate, sicut alba nisi albedine, 

nec quanta nisi quantitate. Non solum autem unitate 

una est, sed etiam tandiu est quidquid id quod est, 

quandiu in se unitas est. Cum autem desinit esse 

unum, desinit esse id quod est ;unde est boc : Quidquid 

est, ideo est quod unum est, quod sic osten- 

ditur. Omne enim esse ex forma est in rebus creatis, 

sed nuUum esse es forma est, nisi cum forma mate- 

ria? unita est. Esse enim 'non est nisi ex conjunctione 

forrase cum materia. Unde pbilosopbidicuntillud de- 

scribentes : Esse est existentia formae in materia. 

Cum autem forma materiaj unitur, ex conjunctione 

utriusque necessario aliquid unum constituitur. In 

qua conslitutione illud unum non permanet, nisi 

quandiu unitas formam cum materia tenet. Sed de- 

structio rei non est aliud quam separatio formaj a 

materia ; sed separatio et unitio contraria sunt, igi- 

tur separatione si res destruitur, profecto in suo esse 

non nisi unitate conservatur. Unitio autem non fit 

nisi ab unitate qua est, ab unitione quod erat unum 

dissolvitur. Soiuta autem unione, destruitur essentia 

ejus, quod ex earum unitione provenerat, et fit non 

unum. Quapropter sicut unitate res ad esse ducitur, 

sic et in illo esse custoditur. Unum esse et unum 

inseparabiliter comitantur se, et videntur simul na- 

tura, quia enim creator unus est, ideo rebus quas 

condidit boc inmunere dedit, utunaqusequeessetetiam 

una. Ac per boc ex quo res babet esse, una est : ideo 

motus substantiarum est ad unum, et propter unum, 

et nibil eorum quce sunt appetit esse, sed omnia 

sicut appetunt. Habere autem esse non possunt nisi 

unum, ideo omnia ad unum tendunt. Unitas enim est 

quffi unit omnia et tenet omnia diffusa in omnibus 

qucB sunt. Quapropter quia materia non babet esse 

nisi per unionem sui cum forma, forma autem non 

tenet unitatem cum materia, nisi unitas sit, ideo 

materia eget unitate ad uniendum se, etde natura sua 

babet multiplicari, dividi et spargi. Unitas vero re- 

tinet, unit et colligil, ac per bajc ne materia divida- 

turet spargatur, necesse est ut ab unitate retineatur. 

Quidquid autem per se non unitur, per se utique 

spargitur, quia omnis quaj facit aliquam rem contrariam 

agenti, facit contrariam factte rei. Contrariorum 

enim contrarii sunt effectus : quia unitas facit unum, 

profi'clo materia facit divisionem, ac per bocunitas 

per se relinet materiam. Sed quidquid per se retinet, 

non potestfacere separationem. Forma ergo existens 

in materia est qujB perflcit et custodit essentiam cu- 

juslibet rei. Unitas est descendens a prima unitate 

qua3 creavit eam. Prima enim et una unitas, qu£e est 

Aunitas sibiipsi, creavit aliam unitatem qufe est infra 

eam. Sed quia omne creatum diversum est a quo crea- 

tum, profeoto creata unitas a creante omnino diversa 

esse debuit, et quasi opposita. Sed quia creatrix unitas 

non babet principium neque finem, nec permutationem, 

nec diversitatem, ideo creata; unitati accidit 

multiplicitas, diversitas, et mutabilitas, i(a ut in 

qoadam materia sit liabens principium, utin genera- 

tis, et tinem, in quodam vero ut in creatis principium 

et finem, quia in quibusdam subjacet permu- 

tationi et corruptioni. In quibusdam enim 'materia 

est subtilis, siinplex, remota a contrarietate et separatione, 

perflcitur autem ei unitas et unitur cum 

ea sicut beec et illa, Sicut non divisibile in actu, sicut 

_ in coelestibus corporibus, in quibusdam unitas a ma- 

teria inseparabilis est, et ideo carent fine, quia per- 

petua sunt. In quibus vero materia fuent spissa, 

debilis non adaequatur eis unitas, sed debilitatur in 

uniendo eorum essentiam, et ob boc dissolvitur es- 

sentia eorum, quia non retinetur ab unitate sicut iu 

generatis quaj babent principium et finem. Quanto 

enim unaquseque unitas propinquior fuerit primae et 

vercB unitati, tanto materia formata per iUam erit 

magis una et simplex; et e converso, quanto remo- 

tior fuerit a prima unitate, tanto erit multiplicior et 

compositior, et ob boc unitas quse duxit ad esse ma- 

teriam intelligentise est magis una, et simplex, et 

non multiplex, nec divisibilis essentialiter : sed si 

divisibilis est, boc siquidem accidentciliter est, et ideo 

C baec unitas simplioior, et magis una est omnibus uni- 

tatibus quas ducunt ad esse ceeteras substanlias, eo 

quod immediate adbseret primas unitati quae creavit 

eam. Sed quia uuitas subsistens in materia intelli- 

gentiae est unitas simplicitatis, ideo necessario uni- 

tas subsistens in' materia animfe, quiainfra eam est, 

crescit et multiplicatur, et accidit ei mutatio et di- 

versitas, et sic paulatim descendendo a superiori per 

unum gradum materise inferior unitas augeturet mul- 

tiplicatur quousque pervenietur ad materiam quaj 

sustinet quantitatem, scilicet, substantiam bujus, 

quse quia aprima unitate remotissima est, etpropter 

spissiludinem crassitudine sua opposita substantitB 

superiori quae est subtilis et simplex, quoniam illa 

est subjectum principii et initii unitatis. Finis vero 

j) multuin distat a principio, quoniam linis uon est dictus 

nisi defectus virtutis principii et terminus, unde 

secundum descensum unitatis a superiore ad inferius 

fit degenet-atio, sive siniplicitatis et miuorationis suaj 

viitutis, ad similitudinem aquae quae in ortu suo sub- 

tilis et clara nascitur, sed paulatim deorsura fluens 

iu paludibus et stagnis inspissatur et obscuratur : sic 

paulatim variatur unitas propter varietatem materise 

qua? sustinet eam ; nam quia aliquid est materite,

1077 LIBER DE UNITATE ET UNO. 1078 

spirituale et aliquid corporale, est aliquid ejus purum 

et lucidum et aliqiiid ejus spissum et obscunim, 

et hoc propter qnantitatem, ejus partes iu ali- 

quibus sunt rariores, ut inaere; in aliquibus vero 

strictiores, ut in lapide. Ideo unaquaeque res materiae, 

secundum gradum suoe elongationis, a prima 

unitalis origine recipit unitatem, quae dignior est ex 

sua aptitudine : inde est quod videmus partesignis 

nimis unitas, simplices et a^quales adeo, quod forma 

ejus videtur una, non habens in se diversitatem. 

Partes vero aeris et aquaj invenimus magis diversi- 

iicatas et separatas, adeo quod partes eorum et uni- 

tates discerni possunt. In duris autem corporibus et 

spissis unitatis jam major diversitas et obscuritas est. 

Quia igitur materia in supremis formata est intelli- 

gentife forma, et forma rationalis animaj, deinde 

postea forma aniraa; sensibilis, deinde forma animae 

vegetabilis, deinde forma natur», ad ultimum autem 

iinis est forma corporis, hic non accidit e.x diversi- 

tate virtutis agentis, sed es aptitudine materiae susci- 

pientis. Forma enim est quasi lumen, eo quod sicut 

per lumen res videtur, sic per formam cognitio et 

scientiareihabetur, nonpermateriam ; sed hochimen 

in quibusdam est clarius, in quibusdam obscurius, 

prout materia cui infunditur forma est clarior et 

obscurior. Quo enim materia fuerit sublimior, fit 

subtilior et penetratur tota a lumine, et ideo sub- 

stantia ipsa sapientior et perfectior, sicut inteliigen- 

tia et rationaiis anima. Et e converso quo materia 

fuerit inferior, ht spissior, et obscurior, et non ita 

penetratur a lumine, quo materia magis descendit, 

sicutjam supra dictum est, constringitur, et spissatur 

et corpulentatur, et partes ejus mediee prohibent ul- 

timas perfecte penetrari a himine. JJon enim est possibiie 

ut tantum iuminis penetret secundam, quantum 

primam, nec ad tertiam tantum luminis perveniat 

quantum ad mediam, et sic paulatim donec 

pervenietur usque ad partem materia; inUmam. Quae 

quia remotissima est a fonte luminis, iumen debili- 

tatur in illa, nec tamenhoc, sicutdictum est, propter 

lumen in se, sed propter multam debilitatem et obscuritatem 

materi» in se. Quemadmodum iumen 

solis, cum admiscetur tenebroso aeri, non est iilius 

virtutis cujus est admistum claro aeri ; vel quemadmoduni 

pannus albus tenuissimus cum induitur a 

corpore nigro occultatur candor ejus propter abundantiam 

nigredinis ; vei quemadmodums si tres vel 

phires feneslriE vitreae una post aliani recte contra 

radium solis disponantur in ordine, constat siquidem 

quod secuiida minus recipit luminis quam pnma, 

et tertia minus quani secunda ; et sic usque ad uitimam 

lit defectus luminis non propter lumen in se, 

sed propter elongationem fenestrfE vitrese a lumine : 

ita ut lumeu forma:^ unitatis quod infusum est materi;e 

descendendo iiat debile et obscurura, ita primum 

ejus multum discrepet a medio, et medium ab ultimo, 

el propter hanc diversitatem formaj unitatis, non 

uno modo, sed pluribus, dicitur aliquid ab unitate 

uuum. Unum euim aliud est essentiae simplicitate 

A unum, ut Deus ; aliud simplicium cognitione unum, 

ut angelus et anima, quorum unumquodque est unum 

conjunctione materise et forrase. Aliud est continui- 

tate unum, ut arbor et petra. Aliud est compositione 

unum, ut ex multis tabulis una arca, vel ex multis 

parietibusuna domus. Alia dicuntur unum aggrega- 

tione, ut populus, grex, congeries lapidum, vel 

acervus tritici. Alia dicuntur propositione unum ut 

rector navis, et gubernator civitatis dicuntur unum, 

similitudine ofiicii. Alia dicuntur unum accidente, 

ut diversasubjeotaejusdem qualitatis dicunturunum 

in ea qualitate, sicut nix et cygnus unum sunt albe- 

diue. Alia dicuntur unum numero, ut diversa accidentia 

qua3 eidem subjecto insunt dicuntur unum 

„ numero, id est in numerando, ut hoc dulce. et hoc 

ceruleum, vel hoc longum, vel hoc latum. Alia di- 

cuntur unum ratione, sed hoc duobus modis, quia 

ratione consortii, ut ens, intellectus et res, aliquid 

et vocabulum unum genus ; vel ratione unius sacramenti, 

ut spiritus, aqua et sanguis dicuntur unum. 

.A.lia dicuntur natura unum, ut participatione speciei 

plures homines unus. Alia dicuntur unum natione 

vel lingua, ut multi homines dicuntur una gens yel 

una tribus. Alia dicuntur unum more, sed hoc duobus 

modis, vel quia secundum consensum virtutis 

et dilectionis, ut multitudinis credentium erat cor 

unum et anima. Vel secundum consensum ejusdem 

vitii plures homines dicuntur unum, ut qui adhceret 

meretrici unum corpus efiicitur. Sic orania unitatem 

G appetunt, ut etiam ea multa sunt quse unum dici 

volunt. Quajcunque enim sunt idem quod sunt ut 

vera unitate esse nituntur, ut eam simulando nitun- 

tur. Quidquid enim vel est unum, vel est plura. 

Phiralitas autem non est nisi ex aggregatione unitatum 

; quae unitates si sunt disgregatas, faciunt mul- 

titudinem ; sin vero fuerint continua in materia, 

faciunt magnitudinem. Quapropter inter unitates 

quantitatis discretse et unitates quantitatis continuce 

subsistentis in materia nihil intercst, quia illce disgregatffi 

sunt et iltecontinuy;. Continuum genus non 

est nisi ex discreto, quia intellectus continuitatis 

non est in coutinuo, nisi continuatio disgregatorum. 

At propter hocnecesse estut continua quantitas non 

adveniat in substantia nisi ex unitatibus. Quando 

enim partem quantitatis signaveris, necesse est ut sit 

uuum vei piura. Sed omnis pluralitas (ut dictum est) 

ex unitatibus est. Unde aperte datur intelligi quod 

discretcB et continuae quantitatis radix una est, eo 

quod coraposita sunt ex una re, et resoivuntur ad 

unum. Et etiam quia corporis partes quo magis fue- 

rint sibi conjuncta? et constrictiE, ipsum corpus erit 

spissius et magis quantum, ut iapidis : et e converso 

quo magis fnerint partes corporis dissolutae et latce, 

ipsum erit subtilius et levins et minus quantum, ut 

aer. Verum est igitur quod continua quantitas non 

venit in substantiam, nisi ex conjunctione et constructione 

unitatum in illa. Unitas igitur est qua 

-unaquaeque res una est, et est id quod est.

1070 AN. MANL. SEV, BOETII. 1080 


DE ARITHMETICA 

LIBRI DUO. 

PR^FATIO. 

In dandis accipiendisque muneribus, ita recte officia, 

prxcipue inter eos qui sese magnifaciunt, sestimantiir, 

si liquido constabit, nec ab hoc aliud quod liberalius 

afferret inventum, ncc ab illo unquam, quod jucundius 

benevolentia complectereticr acceptum, Hmc ipse consi- 

derans, attuli non ignava opum pondera, quibus adfa- 

cinus nihil instructius est, cuni habendi sitis incanduit. 

Ad meritum nihil vilius, cum ea sibi victor animus cal- 

cata subjecit, sed ea qux ex Grsecarum opulentia litte- 

rarum, in Romanse orationis thesaurum sumpiaconvexi- 

mus. Ita enim mei qitoque operis mihiratio constabit, si 

quse ex sapientix doctrinis elicui, sapientissimi judicio 

comprobentur. Vides igitur ut tam magni laboris effectus, 

tuum tantum exspectet examen, nec in aures pro- 

dire publicas, nisidoctx sententise astipulatione nitatur. 

In quo nihil mirum videri debet, cum id opus quod 

sapientix inventa persequitur, non auctoris sed alieno 

incumhit arbitrio. Suis quippe instrumentis res rationis 

expenditur, cum judicium cogitur subireprudentis. Sed 

huio munusculo, non eadem quse csettris imminent arti- 

bus munimenta constituo. Neqiie enim fere ulla, sic 

cunctis absoluta partibus, nullius indiga, suis tantum 

est scientia nixa prsesidiis, ut non cseterarum quoque 

artium adjumenta desideret. Nam in effigiandis mar- 

more statuis, alius excidendx molis labor est, alia formandse 

imagini% ratio. Nec ejusdem artificis manus, 

politi ope7'is nitor exspectat. Ac depingendse manibus 

A enim hoc judicium multis artibus probetur excultum, 

uno tamen cumulatur examine. Experiare igiiur licet 

quantum nobis in hoc studio longis tractus otiis labor 

adjecerit. An rerum subtilium fugas exercitatx mentis 

velocitas comprehendat ? Utrum jejunx macies orationis, 

ad ea qux sunt caligantibus impedita sententiis, expe- 

dienda sufficiat? Qua in re mihi alieni quoque judicii 

lucra quxruntur, cum tu, utrarumque peritissimus lit- 

terarum, possis Graix orationis expertibus, quantum de 

nobis judicare audeant, sola tantum pronuntiatione 

prxscribere. At non alterius obnoxius institutis, arctis- 

sima memetipse translationis lege constringo, sed pau- 

lulum liberius evagatus, alieno itineri, non vestigiis in- 

sisto. Nam et ea qux de numeris a Nicomacho diffusius 

disputata sunt, moderata brevitate collegi. Et qux trans- 

cursa velocius angustiorem intelligentix prxstabant 

aditum, mediocri adjectione reseravi, ut aliquando ad 

evidentiam rerum, nostris etiam formulis ac descriptio- 

nihus uteremur. Quod nobis quantis vigiliis ac sudore 

constiterit, facile sobrius lector agnoscet. Cum igitur 

quatuor matheseos disciplinarum, de arithmetica, qux 

est prima, prxscriberem, tu tanlum dignus eo munere 

videbare, eoque magis in errato opus esse intelligebam 

Nam etsi apud te facilis venire locus esset, aliquando 

tamen ipsam formidahat facilitatem suspecta securitas. 

Arbitrabar enim nihil tantx reverentix oblatum iri 

oportere, quod non elaboratum ingenio, perfectum stu- 

dio, dignum postremo tanto otio videretur. Non igitur 

tabulse commissx fabrorum, cxrse rustica observatione ambigo quin pro tua in me benevolentia supervacua redecerptx, 

colorum fuci mercatorum solertia perquisiti, q seces, hiantia suppleas, errata reprehendas, commode 

lintea operosis elaborata textrinis, multiplicemmateriam dicta, mira animi alacritate suscipias. Qux res impulit 

prxstant. Nonne idem quoque in bellorum visitur in- pigram coimlii moram. Nimios enim mihi fructus pla- 

strumentis ? Hic spicida sagittis exacuit, illi validus 

tliorax nigra gemit incude. Ast alius crudi umbonis 

tegmina, proprii laboris orbi infigenda mcrcatur, tam 

multis artibus ars una perficitur. Ast nostri lcbhoiHs 

ahsolutio longe ad faciliorem currit eventum. Tu eni.m 

solus manum supremo operi impones, in quo nihlt de 

decernentium necesse est laborare consensu. Quamlibet 

CAPUT PRIMDM. 

Divisio mathematicx. 

Inter omnes priscaj auctoritatis viros qui, Pytha- 

gora duce, puriore mentis ratione viguerunt, con- 

stare manifestum est liaud quemquam in philosoyhiEe 

disciplinis ad cumulum perfectionis evadere, nisi cui 

talis prudentiee nobilitas quodam quasi quadrivio ve- 

stigatur, quod ^recte solertiam intuentis non latebit. 

Est enim sapientia rerum quee sunt suique immuta- 

LIBER PRIMUS. 

citura restituent. Novi quippe quanto studiosius nostra 

quam cxterorum bona ditigamus . Recte ergo quasi au- 

reos Cereri culmos, et maturos Baccho palmites, sic ad 

te rudimenta novi operis transmisi. Tu tantum pa- 

terna gratia nostrum provehas munus, ita et laboris 

mei primitias doctissimo judicio consecrabis, et non 

majore censebitiir auctor merito quam probator. 

bilem substantiam sortiuntur comprehensio veritatis. 

^ Esse autem illa dicimus, qu;e nec intentione cre- 

scnnt, nec relractione minuuntur, nec variationibus 

permutantnr, sed in propria semper vi, sua; se naturaj 

subsidiis nixa custodiunt. Ha^c autem sunt qualitates, 

quantitates, formEe, magnitudines, parvitates, a^qua- 

litates, habitudines, actus, dispositiones, loca, tempora, 

et quidquid adunatum quodammodocorporibus 

inveuitur. Qua; ipsa quidem natura incorporea sunt.

1081 DE ARITHMETICA LIB. I. 1082 

et iramutabilis substantiaj ratione vigentia, participa- A ait Plato) multis oculis corporalibus salvari eonstitui- 

tione vero corporis permutantur, et tactu variabilis 

rei, in vertibileminconstantiam transeunt. Hcec igitur 

(quoniam utdictum est, natura immutabilem substan- 

tiam vimque sortita sunt) vere proprieque esse dicun- 

tur. Horum igitur, id est, qu£e suntproprie, quseque 

suonomineessentieenominantur, scientiam, sapientia 

profitetur. Essentias autem gemiuae partes sunt, una 

continua, et suis partibus juncta, nec ullis linibus 

distributa, ut est arbor, lapis, et omnia mundi bujus 

corpora, quaaproprie maguitudines appellantur. Alia 

vero disjuncta a se, et determinata partibus, et quasi 

acervatim in unum redacta concilium, ut grex, popii- 

lus, ohorus, acervus, et quidquid eorum quoruDi par- 

tes propriis extreraitatibus terminantur, et ab alterius 

line discretai sunt. His, proprium nomen est multi- 

tudo. Rursus multitudinis alia sunt per se, ut tres vel 

quatuor, vel tetragonus, velquilibet numerus, qui,ut 

sit, nullo indiget. Alia vero per seipsa non constant, 

sed ad quiddam aliud referuntur ut duplum, ut dimi- 

dium, ut sesquialterum, vel 'sesquitertiura, et quidquid 

tale est, quod nisi relatum sit ad aliud, ipsum 

esse non possit. Magnitudinis vero, alia sunt manentia, 

motuque carentia, alia vero, quae mobili semper 

rotatione vertuntur, nec ullis temporibus acquiescunt. 

Horum ergo, illam multitudinem quoe per se est, 

^ riora 

que sitdignior, quod eo sololumine vestigari vel inspici 

veritas ([ueat. Hunc, inquam, oculum demer- 

sum, orbatumque corporeis sensibus, hai disciplina; 

rursum illuminent. Quce igiturexhis prima discenda 

est, nisi ea quaj principium matrisquequodammodo 

ad cEeteras obtiuet portionem?, Haec autem est arithmetica. 

Haec enim cunctis prior est, non modo quod 

hanc ille hujus mundaucB molis conditor Deus, primam 

suee habuit rationcinationis exemplar, et ad hanc 

cuncta constituit, quojcunque fabricante ratione, per 

numeros assignati ordinis invenere concordiam ; sed 

hoc quoque prior arithmetica declaratur, quod quaicunque 

natura priora sunt, his sublatis simul poste- 

tolluntur. Quod si posteriora pereaat, nihil de 

statu prioris substantiee permutatur, ut animal prius 

est homine. Nam si tollas animal, statim quoque ho- 

minis natura deleta sit. Si hominem sustuleris, animal 

non peribit. Et econtrario ea semper posteriora 

sunt quaj secum aliud quolibet inferunt, ea priora 

quse, cum dicta sunt, nihil secum de posterioribus 

trahuut, ut in eodem quoque homine. Nam si hominem 

dixeris, simul quoque animal nominabis. Idem 

est enim homo quodanimal. Si animal dixeris, non 

speciem simul hominis intulisti. Non est enim idem 

animal quod homo. Hoc idem in geometrica vel in 

arithmetica speculatur integritas. Illamvero, qurn ad arithmeticavidentur incurrere. Si enim numeros tol- 

aliquid, musici modulaminis temperamenta pernolas, unde triangulura vel quadratum, vel quidquid iu 

scunt. Immobilis veromagnitudinis, geometrica noti- geometria versatur ? qu». omnia numerorum denotiam 

pollicetur. Mobilis scientiam, astronomicffi disci- q minativa sunt. At vero, si quadratum triangulumque 

plina3 peritia vindicavit. Quibus quatuor partibus si sustuleris, omnisque geometrica consumpta sit, tres 

careat inquisitor, verum invenire nonpossit, ac sine et quatuor, aliorumquenumerorum non peribunt vo- 

hac qiiidem speculatione veritatis nulli recte sapiencabula. Rursum cim aliquam geometricam formam 

dum est. Est enim sapientia earum rerum quse vere 

sunt, cognitio et integra comprehensio. Quod Iiajc 

qui spernit, id est, has semitas sapientiaa, ei denun- 

tio non recte philosophandum, Siquidem philosophia 

dixero, est illi simul numerorura nomen implicitum. 

Curn numeros dixero,'nondumuIlam formam geometricam 

nominavi. Musica vero quam prior sit numerorumvis, 

hinc maxime probari potest, quod non 

modo illa natura priora sunt, quae per se constant, 

quam illa qute ad aliquid referuntur, sed 'etiam ea 

est amor sapieatiae, quam iu his spernendis ante 

conteaipserit. Illud quoque addendum arbitror quod 

cuncta vis multitudinis ab uno progressa termino, ad ipsa musica modulatio numerorum nominibus adno- 

intinita progressionis augmenta concrescit. Magnitatur. Et''idera in hac evenire potest quod in geometudo 

vero, a iinita inchoans quantitate, modura in trica prsedictum est. Diatessaron enim et diapente et 

divisione non recipit. Inlinitissiraas eaim sui corpo- diapason ab antecedeutis numeri nominibus nuncuris 

suscipit sectiones. Hanc igiturnaturo3 inflnitatem, pantur. Ipsorura quoque sonorum adversussepropor- 

indeterminatamque potentiam philosophia sponte ^ tio, solis neque aliis numeris invenitur. Qui enim 

repudiat. Nihilenim quod intinitatum est vel scientia 

potest colligi, vel mente comprehendi. Sed hinc sum- 

psit sibi ipsa ratio, in quibas possit indagatricem 

veritatis exercere solertiam. Delegit enim deinflnitse 

raultitudinis pluralitate, flnitse terminum quantitatis, 

et interminabilis raagnitudinis sectione rejecta, de- 

flnita sibi ad cognitionem spatia depoposcit. Constat 

igitur quisquis hffic prEetermiserit, oranem philoso- 

phia" perdidisse doctrinam. Hoc igitur illud quadrivium 

est,, quo iis viandum sit, qiiibus excellentior 

animus a nobiscum procreatis sensibus, ad intelli- 

gentiaj certiora perducitur. Suntenira quidam gradus 

certcPque progressionumdimeusiones, quibus ascendi 

progredique possit, ut animi illum oculum, qui (o.t 

sonus indiapason symphonia est, idem duplicis nu. 

meri proportione colligitur. Qute diatessaron est modulatio, 

epitritacollatione componitur. Quamdiapente 

symphoniam vocant, hemiolia modietateconjungitur. 

Qui in numeris epogdous est, idem tonusin musica. 

Et ne singula persequilaborem, hujus operis sequen- 

tia, quantaprior sit arithmetica, sineulla dubitatione 

monstrabunt. Spha?ricam vero atque astronomicam 

tanto prtecedit, quanto duse reliquae disciplina3 hanc 

tertiam natura prcecedunt. In astronoraica enim, cir- 

culi, fphcera, centrum, parallelique circuli, medius- 

que axis est, qax. omuia geometricae disciplinse curaa 

sunt. Quare est etiam ex hoc ostendere seniorem 

geometricae vim, quodomnis raotus est post quietem.


et natura semper statio prior est. Mobilium vero 

astronomica, immobilium 'geometrica jdoctrina est, 

vel quod liarmonicis modulationibus motus ipse ce- 

lebratur astrorum. Quare constat quoque musicee 

vin;, astrorum jcursus antiquitate praecedere, quam 

superare natura arithmeticam dubium non est, cum 

prionbus, quam illa est, antiquior videatur. Proprie 

tamen ipsa numerorum natura, omnis astrorum cur- 

sus, omnisque astronomica ratio constituta est. Sic 

enim ortus occasusque coUigimus, sic tarditates velo- 

citatesque errantium siderum custodimus, sic defe- 

ctuset multiplices lunojvariationesagnoscimus. Quare 

quoniam prior, ut claruit, arithmetica; vis est, hinc 

disputationis sumamus exordium. 

GAPUT II. 

De substantia numeri. 

Gmnia qusecunque a primajva rerum natura con- 

slructa sunt, numerorum videntur ratione formata. 

Hoc enira fuit principale in animo conditoris exemplar. 

Hinc enira quatuor elementorum multitudomu- 

tuata est, liinc temporum vices, hinc motus astrorum, 

coelique conversio. Quee cum ita sint, curaque 

omnium status numerorum colligatione fungatur, 

eum quoque nuraerura necesse est, in .propria semper 

sese habentem aequaliter substantia, permanere, 

eumque compositum non ex diversis. Quid enira numeri 

subslantiam conjungeret, cum ipsius exemplum 

cuncta junxisset? sed ex seipso videtur esse corapo- 

situs. Porro autem nihil ex sirailibus componi vide- 

tur, nec ex his quse nulla rationis proportione jun- 

guntur, et a se omni substantia naturaque discreta 

sunt. Constat ergo quoniam conjunctus est numerus, 

neque ex simrtibus esse conjunctum, neque ex his 

quae ad se invicemnulla ratione proportionis haerent. 

Erunt ergo, numeros, prima quaj conjungant, ad substantiara 

quidem quaj constant, semperque perma- 

neant. Neque enim ex non existentibus eftici quidquam 

potest, et sunt ipsa dissimilia et potentia com- 

ponendi. Haec autem sunt quibus numerus constat, 

par atque impar. Quse divina quadam potentia cum 

disparia sint contrariaque, taraen ex una genitura 

profluunt, et in unam compositionem modulationemque 

junguntur. 

CAPUT III. 

De diffinitione et divisione numeri, et diffinitione paris 

et imparis. 

Et primum quid sit numerus diftiniendum est. Numerus 

est unitatura collectio, vel quantitatis acervus 

ex unitatibus profusus. Hujus igiturprima divisio est 

in imparem atque parem. Et par quidemest, qui po- 

test in aequalia duo dividi, uno medio non interci- 

dente. Impar vero quera nullus in cequalia dividit 

quin in medio praedictus unus int ercidat. Et haec 

quidem liujusmodi diftinitio vulgaris est et nota. 

CAPUT IV. 

Diffinitio numeri paris et imparis secundum Pythagoram. 

IUa autem secundum Pythagoricam disciplioam 

talis est. Par numerus est, qui sub eadem divisione 

A potest in maxima parvissimaque dividi. Maxima spatio, 

parvissima quantitate, secundum duorumistorum 

generum contrarias passiones. Impar vero numerus 

est, cui hoc quidem accidere non potest, sed cujus 

in duas inaequales summas naturalis est sectio. Hoc 

estautem exemplar. Ut si quilibet lafus par nume- 

rus dividatur, major quidem (quantum ad divisionis 

spatia pertinet) non invenietur quam discretamedie- 

quantitate vero nullaminorsit, quam ingemina 

tas ; 

facta partitio, ut si par numerus qui est 8, dividatur 

in 4 atque alios 4-, nulla erit alia divisio, quae majo- 

res partes efticiat. Porro autem nulla erit alia divi- 

sio qu» totum numerum minore dividat qnantitate. 

In duas enira partes divisione, nihil minus est. Cum 

enim totum quis fuerit trina divisionepartitus, spatii 

quidem summa minuitur, sed nuraerusdivisionis augetur. 

Quod autem dictum est, secundum duorum 

generumcontrarias passiones, hujusmodi est. Praedocuimus 

eniin quantitatem in infinitas pluralitates 

accrescere, spatia vero, id est magnitudines, in inli- 

nitissimas minui parvitates, atque ideo hic contra 

evenit ; haec namque paris divisio,spatio estmaxima, 

parvissima quantitate. 

CAPUT V. 

Alia secundum antiquiorem modum diffinitio paris et 

imparis. 

Secundum antiquiorem vero modum, alia est paris 

numeri detinitio. Par numerus est qui in duo 

Q aequalia, et in duo inaequalia partitionem recipit, sed 

ut in neutra divisione, vel imparitati paritas, vel pa- 

ritati imparitas misceatur, prajter solum paritatis 

principem binarium nuraerum, qui inaequalem non 

recipit sectionem, propterea quod ex duabus unitati- 

bus constat, et ex prima duorum qi'odammodo pari- 

tate. Quod autem dico, tale est : si enim ponatur par 

numerus, potest in duo ajqualia dividi, ut denarius 

dividitur inquinos. Porro autem et per inaequalia.ut 

idem denarius in 3 et in 7. Sedhoc modo, ut cum una 

pars fuerit divisionis par, alia quoque par inveniatur, 

et si una impar, reliqua ab ejus imparitate non 

discrepet, ut in eodom nuraero qui est denarius. Cum 

enim divisus est in quinos, vei cum in 3 et in 7 utrae 

que in utraque portione partes, impares exstiterunt. 

^ Si autem ipse vel alius numerus par dividatur in 

ajquales, ut octonarius in 4 et in 4, et item per in- 

sequales,ut idem octonarius in 5 etin 3, in illa quidem 

divisione utrseque partes pares factaj sunt, et 

in liac utraeque imparos exstiterunt. Neque unquam 

fieri potest, ut cum una pars divisionis par fuerit, 

alia irapar inveniri queat, aut cum una impar sit, 

alia par possit intelligi. Impar vero numerus est qui 

ad quaralibetillam divisionem, per ina-.qualia semper 

dividitur, ut utrasque species numeri semper osten- 

dat, nec unquam altera sine altera sit, sed una pars 

paritati, iraparitati alia deputatur, ut 7 si dividasin 

3 et in 4, altera portio par, altera impar est. Et hoc 

idem in cunctis imparibus numeris invenitur. Neque 

unquam in imparis divisione, prteter se esse possunt


liae gemmfe species, quoe naturaliter vim numeri 

substantiamque componunt. 

CAPUT VI. 

Diffinitio paris et imparis per alterutrum. 

Quod si h;cc etiamper alterutras species diflmienda 

sunt, dicetur imparem numerum esse, qui unitate 

diirert a pari, vel jncremento, vel diminutione. Item 

par numerus ost, qui unitate dilfert ab impari, vel 

incremento, vel diminutione. Si enim pari unum 

dempseris vel unum adjeoeris, et impar eflicitur, vel 

si impari idem feceris, par continuo procreatur. 

CAPUT VII. 

De principalitate unitatis. 

Ornnis quoque numerus circum se positornm et 

naturali sibimet dispositione junctorum medietas 

est. Et qui super duos illos sunt, qni medio jungun- 

tur, si componantur, etiam ipsorum supradictus numerus 

media portio est, et rursus illorum qui sunt 

super secundo loco junctoSj cum ipsi quoque sint 

compositi, prior his numerus medietatis loco est, et 

hoo eritusque dum ocourrens'unitas terminum fecerit 

Ut si ponat quis quinarium numerum, altrinsecus 

ciroa ipsum suat, supra 4, inferius 6. Hi ergo si jun- 

cti sunt, faciunt 10, quorum 5 numerus medietas est. 

Qui autem circa ipsos, id est ciroa et 4 sunt, 3 sci- 

licet et 7 ; idem si junoti sunt, eorum quinarius numerus 

medietas est. Rursus istorum, qui altrinsecus 

positi sunt, si jungantur, etiam hi quinarii numeri 

dupli sunt. Nam super 3 sunt 2, super 7 sunt 8. Hi 

ergo si juncti sunt faciunt tO, quorum quinarius rur- 

sus medietas est. Hoo idem in omnibus numeris eve- 

nit usque dum adunitatis terminum perveniri queat. 

Sola enim unitas ciroum se duos terminosnon habet, 

atque ideo ejus, qui est prope se, solius est medietas. 

Nam juxta unum solus est binarius naturaliter con- 

stitutus, cujus unitas media pars est. Quare constat 

primam esse unitatem, cunctarum qui sunt in natu- 

rali dispositione numerorum, et etiam rite totius 

quamvis prolixce, genitricem pluralitatis agnosci. 

CAPUT YIII. 

Divisio paris numeri 

Paris autem numeri speoies sunt 3. Est enim una 

qua? dicitur pariter par, aliavero pariter impar, tertia 

impariter par. Et contraria quidem, locaque obtinen- (idem enim termiuos, quod summas, nomino), secuntia 

summitatum, videntur esse pariter par, et pariter D dum imparis naturam, potest una medietas inveniri, 

impar, Medietas autem quaedam quse utrorumque atque una sibi ipsa est responsura. Si enim ponatur 

participat, est numerus qui vocatur impariter par. 

CAPUT IX. 

De numero pariter pari ejusque proprietatibus. 

Pariter par numerus est qui potest in duo paria 

dividi, ejusque pars in alia duo paria, partisque pars 

in alia duo paria, uthoc totiens iiat, usque dum divisio 

partium ad indivisibilem naturaliter perveniat uni- 

tatem. Ut 64 numerus habet medietatem 32, hio autem 

medietatem 16, hic vero 8, hunc quoque quater- 

narius iu ajqua partitur, qui binarii duplus est, sed 

binarius unitatis medietate dividitur qua» unitas na- 

turaliter singularis, non reoipit sectionem. Huio numero 

videtur accidere, ut quajounque ejus fuerit pars, 

A oum nomine ipso vocabuloque pariter par invenia- 

tur, tum etiam quantitate. Sed ideo mihi videtur hio 

numerus pariterpar vocatus, quod ejus omnes par- 

tes et nomine et quantitatepares pariter inveniantur. 

Quomodo autem et nomine et quantitate pares ha- 

beat partes hic numerus, post dicemus. Ilorum autem 

generatio talis est. Ab uno enim quoscunque in 

duplici proportione notaveris, semper pares pariter 

procreantur. Praster hanc autem generationem ut na- 

scantur aliter, impossibile est. Hujus autem rei tale 

videtur per ordinem descriptionis exemplum. Sint 

itaque cuncti duplices ab uno I, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 

128, 2S6, 512, atque hinc si fiat infinita progressio, 

lales cunctos invenies. Factique suntab uno induplici 

proportione, etomnes sunt pariterpares. Illud autem 

non minima consideratione dignum est quod ejus 

omnis pars, ab una parte quaounque quae intra ipsum 

numerum est denominatur, tantamqne summam 

quantitatis inoludit, quota pars est alter numerus pa- 

riter paris, illius qui eumcontinet quantitatis. Itaque 

lit ut sibi partes ipsse respondeant, ut quota pars 

una est, tantam habeat altera quantitatem, et quota 

pars ista est, tantam in priore summam necesse sit 

multitudinis inveniri. Et primum fit, si pares fuerint 

dispositiones, ut dua; mediae partes sibi respondeant, 

post vero quae super ipsas sunt sibi invicem convertantur, 

atque hoc idem liat donec uterque terminus 

extremitates incurrat. Ponatur enim pariter paris 

ordo, ab uno usque 128, hoc modo 1,2, 4, 8, 16, 

C 32, 64, 128, et ea sit summa maxima. In hoc igitur 

quoniam pares dispositiones sunt, nna medietas non 

potest inveniri. Sunt igitur duEe, id est 8 et 16, qusB 

considerandse sunt, quemadmodum ipsae sibi respon- 

deant. Totius enim summas, id est 128, octava pars 

est 16, sexta deoima 8. Rursus super has parte&quae 

snnt, ipsaf. sibi invicem respondebunt, id est 32 et 4. 

Nam 32 quarta pars est totius summae, 4 vero trigesima 

secunda. Rursus super has partes 64, secunda 

pars est, 2 vero sexagesima quarta. Donec extremitates 

liroitem faciant, quas dubium non est eadem 

responsione gaudere. Est enim omnis summa, semel 

128, nnus vero, centesimus vigesimus ootavus. Si 

autem impares terminos ponamxis, id est summas 

hic ordo 1, 2, 4, 8, 16, 33, 64, una erit sola medie- 

tas, id estS. Qui 8 summce totius pars est octava, et 

sibi ipsi ad denominationem quantitatemque conver- 

titur. Eodemque modo, sicut superius, circa ipsuni 

qui sunt termini, donant sihi mutua nomina, seoundum 

proprias quantitates, vocabulumque permutant. 

Nam 4 sexta decima pars est totius summai, 16 vero 

quarta. Et rursus super hos terminos, 32 seounda 

pars est totius summee, 2 vero trigesima secunda, et 

semel tota summa 64 sunt, sexagesima qnarta vero 

uuitas iuvenitur. Hoo igitur est quod diotum est, 

omnes ejus partes et nomine et quantitate pariter 

pares inveniri. Hoc quoque multa consideratione,

1087 AN MANL. SEV. BOETIl 1088 

multaque constantia divinitatis perfectum est, ut 

ordinatim dispositsp, minores summae in hoc numero 

et super seipsas coacervatae sequenti minus uno 

semper eequentur. Si enirn unum jungas his qui sequuntur 

duobus, flunt 3, id est, qni uno minus qua- 

ternario cadunt. Et si superioribus addas 4, sunt 7, 

qui ab octonario sequente sola unitate vincuntur. Sed 

si eosdem 8 supradictis adjunxeris, 15 iient, qui par 

\G numeri esisteret quantitati, nisi minor unitas im- 

pediret. Hoc autem prima etiam numeri progenies 

servat atquecustodit. Namque unitas quae prima est, 

duobus subsequentibus sola est unitate contractior. 

Unde nihil mirum est, totum summae crementum 

proprio consentire prineipio. Haec autem nobis con- 

sideratio masime proderit, in his numeris cogno- 

scendis quos superfluos vel imminutos imperfectosque 

monstrabimus. Illic enim eoacervata quantitas partium 

numeri totius terminocomparatur. Illud quoque 

nufla possumns oblivione transmittere, quod in hoc 

numero respondentibus sibi inviceni partibus multiplicatis, 

major extremitas ejusdem numnri summaque 

conflcitur. Et primum si pares fuerint dispositiones, 

medii muldplicantur, atque inde qui super ipsos sunt, 

usque ad supradictos extremitates. Si enim fuerint 

pares dispositiones, secundum naturam paris duos 

in medio terminos contiuebunt, ut in ea dispositione 

numcrorum in qua extremus terminus 128 flnitur. 

tn boc enim numero medietates sunt 8, scilicet, et 16 

qua3 in se multiplicatae majoris summam crescente id est 3 et post hunc qui rursus a superiore duobns, 

pluralitate conticient. Octies enim 16, vel sedecies 8 r idestS, et hocin inflnitum. Et sithujusmodi dispositio 

si multiplices, 128 summa concrescit. Atque hi nu- 1, 3, b, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19. Hi ergo naturaliter 

meri qui super eosdem sunt, si multiplicentur idem sequentes impares sunt, quos nullus in medio par 

faciunt. Nam 4 et 32 in se si multiplices supradictam numerus distinguit : hos si per binarium numerum 

facient extremitatem, [4 enim trigies et bis, vel qua- muUiplices, efficies hoc modo, bis unum, id est qui 

ter 32 ducti, 128 immutabili necessitate complebunt dividitur quidem, sed ejus partes indivisibles repe- 

Atque hocusque ad extremos terminos cadit, id est 

1 et 128. Semel enim extremus terminus 128 est. 

Centies vigies atque octies unitate multiplicata, nihil 

de priore quantitate mutabitur. Si autem impares 

fuerint dispositiones, unns medius terminus inveni- 

tur, atque .ipse sibi propria multiplicatione respondet. 

In eo namque ordine numerorum, ubi extremus 

terminus 64 pluralitate concluditur, sola invenitur 4 sunt. Rursus inter et 10, et inter 10 et 14, et 

una medietas, id est 8 Quam si octis, id est in se- inter 14 et 18, idem quaternarius differentiam facit. 

metipsam multiplices 64 explicabit. Atque idem red- D Hi namque omnes quaternaria sese numerositate 

dunt ifli qui super hanc medietatem sunt, ut dudum transcendunt. Quodidcirco coutingit, quoniam primi 

hi qui super duas positi faciebant. Nam quater 46, 

64 sunt, et sedecies 4 idem complent. Rursus bis 

32, facti a 64 non discedunt, et trigies bis duo, eosdem 

cumulant, et semel 64, vel unitas sexagies qua- 

ter raultipUcata, eumdem nutnerum sine ulla varie- 

tate restituent. 

CAPUT X. 

De numero pariter i^npari ejusque proprietatibus 

Pariter antem impar numerus est qui et ipse quidem 

paritatis naturam substantiamque sortitus est, 

sed in contraria divisione, natura; numeri pariter 

paris opponitur. Docebitur namque quam longe hic 

dissimili ratione dividatur. Nam quoniam par est, in 

. 

A partes tequales recipit sectionem, partes vero ejus 

mox indivisibiles atque insecabfles permanebunt, 

ut sunt 6, 10, 14, 18, 22, et his similes. Mox enim 

hos numeros si in gemina fueris divisione partitus, 

incurris in imparem, quem secare non possis. Accidit 

autem his quod omnes partes contrarie denominatashabent, 

quamsunt quantitates ipsarum partium 

quae denominantur. Neque unquam fleri potest ut 

quselibet pars hujus numeri ejusdem generis denominationem 

quantitatemque suscipiat. Semper enim 

si denominatio fuerit par, quantitas partis erit impar, 

et si fuerjt denominatio impar, quantitas erit par, ut 

in 18. Secunda ejus pars est, id est medio, quod pa- 

ritatis nomen cst 9, quae impar est quantitas. Tertia 

vero quae inipar cst denominatio sex, cui par plura- 

" iitas est. Rursiis si convertas, sexta pars qu» par 

est denominatio, tres sunt, sed tcrnarius impar est. 

Et nona pars, quod impar est vocabulum, 2 qui par 

numerus est. Atque idem in aflis cunctis qui sunt 

pariler impares invenitur . Neque unquam fleri potest, 

ut cujuslibet partis, sit ejusdem generis nomen et 

numerus. Fit autem horum procreatio numerorum, 

si ab uuo disponantur, quicunque duobus difierunt, 

id est omnibus imparibus naturali sequentia atque 

oi'dine constitutis. Namque hi si per binarium numerum 

mufliplicentur, omnes pariter impares, rite 

pluralitas dimensa efflciet. Ponatur enim prima uni- 

tas, id est 1, et post hanc qui ab hac duobus differt, 

riuntur propter insecabilis unitatis naturam. Bis 3, 

bis 3, bis 7, bis 9, bis H, et deinceps, ex quibus na- 

scuntnr hi, 2, 6, 10, 14, 18 22. Quos si dividas, 

unam recipiunt sectionem, caeteram Tepudiantes, 

quod secunda divisio ab imparis medietate partis ex- 

cluditur. His autem numeris ad se invicem quaternarii 

sola distantia est. Namque inter2 et6 numeros, 

qui positi sunt, hoc est eorum fundamenta, binario 

se Qumero praicedebant, quos quoniam per binarium 

multiplicavimus, in quaternarium uumerum crevit 

illa progressio. Duo enim perbis multiplicati quater- 

nariifaciunt summam. Igitur in naturalis nuraeri dis- 

positione, pariter impares numeri quinto loco a se 

distaut, solis 4 se praecedunt, 3 in raedio transeun- 

tes, per binarium numeruni mnltiplicalis imparibus, 

procreati. Contrarise vero essedicunturhaj species numerorum, 

id est pariter par et pariter impar, quod 

innumero pariter imparisola divisionem recipit ma- 

jor exlremitas, in illo vero solus minor terminus se- 

ctione solutus est, et quod in forma pariter paris nu-

meri ab extremitatibus incipienti, et usque ad media 

progredieuli, quod coiitiuetur sub extremis termiiiis, 

idem est illi quod continetur sub intra se positissum- 

mulis, Atque lioo idem usque dum ad duas mediata- 

tes fuerit ventum, in dispositionibus scilicet paribus. 

Si autem fuerint impares disposiliones, quod ab una 

medietate conficitur, hoc idem sub altrinsecus posi- 

tis partibus procteatur. Atque lioc usqueduin ad ex- 

tremitates processio fiat. In ea enim dispositione quae 

est 2, 4, 8, 16, idem reddunt2 per 10 multiplicati, 

quod 4 per octonarium numerum ducti. Utroque enim 

modo 32 lient. Quod si impar sit ordo, ut est 2, 4, 

8, idem facient estremi quod medietas. Bis enim 8 

DE ARITIIMETICA LIB. I. 1090 

sunt 16, quatiior quater sunt 16, qui numerus a qua- quarta 1, quje denominationes cum pares sint inveternario 

in se ducto perficitur. In nuinero vero pariniuntur impares quantitates, et cum sint pares sumter 

impari, si fuerit unus in medio terminus, circum B mee, sunt impares denominationes. Nascnntur autem 

se positorum terminorum si ia unum redigantur me- tales numeri ita, ut substantiam naturamque suam 

dietas est. Etidem eorum quoque qui super hos sunt in ipsa etiani propria generatione designent, ex pari- 

terminos medietas est. Atque hoc usque ad extremos 

omnium terminorum, ut in eo ordine qui est pariter 

imparium numerorum 2, 6. lOjunctus binarius cum 

denario 12 explet, cujus senarius medietas inveni- 

tur. Si vero fuerint duae medietates junctoe, ipsse 

utrajque Eequales erunt super se terminis constitutis. 

Ut est in hoc ordine, 2, 6, 10, 14, Juncti enim 2 et 

14, in 16 crescunt, quos senarius cum denario copu- 

latus efGciet. Atque hoc in numerosioribus terminis 

initio sumpto a mediis evenit, usque dum ad extrema 

veniatur. 

CAPUT XI. 

De numero impariter pari ejusque proprietatibus, et 

descriptionis ad impariler paris, in latitudine, in 

longitudine, ad pariter paris naturam pertinentis, 

expositio, 

Impariter par numerus est ex utrisque confectus, 

et medietatis loco gemina extremitate concluditur, 

ut qua ab utroque discrepet, eadem ad alterutrum 

cognatione jungatur. Hic autem talis est qui dividi- 

turin tequas partes, cujusque pars in alias ajquas di- 

vidi potest, et etiam aliquando partes partium divi- 

duntur, sed non ut usque ad unitatem progrediatur 

ffiquabiiis illa distinctio, ut sunt 24 et 28. Hi enim pos- 

sunt in medietates dividi, et eorum rursus partes in 

alias medietates, sine aliqua dubitatione solvuntur. 

Sunt etiam quidam alii numeri, quorum partes alias 

recipiunt divisiones, sed ipsa divisio ad unitatem 

usque non pervenit. Igiturineo quod plusquamunam 

suscipit sectionem, habetsimilitudinem pariter paris, 

sed a pariter impari segregatur. In eo vero quod usque 

ad unum sectio illanon ducitur, pariter imparem 

non refutat, sed a pariter pari disjungitur. Contingit 

autem huic numero et utraque habere quae superio- 

res non habenl, et utraque quae illi recipiunt obti- 

nere. Et habet quidem quod utrique non habent, 

quod cum in uno solus major terminus divideretur, 

in alio vero solus minor terminus non divideretur, 

in hoc neque solus major terminus divisionem reci- 

pit, neque minor solus terminus a divisione sejungi- 

tur. Nam et partes solvuntur, et usque ad unitatem 

A sectio illa iion pervenit, sed ante unitatem invenitur 

terinuuis, (jueui secare nou possis. Obtinet aulem 

qua3 illi quoque recipiunt, quod quffidampartes ejus 

respondent, denoininanturque secundum genussuum 

ad propriam quantilatem, ad similitudinem, scilicet 

pariter paris numeri. Aliaj vero partes contrariam 

denorainationem sumunl proprite quantitatis, ad pariler 

imparis scilicet formam. In 24 enim numero, 

par est quantitas partis a pari numero denominata. 

INamquarta6, secunda vero 12, sexta vero 4, duodecima 

2, quee vocabulo partium a quantitatis paritate 

non discrepant. Contraria? vero denominantur, 

cum tertia pars octo, octava vero 3, vigesima autem 

ter paribus et pariter imparibus procreati. Pariter 

enim impares, cunctis dudum ordinatim positis im- 

paribus, nascebantur, pariter vero pares ex duplici 

progressione. Disponantur igitur omnes ia ordinem 

naturaliter impares, et sub his a quatuor inchoantes 

omnes duplices, et sinthoc modo : 

1 

3


rorum teruarius multiplicavit, quicunque ex eo pro- 

creati sunt, primo sunt versu dispositi. Rursus qui 

eosdem multiplieante quinario nati sunt, secundo 

loco constituti sunt. Post vero quos septenarius csete- 

ros multiplicando procreavit, eosdemtertio conscripsimus 

loco, atque idem reliqua descriplionis parte 

perfecimus. 

In bac formula sequenti, similitudo pariter paris 

et pariter imparis, ad impariter parem, ostenditur. 

CAPUT XII. 

I 

32 

Impares. 

Dupli. 

Dinî ijjlionU ad impuriler paris, in latitudine, in lon- 

giiudine, ad pariter paris naturam pertinentis expo- 

sitio. 

Superius igitur digestaj descriptionis haecratio est. 

Si ad latitudinem respicias, ubi est duorum terminorum 

una medietas, ipsosque terminos jungas, duplos 

eos medietate propria reperies, ut 36 et 20 faciunt 

36, quorum medietas est 28, qui medius est inter eos 

terminus constitutus. Et rursus 28 et 12, sijungas, 

faciunt 40, quorum 20 medietas, medius eorum terminus 

invenitur. At vero ubi duas medietates liabent, 

utroeque extremitates junctaa, utrisque medietatibus 

ajquales iiunt, ut 12 et 36 cum junxeris fiunt 48, bo- 

runi si medietates sibimet applicaveris, id est 20 et 

28, idem erit, atque in alia parte latitudinis, 'codem 

ordine qui tiant numeri, notati sunt. Neque ulla in re 

ratio utrisque latitudinis discrepabit, idemque in eodem 

ordine in caiteris numeris pernotabis, et boc 

secundum formam pariter imparis numeri fit, in quo 

banc proprietalem esse supra jam scripLum est. Rursum 

si ad longitudinem respicias, ubi duo termini 

unam medietatem babent, qnod iit ex multiplicatis 

estremilatibus, boc iit si medius termiuus suaecapiat 

pluralitatis augmenta. Nani duodecies 48 faciunt 570. 

Medius vero'eorum terrainus, id est 24, si multipli- 

cetur, eosdem rursus l>~6 procreabit. Et rursus si 

24 in 96 muiliplicentur, taciunt 2304. Quorum me- 

A dlus terminus, id est 48, si in semetipsum ducatur, 

idem 2304 procreatur. Ubi autem termini duo duas 

B 

medietates includunt, quod flt multiplicatis extremitatibus, 

boc idem redditur in alterutram summam 

medietatibus duotis. Duodecies enim 96 multipiicatis 

H52 procreantur, duae vero eorum medietates, id 

est 24 et 40, si in semetipsas multiplicentur, eosdem 

1132 restituent. Atque boc est, ad imitationem coguationemque 

numeri pariter paris, a quo participa- 

tione tracta, beec ei recognoscitur ingenerata proprietas. 

Et in alio vero latere longitudinis, eadem 

ratio descriptioque notata est. Quare manifestum est 

hunc numerum ex prioribus duobus esse procreatum, 

quoniam eorum retinet proprietates. 

CAPUT XIII. 

De numero impari ejusque divisione 

Impar quoque numerus est, qui a paris numeri 

natura substantiaque disjunctus est. Siquidem illi in 

gemina membra aequa dividi potest, liic ne secari 

queat, unitatis impedit interventus. Tres babet simi- 

liter subdivisiones, quarum una ejus pars est is numerus 

qni vocatur primus et incompositus. Secunda 

vero, qui est secundus et compositus. Et tertia is qui 

quadam borummedietate conjunctusest, etab utriusque 

cognatione aliquid naturaliter trabit, qui est per 

se quidem secundus etcompositus, sed ad alios com- 

paratus, primus et incompositus invenitur. 

CAPUT XIV. 

De primo et incomposito. 

Et primus quidemet incompositus est, qui nullam 

aliam partem habet, nisi eam quaj a tota numeri 

quantitale denominata sit, ut ipsa pars non sit nisi 

unitas, ut sunt 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 3l.;In bis 

ergo singulis nulla unquam alia pars invenietur, nisi 

qua^ ab ipsis denominata est, et ipsa tantum unitas, 

ut supra jam dictum est. In tribusenim una pars sola 

est, id est tertia, quse a tribus scilicet denominata 

est, et ipsa tertia pars unitas. Eodemque modo quinarii 

sola quinta pars est, et haec unitas, atque idem 

in singulis consequens reperietur. Dicitur autem primus 

et incompositus, quod nullus eum alter numerus 

metiatur, prajter solam, quse cunctis mater est, uni- 

tatem. Namque ternarium 2 non numerant, idcirco 

quoniam si solos duos contra tres compares, pauciores 

sunt. Sin vero binai-ium bis facias, ampiiorem tribus 

concrescit in 4. Metitur autem numerus numerorum, 

quoties vel semel, velbis, vel tertio, vel quotieslibet 

numerus ad inumerum comparatus, neque dimiuuta 

summa, neque aucta, ad comparati numeri terminum 

usque pervenit, ut duo si ad 6 compares, binarius 

numerus senarium tertio metietur. Primos ergo et 

incompositos nulius numerus metietur, prseter unitatem 

solam, quoniam ex nullis aliis numeris compo- 

siti sunt, sed tantum ex uuitatibus in semetipsis au- 

ctis multiplicatisque procreantur. Ter enim unus 3, 

et quinquies unus 3, et septies unus 7 fecerunt. Et 

alii quidem, quos supra descripsimus, eodem modo


nascuntur. Hi autem in aemetipsos multiplicati faciunt 

alios numeros velut primi, eosque primam 

rerum subslantiam vimque sortitos, cunctorum a se 

procreatorum velut quaedam elementa reperies, quia 

scilieet, et incompositi sunt, et simplici generatione 

formati, atque in eos omnes quicunque ex his pro- 

lati sunt numeri resolvuutur, ipsi vero neque ex aliis 

producuntur, neque in alia reducuntur. 

CAPUT XV. 

alieno vocabulo partem, ut 9, tertiam, id est terna- 

rium, et 15, tertiam, id est 5, et quintam, id est, 3 ; 

21 vero tertiam, id est 1, septimani, 3, et in omnibus 

aliis eadem consequentia est. Secundus autem voca- 

lur hic numerus, quoniam non sola unitate melitur, 

sed etiam alio numero a quo scilicet conjunctus est. 

Neque habet in se quidquam principalis|intelligentiae. 

Nam es aliis numeris procreatur, 9 quidem ex 3, 

15 vero ex 3 et 5, et 21 ex 3 et 7, et caeteri eodem 

modo. Compositus autem dicitur, eo quod resolvi 

potestin eosdem ipsos a quibus dicitur esse compositus, 

in eos scilicet qui compositum numerum me- 

tiuntur. Nihil autem quod dissolvi potest incompositum 

esl, sed omni rerum necessitate compositum. 

CAPDT XVI. 

l)e eo qui per se secundus et compositus, ad alium 

primus et incompositus est. 

His vero contra se positis, id 'est primo et incom- 

posito et, secundo et composito, et naturali diversi- 

tate disjunctis, alius in medio consideratur, qui ipse 

quidem compositus sit, et secundus, et alterius reci- 

piens mensionem, atque ideo, et partis alieni voca- 

buli capax, sed cum fuerit ad alium ejusdem generis 

numerum comparatus, nulla cum eo communi men- 

sura conjungitur, nec habebunt partes ajquivocas, 

ut sunt 9 ad 25, nulla hos communis numerorum 

mensura metitur, nisi forte unitas quse omnium 

numerorum mensura communis est. Et hi quidem 

non habent squivocas partes. Nam quse in 9 tertia 

est, in25 non est, et quae in 25 quinta est, in nove- 

nario non est. Ergo hi per naturam ulrique secundi 

et compositi sunt, comparati vero ad se invicem primi 

incompositique redduntur, quod utrosque nulla alia 

mensura metitur, nisi unitas quae ab utrisque deno- 

A minata est. Nam in novenario nona est, in 25 vigesima 

quinta. 

CAPUT XVII. 

De primi et incompositi, secundi et compositi, et ad se 

quidem secundi et compositi, ad alterutrum vero primi 

et incompositi procreatione. 

Generatio autem ipsorum atque ortus hujusmodi 

investigatione colligitur, quam scilicet Eratosthenes 

cribrum nominabat, quod cunctis imparibus iu me- 

dio collocatis, per eam quam traditurij sumus artem, 

De sccundo et composito. 

qui primi, quive secundi, quique tertii generis vi. 

Secundus v«ro et compositus, et ipse quidem im- 

deanturesse, distinguitur. Disponantur enima teruapar 

est, propterea quod eadem imparis proprietate 

rio uumero cuncti in ordinem impares, in quamlibet 

formatus est, sed nullam in se retinet substantiam 

longissimam porrectionem, 3, 5, 7, 9, U, 13, 15, 

principalem, compositusque est ex aliis numeris, ha- 

g 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31, 33, 35, 37, 39, 41, 

betque partes, et a seipso etab alieno vocabulo deno- 

43, 45, 47, 49. His igitur ita dispositis consideranminatas,sedaseipsodenominatamparlem,solamsemdum 

primus numerus quem eorum qui sunt in orper 

in his invenies unitatem, ab alieno vero vocabulo, 

dine positi primum metiri possit, sed duobus pra;- 

vel unam, vel quodlibet alias quanti fuerint scilicet 

teritis, illum qui post eos est positus, mox nietitur. 

numeri quibusille compositisprocreatur, ut sunt hi, 

Et si posteumdem ipsum quem mensus est, alii duo 

9, 15,25, 27, 33, 39. Horum ergo singuli habent 

transmissi sunt, illum qui post duos est rursus meti- 

quidem a se denominatas partes, proprias scilicet 

tur. Et eodem modo si duos quis reliquerit, post eos 

unitates, ut 9, nonam, id est i ; 15, quintam deci- 

qui est, a primo numero metiendus est. Eodemque 

mam, eamdem rursus unitatem, et incseteris quos modo relictis semperduobus, a primo in indetinitum 

supra descripsimus idem convenit. Habent^êtiam ab 

pergentes metientur. Sed id nou vulgo neque confu- 

se. Nam primus numerus illum qui est post duos 

secundum se locatos per suam quantitalem metitur. 

Ternarius enim numerus tertio 9 metitur. Si autem 

post novenarium duos reliquero, qui mihi post illos 

^ incurrerit, aprimo metiendus est, per secundi im- 

paris quantitatem, id est per quinarium. Nam si post 

9 duos relinquam, id est, 11 et 13, ternarius nume- 

rus 15 metietur per secundi numeri quantitatem, id 

est per quinarii, quoniam ternarius 15 quinquiesmo- 

titur. Rursus si, a quindenario inchoans, duos intermisero, 

quiposterior positus est, ejus primus numerus, 

mensura est per tertii imparis pluralitatem. Nam 

si post 15 intermisero 17 et 19, incurrit 21, quem 

ternarius numerus secundum septenarium metitur, 

21 enim numeri ternarius septima pars est. Atque 

hoc in infinitum faciens, reperio primum numerum, 

si binos intermisero, omnes sequentes post se metiri 

secundum quantitatem positorum ordine imparium 

j) numerorum. Si vero quinarius numerus, qui in secundo 

loco est constitutus, velit quis cujus prima 

ac deinceps sit mensura invenire, transmissis 4 im- 

paribus, quintus ei, quem metiri possit, occurrit. 

Intermittantur enim 4 impares, id est 7 et 9 et 1 1 et 

13, post hos est quintus decimus, quem quinarius 

metitur, secundum primi scilicet quantitatem, id est 

ternarii, quinque enim 15, tertio metiuntur. Ac dein- 

ceps si quatuor intermittat, eum qui post illos locatus 

est, secundus, id est quinarius quantitate me- 

titur. Nam post quindecim intermissis 17 et 19 et21 

et 13, post eos 25 reperio, quos quinarius scilicet^numerus 

sua pluralitatemetitur. Quinquies enim quinario 

multiplicato, 25 succrescunt. Si vero post hunc 

quilibet 4 intermittat, eadem ordinis servata conslan- 

tia, quieossequitur, secundum tertii, id est septenarii


numeri summam, a quinario meiietur. Atque lia;c est 

infinita proeessio. Si vero tertius numerus quem me- 

tiri possit exquiritur, sex in medio relinquentur, et 

quem septimum ordo monstraverit, hic per primi nu- 

meri, id est, ternarii quautitatem metiendus est. Et 

post illum ses aliis interpositis, quem post eos nu- 

meri series dabit, per quinarium, id est pcr secundum, 

tertii eum mensura percurret. Si vero alios 

rursus sex in medio quis relinquat, ille qui sequitur, 

per septenarium numerum ab eodem septenario me- 

tiendus est, id esfper tertii quantitatem. Atque hic 

usque in extremum ratus ordo progreditur. Suscipient 

ergo metiendi vicissitudinem, quemadmodum 

sunt in ordinem naturaliter impares constituti. Me- 

tientur autem, si per pares numeros a binario in- 

choantes, positos inter se impares rata intermissione 

transiliant, ut primus 2, secundus 4, tertius 6, quar- 

tus 8, quintus 10. Vel silocos suos conduplicent, et 

secundum duplicationem terminos intermittant, ut 

ternarius qui primus est numerus et unus ( omnis 

enim primus, unus est), bis locum suum multiplicet, 

faciatque bis unum. Qui cum duo sint, priraus duos 

medios transeat. Rursus secundus, id est quinarius, 

silocum suum duplicet, 4 explicabit : hic quoque 4 

intermittat. Item si seplenarius, qui tertius est, locum 

suum duplicet, sex creabit : bis enim 3 senarium 

jungiint; hic ergo in ordinem sex relinquat. 

Quartus quoque si locum suum duplicet, 8 succrescent 

: ille quoque 8 transiliat ; atque hoc quidem 

in ca3teris perspiciendum. Modum autem mensionis 

secundum ordinem collocatorum ipsa series dabit. 

Nam primus, primum quem numerat, secundum primum 

numerat, id est secundum se, et secundum 

primus quem numerat, per secundum numerat, et 

tertium per tertium, et quartum item per quartum. 

Cum autem secundus mensionem susceperit, primum, 

qucm numerat, secundum primum metitur, secundum 

vero quem numerat, per se, id est per secundum, 

et tertium per tertium, et in cseteris eadem 

similitudine mensura constabit. Alios ergo si respi- 

cias, vel qui alios mensi sunt, vel qui ipsi ab aliis 

metientur, invenies omnium simul communem mensuram 

esse non posse, neque ut omnes quemquam 

alium simul numerent, quosdam autem ex his ab alio rura numerorum, id est 9 et 29, solum neque aliuni 

posse metiri, ila ut ab uuo tantum numerentur, j^ constat esse meusurara. Hos ergo contra se primos 

alios vero ut ietiam a pluribus, quosdam autem ut 

pr;i:ter unitatem eorum nulla mensura sit. Qui ergo 

nullam mensuram preeter unitatem recipiunt, hos 

primos et incompositos judicamus, qui vero aliquam 

mensuram prajter uuitatem, vel alienigence partis 

vocabulum sortientur, eos pronuntiemus secundos 

atque compositos. Tertium vero illud genus per se 

secundi et compositi, primi vero et incompositi ad 

alterutrum comparati, hacinquisitor ratione reperiet. 

Si enim quoslibet illos numeros secundum suam in 

senietipsos mulliplices quantitatem, qui procreatur 

ad alterutrum comparati, nuUaimensura communione 

junguntur. Tres enim et b si multiplices, tres tertio 

9 faciunt, et quinquies 

'6 reddent 2o. Hi& igitur nuUa 

A est oognatio communis mensurse. RursusS et 7, quos 

procreant "î compares, hi quoque incommensura- 

biles erunt. Quinquies enim quinque (ut dictum est) 

2j, septies 7 faciunt 49. Quorum mensura nulla 

communis est, nisi forte omnium horum procreatrix 

et mater unitas. 

CAPDT XVIII. 

De inventione eorum numerorum, qui ad se secundi et 

compositi sunt, ad alios vero relati, primi et in- 

compositi. 

Qua veroratione tales numeros invenire possimus, 

si quis nobis eosdem proponat, et imperet aguoscere 

utrum aliqua mensura commensurabiles sint, an 

certe sola unitas utrosq\ie metiatur, reperiendi ars 

talis ';est. Datis enim duobus numeris insequalibus, 

n auferre de niajore minorem oportebit, et qui relictus 

fuerit, si major est, auferre ex eo rursus minorem, 

si vero minor fuerit, eum ex reliquo majore detra- 

here. Atque hoc eo usque faciendum, quoad unitas 

nltima vicem retractionis impediat, aut aliquis numerus 

impar necessario, si utrique numeri impares 

proponantur. Sed eum qui relinquitur numerum, 

sibi ipsi videbis sequalem. Ergo si in unum incurrat 

vicissim ista subtractio, primi contra se necessario 

numeri dicentur, et nulla aliamensuranisisolaunitate 

conjuncti. Si vero ad aliquem nunierum (ut superius 

dictum est) finis diminutionis incurrerit, erit ejus 

numerus qui metiatur utrasque summas, atque eumdem 

ipsum qui remanserit dicemus utrorumque communem 

esse mensurara. Age enim duos numeros 

*-" propositos habeamus, quos jubeamur agnoscere an 

eos faliqua mensura communis metiatur. Atque hi 

sint 9 scilicet et 29, hoc igitur faciemus modo reciprocam 

dirainutionem. Auferamus de majore minorem, 

hoc est de 29 novenarium, relinquentur 20. Ex 

his ergo 20 rursus minorem detrahamus, id est 9, 

et relinquentur 11. Ex his rursus detraho 9, [relicti 

sunt 2. Quos si detraho novenario, et relicti sunt 7. 

Quod si duorursus septenario dempserim, supersunt 

5, atque ex his alios duos, tres rursum exuberant, 

quos alio binario diminutos, sola unitas superstes 

egreditur. Rursus si ex duobus unura auferam, iu 

uno terminus detractionishserebit, quem duorumillo- 

vocabinius. Sed sint alii numeri nobis eadem condi- 

tione propositi,|id est 21 [et 9, ut quales hi sint in- 

vestigentur cum sibimet fueiint invicem 'comparati. 

Rursus aufero de majore minoris numeri quantita- 

tem, id est 9 de 21, relinquentur 12. Ex his rursus 

demo 9, supersunt 3. Qui si ex novenario retrahan- 

tur, senarius relinquetur. Quibus item si quis ternarium 

demat, 3 relinquentur, de quibus tres detrahi 

nequeunt, atque hic est sibiipsiajqualis. Nam 3quidu- 

trahebantur, usque ad ternarium numerum pervenerunt, 

a quo, [quoniam requales sunt, detrahi minui- 

que non poterunt. Hos igitur commensurabiles pro- 

nuntiabimus, et est eorum qui est rcliquus ternarius 

mensura commuuis.

CAPUT XIX. 

Alia partitio paris secundum perfectos, imperfectos 

et ultra quam perfectos. 

Ac de imparibus numeris, quantum introductionis 

permittebat brevitas, espeditum est. Rursus numerorum 

pariuin sic lit secunda divisio. Alii enim eorumsunt 

superllui, alii diminuli, secundumutrasque 

habitudines inaequalitatis. Omnis quippeinajqualitas, 

aut in majoribus, aut in minoribus consideratur. 

Illi enim immoderata quodammodo plenitudine, pro- 

prii corporis modum, partium suarum numerositate 

DE ARITHMETICA LIB. I. 1098 

praecedunt. IUos autem veluti paupertate inopes op- uUis ordinibus passim inordinateque dispositos, et 

pressosque, quadam naturEe, suae inopia,minor quam a nullo certo fine generatos. Sunt autem perfecti nu- 

ipsi sunt partium sunima componit, atque illi quidem meri, intra denarium numerum C, intracentenarium 

quorum partes ultra quam satis est seseporrexerunt p 28, intra millenarium numerum 496, intra decem 

supertlui nominantur, ut suut 12 vel 24. Hi enim millia 8128. El semper lii numeri duobus paribus 

suis partibus comparati, majorem partium summam terminantur 6 et 8, et semper alternatini in hos nu- 

toto corpore sorliuntur. Est enim duodenarii mediemeros, summarum tines perveniunt. Nam etprimum 

tas 6, pars tertia 4, pars quarta 3, pars sexta, 2, 

pars duodecima I est. Omnisque hic cumulus redun- 

dat in 1(5, et totius corporis sui multitudinem vin- 

cunt. Rursus 24 numeri medietas est 12, tertia 8, 

quarta 6, sexta 4, octava 3, duodecima 2, vicesima 

quarta I, qui omnes triginta et sex rependunt. In 

quare manilestum est quod summa partium major 

est, et supra proprium corpus exundat. Atque hic 

quidem quoniam compositee partes totius sumraam 

numeri vincunt, supertluus appellatur. Diminutus 

vero ille, cujus eodem modo compositse partes totius 

termini muititudine superantur, ut 8 vel 9 : habet 

enim octonarius partem mediam, id est 4; habet et 

quartam, id est duo ; habet et octavam, id est unum 

quaj cunctae in unum [redactse 7 colligunt, minorem 

scilicet summam toto corpore concludentes. Rursus 

14 babent medietatem, id est septenarium; habent 

septimam, id est 2; habent quartam decimam, id est 

1, qua; in unum si coUectas sint, denarii numeri 

summa concrescit, toto scilicet termino minor. Atque 

hi quidem lioc modo sunt, ut prior ille quem suse 

partes superant talis videatur, tanquam si quis mul- 

tis super naturam manibus natus, ut centimanus Gi- 

gas, vel triplici conjunctus corpore, ut Geryon terge- 

minus. vel quidquid unquam monstruosum natura 

in partium niultiplicatione surripuit. Ille vero ut si perfectus sine ulla dubitatione nascetur. Bis enim 3 

naturaliter quadam necessaria parte detracta, aut D faciunt6, qui habent unam quidem a se denomina- 

minus oculo nasceretur, ut Cyclopai frontis dedecus tam partem, id est sextam, tres vero medietatem 

fuit, vel quo alio curtatus membro, naturale totius secundum dualitatem, al vero duo secundum coacer- 

suoe plenitudinis dispendium sortiretur. Inter hos autem, 

velut inter aequales intemperantias, medii temperamentum 

limitis sortitus estiile numeros qui per- 

fectus dicitur, virtutis scilicet aemulator, qui nec 

supervacua progressione porrigitur, nec contracta 

rursus diminutione remittitur, sed medietatis obti- 

nens terminum, suis ajquus partibus, nec crassatur 

abundantia, nec eget inopia, ut sex vel 28. Namque 

senarius habet partem mediam, id est 3, et tertiam, 

id est 2, et sextam, id est I , quK in unam summam 

si redactae sint, par totum numeri corpus suis parti- 

bus invenitur. 28 vero habet medietatem 14, et 


A septimam 4, nec caret quarta, id est 7, possidet quartam 

decimam 2, et reperies in eo vicesimam octavam 

I, quae in unum redactee, totumpartibus corpus 

ffiquabunt, 28 enim junctae partes efticient. 

CAPUT XX. 

De gencratione numeri perfeeti. 

Est autem in his quoque magna similitudo virtutis 

et vitii. Perfectos enim numeros raro invenies, eos- 

que facile numerabiles, quippe qui pauci sunt, et 

nimis constanti ordine procreati; at vero superfluos 

ac uiminutos longe multos intinitosque reperies, nec 

sex, deinde 28. Post hos 496, idem senarius qui primus, 

post quem 8128, idem octonarius quisecundus. 

Generatio autem procreatioque eorum est fixa firmaque, 

nec quo alio modo fieri possint, neo ut si 

hoc modo fiant, aliud quiddam ullo modo valeat pro- 

creari. Dispositos enim ab uno omnes pariter pares 

numeros in ordinem quousque volueris, primo secundum 

aggregabis, et si primus numerus et incompositus 

ex illa coacervatione factus sit, totam summam 

in iilum multiplicabis, quemposterius aggregaveras. 

Si vero coacervatione facta, primus et incompositus 

p non inventus fuerit, sed compositus etsecundus, hunc 

transgredere, atque alium qui sequitur aggregabis. 

Si vero necdum fueritprimus et incompositus, alium 

rursus adjunge, et vide quid fiat. Quod si primum 

incompositumque reperies, tunc in ultimai multitudinem 

summse coacervationem multiplicabis. Dispo- 

nantur enim omnes pariterpares numeri, hoc modo : 

1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128. Facies ergo ita : pones 

I, eique aggregabis 2 ; tunc respicies ex hac aggre- 

gationequi numerus factus sit : sunt 3, qui scilicet 

primus et incompositus est, et post unitatem ultimum 

binarium nuraerum aggregaveras. Si igitur ternarium, 

id est qui ex coacervatione collectus est, 

per binariura multiplices, quiest ultimusaggregatus, 

vationera, id est secundum ternarium, quoniam coacervati 

tres, multiplicati sunt. Viginti octo autem 

eodem modo nascuntur- Si enim super unum et duo, 

qui sunt tres, addas sequentem pariter parem, id est 

4, septenariam summam facies ; sed ultimum numerum 

quaternariumconsequenteradjunxeras; per hunc 

igitur si illam coacervationem multiplicaveris, per- 

fectus nnmerus procreatur. Septies enim 4, 28 sunt 

qui est suis partibus par, habens unum a se denominatum, 

id est vigesimum octavum ; 

medietatem yero 

secundum binarium 14, secundum quaternarium 7, 

septimani vero secuadum septenarium 4, secundum 

33

AN. MANL. SEV. BOETII HOO 

(imniiim collectionem, quartum decimum, duo, qui A CAPUT xxn. 

vocabulo medietatis opponitur. Ergo cum hi reperti 

sint, si aliosinvenire secteris, eadem oportet ratione, 

ul vestiges. Ponas enim unum licebit, et post hunc 

2 et 4, qui in septenarium cumulantur, sed de hoc 

dudum exstitit28 perfectus numerus. Huicigitur qui 

sequitur pariter par, id est 8, continens jungatur ac- 

cessio, qui prioribus superveniens, 13 restituit. Sed 

hic primuset incompositus non est. Habet enim gene- 

ris alterius parteni super illam, qua; est a semetipsa 

denominata, quintam decimam, scilicet unitalem. 

Hunc igitur. quoniam secundus est compositus prae- 

terito, et adjunge superioribus continentem pariter 

Dicitur enim submultiplex, subsuperparticularis, sub- 

parem numerum, id est 16. Qui cum 15 junctus 

superpartiens, multiplex subsuperparticularis, et 

unum ac 30conficiet. Sed hic primus rursus etincom- 

B multiplex subsuper partiens. 

positus est. Huncigitur cum extremi aggregati sum- 

CAPUT XXHl. 

ma multiplica, ut iiant sedecies3I, qui 496 explicant. 

Hsec autem est intra millenarium numerum perfecta, De multiplici ejusque speciebus, earumque gene- 

et suis partibus eequa numerositas. Igitur prima unirationibus.tasvirtute 

atque potentia, non etiam actu vel re, et Rursus multiplex est prima pars majoris inaequali- 

ipsa perfecta est. Nam si primam ipsam sumpsero de 

proposito ordine numerorum, video primam atque 

incompositam, quam si per seipsam multiplico, eadem 

mihi unitas procreatur. Semelenim unumsolam 

efficit unitatem, quse partibus suis Kqualis est poten- 

tia solum, c;iileris eliam actu atque opere perfectis. 

Recte igitur unitas propria virtute perfecta est,quod 

el prima est et incomposita, et per seipsam muUipIidiunt. Ad primum enim, id est unitatem, 2 duplus, 

cata sese ipsa conservat. Sed quoniam de ea quan- 3 triplus, 4 quadruplus,atque ita in ordinem progretitate 

qu£e per se sit dictum est, operis sequentiara C dientes, omnes texuutur multiplices quantitates. 

ad illam quae refertur ad aliquid transferamus. 

Quod autem dictum est, plus quam semel, id abina- 

CAPUT XXI. 

De relata ad aliquid quantitate. 

Ad aliquid vero quantitatis, duplex est prima divi- 

sio. Omneenim, aut «quale est, aut inrequale, quidquidalteriuscomparatioue 

uietitur. Et sequalequidem 

est,|quodadaliquid comparatum, neque miuore sum- 

nia infra est, neque majore transgreditur, ut dena- 

rius denario, vel ternarius ternario, vel cubitum cu- 

bito, vel pes pedi, 'et his similia. Haic autem pars 

relatae ad aliquid quantitatis, id est,ajqualitas, naturaliter 

indivisa est. Nullus enim dicere potest quod 

ajqualitatishoclquidem tale est,illud verohujusmodi. 

Omnis enim cEqualitas unam servat in propria mo- 

deratione meusuram. lUud etiam quod quaj ei qiian- 

titas comparatur, non alio vocabulo atque ipsa cui 

comparatur edicitur. Nam quemadmodum amicus 

amico amicus est, vicinusque vicino, ila dicitur 

tequalis a;quali. Ina;qualis vero quantilalis gemina 

divisio est. Secatur enim quod inffiquale est in majusatque 

minus, quae contraria sibimet denomina- 

tione funguntur. Namque majiis niinore majus est, 

et minus majore miuus est, et utraque non eisdem 

Yocabulis, quemadmodum secundum aequalitatem 

dictum est, sed diversis distantibusque signata sunt, 

ad modum discentis sciUcet, vel docentis, vel cojden- 

tis, vel vapulantis, vel quEecunque ad aliquid relata, 

aliter denomiaatis contrariis comparantur. 

Deypeciebus majoris inxqualitatis et minoris. 

Majoris vero insequalitatis quinque partes sunt. 

Est enim una quae vocatur multiplex, alia superpar- 

ticularis, tertia superpartiens, quarta multiplex su- 

perparticularis, quinta multiplex superpartiens. His 

igitur quinque majoris partibus, oppositse sunt aliae 

quinque partes minoris, quemadmodum ipsum majus 

minori semper opponitur, qufe minoris species, ita 

singillatim speciebus quinque majorishis quae supradictaesunt 

opponuntur, ut eisdem nominibus nun- 

cupentur, sola tantum sub praepositione distantes, 

tatis, cunctis aliisantiquior naturaque praestantior, ut 

paulo post demonstrabimus. Hic autem numerus hujusmodi 

est, ut comparatus cum altero, illum contra 

quem comparatus est, habeat plus quam semel. Quod 

primum in naluralis numeri dispositione conveniet, 

namque ad unum cuncti qui sequuntur, omnium or- 

dine multiplicium sequentias varietatesque custo- 

rio numero principium capit, et ininfinitum per ternarium 

quaternariumque et caeterorum ordinem sequentiamque 

progreditur. Contra hunc vero discriminatus 

est ille qui vocatur submultiplex, et haec 

quoque prima minoris quantitatis species est. His 

autem numerus hujusraodi est, qui in alterius comparatione 

productus, plus quamsemel majorisnume- 

rat summam, sua scilicet.quantitate cum eo «qualiter 

inchoans, cequaliterque determinans. Idem autem 

dico numerat quod metitur. Si igiturhis solum majo- 

rem- numerum minor numerus metiatur, subduplus 

vocabitur, si vero ter subtriplus, si quater subqua- 

druplus, et fit perhaec in infinitum progressio, additaque 

eos sempersubpropositionenominabis, utunus 

duorum subduplus, trium subtriplus, 4 subquadru- 

plus appelletur, et consequenter. Cum autera natu- 

raliter multiplicitas et submultiplicitas inflnita sit, 

eorum quoque species per proprias generationes in 

inflnita consideratione versantur. Si enim positis in 

naturaliconstitutione numeris, singulos per suas coa- 

sequentiaspareseligas, omnium ab unoparium atque 

iaiparium sese sequentium duplices erunt, et hujus 

speculationis terminus non deflcit. Ponatur enim na- 

turalis .numerus hoc modo, 1, 2, 3, 4, 3, 6, 7, 8, 9, 

10,11, 12, 13,14, 15,16, 17, 18, 19,20. Horura 

ergo si primum sumasparem, id est 2, primi duplus 

erit, id est unitatis. Si vero sequentem parem, id est 

4, secundi duplus est, idest duorum. Si verotertium

1101 DE ARITHMETICA LIB. I. H02 

parem sumas, id est 7, terlii numeri ia naturali con- A tcnditur. Voco autem majores numeros duces, minostitutione 

duplus est, id est ternarii. Si vero quarres comites. Super particularium quoque inflnita est 

tuni parem inspicias, id est 8, quarti numeri, id est 

quaternarii duplus est. Idem in ctBleris in infinitum 

sumentiljus, sine aliquo impedimento procedit. 

Triplices autem nascuntur, si in eadem dispositione 

naturali duo semper intormittantur, et qui post duo 

sunt ad naturalem numerum comparentur, excepto 

ternario, qui ut unitatis triplus sit, solum binarium 

prsetermittit. Post unum et duo, 3 sunt, qui triplus 

unius est. Rursus post 4 et 3, sunt 0, qui secundi 

numeri, id est duorum triplus est. Rursus post 6, 

suut 7 et 8, et post lios 9, qui tertii numeri, id est 

ternarii triplus est. Atque hoc idem in infinitum si 

quis faciat, sine ulla ofiensione procedit. Quadruplorum 

vero generatio incipit, si quis tres numeros 

intermittat. Post unum quippe et 2 et 3, sunt 4, qui 

primi, id est unius, quadruplus est. Rursus si inter- 

misero quinarium, senarium, et septenarium, octo- 

narius niilii quartus occurrit, tribus scilicet inter- 

missis, qui binarii, id est secundi numeri, quadru- 

plus est. At vero si post octo tres terminos intermi- 

sero, id est 9 et 10 et H, duodenarius qui sequitur 

ternarii numeri quadruplus est. Atque Iioc idem in 

infinitum progressis necesse est evenire, semperque 

una terminorum intermissione si crescat adjectio, 

ordinatas te multiplicis numeri vices invenire mirabe- 

ris. Si enim i- intermittas, quincuplus iuvenitur, si 

quinque sexcuplus, si ses septuplus, semperque ipsius 

multiplicitatis nomine uno minus intermissionis voca- 

bulo procreantur. Nam duplus imumintermittit, tri- 

plus 2, quadruplus 3, quincupius 4. Et deinceps ad 

eumdem ordinem sequentia est. Et omnes quidem 

dupli secundum proprias sequentias parium numerorum 

pares sunt. Tripli vero, unus semper par termi- 

nus, impar alius invenitur. Quadrupli vero, rursus 

semper parem custodiunt quantitatem. Constituun- 

turque a quarto numero, uno ex prioribus per ordinem 

positis paribus intermisso, primo pari binario, 

post hunc 8 intermisso senario, post hunc 12 trans- 

misso denario. Atque hoc idem in caeteris. Quincu- 

pii veropropositio, secundum triplicis similitudinem, 

alternatim paribus atque imparibus positis, ordinatur. 

CAPUT XXIV. 

De swperj}arHculari, ejusque speciebus, earumque 

generationibus, 

Superparticularis vero est numerus ad alterum 

comparatus, quotiens habet in se totum minorem et 

partem ejus aliquam. Qui si minoris habeat medie- 

tatem, vocatur sesquialter, si vero tertiam partem, 

vocatur sesquitertius, si vero quartam, vocatur ses- 

quiquartus, el si quintam, vocatursesquiquintus. At- 

que his uominibus in infinituni ductis, in infinitum 

quoque superparticnlarium forma progreditur. Et 

majores quidem numeri hoc modo vocantur, minores 

vero qui habentur toti et eorum aliqua pars, unus 

subsesquialter, alter subsesquitertius, alius subsesquiquartus, 

alius vero subsesquiquintus, atque idem 

secundum majorum normam multitudinemque pro- 

multiludo, ob eam rem quod ejusdem species inter- 

minabili progressione funguntur. Namque sesquialter 

habebit quidem duces omnes post ternarium numerum 

naturaliter triplices. Comites vero, omnes post 

binarium naturaliter pares,hoc modo.ut primusprimo, 

secundus secundo, tertius tertio comparelur, et 

deinceps. Describantur enim longissimi versus triplicium 

naturalis numeri atque duplicium, et sit-hoc 

modo : 

1 1 1 2


que comes ad se invicem nulla nnmeri intermissione 

copnlantur. Nam primi se nullo in medio posito 

transeunt, secundi interponunt 1, tertii duos, quarti 

3, et deinceps una semper minore quam ipsi sunt 

intermissione succrescunt. Atque boc vel in sesquial- 

teris vel in sesquitertiis, vel in aliis superparticula- 

ris partibus necesse estinveniri. Namque ut quater- 

narius contra ternarium comparetur, nulhim inter- 

misimus, post 3 enim mox 4 sunt. At vero 6 contra 

8, in secundo scilicet sesquitertio, una facta est in- 

termissio. Inter 6 enim et 8 solus est septenarius 

qui transmissus est numerus. Rursus ut 9 contra 

12 comparemus, qui sunt in dispositione tertii, duorum 

mediorum est facta transmissio. Inter 9 enim et 

12 sunt 10 et H ; secundum hunc modum quarta 

dispositio 3, quinta 4 intermittit. 

CAPUT XXVI. 

Descriptio per quam docetur cxteris inseqmlitatis spe- 

A ciebus ontiquiorem csse mulii.plicem, ct digestx formulse 

ratio et expositio. 

Quoniam autem naturaliter etsecundum propriam 

ordinis consequenliam, multiplicem inaequalitatis spe- 

ciem cunctis prEeposuimus, primamque speciem esse 

monstravimus, licet hoc nobis pusterioris operis or- 

dine clarescat, hic quoque perstringentes id quod propcsuimus 

planissime brevilerque doceamus. Sit enim 

talis descriptio, in quaponatur in ordinem, usque ad de- 

narium numerum, conlinui nnmeri ordo naturalis, et 

secundo versu, duplus ordo texatur, tertio triplus, 

quarto quadruplus, ethocusque addecuplum.Sicenim 

cognoscemus quemadmodum super particulari et su- 

perpartienti, et cuuctis aliis princeps erit species mul- 

tiplicis, et quaedam alia simul inspiciemus et ad sublilitatem 

tenuissima, et ad scientiam utilissima, et ad 

exercitationem mentis jucundissima. 

TelrartOiia Lon; ituJo Seeunda unitas 

3 ! 

1 

1 1 

xl 

2 

4

iin:. m: ARITHMETICA LIB. 1. 1106 

titudinem pernolabit. Hisque est ordinabilis super se 

propfressio, ut primus primum tribus superct, ut 4 

unitatem. Secundus secundum senario vincat, ut octo 

binariuni. Tertius tertium novenario transeat, ut 

duodenariusternarium, etsequentes summulae trium 

se semper adjecta quantitate transiliant. Et si quis 

subtcriores aspiciat angulos, idem per omnes multi- 

plicitatis species, usque ad decuplum dispositissima 

ordinatione perveniet. Si quis vero in hac descriptione, 

superparticularis species requirat, tali modo 

reporiet. Si enim secundum angulum notet, cujusest 

ioilium quaternarius, eique superjacet binarius, at- 

que hunc sequentem qnis accommodet ordinem, 

sesquialtera proportio declarabitur. Nam tertius se- 

teris qui snnt in eadem serie numeri, si talis conju- 

gatio niisceatur, nulla varietatis dissimililudo surri- 

piet. Eadem tamen summorum supergressio est in 

hoc quoque, quse in duplicibus fuit. Primus enim primum, 

id est ternarius binarius uno superat, secun- 

dus vero secundura, duobus tertius, tertium tribus, 

et deinceps. Si vero quartus ordo tertio comparetur, 

ut 4 ad 3, et eodem caeteros ordine consecteris, ses- 

quitertia comparatio colligitur, ut 4 ad 3,vel 8 ad 6, 

et 12 ad 9, videsne ut in omnibus his sesquitertia 

comparatio conservetur ? Prfeterea eos qui sub ipsis transcendil. Nam si eum habeat totum et duas ejus 

sunt, si idem faciens sequentes versus alterutris com- quartas, superparticularis necessario reperitur. Nam 

paraveris, omnes sine ullo impedimento species su- duffi quartse medietas est, et flt sesquialtera compaperparticularis 

agnosces. Hoc autem in hac est dispo- C ratio. Si vero duas sextas, rursus est superparticusitione 

divinum, quod omnes angulares numeri laris. Duae enim sextae, pars tertia est. Quod si in 

tetragoni sunt. Tetragonus autem dicitur, ut brevissimedicam, 

quod post latius explicabitur, quem duo 

cequales numeri multiplicant, ut in hac quoque de- 

scriptione est ; unus enim semel, unus est, et est 

potestate tetragonus. Item bis duo 4 sunt. Ter 3 9, 

quos in semetipsas multiplicationes primi ordinis 

perfecere. Circum ipsos vero qui sunt, id est circum 

angulares, longilateri numeri sunt. Longilateros autem 

voco, quos uno se supergredientes numeri mul- 

tiplicant. Circum 4 euim 2 sunt et 6, sed duo na- 

scuntur ex uno et duobus, cum unum bis multiplica- 

veris, sed unitas a binario unitate pra?ceditur. Sex 

vero a duobus et tribus, bis enim tres senarium red- 

dunt. Novenarium vero, sex et 12 claudunt, qui 12 

ex tribus nascuntur et 4. Ter enim 4 iiunt 12. Se- 

narius vero, ex duobus et tribus, bis enim 3 faciunt 

6. Qui omnes, uno majoribus lateribus procreati 

sunt. Nara cum ex binario ternarioque nascuntur, 

tres binarium numerum uno superant. Cunctique alii 

ejusdem modisunt, utprimoetsecundoordineadallerutrum 

multiplicatis teraiinis procreentur, ita ut 

quod nasciturex duobus longilateris altrinsecus posi- 

tis, etbismedio tetragono, tetragonus sit. Et rursus 

quod ex duobus altrinsecus tetragonis, et uno medio 

longilatero bis facto nascitur, ipse quoque tetragonus 

sit. Et ut angulorum totius descriptionis ad angulares 

telragonos positorum unius anguli sit prima unitas 

alterius vero qui contra est tertia. Bini vero altrin- 

A secus anguli, secundas habeant unitates et duo angularium 

tetragonorum anguli, a^quum faciunt quod 

sub ipsis continetur, illi quod lit ab uno illorum qui 

est altrinsecus angulurum. Multa enim sunt alia quae 

in hac descriptione utilia possunt admirabiliaque 

perpendi, qure interim propter castigatam introducendi 

brevitatem ignota esse permittimus. Nuncvero 

ad sequentia propositum convertamus. 

CAPUT XXVIII. 

De tertia insequalitas specie quse dicitur superpartiens, 

dcque speciebus ejus earumque gencrationibus. 

Igitur post duas primas liabitudines multiplices et 

superparticulares, et eas quae sub ipsis sunt submul- 

tiplices et subsuperparticulares, tertia inajqualitatis 

cundi versus, sesquialter est, ut tres ad duo, vel sex g species invenitur, quee a nobis superius superpar- 

ad quatuor, vel 9 ad 6, vel 12 ad 8. Itemque in caetiens dicta est. Heec est autem, qua; iit cum nume- 

rus ad alium comparatus, habet eum totum infra se, 

et ejus insuper aliquas partes, vel duas, vel 3, vel 

4, vel quot ipsa tulerit comparatio. Qua3 habitudo 

incipit a duahus partibus tertiis. Nara si duas me- 

dietates habuerit, qui iihim intra se totum coercet, 

dupluspro superpartiente componitur. Habebit autem 

vel duastertias, vel duas quintas, vel duas septimas, 

vel duas nonas, et ita progredientibus si duas solas 

partes minoris numeri superhabuerit, per easdem 

partes imparibus numeris minorem major summa 

coraparatione ponatur, sesquitertiae habitudinis effl- 

ciet formam. Post hos nascuntur comites, qui suhsuperpartientes 

vocantur ; hi autem sunt qui haben- 

tur ab alio numero, et eorum vel duae, vel 3, vel 4, 

vel quotlibet alise partes. Si ergo numerus alium in- 

tra se numerum habens, ejus duas partes habuerit, 

superbipartiens nominatur; si vero tres, supertripar- 

tiens ; quod si 4, superquadripartiens, atque ita progredientihus 

in infinitum iingere nomina licet. Ordo 

autem eorum naturalis est, quoties disponuntur a 

tribus omnes pares atque impares numeri naturali- 

ter constituti, et sub his aptantur alii qui sunt a 

quinario numero incipientes omnes impares. His 

igitur ita dispositis, si primus primo, secundus secundo, 

tertius tertio, et cwteri caiteris comparen- 

tui', superpatiens hahitudo procreatur. Sit enim dis- 

10 

I 

positio hoc modo : 

13 14 1 

9 I II I 13 

lo 

I 

Si igitur quinarii numeri ad ternarium comparatio 

consideretur, erit superpartiens ille qui vocatur su- 

perbipartiens. Habet enim quinarius totos in se tres, 

et eorum duas partes, id est 2. Si vero ad secundum 

ordinem speculatio referatur, superlripartiens proportio 

cognoscetur, atque in sequentibus per omnes 

dispositos numeros omnes in inflnitum species hu- 

jus numeri convenientes ordinatasque respicies. At 

vero quemadmodum singuli procreentur, si in infi-

H07 AN. MANL. SEV. BOETII. im 

nitum quis curet agaoscere, hic modus est. Habi- A numerum plus quam semel habet, multiplicis est. 

Hoc vero quod minorum in habenda parte transcen- 

tudo enim superbipartientis, si utrisque termiais du- 

plicetur, semper superbipartiens proportio procrea- 

tur. Si enim quis duplicet 3, faciet 10 ; si tres, faciet 

6 : qui tO contra senarium comparati, superbipar- 

tientem faciunt habitudinem, et hos ipsos rursus si 

duplinaveris, idem ordo proportionis accrescit. Idem- 

que si in iniinitum facies, statnm prioris habitudinis 

non mutabit. Si vero supertripartientes invenire con- 

tendas, primos supertripartientes, id est 7 et 4 tripli- 

cabis, et hujusmodi nascentur. Si vero qui ex his 

nati fuerint, ternarii multiplicatione produxeris, 

idem rurses efficient. Quod si superquadripartientes 

quemadmodum in infinitum progrediantur optes 

addiscere, primas eorum radices in quadruplum 

multiplices licet, id est 9 et 5, et eos qui illa multi- 

plicatione proferentur, 'rursum in quadruplum, et 

earadem fieri proportionem inoffensa nimirum ra- 

tione reperies. Et caiterai species una semper plus 

multiplicatione crescentibus radicibus oriuntur. Ra- 

dices autem proportionum voco, numeros in superiore 

dispcsitione descriptos, quasi quibus omnis 

summa supradictaj comparationis innititur. In hoc 

quoque videndum est quoniam, cum dua; partes mi- 

nore plus in majoribus sunt, tertii semper vocabulum 

subauditur. Ut superbipartiens qui dicitur, quoniam 

duas minoris numeri terlias partes- habet, di- 

catur superbipartiens tertias ; et cum dico super- 

tripartiens, subaudiri necesse sit supertripartiens 

quartas, quoniam tribus superquartis esuberat. Et q 

superquadripartienti, subauditur superquadripartiens 

quintas, et ad eumdem modum in cajteris, uno 

semper adjecto super habitas partes, subauditio fa- 

cienda est, ut eorum germana convenientiaque his 

nomina hsec sint, ut qui dicitur superbipartiens, 

idem dicatur superbitertius. Qui dicitur supertripar- 

tiens, is sit supertriquartus, et qui dicitur superqua- 

dripartiens, idem dicatur superquadriquintus, eademque 

similitudine usque in infinitum nominapro- 

ducantur. 

CAPUT XXI.X. 

De multiplici superparticulari. 

Igitur relataj ad aliquid quantitatis, simplices et 

primse species hai sunt. Duoe vero aliae, es his velut 

tione, dicuntur. Quorum definitio talis reddi potest : 

multiplex superparticularis est, quotiens numerus ad 

numerum comparatus, habet eum plus quam semel 

et ejus unam partem, hoc est, habet eum aut duplum, 

aut triplum aut quadruplum, aut quotienslibet, 

et ejus quamlibet aliquam partem, vel mediam, 

dit, superparticularis. Ita ex utroque nomine facto 

vocabulo, est, speciesque illius ad illarum, scilicet, 

fiunt imaginem proportionum, ex quibus ipse nume- 

rus originem trahit. Nam prima pars hujus vocabuli 

quaj mnltiplicis nomine possessa est, multiplicis numeri 

specierum vocabulo uominanda est. Quae vero 

superparticularis est, eodem vocabulo nuncupabitur, 

quo superparticularis numeri species vocabantur. 

Diceturenim qui dupUcem habuerit alium numerum, 

qui vero 

et ejus mediam partem, duplex sesquialter ; 

tertiam, duplex sesquitertius qui quartam, duplex 

; 

sesquiquartus, et deinceps. Si vero ter eum totum 

contineat et ejus mediam partem, vel tertiam, vel 

quartam, dicitur triples sesquialter, triplex sesquiter- 

tius, triplex sesquiquartus, et eodem modo in caete- 

ris. Diceturque quadruplus sesquialter, quadruplus 

sesquitertius, quadruplus sesquiquartus, et quotiens 

totum numerum in semetipso continuerit, per mul- 

tiplicis numeri species appellatur, quam vero partem 

coniparati numeri clauserit, secundum super- 

particularem comparationem habitudinemque voca- 

bitur. Horum autem exempla hujusmodi sunt : du- 

ptes sesquialter est, ut quinque ad duo, habent 

enim '6, binarium numerum bis et ejus mediam, id 

est 1. Duplex vero sesquitertius est septenarius ad 

ternarium comparatus. At vero novenarius ad qua- 

duplex sesquiquartus. Et hi semper nascentur, dispo- 

sitis in ordinem a binario numero omnibus naturali- 

ter paribus imparibusque terminis, si contra eos 

omnes a quinario numero impares comparentur, ut 

primum primo, secundum secundo, tertium tertio, 

caute et diligenter apponas, ut sit dispositio talis : 

7 I 

9 

4 I 

I 

5 

H 

I 

I 

6 

13 

I 

I 

7 

13 

8 I I 

M7 I 

9 

19 

MO H 

I 

211 

23 I 

Si vero a duobus paribus omnibus dispositis termi- 

nis, illi qui a quinario numero inchoantes, quinario 

numero rursus sese transiliunt comparentur, omnes 

duplices sesquialteros creant, ut est subjecta de- 

scriptio. 

I 10 

I 

I 6 

15 

I 

I 

I I 10 

-20 I 2o 

e.x aliquibus principiis componuntur, ut multiplices D si vero a tribus inchoent dispositiones, et tribus sese 

superparticulares, et multiplices superpartientes, transiliant, et ad eos aptentur qui a septenario m- 

horumque comites submultiplices superparticulares, choantes, septenario sese numero transgrediuntur, 

et submultiplices superpartientes. Namque in his ut omnes duplices sesquitertii, habita diligenter com- 

in prsedictis proportionibus, minores numeri, et eo paratione, nascuntur, ut subjecta descriptio monet. 

rum quoque species omnes, addita sub prseposi- 

vel tertiam, vel quartam, vel quaecunque alia partium 

exuberatione contigerit. Hic ergo et multipliciet 

superparliculari consistit. Quod enim comparatum 

"1 14' T"28 I 

33 I 

42 

12 

I 

1 

Si vero omnes in ordinem quadrupli disponantur, hi 

qui naturalisnumeri quadrupli sunt, ut unitatis qua- 

druplus, et duorum, triumque et quatuor, atque 

quinarii, et caeterorum sese sequentium, ut ad eos 

aptentur a novenario numero inchoantes, semper 

sese novenario praecedentes, tunc duplicis sesqui- 

quarise proportionis forma tesetur.

18 I 

16 20 

'11 36 I 45 I 

nE ARITHMETICA LII5. I. 

54 

I 

Ea vero species hujus numeri, qua3 est triplex ses- 

quialtera, hoc modo procreatur ; si disponantur a 

hinario numero omnes in ordinem pares, et ad eos 

septenario numero inchoantes. septenario sese supergredientes, 

solito ad aiterutrum modo compara- 

tionis aptentur. 

14 

Si autem a ternario nnmero ingressi, cunctos natu- 

ralis numeri triplices disponamus, et eis a denario 

numero denario sese supergredientes ordine comparemus, 

omnes triphces sesquitertii in ea terminorum 

continuatione provenient. 

I 10 

I 

6 

CAPUT XXX. 

De eorum exemplis in superiore formula inveniendis. 

Horum autem eorumque qui sequuntur exerapla 

integre planeque possumus pernotare, si in priorem 

descriptionem, quam fecimus cum de superparticulari 

et multiplici loqueremur, ubi ab uno usque in denarium 

multiplicationum summa concrevit, diligens 

velimus acumen intendere. Ad primum enim versum 

omnes qui sequuntur collati, ordinatas conve- 

nientesque multiplicis species reddent. Si vero ai 

secundum cunctos qui tertii sunt ordinis aptaveris, 

ordinatas species superparticularis agnosces. Quod 

si tertio ordini, quicunque sunt in quinto versu 

compares, superpartientis numeri species positas 

convenienter aspicies. Multiplex vero superparticularis 

ostenditur, cum ad secundum versum omnes 

qui sunt quinti versus serie comparentur, vel qui 

sunt in septimo, vel qui sunt in nono, atque ita siin 

inlinitum sit ista descriptio, in inlinitum hujus proportionis 

species procreabuntur. Manifestum autem 

etiam hoc est, quod horum comites semper cum sub 

prffipositione dicentur, ut est subduplex sesquialter, 

subduplex sesquitertius, subduplex sesquiquartus, et 

caeteri quideni ad hunc modum. 

CAPUT XXXI. 

De multiplici superpartiente. 

Multiplex vero superpartiens est, quoties numerus 

ad numerum comparatus habet in se |alium numerum 

totum ptus quam semel, et ejus vel duas, vel 3, 

vel quotlibet plures particulas, secundum numeri 

superpartientis figuram. In hoc quoque propter causam 

superius dictam, nou erunt duse medietates, neque 

duee quartae, neque duae sextae, sed duae tertioe, 

vel duae quintee, vel duK septimae, ad priorem similem 

consequentiam. Non est autem diflicile secundum 

priorum exempla positorum, hos quoque et 

praeter nostra exempla numeros invenire. Vocabun- 

turque hi, secundum proprias partes, duplex super- 

bipartiens, vel duplex supertripartiens, vel duplex 

superquadripartiens. Et rursus triplex superbipar- 

•28 

A tien', et triplex supertripartiens, et triplex super- 

quadripartieus, et similiter. Ut 8 ad 3 comparati fa- 

ciunt duplicem superbipartientem, et 16 ad 0, et 

omnes quicunque ab 8 incipientes, octonario sese 

numero transgrediuntur, comparati ad eos qui a tribus 

inchoantes, ternarii sese quantitate prKtereunt. 

Nec erit difficile alias ejus partes secundum praedictum 

modum diligentibus reperire. Hic quoque illud 

meminisse debemus quod minores et comites non 

sine sub prEeposititione nominantur, ut sit subduplex 

superbipartiens, suhduplex supertripartiens. 

CAPUT XXXII. 

Demonstratio quemadmoduyn omnis insequalitas ab 

wqualitate processerit. 

Restat autem nobis profundissimam quamdam 

tradere disciplinam, quae ad omnem naturae vim rerumque 

integritatem maxima ratione pertineat. [Magnus 

quippe in hac scientia fructus est, si quis non 

nesciat quod bonitas definita est et sub scientiam 

cadens, animoque semper iraitabilis et perceptibilis 

prima natura est, et sua3 substantias decore perpe- 

tua. Infinitum vero malitiffi dedecus est, nullis pro- 

priis principiis nixum, sed natura semper errans a 

boni definitione principii, tanquam aliquo signo opti- 

mae flgurae impressa componitur, et ex illo erroris 

fluctu retinetur. Nam nimiam cupiditatem irseque 

immodicam effrenationera, quasi quidam rector animus, 

pura intelligentia roboratus, astringit, et has 

quodammodo inaequalitatis formas, temperata boni- 

tate constituit. Hoc autem erit perspicuum, si intel- 

^ ligamus omnes inaequalitatis species, ab a?qualitatis 

crevisse primordiis, ut ipsa quodaramodo aequitas, 

matris et radicis obtinens vim, ipsa oranes inaequa- 

litatis species ordinesque profundat. Sint enim nobis 

tres ffiquales termini, id est tres unitates, vel tres 

hini, vel tres terni, [vel tres quaterni, vel quantos 

ultra libet ponere. Quod enim 'in unis tribus termi- 

nis evenit, idera contingit in caeteris. Ex his igitur, 

secundura praecepti nostri ordinem, videas primum 

nasci multiplices, et in his duplices prius dehinc tri- 

plos, deinde quadruplos, et ad eumdem ordinem 

consequentes. Rursus, multiplices si convertantur, 

ex his superparticulares orientur, et ex duplicibus 

quidem, sesquialteri, ex triplicibus sesquitertii, ex 

quadruplis sesquiquarti, et cteteri in hunc modum. 

Q 

Ex superparticularibus vero conversis, superpartien- 

tes nasci necesse est, ita ut ex sesquialtero nascatur 

superbipartiens, supertripartientem sesquitertius gi- 

gnat, et ex sesquiquarto superquadripartiens. Rectis 

autem positis, neque conversis prioribus superpar- 

ticularibus, raultiplices superparticulares oriuntur. 

Rectis vero superpartientibus, raultiplices superpar- 

tientes efficientur. Prfecepta autem tria hsc sunt, 

ut primum numerum primo facias parera, secundum 

vero primo et secundo, tertium primo, duobus se- 

cundis et tertio. Hoc igitur cum in terminis requalibus 

feceris, ex his qui nascentur duplices erunt. De 

quibus duplicibus si idem feceris, triplices procreantur, 

et de his quadruplices, atque in infinitum om-

im AN. MANL. SEV. BOETII ms 

ues formas nnmeri multiplices explicabit. Jaceant A Rursus secunda species superparticularis numeri, id 

igitur 3 termini ajquales. 

Ponatur itaque primo primus eequalis, id est unus. 

Secundus vero, primo et secundo, id est 2 ; tertius 

vero primo, duobus secundis et tertio par sit, id est 

uni et duobus unis et uni, qui sunt 4, ut est de- 

scriptio : 

Videsne ut duplici proportione sequens ordo texatur 

? Fac rursus idem de duplioibus, ut sit primus 

primo sequalis, id est uni ; secundus primo et se- 

cundo, id est uni et duobus, qui sunt 4 ; tertius g 

primo, id est uni, duobus secundis, id est 4, et ter- 

tio, id est quatuor, qui simul 9 fiunt, et venit lia;;c 

forma : 

1 1 1 

1 1 1 

1 

est sesqnitertius procreatus~;est. Quod si idem de 

quadruplo quis facere velit, sesquiquartus continuo 

nascetur, ut monstrabit subjecta descriptio : 

20 

Ac si quis idem ne cunctis in infinitum paribus mul- 

tiplicatis faciat, convenienter ordinem superparticula- 

ritatis inveniet. Quod si conversos superparticulares 

aliquis secundum lieec praôepta convertat, continno 

videat siiperpartientes accrescere, et ex sesquinltero 

quidem superbipartiens, ex sesquitertio supertripar- 

tiens procreatur, et caeteri secundum communes de- 

nominationis species, sine ulla ordinis interpolatione 

nascentur. Disponantur igitur sic 

j y 

j 

g

9 12 16 

21 i-9 

At vero si ad superpartientes animum convertamus, 

eosque ordinatim secundum superiora prfficepta dis- 

ponaraus, muHiplices superpartienles ordinalim 

progenitos reperiemus. Disponatur enim superpar- 

tientis lisec formula : 

9 

Ascribatur ergo primus, primo Eequus, id est 9 ; secundus 

primo et secando, id est 2t ; tertius primo, 

duobus secundis ot tertio, id est 64. 

CAPUT PRIMUM. 

DE ARITHMETICA LIB. II. HI4 

23 

6i 

Qucmudmodum ad xqualitatem omnis insequalitas 

reducatur. 

Superiorislibri disputatione digestum est quemadmodum 

tota insequalitalis substantia a principe sui 

generis a'qualitate 'processerit. Sed quae rerum elementa 

sunt, ex eisdem principaUter omnia compo- 

nuntur, et in eadem rursus resolutione facta resol- 

vuntur. Ut quoniam articularis vocis elementa sunt 

litterae, ab eis est sjdlabarum progressa conjunctio, 

ct in easdem rursus terminatur extremas, eamdemque 

vim obtinet sonus in musicis. Jamvero mundum 

4 corpora non ignoramus efficere. Namque (ut ait) 

ex imbri terraque omnia gignuntur etigni; sed inhsc 

rursus ejus 4 elementa iit postrema resolutio. 

Ita igitur, quoniam ex eequalitatis margine cunctas 

inffiqualitatis species proficisci videmus, omnis a no- 

bisinsqualitas ad aequalitatem rursus,\'elut ad quoddam 

eleraentum proprii generis resolvatnr. Hoc autem 

trina rursus imperatione colligitur, eaque resol- 

vendi ars. Datis'quibuslibet tribus terminis, inaequa- 

libus quidem, sed proportionaliter constitutis, id esl, 

ut eamdem medius ad primumvim proportionis ob- 

tineat quam qui estextremus ad medium in qualibet 

inipqualitalis ratione, vel in multiplicibus, vel in su- 

perparticularibus, vel in superpartientibus, velin iis 

quai ex liis procreantur, boc est multiplicibussuper- 

particularibus, vel multiplicibus superpartientibus. 

eadem atque una ratione indubitata constabit. 

A Videsne ut ex superbipartienle duplus superbipar- 


Propositis enim tribus (ut dictum est) terminis, eequis 

proportionibus ordinatis, ultimum seraper medio 

detrahamus, et ipsum quidem ultimum, primura 

tcrrainum collocemus, quod de medio relinquitur, 

secundum. De tertia vero propositorum terminorum 

summa|auferemus unum primum, et diios secundos 

eos qui de medietate relicti sunt, et id quod es terlia 

summa relinquitur, tertium terminumconstituemus. 

Videbis igitur hoc facto, in minorem modum summas 

reverti, et ad principaliorem habitudinem compara- 

tiens exortus sit? At vero si supertripartientera ponam, 

duplexsine dubio triparliens invenitur, ut in 

subjecta descriptione perspicuura ust : 

16 28 49 

16 121 

Sic ergode superparticularibus vel de superpartienti- 

bus multiplices superparticulares vel mnlliplices 

snperpartientes oriuntur. Quare constat omnium inaequalitatum 

eequalitatem esse principiura, ex eadem 

enim ina^quuliacuncta nascuntur. Ac de his quidem 

hactenus disserendum esse «redidimus, ne vel infi- 

nita scctemur, vel circa res obscurissimas ingredientium 

animos detinentes, ab utilioribus moraremur. 

B tiones proportionesque reduci, ut si sit quadrupla 

proportio, primo ad triplara, inde ad duplam, inde 

ad jequalitatem usque remeare. Et si sit superparti- 

cularis sesquiquartus, primo ad sesquiterlium, inde 

ad sesquiallerum postremo ad tres aequales terminos 

redire. Hoc autem nos exempli gratia in multiplicilantum 

proportione docebimus Solertem vero, in 

aliis quoque inasqualitatis speciebus id experientem, 

eadem ratio praeceptorum juvabit. Constituantur 

enim tres ad se termini quadrupli. 

32 

Aufer igitur ex medio minorem, id est ex triginta 

duobus, octonarium, relinquuniur 24, et primum 

octonarium terminum pones, secundum vero, quod 

*^ reliquura fuerit ex medio, id est 24, ut sint hi duo 

termini, 8 et 24. De tertio vero, id est 128, aufer 

unum primum, id est 8, et duos secundos qui sunt 

reliqui, id estbis 24, et relinquuntur 72. His dispo- 

sitis terminis, ex quadruplis propinquior fequitati 

proporio, tripla redacta est. Sunt enim termini : 

Exhis autem ipsis idem si feceris, ad duplum rursus 

comparatio remeabit. Pone enira primum minori 

a>quum, id est 8, et ex secundo aufer primum, 16 

relinquentur. Sed ex terlio, id 'est ex 72, aufer primum, 

id est 8, et duos secundos, id est bis 16, eteril 

reliqua pars 32. Quibus positis, ad duplas proportio- 

nes habitudo redigitur. 

Idem vero ex his si fiat, rem omnem ad aequalitatis 

summas eliquabimus. Pone enim priraum minori 

ffiquum, id est 8, et aufer ex 16 octonarium, remanent 

8, quibus dispositis, ex tertio, id est 32, sum- 

ptis prirao, id est 8, et duobus secundis, id est duobus 

octonariis, supersuntS. Quibus dispositis, prima 

nobis ajqualitas cadit, ut subjectaj summul» docent. 

72

ms AN. MANL. SEV. BOETII H16 

Hinc igitur si quis ad alias inasqualitatis species animum 

tendat, eamdem convenientiam intitubanterin- 

veniet. Quare pronuntiandum est, nec ulla trepida- 

tione dubitandum, quod quemadmodum per se constantis 

quantitatis unitas principium et elementum 

est, ita et ad aliquid relatce quantitatis sequalitas 

mater est. Demonstravimus enim, quod hinc et ejus 

procreatio prima foret, et in eam rursus postrema 

solutio est. 

CAPUT II. 

De inveniendo in unoquoque numero quot numeros 

ejusdem proportionis possit preecedere, eorumque 

descriptio, descriptionisque expositio. 

Est autem quaedam in hac re profunda et miranda 

speculatio, et (ut ait Nicomachus) hrjoiofczoy Oz6ipr,av. 

perficiens, et ad Piatonicam in Timaeo animaj gene- 

rationem, et ad intervalla harmonicae disciplinae. 

Ibi enim jubemur perducere atqne extendere tres vel 

quatuor sesquialteros, vel quotlibet sesquitertias pro- 

portiones, et sesquiquartas comparationes, eas qua; 

secundum propositum ordinem, ssepe continuas jubemur 

extendere. Ne autem hoc, labore quodam 

semper quidem maximo, frequentius inferaci flat, 

hac nobis ratione, in quot numeris quanti possint 

esse superparticulares investigandum est. Omnes 

enim multiplices, tantarum similium sibimet proportionum 

principes erunt, quotoipsi loco abunitate 

discesserunt. Quod autem dico,sibimet similium' tale 

est, ut duplisemper multiplicitas (ut superius dictum 

est) sesquialteros creet, et triplex sit dux sesquiter- 

tiorum, quadruplus sesquiquartis. Primus ergo du- 

plex unum solum habebit sesquialterum, secundus 

duos, tertius tres, quartus quatuor, et secundum 

hunc ordinem eadem fit in inflnitum progressio. 

Neque unquamfieri potest ut vel superet proportionum 

numerum, vel ab eo sit diminutior sequabilis ab 

unitate locatio. Primus ergo duplex est binarius nu- 

merus, qui unum solum sesquialterum recipit, id est 

ternarium. 'Binarius enim contra ternarium compa- 

ratus sesquialteram efficit proportionem. Ternarius 

vero, quoniam medietatem non recipit, non est alter 

numerus ad quem in ratione sesquialtera compare- 

tur. Quaternarius vero numerus, secundus duplex 

est, hic ergo duos sesquialterosfprascedit. Est enim 

ad ipsum quidem comparatus senarius numerus, ad 

senariuni vero, quoniam medietatem habet novena- 

rius, et sunt duosesquialteri, ad 4 scilicet ti, ad sex 

vero 9. Novenarius vero, quoniam medietate caret. 

ab hac comparatione seclusus est. Tertins vero duplex 

est 8, hic ergo 3 sesquialteros antecedit. Comparatur 

enim ad ipsum duodenarius numerus, ad 

duodenarium 18, ad 18 rursus 27. At vero 27 medio 

carent. Idem quoque in sequentibus evenire necesse 

est quod nos cum propria ordinatione subdidimus. 

Semper enim hoc, divina quadam nec humana con- 

stitutione. speculationibus occurrit, ut quotienscun- 

que ultimus numerus invenitur, qui loco duplicis ab 

unitate sit par, talis sit ut in medietates dividi seca- 

rique non possit. 

1 1 1 2

1117 DE ARITHMETICA LIB. 11. 

tripla se in suis tcrmiuis multiplicatione superabunt A 

At in quadrupla, quadrupli, atque hoc inlinita ductum 

speculatione non fallit. Angulares autem omnium 

multiplices evenire necesse est. Erunt autem dupli- 

ciuni quidem triplices, triplicium quadruplices, 

quadruplorum vero quincupli, et secundum eamdem 

ordinis incommutabilcm rationera, siljimet cuncta 

consentient, quibus espositis, ad sequentem operis 

seriem cornpetens disputatio convertatur. 

CAPUT III. 

Quod muUiplex intervallum ex quibus superparticula- 

ribus medietate posita, intervallis fiat, ejusque mue- 

niendi regula. 

Si igitur du,T primae superparticulares species 

conjnngantur, prima species multiplicitatis exoritur. 

