t. II (PL 64)

Digitized by tine Internet Archivein 2010 witii funding fromBoston Library Consortium IVIember Librarieshttp://www.archive.org/details/boetiiennodiifel02boet

SEDPATROLOGI^^ CURSUS COMPLETUSSEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, GOMMODA, (IICONOMICA,OmiM SS. PATRBM, DOCTORDM SCRIPTORDMODE ECCLESIASTICORII!»,SIVE LATINORUM, SIVB QR^CORUM,QUI AB ^VO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOGENTII III {ANNO 1216) PRO LATINISET AD CONCILII FLORENTINl TEMPORA {ANN. 1439) PRO GR^ECIS FLORUERUNT.RECUSIO CHRONOLOGICAOMNIUM QUjE EXSTITERE MONUMENTORUM GATHOLIGiE TRADITIONIS PER QUINDEGIM PRIORAEGCLESIiE S^GULA,lOXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS IKTEH SE CUMQUE NONNULLIS C0DICIBU3 MANUSGRIPTIS COLLATAS, PERQUAMDILICENTtR CASTIGATA; DI9SERTATI0NIBUS, COMMENTAIIIIS, VARIISQUE LEGTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATa;OMNIBUS OPERIEUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES lUS TRIBUS NOVISSIMIS SyECULIS DEBENTUR ABSOLUTASdetegtis, aucta ; indicibus pasticulabibus analyticis, singulos sive tohos sive auctohes ALrr.ujusMOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DON/iTA ; CAPITULIS INTBA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON KTTITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUEJECTAMQUE MATE-RH U SIGNIFIGANTIBUS, ADORNATA; OPERIBUS CUM DUBUS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VEROAUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATAJDUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHRONOL0GJCI8,STATISTICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIOIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALB,LITURGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXGEPTIONE ; PR.B-BERTIM DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO,QUIQUID NON 30LUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEMOMISSO, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTEBO SCRIPTUR^SACR/E, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUMSUORUU LOCIS SINGUL03 SINGULORUM LIBRORUM S. SGRIPTUR^ VERSU3, A PRIMOGENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.BDITIO ACCURATISSIMA, CJETERISQUE OMNIBUS FAGILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITASCHART,« QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPEHUM RECUSORUM TUM VARIETAS, TBJfNUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI.E DECUHSU CONSTANTBR8IMH,IS, PRETII EXIGUITAS, PR.«SERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA,SKXCENTORUH FRAGMENTORUM OPUSCULORITUQUE HACTENUS HIC ILLIG SPARSORUM, PRIMUM AUTEMIJ«NOSTRABIBUOTHEGA,EXOPERIBUS ET MSS. AD OMNES ^TATES, L0C08, LINGUAS F0RMA8QUBPERTINENTIBUS COADUNATORUM.SERIESLATINAIN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIiE LATIN.EA TERTULLIANO AD INNOCENTIUM III.AGGURANTE J.-P. MIGNE,BIBMOTHECiE CUERI UMIVEKS^SIVR COltSUUM COMPLETORUM IIN SIKGULOS SCIENTI^ ECCLESIASTIC^ RAMOS EDITORE ,PATROLOGIM LATINJETOMUS LXIVMANLIUS SEVERINUSHOETIUS.PARISIISAPUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCGESSORES,IN VIA DICTA : A.VENUE DU MAINE, 2031891

GOm^^t0'NPILL IIBRARYw 3 «8!BOSTON COUEGE

SyECULUM VI, ANNUS S28.MANLII SEVERINIBOETIINON SOLUM LIBERALIUM DISCIPLINARUM,SED ETIAJVI MAJORUM FACULTATUM STUDIOSIS UTILISSIMA,MO ET SINE QUIBUS ARISTOTELES IN PR^CIPUIS LOCIS INTELLIGI NON POTEST,NUNC PRIMUM CURA QUA PAR ERAT IMPRESSA,OPEM FEREKTIBUS EDITIOINmUS VARIIS : QUARUM UNA, LIBRORmi SCILICET DE CONSOLATIOiNEPHILOSOPHI^, AD USUM DELPIIIKI ACCURATISSIME EXCUSA EST;ALTERA, IKTER OMINES AMPLITUDIiNE PRiriCIPEM LOCUM OBTIiNEKS, JIEMORATISSIMOGLAREANI KOMINE PR^SIGISATUR, QUI ARITHMETICAM ET MUSICAM DEMOiNSTRATlONIBUSET FIGURIS AUCTIOREM REDDITAM SUO PRISTIKO NITORI RESTITUIT ;TERTIA, QU-E EST OPUSCULORUM THEOLOGICORUM, ERUDITISSIMUMVALLINUM AGKOSCIT AUCTOREMQUARTA DEMUM, NOWINULLA MOINUMENTA INEDITA EXHIBEKS, ILLUSTRISSIMO CARDINALIMAIO DEBETUR.AGOTJRANTE J.-P.MIGNEBibliotliecse Cleri nniverssBSIVE CURSUUM COliPLETORUM IN SIKGULOS SCIENTLE ECCLESUSTICyE RAMOS EDITOKETOMUSPOSTERIORPARISIISAPUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES,IN YIA DICTA : AVENVE DU MAINE, 2081891

SMCVLm VI, ANNUS 528.ELEN€HUSAUCTORUiVI ET OPERUiVi QUi iNHOC TOMO LXiVICONTiNENTURMANLIUS SEVERINUS BOETIUS.Operaphilosophica.Dialogi in Porphyrium a Victorino translati. €ol. 9Commentaria in Porphyrium. 71In Categorlas Aristotelis libri quatuor. 159In libram Aristotelis de interpretatione Gommentaria minora. 293In eumdeni librum Commentaria majora. 393luterpretatio priorum Analyticorum Aristotelis. 639Interpretatio posteriorum Analyticorum Aristotelis. 712Introductio ad Syllogismos categoricos. 761De Syllogismo categorico libri duo. 793De Syllogismo hypothetico iibri duo. 83tLiber de divisione. 875Liber de diffinitioue. 891Interpretatio Topicorum Aristotelis. 909Interpretatio Elenchorum Sophisticorum ejusdem. 1007Commentaria in Topica Ciceronis. 1040Ds Differentiis topicis. 1173De rhetorica cognatione. 1217Locorum rhetoricoram distinctio. 1221Appendix ad opera philosophica.De disciplina scholarium {hunc librum, a primis editoribus corruple omnino editum,non habuimus iinde sanaremus. Vide Analysin operum Boetii hujiis voluminiscol. ISUseq.). 1223Commentarius in Boetiam de consolatione Philosophiae. 1239Opeu.a theologica.De unitate Trinitatis cum Gilberti Porretse commentario. 1247Utrum Pater et Filius et Spiritus sanctus de Divinitate substantialiter praedicentur,Accedit Gilberti Porretse commentarius. 1299Quomodo substantise bonee sint, cum ejusdem Gilberti commentario. 1313Brevis fidei Christiance complexio, 1333Liber de persona et duabas naturis, cum Gilberti Porretaj commentario. 1355Appendix ad Opera Boetii.Historia Boetii operumque ipsius Analysis, cum Dissertationibus historico-theologicis,Gallice adornante Gervasio Turonensi presbytero. 1411

AH3.mATSl.. SBV. MOHTKIN PORPHYRIUM DIALOGIA VIGTORINO TRANSLATI.DIALOGUSPRIMUS.recensere libitum estea quae doctissimi viriad illuminandasquodammodo acies intellectus densitatecaligantissimas,quibusdamquasiintroductoriisco[rmentariisediderunt. Bjus vero rei Fabius initiumfecit,qui cum me lectulo recumbentem,et quaedamsuper eisdem rebus oogitantem meditantemque vidisset,hortalus,ut quod saepe eram pollicitus, aliquamilli ejus rei traderem disciplinam.CompJacitumest igitur,quoniam tunc et familiariumsalutationes,etdomesticanegotia cessabant.InterrogatusHiemantisannitempore in Aureliaemontibuscon- A. essent subdita species appellari :porro autem nuncesseramus,alque ibi tunc cum violentior auster quam genus uni speciei genus esse poase,sed pluribus.Plures autem species non posse esse ejecisset noctis placidamatqueexturbassetquietem,multiplices.nisieas aliqua discrelio separet. Si enim nihilsibi dissimilesforent,una species non multiplices viderentur.lllaigiturdivisio et dissimilitudo specierumdifferenticB nomine vocitantur.Omnia vero qucEaliqua re differunt,fleri aliter non possunt nisiquibusdampropriissolilariisquenaturis insignita sint.Alque haec hactenus. Videns ergo quodomnisomniuradisparilitasin geminarerum principiasecarelur.insuhstanliam atque accidens,ita ut neque accidenssine substantia, neque sineaccidenti sub-a me ergo super quibus vellet rebus me enodare atqueexpedire,tuncFabiu3 : Quoniam,inquit,tempus Eubstantiasfundamento esse nonpotest :substantiastantia esse possit. Accidens quippe sine aliquoad studiavacat,ethoc otiumin honestum negotium B veroipsasinesuperjectoaccidente viderinullomodoconverti licet, rogo ul mihi explices id quod Victorinusoratorsupotest.Ut enim colorsit quod est accidens, in cor-temporisTermedoctissimusaPorphyrioper eltraYcoYviv, id est per introductionem inAristotelisCategoriasdiciturlranstulisse.Etprimumdisciplinisdidascalicisquibusdammeimbue,quibusexpositores vel etiam commentatores,ut discipulorumanimos;docilitatequadam a5suescant,ufuntur.Tpnc ego : Sex omuino, inquam, magistri in omniporeeritquod cst substantia.Porro autem oum corpus,id est substantiain videris, insignitam eamaccidenti, id est aliquo colore, respicies. Itaque fitut neque substantia praeter accidens sit,neque accidensa substantia relinquatur.Ubienira substantiafuit,moxaccidensconsecutum est.SpeculatusigiturPorphyrius in his duabus rebus, id est accidenti etsubstantia,genera,species, propria, differentiasqueversari,et quod ipsa per se sint genera,subjectis elsubjacentibus speciebus,quaedifferentiis et propriisexpositionepraelibant.Praedocent cnim quas sit cujuscunqueoperis inlentio, quod apud illos axoiToi;vocatur.Secundumquee utilitas,quod a Graecisxpvjffij^ovappellatur. Tertium quiordo,quod Grsci vocantTa5cv..Quartumsiejus cujus esse opusdicitur,germanus propriusqueliber est,quod yv/Iitiov inler-pretarisolet.Quintum quaesitejusoperisinscriptio, pproderit,siquisaulem inquod ETtiYpinfTiv Graeci nominant.In hoc etiam quod acoidens, eum non recte definireintentionemoujusquelibriinsolerterinterpretarentur,de inscriptione quoque operis apud quosdamminuscallentes hzesitatum est.Sextum estiddicere,adquampartemphilosophiaacujuscunquelibriducaturintentio, quod Grseca oratione dicitur e!; uoH£po

11 AN. MANL. SBV. BOETII 12tio,utvideatur studium aequesspientiffi^studiumdivinitaliset purce rnentis illius amicilia. Haec igitursapientia cuncto animarum generi meritum susedivinitatisimponit,et ad|jropriam naturfe vim puritateraquereducit. Hino nasoitur speculationum cogitationumqueveritas, et sancla puraqueactuum casilmonia.Qua3res in ipsius philosophiffi divisionemsectionemque oonvertitur.Est enim philosophiagenus,species veroejus duas,una quaeBEajprjTi):/^ dicitur,alteraquae Ttpaxtr/.v],Erunt autem tot speculativajid est speculativa et activa.philosopbice species,quotsuutresinquibusjustKspeculatioconsiderationishabetur.Quotqueactuumdiversitates,tctspeciesvarietatesque virtutem.Est igitur OEioprjTiy.^c, id estcontemplativae vel speculativffi triplex diversitas,atqueipsa pars philosophis in tresspecies dividitur.Est enim ^s.ojprixii

13 IN PORPHYRIUM DIALOGUS I. 14cies inveniuntur, ut sub rationaliDeus atque homo _\ ccsse est,librum Utpl ^p(jLr,v£!ai;, qui insoribitur deest, ulilissimus proprietatis usus est, ut id dioas,qucd sola quam delinisspecies, suum propriumqueretineat. Fitergohujusmodihominisdefinitio.Homoest animal, id estgenus, homo vero species; ralionale,quod diflerentia est ; risus capax, quod propriumesi;acoidentium veroin definitionibus nullusususest.Prodest ergoin definitionibus harumquinquererumcognitio,utneo ea qua; sunt utiliaprsetermittas,nec ea quaenihil prcEstantcommoditatis,adjungas.Indivisionevero tantum prodest, ut nisi perhorum soientiam, nulla res reote distribui, secariquepossit. Nam quae generum vel speoierum recta distributiodivisione erit, ubiipsarum quae dividunturrerum nulla scientiae cognitione dirigimur ?Probationumvero veritas in his maxime constituta estquod per ea quee dividis, id quod dividis, vel quidaliud probas. Nara MarcusTullius in Rhetoricorumprimo,quoniamdivisionem generum,causarum riteatque ordinate faciebat, ejus rei probationem itaessedebere per species generaquedisposuit,cum aiteasdemresaliissuperponi,aliissupponiposse,eisdetnet subjectaselsuperpositas esse non posse.Hoeo ferede utilitateadtempusdicendacredidimus.TuncFabius: Valde miror, inquit, cur inohoanti mibi tamsubtilius inventas exercitatasque res edideris. Seddic, qua3so,quodnam hoc totum fuit consilium ?Etego,Dicamtibi quod assuescendus animusauditoriset raediocri subtilitale imbuendus est,ut cum sesehic primum exerouerit palaestra ingenii,quasi quodammodopriiis luctatus,ea quas sei|uentursine ulla Plabore confioiat Sed quid restet dicaslicebit. Et Fabius: Ordinem,inquit,restare arbitror,si bene commemini.Atqui,inquam, hic ordo valdecum inscriptioneconjunctus est.Si enim alterum noris, ambonoveris.Ordo tamen est quod omnes post Porphyriumingredientes ad logicam,hujus primum libellitraotatores fuerunt,quod primus hic ad simplioitatemtenuitatisusqiieprogressus,quoprocedentibusviandum sit, prceparat. Aristoteles enim, quoniamPropo.^iitionibus^adnotavit. Omnes vero propositionesex sermonibus aliquid siunificantibus componuntur.Itiiqueliber quem dedecem prffidicamentisscripsit, quK apudGraecos zaTvjYopiai dicuntur, deprimis rerura nominibus significantibusque est.ViditenimAristoteles influitam miscellaraque essererumomnium,verborumque disparilitatem,et ut eorumordinemreperiret,indeoem primissermonibus,prima reruragenerasigniflcantibus,omne quidquidillud vel rerum, vel sermonum poterat esse, collegit.Sed Aristoteles haotenus. Speculatus autemPorphyrius si categorife genera sunt rerum.rerumverosermonumquediversitas,speciebus,differentiis,propriisqueinsigniretur,vidensetiam quod accidenntium in oategoriis magna vis esset (omnes enim resAristoteles in duas primum partes dividit, in accidensatquesubstantianj),et acoidens innovemmembradispersit,dicens,autsubstantiamessequamcuacqueillam rem, aut si aocidens esset, quoniHm autqualitas, aut quantitas, aut ad aliquid, autubi, autquando,aut,jacere,aut habere, aut facere esset, autpati.Praelibat igilur nos Porphyrius ad horum verissimamcognitionem hoc de goneribus,speciebus,differentiis, propriis, accidentibusque tractatu. Sicigitur cum ante apodioticam dialecticamque remsyllogistica praelegantur.ante syllogisticam in propositionibusprimus labor sit,ante,propositionesincalegoriis pauoa desudent,ante categoriaa inisagogisplurimumlaborent,qu8edegeneribus,speciebus,dilTerentiis, propriis, accidentibusque oensentur,ordo est de his ipsis rebus pauca prffilibare. Reoteigitur ut filo quodara hic Porphyrii liber primus legentibusstudiorum pra^gustator, et quodammodoinitiator occurrit. (Juod si in hac re, quod dictume-^t, sat est,rem etiam de inscriptione confecimus.Quo enim alio melius quam introduotionis nominenunoupetur hic liber ? Est namque ad categoriasAristotelis introitus,et quaedam quasi januavenientesadmittit. Tum Fabius : Perge, qu»so te ; et siejus hoc propriam germanumque opusest ooUige.dialectioeeatqueapodiotioaedisciplinffivolebatposterisordinem soientiamque oontradere, viditapodiriilibrisstylus hic convenit. Et moshic PorphyrioHoc,inquam,indubitatumest,omnibuseni(nPorphycticamdialectioamque vim uno syllogismi ordineest.ut in his rebus qu« sunt obscurissima3,introduoendaquaedamet praegustanda prscurrat, ut aliocontineri.Scribit itaque primos resolutorios quosGrffioi avaXuxixout; vooant, qui legendi essent ante quodam libro de Categoricis syllogismis fecit,et dequam aliquid dialectios vel apodictics artisattinge- q n.ultis item aliis quae in philosophia graviaillustriarent.Imprimisenim resolutoriis de syllogismoruraordine complexioneque et figuristractatur.Et quoniiimsyllogismus genus est apodictici et dialecticisyllogismijdialecticaminTopicis suis exercuit,apodicticamin secundis resoluloriis ordinavit : horumdisciplina,qnamilleinmonstrandissyllogismisantecollegerat, prius etiam in studiis leotitatur. Itaqueprimi prius resolutorii quam secundi qui de apodicticosyllogismo,veI Topica qua; de dialeotico syllogismosunt,acoipiuntur.TraxitigiturAristotelesdialecticamatque apodicticam scientiam,adunavitqueinsyllogismorum resolutoria disputatione.Sed quoniamsyllogismumexpropositionibus constare nequeversanlur.Et hoc apud superiores indubitatumest, quibus nolle credere inscitia est. Tum Fabius;Restat, inquit, ut ad quam partem philosophias ducatur,edisseras.Eiego : Dicam tibi : Quoniam categorisad propositiones aptantur,syllogismi de propositionibuscomponuntur,apodiotioi vero vei dialectioisyllogismi in logioaB artis disciplina vertuntur.Constatquoque categorias quaead propositionessyllogismosque pertineut, logicffiscienlia3esse connexas.Quare introductio quoque in categorias adlogicam scientiam convenienteraptabitur.QuoniameaqujEpraedicenda sunlexplioui,nuno textus ipsiusratio atque ordo videatur. TumFabius; Priusquam

15 AN, MANL. SEV. BOETII 16explanatio sensus procedat id scire desidero, cur A vertitur.Animalenimet homounivocumest.Animalcum possetdicere : Cum necessarium sit, praeposteraloenim animalis nomine dicitur.Porro autem hominiordine, cum sit necessarium dixit. Et ego ;nomen eliam couvenit animalis,ut dicatur animal,Quoniam, inquam, nullum accidens est, quod nonsubstantiai fundamento nitatur. Porroautem quidquidunoergonomineanimalis homo et animal appellantur.Animalisvero diffinitioest, substantia animataad cujuslibet superjectiflrmitatemest,id ante-sensibilis,quam si ad hominem vertas nihil absur-quam ipsum esset, fuisse necesse est : ul enim in dum feceris :potestenimhomo esse substantia animatasensibilis,sed animalgenus, homo vero spe-doraibus, nisi prius tundamenta subjicias, nulla uaquamfabrica, sic nisi prius substantiae fundamentasint, nuliaunquam accidentiasuperponentur.Oportetcies ; univoce igitur genus et speciesprsedicantur..(Equivoca vero qui fuerint, quoniam deflnitionibusenim priusesse aliquid, utformam qualitatis ar-differunt, et eorum quorum definitiones aliae sunt,ripiat, nam necessarium qualitas est : non absurdeigitur prius esse posuit, postetiam necessarium, idaliaest eliam substantia:quorum alia substantiaestalia sunt etiam omninogenera, in his eisdem cequi-est post substantiam, qualitatisnomenaptavit. HicFabius ; Subtilissime, inquit, et lucide, sed nuncordo ipse operis textusque videatur.Cum sit necessarium,Menanli, sive adAristotelis calegorias,siveaddefinilionisdisciplinam,nosse quidsitgenus,quidve species, quid differentia, quidproprium,guid acciiem, et omnino ad ea qux sunt divisiotiis,vel qux approbationis, quorum ulilitas esl et magnacognilio, brevitertibi ex/jlicare tenlabu. Quxapud antiquosquidem alte et magnifice quxstionum generaproposila sunt. {ego simplici sermone cum quadamcunjectura in res consideratione alia ista explicabovocis constat,quod neque genus,nequespecios po.9-sit aptari : etenimsi quis hominem marmoreum ethominem vivum hominis nominoappellel,idem no--men utrique feceritsubstitntiffi, differentia vero diffinitioqueest dissimilis.Porro autem hominis et staluaenonunum genus est, sed statuae inanimatum,hominisanimatum.QuareconstatquoniamnunquaTsub eisdem generibus continenlurqUcECunque sequivocepra>dicantur.Quamvim,nisipriusdegeneribus,speciebiis,propriis etdifferentiisnotitiamscientianTqueperoeperis, nullo nunquam tempore discernis.Idem Arisioteles ait quid sintprimae substantiae.quidmediocriter.secundae,et primas substantias dicil esse individuoruraTuncego: Proediximusquidempaucasuperius,sedcorporum et singulorum, ut est Gicero, autvel his quaedam addere, vel baec eademrursuscommemorarePlato,autSocrates. Secundas vero substantias spe-absurdumessenonarbitror. Totusautem cies appellavit, ut est homo; vel generain quibusseusus talis est : Scribens ad Menantium de utililate ipsffi species continentur,ut est animal.Haec igiturlibri, summatim pauca preedioit, quod elucubratior nisipraelibatagenerisspecieiquecognitionescirinonanimus au ditoris exercitatiorque ad ha?c capienda ^ possunt.Idem aitsubstantiam abalia substantia,'inperveniat. Prodesse autem ad Aristotelis categorias 60 quod substantiasit,nulla differentia disgregari.dicit, quod cum omnium sermonura significantium Idem substanliaeproprietates requirit.ut quasi impressovarietatemdiversarerumsummadiTideret, etin substantiamalqueaccidensaliquo signo, sic proprietate nota, faciliusomnesressecaretatque^dispergeret,quidsubstantiasitinvenireatqueexpedirepossimus.aocidens in vocemsecuitpartes, quod su-Atque hoc idem in accidentibug fecit.Nam et quan-perius demonstravi,et hscgenera generalissiraanotitatisetqualitatis et ad aliquid relationis propriaminavit, id est7Evixu)xaTa,quodsuperiBta alia generainveniri non possint. Igitur si sunt genera sinecollegit,et idem magna apud Aristotelem cura diligentiaqueconspicitur.Videsneulsesequinqueharumrerum vis in categoriasinterserat,etpraedioamentorumvirtutibusinseparabilitercolligetur? Non mendaxigiturPorphyriusdehaccognitione,harumquinquererum nobis in categorias, utilitate promisit. De-speciebus esse non possunt. Si sub his species supponuntur,differentiisnonvacabunt.Quodsidifferen-tias retinent, propriis indigebunt. Accidentis veronovem praedicamenta sunt.Quocirca non absurdumfuit hincintroductionem in praedicamenta componi, finitionis vero disoiplinam superiusdiximus praeterut de generibus,speciebus, differentiis propriisque genera,speoies,differentias et propria non posse Ira-tractaret,quaBinipsispraedicamentis inseparabiliter D ctari.Sed quoniam sunt quaedam genera quae genusvidentur inserta.Amplius.Quod Aristotelica subtilitaspriusquamadprajdicamentorumordinemvenire-tur,de asquivocis univocisque tractavit, deflnit verosequivocasic:iEquivocasunt quorum nomen solumcommuneest,secundum veronomen substantiae aliaratio est, ut si quasunt,quae nomine tantum communicent,substantiaverodissimilent : unlvooa veroqu» sub eodem nomine et sub eodem substantia continentur.Omneigitur genus ad species quas sunt subipso positae univoce praedicari potest. Porro autemquidquid adquaslibet res univoce praedicatur,in hissola difflnitio una est, genus vero speoiesque conhaberenon possunt, utest substantia, et aliaquseAristoteles in prcedicamentis constituit, dicat quishffio ad horum cognitionem nihil omnino prodessequod non sit in his a genere trahenda deflnitio, inquibus genus inveniri non possit,quod si qua res genusnon haberet,species non esset.Hoc ita posito adgeneralissimorumgenerumdeflnitionemnihilgeneraetspeciesutilitatishabere. Ridicula mehercle atqueabsurdapropositione.Praeterscientiam enim generumspecierumque magis genera illa generalissimacognoscerequipotisest,cum,haecsola generumspecierumquecognitiosiamissasit.nihil degeneri-

17 IN PORPHYRIDM DIALOOTS I. 18bus speciebusque noseatur ? In illis igitur quibus A. separent,qualessuntformarum,additumtamenequogenus aliud superius inveDiri non potest, nullius proprium hinnibile,equum ab aliis subeadem differentiaunquatn terminus definitionis aptabitur,et in ipsiusspeciebus proprietatis ipsius separatione dis-deiinitione genera speoiesque cessabunt, et solse junxit. Repetendum est igitur a primordio, quoddifferentiae propriaque illius terminum definitiouisinformant. Cum enim id quod dicis, ab aliis rebusomnibus adjunctis differentiis segregaveris.etpropriisimpressisformam ejusfiguramquemonstraveriSjgenusgeneraindefinitionibusab aliis generibus separant,differentise ab ipsis speciebus,quae sub eisdem generibuspositae sunt.propria a speciebus,qu8e sub eisdemdifferentiae supponuntur.Sed quoniamplenedequod invenire non poteris perquirere nonlabores.Sedinhisspecieselgeneranonrequiruntur,inquibus,quodipsageneralissimasintgenera,genusinveniri non queat.Porro autem in his quorum genusdiffinitione tractatum est,probationis vel divisionisvim subtilitatemque tractemus. Sed omnis divisioduplex est,autcum totum corpus in diversadisjungis,autcum genera per species distribuis. Si quisest aiiquid,nisi a generedefmitio ducatur,finis ejus igiturharum quinquererum minussolers divisionesdefinitionis vitiosa conclusione colligitur.Accidens rerum facere voluerit, non estdubium quin eas pervero ad definitiones nihil prodesse non dubium est. inscientiam saepe aspeciebus in generasolvat,quod• Definitioenim substantiam informare desiderat,ac- p est factu fcedissimum, quod Hermagorae in primaoidens vero substantiam non designat.Accidens igi^ Rhetoricorum disputatione usu venit.In tales enimturindefinitione nihil prodest.Est itaquenecessariageneris specieique cognitio,ut sigeneralissima nonsint quffi quisque deliniturus est,a genere definitionemtrahat.Si vero generalissima sint, ejus genusquaerere,quod inveniri non potest.non Iaboret..iEqueenim vitiosum est velin generalissimis generaquasrere,velinsubalternis generibusageneribus definitionemducere supersedere.DifTerentiae vero et propria,vel si magis genera sunt, vei si subalterna,maximam retinent utilitatem : et quoniam ad definitionesquaepertinentquKdamdictasunt,paucaetiamerroris nebulas incidit, ut duo generasub aequalisgeneris parte poneret.Quodsi divisionis vim veritatemquevidisset,etdisciplinamgenerum,specierumque,propriorum ct differentiam recepisset, nunquamtam insulsa divisionis errore vivacissime aMarcoTuUioculparetur.Inprobationibusverotantusest hujus operis fructus,ut praeter haec nullius unquamrei possit provenlre probatio.Quid enimmonstraredigne queas,cum cujus differentias nescias,idipsumqualesitscire nonpossis?Quidautemdigneexsequeris, cujus si genus nescias,ex quo idipsumfonte manet ignores ? Vel quid in probationibus rationepossis ostendere, cujus si speciem nescias,idipsum ds quo aliquid probare vis, quid sit nonde hisipsisratiouabiliussubtiliusquecolligemus.Sitgenus animal, sit species homo,sit differentia rationalevel mortale,sit propriumrisibile ; accidens veroquoniam ad definitiones incommodum est prater- C possis agnoscere? Quid si propria praetermittasmittamus.Quisquis ergo speciem definit,ita de genereab aliis eam generibus separat.ut si quis dicatquid est homo ? animal.Dicens enim animal,separavithominem ab omnibus generibus quaecunqueanimalia nonsunt.Si quis vero differenliam dicat eteam ad speciem accommodet,res sub eisdem generibusperdifferentiassegregravit.Namcumdicishominemesse animalrationale.cum etiam bosetequusspecies animalis sint.additum tamen rationale homini.abaliis sub eodem genere speciebus.hominisspecierasegregravitatquedistinxit:propriaverocumnullasunquam resvalebis propriaelerminoprobatio"nis includere.At vero si non vim accidentium naturamqueperspicias.cum de cujusque substantia tractes,inaneaccidenlis nomen «que in definitionibusprobationibusque miscebis.Itahisrebuscognitis,integrastabilisque divisio et definitio permanebit; incognitis,debilis lababit et trunca probatio. Haec seigiturPorphyrius(oonVictorinus)brevitermediocriterquepromittit exponere.Non enlm introductionisvice fungeretur.si ea nobis a primordio fundaret,adqua; nobis hasc tam clara introductio praeparatur.Servat igitur introduclionis modum doctissima par-dederis.res quae sunt sub eisdem,differentiis segregabis.Namcum dixeris hinnibile vel risibile, illud citas disputandi,ut ingredientium viam ad obscurissimasestequi proprium.illud hominis.Et cum equuscumrerum caligines aliquo quasi doctrinae suaebove atque cane sub eadem differentia sit, quod ir- D lumine temperet. Dicit enim apud antiquos alta etrationabiliasuntomnia,adjectumhinnibileacaeteris magnifica quaestione disserta,qu8e ipse nunc parceequumsubeademdifferentiaspeciebusdividit.Homo breviterque composuit.Quid autem de his a priscisvero et Deus sub eademdifferentiasunt.idestrationali,quodutrique rationales sunt,quamvis homo etDeus adjuncta mortali differentia separentur : propriotamen,idestrisibili,quodsolushabethomo,na-turalius substantialiusque disjungitur quodinaliisrebusinquibusnullaspeciestalidifferenfiaseparaturmelius cognosci potest.Nam cum sub eadem differentiasint irrationalia, equus,bos, canis, nec estulla alia quae eos separet differentia substantlalis.Possunt enim accidentis esse differentiee.ea qnae eosphilosophisBtractatoribu3dissertumsit,breviteripsetangit et praeterit. Tum Fabios : Quid illud, inquitest ? Et ego : Hoc,inquam, quod ait se omnino praetermilteregenera ipsa et species, utrum vere subsistant,an intellectu solo et mente teneantur ; ancorporalia ista sint an incorporalia ; et utrum separata.anipsis sensibilibusjuncta.Dehis sese,quoniamalta esset disputatio, tacere promisit : nos autemadhibitomoderationisfreno,mediocriterunumquodquetangamus.Eorum ergo quae se transire et prae-

19 AN. MANL. SBV. BOBTII 20termittere pollicetur, primaest qua?stio, utrura ge- A. tur : Incorporalia esse nuUus dubitat.cumque ipsanera ipsaetspeoieg verasinLaninsolisintellectibus,nutla inaniaqueflngantur ;qusquaestio hujusmodiest : Quoniam hominummultiformisestanimus, persensuumqualitatemressensibus objectas intelligit,et ex his quadam speculatione concepta;viam sibi adincorporaliaintelligpndaprfemunit: utcumsinguloshomines videam,eos quoque me vidisse cognoscara,intelligendi est artifex,sed etiam fingendi sibi atqueetiam raentiendi.Inde enimexformaequiethominisfalsam centaurorura speciera sibi ipsa intelligentiacomparavit.Has igitur mentis considerationes,qu3enullis sensibus capianlur,animi tamen qualia sintconsideratione olarescunt.Nam quia incorporeorumprima natura est.potest res incorporea parensessequodammodo corporea. Corporea vero incorporeisprseesse non poterunt,quod quoniam subslantia genusest, corporale vero et incorporale species suntsubstanti», corporale non esse genus h:pc res de-et quia bomines sunt,me intellexisse profitear. Hincigitur ducta intelligentia, velut jam sensibilium cognitioneroborata, sublimiori seseintellectuconsiderationisextollit, et jam speciem ipsam hominis,clarat, quod substantiae, id est generi, incorporalesupponitur.Quodsi corporaleesset genus,nunquamsub eo species incorporeaponeretur.Animadvertereigitur vehementissirae, quam nunquam quidquamquae sub animali est posita, eit singulos homines ateanimadversum fuit. Genusipsum quoniam speciescontinet,suspicatur,etillud incorporeum intclligit,cujusantepafticulascorporalesinsingulishominibushabetjspecies vero differentiis disjungantur,etproprietatibus informentur,quoniam qusdamspesentiendiset intelligendis assumpserat.Nara homi-°'^' reperiuntur qus in contraria sub generis divisionecontrarias obtinent vices: ut sub animaliBnem quidem illum specialem.qui nos omnes intrarationale atque irrationale contraria sunt, sub rationali,mortale atque immortale, et haec quoquesui nominis arabitum coercet,non est dicere corporalera,quippequemsolamenteintelligentiaqueconcepiraus.Sicigilurmensrerura nixaprimordiis altioricontraria.Quaeritur,si animal solitario intellectu nequerationale neque irrationale sit, unde has differentifflatqueincorporabiliintelligentiasubliraalur.Hincergoanimus non solura per sensibilia res incorporalesIn speciebus natae sint, quee in genere antenon fueranl? Quod si genus,id estanimal,utrasqueres in se habet,ut et rationale et irrationale sit, inuno eodemqueduo contraria eveniunt,quod est impossibiie.Attingam igitur breviter quaestionem, eta rerum sensu ad intelligentiam profccta»,vel intelliguntur,velcerte figuntur, "i^avTaata; GrtEci dicunt,dicam quod non genus utrumque sit, id est rationalevel irrationale, vel quidquid aliud inter se speciespor contrarietates dividunt,sed vi suaelpotestategeneribus,speciebus etcaeteris quaerunt,utrura heeogenus hoc continet, ipsum vero nihil horuravere subsistentia,et quodararaodo essentiaconstan-est. Ita ergo genus tale est, ut ipsuoi neque incortiaqueintelligantur, ut a corporibus singulis vere G porale, neque corporale sit,utrumque tamen ex seatque integreductamhominisspecieraintelligarous,an certe quadam animi imaginatione fingantL;r,utpossit efflcere.quod secundo libro melius liquebit.Species vero alias corporalis,alias incorporalis est.ille IIor&tiiversusest:HumanocapiticervicempictorNam si hominera sub substantia ponas,corporalerdequinam jungere si velit, quod neque est,neque essespeciem posuisti, sin Deum inoorporalem.. Eodempoterit,sedsolafalsamentisconsideratione fingitur.Nimisacutaetsubtilisinquisitio,atqueadremraaximeprofutura.Scienda enim sunt,utrum vere sint :necesset de his disputatio consideratioquesi non sint.Sedsirerum veritatematqueintegritatemperpendas,non est dubium quin veraa sint.Nam cum res omiiesmodo fetiam differenti». Nam si corporales vel ineorporalesspecies dividunt, erunt alias incorporaleSjalioterapore corporales : ut si dicas quadrupesad bipedem,corporalis differentia est;sedrationalisad irrationalem,incorporalis est differenlia,et proprianihilominus eodem modo.Nam aequale speoieiquK verae sunt, sine his quinque esse non possint cura proprium fuerit, si incorporalis erit species,has ipsasquinque res vere intellectasessenon dubites.Suntincorporale erit proprium, sin oorporalis, corpo-autem in rebus omnibus conglutinatae et rale vindicabitur.Et accidens eodem modo. Nam siquodaramodo conjunctae atque compactae.Cur enim incorporalibusquidemacciditincorporaleesse ,ma-Aristotelesdeprimisdeoemserraonibusgenerarerum q nifestum est utin animo accidens est scientia, insignificantibusdisputaret? vel eorum differentias,propriaquecolligerel,etprincipaliterdeaccidentibusdissereret,nisih»c in rebus intiraataet quodammoduadunata vidisset? Quod si ita est,non est dubiumquin veraesint,ec certa aniraiconsiderationeteneantur,quodipsiusquoque Porphyriiprobaturassensu.Nam quasijam probato,et scito quod itaveresubsistaot.aliamqueestionem inferre non dubitat,cumdicit." An corporalia ista sint,an incorporalia. Quaenimis esset frivola atque absurda quaestio, utrumessent corporalia, nisi prius esse constaret. Hsoquoque non mediocriter utilis inquisito ita resolvi*corporalis sciiicet.Gorporalibus vero quaj aooidunt,corporalia esse tnanifestum est: ut si quis dicat accidensmehaberecapillumcrispum.Sic igiturgenuSneutrum per seipsum est,sed utrasque res ex seipsoefficere potest, species, differentias, propria et accidentia,ut accepta in contrarias species fuerint,proinde vel corporalia vel incorporalia vocabuntur.Sed sunt quibus hocipsum integrum videri possit,et ha»c solum incorporalia esse difflniunt, qui sicdicant.non considerari genus in eo quod suapte naturaconstat, sed in eo quod genus sit.Itaque si substantiagenus est.non consideratur ineoquodsub-

21 IN PORPHYRItiM DIALOGUS I. 22stantia est, sed in eo quod sub se species habet. A l^ns speciebusque, et cffiteris quaevis tractari pos-Itemsispeoiescorporeumet iQCor|)oreum est,non ineo quod Deus vel homo dicitur,considerantur, sedsint.Sunt enim illa (ut ipsft ail) gravioris tractatus,quam doctrinam a Peripateticis acceptam,id est abin eo quod est sub genero.Eodem modo etiam differenti.TEnon considerantur ineo quod bipes velquadrupessi, sed in eo quod est differentia. Namquadrupes hocipsum nulla differentia est, nisi sitbipes aquo differat.Itaque non quadrupes vel bipesrespicitur, sed idquod medium estin bipede etquadrupede,idest differentia.Et de proprio idem.Naraquod cujuscunqueestproprium,in eopropriumconsideratur.quodejus cujusdicituresseproprium specieisolius est. Nam risibile non in eo est propriumhominis quod risus est, sedin eo quod solushomopotestridere .'quce manifesteincorporaliaesseindu-aut quos terminosdicis ? non enim intelligo.Etego,Longus,inquam,tractatusest,et nihil nobisad hanorem quam qu*rimus profuturus.Seddicam breviterterminos medixisseextremitates earum quee in geo-metria suntfigurarum; de incorporalitate veroqusbitatum est.Deinde accidentia proinde sunt,qualia Bfuerunt ea quibus accidunt,,ut superius dictumest:sed hi probare videntur hoc ipsius Porphyrii sententia,qui,velulijam probato quod incorporeasint,ita ait : Et utram separata, an ipsis sensibilibusjuncta;quod si esse haec aliquandocorporaliaexstitisset,absurdum esset quajrere utrum corporaliasejunotaessent a sensibilibus an juncta,cum sensibiliaipsasint oorporea. Talis autem est qua3stio,utquuniara qnaedam inoorporales sunt res,quae oraninocorpora non patiuntur, ut anima vel Deus :quEedam veroquae sinecorporibusesse non possunt,ut prima post terminos incorporalia : quaedam autemquaa in corporibus sunt, et praeteroorpora seseesse patiuntur,ut anima;qu8Britur ergo hsequinqueAristuteiicis,se sequi conCessus est. Nam Stoiciquide his quoque rebus tractare voluerunt, non omminoa Porphyrio suscipiuntur,atque ideo ait se aPeripateticis rationem disputationis accipere.Tuncme Fabius ita percunctatus ; Quid est,inquit,quoddudum dixeras, oum a te de incorporalibus tractaretur,essequasdam incorporalitatesquce circa corpussemper constiterent,ut sunt primre incorporalitatespost terminos ? qufe est heec inoorporalitas,circa terminos constal,si Marcrobii Theodosii doctissiraiviriprimumlilirumquem de SomnoScipionisoomposuil in manibus sumpseris, pleniusuberiusquecognosces. Sed nunc ad sequenlia transeamus.Tunc Fabius, Ul placet, inquit, simulque sioincipitDE GENERE.Videlur enim neque genus,neque species, simplici-(er appellari, id est uno inodo. Genus natnque diciluiquorumdam ad se invicem, et ad aliquem quodammodo se habenlium coilectio, per quam Bardanidumdiciiur genus. Dicitur rursus genus uniuscujiisquegeneraiionis principium, aut a generante, aul ab eoros exquoincorporalitersinl genere, utrum eorum n loco in quo quis genitus est.quae omnino separantur a oorpore,an eorum qus a Cietera,inquit,fere nota sunt. Tunc ego : Si vimcorporibus separari non possunt,an quae jungantur prius aaquivocationis aspicias, divisionem generisaliquoties et aliquoties segregentur. Videturautem diligenter agnosces.Placetenimgeneris nomencumquod ot segragari et jungi possint.Nam quandocorporaliumsibi subjectis aequivoce nominari. /Equivoca verodivisio per genera in species fit,et eorum sunt,quae cum nomine una sint,longe divcrsa sub-propria et differentiae nominantur, heec scilicet sen- stantiiB ratione et diffinitionis discreta sunt, ut siBibilia,id est corporalia esse non dubium esse.Gumvero de incorporalibus rebus tractatu? habetur, etquis hanc, verbi gratia, statuam Veneris appellet,Congruunt igitur Venusipsaet itatua Venerisuniusper ea ipsa dividiintur quas oorpore oarent, circa nunoupatione vocabuli,quodutriqueVenerisnomencorporalia versantur. Quod si hoc est, non est dubiumquod quinque heec ex eodem sint genere,quodest. Si quis vero quid sit utrumque definiat, longealiam veras Veneris,aliam lapidis,rationem definitioneraqueet praster corpora separatum esse possit, et cor-constituet. Speculantibusigitur illaesseporibus jungi patiatur, sed ita, ut si corporibusjunota fuerint, inseparabiliaa oorporibus sint. Sivero inoorporalibus,nunquam ab incorporalibus se-eequivoca, quas uno vocabulo appellentur, definitionibasvero diversis constituantur, clarescet (ul opinor)participio generis quam Porphyrius fecit prseparentur,et utrasque in se contineant potestates. D visa. Omne enim quidquid a genere in speoiesduci-Nam si corporalibusjunguntur.talia sunt,qualis illa tur,univocum, non aquivooum est. Univocum est,prima post terminos incorporalitas,quae nunquam quod et eodem nomine vocari,et eadem definitionedisceditacorpore :si vero incorporalibus.laliasunt,qualis est animus,qui nunquam oorpori oopulatur.Haec seigitur tacere Porphyrius pollicitus, brevitermediooriterque super his rebus tractare proraittit,habita in res alias consideratione aut oonjeotura,quod siraile est ac si diceret : Quoniam haec ad pr«-dicamenta et ad deflnitiones,et ad divisiones,et adprobationes pertinent,ideo hasc traotalurus assumo,et eatenus de his disseram, quatenus supradictisrebus proflciunt,non quatenusde his ipsis generi-constitui potest, ut et animal genus, homo verospeoies,sed idem homoanimal est. Genus igitur etspecies, id est animal atijue homo possunt uniusanimalis nomine nuncupari, ut utrutnque aniraalvooetur, sed eadem deflnitionibus non discrepant.Nam sideflnitionem reddas animalis, dicas id esseanimal, quod est substantia animata sensibilis :quara definitionero si ad hominem vertas,non eritalj.surdumdicerehominem substantiamesseanimataraatque sensibilem siout anitnal, sed hoc supe-

23 AN. MANL. SBV. BOETII 24speciesque versantur ; quidquid ffiquivocumest,utaries,namque plura significansaequivocum est, sednon censeturparticipatione generis et fpeciei, nonest in eis talis participatio,utspeciebus et generibuscenseantur.Quaeenimeritinhisgenerisspecieiquecognito,inquibussubstantiaedefinitioatqueintegerrimaratiodisgregatur?ItaergoPorphyriusnomenge-nerisin tresdividitformas, sed ut aequivoca, non utunivoca,id est ut hae formae uno quidem generis nominecontinsantur, sui autem proprietate disgregatarius dictum est. Si enim univoca sunt quae unono- A. cognationem demonstret, et per habitudinem quomineatque eadem definiHone constituuntur,8equivocadammodo ad aliquem colligatam, lineam generisvero quae uno nomine sunt, et non sunt sub ductumque designet. Sequitur ergo, el id planiusuna deflnitione substanti85,quidquid univocum est,ut animal geiius ad suas species est,in his generalucidiusque signiUcat,cum dicit: Dicitur rursusgenuscujuscunquegenerationis principium, aut agenerante,autab eoloco in quo quisgenitusest. Id ipsumlatius expedit quod superius strictoet sentuosobrevitatis vinculo colligaverat.Dicit enim rursus genusdici,aut a generatione, id est a quo quis genitusest, aut ab eo loco in quo quis natus est. Sedrursus particula,si ad hoc connectatur.quod ait autab eo in quo quis genitus est, intellectus non titubat,ut sitordo.Dicitur genus uniusoujusque nativitatisprincipium, aut a generante, aut rursus abeoloco in quo quisgenitus est ; vei certe erit simdissentiant: et hoc modoillud in tres dividitparies, r. plicior expositio,si priorem generi significationem,ut dicat vocarisemel genuseorum inter seplurimorumquecollectio,qui ab uno quocunque nomen generistrahunt, ut Romani a Romulo trahentes genus,ei eodem genere esse dicuntur.Secundo veroloco dici genus affirmat, uniuscusque generationisprincipium,aut a generante,aut a luco in quo quisgenitus est, ut ^neam ab Anchise et genere dicimusesseTrojanum.Tertiumverogenusdiciturilludcui species supponitur. Victorinus vero duo superioragenera in unum redigit.Nam et multitudiniscongrueqtiam inter se pereamdem generis nuncupalionem,et quorumcumque a genere lineam et locumin quo quis natus est uno generis vocabuloetdesignatione esse declarat. Addit autem ipse quodid est quorumdam ad aliquem quodammodo se habentiumcoUationem.ad solius cognationemmuUitudiiiisaccipiamus: lineae vero ductum et loci generationemin inferiori signiflcatione distribui, itatamen ut unaquodammodo generissignificatione,etmultitudiniscognationem,et a generante lineam. elloci nativitatem significet.Haec enim omnia de solacujuslibet nominatione tractantur.Quare non absurdumest omniaquas ad ortum genitalera ciijuslibetpertineant una signiflcatione generis oontineri.Proprietamenetsimplicissimaeexpositionisestquatuorsignificationes generis constituisse Victorinum, utad tres Porphyrii unamipse addiderit,et honestumgenus causae, ut sint generis hae quatuor significa-soli Latinaj linguae congruere possit : dicit enim se tiones, multitudinis oognatio, lineae ductus, genuscundo modo genus dici,ut est genus causae hone- C causae,genus specierum. Sequitur secunda generisstum: quaegeneracausarum Graeci in rhetorica arte divisio apud Victorinum, ut est genus causas quaegenera esse non putant, sed cr/viiJtaTa vocant, id est Grsci (ut dictum est) non genera,sed aj^/i^ia-zoi. vocant.flguras.Generaautemsolaprincipaliaaccipiunt, demonstrativum,deliberativumTertiaB vero signiflcationis generishic moduset judiciale. Quae ipsa est,genus dici cui supponitur species,id est genuseVSt)rhetorices vocanl.id est species rhetoricae, generavero causarum non dicimus.Tertium vero genusest id quod Porphyrius ponit, id est sub quodifferentiisldistributaespeciessupponunlur.Sedquoniamde tertio genere tractaturus est,Victorinl culpam,vel,siita contingit,emendationem aequi boniquefaciamus. Nunc ergo ad priorem apud Victorinuragenerissignificationem revertamur,et ejus utsuntverbaenodandaatqueexplanandasumanus.Genusnamque,inquit, diciturquorumdam ad seinvi-cemetadaliquemquodammodoseihabentiumcollec- ])tio. Hioergoutrumque monstravit, et cognationemintersemultitudinisetlineaeductum.Namcumdicitgenus quorumdamcollectionem adse invicem quodammodohabentium,id est aliqua inter se cognationejunctorum,cognatione monstrat; et quod addidil,etad aliquem,generis lineam significat,quamsinguli contingentes, ei ad usum sese ipsius generationisapplicatione jungentes,plures exeademlineajunctiatqueoognatisunt, utsithicordo : Genusdicitur quorumdam collectioadseinvicemquodammodoet &d aliquem habentium,id est ad alicujuslineampergenuscontingentium,utpercollectionemillud a quo species derivanlur,?quod ait ad superiorumfortasse similitudinem sequitatemque dispositum.Sicenim genus speciebus suis principium est,ut Romulushis qui abeocognati suntjunctiqueRomani.Item eodem modo nomen Romuli Romanosomnes continet,quemadmodum nominegenerisspeciescontinetur. Nam sicut aDardano Dardanidaeprioris nomen Dardani in sese ipsos posteriores accipiunt: ita et animal, cum, verbi gratia, specieshabeat hominem atque equum ,equus scilicet atquehomo animalis in se vocabulum capere,ut dicanturipsaanimalia,non recusant.Eodem igiturmodospeciessub generibus continentur,quemadmodum cognatihoraines sub illoaquoillamcognationemsortetraxerunt.Nam etgenus speciebus principium est,et plurimarum inse specierumcollectivum est.Rursusprimumcognationis nomen et ipsius generationisest principium, et in illius solius vocabulo diversitashominumvocabuli etgenerisparticipationecolligitur, atque hoc est quod aithis verbis: Aliterdicitur genus cui supponuntur species,juxta similitudinemforte superiorumappellatum.- etenimprincipiumquoddam est genus his quae sub ipso sunt,et

est25 IN PORPHYRIUM DIALOGUS I. 26cierum, quae sub se habent alias species, aequaevisspeciebus aequaliter sunt genera. Hoininemenim et equum, qui sub animali sunt, neutrumneutro possuraus dicere prius, quanlum pertinetad tempus, inchoationemque nascendi. Nam;si quares una sit prior, altera posterior, et eassub uniuscujusquegoneris nomine quis velit aptare, nonpoterit. Genusenim speciebus suis aequalitergenusest. Quod si genus speciebus suis aequaliter genusvideturmultitudinemcontinereomniumquaesubse A ordinem omnia, ut id quod eligitur et rejiciUir dissunt.Sed cautissime est additum, videlur. Si enim tingualur. Sed illaquffi rejiciendaatque explodendanitiil haec omnia distarent, una significalio generisesset, et ea qu£B in species funditur, et tractandumque capitur posterius nominatur. ut hicsunt prios dicuntur. IUud "ero quod disserendumea quae in cognilione dividitur. Sed : iater haec illa poslerior generis significalio posita est, quamgenera talis diversitas, et quod genera earum spe-disserendam accepturus, prius definiendam etterminoquodam circumscribendamdemonstrandamquesuscepit. Omnis eiiini res nisi quod prius sit, constiterit,ejus tractatus vacuus modo speculationishabitur. Definit igitur genus sic ; Genus esse, quodad plures differentias specie distantes in eo quodquidsitpraedicatur,velut animal, quaediffinitiotalisest : Omnia quae distant, habet inter se quamdamdifferentiam qua distare et differre videntur. Porroautem si quod sit genus,et sub eo species supponaest,species ipsse ejusordinis inter se ajquali tem- ,» tur, duas vel plures necesse est species poni subpore ortuque censentur. At vero in generibus quaeeognationesefficiunt nonita est. Quisquis enimfuitCapis pater, qui Gapuam condidit, si solura filiumCapim progenuit, et ab eo uno Capuanorum cognatiojunctioque manavit, distat a genere cujusspecie3supponuntur,quod genus uni specieigenusesse nunquam potest nisi pluribus, quod quoniamest idoneum genus illud, id est principium cognationuraetiam ab uno fllio coiligereetcongregare cognationem,quod genus per species ductum facerenon potest, nisiplures species supponantur. Constatin hoc distare genus quod cognationem colligit,et a quospeciesdividuntur. Potestautem distareinhoo etiam quod genus, id est principium cognationispotest habere sub se duos, ex se non ajqualgenere, quoniam unius speciei genus esse non potest.Sed si plurimae species erunt, aliqua necesseest differentia dividantur,aliter enim plures essenon possunt. Nam si nihil distant, non erunt pluresspeoies et nomen generis perit. Constat igitur eassub genere poni species, quae differentiis distributaeplures numero ipsarum differentiarum divisionibuscomponantur. Ergo,quonianj superiusdictum est inomnibus definiiionibusageneredefinitionis trahendumesse principium, si quam cujuslibet speciamdefinire volueris, genus primo necessario nominabis,et ad iilam speciem quam definis, generis nomenprius aptabis. Et hoc illam principaliter dicis essequod est illud genus sub quo ipsa species quam deflnisest posita. Post autem differentiis propriisquegeneris signifloatione quam dixit, id est de illo generequodsubsespeoies habetdisputatioconsideratioquevertitur.Atverodesuperioribusgenerihus, idest de cognatione etlocoinquoquis genitus est, authistoricorura,aut poelarum exspectatio est,secundivero generis rhetorum, terlii philosophorum consideratioest. Btiara hic in disputationibusordo est,quod cum inciderint res qus multis possintnominibusnuncupari,etdeunoquocunqueeorumvocabuIotractari disserique necesse sit, ducunlur prius intemporis conditione progenitos, sed aliud posterio- ^ eam ab aliis circumscriptione quadam definitionisris ortus, aliura vero senioris, quod in generibus, excludis. Nam si dicisanimalesse hominem, animalspeciebusque non convenit. Nam (ut superius dictumgenus est, species vero homo. Nomen igitur animarito,est) species nisi sibi aequales fuerint non melis,id estgeneris, de homine, idest species preedi-sed natura, sub genere poni non possunt. Hisigitur expeditis sequitur :casti, cum dixeris hominem esse animal. Quod sinomengenerisindefiDitionibusad unamspecieradicereToiies igilur de genere dicio, de postrema signijicationeposses, de ea nomen generis praedicares : spe-inter philosophos disputatio est, quod definientescics autera ut non aequali modo generibus suis spe-ila declarani ; Genus esse quod ad plurimas cies sint, nihil vetat, imo etiamnecesse estsemperdifferentias specie distantes in eo quod quid sit, prxdinelur.quaecunquesuntgeneradesibilsubjectisspeciebusindefinitionibus, vel in quibuslibet interrogationibusQuod dicit toties, tertio demonstrare vult, atque praedicari.Sed quoniam praedicaturgenusdespeciebus,quomodopraedicaturagnoscendume8t.Nam sihoopropterlucidam operis seriem admissum est, utquoniani genus pluriniorum nomen est, omnisejusprimum significatio dioeretur, ut de qua disputan-dixeris quid est homo ? et aliquis responderit, animal,bene et integre respondisse videtur, et certe.dum esset, aliis rejectis, eligeretur. Quod ait hoc D Nam cum lu quid sit homo interrogaveris, ille remodo,Cum toties, id est tertio genus dicatur apudphilosophos, undeipso tractaturusest de postremaspondit animal, genus scilicetde speciein eoquodquid sit species priedicatur. Nam tu quidesset speciesinterrogasti : ille vero in eo quod quid sit speciesde qua interrogasti, animalis nomen, id estgenus accomodavit. Plenaigitur et propria definitiofacta esl generis, hoc essegenus, quod ad plurimasdifferentias specie distantes in eo quod quid sit appellalur,ut animal : animal enim ad hominem,equum, bovem, corvum, anguem, et alia pluraquasdifferentiis speciebusquedifferunt, in eo quodquidsit appellatur. Sed utrum si dixit genus esse, quodad piurimasspeoies differentia distantes in eo quod

27 AN. iikttL. BBV. BOETII 28difTerentiee specie distent, sive spooies differentiisdistent, utrunaque idem est. Nam sive rationaleetirrationale, quie sunt differentiae, speoie tiominis,verbi gratia, atque equi distent, sive speoieshomoatque equus differentia rationali atque irrationalidividantur et distent, nihil interest. Quare plenaperfeotaquefactaestpeneris diviso. Sed dennitionesduplicibus m.odis fiunt : una enim defmitio est, quEe(sicut dictum est) a genere trafiitur. Sed quoniamsuntquaedamgeneramagis,qu8esupersegenu3aliudhaberenon possunt, ut sunt praedioameata decemquaj Aristotelesconstituit^eorumigiturdeQnitioquaBhaberi potest, quorum genus inveniri non polest tjquod omnium quaecunque sunt ipsa sunt genera,Horum ergo quod Graeoi uitoYpatpou? Xoyouc dicunt,Latini subscriptivas rationesdicere possunt, reddenaus.Subscriptivae autem rationes sunt demonstrativceet quodammodo insignitivaa proprietatis illiusrei, quae cum ipsa generalissima sit,*et genusejusnullurareperiri possit, eam tamen definire neoesseest : et Aristoteles, quoniam substantiam genus generalissimumdefinire volebat, etejusnullum genuspoteratinvenire, proprietatemquamdam et demonstrationemsubscriptionemque ipsius reidicit essesubjectum. Substantia enim omnibus subjeota est.Acoidensenim quod in novem dividitpartes,pr8etersubstantiamesse nonpotest, atqueideo omniaquaecunquedefinienda sunt, si genus non habeant, eorumsubscriptivam quamdam et demonstrativam '-'rationem reddi necesse est. Sic igilur nunc genus,quoniamremipsamdefiniendam putabat, non duxita genere definitionem, sed dedit quamdam generisdemonstrationem proprietatemque. Dico autemquod Porphyrius vel subalternorum generum, velillorum qu« Koneralissima sunt,hano dederit,jdelinitionem,et quodammodo subsoriptionem deroonstrationemque.Namsiquodgenushabetaliudgenus,et item hoo ipsum aliud, et item aliud, si nullumerit supra genus, quod genus non habet, in infinitumprocedit ratio. Sin vero habuerit, neoesse estquoque istam delinitionem aperte ordinateque oongruere.Dicoautemgenusnonanimalanimali, nequequod homo species sit homini, atque equusequo :sedillud quoipsumanimalhorainiatqueequogenus Qest, animalenimipsumpersesenulli genus est, nequehomo ipsum per sese ulli species est, nequeequus ipsum per sese ulli species est, sedsuntgenereet species ad alterius participationem. Natn,quoniam sub animaliest equus atquehomo, non adseipsiim animal genus est, sed ad equum alque hominem.Et itemspeciesquaevocantur, homoscilicetatque equus, non ad equum atque hominem, sed adanimalspeciessunl.Dicoigiturgenus et speciesnonipsas substantias in quibus genus et speoies sunt,sed ipsam participationem priorum ad subleriores,et subteriorum ad priores. Haecigitur participatio,quid sit prcerlicetur, ansiodixitgenusesse. quodad A quoniam et in magis generibus, et in magis speciebuset in subalternis generibus, et in subalternisplurimas genus differentias specifi distante^ in eoquod quid praedicetur, niliil interest. Nani sive speciebus una atqueeadem est, et hujus partioipationisinveniri genus non poterat, haec deflnitio generisqus faota, est non a genere tracta est, sedsubscriptiva ratio et demonstrativa et designativaquodammodo generis est reddita. Hic Fabius : Subtiliter,mehercle, et quod nunquam fere ante hacaudivimus, sed perge, queeso te. Jam enim oertantsidera quodammodo, et nox luce superatur. Tuncego : Sequitur rerum omnium prima brevisque divisio.Ita enim aitEorum qux dicuntur, alia ad unitalem dicuntur,sicut sv.nl omnia individua, ut est Socrates, et hoc etitlud. Atia qum ad multiiudincm, ul sunt genera, species,et differentix, et propria, et accidcnlia. Kxcenimcommuniternonunius propriie appellalionis suntEst enimgenus utanimal, species ut homo, differentiaut rationale.proprium iit risibile, accidens ut album,sedere. Ab his igitur quas adunitatem dicuntur differtgenus, quod genus est quod de pluribus prsedicatur.Brevis (ut supra dictum est) et distincta divisio.Omnis enimres, autunius reinomenest, aut plurimarum,ethocestquod ait: EorumquEedicunturaliaad unitatem dicuntur, siout sunt omnia individua.Quid autemsit breviterexplioandum est. Omnegenusquoniam sub se specics habet, speoies verodifTerentiisdisjunguntur^etproprietatibusexplioantur.Acoiduntauteminspeciebusaocidentiasecundoloco, principaliter vero in individuis quae sunt subspeoiebus. Quid autem sit posterius dioendum estGeneraigitur et de speciebus diountur, etdedifferentiisquae ipsas species distribuunt, etde propriisquKspecies oomponunt, etde his acoidentibus quaecum principaliterinindividuisfuerint,in speciebusesse dicuntur: hoc aulem monstremus exemplis,et sitnobis genusanimal, sit speoieshomo, sitdifferentiarationale,sit propriumrisibile,sit accidensstansvel ambulans,vel aliquid inmensura corporisut tripedalis. Animal ergo quod geuus est, Jiciturde speoie, id est de homine. Diois enim hominemesse animal. Porro autem despeciei differentianihilominusdioisgenus.Dicis enimrationaleesseanimal.Nihilautemprohibet eodemmodoetde propriogenus dicere. Nam si dicas. Quid est risibile? nonabsurdumestanimal nominare. Accidentiavero bocmodo principaliter inindividuis, secundo verolooosuntin speoiebus.Nam siquis dicatsinguloshomines,utputa Ciceronem, sedere vel stare, vel quodaliud libel in specie hominis eadem quoque oonvenirenecesseest.Nam si Cicerosedet,sedet etiamhomo.Si Cioero ambulat, ambulat etiam homo. Ergosiqua accidentiavenerintabindividuis, et ea tractain speciebusoonsederint,ad ipsaquoque aocidentiadioi poterit genus. Quid est enimambulans, siquisinterroget : merito animal dicitur. Nihil enim ambularenisi animal potest. Porro autem sub speoiebusindividua sunt, ut Cicero et Vifgilius sab honline,ad quae individua genus speciei praedioari

29 IN PORPHYRIUM WALOQDS I. 30est individuis, quiasuperest rinpropriis.quiaaequalisest. Quid autem sit hoc modo videmus : Omniageneraspeciebussuissupersuntet abundant. Abundareautem genera dicimus speciebus, plus haberegenera virtutis quam species. Homo enim quod eslspecies solum homo est. Animal vero quod est ge-potest. Namsi interrogaveris,quidpstCioero ? me- A constati d quodestrisibile etiam rationale posse noito animal dicas. Genus igilur et ad speciem et ad minari quod si ad species difTerentia dicitur, speciesdifferentias, et ad accidentia, et ad propria, et ad autem ad individua praedicatur, necesse est ut differentiaindividua nominatur. Porro autem species, non jamde genere, neque de differenliis, sed de solis propriiset subjectis individuis appellatur. In illis, idquoquead individua praedicetur. Dicis enim,qualis est Gicero ? rationalis. Quod si differentia adindividua praedicatur,accidentia vero individuis accidunl,neoesseest diflerentias ad acoidentiapraedicari.Proprium vero quoniam semperunius specieiproprium est, et ad unam speciem praedieatur solam,cui est proprium. Risibile namque, quod propriumest, ad solam hominis speoiem praedicatur.QuodsiadhominisspeciemprcBdicalur, species veronus, non solum homoest, sed et equus velbos, velquodlibet aliud animali suppositum. Ita major visgeneris recle de minori sibi et subjecta species praead individua dicitur, non est dnbium quin propriumquoquede individuis preedicetur.Nam si homorisibileanimalest,Cicero quoqueetVirgilius risibiliadicalur. Alia vero sunt, quaesibi suntparia, ut sunt p animalia recte dicuntur. Quod si proprium ad indipropriaet species. Speoies est homo, proprium risibile.viduo recte dicilur, recte etiara et de acoidentibusQuidquid ergo fuerit risibile,hoc est homo.praedicatur,quaeipsisacciduntindividuis.AooidentiaQuidquidhorao,hoorisibileest.Itaqueneque risibilehominis,nequehomorisibilispotentiamsupervadit,sed ffiqualia sibi ad se invicem praedioari possunt,ut si dicas, quid est homo ? Risibile. Quid est risibile? Homo. Ita igiturquieounque superiora fuerintad illa qua3 subteriora sunt, prajdicantur. Et quoecunqueoequalia fuernt, pariter sibi ad invicem pra3-dicantur. Illa vero quse subteriora siint etminora,de superioribus et abundantibus,ut sunt genera etspeoiesjprsedicari non possunt. Nunquam enim rectespeoiem de genere priEdicabis. Ita ergo species deproprio praedicatur ut pari. Sed quoniam sub speciebussigillatim individua sunt : individua autem ,vocamus quaein nullas species,nequeinaliquas jamalias partes dividi possunt, ut est Cato, vel Plato,vel Cicero, et quidquid hominum singulorum esthos enim in nullis partibus dividis, ut aniroal inspecies, hominem scilicet, atque equum, horaineraqunque ipsumspecialem,etsinp;ulos circumpleotentem,in Catonem, Platonem. Virgilium, et omne3sigillatim homines distributos.hominem vero ipsumsingularem, id est Giceronern, in ntillos alios distriberepbssurttus, atque ideo STOfiov, id est invididuumvocitatum est. Species ergo quae ad propriaasqualiter prffidicatur ad individua, quoniam majoi"vero et ipsa,et de speciebus,et de aliis omnibus praedicantur,et de ipsis maxime individuis. Namque etalbus equus et albus homo dicitur, et iterum nigerequus,etnigeryEthiopsdicitur.Quodsiitaest,aniraalquoque nigrura dicitur. Dicitur etiam rationale nigruraetirrationalenigrum, quippe si equuset homoiEthiops nigri sunt. Dicitur etiam risibile nigrumcumhominumquisnigerfuerit.Dicituretiamindividuumnigrura, cum sicquis unus homo ex^thiopianominatur. Quod cura ita sit, constat et genus adplurima proedioari^id estspecies, differentias, acoidentia,propria, atque imiividua, nihiloniinus etdifferentiam ad plurima pnedicari, id est adlspecies,propria ad individua et accidentia, et proprium adplurima, id est speoiem, individua et accidentia Etspeciem ad pluriraa, id est individua et accidentia.Accidensvero et ad genus etod speciera et ad propriura,et ad differentiam, ct ad individua. Quodsiita est,has quinque resconstat ad plurima praedicari.Atveroindividuum,quoniam subsenihilhabet,adsingularitatemquamdamotunitatemprffidicatur.Ciceroenim unus est, et ad unura noraen aptatur.Ita individua quae ad unitatem diountur,cunctis superioribussupposita sunt, utgenus, speoies, difTerentia,ad propria, vel accidentia, quamvis ad seest species hominis, quara quodlibet aliud individuum,invicem dici possunt, ad individuatamen aequaliterita praedicatur ut superius ad id quod est praedicantur, ut superius demonstratum est.Indivi-subalterius. Cioero enim solus Cicero est, homo auduavero, quoniam sub se nihil habent ubi secaritem non solus estCicero, quod si ad iudividua praj- D distribuique possint, ad nihil aliud praedioantur,dicatur, et ad individuorum accidentia prsdicatur. nisi ad seipsa quae singula atque una sunt. AtqueIta igitur species ad genus qubd superius est non hoc est quod ait :Eorumquae diounlur alia ad unitatemdiountur,sicutomniaindividua,utestSocrates,prffidicatur, neque ad differentiam, quia differentia(Ut nuno monstraturi sumus) supef speciem est, adproprium vero cui parspeciesest,vel ad individuumcui superest, prasdicatur. Differentiavero et ad species,et ad propria,[et ad accidentia, et ad individuaprEBdicatur. Namque rationale quod est differenliaad hominem prsdicatur.quod est species. Itarationalequod est differentia, praedicatur ad risibile, idest proprium.Dicitur enim id esse risibile,quod rationale.Nam si homo ralibnale, et homo risibile,et hoc et illud. Alia quae ad raultitudinem, utsuntgenera, et species, etdifferentis, et propria, etaccidentia.Haec enim communiternon unius propriaeappellationissunt.Simileestaosidiceret :Hoecenimcommuniterad plurima praedicantur, non ad uniLatemsicut individua. Et quid sint genera vel speciesvel differentiae vel propriavel accidentia exemphimsupponitdicens:Estenimgenus,utanimal ; species,ut homo, quam dudum horainis speciem cum aliis

31 AN. MANL. SEV. BOETII 32aniraantibus sub animali posuimua. Differentia, utrationale qua species,scilicet hominis ab irrationalidistat animali. Proprium, ut risibile, quod nullumaliud cinimal, neque rationale, neque irrationale habet.Nullum enim animal ridet, nisi solus homo.Quarecum quaediim coeleslium potestatum animaliarationabiliasint,eorumtamenproprium risibilenonest, quoniam non rident. Recte igitur risibile soliushominisproprium praedicatur. Accidens,album,nigrumetsedere,quoniaminsubstantiahominurnnonsunt,merito accidentia nominantur.Nam si substantiaecujuscunquespeciei interesset id quod accidensdicimus,interemptoaccidenti periret etiamejus specieisubstantiacui accidit.Nam quoniam rationale inhominis substantiaest.si rationabilitasinterimatur, catur ad singulos hominesut genus ad res plurimashominis quoque substantia necessario peritura est. species differentes,sedP ad res plurimas numero differentes: singuli enim homines numero a se tantumIdcirco, quoniamin ipsiusspecieisubstantianaturaqueversatur.At vero albumetnigrum, vel quajcunquesunt accidentiasiinterimas,speciesipsa in qua ad subjecta prasdicatur, ut ad plurimasres specienon specie distant. Atque ideo, quoniara genus sicilla accidebant, manet.Nam neque omnis hemo can-differentes preedicetur ; species autem ad subjectadidus,neque omnisnigerest, et cui alterutra defuerint,ejusspeciesnonperibit.Alque idcircohscaccidentia,veluti non innatain substantia, sed a forisvenientiarecte nominata sunt. Nunc ergo, quoniamquid sit genus ostenditur,et ea quae ad unitatem dicuntur,ab iisquse deplurimisprsedicanturdistinxit,atquedistribuit,ipsiusgenerisdifrerentias,vel abhisqu» ad unitatem dicuntur, vel abeis quaead plura-piaedicentur,et id eo quod quid sit genus tamen prae-litatetn congruunt, idest differentia, specie,proprio,accidcntiquG declarat, et dicit genus ab illis quse adsola individuapraedicanlur, id estquae ad unitatem,dicatur ad res specie differentes,species vero diciturad res lanlu.T. numero differentes,quod Porphyriussic demonstrat:hoc dilTerre, quod genus ad plurima prsdicetur, individuaveroadsinguIa.Sed,quoniamC Ab his vero reliquis qute de pluribus appellantur.haec differentia genus differl, primo a specie.Quoniam species,et sidegeneris adindividuacommunis eratdifferentiis,speciebusque,propriisetaccidentibus,abillisipsisaliisdifferentiis genus dividit atque disjungit. Quoditademonstrat : Abhis igiturqurnead uuitatemdicunturdiffert genus, quod genus est hoc quod de pluribuspraedicatur.Ab his ergo reliquis genus difjerl. Primo a specie,qnoniam species, elsi de pluribus, non iamen speciedijferentibus, sed numero prsedicalur.Ac primum generis specieique distantiam monstrat,quc8priorest agenere.Nam quamvis differentiasupraspeciem sil.non supersubalternamtamen,sedsuper speciem specialissimam differentia ponitur.Nam quamvis rationalis differentia super hominem j)ponatur, qu» species specialissima est, tamen antespeciem specialissimamipsa diffe.rentia species estejus generis, cui species specialissima supponitur.Nam. sub animaii antehominem rationale ponitur.Igituroumgenuset speciesutraquead plurima praedicentur.genusvero ad plurimas species in eo quodquid sit praedicatur, species non jam ad plurimasspecies, sed ad plurima individuapraedicatur. Suntautemquaedam genera generalissima(ut dicturaest)supra quae aliud genus inveniri non possit.Sunl autemspeciessubquibusaliaespeciesinvenirinon possint,etintegra species illa nominatur,quae nunquamA genus est, id est sub qua species nuUse sunt.Nam sisub easpecies essent,ipsa etiam genus esse posset.Species ergo quae vere speciesest, alias sub se speciesnon habebit, utest homo. Namque homo,quoniamspecies est, singuli homines qui sub ipso sunt,non ejus speoies, sed individuanominantur.Nam sihomo genus essethominum singulorum,genus autem,sisut dictum est, ad plurimas res specie differentein eo quod quid sit appellatur : homo, id estspecies,siutgenuspr8edicareturad singuloshomines,singuli homines specie ipsa differrent. Sed singulihominesspecie non differunt,quod autem specienondiffert, si quid ad hocpraedicatum fuerit, non praedicaturut genus ad species^ id est homo non praedi-ita praedicatur, ut ad plurimas res numero differentespriedicatur. Congruunt igitur sibi genus etspecies,quodgenus etspeciesad plurima praedicantur,etutraqueineoquod quidsit.Nam si interrogesquidest homo, animal dicitur, id est genus. Et si interrogesquidestCicero, horao dicitur, id est species,Distanl autem, quod quamvis utraque ad plurimapluribus prxdicentur,non tamen species differentibus.sed numero : homo enim species cum sit, de Socrate,Platone et Cicerone prsedicatur, qui non specie, sednumero differunt. Animal vero quodgenus est, et boviset equi prsedicatio est, quse differunt specie a se invicem,non numero solo.Quod siraile estac si diceret, genus a specieunamdifferentiam plus habere.Congruuntnamquegeneraspeciebus, quod utraque in eo quod quid sit praedicantur,utdictum est. Congruunt itemgenuset speciesquod utraque ad res plurimas praedicantur. Congruititem genus et species, quod utraque ad resnumero diirerentespraedicantur. Nam etsinguli ho-mines ita a se divisi sunt,quantum ad numerum,uthomo ab equo vel bove, vel a cervo, vel a quibuslibetaliis animantibus.At vero distat a specie genus,quodgenus de pluribus rebus specie differentibuspraedicatur, quod species non habent. Nihil autemdifferre arbitror,u trum ita dicatur aliam rem ad aliampraedicari, an aliam rem de alia praidicari. Uterqueenim idemintelleclusest. Namsi animal praedicaturad hominem,idemetiam animal de homine praedlcatur.Namcum interrogaveris quid est homo, respondesdehominisinterrogationehominemesseanimaf.Sednunc oportel nos ea quae sequuntur aspicere.Quid ergo sequitur.