Omnis autem duplex ex sesqnialtero sesquitertioquc 

componitur, et omnis sesquialler et sesquitertius 

duplicem jungunt. Nam ternarius, sesquialter est 

duorum, quatuor vero, se^quitertius ternarii, sed 

4 duplus duorum. 

SesiiMialic 

Sic igitur sesquialter et sesquitertius unum duplicem 

componunt. At vero si fuerit medietas et duplus, 

inter duplicem et medium potest una medietas talis 

inveniri, quse ad alteram extremitatem sesquialtera 

sit, ad alteram sesquitertia. Altrinsecus enim positis 

senario et ternario, id est duplici et medietate, si 

quaternarius in medio collocetur, ad ternarium numerum 

sesquitertiam continet rationem, ad senarium 

vero sesquialteram. 

Ses.i 

SesiiuiiiUi 

Recte igitur dictum est, et duplicera a sesquiallero 

sesquitertioque conjungi, et has duas superparticularis 

species duplicem procreare, id est primam 

speciem multiplicis quantitatis. Rursus ex prima muli- 

plicis specie, id est ex duplici, et primasuperparticu- 

lari, id est sesquialtera, continens multiplicis species, 

id est tripla conjungitur. Namque 12 senarii numeri 

duplus est, decem vero et octo, ad duodenarium 

sesquialter. qui ad senaiium numerum triplus est. 

Triplu» 

Duplus Ses(iuiaher 

Et positis eisdem, 6 et 18, novenarius in medietate 

ponatur, erit ad senarium sesqnialter, qui ad 

Subduplus est, et ad senarium 18 triplus est. 

Triplus 

Sesriuialler DmiUis 

Ei duplici igitur et sesquiallero, triplex ratio pro- 

portionis exoritur, et in eas rursus resolutione facta 

revocatur. Si autem hic, id est triplus numerus, qui 

est species secunda multiplicis secundae speciei su- 

C perparticularis aptetur, quadrupli continuo forma 

contexitur, et in easdem rursus partes naturali par- 

D 

titione solvetur, secundum modum quem superius 

demonslravimus. 

Triplus SesqiHiertiui 

Si vero quadruplus sese ac qesquiquartus ag 

rent, quincuplus continuo fiet : 

yuiriCTiplus 

Ouailrupliis SeSiiui(H'arluB 

Et si quincuplus cum sesquiquinto, mox sescupli 

proportio conjugabitur. 

18.

lHf) AN. MANL. SEV. BOETII 

esi'uplus 

OiiiiKniplus Pe.squiqiiinus 

Atque ita seoundum hanc progressionem cunctee 

muitiplicitatis species sine ul!a rati ordinis permu- 

tatione nascentur. Ita vero ut duplus cum sesquial- 

tero triplicem creet, et tripkis cum sesquitertio, 

quadruplum quadruplus cum sesquiquarto, quincuplum, 

et csftteri eodem modo, ut nullus hanc continuationem 

finis impediat. 

CAPUT IV. 

De per se constante quantitate, quae in figuris geome- 

iricis consideratur ; communis ratio omnium magni- 

tudinum. 

H.TC quidem de quantitate quam secundura ad aliquid 

speculamur, ad prassens dicta sufficiant. Nunc 

autem in hac sequentia, quaedara de ea quantitate 

quaj per seipsam constat, neque ad aliquid refer- 

tur, expediam, quaj nobis ad ea prodesse possunt, 

qua; post hfec rursus de relata ad aiiquid guantitate 

tractabimus. Amat enim quodammodo ;mathe- 

seos speculatio alterna probationum ratione consti- 

tui. Nunc autem nobis de his nuraeris sermo futu- 

rus est, quicircafigurasgeoraetricas et earum spatia 

dimensionesque versantur, id est de linearibus nu- 

meris, et de triangularibus vel quadratis, Cffiterisque 

quos sola pandit plana dimensio, nec non de inffi- 

quali laterura corapositionj conjunctis. De sohdis 

etiam, id estcubis et sphaericis vel pyramidicis, laterculis 

etiara vel tignulis et cuneis, quee omnia quidem 

geometrica; propriaj considerationis sunt. Sed sicut 

ipsa geometricee scientia ab arithmetica velut quadam 

radice ac matre producta est, ita etiam ejus 

figurarara seraina in prirais nuraeris invenimus. Planum 

siquidem feciraus quod omnes disciplinas Iiajc 

institutione formata sunt ; ut enim quinarii subjectam 

notulam signant de v. vel denani, quam descripsiraus 

de X, et alias hujusraodi, non natura posuit, sed 

usus affinxit. Quinque enim vel decem, vel quotlibet 

alios illis notulis pro compendio notare voluerunt, 

ne quotiens unitates quis monstrare vellet, totiens ei 

virgulfE ducerentur. Nos autem quotienscunque ali- 

quid monstrare volumus, in his prassertim formulis, 

ordinatarum virgularum multitudinem nongravamur 

apponere. Cum enim quinque volumus demonstrare, 

facimusquinque virgulas, ducimusque eas hoc modo, 

I 1 I I I, et cum 7 totidem, et cun 10 nihilorainus 

quia naturalius est quemlibet numerum quantas in 

A se retinet, tot unitatihus designare quam notulis. Est 

g 

igitur unitas vicem obtinens puncti, intervalli, lon- 

gitudinisque principiura, ipsa vero nec intervalli, 

nec longitudinis capax, quemodraodum punctum 

principiura quidera lineae est atque intervalli, ipsura 

vero nec intervallura nec linea. Neque enira pun- 

ctura puncto superpositura ullum efficit intervallum, 

velut si nihil nulli jungas. Nihil enim est quod ex 

nullorum procreatione nascatur. Eadem quippe 

etiam circa a»qualitates proportio manet. Nam si 

quotlibet fuerint termini pares, tantum quidem est 

aprimo ad secundura, quantum a secundo ad tertium. 

Sed inter priraum ct secundum, vel secundum 

et tertium.nullaestintervalli longitudovel spatium. 

Si enim tres senarios ponas hoc modo 6, 6, 6, quemadmodum 

priraus est ad secundum, sic est secundus 

ad tertium. Sed inter primum et secundum nihil in- 

terest, enira et 6 nulla spatii intervalla disjungunt. 

Ita etiam unitas in seipsa multiplicata nihil procreat. 

Serael enira in unum nihil aliud es se gignit quam 

ipsa est. Nara quod iutervallo caret, etiam vim gignencli 

intervalla non recipit, quod in aliis numeris 

non videtur evenire. Omnis eniranumerus in seipsum 

multiplicatus alium quemdam eificit majorem quara 

ipse est, idcirco quoniam intervalla raultiplicata majore 

sese spatii prolisitate distendunt. Id vero quod 

sine intervallo est, plus quara ipsa est, pariendi non 

habet postestatera. Ex hoc igitur principio, id est 

unitate priraa oranium longitudo succrescit, quse 

C a binarii numeri principio in cunctos sese numeros 

explicat, quoniara primum intervallum linea est, 

duo vero intervalla sunt longitudo et latitudo, id est 

linea et superficies. Tria ergo intervalla sunt, lon- 

gitut'o, latitudo, altitudo, id est linea, superflcies 

atque soliditas. Praeter haec autera alia intervalla 

inveniri non possunt. Aut enim unura intervallum 

erit quod longitudo est, aut aliquid quod duobus in- 

tervallis expositura est, ut si qua res longitudinem 

habeat et latitudinera, vel trina intervalli dimen- 

sione porrigitur, si longitudine, altitudine, latitudineque 

censetur, supraque adeo nihi! inveniri po- 

test, ut ipsorum sex motuum forma; ad interval- 

intererapta consuraeret, quas minime constituta inlorum naturas et numerum componautur. Uuum 

firmaret. Hoc autera cognoscendum est quod liaBC „ enira intervallum duos in se continet motus, ut in 

signa numerorura posita qua; nunc quoque homines 

in summarura designatione describunt, non naturali 

tribus intervallis sex 

hoc modo. Est enim 

sese motuura surama conficiat 

in longitudine ante et retro. 

in latitudine sinii-tra et dextra, in altitudine sursum 

ac deorsnm. Necesse est autem ut quidquid fuerit 

solidum corpus, hoc habeat longitudinem, latitudinemque 

et altitudinem, et quidquid haec tria in se 

continet, illud suo nomine solidum vocetur. Hec 

enim tria circa omnecorpusinseparabiliconjunctione 

versantur, et in natura corporum constituta sunt. 

Quare quidquid uno intervallo caret, illud corpus 

solidum non est. Nam quod duo sola intervalla re- 

tinet, illud superficies appellatur. Omnis enim super- 

licies sola longitudine et latitudiue continetur, et 

hic eadem illa conversio remanet. Omne enim quod 

superlicies est, longitudinem et latitudinem retinet,

et quod hoec retinet, illud est superlicies. Iloec autem 

superiicies uno tantum intervallo solidi corpo- 

ris dimensioue superatur, qua? uno rursus intervallo 

lineam vincit, qua longitudinis naluram retinens, 

lalitudinis expers est. Qua; linea eo quod unius est 

intervalli sortita uaturam, a superficie uno intervallo, 

a soliditate duobus spatiis vincitur. Punctum 

igitur alio rursus intervallo a linea vincitur, ipsasci- 

licet qucB reliqua est longitudine. Quare si puuctura 

uno quidem intervallo a linea supergreditur, idem a 

superficie vincitur duobus, tribus vero intervalli dimensionibus 

a soliditate relinquitur, constat punctum 

ipsum sine uUa corporis magnitudine vel intervalli 

dimensione, cum et longitudinis et latitudinis etpro- 

funditatis expers sit, omnium intervallorum esse 

principium, et natura insecabile, quod Grceci atomon 

vocant, id est ita diminutum atque parvissimum, ut 

ejus pars inveniri non possit.Est.igitur punctumprimi 

intervalli principium, non tamen intervallum, et lineEe 

caput, sed nondum linea. Sicut linea quoque super- 

flciei principium est, sed ipsa superficies non est, 

et secundi intervalli caput esl, secundum tamen in- 

tervallum ipsa non retinet. Idem quoque et in su- 

perficiei rationem cadit, quae et ipsa solidi corporis 

et triplicis intervalli naturale sortitur initium, ipsa 

vero nec trina intervalli dimensione distenditur, nec 

ulla crassitudine solidatur. 

CAPUT V. 

De numero lineari. 

Sic etiam in numero unitas quidem cum ipsa li- 

nearis numerus non sit, in longitudinem lamen distenti 

numeri principium est. Et linearis numerus 

cum ipse totius latitudinis expers sit, in aliud tamen 

spatium latitudinis extenti numeri sortitur initium. 

Superficies quoque numerorum cum ipsa solidum 

corpus non sit, addita tamen altitudini solidi corpo- 

ris caput est. Hoc autem planius his exemplis lique- 

bit. Linearis numerus est a duobus inchoans, adjecta 

semper unitate in unum eumdemque ductum quanti- 

latis explicata congeries, ud est id quod subjecimus. 

ij 11] iiij iiuj 

CAPUT VI. 

De planis rectilineis figuris, quodque earum principium 

sit triangulus. 

Plana vero superficies in numeris invenitur, quo- 

tiens a tribus itichoatione facta addita descriptionis 

latitudine, sequentium se naturalium numerorum 

multitudine anguli dilatantur, ut sit primus triangu- 

lus numerus, secundus quadratus, tertius qui sub 

quinqueanguliscontinetur, quem pentagonum Grffici 

nominanl; quartus hexagonus, id est qui sex angu- 

Iib includitur ; quintusheptagonus, sextusjogdogonus, 

id esl qui 7 vel 8 angulorum terminis dilatantur, et 

cajteri eodem modo singillalim per naturalem numerum 

angulos augeant, in plana scilicet descriptione 

figurarum. Hi vero idcirco a ternario numero 

inchoant, quod latitudinis et superficiei solus terna- 

rius principium est. In geometrica quoque idem planius 

invenitur. Duse enim lineae rectse spatium non 

DE ARITHMETICA LIB. II 1122 

A continent, ct omnis triangularis figura, vel tetra- 

goni, vel pentagoni, vel hexagoni, vel cujuslibet 

qui pluribus angulis continetur, si a medietate per 

singulos angulos linea? producantur, tot eum divi- 

dunt trianguli, quot ipsam figuram angulos habere 

contigerit. Quadratum enim ita ducta; linea; in 4, 

pentagonum in !>, hexagonum in 6, heptagonum in7, 

et cae.teros in suorum angulorum modo mensuraque 

per triangulos partiuntur, ut est subjecta descriptio. 

At vero triangula figura cum eam quis ita diviserit, 

in alias iiguras non resolvitur nisi in seipsam, in tria 

enim triangula dissipatur. 

Adeohaecflgura princeps est Iatitudinis,utc8eteraeomr; 

nes saperflcies in hanc resolvantur,ipsa veroquoniam 

nullis est principiis obnoxia, neque ab alia latitudine 

sumpsit initium, in sese ipsa resolvatur. Idem autem 

et in numeris fleri sequens operis ordo monstrabit. 

CAPUT VII. 

Dispositio triangulorum numerorum. 

Est igitur primus triangulus numerus qui solis 

tribus unitatibus dissipatur, secundum superflciei 

positionem, triangula scilicet descriptione, et post 

nunc quicunque aequalitatem laterum, in trina laterum 

spatia ?egregant. 

I 3 6

1123 AN, MANL. SEV. BOETII U24 

CAPUT VIU. 

De lateribus triangulorum numerorum. 

Ad hunc modutn infinita progressio est, omnesque 

ordine trianguli sequilateri procreabuntur, et 

primum oninium ponent, id quod ex unitate nasci- 

tur, ut hsec vi sua triangulus sit, non inde etiam 

opere atque actu. Nam si cunctorum est mater numerorum, 

quidquid in iis qui ab ea nascuntur numeris 

invenitur, necesse est ut ipsa naturali quadam 

potestate contineat, etbujus trianguli latus est uni- 

tas. Ternarius vero qui primus est opere et actu ipso 

triangulus, crescente unitate binarium numerum la- 

tus babebit. Vi enim et potestate primi anguli, id 

est unitatis, unitas latus est, actu vero et opere 

trianguli primi, id est ternarii dualitas, quam Graeei 

dyadavocant. Secundi vero trianguli qui opere atque 

actu secundus est, id est senarii, crescente naturali 

numero in lateribus ternarius invenitur. Tertius 

vero, id est denarii, quaternarius latus continet, et 

quarti vero, id est lo, quinarius latus tenet, et quinti 

senarius. Idemque usque in infinitum. 

CAPUT IX. 

De generatione triangulorum numerorum. 

Nasountur autem trianguli disposita naturali quan- 

titate numerorum, si prioribus semper multitudo 

sequentium congregetur. 

uumerus hoc modo : 

Disponatur enim naturalis 

I \ 2 I 3 I5I6I7I8I9 1 _ 

Ex his igitur si primum numerum sumam, id est 

uuitatem, habeo primum triangulum, qui est vi et 

potestate, nondum etiam actu nec opere. Huic si secundum 

aggregavero, qui in naturali numerorum 

dispositione descriptus est, id est binarium, primos 

mihi triangulus opere et actu nascitur, id est terna- 

rius. Si vero huic tertium ex naturali numero ad- 

jecero, secundus mihi opere et actu triangulus pro- 

creatur. Super unum enim et duo si tertium, id est 

ternarium, aggregavero, senarius extendilUr, sccun- 

dus scilicet triangulus. Huic voro si consequentem 

quaternarium superposuero, denarius explicatur, qui 

est tertius actu triangulus, quos per latera dispo- 

nens, ad superioris descriptionis exemplar, cunctos 

triangulos numeros sine ullius dubitationis erroribus 

pernotabis, el quantas ultimus numerus in se unita- 

tes habet, quem superioribus aggregabis, tot ipse 

qui iit triangulus unitates habebit in latere. Nam 

ternarium, qui est primus actu triangulus, adjecto 

binario unitati feceramus ; at hic duos habet in la- 

tere, et senarium his adjecta ternarii quantitate 

produximus, cujus latus soli tres continent, et idem 

in aliis cunctis quot unitales habentem numerum 

superioribus aggregabis, tot unitatibus ejus latera 

continebuntur. 

CAPUT X. 

De quadratis numeris. 

Quadratus vero numerus est qui etiam ipse quidem 

latitudinem pandit, sed non in tribus angulis ut 

A superior forma, sed quatuor. Ipse quoque aequali laterum 

dimensione porrigitur. Sunt autem hujusmodi : 

mt 

—r—^ 

1 

I I 

' 

1 

III I I I 1 

J '_ I 1 I I f I I 

' 

I 

' I I 

CAPUT XI. 

Leeorum lateribus. 

I I I I r 

Sed in his quoque secundum naturalem numerum, 

laterum augmenta succrescunt. Primus enim vi et 

potentia quadratus, id est unitas, unum habet in la- 

B tere. Secundus vero, qui actu primus, id est 4, duo- 

bus per latera positis continetur. Tertius vero, id est 

novem, qui secundus est opere, tribus in latere po- 

sitis aggregatur. Et ad eamdem sequentiam cuncti 

procedunt. 

CAPUT XII. 

De quadratorum generatione, rursusque eorum late- 

ribus. 

Nascuntur autem tales numeri ex naturalis numeri 

dispositione, 'non quemadmodum superiores trian- 

guli, ut ordinatis ad se invicem numeris congregentur. 

sed uno semper intermisso, qui sequitur, si cum 

superiori vel superioribus colligatur, ordinatos ex se 

quadratos efficiet. Disponatur enim naturalis ijume- 

*-' rus hoc modo : 

•~M I 

2 I 3 I 

4 

I 

5 

I 6 I 7 I 8 I 

9 

I 10 I 

H 

I 

Ex his igilur si unum respiciam, primus mihi natus 

est potestate quadratus. Quod si uno relicto priori 

tertium junxero, secuudus mihi quadratus efflcitur. 

Nam si uni relicto binario quinarium apposuero, 

quaternariusmihi quadratus exoritur. Quod si rursus, 

relicto medio quaternario, quinarium simililer ag- 

gregavero, quadratus mihi tertius, id est novenarius 

procreatur. Unus enim el 3 et 3 novem colligunt. At 

vero si his, intermisso senario. septenarium jungam, 

totain 16 ejus summa concrescit, id est quarti qua- 

drati numerositas. Et ut breviter hujus forma pro- 

creationis appareat, si cuncti impares sibimet appo- 

^ nantur, collocato scilicet naturali numero, quadra- 

torum ordo texetur. Est etiam in his hsec naturee 

subtilitas et immobilis ordinatio, quod tot unitates 

unusquisque quadratorum retinebit in latere, quanti 

fuerint numeri ad conjunctionem propriam congre- 

gati. Nam in primo quadrato, quoniam es uno fit, 

unus est in latere. In secundo, id est quaternario, 

quoniam ex uno et tribus procreatur, qui duo sunt 

termini, binario latus texitur, et in novenario, quoniam 

tribus numeris procreatur, latus ternario coati- 

netur. Atque idem in aliis videri licet. 

CAPUTXm. 

De pentagonis eorumque lateribus. 

Pentagonus vero numerus est qui ipse quidem in

DE ARITHMETICA LIB. II. H26 

latitudinem secundum unitatem descriptis quinque A cnm se binario superarent ; pentagoni vero natura 

angulis continetur, cunctis scilicet lateribus ffiquali 

dimensione dispositis. Sunt autem bi 

I I I 5 

I 

12 

I 

22 

I 

35 

I 

51 

I 70 

Eodem quoque niodo eorum latera succrescunt. Nam 

primi potestate pentagoni, id est unius, idem unus 

spatium lateris tenet. Secundi vero quinarii, qui est 

actu ipso atque 'opere ;primus pentagonus, bini per 

latera tixi sunt. Tertius vero, id est 12, tribus in 

latus auctus est. Quartus 22, 4 numerorumiin latere 

quantitate distenditur. Atque idem in cseteris secundum 

unitatis progressionem, in naturali scilicet 

numero, secundumsuperiorem flgurarum incrementa 

tenduntur. 

4 basis 5 basis 6 basis 

CAPDT XIV. 

De generatione pentagonorum. 

Nascuntur autem bi numeri qui extensi in latitudinem, 

quinque angulos pandunt, ab eadem 'natura- 

lis numeri quantitate in sese coacervata, ita ut duo- 

bus semper interjectis numeris superiori vel supe- 

rioribus, vincens ternario eum cui jungendus est 

aggregetur. Namque unitate, intermissis duobus et 

tribus, si quatuor jungas, qui tribus ipsam superent 

unitatem, quinarius pentagonus procreabitur. Post 

4 verosi, interinisso quinario et senario, 7 aggreges, 

duodenarium pentagonum procreabis. Namque I et 

4 et 7 numeri 12 explebunt. Hoc etiam in aliis flet. 

Nam si 10, vel 13, vel 16, vel 19, vel 22, vel 25 su- 

fuit ex duobus interpositis relictisque qui se ternario 

vincerent. Sccundum quoque talia augmenta bexagonorum, 

vei octogonorum, vel 9 laterum figura, 

vel 10, vel quotlibet aliorum, competenti progres- 

sione conflcitur. Ut enim in pentagono, duobus in- 

termissis eos jungebamusqui se ternario superarent, 

ita nunc in bexagono, tribus 'intermissis eos jungemus 

qui se quaternario transeant, et erunt quidem 

eorum radices et fundamenta, ex quibus junctis om- 

nes bexagoni nascuntur. 

I 9 

I 13 I 

17 

I 

21 

Et ad eumdem ordinem consequentes, atque ab his 

sexangulorum formae nascuntur. 

1 I 

I 28 

I 

45 I 

66 

Quos ad superiorem modum, scilicet descriptos, in 

propriis ordinibus pernotabis. 

CAPUT XVI. 

De heptagonis eorumque generationibus, et communis 

omnium figurarum inveniendse generaiionis regula, 

descriptionisque. 

Septem vero angulorum jfigura est, cum ad eumdem 

ordinem progressionis uno plus quam iu sexangulorum 

ligura numero intermisso superiori conjun- 

xeris. Nam si quatuor interposilis, qui sese quinario 

vincant, aggregaveris, beptagoni continuo Ugura 

nascetur, ut hi numeri sint eorum radices, et (ut su- 

G perius dictum est) fundamenta. 

Qui vero ex his constant hi sunt. 

I 11 

I 16 I 21 

J 3i_ 55 

Novem vero angulorum secundum eumdem ordinem 

forma procreatur, ita ut secundum sequalem pro- 

gressionem primi quoque eorum numeri distent, 

Nam in triangulo qui sunt numeri, quce prima su- 

peificiei flgura est, uno sese tantum numeri prsece- 

dunt, qui scilicet eorum naturam descriptionemque 

perficiunt. In tetragono vero qui secundus est, duobus 

sese juncti numeri vincunt, et in pentagono 

periorihus cunctis adjunxeris, eodem iquo superius „ 3, et in hexagono 4, et in beptagono 5, hujusque rei 

: /^-_i 

secundum superiorem de- 

-"""- --* — •^— "-- --'— ^•'-' modo pentagoni - *— 

fient 

nullus est modus. Hoc autem nos subjectarum for- 

scriptionem 

marum descripliones docebunt. 

„„j. — X 

I 35 51 70 I 

CAPUT XV. 

92 

I 

De hexagonis eorumque gencrationibus. 

117 

I 

Hexagoni autem, qui sex angulis, et heptagoni, 

qui 7 rursus lateribus coatinentur, secundum hunc 

modum eorum laterum augmenta succrescunt. Namque 

in trianguli numeri natura procreationeque ipsos 

numeros iungebamus, qui sese in naturali disposi- 

tione sequerentur, et se tantum unitate transirent 

quadrati vero uumeri, id est tetragoni procreatio, 

fiebat ex numeris qui uno intermisso copulabantur, 

; 

1

H27 AN. MANL SEV. BOETII H28 

1.5.0 1.J.9.I3 

13 28 

CAPUT XVII. 

Descriptio figuratorum numerorum in ordine. 

Sirailiter autem licebit et aliarum formariim, qu£e 

pluribus angulis continentur, quantitates ascribere. 

Sed quoniam facilius oculis subjecta retinentur, su- 

]iradictarum formarum numerositas in subteriore 

descriptione ponatur. 

Trianguli I | I | 3 | 6 MO | iS | 2< 28 I 1 

_|_nuaav,iU I 1 I 4 9 I M6 25 I 30 I I 49 T 

Pcnfagoni I | j | 5 M2 | 22 | 35 | 51 MO 1" 

_| Hexagoni | 1_L6_|J5 |_28_| 4bJ_66J 91 

_ I Heptagoni |J J 7_ | J8^ | 34J bS I 81 I H2 f 

GAPUT XVIII. 

Qui figurati numeri ex quibus figuratis numeris fiant 

atque quod triangulus numerus omnium reliquorum 

principinm sit. 

His igitur ita sese habentibus, quid in hac re sit 

consequens investigemus. Omnes enim tetragoni qui 

J 

A sub triangulis sunt naturali ordinatione dispositi, ex 

superioribus triangulis procreantur, illorumque 'collectione 

qnadrati figura componitur. Quatuor enim 

tetragonus fit ex uno et tribus, id est ex duobus su- 

perioribus triangulis. Novem vero, estribus et 6, sed 

utrique sunt trianguli. At 16 ex 6 et 10, et 2b ex 10 

et 15. Idemque in sequenti ordine quadratorum con- 

stans atque immutabile reperitur. Pentagonorum vero 

summa: coniiciuntur ex uuo super se tetragono, et 

altrinsecus triangulo conslituto. Namque o pentagonus, 

ex quatuor super se posito tetragono, et ex uno 

qui in triangulorum ordine ponitur, aggregatur. Duodecim 

vero pentagonus, ex novenario super se qua- 

drato, et tribus secundo triangulo nascitur. Viginti 

„ duo vero ex 16 et 6, quadrato scilicet atque triangulo, 

et 33 ex 25 et 10, et in ordinem ad eunidem 

modum intuentem nuUa cunctatio contrarietatis impediet. 

At vero si liexagonos librata examinatione 

perspicias, ex eisdem triangulis et super se positis 

pentagonis procreantur. Namque sex hexagonus ex 

quinario pentagono et uno qui est in triangulorum 

ordine dispositus nascitur. Nec alia est origo 15 

liexagoni, nisi ex duodenario pentagono 'êt ternario 

triangulo. Quod si 28 rursum hexagonum ex quibus 

superioribus nascatur addiscas, nullos invenies nisi 

22 pentagonum senariumque triangulum. Atque hoc 

in cfeteris. Nec hunc geniturae ordinem heptagonorum 

procreatio refutabit. iNamque ex super se hexa- 

gonis, et ex eminus positis triangulis procreantur. 

C Septera enim heptagonus nascitur ex senario hexagono, 

et uno potestate triangolo, ISvero heptagonus 

ex 15 hexagono etternario triangulo conjungatur, et 

34 ex 28, scilicet hesagono et senario triangulo. at- 

que hoc in cunctis inoflensum reperire licet. Videsne 

igitur utprimus omnium triangulus cunctorum summas 

efficiat, et omnium procreationibus misceatur? 

CAPUT XIX. 

Pertinens ad figuratorum numerorum descriptionem 

speculatio. 

Hi vero omnes si ad latitudinem fuerint compa- 

rati, id est trianguli tetragonis, vel tetragoni penta- 

gonis, vel pentagoni hexagonis vel hi rursus hepta- 

gonis, sine aliqua dubitatione triangulis, sese su- 

perabunt. Namque si ternarium triangulura quater- 

nario, vel [quaternarium tetragonum quinario, vel 

quinarium pentagonum senario hexagono, vel senarium 

septenario heptagono compares, primo se trian- 

gulo, id est sola transeuut unitate. At vero si sena- 

rius contra novenarium, vel hic contra 12, vel hic 

contra 15, vel 15 conlra 18 pro inveniendis dilfe- 

rentiis comparentur, secundo setriangulo, id estter- 

nario, superabunt. Decem vero ad 16, et 19 ad 22, 

et 22 ad28, et 28 ad 34 si componas, tertio se trian- 

gulo vincent, id est senario. Atque hoc rite notabitur 

in aliis cunctis sequentibus esse perspectum, omnes- 

que se triangulis antecedent. Quare perfecte, ut arbitror, 

demonstratumestomnium formarumprincipium 

elementumque esse triangulum.

1129 DE ARiTHMETICA LID. II. 1130 

CAPUT XX. 

Be numeris solidis. 

Hinc vero ad figuras solidas facilior via est. Prre- 

cognito enim quid in planis nuraerorum flguris vis 

ipsa quantitatis naturaliter operetur, ad solidos numeros 

non erit ulla cunctatio. Sicut enim longitu- 

dini numerorum aliud intervallura, id est superflciem, 

ut latitudo ostenderetur, adjecimus, ita nunc 

latitudini si quis addat eam qua3 alias altitudo, alias 

crassitudo, alias profunditas appellatur, solidum nn- 

meri corpus explebit. 

CAPUT XXI. 

De pyramide qiiod ea sit solidarum figurarum princi- 

D 

pium, sicut tiîaiiguhis planarum et de speciehis 

Videtur autem quemadmodura in planis flguris 

trianguUis numerus primus est, sic in solidis qui vocatur 

pyramis profunditatis esse principium. Omnium 

quippe ratarum in numeris figurarum uecesse 

est invenire primordia. Est autem pyramis alias a 

triangula basi in altitudinem sese erigens, alias a te- 

tragona, alias a pentagona, et secundum sequentium 

multitudines angulorum ad unum cacuminis verticem 

sublevata. Posito enim triangulo atque dispo- 

sito, si per tres angnlos singulaj recta; lineaj stantes 

ponantur, bseque tres inclinentur ut ad unum medium 

punctum vertices jungant, flt pyramis. Quoe 

cum a triangula basi profecta sit, tribus triangulis 

per latera conoluditur hoc modo ; Sit a, b, c, trian- 

gulum, si buic igitur triangula per tres angulos eri- 

gantur lineae, et ad unum punctum convertantur, 

quod est d, ita ut d punctum non sit in plano sed 

pendens, illce scilioet lineas ad ipsum erectse verti- 

cem, et quodammodo cacumen d facient, et erit ba- 

sis a, b, c. \inum triangulum, per latera vero, tria 

triangula, id est unum triangulum a, d, b, aliud vero 

b, d, 0, tertium vero c, d, [a.. 

CAPUT XXII. 

De his pijramidis qux a quadratis vel a cxteris mul- 

tiangulis figuris proficiscuntur. 

Item si atetragona basi proflciscatur, et ad unum 

verticem ejus line» dirigantur, erit pyramis quatuor 

triangulorum per latera, uno tantum tetragouo in 

basi posito, super quam figura ipsa fundata esl, et 

si a pentagono surgant quinque lineffi, quiuquerursus 


A pyramis triangulis continebitur, et si ab hexagono, 

sex triangulis nibilominus, etquantoscunqueangulos 

habuerit flgura super quam pyramis residet, tot ipsa 

per latera triangulis continelur, ut in subjectis des- 

criptionibus palam esf. 

Pyramis ex tetragono Pyramis ex pentagono 

Pyramis Pyi'amis Pyramis 

es hexagono ex ogdogono ex beptagono 

CAPUT XXIII. 

SoUdorum generatio numcrorum 

Dicuntur autem hujusmodi pyramides hoc modo : 

Prima pyramis de triangulo, secunda pyramis de te- 

tragono, tertia pyramis de pentagono, quarta pyramis 

de hexagono, quintapyramis de heptagono. Idem 

in cceteri^ constat numeris. Nam quoniam lineares 

numeros esse diximus qui ab uno profecti in infinitum 

currerent, ut sunt : 

I I I 2 I 

3 

I 

4 

I 

5 

I 

6 

I 7 I 

8 

I 

9 

HOI 

His autem ordinatim compositis, et in se invicem 

cum distantia junctis, superfioies nescabantur, ut si 

unum et duo jungeres, priraus triangulus nasceretur, 

id est 3, et cum his adjungeremus tertium, id est ternarium, 

senarius triangulus rursus ocurreret, et 

post hos, tetragoni, uuo intermisso, peutagoni vero 

duobus, hesagoni tribus, heptagoni, relictis quatuor, 

nascebantur. Nunc vero adsolidorumcorporum pro- 

creationem, ipsse nobis superfloies naturaliter figu- 

rata^ provenient, et ad faoiendas quidem pyramidas 

a triangulo ipsinobis trianguli componendi sunt. Ad 

prooreandas vero pyramidas a tetragono, tetragoni, 

ad eas vero quas sunt a pentagono, pentagoui copu- 

landi sunt, et illo: quEe sunt ab hexagono vel hepta- 

gono, non nisi hexagonorum vel heptagonorura co- 

Primus ergo potestate triangulus, 

pulatione nascentur . 

unilas est, eamdemque etiam ponemus virtute pyra 

36


midem ; secundus vero triangulus est ternarius, quem 

si cum primo conjunxero, id est cum unitate, qua- 

ternaria mihi profundilas pyramidis excrescit. At 

vero si iis tertium senarium junsero, denaria pyra- 

midis procreabituraltitudo. Hissi denarium junxero, 

20 numerornm pyramis veniet, atqua ita in cunctis 

aliis eadem ratio copulationis est. 

1 

TrifmguH.

1133 DE ARITIIMETICA LIB. 11. H34 

quoniam hi solam longitudinem iatiludinemque sor- A ciat Ijis tres quater, vel ter quater quinquies, et alia 

titi sunt, et altitudine carent, si per latera solam 

unam multiplicationemrecipiant, osqualem provehunt 

profunditatem. Nam quatuor tetragonus, duos habet 

in latere, et natus est ex bis duobus. Bis enim duo 

quatuor faciunt. Hos ergo duos ex ipsius latere si 

multiplices a;qualiter, cubi forma nascetur. Nam si 

bis biuos bis facies, octonaria quantitas crescit, et 

est primushic cubus. Novem vero totragonus, quoniam 

3 habet in latere, et factus est ex tribus in se 

multiplicatis, si enim unam lateris multiplicationem 

adjunxeris, rursus alius cubus sequali laterum for- 

matione crescit. Ter enim tres si tertio duseris, 27 

cuhi ijgura producitur. Et 16, qui cst ex 4, si quater 

augescat, sexaginta quatuor cubus pari laterum dimensione 

crassabitur, et sequentes quidem tetragoni, 

secundum eumdemmodum,multiplicationefacta,pro- 

vehuntur. Tot autem necesse est unitates cubus ha- 

bcat in iatere, quot habuit primus ille tetragonus cx 

quo ipse productus est. Nam quoniam 4 tetragonus 

duos tantum [numeros habet in latere. duos quoque 

habet octonarius cubus, et quoniam novem tetrago- 

nus tribus per latus unitatibus figurabatur, solo 

ternario 27 cubi latus urgetur. Et quoniam 16 tetra- 

gonus quatuor unitatum latus habebat, totidem 64 

cubus in latere gestabit unitates. Quare etiam vi et 

potestate cubi, quod est unitas, uuus erit in latere. 

Omnis enim tetragonus una quidem superficies est 

quatuor angulorum, totidemque laterum. Omnis autem 

cubus qui ex tetragonorum superflcie inprofun- 

ditatem corporis crevit, per tetragoni scilicet latus 

multiplicatus, habebit quidem superficies 6, 'quarum 

singula planitudo tetragono illi priori tequalis est. 

Latera vero 12, quorum unumquodque singulis his 

quBB superioris fuere tetragoni ffiquum est, et, ut 

superius demonstravimus, tot unitatum est. Angulos 

vero 8, quorum singulus sub tribus hujusmodi 

continetur, quales priores fuere tetragoni unde cu- 

bus ipse productus est. Ergo ex naturaliter profuso 

nuniero, qui in subjecta forma descripti sunt, sub- 

jecti tetragoni nascuntur, et ex his tetragonis qui 

subnotati sunt cubi provehuntur. 

11 12 1 

Numerus naturalis. 

hujusmodi, quaj per intequales spatiorum gradus 

inaiqualiter provehuntur. Hoec autem forma Grajco 

nomine scalenos vocatur, nos vero gradatam possumus 

dicere, quod a minore modo velut gradibus 

crescat ad majus. Vocant autem eamdem figuram 

Grosci quidam sperniscon, nos autem cuneum possumus 

dicere. Etenim quos ad quamlibet illam rem 

constringendam cuneos formant, neque latitudinis, 

neqae longitudinis, neque altitudinis habita ratione, 

quantum commodum fuerit, tantum vel altitudini minuitur, 

vel crassitudini profunditatis augetur. Atque 

ideo hos plerumque necesse est omnibus partibus 

inaiqualibus inveniri. Quidam vero hos bomiscos vo- 

cant, id est quasdam arulas qua; in lonica Gra^cise 

regione (ut ait Nicomachus) hoc modo formataj 

fuerunt, ut neque altitudo latitudini, neque hceclongitudini 

convenirent. Vocatur autem aliis quibusdam 

nominibus, qua? nunc prosequi supervaouum judicamu5. 

Igilur cubi ffiqjalibus spatiis se porrigentibus 

et hujus formse, quam disimus, gradata distributiono 

disposita, medietales sunt, quffi neque cimctis parti- 

bus ffiquales sunt, neque omnibus inKquales, quos 

Graeoi parallelepipedos vocant. Latini nomen hoc ita 

uniformiler compositum habere non possunt. Ut tamen 

idem pluribus dictum sit, ea namq\!e hoc nomine 

vocatur figura, quaj alternatim positis latitudinibus 

continetur.

H3b AN. MANL. SEV. BOETII. 

1 I 

12 

1 1 1 

I 1 1 

I I i 

I I I 

20 

1111 

1111 

1111 

1 1 1 1 

I I II 

30 

11111 

I 1 1 I I 

1111 1 

11111 

1 1 I I 1 

I I 1 I I 

1 

1

hujusmodi 3 ter bis, qui sunt 18, vel 4 quater bis, 

vel alio quolibet modo, ut his iu longitudinem, latitudinemque 

aequis, minor altitudo ducatur. Ili definiunturhocmodo 

; Laterculisunt, quifiunt ex ccqua- 

libus ajqualiter in minus. Asseres vero et ipsre quidem 

iigurae sunt solida?, sed hoc modo ut ex aqua- 

libus a^qualiter ducantur in majus. Nam si oequafue- 

rit latitudo longitudini, et major sit altitudo, illn:' li- 

gurse a nobis asseres, a Grsecis clocides nominantur, 

ut si quis hoc modo faciat 4 quater novies, qui inde 

procreantur asseres nominati sunt. Sphenisci vero, 

quo cuneolos superius appellavimus, hi sunt qui, 

es insequalibus inaequaliter ducti, per inaequalia cre- 

vere ; cubi vero, qui ex sequalibus aequaliter per 

eequalia producti sunt. 

CAPUT XXX. 

De circularibns vel sphsericis numeris. 

Ipsorum vero cuborum quanticunque fuerint ita 

ducti, ut a quo numero cubicaj quantitatis latus coj- 

perit, in eumdem altitudinis extremitas terminetur, 

numerus ille cyclicus vel sphaericus appellatur, ut 

suut multiplicationes quK aquinario vel senario pro- 

iiciscuntur. Nam quinquies quinque, qui fit 213, ab o 

progressus, in eosdeni 5 desinit, Et si hos rursuin 

quinquies ducas, in eosdem o eorum terminus veniet. 

Quinquies euim 2b flunt 123, et si hos rursus quin- 

quies ducas, in quinarium numerum estremitas terminabitur. 

Atque hoc usque in infmitum idem sem- 

per evenit. Quod in senario quoque convenit consi- 

derari. Hi autem numeri idcirco cyclici vel sphaerici 

vocanlur, quod sicut sphaera vel circulus in proprii 

semper principii reversione formantur. Est enim eir- 

culus posito quodam puncto et alio eminus defixo, 

illius puncti qui eminus fisus est a?qualiter distans a 

primo puncto circumductio, et ad eumdem locum re- 

versio unde moveri cceperat. Sphaara vero est semicirculi, 

manente diametro, circumductio et ad eumdem 

locum reversio unde prius coaperat ferri. Unitas 

quoque, virtute et potestate, ipsa quoque circulus vel 

sphaera est ; quoties enim punctum in se multiplicaveris, 

in seipsum unde cosperat terminatur. Si enim 

faciat semel unum, unus redit, et si hoc rursus se- 

mel, idem est. Igitur si una fuerit multiplicatio, solam 

planitudinem reddit, et fit oirculus. Si secunda, 

mox sphaera conlicitur. Et enim secunda multipiica- 

tio, effectrix semper est profunditatis. Ex 5 igitur et 

6, paucas hujusmodi formas subscripsimus : 

1 I 1 

DE ARITHMETICA LIB. 11. H38

H39 AN. MANL. SEV. BOETII. H40 

dicantur, supra jam dietum est. Quadrati vero quo- A sensum, et ad caeteras numeri partes procreandas 

niam a^quamlatitudinemlongitudini gerunt, propriee amicitiam, ut non sine causa hoc in omnibus rebus 

longitudinis vel ejusdem latitudinis aptissime voca- ab numeri specie natura rerum sumpsisse videatur. 

buntur, ut bis 2, ter 3, quater 4, et cseteri. Parte altera 

vero longiores, quod non eadem longitudine 

Sint igitur dao versus tetragonorum ab unitate omnium, 

eta binario numero parte altera longiorum. 

tendantur, alteriusquodammodolongitudinis, etparte 

altera longiores vooantur. 

CAPUT XXXII. 

Quod omnia ex ejusde^n nalura et alterius natura consistunt, 

idque in nameris primum videri. 

1 1 

Omne autem quidquid in propria natura substan- 

tiaque est immobile, terminatum definitumque est, 

quippe quod nulla variatione mutetur, nunquam esse 

desinat, nunquam possit esse quod non fuit. At hoec 

unitas sola est, et qua>. unitate formantur, compre 

hensibilis et determinata; et ejusdem substantiee esse 

dicuntur. Ea vero sunt, quae vel ab cequalibus cre- 

scunt velut quadrati, vel quos ipsa unitas format, id 

est, impares. At vero binarius et cuncti parte altera 

longiores, qui a flnita substantia discesserunt, varia- 

bilisinfmitajque substantise nominantur. Constatergo 

numerus omnises his quae longe disjuncta sunt atque 

contraria, ex imparibus scilicet et paribus. Hic enim 

stabilitas, illic instabiiis variatio ; hic immobilis sub- 

stantiae robur, illic mobilis permutatio ; hic deli- 

nita soliditas, hic iuQnita congeries multitudinis. 

Quffi scilicet, cum sint contraria, in unam tamen 

quodammodo amicitiam cognationemque raiscentur, 

et illius unitatis informatione atque regimento, 

unum numeri corpus efficiunt. Non ergo inutili- i 

ter neque improvide qui de hoo mundo, deque 

hac communi rerum natura ratiocinabantur, hanc 

primam totius modi substantiEe divisionem focerunt. 

Et Plato quidem in Timaeo ejusdem natura;, et alte- 

rius nominat, quidquidin mundo est, atque aliud in 

sua natura permanere putat individuura inconjunctumque 

et rerum omnium primum, alterum divisi- 

bile et nunquam in proprii statu ordinis permanens. 

Phyloaus vero : Necesse est, inquit, omnia quse sunt 

vel infmita vel linita esse. Demonstrare scilicet vo- 

lens omnia qua?cunque sunt ex his duobus consi- 

stere, aut ex iufmita, scilicet esse, aut ex flnita, ad 

numeri sine dubio similitudinem. Hic enim es uno 

et duobus, et impari atque pari conjungitur. Quis 

manifesta sunt cequalitatis atque inasqualitatis, ejusdem 

atque alterius, deflnitae atque indeflnitae esse 

substantice. Quod videlice non sine causa dictum est, 

omnia quoe ex contrariis consisterent, harmonia quadam 

conjungi atque componi. Est enim harmonia, 

plurimorum adunatio, et dissentientium consensio. 

CAPUT XXXIII. 

Ex ejusdem atque alterius numeri natura, qui sunt 

quadratus et 'parte altera longior, omnes proportionum 

habitudines constare. 

Disponantur ergo in ordinem nonjam pares atque 

impares, ex quibus quadrati vel parte altera longiores 

fiunt, sed hi ipsi qui illis coacervatis in unumque 

redactis, et quadrati et parte altera longiores 

prodeunt. Itaenimvidebimusistorum quemdam con-

1141 nE ARITH.VIETICA LIB. U. H42

1143 AN, MANL. SEV. BOETIi H44 

1 l 1 4 

1 

9 1 

16 

Tetragoni. 

123 1 

36 

1 

49 

1 64 181 1

H43 

TV 

I I 

3 

I 

9 

i I 

I 

8 

27 

1 

I 

i6"r"32T 

811 

6i I 

243 729 I | 

iW 

DE ARITHMETICA LIB. II. H46 

A 256 I 

j 6561 I 

Si igitur in utrisque versibus primos aspicias, siugulos 

quos invenis, quoniam tetragoni sunt, in im- 

pare loco sunt constituti, quoniam primi sunt.Sivero 

tertiumlocum respexeris, 4 et 9 notabis, quorum hic 

a duobus profioiscitur, illum ternarius creat, qui 

sunt looo impari constituti. Quintum deinde si videas 

locum, 16 et 81 respicies, sed unus a quaternario 

nascitur, alterum novenarius creat. Et si nonum locum 

rursus aspicias, tetragonos pernotabis 236, 6561, 

quorum superior flt a 16, inferior vero ab 81. Idem, 

siin infinitum facere libeat, indiscrepanter inourrit. 

CAPUT XXXIX. 

Cubos cjusdem iiarticipare subslantix quod ab impa- 

ribus nascantur. 

Ipsi vero cubi, qui quanquam tribus intervallis 

sublati sunt, tamen propter cequalem multiplicationem 

partioipant immutabilissubstantiae, ejusdemque 

naturse sunt socii, noa aliorum quam imparium 

coacervatione produntur, nunquam vero parium. 

Nam si omnesab unitateimparesdisponantur, juncti 

liguras cubioas explioabunt. 

I 

1 

I 3 

I 

5 

I 

7 

I 

9 

I 

H 

I 

13 

I 15 I 

2187 

17 

| 

19 

| 

2lT 

In his igitur qui primus est potestate et virtute primuin 

cubum faciet. Juncti vero duo qui sequuntur, 

positioquod efficit,propoi'tionalfi est. Ex junctis enim 

proportionibns 'piôpoi^tiooalitas iit. In trilius autem 

terminisminima proportionalitas invenitur. Fitetiam 

in pluribus, sed lougior, ut binarius ad unum, quoniamduo 

sunttermini, duplam obtinet proportionem 

sin vero quatuor contra 2 compares, et bic quoque 

dupla proportio est, qiios tres terminos si continue 

consideres, ex duabus proporlionibus fit proportionalitas. 

Et est proporlionalitas, unum ad duo, et duo 

ad quatuor. Estenim proporlionalitas, ut dictum est, 

collectio proportionum in unumque redactio. Fit 

etiain etin longioribus. Nam si quatuor illis octo ve- 

lis adjungere, et bis 16, et his 32, et deinceps du- 

plus qui sequuntur, fit in omnibus dupla proportior, 

nalitas es proportionibus duplis. Igitur quoties unus 

atque idem terminus, ita duobus circum se terminis 

commuuicat, ut ad unum dux sit, ad alium comes, 

baic proportionalitas continua vocatur, ut unus, duo, 

quatuor. Est enim CEquatitas in bis proportionis, et 

quemadmodum sunt 4 ad 2, sic sunt duo ad unum. 

Et rursus, 'quemadmodum unus ad duo, sic duo ad 

quatuor. Et secundum quautitatem quoque numeri, 

eodem moJo est. Quantum enim tres superant bina- 

rium, tantum binarius unitatem, et quantum unus a 

duobus minor est, tantum'binarius a ternario supe- 

ratur. Sin vero alius ad unum refertur terminus, 

alius vero ad alium, necesse est babitudinem dis- 

ternarius sciiioet et quinarius, seoundum efficiunt 

c.ubum, qui junctam vocari. Ut ad 'sequalitatem quidem propor- 

est ootonarius. Jnnoti autem 3 qui setionis 

sunt, i, 2, 4, 8; sic quuntur, septenarius novenariusque enim sunt quemadmodum 

et H cubum faciunt, 

qui 27 numero continetur, qui est tertius. Et G duo ad unum, si ooto ad quatuor, et oonversim, 

quemadmodum unus ad duo, sic quatuor ad octo. Et 

sequentes quatuor, quartum, et qui seqauutur 5, 

quintum, et ad euradem modum quotus quisque cubus 

efhcitur, tot conjunctione impares apponuntur. Hoc 

autem diligentius subjecta descriptio dooet 

1 

:

descriptione, Pytliagoricum denarium manifestum 

est inveniri. Quandoquidem et Plato studiosissimus 

Pytliagorffi secundum eam disputationera dividit, et 

Archytas Pythagoricus ante Aristotelem (licet quiliusdamsitambiguum) 

decem hcecprajdicamenta con- 

^tituit. Inde etiam tO membrorum particute, inde 

:;lia permulta qua omnia persequi non est necesse. 

CAPUT XLII. 

Quod primum de ea guse vocatur arithmetica p7-opor- 

tionalitate dicendum est. 

Nunc vero de proportionalitatibus, deque medietatibus 

dicendum est. Et primum quidem de ea me- 

dietate tractabimus, quae secundum quantitatis 

iEqualitatem, neglecta proportionis parilitate, constitutorum 

terminorum habiludines servat. Inhisautem 

({uantitatibus medietas ista versatur, inque his spe- 

culanda est, in quibus a seipsis termini dilFerunt. 

Quid autem esset dififerentiaterminorum superius dif- 

finitum est. Hanc autem esse arilhmeticam medieta- 

tom, numerorumipsa ratio declarabit, quoniam ejus 

l-iroportio in numeri quan'itate consistit. Qnee. igitur 

causa est, hujusmodi terminorum habitudinem, ii 

cst aritbmeticam, cunctis aliis proportionalitatibus 

anteponere? Primum qiiod hanc nobis in principio 

ipsa numerorum natura, et vis naturahs quantitatis 

npponit. Hujusmodi enim proportiones quaque ad 

ierminorum difFerentias pertinent, ut paulo postde- 

iiionstrabitur, in naturalis primum numeri disposi- 

iione cognoscimus. Deinde, quod superiore libro 

.lisputantibus nobis apparuit, arithmeticam vim geo- 

metrica atque musica esse antiquiorem, etquod illa- 

ia, has simulinferret, sublata vero perimeret. Quare 

ordine disputatio progreditur, si ab ea prius inclioaniam 

sit medietate, quaj in numeri differentia, non in 

proporlionis speculatiune versatur. 

CAPIJT XLIII. 

De urithmetica medietate ejusque proprietatibus. 

Arithmeticam medietatem vocamus, quoties vel 

tribus vel quotlibet terminis positis, eequalis atque 

eadem differentia inter omnes dispositos terminos 

iuvenitur. In qua, neglecta proportionis sequalitate, 

terminorum tantum dilferentiarumque speciilatio cusloditur, 

ut 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. lu hac enim 

iiattiralis numeri dispositione, si quis continuatim 

differentias terminorum curet aspicere, secundum 

arithmeticam medietatem, sequa terminorum inter se 

discrepantia est. /Equales enim sunt differentiae, sed 

eadem proportio atque habitudo non est. Si igitur 

in tribus terminis consideratio sit, continua propor- 

lionalitas dicitur. Siu vero hic alius du.\ et aliu? co- 

mes, illic vero utrique sint alii, vocabitur disjuncta 

medietas. Si igilur in tribus tantum terminis secun- 

;luni continuam medietatera conspexeris, vel in qua- 

iuor, vel in quolibet aliis socundum disjunctam, easdemsemper 

dilferentias terminorura videbis, tantum 

solis proportionibus permutatis. Id si in uno quis 

uoverit, reliqua eum ratio non latebit. Si continua 

inedietas 1, 2, 3. Ilic unus a duobus, et duo a tribus, 

.ôlis tantum singulis distant, et sunt effidem diffe- 


A rentiee, proportiones vero alis. Namqueduo adunum 

duplus est, tres ad duo, sesquialter, et ia caeteris 

idem videbis. Sin autem permiscens et aliquos prse- 

teriens eligas, etin his aliquam speculationem ponas. 

idem poterit evenire. Nam si aequales terminos inter- 

mittas, et sese in priore dispositione preetereant, si 

singulos intermittas, solius binarii notabitur differen- 

tia, sm vero duo prcetereas, ternarii, si tres, quater- 

narii, et ad eumdem modum uno plus quam inter- 

miseris, eritillaquam quairimus differentia terminorum. 

Namque si in tribus terminissinguli relmquan- 

tur, binarius semper intererit. 

Dilferentiffi. 

X 

/ 

T Ti ^m. 

Intermissi. 

Videsne ut cum superins in naturalis numeri dispo- 

sitione se termini singulis prseterirent praelermissis 

duobus et 4, unus ad tres, et 3 ad quinarium comparati, 

binarium solum indifferentiaretinuerint. Nec 

non etiam in disjuncta eadem versabitur observatio. 

Differentins. 

Intermissi. 

Talibus igitur vestigiis insistentem, uuUus ab eadem 

similitudine error abducet. Namque si duos inter- 

mittas, ternarius differentiam continebit, si tres, 

quaternarius, si quatuor, quinarius, asque in continuis 

proportionibus alque disjunctis. Qualilas autem 

proportionis eadem non erit, quamvis sint aequis 

U termini differentiis dislributi. Quod si conversim po- 

nantur, ut non eisdem differentiis eadem qualitas 

proportionis eveniat, geometrica talis proportionali- 

tas, non arithmetica nominatur. Est autem pro 

prium hujus medietatis, quod si in tribus terminis 

speculatio sit, compositis extremitatibus, illa summa 

quaj inter extremitates est, non loco tantum, verum 

etiam fit quantitate medietas. Ut si ponantur I, 2, 

3, unus et tres quatuor reddunt. Duo vero qui me- 

dius mter utrosque est, qualeniarii medietas inve- 

nitur. Quod si bis medietatem ducas, a?quus erit ex- 

tremitatibus, Bis enim duo, quatuor creant. Sin vero 

disjuncta sit, quod fit ex utrisque extremitatibus 

compositis, hoc ex duabus medietatibus reddilnr. 

Si enim sunt 1, 2, 3, 4, unus et quatuor quinarium

1140 DE ARITIIMETICA LIl). II. 

creant, duo et tres medii in eumdem rursus quina- A minores comparationes necesse est inveniri. Namque 

rium surgunt. 

in dispositione hac f, 2, 3, minores sunt termini 1 et 

Gonlinua 

Est illi lioc quoque solida proprietate conjunctum, 

quod quemadniodum sunt omnes termini liujusmodi 

dispositionis ad seipsos, ita sunt differentiaa ad dif- 

ferentias constitutfe. Namque omnis terminus sibi 

ipsi sequalis est, et differentice differentiis sunt tequa- 

les. lllud quoque subtilius, quod multi hujus disei- 

plinoe periti, nisi Nicomachus nunquam antea per- 

speserunt, quod in omni dispositione, vel continua, 

Ycl disjuncta, quod continetur sub duabus estremi- 

tatibus, minus est eo numero qui ex medietate con- 

licitur, tantum quantum possunt dua; sub se differen- 

ti£e continere, quae inter ipsos sunt terminos consti- 

tuta?. Ponamus enim tres terminos hujusmodi 3, o, 

7. Si igitur tres septies augeantnr, in 21 numerum 

cadunt. Quod si medium terminum, id est 5, in semetipsum 

multiplicaveris, quinquies quinque faciunt 

2i5. Et hic numerus ab eo quem estremitates colli- 

gunt, quaternario major est, quem scilicet differentije 

conficiunt. Inter 3 enim et 3 et 7 bini intersuut, quos 

si in sese multiplices, 4 reddunt, bis enim duo, quatuor 

fiunt. Recte igitur dictum est, in hac hujusmodi 

dispositione quod continetur sub extremitatibus, 

minus esse illo numero qui fit ex medietate, tantum 

quantum differentise in se multiplicatse restituunt, 

/^^ 

2 2 11 

.S-lJJ 

5 

Quartum vero proprium hujusmodi dispositionis no- 

tatur, quod antiquiores quoque habuere notissimum, 

quod in hac proportionalitate vel medietate, in mi- 

21 

2, majores 2 et 3, et 2 ad unum duplus est, 3 vero 

ad 2 sesquialter, sed major estproportio dupli quam 

sesquialtera, In harmonica autem medietate, econ- 

trario evenire contingit. In minoribus enim terminis 

minores proportiones, in majoribus major proportionis 

quantitas custoditur. Harumvero medietatum, 

id est arithmeticfe atque harmonicEe, geometrica 

proportionalitas mediaêsse notata est, qu» vel in majoribus 

vel inminoribus terminis, iKquas numerorum 

qualitates in proportionalitate custodit. Inter majus 

vero et minus sequalitas loco ponitur medietatis. Et 

de arithmetiea quidem medietate satis dictum est. 

CAPUT XLIV 

De geometrica medietate ejusque propriciatibus. 

Nunc vero quaj hanc sequitur geometrica medietas 

espediatur, quo3 sola vel masimc proportionalitas ap- 

pellari potest, propterea quod in ea eisdem proportionibus 

terminorum, vel in majoribus vel in minoribus 

speculatio ponitur. Hic enim eequa semperproportio"custoditur, 

numeri quantitas multitudoquene- 

gligitur contrarie quam in arithmetica medietate, ut 

sunt I, 2, 4, 8, 16, 32, 64. Vel in tripla proportione 

1,3,9,27,81. Vel si quadrupla, vel si quincupla, 

vel si in quamhbet multiplicitatem numerorum sit 

constituta distensio. In his enim quotlibet terminos 

sumpseris, esplebunt geometricam medietatem, 

quemadmodum ante prior ad sequentem, ita sequens 

Q ad alium. Et rursus, si permiste facias, idem erit. 

Si enim ponantur tres termini 2, 4 et 8, quemadmodum 

sunt 8 ad 4, ita 4 ad 2. Atque hoc si convertas, 

quemadmodum sunt 2 ad 4, ita erunt 4 ad 8. 

Dupla Dupla 

Vel si in quatuor terminis, ut sunt 2 et 4, 8 et 16, 

quemadmbdum est primus ad tertium, id est 2 ad 8, 

sio erit secundus ad quartum, id est 4 ad 16. Utraque 

enim proportio quadrupla est. Et conversim, quemadmodum 

quartus est ad secundum, ila tertius notatur 

ad primum. Hoo vero etiam disjuncte licet. Nam 

" quemadmodum est primus ad secundum, id est 2 ad 

4, sictertius ad quartum, id est 8 ad 16 ; et conver- 

sim, quemadmodum secundus ad primum, id est 4 

ad 2, ita quartus ad tertium, id est 16 ad 8, idque in 

omnibus rata consideratione perspicies. 

Dupla Dupla 

noribus lerminis majores proportiones, in majoribus Quadnipla Quadrupla

AN. MANL. SEV. BOETII H52 

Habet autem proprium hujusmodi medietas, quod in A crescat. Ut si sint 2, 4, 8, 16, quod fit ex bis 16, id 

omni dispositione secundum banc proportionalitatem 

terminorum differentice in eadem proportione contra 

se sunt, qua fuerint ipsi termini quorum sunt ipsEe 

ditferentiae. Sive enim dupli contra se siut termini, 

duplaj erunt etiam differentiae sive tripli triplse, sive 

secundum quamlibet multiplicitatem, eadem in dif- 

ferentiis multiplicitas erit, quam prima consideratio 

invenit in terminis, ut subjecta descriptio monet. 

112 1 

I 8 

Differeutire duplfe. 

I 

I 16 

I 32 I 64 I 128 I 

32 64- I 128 I 236 I 

Termini dupli. 

Nulliigitur dubium esse potest, quod cum omnes ter- 

mini dupli sint, ita differentiae quoque eorum terminorum 

duplse esse videantur, ut uno minus termino 

in differentiis, omnes pene dispositos subter termi- 

nos quorum sunt ipsse dilferentiae, superior ordo red- 

diderit. Est etiam aliud proprium, quod omnis ad minorem 

major terminus comparatus ipsum minorem 

retinet differentiam. Namque binarius ad unitatem 

ipsa unitate differt, et quaternarius binario ipso bi- 

nario, et octonarius quaternario ipso quaternario, el 

deinceps majores alii ipsis minoribus ab eisdem ip- 

sis differunt quos numerositate prafttereunt. Et boc 

quidem in duplici proportione cadit. Sin vero sint 

triplices proportiones, major terminus a minore ter- 

mino, duplicato minore termino differt. Ut si sintl, 

3, 9, tres ab uno, binario differunt, in quem unitas, 

id est minor terminus duplicatus exundat, et a tri- 

bus senario difFerunt, quem ternarius dupiicatus edu- 

cit. Et in aliis cunctis ejusmodi ratio reperietur. Sin 

vero quadruplices sint, triplicato minore termino, 

major terminus a minore distabit. Et si quincupli, 

quadruplicato, et si sexcupli, quincuplicato, et una 

minus multiplicatione quam est ipsa minorum ad majores 

comparatio terminorum^ minorem numerus 

major exsuperat. 

1 1 1 

Dirferentia; duplCB.

llFi3 DE ARITHMETICA LIB. II. H34 

secundum georaetricam scilicet proporlionem. Uade A ximi et medii contra dilfereutiam medii atque par- 

formai solidoR tria intervalla dicuntur liabere. Est 

enim unura intervallum a primo ad secundum, et a 

secundo ad tertium, et a tertio ad quartum, qucc est 

scilicet postrema distautia. RectcC igitur et plana; li- 

gurto duobus intervallis et solidee tribus contineri di- 

cuntur. Sint enim duo tetragoni, 4 scilicet et 9, horum 

igitur unus tantum medius in eadem propor- 

tione constitui potest. iNamque senarius ad 4 sesqui- 

alter est, et 9 ad senarium eodem modo sesquialter. 

Hoc autem idcirco evenit, quod singula latera, singulorum 

tetragonorumefticiuntsenariammedietatem. 

Namque quatornarii tetragoni latus binarius est, 

novenarii ternarius; bi ergo multiplicati senarium 

perfecerunt. Bis enim tres senarius est. Et quotienscunque, 

datis duobus tetragonis, eorum medietatem 

volumus invenire, latera eorum multiplicanda sunt, 

et qui ex bis procreabuutur, medietas est. Si autem 

cubi sint, ut 8 et 27, du£e tantum inter bos eadem 

proporlione medietates constitui queunt, 12 scilicet 

et 18, namque 12 ad 8, et 18 ad 27, sesquialtera tan 

tum proportione junguntur. lu bis quoque eadem laterum 

ralio est. Namque ex uno cubo qui proi)in- 

quior est, nna medietas duo latera colligit; ex al- 

ternatim vero posito,unum. In alia quoquemedietate 

idem est. Ponantur enim duo cubi, et in medio eorum 

duse medietates quas superius diximus, 8, 12, 

18, 27, octonarii igitur latus est binarius, bis enim 

bini bis octonarium .feoerunt. Ternarius vero 27 cu- 

bi latus est. Ter enim tres ter 27 restituunt. Medietas 

igitur quffi juxta octonarium est, id est 12, mutua- 

tur duo latera ex propiuquo sibi octonario. et aliud 

unum latus ex altrinsecus posito 27 cubo. Bis enim 

biniter 12 pandunt. Et 18 eadem ratione duo latera 

a propinquo sibi 27 cubo colligit, et unum ab altrin- 

secus posito octonario. Tres enim ter bis 18 conclu- 

dunt. Hoc autem universaliter speculandum est, si 

tetragonus tetragonum multiplicet, sine dubio tetra- 

gonus provenit. Sin vero parte altera longior tetragonum 

multiplicet, vel tetragonus parte altera lon- 

giorem, nunquam tetragonus, sed semper antelongior 

crescit. Rursus si cubus cubum multiplicaverit, cubi 

formaconficitur. Sivero partealteralongioremcubum, 

vel cubus parte altera longiorem, nunquam cubus 

procreabitur, hoc scilicet secundum similitudinem 

paris atque imparis. Par enim parem si multiplicet, 

semper par nasoitur, et impar imparem si multiplicct, 

impar contiuuo procreatur. Si vero imparparem, 

vel si par imparem multiplicet, par semper exoritur. 

Hoc autem facilius cognoscitur ex lectione Platonis 

in libris de Republica, eo loco qui nuptialis dicitur, 

quem ex persona Musarum pbilosophus introducit. 

Sed nunc ad tertiam medietatem redeundum est. 

CAPUT XLVII. 

De harmonica medietate ejusque proprietaiibus. 

Harmonica autem medietas est qua! neque eisdem 

differentiis, nec tequis proportionibus constituitur, 

sed illa in qua quemadmodum raaximus terminus ad 

parvissimum terminum ponitur; sic differentia ma- 

vissimi comparatur. Ut si sint 3, 4, 6, vel si 2, 3, C. 

Senarius enim quaternarium sua turtia parte superat, 

id est duobus; quaternarius vero ternarium sua quarta 

parte supervenit, id est uno ; et senarius ternarium sua 

medietate, id est tribus, ternarius vero binarium sua 

parte tertia, id est unitate transcendit. Quare in bis 

neque eadem proportio terminorum est, neque suiit 

esedem differentiae. Est autem quemadmodum maximus 

terminus ad parvissimum terminum, sic diffe- 

rentia maximi et medii ad dilferentiam medii atque 

postremi. Namque in bac proportione, qu;e esl, 3, 4, 

6, major terminus, id est senarius ad parvissimum 

terminum ternarium duplus est, et diflerentia ma- 

xinii et raedii, id est senarii etj quaternarii, duo sci- 

licet ad differentiam medii et ultimi, id est quater- 

narii atque ternarii, quEe est unitas, dupla perspicitur. 

Sed boc quoque subjecta descriptione mon- 

stratur : 

Differentife duplfc. DilTereuti;c tripla;. 

Termini dupli 

I I 

Termini tripli 

Habet autem proprietatem, quemadmodum dictum 

C est, contrariam arithmeticai [medietati. Inilla enim, 

in minoribus terminis major erat proporlio, in majoribus 

minor; in bac vero, in majoribus quidem 

terminis major est proportio, in minoribus vero mi- 

nor. Namque in hac dispositione 3, 4, 6, tres ad 

quatuor comparati sesquitertium habitudinera, sex 

vero ad quatuor sesquialteram reddunt ; sed major 

est proportiosesquialtera a sesquitertia, tantum quantum 

pars tertia medietate transcenditur. Juste igitur 

medietas qusedam geometrica proprieque esse proportionalitas 

judicatur, scilicet inter eam ubi in majoribus 

terminis minor est proportio, et minoribus 

major, et inter eam ubi in majoribus major est, in 

minoribus minor. Illa est enim vere proportionali- 

tas quse, medietatis quodammodo locum obtinens, et 

in majoribus et in minoribus, sequalibus proportionumcomparationibuscontinetur. 

Hocquoque signum 

est, duarum extremitatum mediamesse quodammodo 

geometricam proportionem. Namque in aritbmetica 

proportione, medius terminus eadem sua parte, et 

minorem pra;cedit et a majore pra;cedilur, sed alia 

parte minoris, alia vero parte majoris. Sit enim 

arithmetica dispositio 2, 3, 4. Ternarius igitur numerus 

binarium tertia suaparte praecedit, id est uno, 

et a quaternario tertia sua parte pra^ceditur, id est 

uno. At vero ternarius non eadem parte minoris minorem 

vincit, vel majoris a majore superatur. Namque 

minorem, id est binarium, uno superat, id est 

ipsius medietate binarii, a.'qnaternario vero uno re- 

linquitur, quse pars quateraarii quarta est. Recte

AN. MANL. SEV. BOETII HS6 

igitiir dictum est medium terminum in hujusmodi A neque solum in terminis speculationem proportionis 

medietate eadem sui parte et minorem vincere et a 

majore superari, sed non eisdem partibus, vel mino- 

ris minorem transgredi, vel majoris a majore tran- 

scondi. Contrarie liarmonica medietas proportiones 

liabet. Namque non eadem parte sua, medius terminus 

in hac proportione vel minorem vincit, vel a majore 

superatur, sed eadem parte minoris minorem 

superat, qua parte majoris a majore superatur. 

In hac enim dispositione harmonica, quse est 2, 3, 6, 

ternarius binarium tertia sui parte vincit, idem ter- 

narius a senario tota sui quantitate superatur, id 

est tribus. Idemque ipse ternarius, medietate minoris 

vincit minorem, id est uno, et medietate majoris a 

majore termino vincitur, id est tribus. Senarii enim 

medietas ternarius est. In geometrica vero medietate, 

neque eisdem suis partibus medius vel vincit minorem, 

vel a majore vincitur, neque eadem parte vel 

minoris minorem superat, vel majoris a majore re- 

linquitur, sed qua parte sua medius terminus minorem 

superat, eadem parte sua major terminus medium 

vincit. Quod est ut medietas atque estremitas, 

sequalibus medietatem et estremitatem reliquam suis 

partibus sapervadant. In hac enim dispositione, quoe 

est 4, 6, 9, tertia sui parte medius senarius quaternarium 

superat, id est duobus, et tertia sui parte rur- 

sus novenarius senarium vinoit, id est tribus. Habet 

autem aliam proprietatem harmonica medietas, ut 

cumduas extremitates in unum redaclas, medietas 

multiplicaverit, dupla quantitas coUigitur, quam si C 

se multiplicent duaa exlremitates. Sint enim hi termini 

3, 4, 6. Si igitur ternarium et senarium jungas, 

novenarium facies, qui per quaternarium ductus 36 

efticit. Quod si se ipsaj extremitates multiplicent, et 

fiant tres sexies, 18 conficiunt, quod est prioris sum- 

maidimidium. 

CAPIJT XLVIII. 

Quare dkta sit harmonica medietas ea quai digcsta est. 

Considerandum forsitan videatur cur hanc harmo- 

nicam raedietatem vocemus. Cujus ha?c ratio est, 

quoniam arithmetica dispositio a?quas tantum per 

dilferentias dividit quantitates, geometrica vero terminos 

a^qua proportione conjungit. At vero harmo- 

nica ad aliquid quodammodo relata consideratione, 

liabet, neqae solum in differentiis, sed in utrisque 

communiter. Quajrit enim ut quemadmodum sunt ad 

se estremi termini, sic majoris ad medium ditferentia, 

contra differentiam medietatis ad ultimum. Ad 

aliquid autem, considerationem harmonia; proprie 

esse, in primi libri rerum omnium divisione mon- 

stravimus. Ipsarum quoque musicarum consonantiarum 

quas symphonicas nominat proportiones, in 

hac pene sola medietate frequenter invenias. Namque 

symphonia diatessaron, quse princeps est et 

quodammodo vim oLtinens elementi, constituta sci- 

licet in epitrita proportione, ut est quaternarius ad 

ternarium, in ejusmodi harmonicis medietatibus in- 

venitur. Sint enim ejusmodi harmonicaj medietatis 

termini quorum extimi dupli sint, et rursus alia hujusmodi 

dispositio quorum extimi tripli. 

3 I 

4 

I 

6 

I 

2 

I 

Senariusigitur ad ternarium duplusest. Idem autem 

in alia dispositione, senarius ad binarium triplus. 

Horum igitur si differentias colligamus etad se invicem 

comparemus, epitrita proportio colligitur, unde 

diatessaron symphonia resonabit. Inter 3 enim et 6 

ternarius est, et inter binarium et senarium ;quater- 

narius, qui, sibimet comparati, sesquitertiam efficieut 

proportionem. 

In eadem quoque medietate et diapente symphonia 

componitur, quam sesquiattero habitudo restituit. 

Nam in utrisque dispositionibus his quaj subjecta» 

sunt, in duplici senarius ad quaternarium sesquialter 

D est, intriplici ternarius ad binarium, exquibus utris- 

que, diapente symphonia conjun.gitur. 

Post hanc autem diapason consonantia, quaj fit ex 

duplici, ut est in subjecta formula.

In triplici quoque dispositione, simul diapente et 

diapason symphonia componitur, servans sesquialteram 

et dupiioem rationem: quod subjecta descriptio 

docet. 

Sesquialtera Duplex 

Diapente Diapason 

Ti-iplex 

Diapente et diapason. 

Et quoniam triplus duas continet consonantias, dia- 

pente scilicet, et diapason, in hujus triplicis posi- 

tione in dillerentiis eumdem rursus triplum reperiemus, 

secundum subter descriptum modum. 

Triplus diapente et diapason. 

DE ARITFIMETICA I.IB. H. 

A 

B 

I 

:f 

XBriimii. 

In triplioibus quoque extremitatibus, major differen- 

tia ad minorem differentiam quadrupla est, et bis 

diapason symphoniam eniittit. Namque in disposi- 

tione 2, 3, 6, estremorum differentia est, id est se- 

narii et binarii, 4 ; minor vero differentia, id est 

ternarii et binarii, unus ; 4 aulem uno quadrupla 

major est relatione , quae comparatio bis diapason 

consonantiam tenet. 

Quadruplu.s bis diapason. 

i.i 

I

Hb9 AN. MANL. SEV. BOETIl 1160 

senarii duo, dupla autem ratione distabiint daobus 

quatuor comparati. Rursus octonarius, qui medietas 

est, alia sua parte minorem prsecedit, et alia sua 

parte a majore prseceditur, eadem autem parte minoris 

minorem superat qua parte majoris a majore 

superatur. Rursus si extremitates in unum redigan- 

[CAPUT L. 

Quemadmodum constitutis altrinsecus duobus terminis, 

arithmetica, geometrica, et harmonica inter eas me- 

dietas alternetur, atque de eorum generationibus. 

Nos autem prajstare debemus, quatenus quemadmodum 

dato calamo, estremis foraminibus manentibus 

musicis mos est, ut medius foramen permutan- 

tes, atque aliud aperientes, aliud digitis occludentes, 

diversbs emittant sonos, vel cum duabus altrinsecus 

protensis chordis, medii nervi sonum musicus vel 

astringendo tenuat, vel remittendo gravat, ita quoqye 

datis duobns numeris, nunc quidem arithmeticam, 

nunc vero geometricam, nunc autem harmonicam 

medietatem experiamur inserere, ut reclum 

propriumquemedietatisraomen sit, quod manentibus 

extremitatibus huc atque illuc ferri permutarique 

videatur. Poterimus autem hano in duobus altrinse- 

cus positis terii.inis, vel paribus vel imparibus per- 

mutare, ita ut cum arithmeticam ponimus medietatem 

differentiarum tantum ratio sequalitasque servelur 

Cum vero geometricam, rata se proportionum jun- 

ctura custodiat. Sin autem| harmonioa fiat differentiarum 

comparatio, ab terminorum proportione non 

discrepet. Et sint quidem primo pares pusita; qucedam 

extremitates, inter quas has omnes medietates 

oporteat internectere, 10 et 40. Prius igitur arilh- 

metica medietas aptetur. Inter hos ergo si2o posuero, 

erit mihi arithmetica proportio difl'erentiarum quan- 

titate immutabiliter custodita, in hujusmodi scilioet 

A dispoiitione 10, 23, 40. Vides enim utquindonaj sese 

summulae quantitate transoendant. 

"15 15' 

I I 

110 20 I I I 6 I 24 1 

M (J I 25 I 40 I I 10 -20 I 40 I I I lu 16 40 

I I 

tur et a medietate octonario multiplicentur, duplus 

erit ab eo numero quem solfe estremitates multiplicatee 

perfecerint. Omnes autem in hac dispositione 

symphonias musicas invenimus. Diatessaron quidem 

est octo ad sex, quoniam proportio sesquitertia est 

At diapente, 12 ad 8, quoniam ea qu£E sesquialtera 

Omnesque proprietates, quas supra diximus in medietate 

artthmetica convenire ab hac hujusmodi 

dispositione non reperies alienas. Namque quemadmodum 

unusquisque eorum terminus ad seipsum est, 

quoniam sibi ajqualis est, ita sunt ad se invicem diffferenlicfi 

quoniam sibi sunt ffiquales, etquanto major 

comparatio dicitur, in ea diapente consonantia repe- terminus medium transit, tanto medius vinoit minoritur. 

Diapasdn vero, qu

1 1 61 DE ATilTIIMETICA, LIR. TI. H62 

sint, 3, \t 4b, in geomelncain medielatem termini A gnitionis eorum versatur utUitas. Cffiteras autem 

relabuntur, aequalibus tdrminorum ad se invicem praitereundo transcurrimus, idcirco quod non mul- 

proportionibus custoditis. Novem vero si inter utrostum nobis in lectionibus prosunt, sed tanlum ad imque 

terminos ponam, ut sint a, 9, 4, 5, fit liarmoplendam denarii numeri quantitatem. Quaj, ne lateant 

nica medietas, utqua summa maximus numerus parvissimum 

praecedit, eadem major differentia minorem 

diiferentiam vincat. Qua vero disciplina liujusmodi 

medietates reperiri possimus, espediendum est, 

Datis duobus terminis, si aritlimeticam medietatem 

constituere oportebit, utraque est estremitas conjun- 

genda, quodque ex ea copulatione coUigitur dividendum, 

isque numerus qui ex divisione redactus est, 

arithmeticam medietatem inter extremitates locatus 

efficiet : ut 10 et 40 si junxero efficiuut 50, quos si 

dividam, 25 redduntur. Hic erit medius terminus secundum 

arithraeticam proportionem. Vel si illum 

numerum quo major minorem superat dividas, eumque 

minori superponas, quodque inde concrescit 

medium ponas, arithmetica medietas informatur. 

Nam 40 denariuni tricenario superat quemsidividas 

; 

ISfiunt; hunc si minori, id est denario, superposue- 

ris, 20 et o nascentur ; quem si medium constituas, 

arithmeticce medietatis ordo formatur. Geometricam 

vero si rationem vestiges, eju3;^numeri qui sub utrisque 

extremitatibus continetur, tetragonicum latus 

inquire, ethunc medium pone. Nam sub 40 et denario 

numero 400 continentur. Si enim denariumin 

40 multiplices, hic numerus crescit. Horum igitur 

quadringentorum requiretetragonicumlatus, hi sunt 

neve sint aliquibus ignorata;, depromimus. Videntur 

enim hee supradictis medietatibus esse contrariaj, ex 

quibus originem trahunt. Es his enim etiam istae 

sunt constituta',. Est autem quarta medietas quae op- 

posita videtur harmonicffi, in qua tribus terminis 

positis, quemadmodura est maximus terminis po- 

sitis, quemadmodum est maximus terminus ad par- 

vissimum, sic dilferentia minorum ad dilTerentiam 

maximorum. Ut sint 3, 5, 6, sex ad ternarium du- 

plus. Et sunt minoi-es, 5, et 3, maximivero liujus dis- 

positionis et 5. Differentia vero minorum, qninarii 

' scilicet et ternarii 2 sunt, majorum, quinarii et se- 

narii, 1, qui 2 ad unum comparati duplum faciunt. 

Ergo quemadmodum est maximus terminus ad parvissimum, 

sicminorum terminorum differentia est ad 

difTerentiam maximorum. 

Differeutiaa duplcB. 

1 2 

1 

M

H63 AN. MANL. SEV. BOETll. H64 

differentia terminorum admajorumdifferentiamcom- A rum differentiam, ut suntB, 7, 9. Novem igitur ad 6 

paratur. Est autem proprium in liac quoque disposi 

tione, quod illud quodcoatinetur submajore termino 

et medietate duplum est, eoquod sub utrisque extre- 

mitatibus continetur. Nam quinquies quatuor sunt 

20, quinquies vero 2 sunt 10, et 20 denarii duplus 

est. Sesta vero medietas est quando tribus terminis 

constitutis, quemadmodum est major terminus ad 

medium, sic minorumterrainorum differentia ad dif- 

ferentiam maximorum. In dispositione enim quaj est 

1,4,6, maximus terminus ad medium sesquialter 

est, differentia vero minorum, id est unius et 4, ter- 

narius est, majorum vero, id est quaternarii et se- 

narii, binarius. 

L. 

Differentise sesquialterae. 

Ternarius autem binario comparatus, sesquialteram 

habitudinem proportionis efficiet. Eoderaautemmodo 

ha;c quoque medietas geometricae contraria est, 

quemadmodumet quinta propterproportionem diffe- 

rentiarum a minoribus ad majores terminos con- 

versam. 

CAPUT Lll. 

De quatuor medictatibus quas posteri ad implendum 

denarium limitem adjecerunt. 

Et hai quidem sunt sex medietates, quarum tres a c 

Pytliagora usque adPlatonem Aristotelemque manse- 

runt. Post vero qui insecuti sunt, has tres alias, de 

quibus supra disseruimus, suis commentariis addi- 

dere. Sequens autem ffitas, quemadmodum diximus, 

ad implendam denariam quantitatem, alias quatuor 

medietates apposuit, quas non adeo qui in veterum 

libris inveniat. Has igitur nos quam possumus bre- 

vissime disponamus. Prima enim quee est earum, in 

ordinevero septima medietates,hoc modo conjungilur 

cum iu tribus terminis, quemadmodum est maximus 

lerminus ad ultimum, sic maximi et parvissimi ter- 

niini differenlia, ad minorum differentiam terminorum, 

utin hac disposilione 6, 8,9. Novenarius igi- 

tur ad senarium sesquialter est, quorum est differen- 

tia ternarius. Minorum vero terminorum, id estocto- 

narii el senarii, binarius differentia est, qui ad superiorem 

ternarium comparatus, facit sesquialteram 

proportiouem. 

Differentia sesquialterae. 

Terminus sesquialter. 

Secunda vero inter quatuor, sed octava in ordine 

proportionalitas est, quotiens in tribus terminis, 

quemadmodum snnt extremitates ad seinvicem compar 

ata; sic eorum differentia ad majorum termino- 

1 

sesquialter est, et eorum differentia ternarius est, 

quicomparatus contra majorum differeatiam, id est 

septenarii et novenarii, qui binarius est, reddit ses- 

quialteram proportionem. 

Tertia vero inter has sequentes quatuor, nona autem 

in ordine proportio est, quando tribus terminis po- 

n sitis, quam proportionem medius terminus ad parvissimum 

custodit, eam retinet extremorum diffe- 

rentia ad minorum differentiam comparata, ut 4, 6, 

7. Etenim 6 ad 4 sesquialter est, quorum est diffe- 

rentia binarius ; septenarii vero et [quaternarii, ter- 

narius differentia est, quem ^si ad superiorem binarium 

comparemus, sesquialtera proportione conjun- 

gitur. 

Quarta vero, quae iu ordine decima est, consideratur 

in tribus terminis, cum tali proporlione medius terminusad 

parvissimumcomparalur, qualiextremorum 

differentia contra majorum terminorum differen- 

tiam proportione conjungitur, ut sunt tres, quin- 

que, octo. Quinarius enim medius terminus, ad ternarium 

superbipartiens est. Extremorum vero diffe- 

rentia, octonarii scilicet et ternarii, quinarius, qui 

comparatuscontramajorumternrinorumdifferentiara, 

scilicet quinarii et octonarii, quiest ternarius, etipse 

quoque superbipartiens invenitur. 

CAPUT LIII. 

Dispositio decem medietatum. 

D Disponamus igitur cunctas medietates in ordinem, 

ut cujusmodi omnes sint, facillime possint in- 

telligi. 

Arithmetica

\m DE ARITHMETICA LIB. II. 1166 

serere, quoe tribus intervallis constituta, magnam vim A octonarius senarium superat, id est parte tertia, eaobtinet 

in musici modulaminis temperamentis et in dem duodenarii parte, octonarius superatur. Quatuor 

speculatione naturalium quKstionum. Eteiiim per- enim quibus octonarius a duodenario vincitur, duo- 

fectius hujusmodi medietate nihil polerit inveniri, 

quae Iribus intervallis producta, perfectissimi corporis 

naturam substantiamque sortita est. Iloc enim 

modo, cubum quoque trina dimensione crassatum, 

plenam harmoniam esse monstravimus. HEec autem 

hujusmodi invenietur, si duobus terminis constitutis, 

qi'i ipsi tribus creverint intervallis, longitudine, lati- 

tudine et profunditate, duo hujusmodi termini medii 

fuerint constituti, et ipsi tribus intervallis notati, qui 

vel ab sequalibus per «quales eequaliter sint pro- 

ducti, vel ab inaequalibus ad intequalia sequaliter, vel 

ab insequaUbus ab eequaha a=.qualiter, vel quoiibet 

alio modo, atque ila cum harmonicam proportionem 

custodiant, alio tamen modo comparati, faciunt arithmeticam 

medietatem, hisque geometrica medietas, 

quai inter utrasque versatur, deesse non possit. In 

quatuor enim terminis si fuerit, quemadmodum primus 

ad secundum, sic tertius ad quartum, proportionum 

ratione scilicet custodita, geometrica medie- 

tas explicatur. Et quod continetur sub e.^tremitati- 

bus aequum erit ei quod sub utraque medietate ad 

se invicem multiplicata conficitur. Rursus, si maximus 

quatuor terminorum numerus ad eum qui sibi 

propinquus est talem habeat differentiam, qualem 

idem esse maximo propinquus ad parvissimum, hujusmodi 

proportio in aritmethica consideratione pro- 

ponitur. Et extremorum conjunctio duplex erit pro- q 

pria modietate. Si vero inter quatuor qui est tertius 

terminus, a qua parte quarti, quartum terminum superet, 

et aequa primi a primo superetur, harmonica 

hujusmodi proportio medietasque perspicitur : et 

quod continetur sub extremorum aggregatione et 

multiplicatione medietatis, duplex est eo quod sub 

utraque extremitate conflcitur. Sit autem quoddam 

hujus dispositionis exemplar hoc modo, 6, 8, 9, 12. 

Has igitur omnes solidas quantitates esse non dubium 

est. Sex enim nascuntur ex uno bis ter, 12 autemex 

bis duo ter. Horum autem medietates, octona- 

rius fit semel duo quater. Novenarius vero semel tres 

ter. Omnes igitur termini cognati sibi, et tribus in- 

tervallorum dimensionibus notati sunt. In his igitur 

geometrica proportionalitas invenitur, si 12 ad 8 D 

vel 9 ad 6 comparemus. Utraque enim comparatio 

sesquialtera proportio est, et quod conlinetur sub 

extremitatibus idem est ei quod fit ex mediis. Namque 

quod fit ex duodecies 6, oequum est ei quod fit 

ex octies 9 : geometrica ergo proportio hujusmodi 

est ; arithmetica autem est, si duodenarius ad nove- 

narium, et novenarius ad senarium comparetur. In 

utrisque enim ternarius differentia est, et junctas ex- 

tremitates medietate duplte sunt. Si enim junxeris 

senarium et duodecim facies 18, qui est novenario 

medio termino duplus. In his ergo geometricam 

arithmeticamque medietatem perspeximus. Hic quoque 

harmonica medietas invenitur, si 12 ad 8 et 

rursus 8 ad 6 comparemus, Qua enim parte senarii 

denarii tertia pars est. Et si extremitates jungas 6 

scilicet et 12, easque per octonarium medium multi- 

plices, 144 sunt. Quod si se extremitates multipli- 

cent, sex scilicet et 12, facient 72, quo numero 144 

duplus est. Inveniemus hic quoque omnes musicas 

consonantias. Namque 8 ad et 9 ad 12 comparati ses- 

quitertiam proportionem reddunt, et simul diatessaron 

consonantiam. Sex vero ad 9 vel 8 ad 12 com- 

parati, reddunt sesquialteram proportionem, sed 

diapente symphoniam. Duodecim vero ad senarium 

considerati duplicem proportiouem, sed diapason 

symphoniam canunt. Octo vero et 9 ipsi contra se 

medii considerati, epogdoum jungunt, qui in musico 

modulamine tonus vocatur, quae omnium musicorum 

sonorum mensura communis est. Omnium enim est 

sonus iste parvissimus. Unde notum est quod dia- 

tessaron et diapente consonantiarum, tonus differen- 

tia est, sicut inter sesquitertiam et sesquialteram 

proportionem sola est epogdous differentia. Ejus 

autem descriptionis, subter exmplar adjecimus 

Proportionalitas geometrica. 

Sesquialteree proportiones. 

Exlremorum mediorumque multiplicationes. 

ProportionaUtas arithmetioa. 

Differentia; sequales. 

3 3 

Extremitates junctEe ad novenarium medium duplte sunt.

1167 AN. MANL. SEV. BOETII. 

Proportionalitas liarmonica. 

Partes minoris majorisque terminorum. 

2 

144 

Junotte extremitates et per medium multiplicatse. 

4 

A 

Consonantiae musioae. 

Sesquitertia Sesquitertia 

Epogdous 

Diatessaron Diatessaron 

A [ANL. SEV. BOETII 

DE MUSICA 

LIBRI QUINQUE. 

Quffi in marginae Glareauce editionis e regioue textus notata sunt, nos ad oolumnarum nostrarum calcem exscripsimus. 

CAPUT PRIMUM. 

Musica naturaliter nobis esse conjunctam, et mores 

vel honestare vel evertere. 

Omnium quidem perceptio sensuum, ita sponle ac 

naturaliter quibusdam viventibus adest, ut sine his 

animal non possit intelligi. Sed non a?.que eorumdem 

cognitio ac firmaperceptio animi investigalione col- 

ligitur. Illaboratum est enim quod sensum percipien- 

dis sensibilibus rebus adhibemus. Quae vero sit ipsorum 

sensuum secundum quos agimus natura, et quffi 

renim sensibilium pruprietas, id non obvium ueque 

cuilibet explicabile esse potest, nisi quem conveniens 

investigatio veritatis contemplatione direxerit, Adest 

euim cunctis mortalibus visus, qui utrumvenientibus 

ad visum liguris, an ad sensibilia radiis emissis effi- 

ciatur, inter doctos quidem dubitabile est, vulgus 

quoque ipsa dubitatio prseterit. Rursus cum quis 

triangulum respicit, vel quadratum, facile id quod 

oculis invenitur agnoscit. Sed quaenam trianguli vel 

quadrati sit natura, a mathematica neoesse est petat. 

» Idemque de cajteris t sensibus dici potest, masime- 

que de arbitrio aurium, quarum vis ita sonos captat, 

ut uon modo de his judicium capiat, differentiasque 

cognoscat, verum etiam delectetur saipius, si dulces 

coaptatique modi sunt, angatur vero, si dissipati 

i> atque incoliserentes feriant sensum. Uude fit, ut 

^ Idem quoque. b Sensibilibus 

Coinparatos. Fero non legitur. 

. 

LIBER PRIMUS. 

i oum 

H68 

sint quatuor niatbeseos disciplinse, caeterse quidem 

ad investigationem veritatis laborent ; musica 

vero non modo speculationi, verum etiam moralitati 

conjuncta sit. Nihil'' est enim tara proprium = huma- 

nitati, quam remitti dulcibus modis astringique con- 

trariis. Idque non modo sese in singulis vel studiis 

vel ffitatibus tenet, verum per cuncta difTunditur stu- 

dia, et infantes ac juvenes, necnon etiam senes, ita 

naturaliter affectu quodam sponlaneo modis musicis 

adjunguntur, ut nulla omnino sit setas quae a canti- 

lense dulcis delectatione sejuncta sit. Hinc etiam in- 

ternosci potest, quod non frustra a Platone dictum 

f 

est, mundi animam, musica convenientia fuisse 

conjunctam. Cum enim s ex eo quod in nobis est 

junctum convenienterque coaptatum, illudexcipimus, 

quod in sonis apte convenienterque conjuncttim est, 

eoque deleotamur, nos quoque ipsos eadem similitu- 

' 

dine 

ii compactos esse cognoscimus. Amica est enim 

similitudo. Dissimilitudo 

ria.Hincetiam morumquoque ma.iiime permutationes 

^ vero odiosa atque contra- 

fiunt. Lascivus quippe animus, vel ipse lascivioribus 

delectaturmodis, vel saspe eosdem audiens cito emol- 

litur, ac frangitur. Rursus asperior mens vel incita- 

tioribus gaudet. vel inoitatioribus asperatur. Hinc 

est etiam quod modi musici gentium vocabulo designati 

sunt, ut Lydius modus, et Phrygius. Quo enim 

Ferient. ^ Est non legitur.

quasi unaqiiajque gens gaudet, eodem modus ipse 

vocabnlo nunciipatur. Gaudet " enim gensmodis morum 

siuiilitudine. Neque enim fleri potest ut moUia 

duris, dura mollioribus adnectantur aut gaudeant. 

Sed amorem delectationeniqne (ut dictum est) similitudo 

Lonciliat. Unde Plato etiam maxime cavendum 

existimat, ne de liene morata musioa aliquid permu- 

tetur. Negat enim esse ullam tantam morum in re- 

puhlica labem, quam paulatim de pudenti ac modesta 

musica iuvertere. Statim enim idem quoque audientium 

animos pati, paulatimque discedere, nulluraque 

honesti ac recti retinere vesligium, si vel per lasci- 

viores modos inverecundum aliquid, vel per asperio- 

res ferox alque immane mentibus illahatur. Nulla 

enim niagis ad animum disciplinis via, quam auribus 

patet. Cum ergoper easrhytlimimodique ad animum 

usque descenderint, dubitari non potest quin cequo 

modo raentem atque ipsa sunt ^ efticiant atque con- 

forment. Id vero etiam intelligi in gentibus potest. 

JNam quee asperiores sunt Getarum, duriorihus dele- 

ctantur modis. Quffi vero mansuete, mediocribus, 

quanquam id hoc tempore pene nuUum est. Quod 

vero lascivumacmolle est genus humanum, id totum 

scenicis ac theatralihus modis tenetur. Fuit vero pu- 

dens ac modesta musica, dum simplicioribus organis 

ageretur. Ubi vero varie permixteque tractata est, 

amisit gravilatis atque virtutis modum, et pene in 

turpitudinem prolapsa, rainimum 'antiquam speciem 

servat. Unde Plato prfecipit minirae oportere pueros 

ad omnes modos erudiri, sed potius ad valentes ac 

simplices. Atque hic maxime illud est retinendum, 

quod si quoquo modo per parvissimas mutationes 

hinc aliquid permutaretur, recens quidem minime 

sentiri, post vero magnamfacere dilferentiam, et per 

aures ad animum usque delabi. Idcirco magnam esse 

custodiam reipuh. Plato arhitratur musicam optime 

moratam pudenterque conjunctam, ita utsitmodesta 

ac simplex, et mascula, nec effeminata, nec fera, nec 

varia. Quod Lacedsemonii maxima ope servavere, 

dun: apud eos Taletas Cretensis " Gortinus magno 

pretio accitus, pueros disciplina musicas artis im- 

hueret. Fuit enim id antiquis in d morem, diuque 

permansit. Quoniam vero eis Timotheus Milesius super 

eas quas ante repererat unum addidit nervum, 

ac multipiiciorem musicam fecit, exegere de laconica. 

Consultumque de eo factum est. Quod quoniam 

insigne est Spartiatarum lingua S litteram in R ver- 

tentium, ipsum de eo consultura eisdera verhis Graj- 

cis apposui. 

'ETViion Ttfiofisop MtAjja-top, slBorj sttk-j c/.yA-ipm 7:6- 

),t'j, T«v 7r«).c«av f/.o)irfv (ZTtpKiTcyei , xai, Tav Sii/. t«v 

S7TTK ôpSdv -/.iQc/.pi^siv «TToaTpeyo^pevop, 7ro)vuyMvi«v etTK- 

ytov Xuf/.«ivETai T«p cc/.oap ToJvve'tdV, Stv.-zi ca.pvo^kvyopSiy.rj 

/.'A rap •/.aivoTiizop Tw ^.£i.zop, ayevvij 7.vX T:oi-/.ikm k^j-i 

a7r)6ap /.vX ztTv^p.b/a.p apyte'vvuTa£ Tav p.ova-v.v, iici /jot-i- 

u,aT05 !7uvt(7Ta'p.evo5 Tav Toi p.iXeop Sia.rr^/.svm , avTt Tao 

hc/.piy.ojiM 7TotMv «^j^:i

H7i AN. MANL. SEV. BOETII 

causa viseret. Sed quorsum ista haec? Quia nou potest A multis iieri de causis necesse est, non polerit tamen 

dubitari quin nostrse animaj et corporis status, eisdem 

quodammodo proportionibus videatur esse composi- 

tus, quibus barmonicas modulationes posterior disputatio 

conjungi copularique monstrabit. Inde est enim 

quod infantes quoque cantilena dulcis oblectat. Ali- 

quid vero asperum atque immite, ab audiendi volu- 

ptate suspendit. Nimiram id etiam omnis mtas pati- 

tur, omnisque sexus. Quse licet suis actibus distri- 

buta sint, una tamen musicfe delectatione conjuncta 

sunt. Quid enim til, cum infletibus luctus ipsos mo- 

dulantur dolentes? Quod maxime muliebre est, ut 

cum cantico quodam dulcior a fiat causa flendi. Id 

vero etiam fuit t antiquis in morem, ut cantus tibise 

luctibus praairet. Testis est Papinius Statius lioc versu 

Co)'nic grave mugit adunco, 

Tibia cui teneros suetum prvducere manes. 

Et qui suaviter canere non potest, sibi tamen aliquid 

canit, non quod eum aliqua voluptate id quod canit 

afficiat, sed quod quamdam insitam dulcedinem ex 

animo proferentis quoquomodo proferant, delectan- 

tur. Nonne illud etiam maaifestum est, in bellum 

pugnantium animos tubarum carmine accendi? Quod 

si verisimile est, ab auimi pacato statu, quemquam 

ad furorem atque iracundiam posse proferri. Non est 

dubium, quod conturbatae mentis iracundiam, vel nimiam 

cupiditatem modestior modus possit astringere. 

Quid quod cum aliquis cantilenam libentius auribus 

atque animo capit, ad illud etiamnon sponte conver- 

titur, utmotum quoque aliquem similem auditffi cantilena^ 

corpus effingat, etquod oranino aliqaod melos 

audilumsibi memor animus ipse decerpat? Ut ex liis 

omnibus perspicue nec dubitanter appareat, ita quidem 

nobis musicam naturaliter esse conjunctam ut 

ea ne si velimus quidem carere possimus. Quocirca 

intendenda vis mentis est, ut id quod natura est in- 

situm, scientia quoque possit comprehensum teneri. 

Sicut enim in visu quoque non sufficit eruditis colores 

formasque conspicere, nisi etiam quse sit horum 

proprietas investigaverint : 

sic non sufflcit cantilenis 

rausicis delectari, nisi etiam quali inter se conjunctae 

sint vocum proportione discatur. 

CAPUT II. 

Tres esse musicas, in quibus de vi musicx narratur. 

Principio igitur de musica disserenti, illud interim 

dicendum videtur, quot jpusica? genera ab ejus studiosis 

comprehensa esse noverimus. Sunt autem 

tria. Et prima quidcm mundana est ; secunda vero 

humana; tertia qua; in quibusdam " constituta est in- 

strumentis, ut in\cithara vel in tibiis, caeterisque 

quai cantilencE famulantur. Et primum ea quEe est 

mundana inhis maxime perspicienda est quae in ipso 

coelo, vel compage elementorum, vel temporum va- 

rietate visuntur. Qui enim fleri potest, ut tam velox 

coeli machina tacito silentique cursu moveatur? Et 

si ad nostras aures sonus ille non pervenit, quod 

Fit i» In antiquis moris. "= Instituta. J Decerpas " Effert. 

: 

motus tam velocissimus ita magnorum corporum, 

nuUos omnino sonos ciere, cum pra?sertim tanta sint 

stellarum cursus coaptatione conjuncti, ut nihil aeque 

compaginafum, nihil ita commixtum possit inteliigi. 

Namque alii excelsiores, alii inferiores feruntur, atque 

ita omnes asquali incitatione volvuntur, ut per dispares 

ina?.qualitates ratus cursuum ordo ducatur. Unde 

non potest ab hac coelesti vertigine ratus ordo modulationis 

absistere. Jam vero jquatuor elementorum 

diversitates contrariasque potentias, nisi quaedam 

barmonica conjungeret, qui fleri posset, ut in unum 

corpus ac machinam convenirent? Sed hsec omnis 

diversitas ita et temporum varietatem parit et fruc- 

tuum, ut tamen unum anni corpus efficiat. Unde si 

quid horum, quoe tantam varietatem rebusministrant, 

animo et cogitatione '^ discerpas, cuncta pereant, nec 

(ut ita dicam) quidquam consonum servent. Et ut in 

gravibus chordis is vocis est modus, ut non ad taci- 

turnitatem gravitas usque descendat, atque in 

acutis ille custoditur acuminis modus ne nervi 

nimium tensi vocis tenuitate |rumpantur, sed totum 

sibi sit consentaTieum atque conveniens ; ita 

etiam in mundi masica pervidemus, nihil ita nimium 

esse posse ut alterum propria nimietate dis- 

solvat. Verum quidquid illud est, aut suos e affert 

fructus, aut aliis auxiliatur ut afferant. Nam quod 

constringit hiems, ver laxat, torret eestas, maturat 

autumnus, temporaque vicissim vel ipsa suos affe- 

C runt fructus, vel aliis ut afferant subministrant. De 

quibus posterius studiosius disputandum est. Humanam 

vero rausicam, quisquis in sese ipsum descen- 

dit, intelligit. Quid est enim quod illam incorpoream 

ratiouis vivacitatem corpori misceat, nisi qua>dara 

coaptatio, et veluti gravium leviumque vocum, quasi 

unam consonantiam efdciens, temperatio? Quid est 

autem aliud quod ipsius inter se partes anirase con- 

jungat, quaj (ut Aristoteli placet) ex rationabili irra- 

tionabilique conjuncta est? Quid vero quod corporis 

elementa permisceat, aut partes sibimet rata coapta- 

tione contineat? Sed de hac quoque posterius dicam. 

Tertia est musica, quaa in quibusdam consistere di- 

citur instrumentis. Hsec vero administratur, aut in- 

tentione, ut nervis, aut spiritu, ut tibiis, vel his quee 

ad aquam raoventur, aut percussione quadara, ut in 

his quEe in concava qusdam virga £erea feriuntur, 

atque inde diversi efficiuntur soni. De hac igitur instrumentorummusicaprimumhoc 

opere disputandum 

videtur. Sed procemii satis est. Nunc de ipsis musicae 

elementis est disserendum. 

CAPUT III. 

De vocibus ac de musicm elementis. 

Consonantia, qu£e omnem musicse modulationera 

regit, prseter sonum fieri non potest. Sonus vero prae- 

ter quemdam pulsum percussionemque non redditur. 

Pulsus vero atque percussio nullo modo esse potest, 

nisi prKcesserit motus. Si enira cuncta sint immobi-

H73 DE MUSICA LIB. 1. H74 

lia, non poterit alterum alteri concurrere, ut alterum 

impellatur ab altero. Sed cunclis stantibus motuque 

carentibus, nuUum fieri necesse estsonum. Id- 

circo definitiir sonus : Aeris percussio indissoluta 

usque ad auditum. Motuum vero alii suut velociores, 

alii tardiores, eorumdemque motuum alii rariores 

suntalii spissiores. Nam si quis in continuum motum 

respicial, ibi aut velocitalem aut tarditatem necesse 

est comprehendat. Sin vero quis moveat manum, aut 

frequenti eam motu movebit aut raro. Et sit tardus 

quidem fuerit ac rarior motus graves necesse, est so- 

nos effici ipsa tarditate et raritate pellendi. Sin vero 

motus sint celeres ac spissi, acutos reddi necesse est 

sonos. Idcirco enim idem nervus si inlendatur amplius, 

acutum sonat ; si remittatur, grave. Quando 

enim tensior est, velociorem pulsum reddit, celeriusque 

revertitur, et frequentius ac spissius aerem ferit. 

Qui vero laxior est, solutos ac tardos pulsus eifert, 

rarusque ipsa imbecillitate feriendi, nec diutius tre- 

mit. Neque enim quotiens chorda pellitur, unus edi 

tantum putandus est sonus, aut unam in his esse 

percussionem, sed totiens aer feritur quotiens eum 

chorda tremebunda percusserit. Sed quoniam j\mctae 

Atiplex ubi major numerus minorem numerum habet, 

in se totum, vel bis, vel ter, vel quater, ac deinceps 

nihilque deest, nihilque exuberat, appellalurque vel 

duplum,vel triplum, vel quadruplura. atque ad hunc 

ordiuem in inlinita progredilur. Secundum vero in- 

pequalitatis genus est quod appellatur superparticulare, 

id est cum major numerus minorem numerum 

habet in se totum, et unam ejus aliquam partem, 

eamque vel dimidiam, ut tres duorum, et vocatur 

sesquialtera proportio, vel tertiam, ut quatuor ad 

tres, et vocatur sesquitertia. Ad hunc etiara modum 

in posterioribus numeris pars aliqua a majoribus su- 

per minores numeroscontinetur. Tertium vero genus 

inEequalilatis est, quotiensmajor numerus totum intra 

se minorem continet, et ejus aliquantas insuper par- 

tes, et si duas quidem supra continet, vocabitur pro- 

portio superbipartiens, ut sunt quinque ad tres. Sin- 

vero tres super se continet, vocabitur supertripar- 

tiens, ut suut septem ad quatuor. Et in cajteris "= quidem 

eadem similitudo esse potest. Quartum vero est 

inaequalitatis genus, quod ex multiplici et superpar- 

ticulari conjungitur, cum scilicet major numerus ha- 

bet in se minorem numerum, vel bis vel ter vel 

sunt velocitates sonorum, nulla intercapedo sentitur quotieslibet, atque ejus unam aliquam partem. Et si 

auribus. Et unus sonus sensum pellit vel gravis, vel eum bis habet, et ejus dimidiam partem, vocabitur 

acutus, quamvis uterque ex pluribus constet, gravis duplex sesquialter, utsunt quinque ad duo. Sin vero 

quidem ex tardioribus, et rarioribus, acutus vero ex bis minor continebitur, et ejus tertia pars, vocabitur 

» celeribus ac spissis, veluti si conum, quem turbo- duplex sesquitertius, ut sunt septem ad tres. Sin vero 

nem vocant, quis diligenter t exornel, eique unam tertio continebitur, et ejus dimidia pars, vocabitur 

virgulam coloris rubri vel alterius ducat, et eum qua C triplex sesquialiter. ut sunt septem ad duo. Atque ad 

potest celeritatc convertat, tunc totus conus rubro eumdem raodum in coeteris 'êt multiplioitatis et su- 

colore videtur infectus, non quod totus ita sit, sed 

quod partes puras rubrae virgae velocitas comprehen- 

dat, et apparere non sinal. Sed de his posterius. Igi- 

tur quoniam acuta3 voces spissioribus et velocioribus 

motibus incitautur, graves vero tardioribus ac raris, 

liquet additione quadam motuuni ex gravitate acumen 

intendi, detractione vero motuum laxari ex acumine 

gravitatem. Ex pluribus enim motibus acumen, 

quam gravitas constat. Tn quibus autem pluralitas 

differentiam facit, eam necesse est in quadam nume- 

rositate consistere. Omnis vero paucitas ad pluralitatem 

ita sese habet, ut numerus ad nuraerum compa- 

ratus. Eorum vero quae secundum nuraerum confe- 

runtur, partim sibi sunt aequalia, partira inaequalia. 

Quocirca soni quoque partim sunt aequales, partim 

vero sunt inap.qualitate distantes. Sed in his vocibus, 

quee nullainaequalitate discordant, nulla omnino con- 

sonantia est, etenira consonantia est dissirailium inter 

se vocum in unum redacta concordia. 

CAPUT IV. 

De speciebus insequalitatum. 

Quae vero sunt inaequalia, quinque inter se modis 

inaequalitatis moraenta custodiunt. Aut enim alterum 

ab altero multiplicate transcenditur, aut singulis 

partibus, aut pluribus aut multiplicitate et parte, 

aut multiplicitate et partibus. Etprimum quidem in- 

aequalitatis genus multiplex appellatur. Est vero mul- 

» Celerioribus. t Extornet. '^ Non esL "^ Eseequamur. 

perparticularitatis vocabula variantur. Quintum est 

genus inaequalitatis, quod appellaturmultiplex superparliens, 

quando major numerus minorem numerum 

habet in se totum plusquam serael, et ejus plutquam 

unam aliquam partem. Et si bis major numerus minorem 

nuraerum coutinebit, duasque ejus insuper 

partes, vocabitur duplex superbipartiens, ut sunt tres 

ad octo, et rursus triplexsuperbipartiens, utsunttres 

ad undecira. Ac de his idcirco nunc strictira ac bre- 

viter explicamus, quoniam iu libris quos de Arithmetica 

Institutione conscripsiraus. diligentius enodavimus. 

CAPUT V. 

Quie insequalitatis species consonantiis aptentur. 

Ex his igitur inaequalitatis generibuspostrema duo, 

quoniam ex superioribus mixta sunt, "i relinquamus. 

De tribus vero prioribus speculatio facienda est. Ob- 

tinere igitur majorem ad consonantias potesfatem 

videtur muUiplex, consequenter autemsuperparticu- 

laris. Superpartieus vero ab harmonias concinentia 

separatur, ut quibasdam praeler Ptolemaeum videtur. 

CAPUT VI. 

Cur muUiplicitas et superparticularitas consoitantiis 

deputentur. 

Ea namque probantur comparationi consenfanea, 

quae sunt natura simplicia. Et quoniam gravitas et 

acuraen in quantitate consistunt, ea maxime vide- 

buntur servare naturam concinentiae, quae discretse

1 1 75 AN. MANL. SEV. BOETII 

proprietatfim quantitatispoteruntcustodire. Naincum A distantia. Consonantia est acuti sonigravisque miitu- 

sit alia quidemdiscreta quantitas, alia vero continua, 

ea qua; discreta est in minimo quidem finita est, sed 

in infinitum per majora procedit. Namque in ea mi- 

ninia unitas eademqiie finita est. In inflnitum vero 

modus pluralitatis augetur, ut numerus qui cum a fi- 

nitaincipiat unitate, crescendi non habet finem. Rur- 

sus quoe est continua, tota quidem flnita est, sed per 

infiaita minuitur. Linea enim quaj continua est, iu 

infinita semper partitione dividitur. Gum sit ejus 

summa, vel lîpedalis, vel qusecunque alia definita 

mensura. Quocirca numerus semper in inflnita con- 

crescit, continua vero quantitas in infiaita minuitur, 

Mnltiplicitas igitur quoniam crescendi ffnem non ha- 

bet, numed masime servat naturam. Superparticu- . set. , 

laritas autem, quoniam in inflnitum minorem minuit 

proprietatem servat continuce quantitatis. Minuitautem 

miaorem, cum semper eum continet, et ejus vel 

dimidiam partem, vel tertiam, vel quartam, vel quintam. 

Nam semper pars a majore numero denominata 

ipsa decrescit. Nam cum tertia a tribus denominata 

sit, quarta vero a quatuor, cum quatuor tres superent, 

quarta potius quam lertia minutior invenitur. Super- 

partiens vero jam quodammodo a simplicitate disce- 

dit. Duas enim, vel tres, vel quatuor habet insuper 

partes, et a Himplicitate discedens exuberat ad quamdam 

partium pluralitateni. Rursus multiplicitas omnis 

in integritate se continet. Nam duplum bis habet 

totum minorem ; triplum item tertio continet totum 

ra, suaviter uniformiterque auribus' accidens. Dissonantia 

vero est duorum sonorum sibimet permixtorum 

adaurem veniens aspera atque injucunda percussio. 

Nam dum sibimet misceri nolunt, et quodammodo 

integeruterque nititur pervenire, cumque alter alteri 

ofticit, ad sensum insuaviter uterque transmittitur. 

CAPUT IX. 

Noii omne judicium dandum esse sensibus sed amplius 

rationi csse credendum in quo de sensuum fallacia. 

Sed de his ita proponimns, ut non omne judicium 

sensibus demus, quanquam a sensu aurium hujusce 

artis sumatur omne principium. Nam si nullus essel 

auditus, nulla omnino disputatio de vocibus exstitis- 

Sed principium quodammodo, etquasi admonitionis 

vicem tenet auditus. Postrema c ergo perfectio, 

agnitionisque vis in ratione consistit, quse oertis re- 

gulis sese tenens d nullo unquam errore prolabitur. 

Nam quid diutius dicendum est de errore seasuum, 

quando nec omnibus eadem sentiendi vis, nec eidem 

homini semper cequafls? Frustra autem vario ju- 

dicio quisquam committet, quod veraciter affectatin- 

quirore. Idcirco Pythagorici medio quodam feruntur 

itinere. Nam nec omnejudicium dedunt auribus, et 

q\icedam tamen ab eis non nisi auribus explorantur. 

Ipsas etenim consonantias aure metiuntur. Quibus 

vero inter se distantiis consonantiae differant, id jam 

non auribus, quarum sunt obtusa judicia, sed regulis 

rationique permittunt, ut quasi obediens quidem fa- 

minorem,atque ad eumdem raodum et ceetera. Super- Q mulusque sit sensus, judex vera atque hnperans ra- 

particularitas vero nihil integrum servat, sed vel 

dimidio superat, vel tertia, vel quarta, vel quinta. 

Sedtamendivisionem singulis ao simplicibus partibus 

operatur. Superpartiens autem inaBquafltas nec servat 

integruai nec "• singulis adimit partc;. Atque ^ ideo 

secundum Pythagoricos, minime musicis consonantiis 

adhibetur. Ptoleraaeus tamen etiam hanc proportionem 

inter consonantias ponit, ut posterius ostendam. 

CAPUT VIII. 

melo, in unam intensionem. Sonum vero non gene- 

ralem nunc volumus delinire ; sed eum qui gra?ce di- 

citur phthongus, dictus a similitudine loquendi y(3iy- 

ysrrOai. Intervaflum vero est soni aouti gravisque 

a Singulas. t Idcirco. " Ergq. ^ llnquam ullo. 

tio. Nam hcet omnium pene artium, atque ipsius vitse 

momenta, sensum occasione producta sint, nuUum 

tamen in his judicium certum, nulla veri est compre- 

hensio, si arbitrium rationis abscedat. Ipse enim sensus 

aeque maximis minimisque corrumpitur. Nam 

neque minima sentire propter ipsorum sensibiflum 

parvitatem potest, et majoribus saBpe confunditur. 

Ut in vocibus, quee si mininee sint, difficilius captat 

auditus : si sint maxiniEe, ipsius sonitus intentione 

Quse projMrticnes quibusconsonantiismusicisaptentitr surdescit. 

Illud taraen esse cognitum debet, quod omnes mu- 

CAPUT X. 

sicse consonantise, aut ia duplici, aut in triplici, aut Quemadmodum Pythagoras proportiones consonantia- 

in quadrupla, aut in sesquialtera aut in sesquitertia 

rum invesiigaverit. 

proportione consistunt. Et vocabitur quidem quaj in q Hkc igitur maxima causa fuit cur, reflcto aurium 

numeris sesquitertia est, diatessaron in sonis. Quaj in judicio, Pythagoras ad regularura momenta migrave- 

numeris sesquialtera, diapente appellatur in vocibus rit, qui nullius humanis auribus credens, quse partim 

QucB vero in proportionibus dupla est diapason in natura, partim etiam estrinsecus accidentibus per- 

consonantiis. Tripla vero diapente ac diapason. Quamutantur, partim ipsis variantur setatibus, nullis 

drupla autem bisdiapason. Et nunc quidem univer- etiam deditus instrumentis, penes quce ssepe multa 

saliter atque indiscrete dictum sit. Posterius vero varietas atque inconstantianasceretur, dum nunc qui- 

omnis ratio proportionum lucebit. 

dem si nervos velis aspicere, vel aer bumidior pulsus 

CAPUT VIII. 

obtunderet, vel siccior exsiccaret, vel magnitudo 

Quid sit sonus, quid intervallum, quid concinentia. chordaj graviorem redderet sonum, vel acumen sub- 

Sonus igitur est vocis casus, emmeles, id est aptus tilior tenuaret, vel alio qViodam modo statum prioris 

constantise permutaret. El cum idem esset in caeteris 

instrumentis, omnia h£Ecinconsulta minimajque sestimans 

fidei, diuque aestuans inquirebat quanam ratione 

flrmiter et constanter coasonantiarum momenta

a perdisceret. Ciim interea divino quodam motu prajteriens 

fabroriim ofticinas, i) pulsos maleos exaudivit, 

es diversis sunis unam quodammodo concinentiam 

personare. Ita igilur ad id qiiod diu inquirebat 

attonitus, accessit ad opus : diuque. considerans, ar- 

bitratus est diversitatem sonorum ferientium vires 

eflioere. Atqiie ut id apertius colliqueret, " mutarent 

inter se raalleos imperavit. Sed sonorum proprietas 

non in liominum lacertis hiKrebat, sed mutatos malleos 

coraitabatur. Ubi igitur id animadvertit, malleorum 

pondus examinat. Et cuni quinque essent 

forte mallei, dupli reperti sunt pondere qui sibi secuiidum 

diapason consonantiam respondi-bant. Eumdera 

etiam qui duplus esset alio, sesquilertium alte- 

rius comprebendit, ad quem scilicet diatessaron sonabat. 

Ad alium vero quemdam, qui eidem diapente 

consonantia jungebatur, eumdem supcrioris duplum 

reperit esse sesquiaiterum. Duo vero bi, ad quos superior 

duplex sesquitertius et sesquialter esse probatus 

12 

DE MUSICA LIB. I. 1)78

H79 AN. MANL. SEV. BOETII H80 

humanus spiritus fecit,ultra quem nuUaratione vales A 

excedere. Tantum enim unusquisque loquitur continue, 

quantum naturalis spiritus sinat. Rursus diastematice 

voci natura hominum facit terniinum. quae 

acutam eorum vocem gravemque determinat. Tantum 

enim unusquisque vel acumen valet extollere, vel 

deprimere gravitatem, quantum vocis ejus naturaliter 

patitur modus. 

CAPUT XIV. 

Quis modus sit audiendi. 

Nunc quis modus audiendi sit disseramus. Tale 

enim quiddam fieri consuevit in vocibus, quale cum 

paludibus vel quietis aquis jactum eminus mergitur 

saxum. Priusenimin parvissimum orbem undam colligit, 

deinde majoribus orbibusundarum globos spargit, 

atque eo usque dum fatigatus motus ab eliciendis 

tluctibus conquiescat. Semperque posterior el major 

undula puisu debiliore dilfunditur. Quod si quid sit, 

quod crescentes undas possit ofTundere, statim motus B 

ilie revertitur, et quasi ad centrum, unde profectus 

fuerat, eisdem undulis rotundatur. Ita igitur cum aer 

pulsus fecerit sonum, pellit alium proximum, et quodammodo 

rotundum fluctum aeris ciet. Itaque dilTunditur 

et omnium circumstantium simul ferit auditum, 

atque illi est obscurior vox, qui longius steterit, 

quoniam ad eum debilior pulsi aeris unda pervenit. 

CAPUT XV. 

De ordine theoremntum, id est speculationum. 

His igitur ita propositis dicendum videtur quot generibus 

omnis cantilena texatur, de quibus harmonicae 

inventionis disciplina considerat. Sunt autem haec 

diatonicum, chromaticum, enharmonicum. De quibus 

ita demum explicandum est, si prius de tetrachordis 

disseramus, et quemadmodum auctus nervorum numerus, 

ad id quo nunc * pluralitas est, usque pervenerit. 

Id autem liet, si prius commemoremus quibus 

proportionibus symphoniae musicae misceantur. p^ 

CAPUT XVI. 

De co7isonantiis proportionum, et tono, et semilonio. 

Diapason i> consonantia est quae fit in duplo, ut hwc 

est, 1, 2; diapeute vero quae constat his numeris, 

2, 3 ; diatessaron vero est quee in hac proportione 

consistit 3, 4; tonus vero sesquioctava proportione 

concluditur, sed in hoc nondum est consonantia, ut 

8, 9 ; diapason vero et diapente tripla comparatione 

colligitur hoc modo, 2, 4, 6 ; bisdiapason qnadrupla 

coUatione perficitur, 2, 4, 8 ; diutessaron vero ac 

diapenle unum perficiunt diapason hocmodo, 2, 3, 4. 

a tluralitatis. b Symphonia.

H81 DE MUSICA LIB. 1. U82 

Nam si vox voci duplo sit acuta vel gravis, diapason 

consonantia fiet. Si vox voci sesquialtera 

proportione '^ sit, vel sesquitertia, vei sesquioctava, 

acutior graviorque diapente, vel diatessaron, vel tonum 

consonantiam reddet. Item si diapason, ut 

2 et 4, et diapente, ut 4 et 6, conjungantur, triplam, 

et quse est diapason et diapente, efficiant symplio- 

niam. Quod si bis diapason fiant, ut duo ad quatuor, 

etquatuor ad octo, quadrupla fiet |consonanlia, qua; 

est bisdiapason. Quod si sesquialtera et sesquitertia, 

id est diapente et diatessaron, ut duo ad tres, ettres 

ad quatuor conjungantur, dupla id est, diapason nimirum 

nascitur concinentia. Quatuor enim ad tres 

sesquitertiam obtinent proportionem. Tres vero ad 

binarium sesquialtera collatione junguntur, et idem 

quaternarius ad binarium appositus dupla ei compa- 

ratione copulatur. Sed sesquitertia diatessaron, ses- 

quialtera proportio diapente consonantiam creant. 

Dupla vero diapason efficit symphoniam. Diatessaron 

igitur ac diapente unam diapason consonantiam jun- 

gunt. Rursus tonus in aequa dividi non potest, cur 

autem posterius liquebit. Nunc hoc tantum nosse 

sufficiat, quod nunquam tonus in gemina aequa divi- 

diiur. Atque ut id facillime comprobetur, sit sesqui- 

octava proportio 8 et 9. Horum nullus naturaliter 

medius numerus incidet. Hos igitursi binario multiplicemus, 

fiuntque bis 8 16, 9 18, inter 16 autem 

et 18 unus numerus t naturaliter c incidit qui est 

scilicet 17. Qui disponantur in ordinem 16, 17, 18. 

Igitur 16 ac 18 collati, sesquioctavam retinent pro- 

portionem, atque idcirco tonum. Sed hanc proportionem 

16 numerus medius non in sequalia partitur. 

Comparatus enim ad 16, habet in se totum 16, et ejus 

sestam decimam partem, scilicet unitatem. Si vero 

ad eura, id est 17, tertius, id est 18, numerus comparetur, 

habeteumtotum, etejus decimam septimam 

partem. Non igitur iisdem partibus et minorem su- 

perat, et a majore superatur. Est enim minor pars 

septima decima, major sexta decima. Sed utraque 

semitonia nuncupantur. Non quodomnino semitonia 

ex Kquo sint media, sed quod semum dici solet, 

quod ad integritatem usque non pervenit. Sed inter 

haec unum majus semitonium nuncupatur, aliud 

minus. 

CAPUT XVII. 

In qulbics primis numeris semitonium constet. 

Quod vero integrum sit semitonium, aut in quibus 

primis numeris constet, nunc evidentius explicabo. 

Id enim quod de divisione toni dictum est, non ad hoc 

pertinent, ut semitoniorum modos vohierimus osten- 

dere. Sed ad id potius quod tonum in gemina eequa 

diceremus non posse disjungi. Diatessaron, quae est 

consonantia, vocum quidem est quatuor, intervallorum 

trium. Constat autem ex duobus tonis, et non 

integro semitonio. Sit enim subjecta descriptio 192, 

216, 243, 236, Si igitur 192 numerus, 2b6 compare- 

tur, sesquitertia proportio flet, ac diatessaron concinentiam 

resonabit. Sed si 216 ad 192 comparemus, 

» Fit. b Naturalis. « Intercidit.^ Consistere, ' Dudum 

A sesquioctava proportio est ; est enim eorum differea- 

tia 24, qua; est octava pars, 192 est igitur tonus. 

Rursus si 24.3 ad 216 comparetur, erit altera sesqui- 

octava proportio. Nam eorum differentia 27, pars 

216, probatur octava, restat comparatio 256 ad243, 

quorum differentia est 13. Qui octies facti, medietatem 

243 non videntur implere. Non est igitur semitonium, 

sed minusa semitonio. Tunc enim integrum 

esse semitonium jure putaretur, si eorum differentia, 

quae est 13 facta octies, medietatem 243 numerorum 

potuisset aequare. Estque verum semitonium 

minus243 ad 256 comparatio. 

CAPUT XVIII. 

Diatessaron a diapente tono distare. 

Rursus diapente consonantia, vocum quidem est 

quinque intervallorum quatuor, trium tonorum, et 

minore semitonio. Ponatur enim idem numerus 192, 

et ejus sesquialter sumatur, qui ad eum diapente 

faciat consonantiam. Sit igitur numerus 288. Igitur 

horum et superius deprehensorum 192, ponantur in 

medio numeri hi 216, 243, 256, et sit hoc modo 

formata descriptio, 192, 216, 243, 256, 288. 

In superiore igitur descriptione, 192 et 256 duos to- 

nos et semitonium contineri monstrati sunt. Restat 

igitur comparatio 236 ad 288, quae est sesquioctava, 

id est tonus, eorumque differentia est 32, quse est 

octava pars 256.1taque monstrata est diapente consonantia 

ex tribus tonis semitonioque i constare. Sed 

' dubium diatessaron consonantia a centum nona- 

ginta duobus numeris usque ad 236 venerat. Nunc vero 

diapente ab eisdem 192 numeris usque ad 288 disten- 

ditur. Superatur igitur diatessaron consonantia a

H83 AN. MANL. SEV. BORTII 1184 

diapentej ea proportione quae inter 256 et 288 numeros 

continetur, atest hic tonus. Diatessaronigitur 

symphonia a diapente tono transcenditur. 

CAPUT XIX. 

Diapason qidnque tonis et duobus semitoniisjungi. 

Diapason consonantia constat ex quinque tonis et 

duobus semitoniis, quee tamen unum non impleant 

tonum. Quoniam enim monstratum est diapason ex 

diapente et diatessaron consistere, diatessaron vero 

probata est ex duobus tonis et seraitonio constare ; 

diapente ex tribus tonis ac semitonio simul juncta 

efficiunt quinque tonos. Sed quoniam iila duo semi- 

tonia non erant integrae medietatis, eorum conjunctio 

ad plenum usque non pervenil. Sed medietatem 

quidem superat, ab integritate relinquitur. Estque 

diapason secundum hanc rationem ex quinque tonis 

et duobus semitoniis. Qua? sicut ad integrum tonum 

non aspirant,ita ultra integrum semitoniuai prodeunt. 

Sed quse horum sit ratio, vel quemadmodum ipsEe 

musicae consonantias reperiantur, postea liquidius 

explanabitur. Interea prffisenti disputationi sub me- 

diocri mtelligentia " credulitatis adhibenda est: tunc 

vero hrma omnis fides sumenda est, cum t propria 

unum quodque demonstratione claruerit. His igitur 

ita dispositis paulisper de cytharoe nervis, ac de eo- 

rum nomiuibus, quoque modo 

" sunt additi, dissera- 

,mu5, quaque eorum causa sit nominum. His enim 

primum ad notitiam venientibus facile erit scientia, 

quse sequuntur, amplecti. 

CAPUT XX. 

i)e additione chordarum earumque nominibus. 

Simplicem principio fuisse musicam refert Nicomachus, 

adeo ut quatuor nervis totaconstaret. Idque 

usque ad Orpheum duravit, ut primus quidem nervus 

et quartus diapason consonantiam resonarent. Medii 

vero ad se invicem atque ad extremos diapente, ac 

diatessaron, ac tonum. Nihil vero in eis esset inconsonum, 

ad imitationem scilicet musicaj mundaacT, 

quee ex quatuor constat elementis. Cujus quadrichordi 

Mercuriusdicitur inventor. 

Diapente ; 

Diapeute | 

Tetrachordum Mercurii, 

6 c Trite diezengmenon 

8G l Llchanosmeson. Diatess. 

''-/- ' 

9F I Parhypatemeson. Tonus 

^V^ 3 

12 C ( 

Parhypate hypaton. Dial. 

Quinta vero chordam post Chorebus Athylis filius 

adjunxit, qui fuit Lydorum rex. Hyagis vero Phryx 

sextum his apposuit nervum. Sed septimusjnervus a 

Terpandro Lesbio adjunctus est, secundum septem 

scilicet planetarum similitudiuem. Inque bis qua' 

gravissima quidem erat, vocata est hypate, quasi 

major alque honorabilior. Unde Jovem etiam Hypa- 

* Credulitas. i> Proprie. " Sint. i Sola. 

A ton vocant. Consulem eodem quoque nuncupant nomine 

propter excellentiam dignitalis, eaque Saturno 

est attributa propter tarditatem motus et gravitatem 

som. Parhypate vero secunda, quasi juxta hypaten 

posita et coUocata. Lichanos tertia idcirco, quoniam 

liclianos digitus dicitur, quem nos indicem vooamus. 

Graecus a lingendo lichanon appellat. Et quoniam 

in canendo ad eam chordam, quae erat tertia ab 

hypate, index digitus, qui est lichanos inveniebatur, 

idcirco ipsa quoque lichanos appellata est. Quarta 

dicitur mese, quoniam inter septem semper est me- 

dia. Quinta est paramese, quasi Juxta mediam ccllo- 

cata. Seplima autem dicitur nete, quasi neate, id est 

inferior. Inter quam neten et paramesen est sexta, 

quff' vocatur paranete, quasi justa neten locata. Pa- 

ramese vero quoniam tertia est a nete, eodem quo- 

qiie vocabulo trite, id est tertia nuncupatur, ut sit 

descriptio heec. 

His octavam Saraius Lichaon adjunxit, atque inter 

paramesen, quaj etiam trite dicitur, et paraneten 

nerv\im medium coaptavit, ut ipse tertius esset a 

nete. Et paramese quidem vocata est i solum, quse 

post mediam coilocabatur. Trites vero nomen perdi- 

dit, posteaquam inter eam atque paraneten tertius a 

nete locatus est nervus, qui digne trites nomen ex- 

ciperet, ut sit octochordum gsecundum Lichaonis 

additionem, hoc modo :

H85 DE MUSICA LIB. 1. H8C 

In superioribus igitur duabus dispositionibus hepta- 

chordi et octochordi. Heptachordum quidem dicitur 

synemmenon, quod est conjunctum. Octochordum 

vero diezeugmenon, quod est disjunctum. In heptachordo 

enim est unum tetrachoidum, hypate, parhy- 

pate, lichanos, mese. Aliud vero mese, paramese, 

panarete, nete, dum mesen nervum secundo numeramus, 

atque ideo duo tetrachorda per mesen con- 

junguntur. In octochordo vero quoniam octo sunt 

chordse, superiores quatuor, id est hypate, parhy- 

pate, lichanos, mese, unum tetrachordum explent. 

Ab hoc vero disjunctum atque integrum inchoat a 

paramese, progrediturque per triten et paraneten, et 

a finitum ad neten, et est disjunctio, quae vocatur 

ii diezeusis. Tonusque est distantia meses et para- 

meses. Hio igitur mese tantum quidem nomen obti- 

' 

nuit. Non enim est [media positione, quia in octo- 

chordo duae quidem semper mediae reperiuntur, sed 

una media non potest inveniri. Prophrastus autem 

periotes ad graviorem partem unam addidit chordam, 

ut faceret totum enneacliordum. Quae quoniam 

super liypaten est addita, hyperhypate est nuncupata. 

Quae prius quidem dum novem chordarum tantum 

esset cythara, hyperhypate vocabatur. Nunc autem 

lichanos hypaton dicitur aliis superadditis. In quo 

ordine atque instructione, quoniam ad indicem digitum 

venit, lichanos appellata est. Sed hoc posterius 

apparebit. Nunc vero enneachordi ordo sic se habet. 

Hyperhypate 

A parhypate hypaton, lichanos hypalon, hypate. Aliud 

vero hypate, parliypate, lichanos, mese, et hrec quidem 

conjuncta sunt. Tertium vero est paramese, 

trite, paranete, nete. Sed quoniam inter superius 

tetrachordum, quod est hypate hypaton, parhypate 

hypaton, lichanos hypaton, hypate meson, et inter 

infimum, quod est paramese, trite, paranete, flt po- 

sitione medium tetrachordum, quod est hypate, par- 

hypate. Lichanos, mese, totum hoc medium tetrachordum 

meson vocatum est, quasi mediarum, vocaturque 

cum additamento hoc hypate meson, 

parhypate meson, lichanos meson, mese. Quoniam 

vero inter hoc meson tetrachordum, et inferius, quod 

est netarum, disjunctio est, meses scilicet et para- 

meses, inferius omne letrachordum disiunctarum, id 

est diezeugmenon, vocatum est, cum additamento 

scilicet hoc : paramese diezeugmenon, trite diezeugmenon, 

paranete diezeugmenon, nete diezeugmenon, 

ut sit descriptio hoc modo : 

1

1187 

Sed quoniam in hac vel in superiore liendecachordi 

dispositione mese, quee propter mediam coUocationem 

ita vocata est, nete proxima accedit, et longe 

ab hypatis ultimis distat, nec proprium distanti» 

retinet locum, aliud unum tetrachordum adjunctum 

est, super neten diezeugmenon, qusE quoniam supervadebat 

acumine netas superius collocatas, omne 

illud tetrachordum hyperboleon vocatum est hoc 

modo : 

AN. MANL. SEV. BOETIi 

Hypate hypalon. 

Parhypate hypaton. 

Lichanos hypaton. 

] Hypate nieson 

] Parhypate meson 

HLichanos meson 

Mese 

] Paramese 

Trite diezeugmenon 

Paranete diezeugm. 

Nete diezungmenon 

Trite hyperboleon 

]Paranete hyperbol. 

INete hyperboleon 

Sed quoniam rursus mese non erat loco media, sed 

magis hypatis accedebat, idcirco super hypatas hy- 

paton addita est una chorda, quae dicitur proslambanomenos 

; ab aliquibus autem prosmelodos dicitur, 

tono integro distans ab ea quffi est hypate hypaton. 

Et ipsa quidem, id est proslambanomenos a mese 

octava est, resonans cum ea diapason symphoniam, 

eademque ad lichanon hypaton resonat diatessaron 

CAPUT XXL 

U88 

Proslambanom. 

Hypate hypaton 

Parhyp. hypat. 

Lichanos hypat. 

Hypate meson 

Parhyp. meson 

Lishanos meson 

Mese 

De genenbus cantitenarum. 

Paramese 

Trite diezeugm. 

Paranete diezung. 

Nete diezeungm. 

Trite hyperbol. 

Paranete hyperb. 

Nete hyperbol. 

His igitur expeditis, dicendum est de generibus 

melorum. Sunt autem tria diatonum, chroma, enharmonium, 

et diatonicum quidem, aliquanto durius 

et naturalius. Chroma vero est jam quasi ab illa na- 

turali intentione '^ descendens, et in molhus deci- 

dens. Enharmonium vero optime atque apte conjun- 

ctum. Cum sint igitur quinque tetrachorda, hypaton, 

meson, synemmenon, diezeugmenon, hyperboleon; 

in his omnibus secundum diatonum cantilenae procedit 

vox per semitonium, tonum ac tonum, in uno 

tetrachordo. Rursus in alio tetracliordo per semitonium 

tonum et tonum acdeinceps, Ideoque vocatur 

ad quartam, sciiicet quae lichanos hypaton ad meson D djatonicum quasi quod per tonum ac per tonum 

resonat diapente symphoniam, et est ab ea quinta. progrediatur. Chroma autem quod dicitur color, 

Rursus mese a paramese distat tono, quee eadem 

mese ad neten diezeugmenon quintamfacit diapente 

consonantiam. Quae nete diezeugmenon ad neten 

hyperboleon quartam, facit diatessaron consonan- 

tiam. Et proslambanomenos ad neten hyperboleon 

reddit bisdiapason consonantiam hoc modo : 

Discedens. b Ditonum. 

quasi jam ab hujusmodi intentione prima mutatio 

cantatur per semitonium et semitonium et Iria se- 

mitonia. Tota enim diatessaron consonantia est 

duorum tonorum ac semitonii, sed non pleni. Tractum 

est [autem hoc vocabulum ut diceretur chroma 

a superflciebus, quse cum permutantur, in 

alium transeunt colorem. Enharmonium vero quod 

est magis coaptatum, est quod cantatur in omnibus 

tetrachordis per diesin et diesin et b diatonum. 

Diesis autem est semitonii dimidium, ut sit trium 

generum descriptio, per omnia tetrachorda discur- 

rens hoc modo :

CAPUT XXII. 

De ordine chordarum nominibusque in tribus gene- 

ribus. 

Nunc igitur ordo chordarum disponendus est omnium 

quae per tria genera variantur, vel inconstanti 

ordine disponuntur. Prima est igitur proslambano- 

menos, quae eadem dicitur prosmelodos ; secunda, 

hypate hypaton; tertia parhypate hypaton ; quarta 

vero universaliter quidem lichanos appellatur. Sed 

si in diatono genere * aptetur, dicitur lichanos hy- 

DE MUSICA LIB. 1 H90 

paton diatonos. Si vero in chromate, dicitur diatonos Q ejusmodi ut trium generum contineat dispositionera 

chromaticae, vel lichanos hypaton chromaticae. Si in quibus et similitudinem 'nominum et differentiam 

autem in enharmonio, dicitur lichanos hypaton en- pernotabis, ut si nervi similes in omnibus, cum eis 

harmonios, vel diatonos hypatou enharmonios. Post qui sunt dissimiles colligantur, fiant simul omnes octo 

hanc vocatur hypate meson; dehinc parhypate meet viginti. Hoc autem monstrat subjecta descriptio. 

son; atque 

>> hic lichanos meson simpliciter. In 

DIATONICDM. 

Troslambanomenos. 

Hypate hypaton. 


Lichanos hypaton diatonos. 

Hypate meson. 

Parhypate meson. 

Lichanos meson diatonos. 

Mese. 

Trite synemmenon. 

Paranete synemmenon diatonos. 

Nete synemmenon. 

Paramese. 

Trile diezeugmenon. 

Paranete dieieugmenon diatonos 

Nete diezeugmenon. 

Trite hyperboleon. 

Paranete hyperboleon diatonos. 

Nete hyperboleon. 

CAPUT XXIII. 

Qux sint inter voces in singulis generibus propor- 

tiones. 

Hoc igitur modo per singula tetrachordo in generum 

proprietates partitio facta est, ut omnia quidem 

diatonici generis quinque tetrachorda, duobus tonis 

ac semitonio partiremur. Diciturque in hoc genere 

CHROMATICDM. 

A « diatonico quidem genere, diatonos mesou. In chromate, 

lichanos meson chromatica!, vel diatonos meson 

cbromaticse. In enharmonio diatonos meson 

Proslambanomenos. 

Hypate hypaton. 

' 


Lichanos hypaton chromaticx. 

Hypate meson. 

Parhypate meson. 

Lichanos meson chromaticx. 

Mese. 

Trite synemmenon. 

Paranete synemmenon chromaticse. 

Nete synemmenon. 

Paramese. 

Trite diezeugmenon. 

Paranete diezeugmenon chromaticx 

Nete diezeugmenon. 

Trite hyperboleon. 

Paranete hyperboleon chromaticx, 

Nete hyperboleon. 

H9i AN. MANL. SEV. BOETII H92 

pellari trihemitonium in diatono genere senaitonium A 

ac tonus; sed Don est incompositum, duobus enim 

id perflcitur intervallis, et ia enharmonio genere 

idemest. Constat autem]ex diesi, etdiesi, et* diatono 

incomposito, quod scilicet propter eamdem causam 

incompositum nuncupamus, quoniam in uno collocatum 

est intervallo. 

CAPUT XXIV. 

Quid sit synaphe. 

Sed in his ita dispositis constitutisque tetrachordis 

synaphe est. Quam conjunctionem dicere Latina 

signiiicatione possumus, quotiens duo tetrachorda 

imius termini medietas continuat atque conjungit, ut 

in lioc tetrachordo. 

Hypate hypaton 

Parhypate hypaton 

^ Lichanos liypaton 

]] Hypate meson 

Parhypate meson 

Liohanos meson 

IUud tamen interim de superioribus tetrachordis 

addendum videtur, quod ab hypate meson usque ad 

B Hoc igitur est unum ^ [tetrachordum hypate hypa- neten qiiasi quoddam ordinis disjunctionisque c(btou, 

parhypate hypaton, lichanos hypaton, hypate 

lestis exemplar est. Namque .hypate meson Saturno 

meson. Aliud vero hypate meson, parhypate meson, 

est attributa, parhypate vero Joviah circulo consimi- 

lichanos meson, mese. In utrisque igitur tetrachordis 

lis est, lichanon meson Marti tradidere, Sol meson 

hypate meson annumerata est. Superiorisque tetra- 

obtinuit, trite synemmenon, Venus habet, paranete 

chordi ea est acutissima, posteriorisvero gravissima. synemmenon Mercurius regit, nete autem Lunaris 

jj 

Estque ista conjunctio una eademque chorda hypate 

circuli tenet exemplum. Sed Marcus Tullius contra- 

meson, duo tetrachorda conjungens, ut eadem hyparium 

ordinem facit. Nam in vi lib. de Republica sic 

ton ac meson tetracliorda in superioro descriptione 

adjunxit. Est igitur synaphe, quse conjunctio dicitur, 

duorum tetrachordum vox media, superioris quidem 

acutissima, posterioris vero gravissima. 

CAPUT XXV. 

Quid sit diezeuxis. 

Diezeuxis vero appellatur, quje disjunctio dici po- 

test, quotiens duo tetrachorda toni medietate sepa- 

raiitur, ut in his duobus tetrachordis. 

Diatono. t Hic ergo. = Tetrachordorum. a Qui. 

Duo igitur esse tetrachorda evidenter apparet, quoniam 

quidem octo sunt chordae. Sed diezeuxis est, 

id est disjunctio inter mesen et paramesen, qufe in- 

ter se pleno differunt tono, de quibus evidentius ex- 

plicabitur, cum unumquodque studiosius explanandum 

posterior tractatus assumpserit. Sed diligentius 

intuenti quinque, non amplius tetrachorda reperiuntur, 

hypaton, meson, synemmenon, diezeugmenon, 

hyperboleon. 

CAPUT XXVT. 

Quibus nominihus nervos appellaverit Albinus. 

Albinus autem earum nomina Latina oratione ita 

interpretatus est, ut hypatas principales vocaret, 

mesas medias, synemmenas conjunctas, diezeugme- 

nas disjunctas, hyperboleas excelientes. Sed nobis inalieno 

opere non erit immorandum. 

CAPUT XXVII. 

Qui nervi quibus siderilus comparentur. 

ait : Et natura fert ut extrema ex altera parte graviter, 

ex altera autem acute sonent. Quam ob causam summus 

ille cojli stellifer cursus, cujus conversio est 

concitatior acuto, et excitato movetur sono, gravissimo 

autem hic lunaris atque infimus. Nam terra nona, 

immobilis manens, ima sede seniper hseret ; hic igitur 

TuIIius terram quasi silentium ponit, scilicet immo- 

bilem. Post hanc 6 sui proximus a silentio est, dat 

Luna^ gravissimum sonum, ut sit Luna proslarabano- 

menos. Mercurius hypate hypaton, Venus parhypate 

hypaton, Sol lichanos hypaton, Mars hypate me-

dli)3 DE MUSICA LIB. I. 

son, Jupiter parhj-pate meson, Saturniis lichanos A ejusdem corporis parte quasi pulsus iterato niotu 

meson, Coelum ultimum mese. QuEe vero sint harum 

immobiles, quae vero in totum mobiles, qufe aufem 

iinmobiles niobilesque consistant, cum de monocliordi 

regularis divisione tractavero, erit locus ap- 

tior explicandi. 

CAPLIT XXVIIL 

Qux sit natiira consonantianm. 

a Consonantiam vero licet aurium quoque sensus 

dijudicet, tamen ratio perpendit. Quotiens enim duo 

nervi, uno graviore, intenduntur, simulque pulsi reddunt 

permixtum quodammodo et suavem sonum, 

duseque voces quasi conjuncla; in nnum coalescunt, 

tunc fit ea quce dicitur consonantia. Ctjm vero simul 

h pulsi, sibi quisque ire cupit, nec permiscent ad 

aurem suavem atque unum ex duobus compositum 

sonum, tunc est quse dicitur dissonantia. 

CAPUT XXIX. 

Ubi consonantlx reperiuntur. 

In his autem comparationibus gravitatis atque acu- 

niinis has consonantias necesse est inveniri, qucesibi 

commensuratffi sint, id est quae notam possunt communem 

habere mensuram, ut in multiplicibus duplum, 

quod est, illa pars metitur, quaj inter duos 

id vero non evenit in cseteris generibus ina;qualitatum, 

quae supra retulimus,ut in superpartiente.Nam 

si quinariumad ternarium comparemus,biGarius qui 

eorum differentia est, neutrum metitur. Nam sisemel 

ternario comparatus, minor est, duplicatus excedit. 

Item bis quinario comparatus, minorest, tertio vero 

revertitur. Sed jam segnior, nec ita celeri, ut primo 

impetu emissus cucurrit, quocirca gravior quoque. 

Cnni igitur jam gravior rediens, nunc primum gravi 

sono venientisimilis occurrit, raiscetur ei, unamque, 

g ut ait Plato, consonantiam misoet. 

CAPUT XXXI. 

Quid contra Platonem Nicomachus sentiat. 

Sed id Nicomachus non arbitratur dictum veraci- 

ter. Neque enim similium esse ii consonantiam, sed 

dissimilium potius in unum eamdemque i consonan- 

tiam venientium; graviusj vero gravi si misceatur, 

nullam facere consonantiam, quoniam hanc canendi 

concordiam similitudo non efficit, sed dissimilitudo. 

Quce cum distet in singulis vocibus, copulatur in 

mixtis. Sed hinc potius Nicomachus consonantiam 

lieri putat. Non, inquit, unus tantum pulsus est, qui 

simplicem modum vocis emittat, sed semel percussus 

nervus sfepius aerem pellens multas eflicit voces. Sed 

quia eavelocitas est percussionis, ^ ut sonus sonum 

quodammodo comprehendat, distantia non sentitur, 

et quasi una vox auribus venit. Si igitur percussio- 

nes gravium sonorum commensurabiles sint percus- 

sionibus acutorum sonorum, ut in bis proportioni- 

bus quas supra retulimus, non est dubium quin ipsa 

est terminos diflferentia, ut inter duos et quatuorbi- 

commensuratio sibimet miseeatur, unamque vocum 

narius utrosque metitur, inter duos atque sex quiu 

efticiat consonantiam. 

tripla est, binarius utrosque metiatur, inter novem 

CAPUT XX.XII. 

atque octo eadem unitas est, quoe utrosque metia- 

Quse eonsoiiantia quain merito prcECedat. 

tur. Rursus in superparticularibus si sesquialtera 

Sed inter omnes quas retulimus consonantias, ha- 

• 

sit proportio, ut cmatuor ad sex, binarius est qui C i, j ; j- i * •. • ' 

' ^ .'... .. bendum judicium ost \it in aure, ita quoque in ratio 

utrosque metiatur, qui scilioet utrorumque est diffe- 

ne quam harum melioremoporteat arbitrari. Eodem 

rentia. Quod si sesquitertia sit proportio, ut si octo 

namque modo aurisafficitur sonis, vel oculusaspeotu, 

senario comparentur, idembinariusutrosque metitur; 

quo auimi judicium numeris vel continua quantitate. 

supergreditiir. Atque idcirco hoc primum infequalilatis 

genus a consonantiaj natura disjungitur " amplius 

quod in his quae consonantias formant, multa similia 

sunt, in d patat diapason consonantiam, post hanc diapente, 

quff! meduim tenet, hinc diapente ac diapason, quae 

triplum. "Caettiraque seoundumeumdem modum formamque 

dijudioat. Non vero hoc Ptulemaeus eodem 

liis vero miniine, id probatur hoo mo- 

modo, cujus omnem sententiam posterius explicabo. 

do : namque duplum nihil est aliud nisi bis simplum 

CAPUT XXXIII. 

Triplum nihil aliudnisi tertio simplum. Quadruplum \y Quo sint modo accipienda qux dicla sunt. 

vero idem est quod quarto simplum. Sesquiallerum, 

Omnia tamen quaj dehinc diligentius expedieada 

bis medietas. Sesquitertium vero ter pars tertia, 

sunt, summatim uunc ao breviter attentemus, ut in- 

quod haud faoile in oaeteris inaequalitatum generis 

terim in superficie quadam animum ha?c lectoris as- 

invenitur. 

suefaciant, qui ad interiorem soientiam posteriore 

CAPUT XXX. 

traotatione descendet. Nunc vero quod erat Pythago- 

Qucmadmodum Plato dicat fieri consona7itias. 

riois in niorem, ut cum quid a magistro Pythagora 

Plato " vero hoo modo fieri in aure consonantiam 

dicit. Necesse est, inquit, velociorem quidem esse 

acutiorem sonum. Hic igitur oum gravem prajoesse- 

rit, in aurem celer ingreditur, ^ ostensaque extrema 

'^ Consonantias. t Pulsis. " AmpKus dicam. 

tur. h Consonantias. ' Concordiam. j Enim. 

terasqae. " Quoad. ° Earumdem. 


Proposito enim numero vel linea, nihil est faoilius 

quam ejus diiplum ooulo vel animo contueri. Item 

post dupli judicium sequitur dimidii, post dimidium 

tripli, post' triplum partis tertiae. Quae ideo quoniam 

facilior esti dupli desoriptio, optimam Nicomachus 

dicerelur, hiDc nullus rationes petere audebat, sed 

eratei ratio dooentis auctoritas, idque flebatn quan- 

diu discentis animus flrmiore doctrina roboratus, 

ipse ° eamdera rerum rationem nullo etiam docente 

H95 AN. MANL. SEV. BOETII. H96 

repcriret; ita etiam nutic lecloris lidei qu» propo- A sint, nisi ratione ducantur. Jam vero quanta sit glonimus, 

commendauius. ut arbitretur diapason in duria meritumque rationis hic intelligi potest, quod 

pla, diapente in sesquialtera, diatessaron iu sesqui- 

tertia, diapente ac diapason in triplici, bis diapason 

in quadrupla propositione consistere. ° Post vero et 

hoc ratio diligentius esplicabit, et quibus modis aurium 

quoque judicioconsonantioB musicaecolligantur, 

CiEteraque omnia quse superius dicta sunt amplior 

tractatus edisseret, et tonum sesquioctavam facere 

proportionem, eumque induoa^qua dividi nonposse, 

sicut nullam ejusdem generis 

i' proportiones, id est 

superparticularis; diatessaron etiam consonantiam 

duobus tonis semitonioque consistere, semitonia vero 

esse duo, majus ac minus, diapente autem tribus 

tonis ac semitonio minore contineri. Diapason vero 

quinquetonis ac duobus minoribus semitoniis expleri, 

neque ad ses tonos ullo modo pervenire. Hwc 

omnia posterius et numerorum ratione et aurium ju- 

dicio comprobabo, atque bcec hactenus. 

CAPUT XXXXIV. 

Quid sit musicus. 

Nunc illud est intuendum quod ojanis ars, omnisque 

etiara disciplina honorabiliorem naturaliter ha- 

beat rationem, quam artiiicium, quod mami atque 

opere artificis exercetur. Multoenim est majus atque 

" altius scire quod quisque faciat, quam ipsum illud 

efficere quot sciat ; etenim artilicium corporale, 

quasi serviens famulatur. Ratio vero quasi domina 

imperat, et uisi manus secundum id quod latio san- 

cajteri(ut ita dicam) corporales artiiices non ex dis- 

ciplina, sed ei ipsis potius instrumentis cepere vo- 

cabula. Naiic citli^rosdus ex cithara, vel 

I 197 DE MUSICA ll\i. II. 

ad 2iajus, ejusque principium unitas est, qua minus A turalem sibi compara numerum, detracta scilicet uni- 

nihil est. Crescit vero per numeros atque in inlinita 

" protenditur, nec ullus numerus, quo minus erescat, 

terminum facit. Sed magnitudo finitam rursus suk 

mensurae recipit quantitatem, sed in infinita decre- 

scit. Nam si sit t pedalis linea, vel cujuslibet alterius 

modi, potest in duo cequa dividi, ejusque medietas 

in medietatem secari, ejusque rursus medietatis in 

aliam medietatem, ut nunquam ullus seeandi magnitudinem 

terminus fiat. Ita magnitudo quantum ad 

majorem modum terminata est, lit vero cum deorescere 

coeperit infinita. At contra numerus, quantum 

ad minorem modum finitus est, infinitus autem incipit 

esse cum crescit. Cum igitur iiaec ita sint inflnita, 

tamen quaside rebus finitis philosophia pertractat, 

inque rebus inflnitis reperit aliquid terminatum, de 

quo possit jure acumen prpriae speculationis adhibe- 

re. Namque magnitudinis alia sunt immobilia, ut 

terra, ut quadratum, vel triangulum, velcirculus. Alia 

" sunt mobilia, ut sphaera mundi, et quidquid in d eo 

rata celeritate convertitur. Discretae vero quantitatis 

alia sunt per se, ut tres vel quatuor, vel ca;teri nu- 

meri; aliavero adaliud, ut duplum, triplum, aliaque 

quffi ex ^ comparatione nascuntur. Sed immobilis 

magnitudinis geometria speculationem tenet. Mobilis 

vero scientiam astronomia persequitur. Per se vero 

discretse quantitatis arithmeticaauctor est. Ad aliquid 

vero relatae musica probatur obtinere peritiam. 

CAPUT IV. 

De ' relatx quantitatis differentiis. 

Ac de ea quidem quantitale discreta quis per se 

est in arithmetica sufficienter diximus. Relatse vero 

ad aliquid quantitatis simplicia quidem geuera tria 

sunt : unum quidem multiplex, aliud vero superpar- 

ticulare, tertium superpartiens. Gum vero multiplex 

superparticulari superpartientique miscetur, iiunt duae 

aliae ex his, id est multiplex superparticularis, et 

multiplex superpartiens. Horum igitur omnium talis 

est regula, si unitatem cunctis in naturali uumero vo~ 

lueris compare, ratus multiplicis ordo texetur. Duo 

enim ad unum duplus esl, tres ad eumdem triplus, 

quatuor quadruplus, et in caeteris eodem modo, ut 

subjecta descriptio docet. 

Differentiae unius ab alio numero. 

Ordo naturalis. 

Si vero superparticularem proportionem quaeras, na- 

tate, ut tres duobus sesquialler est, quatuor tribus, 

qui sesquitertius est, quinanus quaternario sesqui- 

quartus est, et in caeteris eodem modo, quod monstrat 

subjecta descriptio. 

* Progreditur. b Bipedalis. c Vero. "^ Ea. ' Relatione. ' Relativse. 

D 

Superpartientes autem tali raodo reperies. Disponas 

naturalem numerum a ternario scilicet inchoantem. 

Si unum igitur intermiseris, superbipartientem efiici 

pernotabis ; quod si duo, supertripartientem ; quod si 

tres, superquadripartientem, idemque in caiteris. 

Ad huncordinein spectans etcompositas ex multiplici 

et superparticulari, et ex multiplici et superpartienti 

proportiones, lector diligens speculabitur. Sed de his 

tamen omnibus in arithmeticis expeditius dictum 

est. 

CAPUT V. 

Cur multiplicitas antecellat. 

Sed in liis illud est considerandum quod multiplex 

inaequalitatis genuslonge duobus reliquis videturan- 

tiquius. Naturalis enim numeri dispositio, in multi- 

plicibus unitati quae prima est, comparalur. Super- 

particularis vero non unitatis comparatione perflcitur 

sed ipsorum, qui post unitatem sunt dispositi numerorum, 

ut ternarii ad binarium, quaternarii ad terna- 

rium, et in caiterisadhunc modum. Superpartientium 

vero longe retro formatio est, qua> nec continuis numeriscomparatur, 

sedintermissis^ necsemperaequali

H99 

AN. MANL 

interraissione. Sednunc quidem una, uunc vero dua- 

bus, nunc tribus, nunc quatuor, atque ita ia inflrita 

succrescit. Amplius multiplicitas ab unitate incipit, 

superparticulavitas a binario, superpartiens proportio 

a ternario initium capit. Sed de bis bactenus ; nunc 

quaedam qucB quasi axiomata Graeci vocant, praemit- 

tere oportebit, qute tum demum quo spectare videan- 

lur * intelligemus, cum de uniuscujusque rei de- 

monstratioae tractabimus. 

CAPUT VI. 

Qui sint quadrati numeri q deque his speculatio. 

Quadratus numerus est qui gemina dimensione in 

aequa conoreverit, ut bis duo, ter tres, quater qua- 

tuor, quinquies quinque, sexies ses, quorum est ista 

descriptio : 

I 

I 4 

-2 

I 

9 

I 3 

I 

I 

16 

4 

I 

I 

I 5 

25 I 

36 

6 

I 

I 

49 

7 

I 

I 

64 

8 

I 

I 

9 

81 

MO I 

I 100 I 

Superius igitur dispositus numerus naturalis, latus 

est quadratorum inferius dcscriptorum. Continuum 

enim naturaliter sunt quadrati, qui sese in subjecto 

ordine consequuntur, ut 4, 9, d6, et caeteri. 

16 .?A. :::::: 

4 .:. :::: ::::: :::::: 

*2 *3* "4" "h" "V* 

Bases quaiii-aturnai. 

Si cigitur continuum quadratum minorem a continuo 

quadrato majore sustulero, quod relinquitur tantum 

erit quantum est quod ab utrorumque quadratorum 

lateribusjungitur ; utsi quatuor auferamanoveaario , 

quinque sunt reliqui, qui es duobus et tribus, qui 

sunt utrorumque quadratorum latera, conjunguntur. 

Item si uovenarium aufero de eo qui sedecim niime- 

ris ascriptus est, 7 sunt reliqui, qui scilicet ex ternario 

quaternarioque conjutictus est, qui d prEedicto- 

riim qnadratorum latera sunt. Idemque est in cffteris. 

sena- tonus tonus se- tonus no- 

7 25 rius 16 decimus venarius 

h' •i;:: n :;;; -fi; -^-i 

lii 4 12 9 7 

Quod si uonsint coutinuiqaadrali, seduuus intereos 

transmissus sit, fit ejus quod relinquitur medietas, 

id quod ex utriusque lateribus efficitur, ut si qua- 

ternarium de 16 quadrato auferaraus, 12 relinquun- 

tur, quorum 12 medietasest is numerus qui ex utroruraque 

latcribus coaventi. Sunt autem utrorumque 

latera, duo et quatuor,quaj senarium juncta perflciunt 

Atque in cateris idem modus est. Sin vero duo ir- 

termiltantur, tertia pars erit ejus quod relinquitur, 

id quod utrorumque latera conjungunt, ut si quatuor 

de 2b auferam, iatermissis duobus quadratis, reli- 

qui 21 sunt. Eorum vero latera sunt 2 et 5 qui effl- 

ciunt7, qui sunt pars tertia numeri 21.Atqne hsec 

regula est, ut si tres intermissi " sint, pars quarta 

sit, id quod ex utrorumque lateribus efficitur ejus 

" InteUigimus. i) Quse de iis. "= Vero. •^ Vlrorumque. 

SEV. BOETU 1200 

A quod subtracto minore' a majore relinquitur. Sin 

quatuor transmittantur, quinta, atque uno plus vo- 

cabulo numeri partes venient, quam sit intermissio 

numerornm. 

CAPUT VII. 

Oinmem insequalitatem ex sequalitate procedere, 

ejusque demonstralio. 

Est autem quemadmodum unitas pluralitatis numerique 

principium, ita fequalitas proportionum. 

Tribus euim prEeceptis (ut in arithmetica dictum est) 

multiplices proportiones ex aequalitate producimus, 

ex conversis vero multiplicibus superparticulares ha- 

bitudines procreamus. Item es conversis superpar- 

ticularibus, superpartientes comparationes efflcimus. 

Ponantur enim tres unitates, vel tres binarii, vel 

tres ternarii, vel quotlibet aequi termini, etsitprimus 

primo aequus in sequenti scilicet ordine constitutus. 

Secundus vero primo ac secundo, tertms primo, 

duobus secundis ac tertio, ita enim numero progres- 

so, flt duplex multiplicitatis primaproportio, ut haec 

subjecta descriptio monet. 

Nam unitas in secundo ordine constituta, sequa est 

primae unitati in superiore loco dispositae. Item bi- 

narius aequus est unitati primae ac secundae. Item 

quaternarius aequus est unitati primae, ac duabus 

unitatibus secundisatque unitati tertiffi et est 1, 2, 4, 

dupla proportio. Quod si de his idem feceris, tripla 

C comparatio procreabitur, ac de tripla quadrupla, de 

quadrupla quincupla, ac deinceps talis currit habitudinum 

procreatio. Rursus hisdeai tribus prreceptis 

siiperparticulares f fiunt, ut uno probamus exemplo. 

Convertamus nunc, et priorem raajorem numerum 

disponamus 4, 2, 1 ponatur ; igitur primus primo 

a?quus, id est 4 ; secundus primo scilicet et secundo, 

id est 6 ; tertius primo, duobus secundi, et tertio, 

id est 9 ; quibus dispositis sesquialtera notatur esse 

proportio. 

i 4 

1 

2 

1 

1 1

mt DE MUSICA LIB. U. 1202 

I 

Litudo producta est; quod si quis ad lianc specula- A semperque pars tertia in ultiiiio numero naturali 

tionem diligens scrutator accedat, ex sesquitertiis quodam line claudatur. Quod si quadi'uplum statueris 

conversis supertripartientem producit, cajterisque eodem modo, sesquiquartos invenies, si quincuplum 

similibus vocabulis ada;quatis cunctas ex superpar- sesquiquintos. Ac deinceps siiiguli c denominationis 

ticularitate superpartientis species procreari mirabi- multiplicis tot superpaniculares pra?cedunt, quoto 

tur. Ex nou conversis autem superparticularibus, loco ipsi a se unitate discesserint. Unam vero tantum 

sed ita ut ex multiplici procreati sunt, manentibus, quadrupli dispositionem ponemus, ut iii ea sicut in 

necesse est multiplices superparliculares creari. Ex cceteris lector diligens aoumen luentis exerceat. 

manentibus vero superpartientibus, ita ut ex superparticularibus 

prodierunt, nou a]ii nisi multiplices 

superpartientesprocreabuntur. Ac deliis quidera hactenus, 

diligentius enira in Arithmeticaj libris de hac 

(JuauruyU in | 

laLiludiue. 

Latitudo 

|_4_| Iti 04 206 I 

I I 

a r'iO 80 3iU I I 

Sesquiquarti 

comparatione est disputatum. 

CAPUT Vlll. 

Regula quotlibet continuas proportiones superpar- 

ticulares inveniendi. 

S»pe autem accidit ut tres, vel quatuor, vel quot- 

libeteequas superparlicularium proportiones de rau- 

sica disputator inquirat. Sed ne in casu atque inscitia 

facientes, error ullus difflcultatis impediat, hac re- 

gula quotlibet sequas proportiones ex multiplicitate 

ducemus. Unusquisque multiplex ab unitate scilicet 

computalus, tot superparticulares babitudines praj- 

cedit, sua^ scilicet in contrariam partem denominationis, 

quoius ipse ab unitate a discesserit. Hoo 

modo ut duplex sesquialleras aiitecedat, triplex ses- 

quitertias, quadruplex sesquiquartas, ac deinceps 

in hunc modum. Sit igitur duplorum subjecta de- 

scriptio. 

1112 

1 

3 

superuiadinf 

ieros proximos.

1203 AN. MANL. SEV. BOETll. 120* 

Multiplico binario quaternarium, flunt octo. Rursus A quod paulo posterius demonstrabimus. Sin vero illa 

senarium binario, fiunt 12. Rursus novenarinm bi- differentiae permensio numerorum multitudinem snnario, 

liunt 18. Rursus novenarium ternario, fiunt pervadat, eademque utrosque numeri pluralitate 

27. Disponantur igiturlioc modo : 

Atque hic modus erit in caeteris, ut a ' si sesquitertias 

proportiones velis extendere, ponas sesquitertiorum 

radices, qure sunt quaternarius atque ternarius ad se 

invicem comparati. 

I 12 

I 

I 

Ih 

I 

27 

Atque ad hunc modum multiplices, quod si sesquiquartas 

sesquiquartorum dispones radices eademque 

multiplicatione sesquiquartos quotlibet l extendes. 

Quantum autem nobis boe considerationes prosint, 

sequens ordo monstrabit. 

CAPUT IX. 

De proportione numerorum qui ab aliis metiuntur. 

Si duos numeros eorum differentia integre fuerit 

permensa, in eadem sunt proportione numeri, quos 

sua differentia mensa est, in qua erunt proportione 

etiam hi numeri secundum quos eos sua mensa est 

28 

major sit sesquitertia, et sesquitertia 

differentia. Sint enim numeri 

sesquiquartam 

30, 5b; bi " ergo ad 

vincat. 

se invicem 

Atque idem in cffiteris. 

sesquidecima 

Hinc evenit ut in 

habitudine 

nu- 

comparantur, et 

meris majoribus 

est eorum 

minor, et minoribus major 

difterentia semper 

quinarius, qui scilicet est pars 

videatur proportio 

decima numeri 

superparticularium numerorum. 

30. Hic igitur metietur quidem 30 

numerum 

Quod apparet in numero naturali : disponatur 

decies, 53 vero enim 

undecies ; seeundum de- C 

cem 

numerus naturalis I, 2, 3, 4. Binarius 

igitur 

igitur 

atque \ I numeros 

ad 

53 et 50 propria difte- 

rentia, id est quinarius, permetietur, et sunt M ad 

10 sesquidecima comparatione ^compositi. In eadem 

igitursunt proportione numeri quos propria differentia 

i integra permensa est, in qua sunt hi secundum 

quos eos propria differentia est permensa; quod si 

qua diflerentia nuraerorum ita eos numeros quorum 

est diflerentia metiatur, ut eamdem mensuram numerorum 

pluralitas excedat, idemque in utrisque 

sit excessus, et sit diminutior differentice mensura, 

quam est pluralitas numerorum, majorem obtinebunt 

proportionem ad se invicem numeri, si ei 

illnd quod relinquitur post mensionem, retractum 

sit, quam fuerunt integri, cum eos propria difleren- 

tia metiebatur. Sint enim numeri duo 33, 58 ; hos 

igitur quinarius, qui est eorum differentia, " metia- 

tur. Metitur igitur 33 quinarius decies usque ad 50, 

relinquit vero ternarium. Rnrsus 58 numerum meti- 

tur idem undecies usque ad 35, atque in eo iterum 

ternarium derelinquit. Auferatur igitur ex utrisque 

ternarius, flunt 30 et 55, qui disponatur boc 

modo : 

33 I 

30 

55 

Tn hoc igitur manifestum est majoris esse proportio 

nis inter se 50 et 53 quam 53 et 58. In minoribus 

enim numeris major semper proportio reperitur, 

a Qui. I, Extendas. " Igitur. î Iiif,rrirn. 

f Vel. 

nm DE MUSICA LIB. II. 1206 

CAPUT XI. 

Qui superparliculares quos multiplices efficiant. 

His illud est addendum duos primos superparti- 

culares primam efticere multiplicein proportionem, 

ut sesquialteret sesquitertius si conjungantur duplicem 

creant. Sint enim numeri 2, 3, 4, '^ 3 ad 2 sesqui- 

alter est, 4 ad 3 sesquitertius, quatuor ad duo duplus. 

Rursus primus multiples primo additus superparticulari 

secundum multiplicem creat. Sint enim 

numeri 2, 4, 6; 4 namque ad 2 duplex est, primus 

scilicet multiplex.At ad 4 sesquialter, qui est primus 

superparticularis; 6 ad duos triplus, qui secuu- 

dusest multiplex :quod sitriplum sesquitertio addas, 

quadruplus effioitur ; si quadruplum sesquiquarto, 

quincuplus. Atque in liunc modum junctis propor- 

tionibus multiplicium ac superparticulai'ium, in infinitum 

multiplices procreantur. 

CAPUT XII. 

De arithmetica, geometrica, harmonica medietate. 

Quoniam vero de proportionibus qufe erant interim 

tractanda prajdiximus, nunc de medietatibus est 

dicendum. Proportio enim est duorum ad se terminorum 

qucBdam comparatio, lerminos autem voco 

nnmerorum summas. Proportionalitas est sequarum 

proportionum collectio. Proportionalitas vero in tribus 

terminis minimis constat. Constat autem pierumque 

iu pluribus, ut in quatuor vel in sex terminis. 

Cum enim primus ad secundum terminum eamdem 

retinet proportionemquamsecundus adtertium 

A tertiam descripsimus , 

jiciamus exempla : 

harmonica. Quarum haac sub- 

Aritlimetica Geometrica Ilarmonica 

I 1 I I 

:-i 

I I 1 I 

-^ 

I 4 

I 

I :^ I 4 

I 

6 

a^quae ditferentiee cBqute proportiones diversaj differentiaj 

et proport. 

Nonvero ignoramus alias quoque esse proportionum 

medietates, quas quidem in arithmeticadiximus ; 

sed 

ad prassentem tractatum hfesunt interim necessarice. 

Sed inter has tres medietatesproportionalitas quidem 

proprie, et maxime geometrica nuncupatur, idcirco 

quoniam aaquis proportionibus tota contexitur. Sed 

tamen eodem uteraur promiscue vocabulo, propor- 

tionalitates etiam caeteras nuncupantes. 

CAPUT XIII. 

De continuis medietatibus et disjunctis. 

Sed in his alia continua est proportionalitas, alia 

disjuncta. Continua quidem, ut superius disposuimus 

ii. Unus enim idemque numerus medius, nunc 

quidem majori supponitur, nunc quidemminoripraj- 

ponitur. Quotiens vero duo sunt medii, tunc di.sjun- 

cta proportionalitas nuncupatur, ut in geometrica 

hoc modo, 1, 2, 3, 6. Nam ut est binarius ad uni- 

tatem, ita senarius ad ternarium, et vocatur hcec 

unde intelligi potest con- 

disjuncta proportionalitas ; 

tinuam quidem proportionalitatem in tribus et 

" mi- 

nimis terminis inveniri, disjunctam vero in 4. Potest 

autem in 4 et in pluribus coutmua esse proportionalitas, 

siquidem hoc modo sit, I, 2, 4, 8, 16. Sed 

dicitur haec proportionalitas. Estque inter tres ter- C hic non erunt duae proportiones, sed plures, sem- 

minos medius, qui secundus est. Has igitur propor. perque una minus quam sint termini constituti. 

tiones medii termini conjungentis, trina partitio est- 

Aut enim aequa est differentia minoris termini ad 

medium, et medii ad maximum, sed non ffiqua 

proportio, ut in his numeris I, 2, 3; inter unum 

quippe ac duo et iater duo et tres tantum unitas differentiam 

tenet. Non est autem aequa proportio. Duo 

quippe ad unum dupli sunt, ternarius ad duo sesqui- 

alter. Aut est sequa proportio iu utrisque, non vero 

aequalibus differentiis constituta, ut in his numeris 

1, 2, 4. Nam duo ad uuum ita sunt dupli, quemadmodum 

quaternarius ad binarium. Sed inter qiiaterna 

riumbinariumquebiiiariuSjinterbinariumatqueunitatem 

unitasdifferentiani facit. Est vero tertium medietatis 

genus, quod neque eisdem proportionibus neque 

eisdem difterentiis constat. Sed quemadmodum se 

habet maximus terminus ad minimum, ita sese habet 

majorum terminorum differentia ad minorum difterentiam 

termiuorum, ut io his numeris 3, 4, 6. Nam 

sexad3duplus est, inter sex vero 4 binarius in- 

terest. Inter quaternarium vero ac ternarium unitas. 

Sed binarius comparatus ad unitatem rursus duplus 

est; ergout estmaaimus terminus in numeris ad niinimum, 

ita majorum differentia ad minorum difterentiam 

terminorum. Vocatur igitur illa medietas, 

inqua sequcesunt differentiae, arithmetica. Illa vero in 

qua cequa; proportiones, geometrica. IUaautem quam 

"^ TernariKS ad binarium. b Intribus constat terminis. '


id est iinus. Secundiis primo ac secundo, id estduo. A per numeris intermissis, atque idem et in quaterna- 

Tertius primo secundo ac tertio, id est tres, eritque 

dispositio ^ talis : 

Rursus sint tres binarii iuiequaiitate conslituti, 2, 2, 

2 : pondturprimus primo Bequus, id est 2. Secundus 

primo et secundo, id est 4. Tertius primo secundo 

ac tertio, id est 6, et erit dispositio hsec : 

4 6 

i> Sedinhisliocspeculandum est, quodsi unitasfuerit 

ad sequalitatis principium constituta, unitas etiam 

erit in differentiis numerorum, ipsi vero numeri inter 

se nullum intermittunt. ' Si vero binarius teneat B 

eequalitateni, binarius est differentia, et unus inter 

terminos seruper numerus intermittitur. Sin vero 

ternarius idem dilierentia est, inter

1209 

Uilfe 

I 

Thp :i 

I 

DE MUSICA LIB. II. 

reutiee | 

Videsne igitur ut quatiior ad tres diatessaron con- 

sonantiam prodant, sex ad quatuor diapente concordent; 

sex vero ad tres diapason misceant symphoniam, 

ipsseque earum differentiae rursus eamdem 

statuantconsonantiam. Binarius enim ad unitatem duplus 

est in diapason consonantia constitutus; quod 

si se extremitates multiplicent, itemque medius sui 

a multiplicitate sucorescat, conjparati numeri toni lia- 

bitudinem concordiamque servabunt. Ter enim sex 

efficiunt 18, qualerb iient.10. Sed 18 numerus, 

16 numerum minoris parte octava transcendit. Rur- 

sus minimus terminus si se ipse niultiplicet, efticiet 

maximus est, si seipsum mulliplicet, 36 reddet : 

heec igitur in ordinem disponantur, 36, 24, 18, 16 

12, 9. 

I 

16 

I 4- I I 6 

I 

Sunt igitur diatessaron consonantiam resonantes 24 

ad 18, et 12 ad 9, diapente vero 18 ad 12, et 24 

ad 16, et 36 ad 24. Tripla autem qua; est diapasou 

et diapente 36 ad 12. Quadrupla vero quse est bis 

diapason 36 ad 9. Epogdous vero qui tonus est 18 ad 

16 comparatione servatur. 

A 

x"^ ^PîiUeX 

C.APUT XVI. 

Quemadmodum inter duos terininos supradictse 

medietates vicissim coUocentur. 

" Multiplicatione. iFiunt. 'Vel. ^Fiunt. " Enim. f Eodemque. e Eaque. i'Deiiario. '40 et 10. Vigies. " Col- 

]o'-riiiiiy.. 

' 

Midiiiilicaiiins. De liii. u Conscnl lens 

. 

1210 

Solent autem duo termini dari proponique, ut inter 

eos nunc quidem arithmetioam, nunc vero geometri- 

cara, nunc harmonicam medietatem ponamus; de 

quibus in arithmeticis quoque diximus, id tamen 

ipsumnuncetiam breviter expliiemus. Siarithmetica 

9. Quod si major terminus sui multiplicatioue concrescat, 

efficiet 36, qui sibimet comparati, quadru- medietas quseritur, datorum terminorum videnda 

piam, id est bis diapason, concinentiam servant. differentia est, b eademque dividenda ac minori ter- 

Quod si liffic diligentius inspiciamus, hajc erit omnis mino adjicienda. Sint eniin decem et 40 altrinsecus 

i'ei differentiarum vel terminorum in se invicem mul- termini constituti, horumque medietas secundum 

tiplicatio. Minimus enim terminus, si medio multi- arithmeticam proportionalitatem quKratur. Diffeplioetur, 

i fient 12. Item minimus terminus, si marentiam prius utrorumque respicio, quse est 30 hanc 

; 

C 

ximo multiplicetur, fient 18. Medius • vero terminus, divido, tiunt lo ; hanc miuori termino, id est bdecem 

' 

si maximi numerositate augeatur, fiant 24, Rursus appono, fiunt 25. Si igitur hic inter 10 el; 40 

terminus minimus, si seipso concrescat, fient medius collocetur, lit arithmetica proportiunalitas 

9, 

' Eodem modo si medius, fiant 16. Senarius vero,qui boo modo, 10, 23, 40. Item inter eosdem terminos 

medietatem geometricam collocemus. Extremos pro- 

pria numerosilate multiplico, ut 10 in 40 fiuut 400; 

horum tetragonale latus assumo, fiunt viginti.j Vi- 

cies enim viginti fiunt 400. Hos igitur 20 medios 

inter 10 ac 40 si k collocem, fit geometrica medietas 

subjecta jdescriptione forraata, 10,20, 40. Si vero 

harmonicam medietatem quseramus, sibimetipsos 

copulamus extreraos, ut 10 et 40 fient SO. Eorum 

difierentiam qute est 30 in minorera terminum mul- 

tiplicemus, scilicet in 10, ut fiauldeoies 30, qui sunt 

300; hos si secundum SOpartimur, fiunt 6. Quos cum 

D 

minori termino addiderimus, fient 16. Hunc igitur 

numerum si inter 10 ac 40 medium oollocemus, harmonica 

proportionalitas expedietur 10, 16, 40. 

CAPUTXVII. 

De consonantlarum modo secundum Nicomachum. 

Sed " his hactenus. Nuno illud addendum videtur 

quemadmodum Pythagorici probant consonantias 

musicasin prasdictis proportiouibusinveniri,inquare 

scilicet eis Ptolemajus nou videlur n assensus, de 

quo paulo posterius dicemus. Hasc enim ponendaest 

maxime esse prima suavisque consonantia, cujus

d2H AN. MANL, SEV, BOETII 

proprietatem sensus apertior comprehendit. Quale 

enim est unumquodque per semetipsum, tale et deprehenditur 

sensu. Si igitur cunctis notior est ea 

consonantia qucE in duplicitate consistit, non est 

dubiumprimam esseomniumdiapasonconsonantiam, 

meritoque e.xcellere, quoniam cognitione pra?,cedat. 

Reliqua> vero hunc necessariosecundum Pylhagorico, 

ordinem tenent, quem dederint multiplicitas augmenta 

et superparlicularis habitudinis detrimenta. 

Monstratum quippe est quod multiplex inasqualitas 

superparticulares proportiones meriti antiquitate 

transcendat. Quocirca naturalis numertis ab unitate 

usque âd quateruarium disponatur, 1, 2, 3,4. Igitur 

unibinarius comparatusproportionem duplicem facit, 

et reddit diapason consonantiam eam, quse est ma- 

xima, a ei simplicitate notissima. Si vero unitati ter- 

narius comparetur, diapason ac diapente concordiam 

personabit. Quaternarius vero unitati comparatus 

quadruplamtenet, scilicet bis diapason efficiens sj^mphoniam 

quod si ternarius binario comparetur, dia- 

; 

pente. Sivero quaternariusternariodiatessaron t consonantiam 

supplet, isque esthorum ordo cunctis ad 

se invicem comparatis. Nam comparatio quaj restat, 

si quaternarium binario comparemus, cadet in duplicem 

proportionem, quamtenebatad unitatem binaiius 

comparatus ; itaquemaxime distantsoniin bis diapason 

cumase quadrupla intervalli dimensione discedunt. 

Minimum vero,cumacutior gravioremtertia gravioris 

parte^transcendit, ac statdeinceps concinentiarum mo- 

dus, qui neque ultra quadruplam possit extendi, neque 

intra partem tertiam coarctari ; et secundum Nicomachum 

quidem liicconsonantiarum est ordo, utsit 

prima diapason, secunda diapason et diapente, tertia 

bis diapason, quarta diapente, quinta diatessaron. 

CAPUT XVIII. 

Dc ordine consonantiarum sententia Eubutidis 

et Hippasi. 

Sed Eubulides atque Hippasus alium consonantiarum 

ordinem ponnnt : aiunt enim multiplicatis augmenta 

superparticularitatis diminutioni rato ordine 

respondere. " Itaque non posse esseduplum nisi dimidium, 

nec triplum prajtertertiampartem. Quoniam 

igitursitduplum, ex eo liiapasonconsonantiam reddi. 

Qiioniam verositditnidium, ex eo quasi contraria di- 

visione sesquialteram, id est diapente, eftici propor- 

tionem. Quibus mixtis, scilicet diapasonac diapente, 

triplicem jprocreari, quse utramque contineat symphoniam, 

sed rursus triplicis partem tertiam con- 

traria divisione partiri. Ex que rursus diatessaron 

symplionia nascetur. Triplicem vero atque sesqui- 

tertium junclos quadruplam comparationem propor- 

tionis efhcere ; unde tit ut ex diapason et diapente 

quaj est una consonantia, et diatessaron una d conti- 

nentia conjungatur, quae in quadruplo consistens bis 

diapason nomen accepit. Secundum hos quoque hic 

ordo est : 

Diapason, diapente, diapason ac diapente, 

diatessaron, bis diapason. 

> 

ii( 1' Cv)idni')itiam. '^ Igitur. d '' f Con^yinentia. Fn. Pcrvideatur. s Duplus. h Ejusdem. ' Erit. j Primus. 

^ Apponatur. 

A CAPUT XIX. 

Sententia Nicomachi ciuse quibus consonantiis 

apponantur. 

Sed Nicomachus non eamdem esse eis arbitratur 

contrariam positio!iem. Sed potius ut unitas in arith- 

meticis crementi erat diminutionisque principium, 

ita etiam diapason symphoniam reliquarum esse 

principium, illas vero sibi ''contraria divisione posse 

constitui; id vero facilius erit cognitu si prius f prae- 

videatur in numeris. Constituatur igitur unitas, duaeque 

partes ab ea fluant, una multiplicis, aliadivisio- 

nis. Sitque haac formula : 

Et ad hunc modum ad infinita progressio est. Bina- 

rjus enim unilatis e duplex est. Contraria vero ejus 

pars 

li eisdem dimidiuni unitatis ostendit. Tres tri- 

pius et contraria pars tertia. Quatuor quadruplus, 

parsque et contraria quarta. Atque ita crescendi et 

decrescendi in simplici est unitate principium. Idem 

igiturnuncad consonantias convertamus. ' Est igitur 

r diapason qua3 dupla est supremi loco principii, qu£e 

vero reliqun' sunt, in contraria divisione hoc modo. 

Sesquialter quidem triplo, sesquitertius vero quadruplo 

quod tali argumentatione probabitur. Idem 

enim j primum est sesquialter, qui primus triplus 

principalis, scilicet unitatis. Nam ternarius idem primus 

triplus est, scilicet unitati. Idem primus sesqui- 

alter, si binario comparetur. Rursus idem ternarius 

ejusdem differentia? quam ad binarium facit, cujus 

naturaliter positus probatur esse sesquialter, triplus 

est. Cum igitur jure sesquialter triplici •' opponatur, 

diaênte consonantia, diapente ac diapason conso- 

nantiaa rationabiliter putatur opponi. Rursus qua- 

druplus sesquitertii contrariam divisionem tenet. 

Nam qui est primus quadruplus, idem rursus primus 

D sesquitertiusinveniturhoc modo. Quaternarlusquippe 

primus est quadruplus, si unitati primus sesquiter- 

tius, si ternario comparetur. Rursus ejus dilferentias, 

quam inter se acternariuro tenet, ipse fit quadruplus. 

Unde fit ut sesquitertia proportio, qua? est diatessa- 

ron, quadruplffi proportioni, qua; estbis diapason.in 

contrarium dividatur. Dupla vero quoniam nuUam 

habet oppositam proportionem, nec ullius ipsa sesqui- 

altera est, aut exstat numerus cui possit binarius, 

qui primus est duplus, superparticulari proportione 

coDJungi, talem formam contrarife proportionis ex- 

cedit. Atque idcirco secundum Nicomachum diapason 

consonantiarum principium teneat hoc modo.

Diapente et diapason 

Bisdiapason 

Diapasoii. 

Diatessarou. 

Sed quamvis ita sese habeat, icquit tameu omnes 

melius multipliees proportiones consonantiarum prte- 

cedere, superparticuiares sequi, sicut paulo ante 

descripsimus. Gum igitur consonantia sit duaruni vocum 

rata permixtio, sonns vero modulataj vocis casus, 

una intentione productus, sitqne idem minima 

particula modulationis, omnis vero sonus " constet 

impulsu. Pulsus vero omnis nx motu t fiat, cumque 

motuum '-^ 

aliqui sint squales, alii vero iuaequales, 

inaequalium vero alii sint multo iutequales, alii vero 

minus, alii vero mediocriterinaequales. Ex ajqualitate 

quideni nascitur sonorum aequalitas. Ex inaequalitate 

vero d ea quae secundum mediocritatem distantiae 

inaequales sunt, manifestae, primsque ac simplicio- 

res eveniunt proportiones, quse sunt scilicet multiplices 

= aut superparticulares, dupli, tripli, quadrupli, 

sesquialteri, atque sesquitertii consonantia?. Ex 

his vero 

' quae in reliquis proportionibus, vel mul- 

timodis, vel non ita claris, vel longe omnino a se 

distantibus inaequalitates flunt, dissonantiie existunt. 

Nulla autem sonorum concordia procreatur. 

CAPUT XX. 

Qui oporteat prsemitti ut diapason in multiplici 

genere demonstreiw. 

Hoc igitnr ita distincto, demonstrabitur diapason 

consonantiam quae cunctarum optima est in mnlti- 

plici inaequalitatis genere, et in duplicitalis habitudine 

reperiri. Ac primum quidem illus demonstrandum, 

quemadmodum in multiplicitatis genere diapa- 

son cousonantia possit agnosci. Prcecurrendum est 

igitur ad breve quiddam, quo prius cognito facilior 

demonstralio liat : ab omni superparliculari, si continuam 

ei superparticularem quis auferat proportionem 

quae est scilicet minor, ; id quod relinquitur 

minus est ejus medietate, quse detracta est proportionis, 

ut iu sesquialtera ac sesquitertia. Quonijm 

DE MUSICA LIB. II. 1214 

A Uuod si ea nou est in multiplici genere inoequalita- 

tis, cadetin superparticulare inceqTialitatis genus. Sit 

igitur superparticularisproportiodiapason consonan- 

tia. Auferatur ab ea continna consonantia, id est dia- 

pente, relinquitur diatessaron. Bis igitur diatessa- 

ron minus 'est uno diapente, et i' ipsnm diatessaron 

non implet diapente consonantito medietatem, quod 

est impossibile. Monstrabitur enim bisdiatessaron 

tono ac semitonio consonantiam diapente transcen- 

dere. Quocirca nec diapason quidem in superparti- 

culari inaequalitatis genere poni potest. 

CAPUT XXII. 

Demonstratio per impossible diapente diatessaron et 

tonum in [superpartiuulari csse 

Restatigitur ut diapente ac diatessaron, et tonum, 

in superparticularitate ponenda esse monstremus. 

Nam etsi id in prima quoque probatione ea qua diapason 

in superparticulari genere non esse ponenda 

monstravimus, id quoque quodam ralionis modo 

perclaruit ; 

sigillatim tamende eo ac diligentius per- 

tractemus. Nam si in superparticulari quis has habi- 

tudines pouendas esse non dixirit, in mutiplici ge- 

nere fatebitur collocandas. Nam in supeipartienti vel 

caeteris mixtis cnr poni non possint, superius (ut ar- 

bitror) explanatura est. Ponanturigitnr, si fieri potest, 

sesquialtera major est, sesquitertiam de sesquialtera ^ in multiplici genere. Et quoniam diatessaron conso- 

detrahamus, relinquitur sesquioctava proportio quEe 

duplicata non efficit integram sesquitertiam propor- 

tioneui sed ea distantia minor est quae in semitonio 

reperitur quod si ; 

duplicata sesqnioctava comparatio 

non est integra s sesquitertiae, simplex sesquioctava 

non est sesquitertia? proportionis plena medietas ; 

quod si sesquiquartum sesquitertio anferas, id quod 

relinquitur medietatem sesquiquarti non elficit, idem- 

que in caeteris. 

CAPUT XXI. 

Demonstratio per impossibile diapason in multi- 

plici genere esse. 

Age nunc ad diapason consonantiam redeamus. 

Constnt. t Sit. c Alii. i Hxc, « Ac. f Reliquisque. « êsquitertia. h Ipsar. 

nantia minor est, diapeutemajor, diatessaron duplici, 

diapente vero triplici proportioni multipiicitatis 

aptetur. Verisimile est enim ut est consonantia dia- 

tessaron consonantiae, diapente continua. ita si dia- 

tessaron in duplici statuitur, diapente incontinua 

dnplicis poni, id est triplici. Tonus autem quoniam 

in habitudinis musicis post diatessaron locatur, 

nimirum in ea proportione ponatur, quae est minor 

duplici. Haec autemin multiplicitatisgenerenon potest 

inveniri. Restatigitur ut in superparticularitatis ha- 

bitudinem caiat. Sitigitur prima, id est sesquialtera, 

toni proportio. Nam si duplicem auferamus, triplici, 

quod relinquilur, sesquialter est. Quod si diatessaron

quidem diiplex est, diapente vero triplum, '' sublato 

diatessaroii a diapeiite tonus reliquus tit, nullo modo 

dubitari potest quintonusin sesquialtera debeatpro- 

portione eonstitui. Sed duce sesquialterffi proportiones 

duplicem vincunt, quemadmodum ex arlibmeticis 

instructus sibi potest qaisque coUigere. Duo igitur 

toni diatessaron superabunt, quod est inconveniens : 

diatessaron enim duos tonos semitonii spatio tran- 

scendit. Nou igitur tieri potest ut non diapente ac 

diatessarou !in superparticulari insequalilatis genere 

collocetur. Quod si quis lonum quoque in muitiplici 

genere esse b perscribat, quoniam quidem tonus mi- 

nor est quam diatessaron. Diatessaron vero minus est 

quam diapente, diapente quidem ponatur in quadru- 

pla, diatessaron in tripla, tonus in duplici. Sed diapente 

constat ex diatessaron et tono. Quadruplum 

igitur secundum banc rationeni constabitex triplo ac 

duplo, quod tieri nequit. Kursus statuatur diatessaron 

quidemin triplici, etdiapente in quadruplo. Si igitur 

auferamus triplum a quadruplo, sesquitertius relin- 

quetur. Rursus si diatessaron diapente consonantiffi 

subtrabas, lit reliqnus tonus. Tonus igitur secundum 

bancratiouem in sesquitertia proportione constabit. 

Sed tres sesquitertii uuo triplici sunt minores. Tres 

igilur toni unum diatessaron nulla ratione supple- 

bunt, quod est falsissimum. Duo enim toui ac semitoaium 

minus diatessaron ",cousonantiam suppient. 

E\ bis igitur demonstratur diatessaron consonantiam 

non esse multiplicem. Dico (autem quouiam nec dia- 

pente cousouantia in multiplici genere poterit collocari. 

Nam si "^ in eo statuatur, quoniam est ei minor 

continua, id est dialessaron, non locabitur diapente 

iu minimo multiplici, id est duplici scilicet ut si lu- 

cus quo diatessaron consonantia possit aptari. Sed 

diatessaron consonantia multiplicis generis uon est. 

Quocirca nec diapente, iu niajore babitudine multi- 

plicis quam est dupla qua3 minima est, aptari potest. 

Si igitur diapeute in miuima, scilicet dupia, diatessa- 

ron vero, qua? uiinor est, in multiplici quidem aptari 

uon potest. Non est enim quidquam minus a se du- 

plici. Sit igitur sesquialtera, tonus vero sesquitertia, 

iu continua enim proportioue locabitur. Sed duo ses- 

quitertii ampliores suut uno sesquialtero. Duo igitur 

toni unam diatessaron consonantiam vincent, quod 

nulla ratione continget. Ex bis igitur approbatur dia- 

pente ac diatessaron iu multiplici genere collocari 

non posse : quocirca in superparticulariinaequalitatis 

genere jure ponentur. 

CAPUT XXIII. 

Bemonstratio diapente et diatessaron in maximis 

swperparticitlaribus collocari. 

lllud quoque addendum ^ necessario est, quoniam 

si diapente ac diatessaron superparticulares propor- 

tiones tejient, 'in maximis superpaiticularibus pro- 

portionibus collocantur. Sunt aulem maxime sesqui- 

allera et sesquitertia. Hoc vero ' approbabitur boc 

modo. Nani si in minoribus proportionibus quam ses- 


A quialteravelsesquitertia diapente ac diatessaron con- 

sonantia" collocentur, non est dubium quin sicut aliae 

quas.libelproportionessuperparticularesprcetersesquialteram 

et sesquitertiam junctEe non efficiunt uuum 

duplum, ita diapente ac diatessaron unum diapason 

nulla ratione concludunt. Quoniam enim diapason in 

duplici proportione esse monstratum est, duplex vero 

proportio ex sesquialterosesquitertioque componitur; 

diapason vero ex diatessaron ac diapente copulatur, 

non est dubium quiu, si totum diapason iu duplici 

' statuatur, diapente et diatessaron iu sesquialtera 

sesquitertiaque proportioue sintlocandae. Aliter enim 

non poterunt diapason junctce perficere, quee conso- 

nanlia in duplici proportione consistit, nisi in bis 

duabus proportionibus steterint sesquialtera scilicet 

ac sesquitertia. Alice enim proportiones superparti- 

sulares e banc nulla ratione conjungent. 

CAPUT XXIV. 

Diapente in sesquialtera, diatessaron in sesquitertia 

esse, tonum in sesquioctava 

C Dico autem quoniam proprie diapente in sesquial- 

tera, et diatessaron in sesquitertia proportione con- 

sistit. Quoniam enim inter utrasque proportiones, 

sesquialteram scilicet et sesquitertiam, sesquialtera 

est major et sesquitertia minor, quoniamque iu con- 

sonantiis diapente major diatessaron minor, apparet 

majorem proportionem majori, et minorem minori 

esse consonantite s aptandum. Erit igitur diapente 

quidem insesquialtera, diatessaron veroin proportione 

sesquitertia collocanda. Quod si diatessarou a dia- 

peule consonantiam subtrabamus, relinquitur spa- 

tium, quod dicitur tonus. Sesquitertium vero si pro- 

])ortioni sesquialterffi minuamus, relinquitur sesqui- 

octava proportio. Quo tit ut tonus iu sesquioctava 

„ debeat j ratione constitui. 

CAPUT XXV. 

Diapason ac diapente in tripla proportione esse, 

bis diapason in quadrupla. 

Sed quouiam demonstratum est diapason quidem 

duplam, diapente vero sesquialteram. junctas vero 

duplam ac sesquialteram triplicem proportionem pro- 

creare, ex bis ^ etiam apparet diapente acdiapason in 

triplici proportione constitui. Sed si quis triplici proporlioni 

sesquitertiam habitudinem jungat, quadru- 

]ilam 1'acit. Igitur si diapente ac diapason consonanliis 

diatessaron syniphonia jungatur, fit quadruplum 

spatium vocum, quod bis diapason supra esse mon- 

stravimus, 

•' Sublatoque. i> Prsescribat. " In eo genere statuitur. d Necessarium. " .4pprobatur. ' Siatuamus. e DupHccm. 

^^ Aptandam. ' Consonantia. \ Comparatione Êtillud,

1217 UE MUSICA LIR. II. 

CAPDT XXVI. 

Diatessaivn ac di.apason non esse consonantiam 

secundum Pythagoricos. 

Sed in his illud diligens lector agnoscat, quod 

consonantia» consonantiis suppositas alias quasdam 

* consonautes efliciant. Nam diapente ac diatessaron 

juncta', diapason (ut dictuni est) creant; huic vero, 

id est diapasoQ, rursus si diapente symplionia jun- 

gatur, fit consonantia, qn,-» ex utrisque vocabulis 

nuncupatur, diapason scilicet ac diapente, Cui si diatessaron 

addatur, flt bis diapason, quse. quadruplam 

proportionem tenet. Quid igitur si diatessaron ac 

diapason consonantiasjungamus, uUamne secundum 

Pythagoricos eflicient oonsonantiam? Minime. Mox 

enim in superpartiens inaequalitatis genus cadit, nec 

servat vel multiplicitatis ordinem, vel superparticularitatis 

simplicitatera. Age enim statuantur numeri 

quibus id faciiius approbemus : sit enim teruarius, 

cujus sit senarius, duplus scilicet, in diapason proportione 

consistens. Huic aptetur sesquiterlia quam 

diatessaron esse pra>diximus, ut octonarius. Is enim 

ad senarium diatessaron proportionem tenet, qui 

octonarius ad ternarium comparatus habet eum bis. 

Sed ne sitmultiplex, habetetiam ejus aliquas partes, 

neque eas simplices. Duabus enim eum supervenit 

unitatibus, quas sunt quaj tertiae partes ternarii, quem 

primum terminum minimumque locamus, Sint '> igi- 

tur termini hi, .3, 6, 8. 

Multiplex superbipartiens tertias. 

Dupla Sesquitertia 

Illudquoquequodinter duassibi continuasconsonan- 

tias cadit, etenim neque duplum est integrum, ut p 

diapason consonantiam prodat, neque tripkim, ut 

diapason ac diapenteefficiat symphoniam. Cui si to- 

nus addatur, nioxtriplum modum proportionis effi- 

ciet. Quoniam enim diapason ac diapente = sibi jun- 

cta? efticiunt triplum, diatessaron vero et tonus diapente 

consonantiam jungunt, si diapason


consonantiam tenens. Nimc igitur quas sesquioctavas 

proportiones ad 102 duobus numeris continentes 

ratoordine collccemus; liant igitur ter 72, id est 216. 

Rursus ter 81, qui sunt 243, qui inter duos supra 

scriptos terminos collocentur lioc modo : 192, 216, 

213,250. 

tonu? 

192"" r2tKDialessaron. 

In hac dispositione proportionum, primus numerus 

ad postremuni diatessaron constituit consonautiam. 

Idem vero primus ad seciindum, et secundus ad ter- 

tium geminos " constituunt tonos. Constat igitur spatium 

quod relinquitur ex 243 ad 236, in quibus mi- 

nirai semitonii forma consistit. 

CAPUT XXVIII. 

Demonstratioiiesnonessc.Vifîad 236 toni medietatem. 

Approbo igitur 233 ad 256 distantiam non esse integram 

toni mediidimensionem. Etenim ducentorum 

quadraginta trium et ducentorum 36, dilFerentia 13 

tantum unitatibus continetur. Qui tredecim minus 

quidem quam minoris octavam decimam, plus vero 

quam nonam decimam obtinent partem. Si enim 

octiesdecies tredecim ducas, efticies 234, qui 243 

nullo modo ajquabit ; si decies novies multiplices, 

supervadent, cum oporteat omne semitonium, si tamen 

integrum toni dimidium tenet, inter sextam decimam 

partemac septimam decimam coUocari. Quod 

posterius demonslrabitur. Nunc illud liquebit talem 

semitonii distantiam sibimet geminatam, unum toni 

spatium non posse complere. Age enim ut sese 236 

ad 243 habent, tales duas sibimet continuas propor- 

tioues, secundum superius descriptam regulam disponamus 

; 200 enim 50 et et 6 in semetipsos multipli- 

cemus, et sit maximus terminus 65336. Item 243 

propria nunierositate concrescant, et sit minimus 

terminus 59049. Rursus igitur 256 ad ducentorura 

43 

i> multitudinem concrescant. Erit igitur numerus 

62208; hicigitur medius collocetur hoc modo : 

63336 622(18 39849 

In eadem igitur sunt proportione ducenti 56 et 243. 

In qua 65536 ad 62208 ; et item 62208 ad 59049. 

Sed maximus eorum terminus, qui est 65536, ad minimum 

qui est 59040, unum integrum non c efficit 

touum. Quod si primi ad secundum proportio, quae 

est a^qua secundi ad tertium proportioni, integri esse 

semitonii probaretur, duo dimidia juncta unum ne- 

cessario eflicerent tonum. Nunc autem cum non sit 

extremorum terminorum sesquioctava proportio, 

manifestum est hai duo spatia proprie tonorum dimidia 

non videri. Quidquid enim cujuscunque est 

dimidium.id sidupliceturillud eflicit, i cujus dicitur 

esse dimidium. Si vero illud implere uon possit ge- 

minata particula, minus est parte dimidia. Si vero 

220 

A superfluat ac supervadat, plus est parte dimidia. " 

Praeterea probabuntur 93336 non facere sesquioctavam 

proportionem. Si 36049 unitatibus comparentur, si 

octava pars 39049, eisdem secundum eas quse in 

arithmeticis dictae sunt regulas aggeratur. Quse quoniam 

integris numeris non consistit, idcirco eamdem 

octavampartemrelinquimus lectorum diligentiae 

computandam. Liquet igitur eam proportionem quae 

in 236 et 243 est constituta, non esse integrumdimidium 

toni; quocircaid quod vere semitonium nancupatur, 

pars toni minor est quam dimidia. 

I 78732 

Differentiae 

13196 3328 3159 

63536 62208 59049 

t (Pinxissem totum spatium toni. At minimus termi- 

nus puta 39049 praecedentem sesquioctavam non ha- 

bet, cum ipse sit qumtus sesquioctavus, quinti octu- 

pli. Ut id infigurula ante picta eomperies.) 

CAPUT XXIX. 

De majore parte toniin quibus minimis numeris constet. 

G Reliqua igitur pars, quce major est, apotome nun- 

cupatur a Graecis, a nobis vero potest vocari decisio. 

Id enim natura fert, ut quotiens aliquid secatur, ita 

ut non asquis partibus dividatur, quanto minor pars 

dimidio minor est, tanto major pars eadem, quse 

auctiorest, dimidiumvincat. Quantum igitur semitonium 

minus integro dimidio toni minus est, tanto 

apotome toni integrum superat dimidium et vincit. 

Et quoniam docuimus semitonium in 236 et 243 

principaliter stare, nunc ea quee apotome dicitur, in 

quibus possit minimisconstare numeris approbemus. 

Si igitur 243 partemrecipere octavam possentcumad 

eum sesquioctavus numerus comparetur, tunc 256 

habitudo ad sesquioctavam summam minimi numeri 

comparata, apotomennecessaria ratione monstraret. 

Nunc vero quoniam ei pars octava deesse monstratur, 

utrique numeri octies liant. Et ex 243 quidem octies 

multiplicatis lit numerus 1944. Quibus si propria 

conferatur octava, quisunt243, Uent 2187. Rursus 

236 per octonarium crescant, fient igitur 2048. Atque 

hic suprasci'iptorum terminorum in medio coUoce- 

tur. 

Semitoniuiu minus 1 |

1221 i3E MUSICA MR. 11. Iii22 

Tertius igitur terminus ad priraum toni retinet pro- A Sex enim toni in ordinem disponantur, scilicet in 

portionem. Secundus ad primum semitonii minoris. 

Apotomes vero tertius ad secundum. Atque in bisdem 

pi'imis apotoraes videtur constare proportio, ciim se- 

mitonii in 236 et 243, minirais numeris spatium con- 

tineatur. Idcirco autem 1944 et 2048 in eadem pro- 

portione sunt qua 243 ad ducentos 56, quoniam 256 

et 243 octonario multiplicati sunt. Si enim unus nu- 

raerus dnos quoslibet numeros multiplicet, qui ex ea 

multiplicatione nascuntur, in eadem erunt proportione 

qua fuerunt bi numeri quos prior numerus 

multiplicavit. 

CAPUT XXX. 

Qiiihus proportionibus diapente, diapason constent. 

et qvoniam diapason sex tonis non constet 

Sed quoniam de diatessaron consonantia latius 

diximus, brevius et peue puris numeris de diapason 

ac diapente consonantiis disseramus. Diapente enim 

constat ex tribus tonis ac semitonio, id est ex diates- 

saron et tono. Disponantur enira numeri quos supe- 

rior descriptio comprebendit, 192, 216, 233, 236. 

/ 

Diataffaro tiex d •.loJms 

tcnis

CAPUT PRIMUM. 

Adversus Aristoxenum demonstratio superparticularem 

proportionem dividi in xqua non posse, atque ideo 

nec tonum. 

Superiore volumine demonstratum est diatessaron 

consonantiam ex duobiis tonis * copulari ac semito- 

nio, diapentes vero ex tribus toQis ac semitonio con- 

stare. Sed ea semitonia dimidium toni integrum 

non posse perFicere, si sigillatim considerata tractentur, 

atque ideo diapason ad sex tonos nullo modo 

pervenire. Sed quoniam Aristoxenus musicus, judicio 

auriura cuncta permittens, hsec semitonia non arbi- 

tratur esse secundam Pythagoricos contractiora di- 

midio, sed sicut semitonia dicuntur, ita esse dimidie- 

tates tonorum, de b eisdem rursus paulisper est 

disputandum. demonstrandumque prius nullam su- 

ac sesquiseptimamdeciam cadat. Sed hoc in inte- A 

gro numero nuilo modo poterit inveniri. 

Integra toni medietas. Integra toni medietas 

si dari queat. 

Tonus sesqaioctava proportio. Totum lioo spatium. 

Quoniam vero ad 16 numerum 17 numerus corapa- 

ratus, supersesquisextamdecimam obtinet propor- 

tionem, si ejusdem 17 numeri sextam decimam re- 

quiramus, erit unitas, atque unitatis parslO, lianc si 

eidem 17 numero conjungamus, fmnt 18 et pars 

sexta decima. Si igitur 18 et pars sexta decima ^ 16 

numero comparetur, recte toni mensuram videtur 

excedere, cum ad eum solus 18 numerus sesquioc- C 

tavam custodiat proportionem. Unde lit ut quoniam 

supersesquisextadecima proportio tonum bis aucta 

transcendit, non sit integrum toni dimidium. Quid- 

quid enim bis ductum transcendit aliquid, id ultra 

dimidium illius esse videbitur quod transcendit. Quo- 

circa super sesquisextadecima, non erit toni dimi- 

dium. Ac per lioc, nec alia ulla major sesquisextadecima 

proporlione toni poterit esse dimidium, cum 

ipsa sesquisextadecima integro toni dimidio sit ma- 

jor. Sed quoniam, sesquisextamdecimam proportionem 

continua sequitur sesquiseptimadecima, videamus 

an ea tonum bis multiplicata non impleat, 17 

igitur numeri sesquiseptimamdecimam partem tenet 

terminus 18. In eadem igitur proportione si ad 18 

numerum alium comparemus, erit 19 et septimadecima 

pars. Quod si ad 17 terminum in sesquioctava 

proportione positum numerum comparemus, flent 19, 

et pars octava. Major vero est pars octava parte septima 

decima. Major b igitur est proportio numerorura 

17 ac 19 et octava quam ea quae in 17 ac 19 et parte 

septima decima continetur, quae sunt scilicet bis 

sesquiseptimoedecimae proportiones. Duai igitur ses- 

quiseptimaedecimce unum tonum non videutur im- 

plere. Non est igitur sesquiseptimadecima toni dimidium, 

quoniam quse duplicata non = implet integrum 

non i continet dimidium. Semper enim dimidium 

duplicatum e cujus dimidium est cosequatur, 

* 17. 1, Non habetur. " Impleiit. d Tenent. 


DE MUSICA LIB. III. 1226 

Supersesquisextadecima 

proportio, 

Supersesquisextadecima 

proportio. 

Tonus bronortio imet commnte 

niaior/c/.i'Eitte 

/ 

/ 8=ii5itirc|!t]ffiaae 

fft nenivtcmfnm 

Tonus uon integer ex duabus diesibus deflciens a tono 

integro commate. 

Proportio sesquioctava tonum integrum ex diesi et 

apotome liahens. 

Tonus. 

Supersesquisextadecima Proportio sesquioctava et g 

proportio. non sesquiseptimadecima. 

39

1-227 AN. MANL. SEV. BOETII 

CAPUT II. 

Ex sesquitcrtia proiportione sublatis duobus tonis, toni 

dimidium non relinqui. 

Jam vero si eos numeros disponamus qui de 

sesquitertiaproportione duobus tonis retractis relin- 

quuntur, in his considerare possumus utrum ea pro- 

portio quffi post duos tonos relinquitur, integri loco 

semitonii censeatur ; quod si ita repertum, sit, illud 

quoque est comprobatum diatessaron consonantiam 

duobus tonis atque integro semitonio copulari. Erat 

igitur superius terminus primus 192. Ad hunc ses- 

quitertiam proportionem tenebant 236. Sed ad primum 

terminum 216 faciunt tonura. Ad216rursus 

243 toni obtinentlocum. Est igitur quod relinquitur 

ex diatessaron tota proportione, ea scilicet habitudo 

quae in 242 et 2S6 unitatibus constat. Ha3c igitur si 

probaturintegritoniessedimidium, dubitari nonpotest 

diatessaron e.^ duobus tonis semitonioque » con- 

stare. Quoniam igitur demonstratum est toni dimidium 

inter sesquisextamdecimam et sesquiseptimamdecimam 

proportionera locari, ab hac comparatione 

etiara lia;c proportio metienda est. Ne enim 

tur ex diatessaron duobus retractis tonis, minor est 

sesquioctavadecima : non est dubium quin hajc duorum 

numerorum proportio semitonio longissime di- 

" minulior sit. 

CAPUT 111. 

ToDus primus 

Tonus secundus 

Tonus tertius 

Tonus quartus j 

Tonus quintus 

longius progrediamur, sumo ex 243 octam decimam 

partem, ea tit 13 et semis. Hanc si eisdem appo^ûero, 

liunt 256 et semis. Apparet igitnr mmorem 

proporlionem esse256 ad243 sesquioctavadecmia habitudine. 

Quod si dimidius tonus major quidem est in 

sesquisextadecima, minor vero in sesquiseptima decima 

proportione, sesquioctavadecima vero minor est 

sesquiseptimadecima habitudine, Nunc igitur de minoribiis numeris, id est quinque 

'-' tonis, loquamur. Si ergo diatessaron duobus tonis ac 

semitonio, bis vero diatessaron quinque consisteret 

tonis, cum ex 262144 diatessaron intenderem, cumque 

de 472392 aliud 

ducentorum vero 

diatessaron remitterem, idem 

inter utramque intentionem remissionemve numerus 

36 ad ducentos 43 comparatio, quaj scilicet relinqui- 

Adversum Aristoxenum demonstrationes diatessaron 

consonantiam ex duobus tonis et sendtonio non con- 

stare, nec diapason sex ionis. 

Quod si (ut ait Aristoxenus) diatessaron consonan- 

tia ex duobus tonis semitonioque conjungitur, duae 

diatessaron cousonantia; necessario quinque tonos 

efflcient, et diapente ac diatessaron junctcB, sicut 

ununi diapason jungunt, ita sex tonis continua pro- 

portione coaequantur. Et quoniam paulo ante sex 

disposuimus tonos, quorum minimus erat numerus 

262144, ad hunc vero ultimus in sexto coUocabatur 

tono numerus 531441, quintum vero retinebant tounm 

472392, disponantur hoc modo : 

inveniretur. Id autem fit hoc modo : a numero qui est 

262144 besse diatessaron intendo, id est sesquiter- 

tium, qui fit in 349323 et triente. Rursus de 472392 

numeris remitto sesquitertiam proportionem, quas sit 

in 354294, has igitur proportiones disponamus hocmodo, 

et sit primus quidem numerus A, secundus 

vero B, tertius C, quartus D. 

Quoniam igitur A terminus ab D termino quinque 

remotus est toni, quoniamque diatessaron in duobus 

tonis ac semitonio jungitur, ut Aristoxenus arbitra- 

tur, unumque diatessaron, inter A atque B, aliud 

vero inter C atque B positum est, B et C terminos 

non oportet esse diversos, sed imos atque eosdem,

DE MUSICA LIB. 111. 1230 

ut integre quinque toni ex duabus diatessaron con- A proportionem tenebat. Conima enim est quo sex toni 

sonantiis constare videantur. Nunc vero quoniam superant diapason consonantiam, quod in primis 

est diffarentia 4768 et besse, arguitur diatessaron 

minime tonis duobus ac semitouio conjungi. 

7153 unitatibus continetur. Ut igitur differentiaj dimidium 

proprium adjecimus, ut in 7133 excresceret, 

CAPUT IV. 

ita etiam cunctis A B C D terminis medietates pro- 

Diapason consonantiam a 6 tonis commate excedi, et prias adjungamus, eadem erit in omnibus quae su- 

qui sit minimus numerus commatis. 

pra proportio, lietque eadem inter quinque tonos ac 

Sed hanc si quoirimus "• in integris numeris differentiam 

coUocare, quoniam in ea parte quajestbesse 

pars tertia si addatur, plenam efticit unilatem, quee 

pars tertia ejusdem besse dimidium est, si totius dif- 

ferentice dimidium eidem adjecero, quod est 2384 et 

riens sit omnis summa 7133. Quae dudum commatis 

Quiuque loui 

comma quo s 

'oni superaot diap. 

aut quod quiuquel 

oni superant disdiimte 

ut liic. 

1153 C 

Ses toni. — Escedent ergo sex toni diapason commate. 

bis diatessaron dilferentia quae est inter sex tonos ac 

diapason consonantiam differentia, scilicet 7133 uni- 

tates. Unde colligitur quinque tonos bis diatessaron, 

et sex tonos unum diapason tamen commate supe- 

rare. Quod in primis 7133 unitatibus i, invenitur. Id 

autem patefaciet hsec subjecta descriptio : 

JSitdutas A MjxLcfa-. \ MeAiAns /\ MBdicms /1 Mecitetas /i.McJ fcxb i 

CAPUT V. 

Quemadmodum Phitolaus tonum dividat. 

Pbilolaus vero Pythagoricus alio modu tonum di- 

videre tentavit ; statuens scilicet primordium toni ab 

* Non legitur i, Invenietur. 

eo numero qui primus cubum a primo impari (quod 

maxime apud Pythagoricos honorabile fuit) efficeret. 

Nam cum ternariusnumerws primus sitimpar,trester 

tio 9, atqueid ter si duxeris, 27 necessario exsurgent


qui ad24numerumtoiioclistat, eamdemternariidiffe- A pason quinque tonis ac duobus miaoribus semitoniis 

rentiam servans. Ternariiis enim 24 summae octava continetur, superantque sextoni diapason consonantiam 

uno commate, non est dubium quin tonis quinis 

parsest. Quoe eisdem addita primum a ternario cubum 

20 ac 7 reddit. Ex lioc igitur Philolaus duas 

etlicit partes : unam quaj dimidio sit major, eamque 

apotomen vocat ; reiiquam qufp dimidio sit minor, 

eamque rursus diesim dicit, quam posteri semitonum 

minus appellavere- Herum vero differentiam 

comma ac primum diesim in )3 unitatibus constare 

hoc inter 236 et 243 pervisasit 

arbitratur, eo quod •'' 

differentia. Quodque idem numerus, id est 13, ex 

novenario ternario atque unitate consistat, quae uni- 

tas puncti obtineat locum. Ternarius vero primae imparis 

lineae. Novenarius primi imparis quadrati. Es 

hisigitur causis cum 13 diesim ponat, quod semitonium 

nuncupatur, reliquam 27 numeri partem quaj B 

ex 14 unitatibus continetur, j, apotome esse consli- 

tuit. Sed quoniam inter 13 et 14 unitas differentiani 

facit, unitatem loco commatis censet esse ponendam, 

totum vero tonum in 27 unitatibus locat, eo quod inter 

216 ac 243 qui inter se distant tono 27 sit ditfereutia. 

Toni divisio secundum Philolaum. 

CAPUT VI. 

Tonmn ex duobus semitoniis ac commate constare. 

Ex quibus facile apparet tonum duobus semitouiis 

minoribus el commale constare. Nam si totus touus 

ex apotome constat ac semitonio, semitonium vero 

nihil est ahud apotome 

ab apotome differt commate ; 

nisi semitouium minus et comma. Si igitur duo se- 

mitonia minora de tono quis auferat, comma tit re- 

liquum. 

CAPUT VII. 

ab utroque spatio sublatis flant reiiqua ex diapason 

quidem duo semitonia minora, de sex vero tonis tonus. 

Atque liic tonus ha^c duo semitonia quoe relinquun- 

tur '^ vincit commate. Quod si duobus eisdem semi- 

toniis comma reponatur, sequabunt tonum ; 

constat 

igitur unum tonum duobus semitoniis miuoribus et 

commali, quod in 7153 primis unitatibus inve- 

nitur, sequari. 

CAPUT VIII. 

Be minoribus semitonii intervallis. 

Philolaus igitur hajc atque his minora spatia tali- 

bus diftjnitionibus includit. Diesis, inquit, est spatium 

quo major est sesquitertia proportio duobus to- 

nis. Comma vero est spatium quo major est sesquio- 

ctava proportio duabus diesibus, id est duobus semitoniis 

minoribus. Schisma est dimidium commatis. 

Diaschisma vero dimidium dieseos, id est semitonii 

minoris. Ex quibus illud colligitur, quoniam tonus 

quidem dividitur principaliter in semitonium minus 

atque apotomen. Dividitur etiam in duo semitonia et 

comma, quo flt ut dividatur in quatuor diaschismata 

et comma. Integrum vero dimidium toni quod est semitonium, 

constat ex duobus diaschismatibus, " quod 

est unum semitonium minus, et schismate, quod est 

dimidium commatis. Quoniam " cum totus tonus ex 

C duobus semitoniis minoribus et commate conjunctus 

est, si quis id integre dividere velit, faciet unum semitonium 

minus commatisque dimidium. Sed unum 

semitonium minus dividitur iu duo diachismata. 

Dimidium vero commatis unum schisma est. Recte 

igitur dictum est integre dimidium tonum in duo 

diaschismata atqueunum schisma posse partiri. Quo 

fll ut integrum semitonium a minore semitonio uno 

schismate diUerre videatur, apotome autem a minore 

semitouio duobus schismatibus differt, differt enim 

Demonstratio, tonum duobus semitoniis commate dislare. 

Idem vero hocquoqueprobabitur modo. Nam si dia- D commate ;sedduo schismata unum perUciuut comma 

Media toni pars Media toni^pars 

lixc. ! Apotomcn. " Vincet. i ?ôn habelur. " Enim.

1233 DE MUSTCA LTB. ITT. 

CAPUT IX. 

De toni partibus per consonantias sumendis. 

Sed de his quidemhactenus. Nunc vcro illud vide- 

tur esse dicendum, queinadmodum per consonantias 

musicas imperata possimus spatia nunc extendere, 

nunc vero remittere. Id autem " linealiter tiat, linea?que 

quas describimus vocis b accipiuntur loco. Sed 

sese jam ratio ipsa demonstret. Sit propositum toni 

spatium per consonantiam sumere, in acutum scili- 

cet atque gravera. Sit sonus B, ab hoc intendo alium 

sonum qui diapenle spatio ab eo quod est B distet ad 

eum qui est C. Ad hoc remittodiatessaron consonan- 

tiam ad id quod est D, et quoniam inter diapente ac t> 

diatessaron tonus differentiam facit, D B spatium 

toQus repertus est. 

|D| 

Ad graviorem vero partem ita modulabimur tonum. p 

Ab eo quod est B diatessaron intendo ad F, et ab F 

diapente remitto ad K. Erit K B tonus. Animadvertet 

igitur diligens lector ad D B quidem ad acutam 

partem eff,;ctum tonum, ad K B autem ad gravem. 

|B| |f: 

Sit propositum minorem toni partem per consonantiam 

sumere in acutam partem atque gravem. Minor 

vero toni pars est sjiatium quo duos tonos diatessa- 

ron consonantia transcendit. Sit enim sonus A, iutendo 

ab A diatessaron ad B. Rursus intendo ab B 

diatessaron ad C, ab C remitto diapente ad D. Tonus 

est igitur B D. Rursus ab D intendo diatessaron ad 

E. .Remitto iterum ad E diapente ad F. Tonus est 

igitur D F. Dun igi t;: unttoni B D, DF. Et erat B A 

integrum diatessaron. Erit igitur F A minor^^toui 

pars, quod semitonium nuncupatur. 

i Lineariter. t Accipiantur. ' Si igitur tribus. ^ Qui. 

A 

1234 

Ad graviorem vero partem hoc modo : sit sonus A, 

intendo duos tonos per consonantiam ad C, diatessaron 

vero adjG remilto ad K ; erit igitur IC A minor 

semitonii.pars, quod oportebat elficere. 

cKalessania iiilensa 

,..i ^ 

Si '' ergo a tribus tonis diatessaron auferamus, apotome 

tit reliqua. Sint enim tres toni A B, B C, C D; 

ab his auferatur A E diatessaron. Erit igitur E C semitonium 

minus ^"apotome igitur est E D. 

Hanc igitur apotomen si sit commodum sic sumemus. 

Ac primum quidem ad acutumjintendo tres 

tonos, ab A eos qui sunt ad B, et ab eo i quod est B 

ad C diatessaron consonantiam remitto, fit C A apo- 

„ tome reliqua. 

Quod si idem spatium ad gravem sonumvelimus ef- 

flcere'fit'hoc modo" :"sit sonus A, intendesemitonium 

, 

G

J235 AN. MANL, SEV. BOETII 1236 

minus, id qiiod est AD, remitto ad D tonum qui est A spatio relinquitur. Rursus remitto diatessaron A G, 

D E. Eritigitur E A eaquam requirimus apotome. intendo diapente G H. Erit igitur A H tonus. Sed erat 

A F seiiiitonium. Erit igitur F H apotome. Rursus 

Sit propositum 

lo'»iis remissus 

a in acutam partem comma sumere, 

lit sonus A ; intendo apotomen A B, remitto semitonium 

minus B C, et quoniam semitonium apotome 

minus est comcaate, comma erit G A. 

Rursus ad gravem partem hoc modo inteado : ab A 

sono semitonium minus, id quod est A D, ad D vero 

remitto apotomen, id quod est D E. Erit igitur 

comma G A. 

CAPUT X. 

Regula sumendi semitonii. 

Oportet vero has omnes consonantias rite esse 

animo atque auribus notas ; frustra enim haec ra- 

tione et scientia colliguntur; nisi fuerint usu atque 

exercitatione notissima. Ut vero id quod institutione 

musicse adorsi sumus non mox auribus, quod jam 

provectorum in musica est, sed ratione interim cen- 

seatur, unum dabinius exemplum inveniendi spatii, 

quod videtur esse paulo difficilius, scilicet semitonii 

minoris, ut in utramque partem, acutam scilicet at- 

que gravem, rato possitordine reperiri. Sit diatessaron 

A B : oportet igitur circa A B t consonam minus 

semitonium ad graviorem partem acutioremque de- 

ducere. Intendo igitur B Gdiatessaron. Remitto rur- 

sus diapente G D. Erit igitur tonus B D; diatessaron 

enim consonantia a diapente consonantia tono supe- 

ratur, et C B spatium ab C D spatio B D spatio tran- 

scenditur. Rursus intendo diatessaron D E, remitto 

autem diapente E F. Tonus est igitur D F. Sed D B 

tonus erat. Semitonium igitur minus est A F, quod, 

substractis duobus touis F D, B D ab A B diatessaron 

a Ad. b Consonantiam. "= Intelligit. i Conjungalur. 

remittodiatessaron A K.intendo diapenteK L : tonus 

igitur est H L. Erat autem tonus H A. Semitonium 

igitur minus est L B. Sed erat tonus B D. Erit igitur 

I D apotome. Rursusiiitendo diatessaron F M. Semi- 

tonium igitur est B M. Remitto diatessaroa L N ; semitonium 

igitur est N A. Per consonantiam igitur 

sumpta sunt circa A B diatessaron, dua semitonia, 

B M quidem ad acutum ; N A vero ad graveni partem 

totumque M N minus est quam diapente. Constat 

enim ex quinque semitoniis, et apotome geminata ex 

duobus igitur tonis et tribus semitoniis rainoribus ; 

et quoniam duo semitonia unum tonum implere ne- 

B queunt, sed relinquitur comma, totum M N spatium 

minus est spatio diapente consonantiae uno commate. 

Quod facillime diligens lector inteliiget. 

D 

Sed quoniam paululum de commatis ratione prse- 

diximus, nonest difTugiendum et in quali proportione 

idem ipsum comma contineatur ostendere. Est eaim 

commaquod ultimum comprehendere possit auditus, 

dicendumque est seraitonium minus ac semitonium 

majus, quantis silligatim commatibus constare videantur. 

Ipse quoque tonus quantis rursus comma- 

tibus '1 conjungitur. Ac primum hiac conveniens su- 

matur initium. 

CAPUT XI. 

Demonstratio, Archytx superparticularem in xqua di- 

vidi non posse, ejusque reprehensio 

Superparticularis proportio scindi in aequa medio 

proportionaliter inlerposito numero non potest. Id 

vero posterius firmiter demonstrabitur. Quam enim 

demonstrationem ponit Archytas, nimium fluxa est. 

Heec vero esl hujusmodi : Sit, inquit, superparticu- 

laris proportio A B. Sumo in eadem proportione 

minimosG E. Quoniam igitur sunt minimi in eadem 

. 

;

DE MUSICA LIB. III. 1238 

proportione C E, et sunt superparticulares, E nume- A atque C commatis proportio continetur. Aufero igitur 

rus G numerum parte " una sua ejusque transcendit. 

Sitautem hsac D. Dico quoniam D non erit numerus, 

sed unitas. Si enim est numerus D et pars ejns est 

i' qui ejfc E, metietur D numerus E numerum. Quocirca 

et E numerum metietur. Quo fit ut C quoque 

metiatur, utrumque igitur C et E numeros metietur 

D numerus, quod est impossibile. Qui enim sunt 

minimi in eadem proportione quibuslibet aiiis nume- 

ris, lii primi ad se invicem sunt, et solam differentiam 

retinent = unitatem ; unitas igitur est D : igitur 

numerum de numero C, et relinquit D in 71a3 unitatibus 

coilocatus. f Quid numerus minor D est quam 

sit septuagesima tertia pars B numeri, major vero 

Eest quam septuagesimaquarta sit. Nam sieumdem D 

numerum, qui est in 71o3, septuagies ter multiplicem 

b fiet mibi E numerus in 522169 unitatibus 

constitutus. Si i eum septuagies quater multiplicem, 

lit numerns F 329322. Quorum quidem E, qui per 

septuaginta tres auctus est, minor est B numero ; F 

autem qui per 74, major est B numero. Recte igitur 

E numerus C numerum unitate transcendit. Quocirca dicluui est D, ejus quod est B, minorem quidem esse 

nullus incidet i medius numerus, qui eam proportio- quam septuagesimam tertiam partem, majorem vei-o 

nem sequaliter scindat. Quo tit ut nec inter eos qui quam septuagesimamquartam. Quodcirca et C nume- 

eamdem bis proportionem tenent, medius possit nurus B numerum j minore quidem parte ejus quod est 

merus collocari,; qui eamdem proportionemajqualiter jj B eumdem B superat, quam septuagesima tertia. 

scindat. 

majore vero quam septuagesima quarta. Ejus igitur 

quod est C proportio ad id quod est B major quidem 

est quam 73 ad 74, minor vero quam 74 ad 73. Nam 

SllplTpiTtLCalaTlS pT3 

boTv io 6acL4 

in priore unitas septuagesima quarta est minoris, in 

posteriore vero eadem unitas septuagesima tertia. 

/ 

!


niajor est eodem E numero qui est 5034. Ergo D numerus 

eum qui est A transeendit E numero, B autem 

numerus ab eo qui est F vincitur eodem E numero. 

Si igitur A numero eumdem E apponamus, flet D. Si 

vero B numero eumdem E apponamus, flet F. Sed 

D numerus septuagies quinquies auctus_est, per G 

scilicet multiplicatum. F aiitem septuagies quater 

multiplicato Ccrevit; obtinentigitur inter se propor- 

tionem D atque F quam habent 73 ad 74. Sed D atque 

F sunt A atque B uno eis addito E, majorem 

igitur " necessarie est proportionem contineri inter 

A atqae B quam inter D atque F. Namque A atque 

B numerus, uno E addito, eflectisunt D atque F. Minor 

igitur proportio est inter D atque F quam iuter A 

atque B. Sed mter D atque F eadeni ;,.iji.ortio est 

quae inter75 et 74. inter A igituratque B majorproportio 

est quam inter 7S et 74. t Ac A atque B comma 

continent. Major igitur proportio est commatis quam 

75 atque 74. 

'^\Sfi..i(;-va!i'ynmor 

, îiz%6 Ptôpt^rtlo =orrmiaJis ^24-!fl8 

17 1^3 

Quoniam igitur ostendimus commatis proportionem 

majorem esse quam eam quam 75 continent ad 74 

comparati ; nunc ostendendum est quemadmodum 

minorem inter se proportionem contineant numeri 

spatium commatis continentes, quam 74 ad 73 comparati. 

Id vero c monstrabitur hoc modo : reminiscendum 

prius est quod secundo volumine dixerimus, 

cum de mensura difTerentiae loquebamur. Si 

A C multiplicetur septuagies ter, efficiet numerum K, id 

B 

est 522169. Qui comparatus B numero vincitur eodem 

G, scilicet 2H9. Sublato igitur G de numeris A 

atque B, eflfecti sunt F atque K. Minorem igitur proportionem 

retinebit A atque B quam F atque K. Sed 

F atque K eam retinent proportionem quam 74 ad 73, 

hi enim multiplicato C effecti sunt. Minor est igitur 

proportio A atque B numerorum comma continen- 

tium quam 74 ad 73. Sed paulo ante monstratum est 

eamdemcommatis proportionem majorem esse quam 

75 ad 74. Monstrati sunt igitur numeri qui comma 

continent, majorem quidem inter se habere proportionem 

quam7o ad 74, minorem vero quam 74 ad 75, 

quod oportebat ostendere. 

CAPUT XIII. 

Quod semitonium minus majus quidem sit quam 20 ad 

19, minus quam 19 1/2 ad 18 i/2. 

Quod si ad semitonium minus talis speculatio con- 

vertatur, ejus quoque proportionem facillime repe- 

riemus. Qufe constat inter 256 et 243. Sit igitur 

256 A, 243 B, horum differentia 13 C. Dico quoniam 

A ad B minorem retinet proportionem quam 19 1/2 ad 

metiatur enim C 19 semis, id quod est A fiunt 

18 1/2 ; 

253 1/2 quod sit D, qui scilicet comparatus ad A, eo- 

enim exqualibet proportione dilferentiam eorum nu- " dem A duobus semisque transcenditur. Sitque hsec 

merorum, qui eam continent, aaferamus, hi qui relinquuntur 

majorem obtinebunt proportionem his 

numeris qui erant ante dilferentiiE diminutionem. 

Sint euim 8 et 6. Ab his propriam aufero dilTeren- 

tiam, id est 2, fiunt 6 et 4, Sed in superioribus ses- 

quitertia, in hac sesquialtera proportio continetur. 

Major vero est sesquialtera proportio sesquiterlia 

proportione. Sint igitur iidem A atque B. Qui sunt 

superius descripti, quorum est ditferentia C. Multi- 

plico diiferentiam C numeri septuagies quater, sit 

mihi numerus, F, scilicet 529322. Qui Anumero comparatus 

vincitur mumero G, scilicet2119. Rursusidem 

a Necesse. ^ Al. f 

diflerentia F, scilicet et 1/2, rursus eadem C dif- 

ferentia B numerum metiatur octies decies semis, 

flent 249 quod sit E. Igitur E comparatus ad B eodem 

F transcenditur, id est duobus et semis. D igi- 

tur ab eo quod est A, et rursus E ab eo quod est B, 

eadem F differentia sunt minores- Subtraeto igitur F 

ab eo quod est A atque B, facti sunt D atque E. Majorem 

igitur proportionem tenent inter se D atque E, 

quam A atque B. Sed D atque E eamdem retinent 

proportionem inter se quam 19 f/2 ad 18 1/2. A igitur 

ad B minorem retinet proportionem quam 19 1/2 ad 

18 1/2, quod oportebat ostendere. 

' Minor proportio 74 ad73. c Demonstrabitur . Majorlb a(i74.

1241 DE MUSICA LIB. III. 1542 

nario transcendunt, hic sit F. Rursus idem C metiatur 

B decies novies, fient 247, hic sit E, qui comparati 

ad B eodem F transcendunt. D igitur numerus, 

A numerum, et E numerus numerum B, eodem F 

transcendunt. Adjecto igiturFhis qui suntA atqueB, 

facti sunt D atque E. Major igitur est proportio eorum 

qui sunt A atque B, quam eorum qui sunt D 

atque E. Sed D atque E vjgies atque decies novies 

multiplicatus, C numerum efficit. Major igitur est 

proportio eorum qui sunt A atque B, qui scilicet semitonium 

continent, quam ea quae est 20 ad 19. Demonstratum 

igitur est semitonium minus majorem 

quidemhabere proportionem quam 20 ad 16, minoremvero 

quam 19 1/2 ad 18 1/2. Nunc idemminus semitonium 

commati comparemus quod est ultimum, 

auditui subjacens ultimaque proportio. 

CAPUT XIV. 

S»mitonium minus majus quidem esse tribus comriia- 

tibus, minus vero quatuor. 

Igitur demonstrandam proponimus semitonium 

t Major alias. a Sit. f Minor alias. b De.


g62

\Wi DE MUSICA LIR. IV. 1246 

supra quoqiie descriptus est a2428S. Apotome vero A quoc sit dilTerentia inter C alque D numeros consti- 

distat ab eo quod est A. Is numerus, qui coUigitur 

unitatibus 531441, et sit ^ lioc C. Quoniam igitur 

A B minus semitonium, A C majus, diflferentia ejus 

quod est B ab eo quod est C perquirenda est. Ea est 

701 a3, id sit D. Sed liic numerus dudum commi 

monstrabat ; inter majusigitur semitonium ac minus 

comma diflerentiain facit. 

I 497664 

I 

B C I 

ri-24-2K8 I HîUUi 

Rursus demonstrandum propono tonum duobus se- 

mitoniis minoribus snlo commate esse majorem. Sit 

A numerus 472392. Ab boc intendatur tonus o31441, 

et sit hoc D ab eo vero quod est A intendatur semitonium 

minus, quod est B, acsit B 497604. Item ab eo 

quod est B semitonium aliud intendatur miaus, quod 

est C, et sit C b24288. Quoniam igitur A D tonus est, 

A C vero duo continent minora semitonia : videamus 

CAPUT PRIMUM. 

Vocum differentias in quantitate consistere. 

Etsi omnia qute demonstranda erant superioris 

libri tractatione digessimus, non pojnitet tamen rur- 

sus eadem breviter memoria? recolligenda preestare 

cum quadam diversitate tractatus, ut his rursus ad 

memoriam redeuntibus ad regulse divisionem, quo 

tota tendit intentio, veniamus. Si foret rerum omnium 

quies, nuUus auditum sonus feriret. Id autem 

fieret, quoniam cessantibus cunctis motibus nullce 

inter se res pulsura cierent : ut igitur sit voi, pulsu 

est opus. Sed u sit pulsus, motus necesse est antece- 

dat. Ut ergo sit vos, motum esse necesse est. Sed 


tuta. Est auteni E, scilicet unitatem 7133. Demonstratum 

est igitur tonum duobus, semitoniis minoribus 

commate esse majorem. 

Sed quoniam omnia jam qua; probanda promisimus 

propria ratione monstrata sunt, nuno quod superest 

musicae. institutioni, regularis monochordi facienda 

est partitio. Quam rem quoniam longior tractatus 

extendit, in posterioris commentarii disputationem 

censuimus transferendam. 

oninis niotus habet in se tum velocitatem, tum etiam ad D. Quoniam igitur B multiplexest, ejus quod est C 

tarditatem. Si igitur sit tardus in pellendo motus, metitur C terminus, id quod est B, vel bis, vel tertio, 

gravior redditur sonus. . Nam ut tarditas proxima j) vel deinceps, et est ut C ad B, ita B ad D. Metitur 

stationis est, itagravitas contigua taciturnitati. Velox igitur B terminus id quod est D. Quocirca quia C 

vero motus acutam voculam pra?stat. Praeterea, quaj 

gravis est, intensione decrescit ad medium. Quaj 

vero acuta, remissione decrescit ad medium. Unde 

fit ut omnis sonus quasi es quibusdam partibus com- 

positus esse videatur. Omnis autem partium conjunctio 

quadam proportione committitur. Sonorum 

igilur conjunctio proportionibus constituta est. Pro- 

portiones autem principaliter in numeris considerantur, 

proportio vero simplex numerorum vel in mul- 

tiplicibus, vel in superparticularibus, vel in super- 

partientibus invenitur. Secundum vero multiplices 

proportiones, vel superparticulares, consonse vel 

^' Hic. 

C dissonre voces esaudiuntur. Consouce quidem sunt 

quEe simul pulsse suavem permixtum inter se 

conjungunt sonum ; dissonse vero quae simul pulsse 

non reddunt suavem neque perraixtum sonum. His 

igiturita prsedictis, deproportionibus pauca dicamus. 

CAPUT n. 

Diversx de intervallis speculationes. 

Si interyallum multiples binario multiplicetur, id 

quod lit ex hac multiplicatione intervallum, multiplex 

est. Sit multiplex intervallum B C, et B multiplex 

ejua quod est C, et fiat ut est C ad B, ita B 

terminus id quod est B metitur, metietur etiam D. 

Multiplex est igitur D ejus quod est C, et est C D 

intervallum, elfectum ex composito bis copulatoque 

sibiraet et per binarium multiplicato B C intervallo. 

In nun:eris quoque idera probatur. Sit enim B ad C 

duplum, ut binarius ad unitatem, et fiat ut C ad B, 

ita B ad D. Erit igitur D quaternarius. Multiplex est 

autem B ad C, id estbinarius ad unitatem. Multiplex 

est D ad B. id est quaternarius ab binarium. Multi- 

plex est igitur D quaternarius ad C unitatem. Est axttem 

quadruplus quaternarius unitatis, et binario 

multiplicata medietas quod estintervallum B C.

1247 AN. MANL. SEV. BOETIT d248 

Si intervalluQi binario multiplicatum, niultiplex eite- 

cerit, iutervallum ipsum quoque multiplex erit. Sit 

intervallum B C, et fiat ut C ad B, ita ad D, et D 

sitad C multiplex, Dico quia B ejus quod est C mul- 

tiplex est. Quoniamenini D ejusquod est D multiplex 

est, metietur C id quod est D, metietur et B. Ostensum 

est vero quoniam * si sint termini proportiona- 

liter constituti, cum primus fuerit ultimo comparatus, 

siprimus ultimum fuerit mensus,metieturetmedium. 

C igitur metietur id quod est B. Multiplex est igitur 

Bejusquod est C. Id rursus ex numeris, sit C unitas, 

D vero ex duplicata proportione, B C sit quaternarius, 

et est muUiplex ejus quod est C. Est enim 

quadruplus. Quoniam igitur quadruplus ex duplicala 

B Cproportione generatur, B C proportio dimidium 

ejus erit, igitur B C proportio dupla est. Sed duplum 

multiplex est : erit igitur B C proportio multiplex. 