33 IN POKPHYRIUM DIALOGUS I. 34A proprio aulem genus dif[ert,quod propriumjuzla A. accidens, accidentalem qualitatem non substanliaj.guamque speciem proprium appellatur cuiproprium Ergo quoniam genus supra speciem est, etspeciesesl et juxla ea qux sub specie sunt, scilicet individua.Namque risibile hominis solum est,et singulorum uti-supposila generi,genusspeciem,speciesindividuumquid sit ostendit.Porro autem sola possunt speciesque fiominum.Genus aulem nonad unam speciem, sedadplures res specie differenles semper aptatur.Ergo hoc videliir hic dicere, quod omne propriumsi fuerit speciei unius tunc vere est proprium. Nam siunius speciei non fuerit,sed duarumvel pluriura,tunc duobus vel pluribus nonproprium, sed eritiusubtanlise ratione commune.Gonstat ergopropriuraeicujus est proprium, solispecieisingulariteradhsrere.Unde quoniam hominis species sola est quaerideat,risibilehominiproprieetsingulariteraptatur.Adunamsemperigiturspeciemproprietasadhibelur.dehis quKSubspeciebus sunt iudividuis.Nam si homoet equus animal est,erit etiam Gicero animal, etquilibetequus singulariteranimal nominatur.Siiinliteretproprium ad plurima dicitur.Dioitur enim adunamquamquespeciem, etad eaindividuaqusesuntdifferentia segregari.-qualitatibus enim substantialibus,id est substantias declarantibus, sejungunturatquedispertiuntur.Naincumanimalgenussitjhomoverove! equus species, quales utreeque species sintmonstrat ditferentite segregatio,utdicamus specieraesse horainis rationalem, speoiem vero equi irrationalem.Siquis enim interroget quid est homo, animaldicitur.Sin autem quis dicat.Qualis est homo ?rationalis respondetur.Ita semper differentia non ineo quod quid sit.sed in eo quod quale sit appellatur:de accidenti vero non dubium est,cum ipsaqualitasDistat igitur pr-oprium a genere,quod genus semper „ in accidentis partibus componalur.Namque in preead plurimasspeciesappellatur,propriumverodeunatantum specie cujus cst proprium.Nam sirisibiledicas,addicamentis interaliasnovem partes acGidentis,etiamqualitas nominantur. Nam etiam si quis interrogetunam tantum speciem hominis appellatur. qualis corvi jpecies sit,nigra continuo respondetur,Congruitautemgenuscumproprioinhocquodgenus Congruunt ergo genera differentiis et accidentibuset proprium de pluribus appellantur.Namquegenus quod de speciebus pluribus prffidicantur.Nara sicutadpluresspeciesappellatur. Appellatur etiaon genusgenu8speciessubseplureshabet,itadifferentia.Namrationalem dicimus Deum et hominem.Hursus etiamaccidens de pluribus speciebus praedicatur.Nam nigrumdicimus et hominem,et equum,et corvum, etebenum,et plurimas alias species. Rursus oongruitgenus diff6rentice,quod, sicutgenus, sic dilferentiasub specie prcedicatur.Namsihomo risibilisest,risibilisaequaliterad individuum praedicatur. Nam si Gioeroest etiam Cicero et Virgiliu3,et quicunque sin-animal est,quod est genus,et rationale animal esl,gulariternominanturrisibilessunt.Gongruuntetiamquoniam utraque in eo quod quid sit praedicantur.quod est differentia. Congruunt etiam, quod de numerodifferentibus praedicaotur, quod superius deNam genus despecieineoquod quidsitprcedicatur. C aliismonstratumest.Distatautemquod(sicutdictuNam si dictis, Quid est homo ? animal appellabis.Item proprium in eo quod quid sit praadicatur. Namsi dicis, Quid est homo ? merito risibile pradicabis.Gongruuntautem quod genus et proprium ad plurimasres numero diflerentes praidicantur. Nara ila aest)genus in eoquod quidsit appellatur: differentiavero velaccidentia in eo quod qualesit prasdicantur.Nam si dicas,Quid est horao ? appellabis genus, etdices aniraal esse hominem. Si vero qualis sit addifferentiam interrogaveris, rationalerespondeara,;se differunl slngula animalia, id est homo, equus et vel aocidens nigrura vel album, velqualis quisqueoorvus, et castera, ut singulihomines, quantum ad sit de quo interrogatur. His igitur distributis distantiasnumerum. Distatautemagenere, quodgenusadplurimasipsas a primordio rursus orditur dicens :species praedictatur, proprium vero ad unarasolara cujusestproprium nominatur.Sed nonestintergenusetpropriuraeaderadifferentiaquaeestinterUnde hoc quod de pluribus prsedicatur genusdistatab iis quie de singulis prsEdicantnr, hoc esl ab individuis.Ilto quod de specie difjerentibus prxdicalur distatspeciera et genus. Nam species de nulla omnino peciea speciebus et a propriis. Illo etiam in quo quid sitpr8edicatur,proprium vero licet non ad plures, adunam tamen solam speciemcujusestproprium,sem-appellalur, seeernitur a differeniiis etaccideniibus, quod hxc duo quale quida communitersit declarant.per aptatur. Post haec igitur de differentiaB acciden- [) Hoc dicit distare genus ab individuis,quod genustisque a genere distantia disserit dicens de pluribus(ut dictum est)pr8edicatur.GoIIigit autemA differentia vero et ab accideniibus differt genus, et in unum redigit proprii specieique diflerentias.q uoniam et si eliam isia depluribus speciedifferentibus Nam,quoniam species de pluribus non specie, sedyrxdicanlur(diflerentiee scilicei,et accidentiaquse communilernumero differentibus pr»dicatur,proprium vero deaccidunl) ,nonlamen ineo quodquid sil appel-una tantum specie et deiis qu» sub eadem specielantur, cum inlerrogantibus nobis fit secundum ea sunt individuis prsedicalur. Quamvis enim de unarespOHsio : magis enim quale quid sil ostenditur. specie prasdicetur, tamen squaest illi cumspecie aDifferentiamvero et accidens idcirco posteriusreservavit,generedifferentiadepluribusspeciedifferentibusnonquod eorum unam differentiam erat distan-pradicari. Nam neque species prffidicare omninodetiam!|ue dicturus. Differentia enim et aocidens qualitutemspeciebus aliquidpolerit.-neque proprium,quoniaracujuscunque speciei demonstrant : illasub-proprium non depluribusspeciebus.sed de unatan-stantise qualitalem, id estdifferentia : illud, id est tum cujus est speoiepra3dicantur.Quodsiitaest,una

35 AN. MANL. SEV. BOETII 36difTerentia a genere,specieset propriasejunguntur. A. eantur.Nam si quis dicat hominem esse animal.nonAcoidensveroetdifferentiaeademquoqueunaagenerediirerentiaseparuntur,quodgenusinepoteritconvertere animal esse hominem Nam homoquoJ.iuidsit dicitur, differentia vero vel accidentia,ineo quodqualeappellantur. HasPorphyriusad oonstruendamgenerisrationemdifferentiasquamparcissimepolestcolligit, etipsas differentias multis modis posteriusprobaturus,nuncvero,quantum satest,dicitseabundantemgeneris oonslituiase rationem, hoc dicens :Hoc si ita esl, nullo mirius aut plus effecta est generisdiflinilio.Perfectamplenamquesegenerisdiffinitionemfecis-nihil aliud, quantum ad genus, nisi animal est: animalquantumadspecies potestesseetiam non homo.Paria vero prsedicamenla semper sibi ipsa invicemconvertuntur.Nam quoniam risibile solius esthominis,risibile ad hominem praedicatum etiam convertipotest, uthomo ad risibiie prsedicetur. Dicitur enimquidquid est homo, risibile : quidquid est risibile,homo. Ergo quasounque deflnitiones convertere potes,illaeverae atque pares sunt: quasounque converterenon potes, aut majores,aut minores sunt, pa-sedicit,quoniamnequeplusnequen:?inusfactasitdif.flnitiosedaequaliteradgenuspariliterquecomposila,res inveniri non possunt.Nam si dicas horainem essesubstantiamanimatamatquesensibilem.verum est.Quod quale sit hoc modo monstrandum est : Novi-Item siconverlas et dicas substantiam animatammus quod quaedam res quae ad alia prffidicantur hisg atquesensibilem esse hominem,non omnino verumde quibus praedicantur, abundant, ut genera etspecies.Namquedixcris. Potest enim substantia animataesse atqueaniraalquod genusest,dehominequod sensibilis et horao nonesse.Itera si dixeris rem radixcris.est species,hoc abundat, quod noraen generis etiam tionalem,*raortalem, risus et disciplinae capacemin equum atque bovera atque in alia valet aptari. animal esse, verum dixeris. Si autem dicas atqueErgo si quis ad quamlibelrem abundantem fecerit convertas animal esse rem rationalem, mortalem,majoremquedeflnitionemquamipsaresfuerit,quam risus etdisciplinae perceptibilem.nonomninoverumdefinit, non erit integra propriaque definitio, quo-dixeris. Potest enim esse animal,etnon esse ratio-niara non solam illara rera arapleclitur quam definit,si majorfuerit diffinitio,sedetiamaliasquascunqueres quibus ipsius definitionis terminus abundabit.Majorumigitur pra^dicamentorum major erit definitio,minorum vero minor erit etiam definitio. Animalergo quod majus est, iladeflniunt: Animalestsubstantia animata scnsibilis : horainera vero quodac aniraali minus est,ita deflniunt: Homo est ani-naleet risus capax. Ergo quoties major est deflnitio,quamid quod deflnitur.si prius dicitur id quoddennitur,etmajordefinitioadhibetur,veraessepoteritdeflnitio.Si enim prius dixeris hominera remminorem,etad ipsum postea adhibueris deflnitioneramajorem,ut prius dicas homo est,et postea subjungassubtantia aniraala sensibilis, utrum est.Homoenim necessario est subtantia animata sensibilis.Simalrationale, raortale, risus et disciplinae percepti- ^ vero priusdixeris definitionem, et postea dixeris idbile.Quod si majus est animal ab horaine,major eritetiam animalis definitio ab hominis deflnitione.Plusenim erit diceresubstantiaanimatasensibilis,quamanimal rationale, raortale. Nam substantia animatasensibilis, sicut ipsum animal,non solum hominemcomplectitur.sed etiam equum et bovem atque aliashujusmodi species.Si quis ergoad hominem majoreradefinitionem aptaverit,quEe est animalis,ut itadefiniathominem: Homoestsubstantiaanimatasensibilis,non estplena definitionis ratio, cum equusatque bos substantia anim.ata atque sensibilis essepossint, quae species bominis non sunt.Si quis veroquod definies, vera esse non potest oranino.Nam sideflnitionem majorempriusdixeris,dioens,substantiaaniraata sensibilis,et postea rera rainorem intuleris,ut dicas homo est.ut sit substantia animatasensibilis homo est, non omnino verum est. Potestenimesseetsribstantiaanimatasensibilis,non tamenhomo.At vero si minor fuerit deflnitio quam illaipsaresquae definitur, si prius dicta sit definitiovera est,posterior,falsa.Nam si dixeris deflnitionemquae est minor,res rationalis,mortaIis,risus et disciplinaecapax, et post intuleris animal est.ut sit, resrationalis,mortalis,risus et disciplinae capaxanimalmajorireiminoreradeflnitionera aptaveriL,curtamet est, vera est. Oranis enim res, quas rationalis etdiminutamquodammodo facitrationem.Narasiquis mortalis est, risus et disciplins capax ,necessariolal deflnire volens dicat : Animal est res ratio- D animal est. At vero si converteris.et rem majoremnalis, risus el disoiplinae perceptibilis, non erit integradefinitio, quoniam sunt quaedara animalia quaeistiusdefinitionis rationem subterfugereatque evaderepossunt.Est enim animal bos,quod neque rationalesit, neque risus perceptibile. Sola igitur relinquanturbene definiri.quaecunque aequalibus definitionibusconstituuntur, ubi autem aequalis definitiosit, hoc modo possumus reperire : Proedicamentaquscunque fuerint,si raajus praedicamentum de minorealiquo praedicatur, converti non potest, utminor de majore prajdicetur. Semper enim majorademinoribus.nunquamminora demajoribuspraedipriusdixeris: postvero minorem deflnitionem adhibueris,vera omnino esse non potest. Nam si dicasprius,animalest,posteaautemjunxeris,rexrationalis,mortalis, risus et disciplinae perceptibilis, nonomnino verumest. Potestenimesse animal,et rationalevelmortale nonesse.Itaque simajor estdeflnitioquam res fuerit ; sipriusrem dixeris, posteadefinitionemintuleris, vera est.Si vero prius deflnitionemdixeris, ppstremintuleris, falsaest.In minoribusvero deflnitionibus et majoribus rebus contraest. Narasideflnitionem prius dixeris, poslea remsubjeceris,vera est.Sivero remprius dixeris,postea

37 IN PORPHYRIUM DIALOGUS I.definitionemsubjeceris,veraoir,ninoessenonpotest. A. ta,speciei vero substantia genere superposito,etadAt vero in aequaiibus definitionibus converti aequaliterpotest. Nam quoniam solius hominis hcec est cumgenus difflnire necesse sit jure speciem,et cumipsam praedicatio perficitur, non est dubium quindefinitio,animal rationale,mortale,aequalis est heee speciem,jure nobisgenuspraedicare necesse sit.Hfecad hominem deflnitio, quuniam non est aliud, cui igituretiam in generissubscriptioneservabatur dis-possit aptari. Itaque si prius definitionem dixeris,postea rem subjeceris, vera erit, ut est : homo estanimal rationale,mortale.risus et disciplinae perce-Et sequitur; Hic (ut opinor) ordo estDE SPECIE.Species quoque multis dicilur modis.Nam et uniuscujusquehominis forma species appellatur. Rursus dicituret pulchritudo vultus,unde pulcherrimos quosquespeciosos dicimus. Dicitur species et ea qux suppositaesl generifUnde hominem animalis speciem appeUamus,cum animal ipsum- genus sit : et album coloris speciem.Tunc ego : Speclei quoque nomen sicut generisaequivocum puta. Nam et hoc quoque multifariamappellari designat. Dicitur enim, inquit, species etflgura corpori3,etfortassealia plura.Dequibus quoniamnuUus Iractatus habebatur,jure praetermissa busspecies esse possint.non est dubium ea geminagenera quae species haheant,atque ipsa aliis generi-sunt.Hic tamen a Victorino videtur erratum, quod ^ comparatiunis habitudine fungi,ut ad alia species,cumidem sit cujusounquehominisspecieset vultus, ad alia genera nominentur.Sed si in uno filo atquequasi in alia appellatione speciei vultus iterum pulchritudinemdixit quasi vero non perinde pulchritudovuUussitactotaspeciesfuerit,namsi quispiam.•puloher fuerit toto corpore, etiam vultu.Sed, praeterniissishis,adillam speciemquae sub genereponituratquegenus efficit veniamus.Namque,utdictumest^substantiae ipsaa nullo speciei nomine generisvecensentur.nisi quidam ad se invicem collatione sintcomparationequecompositae.Namquequodhomoanimalest,nonidcircoei genusesl,quoniam animalest,sed idcirco quod sub sehomlnis atque equi,et CEeterorumanimantiumspecieshabetatqueidcircoait:Undehominem animalis speciem appellamus,cum animalipsum genussit: nequeenimhomospeciesdiceretur,nisisuperipsumanimalisappellatiopraedicaretur.Sedutmonstraretnoninsolissubstantiisgeneraspeciesqueversari,sedetiamin omnium praedicamentorumnuncupationibusess6connexa,nonsoliussubstantiaededitexemplumsedetiamejusquodreliquurareaianserataccidentis.Quodenlm ait: Et album coloris specieminaccidentisdivisioneponiturqualitatis.Sedquoniamintersequaedamconnexioestettaliscomparatioatquerelatioutpraeteradseinvicemhabitudinemgeneraetspeciesessenonpossint:nlhilenim ineorumdiffinitionibusconcludipotestnisialterutrumnominatasiDt.Namsisubstantia generis speciei supposi-tinctio,cumgenerisdefinitiohabitaest.Hocenimdic-tumest tunc esse genus quod ad distantes species diceretur.Nuncverodicendumestidessespeci.emquaesubptibile. Sin vero converteris.et prius definilionem, genereponitur.Sedmultiplexejusdiffinitiohaberipotest.Potestenimrursusdiciidessespeciem,adquampostea rem di.^eris, ut si dicas, animal quod fueritrationale, mortale, risus et disciplinae perceptibile genusin eo quod quid sit, prsedicatur. Qusresutraequeid significant, speciem poni sub genere. Namhorao est,h8eo quoque vera est : ita semper ut definitionesverae sint,neque plus, neque minus in dflnilionibusoportet aptari,sed aequaliter definitiones non talis est : quoniam semper minora majoribusprimaquidem definitio, id apertedesignat. Secundaconvenienterque disponi. Quod Porphyrius scilicet supponuntur. Genus ab eo aliquid in eo quod quidnou ignorans ait.se neque plus, neque minus dffecissegeneris definitionem.Et Fabius : Sequiturin-Quod si ita est, nuUus est obscuritatis error, quing sit prtedicalur ; quod majus esse non dubium est.quit despeciedisputare.Dic,inquam,quid sequitur? apecies quaa minor est majorisibi generi supponatur.Nihiligiturhaecsecundadeflnitionissigniflcatioa priore differt : non enim species sub genere poaeretur,nisi genus ad speciem in eo quod quidpraedicaretur.Tertia vero definitio speciei integrarationecollecta est, et ipsius speciei vim naturamque demonstrat.Dicit enim speciem esse qus ad plurimanumero diflerentia in eo quod quid sit praedioatur.Qus diffinitioetiam ex superiore genere debuit esseplanissima.Sed ego non quantum castigata permittitbrevitas explicabo, sed prius de ipsis generibusspeciebusquepaucadicendasunt: Gumsintquaedamordine speculemur,etquodcunquegenusalioujusreirepertumest,ejusrursus genusaliud requiramus,etrursus aliud atque aliud: iterum si nihilsitquointellectusratioque consisfat,inexplicabilis ratio interminabilisquetractabitur:sed,quoniammultasuntinhis scientiae fundamenta,quae nulla rationeanimiininfinitumprocedentiaconoludunturdicendumnecessarioest posse nos ascendentes usque ad tale aliquidpervenire,cujus cum ipsum caeteris genus sit,aliudgenusinvenirenonpossumus,quodgenusprimum,etmagis genuB,et generalissimum nuncupetur.Sed sihoo in genere contingit,ut ascendentes alicubi consistamus,nonest dubiumquin descendentes iterumD speoies ad aliquemquodammodocalcemoffensoterminoconsistamus. Igitur cum descenderimus perspeciera et usqiie ad illam speciem venerirnus^quaesub se species nullas habet,illam speciem ultimamspeciem et magis speciem et speoialissimam nuncupemus.Sed,quoniamspeciesaliquorumestconlinen3(si aliquorum specie differentiam continens esset),non magis species,sed genus merito vocaretur. Sed,quoniam continet et non specie differentes res continesimiles necesse estsibi contineat pluralitates; sed sicontinetpluralitatem,et majus semper est id quodcontinel, quam id quod continetur, de pluralitateilla species praedicabitur.Appellabitur igiturspecies

39 AN. MANL. SEV. BOETIIde pluribus rebus numerodifferentibus in eoquodquid scit.Specieseniracumappellaturdesubterioribus,superiorem speciem substantiaque deolarat.Nam cum dicimus: Quid est Cicero? homo continuorespondetur.Cum ergo tribus modis speciei faotasitdefinitio, superiores duee non tantum suntspeciei,sedetiamsubalternKspeciei.EslenimspeciesquEeetipsa genus est : sit enim ipsa generalissimum genussubstantia,et subeacorpus, subcorpore, animatumcorpus ; sub animato corpore,animal ; sub animali,homo; subhomine, individua. Sed hancdivisionemciem idestbominem,et subalternamspeoiem continet,idestcorpus animatum vel animal. Namcorpusanimatum et animalethomosub generesuntpositaetadeasomnesineoquodquodsitappellatur,utdictumest. Siquisveroillam speciemdefinitionemonstrarevelit quae vere species est.id est speliacissimam speciemquae tantam speoiesetnunquam genus sit,hocmododefiniet.Speoiem esse,qu:ead plurimasresnumerodifferentesin eo quod quid sit pr;\;dicetur.Sedhffic definitio subalternis speciebus nunquam conveniet.Illfeenimquajsubaltsrnffisuntspecies, possuntetiampro generibus accipi,siad subjectaprEedicentur.QuodsipossuntprogeneribusaccipijCumproge-neribus acceptae fuerint,non tantum ab plurimas resnumero,sed etiam specie dilferenles praedicabuntur,quippe cum sunt genera.Sed quia hoc in magis speciebusnonevenitutaliquandodespeciedifferentibuspraedicentur, h tnr.Atqueideosubalternageneraetspeciesnominatasunt, quod filo quodam atque ordine ad inferioraanimalve!lhominemvelitexprimereetdicat:Speciesestqueeponitursubgenere, etad quamgenus iu eoquodquidsit prtedicatur haeo definitioetmagis spe-composita genera,et ad superiora species agnoscantur.Sedhac ita genera speciesque esse possunt, nonut cui genusest,eidem iterum velutspecies supponatur.Namsi (ut prius ostensumest) speciesuamajusest genus, non est duhium quin major res subminori poni non possit : atque ideo ait,ut alteri genus,alterispecies appellantur,quod nequaquam adeamdem rem et genus esse et species convenirel.Dat igiturhujus rei exen]plum,utquoddicit,faciliuspossit agnosci. Facit igitur hanc divisionem. Ponitsubstantiam magis genus, supponitur subslantia^corpusetin incorporeum.Corpori,animatum corpuset inanimatum.Animato corporianimal sensibile,Gtanimal insensibile, ut sunt ostrea vcl conchilia, velA echini,vel arbores,et aliahujuscemodi,quae vivcndianimam habent,non etiam sentiendi.Sub animali,animalrationaleetirrationale.Sub rationali,mortaleet immortale. Sub mortali, hominem. Sub hominesingulos homineSjhoc est corpora individua,CiceronemetVirgiliumscilicet,eteos quijaminp^rtessuntsinguli.Substanlia ergo quaj prior est,magis generisloco accipitur.Genus enim solum non etiam speciesest^quod nunquameigenussuperiusinveniturjhomovero solum species est: nuUas enimialias sub se speciescoercet, Singuli enim homines non specie, utdictum est,sed numero differimt. Corpus vero quodpridem sub genere posuimus id est substantia, adsubstantiam quaedam species,ad animatum corpusgenus accipitur.Animatum autem eorpusad corpusB species et,ad animal genus ; animal autem ad aniraatumcorpus species videtur,ad rationale animal,genus. Rationale, item animal, moitalis genus est,species animalis.Morlalc autem genus hominisest,speciesrationalisanimalis: homo autem quod superindividua est, nihil de generis natura sortitus est,sed tantumsolaspeciesappellatur.Sed hancdivisionemsicubi in aliis rebus transferri et aptari placet,ita considerandum est,ut quidquid fuerit cujus genusinvenirinon potest,magisid genus appelletur. Etquidquid cujus nulla species fuerit, id est ut superindividuacollocetur,illamagisspccies.Oportetenimsi quod genus sit,super differentes specie res poni,

IN PORPHYRIUM DTALrGUS I.a genusDi£ferentia !' ^ orpojrea.joaL.i.ti.li\* ^-""'^.^^(^ln.coipo^'^a generalissimurnb gen. subalternuinb species subaiternaDifferentiac gen. subalternumDifferentiaspecies subaltcrnaDifferentiad gen. subalteraumDifferentiad species subalternaLe jl Differentiae speciese specialissimaiir"»isub se singulos homines. Haec enim quamvis individuissupersit,nunquamformamspecialilatisimmu-Quod autem magis species, non super dilferentes * tat.Cumenirasubseindividuahabeatquodeacontincat,speoies res poni, nunquamaliter digne specics poteritquee sub una specie sint, el nulla^substantia,appellari. Ergo, quoniam quemadmodum quod proprietate discrepent, species eorum vocatur quas,superius genus super se nuUum genus habet,magisgenusdioitur, : itaspecies, quoniam sub se speciesnon habet,sed tantum individua, merito magis spaciesappellatur.Illaaiitem qusin medio posita suntcontinet. Ita homo et animalis species dicilur, quiacoutiQetar: ethominumsingulorum speciesest,quiaeos continet quinulla unquamspecie discrepabunt.Derinilio igilurmagisgenerummagisquespecierumnoaejusdemsunthabitudinis.Nam quoniamspecies tali.^ est : Magis genus esse dicitur,quod genus semperesse possuat, noa sunt magis genera . et quoniamsit.nunquam species, et quo superius nullumgenera essepos3unt,idcirco nunquammagis species genus sit. Rursus magis species est, quaj speciespraedicantur.Nam illis quae supersunl speoies sunt sempersit.nunquamgenus.Etiterumquaenunquamdividiturin species,etqua3 adplurimanumero differentiaillis vero quK subs'.int loco generis prEeponuntur.Cum igitur duae formje sint omnium rerum, ut autgeneraprffiponantur,aut species supponantur,summitates,in eo quod quid sit praedicatur. Illa vero(ut sajpe dictum est) et genera et species [essealiapossunt,id est generalissimum genus, et specialis-simaspecies,singulas tantumcontinenthabitudines. superioribus scilicel inferioribusque collata.lloc autem attcntissime respiciendum est,quod inIllud, ut tantum genus,nunquam speoies videatur; " diversis longe nationibus in eo genere, ubi exillud, ut sola species,nunquametiam genus appelletur.Subalterno vero quae media sunt duas formashabent.id est utrasque.Namque(ut frequentius insinuatumest) et generis quodammodo parentelam, etspeciei derivationem sorlita sunt. Nec hoc fortassesanguine aliqua cognatio deducitur diversarum cognationumgens ad unum caput generis duci potest.NamquecumRomaniaRomulosunt.Romulusautema]VIarte,Marsa Jove, poterit genus Romanorum adJovem duci. Item quoniam Athenienses a Minerva,nos turbet quod species specialissima habet aliquid Minerva a Jove,potest Athenensium genus ad eum-quoniamsub se.Namque homo, cum sit magis species,habetPatrol. LXIV.dem Jovem velut ad originem duci. ItemPersEB a Sole, Sol autem a Jove,possunt Persae quoquead eumdem Jovem,veIut ad originem propriam2

43 AN. MANL. SEV. BOETII 44deduci.Ua diversissimaB gentes ad unius oognatio' A. deoem sunt, sed plures, non tamen infinitae. Indivi'iuanem erigi possunt,quod idemin speoiebus frcneribusvero qum sub magis speciebussunt inflnitaque non fit. Nunquam enim diversa genera sub uno sunt, et eorum inlelligentia nulla unquam oapigenerepotueruntaooommodari.Aristotelesenimprimorumscientia potest.Qure eniminfinita sunt nullosoientiiBgenerum prcedicamenta decem constituit, termino concludentur. Igitur omnis a nobis diviaio,quae velut aliquis fons, ita subterioribus omnibusomnisque soienliaa magis generibusper subalternaortumquodammodonationemque profuderunt.Hteo igitur genera, quoniam generalissima sunt,etgenera usque ad magis species deducatur. Ibi enimconsistentesintegramsuperiorum scientiamaooiperepossumusaoretinere.Siquisautemindividuavelitsuperius eis nullum aliud inveniri genus potest, adunum genus reduci non potuerunt. Quod si deoemgenera primaad unum genusreduci non potuerunt,nera,nec quidquid substantia fueril, id est sub eodemgenere, ut animal vel homo, vel item sub qualitatevel quantitate, ad aliqnod genus cummune sepotueruntapplicare). Nunqutim enim invenirigenuspoter)t,quod haec decem genera solitario et propriointellectu intra se possit veluli species oontinere.Atdicat quis : Haec omnia deoem genera si vere suntsubsistentia, quodammodo substantia vel entia diciposse. Flexus enimhio sermo est ab eo quod estesse,et id participii abusione traotum est propter ct morta!e,qu8e soilicet ditferentiK insubalterno ordinesibi suppositae sunt, hominera demonstrasti.augustationem Latin» lingiiae compressionemque.Hfficigitur (utdictum est)entia possunt appellari,Et Sunt aulem quffidam aliis differentiffl, qucE talesens hoc ipsum, id est esse, genus eorum fortasse G sunt, ac si dicasanimal rhetoricorum, quod solusdici videbitur,sed falso. Namque omnia quae inter homo rhetor esse possit. Sed haec differentia nonS3 Bsquivoce nominanlur, nunquam ejusdem continentiamgeneris sortiuntur. Quippe quorurn sub-quentius inculcatum est. Sed perge ad sequentia.Faciam, inquam. Hseo enim,ut arbitror,sequuntur.Ergo decein gen&ra conslituit Aristoleles in prsedicamentisqux magis genera sunt. At vero illa: quxmagis species siint, semper in plurimo quidein numerosunt, nonlamen in infmito. At vero individiia qusesub magis speciebus sunl, infinita sunt semper.Hoc enim dicere vult quod multoplures speciessunt quam genera: habetenim genus sub se plurimasspecies : et quoniam decem genera rerumomniumprima sunt, species speoialissims non solumsoientia disciplinaque comprehendere,frustra laborat: sed ita jubemur a magis generibus usque admagis speoies per media intervalla discurrere, utnec illaqu3esubsunteisderagencribus,id estspeciessubalternaque genera, ad unum genus aliquando specificis dilferentiis dividentes subalterna genera,poluerunt applioari. Nam si prima eorum generaad a magis generibus usque ad magis species descendamus.unum superius duoi non possuut, non est dubiumSpeoifioffi differentiae sunt quae speciemquin ea ipsa qua; sub ipsis sunt,ab uno genere coerceriTj quamcunque declarant. Declarant autem speciescontinerique non patiantur.Nara si substantia, differentiis hocmodo. Si quis enim dicat substan-qualitas, et quantitas, et ceetera sub alio communigenereponi non possunt,quod ipsa magis suntgetiam,utponat sub substantia, corpus sub oorpore,animatum corpus sub animato corpore, animal subanimali,rationale animalsubanimalirationali,mortale,etomnes has species qua^ sunt substantiEE cumdifferentiis posuerit, bominis soilicet species informabitur.Namcorpusanimatumablnanimatooor-pore differentia est.Porro autem animal ab insensibilibus.etrationale ab irralionali,et mortale ab immortalibusdifferentias sunt, ho=o igitur omnia cumjunxeris, unam speciemdeolarabis,idest hominem.Nam cum diois oorpus anionatum, animal rationalespeoifioa differentia est,et substantiam hominis naturaniquenonperQcit,sed tantum artem quamdamstantia discrepat,non est dubium quin generis quoqueipsius definilio discrepabit : haio autem ut entiascientiamque oommendat.Illasigitur indivisionibusdifferentias speciesque prosunt, ex quibus illa qufenominentur, non univoce, sed ajquivoce pradicantur.Namdicitur magis species informatur, et hKo vocaturquoniam substantia ens est, et item qua-speoilica differentia. qua3 magis speciem possit effi-litas ens, siquisrationem deCnitionemque substantiffiet qualitatis dixerit,eademnam utriusque non poteritcere. Ergo oumperhffic descensum fuerit ad magisspeoies,relinquenda suntsub magis speciebusindi-convenire,non est dubium quin substantia et vidua,neceorumestaliquascientiarequirenda.Namqualitas non univoce, sed aiquivooe preedicentur. illa non solum infinila sunt, sed etiam qucscunqueQuod si aquivoce praedioantur, sub ejusdem generis in sese continuerint inflnitafiunt. Rhelorioa enimfonte poni non poterunt.Non est igiturin generibus species est. Sed cumvenerit in singulos homines,speciebusque aliquod genus solum quod possit tuncper singulos et infinitos divisa, singulaetiamdiversa rerum generacoercere.Tunc Fabius: Abundantern flet et infinita. Si enim ornnes quiounque sunt velhaec, inquit, omnia, et de his ipsis rebus fre-fuere numerentur rhetores, nullus unquam hujusoenumerationis finis erit, cum praesertim etiam perinflnitatemporainfuturum singulihominesrhetoresesse possint. Hio Fabius : Hoc igitur, inquit eratquod ait.Porro autem vel arlium vel disciplinarum cum individuapersinguloshomines esse cceperint,rationem adpercipiendum capere vel habere omnino non possunt.Et ego ; Hoc,inquam,estquodoum artesvel disoiplinas,qua3 in sua specie una ante collecta fuerint,inindividuavenerint,idest,persinguloshominesininfinitam multitudinem innumerabilemque sese dis-

, tione45 IN PORPHYRIUU DIALOGUS I.perliunt : hoc autem idoirco evenit,quod hffioeadem ^ nis appellatio non convenit. Nam si dicas aniraal,ratio esL quam Porphyrius ipse dicere non negiexit.Genus enim cum ununi sit, plurimarum specierumhoc est, quod homo in illa parte in qua equus estnon erithomo, atqueideouniversaliter non convertuntur.Namsiprogenitivum est. Namque sub uno genere plurcsdicis, omnishomoanimal, verura est.species inveniuntur, idcirco quoniam speoies genusilludunrieprofluunt,inplurimasegregantatque dis-Si dixeris, orane animal homo est,talsum est. Quodsi majora de minoribus idoirco praedicanlur, quiapertiunt. Genusautemplurimas colligitres, sicutipsumaplurimisiterumspeeiobus^dividitur. NamquehomOjCorvus et equus,quce sunt speoies,''quanlumad animal,a3qualiter atiimalia sunt.Tta enim nomenanimalis omnes suassfiecies intra seoontinet. Quodsi et in homine animalis nomen est, et in corvo, etin equo.non est dubium,quoniam iliud genus,quodsub seipsum ea conlinel, species divisas inter se dividantmultiplicentque.Colligitigiturgenus speoiesinse, speoiesverosua()tenaturagenusipsumdispertiunt.EstigilurgenuscoUectivumspecierumsuarumetquodammodoadunalivum.Species vero diviseegenerisquodammodoet uiuItiplicativiB. lgitu."quicunquead magis genera ascendit, omnem specierummuItiLudinem per genera colligit adunatque. Cumvero a magis generibus usque ad m.agis speoies decurritur,omnisunilasgenerum superiorum in maltifidasramosasquespeciesset;regabitur.Quodauteraait multitudo capienda, perinde est ac si diceret,multitudo facienda est: nam cum dividis genusinspecies,easdem speoies multas esse accipis, quas tuidem leoisti. Speoies quoque ab hao generis aduna-ao quodammodo oollectione non discrepant.Namque et ipsas infinitatem individuorum ad unam.revooantrormara.Singulorumenimhominumspecie:omnemajus minusin secontinet: et minora de ma-]"oribusidoircononprKdicantur,quiamajoraminorisdeflnitionem supervadunt, et quodammodo exsuperant,non est dubium quin illa quas sunt aequalia,sibi possint ip.sa oonverti. ^'Equalia autem illa suntqu£e neque minora neque majora sunt, id est, ut siinquamIibetspeoiemapponantur,et oniniillispeoieiadsunt, et uulli alii : nam omnis homo risibilis est,etnullaaliaspeoiesrisibili potestproprionuncupari,atque ideo quonium asqualia sunt convertuntur.Dicisenim : Quid est homo ? Risibile. Quid est risibile ?Horao : et item,Quid est hinnilule? Equus. Quid estequus? Hinnibile.Quod si semper majora de minoribusprffidicantur, superiora necesse esl generaesse,etomnia subalterna minora. Quod si subalternaomniaminora sunt, non est dubium quin si quis persubdivisionemdescendatad ultimam speoiem,quodcunquegenus de vioinis sibi proedicabitur, etiam desubalternisprffidicetur : namquesulislantiahabetsibivicinum ad subteriora gonus, ad se verospeciem,quodesloorpus;dehoeigitursubstantia praeiiicatur.Si quis enim interroget quid estcorpus, dioitursubslantia.Sub oorpore vero e^tanimatum curpns, etsub eo animal. Ergo quoniam substaiitia idcircoprfedicaturdecorpore, quiailliestsuperior, necessequffi est homo, collectiva est.hoc modo. Ad hominis ^ esl,quibus corpus superius tuerit, eisdem etiam sitenim speciem cuncti singuli huraines, unus homo substantia superior. Nam si corpus pra-dicalur desunt,id est prima species quse nos continet coercet-animato corpore, et de aiiimali, prffidicabitur eliamquo.Porro autem ipsa species in nos multos scissadividitur.Omne enim quod singulum est atqueindividuum,illudunde nascitur dividit.Omnequodnonest singulum atque individuum, sed dividi potest,nonperseipsummagisdividitsubteriora. quam colligit.Hisigitur expeditis, eonstat et genus plurimarumspecierum essegenus, et speciem plurimasubse individua coercere. Nam si illa quEe sunt subterioradispertiunt.et in multitudinem dissipant aividuntque,nonest dubium quin superiora semper in-substantia de animato corpore, et de animali. Sicigitur quKcunque superiorafuerintdesubterioribiisnonsoluin sibi vioinis,sed etiam longe sublerioribusprffid:cantur.Nam si majora sunt iisquaa sibi vicinajsuntspeciebus,mulloraajoraeruntetiamillisquibusilla3 vicinffl species ruerintampliorrsiergodequibuscunquespeciespnedicatur, do ipsis prcBdicabilur etilliusspeciei genus.Namsi species aliqua, aliqua remajorest,multo genusspeciei ipsius illa re qua speciesmajor est.majus erlt.Atque ita ad id prffidicabi-ferioribus pauciora sint. Prajdicamenta vero quse tur queroadmodum ipsa speoies anteapreedicataest.aliud deaIioprffidicantur,vel ad se invicem quje tor-Quod si ita est, non est dubium quin genus quoqnequentur, hoc modo sunt : omnis enim res alia aut q generisilliu3,quod ad illud ad quod speoies prcedimajor erit, aut minor, aut aqua ; omne quod est cabatur,poterat praidicari, etiam id quoque deeo demajus.de minore poterit prajdicari : nam oum ani-quo species etgenus specieiprcBdicabatur,pra3dicariposse. Nam si quis dicat Ciceronem esse hominem,cum animal hominis genus sit, non erit absurdummal sit majus ab homine, poterit animal dc hominepraBdicari, minusverode majore non dicitur. Namquoniam animal est et homo et equus, ad animalhominemsipraedicarevolueriSjtantumhfficconvenitpraedicatio, quantum convenit animal partem essesuper hominem. Age enim, converte, et dic hoc esseanimal quodhominem :quantum igitur parsestanimalis,quaehominis speoiem contineal,tautum animalhomoest.In illis autem aliis partibus animalisquae aliud continent quam est specieshomini3,homi-Ciceronem animal praidicari, etcumanimalis ipsiussubstantiagenussit,noneritinconveniensCiceronem'substantiam^ praedicari, quoniam quee supersunt de>subterioribuspr»dicantur,etquce subteriorasunt siqua aliasibisubteriorahabeaQt,illudprimum genushabebunt etiam ista subteriora,et de his non inconvenienterpraedioabitur. Igitur species deindividuoprffidicatur ut magis, magis genus vero de omnibua

47 AN. MANL. SEV. BOETIIsubalternis, et de magis specie praBdicatur : asquoenimmododicituretcorpussubstantia.etanimatumcorpus substantia, etsensibile corpus substantia,6trationale animal substantia, et mortale substantia,et homo substantia, et de ipsis etiam magis genusindividuis praedicatur, ut diotum est : potest eniinCicero dioi substantia, species vero sola de nullisaliis, nisi de individuis praedicatur, ut preedicturaest : individua aulem ipsa de nullo alio prsdicanturnisi deipsis,idestsingulis.Naluraautemindividuorumhaecest,quodproprietatesindividuoruminsolissingulisindividuisconstant.etinnullisaliistransferuntur,atqueideo de nullis aliis prasdioantur. Ciceronisenim proprietas cujuslibet modi fuerit, nequein Catonem, neque in Brulum, neque in Catullumaliquando conveniet. At vero proprietates hominisr,qus! sunt idem rationale, mortale, risibile, pluribus,etomnibusindividuispossuntetsingulisconvenire.Omnisenimhomoetsigillatimindividuus,etrationalisest,etmortalis,etsensibilis,6trisibilis.Atqueideoilla quorum proprietates possunt aliis convenire,possunt de aliis prKdioari. H

49 IN PORPHYRIUM DIALOGUS II. 50munes et propriaedifferenti6e,quoniamspeoiem nonpermulant,sed formamquodammodoethabitudinemsolum fHciuiitdisoreparejalteratumfacere dicuntur,id est non integrum allerum facpre,idest non integrepermutare, sed quodammodo discrepantiamdistantiamque faciunt,atqueideo nonvocantur alterumfacientes;id est permutantes,sed magis alteralum,id est non integre alterum facientes. ll!a verotertia, id est magis propria,quoniam substantialisest, et ipsius speciei inserta nalurae alterum facit.Nam quoniam homo atque equus quantum ad hocquodanimaliaerant unailliseratsubstantia,veniensrationaledisgregavitomnino speciem,et funditusalterumfecit. Ergo coramunes et proprias differentiaBalteratum facientes vocantur,magis proprice autemalterum facienles.Gonstat igilurdifferentiarumaliasfaoere alterum, aliis alteratum: illae quae faciuntalterum,qua! substantiales sunt,etomnes naturamspeciemque permutant, et specificaB praedicantur ;valent enim quamlibet speoietn constituere, et abaliisomnibussegregare,etejusformam naturamquecomponere.Nuin si dicas mortale et rationale differentiaset ea animali supponas, non dubium quincum hominis speciem facias,speciei hujus sint perfectrices,atque ideo speoificse norainantur,quod etpermutantnaturam,etipsamsubstantiamcujuslibetaliusspecieiconstituant.IllBe vero aliffinihilaliudefficiunt,nisi alteratum,quippe cum aut proprietatequadam formte alius distet ab alio,aut aliqua habi-constituunt species,sed constitutas jam et effectasmagis propriis suisqualitatibusipsaedisoriminant.Quod autem dicit:Repelenli nunc a superioribus dicendum est,dijferenliarumalias esse separabiles alias inseparabiles,hoc est quod hic nuno divisio alia rursus assumitur.Namcumprius differentiam in tribus partibussepararet,et postea tresillas in duarumtantum numerumquantitatemque colligeret,utalias alterumfacientes esse dicerel.alias alterantes,ipsaruin rursustrium tertia sumiturfacienda divisio.Dioitenimalias esse separabiles,alias inseparabiles.et sicutinpriore divisione alteratum facientes duae fueruntcommunes et propriae, sola vero magis propria remanseratquae alterum faoiebat,eodera nunc etiammodoinseparabilibusetininseparabilibus:communistantum separabilis differentiaest, utraque aliae,ut Cfficitasoculorum,vel flava caesaries,vel corporisproceritas, quse sunt propri» differentiaa; vel certerationabilitas,velmortalitas,quaesuntmagispropri8edifferenti;B,non possuntunquam ab hominis speciesegregari. Sedere vero vel currere, qua communessunt,separanturasingulis,etitemrursus adduntur.A Earum vero quae sunt inseparabiles,alia3 perse veniunt,aliae vero per accidens. Et illae qucB per segveniunt,a magis propriis manant.Illfe quK per accidens,a solis propriis effunduntur. Et inseparabileaccidens est,quidquid per inseparabiiem propriamdifferentiam unicuique speciei contigerit.Sed quanquampropriaetmagispropriainseparabilesdifferenticesint,nunquam tamenillam superiorem formamnaturamque commutaat.Nam niagis propria semperalterum,propriasolumsemperefneitalteratum.Hucaocedit quod inseparabiles propris possunt alicuiplus minusve contingere.Inseparabiles magis propriae,nec cumulis intentionis augent,nec imminutionedeorescunt. Potest enim alius procerior,aliusfuscior,deduotioribus aliusoapillis,alius flavioribusnasci, quae sunt inseparabiles proprias differentis.At vero magis propria,id est rationaleneque plus,neque minus admittit.Omnes enim homines in eoquod homines suntjsqualiter suntrationalesatquemortales.Nara sigenus plusminusveessepossit genus,possunt etiam differentiae vel intentionecresoere,velremissionedeorescere.Nam quoniam animalnonestplushomini quamequo,nequeequo plusquarn caeteris,et aequaliter subjectis omnibusgenusest.Sic specierum differentiae quas specificas appellamusmagisminusvenoncapiunt.Namsianimalrationale,mortale,hominisest definitio, et hominumnihilominus singulorum,non est dubium quin hfecdefinitioadomneshominessingulosaequalitersempaitaest,partesquoquetotiusdeflnitionis,qua3tudine et dispositione aliquid faciendi. Illa igitur aptetur,et nulli neque plus neque minus conveniat.magis propria differentia,quam speciQcam nominamuSjSolap Quod sipoterit in generis divisione congruere.Et-sunt differentiae, tales erunt ut nulli neque plusenim caetera; nihil ad substantiam,sed ad quamdam neque minus, sed aequaliler semper et convenienterquodamtnodo ejusdem similitudinis discrepantiamaptentur, Partes autem hujus deflnitionisdislantiamque ponuntur.Nihil enimin illis pra^teralteritatera sulam reperire queas, quippe quae nonsuntrationaleetmortale.Rationaleigituretmortalequaesuntmagispropriaedifferentiaeplusminusvenoncapiunt. Ab hac igitur,id est,separabilium inseparabiliumquedifferentiarumdivisiouetribusmodisdifferentiasspeculamur.Namaut separabiles sunt,autinseparabiles.Inseparabilium vero aut per se veniuntaut per accidens.Quae per se veniunt aliae sunt quajgenus dividunt, aliae speoiem informant atqueconstituunt.Sed de superioribus prius dictum est.Nunc autem de iis genus dividunt et speciemconstituuntdisseramus.Omnis qu*cunqueflt generumdivisioin speoies,si earum speoierum aliasub-D divisio fial.et a magisgeneribus per subalternagenerausque ad magis species decurratur,gemina inhis erit duplexque divisio.Namque si contrarias differentiasrespicias,generum esldivisio.Si subalternorumgenerum sit,speoierum constitutio.Si enimgenus dividamus, id est substantiam, ut jam inspeciei disputatione divisa est, et sic ut substantiasit summa post substantiam, animatum corpus etinanimatum;subanimatooorporesensibileetinsensibile;sub sensibili, id est animali, rationale etirrationale; sub rationali,mortale et immortale.Daeigitur differentiae eaedem specie3sunt,si contra seipsasin divisione respiciantur,et dividunt genus hoc

51 AN. MANL. SEV. BOETII 52modo.Nam quoniam subsubstantiti animatumcorpusel inaniinatum posuimus.si animatum corpuscontra inanimatumrespicias,substantiam divisisli.Si vero subalterna genera in ipsis ditlerentiis aspicias,specieniconstitues.Nam si animatumcorpusetquodsub ipso est sensibile corpus aspexeris.animalrespexisti. Item si rationalem ditferentiam contrairrationalem differentiam acceperis.genusquod estutronimque, id est animal divisisti.Si vero sub eoderaordine rationalem differentiamet et mortalemaccipias,hoininis sine dubio speciem demonstrasti.Ita hm differentiffi alio modo accepta; fiuntgenerisdivisibileSjid est genera dividentes.Alio vero modofiunt constitutivaB specierum,id est quae speciesdeclarentatque constituant.Nam si contrarias difjerentias respexeris, dividesgenus. Si vero subalternas,speciem consiilues.Differentiarum igitur vis,et separabilium etinseparabilium,cseteras tres res,id est genus,speciem,aecidensqne sic retinct,utpGrmutala comparationeper h«ceadem ipsaetiam permutenlur.Nam rationaleot mortale differentias si contra irrationale etimmortale respexeriSjdivisibiles suntgeneris differentii-e.Sinveroidem ipsum rationaleet mortiile adsuperiora comparaveris,specieserunt ejusquod eascontinet animalis.Si vero ralionaleaique morlale ad suhjeclum hominemconsideres,generaejusconstilurivasquedifjerenliacontemptabere.At verodeillisaliisinseparabilibusjid estpropriiscadunt differentiae inseparabiiis accidentis.Insepa-At vero ipsura animal rationale vel irrationale nonrabile namque est acoidens, cfficitas oculorum,Q ipsum agit,neque est in eorum actu positum, sedinetpotestate.Potest enim ex serationale atqueirrationaleprofundere.Quare quoniam species actu diffe-iiasi curviias.et alia hujusmodi.Et idem de separabilibusaccidentibus,id est decommunibus.Separabilenamque aocidens est,vigilare,dormire,currere,et sedere. Quod autem dicit: Sic igitur comipositasit super omnia substantia,ut sint ejus differentia»divisibiles animatumet inanimatum,contrarias differentiasin species monstrat. Quod auteni dicit :Haecdifferentiaanimataatquesensibilis socia a substantiffiperficiet animal, constitutivas specierumdifferentias mcnstrat.Sic igitur variis modis acceptaBvarias virtutes formasque sortitae sunt.Sedet divisibileset constitutivcs utraeque speciflee nominantur,et in divisionibus generum definitionibusque solajsunt utiles.CfBteras vero inseparabiles per accidens,inutiles.et multo magis illassuntinutiles,qua: separabilidifferentia discretioneque formatas sunt.Hasautem speciiicas differentias,qui de differentiarumdivisione tractavere, tales esse declarant quibusspecies agenere abundant. Quid autemsit breviterexplanandumest. Gontroversiaestutrum genusdifferentiasspeoierumsuaruminsehabeat,anminime,ut puta: Animal sub se habet species rationale etirrationale, id est hominem,et verbi gratia equum.Rationabilitatem igituret irrationabi!itatem,id est,hominisvelequidifferentias,quibus a sespeoiessubaniraalipositffi difi-erunt^utrumhabetutrasqueanimal,annon habeat in controversia est.Nam si animalquod genus est,neque rationaleest nequeirra-A.tionale, speciea qufe subipsosunt positaMstasdifferenliasnonhabebunt.Namsigenusistas differenliasnon habebitjUnde erunt specicbus differentiaj.quibusa seipsis differunl?Sed si quisdicat esse in genereistus differentirts(non enim haberedifferentiasspecies, nisi prius genus habuisset), aliud majuscontinet incommodum. Nam quoniam ssquesuntspeciesquapsubaliquogeneresupponuntur,etcequajiterhomoatque equus subanmiali genere ponunturnequehomo prius est neque equus, sed uterqueiequaliter aniinalis species nominantur.lgitursirationaleatqueirrationaleajqualitersubeodemgeneresunt,eruntetiam uno tempore.Quod si uno temporeet genus istas differentias habet, ut genus suaptenatura,idest animal rationale sit et irrationale,nonB est dubium quod eademres uno tempore duas contrarietatesinsesesubslanlialiterretineat, quod flerinequit. Quid igitur? Dicendum est quoniam genusactu quidemipso quodGreeci hkpytiaM vocantistasdifferentias non habet.At vero poteslate ab his ipsisdifferentiis, quas in suas species fundit non vacat.Quid autera sit actus et potestas castigatius explicandumest. Tantum interest actus a potestate,quantum homo ridens ab go ridere possit, nontamen rideat. Illeenim agit ipsam rem, ille tantumpotest, non etiam agit. Sic igitur et animal.Namque homo actu ipso rationalis est.Semperenimhomo rationalis,et nihil aliud est; et equus semperirrationalis,etejusirrationabilitasin actupositaest.rentias continet, genus vero poleslate, speoies agenere merito differentiis abundare dicuntur.Quoniamquod genus potest, id est differentias faoere,species non solum possunt,sed etiam agunt.In ipsisenira speciebus positae informataeque sunt. Estautem alia differentias definitio talis qus dicat differentiamesse quee ad plurimas species in eo quodquale sit,pra3dicatur.Differentiaad res plurimas dicipotest,ut rationalc dicitur adhominemrhomo enimestrationalis,dicitur ad Deum.Deus enim rationalisdicitur.sed non in eo quod quid sit,sed in oo quodquale sil.Nam si qualis homo sit interrogelur.ratiorvnalis continuo respondetur.Qualis Deussit siinterroges,rationale non absurde dixeris. Eoderaraodoetiam irrationabilitas dicitur et ad equum et adbovemet ad piscem et ad avem,qu£e omnia si qualiasint interrogaveriSjirrationabiliaprasdicantur.Bonaigitur et recta haec est deQnilio,id est differentia estquffi ad plurimas res specie distantes in eo quodquale prsedicatur.Et de mortali vero,et dealiis differentiis,eademestratio.Sequiturlocus perdifficilissed transferentis obscuritate Victorini magisquamrorpliyriiproponentis,qui hujusmodiest:Dicitenimomnemremqufficunqueestcorporeaexmateriaetformaconstare.Namquesistatuamdicas,constatstatuaex ffire(verbi gratia)et figura ilia quamei suus fiotor

53 IN PORPHYEIUM DIALOGOs 11. 54imposuit,et est materia ex qua facta est aes: figura A. seipsum genus est,mutes et facias quas per se ipsavero,id est,forma qua fes ipsum forraatunn esl. Nam animalia sunt,planior sensus erit.Generis enim hionomine pro animalis abusus est,et erit hujusmodisi hominem formabis exEere et figura hominis,erithominis figura,forraa,(Esvero materia. Eodem modoetiani gonus.Namquegenus inmodum materiasuocipitur,differentia voro in modum forraoB. Etenimquemadmodumqueecunqueillares exmateriaetformaconstat, sic etiam omnis species ex genere etdifferentia. Namque genus ita est hominis, ut estordo : Differentia est qua difTerunt singula,qua! persc ipsa animaliasunt,et illa quEerationaliasuntanimalianos scilicet,et illa quae irrationalia sunt.Quodsi sic esset, nulius esset error omnino. Nunc verogenus quod ait,pro animalis nomine intelligendumest.Item dii atque homines cum utrique rationalesstatuaj a!B. Differentia vero sic eat hominis, ut est sint,mortalitatistamennomineadjectodifferuntdiscrepantque.formaillaex quaass efflotumest.Nam sicutexaliquaSic igitur differentia est qua singulaligura qu.s ex mris materia efficla es!,cujnscunqueillius species statuaj sit,sicetiani in genus,id est inanimal cum venerit differentia,id est rationale,hominisspeciesfingitur. Islaigitursibi proportionali-differunt, sed hoc non simpliciter,sed illas tantumditferentias hujusmodi esse putandum cst.quffi adsubstantiam prosint,et quse ad id quod est et qufficunquespeciei possunt esse aliqufe partes quas hutersunt.Proporiioautemestcujuscunqueilliusreisi-», jusmodiest: Siequusatquehomo,quorumutr(jrum-....miiis adaliquamrem cognatam comparalio.-utputa que unum genusest animal,a se differunt rationalisiduo compares ad quatuor,dupla proportio est. Sivero viginti ad quadraginta,eademdupla.Subeadernergo proportionesunt quatuoradduo,subqualiquadragintaad viginli,quod utraque duplex est numerorumooraparatio. Sic igitur qualis proportid est,id est comparatio materis est ligura?,lalis estproportiogeneris et differentias : et ista quatuor sibiproportionaliter sunt.Eodem enim modo ex materiaet figura speciesuniusoujusque illius flctionis formataest,quemadmodumexgenereetdifferentiisspeciescujuscunqueilliusanimanlisinanimantisve formatur,quodVictorinussc;licetintellexissetninus videtur.Naniquod Porphyriusa)vOYovdixit,idest propor-tur:./ara omnes genus simile materias est,et consistitirrationsle, tollendu.m est irrationale,et ponendumatqueirratiouali qualitate, attamen istarationabilitaset irrationabilitas in substantia ipsarum specierumest hoc modo. Nam neque equus post esse sineirrationabilitate,neque homo sine rationabilitate. AtqueideoistK differentifB prosunt ad aliquid essespeciei illi cui fuerintaccomodatffl,et substantiae ipsiuspartes sunt. Nam cum homo ex hisdifferentiisconstet, idesles rationali etmortali, rationale etmortalesolumpositumparsest substantis homiiiis.Nam si ulraque simul unum hominem faciunt, nonest dubius quin ad substantiam hominis efficiendattiunaquseque earum res pars esse videatur.QuareillsdifferentiaB quajcunque non prosunt ad esse,nequetionale,ille sio accepit quasi avaXoYovdiceret, id est partes substantise cujuslibet speciei sunt, specificseirrationaliter.Atqueideoinloco ubi habet hocmodo C differentiae dici non habent, quamvis sola hoc unascriptum : Omnes namque res ex forma et materia species habeat. Nam si homo navigat, potest diciconsistunt,ipsa autem formairrationalis est,tollenduroestanimal navigabile.Sed navigare in substantiam ho-irrationale.Etsubteriuspaululum ubihabeminisnonvertitur.Nequeenim homo indesubsistit,quia navigat, quamvis hoc nullum aliud animalhabere possit, id est, nullum possit animal navigare.estproportionale,ut sit,et consistit proportionaliter.Eodem modo et esse rhetorem vel gram-Nara qua; proportio eat figurre ad materiam in efflciendamaticura. Has igitur differentias quas £id esse noncujuslibet corporis flctione, eadem est pro-prosunt. Sed tantum artem aliquem scientiammaticura.portio differentice ad genus in efficienda eujuslibet que commemorant, non ponimus specificas esse,speoie aniraati atque inaniraati. Sequitur item alia quamvis una qualibet animalis id species habeat.deflnitio quse esthujusmodi :Dicuntenim essedifferentiamquodpossitErgo considerandum est, ut quoties dicimus defini-separare quidquid sub eodem tionem differentiee illam differentiam esse qua diffe-genere est,et recte dicunt.Nam dum sub eodem generesit homo atque equus,quia utrumque est anirantsingu]a,illam significari differentiam intelligamus,qu8eadaliquidesseprodestet quee est alicujusmal, cum. venerit rationale vel irrationale, equum D pars substantise speciei.Illa vero qus ad esse nonatque hominem quod sub eodem genere sunt. dividuntatque discernant. Suntigitur illm differentiffiquc6 possunt res sub eodem genere separare. Estautem alia definitio : Differentias sunt quibusquodqueab alio distat. Nam homo atque equusralionaliatque irrationali differentia disorepant,cura unumsint quantum ad genus,et hoc est quod dicitDiflerenUa est qua difleriint singtda, quia per seipsumgenus est,ot illa quie rationalia sunt,nos scilicet,elilla cjiwe irralionalia sunt. Namque el homo etequusetavishxcomniagenus umimsunt,idestanimal.Namque animal horum omnium genus est.Sed si de hoo loco in quo positum est, quia perprosuntin hoo genere differentiarum,qUamvis siiigulfecujusque sint non ponamus. Sed quoniamdedifferentia dictum est,de proprio explioemus.TuneFabiuSjUt arbitror, consequens est.DE PROPRIO.Proprium. quatuor dicitur modis. Dicittir nafnqueproprium quod uni speciei accidit, etiamsi non omnibus.Et pgo : Quatuor ergo modis propria dividuntur;est enim proprium quod uni accidit, etsi non omnibus,ut estrhetor vel geometer vel grammatietts.HfBovero omnia uni soli speciei, id esthomini acoi-

55 AN. MANL. SEV. BOETII 5Squsedicit : Accidensessequod inferriet auferri po-dunt, nontamen omnibus. Neque enim omnes ho- A. test sine ejus in quo est interitu.Nam cum inseparabiliamines vel grammatici, vel rhetores, vel geometrisint, auferri non possunt. Sed heec tam vehe-sunt, itaqueideo vocabiturhou proprium quoduni mens quEestio solvitur sic, quod ha3c ipsa deflnitiosit,etiamsinonomnibus.Est itemaliaproprietasquK deaccidentibus facta est potestate,non actu, et intelligentia,nonveritate,Nam quia/Ethiops etcorvusest omnibus, (Hiamsi non soli.Nam bipes omni hominiaoidit. Omnisenim homo bipesest; sed non colorem amittant,sed sine isto colore ad intelligentiamnostram possunl subsistere. Nam verum estsoli hominum speciei accidit,sed etiam avibus. Etitera tertium proprium quod omni etsoli et aliquoquoniamjEthiopemautcorvumcolornigernunquamtempore accidit,utest in pubertate pubescere, et insenectute canescere.Namque et omnibus hominibusdiserit. Sed si quisintelligat colorem istum yElhiopemvel corvum posseamittere,plumarum tantumevenit, et nuUi alii speciei nisi soii hominum,et aliquoteinpore : constitutuuienimtempus est vel adolescentibuspubescendi,v6l senescentibus canesoendi.Nequeenimasextoannovelseptimo aliquis pubescit,autavicesimocanescit,nisi fortealiquid accidatnovi.Quartum proprium est, quod uni speciei acci- _dit.et omnibus sub eadem specie individuis,et omnitempore. Namrisibilemessehominem,et unispecieisolum,id est homini contingit, et omuibus sub eademspecie inviduis : omnes enim singuli hominesrident,et omni tempore.Nunquam enim tempus fuit,ut quicunque ridere non possit. Sed risibile dicopotestate, non actu. Namque etsi non rideat homo,tamenquiaridere potest,risibilis appellatur.Et suntintegre ei vere propria ista quse et uni,et omnibus,et omni tempore insunt.Namque ha3C speciebus suisconverti possunt.Si enim dicas : Quid est homo? Risibile.Si quid est risibile interroges, homo prsdicabis.Illa vero alia bipes,vel grammaticus propriaquidem sunt,sed converti non possunt.Nam grammatioussemperhomo,homo vero non sempergram- „matious.Et econtrario homo semper bipes est, nonecontrabipessemperhomoest.Ethinnibilesimilitermagis proprium equi est.Nameodemmodohcecproprietasad suam speciera converti potest : namsidicas quid estequus,hinnibile respondebis. Si,quidest hinnibile,equus preedicabitur. Sed quoniam depropriis dictum est,de accidentibus sequens tractatushabeatur.Tum Fabius : Deflnit Porphyrius accidenssic.DE AGGIDENTI.Accidensest quod inferturetaufei-tursineejusin quoesl interiiu.Hoc autem dicere videtur,illud esse accidens sinequod potest constare illud cuiaccidit:ut putasifortecasu aliquo cuiquam facies irrubuerit, abscedente Druboreillaesa facies perm.anebit,sicut eveniente nonleesa est. Dividitur ergo accidens in separabile et ininseparabile. Namque separabiles accidens est,utputa si quid sedeat vel ambulet: inseparabileest, utsi dicas corvum nigrum, cygnum album, atque haBCaccidentiasepararinon possunt.Nasoiturautem hujnsmodid ubietas,utrum superior deflnitio vera sit.etomnium accidentium nomen includat.Nam quoniamsuntqu6edam(utipseait)accidentiainseparabilia,inhis talis deflnitio videtur convenire non posse.Namsi separari non possunt,non est in illis vera deflnitiocolor in corvo mutabitur, et erit avis alba specie etforma corvi, si quis hoo intelligal. An vero hominis,id est y£thiopis,amisso'nigro colore,eritejus speciescandida, sicut etiom aliorum hominum. Ergo hocnon ideo quia flat dicitur, sed ideo quia si possetfierijhujus accidentis susceptrix substantia non periret.Quod ipse hoc modo demonstrat.Polest autem subinteUiyi el corvus albus,et JEthiops,ul corvus,amisso colore,in proprias subslantix natiirapermaneal,colorem suum perdilurus sine interitu siioin quo color fuit.Nlhil enim ad speciem impedit, si iEthiops velcorvus,amipso colore,in proprioe suhstantiae naturapermaneat.Est autem aiia deflnitio,qua3 est hujusmodiAccidens est quod contingil alicui, et inesse ct noninesse.Nam quodinsubstantiamnonvertitur,id accidensesse dicimus,id est non in substantia insitum, sedextrinsecus veniens.Ergaea quas contingunt etesseet non esse,ideo accidentia vocata sunt,quoniam insubstantiae ratione non accipiuntur.Si enim in substantiffirationeponerentur,nunquam non fcssent,etsinanessent,nunquam essepossent.Nam quoniam,verbi gratia, rationalis in substanlia hominis est,nunquam homoessepoterit irratlonabilis, quoniamirrationabilitasinsubstantiahominisnonest.Exhocergo venit eliam alia deflnitio :Accidens esse illud, quod neque genus sit,neque speeies,neque differenlia, neque proprium.Nam quoniam genus,species, differentia, et proprium,insubstantia sunt.et cujuscunque illius reisubstantiam monstrant,idcirco quidquid horumaliquidnonfuerit,idacoidens merito prffidicabitur.Explicitisigitur atque expeditis his quae proposuit,idest genere,specie,proprlis, differentis,accidentibusquetractare,nunc exsequiturilla quae inter hEeoomniacomraunia sunt,et quae differentia.DE COMMUNIBUS GENERIS, DIFFERENTI^, SPECIEI,PROPRIl, ACCIDENTISQUE.Et primoomniumsimul intersecommunionesexplicat,postetiam singulorum.et dicit omniumessecommunedepluribuspraedicari.Namquegenuspreedicaturde speciebus et de individuls,eodem modoprfedicatur et differentia de speciebus et de individuis.Etiarapropriumdespecieet de individuispraedicatur.At vero species de solis tantum individuisappellatur. Genus enim, utanimal, praedicatur deequis,horainibus,bobus et canibus,idest speciebus.

57 IN PORPHYRIUM DIALOGUS II.Pr.-o.iicatur item et de his quae sub ipsis speciebus A prsdicatur.Rationabile auteni proedicaturar homiinflividuacontinentur.Nam sicut species ipsacanis nem ergo ratione uti prKdioabitur ad hominem.vel equiveltiominisanimalia sunt, sic vel unusquisqueequusveihoraoanimaliaprccdicanlur.DifTerentiffiIdem etiam rationeuti, prKdicatur ad Ciceronem,quodestindividuumjsubillaspecieadquamspeciemilla differentia.id est rationalis, prsdicatur, de quavero prsadicantur de speciebus et deindividuis hocmodo.Namque homo et equus species sunt.Sed rationalisdicitur, et ad speciem hominis differentiapra3dicatur,eodem modo et ad Ciceronem.Nam cumsub hominisspecieindividuum sit,et ipse rationalisappellatur. Proprium aulem de specie praedicatur,cum dicitur species quod est homo risibilis, et cumdioiturCicerorisibilis,quodejtindividuum,a:onstraturproprium de individuis praedicari.Species veropraedicabitur ut cognata illa diirerentia,id est rationeuti.Igitur est istageneris differenticeque communiias,quodea quB de genere speoiei prjedicantur utgenus,el de sub eodem genere specie praedicantur,et de individuis : et illa quae de differentia praedicanturut differentia, et de sub eadem differentiaspecie prffidicantur,et de individuis.Est autem aliacommunio,quod quemadmodum interemptogenerespecies interimuntur,sio interempta differentiaspe-de suis tantum solis individuis prffidicatur.Interrogaturenim quid est Cioero. Et homo respondetur. cies sub eudem differentia interimuntur.Nam si in-Accedensvero praedicatur de individuis,etpostea de d terieritaniraal.homoatqueequuscontinuoperiturusspeciebus. Nam si quid dicat, horao sedet, quod estaccidens separabile,quiounque singulum hominem,id est individuum sedere viderit, tunc idem et despecie pra3dioat,ut dicat.quoniam Cicero sedet.Ciceroautem homo est,homo sedet.Eodem modo inseparabileaccidens de speciebus et de individuispra3dicatur.Expeditis ergo omniumcommunionibusgeneris et differentiae primum communiones differentiasquedeclarat.DE COMMUNIBUS GENEnlS ET DIFFERENTI^.est. Sin vero differentia interierit, id est rationale,dii atque homines interibunt, et nihil oorum eritquod uti ratione.DE PROPRIIS GENERIS ET DIFFERENTI/E.Posl demonstrationem igitur communionem proprietaseorura diffHrentiasquedesignat,etdicit primamdifferentiam eam,qua genus non solum a differentiis,sedetiam speciebus, propriis et accidentibusdifferat.Namque dicit genus multodepluribuspraedicari,quam praadicatur differentia,vel species,Et primumWiclt generi cum differentia esse coramune,quod ab utrisque species eontinentur. Nam id pst animal de quadrupede, de bipede, de reptili,vel accidens,vel proprium. Namque genus dicitur,genus quod est animal, continet speciem hominis id est de serpenle, de natali, id est de pisce. Quadrupesautem quod est a bipede differentia,de solisatqueequi.Porro autem rationale,quod est differentia,continetethominemetDeum.Etirrationale,quodillis diciturquK quatuor pedes habent,idest, equusestdifferentia,continetequumetbovematqueavem. C vel bos. De ceeteris autem aliis, id est, bipede velSed ita conlinet, ut genus semper plures speciescontineat,quam continet differentia.Namque genuset ipsas differentias continet.Genus enim,id est ani"malrationale alque irrationale,continetillas speciesquee sunt sub rationali,et illas qu» sunt sub irrationalicontinet genus,id est animal.At vero differentiaid est rationale,irrationale non continet,sed tanlurahominem atque Deum. Plus igitur genus continetquam differentia. Est autem aliaoomraunio ;siquidenim ad quodlibelgenus ita pr!)edicatur,ut ejus genussit,et deillis speoiebusquae sunt sub illogenerereptilivelnalatili,unde genus sequaliter praedicatur,appellari non potest.Plus autem genus aspeciebuapraedicatur,quod cum homo species sit,et de solisindividuis praedioetur, idem tamen homo de aequovel bove vel cane non praedicatur.At vero animalquod est genus,de pluribus speciebus praedicatur.id est de homine, et de equo,et cane et bove,et deomnibus quae subipsis positasuntindividuis.Genusautem apropriopraedicationibusabundat,quod propriumunius speoiei semper est,et de sub eademindividuis. Genus vero de multis speciebus et propriisad quod praedicatur,illud genusappellatur,et deillispraedicatur, et de sub eisdem individuis. Abindividuis quae subillisspeciebussunt.Namqueanimalgenus est hominis et de animali praedicatur,utaccidentibus vero genus magis de plurimis proadicatur,quod cum unius cygni inseparabile fortassegenus substantia. Genus enim substantia animalis D accidens sitalbum^animal non solum decygno praeesl.Ergoillasubstantia quae adhominisgenus,id estanimal,ita praedicatur,ut genus prasdicatur etiam etadipsum borainem : diciturenim homo substantia.Prasdicatur item illud generis genus,etiam de illisquae sunt specie individuis. Dicitur enim Cicero,quodestsubhorainisspeoieindividuum,substantiadifferantia eodera modo.Namsi qua differentiadictafuerit de alia differentia,ut differentia intelligatur,praedioabitur.et ad speoiem qua3 sub illa differentiaest ad quampraedicatur,etdeillisindividuisqu8esubeadem speoie sunt. Nam ratione uti, dilferentia adrationalem differentlam veluti cognata ditferentiaditatur, sed etiam de albis omnibus et non albisanimalibus. At vero aocidens de solis tantum illisquibusinseparabilitercontinetur,velquibusseparabiliter.Namprincipaliterdeindividuisdicitur.Quareconstat multo de pluribus praedicari genus quamaccidentia praedioantur,quod accidentia principaliterdeinQividuis,generaverode individuis etdespeciebuset de differentiis prKdicantur.Sed nunc illas differenlias acciyiamus quibus genusdividilur, non quibus species informantur.Hoc autem est : Quoniam duas diximus differentiarumesse formas, ut aliae sint divisibiles, aliae58

59 AN. MANL. 8EV. BOETII 60constitutivse, constitutivas illas duximus, quw sub Aeodem filo posits et subalternis generibus descendentesspeciemquamdaminfoririantatqueperfioiunbusDE COMMUNIBllS GENEniS ET SPECIEI.Nuno aut6m rie generis velspeciei communitati-proprietatibusque Iraotatur, et dicit genus etut est rationale vel mortale, quce hominis speciem speciem commune habere de pluribus prfedicari,cunstituunt: alias vero divisibiles,qu« genus divi-sicut dictum est.Nam genusetdespeciebuspluribusdunt,non speciem informant,id est rationale etirrationale^mortaleetimmortale.Nuncdedifferentiisiilisiste tractatus habcturqua; genusdividunt,r,on qu»speciem constituunt.Namillaiqua;genusdividuntindifferentiarum integro loco accipiuntur:illa3 vero qucaprcedicatur et de earum individuis.Et iteraspeciesde ,sub seplurimis individuis appellatur.et hic quoqueilla3speciesaccipiuntur,qua5magisspecies.4unt.Nam si subalternae accipiuntur, non magis speciesquam genera videbuntur.Nam quse subalternae speciessunt, etiam genera sunt, et erit absurdum ethuic propositioni inconveniens de generum inter sedlfferentiis.communionibusquetractare.Accipianturspeoiem constituunt.in specierum gcnerumque substantiamacc.ipiuntur.Namquerationalemortalisgenusest.Porromortalehominisgenusest,et istaj constituuntspeciem.Al vero rationaleirrationalis spociesnon est, neque geous. Nec mortale iramortalisigitur illa3 tantumspeoies,qU(Bspecies et magis speciesappellantur. Est etiaoi alia eorum communio,nequegenus neque species est.Atque ideo quoniam g quod sicut genus a specie primum est,sic speoiespropriamvimdifferentiarumistaretinent,quaenequegenera nequespeciessibiinvioem essepossunt,ipsasnuno dlfferentias accipiamus in quibus nulla quantumad genus estspeciemque communitas.Esteliamgeneris differentia.Namqiie genus a propriis differentiispriusest.Namque si abstuleris genus,omnessimul differentias abstulisti.Nam si abstulerisanimai.rationaleatqueirrationale non reraanent.Porroautem si rationale abstuleris,remanet animal. Sedsi utrasque interemeris diflerentias.id est rationaleet irrationale,potest tamen quoddam intelllgi,quodsit substantia aniraala sensibilis. id est animal.Itagenus sublatum omnes secum aufert dlfferentias.Sublalfe dlfferentiaa genus secum non interimunt,quod intelllgentia genus remanet, id est quoniampotest animal intelligl praeter differentias, ut ejus '-'tantum definitionem animo capias,et esse dicas substantiamanimatam atque sensibilem. Qusz autemtalia sunt,ut ipsa interempta interimant,nonsimulaliisintoremptis ipsainterimantur,priora sunt illisqua3 possunt interimere. Est etiam alia diCrerentia,quod genus semper in eo quod quid sit prEedicatur,ul diotum estjditrerentia vero in eo quod quale sit.Sed hoo frequentius inoulcatum est,atque ideo id anobis praetermittendum est.Est etiam alia differentia,quod ad omnem spociem unum semper gennsaplalur.Homo enim unum tantum genus habet, utanimal appellatur : in unamautemspeciemplurlma;dlfferenticepoterunt commodari. Namque homo etabindividuis prima;sunt,Nam si genus8uferas,speciesabstulisti. Si speoies abstuleris, genera nonperibunt.Porro si species abstuleris, individua morientur.Siindividua interierint,speclesmanent,Estetiamhisallacommunioquodquemadmodumgenusquid sittotum declarat,sicetiam species.Nam totumquod est rationale,atque irrationale a genere declaratumest.Dicitur enim quidquid fuerit rationale velirrationale,id esse animal; sic igitur totum quld sita genere declaratum.Porro autem quid sit tota hominumdiversitas,id est indiviiiuorum,a sola speoiedeolaratur,cumdiciturhomo.NaraetScythaetInduset lotum quidquid individuumest,uno solohominis,id est speciei, noraine continetur.DE PROPRIIS GENERIS ET SPEOIEI.Dlssertis igltur generis specieique communionibus,adproprietales eorum vel dlfferentlas transitumfeoit, dlcens :Differre inter segemis et species,(juod generaspeciesconlinent,iiunquam rursus genera ab propriis speciebuscontinenlur.Oportet autem (ut dictum est) in hootractatu nonsubalternas, sed magls species considerari. Genusenim plurimarum specierum est continens,etunumomnium,ot totum omnibus et singulos.Quod si itaest,et genus a suis speciebus singulis majus est, atqueideo eas dicitur continere,non ost dubium quinea ipsa genera qu» continent species, ab his ipsiscontineri non possint.InsuperoniDia genera prceja-raiionale est, qua3 differentia est, et mortale, qua; cent. 1'oc videtur dicere, quod omnia genera priuseadem differentia est, et sensibile, quibus scilicet D sint ab his speciebus quaa sub ipsis posltfe continenomnibusaliis differt.Differt enim his oriinibus quodsensibilis est ab insensibilibus, quod rationalis abirrationabilibus,quod mortallsab immortalibus.Estetiam alia difTerentia quae superius dicta est. Namgenus speciei ita est utmateries.difFerentia vero utfigura. Nam sicut in aarismateriem veniens flguraijtaluam efficit, ita animali, id est generi, veniensdifferentia,id esl rationale vel irrationale.faoit hominisvelpeoudisspeciem.Quajautemcommunitalesvelproprletalesgeneriset differentiaefueruntjhactenusdixit,et fortasse erunt etiam ali«,qu8e propterbrevitatem supersedend» atque dinaittendae sunt.tur. Nam sicuti materies prlma est ab illa re quisveniens inmateriamformamconslitueritatque flguraverit,sicetiam prius est genusab illaspecie quaraveniens differentia formavit atque constiluit. Nlsienimingeneribusdifferentiaveneritspeciesnunquamconstituentur. Quare praajacent, id est prsssunt, etantiquiora sunt genera speciebus suis.Atque ideo sigenera interimantur,specie9 quoque peribunt.Namsi animal sustuleris,hominem pecudemque sustulisti.Sivero species interimantur,non continuo gonusinteribit.Nam si homo perierit,animal continuo noninteremptum est: aliaenim remanebii apecies de qua

61 IN PORPHYRIDM DIALOGUS II. 62ipsum aniinal, id est gcnus pradicetur. Atque ideo A.genera ab speciebussuispriora sunl,et quod omniagenera univoce despeoiebus prfedicentur, speciesipsw de generibus nunquain.Hoo(arbitror) hesternalucubratione jam dictum est.Nam generasemper despeciebus univoco prtedicantur.Homo enim,et homoestetanimal.Porro autem animal genusesthominis,et praedicaturanima! de homine. Quoniam ergoaniraalpraidicatur, et dicitur bomo animal, animal ethomo uno animalis nomine nuncupantur. Sed hisipsis deflnitio una conveniet.Est enim animal substantiaanim.atasensibilis,quodnonabsurdum estinboniine dioi. Nam homo ipse si animal dicatur,nonerit absurdum dici de horaine subslant;a animatasensibilis. Igitur genua de speciebus suis univoceprfBdicatur, quod et eorfem nomine,et eadem defi- ^.nitione conveniat.At vero species non modo univocenon prcedicantur de generibus suis,sed nec omninoprsedicantur.NuIIa enira resrainorde raajorepoteritpr£Bdicari.Atqueideo,quoniam speciesminores suntBuis generibus.de generibus suis neque univoce,nequealiquo modo poterunt appellari.Amplius omnia genern ahundant complexione subsepositarum specienim, ipsse species abundanC generumsuorum propriis dilfereniiis.Quod dicit perindeestac si diceret ; Omne quodgenusest, plures subsespecies continet ; omneveroquod species sub se plures habet.differentiashabot.GenuM enira, id est animal, in hoc homine, id estspecie,superabundatet superest,quod homo solumhomo est.Animal vero non solum homn, sed etiambos vel avis,vel alia hujusmodi. Species vero in eo Clsuperant genera sua,quod easdifferentias quasspeciesinactuh.ibent,easgeneranonhabent.Nam,sicutsuperius dictum esl, genera differentias illas quashabent sub se species posit», potestate continent,non etiam re. Atque ideo species quae est homo, velalia species,sicut est equus,a genere suo animali inhoc abundant et supersunt,quod aniraal ipsuraperse neque rationale neque irrationale est. At verohomo vel equus hoc rationaIe,ilIud est rationisexpers.Illudetiamquodspeciesnunquammagisgenusde pluribus, at veroproprium,id est^risibilede solatantum hominis specie praBdicatur.Unde fit ut sem-fiet,rursus et genus nunquam magis speoies flt, etut sciremus hicnondesubalternis speciebus,seddeinismagisspeciebusspecialissimisquetraciari.Quidper propria de speciebus suis conversim prasdicaripossint, species autem de genere nunquam. Nequeenim quod animal est, homo est, neque omne quodait?Quod ea qua3 sunt genera magis species fleri animal est,risibile est. Potest enim esse et equus etnunquam possunt, neque magis species aliquando hinnibile idj)quod animal nominatur. Porro auterafieri magis genus.Nam species nunquam genus est.Quidquid eniia fuerit species.genus non erit, nequequidquid fuerit genus,speoies erit.Quare oonstatinGeneris et proprii commme hocest,ad/ixrere speciehitset eas amplectari.Dicitgeneraet propria inhoc sibi esse consimilia,quodomnegenusasuisspeciebus nunquam recedil.Eodemmodoet propria.Nam si dixeris homo, cumipsohomine conlinuo animalnominasti,quod ipsiushomini, id est speoiei genus est. At vero etiamsihorainera dixeris,ejusetiampropriumcontinuocumhoraine nominasti , omnis enirahomo risibilisest.Itasempergenus ct propria suis speciebus inserta etquodammodo conglutina sunt. S imiliter et genuspraedicatur de speciebus,et propriumde iisqucesuipariioipantiasunt,ctccqualiter,inquit,omnesspecieseidem generi supponuntur, et ad eas genus illudappellatur,sicut propria ad ea praBdicantur^quee suiparticipari possunt.Namque ajqualitergenus dehominedicitur, et de equo, et de bove, et de Cceterisanimantibus,quemadmodum et risibile,id est,propriurade Hortensio dicitur et Cioerone,etde singulisindividuis quae sub eadera specie oontinentur,adquam speoiem proprium,id est,risibile potoritpraBdicari.AJhuccommune est ipsis univoce praedicari.Namquesiculgenusdesuis speciebus(utdictum est)univoce prsedicatur, ita et propriura de ea speciecujus est propriura univoce prsdicatur. Nam quihomoest,et risibile est. Porro autem si quis dicathominem esseanimalrationale et mortaIe,et dixeritrisibile esse animal rationale etmortaI,non errabit.jE'|ualiter igitur et genus de speciebus suis,etpropriade ea specie, cujus sunt,propria univoce prEedicant.DE PROPRIIS GENERIS ET rROPRII.Differt autem utrumque,quodgenus primumest.secundumproprium.Genusenimsiabspecieprimumest.propriura autem uni tantum species adhasret,eteidem ajquale est,non est dubium quin genus quodspecie majus est, proprio etiara speciei majus sit.Nara ut sit risibile,animal prius est.Namque utaliquaspeciesinformetur,propriisetdifferentiisprimoerit genus,ubi illa conveniant,sicut frequentius inculcaturaest.Acoedit eliam quod genus de pluribusspeciebus praedicatur.Namque genus.id est animal,omne quod est bomo,id risibile est, et omne quodest risibile,id homo est. Possunt enim propria etspecies sibiipsa converti,et conversim ad se invicemhis eum tractatibus despeciebus soIis,non etiam dasubalternis disserere.SubalterDa enim possuntesseetiamgenera,raagi3speciesvero(utipseait)nunquamgeneraessepossunt, sed postquamdegenerum specierumquecommulatibus differeniiisque tractatushabitus cst,ad genera propriaque transgressus est.DE COMMUNIBUS GENEmS ET PROPRII.praedicari.Prajtereaomnispecieiquidquidfueritproprium,etomni et soli est. Namquerisibile et omnibushominibusest, etsoli hominisspeciei evenit. Atveroanimal, quod genus est, etsi uni speciei inest,non tamen soIi.Namque animal omni horaini inest,Don soli taraen homini,quia inest etiam percudi etcaeteris auiraantibus.Oportet autem hic illa propriaintelligere, quK magis propria sunt,id est quaa integrepropria nominantur,qu6e sunt hujus modi ut et