Snperparticularis intervalli medius numerus, neque 

unus, neque plures proportionaliter intervenient. Sit 

enim B C proportio supeiparticularis, et in eadem 

proportione minimi sint D F et G. Quoniam D V et G 

minimi sunt in eadem proportione, sunt ejusdem 

proportionis primi. Quotcirca eos unitas metietur. 

Auferatur igifir G ab D F et relinquatur D, hic est 

igitur utrorumque mensuracommunis: hKcigitur erit 

unitas. Quocirca nullus inter F D atque G incidet 

numerus, qui sit ab F D quidem minor, major vero 

ab G. Sola enim interest unitas, quanti vero in su- 

perparticularibus proportionibus proportionaliter in- 

ter ejusdem proportionis mmimos c intercident, tot 

etiam inter ceeteros ejusdem proportionis incident. 

Sed nullus inter F D atque G minimos ejusdem pro- 

portionis iotervenire potest. Nullus igitur inter B at- 

que C proportionaliter cadet, et in numeris sit quaj- 

^" Si sint proportionaliter numeri. t> Sola. « Incident. 

A libet superparticularis proportio, ut sesquialtera ; hi 

vero sunt 10 et 13, ineademvero proportione minimi 

2 et 3, aufero de 3 binarium ; fit reliqua unitas, i ea- 

deui utrosque metitur- Nullas erit igitnr inter binarium 

ternariumque numerus, qui sit binario major, 

minor vero ternario. Alioquin unitas dividetur, quod 

est inconveniens. Quare ne inter 10 quidem atque 15 

quisquam invenietur numerus qni talem ad 10 obti- 

neat proportionem qualem ad eum tenent 15. 

Si intervallum " non multipiex binario multiplicetur, 

id quod Ut ex bac multiplicatione nec multiplex est 

nec superparticulare. Sit enim intervallum non multiplex 

B C, et fiat ut C dd B, sic B ad D. Dico quoniam 

E ejus quod est C, neque multiplex est, neque 

superparticularis. Sit enim, si fieri potest, primum 

D ejus quod est C multiplex, et quoniam cognitum 

est, Si intervallum binario multiplicatum sit, et mul- 

tiplex intervallum creatum, id quod multiplicatum 

est bis Jntervallum esse multiplex. Erit igitur B C 

C multiplex, sed non est positum. Non igitnr erit D 

ejus quod estC multiplex, nec vero superparticulare. 

Nam superparticularis proportiouis medius propor- 

tionaliter terminus nullus intervenit. Inter D vero et 

B est proportionaliter terminus constitutus, id est B. 

Nam ut est C ad B, ita B ad D impossibile igitur erit 

; 

D ejus quod est C, vel multiplicem esse. vel snperparticularem, 

quod oportebat ostendere. Et in nu- 

meris sit non multiplex intervallum 6 ad 6, tiatque ut 

sunt 4 ad 6, ita sex ad alium quemlibet numerum. 

Hic erit igitur novenarius, qui quaternaiii neque 

multiplex neque superparticularis est. 

I C 

/ Non niultiplex, nec soper parl.iciilare\ 

B T> 

\ Non niultiplex \ / Non niullifiley / 

Si inlervallum binario multiplicetur, atque id quod 

es ea multiplicatione creabitur multiplex non fit, 

ipsum quoque non erit multiplex- Sit enim intervallum 

B C, fiatque ut C ad B, ita B ad D, et non fit D 

i Eadem quse utrosque. " In vettisto codice non est.

1249 DE MUSIGA. LIB. IV. 

ejus qnod est C multiplex. Dico quoniam nec B ejus A 

quod est C erit niultiplex. Si enim est et D ejus quod 

est C, esl mulliplex. At non est, non erit igitur B 

ejus quod est Cmultiplex. 

Duples intervallum ex duobus maximis superparti- 

cularibus, conjungitur sesquialtero et sesquitertio. 

Sit enim Aquidem ejus quodest B sesquialter, B vero 

ejusquod est C sesquitertius. Dico quoniam A ejus 

quod est C duplex est. Quoniam igitur sesquialterest 

Aejus quod est B, igitur A babet in se totum B ejusque 

dimidium. Duo igitur A cequi sunt tribus B. Rursus 

quoniam B ejus quod est C sesquitertius est, ^- B 

igitur habet C, et ejus tertiam partem. Tres :igitur B 

Eequi sunt ad quatuor C. Tres autem B sequi erant 

duobus A. Duo igitur A aequi sunt ad quatuor C ; unus 

igitur A sequus est duobus C. Duplex erit igitur A 

ad octo sesquioctava proportio est. 

ejus qui est C, et in numeris. Sit enim 

C 

sesquialter 

12 ad 8, sesquitertius vero 8 ad 6 : ergo 12 ad G da- 

plices sunt. 

Ex duplici intervallo atque sefquialtero triplex na- 

scitur intervallum. Sit enim Aejusquodest B duplex, 

B autem ejus quod est C sesquialter. Dico quoniam 

A ejus quod est C triplex est. Nam quoniam A ejus 

quod est B duplex est, Aigitur sequus est duobus B. 

Rursus quoniam B ejus quod est C sesquialter est, 

B igitur habetin se totum C et ejus dimidiampartem. 

Duo igitur B aequi sunt tribus C. Sed duo B Eequi 

erant uni A, et unus igitur Aajquus est tribusC ; 

igi- 

tur A uno Gtriplex est. Et in numeris sit duplex 

quidem senarius ternario, sesquialter vero ternarius, 

binario. Senarius igitur triplex est binario. 

" B igitur habet in se totum. i Eujus autem. c A 

nanplacet Glareano. 

Si sesquialtero intervallo sesquitertium demptum 

fuerit intervallum, erit quod relinquitur sesquiocta- 

L> vum. Sit enim A quidem ejus quod est B sesquialter, 

at vero C ejus quod est B sesquitertius : dico quoniam 

A ejus quod est C sesquioctavus est. Quoniam 

enim A ejus quod est Bsesquialter est, A igitur habet 

in se B et ejus dimidiam partem. Octo igitur Aaequi 

sunt ad duodecim B. Rursus quoniam C ejus quod 

est B sesquitertius est, C igitur liabet in se B et ter- 

tiam ejus partem. Novem igitur C tequi sunt ad duo- 

decim B. Duodecim B aequi erantâd octo A ; et octo 

igitur A eequi sunt ad novem C. Igitur A aequus est ei 

quod est C, et octavee ejus parti. A igitur ejus quod 

est C sesquioctavus est. Et in numeris sesquialteruni 

quidem intervallum sit novenarius ad senarium, sesquitertium 

verooctonariusad senarium. Novemigitur 

Sex proportiones sesquioctavae majores sunt uno du- 

plici intervallo. Sit enim quidem numerus A, hujus 

rv autem sit sesquioctavus B, h liujus sesquioctavus C, 

et bujus sesquiootavus D, et hujus sesquioctavus F, 

ejusque sesquioctavus G, atque hujus sesquioctavus 

K. Idautem fiat secundum descriptum in Arithmetica 

modum, et sint numeri A B C D F G K, et sit A 

262144, hujub autem sesquioctavus qui est B 294912, 

hujus autem sesquioctavus qui est C 331776, hujus 

autem sesquioctavus qui est D 373248, hujus autem 

sesquioctavus qui est F 419904, hujus autem sesqui- 

octavus qui est G 472392, hujus autem sesquioctavus 

qui est K b3l441. Et sunt 531441 quod est K, plus 

quara duplicese ad ducenta 60 duo raillia 144 quod 

est A. Sex igitur sesquioctava? proportioues ampliores 

sunt uno duplici intervallo. 

ducentis sexaginta duobus millibus 144. Sed hasc lectio

A 

^/1144. ^94-91^ m77^ 

/tjqicto fla.1 /c/liiiuxlgjc/quuifijt^/e/q u U)6a.jcJqatoaA/c/qlluij!lit. | 

D JJ G 

37Sg4-8l4l°^Q4|l-7239^ 

s-b ,1L n U-fTM.ro ^ i 5; I , 

CAPCTIII. 

Musicarum per Grsecas ac Latinas litteras notarum 

nuJicupatio. 

Restat quoniam sumus nervum secundura praedictas 

consonantias per regulam divisuri, quoniamque ne- 

cessarios sonos tribus generibus canlilense exbibebit 

ista partitio, musicas interimnotas apponere, utcum 

divisam lineam iisdem notulis signaverimus, quod 

unicuiqiie sit nomen, facillime possit agnosoi. Veteres 

enim musici propler compeudium scriptionis, ne in- 

tegra semper nomina necesse esset apponere, exco- 

gitavere notulas quasdam quibus nervorum vocabula 

notarentur, easque per genera modosque divisere, 

simul eliam hac brevitate captantes, ut si quando 

AN. MANL. SEV. BOETII I2o2 

A sumi retro habens' virgulam -^ . Hypate chroma- 

ticae, quee est principalium extenta , y 

supinuni ba- 

bens lineam et r conversum duas habens lineas A . 

Hypaton diatonos, quae est principalium extentai 

* GraBcum et digammon *F. Hypate meson, quae est 

principalis mediarum, C et C . p Parhypate meson, 

quce est subprincipalis mediarum, P et C supinum 

. 

J' Meson enharmonios, quae est mediarum enharmonios, 

II Graecum CetCconversum Meson chro- 

!J 

matica3, quK est mediarura chromatica, II GrBscum 

habens virgulam.etC conversum per mediumhabens 

virgulam C. Meson diatonos, quae est mediarum 

extenta, M Graecum nil Graecum diductum f, Mese, 

quse est media. I et A jacens L . Trite synemmenon, 

quae est tertia conjunctarum, * et A supinum . ^ Synemmenon 

enharmonios, quEe est conjunctarum en 

harmonios, H Grcecum et A jacens conversum per 

medium habens virgulam }i/. Synemmenon cbro- 

maticre, quas. eit conjunctarura chromatica H Greecum 

habens virgulam, et A conversum habens virgulam 

y . Synemmenondiatonos, qua; est coujuncta- 

rumextenta L et N j^ . Nete synemmenon, quae est 

uitima conjunctarum, M quadratum supinum etZ 2 . 

Paramese, quse est sub media, Z et II Gra3cum jacens 

£ . Trite diezeugmenon, quae tertia divisarum 

melos aliquod musicus voluisset ascribere, super est, Equadratum et II Graecum supinum . Die- 

versum rhythraicametri compositione distentum, has ., zeugmenon enharmonios, quae est divisanun enhar- 

1 , , L 1 . ,. 

sonorum notulas ascriberet, ita miro modo reperien monios, A et 11 Graecum jacens conversum . y, Die- 

tes, ut non tantum carminum verba, quae lilteris ex • 

plicarentur, sed melos quoqueipsum, quod his notu- 

lis signa['etur,in memoriam posteritatemque duraret. 

Sed ex his omnibus modis unura interim Lydium 

ejusque notulasper tria genera disponamus, in reli- 

i[uis modis idem facere in tempus aliud dilferentes. 

Sane si quando dispositionem notarum Graecarum 

litterarum nuucupatione descripsero, lector nulla 

novitate turbetur. Grascis enim litteris t nunt in 

quamlibet partem imminutis, nunc etiam inflexis, 

tota haec notarum descriptio constituta est. Nos vero 

cavemus aliquid ab antiquitatis auctoritate transver- 

tere. Eruntigitur priores ac superiores notula; di- 

otionis, id est verborum, secuudae vero atque infe- ]) 

riores percussionis. Proslambanomenos qui acquisilus 

dici potest, Zi non integrum et tau jacens ^^. Hy- 

[late bypaton, qua3 est principalis principalium, L 

conversum et r rectum ^- Parhypate bypaton, id 

i'st subprincipalis principalium, B non integrum, et 

r supinum p. Hypaton enharmouios, quse e^ 

c principalium enharmonios, V supinum, etr conver- 

Uescriptio. j, Non liabetur. Principalis principalium. 

zeugmenon chromaticas, quae est divisarum chroma- 

tica, A habens virgulam et n Graecum jacens con- 

versum, habens lineam angularem. jacens et N inversum diductum § 

Tritehyperboleou,qua3esttertia excellentium, r deorsum 

respiciens dextrum et semi A sinistrum sursum 

respiciens y. Hyperboleon enharmonios, quas est ex- 

cellentium enharmonios T supinum et semi A dex- 

trum supinum . ^ Hyperboleon chromaticae, quae est 

excellentium chromatica, T supinum habens lineam 

et semi A dextrum supinura habens retro lineam 

§ . Hyperboleon diatonos, quae est excellentium 

extenta, JM Graecum habens acutam et II diductum 

habens acutam ^Y, . Nele hyperboleon, I habens 

acutam, et A jacens habens auctam < .

1253 DE MUSICA LIB. IV. 1234 

Proshmbaiiomenos. ' 

Hypalo liypalon. 

P/irliypale liypalon. 

Lviiianos hypaton en'i3rnio- 

iiios. 

l.vcliaiios livpalon chronia 

licae. 

Lycli.iiios hypaton ilialoiios 

Hypale meson. 

P.iiiiyp:ile iiieson 

Lyc':;ano3 meson eniiarmo 

iiio:;. 

Lvrliiinos mesoiichromalics. 

CAPUT IV. 

Lyclianos meson dialoDOS. 

Mese 

Trile synemmenon. 

paranele synemmenoii eniiarinonios. 

Paraneie synemmenon chroniaiicae. 

Paranete synemnieiion dialouos. 

Nete synemmenon exlensa. 

Netc synemmenoii uUima. 

Paramese 

ilonocliordi regularis pariitio in genere diatonico. 

Sed jam tempus est ad regularis raonochordi divisionem 

venire. De qua reillud estpraedicendum,quod 

sive in mensura nervi, sive in numeris, atque in eorum 

proportione statuatur describendadivisio, majus 

spatium chordoe et major numeri multitudo sonos 

graviores efficiet. At sifuerit nervi longitudo contra- 

ctior, et in numeris seque non multapluralitas, acutiores 

voees edi neoesse est. Atque ex hac compara- 

tione, quantum unaquaeque fiierit vel longior vel 

plurium numerorum, aliaque vel contraetior, velpau- 

cioribus signata numeris, tanto vel gravior vel acutior 

invenitur. Nec Itctorem res illa conturbet, quod 

Trile diezeiiriienoi). 

•2 

Paranete diezeugmenon e.";harnionies. 

Paranetediezeugmenoiicliromalicae. 

Paranete diezeugmenon dialonos 

Nele diezeugmenon. 

Trile hyperboleon. 

Paranple hypertioleon en' 

harmonios. 

Parancle hyperboleon cbroma 

ifse. 

Paraiiete hyperboleon jiato- 

IIOS. 

Kete liyperholeon. 

A sima, id est proslambanomenos, D B autem mese. 

Est enim dimidia totius^ et sicut A Fi ab ea quaj est 

B D dupla est spatio, ita B D ab ea quas est A B, 

dupla est acumine. Nam, ut superius dictum est, 

spatii et acuminis semper ordo conversus est. Nam 

tanto est chorda major iu acumine, quanto fuerit 

minor in spatio, quociroa erit et E B nete hyperboleon 

quoniam E B ejus quaj est D B, dimidia quidem 

in quantitate, duplaveroin acumine. Rursus quoniam 

eadem E B ejus qu;T est A B quart.^pars est in spatio, 

quadrupla erit ab eadem iu acumine. Erit igitur (ut 

dictum est) nete hyperboleon dupla in acumine ab ea 

qusB est mese. Mese autem dupla in acumine ab ea 

quai est proslambanomenos. Nete vero byperboleon 

quadrupla in acumine ab ea quse est proslambano- 

intendentes saepespatia proportionum numero majore g menos;consonabitigitur proslambanomenosadmesen 

signavimus, remittentes vero minore, cum intensio 

acumen faciat, remissio gravitatem. Illic enim tantum 

proportionum spatia signabamus, nihil de gra- 

vitatisaut acuminis proprietate laborantes, atque ideo 

et in acumen majoribus numeris intendimus, et mi- 

noribus in gravitatem ssepe remisimus. Hic vero ubi 

chordarum spatia sonosque metiemur, naturam rerum 

sequi necesse est, majorique longitudini chordarum 

es qua gravitas existit, ampliores, minori vero 

ex qua vocis acumen nascitur, dare breviores. Sit 

chorda intensa A B, huic sequa sit regula quae propo- 

sitis partitionibus dividatur, ut, ea regula chorda ap- 

diapason, roese ad neten hyperboleon diapason, proslambanomenos 

ad netem hyperboleon bis diapa?on. 

Rursus quoniam xqam sunt partes A C, C D, D E, E B. 

Est antem A B quatuor earumdem partium, C B autem 

trium, A B sesquitertia est ab ea quoe est C B. 

Rursus quia trium est aequalium partium C B, sed 

D B duarura, erit igitur C B sesquialtera ejus quse 

est D B. Rursus quoniam C B est trium partium 

sequalium, qualis est una E B, tripla igitur est C B 

ab ea quse est E B; erit igitur C B lychanos hypaton 

diatonos, consonabitque proslambanomenos quidem 

ad lychanon hypaton diatonondiatessaron consonan- 

posita, ea?dem divisionesin nervilongitudine signentiam. Eadem vero lychanos h}'paton diatonos consotur 

quas ante assignaveramus in regula. Nos vero nabit ad mesen consonantiam diapente. Eademque 

nunc dividimus ita, quasi ipsam chordam et non re- r lychanos diatonos consonabit ad neten hyberboleon, 

gulam partiamur. Dividatur igitur A B in quatuor diapason et diapente. Rursus si de tota A B nonam 

partes, per tria puncta quse sunt C D E. Erit igitur partem auferam, eam quae est A F, erunt partes octo 

tota quidem A B dupla ab his quae sunt D B, A D ; si- 

gillatim vero A D, D B duplae sunt ab his quee sunt 

A C, C D, D E, E B. Erit igitur A B quidem gravis- 

* Figura Uenrici Glareani. 

F B. Erit igitur F B hypate hypaton, ad quam sesquioctavam 

contineat proportionem A B, id est proslambanomenos, 

in musica vero tonum. 

'

1285 

Quanto spatinm majus erit, tanta major gravitas ; ubi 

vero minus, ibi majoracuties. Dum ergo A B in qua- 

diuplo spatio excedit E B, erit recte proslambanomenos 

in quadruplo gravior, et C B acutior in qua- 

druplo, et eadem chorda A B ad F B est sesquioctava 

spatio, quare tono ab F B vincitur; erit ergo hypate 

liypaton. Eadem rursus ad C B sesquitertia est spatio, 

erit ergo C B lychanos hypaton diatonos. Vincetque 

C B in acumine ipsum A B consonantia diatessaron. 

Insuperidem A B spatio duplum est ad D B ; 

erit idcirco 

acumine duplum ipsum D B ad A B. Et sic C B 

neten hyperbol constituet, quod doctus lector facile 

conspiciet dum acutius contemplatur. 

Superior vero descriptio inferiora signa quse con- 

tinet, ejus sunt descriplionis, ubi chordis notulas 

apposuimus, quoniam earum nomina longum fuit 

ascribere. Item si A B tribus incisionibus partiamur, 

erit pars tertia A G. ^" Dufe igitur ejusdem erunt G B. 

Consonabit igitur A B proslambanomenos ad G B, 

quffi est hypate meson, diapente consonantiam in 

proportioue sesquialtera constitutam ; 

G B erit 

C B autem ad 

l» sesquioctava, et continebit tonum, idque 

ordine cadit. Nani lychanos hypaton diatonos. id est 

C B, ad eam quaj est hypate meson, id est G B, continet 

tonum. RursnsA B quidem proslambanomenos 

ad C B lychanon hypaton diatonos consonantiam habet 

diatessaron, A B autein proslambauomenos ad G B 

hypate meson habet consonantiam diaiiente. Item C B 

ad D B, id est lychanos hypaton diatonos ad mesen 

liabet consonantiam diapente, G B autem ad D B, id 

est hypate meson ad mesen, habet consonantiam dia- 

tessaron. Lyclianos autem hypaton, id est C B, ad 

totius chordse. modum ab eo quod est A usque ad id 

quod est LL, hauc, id est A, proslambenomenon 

9216 divido, dimidiam ad 0, ut sit tola A dupla ad 

°- Qux. i> Sesquioctavum. 

" Obtinebit. ^ Appositis. 

MANL. SEV. BOETII 

1256 

A 

hypaten meson comparata, id est G B, distabit tono. 

Si autemejusquse est C B quartampartem sumpsero, 

erit C K. Igitur '^ C B ad K B obtinet sesquitertiam 

g 

proportionem, K B autem ab ea quaj est D B sesquioctava 

proportione distabit. Erit igitur K B quidem 

lychanos diatonos meson, et erit C B, id est lychanos 

hypaton diatonos, ad K B, id est lychanos diatonon 

meson diatessaron consonantiam continens. Bursus 

si ejus quce est D B nonam partem sumpsero, erit 

mihi D L. Igitur L B erit paramese. Si autem ejus 

quae est D B quartam partem sumpsero, erit D N. 

Igitur N B erit nrete synemmenon. Si autem ejus quae 

est D Btertiam partem sumpsero, eritD N. IgiturNB 

erit nete diezeugmenon. Si autem K B in duas partes 

sequas fuerit divisa, erit K X, eritque X B paranete 

byperboleon. 

I A 

I 

I 

K|D|L|M|N|X|E|B| 

F C 

|H|r|F|G|n|.^|e|x|H|n-|

•1237 DE MUSICA LII}. IV. 12S8 

ua quse est 0. Item sit dupla ab ea quae est LL, A 

Ei'it igitur A quidem proslarabanomenos, autem 

inese, et LL netc hyperboleon: habebit igitur A quidem 

9216, vero borum diiuidium, id ost iOOS, ut 

mese ad proslambanomenon diapason consonantia 

conveniat. Ea vero quae est LL dimidium est meses, 

ut sit proslambanomenos ab ea quce est nete byperboleon 

quadrupla, et bis diapason ad eam consonet 

symplioniam, sitque LL 2301-. Si igitur ex 2304 octavam 

'^ abstulero partem, id est288, eisdem.que adjecero, 

flent mihi 2392, eritque NN 2392 quse sit paranete 

hyperboleon ad neten hyperboleon obtinens 

distantiaffi tonum. Rursus ejus quai est iNN, id est 

2392, aufero octavam quce est 324, eamque eis quorum 

est octava suiojungo, erunt 2916, lietque mihi 

FF trite hyperboleon diatonosin diatonico scilicet 

genere 29l6totum quidera distans ab ea quse est " 

paranete hyperboleon, 

i» diatonum vero ab ea qua: 

est nete hyperboleon, eadem vero FF erit in chromatico 

genere trile hyperholeon chromatica. In enharmonio 

vero paranete hypei'boleon enharmonios, 

quod facilius agnoscetur cur eveniat, cum trium generum 

tria prima tetrachorda a neie hyperboleon 

inchoantia descripserimus. Quoniam vero si A ses- 

quitertia proportione duas sesquioctavas abslulero, 

relinquitur mihi seraitoniura minas, sumo tertiam 

ojus quae est LL, id est neten hyperboleon, et sunt 

768. Hos eisdem adjicio, lient mihi 3072. Qiiorum 

Gst DD nete difzeugmenon continens ad triten hyperboleon 

semitonium minus. Nam quoniam nete 

diezeugmenon ad neten hyperboleon diatessaron 

continetconsonantiam, trite autera hyperboleon dia- 

tonos " ab ea ditonum distat, relinquitur spatium ^ 

quod est interneten diezeugmenon et triteu 

boleon semitonii minoris. 

hyper- 

tonis, si distantiam paranetes hyperboleon et netes 

hyperholeon diatonici generis sumpserimus, ejusque 

dimidium paranete hyperboleon, qtae est diatonici 

generis, appouamus, habebimus nuraerura tribus se- 

mitoniis ab hyperboleon nete distanlem, et erit hajc 

in chromatico genere paranete hyperholeon. Aufero 

igiturde 2392, id est de paranete hyperboleon dia- 

tonici generis 2304, id est nete hyperboleon, relinquunturmihi 

288, hos divido, erunt mihi 144, eosderaadjiciam 

2592, id est paranete hyperboleon diatonici 

generis, et erunt mihi 2736 : haec erit para- 

nete hyperboleon chromatica. Rursus quoniam trite 

hyperboleon, vel diatonica, vel chromatica, duos tonos 

distat a nete hyperboleon, et in enharmonio 

genere paranete hyperboleoa duobus tonis distat ab 

ea qu« est nete hyperboleond eadem erit in enharmonico 

genere paranete hyperboleon, quaj est in 

diatonico vel cbromatico trite liyperboleon. Sed quoniara 

trite hyperboleon diatonici generis et chroma- 

tici ad nete diezeugmenon minus seraitonium servant, 

constat autem tetrachordum enharmonii generis 

ex duobus integris tonis, et diesi, ao diesi, quse 

sunt dimidia spatia semitonii minoris, distantiam 

eam qu


// 

siV?

1261 DE MUSICA LIB. IV. 1-262 

tcm, id est 384, eisque adjiciam, fient 34S6, eritque 

jiaranete diezeup;menon ' diatonos, CC litteris periiotata, 

ad neten diezeugmenon obtinens tonum. Ab 

hac vero si octavam auferam partem, id est de 3456, 

qoaj est 432, eosque eidem adjungam, erunt 3888. 

Eritque ea Y trite diezeugmenon dialonos. Sed quo- 

niaifi nete dizeugmenon ad paramesen sesquiter- 

tiam obtinebat iiroportionem, trite autem diezeugmenon 

diatonos a nete di/eugmonon duos tonos 

abest, continebitur iuter triten diezeugmenon et pa- 

ramesen semitonium minus. Diatonicum igitur ge- 

nus, in hoc quoque tetrachordo ac pentachordo ita 

expletum est, ut tetrachordi quidem ejus, quod 

est neles diezeugmenon ad paramesen, dialessaron 

consonantia sit. Pentachordi vero ejus quod est ne- 

tes diezeugmenon ad mesen, diapente sit conso- 

nantia. 

Enharmonium vero atque chromaticum genus hac 

ratione tesemus : Sumo distantiam netes et para- 

netes diezeugmenon diatoni, id est 3072 et 3456, est 

eorum differentia 384; hanc divido, erunt 192; hanc 

si sumam et ei qua; est paranete diezeugmenon dia- 

tonos adjungam, id est 3456, fient 3648, h£ec erit 

paranete dizeugmenon chromatica, BB geminatis 

litteris adnotata b distans nete diezeugmenon tono et 

semitonio, id est tribus semitoniis, continens ad triten 

diezeugmenon dudum quidem diatonicam. Nunc 

A vero chromaticam, id est 3888, somitonium reliquuoi 

ab eo tono, quod divisum est inter paraneten 

diatonon diezeugmenon, et triten diatouon diezeagmenon, 

et sit reiiquum aliud ex tetrachordo semi- 

toniiim inler triten diezeugmenon chromaticam et 

paramesen, quod scilicet ex diatessaron consonantia 

relinquitur, ea qua' est inter neten diezeugmenon et 

paramesen subtractis duobus tonis, quod nete diezeugmenon 

chromatica, et trite diezeugmenon chroma- 

tica continebant. Qua; autem in diatonico genere 

trite diezeugmenon diatonica est. In chromatico autem 

diezeugmenon chromatica, ea in enharmonio 

genere paranete diezeugmenon enharmonios dicitur, 

integros enim duos tonos distat ab ea qnsa est nete 

jj diezeugmenon et notetur AA. Et inter neten diezeugmenon 

et paraneten enharmonion diezeugmenon 

nulla interest chorda, atque ideo paranetes vocabulo 

nuncupatur. Semitonium vero quod est inter paraneten 

enharmonion diezeugmenon et paramesen, id 

est inter AA et X hac ratione partimur, ut fiant duse 

dieses. Sumo differentiam paranetes enharmonii diezeugmenon 

et parameses, id est 3888 et 4096, ea est 

208, hanc divido, iient lOi, hos appono 3888, fient 

3992. Ea erit trite diezeugmenon enharmonios Z lit- 

tera pernotata. Hujus igitur tetrachordi per tria ge- 

nera descriptionem subter adjeci, superiusque dis- 

positum hyperboleon tetrachordum aggregavi, uti 

esset utrorumque una descriptio, et paulatim juncta 

dispositionis totius forma consurgeret. 

a 

s


CAPUT VIII. 

Monochordi netarum synemmenon per tria genera 

partitio. 

Duo quidem tetrachorda quse sibimet quidem conjuncla 

sunt, a mese vero disjuncta, trium generum 

snperior descriptio, quemadmodum locarentur osten- 

" aliud tetrachordum veniendum est, 

quod synemmenon vocatur, quod junctnm est ei qu» 

est mese. Quoniam enim inter neten diezeugmenon 

dit. Nunc ad 

et mesen diapente consonantiam esse prajdiximus, 

est autem di.ipente consonantia trium tonorum ac 

semitonii. Tres vero sunt toni in hoc pentachordo, 

quorum unus quidem netes diezeugmenon ad para- 

neten diezeugmenon diatonon. Alter vero paranetes 

diezeugmenon ' diatonon ad tritea diezeugmenon 

diatonon. Tertius autem parameses ad mesen, reli- fient H7; hanc adjicio paranete synemmenon enquumque 

semitonium trites diezeugmenon diatoni ad harmonios, id est 4374, flent 4491, qua; P littera 

jiaramesen, quoniamque netes diezeugmenon et pa- pernotatur, et sit eatrite synemmenon euharmonios. 

ranieses tetrachordum ab ea qnm est mese, eo tono Eritque semitonium quod continetur inter paraneten 

disjunctum est, quod est inter paramesen ac mesen. ^ synemmenon enharmonion et mesen, id est inter 

Si ex eo pentachordo, quod est a nete dizeugmenon 4374 et 4008, divisum per triten synemmenon en- 

ad mesen, unum abstulerimus tonum, eum scilicet 

qui continetur inter neten diezeugmenon et parane- 

ten diezeugmenon diatonon, poterimjs aliud tetrachordum 

ad niesen jungere, ut fiat synemmenon. 

quod est coojnnctum hoc modo. « Nam quoniam paranetes 

diezeugmenon diatoni, quee est CC, numerus 

est 3436, horum tertia eisdem addita faciet me- 

sen. Hic 

tl ergo numerus in diezeugmenon tetrachor- 

A do CC litteris adnotatus, tono distabat a nete diezeugmenon 

in genere diatonico, et paranete diezeugmenon 

diatonos vocabalur, in synemmenon aulem 

tetrachordo, id est, conjunctarum sit nete synemmenon 

in tribus generibus constituta Y littera pernotata, 

et ab ea octava pars auferatur quae est 432 eisque 

apponatur, fient 5888 quse est paranete synemmenon 

et T = littera pernotata. Hujus pars sumatur octava 

ea qua3 est 486; heac summa si eisdem, quorum octava 

est, aggregetur, fient 4374, quae est trite synemmenon 

diatonos, id est, E. Sed quoniamnete synemmenon 

ad mesen, id est 3430 ad 4608, sesquitertiam 

obtinet proportionem quee est diatessaron, trite autem 

synemmenon, ad netera synemmenon, id est 

4374 ad 3406, duorum tonorum obtinet proportionem, 

relinquitur trites syuemmenon diatoni ad rae- 

sen proportio semitonii, el conjunctum est hoc tetrachordum 

cum mese, atque ideo synemmenon qua- 

si continuum et conjunctum vocatur. Et diatonici 

quidem generis hoc modo est facta proportio. Chromatici 

vero talis divisio est : sumo netes synemmenon 

et paranetes s^memmenon diatonici, id est 3436 

et 3888 differentiam, ea est 432 ; hanc si divido ut 

semitonium fiat, fiunt 216; hanc adjicio ad 3888 ut 

tria semitonia fiant, erunt 414, quse est paranete synemmenon 

chromatica, cui littera S superapposita 

est. Ab hac igitur, id est, paranete sjmemmenon 

chromatica, ad triten synemmenon prius quidem diatonicam, 

nuno vero chronicam semitonium est. A qua 

C trite synemmenon chromatica usque mesen aliud semitonium 

reperitur. Sed quoniam a nete synemmenon 

iisque ad triten synemmenon diatonicam vel 

chromaticam duo toni sunt, quse est in diatonico vel 

chromatico generibus trite s^memmenon diatonos vel 

chroraatica, eadeui in genere enharmonio paranete 

synemmenon enharmonios est, habens summam 

4374, qucB sit R, A, qua usque ad meson semitonium 

est, hoc partior in duas dieses hoc modo : Sumo differentiara 

paranetes syneramenon euharmonii et me- 

ses, id est 4374 et 4608, ' facit 234; hanc divido, 

liarmonion e eara, scilicet quae est 4491. Quocirca 

hujus quoque tetrachordi espedita ratio est. Nunc 

autem facienda est descriptio, juncta tamen cum cae- 

teris h tetrachordis, id est h)'perboleon ac diezeugmenon, 

ut paulatim fiat descriptionis rata pro- 

gressio. 

lllud. h Diatoni. c Tôn habetur. Hgitur.

1263 DE MUSICA LIB. IV. 

' 

3 

4603 

T 

t llcinitcxiium niinus T To^.ii* 1 Tonus 

1266


quod est inter lichanos meson enharmonion et hy- A inier lyclianon meson enharmonion et parhypate me- 

paten meson, id est inter 5832 et 6144, in duas die- son enharmonion, id est inter 5832 et 5988, et inter 

ses hoc modo dividimus. Aufero differentiam 5832 parhypaten meson enbarmonion et hypaten meson, 

ad 6144, ea est 312 : hanc dimidiam partior, fient- id est inter 5988 et 6144. Divisum est igitur meson 

156 ; hanc ad 5832 jungo, fient 5888 ; et lieec sit K tetrachordon. Quod ita in descriptione ponatur, ut 

parhypate meson enharmouios. Duaj vero sunt dieses superius descriptis tetrachordis aggregetur. 

2; (ji44

1-209 DE MUSICA LIB. IV. 1270 

ejus qiiee ost lichanos hypafon diatonos, Id est 6144 

et 0912, ea est 708 ; hanc dimidiam partior ut duo 

efliciam semilonia, fient 384 : hanc adjicio 6912 ut 

fria semitonia tiant, erunt 7296 : hsec erit F lichanos 

hypaton chromatice ah ea quaj est hypate meson 

ti'il)us semiloniis distans. Relinquuntur ergo duo se- 

mitonia, unum quidem inter lichanos hypaton chro- 

maticRU et parhypaten hypaton chromaticen, id est 

inter 7296 et 7776. Aliud vero inter parhypaten hy- 

palon chromatice et hypatea hypaton, id est inter 

7776 et 8192. Restat enharmonium genus, cujus ad 

superius exemplar talis divisio est. Quoniam enim 

parhypate hypaton diatonos vel parhypate hypaton 

cliromutico, qua 7776 unitatibus insignita est, duohu3 

tonis distat ab ea quaj est hypate meson, eadem 

erit in genere enharmonio liclianos hypaton enhar- 

monios, qus". ab hypate mesou duobus integris " dif- 

ferant tonis. Restat igitur ex diatessaron cousonan- 

tia semitonium quod est inter lichanos hypaton en- 

Tetrachordos hypaton 

Diatonicaj 

Tetrachordos hypatou 

Chroinaticum 

Tetraeliordos hypaton 

Enharmoniciim 

Tetrachordos meson 

Diatonic» 


Chromaticum 


Enharmouicum 

Tetrachordos synemmenon 

Diatonicce 

Tetrachordos synemmeuon 

Chromaticum 

Tetrachordos synemmenon 

Enharmonicum 

Tetrachordos diezeugmenon 

Diatonicum 

A harmonion et hypaten hypaton, id est inter 7776 et 

i> inter 8192, hoc in duas dieses itd dividimus. Sumo 

dilTerentiam ejus quie est lichanos hypaton enhar- 

monios, et liypaten hypaton, id est 7776 et 8192, ea 

est410; hujus dimidiam surao, sunt 208 ; hanc adjicio 

7776, fient « 7984 qaic sit D parhypate hypaton 

enharmonios. Sunt igitur duaa dieses ; una quidem 

quaj est iuter lichanon hypaton enharmonion et par- 

hypaten hypaton enharmonion, id est inter 7776, et 

7984 ; altera vero quae est inter parhypaten hypa- 

ton enharmonion, et hypaten hypaton, id est inter 

7984 et 8192. Tonus veroultimus inter proslambanomenon 

et hypaten hypaton, id est inter 9216 et 

8192, continetur. Divisum est igitur hypaton tetra- 

r, chordum secundum tria genera diatonicum cliromaticum 

enharmonion. Quod si superioribus tetrachordis 

hyperboleon diezeugmenon synemmenon meson 

Diatonicua 

adjungatur, fit integra perfectaque descriptio divisi 

per omnia monochordi regularis. 

Tonus 

Hemitonium 

Touus 

Tonus


Tetrachordosdiezeugmenon 

Chromaticum 

Tetrachordos diezeugmenon 

Enharmonicum 

Tetrachordos hyperboleon 

Diatonioum 

Tetrachordos hyperboleon 

Chromaticum 

Tetrarchordos hyperboleon 

Enliarmonicum 

Chromaticum


Pafamcse


hypaton, hypate tneson, mese, nete synemmenon, 

paramese, iiete diezeugmenon, nete hyperboleon, 

mobiles vero quas lychanos, vel paranetas, vel dia- 

tonicas, vel chromaticas, vel enharmonioas '^ nomi- 

namus. Non in totum mobiles aut immobiles, quas 

parhypatas tritas in diatonico vel chromate, licha- 

nos autem vel paranetas in enharmonico genere di- 

cimus. 

CAPur XIII. 

De consonantiarum speciebus. 

Nunc de speciebus primarum consonantiarum tra- 

ctanduni est; primas autem consonantitB sunt diapason, 

diapente, diatessaron. Species autem est qumdam 

positio propriam habens formam secundura 

unum quodque genus in uniuscujusque proportionis 

consonantiam facientis terminis constituta, ut in dia- 

tonico genere. Nam si diezeugmenon tetrachordum 

inter hyperboleon tetrachordum i, mesenque pona- 

mus, subtracto scilicet synemmenon tetrachordo, 

erunt do nervi. At si ab his proslambanomenos de- 

trahatur, erunt quatuordecim. Ili ergo disponantur 

hoc modo. Sit Ahypate hypaton, B parhypate hypa- 

ton, C liypate ilchanos, D liypate meson, E parhypate 

meson, F lichanos meson, G mese, II paramese, 

I trite diezeugmenon, K paranete diezeugmenon, 

L nete diezeugmenon, M trite hyperboleon, N para- 

nete hyperboleon, nete hyperboleon. Ab hypate 

igitur ad paramesen diapason consonantia est. A mese 

vero ad hypaten meson diatessaron, ab eadem 

vero mese ad liclianon hypaton diapente. Erit igi- 

tur diapason quideni octo cliordarum. Diatessaron 

vero quatuor, diapente autem quinque. Ac per lioc 

habebit diatessaron quideni species tres, diapente 

autem species quatuor, diapason vero species septem. 

Semperque una minus species erit quam fuerint vo- 

ces, ut enim a mese cteteras


Stabiles


1 

a.2

m\ n\l MUSIC.VLIR. [V. «82 

Acutissimus Telrardus 

Hypermixolydius 

Plagis Tetrardi 

Mixolydius 

Tritus Lydius 

Deuterus 

Phrygius


notulas integra pagina disgregaverit, toni inter eas 

sciamus esse distantiam. Sin versus notulas, ac non 

pagina distinguit, semitonii non ignoremus esse di- 

stantiam. His igitur ita prsemissis, si duo ordines in 

bis diapason consonantia constituti sibi invicem com- 

parentur, ut qui ordo sit gravior possit aguosci, si 

proslambauomenos ^ proslambanomene fuerit gravior 

vel quaBlibet alia vos ejusdem loci voce gravior pernotetur, 

in eodem scilicet genere constituta, totum 

quoque ordinem necesse est esse graviorem. Tamen 

id melius sumeturad mediam qum est mese. Duorum 

enini t ordinum bis diapason consonantium cujus 

mese fuerit gravior, ejusdem totus ordo quoque gra- 

vior erit. Nam cseteree singulaj singulis comparatse 

nihilominus graviores invenientur, itaque si media 

ab alia media tono a\it acutior videatur, aut gravior, 

omnes quoque nervi si id eodem genere sint, singuli 

"^ sibimet comparati tono acutiores aut graviores esse 

videbuntur. Quatuor aulem raediis si prima ad 

quartam dialessaron distantiam servet, prima vero a 

secunda tono differat, secunda quoque atertia eodem 

differat tono, tertia ad quartam semitonii faciet differentiam 

hoc modo : sint 4 medi£e A B C D, et A ei 

qu£e est D comparata servet ad eam sesquitertiam 

proportionem, qu£e est diatessaron. Item A a B distet 

tono, B a C distet tono, relinquitur ut C ad D se- 

mitonii distantiam servet. 

Sesquitertia ratio. 

Et si quinque sint media;. eodem modo. Si enim prima 

a quinta sesquialtera i disteterit proportione, 

primaque a secunda, ac secunda a tertia, quartaque 

a quinta, singulis " disteterint tonis, tertia ad quartam 

semitonii faciet differentiam. Item quEECunque 

medise aliorum modorum proslambanomenos acce- 

dunt ha2 graviores modos operantur. 

^ Quae netis, 

illa; acutiores efficiunt. Quoniam igitur in superiore 

pagina descriptis modis partem sinistram legentis 

proslambanomeni primi tenent. Dextera vero legentis 

extremis clauditur netis, erit omnibus quidem acutior 

s modis, qui inscribitur hypermixolydius, omnibus 

vero gravioris qui hypodorius, Nos vero a gravissimo 

hypodorio inchoanies, cteteros quam inter se habent 

differentiam designabimus. Namque in hypodorio 

modo mese quaj est w ab ea mese quse est in modo 

i' hypophrygio tono distabit. Quod in hoc facile per- 

spicietur, si quis ad mesen hypophrygii, qua3 est f 

ejusdem hypophi'ygii cj comparet, quaj est hypodorii 

quidem mese, in hypophrygiaautem lichanos meson. 

Nam f atqueco tono differunt, quod pagina interjecta 

* lYoji legitiir. i, Ordinem. 

j Distingmtur. "^ N. ' N. 

Sinyulis.

128::1 DE MUSICA, LIB. V. 

CAPUT XVIII. 

Qiiemadmodum indubitanter musicse consonantix aure 

dijudicari possint. 

Ut" vero indubitanter consonantiarum ratio colli- 

gatur, tali brevissimo ac simplici effici poterit instru- 

mento. Sit igitur regula diligenter extensa A D, cui 

duo hemispheria, quas magadas Grwci vocant, insu- 

per apponantur, ita ut ab ea quae est E curvatura ad 

id quod est B deducta linea rectos circa se angulos 

reddat : item ab ea qaai est F curvatura ad id quod 

est C punctum deducta linea reclos circum se angulos 

effioiat. Sint vero ha3 ajqualiter undique perpolitaj ad 

eosdem usus, sint eisdeni alioB aiquales parata;, super 

has intendatur nervus sequalis undique, is qui est 

A E F D. Si t igitur diatessaron consonantiam qualis 

sit reperire voluero, hoc modo faciam : ab E puncto, 

quo nervus semisphai-rium tangit, usque ad F pun- 

ctum, quo rursus ab alia parte altero nervus semi- 

sphajrio jungitur, divido spatium quod est E F septem 

partibus, et ad partem quartam septimarum appono 

punctum quod est K ; est igitur E K ad eam quse est 

K F sesquitertia. Si igitur ad K tequum superioribus 

semisphseriis apposuero, atque alterutra vicissim EK 

et K F plectro adhibito pellantur, diatessaroa distan- 

tiam consonabit. Sin vero simul partes idem C K et 

K F utrasque percussero, diatessaron consonantiam 

A nosco. Quod si diapente efficere volumus, quinque 

partibus totam chordara, id est spatium ab E ad 

divido ac tres uni proportioni, duas vero reliquas 

dabo, atque ita posito semisphEerio, secundum supe- 

rius dictum modum consonantias dissonantiasque 

perpendo ; item si diapason consonantiam teraptare 

voluero, fotum tribus partibus seco, atque in unam 

duasque distribuens easdem simui vet alterutram 

pulsans '^quid consonet, vel quod dissonet utraque 

cognosco. Tripla vero, qua; ex permixtis consonantiis 

nascitur, ita redditur, ut si totnm in quatuor partium 

divisionibus "* partiamus, atque in tres et unam tota 

nervi prolixitas dividatur, ita semispha;rium tri- 

bus appositum triplee proportionis dissonanliam et 

r, consonantiam reddat. 


Post monochordi regularis divisionem adjicienda C tione perpendens. Sensus enimac ratio,quasi queedam 

arbitror esse ea in quibus veteres musicoj doctores facultatis harmonicEe instrumenta sunt. Sensus nam- 

sentenliaj diversitate discordant, habendiimque de 

omnibus subtile judicium, atque id quod proposito 

deest operi, mediocris doctrinae " dispositione supplendum 

est. Potest enim alia quoque esse divisio, 

in qua non unus tantummodo nervus assumitur, qui 

positis proportionibus f dividat. Verum octo, atque 

ejusmodi cithara fiat, b aut in pluribus, et quanti 

necessarii sunt nervi, tota proportionum ratio quasi 

oculis subjecta cernatur. 

CAPUT PRIMUM. 

De vi harmoniex ct quse sint ejus instrumenta judicii 

et qiioniam usque sensibus oporteat credi. 

Sed de his paulo post loquemur ; nunc dicendum 

est qua3 sit vis harmonica;,, de qua tractare 

instituentes, quatuor libros iraplevimus. Naturam 

vero ejus h unoque exprimendam in hujus quinti 

voluminis seriem distulimus. Harmonica est facultas 

differentias acutorum et gravium sonorum sensu ac ra- 

^ Ergo. i) Non legitur. " Quod.

1287 AN, MANL. SEV. BOETII 1288 

habeat errati. Collecta vero multiplicantur in summam, 

atque idcirco » magnam faciunt difTerentiam. 

Nam si duas voculas tono sensus distare arbitretur, 

negue distent, rursusque ab una earum i tono putet 

distare tertiam, neque sit integra ac vera tom sit di- 

ftantia. Item terlioj quarlseque toni sensus ditferen- 

tiam pulet, atque in eadem quoque errent, neque sit 

dilferentia toni, ab hac etiam quarta, quintam distare 

semitonium putet, neque vere, neque inlegre ajsti- 

met, in singulis fortasse minus videatur erratum. 

Quod vero in primo tono sensus reliquit atque id 

quod in secundo et tertio atque in quarto semitonio 

jieccatum est, in unum congregatum atque collectum 

efliciet, ut prima vox ad quintara vocem diapente non 

A harmonici e Pythagorici vel Aristoxenus, vel Ptolemwus 

esse dixere. 

Hujusmodi igitur instrumentum in quo rationis 

adhibito modo, sonorum differentise perquiruntur, 

vocatur Iiarmonica regula, in qua re ii multorum 

doctorum sentnntice discordia fiiit. Quidam enim qui 

Pythagoricis disciplinis maxime crediderunt, Iianc 

intentionem liarmonicse esse dicebant, ut cuncta 

rationi consentanea sequerentur. Sensum enim dare 

qucedam quodam modo semina cognitionis, rationem 

vero perlicere. Aristo.xenus vero econlrario rationem 

quidem comitem ac secundarium esse dicebat, cuncta 

vero sensus judicio terminari, et ad ejus modulationem 

consensumque esse ' tenendum. A Ptolemaeo 

antineat consonantiam, quod oportebat fieri si tres „ autem quodam modo harmonica; defmitur intentio, 

tonos ac semitonium sensus integre judicasset. Quod 

igitur in singulis tonis minus pervidebatur, id collectum 

in consonantiam evidenter apparuit. Atque ut 

pervideatnr sensum quidem confusa colligere, nulio 

modo autem ad integritatem rationis ascendere, sic 

consideremus : DatcC enim linea; majorem minorem 

= ne aliam reperire, nihil est difficile sensui. Proposita 

vero mensura in tanto majorem, tantove minorem 

reperiat, id non faciet sensus prima conceptio, 

sed solers rationis inventio. Vel si rursus datam 

iineam propositum sit vel duplicare, vel dimidiam 

secare, id fortasse licet paulo difflcilius quam confuse 

majorem minoremve reperire, poterit tamen 

sensus inventione constitui. Si vero imperetur, ut 

propositae linefe tripla ponatur, vel ab ea pars tertia G 

recidatur, vel quadrupla constituatur, vel pars quarta 

resecetur nonne impossible sit sensui, nisi integritas 

rationis accedat, hoc ideo, quia per processus quidem 

rationi locus accrescit, deficit sensui. Si enim octavam 

partem propositse linea? auferre aliquis impere- 

tur, vel ejusdem octuplam dare cogatur, totius quidem 

i dimidiam sumere compellitur, dimidiseque 

dimidiam, ut sit quarta, quartse = quaj dimidium, ut 

sit octava. Rursusque totius duplam, dupla?que du- 

plam, ut sit quadrup'a, quadrupIo3queduplam, utsit 

octupla. Itjque in tanta rerum numerositate nihil 

efficit sensus. Cujus omne judicium subitum, atque 

in superficie positum integritatem persecutionemque 

non esplicat. Idcirco non est aurium sensui dandum 

omne judicium, sed exhibenda est etiam ratio quse " 

errantem sensum regat ac temperet, qua labens 

sensus deficiensque veluti baculo innitatur. Nam ut 

singulse artes habent instrumenta qusedam quibus 

partim confuse aliquid informent ut 

' asciculum, 

partim vero quod est integrum deprebendat, ut cir- 

cinum. Ita etiam barmonica vis habet duas judicii 

partes: unum quidem hujusmodi, per qnam sensus 

comprehendit subjectorum difterentias vocum, aliam 

vero per quam ipsarum differentiarum modum mensuramque 

considerat. 

CAPUT II. 

Quid sid harmonioa regida, vel qiiam intentionem 

ea scilicet ut nihil auribus rationique possit esse 

contrarium. Id enim secundum PtolemEeum harmo- 

nicus videtur intendere, ut id quod sensus judicat 

ratio quoque perpendat, et ita ratio proportiones 

inveniat ut ne sensus reclamet, duorumque borum 

concordia omnis harmonicse intentio misceatur. 

Atque in eo maxime Aristoxenum ac Pythagoricos 

reprehendit, quod Aristoxenus nihil rationi, sed 

tantum sensibus credit, Pythagoricos aulemjquod 

minimum sensibus, plurimum tamen proportionibus 

rationis invigilent. 

CAPUT III. 

hi quo Aristoxenus vel Pythagorici vel Ptolemssus 

gravitatem atque acumem constare posuerunt. 

Quoniam vero sonum esseomnes consentiunt aeris 

percussionem, gravitatis atque acuminis differentiam 

diversa ratione ponebant, Aristoxenum secuti et Py- 

thagorici. Aristoxenus quippe sonorum differentias 

secundum gravitatem, atque acumen ^ arbitratur in 

qualitale consistere ; Pythagorici vero in quantitate 

ponebant. Ptolemseus autem Pythagoricis propior 

videtur. Idcirco quoniam ipse quoque gravitatem 

atque acumen non in qualitate putat, sed in quanti- 

tate coustitui. Etenim spissiora ac subtiliora corpora 

acumen, rariora etvastiora edere gravitatem, utnihil 

nunc de intensionis relaxationisque modo dicatur. 

Quanquam etiam cum relaxatur ' aliqua quasi sit 

rarius atque crassius, cum vero intenditur spissius 

redditur, subtiliusque tenuatur. 

CAPUT IV. 

De sonorum differentiis Ptolemxi sententia. 

His igitur ita expeditis, difterentias sonorum Ptolemajus 

n dividit boc modo : Vocum aliae sunt unison», 

aliaj minima;. Unisonse sunt, quarum unus 

sonus est, vel in gravi, vel in acuto. Non uuisonae 

vero; quando alia est gravior, alia acutior. Harum 

partim ita sunt, ut earum inter se differentia communi 

fine jungatur. Non enim discreta est, sed a 

gravi in acutum ita deducitur, ut continua videatur. 

Alise vero sunt non unisonrc, quarum differentia 

silentio interveniente distinguitur, ut vero voces communi 

fine jungantur, fit hoc modo : Sicut enim cum 

" Maximam. t Tonum. = Ve. Ibid., MuUa. ' Tendendum. Quia. k 

j Arbitrabaiur. ' Aliquid. m Non legitur. u Divisit.

1289 DE MUSICA LIB. V. 

in nubibus arcus aspicitur, ita colores sibimet sunt A modis diapason quidem duplici, diatessaron vero 

proximi : ut non sit certus linis, cum alter ab altero '^ 

disgregetur. Sed ita verbi gratia a rubro discedit ad 

pallidum, ut per continuam mutationem in sequentem 

vertatur colorem, nullo medio certoque interve- 

niente, qui utrosque distinguat; ita etiam iieri solet 

in vocibus, ut si quis percutiat nervum euraque dum 

percutit torqueat, evenit ut in principio pulsus gra- 

vior sit, dum torquetur vero vos illa tenuetur, conti- 

nuique fiant gravis vocis sonitus et acutse. 

CAPUT V. 

sesquitertio, ac diapente sesquialtero ° jungunt Py- 

tbagorici, ex secundohujusinstitutionis Musica! libro 

quarto petendum est. 

CAPUT VII. 

Quod reprehendat Ptolemxus Pythagoricos in numero 

propositionum. 

Reprehendit autem Pythagoricos Ptolemfeus, 

totamque eam quam praedictis libris exposuimus 

demonstrationem pluribus modis, in quo totum illud 

Qux voces enharmonise sunt aptse. 

Cum igitur non unisonarum vocum aliae sint con 

tinua3, aliaj disgregat», continuaj quidem tales sunt, ''PP^'''^^^ 

b consonantias. 

etiam quod diatessaron ac diapente sesquialtero et 

sesquitertio conjungunt, in reliquis vero superparticularibus, 

cum ejusdem sint generis, nullas omnino 

ut inter se earum differentia communi tine jungatur 

nec habeat locum designatum vox acuta gravisque 

quem teneant. Discretae vero babent proprios locos, 

vel uti colores impermisti, quorum differentia visitur 

suo quodam loco constituta. Continuaj quidem non 

unisonae voces ab harmonica facultate separantur. 

Sunt enim sibi ipsis dissimiles, nec unum aliquid 

personantes. Discretae vero voces harmonic» subji- 

ciuntur arti. Potest enim distantium sibique dissimi- 

lium vocuni differentia deprehendi, iu quibus quae 

junctee efflcere melos possint, If.;x£),£t5 dicuntur, 

EZfis>.et5 autem quibus junctis efflci non potest. 

CAPUT VI. 

Quem numerum proportionum Pythagorici statuunt. 

Consonse autem vocantur quK copulatiB mixtos 

suavesque efficiunt sonos. Dissonae vero quse minime. 

Et hoc quidem est Ptolemaei de sonorum differentia 

judicium. Nunc autem quida csteris musicis in con- 

sonantiarum positione disteterit dicendum videtur : 

Pythagorici enim consonantias diapente ac diatessa- 

ron simpUces arbitrantur, atque ex his unam diapa- 

son consonantiam jungunt; esse etiam diapente ac 

diapason, et bis diapason, illam t triplicis hanc quadrupli. 

Diapason vero ac diatessaron consonantiam 

esse non aestimant, idcirco quoniam non insuper par- 

ticulari vel multiplici cadit comparatione, sed in 

CAPUT VIII. 

Demonstratio secundum Ptolemxum diapason et dia- 

tessaron consonantise. 

Probat auteni ex diapason et diatessaron quamdam 

symphoniam fieri hoc modo. Quoniam

1291 AN. MANl-. SKV. BOETh |-29i 

vS^\ 

3

i->'y.i l)E MUSIGA IJI5. V. 1-21} 4- 

diapason ac diatessaron, lia; sunt composita; atque 

conjuuctffi ex ajquisonis et consonantibns. "Emmelis 

autem reliqui inter lias poni possunt, ut inter dia- 

tessaron ac diapente differentia tonus, jungunturque 

quodammodo a^quisona; quidem ex consonantibus, 

ut diapason ex diatessaron et diapente. Consonantia? 

autem ex liis qui emmelis soni vocantur, ut eadem 

diapente et diatessaron tonis CcEterisque posterius 

dicendis proportionibus; sed quomodo quidem liorum 

omnium proportio colligi possit, ex eo loco 

sumendum est queni quarto volumine in line descripsimus, 

ubi ' numerus super semisphceria, tendeba- 

tur. Ibi enim deprelienditur sequisonantia, diapason 

rationi constituit, sed aurium judioio permittit, id- 

circo voces ipsas nullis numeris notat, ut earum col- 

ligat proportiones, sed earum in medio difTerentiam 

sumit, ut speculationem non in ipsis vocibus, sed in 

eo quod inter se diflferunt, collocet, nimis improvide, 

qui diiferentiam se scire arbitretur earum vocum, 

quarnm magnitudinem nullam mensuramve constituat. 

Hic igitur et diatessaron consonantiam dnorum 

tonorum ac semitonii esse proponit, et diapente 

trium tonorum ac semi onii, et diapason sex tonorum, 

quod lieri non posse superioribus voiurainibus 

demonstratum est. 

A divisioneni diapason iulra sex tonos cadere hoc 

mudo : intendantur enim octo chordas, id est A B C 

D E E G H, liatque sesquioctava A K ejus quae est 

BE, et BL ejus quae est C M, et C M ejus quaj est 

D N, et D N ejus quae est E X, et E X ejus qua; est 

F 0, et FO ejus quce est G P. Erunt igitur sex toni. 

Rursusinter F G et G P H ducatur medius nervus 

ad R. EritigiturA K dupla ab eo quod est H R. 

Pulsa3 igitur simul A K H R diapason jequisonantiam 

consonabunt. Si vero aliquis G P percutiat, semper 

erit paulo acutior quam est |H R. Ac per hoc transcendunt 

sex toni diapason consonantiam. Si enim A 

K et G P diapason pulsati resonarent, tonorum sex 

ac bis diapason, et consonantise simplices diapente esset diapason consonantia. Si vero his idem A K et 

ac diatessaron, et eonsonantiae compositae, diapason G P non consonantibus A K et H R diapason consoac 

diapente, et diapason ac diatessaron et qui sunt " narent, et H R acutior esset quam G P, diapason con- 

emmelis soni, ut in toni difterentia consistentes. sonantia sex tonos excederet. Nunc -ero quia consonantibus 

A [K et H R eadem H jK ab ea qua; est G P 

CAPUT xn. 

gravior invenitur, non potest dubitari quin sex toni 

Quemadmodum Aristoxenus intervallum consideret. 

diapason consonantiam excedant. Atque ita sensu 

quoque potest colligi diapason consonantiam J inter 

Quid vero de liis Aristoxenus sentiat breviter ape- sei tonos cadere. Sic igitur Aristoxeni error sine 

riendum est. » llle enim quoniam minime tractatum dubitatione convincitur. 

CAPUT XIII. 

Descriptio octochordi, qua ostenditur diapason conso- 

nantiam minorem esse sex tonis. 

Docet autem Ptolemaeus per cujusdam octochordi. 

CAPUT XIV. 

Diatessaron consonantiam tetrachordo contineri. 

Nunc de tetrachordorum divisione dicendum est. 

Etenim diatessaron consonantia qualuor efficitur 

nervis; idcirco etiam diatessaron nuncupatur , ut igi- 

tur duobus nervis altrinsecus positis "^ ad diatessaron 

symphoniam consonantibus tetrachordum fiat, duos 

necesse est statui in medio nervos, qui ad' se invicem 

D atque ad extremos tres proportiones efficiant. 

CAPUT XV. 

Quomodo Aristoxenus vel tonum dividat, vel genera 

f ejusquedivisionis disposiiio. 

Hoc igitur diatessaron Aristoxenus per genera tali 

ratione partitur. Dividit enim tonum in duas partes, 

atque id semitonium vocat. Dividit in tres partes, cu- 

jus tertiam diesin vocat chromatis mollis, dividit in 

4, cujus quartam cum propria medietate, id est cum 

octava totiustoni, appellat diesin chromatis hemiolii. 

B Rursus solam quartam ejus vocat diesin enhar- 

monios. 

°- Emmelesautemsunt reliqui. hNervus. '^ Ipse. '^ Intra. " Ac. ( Ejus, quse. s Hxc non leguntur.

129S AN. MANL. SEV. BOETII 1296 

FIGURA GLAREANI. 

Semitonium, Toni medietas Semitonium. 

Omnium intervallorum quse in tono sunt secundum 

Aristoxenum divisio. 

AD LECTOREM 

Minutasdivision.es pingere non potuimus, care lector. 

nam Ai'istoxe7ius tonum in duodecim paries scindit. 

Diesis ergo enharmonios habebit tres ; diesis autem chromatis 

mollis habebit quatuor, demum hemitonium sex; 

diesis vero chromatis hcmioli quatuor et semis obtinebit. 

Quod si dupletur spatium, ut paulo post Boetius, erunt 

qux diximus intervalla omnia duplanda ob numeros 

commodiores, quod doctus facile videt. Vale. 

Cum igitur haec ita sint, cumque generum divisio 

secundum eum sit duplex, unum quidem genus est 

nios nuncupari proedicta est, quoniamque Aristoxenus 

non voces ipsas inter se comparat, sed diflferentiam 

vocum intervallumque metitur, et secundum 

eum tonus est duodecim unitatum, hujus igitur erit 

pars quarta diesis enharmonios tres. Quoniam vero 

ex duobus tonis ac semitonio diatessaron consonan- 

tia jungitur, erit tota diatessaron ex his duodecim ac 

sex unitatibus constituta. Sed quoniam sa'pe fltjut si 

usque ad octavas velimus deducere partes, non inte- 

gros numeros, sed in aliquas'particulas incurramus, 

idcirco * quidem facienda est tota diatessaron consonantia 

60. At vero 24 tonus, semitouium duode- 

cim, pars quarta, quse diesis enharmonios dicitur, 

sex, oclava autem tres; juncta vero octava cum 

quarta, sex scilicet cum tribus, ut faciat diesin chro- 

matis hemiolii, erunt novem. His igitur ita constitu- 

tis, tria genera, enharmonicum, chromaticum, diato- 

nicum, has Aristoxeno videntur habere proprietates, 

ut alia eorum dicantur spissa, alia minime. Spissa 

sunt, 

eam quee ad acutum apposita est magnitudine non 

t quorum duK graviores proportiones : unam 

A vincunt. Non spissavero '^ quorum 

duae proportiones 

unam reliquam poterunt superare; est autem enharmonium 

et chromaticum spissura, diatonicum vero 

non spissum. Itaque enharmonium secundum Aristoxenum 

dividitur sic 6, 6, 48, ut inter gravem 

nervum ac prope gravem sit quarta pars toni, quae 

dicitur diesis enharmonios, cum sit tonus 24 unita- 

tibus constitutus. Item secundum intervallum a gravi 

nervojad tertium, sit eadem quarta i pars toni. Re- 

liqui vero qui restant ex sexaginta qui totius pro- 

portionis sunt inter tertium a gravi nervo atque acu- 

tissimum quartum ponuntur 48, et duae proportiones 

ad gravem ^positae, id est 6 ac 6, unam rehquam ad 

acutum locatam, id est 48, non vincunt. Chromatis 

vero moUis hanc facit 'divisionem 8, 8, 44, ut octo 

B atque octo sint tertise partes tonorum ; est enim tonus 

(ut dictum est) 24 unitatum, et dicitur toni pars 

tertia diesis chromatis mollis. Item chromatis hemiolii 

diatessaron ita partitur, 9, 9, 42. Est " autem 

diesis chromatis hemiolii pars octava toni cum 

quarta, id est ex 24 sex cum tribus, Item chromatis 

thoniEei talis secundum Aristoxenum partitio est, 12, 

12, 36. Soilicet ut in duobus intervallis singula semi- 

tonia constituat, et quod reliquum est in ultimo. 

Atqueinhis omnibus duae proportiones, qusegraviori 

nervo sunt proximee, reliquam quee ad acutum posita 

est, f magnitudine minime superant, sunt enim (ut 

mollius; aliud vero incitatius. Et mollius quidem est 

dictum est) spissorum generum. Spissa quippe ge- 

enharmonium, incitatius vero diatonicum. Inter hasc 

nera sunt enharmonium atque chromaticum. Diato- 

vero consistit chromaticum incitatione mollitieque 

nica vero divisio ipsa quoque est duplex. Et mollis 

participans; fiunt igitur secundumhunc ordinem dif- C 

q^Tdem" diaton7ci divlsiresVhoc^mTdo^^l^yi^Vao; 

ferenti;o permixtorum generum sex. Una quidem en- 

^^^ ^^ semitonium sit, decem et octo semitonium, et 

harmonii, 3 autem chromatici, id est chromatici 

quarta pars toni, s 32 vero quod reliquum est. Quo- 

mollis, et chromatici hemiolii, etchromatici thonieei. 

rum decem et octo et 12 efiiciuntSO, nec superantur 

DuK vero reliquaj diatonici, moliis atque incitati. 

ab ea parte quae reliqua est. Item diatonici incitati 

Quorum omniuin talis secundum Aristoxenum divisio 

talis partitio est, ut semitonium ac duos habeat inte- 

est. Quoniam enim quarta pars toni diesis enharmogros 

tonos 12,24, 24, ex quibus 24 et 12, id est 36, 

non superantur a reliqua parte quae ad acutum est, 

sed potius vincunt. Est igitur secundum Aristoxenum 

tetrachordorumprsedicta partitio, quae subjecta 

descriptione monstratur. 

Divisiodiatonici Divisiodiatonici Divisioeliromatici 

incitati moUis 

Diatessaron Diatessaron 

Non legitur. t Qua. " Qua. d 6. " Enim. ^ Magnitudinem. s 30. 

GLAREANUS AD LECTOREM. 

Nos totum negotium in tetrachordi hyperboleon ita 

[ut spero) declaravimus, ut facile lector consideret quid 

me Dsus voluit elaborare. Multa tamen ex [superionbus 

prsesupponenda sunt, ut quomodo se divisio genaum 

habeat, alioqui inutilis erit labor. Csetera, mi lector,

1297 DE MUSICA LIB. V. 1298 

tum attentioni consideranda relinquo. Vale, et me ama. 

Id tamen volo te admoneri, in applicatione graviores 

chordas vertisse ad majorem numerum, cum tamen hic 

numerus non sit chordarum, sed potius intervallorum. 

Ubi ergo nete diezcugmenon erat, ihi apte potuit poni 

nete hyperholeon. Attamen crede parum erroris esse. 

Nomina enim non omnino speculationem impediant. 

Divisio ohromatis 

hemiolii 

^T4-4 8 

DiYisio chromatis 

mollis 

Divisio enharmonii 

Diatessaron

1299 NICOLAI JUBECI 1300 

Liilinraionicum 

Proportio sesqiiiquarla, 

diYide enim 

1512 per 4,et provenientSTS, 

quas siadjeceris 

1512, producuntur 

1890. 

Proporlio sesquitricesima-quinta, 

quod patet si dividanlur 

1890 per 35, 

etquodveuit idquotiente 

addasadl890. 

Proporlio sesquivicesima-septima 

patet hic dividendo 

1944 per 27, et addeudo 

ei 27. 

/

1301 EPISTOLA PR/EFATORIA. 1302 

tandemfuerit, ebarbara lingua Grseca volumina trans- A. omnibus seque diligentissimus) prsetermitli quandoque, 

ferens semikUina reddidit. Nam vocubula qusedam ita 

ut jaeeni barbara dimittit, cum iamen Latini sua ha- 

et cdias quasdam pro iltis adhiberi, in quo quidem non 

multum inquircndo laborabimus. Nam statim post dibeant 

et quideni optima aa probatissima. Quam enim ctas desariptiones lineam rectam his verbis definit: 

quadrilateram figuram rhombuin et Grwci et nostri 

appellant, ille verbo quodam {ut ita dioam) exotico helmuaim 

vocat, et huic afflnem, quam Grseci rhomboiclen 

dicunt, similem helmuaim. Sunt et alise qusedam qua- 

drilaterse figurse, quas Grseci trapczia, nostri mcnsulas 

nominant. 

Has noster hic interpres Latini atque Grseci vocabuli 

perxque ignarus, helmuarifas dicere non veretur. Sed 

sint sane hsec levia etnon multa animadversione digna. 

lUud certe {ni fallor) defendi nulla excusatione potest, 

quod rerum definitiones, quibus ut principiis totius 

scientise utimur, et confundendo falsas facit, et quas 

Euclides minime somniavit in earum locum quse iUius 

erant, temerario quodam ausu supponit. Nam statim in 

initio operis lineam hujascemodi definitionis termino 

claudit : 

Linea est longitudo sine latitudine, cujus qui- 

dem extremitates sunt dua puncta. llsec vero finitio ei 

linex accommodari minime potest quam peripheriam 

Grxci nominant, cum illa extremis nullis finiatur, 

quanquam quidam ex recentioribus falsa translatione 

decepti, hanc tanquam Euclidis veram definitionem de- 

fendere conanlur, dicentes peripheriam quidem extre- 

mis et finibus actu carere, aptitudine vero {ut eorum 

ittar vocabulo) fines et terminos agnoscere, quod perri- 

diaulum est. Siquidem eodem exemplo lineam ipse deftniam 

longitudinem citra latituclinem, guse quidem 

extremis careat, quod si reclamabis et lineam objicies 

rectam finitam, respondebo eam finibus habilitaie potentiaque 

vacare, quamvis actu non vaeet. Quamobrem 

aut utraciue definitio recipienda est, quo nihil potest esse 

absurdius, aut utraque rejicienda. Quod rectissima ra- 

tione fieri constabit, si quis animadvertat quam incu- 

B C D est inajor B A C : quare multo fortius major 

riose egregius iste interpres duas rerum longe aliarum 

A C Bpars toto, qund est impossibUe. 

definitiones in unam quasi formam conjunxerit, atque 

G 

ad unam tantum rem definiendam assumpserit. Diam 

D /;i 

Euclides cum lineam definivisset longitudinem citra la- 

titudinem, essentque ex lineis qussdam finitse et termi- 

natse, mox declaravit cûi essent linese fines et termini, 

inquiens : Linese vero extrema puncta sunt. Athicnoster 

tam lepidse traduationis auctor ex duarum definitionum 

permixtione confusioneque unum quasi corpus defini- 

tionis aollegit, ac soli linese congruere aptarique posse 

putavit. Adplenam igitur linese definitionem nihil aliud 

aorrogandum est, prxter id quod dictum est lineam 

iongitudiriem esse citra latiludinem. Sia enim airaum- 

aurrentes lineas rectas, et flexuosas aomplectitur, item 

finitas pariier atque infinitas. Ex quibus cjuidem infinitas 

lineas prior nobis jam infirmata depiitio mani- 

festissime non recipiebat. Age ostendamus nuna etiam 

Euclidis defmitiones ab hoc nostro interprete {ut est in 

Linca recta est ab uno puncto ad alium brevissima ex- 

lensio, in extremitates suas utrumc/ue eorum recipiens. 

'Yim ita Euclicles, sed definitionem universam breoissime 

colligit in huna modum : Recta linea est cjux ex 

wquo sua puncta interjacet. Non secus in definilione 

plane superficiei aberrat, nam cum Eualides sic defi- 

niat : Plana superficies est qux ex xquo suas lineas 

interjacet, ille quamdam longe aliam aommentus est definitionem 

hoa modo : Plana superficies est ab una 

linea ad aliam extensio in extremitates suas reaipiens. 

T) Sed hsea atque alia hujuscemodi plura partim inscite et 

indocle translata, partim etiam immutata et inversa, si 

utrumcjue diligenter legere atiquando tibi aontigerit, per 

te ipse facillime deprehendes. Nunc quse in expositore 

Campano in primum elementorum librum notavi, ex- 

plicare tibi aggredior. In cjua quidem re ab omnibus 

viris doctis, cjuibus hsee nostra legere otium erit, petitum 

impetratumque esse velim, ne eos viri auctoritas 

magismoveat, quamratio ipsa etveritas. Leguntur ita- 

que (ut ad rem ipsam jam veniam) apud Euciidem in 

primo elementorum libro duo theoremata, cjuorum al- 

terum reciproaat atque recurrit ad cdterum. Ambo vero 

deductione ad maommodum a Cumpano demonstrata 

sunt. Sed ut quid ordiar planius inteUigas, acaipe primum 

tlieoremata ipsa aum eorum deductionibus, ita ut 

C illa lecjit atque astrait Campanus. Deinde quid fortasse 

peccauerit ille, quidcjue nos sentiamus, breviter audies, 

thcoremata igilar lisec sunt. 

Omais triauguli longias latus majori angulo 

opposilum est. 

Sit ut triangulo A B C, ungulus A sitmajor angulo C. 

Dico quod iatus C B majus crit latere A B ; si enim sit 

sequale, erit per b angulus A wcqualis angulo C, cjuod 

est contra hypothesim. Si autem A B sit majus, rese- 

cctur ad sequalitatem C B per 3. Silque D B sequale 

C B, eril ergo per 5 angidus D C B xqualis angulo 

j 

B D C ; sed B D C cst major angulo B A C per 16 ; ergo 

Omuis triauguli majori angulolongius latus 

oppositum est. 

Sit ut m triangulo A B C latus B C sit majus latere A B 

Dico quod angulus A erit major angulo C, et est aonversa 

prsecedtntis. Si enim sit gequaiis, luna per 6 latus 

A B est xquule lateri B C quod est contra hypothesim. 

Si autem C sit niaior, tuna per prxaedentem latus A B 

quare 

est majus latere B C quod cst contra hypothesim ; 

asiruitur propositum.

1303 

Sic Campanus. Sed ut in quo nobi? minits recte sen- 

sisse mdealur, facilius percipias, pauca qusedayn ex 

dialectica facvliate partim prxnotare, parlim intermis- 

cere oportet. Sunt igitur in omni qusestione (ui Philo- 

sopho in postremis Analyticis placel) duo, quorum alterum 

datum est, qusesitum alterum, ut si positim in 

qusestione fuerit an coelum, datumest, sedan rotundum 

sit quxritur. At Campanus proposita iheoremata in da- 

NICOLAI JUDECI 

1304 

A 

commearet, non alia collectione quam ad incommodum 

ducente astruxit. Atque ita nullam demonstrationem 

rectam assertoiiamque ad ea quse dicimus theoremata 

colligenda Campanus adhibuit, quod tamen oportuit 

cum ipsa sit ad incommodum ducente potior. Hsec sunt, 

mi Donatc, qux quantum ad proposita theoremata atti- 

net, in Campano reprehendenda censuimus ; sed hsec quse 

strictim disputavimus, illos non exacte subtiliterque in- 

tellecturos certo scio, qui postremos Analyticos Aristo- 

telis non diligentissime legerint. Reliquum igitur est ut 

illa ipsa thcoremata (quemadmodum polliciti sumus) 

demonstremus, traducta tamen prius, ut traducenda 

erant. Solvemus igitur et separabimus theorema principale 

in datum atque quxsitum, ut oportet, et ad ipsum 

tum atque quxsitum nequaquam recte solvisse videtur. B astruendum assertoria demonstrationc utemur. Poste- 

Nam in priore iheoremate majorem angulum sibi dari ius vero theorema, quod ad principale recurrit, cum 

postulat, et subinde quxrit an illi majus latus sit e prxdicationem prxter naturam sortiatur, demonstra- 

regione constitutum. Contraque in posteriore majus quidem 

latus dari vult, an vero sit majori angulo obversum 

quxrit, quod contra faciendum est. Nam quivis in 

dialectica,mea quidem sententia,vel mediocriter eruditus 

facile videre potest, in eo theoremate quo omnis trian- 

cjuli longius latus majori angulo contra respondere pro- 

ponitur, longius quidem latus trianguli dari subjicique 

oportere, an vero majori angulo sit e regionc positum, 

quxri ac prxdicari, contraque in converso theoremate 

majorem quidem angulum concedi, longius vero latus 

inquiri. Ob hoc vero peccatum consecutum est, et aliud 

tione ad 'incommodum perducente breviter colligemus. 

Lemonstrationes igitur ipsas aggredimur, inlende. 

Omnis trianguli majus latus sub majore angulo 

protenditur. 

Sit enim triangulum ABC habens latus quod est A C 

majus eo latere quod est A B, aio angulum quoque 

ABC sub quo latus A C protenditur majorem esse angulo 

B C A, cui contra respondet latus A B ; nam quia 

majus est latus A C quam A B, constituatur ipsi A B 

xquale ipsum A D, et protrahatur ipsum B D latus, et 

quoniam trianguli quod est B D C exterior angulus estis 

longe majus. Nullum enim ex propositis theorematis *?"* «s^ q A D B, major utique erit interiore ex adverso 

assertoria demonstratione Campanus astruxit,sed utrumque 

ad incommodumducenteostendit, quodin geometria, 

ubi fieri potest, vel maxime vitandum est, in qua solent 

demonstrationes afferri ex prioribus notioribus naturx, 

non notis modo, quales sunt qux assertorix rectx- 

constituto angulo D C B, xqualis vero est angulus 

ADB ipsi A BD angulo, nam latus quoque A B lateri 

A D xquum erat. Major itaque est angulus AB D ipso 

A C B angulo, multo igitur major erit angulus A B C 

angulo A C B. Omnis igitur trianguli majus latus 

que appellantur. Hujus vero errati origo atqueinitium sub majore angulo protenditur : quod oportebat de- 

hujusmodi fuit. Nam Campanus prioi'i theoremati prxmonstrare.dicationem prxter naturam dedit, majorem enim angu- 

lum trianguli subjicit, et prxdicat longius latus : siquidem 

in omni quxstione subjectus terminus est, quod 

datur ; prxdicatus, quod quxritur. Est autam prius per 

naturam triangulum latera habere, quam angulos, 

nam ex laterum coitionc anguli proficisci procrearique 

intelliguntur ; qui igitur subjicit angulum trianguli, et 

latus prxdicat, is illud quod alteri accidit, ejus prxdi- 

cationi subjicit cui accidit, ac ob id prxdicationem 

prxposteram et naturx contrariam facit. Quam Aristo- 

teles aut modo prxdicationem censet appellandam, aut 

prxdicationcm quidemnonsimpliciter, sedper accidens; 

ubi igitur prxdicatio prxter naturam habetur, aut difp,- 

cile, aut cerle impossibile est assertoriam\demonstrationem 

accommodare. In hujuscemodi namque demonstra- 

tione necesse est et majoris exlremitatis qux in conclusione 

prxdicatur, et minoris extremitatis, quse in eadem 

subjicitur, causam esse medium. At fieri nullo modo 

potest ut ei quod accidit ejus cui aacidit quippiam 

causa esse statuatur . Binc coactus cst Campanus in priore 

theoremate, quod in datum atque quxsitum imperite 

sccuisset, demonstratione uti ad incommodum ducente, 

et quiaillud putabatprincipale posterius, quodad ipsum 

C D A 

Omnis trianguli sub majore angulo majus latus 

protenditur. 

Sit triangulum A B C majorem habens A B C angulum 

eo qui est B C A. Aio latus quoque A C ipso A B 

latere majus esse ; nam si majus non sit, aut xquale 

erit ipsum A C ipsi A B, aut minus : sequale sane non 

est ipsum A C ipsi A B, xqualis enim foret etiam an- 

gulus A B C angulo A C B : atqui non erat ; non igitur 

xquale est ipsum A C latus ipsi A B \lateri. Neque 

vero minus est ipsum A C ipso A B, minor enim foret 

angulus A B C angulo AC B: atqui non erat ; si igitur 

minus est ipsum A C latus ipso A B latere,demonstratum 

autem est neque xquale illi esse, majus itaque erit 

ipsum A C latus ipso A B latere. Omnis igitur trianguli 

sicb majore angulo majus latus protenditur, quod 

oportebat demonstrare.

no5 EPISTOLA PRÊFATORIA. 1306 

Hx sunt igitiir hujuscemodi theorematum demonstra- 

tiones cum faciles, tum verissimx et qux maxime qua- 

drent. Sed antequam te dimittam, volo audias et aliud 

quoddam hujus hominis erratum leviusculum fortasse, 

turpe tamen et viro philosopho non negligendum. Habetur 

enim in eodem Elementorum primo problema 

Data recta linea super terminuin ejus cuilibet angulo 

proposito aequum angulum designare. 

Sit data linea F E, et sint lincse B A continentes angulum 

datum cui subtendam basim C. Super punctum 

F linese E F juberem facere sequalem angulum angulo 

dato, ad lineam E F adjnngo F D xqualem linex A, 

et ex y E sumo F G sequalem B, et ex G E sumo G H 

sequalem C et super puncta F et G describo duos cir- 

culos D K et K H secundum quantiiatem diiarum linearum 

F D et G H, et intersecantes se in puncto K, 

sicut docuit prsecedens, ductisque lineis K F et K G 

erunt xqualia duo latera K F et F G trianguli, K F G 

duobus lateribus A et B trianguli, A B C et basis G K 

xqualis basi C : ergo per octavam angulus KF G sequa- 

lis erit angulo contento ab A et B, quodest propositum. 

A invenies eam a seria doctrina philosopho probari non 

decere, nam cum artem naturse semulam esse oporteat, 

ipsaque natura supervacaneis non abundet, non artifi- 

ciose describere judicandus est, qui plura in descri- 

bendo congerit quam quibus ad demonstrationem uti 

necessarium sit, quod Campanus nescio quomodo non 

devitat, sed apertissime incurrit ; quid enim sibi vult illa 

duorum circulorum designatio, quid illa tot eadem 

guantitate linearumtam sollicita ductio. Nonne poterat, 

ac maxime debebat, dato angulo, qui A et B lineis con- 

tineretur, et basi C adjecta, anxietate illa, et quasi 

morositate descriptionis prsetermissa, statim assumptis 

tribus lineis qua essent designatis xquales, triangulum 

constituerel Quod fieri licere ex superiore problemate 

abunde constabat. Quare qui istiusmodi problema dili- 

istiusmodi, ad datam rectamllineam, datumque in ea 

gentius pressiusque ostendere volet, is 

jj 

punctum, dato angulo rectilineo sequum angulum re- 

demonstrabit : 

ctilineum constituere : [hoc vero sic legit [legens] , deducit 

Campanus. 

{ut opino7') sic 

Hsec descriptio primiore aspectu satis scite satisque 

sollicite facta videtur ; sed si curiose attenteque lectites, 

Ad datam rectam lineam, datumque in ea punctum, 

dato angulo rectilineo sequum angulum rectilineum 

constituere. 

^ Sit data recta linea A B, datumque in ea punctum A, 

datus vero angidus rectilineus D C E: opertet igitur ad 

datam rectam lineam AB etad datum in ea punctum A 

dato angulo rectilineo D C E, sequalem angulum rectilineum 

constituere. Sumantur in lineis E D et C E 

puncta ( si lubet) D'et E, et protrahatur D E, et ex tri- 

bus rectis lineis A F et A G et F G, quse sunt datis 

rectis lineis tribus C D et C E et D E sequales, triangulum 

constituatur A F G, ita ut sequalis sit ipsa C D 

linea, ipsi A F, ipsa vero C E ipsi A G, postremo ipsa 

D E ipsi FG. Quoniam igitur duse linece. rectx D C et 

C E duabus rectis lineis F A et A G sequales sunt altera 

alteri, et basis D E basi F G sequa habetur, angulus 

quoque D C E angulo F A G sequalis erit. Ad dap 

tam itaque rectam lineam d B datumque in ea punctum 

A,dato angulo recttlineoD C E, xqualis angulus 

rectilineus F AG constitutus est. Quod oportebat fa- 

cere. Addidissem quoque aiia plura longe etiam graviora 

errata nisi meepistolam scribere meminissem. Sed Eu- 

clidem ipsum aliquando fortasse una perlegemus, anno- 

tabimusque omnia in quibus nostri a recta ratione 

discedere videbuntur. Interim hxc pauca tibi, mi Dona- 

te, soripsimus, ut essent apud te ejus benevolentix at- 

que observantix pignus qua te prosequebar [et nunc 

quoque prosequor) cum nostrx Patavinx philosophorum 

academix rector hic ageres. Vale. Ex Patavina phitosophorum 

palxstra. 

,

1307 

AN. MANL. SEV. BOETII. 

EUGLIDIS MEGARENSIS 

GEOMETRIiE LIRRI DUO 

AB AN. MANL. SEVERINO BOETIO TRANSLATI. 

Quia vero, mi Patrici geometrarum esercitatis- 

sime, Euclidis de artis geometricee figuris obscure 

prolata, te adhortante, expoaenda [et lucidiore aditu 

expolienda suscepi, imprimis quid sit mensura detiniendum 

opinor. 

De mensura. 

Mensura vero est quidquid pondere, capacitate, 

longitudine, altitudine, latitudine animoque lini- 

tur. Principium autem mensurse punctum vocatur. 

Punctuoi est, cujus pars nulla est. Linea vero sine 

latitudine longitudo est, lineae vero fines puncta 

sunt. 

De generibus linearum. 

Recta linea est quae «qualiter in suis protenditur 

punotis. Superticies vero est quod longitudine la- 

titudineque censetur. Superficiei autem tines lineiB 

sunt. 

Recta linea. 

Plana superticies dicitur quffi sequaliter in rectis 

suis lineis continetur. 

Superficies plana. 

De generibas angulorum. 

Planus angulus est duarum linearum in plano in- 

LIBER PRIMUS. 

vicem sese tangentium, et non in directo jacentium q 

ad alterutram conclusio. 

Quando autem qua; angulum continent line» 

rectse suut, tunc rectilineus angulus nominatur. 

A Cum vero recta linea super rectam lineam stans 

circum se a;quos sibi invicem fecerit angulos, rectus 

est uterque sequalium angulorum. Etlinea super rectam 

lineam stans perpendicularis djcitur. Obtusus 

angulus major recto est, acutus autem angulus 

recto minor est. 

Obtusus 

De modis figurarum. 

Figura est quod sub aliquo vel aliquibus terminis 

continetur. 

Terminus vero quod cujusque est finis. 

B Circulus vero est figura qutedam plana et circumducta 

et sub una linea contenta, quse circumferen- 

tia vocatur, ad quam a puncto quod intra figuram 

positum est omnes quae incidunt rectae lineae sibi 

invicem sunt asquales ; hoc vero punctum centrum 

circuli nominatur. 

Diametrus autem circuli est recta quaedam linea 

per centrum ducta, et ab utraque parte in circum- 

ferentia circuli terminata, quaj in duas aiquas partes 

circulum dividit. 

Semicirculus vero est plana figura qua; sub dia- 

metro, etea quam diametrus apprehendit, circumfe- 

rentia continetur. 

Rectilineffl figurte sunt quae sub rectis lineis con- 

tinentivr.

1309 INTKRPRETATIO EOCLIDIS GEOMETRI.-E. MR. I. 

Trilatera quidem iigura est quoe sub tribus rectis A 

lineis continetur. 

Quadrilatera autem, qufe sub quatuor. 

Finitima vero mensuralis est linea quee aut pro 

aliqua observationum, aut aliquo terminorum ob- 

servatur. 

Multilatera itaque flgura est, quaj sub pluribus 

quam qualuor lateribus continetur. 

De triangulis. 

iEquilaterum igitur triangulum est quod tribus 

sequis lateribus continetur ». 

Isosceles autem est quod duo tantummodo latera 

habeat tequalia. 

Scalenum vero quod tria latera habet inajqualia. 

Scaleuum 

Amplius trilaterarum flgurarum orthogonium, id 

est rectiangulam, triangulum quidem est quod habet 

angulum unum rectum b. 

Amblygonium autem, quod Latine obtusiangulum D 

dicitur, est quod obtusum habet angulum. 

De quadvatis. 

Quadrilaterarumverofigurarumquadratumvocalur 

quod est eequilaterum atque rectiangulum. 

Quadratum 

Parte altera longius vero est quod rectiangulum 

quidem est, sed Eequilaterum non est. 

Parte aiteia longius 

Rliombus vero est quod cequilaterum quidem est, 

sed rectiangulum non est. 

Rhomboides autem esl quod in contrarium cullocatas 

lineas atque angulos habet sequales, non autem 

rectis angulis nec aiquis lateribus conlinetur. 

\ 

Rhomboides 

Prseter hEec autem omnes quadrilateraj figurae trapezia, 

id est mensulaj nominantur. 

Mensula 

Parallel8e,id est alternee rectae linese, nuncupantur, 

qua; eadem plana superficie collocatce atqueutrinque 

productae in neutra parte conourruat. 

Parrallelae. 

De petilionibus quse sunt in geometrica. 

Petitiones vero quae postulata (ut veteribus placuit) 

dicuntur, quinque sunt. 

Oxygonium vero, id est acutiangulum, est in quo Prima, ut ab omni puucto in omne punctura recta 

tres anguli sunt acuti. liuea ducatur postulat. 

» Hse sequentes tres trigoni species distinguuntur i> Hae sequcntes tres trigoni species distinguuntur 

secundum iuaequalia latera. secundum ineequales augulos.


Secunda, ut definita recta linea iu continuum rec- A 

tumque producatur admonet. 

Tertia, omai centroet omni spatio circulum desig- 

nare praecipit. 

Quarta, omnes rectos angulos sibi invicem cequos 

esse vult. 

Quinta autem, si in duas rectas lineas linea recta 

incidens interiores duos angulos et in eadem parte 

duobus rectis fecerit minores, rectas lineas in iiiiinitum 

productas ad eas partes in quibus duo interio- 

res anguli duobus rectis rainores sunt, concurrere 

jubet. 

De communibus animi conceptionibus quas sunt in 

geometrica. 

Communes igitur animi conceptiones sunt quae a 

Grsecis Aovja.l vj-joiai vocantur : Cum spatia et inter- 

valla eidem sunt sequalia, ct sibi invicem suat fequa- 

lia; et siab iEqualibus aequalia auferantur, qnae relin- 

quuntur, aequalia sunt; et si aequalibus aequalia ad- D 

dantur, tota quoque aequalia sunt; et quse sibimet 

ipsis conveniunt ojqualia sunt. 

Omneparallelogrammumrectiangulum subiis duabus 

rectis lineis quae rectum ambiunt angulum dici- 

tur contineri. 

Omnis vero parallelogrammi spatii unumquodque 

eorum quae circa eumdem diamelrum sunt parallelogrammorum 

cum duobus supplementis gnomon 

nuncupatur. 

Circuli sunt aequales quorum diametri sunt aequa- 

les, insequales vero sunt qui sic se non habent. 

Recta linea circulum contingere dicitur qua». cum 

circulum tangat, m utraque ejecta parte non secat 

circulum. 

Circuli se invicem contingere dicuntur, qui tanentes 

sese invicem non secant. 

Rectae lineae in circulo a centro distare aeqqualiter 

dicuntur, quando a centro in ipsas ductee perpendiculares 

invicem sibi sunt ajquales. 

Plus vero a centro distare dicitur linea in quam 

perpendicularis longior cadit. 

Portio circuli est ligura quas sub recta et circuli 

circumferentia continetur. 

In portione circuli angulus esse dicitur, quando 

in circumlereutia porlionis suniiiur aliquod punclum, 

et ab eodem puncto ad lineaj terminos duse recte 

ineai subjunguntur. 

J

INTERPRETATIO EUCLIDIS GEOMETRl^. LIB. I. 

Angulus circuli dicitur qui sub duobus a centro A 

ductis lineis continetur. Quando lineae quse adjun- 

gunlur aliquam circumferentise comprehendunt par- 

ticulam,°in ea angulus consistere perhibetur. 

\ / 

Sector circuli est ligura quae sub duabus a centro 

ductis lineis, et sub;.circumferentia, quse ab eisdem 

comprehenditur, continetur. 

Similes circulorum portiones dicuntur quse a?qua- 

les suscipiunt angulos, vel in quibus qui inscribun- 

tur anguli sibi invicem sunt aequales. 

Igitur intra figuram dicitur inscribi, quando ea 

quse inscribitur ejus in quam inscribitur latera uno- jj 

quoque suo angnlo ab interiore parte contingit. 

Figura vero liguree circumscribi perhibetur, quo- 

tiens ea quae circumscribitur suis omnibus lateribus 

omnes augulos ejus cui.circumscribitur tangit. 

EXPLICIUNT PROLEGOMENA. INCIPIUNT SCHEMATA. 

Supra datam rectam lineam terminatam triangulum 

aequilaterum constituer*. 

Ad datum punctum datje rectre lineae sequalem 

rectam lineam collocare. 

Duabus lineis rectis inaequalibus datis, a majore 

minori aequum rectam lineam abscindere oportet. 

Si duo triangula duo latera duobus lateribus habent 

oequa, alterum alteri, et angulum angulo eequum 

eum qui sub Eequalibus rectis lineis continetur, et 

basim basi a?quam habebunt, ettriangulum triangulo 

aequam eril, et reliqui anguli reliquis angulis erunt 

asquales, alter alteri sub quibus aequalia iatera sub- 

tenduntur.

1315 AN. MANL. SEV. BOETII 13)6 

Triangulorum isoscelium anguli, qui ad basim sunt, A Datam rectam lineam terminatam in duas aequales 

tequi sibi invicem sunt. dividere partes. 

Si trianguli duo anguli, aequi sibi invicem sint, et 

quae ajqualibus angiilis subtenduntur latera sibi in- 

vicem erunt fequalia. 

Super eamdem rectara lineam duabus eisdem rac- 

tis lineis aliae dufe. rectae lineaj aequales, altera alteri 

nullo modo constituentur, ad aliud atque aliud 

punctum ad easdem partes eosdem fines primis rec- 

tis lineis possidentes. 

D ' C 

Omnium duorum triangulorum quorum duo latera 

unius duobus lateribus alterius fuerint aequalia, ba- 

sisque unius basi alteri aequalis, duos angulos aequis 

lateribus contentos, aequales esse necesse est. 

Data recta linea ab eo quod in ea est puncto, rectam 

lineam secundum rectos angulos elevare. 

A D C E B 

Si duo triangula duo latera duobus lateribus sequa 

possideant, alterum alteri, et basim basi habeaat 

sequam, et angulum angulo habebunt aequalem, qui 

sub eequalibus rectis lineis continetur. 

D G 

Supra datam rectam lineam infinitam ab dato puncto, 

quod ei non inest, perpendicularem rectam lineam 

ducere oportet. 

Qufecunque super rectam lineam recta consistens 

angulos fecerit, aut duos rectos faciet, aut duobus 

rectis reddet aequales. 

Si ad aliquam rectam lineam atque ad ejus punctum 

duee rectae lineee non in eamdem partem ducan- 

D

1317 INTERPRETATIO EUCIJDIS GEOMETRl/E. LIB. I. I3I8 

tur, et circum se angulos duobus rectis fecerint A Omnium triangulorum major angulus sub latere 

a^quos, in directum sibi eas lineas jacere necesse majore protenditur. 

est. A 

A E 

Si duae rectae lineaj sese dividant, ad verticem an- 

gulos sibi invicem facient sequos. 

A C 

Omnium triangulorum duo anguli duobus rectis angulis 

sunt minores omnifariam sumpti. 

A 

D B 

Omnium' triangulorum uno latere producto, exte- 

rior angulus utrisque interioribus et êx adverso an- 

gulis constitutis major existit. 

B C D 

Omnium triangulorum majus latussub angulo ma- 

jore subtenditur. 

A 

G 

Omnium triangulorum duo lalera ciBtero majora 

sunt in omnem partem suscepta. 

Si in uno quolibet trianguli latere a iinibus la- 

teris dua? recta? iineae interius coustituanturangulum 

facientes, quEe constituuntur reliquis quidem trian- 

guliduobus lateribus minores erunt, majorem vero 

angulum continebunt. 

Ad data.m rectam lineam, et datum in ea punctum 

dato rectilineo angulo eequalem rectilineum angulum 

eoUocare necesse est. 

'.— 

Si duo trianguli duos angulos duobusangulls ha- 

buerint Eequosalterum alteri, unuraque latus uni la- 

teri sit a;quale, aut quod aequis adjacet angulis, aut 

quod sub uno oequalium subtenditur angulorum, et 

reliqua latera reliquis lateribus habebunt ajqua alterum 

alteri, et reliquum angulum eequalem reliquo 

angulo possidebunt. 

G

1319 AN. MANL. SEV. BOETII. 

B 

Si in duas rectas lineas linea incidens recta alternatim 

angulos fecerit sequos, rectas lineas alternas 

esse necesse est. 

E 

H 

Si ia duas rectas lineas linea incidens recta este- 

riorem angulum interiori, et ex adverso angulo constitutoreddat 

eequalem, aut interiores et ad easdem 

partes angulos duobus rectis a;quales faciat, rectas 

lineas sibi alternas esse conveniet. 

Jtti 

Per datum punctum datse rectce lina^ alternam 

rectam lineam designare nccesse est. 

C A F 

B 

D 

Oranium triangulorum exterior angulus duobus 

interius et ex adverso constitutis angulis est oequalis, 

interiores vero trianguli tres anguli duobus rectis 

angulis sunt sequales. 

D 

A E 

B C D 

Quae sequas et alternas rectas lineas ad easdem 

partes rectae linete conjungunt, ipsse quoque alternse 

sunt et sequales. 

A 

1320 

Eorum spatiorum, qiiae alterius lateribus continen- 

tur quae parallelogramma nominantur, et ex adverso 

latera atque anguli constituti sibi invicem aequales 

sunt, ea quoque diametrus in duo ajqua partitur. 

Omnia parallelogramma qua; in iisdem basibus et 

in eisdem alternis lineis fuerint constituta, sibi invicem 

probantur aequalia. 

A F 

Omnia parallelogramma in basibus sequalibus etin 

eisdem alternis lineis constituta aequalia ea necesse 

est. 

A D E B 

^qua sibi sunt cnncta triangula qute in aequis 

basibus et in eisdem alternis fuerint lineis consti- 

tuta. 

iEqua triangula, quee in eadem basi et in eadem 

parte fuerint constituta, in eisdem quoque alternis 

lineis esse pronuntianda sunt.

INTERPRETATIO EUCLIDIS GEOMETRI^. LIB. I. 1322 

jEqua triangula in aequis atque"in directum positis 

basibiis constituta. et in eisdem partibus, et in eisdem 

quoque alternis esse necesse est. 

Si parallelogrammum, triangulnmque in eadem 

basi atque in eisdem alternis lineis fuerint consti- 

tuta, parallelogrammum triangulo duplex esse con- 

veniet. C 

Justa datam rectam linearo dato triangulo in re- 

ctilineo dato angulo parallelogrammum aequale preetendendum 

est. 

Dato rectilineo sequale parallelogrammum in dato 

rectilineo angulo collocare oportet. 


Omnis parallelogrammi spatii eorum quae circa 

eamdem diametrum sunt, parallelogrammorum supplementa 

aequa sibi invicem esse necesse est. 

K 

B G 

\ 

Quadratum 

bendum est. 

ad datam rectam terminatam descri- 

A 

"" 

B 

I 

D E 

In histriangulis in quibus unus rectus est angulus, 

quserectiangula nominamus, quadralum quod a la- 

ere rectum_angulum subtendente describitur,[aequum 

est his quadratis quas alcontinentibus rectum angulum 

lateribus conscribuntur. 

d323 AN. MANL, SEV. BOETIl 1324 

Si ab uno trianguli latere quadratum quod desori- A scribitur quse inter utrasque est sectiones, sequum 

bitur ffiquum fuerit bis quadratis, quse ab reliquis 

est ei quadrato quod describitur ab dimidia. 

duobus lateribus describuntur, rectus est angulus, 

qui sub duobus reliquis lateribus continetur. A C D B 

7 

D

1325 INTERPRETATIO EUCLIDIS GEOMETRI^. LIB. I. 

E F A c 

Datam rectam lineam sic secare convenit, ut quod 

sub tota,' et una portione rectiangulum continetur, 

ssquum sit ei quod flt ex reliqua sectione quadratum. 

H 

1326

,327 


Si circuhim linea recta contingat, a contactu vero A Intra datum circulum quadratum aliguod descri- 

in circumferentia qusedam circulum secans, linea bere utile est. 

recta ducatur, quoscunque angulos facit, duo anguli 

quisuntin alternis circuli portionibus, sunt aequales. 

Ex hoc igitur manifestum est, quoniam si a puncto ^ 

circuli duee lineae rectae sese contingant, et sibi invicem 

sint sequales, super datas rectas lineas circuli 

describere partes convenit. 

EX QUARTO LIBRO EUCLIDIS MEGARENSIS. 

Intra datum circulum data; rectae lineae, quse 'dia- 

metro minime major existat, sequara rectam lineam l'. 

coaptare oportet. 

lutra datum circulum, dato triangulo sequorum 

angulorum, triangulum collocare conveuit. 

G A H E 

Circa datum circulum, fdato triangulo aaqualium 

angulorum, triangulum designandum est. 

est. 

FH B N 

Intra datum tnangulum circulum designare necesse 

Intra propositum quadratum circulum designare. 

Circa datum circulum quinquangulum sequilate- 

rum, et ffiquiangulum designare geometrse prseci- 

piunt. 

Intra datum circulum quinquangulura, quod est 

sequilaterum atque aequiangulum, desiguare uon dis- 

convenit.

1329 INTERPRETATIO EUCLTDIS r,EOMETRI/E. LIB. I. 

D H G 

Nam omnia quaecunque sunt numerorum ratione 

sua constant. Et propoi-tionabililer alii ex aliis con- 

stituuntur circumferentice Eequalitate raultiplicationi- 

bus suis quidem excedentes, atque alternatim pro- 

portionibus suis teiminum facientes. 

De figuris geometricis. 

Supra positarum igitur speculationibus figurarum 

ab Euclide succincte obscureque prolatis, et a nobis 

verbum videlicet de verbo exprimentibus strictim 

translatis, quaedam iteranda repetendaque, ut animus 

lectoris non obscuritate deterreatur, sed a nobis po- 

tius alicujus exempli luce infusa delectetur, videntur. 

Siint enim a nobis quajdam buic operi inserenda, 

buic arti valde necessaria, et supradictis responden- 

tia, et subsequentibus convenientia, ad quae intelli- 

gend.i quicunque in nostrorum aritbmeticorum theo- 

rematibus instructus accesserit, expeditiori intelli- 

gentia ducitur. 

Supradictum igitur est, supradatam rectam lineam 

terminatam triangulum aequilaterum constituere 

oportere, sed nimis involute, qna' de re hujus exem- 

pli notam subjecimus. Sit data recta linea terminata 

A B, oportet igitur super eam quEe est A B triangulum 

aequilaterum constituere, et centro quidem A, 

spatio vero A B, circulus scribatur B G E D. Et rur- 

sus centro B, spatio autem A B, circulus scribatur 

A C F D, et ab eo puncto quod est G, quo so circuli 

dividunt, ad ea puncta quse sunt A B, adjungantur. 

Rectee lineoe C A, C B. Quoniam igitur A punctum 

centrum est, B C E D circuli, aequa est A B ei quae 

est A C. Rursus, quoniam B punctum est centrum, 

A C F D circuli aequa est B A ei quae est B C. Sed et 

A B ei quae estC A aequa esse monstrata est et A C. 

Igitur ei quae est B C erit aequalis. Tres igitur quae 

sunt C A, A B, B C, quae sibiinvicem sunt, aequilaterum 

igitiir est C A B triangulum. Efconstitutum est 

supra datam rectam lineam terminatam eam quae est 

A B quod oportebat facere. 

C 

A In superioribus vero dictum est ad datum punctum 

datae rectae lineaj ajqualern reclam lincam collocare 

oportere. Sed hujus artis expnrtibus obscure difticul- 

terque. Sed nos animuui lectoris quasi introducendo 

oblectantes hujus subsequentis hgura? explanalionem 

positis litterarum linearumque notulis patefacimus. 

Sit quidem datum punctum A, data vero recta linea 

B C, oportet igitur ad punctum A rectae lineee B C 

a-quara rectam lineam collocare; adjungatur enim ab 

A puncto ad B punctum recta hnea ea qua; est A B, 

et constituatur super A B rectam lineam, triangulum 

spquilaterum quod est D A B, et ejiciantur in rectum 

D A, D B, recta; lineae, ad A G et B M, et centro quidem 

B, spatio autem B C, circulus describatur C F E, 

et rursus centro quidem D, spatio autem D E, circu- 

lus describatur F K L. Quoniam igitur B punctiim 

centi-um estj C F E circuli, ajqua est C B ei qus est 

B F. Rursus quoniam D punctum cenirura est, F L K 

circiili, aequa est D L ei quae, est D F. Quarum a?qua 

est D A ei qua? est D B, aequilaterum enim triangiilum 

est id quod est D A B. Reliqua igitur A L reliquae 

B F existit aequalis. Sed et B F ei quae est B C 

aequa esse monstrata est. Et B C ei quae est A L erit 

aequalis. Ad datum igitur punctum id quod est A datae 

rectae lineae ei quae est B C, aequa locata est ea quae 

est A L, quod oportebat facere ut subjecta descriptio 

Tertio igitur loco superius ab Euclide prolatum est 

duabus rectis lineis in aequalibus propositis a majore 

minori tequam rectam lineam abscindere convenire, 

sed nimisstrictim, et ob id confuse involuteque. Nos 

vcro ut animus lectoris ad enodatioris intelligentia". 

accessum, quasi quibusdam gradibus ducatur, hujus 

descriptionem formulae subjecimus. Sint dataj duae 

rectae lineae.


Inaequales A B C D, et sit major A B, oportet igi- A 

tur a majore A B minori C D aequam lineam abscin- 

dere ; collocetur enim ad A punctum ei quas est 

C D aequa ea quae est A E. Et centro A, spatio 

vero A E, circulus describatur E G F ; quoniam igi- 

tur A punctum centrum est E G F circuli, ajqua est 

A E ei quse est A G. Sed et C D ei quae est A E erat 

eequalis, et C D ei quae est A G erit eequalis. Duabus 

igitur datis rectis lineis insequalibus eis quse sunt 

A B, C D, a majore qua? est A B, minori quse est C D, 

aequalis abcisa est ea quse est A G, quod oporteba 

facere. 

His etiam compendiosis, et tamen hujus artis ru- 

dibus pernecessariis introductionibus lector initia- 

tus, si in aliquibus superius propositis vacillando 

abhorreat, perse similes flgurarum descriptiones sine 

omnis impedimenti reclamatione adinvenire potest 

et componere. 

Sed jam opus est ad geometricalis mensae traditionem 

ab Archyta non sordido hujus disciplinae au- 

ctore Latino accommodatam venire, si prius prasmi- 

sero, quod sint genera angulorum, et linearum, et 

pauca dixero de summitatibus et extremitatibus. 

Rationabilium ergo angulorum genera sunt tria, 

hoc est rectum, hebes, acutum, et habens species 

novem : tres rectarum linearum, tres autem rectarum 

et circumferentium, et tres hebetis et circumferen" 

tium. 

Rectns angulus est orthygrammos, id est rectis li- 

neis comprehensus, Latine normalis appellatus. Quo- 

tiens vero recta linea super rectam lineam stans, 

pares angulos fecerit, et linea perpendicularis juncta 

fuerit, efliciet rectiangulum triangulum. 

Hebes angulus est plus normalis, hoc est rectian- 

guli positionem excedens, quia et si triangulus secundum 

hanc positionem constitutus fuerit, perpen- 

dicularis extra finitimas lineas habebitur. 

Acutus autem angulus est compressior recto, qui 

si a recta linea quas sedis loco fuerit rectam lineam 

secundum suam inclinationem emiserit, similique 

cohibidone rectam lineam in occursum exceperit, ef- 

ficiet triangulum qui perpendicularem intra tres li- 

neas habebit. 

Linearum vero genera sunt tria, rectum, circum- 

ferens, flexuosum. 

Recta linea itaque est quae aequaliter in suis signis 

posita est, quae aequaliter in planitie posita non concur- 

rit. Circumferens vero linea est cujus signa exutraque 

parte curvata, et a se invicem distantia non concur- 

runt, quae signa si convenerint, circulus non circumferens 

linea debet appellari. Flexuosa autem 

linea est, multiformis velut arborum aut fluminum, 

caeterorum signorum, in quorum similitudine et arcisiniorum 

agrorum finitur extremitas, et multorum 

^ quse similiter in sequa linea sunt formata naturaliter. 

Summitatum igitur genera sunt duo, summitas el 

plana summitas. Summitas est secundum geometricam 

appellationem quae longitudine latitudineque 

protenditur. 

5umit4S 

A 

Summitatis autem fmes linea; sunt. 

Plana vero summitas est quse aequaliter rectis li- 

neis undique versum finitur. 

Omnium autem summitatum in vinciundo duae 

sunt observationes, enormis et liquis. 

Enormis vero est, quae per omne latus rectis li- 

neis continetur. 

Liquis autem est quae minuendi laboris causa, et 

salva rectorum angulorum ratione, secundum ipsas 

extremitates subtenditur. 

Extremitatum quippe genera sunt duo, unum quod 

pro rigore, et alttrum quod servatur pro tlexuoso. 

Rigor est quidquid inter duo signa veluti in modum 

liaeae directum prospicitur.

1333 INTERPRETATIO EUCLIDIS GEOMETRIjE. LIB. I. 

Flesuosum vero est quidquid secundum naturam A 

locorum curvatur. Nam quod in agro a messore ope- 

ris causa ad flaera directum fiierit, rigor appellatur, 

quidquid ad horum imitationem inlforma scribitur, 

linea appellatur. 

Binirigores sunt, quando singulis spatiis interve 

nientibus tendunt, ut itinera plerumque pergunt. 

Nosse autem hujus artis despicientem, quid sint 

digiti, quid articuli, quid compositi, quid incompo- , 

siti nunieri, quid multiplicatores, quidve divisores, 

ad hujus formfe speculationem, quam sumus tradi- 

turi, oportet. 

Digitos vero quoscunque infra primum limitem, id 

est omnes quod ab unitate usque ad denariam sunamam 

numeramus, veteres appellare^consueverunt : 

d2345678 9. 

Articuli autem omnes deceno in ordine positi et iu 

infinitum progressi nuncupantur compositi, quippe 

numeri sunt omnes a primo limite, id est a decem 

usque ad secundum limitem, id est 20 cwterique 

sese in ordine sequentes exceptis limitibus. Incom- 

positi autem digiti omnes annumeratis et omnibus li- 

mitibus. 

i 

Longitudo.

1335 AN. MANL. SEV. BOETII 133« 

in millenis, et multiplicator centum, digitos in mil- 

lenis, et articulos iu decenis, et multiplicator milleni, 

digitos in decenis et articulos in centenis, et multiplicator 

ccnteni milleni, millia habebunt. Centenus 

vero, aeque suimetipsius multiplicator, digitos in de- 

cenis et articulos in centenis et miilenis. Multipli- 

cans digitos in centenis et articulos in decenis 

centenis et centenum millenum atultiplicans, digitos 

in decenis millenis • i et articulos in centenis mille- 

nis * I et decenum millenum multiplicans digitos in 

millenis * t et articulos in decenis millenis * l sub- 

tendent. Millenus itidem seipsum multiplicans. digi- 

tos in decenis et articulos in centenis. Et centeni 

milleni multiplicator digitos in centenis millenis * 

i 

et articulos in millenis * t et decenum millenum ex- 

crescere faciens digitos in decies mille raillia, et 

articulos in centenis millenis * l habere dinoscetur ? 

Decenus autem millenus multiplicator centum miile- 

ni, digitos in millies mille millia, et Jarliculos in de- 

cenis millenis itidem, seque ipsum adaugens, digi- 

tos in centenis millenis et articulos in mille millenis 

habere deprehendetur. Centenus autem millenus seipsum 

multiplicans, digitos in decenis millenis et 

articulos in centenis millenis itidem ^snpponit. 

De divisionibus rubrica. 

Divisiones igitur, quantalibet jam experte lectoris 

animus introductus, facile valet dinoscere ; breviter 

etenim de his et summotenus dicturi, si quae ob- 

scura intervenerint, diligenti lectorum exercitio ad 

investiganda committimus. Si decenus per se, vel 

Superioris vero tractatu voluminis omnia geome- fi 

tricai artis theoremata, quamvis succincte, tamen 

sunt dicta. Sed podismorum notitiam hic liber quas 

qusesiionarius et omnium podismalium quasstionum 

scrupolositates incunctanter absolvet enodando, ve- 

teres eteuim agrimensores omnem mensura3 quadraturam 

dimidio longiorem latioremve facere consueverunt. 

Et quod in latitudme longius fuerit, scamnum, 

et quod in longitudine longius appellare vo- 

luerunt ut subjecta docet formula. 

Scamnum 

De mensuns rubrica. 

Prisci igitur podismatici cautissimi dispectores D 

duodecim mensurarum genera constituerunt, quibus 

cum vellent, formarum, agrorumque emetirentur 

areas. Quorum haec sunt nomina miliarium,stadiumr 

actus, decempeda, quse eadem et pertica passus, gra- 

dus, cubitus, pes, semipes, palmus, uncia, digitus. 

Miliarium vero S miUia pedura protensiones habere 

sancitum est. Stadium autem 2o pedes habere con- 

stat. Actus trifariam dividitur, in minimum, in qua- 

dratura, iu duplicatum. Actus minimus quatuor tantum 

pedibus in latitudine, et 120 pedilius in longitu- 

A centenus per se, vel ulteriores per semetipsos dividendi 

proponantur, minores a majoribus quoad 

usque dividantur sunt subtrahendi, singularem autem 

divisorem decem et centeni, aut milleni, aut 

ulteriorum, vel decenum divisorem se sequentum 

sumpta differentia eos dividere oportet. Gompositus 

autem decenus cum singulari per secundas vel ter- 

tias. Et deinceps secundum denominationem par- 

tium, decenum vel simplicem, vel compositum di- 

visurus est. Centenum vero millenum, vel ulteriores 

per decenum compositum, si diligens investigator 

accesserit, sumpta differentia et primis articulis di- 

videndo, vel secundatis appositis, auctis autem dividendo 

suppositis, dividi posse pernoscet. Centenus 

„ autem m singulis compositus, centenum vel millenum 

hoc pacto dividere cognoscitur. Sumpto igitur uno 

dividendorum, quod residuum fuerit, divisori est 

cosequandum, et quod superabundaverit, sepositis 

reservandum. Singularis autem vel, ut alii volunt, 

munitum per cosequationem majorum est multipli- 


candudi, et digitis quidem perfecta differentia suppo- 

nenda, articularis autem imperfecta est praeponenda, 

et prius semoto integra adjungenda. Et haec diffe- 

rentia et si forte aliquis seclusus sit significavit, 

quod residuum fit ex dividendis. Haec vero brevi in- 

troductione prslibantes, si qua obscure sunt dicta, 

ne tffidio forent prsetermissa, diligentis exercitio le- 

ctoris committimus, terminum hujus libri facientes, 

et quasi ad ulteriora sequentium nos convertentes. 

dine protenditur. Actus vero quadratus es omni 

latere 120 pedibus concluditur. Actus autem duplicatus 

240 pedes explicat ; decempeda pedes decem 

colligit ; passus 5 ; gradus 2 et dimid. Cubitus 1 et 

dimid. pedes habere dinoscitur. Pes autem palmos 

habet quatuor, semipes 2, palmus vero quatuor digitorum 

protensione completur. De unciali vero et di- 

gitali mensura melius, cum de uncialibus et notis et 

nominibus in sequentibus disputaverimus, dicemus ? 

enodatiusque cum de elementorum minutorumque 

subtilitatibus promiserimus, eloquemur, nunc ad se- 

quentis tractatus enarrationem redire nos convenit 

si prius quid pes porrectus, quid ^contractus, quid- 

que sit quadratus demonstraverimus. Pes autem por- 

rectus dicitur ubi tantum pedalis mensura in longo 

pernoscitur. Contractus autem pes ille dijudicatur, 

in quo longitudo latitudoque consideratur. Quadratus 

vero pes habetur, ubi trinse dimensionis considera- 

tio insequalilate censetur, sed jam tempus est ad id 

quod instituimus accedere. 

De mensura et tribus dimensionibus rubrica. 

Quamvis etiam in superioris libri principio quid 

mensura designaremus, libet tamen specialiter hujus 

artis speculatoribus satisfaciendo secundum Julium

1337 INTERPRETATIO EUCLIDIS GEOMETRI^. LIB. II, 

Frontinum geometricseartisinspectoremprovidissi- A 

mum quid sit mensura deflnire. 

Mensura quippe est complurium, et inter se sequalium 

intervallorumlongitudo linita,geonietrica3autem 

artis mensuralis speculatio, trinffi dimensionis, idest 

longitudinis, latitudinis, crassitudinis, consideratione 

colligitur. Et ut enucleatius resolvatur, recto, plano 

solidoque dignoscitur. Rectum est quod longitudine 

solum mensurando censetur, ut iinese porticus, stadia 

milliaria, tluminuni latiludines, et alia quam- 

plura longa protensione directa, ut linea; infra depi- 

cta3 descriptio notat. 

Reotum. 

Planum est quod a GrEecis dicitur epipedon, a 

nobis autem contracti pedes, quod per longitudinem B 

latitudinemque consideratur, ut agrorum planities, 

et ajditiciorum areaj absque tectoriis operibus et la- 

quearibus ac tabulatis et his similibus, ut subjecta 

formula docet. 

Planum. 

Solidum etiam est quod Grajci stereon vocant, nos 

autem quadratos pedes, quod et longitudinem et latiludiuem 

crassitudiuemque habere comprobatur. 

Ut sedificiorum, pilarum, pyramidumque, nec non 

etiam macerie lapidum, aliaque multa ut subject» 

notant formulse. 

Solidum. 

Be podismis rubrica. 

Sedjamtempus est podismalium notitiam que> 

stionum, ut promisimus, narrando attir.gere, et de 

investiganda pedaturaj speculatione protinus dicere. 

Detrigonis vero, qui sic ut ternarius naturaliterpree- 

cedit quaternarium, ita sunt prseponendi tetragonis, 

et pentagonis, caeterisque imprimis dicendum esse 

censeo. 

De trigonis rubrica. 

Sunt autem trigonorum genera principalia sex, 

isopleurum, isosceles, scalenum, orthogonium, amblygonium, 

oxygonium, quorum omniumin sequen- 

tibus forraas et pedaturas explanabimus. 

De isopleuro rubrica. 

Trigonui igitur isopleurus, qui praecedentis libri 

pene principio ajquilaterus triangnlus dictus est, pa- 

ria latera habere comprobatur. Ponatur ergo iso- 

pleurus in singulis habens lateribus pedes 30, hujus 

embadum, id est area, tali modo est investiganda. 

Summa etenim unius lateris per se maltiplicata 900 

numerum complet ; ex iis siquingenta et 10 subtra- 

r 

hantur, relinqinmtur 391), tot pedes hujus trigoui 

isopleuri embadum colligit. Nam cathetum pedibus 

26 constat protendi. Qui si per unius lateris dimidium, 

id est per 13, multiplicati excreverint, embaduiucomplent 

; aut si uuius lateris pars tertia, per 

teruarium, et denarium, a\igebitur, 300 nascentur : 

fi vero summam lateris unius per eunidem terna- 

rium multiplicabunt, nonaginta reddent, qui supenoribus 

300 juncti 390 facient, id est areani supra- 

dicti trigoni : sit autem praedictorum infra facta 

depictio. 

i\e autem lector in !,!!JiisnioJi invcstigationibus 

aliquo erroris et inscitiai nubilo prffipediatur. Ejusdem 

igitur trigoni isopleuri, id est paribus lateribus 

solidi manifestationis exemplar subjiciemus, esto age 

isopleurus cujus latera singula 28 pedes colligant. 

Quorum si unum per se augmentatum excreverit 784 

summa consurget. Cui si unius lateris numerum aggresaveris 

812 nascentur, horum suprascripta me- 

dietate aream supradicti isopleuri pernotabis, ut 

subjectae descriptionis formula docet. 

Hujus auiem jam saepe dicti trigoni, ut lateris 

uniuscujusque mensuram inquisitus quis invesligare 

" valeat, et dicere, apertissimura dabimus rationis ex- 

perimentum. Proponatur itaque si aream 406 pedi- 

bus protendi constituent, quot pedum planitudines 

latus unumquodque colligere pernoscatur. Ducatur 

ergo suprascripta area octies, et in 3248 numerura 

consurgit ; huic si unum addatur, fiunt 3249 ; hujus 

summce latus si sumpsero, erit quinquaginta 7. Cui 

si uuitas subducta fuurint o6 relinquuntur. Quorum 

si medium admvestigavero 28 fiunt. Tot itaque latus 

quodque isopleuri pedibus protenditur. 

Isosceles autem, ijui ab Euclide geometricse peri- 

tissimo, duo tantum latera habens aequalia, est de- 

terminatus, secundus in ordine trigonoruiu consti- 

tuitur. Cujus silatera bina imparibus numeris, sci- 

licet 25, protendantur, pedibus quatuordecimpedalia


spatia basis habefe pernotatur. Restat igilur ut qiiot 

pedes arealis cathetus colligat requiramus. Si enitn 

medietas basis, hoc est 7, per se raultiplicetur. 49 

nascentur. IVIensuram autem unius laieris, si per se, 

id est 23, multiplicaveris, 623 reddes, es quibus si 

49 seposueris, 576 relinquuntur. Quorum si latus 

acceperis, 24 erunt, tot pedibus cathelum hujus trigoni 

constat protendi. Area autem quot pedes habeat,sic 

est faciendumut inveniatur. Medietasrursum 

basis sumenda est, id est7; quos 7 si per cathetum, 

id est pei' 24 multiplices, 168 efiioies, tot pedum est 

supradicti trigoni area. 

Basis 14 

De scaleno rubrica. 

Scalenus igitur ab Euclide tria habens latera inse- 

qualia determinatus est. Sed nos numero ejusfigurse 

aperta dabimus exemplaria, proponatur ita scalenon 

trigonus, qui a Latiniscuueus appellatur, cujus minoris 

lateris declive 13 pedes colligat, basis autem 

2.5 pedalia pernotetur habere lineamenta. Qnot vero 

prius seposita summa, scilicet de 850, abstuleris, 

430 relinquuntur. Ilorum si medium sumpseris, 223 

explicabis : quibus si summa basis vel 23 pedes 

auferatur, novenarius erit, totpedibus hujus trigoni 

continetur prwcisura, vel ejectura minor. Restat ut 

cathetus quot habeat pedes requiratur. Multiplicctur 

ergo minus latus per se sicut supra, 23 prodeunt. 

Rursus et augmentata minoris praicisur» per se sum- 

mula, 81 producit; hos si aufers ex in se ducto la- 

tere, 144 supersunt. Quorum duodenarius esse dino- 

scitur latus, lot pedes hujus trigonicathetus colligere 

perliibetur. Arese veropodismus tali modo reperitur. 

Metiatur ergo cathetus basim vel 12, 23; 300 con- 

surgent. Quorum medietate sa;pe dicti trigoni sca- 

leni embadum podismatur, ut in subjecta figura 

notatur. 

A tur, iniEqualia continens latera, quem nos ipso auditu 

difficiliorem cseteris, obscurio remque esse arbitramur. 

Et ideo prolixiorerain ejus esplanatione moramfaciemus. 

Esto modo trigouus orthogonius, cujus cathetuspari 

numeroinsignitus, vel 8 pedibus mensuratus 

protenditur. Cujus si latera ignorantur, hoc modo 

investigari ab Archyta prsecipiuntur. Sumalur ergo 

supradicti catheti medietas, id est 4, et per se mul- 

tiplicetur, et i6excrescent. Qubus si unilas subtra- 

hatur, IS apparent. Tot pedum hujus trigoni basis 

' esse cognoscitur. Pra?dictae autem per medietatem 

cathetis sutnmae adauctee, si unum addatur, erunt 

pedes hypatenusae 17. Per eamdem item summam, 

id est per 16, embadum est inveniendum ; ducatur 

ergo hujus summaemedius per cathetum, et 64 con- 

surgent, qui areae complent supputationem, quod pa- 

tenter in subjecta forma declaratur. 

De eodem rubrica. 

Conemuritaque hujus orthogoni apertam etratam 

et per paris et imparisnumeri quantitatem instituere 

pedibushujus trigoni cathetus, et embadum proten- 

descriptionem. Ascribatnr ergo imprimis par numedatur, 

restat ut quaeratur. Ducatur ergo minoris iarus 

catheto, id est 6, cujus medietate in se augmenteris 

sumuia mnltiplicando in :-e, fiunt 223. Item 

tala, 9 proveniunt. Cui si secundum nostri prsecepti 

basis si per semultiplicetur, 625 excrescunt, quibus 

C 

in unum 

normulam superius designatam unum auferatur, 

compactis 830 nascentur. Hanc igitur si 

octonarius erit basis hujus trigoni cujus medietas, 

movendo sechisam majoris lateris summam in se 

scilicet quaternarius per calhetura multiplicata, se- 

multiplicari condecet, qute multiplicatio 400 numerum 

adducit. Quem 

cundum quod supradictum est, aream complet, per 

videlicet 400 nuaierum si de 

cathetum et basis est hypotenusae pedaturam sine 

'De orthogonio rubrim. 

Quartonimirumloco trigoniusorlhogoniusabEuclide 

iuseritur, etunumrectum habensangiilum consigna- 

ullius reclamatione inquisitus, dicere facillimum 'et 

apertum nostrae auctoritatis exemplum dabimus; 

multiplicetur etenim per suam quantitatem medietas 

hujus trigoni catheti, et summse quse ex hac multi- 

plicatione provenerit, unitas aggregetur, erit hypotenusas 

pedatura ; eidem autem si auferatur unum 

erit basis. Sitque hujus rei hsec facta descriptio. 

Instituamus ergo hujus trigonii orthogonii perimparem 

numerum probabilem explanationem. Adno- 

tetur cathetus impari numero, id est 3 ;quem si in 

se duxeris, 9 explicabis, quibus unitale subducta 

octo supersunt, quorum medium si sumatur, basis 

orthogonii hujus pedatura fore comprobatur. 

Pro/i2/potoM(sa, hicetinfraubiquecriptumerat/iypoS/iemisa.Cum vero.in margine vox hypothenusa apponere 

tur, nosintextuinserere maluimus.

1341 INTERPRETATIO EUCLIDIS GEOMETRl/E. LIB. II. 1342 

Hiiio vero basi vel medietati, vel 4 si unum aggregaveris, 

Iiypotenusam trigoni comprobabis, embadum, 

ut supra dictum est, reperiatur, id est 

catlietus per medietatem hujus basis excrescat, ut 

infra cernitur pictura. 

Ne autem bujus disciplina; curiosum indagatorem 

aliqua fallat obscuritas, de hoc eodem orthogonio 

iterato disputare non piget. Est enim alia inve- 

niendi cathetum et basim et bypotenusam ratio. 

Ponatur ergo cathetus S pedibus proLensus, quem 

si multiplices per sui quantitatem, 25 notabis, basis 

autem 11 habens pedes inscribatur, quae si sicut 

cathetus in se concreverit, 144 nascentur. 

lUae summ», id est 23 et 144 copulataj 109 resti- 

tuent. Horum latus 13 esse manifestum, id est hypotenusam 

supradicti trigoni. Denique si hypotenusam 

per se augendo duseris, par supra copu- 

latae quantitati, id est 1G9 reddes. De quibus si 

cathetum in se ductum subduxeris, 144 residui 

sunt, quorum latus, id est 12, basim restituit. Ex 

hypotenusa vero per se multiplicata, si quis basim 

in se ductam, hoc est ex 109 144 sublraxerit, non 

plus quam 23 remanent. Horum latus, id est 3, 

cathetum constituit, arcam autem basis medietas et 

cathetus commultiplicati metiuntur. 

Item per cathetum basis edicere pedatnram in 

hoc trigono condecet. Sit modo supra cathetus 5, 

hic vero in se ductus 23 constituit. Huic si assem 

abstulero, 24 progredientur, quorum medium basim 

efficit. Rursus autem si basis quantitati eamdem 

adjecero unitatem, hypotenusam explicabo; 

si autem per cathetum basis multiplicetiir 60, pro- 

greditur summa. Horum medietas embadon complet. 

Item de eodem rubrica. 

Aliam insuper hinc vestigia gradienti normam 

hujus trigoni objiciendo proponere curamus, qua- 

tenus hanc caute indagantes cautissime ad id ad 

quod desiderant accedere, iteritatis [sia) linea absque 

dubio perducat. Proponatur igitiir ejusdem 

orthogonii descriptio iisdem quantitatibus, quibus 

est circumsignata, scilicet cathetus S, hypotenusa 

17, basis autem 13 pedibus designetur. Nunc vero 

qua ratione per hypotenusse podismum, catheti et 

basis summa pedalis reperiri valeat, demonstrare 

studeamus ; multiplicemus ergo summam hypote- 

nusae per se, et 289 numerus redundat. Cui si 

quater embalidis quantitas subtrahatur, 49 relin- 

quuntur; horum tetragonicum latus si inquisieris, 

7 esse experieris; quod, scilicet 7, si copulanti 

catheto et basi aggreges, 30 efticies, quorum dimidium 

basis constituit spatium ; quindecim autem 

si de aggregatis, id est 30, 23 abstuleris, 8 su- 

peresse cathetum sine dubio comprobabis. 

Item de eodem rubrica. 

Designemus iterum jam dicti orthogonii formam 

ex aliis numerorum quantitatibus, ut cum aliquis vel 

per majorem vel per minorem numerorum hujus tri-' 

goni aperlam tradere disciplinam cogatur, nullo errore 

labatur. Esto age trigonus orthogonus, quem 

circumstant parumis et duo impares numeri : 

par ba- 

si, vel 20 impar unus catheto, hoc est 15, alter vero 

B hypotenusae, id est 23, ascribatur. Embadalis autem 

conclusio secundum supradicti nostri prcecepli regu- 

"lam inquirenda est, hoc est per multiplicationem 

dimidiae basis et totius summce catheti, continet enim 

areai septum 130 contractos pedes. Cathetus autem 

et basis tali sunt indagandi ratione : ducatur ergo 

hypotenusalis summa in se, et in 623 redundat ; cui 

si quatuor adjiciantur embada, 1223 nascentur; quorum 

tetragonale latus, id est 33, si esceperis, summas 

utrasque basis et catheti compro.babis. 

Scire autem oportet et investigare quo numero a 

se invicem cathetus et basis distent. Hic vero quis 

sit manifestemus. Si igitur bypotenusee in se multi- 

plicatce quatuor, quae adjeci superius, embada sub- 

traham, in 23 summam regreditur, horum quinta 

pars differentiam tenet, id est 5. Quam si rursus 

duabus junctis summis vel 20, et 13, 40 pernotaboborum 

medium complet basim. 

Si autem eamdem differentiam, hoc est 5, basi 

auferam, cathetum constituam, ut cerni potest in 

subjecta flgura. 

De orthogonio circulo inscripto rubrica. 

D Nunc etiam quod Archyta^ judicio in hoc eodem 

orthogonio approbatum est, et Euclidis diligentis- 

' 

sima perscrutatione prius est rationabiliter adinven- 

tum, operaa pretium duximus non esse praetermittendum. 

Est etiam seepe ut disputator in georaetrica, 

circulus si hoc orthogonio inscribatur, quot pedes 

diametrus colligat, requirat; quod ne victus ignorantia 

refutet aliquis se dicere, breviter insinuamus rem 

hujusmodi : inscribatur itaque circulus ortbogonio 

omnes lineas ejus tangens; hoc nimirum facto cathetus 

et basis aggregentur in unum; ex cujus summae 

copulatione si hypotenusEe exceperis quantitatem, 

diaraetrum efflcies; juncti enim 12 et 8, id est ca- 

thetus et basis, 20 reddunt. Ex quibus si hypotenusam 

abstulero, hoc est 15, diametrum 3 obtinere 

constituam, quod subtusfacta designat figura.


De amhJygoido ruhrica. 

Quintus iii oi-dine Iriangulorum ainblygonius ab 

Euclide insertus obtusum angulum habens dictus est, 

quemnossuccincteaperteque esplicando aggredimur. 

Nam si diligens lector superioris nosti'i documenti 

prKceplis et formulis instructus accesserit, minime " 

^ oc iigura. 

in boc lababit. Constituatur modo amblygonius cujus 

basis 18 numero, bypotenusae autem major 10, minor 

vero 9, inscribam, catbetus autem 4 summa 

insigniatur. 

Ducatur ergo basis per catheti dimidium, hoc est 

18, per binarium, et 36 prodeunt, quEe summa embadalis 

spatii planitudinem adimplet. Sed Archytasin 

cunctis utens ratione, alio modo hujus amblygonii 

aream reperiri conslituit, non banc sumptam esse summam 

in bac arese planitudine, sed minorem posse 

contiueri existimfms, astruxit enim cathetum per se 

et per binarium, vel per se et octonarium, duplo se 

superantes mullipiicari oportere, et quantitatem quas 

hac es multiplicatione proveniret aream constituere, p 

non ut 36, sed 32 in se colligere arealis illa contem- 

platio. Quisquis autem bujus jam dicti trigoni formas 

in plano designare disponat, a basis quantitate hujusmodi 

rem ingrediatur, tali ratione ut terminus mino- 

ris ac majoris hypotenusce copulatus, parvo vincat 

terminum basis, boc est, si basis 28 mensuretur pe- 

dibus, major bypotenusa 11, minor autem 10 insigniatur. 

Sed iuelius hoc quod numeris duximus 

ostendemus, si alicujus exempli formam subjiciemus. 

De oxygovio rubrica. 

A 

18 D 

Restat ut dicamus de oxygonii speculatione, qui 

sextus in trigonorum descriptione ab Euclide non 

segni geometra ponitur acuti angulus determiuatus. 

Esto igitur oxygonius, cujus minori lateris terminus, 

idestminorhypotenusal3 pedibus terminetur, major 

autem 13 et basis 14 mensuretur, cujus catheti et 

embadi summa siignoratur, tali ralione coUigetur. 

Ducatur ergo lateris minoris quantitas per s.e, 169 

redundat; basis item terminus si per se excreverit, 

196 nascentur; quas vidclicet summam si junxeris, 

36S efflcies, Quo facto multiplicetur eliam terminus 

bypotenusalib per se, et exsurget 223 numerus 

quem si de superius copulata summa secrevero, fiunt 

; 

residui 140; borum medielas 70 esse pernolatur, 

quod per basim dispersum qumquies ipsam in se re- 

tinet. Dominationis vero bujus summam minor obtinet 

praecisura, quae per se adaucta 23 constituit. Hos 

si de minoris lateris summa per se multiplicata abs- 

tuleris, 144 supersunt, quorum tetragonale latus, 

quod 12 est, catheti summam explebit. Arca conclusionem 

hoc modo investigare curato, basis medium 

ducilo per catbetum, id est 7 per 12, et provenient 

85. Hanc summam complere arealeshujus trigoni pavimentum 

n on ignora, describatur ergo hujusmodi de 

Sed quia de trigonorum podismali consideratione 

in superioribus diligentium lectorum indagini expla' 

navimus, superest ut ad tetragonorum speculationem 

transitum faciamus succinctum, de his habituri tra- 

ctatum. 

Quadratorum enim caeteris facilior est collectio, et 

prius quidem de normali tetragono tali modo ordiamur, 

Omnis igitur tetragonus normaliter constitutus 

latitudine longitudine multiplicante arealem consli- 

tuit planitudiuera, et podismum sine dubio absolvit. 

Ponatur modo tetragonus pari numero consignatus, 

id est 8, quos per se latitudinem per longitudinem 

multiplicans, 64 efficiam, embadum videlicet subtus 

descripti tetragoni. 

Idem vero si per imparem numerum feceris, attente 

obstaculo eadem ratio constabit, qui normalis tetragonus 

ab Euclide asquilaterus atque rectiangulus nominalur, 

a Nicomacho autem in arithmeticis simililer 

appellatur. 

Dc parte altera longiori rubrica. 

Tetragonus autem parte altera longior ab Euclide 

quidem rectiangulum. Sed non aequilaterum delinitur, 

a Nicomacho autem heteromeres dicitur. Cujus quidem 

longitudo latitudinem muUiplicans embadalis 

summae pedaturam, sive sint pares seu impares termini, 

demonstrat, sit modo parte altera longior tetra-

1345 INTERPRETATIO EUCLtDlS GEOMETRI/E. LIB. II. 1346 

gonus, cujus longitudo pedes 8, latitudo aiitem 4, vel A rum maximos terrninos longiludinem obtinenles si 

longitudo 9, latitudo autem 6, vel 5, vel 4, colligat. conjungas, 14 efticies, quorum medietatem septenarius 

constituit. Minores autem summula? in unum 

redacta; senarium quanlitatem perficiunt, cujus medium 

ternarius adimplet, qua; videlicet medietate, 7 

et 3 si per se multiplicabuntur, in '21 consurgent, 

Multiplicet ergo latitudo longitudinem, id est 4 8, 

32 nascentur, hoc est, area parte altera longioris 

tetragoni provenient, quae lioe iigurarum deformatio- 

nes pari numero atque impari designatae. 

De rhombo rubrica. 

His vero jam dictis parallelogrammis adjiciendos 

rhombos et rhomboides tetragonos arbitramur; quam- 

vis enim aut angulariter aut lateraliter a supradictis 

parallelogrammis dissideant, tamen his sunt adnu- 

merandj. Esto age rhombus quadrilaterus, singulis 

lateribus decenas pedaturse summa conscriptus, dia- 

goni autem, hoc est angularis lineae directio bis 

sena numeretur quantitate, cujus 6, si per se augraen- 

tabitur, 36 exsurgent; quos si ex basis termino per 

se multiplicato subtraxeris, 64 remanet. Horumtetra- 

gonale latus, id est 8, hujus rhorabi cathetuni constituit. 

Diagonus autem per cathetum ductus emba- 

daiis summae spatium ostendit. Hic autem ab Euclide 

aequa habens latera, sed non angulos sequos nec 

rectos delinitur. Sit vero de hoc hujus forma pro- 

cessio. 

De rhomboide rubrica. 

Euclides vero nec angulos ajquosneque latera Eequa 

habens rhomboides determinando proposuit, quem 

nos quoque patentiori aditu formando numerosque 

ascribendo reseramus. Esto age rhomboides cujus 

unumlatusS pedes, secundum autem quatuor, tertium 

vero 6, quartum vero 2; harum vero summa- 

id estpedes areales tetragoni hujus, utinfra apparet. 

His etenim adjiciendum fore trapezium orthogonium 

non incongruum ducimus, duplaet sesquialtera 

numerorum proportione lateraliter consignatum. Ascribatur 

vertici summa quindenaria, catheto autem 

tricenaria, duplo etiam trauscendens, basi vero ad 

hanc sesquialteram servans habitudinem terminus 

contradatur; per has ergo summas area hujus trapezii 

tali ratione constituenda est. Adjungatur vero vertes 

basi, id est IS, 45 et 60, terminus esuberat. Cujus 

pars dimidia si per nathetum multiplicabitur, arese 

pandit protensionem ut in medio scripta patet figura. 

13 

De diagono adveniendo rubrica. 

Seepe autem evenire solet, ut in hujus artis specu. 

latione, quod angularis lineae protensio, horum scili. 

cet tetraônorum pedes oblineat, requiratur. Quod 

ne i°-noretur, facillimum apertissimumque hujusce 

rationis dabimus esemplar. Ponatur etiam parallelogrammus 

60, orthogonius in longitudine 80, et iu 

altitudine habens pedes 60, longiludo vero per se 

augmentata sexies 400 explicat, latitudo autem per 

^ se multiplicata ter 600 efficit, quse videlicet sexies 

400 et ter 600, in unum summse redactae 10 restituunt, 

horum scilicet 10 tetragonale latus si sum- 

psero, 100 pernotabo, boc est diagonum hujus parallelogrammi 

orthogonii, ut infra scripta perspici potest 

forma.


De muUiangulis figuris rubrica. 

Sed quia sufflcienter breviterque de tetragonorum 

diximus rationibus, restat ut de pentagonis et hesa- 

gonis Gseterisque disseramus. Omnis itaque pentagonus 

aequis habitis lateribus unius in se summa escre- 

scente, ac ter ducta, rursusque eadem subducta, 

medietateque hujus summfe sumpta embadalis spatii 

pandit superflciem. Esto modo pentagonus singulis 

habens lateribus pedes senos ; quos videlicet 6 si per 

se duxero, 36 restituam ; hoc ter ductos in 107 numerum 

perstringam ; cui si abstulero lateris unius 

summam, id est senarium, 102 explicabo ; quorum 

dimidium si accepBro, aream infra descripti penta- 

goni adimplebo. 

De hexaaono rubrica. 

Hexagonus autem ordine in subsequenti dicendus P 

inferatur ; describatur etenim hesagonus 8 lateraliter 

insignitus, quem videlicet octonarium per se multi- 

plicans 64 effleiam ; baic summa, scilicet 64 quater 

ducta, in 2o6 reduudat; his videlicet 2i)6 si lateris 

unius quantitas, id est 8 bis ducta, adjiciatur, 272 

apparent. Quorum mediumsisumpseris, areamhujus 

hesagoni explioabis. 

156 

De heptagono rubrica. 

Post ha3c ut expediamus deheptagoni subsequentis 

ratione oportet, qui videlicet heptagonus tertio hic 

inseritur loco septeuarius, quemadmodum in imparlum 

numerorum terlius naturaliter ordiue apparet 

coUocetur, etenim heptagonus senaria quautitale cir- 

cumscriplus, cui si lateris unius summam per se mul- 

tiplicaveris, 36 pernotabis, qua; soilicet quantitas, 

A hoc est 36, quinquies ducta, 180 adesse conducit. 

Quibus si senariae quantitatis summam ter ductam 

subduxeris, 162 relinquuntur, horum medietas sum- 

pta 81 pede embadura hujus heptagoni habere con- 

ducit. 

De octogono rubrica. 

Octogonus vero in naturali parium numerorum 

ordine quartus constitutus, in hoc disserendus loco 

naturaliter quartus assumatur. Esto age octogonus 7, 

per singula latera pedibus mensuratus. Hanc nimirum 

naturalem quantitatem, id est 8, in se si duxe- 

ris, 64 efflcies; quos si per 6 multiplicaris, 384 explicabis. 

Ex his si quater lateris unius summam 

deduxeris, non amplius quam 352 residui sunt. Quorum 

medietas si excipitur, area hujus octogonii per- 

notatur. 

De hennagono [enneagono) rubrica. 

Hennagonus autem singula per latera 6 circum- 

scribatur, quem videlicet senarium, si secundum su- 

perius dictam nostras institutionis regulam per se 

multiplicaveris, 36 efflcies ; qui septies ducti, 109 

summam producent. His si lateris unius quantitatem 

quinquies subtraxeris, 79 reddes ; horum medietas 

excepta si fuerit, hujus hennagoni embadum 38 se- 

mispedibus contineri manifestat.

349 INTlilRPRETATlO EUCLIDIS GEOMETRl^. LIB. II. 13S0 

6,- 

'n.6 

\ 

' \6 

D" decagono rubrica. 

Restafut de decagoni embadali dioamus podismo. 

Describatur itaque decagonus denario numero latera- 

liter limitatus. Cujus si lateris unius quantitas secundum 

jam sajpe dictam nostrcTj prseceptionis institulionem 

se multiplicando excreverit, 100 efflciet. Hi 

vero octies ducti, 800 adducunt. Horum vero medium 

si sumpseris, aream hujus decagoni 770 pedibus 

contineri absque dubio pernotabis. 

!0X 

Idem vero de hendecagono caeterisque plurilateris 

iigurarum descriplionibus si feceris, nuUius erroris 

obstaculo lababis, hoc pacto ut in naturali ordine in 

multiplicanda uniuslateris summa, et in hac quanti- 

tate quai es hao laterali multiplicatione nascitur, na- 

turaliter augmentanda, eademque laterali naturaliter 

subducenda procedas, embadumque tali ratione es 

medietatibus soilicet adinvenias. 

Be circulo rubrica. 

Sed quia de angularibus figuris studioso lectori 

sufficienter disputavimus, restat ut breviter de cir- 

cumduclionesphceraj vel circuli explicemus. Ponatur 

ciroulus itaque44 pedibusin ciroumductione designa- 

tus, diametrus autem 14 pedum protensionibus de- 

soribatur. Gujus summa si per se escreverit, 196 na- 

A scentur; hos per 11 raultiplicans 2156 efflcies, quorum 

quartadecima pars, id est 134, aream hujuscycli 

pandit, ut infra potest cerni. Est alia hujus cycli 

inveniendi embadalis spatii ratio : sumatur etenim 

circumductivoe quantitatis medietas, vel 22 quee est 

medietas, et per medietatem diametri, id est per 7, 

multiplicetur, et quod ex hac multiplicatione prove- 

nerit, embadum pandit. 

De emicyclo ruhrica. 

His vero brevibus initiamentis de circularibus 

theorematibus dicendum esse censuimus, de hemicyclo 

protinus dicturi. Conscribatur age hemicyclus 

28 inbasi, et in semidiametro 14 pedes habens, cujus 

G si areae podismus ignoretur, tali ratione adinvesti- 

getur. Multiplicetur ergo summa basis per semidiametri 

summam, et in392 pervenitur et haec summa 

in decies 42M producit, quorum sumpta quarta de- 

cima parte, id esl3I2, areahs completur superticies, 

ot propter apparet. 

Hsec de epipedarum podismationibus figurarum ad 

praesens dicta sufficiant, restat ut de montuosa suo- 

cinctius aiiquid ratione tractemus. Inscribatur etiam 

mons in verticis circuitu 300 pedibus podismatus, a 

pede autem usque in summitatem 800 pedibus pro- 

tentus, pes vero montis ejusdem in circuitu pedibus 

millenis consignetur. Proponatur modo inquisitum 

quot jugera in hoc monte habeantur. Quod tali cum 

ratione ordiendum jungantur, etenim pedis et cacu- 

minis duo illi circuitus, id est 1300; quorum per 

mediumsi ascensus, hoc est 800, per 630 multiplicabitur, 

520 pedes habere montis hujusspatium com- 

probabitur. Hanc igitursummam si in 28,800 disper- 

seris, 18 in hoc esse monte comprobabis, restantibus 

tantum millenis et sexcentis pedibus.

mi 

800 

AN. MANL. 

Si autem moasinpedis circuitu 2300 et medietatis 

circuitione 1600, in cacuminisautem circumductione 

centum, et inascensu aOO pedes liabens, fuerit. Hoc 

pacto jugera sunt adinvenienda : jungantur trium supradictorum 

circuituum summse, et 4200 nascuntur 

quorum tertia parte, id est 1400, moutis ascensionem,hoc 

est 500, multiplicante, 790 prodeunt: quos 

per jugera dispartiens, 24 efficies, non plus quam 

ducentis pedibus residuis. 

2Ei00 

Mons autem strabus, id est inaequalis, si fuerit in 

pedis circumferentia 1400, et in verticis dcclivo 200, 

et in dexteree partis ascensione 8S0, in levi lateris 

autem suspectu 750 pedes habens, jugeralis vero 

sita planitudo hoc modo est indaganda. Sumatur etenim 

duarura medietas circumferentiarum in unum 

coUectarum, id est 800, et ascensuum compositorum 

pars raedia, hoc est 800, et hae medietates per se 

multiplicatae 640 producunt, podismum scilicet mon- 

tis supradicti. Ex peditura autem jugeralem facile 

summam secundum quod dictum est supra invenies. 

200 

750 

rrrrrrnP^ 

SEV. BOETil. 1352 

A Veteres igitur geometrse, indagatores subtilissimi, 

maximeque Pythagorici, cum omnia certis mensurarum 

dividentes rationibus, ad ea quae natura re- 

nueret dividi et secari, usque pervenirent, ingenio 

preesignante ea quae naturaliter erant indivisibilia, 

positis notisnominibus asque datis dispartiere. Cujus 

vero agros per actus, per perticas, id est per radios, 

per passus, per gradus, per cubitos, per pedes, per 

semipedes, et perpalmos dispersissent, non habentes 

palmum per quod dividerent id quod palmo esset 

minus, digito autem majus, unciam vocare maUie- 

runt, in secundo vero loco digitum subscripserunt, 

in tertio staterem, id est semiunciam, in quarto qua- 

drantem, in quinto drachmam, in sexto scrupulum, 

_ in septimo obolum, in octavo semiobolum, quem 

Grjeci ceratem nuncupant, in nono siliquam, in 10 

punctum, in H minutum, in 12 momentum nominando 

posuerunt. Ilis ergo minutiis adinventis, nomi- 

nibusque editis, multiformes eis notas indidere, quae 

quia partim Grspce, partim erantbarbare, nobis non 

videbantur Latine orationi adjungendae. Quapropter 

nos rem obscuram obscurisignotisque notarum signis 

involvere nolentes, loco earumdem notarum Latinorura 

elementorum notas ordine ponimus, ita ut A 

unciae respondeat, B digito, C statera;, D quadranti, 

E drachmse, F scrupulo, G dobulo, H semiobulo, I si 

liquae, K puncto, L minuto, M momento ascribatur. 

Describatur itaque his litteris, quam diximusfiguram 

unciarum, hoc modo. 

A 

i 

M 

T 

Y 

T 

D 

c" 

B~ 

A

INTERPRETATIO EUCLIDIS GEOMETRI/E. LIB. II. I3S4 

stri raensores ante dicebantur. Sed Varro peritissi- A gloria pereat, ut nobis plenissime rei veritas ad no- 

nius Latinorum hujus nominis causam sio exstitisse 

commemorat dicens : Prms quidem dimensiones terrarum 

terminis positis, vagantibiis ac discordantibus po- 

pulis pacis iitilia prxsiitisse. Deinde iotius anni ctrcu- 

lum mensiiali numero fuisse partitum. Tunc et ipsi 

menses quod annicm metiiintur, dicti sunt. Tunc et di- 

metisionem orbis terrx probabiii refert ratione collectam, 

ideo factum est ut disciplina ipsa geometriai nomen ac- 

ciperet quod per ssecula lcnga conslaret. 

De utilitate geometriie rubrica. 

Utilitas geometrite triplex est, ad facultatem, ad 

sanitatem, ad animam. Ad facultatem, ut mechanici 

et architecti. Ad sanitatem, ut medici. Ad animam, 

ut philosophi. Quam artem si arcte et diligenti cura 

atque moderata mente perquirimus, hoc quod prae- 

dictis divisionibus manifestum est, sensus nostros 

magna claritate dilucidat, et illud supra, quale est 

coelum animo subire, totamque illam machinam supernam 

indagabili ratione aliter discutere, et inspe- 

ctiva mentis sublimitate, e.Y aliqua parte colligere et 

.ngnoscere mundi factorem qui tanta et talia arcana 

velavit. Nam mundus ipse sphasrica fertur rotunditate 

collectus, ut diversas rerum formas ambitus sui cir- 

cuitione concluderet, unde librum Seneca consenta- 

nea philosophis disputatione formavit, cui titulus est 

titiam veniat; quisquis ille tamen hanc epistolam 

studiose legere voluerit quibusdem compendiis intro- 

ductus, lucidius majorum dicta in brevi percipiet. 

Rubrica. 

Divus Julius Cffisar, vir accerrimus et multarum 

gentium dominator, frequentia belli militem exer- 

cuit, ampliorum bellorum operibus augendaj rei 

causa illustrium virorum urbes ingressus est, gentium 

populos rogantes recepit, tyrannos gladio inter- 

emit, et postquam hostilem terram obtinuit, deletis 

hostium civitatibus, denuo novas urbes constituit, 

dato iterum colonia; nomine cives ampHavit. 

Milites colonos fecit, alios in Italia, alios in pro- 

vinciis quibusdam. Hffic quse divus Augustus assigna- 

' tus urbes provinciarum exercitui jussit propter subitas 

bellorum acies, non sohim eas civitates demum 

cingere muris, verum etiam loca aspera et confra- 

gosa satis alligari, ut ille maxime propugnaculo est, 

et ista loci natura, et ab agrorum nova dedicatione 

cultura? colonias appellavit, quae coloniaj his victori- 

bus, qui temporis causa arma ccepere, assignataB 

sunt. 

Ergo ne quid nos prseterisse videamur, sed magis 

eorum exempla sequamur, saspe erit ad formam respiciendum 

; et quia monlium altitudines praêsse ora- 

de Forma mundi. Nam in geometria utique partem tio monstrabat, per accensum prsecelsi eacuminis 

fatemur esse utilem teneri, et actibus agitari, in om- aciem laboriose signa ex lapidibus constructa relinibus 

prodesse eam existimamus, nec sine causa quimus, et est munita discretaque locorum quantitas 

summi viri etiam impensam huic scientise operam q qu» permanet separatim per aquarum divergia in 

dederunt, cum sit geometria divisa in numeros atque utraque parte valde nota partitio, alia loca riparum 

fornias numerorum. Nota non tantum oratori, sed cui- 

que primis saltem litleris erudilo necessaria est, 

quod ad subtilitatem constat tenuissima, et ad scien- 

tiam utilissima, et ad exercitalionem valde jucundis- 

sima. In causis vero frequentissime quseritur, quia 

primum ordo est geometrise necessarius. Nonne et 

eloquentise, ex prioribus geometria probat insequen- 

tia, et certis incerta, propter quod plures invenies, 

qui dialecti similiter et rhetorici ingrediantur hanc 

artem. Dialectico namque syllogismo, si res poscit, iiti- 

tur, et qui sunt potentissimi grammatici, qui apodixis 

Grsece dicuntur, idem probant, etcerte enthyme- 

mate, qui rhetoricus est syllogismus, quod Latine 

cursus servatur, proinde etiam si hostis nos infestare 

voluisset, eos ex proxima ripa poteramus expugnan- 

do rumpere. Nam circa regionem maritimam limites 

rectos censuimus ex lapidibus compactis, totam limitum 

recturam cursum demonstrabimus, quia colo- 

nise omnes qua; ad mare ponuntur littore maris ter- 

minantur. Agros convallium jure ordinario disposuimus, 

quos intercisivos nominavimus. In planitievero 

limites recte cultellavimus. 

Plerumque sunt agri quam multi assignati, quorum 

mensura limitum licet diversa sit, tamen etiam di- 

stant a se alius ab alio in pedes 100, in pedes 150, 

in pedes 240, in pedes 300, ia pedes 360, in pedes 

interpretatur mentis conceptio, quem imperfectum D 420, in pedes 480, in pedes 600, in pedes 700, in 

solent artigraphi nnncupare, et ipse denique probat 

cujus sit formse circuitus, quot lineis rectis contine- 

tur. Quibus modis hnitur, quEe illa circumcurrens li- 

nea si efficiat orbem, quse forma est in planis maxima 

perfecta, in qua tot spatia complectitur. Et si 

quadratum paribus horis efticiat rursus quadrata, 

triangulus triangula, ipsa plus ffiquis lateribus quam 

insequalibus , et alia forsitaa obscuriora , quod 

etiam operis sequi oportet experimentum . 

Hsec in pla- 

nis. Nam in montibus et collibus etiam imperito patet, 

quia per solum cursum et umbrarum motum 

comprehenditur, et per divergia aquarum segregatur. 

Nunc ad epistolam Julii Cossaris veniamus, quod ad 

hujus artis originem pertinet, ut nec ipsius auctoris 


pedes 840, in pedes 960, in pedes 1020, in pedes 

10200, in pedes 10340, in pedes 10600, in pedes 

10700, in pedes 10800, in pedes 20000, in conspectu 

tamen longo quo signis limitem agimus. 

Si fuerit terminus crassus angustalis et ab alia 

parte longa crassus geminatus , hi duo limites 

masimi decimanus etcardo nominati sunt. Permulta 

millia pedum concurrunt, et nisi in Alpes finiant divi- 

dunt agros de.x^tra l£evaque rectarum linearum inter 

se continentium. 

Omnem mensuram hujus culturae mediam longiorem 

sive latiorem facere debes, quod latitudine lon- 

gius fuerit scamnum est, quod vero in longitudinem 

longius fuerit striga. 

43

13BS AN. MANL. SEV. BOETU. i3E)6 

Sunt fundi beoe merii.orum et pro testimatione 

ubertatis angustiores assignati sunt. 

Loca macra et arida ampliori termino conclusa 

sunt. Sunt loca subsicciva quae ad jus ordinarium 

non pertinent, sed si convenerit inter possessores, 

possideant; si non convenerit, reraanet potestati. 

Alia loca perfectiora ad jus publicum pertineant; 

totidem sipossessoribus convenit, possident. 

Sunt autem loca publica ba2C quce scribuntur silva 

et pascua publica augustinorum qua; ilio modo alienari 

nequeunt, et possident tutelam aut templonim 

publicorum, autbalnearum,qu8eloco collivaappellant. 

Ager extraclusus est, qui intra finitimam lineam 

et centurias interjacet; ideo extraclusus, quia ultra 

flnitimos limites clauditur. 

De controversiis ruhrica. 

Controversiaruni materia? sunt dua», finis et locus, 

liarum altera continetur quidquid ex agro disconve- 

nit. Sed quoniam bis quoque partibus signatae con- 

troversise diversas babent conditiones, ut potui ego 

comprehendere, proprioe sunt nominandoe. 

Genera sunt controvcrsiarum 14 : De positione 

terminorum. De regione. De fine. De loco. De domus 

proprietate. De possessione. De alluvione. De jure 

territorii. De subsiccivis agris. De locis publicis. De 

locis relictis et extraclusis. De locis sacris ac re- 

ligiosis. De aquae pluviae accessu, et de itineribus. 

Controversia est inter duos pluresque vicinos. In- 

ter duos, an in rigore sit cseterorum ratione linis 

vero de fine lineae litigant, alii de fundis attendunt. 

Sed avido modo quaerendum est prius origo causae. 

Natura per baereditates opinionis hujus generis con- 

troversias flunt, quare jure ordinario litigalur. Prius 

tamen in judicio super possessionem quffistio flnia- 

tur, et tunc agrimensor ad loca ire proecipiatur, ut 

patefacta veritate hujusmodi litigium terminetur. 

Genera controversiarum ex flumine baec sunt : non 

quod occupatis agris agitur, sed quod vis aquae abs- 

tulerit, repetitionem non habebit; quae res necessitate 

ripae muniendai sunt, sine allerius damno, quisquis 

; 

ille faciat qui ripam suam muniet. Quod si fluminis metas, lacus et legonatus, et fabriciis constructos catorrens 

aliquando tam violentus decurrit, ut alveum D laviones. Aliquotiens enim petras qiiadratas et scri- 

mutet suum, multorum agros trans ripam occupat, ptas, quDS indicant cujus agri quis dominus, quot 

saepe etiam insulas efliciet. Sed Cassius Longinus spatium tueantur. Non enina omnis titulus inscriptio- 

prudentissimus juris auctor ot judex hoc statuit, ut nibus est inductus, quoniam aliquibus locis non sunt 

quidquid aqua lambendo abstulerit possessor admittat, 

quoniam scilicet ripam suam sine alterius damno 

tueri debet. Si vero major vis decurrerit, et in fines 

alterius alveum mutat suum, et flat insula in quo 

concurrerit, unusquisque modum fluminis majoris 

agnoscere debet, et eam insulam ipse sibi vindicabit, 

cujus terram tempestative praeoccupavit, quoniam 

non possessoris negligentia, sed tempestatis violcntia 

apparet arreplum. 

Ager subsiccivus secundum suas determinationes 

j^ 

ascriptus est, in flnibus suis tabulario Cccsaris inferimus, 

etquod benelicioconcessa autassignata colonia3 

fuerint, sive in proximo, sive inler alias civitates, 

iibros bencflciorum ascribimus, et quidquid aliud ad 

instrumentummensorumpertinebitad solumcolonias, 

sed ad tabularium Caesaris manu conditoris subscriptum 

habere debebit. 

r 

Ager est similis subsiccivus conditionis extraclu- 

sus et uon assignatus, qui, si rei publicae, populo Ro- 

raano, aut ipsius coloniae cujus fine circumdatur, aut 

ad populum Romanum pertinet, datus non est, ia 

ejus qui assignare potuerit remanet potestate. 

Signa limitum flnalium in diversas regiones, sive 

vocabula, vicos, vel possessiones baac sunt inter utrosque 

possessores teslimonia agralia dividenda. 

In montibus loco arida et confragosa petras signatas 

invenimus. 

Summa montium terminos agusteos, id est rotun- 

dos, in effigiem columnae aliquos littera signatos, 

archas finales in partibus grumos, id est congeriem 

petrarum, arbores antemissas intactas a ferro, congeriem 

macerije, id est ubi sasa collecta ab utrisque 

partibuslimitem faciunt, item petras sacrificales aras, 

in quibus locis arbores intactaj stare videntur iii quo 

inter plures triflnium facit, aliquibus locis et quadri- loco veteres errantes sacriiicium faciebant. Alio loco 

finium, secundum prosimas possessiones : dum boc ^ viae militares finem faciunt, qui termino muniuntur. 

nesciunt, non eis convenit, et diversas controversias Alia vero dextera montium, id est pro latere montis 

ipsi possessores inter se faciunt. Alii de loco, alii ripaecurrentesfinemfaciunt. Aliquandosepulcraflnem 

faciunt, ideo sepulcra sequenda sunt quae extremis 

finibus concurrentibus plures concursus agrorum ex- 

pectant. Omnia enim monumenta dominos testantur. 

Sunt termini cursorii in effigiem tituli constituti, 

certa loca rivi, finales cunabulae vel novercae, quod 

regulis construitur, scorpiones ubi fines duos cuneati 

se jungunt. Si forte in campestria loca ubi agri in pla- 

nitie sunt constituti in jugeribus assignata inveniun- 

tur. Item inter voratos rupis arboribus ante missis 

intactis, ut supra dixi sacrificales, tumcr terrae in 

efflgiem limitis constitutos, petras molares foveas, vel 

lapides scripti , sed in efflgiem terminorum positi 

sunt, quos cursorios vocamus. Nam et ipsi montes 

omnino loca determinant, termini vero non unam 

mensuram inter se continent, jubente Augusto Cajsare 

Balbo mensore, qui omnium provinciarum men- 

suras dixtinxit ac declaravit, perque testimonia su- 

prascripta fines locorum terminentur. 

Stmt enim terraini quibus fldesnon est adhibenda, 

isti dicuntur itinerarii. Omnes enim limites itineri 

publico servire debebunt, qui dextera ac sinistra flnes

i3:r INTERPRETATIO EUCLIDIS CEOMETRI.'!: . LIR. 

privatosdividunt, etiiimedio iter publicura : lii tj 

non sunt omnibus locis, utique sub omnos terminos 

signum inveniri oportet; quod ergo invenlum proloco 

termini observetur et custodiii debeat, ut ab uno ad 

uniim dirigatur, et si nocte sive anota ad notam. 

Sic enim sunt certse legis consuetudines et obser- 

vationes, semper signum in omnibus terminis positum 

est, aut aliquos cineres, aut carbones, aut testa, 

ant ossa, aut vitruni, aut massa ferri, aut ajs, aut 

cal^.emâut gypsum, aut vas fictiie inveninius, quod 

etiam quibusdam saxorum fragminibus conculcabant 

atque diligenti cura conlirmabant, ut iirmius staret. 

Tales ergo, signum inter dominos, inter quos fines 

terminabantur, faciebant. Termini vero non sunt om- 

nibus locis, sed infinita sunt multa alia teslimonia, 

lege feliciter etintelligere curabis; quiintelliget quod 

videt, agrorum inteutionem et certamen tollere po- 

test, prudentiam tamen bi mensores babcre debent, 

qui judicaturi sunt, et quos advocant, ut pra;statores. 

In judicando autem mensorem bonum virum et , justumagere,ut 

nullaambilione autsordibus moveatur, 

servare opinionem melris et moribus debet. Omni 

enim artitici veritas custodienda est, esclusi sunt ilH 

quifalsapro veris opponunt. Quidam per impruden- 

tiam, quidam per imperitiam peccant. Mutans ergo 

in professione qua; generaliter pro veris adjiciuntnr, 

per controversiam argumentalileT et coiijecturaliler 

etiam superflue metiri artifices coguntur, sed tutum 

Nypsi, Higini, Euclidis, Cassi. — Ageni, Balbi, Tiberii 

Ccesaris jussu. — Urbici, MensorisLongini. — Imp.Se 

veri et Antonini j. — Imp. Vespasianij. — Imp. 

Adriani j. — Imp. Trajani j. — Imp. AugustiCa!sarisj. 

— Imp. Neronis j. — Imp.Valentinianij. —Imp. Tbeodosiij. 

— Imp. Arcadiij. — Imp. Ilonorii j. — Imp. 

Constantini jussu. 

Nomina lapidiim finaliiim et ' arcarum positiones 

rubrica. 

Orthogonius rectus rectum angulum mittit. Isopleurus 

rectussubconstitutus. — Isosceles. Terrainuslineatus. 

— Exculenus sive hexagineus. Spatula cursoria. 

Excultelatuslateribus. Terminus in inversum positus. 

— Sumbus sive trapideus. Item spatula cursoria. — 

Isosceles. Quadrifinius. — Solus trigonus alia jactat. 

Item quadrifinius. — Parallelogrammuspentagonus. 

Terminus gamatus. Ilexagineus. Terminiis lineatus, 

idest quadrilinius. — Septagenus. Item quadriiinins. 

— Sinagonus.Noverca. —jTerminusGroecalitterascri- 

ptus. Simmatus. — Terminus in summo acutus. Cen- 

tustatus, — Circulatus pyramus, item acuto similis. 

Trivorlinus. — Item pyramus vitse prsecisfe similis. 

Amicirculus — Completus rhombus amblygineus. Va- 

roberinus. — Amicirculus quadratus. Trudeus. — Ter. 

minus agusteus. Terminus augustusin summo acutus. 

— Terminus cursorius. Lapis molaris. — Terminus 

finitrius. Monumentum. — Sepulturam cura ossibus 

— 

II i3;;i 

K finalem. Mauspleus. — Terminus in lalerculis. Arca 

finalis. — Torminus quadrilinius. Lippus. Terminus 

rotundus. Kalasiones. — Terminus cui subjacet angu- 

lus. Terminus quadrifinius. 

Tu qui vis perfectus esse geometricus, legeistaom- 

nia quaj capilulata suntsubterius. Nam imprimis scire 

oportet aritlimeticam artem, quoe continet numero- 

rum causas ac divisiones, id cst : qualis est defini- 

tio ac divisio, dc paribus imparibus|numeris ; — 

— 

qua- 

lis est compositus numerus, et qualis incompositus ; 

— qualis est perfectusnumerus, et qualisimperfectus; 

— qualisest divisibilisnumerus,et qualisindivisibilis; 

— qualis est particularis numerus, et qualis superpartiens 

— ; qualis est superfluus numerus, et qualis 

diminutivus ; — qualisestmultiplexnumerus.etqualis 

submultiplex; — qualis estsolidus numerus,et qualis 

sphaericus ; — quomodo inventaestgeometria; — quid 

sit geometria ; — quaj utililas; — quiordopreescriptionis;— 

quKsitratiopraapositionis;— quae dispositionis; 

— quaj distributionis;— quse descriptionis;— quaj demonstrationis;— 

qua; conclusionis:— qualis est recta 

linea;— qualis est superficies lineEe;— qualis est divitrica 

linea;— quot sunt extremitatura genera ;— quot 

genera summitatum;— quot genera angulorum ; 

qualis est planus angulus;— qualis est obtusus angulus; 

— qualis est hebes angulus;— qualis est rectus 

angulus;— qualis est acutus angulus ;— qualis partita 

mensura sit;— quantum trahit stadius;— quidsitacus; 

boc judicandi hominem artificem oportebit. —quid sint climate;— quid centua;— quid leuca: 

Nomina agrimcnsorum, riibrica. 

Q quid arrapennis ;— quid jugerum ;— quid centuria; 

Hygini, Marci^Caesarisiêronis jussu. — Jalii Fron- quid punctum ;— quid est diametrus;— quid parallelo 

tini, Junii, Claudi Crpsaris jussu. — Siculi. — Flacci, grammum;— quid figura ;— quid circulus;— quot in 

partes sit divisio. 

Si scis ista omnia ad plenitudinem, nosti locorum 

segregationem. Namqui ignorant regulam hujus artis 

mnlta opponunt falsa pro veris. 

I). Quomodo inventa est geometria ? 

11. Inventam esse geometriam yEgyptii dlcunt pro 

necessitate terminorum terrce, quos Nilus inundatio- 

nis tempore infundebat. 

JD. Unde vocata sit geometria? 

Jli, Geometria nominata est a dimensioneterrae, per 

quam uniuscujusque terrff'. termini declarari solent. 

D. Quid sit geometria? 

„ M. Geometria est disciplina raagnitudinis et figu- 

rse qucP. secundum magnitudinem contemplatur. 

T). Qufe sit intentio? 

M. Intentio Euclidis duplex est, ad discipulum re- 

spiciens et ad naturas rerum. Ad discipulum respi- 

ciens, quia oportet eum ab his uti isagogicisincipere 

proifacilitate, pro brevitate, et eo quod in qufestio- 

nibus ob boc nulla sit difticultas. Pro rerum natnra, 

eo quod physica) scicntia?, et Timcei sive Platonis do- 

ctrina plurima geometrice demonstrarc noscnntur. 

D. Qua? utilitas? 

M. Utilitas (ut supra praefati sumus) geometricse 

triplex est, ad facuitatera, ad sanitatera, ad animam : 

ad facultatem, utmechanici; ad sanitatem, ut medici; 

ad animam, ut philosophi.


D. Qui ordo est geometrioe in disciplinis? 

M. Aliquatenus post arithmeticam servus (secun- 

dus?) est, aliquatenus tertius. 

D. Tituli inscriptio quomodo inteliigatur ? 

M. Est enim tituli praescriptio elementorum quae 

Eguree simpliciores sunt, et ex liis aliae componuntur 

quee in liis etiam resolvuntur. 

D. Si proprius codex? 

M. Codex iste secundum dispositionem Euclidis 

esse dicitur, secundum demonstrationem vel inven- 

tionem, aliorum plerumque esse dicitur. 

D. In quot partes dividitur? 

U. Dividitur codex iste in quatuor partes : in epi- 

pedis, in aritlimeticis, in rationalibus et irrationali- 

bus lineis, et in solidis. 

U. Qusi sunt in demonstratione geometrica? 

Bl. Propositio, dispositio, distributio, descriptio, 

demonstratio et conclusio. 

Restat autem nobisprofundissimam quamdam tradere 

disciplinam,quce ad omniumnaturae, tumrerum 

integritatem maxime ratione pertineat. Magnus quip- 

pe inhac scientia fructusest, siquisnon nesciatquod 

bonitas difflnita et sub scientia cadensanimoque sem- 

per imitabilis et perceptibilis prima natura est, et 

suaj substanliae decore perpetua, infinitum vero ma- 

litioB dedecus nullispropriis principiisnixum, sed na- 

tura semper errans ab omni detinitione principi 

tanquam aliquo signo optima; flgurse impressa com- 

ponitur, et ex illo erroris fluctu retinetur. Nam nimiam 

cupiditatem iraeque immodicam effrenationem, 

quasi quidam rector animus pura intelligenlia robo- 

ralus astringit. Nos tamen quae de numeris a Nicomacho 

diffusius disputala sunt, vel a Varrone de 

mensuris ostensa sunt, moderata brevitale collegimus. 

Et qua3 franscursa velocius angustiorem intel- 

ligentiK prajstabant aditum, mediocri adjectione re- 

seravimus, ut aliquando ad evidentiam rerum nostris 

etiam formulis ac descriptionibus uteremur, quod 

nobis quantis vigiliis ac sudore constiterit, facile so- 

brius lector agnoscit. Et bas quodammodo iuffiquali- 

tatis formastemperatabonitate laborandocollegimus; 

ipse lector probabit, qute nosex Grajcarum opulentia 

litterarum in Romanum orationis thesaurum contra- 

himus. Si quaj ex sapientiai doclrinis emicuerunt, 

sapientissimi judicio per nos comprobentur. Vides 

igitur ut tam magni laboris efleclus tuum lantum 

lector, exspectet esamen, necin aures prodire publicas 

nisi doctaj sententiaj astipulatione nitatur, quod 

nihil mirum videri debet, cum id opus quod sapientiai 

inventa persequitur, non auctoris, sed alieiio incum- 

bat arbitrio. Est enim sapientia numerorum causas 

et divisiones uarum qua3 vera est coguitio et integra 

comprehensio, quod ba'c qui spernit, id est semitam 

sapientire, ei denuntio non recte philosophandum. 

Hfec autem est arithmetica, haec enim cunclis prior 

est, non modo quod banc ille hujus mundante molis 

conditor Deus primam suse habuit ratiocinationis 

exemplar, et ad banc cuncta constituit, qusecunque 

fabricata ralione per numerum assignati ordinis in- 

A venere concordiam, sed hoc quoque prior arithme- 

tica declaratur, quod quaecunque natura priora sunt; 

his sublatis, simul posteriora tolluntur. Quod si po- 

steriora pereant, nihil de statu prioris substantiae 

permutat, ut animal prius est homine. Nam si tollas 

animal, stalim quoque hominis natura deleta sit. Si 

liominem sustuleris, aninial non peribit, proprie tamen 

ipsa numerorum natura cuncta praecessit. Om- 

nia qusecunque a primaeva rerum natura coustructa 

sunt, videntur numerorum ratione formata. Hoc enim 

fuit principale in animo conditoris exemplar, binc 

enim quatuor elementorum multitudo mutuata est, 

hinc temporum vices, hino motus astrorum coelique 

conversio. Proprie tamen ipsa numerorum natura 

omnes astrorum cursus, omnisque astronomica ratio 

constituta est. Sic enim ortus occasusque colligimus, 

sic tarditates velocitatesque errantium siderum cu- 

stodimus, sic defectus et multiplices lunee variationes 

agnoscimus, quia quoniam prior, ut claruit, arithme- 

ticae usus est, hinc disputationis sumamus exordium, 

hoc idem in geometria vel in arithmetica videtur in- 

currere. Si enim numeros tollas, unde triangulum 

vel quadratum comprehendere possumus, vel quidquid 

in geometria versatur, quae omnia numerorum 

denominativa sunt? Hoc autem erit perspicuum si 

intelligamus omnesinaequalitates crevisse primordiis, 

ut ipsa quodammodo Eequitas matris et radicis obti- 

nens vim, ipsa omnes inaequalitatis species ordinesque 

perfundavit. Sint enimnobis tresbini, vel tres terni, 

Q vel tres quaterni, vel quantos ultra libet ponere. 

Quod enim in his tribus terminis evenit, idem con- 

tingit in caeteris. Ex his igitur secundum praecepti 

nostri ordinem videas primum nasci multiplices si 

convertantur, et in his duplices prius, dehinc triplos, 

inde quadruplos et ad eumdem ordinem consequen- 

tes. Rursus multiplices siconvertantur, ex his super- 

particulares orientur. Ex duplicibus quidem sesqui- 

alteri. Ex triplicibus sesquitertii. Ex quadruplis 

sesquiquarti, et caeteri in hunc modum. Ex super- 

particularibus vero conversis superpartientes nasci 

necesse est, ita ut ex sesquialtero nascatur superbi- 

partiens, supertripartientem sesquitertius gignat, ut 

ex sesquiquarto superquadripartiens. Rectis autem 

positis neque conversis prioribus superparticularibus, 

multiplices superparticulares oriuntur. Rectis vero 

superpartientibus, multiplices superpartientes efflciunt 

; praecepta autem tria haec sunt, ut primum 

numerum primo facias parem, secundo vero primum, 

et secundo tertium, primo duobus secundis et tertio, 

Cum enim eum in terminis aequalibus feceris, ex his 

qui nascentur duplices erunt. De quibus duplicibus si 

idem feceris, triplices procreantur, et de his quadruplices, 

atque in inflnitum omnes formas numerimul- 

tiplices explicabis. Illi quidem quornm partes ultra 

quam satis est sese porrexerint, supertlui nomiaautur, 

ut sunt 12, vel M4. Hi enim suis partibus compaiati, 

majorem partium summam toto corpore sortiuntur : 

est enim duodenarii medietas 6, pars tertia 4, pars 

quarta 3, pars sexta 2, pars duodecima 1, omnisque

i3CA INTERPRETATIO EUCLIDIS GEOMRTRItE. LIB. II. 1.362 

hic cumulus redundat in 16, et totius corporis sui 

muUitudinem vincunt. Rursus 24 numeri medietas 

est 12, tertia 8, quarta 6, sexta 4, octava 3, duodecima 

2, vigesima quarta I, qui omnes 36 reppndunt, in 

qua re manifestum est quod sumnia partium major 

est, et supra proprium corpus esundat. Atque liic 

quidem cujus compositae partes totius termini multi- 

tudine superantiir, ut 8, vel 14, habet enim octonarius 

partem mediam, id est 4, habet et quartam quod 

est 2, habet et octavam I, qua; cunctaj in uuum reducta; 

septem colligunt, minorem scilicet summam 

toto corpoi-e concludentes. Rursus quatuordecim ha- 

bet medietatem, id est 7, habet septimam, id est 2, 

habet quartam decimam, id est 1, quse si in unum 

collecta; sint denarii numeri summa succrescit, toto 

scilicet termino minor. At 2 qui hoc modo sunt ut 

prior ille quem suae partes superaut, taies videantur 

tanquam si quis multis super naturam manibusnatus 

aut duplici conjunctws corpore, vel quid unquam mon- 

struosum natur» in partium multiplicatione subri- 

puit. 

IUe vero minores, ut si naturaliter quadam neces- 

saria parte detracta aut minus oculo nasceietur, vel 

alio curtatus membro, naturale totius suae plenitudinis 

dispendium sortiretur; inter hos autem velut inter 

a?quales intemperantiasmediitemperamentum limitis 

sortitus est ille numerus qui perfectus dicitur esse, 

virtutis scilicet asmulator, qui nec supervacua pro- 

gressione dirigitur, nec contracta rursus diminutione 

remittitur; sed medietatem obtinet, qui suis ajquis 

partibus nec grassatur abundantia, aec eget inopia, 

ut 6 vel 28. Namque senarius habet partem mediam. 

id est 3, et tertiam, id est 2, et sestam, id est 1, quaj 

in unam summam si redactee sint, id est 3, 2 i, id 

est par totuni numeri corpus suis partibus invenitur; 

28 verohabetmedietatem 14et quartamT, etseptimam 

4,etquartamdecimam2, vigesimam octavam 1, quffiiu 

unum redactatotum partibuscorpus aequabunt, inuno 

enira juuctae partes 28 efticiunt. Estautemin hisquoque 

magnasimilitudo virtutis et vitii perfectos enim 

; 

numeros rare invenies, eosque facile numerabiles, 

quippe qui pauci sunt, et nimis constanti ordine 

procreati. At vero superfluos intinitos reperies, nec 

uliis ordinibus, passim inordinateque dispositos, et a 

nullo certo fine generatos. Sunt autem perfecti numeri 

intra denarium numerum 6, intra centenarium 

28, intra millenarium 416, intra decem millia 800 

et 128. Et semper hi numeri duobus paribus terminantur 

6 et 8, et semper alternatim in hos numeros 

summarum iines provenient. Nam et primum6,inde 

28, post hos 416. Idem senarius qui priraus, postquam 

800 et 128, idem octonarius qui secundus. 

' Majoris vero iuoequalitatis numeri quinque sunt 

partes : est enim una quaj vocatur multiplex, alia 

superparticularis, tertia superpartiens, quarta multi- 

plex superparticularis, quinta Jiultiplex superpartiens, 

His igitur quinque majoris partibusoppositajsunt alia? 

quiuque partes, quse minuris sigillatim speciebus 

iisdem nomiuibus nuncupantur, sola tautum pra'po- 

A sitione distantes. Dicitur enim submultiplex, sub- 

superparticularis, subsuperpartiens, submultiplex, 

superparticularis, submultiple.x, superpartiens. tn 

primaparte si multiplicatur numerus, multiplex dici- 

tur. In secunda parte superparticularis dicitur. In 

tertia superpartiens, id est quarta multiplex super- 

particularis. In quinta multiplex superpartiens. Mi- 

noris vero numeri aliqua parteunus subsistens atque 

idem per partes, secundum majorum normam multitudinemque 

protenditur. 

De paribus et imparibus nimeris rubrica. 

Descriptio autem qua; supposita est hoc modo facta 

est : quantoscunque in ordine pariter parium numerorum 

ternarius numerus multiplicavit, quicunque ex 

eo procreati sunt primo sunt versu dispositi. Rursus 

qui eodem mtiltiplicante quinario nati sunt, secundo 

loco sunt constituti. Post vero quos septenarius cfe- 

teros multiplicans procreavit, eosdeni tertio consti- 

tuimus loco, atque idem in reliqua descriptionis 

parteperticimus. Superiusigitur digestfedescriptionis 

ha;c ratio est : si ad latitudinem respicias, ubi est 

duorum terminorum una medietas, ipsosque termi- 

nos jungas, duplos eos propria medietate reperies, et 

36 et 20 faciunt 56, quorum medietas est 28; et 12 

si jungas, faciunt 130, quorum 20 medietati medius 

eorum terminus invenitur. Ac vero ubi duas medie- 

tates habent, utraeque extremitates junctee utrisque 

medietatibus aequales iiunt, ut 12 et 36 dum con- 

junxeris fiunt 48 ; horum si medietates sibimet ap- 

C plicaveris, id est 20 et 28 idem erit. Atque in alia 

parte latitudinis eodem ordine qui fiunt numeri no- 

tati sunt, neque ulla in re ratio utriusque latitudinis 

discrepavit. Idemque eodem ordine in ceeteris nu- 

meris pernotabis, et hoc secundum forraam pariter 

imparis numeri fit, in quo hanc proprietatem esse 

supra jam dictum est. Rursus si ad longitudinem 

respicias, ubi duo termini unara medietalem habent, 

quod flt ex multiplicatis extremitatibus, hoc fit si 

medius terminus suEe capiet pluralitatis augmenta. 

Nam duodecies 48 faciunto76; medius vero eorttm 

terminus, id est 24, si multiplicetur, eosdera rursus 

576 procreabit. Et rursus si 24 in 96 multiplicetur, 

faciunt 2304, quorum medius terminus, id est 48, si 

in semetipsum ducatur, idem 2304 procreantur. Lbi 

atitem duo termini duas medietates includunt, quod 

flt multiplicatis extremitatibus, hoc idem redditur in 

alterutram summara medietatibus ductis. Duodecies 

enim ol-6 multiplicatis in fo2 procreantur, duce vero 

eorum medietates, id est 24 et 48, si in semetipsas 

multiplicentur, eosdem in 132 restiluent, atque hoc 

ad imitationem cognationemque numeri pariter paris, 

a quo participatione tracta, haec ei cognoscitur inge- 

nerata proprietas. Etin alio vero latere longitudinis, 

eadem ratio descriptioque notata est, qua in re manifestum 

est totum numerum ex superioribus duobus 

esse procreatum, quod eorum retinet proprietales. 

Quouiam autem naturaliter et secundum propriam 

ordinis consequentiam raultiplicem inaequalitatis spe- 

ciem cunctis praeposuimus, primamque speciera esse

1363 AN. MANL. SEV. BOETII 1364 

monstravimus, licet hoc nobis posterioris operis ordine 

clarescat, hic quoque perstringentes, id quud 

proposuimus planissirae brevilerque doceamus. Sit 

enim talis descriptio in qua ponatur in ordinem 

usque ad denarium numerum continui numeri ordo 

naturalis, et seeundo versu duplus ordo texatur, 

tertio vero triplus, quarto autem quadruplus, et lioc 

usque ad decuplum. Sic enim cognoscemus quemadmodum 

superparticulari, et superpartienti, et cunctis 

aliis princeps erit species multiplicis, et qusedam 

alia simul inspiciemus, et ad subtilitatem teiiuissima, 

et ad scientiam utilissiraa, et ad exercitationem valde 

ucundissiraa. 

Si igitur duo prima latera preeposita; Eormulffl, qam 

faciunt angulum ab uno ad decem, et decem procedentia 

respiciantur, et his subteriores ordines com- 

vicenos terminum ponunt, duples, id est prima species 

multiplicitatis ostenditur, ita ut primus primum 

sola superet unitate, id est duo unum, secundus secuadum 

binario supervadat, ut quaternarius binarium, 

tertius tertium tribus, ut senarius ternarium, 

quartus quartum quaternarii numerositate transcen- 

dat, ut octo quaternarium et per eamdem cuncti 

sequentiam sese minoris piuralitate praitereant. 

Si vero tertius angulus inspiciatur, qui ab novem 

inchoans, longitudinem latitudinemque tricenis al- 

trinsecus numeris estendit, et hic cum prima latitudine 

et longitudine comparetur, triplex species mul- 

tiplicitatis occurrit, ita ut ista comparatio per decimam 

litteram flat, hique se numeri superabunt, 

secundum parallelitatis factam naturaliter connexionem; 

primus enim primum duobus superat , ut 

unum tres, secundus secundum quaternario, ut binarium 

senarius, tertius tertium sex, ut ternarium 

novenarius, et ad eumdem ca'teri modum progres- 

sionis accrescunt, Quam rem nobis scilicet et ipsa 

naturalis objecit integritas, nihil nobis extra ma- 

chinantibus, ut in ipso modulo descriptionis apparet. 

Si quis autem quarti anguli terminum qui sedecim 

numeri quidditate notatus est, et longitudinemqua; in 

quadragenos terminat, velit superioribus comparare, 

per 10 litteraj furraani proportione collata, quadru- 

plici multitudinem peruotabit, hisque est ordinabiis 

super se progressio, et ut primus priraum tribus su- 

peret, ut quatuor unitatem, secundus scundum se- 

nario vincat, ut octo binarium, tertius tertium nove- 

nario transeat,ut duodenariusternarium, et sequentes 

summula3 trium se semper adjecla quantitate tran i- 

liant. Et si quis subteriores aspiciat angulos, idem 

per omnes multiplicitatis species usque ad decuplum 

dispositissima ordiuatione proveniet. 

Si quis vero iu hac descriplione superparticulares 

requirat, tali raodo reperiet. Si enim secundum angulum 

notet, cujus est initium quaternarius, eique 

superjacet binarius, atque ad hunc sequentem quis 

accommodet ordinem, sesquiatera proportio decla- 

ratur. Nam tertius secundi versus sesquialter est, ut 

tres ad duo, vel sex ad -i, vel novem ad sex, vel 12 

A ad 8, item et in cajtcris qui sunt in eadem serie numeris 

talis conjugatio misceatur, nulla varietatis 

dissimililudo subripiet; eadem tamen summarum 

supergressio est in hoc quoque quas in duplicibus 

fuit. Primus enim primum, id est ternarius binarium 

uno superat, secundus vero secundum duobus, ter- 

tius tertium tribus, et deinceps, Si vero quartus ordo 

tertio comparetur, ut 4 ad 3, et eodem cjeteros or- 

diue consecteris, sesquitertia comparalio colligitur, 

ut 4 ad 3, vel 8 ad 6, vel 12 ad 9, videsne ut in 

omnibus his sesquitertia conservetur? Pra;terea eos 

qui sub ipsis sunt, si idem faciens sequentes versus 

alterius comparaveris, omnes sine ullo impedimento 

species superparticulares agnosces, hoc autem in hac 

dispositione divinum, quod omnes angulares numeri 

parentur, qui scilicet a 4 angulum 

B tetragoni sunt. Tetragonus autem dicitur, ut brevis- 

incipientes in sime dicam, quod etiam latius explicabitur, quem 

duo aequales numeri multiplicant, ut in hac quoque 

descriptione est : unus enim semel unus est, et est 

potestate tetragonus. Item bis duo 4 sunt, ter tres 9, 

quos in semetipsos multiplicationes primordiis perfecerunt. 

Circum ipsos vero qui sunt vel est circum 

angulares, longilateri numeri sunt;longiIaterosautem 

voco, quos uno se supergredientes nuraeri multipli- 

cant; circum 4 enim duo sunt et sex, sed duo nascun- 

tur ex uno et duobus, cum unum bismultiplicaveris. 

Sed unitas a binario iinitate pra?ceditur, 6 vero ex 

duobus et tribus, bis enim tres senarium reddunt. . 

Novenarium vero sex et duodecim claudunt, qui 

duodecim ex tribus nascuntur et 4. Ter enim 4 fiunt 

^ 12, senarius vero ex duobus et tribus, bis enim ter- 

fiunt 6, qui omnes uno majoribus lateribus procreati 

sunt. Nam cum 6 ex binario ternarioque nascuntur, 

3 binarium numerum uno superant, cunctique alii 

ejusdem modi sant, ut primo et secundo ordine ad 

allerutrum multiplicatis terrainis procreeutur, itaut 

quod nascitur ex duobus posilis longilateris altrin- 

secus, et bis medio tetragono tetragonus sit. Et rursus 

quod ex duobus altrinsecus tetragonis et uno 

medio longilatero bis facto nascitur, ipse quoque 

tetragonus sit, et ut angulorum totius descriptionis 

ad angulares tetragonos positorum unius anguli, sit 

prima unitas, alterius vero qui contra est, terlia; uni 

vero altrinsecus anguli secundas habent unitales, et 

duo angularium tetragonorum anguli aiquura faciunt, 

D quod sub ipsis continetur, illi quod fit ab uno illo- 

rum, qui est altrinsecus angulorum. IVIuIta enim sunt 

alia qufB in hac descriptione utilia possint admira- 

biliaquc perpendi, quae interim propter castigatam 

introducendi brevitatem ignota esse permittimus, 

nunc vero ad sequentia propositum couvertamus. 

Finis lib. de Geometria Anitii Manlii Severiiii Boctii. 

In quo opere si quid amplius requiri videbitur cuipiam 

boni xquique consulat, nam plurimos locos emendavi- 

mus, in quibusdam visum est cuique suum judicium 

relinquere, nihilque temere mutare. Certe quantum 

diligeniia, industrla tt impensis potuit ficri, a nobis 

nihil est omissum.

)36S INDiiX RERUM PR/EGiP(JARUM. 1366 

AD OBR.0S DB GOHSOLATIOMI] PHILOSOPHI^. 

INDEX RERUM PHyEGIPUARUM, 

QU/E IN HIS BOETII COMMENTARIIS OGGURRUNT. 

Achaemenia quid ? Slg. 

Admiuieulum c»r dicatur? 135. 

Admiratio quid, et unde, ? 291. 

Adytura quld ? 93. 

/Eternilas definitur. 348. 

AHaa. mons. 143. 

/Evum quid ? aliud perpetuum, aliud certo defiuitum 

tempore. 37. 

DifTert ab [eternitate, et tempore. 121. 

Agamemnonis labores. 307. 

Alcibiades non fuit mulier. 213. 

Ambiguum quid ? 324. 

Ambitio etambitus. 165 et 216. 

Amnis unde dicatur? 89. 

Amor inadiVquate et adxquate. 167. 

Anaxarchuslinguamdentibusabscissamintyrannum esspuit. 

148. 

Anxium quid ? 130. 

Anxietas. 187. 

Appetitus voluntarius et naturalis, 227. 

Aquilo ventus. 79. 

Arcturus unde ? 67 et 289. 

Area fortunae. 95. 

Arena vel harena quare ? 105. 

Arvum quid ? 138 et 173. 

Ab assuetis non fit passio. 251. 

Attentione Deum precamur. 91. 

Autumnus cur ita vocetur? 21. 

B 

Bacchi munus vinum. 80 et 139. 

Beatitudo alia res, alia modus. 176. 

Boetius bene meretur de omnibus. 45. 

Exsulat immerito. 49. 

Objecta sibi crimina pluribus purgat. 58. 

Ignem agnoscH ptirgaiorium. 281. 

Boreas ventus. 27. 

Brutus Romanje libertatis assertor. 163. 

Busiris ab Heroule interfectus. 148. 

G 

Casus admitti potest et rejici. 313. 

Catullus Nonium convicio consectatur, necinhocerravit 

Boetius. 192. 

Cognitio impeditur perturbationibus. 88. 

CoguoBcimusintelligentia, ratiocinalione, imaginatioue, 

ct seusu. 336. 

Criteriiim sive norma veritatis. 341. 

D 

Deus cognoscitur mundi ordine. 83. 

Est causa omnium. 206. 

Invocandus homini aliquid molienti. 219. 

Hominem docet. 258. 

Dii poetis paganis superi et inferi. 252. 

Dolia duo in Jovis limine. 103. 

E 

Ebrio similis qui bonis adhaeret caducis. 179. 

Epicurus et Epicurei. Ibid. 

"Exou 0£M Pytbagoreis. 5S. 

hic nunquam exsulat 

Exsul alius corpore, alius mente ; 

iiivitus. 72. 

F 

Fabula quid? 254. 

Famabrevioribus loci temporisque angustiis semper 

cnutinetur. 156. 

Fatum definilAir. 294. 

Fortuna omnis bona est, uec nisi abuteutium vilio mala 

304. 

G 

Gratiam habero, agere, et referre. 101. 

H 

Habence ab equis ab alia transferuntur. 281. 

Hceres alius suus, alius externus. 122. 

Hesperus grammaticis, historicis, poetis et philosophis. 

quid ? 03 . 

Homero sol omnia cernit et audit. 322. 

Homo rationale auimal atque mortale. 85. 

Animal bipes rationale. 337. 

Erigitur corpore ad cceU conspectum. 346. 

I 

Immortalitas mentis humanaj probatur. 159. 

Iraperii forma triplex. 72 et 146. 

Improbi misericordiam potius quam iram nostram debent 

excitare. 286. 

Impunitas fraudes parit. 61. 

lugenuus dicitur fons, liomo, ager. 173. 

Insensilia sensilibus vulgo proponuntur. 9. 

, 

L 

Lethargus et corporis et mentis morbus. 25 

Lex alia humana, alia divina, quae asterna, naluralis, et 

positiva. 115. 

Liberis carens infortunio felix. 210. 

Libertas generatim delinitur. 318. 

Ilumanaest facultas ad utrumlibet, 319. 

Varia pro variis mentibus. 320. 

Lumen meutisnon exstinguitur, sed offunditurcorpore. 

242 

Lynceis oculis videre. 212. 

M 

IHachince Boetio dicuntur corpora animata. 238. 

Mel post amara dulcius. 174. 

Meus humana inter Deum et corpus media ab hoo et ab 

illo afflcitur. 22. 

Modus et pars differunt. 217. 

Moliri iter, infidias, arcem. 242. 

Mulsum quid ? 140. 

MuscB Boetio alice poeticEe, alice philosophicae. 12. 

Musioa ars cum canendi, tura componendi carmiuis. 94. 

N 

Nalura unde dioatur ? 21. 

Alia in genere caus^, alia in genere formEe. Ib. 

Cur obscura ? Ibid. 

Natura yocatur Deus. 181. 

Nero luxurice SLEvientis. 197. 

Ejusdera sajvitia. 151. 

Nimbosi irabres quare? 27. 

Nobilis unde dicitur? 121. 

Nobilitas quid ? 205. 

Nox duplicis generis : alterapost, altera ante solis oecasum. 

17. 

Nutusvoluntasest ; uudenumen estipsinsDei voluntas. 

122. 

Obex unde dicitur ? cur scribitur objice et obice. 89. 

Oculi flxi constantem mentis cogitationem signiflcant. 

176. 

"Ovoq 'kiipaq, asinus lyree, auditor quare dioatur ? 42. 

Orpliei fabula, hujusque oantus vires. 251. 

Oslentum quid ? 99. 

Ostrumquid? 196. 

P 

PapEe I interjectio admirantis quare ? 264. 

Papiuianusjurjsoonsultus ab Antonino Caracalla interfe- 

Ctus. 200. 

Pars et modus quomodo differunt ? 217. 

Parthus fugiendo pugnat. 315. 

Paulus misertus calamitatum regis a se capti flevit. 103. 

Paupertas, angustia rei familiaris. 121. 

Pectus significat aliquando voluntatem. 24. 

Perenne unde dicitur ? 127. 

Perjurium quid? 69. 

Sua est parjurio pcena, ibid.

\m iNnicKs .\n 1 uuios hk c.o^soi aiiom; riiu.osoruLi:. I30S 

lHn't«rti!\liouum doliuUus Uv>u o#l vuuuocus. «nuvtiun' tauiou 

i\^n\kl rtutinuos. 00, 

Viuoi ssolout (>i'iuoi|ios lil>iiiiuo, ioi\, tvisliliii, ot spo, ill), 

riuloôphiii ilosioribitui' spooio uiuiioris lio oiolo Uipsiv, >', 

Vjus oouU iuviouto^, stiilura tuul>ig(Ki, voslo», nut»!; ip#ii 

oou\i>osuil, i>l>sourtv>, doxtora Uboilos, sooutouiu i.'iui.lta>iU, i> 01 U. 

(Mii}uiuium vii-tulum. .'il. 

Nulriv luuutuu\> uu>utis, oO, 

SoioiUiii iliviui\ouiu l\uuii»utu'umnH(> \t>ruiu, IS, 

Siii>oi'v> Oiiovliuo ilolii',>!Sii .liioi»lo U>nuiliu', "Tl. 

VliiU>st>(>liiis ,ioutuo sUuliosus, 2U. 

l'li«>l>us our iliotUuo sol';' itoinil«lio ()ui(l y ttW, 

Alia oorporis, alitv \uout\s, Sfl. 

rrtvfoolustiuuouto n\agua cvUm dignittis apud Uo\nanos. 

Vr,\Muiu\u (loUuitur, 271, 

tMvtiosmn nuiil ol (|«o\uo(lo'? l.îa, 

lM'iuoii>ium suum ouiuia \t>(>otunt, lfS2. 

lôUi iii (ioos, imuroUi in beslias oouvortniUur, 2'2. 

;" Vrodijtium ((ui>l Sl2. 

IHvfitiius (lioiiur oum loous, tum i\on\o. tS. 

l*i\>vi>ioulia (liviui\ (ioliuilur. 2S>S. 

llujus )>lui';i ii\'\;iuuoiUii, ;U10, 

Kjii,2i. 

Purpuwi vonoHum Tyrium, 141, 

l'ur(nu-tni8 vocalni' nijtrov, oiiudor, ruUor, ol (iiiiliUot 

aliiis o(ilor ot dooor. 1i>. 

Q 

OualitiUos olouioutorum, (\ut\s vooaut rtWc)'rpoiv"'ot Uo mouto. S7. 

i?piritus luivoi^si, 20 ot 22S. 

T 

Tagus aurifor. 2;!|. 

'fiitris ot Euphrt\tos ox eoUo\u fonlo. SU>. 

'riivsitv vatioiuatio ; «lit erit mit noii. S27. 

'rrasjvvUia et C.oiuiiHUa (\nou\0(lo UitVoruut? lOS. 

V 

Vlvssis oasus. ot lloroulis labores, SOS. 

VaUnm (iniU ? Ste. 

Yestos soindoro in(^s anliquus aft\iotorn\u. 3. 

Y\et( r iUoiu nnoU voU oompos. IS>, 

INDEK YOCcVBm.OUUM OMNirM" 

01 i: 1> OllNQlK lllUilS BOETll BK COiNSOLATlONE rUll.OSOriUK LEGUNTUR. 

A, 44, 7. SS, 8, 72, 9, tvliisîuo loeis 

4S, 

Ab, U, 7. 20. 2, 27, 4, aliisîne loeis 

4,^, 

AbUittv, 277, U, 

AbUitis, 214, S. 

AbUilos, 2t,-i, S, 

AUUueit, 177,S,'1,. S. 

AbounUi, SiS, S, 

AUonuto, 10 1, 12, 

AUtowt, 17(i, 7, 

Abiow, SS, S, 

Abioruut, ttt, $1, 

Al>;te, U, 2, 

AUit«i'i\in, S>t, 12. 

Abjooorint, S7, S, 

Abieoissos, 21, S, 

Abjeoit, it,S, ttS. S, 

AUioeUor. tSH, S. 

\t>Vvti«s, ls>;!, S. 218. 12. 

.Vb)(Vtos, 25S. S. 

Almoo. S)4. S. 

At'Vioit, 21S, SO. 

AUiieitH. 212, 10. 2S7. 17. 

Abjuwotis. SUi. 2, 

AbnU(\ 267, 10. 

Abole.rtv 146, 4, 

Abwptis, SS, 7. 

Abr«p\, 2:iH, S, 

AbsoiUit, 14S, S. 

Abseissa. 2SS>, 2, 

Alisente. ;^S7, 20. 

Priov wumorus p.^îuam, postorior l\uoa\u uolal. 

Abseutiam, tS7, tS, 

Al\sit, ^ti4, IS, S4t>, 9, 

Absolvtnv. 222, l. StS. I. 

Absolvit. 4tit.i, S. 

Absolnta. ,S,SS, 12, S4S, 7. S^ît, SS, 

Absoluta. S,^t. 20. 

AbsoU\te, 267, IS. 

Absolulis. 22S. IS, 

Absol«t««\. 2,SH, 9. S5l, 9. 

AUsolulns. 297. SO. SSiS, S;S, 

Al>*t«lerant, tt, 9. 146, 5. 

wVlislnlorunt, 201, 1. 

AlistntisU, itt, 4. 

AUslnUt, 166, 10. S09. l. 

Ab«uUauUam, tS,"!, ,^. 

AbnnUantior. 261, S, 

AUnwdautissituas. IS7, 9, 

Abnnatww 2s>9. 21. 

AhnwUes, ItS, 4. 

Ae. 12, S, 27," 2. SS, 4, t\U\s>iHo lo- 

cis 6S. 

AeaUe\u\e\s. 14, l. 

AeceUa\u, 246. .'i. 

AeovUa\n«s |>.>v eonsontiamns. J,-i2. 

IS. S04, 12. 

Aeeoviat. 146, S. 

A^x-eUoudo, ;!21, S, 

AeeeUens, 14, S. 

AoeeUew>. 12, 3, 

AooeUew (>\v cvnsontiw, 2S0, 7, 

AooeUit,60, S. 26S. 9, 29,H, IS, 

A(VoUo pw eonseutio, 279, 12, 

Aooopevit, 229, 20. 

Aeeepisso, 229. 17. 

Aeeep>*t>. tî'. -"'• St7. 16. 

Aeeepta. KîS , 22. 

.•V(-etn\n. 229. 19, 

Aeecsserit, S.îl, 7- 

V 

.VociU(nv. -^72. tS, 2s>i!. 12, 

AcoiUorit, S2, ;!, 

AcoiUornnl, S26, ,-i. 

AeoiUisse, St4. », 

. 

.Vcoi(io, tSS, 16, 2St, 2S, 299, 21, 

Acci[>ieutis, 2SS, IS, 

Accipiinns, 14S, 7. 

.Vcci(iio, 229, tS, 

.\cci[>i!, ls>o, ;i. 

AccommoUat, 297, 16. 

Acousautimn. 50. 9. 

Acous;\tte. ;!0. 9. 

Aocusatiouis. IS. S. 2SS, 20. 

.Vocnsatows. tiO. S. 

Accusatoribus, 2SS, 17. 2SS, 24. 

Acerbtv. i7,.l. 

.Vcerbis. 142. 1. 

.VcerUilato. 2St, 15, 

Acerbiun, 2SS, 14. 

AcUtvmewitv, S15. 1. 

.Vohelous. SIO. 2. 

Aoio, SS7, S, 

Acioiu, S6, S, 2S4, S, 

Aoios, 14. 5. 2S6, 4, 

A(S(«\escont, 2SS, 1, 

Aciv, S05, 2S. 

Aeribns, 297, 10, 

Acvww», 170, 6. 

Acriovis, 76, S, 

Acta, IS4, l, 299, 1, 

Actibns, 27 1, S. 

AcUones, S32, 6. 

Actiouibus, S27, 6. 

Act«\n, SiS, S. 

Actnra, 14. S. 

.Vclus. S;!S, 1 

Actws, t!(V,w. 6S. 4, 2S>6. S, 

Act«m. 44. S. S4S. S, 

Act«n\n, t7S, 7. 264, 10. S52, 21. 

Ac«b\>*, 199, 10.

i;i(io 

Ail, in, ',. 11, 7. l^, ',, aliiHi|ii(i InfM 

ini. 

Ail liiMii'. iiiiiiluni (',11'liira, Itllll, ^K. 

Ail 1111I.11111, 12^, ',. 

A(l Liiiii|iiin, 2;iH, Ki, 

Ail iiiiiiiii, 111), II). 

AiImiiI.iii'iiiii, 1/iH, 1. 

Aililiiiiuin, 21K, 8. 2IH, 7. 

AdiliiH, 2:11, 17. 

AililnUii', 280, 22. 

Aililii i|uiiil, 122, ;l. ir)7, 1). 

Aiiiiiirn, ;i;i;), ',. 

Aililiilirtii, 2S2, !1. 

Aililii, ;i;io, 1!). 

Aii.iiiui', i;;'i, ',. 

Aiiiiiii',i, i!);i, 4. 

Aililii

1371 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE. 1372 

Aliqua, 120, 9. 218, 12. 283, 21. 

Aliquam, 158, 8. 228, 16, 237, 16. 

209, 24. 350, 19. 

Aliquando, 163, 2, 212, 14. 219, 2. 

Aliquantum, 120, 6. 

Aliqiiatenus, 349, 24. 

Aliquem, 141, 3. 331. 11. 

Aliquibus, 293, 4. 

Aliquid, 32, S. 40, 3. 84, 5, aliisque 

locis 32. 

Aliquis, 1S8, n. 188, 4. 268, 4. aliisque 

locis 6. 

Aiiquo, 187, 15. 293, 3. 349, 23. 

Aliquod, 61, 3. 147, 7. 228, 4, 228, 10. 

Aliquos, 36, 2. 187, 3. 

Alit, 302, 6. 

Aliter, 30, 1. 46, 4. 135, 9, aliisque 

locis 10. 

Aliter ac, 336, 11.351, 12. 

Aliter atque, 326, 17. 

Alitis, 276. 11. 

Aliud, 33, 2. 85, 5. 94, 13, aliisque 

locis 10. 

Alium, 148,5. 299, 13. 

Aliunde, 335, 4. 

Alius, 122,1. 265, 25. 271, 14, aliisque 

locis 3. 

Allata, 101, 10. 

Allatura, 94, 13. 

Allicere, 156, 2. 

AlUgabit, 102, 6. 

AUigans, 349, 24. 

Alligat, 327, 8. 

Alluderet, 94, 6. 

Almum, 301, 12. 

Alta suhstant., 141, 1. 

Alta, 297, 15. 

• Altam, 162,9. 332, 1, 

Altas, 67, 3. 

Alte, 333, 2. 

Alter, 148, 11. 265, 17. 

Altera, 351, 11. 

Altera, 325, 21. 

Alteri, 236, 8. 

Alterna, 296, 6. 

Alternare, 332, 8. 

Alternat, 352, 10. 

Alterni, 316,4. 

Alternis, 286, S. 

Alternum, 340, 19. 

Alternus, 301, 14. 

Altero, 248, 19 bis. 264, 3. 294, 8. 

Alterum, 132, 4. 230, 16. 230, 17, 

aliisque locis 5. 

Alterutri, 230, 18. 

Alterutro, 94, 17. 178, 4. 264, 8. 

Alterutrum, 264, 10. 327, 13. 

Alti, 128, 5. 289, 6. 

Altior, 108, 6. 

Altis, 89,3. 183, 1,214, 5. 

Altissima, 140, 5. 

Altius advej-b., 10, 6. 83, 1. 347, 6. 

Alto, 243, 5. 323, 2. 

Altos, 106, 8. 

Altum, 258,10. 501, 20. 

Altus, 302, 10. 310, 6. 

Aluit, 234, 11. 

Alumne, 32, 1. 219, 21. 239, 26. 

Alvo, 308, 3. 

Amantibus, 234 8. 

Amara, 297, 9. 

Amaritudinibus, 123, 7. 

Amat, 168, 15. 

Ambiaut, 216, 6. 

Ambigat, 248, 3. 

Ambigatur, 313, 8. 

Ambigere, 238, 2. 

Ambigis, 84, 2. 

Ambigit, 265, 28. 

Ambigo, 283, 9. 

Ambiguae, 10, 4. 

Ambigui, 334, 7. 

Ambiguitate, 219, 20. 324, 1. 

Ambiguos, 94, 6. 166, 9. 

Ambit, 199, 13. 

Ambitione, 48, 2. 

Ambitionem, 155, 1. 

Ambitu, 295, 13. 

Amliitum, .57, 3. 1.56, S. 162, aliisque, 

locis 3. 

Ambitus, 133, 6. 

Ambulandi. 265, 22,266,20.26,331, 

11 bis. 

Ambulare, 263, 26. 330. 

Ambulet, 263, 25. 

Amici, 8, 1, 201, 4. 

Amicorum, 93, t. 166, 8 178, 10. 

Amicos, 166, 12. 

Amicum 201, 3. 

Amisere, 272, 25. 

Amiserit, 133, 10. 

Amisi. 245, 3. 

Amisisse, 92, 7. 

Amissa, 101, 12. 

Amissas, 166, 12. 

Amissio, 298, 24. 

Amissis, 134, 8. 

Amisso, 282, 14. 

Amissos, 307, 3. 308, 1. 

Amissum, 125, 11. 

Amittat, 123, 9. 218, 29. 

Amittere, 124, 6. 188, 8, 298, 25. 

Amitti, 123, 9. 

Amitlit, 195, 5. 

Amittunt, 351, 24. 

Amnes, 231, 5. 

Amuis, 89. 4. 140, 4. 310, 2. 

Amoenae, 129, 4. 

Amor'- 142, 10. 168, 13. 169, 2, aliisquelocis 

3. 

Amore, 48, 6. 303, 8. 331, 1. 

Amoribus, 168, 23. 

Amovebis, 147, 10. 

Amplecti, 348, 12. 

Amplectitur, 239, 8. 337, 4. 

Ample.xaris, 133, 14. 

Amplioribus, 295, 16. 

Amplius, 219. 24, 349, 1. 

Amplum, 157, 8, 

An, 24, 4. 31, 3. 32, 1, aliisque locis 

18. 

Ana.xagorae, 34, 1. 

Ancorae, 120, 2. 

Ange/ica, 295, 3. 

Angeret, 187, 11. 

Angusla, 157, 16. 

Angustas, 132, 10. 

Angustia, 121, 2. 

Angustis, 137, 8. 

Angustissima, 157, 5. 

Angusto, 292, 12. 

Auhelos, 269, 6. 

Anima 237, 6. 

Anima, 295, 2. 

Animadverte, 100, 2. 

Animadverteudnm, 194, 2. 

Animadvcrtisse, 219, 18. 

Animadverto, 318, 1. 

Animo;, 133, 3. 235, 2,239. 3. 239,7. 

Animal, 85, 3. 135, 9- 237, 6. aliisque 

locis 3. 

Animali adject., 239, 11. 

Animalia, 147, 2. 186, 1. 237, 15. 

346, 1. 

Animalibus, 237, 5. 239, 6. 

Animam, 223, 2. 

Animantibus, 136,11.157. 2.343, 11. 

Animantium, 133, 15. 

Animarum, 281, 14. 

Animas, 225, 1. 320, 6. 

Auimatir, 133, 4. 

Animi singid., 24, 2. 58, 2. 92, 2, 


Animi, plural., 182, 6. 

Animis, 271, 12. 340, 14. 

Animo, 42, 1. 43, 1. 95, 1, aliisque 

Animorum, 93, 4. 108, 7. 170, 3, 


Animos, 169, 2.202, 2. 207, 5. 234, 9. 

Animum, 84, (j. 175. 3. 187, 9,aliisque 

locis 5. 

Animus, 171, 7. 179, 4. 279, 17. 343, 

5. 

Anne, 43, 1. 

Annectendum, 231, 11. 

Annoctit vel adnectit, 194, 13. 

Annexum, 281, 4. 

Annis, 6, 1. 158. 7. 307. 1. 

Anno, 21, 1. 102, 3. 

Annonam, 193, 2. 

Annorum. 158, 9. 

Annos, 95, 7, 

Annum, 67, 1. 

Annumerare, 134, 12. 

Anuus, 302, 2. 

Antc-eum, 310, 4. 

Ante, 25, 3. 33, 1. 94, 16. 178, 19. 

352, 26. 

Ante sine regim., 83, 6. 102, 11. 

187, 8, aliisque locis 24. 

Antecedat, 343, 3. 

Antehac, 237, 4. 

Antiqua, 68, 1. 

Anliquior, 349, 17. 

Antiquissimau, 73,2. 

Antiquius, 229, 8. 

Antoninus, 200, 5. 

Antro, 27, 4. 183, 2. 308, 2. 

Anxia, 120, 9. 331, 3. 

Ansiam, 179, 16. 

Anxietas, 187, 10. 

An.xietaUbus, 219, 2. 

Anxietatis, 209, 2. 

Anxios, 124, 2. 

Anxium, 210, 6. 

Anxius, 120, 8, 

Aperire, 219, 16. 313, 2. 

Aperit, 163, 3. 

Aperta, 53, 5. 

Apertius, 217, 7. 

Aperto, 17, 4. 

Apium, 174, 1.211, 3. 

Appareat, 335. 18. 

Apparet, 232, 18. 268, IS. 283, 12. 

Appellare, 267, 12. 

Appellari, 150, 1.313, 21. 

Appellat, 193, 1. 

Appellatum, 293, 8, 

Appetatur, 272, 3. 

AppetendcE, 134, 8. 

Appetendi, 343, 13. 

Appetentia, 209, 1. 

Appetentia, 237, 14. 

Appetere, 239, 15. 

Appetit, 239, 10. 239, 18. 331, 3. 

Appetitur, 179, 18. 

Appetunt, 265, 10. 265, 11. 

Appetuntur. 232, 10. 236, 7. 

Applicat, 341, 13. 

Apposita, 137, 3. 

Appositis, 137, 2. 

Apprehendit, 219, 6, 266,21, 348,12. 

Approbetur, 230, 15. 

Appulit, 275, 3. 

Apri, 276, 3. 286, 1. 

Aptam, 286,7. 

Aptans, 80, 2 225, 2. 

Apud, 32, 6. 32, 7. 48, 5, aliisque 

locis 12. 

Aqua, 239, 1. 

AquilOj 115, 1. 

Aquilonibus, 79, 2. 

Aquis. 316, 2. 

Arbiter, 254, 1. 262, 4. 302, 13. 

Arbitrantur, 297, 5. 

Arbitraretur, 282, 16. 

Arbitrari, 326, 7, 336, 11. 

Arbitraris, 86, 3. 217, 10, 

Arbitratu, 83, 3. 248, 1. 

Arbitremur, 335, 25. 

Arbitreutur, 123, 1. 

Arbitrer, 170, 5. 

Arbitrere, 312, 6. 

Arbitrii, 292, 10. 318, 2. 319, 1. 


Arbitrio, 94, 14. 335, 25. 

Arbitrium, 200, 4. 324, 4. 

Arbitror, 52, 8. 92, 8. 146, 3, aliisque 

locis 7. 

Arbore, 214, 3. 

Arbores, 78, 4. 238, 3. 

Arboribus, 238, 1.

1373 

Arcadis, 276, 11. 

Arce, 277, M. 293, 4. 

Arcem, 36, 4. 

Arctas. 269. 9. 

Arctata, 157, 8. 

Arcto, 183, 6. 

Arctum, 162, 1. 

Arcturi, 2K9, 1. 

Arcturus, 67, -i. 

Ardentes. 153, 9. 

Ardeutiljus. 10, 1. 

Ardentis, 39, 3. 

Ardescit, 106, 12. 

Ardet, 142, 10. 

Ardore, 171, 3. 

Area, 137, 5. 

Aream, 93, 2. 

Arenae, 238, 7. 

Arenas, 105, 2."12S, 6. 133, 9. 

Arenis, 234, 4. 310, 4. 

Arescant, 238, 7. 

Arescet, 271, 12. 

Arguimur, 31, 1. 

Argumentis, 333, 21. 

Argumentum, 298, 17. 335, 4. 

Arguor, 53, 4. 

Arguto, 181, 5. 

Arida, 222, 3. 

Aristoteles, 212, 17. 313, 22. 349, 3. 

Arma, 24, 3. 142, 2. 142, 4. 

Armis, 269, 4. 

Arrectis, 170, 2. 

Arridens, 292, 4. 

Arripiunt, 305, 4. 

Arripuit, 350, 4 

AiToganticB, 158, 17. 

Artes, 50, 7. 

Artibus, 178, 2. 

Artifex, 294, 9. 

Artiflcio, 11, 1. 

Artificis, 134, 2. 

Artis, 335, 30. 

Artubus, 320, 8. 

Arva, 173, 2. 

Arvis, 95, 6. 138, 2. 

Asceude. 102, 8. 

Ascensus, 11, 7. 

Asinum, 273, 6. 

Aspera, 166, 8. 212, 8. 288, 3, aliisque 

locis 4. 

Asperis, 213, 7. 

Asperitas, 43, 2. 

Aspice, 300, 3. 

Aspicere, 283, 21. 

Aspirare, 36, 7. 344, 10. 

Aspirare, 125, 6. 

Assentior, 219,27. 236, 1. 245, 1. 

246, 26. 

Assequitur, 218, 23. 

Assignata, 299, 13. 

Assistentes, 12, 2. 

Assistere, 349, 10. 

Assuefaciunt, 12, 8. 

Assuetos, 282, 3. 

Assumitur, 178, 12. 

Assumpsit, 138, 22. 

Astante, 33, 3. 

Astitisse, 9, 2. 

Astra, 174, 3. 290, 4. 

Astri, 261, 5. 

Astrictum, 149, 15. 

Astriferas, 260, 6. 

Astrigeris, 301, 14. 

Astringas, 351, 5. 

Astris, 27, 2. 

Astrologicis, 156, 5. 

Astrui, 30, 6. 

Asylum, 234,3. 

At, 13, 1. 14, 3. 54, 2, aliisque locis 

32. 

At vero, 60, 5. .325, 18. 

Atheuiensium, 72, 3. 

Atque, 10, 2. 11, 5. 14, 1, aliisque 

locis 100. 

Atqui, 24, 2. 32, 3. 41, 1, aliisquo 

locis, 38. 

Atra, 242, 4. 

Atras, 203, 4. 

Atreides, 307, 2. 

INDEX VOCABULORUM. 

Atris, 88, 1. 323, 4. 

Atrocior, 283, 31. 

Atrox, 279, 3. 

Attende, 304, 3. 

Attentionem, 91, 1. 

Attentus, 171, 1. 

Attenuare, 87, 6. 

Attineat, 159, 4. 

Atlinet, 53, 4. 179, 17. 

Attingendum, 73, 4. 

Attingere, 82, 2. 

Attingit, 133, 11. 

Attollere, 282, 4. 

Attulit, 339, 1. 

Aucta, 17, 2. 

Aucti, 162, 3. 

Auctor, 199, 1. 

Auctore, 238, 2. 

Auctorem, 208, 5. 328, 1. 

Auctori, 86, 8. 

Auctoribus, 158, 3. 

Auctoritate, 4 6, 2.312, 3. 

Auctoritatem, 44, 7 

Auctoritatis, 14, 6. 

Audacter, 101, 12. 

Audeat, 305, 13. 

Audendum, 61, 10. 

Audes, 133, 11. 

Audienda, 282, 2 

Audiendi, 170, r.l70, 7. 171, 4. 

Audieram, 84, 8. 

Audire, 231, 23. 246, 2. 265, 21. 

283, 3. 

Audit, 98, 3. 

Auditum, 132, 8.. 

Audiuut, 349, 11. 

Audiuutur, 108, 5. 

Auferatur, 279, 6. 

Auferetur, 328, 4. 

Auferre, 123, 1. 126, 4. 272, 1. 

Auferri, 125, 5. 188, 2. 188, 13. 

Aufert, 67, 2. 302, 8. 

Augustam, 176, 1, 226, 1. 

Aulicos, 48, 6. 200, 3. 

Aura, 164, 8. 

Auras, 158, 14. 

Aure, 7, 1. 

Aureis, 234, 4. 

Aureo, 168, 4. 309, 4. 

Auri,106, 4.137, 8. 143, 2. 190, 1. 

314, 3. 

Auribus, 38,3.108, 6. 170,2. 341,9. 

Auriga!, 333. 28. 

Aurum, 132, 1. 214, 3. 314, 8. 314, 

10. 

Auster, 89, 2. 114, 3. 128, 7. 

Aut, 39, 2. 105, 3. 108, 2, aliisque 

locis 29. 

Autem. 49, 1. 61,6. 61, 11. 83. 8, 

aliisque locis, 30. 

Autumno, 79, 7. 

Autumnus, 21, 2. 302, 4. 

Auxilio, 266, 13. 

Avaritia,46, 2. 132, 3, 

Avaritia, 273, 1. 

Avaritiae, 188, 18. 

Avaritiam, 149,14. 

Avarus, 190, 2. 

Aversa, 313, 3. 

Aversamini, 332, 24. 

Avertit, 296, 18. 

Avertitur, 7, 1. 

Avibus, 273, 7. 282, 4. 

Avida, 79, 4. 

Avidis, 270, 

Avidos, 106 5. 

Avidum, 16,2 7. 170, 1. 

Avidus, 55,8,, 137, 7.170,7. 

Aviti, 119, 1 

Axem, 301,6.4. 

Bacchioa, 139, 4. 

Bacchus, 79, 8. 

Baccis, 190, 3. 

Barbaras, 194, 9. 

Barbaris, 194, 10. 

Barbarorum, 46, 1. 

Beata, 123, 4. 123, 8. 

1374 

Beatee, 210, 2. 

Beatas, 44, 2. 

Beati, 231, 4. 272,8. 

Beatitudine, 246, 16. 248, 10. 

Beatitudinem, 123, 2. 125, 5. 120, 1, 


Beatitudini, 120, 7. 

Beatitudinis, 110, 3. 122, 6. 126, 3, 


Beatitudo, 124, 1. 125, 2. 137, 11, 


Beatos, 126, 7. 197, 5. 199, 4, aliisque 

locis 4. 

Beatum, 178, 18. 247, 5. 248, 13. 

Beatus, 231, 7. 

Bella, 286, 4. 307, 1. 330, 1. 

Belli, 178, 1. 

Bellicus, 303, 18(. 

Bello, 148, 8. 

Belluam, 273, 10. 

Belluas, 279, 2. 

Belluis, 282, 13. 343, 12. 

Bellum, 165, 1. 168, 16. 301, 15. 

305, 4. 

Bene, 139, 6. 165, 2. 297, 24. 

Benedcium, 61, 5. 

Benigna, 247, 17. 

Benigna, 223, 3. 

Bestias, 136, 10. 

Bibliotlieca, 43, 3. 

BibliothecEe, 74. 4. 

Bibulas, 128, 6. 

Bipes, 337, 16. 

Bis, 307, 1. 

Blanda, 163, 7. 252, 3. 

Blandiebatur, 94, 3. 

Blandientem, 93, 1. 

Blandiore, 76, 9. 

Blandiri, 102, 4. 

Blandissimam, 92, 3. 

Blanditiae, 13, 1. 

Blanditias, 94, 18. 

Blandiliis, 166, 6. 

Bona substant., 54, 2. 100, 4. 119, 8, 


Bona adject., 60, 8. 232, 9. 232, 10, 


Bonam, 304, 2. 305, 8. 305, 14. 

Boni substant., 149, 2 177, 2. 178, 3, 


Boni adject., 265, 7. 265, 10. 266, 2. 

272 7. 

Bonis substant., 7, 3. 61, -i. 86, 3, 


Bonis aclject., 44, 6. 54, 4. 56, 5, 


Bonitas, 232, 11. 

Bonitatis, 130, 3. 247, 1. 248, 16. 

Bouo substant., 166, 6. 230, 5. 232, 

21, aliisque locis 3. 

Bonorum substant., 103, 5. 120, 10. 

166, 2, aliisque loois 13. 

Bonorum adject., 44, 10. 53, 3. 266, 


Bonos, 61, 8. 150, 4. 258, 3, aliisque 

locis 11. 

Bonum substant., 75, 1. 125, 3. 125, 


Bonus, 257, 5. 271, 9. 288, 7. 

Bootes, 289, 3. 

Boreas, 27, 4. 

Boreae, 67, 2. 

Bove, 191, 1. 

Brevem, 162, 2. 

Brevi, 313, 23. 336, 16. 

Brevibus, 297, 16. 

Breviore, 66, 2. 

Brevis, 157, 9. 

Breviter, 119, 2. 124, 4. 212, 3. 246, 

5. 

Brumae, 66, 1. 

Brutus, 163, 2. 

Busiridem, 148, 6. 

C 

Cachinno, 147, 4. 

Cacumen, 128, 5. 184, 2. 268, 11. 

345, 10. 347, 6. 

Cacumine, 10, 6. 330, 16. 

Cacus, 310, 5.

i37a INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 1376 

Cadaver, 267, 11. 

Cadit, 136, 8. 184,5. 

Caduca, 125, 6. 131, 2. 

Caducis, US, 5. 219, 23. 

Ca!oa, 331, 5. 

Csecat, 282, 5. 

CKci, 94, 6. 216, 2. 

Cfecis, 330, 6. 

Caicitate, 125, 8. 267, 2. 

Cffico, 219, 15. 30S, 4. 

Cajcos, 234, 8. 282, 16. 

C-Elibem, 121, 3. 

Cajsare, 53, 8. 

C^sis 152 1. 

Cffitera, 101, io. 179, 2. 187, 3, aliisque 

locis 9. 

CEeterarum, 343, 16. 

Ca;teri, 33, 4. 

Cteteris, 83, 7. 136, 9. 136, 10, aliisque 

locis 9. 

C^terorum, 132, 11.293, 13. 

Cceteros, 48, 5. 132, 7. 212, 6. 298, 16. 

Calamitate, 198, 4. 

Calamitatibus, 103, 1. 

Calamitatis, 94, 15. 

Calamitosos, 94, 14. 

Calcant, 69, 2. 

Calcalur, 237, 9. 

Caloulum, iH, 5. 

Calere, 194, 12. 

Calet, 260, 4. 

Calido, 234, 6. 

Caligant, 321, 2. 

Caligante, 179, 4. 

Caligantia, 25, 4. 

Caligarat, 14, 5. 

Caligine, 292, 2. 

Caligiuem, 336, 10. 

Caligiuis, 334, 4. 

Caligo, 11, 4. 87, 4. 

Calle, 93, 8. 176, 3. 264, 8. 

Callem, 90, 3. 137, 10. 

Calles, 213, 8. 

Calor, 87,2. 

Calumniis, 46, 1. 

Cameuie, 2, 3. 

Caminis, 38, 6. 

Campauiam, 47, 2. 

Campis, 238, 5. 

Campos, 347, 3. 

Campus, 79, 3. 

Cancri, 77, 2. 

Candidis, 234, 7. 

Candidos, 235,4. 

Canem, 231, 9. 

Canendi, 170, 4. 

Caues, 48, 1. 

Cani capilli, 5, 3. 

Cani beslia;, 273, 2. 

Canii, 53, 8. 

Canios, 34, 2. 

Canit, 183, 1. 322, 2, 

Cantabas, 328, 12. 

Cantares, 137, 11. 

Cantu, 181, 6, 251, 9. 

Cantum, 170, 1. 

Capessendaj, 44, 4. 

Capit, 337, 7. 

Capita, 292, 7. 

Capiunt, 60, 1. 

Capreas, 215, 1, 

Captare, 58, 5. 

Captatis, 136, 2. 215, 2. 

Capteut, 182, 3. 

Capti, 103, 1. 233, 1. 

Captivae, 321, 4. 

Captos, 148, 8. 270, 3. 

Captus, 253, 3. 

Caput, 7, 4. 10, 6. 162, 10, aliisque 

locis 3. 

Cara, 94, 12. 

Caroer, 287, 8. 

Carcere, 159, 7. 

Cardine, 31, 3. 289, 2. 296, 18. 

Cardiuem, 124, 4. 295, 12. 295, 20. 

Cardo, 232, 11. 295, 14. 

Careant, 279, 13. 

Careat, 271, 10, 281, 1. 326, 18. 

Carebit, 272, 2. 

Carebunt, 279, 14. 

Carens, 183, 3. 221,4. 296, 1. 

Carent, 187, 6. 281, 6. 335, 31. 

Carentem, 210, 7. 218, 32. 

Carere, 281, 20.351, 3. 

Caret, 218, 24. 257, 9. 283, 27. 

Cariora, 119, 9. 

Caritas, 239, 11. 

Carituros, 279, 15. 

Carmina, 2, 1. 252, 4. 

Carmine, 253, 3. 234, 4. 275, 7. 

Carminis, 170, 2. 292, 13. 299, 24. 

Carpere, 90, 5. 

Carpitis, 214, 4. 

Carptim, 330, 2. 

Carus, 109, 8. 

Casibus, 83, 1. 288, 1. 288, 4. 292, 2. 

Cassa, 228, 6. 

Cassas, 340, 12. 

Castis, 168, 23. 

Casum, 312, 5. 313, 10. 313, 11, 

aliisque loois 3. 

Casurum. 20, 2. 

Casus, 313,20. 314, 3. 316, 7. 

Casuum, 86, 10. 

Catena, 318, 3. 

Catena, 309, 5. 

Catenam, 41, 4. 

Catenas, 269, 10. 

Catenis, 22,2. 148, 9. 149, 13. 233, 2. 

Cato, 163, 2. 

Caloni, 297, 22. 

Catullus, 192, 3. 

Caucasum, 157, 14. 

Causa, 94, 9. 103, 7. 172, 1, aliisque 

loois 13. 

Causa, 171, 10. 178, 6. 178, 12, 


Causae, 86, 8. 210, 1. 221, 2, aliisque 

locis 2. 

Causam, 44, 5. 85, 6. 239, 13. 288, 


Causari, 118, 7. 

Causarum, 296, 8. 296, 11. 313, 10, 


Causas, 19, 1. 21, 4. 92, 1, aliisque 

loois 9. 

Causetur, 280, 11. 

Causis, 225, 1. 239, 8. 233, H, aliisque 

locis 7. 

Cautus, 127, 2. 

Cavea;, 183, 2. 

Cavernis, 234, 11. 

Ceciderint, 146, 1. 

Ceciderunt, 320, 9. 

Cecidit, 8, 2. 

Cecinisset, 256, 2. 

Cecinisti, 83, 6. 

Cedant, 301, 18. 

Cedat, 291, 7. 

Cedere, 343, 8. 

Cedit, 135, 2. 

Cedunt, 239, 1. 

Celeberrimum. 218, 13. 

Celebrant, 308, 6. 

Celebrem, 219, 18. 

Celebrentur, 75, 5. 

Celebritate, 218, 9. 

Celebritatem, 178, 15. 180, 3. 217, 4. 

Celeres, 289, 5. 

Celeri, 340, 4. 

Celeritatem, 212, 14. 

Celsa, 154, 1. 259, 2. 311, 1. 

Celsa, 207, 6. 

Celsas, 39, 2. 

Celsi, 300, 1. 

Celsior, 337, 1. 

Celsius, 347, 11. 

Celso, 69, 1. 

Celsos, 269, 1. 

Celsum, 162, 10. 347, 6. 

Censemus, 231, 16. 

Censeudus, 264, 18. 281, 2. 

Censeremus, 345, 9. 

Censeres, 266, 20, 

Ceuses, 32,6. 52, 3. 199, 11, aliisque 

locis 5. 

Censet, 303, 7. 326, 21. 

Censelis, 243, 4. 

Censor, 153, 3. 

Censu, 118, 5. 

Censuerint, 297, 5. 

Censuit, 349, 3. 

Censum, 121, 4. 

Censura, 50, 2. 

Census, 121, 1. 

Census, 195, 2. 

Centauros, 308, 7. 

Centeno, 191, 1. 

Cepit, 228, 13. 

Cerberum, 369 5. 

Cerealia, 277, 3. 

Cererem, 302, 3. 

Cereris, 78, 3. 

Ceres, 175, 4. 

Cernant, 298, 18. 

Cernas, 270, 8. 

Cernat, 161, 3. 

Ceruebat, 18, 2. 

Cernenda, 246, 28. 

Cernendi, 282, 11. 

Cerneus, 301, 8. 340, 15. 

Cernenti,309,3. 

Cerneutis, 352, 27. 

Cernere, 22, 4. 90, 3. 226, 6, aliisque 

locis 3. 

Cerneret, 332, 1. 

Cernes, 263, 2. 

Cernis, 350, 19- 

Cernit, 321, 5. 323, 6. 350, 21. 

Certa, 83, 3. 327, 14. 330, 5, aliisque 

locis 2, 

Certamen, 33, 1. 47, 2. 305, 17. 

Certavimus, 33, 2. 

Certe, 146, 2. ^93, 4. 

Certent, 168, 19. 

Certis, 309, 2. 

Certissimam, 43, 5. 

Certissimum, 327, 4, 

Certo nomeii, 78, 3. 106, 10. 168, 8. 

Certo adverb. 343, 4. 

Certos, 166, 9. 345, 3. 343, 12. 

Certum 80, 6. 265, 9 bis, aliisque 

locis 3. 

Certus, 129, 6. 246, 10. 326, 15. 

327, 5. 

Cerva, 251, 7. 

Cervis, 273, 5. 

Cessabit, 52, 5. 

Cessantibus, 282, 11. 

Cessarent, 194, 11. 

Cessat, 295, 18. 

Cesseut, 291,8. 

Cessere, 343, 9. 

Cesset, 106, 2. 

Cessisse, 33, 8. 

Cessit, 343, 11. 

Chordis, 232, 4. 

Chorus, 14, 3. 

Circa, 35, 5. 94, 4. 266, 15, aliisque 

locis 2. 

Circo, 111, 1. 

Circuit, 223, 5. 

Circulum, 261, 5. 

Circulus, 296, 3. 

Circum prxpos, cum accus., 295, 12. 

Circumdedi, 101, 7. 

Circumflantibus, 35, 3. 

Circumlluus, 121, 3. 

CircumfusoB, 111, 1. 

Circumsepti, 157, 6. 

Cito, 238, 4. 239, 1. 279, 13. 281, 20. 

Citra, 297, 23. 

Civibus, 44, 5. 177, 5. 287, 10. 

Civitate, 146, 5. 

Civilatis, 73, 2. 109, 7. 

Civium, 72, 7. 

Cladem, 35, 2. 299, 1. 

Clamor, 103, 2. 

Clara, 69, 5. 

Claresoat, 264, 7. 

Claris, 106, 5. 162, 8. 

Clarissimos, 158, 1. 

Clarissimum, 179, 16. 218, 9. 

Claritas, 178, 1. 231, 19. 236, 11. 

Claritudiue, 218, 11. 232, 6. 

Claritudiuem, 178, 9. 205, 11. 205. 

12. 218, 14.

1377 

ClaritHdinig, 2i3, 21. 

Claritudo, 179, 14. 203, 14. 

Clarius, 287, 6. 348, 9. 

Claro, 90, 2. 

Claros, 132, 3. 269, 3. 

Claruerunt, 229, 9. 

Ciaruiu. 126, 3. 322, 1. 

Classi, 307, 4. 

Classica suhst., 141, 4. 

Claudere, 7, 2. 

Clauditur, 183, 2. 

Clausit, 207, 5. 

Clausum, 27, 5. 

Clavo, 247, 1. 

Clavus, 246, 24. 

Clementia, 281, 16. 

Clypeum, 41, 3. 

Coacervabo, 266, 9. 

Coacervando, 132, 2. 

Coacta, 335, 31. 

Coxiernum, 349, 13. 

Coarctatiitur, 157, 23. 

Coeant, 316, 3. 

Coegerat, 231, 5. 

Coegit, 200, 4. 

Cojlestibus. 295, 2. 

Coelestis, 43,8. 156, 7. 

CcEli, 136, 6. 212, 13. 220, 2. 238, 13. 

300, 3. 

CcBlitus, 102, 12. 

Ccelo, 17, 4. 27, 2. 102, 1, aliisque 

locis 7. 

Coelum, 10, 5. 10, 7. 30, 1, aliisque 

locis 17. 

Coemptio, 47, 2. 47, 4. 

Coeuo, 89, 8. 271, 1. 282, 12. 

Cceperint, 236, 15. 

Cffiperit, H3, 2. 319, 3. 

Ccepi, 14, 8. 

Ccepisti, 109, 8. 

Coepit, 176, 2. 

Coerceat, 168, 8. 254, 3. 280, 14, 


Coercente, 313, 13. 

Coercet, 239, 10. 303, 8. 

Coercuit, 80, 3. 

Cffitus, 59, 1. 

Coeunt, 237, 5. 

Cogantur, 333, 7. 

Cogat, 190, 2. 242, 1. 303, 2. 

Cogentibus, 237, 17. 239, 8. 

Cogis, 64, 2. 

Cogit, 327, 13. 351, 15. 

Cogitare, 218, 18. 230, 7. 

Cogilari, 334, 6. 

Cogitatione, 137, 4. 186, 3. 239, 5. 

Cogitationiljus, 58, 3. 

Cogitationis, 22S, 6. 

Cogitatis verbum, 157, 7. 138, 5. 

Cogites, 229, 19. 

Cogitetur, 158, 13. 

Cogitur, 22, 4. 295, 17. 

Cognatos, 249, 9. 

Cognita, 340, 17. 

Cognitio, 331, 2. 

Cognitione, 166, 3. 292, 9. 344, 11. 

330, 12. 

Cognitionem, 344, 9. 

Cognitiones, 343, 9. 

Cognitionibus, 343, 10. 

Cognitionis, 352, 10. 

Cognitis, 137, 2. 

Cognito, 84, 10. 

Cognitor, 283, 7. 

Cognitu, 313, 3. 

Cognoscant, 216, 8. 

Cognoscas, 119, 8. 219, 19. 

Cognoscat, 326, 24. 

Cognoscendam, 30, 2. 

Cognoscendo, 337, 22. 

Cognoscente, 47, 4. 

Cognoscentis, 239, 3. 

Cognoscentium, 336, 15. 

Cognoscere, 217, 7. 

Cognosceres, 281, 18. 

Cognosces, 92, 7. 238, 2. 

Cognosci, 336, 14. 

Cognoscit, 136, 9. 337, H. 343, 16, 

45, 2,351, 2. 

INDEX VOCABULORU.M. 

Cognoscitur, 336, 15, 348, 2. 

Cognosco, 219, 21. 280, 6. 

Cognoscunt, 101, 11. 

Cognoscuntur, 337, 22. 

Cognoverit, 25, 3. 

Cognovi, 11, 2. 72, 1. 92, 1. 

Cogor, 2, 2. 

Coguntur, 335, 10. 

CohfErens, 336, 19. 

CobiErent, 330, 3. 

CohEerentem, 147, 10. 

Cobaerentium, 318, 1. 

Cohibebat, 10, 3. 

Cobibere, 68, 5. 

Colendi, 314, 3. 

Colere, 297, 26. 

Colerentur, 257, 14. 

Coiite, 352, 24. 

CoUa, 2, 2. 69, 3. 93, 2, aliisque lolos 

5. 