63 AN. MANL. SEV. BOETII 64unispecieiet omnibus insint.Differunt ergo in hoc X aocedit quod genera non modo ante individua,sedquoque generaetpropria.quod propriaet unispeciei ante speoies sunt, acoidentia vero non modo postadsunt,et omniljus individuis quae ineaspecie sunt:genera vero omnibus quidem individuisquae ineadeinspecies, sed etiam post individua sunt. Ipsis enimprincipaliteracciduntjUt diotum est. Estetiamdif-speoie sunt et sub eodem genere, non tamen ferentia,qua3 jam superius diota est : nam genus inuni soli specieijCumgenussemper depluribusprae-eo quod quid sit prffidicatur,acoidens vero in eo ^iuoddicatur. Unde fit, ut sublata propria non auferantgenus,sublatis vero generibus.ipsa quoque propriaauferantur. Nam si sustuleris proprium, id est risibile,rernanethinnibile, reraanel natabile. Si verogenus sustuleris, simul quoque species sustulisti.Si speoies sustuleris,propriaetiam quiEinsunt speciebussimul interibunt. Itaque. sublatis generibuspropria sustuleris, sublatis vero propriis, siinulgenera non auferentur.DE COMMONIBUS GENERIS ET ACCIDENTIS.Peractisigiturgenerum propriorunsque differentiisad generum accidentiumque communitates velproprietatestransitum fecit,et unameorum pr«dioatcommunitatem,quffiestquoddepluribuspraedicatur.Naraque sicutgenusde pluribusspeciebus prsdicatur,itaetiam separabile accidens vel inseparabiledepluribusspeciebusappellatur.Diciturenimet decorvoet db JEthiope nigrum,etde equoet homine moveri,quodillud est inseparabiieaccidens,illud vero separabile;et quoniam longius a se distant, idcircounam eorum solam communionem dixit,et alias siquae forte essent quaarere supersedit.QDID INTER GENDS ET ACCIDENS.Differt autem genusab accidenti,quod genus antespeciesest,accidentiaverospeciebusposteriorasunt. Qufe ita viginti sunt ut ad sufficientem doctrinaB cu-Semper genera super species,ei his prsejacere et esse C mulum decem lantum differentiaenumerentur.Nammajora superius demonstratum est. Namque priusest animal ab homine, atque ideo consumptum animalspeoies quoque consumit,consumptaB vero specienon interimunt genera.At vero acoidens posteaneoesse est ut sil,quam sint ipsae species. Erit enimprius aliquid cui possit accidere.Omneenim aocidenspropter illud cui aociditesse non potest.Atqueideoprius erit aliqua res cui aocidat, quam sit ipsumaccidens.Neoesse est igitur ut omne accidens postspecies inveniatur,et magis post individua, quibusprinoipaliter possitaccidere.Hucaocedit quod generisparticipantia aequaliter participant, sicut omnegenus speciebus suisaequalitergenus est,utsaepiusdictum est, el speciesomnes aequaliter suo generiparticipant. Namque equus el homo ffiqualiter animaliasunt,neque equus homine plus, neque homoplus equo.At vero accidentia non aequaliterparticipant.Nam oum separabile accidens sit moveri,possuntalis inter se speoies eodem aocidenli participantestardius vel citius moveri.et de inseparabiliaccidenti eodem modo.Est enim ut aliquis nigrioribusoculissit.et alius quamvis nigris,tamenitapurpureis,alqueideoei intentionemetremissionemrecipitaccidens.Nam et oandidus quod dicitur.et magisetminus dic)tur,et alia hujusmodi.Quare distanthfec duo, quod genere, quae participant, ajqualiterparticipant, accidenti fortasse non aequaliter. Hucqualesit, aut quomodo se habeat.- nam si quid sitSoorates interroges, homo atque animal respondetar.-si vero qualis sit, fortasse calvus, aut simus,qucB accidentiasuntinseparabilia.Sin veroquomodosehabeat,aut jacet respondetur, autsedet,aut quidaliud facere oontigerit.Ergo quoniam generis a specieet dilTerentia et proprio et aocideDti divisasubstantiaest,nunc posleriora persequitur. Sunt autemdifferentia viginti : nam cura quinque res sint, etTi unaquaeque ipsarum ab aliis quatuor distet et itemquatuor differentiashabeat,quinquies quaternis viginlidifferentis effioiuntur'; nam si genus differtabspecie, proprio, differentiaetaccidenti quatuor differentiffifiunt. Sin vero species differt o genere,proprio,differentia,acoidenti,item alia; quatuor queejunotae cum superioribus octo fiunt.Et si differentiadistat ab specic, proprio, genere et accidenti, alisquatuor supercrescunt.Quae junctae cum octo prioribusduodecim faciunl. At vero si proprium differtagenere,specie,differentiaetaccidenti, aliisquatuordifferentiis super duodecim positis,oranes sedecimdifferentiae fiunt.Quod siaccidentisquoquedifferentiasadquatuorreliquadixerisquatuorsupersedecimcrescentibus, viginti omnes differenticB perficiuntur.quod diutum esl genus differrea differentia,specie,proprio et acoidenti, quatuor fuere differentiae'. Siautam differentiam dicamus differre a specie, proprioet acoidenti, supervacuum est differentiffiJ)cumgenere differentiam commemorare,oum jam priuscommemoraverimus, quando generis ad differentiam,differentiasdiximus.-iisdem enim (ut opinor)differl differentia a genere,quibus differebat genus adifferentia. Itaque relinquenda est haec differentia,quadistatdifferentiaagenere,quoniamsuperiusjamdicta est, cum diceretur quo genus distaret adifferentia.Remanentigitur tres differentia,quibus ipsadifferentiaab speoie,proprio, et accidenti distat, etest superioris generisad alia,4 differentiaefuerint,nunc vero differentiae ad alia.tres distantiae videan-

65 IN PORPHYRIUM DIALOGUS II. 66diceretur.Porro quid a speciedistaret dudum dicebatur,cumquid species a proprio difTeret enumerabatur.Porroautem quid a differentia, etiam id dictumest,cum a proprio differentia separaretur.Sednunc quemadmodumdifferentiaa specie,proprioaccidentiquediscernitur, viedamus.DE COMMUNIBUS DIFFERENTIiE ET SPECIEI.Est communio differentiae et speciei quod eequaliterspecies sub se individuis se permittit,et asqualiterindividua specie ipsa participant : namque omneshomines aequaliter homines sunt,et liominis participationeaequeparticipant.-eodemmadoetiamdiflerentia:namqueomneshominesaequaiiterrationalessunt,et rationabilitate,qusestdifrerentia,omnesquiratione participant aeque participant.Est etiam aiiacommunitas,quodquemadmodumspeoiesnuDquamlequaliter rationabilitate participent. At vero proprium,quodrisibile est,aequaliterdeserit ea quorum species est, et quibus superest,omnibus hominibusest: omnes enim homines ffiqualitersic et differentianunquam ea deserit quae distare abrisibilesaliis facit ; naraque Socrates,cum sub specie hominissunt. Est etiam h«c eorum communitas, quodest,nunquam ab hominis specie deseritur. Sem-per enim Socrates homo est.At vero differentiaSO'sicut potestate risibile dicitur, etiamsi non rideat,ita etiam potestate bipes dicitur, etiamsi quis unocratem,curaSoorates rationalis est, nunquam dese- C P«^^ minuatur:non enim quod est dicitur, sedSemper enim Socrates rationale animal est.quod esse possit : nam quoniam ille ridere potest,rit.risibilis nominaturDE PROPRIIS DIFFERENTLE ET SPECIEI.;quod ille duos pedes haberepossit,bipes.Atque ideoDifferunt autemnunquam ab illis ininter se specics et differentia,quibussederint, proprium differentiaquequod differentia semper in eo quod qualediscedent. Semperenimhomo risibilis est,sitpreedicatur.Namdicitur Socrates qualeetiamsianiraal non sit,ut ra-rideat.Semper bipes, etiamsi uno pede minuatur. In histionale respondeatur ; species vero in eo quod quidsit praedicatur. Nam dicitur quid sit Socrates, uthoraorespondeatur.Namque hominisqualitasrationaleest,sed non simpliciler. IUaenim qualitas prodifferentia aooipitur,quae veniens in genere speciemconstituit,et de qualitate substantiali facta est substantialiset specifica differentia. Ista igitur talisqualitas differentia nominatur.et ea in eo quod qualesit ad hominem praedioatur,hoc etiam in eorum estgtur,7, hae distantise fiunt. Al vero species quo a ge- A ex his species informetur. Namque rationalis diffeneredistet jam tuno diotum est.cum dicebatur quo rentiaet mortalis differentia juncts unius hominisgenus distet a specie.Quid autem differentia discreparet;tunc deraonstratum est, cum diceremus in aliquam ex se speoiem constituent.Si enim jangasspeciem reddiderunt.Junctaj vero species nunquamquo differentia a specie discerneretur. Remanent hominem bovi, nulla ex his species informabitur.igitur duee speciei, id est,cum proprio et accidenti Sed fortasse dicat aliquis : Aaini atque equi conjunctionemulus nascitur; sed non ita est.Namquein-differentiae,qu£e junctffi cum superioribus7,9,differentiaseffieiunt. Restat igitur una proprii et accidentisdifferentia,qu8e dicatur : nam quid a genere Si autem sic simpliciter speciem ipsam asiniatquedividui conjunctione natum estaliquid individuum.distet dictum est,cum quid genus distaret a proprio equi conjungas, nulla ex his unquam species constituitur.Neque enim si se possunl individuacommiscere,idcirco etiam species individuorum inalterutramsubstantiamtraDseunt:atqueideoconstatjunctasspeciesunamspeciem nonpossecomponere,quod differentiaj junctae unius speoiei ocnstitutiv»sint.His itaque transactis ab differenlias et propriacommunia veniamus.DE COMMUNIBCS DIFFERENTI.E ET PROPRII.Differentia et proprium commune habent quodquibus differentia est et a quibus ipsa dillerentiaparticipatur,iEqualiter partioipatur ; nam ralionalisdifferentia cum inest hominibus,et omoes hominesrationabili differentia participant, non est dubiumquin omneshominesa3qualitersintrationales,atquoenim differentiis et propriis (ut dictum est) quodpotestate esse possit, non quod vere sit consideretur.DE PROPUIIS EORUMDEM.Differunt autem inter se,quod differentiade pluribusspeciebus pr£edicatur,proprium vero de una.Namque differentia quaj est mortalis praedicaturdehoraine, de bove, de equo, et cffiteris animantibus;veronunquaraaliis,nisisolissubsepositisindividuispraeest.Nunquam enim alia reshomo est,nisi quodest individuum,ut est Socrates, et Plato, et Cicero.Unde flt ut sublata differentia,species quoquetollatur.Namsi sustuleris rationale, hominRm sustuleris.Sin vero sustuleris speciem, differentia manet.Nam si sustuleris hominem rationalis angeli differentiamanebit.Est vero etiam hcec differentia, quoddifferentiacum alia differentia jungi potest,ut aliquadifferentiis.Namque differentia frequenterin pluri- D et rationale praedicatur, et de Deo, et de horaine.bus speciebus oonsideratur. Differentia enira quadrupesin bovis, et in equi, et in oanis specie estAt vero risibile de sola tantum speoie hominis pra;-dicatur. Unde evenit ut omnis differentia, quoniamet differentla rationalis hominis et angeli, species plurimarumcontinens estspeclerum, a suis speciebusmajorsit,atqueideoipsadespeciebus prsdicaripotest. Porro autem de ipsa species praedicari nonpotest : neque enim conversim dici potest. Namquoniamhomo diciturrationalis, noncontradiciturquod rationale est id quod homo est. Potest enimesse etiam non homo, sed Deus.At vero proprium,quoniam aequaliter et ad unam speciem semperaptatur, aequa vice atque appellatione convertilur:dicitur enim, quid est homo? risibile. Quibusper-

67 AN. MANL. SEV. BOETIItractatis ad differentiam et accidens transgressa A. priique communibus.Et est una eorum communio,disputatio est.quod de se ipsa invicem pra^dicantur.Nara quoniamDE COMMUNIBUS DIFFERENTI/E ET ACCIDENTIS.Differentia et accidens commune iiabent de pluribusprtEdicari. Namque differentia dicitur et de honiineetde Deo,. cum utriquerationales sunt. Etaccidensdioitur et de homine et do equo, ut homo/Ethiops niger, et equus niger. Est etiam alia oominunioquodinseparabileaccidenscuicunque specieifuoritjinseparabiliteretoninibusinest utdifferentia.Namque inseparsbiliter accidens quod est nigrum,corvo inseparabiliter accidit, et omnibus corvis.Eodemmoflo etiamdifferentia.Namquoniam accidithominiutbipessit semperetomnibus hominibusestesse bipedibus.DE PROPRIIS EOP.UMDEM.Differunt autem inter se, quod omnis differenliaspecies continet,non contra ipsa a speciebus continotur.Namsi differentia plures sub se specics babet,utdictum est,major erit sub se positis speciebus.Si major erit,nunquam eam quaslibet speciescontinet. Majorenim a minori nunquam poteritcontineri.Nam quod est rationale, continet hominemetDcum, Homo vero rationale non continet. Accid3ntiaveroaliquotiescontinent,aliquoliescontinentur.Namque continent, quoniam frequenter unumaooidens duas subsespeciesbabet, utnigrum habetTEthiopem et corvum Continentur vero quoniamstepeunasubstanlia habet duo vel tria vel quamlibetplurima accidentia. Si quis enim sit glaucus, velffiqua sibi sunt,neque species hominis alii proprioconvenit,nisi risibili,neque risibilealii oonvenitspeciei,nisi homini, atque ideo dicilur, quid est homo ?risibile.Quid est risibile ? horno.Commune est etiaraillud quod orane proprium aqualiter ad sub se positaprasdicatur.Namque omoes homines aBqualiterrisibilessuntjOt speoies «qualiter ad sub se positapraedicatur.Namqueomneshominesindividuieequaliteruno nomine homines nuncupantur.DE PROPRIIS EORUMDEM.Differunt a se,quoniam speciespotestetiamgenusalteri esse,proprium esse non potest.Sed hic illamspeoiem intelligamus quse subalterna est.nonillam_ quffi magis species est,et genus esse nunquam potest.Atqueideo nos illam aiodo solam, quas subalternaspecies est intelligamus, quae scilioet poleritesse elgenus.Namque mortale cum rationalis generissit species,hoa:inis genus est.At vero risibile denuUa unquam alia specie poterit pradicari, nequealiiesse proprium.sicut est horainis.llla enim seraper(ut diclum est) propria sunt,qucB nulli alii nisiad unam speciem semper aptantur.Deinde speciespi'cEcedit,,et sic proprium sequitur. Quod dicit taleest : Omnis species ut habeat proprium,primo eamesse et constare necesse est.Oportetenim priusessehominem utsit risibilis,rion prius esserisibile ut sithomo.Nam quoniam proprium dicitur, per se propriumnon constat,nisi alicujus species sit. Alqueideo prius esse neoesse est illud onjus est propriumcrispus, vel candidus, vel procerus, haso omnia accidentiaunuscui accesseruntcompleotituret continet. C quam sicproprium.Huc, accedit quod speoies semperAtque ideo species ilia quae illud individuum continetquodindividuumplura in se accidentiasusoepit, enim semper in actu est, non solum propria pote-in opere intelligitur cujuscunque subjecli. Speciesaccidentis illius complexiva est,slate.Homo enim revera et opere et actu homo est,Dehinc differenlia nurKjuam intendilurneque relaxalur.Quod dicit hoc est rationale in unaquaque speeie,neque plus neque minus est. Nullus enim homo aiiohoraine ab substantiam plus rationalis est nequeminus. At vero accidens et intenditur et remittitur.Diciturenim quicunqueprocerior,dioiturquicunquevelocior,dicitur quicunque crispiorquae omnia aocidentiaesseno.n dubium est.Prselerea immislx sempei- sunt contrarix differenti3S.id est nunquam polerit esse non homo.At vero risibilequod est proprium, potestate tantum dicitur,etiamsi actu non sit. Potest eniro quilibet ille nonridere,tamen quia ridere potest, risibile nominutur.Distant igitur in hoo quod semper species in aotu estet in opere,proprium vero aliquoties potestate ; deindequorum definitiones diversae sunt, necessarioetiam ipsa quoque diversa sunt. Omnis deflnitiosubstantiam definit.Ergo siquae ejusdemsubstanticBfuerint, eadem etiam definitione monstrantur. Siquae ejusdem definitionis fuerint,eadem substantiaImmistae ait, id est, immiscibiles qua3miscerinon n praedicantur. At vero si quae definitionibusdifforant.possunt.Nequeenirarationaleoumirrationalimisceripotest.neque in una specie convenire.At vero contrariaaccidentia manifestum estin una specie possecongruere.Namque nigrum et album potest in unanon modo speoie, sed individuo congruere. Potestenim quicunque homo,cum ipse sit candidus,nigrostamen capillos habere.Ergo quemadmodum speciesdifferat a genere vel differentia dictum est,cum degeneris ad speciem, et differentae ad speciem distantiadiceremus.DE COMMUNIBUS SPECIEI ET PROPRII.Nuno dioemus id quod reliqura est de speoiei prodifferuntetiamsubstantiis.Quffisubstantiisdifferuntlonge a seipsis alia sunt.Nuncigitur quoniam definitionesproprii et speciei differunt, speoies ipsaquoque et proprium a so differunt.Est autem speoieidefinitio sub genere esse, et ad plurima numerodifferentia in eo quod quid sit praedicari. At veroproprii uni tantum inesse speciei, et sub ipsa deomnibus individuis praedicari.Sed quoniam definitionibusdifferunt,ipsa quoque speoies aproprio distabit.DE COMMDNIBDS SPECIEI ET ACCIDENTIS.Post haec ad communitates speoiei et acoidenlis

69 IN PORPHYRIUM DIALOGDS II. 70disputationem transtulit, et dicit eorum raras alias Aesse cornmunitates,nigihas solas quod de pluribuspra?dicanlur. Longe enim a se distiire videutur, insubstantia suiet in potestatepatiendiatque faciendiid quodalicui accidit, etidcuiaccidit. Namqueilludcui accidit, quasi quoddam fundamentum est accidentis.IUud vero quod accidit, praster id cui acoidit,esse in sui substantia non potest.DE PROPRIIS EORUM.PropriaverosingulorumsunthcEC, qiiodspeciesineoquodquid sit prcedicatur, acoidensveroin eoquodquale sit et quodammodo se habensl Nam si quisdieat, quid SocralesesL, homo dicitur. Si quis dicatqiialis sil, calvus vel simus appellatur. Si quis veroquomodose habens, sedens autjaoensappeilabilur,Item in hoc diilerunt quod unaqusque substanlia Bunam speciem habet. Namque hominis substantiaunam solamhominisspeoienihabet.Subslantiaveroa3que unam solius equi speciem habel. At vero unasubslantia plura frequenter accidentia continebit.Nam et in eodem equo quasdam pars frequenterr.igra queedam, alba est. Et estin eo proceritas, estaltitudo, est tequilinum caput, et alia hujusmodi.llabet etiamnonsoluminseparabileaccidenseadernsubstantia,sedetiam superabile. Nam fortasse quidamvelox est, et idem etiam oorpore validusost,idera etiam sagittator, et caetera. Huc accedit quodsppcies praBnoscuntur, id est praeinlelliguntur, hocest ante esse cognoscuntur quam accidentia. Etprius erit aliqua res ubiaccidat, quam illa qufeaocidit,et quoniam speoiesestsubjectum accidentis ubi cere id esse nigrum quod ebenum, cum dioas hocq esseebenum quod nigrum.Potest enira esse nigruinaecidens accidat, ideoque ante species intelligituret non esseebenum. Deinde omne proprium aequaliterse his rebus qua3 sub se fuerint dat et ab hisesse quam aocidens. Accidentia vero postea natasunt, id est aforis venientia etextranea, a qualibeta;qualiter participatur. Socrates enim et Cicero etillasubstantia,etiamsiinseperabiliasunt HKcquoqueesteorumseparatio, quod semper omnia quaiparticipant specie, eBqualiterpartioipant. Jilqualiterenim et Socrates et Gicero et Plato sunt homines. Atvero illa qu« participant accidenti, etiamsi inseparabileaccidens sit, tamen ajqualiter participant.Nam quamvisinseparabile sit aooidens /Ethiopitusnigris esse, tamen est aliquis inter ipsos nigrior,nec omnes illa nigredine «qualiter participanl.DE COMMDNIBUS PROPRII ET ACCIDENTIS.plenius uberiusque tractatasunt. Post vero si quidemunquammeegueris,studiis pr«sertimtuisqu8BRelinquitur igitur de communibus proprii accidentisquetractare. Nam proprium qu' i distaret vel D nulla unquam honestate caruerunt, libens animoa specie,vel a genere,veladifferentiii , superius demonstratumest. Proprium auteoi et inseparabileaccidens communehabent, quodsine his nunquamconsistunt ea qufe eorum participant, et in quibusipsaconsiderantur.Namnequehomoamittit risibileesse, nec .(Ethiops aut corvus, nigrum. Atque ideosiae his ipsis, id est propriis et aocidentibus, quseorum participant, constare non possunt, ne fortecontra superiorem definitionem accidentis venirevideatur ista communio. Est enim ita deQnitum. Accidensestquod infertur et aufertursine ejus in quoest interitu.Quod nunc dici videtursinehisconstarenoa posse, cum superius sine eoruin interitu possedicerelur auferri. Sed hoo modo dicitur, non quodsiauferatur hooacoidens inseparabile,intereatilludcui accidit, sedquoniam separari nonpotest,idoiroosine his constare non possit. Est etiam inseparabilisaccidentis et proprii alia communio, quod siculet ornni et semper inest proprium cui iiiest, id esthomini (semper enim et omnis homo risibilis est),sic etiam quodlibet accidens inseparabile, et omniet semper est accidens inseparabile. Nanique etomniscorvus, et semper niger est. Sola autem cum separabilibusacoidentibus illa communio est, quodquemadmodumdemultis individuis proprium pradicatur,ita etiam accidens de mulLis individuispotestprsdioari. Plures enim currunt, plures etiamambulant, quffi scilioet accidentia separabilia sunt,quemadmodum plures possunt esse risibiles.DE PROPRIIS EORUM.Differunt autem ista, quod proprium semper unispeciei inest,acoidensvero pluribus.Nam Hooidenspluribusspeciebus et animatis et inanimatis evenit,ut eslebeno nii,'rum, corvo nigrum,homini jELhiopinigrum. Risibile vero nulli, nisi soli homini. Atqueideo conversim proprium preedicatur, quia uniusspeciei continens est, etilli speciei soli asqualis. estAl vero accidens conversim prfedicari non potest,quiapluressubsespecieshabet. Non enimpotestdi-Vergiliusffiqualiteretrisibili parlioipant, et aequaliterrisibiles sant. At vero accidens noa semperajqualiter est accideus. Potest enim quicunque esseprocerior, et alius esse velooior. Quod soilicet illudseparabile est accidens, illud inseparabile. Et fortassealiae eorum qucedam proprietates et oommunionesesse videantur. Sed nunc, quantum introductionisat es t, ista suffioiant. Sed jam tibi, Fabi omniaquaecunque ad introductionem Porphyrii pertinent,hortatorque ad easdem cupiditates parebo. Hio Fabius: Tu, inquit, paterno hagc mihi animo pollicerisverum ego nunquam deflciamab hisstudiis, tepraesertimdooente,aquototam forlasselogioceAristotelis,si vita suppetit, oapiam disciplinam. Et ego faciam,inquam, libentissime. Sed quoniam jam matutinus(ut ait Pelronius) sol tectis arrisit, surgamus,et si quid est illud, diligentioreposteaconsiderationetractabitur.

71 AN. MANL. 8EV. BOETII 72II \&U' \wGOMMENTARIAIN PORPHYRIUM A SE TRANSLATUM.LIBER PRIMUS.Secundus hic arreptaa expositionis labor nostrse A praesentium flrmissima contemplatione, vel in absseriemtranslationis expediet,in quaquidem vereor entium intelligentia, vel in ignotarum inquisitioneversatur. Haec tantum humano generi prassto est,ne subierim fidi interpretis oulpam, cum verbumverboexpressumcomparatumquereddiderim.Cujus quic non soium sensus imagines pcrfsctas et noninccepti ratio est quod in his soriptisin quibus rerumcognitioquffiritur, non luculentae orationislepossedincorruptaveritasexprimendaest. Quocircamultumprofecisse videbor, si philosophiK libris Latinaoratione compositis perintegerrimffi translationissinceritatem, nihil in GrcBoorum litteris ampliusdesideretur. El quoniam humanis animis excellentissimumbonum philosophiee comparatum est,incondilas capit, sed etiam pleno aotu intelligentioequod imaginatio suggessit, explicat atque confirmat.Itaque,utdictumest, huic divinienaturae nonea tantumin cognitionesuffioiunt quajsubjectasensibuscomprehendit,verum etiam et insensibilibusimaginatione concepta, et absentibus rebus nomintiindere potest, et quodintelligentiaeratione comprehendit,vocabulorum quoquepositionibusaperit. II-ut viae ex fllo quodam procedat ratio, ex animae lud quoque ei naturae proprium est, ut per ea quaeipsius efficiendis ordiendum est. Triplex omnino sibi nota sunt ignota vestiget, et non solum unumquodqueansit, sed quid sitetiara et qualesit, nec-animae visin vegetandis corporibus deprehenditur.Quarum una quidem vitam corporis subministrat, „ non cur sit optet agnoscere. Quam triplicis animaeut nasoendo crescat, alendoque subsistat. Alia verosentiendi judioium prfebet. Tertia vi mentis et Cujus anima3 visintelligentiaemotibusnoncaretquiavimsola hominum(utdictum est)natura sortitaest.ratione subnixa est. Quarum quidem primae id offlciumest, ut creandis, nutriendis, alendisque cor-enim laiquid an sic inquirit, aut si esse constiterit,in his quatuor propriae vim rationis exercet. Autporibus praesto sit, nullum vero rationis prajstet quid sit id dubitat. Quod si etiam utriusque scien-sensusve judicium. Ha:c autem est herbarum atquearborum, et quidquid terree radicitus afflxumtenetur. Secunda vero composita atque conjunctaest, et primam sihi sumens et in partem constituens,varlum ac multiformejudiciumcapit, de quibuscapere potest. Omne enim aniraal quod sensuviget, idem etnascitur et nutritur etalitur. Sensusvero diversi sunt etusquead quinarium numerumtendunt. Itaque quidquid tantum alitur, non etiamtiam ratione possidet, quale sit unumquoque vestigat,atqueineoceeteraacoidentiummomentaperquirit,quibuscognitis,curitasitquaeritur, etrationenihilominus vestigat. Cum igitur aotio sit huraanianimi, ul semperautin prassentium rerum comprehensIone,aulinabsentiumintelligentia,autinignotaruminquisitione atque inventione versetur, duosunt in quibus omnem operam vis animae ratiocinantisimpeudit.Unumquidem,utrerumnoturasinquiitionissentit, quidquid vero sentire potest, ei prima (juocertarationecognoscat; alterum vero, utadque vis animae, nascendi scilicet atque nutriendi C scientiam prius veniat quod post gravitas moralisdigitisrecte computantisevenit, idsine dubio inresquoque ipsas necesse est evenire : ut si ex calculocentum esse contigerit, centum quoque res illi nuprobaturesse subjecta. Quibus vero sensus adest,non tantum eas rerum capiunt formas, quibussensibili corpore feruntur prassente, sed absentequoque, sensibilibusque supositis ante cognitarumsensu formarum imagines tenent, memoriamqueconficiunt, et prout quodque animal valet,longius breviusque custodit. Sed eas imaginationesconfusas atque inevidentes sic sumunt, utnihilexearum conjunctione ac compositione efflcere possint.Atqueidcircomeminisse quidem possunt, necajque omnia. Amissa vero oblivione, memoria recolligereac revocare non possunt. Fuluri vero hisnulla cognitioest. Sed animas vislertia quas secumpriores alendi ac sentiendi vires trahit, hisqueexerceat, quibus inquirendis perrauita esse necesseest, quaj vestigantem animum a recti itinere nonminimumprogressionededucant:utin multisevenitEpicuro,quiatomis mundunr, constare putat, et honestumcorporis voluptate metitur. Hscaulemidcircohuicatquealiisaccidissemanifestumest,quoniamperimperitiam disputandi quidquid ratiocinationecomprehenderant hjeo in res quoque ipsasevenire arbitranlur. Hic vero magnus est error :nec enim sese res ut in numeris, ita etiam in ratiocinationibushabet. In numeris enim quidquid invelut famulis atque obedientibus utitur, eadem D mero subjectas esse necesse est : hoc vero nontota in ratione constituta est, eaque vel in rerum esque in disputatione servat ; neo enim quidquid

73 IN POKPHYRIUM COMMENTABIORDM LIB. I. 74sermonum decursus invenerit,id natura quoque fl- »xum tenetur.Quare necesse erat eos falli,qui abjectapartes sunt, quia de his philosophia solapertractat,proptereamdemcausameritlogicaphilosophiaepars,scientia disputandi de rerum nntura perquirerent. quoniam philosophias soli haec disputandi materiaNisi enim prius ad scientiam venerit,quce ratiocinatioveram teneat disputandi semitam,quaB verisimilem? et nisi agnoverit qus fida possit esse, quaevesuspecta,rerum incorrupta veritas exratiocinationenon potest inveniri.Cum igitur veleres saepe multislapsi erroribus, falsa quaedam et sibi contraria indisputatione colligerent, atque id fleri impossibilevideretur,ut de eadem re contraria conciusione facta,utraqueessent vera quae sibi dissenliens ratiocinatioconclusiaset, cuiveratiocinationicredioporteret,essetambiguum.visumestprius disputationisipsiusveramqueintegramconsiderarenaturam,quacognitatumilludquoquequodperdisputationem inveniretur,anverum comprehensum esset,posset in- "telligi.Hinc profecta estigitur logicae peritiadisciplinaequae disputandi modos atque ipsas ratiocinationesetinternoscendi vias parat,ut quae raliocinationuncquidem falsa,nunc autem vera sit,qu8e verosemper falsa, quae nunquam falsa, possit agnosci.Hujusautemvixduplexesseperp['nditur,unaquidemin inveniendo, altera in judicando, quod Marcusetiani Tuliius in eo libro cui Topica titulus est, evidenterexpressit, dicens : Cum omnis ratio diligensdisserendiduas habeat partes,unam inveniendi,alteramjudicandi,utriusqueprinceps(utmihi quidemvidetur) Aristoteles fuit. Stoici autem in altera elaboraverunt,judicandienim viam diligenter persecutisunt,eam scienliam quam dialecticen appellantinveniendi vero artem qu» lopice diGitur,quoque ad Cusum potior erat,et ordine naturas certe priortotamreliqueruDt.Nosautem quoniamin utraque summautilitas est,et utramque si erit otium persequicogitamus,ab ea quae prior est, ordiemur. Gum igiturtdntus hujus considerationis fructus sit, danda esthuic tam solertissimK disciplina tota mentis intentio,utprimisfirmatisin disputandiyeritatevestigiis,facile a.d rerum ipsarum certam comprehensionemvenire possimus. Et quoniam qui sit ortus logiciBdisciplinaeprcediximus,esssreliquumvideturadjungere,an omnino quaedam sit pars philosophice, an(ut quibusdam placet)supeHexatqueinstrumentum,perquodphilosophiacognitionemrerumnaturamquedeprehendat.Cujus quidem rei has econtrario videopotest dubitari. Nam sicut de naturalibus caeterisquesub speculativa positis solius philosophiae vestigatioest,itemque de moralibus ao de reliquis queesub activam partem cadunt sola philosopbiaperpendit,ita quoque de hac parte tractat, id esl de hisquae logicie subjectasunt sola philosophia judicat.Quodsi speculativa atque activaidcirco philosophiaePatrol. LXIV.subjecta est. Ita vero inquiunt: Cum in his tribusphilosophiaversetur : cumque activam et speculativamconsiderationem subjecta discernant,quod illade rerum naturis,haec de moribus quaerit, dubiumnonestquinlogica disciplinaanaturali atquemoralisuiB materiffi proprietate distinctasit.Etenimlogicsstractatus est de propositionibus atque syllogismiset casteris hujusmodi, quod neque ea quae non deoratioiie, sed de rebus speculatur, neque activapars,quae de moribus invigilat^aaque praestarepotest.Quod si in his tribus,id est speculativa,activa atquerationali philosophiaconsistit,quce proprio tripliciquea se fine disjunctasunt,cumquespeculativa etactivaphilosophia partesesse videntur,non dubiumest quin rationalis quoque philosophia pars esseconvincatur.Qui vero non partem,sed philosophiaeinstrumentum putant,haecfere afferuntargumenta.Non esse inquiunt similem logics finem speculativaeatque activce partis exlremo : utraque enim illarumad suum proprium lerminum spectat,itaut speculativaquidem rerum cognitionem,activa vero moresatque instituta perficiat,neque altera refertur ad alteram; logicK vero finisesse non potest absolutus,sed quodammodo^cumreliquisduabuspartibuscolligatusatque constrictus est. Quid enim est in logicadisciplina quod suo merito debeatoptari,nisi quodpropter investigationem rerum hujus effectio artisinventaest?Scireenimquemadmodumargumentatioconcludatur,vel quaeverasit, quae virisimili3,ad hocscilicet tendit,utvel ad cognitionemrerum referaturhaec rationum scientia,vel ad invenienda ea quaeinexercitium mortalitatis adducta beatitudinem pariunt.Atijueideo quoniam speculativae atque activaesuus certusque finis est : logioae autem ad duas reliquaspartes refertur extremum,manifestum esl noneam esse philosopbiae partem,sed potius instrumentum.Suntveropluraquaeexalterutra partedicantur,quorum nos eaquae dicla suntstrictim notassesufflciat.Hanclitem vero tali ratione discernimus. Nibilquippedicimusimpendireuteademlogicapartisvicesimulinstrumentiquefungaturofflcio.Quoniamenimipsasuumretinetfinem,isquefinisasolaphilosophiaconsideratur,parsquidem philosophiaeesseponendaesse sententias.Hi enim qui partem philosophiaepu-- ]) est ;quoniam vero finis ille logicae quem sola speculaturtant logicam considerationem his fere argumentisphiiosophia,ad alias ejus partes suam ope-utuntur,dicentes philosuphiam indubitanterduas baberepartes,speculati vam atque activam.De hac tertiaram poIlicetur,instrumentumesse philosophiffinonnegamus : est autem finis logicae inventio judicium.-rationali, id est logica, quaerituran sitin parte ponenda,sedeamquoqueque rationum ;quod quidem non esse mirum vi-partern essephilosophis non debitur, quod eadem pars quoddam poniturinstrumentum,si ad partes corporis animum reduoamus,quibus et flt aliquid ut his quasi quibusdaminstrumentis utamur, et in tolo tamen corpore partiumobtinent locum. Manus enim ad tractandum,oculi ad videndum, caeterseque corporispartes propriumquoddam videntur officium habere. Quodtamen si ad toliusutilitatem corporis referatur, in-3

vero est,quod per eam inquisita verilas pbilosopbia;vestigatur.Sed quoniam,quantummibi quidembrevilassuccincta largita est,ortum logicee et quid ipsalogica esset explicavi,nunc de eo nobis lihropaucadicenda suntquemin prssens sumpsimusexponendum.Tituloenim proponit Porpbyrius introductionemse in Aristotelis prasdicamentaconscribere.Quidvero valeat haec introductio,vel ad quid lectoris animumparet breviter explicabo.Aristoteles enim quide decem prasdicamentis inscribitur librum haointentionscomposuit, ut infinitas rerum diversitatesquae sub scientiam cadere non possent,paucilategenerumcomprebenderet,alqueitaid quodper incomprebensibilemmultitudinem sub disciplinam venirenon poterat,per generum(utdiotum est)paucitatem,animorieretsoientisquesubjectum.Uecemigilurgenerarerum esse oninium consideravit Aristoteles,idestunamsubstantiamet accidentianovem,quaesuntqualitas,quantilas, relatio, ubi, quando, silus, babere,facere, et pati : quae quoniam genera essentsuprema, et quibus nullum aliud superponi genusposset,omnemnecesse est multitudinem rerum perhorum deoem generum speoie inveniri. Qui quidemgenera omnihus a se differentiis distributa sunt.Necquidquamvidentur baberecommunenisitantumnomen,quoniamomnia esse pr«dicantur.Quippe substantiaest,qualitas est,quantitas est.et dealiisomnibus.Estverhum cummuniter preedicatur,sed nonest eorum communis una substantia vel natura,sedtantumnomen : itaque decem genera ab Aristotelereperta omnibusase differentiisdistribulasunt.Sedquae aliquibus differentiis disjunguntur.necesse estutbabeantpropriumquiddam,quodeainsingularemsolitariamque vindioet formam.Non est autem idemproprium quod accidens.Accidentia enim et venireet abesse possunt, propria vero ita sunt insita, utabsque his quorum propria sunt esse non possint.Quae cum ita sinl,cumque Aristoteles decem rerumscilicet generis,speciei, differentiae, proprii et accidentis.Generis quidem,quoniam oportetante praediscerequid sit^genus,ut decem illa quse Aristotelescaeterisanteposuitrebus genera essepossimusagnoscere.Speciei vero cognitio plurimum valet,ut quaecujusque generis sit species possit agnosci.Si enimquid sit species ignoramus,nibiI impedit erroreturbari; fieri enim potest ut per speciei inscienliamsaepe quantitatis speoies inAN. MANL. SEV. EOSTII 76strumenta quaedam corporis esse deprebenduntur A natura speciei ante noscendum est.Nec vero in hocquce etiam partes essenullus abnuerit. Ita quoquelogica disciplina pars qucedam philosopbi;e est.quoniamtantum prodest speciei cognoscenda natura,ne priorumgenerum species invicem permutemus,verum-ejus pbiiosophia sola magistra est. Supellex etiam ut in eodem quolihet genere proximasspeciesrelatione ponamus, etcujuslibet primi generis species alteri cujuslibetgeneri suhdamus, atque ita flat permista rerumatque indiscreta confusio ; quod ne accidat, quae sitcuilibet generi noverimus eligere, utne substantismoxanimal dicamus esse speciem potius quam corpus,aui corporis hominem poliiis quam animatumcorpus.At vero differentiarum scientia in his maximumretinet locum. Qui enim omnino qualitatem asubstantia vel cKtera a segenera distare cognoscin(Us,nisieorum differentias noverimus? Quomodoaulem discernere eorum differentias possumus, siquid ipsa sit differentia nesciamus ? Ne bunc solumnobis inscientia differentiae infundit errorem,verumetiamspecierum quoque tollit omne judicium. Namg omnes speciesinformantdifferenti». Ignorata differentiaspeciesquoque necesse estignorari.Quomodoergo fieripotestut quamlihet diflerentiam possimusagnoscere,si omnino quK sit nominis bujus significationesciamus ? Jam vero proprii tantus usus esl,utAristotelesquoquesingulorumprffidicamentorumpropria perquisierit, qus propria esse quis deprehenderitantequamquid omninositpropriumdiscat.Neo in his tantum proprii h^c cognitio valet quaesingulis nominihus efferuntur,ut hominis risihile,verum etiam in his quae in locum diffinitionis adhibentur.Oniniaenim propria rem subjectam quodamtermino descriptionis includunt,quod suo loco quoqueopportunius commemorabo.Accidentis quoquecognitio quantum afferat.quis dubitare queat,cump videat inter decem prasdicamenta novem tenere accidentisnaluras ?Quae quomodo accidentis esse putabimus,siomnino quid sit accidensignoremus?cumpraesertim nec differentiarum, nec proprii scienliacognita sit,nisiaccidentis naturam firmissima considerationeteneamus , fieri enim potest ut ditferentiaslocovelproprii perinscientiam accidens apponatur,quodessevitiosumetiamdifflnitionesprobantquae cum ipsaeex differentiis constent,etflantuniuscujusquediffinitiones propri8e,acoidens tamen nonvidentur admittere.Cum igiturAristoteles decem rerumgeneracollegisset, quae nimirum diversas subgenerareperissel, quaevel inlelligendomenscaperet, se species continerent,quae species nunquam diversaeforent nisi diflerentiis segregarentur ; cumquevel loquendo disputator efferret (quidquid enim intellectucapimus,id ad alterum sermone vulgamus), omnia in substantiam atque accidens,accidens veroevenit ut ad horum decem praedicamentorum intelligentiamquinque harumrerum tractatus incurreret, D praedicamentorum sitpropria persecutus,de bisin alia prffidicamenta solvisset ; cumque aliquorumipsisquidem praedicamentis docuit: quid vero essetgenus,quid species, quid diflerentia, quid illud accidens,dequonuncdicendumest,velquidproprium,velut nota praeteriit. Ne igiturad praedicamenta Aristolelisvenientes, quid significaret unumquodqueeorum quae superius dicta sunt ignorarent, hunclibrum Porphyriusde earum quinque rerum cogaitioneprescripsit,quo perspecto,etconsiderato quidunumquodque eorum quse supraposuit designaret,faciliorintellectus ea quae ah Aristotele praeponerenturaddisceret. Haecquidem intentio esthujus libriquemPorpbyriusadintroductionempraedicamento-

77 IN PORPHYRIUM COMMENTARIORUM LIB. I. 78:u se conscripsisse ipsa (ut dictum est) tituli in- A dioimus ad forum descendere, qua in voce qufedam._, .o.j, _._._,, , ,scriplione signavit.Sedlicet ad hoounum hujus librireferatur intenlio, non tamen simplex est ejus dioimus solem necessarium esse moveri, id est ne-utilitasigniflcatur. Alia quoquesignifioatioest quautilitas,sed rauUiplex,et in maximaqua;quediffusa, cesse esse,et illa quidem prima significatio prsetermittendaest, omnino enim ab eo necessaria quodquam idemPorphyrius in principio hujus libri commemoratdicens :hioPorphyriusponitaliena est. Hffi vero dua3 hujusraodisunt,utinterseoertarevideanturqushujusCum sil necessariiim, Chrysaori, et ad eam qux estapud Arisiotelem prasdicamentorum doclrinam nosse looi obtineat signiflcationem, in quo dicit Porphyriusquid sit genus,quid differenlia, quidspecies, quid proprium,:Gum sit necessarium, Chrysaori,namque (utel quid accidens,el ad diffinitionum assigna-diotum est) necessarium et utilitatem signiflcat etiionem,el omnino ad ea quse in divisione et in demonslralwnesunt,ulili istarum rerum speculatione compendiosamnecessitatem.Videnturautemhuiclocoutraqueoongruere.Naraet summe utile est ad ea qua; superiustibi traditionem faciens, lentabo breviter, diotasunt de genere etspeoie et ca^terisdisputare,velut inlroductionis modo, ea qux ab antiquis dictasunt,aggredi,ab altioribus guidem quxstionibus abstinens,simplicioresvero mediocriter conjectans.Ulilitashujuslibriquadrifariamspargiturnaraqueet ad iilud ad quod ejus dirigitur intentio magaousui legentibus est, et ad caetera quse cum extra intentionemsint, noii tamen minor ex his legenlibusutilitas comparatur. Est enimperhoc opusculum etprEedicaraentorum facilis cognitio, st diffinitionemget suramaestneoessitas,quianisi siatha;c antepra:-cognita,illa ad quasistapraeparantur, non possuntcognosci quae dicuntur prsdioainenta. Namnequepra3ter cognitionem generis et speciei preedicamentadiscuntur. Nec diflinitio genus relinquitetdifferentiam.etin CEeteris quam sit utilis iste traotatus cumde divisioneet demonstrationedisputabiturapparebit.Sed quanquam necesse erit hcec quinque dequibus hio disputandum est prius ad cognitionemvenire quam ea quibus illa pr8eparantur,non tamenea significatione hio a Porphyrio positum est, quanecessitatem signifloare vellet,ac non potius utilita-integra assignatio,et divisionum recta perspectio.etdemonstrationum veraoissima conclusio. Quae resquanto difficiles atque arduae sunt, tantoperspicacioremstudiosioremqueanimumlectorisexspeotantteraipsaenim oratis contextusque sermonum idDicendum veroest quod in omnibus libris evenit. clariseima inteliigenticB ratione signiflcat Nec enimNam primumsi quaesitintentiocognosoatur.quanta quisquaraitautiturratione.utaliquamnecessitatemquoque utilitas inde provenirepossitperpenditur,et referri dicit ad aliud.Neoessilaseniui persequidemlicetextramulta(utflt)hujusmodilibrun)sequantur, est ;utilitas verosemperad id quod utileest refertur,ulhic quoque. Ait enim : Cum sit necessariumtamen illam proxime utilitatem videtur habere, adquod ejiisreferturintentio.ipsolibroquemsumpsi- L,Chrysaori,etad ad eam qua^apud Aristotelem prtemusexponente; oum ejus inlentiosit ad proedioa dicamentorum dootrinam.Si hicigiturneoeasariummentaintelleotum fncilemcomparandi, non dubium intelligamus utile,et ie nomine ipso vertamus dioentes: Cum sit utile, Ghryspori.et ad eara quae estest quin h^sc ejus principalis probetur utilitas,iicetnon minores sint comites diffinitio, divisio ac demonstratio.Quorum nobis quaedam hio principiasuggerutitur,sensus vero hujusmodi est:Cum sit,inquit, utilis generis, speciei, differentiae, proprii,accidentisqueoognitio ad praedioamenla Aristotelisejusquedoctrinam, addiffinitionum etiam assigna-apudAristotelamprKdioamentorumdoctrinam,nosequidsitgenus et caetera^reolae intelligentias sermonumordo convenit ;sid veroid ad neoesse permutetur,utdicamus. Cum sit neoessarium, Chrysaoriet ad eam quae est apud Aristotelem prasdicamentoruradoctrinam nosse quid genussit.et caetera, rectaetionem, ad divisionem etad deraonstrationem,quia intelligeutice sermonum ordo convenit. Quooircasit harura rerum utilis uberrimaque cognitio, compendiosam,inquit,lraditionemfaciens,eaqua3abantiquislarge ac diffuse dicta sunt tentabo breviteraperire.Neque enim esset compendiosa, nisitoiumhio diutius immorandum non est. Quanquam enimsitsumma neoessitas bis ignoratis non posseadeaadquEB hic traotatus intendit perveniri, non lamenhic de neoessitate dictum est, necessarium,sed poopusbrevitateconstingeret. Et quoniam introdu- D tius de utilitate. Nunc vero licet idem superius dictionemsoribebat.Altiores,inquit,quaestionesspoaotumsit.tamenbreviterquidad praedicamentageneris,speoiei, differentiae, proprii atque acoidentisterefugiam,simplicioresvero mediocriter conjectabo,idestsimpliciorumquaestionumobscuritatemhabitaineisprosit cognitio disputemus. Aristoteles enim in pr^bo.Totaquidemsententiahujuscemodiprooemiitalisquadamconjeoturaeratiooinatione tractadicamentisdecem generaconstituit rerum quae decunctisaliispraedicarentur,ut quidquid ad significationemest,quce et utilitate uberrima et faoilitate incipientisvenire posset,id siintegramsigniflcationemanimo blandiatur. Sed dicendum estquidnara celet teneret, cuilibet eorum subjioeretur geoeri de quibusamplius altitudo sermonum. Necessarium in LatinoAristoteles tractat in eo libro qui de decemsermone,sicut in Graeco ctvaYxaTov, plura significat. prKdicamentisiascribitur.Hooipsum referri ad aliquidDiversaenimsignificationeMarcus Tullius dicit nscessariumvelut ad genus tale est quale si quis speoiemsuum esse aliquem atque nostrum. Item suppooat honeri . Hoc vero nequeprffiter cognitionemnecessarium dicimus,ut cum necessarium esse nobis speoiei ullo modo fieri potest,nec vero ipsa; species

AN. MANL. SEV. BOETII 80quid siiit,vel cujus magis sint possumus agnosoere, A. dictum est)hancexpositionem nostro reservasse judisieorumdiffereQtifficognoscantur. Sed difforen- "-' ..-• • -tiarum natura incognita,qua3 uniuscujusque specieisint differentiae,modis omnibus ignorabitur. Quaresciendum est quoniam si de generibus Aristotelestractat in praBdioamentis, et generum natura cognoseendaest, cujus cognitionem speciei quoque coraitaturagnitio.Sed hoc cognito, quid si differentianon potest ignorari,qijanquam in eodem libro plurasunt ad quse nisi maximam peritiam et generis, etspeciei,et differenticE lector attulerit,nullus omninointellectus pateat,utcumipse Aristoteles dicat: Diversorumgenerum etnon subalternatim positorumdiversae secundum se species et differenliae suntquodhisignoratisintelligiimpossibileest ;sedidemAristoteles proprium uniuscujusque praedicamenti gdiligenlissimainquisitione vestigat.utcum substantiaproprium post multa dicit esse quod idem numerocontrariorum susceptibile sil,vel rursus quantitatisquoJ in ea sola aaquum atque ineequaledicatur,qualitatis etiam quod per eam simile aliudaliis aut dissimileproponimus;et in caeteris eodemmodo,ut quas sit conlrarii proprietas,qua3 secundumrelationem oppositionis,quae privationis et habitus,qu83 affirmationisetnegationis,in quibus itatractattanquam jam peritis scientibusque qus sit proprie-dicio, ut ad intelligentiam simplicem hujus librieditio prima sulfioiat ; ad interiorem vero speculationem,confirmatisjampenescientia,necinsingulisvocabulis rerum hserentibus, heec posterior editiocollocatur. Ad divisionem vero faciendam tam hicliber est ulilis,ut praeter earumscienliam rerum, dequibus in hac libri serie disputatur, casu fiat potiusquamratione partitio. Hoc autem manifestumeritsidivisionemipsamdividamns,idestfsinomenipsumdivisionisin ca qus significat partiamur. Est namquedivisio geaeris in speoies, ut cum dicimus, Colorisaliud est album, aliud nigrum.aliud vero medium.Rursusdivisioestquotiesvoxplurasignificansaperitur.et quam multasintquaeab eatvoce signan-tur ostenditur, ut si quis dicat : Nomen canis pluratatisnatura,quam si quis ignorat,frustra ea qu.na de aliaextrinsecus, aut cum subjectum in accidentiahis disputanturaggreditur.Jam vero illud manifestumest,quod aocidens maximum prasdicamentorum alia medii coloris aut cum accidens in acoidentia•distinguimus,ut:corporum alia sunt alba.alia nigra,obtineatlocum,quod proprio nomine novem prsdi-separamus,ut cum dicimus:Liquentiaaliaalba, aliacamenta circumdat, et ad praedicamenta quidera „ nigra,alia medii coloris.Et rursus alborumaliasuntsigniflcat, et hunc latrabilem quadrupedemque, etcceleste sidus,et marinambestiam,quae omniaa sedifflnitione disjuncta sunt. Dividi autera dicitur etquoties totum in partes proprias separatur, ut cumdicimus: Domusaliud sunt fundamenta,aliud parietes,aliudtectum. Ethaac quidem triplex divisio secundumse partitio nunoupatur. Est autem alia quaasecundum accidens dioitur.Ea quoque fittripliciter,aut cum acciclens in subjecta dividimus, ut cumdico.Bonorum alia suntin anima, alia in corporequanta sit hujuslibri utilitas exhismanifestum est.Quod vero ait,etad assignationem difflnitionum facilecognoscipotest, si prius substanti» rationumdivisio flat : substantiaj ratio,alia quidera in descriptioneponitur, alia vero in diffinitione ;sed ea quajest in descriptione proprietalem quamdam colligitejus rei cujussubslantiae rationera prodit, ac nonmodo proprietate id quod monstrat informat,verumetiam ipsa flt proprium,quodin difflnitionem quoquevenirenecesseest.Si quisenimquantitatis rationemredderevelit,utdicatlicebit:QuantitasestsecundumquamEequaleatqueinasqualedicitur.Sioutigiturproprietatemquantitatisin ratione posuit quantitatis,etipsatotaratioipsiusquantitatispropriaestjitadescriptioet proprietatemcolligitetpropriaflt ipsadescriEola proprietas in descriptione coUigitur, et ipsa fltpropria sicut dilflnitio quoque: ad diffinitionem verogenus quidem primura ponitur, et species ad quamgenus illud aptatur, et differentiae, quibus junctiscura genere,species diffinitur. Sedsicui haec pressioraqurm expositionis modus expostulat videbuntur,hoceum soireconvenit,nos (ul in primaeditionedura,alia liquentia,quaedam moUia. Gum igitur itaomnis fiat divisio aut secundum se,autper aooidens ,et utraque partitio triplioiter, cumque in superioresecundum se triplioi partitione sit una divisionisforma genus in species separare, id neque praetergeneris scienliam veri ullo modo potest,neque veropraeter scientiam diflerentiarum quasnecesse est inspecierura divisione surat. Manifestum est igiturquantautilitashujuslibriadhancdivisionemsit.qu»primo aditu genus ac t=pecieset differentias tractat.Secunda vero ea divisio, quae est seoundura vocissignifioantias,necipsaquidemahhujuslibriutilitatediscretaest. Uno enim modocognoscipoterit,utruravox cujus divisionera faoere quajrimus aequivoca essevideatur, an genus,sieaqu8e signiflcat dilfiniantur;ptio.Deflnitio vero ipsa quidempropria non colligit, D el si ea quae sub commissione sunt una difflnitionesed i psa quoque fit propria.Namqui subtantiara monstratclaudantur,species esse necesse est, et illud communegenus differentiis jungit,et ea quae per se suntcoramunia atquemultorura redigens in unum, uni genus earum. Quod si illa quas proposita voxdesignatnonpossuntuna diffinitioneconcludi,nemospeciei quam ditfinit reddit aequalia. Igitur ad dubitat quin illa vox sit aaquivoca, nec communisdescriptionem utilis est proprii cognitio, (juoniam his de quibus praedicatur, utgenus,quandoquidemea quae sub seposita signiflcatjSecundum communenomen non possunt una difflnitione comprehendi.Si igitur ex diffinitione manifestum est quid genussit,quidque nomen aaquivocura, diffinitio vero pergenera differentiasque disourrit,quisquamne dubi- ;tare potest et in hac divisionis forma plurimurahujuslibri auctoritatem valere?Illa vero secundum

IN PORPHyRIUM COMMENTARIORUM LIB. I. 82se divisio quie est totius in partes quemadmodum A in hoc libro disputabitur, neque intelligi, nequediscernitur.ao non potius generis in species divisioesse putabitur, nisi sint genus, et species, et differentiosearum, quavis ante ratione discipliiiae tractata? Gur enim non quisquam dicat domus speciespotius esse quam partes fundamenta, parietes ettectum ? Sed cum occurrerit generis noraen in unaq'jaquespecie totum posse congrnere,totius vero inunaquaque parte sua nomen convenire non posse,manifestum fiet aliam divisionem esse generis inexerceri valeant,quis unquam poterit dubitare quinadjumentum sit,hic liber maximum totius logicaepraater quem castera quaj in ea magnam vim tenentnullumdoctrinae aditumprabentPSedmeminitPorphyriusintroductionem sese conscribere, nequeultraquaminstitutionismodusestformamtractatusegredi. Ait enim se altiorum quaestionum modisabstinere, simpliciores vero mediocri conjecturaperstringere.Quee vero sint altioresqusestiones quasspecies,aliam totius in partes.Convenire autem nomense differre promittit ita proponitgeneris singulis speciebus ostenditur per id Mox de generibus etspeciebiis illud quidem,sivesub-quod et homo et equus singula animalia nuncupantur.Neque tectum vero, neque parietes aut fundamentasigillalim domus nomineappellari solent.Sedsista7jt,sive in solis nudis iniellectibus posita sini,sive.'ubsistentia corporalia sint an incorporalia,et ulrumseparala a sensibitibus an in sensibilibus posita: el circacum fuerint junctae partes,tuno recte totiusnomen g hxc consistcnliadicere recusabo.Allissimumenimneexcipiunt.Deea vero divisione quae secundum acoigotiumesthujusmodi, ei majoris egens inquisitionis.Altiores,inquit,qufflstiones praelereo ne eisintem-dens fit,nullus ignorat,quin incognito accidenti.incognitaquevigenerisacdi£ferentiarum,facileevenirepossit ut accidens ita in subjecta solvatur quasigenus in speoies,et postremo omnem hunc ordinempartitionis fcedisairae permiscebil inscientia. Etquoniaraquidad divisionem hic liberprositostendimus.nuncde demonstratione dicemus,ne perarduaalque difficilia haereat, qui in tanta hac disciplinavigiiantissimo ingenio et solertissimo labore sudaverit: fit enim demonstratio.id est alicujus qufesitaerei certa rationis collectio,ex ante cognitis naturaliter,exconvenientibus, ex primis, ex causa, ex necessariis,ex per se inhfErentibus. Sed genera spe-pestive lectoris animo ingestis initia ejus primitiasqueperturbem.Sedneomnino faceret negligentem,ut nihil prceterquam quod ipse dixisset leotor ampliusputaretoccultumidipsum cujus exsecutionemsese differre promisit, addidit, ne de his minimeobscure penitusque tractando lectori quidquam obscuritatiseffunderet, et tamen scientia roboratusquid quaeri jure possit agnosceret. Sunt autemquaestiones quas sese reticere promittit et perutiles,et secretffi, et tentats quidem a doctis viris, nec apluribus dissolutae,quarum prima est hujusmodi :Omnequod inteUigit animus,aut id quod est in reciebus,'speciespropriis priora sunt naturaliter. Bx „ rum natura constitutum.inteliectu concipit.et sibigeneribusenim species fluunt. Item species sub se met ratione describit,aut id quod non est vacuapositisindividuisprioresnaturaliteressemanifestumest. Qua? vero priora sunt,ea et praenoscuntur etnosibi imaginatione depingit.Ergo intellectus generiset cffiterorum cujusmodi sit quaeritur, utrumneitatiorasuntsubsequentibusnaturaliter. Duobus enim intelligamus spectes etgenera,uteaquffi sunt el exmodis primum aliqtiid et notum dicitur, secundiimnos scilicet,et secundum naturam.Nobis enim illamngis cognita suntjquc-e sunt proxima.utindividua,quibus verum capimus inte]lectum,an nosmelipsosekidimus cum ea quae non sunt nobis cassa imaginationeformamus.Quod si esse quidem constiterit,dehinc species, postremo genera : at vero natura et ab his quae sunt intellectum concipi dixerimus,converso modo ea sunt magis cognita, quae nobis lunc alia major ac difficilior quaestio dubitationemminime proxima sunt. Atque ideo quatumlibet se parat, cum discernendi alque intelligendi generislongius anobis genera protulenint,tanto magis eruntincida et naturaliter nota.Differentise vero substantialcsipsius naturam summa difficultas ostenditur. Namquoniam omne quod esl,autcorporeum autincorpo-ills sunt quas per ae his rebus inesse quK reum esse necesse est, genuset species in aliquodemonstrantur agnoscimus.Praecedere autem debetgenerum acdifrerentiarumoognitio,utinunaquaquehorum esse oportebit.Quale erit igitur id quod genusdicitur ; utrumne corporeum an incorporeum?disciplina quae sint ejus rei qus demonstratur con- D nequeenim quid sit diligenierinlenditur,nisi in quovenientia principia possit intelligi.Necessaria vero horum poni debeat agnosoatur.Sed neque cum haeeesse ea ipsa., qu£e genera et differentias dicimus, soluta fuerit queestio, omne excluditur ambiguum :nuUus dubitat qui speciem sine genereet differentia subest enira aliquid,quod si incorporalia esse genusintelligit esse non posse.Genera vero et diflerentiffi acspecies dicantur, obsideat intelligentiam atquesunt causse specierum. Idcirco enim species sunt detineat,exsolvi postulansutrum ciroa corpora ipsaquia genera earum et differentiae sunt quaj in syllogismissubsistant, an etiam praeter corpora subsisten-positademonstrantibusnon reigolura,verum tia inoorporales esse videantur.Duae quippe incorporeorumetiam conclusionis causae sunt,quod postremi resolutoriiformae sunt,ut alia praster corpora esselooupletius dioent.Cum igitur perutile sit, et possint,et separata a corporibus in sua corporalitatedifflnitione quodlibet illud circumscribere,et divisioneperdurent, ut Deus, raens, anima. Alia vero oumdissolvere, et demonstrantibus comprobare, sint incorporea,tamen praeter corpora esse non pos-haec autem praeter earum rerum scientiam de quibus sunt,ut linea,superflcies, numerus et singulae qua-

83 AN. MANL. SEV. BOETIIlitates,quas tametsi incorporeasessepronuntiamus, A.quod tribus spatiis minime distendantur,ita lamenincorporibus sunt,ut ab his divelli nequeant autseparari,aut si a corporibus separata sint, nullomodo permaneant.Quaslicetquasstiones arduumsitipso interimPorphyrio renuente, dissolvere, tamenaggrediarita ut necanxium leetoris animum relinquam,necipse in his quae praster muneris susceptiseriemsunttempus operamqueconsumam.Primumquidem pauca sub quEEstionis ambiguitate proponaropost vero eumdem dubitationis nodum exsolvere atqueexplicare tentabo. Genera et species aut suntel subsistunt,aut intellectu et sola cogitatione formantur,sedgenera et species esse non possunt. Hocautem ex hisintelligitur.Omneenim quod comrauneesl uno tempore pluribus, id in se unum esse nonpoterit.lMultorura enimestquod communeest,praesertimcum una atque eadem res in multis uno temporetota sit ;quantaecunque enim sunt species, inomnibusgenus unum est.non quod de eo singulasspecies quasi partes aliquas carpant, sed singulaauno tempore totum genus habeant: quo fitut totumgenusin pluribus singulis uno tempore positumunum esae non possit; neque enim fieri potest utcum in pluribustotum uno sit tempore,in semelipsosit unum numero. Quod si ita est, uaura quiddamgenus esse non poterit,quo fit ut omnino nihil sit.Omne enim quod est.idcirco est quia unum est, etde specie idem convenit dici. Quod si est quidemgenus ac species,sed multiplex, neque unum numero,nonerit ultimum genus,sed habebit aiiud supersepositum genus, quod illam multiplicitatemuniussuinominis vocabulo concludatrul enim pluraanimalia quoniamhabent quiddam simile,eadem tamennon sunt,etidcirco eorum genera perquirunt,itaquoquequoniamgenusquodinpluribusest,atqu6ideo multiplex,habet sui similitudinem quod genusest,non est vero unum, quoniam in pluribus est,ejus generis quoque genus aliud quaerendum est,cumque fuerit inventum eadem ratione quw superiusdictaest,rursusgenustertiuravestigatur : itaque ininfinitum ratio procedat necesse est,cum nullus disciplinmterminus ocourrat. Quod si unum quoddamnumero genus est,commune raultorum esse non poterit: unaenimressi communis est, aut partibus quara sensu ullo separatam a corpore lineam cepit?conimunis est,et non jam lota communis,sed partes Sedanimuscuraconfusasres permistasque corporiejuspropriesingulorum sunt,autin usus^habentium D businseasensibuscepit,easpropriavi et cogitationeetiam per tempora transitutsit commune,utputeus distinguit. Omnes enim hujusmodi res incorporeeeet fons, ut servus communis vel equus,aut uno tem-in corpore suumesse habentessensus cura ipsis no-pore omnibuscommunefit,nontamen uteorum qui"bus commune est substanliam constituat,ut est theatrum,velspectaculum aliquodquod spectantibusomnibuscommuneest.Genusverosecunduranullumhorum modum commune esse speciebus potest:namita commune esse debet, ut et totum sit in singulis,et uno tempore, et eorum quorum commune esteonstituerevaleat et conformaresubstantiam. Quocircasi neque unum est.quoniam commune est, nejuemultiplex,quoniamejus quoque multitudinisgenus aliud inquirendum est,videbitur genus omrainononesse,idemquedeca2terisintelligendum est.Quod si tantum intellectibus genera et species caeteraquecapiuntur,cum omnis intellectus aut ex resubjecta fiat,ut sese res habet, aut ut res sese nonhabet,vanus est qui de nullo subjecto capiturnamex nullo subjeoto fleri intelleotus non potest.Si generiset speciei cffiterorumque intellectus ex re subjectavenial,ita ut sese res ipsa habct quoa inlelligitur,jamnon tantum intellectu posita sunt, sed inrerum etiam veritateconsistunt.Et rursus qua-rendumest quae siteorum natura,quod superior queestiovestigabat : quod si ex re quidem generis o«terorumquesumitur intellectus,neque ita ut sese reshabet quae intellectui subjenta est, vanum necesseT> est esse intellectum,qui ex re quidemsumitur.nontamen ita ut spse reshabet,id est enim falsum quodaliter atque res et intelligitur. Si igitur quoniamgenus et speoies nec sunt,neo cum intelliguntur verusesteorum intellectus, non est ambiguum quinomnis sit deponenda de his quinque propositis disputandicura, quandoquidem neque de ea re quaesit,nequedeea dequa verumaliquid intelligi proferrivepossit inquiritur; hfficquidemestad prassens depropositisquffistio,quamnosAlexandroconsentientehac ratiocinatione solvemus.Non enim necesseessedicimus omnem intellectum qui ex subjecto quidemsit,nontantumutseseipsumsubjectumhabetfalsumet vaouum videri.ln his enim solis falsa opinio acron potius intelligentia est,quffi per conjunctionemfiunt.Si enim quis componatalque conjungat intel-^ lectuid quod naturajungi nonpatiatur,illud falsumesse nullus ignorat : ut si quis equum alque hominemjungalimaginatione.atque effigiet centaurum.Quod si hoc per divisionem et abstractionem fiat,non ila quidem res sese habet, ut intellectus est. Intelleotustamen ille minime falsus est : suntenimplura quffiin aliis suum sese habent.ex quibusautomnino separari non possunt,aut si separata fuerint,nuUa ratione subsistunt.Atque ut hoc nobis in pervagaloexemplo manifestura sit,linea in corporeestaliquid, et id quod est corpori debet, hoc est essesuum per corpus retinet,quod docetur ita : si enimseparata sit a corpore non subsistit ;quis enim un-bis oorporibus tradit; atvero animus,oui potestasest et disjunotacomponere et composita dissolvere,quse a sensibus confusaet oorporibus conjuncta traduntur,itadistinguit utin inoorpoream naturam perse ac sine corporibus in quibus est concrela,et speculeluret videat.Diversae enim proprietates sunt incorporeumcorporibus permistorum, etiamsi separentura corpore.Genera ergo et species caeteraquevel in corporeis rebus,velin his qu» sunt corporea,reperiuntur : et si ea in rebus incorporeis invenit

IN PORPHYRIDM COMMENTARIORUM LIB.animuSjhabelillicoincorporeumgenerisintellectum. ASi vero corporalium rerum genera speciesque prospexerit,aufert (ut solet) a corporibus incorporeorumnaturam,et solam puramque ut ia seipsa formaest contuetur.Ita haec cum accipit animus permistacorporibus, incorporalia dividens speculatur atqueconsiderat. Nemo ergo dicatfalsam noslineam cogitare,quoniam ita eam mente capimus quasi pra3-ter corpora sit, cum praeter corpora esse non possit.Non enim omnisqui exsubjeotisrebuscapiturintel-]ectu?aliterquamseseipsffireshabent,falsusesseputandusest,sed (ut superius dictum est) ille quidemqui hoc in compositione facit falsus est, ut cum hominematqueequumjungensputat esse centaurum.Qui vero id in divisionibuset abstractionibus atquoassumptibus abhisrebus in quibus sunt eflicit^non pmodo falsus non est, verum eliam solus intellectusid quod in proprietate verum est invenire potest.Sunt igiturhujusmodires incorporalibusatqueinsensibilibusrebus.IntelligunturautemprEtersensibilia,ut eorum natura perspici et proprietas valeateomprehendi. Quocircacum etgeneraetspeciescogitantur, tunc ex singulis in quibus sunt eorumsimilitudo colligitur,ut ex singulis hominibus interse dissimilibus humanitatis simiIitudo,quse similitudocogitata animo veraciterque perspeota fit species,quarumspecierum rursus diversarum consideratnsimilitudo, quee nisi in ipsis speciebus aut inearum individuis esse non potest, efficit genus,itaquehffic sunt quidem in singularibus. Cogitanturvero universalia,nihilquealiud speciesesse putanda pest, nisi cogitatio collecta ex individuorum dissimiliumnumero substantiali similitudine, genus verocogitaliocoUectaexspecierum similitudine.Sed hajcsimilitudo cum in singularibus est, fit sensibilis :cum in universalibus, flt intelligibilis ; eodemqueniodo cum sensibilis est, in singularibus permanet,cumintelligitur,fit universalis.Subsistuntergocircasensibilia, intelliguntur autem praeter corpora, nequeenim interclusum est utduae reseodem in subjeotonon sint ralione diversae, ut linea curva atquecava: quseres cum diversis difflnitionibusterminentur,diversusqueearum intellectus sit, semper tamenin eodem subjecto reperiuntur; eadem enim cavalinea eademque curva est. Ilaquoque generibus etspeciebuSjid est singularitatietuniversalitatiunumquidem subjectum est, sed alio modo universale estcum cogilatur, alio singulare cum sentitur inrebushis in quibus habet esse suum. His igitur terminatisoranis (ut arbitror) queestio dissolula est. Ipsa enimII.genera et species subsistuntquidem alio modo, intelligunturvero aliomodo,el sunt incorporaIia,sedsensibilibus junclasubsistuntinsensibilibus.Intelligunturvero praeter corpora, ut per semetipsa subsistentia,ac non in aliis esse suum habentia ;sedPlato genera et species csteraque non modo intelligiuniversalia.verum etiam esse atquepropter corporasubsistere putat ; Aristoleles vero intelligi quidemincorporalia atque universalia, sed subsistere insensibilibus putat, quorum dijudicare sententiasaptum esse non duxi. Altioris enim est philosophiee,idcirco vero studiosius Aristotelis sententiam exsecutisumus, non quod eam maxime probaremus,sed quod hic liber ad praedicamenta conscriptusest, quorum Aristoteles auctor est.Hoc vero, quemadmodum de his ac de proposilisprobabililer anliqui Iractaverunt, et horum maocimePeripalelici, libi nunc lentabo monstrare.Praetermissis his quEestionibus,quae altiores essepraedicit, exoptat mediocrem introduclorii operistraclatum ;sed ne ipsaharum quaestionum omissiovitio daretur,apposuit quemadmodum depropositistractaturus est,ex quorumque hoc opus auctoritatesubnixus aggreditur ante denuntiat. Cum rcediocritatemquideratractaturuspromittitdetractaobscuritatisdifficullate, animum lectoris invitat utvero acquiescat ac sileat ad id quod picturus est,Peripateticorum auctoritate confirraat. Atque ideoait, de his, est de generibus et speoiebus de quibussuperiores intulerat qu£Estiones,ad de propositisid est de di£ferentii3,propriis atque accidentibus,sese probabiliterdisputaturum : probabiliter autemait,id est verisirailiter, quod Graeci AoYtxioi; vel h-86^10? diount.Saepe enimetapud Aristotelem Io-^vaZ^i^verisimililer ac probabiliter dictum invenimus, etapud Boetium et apud Alexan. Porphyrius quoqueipse in mullis hac signiflcatione hoc verbo usus est,quod nos scilicetin transIatione,quod ait XoYixtixspovita interpretari, ut rationabiliter diceremus, omisimus,Longe enira melior ac verior significatio eavisa estjUt probabiliter sese dicerepromitteret, idest non praeter opinionem ingredientium atque lectorum,quodintroductionise3tproprium.Namcumab imperitorumhominum mentibusdoctrinasecretumaltioris abhorreat, talis esse introductio debet,ut prster opinionem ingredientium non sit. Ergomelius probabiliterquam ralionabiliter,utnobis videtur,interpretati sumus. Antiquos autem ait deeisdemdisputasserebuSjSedeorum illumse maximetractatum insequi quem Peripatetici Aristoteleducereliquerunt, ut tola disputatio ad praedicamentaconveniat.LIBER SECUNDUS.Quseri soletin pxpositionum principiiscur unumquodquecffiterisindispositionisordine prsponatur,velut nunc in genere dubitari potest cur genus speciei,di£ferentiffi,proprio,aocidentique prstulerit,deeoenimprimitustractat.Respondebimusitaquejurefactum videri: omne enim quod universale est,intrasem_etipsum cwtera concludit, ipsum vero non clauditur.Majorisitaquemeritiestacprincipalisnaturae,quod ita caetera coercet, ut ipsum natur» suae magnitudinenequeatab aliis contineri, Genus igituret

87 AN. MANL, SEV. BOETIIspecies intra sepositas habet, et earum differentias A dicens; Genusdicitur aliquorum quodammodo sepropriaque, niliilominus etiara accidentia,atque itadegenereinchoandum fuit quod casteranaturae buibmagnitudinecoercet et continet. Praetereailla semperpropria putanda sunt, quaa si auferat quisceeterahabentium ad unum aliquod et ad se invicem collectio,tanquametilludgenus dicaturad unumaliquomodo se habere, et hoc rursus genus dicatur quodad se invicem unius generis significatione conjunctiperimuntur, ilia posteriora quibus positis ea bint. Hoc vero minime est : eadem enim a quolibetquffi cffiterorum substantiam perficiunt consequun-uno propagata societas, et ad illum qui princeps esttur, ut in genere et caeteris. Nam si animal auteras,quod est hominisgenus, homo quoquequi est species,et rationale quod dilTerentia, et risibile quodproprium, et grammaticum quod accidens est,nonmanebit, et interemptum genus cunctaconsumit.Sivero hominem esse constituas vel grammaticum,velrationale,velrisibile,animalquoqueessenecesseest.Sive enim est homo, animal est : sive rationale,siveigitur in disputatione praepositum est genus, sedquoniam generis nomen multa significat, hoc estenira quod aitDE GENERE.Videlur autem neque genus neque species simpliciterdici.Ubi enim non est simplex dictio, illic multiplexsigniQcatio est ;prius hujus nominis significationesdiscernit ac separat, utde quasignificatione generistractaturus est sub oculis ponat. Sed oum neque genns,nequespeciesneque di£ferentia,nec proprium,nec accidens significatione simpliciasint, cur de histantum duobus, genere,inquam,acspecie,dixit nonsimpliciter dici, cum proprium, differentia, atqueaccidensipsa quoque sintsigniflcationemultiplicia?Dicendum est quoniam longitudinem vitans tantumspeciem nominavit eamque idcirco ne solumgenus essesignificationismultiplicisputaretur.Enumerat autem primam generis signiflcationemboo modoGenus enim dicitur et aliquorum quodammodo sehabeniium ad unum aliquod et ad se invicem collectin,secundum quam significationem Eomanomm dicilurgenus ab unius scilicet habitudine, dico autemRomuliet multitudinis habenlium aliquo modo ad se invicemeam quas ab illo est cognationem, secundum dividonemab aliis generibus dictum.Una,inquit, generis significatio est,qu£B in multitudinemvenitaquolibetuno principium trahens,adquod scilicet ita illamultitudo conjuncta est, utadse invicem per ejusdem unius principium copulatasit : ut cum Romanorum genus dicitur, multitudoRomanorum abuao Romulo vocabulum trahens,etipsi Romulo, et adseinvicemquasiquadamnominishaereditate conjunctaest. Eadem enim quae a Romulosocielas descendit Romanos inter se omnesuno generis nomine devincit et colligit. Videturautem secuisse hancgenerissignificationeminduaspartes, cum copulativam conjunctionem admiscuitgeneris, totam mullitudinem refert, etipsam intersemultitudinemunogenerisnomineconnectitetcontinet.Quocirca non estputandus divisionem fecisse,sed omne quidquid in hac generissignificivlione intelligendumfuit,aperuisse.Ordo autem verborum itasese habet qui est hyperbaton intelligendus:genusenimdicitur,et aliquorumadunum se aliquo modohabentiumcollectio, et ad seinvicem aliquo modorisibile, sive grammaticum, ab animalis substantia n habenlium, rursus coUectio subaudienda est : estnon recedit. Sublato ergo genere et csetera consu enim et zeugma cujus signiflcationisadjecit exemplum,secundumquamsignificationemRomanorummuntur, positis vero caeteris sequitur genus : priorest igitur natura generis, posterior ceeterorum. Jure dicitur genus,ab uniusscilicethabitudine.Dioo au-temRomulietmultitudlnisrursushabitudinehaben-tiumaliquomodoad invicemcognationem,eamscilicetqu

Horumomniuminhacsecur.dagsnerissignificationeduo quEedam exalterutris assumit qus adsignificationemger.eris videbanturaccommodata.Exhisquidemcausis quae principalia sunt, etrectivum;ex hisvero quae accidentia,locuiii:ait enim,Genus dicituret a quo quis genitus est,qu« est effectiva principaliumcausa, et in quo quis loco est procreatus, qufeest accidens causa principii.Itaque hfec secunda significatioduo continet, eum a quo quis procreatusest,et locum in quo quis edilus, ut exemplo quoquedemonstrant.OrestemenimdicimusaTantalogenusducere. Tantalus quippe Pelopen, Pelops Atreum»AtreusAgamemr,onem,AgamemnongenuitOrestem.Itaque a procreatione genus hoc dictum est. At veroPindarumdicimusesseThebanum,soilicet,quoniamThebis editus tale generis noffien aceepit;sed quoniamdiversumestiliudaquoquisqueprocreatusest,et locus in quo quis editus est, diversa videtur essegeneris significatio procreantis et loci,quam in secundaparte enuraeransunam fecit.Sed ne videreturduplex significatio generis,per similitudinem conjunxitdicens:Etenim patria principium est uniuscujusquegenerationis,quemadmodumet pater. Sedquoniam in significationibus evenit saepe ut aliquidsit quod intellectui significata? rei propinquum essevideatur,quoniamque duas generis apposuit signifloationes,multitudinis scilicet et procreantis, cuigeneris nomen convenientius aptetur judicatatquediscernit,dicens,hanc esse promptissimam generisIN PORPHYRIUM COMMENTARIORUM LIB. II. 90confundi rursus generis signiflcationes videntur.Sienim sunthimaximeRomaniqiii aRomulooriginemtrahunt,et haec significatio est illa qucE a procreantededucitur,ubiestreliquaquamprimamquoqueenumeravit,quasest multitudinis ad unum et ad se invicemquodammodo se habentium co]lectio?Sed acutiusintuentibusplurimffiadmodumdifTerentiaesunt.Aliud enim est a quolibet primo procreante genusdeduccre.aliud unumgenus esse plurimorum.llludenim perrectamsanguinis lineam fieri potest et nonin multa diffundl,ut si per unicos familiadescendat;huic enim aptatur secunda illa generis significatio,quae a procreante deducitur,primavero iilanonnisi vero, cum genus ab unc quoque procreante duceretur,quodeorum quae procreantur principium est.inmultitudineconsistit.Illudquoqueestquodprimaprocreationis principium non quaerit, sed (ut ipse D Cum igitursint superiusduas generis significalionesait)sufficit aliquo modo se habere ad id unde hujusmodigenerisprincipiumsumitur:secundaverosignificationullam vim nisi procreante sortilur.Item inillaprimasigniflcationis multitudinehujussecundsparticularitas continetur,ut in Romanorum genereScipiadarum genus, natura cum suntRomani Scipiadaesunt.Quoniam enimetad Romulumet caeterosRomanossecundum Romuli habitudinemjunctisunt.Romani sunt.Scipiadajvero dicunturadsecundamgeneris signiflcationem, quod eorum familiaeScipio et sanguinis principium fuit.Acpnusquidemappellatum est genus uniuscujusqueA generalionis principnim, dehinc etiam et muViludoeorum qui sunt ab uno principio,ut a Romulo, quamdevidentes et ab aliis separantes dicebanais oninemillam colteclionem esse Romanoriim genus.Sensus facilis et expedilus est, si tamen arabiguitasuna solvatur:cum enim prius multitudinis significationemretulerit ad generis nomen, post autemad procreationisinitium,nuncautemcontrariomodoillam prius a se dinumeratam significationem dicerevidetur,qu8e est procreationis, illam vero posteriorem,quffiest mullitudinis, quod contrarium videripotftst.siquis ad ordinem superiusdigestae disputationisaspexerit.Sed hic non de se loquitur, sed dehumani consuetudine sermonis, in quo prius earasigniflcationem generisfuissedicit,quffiaprocreantep sit ducta,accedente vero aetate usu loquendi nomengenerisetiamad multitudinemhabentemsequodammodoad aliquemfuissetranslatum.Hoc vero idcircodixit,quoniam superius dixerat: Haec enim videturessepromptissimasignifleatio,ut abhaCjidestsecunda,quampromptissimam essesigniflcationeradixil,illa quoque nuncupata videretur,quaB multitudinis;priusenim genusinterhominesappellatumest,quodquis a generante deduceret; post autem factum estut perloquendiusum etiammultitudinis ad aliquemquodammodo se habentis genus diceretur propterdivisionem.scilicet gentium, ut essetinter eas nominissooietalisquediscretio.Hisigiturexpletisvenittertium genus quod inter philosophos tractatur,significationem, quse a procreante deducta sit ;hi cujus ad dialecticam facultatem multus usus est,enim maxime Cecropid» sunt qui a Cecrope descendunt,hi Romani qui a Romulo: quae cum ita sint, ^ tractat exordium. Terlium vero genus apudhorum quippe generum historia magis vel poesisphilosofihosconsideratur, dequo hoc modo loquitur :Aliter autem rursus dicitur genus, eui supponiturspeciesadhorumfortassesimilitudinemdictum.Elenimprineipium quoddam est hujusmodi genus earum quassub ipso sunt specierum, videturque et omnem eammultitudinem continere qux sub ipso sunt specierum.Duplicemsignificationemgenerissupra proposuitnunc tertiam monstrare contendit. Hanc autem adsuperiorum similitudinem dictam esse arbitratur,Superius autem dicliB significationes duae sunt.unaquidem cum generis nomen quadam principii antiquitatead se junctam multitudinem contineret;aliaproposit£e,tertium nunc addit de quo inter philosophossermo est,illud scilicetcui supponiturspecies,quod idcirco genus vocatum esse subopinioniscrediturambiguo,quoniam habet aliquam similitudinemsuperiorura;namsicutillud genusquod admultitudinemdicitur uno solo nomine multitudinemclaudit,ita quoque genus plurimas species coercetetcontinet. Item utgenus illud quod secundum procreationemdicitur principium quoddam esteorumquae ab ipso procreantur,ita genus constat suisspeciebusesse principium.Ergo quoniam utrisque estsimile,idcirco nomen quoque generis etiam in hnc

91 AN. MANL. SEV. BOETII 92signiticatione a superioribus mutuatum esse verisimileest.Tnpliciter igilur cum genus dicalur,de teriio apudphitosophos est sernio, quod etiam describentes assignaverunt,dicenles genus esse quod de pluribus etdifferentilnis specie in eo quod quid sit prseiticatur,utanimal.Jure tertium genus philosophi ad disputationerasumunt.hocenim solum est quodsuitstantiam monstratjCfeteravero aut unde quid exislat, aut quemadQioduma caeteris hominibus in unam quasi formampopuli dividatur ostendunt : nam illud quodmultitudinem continet genus, illius multitudinisquam contiaet substantiam non demonstrat, sedtantum uno nomine coUectionem populi facit,ut abquid bos,animal respondebitur: itanomen animalisad interrogationem quid sit de homine,equo,atquealterius generis populo segregetur.Item illud (|uod g boveacdecEBterisprffidicatur,undefltul animalpra;-secundum prooreationem dictum est, non rei pro-dicetur de pluribus differentibus specie in eo quodcreatae substantiam monstrat,sed tantum quod ejusfueritprooreationisinitium.Atvero genusidcuisupponiturspeciesaddifferentiamaocomraodatum,specieisubstantiam informat:et quiainter philosophoshajo maxima quaestio est quid unumquodque sit,tuncenimunumquodquescirevidemur,quandoquidsit agnoscimus, idcirco rejectis caeteris de hoc generequo maxirae apud philosophos sermo est,quodetiam describentes assignaverunt ea descriptionequam subter annexuit.Diligenter veroait describontes,non diffinientes ;diffinitio enimfitex genere,genus autem aliud genus habere non'poterit,idqueobsourius est quam ut primo aditu dictum pateat:fleri autem potest ut res quas alii genus sit alii generisupponatur,seil cum supponitur non quasi genus,sedtanquam species sub alio collocatur. Undenon in eo quod genus est,3upponi alicui potest,sedcum supponitur illico species flt:quae cum itasint,ostenditur genus ipsum in eo quod genus est genushabere non posse.Si igitur voluisset genus difflnitioneconcludere,nuilo modo potuisset:genus enimaliud quod ei posset praeponere non haberet,atquein unum plura convenerint, ita ut omniasimul reiidcirco descriptionem ait esse factam,nondifflnitionem: descriptio vero esl ( ut in priore voluminedictumest)exproprielatibusinformatio quaedamrei,ettanquam coloribiis quibusdamdepictio.Gumenirncui applicantur aequentur, nisi ex genere vel differentiishsc collectio fiat.descriptio nuncupatur.Estigitur descriptio generis haecigenus est quod de pluribuset differentibus speciein eoquod quid sit pra3-dicatur.Tria hrcc requiruntur in genere, ut de pluribuspraedicetur, ut de specie ditterentibus, ut ineo quod quid sit:de qua re quoniam ipse posteriuslatius disputat nos breviter hujus rei intelligentiamsigniflcemus exemplo, hoc modo. Si enim nobis informa generis animal, id de aliquibus sine dubioprffidioatur, homine scilicet,equo, bove et cffiteris,sed hffio plura sunt , animal igiturde pluribus praedicatur,homo vero, equus atque bos talia sunt utase discrepent, nec qualibet mediocri re, sed itotaspecie, id est tota forma suae substantis, de quibuaAdicitur animal;homo enim etequudet bos animalianuncupantur, praedicatur ergo animal de pluribusspecie differentitius; sed quonam modo flt hsc praedicatio? non enim quidquid interrogaveris, moxanimal respondetur; non enim si quantus sithomointerrogaveris, animal respondebitur, ut opinor;hoc enim ad quantitatem pertinet,non ad substantiam.Item si qualis sit homo interroges,ne huic quidemresponsio convenit animalis; caeterisqueomnibusinterrogationibus hanc animalis responsioneraineptam atque inutilem semperesse reperies,nisi eitantum apta est quaequid sit inlerroget.Interrogan.tibus enim nobis quid si homo, quidque sit equus,quid sit.Et quoniam generis haec difflnitio est,animalhominis, equi, bovis genus esse necesse estomne autem genus aliud est quod in semetipso atqueifl re intelligitur,aliud quod ad alterius praadicationemreferlur,sua enim proprietas ipsum esse constituit.Ad alt6rumrelatiogenusfacit,ut ipsum animal,si ejus substantiam quaeras,dicam substantiam esseanimatam atque sensibilem; h«o igitur difflnitio nemmonstrat per se sicuti est, non tanquam referaturad aliud ;at vero cum dicimus animal genus esse,non (ut arbitror) tunc de re ipsa nomen hoc dicimus.sedde ea ratione qua potest animal ad oaeterorumquse sibi subjecta sunt,praedicationem referri,Itaque character quidam ac forma generis est in eo^ quod referri praedicatione ad eas res potest, quaecum sint plures et specie differentes, in earum tantumsubstantiaprasdicatur.Hujusautemdifflnitionisrationem per exempla subjecit dicens :Eorum enim quse prsedicanCur, atia quidem de unodicuntur solo, sicul individua, ut Socrates, et hic ethoc;alia vero deplurinus, guemadmodum genera etspecies, el differentia, et propria, et accideniia communiter,sed nonproprie alicui. Estautem genusquidem,utanimal;species vero ut homo : dijferentia, ut _rationale;proprium,ut risibile ;accidens, ut album,nigrum, sedere.Omniumquaepraedicanturquolibetmodo facitPorphyriusdivisionem ; idcirco ut areliquis omnibuspraedicationem generis sejungat ac separet, id facitD hoc modo.Omnium,inquit,quae praedicantur,alia desingularitato dicuntur,alia de pluralitate;de singularitatevero,inquit, prsdicantur quaecunque unumquodlibet habent subjectum,de quo dici posbint,utea quibus singula subjectu sunt individua,utSocrateset PlatOjUt hoc album quod in hac nive propositaest,ut hoc scamnum in quo nunc sedemus, nonomne scamnum (hoc estenim universale), sed bocquod nunc suppositum est;neo album quod in niveest(universale enim est album et nix), sed hoc albumquod in hac nive nunc esse conspicitur : hocenim non potest de quolibet alio albo prffidicariquod in hac nive est,quia ad singularitatem dedu-

93 IN PORPHTRIUM COMMENTARIORUM LIB. II.ctum est,atquead individuam formam constrictum A Fieri autem potuit commodior divisio hoc modo :est individui partioipatione. Alia vero sunt quae de Eorum quas dicuntur,alia quidem ad singularitatempluribus prffidicantur,ut genera.et species,et differentiK.etpropria,et accidentia (!ommuniter,sed nonpropriealicui.Genera quidem depluribus presdicanturspeciebussuis, species vero de pluribus prajdicanturindividuis : homo enim, quod est animnlis,species plures sub se homines habet de quibus appellaripossit.Item equus,qui subest animali locospeciei,plurimos habet individuos equos de quibuspraedicanlur ; difTerentiaverp ipsaquoque de pluribusspeciebus dici potest.ut rationale de homlne acde Deocorporibusque c(Blestibus,quas (sicutPlatoniplacet) animata sunt et ratione vigentia ;propriumitem etsi de una specie prfBdicatur,de multis tamenindividuis dicitur,quae sub convenienti speciecollocantur,ul risibile, de Platone, Socrate et caelerisindividuisdiciturquffihominisupponuntur.Accidensetiam de multis dicitur; album enim et nigrum demultis omnino dici potesl,qu33 a segenerespeciequesejuncta sunt.Sedere etiam de multis dicitur, liomoenim sedit, simiasedet, nves quoque, quarum specieslonge diversae sunt: accidens autem quoniamcommuniter accidensesse potest et proprie alicui,idcirco determinavitdicenset accidentia communiter,sed non proprie ;qus proprie enim alicui acciduntindividualiunt,et de uno tantum valentia prae-praedicantur,alia ad pluralilatem ; eorum quae depluribus prcedicantur,alia secundum substantiampra^dicantur, alia secundum accidens ; eorum queesecundum substantiam praedicantur^aliain eo quodquid sit diountur,alia in eo quod quale sit ;in eoquod quid sit quidem genus et species,in eo quodqualo sitdifferentia.Itemeorumquae ineoquod quidsit pra2dioantur,aIia de speciebus praedioantur pluribus,alia minime; de speciebus quidem pluribuspraBdioantur,ut genera,de nuUis vero species. Eorumautem qus secundum accidens prasdicantur,aliaquidem sunt quffi de pluribus praedicantur, utaccidentia alia quae de uno tantum,ut propria. Possetautem fierietiara hujusmodi divisio eorum quae.•prfedicantur, alia de singulis praedioantur, alia depluribus , eorum quffi de pluribus, alia in eo quodquid sit,alia in eo quod quale sit praedicantur. Eorumquaa in eo quod quid sil,alia de differentibusspeciebus dicuntur,utgenera, alia minime, ut species; eorum autem quae in eo quod quale sit de pluribuspra3dicantur,aliaquidem de differentibusspeciepraedioantur,utdilTerentiaeetaccidentia communiter,aliadeuna tantum speoie.ut propria: eorumvero quae de pluribus differentibus speoie in eo quodquale sit praedicantur,alia quidem in sublantia prsdicantur,utdicari ; et ea quae communiter accipiuntur,depluribusdici queunt : ut enim de nive dictum est, illud dilTerentice.alia in communitereveniendicaritibus,ut accidentia.Et per hanc divisionem quinquealbum quod in hac subjecta nive est non est coramuniterbarum rerum diffinitionescoUigi possunthocmodo:accidens, sed proprie huic uivi quK ooulis Genus estquod de pluribus speciedifferenlibusineo*-•ostensionique subjecta est ; ila quoque ex eo quod quod quid sit praedicatur. Species est quod de pluricommuniterpraedicari poterat(demuItisenimalbum bus minime specie differentibus in eo quod quid sitdici potest, ut albus homo, albusequus, alba nix),factum est ut de una tantum nive praedicari illudalbum possit,cujus partioipationeipsum quoque factumest singuhue.Omnino aulem oraniagenera,velspecies,vel differentias, vel propria, vel acoidentia,siper semetipsa speculem.ur in eo quod genera,velspecies, vel differentis, vel propria, vel accidentiasunt, manifestuin est quoniam de pluribus praedicantur;at si ea in his speculemur in quibus sunt,ut secundumsubjectaeorum formametsubstanliammeliamur, evenit ul ex pluralitate praedicationis adsingularitalem videantur adduoi: animal enim quodpraedicatur. Differentia est quod de pluribus speciedifferentibus in eo quod quale sit in substantia prsdicatur.Propriumest quod de una tantum speoie ineo quod quale sit non in substantia praedicatur.Accidensestquod depluribusspeciedifferentibus ineoquod quale sit non in substantia prjedicitur.Et nosquidem has divisionesfecimus,ut omnia a semetipsissepararemus.Porphyrio vero aliaintentio fuit.Non enim omnia tuno a semetipsis disjung'-re festinabat,sed tantum ut c«tera a generis forma elproprietate separaret. At idciroo divisitomnia qua3pr3;dicantur,aut in ea quae de singulis predicaren-genus est,de pluribus praedicatur; sed cum hoc anitur,autin ea qus de pluribus ;ea vero quffi de plumalinSocrateconsideramus, expluralitate prsdi- D ribus praedioantur,aut generaesse dixit,aut speciescationis adduoitur ad aingularitatem.Socrates enim aut ca3tera, horum quoque exempla sub.jioiens ad.animal est,ipsum animal fit individuum, quoniamSocrates est individuus ao singularis.Item homo depluribusquidem hominibus prasdicatur.sed si illamhumanitatem quae in Socrate est individuo consideremuSjfitindividua,quoniam Soorates ipse individuusest atque singularis.Item differentia ut rationalede pluribus dici potest,sed in Socrate individuaest.Risibileetiara cum depluribus hominibus praediceturfit unicura ; communiler quoque acoidens,ut album.cum de pluribns dici possit, in uno quoquesingulari corpore perspectum individuum est.jungitAb his ergo qum de uno solo praBdicanlur difjernntgenera,eo quod hsec de pluribus dicunlur. Ab his aulemrursus qux de plwibus, a speciebus quidem,quoniam species elsi de pluribus prxdicenlur, nontamen de differentibus specie,sed numero: homo enimcum sitspecieSjde Socrale et de Ptatone praedicantur,qiii non specie a se invicem differunt, sed numero.Animal vero cum sil genus,de homine, equo et bovepr3edicaiur,qui differunta se invicem specie, non numerosohim. A proprio quoque differt genus, quoniam

95 AN. MANL. SEV. BOETIIpropriumdeunasolaspecie, cujusesl proprium, pnB- A rantur differentibus : cum enim dicimus hic Platodicatur, el de iis qux sub iina specie sunt individuis, est, hic Socrates, duas fecimus unitates, ac si digitoquemadmndum risibile de homine solo,et de particu-tangaraus dicentes, hic unus est de Socrate, rursuslaribns hominibus : geiui autem non de una solumspecie prxdicatur, sed dz pluribus el differentibus. Adifferentia vero ab iis quse communiter sunt accidenliadifferl genns,quoniam etsi de pluribus el differenlibusspecie prxdicenlur differenligs,et communtter accidentia,nnn tamen in eo quod quid sit prasdicanlur, sedpotius in eo quod quale est, el guomodo se habet. Interrogantibusenim aliquilms guid est illud dequo prsedicanturhiec,genus respondebimus,differcnlias autemet communiter el accidentia non respondebimus. Nonenim in eo quod quid est prsedicantur de subjecto,sedmagis in eo quodqualesit.Interrogantibus enimqualisde Platone hicunus est, noneademunitasin Socratenumerata est qua; in Platone ; aliqui posset fleri,ut secundotacto Socrate,Plalo etiam demonstraretur,quod non fit : nisi enim tetigeris Socratem velmente, vel digito, itemque nisi tetigeris Platonem,non facies duos, dum numerantur. Ergo differuntquae sunt numerodifferentia: cum igitur species denumero difforentibus non de specie praedicetur, genusde pluribus et differentibus specie dicitur, ul debove, de equo et de caeteris quse a se specie invicemdifferunt, non numero solo. Tribus enim modisunumquodqueveldifferreabaliquodicitur,ve[alicuiest homo, dicimus rationalis, et qualis et coreus, di- -a idem esse, id estgenere, specie, nuraero. Quaecuncimxis niger. Est autem rationale differentia, nigrumvero accidens. Quando autem quid esi homo interrogamur.animalrespondemus : est aulem genus hominisanimal.Nuncgenusa caeterisomnibus quae quolibetmodopraedicantur separare contendit hoc modo.Quoniamenim genus de pluribus praedicatur, statim differt abhisquidemgueede uno tantum praedicantur.qusequeunum quodlibct habent individuum ac singularesubjectum : sod haec differentia generis ab his quaede uno solo prsdicantur communis est ei cum C8eteris,id est specie, differentia, proprio atque accidenti,idcirco quoniam ipsa quoque de pluribuspraedicantur.Horum igitursingulorum differentias agenere coiligit.ut solum intelligendum genus qualeque Igiturgenereeademsunt, non necesse est esseeadem specie, ut si eadem sint genere differan^specie-, si vero eadem sunt specie, genere quoqueeadem essenecesse est.' ut cum homo atque equusidem suntgenere(uterqueenimaniraalnuncupatur)differunt specie, quoniam alia est hominis species,alia equi. Socrates vero atque Plato cum idem sintspecie, idem quoque sunt genere, uterque enim subanimalis praedicatione ponitur: si quid vero vel generevel specie idem sit, non necesse est idem essenumero, ut Socrates et Plato, cum et genere animaliset specie hominis idem sint, numero tamenreperiunturessedisjuncti. Quod si idemsitnumeroidem et genere et specie esse necesse est. Gladiusenim atque ensis idem sunt numero, nihil enim omsitsub animi deducat aspectum dicens : Ab his au- *^ nino aliud est ensis quam gladius ; sed nec specietem quae de pluribus praedioantur differt genus; a diversi sunt, utrumqueenimgladiusest; necgenere,speciebus (luidem primum.quoniam species etsi de utrumque enim instrumeutum est, quod est gladiipluribus prsdicantur, non tamen de differentibus genus. Quoniam igitur homo, bos atque equus, despecie, sed numero. Species enim sub se pluriraas quibus animal prsedicatur, specie differant,numerospecies habere non poterit,alioqui genus non speciesappellaretur.Sienim genusest quoddepluribusspecie differentibus in eo quod quid sitpraedicalur,cura species de pluribus praedioatur, et ineo quodetiam eos differre necesse est : idcirco hoc plus habetgenus a specie, quod de differentibus specie praedicalur.Namsi integram generis difiinitionem demus.dabimushocmodo: genusestijuod depluribusdifferentibus specie,non solo numero.et in eo quodquid sit, huic si addatur ut de speciedifferentibuspr;edicetur,speciei forma transit in genus, id quodexemplo quoque intelligi fas est. Homo enim cumquid sit praedicatur.At vero sic species ; species estquod solum de pluribus numero differentibus in eosit species, prsdicalur de Socrate, Platone et caeterisquod quid sit prsdicatur.A proprio vero differtgenusqua3 a se non specie disjuncta sunt,sicuthomoatque equus vel bos, sed numero, quod quidem ha-quoniam proprium de una sola specie cujus estproprium praedicatur,et de his quae sub una speciebet dubitalionem quid sit hooquod numero dicitur D sunl individuis ;proprium enim semperspeciei unidifferre.Numeroenim differrealiquidvidebiturquotiesadesse potest, neque eam relinquit, nec transit adnumerus a numero differt, ut grex boura qui aliam,atque idcifco proprium nuncupatum est, utfortassecontinet triginta bovesdiffert numero ah alio risibile hominis est ; itaque el de ea specie cujus estboura grege, si centum continet in se boves : in eo proprium praedicatur.et de his individuis quas subenim quod grex est, non differt, neque in eo quod illa sunt specie,ut risibile de homine dicitur,et deboves, nec nisi numero quidem differunt, quod illiplures, illi vero sunt pauciores. Quomodo igitur Socrateset Plato specie non differunt, sed numero,cum et Socrates unus sit, et Plato unus, etunitasnumero ab unitate non differat? sed itaintelligendumest quod dictum est, numero differentibus, idest in numerando differentibus, hoc est dum nume-Socrate, et de Platone, et casteris de sub hominisnomine continetur : genus vero non de una tantumspeoie, ut dictum est, sed de pluribus. Differt igiturgenus a proprio,eo quod de pluribus speciebusprffidicetur,cum proprium de una tantum specie dequa dicpitur appellatur, et de iis quae subillasuntindividuis, differentia atque accidentis discrepan-

97 IN PORPHYRIUM COMMENTARIORUM LIB. III.cum illi sintnam tia a genere una separatione concluditur. Omnino A similianon convenit,ut Socrates :eaim quia haec in eo quod quid sit minime pra3-homines similes, non convenit proprietas etcffiteridicantur, eo ipso segregantur a genere : nam in prsedicalio Socratis in ceeteris ; ergo ab iis quse decsteris propinqua suat generi, nam et de pluribus uno tantum pra;dicantur genus difTert, eo quod depr33dicantur, et de specie differentibus, sed non ia pluribuspr8edicetur.Restantigiturquatuor,species,et proprium, et dilTerentia, et accidens, quorum a80 quod quid sit. Si quis enim interroget qualis esthomo, respondetur rationalis, quod est differentia.Si quis interrogetqualis est corvua, dicitur niger,quod est accidens. Si autem interroges quid est homo,animal respondebitur, quod est genus. Quodgenere differentias colligamus, Singulis igitur differentiisab his rebus segregabitur genus : ea quidemdifferentia quas de specie differentibus prasdicari genusdicitur, separaturabhis quae sicutspecies prasdicantur,vero ait, non in eo quod quid sit prsdicari dicimus,vel sicut propria ; species enim omniuosed magis in eo quod quale sit, hocmagis^quaastionioccurrit hujusmodi.Aristoteles enim ditferentias inde nulla alia specie dicetur, proprium vero de unatantum specie prffidicatur, atque ideonon despeciesubstantia putatoportere praedicari, quod autem in differentibus. Item genus a differentia et accideatisubstantiapra3dicatur,hoc rem dequa praedicatur. di[rert,quod in eo quod quid sit preedicatur, illa veronon quale sit, sed quid ait ostendit ; unde nonvide- -n ineo quodqualesitappellanturutdictumest :itaqueturdifTerenliain eo quod quale sit praedicari, sed genus quidem ab iis quae de uno praedicantur differtpotius ineo quod quid sit, sed solvitur hoc modo : inquantitate praedicationis,quodde pluribus praediceturdifTerentia enim ita substantiam demonstrare solet,;a speclebus vero et proprio in subjectorumut circa substantiam qmlitatem determinet, id est natura, quoniam genus de specie ditferentibus dicitur,substantialemqualitatemproferat.Quodergodictumproprium vero etest magis, tale est tanquam si diceret, videtur quidemsubstantiam significare, atque in eo quod quidsitpr8edicari;sedmagi3illudestverius,quiatametsisubstantiam monstret, tamen in eo quod quale sitprffiilicatur.Quare genus depluribus prsedicari dividit ipsum abiis qu3S de uno solo dicuntur,sicul indioidua ; de differenUbusvero specie,separat eumdem ab iis qux sicutspecies prsedicaniur, vel sicut propria : in eo autemspecies minime. Item genusin qualitatepraedicationis a differentia accidentequedividitur. Qualitas enlm prasdicationisqucedam est,vel in eo quod quid sit, vel in eo quod quale sit pra3-dicari.Nihlt igilur neque superfluum, neque minus continetgeneris dicLa descriplio.Omnis enim descriptio vel diffinilio debet ei quoddiffinitur aequari : si enim dilfinitio diffinita rei nonsit aequalis, et si quidem major sit, etiam qua^damqiiod quid sit prxdicari, dividitipmma difl'erentiis et _ aliacontinebit, etnon necesse est utsemper diffiniticommuniter accidentibus,qux singula non in eo quodquid prsedicatur, sed in eo quod quale est, vel quomodose liabet.Tria haec esse diximusquas significationem hancsubstantiam monstret ; si minor sit, ad omnem diffinitionemsubstantiae non pervenit. Omnia enim quasmajora suntdeminoribus prasdicanlur, utanimal dehomine; minora vero de majoribus minime : nemoterliam generisinformarent, id estdepluribus prae-enim vere dicere potest, omne animal homo est,dicari,despecieditferentibus, et in eo quod quid sit,quae singul» partes genus a caeteris qus quomodolibetprsdicantur distribuunt ac secernunt, quodiose breviter colligens dicit : id enim quod de pluribuspraedicatur genus ab his dividitquaedeuno tantumpraedicanturindividuo.lndividuumautempluribusdiciturmodis :dicitur individuumquod oraniaosecari non potest, ut unitas vel mens ;dioitur individuumquod ob soliditatem dividi nequit, ut adamas; diciturindividuumcujuspraedicatio in reliquaLIBER TEUTIUS.atqueidcircosisibipraedicatioconvertendaestjKqualisoportetutsit. Id autem fieri potest, sinequesuperfluumquidquamhabetnequediminutum,utineaipsa generis descriptione ; diotum est enim genusesse quod depluribusdifferentibusspecie in eoquodquid sit pr8edicatur,qusedescriptiocum genereconvertipotest.ut si dicamus quod de pluribus speciedifferentibusin eo quod quid sitpraedicetur,id genusesse : quod si converti potest (ut ait) necplus necminus continet generis facta descriptio.Superior disputatio de genere videtur forsitan £)quidem dubilari potest : si enim hasc fuit ratio pro-omnem etiam speciei consumpsisse tractatum : namcum genusad aliquid prsdicetur,id est adspeciem,cognoscinaturagenerisnonpolest, sispecieiquaa sitponendigenusreliquisomnibus,quodnaturaEsuaBnca-gnitudine caetera contineret, non aequum erat differentiaespeciemin ordine tractatusanteponere,quodintelligentia nesciatur. Sed quoniam diversa est insuis naturis eorum consideratio atque discretio diversain permistis, idcirco sicut singula in proOBmioproposuit,itadividerecunctaprosequitur,acprimumpostgeneris disputationem de specietractat, dequadilTerentia speciem contineret,cum pr«sertim differentieeipsasspeciesinforment:prius autem estquodinformat quamidquod ejus informatione perflcitur.Posterior igitur species est differentia : prius igiturde differentia tractandum fuit ;eteaim prooemio etiam

consentiret.in quo euna ordinem collocavit quemnaturalisordosuggessit, dicensulileesse nosse quidgenus sit,elquid differentia.Huic respondendum estqu£estioni,quoniamomniaqu8ecunqueadaliquidprsedicantur,substantiamsemper ex oppositis sum.untut igitur nonpotest esse paternisifiliussit,necfiliusnisi pro3cedat pater, alleriusque nomen pendet exaltero, ita etiam in genere ac specie videre licet,speoiesnon potestnisireferaturad speciem :necveroesse quippe nisi generis non est, rursusque genussubstantiaj quaedam aut res absolutas esse putandaesuntgenusacspecieSjUtsuperiusquoquedictumest,sed quidquid illud est quod in naturae proprietateconsistat, id tunc genus fit ac species, cum vel adinferiora vel ad superiora refertur. Quorum igiturrelatioalterutrum(;onstituit,eorum continens factusest juretraclatus ; de specieigitur inchoans ait hocmodo :DE SPEGIE.Specie autem dicitur quidem el de uniitscujusqueforma, secundum quam dictum est : primum quidemspecies digna estimperio : dicilur autem species,el eaquse est sub assignalo genere, secundum quamsolemusdicere hominem quidem speciem animalis,cum sit genusanimal ; album autem coloris speciem,lriangulumverofigurx speciem.Sicut generis supra signiflcationes distinxitKquivocas,ita idem in specie facit dicens non esse specieisimplicem significationem,etponitquidem duas:longae autempluresessemanifestumest,quasidcircoprijeteriil ne lectoris animum prolixitateconfuderet.Dicitautem primum quidemspeciemflguramuniuscujusquevocari,quee exaccidentium congregationeperficitur. Cautissime autemdictumestuniuscujusque,hKC enim secundum accidens dioitur, quaj cuiqueindividuoformaest ; eaenimnonexsubstanlialiquadam forma species,sed ex accidentibus evenit.AliaestenimsubstantialisformKspecies,quaehumanitasnuncupatur, ea quae non est quasi suppositaAN. MANL. SBV. BOETU 100riA tatem,aliam cujuslibet propriam formam individui,tertiam de qua nunc loquitur,qutPsub genere collocatur.Credendumveroestpropterobsouritatem ejusquam nos adjeciraus, quia nimirum altiorem atqueeruditiorem quaereret intellectum,ea tacita prstermissaquecaeterasedidisse:cujusquidemspecieihcecexempla subjecit,uthominem quidem animalisspeciera,albumautem coloris, triangulum vero figurae;haec enim omnia species nuncupantur eorum quaesunt genera, animal quidem hominis color autemalbi, figura vero trianguli.Quod si eiiam genus assignantes speciei meminimus,dicenies quod de pluribus el difjerentibus specie in eoquod quid praedicaiur , el speciem dicimus id quod subassignato genere ponitu^.Dudum cum generisdescriptionem assignaret, ingeneris difflnitione speciei nomen injecitdicens idesse genus quod de pluribus specie difTerentibus ineo quod quid sit prffidicaretur,ut scilicet per specieinomendiffiniretgenus ;nunc vero cum speciem difflnirecontendat.generisutitur nuncupatione dicensspeciem esse quae subgenere ponatur, cui quidemdicto illa quaestiojure videtur opponi. Omnisenimdiflinitio rem debet declarare quam concludil,eamqueapertiorem reddere quam suo nomine monstrabat.Ex notioribus igitur fleri oportet diffinitionemquam res iUa sitquae difTinitur.Cum igitur per specieinomendescriberet vel difliniret genus, abususestvocabulo speciei velut notiore quam generis,atqueita ex notioribus descripsit genus ; nuncvero cumspeoiemvelletterminodescriptionisincludere,gene-" ris utitur nomine,rerumque convertit notionem,utin generisquidem descriptionesit notius speciei vocabulum,in speciei autem desoriptione sit notiusgeneris.quodfieri nequit:sienimgeneris vocabuluranotiusest quam speciei, in dilfinitione generis specieinomine uti non debuil. Quod si speciei nomenfacilius intelligiturquam generis,in diffinitione specieinomen generis non fuit apponendum, cui quae-animali, sed esttanquam ipsa qualitassubstantiam stioni occurrit dicensmonstrans ; hac enim et ab hac diversa est qu» l^osse oportet quodquoniamgenusalicujus estgenus,uniuscujusqueoorporiaccidentaliterinsitaest, et abea quse genusdeducitinpartes;postremumqueplurasunt quae cum eadem sint, diversis tamenmodis adet species alicujus est species, idcirco necesse eslet inulrorumque rationibus utriusque uli.Orania quwcunque ad aliquid praedicantur,ex hisaliud atque ad aliud relata intelliguntur, ut hanc de quibus prajdicantur subslantiam sortiunjur;ipsam humanitalem iu eo quod ipsa est si perspexeris.quodsi diffinitiouniuscujusque substantiae propriequalitatem:sisubanimalieaDQintelligendolocaveris,Species est ea quas substantialem determinat D tatem debet ostendere, jure ex alterutro fltdescrip-deducitai]imalisinseparticipationem,separaturqueaceeteris animalibus, ac flt speciesgeneris ;quod siuniuscujusque proprietatemconsideres,id estquamtio in his quae ad se invicem referuntur. Ergoquoniamgenus speciei genus est, et substantiara suamelvocabulum genus a specie sumit,in diffinitionegeneris speciei nomim fuit advocandum. Quoniamvirilis vultus,quam flrmus incessus,caeteraque quibusindividuavero species id quodest sumitex genere, nomenconformantur,etquodammododepin-generis in descriptione specieinon fuit relinquen-guntur, haeo est accidentis species secundum quam dum : quoniam vero diversae sunt specierumqualitatesdicimus quemlibet illum imperio esse aptum propter; alije enim sunt species, quae et genera esseformae eximiam dignitatem ; huic aliam adjungitspecieisignifloationem,idesteamquampossunt ; alice quae in sola speciei proprietate permanent,supponi-mus generi.Nos vero triplicemspeciei signiflcationemesse subjicimus,unam quidem substantialem qualiconeque in naturamgeneris transeunt, idcirmusmultiplicem speoiei dilflnitionem deditdicens:Assignant ergo el sic speciem : Species est qum sub

101 IN PORPHYRIUM COMMENTARIORUM LIB. III. 102quid sit prssdicatur; sedhxc quidem assignatio specialissimaest, el ejus qua; solum species est, non eliamgeiius; alix vero et non specialissimarum esse possunt.Tribu3Sf,eciem dif'nnitionibusinformavit,quarumquidemduaeomni speciei conveniunt,omnesquequ8Bquolibet modo species appellantur sua cjnclusionedeterminant. Tertiavero nonita:cum enimdufe sintspecierum formffi,una quidem cum species alicujusaliquando etiam alterius genus esse potest ; alteracum tantum species est, neque in formam generistransil. Priores duae,i]la scilicet in qua dictum estidassignalo genere ponitur, et de qua genus in eo quod A. specialissimum, alia sunlqux etgenera et species suntquid sit prxdicalur. Amplius autem sic quoque : species eadem, ad aliud tamen et ad aliiid sunipla. Sit autemesl quic de pluribus el dijferentibus numero in eo quod manifestum in uno prxdicamento quoddicitur substanlia: est quidem et ipsa genus, sub hac auLem est corpus,el sub corpore animaium corpus, sub quo animal;sub animuli vero, ralionale animal,sub quo , liomo; subliomine vero,Socrates et Plalo, el qui sunt particutareshomines. Sed horum substantia quidern generalissimumest et genus solum ; homo vero specialissimumet solum species ; corpus vero species qiiidem est substantix,genus vero corporis animati; sed et animatumcorpus, species quidem est corporis, genus vero animalis.Bursus animal speeies quidem est corporis animati,genus vero animalis rationalis ; sed rational animalesse speciem quod sub genere ponitur, et rursus in species quidem est animalis, genus autem hominis ;qua dictum estid esse speciem de quagenus in eo n homo vero species est rationalis animalis, non auiemquod quid sit praedicetur, omni speoiei conveniunt eliamgeuus particularium homimim,sed solumspeciesId enim tantumhaediffinitionesmonstrant,quod sub Ac omne quod est ante individua, proximeque de ipsisgenere ponitur : nam etea quaa dicit, id esse speeiem prxdicatur, species erit solum, non etiam genus.quod subgenere ponitur, eam vimsignificatspeciei, Praediximus ab Aristotele decem prsedicamentaqua referturadgenus; eteaqueedicit,idessespeciem esse disposita,qu3eidoirco praedicamenta vocaverit,de qua genus in eo quod quid sit praedicatur, eam quoniam de caeterisomnibuspraedicantur: quidquidrursus significat speciei formam quam retinet ex generispraedicatione. Idem est autem et poni subgenere, et de eo praedicari genus.sicut idem est supponigeneri.et ei genus prsponi. Quod si omnes speciescollocantur sub genere,manifestum estomnemvero de alio prKdicatur, si non potuerit praedicatioconverti, major est res illa quai praedicatur ab eadequapraedicatur.Itaquehcecpraedicamentamasinnarerum omnium, quoniam de omnibuspraedicantur,ostensa sunt. In uno quoque igitur horum praedicamentorumquffidamspeciem hoc ambitu descriptionis in:ludi. Sed tertiadifnnitiodeeatantumspecieloquitur,quaenunquam generalissima sunt genere,etestlonga series specierum,atqueamaximodecursusadgenus est, etquae solum species restat : htec autem minima. Et illa quidem quae de csteris prKdioanturspecies _^ est — ea — qu« -^— de __ ditferentibus _ .specie minime_ ^ut „„ genera, ^ , neque — ^— ullis. aliis supponuntur .^..^^ ^^ ut „„ species...^^^«.v..,praedicatur.Nam siid habetgenus plusaspecie,quod ^ generalissimagenera nuncupantur, idcirco,quiahisde differentibus specie prajdicatur, si qua speciesquidem prasdicetur de subjectis, sed non de speciedifTerentibus, ea solum erit species superioris generis,subjectorum vero non erit genus. Igitur praadicatioea quam species habet ad subjecta, sitalissitut de difPerentibus specie non prsdicetur, distinguiteam ab his speciebus quae genera esse possunt, etmonstrat eam solum speciem esse, neo generis praadicationemtenere.Illa igitur tertia descriptio specieiquae magisspecies ac specialissima dicitur,difflniturhoc modo : Species est quod de pluribus numerodifferentibus in eo quod quid sit praBdicatur,ut homo:praedicatur enim de Gicerone ac Demosthene et caaterisqui ase(utdictum est)non specie, sed numeronuUum aliud superponitur genus. Infima vero quaede nullis speciebus dicuntur, specialissiraffi speciesappellantur,idcircoquoniamintegrum cujuslibetreivocabulum illa suscipiunt, quae pura immistaqueinea de qua quaerilur proprietate sunt constituta : atquoniam species id quod species est ex eo habet nomen,quia supponitur generi, ipsa erit simplex species,si ila generi supponatur, ut nullis aliis speciebuspraeponatur ut genus. Species enim quae sicgeneri supponitur alii, ut alii praBponatur, non estsimplex speciFS,sed habet quamdara generis admixtionem: iila vero species quae ita supponitur generi,ut minime speciebus aliis praeponatur, illa solumsimplexque species esl atque idoirco et maxime spedisorepant.Ex tribusigitur diffinitionibusduasqui- £) cies esl, et specialissima nuncupatur. Inter generadem et specialissimasetnon specialissimas speciesclaudit, haac vero tertia solum ultimam speoiem:utautem apertius id liqueat,rem paulo altius orditur,eamque congrnis illustrat exemplis :igitur quce sunt generalissima, et species quaesuntspecialissimee, in medio sunt quaed;imquae superioribusquidem collatae sunt species, inferioribusverogenera.Haecsubalternageneranuncupantur,quoditaPlanum antem erit quod dicilur hoc modo. In sunt genera, ut alterum sub altero coUocetur.Quodunoqucque prxdicamento sunt quasdam generalissima, igitur solum genus est, id dicitur generalissimumet rursus alia specialissima, el inler generalissima genus ;quae veroitasunt generautesse species possint,velet specialissima sunt alia qux et genera et speciesita species ut sint genera nonnunquam,sub-eadem dicuntur. Est autem generalissimum quidem alterna genera vel species appellantur.Quodvero itasupra quod non est aliud aliquod superveniens est species, ut alii genus esse non possit, specialissimaspeciesdicitur.Hisergocognitissumamusuniusgenus. Specialissimum autem posi quod non esl aliaaliqua inferiorspecies. Inter generalissimum autemel praedicamenti exemplum, utabeoincaeteris quoque

103 AN. MANL. 8EV. BOBTII 104praedicamentis alque in caeteris generibuset speciebusA quidem substantia generalissimum dicitur genus,fllo atque ordine quid eveniat possit agnosci. quoniam praepositaest omnibus,nulli vero ipsasup-Substantiaigiturgeneralissimumgenusest;hocenin]de cunctis aliis pr3edicatur,acprimum hujusspeciesducE sunt, corporeum et incorporeum, namet quodponitur,et solum genus proptereamdem scilicet diciturcausam, homo autem species solum,quoniamPlato, Cato, Cicero, quibus est insa preeposita noncorporeumestsubstantiadicitur.etitemquodincorporeumdifferunt specie, sed numero taatum; corporeumest substantia praedicntur; sub corporeo veroanimatum atque inanimatum corpus ponitur;sub animatocorpore, animal ponitur : nam si sensibile adjiciasvero quod secutidum a substantia collncatur,et speciesesse probatur, et genus, substantias species, genusanimati; at vero animatum, genus est animalis,aniniato corpori, animal facis, reliqua vero corporei species.Est autem animatum genus sensi-pars,id est,species,continetinanimatumetsensibile bilisanimatumverosensibileanimalest:igituripsumcorpus; sub animali autem rationale atque irralionaleaniraatura, propter propriam differentiam quae est; sub rationali Deus et homo, nam si rationalimortale subjeceris, hominem constitues ; si immortale,sensibile, recte genus dioituresse animalis. Animalvero rationalis genus est,et rationale genus est mor-Ueura ; Deum vero dico corporeum, hunc enim talls ; cumque rationale et mortale nihil aliud sitmundum veteresDeum vocabant,etJoviseumappellationeg quam horao, rationalefit animalis species,hominisdignati sunt, Deumque, solem, caeteraque vero genus; homo vero ipse Catonis, Platonis,Cice-CQslestia corpora, quae animata esse cum Plato, tumplurimus doctorum chorus arbitratus est, sub hominovero individui singularesque homines sunt, utPlato, Cato, Cicero, quorum numerum pluralitasinfinitanon reoipit,cuju3 rei subjecta descriptiosuboculis ponat exemplum.ronis non erit(ut diclum esl)genus, sed solum species; nec solum differentia'. rationalis species estbomo, verum etiam Catonis et Platoniscaeterorumquespecies appellatur, propter diversam scilicetcausam. Nam rationalis idcirco est species,quoniamrationalepermortaleatqueimmortaledividitur.cumsithomo mortale; idem vero homo species esl Platonisatquecaeterorum,informaenimeorumomniumhomo erit substantialis atque ullima similitudo.Estautem communis et omnium regula,esse eas speciesspecialissimasquaesuprasolaindividuacollocantur,uthomo,equus,corvus; sednonavis,avium namquemultee sunt species,sed hae tantum species dicunturQ esse, quorum subjecta ita sibi sunt consimilia, utsubstantialem differentiam habere non possint. Inomni autem hac dispositione priora genera cum inferioribusconjunguntur,utposterioreseffioiant species:namut sitcorpus substantia,cum corporalitateconjungitur, et est substantia corporea corpus.Itemut sit animatum, corporeum atque substantia animatocopulatur,etestanimatum substantiacorporeahabens animam.Item ut sit sensibile, eidemtria illasuperiora unguntur.Nam quod est sensibile,tantuniest, quantum substantia corporea animalaretinenssensumquodtotumanimalest.Itemsuperioraomniarationali juncta rationale efficiunt, postremumquehominemsuperioraomnianihilominusterminant,idest substantiam hominis addito tantum rationali morjvfali ; estenim homo subslantia corporea, animata,sensibilis,rationalis,mortalis.Nosverodifflnitionemhominis reddimus dicentes, animal rationaie mortale,inanimali scificet includentesetsubstantiametcorporeum et animatum atque sensibile; etin caeterisquidemspeciebusatque generibus ad hunc modumvel dividuntur genera,vel species describuntur.Socrates. Gicero. Cato.Superiuspositadescriptioordinemageneralissiaiousque ad individua prffi dioationis ostendit, in quaQuemadmodum igitur substaniia cum suprema sil,eo quod nihil supra eam sit, genus cst generalissimum,sic et homo, cum sit species post quam non est alia species,neque aliud eorum qux possurd diviii in species,sed solum individua {individuum enim est Socrates etPlato, et hoc album) species erit solum, et ullima species{et ut dictum est) specialissima:quse vero in medio

'"105 IN PORPHYRIUM COMMENTARIORUM LIB. III. 106esse dicuntur.Extrema vero habentunam hahiludinem,nam etgeneralissimumad eaquse posleriora sunt, habethabitudinem, cumgenus sit omnium supremum: eamvero quse est ad superiora non habet, cum sil suprenum,et primum principium, el [ut diximus) supraquod non est aliud superveniens genus : et specialissimumetiam unam habet habitudinem, ea quse est adsuperiora, quorum est species : eam vero quse est adsunt, eorum quidem quas supra se sunt species erunt, A. species substantiam monstret, unaque sit omniumeorum vero quas post genera sunt, quare hsec quidem individuorum sub speciepositorum substantiaquodammodonullipra;positaest,siadsubstantiamquiaduas habent habitudines, illam qux est ad superiora,serundum quam species dicuniur esse ipsorum, eteam velit aspicere: at si aocidentia quis consideret, pluresde quibus pradicaturspecies fiunt, non quse esl adposteriora, secundum quam genera ipsorumsubstantiaediversitate, sedaccidentium multitudine;itaquefit ut genus quidem semper plurimas sub se specieshabeat:de differentibus enim specieprsedicatur,differentiaveronisi pluralitati non convenit: at verospeciesetiamunialiquandoindividuopraiessepotest:si enim unus (ut perhibetur) est phceaix, phcenicisspeoies de uno tantum individuo prasdicatur. Solisetiam speoiesunumsolumintelligiturhabere subjectum:ita nullam multitudinem species per se con-posteriora non diversam habet sed eamdem, nam el individuorumspecies dicitur. Sedspecies quidem dicitur tinet, cum etiam si unum sit tantum individuum.individuorum, velut ea continens, species vero superio- g specieitaixennonpereatintellectus,quibusdamenimrum, ut quse ab illis conlinealur.suis quasisimilibusparlibusprceest: ut si aris vir-Ex proportione speciei nomen etiam generisostenditur, nam utgenus, quoniam non habetgenussuprasegeneralissimum genusdicitur, utsubstantia:itaspecies, quoniam nonhabetsub se,speciem, sedindividua specialissima species dicitur, ut homo ;quod autem est species non habere sub se, id esthispreeesse, quae neque in dissimilia dividi possunt, utgenera dividuntur,neque insimiliasecantur, utspecies.lUa vero quae intergenera generalissima, speciesquespecialissimasconstitutasunt,specieset generanuncupantur,qufe etipsa aliis supponuntur,etgii lam dividasjsecund u m id quod aes dicitur, idem etpartes esseinlelligitur, et totum. Idcirco dictum estspeciem,licetsitindividuispraiposita, unamtantumhabitudinem possidere.illamunamscilicet quaspeciesest ;quando enim praepositis subditur specieanuncupatur, et est superiorum species lanquamsubjecta, inferiorumque species, idcirco quoniameorura substantia monstratur. Nec ita est species,individuorum, quemadmodum speciei genus: illudenim pars est substantias, ut animal hominis. ReliquBBenim partes rationale atque mortale addunturaniraali adhisaliasubjiciuntur,quorumindissimiliavelinsimi-diffiniendam substantiam hominis: homovero Socratisliapossuntessepartitiones.Cumquedusesinthabitu-atque Giceronis tota substantia est:dines et quasi comparationes opposit8e,quae in omnullaenim additur differentia substaotialis ad ho-nibus generibus speciebusque versantur, una qui- ^ minem, ut Socrates fiat aut Cicero, sicut additurdecD quae ad superiora respiciet,ut specierutr.quae suisanimali rationale atque mortale, ut homo integradifflnitionegeneribusclaudatur.supponuntur : aliavero quaeadinferiora,Idcirco igitur species specialissimaut generumcumtantum est species,speciebus propriis praeponunturatque hanc solam possidethabitudinem:generalissima quidemadgenera unam tantum retinentsuperiora quidem, quoniamab his continetur:habitudinera,eamad inferiorascilicetquaeinferioraamplectitur,vero, quoniam substantiamillam eorum forraat etveroqua; adpraepositacompciraturnon habent.continet.Generalissimum enim genus nulli supponitur. Item Determinantergo generalissimumita,quodcum ganusspeciesspecialissimaunamfossidethabitudinem,persit nonest species: et rursus ,supra quod non estquam scilicet ad sola generacomparatur, lUam vero aliud supraveniens geniis: specialissimum vero, guodquae ad inferiora committitur, non habet, nuUis enim cumsU species,nonesl genus,etquodcum sit species,nonspeciebus ipsa praeponitur; at vero quae subalternasunt genera utraque habitudinefunguntur, nametillam possident, quae ad superiora respicil,quoniamquae subalternasunt habentsuperpositum genus, etamplius in species dividere possumus,et hoc moio quodde pluribuset differentibus numero, in eo quod quidsil, praedicatur. Ea vero qux sunt in medio extremorum,subalterna vocantur genera etspecies,et unumillamquaede inferioribus praedicatur: habentenim D gi^odqueeorumspecies essepotest etgenus,ad aliudquisubalternagenerasuppositasspecies, ul corporeumad substantianrquidemeamretinethabiludinemquadem ,et adaliud sumpta. Ea vero quae sunl supra specialissimausqueadgeneralissimumascendentia, vicissimpotest poni sub genere: ad animatum vero eam qua genera dicuntur et species, ut Agamemnon, Atrides,potest de speeie priBdicari. Specialissimaa verospecieslicet ipsae individuis praeponantur, tamen praepositihabitudinemnonhabent, idcirco quoniamillaquae speciei ultimae supponunturtalia sunt,utquantumsuhstantia unum quiddam sunt non habentiasubstantialemdifferentiamsed accidentalem, efflciturergo.utnumerosaltemdistarevideantur, ut penedici posaint, et pluribus prsessespeciebus, et quo.dammodo nulli omnino esse praepositae ; nam cumPatrol.LXIV.Pelopides, Tuntalides,et ultimoJovis. Sed infamiliiiquidem plerumgiie reducuntur ad unum principium,verbi gratia, ad Jovem.Postquam naturam generum ac specierum diversitatemquemonstravit, eorum ordinem difflnitionisdescriptionisquecommemorat, ac primum quidemgeneralissimi generis terminum inducit dicens generalissimumgenusesse quod cum ipsum sitgenusnon habetsuperpositumgenus, hooestspeciemnon

107 AN. MANL. SBV. BOETII 108esse, et rursua supra quod non erit aliud genus A.supraveniens.Sienimhaberet aliud genussuperveniensminime ipsum generalissimum vocaretur.Speoialissima vero species hoc modo describitur,quodcum sit species non est genus, scilicet ex opposito,quoniamoppositaex oppositis describunturinterdum, nam quoniam praepositio opposita estsuppositioni: genus autompraBponitur, species verosupponitur. Si idcirco erit primum genus, quia ilasuperponiturutminime supponatur idcirco erit ultimaspecies, quia ita supponitur, ut praeponi nonpossit : igiturrecteoppositorum ex oppositis factaestdiffinitio. Estalia rursus descriptio speciei.quodcum sit species, nunquam dividitur in species, idest genus esse non potest. Si enim omne genus specierumgenus est, si quid non dividitur in species,genusessenonpotest.Estrursusaliadifflnitio,quoddepluribusdifferentibusnumero ineo quodquidsitpraedicatur, de qua diffinitione saepe est superiusdemonstratum: nunc illud attendendum est (sicutpaulo supra diotum est) speciei unum individuumpotest subjectum esse, ut phoenici atomus sua, utsolicorpushoclucidum, utmundo veIlunae,quorumspecies singulis suis individuis superponuntur:quodsiitaestut speciesde uno quolibet individuopraedicetur,ut de phcenice,quomodo convenit dicere speciemesse quas de pluribus numero differentibus ineoquodquidsitpraedicetur? suntenimquaedam quaedenumerodifferentibusminimedicuntur, utphoenixsint, sive finito numero constituta, sive ad singularitatemdeducantur, dum est aliquod individuumsemper species manebit, neque individuorum diminutionesi quodlibet unum maneat, species consumitur,quoniam,utdiclumest,tamensiplurasintin-dividua substantiales differentias non habebunt: idergo in genere dici non convenit, quod his praeest,quae substantiali a se differentia disgregata sunl,prsest enim speciebus quae diversis differentiis informantur.Si igitur una eorum perierit, et ad unitatemspecieiredactafuerit,ratiogenerisgenusessenonpoterit, quiade defferentibusspeciepraedicatur,non ita in speciebus. Nam si omnium individuorumnatura consumpta sit, et ad unius singularitatem individuisuppositaa speoiei praedicatio venerit, est tamenspeoiesacpermanet. Talia enim sunt illa quspereunt ac desunt, quale est id quod permansit etsubjacet. Quod vero dicimus de pluribus numerodifferentibus speciem praedicari, duobus id recteexcusatur modis : uno quidem, quia multo pluressuntspeciesquae denumerosis individuis praedicantur,quamhae quibus unum tantum individuum videturesse suppositum : deinde hoc modo, quia muitasecundum potestatem dicuntur,cum actu non semperita sint, ut risibilis homo dicitur, etiamsi minimerideat, quoniam ridere potest. Ita etiam species denumero differentibuspraedioatur : nihil enim minusphcenix de pluribus praedicaretur, si plures essentquam nunc quando unus esse perhibetur. Item solisspecies de hocunosolequemnovimus, nuncdicitur:atsiinanimo pluressoles etin oogitationefingantur,nihilominus de pluribus solibus individuis nomensolis quam de.hoc uno prsdicabitur. Idcirco igiturspeciesdepluribusnumerodifferentibusdiciturpraedicari,cum sint aliquos quee desingulis individuisappellentur. Illa vero quae subalterna vocantur itadiffiniri queunt : Subalternum genusestquod essegenus et species poteritad eum modum qui est infamiliisquae procreantetprocreantur, utetiam subjectummonstrat exemplum, ut Agamemnon, Atrides,et Pelopides, el Tantalides, et ultimum Jovis.Alreus enimPelopis filius tanquam ejusdemspeciesquasi Agamemnonis genus est. Item AgamemnonPelopides et Tantalides, cum Pelops ad Tantalumcomparatur, Tantalusque ad Jovem quasi species,itemque Tantalus ad Pelopem, Pelops ad Atreumquasi genera esse videantur, cum Jupiter sit horumvelut generalissimura genus. Sed in familiis quidemplerumque reducunturad unum principium, verbigratia, ad Jovem.In generibus autem el speciebus non sic se habet.Nequeenim unum commune genus omnium est ens, necomniaejusdemgenerissuntsecu7idumunumsupremumgenus, quemadmodum dicit Aristoteles, sed sintposita,quemadmodumdictumesl inyrxdicamenlis, prima decemgenera, quasidecem prima principia. Ei si omniasol, luna, seddehisillaratio estdequaetiam superiuspaucareddidimus,quspaululumimplexacommodissimenodum quaestionisabsolvet. Omniaenim C voce : si enim ens unum esset commune omniumgenus,quis entia vocet,xquiwce,inquit, nuncupabitnonuniquaesub 3pecialissimisspeciebus]sunt,sive inflnita univoce omnia entia dicerentur: cum vero sint decemprima, communeest enssecundum nomen solum,nonetiam secundum rationem, quse secundum entis nomenest.Quoniam cum de subalternis generibus diceret,familiaecujusdam posuit exemplum, quae ab Agamemnonepervenitad Jovem,quem pro numinis quidemreverentia, ujtimumposuit. Quantum enimadveteres theologos, refertur Jupiter ad Saturnum,Saturnus ad Goelum, Goelus vero ad antiquissimumOphionem ducitur,cujus Ophionis nullum principiumest.Neigiturquodinfamiliisest.idinrebusquoqueesseoredatur, utres omnes possintad unumsuinominisredireprincipium,idcircodeterminathocin1) generibus ac speciebus esse non posse; neque enimsicut familiaj cujuslibet, ita etiam omnium rerumunum esse principium potest. Fuerint enim qui hacopinione tenerentur, ut rerum omnium quae suntunum putarent esse genus quod ens nuncupatur,tractumab eo quoddicimus est: omniaenimsuntetdeomnibusessepr8edicatur.Itaquesubstantiaest,etqualitas est, item quantitas est, caeteraque esse dicuntur:nec de his aliquid tractaretur, nisi haec quaepraedicamentadicuntur, esse constaret. Quae cumita sint, ultimum omnium genus ens posuerint, scilicetquod de omnibus praedicaretur. Ab eo enimquod dicimus est participium inflectentes, Greeco

109 IN PORPHYRIUM COMMENTARIORUM LIB. III. 110quidem sermone ov Latine ens appellaverunt. Sed \ unum. Nam quod dicimus ens, unum est, et quodAristoteles sapientissimus principiorum cogaitorreclamathuicsententiae.nec ad unumres omnesputatunum dicimus,ens est; genus autem estspecies sibiinvicem miDirae convertuntur.Siigiturprsdicatur,duci posse primordium, sed decem essegenera in ens de omnibus praedicamentis, praedicatur etiaiUrebus ;quse cum a semetipsis diversa sunt,tum adnullumcommuneprincipiumeducuntur : heecautemdecem genera statuit substantiam, quantitatem,qualitatem,ad aliquid, ubi, quando,situm, habere,faeere, pati quod vero occurrebat, quoniam de hisomnibus esse prsdicaretur.Omnia enim quae superiuscommemorata sunt genera esse dicuntur : itadiscussit, ac repulit dicens, non omne communenomen communem etiam formare substantiam,necex eo debere genus esse commune arbitrari, quodunum.Nam substantiaunumest,qualitas unum est.quantitas unum estcsteraque ad hunc modum. Siigitur quoniam esse de ojnnibus his pr8edicatur,omniumgenus erit ens:etunum, quoniamde omnibuspraedicatur,erit omnium genus, sed unum atque ens(ut demonstratum est) minimealterumalteripraeponitur;duoigitureequaliasin2ulorumprffldicamentorumgenera sunt, quod fieri nequit : cum hoc igiturita sit, id Porphyrius determinavit dicens ; non itain rebus,ut in familiis omnia ad unum principiumde aliquibus commune nomen prajdicaretur.Quibus posse deduci, ne omnium rerum commune esseenimdiffinitio communisnominisconvenit,illacom- g genus posse,ut Aristoteli placel,sedsunt prseposita,munis nominisjure species judicabuntur, et communiillovocabulounivocepraidicantur:inquit^quemadmoduminpraedicamentis dictumest,quibusvero prima decem genera quasi decem primaprincipia,non convenit,vox his communis tantum est, rulla scilicet utjnullainlerim ratioperquiratur,sedArislotelisauctoritativero substantia. Id autem manifestius declaraturconcedentes,haecdecem generanulliexemplishocmodo:Animalhominisatqueequigenusessepra5dicamus;demusigituranimalisdefinitionemquaa est substantia animata sensibilis, hanc si adhominem reducamus,erit homo substantia animatasensibilis, nec uUa falsitale difflnitio maculatur.Rursus siadequum, erit equus substantia animatasensibilis,id quoque verum est. Convenit igitur htecdifflnitio et anicnali, quod communeest horaini atqueequo,eteadem equo atque hominiquae speciesponuntur animalis : ex quo fit,uthomo atque equusalii generi credamus esse subjecta,qua3 si quis entiavocet £6quivocenuncupabit,non univoce,nequeenimunaeorum omnium secundumcommunenomendiffinitiopoteritadhiberi,qu3e resfacit, ut non univocede hls aliquid praBdicetur. Si enim univoce praedicaretur,genusesset eorum commune nomen quod deomnibuspraedicaretur ; at si genus essst diffinitiogeneris eonveniret in species, quod quia non flt,ooramune his id quod dicimus ens, vocabulum estvocis signiflcatione, non ratione substantis.utraque animalia univoce prtedicentur. At si quis p Denem quidem igitur generalissima sunt, specialishominempictum hominemqueverumcommunianimalisnominenuncupaverit,difflniat(si libet)aniraalhocmodo,substantiara animatam esse atque sensibilem.Sedhaec difflnilio ei quidem homini qui vivusest convenit, ei vero qui dictus est,minime : nequeenimestanimatasubstantia;igiturhominivivoatquepictoquibus communis nominis diffinilio,idestanimalisnon potest convenire. Non est animal communegenus,sedtamencommunevocabulumdicitur,quod hoc nomen animal in vivo homine atque pictonon ut genus,sed ut vox plura significans: vox enimplura significans aequivoca nuncupatur,sicut eavoxquae genus ostendit,univoca dicitur.ttaque id quoddioitur ens,et si de omnibus dicitur prsedicamentis:quoniam tamen nuUa ejusdiffinitio inveniri potest,sima vero ia numero quidem quodam sunt,non tameninfinito.Individita autem quse sunl post specialissima,infiniia sunl quapropler usque ad specialissima ageneralissimisdescendentes jubebat Ptato quiescere. Descendereautem permedia dividendo specificis di/ferentiis,infinitavero relinquendasuadel,usqueenim eorumposse fieri disciplinam.Quoniam specierum nosse naturamad sectionemgeneris pertinet, quoniamque scientia inflnita essenon potesl (nullus eniraintelleotus infinitacircumdat),idoircodemultitudinegenerum, specierumatqueindividuorumrectissimarationepersequiturdicens: Supremorumgenerumnumerura notumesse,decem enim praidicamenta ab Aristotele esse repertaquaa rebus omnibus generis loco praaferenda sunt.quae omnibus praedicamentis possit aptari, idcirco D Speoiesveromultopluresessequamgenera,namcumnon dioitur univoce de prffidicamentis, id est ut genus,sed aequivoce, id est ut vox plura signiflcans.Convinciturhacquoquerationeidquoddicimus ens,decem supremageneri non unasint rerumsed multcegenera,speciescumque unisupponantur,praedicamentorumgenusessenon posse:unius enimrei duo genera esse non possunt, nisi alterum alterisubjiciatur, ut hominis genus est animal atque animatumcumanimal animato velut species supponatur.Atsiduosibimetitasqualiasint^utnunquamalterialterumsupponatur,haecutraque eidemspecieigenera essenonpossunt.Ensigituratqueunum neutrumalteri supponitur, neque enim unius dicerepossumus genus ens, nec ejns, quod dinimus ensproximaeque species supremis generibus subalternasint genera usque dum ad ultimas species descendantjUtnimirum uniusgeneris multas species necesseest esse utrobique diffusas.Specialissimas veromulto plures esse quam subalterna, quoniam permultitudinem geaerumsubalternorumad specialissimasdescenditur species quasmulto plures essequam genera subalterna ; hoc maxime ostenditur,quod inferioressunt, etsempersubalternagenera inplura subjectadividuntur.Decemvero generum spe-

lii AN. MANL. 8BV. BOETII H2ciesmultopluresquamumusexisteremanifestuuest, A. ciebus ascendis ai genera,componendo,col]igere etverumtamen et si plures sunt.certo tamen numero plures inspecierum differentiisquaa diversaefuerantcontinenturjquemfacilesiquisdiscutiatomniunnque similitudinem qualitates adunare in speciebus:etiamgenerum species prosequatur possit agnosoere. Individuavero quaesubunaquaquespecie suntinfinita suntinfinitaunarasimilitudinemidem considerari potest,ut enim ipsa individua quaesubstantialemcol-Bunt,vel eo quod tam mulla sunt diversisque locispoaita, ut scientia numeroque in unum concludicomprehendique non possit vel quod in generationeet corruptione posita nunc quidem incipiunt esse,nunodesinunt,atqueidcircosupremaquidemgeneraet subalterna et species easque specialissime nuncupantur: quoniam flnitae sunl numero potestterrainusscientiae includere, individua vero nullo modo. IdcircoigiturPlatomagisageneribusquamaspeciebusidem specialissimis prajcipiebat facere sectionem,per ea enim quae finita essent numero jubebat de- pscenderedividentem.ubi autem ad individua veniretur,standum esse suadebat, ne quod natura nonferret.infinita c(illigeret,ita vero genera in speciesdividi comprobat,ut in specificis differentiis solverentur.De specif;cis vero differentiis melius in eotituloubidedifferentiadisputaturaclargiusdisseremus.Hic enim hoc tantum dixisse sufficiat eas esseBpecifioasdiffereatias,quibusspeciesinformantur,utrationale mortale hominis. Gum igitur dividimusanimalrationaleatque irrationale,mortale immortalequeseparamuSjCasteraque genera talibus differentiis,quaesubjectas species informent. Plato censuitessedividendausquedumadspecialissimaveniretnr,dehinc consistere nec inQnita sequi,quoniam individuorumnunquamessetnecdisciplinanecnumerus.Descendenlibus igilur nd specialissima necesse est,dividendoper muUiliidinem ire.Ascendentibus vero adgeneralissima necesse esl colligere multiludinem inunum : colleclivumenimmultorumin unamnaiwamspecies est, et magis etiam genus. Parlicularia vero etsingularia e contrario, in multitudinem semper dividuntid quod unum est, pariicipalione enim speciei,plures homines, sunt unus homo, in particularibusautemet singularibus,unus et communis,plwes;divisivumenim est semper quod singulare est, coilectivumautem et adunativum quod commune est.ligunt, ita individua speciem propriam inflnite distribuunt.Omniaeniraindividuadisgregativa suntetdivisiva. Species vero et genera collectiva, speciesquidem individuorum collectiva atque adunativa.Specierum vero genera, et ita dicendum sit, genusquidemspeciesdistribuuatjetspeciesabindividuisinmultitudinem deducuntur:rursusautem genusquidemmultas species coIllgit.Speciesautem singularemparticulareraquemultitudinemabsingularitatisdeducit unitatem,igitur plus genusadunativum estquam species.Species namque sola indivldua colligit.Genus verotam species quam ipsarum [quoquespeoieruraindividuascontrahitsingularesquepersonas,sed in liocparticipationeconvenienti utitur exemplo dicens,speciei, id est hominis Cato, Plato,Cicero pluresque reliqui homines : unus,id est milliahominum in eo quod sunt homines, unus homo est.At vero est unus homo, qui specialis est, si ad nominummultitudinemquisubipsosuntconsideretur,plures fiunt,itaet plures hominesinspecialihomineunus est.Et specialis,unus est inpluribus inflnitus.Sic igiturquod singulare quidem est divisivuraest,quod commune vero quoniam multorum unum est,ut genus acspecieSjCollectivum atque adunativum.Assignato autem genere,speciequid sit utrumque,etn genere quidem uno cxistente,lspeciebus vero pluribus :semper enim divisio generis in species plures est,genusquidem semper de speciebus prxdicatur, et omnia superiorade inferioribus,species autem neque de proximosibi genere,neque de superioribus,neque enim convertitur.Oportet enim autxqua de xquis prxdicari,uthinnibile de equo,aut mnjora de minoribus,ut animaldehomine, minora vero de majoribus, minime :necenim animal dicis esse hominem,quemadmodum dicishominem animal, de quibus autem speciesprsedicatur,de his necessano el speciei genus prxdicalur etgenerisgenus, usque ad generalissimum. Si enim verum estsimilitudinem species colligit,specierum vero genus.Similitudoautem nihilest aliudnisi quaedamunitasquaIitatis,ergo substantialem simllitudinemindividuorumspecies colligere manifestum est.Substantialemvero similitudinem specierum genera contrahunt,etad seipsas reducunt.Rursus generis adunationemdifferentisdistribuunt in species,specieiqueadunationem in singulares individuasque personasaccidentia partiuntur.Gum igiturhoc ita sit,necesseest semper cum a genere descendis ad species, dividendojsemperfacere multitudinem.Gum vero a spe-Dividere enim est in multitudinem quod unumdicere : Socratem hominem, hominem autem animal,antefuerat dissolvere. Omnisque divisio eoontrariocorapositionem conjunctionemque meditatur.Quodanimal vero subsianliam,verum est Socralem animaldicere alque substantiam : semperigilur cum superioraenim cum sit unum dispartiendo dividitur,idipsum ^ de inferioribus prxdicentur,species quidem de indiviexpluribus rursus partibus adunandocomponitur. duo prmdicabitur,genus autem el de specie et de individuoUt igitursuperius dictum est^individuorum quidem;generalissimum autem et de genere,et de generibus,sipliira suntmedia et subalterna,ei de specie, etde individuo : dicilur enim generalissimumquidem deomnibus sub sepositis generibus etspeciebus etindividuis; genus autem quod anle specialissimum est, deomnibus specialissimis et de individuis, solum autemspecies de omnibus individuis,individuum aulem prxdicaturde uno solo parliculari. Individuum aidem diciturSocrates, et hoc album, et hic veniens Sophronisci(ilius, si solus sit ei Socrates filius.Breviter quaecunque superius dicta sunt commemorathoc modo : Gum,inquit,assignaverimus quid

113 IN PORPHYRITIM COMMENTARIORUM LIB. III. 114etiam ea A praedicantur, ut Socrates et Plato, eaque masimesit genus, et quid speciea ; cumque suisdiffinitionibus comprehenderimus docuerimusque sunt individua,quae sub ostensione, indicationequegenussemper inplurima3speciessolvi,illud,inquit,adjungimus,quoniam omnia superiora de inferioribuspr8edicantur,inferiora de superioribus minime.digiti cadunl,uthoc scamnum,et hic venien3,eaquequae ex aliqua proprietateaccidentium designanturnota.ut si quis Socratem significatione velit ostendere,Et ea quse sunt utilia de prsdicationis modo ritenon dicat Socrates, ne sit alius qui forte hoopertractat.Ostenditautem unum genus in plurimas nomine nuncupetur,sed dicat Sophronisci filiu3,siunicus Sophronisci fuerit: individua enim maximespecies solvi semper assignatageneris diffinitione.Quodenim de pluribus rebusspecie differentibus inostendi queuntjsi veltacito nomine,sensui ipsioculorumeo quod quid sit praedicaretur,esse diffinivit genus.digito, tactuve raonstrentur, vel ex aliquoNihilautemsuntplurimae res specie differentes,nisiplurimae species^de quibusautemprasdicaturgenus,in ea ipsa dissolvitur.Ostensum est igitur ex diffinitionisassignatione,unius generia semper esse speciesplures, quaecum itasint, genus quidem de specieproprio nomine,si solus illud adeptus est,nomen :vel si ex parentibus,si illorum estunicus filius, velsiexquolibetalio accidenti singularitasdemonslratur,eoquod accideniia ad unam se preedicationemhabeant,ejusque velpreedicatioveldictio nontransprsedicatur,species vero de individuis, omniaque eatg ad alterum,sicut generis quod ad species, spesuperiorade inferioribus,inferiora de superioribus cierum vero ad individua.nullo modo.Idquare eveniat paucis absolvam. QuaeIndividua autem dicuntur hujusmodi, quoniam exsuperiorasunt,3ubstantialiaeagenera esseprffidiximus: qua vero genera sunt, ampliora sunt quamproprielatibus consistil unumquodque eorum,quarumcolleetio nunquam in alio quolibeteadem erit.Socratisunaqua9r]uespecies.Nequeenim inplurima dividereturgenus,nisienim proprietates nunquam in aliquo quolibet eruntabunaquaque speciemajusexisteret.particularium esedem.Hx vero quce sunt hominis proprietatesId cum ita sit,nomen generis toti convenit speciei:: dico autem ejus qui est communis, eruntnon enim coaequatur solum speciei generis magnitudo,ecr.dempluribus,magisaulem in omnibus particularicircoverumetiam speciem ipsam supervadit. Idbushominibus in eo quod homines sunt.igitur omnis homo animalest,quoniam intraanimalis vocabulum et homo et caetera animalia Quoniam superius individuum appellavit, hujuscontinentur. At vero nuUus dixerit, Omne animal nominis rationem conatur ostendere : ea namquehomoestjnonenimpervenit ad totum animal hominisnomen,quia cum sit minus,nullo modogenerissola dividunturquaepluribuscommunia sunt:in hisenim unumquodquedividitur,quorumestcommune,vocabulo coffiquatur. Itaque quae majora sunt de quorumque naturam ac similationem continet. Illaminoribus praedicantur.qua vero minora sunt,non ^ ^ero in quibus communedividitur.communinaturaconvertuntur utde majoribus praedicentur.At veroparticipaDt,proprietasque communis rei his quibussi quasint icqualia.easecundumnaturaeparilitatemconverti necesse est,ut hinnibile atque equus, quoniamcommunisestconvenit.Atveroproprietasindividuorumnullicommunis est.Socratisenimproprietas,siita sibimet coaequantur, ut neque equus sitfui£ calvus,simus,propensa alvo, cselerisque corporisnisihinnibile,nequequidsithinnibile,nisi equus.Fitlineamentis, aut morum institutione, autformaergo ut omne hinnibile equus sit, et omnis equushinnibile, quae cum ita sint,ea qu?e superiora suntnon modo desibiproximisinferioribuspraedicantur,vocis non conveniebat inallerum:hK enim proprietates,qus; ex accidentibus ei obvenerant, et ejusformam flguramque conjunxerant,in nullum aliumconveniebant. Cujus vero proprietates in nullumverumetiam de inferiorum inferioribus:namsiilludalium conveniunt, proprietates ejus nulli poterantrecipitur, ut ea quae superiora sunt deinferioribusesse communes.Gujus autem proprietas nulli communisest,nihil est quod ejus proprietatem participet.pr8edicentur,inferioruminferiorasuperioribusmultomagis inferiora sunt,velut substantia praedicatur deQuod vero tale est ut proprietatem ejus nullus participetdividi in ea quae non participat non potest: recteanimali quod est inferius ; sed animali inferius esthomo.praidicaturigiluretiam substantiade homineRursu3 Socrates inferius est homine, pr^dicabitur D igiturhaec quorum proprietatesin alium non conveniunt, individua nuncupantur. At vero hominisigitur substantia de Socrate.Itaque species quidemdeindividuis prsedicantur : genera vero et de speciebuset de individuis, quod converti non potest :nam neque individua de speciebus,et de generibusprsdicantur,nec species de generibus.Itaque fit utgenusquidemgeneralissimumdeomnibussubalternisgeneribuspraedicari.etde speciebus et de individuispossit,de ipso vero nihil.Ultiraum vero genusid autem est quod anle specialissimas species collocatursinemedio,etde solis speciebus specialissimisdici potest et de earum individuis : species vero deindividuis,ut dictum est,individua enim de singulisproprieta3,id est specialis convenit in Socratem etPlatonem et in caeteros,quorura proprietates ex aocidentibusvenientes,inquemlibetaliumsingularemnulla ratione conveniunt.Continetur igitur individuum quidem sub specie,species autem sub genere. Totum enim qutdem est genus,individuum autem pars, species vero totum etpars:sed pars quidem allerius,iotum vero non alteriussed^ in aliis.In partibus enim totum est. De generequidem est specie,et quid sit generalissimum, et quidspecialissimum,et qux genera,el species eadem sunt,