Collata, 149, 16. 

CoIIatae, 298, 22. 

CoUalio, 138, 21. 330, 20. 

Collatione, 348, 9. 

CoUalionem, 280, 8. 

Collecto, 43, 1. 

CoIlectum,363, 2. 

CoUegimus, 230, 21. 240, 2. 267, 20. 

Collegit, 91, 2. 

Collidamus, 247, 18. 

CoUigantur, 320, S. 

Collige, 123, 2. 272, 6. 

CoIIiguntur, 236, 10. 

Collo, 310, 9. 

CoUocat», 133, 7. 

CoIIocatas, 249, 8. 

Collocavi, 74, 6. 

CoIIoqui, 328, 7. 

CoUustrat, 337, 20. 

Colore, 10, 2. 69, 8. 

Combusto, 310, 1. 

Comeret, 196, 2. 

Comitantur, 191, 3. 

Comitem, 254, 3. 

Comites, 3, 3. 

Comitetur, 261, 2. 272, 20. 

Commaculant, 194, 7. 

Commemoras, 117, 1. 245, 2. 

Commemoratione, 203, 8. 231, 13. 

Commeudaverit, 60, 7. 

Commercii, 157, 11. 

Commercium, 328, 5. 

Comminautes, 269, 3. 

Comminutae, 132, 8. 

Committeres, 93, 3. 

Commodaverant, 111,4. j 

Commodi, 47, 3. \ 

Commota singul., 12, 3. \ 

Commovens, 232, 9. \ 

Commovet, 290, 5. 

Commune, 44, 10. 75, 1. 103, 8, 


Communem, 10, 1. 10, 4. 23, 1. 267, 

6. 

Communia, 110, 3. 

Communicato, 32, 3. 

Communis, 47, 3, 55, 1. 229, 2, aliisque 

locis 3. 

Comniutatione, 295, 6. 

Compage, 133, 4. 

Comparabis, 273, 2. 

Comparans, 298, 23. 

Comparare, 178, 9. 

Comparari, 158, 10. 

Compellare, 149, 18. 

Compellit, 266, 11. 333, 30. 

Compendii, 314, 8. 

Compensatione, 283, 23. 

Compertum, 30, 3. 

Competenter, 299, 11. 

Compleat, 231, 14. 

Complecteus, 330, 11. 352, 17. 

Complecti, 350, 3. 

Complectitur, 294, 3. 299, 12. 349, 

6. 332, 12. 

Complexam, 349, 15. 

Complicas, 248, 9. 

Componant, 231, 26. 

Compoaebas, 58, 5. 

1378 

Compos, 124, 0. 246, 15. 261, 9. 

349, 10. 

Composita, 293, 4. 

Compositte, 120, 8, 

Compositis, 53, 3. 

Composito, 37, 1. 

Compotem, 149, 14. 272 4. 

Compreliendeudi, 332, 12. 

Comprebendeutium, 348, 2. 

Comprehendere, 299, 16. 

Comprehendi, 336, 9. 

Comprebendit, 326, 19. 326, 25, 


Comprehenditur, 336, 16. 

Comprehensam, 18, 6. 

Compressa, 137, 16. 

Comprime, 70, 8. 

Compta, 69, 8. 

Comptos, 74, 4. 

Compulsus, 49, 3. 

Computas, 134, 7. 

Conabaris, 219, 16. 

Conaberis, 212, 4. 

Conabimur, 292, 13. 

Conabor, 172. 2. 

Conantur 177, 1. 177, 8. 206, 4 

283, 15. 

Conaris, 96, 1. 

Conatur, 218, 24. 

Conatus, 200, 7. 

Concedam, 101, 3, 

Concedamus, 297, 5. 

Concedas, 336, 19. 

Concedat, 288, 3. 

Concedis, 236, 18. 

Conceperit, 53, 14. 

Concepta, 187, 9. 

Concepta, 337, 8. 

Conceptio,229, 2. 

Conceptione, 337, 18. 

Conceptionem, 344, 6. 

Conceptionis, 337, 13. 

Concessa, 245, 4. 2S0, 6. 305, 12. 

Concesseram, 662, 6. 

Concesserim, 119, 4. 267, 12. 

Concessimus, 232, 17. 246, 17. 246, 


Concessis, 280, 10. 

Concessisse, 52, 8. 

Goncessu, 280, S. 

Concessum, 218, 11. 230, 11. 

Concbaj, 343, 11. 

Conciliat, 201, 4. 

Concipitur, 326, 17 bis. 

Concitat, 113, 2. 302, 14. 

Concitus, 301, 3. 

Concludere, 150, 2. 232, 21. 

Concludi, 230, 23. 

Conclasa, 236, 5. 258, 1. 281, 13. 

Concluserim, 230, 10. 

Conclusi, 137, 6. 

Conclusimus, 280, 3. 

Conclusioni, 280, 7. 

Conclusionis, 280, 9. 

Conclusum, 228, 17. 

Concordat, 122, 2. 

Concordes, 36, 2. 167, 2. 

Concordia, 301, 16. 

Concurrere, 314, 14. 

Concurrit, 314, 12. 

Concursus, 314, 6. 

Condat, 64, 5. 

Condens, 153, S. 

Condere, 102, 2. 

Condignum, 247, 17. 

Condit, 302, 8. 

Condita, 69, 4. 88, 2. 246, 13. 332, 3. 

Conditio, 56, 3. 120, 10. 125, 8, aliisque 

locis 3. 

Conditione, 122, 2. 272, 27. 

Conditionera, 273, 9.349,2. 350, 29, 


Conditionis, 331, 11. 331, 14. 

Conditis, 349, 17. 

Conditor, 63, 1. 302, 10. 323, 1. 

Conditorem, 83, 4. 

Conditori, 136. 3. 349, 13. 

Conditoris, 133, 5. 

Gonditum, 349, 13.

1379 INDICES AD LIBROS DE CONSOIATIONE PHILOSOPHIiE. 1330 

Conditu?, 129, 9. 277, 14. 

Cooducat, 157, 21. 

Coadunt, 324, 9. 

Conetur, 23S, 7. 247, 7. 247, 8. 26S, 

26. 

Confecerimus, 305, 11. 

Conferatur, 136, 7. 158,7. 

Conferre, 200, 7. 219, 9. 219, 27. 

Confert, 272, 1. 

Confessio, 56, 1. 

Confessione, 53, 5. 

Confessus, 14, 4. 245, 5. 201, 7. 

Confessum, 56, 6. 246, 1. 

ConfirmaDdcB, 303, 19. 

Confirmant, 264. 9. 

Confirment, 298, 6. 

Confirmo, 313, 11. 

Coufitear, 218, 13. 

Confilemur, 230, 1. 

Confitendum, 229, 9. 

Confiteor, 83, 4. 187, 14. 239, 16. 

Confiteri, 218, 8. 218, 19. 230, 12, 


Confliotalione, 247, 19. 

Confluat, 316, 4, 

Confluentibus, 314, 9. 314, 13. 

Confluere, 314, 14. 

Conformaveris, 282, 7. 

Confudit, 187, 10. 

Confundat, 92, 3. 

Confundere, 102, 4. 139, 5. 

Confunderis, 86, 2. 

Confundit, 87, 5. 124, 4. 330, 24. 

Confundor, 324, 1. 

Confusa, 290, 4. 296, 14. 

Confusio, 296,20. 297, 24. 327, 15. 

Confusionis, 287, 13. 

Confusum, 288, 6. 

Congeratur, 132, 1. 

CongestiB, 132. 6. 

Congregare, 212, 4. 

Congregatione, 176, 9. 213, 7. 

Conigastum, 45, 3. 

Conjeoerat, 148, 8. 

Conjectare, 232, 6. 

Conjectas verbum, 123, 1. 

Conjectat, 325, 15. 

Conjecto verbum, 84, 1. 265, 12. 

524, 3. 

Conjugem, 254, 4. 

Conjugii, 168, 22. 

Conjugis, 110, i. 210, 3.231, 1. 

Conjuncta, 232, 2. 246, 7. 

Conjunctione, 237, 8. 

Conjunotus, 336, 19. 

Conjungant, 231, 13. 

ConjuDgat, 261, 1. 

Conjungeret, 246, 7. 

CoDjungi, 328, 8. 

CoDjunxerit, 230, 4. 

Conjurationis, 53, 9, 148, 2. 

Conneotat, 295, 17. 

Connectens, 223, 2. 

Connecli, 328, 10. 

Connectit, 328, 4. 

Connectioue,296, S. 313, 10. 314, 13. 

Conqueraris, 120, 8. 

Conquereris, 10, 12. 

Conqueri, 257, 12. 

Conquesta, 14. 11. 

Conquestus, 7G, 2. 

Conquisita3, 205, 1. 

Conscendant, 259, 2. 

Conscendere, 226, 1. 

Conscia, 159, 7. 

Conscientise, 45, 2. 55, 5. 138, 15. 

205, 2 bis. 

Conscientiam, 57, 6. 298, 22. 299, 5. 

Conscii, 44, 9. 

Conscios, 148, 2. 

Conscius, 53, 9. 

Consedit, 14, 9. 

Consenesceret, 155, 3. 

Consensi, 239, 20. 

Consentaneum, 238, 21. 

Consentiam, 238, 1. 

Consentiat, 297, 25. 

Consentiendo, 321,3. 

Gonsentio, 318, 1.' 

Consentiunt, 180, 7. 

Consequalur, 304, 1. 327, 9. 335, 8. 

Consequens, 203, 4, 218, 14 ?,30, 14, 


Consequenter, 179, 1. 

Consequentia, 281, 13. 

Consequeiitiam, 265. 15 

Consequi, 266, 13. 336, 143. 

Consequitur, 218, 13. 282, 10. 

Conseritis, 305, 23. 

Conservant, 320, 7. 

Cunservat, 238, 22. 249, . 

Conservationem, 198, 5. 

Considera, 156, 4. 187 1. 218, 9. 

229, 1. 266, 13. 

Considerandum, 149, 8. 188, 1. 337, 3. 

Considerans, 179, 1. 

Consideranti, 237, 12. 

Considerare, 265, 13. 296, 14. 

Consideras, 237, 7. 

Considerat, 337, 18. 330, 12. 

Considerata, 351, 20. 

Consideratione, 337, 1. 

Consideratis verbum, 147, 2. 

Consideratum, 131, 4. 

Considerem, 237, 16. 304, 8. 

Consideremus, 348, 6. 

Considerentur 331, 32. 

Consideres, 111, 7. 

Consideret, 344, 7. 

Considero, 281, 25. 

Consilia, 324, 7. 

Consiliis, 327, 6. 327, 17. 

Consilium, 281, 17. 

Consimilem, 58, 6. 

Consimiles, 136, 1. 

Consistat, 248, 2. 

Consolari, 188, 15. 

Consona, 223, 2. 

Conspectum adject., 350, 27. 

Conspexerit, 149, 9. 293, 9. 

Conspicere, 344, 9. 

Conspioio, 266, 9. 

Conspicitur, 293, 6. 

Conspicuos, 226, 3. 

Constant, 236, 2. 330, 2. 

Constantiam, 94. 4. 102 5. 112, 2. 

239, 15. 

Constare, 115, 2. 

Constaret, 335, 15. 

Constat, 87, 3. 113, 115, 7, aliisque 

locis, 9. 

Constet, 115, 8. 

Constiterit, 264, 6. 313, 7. 

Constituant, 177, 7. 

Constituas, 231, 23. 

Constituimus, 229, H. 

Constituit, 179, 2. 352, 17. 

Constituo, 320, 3. 

Constituta, 228, 3. 287, 2. 287, 10, 


Coustitutam, 336, 22. 

Constitutum, 348, 11. 

Constringit, 296, 9. 318, 4. 327, 8. 

Consulare, 146, 3. 

Consularem, 48, 1. 48,3. 

Consulares, 119, 5. 

Consulatu, 194, 9. 

Consules, 110, 7. 

Consulit, 333, 2. 

Consulum, 111,1. 146, 4. 

Consunplos, 164, 4. 

Consurgit, 337, 3. 

Contabescas, 103, 7. 

Contagione, 194,7. 195, 6. 243, 3. 

Contemnendum, 179, 10. 

Cont^mnitur, 194, 4. 

Conlemperata, 247, 4. 

Comtemptum, 303, 25. 

Coutendas, 299, 25. 

Contende, 101, 1. 

Contendi, 47, 4. 

Contenta, 133, 18. 136, 1. 13S, 2. 

Contentus, 157, 22. 

Conte.xe, 265, 27. 

Contexo, 292, 15. 

Contigerit, 350, 2. 

Contigisse, 192, 5. 

Contigisset, 44, 3. 

Contioens, 176, 7. 

CoDtiuere, 231, 12. 

Contineret, 246, 9. 

Continet, 168, 21. 303, 3. 

Continetur, 74, 1. 

Contingant, 297, 1. 

CoDtingat, 123, 2. 

Contingentes, 287, 7. 

Contingere, 194, 8. 217, 5. 258, 5, 


Continget, 236, 4. 

Contingi, 297, 30. 

Contingit, 93, 4. 218, 29. 236, 16. 

266, 16. 

Contingunt, 76. 6. 

Continuato, 71, 1. 

Continuo, 168, 16. 

Continuum, 102, 7. 346, 3. 

Contra, 36, 3. 33, 9. 53, 11, aliisqiie 

cis 3. 

Contra sine regimin., 108, 2. 123, 4. 

135, 5, aliisque locis, 7. 

Quod totum contra est, e cojitrario, 

3.36, 14. 

Contracta, 23, 3. 

Contradioi, 229, 13. 

Contrahit, 30, 4. 

Coniraire, 247, 7. 

Contraria, 149, 3. 264, 5. 

Contraria, 272, 13. 

CoDtrariam, 172, 2. 325, 8. 

Contrariarum, 149, 12. 

Contrariis, 246, 6. 

Contrarium, 133, 2. 188, 9. 

Coutuendum, 246, 29. 

Contuetur, 336, 21. 337, 3. 337, 7. 

331, 19. 

Contuleramus, 24, 2. 

Contulisset, 271, 14. 

Contulit, 79, 8. 

ContuDi, 137, 9. 

Contumacis, 109, 2. 

Contumelia, 138, 22. 

Contumeliis, 138, 18. 

Convellere. 84, 12. 

Conveniant, 222, 3. 297, 9. 313, 22. 

316, 3. 

Conveniat, 297, 16. 

Conveniebat. 38, 4. 

Convenienti, 279, 3. 

Convenientia, 247, 4. 

Convenienlibus, 238, 3. 335, 21. 

Convenire, 280, 6. 297, 16. 299, 4. 

Conveuisset, 246, 7. 

Convenit, 238, 8. 265, 19. 272, 8, 


CouveniuDt, 238, 21. 

CoDversas, 225, 4. 

Converso, 303, 8. 

Convertant, 247, S, 

Convertas, 332, 4. 

Converteris, 332, 6. 

Convertit, 223, 5. 

Convictum, 56, 6. 

Convinoat, 229, 5. 

Conviuci, 57, 3. 

Copia, 103, 6. 

Copia, 135, 2. 

Copias, 36, 4. 

Copiosus, 179, 6. 

Coquit, 117, 3. 

Coram,137, 10. 

Corda, 211, 6. 272, 2. 277,12. 

Corde, 243, 5. 

Cordis, 269, 6. 

Cori, 290, 7. 

Cornu, 64, 3. 64, 6. lOS, 6. 

Cornua, 207, 2. 290, 1. 

Coro, 26, 3. 

Corollarii, 979, 5. 

Corollarium, 231, 3. 231, 9. 

Corona, 271, 6. 271, 21. 

Corpora, 320, 7. 

Corporales, 344, 10. 

Corporalem, 210,2. 

Corpore, 3, 4. 277, 6. 283, 28, aliisque 

loois 4. 

Corporea, 243, 3. 

Corporeis, 97, 231.

138i 

Corpori, 277, 18. 343, C. 

Corijoribus, 209, 4. 297, 7. 297, 8, 

aliisqiie locis 3. 

Corporis, 126, 3. 178, 13. 209, 1, 


Corporum, 283, 27. 340, 11. 343, 6. 

Corpus, 147, 5. 147, 8 bis, aliisque 

locis 9. 

Correctionis, 280, 18. 

Corrigeudi, 304, 5. 

Corrigi, 280, 15. 

Corrigit, 305, 2. 306, 2. 

Corriperet, 48, 3. 

Corroborent, 238, 6. 

Corrumpat, 305, 24. 

Corrumpunt, 238, 23. 

Corruptioneni, 237, 15. 

Cortex, 238, 13. 

Corticem, 238, 10. 

Corusci, 261, 3. 

Coruscus, 262, 4. 

Cotidie, vide Quotidie. 

Crastinum, 348, 12. 

Creatis, 239, 12. 

Crebras, 266, 9. 

Crebris, 390, 6. 

Crebro, 304, U. 

Credamus, 333, 24. 343, 5. 

Credant, 340, 3. 

Credantur, 328, 10. 

Credatis, 189, 2. 

Credatur, 232, 12. 247, 1. 273, 4, 


Crede, 115, 5. 115, 6. 

Credenda, 282, 1. 

Credendum, 344, 12. 

Credente, 33, 8. 177, 4. 

Credere, 325, 3. 

Croderem, 288, 1. 

Crederes, 95, 7. 

Crederetur, 10, 3. 

Credi, 159, 5. 

Credidit, 78, 2. 

Credis, 83, 2. 86, 11. 336, 12. 

Credit, 107, 2. 161, 2. 

Creditur, 232, 5. 272, 3. 279, 6. 314, 

4. 

Credo, 94, 2. 133, 1. 246, 27. 298, 

19. 

Credunt, 180, 4. 323, 4. 

Creduntur, 61, 4. 111, 10. 219, 11, 


Crescit, 17, 3. 276, 5. 

Crimeu, 52, 3. 53, 1. 61, 3. 69, 6. 

Criminamur, 52, 2. 

Criminatione, 73, 7. 

Criminationem, 32, 4. 

Criminationibus, 32, 1. 

Crimine, 37, 3. 

Criminio, 51, 1. 59, 3. 60, 1. 

CrcBsum, 102, 11. 

Cruciatibus, 283, 22. 

Cruciatus, 148, 4. 283, 23. 

Crudelitatis, 148, 4. 

Cruento, 182, 9. 

Cruor, 142, 2. 182, 5. 

Cruore, 152 3. 307, 5. 

Gui, il9, 8. 126, 1. 149, 9, aliisque 

locis 17. 

Cuicunque, 149, 9. 

Cuilibet, 283, 12. 

Cuipiam, 267, 8. 

Cuiquam, 72, 4. 239, 19. 279, 7. 

Cuique, 238, 8. 238, 21. 272, 1. 

Cuivis, 280,14. 

Cujus, 14, 5. 31, 1. 33, 3, aliisque 

locis 20. 

Cujuspiam, 280, 21. 314, 1. 

Cujusquam, 101,2. 280, 12. 

Cuiusquam, 45, 3. 122, 4. 136, 3. 149, 

H. 325, 10. 

Culmina, 300, 3. 

Culmine, 269, 2. 

Culpa;, 283, 18. 

Culpanda, 280, 16. 

Cultor, 314, 6. 

Cullu, 179, 10. 

Cultus, 2G9, 8. 

Cum, pnepos., 33, 1. 451. 92, 4, 


aliisque locis 10 

Cum conjiinct., 10, 6. 

aliisque locis 163. 

Cum anle tiim, 257, 2. 

Cumulum, 110, 4. 

Cumulus, 60, 5. 

Cupiat, 219, 7. 

Cupidinem, 58, 1. 106, 9. 

Cupiditas, 177, 2. 

Cupiditatem, 266, 3. 

Cupido subst., 156, 3. 

Cupidum, 171, 4. 

Cupierunt, 146, 4. 

Cupis, 212, 6. 

Cupit, 241, 2. 301, 9. 

Cupita, 279, 8. 

Cupiunt, 216, 1. 279, 9. 

24, 26, 3, 

Cuncta, 84, 9. 122, 4. 176, 6. 206, 4, 


Gunctas, 299, 16. 

Cunctatione, 171, 9. 

Cunctis, 56, 3. 75, 3. 149,"6, aliisque 

locis 8. 

Cunctorum, 348, 5. 352, 20. 

Cunctos, 208, 1. 

Cunctum, 35, 2. 

Cunctus, 293, 2. 

Cupias, 201, 3. 

Cur, 20, 1. 68, 6. 83, 8, aliisque 

locis 14. 

Cura, n, 3. 109, 6. 119, 7, aliisque 

locis 3. 

Cura?, 83, 7. 

Curandum, 14, 3. 

Curas, 203, 4. 

Curasset, 195, 2. 

Curat, 98, 3. 128, 4. 

Curationem, 109, 2. 

Curationis, 82, 2. 

Curia, 110, 9. 

Currenti, 271, 5. 

Currere, 251, 4. 

Curribus, 223, 2. 

Curritur, 271,6. 

Curru, 168,4. 

Currum, 184, 7. 262, 3. 

Cursus, 301, 13. 

Cursum, 117, 2. 312, 1. 316, 3. 

Curvans, 184, 3. 

Curules, 110, 9. 197, 4. 

Curuli, 193, 1. 

Cutis, 5, 4. 

Cypriani, 48, 4. 

Cyro, 102, U. 

D 

Da, 226, 1. 226, 2 bis. 

| 

Dabas, 248, 14. l 

Dabat, 140, 3. 197, 3. 252, 7. 

Dabimus, 108, 3. 

Dabo, 231, 3. 

Daemonum, 295, 3- 

Damna, 76, 1. 

Damnamur, 57, 3. 

Damnatio, 50, 8. 

Danti, 212, 5. 

Dapes, 183, 4. 214, 6. 

Dare, 174, 4. 219, 26. 397, 4. 

Das, 221, 1. 

Dat, 238, 8. 

Datas, 182, 2. 

Datur, 164, 4. 

De, 14, 10. 43, 5. 52, 6, aliisque locis 

82. 

Dea, 275, 4. 

Dea;, 252, 3. 233, 5. 

Debeant, 298, 18. 

Debeantur, 287, 10. 

Debeat, 219, 32. 

Debeatur, 83, 16. 

Debentur, 133, 16. 

Debet, 305, 16. 349, 17. 332, 18. 

Debita adject. 68, 8. 

Debitum, 313, 1. 

Deblateravi, 71, 1. 

Debui, 48, 5. 

Debuisset, 94, 10. 

Decederent, 50, 4. 

Decem, 158, 7. 

Decernaat, 299, 6. 

1382 

Decernas, 292, 3. 

Decernis, 265, 20. 

Docernit, 305, 6. 326, 23. 

Deccrno, 313, 12. 

Decerpit, 271, 13. 

Decesserit, 120, 5. 

Decet, 303, 17. 

Decidet, 271, 12. 

Decipiat, 22S, 6. 

Declinantes, 303, 4. 

Declivem, 22, 3. 

Declivia, 316, 7. 

Decora adject., 164, 3. 

Decorato, 193, 4. 

Decoris substant., 133, 3. 195, 4. 

Decrescit, 349, 21. 

Decretis, 52, 6. 

Decreto, 52, 8. 

Decrevisset, 50, 2. 

Decursis, 258, 8. 

Decus, 114, 4. 118, 8. 120, 4. 271, 

13. 

Dedecus, 193, 2. 

Dederint, 146, 2. 

Dederit, 123, 3. 131, 1. 

Dedi, 272, 6. 

Dedisti, 93, 8. 111,2. 

Dedit, 21, 1. 38, 1. 207, 1, aliisque 

locis 4. 

Dedita3, 329, 8. 

Deducant, 222, 4. 

Deduci, 280, 16. 

Deducis, 246, 28. 

Deduxi, 30, 3. 

Deesse, 271, 3. 22, 15. 

Deest, 230, 18. 

Detectum, 349, 13. 

Defectus, 53, 13. 

Defenderim, 55, 4. 

Defeudunt, 59, 3. 

Defensione, 50, 3. 61, 11. 

Defensor, 238, 14. 

Defensorum, 283, 19. 283, 24. 

Defensum, 102, 12. 

Deferantur, 146, 6. 

Deferatur, 298, 3. 304, S. 

Deferente, 282, 8. 

Deferentibus, 49, 1. 50, 6. 

Deferret, 52, 1. 

Deficiant, 219, 1. 

Deficiente, 264, 11. 

Deficientis, 350, 14. 

Deflcit, 267, 14. 272, 23. 349, 20. 

Deficiunt, 266, 3. 

Defigere, 226, 3. 

Definiat 313, 11. 

Definire, 314, 12. 

Definisti, 228, 4. 

Definit, 337, 13. 

Definita, 343. 13. 

Defiuitum, 138, 8. 

Definivimus, 268, 3. 313, 20. 

Definivit, 313, 23. 

Defixerat, 170, 2. 

Defixi, 30, 3. 

Defixo, 14, 7. 176, 1. 

Deflectat, 296, 19. 

Deflecte, 219, 13. 

Deflectere, 332, 3. 

Deflectuntur, 267, 5. 

Deflet, 103, 2. 121, 3. 252, 9. 

Deflexeris, 282, 9. 

Defluus, 89, 4. 302, 5. 316, 8. 

Defossi, 314, 3. 

Defuerit, 199, 2. 

Defuisse, 264, 14. 

Defunctum, 191, 3. 281, 14. 

Degas, 212, 9. 

Degener, 121, 1. 208, 6. 

Degenerent, 205, 16. 

Degentis, 125, 3. 

Degentium, 348, 5. 

Degunt, 297, 2. 

Degustare, 93, 6. 

Degustata, 171, 3. 

Debinc, 175, 3. 199, U. 245, 3. 

Dei, 229, 18. 232, 21. 248, 14, aliisque 

locis 3. 

Dejecerint, 321, 2,

1383 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 1384 

Dejeci, 45, 6. 

Dejecit, 14, 4. 94,1. 272,27. 

Dejectum, 14, 10. 

Deinceps, 14, 7. 33, 4. 217, 2. 

Deinde, 102, 12. 

Delapsa, 31, 3. 

Deiatio, BO, 7. 

Delatiouem, 49, 2. 

DelatioDum, 61, 8. 

Delatorem, 52, 1. 

Delatoris, 48, 4. 25, 4. 193, 5. 

Delalorum, 53, 6. 75, 4. 

Delatum, 53, 2. 

Delectant, 247. 13. 292, 14. 

Delectantur, 268, 18. 

Delectat, 110, 5. 124, 2. 133, 8. 157, 

20. 

DelectaLionis, 178, 12. 

Delectet, 179, 18. 

Deleclor, 313, 6. 

Delectus, 109, 6. 

Delegeras, 43, 4. 

Deleri, 110, 7. 

Delevit, 158, 2. 

Delibare, 292, 13. 

Delicatissimus, 122, 4. 

Delicias, 111, 3. 120, 6. 

Deliciis, 305, 22. 

Delictis, 122,1. 

Deligendo, 180, 7. 

Demersi, 216, 4. 

Demersit, 316, 3. 

Demerso, 23S, 10. 

Demoustra, 171, 9. 

Demoustrandum, 228,2. 335, 17. 

Demonstrare, 325, 12. 

Demoustrat, 166,1. 229, 5. 267, 19. 

Demonstrationibiis, 126, 1. 156, 5. 

Demonstratis, 231, 1. 

Demoustratum, 236, 15. 265, 4. 296, 

17. 

Demonstratur, 264, 4. 

Demonslravimus, 219, 9. 

Demouslrem, 200, 2. 

Demonstret, 280, 8. 

Demulcet, 111, 3. 

Demum, 28i, 24. 334, 7. 

Denique, 157, 13. 

Denle, 182, 9. 276, 5. 286,2. 

Deo, 53, 14. 58, 6. 83, 2, aliisque 

locis, 16. 

Deos, 231, 6. 272, 8. 272, 9. 

Depellant, 188, 14. 192, 3. 

Depellat, 83, 5. 

Depellere, 219, 3. 

Depellit, 149, 13. 

Deplorasti, 83, 7. 

Deponere. 201, 3. 

Deposiloi; 314, 7. 

Deposituros, 283, 22. 

Deposuit, 247, 18. 

Deprecabamur, 249, 2. 

Deprecandi, 328, 2. 328, 5. 

Deprecetur, 328, 3. 

Deprehendatur, 388, 4. 

Deprebendisti, 94, 6. 217, 6. 

Deprelienditur, 187, 7. 

Deprimit, 238, 20. 

Depugnant, 297, 4. 

Depulit, 242, 6. 

Depulsa, 258, 11. 

Depulsione, 72, 7. 

Depulsor, 297, 14. 

Depulsus, 49,'2. 

Derelinquit, 267, 15. 298, 25. 

Descendens, 314, 15. 

Descendere, 102, 9. 

Desceudit, 267, 17. 351, 30. 

Descendunt, 131, 1. 

Describas, 239, 22. 

Describeres, 43, 7. 

Deseras, 112, 5. 

Deserat, 60, 8. 208, 8. 

Desererem, 32, 2. 

Desercrentur, 266, 13. 

Deserit, 80, 6.93, 9. 191, 2. 2 0. 

Deserta, 273, 9. 

Deserti, 266, 23. 279, 14. 

Desertos, 264, 4. 

Deserunt, 267, 5. 

Desiderabas, 187, 14. 

Desiderant, 178, 5. 180, 2. 238, 10, 


Desiderare, 176, 5. 

Desiderari, 178, 16. 265, 5. 

Desideras, 52, 1. 212, 7. 

Desiderat, 178, 19. 197, 15. 218, 31, 


Desideratis t)e?'6!;m, 135, 1. 

Desideratur, 232, 13. 240. 2. 

Desiderent, 239, 13. 268, 16. 268, 

17. 

Desideres, 103, 8. 

Desideret, 237, 15. 

Desideretur, 219, 25. 239, 22. 

Desiderio, 92, 2. 119, 4. 

Desidero, 231, 23. 246, 2. 265, 21. 

287, 13. 

Desidit, 340, 21. 

Desierint, 108, 7. 

Desierit, 74, 2. 136, 10. 272, 2. 273, 

9. 

Designare, 172, 1. 

Designarem, 9, 2. 

Designat, 335, 76. 

Desiuant, 272, 23. 

Desinat, 349, 4. 

Desine, 166, 11. 

Desinet, 297, 26. 

Desinit, 74, 3. 132, 5. 174, 4, aliisque 

locis 4. 

Desinite, 212, 14. 

Desinunt, 195, 7. 267, 6. 351, 21. 

Desipis, 347, 8. 

Desistam, 52, 4. 

Desisti, 85, 6. 

Desistis, 137, 12. 222, 9. 

Desistit, 96, 2. 194, 12. 210, 3. 272, 

23. 

besistunt, 267, 7. 

Desit, 264, 11. 265, 25, 336, 8. 

Desolatum, 109, 5. 

Despecliores, 194, 5. 

Despiciens, 350, 28. 

Despicit, 218, 32. 260, 1. 347, 7. 

Despiciunt, 298, 7, 

Destinatum, 187, 2. 

Destiterit, 237, 4. 

Destituit, 86, 9. 

Destituta, 239, 24. 

Destitutus, 343, 10. 

Deslruitur, 279, 18. 

Desuper, 27, 3. 36, 6. 337, 8. 352, 

20. 

Det, 254, 8. 

Detegas, 42, 3. 

Detegat, 290, 4. 

Detegit, 165, 3. 

Deterat, 172, 9. 

Deteriora, 282, 10. 

Deteriorem, 297, 28. 

Deterrent, 298, 16. 

Detexit, 166, 9. 

Detinetur, 273, 8. 

Detorqueri, 325, 1. 

Detrahat, 269, 7. 

Detraherent, 13, 2. 

Detrahunt, 122, 7. 277, 16. 

Detraximus, 100, 4. 

Dfctraxit, 35, 2. 46, 3. 

Detrectantium, 247, 6. 

Detrudat, 272, 28. 

Detruditis, 136, 5. 

Detrusisti, 282, 10. 

Detulere, 57,4. 

Detulisse, 44, 10. 

Deum, 83, 4. 84, 9. 208, 5, aliisque 

locis 18. 

Deus, 44, 9. 54, 2. 80, 2, aliisque 

locis 20. 

Devenerit, 194, 9. 

Devife, 212, 1. 

Deviis, 241,2.313,4. 

Devios, 166, 6. 214, 1. 

Devitare, 259, 15. 

Devitat, 237, 19, 

Devius, 177, 3. 

Devorasseut, 48, 2. 

Dextera, 12, 1. 

Dexlra, 184, 3. 

De.xtra, 97, 1. 

Dic, 84, 1. 84,6. 

Dicam, 119, 5, 246,28. 280, 11. 

Dicamus, 267,9. 350, 7. 

Dicantur, 210, 2. 352, 16. 

Dicas, 351, 3. 

Dicalur, 326, 7. 

Dicebas, 170, 6. 239, 28. 248, 11. 

248, 15. 

Dicendi, 108, 3. 

Dicentes, 344, 2. 

Dioere, 53, 5. 165, 4. 179, 17, aliisque 

locis 2. 

Diceremur, 56, 5. 

Dicerent, 283, 23. 

Dicerelur, 53, 9. 

Dices, 262, 7. 

Dici, 219, 12. 279, 1. 281, 26. 297, 

7. 

Dicimur, 31, 1. 

Dicis, 171, 5. 318, 1. 

Dicitur, 159, 1. 228, 8. 330, 15. 

Dictaut, 2, 3. 

Dictantes, 12, 3. 

Dictat, 168, 25. 

Diclum, 210, 4. 

Dicturam, 246, 26. 

Dicturum, 54, 6. 336, 1. 

Didiceram, 44, 7. 

Didiceris, 249, 9. 

Didicisti, 103, 5. 137, 2. 272, 21. 

Die, 50, 6. 

Diebus, 89, 6. 

Diem, 27, 5. 50, 4. 168, 3, aliisque 

locis 2. 

Dies, 83, 5. 10, 22. 112, 4, aliisque 

locis 5. 

Differas, 292, 14. 

Differentibus, 343, 9. 

DiiTerre, 218, 14. 288, 4. 

Differt, 273, 7. 

Difficiliori, 324, 1. 

Difacilis, 280, 3. 

Difflcultas, 305, 19. 

Difficultate, 157, 11. 

Diffluere, 178, 4,295, 18. 305, 21. 

Diffundi, 293, 17. 

Diffundunt. 238, 11. 

Diffusa, 162, 7. 

Digerit, 294, 4. 

Digesta, 294, 6. 

Digna, 350, 5. 350, 20. 

Dignam, 205, 8. / 

Dignissima, 312, 3. 

Dignissime, 230, 1. 

Dignissimum, 137, 8. 177, 5. 179, 10, 


Dignitas, 149, 16. 150, 1. 193, 10. 

194, 5. 

Dignitate, 146, 8. 256, 1. 

Dignitatem', 57, 4. 136, 4. 

Dignitates, 110, 4. 180, 2. 192, 1, 


Dignitatibus, 61, 5. 145, 1. 116,8, 


Dignitatis, 37, 5. 145, 2. 194, 2. 

Dignitatum, 101, 1. 

Dignius, 230, 23. 

Dignius, 149, 6. 

Dignos, 149, 16. 193, 6. 283, 29. 

297, 3. 

Dignoscere, 14, 6. 

Dignoscit, 297, 11.319.3.350,13. 

350, 23. 

Dignum, 137, 19. 193, 9. 216, 5, 


Diis, 297, 21. 

Dijudicat, 337, 8. 

Dilabatur, 249, 3. 

Dilabitur, 228, 14. 

Dilabuntnr, 320, 7. 

Dilatare, 157, 17. 

Dilige, 286, 8, 

Diligenter, 334, 4. 

Diligentia, 238, 14. 

Diluvium, 146, 2. 

DimiQutis, 228, 12.

1383 

Dimissos, 281, 23. 

Dimotis, 87, 6. 

Dira, 277, 17. 

Dirigebas, 54, 7. 

Dirigens, 296, 16. 299, 18. 

Diripiendas, 36, 5. 

Diseedeos, 166, 10. 

Discedit, 295, 16. 295, 18. 

Discedunt, 101, 12. 

Disceres, 281,21. 

Discernat, 319, 3. 

Discernendo, 343, 7. 

Discernere, 297, 6. 

Discernitis, 350,27. 

Discerpentibus, 299, 5. 

Discesseris, 93, 5. 

Discesserit, 94, 13. 299, 13. 

Discessi, 103, 6. 

Disciderunt, 33, 7. 

Disciplinis, 60, 2. 

Discit, 244, 2. 

Discordant, 157, 18. 

Discordia, 330, 4. 

Discordise, 45, 1. 

Discordias, 48, 5. 

Discors, 246, 8. 301, 15, 329,1. 

Discrepant, 230, 16. 236, 14. 

Discrepare, 218, 22. 347, 4. 

Discreparent, 231, 25. 236, 8. 

Discretionem, 231, 23. 

Discretionis, 10, 4. 

Diseriminis, 61, 9. 

Discussa, 26, 1. 

Disjice, 226, 4. 

Disjunctum, 328, 12. 

Dispensans, 352, 22. 

Dispensari, 298, 19. 

Dispeusatio, 297, 28. 

Dispertit, 218, 23. 

Displicere, 35, 6. 

Disponat, 296, 16. 

Disponentem, 299, 21. 

Disponentis, 247, 3. 

Disponeret, 246. 12. 

Disponit, 246, 21.246, 23.247,13, 

aliisque locis, 6. 

Disposite, 298, 11. 

Dispositio, 294, 1. 

Dispositione, 352, 7. 

Disposilionis, 288, 7. 

Dispositissima, 257, 14. 

Dispositos, 246, 10. 

Disposuit, 294, 13. 295, 7. 

Disputabas, 248, 17. 

Disputationis, 313, 7. 

Dissentiant, 299, 5. 

Dissentire. 232, 19. 

Dissepta, 303, 4. 

Disseptum, 328, 12. 

Disseram, 145, 1. 200, 1. 

Disserebas, 43, 6, 248, 12. 

Disserere, 281, 17. 

Disseris, 345, 3, 

Disserui, 205, 5. 

Disseruit, 293, 1. 

Dissideant, 272 12. 

Dissident, 286, 3. 

Dissidentes, 180, 6. 

Dissiliet, 248, 1. 

Dissimile, 297, 8. 

Dissimiles, 299, 10. 

Dissimillimi, 35, 3. 

Dissimulare, 352, 26. 

DisEociantur, 316, 2. 

Dissociaret, 24, 8. 

Dissolvantur, 238, 24. 

DissoWat, 112, 3. 

Dissolvere, 325, 4. 

Dissolvi, 213, 5. 237, 4. 

Dissolvitur, 237, 7. 

Dissolutis, 30, 1. 

Dissonae, 61, 1. 

Dissonare, 336, 7. 

Distant, 286, 3. 

Distantes, 157, 10. 

Distenditur, 1.57, 4. 

Distinctione, 133, 6. 

Distingueris, 133, 12. 

Distractus, 212, 8. 


INDEX VOCABULORUiM. 

Distrahunt, 76, S. 

Distraxerint, 237, 10. 

Distribuit, 298, 4. 334, 2. 

Distributa, 294, 4. 

Distributaj, 237, 9. 

Ditetis, 214, 6.. 

Diu, 200, 5. 334, 3. 

Divelleret, 246, 8. 

Diversa, 218, 21. 230, 3, 230, 15, 


Diversam, 229, 19. 

Diversarum, 157, 17. 

Diversis, 180, 4, 246, 6. 265, 2. 343, 

9. 

Diversitas, 246, 8. 

Diversitate, 157, 11. 

Diverso, 176, 3. 177, 1. 

Diversum, 76, 5. 230, 5. 230, 4, 


Diversus, 237, 2. 

Dives, 107, 1. 190, 1. 

Dividentibus, 239, 1. 

Dividis, 66, 4. 

Dividit, 340, i7. 

Divina, 257, 2. 293, 9. 295, 6, 

que locis 5. 

aliis- 

Divina, 

352, 7. 

292, 10. 296, 11. 297, 19, 

Divina;, 83, 6. 86, 11. 248, 9, 

que locis 13. 

aliis- 

Divinam, 273, 


9. 325, 7. 345, 2, 

Diviuarum, 43, 5. 

Divinationem, 334, 2. 

Divini, 

351, 7. 

299, 16. 343, 14. 350, 20. 

Divinis, 295. 1. 320, 4. 

Divinilas, 230, 22. 231, 4. 

Divinitatem, 231, 6. 

Divinitati, 295, 11. 

Divinitatis, 231, 4. 

Divinitus, 118, 5. 

Divino, 350, 17. 

Divinum, 135, 9. 219, 32. 297, 25. 

351 19. 

Divinus, 350, 28, 3S2, 9. 

Divisa, 340, 18. 

Diviles, 188, 12. 

Divitije, 131, S. 132, 8. 137, 6. 150, 

1. 

Divitiarum, 163, 12. 

Divitias, 132, 10, 134, 11. 178, 5, 

aliisque iocis'2. 

Divitiis, 134, 12. 177, 4. 187, 8, 

aliisquelocis 2. 

Diuturnior, 280, 1. 281, 21. 1 

Diuturnitas, 239, 9. 

Diuturnitate, 158, 6. \ 

Diuturnitatem, 158, 10. \ 

Di.wat, 312, 1. 

Dixerim, 61, 2. 

Dixeris, 267, 11. 273, 1. 

Dixi, 314, 11. 

Diximus, 177, 1. 195, 4. 229, 15, 


. Dixi.sti, 7S,2. 257, 4. 312, 4. 

Dixit, 25, 4. 219, 8. 

Doceat, 242, 2. 

Doctrina, 243, 3. 

Docui, 247, 2. 

Docuisti, 304, 7. 

Documenta, 52, 1. 

Doleas, 134, 8. 

Dolor, 5,2. 76, 2. 76. 3. 90, 3. 

Dolore,71, 1. 92, 5. 119, 4. 283, 9. 

Dolorem,257, 3. 

Dolores, 12, 5. 209, 3. 

Doloribus, 126, 6. 179, 17. 

Doloris, 109, 2. 

Doluisti, 75,7. 86, 3. 

Domesticis, 248, 19. 

Domet, 202, 2. 

Domince, 9S, 8. 

Dominam, 95, 3. 101, 11. 

Dominatam, 155, 2. 

Dominis, 270, 10. 

Domino, 134, 4. 

Dominos, 253, 1. 269, 10. 

Dominum, 251, 13. 309, 7. 

1386 

Dominus, 262, 1. 302, 12. 

Domitor, 182, 10. 

Domo, 110, 8. 2,57, 14. 

Domos, 232, 2. 260, 6. 

Domuit, 308, 7. 

Domum, 129,5. 179, S. 258, 9. 

Domus, 59,1. 162, 8. 

Domus, 45, 5. 134, 1. 

Donanomen, 131, 3. 234, 5. 

Donamus, 254, 3. 

Donat, 234, 5. 3H, 4. 

Donati, 281, 8. 

Donec, 260, 6. 

Dorsa, 261, 8. 

Dotes, 119, 2. 

Draconi, 309, 3. 

Duffi, 351, 9. 

Dubio procul, 351, 30. 

Dubitabilis, 268, 13. 

Dubitabis, 264, 17. 

Dubitandum, 246, 3. 246, 4. 

Dubitare, 239, 14. 264, 15. 272, 11. 

Dubitari, 126, 3. 188, 8. 218, 5, 


Dubitas, 265, 24. 283, 6. 

Dubitat, 119, 9. 123, 9. 149, 8, 


Dubitatio,298, 12. 

Dubitatione, 292, 6. 

Dubitatur, 336, 5. 

Dubitaverit, 248, 2, 

Dubites, 288, 8. 

Dubitet, 229, 4. 

Dubito, 238, 2.264, 1. 

Dubium, 149,4. 212, 1. 232, 2. 263, 

13. 

Ducatur, 327, 17. 

Duce, 36, 2. 

Ducem, 276, 12. 

Ducendam, 335, 22. 

Ducere, 171, 3. 254, 15. 

Duces verbum, 130, 1. 

Duci verbum, 283, 18. 349, 14. 

Ducimus, 239, 3. 

Ducis nomen, 275, 1. 

Ducis verbum, 221, S. 

Ducit, 186, 4. 266, 11. 294, 11. 


Ducitur, 298,4. 

Ductu, 258, 11. 

Dudum, 89, 4. 98, 1. 239, 16, aliisque 

locis 5. 

Dulcedinem, 299, 24. 

Dulcedinis, 93, 8. 108, 5. 

Dulcedo, 123, 7. 

Dulces, 14, 2. 

Dulcescam, 171, 4. 

Dulci, 183, 4. 183,10.252,10. 

Dulcia, 297, 9. 

Dulcibus, 6, 1. 12, 6. 

Dulcior, 174, 1. 

Dum, 7, 3. 9, 1. 61, 3. 92, 5, aliisque 

locis 23. 

Duo, 230, 15. 264,9.263, 16. 

Duobus, 330, 1. 

Duorum, 111, 1. 

Duos, ItO, 7. 223, 3. 

Dura, 98, 4. 238, 23. 288, 3. 

Duram, 291, 1. 

Durare, 303, 7. 

Durat, 239, 9. 

Duri, 308, 6. 

Duris, 298, 5. 

Durum, 280, 7. 

Dux, 36, 4. 227, 1. 

Duxerit. 168, 5. 

E 

E, 210, 4.340,2. 

E contrario, 325, 6. 

E converso, 325, 16. 

Ea nomin. sing., 84, 12. 92, 2. 159, 


Ea nomiii. plur., 213, 7. 230, 19.238, 

17, aliisque locisT. 

Ea accus. plur., 60, 6. 75, 5. 134, 


Ea, 33, 7. 92, 7. 102, 9, aliisquelocis 

8. 

44

1387 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. lc 

Eadem, 94, 10. 94, 17. 132, 6, aliisque 

locis 16. 

Eadem ablat., 11, 2. 

Eam, 30, 3. 74, 2. 86, 10, aliisque 

locis 12. 

Eamdem, U, 8. 146, 5. 232, 18, 

336, 17. 

Earum, 44, 3. 132, 1. 238, 4. 336, 6. 

Eas, 44, 2. 189, 2. 192, 4, aliisque 

locis 3. 

Eat, 173, 4. 

Ebore, 74, 4. 

Ebrius, 179, 5. 

Ecce, 2, 3. 

Echinis, 215, 8. 

Edat, 174, 2. 

Edisseras, 292, 3. 

Edit, 208, 2. 

Edita, 105, 3. 273, 5. 

Edixit, 50, 4. 

Educatus, 24, 2. 

Educavi, 101, 6. 

Effecerat, 52, 6. 

Effecisse, 33, 12. 264, 16. 

Effecit, 201, 1. 

Effectibus, 149, 13. 

Effectu, 149, 19. 

Effectum, 232, 14. 294, 10. 299, 12. 

Effectus, 237, 2. 264, lO. 266, 17, 


Effeta, 228, 14. 

Effeto.S, 4. 22, 1. 

Efficacem, 280, 9. 335, 1. 

Efficacior, 201, 6. 

Efficas, 198, 5. 320, 5. 

Efficere, 148, 11, 187, 6. 198, 1. 

264, 2. 

Elficiendum, 61, 10. 

Efficiens, 341, 2. 

Efficientia, 246, 11.267, 18. 

Efflcientiam, 236, 10. 

Efficit, 126, 8. 149, 16. 150, 4, aliisque 

locis 3. 

Effingere, 349, 19. 

Efflagito, 170, 7. 

Effugere, 332, 5. 

Effundeudo, 132, 2. 

Effuso, 132, 3. 

Egeat, 218, 2. 218, 15. 219, 2. 246, 

19. 

Egebit, 188, 6. 

Egens, 179, 8. 

Egentem, 107, 2. 

Egere, 217, 10. 218, H. 

Egeret, 188, 7. 

Eget, 43, 1. 187, 14. 187, iobis. 

Egimus, 281, 17. 

Ego, 14, 5. 43, 1. 43, 3,alii3que locis 

24. 

Egrediare, 248, 9. 

Egrediaris, 248, 8. 

Eheu, 7, 1. 214, 1. 

Ei, 73, 3. 83, 2. 95, 3, aliisque locis 

4. 

Eidem, 280, 23.319, 1. 

Eis, 123, 2. 131, 3. 146, 7, aliisque 

locis 10. 

Eisdem, 30, 6. 110, 9. 130, 7. 298, 

14. 

Ejus, 12, 1. 12, 5. 23, 4, aliisque 

locis 12. 

Ejusdem, 44, 4. 271, 4. 

Eiabi, 281, 9. 

Elaborant, 177, 3. 

Elaborat, 238, 9. 

Eleaticis, 14, 1. 

Elegi nomen, 3, 1. 

Elegisti, 93, 4. 

Elementa, 222, 2. 296, 5. 301, 17. 

Elementum, 11. 7. 

Elephantos, 212, 12. 

Elicit, 299, 12. 

Eiigenda;, 200, 4. 

Eliminat, 299, 21. 

Eliuguem, 24, 6. 

Elucet, 119, 6. 

Eludere, 92,4. 

Elusus, 78, 3. 

Emarcescere, 305, 22. 

Emendant, 298, 16. 

Emeres, 118, 9. 

Emerunt, 298, 9. 

Emetiendum. 313, 4. 

Emicat, 28, 1. 

Eminent, 266, 18. 

Eminet, 43, 2. 

Euiinus, 336, 18. 

Emisses, 166, 11. 

Emissus, 27, 4. 

Emtam, 254, 4. 

En, 324, 1. 

Enatabimus, 120, 4. 

Enatet, 347, 1. 

Enervatius, 267, 2. 

Enim, 5, 1. 12, 6. 33, 6, aliisque locis 

117. 

Ense, 286, 2. 

Eo nomen, 13, 2. 36, 7. 136, 5, aliisque 

locis 18. 

Eoadverbiam loci, 186, 3. 212, 2. 

Eo loci, 314, 7. 

Eo quo magis, 194, 3. 

Eo ipso quod, 272, 7. 

Eo usque, 92, 4. 

Eo, pro ideo, 137. 7. 163, 5. 

Eodem, 33, 2. 50, 6. 187, 1, 331, 16. 

Eorum, 33, 10. 193, 3. 198, 2, aliisque 

locis 16. 

Eos, 135, 4. 193, 10. 194, 1, aliisque 

locis 10. 

Eosdem, 102, 2. 267, 9. 267, 10. 

268, 8. 

Epicureum, 33, 4. 

Epicurus, 179, 1. 

Equitaudi, 232, 14. 

Equitare, 232, 13. 

Equos, 174, 6. 285, 4. 

Erant, 11, 1. 

Erat, 8, 2. 32, 3. 43, 6, aliisque locis 

5. 

Erectce, 266, 8. 

Erepta;, 188, 5. 

Ereptor, 273, 1. 

Erga, 94, 3. 

Ergo, 164, 5. 270, 7. 

Erigamur, 345, 10. 

Eripi, 125, 4. 

Eripiat, 188, 4. 

Eripies, 212, 5. 

Erit, 157, 21. 229, 6. 254, 1, aliisque 

locis 7. 

Errare, 179, 6. 

Erras, 94, 3. 

Error, 56, 3. 124, 3. 137, 1, aliisque 

locis 6. 

Errore-, 33, 10. 36, 2. 327, 7. 

Erroris, 242, 4.336, 12. 

Erubescant, 204, 5. 

Eructantibus, 146, 2. 

Es, 24, 1. 42, 1. 72, 3, aliisque locis 

7. 

Escas, 182, 3. 183, 8. 239, 5. 

Esso, 33, 9. 44, 3. 48, 5, aliisque 

locis 324. 

Essem, 48, 6. 

Esseut, 131, 3. 

Esset, 11,7. 14, 6. 14, 7, aliisquelocisl3. 

Est, 9, 3. 14, 11. 23, 1, aliisque locis 

402. 

Esurire, 188, 12. 

Et, 3, 1. 5, 2. 5, 4, aliisque locisl93. 

Et inilio periodi, 132, 7. 136, 1. 231, 


Etenim, 158, 6. 158, 10. 165, 5, 


Etiam, 10, 7. 33, 3. 34, 4, aliisque 

locis 67. 

Etiamsi, 323, 13. 326, 2. 335, 14. 

Etsi, 112, 3. 179, 4. 257, 3, aliisque 

locis 2. 

Eum, 14, 2. 171, 2. 193, 8, aliisque 

locis 8. 

Eumdem, 293, 12. 

Eundo, 330, 4. 

Euplirates, 316, 1. 

Euri, 128, 2. 

Euridicen, 234, 114. 

Euripi, 97, 2. 

Euripidis, 210, 7. 

Eurus, 275, 3. 

Evacuabo, 352, 1. 

Evandri, 310, 5. 

Evaseras, 24, 2. 

Eveniant, 335, 25. 351, 23. 331, 26. 

Eveniat, 297, 26. 

Eveniendi, 323, 14. 335, 15. 

Evenire, 324, 5. 326, 4. 326, 2,aliisque 

locis 4. 

Evenirent, 335, 25. 

Evenit, 272, 28. 306, 12. 

Eveniunt, 326, 3. 335, 10. 

Eventum, 60, 6. 313, 9. 314, 14. 


Eventura, 326, 8. 326, 21. 333, 24. 


Eventurum, 323, 5. 326. 15, 351, 

Eventus, 55, 7. 326, 6. 326, 11 


Evici, 74, 4. 

Evidentius, 267, 19. 

Evitari, 326, 12. 

Evolet, 222, 4. 

Evolvere, 292, 2. 

Ex, 87, 1. 87, 4. 94, 14, aliisque locis 

66. 

Exacerbare, 298, 21. 

Exacerbasse, 48, 5. 

Exarcerbes, 95, 1. 

Exoequatis, 143, 2. 

Excequetur, 273, 3. 

Extestuantis, 97, 2. 

Exaggerat, 288, 2. 

Exarescere, 238, 4. 

Exarmaveris, 40, 4. 

Excedere, 344,11. 

Excedunt, 293, 11. 

Excellat, 136, 9. 

Excellentiam, 38, 5. 133, 7. 

Excellenter, 298, 1. 

Excellentioribus, 282, 8. 

Excellentis, 136, 2. 

Excellentissimum, 179, 15. 

Excelsa,279, 18. 332, 23. 

Excelso, 330, 16. 

Exceperit, 55, 7. 

Excepi, 43. 4. 

Exceptas, 289, 4. 

Excessit, 14, 5. 

Excipiat, 106, 3. 

Excitaus, 341, 5. 

Excitantis, 38, 5. 

Excitare, 283, 15. 283, 1. 

Excitat, 234, 10. 

Excitatur, 243, 3, 

Excitaveris, 264, 2. 

Excitet, 343, 4. 

Excitus, 341, 10. 

Exclamare* 61, 12. 

Exclamat, 204, 2. 

Excogitari, 204, 4. 229, 3. 239, 23, 


Exegimus, 249, 2. 

Exemplar, 43, 8. 

Exempli, 280, 19. 311, 2. 

Exemplo, 221, 5. 336, 17. 

Exemplorum, 198, 3. 

Exemplum, 280, 16. 298, 10. 

Exemtam, 159, 9. 

Exercendi, 304, 4. 

Exercere, 102,1. 147, 8. 268, .17. 

Exerceri, 281, 16. 

Exercet, 18, 3. 176, 3. 273, 2. 303, 

2. 306, 2. 

Exercetur, 293, 2. 

Exercitatione, 166, 3. 298, 6. 

Exercitii, 299, 2. 

Exercitus, 36, 1. 

Exercuit, 314, 10. 

Exeris, 347. 9. 

Exbausti, 261, 6. 292, 5. 

Exhorrent, 122, 3. 

Exhortntio, 312, 2. 

Exigeretur, 47, 4. 

Exigua, 212, 11. 

Exigute, 157, 1.

1389 

E-îigui, 350, 1. 

Exiguis, 157, 8. 

Exilis, 156, 4. 

Existat, 228, 6. 257, 5. 338, 1. 

Existendi, 335, 31. 351, 3. 

Existendo, 351, 23. 

Existere, 228, 5. 230, 8. 313, 14, 


Existimant, 297, 3. 298, 15. 

Existimare, 229, 20. 

Existimari, 72, 3. 109, 4. 149, 7. 

265, 27. 

Existimas, 86, 6. 111, 8. 257, 13, 


Existimat, 320, 1. 335, 3. 336, 11. 

- Existimalio, 60, 5. 60, 8. 

Existimatione, 61, 5. 136, 7. 

Existimatis, 157, 2. 

Existimaverim, 83, 3. 

Existiment, 279, 15. 

Existimet, 326, 13. 

Existit, 295, 14. 337, 1. 

Existunt, 351, 30. 

Exitii, 55, 1. 

Exitus, 80, 7. 94, 16. 2C9, 5, aliisque 

louis 4. 

Exoptandas, 94, 18. 

Exopto, 279, 14. 

E.wdiis, 296, 9. 

Exordio, 269, 19. 

Exordium, 219. 35. 228, 13. 337, 20. 

Exorsa, 91, 2. 313, 9. 

Exosa, 119, 3. 119, 10. 

Expedienda, 312, 2. 

Expedire, 334, 8. 

Expeditd, 334, 4. 

Expediunt, 343, 8. 

Expellere, 199, 9. 

Expendero, 334, S. 

Experimentum, 298, 8. 

Experior, 312, 4. 

Expertem, 272, 4. 

Expertes, 272, 17. 

Expertum, 210, 6. 

Expertus, 122, 3. 199, 7. 

Expetenda, 236, 13. 268, 9. 268, 10. 

268, 12. 268, 13. 

ExpetenddE. 195, 8. 

Expetendorum, 219, 10. 232, 7. 232, 

11. 266, 20. 

Expetendum, 150, 2. 

Expeti, 232, 9. 

Expetibilis, 147, 1. 

Expetitur, 232, 12. 

Explendam, 210, 2. 

Explere, 268, 17. 

Expleri, 188, 17. 

Expletur, 188, 17. 

Expleturas, 190, 2. 

Explieabas, 249, 1. 

Explicare, 165, 5. 210, 1. 292, 2. 

299, 17. 

Explioaret, 246, 11. 

Explicari, 264, 11. 

Explioat, 340, 9. 

Explicata, 294, 6. 

Explicatio, 294, r: 

Explicatur, 295, 16. 

Explicet, 162, 7. 289, S. 

Expouam, 246, 5. 

Exprimere, 349, 23. 

Exsilii, 31, 2. 

Exsilium, 50, 1. 72, 1. 123, 3. 

Exsortes, 83, 6. 

Exspeclare, 14, 8. 279, 16. 299, 24. 

Exspectas, 42, 3. 

Exspectatiouem, Ul, 2. 

Exspectavi, 171. 2. 

Expeoto, 219, 30, 232, 3. 

Exspoliatum, 86, 3. 

Exstat, 208, 6. 

Exstet, 159, 6. 

Exstiucli, 153, 3. 

Exstirpare, 84, 13. 

Exstitcrit, 22S, 12. 

Exstiturum, 351, 2. 

Exsul, 74, 2. 2S7, 4. 

Exsulare, 73, 3. 

Exsulat, 301, 15. 

INDEX VOGABULORUM. 

Exsulem, 72, 1. 86, 3. 

Exsules, 263, 2. 

Extendisse, 205, 4. 

Exteuto, 346, 2. 

Exteros, 194, 15. 

Exteris, 341, 13. 

Externa, 133, 13. 249, 3. 

Externa;, 221, 2. 

Externas, 17, 1. 

Exteruis, 135, 7. 

Externum, 249, 4. 

Extimescas, 40, 3. 

Extimis, 340, 2. 

Extimum, 261, 7. 

Extimus, 295, 15. 

Extra cum recjimine 337, 6. 

E.xtra sme regim., 124, 3. 237, 17. 


Extrema, 228, 14. 272, 18. 280, 3. 

320, 8. 

Extrema flJ/a/. , 14, 8. 

Extremam, 156, 2. 

Exlremo, 11, 4. 76, 3. 153, 6. 

Extrinsecus, 176, 8. 188, 6. 229, 17, 


Extulisset, 10, 6. 

Exuberaas, 298, 3. 

Exuberat, 121, 1. 

Exuit, 307, 6. 

Exutus, 61, 5. 

Fabricii, 163, 1. 

Fabula, 254, 13. 

Fabulis, 247, 16. 

Fac, 171, 8. 

Faoere, 126, 7. 148, 5. 128, 15, aliisque 

locis 11. 

Facerent, 299, 8. 

Faoeres, 5S, 6. 

Faceret, 52, 2. 

Faciam, 171, 9. 

Faciant, 132, 9. 299, 5. 350, 18. 

Facias, 352, 4. 

Faciat, 283, 12. 

Faciatis, 136, 3. 

Facie, 133, 9. 

Faciem, 30, 2. 

Facienda, 294, 12. 

Faciendae, 294, 9. 

Faoiendum, 219, 32. 

Faciens, 199, 5. 

Facientem, 45, 4. 

Facientis, 283, 9. 

Facientium, 351, 31. 

Faoies iiomen, 43, 3. 74, 4. 276, 3. 

347, 5. 

Faciet, 133, 14. 194, 10, 201, 5. 

Facile, 25, 2. 122, 2. 149, 18, aliisque 

locis 5. 

Facili, 139, 2. 

Facinoris, 56, 1. 

Facinorum, 257, 10. 279, 18. 

Facinus, 61, 10. 

Facis, 225, 4. 

Facit, 74, 6. 94, 14. 94, 18, aliisque 

locis 12. 

Faoiunt, 188, 10. 189, 1. 268, 18, 


Facta, 324, 6. 

Faotas, 53, 9. 148, 2. 

Factum, 55, 6. 75, 6. 93, 4, aliisque 

loois 3. 

Facturum, 54, 7. 

Factus, US. 9. 

Facultate, 337, 22. 

Facultatem, 336, 16. 

Facundias, 110, 10. 

Falce, 173, 3. 

Fallacem, 7, 5. 

Fallacium, 87, 6. 

Fallax, 98, 2. 165, 2. 194, 13, aliisque 

locis 2. 

Falli, 241, 2, 324. 5. 324, 9. 

Fallit, 166, 2. 

Fallitur, 32S, 22. 

Fallor, 219, 16. 

Falsa, 175, 1. 177, 3. 187, 7, aliisque 

loois 2. 

1390 

Falsaj, 94, 5. 118, 1. 219, 13. 219, 16. 

Falsi, 55, 8. 

Falsis, 32, 1. 87, 4. 149, 18. 204, 3. 

Falsitate, 75, 3. 

Falsitati, 326, 16. 

Falsitatis, 327, 7. 

Falso adverb., 53,4. 204, 5. 

Falsum,158, 19. 217, 9. 280, 8. 

Fama, 156, 3. 157, 12. 157, 14, aliisque 

loois 4. 

Fama, 1.57, 7. 159, 3. 

Fama3, 55, 6. 157, 20. 157, 22. 

Famam, 158, 4. 

Famem, 188, 14. 

Familiarem, 200, 3. 

Familiares, 33, 9. 

Familiaribus, 200, 1. 

Familiaris, 121, 2. 201, 6. 297, 22. 

298, 21. 

Familiaritas, 198, 1. 

Familiaritatem, 92, 5. 

Familiarium, 54, 1. 

Famis, 47, 1. 

Famula3, 101, M. 

Famulantibus, 295, 1. 

Fumulari, 298, 18. 

Famulorum, 134, 3. 

Fas, 32, 3. 36, 8. 52, 8, aliisquc loois 

7. 

Fata, 4, 2. 

Fatalis, 294, 8. 295, 4. 295, 11, aliisque 

loois 3. 

Fateamur, 187, 5, 218, 15. 240, 3. 

Fateare, 188, 3. 

Fatebare, 335, 6. 

Fatebimur, 52, 4. 

Fatebor, 351, 6. 

Fateor, 188, 3. 219, 11. 265, 1, aliisque 

locis 2. 

Fati, 292, 9. 295, 10. 295, 19, aliisque 

locis 2. 

Fatigat, 270, 5. 

Fatigatum, 299, 24. 

Fatigatus, 313, 4. 

Fatiscant, 303, 4. 

Fatiscere, 328, 12. 

Fato, 294, 12. 295, 8. 295, 19. 

Fatum, 38, 1. 285, 2. 293, 7, aliisque 

loois 7. 

Fauoibus, 48, 2. 

Faveret, 7, 3. 

Favor, 178, 8. 

Favore, 101, 6. 

Febris, 213, 4. 

Fecerit, 93, 7. 132, 7. 149, 15. 185, 

5. 

Fecimus, 100, 3. 

Fecisset, 283, 8. 

Feoit, 50, 8. 98, 4. 133, 15. 148, 5. 

201, 5. 

Fecundse, 238, 6. 

Fefellit, 84, 5. 

Felicem, 8, 1, 111, 7. 118, 1. allisque 

loois 6. 

Felioes, 86, 5. 187. S, 280,20. 

Felioia, 103, 3. 258, 5. 

Felioior, 280, 22. 

Felioiores, 280, 13. 

Feliois, 4, 1. 

Felicissimi, 122, 3. 

Felioissimum, 110, 1. 178, 3. 

Felioitas, 60, 7. 125, 7. 198, 2, aliisque 

loois [5. 

Felicitate, 298, 5. 298, 18. 

Felicitatem, 94, 12. 119, 3. 124, 3, 


Felicitatis, 94, 5. 109, 5. 110, 4, 


Felix, 6, 1. 99, 2. 121, 3, aliisque 

locis 7. 

Fera, 286, 4. 

Feraces, 95, 7. 

Feracior, 215, 5. 

Feras verbum, 347, 10. 

Feratur, 12S, 11. 

Fere, 57, 1. 157, 1. 178, 19. 179, 11. 

Ferendum, 13, 22. 

Ferire, 39, 2. 

Ferit. 29, 1. 211,6. 341, S.

1391 INDICES AD LIBROS DE C0NS0LA.T10NE PHlLOSQPHIiE. 1392 

Feroces, 202, 2. 

Feros, 40, 1. 

Ferox, 273, 2. 

Ferre, 120, 7. 129, 2. 182, 4, aliisqiie 

locis 5. 

Fertilis, 21, 1. 

Fertur,97, 2. 309, 6. 

Ferunt, 212, 11.213, 8. 238.6. 

Ferus, 132, 2. 308, 2. 

Fervens, 142, 10. 

Fervenle, 291, 2. 

Ferventes, 115, 1. 

Fervet, 273, 1. 

Fervida, 66, 3. 302, 3. 

Fervor, 231, 11. 

Festinant, 178, 2. 

Feslinare, 263, 3. 

Festinat, 210, 3. 299. 19. 

Festinent, 239, 23. 247, 2. 

Festiuet, 237, 18. 

Feslino, 313, 1. 

Feslive, 138, 17. 

Fetuum, 296, 7. 

Fiant, 298, 12. 333, 32. 330, 17. 

Fiat, 296, 17. 

Fida manendi, 94, 13. 

Fide, 78, 3. 167, 1, 1C8, 17. 313, 7. 

Fidelibus, 138, 2. 

Fidelis, 163, 1. 

Fidelium, 166, 28. 

Fidem, 60, 1. 248, 19. 301, 19. 

Fides, 112,4. 264, 8. 

Fidibus, 181, 6. 

Fidis, 168, 24. 

Fient, 331, 21. 

Fierent, 336, 2. 331,21. 

Fieret, 351, 28. 

Fieri, 84, 10. 131, 4. 137, 2, aliisquc 

locis 18. 

Fiet, 133, 19. 

Figere, 129, 6.340, 7. 

Figit, 315, 2. 

Figura, 347, 8. 

Figuram, 336, 22. 336, 23. 337, 10. 

Figuras, 337, 19. 344, 10. 

Figuris, 346, 1. 

Filiae, 122, 1. 

Filicem, 173, 3. 

Filii, 122, 1. 

Filio, 53, 9. 

Filios, 210, 4. 

Filis, 11, 1. 

Fine, 68, 3. 106, 10. 126, 5, aliisque 

locis 4. 

Finem, 176, 4. 186, 2. 187, 3, aliis- 

(jue locis 3. 

Fines, 178, 4. 

Fingat, 230, 3. 

Fingere, 221, 2. 

Fingi, 228, 12. 

Fingis, 92, 3. 

Fini, 183, 4. 

Finierat, 170, 1. 

Fiuiret, 280, 3. 

Finiri, 1226, 3. 281, 10. 

Finis, 84, 7. 84, 11. 86, 4. 226, 6. 

240, 1. 

Finiti, 138, 11. 

Finitis, 138, 11. 

FiTcaa. nomeii, 205, 9. 325, 2. 

Firma, 147, 10. 258, 6. 335, 20. 

Firma verbum, 70, 10. 

Firoiamenlis, 283, 2. 

Firmat, 302, 15. 

Firmior, 299, 25. 

Firmiori, 344, 11. 

Firmioribus, 87, 2. 

Firmis, 304, 8. 305, 24. 

Firmissime, 228, 16. 

Firmissimis, 236, 1. 

Firmitas, 264, 7. 

Firmitate, 24, 3. 238, 12. 

Firmitati, 296, 1. 

Firmiter, 327, 5. 334, 4. 

Firmitudinem, 212, 13. 

Firmius, 230, 23. 

Firmius, 230, 15. 

Fit, 60, 7. 146, 7. 158, 1, aliisque 

locis 8. 

Fiunt, 231, 4. 231, 6. 236, 15, aliisque 

locis 6. 

Fixa, 295, 11. 

Fixisti, 239, 27. 

Fi.xit, 309, 2. 

Fixum, 265, 6. 

Flagellat, 270, 3. 

Flagitiosis, 44, 5. 

i''lagitiosum, 61, 9. 

Flagrantes, 299, 9. 

Flagrantior, 251, 10. 

Flagrares, 171, 5. 

Flagrat, 331, 1. 

Flamina, 19, 2. 290, 7. 

Flammas, 238, 19. 289, 4. 301, 9. 

Flammata, 132, 1. 

Flammis, 64, 4. 102, 12. 113, 4, aliisque 

locis 3. 

Flatibus, 17, 2. 105, 1. 128, 2. 

Flatu, 114, 1. 

Flatus, 95, 6. 

Flebilibus, 251, 3. 

Flebilis, 2, 2. 

Flectat, 181, 1. 

Flectendis, 335, 28. 

Flectere, 234, 7. 

Flectit, 184, 2.301, 6. 302, 11. 

Flentes, 7, 2. 

Flere, 106, 2. 276, 7. 

Fles, 42, 2. 

Flelibus, 3, 1. 12, 2. 23, 5. 

Fletus, 98, 3. 

Flevisti, 76, 1. 

Flevit, 308, 1. 

Fle.\a, 18, 5. 

Flexeris, 172, 2. 

Flexerit, 254, 17. 

Flexos, 303, 2. 

Florente, 2, 1. 257, 8. 

Florere, 287, 6. 

Floribus, 20, 4. 102, 3. 133, 12. 

Florifer, 302, 2. 

Florum, 212, 17. 

Fluctibus, 182, 5. 114, 6, 128, 3. 

215 3. 

" 

Fluctu, 93, 4. 290, 8. 

Fluctus, 70, 8. 270, 4. 

Flueus, 106, 11. 

Fluente, 190, 1. 

Fluentem, 166, 4. 

Fluilabunt, 239, 25. 

Fluitantes, 61, 7. 

Fluitantis, 221, 3. 

Fluitare, 86,7. 317, 1. 

Fluituras, 296, 13. 

Flumina, 253, 10. 

Flumine, 316, 5. 

Fluxerit, 349, 9. 

Foderet, 314, 7. 

Fodiens, 314, 3. 

Fodisse, 314, 12. 

Fodit, 144,1. 

Foedatam, 298,22. 

Fffidatus, 61, 5. 

Fcedera, 70, 5. 329, 1. 

FcEderat, 307, 7. 

Foedere, 70, 10. 168, 21. 301, 1. 

Foedis, 202, 4. 273, 7. 

Fceditate, 137, 4. 

Foedum, 205, 4. 

Fffidus, 168, 2. 299, 3. 

Fomenta, 109, 2. 131, 1. 

Fomentis, 87, 6. 

Fomes, 243, 5. 

Fomitem, 86, 9. 

Fons, 228, 7. 302, 12. 

Fonte,303, 4. 314, 15. 316,1.328, 12. 

Fontem, 226,2.230, 2. 327,4. 

Fontibus, 252, 6. 

Fore, 44, 2. 248, 13. 281, 21. 

Forenses, 188, 4. 

Forent, 101, 12. 231, 24. 

Foret, 10, 3. 50, 4. 194, 11, aliisque 

locis 3. 

Forinsecus, 343, 2. 

Forma, 115, 3. 221, 4. 228, 2. 232. 

7. 249,- 3. 

Forma, 237, S. 337, 8. 

Formre, 212, 16. 

Fonnaliter 837, 12. 

Formam, 178, 20. 217, 1. 219, 12, 


Formaudi, 337, 19. 

Formans, 211, 6. 

Formare, 306, 1. 

Formares, 43, 9. 

Formas, 293, 3. 343, 4. 

Formidabilem, 102, 11. 

Formidandas, 94, 17. 

Formidat, 273, 5. 

Formidiuum, 199, 9. 

Formidolosa, 157, 16. 

Formis, 294, 4. 341, 13. 347, 4. 

Fors, 96, 2. 517, 2. 

Forsitan, 247, 18. 279, 15. 297, 27. 

298, 19. 298, 23. 

Fortasse, 53, 13. 

Forte, 165, 4. 194, 9. 267, 8. 279, 7. 

352, 2. 

Fortem, 149, 9.305, 17. 

Fortes, 311, 1. 

Fortiter, 247, 12. 

Fortitudiuem, 149, 9. 

Fortitudo, 247, 18. 

Fortuita, 83, 3. 

Fortuitaj, 118, 3. 

Fortuitam, 126, 3. 

Fortuiti, 314, 8. 

Fortuitis, 83, 1. 112, 3. 123, 1.288, 

1. 288, 4. 

Fortuito, 314, 4. 

Fortuitos, 316, 6. - 

Fortuitum, 313, 21. 

Fortuna, 7, 3. 68, 7. 94, 12, aliisque 

locis 7. 

Fortuna, 111, 3. 150, 2. 178. 11, 


FortunEE, 43, 2. 56,3.60, 6, aliisque 

locis 20. 

Fortunam, 38, 2. 30, 8. 76, 1, aliisque 

locis 11. 

Fortunarum, adverss et prospene, 

86, 6. 

Fortunas, 45, 3. 46, 3. 296, 8. 

Fortunatissimis, 122, 6. 

Fortuuatum, 111, 8. 

Fortuuatus, 166, 11. 

Fortuuis, 105, 5. 

Fovens, 208, 7. 

Foverent, 12, 6. 

Fovel, 111, 3. 

Fovi, 101, 5. 

Fragiles, 267, 3. 

Fragili,212, U. 

Fragilis, 166, 3. 228, 15. 

Fragilissimae, 212, 10. 

Fragilitas, 264, 6. 

Fratre, 152, 2. 

Fratris, 64, 4. 307, 3. 

Fraude, 188, 5. 

Fraudes, 30, 1. 

Fraudibus, 61, 8. 73, 4. 273, 3. , 

Fraus, 53, 5. 69, 8. 

Fremenli, 290, 8. 

Fremit, 273, 4. 

Fremitu, 182, 7. 

Frena, 106, 9. 168, 14. 

Frenis, 73, 1. 90, 5. 

Freuos, 317, 2. 

Frequentia, 72, 7. 110, 8. 

Frigeret, 283, 19. 

Frigora, 222, 2, 301, 19. 

Frigore, 66, 1. 291, 1. 

Frigoribus, 1C2, 4. 

Frigus, 188, 12. 188, 14. 

Frondes, 67, 3. 

FrondifluiV, 66, 1. 

Fronte, 272, 12. 310. 2. 

Frontem, 163, 3. 347, 9. 

Frontibus, 50, 5. 

Fruotum, 126, 6. 178, 3. 209, -i. 

Fructus, 110, 3. 133, 12. 133, IS. 

Fruens, 159, 8. 

Fruentes, 211,2. 

Frueuli, 123, 8. 

Frueutium, 166, 3. 209, 4. 

Fruge, 173, 4. 

Frugem, 299, 9.

i303 

Frugibus 102, 3. 

Frui, 79, G. 179, 18. 

Frustra, 162, 3. 2C4, 13. 327, 9, 335, 

30. 352, 23. 

Frustrabalur, 10. 7. 

Fruticibus, 173, 2. 

Fucos, 92, i. 

Fudit, 211, 4. 257, 1. 

Fiieram, 31, 1. 

Fuerant, 272, 23. 

Fuerat, 146, 4. 237, 10. 

Fueriut, 323, S. 327, 14. 336, 2. 

Fueris, 95, 4. 124, 6. 137, 12. 

Fuerit, 53, 13. 54, 3. 83, 4, iiliisque 

locis 9. 

Fuga, 218, 26. 

Fugacibus, 115, 6. 

Fugacior, 212, 17. 

Fugaua, 34, 1. 

Fugare, 133, 1. 192, 3. 203, 5. 

Fugato verbum, 90, 2. 

Fugax, 94, 15. 273, 5. 315, 2. 

Fugienda, 319, 3. 

Fugiendi, 288, 16. 343, 13. 

Fugiendo, 112, 6. 

Fugieudum, 320, 2. 

Fugiens, 94, 14. 129, 3. 

Fugit, 211, 5. 

Fuisse, 53, 9. 60, 2. 101, 3, aliisque 

locis, 7. 

Fuisset, 72, 4. 335, 15. 

Fuit, 143, 1. 247, 17. 

Fulgeat, 162,8. 

Fulgent, 105, 4. 

Fulgenti, 290, 3. 

Fujgere, 134, 1. 212, S. 

Fulgor, 133, 1. 

Fulminis, 39, 3. 

Fumilicos, 39, 1. 

Fumosas, 11, 3. 

Functus, 194, 9. 

Fundamentum, 313 17. 

Fundaro, 73, 3. 

Fundat, 105, 5. 

Fundatur, 219, 34. 

Fuudere, 88, 3. 

Funditur, 27, 3. 

Fuuditus, 38, S. 

Fuuduntur, S, 3. 

Funera, 251, 1. 

Fuugi, 149, 4. 

Furentes, 40, 2. 

Furibuudus, 308, 4. 

Furiosi, 36, 7, 

Furor, 142, 3. 

Fuscarent, 57, 5. 

Fuscet, 272, 9. 

Fusus, 142, 1. 

Futile, 205, 10. 

Futura, 825, 9. 326, 2. 326, 7, aliisquo 

locis 12. 

FuturiE, 94, 15, 352, 22. 

Futurarum, 351, 1, 352, 13. 

Futuri, 120, 2. 158, 4. 325, 2, aliisque 

locis 5. 

Futuris, 325, 14. 326, 1.335, 2, aliisque 

loeis 2. 

Futurorum, 323, 10. 323, 11. 328, 9, 


Futurum, 324, 6. 325, 5. 325, 6, 


G 

Garrula, 183, 1. 

Gaudeamus, 102, 8. 133, 10. 

Gaudeat, 70, 3. 183, 2. 347, 2. 

Gaudentium, 50, 1. 

Gaudet, 159, 8. 273, 3. 

Gaudetis, 140, 17. 

Gaudia, 90, 6. 

Gaudiis, 133, 13. 

Gaudio, 61, 7. 178, 3. 

Gaudium, 308, 5. 

Gelidee, 18, 3. 

Gelidi, 153,7. 261, 2. 

Gelidum, 133, 1. 301, 4. 

Gemens, 107, 1. 231 2. 

Gcminans, 232 8. 

Gemit, 277, S. 

Gemitus, 98, 4. 

INDE.V VOCADULORUM. 

Gemmarum, 133, 1. 133, 2. 137, 8. 

Gemmas, 143, 3. 214, 4. 

Gemmis, 215, 5. 

Gcueratim, 238, 16. 

Geueratio, 293, 1. 

Genere, 228, 9. 

Generis, 118, 8. 34.3, 14. 

Genitum, 115, 8. 

Gens, 347, 6. 

Gentes, 199, 3. 203,5. 290, 5. 

Gentiuu.s, 157, 16. 

Gentis, 1S7, 22. 

Gentibm, 157, 18, 195, 7. 

Genus, 106, 1. 109, 7. 118, 1 aliisque 

locis 8. 

Geometrffi, 231, 1. 

Gerani, 313, 8. 

Gerantur, 350, 11. 

Gerenda, 295, 8. 298, 2, 299, 6. 

Gerendarum, 295, 3. 

Gerendis, 155, 2. 293, 5. 

Gerens, 22, 1. 221, 6. 

Gerentis, 314, 9. 

Gerere, 165, 1. 193, 4. 

Geret, 168, 16. 

Geri, 297, 23. 

Geritur, 95, 2. 271, 4. 297, 18. 314, 1. 

Germanioi, 53, 8. 

Germeu, 208, 2. 

Geruut, 305, 4. 

Geruntur, 271, 4. 271, 7. 314, 13. 

Gesseriut, 299, 6. 

Gestabat, 12, 1. 

Gestare, 273, 4. 

Gestat, 350, 2. 

Gestent, 182, 2. 

Gestorum, 75, 2. 

Gestio, 165, 4. 

Gestiunt, 162, 5. 

Gigantes, 247, 17. 

Gignendi, 239, 10. 

Gignitur, 296, 3. 

Gladii, 199, 8. 

Gladiis, 200, 5. 

Gladio, 86, 5. 

Gladium, 137, 9. 

Gladius, 154, 4. 

Glande, 139, 3. 277, 4. 

Globi, 136, 7. 

Globum,260, 2. 

Glomerantur, 26, 3. 

Glomeravit, 223, 3. 

Gloria, 4, 1. 157, 8, 157, 17. 139, 5. 

204, 1. 

Gloria, 157, 21. 217, 4. 219, 4. 

Glorice, 156, 3. 305, 18. 

Gloriam, 110, 10. 158, 19. 150l, 3, 


Gloriantur, 199, 11. 

Gloriari, IS^S, 11. 

Gloriosaj, 298, 9. 

Gloriosum, 178, 2. 205, 7. 

Gnatffi, 307, 7. 

Gradiens, 351, 27. 

Gradientem, 351, 13. 

Graditur, 351, 15. 

Gradu, 8, 2. 

Gradum, 262, 8. 

Gradus, 11, 6. 

Graj», 307, 4. 

" Gramina, 277, 10. 

Grassanti, 36, 7. 

Grata, 134, 1.211, 4. 

Gratas, 183, 7. 

Grates, 86, 8. 

Gratia, 178, 10. 232, 15.314, 1. 

Gratia;, 328, 6. 

Gratiam, 101, 8. 205, 8. 

Gratius, 174, 3. 

Gravata, 347, 10. 

Grave, 77, 1. 283, 14. 

Gravem, 14, 9. 154, 3. 

Graves, 43, 1. 301, 21. 

Gravi, 182, 7. 216.7. 

Gravibus, 22, 2. 

Gravidis, 21. 2. 

Gravior, 309, 4. 

Graviores, 93, 10. 

Gravioribus, 281, 24. 

1391 

Gravis, 47, 1. 173, 4. 195, 2. 250, 3. 

302, 1. 

Gravitate, 256, 1. 

Gressibus, 347, 2. 

Gubernacula, 44, 6. 

Gubernaculis, 84, 2. 86, 5. 245, 6, 

248, 17. 

Gubernaculum, 246, 24 

Gubernans, 68, 3. 

Gubernare, 247, 1. 

Gubernas, 220, 1. 

Gubernatione, 86, 10. 

Gurgite, 190, 1. 

Gurgilis, 316, 8. 

H 

Habe, 101, 8. 

Habeant, 120, 4, 195, 8. 336, 11. 

Habeat, 137, 8. 188, 1. 209, 5, aliis 

que locis 4. 

Habeatur, 273, 5. 280, 18. 

Habebat, 18, 6. 

Haljebatur, 195, 3. 

Habebit, 246, 20. 

Habemus, 86, 9. 

Habenas, 65, 3. 181, 1. 262, 2. 302, 

11. 

Habendi, 106, 12. 142, 10. 

Habeuis, 202, 4. 317, 1. 

Habent, 237, 16. 281, 3. 336,, 3. 336, 

6, 345, 12. 

Habentes, 149, 18. 201, 2. 

Habenti, 137, 5, 212, 5. 

Habentis, 229, 18. 

Habere, 132, 10. 156, 8. 179, 18, 


Haberes, 108. 2. 

Habes, 101, 8. 158, 6. 178, 19, aliisque 

locis 3. 

Habet, 45, 2. 53, 6. 80, 7, aliisque, 

locis 12. 

Habitaculi, 157, 9. 

Habitce, 229, 18. 

Habitans, 233, 3. 

Habitet, 229, 1. 

Habitu, 331, 7. 

Habitum, 92, 1. 171, 2. 283, 20. 

Habitus, 43, 6. 

Habitus, 33, 9. 

Habiturum, 349, 12. 

Habuisse, 92, 7, 282, 14. 335. 26. 

329, 12. 

Habuit, 56, 1. 

Hac, 83, 5. 87, 1. 93, 9, aliisque loois 

10. 

Hactenus, 217, 1. 281, 17. 334, 4. 

Ha3, 12, 6. 129, 1. 212, 1.314, 8. 

Hffic sinfjular., 14, 6. 94, 10. 97, 


Ha;c nomin. neut. 90, 6. 108, 6. 109, 


Haec accus. neutr., 9, 1. 25, 4. 42, 1, 


HEecciue singul., 43, 3. 

HiBccine plur. nomin., 131, 20. 

H*ccine plur. accus., 44, 1. 

Haereant, 110, 3. 

Hc-erent, 12, 1. 238, 6. 

Hcerentia, 343, 12. 

Haerere, 149, 5. 

Hc-eret, 213, 2. 

Hajserit, 296, 1. 

Hanc, 27, 4. 44, 1. 44, 4, aliisque 

locis 15. 

Harum, II, 4. 343, 4. 

Has, 3, 2. 12, 4. 31, 2, aliisque locis 

4. 

Haud, 30, 1. 54, 1. 92, 8, aliisque 

locis 5. 

Haudquaquam, 334, 3. 

Haurire, 93, 3. 

Hauserat, 252, 6. 

Hausi, 30, 1. 

Haustibus, 93, 7. 

Haustum, 299, 25. 

Hebet, 16, 2. 

Hebetata, 113, 3. 

Hebetavit, 33, 11. 84, 8. 

Hebetes, 347, 5. 

Herba, 140.

139o INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIiE. 

Herbas, 238, 3. 

Herbipotens, 276, 2. 

Herbis, 238, 1. 

Hercule, i48, 7. 

Herculem, 308, 6. 

Heredi, 121, 4. 

Hereditatem, 33, 3. 

Hermus, 204, 5. 

Hesperias, 20, 1. 184, 5. 

Hesperus, 63, 2. 168, 5. 

Hesteroum, 348, 12. 

Heu, 2, 2. 16, 1. 22, 4, aliisque locis 

3. 

Hi, 84, 11. 94, 3. 177, 7, aliisque locis 

5. 

Hians, 188. 16. 

Hiante, 84, 5. 

Hiantium, 48, 2. 

Hiatus, 106, 8. 

Hic, 17, 4. 60, 5. 123, 2, aliisque locis 

15. 

Hic adverb. loci, 234, 1. 234, 2.262, 

1, aliisque locis S. 

Hino, 230, 14, 262, 8. 264, 8, aliisque 

locis 5. 

His, 14, 3. 14, 10. 108, 1, aliisque 

locis 22. 

Hisceres, 108, 2. 

Hoc, 3S, 5. 52, 6. 61, 2, aliisque locis 

53. 

Hoc ipsum, 336, 3. 

Hoc est, 313, 16. 

lioc ablat. 33, 4. 133, 137, 5, aliisque 

locis 19. 

Hoc ipso, quod, 60, 2. 349, 22. 

Hoccine, 85, 3. 

Hodieraa, 349, 1. 

Homerus, 322, 2. 

Homine, 147, S. 

Hominem, 84, 12.83,1. 112, 3, aliisque 

locis 7. 

Homines, 54, 3. 70, 7. 83, 6, aliisque 

locis 20. 

Ilomini, 299, 16. 

Hominibus, 136, 11. 157, 5, 165, 2, 


Homiuis, 148, 10. 205, 6, 272, 27. 

Hominum, 6, 1. 10, 1. 10, S, aliisque 

locis 24. 

Homo, 85, 2. 94, 1 100, aliisque 

locis 3. 

Honestate, 75, 3. 

Honestissima, 210, 3. 

Honestissimorum, 59, 1. 

Honor, 146, 8. 194, 10. 

Honorabilem, 192, 1. 

Honore, 212, 6. 218, 10. 287, S. 

Honorem, 218, 32. 

Honorcs, 101, 10. 116, 6. 178, 20, 


Honoribus, 106, 5, 177, 6. 193, 3, 


Hora, 7, 4. 112, 3. 

Hora, 99, 2. 

Horas, 20, 3. 66, 4. 

Horribilis, 166, 9. 

Horribilius, 257, 13. 

Horrida, 142, 2. 182, 5. 

Horum, 101, 2. 133, 11. 134, 6, aliis 

que locis 9. 

Hos, 159, 3. 280, 19. 298, 8. 

Hospes, 112, 1. 111, 3. 

Hospite, 148, 7. 

Hospites, 148, 7. 

Hospitibus, 275, 6 

Hospitis, 276, 13. 

Hoslicus, 142, 3. 

Huc, 233, 1. 262, 5. 268, 9. 

Huic, 50, 5. 121, 1. 157, 3, aliisque 

locis 10. 

Hujus, S9, 3. 74, 3. 119, 3, aliisque 

locis 8. 

Hujusmodi, 158, 16. 218, 4. 219, 23, 


Humana, 199, 3. 218, 23, 237, 9, 


Humaua, 272, 27. 327, 2. 

Humante, 123, 7. 136, 8. 178, 29, 


Humanam, 272, 25. 282, 15. 345, 9. 

Humanarum, 43, 5, 327, 9. 

Humanas, 320, 5. 

Humani, S6, 2. 118, 8. 272, 24, aliisque 

locis 3. 

Humanis, 112, 2. 271, 8. 327,6.827, 

17. 

Humanilatis, 304, 13. 

Humanorum, 120, 10, 178, 7. 229, 2, 


Humanum, 106, 1. 136, 4. 297, 25 

328, 11. 

Humanus, 217, 8. 

Humeros, 310, 7. 

Humi, 4, 4. 

Humida, 301, 18. 

Humile, 162, 10. 

Humilem, 98, 2. 

Humiles, 332, 23. 

Humili, 129, 5. 

Humilitate, 212, 6. 

Humilitatis, 328, 6. 

Humum, 14, 10. 282, 10. 314, 3. 

314, 7. 

Hunc, 12, 4. 14, 1. 102, 7, aliisque 

locis 12. 

Huccine, 83, 1. 

Hybernum, 188, 13. 

Hydra,310, 1. 

Hydrffi, 292, 7. 

Hyemem, 302, 5. 

I 

Ibi, 219, 14. 

Icta, 211, G. 

Ictibus, 170, 5. 

Ictu, 103, 3,323, 6. 337, 12. 352, 11. 

Id, 50, 3. 53, 1. 72. 1, aliisque locis 

18. 

Id eetatis pro, ejus stalis, 119, 6. 

Id genus, pro, efusmodi, 258, 5. 

Id locorum, 157, 13. 

Idcirco, 111, 8. 122, 1. 134, 11, aliisque 

locis 6. 

Idem, 126, 1. 219, 5. 219, 19, aliisque 

locis 12. 

Idem eamdem rem, 54, 5. 150, 2. 

232, 6. 

Idem ipsum, 266, 4. 271, 6. 

Ideo, 106, 1. 323, S. 326, 3. 326, 7. 

Idipsum, 239, 20. 248. 15, 365, 17, 


Igitur, 44, 7. 82, 1. 85, 2, aliisque 

locis 143. 

Ignaram, 166, 4. 

Ignarus, 331, 9. 

Igne, 225, 4. 292, 8. 301, 3. 330, 7. 

Ignes, 39, 1. 

Ignibus, 142, 9. 

Igniculo, 213, 4. 

IgDis, 194, 12. 222, 3. 239, 2. 260, 

5, 301, 20. 

Ignobile, 218, 9. 

Ignominiosus, 287, 4. 

Ignorabas, 102, 10. 

Ignorabiles, 164, 5. 

Ignorantes, 297, 18. 

Ignorantia, 214. 2. 

Ignorantite, 123, 8. 267, 2. 

Ignorare, 136, 11. 239, 28. 

Ignoras, 73, 2. 86, 4. 

Ignorat, 179, 5. 337, 17. 

Iguorata, 257, 4. 

Ignorata, 288, 5. 

Ignores, 84, 11. 288, 7 

Ignoret, 122, 3. 

Iguoro, 209, 5. 

Ignorus, 121, 2. 

lidem, 266, 22 bis. 268, 5. 2S1, 5, 

286, 2. 

lis, 92, 4. 

lisdem, 302, 1. 

lUa singular., 14, 8. 32, 1. 71, 1, 


IWa. plural.. 232, 15. 

Illa ipsa, 293, 9. 

IUabuntur, 42, 1. 

lUacrymat, 122, 1. 

HUe, 150, 1.209, 3. 

Illajsum, 118, 5. 

1396 

lUam, 73, 2. 112, 5. 166, 4, aUisque 

locis 7. 

lUas. 187, 9. 

lUatam, 283, 12. 

Illatas, 158, 20. 

Illatio, 280, 5. 

lUatione, 280, 10. 

Illator, 283, 10. 

Illatum, 230, 13. 

IUe,8, 2.14,3. 24,1, aIiisqueIocis29. 

Illecebris, 94, 5. 

lUi singid., 295, 16. 305, 19. 328, 7. 

528, 10. 

lUi plura, 36, 5. 30, 2. 60, 1, aliisque 

locis 4. 

lUic, 252, 3. 291, 4. 301, 1. 345, 11. 

Hlico, 71, 3. 194, 14. 

Illis, 120, 3. 230, 13. 279, 19. 297, 9. 

Illila, 183, 3. 

IIUus, 52, 5. 92, 3. 110, 6, aUisque 

locis 6. 

lUo, 827, i. 337, 12. 349, 2. 

niorum, 333, 29. 

lUos, 50, 8. 197, 5. 

lUud, 58, 4. 118, 7. 123, 3, aUisque 

locis 38. 

Hlum, 38, 4. 87, 5. 186, 2, aliisque 

locis 2. 

lUumiaat, 282, 4. 

lUusarum, 25, I. 

lUuserU, 1S8, 17. 

lUustrant, 234, 8. 

lUustrare, 192, 3. 

lUuxerit, 87, 2. 

Imaginabile, 344, 3. 344, 8. 

Iniaginabilem, 337, 17. 

Imaginabilia, 337, 14. 

• 

Imaginandi, 344, 13. 

Imaginaria, 337, 21. 

Imaginatio, 336,21. 336, 22. 337,6, 


Imaginatione, 337, 11. 337, 14. 337, 

18. 

Imaginationem, 345, 7. 

Imaginationi, 344, 5. 

Imaginationis, 337, 10. 

Imagine, 186, 1. 221, 6, 223, 5. 

Imaginem, 350, 2. 

Imagines, 11, 3. 171, 7. 219, 25, 

aliisque Iocis3. 

Imago, 228, 6. 

Imbecilles, 238, 3. 263, 14. 266, 6. 

Imbecillioris, 218,'l. 

ImbeciUis, 45, 3. 264, 18. 

Imbecillitas, 264, 6. 

ImbeciUitate, 267, 17. 

ImbeciUitatis, 200, 2. 

Imbecillius, 147, 5. 

Imbecillum, 147, 3. 

Imber, 302, 5. 

Imbre, 102, 12. 

Imbribus, 27, 1. 

Imbriferos, 174, 4. 

Imbuit, 182, 10. 

Imbuti, 60, 2. 

Imitatur, 349, 19 

Imitetur, 263, 20. 

Immani, 308, 3. 

Immemor, 244, 2. 262, 6. 

Immensi, 260, 2. 

Immensum, 17, 3. 70, 9. 181, 2. 

Immergitur. 273, 8. 

Tmmerito, 136, 8. 

loimiuentem, 61, 8. 

Imminutione, 228, 8. 

Immitem, 309, 6. 

Immites. 232, 1. 

Immo, 305, 9. 

ImmobUem, 249, 6. 295, 5. 

Immobilibus. 343, 10. 

ImmobiUs, 296, 9. 349. 18. 

Immobilitate, 349, 20. 

ImmortaUs, 279, 17. 

Immortalitas, 157, 23. 

Immortalitatem, 158, 4. 

Immotis, 114, 6. 

Immundis, 273, 7. 

Immutabiles, 296, 10. 

Immutare, 32, 7.

1307 

Imparem, 170, 5. 

Impatieutem, lOt, 5. 

Impatieutia, 95, 4. 

Impatientiaj, 123, 5. 

Impediendi, 52, 4. 

Impediri, 335, 3. 

Impedisse, 52, 2. 

Impedit, 301, 4. 

Impellereut, 95, 6. 

Impendisse, 103, 2. 

Imperabis, 147, 9. 

Imperante, 257, 8. 

Imperet, 168, 6. 199, 4. 

Imperfecta, 219, 23. 228, 16. 228, 15, 

Imperfecti, 228, 1. 

Imperfectum, 217, 9. 228, 8 bis. 228. 

9. 228, 11. 

Imperia, 199, 3. 

Imperio, 72, 6. 

Imperiosa;, 14, 6. 

Imperitans, 168, 13. 

Imperium. 146, 3. 

Impermista, 326, 16. 

Impetrent, 328, 8. 

Impetum, 45, 4. 96, 1. 

Impia singtil., 7, 6. 

Impio, 56, 4. 

Impios, 53, 11. 

Impleat, 263, 19. 

Implentem, 265, 20. 

Implere, 279, 9. 349, 23. 

Implicatur, 295, 19. 

Implicet, 310, 6. 

lmplicitce,212, 3. 

Implicitam, 312, 4. 

Implorati, 219, 32. 

Imponere, 330, 6. 

Importat, 336, 5. 

Importet, 199, 2. 

Importuna, 298, 20. 

Imposita, 205, 13. 

Impoteus, 252, 7. 

Impotentia, 199, 5. 266, 14. 

Impotentis, 40, 4. 

Imprecer, 216, 5. 

Impressas, 341, 4. 

Imprimi, 340, 3. 

Improbi, 194, 6. 281, 4. 181, 8, aliisque 

locis 3. 

Improbis, 44, 5. 43, 1. 149, 16, aliisque 

locis 6. 

Improbissimum, 146, 1. 149, 7. 

Improbitas, 271, 13. 272, 10. 372, 


Improbitate, 303, 14. 

Improbitatis, 281, 19. 

Improborum, 35, 3. 193, 6. 287, 2. 

Improbos, 32, 6. 194, 5. 268, 1, aliisque 

locis 9. 

Improbum, 283, 4. 

Improbus, 197, 3. 

Improvisus, 314, 5. 

Imprudentia, 33, 9. 52, 7. 

Impune, 194, S. 

Impunita, 46, 1. 257, 6. 

Impunitas, 281, 6. 

Impunitate, 61, 10. 281, 8. 281, 29. 

Impunitatem, 282, 6. 

Impuuiti, 281, 24. 

Impunitos, 280, 17. 281, 9. 281, 19, 

Imputare, 118, 2. 

In cutn accusat., 11, 6. 14, 2. 14, 7, 


In locum, 237, 9. 

In orbem, 242, 1. 

In perpetuum, 238, 16. 

In prtBmiun, 305, 5. 

In quantum, 237, 14. 

In totum omninOj 332, 4. 

In vicem iiistar., 340, 12. 

In cumablat., 11, 4. 11, 3. 13, 2, 


In cognoscendo, 337, 21. 

In discernendo, 343, 7. 

Inaccessae, 328, 8. 

Inasstimabilem, 328, 6. 

luffistuat, 77, 2. 

Inane, 118, 3. 164, 2. 195, 1. 203, 10. 

Inanem, 313, 12. 344, 6. 


Inanes, 138, 14. 

Inanibus, 133, 13. 

Inanimata, 358, 18. 

Inanimatffi, 135, 10. 

Inanimatis, 238, 1. 

Incanduit, 76, 2. 

Incedens, 266, 18. 

Incedere, 265, 23. 351, 15. 331, 16. 

Incelebris, 35, 1 

. 

Incepta, 45, 5. 

Incerta, 56, 3. 239, 17. 323, 2. 326, 

20. 327, 3. 

Incerti, 327, 5. 336, 9. 

Incertus, 327, 3. 

Incessere, 93, 1. 

Incessui, 266, 19. 

Incipe, 175, 2. 

Incipiens, 248, 10. 

Incipit, 96, 2. 

Incitant, 168, 18. 

Incitata, 346, 3. 

Incitus, 103, 1. 

Inclarescant, 193,3. 

Includam, 119, 2. 

Inclusa, 345, 14. 

Inclusus, 121, 2. 

Incolatur, 157, 3. 

Incolenlibus, 123, 3. 

Incolumis, 118, 7. 200, 3. 

Incolunt, 157, 9. 

Incomitatum, 32, 4. 

Incomwutabilitate, 296, 13. 

Inconstans, 273, 6. 

Inconsummatis, 228, 12, 

Inconvulsa, 238, 1. 

Incorrupta, 246, 23. 320, 4, 

Incredibile, 279, 7. 

Increpitus, 14, 2. 

Increpuisti,,73, 6. 

Increpuit, 303, 18. 

Inoubuerit, 36, 4. 

Incubuit, 76, 3. 120, 41. 

Inde, 45, 1. 264, 8. 

Indeclinabilem, 296, 11. 

Indecores, 197, 4. 

ladefensi, 57, 1. 

Indeflexa, 328, 3. 

Indica, 203, 1. 276, 8. 

Indicium, 94, 13. 266, 8. 

Indicta, 47, 1. 352, 26. 

Indigeat, 217, 10. 

ladigebit, 246, 19. 

ladigentem, 187, 18. 

Indigentis, 188, 11. 

Indigentia, 188, 11. 188, 15. 

Indigentiam, 133, 17. 135, 2. il89, 1. 

Indigere, 133, 5. 177, 4. 179, 6. 

218, 10. 

Indignari, 305, 17. 

Indigne, 299, 1. 

Indignemur, 192, 4. 

Indignissima, 281, 17. 

Indignitas 193, 3. 

Indignos, 149, 17. 193, 7. 

Indignum, 352, 15. 

Indiscreta, 327, 15. 

Indiscreta, 265, 7. 

Indiscreto, 103, 3. 

Indissolubili, 11, 1. 296, 8. 

Individuitate, 29.3, 15. 

Indivisum, 217, 8. 

Indolui, 46, 3. 

Induantur, 87, 4. 

Indubitata 313, 7- 

Indubitato, 239, 16. 

Induerat, 138, 19. 

Induit, 259, 3. 

Indulgentius, 101, 6. 

Induruerunt, 76, 8. 

Indus, 234, 6. 

Inefficaces, 352 23. 

Inertes, 311, 2. 

Inerti, 139, 1. 

Inesse, 3, 2. 112, 2. 149, 9, aliisque 

locis 4. 

Inesset 149, 1. 

Inest, 122, 2'. m, 8. 193, 9, aliisque 

locis 8. 

Inevitabili, 314, 11. 

1398 

InevitabiHter, 326, 21. 

Inexbausta, 130, 13. 

Inexhausti, 10, 2. 

Inexorabile, 165, 1. 

Inexorabiles, 45, 1. 

Inexpertus, 122, 3. 

Inexpleta, 102, 6. 

Inexpletam, 149, 13. 

Inexplicabilis, 47, 1. 

Inexpugnabiles, 298, 10. 

Inextricabilem, 248, 7. 

Infecta, 290, 2. 

Infelices, 60, 8. 283, 4. 

lufelicior, 281, 2. 

Infeliciorem, 281, 21. 

Infeliciores, 279, 7. 280, 17. 281, 8. 

283,2. 

Infelioissimam, 281, 21. 

Infelicissimos, 280, 2. 

Infelicissimum, 117, 4. 

Inferendum, 283, 8. 

Inferentis, 283, 13. 

Inferior, 337, 5. 347, 11. 

Inferiora, 321, 1. 

Inferiore, 11, 7. 

Inferiorem, 337, 4. 

Infernas, 252, 2. 

Inferos, 254, 19. 

Inferre, 231, 2. 325, 14. 

Inferrent, 44, 6. 

Inficiabimur, 52, 3. 

Inficiari, 117, 2. 

Inficit, 272, 19. 

Infima, 102, 8. 136, 5. 162, 11. 340, 21. 

Infimis, 102,8. 136, 2. 234, 11. 330, 

15. 

Infinita, 158, 5. 294, 3. 330, 11. 

Infinitaj, 349, 6. 

Infinitam, 280, 4. 349, 21. 

Infiuitate, 349, 4. 

Infinitatem, 349, 10. 

Infiniti, 158, 11. 230, 3. 237, 12. 

Infinitis, 46, 1. 

Infinitum, 229, 9. 350, 3. 

Infinitus, 349, 19. 

Inflrma, 322, 5. 

Infirmitas, 213, 3. 266, 10. 368, 13. 

Infirmus, 297, 26. 

Inflammare, 56, 4. 

Inflammata singul., 12, 3. 

Inflectens, 242. 1. 

Infiuat, 21. 2. 

Influeutibus, 76, 7. 

Informare, 173, 1. 

Infortunata, 258, 4. 

lufortunii, 118, 1. 

Infortunio, 118, 7. 210, 7. 279, 11, 


Infortunium, 201, 3. 281, 3. 

Infra, 133, 6. 130, 5, 136, 10, aliisque 

locis 3. 

lufructuosis, 12, 7. 

Infuderis, 133, 19. 

Ingemiscis, 101, 9. 

Ingemiscit, 118, 10. 

Ingenii, 56, 3. 110, 9. 119, 6. 

Ingenio, 119, 1. 299, 16. 

Ingenium, 134, 2. 

Ingenuum, 173, 1. 

Inglorius, 203, 7. 

Ingratas, 7, 6. 

Ingravare, 347, 3. 

Ingruentium, 110, 6. 

Iniiabitanti, 157, 5. 

Inhabitare, 74, 2. 

Inhaerens, 294. 1. 

Inhorrescere, 102, 5. 

Inhorruit, 79, 2. 

Inimica, 134, 5. 238, 22. 

Inimicum, 201, 3. 

Inimicus, 201, 6. 

Iniqua, 299, 8, 

Iniquai, 353, 19. 

Iniqui, 69, 6. 

Iniquior, 296, 20. 

Iniquis, 270, 10. 

Iniquissimum, 327, 11. 

Iniquitatis, 281, 7. 

Iniquum, 281, 10.

1399 INDICES AD LIRROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHL*. •1400 

Iniquus, 1S4, 3. 

Inire, 2, 2. 

Initium 349, 12. 

Injucunduu), 133, 19. 

Injungere, 335, H. 

Injuria, 45, 5. 54, 1. 187, 10, aliisque 

locis 5. 

Injuriee, 257, 3. 283, 10. 

Injuriam,46, 3. 100, 3. 102, 10, aliisque 

locis 4. 

Injurias, 158, 21. 

Injuriis, 118, 10. 

Injurius, 95, 4. 

Injusta, 69, 3. 281, 8. 281, 22. 

InjustaB, 33, 3. 287, 12. 

Injustas, 286, 4. 

Injusti, 75, 6. 

Injustum, 281, 12. 

Innasci, 238, 3. 

Innocens, 59, 1. 

InnocenliiB, 50, 9. 

Innocentiam, 53, 13. 53, 3. 55, 7. 

297, 27. 

Innocenlis, 32, 4. 

Innotuit, 94, 7. 

Innumerabiles, 292, 6. 

Innumeras, 50, 1. 

Innumeri, 70, 2. 

Innutritum, 14, 1. 

Inopem, 101, 4. 

Inopes, 132, 7. 132, 10. 

Inopia, 298, 21. 

Inopia, 47, 2. 

Inopina, 5, 1. 

Inopinabile, 305, 11. 

Inopinabiles, 304, 9. 

Inopinatum, 314, 13. 

Inopinatus, 314, 6. 

Inops, 158, 1. 287, 4. 

Inquam, 31, 2. 54, 8. 82, 3, aliisque 

locis 136. 

Inquies nomp.n, 273, 2. 

Inquies verbimi, 124, 5. 137, 6. 188, 


Inquirendum, 228, 3. 

Inquis, 336, 5. 

Inquisita, 84, 4. 

Inquit, 12, 4. 23, 1. 23, 1, aliisque 

locis 87. 

Inrubuit vel irrubuit, 114, 2. 

Insaui, 154, 2. 

Insauiat, 268, 5. 

Insanum, 114, 3. 

Inscii, 145, 2. 

Insciti, 291,7. 

Inscitia, 124, 4. 

Inscitia, 267, 1. 

Inscitia;, 321, 2. 

Inscitiam, 246, 1. 

Insectabare, 93, 2. 

Inseparabili, 272, 1. 

Insequendi, 283, 30. 

Inserant, 192, 3. 

Inserit, 6, 2. 340, 20. 

Inserta, 177, 2. 

Inserviente, 293, 2. 

Inseruit, 44, 9. 

Insideutibus, 110, 9. 

Insidiator, 273, 3. 

Insidiis, 212, 7. 

Insigne, 297, 17. 299, 7. 

Insignili, 11, 6. 30, 5. 

Insignitur, 343, 3. 

Insita, 58, 1. 221, 3. 

Insiti, 236, 2. 

lusitis, 248, 19. 

Insitum, 135, 7. 

Insitus, 108, 7. 

Insolentia, 137, H. 

Insolubilibus, 149, 15. 

Insonare, 108, 6. 

lusontes, 61, 11. 68, 7. 

Inspectantes, 33, 14. 

Insperata, 92, 6. 

Insperato, 279, 18. 

Instabilem, 166, 1. 

Instabilitas, 125, 6. 

Instantiae, 350, 14. 

Instar, 351, 26. 

Instillabas, 58. 3. 

Instituta substant., 93,9. 137, 18, 

Instituti, 33, 3. 60, 3. 

Instrepit, 341, 9. 

Instruit, 166, 2. 

Instrumentum, 343, 1. 

Insufficientiam, 187, 16. 

Insulffi, 275, 3. 

Insultans, 158, 22. 

Insuper, 12, 6. 

luteger, 166, 11. 

Integra, 333, 12. 

Integris, 228, 13. 229, 8. 

Integritate, 297, 2. 336, 12. 

Integrum, 277, 3. 

Intellectum, 296, 2. 

Intellexeram, 159, 1. 

Intelligam,82, 3. 

Intelligas, 268, 1. 

Intelligendum, 266, 9. 

Intelligenlia, 336, 21. 337, 7. 343, 

14. 

Intelligentioe, 293,6. 337, 1.345, 10. 

Intelligentiam, 345, 2. 

Intelligis, 158, 23. 165, 4. 

Intelligit, 209, 6. 

Intelligitis, 136, 2. 

Intelligitur, 230, 5. 

Intelligo, 92, 3. 231, 22. 

lutemerata, 352, 18. 

Intemperans, 273, 14. 

Intemperautia 267, 3. 

Intemperiem, 238, 13. 

Intempestivi, 3, 3. 

Intendebatur, 314, 2. 

Intendit, 314, H. 

Intenta, 23, 2. 

Intentio, 84, 7. 178, 8. 179, 11, aliisque 

locis 3. 

Inteutionem, 337, 18. 336, 3. 3u5, 3. 

Inteutione, 239, 4. 239, 11. 247, 2. 


Inter, 11,3. 44,7. 93. 7, aliisque lo- 

cis 13. 

Interdum, 239, 10. 

luterea, 302, 10. 

Inlereant, 238, 9. 

Interempto, 132, 2. 

Interesse, 282, 12. 

Interim, 343, 4. 

Interiora, 93, 6. 

Interiore, 238, 12. 

Interire, 237, 4. 237, 7. 237, 12. 

238, 5. 

Interitum, 86, 7. 237, 15. 237, 18. 

Interius, 171, 4. 219, 18. 

Interminabilem, 158, 10. 349, 14. 

Interminabilis, 348, 8. 349, 7. 349, 13. 

Inlerrogas, 85, 3. 

Inlerrogo, 1S7, 8. 

Intestum, 11, 3. 

Intima, 251, 10, 332, 3. 

Intimam, 297, 6. 

Intimi, 241, 3. 

Intimus, 295, 13. 

Intolerabiles, 209, 3. 

Intolerabili, 92, 5. 

Intra, 50, 4. 95, 1. 103, 8, aliisque 

locis 4. 

Intrasses, 137, 10. 

Intrepidum, 231, 6. 

Intrinsecus, 343, 3. 

Introeas, 248, 8. 

Introieris, 248 8. 

Introitus, 147, 7. 

Introrsum, 243, 2. 341, 14. 

hitrospectis, 212, 19. 

Intueamur, 246, 16. 348, 3. 

Intuearis, 238, 3. 

Intuemur, 365, 27. 

Intuens, 14, 9. 

Intuentur, 282, 5. 

Intueri, 94, 16. 171, 8. 217, 7, aliisque 

locis 4 

Intueris, 217, 2. 

Intuetur, 336, 18. 352, 4. 

Intuitu, 134, 1. 350, 24. 

Intuitum, 10, 8. 30. 3. 87, 3, aliisque 

locis 5. 

Intuitus, 321, 5. 350, 19. 350, 28. 

352, 9. 

Intumescit, 133, 12. 

Intus, 269, 9. 277, 13. 341,11. 

Inveheus, 343, 1. 

Invehuntur, 298, 16. 

Inveni, 86, 2- 

Inveniat, 314, 4. 331, 8. 

Invenio, 237, 17. 

Invenisse, 310, 3. 

Invenisli, 166, 13. 

Invenitur, 198, 5. 

Inventum, 314, 8. 

Investiganda, 319, 11. 

Investigandum, 231, 22. 

Invexere,321, 3. 

Invicem, 158,11.168, 15.231, 24, 


Invicta, 257, 2. 

Invicta, 24, 3. 

Invictam, 298, 10. 

Invicto, 266, 12. 

luviclum, 38, 3. 

Invidia, 32, 2. 

Inviolabiliter, 329, 14. 

Inviolatum, 118, 6. 

luvisus, 197, 1. 

Invitari, 61, 11. 

Invito, 188, 4. 

Invitis, 188,2. 

Invocandum, 219, 33. 

lusolvit, 163, 10. 

Inusitatum, 94, 2. 

Inutiles, 36, 5. 

lîdisingul., 11,8. 43, 3. 43, 4, aliisque 

locis 22. 

Ip3aa6/.,61, 11.94, 4.382,11, aliisque 

locis 3. 

Ipsa neutr. nomin., 185, 3. 200, 1, 


Ipsae, 189, 1. 

Ipsam, 171, 8. 218, 35. 230, 12, aliisque 

locis 8. 

Ipsam iUam, 337, 3. 

Ipsarum, 149, 19. 231, 13. 

Ipsas, 247, 18. 238, 3. 296, 10. 

Ipse, 9, 1. 56, 3. 72, 4, aliisque lo- 

cis 18. 

Ipsi dat., 134, 4,334, 3. 

Ipsi plural., 37, 4. 177, 8. 199, 13 


Ipsis, 48, 2, 69, 7. 149, 1 aliisque 

locis 4. 

Ipsius 100, 1. 166, 5. 333, 18. 297, 

10. 

Ipso, 232, 31. 342, 5. 358, 3. 

Ipsorum, 52, 5. 336, 13. 

Ipsos, 215, 3. 298, 16, 318,3. . 

Ipsum, 10, 6. 112, 2. 137, 9, aliisque 

locis 17. 

Ira, 76, 3. 270, 3. 

IriB, 373, 4. 

Iram, 40, 4. 

Iras, 130, 3. 182, 10. 310, 3. 

Iratis, 283, 16. 

Ire, 17, X. 18, 1. 33, 3, aliisque lo- 

cis 4. 

Irreflexo, 310, 8. 

Irrepserit, 84, 6. 

Irresoluto, 181, 4. 

Irridemus, 36, 6- 

Irrigat, 302, 5. 

Irrubuit, 114, 2. 

Is 159 6. 

Ista, 94, 3. 108, 4. 125, 7, aliisque 

locis 8. 

Ita, 10, 2. 50, 7. 53, 10, aliisque 

locis 70. 

Itane, 30, 8, 133. 6, 

Itaque, 30, 3. 33, 4. 61, 13, aliisque 

locis 13. 

Ite, 311, 1. 

Item, 272, 12. 

Iter, 3, 3. 32, 4. 261, 2, aliisque lo- 

cis 4. 

Iterum, 65, 3. 303, 2. 316, 2. 333, 

11. 

Ithacus, 308, 1. 

Itinerum, 137, 11.

I.'i0) 

Itus, 303, 1. 

Ixionium, 253, 7. 

J 

Jacent. 163, 1. 

Jacere, 61, 8. 103, 5. 

Jaceret, 266, 19. 

Jacet, 22, 1. 271, 6. 340, 10. 

Jacetis, 164, 5. 

Jactasse, 55, 5. 

Jaclastis, 8, 1. 

Jactis, 336, IS. 

Jam, 45, 5. 48, 1. 70, 4, aliisque locis 

40. 

Jam diidum, 219, 30. 299, 23. 

Jam vero, 272, 15. 326, 5. 335, 20. 

Janitor, 253, 3. 

Jecerint, 313, 17. 

Jecur, 253, 12. 

Jejunia, 139, 3. 

Jovis, 103, 4. 

Jubens, 222, 1. 

Jubes, 221, 1. 

Jucunda, 12, 8. 288, 2. 304, 4, aliisqne 

locis 2. 

Jucunditas, 210, 4. 236, 12. 

Jucunditate, 170, 4 232, 6. 

Jucunditatem, 179, 2, 

Jucunditatis, 178, 10. 209, 5. 218, 

21. 

Juoundum, 93, 6. 

Jucuudus, 298, 24. 

Judicamus, 193, 7. 

Jadicaudi, 337, 21. 

Judicautes, 177, 6. 

Judicantis, 33S, 1. 

Judicare, 193, 7. 298, 13. 

Judicarem, 280, 2. 

Judicat, 60, 7. 178, 17. 178, iS, aliisque 

locis 6. 

Judicatis, 136, 7. 350, 28. 

Judicatur, 231, 19. 232, 5. 327, 12. 

Judicavimus, 345, 8. 

Judice, 101, 1. 282, 8. 

Judicemus, 218, 7. 283, 29. 

Judices nomen, 56, 1. 

Judices verbum, 266, 22. 

Judicet, 272, 4. 

Judicet, 272, 4. 

Judicetur, 156, 8. 157, 19. 205, 4. 

Judicia, 282, 1. 297, 4. 350, 24. 

Judicibus, 283, 25. 

Judicio, 53, 1. 205, 9. 344, 12. 

Judicis, 352, 27. 

Judicium, 203, 17. 297, 25. 319, 2, 

liisque locis 6. 

Judico, 325, 3. 

' Judicum, 283, 15. 

Jugari, 330, 3. 

Jugo, 95, 2. 162, 4. 175, 2. 

Jugulare, 56, 4. 

Jugulum, 307, 7. 

Jugum, 247, 6. 

Junctos, 168, 21. 

Jungant, 301, 19. 

Jungantur, 149, 3. 

Junxerit, 185, 4. 

Junxit, 251,6. 

Jura, 268, 25. 203, 2. 300, 1. 

Jure, 45,2. 46, 3. 103, 8, aliisque 

locis 14. 

Juris, 41, 2.101,7. 101, 11. 

Jus, 73, 3. 100, 2. 101, S, aliisqus 

locis 5. 

Jussit, 5, 2. 

Justa, 103, 6. 286, 6. 

Justa, 281, 9. 2S1, 23. 

JustcB, 328, 5. 

Justam, 304, 6. 

Justi, 231,6. 

Justior, 283, 16. 

Justissimum, 297, 19. 345, 9. 

Justitiffi, 48,6.73, 1. 231,5, aliis 

que locis 2. 

Justo. 301, 1. 305, S. 

Justos, 50, 8. 

Justum, 281, 9. 2S1, 11. 

Justus, 69, 5. 

JuYat, 285, 1. 

Juventae, 4, 1. 



1402 

Legem, 64, 2. 73, 2. 93, 3, aliisquo 

J..abatur, 120, 5. 

loois 2. 

Labl, 289, 2. 

Legens, 340, 19. 

Labor, 174, 1. 176, 3. 310, 8, 

Leges, 352, 19. 

Laborare, 297, 29. 

Legibus, ISl, 3. 

Laborat, 179, 11. 210, 27. 237, 19. Lenibus, 87, 5. 297, 9. 

331, 4. 

Lenioribus, 76, 6. 

Laboratis verlium, 157, 17. 

Leniter, 24, 7. 158, 21. 236, 2. 

Laboraverim, 92, 9. 

Lentis, ISl, 6. 

Labore, 32, 3. 

Leo, 276, 4. 286, 1. 

Labores, 30S, 6. 

Leones, 182, 1. 

Laboretur, 325, 11. 

'Leoni, 309, 1. 

Laboris, 305, 26. 310, 10, 

Laborum, 234, 1. 

Leonibus, 231, 7. 

Leonis, 273, 4. 

Labuntur, 179, 9. 

Lepus, 251, 8. 

Labyrintbum, 248, 9. 

Lethargum, 25, 1. 

Lacer, 1S2, 9. 

Levare, 162, 5. 

Lacerce, 2, 3. 

Levat, 347, 6. 

Lacereris, 60, 4. 

Levato, 347, 11. 

Lacessentes, 247, 16. 

Levem, 277, 9. 

Lacessitam, 32, 6. 

Leves, 191, 3. 

Lacrymabilem, 9, 1. 

Levia, 266, 14. 

Lacrymantem, 71, 2. 

Levibus, 7, 3. 225, 2. 

Lacrymas, 103, 2. 119, 9. 

Leviores, 93, 10. 

Lacrymis, 14, 5. 42, 2. 119, 4, aliis- Levis, 273, 6. 347, 7. 

que loois 3. 

Levitas, 238, 19. 346, 4. 

Laote, 24, 1. 

Levitate, 158, 17. 

Lacunam, 210, 2. 

Lex, 254, 5. 254, 9. 282, 7. 302, 13. 

Lcederentur, 13, 3. 

Libeat, 79, 6. 215, 1. 268, 17. 

LcesaB, 76, 1. 

Libellos, 12, 1. 

Lffita, 111, 8. 298, 17. 

Libens, 106,3. 

Lffitaretur, 271, 4. 

Libenter, 171, 10. 

LcEtatur, 72, 7. 

Liber adject., 17, 4. 367, 10. 

LaBtatus, 122, 1. 

Libera, 332, 6. 

Lceteris, 134, 9. 138, 6. 

Libera, 159, 7. 

Lcetissimum, 218, 17. 

Liberant, 12, 8. 

La;titia, 61, 7. 178, 3. 

Liberat, 173, 2. 

La>titi

1403 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PIIILOSOPHI^, 1404 

Liquorit, 254, 6. 

Liqueriint, 26, i. 

Liquet, 124, 1. 149, 5. 176, 8, aliisque 

locis 13. 

Liquidis, 222, 3. 

Liqnido, 139, 5. 347, 1. 

Liquido, 134, 7. 137, 7. 232, 17. 

Lile, 344, 12. 

Litigiis, 273, 2. 

Litleras, 11, 6. 340, 7. 

Litteris, 53, 4. 164. 2. 

Littora, 141, 3. 215. 8. 

Littoris, 190, 8. 

Littus, 290, 8. 

Liventi, 111, 6. 

Livore 221, 4. 

Loca, 238, 7. 238, 21. 

Locata, 295, 10. 

Locatorum, 295, 14. 

Locatus, 83, 9. 103, 8. 

Loci, 43, 3. 74, 3. 

Locis, 238, 5. 246, 10. 294, 4, 314, 

16. 

Loco, 41, 3. 84, 12. 157, 13, aliisque 

locis 2. 

Looum, 58, 2. 108, 3. 266, 19. 

Locus, 123, 3. 283, 26. 313, 13. 

Longa, 253, 9. 298, 4. 

Longam, 281. 20. 

Longe, 203, 1. 326, 14. 341, 2. 

Longi, 347, 1. 

Longinquum, 72, 1. 

Longior, 158. 3. 

Lougius, 164, 7. 245, 4. 293, 18. 

Longos, 242, 1. 

Longum, 279, 17. 

Longus, 134, 3. 

Loquamur, 230, 3. 

Loquar, 165, 4. 209, 1. 

Loquebare, 248, 11. 

Loquebaris, 248, 15. 

Loquendi, 157, H. 

Loqueretur, 108, 1. 

Loquimur, 249, 9. 258, 2. 

Loquor, 147, 8. 

Loquuntur, 298, 17. 

Lota, 301, 7. 

Lubrica, 68, 6. 270, 6. 

Lubricus, 140, 4. 

Lucanus, 297, 22. 

Luce, 16, 2. 226, 2. 271, 2, aliisque 

locis 2. 

Luceat, 137, 3. 

Lucebit, 242, 5. 

Lucem diem, 66, 2. 113, 2. 

Lucem splendorem, 233, 3. 241, 3. 

282, 3. 

Luci, 328, 8. 

Lucida, 64, 3. 141. 1. 

Lucidos, 102, 2. 

Lucidum, 250, 2. 

Lucifer, 65, 4. 174, 5. 301, 12. 

Luois, 87, 7. 110, 6. 

Luctu, 14, 9. 

Luctum, 94, 1. 232, 8. 

Luotuosus, 120, 7. 

Luctus, 252, 7. 

Ludens, 183, S. 

Ludentem, 94, 9. 

Ludicra, 266, 14. 

Ludieri, 102, 9. 

Ludimus, 102, 7. 249, 1. 

Ludis verbum, 248, 6. 

Ludit, 98, 5. 

Ludum, 102, 7. 

Lueutes, 280, 13. 

Luis, 118, 2. 

Luit, 257, in. 

Lumen,S8, 4. 242, G. 

Lumina, 18, 2. 64, 7. 

Lumina oculos, 23, 3. 234, 7. 254, 

17. 

Lumine, 22, 1.38, 1. 90, 2. aliisque 

locis 2. 

L'iminibu3 oculis, 12, 4. 23, 2. 26, 2. 

Luminibus, 257, 1. 261,9. 330, 7. 

Luna, 64, 5. 

Luna;, 18, 3. 207, 2. 290 1. 

Lunam, 133, 10. 

Lupi, 273, 1. 

Lupis, 276, 6. 

Lustrare, 226, 2. 

Lustrentur, 330, 17. 

Lux, 133, 2. 341, 8. 

Luxu, 139, 1. 

Luxuriae, 197, 2. 

Luxurient, 298, 5. 

Lydorum, 102, 11. 

Lymphante, 36, 3. 

Lynceis, 212, 17. 

M 

Machina, 246, 23. 279, 18. 

Machinam, 168, 19. 

Machinas, 238, 17. 299, 16. 

Mactatum, 148, 7. 

Madent, 233, 6. 

Maduit, 152, 3. 

Mage, 174, 1. 

Magis, 48, 6. 132, 2. 137, 7, aliisque 

locis 3. 

Magistra, 31, 2. 52, 2. 

Magistratibus, 192, 2. 

Magistratum, 44, 10. 193, 3. 

Magistrum, 182, 4. 

Magna, 162, 8. 193, 1. 247, 16, aliisque 

locis 4. 

Magna ex parte, 279, 6. 

Magnae, 86, 7. 

Magnas, 48, 4. 

Magni, 311, 1. 323, 1. 

Magnificum, 137, 8. 

Magnitudinem, 156, 7. 

Maguitudo, 178, 14. 

Magno, 226, 12. 

Magnum,33. 1. 99, 1.204, 3. 298, 17. 

Wagnus, 193, 3. 

Majestatis, 52, 2. 33, 1. 

Major, 234, 9. 

Majore, 295, 15. 

Majorem, 199, 6. 

Majoribus, 205, 19. 

Majorum, 203, 16. 

Majus, 257, 7. 

Mnlasubstant., 54, 2. 257, G. 267, 17, 


Mala adjeci., 277, 1. 

Malam,304, 11. 305, 6. 

Male, 298 15. 347, 8. 

Maleficio, 60, 2. 

Malefida, 7, 3. 

Mali substant, 238, 14. 248, 18. 264, 


Mali adject., 263, 7. 265, 10. 265, 

U, aliisque loois, 7. 

Malim, 217, 7. 

Malis nomen substant., 5, 1. 60, 5. 


Malis adjectivum, 193, 2. 258, 5 266, 


Mulit, 287. 5. 

Malitiam, 272, 23. 280, 2. 

Malili?, 306, 1. 

Mallem, 24, 5. 

Mallet, 121, 2. 283, 20. 

Mallo nomen substant., 272, 16. 

Maloram suhstant., 108, 6. 110,7. 


Walorum adject, 281, 18. 297, 14. 

Malos, 258, 3. 254, 3. 266, 6, aliisque 

locis 8. 

Maluerit, 73, 3. 

Maluisti, 134 12. 

Malum substant., 248, 5 bis. 264, 5. 

267, 20, aliisqus locis 5. 

Malus, 174, 2. 

Manas. 42, 2. 

Mandavi, 53, 3. 

Maneant, 236, 5. 

Maneat, 188, 17. 

Mauebit, 333, 11. 

Manebuut, 218, 19. 236, G. 

Manendi fida, 94, 13. 

Maneudi, 93, 2. 112, 3. 237, 17, 


Manens, 221, 1. 234, 2. 246, 12, oliisque 

locis 3. 

Manent, 246, 13. 

Manentibus, 120, 3. 305, 14. 

Manentis, 112, 5. 350, 1. 

Manere, 96 2. 132, 3. 237, 3, aliisque 

locis 4. 

Manet, 164, 10. 185, 3. 277, 5, aliisque 

locis 3. 

Manibus, 11, 2. 33, 7. 182 2. 265, 

26. 

Manifesta, 36, 1. 

Manifestum, 125, 5. 149, 10. 130, 5, 


Manu, 79, 4. 199. 14. 285, 2. 306. 1. 

Manum, 24, 7. 101, 8. 104, 5, aliisque 

locis 2. 

Manus singul., 276 2. 

Manus pluraL.il. 8. 123, 6. 148. 9. 

Marci Tullii, 157, 13. 

Marco TuUio, 324, 1. 

Mare, 89, 1. 114, 6. 168, 7. 

Margine, 11, 5. 

Mari, 102, 4. 

Maria, 157, 3. 

Maris, 133, 9. 141, 1. 343, 11. 

Marmarious, 276, 4. 

Masculae, 110, 2. 

Materia, 292, 6. 305, 19. 

MateTiBi ablat., 11,2. 336, 22. 336, 

23. 

MatericB, 134. 2. 22i, 3. 341, 3. 

Materiale, 337, 11. 

Materiali, 313, 16. 

Materiam, 148, 4. 153, 2. 337, 6. 

Malris, 101, 4. 132, 3. 252, 6. 

Mavis, 72, 3. 231, 10. 

Mavult, 218, 27. 

Maxima, 237, 4. 

Maxima, 205, 

Maximam, 85, 6. 239, 13. 249, 2, 

292, 5. 

Maximas, 53, 6. 

Maxime, 35, 3. 188, 1. 219, 3, aliisque 

loois 4. 

Maximi. 272, 5. 

Maximis, 118. 3. 

Maximum, 86, 9. 

Me, 8, 1. 23, 2. 24, 4, aliisque locis 

39. 

Mea, 4, 2. 

Mea ahlat., 60, 4. 238, 11. 352, 1, 

352, 7. 

Mece, 117, 2. 

Meam, 30, 3. 32, 4. 91, 246, 1. 

Means, 162, 6. 

Meant, 277, 17. 

Mearum, 131, 1. 

Meat, 223, 4.317,2. 

Meatus, 18, 1. 301, 5. 

Mecum, 9, 1. 32, 1. 43, 3, aliisque 

locis, 3. 

Medetur, 298, 22. 

Media, 295, 13. 

Mediaj, 239, 27. 

Mediam, 223, 1. 

Medioaminis, 76, 8. 

Medioantis, 40, 2. 42. 3. 

Medicator, 297, 14. 

Medici, 266. 7. 

Medicina, 149, 11. 

Medioinse, 23, 1. 292, 12. 

Medicos, 149, 11. 

Medicum, 283, 18. 

Medicus, 972, 10. 

Medietatis, 295, 13. 

Medio, 293, 17. - - 

Mediocribus, 87, 5. 

Medium, 296, 3. 305, 24. 

Medius, 111, 1. 

Medulla, 238, 11. 

Medullas, 238, 10. 

Mei, 14, 9. 32, 2. 55, 3. aliisque locis 

6. 

Meis, 12, 3. 13, 2. 33, 6. aliisque 

locis '4. 

Melior, 230, 8. 

Meliora, 103, 7. 118, 6. 

Melioribus, 282, 7. 

Melius, 229, 3 bis. 

Melius, 75, 5. 132, 2. 

Mella, 211, 4. 

Melle, 108, 5. 139, 5.183.

Im Me/liflui, 322, 2. 

Membra, 188, 13. 223, 2. 231, 21, 


Memtiris, 207, 5. 330, 6. 

Membro, 232, 1. 

Membrorum, 133, 4. 237, 8. 332, 3. 

Memento, 129, 5. 272, a. 

Meminere, 182, 7. 

Meminerim, 83, 2. 

Memini, 243, 6. 246, 22. 262, 7. 

263, 3. 

Meminisse, 146, 3. 

MemiDisti, 54, 6. 34, 7. Si, 7, aliisque 

locis 2. 

, Meminit, 333, 1. 

Memorasti, 73, 3. 

Memoria, 35, 2. 110, 6. 

Memoria, 179, 4. 

Memoriai, 53, 3. 265, 6. 

Memoriam, 84, 8. 92, 8. 243, 2. 

Mendaci, 69, 8. 

Mendacio, 326, 18. 

Mendacis,217, 1. 

Mendacium substant., 52, 9. 

Mendacium adject., 166, 2. 

Mens, 16, 2. 90, 4. 139, 6, aliisque 

locis 7. 

Mensuram, 10, 3. 

Mente, 136, 1. 161, 1. 221, 6, aliisque 

locis 9. 

Mentem, 30, 2.147,10, 193, 4, aliisque 

locis 5. 

Mentes, 12, 8. 126, 2, 136, 1, aliisque 

locis 5. 

Menti, 226, 1. 238, 10. 343, 9. 

Mentiantur,219, 29. 

Mentibus. 44, 9.177,2. 192, 2, aliisque 

locis 2. 

Mentiens, 52, 7. 

Mentior, 137, 6. 

Mentis, 14, 11. 22, 1. 74, 3, aliisque 

locis, 21. 

Mentiti, 37, 6. 

Mentitur, 165, 7. 

Mentium, 23, 2. 87, 3. 297, 14. 

Meo, 24, 7. 238, 11. 

Meorum, 74, 6. 

Meos, 23, 5. 33, 9. 102, 10. 

Meroibus, 141, 2. 

Mereamur, 219, 33. 

Mereatur, 74, 2. 163, 2. 

Merebamur 54, 6. 

Merebantur, 133, 7. 

Mereri, 74, 3. 

Meretriculas, 12, 4. 

Mergat, 289, 4. 

Mergens, 302, 9. 

Mergi verhum, 301, 8. 

Merita suljstaiit.^ 32, 7. 60, 6. 

Meritam, 299, 1. 

Meritis substant., 75, 1. 76, 2. 205, 


Merito substant., 135, 9. 281, 7. 

Meritb adject., 68, 5. 

Meritorum substant , 156, 3. 327, 

15. 

Meritos, 37, 3. 298, 15. 

Meritum substant., 92, 6. 272, 27. 

Mersa, 14, 5. 16, 1. 

Mersas, 222, 4. 

Mersat, 7, 4. 

Mersit, 308, 3. 

Mersus, 243, 3. 

Meruerunt, 50, 7. 

Meruisse, 61, 4. 

Meruisti, 110, 10. 

Meruit, 310, 10.327, 10. 

Metallo, 309, 4. 

Meliantur, 135, 6. 

Metis nomen, 279, 16, 290, 2. 

Melitur, 94, 17. 205, 3. 

Metiuntur, 178, 3. 

Metu, 253, 4. 

Metuant, 182, 3. 

Metuat, 125, 8. 

Metuenda, 273, 5. 

Metuit, 199, 13. 298,25. 

Metus, 74, 1. 199, 7. 

Metuunt, 70, 2. 298, 6. 

. 


Meum, 7, 4. 14, 9. 102, 1. 288, 2. 

Meus, 313, 22. 

Mica, 226, 5. 

Micans, 291, 4. 

Mihi, 2, 3. 9, 2. 43, 7, aliisque iocis, 

14. 

Miles, 251, 3. 

Militum, 200, 5. 

Millibus, 57, 1. 

Minaj, 38, 4. 

158, 7. 

Minantem, 128, 3. 

Minas, 94, 18. 

Minima, 123,2. 166, 7. 

Minima, 87, 1. 

Minimam, 138, 8. 

Minime, 137,6.179, 10.186, 3, aliisque 

locis 37. 

Minimis, 

219, 31. 

122, 5. 133, 10. 179, 18. 

Minimo, 135, 5. 157, 6. 

Minimum, 188, 18. 

Minimum, 155, 1. 

Ministerio, 49, 2. 

Ministrat, 206, 4. 

Ministret, 183, 5. 

Miuores, 64, 3. 223, 1. 

Minuat, 199, 2. 272, 9. 

Minui, 119, 4. 

Minuit, 53, 3. 

Minus adverb., 13, 2. 50, 9. 123, 


Mira, 280, 3. 291, 8. 

Mirabilem, 248, 9. 

Mirabor, 134, 2. 

8, 

Miraculum, 292, 3. 

299, 7. 

Miramini, 213, 4. 

Miramur, 133, 10. 

Miraudum, 212, 16. 

Mirantes, 29, 1. 

Mirantur, 40, 2. 

297, 8. 287, 17. 

Mirarer 288, 1 

Mirari, 133, 3. 212, 14. 

Miratur, 290, 7. 297, 12, 298, 14. 

Mirum, 

288 , 3. 

165, 4. 267, 8. 280, 11. 

Misceat, 89, 3. 

Miscens, 129, 8. 234, 7. 

Miscere, 140, 2. 

Misceri, 80, 4. 288, 1. 

Miscet, 273, 6. 341, 13. 

Miscetur, 149, 12. 

Miser, 281, 1. 

Misera, 124,1. 

Miseriae., 279, 10. 

Miserandi, 233, 30. 

j 

Miserandum, 102, 12. 

Miserans, 234, 2. 276, 12. 

Miserantibus, 283, 17. 

Miseras, 70, 4. 106, 1. 203, 5. 

Miseratio, 283, 16. 

Miseratione, 283, 29. 

Miserationem, 283, 15. 

Miseresce, 286, 8. 

Miseri, 40, 1. 197, 6. 363, 1. 

Miseria, 279, 11.280, 23. 287, 1. 

MiseriEe, 199, 6. 279, 19. 280,21. 

Miseriam, 

283, 13. 

126, 5. 199, 2, 280, 4. 

Miserior, 280, 1. 283, 10. 

Miseriores, 281, 22. 

Miseris, 61, 

16. 

3. 108, 6. 234, 3. 266, 

Miserius, 279, 10. 

Misero 7iOOTeH, 281, 1. 

Miseros, 7, 1. 40, 1. 98, 

locis 7. 

Miserrimam, 305, 10. 

3. aliisque 

Miserum, 71, 3. 109, 4. 111, 9. aliisque 

locis 3. 

Misso, 102, 12. 

Mista, 298, 3. 316, 6.. 327, 13. 330, 

3. 

Mitis, 67, 3. 376, 9. 

Mittit, 327, 13. 

Mobile, 291, 6. 

Mobilem, 240, 6. 293, 

Mobiles, 231, 4. 

Mobili, 349, 2. 

1406 

Mobilibus, 294 1. 343, 12. 

Mobilis, 296, 4. 349, 11. 

Mobilitatis, 293, 11. 

Moderandis, 333, 28. 

Modesta, 119, 1. 

Modesta, 91, 1. 

Modi, 251, 13. 

Modis, 281, 3. 253, 11. 301, 17. 331, 

26. 

Modo nomen. 10, 3. 68, 3. 83, 3, aliisque 

locis 46. 

Modo adverb., 12, 3. 24, 6. 61, 11, 


Modos, 2, 2. 93, 10. 276, 1. 316, 

6. 

Modulata, 219, 33. 

Modum, 11, 8. 52, 1. 109, 5, aliisque 

locis 5. 

Modus, 82, 2. 188, 11. 280, 19, aliisque 

locis 4. 

Mceror, 33, 10. 76, 3. 84, 8, aliisque 

locis 3. 

Mcerore, 14, 10. 

Mcerorem, 94, 13. 

Mceroris, 94, 9. 243, 3. 236, 3. 

257 5. 

Moesta, 111, 10. 183, 9. 

Moestae, 233, 6. 

Mcesti genit., 4, 2. 

Mcestior, 14, 4. 

Mosstis, 6, 2. 308,5. 

Moestitiam, 94, 1. 

Moestos, 2, 2. 

Moestum, 71, 2. 

Moestus, 122, 1. 

Mole, 110, 7. 212, 12. 216, 7, aliisque 

locis 2. 

Molem, 24, 1. 291, 1. 

Moles, 201, 1. 

Moleste, 13, 2. 305, 16. 

Molestia, 218, 30. 

Molestiis, 179, 17. 

Molior, 280, 14. 

Molirentur, 33, 3. 

Moliretur, 55, 2. 

Molis, 226, 4. 

Molitos, 33, 11. 

Molitur, 242, 2. 

Moliuntur, 266, 17. 

MoIIe, 93, 6. 

MoUescant, 76, 9. 

Mollissimum, 233, 11. 

Momentaria, 131, 3. 

Momenti, 138,7. 330, 1. 

Momento, 349, 2. 

Momordit, 148, 3. 

Moiistra 277, 8. 

Monstrabitur, 279, 5. 

Monstrabo, 212, 4. 

iMonstrante, 258, 7. 

Monstrare, 217, 3. 

Monstrasti, 219, 15. 

Monstrat 99, 1. 

Monstrata, 231, 26. 

Monstratum, 348, 1. 

Monstratur, 134, 7. 180, 6. 

Monstralus, 246, 22. 

Monstraveris, 101, 2. 

Monstravimus, 228, 15. 232, 20. 236 


Monstri, 53, 14. 

Monstris, 257, 13. 

Montem, 257, 14. 

Montibus, 89, 3. 2U, 3. 238, 3. 

Montis, 128, 5. 

Monuisti, 44, 5. 

Mora, 158, 6. 

Mora ahl., 66, 2. 

Moras, 7, 6. 

Moratus, 297, 24. 

Morbi, 83, 3. 109, 1. 

Morbis, 297, 32. 

Morbo, 12, 8. 298, 21. 

Morbos, 283, 18. 

Morbum, 23, 2. 86, 7. 

Morbus, 84, 6. 283, 28. 

Mordaciter, 139, 1. 

Mordas, 191, 2. 210, 3. 

Mordeant, 171, 3.

1407 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^. 1408 

Mordeatur, 219, 2. 

More, 97, 2. 

Morem geraai obsequar., 313, 8. 

Moreris, 264, 2. 

Mores, 32, 6. 43, 8. 69, 2, aliisque 

locis, 11. 

Moribus, 3o, 3. 60, 3. 93, 8, aliisque 

locis 4. 

Bloriendo, 112, 5. 

Moriuntur, 159, S. 

Mors, 6, 1. 112, 4. 162, 9, aliisque 

locis 2. 

Morsu,211, 6. 

Morsus, 147, 6. 199, 9. 

Mortale 85, 4. 

Mortales homines, 124, 3. 177, 1. 

208, 1. 

Mortales adject., 126, 2. 351, 10. 

Mortali, 162, 4. 

Morlalibus substant., 56, 3. 119, 7. 

219, 26. 325, 18. 

Mortalibus aclject., 219, 23. 

Mortalis, 164, 8. 

Mortalium suhstant., 126, 4. 176, 3. 

179, 11. 

Mortalium adjcct., 25, 4. 58, 1. 96, 

1, aliisque locis, 6. 

Morte, 126, 3. 126, 6. 159, 4. 281, 

li. 

Morlem, 237, 19. 239, 8. 285, 3. 

Morli, 57, 2. 

Mortis, 33, 3. 12G, 5. 200, 4. 298, 9. 

Mortuum, 267, H. 

Mos, 340, 5. 

Mota, 71, 2. 302, 14. 

Moti, 57, 1. 

Molibus, 168, 18. 239, 4, aliisque 

locis 2. 

MoLione, 237, H. 

Motionem, 350, 10. 

Motiones, 238, 21. 

Motu, 133, 4. 260, 4. 296, 1. 313, 10. 

Motum 223,3. 232, 14. 265, 22, aliisque 

loois, 2. 

Molus, 41, 3. 209, 4. 243, 1, aliisque 

locis, 8. 

Moveantur, 83, 3. 

Movebare, 83, 8. 

Movebit, 39, 3. 

Movens, 341, 6. 

: 

Movent, 286, 4. 

Moventem, 223, 1. 

Movere, 84, 12. 142, 4. 

Moverentur, 335, 31. 

Movereris, 147, 4, 

Moveri, 221, 1. 

Moveris, 334, 8. 

Movet, 43, 3. 74, 4. 118, 3, aliisque 

locis 3. 

Movetur, 293, 3. 

Mox, 89, 7. 102, H. 148, 9, aliisque 

locis 2. 

Mulcedo, 170, 2. 

Mulcerent, 251, 13. 

Mulier, 9, 3. 14, 6. 

Mulla, 231, 11.258, 5. 

Multas, 218, 27. 

Multi, 106, 4. 

Multiformes, 92, 3. 

Multiplex, 158, 9. 187, 1. 

Multiplicato, 238, 15. 

Multiplicem, 293, 4. 

Multiplices, 50, 1. 61, 1. 343, 9. 

Multiplioi, 194, 9. 

Multipliciter, 283, 5. 294, 13. 

Multiplieium, 176, 3. 

Multitudine, 75, 2. 

Multitudinis, 53, 10. 72, 6. 111, 1. 

Multo, 281,2. 281,7. 

Multo magis, 247, 14, 2S3, 20. 

Multorum, 132, 7. 

Multos, 126, 5. 

Multuai, 92, 8. 334, 3. 

Mundana, 246, 25. 

Mundi, 86, 10. 301, 5. 

Mundo, 115, 3. 157, 1. 349, 3. 349, 

14. 

Mundum, 83, 1. 84, 2. 220, l.aliisque 

locis 7. 

Mundus, 86, 6. 167, 1. 245,6.246, 5. 

Munera, 79, 8. 139, 4. 

Munere, 249, 2. 

Muueribus, 106, U. 149, 6. 

Muneris, 292, 1. 

Munimine, 74, 1. 

Muniti, 36, 7. 

Munus, 111, 4. 194, 10. 

Munusculum, 248, 13. 

Mures, 147, 3. 

Musa, 244, 1. 

Musee, 76, 3. 

Musas, 12, 2. 

Muscularum, 147, 5. 

Musica, 93, 9. 149, 10. 

Musica3, 108, 5. 

Musici, 292, 13. 

Musicos, 149, 10. 

Musis, l4, 2. 

Mutabilem, 125, 7. 

Miitabiles, 296, 12. 

Mutabilitas, 94, 17. 103, 6. 

Mutabililate, 94, 4. 212, 17. 

Mutabilium, 293, 2. 

Mutabit, 298, 24. 

Mutabitur, 352, 7. 

Mutare, 102, 8. 123,6. 352, 1. 

Mutari, 379, 3. 

Mutat, 350, 22. 

Mulata, 93, 3. 

Mutalam, 94, 3. 

Mutatio, 93, 3. 

Mutatione, 166, 1. 195, 7. 

Mulationes, 353, 11. 

Mutationum, 246, 12. 

Mutaverint, 198, 4. 

Mutavero, 352, 2. 

Mutavit, 7, 5. 

Mutentur, 287, 11. 

Mutet, 65, 3. 

Mutum, 24, 6. 

N 

Nam, 10, 4. 63, 3. 53, 7, aliisque 

locis, 82. 

Namque, 120, 3. 187, 1. 194, 6, aliisque 

locis, 13. 

Nascentia, 296, 6. 

Nationes, 137, 10. 194, 9. 194, 15. 

Nativaj, 150, 3. 

Natura, 86, 9. 94, 3. 101, 4, aliisque 

loois, 19. 

Natura, 131, 5. 134, 9. 149, 5, aliisque 

locis, 19. 

Naturaj, 21, 4. 43, 6. 84, 7, aliisque 

locis 19. 

Naturale, 194, 10. 265, 18, 265, 23, 

aIiisqueIocis2. 

Naturales, 218, 28. 

Naturali, 239, 4. 239, 11. 247, 2, 


Naturalis, 149, 1. 186, 4. 265, 27. 

266, 11. 

Naturaliter, 177, 2. 229, 18, aliisque 

locis 3. 

Naturam, 87, 3. 92, 6. 134, 2, aliisque 

locis 12. 

Naturarum, 246, 8. 293,2. 299, 17. 

Ne ut 71071, 3, 3. 14, 5. 44, 3, aliis 

que locis 30. 

Ne intcrrog., 24, 1. 24, 4. 42, 1 bis 


Neyjco, non, 94, 8. 103, 7. 109, 4 


Ne dum jvo tantum abest, ut, 84, 4 

195, 9. 296, 18. 

Ne quidem, 157, 12. 1«8, 10. 198, 4 


Nebulas, 226, 4, 

Nebulis, 30, 1. 

Nebulosus, 114, 3. 

Nec, 6, 1. 32, 2. 24, 1 ter, aliisque 

locis 128. 

Necuon;«'0, et, 215, 7. 

Necant, 12, 8. 

Necare, 148, 7. 

Neoat, 147, 6. 

Neoem, 56, 5. 

Nocessaria, 330, 17. 350, 18. 331, 


NeoessariEe, 280, 9. 

Necessariam, 44, 4. 

Necessarie, 350, 24, 350, 23. 

Necessariis, 219, 2, 335, 22. 

Neoessario, 335, 14. 

Necessarios, 335,13. 335, 6. 345, 3. 

Necessarium, 218, 20. 246, 20, 233, 


Necessarius, 326, 13. 

Necesse, 125, 9. 132, 9. 188, 17, 


Necessitas, 325, 11. 323, 17. 323, 21, 


Neoessitate 49, 3. 133, 6. 328, 9, 


Necessitalem, 296, 1. 325, 14, 335, 

6, aliisque loois 5. 

Necessitates, 351, 9. 

Necessitatis 299, 20. 325, 11. 333, 

2, aliisque loois 8. 

Necessitudo, 205, 16. 

Nectis, 70, 5. 

Neclit, 41, 4. 168, 23. 294, 2. 

Ncfarias, 61, 6. 

Nefarios, 54, 3. 86, 4. 

Nefas, 52, 5. 52, 6. 60, 1, aliisque 

loois 4. 

Negabis, 263, 23. 

Negabit, 233, 4. 381, 11. 

Neganlibus, 78, 1. 

Negare, 111, 7.237, 2. 281, 7. 303, 3. 

Negari, 228,7. 246, 21. 264, 16. 

Negas, 283, 4. 

Negat, 7, 3. 

Negatas, 110, 4. 

Negaverim, 267, 16. 

Neget, 188, 7. 281, 10. 

NegleotEB, 11,4. 

Negligendum, 123, 10. 

Nego, 137, 5. 267, 11. 

Negotiis, 53, 6. 

Negotium, 139, 8. 

Neminem, 57, 3. 348, 13. 

Nemo, 94, 11. 119, 9. 122, 2, aliisque 

loois 8. 

Nemorum, 183, 7. 

Nemus, 78, 5. 114, 1. 

Nequam, 86, 4.280, 1. 

Nequaquam, 303, 6. 

Neque, 94,13. 134, H. 142, 1, aliisque 

locis 31. 

Nequeam, 267, 13. 

Nequeat, 125, 5. 188, 2. 194, 4 


Nequeo,-187, 11, 237, 2. 305, 3. 

Nequeunt, 187, 18. 188, 12. 194, 1, 


Nequissimi, 193, 5. 

Nequissimis, 192, 4. 

Nequit, 126, 4. 137, 2. 179, 13, aliisque 

locis 10. 

Nequitia, 27-i, 13. 272, 18. 280, 1. 

Nequitia, 257, 8. 

Nequitiffi, 209, 4. 

Nequitiam, 192, 4. 298, 23, 

Neritii. 27 3, 1. 

Nero, 197, 2. 200, 3. 

Neroui, 200, 7. 

Neronis, 154, 2. 

Nescia, 324, 9. 

Nesciat, 238, 17. 331, 3. 

Nesciebam, 72, 3. 

Nesciebas, 102, 10. 

Nescientes, 239, 6. 

Nesciente, 297, 8. 

Nescio quem, 210. 4. 

Nescio quid, 84, 1. 

Nescire, 215, 2. 245, 3, 

Nescisses, 53, 10. 

Nescit, 123, 7 bis. 289, 1. 331, 5 

332, 8. 

Nescita, 331, 7. 

Nescitis, 128, 15. 

Nescius, 331, 6. 

Neuter, 201, 1. 

Neutro, 332, 7. 

Neutrnm, 230, 17. 

Nexa, 236, 1. 

Nexas, 292, 15. 

i

1409 

Nexibus, 295, 19. 331, 33. 

Nexu, 181, S. 

Nexuit, 246, 9. 

Nexum, 295, 8. 

Nexus, 287, 9. 330, 8. 

Ni, 50, 4. 208, 7. 219, 16, aliisfiiie 

locis 2. 

Nihil, 13, 2. 25, 1. 35, 2, aliisque 

locis 86. 

Nihil ex nihilo, 313, 14. 

Nihili, 179, 14. 

Niliil non omne, 248, 6. 335, 17. 

Nihilo, 177, -4. 179, 6. 187, 18, aliisque 

locis 4. 

Nihilominus, 137, -i. 296, 15. 326, 3. 

Nihilum, 239,24. 

Nil, 69, 7 bis. 106, 6. 

Nimbis, 102, 3. 

Nimbosis, 27, 1, 

Nimis, 210, 4. 211, 5. 2S9, 5, aliisque 

locis 2. 

Nimium, 120, 1. 138, 1. 1.59, 1, aliisque 

Iocis6. 

Nisi, 24, 3, 35, 3, 44, 10, aliisque 

locis 32. 

Nitamur, 325, 12. 

Nitens, 263, 26. 30.5, 20. 

Nitent, 132, 2. 174, 3. 

Niteute, 269, 3. 

Nitentibus, 283, 11. 

Nititur, S2, 4. 178, 4. 283, 1. 

Nitor, 212, 16. 

Nituntur, 177, 6. 179, 6. 212, 12, 

65, 8. 

Niveis, 196, 2. 215, 5. 

Nivis, 291, 1. 

Nixa, 304, 8. 3S1, 2. 

Nixus, 63, 2. 

Nobile, 208, 2. 

Nobilibus, 205, 16. 

Nobilitas, 121,1, 178,8.203, 11. 

Nobilitate, 205, 13. 

Nobilitatis, 203, 10. 

Nobis, 53, S. 58, 4. 101, 10, aliisque 

locis 3. 

Noceat, 157, 5. 

Nocendum, 201, 6. 

Nocentia, 277, 18. 

Nocenteii, 69, 3. 

Nocet, 69, 7. 

Nocte, 26, 1. 

Noctem, 262, 10. 

Noctes, 266, 17. 

iNoctibus, 102, 2. 103, 3. 168, 6. 

Noctis, 65, 1. 66, 4. 253, 10. 290, 2. 

Nocuerunt, 137, 6. 

Nodis, 182, 8. 

Nodum, 323, 4. 

Nolendi, 237, 16. 320, 3. 

Nolentes, 30, 2. 

Nolentibus, 188. 5. 

NoUnt, 330, 3. 

Noluissem, 279, 4. 

NoUiisses, 187, 12. 

Nomen, 118, 3. 146, 3. 1.57, 20, 


Nomina, 218, 21. 350, 6. 

Nominatur, 293, 6. 

Nomine, 157, 7. 

Nominibus. 149, 18. 

Nominis, 32, 2. 49, 2. SO, 6, aliisque 

locis 4. 

Nomino, 246, 14. 

Non, 8, 2. 12, 5. 12, 8, aliisque locis 

303. 

Nondum, 27, 2. 76, 6. 86, 8, aliisqne 

locis 12. 

Nonium, 193, 1. 

Nonne, 32, 7. 93, 4. 103, 3, aliisque 

locis 17. 

Nonnihil, 163, 2. 287, 2. 287, 3. 

Nonnulli, 29S, 8. 

Nonnullos, 33, 10. 

Norant, 139, 4. 

Norat, 332, 2. 

Noruut, 215, 4. 

Nos, 25, 3. 36, 3. 36, 6, aliisque locis 

10. 

Noscendi, 352, 8. 

INDEX VOCABULORLIM. 

Noscere, 330, 8. 331, 9. 

Nosco, 84, 4. 

Nosse, 85, 6. 136, 10. 292, 11. 331, 

3. 

Noster, 297, 22. 

Nosti, 237, 2. 

Nostra, 36, 4. 93, 8. 102, 7, aliisque 

loois 4. 

Nostra 75 7. 

Nostrfe, lo', 3. 13, 3. 14, 10, aliisque 

locis 3. 

Nostram, 53, 7. 

Noslri, 31, 2. 33, 1, 33, 8, aliisque 

locis 10. 

Nostris, 24, 1. 33, 3. 43, 4, aliisque 

locis 3. 

Nostro, 12, 2. 24, 1. 93, 2. 219, 31. 

Nostrorum, 332, 21. 

Noslros, 43, 8. 33, 10. 

Nostrum, 3, 3. 

Nota aclject., 73, 3. 264, 7. 331, 4. 

337, 9. 

Notam substant., 239, 27. 

Notare, 235, 3. 

Notas suhst., 30, 5. 331, 2. 340, 6. 

341, 4. 

Notavit, 310, 7. 

Nolio, 337, 16. 340, 15. 344, 10. 

Nolione, g32, 16. 

Notionem, 331, 8. 

Notionis, 351, 20. 

Notior, 172, 1. 

Notis, 340, 11. 341,13. 

Notitia, 343, 15. 

Notitiam, 351, 32. 

Notitiarum, 343, 16. 

Notos, 164, 6. 

Notum, 121, 2. 344, 5. 331. 12. 

Notus substant., 153, 8. 174, 3. 

Nova, 341, 3. 173, 4. 

Noverunt, 267, 2. 

Novi verbum, 84, 9. 326, 10. 

Novimus, 151, 1. 164, 3. 

Novis, 61, 8. 275, 6. 

Novisti, 34, 2. 83, 5. 

Novit, 297, 16. 332, 7. 336, 13. 331, 

12. 

Novo, 233, 2. 

Novum, 32, 5. 94, 2. 

Nox, 27, 3. 261,4. 282, 4. 323, 4. 

Noxia, 17, 3. 68. 8. 

Noxiorum, 299, 9. 

Noxium, 133, 19. 

Nube, 25, 4. 321, 2. 332, 3. 

Nubes, 242, 4. 360, 3. 

Nubibus, 88, 1. 323, 4. 

Nubila, 7, 5. 90, 4. 

Nubilus, 291, 7. 

Nudatis verbum, 311, 3. 

Nudum, 101, -4. 

NuIIa, 101, 9. 158, 11. 158, 14, aliisque 

locis 12. 

NuIIa, 35, 4. 313, 10. 323. 3. 

Nullam, 281, 18. 335,6. 333, 9. 331, 

17. 

NuIIas, 340, 6. 

Nulli, 111,4.337, 9. 

NuIIis, 12, 5. 193, 3. 237, 17, aliisque 

locis 5. 

NuUius, 218, 15. 230, 8. 272, 9 bis. 

NuUo, 10, 3. 36, 2. 83, 2, aliisque 

locis 10. 

Nullum, 44, 9. 88, 2. 135, 7, aliisque 

locis 3. 

Nullus, 3, 3. 74, 1. 208, 6, aliisque 

loois 7. 

Num, 34, 5. 84, 4. 103, 1, aliisque 

locis 38. 

Numen, 276, 11. 

Numerabitur, 134, 6. 

Numeranda, 179, 12. 

Numerandam, 268, 9. 

Numeratur, 178, 11. 

Numeravimus, 246, 17. 

Numeremus, 304, 10. 

Numerentur, 236, 13. 

Numeris, 18, 6. 222, 2. 

Numerosus, 36, 1. 

Numerum, 109, 4, 111. 6. 

1410 

Numerus, 138, 9. 

Numinis, 94, 6. 

Numquam, 46, 2, 72, 4, 78, 5, aiiisque 

locis 13. 

Nunc, 4, 2. 7, a. 10, 4, aliisque locis 

64. 

Nuntiat, 301, 11. 

Nuper, 257, 3. 

Nuptiis, 121, 3. 

Nutricein, 30, 3. 

Nulrit, 121, 4. 

Nutritus, 24, 1. 

Nutriuutur, 343,12. 

Nutrix, 117, 1. 

Nutum, 122, 4. 247, 4. 

0, 31, 2. 32, 2. 57, 3. aliisque locis 

21. 

Ob, 50, 1. 37, 2. 57. 3, aliisque locis 

8. 

Obambulat, 276, 9. 

Obduxerat, 11, 4. 

Obitu, 302, 9. 

Objacet, 266, 22. 

Objecit, 200, 3. 

Objecta, 343, 7. 

Objecta, 46, 2. 

Objeclce, 343, 2. 

Objectorum. 73, 2. 

Objice, 89, 7. 

Oblectamenta, 292, 13. 

Oblectant, 108, 5. 

Oblita penult. corr., 108, 4. 

Oblita penult. prod. etpassive, 237. 3. 

Oblita act., 332, 4. 

OlDlitas passive, 333, 3. 

Oblitus, 25, 2. 86, 6. 109, 5. 236, 3. 

Oblivio, 158, 2. 

Oblivione, 86, 2. 

Obliviosam, 243, 1. 

Oblivisoeretur, 282, 15. 

Obluctari, 267, 4. 

Obnoxius, 212, 7. 

Obrepat, 218, 18. 

Obruisset, 314, 7. 

Obruit, 314, 10. 314, 11. 

Obruta, 330, 6. 

Obscura, 158, 3. 

Obscuras, 235, 2. 

Obscuris, 69, 4. 

Obscuritas, 218, 31. 

Obscuro, 64, 6. 

Obscuros, 339, 2. 

Obscuram, 218, 8. 

Obscurus, 218, 27. 

Obsecro, 171, 8. 

Obsequentes, 44, 1. 

Obsistere, 247, U. 

Obsitum, 276, 12. 

Obstantia, 212, 18. 

Obstat, 89, 1. 323, 4. 

Obstupui, 14, 7. 

Obtemperantium, 247, 6. 

Obtemperare, 73, 1. 

Obtemperes, 95, 8. 

Oblicuit, 91, 1. 

Obtinendi, 264, 14. 

Obtiuere, 136, 6. 266, 13. 

Obtingit, 314, 2. 

Obversatus, 31, 1. 

Obvia, 64, 4. 

Obviis, 314, 9. 

Obvius, 43, 4. 

Occasus, 327, 8. 

Occidentia, 296, 6. 

Occidit, 254, 12. 

Occiduo, 301, 7. 

Occultis, 273, 3. 

Occuluisse, 52, 8. 

Occupantur, 36, 5. 

Occupale, 303, 24. 

Occupato, 171, 7. 

Oceauo, 301, 9. 

Ocius, 279, 14. 

Oculi singul., 352, 3. 

Oculis, 10, 1. 58, 2.212, 18. 335,27. 

Oculo, 111, 6. 

Oculorum, 213, 2. 

Oculos, 7, 2. 23, 5. 29, 1, aliisque

1411 INDICES AD LIBHOS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHLE. 1412 

locis 10. 

Oculus, 337, 1. 

Oderant, 299, 10. 

Oderit, 283, 26. 

Odiis, 48, 4. 142, 1. 

Odio, 283, 26. 283, 29. 299, 9. 

Odiosa, 297, 1. 

Odiosos, 132, 3. 

Odisse, 283, 27. 

Odores, 302, 2. 

Offensio, 45, 3. 

Offensione, 60, 4. 

Officii, 265, 28. 

Officiis, 80, 2. 

Officinas, 61, 7. 

Officio, 9, 2. 194, 11. 265, 17. 266, 2. 

Officium, 263, 18. 265, 23. 265, 26, 


OUm, 4, 1. 49, 2. 182, 6, aliisque 

locis 3. 

Onine, 126, 4. 136, 5. 159, 7, aliisque 

locis 20. 

Omnem, 58, 1. 156, 5. 239, 2, aliisque 

locis 7. 

Omnes, 119, 2. 119, 10. 177, I, aliisque 

locis 6. 

Omni, 59, 3. 117, 3. 118, 4, uliisque 

locis 5. 

Omnia, 179, 2. 229, 8. 231, 12, aliisque 

locis 30. 

Omnia accus., 68, 3. 75, 5. 275, 10, 


Omnibus, 53, 6. 56,5. 61, i.aliisque 

locis 21. 

Omnino, 159, 5. 159, 6. 230, 7. aliisque 

locis 5. 

Omnis, 93, 3. 122, 5. 123, 4, aliisque 

locis 10. 

Omnium, 31, 2. 44, 10. 54, 3, aliisque 

locis 36. 

Omnium potens, 248, 3. 

Omnium potentem, 248, 1. 

Oneratum, 299, 23. 

Oneret, 190, 3. 

Oneris, 292, 10. 

Opacae, 290, 2. 

Opera femin., 52, 4. 283, 19. 

Opera, 133, 5. 

Operai 13 3. 

Operam, 42, 3. 246, 13. 283, 24. 

338, 2. 

Operante, 313, 15. 

Operatus, 387, 1, 314 6. 

Operi, 83, 4. 

Operis nomcn singuL, 70, 6. 133, 9. 

294, 10. 299, 16. 

Opes, 48, 1. 101, 10. 103,5, aliisque 

locis 12. 

Opibus, 101, 5. 134, 5. 134, 10, aliisque 

locis 4. 

Opilionem, 49, 3. 

Opima, 171, 1. 

Opinio, 194, 13, 325, 2. 325, 17, 


Opinione, 193, 4. 219, 21. 327, 2. 

Opinionem, 305, 10. 325, 15. 

Opinioni, 297, 24. 

Opinionibus, 87, 4. 204, 4. 

Opinionis, 76, 1. 118, 2. 336, 10. 

Opinor, 54, 6. 111, 2. 335, 12. 

Oportebat, 283, 18. 

Oportere, 249, 9. 345, 8. 

Oportet, 42, 3. 95, 1. 95, 8 aliisque 

locis 4. 

Opponitur, 238, 14. 

Opportunitate, 110, 2. 

Opposui, 48, 4. 

Oppressi, 330, 7. 

Oppressit, 24, 5. 

Opprimat, 305, 23. 

Optanda, 319, 3. 328, 3. 

Optandum, 320, 1. 

Optantur, 232, 16. 

Optari, 176, 8. 232, 13. 

Optasse, 52, 5. 

Optat, 41, 1.270, 9. 307, 5. 

Optata, 288, 3. 297, 1. 298, 13. 

Optatorum, 320, 5. 

Optavi, 44, 8. 

Optavimus. 155, 2. 

Optet, 123, 6. 331, 6. 

Optimam, 305, 7. 

Optime, 296, 10. 

Optimorum, 156, 3. 

Optimum, 178, 1. 179, 9. 

Opulentis, 188, 14. 

Opum, 101, 1. 137, H. 273, 1. 

Opus, 68, 2.221, 9. 239,10. 

Opus est, 135, 3. 282, 8. 

Ora accus. plur., 3, 1. 153, 3. 174,2, 

aliisque locis duolius. 

Oratio, 72, 2. 257, 2. 

Orationis, 312 1. 

Orator, 110, 9. 

Oratores, 283, 14. 

Orbe, 102, 7. 302, 7. 

Orbem, 19, 3. 181, 3. 185, 3, aliis • 

que locis duobus. 

Orbes, 18, 3. 223. ,3. 303. 2. 

Orbi, 234, 6. 336, 19. 

Orbis, 63, 1. 292, 2. 310, 6. 323, 1. 

Orbium, 295, 12. 

Orbus, 121, 3. 

Ordine, 292, 13. 

Ordinem, 55, 2. 80, 6. 267. 13 aiiisque 

locis 8. 

Ordines, 294,11. 

Ordinibus, 294, 2. 

Ordinis, 43, 8. 52, 5. 288, 3, aliisque 

locis 3. 

Ordo, 134, 3. 183, 3. 217, 2, aliisque 

locis 11. 

Ore, 44, 2. 44, 4. 75, 5, aliisque locis 

5. 

Oriatur, 313, 18. 

Oriens, 351, 27. 

Origo, 302, 12. 

Oriri, 350, 26. 

Oris ab, os, 256, 1. 322, 2. 

Onsplw:, 301, 13. 

Oriundus, 72,5. 

Oriuntur, 238, 5. 

Ornamenta, 136, 2. 

Ornamentis, 120, 5. 177, 1. 

Ornari, 137, 1. 

Ornet, 20, 4. 106, 5. 

Orpheus, 254, 11. 

Orsa, 293, 1. 

Orta, 87, 4. 302, 9. 

Ortaj, 194, 16. 

Ortu, 20, 2. 65. 4. 153, 6. 206, 2. 

Ortum, 183, 4. 208 8. 313. 18. 

Ortus, 262, 8. 289, 5. 

Ortus aceus., 65, 2. 184, 7. 

Os vultum, 148, 3. 

Ossa, 163, 1. 

Ostendam, 124, 4. 258, 9. 

Ostendat, 280, 9. 

Ostendimus, 268, 11.271, 7. 

Ostendisse, 217, 1. 

Ostendit, 335, 16. 

Ostensum, 219, 23. 

Ostentando, 55, 6. 

Ostentat, 149, 17. 149, 4. 272, 25. 

Ostentum, 99, 1. 

Ostro, 196, 1. 

Otia, 44, 7. 

Otium, 200, 7. 

P 

Pabula, 277, 4. 

Pabulum, 309. 2. 

Pacem, 301, 2. 

Pacis, 178,1. 

Pacto, 283, 19. 

Paginae, 340, 5. 

Palam est patet, 232, 4. 

Palatini, 48, 1. 

Palleant, 290, 1. 

Pallens, 65, 4. 

Pallet, )13, 3. 

Pallida, 64, 6. 

Palmites, 79, 5. 

Paludes, 137, 3. 238, 6. 

Pandit, 106, 8. 

Panniculis, 33, 7. 

Pap», 83, 8.264, 1. 

Papinianum, 200, 4. 

Par, 89, 5. 211,3. 

Parantis, 236, 3. 

Parat, 276, 7. 

Paraverint, 216, 7. 

paravit, 218, 28. 

Parcit, 297, 27. 

Parem, 194, 6. 

Parente, 109, 5. 

Parentum, 205, 12. 

Parere, obedire, 50, 2. 248, 17. 

Paribus, 225, 1. 

Parietes, 74, 5. 

Pariter, 74, 2. UO, 7. 132, 7, aliisque 

locis i6. 

Parmenides, 249, 4. 

Pars, 70, 6. 123, 2. 

Parata, 106, 6. 

Parle, 14, 9. 33, 5. 103, 5, aliisque 

locis 8. 

Partem, 33, 6. 172, 2. 210, 24. 

325, 8. 

Partes, 222, 1. 237, 10. 333, 4. 

Parthis, 157, 13. 

Partibus, 218, 24. 238, 24. 246, 6. 

336, 20. 

Participatione, 231, 8. 236, 17. 

281, 3. 

Participes, 343, 6. 

Particulas, 11, 9. 

Partirer. 32, 3. 

Partium, 231, 13.231, 25. 

Parva, 138, 13. 

Parvam, 246, 14. 

Passim, 36, 2. 

Passio, 341, 7. 343, 3. 

Passione, 343, 5. 

Passionem, 343, 6. 

Passuum, 57, 1. 

Pateat, 266, 10. 

Patebit, 193, 3.237, 11. 

Patefacere, 334. 7. 

Patefaceres, 231, 16. 

Patefaciam, 236, 5. 

Patefeccrit, 348,7. 

Patens, 234, 3. 

Patentes, 161, 3. 

Pater, 206, 3. 226, 1. 

Pateris, 82, 1. 

Paterni, 119, 6. 

Patet, 137, 1. 246, 29. 266, 5. 351, 

33. 

Pati, 64, 2. 

Patiantur, 120, 3. 149, 6. 

Patiatur, 297, 29. 

Patiebantur, 46, 5. 

Patiens, 238, 14. 340, 10. 

Palienter, 138, 21. 

Patientiam, 138, 21. 

Patientiffi, 298, 5. 

Patitur, 25, 1. 80, 4. 277, 8, aliisque 

locis tribus. 

Patiuntur, 283, 2. 

Patrandi, 268, 11. 279, 13. 

Patrem, 219, 34. 229, 16. 307, 6. 

Patri, 119, 2. 

Patria, 123, 3. 262, 7. 

Patria, 72, 2. 

Patrias, 72, 3. 

Patriam, 246, 15. 238, 11. 313, 2. 

Patribus, 54, 3. 152, 1. 197, 4. 

Patrisfamilias, 237, 14. 

Patrum, 110, 8. 

Patuerunt, 257. 2. 

Patuisset, 53, 5. 

Patuit, 239, 28. 

Pauca, 75, 2. 100, 1. 297, 18. 

Paucis, 133, 17. 

Pauculis, 82, 1. 164, 1. 

Pavet, 41, 1. 

Pavidus, 273, 5. 

Paulinum, 48, 1. 

Paulisper, 12, 3. 23, 2. 25, 3, aliisque 

locis 9. 

PauIo,83,6. 102,11.131, 2, aliisque 

locis 27. 

Paululum, 176, 1. 

Paulum, 103, 1. 

Pauperes, 132, 9. 

Paupertate, 132, 11. 

Pax, 76, 4

1413 

Pectora, 291, 4. 

Pectori, 24, 7. 

Pectoribus, 315, 2. 

Pectoris, 251, 11. 346, 3. 

Pecudes, 201, 1. 

Pecunia, 132, 5. 187, 3. 188, 2. 314. 

n. 

Pecuniue, 132, 1. 178, 0. 188, 5. 298, 

22. 

Pecuniam, 188. 7. 188, 8. 212, 4, 


Pecuniosorum, 188, 13. 

Pedibus, 38, 1. 183, 8. 237, 9, aliisque 

locis 2. 

Pedum, 265, 23. 263, 23. 

Pejora, 208, 7. 282, 9. 

Pelagi, 322, 4. 

Pelago, 273, 2. 

Pelagus, 168, 12. 

Pellalur, 188, 11. 

Pelle verbum, 90, 1. 90, 6. 

Pellebas, 58, 2. 

Pellere, 203, 4. 

Pellerentur, SO, 5. 

Pendenda, 179, 14. 

Pendentis, 199, 8. 

Pendet, 294 8. 

Pendit, 219, 1. 

Pendulum, 129, 1. 

Pendulus, 301, 20. 

Pene, 7, 4. 266, 12 bis. 

Penetrabat, 10, 7. 

Penetral, 59, 1. 

Penelraret, 212, 18. 

Penetrent, 109, 3. 

Penitus, 92, 1. 188, 13. 256, 2, aliisque 

locis 3. 

Pennae, 259, 1. 

Pennas, 258, 9. 

Pensare, 330, 12. 

Pensares, 95, 7. 

Pensari, 7fi. 3. 

Penuria;, 218, 26. 

Pepulerit, 174, 3. 

Pepulerunt, 221, 2. 

Pepulisti, 72, 4. 

Per, 18, 5. 43, 2. 84, 3, aliisque locis 

24. 

Percipiendam, 123, 5. 

Percipiens, 294, 9. 

PercuUi, 49, 1. 

Percurrenti, 237, 11. 

Perdat, 64, 7. 

Perdens, 332, 5. 

Perdideris, 101, 9. 

Perdidisses, 101, 13. 

Perdidit, 234, 12. 349, 1. 

Perdit, 254, 19. 

Perdita, 139, 1. 

Perditis, 277, 6. 

Perdilissimum, 61, 7. 

Perrtitum, 54, 3. 

Perditus, 253, 9. 

Perducere, 212. 2. 

Perductas, 150, 2. 

Perducturas, 212, 3. 

Perdurant, 194, 16. 

Perdurat, 124, 2. 137, 4. 198, 2. 

205, 9. 

Peregi, 2, 1. 

Peregrina, 34, 2. 

Perennem, 127, 1. 

Pererrans, 153, 1. 

Perexigua, 122, 6. 

Perexile, 123, 11. 

Perfecerint, 279, 8. 

Perfeci 171 3. 

Perfecta, 213, 7. 219. 17. 229, 8, 


Perfectae, 11, 2. 

Perfectam, 228, 16. 

Perfeclas, 222, 1. 

Perfecti, 228. 1. 228, 8. 229, 10. 

Perfectio, 228, 3. 

Perfectione, 156, 2. 228, H. 

Perfectionem, 282, 15. 

Perfectiori, 344, 11. 

Perfecto, 217, 9. 

Perfectum, 176, 9. 219, 27. 222, 1, 

INDEX VOC.VBULORUM. 


Perferunt, 61, 4. 

Perficere, 179, 6. 279, 12. 

Perficiat, 216, 18. 263, 17. 338, 3. 

Peraciunt, 213, 8. 

Perfidam, 94, 8. 

Pergat, 78, 4. 

Perhibetur, 228, 9. 228, 11. 229, 17. 

349, 9. 

Perhorrescerem, 32, 5. 

Perhorrescis, 94, 8. 

Perhorresco, 170, 6. 

Pericula, 144, 1. 

Periculi, 23, 1. 55, 3. 

Periculis, 32, 6. 46, 2. 193, 3. 218, 

7. 

Periculorum, 199, 7. 

Periculosam, 129, 3. 

Periit, 310, 1. 

Perimendam, 326, 4. 

Perire, 286, 5. 

Perjuria, 69, 7. 

Permanebit, 239, 19. 

Permanendi, 238, 17. 239, 15. 

Permanendo, 330, 3. 

Permanens, 287, 6. 

Pormaaent, 237, 6. 

Permanere, 239, 17. 

Permanet, 237, 9. 

Permeant, 346, 1. 

Permisit, 12. 3. 

Permissis, 317, 1. 

Permissum, 299. 2. 

Permitterent, 283, 23. 

Permulta, 135, 5. 

Permultis, 126, 1. 135, 4. 

Permutant, 178, 3. 

Permutare, 93, 3. 

Permutat, 273, 7. 

Pernicie, 279, 4. 

Perniciem, 44, 6. 237, )9. 239, 13. 

Perniciosa, 94, 9. 134, i. 

Perniciosis, 287, 9. 321, 2. 

Perosa, 260, 1. 

Perpendas, 299, 22. 335, 26. 

Perpendis, 292, 11. 

Perpendit, 337, 1. 

Perpenditur, 331, 8. 

Perpeudo, 287, 3. 

Perpessi, 283, 13. 

Perpesso, 283, 9. 

Perpeti, 299, 8. 

Perpetrata 43, 5. 

Perpetua, 120, 11. 124, 2. 

Perpetua, 220, 1. 

Perpeluo, 63, 2. 

Perpetuo, 194, 16. 198, 2. 

Perpetuum, 168, 2. 350, 7. 

Perrarum, 146, 6. 

Perrumpere, 322, 5. 

Perssepe, 137, 6. 

Perscrutemur, 84, 1. 

Perses, 103, 1. 

Personat, 244, 1. 

Perspecta, 172, 2. 

Perspectum, 131, 4. 

Perspexisse, 299, 17. 

Perspicaci, 186, 3. 

Perspicacibus, 10, 1. 

Perspicaciter, 217, 2. 

Perspicacius, 242, 5. 

Perspicax, 320, 4. 

Perspicio, 230, 14. 

Perspicua, 219, 15. 

Perspicua;, 282, 3. 

Perspicuum, 264, 13. 268, 1. 271, 2. 

Perstriugam, 297, 19. 

Perstrinxit, 111, 6. 

Persuadet, 231, 11. 

Persuasam, 126, 1. 

Pertimescas, 87, 1. 

Pertimescis, 137, 9. 

Pertimescit, 298, 23. 

Pertimescunt, 201, 2. 

Pertractes, 158, 5. 

Pertulisset, 283, 8. 

Perturbat, 292, 3. 350, 29. 

Perturbata, 296, 14. 

Perturbatione, 14, M. 253, 11. 

1414 

Perturbationibus, 76, 7. 

Perturbationum, 84, 6. 84, 11. 87, 4. 

Pertnrbere, 324, 2. 

Perutilia, 313, 2. 

Pervagata, 157, 21. 

Pervenire, 157, 13. 176, 4. 187, 3, 


Perversa, 297, 24. 

Perversi, 69, 1. 

Pervertit, 33, 10. 92, 3. 

Pervetusta, 35, 1. 

Pervincere, 3, 2. 

Pervincere, 3, 2. 

Pervium, 266, 19. 

Pervulganda, 157, 6. 

Pessimam, 305, 14. 

Pessimis, 33, 6. 149, 2. 149, 5. 

299, 8. 

Pessimos, 149, 4. 

Pessimus, 137, 7. 

Pessum, 347, 10. 

Pessumdari, 46, 4. 

Peste, 276, 13. 

Pestem, 44, 6. 

Pestis, 201, 6. 

Petant, 265, 12. 

Petantur, 232, 13. 

Petas, 79, 1. 

Petebat, 219, 3. 

Petere, 219, 29. 

Peteret, 93, 6. 

Peteretur, 248, 16. 

Petis, 133, 17. 212, 8. 347, 9. 

Petit, 139, 7. 161, 1. 178, 17, aliisque 

locis 5 

Petitas 249 7. 

Petitis 'verbum, 124, 3. 285, 3. 

Petitis adject., 333, 21. 

Petito, 188, 6. 

Petitos, 207, 6. 

Petitur, 232, 4. 263, 5. 

Petunt, 34, 4. 159, [3. 178, 7, aliisque 

locis 7. 

Petuntur, 178, 10. 

Philosophi, 158, 19. 

Philosophia, 256, 1. 

Philosophi», 32, 3. 

Philosophiam, 31, 1. 

Philosophum, 138, 23. 

Philosophus, 158. 20. 

Phcebe, 168, 6. 290, 4. 

PhcEbes, 301, 4. 

Phoebi, 65, 4. 77, 1. 233, 4. 291, 2. 

Phcebo, 64, 7. 207, 1. 242, 5. 261, 1. 

Phoebum, 322, 1. 

Phcebus, 28, 1. 113, 1. 133, 6, aliisque 

locis 2. 

Phrvgiae, 307, 2. 

Physicis, 313, 23. 

Pias, 103, 1. 

Piavit, 307, 3. 

Piget, 61, 2.120, 6. 

Piis, 226, 6. 

Pingitur, 261, 4. 

Pinus, 140, 5. 

Pisce, 214, 6. 215, 7. 

Placet, 102, 7. 146, 7. 181, 5, aliisque 

locis 3. 

Placida, 234, 2. 

Placidas, 20, 3. 

Placido, 71, 1. 

Placidum, 231, 9. 

Placuisse, 297, 22. 

Placuissent, 134, 10. 

Plagas, 161, 3. 

Plane, 138, 13. 

Planius, 216,2. 265, 21. 

Plato, 349,15. 

Platone, 249, 8. 

Platonem, 330, 6. 

Platoni, 219, 31. 243, 1. 349, 12. 

PIatonis,33, 1. 44,2.244,1. 268, 13. 

Planstra, 289, 3. 

Plebis, 110,8. 

Plena, 10, 3. 198, 3. 200, 2 bis. 

209, 2. 

Plensp, 290, 1. 

Plenam, 219, 20. 246, 19. 248, 12. 

Plenissime, 86, 1.

Plenissimum, 229, 10. 229, V6. 

Plenitudinem, 349, 8. 349, 22. 350, 

'''Pleno, 21, 1. 64, 3. 105, 6. 

Plenum, 218, 18. 526, 9. 

Plenus, 187, 17. 229, 17. 

Plerumque, 149, 4. 166, 6. 

Plura, 237, 13. 335, 26. 344, 5. 

Plures, 132, 8. 148, 8., 157, 6, aliisque 

locis 4. 

Pluribus, 132, 11. 135, 3. 187, 6, 


Plurimi, 178, 2. 

Plurimis, 118, 3. 

Plurimorum, 60, 6. 

Plurimos, 157, 20. 

Plurimus, 76, 4. 

Plus, 165, 5. 199, 13. 

Plus ajquo, 298, 6. 298, 7. 

Pocula, 183, 3. 275,7. 277, 2. 

Pcena, 48, 3. 68, 8. 272, 20, aliisque 

locis 2. 

Prena, 258, '4. 272, 11. 272, 13. 272, 

16. 

Pojnae, 272, 12. 327, 10. 

Poenali, 281, 15. 

Poenam, 281, 5. 

Prenarum, 283, 22. 287, 9. 

Poe.nas, 55, 8. 352, 19. 

Poeni, 182, 1. 

Poenitentias, 209, 2. 

Poenorum, 148, 8. 

Poeticas, 12, 2. 

Poli, 259, 2. 

PoUens, 287, 5. 

PoUicentur, 213, G. 219, 9. 

PoUuisse, 57, 6. 

Polo, 113, 1. 

Polum, 216, 3. 261, 7. 

Polus, 27, 1. 

Polypliemus, 308, 3. 

Poma, 309, 3. 

. Pomis, 302, 4. 

Pondera, 143, 2. 222, 4. 226, 4. 

Pondere, 22, 3. 170, 4, 299, 23. 301, 

21. 

Pontis, 156, 4. 

Pondus, 110, 6. 129, 2. 238, 20 

314, 4. 

Ponere, 111, 5. 127, 2. 

Pouti, 19, 2. 38, 4. 

Poutum, 128, 4. 

Pontus, 105, 2. 

Popularem, 205, S. 

Popiilares, 158, 14. 194, 1. 

Populari, 205, 2. 287, 3. 

Popularis, 178, 8. 

Populi genit., 61, 1. 195, 2.305, 10. 

Vonuliplur.,10, 2. 293, 1. 

Populos, 153, 4. 157, 20. 162, 6 


Populus, 305, 8. 

n6pia\xa, 231 , 9. 

nop[crjj.ara, 231, 9. 

Porrigite, 252, 25. • 

Porro, 238, 21. 350, 15. 

Porticus, 339, 1, 

Porlio, 133, 9. 157, 1. 292, 12. 

Portionem, 158, 8. 199, 6. 218, 24. 

Portus, 234, 2, 

Poscendi, 212, 6. 

Poscens, 188, 16. 

Poscet, 102, 9. 

Posita;, 352, 23. 

Positam, 124, 3. 

Positi, 305, 3, 305, 21. 

Positionis gratia, 335, 8. 

Positum, 115, 7. 

Posse, 58, 6. 52, 13. 55, 3, aliisque 

Iocis25. 

Possem, 14, 6. 217, 5. 218, 31. 

236, 9. 

Possemus, 345, 7. 

Possent, 265, 11. 268, 6. 

Posses, 193, 8. 

Possessio, 348, 8. 

Possessione, 181, 1. 135, 10. 212, 


Posset, 53,7. 176,7. 176, 8. 188, 8. 

INDICES AD LIBROS DE CONSOL/VTIONE PHILOSOPHIiE. 14ie 

Possibile, 313, 19. 326, 21. 

Possibilitas, 267, 18. 268, 11. 

Possibilitate, 279, 13. 

Possibilitatem, 268, 13. 

Possideant, 135, 5. 

Possidebas, 118, 5. 

Possidebis, 124, 6. 

Possidens, 229, 7. 

Possidentibus, 137, 6. 

Possidere, 242, 3. 349, 22. 

Possideret, "188, 8. 

Possideri, 132, 5. 

Possidet, 349, 8. 

Possidetur, 188, 2. 

Possimus, 328, 11. 348, 4. 

Possint, 84, 12. 84, 13. 238, 5, 


Possis, 87, 7. 95, 5. 111, 7, aliisque 

locis 13. 

Possit, 23, 3. 123, 9. 125, 1, aliisque 

locis 26. 

PosEum, 117, 2. 120, 7. 218, 12, 


Possumus, 193, 6. 345, 10. 

Possunt, 88, 3. 132, 9. 188, 12, 


Post, 159, 3. 260, 3. 281, 14. 

Post, deinde, 11, 2. 170, ,3. 

Posterioribus, 352, 17. 

Posteros, 33, 2. 

Postliao, 170, 5, 

Postbaic, 91, 1. 281, 22. 

Postquam, 251, 3. 

Postrema;, 133, 6. 

Postremo, 95, 1. 160, 2. 166, 6, 


Postremus, 76, 1. 

Postulas, 350, 17. 

Postulatis, 158, 16.^' 

Postulet, 100, 2. 

Posuisse, 309, 6. 

Posuisti,76, 4.304, 9. 352, 13. 

Poteiis, 181, 2. 219, 3. 264, 6, aliisque 

locis 2. 

Potentem, 198, 1. 199, 11.199, 12, 


Poleutes, 86, 5. 258. 3. 265, 13, 


Poteutia substant., 147, 1. 150, 1. 


Potentia, 145, 1. 177, 7. 217, 10, 


Potenlia adject., 277, 10. 

Potenlite, 178, 12. 200, 6. 218, 3, 


Potentiam, 148, 10. 178, 5. 178, 6, 


Polentior, 341, 2. 

Poteuliorum, 45, 2. 

Potentis, 257, 11. 

Potentissimum, 218, 10. 247, 9. 266, 

20. 266, 21. 

Potentius nomen, 268, 2. 

Potentius adverb., 277, 15. 

Poterat, 271, 14. 337, 9. 

Poteris, 85, 2. 118, 6, 199. 13. 

Polerit, 94, 11. 110, 6. 138, 12, 


Poleritis, 212, 13. 

Potest, 52, 7. 53, 7. 84, 10, aliisque 

locis 49. 

Potestas, 149, 14. 154, 1, aliisque 

,Iocis 10. 

Potestate, 199, 11, 338, 2. 331, 31. 

352, 1. 

Potestatem, 147, 3. 

Polestatibus, 149, 1. 

Potestatis, 145, 2. 

Potius adiect. 132, 1. 

Potius adverb., 14, 2. 60, 4. 72, 3, 


Potuisse, 264, 17. 279, 10. 

Potuissent, 267, 18. 351, 24. 

Potuisset, 266, 19. 

Potuisti, 33, 2. 193, 4. 

Potuit, 3, 2. 11, 9. 38, 3, aliisque 

locis 5. 

Potum, 140, 4. 

PrcB, 147, 3. 178, 16. 178, 18. 212, 11. 

Praebuit, 148, 9. 

PrEecedentibus, 280, 10. 

Prajcedit, 341, 3. 

Praecellens, 119, 1. 

Praecellentissimum, 230, 1. 

PrKrellit, 125, 4. 

Pra3ceps, 298, 20. 

Praeceptor, 33, 2. 

PrEBceptorem, 200, 4. 

Praecessisse, 280, 8. 

Pra>cessit, 325, 20. 

Prajcipitat, 253, 8. 267, 3. 

Prcecipitavit, 299, 1. 

Praecipitem, 106. 9. 

Praicipiti, 16, 1.26, 3. 80, 3. 161, 1. 

Prcccipua, 119, 7. 

Prascipui, 133, 2. 

PriEcipuis, 252, 5. 

Pra2cipuos, 159, 2. 

Prcecipuum, 254, 18. 272, 6. 

Prseclara, 137, 11. 147, 1. 157, 22. 

198. 4. 

Prcscognita, 336, 3. 

Praecognitio, 333, 14. 

Prfecurris, 266, 7. 

Prcecurrit, 352, 9. 

Prceda;, 33, 6. 

Prcedestinatcl, 321, 6. 

Praedestinatione, 292, 9. 

Praidicantur, 204, 5. 205, 13. 

Pra^dicatio, 157, 20. 205, 13. 

Prcedicavit, 110, 2. 

Prceditum, 193, 8. 

Prajditus, 193, 9. 

PrcEeuntis, 266, 13. 

Prcefectum, 47, 3. 

Praefectura, 193, 3. 

PrEegravat, 108, 7. 

Praeibitis, 212, 13. 

Praeire, 212, 6. 

PrcBJudicatae, 48, 3. 

Prffilium, 303, 22. 

Praemia, 44, 1. 76, 2. 142, 6, aliisque 

locis 8. 

PrcEmii, 272, 4 bis. 

Prajmiis, 55, 8. 61, 10. 237, S. 

Prasmio, 238, 4. 272, 2. 272, 13. 

297, 4. 

Prtemissa, 30, 8. 

Pra>miltere, 258, 8. 

Prc-emium, 271, 5. 271, 6. 271, 8, 


PrcEnoscendi, 352, 11. 

Prajnoscere, 324, 7. 326, 20. 335, 24, 


Prasnotio, 335, 5. 336, 7. 343, 13. 

350, 22. 

Prffinotiouem, 335, 18. 

Praepositum, 43, 3. 

Praeposterum, 326, 5. 

Pncscientia, |323, 2. 325, 10. 325, 


Prxscientia, 333, 3. 

Prmscientis, 326, 6. 334, 5. 

Pnescientiam, 335, 2. 333, 9. 350, 

13. 352, 5. 

Pra3scierit, 327, 6. 

Praisciri, 326, 15. 336, 8. 345, 4. 

Praiscitaj, 326, U. 

Praescifurum, 325, 13. 

Prffisciuntur, 335, 5. 

Praescius, 352, 20. 

Praescriptum, 50; 4. 

PrcT!sens, 54, 7. 94, 12. 126, 7, aliisque 

locis 6. 

Praasenserit, 324, 9. 

Praesentaria, 352, 16. 

Pnesentarie, 294, 10. 

Praesentarium, 349, 18. 

Praesentarius, 350, 9. 

Prajsentem, 56, 5. 93, 1. 349, 11. 

PraBsenti, 330, 21. 

Prsisentia adject., 350, 18. 350, 23. 

351, 18. 351, 29. 

Prajsentiae, 349, 21. 350, 2. 350, 

10. 

PrEsentiam, 187, 13. 349, 16. 330, 


Praesentis, 120, 2. 350, 20. 352. 5.

IH7 

Pi-a3sentuini, 336, 3. 350, 29. 

Prsesertinj, 279, 17. 287, 8. 

Prajsidere, 83, 4. 147, 2. 

Praesidia, 58, 5. 

Praesidio, 188, 6. 18S, 10. 201, 4. 

217, 2, 

Prcesidiuai, 219, 32. 

Proestautes, 156, 1. 

Preestantia, 158, 15. 

Pr.'Estantius, 179, 14. 229, 7. 229, 

20. 230, 7. 

Pr.-estare, 136, 4. 178, 14. 189, 2, 


Prtestat, 350, 3. 

PraBstent, 193, 9. 215, 8. 

Frtestet, 343, 15. 

Prasstiterit, 327, 3. 

Prcesto, 320, 5. 

Praesumas, 229, 18. 

Prajter, 228, 5. 280, 19. 281, 1. 313, 

11. 

Prffiterea, 59, 1. 

Pra;tereant, 257, 6. 

Prfetereo, 110, 3. 

Pra^tereunt, 111, 10. 

Praeterire 110, 3. 

Prsterit, 103, 1. 

Praiteriti, 349, 9. 349, 21. 350, 11. 

Prffiteritis, 348, 10. 

Prcelermisso, 219, 34. 

Pra;torii, 47, 3. 

Praitulerunt, 298, 10. 

Praetura, 195, 1. 

Praevenit, 352, 12. 

Prfevia, 257, 1. 

Prcevideantur, 336, 7. 

PrwDidentia. 350, 14. 

Prajviderit, 324, 6. 

Prava, 279, 9. 

Pravitas, 218, 23. 

Pravitatis, 280, 3. 

Pravos, 280, 15. 

Pravus, 296, 18. 

Precabaris, 281, 20. 

Prece,252. 10. 

Preces. 352, 23. 352, 25. 

Precor, 120, 3. 

Premant, 287, 11. 

Premat, 261, 8. 

Prementibus, 113, 4. 

Premit, 68. 7. 158, 3. 

Premunt, 155, 7. 157, 3. 

Pressas, 340, 7. 

Pressisse, 347, 2. 

Pressurus, 310, 6. 

Pressus, 22, 2. 245, 3. 270, 10. 

Pretio, 118, 8. 298, 9. 328, 6. 

Pretiosa, 132, 4. 134, 11. 134, 12, 


Pretiosa;, 131, 5. 135, 3. 

Pretiosam, 94, 11. 

Pretiosissimum, 109, 7. 118,5. 118 

7. 166, 12. 

Pretiosus, 124, 5. 136, 6. 

Pretiosum, 231, 9. 

Pretium, 35, 6. 74, 6. 310, 9. 

Prima, 60, 8. 

Prima, 293, 18. 

PrimEe, 65, 1.293, 11. 

Primordia, 208, 4. 

Primum, 245, 2. 

Primum, 32, 6. 82, 1. 111, 6, aliisque 

locis 5. 

Primus, 143, 1. 182, 9. 

Princeps, 229, 6, 

Principe, 230, 3. 293, 10. 

Principem, 229, 2. 

Principi, 328, 10. 

Principiis, 239, 7. 

Principio, 84, 10. 230, 8, 293, 1. 

313, 16. 

Principium, 146, 3. 186, 2. 227, 1 

230, 9. 

Principum, 109, 7. 

Prior, 36, 2. 138, 1. 142, 4. 

Priora, 229, 9. 

Prioribus, 230, 13. 

Prioris, 92, 2. 

Priscos, 142, 8. 


INDE.X VOCABULORUM. 

Privatis, 46, 4. 

Privato, 111, 4. 

Privatos, 61, 12. 

Prius, 229, 7. 

Prius, 24, 3. 109, 8. 140, 5. aliisque 

locis 8. 

Priusquam, 335, 32. 336, 2. 351, 24, 

351, 28. 

Pro, 33, 4. 45, 2. 53, 7, aliisque locis 

6. 

Proavos, 208, 3. 

Probante, 157, 2. 

Probantis, 55, 3. 

Probaremus, 345, 1. 

Probas, 94, 7. 

Probat, 98, 5. 229, 2. 

Probationem, 335, 20. 

Probationibus, 248, 19. 

Probes, 229, 14. 

Probi, 134, 5. 

Probis, 146, 6. 271, 12. 272, 14. 

299, 3. 

Probitas, 134, 6. 146, 7. 271, 1, 


Probitate, 273, 9. 

Probitatis, 283, 23. 352, 26. 

Probo verbum, 210, 7. 323, 3. 

Proborum, 287, 2. 

Probos, 271, 10. 297, 2 327 12 

Proba, 268, 20. 271, 1. 

Probris, 298, 22. 

Probus, 272, 2. 

Procedam, 264, 8. 

Procedat, 323, 21. 

Procedens, 228, 14. 314, 13. 

Procederet, 246, 10. 

Procedit, 93, 8. 176, 3. 239, 12, 

aliisque loeis 2. 

Procellas, 115, 1. 

Procellis, 35, 5. 102, 3. 

Processerint, 84, 9. 

Procul, 37, 1. 72, 2. 

Proculdubio, 133,16. 237, 11. 351. 

21. 

Prodeat, 229, 9. 

Prodente, 11, 2. 

Proderet, 148, 3. 

Prodesse, 163, 6. 283, 19. 

Prodest, 303, 1. 305, 2. 

Prodidisset, 72, 2. 

Prodigii, 92, 4. 

Prodigiis, 106, 4. 

Prodit, 149, 17. 

Proditori, 299, 18. 

Productum, 313, 10. 

Produ.\it, 101, 4. 

Profanae, 33, 10 ( 

Profanum, 13, 1. 

Profecto, 108, 1. 240, 1. 2^3, 2, 


Proferas, 108, 3. 

Proferendi, 178, 6. 

Proferendo, 137, 7. 

Proferre, 83, 3 102, 1. 137 ^)! 

326, 22. 

Profert, 302, 6. 

ProBciant, 158, 2. 

Proficiet, 247, 8. 

Proficiscantur, 396, 9. 

Proficiscens, 296, 19. 

Proficiscuntur, 351, 22. 

Profltetur, 163, 3. 

Profligat, 218, 31. 

Profligalura, 47, 2. 

Profuisse, 60, 3. 

Profunda, 241, 1. 

Profundam, 223, 4. 

Profunditate, 297, 19. 

Profundo substant., 16, 1. 

Profundum, 109, 3. 

Progreditur, 303, 23. 

Progressus, 293, 1. 296, 7. 

Prohibebor, 102, 1. 

Prohibet, 231, 8. 

Prolatis, 93, 2. 

Prole, 122, 1. 

Prolis, 110, 2. 

Prolixi, 158, 12. 

Prolixitate, 299, 23. 

/ 

Promat, 296, 12. 

Promere, 181, 6. 

Promeremur, 328, 6. 

Promeruit, 33, 3. 

Promisimus, 219, 14. 

Promissiouis, 313, 1. 

Promittere, 187, 19. 

Promittis, 264, 1 

. 

1418 

Promittunt, 187, G. 212, 3. 

Promovereris, 95, 6. 

Promovimus, 120, 3. 

Promptissima, 217, 7. 

Promptissimum, 66, 9. 

Promptum, 178, 13. 291, 3. 

Prona, 101, 6. 347, 5. 

Pronum, 184, 2. 

PiopagandEB, 305, 19. 

Propagare, 157, 17. 158, 4. 178, 2. 

Propagasse, 205, 3. 

Propagentur, 238, 15. 

Prope, 234, 10. 

Propensius, 37, 2. 

Propcrata, 3, 1. 

Propinqua, 289, 2. 293, 11. 

Propinqua, 313, 23. 

Propinquat, 283, 3. 

Propinquitatis, 109, 7. 

Propinquus, 234, 6 

Propior, 64, 7. 

Propitiis, 283,17. 

Propius, 14, 8. 

Proponas, 231, 22. 

Proponunt, 352, 20. 

Proponuntur, 327, 10. 

Proposita, 264, 9. 

Propositam, 178, 19. 

Propositi, 313, 3. 

Propositionum, 280, 9. 

Propositis, 230, 13. 231, 1. 

Propositum substant., 265, 19. 332, 

1. 352, 2. 

Propositum adject., 33, 6. 263, 16. 

266, 1. 271, 8. 

Proposui, 331, 27. 

Proposuimus, 246, 16. 

Propria, 193, 10. 194, 13. 327, 13. 

351, 14. 

Propria ahlat., 16, 2. 283, 2. 296, 


PropriEe, 68, 2. 147, 10. 320, 9. 332, 

10. 

Propriam, 94. 4. 194, 1. 331, 23. 

Proprias, 314, 5. 

Proprietate, 349, 18. 

Proprietatem, 330, 22. 

Proprii, 149, 2. 193, 4. 

Propriis, 80, 1. 86, 3. 340,8. 

Proprio, 103, 8. 

Proprios, 185, 1. 

Proprium, 101, 2. 135, 7. 149, 12, 


Propter, 232, 16,271, 4. 


Pfopugnare, 54, 4. 

Prorsus, 24, 6. 45, 3, 94, 7, aliisque 

locis 16. 

Proscriptioni, 57, 2. 

Prosequerentur, 3, 3. 

Prospectu, 294, 5. 

Prospera, 297, 1. 

Prosperam, 165, 6. 

Prosperitatis, 117, 2. 

Prospexerat, 294, 10. 

Prospexerit, 323, 6. 

Prospexi, 246, 27. 

Prospiciam, 246, 2. 

Prospiciat, 330, 16. 

Prospiciens, 321,5.327,7.337, 13. 

Prospicit, 324, 3. 340, 16. 

Prospicitis, 186, 3. 

Prostratos, 61, 9. 

Prosternit, 200, 3. 

Prosternitur, 122, 5. 

Proterit, 98, 1. 183, 8. 

Protervus, 128, 7. 

Protexi, 46, 2. 

Protrahit, 7, 6. 

Protinus, 193, 10. 

Protulit, 299, 7. 299, 19. 

46

J419 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIA:. 1420 

Provectu, 305, 13. 305, 2i. 

Provehere, 272, 26. 

Provehi, 110, 8. 

Provehis, 225, 2. 

Provehit, 168,4. 291, 5. 

Provenerint, 192, 1. 

Proveniaut, 335, 23. 

Proveniat, 120, 11. 345, G. 

Provenient, 350, 23. 

Provenirent^ 149, 2. 

Provenit, 149, 17. 205, 9. 314, 10. 

Proveniunt, 149, 7. 288, 13. 351, 

18. 

Proventu, 352, 13. 

Provida, 181, 3. 

Providentia, 239, 12. 293, 6. 293, 


Provideulia, 294, 11. 295, 9. 312, 4, 


Provideuliae, 292, 8. 294, 8. 295, 1, 

aliibque locis 11. 

ProvidenliaiD, 295, 6. 299, 22. 304, 


Providentur, 325, 9. 326, 2. 326, 3, 


Providere, 326, 8. 

Provideri, 325, 9. 326, 4. 

Provincialium, 46, 3. 

Provinciam, 47, 2. 

Provisa, 60, 7. 326, 4. 

Provisae, 325. 1. 

Provocet, 343, 3. 

Proximos, 123, 1. 

Proximus, 109, 8. 297, 30. 

Prudentem, 166. 5. 

Prudentia, 94, 17. 

Ptolomaeo, 157, 1. 

Publicae, 44, 8. 

Publicis, 46, 4. 

Publicus, 290, 5. 

Pudeat, 247, 16. 

Pudebit, 162, 3. 

Pudibunda, 310, 3. 

Pudicitiaj, 119, 1. 

Pudore, 24, 4. 24, 5. 110, 2. 119, 1. 

Pudori, 52, 3. 121, 1. 

Puduit, 50, 9. 

Pueris, 119, 6. 

Pugna, 315, 2. 

Pugnautia, 168, 1. 301, 17. 

Pulcherrimi, 133, 9. 272, 5. 

Pulcherrimuni, 213, 1. 

Pulcherrimus, 221, 7. 

Pulchra, 133. 9. 134, 9. 174, 6, 


Pulchris, 168, 18. 

Pulcliritudinem, 194, 2. 

Pulchritudinis, 133,6. 134,8. 195, 8. 

Pulchritudo, 133, 8. 178, 14. 

Pulchrius, 231, 10. 

Pulchrum, 92, 7. 133, 5. 134, 1, 


Pulsare, 10, 5. 

Pulsibus, 290, 6. 

Pulsum adject., 72, 3. 

Pulsus, 61, 5. 72, 3. 

Pulverem, 346, 2. 

PuDCti, 156, 6. 157, 6. 295, 15. 

296, 3. 

Puncto, 157, 6. 

Pungit, 218, 30. 

Puniendi, 299, 2. 304, 5. 

Puniri, 281, 9. 327, 12. 

Punisset, 56, 6. 

Punit, 306, 2. 

Puuiti, 281, 9. 

Punitos, 281, 23. 

Puniuntur, 281, 4. 

Puppes, 316, b. 

Pura, 280, 22. 

Pura, 300, 2. 337, 3. 

Pure, 267, 10. 

Purgatoria, 281, 16. 

Purior, 222, 3. 

Puritate, 293, 6. 

Puro, 322, 1. 

Purpura, 269, 3. 

Purpurae, 215, 6. 

Purpureum, 78, 5. 

Putaljantur, 188, 10. 

Putabas, 246, 3. 

Putabat, 148, 4, 

Putabo, 248, 4. 

Putant, 178, 3. 179, 10. 187, 2, 


Putarem, 13, 2. 

Putaremus, 282, 16, 

Putare, 193, 9. 326, 8. 

Putares, 193, 5. 283, 8. 

Putaret, 148. 2, 

Putas, 83, 1. 94, 3. 134, 1, aliisque 

locis 5. 

Putasti, 75, 4. 

Putat, 125, 11. 137, 9. 280,7, aliisque 

locis 3. 

Putatis verbum, 164, 7. 

Putes, 102, 10. 111, 9. 123, 4, aliisque 

locis 3. 

Putet, 197. 5. 268, 5. 279, 17. 

344, 2. 

Puto, 131, 2. 149, 8. 188, 1, aliisque 

locis 6. 

Pythagoricum, 58, 3. 

Qua, 41, 4. 43, 4. 53, 10, aliisqne 

locis 13. 

Qua, adverb. loci, 248, 8 bis. 

Quadam, 231, 13. 238, 12. 

Quadrigis, 113, 1. 309,7. 335, 27. 

QucB singulari, 6, 1, 10, 6. 12, 2 


Qnni plur. femin., i2, 5. 12, 7. 120 


Qnx plur. ?ieut. nonu7i., lii,l. 101 

6. 106, 9, aliisque loeis, 76. 

Quce plur. neut acciis., 24, 3. 53 

12. 53, 14, aliisque.loeis 52. 

Quaecunque sijigul., 18, 4. 210, 5 

305, 13, 

Qufedam singul., 11, 4, 112, 4. 158 


Quaedam p/»?-. femin., 212.2. 325 

33. 

Quaedam plural. nomin. neut., 33 

8, 109, 2 230,16, aliisque locis 4. 

Quaedam plural. accus., 219, 26 

298, 3. 312, 1. 350, 21. 

Qucelibet, 268, 18. 324, 8. 

Quajnam, 14, 6. 125, 8. 268, 1, aliis 

que locis 3, 

Quaeque mjynin.plur. rieutr., 149, 3 

185, 1. 238, 18. 

Quaeque accus. plur., 36, 6. 118 

6. 136, 5, aliisque locis 6. 

Quferas, 79, 4. 

Quaeratis, 135, 8. 

Quaerere, 166, 12. 

QuEeri, 292, 10. 

Qua^ris, 51, 1. 

Quajritis, 135, 2. 214, 3. 254, 5. 

Quasritur, 232, 17. 

Quaero, 312, 5. 335, 1. 

Quaesieris, 282, 9. 

Quaesisse, 126, 7. 

Quaisita, 106, 7. 334, 3. 

Quajsitu, 292, 4. 

Qufesivit, 54, 1. 

Quffiso, 229, 14, 281, 13. 292, 2. 

Ouaestionem, 312, 4. 

Outestionis, 290, 23. 325, 4, 

Quale, 228, 4. 

Qualem, 306, 1. 313, 19, 

Qualemcunque, 349, 24. 

Quales, 343, 11. 

Qualia, 350, 23. 

Qualibet, 187, 9. 230, 4. 

Qualicunque, 186, 3. 

Qualitate, 120, 9, 279, 3, 298, 4. 

352, 22. 

Qualitatem, 350, 29. 

Qualitates, 343, 2. 

Qualitatibus, 246, 11. 

Quam. 32, 2, 33, 5, 43, 3, aliisque 

locis 37. 

Quam diu, 237, 3. 

Quam multa, 219, 1. 

Quam multis, 123, 6. 

Quam multos, 123, 1, 158, 1. 

Quam plurimos, 131, 8. 

Quam vultis nimio, 213. 3. 

Quam quantuni, 7, 1. 16, 1. 51, 1, 


Quam post aliud, 94, 15. 146, 7. 


Quam post alius, 297, 14. 

Qnd.m post alio modo, 265, 19. 

Quam post aliter, 46, 5. 

Quam post magis plus et comparat. 

132, 2. 165, 6. 201, 6, aliisque locis 

10. 

Quam pos< potius, 74, 5. 212, 15. 

232, 15. 287, 5. 337, 22. 

Quam post tam, 74, 3. 232, 14. 350, 

25. 

Quam post prius, 109, 8. 328, 8, 

aliisque locis, de quibus supra. 

Quamdam, 178, 9. 350, 2. 

Quamlibet pro quantumlibet, IS 

12. 

Quamque, 326, 18. 

Quamvis,10, 2. 106, 3. 129, 7, aliis-j 

que locis 11. 

Quando, 120, 1. 179, 17. 198, 2. 

Quanquam, 158, 2. 292, 12. 313, \ 

15.350. 26. i 

Quanta, 132, 6. 180, 5. 238, 15,| 


Quanta, 55, 3. 257, 6. 

Quantalibet, 110, 6. 

Quantas, 105, 1. 151, 1. 181, 1. 

Quanti, 166, 10. 236, 2. 292, 10. 

Quantis, 212, 3. 

Quantitate, 349, 21 

Quantitatem, 349, 17. 

Quanto, 147, 4. 171, S. 271, 1. 

Quanto ante tanto, 295, 15. 

Quanto magis, 343, 6. 

Quantos, 209, 3. 

Quantum, 120, 4. 193, 2. 

Quantum ad hoc attinet, 335, 9. 

Quantum, 136, 3, 157, 3. 157, 4, 


Quantumlibet, 158, 9. 271, 11. 

Quantus, 327, 8. 

Quare, 86, 1. H9, 9. 125, 9, aliisque 

locis 23. 

Quarta, 157, 1, 

Quartaj, 157, 3. 

Quarum, U, 3. 53, 5. 134, 1, aliisque 

locis 5. 

Quas, 11, 2. 11, 9. 67, 2, aliisque 

iocis 13. 

Quasdam, 238, 17. 

Quasi, 32, 5, 93, 3. 209, 3, aliisque 

locis 14. 

Quasi vero, 325, 10. 335, 23. 

Quatimur, 70, 7. 

Que, 4, 1. 9, 1. 10, 7, aliisque locis 

392. 

Queam, 84, 4. 

Queaut, 268, 7. 

Queas, 147, 5. 239, 14. 

Queat, 53, 3. 131, 4. 157, 13, aliisque 

locis 9. 

Quem, 13, 1. 57, 5. 123, 3, aliisque 

locis 24. 

Quemdam, 148, 1. 209, 3. 248, 9. 

Quemlibet, 132, 11. 

Quemnam, 265, 20. 

Quempiam, 147, 7. 325, 20. 

Quemquam, 132, 4. 212, 2. 296, 19. 

Quemque, 61, 8, 61, 9. 146, I, aliisque 

locis 2. 

Queo, 165, 5. 230, 13. 

Querar, 53, 11, 

Queraris, 94, 8, 

Querebare, 281, 19. 

Querela, 334, 1. 

Querelie, 23, 1. 101, 8. 

Querelam, 108, 2. 

Querelas, 106, 2. 203, 5. 

Querelis, 100, 3. 258, 6. 

Querens, 252, 1, 

Quffirentes, 296, 18. 

Querimoniae, 188, 4. 

Querimoniam, 9, 1. 

Queruas, 78, 4., 

.

1421 

Questibus, 71, 2. 

Oueunt, 149, 14. 266, 11. 303, 7. 

Qui siniiul., 2, 1. 8, 2. 24, 1, aliisi]ue 

locis 69. 

Qui plural., 46, a. 34, 3. 37, 4, aliisque 

locis 39. 

Qui c/uomodo, 84, 9. 84, 10. 204, 3, 

aliisque loeis 3. 

Qui r/uare, 304, 10. 

Quia, 7, 3. 187, 12. 194, I, aliisque 

locis (i. 

Quibus, M. 7. 33. 8. 33, 5 aliisque 

locis 39. 

Quibuscuuque, 330, 2. 

Quibusdam, 295, 1. 299, 2. 314, 2. 

Quibuslibet, 297, 30. 

Quibusque, 122, 5. 

Quicunque, 161, 1. 234, M. 

Quid aliquid, 101, 2. 108, 1. 108, 2, 

aliisque locis 23, 

Quidaliud^Hitoro;/., 103,2. 146,6. 

Quid? qua; res? 20, 3. 21, 1. 30, 5, 


Quid quamlibet rem, 54,- 7. 

Quid quam rem, 13S, 1, 157, 7. 138, 


Quid quare, 8, 1. 24, 4. 31, 2, aliisque 

locis 15. 

Quid? interrog., 266, 12. 285, 1. 


Quid si, 103. 3. 103, 6 bis. 247, 8, 

aliisque locis i. 

Quid dicam quod, 238, 9. 

Quid est, quod, 134, 8. 189, 2. 288, 

4. 335. 7. 

Quid proficiant? 158, 2. . 

Quid referre putas, 113, 5. 

Quid id tua refert, 134, 9. 

Quid hoc refert? 327, 1. 351, 24. 

Quid quod, 157, 17. 238, 11. 

Quid igitur? 50, 7. 32, 2. 179, 12, 


Quid enim? 212, 4. 

Ouid attinet, 33, 4. 

Quidam singul., 54, 1. 138, 17. 228, 


QxxiA&m plural., 11, 6. 213, 8. 297, 


Quiddam, 178, 1. 179, 10. 303, 10, 

344, 7. 

Quidem, 10, 4. 12, 1. 25, 3, aliisque 

locis 90. 

Quidnam, 14, 7. 219, 22. 280, 12, 

aliisque lccis 2. 

Quid ni?85, 2. 133, 8. 187, 17, aliisque 

locis 3. 

Quidquam, 147, 8, 247, 8. 29-2, o, 


Quidquid, 95, 1. 137, 7. 168, 13, 


Quiescentes, 343, 4. 

Quiete, 234, 2. 

Quieti adject., 129, 9. 

Quietis sulistant., 147, 10. 313, 5. 

Quin, 83, 7. 126, 4. 179, 13, aliisque 

locis 11. 

Quinetiam, 19, 1. 213, 3. 

Quingentis, 57, 1. 

Quinis, 307, 1. 

Quippe, 13, 2. 135, 3. 136, 8. 171, 3. 

Quique phiral., 299, 3. 

Quis, 12, 4. 19, 3. 55, 6, aliisque 

loois 46, 

Quispiam, 232, 13. 232, 19. 238, 7, 


Quisquam, 46, 3. 117, 7. 148, 6, 


Quisque, 11, 9. 33, 3. 53, 14, aliisque 

locis 15. 

Quisquis, 37, 1. 41, 1. 70, 3, aliisque 

locis 10. 

Quo, 36, 7. 48, 6. 60, 7, aliisque locis 

46. 

Quo Bt ut, 157, 19. 192, 4. 228, 9. 


Quo quomodo, 147, 7, 331, 8. 

Quo adverb. interrog. adtocum, Si» 

Qao suppl. loco, 314, 11. 


Quo, quem in scopum, 95, 3. 93, 6. 

352, 4. 

Quo pro ut, 123, 8. 135, 3. 248, 7. 

Quo magis, 194, 3. 

Quoad possuut, 239, 13. 

Quocuuque ablat., 261, 4. 

Quod qux res, 33, 6. 80, 5. 94, 16, 

aliisque iocis 30. 

Quod quam rem, 23, 3. 44, 7. 43, 1, 


Quod quodnam, 146, 2. 

Quod cwn antecedente, 35, 4. 74, 6. 


Quod conjunctio, 34, 1. 35, 3. 41, 2, 


Quod si, 94, 13. 95, 2. 111, 7, aliisqne 

locis 23. 

Quodam, 93, 3. 137, 6. 157, 13. 280 

17. 

Quodammodo, 55, 5. 287, 8. 321, 4, 

Quodcunque, 213, 4. 

Quoddam, 94, 15. 268, 10. 313, 17 

Quodque, 238, 11, 319, 3. 

Quolibet, 228, 9. 

Quonam, 126, 7. 134, 3. 216, 1 


Quouam adverb. loci, 171, 5. 171, 6 

Quondam, 2, i. 17, 4. 24, 1, aliisque 

locis 10. 

Quoniam, 33, 8. 34, 2. 36, 2, aliisque 

locis 47. 

Quopiam, 323, 16. 

Quoque, 31, 3. 32, 7. 34, 6. aliisque 

locis, 73. 

Quoquo gentium pro ubique, 194, 

11. 

Quoquo modo, .33, 1. 323, 12. 

Quorum, 33, 1. 36, 1. 49, 1, aliisque 

locis 13. 

Quorumdam, 11, 8. 304, 11. 

Quos, 33, 2. 46, 1. 34, 4, aliisque 

locis 38. 

Quosdam, 298, 4. 

Quot, 105, 3. 

Quotidianis, 100, 3. 

Quotidie, 58, 3. 188, 3. 

Quoties, 17, 2. 38, 6. 43, 3, aliisque 

locis 8. 

Quovis, 101, 1. 

R 

Rabidas, 182, 10. 

Rabie, 269, 6. 

Rabiem, 154, 2. 

Rabies, 38, 4. 

Radiat, 114, 5. 

Radice, 283, 11. 

Radicibus, 238, 10. 1 

Radiis, 29, 1. 77, 1. 336, 18. 

Radio, 43, 7. 

Radiorum, 322, 4. 

Radios, 133, 5. 207, 1. 235, 4. 

Ramis, 183, 1. 

Rapacitas, 106, 7. 

Raperis, 133, 13. 

Rapiant, 287, 12. 

Rapidis, 105, 1. 

Rapido, 64, 1. 

Rapidos, 70, 8. 301, 6. 

Rapidus, 212, 16. 

Rapiebas, 171, 1. 

Rapiens, 302, 8. 

Rapieotes. 36, 6. 

Rapiet, 164, 9. 

Rapinis, 46, 4. 

Raptatur, 36, 3. 

Raptum, 33, 3. 

Rapuit, 309, 3. 

Rara, 112, 3. 113, 3. 291, 5. 

Rala, 33, 9. 

Rates 273 2. 

Uatio,' 182, 9. 217, 7. 229, aliisque 

locis 18. 

Ratiociuandi, 344, 13. 

Ratiocinari, 219, 4. 326, 1. 

Ratiocinatio, 296, 2. 

Ratiocinationem, 230, 22. 

Ratiociaationi, 344, 1. 

Ratiocinationis, 334, 3. 

Rationabili, 133, 4. 

\ 

Ratiouale, 83, 3. 337, 16. 

Ralionali, 337, 18. 

Rationalis, 319, 1. 

Ratione, 47, 3. 83, 7. 125, 

que iocis 24. 

Rationem, 43, 8. 86, 1. 156, 

que locis 4. 

Rationes, 159, 4. 247, 18. 


Rationi, 86, 11. 345, 8. 

Rationibus, 236, 1. 246, 5. 


Bationis, 12, 8. 83, 2. 135, 

que locis 7. 

Rationum, 131, 1. 247, 14. 


Ravenna, 30, 4. 

Ke, 33, 10. 218, 1. 230, 4, 

locis 5. 

Rea, 32, 1. 

Ream, 100, 2. 

Reatus, 57, 4. 

Rebus, 101, 4. 112, 2. il8, 

que locis 23. 

Recepi, 30, 2. 

Recepta, 171, 4. 176, 2. 

Recepta, 338,9. 

Recepto, 327, 8. 

Recessisse, 304, l3. 

Reeessus, 213, i. 

Recipiendam, 76, 8. 

Recipit, 55, 6. 

Reclamantem, 33, 5. 

Recognoscentis, 75, 5. 

Recolentem, 117, 3. 

RecoUigit, 340, 18. 

Reconciliandae, 86, 1. 

Recondit, 218, 31. 

Reconditis, 341, 14. 

Reconditur, 238, 12. 

Recoquens, 153, 9. 

Recordabitur, 25, 2. 

Recordaris, 263, 4. 

Recordatur, 244, 2. 

Recorderis, 243, 5. 

Recordor, 265, 6. 

Recta, 243, 4. 312, 2. 

Rectaj, 352, 23. 

Rectas, 352, 24. 

Recte, 75, 4. 128, 13. 218, 

que locis 6. 

Rectissime, 230, 10. 

Rectius, 330, 14. 

Rectn, 90, 4. 93, 8. 184, 4, 

locis 2. 

Rcrlor, 68, 3. 70, 8. 257, 3, 

loci.:- 3. 

Bcctore, 86, 7. 239, 25. 

Rectores, 44, 3. 

Rectori, 247, 4. 

Rectos, 303, 1. 

Rectum, 280, 15. 313, 4. 

Rectus, 38, 2. 297, 23. 

Recubans, 308, 2. 

Recurrat, 261, 5. 

Recursus, 18, 4. 183, 1. 

Recursant, 129, 2. 

Redarguit, 340, 23. 

Redarguuntur, 149, 19. 

Reddere, 21, 4. 

Reddit, 213, 3. 340, 13. 

Reddunt, 192, 2. 194, 6. 

Redeunt, 182, 6. 

Rediere, 299, 9. 

Redigatur, 136, 10. 

Redigere, 213, 5. 

Rediit, 26, 2. 

Redimere, 102, 3. 

Redimit, 307, 3. 

Redirent, 142, 7. 

Reditu, 185, 2. 

Reditura, 223, 4. 

Reducem, 262, 3. 

Reduces nomen, 166, 7. 

Reduci nomen, 223, 4. 

Refectus, 299, 23. 

Referantur, 178, 13. 231, 

1. 331, 32. 

Referas, 351, 34. 

1422 

3, aliis-

1423 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIiC. 1424 

Referat, 262, S. 

Referens, 340, 22. 

Referimus, 44, 1. 

Referre, 209, 4. 286, 7. 

Referri, 232, 3.268, 10. 268, 11. 

Refertur, 205, 11. 293, 7. 351, 8. 

Referuntur, 231, 22. 239, 24. 

Reficit, 301, 13. 

Refluant, 303, 9. 

Reformidat, 239, 8. 

Refovisti, 170, 4. 

Refragari, 230, 13. 

Refragatus, 313, 15. 

Refragentur, 344. 1. 

Refugit, 239, 2. 320, 1. 

Reganlur, 247, 3. 

Regat, 169, 3. 2S9, 3. 

Regatur, 84, 3. 86, 6. 245, 6. 

Rege, 47, 4. 

Regebat, 153, 4. 

Regem, 102, 11. 

Regendum, 95, 8. 246, 18. 

Regens, 168, 12. 302, 11. 

Regentiura, 287, 7. 

Regere, 248, 17. 

Regerent, 44, 3. 

Regerentur, 83, 7. 

Regeret, 76, 4. 

Reges, 70, 3. 98, 1. 198, 4. 269, 2. 

Regi nomen, 50, 3. 

Regi verbum, 84, 2. 246, 3. 

Regia ad/eci., 50, 2. 200, 2. 

Regise adject., 45, 4. 110, 9. 

Regibus, 199, 6. 

Regimen, 83, 2. 247, 5. 

Regio siibstant., 157, 4. 

Regio adject., 49, 2. 

Regionis, 157, 1. 

Regis nomen, 103, 1. 

Regis verbum, 70, 9. 

Regit, 246, 23. 247, 12. 262, 3. 

316, 8. 

Regitur, 36, 2. 72, 6. 169, 3, aliisque 

locis 2. 

Regium, 146, 5. 

Regna 7iomen, 103, 2. 108, 2. 198, 

1, 200, 1. 

Regnant, 90, 6. 

Regnanlibus, 177, 8. 

Regni, 199, 7. 

Regnare, 177, 8. 

Regnis, 217, 3. 

Regno nomeiu 257, 10. 258, 2. 299, 

14. 

Regnorum. 199, 1. 

Regnum, 103, 8. 

Regulus, 148, 8. 

Regum, 198, 1. 199, 4. 200, 1. 

262, i. 

Reguntur, 296, 11. 

Rei nomen substant., 53, 2. 121, 2. 


Reipublicae, 44, 4. 157, li. 399, 20. 

Relabatur, 299, 14. 

Relabi, 325, 8. 

Relabuntur, 239, 2. 

Relapsa, 188, 9. 

Relata, 351, 19. 

Relevatur, 279, 7., 281, 3. 

Relicta ablat., 16, 2. 158, 15. 237, 

15, 267, 1. 

Relicta plur., 44, 6. 

Relictam, 262, 10. 283, 21. 

Relicturam, 94, 11. 

Relinquat, 261, 7. 

Uelinquatur, 283, 26. 

Relinquere, 32, 4. 

Relinqueretur, 176, 8. 

Relinquetur, 157, 5. 334, 7. 

Relinqui, 199, 4. 

Relinquis, 281, 15. 

Reliuquile, 14, 3. 

Reliuquo, 53, 2. 

Relinquunt, 132, 10. 267, 7. 271. 

11. 

Reliqiia, 53, 7. 272, 24. 305, 7. 

Reliquerit, 92, 6. 

Reliquiis, 123, 2. 

Reliquit, 94, 10. 166, 10. 

Reliquum, 178, 11. 

Reliquus, 313. 13. 

Rem, 249, 1. 292, 4. 326, 18, aliisque 

locis, 2. 

Remeat, 302, 4. 

Remedia, 76, 6. 109, 1. 170, 6. 

Remediis, 12, 5.87, 2. 

Remedio, 298, 22. 

Remiges, 277, 1. 

Reminiscare, 92, 7. 

Reminiscaris, 72, 5. 

Reminisci, 61, 2. 187, 11. 209, 6. 

Remiserit, 168, 14. 

Remisit, 184, 3. 

Remoratur, 285, 4. 

Remordet, 298, 4. 

Remotos, 162, 6. 

Rempublicam, 156, 3. 

Remunerandi, 304, 4. 

Remunerari, 327, 12. 

Renitentem, 33, 5. 

Renovat, 296, 7. 

Renuntiare, 200, 6. 

Reor, 165, 6. 228, 2. 

Rependit, 308, 5. 

Repenlinis, 292, 9. 

Repenlino, 279, 18. 

Reperiet, 219, S. 

Reperire, 147, 5. 219, 33. 831, 2. 

Reperiretur, 314, 11. 

Reperta, 226. 2. 

Repertam, 331, 8. 

Repetis, 101, 3. 

Repetit, 179, 5. 

Repetunt, 185, 1. 303, 6. 

Repetuntur, 188, 5. 

Replere, 133, 16. 162, 2. 

Replet, 132, 7. 

Reptantium, 147, 6. 

Repudiarent, 283, 24. 

Repugnare, 324, 3. 

Reputarem, 9, i. 

Reputes, 118, 4. 

Requies, 226, 6. 234, 1. 

Requiris, 262, 6. 

Requirit, 183, 9. 332, 6. 

Requiro, 74, 5. 

Reris, 112, 2. 

Rerum, 25, 4. 36, 6. 43, 5, aliisque 

locis 68. 

Res singul, 120, 10. 188, 9. 267, 9, 


Res plm-al, 120, 4. 149, 18. 296, 10, 


Resecarent, 283, 18. 

Resecat, 173, 3. 

Reseret, 27, 5. 

Reservari, 48, 7. 

Residens, 43, 5. 275, 4. 

Resident, 69, 1. 

Resideres, 283, 7. 

Resides, 182, 6. 

Resisteutis, 266, 8. 

Resistit, 89, 5. 

Resistunt, 238, 4. 323, 3. 

Resolvis, 223, 2. 

Resolvit, 329, 2. 

Resolvitur, 352, 14. 

Resoluta, 159, 7. 

Resoluto, 89, 7. 

Resolutum, 159, 3. 

Resolvuut, 316, 1. 

Respectus, 280, 18. 

Respersa, 123, 7. 

Respice, 70, 4. 230, 14. 

Respiceres, 193, 6. 

Respicias, 345, 4. 282, 11. 351, 34- 

Respicientium, 10, 7. 

Respicio, 30, 3. 

Respicif, 254, 13. 282, 12. 297, 15, 


Respicite, 212, 13. 

Resplendeat, 271, 2. 

Respondeant, 272, 14. 

Respondeas, 85, 1. 

Respondeat, 344, 8. 

Respondcbo, 351, 7. 352, 2. 

Respondere, 84, 4. 

Respondi, 84, 10. 

Respondissem, 53, 8. 

Responsurum, 82, 3. 

Respublicas, 44, 2. 

Respuis, 68, 4. 

Respuit, 149, 3. 

Restanl, 171, 3. 

Restare, 246, 15. 

Restat, 232, 3. 

Res'.inguere, 149, 14. 

Retentent, 106, 10. 

Retentis, 134, 9. 

RetinendcB, 119, 7. 

Retiuens, 118, 6. 333, 1. 

Relinent, 119, 15. 

Retinere, 96, 1. 297, 27. 299, 19. 

Retineri, 94, 14. 123, 9. 

Retinet, 232, 8. 267, 14. 

Retorquet, 352, 10. 

Retractans, 333, 2. 

Eetrabat, 105, 5. 

Retrabens, 302, 15. 

Retrahere, 101,7. 173, 2. 

Retrahit, 166, 7. 

Retrusum, 242, 3. 

Retundatur, 298, 3 

Reveharis, 313, 2. 

Revebat, 67, 3. 258, 9. 

Revehit, 301, 12. 

Reverendi, 9, 3. 177, 6. 

Reverendos, 194, 4. 195, 5. 

Revercndum, 192, 1.' 218, 16, 219, 

17. 

Reverendus, 59, 2. 287. 3. 

Reverentia, 231, 18. 236, 11. 

Reverentia, 193, 6. 193, 8. 232, 6. 

Reverentiae, 179, 9. 218, 21. 

Reverentiam, 60, 4. 180, 3. 194, 7, 


Revertar, 282, 1. 

Revertaris, 258, 12. 

Revertatur, 179, 5. 

Reverti, 225, 4. 

Revertor, 179, 3. 

Revisas, 246, 16. 

Reum, 52, 2. 

Revocans, 303, 1. 

Revocare, 93, 8. 

Revocat, 332, 10. 

Revocentur, 316, 3. 

Resolvat, 241, 3. 

Rex, 53, 1. 302, 12. 

Rhetores, 149, 11. 

Rhetorica, 149, 11. 

Rhetoricce, 93, 7. 148, 4. 

Ridens, 130, 2. 

Ridet, 98, 4. 

Ridiculo, 327, 1. 

Rigant, 3, 1. 

RigidHs, 163, 2. 

Rimarer, 43, 7. 

Rimari, 21, 3. 

Rimula, 217, 6. 283, 21. 

Ripa, 234, 5. 

Ripis, 310, 3. 

Rite, 219, 34. 

Rixetur, 120, 9. 

Robore, 84, 5. 129, 10. 212, 12. 

Robur, 24, 2. 178, 13. 238, 10. 

Rogat, 253, 1. 

Rogati, 243, 4. 

Rogationibus, 82, 1. 

Rogationis, 84, 3. 

Rogato, 82, 4. 

Rogi, 102, 12. 

Romana}, 157, 14. 

Romanam, 53, 4. 

Rosei, 18, 2. 

Roseis, 20, 4. 113, 1. 

Roseos, 174, 6. 

Roseum, 168. 3. 

Rosis, 114, 2. 

Rota, 233, 8. 

Rota?., 96,1. 

Rotam, 102, 7. 

Rotat, 249, 6. 

Rotatus, 295, 15. 

Rotunditatem, 336, 17. 336, 29. 

Rubentis, 215, 6. 

Rubore, 14, 4.

1425 

Rubos, 173, 3. 

Rubri, 190, 3. 

Rugam, 25, 5. 

Ruinas, 151, 1. 235. 2. 

Ruinis, 129, 7. 307, 2. 

Ruituros, 301, 1. 

Rumore, 205, 2. 

Rumores, 61, 1. 158, 15. 

Rupe, 89, 6. 

Rupis, 315, 1. 

Ruptis, 38, 6. 

Rura, 191, 1. 

Rursus, 184, (i. 2i8, 14. 265, 15, 


Rutilante, 234, 5. 

Rutilo, 20, 2. 301, 3. 

S 

Sacerdos, 307, 7. 

Sacerdotes, 56, 4. 

Sacrarum, 50, 2. 

Sacras, 56, 4. 

Sacrilegio, 57, 5. 58, 2. 

Sacrum suhstant., 168, 22. 

Sa3culi, 298, 9. 

Sa3pe, 6, 2. 33, 1. 43, 5, aliisque locis 

17. 

Sceva, 7, 2. 98, 1. 106, 7, aliis.jue lo- 

tis 2. 

Saiviant, 271, 11. 

Saivientis, 43, 2. 76, 3 . 148, 3. 197, 2. 

Sa3vior nomen, 142, 9. 

Sajvis nomen, 79, 2. 251, 7. 309, 7. 

Sa3vit, 279, 4. 

Sajvitiffi, 286, 6, 

Sajviunt, 277, 19. 

Scevo, 154, 4. 309, 1. 

Sagittis, 309, 2. 

Saliens, 183, 6. 

Salo, 3.5, 5. 70, 7. 

Saltem, 3, 2. 280, 2. 282, 2. 

Salubres, 140, 3. 

Salubri, 83, 8. 

Salubritas, 178, 15. 

Salus, 247, 6. 297, 12. 

Salutcm, 52, S. 237, 19. 

Salutis, 86, 10. 232, 13. 232 14. 

Salvum, 51, 2. 

Sanandum, 14, 3. 

Sanciat, 282, 7. 

Sanciente, 249, 9. 

Sancitum, 73, 2. 

Sancta, 69, 2. 

Sancte, 229, 14. 

Sanctissimum, 178, 10. 

Sancto, 168, 20. 

Sanctus, 59, 2. 297, 30. 

Sanguinem, 54, 4. 

Sanguinis, 142, 6. 

Sanguis, 121, 1. 

Sanis, 297, 8. 

Sanitatis, 297, 10. 

Sanxisti, 44, 2. 

Sapiens, 148, 5. 272, 11. 297, 28, 


Sapientes, 231, 6. 268, 16. 283, 25. 

Sapienti, 271, 11. 

Sapientia, 118, 9. 193. 8. 193, 9. 

Sapientiie. 44, 3 bis. 231, 6. 287, 7. 

305, 19. 

Sapientiam, 32, 7. 

Sapientibus, 44, 4. 

Sapientis, 205, 1. 

Sapientum, 44, 9, 53, 1. 

Sapientium, 287, 4. 

Sapor, 174, 2. 

Sarcina, 195, 2. 

Sarcinam, 32, 2. 61, 3. 

Sarcinulas, 36 5. 

Satellite, 199, 12. 

Satiasti, 111, 2. 

Satiavit, 310, 5. 

Salient, 188, 14.' 

Satietas, 209, 2. 

Satietatem. 133, 18. 

Satis, 43, 2. 48, 4. 60, 3, aliisque 

locis 8. 

Satisfacerem, 283, 9. 

Sator, 220, 2. 

Satur, 253, 11. 

INDEX VOGABULORUM. 

Sa.xi, 89, 7. 

Sa.\i3, 238, 6. 343, 11. 

Saxo, 129, 6. 

Scalarum, 11, 6. 

Scelera, 298, 20. 

Scelerata, 53, 11. 279, 3. 

Sceleratius, 327, 16. 

Sceleratorum, 61, 6. 257, 9. 279, 6. 

Sceleratos, 266, 13. 

Sceleri, 68, 8. 

Sceleribus, 75, 3. 271, 3. 298, 16. 

Sceleris, 55, 8. 57, 5. 268, 11. 179, 

13. 

Scelerum, 253, 5. 282, 6. 287, 11. 

Scelesti, 266, 22. 

Scelus, 79, 12. 

Scenam, 112, 1. 

Scenicas, 12, i. 

Sceptro, 153, 4. 

Sceptrum, 12, 1, 262, 1. 

Sciam, 85, 3. 