115 AN. MANL. SEV. BOBTH 1^16esse potest:tolum enim non ut genuset speoles,seduteaquK supponilur generi.Genusigiturin eo quodgenus est, totum est speciebus:semper enim contineteas.At vero individuum semper est pars, nunquamenim ipsum aliquid suaproprietateconcludit.Species vero, et pars et totum esl, pars quidemgeneris,totum vero individuis.Et cum pars est adsingularitatem refertur.cum totum ad pluralitatem.Quoniam enimunum genus pluribus speciebussuperest,unaquaelibet species pars est generis,id estunius.Quoniam autem species pluribus individuispreeesl,non est uni individuo tolum, sed plurimis.el qn3e individm,el quol modis genus et ipecies dicaiur,sufficienter dictum est.coercet.Nam ut pars sit aliquid,unum ipsum uniusA. Idcirco enim totum dicitur, quia plura continet etRetractatomniabreviterqu» supralatius absolvit pars esse poterit: ut vero totum sit,unum ipsumdicens individuuin a specie contineri, apecies vero uniustotumessenonpoterit.Idcirco alterius quidemipsas a genere, hujus causam reddecs ait : Omne pars est species, aliis verototum ; sed de generegenus totum est,individuum vero pars.Genus enim quidem et specie dictum e3t,et quidsit generalissimumgenus:quoniam id cui nullum aliud superpo-in eo quod totum est, continet totum, et si speciesnitur genus,et quid specialissima species:quoniameacuispeciesnulla supponitur,etqu£egeneraesdemsunt el specieSjScilicet subalterna quibus aliquid supraponilur,aliquidverosupponitur;qu£e eliamindividua.ea scilicet quorum proprietates alteri nequeuntconvenire,et quot modis genus et species dicitur.Genus quidea; aut in m ultitudine aut in procreationeautin participationesubstantiaeconsistiijSpecies an-tem ex figura.aut ex generis suppositione,ut suffi-gcienter diotum est.Quibus absolutis, modum voluministerminabo,ut quarti area libri ditTerentia reservetur.LIBER QUARTUS.De differentiadisputantinoneeque illuddebet occurrere,quod in generis specieique tractatu decollooationis ordine quaerebatur.Illio enimmeminimusinquisitumcuressetomnibusprBepositumgenusut id primum ad disputationem veniret, cur postgenus species esset injecta;nunc vero supervaouumest dicere curpost speciem differentia sumpta sit,cumilludjamfueritinquisitumcurnonantespeciem pcollocata sit.Quodsi mirum videbaturppeciemdifferentisein disputationis loco fuisse prcspositam, eoquoddifferentia continentior acmagis amplioressetspecie,quid est quod possit quisque mirari,si earademdifferentiamante proprium aLqueaccidens collocaverit?Gumproprium unus semper sit speciei,utposterius demonstrabitur,accidens vero exterioremquamdamostendat naturam,nec omninoinsubstantiaprffidioetur,differentiavero utrumquecontineat,etdepluribus speciebusetin substantiapraedicetur.£ed hffic hactenus,nunc ad ipsaPorphyrii verbaredeamus.DE DIFFERENTIA.Difjerenlia vero communiler,proprie, el magis propriedicilur. Communiier quidem differre ulterum aballero dicilur ,quoniam allerilate quadam differl guo- ^cunque modo, vel a seipso vel ab alio ; diflert enimSocralcs a Plalonea Ueriialequadam,el ipse a sepiierojam vir facius,el ase faciente aliquidcum quiescit,etsemper in aliquo modo habendi se aUeritalihus spectatur.Propriaeautem differre aUerum ab altero dicilur,quando inseparabiliaccidentealterum ab attero differt.Inseparabile vcro accidens est,utnasi curvitas,cxsitasoculorum,€t cicatrix cumexvulnereoccalluerilMagisautem proprie alteriim differre ab aUero dicilur,quandospecifca differentia differt, quemadmodum homo abequo specifieadifjerentiadiffertrationali qualitate.Tribus modis aliud abalio distare praediximus,genere,specie, numero, in quibus omnibus aut secundumsubstantiales quisdam differentias aliaresdistatab alia,aut Eecuadum accidens.Nam quse generevel specie distant,substantialibus quibusdamdifferentiisdisgregatasunt,idcirco quoniam generaetspecies quibusdam differentiissubstantialibusinformantur.Namcumhomo ab arbore genere distet.animalis sensibilis qualitasin eodifferentiam facit.Additaenimsensibilis qualitasanimatoanimal faciteidem detracta facitinanimatum atque insensibile,quK virgultasunt; igitur homo alquearbor generedifferunt : utraque enim sub aniraalis genere poninonpossuntnam, differentiasensibili secundum genusdiscrepantqua;uniusexpropositistantumgenu3id est hominis informat,ut dictum est.Illa vero quaespecie distant manifestum est, quod ipsa quoquedifferentiissubstantialibusdiscrepaQtuthoiroatqueequusdifferentiissubsiantialibusrationalitateatqueirrationalitate distant.Ea vero qusBindividuasunt,etsolo numero discrepant, solis accidentibus distanthaec autem sunt vel separabilia|vel inseparabilia.Separabilia quidem,ut moveri,dormire; distat enimalius ab alioquod ille somno prematur,hic vigilet.Distat item inseparabilibus accidentibus, quod hicstatutffisitlongioris,hicminime.Quce cum itasint,internariumnuraerumhasdifferentiarumdiversitatesPorphyrius colligit, hisque ipse nomina quibus postutatur,apponit,dicens : Omnis' differentia vel communitervel propria,vel magispropria nuncupatur.Communiter quidem eam differentiam sumens quaequodlibet accidens monstraret,qu8e in quadam alteritateconsistit,ut si Plalo a Socrate differat quod illesedeat,hic ambulet,vel quodille senex, hic vero sitjuvenis;a seipso etiam saepe aliquis differre potest;ut si nunc quidem faciat aliquid cum antequieveritjVelsi nuno adolescensjam faotus sit,cumprius te-

117 IN POBPHYBIDM COMMENTARIORUM LIB. IV. 118nera vixisset infantia.CommuneB autem differentiaenuncupatae sunt,quoniam nullius proprise essepossuntdifferenti£B,et quae separabilia accidentia solasignificant.Nam et stare et sedere et facere aliquiJac non facere,multorum atque adeo omnium sunt,et separabiliaesseacoidentiamanifestumest.Quibussi qua differunt,communibus differentiis distare dicuntur.Praetereapuerum esse atque adolescentemvel senem,ea quoque veraciter separabilia sunt accidentia.NamexpueritiaadadoIescentiam,atqueiiincad senectutem,ab hac denique addecrepitamusqueaetatem ,naturae ipsius necessitate progredimur.IlludOmnis differentia alterius ab altero distantiamforsitansitdubitabiledeuniuscujusqueformacorporis,anullo modo separari queat.Sed ea quoque estfacit.Sed qushaec facit alteratum,velest communisvel continens velcum quodam proprio et magispropriodifferentiarummodo,quare quidquid qualibetseparabilis forma,nullius enim diuturna ac stabilisformaperdural.ldcirconecperegrinuspaterrelictum B ratione ab alio diversum est,alteratumessedicitur.domi puerum,si adolescentem redux viderit,potestSi vero accesserit illi diversitati, utetiam specificaagnosoere:forma enim semperquae antefuerat,permutatur,atqueipsaalteritas qua distaraus abalterasemper diversa est.Constat igitur[hanc communemdifferentiam separabilibus maxime accidentibus applicari,propriavero est queeinseparabiliasigniflcataccidentia.Ea hujusmodi suntut si quis caesiisnascaturoculis, si qui incurvo naso;dumenim adestnasus atque oculi, ille ceesius, ille semper eritincurvus.atquehoc per naturam. Sunt \ero alia quaeper accidens corporibus flunt,ut si cui vulnusinflictumcicatrice fuerit obductum, hoc si occallueritpropriam differentiam facit : distabit enim alter abaltero quod hic cicatricem habeat,ille vero minime,propria8differentia3,quoniam acoidentium(utdicturnest) sunt quae solum efflciunt alteratum,aliud veropostremoque in his omnibus vel separabilibus accidentibusC minime:magisautempropriae,quoniamsubstantiamvel inseparabilibus,alia sunt naturaliter ac-lenent et in subjecti forma praBdicantur,nonmodocidentia, alia extrinsecus. Naturaliter quidem ut aIteratum,quodestcommune et substantiali etaccidentalipueritia vel juventus ettotius conformatio corporis.differentiae,sed etiam aliud faoiunt,quodeaSicque caesii oouli, et curvitas nasi, et superioraquidem exemplaseparabilis accidentispernaturamsunt,posteriora vero inseparabilis accidentis. Itemextrinsecus vel ambulare,vel currere ; id enimnonnatura,sed sola affert voluntas.Naturavero tantumposse dedit nonetiamfacere,alquehaecsuntseparabilesaccidenlis extrinsecus venientis exempla.IUavero inseparabilis accidentis extrinsecus^ut si quacicatrix obducta vulneri occalluerit. Magis propriaeautem differentiae praedicantur, quae non aocidens,sed subtaatiam formant,uthomini3 rationabilitas:differt enim homo a caeteris quodrationalis estvelquod mortalis. B.se sunt igitur magis propriae,quasmonstrant uniuscujusque substantiam.Nam si illaequidemidcircocommunesdicuntur,quiaseparabilesatque omnium sunt, aliae autem propriae.quoniamseparari non possunt,quamvis sint in acoidentiumnumero, illae jure magis propriae pr£edicantur,qua3non modo a subjecto separari non possuot, verumetiam subjectis ipsis speciem substantiamque perfi-ciunt.Exhisigiturtribusdifferentiarumdiversitati-bus, id est communibus,propriis,et magispropriisfiunt secundum genus, vel speciem, vel numerumdiscrepantiae. Nam es communibus, et propriissecundum numerum distantiae nascuntur : exA magis propriis vero secundum genus ac speciem,Univermliter ergo omnis differentia alteratum facitcuilibet adveniens: sed ea qu3R'est communiter etproprie,alLeratumfacit.illa autem quae estmagis proprie,aliud.Differentiarumenim,alix quidem alteraiumfaciunt:alise vero aliud.IUse igitur qux faciunt aliud,specificae vocantur,illie vero qux alteratum,simpliciterdifferentise:animali enim rationalis differentia adveniensaliud facit, et speciem animalis facit. llla veroquse est movendi, alleratum facit a quiescente. Quarehsec quidemaliud, illavero alteratum solum facit.quadamdifferentiasitdiversum,nonaIteratumsolumverum etiam aliud esse praedicatur.Alteratio igiturcontinens est,aliud vero intra alterationis spatiumcontinetur ; igitur omne quod aliud est,alteratumest, sed non omne quodaIteratumest,aIiuddioipotest.Itaquesi accideutibusaliquibusfuerit faotadiversitas,alteratum quidem effectum est. Quoniamquidemquolibotmodo,velexquibuslibet differentiisconsiderata diversitas alterationem facit intelligi,aliud vero non flt,nisi substantialidifferentia alterumab altero fuerit dissociatum. Itaque communesetsolaretinetdifferentia,quaesubstantiamcontinetformamquesubjeoti.Atque haequidem differentiae quaefaciuntaliud,specificffinuncupanturidcircoquodefficiuntspeciem,quam,curasubstantialibusdifferentiisinformaverint,faciuntabaIii3 itaessediversam,ut non alterum solum sit, verum etiam totaaliudesse praedicetur.Itaque flt hujusmodi divisio:differentiarumaliae alteratum faciunt,aliee vero aliud,etillaiquidem quaefaciunt aIteratum,simpliciterpuroquenomine differentiae nunoupantur^illae vero quaealiud, speoifics differentiae praedicantur. Atqueuty. planius liqueat quid sitalteratum,et quid aliud,talidescribuntur termino veldeclarantur exemplo:aIiudest qnod tota speciei rationediversumest,ut equusab homine, quoniam rationalis differentia animaliadvenienshominem facit,aliudque eum quam equumesse constituit. Item si unus homo sedeat,alter assistat,nonefficietur homo diversus ab homine, sedeos alteratio sola disjungit,ut eumquiassistitabeaqui sedet alteratum faciat.Itemque si ille sitnigrisocuIis,iste caesiis,nihil,quantum ad formamhumanitatisattinet,permutatum.est,ita secundum has differentiasalteratio solaconsistit:at8iequusquidemjaceat,homo vero ambulet,et aliudest equusabhomineet alteratum,dupliciter quidem alteratum,se-

119 AN. MANL. SBV. BOBTII 120est,etiamalteralumest,veIquodaccidentibusdisLat,quodille jaceat hic ambulet. Semei vero est aliud,mel vero aliud.Alteratum est, quod omnino specie A ^°^ ralionale per seinesl homini etmortale,el discidiversumest,etestaliud.Omneenimaliud,utdiotuinplinas esse susceptibile.At vero aquitum esse velsimum,quodrationabiliatqueirralionabilidifferentiissegregatur,qu8especificae sunt,et substantiales dicuntur.Est igitur alteratum,quodab aliquoqualibetralionediversum est.Secundum igitur aliudfacienles differentias etdivisionesfiunt a generibus in species,et diffinitiones assignantur,qucesunt ex genere,H hujusmodi diffeveniiis:secundumautem eas quas solum al leraium faciunt,alleraliones solum consistunt, et aliquo modo se habentispermutaliones.Quoniam in principio hujus operis generis, spe- ^cieique differentiffi,proprii etaccidentisnotitiam addivisionem atque diffinitionem utilem esse praedi.xit,idcirconuncdifferentiarum ipsarum factadivisioneeaadem partituretsegregat.quoenam differentia3,divisionibusac diffinitionibus acoommodenlur, quaevero minime.Quoniam igitur divisio generis ita inspecies facienda est,utill»asespecies omnirationesubstantise diverss sint,idcirconon probat esse assumendaseas ad divisionem differentias, quee velseparabilis, vel inseparabilis accidentis significationemtenent,vel eas differentias quae solum faciuntalteratum,aliud veroperficere et informare non possunt.Inutilesenirasuntaddivisionemhajdifferentiaequae faciuntalteratum.Segregandaeigitur suntcommuneset propriae a generis divisione, illae assu-tiae illae sunl quae,utsuperiusdictumest,specieminformantsubstantiamque perflciunt, haesuntmagispropriae.Eaedem igitur sicut in divisionem generis,ita etiam in diffinitionem speoierum assumuntur,nuncdivisiv8e,ad partitionemgenerisaccommodan-per accidens et non per se.Superius differentiastriplicidivisionepartitusestdioens,aut communes esse,aut proprias,aut magisproprias,dehinceasdem aliadivisioneinduassecuitpartes,dicens has quidera aliudfacere,illasveroalleralum.Nunctertiam earumdem facit divisionem,dicens alias esse separabiles, posse autemdeunoquoquecujus multas suntdifferentiae,plurimasfleridivisioneSjUt ex ipsa differentiarum naturamanifestumest. Nam si omnis divisio dilTerentiis distribuiLur,quorummult83suntdifferenliae,multasetiamdivisiones esse necesse esl.Fit autem ut animaldividaturhocmodo:Animalium alia quidem suntra-tionalia.alia irrationalia.Ilem aliamortalia,aliaimmortalia.Item alia pedes habentia, alia minime.Rursus alia herbis vescentia,alia carnibus, alia seminibus.Itanihil mirum videri debet si multiplexdifferentiae est facta partitio,ao primum quidem cumin lernarium differentice numerum membrasecuisset,communes,propriaset magis proprias nuncupavit.Secundavero divisio communes et propriasintra noraen alteratum facientis inclusit, magispropriasTero intraaliudfacientis.Haio verotertiadivisioquaait differentiarum alias esse separabiles,aliasinparabiles,unamquidemexfacientibusalteratumseparabilibus differentiisadjungit,c8eteras verointerseparabilisdifferentia3vocabulumclaudit:unacnenimexalteratumfacientibus,idest propriadifferentia,etreliquaquaealiudfacsre demonstrataest,id estmemdaetantumquaesunt magis propri®. Nam ills C magispropria,inseparabiles differentiae essedicunfaciuntaliud,quod generisdivisiovideturexposceretur,quarum itasubdivisio fit: inseparabilium diffetiarumaliaesuntperse,aliaeper accidens:perse qui-Ad diffinitioneraquoqueeaedem magis propriae plurimumvalerent. Communes et propriae.velut inutilessegregantur: communesenimet propricB.quodem,magispropriae; secundum accidens vero, propriae:perseautem aliquid inesse dicilur,quo alicujusniam accidens diversigenerisferunt,nihil substantiaeratione conformant,diffinitio vero omnis subs-substaniiam informat.Sienimidcircoquselibet speciesest.quoniairsubstantialidifferentiaoonstituiturtantiamconalur ostendere.Specificae vero differen-illa differentia per se subjecto adest,neque peraccidens,autperquodIibetaliudmedium,sicutper ardoremsolis adhsret nigredo faoiei hominis,sed suipraesentia speciem quam tuetur informat, uthominemrationalitas : homini enim hujusmodi differentiaper se inest, idoirco homo est,quia rationabilitasadest. quae si discesserit, speoies hoministur.lta igitur cum divisivae sint generis aliud cons-tituunt quam erat, ia substantia vero diffinitione „„„ manebit,et has quidemquae subslantialessuntspeciei informat.onem faciunl : cumque magis D .j^^ separabiles ^^^j^ilg^ ^^g^ esse ^^,j^^ nullus ignorat.Sepa^^^^_g ^^^^j ^^.^ ^propriae et aliud faciunt et specificae sint, eo quodsubjeoto non poterunt, nisi interempta sit naturaaliud faciunt,divisionibus aptae sunt :ha3 vero,quasubjecti. Secundum accidens vero quae inseparabilesdifferentiae sunt, hae quae propris nuncupan-speciem icformant diffmitionibus accommodataesunt.Communes autem et propriae quoniam nequetur, ut aquilum esse, vel simum, qus idcirco peraliud faciunt, sed alteratum, neque omnino substantiammonstrant, asque a divisione ut aaccidens nuncupatur,quoniam jam constitutae spe-dilfinitionedisjunctaa sunt.A superioribus rursus inchoanti dicendumesl,differenliarumalias quidem esseseparabiles, aliasveroinseparabiles.Moveiienim et quiescere, et sanum esse,et xgrum,et qusecunque hisproximasunt,separabiliasunt. Atvero aquilum esse, vel simum, vel rationale,vel irrationale, inseparabiliasunt.lnseparabiliu.mautemfiUa^uidem sunt per se,alise vero per accidens:ciei extrinsecus accidunt,nihil subjecti substantigeaocommodantes.Illmigitur quxper sesunt,inrationesubstanlise accipiunlur,etfaciunlaliud: illse vero quse secundum accidens,necinsubslaniimralionu accipiuntur,nec faciunlaliud, sed alteralum.Et illse quidem qux perse sunt,non suntsuseipiuntmagisetminus:ill3everoquseaccidens,peretsiinseparabilessint,intensionem accipiuntetremissionem: namnequegenns magis et minus praS'

121 IN PfpfPflYEIUM COMMENTARIORUM LIB. IV. 122dicacurdc''' "VJ"» est gfr.VS^Uegue generis difteren- A ^^ro per accidens,etrursus earumquseper se sinidiftix,secundum quas dividitur : ipsx enim sunt qux ferentiarum,alix quidem sunt, secundum quas dividimusuniuscujusque rationem complent\esse autem, unicuiquegenera in species : alix vero secundum quas eaunum el idem, nec inlensionem nec remissionemsuscipiens est, aquilum autem vel simum esse, vel coloratumaliquomodo, et intenditur et remiltilur.Differentiis rite partitis earuminterse distantiammonstrat Porphyrius, atque unam quidem repetitquamsuperius dixit.Cum enim tresesse dixissetdif-qux divisa suntspecifi.canlur,ut cum per se differentiseomnes hujusmodi animalissint,animaliset sensibilis,rationalisetirraiionaUs,morlaliselimmorlalis,eaquidemquxestanimati elsensibilis differenlia, constilutivaestanimalissubstantix:estenimanimalsubstanliaanimata sensibilis, ea vero qux estmo) talii elimmor-ferentias communes,proprias,et magis proprias,alteratumfacere dixit proprias, sicut et communes,aliud verominime, sed hoc solis magis propriiserservavit,nuncigituridem repetit dicens;Quoniaminseparabilesdifferenti.Tequaesubstantiamraoiistrant,id est quae per se subjectis speciebus insunt easquetalisdifjereniia,itemquerationaliselirrationalis,divi-sivx suntanimalis differentix,pereas enim generainspecies dividimus.Fit nunc differentiarum plena et suprena divisio,qusesthujusmodi :differentiarumalia3sunt|separa"biles, aliflB inseparabiles, inseparabilium aliae suntperfioiunt,aliudfaciunt : illsveroqusesuntpropnae, B secundum accidens,aliae substantiales. Substantiaidestsecundum accidensinseparabiles differentiae,neque in substantia sunt, neque aliud faciunt, sedtantum, ut superius dictum est, alteratum. Item aliadistantia estearum differentiarum quae secundumsubstantiam sunt,ab bisquae accidens: quoniam quaesubstantiam monstrant,intendi autremitti nonpossunt,quae vero secundum accidens et intensionecrescunt,etremissionedecrescunt : id autemprobaturhoc modo, unicuique rei esse suum neque crescerenequediminuipotest,namquihomoesthumanitatissuee nec crementa potest, neo decrementaliumali£esuntdivisiv8egeneris,aliaeconstitutivaespe«cierum.Quodveroait; Cum igitur tresspecies differentiaconsiderentur, ad hoc retulit, quod in primadifferentiarura divisione.partim eas communes dicitesse, partim propria3,partim magis proprias dixit,quasrursus tres differentias, alias separabiles essemonstravit, aliasinseparabiles. Separabiles quidemcommunes, inseparabiles vero proprias, ac magisproprias.Inseparabiliumverofecitdivisionemdicens,alias esse secundum accidens,alias secundumsubstantiamconsiderari, et illas esse secundum accidens.queepropriaanuncupantur^magispropriasverosuscipere.Nam neque ipse plus a se aut minus hodievelquolibet alio tempore homo esse potest, nechomorursus ab alio homine plushomo potestesse velsecundumsubstantiamconsiderari.Earumveroquaasecundum substantiam sunt, subdivisionem facit,animal. Utrique enim aequaliteranimalia, aequaliter q qyoj aliaeearum genusdividanl^aliaespeciem infor-" ^'hominesessedicuntur. Quodsiunicuiqueessesuum ment.Adcujus rei facilem cognitionem,illa tertiilibrinec cremento ampliari potest, nec imminutione decrescere,specierumgenerumque dispositio transcribatur,quod per id facile monstrari potest ;quoniamsitqueprimumsubstantia,subhaccorporeum atquequaj genera sunt vel species, nulla intensione incorporeum,sub corpore animatum atque inanima-vel remissione variantur, nonestdubium quin differentiaetum, sub animato sensibile atque insensibile, subquoque, quaeuniuscujusque speciei substan-quoanimal,subanimali rationale atque irrationale,tiam informant, nec remissionis detrimenta susci-sub rationali mortale atque immortale,etsubmor-piantjnecintensionisaugmenta.Itaquesubstantialestali speoies honiinis, quae solis deinceps individuiadifferentiae neque intensionem, neque remissionem praeponatur. Inhacigiturdivisione, omnes haedifferentiaespecificae nuncupantur,generum enim specie-suscipiunt,hujus causa haec est ;Quoniam esse unicuiqueunum est, et idem est, et intensionem remissionemquenonsuscipil,runique differentiaesunt^sedgenerum quidem divisivae,hujusexemplum sit. Genusspecierum autem constitutivae, id autem probaturhoceniradicinonpotestplusminusvecuilibetessegenus,modo: substantiamquippecorporeiatqueomnibus enim genus aequaliter superponitur. Diffeincorporeidifferentiae partiunlur, corporeum verorentiaequoquequsdividuntgenus et informantspeanimatiatque inanimali animatum sensibilisatqueciem,quoniam speciei essentiara complent, nec in- " insensibilispartiuntur.Ita igitur generasubstantiatensionemrecipiunt, nec reraissionem. Quae veroles differentiae partiuEtur,etdicuntur generum divisisecundumacciden3differentiaesuntinseparabiles,utvae.At vero si eaadera differentiae quae a genere descendentessimum esse, vel aquilinum, vel coloratum aliquogenus dividunt, colligantur, et ad unum admodo, et intensionem suscipiunt et remissionera. quodpossuntjuingicopulenlur,3peciesinformanlur:nan cum animal substantiaa sit species (omnia enimsuperiora de inferioribus praedicantur,et quidquidFieri enim potest ut hic paulo sit nigrior, hic veroamplius simus sit, ilie minus aquilus. At vero quodnonomneshominesaBqualiterrationalesmortalesquesint, nec specierum,necdifferentiarumnaturavideturadmittere.Cum igitur Ires species differentise considerentur,eteum hsequidem sintseparabiles,illse vero inseparahiles,el rursus inseparabilium,hsec quidem sintperse, illseinferius fueriL,species erit etiamsuperioris),anima>tum tamen atque sensibilequae sunt ejusdem diffarentiae,sireferantur ad genera divisivae sunt, si adspeciem, constitutivae fiunt animalis,ejusque substantiaJ3formantatqueconstituunt,difflnitionemqueconformant,ut sil animal aubstantiaanimata sens|«

123 AN. MANL. 6EV. BOBTII 124bilis.Substantia quidem est genus, animatum veroatque sensibile divisivae ejusdem differentiae,constitutiv»animalis.Item animalrationabilitasatque irrationabilitag,mortalitasatqueimmortaIitasdividit,sedjunctarationalitasatquemortalitaSjquaeanimalisdivisiya fuerant,flunthominis constitutivae,ejusqueperficiuntspeciem,atqueomnem ejusrationem diffinilionisinformant atque perficiunt . At si irrationabilitascum mortalitate jungalur, fiet equus atquequodlibetanimal,quod ratione non vititur. RationabilitasveroatqueimmortalitascopnlatsesubstantiamDeiinformant. Ita igitureaedem difFerentiae cum referunturad genera, divisivaj generum fiunt. Si veroad inferiores species considerentur,informant species,earumquesubstantiamconvenienti copulationeconstituunt. In hoo quaesitum est, quemadmodumdicerentur esse h£e differentiae specierum constitutivae,cum irrationabilis differentiaatque immortalisnullamspeciemvideanturefflcere.Respondemusprimumquidem placere Aristoteli, ccelestia corporaanimatanon esse. Quod vero animatumnon sitanimalesse non posse : quod vero non sit animal, necrationale esse concedi, sed eadem corpora propterBimplicitatem et perpetuitatem motus aeterna esseconflrmat.Estigituraiiquidquodexduabusbisdifierentiisconficiatur,irrationabili scilicet atque immortali.Quod si magis concedendum Platoni est,et ccelestiacorpora animata esse credendum, nuUum quidemhis differentiis potest esse subjeclum.Quidquidenim irrationabile est corruptioni subjacens et generationi,immortale esse non poterit. Sed tamen haedifferentiae,quoniam in substantiarum differentiarmnumero sunt, sijungiuUo modo potuissent, earumnaturametspeciemquoque possent efficere : atqueut intelligatur quae sit haec potentia efficiends substantiaespecieique formandae, respiciamus ad propriasatquecommunes,quaetametsi jungantur, speciemsubstantiamque nulla ratione conslituunt. Siquis enim loquatur ambulans,qua3 sunt duae communesdifferentiae, vel si longus ac albus,num idcircoeisdemejussubstantia constituitur ? minime.Cur?Quia mon ejusdem sunt generis,quae alicujuspossunt constituereetconformaresubstantiam ; itaigiturhSjid est irrationale atque immortale, etiams,subjectum aliquod substantishabere non possuntipossent tamen substantiam efficere, si ullo modojungi oopularique potuissent. Praeterea irrationalejunctum cum mortali substantiam pecudis facit. Estigitur constitutiva irrationalis differentia.Item immortaleatquerationaleconjuncta, efficiunt Deum.Est igitur immortale quod speoiem format. Quod siinter se jungi nequeunt, non idcirco quod in naluraeorum est, abrogatur.Sed hx quidem qux divisivas suntdifferentise generum,completivsefiunt el constitutivse specierum -.divi-&iturenimanimalrationalietirralionalidifferentia,elrursus mortali et immortali differeyilia ; sed ex, quxtunt rationalis differentise et mortalis, constitutivsesunthominit,rationalisvero et immortalis,Dei:iilceveroA. qusesunt irrationalisermoria[is}frrmonub'i\ium animalium.Sic et suprema substantia, cum divisiva sitanimatietinanimatidifferentia, seusibili etinsensibi-li,animataeisensibiliscongregat3sadsubstanliam,'ani-mal perfecerunt, animata vero et insensibilis perfeceruntplantam.Geminum differentiarum usum esse lemonstrat,unumquidemquogeneradividuntur,alium quospeciesinformantur :neque enim hoc solum differentiaefaciunt.ut genera partiantur,verumetiam dum generadividunt,species in quas genera deducunturefficiunt.Itaquequffi divis» sunt generum,flunt constitulivaespecierum,hujusque illud exemplum est,quod ipse subjecit : animalis quippe differentiae suntdivisivae,rationale atque irrationale, mortaleatque3 immortale,his enim praedicatio dividitur animalis.Omne enim quod animal est, autrationale,aut irrationale,aut mortale, aut immortale est. Sed istaedifferentiaequK dividuntgenusquodest animal, specieisubstantiam formamqueconstituunt.Namcumsit homoanimal, efficiturrationali mortaliquedifferentiis.quae dudum animal partiebantur. Item cumsitequus animal, irrationali iiortalique differentiisconstituitur, quae dudum animal dividebant. Deusautem cum sitanimal, utdesole dicamus, rationaliimmortaliqueefflcitur differentiis, quasdividere genushabitapartitiopaulo monstravit. Sedhic(ut diximus)Deum corporeum intelligi oportet,ut solemetccelum caeteraque hujusmodi,quaecum animataetratioaabiliaP[atoesseconflrmat,tumindeorum vo-„ cabulumantiquitatisvenerationeprobantur assumpla,de primo quoque genere, id est substantia demonstranturveniredifferentiffi.Nam cumejus divisivaesint differentiae animatum atque inanimatum,sensibile atque insensibile.juncts differentisesensibilisatque animatiefflciuntsubstantiam animatamatquesensibilem,quodestanimal.Jureigitur dictumest quae divisivae sunt differentiaa generum, easdemconstitutivas specierum.Quoniamergo esedemaliquo modo aceeptse fiunt constitutivse,aliquomodo autem divisivse,omnes specificaedicunlur.-ethismaxime opus estaddivisiones generumet diffinitiones specierum,sed non his quse secundumaccidens inseparabiles, nec inagis his,quse sunt separabiles.Omnes a genere differentias procedenles genus^ ipsum a quo procedunt,dividere nullus ignorat. Ipsaeautem quae dividunt genus, si ad posteriores speciesapplicentur, informant substantias earum, easqueperfioiunt. Eaedem igitur quaesunt constitutivaB specierum,eaedem suntdivisibiles generum, alio tamenmodo atque alio consideratae,ut si relatae quidem adgenus inconlrariamdivisionemspectentur,divi3ibilesgenerisinveniuntur.Siverojunctae aliquidefficerepossunt.specierumconstitulivaesunt.Quascumitasint, hffidifferentiae quae genusdividunt, rectissimedivisivffi nominantur:quaeenimconstituunt speciemspecificae nuncupantur, sedoonstituuntspeciem haedifferentiae quae sunt generis divisivse. Igitur eaedem

125 IN POEPHYRIUM COMMENTARIORUM LIB. IV. 126quee sunl specierutn oonstitutivs, specificK nuncu- f^ quod fit, habet aliquid unde effici possitatque forpantur: quare quae generuo) divisivae, et quae specierumcoQstitutivae sunt, jure speciflcae nuncupantur.Has igitur in divisionegeneris et in diffinitione specierumaccipi oportere, manifestum est : quoniamenim divisivaj sunt, per eas dividi oportet genus :quoniamautemconstitutiv£e,pereasspeoiesdiffiniri,quibusenimuQUCDquodqueconstitu>tur,hisdemetiaradiffinitur.Constituiturautemspeciesperdifferentiasgeneris divisivas, quae sunt speciflcae. Jure igitur haaspeciflciB solae, et in generis divisione, et in specieruradifCnitione ponuntur, et de specificis quidemhaec ratio est. De hia autem quae vel separabilia, veinseparabilia continent accidentia, nihil in generummari. Quae propositiones talem faciunt qusstionetndictumestdifferentiamesseidquaplushabetspociesa genere. Quid igitur ? dicendumne esl, genus casdifTerentias, quas habet species non habere: et undehabebit speoies differenlias quasgenus non habet?nisi enim sit unde veniant, difTerentiaeinspeciemvenirenon possunt : quodsigenushasdifTerentiasnonhabet, species autem habet, videntur ex nihilo difTerentiaein speciem convenisse, et factum esse aliquides nihilo, quod flieri non posse superius dicta propositiomonstravil: quod si differentias omnes genusconlinet,d ifferentiae autero in contrariadissolvuntur,fletutrationabilitatematqueirrationabilitatem,naor-divisione, vel in difflnitione specierum poterit talitatem atque immorlalitatem simul habeat aniassumi,idcirco quoniara qu

127 AN. MANL. SBV. BOBTII 128enim contraria, si sibimetipsis considerentur.oppositasunt.Definiunt aulem el hoc modo : Differentia est qusede pluribus et differenlibus specie in eo quod quale sitprxdicalur:rationale enim et mortale de homine prsedicatumin eo quod quale est homo dicitur, sed non ineo quod quid est: quidnam enim est homo interrogatisnobis, conveniens est dicere, animal : quale autem requisiti,rationale et morale, convenienter assignabimus,Tressunt interrogationes ad quas genus, species,differentia, proprium, atque aocidens respondetur,haB autem sunt: quid sit, quale sit, quomodo se habet.Namsiquis interrogetquid est Soerates,responderepergenus ac speeiem convenit aut animal, authomo. Si quis quomodo sebabeat Socrates interrogel,jure accidens respondetur, id est aut sedet autlegit, etcaetera. Si quis vero qualis sit Socrates interroget,aut difTerentia, aut proprium, aut accidensrespondebitur,idestvelrationalis, velrisibilis,vel calvus. Sed in proprio quidem illa est observatioquod illud proprium dici potest.quod de unaspeciepraedicalur: accidens vero tale est quod qualitatemdesignat quae nonsubstantiamsignificat.DifTerentiavero talisest, quassubtantiam demonslret, interrogantiigitur qualis unaquceque res sit, si volumusredderesubstantiaequalitatemdifferentiamprffidicamus.Quaadifferentia nunquam de una tantum specieprsedicatur, ut mortale vel rationaie,sed de pluribus.Quod igiturdepluribus speciebus inlerse differenlibuspraedicatur ad eam interrogationem,quae qualesit id de quo queeritur interrogat, ea est differentia,cujustaJem posuit difflnitionem:Differentia est quodde pluribus specie differentibus in eo quod qualequid sit praedicatur; cujus diffinitionis causam raiionemquepertractans ait :Rebus enim ex materiaet forma conslantibus, vel adsimilitudinem proportionemq ue materix et formx constitutionemhabenlibus, quemadmodumstatua ex materiaquidem est xrea, forma autem figura : sic et homocommunis et specialis, ex materia quidem proportionalilerconsislit genere : ex forma auiemdifferentia,tolumautem hoc animal rationale morlale, homo esl,quemadmodum statua.Dixit superius differentias esse quae in qualitatespeciei praedicarentur : nunc autemcausas exsequitur,curspeciei qualitas differentia sit: Omnes inquit,res vel exmateria formaque consistunt, vel ad similitudinemmateriae atque formas substantiam sortiuntur.Ex materia quidem formaque subsistunt omniaquaecunquesuntcorporalia. Nisienim sit subjectumcorpus quod suscipiat formam, nihil omnino essepotest. Si enim lapides non fuissent tanti,mori parietesquenon essent.Si lignum non fuisset, omninoneo mensa quidem, quae ex ligni materia est, essepotuisset.Igitursuppositamateriaacpraijacentecumipsam figura supervenerit,fit qualibet illa res corporeaex materia formaque subsistens : ut AchillisStatua ex »ris materia, et ex ipsius Achillis figuraA. perficitur.Atqua ea quidem quee corporea sunt,manifestumestexmateriaformaquesubsistere:eaveroquae sunt incorporalia, ad similitudinem materiaeatque formae habent superpositas priores antiquioresquenaturas,superquasdifferentiaevenientesefficiuntaliquid,quodeodemmodo sicut corpus, tanquamex materia ac figura consistere videatur,ut ingenereacspecie,additisgeneridifferentiiseffectaest.Ut igiturest in Achillis statua, aes quidem materiaestjforma vero Achillis qualitas, et quaedam flgura,ex quibuseffloiturAchillisstatua, quaesubjectasensibuscapitur : Ita eliam in specie qus est homo,materia quidem ejus genus est quod est animal, cuisuperveniens quaIitasrationaIis,animaIrationaIe,idest sp eciem facit.Igitur speciei materia quaedam estgenus: g forma vero,quasi qualitatis differentia.Quodest igitur in stalua ajs,hoc est in specie genus:quodin statua figura conformans,id in specie differentia.Quod in slatua estipsastatua,quae exaerefiguraqueconformatur, id in specie est ipsa species, quae exgenere differentiaque conjungitur.Quod si materiaqutedam speciei genus est,forma autem differentia:omnis veroforma quaIitasest,jureomnisdifferentiaqualitasappellatur.Quae cum ita sint,jure in eo quodquale sit interrogantibus respondetur.Describunt aulem hujusmodi differentias, et hocmodo : Differentia est quod est aptum natum dividereea quse sub eodem genere sunt : rationale enim et irrationale,hominem et equum quas sub eodem generesunt animali dividunt.Haec quidem diffinitio cum sit usitata et ante oculosexposita : eam tamen exempli insuperluce reseravit.Omnes enim differentiae idcirco differentiaenuncupantur,quia species asedifferre faciunt.quasunum genus includit, ut homo atque equus propriisdiscrepant differentiis:nam sicut homo animal est,ita etiam equus, ergo secundum genus nullo mododistant. Quae igitur secundum genus nullo modo discrepant,ea differentiis distribuuntur.Additum enimrationale quidem homini, irrationale vero equo,equus atque homo quae sub eodem fuerant genere»distribuuntur et discrepant, additis scilicet differentiis.Assignant etiam hoc modo : differentia est, qua differunta se singula^ namgue et homo equus secundumgenus non dtfferunt. Sumus enim animalia nos etirra-D tionabilia, sedadditumralionale disjunxit nos ab iliis:rationales quoque sumus et nos et dii, sed mortale appositumdisjunxit nos ab illis.Vitiosa ratione et non sana quod vult explicat diffinilioquorumdam.Idenim dicit esse differentiam,qua unaquffique res ab alia distat, in qua diffinitionenihil interest quod ita dixit,an itaconcludat:Differentia est id quod est ipsa differentia; etenimdifferentiae nomine in ejusdem differenfiae usus estdiffinitione dicens:Differentia est qua differunt a sesinguIa.Quod si adhuc differentia nescitur,nisi diflinitioneclarescat, differre quoque quid sit quomodoposBumus agnosere ? ita nihil amplius attulit ad

129 IN PORPHYRIDM COMMENTARIORUM LIB. IV. 130runt tamen mortalitate. Rationabile igitur hominisad equum differentiaest, mortalehominisad Deum,atque hoc quidem modo substantiales differentiaecolliguntur. Quod si Socratessedeat, Plato vero ambulet,erit differentiasessio vel ambulatio, quae substantialisnonest.Namqueistamquoquedifferentianadiffinitio videtur includere cum dicil, differentia estqua differunt a se singula ;Socrates aPIatone distiterit? nullo autemalio mododistare ab illo nisi acsidenlibuspotest. Idagnitionem, quidifferentiiEnomineinejusdeinuaus A. quid diffinitionis pars fuerit, ejus erit pars quaeest diffinitione. Estautem communis etvaga nec uniuscujusque rei quid esse sit designet. Diffinitioincludens substantiales differentias,sed quaslibet est quidem quae quid unaquaeque res sit, ostenditetiamaccidentales hocmodo:Differentiaestquaasedifferuntsingula; quaeenimgeneresunteademjdifferentiadiscrepant: ut cum homo atque equus idemsint in animalis genere, quoniam utraquesunt animalia,differunt tamea differentia rationali : et cumdiiatque homines subrationalitHtesintpositi, difforac profert, demonstraturque quod unicuique reisitesse per diffioitionis assignationem. IUae vero differenticequee non ad substantiam conducunl.sed quoddamextrinsecus accidens afferunt, specificae non dicuntur,licet sub eodem genere positas species faciantdiscrepare : ut si quis hominisatque equi hanc differentiamdicat aptum esse ad navigandum homo autemaptus est ad navigandum, equus vero minimeet cum sitequus atquehomo sub eodemgenereanimalis,addita differentia, aptum esse ad navigandum,equum distinxit ab homine. Sed aptum esse ad navigandumnon est hujusmodi, quod possit hominisformare substantiam sicut rationale, quae est sub-quomodocunque enim B stantialis qualitas, sed tantum quamdam quodammodoaplitudinemmonstrat,etadfaciendumaIiquiderit differentiasecundum superioris terminum diffinitionis,quam rera scillcet viderunletiam hi qui difflnilionishujus vagura communemque finemreprehendentegcertae conclusionis terminum subjecerunt.Inlerius autem perscrutantes differentiam dicunt,non quodlibet dividens ea qux sub eodem genere suntesse differentiam, sed quod ad esse conducit, et quod estpars ejus, et quod esi esse rei. Neque enim quod aptumnatum esl navigare, erit hominis differentia, etsipropriumsit hominis. Dicimus enim animalium hasc quidemapla esse ad navigandum, illavero minime, divi-vel non faciendum opportunitatem, idcireo igiturspecifica differentia nondioitur.Quofitutnonomnisdifferentia quae sub eodem genere positasspeciesdistribuit, speciflca esse possit, sed ea tantum quaead substantiam speciei proficit, et qu« inpartediffinitionisaccipitur. Goncluditigitur easessespecificasdifferentiasquaealteras a se species differre faciuntperdistantias substantiales: namsiunicuiqueid eat esse, quodcunque substantialiter fuere, quaacunquediffcrentiae substantialiter diversae sunt, etillasspecies quibusadsunt oranisubstantia faciuntalias ac discrepantes, atque ha in difflnitionis partesumuntur, nam si diffinitio substantiara monstrat,dentes hominem ab aliis : sed aptum esse ad navigandum,non eril completivum substantias, necejuspars,subs-C et substantiales differentiae species efficiunt,sed apiitudo qusedam solum. Idcirco quianon esttalisdiffcrentia, quales sunt differentise quse specificse dicunlur,tantiales differentiae partes sunt diffinitionum.DE PROPRIO.erunt ergo specificie differentise, qusecunque froprium vero quadrijarmm dividunt : nam et idalteram faciunt speciem, et qusecunque in eo quod quid quodsoli alicui specieiaccidit, et sinon omni,propriumest esse rei accipiunlur. Ac de differentiis quidem istasufficiant.Sensus propositionis hujusmodi est : Quoniam superiusdixitdeterminassequosdamdifferentiamessequa a se singula discreparent, ait alios diligentiusde differentia perscrutantes, non fuisae arbitratosrecte esse superius propositara difflnitionem. Nequeenim omnia quaccunque sub eodeni posita generedifferre faciunt differentiae de quibus nunc tractatur,id est specifioae nominari queunt. Pluresenim suntest autem esse rei nihil aliud nisi diffinitio. Unicuiqueenim rei interrogatae quid est, si quisquod estesse monstrarevoluerit, difflnitionem dicit, Ergosiest : ul homini esse medicum vel geometram. Et quodomni accidit, el si non so li, quemadmodum homini essebipedem. Et quoi soli et omni et aliquando, ut hominiin senectute canescere. Etquod soli etomnietsemper,quemadmodum homini esserisibile : namelsinonrideatsemper, lamenrisibilisdicilw,nonquodsemperrideat,sed quod semper aptus natus sil ad ridendum, hoc autemei semper nalurale est, ut et equo hinnibile. Hcscaulem nominan tur vere propria,quoniam converluntur:guidquid enim est equus hmnibile est, et quidquid hin-quae ita dividunt species sub uno genere positas, ut D nibile, equus.tameneorumsubstantiamminimeconforment : quianon videntur esse differentiae specificae, nisi illae tanlumquae ad id quod est esse proficiunt, id est hsquae in diffinitionibus alicujus partes ponuntur : haaSuperiusdictumestomniapropriaexaccidentiumgenere descendere. Quidquid enim de aliquo praedicaturaut substantiam informat,autsecundura accidensinest. Nihil vero est quod cujuslibet rei substantiamautem sunt, ut rationalehominis.Namsubstantiammonstret nisi genus, species, et differentia.hominis conformat, et ad esse hominis proficit, etdiffinitionis ejus pars est : ergo nisi ad id quod estesse conducit, et ejus quod estesse rei pars sit, spacificadifferentianullo modopoteritnuncupari.QuidGenus quidem et differentia, specici : species veroindividuorum. Quidquid ergo reliquum est in accidentiumnumeroponitur.Sedquoniamipsaaccidentiababent inter se aliquam differentiam, idcirco aliaquidempropria, alia prioreatqueantiquiore nomineaccidentia nuncupantur, et de accidentibus paulopost. Nunc de propriis qua quadrifariam dividuntur.

131 AN. MANL. SEV. BOETII 132non tanquamgenus aliquod proprium in quatuor A et soli,et semper adest, ut esse risibile.Atque ideospecies dividi seoarique possit, sed hoc quod ait di-cffitera quidem converti non possunt. Neque enimviduntjitaintelligendumesttanquamsidiceretnun-oosequalur quod soli, sed non omni speciei adest.cupant, id est proprium quadrifariam dicunt, cujusquadrifarieeappellationis significationes enumerat,ut quae sit conveniens et congrua nuncupatio proprietatisostendat.Speoies quidem de ipso dioi potest, ipsum vero despecie minime. Qui enim medious est, potest dicihomo. Qomo vero qui est, medicus etiam non dicilur.Dicit ergo quod proprium primo Eursum quod ita est alii proprium, ut omni adsitest,acoidensquoditaunispecieiadest,uttamennullomodocoaequeturei, sedinfrasubsistatacmaneat, uthominisdioiturproprium aiedicumesse,idcircoquodnullianimaliuminessepotest.Necilludattendenduman hoc de omni homine prajdicari possit, sed illudtantum quod de nullo alio nisi de hominedici potesl,etiamsi non soli, ipsum quidem de specie prnedicaripotest, speoies vero de eo minime. Nam bipes praedicaride homine potest, homo vero de bipede nullomodo. Rursus quod ita adest, ut omni, et soli, sedaliquando adsit, quoniam de terapore habet aliquiddiminutura, nec simpliciter adest, reciprocari nonmedicum esse. Et haec quidem significatio proprii poterit. Possumus enim dicere, omnis qui pubesoitdicitur esse soli,etiamsi non omni.Soli enim speciei, homo est, non tamen dicimus, omnis qui est homoetiamsi non omni coasquatur, ut homini raedioum gpubesoit: potestenimminimeadjuventutem venire,esse, soli quidem inest homini, sed non omnibus ho-atqueideo nec pubescere(nisi forte non sit pubescereminibusadscientiamadest.Aliudpropriumestquodhuic econtrario dicitur omni etiam non soli, quodhujuamodi est, utomnemquidemspeciem contineateamquelranscendat. Etquoniamquidem nihilestexsubjectisspecieiquodillopropriononutaturdicimusomni.Quoniamvero transcenditinalias,dicimusnonsoli, hoo hujusmodi est quale homini esse bipedem.Proprium enim est hominis esse bipedem. Omnisenim homo bipes est etiamsi non solus, aves enim etbipedes sunt. Geminae igitur significationes propriiqua3superiusdictaBsunthabentaliquidminus;primaquidem quod non omni, secundaveroquod non soli,sit a temporisconditione, ut risibile quod a superioriplurimum distat, nam quod risibile est, semper ri-quas sijungimus, faoimus omni et soli. Sed dempsimusaliquid secundum tempus, siei adjiciatur ali-cum ipsajuventus non sit semper, non ei adest,derepotest.Rursusquipotestinjuventutepubescere,quando, utsithaectertia proprii nuncupatio.omaiet ^ semperut in juventutepubescat :haec autem quartasoli, sed aliquando, ut est in senectute canescere, vel proprii signiflcatio quam nuUa temporis diffinitioin juventute pubescere : omni enim homini adest in constringit, absoluta est, atque ideo etiam convertitur,et de se invioem proprium atque species praedi-juventutepubescere,etin3enectutecanescereet snli.Pubesoere enim solius est hominis, sed aliquando, cantur : homo enim omnis risibilis est, et omne risibilenequeenimin orani tempore, sed in sola tantum ju-homo.ventute. Haec igitur determinatio proprii in eo quidemquod omni, et soli inest, absoluta est, sed exeominus aliquid contrahit, cum dicimus aliquando,quod si auferamus, flt propriiintegra etsimplex significatioboc naodo : proprium est quod omni, etsoli, et semper adest, ut homini risibilo, equo hinnibile.Omnis enim homo, etsolus homo risibilis estet semper, similiter et equus hinnibile.Neque illudnos ulla dubitatione perturbet quod semper homonon rideat : non enim ridere proprium esthomiui,sed risibile, quod non in actu,sed in potestate con.sistit ; ergo etiamsi non rideat, quia ridere tamenpossit, soli et omni homini semper adesse dicitur,et convenienterproprium nuncupatur. Nam siactusepareturaspeciepotestatenullarationedisjungitur.Quatuorigitursigniflcatioaes proprii dixit. Nam primaquidemest quandoaceidens ita subjectae specieiadest, ut soli ei adsit, etiamsinon omni, uthominimedicina. Secunda vero cum soli quidem non adestomni vero semper adjungitur, uthomini esse bipedem.Tertia vero cum omni et soli, sed aliquando,ut homini in juventute pubescere. Quarta cum omni,hominis proprium), sed in juventute pubescere solummodo.Aut etiam cum nondum esl in juventute,aut etiam prsteriit, tamen sitei proprium non talequale tunc fieri potest, cum prseterjuventulem est,sed quale cum in juventute consistit, atque ideo hooquod non in omne tempustenditur, etiamsi tale estquod omni speoiei adsit, quod tamen in tempus aliquoddifferatur.integrumatqueabsolutumpropriumesse non dicitur. Quartumest quod ita adest, utetsolamteneatspeciem,etut omni adsit.et absolutumDE ACCIDENTI.Accidens est quocladest et abest, prseter subjecti corruptionem,Dividitur autem in duo, in separabile et ininseparahile. Separabile enim accidens et dormire : nigrumvero esse, inseparabiliter corvo et Mhiojii accidit: potest autem inteltigi, et corvus albus, et ASthiopsnilens candoreprxtersubjecticorruptionem. Diffiniturautem sic quoque : accidens est quod contingit eideminesse vel non inesse, et quod neque genus est, nequespecies, neque difjerenlia, neque proprium, semper aulemestinsubjecto subsistens. Omnibus igitur determinalisquK proposita sunt : dico autem genere, specie,differentia, proprio, et accidente, dicendum esl quse.cint ipsis communia, et quse propria.Quoniam, ut superius dlctum est, cimniaquae dealiquo prajdicanlur, vel substantialiter vel acoidentaliterdicunlur,cumque eaquaesubstantialiterpraedicantur,ejus de quo dicuntur substantiam diffinitionemquecontineant,etsinteoantiquioraatquemajoraquodexsubstantialibusprffidicatiseffioitur:cumqueea quae substantialiter dicunturpereunt, necesse estut simul etiam ea interimantur, quorum naturam.

133 IN PORPHYRIUM COMMKNTARIORDM LIB. V. 131substantiamque formabant .-quas cum ita sint, ne- A interiit species : ergo quod diotum est adesseetabcesseestutquas accidentaliter, dicuntur, quoniam esse, non re, sed animo intelligendum est, alioquietsubstantiam minimeinformant, et adesse et abessepossint praeter subjeoti corruptionem. Ea enim tanlumcumabsuntsubjectumcorrumperepossunt,quaeefflciunt atque conformant qu£B sunt substantialia :quas vero non efficiunt substantiam, ut accidientia,substantialiaqueeomninosepararinonpossuntjsaepeanimo et cogitatione disjungimus, utsi ab hominerationabilitatemauferamus,quamlicetactusepararenon possumus, tamen si animi imagitione disjungimus,statim perit hominis species, quod idem iaea cum adsunt, vel absunt, nec informantsubstantiamnec corrumpunt.Estigitur aocidensquodadestetabest praetersubjecti corrumptionem.Idautemdividiturinduas partes.Accidensenimaliudestseparabile,aliud inseparabile. Separabile quidem, utdormire, sedere Inseparabile vero iEthiopi atque,tia, neque proprium sit, nec accidens : eodem quo-quemodo species acdifferentiaatqueproprium.Gumautem eadem similitudinedefinitionisplurimadefl-corvo, color niger.. In qua re talisoritur dubitatioita enim est diffinitum; accidens est quod adestetabestpraetersubjecticorruptionem.Idemtamen accidensaliquando inseparabile dicitur : quod si inseparabileest, abesse non poterit.Frustra igitur positumest accidens esse quod adesse, et abest possit,cumsint quaedam accidentia, quaeasubjectononvaleantseparari. Sed flt asepe ut quae actu disjungi nonvaleant, mente et cogitatione separentur. Sed sianimiralione disjunctffiqualitatesasubjectisnoneaperimunt, sed in sua substantia permaneant, atqueperdurant, accidentes esse intelliguntur. Ageigiturquoniam jEthiopi color niger auferri non potest,animoeuraetcogitationeseparemus,eritigiturcoloralbus .Ethiopi.Numidcirco species consumptae sunt?Minime.Item etiam corvus, si ab eocoloremnigrumimaginatione separemus, permanet tamen avis.necaccidentibus non fit. Sublato enimaccidenticogitatione,species manet. Est quoque alia accidenlisdiffinitiocaeterorumomniumprivatione.utiddicaturaccidens quod neque genus sit,neque species,nequedifferentia,nequeproprium,quffidiffinitioplurimumvaga est valdeque communis. Sic enim etiam genugdifflniri potest, quod nequespecies, neque differen-niri queunt, non est terminans et circuraclusa descriptto,praesertim cum longesit abdefinitionisintegritatesejunctum,quodcujuslibetrelformamaliarumrerum negatione demonstrat. Quibusomnibusexpedilis, id est genere, specie differentia, proprioatqueaccidenti, descriptisque eorumterminisquantumpostulabat institutionis brevitas, ea ipsa communiterpertractanda persequitur, ut quas intersehabeant differentias haec quinque,de quibus superiusdisputatum est, quasve communionesmediocriconsiderationedemonstret^ut nonsolum quaeipsa sint,yerum etiam quemadmodum ipsainter se comparentur,appareat.LIBER QUINTUS.E.xpeditis per se omnibus quae praep03uit,et quan- Ctum in uniuscujusque consideratione poterat, adscientiseterminum breviter adductis, nunc jamnonde singulorum natura, id est vel generis, vel differentiae,ebeno, et de his qui sunt parliculares, quod est accidensvel speciei, vel proprii, vel accidentis, seddeadse invicem relationepertractat.Namquiacommunionesacdifferentiasrerum coUigit, nonutsuntperseres illae considerat,sed ad alias qualitercomparenlur.Idautemduplici modo flt, velsimilitudinedumretractatcommunitates,veldissimulitudinedumdifferentias: quaBOumitasint, nos quoque(utadhucinseparabile. Ilem moveri de homine et de equo,et de his qui sunt particutares,quod est accidens separabile,sed principaliler quidem deindividuis,secundariovero et de hisquae continent,individuaprcedicatur.Antequam singulorum ad unumquodquehabitudinemtractet,illam prius respicit, quam omnes ad seinvicemhaberevidentur : h«c autem est una communiofecimus) propterplanioremintellectum philosophiquae propositarum quinque rerum numerumvestigiapersequentes,ordiemurdehis communitatibuspluralitate prEedicationis includit, omnia enim dequae adsunt generi, speciei differentiae, proprio,atque accidenti.pluribus praedicantur ; in hoc ergo sibi cuncta communicant,nam etgenusde pluribus praedicatur,Cnm igilur omnibus esl depluribus prsedicari. Sed r. itemque species ac differentia, et proprium, atquegenus quidem de omnibus sub se speciebusel de indi-accidens : quae cum ita sint, est eorum una atqueviduis, simililer et di/fereniia prcedicatur,species verode his quse sub ipsa sunt individuis : at proprium, etde specie cujus est vroprium, elde hisquse sub ea speciesunt individuis. Accidens autem, et despeciebus,etde individuis : namque animal et deeguis, et de bobuspraidicalur, quae sunt species, et de hoc equo, el dehoc bove, qusesuntindividua.lrrationalevero deequiset bobus, etdehisqui sunt particulares prsedicatur.Homo prosterea de his quisunlparticulares,proedicalur.Risibile quoque et de homine,el de his qiii suntparticulares,prcedicatur. Nigrumposlremo de corvoetindiscretaconzmuniodepluribusprasdicari.Designatautem Porphyrius ipsam de pluribus praedicationem,quemadmodum in singulis fiat, et unumquodquepropositorumdequibus pluribus praedicetur ostendit.Aitenimgenusquidem de pluribus prajdicari,idestspeciebusacspecierumindiyiduis,utanimalpraedicaturde homine atque equo, ac de his individuisquee subeis sunt.Item genus prsedicatur de differen-

'135 AN. MANL. SEV. BOBTII 136tiis specierum.atque idjure.-quoniam enim species A ssqualiasuntsibimetconvertantur.Boquefitutgenusdifferentiseinformant.Cumigiturgenusdespeciebuspraedicetur, consequens est ut etiam de his dicatur,quae specierum substaatiam formamque efflciunt,quofit, utgenusetiam dedifferentiis prsedicetur.acnbn de una, sed de pluribus : dicitur enim quod rationaleest esse animai, et rursus quod irrationaleest, esse animal. Itagenus de speciebus acdifferentiispraedicatur, ac de his quae sub ipsis sunt individuis,differentia3vero de pluribusdicunturspeciebusacde earumindividuis, utirrationale etdeequopraedicaturac bove, quae sunt plures species,et de hisdedifferentiis,etspeciebus,etpropriusatqueacciden-tibuspraedicetur, utcumdicimusquodrationale est,animaIest;genusdedifferentia,quodhomoest,animalest ;genus de specie, quod risibile est, animalest;genus de proprio, quod nigrum est ; si forte corvumvel jEthiopem demonstremus, animalest, genus deaccidenti praedicamus. Rursus quod bomo est,rationaleest differentiam de specie. Quod risibile est,rationale est, differenliam de proprio.Quod nigrumest,rationaIe est ; si iElhiopera demonstremus,differentiamde accidente.Item quod risibile est,homoquae sub ipsis sunt individuis eodem modo dicitur : est, speoiem de proprio.Quod nigrum est, homo est,nam quod deuniversali praedicatur, praedicatur et si jflthiopem designemus,speciem de accidenti.Quade individuo. Quod si differentiade speciebus dici-in re quod nigrum est, etiam risibile est, in jEthiotur,praedicabituretiamdeejusdemspecieisubjectis.-d pisdemonstratione,propriumdeaccidenti praedica-Species vero de suis tantum individuis praedicatur :nequeenim fieri potest, ut quae species est ultimaquaeque vere species ac magisspecies nuncupatur,haeo alias deducatur in species ;quod si ita est, solapost speciem individua restant :jure igiturspeciesdesuistanlum individuisprsdicatur,uthomodeSocrate,Platone, Cicerone, et caeteris. Propriumitemdespecie praedicaturcujus estproprium,nequeenimesset proprium alicujus si de aliquo praedicaretur,de quo enim qu£eque res, etsoli etomni, et semperdicitur, ejusdem proprium esse monstratur: qufecum itasint, proprium de specie dicitur, ut risibilede homine, omnis enim homo risibilis est. Dicituretiam de individuis speciei de qua prsdicatur. Estenim Socrates, Plato, et Cicero risibilis : accidensvero et de speciebuspluribus dicitur, etde diversarumspecierumindividuis.DiciturenimcorvusatqueiEthiops niger, et hic jElhiopsatquehiccorvu.4,quisuntindividui,nigriautemsecundumnigredinisqualitatemvocantur.atque hoc quidem est aecidens inseparabile.Sed multo magis separabiliaaccidentiapluribusinbaerescunt,ut moveri homini, etbovi;uterque enim movetur.Et rursus ea quas sub horaine8untatqueboveindividua,moverisaepepraedicantur.Sed advertendum est, auctore Porphyrio, quod eaquae accidentia sunt principaliter quidem de his dicuntur,inquibussuntindividuis :secundoveroloco,tur : converti autem ad totum accidens potest, utquoniamindividuis singulorumesseprffiponitur, idcircode superioribus etiam pra3dicatur,ut quoniamSocrales animal est, rationale est, risibile est, ethomo est.Cumque in Socratesitcalvitium quod estaccidens, praedicatur idem de animali,de rationali,de risibili,de homine, ut accidens de quatuor reliquisprasdicetur. Sed horum profundior quaestio est, necad solvendum satis est temporis, hoc tantumingredientiumintelligentia exspectet, quod alia quidemrecto ordine praedicantur,alia vero obIiquo,quoniammoveri hominem rectum est,id quod movetur bominemesse conversa locutione proponitur. Quocircarectam Porphyrius inomnibus propositionemsumpsit.Quod si quis vim prsdicationis solutionisqueattenderitin singulis comparans prsdicationis, eaaquidemprolationes quasrectae sunt, invenieta Porphyrioesse numeratas : eas vero quae converso ordinepraedicantur, fuisse sepositas.Communesestautemgenerietdiflerentiseeontinentiaspecierum : co7itinet enim etdifferenlia species,etsinontot quot genera; rationale enim, etsi noncontineal irrationabiliaquemadmodumanimal,iamen conlinethominemet Deum,qux sunt species.El qtixctmgue praedicanturde genere, ttt genus, et de his qux sub ipsostmt speciebus preedicantur. Item qusecunque de differenliaprxdicanlur, ut differeniia, et de his quge cxad universalia individuorum referuntur, atque ita ipsa su7it speciebus prsedicabuntur. Nam rum genus sitpraedicatio subteriorum superioribus redditur, ut animal, non solum de eo praedicalur subslantia,ei animatum,quoniam nigredosingulis corvisadessedioitur,dicituret sensibile, sed etiam de his qum sub animalietiam adesse speciali corvo. Nam quia omnia " sunt speciebiis omnibus prxdicantur hsc usque adinparticulariaqualitas ista accidentis nigredinis inficit,dividua. Cumque sil differentia ralionale, prxdicaturidcirco eamdem nigredinemde speoie quoque de ea ut differenlia,id quod est rationeuti ; non solumpraedioamusdicentes,corvumipsamspeciem,nigrum aulem deeo quod est rationale, sed etiamde his qnrnesse. In quibus omnibus mirum videri potest, our sub rationali suni speciebus praedicabitur ralione uti.genus de proprio praedicari non dixerit: neo vero Commune vero esl, et hoc peremptio genere vel differentia,speciem de eodem proprio, nec differentiam de proprio,simul perimiet ea qusesuntsub ipsis ;quemad-sed tantum genus quidem de speciebus atque modum enim si non sit animal, non esl equus nequediffercntiis. Differentiam vero de specibusatqueindividuis.Speciemhomo : sic si non sil ralionale, nullum eril animalde individuis. Propriumdespecie quod utatur ratione.atqueindividuis. Accidens de speciebus atqueindividuis.FieriPosteam quae cunctisadesse visaest communita-enim potest utquae majoris praadicatiotem,singulorumadsesimiIitudine3acdissimilitudi-nis sunt, ea de cunctis minoribus pr8edicentur,et quaeties quaerit.Et quoniam interquinquepropositage-

137 IN PORPHYRIUM COMMBNTARIORtTM LIB- V. 138nus acdifferentiauniversalioris suntproedicationis. A pi^sdicantur inlereunt. Gommune enim est hoc,Siquidem genu3,et species continet et differentias:differentise vero speoies continent,neque ab his ullomodo continentur.Primum generisetdifferentiarumsimilitudines colligit,ac primum quidem ponit hanc.Dicit enim commune esse generi ac differentiae, utspecies claudant: nam sicut genus sub se habet species,ita etiam differentia, et si non tot quot habetgenus. Etenim quoniam genus differentiam etiamclaudit, et non unam tantum sub se differentiamcoercet ao retinet,plures necesse est ut habeat subspecie3,quam quslibet una earum quas claudit differentiarum: utanimal prffidicatur de rationabili etirrationabili. Quod si ita est, praedicabitur et deuniversalium in substantia pereuntium perire subjecta.Sed prima communio demonstravit genera despeciebuspraedicariiSicutetiamdifferentias.Propterhanc igitur similitudinem si auferantur genera,speciespereunt. Sic etiam speoies perire necesse estquse sub differentiis sunt,8i universales earumdifferentifficonsumantur,cujus exemplumest: Si enimauferas animal bominem atque equum sustuleris,quae sunt species positaesub aniraali. Si auferas rationale,hominem Deumque sustuleris,qui sunt subrationali differentiacollocati.Etde communitatibusquidem hactenus,nuncdegeneriset differentise dissimilitudineperpendit.his quae sub rationali sunt posilee speciebus, et de Proprium autem generis est de pluribus prxdicarihis quK sub irrationali.Est ergo commune animali g quam differentia, et species, et proprium, et accidens :et rationali,id est generi et differentice, quod sicut animal enim de liomine, et equo, et ave, et serpentegenus de Deo el homine prcEdicatur,ita etiam rationalefrsedicatur. Quad>-upes vero de solis qualuor pedesquod est differentia,de Deo et de homine dici-habentibus,homo vero de solis individuis hominibus;tur.Sed non tantum haec proedicatio funditur quantumilem hinnibile de solo equo et de his qui suntparlicula-animalis, id est generis. Animal enim non de res : similiter et accidens de paucioribus quamcienus,Deo solum atquehominedicilur,sed de equoetbove Oporlet autem differenlias accipere quibus dividiturpraBdicatur,ad quas ralionalis differentia non pervenit.genus,non eas quse complent substantiam generis.Am-Sed quandocunque Deum supponirans animali, plius,gemis continet differenliam potestate ; animalissecundum eorura opinionem facimus, qui solem, enim hoc quidem rationale est,illud vero irrationale ;Btellasqueatquelotumhuncmundumanimatumesse differentix vero non ccntinent genera.Amplius,generaconflrmant, qufe etiam deorura nomine (ut saepe guidempriorasunt his qux sub se suntpositx differeniiis,etdictum est) appellaverunt.Secundaitem communiopropier hoc simul quidem eas auferunl ,non au-est generis ac differentiae, quoniam quacunque lem simul auferuntur ab eis : sublato enim animaliaufer/.urpraedicantur de genere ut genera, eadem et de hisrationale et irralionale,diffcrentix vero non au-quae sub ipso sunt speciebus praedicantur ad hanc _ ferunt genus : nametiamsiomnesinierimantur,tamensimilitudinem : et queecunque praedicantur de diffe- substanlia animata sensibilis,inlelligi potest,quse estrentia ut differenlia, eadem quoque et de hisqusesub ipsadifferentia sunt,utdifferentice prsdicantur.Cujus sententiae talis est expositio : Sunt plura quKde generibus praedicantur,ut genera ; ut de animalidicitur animatum et substantia,atquehaec utgenera.Ha3c igitur prajdicantur et de his quae sub animalisunt,rursusque ut genera : nam hominis,et animatumet substantia genus est,siout ante fuerat animalis.Itemin ipsis differentiis qusdam differentiaeinveniuntur quasdeipsis differentiisprsedicantur,utde rationali duae differentiae dicuntur. Quod enimanimal.Am.plius,genus in eo quodquid est,di/ferentiain eo quod qvale quid est pr3edicalur,quemadmodumdictum est.Amplius,genus unum quidemest secundumunamquamque speciem, ut esi hominis animal ; differentisevero plures, iit rationale, mortale, mentis etdisciplinge suscepiibile,quibus ab aliis differl.Amplius,genus quidem simile est materix,formm vero differentia: cum autem sint,et atia communia,et propria generiset differcntix, nunc ista sufficiant.Propriumquidem quodsitconvenientiatque integrovocabulo diffinitum est.Sed per abusionem illarationale est utitur ralione, vel habet rationem. etiam propria quorumlibet dicuntur,quaein unaquaqueAliud est autem uti ratione, aliud est habere rationem.utre ab aliis continent differentiam,licetcum aliisaliud est habere sensum, aliud uti sensu. sint ea ipsa comraunia.Per se quippe proprium estHabet quippe sensum et dormiens,sed non utitur. ^ homini quod ei omni, et soli, et semper adest, utIta quoque dormiens habet rationem, sed minime risibilitas : per usurpatam vero Incutionem etiamutitur;ergoipsiusrationabilitatisqu£edam differentiaproprium hominisrationabilitas dicitur,non per seest ratione uti,sed sub rationabilitate positus est proprium, quippe quod ei cum deorum est naturahomo. Praedicatur igilur de homini ratione uti, ut commune,sed homini rationabilitas proprium dici-quaedam diflerentia.Dlffert enim a caeteris animalibushomo, quia ratione utitur, Demonstratum estigitur quod sicut ea quis de genere prsedicantur.dlcunturde generi subjectis :ita etiam ea quae de differentiapr8edicantur,dicuntur de his quae differentiissuis supponuntur.Tertium commune est.quodsicut absumptis gener!bus,species interimuntur,itaconsumptisdifferentiisspeciesdequibusdifferentiaBPatrol. LXIV.tur,ad discretionem pecudis quod rationale non est:id vero propter hanc causam,quoniam id propriumuniuscujusque dicitur quod habet suum ;quo igiturquisab alio differt,proprium ejus nonabsurdausurpationepraedicatur. Sed nunc quod dicit propriumgeneris esse de pluribus prasdicari quam cstera quatuor,idipsumgeneris tale proprium est,qualeperseproprium dici solet, id est,quod semper, et soli, et3

139 AN. MANL. SEV. BOBTII 140omniadsit generi.GenerienimsoIiadest.utdiEferen- A numpoteritremaneregenus?Dicimus,potest.Unumtia,specie,proprioatque accidente uberius atque affluentiuspraedicetur.Seddehisdifferentiis, propriis ex his ex quibus efficitur substantiamquodque enira con ex his de quibus preedicatur^sedsumit.Itaqueatqueaccidentibus, id dici potest, quae sub quolibetgeneresunt, idestdedifferentiis quideco quae qaodlibetdividuntgenus: specie vero qusdlvisibili generisdifferentiainformatur. Proprioautem illispecleiqutesubillogenereest, quoddifferentiisestdivisivum, accidentibusquequaa his hsrent individuis quae subeaspeciesunt,quamdesignatumgenusincludit.Hocfacilius exempla declarant.Sit enim genus animal,quadrupes ac bipes differenliae sub animalis positaacontinentia, homo atque equus species'sub eodemgenere constituts, risibile atque hinnibile propriaearumdem specierum, velos et bellator, aocidentiaflt ut genus,sublatisdifferentiis divisivis,permanerepossit,dum tamen maneant illae quae ipsius generisformam substantianiqueconstituunt.Quoniamenimaniraal animata atque sensibilis differentiae constituunt:hiEsimaneantatquejungantur,perireanimalnon potestjlicet ea pareantde quibus animal praedicatur,rationale scilicet atque irrationale : unumquodqueenim (ut dictum esL) ex his substantiae proprietatemsumit exquibus efficitur, non ab his dequibus praedicatur.Amplius si utrasque differentiasgenus potestate contiaet,ipsum per se neutram earumintra sepositamcollocatamqueconcludit;quodquae his individuis accidunt, quae sub speciebus ho- ^' "'''"Bqiidem eas non continet, sed potestate, actuminis atqueequicontinentur.Animaligitur quod estgenus,prffidicatur de quadrupede et bipede quae suntetiam ab his poterit separari: hoc ipsum enim,quodest eas potestate continere.id erat actu non continere.differentiae : quadrupes vero non dicilur de bipede,Genus vero, quia quaslibet differentias actusedtantum de hisanimalibusquae quatuorpedeshabent.Plusigilurnon continet,actu ab eisdem etiam separatur.RursusprEedicatur genus quamdifferentia. aliud est generis proprium, quod ex proprietateRursus homo de Platone et Socrate praedicalur, etde caeteris ; animal vero non modo de hominis individuis,verumetiam de caeteris irrationabilibus individuisdicitur: plus igiturgenus quam species praedicatur.Sedcum sit proprium equi hinnibile,cumquegenus quam speoies uberius praedicetur^pradicatioquoquegenerispropriisupergrediturpraedicationem.Accidens quoque, et si pluribus inesse potest, tamensaepe genere contractius invenitur,ut bellator.preedicationis, agnoscitur.Omne enim genus ad interrogationemquid est unumqaodque, respondericonvenitjUt animal in eo quod quid eslde hominepraedicatur: differentia vero minime,sed in eo quodquale sit; omnis enira dilferentia in qualitateconsistit.Sedhoc proprium tale est quale superius diximus,nonperse,sed secundum alicujusdifferenliamdictum,aIioqui comrauneest hoc generi cumspecie,ut in eo quod quid sit praedicetur : sed quia hac in renon proprie nisi homo dicitur.et velocitas in^paucis „ genus a differentia discrepat, quoniam. differentiaanimalibus invenitur : qno fit,ut genus et differen- quidem in eo quod quale est,genus vero in eo quodtia,et specie,et proprio,et acoidente, amplius praedicetur.Atquehaec est una proprietas generis quKgenus ab aliis omnibusdisjungat aeseparet.Gportetautem,inquit,nunceasdifferentiasintelligere,quibusdividitur genus,nonquibus informatur genus: ill»enim a quibus informatur genus,plus quam ipsumgenus sinedubio praedicantur, ut animatum etcorporeumultra animal tendunt dum sint differentisanimalis non divisivaB,sed potius constitutivae.Omniaenimsuperioradeinferioribus prsdicantur.Quajvero de inferioribus praedicantur, neque convertipossunt,h8ec ab eis qase inferiora sunt amplius praedioantur.Posthoc aliud proprium generis ostenditquo ab his differentiis quae sub eodem sunt positaequid est praadicatur, generis proprium dicitur nonper se,sed ad differentiae comparationem,et in omnibusreliquiseamdemrationemconvenietspeculari;quodcunque enim ita proprium generi dicitur, utnulli sit alii commune, sed tantum hoc genus habeal,etsemper,id secundum se proprium nuncupatur;quidquid vero cum alio commune est, id nonper se, sed ad alterius differentiam proprium dicilur.Aliarursus generis etdiffereniiaeseparatioest, quodgenus quidem speciei unum semper adest^tecilicetproximurn :pluraenimpossuntessesuperiora,veIuthominisanimalatquesubstantia,sedproximumejusdemhominisaniraaltantum:differentiae vero pluresunispeciei adesse poterunt,ut rationale atquemorsegregatur.Omne enim genus continetdifferentias D tale homini.Itaque fit definitio ex uno quidem ge-nere, sed pluribus differentiis, ut hominis animalpotestate : differentia vero genus non potest continere.Animalenim ralionale alque irrationale continetpotestate,neque enim rationabilita3,aut irrationabilitasanimal poterit oontinere.Poleslate autemait continere animal differentias, quia (ut superiusdiotum est) genus quidem omnes habet sub sedifferentias potestate, actu vero minime : ex quoflt,ut alia proprietas oriatur. Sublato enim genere,perit differentia : velutisublato animaliinterimiturrationabilitas,quod est differentia.At si rationabileinterimas, irrationabile animal manet. Sed objicipotest.Quid siulrasquedifferentias simul abstulero,rationale atque mortale. Rursus alia discretio est,quod genus quidera velut quemdara subjecti locumtenet,differentia vero formae,ita ut illud sit materiaquaedam, quaefiguramsuscipiat :haecvero sitforma,quae superveniens speciei substantiam rationemqueperflciat.ldcirco pluribus differentiis agenero differentiamsegregavit,quia haec maxirae generisquamdamsimilitudinem continet,quiaest universalis,etpraeter genus inter caetera maxiraa. Sed cum aliapIuracommunia,pluraquepropriagenerisinterseaodifferentiae valeant inveniri,sufficiantnunc, inquit,

Ul IN PORPHYRIUM COMMKNTARIORUM LIB. V. U2ista.Satis est enim ad discretionem quaslibet diffe- A piens differentiam,speeiem faoit,hocestgenus quodrentias assumere,etiamsi quae dici possunt non omniacolligantur.habetlatissimampr£edicationem,coarctatumindifferentiaset contractum faeit speciem : omnino enimGenus autem, el species commune quidem habent generi juDcta differentia speciem reddit, et ex universalitatede pluribus prsedicari,quemadmodum ilictum est. Sumaturet latissima praedicatione in angustumautem species, ut species soliim, non autem titgenus,si fuerit idem species et genus.Commune hisestetiam hoc, priora his esse de quibus prxdicantur, etspeciei torminum contrahit.Animal enim cujusprsdicatioper se longe lateque diffusa est,si corripiatrationalis differentiam et mortalis, diminuit alquetotum quoddam esse utrumque.contrahit in unum hominis speciem : unde fit utminor sit semper speoies quam genus, alque ideoGeneris et specieienumerattriacommunia,unumquidem de piuribus praedicari: genus enim et speciesdepIuribuspr8Bdicantur,sedgenusdespeoiebus,ut dictum est, speoies vero de individuis.Sed nunccontineatur, sed non contineat, sublatoque genereauferatur speoies : si enim totum auferas, pars nonerit; quod si species auferatur,genus manet: velutide illa specie loquilur quae tantura species est, ut cum animal sustuleris, interimitur etiam homo;sihomo, id est quae non etiam genus est, sed ultima hominem auferas,animal restat : hoc etiam causa estspecies.Quod si talem speoiem ponamus quas etiam gut genus despecie univoce praedicetur^id est,utspegenusesse potest, ac de ea dicamus quod coramune oiessusoipiatdiffinitionemgenerisetnomen,sednonhabet cum genere de pluribus prsdicari,nihil interestan itadicamus, ipsum genus id secum haberecommune.de pluribus prcedicari.Talis est enim species,e converso.difflnitionem; quippespecieigenussusciperenon videtur, substantiam enim priorum inferiorasuscipiunt. Si enim diffinias animal, et dicasquae non solum est speoies, sed etiam genus substantiam esse aniraatam atque sensibilem: autest.Est antem commune his quoque quod utraque si prajdices de homine animal, verum dixeris. Sipriora sunt his de quibus praedioantur.Omne enim etiamaniroalis|diffinitionemdehominepra3dicaveris,quod de pluribus praedioatur, si reoto (ut superius dicasque hominem esse substantiam animatam atquediotum est) ordine dicatur, prius est his de quibuspraedicatur. Praeterea est illis hoc etiam oommune,sensibilem, nihil fueril in propositione falsi,sed sihominis rationem reddas, animal rationale mortale,quod genus ac speoies totum sunt eorum qu!E intra ea animali non conveniunt; neque enim id quod animalest,id dioi poterit animalirationale mortale ; fitsuumambitumcontinentetcoeroent: omnium enimspecierum totumgenusest,etomniumindividuorum igitur, ut sicut species generis nomen susoipit, itatotum est species. /Eque enim genus et species etiam oapiatdiffinitionem:etsicutgenusnomen speadunalivaestplurimorum,quodveromultorumadu- ciei non susoipit,ita nec ejusdem difGnilione,monnativum est, id eorum quse ad unitatis formam reducit,stretur.sed cujuslnomen et diffinitiodealiquopraedi-reote dicitur lotum.catur,id univoce dioitur. Gum igiturgeneris et nostretur.sedDifferunt autem eo quod genus quidem species continet.speciesraen et diffinitio de speoie praedicetur^genus de spe-vero contineiur ,el non continenl genera. cie univooe dicitur.Quoniam vero speciei de genereDe pluribus enim praedicatur geuus guam species. neque nomen neque diffinitio praedicatur, non oon-Amptius genera quidem.pi-xjacere oportet,et informatadifferentiis specificis perficere species ; unde et priorasunl naturaliter genera,et secum species interimenlia,nec tamen ab eis interimunlur : nam si species sit, estet genus : genus vero si sit,non omnino eril species.Elgenera quidem univoce de speciebus prxdicantur,speciesvero de generibus minime.Amplius genera quidemexcedunt eas quse sub ipsis sunt species, continentiaeorumdiscretionepertractat.Differreenimdicitgenusa specie, quoniam genus continetspecies, utanimalcontinethominem; speoiesverononcontinetgenera,nequeenimhomodeanimalipraedicatur. Itaqueflt utspecies quidem oontineaturageneribus,nunquamverocontineatgenera.Omneenimquodampliuspraedi-catur,illiusestoontinens,quodminusdicitur.Quodsigenus ampliuspraediceturquam species,necesseest,utspecies quidem contineatur a genere.geniis veronullo modo specieiamhituprajdicationisincludatur:hujus,autem ratioest quoniam genussemper susci-vertitur univoca praedicatio.Differunt genera aspeciebushoc quoque modo, quod genera supervaduntspeoiessuasaliarumcontinentiaspecierum; speciesvero genera differentiarum pluralitate.Anims.l enimquod est genus,supervadit hominem,quod est species,quianon hominem solum continet,verumetiambovem, equum aliasque species,quas suae praedicationisspatio inoludit.Species vero uthomo super-species autem excedunt genera propriis differenliis ; vaditgenuSjUt animal mulfitudine differentiarum.amplius nec species fiel unquam generalissimum, nec Nam actu genus non habet rationale vel mortale,nulgenusfiet unquam specialissimum.D las quippeactugenusretinetdifferentias.easdemspeciessuae substantiae inhaerentes atque insilas tenet.Expeditis communibus generis et speoiei,nuncdeHomoenimralionalisestatquemortalis,quod genuaminime est.Animal enim neque mortale estperse,neque rationale.Qund si genus quidem plus quamunam oontinet speciem,at vero species multis differentiisinformantur; superat quidem genus speciemcontinentiaspecierum,speciesverovincitgenusdifferentiarunipluralitate. Illa quoque est differentia,quod genusquoniamomniumprimum est,nunquamin tantum desoendere poterit ut flat ultimum:speciesvero quae cunotis est inferior, nunquam in tantum ascendere poterit, ut suprema omnium flat

143 AN« MANL. SEV. BOBTII U4nunquam igitur nec species generalissimum flet,necgenus specialissimum. Sed ex his quae dictae suntdifierentiis, ali» sunt quse genus a specie propriKconjuncteequedisterminant,ali»veroqu8enonsolumgenus a specie, verumetiam a csterisdeducunt acdisterminant, neque enim dehis tantum oportet differentiisquaBsuntdictae,veruraetiamin csteris considerare,si proprie normam discretionis quaerimusagnoscere.Generis autem et proprii commune guidem estqui species : namque si homo est, animal est : el sihomo est, risibile esl. Commune est quoque sequalilerprsedicari genus de speciebus,et proprium de his quxparlicipanl illo individuis.Mqualiler enimet homo etbos animal est, et Cicero et Cato sunt risibiles. Communedemum est his univoce pr3sdicari,genus depropriisspeciebus.etpropriumdehisquorumestpropritm.Triainterim generis ac proprii dicitesse communia,quorum primum illud est, quoniam ita genussequitur species ut proprium ;posita enim specienecesse est intelligamus genus et proprium, neutrumenim species proprias derelinquit : nam sihomo est,animal est ; si homo est, risibile est : itaquemadmodum genus, sic proprium ab ea speciecujus est proprium non recedit. IUud quoque estcommunequodaequalis estgenerisparticipatio,sicutetiam proprii. Omne enim genus tequaliter a suisspeoiebus participatur, proprium vero individuisomnibus aequaliter adhsrescit.Manifestum est autemparticipatione esse generi aequale proprium ;nequeenimplushomo animal estquamequus atquebo8,sed in eo quod sunt animalia,a3qualiter animalis,idest generis,vocabulum trahunt. Cato enim ets",-Cicero aequaliter risibiles sunt, etiam si aequaliternon rideant ; in eo enim quod apti ad ridendumsunt.dici risibiles possunt,non quod semper rideant.jEqualiter ergo ea qua sub genere sunt,suscipiuntgenus, sicut ea quae sub propriis propria. Tertiumillud, quod sicut genus de propriis speciebusunivoceprasdicatur, ita etiam proprium de sua specieunivoce dicitur.Genus enim quoniam substantiamspeciei continet, non modo e.jus nomen de specie,verumetiam diffinitio praedicatur. Proprium veroquia speciem non relinquit,eique semper asquatur,nec in aliam speciem transgreditur,nec infra subsistit,difflnitionemquoque proprium speciebus tradit;cujusenimnomenunitantumconvenitspecieicuicequatur, dubitari non potest quin ejus quoque difinitiospeciei oonveniat.Quo fit ut sicut genus de speciebus,itapropriumdesuaspecie univoce praedicetur.Differunt autem,quoniam genus prius esi,posteriusproprium ; oportet enim esse prius\animal,dehinc divididiflerentiis el propriis.Amplius,genus quidem depluribus speciebus prxdicaiur quarum est genus,propriumvero de una sola specie cujus est proprium.Amplius,proprium quidem conversim de eo cujut estproprium prxdicatur,genus vero de nullo conversimprsedicatur : nam nec si animal est,homo esl : nec siariimalest, risibileest; si vero risibile est, homo est,A.et econverso. Amplius, omni speciei inest propriumcujus est proprium et soli et semper,ge>ius vero omniquidem speciei inest cujus fuerit genus, et semper,nontamen soli.Amplius, propria quidem interrempla nonsimul interimuntgenera : genera vero interempta inte-rimuntspeciesquarumsuntpropria.Quarehisinterem-plis quorum suntpropria,et ipsa simul interimunturTale rursus proprium sumit,quod ad alterius comparationemproprium nuncupetur: dicit enim propriumessegeneris,prius essequam propria.Oportetenim prius esse genus, quod veluti materia differentiissupponatur,venientibusque differentiis fierispeciem cum quibus propria nascuntur. Si igiturprius est genus quam difrerentiK,priusetiam difi^eprentiae quam species.et speciebus propria coaequentur,nonest dubium quin propria generibus posteriorasint,ao per hoc quod dictum est,proprium essegeneris,priusessequam propria: communehoc estgeneri cumdifferentia.Differentiaeenim speciesconformantesprioresconsideranturessequampropria.Siquidem speciebus ipsis priores sunt,quas propriaratione determinant ; sed ut dictum est hoc pro-,prium, ad differentiam proprii intelligendum est,nonqualesuperiusproprium perse conslitutumest.Rursus differt genus a proprio.quod genus quidemde pluribus prsdieatur speciebus, proprium verominime : nam neque genus est,nisi plures ex sespecies proferat,nec proprium sialteri cuilibet specieipossit esse commune. Fit igitur ut genus quidemplurimas sub se species habeat, ut animal ho-^ minem atque equum; proprium verounam tantum,sicutrisibile,hominem,quofitutillaquoqueproprietasex differentia nascatur: genusenim praedioaturquidem de speciebus,ipsum vero in nuUa pra»dicationesupponitur; proprium vero et species alternapraedicatione mutantur.Fit enim prasdicatio aut a majoribusad minora,aut ab aequalibus ad aequalia.Genusigitur,quodmajusest,despeciebusomnibuspraedioatur;speciesveroquoniam minoressunt,de generibusnon dicuntur,ut animal^de horaine dicitur;homovero de animali nullo modo praedicatur. At veroproprium,quoniam speciei aequale est,8eque praedicaturatque prsponitur: ut risible de homine dicitur,omnisenim homo risibilis est,eodemque modoconvertitur, omne enim risibile homo est. DiffertD etiam proprium a genere,quod proprium uni specieiet omni et semper adest ;genus vero ex hisquidem duo retinet,in uno vero diversum est; namspeciebussuis et semper adest etomnibus,non verosolis: hoc enim erattantum propriis esse,quodsingulasspecies tantum continent,hocenim generibuaquodplures.Igiturpropriaquidemsingulasobtinentspecies, genera vero non singulas ;adest igiturproprium uni soli speciei et semper et omni :genus vero et omni quidem et semper, sed nonsoli : ut risibile homini soli, animal vero eidemhomini, sed non soli ;praeest enim cuntis quaeirrationabilia nuncupamus.Praeterea si auferamusgenus, species interimuntur, nam si non sit ani-

. ...445 IN PORPHYRIUM COMMBNTAEIORUM LIB. V. 146mal.non erit homo : si auferamus species,non inte- A equi ; nec non inter se homo atque equus et caeterarimitur genus,nam si non sit homo,animal non peribitspecies vero el propria,quoniam suntaequalia,alterna se vice consumunt,nam si non sit risibile,animalia comparata eeque animalia praedicantur. Accidentisvero participatio et intenditur et remittitur.Invenies enim quemlibet paulo diutius ambulantem,homo non erit ; si homo non sit, risibile non manebit.Consumuntet paulo amplius nigrum et si in ipsis ^thiopibusigitur genera sub se positasspecies,non vero ab his invicem consumuntur : speciesvero et proprium invicem perimuntur et perimunt.Genen vero et accidenti commune est de pluribus({juernadmodum diclum esl) prasdicari,sive separabitesii aecidens, sive inseparabile ; etenim et moveri depluribus,et nigrum de corvis et de ^thiopibus elaliquibusinanimatis prxdicantur.Nihilest quodintercseteraitasitageneris rationeconsiderabis,omnes non aeque nigro colore esse obductosinvenies. Alia quoque differentia est, quoniamomne accidens in individuis principaliter subsistit;genera vero speciebus et individuis priorasunt; nisi enim singulariter corvi nigredine infectiessent,corvi species nigra esse nullo modo diceretur,ita fit ut accidenlia post individua videantur.Nam si prius est id cuialiquid accidit quam illudquod accidit,non estdubium prius esse individua,posterius vero accidens : genera vero et species su-disjunctumsicutestaccidens:namcumgenuscujus-BP''*'°'^^'''^"*'=°"^''^®''^"*"'"'''°''''^''''''°^''''^"°°i*libet substantiam monstret, accidens vero a sub de hi3omnibusprcBdioantur,eorumquesubstantiamstanlia longedisjunetumsit,et extrinsecusveniens, propria pradicatione constituunt. Sed dici potestnihil vero notius commune potest habere cum generegenera quoque etspecies posterioraindividuisinveniriquam de pluribus pr£Edicari. Genus enim de; nisi enim sint singuli homines, singuliqueequi,hominesatqueequi species esse non possunt,pluribus praedicatur speciebus, accidens vero nonmodo de pluribus speciebus, verumetiam generibusanimatis atque inanimatis,ut nigrum dicitur de rationalihomine, et de irrationali corvo,et de inamimatoetnisi sintsingulae species,earumgenusanimalessenonpoterit.Sedmeminissedebemussuperiusdictumesse genus non ex his sumere substantiam de quiveriebeno. Albumetiamdecygnoetmarmore.mobuspraedicatur, sed de eo potius quo differentiisde homine, de equo, et de stellis,ac de agitatis, constitutivis ejus substantia formaque perficitur.Itaque si genns quidem divisivis differentiis interemptisnon perimitur, sed manet in iis, quaequae sunt separabilis accidentis exempla.Differt autem genus ab accidenti, quoniam genusanle species est, accidentia vero speciebus posteriorasunt : nam et si inseparabile accidens sumatur,tamenejusconstitutivae sunt, quae ejus formam diffmitionemqueperficiunt:eumquedifferenti8edivisivaegenerisspeciebussintpriores(ipsaeenim species conformantatqueconstitutum),nonesldubiumquingenusnalura prius est illud cui accidit quam accidens.Et ge- nnera quidem quse participanl, xqualiler participard,accidentia vero non xqualiter. Inlensionem enim et etiam pereuntibus speciebus possitin propria per-remissionemmanere,substantia,itadespeciepermaneresubstan-tiam idam de speciebus dictum sit. Species enimsuscipit accidentiumparticipatio,generumvero minime.Et accidenlia quidem principaliter in individuisconsistunt ; genera vero et species naturalitersuperioribus differentiis, non posterioribus individuis.formantur.Quae cum ita sint, species quoquepriora sunt individuis substantiis.Et genera quidem ineo quod quid sit prasdicanlur de his quse sub ipsisante individua subsistunt : accidentia vero nisi sintquibus accidunt,esse non possunt: nuliis vero priussunt : accidentia vero in eo quod quale aliquid sit,velaccidunt quam individuis.Haec enim generationi etquomodo se habet unumquodque : qualis est enimcorruptioni supposita, variis semper accidentibusJElhiops inlerrogatus,dicis,niger; et quomodo Socratespermutantur.IUam quoque annumerat differentiamse habet, dicis, sedet vet ambulat.quaedicta est superius,quod genus,quiaremdemonstratet de substantia priEdicatur, in eo quod quidDifferentiam generis et aocidentis hanc primumproponit.quod geaus quidem ante species sit,quippeest dicitur : accidens vero in eo quod quale est, autquod materiae loco est, et differentiis informatum., in eo auod quomodo sese habet res : nam si qualispeciesgignit,at vero aocidens esse post specieslin- . ,, .i^ku,,,. „toimialiav.T,;tn. nnn.tlt ..i,. ..;.,..==. „..• „v.„.J.„.:L D tatem interroges^accidensrespondebitur utsiquahsvenitur.Oportet enim priusesse oui aliquid aocidat,est corvus ? niger. Si quomodo se habet ? aliud rur-post vero ipsum accidens supervenire ; nam'si subjectumnon sit qued suscipiat,accidens esse non poterit.Quod si genus quidem speciebus subjectumest, non possunt esse species nisi eis genus, Velutmateria supponatur : accidentia vero esse non possuntnisi eis species supponatur, nam manifestumestgenus quidem ante speciesesse, accidentia veropost species.Rursus alia differentia,quoniam genusnequeintensionemnequeremissionemsusciperepotest,quofit ut quae participabant genere, squaliterejus,nomendifflnitionemquesuscipiant;omnesenimhomines aequaliter animalia sunt, eodemque modosus accidens, aut sedet.aut volat,aut crocitat. Namcum accidens in novera praedicamenta dividatur,qualitatem,quantitatem, ad aliquid,ubi, situm, ha.bitum, quando, facere, pati, caetera quidem omniain quomodo se habet interrogatione ponuntur : qualiiasveroin qualitatis sciscitationeresponderisolet:nam si interrogemur qualis est.iEthiops, respondebimusaocidens, id esl niger. Si quomodo se habetSocrates,tuno dioimus aut sedet, aut ambulat, autsuperiorum aliquod aocidentium.Geniisitaquequomodoab aliis quatuor differatdictum

147 JLN. MANL. SEV. BOETII 148est.Contingit aulem eliam unumquoique aliorumdif- A. decemerunt om7ies,quarumquatuor qux erant generisferre ab aliis qualuor : ut cum quiaque quidem sinl.et ununquodque ab aliis quatiior differal,quater quinqueviginii fiant omnes diffirenliss ; sed non sic se reshabet,sed semper poslerioribus enumeralis, el sccundisquidem una differentia superatis, propterea quiajam sumpta est : ieriiis vero duabus, quarlis verotribus,quintis vero qiiatuor, decem fiunl omnes difjerentias,qualuor, tres, dux, una. Genus elenim quodiffert a differenlia et a specie, et a proprio, et abaccidente dictum est ; quatuor ergo sunl generis dif]erentias; differentia vero quo dijfert a genere dictumesi, quando quo differt genus ab ea dicebatur ; relinquiturergo quo differat a specie, proprio,ct accidenlidicere, el ita fiunt tres. Rursus species quo quidemtur : reliquum est igitur quo differat species a proprioet ab accidenti dicere, et sunt dux hse differentix. Quoautem differt proprium ab accidenli relinquitur.Namquo a genere et specie.et differentia differat,pi-3sdictiunest in illorum ad ipsum differentiis : qualuor igilursumptis generis differentiis ad alia, iribus vero differentice,duabusspeciei,una autem proprii ad accidcns,ad reliqua, superius demonstravimus.Quoniam differentiasatquecommunilatesgenerisad di£ferentiairi,speciem,proprium alque accidens,idem quoque decasterisfacere contendenspraedicit,quot omnes difTerentiae possunt esse quee inter secomparatis commistisque rebus iis quae suprapositcesunt elficiantur.Sunt autem viginti,nam oumquinquesint res,et unaquaeque res earum a quatuoraliisdifrerat,quinquies quater differentiae fiunt,quod appositarumlitterarum manifeslalur exemplo. Smtquinqueres velutiquinquelitteraeo,6,c,i, e: ditferatigitur a quidem ab aliis quatuor, id est b, c, d, e ;fient qualuor differentise ; rursus b diflerat abaliisquatuor,id est o, c, d,e; erunt rursus quatuor,difjert a differentia, dictum est,quando quo differt ap qu8esuperioribusjuncta3 0ctoconjuDgunt; cverolertiaa reliquis differt quatuor,videliceta,6.c,d.e, quKspecie differentia dicebatur : et quo differat a genere,diclum est quando quo dijferat genus a species diceba-quatuor difTerentiae superioribusoctocopulatffiduodecimreddunt ;quarta d,si reliquis quatuor comparetur,differt aque ab eisdem,id esto, b, c, e; fientigilurrursusquatuor,quiEsuperioribusxiiapposilae,XVI copulant.Quod si ultima e ab uliii quatuordifferat,videlicet o, b,c, d, flent alise quatuordifferenti£e,qu8e,compositae prioribus, xx perfioiunt, et sitquidem hujusmodi descriptio.Quae cum ita sint;ingeneribus quoque et speciebuset caeteris idem considerabitur. Erunt ergoquatuordifferentis,quibus genusa differentia, specie, proprio,accidentiquedisjungitur.Aliaj rursus quatuor,quibus differentia a "genere, specie, proprio atqueaccidentidiscreput.Rursusquatuorspecieiadgenus,difiTerentiam^propriamatqueaccidens.Quatuoretiamproprii ad genus, differentiam, speciem, afque accidens.Quatuor insuper accidentis ad genus, differentiam,speciematque proprium ; quEeconjunctceomnes viginti explicant differentias. Sed hoc fiet siad numeri referatur naturam,comparationisquealternationem:namsiadipsas differeutiarumnaturasvigilans lector aspiciat,easdem saepe suraplas differentiasinveniet.Quoenimgenusdiffertadifferentia,eodem differentia dislatagenere : et quo differentiadistat aspecie, eoJemspeciesa differentiadisgregatur,et in caeteris eodem modo.In hac igitur differentiarumdispositione, quam supra disposui, easdemsajpius annumeravi.At si differentiarum simititudinesdetrahamus,decem fient omnino differen-d e. a B d, e, gt b c 6C a specie,proprio atque accidenti; sed quo discrepeta genere jam superius explicatum est,cum diceremusquo genus a differentia discreparet. Detractaigilur hac comparatione,quoniam supracommemorataest,relinquunturtrosdiscrepantia3,quibuB differentiaa specie,proprio, acoidentique disjungitur,qua3 junctae cum superioribus quatuor, septem redduntdifferentias.Post hanc specips si sumatur,quatuorquidemejuseruntdifferentiaesecundumnumcridiversitatem,cumad genus, differentiam, propriamatque accidens comparatur, sed priores duae comparationesjam dictaa sunt ; nam quo species differatagenere tunc dictum esl,cum quid genus differret aspecie dicebamus:quo verospeciesadifferentiadistelcommemoratum est,cum differentiaj ad speciem dis-„ similitudines redderemus.Quibus detractisduae supersuntintegriE atqueintacta specieiadpropriumetaccidf-ns discrepantiK.Qu» junctfB cum septem,novemdifferentias copulant : proprii vero si ad numerumdifferentios considerentur,quatuoreruntsoilicetad genus,differentiam,speciem alqueaccidens com-;liae,quas ad praesentem tractatum velutdiversas atque parati, quarum quidem tres superiorss differentiaedissimiles oportet assumi.Age enim differatgenus a jam dictae sunt.Nam quid a genere proprium distetdifferentia, specie,proprio atqueaccidenti, quatuor tunc a dictum est,cum quid genus a proprio distaretdifferentiis.quas supra jam diximus.Ilem sumanus ostendimus.Rursus quid proprium a differentia discrepet,in differentiam,distabit haec a genere primum,dehinccolligendadistantiadifferentispropriique

149 IN PORPHYRIUM COMMENTARIORUM LIB. V. 150superiu3 demonstratum est : nam quid proprium A. monstrationenunededisse sufflciat.In praedicamendifferataspecie, tunc expositum est, quando quid torum vero expositione,ratio quoque cur ita sit ex-species distaret a proprio dioebatur. Restat igiturdifferenlia una proprii ad accidens, qu8R,superioribusjuncta, decem differentias claudit ; accidentisvero ad caetera possent quidem esse quatuor, nisijam omnes probarentur esse consumptas.Nam quiddifferat vel genus, vel differeatia, vel species, velproprium ab accidenti supra monstratum est :nccplicabitur.Commune ergo est differenlix et speciei sequaliterfarlicipari-.homini enim sequnliter participani particulareshomines, ei rationali differentia. Communequoque estet semper adesse his qux eorum participant.bemper enim Socrates rationalii est,et semper homoest.sunt plus diversae differentis accidentis ad caeteraquam caeterorum ab accidens.Itaque flt,ut cum sit Dictum est saepius ea quae substantiam formantquinque rerum numerus, si prima assumatur,quatuornec remissione contrahi, nec intensione produci :fiant differentiae;si secunda,tres,vincanturqueseoundae rei ad caeteras differentis,a primis ad caeterasunatantumdistantia.Namcumprimahabueritunicuique enim id quod est,unum atque idem est.Quodsidifferentiaspeoierumsubstantiammonstratjspecies vero individuorum,aequaIiier utraque abin-quatuor, secunda relinet tres ;tertia vero si suma- g tensione etremissione sejunctasunt,quofitut aequa-tur, duas habebit differentias,quae vincuntur aprimisquatuor differentiis duabus: quartavero sisuraaturunam habebit differenliam, quae vincitur aprimis quatuor differentiis tribus;quinta vero,quoniamnullam habebit omnino differentiam novam,totis quatuor a primis differentiis superatur,atquehoc numerorumgradu quidem usque ad denariumnumerum tenditur, quatuor, tres, duae,una.-ut generisquidem quatuor,differentiae vero tres,specieiduae,proprii una,accidentis nulla sit.PrimfB generisquidemconiparationesquatuornovastenentdifferentias: secundffi vero differentiae comparationes tresnovas tenent:una enim superius enumerata est,vincituraulem a primis quatuor novis differentiis unatantum; speciei vero tertia comparatio duastantum phabet differentias novas,duas quippe superius enumeratascognoscimus,et vincitur a quatuor primisduabus tantum differentiis novis; proprium verounamtantum retinet novam,quoniam treshabet superiusenumeratas,vinciturquea prima,novis tribusdifferentiis ;quinti vero accidentis comparationes,quoniam nullam retinent novara differenliam,toti3quatuor primis generis transcenduntur. Atque adhuncmodum ex viginti differentiis secundum numerumdecem secundum dissimilitudinem contrahun-liter participentur.Omnes enim individui mortalessunt atque rationales sicut homines : nam si idemest esse homini quod est esse rationale,cum omneshomines aeque sint homines.necesse est ut sint aequaliterrationales. Aliud quoque commune habetdifferentia cum specie, quoniam ita differentiae suiparticipantianon relinquuntut species,semperenimSocrates rationalisest.Socralesenimqui rationabilitateparticipat, semper homo est, quia scilicet humanitateparticipat: ut igitur differentiae sui participantianon relinquunt, ita species his quae eamparticipant semper adjuncta est.Proprium auiem est differentise quidem in eo quodquale sil prxdicari,speciei vero in eo quod quid est :nametsihomo velut qualitas accipialur,noneril lamensimpliciterqualilas,sed secundum id quod generi advenientesdifferenlieumconstiluerunt.Amplius,differentiaquidem ssepe in pluribus speciebus consideratur,quemadmodum quadrupedes in pluribus animalibusspecie differeniibus-.species vero in solis his qu3e sub unaspeciesuni individuis.Amplius, differentia quidempriorest ea speciequxesi sub ipsa,simul enim ablatu grationale inlerimit hominem: homo vero interemptusnon aufert rationale,cum supersit Deus.Amplius.differentiaquidemcomponilurcumaliadifferentia,rationaleenimet mortate compositum est in substantiam hotur,uttamen has secundum dissimilitudinem differentiasnon in quinario tantum numero, verum inminis-.species vero speciei non componitur ,ut gignanlcaeteris quoque notas habere possimus,dabitur regulatalis,quffiplenam differentiarum dissimilitudi-alteram spsciem;qu3edam enim equa cuidam asinopermiscetur admuli generaiionem,equa enim simplinemin qualibet numeri pluralitate reperiat.Proposi- ^-;'-^;j;^;^;r ;;;„-^;;^^^tarumenimnumerorerumsi|unumdempseris,atque "id quod dempto uno relinquitur,intotam summamnumerimultiplicaveris,dimidium ejusquod es multiplicationefactum est, coaequaliter ei pluralitatiquam propositarum rerum differentiae continebant.Sint ergo res quatuor, a, b, c, rf;his aufero unaro,fiunt tres;has igitur pertotam summam quater multiplico,fiuntduodecim ; horum si dimidium teneo,sex erunt.Tot erunt igiturdifferentiae inter se rebusquatuor comparatis,a quippe ad i et c et d tres retinetdifferentias.',Rursus 6 ad c etd duas, c vero adA unam,quae junctaj senarium numerum complent:atque hanc quidem regulam simpliciter ac sine de-Expositiscommunitatibus quantumad institutionempertinebat differentiae et speciei,earumdem nunodisimiIitudinescolligitdicens:Differuntquidem speciesin eo quod quid sit praedicatur, differenlia autemin eo quod quale sit. Huic differentiaj poteratquaestio occurrere:nam si humanitas ipsaquaespeciesest,qualitas quaedam est,cur dicatur speciesineo quod quid sit praedicari,cum propter quamdamsuae naturae proprietatem quaedam qualitas esse videatur.Huic respondemus, quia differentia aolumqualitas est:humanitas vero non solum est qualitas,sed tantum qualitate perficitur.Differentia enina su-

151 AN. MANL. SEV. BOETII 152perveniensgenerispeciem faoit:ergo genusquadam A. adest, ut proprium: semper enim homines ratiodifferentiaequalitate formatum est ut procedat in nales sunt, ut semper quoque visibiles. Sed objicispeciem:species veroipsa qualis quidem est secundumdifferentiamilliusquaeeslpuraacsimplexqualitas.quapoterat non semper esse bipedem ho[rinem,cum sitbipes differentia,siunius pedisperfectionecurtetur:scilicetperficitur et conformatur:quaIitas quam tali modo solvimus quaestionem. Propria etvero ipsa pura simplexijue nullo modo est, sed ex differentiae non in eo quod semperhabeantur,sedineo quod semper naturaliterhaberi possunt, semperqualitatibuseffectasubstantia.Itaquejuredifferentiaquaepureacsimpliciter qualitas estineo quodqualeest sciscitantibus respondetur, species vero in eoquod quid sit : licel ipsa quoque quaadam qualitassit non simplex,sed ab aliis qualitatibus iiiformata.Rursus illa quoque differentia est,quia plures differentiasub se species continet: species vero tantumindividuis praest. Rationalitas enim et hominemclaudit et Deum:quadrupes,equum,bovem,canem,et caetera:homo vero sola individua ;atque in aliisdicuntur adesse subjectis.Si enion quis curtetur pede,nihil atlinet ad naturam,sicut nihil ad detrahendumproprium valet,si bomo non rideat.Hasc enim nonin eo quod adsint,sed in eo quod per naturam adessepossint,semp6r adesse dicuntur.Ipsum enim sempernon actu esse dicimus, sed natura. Nunquamenim fleri potest,ut per naturae ipsius proprietatemnon semper homo bipes sit.etiam si fieri potest utuno pede vel ambobus curtetur,vel etiam si dimispeciebuseadem ratio est.Idcirco enimdiffinitiones B nuto pede natus sit;in his enim non speoiei atquequoque secutcE sunl, ut differentia vocaretur,quod substantiEB, sed nascenti individuo derogatur.de pluribusspeciediflerentibusineo quod quale sit Proprium autem differentise est,quod haec quidempraedicetur^species vero quod de pluribus numero de pluribus speciebus dicilur S3epe,ut raiionale dehominedifferentibus in eo quod quid sit prosdicotur. Ideoetiam superioris naturae sunt differentis quam spejuset de Deo:proprium vero de una sola specie, cu-esl proprium.Amplius, differentia illis est vonse-cies, quoniam continentes sunt specierura:Qam siquisauferatdifferentiam,speciemquoquesustuIerit,utsiquisauferat rationabilitem hominem Deumqueoonsumpserit : si quis vero hominem tollat, ratio-quens, quorum esl differentia, sed non convertitur :propria vero conversim prxdicantur de his quorumsunt propria,propter id quod converlunlur.Distat a proprio differentia quia differentia pluresnabilitas manet in reliquis speciebus constituta:igiturspeoies cliiudit,ac de his omnibus praedicatur; pro-differentiae distant a specie,quod una differentia prium vero uni tantum speciei conjungitur atqueplures species continere potest, species vera nullomodo.AIia rursus est differentia,quoniam ex pluribusdifferentiis una species jungitur : ex pluribusaequatur.RationaleenimdehomineatquedeDeopraedioatur:quadrupesvero deequo et csBteris quadrupedibus.Risibileverounamlantumspeciettcontinet,vero speciebus nulla speciei substantia copulatur. (J idosthominem;undefitutdifferentiasemperspeciemJunctis enim differentiis mortali ac rationali factus consequatur,species vero differentiamminime.Propriumest homo;junctis vero speciebus nulla unquam speciesvero ac species alternis sese vicihus asqua prae-informatur.Quod si quis occurrat dicens quoniamdicationecomitantur:sequiverodicituraliquid,quanpermistus asinoequusefficitmulum, nonrecdoqualibet re priusnominata,posterius reliquacondicationecomitantur:sequiverodicituraliquid,quanledixerit.Individua enim individuis juncta, individuavenit nuncupari:ut si dicam,Omnis homo rationabi-rursus alia fortasse perfioiunt;ipse vero equus lis est,priushominemjposteriusdifferentiamposui;simpliciter,id est,universaliter,et asinusuniversaliter,nequepermisceripossunt,neque aliquid sicogitationemisceanlur, efQciuntur.Constat igitur differentiasquidem plurimas ad unius speciei substantiamconvenire : speoies vero in alterius speciei naturamnullo modo posse congruere.Dijferentiaveroetproprium commune quidemhabenlsqualiler participari ab iis qux eorum parlicipanl :sequitur ergo differentiaspeciem.Atsiconvertamnominadicamque:Omne rationabile homo est,proposilionou tenet veritatem;igitur species nulla rationedifferentiam comitatur : proprium vero et species,quia oonverlipossunt,muluo se sequuntur.-ut omnishomo risibilis,et omne risibile homo.Differenlise autem et acciditnti commune quidem estde pluribus dici:commune vero ad ea qurn suni insesequaliterenitn rationalia,rationalia sunt;e( risibilia, D parabilia accidentia semper et omnibus adesse: bipesrisibilia.Item semper el ornni adesse commune utrique enim semper adest et omnibus corvis, el nigrum si-est:si enim curtelur qui bipes est ,tamenid adquod natumest semperpr3edicatur,nani et risibile ad id quod naiumest SKmperdicilu.r,scdnon in eo quod semper videat.Nunc differenti» propriique communia continuaoratione prosequitur. Gommune enim dicit esseproprio ac differentia3,guod8equaliterparticipantur:aeque enim omnes homines rationales sunt , aequerisibiles:illud, quia substantiam monstrat ;istud,quia est aequum propriae speciei, et subjectam speciemnon relinquit.Aliud etiam his commune subjungit;ffiqualiterenim differentia semper subjectismitiler.Duo quidem differentiae et accidentis communiaproponit,quorumunum inseparabilibusetseparabilibusaccidentibus cum differentia commune est :ab altero vero separabile aocidens segregatur.Tantumvero inseparabile secunda communione clauditur.Estenimcommune differentiaj cum omnibus accidentibusde pluribus praedicari.mam et separabiliaetinseparabiliaaccidentia sicut differentiade pluribusspeciebuset individuis priBdicantur:utbipesdecorvo atque cygno nuncupatur,et de his individuis

153 IN PORPHYEIUM COMMBNTARIORUM LIB. V. 154quae sub corvo et cygno sunt.Item de eodern corvo A necproprieuniversaliadonunturaccidentia, cumdeatquecygnoalbumetnigrum,qufesuntinseparabilia speciebuspluribu8dicuntur:differenti8everofl?aximeaccidentia, prsdicantur. Ambulareenim vel stare, dicuntur universalia et proprie. Qus enim quorumlibetuniversalia 3unt,ea necesse est eorum quorumdorraire ac vigilare de eisdem dicimus,qus sunt accidentiaseparabilia : reliqua vero communitas ea sunt universalia etiam substantiam continere-.quo flttantumaccidentiavideturincluderequaesuntinseparabilia:namsicut differentia semper subjectis speciebusadhseresoit,ita eliam inseparabilia accidentianunquamvidenturdesereresubjectum:utenirabipesquodest difrerentia,nunquam corvorumspeciem derelinquit,itanecnigrum quod accidens inseparabileest:differentiaveroidcirco non relinquit subjectum,quoniam ejus substantiam complet ac perflcit:accidensvero hujusmodi est,quia non potest separari,neque enim posset accidens inseparabile, si subjectumaliquando relinqueret.Differunt aulem quod differentiaquidem continet etnon continelw.conlinel enim ralionalitas hominem etDeum,accidentia vero quodammodo conlinent,eo quodin pluribus sunt,et quodammodo continenlur ,eo quodnon unius accidentis susceptibilia sunt subjecla, sedplurtmorum. El dilferentia quidem ininlensibilis eit etirremisibilis-Mccidentia vero minus et magis recipiunt.Amplius,impermistos sunt quidem contrarice difjerenlice,miscentur vero conlraria accidentia. Hujusmodiquidem communiones et proprietates difjerenlix et cceterorumsunt:species vero quo quidem differat a genereet differentia, dictum est quando dicebamus quogenus etdifferenlia differat a cxleris,reliquum est quodifferat a proprio et accidenti dicere.Posldifferentiae etaccidentisredditascommunita- ,tes, nunc de eorum differentiis tractat, ac primumquidem talem proponit: Differentia omnis, inquit,speoiemcontinel.Rationabilitas enimcontinethominem,quoniamplus rationabilitas quam species, ide3thomo,praedicatur:supergressaenimsubstantiamhominis in Deum usque diffunditur.Accidentia veroaliquando quidem continent;aliquando continenlur.Oontinent quidem, quia quodlibet unum acoidensspeciebusadessepluribusconsuevit.ut album cygnoet lapidi: ut nigrum corvo et iEthiopi atque ebeno.Continenturvero,quoniam plura accidentia uni acciduntspeciei,ut videatur illaspeoies pluraacoidentiaut quia substantiam differentiae monstrant,intensic)-ne ac remissione careant.una enim quaeque substantianequecontrahineque remitti potest.At veroaccidentiaquoniam nullam constitutionem substantiaaproUtentur inteusione crescunt,et remissione decrescunl.Illa quoque eorum differentia, ,quod differentiacontrariae permisceri, ut ex eis fiat aliquid,non queunt: accidentia vero contraria, el quaedammedietas ex alterutra contrarietate conjunguntur.Ex rationabili enim et irrationabili nihil in unumTi jungi potest:ex albo vero et nigro conjunctis fit aliquismedius color. Expositis igitur distantis differentiwadC8etera,restatdespeciedicere,cujusquidemdifferentias ad genus ante collegi mu3,cum generis adspeciem differentias dicebamus,ejusdem etiam specieidistantias ad differentiam diximus, cum differentiasad speoiem dissimilitudines monstrabamus.Restatigiturspeciemproprioetaccidenti communioneconjungere,tum differentia segregare.Speciei vero et proprii commune est quidem de seinvicem prosdicari,nam si homo esl,risibile est ; ac sirisibile,homo: riribile vero secundum id quod natumest ridere accipi, saipe jam dictum est. Commune estquoque asqualiter partxcipari : tequaliter enim insuntspecies his quse eorum participant,et propria quorumsunt propria.Commune,inquit,habent proprium atquespeciesad seipsapraedicationeshabereconversas.Namsicutspeciesde proprio, ita proprium despecie praedicatur:naraut est homo risibilis,ita est risibile homo :idque jam superius diotum esse oommemorat,cuju3communitatisrationeaisubdit,eamscilicetquaaequaliterspecies individuis participantur, sicut eadempropria his quorum sunt proprias quse ratio non videturadconversionempraedicationisaccommodata,sed potius ad illam aliam similitudinem,quia siculspecies aequaliter ab individuis participantur, itaetiam propria;ffique enim Socrates et Plato hominescontinere : cum enim iEthiopi accidit ut sit niger, sunt, sicut etiam risibiles. Itaque tanquam aliamaccidit ut sit simus,utcrispus,quae cuncta accidentiasuntiEthiopis.species est, quae est homo, intracommunionem debemus accipereillud quod estadditum:-aequaliter enim sunt speoies his quae eorumseplurimaaccidentiavideturincludere.Huicoccurri D participant,et propriaquorum suntpropria.An mapotest:cumdifferentis quoque aliquo modo conti-gis intolligendum est hoc modo dictum.tanquam sinentur,alio modo continent,utrationabilitas continethofliinem(plu3 enim quam de homine praedicatur)contineturquoque ab homine,quoniam non solumhanc differentiamhomo continet,verum eliammortale.Respondebimuscontrahoc,Omnia quaecunquesubstantialiterdepluribuspraedicanturabhisdequibus dicuntur non poterunt coniineri; quo flt utdifferentia quidem non contineantur a specie, et sisint plures differentisB quae speciem informent.Accidentiavero continentur,quoniam aceidentia speoieisubstantiam nulla prasdicatione constituunt :namdiceret, iEqualiasunt species et propria.- nam quiaspecieseorum sunt species,quKEpeciebus ipsisparticipant: et propria eorum propria, quae propriisparticipant;proprium atque species aqualiterutrisqueinsunt,id est,neque species supervadit ea quKspecie participant, neque propria supervadunt eaquas propriisparticipant.Gumque haec propria specierumsint propria,speciesad propria aequajiaessenecesse est,atque invicem praedicari.Differt autem species a proprio, quoniam speciesquidem potest etaliis esse genus,proprium veroaliarttm

155 AN. MANL. SEV. BOETII £56specierum esse impossibile est. Et species guidem ante A. Speoiei et accidentissimilitudinem communemdicitdesubsistit,quam proprium,proprium veropostfit in spe-pluribus praedicari: de pluribus enim diciturcieioportel enim ante hominem esseul sitrisibile.Ampliusspeciesquidem semper acluadest subjecto, propriumvcroaliquandoactu,poleslate vero semper;homoenim semper actuesl Socrates, non vero semper ridel,quamvis sil natura semper rinbilis. Amplius,quorumtermini differenles sunt et ipsa sunt differentia:est aulemspeciei quidemesse sub genere,et depluribus diffcrenlibusnumero in eo quod quid sit prxdicari,et cxterahujusmodi : proprii vero est, soli et omni, etsemper adesse.Pritnam proprii et speciei differentiam dicit,quoniamspecies potest aliquando in alias species derivari,idesl,potest esse genus : ut animal, cum sitspecies animati polest essegenus hominis(sed nunc t>nondehisspeciebusloquiturquaesuntspecialissimcBatquehunc confunderevideturerrorem,quodcumdehis speciebus dicere proposueritquae essent ultimae,nunc dehisquaesunt subalterns,et saepe locum generisobtineant disserit ;propria vero nullo modogenera esse possunt, quoniam specialissimis adsquantur.Quae quoniam genera esse nequeunt, necpropria quae sunt ipsis »qualia esse permittuntur.Rursusspeciessemperantesubsistitquampropriumnisi enim sil homo,risibile esse non poterit,el cum istasimul sint, tamen substantiae cogitatio prajceditpropriirationem.Omneenimproprium in accidentisgenere collocatur.Eo eoim diflert ab accidenti,quiacirca omnem solam quamlibet unam speoiem vimpropriae praedioationis continet : accidens autemquando continel ad multas species potest diffundi. '-'Quod si priores sunt substantiaB quam accidentia(speciesverosubstantia est, proprium vero accidens),nonestdubiumquin prior sitspecies,proprium veroposterius.Discernunturetiamspeciesaproprioactuspotestatisque natura,speciesenimaotusemperindividuisadestjpropriavero non semper,sed aliquotiesactu, potestate autem semper. Socrates enim etPlatoactu sunt homines, non vero semper actu rident,sed risibiles esse dicuntur, quia tamelsi nonrideant,ridere tamen possunt.Natura itaque speciesut proprium semper subjectis adest,sed actu species,proprium vero non semper actu, ut dictum est. Atrursusquoniam diffinitibsubstantiammonstratquorumdiversaesuntdifflnitiones, diversas necesse estesse substantias:speciei vero et proprii diversae sunt J)difflDitiones,diversae Igitur sunt substantiae. Est autemspeciei diffinitiosub genere esse,et de pluribusnumero differentibusin eo quod quid sit praedicari,quam superius frequenter expositam nunc iterarenon opus esl.Proprium vero ita diffinitur: propriumest quod et omui et semper speciei adest. Quod sidifflnitiones diversassunt, non est dubium speciem,et propriumsecundumnaturaesuae terminos discrepare.Speciei vero et accxdenlis commune quidem esl depluribusprxdicari;rarx vero sunt alise communilales,froplerea quod pltirimum distant a se accidens et idcui accidit.speoipS,sicut et aecidens.Raras vero dicit esse aliaseorum communiones,idcirco quoniam longe diversumest,id quod aocidit etcui accidit.Cui enim acciditsuhjectum estatque suppositum. Quod veroaccidit superposilum est.atque ad venientis naturae.Item quod supponitur substantia est,quod vero velutaeoidens praedioatur,extrinsecus venit. Qu£e omniamultam ejus quod est subjectum,et ejus quod est accidensdifferentiam faciunt, tameo inveniri etiamaliae possunt speoies et accidentis inseparabilis communitates,utsemper subjectis adesse : aeque enimhomo singulis hominibus semperadest,etinseparabiliaaccidentia singuli individuis prsesto sunt:etquod sicut species de his quae continet individua,aeque de pluribus, ut accidentia individuis praedicantur.Namhomo de Socrate,Platone,nigrum veroatque album de pluribus corvis et cygnis quibusaccidit nuncupalur.Propria vero utriusgue sunt, species quidem inquod quid est praeiicaride his quorum est species,accidentisautem in eo quod quale est, vel guomodo sehabens. Ampliusunamquamque substantiam,una quidemspecie participare, pluribus autem accidentibus,et separabilibus, et inseparahilibus. El species quidemanle intelligi possunt quam accidentia, etiamsi sintinseparabilia:oportel enim ante esse subjectum, ut illialiquidaccidat:accidentiaDeroposteriorisgenerissunt,et adventiticB nalurm. Et speciei quidem participatiosequaliterest, accidentisvero vel si inseparabile sit,non xcjualiterijElhiops enimplns alio JEthiope habebitcolorem vel intensum, vel remissum secundum nigredinem.Restatigitur deproprioet accidenti dicere:quoenim proprium a specie, et differentia, et generediffertjdictum est.Quod nuno proprium speciei et accidentis se exsequipolIicetur,talepropriumintelligendum est,quodsuperiusdictumest,ad comparationemdicaturdifferentiumrerum. Species vero in eo quod quid estpra3dicatur,accideQS vero in eo quod quale est, quadifferentianonabaccidentibussolum speoies discernitur,verumetiam a differentiis et propriis, nec solumspeciesabeisdem,verum etiam genus.Prstereaquodspeciesineoquod quid estprsdicatur^aocidensvero in eo quod quomodo se habeat; id quoque oommuneestspeoiei cum genere,genu3 quippe ab accidentiineoquodquidest,etquomodo se babeat praedicationedividitur. Item unamquamque substantiamuna videtur species continere,ut Socratem homo,atqueideo Socrati una tantum propinquitas specieiest hominis.Rursus individuo equo una speciesequiestproxima,itemquein caeteris:unicuiqueenimsubstantiae una species praeest, at vero unicuiquesubstantiae non unum accidens jungitur:unicuiqueenim substantis plura semper accidentia supervenunt,ut Socrati quod calvus, quod simus, quodglaucus, quod propenso ventre, et in aliis quidemaubstantiis de numero accideatium idem conveniteo

^57 IN PORPHYEIUM COMMENTARIORUM UB. V. 158dicere.Dehinc semperante acoidentia species intel- A. omnihomini,etsempGradest,itaetiamnigtedo.omniliguntur: nisienimsithomo cui addicit aliquod accidensesse non poterit: et nisi sit quaelibet substantiacui accidens possit adjungi, acoidens non erit.Omnis autem substantia propria specie continetur,recteigitur prius species, accidentia vero posteriusintelIiguntur,posteriorisenim sunt generis,utait,etadventitia naturae. Nam quae substantiam non informant,recte adventitis natursc esse dicuntur, etposterioris generis.Hicenimsubstantiisadsunt quajantedifferentiisinformatasunt:rursus quoniamspeciessubsiantiam monstrat, subslantia vero (utdictum est) intensione ac remissione caret, specieiparticipatiointensionem remissionemquenonsuscipit: acoidens vero vel si inseparabile sit, potest incorvo,et semper adjuncta est.Differt autem.quoniam propriumunisolispeciei adest,qnemadmodum risibile homini : inseparabile veroaccidens, utnigrum, non solum jEihiopi, sed eliamcorvo adesl, et carboni, et ebeno, et quibusdam aliis.Amplius ,yroprium conversim de eo cujus est propriumpraedicatur .inseparahile veroaccidens conversim nonpraedicalur. Elpropriorum quidem sequalis est pai-ticipatio,accidentiovero hacc quidem magii, illa verominus. Suut quidem et alise communilates el proprietateseorum qux dictasunl sed sufficiunt hsec et addiscrelionemipsorum, et adcommunitaiis traditionem.Proprii atqueaccidentis primaquidem differentiaest, quia proprium semper de una tantum specietensionisremissionisque cremento et decremento -n dicitur,accidens vero minime.' sed ejus praedicatiovariari,utipsuminseparabile accidens,quodi.^tliiopibusinest, [nigredo.Potest enim quibusdam talisadesse ut sit fuscis proxima, aliis vero talis, ut sitnigerrima. Restatnuno proprii accidentisquecommunionesac differentiaspersequi.Sed quo propriumdifferat agenere, specie et differenlia, superiusdemonstratumest, cum quod genus, species,etdifrerentiaa proprio distaret ostendimus.Nunc reliquade communitate el diflferentia consideratioest, quaeproprium accidentibus aut jungit aut segregat.Commune autem proprii et accidentis inseparabilisest, quod prxteripsa nunquam consistanl ea in quibusconsideranlur ; quemadmodumenimprseterrisibile nonsubsistit homo, ita nec prxter nigredinem subsislitin plurimas diversi generis substantias speciesquediffunditur, risibileenimdenulloalionisidehorainepraedicatur. Nigrum vero,quodest quibusdam inseparabileaccidens,tam corvo, et iEthiopi quae diversasunt specie, quam oorvo atque ebeno, qu^ differuntgeneribusnon tantum specie, praesto est : quofitutpropriis quidem conversiosequa servetur, gin accidentibusvero minime. Quoniam enim propria insingulis esse suum habent, atque omnes continentspeciesproprias, converso ordineprsdicantur.Namquod risibile est, homo est : et quod horao, risibilenigrum vero non ita, sed ipsum quidem de his praedicariJpotestquibus inest. Illaveroad hujus praedicalionemconverti retrahiquenon possunt :nigrumenim de carbone, eheno, homine, atquecorvoprae-accidens a subjecto non potest segregari,hoc illisinter se videtur esse commune, quod ea quibus insunt,prater propria et inseparabilia accidentia,essenon possunt. Inseparabilia vero accidentia com paratproprio, quoniam utin speoie dictum est,rarissimaesunt speoiei atque accidentis similitudines,quocircamulto magis propriiatque accidentiscommunitatesdifficile reperiuntur : acoidensenim incontrariuradividi solet, in inseparabile accidens atque separabile:qus vero sub generein contrarium dividuntur,oertisquibusdam rationibusabinseparabilibusacci-dentibusdilfertjhorumetcommunitatesinveniripos-sunt :et interse differentiae, quarum una quidemeaest quam superius exposuimus, seeunda vero quoniamsicut proprium semper,et omni specieiadesl,ita etiam inseparabile accidens : nam sicut risibileJEthiops:etquemadmodum semper et omniadesipro- C dicatur,hsc vero'de nigrominime. Nam qus pluraprium, sic et inseparabile accidens.coulinent, de his qu33 continent praedicari possunt,Quoniam proprium semper adest speciebus, neceas ullo modo relinquit, quoniamque inseparabileea veroquffi continenturdesese continentibus nuUomodopraedicantur. Rursuspropriumquidem ffiqualiterparticipatur, accidensremissionibusatque intensionibuspermutalur omnis enim homo aeque.•risibilis est, jElhiops vero non Equaliter niger est,sed (ut dictumest) aliquis quidem paulo minus niger,alius vero teterrimus invenitur. Etdepropriiquidematqueaccidentisdifferentiissatis dictumest.Restabat vero accidentis ad caetera communioneaproprietatesque explicare sed jam superius annumerataesunt cum generis, differentiae, proprii etaccidentis similitudines acdifierentiasassignavimus.ea nullo alio nisi tantum generis praedicatione parti Fortasse autemhis institutus animus, et solertiorcipant.Quod si proprium inseparabile quoddam ac- ^ faclus, aliaspraetereas, quas nuncdiximus,commucidensest,a separabili accidenti plurimum dilfert, nitates et differentias quinque reruni quae supenusatque ideo nullas proprii et separabilis accidentis suntpositae reperiet, sed ad discretionem atque adsimilitudinesquaerit. Sed quoniam ipsumproprium eorum similitudines oomparandas ea fere quae suntdicta sufQciant.Nos etiam quoniam promissi operisportum tenemus,atquehujuslibri seriem primo quidemarhetoreVictorino,postveroanobi3Latina ora»tioneconversam gemina expositione patefecimus,hicterminum longostatuimus opericontinenti quinquererum disputationem etad praeJicamenta servienti.

161 IN CATEQORIAS ARISTOTELIS LIB. I.minfinlta suntjUnum tamennomenconcludens orania A. alter Aristotelis liber de eisdem disputans, eademqualitatis occurrit,et de aliis quoque similiter.Rerumergo diversarum indeterminatam infmitamquemultitudinem,decempr8Bdicamentorumpaucissimanumerositate concludit,ut ea quae infinitasub scientiamcadere non poterant,decem propriis generibusdifflnita scientife comprehensione claudantur.Ergodecem preedicamenta quae dicimus, infinitarum invocibus signiflcationum genera sunt, sed quoniamomnis vocum significatio de rebus est, quaa voce significanturin eo quod signiScantes sunt,genera rerumnecessario significabunt.Utigiturconcludendasit inlentio, dicendum est in hoc libro de primisvocibus,prima rerum genera signiflcantibus in eoquod signifioantes sunt,dispositum esse tractatum.Sed quoniam de intentione dictum est, breviter Bhujus operis utilitas explicanda est. Nam cum resinfinit* infinitis quoque vocibus significarentur,et(ut dictum est) sub scientiam venire non possenl,hacdefinitione,quadecemprsedicamentorumdivisiofacta est,cunctarum rerum et vocum significantiumacquirimus disciplinam.Hiac est quod ad logicumtendentibus primus hic liber legendus oeourril,idcircoquod cum omnis logica syllogismorum rationesit conslituta syllogismi vero propositionibus jungantur,propositiones vero sermonibus constent,fere continens, cum sit oratione diversus ; sed hicproprietatis liber calculum coepit. Archites etiamduoscomposuit ]ibrosquosKa6dXoui;Ao-coui; inscripsit,quoruminprimohaec decem praedicamenta disposuit.Undeposteriores quidam non eise Aristotelemhujusdivisionisinventoremsuspicatisunt.quodPythagoricus vireadem conscripsisset, in qua sententiaJamblicus philosophus estnon ignobilis,cuinonconsentitThemistius,nequeconcediteumfuisseArchitem,quiPythagoricusTarentinusqueesset,quiquecum Platone aliquantulum vixisset, sed peripateticumaliquem Architem,qui novo operi auctoritatemvetustatenominis conderet,sed de hisalias.Restatinscriptio quaevariafuit. Inscripserenamquealii de rebus, alii de generibus rerum, quos eademsimilisque culpa confudit. Namque (ut docuimus)non de rerum generibus,neque de rebus, sed de ser.monibus rerum genera signiflcantibus in hoc operetraclatus habetur,hoc vero Aristoteles ipse declaratcum dicit:Eorum qucB secunduin nullam com.-plexionem dicuntur, singulumaut substantiam signiflcat,autquantitatem.Quodsiderebusdivisionennfacerel,non dixissetsignifioat; resenirasignificatur,non ipsa significat.Illud quoquemaximoargumentoest Aristotelemnonderebus, sed desermonibus respriraaestutilitasquid quisquesermo significet,proprisescientiae diffinitione cognoscere. Haec quoquenobis de decem prsedicamentis inspectio,et in physicaAristotelis doctrina,et in moralis philosophi

163 AN. MANL. SEV. BOBTII 464decem praedicamenta sit partilus,in Periherraeniaslibro in duas tantum partes divisionem feoit,in verbumvidelicet et nomen ? Sed hoc interest quod illiofiguras vocabulorum dividit.in hoc de signiflcationibustraotat,quare non estsibi ipse contrarius.In-Perihermenias enim libro de nomine et verbo consideratquae seoundum figuram quamdam vocabulisunt.quod illud inflecti casibus potest,illud variariper terapora: hic vero non secundum has flguras,sed in eo quod voces signiflcantes suut disputaturquare diversam in diversis rebusatque tractatibusfaciendo divisionem, nulla contrarietate notabitur,neque nunc orationem dividit,sed ad multitudinemgenerumnominaipsadispertit:namquoniam decemrerum genera sunt non secundum orationera, sedsecundum rerum signiflcationem in decem prMdicamentavooea dividit, deque his tractat. Atque ideonecesse fuit quodammodo disputationem de rebusquoquemisceri,ita (ut dictum est) ut non aliternisiex rebus proprietates in sermonibus apparerent,atqueita non de rebus proprie, sed de praedicamentis,id est,de ipsis rerum significativis vocibus in eo quodsignificanles sunt,seriem disputationis orditur.Curautem.si de prsedicamentis disputat, de aequivocis,vel univocis,vel denominativis primusilli tractatusest?Idoirconimirum quod quaedam semper a disputantibuspraeraittuntur,quibus positis facilior de sequentibuspossit esse doctrina : ut in geometria,prius termini prceponuntur,post theorematum ordoconteritur.Itaquoque hio quidquid ad prsdicamentorumdisputationempossitesseutile,priusquara adipsapraedioamenta|veniret,e.xposuit: quare quoniamquse preedicendaerant explicavi,nunc ad ipsiusdisputationisseriem textumque veniaraus.Quid autemaequivoca vel univocavel denominativa utilitatis habeant,secundura ipsas singulorum rationesdiffinitionesquetractabitur.DE iEQUIVOCIS.Mquivoca dicunlur quorum soliim nomen communeest,secwidum nomen vero subslantise ralio diversa,utanimal, homo el quod pingitur. Horum enim solumnomen commune est,secundumnomen vero subslanlixralio diversa.Si quis enim assignet quid sit ulrumqueeorum,quo sint animalia,propriam assignabit uirisquerationem.Omnisresautnomine autdiffinitionemonstratur:namquesubjectamremautproprionominevocamus,aut diffinitione quid sit ostendimus.Ut verbi gratia,quamdamsubstantiam vocamushominisnomine, etejusdem definitionem damus dioentes esse hominemanima! rationale.mortale ; ergo quoniam res omnisautdiffinitioneautnominedeclaratur,exhisduobus,nomine soilioet et deffinitione,diversitates quatuorprocreantur.Omnes namqueres aut eodem nomineet eadem definitione junguntur,ut homo etanimal,utraque enim animalia dici possunt, etutraque unadiffinitionejunguntur.Estnaniqueanincalsubstantiaanimata sensibilis,et homo rursus substantia animala8ensibiiis,et haeo vooantur univoca. Alia veroA. qus neque nominibus nequediffinitionibusconjungunlur: ut ignis, lapis, color, et qaae propriae substantiaenatura discreta sunt,ha3C autem vooanturdiversivooa.Aliavero qufe diversisnominihus nuncupantur,etunidiffinitioaidesignationiquesubduntur,ut gladius,ensis ; haecenim multa sunt nomina.sedid quod significantunadiffinitionedeclaratur,elhocvacatur multivooum.Alia veroquaj nominequidemcongruunt,diffinitionibus discrepant : ut est homovivens et homo pictus ; nam utrumque vel animaliavel homines nuncupantur.Si vero quis velit pioturamhominemquedifflnire,diversasutrisque difflnitionesaptabit, et haic vocantur aequivoca. Quarequoniara quid sinl aequivoca dictum est, singuliaAristotelicae diffinitionis sententias persequaraur.p iEquivoca, inquit, dioitur res scilioet, quae per seipsas ffiquivocae non sunt, nisi uno nomine praedicenlur/quare quoniam ut aequivooa sint, ex oommunivocabulo trahunt,recteait,aequivocadiountur.Non enim sunt aequivoca,sed diountur. Fit autemnon solum in nominibus,sed etiam in verbis aequivocatio: utcum dioo complector te,etoomplector ate.In quibus signifioationibus cum unum nomen sitcomplector, alia tamen faciendi ratio est, alia patiendi: atque ideo hic quoque aequivocatio estunum enim nomen quod est oomplector,diversis faciendiet patiendi dif finitionibus terminatur.In pra3-positionibus quoque,et in conjunctionibus frequenterffiquivocatio reperitur,atque ideo quod ait: Quoruranomensolumcommuneest,nomenacoipiendump est omnis rerum per vocem significatio,id est,omnevocabulum non proprium solum,aut appellativum,quod ab illud tantum nomen pertinet quod oasibusinfleoti potest,sed adnomen rerumsignificationem,qua rebus imposita vooabula prasdicamus. Solumautem duobus modis dicitur: semel oura aliquidunum esse dicimus,ut si dioamus solusest mundus,id est unus ; alio vero modo cum dicimus ad quamdamab altero divisionem,ut si quis dicat solam mehabere tunicam,id e8l,non etiam togam,ad divisionemvidelioet togae. Hio ergo Aristoteles posuit dicenSjSolumnoraen commune est.quasi hoo voluissetintelligi non etiam diffluitio, aequivoca enimjungunturnoraine,sed dilflnitionedissentiunt.communequoquemuItisdioiturmodis.Diciturcommunequod in partes dividitur,et non jam totumcommuneD est,sed partes ejus proprias singularum.ut domus.Dioitur commune quod id partes non divi(iitnr,sedvicissim in usushabentiumtransit,utservuscoromunisvel equus.Dioitur etiamcomraune quod utendocujusque flt proprium,post usum vero in communeremittitur,ut est Iheatrum.namcum eo utor,meumestjCum inde discedo, in comraune reraisi.Dicilurquoque oommune,quod ipsum quidem nullis divisumparlibus,totum uno tempore in singulos venit.ut vox vel sermo ad mullorura auresunoeodemquetempore totus atque integer pervenit. Secundumhanc igitur ultimam communis signiflcationem Aristotelesputat aeqmvocis rebus commune esse voca-

165 IN CATEGORIAS ARI8T0TBLIS LIB. I. 166bulum.Namque in homine picto etin homine vivo A. sos secum ducit errores. Ratio quoque multimodototum in utrisque vocabulum dicitur animalis, aecundumnomen vero substantis ratio diversa,hoc hac tandi,e3t ratio naturse,ipsanimirum similitudo nadicitur.Est enim ratio animee, et estratio compu-significatione pr8emittit,ut si aliter reddanturdifflnitionesquam secundum nomen,stalimtotadiffiniptionibusredditur.Etquoniamgeneralissimagenerscentium,estratio quae in difflnitionibusvel descritiolabet ac titubet.Ac primumde diffmitionispro-genere carent,individua vero nuUa substantiali diffe.prietale dicendum est.Iilee enim certs diffinitionessunt quas convertuntur, ut si dicas,Quid estbono?aniraal rationale mortale ?homo,hoo quoqueverumest.At vero si ita quis dicat,Quid est homo?substantiaanimata sensibilis. verum est ;quid substantiaanimatasensibilis ? homo,hoc non modisomnibusve-rentia discrepant, diffinitio vero ex genere et differentiatrahitur,neque generalissimorum generum,neque individuorum ulla potest diffinitio reperlri.SubaIternorumverogenerum,quoniam et difTerentiashabentet genera, diffinitiones esse possunt.Atvero quorum difflnitiones reddi nequeunt,illa tantumcalubis appellentur.Estautem taliseorum universa-runi est,idcirco quod equus quoqueest substantia descriptionibus terminantur.Descriptio autem est,animata sensibilis, sed homo non est. Ergo illasquffi quamlibetrempropriaquadam proprietate designat.constat esse diffinitionesintegrasquae convertipossunt.Sive ergo diffinitio sit sive descriptio,utra-Sed hoc fit iu iis quae non de communi, sed querationem substantiap designat.Quare cumsubsunotantum,utcum de hominisnomineredduntur,tantiae rationemdixit,etdiffinitioniset descriptioniaverbi gratia.Animal est commune nomen,si dixeritnomeninclusit. iEquivocorum alia sunt casu, aiiaquis,Homo est substantiaanimata sensibilis,procediconsilio. Casu, ut Alexander Priami filius el Alexander: si nonMagnus.Casusconvertatur, quia de communienim id egit,utnomineidem utriquenomen poneretur.Consilioredditavero,est diffinitio;sin vero de uno nomineredditur,tunc de ipso nomineea quaecunque hominumvoluntate sunl posita.facienda estHorum autem difflnitio;sicaliasunttamen est recta faoienda, uthominissecundum similitudinem, utdiffinitiohomo pictussitetanimalhomo verus quorationale mortale, nonnunc utilursubstantiaAristotelesanimataexemplo :aliasensibilisjilla enim secundumsecundum proportionem, uthominis nomen.istaprincipium est insecundumnumero unita3,in lineisanimalisest reddita. Idem etiampunctus.Et haecin hisEequivocationominibussecundumquaededuabusrebuscommuniterpiaedicantur,proportionem esse dicitur. Aliaverosi secundum nomensuntquffl ab uno descendunt,substantiaeutratio nonmedicinale ferramentum;medicinalereddatur,potest pigmentum.ab aliquoties fleri,utexunivocisaequivocaunaenimmedicinaffiquivooatioistadescendit.Aliaquaeadsint, el ex aequivocis univoca ; namque homounumre-L j .... feruntur.utsi quisdicat salutaris veclatioest salutR'atqueequuscumsecundumnomenanimalisunivoca=•r , ...sint, possunt esso aequivoca, si secundum nomenminime quod ad salutis unumdiffinita sunt.Homo namque etequuscommuninomine autem prius de aequivocisvocabulum referuntur. Guranimalia nuncupatur, post deunivooissi quis ergotractat?ris esca est, haec scilicet idcirco sunt aequivoca,hominisreddatdiffinitione(ndicens,aniiialrationaleIdcircoquod ipsadeoem prasdicamenta cum diffinilionibusdiversa sint, uno praedicationis vocabulomortale, et equi,animal irrationale hinnibile, diversasreddidit diffinitiones,et;erunt res univocaeinEequivocas permutats. Hoc autem idcirco evenit,quoddifflnitiones non seoundum animalisnomennuncupantur; cuncta enira praedicamenta dicimus,ipsa vero prcedicamenla quoniam rerum generasunl.de subjectis rebusunivoce praedicantur.Omneenim genus de speciebus propriis univoce dicitur,quare rectius primodeomnibuspraedicamentorumcommunivooabulotractat,quasidehincquemadmodumsingula despeciebus propriis prsdicarentar,redditae sunt,quod eorum commune vocabulum est,sed secundum hominis atque equi.Nam si secundumcommune nomen quod est animal diffinitio redderetur,itafleret,homo est substantia animata sensibilis,secundum nomen scilicet animalis ; et rursus,exprimeret.At si (ut dictum est) non de rebus,sedde nominibus libri hujus intentio est.Cur de aequivociset non de aequivocationetractavit ?aequivocceequus est substantiaanimatasensibilis, secundumnomen rursus animalis, secundum idem namque n ^^,, , „„„ ,.„„+ „ „ t- u i tjIJ;„ ,„„ K 1 i u „ • _ Dsimque res sunt, aequivocatio vero vocabulum. Idcirco,quoniam ipsum nomen nihil in se retinetanimalisvocabulumequusatquehomounivocepraadicantur.Rursusexequivocis univocafiunt hoc modo;siquis Pyrrbum Achillis filium et Pyrrhum Epiro-£equivocationis,nisi divevsas sint resde quibusilludvocabuIumpraedicetur.Quare,indesubstantiamipsaten dicat esseunivocos,iclcirco quoduno nomineetPyrrhi dicantur,et sint animalia rationabilia atquemortalia.Hic secundumnomenhominisredditadiffinitio,ex asquivocis fecit univoca. Quod si secundumnomen Pyrrhidifflnitionisratio jungereturvela parentibus vel a patria,diversiseos oporteret diffinitionibusterminari.Recte igitur additum est,secundumnomen,idcirco quod si aliterfacta sit diffinitio,stabilis esse nou poterit, et frequenterdiver-aequivocatio trahit, de ipsis dignus inchoatum est.VideturauteiEaliusessemodusaequivocationia quemAristotelesomnino nonrecipit.NamsicutdioiturpeshominiSjilaquoquedicitur pes navis,et pes montis,quae hujusmodi omniasecundumtranslationemdicuntur.Translatio vero nullius proprietatis est.Quare secundumtranslationem aequivocanunquamsunt.nisi propriisetimmutabilibussubjectaeres vo-

167 AN. MANL. SEV. BOHTIIlls inspeclio.Neque enim omnis translatio abaequivocationesejungitur,sed eatantumcum ad reshabentespositumvocabulum.abaliajam nominata renomenorQatu3causatransfertur,utquiajamdiciturquidam auriga, dicitur etiam gubernator, si quisoraatusgratiacumquigubernatoresidicataurigam,non erit auriga nomen eequivocum,licet diversa,idest,moderatorem currus navisque signiDcet.Sed quotiesres quidem vocabulo eget,ab alia vero re quaevocabulumsumit,tuncistatran3latioffiquivocationisretinet proprietatem.utexhomine vivo adpicturamnomen hominis dictumest.Et de aequivocis hactenus; nunc de univocis pertractemus.DE UNIVOGIS.Vnivocavero dicuntur quorumnomen commune est,et secundumnomen eademralio substantix,iUanimal,homo atque box ,communi enim nomine utraque animalianuncupantur,etest substantiasralio eadem.Siquisenim assignel utriusque rationem quidutrumqiie sit,quo sinl animalia, eamdem assignabit rationem.Post Kquivocorum diffinitionem ad univocorumterminnm transitum fecit,in quibusnihil aliuddiscrepat,nisi quod asquivoca diffinitione disjunctasunt,univocaip3oquoqueterminoconjunguntur,3edcsteraomniaqucecunqueinaequivocorum diffinitionedictasunt,inhacquoqueunivocorumdesignationeconveniunt.Namquemadmoduminffiquivocissecundumnomen aequivocarum rerum diffinitio fiebat.itaquoque inunivocis secundumnomensubstantiEeratioassignabitur.Suntautemunivocaaut generaspeciebus,aut species speciebus, genera speciebus,utanimal atque bomo. Nam cum hominis genus sitanimal,diciturhomo animal,ergo etanimal ethomoanimalia nuncupantur.Secundum igitur communenomen si utrosque diffinias,dicis animal esse substantiamaniraatamatque'seDsibilera,hominemquo-que secundum id quod animal est, si substantiamanimatam sensibilemdiieris,nihil in eo falsitatis invenies.Species vero speciebus univocae sunt, qu»uno atque eodem genere continentur, ut homo,equus atquebos,his commune genusest animal,etcomrauni nomineanimalia nominantur.Ergo secundumnomenunumquodilliscommune estanimalis,una illius ratio difflnitionis aptabitur,omnia enimsuntsubstantieeanimatffiatquesensibiles.SecundumDenominativa vero dicuntur guascunque ab aliquosolo differentia casusecundumnomen habentappellationem,ut a grammalica grammaticus, et a fortiludivefortis.Heec quoquediffinitionihilhabetobscurum.Casusenim antiqui nominabantaliquasnominumtransflgurationes,ul a justitia justus, a fortitudine tortis,etc.Haecigitur nominis transflguratio,casus abantiquioiibus vooabatur.Atque ideo quotiescunqueA aliqua res alia participat, ipsa participatione sicutrem,ita quoque noraenadipiscitur,utquidamhorao,quiajustitia participat et rem quoque inde trahitetnomen, dicitur enim justus.Ergodonominativavocanturquaecunque a principalinorainesoIocasu,idest sola transfiguratione discrepant. Nara cum sitnomen principalejustitia,ab hoc transfiguratum nomenjustusefficitur. Ergo illa sunt denonninativaquaecunque a principali nomine solo casus id estsola nominis diserepantia,secundum principalenomenhabent appellationem.Tria sunt autem necessaria,utdenominativa vocabula constituantur;priusut re participet, post ut nomine, postremo ul sitquaedam nomini3transfiguratio,ul cum aliquisdicitura forlitudine fortis,est enim queedam fortitudon qua fortis ille participet,habet quoque norainis participationem,fortisenimdicitur.Atveroest qu»damtransfiguratio, fortis enim et fortitudo non eisderasyllabis terminantur. Si quid vero sit quod re nonparticipet, nequenomine participare potest. Quarequaecunque re non participant,denominativa essenon possunt.Rursusquoque,quaere quidemparticipant,nomine vero minime, ipsa quoque adenominativorumnatura discreta sunt, ut si quis,cumsitvirtus, virluteipsa partioipet, nullo cum alio nominenisi sapientem vocamus.Sed virtus et sapientianomine ipso disjunctasunt,hicergorequidem participat,nomineverominime.Quare sapiens a virtutedenominatus csse nondicitur,sed a sapientia,quascilicet et participat, et noraine jungitur.etlransfigurationediversusest;rursussi transfiguratio nonD sit,utquaedam raulier musica,participatquidemipsamusicas disciplina.etdioiturmusica.Haeigiturappellationonest denominativa,sed a3quivooa,uno enimnomioe etdisciplina et ipsaraulier musica dicitur.Quoniam ergo similis terminus syllabarum est, etnomen simile,et nulla transfiguratio,denominativaessenonpoterunt,quarequidquiddenominativaessenon poterunt,quare quidquid denominativumessedioitur,illud et re participabit et nomine, el aliquatransfigurationevocabulidiscrepabit.Haecigiturqueead praedicamenta necessaria credidit,praemisit.lVlultivooavero et diversivoca respuit,quod ad praesentemtractatura utilianonputavit Brevitertanrenutraquedffflnienda sunt.Multivoca sunt quorum plura nominauna difflnitio est,ut est scutura,clypeus : hisigiturposterioremunivocationisdesignationem Aristotelesquaspeciebusspecies univocaesunt,uthomoenim pluranomina,seduna diffinitio est;etMarcus^ Porcius Cato,his enim tot nominibusres una subjectaest.Diversificasuntquorum nequenomen idemet bos, qu» sub eodera sunt genere, sumpsitexemplum.est, neque eadem difflnitio,ut homo, color, et quidquidomnino a se et nominis nuncupatione DE DENOMINATIVIS.etdifflnitionisratione discretum est.Eo^um quas dicuntur alia quidem secundum complexionemdicuntur alia vero sine complexione, et eaqux secundum complexionem dicunlur sunt, ut homocurril, homo vincit : ea vero qux sine complexioncdicuniur sunt, ut liomo, bos, currit, vincit.Postquamdeconjunctionediffinitionumatquenominumquanlum ad praesens attinebat opus,sufflcienterexposuit quoniam de primis nominibus prima