Scias, 331, 11. 

Sciatis 213, 4. 

Sciderant, 11, 8. 

Sciente, 297, 17 

Scientes, 267, 4. 

Scienti, 297, 20. 

Scientia, 326, 13. 826, 16. 326, 18, 


Scientia, 43, 5. 336, 9. 

Scientia;, 326, 14. 336, 11. 336, 12, 


Scientiam, 348, 7. 350, 13. 

Scientis. 257, 10. 

Scilicet, 32, 4. 1.56, 3. 165, 3, aliisque 

locis. 4. 

Scimus, 126, 5. 

Scindat, 191, 1. 

Scintilla, 347, 19. 

ScintiUula, 87, 1. 

Scio, 83, 4. 85, 4. 85, 5, aliisquc 

locis 2 

Scire, 35, 2. 164, 4, 287, 13. 331, 4, 

Scis, 55, 4. 84, 9. 135, 1. 

Scissem, 53, 10. 

Scit, 125, 7. 123. 8. 331, 3. 

Scitur, 348, 2. 

Sciturum, 158, 20. 

Sciuntur, 336, 14. 

Scopulis, 315, 1. 

Scribonda, 2, 3. 

Scribere, 93, 3. 

Scripta substant., 158, 2, 

Scriptorum substant., 158, 1. 

SourrjB, 193, 5. 

Se, 6, 1. 43, 2. 53, 9. 35, 5, aliisque 

' 

locis 63. 

Secabat, 141, 1. 

Secreta, 43, 7. 44, 7. 147, 6.^ 

Secreto, 184, 6. 

Secretum, 55, 6. 

Secrevit, 166, 10. 

Secta, 223, 3. 

Sectanda, 267, 2. 

Sectionem, 239, 2. 

Secum, 351, 13. 

Secunda, 164, 10. 

Secundo, 245, 2. 

Secundum prspos. cum reqimine, 

263, 16. 263, 22. 336, 13 bis. '350, 8. 

Secure, 232, 21. 

Securi, 36, 6. 199, 10. 

Securitate, 55, 3. 61, 11. 

Securus, 94, 11. 118, 10. 137, 12. 

212, 8. 

Secutus, 44, 7. 

Sed, 14, 1. 23, 1. 24, 3, aliisque locit 

235. 

Sede,'58, 2. 207, 6, 238, 12, 

Sedeat, 325, 15. 

Sedem, 43, 4, 73, 3. 74, 5, aliisque 

locis 4. 

Sedendi, 325, 18, 

Sedentem, 193, 1. 

Sedere, 260, 1. 325, 15, 335, 17, 

325, 20, 

Sedet, 302, 10, 325, 17. 325, 19, 

Sedis, 129, 4, 

Segetem, 12, 7. 

\ 

1426 

Segetes, 67, 5, 

Segnis, 118, 9. 273, 6, 

SegregatEB, 237, 9, 

Seipsum, 351, 34. 

Seirenes, 14, 2. 

Seirius, 67, 5. 

Semel, 93, 2, 327, 8, 

Semen, 243, 2, 

Scmet, 223, 4. 

Semelipsis, 299, 4. 

Semina, 67, 4. 78, 2. 95, 6, 168, 1. 

Semine, 238, 15, 275, 5, 

Seminura, 296, 7. 

Semita, 227, 1. 

Semita, 258, 12, 

Sempcr, 45, 2, 46, 1. 52, 6, aliisque 

locis 20. 

Senatorii, 195, 1, 

Senatui, 54, 5. 

Senatum, 51, 1. 52, 1, 57, 2, 

Senatus, 54, 4, 55, 2. 55, 3. 75, 6. 

Seneca, 200, 6. 

Senecam, 200, 3. 

Senecas, 35, 1. 

Senectus, 5, 1. 

Senes, 339, 2. 

Senibus, 110,4. 

Senis s«6sto!

1427 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHL-E. 1428 

Sermonibus, 304, 12. 

Sermunculis, 158, 16. 

Serpens, 286, 1. 

Serum substant., 140, 1. 

Serum aclject., 279, 16. 

Servans, 247, 7. 

Servant, 279, 2. 301, 2. 

Servantissimum, 297, 20. 

Servantur, 258, i. 

Servat, 119, 3. 257, 14. 

Servata, 256, 1. 

Servatis, 333, 3. 

Servator, 297, 13. 

Servatur, 118, G. 246, 25. 

Servavit, 94, 4. 

Servet, 181,3. 

Serviat, 203, 3. 

Servientium, 199, 14. 

Servitus, 320, 8. 

Servitutem, 321, 3. 

Servum, 212, 10. 

Sese, 10, 4. 50, 3. 94, 7, aliisque 

locis 16. 

Setiger, 3iO, 7. 

Seu, 178, 6 bis. 295, 2 ler. 295, 3 

bis. 295, 4 bis. 

Severitate, 56, 2. 

Severitati, 50, 5. 

Si, 13, 1. 25, 2. 27, 4, aliisque locis 

203. 

Sibi, 33, 8. 52, 6. 84, 13, aliisque 

locis 28. 

Sic, 80, 5. 91, 2. 93, 4, aliisque locis 

26. 

Sicca verbimi, 119, 9. 

Siccat, 302, 3. 

Siccavit, 25, 5. 

Siccis, 801, 18. 

Sicco, 153, 8. 

Sicut, 157, 1. 157, 13, 194, 12, aliisque 

locis 8. 

Sicuti, 92, 3. 156, 5. 238, 11, aliisque 

locis 8. 

Sldant, 301, 21. 

Sidat, 347, 11. 

Sidera, 18, 3. 26, 3. 64, 2, aliisque 

locis 9. 

Sideribus, 282, 12. 

Sideris, 261, 3. 

Siderum, 43, 7. 295. 3. 

Sidus, 20, 1. 77. 2. 

Signat, 80, 1. 164, 1. 

Significat, 157, 14. 

Significationem, 313, 12. 

Signis, 335, 21. 

Signum, 335, 13. 335, 16. 335, 18. 

335,19. 

Siluisti, 24, 4. 

Simile, 53, 15. 3'i5, 1. 

Similem, 273, 1. 

Similes, 282, 3. 282, 13. 296, 7. 341, 

12. 

Simili, 57, 3. 206, 2. 221, 6, aliisque 

locis 5. 

Similia, 326, 1. 

Similis, 119, 2. 273, 5. 

Similiter, 219, 4. 

Similitudine, 23::^, 8. 

Similitndinem, 299, 19, 

Simplex, 217, 8. 218, 23. 351, 10. 

Simplicem. 295, 5. 337, 2. 337, 6. 

351, 13. 

SimpUci, 350, 12. 

Simplicis, 349, 17. 

Simplicitas, 295, 6. 296, II. 345, 

14. 

Simplicitate, 292, 8. 294, 8. 349, 20, 


Simplicitatem, 295, 13.295, 17. 296, 

4. 334, 6. 

Simplicitalis, 248, 9. 293, 4. 

Simpliciter, 267, 10. 267, 11. 294, 

10. 

Simul, 219, 7. 219, 35. 313, 8, aliisque 

locis 4. 

Simul cum statim atqice, 313, 6. 

Simulavit, 199, 8. 

Simus, 52, 3. 

Sin, 134, 5. 159, 6. 

Sinat, 297, 32. 

Sine, 40, 2. 86, 7. 93, 3, aliisque 

locis 13. 

Singula, 181, 5. 185, 2. 219, 10, 


Singulare, 344, 6. 351, 34. 

Singularem. 110, 4. 

Singularibus, 336, 24. 

Singulariter, 294, 12. 

Singulis, 122, 2. 238, 20. 279, II. 

Singulorum, 157, 12. 

Sinistra mamis, 12, 1. 

Sinit, 125, 10. 298, S. 

Siut, 205, 1. 205, 13. 212, 2, aliisque 

locis 16. 

Siquando, 36, 3. 146, 6. 

Siquidem, 61, 4. 132, 2. 158, 20, 


Sis,72, 5. 85, 6. 201, 3. 

Sistam, 262, 8. 

Sistit, 302, 15. 

Sit, 36, 8. 41, 2. 53, 1, aliisque locis 

76. 

Sita, 258, 8. 

Sitam, 229, 12. 232, 22. 248, 11. 

Site, ablat , 253, 9. 

Siti, 157, 4. 

Sitim, 188, 14. 

Sitire, 188, 12. 

Sitis, 106, 12. 

Situm, 94, 16. 162, i. 199, 14, aliisque 

locis 3. 

Sive, 231, 9 tjis. 295, 1. 

Sobriam, 166, 4. 

Socer, 59, 2. 118, 8. 

Socerorum, 110, 1. 

Socia, 168, 17. 

Sociari, 149, 3. 

Societ, 295, 17. 

Socrates, 33, 2. 

Socratico, 52, 8. 

Socratis, 34, 1. 

Sodales, 308, 1. 

Sodalibus, 168, 25. 

Sodalium, 166, 9. 

Sol, 27, 2.301, 3. 351, 27. 

Sola, i02, 1. 179, 1. 232, 17, aliisque 

locis 4. 

Solam, 16, 1. 178, 16. 336, 23. 

Solamen, 120, 2. 170, 3. 

Solantur, 4, 2. 

Solebas, 93, 1. 

Solebat, 139, 2. 

Solem, 133, 10. 323, 8. 350,26. 

Solent, 149, 3. 192, 4. 209, 4, aliisque 

locis 2. 

Solers, 300, 2. 

Solertia, 205, 3. 

Solet, 11, 4. 292, 10. 297, 7. 

Solidam, 228, 16. 

Solidissimte, 351, 6. 

Soliditate, 258, 6. 

Solii, 269, 2. 

Solio, 63, 2. 69, 2. 

Solis suhst., 18, 2. 275, 5. 

Solitaria, 280. 22. 

Solitas, 65, 3. 

Soliti, 39, 2. 182, 4. 

Solitos, 184, 7. 

Solitudines, 31, 2. 

Solitum, 13, 1. 148. 7. 

Solitus, 21 3. 

SoUicitare, 285, 2. 

SoUicitent, 19, 2. 

SoUicitudinem, 199, 9. 

Sollicitus, 137, 9. 

Solo, subst., 347,2. 

Solo adject.. 239, 9. 

Solos, 68, 4. 268, 16. 

Solventium, 335, 1. 

Solvere, 1.39, 3. 168, 19. 250, 4. 

Solverit, 276, 13. 

Solvier, 291, 2. 

Solum aclject., 137, 8. 147, 8. 218, 


Solum, 126, 6. 205, 15. 257, 8. 

267, 5. 

Solus, 323, 7. 328, 7. 343, 10. 

Solut», 129, 1. 

Soluti, 89, 6. 

Solutis, 182, 8. 352, 19. 

Solutum, 68, 1. 

Somulfit, 171, 7. 

Somulalis, ',86, 2. 

Souiuo, 239, 5. 

Somnos, 140, 3. 

Sonantiliius, 252, 3. 

Sonora, 19, 1. 

Sonori, 128, 1. 

Sonos, 174, 4. 

Sontes, 253, 4. 

Sopitis, 248,6. 

Soranos, 35, 1. 

Sordes, 283, 22. 

Sordescerent, 257, 15. 

Sordescunt, 195, 6. 

Sordida, 89, 8. 

Sordidffi, 273, 8. 

Sordidam, 282, 10. 

Sors, 123, 4. 125, 8. 

Sortem, 95, 4. 129, 4. 134, 3. 

Sortis, 128, 6. 199, 7. 

Sortitur, 293, 4. 

Sortitus, 352, 14. 

Sospes, 246, 15.258. 11. 

Sospitatis, 86,2. 86, 8. 

Spargere, 113, 2. 

Sparsas, 183, 8. 

Spatia, 138, 5. 347, 1, 350, 11. 

Spatii, 156, 7. 

Spatiis, 246, 11. 295, 16. 

Spatium, 136, 6. 158, 8. 212, 13, 


Spe, 48, 1. 

Specie, 165, 7. 166, 2. 

Speciem, li, 3. 279, 2. 336. 34. 

Species, 134, 2. 187,7. 237,9, 


Specimen, 119, 6. 172, 3. 

Speciosa, 108, 4. 

Spectans, 298, 23. 337, 8. 

Speotantium, 213, 2. 

Spectantur, 335, 28. 

Spectat, 60, 6. 184, 4. 350, 23. 

Spectator, 352, 20. 

Spectes 147, 5. 208, 3. 299, 22. 

Specula, 297, 15. 

Sjieculatione, 257, 2. 320. 6. 

Speculator, 351, 7. 

Speculi, 340, 12. 

Specus, 254, 16. 

Spem, 90, 2. 120, 2. 297,23. 

Sperandi, 103, 7. 328, 1. 328, 5. 

Sperare, 266, 7. 

Sperari, 53, 7. 

Sperasse, 53, 4. 

Speraverint,53, 12. 

Speres, 40, 3. 

Speret, 328, 2. 

Spernat, 212, 9. 

Sperne, 94, 8, 

Spernendum, 218, 4. 

Spernendus, 36, 1. 

Spernere, 128, 4. 

Spernet, 159, 8. 

Spernit, 162, 9. 253, 10. 

Spes singuL, 270, 6. 279, 17. 352, 

23. 

Spes plural., 332, 24. 

Spicula,315, 2. 

Spinis, 12, 7. 114, 4. 

Spirat, 302, 2. 302, 7. 

Spiret, 112, 3. 

Spiritibus, 293, 1. 

Spiritum, 119, 3. 239, 5. 

Spiritus, 19, 3. 67, 2. 

Spirituum, 38, 4. 

Splendere, 135, 9. 193, 7. 

Splendidum, 203, 14. 

Splendor, 235, 1. 

Splendore, 101, 7. 110, 1. 133, 1, 


Splendorem, 87, 7. 195, 5. 

Spolium, 309, 1. 

Sponle, 95,3. 101, 3. 237, 18, aliisque 

locis 3. 

Spreta, 45, 2. 

Spumis, 310, 7.

14-29 

Stabile, 326, 23. 

Stabilem, 19, 3. 185, 5. 296, 4. 

Stabiles, 70, )0. 

Stabili, 8, 2. 167, 1. 

Stabili9,41, 2. 128, 1. 221, 1, aliisque 

locis 4. 

Stabilitate, 293, 4. 

Stabiliter, 294, 12. 295, 11. 

Stadio, 271, 5. 

Stare, 231, 5. 

Stat, 347, 7. 

Stalim, 219, 14. 

Stationis, 68, 2. 

Statu, 147, 10. 

Statuamus, 333, 8. 333, 11. 

Statuit, 279, 19. 293, 5. 330, 1. 

Statum, 82, 1. 92,2. 123, 6, aliiaque 

locis 4. 

Statura, 10, 3. 

Status, 179, 8. 348, 3. 330, 9. 

Status, 120, 9. 

Slella, 18, 4. 113, 4. 

Slellas, 64, 5. 

Rtelliferi, 63, 1. 

Stelliferis, 103, 3. 

Stelliferum, 216, 3. 

Steriles, 93, 7. 238, 6. 

Sterui, 128, 2. 

Stetit, 27, 1. 

Stimulis, 211 2. 

Stoicum, 33, 4. 

Stolidam. 22, 4. 

Stolidis, 216, 3. 

Stolidissime, 96, 2. 

Strages, 146, 2. 

Strato, 102, 4. 

Stratus, 99, 2. 

Stravit, 310, 4. 

Strepitis, 20S, 3. 

Strepitu, 135, 1. 

Strictim, 73, 4. 

Stridens, 79, 3. 

Stringat, 181, 4. 

Stringere, 79, 5. 

Stringit, 66, 2. 

Struens, 36, 3. 

Strumam, 193, 1. 

Struxisse, 56, 5. 

Student, 299, 10. 

Studere, 44, 3. 

Studia, 179, 3. 273, 7. 

Studiis, 14, 1. 33, 3. 180, 5. 263, 3. 

Studio, 2, 1. 183, 4. 

Studiorum, 176, 3. 

Studiosi, 44, 2. 

Studium, 44, 10. 57, 2. 282, 9. 

Stultissimus, 283, 26. 

Stultitiae, 33,1- 36,7. 

Stultitiam, 247, 13. 

Stupoant, 297, 18. 

Stupebit, 289, 6. 

Stupentem, 170, 1. 

Stupet, 233, 2. 291, 6. 

Stupidus, 273, 6. 

Stupor, 24, 5. 

Stupore, 24, 4. 

Stnporem, 288, 2. 

Sluporis, 257, 13. 

Styli, 9, 2. 

Stylo, 53, 3. 340, 4. 

Sua, 79, 7. 115, 3. 168, 24, aliisque 

locis 4. 

Sua, 33, 5. 137, 4. 194, 6, aliisque 

locis 10. 

Suadela, 93, 7. 

Sua5, 122, 2. 176, 1. 199, 7, aliisque 

locis 12. 

Suam, 3, 2. 135, 5. 188, 6, aliisque 

locis 4. 

Suapte, 188,2. 283, 12. 343, 13. 

Suarum, 118, 10. 209, 6. 

Suas, ,36, 4. 98, 5. 111, 3, aliisque 

locis 2. 

Suaviter, 247, 13.236, 2. 

Sub cum accusativo, 153, 3. 

Sah cum ablativo, 38, 1. 58, 2. 110, 

8 bis. 295, 9. 

Subdere, 70, 3. 

Subdila, 340, 11. 

INDEX V0GA15UL0RUM. 

Subditam, 86, 11. 

Subegerant 251, 12. 

Subierint. 173, 3. 

Subimus, 55, 8. 

Suhinti-at, 199, 5. 

Subire, 347, 3. 

Subita, 93, 3. 

Subitis, 291, 6. 

Subito, 28, 1. 

Subitus, 112, f. 

Subjacebit, 212, 7. 

Subjacet, 295, 9. 

Subjecta substant., 343, 16. 

Subjecta adject., 257, 9. 295, 8. 335, 


Subjecta, 336, 22. 

Subjectffi, 228, 5. 313, 11. 

Subjectam, 179, 17. 343, 5. 

Subjectorum adject., 212, 7. 

Sublata, 228, U'. 

Sublato, 239, 18. 

Sublevat, 98, 2. 

Sublevate, 352, 23. 

Sublime, 347, 10. 

Sublimes, 225, 2. 

Submiseris, 95, 2. 

Submittat, 202, 4. 

Submittere, 345, 9. 

Submitteret, 56, 3. 

Submittitis, 136, 7. 

Submovere, 189, 1. 

Subnixam, 335, 20. 

Subripuisse, 273, 3. 

Subsistat, 120, 11. 

Subsistendi, 237, 14. 

Subsistere, 237, 3. 237, 11. 239, 17. 

Subsistit, 305, 25. 

Substantia, 237, 1. 

Substantia, 250, 9. 

Substantiffi, 249, 3. 348, 3. 

Substantiam, 218, 22. 229, 18. 231, 


Substantiis, ,320, 4. 343, 9. 

Subsunt, 293, 8. 337, 8. 

Subtili, II, 1. 

Subtrabit, 218, 28. 

Subtraxeris, 157, 4. 

Succinat, 93, 10. 

Succinctam, 166, 5. 

Succisa, 292, 6. 

Suceerscant, 292, 7. 

Sues, 277,3, 

Suetus, 18, 1, 

Suffpcerit, 94, 19, 217. 1. 

Sufficere, 313, 3. 

Sufficiat, 299, 17, 

Sufficiens, 179, 8, 187, 16, 

Sufficientem, 187, 18. 219, 17, 

Sufflcientes, 188, 9, 

Sufficientia, 218, 29, 231, 16, 231, 


Sufficientiie, 218, 3. 218, 6. 218, 20. 

Sufficientiam,m, 3. 189, 2, 217, 3, 


Sui, 25, 2, 41, 2, 94, 4, aliisque locis 

23. 

Suis nonien, 273, 8. 

Suis pronomen, 11, 2. 52, 6. 136, 1, 


Sulcum, 346, 3. 

Sulcis, 78, 2. 

Summa, 73, 1. 102, 8. 230, 15, aliisque 

locis 8. 

Summa, 177, 7. 

Summa?, 124, 4. 321, 1. 325, 9, aliisque 

locis 2. 

Summam, 51, 1, 122, 6, 213, 3, 


Summi, 10, 5, 219, 33. 221, 3, aliisque 

locis 4. 

Summis, 102, 8, 162, 11. 340, 20. 

Summo, 229, 12, 230, 5. 230, 22, 


Summorum, 109, 6, 

Summos, 70, 3. 

Summum, 125, 3 bis. 161, 2. 170, 3, 


Sumpsisti, 103, 5. 

Sumpsit, 337, 20. 

Sumpta, 280, 3, 

Sumptas, 110, 3. 

Sumptis, 248, 18, 

Sumus, 49, 1, 60, 3. 343, 7. 

Sunt, 12, 6. 34, 2. 57, 6, aliisque 

locis 76. 

Suo, 83, 4. 183, 2. 194, 11, aliisque 

locis 6. 

Suos, 157, 21. 166, 10. 282, 5. 

Supelleclilis, 133, 3, 135, 10, 

Super, 231, 1. 277, 7. 

Superadditus, 276, 6. 

Superare, 212, 12. 

Superat, 260, 2. 

Superata, 311,3, 

Superba, 97, 1. 

Supcrbam, 138, 19, 

Superbi, 162, 4, 

Superbiam, 146, 4, 146, 5. 

Superbis, 269, 7, 

Superbos, 308, 7, 

Superbum, 38, 1. 

Superbus, 196, 1. 

Superent, 293, 10. 

Superest, 219, 29. 

Superetur, 305, 21. 

Superficie, 213, 1. 

Superfluis, 133, 18, 

Superfluitate, 133, 6, 

Supergreditur, 296, 1, 

Supergressa, 337, 2, 350, 10, 

Superior, 337, 4. 

Superiora, 178, a3, 218, 19, 245, 4, 

Superiorem, 337, 5. 

Superioribus, 218, 14, 265, 1, 

Superius nomen, 11, 7. 

Supernae, 295, 20, 

Supernis, 320, 4, 

Superno, 221, 4. 

Supero, 31, 3, 

Superos substants.^âl, i, 

Superstes, 164, 1, 

Superstite, 33, 2. 

Superstitem, 191,2. 

Superum adject., 254, 14. 

Suppetant, 122, 5. 

Suppetunt, 119, 8. 

Supplicabit, 212, 5. 

Supplicandi, 328, 8, 

Supplicia, 257, 10, 271, 3. 280, 13, 


Supplicii, 272, 17, 280, 16. 299, 3, 

Suppliciis, 126, 6. 148, 1. 281, 20, 


Supplicio, 157, 19, 281, 6. 283, 4, 

aliisquelocis 4, 

Supplicium, 61, 6, 118, 2, 272, 15, 

283, 7. 

Supra omi regim., 9, 2. 199, 8. 

Suprema, 159, 4, 

Supremo, 11, 5, 302, 9, 

Surda ablat., 7, 1, 

Surgat, 20, 2.^260, 6. 301, 20. 

Surgit, 206, 2, 

Sursum, 238,19, 

Suscepi, 47, 3, 101, 5. 

Suscepit, 109, 6, 

Suscepta, 50, 7, 

Suscipiat, 249, 4. 

Suspicione, 59, 3, 246, 27. 

Sustinebas, 187, 17- 

Sustinent, 216, 2. 

Sustinere. 148, 6. 

Sustulisti, 32, 2. 

Sustulit, 310, 9. 

Susurrat, 183, 10, 

Suum, 123, 6, 200, 4, 205, 2, aliisque 

locis 2, 

Suus, 296, 15. 

Sylvas,'183, 9, 183, 10. 251, -4. 347, 3. 

Symmacbus, 59, 2. 118, 8. 

Tabescis, 92, 2. 

Tabescit, 119, 5. 

Tacebant, 141, 4. 

Taceo, 109, 5, 188 

Tacita, 153, 3, 

Tacitum, 24, 6,

1431 INDICES AD LIBROS DE CONSOLA.TIONE PHILOSOPHI^. 1432 

Taciturnitate, 91, 2. 

Tacitus, 9, 1. 14, 8. 171, 1. 

Tacla, 275, 7. 

Tactu, 76, 8. 

Tactus substant., 336, 17. 

Tacuisses, 159, 1. 

Taenara, 252, 6. 

Tagus, 234, 4. 

Tale, 187, 4. 229, 6. 

Tale, ut, 349, 5. 

Tali, 218, 18. 

Taliu, 24, 2. 101, 10. 171, 3. 350, 

23 

Talibus, 178, 7. 

Talis, 43, 6 bis. 94, 5. 262, 5. 

Talium, 133, 11. 

Tam, 14, 6 74, 3. 83, 3, aliisque loois 

17. 

Tam, quam, 344, 13, 350, 24.' 

Tamen, 11, 8. 36, 1. 56, 6, aliisque 

locis 51. 

Tametsi, 36, 1. 133, 5. 279, 2, aliisque 

locis 7. 

Tandem, 154, 1. 158, 22. 193, 4, 


Tandem aliquando, 247, 15. 

Tandiu, 237, 3. 

Tanquam, 101, 9. 

Tanta, 329, 2. 

Tanta!, 200, 1. 288, 6. 

Tantalus,253, 10. 

Tantas, 68, 6. 105, 5. 115, 4. 146, 2. 

Tanti, 60, i. 70, 6. 94, 9 257, 14. 

Tanto, 110, 1. 135, 1. 331,1. 

Tanto cum, quanto, 295, 16. 295, 19. 

Tautos, 285, 1. 

Tantum, 36, 2. 40, 1. 60, 7, aliisque 

locis 13. 

Tantummodo, 257, H. 267, 20. 

268, 6. 

Tardus, 289, 3. 

Tartara, 254, 6. 

Tartareum, 254, 16. 

Tauros, 212, 12. 

Te, 24, 3. 24, 5. .32, 1, aliisquc loeis 

74. 

Te ipso, 124, 5. 

Tecta substant., 276, 5. 

Tectas, 331, 2. 

Tecti adject., 143, 2. 

Tecto substant., 183, 6. 

Teotum adject., 137, 4. 

Tecum, 32,3. 43 6. 100, 1. 108, 1. 

Tegit, 276, 3. 

Tegitur, 238, 13. 

Tegmina, 269, 8. 

Telis, 286, 5. 

Tellure, 216, 4. 

Tellus, 203, 2. 234, M, 311, 3. 

Temerariis, 83, 1. 

Temerario, 313, 9. 

Temerarium, 288, 6. 

Temere, 36, 2. 296, 12. 

Temeritate, 33, 2. 83,3. 

Temeritati, 86, 11. 299, 14. 313, 13. 

Temperamentum, 297, 11. 

Temperans, 252, 4. 

Temperat, 67, 1. 262, 2. 288, 7, 


Temperet, 20, 3. 

Temperiem, 297, 7. 

Temperies, 302, 6. 

Tempestas, 120, 1. 

Tempestivum, 109, 3. 

Tempora, 80, 1. 142, S. 

Temporalem, 95, 7. 

Temporales, 294, 11. 

Temporales, 294, 5. 

Teinporaliter 294, 13. 

Temporalium, 326, 6. 348, 9. 349, 

19. 

Temporario, 360, 21. 

Tempore, 47, 1. 65, 1. 348, 10, aliisque 

locis 2. 

Temporibus, 158, 1. 246, 10. 294, 


Temporis, 120, 2. 158, 4. 158, 12, 

aliisque locislO. 

Temporum, 195, 7. 

Tempus,23,l. 87,2.93,5, aliisque 

locis 2. 

Tenaces, 120, 1. 

Tenaci, 211, 1. 

Tenacissime, 238, 23. 

Tendantur, 199, 3. 

Tendat, 84, 7. 

Tendatur, 349, 4. 

Tendere, 168, 10. 

Tendit, 17, 1. 

TenebriE, 26, 1. 

Tenebras, 17, 1. 17-4, 5. 234, 9. 

Tenebris, 69, 5. 87. 7. 282, 3. 

Tenebrosa, 321, 1. 

Tenebrosis, 102, 2. 

Tenent, 168, 2. 

Teneo, 265, 7. 

Teuere, 38, 3. 

Teneri, 303, 6. 

Tenero, 215, 7. 

Teuet, 262, 1. 332, 3. 341, II. 

Tentabo, 87, 6. 334, 8. 

Tentare, 82, 2. 

Tenues, 330, 8. 

Tenui, 186, 1. 217, 6.246, 26. 

Tenuis, 164, 1. 

Tenuissimis, 11, 1. 

Tepenti, 301, 1. 

Tepentis, 114, 1. 

Terga. 311,3. 

Tergamus, 25, 4. 

Tergeminus, 253, 2. 

Tergum, 260, 3. 

Terminis, 299, 20. 345, 14. 

Terminos, 157, 22. 168, 10. 254, 10. 

Terminus. 227, 1. 

Terr», 182, 3. 156, 5. 230, 4, aliisque 

locis 4. 

Terram, 14, 7. 20, 4. 22, 4, aliisque 

locis 2. 

Terrarum, 133, 13. 162, 1. 205, 7, 

aliisque iocis 2. 

Terras,70, 4. 70, 10. 76, 3, aliisque 

locis 7. 

Terrena, 146, 2. 186, 1. 

Terren*, 226, 4. 

Terrenas, 235, 3. 

Terrenis, 17, 2, 136, 4. 159, 8. 320, 8. 

Terreno, 159, 8. 

Terrenum, 159, 8. 

Terrenus. 347, 8. 

Terret, 199, 13. 

Terras, 168, 9. 206, 1. 207, 3. 299, 

21. 

Terror, 3, 2. 

Terrore, 61, 9. 199, 8. 280, 16. 

Testatius, 237, 6. 

Texens, 248, 7. 

Texerat, 290, 3. 

Texit, 242, 4. 

Texitur, 295, 4. 

Texueram, 33, 6. 

Texuerat, 11, 3. 

Thalamos, 307, 3. 

Thesauris, 242, 3. 

Threicis, 27, 4. 

Threicius, 251, 2. 

Thulo, 203, 3. 

Tibi, 43, 4, 44, 1. 52, 3, aliisque lo- 

cis 33. 

Tigres, 212, 13. 

Tigris bestia, 276, 8. 286, 1. 

Tigris ftuvius, 316, 1. 

Timffio, 219, 31. 

Timent, 261, 1. 

Timor, 125, 10. 

Timorem, 90, 1. 

Timuit, 251, 8. 

Tiugere, 301, 9. 

Tinxerat, 142, 3. 

Tinxerit, 182, 5. 

Tinxit, 153, 2. 

Tiresia;, 327, 1. 

Titulis, 162, 8. 

Tityi, 253, 12. 

Toleranlis, 123, 5. 

Tolerasset, 158, 21. 

Tolere3,95, 1. 

Tollens, 270, 4. 

ToUere, 258, 10. 

Tonantis, 300, 1. 

Tonet, 129, 7. 

Tormenla, 34, 2. 287, 9. 

Toro, 12, 2. 

• Torpet 273, 6. 

Torquet, 39, 1, 270, 6. 

Torret, 153, 9. 

Tortores, 210, 5. 

Torris, 12, 3. 

Torvo, 269, 5. 

Torvos, 263, 1. 

Tot, 193, 4. 270, 7. 

Tota, 94, 7. 103, 6. 120, 10, aliisque 

locis 4. 

Tota, 150, 2. 293, 2. 

Totam, 33, 7. 349, 8. 349, 15. 349, 

22. 

Totas, 132, 11. 

Toti, 139, 5. 

Toties, 8, 1. 

Totis, 23, 2. 64, 4. 12S, 8. 

Totius, 36, 6. 43, 8. 54, 3, aliisque 

locis 4. 

Totos, 283, 24. 

Totum, 84, 13. 86, 9. 336, 18, aliisque 

locis 2. 

Totus, 118, 9. 

Tractabamus, 249, 7. 

Tractamus, 239, 4. 

Tractanda, 321 1. 

Tractatur, 287, 7. 

Tradere, 200, 7. 

Traditum, 102, 12. 

Traditus, 185. 3. 

Traducit, 217, 10. 

Tragicus, 204, 2. 

Tragcediarum, 103, 2. 

Trabente, 248, 19. 

Traherent, 33, 6. 

Trahi, 41, 4. 164, 7. 

Trahis, 335, 4. 

Trahit, 133, 1. 166, 6. 201, 1, aliisque 

loois 3. 

Trahunt, 133,6. 238, 10. 346, 3. 

Tramite, 90, 4. 177, 1. 179, 5, aliisque 

locis 3. 

Tranquilla, 226, 6. 

Tranquillitate, 93, S. 

Tranquillitatis, 94, 10. 

Tranquillo, 114, 5. 

Transabiit, 216, 3. 

Transacta, 126, 8. 349, 7. 

Trauscenderat, 137, 15. 

Transcendit, 260, 5. 336, 24. 

Transferre, 44, 8. 55, 2. 238, 7. 

Transfertur, 132, 4. 

Transformat, 296, 6. 

Transformatum, 272, 28. 

Transfundit, 193, 11, 

Transfunditur, 287, 8. 

Transigimus, 239, 5. 

Transire, 132, 8. 273, 10. 

Trausitorio, 349, 2. 

Translata, 132, 5. 

Transmissum, 93, 6. 

Transmittere, 347, 3. 

Transversos, 267, 3. 

Traxerant, 277, 2. 

Traxi, 48,2. 

Traxit, 253, 12. 309, 3. 

Tremendos, 98, 1. 

Tremiscat, 203, 2. 

Tremit, 5, 4. 

Trepidus, 41, 1. 107, 1. 

Tria, 218, 7. 

Tribuat. 288, 3. 

Tribuit, 349, 15. 

Tribuitur, 305, 6. 

Tribus, 218, 14. 

Tribuunt, 197, 6. 

Triduanae, 213, 4. 

Triguillam, 45, 4. 

Triones, 153, 7, 

Triplici, 279, 11. 309, 5. 

Triplicis, 223, 1. 

Tristem, 179, 16. 

Tristes, 209, 5. 

Tristia, 298, 13.

1433 

Tristibus, 279, 4. 293, 8. 298, 14. 

Tristis, 7, 4. 14, 5. 298, 24, aliisque 

locis 2. 

TristiUae, 30, 1. 

Trisliiim, IH, 7. 

Triumphali, 111, 2. 

Trucem, 182, 3. 

Trunci, 316, 5. 

Tu, 24, 1. 31, -2. 31, 3, aliisque locis 

60. 

Tua sinr/ul. 67, 1. 72, 2.^74, 4, aliisque 

locis 3. 

Tiia nomin. jjlw., 101, 12. 

Tua accus. pliir,. 100, 3. 101, 3. 


Tua, 93, S. 312, 3. 

Tiu-e, 73, 2. 74, o. 82, 1, aliisque 

locis 16. 

Tuam, 60, 4. 108, 3. 119, 4. 205, 

14. 

Tuas, 120, 7. 134, 11. 281, 25. Z^2, 

12. 

Tue&ris, 106, 3.- 

Tueatur, 188, 7. 

Tuendam, 135, 3. 

Tuendo, 45, 2. 

Tuens, 38,2. 175, 1. 

Tuenti, 323, 2. 

Tuerentur 24, 3. 50, 3. 

Tueri, 237, 19. 

Tui, 85, 5. 86, 2. 92, 2, aliisque locis6. 

Tuis, 58, 2. 60, 2. 60 , 3, aliisque 

locis 8. 

Tuli, 61,6. 

Tulit, 69, 5. 

Tum, 14, 8.23, 1. 43, l,aliisque 

locis 50. 

Tum post, cum, 257, 2. 

Tum, tum, 298 15. 304, 4. 

Tumorem, 76, 7. 

Tumultus, 76, 4. 305, 18. 

Tumultus, 36, 7. 

Tunc, 26,1. 111, 8. 132, 4, aliisque 

locis 2. 

Tundere, 290, 8. 

Tao, 42, 1. 53, 1. 82, 3, aliisqua locis 

2. 

Tuorum, 54, 1. 

Tuos, 110, 7. 166, 10. 

Turbant, 291, 4. 

Turbanlur, 321, 2. 

Turbida, 270, 4. 

Turbidus, 89.2. 

Turbine, 64, 1. 

Turpatus, 310, 2. 

Turpis, 204, 1. 

Turpissimum 213, 1. 

Turpitudo, 283, 12. 

Turpius, 204, 4. 

Turres, 39, 2. 

Tutior, 48, 5. 48, 6. 

Tutus, 201, 3. 

Tuum, 84, 6. 134. 7. 187, 9. 352, 3, 

Tuus, 171, 7, 350, 19. 

Tyranni, 148, 3. 

Tyrannos, 40, 1. 263, 2. 270, 8. 

Tyrannus, 148, 1. 148, 4. 199, 7. 

Tyrio, 140. 2. 196, 1. 

Tyrrhena, 215, 2. 

U 

Uberem, 12, 7. 

Uberiora, 149, 7. 

Uberius, 75, 5. 103, 5. 

Uberrime, 296, 17. 

Ubertas, 133, 13. 

Ubi interrogativc, 163, 1. 

Ubi statim atque, 12, 2. 30, 2. 71, 1. 

91, 1. 

\}h\ad verbiumloci.m, 4,315, 1 

Vhiquando, 90, 6. 174, 3. 211, 4, 


Ubique gentium, 132, 6. 

Ubique terrarum, 194, 12. 

Ulcere, 277 19. 

Ulla, 53, 8.'l42, 3. 142 6, aliisque 

locis 5. 

UUa, 218, 1. 

UUam, 148, 9, 248, 18. 



Ulli, 185, 3. 

Ullo, 125, 4. 229, 13. 236, 14, aliisque 

locis 5. 

Ullum, 83, 2.110, 5. 112, 2, aliisquo 

locis 3. 

Ullus, 218, 18. 292, 7. 313, 13. 

Ulteriora, 299, 25, 

Ullerius, 178, S. 266, 19.281, 6. 

Ultima, 203,3. 

Ultimam,61, 2. 

Ultimi, 310, 10. 

Ultimus, 112, 4. 238, 13. 310, 8. 

UUione, 280, 15. 281, 9. 281, 23. 

Ultor, 307, 2. 

Ultorem, 282, 9. 

Ultra, 10, 1.272,26. 305, 25. 

Ultra sine regimine, 266, 21. 271, 

10. 

Ultrices, 253, 5. 

Ultro, 60, 4. 98, 4. 149, 13. 195, 6. 

Ululat, 276, 7. 

Umbrarum, 253, 1. 254, 2. 

Uffibras, 140, 5. 183, 7. 301, 11. 

Umbratiles, 194, 8. 

Una, 218, 3. 351, 10. 

Una, 99, 2. 237, 8, 292, 6. 

Unam, 232, 18. 236, 10, 246, 6. 

Unaquaeque, 271, 4. 

Uqco, 166, 7. 

Unda, 89, 6. 215, 5. 316, 4. 316, 6. 

Undantes,25, 5. 

Und,as, 20, 1. 153, 5. 184, 5. 

Unde, 19, 1. 54,1. 54, 2 Lis, aliisque 

locis 10. 

Uudique, 141, 2. 

Unguibus, 276, 5. 

Unica, 347, 6. 

Unicuique, 297, 15. 

Unicum, 328, 4. 

Unilas suhstant., 237, 6. 

Unitatem, 237. 10. 

Unitatis, 236, 16. 

Universa, 239, 25. 324, 4. 

Universale, 337, 13. 3337, 15. 344, 

2, aliisque lccis 2. 

Universales, 337, 6. 

Universali, 336, 24. 

Universalis, 337, 16. 

Universi, 55, 3. 

Universitatem, 248, 17. 

Universitatis, 337, 2. 344, 9 bis. 

Universum, 337, 10. 344,3. 

Unius, 157, 22. 158, 6. 205, 6. 

Uno, 119, 3. 232, 1. 239, 24,aliisque 

locis 5. 

Unquam, 52, 4. 55, 4 56, 1, aliisque 

locis 12. 

Unum, 132, 6. 147, 3. 156, 1, aliisque 

locis 27. 

Unumquodque, 219, 5. 237, 11. 238, 

22. 

Unus, 206, 3. 206, 4. 231, 8, aliisque 

locis 4. 

Urat, 67, 5. 

Urbe, 50, 4. 152, 1. 287, 6. 

Urbium, 44, 5. 157, 12. 

Ureret, 251, 11. 

Urgeantur, 279, 1J, 281, 24. 

Urgere, 133, 19. 

Urget, 128, 8. 283, 31. 

Ursa, 301, 6. 

Ursus, 286, 1. 

Usitato, 246, 13. 

Usquam, 137, 8. 232, 22. 299, 22. 

Usque, 14, 2. 

Usque ad, 266, 19. 

Usque adhuc, 257, 1. 

Usquequaque, 187, 15. 

Usu, 132, 5. 298, 6. 304, 13. 

Usum, 158, 19. 

Usurpat, 304, 11. 

Usus substant., 298, 2i. 

Usus adject., 101, 8. 

Ut, 10, 3. 20, 4. 21, 1, aliisque locis 

110. 

Ut ita dicam, 337, 12. 

U\.sicut,2i, 5. 26, 3. 54, 6, aliisque 

locis 28, 

Utpostquam, 174, 5. 

1434 

Ut quantum, 212, 16 his, 264, 1. 

Utantur, 337, 23. 

Utcunque, 120 4. 

Utemur, 76, 7. 

Utendo, 299, 11. 

Utendum, 131, 2. 

Utens, 337, H. 3.37, 14. 

Utentium, 146, 7. 192, 2. 195, 5. 

Utere, 94, 7. 

Uteretur, 212, 18. 

Uteris, 247, 15. 

Utero, 101, 4. 

Uterque, 200, 6. 

Uti verbum, 53, 6. 70, 1. 319, 2. 

Uti conjunct., 11, 2 13, 1. 52, 6, 


Utilem, 304, 6. 

Utinam, 53, 7. 142, 7. 268. 5. 

Utramque, 38, 2. 

Utraque, 325, 21. 

Utrasque, 11, 6. 

Minque plural., 265, 12. 305, 18. 

Utriusque, 237, 7. 293, 8. 

Utroque, 121, 3. 325, 17. 

Utrum, 231, 12. 

Utrumque, 158, 7. 350, 27. 

Uvis, 21, 2.79, 6. 

Uxor, 119, 1. 178, 9. 

V 

Vacua, 156, 4. 

Vacuas, 137, 10. 

Vada, 215, 2. 

Vadi, 316, 4. 

Vaga, 302, 15. 346, 4. 

Vagas, 275, 2. 

Vagatur, 89, 2. 

Vagis, 168, 9. 

Vagos, 18, 4. 316, 7. 

Vagus, 38, 6. 

Valde, 305, 11. 

Valeant, 187,3.212, 2. 277, 11. 

Valeat, 41, 4. 148, 11. 331, 7. 

Valens, 265, 25. 

Valent, 187, 6. 198, 1. 277, 12. 

325, 1. 

Valentia substant., 84, 12. 218, 30. 

Valentix, 218, 1. 

Valentiam, 10, 1. 178, 14. 264, 14. 

Valentibus 296, 14. 

Valentior, 36, 4. 188, 3. 265, 26. 

265, 28. 

Valentiorem, 265, 20. 

Valentis, 162, 2. 

Valerent, 267, 18. 

Valeret, 247, 10. 

Valet, 297, 18. 322, 4. 337, 6. 

347, 5. 

Valida, 120, 1. 

Validiora, 76, 6. 

: 

Validioribus, 93, 7, 131, 2. 

Validis, 184,1. 283, 1. 

Validuf,264, 18. 287, 6. 

Valli, 84, 5. 129, 10. 

Vallo, 36, 7. 74, 1. 

Valuit, 154, 1. 350, 5. 

Vanescunt, 194, 14. 

Vani, 269, 8. 

Varia, 295, 3. 

Variae, 180, 6. 

Variam, 266, 2. 

Varias, 21, 4. 352, 6. 

Variat, 115, 4. 167, 2. 

Varietate, 231, 13. 

Varietalem, 135, 4. 

Varietates, 246, 12. 

Variis, 

347, 4. 

134, 1. 276, 10. 346, 1. 

Varios, 18, 5. 276, I. 

Varium, 67, 1. 

Vasa, 257, 14. 

Vasta, 157, 14. 

Vaslo, 308, 2. 

Vates, 251, 2. 

Vaticinio Tiresioe aut 

327,1. 

est aut non, 

Ve, 54, 

cis 14. 

7. 56, 6. 84, 7, aliisque lo- 

Vectigalibus, 46, 4. 

Vector, 227, 1. 

47

1435 INDICES AD LIBROS DE CONSOLATIONE PHILOSOPIII^. 1436 

Vehemenler, 53, 12. 75, 6. 83, 8, 


VeliemeuUus, 117, 3. 

Vehiculis, 238, 12. 

Vehit, 125, 7. 238, 20. 

Vel, 20, 1. 41, 1. 44, 2, aliisque locis 

99. 

Vel pro etiam, '8o, 5. 119, 4. 125, 


Vela nomen, 93, 5. 275, 1. 307, 4. 

Velat, 94, 7. 

Velatas, 292, 2. 

Velatum, 137, 4. 

Velim, 85, 1. 352, 8. 

Velimus, 350, 6. 

Velint, 272. 17. 

Velis i'e)-i!«7i,i95, 3. 109, 4. 124, 7, 


Velit, 123, 8. 219, 8. 232, 13. 247, 

11. 

Velle. 32, 4. 53, 13. 74, 2, aliisque 

locis 2. 

Vellem, 100, 1. 231, 13. 283, 3. 

Vellent, 199, 10. 

Vellera, 140, 1. 

Velles, 187, 12. 

Vellet, 142, 4. 

Velocem, 149, 10. 

Velocis, 261, 8. 

Velocissimum, 117, 2. 

Velocitas, 149, 10. 178, 13. 

Velocitate, 212. 13. 

Velox, 112, 3. 212, 16. 233, S. 

259, 3. 

Velut, 33, 6. 84, 3. 101, 8, aliisque 

locis 8. 

Veluti, U, 3. 178, 8. 217, 6, aliisque 

locis 19. 

Venena, 277, 15. 

Venenis, 12, 6. 270, 2. 

Veueno, 140, 2. 154, 4. 310, 1. 

Venenum, 34, \. 

Venerandum, 194, 9. 298, 8. 

Veneratione, 177, 5. 218, 5. 

Venere, 134, 11. 

Venerint, 194, 14. 

Venerit, 66, 3. 

Veniam nomen, 232 10. 

Veniant, 323, 3. 

Veniat, 280, 15. 

Veniens, 153, 6. 205, 12. 

Venientibus, 27, 2. 

Venire, 110, 4. 2.37, 13. 

Venisti, 31, 3. 112, 1. 

Venistis, 303, 22. 

Venit pra:sens, 6, 2. 136, 11. 239, 7. 

Venit prieteritum, 5, 1. 

Venite 233 1 

Veniuntr lul.ll. 132, 12. 268, 20. 

Ventilante, 243, 3. 

Ventis, 95, 5. 

Ventos, 307, 5. 346, 4. 

Ventosam, 166, 4. 

Ventura, 326, 4. 333, 14. 336, 4. 

350 25. 

Venturam, 180, 4. 

Ventus, 129, 8. 

Vera, 35, 4. 73, 1. 117, 1, aliisque 

locis 19. 

Veraciter, 219. 20. 

Ver,'E, 33, 7. 87, 7. 143, 1, aliisquo 

locis 3. 

Veram, 86, 10. 171, 6. 194, 7, aliisque 

locis 7. 

Veras, 87, 3. 

Verba, 12, 3. 111, 3. 171, 1.247, 13. 

Verbera, 182, -4. 

Verberet, 27, 3. 346, 4. 

Verbis, 93, 2. 100, 1. 163, 5. 172, 1. 

Verbo, 53, 8. 

Vere nomen suhstaat., 302, 1. 

Vereare. 313, 5. 

Verecundiam, 14, 4. 

Verendi, 261, 9. 

Vereudis, 197, 3. 

Verendum, 313, 3. 

Vercrer, 32, 5. 

Veri, 177, 2. 219, 23, 243, 2, aliisque 

locis 3. 

Veris substant., 20, 3. 

Verisad/ecL , 3, 1. 230, 1. 330, 4. 

340, 13. 

Verissima, 230, 10. 236, 4. 

Verissime, 2iS, 17. 

Veritas, 332, 4. 

Veritate, 83, 5. 203, 3. 326, 14. 

331, 1. 

Veritatem, 32, 8. 53, 2. 228, 5. 336, 

M. 

Veritatis, 239, 27. 247, 19. 282, 3, 


Verius, 171, 2. 219, 12. 130, 22. 


Vei-nalium, 212, 16. 

Vernis, 114, 2. 133, 12. 

Vernos, 79, 5. 

Vernula, 93, 9. 

Vero, adject., 166, 6. 217, 9. 

Vero 10, 5. 11, 5. 12, 1, aliisque locis 

142. 

Veronse, 53, 1. 

Verrunt, 346, 2. 

Versa, 287, 11. 

Versa, 133, 8. 313, 1. 

Versamus, 102, 8. 

Versas verhum 64, 1. 

Versat, 68, 6. 103, 2. 270, 1. 

Versatur, 178, 8. 

Versentiir, 293, 14. 

Versi, 272. 23. 

Versibus, 14, 10. 

Verso, 115, 2. 

Versum adject., 38, 5. 

Vertatur, 273, 10. 

Vertebat, 312, 2. 

Vertentem, 103, 3. 

Vertentium, 293. 12. 

Verterant, 277, 4, 

Vertere, 154, 2. 277, 12. 

Verteretur, 283, 20. 

Verterit, 97, 1. 

Verlice, 5, 3. 184, 4. 239, 24. 

301, 3. 

Verticem, 9, 2. 199, 8. 231, 21, 260, 

3. 266, 16. 

Verticis, 10. 6. 

Vertit, 184, 7. 276, 2. 

Verum substant., 90, 3. 241, 4. 

244,''; 1. 

Verum aclject., 87, 5. 135, 4. ISG, 2, 


Verum conjunctio, 12, 7. 53, 1. 61, 


Verum etiam jmsl, non solnm, modo, 

etc, 126, 6. 238, 16. 237, 9. 272, 

18. 

Verumtamen, 109, 4. 

Vesevus, 39, 1. 

Vesper, 301, 11. 

Veste, 23, 3. 

Vestem, 11, 8. 33, 6. 

Vester, 137, 1. 

Vestes, 11, 1. 

Vestibus, 134, 1. 

Vestigat, 241, 1. 

Vestigia, 33, 9. 347, 2. 

VestrasOTît/., 147, 1. 

Vestra, 136, 7. 300, 1. 

Vestra plur., 133, 8. 136, 6. 208, 4. 

Veslra;, 13, 1. 132, 8. 

Vestram, 133, 6. 133, 7. 136, 4. 

Veslri, 131, 5. 146, 4. 

Vestro, 136, 3. 350, 20. 

Vestros, 169, 2. 

Vestrum, 131, 4. 186, 1. 

Vestrum genit., 334, -4. 

Vetant, 159, 3. 

Veterem, 301, 2. 

Veteres, 32, 7. 146, 4. 

Veteribus, 293, 7. 

Veterum, 313, 13. 

Vetus, 334, 1. 

Vetustas, 158, 3. 198, 3. 

Vetustatis, 11, 4. 

Vexabat, 46, 2. 

Vi. 188, 3. 336, 13. 343, 5. 346, 3. 

Via, 39, 3. 262, 5. 311, 2. 

Via, 80, 5. 

Viae, 212, 1. 

Viam, 93, 7. 258, 9. 313, 1. 

Vias, 43, 7. 261, 1. 

Viator, 137, 10. 

Vibratus, 28, 1. 

Vice, 69, 3. 287, 11. 

Vicem, 194, 6. 286, 7. 328, 6. 

Vices, 68, 7. 80, 4. 86, 6, aliisque 

locis 3. 

Vicibus, 282,10. 301, 10, 301,16. 

Vicinius, 293, 20. 

Victa, 202, 3. 

Victam, 297, 21. 

Victi, 98, 2. 

Victor, 18, 6. 309, 6. 

Vicloriam, 33, 3. 

Viclorum ad/eci., 148, 9. 

Victricem, 297, 21. 

Viclus, 234, 17. 

Vide. 229, 14. 266, 10. 272,19, aliisque 

loeis 2. 

Videamiai, 147, 2. 

Videamur, 304, 13. 

Videant, 330, 18. 

Videantur, 179, 3. 232, 10. 266, 23, 


Videaris, 282, 12. 

Videas, 166, 4. 199, 11 264, 13, 


Videat, 205, 10. 343, 13. 

Videatur, 123, 8. 133, 5. 133, 10, 


Videbantur, 11, 7. 3.!, 9, 33, 4, 


Videbaris, 166, M. 

Videbatur, 10, 6.281, 18. 

VidebimuT, 60, 2. 

Videbis, 219, 14. 

Videbit, 269, 9. 343, U 

Videbitur, 232, 1. 313, 18. 327, 11. 

Videmini, 158, 4. 

Videmus, 272, 13. 

Videntes, 282, 16. 

Videntur, 106, 6. 178, 9. 178, 14. 


Video, 24, 5. 217, 3. 232, 19, aliis^ 

que locis 3. 

Videor, 49, 4. 61, 6. 217, 6. 

Viderant, 54, 5. 

Viderat, 141, 3. 

Videre, 61. 6. 

Viderent, 142, 3. 283, 22. 

Videres, 147, 3. 193, 8. 281, 19. 

Videretur, 47, 2. 123, 1. 247, 5, 

283, 10. 

Videri, 213, 2. 271, 5. 272, 17, aliisque 

locis 3. 

•Viderit, 183, 7. 

Viderunt, 57, 4. 

Vides, 33, 7. 120, 3. 157, 16, aliisque 

locis 6. 

Videt, 153, 5. 254, 19. 260, 3, aliisque 

locis 2. 

Videtis, 350, 21. 350, 26. 

Videtur, 50, 6. 165, 7. 178, 1, aliisque 

locis 16. 

Vidissem,71, 3. 

Vidisset, 24, 6. 

Vidisti, 94, 2. 110, 8. 228, 2. 258, 7. 

Vidit, 12,2.67, 4. 234 12. 

Vigebat, 197, 1. 

Vigeus, 340,8. 

Viget, 118, 7. 233, 1. 340, 14. 

Vigilantius, 246, 27. 

Vigor, 26, 2. 277, 13. 341, 10. 

Vigorem, 343, 3. 

Vigoris, 10, 2. 

Vile, 179, 10. 

Vilescat, 131,3. 

Vilesces,212, 6. 

Vilescunt 193, 8. 

Vilia, 212, 14. 237, 14. 

Vilis, 70, 6. 218, 27. 

Vilissima, 36, 6. 136, G. 

Vilissimce, 212, 10. 

Vilissimorum, 58, 4. 

Vilitas, 218, 30. 

Vilitatis, 30, 9. 

Vim, 76, 8. 293, 9 336, 15. 

.

1437 

Vincimur, 254, 1. 

ViQOta, 90, 5. 

Viucula, 148, 8. !S2, 2. 250, 4. 

Viudicantem, 147, 4. 

Violas, nomen, 79, i. 

Violeutia, 101, 10. 

Violeutorum, 11, 8. 

Violeutus, 153, 8. 273, 1. 

Vir, 118, 9. 148, 5. 305, 16. 

Vires, 43, 1. 53, 6. 98, 5. 266, 18. 

141, 6. 

Virga, 184, 2. 

Viri, 44, 4. 

Viribus, 40, 2. 70, 1. 128, 8, aliisque 

locis 10. 

Virides, 234. 7. 347, 3. 

Viridi, 214, 3. 

Viridis, 4, 1. 

Virilibus, 93, 1. 

Virilis, 21, 2. 

Virium, 328, 9. 

Viro, 254, 3. 

Virorum, 109, 6. 

Viros, 158, 1. 139, 2. 

Virtus, 69, 4. 155, 3. 201, 4, aliisque 

locis 2. 

Virtute, 146, 8, 159, 3. 178, 11, 


Virtutem, 53, 11. 283, 21. 298, 11. 

Virtules, 192, 2. 238, 4. 298, 5, 


Virtuti, 193, 10. 

Virtutibus, 118, 9. 146, 7. 297, 29. 

VirtuUs, 55, 8. 148, 5. 158, 15, aliisque 

locis 5. 

Virtutum, 31, 3. 117, 1. 13G, 2 aliisque 

locis 2. 

Virum, 48, 1. 48, 3. 148, 1. 305, 17. 

Vis nomen, 67, 1. 102, 7. 132, 1, aliisque 

locis 9. 

Vis verbum, 90, 1. 111, 5. 247, 18, 


Visa, 9, 3. 333, 2. 

Visatur, 99, 2. 

Viscera, 322, 3. 

Visceribus, 212, 19. 

Visebat, 18, 3. 

Viseudi, 337, 19. 352, 13. 

Visere, 250, 2. 262, 10. 

VisJbus, 89, 1. 

Visionis, 352, 21. 

Visitur, 237, 9. 

Visu, 14, 7. 153, 1. 171, 8. 176, 1. 

282, 14. 

Visum adject., 251, 8. 349, 12. 

Visus substant., 212, 18. 226, 3. 336, 

17. 

Visus, 241, 3. 

Vita, 7, 6. 126, 7. 349, 4. 

Vita, 119, 8. 349, 1. 

ENNODIUS. 

Prolegomcnou. 

EPISTOLARUM LIBER PRIMUS. 

Epistol.\ PRiM.v. Enuodius Joanui. 

— II. Ennodius Floro. 

— 111. Euuodius Fausto. 

— IV. Enuodius eiJem. 

— V. Idem eidem. 

— VI. Idem eidem. 

— Vn. Idem eidem. 

— Vlll. Euuodius Firmiuo, 

— IX.. Enuodius Olybrio. 

— X. Euuodius Joanui. 

— XI. Eonodius Caslorio et Floro. 

— XII. Enuodius Avieno. 

— X!U. Eunodius Agapito. 

— XIV. Ennodius Fausto. 

— XV. Ennodius Floriano. 

— XVI. Idem eidem. 


Vitae, 35, 4. 43, 8. H2, 1, aliisquo 

locis 14. 

Vilalis. 87, 1. 

Vitam, 121, 3. 164, 7. 212, 9, aliisque 

locis 3. 

Vitare, 199, 10. 201, 3. 352, 5. 

Vitas, 225, 1. 

Vitat, 235, 2. 

Vite, 214, 4. 

Vitet, 128, 6. 

Vitia, 192, 3. 258, 4. 267, 1, aliisque 

locis 5. 

Vitiis, 208, 7. 272, 29. 299, 5, aliisque 

locis 2. 

Vitio, 136, 11. 267, 4. 

Vitiorum, 283, 22. 

Vitiosai, 149, 15. 

Vitiosi, 134, 4. 

Viliositas, 283, 27. 

Vitiosorum, 266, 10. 

Vitiosos, 267, 12. 279, 1. 

Vitrea, 89, 4. 

Vitro, 74, 4. 

Vivacissimo, 292, 8. 

Vivere, 103, 8. 

Viveret, 243, 3. 

Vivido, 10, 2. 

Vivit, 119, 1. 119, 2. 273, 6. 348, 9. 

Vivitis, 349, 1. 

Vivo, 341, 7. 

Vix, 84, 3. 157, 4. 165, 5, aliisque 

locis 2. 

Vixisse, 199, 10. 

Vobis, 13, 1. 135, 2. 133, 7, aliisque 

locis 7. 

Vocabitur, 271, 10. 

Vocabo, 52, 5. 

Vocabula, 164, 3. 313, 22. 

Vocabuki, 246, 13. 

Vocans, 341, 12, 

Vocant, 231, 2. 

Vocari, 231, 10. 

Vocas, 123, 3. 292, S. 

Vooata, 6, 2. 

Vocatur, 237, 6. 305, 20. 314, 3. 

Voce, 183, 10, 277, 6. 326, 22, 

Vocem, 313, 12. 

Vocetur, 294, 7. 

Volantum, 211, 3. 

Volatu, 347, 1, 

Volendi, 237, 16. 320, 2. 

Volente», 143, 3. 267, 4. 

Volentia, 248, 17. 

Volentis, 237, 11. 

Voles, 82, 3. 

Volet, 127, 1. 173, 1. 202, 1. 209, 6. 

Volvantur, 271, 1. 

Volvat, 19, 3. l 

Volubili, 102, 7. \ 

Volucrem, 260, 3. 

ORDO RERUM 

QU/E IN HOC TOMO GONTINENTUR. 

23 

Ibid. 

26 

Ibid. 

1438 

Volucres substant., 309, 2. 

Volucres adject., 259, 1. 285, 4, 

Volucris adject., 350, 1. 

Volvens, 89, 1. 

Volventis, 96, 1. 

Voluerit, 264, 14. 264, 16. 

Voluerunt, 200, 6. 

Volui, 52, 3. 

Voluisse, 51, 2. 34, 5. 36, 4. 279, 9. 

Voluil, 136, 4. 201,1. 

Volumus, 218, 8. 

Volunt, 177, 8. 180, 1, 286, 5. 

Vohmtarie, 247, 3. 331, 15. 

Voluntarii, 335, 7. 

Volnntariis, 239, 3. 

Voluutarium, 350, 27. 

Voluutarius, 317, 10. 

Voluntas, 93, 5. 239, 8.239, 10, aliisque 

locis 5. 

Voluutate, 264, 11. 352, 6. 

Voluntates, 324, 7. 

Voluntatibus, 209, 1.239, 7. 352,19. 

Voluntatis, 265, 2. 279, 10. 

Voluptariam. 212, 9. 

Voluptas, 211, 1. 231, 19. 

Voluptate, 178, 3. 273, 8. 305, 22. 

Voluptatem, 178, 15.179, 2. 292, 14. 

Voluptates, 178, 5. 178, 20. 180, 2, 

aliisque locis 2 

Voluptatibus, 217, 5. 219, 4. 

Voluptatum, 209, 5. 

Vorans, 106, 7. 

Vos, 124, 3 bis. 133, 8. 136, 1, aliisque 

locis 12. 

Vosmetipsos, 137, 7. 

Vota, 76, 4. 106, 7. 

Votorum, 178, 8. 

Vox, 132,7. 341, 9. 

Vulgi, 73, 5. 204, 4. 304, 13. 

Vulgo, 13, 1. 

Vulgus, 33, 4. 282, 12. 291, 6, aliisque 

locis 2. 

Vulnera, 142, 5. 

Vulnus, .i2, 3. 

Vulpeculis, 273, 3. 

Vulsi, 316, 5. 

Vult, 264, 12. 

Vultis, 352, 26. 

Vultu, 71, 1. 347, 9. 

Vuitum, 7, 3. 14, 9. 22, 3, aliisque 

locis 3. 

Vultur, 253,11. 

Vultus nomin. sing., 43, 6. 

Vultus genit., 9, 3'. 236, 1. 

Vultus accus. plur., 94, 6. 113, 3. 

166, 9. 

Z 

Zenonis, 34, 1. 

Zephyri, 114, 1. 

Zephyrus, 67, 3. 

— XVII. Ennodius Fausto. 

— XVllI. Enuodius Avieno. 

— XIX. Eunodius Deuterio. 

— XX. Eunodius Fausto. 

— XXI. Iilem eidem. 

— XXII. Eunodius Opilioni. 

— XXIII. Enuodius Seuario. 

— XXIV. Eunodius Asturio. 

— XXV. Ennodius Olybrio et Eugeneti. 

— XXVI. Euuodius Fausto. 


EpisTOL.4 puiMA. Ennodius Armenio consolatoriam. 

— II. Ennodius Specioste. 

— 111. Eunod us eidem. 

— IV. Eunodius Olybrio. 

— V. Ennodius Laconio. 

— VI. Ennodius Pomerio. 

— VII. Ennodius Firmino. 

— VIII. Ennodius Apollinari. 

29 

30 

Ibid 

31 

32 

Ibid. 

33 

Ibid. 

34 

Ibid. 

35 

37 

38 

Ibid. 

39 

Ibid. 

40 

41

1439 ORDO RERUM QVJE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 

14'iO 

IX. Enaodius Olybrio. 

X. EDnodius Fausto. 

XI. Idem eidem. 

XII. Ennodius Astyrlo. 

XIII. Ennodius Olybrio. 

Ibid. 

43 

44 

— XXXI. Ennodius Avito. 

— XXXII. Eunodius Eugeneti. 

— XXXIIl. Ennodius Senario. 

— XXXIV. Ennodius Hormisdffi. 

— XXXV. Ennodius Apronio. 

Ibid. 

84 

Ibid. 

85 

86 

XIV. Afris. 

XV. Ennodius Kuprepiae. 

XYI. Ennodius Fausto. 

XVII. Ennodius Constantio. 

XVIII. Ennodius loauni. 

XIX. Ennodius Coustantio. 

XX. Idem eidem. 

XXI. Ennodius Albino. 

XXII. Ennodius Fausto. 

XXIII. Domno suo Fausto Ennodius diaconus. 

XXIV. Eidem iJem. 

XXV. Fausto quEestori Ennodius diaconus. 

XXVI. Eunodius Liberio. 

XXVII. Honorato Ennodius. 

XXVIII. Avieno Ennodius. 


;sT0LA PRiaA. Senatori episcopo Ennodius. 

II. Eugeneti Euuodius. 

UI. Domno suo Fausto Ennodius. 

IV. Ennodius abbati Stephano. 

V. Ennodius Maximo. 

VI. Ennodius Laurentio. 

VII. Euuodius Adeodato presbytero. 

VIII. Ennodius Avieno. 

IX. Ennodius Marcelliano. 

X. Ennodius Lumiuoso. 

XI. Ennodius Senario. 

XII. Ennodius abbati Stephano. 

XIII. Ennodius ApoUinari. 

XIV. Ennodius 1'romoto. 

4b 

46 

47 

Ibid. 

48 

Ibid. 

51 

I/jid. 

Ibid. 

52 

Ibid. 

53 

lljid. 

54 

Ibid. 

55 

56 

57 

Ibid. 

58 

Ibid. 

Ibid. 

59 

Ibid. 

Ibid. 

60 

61 

Ibid. 

62 

LIBER QULNTUS. 

Epistola PRiMA. Ennodius Liberio patricio. 

— 11. Ennodius Marciano. 

— III. EnnoJius Opilioni V. I. 

— IV. Ennodius Uelisece. 

— V. Ennodius Avito. 

— VI. Leoutio abbati Ennodius. 

— VII. Euprepiae Ennodius. 

— VUI. Ennodius Petro. 

— l.\. Ennodius Fausto. 

— X. S}'mmacho papae Ennodius. 

— XI. Ennodius Luminoso. 

— XII. Enuodius Fausto juniori. 

— XlU.Ennodius HormisJae. 

— XIV. Ennodius Servilioni. 

— XV. Euuodius Senario. 

— XVI. EnnodiusPaufrouio. 

— XVII. Enuodius Avieno. 

— XVUI. Ennodius Fausto. 

— XIX. Euuodius Partbeuio. 

— XX. Euuodius Avilo. 

— XXI. Idcm eidcm. 

— XXH. Eunodius Venantio. 

— XXIII. Euuodius Coustantio. 

— XXIV. Euuodius Laconio. 

— XXV. Eunodius Avito. 

— XXVI. Ennodius Agapito. 

— XXVH. Ennodius Eugeneti. 

LIBER SEXTUS. 

85 

87 

88 

Ibid. 

89 

Ibid. 

90 

Ibid. 

92 

Ibid. 

93 

Ibid. 

94 

Ibid. 

93 

Ibid. 

96 

Ibid. 

Ibid. 

97 

Ibid. 

98 

Ibid. 

Ibid. 

99 

Ihid. 

100 

XV. Ennodius EupreiiiiE. 

XVI. Ennodius Laconio. 

XVII. Ennodius Stephauo episcopo. 

XVIII. Ennodiui Eulalio episcojio. 

XIX. Ennodius Fausto. 

XX. Idem eidem. 

XXI. Idem eidem. 

X.XII. Idem eidem. 

XXIII. Ennodius Marcelliauo. 

XXIV. Eunodius Mascatori. 

XXV. Ennodius Eugeueti. 

XXVI. Ennodius Avieno. 

Ibid. 

C3 

Ibid. 

64 

Ibid. 

Ibid. 

65 

Ibid. 

Ibid. 

66 

67 

Ibid. 

ErisTOLA PBiMA. Euuodius Partheuio. 

— II. Eunodius Fauslo. 

— III. Euuodius Euprepite. 

— \\ . Enuodius Fausto. 

— V. Eunodius Aureliauo. 

— VI. Enuodius Boetio. 

— VII. Ennodius Avieuo. 

— Vlll. EuuoJius Seuario. 

— IX. Ennodius I""austo. 

— X. Idem eidem. 

— XI. Eunodius Avieno. 

— XII. EnnoJius Liberio, Agapito, Seuario, Al- 

101 

Ibid. 

102 

103 

Ibid. 

Ibid. 

104 

Ibid. 

Ibid. 

105 

Ibid. 

XXVII. Idcm eidem. 

XXVill. Ennodius Euprepiaa. 

XXIX. Ennodius Eugeneli. 

XXX. Ennodius Avieuo. 

XXXI. Idem eidem. 

XXXII. Ennodius Passivo. 

XXXIII. Ennodius Fausto. 

X.XXIV. Ennodius Senario. 


isTOLA PRiMA. Ennodius Symmacho papae. 

II. Ennodius Aliconi. 

III. Ennodius Eulalio episco|io. 

IV. Exemiilar e[iislola: quam ipse dictavit. 

soror. 

V. Ennodius Fausto. 

VI. Eunodius Agapilo. 

VII. Enuodius Juliaua V. I. C. P. 

VIII. Eunodius Symmacbo papa;. 

IX. Ennodius Fausto. 

Ibid. 

Ibid. 

68 

Ibid. 

Ibid. 

69 

Ibid. 

70 

69 

70 

71 

Fralri 

Ibid. 

72 

Ibid. 

73 

Ibid. 

75 

Ibid. 

Ibid. 

76 

Ibid. 

78 

Ibid. 

Ibid. 

bino. 

— XIII. Ennodius Avito. 

— XIV. Idem eidem. 

— XV. Eunodius Fausto. 

— XVI. Enuodius Luminoso. 

— XVII. Ennodius Marcellino episcopo. 

— XVllI. Ennodius Dominicai. 

— XIX. Ennodius Fausto. 

— XX. Idem eidem. 

— XXI. Idem eiJem. 

— XXll. EuuoJius Eugeneti. 

— XXIII. Eunodius Parlheuio. 

— XXIV. Euuodius ArchotamicE. 

— XXV. Enuodius Fausto. 

— XXVI. Eunodius Euprepiae.' 

— XXVIl. Euuodius Seuario. 

— XXVIII. Eunodius Gudilevo. 

— XXI.X. Euuodius Fausto. 

— XXX. Idem eidem. 

— XXXI. Euuodius domno papfe. 

— XXXII. Ennodius Avieno. 

— XXXIII. Eunodius Hormisdae et Dio^coro. 

— XXXIV. Eunodius Fausto Albo. 

— XXXV. Euuodius Domnina». 

— XXWI. Euuodius Adeodato presbytero. 

— XXXVII. Enuodius Joanni. 

— XXXVIU. Euuodius Firminae. 

LIBER SEPTIMUS. 

' 

Ibid. 

106 

Ibid. 

Ibid. 

107 

Ibid. 

Ibid. 

108 

Ibid. 

Ibid. 

109 

Ibid. 

Ibid. 

Ibid. 

110 

Ibid. 

Ibid. 

111 

Ihid. 

Ibid. 

Ibid. 

112 

Ihid. 

113 

Ibid. 

114 

Ibid. 

79 

Ibid. 

Ibid. 

81) 

Ibid. 

Ibid. 

81 

/*;../. 

S2 

Ibid. 

S3 

Ibid. 

Epistola prima. EnnoJius JuUano. 

— II. Euuodius Fuuslo. 

— III. Enuodiiis Avieno. 

— IV. Eunodius Aguello. 

— V. Eunodius Seuario. 

— VI. Ennodius Floro et Decorato. 

— VII. EnuoJius ElpiJio diacouo. 

— VUI. Euuodius EuprepicB. 

— IX. EnuoJius Avieno. 

— X. Eiino Jius Floro et Decorato. 

— XI. Ennodius Agnello. 

— XII. Ennodius Hormisdaj diacono. 

, 

115 

Ibid. 

Ihid. 

116 

Ihid. 

Ihid. 

117 

Ibid. 

118 

Ibid. 

119 

Ibid. 

.\. Eunodius Trasimuudo V. 1. 

XI. Eunodius Luminoso. 

XII. Eunodius Joauui. 

XIII. Ennodius Constautio V. I. . 

XIV. Ennodius Fausto. 

XV. Idem eidem. 

XVI. Euuodius Agapito. 

XVII. Ennodius Decorato. 

X\'III. Enuodius Fausto. 

XIX. Euuodius Apollinari. 

XX. Eunodius Juliano V. I. 

XXI. Enuodius Coustantio episcopo. 

XXII. Ennodius Symmacho papa;. 

XXIII. Enuodius Domiuatori. 

XXIV. Enuodius Fausto. 

X.W. Ennodius Basso. 

X.WI. Ennodius Eugeneti V. I. 

XXVII. Ennodius Secario. 

XXVUI. Ennodius Agapito. 

XXIX. Eunodius papa;. 

XXX. Enuodius Eugeneti V. I.

— XIU. Euuodius Boelio. 

— XIY. Euuodius Arcliotamite. 

— XV. Eunodius Aguello. 

— XVI. Ideui eidem. 

— XVII. Ennodius Avieno. 

— XVDI. Enuodius eidem. 

— XIX. Ennodius Simpliciano. 

— XX. Eunodius Ma.\imo. 

— XXI. Idem eideni. 

— XXII. Idem eidem. 

— XXIU. Idem eidem. 

— XXIV. Enuodius Steidiauo. 

— XXV. Ennodius Symmacho. 

— XXVI. Eunodius Agnello. 

— XXVII- Euuodius Probo. 

— XXVllI. Euuodius Adeodato presbytero. 

— XXl.X. Euuodius Beato. 

- X.XX. Euuodius Fausto. 

— XXXI. Eunodius Partlieuio. 

OIIDO HEUUM QU/E IN HOC TOMO CONTINENTUR. 

LIBER OCTAVUS. 

EpisTOLA PBiMA. Eunodius Boetio. 

— II Euuodius Avieuo. 

— 111. Euuodius MessaliE. 

— IV. Euuodius Aratori. 

— V. Ennodius Fausto. 

— VI. Enuodius Avieuo. 

— Yll. Ennodius Senario. 

— Ylll. Euuodius Elpidio diacouo. 

— IX. Euuodius Messalie. 

— X. Enuodius Maximo V. S. 

— XI. Ennodius Aratori. 

— XII Enuodius Floro. 

— Xlll. Eunodius Aureliauo presbytero. 

— XIV. Eunodius Fausto. 

— XY. Eunodius Edasio. 

— .\YI. Euuodius Barbarffi. 

— XVll. Eunodius Stephauia3. 

— XVIII Eunodius Fausto. 

— XIX. Euuodius eidem. 

— XX. Eunodius Agnello 

' — XXI. Eunodius Beato. 

— XXIi. Euuodius Floro. 

— XXUI. Idem eidem. 

— XXIV. Enuodius Fausto. 

— XXV. Idem eidem. 

— XXVI. Euuodius Avieuo. 

— XXVll. Ennodius Barbarae. 

— XXVIII. Eunodius Beato. 

— XXIX. Idem eidem. 

— XXX. Euuodius Adeodato presbytero. 

— XXXI. Eunodius Boetio. 

— XXXII. Eunodius Symmacho papEB. 

— .XXXlll. Ennodius HormisdcB diacono. 

— XX.VIY. Eunodius Portiano abbati. 

— XX.W. Enuodius Aureliano presbytero. 

— .XXXYl. Euuodius Boetio. 

— XXXVII. Idom eidem. 

— XXXYllI. Ennodius Symmacho papai. 

— XXXIX. Euuodius Hormisdas diacono. 

— XL. Ennodius Boetio. 

— XLI. Eunodius Agapito. 

— .XLIl. Eunodius Avieno. 

— XLIII. Eunodius Messalte. 

LIBEB NONUS. 

— 11. Enuodius Fausto. 

~- 111. Ennodius Meribaudo. 

— IV. Eunodius Probino. 

r pisTOL.i PRiM.'^. Ennodius Aratori. 

— V. Ennodius Ilormisdse diacono. 

-- VI. Ennodius Beato. 

— YII. Ennodius Avieno. 

— VIII. Eunodius Yictori. 

— IX. Ennouius Camillce. 

- X. Enuodius Celso. 

— XI. Ennodius Fausto. 

— XII. Eunodius Messalae. 

— XIII. Ennodius Panfrouio. 

— XIY. Eunodius Elpidio diacono. 

- XV. Euuodius Stephaniaj. 

— ?iV[. Eunodius Adeodato. 

-- XVII. Eunodius Apodemiee. 

— XYIII. Ennodius Stephauife. 

— XIX. Ennodius Aguello. 

— XX. Eonodius Mascatori. 

— XXI. Euuodius Elpidio. 

— XXII. Enuodius Fausto. 

— XXIII. Eunodius Liberio. 

Ibid. 

120 

121 

Ibid. 

122 

Ibid. 

Ibid 

123 

124 

Ibid. 

125 

126 

Ibid. 

m 

Ibid. 

128 

129 

13» 

Ibid. 

. 

131 

133 

Ibid. 

134 

Ibid. 

m 

Ibid. 

Ibid. 

136 

Ibid. 

137 

Ibid. 

Ibid. 

138 

Ibid. 

Ihid. 

139 

Ibid. 

Ibid. 

140 

Ibid. 

141 

Ibid. 

Ibid. 

Ibid. 

142 

Ibid. 

Ibid. 

Ibid. 

143 

Ibid. 

144 

Ibid. 

Ihid. 

Ibid. 

143 

145 

147 

Ibid. 

Ibid. 

Ibid. 

14S 

Ibid. 

147 

149 

150 

Ibid. 

151 

Ibid. 

Ihid. 

152 

Ibid. 

153 

Ibid. 

154 

135 

Ihid. 

Ibid. 

156 

Ibid. 

Ihid. 

157 

Ibid. 

138 

Ibid. 

Ibid. 

l-ii-2 

XXIV. Ennodins Avieno. 

160 

XXV. Eunodius Agnella;. 

VAd. 

XXVI. Ennodius Messalae. 

Ibid. 

X.XVII. Ennodius Aureliano episcopo. 

161 

X.WIII. Eunodius Agapio. 

Ihid. 

XXI.V. Eunodius Libcrio. 

XXX. Symmacho papaj. 

162 

163 

.XXXI. Eunodius Avieuo. 

164 

XXXII. Enuodius Adeodato presbytero. 

165 

XXXIII. Eunodius CcEsario episcopo. 

166 

XXXIV. Enuodius Avieno. 

167 

XXXY. Enuodius Messalje. 

168 

OPUSCULA MISCELLA DECEM. 

OpuscuLUMPttiaUM. — Panegyricus diclus Clomentissimo 

regi Theoderico. 

167 

OpuscuL. II.—Libellusadversus eos qui contra synodum 

scribere prajsumpserunt. 183 

Opcscul. IIL— Vita deatissimi viri Epiphanii episcopi 

Ticiueusis Ecclesiie. 

207 

Opuscul. IV.—De vita beatii Antonii monachi Leriueusis. 

239 

Opuscul. V.—Eucharisticum, de vita sua. 245 

Opuscul. VI.—Parasnesis didascalioa ad Ambrosium et 

Beatum. 

Opuscul. VII.—Prceceptum, quando 

249 

jussi sunt omues 

episcopi cellulanos habere. 255 

Opuscul. VIII.—Pclitoriumquo absolutus est Geronlius 

puer Agapili. 

257 

Opuscul. IX.—Benedioto cerei. Ibid. 

Opuscul. X.— Benedicto cerei. 261 

DICTIONES. 

CARMINA. LIBER PRIMUS. 


Carmek PKiMUM.—Itinerarium Brigantionis castelli. 309 

C.iRM. II.— Dictio dataDeutererio V.S. grammatico, nomineipsius 

Eugeneti V. I. mittenda. 310 

C.\RM. III.—Preefatio uepotibus Proculi. 311 

C.iRM. IV.—Epithalamium dictum Ma.\imo V. S. 312 

Garm. V.—Itinerarium Padi. 

313 

Carm. YL—Dictio Eunodii diaconi quandoRoma rediit. 

316 

Carm. VII.—Ad Faustum, de carminibus ejus. 318 

Garm. \'III.—Ad Olybrium, de ejus eloquentia. 320 

Carm. IX, — Dictio habita in natali sancti papcE Epiphanii. 

Carm. X.—Hymnus Vespertinus. 

322 

326 

Carm. XI.— Hymnus ii. In tempore tristitia;. 327 

Cahm. XII.—Amnus iii. De S. Cypriano. Ibid. 

Carm. XHI.—Hymnus iv. De Pentecoste. 328 

Carm. XIV.—Hymuus v De S. Stephano. 329 

Cabm. XV.— Ilymuus vi. De S. Ambrosio. Ibid. 

Carm. XYI.—Hymnus vii. De Ascensioue Domini. 330 

Carm. XYII.— Hymnus viii. De S. Euphemia. 331 

Carm. XVIIL- riymuus i.t. De S. Nazario. Ibid. 

Carm. XIX.— Hymnus x. De S. Maria. 332 

Carm. XX.—Hyuinus xi. Do S. Martiuo. 333 

Cakm. XXI.— H}'mnus xii. De S. Dionysio. 334 

LIBER SECUNDUS — EPIGRAMMATA. 334 

APPE.NDIX. 

361 

Dictio Ennodii in natali Laurentii. 361 

HORMISDA PAPA 

Nolitia. 


EPISTOLÊ ET DECRETA. 

Epistola PK.IMA (ad S. Remigium). — Post acceptas ab 

eo gratulatorias litteras eidem, ob prEbclaram meritorum 

excellentiam et uobilissimaj sedis prsrogativam, vicariam 

sedis apostolicffi priefecturam in Gallia delegavit. 367 

Epistola Anastasii ad Hormisdam. 369 

Epist. II (ad Auastasium imp.).—Laudat eum quod Ecclesiae 

paei studeat, et cum causam cur coucilium cupiat 

congregari cognoverit, scribit se illi responsum daturum. 

37 

Emslola Dorothei ad Hormisdam 

371 

Episi. III (ad Dorotheum). — Laudat ejus pietatem et 

studium in Romanam sedem. 

372 

Epistola Anastasi Augusti ad Hormisdam. 373 

Epist. IV— (ad Anastasium imp.).—Imperatoris zelum 

commendat quoad concilium, per legatos se responsurum 

; 

pollicetur. 

374 

Ikdiculus qui datus estEanodio et Fortunato episcopis, 

Veuantio presbytero, Vitali diacouo, et Hilaro nolario, 

leg&tis apostoliccB sedis Conslautiuopolim, ab Hormisda 

papa. 

374 

Epist. V (ad Anastasium imp.).— Novumesse Romanum 

pontificem ab imperatore ad concilium vocari ; se tamen 

iturum, si Chalcedonensis coucilii decreta non revocentur 

in dubium. 

379 

.

I4i3 OHDO P.EUUM QU^ IN HOC TOMO CONTINENTUR. \ 444 

Epistola Anastasii imp. ad Hormisdain. 381 

Epistola ejusdein eidem. 3S3 

EpisT. VI ( ad Anastasium Aug. ). — Fraude Anastasii 

nondum detecta, laudat ejusstudium de pace coucilianda, 

monetque ut tandem damuatis hairesibus EccIesiiE iinitas 

sortiatur effoctum. Ihid. 

Ejiistola Anastasii ad senatum urbis Romx. 38S 

Rescriptum Senatus urbis Romss ad Anastasium August. 

386 

Epistola Joannis episc. Nicopolitani ad Hormisdam. 387 

EpisT. VII (ad Joannem episc.).— Commeudat illiusre- 

et Eulycliem damnandum, et quo- 

ligiouem : Nestorium 

modo qui ad fldem revertuntur recipiendisint, per indiculum 

se siguificaturum scribit. 388 

Epistola sijnodica Synodi Epiri veteris ad Hormisdam. 

389 

Epist. VIII (ad Synodum Eplri veteris).— Eutycbetis 

errorum sectatores damnat ; episcopos Epiri veteris ut n.imiaatim 

hrereticos anathematizeut hortatur. 391 

Epist. IX ( ad Joannem episc. ). — Cum per litleras 

Epiri veteris episcopi nomiuatim haereticos uon damn-TSsent, 

mittitur libellus cui debsant subscribere. 392 

Regula fidei, 393 

Indiculus.—Quid in Nicopolitana Ecclesia sit agendum. 

394 

Epistola Aviti episc. Yiennensis ad Hormisdam. 394 

Epist. X (ad Avitum Viennensem episc ). — Laudat iu 

co studium cognoscendi de statu Ecclesia3 Orienlalis ; 

a le- 

gatis autem ob perfldiam Gi-£ecorum nihil perfectum fuisse 

scribit ; 

in animo sibi esse alteram ad illos legationem destinare. 

394 

Epist. XI (atl Anastasium August.). — Pacem Ecclesite 

non uisi damuato Acacioposse restitui. 397 

Epist. XII (ad Timotheum Constantin. episc.), — Pro 

unitate Ecclesiaj laboraudum. 399 

Epist. XIII (commoaitoria ad univers. haerel. episcopos 

Orienlis). — Unitas calholicae fidei custodieuda. 400 

Epist. XIV (ad episcopjs Orieut. orthodoxos).— Laudat 

corum in fide constantiam, et ad pacem conciUiandam a se 

legatos denuo Constantinopolim missos esse scribit. 401 

Epist. XV ( ad Possessorem episc. ). — In fide catholica 

perseverandum. 403 

Epist. XVI (ad populum et monachos Constantinopol.). 

—Abstiueudum a consortio haereticorum. in catholica 

fide perseverandum. Ihid. 

Epist. XVII ( ad Enuium et Peregrinum episc.) . — A 

Joanne Nicopolitano, quae conlra eum Thessalouicensis, 

episcopus teutaveril, se cognovisse scribit, novamque 

causam sedi apostolicte iugestam, iisdem cognoscendam 

per litteras hasce cqmmisit. 404 

Epist. XVIII (ad eosdem). — Quid in causa Nicopolitana 

cum Thessalouiceusi agendum sit prcescribit. 405 

Episi. XIX (ad Anastasium August.).— Joauncm Nicopolitanum 

ei commaudat. 406 

Epist. XX (ad Joanncm episc.).—^quo animo serumuas 

pro fide susliuendas, et ideo provinciales episcopos ad fidei 

unitatem ab eo couBrmandos. 406 

Epist. XXI (ad eumdem Joaunem). 407 

Epist. XXII (ad Dorotheum episc, Thessalonicensem). 

408 

Epistola Anastasii ad Hormisdam. 409 

Exemplumrelationisminorum archimandritarum et cibterorum 

monacliorum secundm SijriiB. 410 

Epist. XXIII (ad archimaudritas Syriaj).— IUos solatur, 

hortaturque ut in fide calholica perseverent. 4IS 

Epist.XXIV (ad Joanuem Tarraconensem episc).— Libenter 

de ejus in Italiam adventu audivisse, litteras ad 

Ilispauienses de ecclesiasticis institutis ab eo datas probat, 

eique vices suas committit. 421 

EpisT. XXV (ad universos episcopos Ilispauiae).— I. De 

sacerdotibus ju.xta statutacauonum ordinaudis. II. Ut pro 

episcopatu pra;mium non accipiatur. III. De concilio per 

annos singulos celebrando. 423 

EpisT. XXVI (ad Sallustium).— Sallustius aposlolicai 

sedisvicariusconstituiturperBffiticam et Lusitauiam {provincias). 

/;25 

Epistola .lustiniimperatoi-is ad Hormisdam. 426 

EisT XXVII (ad Justinum). — lUo imperante speratfore 

iit Ecclosice pax restituatur. 427 

Episloln .liislini ad Hormisdarn. Ibid. 

ErisT. XXVlll(ad Justinum August.).—Commendat ejus 

de couciUauda |iace soIUcitudiuem, et coeptis mouet iusisteudum, 

uomeuque Acacii abolendum esse. 428 

E.xcmplumrelationis Joauuis episoopi Constautiuop. 429 

Epist. XXIX (ad Joanuem Coustantinop. episo.).—Commondat 

Joanuem episoopum, etgaudet concilium Chalcedouense 

etdivi Leonis epistolas ab eo comple.âs. Ad Ecclesiaj 

commuuionem admittendum poUicetur, si nomen 

Acacii e diptychis sacris expuuxerit. ' 430 

Epistola Justiniani ad Hormisdam. Ibid. 

Epist. XXX (ad Ceesarium Arelatensem).— Docet Dardauiaeet 

IUyrici episcopos ad sedis apostolicae communionem, 

Eutychiana lia3resi damuata, rcdiisse, et de legatione 

iu Orientem missa. 431 

Epist. XXXI (ad Justinianum August.). Ad pacem assequendam, 

Aoacium damnandum, legatos mitti siguifical. 

433 

Lndiculus quem acceperunt legati sedis apostolioae. — 

Legatos instruit. Ibid. 

EpisT. XXXII (ad Justinum Augustum).— Ab iis qui, admissis 

Chalcedonensis concilii decretis, Acaoium damnare 

recusabunt, cavendum; legatosque ob pacem ^t unionem 

Orientalis Ecclesife missos coramendat. 433 

Epist. XXXIll (adiEuphemiam Augustam).— Augustum 

ad pacem Ecclesiae restituendam coliortaudum. 437 

EpisT.XXXIV(adJoannemCon3tautiuopoUt. episcop.). — 

Aoaoium damnandum, etin legatorum manibus fidei professionem 

emitteudam. 438 

Epist. XXXV (ad eumdem).— Cum jam fidem catholicam 

profiteatur, illi potissimum de stabilienda paoe cogitaudum, 

pro qua ipse legalos destiuavit. 439 

EriST. XXXVI (ad archidiaconum et clerum Constantinopolitanum).— 

Catholiois hsereticorum molestia liberatis, 

legati ad pacem conflrmandam mittuutur. Ibid. 

EpisT. XXXVII (ad Justiuianum domesticorum comitem, 

postea ' Justiui suocessorem).— Sperat fore ut ejus upera 

paoem Ecclesia adipiscatur, et missa ab eo munera se accepisse 

nuntiat. 440 

Epist. XXXVIII (ad Celerem et Patricium).— Legatos in 

causa pacis ooadjuvaudos. Ibid. 

Episi. XXXIX (ad prttfectum praetorio Thessalonicensum). 

Eadem quae in superioil. 441 

Epist. XL (ad Anastasiam et Palmatiam clariss. fomiuas 

senator.).— Eadem quae in superiori. Ibid. 

Exemplum suggeslionis secundx Germani ei Joannis, etc, 

Ibid. 

Item tertia suggestio legatorum sujtranomitiatorum. 442 

Exemplum retationis Andrese episc. 443 

Exemplum libelii Joannis episcopi Constantinop. Ibid. 

Item suggestio Germani et Joannis episc, eto. 4'is 

Suggestio Dioscori diaconi. 446 

Epistola Justini ad Hormisdam, 448 

Exemplum relationis episc. Constantin. ad Hormisdam. 

449 

Exemplum epistolx Justiniani ad Hormisdam. 450 

Exemplu77i epistolie Pompeii ad Hormisdam. 451 

Exemplum epistolx Juliame Anieise a.d Hormisdam. Ihid. 

Exemplum epislolse Anastasix ad Hormisdam. Ibid. 

Exemplum epistolse Theodoriti episc. Lignidensis ad Hormisdam. 

452 

Epist. XLI (ad Germ.anum cEeterosque legatos).— De 

eorum iuoolumitate et rebus gestis certior fieri cupit. 432 

Epist. XLII (ad eosdem legatos ). — De his quEe agaut 

Yult se moueri Stephauum oommendat. 453 

EpisT. XLIV (ad Justiuum August.). — Gratulatur cum 

ejus opera Constautinopoli pax vigeat, hoc ipsum Antiochi;e 

et Alexandriaj faciendum curet. 454 

EpisT. XLV (ad Joannem episc. Constantin.).— Laudat 

Joauuem ad uuitatem EcoIesiaB rediisse ; hortatur ut 

Alexaudria; et Antiochence Eoclesias unionem procurent, 

legatosque ei commeudat. 456 

Epist. XLVI (ad Justiuianum).— Commendat e-im quod 

Justino adjumeuto fuerit iu pace Ecclesiae reddeuda, ad 

quam perfecte ineundam hortatur. 457 

Episi. XLVII (ad Poupeium).— Laudat Pompeium quod 

se pacis studiosum ostenderit; hortaturad operam navandam 

ut perfecta Ecclesia! traaquiUitas reddatur. Ibid. 

Epist. XLVIII (ad Julianam Aniciam). — Eadem qua3 in 

superiore. 438 

Episi. XLIX (ad Anastasiam). — Eadem quas in superiore. 

Ibid. 

Epist. L (ad Gratum) — Gratum salutat, ab eoque cerlior 

fieri de ejus salute postulat. 459 

Epist. LI ( ad omnes episoopos Hispanias). — Joanuis 

Constautinopolitaui episoopi professiouem dirigit, propter 

Orientales episcopos (ciericcis) qui eorum communionem 

poposcerint. Ibid. 

( Epist. LII (ad Germanum oajterosque legatos). — Monet 

ut cum imperatore ejusque coujuge agant, ut omnes 

Ecclesiaj, prasoipue vero Alexandriua et Antioohena, ad 

apostolicae sedis communiouem revoceutur. 461 

Epist.. LIlI(adDioscorum diaconum).— Ut oogitetquomodo 

ii quiChaloedouenseoonciUumscripto damuaverant, 

et ad Eoolesiam redire oupiebant, recipieudi sint. Thomam, 

Nioostratum et Joaunem episcopos ei oommendat. 

Ihid. 

Epist. LIV (ad eumdem).—Laudatejus de flrmaudapaoe 

sollioitudinem. Ad imperatorem se iitteras daturum, ut

\Vi ORDO RERDM QU/E IN HOC TOMO CONTINENTUn. I4i6 

euni Alexaudrinoe Ecclesiae prteficiendum curet. Thomam 

et alios ei commendat, et hortatur ne pro reditus festinatione 

quidquam indispositum relinquat. 462 

EpTST. LV (ad Thomani et Nicostratum). — Se deeorum 

salute esse soUicitum. Joanni et Dioscoro perlitteras eos 

commendasse. 463 

Epist. LVl, (ad Joannem et Dioscorum legatos). — Thomam 

et Nicostratum Constantinopoli congrnohonoredolet 

non fuisset receptos. I/nd. 

Epist. LVII (ad Justinum August.). — Ut suis sedibus 

Heliam, Thomatem et Nicostratum restituendos curet. 

EpisT. LVni (ad Eiiphemiam Augustam). — Perpetuas 

pro Euphemia; et ejus viri saUite ad Deum se preces effundere. 

Thomam et alios coniinendat. 464 

Epist. LIX (ad Justinianum). — Justiniani studium erga 

ecclesiasticam pacem laudal, eique Heliam, Thomatemet 

' 

Nicostratum episcoposcommendat. 

46.5 

Epist. LX (ad Germanum virum illustrem). — Eadem 

quae ia superiori. Ihia 

Epist. L.XI (ad Heliam, Thomam et Nicostratum). — Ad 

imperatorem et alios se pro illorum causascripsisse significat. 

466 

Epist. LXIl (ad legatos). — De iis qua3 Thessalonicse 

gesta per famam audiverat, Dorotheum et .4ristidem Romam 

venire compellendos. 467 

Suggestio Geymani episc, Felicis, etc. 468 

EpisT. LXIII (ad legatos). — Dolet Joannem oceisum ; 

ct Dorotheo ab episcopatu remoto, alium, Aristide excepto, 

in ejus locum sulistitui prfecipit. Thomam et Nicostratum 

suis Ecclesiis restitueudos. Monachos Scylhas Roma; 

usque ad legatorum adventum detineri. 469 

EpisT. LXIV (ad Joannem Melicitanum episc.) — Constautiuopolitanam 

Ecclesiam ad sedis apostolica: communionem 

rediisse. 470 

EpisT. LXV (ad episcopos Hispaniae). — Gratulatur de 

pace Orientalis et Ecclesice. 471 

Suggestio Dioscori diaconi. Ibid. 

Suggestio Germani et Joannis episc.,elc 473 

Suggestio legatorttm ad Bormisdavi. 474 

Exemplum epistolse Justiniani ad Hormisdam. 475 

Exempltim epistols ejusdem. 476 

E,xemplum episto/se ejiisdem eidem. Ibid. 

EpisT. LXVI (ad Justinianum). — MonachosScythasante 

legatorum adventumRoma non discessuros. Apostolorum 

sanctuaria transmittit. 477 

EpisT. LXVU (ad eumdem). — Scythas monachos ante 

legatorum adventum Roma nondiscessuros. Ibid. 

Sttggestio Dioscori diaconi ad Hormisdam. 478 

Epistola Justini ad Hormisdam 479 

Relatio Joannis episcopi Constanlinop. 480 

Suggestio Germani episcopi, Felicis, etc. 

Indicuius directus a Joanne episc. , etc. 

Ibid. 

Suggestio Dioscori diac. ad tlormisdam. 48; 

Relatio synodi Constantin. de ordinaiione Epipltani 

episc. 48; 

Epistola Justiniani ad Hormisdam. 

Epistola Juslini ad Ilormisdam. 

Episto/a Eup/iemise Augustse ad Hormisdam. 

Epistola Ceieris ad Hormisdam. 

Episto/a Juliame ad Hortnisdam. 

485 

486 

487 

Ibid. 

Epist. LXVIII (ad legatos suos). De eorum salute et 

rebus gestiscertior fieri cupit. Ibid. 

Epist. LXIX (ad eosdem). — Cum eorum litteras uon acceperit, 

monet ut scribant. Ibid. 

Relatio Possessoris episcopi Afri, etc. 489 

Epist. LXX (ad Possessorem episc.) — Scythas mouachos, 

suos errores dainnare nolentes, ut hcereticos ab 

Urbe expulsos. Fausti librum a Romana Ecclesia non recipi. 

490 

Epist. LXXI(adEpiphaniumConstantin, episc). — Epiphanium 

episcopum ordinatum neo scripsisse nec legatos 

misisse nuntiat. 493 

Epist. LXXlI(adeumdcm). — QucEritur Eliam, Thomam 

et Nicostratum suissedibus non restitutos ; ad Epiphanium 

LIBER PRLMUS. 

spectare ut htec exsecutioni mandentur. 493 

Re/a/io episcopi Constantinop. 494 

Exeiiipliiiii r/iislii/ic Jus/iniani V. I. ad Hormisdam.. 493 

Relalin l'^p//,liiiiiii cpiscopi Constantinop. 497 

Sacra Jiislnii Aiiijusti. 499 

Re/atio Dorot/iei episc. T/iessalon. Ihid. 

Epist. LXXIII (ad Dorollieum Thessalonicensem episcop.) 

. — Romam ei veniendum ut catholicam doctrinam 

percipiat, et objectum crimen pnrget. 500 

EpisT. LXXW (ad Justinum August.). — Accepisse 

ejus litteras, et de ejus flde et pietate nunquam dubitatum. 

Ihid. 

Epistola Justini ad Hormisdam. 501 

Exemplum precimt. 503 

Epist. LXXV (adsynodumConstantinop.). — Gratulalur 

Epiphanium pontiflcem eleclum. 505 

Epist. LXXVI )ad Epiphanium episcop. Constantinop.). 

— Quod qua decuit via ad sacerdotium pervenerit. la 

unione EccIesiiE perseverandum. Et de acceptis muneribus. 

Ihid. 

Episto/a Epiplianii ad Hormisdam. 

lielndn Epiphanii ep/isc. Constantinop. 

5o6 

507 

Exemp/tini ejiisln/.-e Justiniani V. I. ad Hormisdam. Ibid 

Exciiiji/iiiii i-jiis/o/.c Justiniani cos ad Hormisdam. 508 

Epist. LXXVll(ad Justinianum). — CommendatJuslinianum 

de reverentia sibi exhibila. Promissam legationemse 

exspectare. SanctissiiUce Trinitatis mysteria explicat. 509 

Episto/a Justiniani V. I. ad Hormisdam. 510 

Epist. LXXVIII (ad Justinum August.). — Ad evitandam 

discordiamnihiliunovandum ; et debis qui ad communionem 

admitti possunt Epiphanio scriptum. I/iid. 

EpisT. LXXIX (ad Justinum August.). — Divinitatis et 

incarnationis mysterium exponitur. 

EpisT. LXXX (ad Epiphanium). — Ipsi vicariam 

512 

sedis 

apostolicce praefecturam in recipiendis lapsis delegat. 515 

Epis/ota Justini imperat. ad Hormisdam. 521 

Re/atio Epiphattii episc. Cottstantinop. 523 

EpisT. LXXXI (ad Remigium Rhem, episc). — Vices 

suas illi deputat in reguo Clodovei Francorum regis, nuper 

ad fidem conversi. 524 

DECRETA. 

Decretum PRiMUM. — Qui ad poeniteutiam agendam iu monasterio 

recluditur, presbyter non ordinetur. 525 

Decret. II. Nuptias occultas celebrare non licet. Ibid. 

Deciiet. III. — Palea. Idem Ensebio episc. ILid 

Decret. IV. — Absque episcopi permissu in ecclesia ccnsecrata 

non erigatur altare. 

APPENDIX AD EPISTOLAS HORMISD^. 

526 

Admonitio co//ec/oris. 527 

Incipit epistola Hormisdae papae per universas provincias. 

l/iid. 

Episto/a prittia Joanttis papie I ad Zachariam on-liiepisc. 

Epist. II. Ad episcopos Italix. 

529. 

531 

I 

TRIFOLIUS PRESBYTER. 

Notitia. 

533 

EPISTOLA Trifolii presbyt. ad B. Faustum senatorem 

contra Joannem Scytham monachum. Ibid. 

ELPIS UXOR BOETII. 

HYMNI duo in honorem SS. apostolorum Petri et 

Pauli. 

A. M. SEV. BOETIUS. 

PROLEGOMENA. 

537 

Praefatio. 537 

Epistola nuncupatoria. 

OPERUM PARS PRIMA. OPERA PHILOSOPHIGA. 

DE CONSOLATIONE PHILOSOPHI^ LIBRI V. — 

PROLEGOMENA. 

541 

Epistola dedicatoria. 

347 

DE CONSOLATIONE PHlLOSOPHIyE. 

Prajfatio. 549 

Boetii vila. 555 

Testimonia variorum de Boetlo et ejus scriptis 561 

Idea librorum Boetii de Consolalione Philosophiae 573. 

Ceusura librorum Boetii de Consolatione Pbilosopbia;. 

377

Prosa VIII. 

Metnim viii. 


Prosnprima. 

Metrum primum. 

Prosa II. 

Metrum ii. 

Prosa ni. 

Wetnim iii 

Prosa IV. 

Metrum iv. 

Prosa V. 

Metrum v. 

Prosa VI. 

Metrum vi. 

Prosa VII. 

Metrum vii. 

Prosa VIII 

VarisE lectiones. 863 

APPENDIX AD LIBROS DE CONSOLATIGNE PHI- 

LOSOPHI^. 

Varia monumenta LiTTEHAniA qu£D libris do Gousolatione 

in Gkreani editione praefiguntur. 869 

.loannes .MiirmeUius Rodolplio Langio. Ihid 

Joaunes Cajsarius Juliacensisin quadamad .Murmellium 

epistola. 870 

Nicolaus Crescius Antonio Lanfredino C. I. luid. 

Proeleotio Jacohi Bononiensis in Boetium. 871 

Joannis Murmellii prajlibatio in Boelii de PliilosophioE; 

Cousolatione opus. 878 

ORDO RERmi QVJE IN HOC TOMO CONTIiNENTUR. 1448 

716 

JOANNIS MunMEI.LII ET RODOLPIII AgrICOLE IN LIBROS DE 

CONSOLATIONE PlIILOSOPIIlLE COMMENTARIA.

U49 0RD3 RERUJI QU/E IN IIOC TOMO CONTINENTUR. 1450 

Cap. XXVIII. — Quodeximparibiis quadrati,ex paribus 

parte altera longiores flant. 1135 

Gap. XXIX. — De generatione laterculorntti, eorumque 

diftinitioDe. 1136 

Cap. XXX. — De circularibus vel spbojricis numeris. 

1137 

Ckv. XXXI. — De naturarerum quae dicitur ejusdem naturae, 

et de ea quae dicitur alterius naturae, etqui numeri 

cui naturce conjuncti sunt. Ibid. 

Cap. XXXIl. — Quodomuia ex ejusdem natura et alterius 

nalura consistunt, idque in numeris primum videri. 

1139 

Cap. XXXIII. — Ex ejusdem atque alterius numeri natura, 

qui sunt quadratus et parte altera longior, omnes 

proportionum babitudines constare. Ibid. 

Cap. XXXIV. — Quod ex quadratis ex parte altera longioribus, 

omnis formarum ratio consistat. H42 

Gap. XXXV. — Quemadmodum quadrati ex parte altera 

longioritius, 'vel parte altera longiores ex quadratis fiant. 

1143 

Gap. XXXVI. — Quod principaliter ejusdem quidem sit 

snbstantioe unitas, etc. Ibid. 

Cap. XXXVII. — Alternatim positis quadratis, et parte 

altera longioribus, qui sit eorum consensus in differentia 

et in proportione. Ibid. 

Cap. XXXVIII. — Probatio quadratos ejusdem esse naturae. 

1144 

Cap. XXXIX. — Cubos ejusdem participare substantiae 

quod ab imparibus nascantur. 1145 

Cap. XL. — De proportionalitatibus. Ibid. 

Cap. XLI. — QuBB apud antiquos proportionalitas fuerit, 

et quas posteri addiderint. 1146 

Cap. XLII. — Quod primum de ea quae vocatur arithmetica 

proportionalitate dicendum est. 1147 

Cap. XLIII. — De arithmetica medietate ejusque proprietatibus. 

Ibid. 

Cap. XLIV. — De geometrica medietate ejusque proprietatibus. 

1150 

Cap. XLV. — Quae medietates,quibus rerum publicarum 

statibus comparentur. 1152 

Cap. XLVI. — Quod superficies una tantum in proportionalitatibus 

medietate jungantur, solidi vero numeri 

duabus medietatibus in medio collocantur. Ibid. 

Cap. XLVII. — X)e harmouica medietate ejusque proprietalibus. 

1153 

Cap. XLVIII. — Quare dicta sit harmonica medietas ea 

quoB digesta est. 1155 

Cap. XLIX. — De geometrica harmonia. 1158 

Cap. L. — Quemadmodumconstitutis altrinsecus duobus 

lerminis, aritbmetica, geometrica et harmonica inter eos 

medietas alternetur, atque de eorum generatiouibus. 

. 1159 

Cap. LI. — De tribus medietatibus quae harmonicfe et 

geometricre contrariae sunt. 1161 

Cap. LII. — De quatuor medietatibus quas posteri ad 

iuiplendum denai-ium Umitem adjecerunt. 1163 

Cap. LIII. — Dispositio decem medietatum. 1164 

DE MUSICA LIBRI QUINQUE. — LIBER PRIMUS. 

GAPni pniMUM. — Musicam naturaliter nobis esse conjuactam, 

et mores vel bonestare vel evertere. 1167 

Gap. II. — Tres esse musicas, in quibus de vi musicae 

narratur. 1171 

Cap. III. — De vocibus ac de musicae elementis. 1172 

Cap. IV. — De speciebus inajqualitatum. 1173 

Cap. V. — QucB inaequalitas species consonantiis aptentur. 

1174 

Cap. VI. — Cur multiplicitas et superparticularitas cousouantiis 

deputentur. Ibid. 

Cap. VII. — Quae proportiones quibus consonantiis musicis 

aptentur. 1175 

C\p. VIII. Quidsit sonus, quid intervallum, quid conciuentia. 

Ibid. 

Cap. IX. — Non omne judicium dandum esse sensibus, 

sed amplius ralioni esse credendum, in quo de sensuum 

fallacia. 1176 

CAr. X. — Quemadmodum Pythagoras proportioues consonantiarum 

investigaverit. Ibid. 

Gap XI. — Quibus modis varie a Pytbagora proportiones 

consonantiarum perpensEe sint. 1177 

Cap. XII. — De divisione vocum earumque explanatione. 

Ibid. 

Cap. XIII. — Quod infinitatem vocum humana natura finierit. 

1178 

Cap. XIV. Quis modus sit audiendi. 1179 

Gap. XV. De ordine theorematum, id est speculationum. 

Ibid. 

Cap. XVI. — De consonantiis proportionum, et tono, et 

semitonio. Ibid. 

Pateol. LXIII. 

Cap. XVII. — In quibus primis numeris semitonium 

constet. 1181 

Cap. XVIII. — Diatessaron a diapente tono distare. 

1182 

Cap. XIX. — Diapason quinque tonis et duobus semitoniis 

jungi. 1183 

Cap. XX. — De additione chordarum earumque nominibus. 

Ibid. 

Cap. XXI. — De generibus cantilenarum. 1188 

Gap. XXII. — De ordine chordarum nominibusque la 

tribus generibus. 1189 

Gap. XXIII. — QucE sint inter voces in singulis generibus 

proportiones. Ibid. 

Gap. XXIV. — Quid sit synaphe. 1191 

Gap. XXV. — Quid sit diezeuxis. Ibid. 

Cap. XXVI. — Quibus nominibus nervos appellaverit 

Albinus. 1192 

Gap. XXVII. — Qui nervi quibus sideribus comparentur. 

Ibid. 

Cap. XXVIII. — Qute sit natura consonantiarum. 1193 

Cap. XXIX. — Ubi consonantiffl reperiuntur. Ibid. 

Cap. XXX. — Quemadmodum Plato dicat fieri consonantias. 

Ibid. 

C.AP. XXXI. — Quid contra Platonem Nicomachus sentiat. 

1194 

Cap. XXXII. — Quae consonantia quam merito praecedat. 

Ibid. 

Cap. XXXIII. — Quo sint modo accipienda quae dicta 

sunt. Ibid. 

Cap. XXXIV. — Quid sit musicus. 1195 


Caput PHiiiuM. — Procemium. 1195 

Cap. II. — Quid Pythagoras esse philosophiam constituerit. 

Ibid. 

Cap. III. — De differentiis quantitatis, et quae cui disciplinae 

sit depulata. 1196 

Cap. IV — De relatae quantitatis differentiis. 1197 

Cap. V. — Cur multiplicitas antecellat. 1198 

Cap. VI. — Quid sint quadrati numeri, deque his speculatio. 

1199 

Cap. VII. — Omnem inaequalitatem ex aequalitate procedere, 

ejusque demonstratio. 1200 

Gap. VIII. — Regula quotlibet continuas proportiones 

Buperparliculares inveniendi. 1201 

Gap. IX. — De proportione numerorum qui ab aliis metiuntur. 

1203 

Cap. X. — Quae ex multiplicibus et superparticularibus 

multiplicitates fiant. 1204 

Gap. XI. — Oui superparticulares quos multiplices efficiant. 

1205 

Gap. XII. — De arithmetica, geometrica, harmonica 

medietate. Ibid. 

Gap. XIII. — De continuis medietatibus et disjunctis. 

1206 

Cap. XIV. — Cur ita appellatae sint digestte superius 

medietates. Ibid. 

Gap. XV. — Quemadmodum ab aequalitate supradictae 

processerant medietates. Ibid. 

Cap. XVI. — Quemadmodum interduos terminos supradictae 

medietates vicissim collocentur. 1210 

Cap. XVII. — De consonantiarum modo secundum Nicomachum. 

Ibid. 

Cap. XVIII. — De ordine consonantiarum sententia Euclidis 

et Hippasi. 1211 

Cap. XIX. — Sententia Nicomachi quae quibus consonantiis 

apponantur. 1212 

Cap. XX. — Quid oporteat praemitti ut diapason in multiplici 

genere demonstretur. 1215 

Cap XXI. — Demonstratio per impossibile diapason in 

multiplici genere esse. Ibid. 

Gap. XXll. — Demonstratio per impossibile, diapente, 

diatessaron, et tonum, in superpaticulari esse. 1214 

Cap. XXIII. — Demonstratio diapente et diatessaron 

in maximis superparticularibus collocari 1215 

Cap. XXIV. — Diapente in sesquialtera, diatessaron in 

sesquitertia esse, tonum in sesquioctava. 1216 

Gap. XXV. — Diapason ac diapente in triplaproportione 

esse, bis diapason in quadrupla. Ibid. 

Cap. XXVI. — Diatessaron ac diapason non esse cousonantiam 

secundum Pythagoricos. 1217 

Cap. XXVII. — De semitonio inquibus minimis numeris 

constet. 1218 

Cap. XXVIII. — Demonstrationes non esse 243 ad 256 

toni medietatem. 1219 

Cap. XXIX. — De majore parte toni in quibus minimis 

numeris constet. 1220 

Cap. XXX. — Quibusporportionibusdiapente, diapason, 

constent, etquoniamdiapasonsex tonis non constet. 1221 

46

i431 ORDO RERUM QU^ IN HOC TOMO CONTINENTUR. 14S2 

LIBER TEKTIUS. 

. 

Capxjt pp.imcm. — Adversus Aristoxenum demonstraUo 

superparticularem proportionem dimidii In fequa non 

posse, atque ideo nec tonum. 1223 

Cap. II. — Ex sesquiterlia proportione, sublatis duoiûs 

tonis, toni dimidium non relinqui. 1227 

Cap. III. — Adversum Aristoxenum demonstrationes 

diatessaron consonantiam ex duobus tonis et semitonio 

non constare, nec diapason sex tonis. Ibid. 

Cap. IV. — Diapason consonantiam, aG tonis commate 

excedi, et qui sit minimus numerus commatis. 1229 

Cap. V. — Qiiemadmodum Pbilolaus tonum dividat./iid. 

Cap. VI. — Tonum ex duobus semitoniis ac commate 

constare. 

Cap. VII. — Demonstratio tonum 

1231 

duobus semitoniis 

commate constare. 

Ibid. 

Cap. VIll. — De minoribus semitonii intervallis. 1232 

Cap. I.V. — De toni partibus per consonantias sumendis. 

1233 

Cap. X. — Regula sumendi semitonii. 1235 

Cap. XI. — Demonstratio Architae superparticularem in 

eequa dividi non posse, ejusque reprehensio. 1236 

Cap. XII. — In qua numerorum proportione sit coD^ma, 

et quoniam in ea quEe major sit quan 75 ad 14,minor quam 

74ad75. 

1237 

Cap. XIII. — Quod semitonium minus majus quidem 

sit quam 20 ad 19, minus quam 19 1/2 ad 18 1/2. 1240 

Cap. XIV. Semitonium minus majus quidem esse tribus 

commatibus, minus vero quatuor. 1241 

Cap. XV. Apotome majorem esse quam 4 commata, minorem 

quam 5. Tonum majoremquam 8,minorem quam 9. 

Cap. XVI. — Superius dictorum 

1243 

per numeros demonstratio. 


1244 

Caput PRiMUM. — Vocum differentias in quantitate consistere. 

1245 

Cap. II. — Diversae de intervallis speculationes. 1246 

Cap. III. — Musioarum per groacas ac latinas litteras notarum 

nuncupatio. 

Cap. IV. — Monochordi regularis partitio in 

1251 

genere 

diatonico. 

Cap. V. — Monochordi 

1253 

notarum hyperboleon per tria 

genera partitio. 

1256 

Cap. VI. — Ratio superius digesta; descriptionis. 1259 

Cap. VII. — Monochordi notarum diezeugmenon per 

Iria genera partitio. 

1260 

C.4P. VIII. — Monochordi notarum synemmenon per tria 

genera partitio. 


Cap. IX. — Monochordi meson per tria genera partitio. 

1265 

Cap. X. — Monochordi hypaton per tria generapartitio, 

et totius dispositio descriptionis. 1267 

Heniuci Glakeani speculatio.—Plana monochordi regularis 

partitio in tribus generibus. 

1271 

FINIS TOMI SEXAGESIMI TERTII. 

Impriraerie gOu^rale de Cbilillon-sur-Seine. — A. P.chat. 

Cap. XI. — Ratio superius dispositae descriptionis. 1273 

Cap. XII. — De stantibus et mobilibus vocibus. \Ibid. 

Cap. XIII. — De consonantiarum speciebus. 1275 

Cap. XIV. — De modorum exordiis, in quo dispositio 

notarum per singulos modos ac voces. 1276 

Cap. XV. — Descriptio continens modorum ordinem ac 

difTerentias. 1279 

Cap. XVI. — De superius disposita modorum descriptione. 

1281 

Cap. XVII. — Ratio superius dispositae modornm descriptionis. 

1284 

Cap. XVIII. — Quemarlmodum indubitanter musicae consonantise 

aure dijudicari possint. 1285 


Capdt PKiMnM. — De vi harmonicae, et quae sint ejus instrumenta 

judicii, et quonam usque sensibus oporteat 

credi. 1285 

Cap. U. — Quid sitharmonica regula, vel quam intentionem 

harmonici Pythagorici vel Aristoxenus vel Ptolemaeus 

esse dixere. 1288 

Cap. III. — In quo Aristoxenus vel Pythagorici vel 

Ptolemaius gravitatem atque acumen consture posuerunt. 

Ibid. 

Cap. IV. — De sonorum differentiis Ptolemjei sententia. 

Ibid. 

Cap V. — Quae voces enharmonias sunt aptae. 1289 

Cap. VI. — Quem numerum proportionum Pythagorici 

statuunt. Ibid. 

Cap. VII. — Quod reprehendatPtolemaeus Pythagoricos 

in numero propositionum. 1290 

Cap. VIII. — Demonstratio seeundum Ptolemffium diapason 

et diatessaron consonantiae. Ibid. 

Cap. IX. — Quae sit proprietas diapason consonantiae. 

1291 

Cap. X.— QuibusmodisPtolemEBusconsonantiasstatuat. 

1292 

Gap. XI. — Quae sint aequisonae, vel quae consonae, vel 

quae emineles. Ibid. 

Cap. XII. — Quemadmodum Aristoxenus intervallum 

consideret. 1293 

Cap. XIII. — Descriptio octochordi, qua ostenditur diapason 

consonantiam miuorem esse sex tonis. Ibid. 

Cap. XIV. — Diatessarum consonantiam tetrachordo contineri. 

1294 

Cap. XV. — Quomodo Aristoxenus veltonum dividat, vel 

genera, ejusque divisionis dispositio. Ibid. 

Cap. XVI. — Quomodo Architas tetrachorda dividateorumque 

descriptio. 1297 

Cap. XVII. — Quemadmodum PtolemEeus et Arisloxeni 

et Architae tetrachordorum divisiones reprehendat. 1299 

Cap. XVIII. — Quemadmodnm tetrachordorum divisionem 

fieri dicat oportere. 1300 

Epistola prsefatoria. Ibid. 

TBANSLATIO LIBRORUM II GEOMETRI^ EUCLl- 

DIS, AUCTORE BOETIO.

.' ^ ^>i. 

Date Due

BOSTON COLLEGE 

3 9031 01364410 

/ 

77766 

THIS BOOK MAY NOT BE 

TAKEN FROM THIS ROOM 

BRfeO 

7766 

Boston College Llbrary 

Chestnut Hill 67. Mass. 

Books may be kept for two weeks unlless 

a 

shorter period is specified. 

If you cannot find what you want, inquire at 

the circulation desk for assistance.

îf^'

t. I (PL 63)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?