IN CATBGORIAS ARI8T0THLI8 LIB. I. 170rerumgenerasignificantibu3divisiofaciendaest,non A. aatparticulariterintelligatur nam cumdioohomo,:nomine, sed genere discrepantibus, nunc ostendit rem dixi universalem, idcirco quod nomen hoc dequid ait sine complexione cujuslibet vocabuli factaproIatio.Sine comple.xioneenimdicunturquaecnnquesecundum simplicem sonum nominis proferuntur,uthomo, equu3:his enim extra nihil adjunotum est.SecundumcompIexionerDdicunturquffiCunquealiquamultis individuis praedicatur : cum vero dico SocratesveIPIato,remdixiparticuIarem; quoniam Socratesde nudo subjecto dicitur : et accidens quoque eodemraodo ;nam cum dixero scientiam,rem protuliuniversalem,idcirco quodscientia etde grammaticaconjunctione copulantur,ut aut Socrales aut Plato,vel quEBOunque secundnmaliquod accidens conjunguntur.Naraquia,verbigratia,inSocratemvenitam-et de rhetorica, et de aliis omnibus sub se positispreedicatur ; si vero dixero Platonis scientiam,quoniamomne accidens quod individua venit individuumbuIatio,dicimus : Socrates ambulat, et est prolatioistasecundumcomplexionem,idcirco quia cumdicoSocrates ambulat,Socratem sum cum ambulationecomplexus.Quod autem ait : Eorum qus dicuntur,nihil aliud demonstrare vult nisi de primis rerumfit,particularem scientiam dico,namque PlabuIatio,dicimustonisscientia,sicutipsePlato,particularisest: igiturquoniamnequesubstantianequeaccidens ullomodoproferripotest, nisiin suonoraineautuniversalitatisvim.aut particularitatis indual, recte in qualuor divocabulishujuslibellidisposuissetractatum.Rerumg visio facta est, ut si omnis res aut substantia autenim vocabula sunt quffi dicuntur,ipsa enim proprienominamus.Eorum quse sunt alia de subjecLo giiodam dicuntur,in subjecto vero nuLlo sunl : ul hoino de suhjecto quidemdicitur aliquo homine,in subjecto aulem nulLo est.Alia in subjecto quidem sunl,de subjecto autem nullodicuntur. In subjecto autem esse dico, quod cum inaliquo non sicut quxdam pars sit, impossibile est sineeo esse in quo est : ul quasdam grammatica in subjectoaccidens,et horura aut universali, aut particularis.Ex his igitur quatuor flunt complexiones.Nam cumvenerit universalitas in substantiam,fll universalissub3tantia,ut est homo vel animal. Universale autemest quod aptumest depluribus preedicari.Particularevero quod de nullo subjecto prffidicatur. Ergoes una complexiouniversalitatis et subsfantise, utsit substantia universalis. Si vero particularis substantisecopuIatur,fit substantia particularis,ut est SocratesvelP!ato,etquidquidinsubstantiaindividuumquidemest, in anima,de subjecto autemnulLo dicitur,et quoddam album insubjecto est corpore [omnis enimcolor in corpore esl), de subjecto autem nuLLo dicitur.reperitur.Atcum misceturuniversalitasaccidenti,fitacciden3universale,utscientia,qu3ecumsitacciden3,ALia et de subjecto quodam dicuntur, et in subjeclo et praeteranimam cui accidit esse non possit, tamensunt : ut scientim in subjecto quidem est in anima, de universalis est,quod;desubjectagrammaticavelaliissubjecto aulem dicitur, ut de hac grammatica. Alia qspeciebus praedicari poteat.Cum vero particularitasneque in subjecto sunt neque de subjeclo dicunlur, ut accidenti conjungitur, fit accidens particulare, utaliquis homo, vel aLiquis equus : nulLum enim horum Platonis vel Aristotelis scientia. Fiunt enim quatuorneque in subjecto est, neque de subjecto dicitur. Sim~ complexiones,substantiauniversali3,substantiaparticularis,accidenspliciter autemqux.sunlindividuaelnumero singuLaria,universale, accidens particulare,de nuLlo subjecto dicuntur : ia subjecto aulem nihil Ut autem accidens iu substantiae naturam transeat,prohibet horum aLiqua esse,qusedam enim grammalica vel substantia in accidens,fieri nullo modo pote3t,etin subfecto est, de subjecto auieni nuLlo dicitur.Hic Aristoteles sermonumomnium multitudineminparvissimamcolligit divisionem.Namquodrerumvocabula in decem praedioamenta distribuit,major hacdivisione non potest inveniri,nihil enim essepoteritquod huic divisioni undecimumadjiciqueat.Omnisenim res aut substantia est,aut quantitas,aut qualitas,autad aliquid,aut facere, aut pati,aut quando,aut ubi, aut habere, aut situs ;quocirca tot erunt „etiam sermones qui ista significent,et haec est maximadivisio,cui ultra nihil possit adjungi : parvissimavero est quae flt in quatuor,in substantiam etaccidens,et universale et particulare. Omnis enimres aut substantia est,aut accidens,autuniversalis,aut particularis.Sicut ergo decemsuperioribus nihiladdi poterat,ita ex his quatuor nihil demi. Nam nequeminor ulla divisio his quatuor fleri pote3t,necmajor quam si denario limile praedicamenta claudantur.Gumautem in his quatuor divisio facta est,paucis exponara.Prima quidemrerum est omniumdivisio in substantiamatqueaccidens.Sed quoniamBubstantiaproferrinonpotest nisi aut universaliterPatroi. LXIV,accidens quidem venit in substantiam, sed non utsubstantia fiat: neque enim quoniam coIor,quodestaccidens venitin substantiam.idcirco color jamsubstantiaest.Nec quoniam substantia suscipit coloremidcirco color jam substantia flt. Quare neque substantiain accidentis,neque accidens in substantiaenaturam transit.At vero nec particularitas, nec universalitasin se transeunt.Namque universalitas potestde particularitate praedicari, ut animal de Socratevel Platone,et particularitas suscipiet universalitatispraedicationem^sed non ut universalitas sitparticularitas, nec rursus ut quod partioulare estuniversalita'? fiat. Ergo quatuor complexiones, universalemsubstanliam,universale acoidens,particularemgubstantiam,particulareaccidens Aristotelesdisponere cupien3,non dorum nomina,sed descriptionesapposuit.Etquoniamgeneralissimorumgenerumdiffinitiones nonpoterat invenire, discriptionibusUSU3 est his, id substantiam esse dicens quodin subjecto non esset^accidens vero quod in subjecloesset.Omne namque accidens in subjecto est,utcolore in corpore,scientia in anima,etsubjectam ha-6

171 AN. MANL. SEV. BOETII 172bet substaritiam omne accidens. Si quis enim sub- A. tioularis est;quemadmodum enimipse Aristarchusstanliam tollat,acoidens non erit. Quare substantia de nullo subjecto dicitur,ita quoque ejus grammaticade nullo subjeoto prajdicatur. Non autem dicitlocusquidam est ubi accidentis valeat natura oonsistere.Ipsavero substantia per se constat,atque ideo quod ipsa grammaticaparticularis est,sed quod qusedamgraramatioa,id est alicujus hominis individuidicitur substantia,neo ullo subjecto alio nititur,sedcunctis ipsa substantiaest. Alioqui si substantia in grammatica,quamscilicethomopartioularispropriaullo subjecto esse posset,esset accideiis.Omne eniraaccidens in subjecto est,et quidquidin subjectoest,illud est acoidens.Quod si substantia essetinaliquosubjeclo, continuo fieret accidens, sed substantiaaocidens esse non potest, sicut supra doouimus.retinet cognitione.Et quoniam incorporale accidensposuit quod animae aooideret,id est grammaticam,qus essot in anima^ponit quoque aliud exemplumcorporale; ait enira et quoddam albutnin subjectoestcorpore, omnis enim oolor est in oorpore : hioQuare quoniam aocidens in subjectoest,substantia quoque non omne albumdioit esse particulare,sedvero aocidens non est, substantia in subjecto non quod ad individuum corpus album venit. Probaturest. Universalitatis vero descriptio est, de sub.jectoquoqueparticularealbuminsubjeotoessehocmodo,praedicari.Omnis namque universalitas de subje-nam color quodgeaus est albi vel cujusdamalbiinctisparticularibuspraedicatur,namquoniamuniver-g corpore est, et est in subjecto. Quare oujus genussaleest animal,vel horao,de Socrates praedicatur '""'et in subjeoto est, * ipsum quoque in subjecto '" est. OmnesPlatone.Dicitur enim Socrates animal alque homo.enim species vel individua'propria genere conti-Et quoQiam universale estaocidens scientiajdicitur uentur.et ejusdem habent naturam. Quoniam vcrode subjeota grammalica,grammatica enim scientia esse in aliquo multis dioitur modis, qui velit Aristotelesostendere esse insubjeoto,paucisabsolvam.est.Particularitas vero quoniam ipsa est rerumultimaelnihil estilli subjectum,de nuUosubjecto prsedicatur;nam quoniam universalitas de^subjectoprsdioatur,particularitas vero universalitas non est.partioularitas de subjecto non praedioabitur. Ubienim res disorepant,etdefinitiodiscrepabit;ita quoquein his,nam quoniam discrepat substantia et accidens,dillinitionesquoque eorum discrepabunt.Utquoniam est accidens in subjeoto, erit substantianon in subjeoto. Et quoniam universalitas de subjectopraedioatur, particularitas autem ab univer- „salitale discrepat,de subjecto non praedioatur. HasigilurhujusmodidescriptionesAristoteles itapermiscuitdioens : Eorum qus sunt, alia de subjeotoquodam dicuntur, in subjecto vero nullo sunl, volensscilicet universalem substantiam demonstrare.Nam quoddisitde subjeclo dicuntur,universaleest,quod vero ail in subjecto nullo sunt, substantia :ergo quod ait quaedam de subjecto (1ioi,in subjeotovero nullo esse, universalem substantiam demonstrareooatendit : ut enim Scepius diolum est, quodde subjecto dicitur, universale est ;quod in nullosubjecto est,substantia. Hascjuncta, id est de subjectoquodam dici,et in subjecto nullo esse,universalemsubstantiam daraonstrant. Post universalemDicitur enim esse aliquid in aliquo novem modis,dioimus enim esse aliquid in loco,ut in foro vel intheatro.Dicimus quoque esse in aliquo, ut in aliquovase,ut triticum in modio.Dioitur etiam esseinaliquovelut pars in toto, ut manus in corpore.Dicituresse in aliquovelut totum in partibus,ut corpus inomnibus suis partibus.Rursus velut in genere species.utin animali horao,vel genus in speoiebus suis.Dicimus quoque esse in aliquo.velut aliquid in fineesse, ut quoniam bonss vits! finis beatitudo est, siquis sit beatus; in iine est,scilicet bonae vita^.Dicimusquoque esse in aliquo ut in quolibetpotente,utin imperatore esse regimen civitatis.Dicimus quoquevelutformaminmateria.utsimilitudinem Aohillisin aere vel in marmore. Novem igiturmodis aliquidin aliquo esse dicitur, ut in loco,ut in vase, utpars in toto,ut totum in partibus,ut ingenerespecies,ut in spooiebus genus, ut in fine, ut in imperatores,utinmateriaforma.HorumigiturAristotelestria sola commemorat,sed duo in unum conjunota,aliud seperatum.Ait eninr. : In subjeoto autem essedico quod,cum in aliquosit,non sicut quaedampars,impossibileestessesine eo in quo est.Sensus autemtalis est : Hoc, inquit, dico esse aocidens, quod sitin subjeoto,id estquod ita sit in altero,ut pars ejussubstantiamparticulareaccidens posuitdicens:Alia ^ (,„ gjt et sine aliquo subjecto esse non possit ut,autem in subjecto quidera sunt,de subjecto autem yerbi gratia,color cum in oorpore nuUa pars corponullodicuntur.Nam quod ait in subjecto sunt, accidensmonstrat,quod vero addidit,desuLijectoauteranullo dicunlur, particulare. Accidens eaim in subjectoest, particularitas de nuUo subjecto prsedicatur.Ergo quaeounque res ipsa quidem in subjeotoest,sed si de nuUo subjeoto prsedicatur, accidensest particulare,utest de quaedamgrammatica,id estAristarohi,vel alioujus hominis individua grammatica: illa enira quoniam individui hominis, ipsaquoque factaest individuaetparticularis; ergo quoniamquaedam' grammatica in aniraa est, accidensest, et quoniam de nullo sutjjecto prffidicatur, parrisest,et si oolor aoorporeseparatur,oolornusquamest. Omnisenim colorin solo corpore est.Ergo illudcst aocidens quod semper ita in subjecto est altero,ut ejus pars non sit,ut cum ab eo in quo est separatur,ad nihilum redigatur, ut per se sine alteriassubjeotoesse non possit. Quod autem ait ut noa sitsiout aliqua pars,abea scilicet signiflcationein aliquoconsistendi dividere voluit, secundum quampartes in totoesse dicimus,non enim tale est subjeotum,ut ejus acoidens pars sit. Quod vero dicit,impossibile est esse sine eo in quo est, ab ea scilicetsigniflcatione divisit, quas esl esse aliquid in vase

173 IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIB. I. 174difflnilionesque contexuit.est, potest a modio segregari, et homo a theatrodiscedere:acoidens vero ab eo in quo cst segregarinon potest.Quare solas Ires posuitsignificationes,idest seoundum quam invase,velin loco dicituresse,Sed utin vaseet secundum quam pars in toto est.et ut in looo unasententia distribuit dicens, impossibileest esse sine eo in quo est. Sed fortasse quisdicat non esse difflnitionem veram,illaesse in subjectoquee sic sint in alio non ut sint partes,et sineeo in quo sint esse non possint.Socrates enim velhomo quilibet cum accidens non sit,tamen sempervel in loco;quod enim in vase vel in looo est a vase A dum proprias rationesvel loco poterit separari, ut triticum quod in modio Nam pro substantiauniversali posuit, quod in subjectonon est,et de subjecto preedicatur : pro acoidenliparticulari dixit, quod in subjecto est, et desubjecto non praadicatur. Accidens vero universaleper hoc designavit quod ait,quod et in subjecto est,et desubjecto dicitur.Proparticulari substantia interposuit,quodnec in subjecto est,nec de subjectoprEedicatur : simpliciter autem quaj sunt individuaet numero singularia de subjecto nuUo dicuntur;insubjectoautem nlhil eaprohibetesse,qu8edam enimgrammatica in subjecto est. Omnis particularitasaut substantia erit aut aooidens;nam cum dico Socratem,individuamet particularem signiflcavi sub-in looo est et sine loco esse non potest.Quibus respondendumest quod Socrates loca poterit permu- stantiam; oum dioo quamdam grammatioam, inditare,etesse prster locum in quo fuit:et postremo g viduumetpartioulareaocidensdixi.lndividuaautemsiintelligentiaoapianius,per se subsistit,accidentiavero per se ipsa non constaut. Sed si quis quoqueobjiciat posse locum accidentia permutare, malumnamque si inmanu tfineatur,manu3ma]i odore completur,adeo odor quod est acoidens, in aliud subiecturatransire potest.Sed non hoc ait Aristoteles,quoniam mutare accidens looum non poteat^nec itaJixit impossibile esse sineeo in quo erat, sed sineeo in quo est, hoc enim signiflcat mutare quidemposse locum, sed sine aliquo subjecto non possesubsistere. Quare recta est atque mtegra ditflnitioejus quod in subjecto est,quod ita sint in altero noasicut qusedam pars,et impossibile sit esse sine eo inquo est,secundum autem illam signifloationem diotumest secundum quam formam in materia esse disunt qua3 neque in alias speoies dividi possunt,nequein aliaindividua.Nam quemadmodum animaldividitur in 8pecies,hominem atque equum, homoautem in singulos homines, id est in Socratem etPlatonemetcaeterosjsic Plato et Socrates non dividunturin alios. Atque hoc idem de accidentibusdioiconvenit.mamquemadmodum scientiadividiturin species,grammatioam et rethoricam.grammaticdvero ipsain particulares grammaticas,quas scilicetpartioulares homines norunt, sic ipsa particularisgrammatica in particulares grammaticas non secatur.Ergo individua suut quasounque sunt numerosingularia, et in nullas alias multitudinesseoundum species vel seoundum individua dividuntur.Omne individuum, quoniam partioulare est.cimus.Namque forma,si in materia sit,perseipsam ^ (je gubjecto non praedioatur ; omne autem quodnulla ratione consistit.Postquam igitur partioulareaccidens quidesset ostenditdicens,quodin subjectode subjecto non praedicatur, aut substantia erit, utPlato,aut acciden3,ut quaedara grammatica. Ex hisest et de subjecto non praedicatur, et in subjecto ergo particularibus substantia scilicet atque accidenticonsistentis reidifnnitioncmredditdicens,quodoum quae de subjecto non praedicantur,substantia quidemin aliquo sitnon sicut queedam pars,impossibileest nec in subjecto est, accidens vero in subjecto est.esse sine co in quo est. Ad universale aooidens Ita illa individua quae substantias suntin subjectocontinenti disputatione revertitur quod definit hoc essenon poterunt,aliavero individua quae secundummodo.Naraque post ejus reiqus in subjecto estdifflnitionem,etpost particularisaccidentis exempla,acoidentis naturam dicunlur,illain subjeoto essa nihilprohibet.Atque hoc est quod ait: Simpliciter autemad universaleaccidens tranditumfeoit,inquiens aliaesae quae in subjecto sint,et de subjecto prsedicentur,quodqua sunt individua et numero singularia, de nullosubjecto dicunturin subjeoto autem ea nihil prohibetscilicet accidens universale signiUoet:nam eorum aliqua esse. Quaedam enim grammatica inquoniam de subjeoto dioitur, universale est, quoniamsubjecto est, de subjecto autem nullo dicitur. Hocesse,etin subjecto est, aocidens ; in subjecto ergo enim maluit domonstrare, et aocidentibus substan-de subjecto praedicari, universale acoidens D tiis partioularibus hoc esse commune.quod de submonstrat.Hujusquoque complexionis convenientiaproponit exempla : ait enim scientiam in subjectoes3e,in anima:nam nisi anima sit in qua scit,scientianuUa est,idoirco quod soientia aotus est anims,nam ea quae sunt inanimata nihil sciunt. llinc sequitursubstantiaepartioularis propositio,quam soilicetita deolarat,quod neque in subjeoto sit, nequede subjeoto prsdicetur, nam quod in subjecto nonest.substanlia est, et quod de subjecto non praedicatur,particularitas.Utraque igitur res de subjectonon praedicari,et in subjecto non esse, parlioularisest substantia.Res igitur quatuor cum propriacomplexionenon secundumpropria nomina,sed secunjectonon praedicantur.Hoo enim dixit: Simpliciter autemquae sunt individua et nuraero singularia, denuUo subjeoto dicuntur. Subaudiendo, scilicet sivesubstantiae sint 3iveacoidentia,sed non omnia individuanonsuntin suhjecto.Individuaenim aocidentiain subjecto esse nihil prohibet. Quaedam enimgrammatica cum sit individua et de subjecto nonpraedicetur,tamen in subjecto est, id est in anima.Sed ut oongregatim dicatur,sensus hujusmodi est,onGniaquidemquaecunquesuntindividua,desubjectoquidem nullo dicuntur,sed noa omnia nonsunt insubjecto.Nam cum particularis substantiain subjectonon sitjUt Plato,particuIare tamen accidens in sub-

175 AN. MANL. SEV. BOETII 176jecto est, ut quaedam grammatica in anima. IUud A est,namque accidens, quod est album, de subjectoquoquetnagnaattentionenotandumest.quissithujusordo propositi.Namcumsint quatuorcomplexiones,homine prsdicatur,8ednonineo quodquid sit,namcum album sit aociden3,homo snbstantia, accidensfactaeex qualuorrebus,quarum duas natura discrepantjUtde substanlia in eo quod quid sit praedicari nonsubstantia et accidens, du» quantitate, ut potest,ergo ista prcedicatio secundum accidensdici-particularitasetuniversalitasoonjunctiscompositisquehis quatuor omnibus, dissentientem lateribusdispositionem fecit.Posuit enim prius substantiamuniversalera dicen3,quod in subjecto non est et desubjecto dicitur.Post hanc primam positionem tolisdiscrepantem rebus,rem subd!l,id e3t accidens particulare,quodinsubjecto esset, et de subjecto nonpraedicatur. Nam cum accidens dixit, a substantiadisgregavit, quod particulare addiditab universalidisjunxit.Rursus ex alio latere dispoBuit in divisioneaccidens universale,dicens quod in subjecto est,desubjecto praedicatur;etultimo substantiam particularemcontrariam superiori accidenti dixit,quod nequeinsubjectoest,nequedesubjectopraedicatursubstantisBparticularitem universalitati accidentis opponens.Sedutplaniu8quoddicimussit,flguramdescriptionemquesubjecimus in qua superius latus substantiaaccidentiquenotavimus,relii)uumparticulari-tatis et universalitatis titulo inscrip3imus,Arisiotelicatncomplexionem angulariler et per latera designantes.ettur. De subjecto vero praedicare est, quoties alterares de altera in ipsa substantia praedicatur,ut animalde homine;nam quoniam animal etsubstantiaest,et genus hominis,idcirco in eo quod quid sit dehomine praedicatur.Quare illasola de subjectopraedicaridicunturquaecunqueincujuslibetreisubstan-tia et in diffinitione ponuntur; ergo quotiesounquehujusmodi fuerit praedicatio,ut alterum de alteroutde Bubjecto praedicetur,id est ut de ejus substantiadicatur, utanimal de homine, hano proprietatemevenire necesse est, ut si de eo quod praadicatur,quidpiam ut de subjecto.idest eju8substantia,praediceturnecessario idem hoc quod de praedicato dicitur,dicatur etiam de praedicati subjecto, ut bomopraedicatur quidem de Socrale in eo quod quid sit.Interrogantibus enim quid sit Socrates, hominemrespondemus. At vero de ipso homine in eo quodquid sit animal dicitur, in substantia enim homi-Disanimal pra-dicaturjatqueita fit utanimalquidemde homine, homo vero de Socrate in eo quod quidsit,ut de subjecto praedicentur. Ergo quoniam istaconsequentia,etanimal de Socratein eo quod quidsit praedioabitur. Potest enim dioi interrogantibusquid estSocrates,animal.Ergomanifestum estquodsiquaresdealia utde subjecto praedicetur,uthomode Soorate, de eadem vero re quae praedicatur, dehomine seilicet,alia rursus superior,ut de subjectoprasdicetur,ulanimalnecesse eritet hanc eamdemde subjecto ejus de quo ipsum dicitur praidicari,utanimal de Socrate, Socrates namque subjectus esthomini,de quo animal praedicatur.Ergo constathujusmodidlfflnitio quae dioit,quoties alterum de alleropraedicatur ut de subjecto, si quid sit quod de eoquod praedicatur in eo quod quid sit dici posslt,hocidem ipsum de eo quod prius subjectum erat possitpraedicari.Sed fbrtassequisquamdicatminimeverutEessequoddictumest.namcum homodeSocrateprsedicetur.Socrates enim homo est, de homine veroQuaiido alterum de altero praedicatur ut de subjecto,qusecunquespecies,bomo enim species esl,Socrates speciesessedeeo quod prsedicalur dicuntur,omnia non dicitur.Et rursus cum animal de homine praedi-eliatn de subjecto dicunlur, ut homo prxdicalur decetur,de animali vero genus,animal enimquodamgenus est.homine, animal vero de homine, ergo el de ,u ^ ,quodam homine animal prsedicahitur, quidam enim Dnomogenens vocabulo caret,non enimdiciturhomohomo, et homo est et animal. esse genus, homo enim genus non est, sed tantumCum superiua de hisquai in subjecto sunt,id est species. His dicendum est quod minus adverterintde aooidentibus loqueretur,diffinitionem constitutae illam esse diffinitionem de subjecto prsdicationis,in subjecto rei,et prffitersubjectnm nullo modo permanentis,quae in eo quod quid sit unumquodque et in ejusin media tractatione disposuit, dicens substantia praedioaretur,nuno autem species de ho-illud esse quod neque parsesset alicujus, nec sine minenon in eo quod quid sit praedicatur.Neque enimsubjeoto posset ullo modo permanere.Patefacto igi-siquishominisdiffinitionemreddatspeciemnomina-tur quid sitesse in 3ubjecto,nuncquid sit praedicaride subjecto declarat. Duobus enim modis praedicationesfiunt,unosecundumaccidens,aliodesubjecto:de homine namque pr8edicaturalbum,dicitur enimhomo albus,rursus de eodem hominepraedicatur animal,dioiturenim homo animal.Sed illa prior prasdicatio,quaeest,Homo albus est, secundum accidensvit,sed designativum nomen esltantum, utrum depluribusspeciei differentibus praedicatur hoc nomenquod esthomo,an certe tantum desolis individuis.Nam quoniam de individuissolis homo prcedicetur,idcirco species dicitur,etquoniamdespeoiedifferentibusanimaldicitur,idcircoanimaI genusvooamus.EtsuntquodammodonominuiDnomina.Quareiieque

m IN CATEGORIAS ARIST0TELI8 LIB. I. 178genus de animali, neque species de tioinine, in eo A. substantiam quidem species est, ad hominem veroquod quidsit preedicatur, sedtantum designant, quomodohomo et animal de subjectis (genus. Decem igitur praedicamentorum significatiout dictum est) nihil aliud demonstrat nisirerumdecemgenera quaepropriis prsdicentur. Ergo non est mirandura si ad generalissimanominamus.Ergoquotiesgeneragene-eorum subjectum quas desubjecto dicunturejus proedicatiquod de subjecto non dicitur praedicatio perbunt; et quoties species discrepant,ralissimadiscrepant,eorumquoquespeciesdiscrepa-quoniamdiffe-veniri non potest.Diversorum generum et non suballernatim posilorum,divers3esecundumspeciemsunldifferentix,utani-malisetscientix,animalissiquidemdifferentixsunl,utgressibile, volatile, bipes el aquntile, scientise veronullaharum est, neque enim scientia a scienlia differt in eoquod est bipes. Subatternorum vero generum nihil prohibeteasdem esse differentias, superiora enim de inferioribusprxdicantur ,quare qusecunque fuerint prsedicatidifferenlix evunt exdem et subjecti.T» quod hoc quidem bipes sit, ut homovel avis, illudCum multis modisgenus dicatur, solum quod nuno vero quadrupes, ut equus atque bos ; illud vero multipes,tractari convenit assumamus. Dicilur enim genusut formica vel apis. Sed scientia differentiasquodde pluribus specie differentibus in eo quod quidsitpraedicalur, ut animal pr;edicatur de homine, etde equo, et de cane, et de bove, et de caeteris, quahujusinodi non habet, neque enim scientiaascientiadiffert in eo quod bipes est. Quare constat quotiesdiversa sunt genera, specierum quoque differentiasomnia specie ipsa a se discreta sunt. Species vero esse discretas. At hoc est quod ait. Diversorum generumestquoddepluribusnumero dilTerentibusin eo quodquidjsit prsedicatur, ut homo praedicatur de Catone,Socrate, Platone, Virgilio, Cicerone, et de singuliset non subaiternatim positorum diversas se-cundum speoiem differentias esse. Et hoc exempliadjectione firmavit dieens : Animaliset scientiae di-dissentiant, irrationabilitatisspeoie differentibus in eo quod quale sil praedicatur.Namque haec ipsa lifferentia qu^ est irratiouabilitasdemultisspecie differentibuspradicatur, ul de cygno,etequo, etpisce, quaeomniaasecumspecieipsatamen qualitate conjunctasunt.Sed non inomnibusdifferentiade pluribusspecie differentibus praedicatur. Sunt enim qusdamquae non nisi de una specie prsedicantur, utrentiis disjunguntur atqueinformantur, differentiaequoquediversarumspecierumdiscrepabunt.Animalnamque et scientia, quoniam est animal substantia,scientiaveroad aliquid,quoniamquegenusanimalisest substantia, etgenusscienti» estadaliquid,omnisubstantias a se ratione discreta sunt, et differentiaequoquescientiaeatqueanimalisooQnibusqualitatibusdisjunguntur.Edtnamque differentiaanimalis,bipeset quadrupes, animal enim ab alio animali differt,versasesse differentias, nam cum sitbipes animalisdifferentia, scientiae non est. Et hoc quidem de diversisgeneribus dictum est, id est, quae subalternanon sunt. Quod si subalterna sunt genera, nihil prohibetalias easdem esse diflerentias, alias diversas,hominibus, quispecieipsanon difTerunt, sed tantuma se numero distant. IMfferentia vero est quae subeodem genere positas speciespropriaqualitate disterminat,namcum equusethomoquantumadgenusunum sint (uterque enim animal est), differentia rationaliset irrationalis utrosque disjungit ac discernit.ut avisestspeciesanimalis, et rursusestgenuscorvi,Qualitate enim quadara rationabilitatis et irra- ^ et est subalternum genus, avis. Sed animalis diffe-tionabilitalis uterque a propria substantiee diffinitionedissentiunt. Ergo differentia est quae de pluribusrentiae sunt rationalis atque irrationalis, avis verodifferentia rationalis non est. Nulla enim avis ab aliaavi differt, quod sil rationalis ; ergo hoc loco nonBunt easdem subalternorum generum differentiae.Siquis verohas generis, id eslanimalisdifferentias dicat,ut animalium alia sunt quae pascantur herbis,aliaquseseminibus,aliaquascarnihus,haedifferenti8sconveniunt in subalterno genere, videlicet in avinamque avium sunt aliae quae seminibus vescuntur,aliffi qu» herbis, aliae quae carnibus, ut vultur etgravitas de soia terra, levitas de solo igne, proprie milvus ;ergo in suballernis generibus nihil prohibetdicitur. At vero nec species semper de pluribus easdem esse differentias, et iterum discrepare ; hocnumero differentibus praedicatur ;mundi enim speciesdeuno solo mundo dicitur, el phoenicis species deautera idcirco evenit, quiaqueede praedicalo dicuntur,possuntde subjecto prsedicari. Quarequod diciunatantum phoenice, sed idcirco ita diffinita est, J) tur de genere, potest etiam dici de specie, atque hocquod frequentius differentia de pluribus specie diffe' estquod ait : Subalteraorumvero generumnihilprohibetrentibus praedicatur quam de uno. Eodemque modoeasdem esse differentias. Superiora enim deet species frequentius invenitur de pluribus numero inferioribusgeneribusprcedicantur; sed cum diceretdifferentibus preedicari, quam de una tantum re ao nihil prohibeteasdem essedifferentias, hocquodamsingulari. His ita positis, sunt qusedam genera, quae modo voluit de monstrare essejquasdameasdem differentias,generalissima nuncupantur, quibus genus invenirialias vero posse esse diversas, cui remnonpossit,sunlspeciesquibubaliassubjectasspecies contrariam intulisse videtur, cumdicit :QuarequaecunquenuUus inveniet. Inter utraque autem sunt aliaquaepreedicati differentiae fuerint, eaedem eruntsubalternageneranominanturjquipsuperiorumquidemetiam subjecti : nam cum illic dixisset, nihil prohibetspecies sunt, posteriorum vero genera ut sub-esse easdem differentias generum subalternorum,stantia genus quidem est generalissimum, ut ejus hic omnes easdem esse declarat, dicil enim : Quaecunquegenus inveniri non possit, homo vero species est, utfuerint differentiae praedicati, easdem etiamejus species aliu reperiri non valeat. Animal vero ad subjecti esse ; atque hasc res plures maximis illigavit

179 AN. MANL. SEV. BOETII 180erroribus, ut emendandum crederent locum non utesset ita. Quare quaecunque praedicati differentiaafuerint, eaedem eruntetiam subjecli, sed ut hoc modo.Quare quaecunque subjecti differentiee fuerint, esdemeruntetiam prsedicati. Sed hoc adjiciendum est, nequeenim fleri potest ut in rcm superiorem praedicatioposterioris redundet. Nam cum dicitur, qufficunquesubjectifuerint differentiffi, eaedem erunt praedicati,boc scilicot significatur, ut prfedicatio subjectiredeat, in prffidicatum, quod fleri non potest. Sed dicendumestquod sunt aliae differenti^ quae dicunturcompletivae praedicati et cujuslibet illius speciem informantes,qu8eoommuninominespeoiQegsnominantur.Nam oum dico animatum et sensibile, si substanliaeconjungantur, diffinitionem etspeoiem mox animalisefficiunt. Animal enim estsubstantiaanimatasensibilis, atque ha3 differentiae dicunturspcciflcae etcompletiv*. Sunt autem aliae quse ipsas quidem nihilcomplent, nec ullam speciem reddunt, sed genustantum dividunt, ut rationale et irrationale, hscenim dividunt genus, id est animal, Animal enimrationali differentia irralionalique dividitur. Ergo111« quae sunt generis divisivae differentiae possuntaliquoties eaedem esse,possunt aliquoties non eaedem,ut animalis, quoniam divisibilis est differentia quaeest rationale, potest eam non habere avis, qu» estsubalternumgenus.Etrursuseasdem divisibiles haberepotest, ut easdem quas superius diximus. Namcum dividant animal differentiae, qu* carnibus, her-jecto non possunt. Ut quoniam animal habet differentiascompletivas et sus speciei effectivas, sensibilesoilicet et animatum, hae differentiae de hominequod est subjectum animalis non prasdioari non possunt.Omnes enim speciflcae differentiae de his pradicantur,quorum speciem complent, ut de animaliprasdicatur sensibile et animatum, et hoc utde subjecto.Insubstantiaenimanimalisutraquepraedicsntur,sedanimalpraedicaturdehnm"r.r>,utdesubjecto;necesseestergoanimatuinali,;,. .ilede hominepraedicariutdesubjecto.Hocest enimquod superius late patet eum de vocibus disputare ; non enim res,praemisit cum diceret : Quando alterum de allero sed voces significant, significantur autem res. Sinepraedicatur ut de subjeoto, quaecunque de eo quod conipIexioneverodicuntur(utdictumest)quaecunquepraedicaturdicuntur,omniaetiamdesubjectodicuntur;atque hoc inomnibus generibus recte constat complexionemD singulariintellectu et voce proferuntur ; secundumveroquaecunquealiquaconjunctioneintelligi. Ergo divisibiles differentiae possunt aliquandocum subjectisessecommunes,aIiquando diversae,speciflcae vero et compIetivEe cum subjectiscommunesnonessenonpossunt. QuodergoAristotelesait,Subalteraorum generumnihilprohiberoeasdemesse differentias, divisibiles differentias easdemessenihil prohibere putandum est.quae possunt esseetiam diversaj.Quod ait vero: Quscunque praedicatidifferentiae fuerint, eaedem erunt etiam subjecti, despeciflcisintelligendum est: qua3 cum speciem cujuslibetinforment,etdeeoquod informant, ut de sub-A jecto,praedicentur,adquodcunqueutsubjectopr8edicaturilludquod ips» differentiaeinformant,deeoutdesubjectopraedieabuntur,etdeeononpraedicarinonpossunt. Quare nihil est in hujusmodi theoremate

181 IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIB, I. 182nere. Si quia onim dicat homo, vel album; vel de- A stantiis inchoaverit.nam quoniam omnis res autincem, vel quidlibetsimplici modo, in eo neque verumaliquid inveniet,neque falsum,sed omnis aflirmatiosubjeclo est, aut subjecto non est, quidquidinsubjectoest,eget subjeclo,quoniam in propriisnaturavel vera vel falsa est. Igitur universaliter pronuntiat non potest consistere ; et quoniam rebus omnibusprffidioamenta affirmationis ratione penitus non tenerisubstantia subjecta est, nihil eorum quaa sunt in: sed heec eadem si cum quadam complexioneconjuncta sint, Qeri propositionesnecesse est, qusesubjecto praater substantiam poteritpermanere.Sedprior illa natura est, sine qua alia esse non possunt,in se verum falsumve oontineant. Sed non omnis quocirca prior naturaliter videturesse substantia;complesio propositionem facit,nec si disero, Socratesin foro, idcirco jam propositio est ; sed si quisnon absurde igitur in disputatione quod prius pernaturam fuit, priusetiam sumpsit, et diffinitionemdicat, Socratesin foro anibulat, tunc fit propositio, quidem substantiae proferre non potuit, sed postquaeautaffirmatio est aut negatio. Affirmationesautemet negationes, vel veraevidentur esse vel falsae :atque ideo quodcunque neque verum neque falsumexemplumsuperiusdatumdescriptionem quamdamprofert quaquid sit ipsasubstanlia queamusagnoscere:hocest autem,nonesse insubjecto;substantiaest, illud propositio Eon est. Ergo qnadam com-enim in subjectononest.Facitautemquamdam subplexioneexiis quaesecunduranullam complexionem B stantiarum divisionem cum dicit,alias primas essedicunturveritasfalsitasqueconficitur.Afflrmalionem substantias, alias secundas : primasvocans individua3,secundasautem solam nunc Aristoteles irUerposuit, idcircoveroindividuarumspecieselgenera:quod omnis affirmatio prior est; hoc enim negatio Ergo cum primis secundisque subtantiis communetollit, quodafnrmatioanteconstituit : priusquidem sit nonessein subjeoto,additum primis substantiis,secundum significationem, sed non secundum genus,de subjectisnon prasdicari, primas substantias aquod alio liquebit loco. Maxime autem mon-secundis substantiisseparat;substantiaenimindivi-strat Aristoteles se non de rebus, sed de vocibus dua, in eo r|uod est substantia, in subjecto uon est :tractaturum,quodait : Horum autem adseinvicem quod autem individua est, desubjectononpraedicatur.complexione affirmatio flt ; Don enim rerum complexioneSunt ergo prim» substantiae quoe neque infit affirmatio vel negatio, sed sermonuro, subjeoto sunt, neque de subjecto dicuntur, ut estnecin rebus est veritas et falsitiis, sed in intellectibusSocrates vel Plato.Hi enim quoniam substantiae sunt,atque opinionibus, et post haec in vocibus atque in subjecto nullo sunt. Quoniam vero particularessermonibus. Atque hasc haotenus. Secundum complexionemergo sunt queecunque ex integris compositisfiunt, utSocrates ambulat, nam etSocrates etindividuique sunt, ne nullo subjeolo prffidicantur.Secundae vero substantiaesunt, quibuscommune estcum primissubstantiis,quod in subjecto non sunt,ambulat uterque integer sermo est, et conjunctus proprium vero quod de subjecto praBdicantur, quaeafflrmationem facit.At vero si quis dicatflammiger,velmuItisonus,veIfluctivagus,secundumcompIexionemnoneritista prolatio, idoicco quod exneutrisintegris factum est. Horum autem decem prsdicameutorumdiffinitionesinvenerinonpossunt,idcircoquodeaqusesignificantgeneralissimasunt.Substantiaenimetquantitas.etqualitasnuUi unquamgenerividentur esse subjecta. Quare quoniam diffinitioomnis a genere ducitur,genus quod alii generi subjectumnon est a difflnitione relinquitur.Sed nuncquidem omnium pra^dicamentorum convenientiasecundae substantiffi sunt universales, ut est homoatqueanimal ; liomonamque etanimal in nullo suntsubjecto, sed de subjecto aliquo priedicantur.Suntigitur prima? substantife particulares,secundaeuniversales.Proprieautemsubstantiasindividuasdicit,quod hominem quidem idem ipsam speciem,etanimal,quod est genus, non nisi ex individuorumeognitionecolIigimus.Quarequoniam exsingulorumsensibus generalitas intellecta est, merito propriassubstantiae individua et singulanominantur.Principalitervero individus substaniiaB dictae sunt,quoddixit exempla, posl vero latius de unoquoque traotabitur:et quoniam difflnitio inveniri nullapotest,omne accidenspriusin individua, post vero in secundassubstantiasvenit Nam quoniam Aristarchusquibusdam proprietatibusinformantur,quare quo-grammaticus est homo vero est Aristarchus, estniam de his dictum est plene, ad tractatum subs- D homogrammaticus : itapriusomne accidensininditantiae transeamnsDE SUBSTANTIA.Substantia aulem qux proprie et principaliler etmaxime dicitw,e&tquxneque de subjecto dicitur,nequein subjectu est,utaliquishomo, vel aliquis equus. Secundseautem suhstantix dicuniur species, in quihusillcf- qusn principaliter substantix dicuntur, insunt. Ethse quidem et harum specierum genera, ul aliquishomo,in specie quidem est in liomine,genus vero speciei,animalest.Secundse ergo subslantix hse dicuntvr,ut est homo alque animal.Quaeritur cur praedicamentorum tractatum a subviduumvenit, secundo vero loco etiam In speciesgeneraquesubstantiarumaccidensilludvenireputabitur.Recte igitur quod prius subjeotum est, hocsubstantia principaliter appellatur. Maxime autemsubstantia prima dicitur, idcirco quod quae maximesubjectaest rebusaliis, ea maxime substanlia dicipotest : maxime autem subjecta est prima substantia; omnia enim de primis substantiis dicuntur,autprimis substantiis insunt, ut generaet species : namqueet genera et species praedioantur de propriisindividuis, ut animal atque homo praedicanturSocrate, id est secund» substantiae de primis : sinde

183 AN. MANL. 8EV. BOETII 184vero sint accidentia, in prinais substantiis principalitersunt.Quare quoniam et accidentia in primis8ubstantiisprincipalitersunt,etsecund8esubstantia3deprimissubstantiispr8edicantur,primssubstanliaeseeundissubstantiisaccidentibusquesubjectae sunt.Quare quoniam istae maxime subjectae sunt et accidentiumsubsistenticB,et secundarumsubstantiarumpr3edicationi,idcircomaximesubslanti83nuncupantur.Dicit autem non omnis species neque omniagenera, secundasesse substantias, sed eas tantumquae primas substantias continerent, ut est homoatque animal ; homo namque continet Socratem, idest aliquam individuam substantiam. Animal verocontinet individuum speciemque,id esthominemetaliquem hominem.Quare genera et species quae deet harum specierum genera, et inde convenientiaNon omnia generaponit exempla, ac si diceret :neque omnes substantias dico,sed eas tantum speciesinquibus individua illa, id esl primae substantiae8unl, etharum specierumjd estquae continent primassubslantias, genera. Hoc autemidcirco dictumet nomenrationemde subjecto prsedicari, ut homode subjectoetvidetur, ne quis colorem quod genus est, vel albumaliquo homine prsedicatur : p) sdiratur quoque nomenquod est species, secundas putel esse substantias,ipsius,hominem enim de aliquo homine prsedicabis.Batio quoque hominis de subjeclo aliquo homine prsedicabitur: quidam enim homo et homo est et animal,ista enim primassub se non continent.' Sed dicataliquis quemadmodum primaepoteruntessesubstan-quare etnomen et raiio prxdicabilur de subjecto. Eotiaeindividuffl,cumomnequodpriusestsublatumauferatidquodestposterius,posterioribusverosublatis1-uin vero quse in subjecto sunt, in pluribus quidemnequenomendesubjectoneque ratio prxdicabilur. Inpriora non pereant?homo namque si pereat, Socratesquoque sit continuo periturus si veroSocratesaliquibus aulem nomen quidem nihil prohibel inlerdum;prxdicari de subjeclointerierit, homo continuo non;rationem vero impossibile estperibit.Si igitur,sublatisgeneribuset speciebus, individua perirauntur,prxdicari, ut album, cum tn subjecfo sil in corpore,sublatis individuis, generas,speciesquepermanent,prsedicalur de subjeclo : dicitur enim corpus album,magis primas substantias species etgenera nominaridignum fuit.Sed hoc modo individuorum natura nonrecte accipitur. Neque enim cuncta individuorumsubstantia in uno Socrate est, vel quolibet uno homine,sed in omnibus singulis.Genera namque etspecies non exuno singuln infpllp.cta sunt, sed exomnibussingulis individ uii,:.,L .. us ratione concepta.Semper etiam quae sensibus propiiiquiora sunl; eaetiam proxime nuncupanda vocabulis arbitramur.palibus subslantiis dicuntur, aut in subjeclis eisdemQui enim primus hominem dixit, non illum qui exD sunt. Noti existenlibus ergo primis substanliis impossibileeslessesingulis hominibus conficilur, concepit, sedanimoquemdamsingularem atqueindividuumcuihominis aliquid aliorum.Omniaquaecunquedictasunt veliu subjecto sunt,nomenimponeret.Brgo,sublatissingulishominibus, vel de subjecto priedicantur, sed non omnia quaecunqueinsubjectosunt,desubjectis propriis dicun-homo non remanet,et,sublatis singulisanimalibus,animal interibit. Quocirca quoniara in hoc libro de tur, namque quod in subjecto aliquo est,depropriovocabulorum significatione tractatus hahetur, ea subjeeto praedioatur : utalbum de corpore praedicatur,diciturenimcorpusalbum.Sedquibus vocabulaprius posita sunt, merito primasquoniamsecundteBubstantias nuncupavit : prius autem illis vocabulasuntindita,quaepriussubsensibuscaderepotuerunt.substantiae primarum subst,-\ntiarum vel speciesvelgenera sunt (Socratis eniin spccies homo est,et animalSensibus vero objiciuntur prima individua, meritogenus),genusautemde3ubjectis speciebus etin-igitur ea prima in divisione posuit. Eodem quoquemodo illaquffistio solviturquae dioit :Gum naturalidividuisunivocopr(Bdicatur,secundaesubstantiae desubjectis speciehus univoca prsdicatione dicuntur.ter prima) intellectibiles sint substantiae,ut DeusetA. animus,eurnonhasprimassubstantias nuncupaverit?Quoniamhic de nominibus tractatus habetur,nomina autem primo illis indita sunt quae principalitersensibus fuere subjecta, posteriora vero innominibus ponendis putantur quaecunque ad in*telligibilem pertineut incorporalilatem ;quare quoniaminhoc opera principaliter de nominibustractatusest,de individuis vero substantiisqua primfflsensibus subjacent prima sunt dicla vocabula inopere quo de vocabulis tractabatur, merito individuaesensibilesque substantiffi primae substantiaesunt positae.Cum autem tres substaotiae sint, materia,species, et quae exutriusque conficitur undiquecomposita et compacta suhstantia, hic nequede sola specie, neque de sola materia, sed deprimissubstanliispraedicantur.ipsassecundasputat n utrisque mistis compositisque proposuit. Partesesse substantias ; hoc autem hoc modoait : Seoundaaautem substantiae dicuntur in quibus speciebusillaequae principalitersubstantiae dicuntur insunt : heecautem substantiaeincomposit» et simplicessunt,exquibusipsa substantiaconficitur,speciesetmateria,quas postpertransitum nominat dicens,substantiarumpartes et ipsa esse substantias, atque bffic haotenus.Nuncexpositionis cursum ad sequentia convertamus.Manifestum est autem ex iis qu3S dicta sunl quoniameorum qux de subjecto dicunlur,necesse estralio veroalbinunquam de corpore prsedicabilur. Aliaautem omnia aut de subjectis dicuntur principalibussubslantiis, aut in subjectis eisdem sunt : hoc autemmanifestum est ex his qux per singula proponentur, utanimal de homine prsedicalur, ergo de aliquo homine ;nam si de nullo aliquorum hominum, neque omnino dehomine.Rursus color in corpore est, ergo etin aliquocorporc ;nam sinonin aliquo singulorum,nec omninoin corpore. Quare alia omnia aut de subjectis princi-Canvenit namque primarum et secundarum substan-

i85 IN CATEQOBIAS ABISTOTBLIS LIB. I. 186tiarum si sit una facta, riifflnitio. Namque animalet homoet Socratesuna ditfinitionejungitur, quodsubstantiae animatas atque sensibiles sunt. IgilursecundiBsubstantiaBitadesubjectisprffidicanturpropriis,idestde primis substantijs,ut univoce preedicentur.Illorumvero quae sunt in subjecto aliquotiesquidemnequenomenipsumdesubjectodicitur.Namvirtus in anima est,sed virtus de animo minimeprsedicatur; aliquoties autem denominative dicitur, utgrammatica, quoniam est in bomine,denominativegrammaticus a grammatica dicitur. Saepe autemipsum nomen de subjecto praedicatur, ut quoniamalbum estin corpore,corpus album dicitur, sed sivenomen non prasdicetur, sive denominative dicatur,sive proprio nomine prsedicatio sit, diffinitio ejusquod est in subjecto de proprio subjecto nunquampraedicabitur ut album,quoniam estin subjectocorpore,praedicatur quidem aibi nomen de corpore,diffinitio vero albi ad corpus nullo modo dicitur,albumnarcque velcorpusunarationeutraquedifflnirinon pos8unt.Amplius,si omne accidens in subjectoest,et substantia subjectum est,differtabacoidentesubslantia,di£[ertetiamdif'flnitiosubstaQtiaeatqueaccidentis, quod cadem diffinitio subjecti et ejusquod est in subjecto esse non potest.Atque hoc estquod ait:Eorum vero quee sunt in subjeoto, in pluribusquidem nequenomen de subjecto neque ratiopr«dicatur,ut virtus in anima.Addidit quoque : Inaliquibusautem nomenquidem nihil prohibetinterdumquid est,evidcnlius et convenientius assignabit speciemproferensquamgenus^utquemdamhominem assignans,preedicari,et in aliis quidem denominative, in manifestiu» assignabit hominem quam animal assi-aliis vero recto nomine flt preedicatio. Ue secundis p gnanclo.Ulud enim proprium est magis alicujus homnis,hncautemvero substantiis semperad primassubstantiaspree-communius. Et cum aliquam arboremdicatio pervenit.Nam si quidam homo, et homo estet animal, et caetera, una difflnitio animalis et adhominem et ad quemdam hominem convenienteraptabitur.Magia tamen esse substantias individuaset parlicuiaresipse significanlius monstrat.Namcumomnis res aut substantia sit aut accidens, et substantiarumaliae sint primse, aliae secundae,fit trinapartitio, ita ut omnis res, aut accidens sit, aut secundasubstantia,aut prima. Horum autem ut subdescriptionedivisioflat,hccmododicimus:Omnisresautinsubjectoest,autinsubjeclononest; eorum quaein subjecto sunt.alia prfedicantur de subjecto, aliaminime;eorum quae in subjecto non sunt,alia de nnllosubjeoto praedicantur, alia vero praedicantur. Ergoomnisresautin subjecto est,autinsubjecto nonest.Autin subjecto est et de subjecto praedicatur, lutin subjecto est etde nullo sulijectopraedicatur, autin subjeoto non est,et de subjecto praedicatur,aut insubjecto non est, et de nullo subjecto praedicatur.HisigitursumptiSjSiprimassubstantias separemus,remanent secundae substantiae atque accidentia.Sedsecunda substantiae sunt quae in subjecto nonsuntetde subjecto praedicantur.Ergo esse suum,nisi inhoc quod de aliquo praedicantur,non retinent. Praedioanturautem secundcB substantiae de primis,ergout secundffl substantiae sint, praedicatio de primissubstantiis oausa est.Nonenimessentsecundaesub-A. stantiae,nisideprimissubstantiis,praedicarentur, illavero quEe in subjecto sunt penitus consistere nonvalerent,nisi fundamenti quodamraodo loco primissubstantiis niterentur.Ergo omnia quaecunquesuntpraeter primas substantias,aut secundo substantiaeerunt aut accidentia. Sed secundae substantiae deprimis substantiispraedicantur.accidentiain primissubstantiis sunt.Quocirca omnia aut de primissubstantiisprffidicantur,ut secundae substantiae, aut inprimis substantiis sunt,ut accidentia,quod Aristotelesproposuit boc modo : Alia autem omniaaut desubjectis dicuntur principalibus substantiis, aut insubjectis eisdem sunt.hic quoque verissima sumitexempla. Ait enim : Si accidens in nullo subjectocorpore esset.nec in corpore esset omnino. Nam sip in nullo singulorum,in nullo generaliter esse diceretur.Etitem animal nisi de singularibus atque individuishominibus praedicaretur, nec de hominepraedicaretur omnino.Quare quoniam idcircopraedicantursecund» substantiae,quoniam sunt priniae,etidcirco sunt aliquid accideiitia, quoniam eisdemprimaesubstantiBesubjectaesuntjSiprimosubstantiaenon sint, neque quae de his praedicantur mansurasunt,neque quae in bis subjectis permanebunt.Secimdarum vero subslantiarum mngis subslantiaest species quam genus, propinquior enim est piimtesubstantiie.Si quisenim assignet primam subslantiamreddideris,manifestius assignabil,cum arborem reddideris,quam planlam.Constat individuas substantias primas et maximeet proprie esse substantias. Secundae vero subslantiae,idest genera et species, sicul non a-qualiter aprima substantiadistant,ita non aequalitersubstantiaesunt;namquoniampropinquiorestspeciesprimaesubstantiae quamgenus,idcircomagis estsuhstantiaspecies quam proprium genus,ut homopropinquiorest Socrati quam animal,atque ideo magis est bomosubstantia.Animalveroquanquametipsurasubstantiasit.minus tamen homine ; hocautem idcircoevenit,quod in omni diffinitione convenientis speciesn ad primamsubstantiam dicitur,quamgenus.Nam siquid sit Socrates aliquis velitostendere.propinquiussubstantiam Socratis proprietatemque monstrabit,sidixerit eum esse hominem, quam si animal. Quodenim animal estSocrates.communeest cumcKterisqui homines non sunt,id estcum equo atquebove.Quod vero homo est,cum nullo alio est commune,nisi cum hisquisubeadem speciehominis continentur.Quocirca propin-.uior erit ad significationemdisignatio,cum individuo species redditur,quam sigeneris vocabulum praedicetur. Rursussi quamlibetindividuam arborem designarealiquis volens,arboremdicat,propinquius designabil quid sit id quoddifflnivit, quam si plantamnominet : planta autem

187 AN. MANL. SEV. BOETHgenus est arboris; praedicatur enim planta et de iisquaearbores non sunt,utde caulibus atquelactucis'-quare constat species magis esse subslantias, eoquod sint primis etmaximesubstantiis propinquiores.Etquodin eo quod quid sit, assignata speciesconvenientibusetevidentiusassigaet,genusverolcnginquiusatque communius.Amplius principales substantise eo quod aliis omnibu.tsubjectce sunt,el alia omnia aut de his prxiicantur,autin eis sint,ideo maxime dicuntur substantise.Sicut autem principales subslaniia' ad alia omnia sehabentjSic et species ad genus se habet,subjacet enimspecies generi,genera enim de specieb^i,s prmdicantur,species autem de generibus non convertunlur , Quaresubstantia merito putabitur.Sed primae substantiaeidcirco maximae substantiae diountur,quod omnibusita subjectiE sunt.ut aut in ipsis sint caetera ut accidenlia,aut de ipsis alia pr»dicentur ut substantiaesecundae.Quodergoin primas substanlias, hoo idemin species venit.lNamquespeciesetcunclissubjacentaccidentibus, et de speciebus genera prfedicantur,solisindividuis praesunt.Quarehoraoatque accipiteraequaliter a primis3ubstantiisdistant,et suntaequaliterde generibus vero species non praedicantur. Quaresubstanti».Horao vsro atque avis,quoniamsu-non similiter generasubjacent,quemadmodumspecies.perior est avis homine, non aequaliter substantiaeNon enim de generibus species ^ praedicantur. sunt, magis enim substantia homo est. Ergo qua?-Ergo sicutprimffisubstantiee subjectaesunt secundis cunque species aequaliter a suis individuis dislant,substantiiset accidentibus,itaspeciessubjectae suntet accidentibuset generibus. Genera veroquanquamsubjectasintaccidentibus,speciebus tamen ipsanonsubjacent. Quocircamajor est similitudo specieiadprimas substantias,quam generis,quod si major estsimilitudo specierum admaximas substantias,ipsffieriint magis substantiae.Sed ne quis non arbitreturdioere quod ea qufe sunt genera species esse nonpossunt, sed in eo quod sunt genera, speoies essenon possunt.Nam in eo quod species est,de superio-familiarius assignabis de aliquo homine,hominem assignando,quani de aliquo equo,equuin.Simititer autemel principaiium substanliarum nihil magis alterumallero substantia est, nihil enim magis uliquis honiosubstantia est,quam aliquis bos.Pr;ediolum est quoque,ut Porphyrius in libro degeneribus, speciebus, differentiis, propriis, atqueaccidentibus planissime docuit, alia esse solumgenera,quorumgenus inveniri non posset,alia solumA species,quae in alias species dividi non valerent. Haeautemsunt quae de pluribus numerodifferentibusineo quod quid sit praedioantur, ut homo de singulishominibus dicilur,et equus de singulis equis,elbosde singulis bobus, qui sub propria specie pnsiti aseipsis propriae naturas figura non discrepant.Ergohujusmodi species, ut est homo atque equus, quaesolis individuis praesunt, quoniam genera esse nonpossunt,aequalitersempersubstantissunt.Namtampropinque redditur de quolibetindividuo equo,nomenequi,quam de quolibet individuo homine,hominisnomen.Quocirca ei aequiiliter speoies ha.quaegenera non sunt,ad primas substantias sunt,aequaliteressesubstantiae merito putabuntur ; hocautemet ex his manijestum est speciem magis genere substnatiamesse.dicil non quod omnes species aqualiter substantiaeg sint,sed quae ffiqualiter aprimis subslantiisdistant.IVIagis esse substantias species validiori rursus Potest enirafieri utoujuslibet superiorisgenerisunaargumentatione confirmat, per similitudinem nara quaelibet species sit, quae coraparata ad propriamquehocitaesse declarat.Nam cum omnessubstantifeaut primaesint autsecundffi,secundarum autemautgonera aut species,specierumatquegenerum quidquidsimiliusprimissubstantiisinvenitur,hocmagisspeoiem minusillasuperiorvideaturessesubstantia:utaniraaiis siquis dicat speciemesse avem,ejusdemquoque speoiem hominem,avis et homo non aequalitersubstantiae sunt,idoirco quod avis horaine superiorest.Homonamque in aliiis speoiesnon dividitur,est enim magis species. Avis autem polest inalias dividispeoies.ul i.iaccipitremetvulturem,quaequanquamaves sunt specie.tamenipsae dissentiunt.Proprieautem speoies accipereac vulturest,hi eniraaequalitersubstantiaasunt.Quodquoniam speoieshaquas genera nnn suntaequaliter aprimis substantiisabsunt,aequaliter substantias dicuntur.Planum autemest, ut expositione non egeat, priraas quoquesubstantiasffiqualiteressesubstantias,aliquis homoenim atque aliquis equus,quoniara sunt individua,principaliler substantiie sunt,et propriae et maximae.Quocirca in maximis substantiis, neque minus, nequemagis substantia poterit inveniri. Individuaigitur ffiqualiter substantiae sunt.ribus non prsdicatur, sed in eo quod genus, de eo Merito igilur post principales siibstantias,sola uliorumspecies ei genera dicuntuv esse secundse substantiae.praedicabitur cujus est genus.Quocirca generaipsaquorum sunt generahissubjacerenon possunt,speciesvero quorumsunt speoies,de his praedicarinon D solahsecindicant. Aliquem enim hominem si quis as-Eorum enim prxdicanlur, principalem substantiampossunt.signaverit quidsit,speciem quidem vel genuiassignans,Ipsarum verospecierum quoecunque non sunt genera, familiariter assignabit et man'festus faciet hominemnihit magis allerum altero substantia est, nihil enim vel animal assignans Aliorum vero quidquid assgnaveritcjuilibet assignabitexiranese, velut album, autcurrit,aut quxcunque talium reddens,ergo merilo hsesolse aliorum,secundx substantix dicuntur.Ordine et convenieiiter post primas substantias,idest individua.gencra et species seoundas esse substantiasoonstitutas monstrat Aristoteles, quae estfirmaatque expedita probatio; ait enim:Postprimassubstantiasrecte genera etspecies secundas substantiasessenominatas.In diffinitionibusenimubisub-

189 IN CATEGOBIAS ARISTOTELIS LIB. I 190stantiacujuslibetostenditur.nihilaliudprimas sub- A quoniam substantiae difflnitio nulla est reddita,idstantiasmonstrat, nisi genus et speoies.Socratesnamque.si quis quid sit interroget,dioitur homo,velanimal,et in eo quod quid sit Socrates interrogatus,reote hominem vel animal esse respondet. Quarequid sint primae substantiaB secundae monstrant,quod si quis prseter secundas substantias in interrogationequid sit prima substantia dioat,id alienissimeprofert,ut si quid sit Socrates interroganti aliquisrespondeat album,vel currit.vel aliquid hujusmodi,quodsecunda substantia non sit,nihil convenienterunquam profert,si quid de prima substantiapraeter secundas substantias dicat. Quare quoniamnihil eorum quae non sunt secundae substantias,quid sit prima substantia declarat,secund« autemsubstantis genera et speoies sunt, reote post prigenim omnis homo grammaticus est.Aut vero tertiamas substantias species et genera secundas dicun-proprii signiflcatio est,qu8e omni et soli el semper,ut risibile.Omnis enimhomo risibilis est,et solumest animalhomo qiiod rideat.Ex his igiturilla duotur esse substantiae.Amplius principales substanfise eo quod alits omnibussubjaceant, et alia omnia de ipsis prxdicanfuraut in ipsis sunt, idcirco proprise subslanlise dicuntur.Sicutautemprimss substantise ad omnia alia sesehabent,ita principalium subslantiarum generaetspeciesadomnia reliqua sese habent. De his enim omniareliqua prsedicantnr, aliquem enim hominem dicisgrammaticum esse.ergo et hominem et animal grammaticumdicis,simiLiter autem el in aliis.Haeo quoque esl de eadem re probatio,qua rectepost primas substanlias genera etspecies esse positasverissima ratione conflrmat.Namque individuaidcirco primaedicunturessesubstantis,et quodaliis rcunotissubjaoeant.Namquoniam secundis substantiisad praedicationera suppositae sunt,et de his secund8esubstanti«dicuntur,etquoniamacoidentibusut possint esse acoidentia subduntur,idcirco primKsubstantiae sunt.Et sicut primae substantiae ounctissubjacent accidentibus, sic etiam secundae. Namquoniamaliquishomoaccidentibussubjacet,ethomoet aniraal accidenti supponitur,et quoniam est quidambomo grammaticus,id est Aristarchus,esl homogrammaticus,est etiam animal grammatioum.Quocirca acoidentibus primae substantiae principalitersubduntur,secundae vero secundo loco,etquemadmodumprims substantiae et accidentibus etoirco,quiageneralissimumgenusdiffinilionibusnontenetur, proprielatem quamdam cupit exquirere,quasi signum aliquod quo substantiam queamusagQOscere,priusquequidipbissubstantiis oommuniterpossit evenire proponitjpost vero quid iliis propriumsit qusrit, sed idciroo ista prsemittit, ut adiliud verum propriura sine ullo errnre perveniat,etquod vere est substantiarum proprium ultimum dicat.Tribus autem modis proprium siguiflcatur.Estenim proprium quod alicui speciei omni evenit etnon solijUt homini bipedem esse.Omnis enim homobipes est.sed non solus, aves namque et ipsae suntbipedes.Aut soli et non omni,ut eidem homini evenitut sit grammatious,sed non omni homini,nequebent quamdamimaginem quod sintin subjecto.videnturenim seoundae substantiae in subjectis,id estsecundis substantiis subjacent,sicsecundffi substantiaeprimis substantiis esse, sed falso, nam secundaeaocidentibus supponuntur,sed secundae substan- p.substantiaadeprimissubstantiissolumpraedicantur,species etgenera sunt.Recte igitur postprimas non in ipsis sunt.Animal enim dequodam hominetiaesubstantias species et genera secundas substantiasesse proposuit.Commune est autem omni subslantiss in subjectonontanlum dicilur,non etiam in aliquo homine oonsistit,utin subjeoto.Hoc autem illa res probat.quod omniaquaecunque in subjecto sunt, eorum quoque in-esse,principalis enimsubslanlianequedesubjeclo aliquodicilur,nequein subjecto est.Secundas vero substantixsic etiam constant,quianullaest insubjecto.Etenimhomo de subjecto aliquo homine dicitur, in suhjectoautem nullo est, neque enim in aliquo homine homoest.Simililer animalde subjeclo quidem dicilur aliquohomxne,non est autem animal in aliquo homine.Post enumerationem substantiarum et divisionemin qua alias prima3,alias secundaa esse proposuit,superiora quae diximus, ubi omni et non soli, autsoli et non omni,esse quaedam propria dicebamus,quas a propriorum veritate esse videntur aliena.Hocvero lerlium quod omni inest el soli, hoc vere estproprium,illaautemsuperioraconscquen;iaquidemdiountur, non tamen vere propria, hoc autem ultimumvereestproprium.Qufficunque ergo taliapropriaArisloteles invenerit,qus aut solis etnononrni-bussubstantiis,automnibusetnonsoliseveniHnt,ve-lutnon verein naturacujuslibetconstituta repudiat.Illud vero ultimum ponit quod et orani subslantiffi etsoH valeat evenire.lllaenim sunt propria quaeconvertuntur,utsi quid fuerit homo, risibile est, siquid est risibile, homo est:haeo autem solum convertipossunt, quae omni solique oontingunt, namneque ulli alii magis, neque ulli minus evenienl;quare his prEedictis ad loci ipsius orationem expositionemqueveniamus. Quod ergo dicit hoc est, omnibussubstantiis oomraune est.ut in subjeclo nonsint,namque primae substanliae,id est individua insubjecto non sunt,quod planissimehis demonstratur.Nunquam enim particularis substantia alicuiaccidens esse potest,secundffi vero substantiae ha-dividua in subjecto sunt,color quoniam insubjectooorporeest,etquidamcolorsubjectocorporenititur,inhoovero quoniam primae substanli6e,id est injividuain subjecto non sunt,nec eorum universalia,id estseoundae substantiae, quae genera speciesquesunt, possunt aliquo niti subjecto. Quare secundaesubstaiitiEeprimassubstantiasadpraedicationem tantumsubjectas habent, non etiam ut ipsae primissubstantiis accidant.Illud quoque max.imum argu-

191 AN. MANL. SEV. BOBTn 192meiitum est secundas substantias non esse in sub- A estunius possuntet nominis nuncupatione.et diffljeoto,quoniam omne quod in subjecto est poteslmutari.illa quoe subjeota est non mutatur,ut colorqui est in corporc, eodcm corpore manente potestmutarijUt niger fiatex albo.Manenlibusautemsubstantiisprimis,secundffi substantiffi non mutantur.Quam vero ipse Aristoteles posuit probationem,secundassubstantias non esse in subjecto,hujusmodiest,prsdocuitenimquorumdamquaesuntinsubjectonomen de subjectis posse pra;dicar;,rationem veronunquam. Album enim cum sit in corpore,diciturcorpus album,et praedicatur albedo de corpore,sednitionis determinationeconjungi.Quod siinsubjectoessetdifferentia,nequaquamdesubjectosibiunivocepraedicarelur. Quare non proprium est substantiaequod retinet etiam differentia, diflerentia namquesubstantia non est.Esset enim proprium substantisin subjecto non esse.Non estautem differentiaaccidens,essetenim in subjecto. Oranis autem res autacoidens est, aut substantia,id est aut in subjeotoest,aut in subjecto non est.et sunt aocideniia qu^cunquein substantiam subjecti non veniunt,quaequepermutata naturam substantiae non perimunt. Sialia est diffinitio albedinis, alia corporis. Secundaa quibus vero peremptis subjecla interimantur, illaverosubstantiaedeprimissubstantiisetnomineprffidicantur,et diffinilione junguntur. Nam quidara quffide pluribusspeciedifferentibusineoquodqualeproprie accidentia nonvocamus,difrerentia vero esthomo animal estel homn,sed quidam homo,et ho- n sit praedicatur.Sed differentia substantia non est,minis,elanimalisrationediffinitur.Etutveracissime idcirco quod si esset substantia non in eo quod qualesententia concludatur, omne quod est in subjecto,aequivocedesubjectodicitur.Secundsevero substantiaede primis non Kquivoce,sed univoce nuncupantur,idcircoquod (ut dictum est) et nomine et difflnitioneconsentiunt. Quare quemadmodum prim»substantiaeinsubjectononsuntjSicsecundaesubjectocarebunt.Commune estigitur omnibus substantiis,et secundis et primis in subjecto non esse,et quodcunquesubstantia fuerit,consequens est ut in nullosubjecto sit.Sed quasriturutrumhoc solisubstantiaeinsitan etiam aliis,namsisolisub3tantiaeinest,quoniamomni substantias hoc inesse monstravimus,quod in subjecto non sit,veru m proprium dicilur essesit de subjecto,sed in eo quod quid sit praedicaretur,Qualitas vero solum non est,esset enim accidens etin subjecto.An magis ex substantia etqualitate differentiaipsa conflcitur,ita ut illud de quopraedicatur,perempta diiferentia simul interimatur, ut calor,cumestin aqua,perempto calore,potest aqua insua substantia permanere, et est calor in subjectaaqna,quo interempto,aqua non peribit.Idem tamencalorestin igne,sed peremptocalore,ignem interirenecesse est.Quare haec qualitas caloris substantialiterinest igni,et est propria differentia.id est substantialis.Goncludendumest igitur differentiam.nequesolum substantiam esse,neque solum qualitasubstantiae,non esse in subjecto.Huc enim dictum „ tem, sed quod exutrisque conflcitur substantialemestesse maxime proprium,quod omnibus inesset etsolis,sed hoo non esse substantiae proprium verissimaArisloteles probatione conflrmat dicens :Amplius eorum quxsuntin .mbjecto nomcn guidemde subjecto aliquando nihil iprohibH prxdicari,rationemvero impossibile est.Secundarum vero substantiarutnet nomen de subjeclis el ralio prxdicabilur, rationemenim hominis et animalis de aliquo homineprxdicabis.Quare nonerit substanlia eorum quassuntin subjecto. ISon est aulem hoc proprium substantise,namque et differentia eorum est, qum in subjecto nonsunt, bipes enim el gressibile de subjecto quidem hominedicitur,in subjecto aucem nullo esi,non enim inhomine est bipes,neque gressibile.Ratio quoque diffe-ferentia in subjecto esset.nominetantum de subjectopraedicaretur,non etiam ratione.Differentia verode eo de quo dicitur univooe praedicatur,ut si quisdicatgressibilem differentiam de homine,ip3ius differentiaedifflnitio juoquehominiconvenienteraptabilur.Gressibilenamque est quod perterram pedibusambulat,ethomo est quod per terram pedibusambulat, ita differeiitiae et ejus de quo ipsa differentiadicitur una poterit esse ratio 3ubstaQti«,idqualitatem^qufB permanet in natura subjecti.atqueideo quoniam substantia participat, accidens nonest, quoniara qualitas est,a substantia relinquitur.Sed quoddam medium est inter substantiam et qualitatera,quaequoniamin subjectonon estetsubstantianon est,proprium substantiae non est non esse insubjecto.Post hoc illuc quoque dicit non deberenosconturbari, ne forte substantiarum partes,qus itasunt in tolo quasi in aliquo subjecto.aliquando cogamurnonsubstantiasconflteri.Substantiarumpar-tes in subjecio sunt,sed non ut accidentia,videmusenim quasdam partes subslantiarum ita esseintotoquasisintin subjecto,ut caput in toto corpore est,et manusintoto corpore est,forma quoqueet materiarentise de illo dicitur de quo ipsa differentia prsedicalur,utquae sunt partes composit6B substantiae in ipsasi gressibile de homine dicitur,et ratio gressi- D composita substantia sunt. Ne forte ergo cogamurbilisdehomine prsedicabitur,estenimhomogressibilis. aliquando partes substantiarum, quoniam sunt inNon esse proprium hoc substantiae dicit, idoircoquod in differentiis idem 3it,in nuUo enim differentiasubjeoto est,ad illud namque recurritur. Si dif-subjecto, suspicari non esse substantias, sed aooidentia,praemonet dicens :Non conturbent autem nos subslantiarum partes,utquse ita sint in loto,quasi in suhjecto, ne forte cogamurconfiteri eas non esse subslantias, non enim sicdicebamus ea esse quie sunt in subjecto,ut quasi partesessent in aliquo.Hoo enim rationis affert cur ista accidentia essealiquis suspicari non debeat. Illa enim accidentiaesse difflnita sunt in objeeto, quae non essent utquaedam pars,hoo enim superius ait.In subjecto autemessedico,quod cum in aliquo sit,non tiicut quea

_193 m CATHGOBIAS ARISTOTBLIS LIB. I.dam pars et impossible esl esse sine eo in quo est. Apossit. Et hoc idem evenit de specie cujusdam hoQuooirca quoniam accidentia ita sunt in subjecto,ut subjecti partes non sint.subatantiarum vero partesminis,id est de homine : homo namque.id est ipsaspeoies,cum sit gressiblis, potest diffmiri. Homo eslin loto ita sunt, ut in subjecto non sint, partes quod per terram pedibus ambulare possit. Ergo etsub3tantiarum,partesaccidentium esse nullus reclesuspicari potest.differentiaedehisde quibus pradicantur,univocedicuntur.Quocircaquoniamel secundae substantieedehisInest autem substantiis et difjerentiis ex his omniade quibus prcedicantur univoce dicuntur,et differentieeeodem modo,qu8eounque a substantiis velunivoce prsedicari.Omnia enim qux ab his prsedicatadifferentiis praedicationes fuerint,haeo et de subjectissunt,aut de individuis pr3edicantur,aut de speciebus;univoce praedicabuntur.QuaB autem causa sit ut secundaeaprimanamquesubstantianuliaeslpr3edicatio,denuUosubstantiae deprimissubstantiisunivocepra;-enim subjecto dicitur.Secundarum vero substantiarumspecies quidemdeindividuo prxdicatur ,gei:us aulem etdicentur,illa quam supra docuit Aristoteles nos admonensdixit,omnia enim quaecunque de pra^dicatodicuntur,eadem eliam dicentur desubjecto.Omnesenim dillerentias quae sunt specifica' generis praedi-despecie et deindividuo.Similiier autem et differentixde speciebus, et de individuis praedicaniur. Rutionemetiam suscipiuntprimsesubstanlixspecierum et gene-• , j, ,„^,vv..„M cantur et despecie et de indivii)uo,ut quoniara anirum,etspecies generis,qu!£cunque emm de proedicato^»"""' ^ j^> ^dicuntur,eadem el desubjecto dicuntur. Similiter au- ^ "1*1 efBciunt differentiae ammatum atque sensibiie,eadem et de spec.e, id est bomme, et de .nd.vduo,iem el differentiarum raiionem suscipiunt et species, eii^ est aliquo hom.ne,pr«dicabuntur; quodcum sucommuneet raiio eadem est.Quare omnia quse a siib-individua, univoca autem erant, quorum, et nomenperius dictum est,nunc quantum expositionis brevitaspostulat, dixisse suff.ciat.slanliis et diflereniiis sunt.univoce dicunlur.Quoniam in subjecto nonesse differentiis et substantiiscommunemonstravit,aliam rursus commu-Omnis autem substanlia videtur hoc aliquid significare,atqueinpnmis quidem subslantiisinduhitabileelverum est,quoniamhoc aliquid significant.lndividuumnitatem substantiarum differentiarumque proposuit.Namcum substantiarumenim et unum numero est quod signiftcaiur .In secundisvero substanliis,videtur quidem simititer appellatio-aliaesint primas, aliaasecundae,etprimaj3ubstantia8sintindividuae,quoni-7iisamnihilindividuapossunthaberesubjectum,abiadi-fiyuru hoc atiquid signijicare^quando quis dixeritviduisnulla praedicatioest.Secundae verosubstantiaevet hominem, vel animal, non iamen verum est, sedmagis quale aliquid significat; neque enim est unumde individuis, id est de primis substantiis, praedicantur,et de his univoce dicuntur. Secundarum quod subjectum est,quemadmodum prima substaniia,enimsubstantiarumnomendeindividuispraedicatur sed de piuribus homo dicitur et animal. Non aulemet ratio. Ac de individuo quidem et species prsdi- ^ simpliciter quale quidsignilicat,quemadmodumalbum,catur et genus,ut de Platone,id est de aliquo homine,ethomodicitur,et animal,aliquis enim homoest,et animal,et utriusque de individuo praedicaturratio.Dicimus enim aliquem hominem anittial essenihii enim aibum aliud significut quam qualilatem,genusautem et species circa subslanliam qualilatem determinant,quaiemenimquamdamsubstantiamsignificantplusautem in genere quam in specie deierminatio fit,dicens enim animalpius complectiiur quam hominem.Postquam superius geminas dixit substantiae consequentias,id estin subjecto non esse,et cunctaabhis univooe preedicari,et eas a maximaepropriosub-ralionale mortale, qu» est speciei difflnitio, id esthominis.Et rursus aliquem hominem dicimusessesubstantiam animatatn atquesensibilem,quaegenerisest diffinitio,id est animalis.Species vero generissui et diffinitionem suscipitetvocabulum,de hominestantiae separavit,idciroo quod differentiis eliam vimt.lerainanimal praedicatur,dicitur enitn homo anidenturesse communes, aliud adjicit quod idoircoest,etidem ipse rursushomo rationemsuscipitanimalis.Dicimus enim esse hominem substantiamanimatam atque sensibilem. Constatergo quoniamet genera et species de individuis,et genera de speciebussubstantiae proprium non sit,quod non sit in omnisubslantia.Nam quemadmodum quantitas,quantumsignilicat,et qualitas quale,sicetiam substantia videturhoc aliquid significare.Nam cum dico Socra-univoce prajdicantur, id est in omni piaedi- D tesvelPlato vel aliquam individuam substantiamnomino,hoc aliquid significo.sed omnibus hocsub-catione secundae substanlis univoca appellatione desubjectisdicuntur,quod his cumdifferentiacommuneest.Differentianamque despecie dequa dicitur,etdeejusindividuoipsaquoqueunivooepraedicatur.Nam cum sit gressibilis differentia de aliquohomineprffidicatur,dicitur enim quidam homo gressib.lis,ut Plato et Cicero.sed et difflnitionem differentiaesuscipiunt individua,de quibus illa differentiapraedicatur.Gressibilenamque est quodper terram pedibusambularepotest.Etquemdamhominempossisita secundum nomen differentiae diffinire, ut dicasPlatonem esse quod per terram pedibus ambularestantiis non inest.Individuisnamque quoniamparticulariasunt et numero singularia,verum est hocaliquid a substantiis signiflcari. In secundis verosubstantiisnonidemest.Namquesecund» substantiaenon sunt una;,neo nuaiero singula.es, sed speciesintra se plurima individua continent,et multasintra se species genus includit,quocirca cum dicohomo, non hoc aliquid signifioavi,neque enim singulareest hominis nomen,idcirco quod de pluribusindividuis praedicatur, sed potius quale quiddam ;qualiscnimaubstantia3itdemonstratur,cuxdicitur

155 AN. MANL. SEV. BOETIIhomo.Qualitas autem heeo oiroa substantiam terminatur,namsicul individuaqualitas species et generaqualitatis habet,etsieut singulas quantitates quantitasspeciebus et generibu3claudit,ita quoque individuarumsubstantiarum speciesetgenera secundcesubstantiee sunt. Ergo oum dico homo, talem substantiamsignifico, quae de pluribus numero difTerentibusineo quodquidsit praedicatur,qua!em ergoquamdamsubstantiamsignifico,cumhominem dixi,talem scilicet quse individuis nominetur,idem quoquedegenereest.Nam cum dico animal,talemsubstaaliamsignificoquae de pluribus speciebus dicatur.Estigitur qualitas,ut album.quse sempersitinsubstantia,sed non ut ipsam substantiam interimat,idoirco quod proprietalem substantiffi albedo nonstrant,utipsara qualitatem circasubslantias determinent.Qualitasenirasecundarumsubstautiaruminindividuis est,de ipsis enim naturaliter praedicalurquee ipsa individuee substantiae sunt.Qualitas igitursecundarum substantiarum circa individua, id estquae primasuntterminatur.Determinatio vero quotiesipse terminus multa conoludit, major est, et .,quantitatinihilessecoatrarium,utduobusveltribusvel lineae vel superficiei.Quod si etiam aliae quantitaminorquoties pauciora,quocirca genus plurima colligit,speoles vero nontam plurima.Nam cumdico nino impedit ad tioc quod dicitur, proprium non esse^ teshabentcontraria,alice verononhabent,nihil om-animal, etiam hominem bovemque, et alia cuncta substanti8e,idciroo quod constatquasdam quantitatesnonhaberecontraria.Quod sihocetinanimalia hoo uno nomineclausi.Cum verodicoho-quantitati-mOjSoloshomiuesindividuos hac nominis signiflcationeoonolusi,quocircamajorfitdeterminatiopergenusquam perspeciem,etfltdetern-.inatio ciroa substantiamqualitatis, vel quod substantialis qualitasin genere et specie est, vel quod secundum quamdamcommunionemsubjectorum dicitur. Sed persequalitas,utalbum,neque ullius substantiam significal,nequeullam communionem,sicut genus specierumsuarum,etindividuorumspeoies,ostendlt.Quo-circa aliud substantiee proprium requirendum est.Inest autemsubslantiis etiam nihil ipsisesse contrarium,primas enim substantiae quid erit conlrarium,ut alicui homini velalicuianimali,nihil enim est con-Irarium, at vero nec homini nec animali aliquid estcontrarhim ;non est autem hoc substanlias proprium,sed etiam multorum atiorum,ut quantilatis : bicubitoenim vet tricubito nikil est contrarium,at vero nec decemnec alicui talium.Nisi quis fortemuUa paucisdicatesseconlraria,velmagnum pravo,delerminatarumvero quanlilatum nullum, ulli esl contrarium.Adjeoit quoque aliud substantis proprium dicenssubstantia nihil esse conlrarium,hoo autem ex eaquae sigillatim fit induolione confirmat. Homo enimhomini vel equo, vel alicui alii animaiium non est196A contrarius.Sed si quis forsitan dicat.oum ignis atqueaqua substantiffi sint,ignem aquaeease contrarium,mentietur.Nonenim ignis aqua3 contrarius est,sedqualitatesignisqualitatibusaquaeopponuntur.Calorenim et frigus contraria sunt,ethumor et siccitas,quae qualitates cum aliae sint inigne, aliae in aqua,ipsassubstantias contrarias facere videntur,sed nonsunt ;hoo autem ex omnibus aliis substantiis potestprobari, inquibus nihil quisquam poterit invenirecontrarium.Sed hoc solius substantiae proprlum nonest, namque et quantitas deUnita contrariis caret.Nam neque duo tribus contraria sunt, neo duobusquatuor, nec aliquid hujusmodi: nam si dicamustresduobusessecontrarios,ournonhisduobusetiamquatuorvel quinque contrariosesseponamus ?nullahabet.Qualitasvero haec qucede substantiisdicitur,g enim afferriratio potest, cumtres duobus contrariicirca substantiam qualitatem determinat, qualissit sint,cur qualuor vel quinque duobus contrariinonenim illa substantia demonstrat.Nam si homo est sint. Quod si hoc est,vel quatuor,veI tres,vel quinque,velquicunquerationalis,et substantia erilrationalis,sed rationalisa duobus distant numeri, contra-qualitasest.Qualem ergosubstantiammonstrant secundsBrii fiant duobus, eterunl uni rei multa contraria,substanti». Quocirca non est hoo propriumsubstantiae, hoc aliquid significare. Secundae enimquod fierinon potest.Nonestigiturcontrarium aliquidquantitati.Sed si quis dicat magnum pravo velsubstanti» non hoc aliquid, sed quale aliquid (ut mulls paucis esse contraria, haec quidem etiamsidiotum est) monstrant,ita tamen quale aliquid mon-quisquantitatesesseconflrmat,tan:endiffinitaequantitalesnon sunt,quantum enim sit magnum vel quantumparvum,non definit qui loquitur, eodem modo,etiam de multis atque paucis. Quare si quis heecquantitatesessedicat,indeterminatasindefinilasqueesse confilebitur.Dicit autem Aristoteles terminatasbus evenitnon esse contrarium,substantiarum propriumnon est.Atque hsc quidem si quis magnumvelparvum in quantitatibus ponal, manifeslum est(utipse est posterius monstraturus) hasc non essequantitates,8ed ad aliquid,magnumenimad parvumdicitur;sed cum ad ea looavenerimus, propositi ordinemloci diligenlius exsequemur.Nunc quoniamdeclaratum est et substantiae nihll esse contrarium,et hoc ei proprium non esse.quoniam idem etiam inquantitatibus oon3ideratur,ad sequensproprium expositionissemitam convertamus.Videtur aulem substantia nonsuscipere magis etminus,dieoautem hoc non quod substantia a substantianon sitmagisetminus substanlia,hocenimdielum est,quia est,sedquoniamunaquxquesubstanlia, hocipsumquod est,non dicitur magis etminus,utsiest hasc substantia,homo,nonest magis aut minus homo,necipteseipso,nec nllerallero,non est enimalteralteromagishomo, sicul esl album alterum altero magis album,etbonum alterum allero magis honum.Sed et ipsum semagis etminus dicitur ;utcorpus cumsit album,magisalbum esse dicitur nunc quam prius ; elcum calidumsit, magis et minus calidum dicitur. Substanlia veronon diciturmagisaulminussubstantia,non enimhomo

14)7 IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIB. I. 198magis nunc homo guam prius dicilur, nec aliorum A in substantiis omnibus, propria tamen substantitequidquam qux substantix sunt, qua proptercipit substaniia magis et minus.nec re-non sunl,eo quod etiam in aliis sint, consequenliasubstanticB appellantur.Haecenimomniasubstantiasconsequuntur, ut ubicunque fuerit substantia, eaUoo proprium non simpliciter dicitur, sed cumquae dicta sunt inveniantur, id est in subjecto nonaliqua distinctione: aitenimsubstantiiim neque magisrecipere,neque minus,non hocesse,et praedicationes ab his univoce fleri, et quoddicens,qiioniamsubstantianon est magis ab alia subslantia.Namquequidam homo cum sitsubstantia,magisestsubstantiaab homine,id est ab specie,et homoab animali,id est a genere. Ergo non hoc dicii, quoniam noninveniuntursubstanticequwa substantiismagissubstantiaesint, hoc enim dictum est, qnoniam est, idest quoniam inveniuntur.Ait enim superius primassubstantius.id est individuas,maxime esse substantias,in secundis vere substanliis, magis esse substantiasspecies quam genera.Ergo non dioit,quo- Bniam nulla substantia ab alia substantia magis substantiaest, sed hoc ipsum qiiod est, quasllbet illahoc aliquid significet,et quod nihil sit illis contrarium,etquod non susoipiant magis et minus : illaveroquae non omnibus substantiisinsunt accidentiasunt subslantiis,quocirca propria nonsunt.Quod sipropria non sunt,nondum quale sit substantia demonstrant.Cuareut substantiee qualitatem propriecognoscamus, talisesthuic requirenda proprietas,quae et solis substantiis insit ot omnibus,haec auterahujusmodi est, quam ipse proposuit.Maxime vero substantiae proprium esse videiur,cumunum el idem nume7'o sit,contrariorum suscepiibilemesse, el inaliis qmiemnon hatebit (juisquam quid pi-oferatqusecunque non sunt substanlige,quod cum situnum numero,susceplibile conlrariorum sil,velut colorquod est unum el ident numero ,non erit album etnigrum, neque eadem actio el una numero erit pravasubstantia non dicitur magis et rainus substantia,utsi est substantia homo,non dicitquoniam homo nonestmagis etminussubstantia,indiviiluus enimhomomagis est substantia,species vero minus siad pri-el studiosa.Similiter autem el in aliis qux substantixmani,id est individuam,substantiam referatur. Sednon sunt.Substanlia enim cum unum et idem numei o sit,hoc dicit,hoc ipsum quod est,id est,homo non eritmagis homo vel rainus homo quocirca non dicitcapax conlrariorum est, ut aliquis homo eum unus et;quoniam homo non est magis substantia vel minus,sed quoniam homo,hoc ipsum quod est,non est magisvel minushomo,non est enim aliqnis homo magisidem numero sil, aliquando quidem niger, aliquandoautemfualbus,etcaliduset frigidus,efprai

199 AN. MANL. SBV. BOETII 200confrariasusciperejdemonstrandumestqueiraadmodumhoo solis substantiis insit; hoc enim in nullis nullo nec oralio moDelur,nec opinio. Quapropler non^ ipsa sit susceptibilis conlrariorum.Simpliciter enim aaliisinvenitur,namque in qualitatequalitasnon erit e)'unt suscepiibilia conlrariorum,cum nuUa in eis contrariorumpassio facta sit. At subsiantia eo quod ipsaeadem,neque una numero contrariorumsusceptiva,ideni enim et unum numero non erit album atque contrariarecipiathocsusceptibilisdiciturcontrariorumnigrum,cumaibumfuerit etpost in nigrumvertitur, esse.Languorem enim ei sanitatem suscipit, candoremtota qualitatis species permutatur,et non erit unum etnigredinem,etunumquodquetaliumipsasiiscipiendo,atque idem numero quod contrarium est,sed diversum.Atvero et actio eadem et una numero non eritbona atque mala,sed fortasse una bona, alia mala,ita ut diversae sint,non eaedem numero, hoc etiamin aliis reperitur.Ipsaverosubstantia cum unasit etnumero singalaris,contrariasuscipil,ut idem atqueunus homo cum fuerit candidus atque albus a soletaotus nigrescit,et album in nigrum convertitur,etidciroovidenturcontrariorumessesusceptibilia,quodincontrarium permutatur,utrasqueres inse contrariassuscipiens.Nulli igitur alii inessehoc nisiB (utipse ail)circaalteram quamdam passionem sint,solissubslantiis,satissuperiorademon3trant SiquisauteiUopponat orationem et opinionem unam atqueeamdemcontrariorum essesusceptibilem,ideo quod oumdico Cicero 8edet,vel eum sedere opinor,cum veresedet, vera est et oratio de eodem et opinio quodsedel; cum vero surrexit ille.eddem permanet opiniovel oralio qus dicit vel arbitratur Cicero sedet, sedfalsa est,quod non sedet, videturopinioatqueoratioeadem et una numero nuno quidem esse vera, nuncautem falsa,et oontraria ipsa auscipere,sed hoc falsumest,quodoratioetopiniocontrarianonrecipiunt:namsiquis hoc recipiatquod etiam oratioatqueopiniocontrariorum susceplivasint.non tamen eodemmodo quo substantia.Nam substantia ipsa contrariasusoipiens permutatur, Cicero namque ipse inaegritudinem suscipiens ex sano factus est aBger,etmutatusipsecontrariasuscipit;sermoverovelopinioipsa quidem immutatapermanent.sed cumrebus dequibus dicuntur permutatis ips£B inveniuntur falsaeesse vel verae.El substantia quidera ipsa cum iis quaesuscipitcontrariis permutatur;oratioveroet opinio,eo quod res de quibus diountur vel arbitranlur permutentur,ipsffi videntur falsos esse vel vers. Namcum dico Gioero sedet,si ille surrexit,oratio quidemipsa nihil passa est,sed res de qua fuit ipsa oratiomota est.Qui enim sedebat surrexit, idoirco ex veracoutrariorumessesusceptibUindicilur.Quarepropriumerit substantise,cumidem et unum sitnumero,contrariorumesse susceptibilem cum permutatione suiipsius.Ac de substantia quidem dicta sufficiant.Ait enira orationem atqueopinionem ipsoquidemoontrarii nullius esse susoeptibila, neque enim falsitasveritasque in oratione vel opinione insita est,sedhooest oirca hoc esse opinionem vel orationem.Namcirca sedere et non sedere, quae sunt contraria^estsedendi aliquem et non sedendiopinio vel oratio,atque ideo quoniam oiroa alias res sunt quae sibisunt contraris, illis permutatis, ista videntur essecontraria, non quod ipsa suscipiant contraria, sedquod circa conlrarias passiones rerum sint. Namneque oratio neque opinio permutatur,sed sola tantumde quibus est oratio atque opinio, id est sedereet non sedere.Quocirca quoniam nullam ipsa oratiovel opinio suscipiunt passionem,necquidquamin eiefit,atque evenit contrarium.contrariorum esse susceptibilianon videntur.At substantia eo quod ipsasusoipiatcontrarium.contrariorum dioitur essesuspceptibilis.Cicero enim suscipien s sanitatemsanus fit,seet suscipiensKgritudinem fitseger.Oratioveroatqueopinio(utdictumesl)contrarianonsuscipiunt.Quareerit hoc proprium substantiae contrariorum esse susoeptibilem.Sedsi quis forsitan dioat cur cum igniscalidus,sitnunquamfrigussuscipiat,etcurcumaquasit humida nunquam suscipiat sicoitatem.His enimoppositis,videturnonomnissubstantiacontrariorumesse susceptibilis,et substantiae hoo proprium inflrmabitur,cumnon sit in omnibus substantiis.Sed dicendumestquoniameacontrariasusciperevidentursubstantiae quae suntin ejus naturanon insita,aIioquinon susoipit quidquidillisubslantialiter adest.oratione factaest falsa.Quocircasubstantiaipsasuscipiens(ut dietum est) contraria permulatur,oratioSusoipereenimdioimus aliquid derebusextrinsecuspositiset praetersubstantiam constitutis : quoniamvero vel opinio non mutatur,sed re circa eas motaigiturinsubstantiaignisinestcalidumesse,igniscaipsaeverae velfalsae sunl.QuarepropriumsubstantiaeD lorem nonsuscipit; quocircanequeestigniscalorisita esse putabitur contrariorumsusoeptibile,ut ipsasusceplibilis, neque frigoris. Galorem quidera nonpermutata oontraria suscipiat, non ut, re mulata,suscipit,idcirooquodejusnaturae substanliaequeimmutabiliteradhaesit.Frigus enim non suscipit,quo-ipsaimpermutataimmutabilisquepermaneat. Atquehoe dictum est,si quis orationem atque opinionemniam caloris natura ipsius ignis contrarium sponteoontrariorum susoeptibiles putet, non autem esserepudiat.Quocirca si quid est quod suscipiat ignis,orationem atque opinionem contrariorum susoeptibiles.Ipse rursus adjecit.Non esl autem hoc verum ; oralio namque el opinioid est extrinsecus positum,accipiat necesse est ejusquoquecontrarium, ipseunuspermanensao singularis.Idemquoquedeaqua dicendum est: illaenimnon in eo quod ipsa aliquid recipiant conlrariorum sioutignis calorem, sio non susoipit humiditatem,susceptibitia esse dicuntur,sed in eo quod eirca allerumaliqua passio facla sit ; namquo reseslvel non est,eoeliam oratio vera aut faisa esse dicitur,non eo quodsed est quodammodo et ipsi humiditas naturaliterinsita ; alque ideo calor igais, vel humiditas aquaenon solum qualitatea dicuntMr,3ed etiam substan-

201 IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIB. II. 202tiales ignielaqu»qualitates;iiamque aquaquoniam A. de pluribuspraedicenlur,alteroquo(i3ubatanti3esint,in se neque frigus neque oalorem substantialilerhabet,susceptibiliset trigoris et caloris esse dici-tur.Quocircauondehiscontrariisloquiturquaesubs-lantialiter insunt.sed hisquee polest suscipereunaquaequesubstantia, id est quod potest extrinsecusadhiberi : hoc aulem in omnibus esse substantiismanifestumestrnam quoniam Gicero sanus et aegere3t,homo sanusetaeger est;et si homo sanus et Eegerest,animalsanum atquesegrotum est.Sed cum duobusmodis animalatquehomo spectentur, unoquodin eo quod de pluribus prasdicautur eontrariorumsusceptiva non sunt : ut animal in eo quod de speciebusdicitur, nequB sapiensest,nequeinsipien3,ethomo in eo quod deiadividuisdicitur,neque sanusest,neque 8eger;in eo veroquod substanti£esunt,etquod individuis substantiis prsesunt.contrariorumsusoeptibilessunt.Quocircaerithocsolius propriumsubstantics, contrarium esse susceptibilem. Haecde substantia dicta sufficiant.Secundi vero voluminisseries ab expositione inchoabitur quantitatis.LIBERSECUNDUS.Et si nos curae offioii consularis impediunt quo Bminus inhis studiisomneotium plenamque operamconsumimus pertineretamenvideturhocadaliquamreipublic8e,curam,elucubrat6e rei doctrina civesinstruere.Nec male de civibus meis merear, si cumprisca hominum virtus urbium caeterarumad hancunam rempubhcam, dominationem, imperiumquetranstulerit.ego id saltemquod reliquum est,Graec£esapientiae artibus mores nostrae civitatis instruxero.Quare ne hoc quidem ipsumconsulis vacat olflcio,cum Romani semper fuerit moris quod ubicunquegentium pulchrumesset atquelaudabile,id magis acmagis imitatione honestare.Aggrediarigituretpropositisententiam operis ordinemque contexam.DE QUANTITATE.Quantitatis antem,aliudquidem est discretum,aliud nautem continuum,et aliud quidem ex habentihtis positionemad se invicem suis partibus constat •.aliudautemex non habentibus positionem.Est autem discretaquantitas, ut numerus et oratio. Conlinua vero, utlinea, supercifies, corpus. Amplius autem et prseterhcBC est tempus et locus.Partim elenim numerinullusest communis terminus,ad quem copulentur particulseejus:ut quinquesi adderem sunt particulx ,ad nullumcommunem terminumcopulantur qiiinque et quinque,sed semper discreta sunt et separata. Sic et tria etseptem ad nullum communem lerminum conjunguntur,omnino autem non habeas in numero acciperecommunem terminum partium, sed semper discretseet separatx sunt.Quapropter numerus quidem discretorumest, similiter autem et oratio discretorum est. j,Quod autem oratio quantitas sit manifestum est,mensuraturenim syllaba brevi et longa.Dico autem orationemcum voce factam, ad nuUum eniw. communemterminumparticulxejuscopulaniur.Nonenimest communis terminus adquem syllabx copulentur,sed unaquxque diviia est, ipsa secundum seipsam.Postsubstantiaetraotatumourdequantitatepotiusac non de qualitateproposueritheeccausa est, quodomnia quaecunque sunt,simul atquesuntin numerumcadunt.Omnisenimres aul est una,autplures:unumvero velpluresquantitatisscientiacolliguntur.Sed non omnis res simul atqueest aliquam aocipilPatrol.LXIV.qualitalem.ipsaenimmateriasubquantitatisquidemprincipium cadit,quoduna est sub qualitatemverominime ;ipsa enimcunctis estinterim qualitatibuaabsoluta, superaddita vero forma quadam afffciturqualitate:per seautem numeroquidemunaeat,qualitatevero nulla ;quocirca si resomnis simulatqueest cadit in numerum, non autem omnis res moxut est statim suscipit qualitatem,recte prius dequantitateproposuit.Est quoquealiacausacurpriusde quantitatis rationepertractet.Omneeniiii corpusutsit,tribusdimensionibusconstat,longitudine,latitudine,altitudine:utvero sitcorpuscum qualitate,tuncerit aut album,autnigrum,autquodlibetaliud;et quoniam prius estessecorpus,postvero essecorpusalbum,priuseritcorporitribus constaredimensionibusquam esse album.Sed treadimensiones etnumeroetconlinuationespatiiquantitatessunt.Longitudoenimet lalitudoet altitudoin quantitatibusnumerantur, album vero qualitatis est :quocirca siprius est ex tribus constare dimensionibus quam essealbum,prior erit quantitas qualitate,quocirca recteest tractatus de quantitate propositus. Item aliacausa,quod quantitas plura habetsubstantiaeconsimilia:namquemadmodum substantiae nihilestcontrarlum,etsubstantianon recipitmagis etminus,sicetiamquantitas: quantitati enim nihil est contrarium,necquantitas recipitmagis et minus,utpaulopost docebimus;qualitasveroetcontrariasuscipit,utalbum etnigrum.et magis et minus.ul candidiusetnigrius, et oandidissimum et nigerrimum;id enimsumitiutentionem quod potest sumere diminutionem.Quodsi substantiae similior quantitas est.rectepostsubstantiamdequantitateproposuit. Quantitatisautem dicit esse differentias duas : quantitatisnamquealiadiscretaest disgregata, aliavero continua.Posthancrursusdivisionemalio modo partitusest quantitatem :dicit enim quantitatis aliam quaauonstat exhabentibuspositionemadse invicemsuispartibus;aliam vtro exnon habentibuspositionem.Unam vero remdiverse possedividimaQifestumeat,hoo modo.ut si quisdividat animaldicens : Animaliumalia suntrationabilia,ali&irrationabilia;etrursuseamdemipsam rem aliamodo partiamur,utest,7

203 AN. MANL. SBV. BOBTII 204Animaliuii) alia9untgressibilia,alianongressibilia, A gnificel nomen,partes ejusdiscretaeatquedisjunotaeeorumque animalium rursus.alia sunt carnibusvescentia,sunt,et nullo communiterminoconjunguntur;quo-aliaherhis, alia seminibus. Hic ergo una niam vero Graeca oratioueXoYo^dicituretiam animieademque res diversoordinemodoque divisaest.Ita cogitatio, et intra se ratiocinatio, Xoyoi; quoque etigitur Aristotelesunumideraquequantitatis nomendiversepartitusest.ineascilicet quaediscretaessent,et quae continua, et in ea qus haberent positionemoratiodicitur,nequisAristotelemcum diceret Xofov,id est orationem,quantitatem esse discretam,de eoputaret dicere quemquisqueX(5Yov,id estrationem,partium,et quae nonbaberent.Sed de secunda divisioneposterius dicendum est,nuno prima tractetur.Ait enim de prima divisione hoc modo/Quantitatisaliudestcontinuum.aliuddisgregatum.Disgregatumest cujus partes nullo communi termino conjungunlur.Continuumverocujusparteshabent aliquemcommunem terminum.ad quem videanturesse conjunctsB.Discretarumnamquequantitalumipseexem-plaponitetspecies.Oratioenioidiscretaestquantilas,eodemque modoetnumerus,etnumerum essequantitatemnemodubitat.Discreta veroest,quoniamdenariusnumeruscumconstetexquinqueetquinque,quae resquinariumadquinariumjungatutfaciat denariicerpus.nonpotestinveniri.Namsitresetseptemquis dixerit, quo communi termino tres et septemconjungantur, ut denarii reddatur unum integrumcorpus,nullus inveniet,atque hoc quidem in omninumero speculari licet. Nullus enira numerus itapartes habet,uteas aliquiscommunis terminusjungat.sedsemperpartesipssedisjunctaj atquediscretaetitatem essequis dubitetPAt vero oratio ipsacum sitquantitas, illa quoque discreta est. Cuni enim dicoGicero,quod orationisestpars,parteshujus nominisci et ce eiro nullocommuniterminoconjunguntur.Non enim reperiemus quo commu ni teroDino jungaturquae ultima est,media, et ci,quae piima est,ultima,nomen quoderatantea,idest Cicero,transversisperlocasyllabis nihil signiflcabit.Illidicendumest quoniamquaecunque in quadam oratione proferuntur,sive significent, sive nihil significent, syllabarumcommunis tertriinus nullus est. Nam si quis dicat,permutatis syllabis,quod est Cicero,ceroctsignificationemquidemamisit,sed ffiqualitersyllabae ad nullumcommunem terminum conjunguntur. Quod siquis hunc quidemipsurasermonem aliquid significareposuerit,utbocipsumCiceroaliquid signiflcat,significatioquidemadditaest.nullus lamen syllabisterminus appositus.Quare sive significet,sive nihil si-gin propria cogitatione disponeret,boc addidi. Dicoautem illam qus fit cum voceorationem.Apud Ramanamnamquelinguamdiscretasuntvocabulaorationisatque rationis. Graeca vero oratio utriusquevocabulum et rationis et orationis Xoyov appellat.Quare ne quid mendax translatio culparetur,idcircohoc quoque addidi:Dico veroillamquaifitcumvoceorationem, apud Latinos enim nulla alia oratioestpraeterhancsolamquJefitcum voceorationem.ApudGraecos vero est alius X6Yo

205 IN CATEG0RIA8 ARISTOTELIS LIB. 11. 206partes vicinae movebuntur,ut sijaceat virgulavel ex Au de continuis loquebatur, tempus quoque et locumaere, vel ex ligno,vel ex quolibet alio metallo, si quis continuis addidit dicens rSuntautem talium et tempusetlocus, id est continuorum, sed post unuraejuscaputvelquamlibet ejus partem moveat,continuaetota mox virgula commovelur. Hoc autem idcirco discretffiquequantitatis divisionem aliam a principioevenit quodejiis partes quodam communi termino rursus orditur.oonjunguntur, et ille ooraraunis terminus una parteAmplius autem alise quidem conslant ex particulismota ceeteras movet. Ooc vero in discretis non est.qux ineissunt, positionem ad se invicem habentibus,In numero namque cum sint decem, si unum movero,alix uutem ex non habenlibus positionem, iit linexcaeteri non moventur.immoti enim permanentquidem parliculx positionem habent ad se invicem.novem ;etsi plenustriticositmodius, si unuratriticiSingulum enim eorum silum esl alicubi,et habes undegranum movero,non omnia continuo grana commovebuntur,sumas et assignes unumquodque ubi sitiim est in plano,idcirco quod discreta est multitudo, necgranum granoullo communiterminovidetur impliciturrj.et adqiiam particulamreHquarimcopulatur : similiterauiem. el particulx plani habent quamdam positionem,At vero si ipsiusgrani parsunasit mota, to-similiternamqucunumquodque ostenditur iibijacel, eltum corpus granimoveatur necesse est. Non autemquxadse invicem copulentur, solidi quoque et loci sinunchocdicitur, quod linea constet ex punctis,aut p rnilitersuperficies ex lineis, autsolidum corpus exsuperflciebus,sed quod et lines termini puncta sunt, etRursus digerit quantitatis differentias. Sunt enimquantitatisaliae quidem qus ex habentibus positionemadseinvicemsuis partibus constant, aliae verosuperficiei linece,etsolidi corporis superricies,nullaqueres suis terminis constat. Quocirca punctum lineaenon erit pars,sed communis terminus partium.quae nullam parlium habent positionem.Positionemvero partiumretineredicuntur, quarum triplex istaSuperflciei linea, et superficies solidi oorporis nonnatura est.primum utejuspartesalicubisint,deindeerunt partes, sed partium termini communes. Constatigitur,etlineara et supprficiem, etsolidi corpo-nepereant, tertioveroutsesepartesipsaeconjungantet propria seordinalionecontinuent, ut est linea.ris crassitudinem essecontinuam quantitatem. HisPosita enim lineain superficie possis agnoscere ubialia rursus apponit.partesipsius sint,caputquidem liaeffi esse ac dexteram,mediiimTalium est autem et lempiis el locus, prxsens enimraedio loco,extremitatem vero ad si-tempus et prseteritum et futurum copulat. Rursus locusnistram.et hKcraanentibus ipsis partibus dicuntur,continuorum est, locumenim quemdam corporis particulsepartes enim lineEB non pereunt, sed in locoinquoobfinent,qux ad quemdam communcmlerminum sunt permanent. Possis quoquemonstrarequK parscopulantur, igiiur et loci particulse qux obtinent sin- ^ lineae cui parti continuentur,id estad quam partemgulas corporis partes, ad eumdem terminum copulancaput alterius partis extremitasqueconjungitur, uttur,adquem corporisparticulse. Quapropter continuusdicas haec pars, verbi gratia medietas,lineaehiofinitur,erit locus. Ad unum enim lerminum communemcopulanturlooum ubi desinat raonstrans, alia rursus parsejus particulas.lineaetotiushicincipit.ErgolineapositainsuperflcieTempus quoque et locum continuae quantitatis qualibet etlocum aliquem partes ejus retinent, etessepronuntiat. Tempusnamque esse quantitatem partes ipsa non pereunt,etpossetquilibetagnoscereresillademonstrat, quod in spatio, id est in longi-ubi extremitas partium conjungatur, et quo ?.d setudine et in brevitate,consideratur.Conlinuum veroesse res illa demonslrat quod partestemporis habeantaliquemcommunemterminum acmedium,adquem conjungantur extrema. Nam cum sint partestemporis praeteritum et futurum, horum praesenstempuscommunis eslterminus,hujus namque finisest, illius initium. Locusquoque continuorum est.Locumverodioimusquodcunqueilludsitquodpartesoorporis tenet, sive supra, sive a latere, seu subtersit.Quod si cunctae partes corporis locum aliquemtenent, et qui eiroa corpus est locus, per omne corporisspatium partesque difTunditurjOmnes corporispartes a loci partibus occupabuntur. Quod si itaest,quicomraunisterrainusconjungebatcorponspartes,ejustermini locusillaquoqueloca quaesunt corporispartium jungit, et esteodemmodolocusde continuaquantitate, quemadmodura etcorpus.Ita enim communisterminus invenitur in looo partium quemadmodumet corporis.idcirco quod corporis loous,percorpusomnediffunditur.Quod autem dixit :£untautemtaliumet locus ettempus, quoniam superiusinvicemlococonlinuentur. Hocquoque idem in superficieevenit,partesenim superficieiinaliquo looosunt,et ipsae quoque non pereurt,et ubi pars particonjungaturostenditur,ideraquoquesoliditashabet,et loci quoque partes continuantur ad eas scilicetpartes ad quas corporis partes sibimetcontinuantur,sicut jam supra dictum est. Quooirca ejusdemnaturae erit et locus, cujus tota soliditas erit.Ergo et locus ex eodem genere quantitatis est, quoest etsoliditas, id est ex habentibus ad se invicempositionem suis partibus constans. Locus igitur etipse ex habentibus suis partibus positionem ad seinvicem constat. Ergo tria h8Bc(sicut supra dictumest) consideranda sunl,ut ad se invicemposilionempartes habere videantur, idestlocura in quo partesipsfe sint positse, ut partes ills non pereant, ut sitpartiura continentia atque continuatio.Quod si quisdicathanc rem loco deesse, eo quod in loco nonsit,in loco enim cunotasunt, locus autem in loco esseipse non poterit.Dicendura est quoniam idcircosuperficieset soliditas et linea habere positionem par-

207 AN. MANL. SEV. BOETII 208tium dicuntur, quod in loco sint, et partesperma- A dicit, positionem vero non multo accipies, tales estneant,etsint continuJti.Quaremiiltomagisipselocus,cujus neque partes pereunt,et sibi perpetue continuatinDqueconjunctfflsunt, habere positionem par.tium dicitur. Et de his quidem quae ex habentibuspositionem ad se invicem suis partibus constanthaec dicta sint ;qu« vero non habent positionemipse rursus adjecit.lria,etita habebunt qiddem quemdam ordinem, positiontmvero non muUum accipies.Sed et oralio similiter,nonenim permanent particulae ejus, sed et dictumest et non ampUus sumi hoc, quapropter non erit positioparticularumejus ,siquidem nihilpermanent. Aliaitaque constant exparticulisqux in tissuntpositionemadse invicem habentibus,alia aulem ex non habentibuspositionem.HaBC scilicet idcirconuUam positionemad seinvicempartiumretinent.quod his aliquiddesupradiclisrebus deesse manifeslum est. Numerus enim ipseac si diceret,penitus non accipias.Multum enim proomnino videturadjunBtum,ac si diceret positionemvero non omninoaccipies,idcirco quod ipsaquidemcontinuatio dat aliquam imaginem, quod possit haberealiquam partiura positionem, sed hoc minimeest,idcirco quod quamvis sint continuse quantitales,si tamen uno careant ex his quae superius dicta sunt,positionem partium habere non possunt.Nam aquaIn numero autem non poleril quisquam oslendere quam fistula evomit, dum cadit quidem retinetpositionem; cum vero jam effusae unds se miscuerit,quemadmodum particulx ejus positionemaUquum adse invicem habeant,aut ubisilse sint,aul qus particulxpcsitionem partium perdit: etfluvius quoque quandoejiis adse invicem nectantur.Sednequeilix qusetemporissunt,non enim permanent particulas temporis, quodin pelagus fluit,etpositioneravideturhaberepartiumet esse continuus, cum nondum marinas aquae fluviiautem non estpermanens,quomodo posilionem aliquamsuperficies ipsa permistaest ; cum vero extremitashabebit, sed magis quemdam ordinem particularumg amnis marina alluvione contingitur,totam sine dubiotempus habere dices,ut aliquid quidem prius sit temporis,aliudvero posterius. Sed el de numero similiter,positionem videtur amittere.Oratio quoquesimilitersese habet ; nam nec ipsa ullo loco posita est, neceo quod priusnumeratur unum quam duo,et duo quamejus partesad aliquam conjunguntur, sed a se invicemillas disoretee sunt, neo cum ejus partes dicteesunt, permanent,atque hoc est quod ait.Sed dictumest, et non est ultra hoc sumi. Mox enim dicitursermo, mox prajterit, nec ulla ratione poterit permanere,quaremox utaliquid dictum &it,ejusparte3ostendi et demonstratione sumi non possunt. Constatigitur orationem quoque ex his esse qus positionempartiumnon habent,de ordinevero dubiumest. Nam si quis sermoaliquid signiflcet, ut est Cicero,est in eo quidam ordo quod ci syllaba primumdicitur,secunda vero ce, tertia ro, et potius ex signidiscretusest,nec parles ejus ad se invicem conjiin- C ficatione ordinem sumit si ;vero nihil signiUoet,neoguntur,sed omnino discretajsunt.Atque idcirco nonestexiis qus habent adseinvioem aliquam partiumordinem dicitur habere,ut scindapsus nihil quidemsignificat ; sed sive secundam syllabam primam ponas,positionem,nec vero possisostendere qui numerussiveultimam primam, sivequomodolibetsylla-quo loco jaceat : habere autem posiiionem dicitur,quod(ut dictum est) et in loco aliquo positum est, etbarum ordinemseriemquepermisceas,idemerit : insigniflcativis enim vocibus idcirco esse dicitur,quodipsa positio manentibuspartibus constat,etad se invicemillo ordine permutato vis significationis evertitur,conjunctisconlinuatisque, ut ubiqucequeja-hic vero, ubi nulla est significatio, nihil interestceat, et quae ad quam continueturpossitostendi ; innumero vero nihil horum est. Nam neque in aliquoloco esse positus demonstratur,nec ejus partes con-quomodolibet jaceant partes. Quare oratio in aliquibusquidem habet ordinem partium,in aliis vero necordo ipsepoterit inveniri. Anfortasseoratio dici nonpotest quaenihil significat, et nullaest oratio, queeordinem non habeat?Ergo secundumpriorem quan-junctae sunt.Quocirca numero ex tribus his quae disimusduae resdesunt, loci positio etpartium oontinuatio,tempus etiara quanquam sint ejus partes titatis divisionem,ubi dicebatur quantitatis aliaessecontinua3,tamen quoniam non permanent,sed sem-continua,aIiaverodiscreta, quinque sunt continua,per moventur, semperque prstereunt ,habere posi- n duo vero discreta. Coniinua quidem linea, superfitionem partiumnon dicitur.Semper enim velociagi-cieSjSoliditas, locus,tempus.Discreta veronumerustatione torquetur, et currentis aqus more in nullaunquam statione consistit,quodquiapartes ejus nonpermanent,exhabentibus ad se invicem positionemsuis partibus constare non dicitur.Sed h«c quanquampositionem partium habere non possunt,tamenhabentordinem quemdam, quem praeter positionempartiumtantum retinent.Dioimuseniraprioremessebinariumquamternarium,atquehuncquamquaternarium,etintemporenimirumidemordo revertitur.Posterius enim futurum praesente,pra!sensque praeterito.Quocircaetsihffic non habent aliquam partiumpositionem,retinent tamen ordinem.Quodveroet oratio. In hac vero secunda divisione qua dicitalias quantitates ex habentibusad se invicem positionemconstarepartibus,quatuorquidem suntquaeretinent positionem,id estlinea, superficies,corpus,locus ; tria vero quae positionem non habent, sed exhis duo semper ordinem retinent, tempus scilicet etnumerus. Oratio vero si quid signiflcet, habet ordinem;siveronihil signiflcet.inordinataest ; si tamenoratio nihil signiflcansdicipossit, hisdictisipsecon-,cludit dicens : Igitur alia ex habentihus ad se invicempartibus positionem constant, aliavero ex nonhabentibus positionem. Hac igitur divisione flnita

.209 IN CATEGORIAS ARI8T0TELI8 LIB. II. 210transit ad castera monstrans qu» proprie quanti- A lumatque actionem multamquffilongo temporepertatesnuncupatur quae secundum accidens.ficiatur;quarequoniamad proprias quantitatesaspicientes,atque ad eas res csteras referentes, quan-Proprix autem quanlifates hse solx dicuntur quastitatesdiximus,alia vero omnia secundum accidens, advocamus,ut album ad superficiem qu® veralisecenim aspicientes et alia dicimus quantitates,ut multumdicitur album, eo quod superjicies multa sit, etest quantitas,et cursum, et aliquem motum atqueactionem ad tempus,quod ipsumvere quantilasestactio longa, eo quod tempus mullum sit, el motusreducimus.haec non per se quantitates, sed per easquae proprie quantitate? dicteemultas,neque enim horum singulum per se quatitumsunt nominantur.Quocirca quoniam quod per se non est, secundumdicitur, ut si quis assignet quanta sit aligua actio,tempore diffiniet,anni mensuram vel sic aliquo modoaccideus est,recte caetera omnia praeter ea quae superiusin quantitate numerata sunt per accidensassignans.Et albtim quantum sit assignans, superficieesse, non per se quantitates dicuntur. Solaa igiturdifjiniet.Quantum enun superficies fueril,tantum esseproprie etseoundumsa ipsae quantitatesalbum dicet. Quare solse proprlae et secimdum seipsasdicuntur.ha3 qus superius comprehensae sunt.Aliasquantitales dicuntur qux diclse sunt ,aliorum vero nihilper se, sed ptr accidens.vero persequantitas non sunt, sed (ut ipse ait) forte per,. . , ,, accidens.Post divisionem igitur continui atqoe dis-Principaliter ahquid essedicitur,quod per setaie n , . , •.• i i^ i- * i,04 )i f o ucreti et habeulis positionem partium et non habentis,etquae sunt per se principaliter, et rursus perest quale esse demonstratur. Secundam accidensvero illud quod non per se, sed per aliud tale ostaccidens quantitates, solito more viam inveniendiquale esse dicitur,ut albedini perseinest color :secundumnaturam enim alhi, color esse dicitur al-quantitatum proprietas ingreditur.bedo;cum vero homo dicitur coloratus, non per se Amplius quanfitati nihil est contrarium,in definilisdicitur,idciroo quod homo in eo quod homo est,co-enim manifesium est quoniam nihil est conlrarium:lor non est, sed quoniam habet colorem, idciroodicitur coloratus. Ergo quemadmodum albura idcircocoior est per se quoniam color naturaie quoddamest genus,horao vero idcirco coloratusdioiturquoniam habet colorem ; et dicitur album quidernper se et principaliter color,homo vero secundumaccidens coloratus. Ita quoque et quantitates ;haecenim omnia quse dicta sunt, id est linea, superfioies,corpus, numerus, oratio, lempus, perseet secundumetpropriam naturam quantitatesdicuntur.Si qua vero alia dicuntur secundum aliquamquantitatem, non per se,sed secundum accidensnominantur:ut album dicitur multum,non idcircoquod albedo sit quantitas,sed quoniam multasit superficies,in quo illud albumsit.Si enim multumspatium fuerit in quo album sit, multum eritalbum ;quocirca non quoniam ipsa albedo per sealiquam quantitatem habet,sed quoniam in aliquaquantitate est constituta,id estin sup6rflcie,idcircosecundum superflciem quod estquantitas quae scilicetper se multaest,album multum dicitur,non secundumse,atque ideo album non per se,nec principaliter,sed secundum accidens multum dicitur.Actio quoque ideo dicitur longa, quod multo tem-ut bicubilo,vel Iricubito.vel superflciei, vel alicui talium,nihilenim ipsis est contrarium.Nisi forie quismulla pauris dicaf esse contraria.vel niagnum pnrvo,horum uuiem nihil esl quantila.i.sed magis ad aliquid;nihilenimper seipsum parvum vel magnum dicitur,sed eo quod ad aliud referlur : nam mons quidemparvus dicitur, milium vero magnum, eo quodhoc quidem sui generis majus sit,illud vero minus suigene^is ; ergo ad aliud est eorum relatio, nam si perseipsummagnum velparvumdiceretur,nunquam monsquidem parvus,milium vero magnum diceretur.Rursusin vico plures homines esse dicimus, in civifatepaucos, cum tamen sint eis muUo plures, el in domoquidem multos, in theutro vero paucos, cum tamensintpiures.Ampliusbicubitumvet iricubiium etunumquodguetalium quantitatem signiflcat, magnum verovel parvum non significat quantitaiem,sed mugis adaliquid,quoniamad aliud spectatmagnumvelparvum,quare manifestum est quoniim hsec ad aliquid sunt.Amplius sive ponat aliquis ha3c esse quantilaies, sivenon ponat,nihii ipsis, contrarium est. Quod enim nonpotest sumi perseipsum,sed ad solam alterius relationemrefertur,quomodo huic aliquid erit contrarium ?Amplius si erunt magnum el parvum coniraria, conporeacta sit;multam vero sgritudinem idcirco di- D tingetipsum idemsimul contraria recipere,et ea ipsacimus,si eadem multo sit tempore;et motum multumidcirco, quod multo tempore factus sit, ut sisibimet esse contraria.Contingit enim idem ipsum simulet parvum esse et magnum, est enim aliquid adquis multo tempore currat. Si quis vero multum hoc quidem parvum, ad aliud vero hoc idem ipsumcursum illum dicat esse qui sit velocissimus, ille magnum. Quare idem parvum et megnum in eodemconvenienler sermone non utitur. Velocitas eniru tempore esse coniingit, quare contraria simul suseipiet.Sednon quantitas, sed potius qualitas est.quales enimsecundum eam dicimur,id est velooes, non quanti. nihil est quod videatur simul eontraria possesuscipere;ul substanlia susceptibilis contrariorum quidcmSecundum quantitatem vero multum dioitur, hocesse videtur,sed mdlussimul etsanusest etxger,autem monstrat ipsa rerum difflnitio; si quis enimalbummultum monstrare desideret,et proprio terminorationis includere, illi dicendum est multumnec albus et niger simul est, nihilque aliud est quodsimul cantraria suscipiat. Et eadetn sibiipsi contingitesse coiitraria,nam si esl magnum parvo contrariumesse album quod in multa jaceat superfioie,etmo-ipsum autem idem simul est et parvum et magnum,

211 AN. MANL. SEV. BOETII 212ipium sibi eril contrarium. Sed impossibile est idemtihiesse covlrarium, non est igitur magnum parvoconlrarium, necmuUa puuci. Quare etiamsi non relalivorumhxcaliquis dicat,sed quantitaiis,nihil habebuntcontrarium.Defiaita quantitas est quae alioujus termino nu raericoeroetur,ut sunt duo,vel tres,et quae ad hunc modumdicuntiir,ac si dicas bicubituin,tricubitum, etcaetera.Etquae aliquidpropria significatione deflnitasuntjUt est superfioies et soliditas,quid enimetquaequantitates dioantur,agnoscitur : quocirca harum,quoniam sunt diffinitaB,nulla ulli contraria est; nequeenira bicubito tricubitum oontrarium est,sicutneque numerus uUi numero.at vero nec superficiessoliditati,nec aliquid horum.Sed quoniam quaedamindefinitaimaginemquamdamquantitatisostenduntut magnum et parvum.quae videntur esbe contraria,haecsibi Aristoteles opponit dicens non essequantitateSjSedmagis ad aliquid, quod ipsius sermonibusastraamus.Sednon est hoc proprium quantitatisnon habere contraria,nonenimomni3 quantitascontrariis oaret,sed nobis persingula quffiquecurrentibusquae quantitatis species contraria non habeant,quae"ehabeant,considerandumestLineaquidemcontrario caret, linea enim lienae contrarianon est;Eed si quis dicatrectamlineamcurvaelineaeesse contrariam, fallitur.Non enim in eo quod lineaest, curva linea rectae lineae contraria est,sed in eoquod^curva est, et in his non lineae videntur essecontrarite, sed ipsa rectitudo et curvitas.Quarenonin eo quod quantitas esl, linea curva reotas lineaecontraria esl,sed in eo quod qualis. Natii quoniamcurvitas etrectitudo contraria sunt, seoundum idquod curva et recta est linea, non secundum quodlineaB sunt,susoipiunt contrarietatem;quocircalineain eo quod linea est contrario caret, At veronec superficiessuperfloieicontraria est.Sed fortedicataliquis albamsuperficiemnigraesupernciei esseoontrariam;ouisimiliterocourrendum est,ineoquodsuperfloies suntnon esse contraria.sed in eo quodest in his albedo atque nigredo,quffi contraria essequis dubitat?Eadem quoqueuioJo et leueiuetasperamsuperfloiem si quis cuntrarius dixerit, rerellitur,quod non seoundum quantitatem superficiei,sed seoundum qualitateni asperitatis fenititisqueipsaesuperfioiescontrarium tenent.At vero necoorporiquidquara ullomodo contrarietatis opponitur,cui si qui dicat inoorporale esse oontrarium ,refulabitur,quodomniscontrarietas propriis noiuinibus dicitur,utbonuuQmalum,albumnigrum;corporaleveroetincorporale nonsecundum contrarietatem.sedse-cundumprivationemhabitumqueproferuntur.Incor-porale enim oorporis est privatio.Nec tempori quoquequidquam contrarium estjSed si nox diei videturopposita,non in eo quod tempus esi, sed in eoquod dies est aer lucidus, nox aer obsourus. Aervero neque tempus neque quantitasest,lumen quoqueet obscurilas qualitates suntetnon quanlitates.Oratioetiamquanquamvideaturbabereoontrarium.A tamen contrariam non habet oppositionem,videturetiam vera oratioesse etfalsa, quae sunt contraria,sed oratio vera et falsa in signiGcatione est. Cumenim quod est oratio significat,vera est; cum veroquod non est designat, tunc falsa est. Oratio verononseoundum id quodsignificatinquantitatenumeratur,sedsccundum id quod profertur. Secundumenim id quod proferimus orationem, longa syllababreviquecomponitur.quajomnem orationemnonsecundumid quod ipsa significat, sed secundum idquod ad prolationem esf, metiuntur. lllud quoquematiifestum est innumero nonesse contraria, duoenim tribus,vel tresquaternario contrarii non sunt,nec ulkis alter numerus ouilibet alii numero contrariusest. Loousvero habet aliquam contrarietatem,sursum enim et deorsum contrarium est.Sed quidamvolunt non esse quantitatis quod sursum dicitur etdeorsura.sed potius habitudines,quasGraeci ajkat^zvocanl:quae enim pars ad caputnostrum est, hancsurEum vocamns ;quae pnrspedibus subjacet, illadeorsum dicitur; quooirca secundum habitudinemquamdam quodammodo ad nos ipsos relata sursumdeorsumquepraedicamus.Hermlniusquoqueait sur^'sum et deorsum non esse looa,sed quamdam quodammodopositionem loci.Est enim res sursum atquedeorsum.non est autem idem essealiquid loci,quod locum,loci enim estpositio in looo,locus veroipsepositio nonest.Sed si quis omnemmundi respioiatfiguram,quomodorerumomniumformamsphaeraeambitusamplectitur,et terra media estjin sphaeravero nihil estullimum,nisi quod ejusdera terroinumC medietatis obtinuit.quidquid fn extremo coeli convexitatisest,illud sursum esse dicet, quod vero estmeflium,illud deorsum.Quocircasunt secundumlocumsursumdeorsumqueoontraria,8ursum in cceio,deorsura in terra,idcirco quod a se longe disjunctasunt, unde post quoque contraria hoo modo suntdiffinita.Contraria sunt quaecunque ase longissimedistant:hinc est videlicet tracta diffinitio,quod quoniamcoslumterraque distant,longissimedistare vldebantu,et illud esse sursum, ha30 vero deorsum,quoniam deorsum atque sursum non ob aliam oausaracontraria diountur,nisi quod a se longe disjunctasunt, quod esse contrarium longissime distarediffiniunt,quod Aristoteles hocraodo pronuntiat.Maxime autem circa locum videtur esse conirarie-D las quantitatis, sursum enim ad id quod est deorsumcontrarium ponunt, locum qui est in medio deorsumdicentes,eo quod multa distanlia medii ad termivosmundi sit, videniur aulem et aliorum contrariorumdifjinilionem ab his proferre, qum enim a se invicemmultum distant eorum quse sub eodem genere sunicontraria determinant.lii omni enim sphaera media terra est,quod ipsaastrorum demonstrat ordinata verligo.adjecit quoquecausamour hujusraodi loca contrariadioantur,quod multadlstantia estmedietatisad mundi terminos.Terminosvero mundi coeli ultiraam convexitatemdioit;ex hac igitur loci oontrarietate et caetera

213 IN CATBG0RIA8 ARI8T0TELIS LIB. 11. 214definitaesse contraria sic demonstrat. Videntur au- A naines centum in vico, puresesse homines. At verotera et aliorum contrariorum diffinitionem ab hiis proferre,quae enim multum a se distantin eodem generecontraria esse diffiniunt. Sed quoniam neordocontrarietate quanlitatis impediretur, idcirco superioribus,in quibus singulis quantitatibus nihil essecontrarium dicebamus, has ioci contrarietates adjecimus,et quaedam in medio praetermissa sunt, rursusadsuperioraredeamus, ut expositionisordoseseipse continuet. Ait enimsuperius, cum quantitati nihiiessecontrariutnproponeret, bicubito, vel tricubito,vel superflciei,vel aliquitalium nihil posse essecontrarium.Difflnitisenimhis quantitatibus,contra'rium nihil esse videtur, ut duobus vei tribus, sedquasdam cum sintindefinita, nec quantitates etcoatrariavideantur, baec rursus adjecit. Nisi multapau-gcis dicat quis esse contraria, vel magnum parvo.Horuraautemnihilestquantitas, sed ad aliquid, nihilenim per seipsum magnum dicitur vei parvum,sed ad aiiquid refertur. Nam mons quidem parvusdicitur, milium vero magnum, eo quod hocquidemsui generis majus sit, illud vero sui generis minus.Ergo ad aliudest eorum relatio, nam si per seipsumparvum vei magnumdiceretur, nunquam monsquidemaliquando parvus, milium vero nunquam magnuradiceretur.Rursusin vico quidem plureshominesesse dicimus, in civitate vero paucos, cum tamensint eis multo plures, et in domo quidem multos,intheatroveropaucos, cura sint plures. Ampliusbicubitum et tricubitum et unumquodque taliumquantitatem signif]cat,magnum vero vei parvum nonsiin civitate sint, paucosdicimus, nunc ad parvitateravicorum,nuncadmagnitudinem civitatum conferentes.Rursuasisint indomoquinquaginto, multisunt, si in theatro pauci, ideo quoci tuncin theatroesse paucos dicimus oum ad eosqnanti in theatroessedebebantuomparamus.Amplius, quoniam consistitmagnumparvumquereferrisemperadalterum)singu las vero quantitates nihil ad aliud comparantes,suas ac proprias nominanus, ut tres, duo, quator,lineam, snperficiem, magnum parvumque,multaetpauca, a quantitatis divisione disjuncta sunt. Suntenim ista non quantilates, sedpotius reiativa. AmpIius,siveaiiquisponateasessequantitates,sivenonponat, nihil illiserit contrarium, quod eniranonestsumere per seipsum, sed ad solamalterius >eiationem,quomodo huic aliquid erit contrarium. Hooquoque validissimo argumento probaturquantitatibushis quae praedictae sunt nihil esse contrarium,nisi soli forsitan loco. Nam si quis magnum et parvum,velmultaetpaucainquanlitatibusponal,etiamhocsiconcedatur,tamenquoniamsemperreferunturad aliud, contrariis non tenentur. Omne enim contrariumper seconsistit,neiliud ad alterius comparationemrelationemque profertur,utbonum non dioiturmalibonum,necrursusmalumbonimaium,sedipsum in proprianatura et prolatione consistit.QuaecunqLiesuntcontraria, eodem modo sunt.Magnumvero et parvum quoniam non per se constant.sed adalterius relationem referuntur, contraria esse nonpossunt.AmpliuSjSi suntmagnumetparvumconfrasignincatquantitatem,sedmagisadaliquid,quoniamC ria,contingitidem3imulcontraria suscipereeteaipadaliquid spectaturraagnumet parvum;quare manifestumest quod haec ad aliquid sunt. Quemadmodurasasibiessecontraria.Contingitenimsimulidemparvumesseetmagnum.Estenimaiiquidadhocquidemdiffinitoe quantilates contrariis non tenentur, parvum,ad,'aliud verohooidem ipsum magnura.Qua-ipse superius comprobavit dicens bicu bito vel superreidfimparvumet magnum et eodem tempore esseficiei nihii esse contrarium, indefinitae vero, ut estmaj^numetparvum, multaet pauca, dant imaginemcontrarietatis.Sedilludoccurrit,has non essequantitates.Omnis enim quantitas perse dicitur,bicubituraenimettricubitum, etduo, ettres,etsuperflcie3ad nihii aliud refertur, 'magnum vero vel parvumsinealiis dicinon possunt.Cumenim diois magnum,ad alicu.jus aiteriuscomparationematque aequationemrefertur.Eodem quoqueraodoet parvum,quodIpsaAristotelicaprobatinductio. Sienim magnumetparvum persedicerentur etnon ad alterius relatio- D ^st igitur magnura parvocontrarium.Constathoc etn6m,nunquamdiceremusmontemparvumetmilium iramutabilein propria rationeconsistit, unam eamdemqueremuno eodemque tempore contraria nonmagnum.Sienim magnum parvumque non ad|reiationemalteriu3diceretur,monssempermagnus,semperqueparvum railium diceretur.Sed aiiquem coilem contrariorumest.Homonamquecum substantiaeit,posse8uscipere,ut substantla susceptibilisquidemad Atlantis altitudinem conferenles, dicimus parvum etffigritudinem suscipiet etsalutem,sed non eodemmontem,et rurausmilium adrainora aliatgranamiiiiconferentes,raagnum miliura nominanus,et simpliciterquidquid magnum vel parvum dicilur adejusdem generisspeciem referentes, magnura parvumquenominanus,utmonti montem comparamus,miliumveromilio, et alia hujusraodi.Multaetpaucaeodem raodo dicuntur; dicimus enim.si fuerint ho-contingit,quare simui contraria suscipiet,sed nihiiestquod vidoatursimulcontrariapossesuscipere, utsubstantia, susoeplibilis quidem contrariorum videturesse,sednon suscipitinunoeodem lempore,namnullussimul estsanus etffiger,nec albuset nigersimul,nihilquealiud simul contraria suscipiet.Eteademsibi ipsi contingit esse contraria. Nam si estmagnumparvocontrarium,ipsumautemidem simuiest parvumet magnum^ipsum sibi eritcontrarium,sedimpossibile esl ipsum sibi esse contrarium.Nontempore,etalbedinerretnigredinemcapit,sedaiioatquealiotempore,utverounoeodemque temporecontrariautraquesuscipiat,fierinequit,quodsimagnumparvoaliquiscontrariumponat,evenietquoddamimpossibile,ut una atque eadem res eodem temporeiitrasqiie8uscipiatcontrarietates,et eadem ipsasibipossint esse contraria.Ponamus enim magnum parvo

215 AN. MANL. SEV. BOETII 216esse contrarium,sed una atque earlein res,uno eodemqueA cumdesubstantia disputaret.Aitenimquodsubstantiatempore potest magna esse et parva,ut si sitdecem pedum mensura collata ad duorum pedummagnitudinem,magnaestad centum verocubitorumnunquam magis rainusve suscipient,quocira admaxima propria solita constituendi rationeregressusest.magnitudinem mensuramque collata, eadera parva Proprium autem maximae quantitatis est, quod etest, Potest ergo eadem res eodem tempore et magnitudinissequali etinxqualedicitun: Singutumenimearum quxesse susceptibilis et parvitatis. Eadem diclse sunt qnaniitatum mquale dicitur etinasqnale,utenira res uno eodemque tempore ad majorem minoremquecorpus etxqvale et imrqualedicitur, ettempus xqualecollata eadem magna el parva est.Quod insequale dicitur, et numerus srqualis et imequalisetsimagnum parvocontrariumest, eadem vero res eodemtemporeetmagnitudinemsuscipitetparvitatem,dicitur, etoralio ssqualiset insequalis. Similiter autemet in aliis quae dicta sunt, singulum et sequale et insequaleeodem tempore contingit ut eadem res contrariadic.itur.ln cxlerisvero qux quantitates non sunt,utraque suscipiat, sed hoc irapossibile est. Quocirca non mulluni videbitur aequale et inxquale dici, namquoniam res eadem eodem tempore contrariorum affectio et dispositio segualis etinsequalis nonmultumsusceplibilis non est, potestvero una atque eadcm dicilur,sedma(,is similiset dissimilis,etalbitm sequaleres magnitudinem parvitatemquesuscipere, magniludoetparvitas contraria non sunt. At vero siquismagaum parvo contrarium poaat, eadera rationeunameamdemquerem sibi ipsidicit esse oontrariam.Nam si parvum magnoest contrarium, eadem verores(utdocui)parvaetmagnapotestesseadaliudetadaliud scilicet comparata. Res qus parva et magnaeadem sibi potestesse contraria, parvumenimest,etmagnum contrarium dictum est, sed est impossibile.Quocirca parvum et magnum contraria nonsunt. Post hujusmodi vero rationem et argumentationisfirmissim«propositionemdecontrarietatedis-serit loci, de qua superius jam diximus, quocircaprstereunda est, ne repetitce expositionis iteratio,fastidio ait potius quam doctrin».Non videlur autem quantitas suscipere magis el minus,ut hicubitum,nequeenim est aliudaliomagisbicubitum,nequeinnumero, ut lernarius quinurio:nihilenimmagis tria dicentur quam. quinque,nec (rin potiusquam Iria, neque tempus ahud alio magis et minus dieitur,nec inhis quasdicta sunt, magisel minusomninodicilur.Quareet quantitas nonsuscipit magis et minus.Aliud proprium rursus apposuit quod quamvisqaantitatis proprium non sit, cur tamen non sit ipsereticuit,nobi3 tamen est demonstrandum;quod auteradiciltaleest:quantitasmagisetminusnonsuscipit,nulluseniranumerusalionumero necraagis necminusest numerus.Nam tBiiiaivuc; siquinariocomparetur,necmagis necminusestnumeru3,etrursu3ipsi tres sibiipsis comparati, nec magis nec minussunt tres, nectempusquoquehabetaliquid magisetminus, ut magis aiiud tempussit alio tempore,Ion-;gius quidem tempustempore esse potest,utvero dicaturmagis tempusalio tempore vel minus flerinequit.Hocquoqueetiara in substantiademonstralumest, homo nanque alio homine non est magis homo,nec minus. Idem quoque evenitetiam in quantitate.Quodquiaeliam in subslantia est,,proprium quantitatishoc non est, habet hoc quoque quantitas ut insequenti ordine ipse raonstravit. Quocirca ijuoniamprius hoc de substantia dixerat, nuno vero idera dequaotitate proposuit, idcirco non esae hoc propriuniquantitatis,oorameraorareneglexit.Cujusenimessetalterius non suscipere niagis et minus, tuno dixit'-'p et insequale non multum dicitur, sed simile. Quarequantitaiis maximse est proprium eequale et insequaledici.Quantitatis propriura apertissime designat esse,quodspcundumquantitateraaequalitasetiniequalitasnuncupatur.SingulKenimquantilatesaequalesatqueinaequalesdicuntur, utffiqualislinealines, et rursusinaequalis, et superflciei superQcies aequalis atqueinffiqualisdicitur, et corpnsasqualeet inaequale dicltur.Numerus quoque et tempus et locus sequalis atqueinEequalisdioitur. Inaliisautemquasquantitatesnon sunt, non est facile ut aequalitas vel inaequalitasnominetur.dispositiones ergo qu»! afTectiones appellantur,non diounturaequales velina2quales,sedmagissimiles et dissimiles.Dispositio autem vel affectioestad aliquam remaccommodatio etapplioatio.ut siquis grammaticam legens, qui nondum perdidicit,habet ad eam aliquam dispositionem, id est,ea affectusest,ethabetaliquid accomraodatum, etquasipropinquura. Possunt autem similiter esse duo dispositiet affeoti, aequaliter vero minime, ut duosimiliteressealbi,aequaIiterveronon.Namsiquisdeduobussimiliter albis ffiqualiter esse albos dicat.rectanominis nunc usurpatione non utitur. Omne enimaequale et inaequale, in mensura et in quantitateperficitur.Simileveroeldissirailequemadmodumdequantitatenon dicitur,itanecdealia qualibelre nisidequantitate,recte squalitaset inaBqualitas nuncupantur.Quare proprium est quanlit;itis aaquale etinaequale nominari,sed quoniam de quantitate dictumest, ad relativorura ordinem transeamus.Post[) quantitatis tractatum tertium praedicamentum derelativis ingreditur.quarerelativa hocmodo diffinit.DE RELATIVIS.Jd aliquid vero lalia dicuniur,qisxcungue hoc ipsumquod sunl aliorum esse dicimtur,velquomodolibel aliterad aliud, ut majus id qiwd est alterius dicitur,aliquo enim majus dicilur, el duplum alterius diciturhoc ipsum quodest, alicujiis enim duplum dicilur.Similiterautem et alia qusecunque sunlhujusmodi.Cur autem de his quae sunt ad aliquid disserat,omisso interim de qualitate tractatu, haec causa est,quod posiia quantitate magis minusve esse necesseest. Quarecumquantitatemcontinuoad aliquidconsequatur,recte post quantitatem relativorum series

217 IN CATEGORIAS ARISTOTHLIS LIB. 11. 218ordinataest.Illudquoqueestincausa,quodsuperius A vertas,flet. Sensibilis res sensu sensibilis est. Sedcum sic casui septimo redditur nominativusin baccum de quantitate tractaret,relativorum mentio factaest,cum de magno parvoque diceretur,ut ergo continenset non esset operis interrupta distinctio, ideoquantitate finita de relatione,proposuit.Quod autemait,ad aliquidvero taliadiountur,bocmonstrat,quodnon sicutquantitasperseetsingulariterintelligipotest,eodemquoque modo substantia et qualitas,etunumquodquealiorum praedicaraentorum,sicut perse oonstatjita etiam per se et singulariter intelligi-dicitur,sed,pluralinumero,talia dicuntur,inquit,demonstransrelativorum intelligentiam non in simplicitate,sedin pluralitate consistere; non esse autemquamdam per se relativorum naturam sine conjunctionealiqua alterius subsistente, ipse Aristotelesmonstrat,qui dicit ea esse relativa,quaecunque hocipsumquodsuntaiiorumdicuntur.Docetenimaliquaconjunctione alterius relativa formari, hoc ipsumenim quod sunt aliorum diountur.Quodenimest dominus,hocalterius dicitur,id est servi.Sive autemrelativa dicamus.sive ad aliquid,nihil interest. Adaliquidenim diciturquodipsum quidem cum perserelatione,quae dicit sensibile sensu sensibile est,noneodemcasu quo superius dictum est convertitur.Dicimusenim sensus sensibilis rei sensus est, et hicnominativusreddituradgenitivum.Hajcenimrelatioad septimum casum se aptari non patitur.Scientiaquoque scibilis rei scientia est,siquidem hoc sciturquod sciri potest et quod sciripotest,scibile est,sednon eadem rationc, nec ad eumdem casum relatiotur : sic ad aliquid per se et singularitercapi intellectunon potest,ut dicamus esse ad aliquid singula-scibilis est.Est enim prima relatio ad genilivum,se-ista convertitur. Dicimus enim scibilis res scientiariter.Quidquid enim in natura relationisagnoscitur, cunda oonversio ad septimum.Hsc quoque relatioid cum alio necesse est consideretur; cum enim dico secundum eosdem convertitur casus,cum dicimusdominus,per seipsum nibil est,8i servus dicit,Quo-majus minore esse ma.jus,et minus majore esse micircacumuniusrelativinuncupatio mox seoumetiax g nus.Duplum quoqueet medium relativa sunt,sed etaliudtrahat ad aliquid,unum esseper se non potest, eisdemcasibusconvertuntur.Duplumnamquedimidiiduplum est.dimidium vero dupli dimidiumest.atqueideo non dixit Aristoteles: Ad aliquid verotaleSunt autem alia quoque relativa quae ipse sic addidit.At vero sunt eliam et hsec adaliquid,ut liabitus,affectus,scientia, sensus,positio : hmc enim omnia qusedicia sunl,hoc ipsum quod sunt aliorum esse dicuniur,vel quomodolibet alifer ad aliud,et non aliud aliquid'^habilus enim alicujus habitus dicitur,et disciplinaalicujusdisciplina, et positio alicujus positio, Similiteraufem et alia.De sensu quidemet scientiadictum est superius,nunc vero de habitu,dispositione,etpositione dicendumest. Dispositio est ad aliquam rem mobilisapnihilsit, relatum tamen ad aliud constat,ut domi- ^ pijcatio.ut siquisquam flammK propinquus caloat,nus,sit desit id ad quod dicitur,id est,servus, nonille dispositus dicitur ad calorem,id est,habens aliquamapplicationera conjuncliocemque ad calorem.est,dicitur enim ad servum; manifestumergoest siservusdesit,dominumdicinonposse,quaredominu3 Idem veroest affeclio quoddispositio,ne novo aomineerror oriatur: elideo dispositio cum sit quaedamad aliquiddicitur.id est ad servum.Relativa quoquedicuntur idcirco,quodeorum nuncupatio semper ad ad aliam rem conjunctio,vel ab alia affectio, facilealiquid re!eratur,ut domini ad servum,quare nihil mobilis est,celerius eteuim permutatur.Habitus auteraest disposiuonis vel affectionis lirmaetnon fa-interest quolibet modo dicatur. Hujusmodi autemdiffinitio Platonis esse creditur, quae ab Aristotele cile permutabilis accessio.ut si quisquam in sole am-paulo posteriusemendatur.Relativorumautem aliaeisdem casibus referuntur, alia diversis, alia veroomni sunt casu carentia. Quod scilicet monstransaddidit,vel quomodolibetaliteradaliud.Quidautemest, ipsius pene texlus sermone monstratur. Cumenim dico dominusservi dominus,ad genitivura casumreddidi nominativum.et rursus ad eumdem sibulans fusciorfiat,dispositusad nigredinem dicituret nigredine affectus.Sin autem illa nigredo fortiuselimmutabilitercorpusinfeceritjhabitusnominatur:quocirca habitus estinveterata affectio.Unde omnishabitus dispositio vel affectio est,non autem omnisdispositio vel affectio habitus. Et ne multa dicendasint.hoc quoque constat in habitu et dispositione.est. Hujus enim rei sensibilis dictum est^atsi con-convertero. Dico enim servus domini servus,et hic U quodhabitus immutabilis passio est,dispositio veroquoquenominativusad genitivumrelatusesl. Eodem non similiter,sed affectio quaedam est,et ad aliquamquoque modo sese habet pater filii pater, et fllius remconjunctio,quae potest facile permutari.Positiopatris fllius,et magister discipuli mMgister,et discipulusmagistridiscipuluSjhaacergo id quod sunt.similiteraliorum dicuntur.Nam quod aliorum dicun-vero est alicujus rei collocatio,ut est statio,sessio,inclinatio,accubati(i,et alia bujusmodi. Nam et quistat quodammodo positus esse dicitur et collocatus»tur secundum gentiivum redditur casum, alia veronon secundum eumdem casum consequentiam reddunt.Sensusenim ad allquid est,sensibilis enim reiest sensus. Quod enim sensibile est sentiri potest,quod senliri potest, sensibile est, et nunc quidemsensus sensibilis rei sensusgenitivoaccommodatuset qui sedet,et qui aocumbit, et qui secundum caeteraspositiones est positus appellatur. Quocirca etstatio et sessio et accubatio positiones erunt. Sedquoniamquid essent dictum est,nunc si suntad aliquidvideamus,babitum relative dici ea res probat,quKaliisquoquerebusdocumentofuit esserelativis,ut est in sensu atque in scientia.Idcirco enim dictum

"219 AN. MANL. 8EV. BOETII 220est sensnm sensibilis rei esse sensum,quod res sen- A tem parvum,et mons parvus ad magnum,hic nullosibilisest quaesentiri potesl; estergo habitus habilis rum casuum vis : quanquam enim accusalivus videturessepermislus,lamen illebujus rei habitus Habilisenim res est quas haberi potest,relationisvimillius enim rei habitus est qu» haberi potest.Quociroaerit habitus habilis rei habitus,seii res quoquehabilis habitu erit habilis,ipso ecim habitu res qusehaberi possuat habemus.Dispositio quoque eodemmodo.DiBpositionamquedispositas reidispositioest,et disposita res dispositione disposita est. Calorisenim dispositio ca!entis,id est,ad calorem dispositi,dispositio est. Eodem modo dispositus ad caloremcalorisdispositionedispositusest: velutsi hoo raodosit dictum.omnis affectio affecti affectio est,et omnenontenet.sedpraepositio quse ad accusativumdatur;cum enim dico,mons magnus ad parvum montem,praepositiosolaestquaevimhujuscontinetrelationis,utsi quis dicatmagnus monsparvum montem.nihilsignificet definitum.Quocirca quamvis accusativuscasus in hac propositione sit, non tamen bic vimcasus tenetjSed praspositio ; atque hoc est quod ait,vel quomodolibet aliter nd aliud.ut quoniam superiusseciindum casus relationes fieri dix8rat,erantautem qusdam relationes quae nullis casibustene-affectura affectione affectum est.Etcalor calenlis fit rentur,adjecit hoc,veI quomodolibet aliler ad aliud,calor, et calens calore fit calidum. Positio quoque ac si diceret: Omnis relatio aut casibus fit, quodrelativa est, nam posilio positee rei positio est, et „ per hoc demonstravit quod ait,quaecuiique id quodposita res positione posita est,et hoc intelligi convenitsecundumprioremhabilusetdispositionismodum.Illaquoque res probat posilionem esse ad iiliquid,quodejus species relativa^ sunt; statio enimstantis rei statio est, etqui stat statione stat; etdesessione quidem et de accubilu idem dici ;potest.Quocirca ethabilus et dispositio vel affectio,et positiorelativa sunt, et hsc omnia vel similibus veldissimilibus eonvenientibus tamen prsdicationi casibusconvertuntur. Eorum aulem quaj secundumcasus convertuntur, alia sunt quae eodem nominepraBdicantur,aIia vero quae dispari: cum enim dicoBimile simili simile est,et squale aequali aequale est,diountur,et quoniam omnis positio ad aliquidest,suffioienter superius comprehensum est.Nuncveroquid sit quod ait,vel quomodolibet aliter ad aliud,expediemus, in relatione per quam dicimus filiuspatris filius.nulla conjunctio mista est,nisi tantumsolacasuum vispraedicationishujusmembraconjungit.Gumautem dico monlem magnum,ad alium referensparvum,ita propono.raons magnus,ad monsuntaliorum dicuntur,aut praeter casus sunt.quodhaec sententia docet, vel quomodolibet aliter ad aliud,atque haec haclenus.Sed cum posiiio sit ad aliquid,et sint species ejus relativae (sessio enim et statiorelativa sunt),sedere et stare nuUarelatio est.Starenamque et sedere de statione et sessione denominativedicuntur.Omnis autem denominatio non estidquod estearesdequanominatur.utgrammaticus,non enim idem est quod grammatica de qua nominatusest.Quociroa si sedere de sessione,et stare destatione denominativum est, sessio vero et statirelativa sunt.sedere et stare, qu» a relalivis denominativasunt,relativorum genere non tenentur.Etet dissimile dissimili dissimile est,eisdem vocabulis universaliter, quidquid ex quibuslibet positionibuseisdemquenominibustotafitpraedicalio.Guni autem p denominatur,illud non ad relativa,sed ad praedicationemdicodupIummediidupIum,velmajusniinor6majus,disparibus vocabulis facta est praedicatio.Quoniamqus situs dicitur reduci potest.Inest aulem el contrarietas in relatione, ut viriusverorelativorum diffinitionem ita proposuit.ut diceret:vitio conlraria esl, cum sit utrumque ad aliquid, etad aliquid vero talia diountur quaecunque hocipsumquod sunt aliorum dicuntur,vel quomodolibet,scientia inscientix.Non autem omnibus relativis inestconfrarielas,duplici enim nihil esl contrarium,nequealiter ad aliud;quid essethoc ipsum quod sunttriplici, nec talium ulli.aliorum dicuntur, jam diximus nunc quid sit; quodQuemadmodum in substantia vel quantitate siait, vel quomodolibet aliter ad aliud.requirendumeorum esset proprium contraria suscipere rimatusest. Quod ipse Aristoteles convenientibus in ordineest, ita quoque nunc in relativis de contrarietateprobat exemplis ;ait enim.Ad.a liquid ergo sunt quascunque id quod suntalionimconsiderat,utrum relativorum sit proprium contrariaposse suscipere,et quoniam virtus etvitiautraqueesse dicuntur, vel quomodolibet aliter ad aliud, utsunt habitus.virtus enim est mentis affectio inmons magnus dicitur ad alium.ilagnum enim ad aliquiddicilur, et simile aliqui simile dicitur, etomniabonam partem,et dirflcile commutabilis,vitium affectioinmalampartem,ipsaquoque difflcilemobilisialia similiter ad aliquid dicuntur .Sunt autem et accubitusr, et diuturnitateperdurans: quoniamigitur et vitiumet sfatio et sessio,posi(iones qusedam ;positiovero ad aliquid diciiur.Accumbere autem,vel slare vclsedere,ipsa quidem non sunt posiliones,denominativeet virtus habitus sunt,omnis autera habitus ad aliquidesse monstratus est (habilis enim rei habitusest)erunt virtus atqne vitium relaliva,sed ha;c contrariavero dicuntur ab iis qux dictss sunt positionibus.sunt,igitur relativa oontraria suscipere noriQuoniam accubitus et statio et sessio posttiones recusant.Sed si dicat quis; quid causae est ut virtutematque vitium ipsumque habitum paulo post interqualitates numeret? Atqui ut alia signifioatione unares diversis generibus supponatur, nihil prohibet,Socrates namque in eoquodest Socrales substantiaest,ineo quod pater vel filius adaliquid;itaad aliudatque ad aliud ducta prisdicatione eamdem rem subdiverso genere nihil poni prohibet.Habitus quoqueet virtus et vitium eodem modo est.Potest enim in

221 IN CATEGOKIAS ABISTOTELIS LIB. II. 222qnalitate poni habitus quod ex eo quales homines \ admodum in contrariis dictum est. Ouoniam qusenuncupentur,habentesenimdicimusaliquosrei ha cunque secundum ea dicuntur quae contraria nonrecipiunt, insa quoque contrariis carent.In hocverocum secundum quantitatem dicatur asquale etina;-quale,suscipit et magis etminus.niciturenim magisbitus retinentes.Virtus quoque qualilas est idcircoquodexeoboni hominesdicunturetsecundumillamqualitatem.id est bonitatem,quales homines.id estbonos homines nuncupamus; similiterautem etvitium.Ipsequoque habitus ad aliam prsdicationemdictusfititerum relaiivus:quodenimhabitushabilisrei habitus est,adaliquidest; etquod alicujusvirtusest.ad aliquid virtus est,etquodalicujus vitiumcst,ad aliquid quoqueipsum est.Ergo nihil impedit easdemres ad aliud atque aliud versasdiversae praedicationisubstitui.Ipsum vero ad aliquid praeterullumaliud praedicamentum intelligere non possumus,utpatrem et filium, dominum et servum secundumsubstantiam consideramus.Nam et quidominusetjpquale et minus aequale.Eodem modo et simile,magissimile et minus simile dicitur.Sed si forte quisdicat:curcunaquantitatissitdioiaequaleetinffiquale,etquantitasmagisatqueminusnonsuscipiat,aequaleet inaequale et intensione crescat et remissione minuatur?Dicendum est quoniam quemadmodum substantiaipsa per se in eo quod substantia est non estproprium,ipsi tamen proprium est contraria possesuscipere,ita etin quantitate consideratur.propriumenim est, non hoc ipsum cujus est proprium, sedquaedam alia extrinsecus qualitaspassioque.Passioqui servus est, substantia est. Duplum et triplum ° enim qualitatis est, et qusdam qualitas aequale etsecundum quantitatem,haecenim in quantitate con-Bistunl,scienliaveroetinscientiasecundumqualitatem.Secundum enim has quales dicimur, scientesscilicet atque inscii.Quocirca quoniam praeter aliudpraedicaraentum per se relativa nullus intelliget,secundumea praedicamenta de quibus intelligitur relatio,secundumeadiciturcontrariapossesusoipere:inaequale dici potest : quod quoniam non est idempropriumquode3tilludcujusestproprium,etaequalevel inisquale dici, non esl quantitas cujus est proprium,sed qusdam qualitas et passio quantitatis.Hsec'autera dicitur ad aliquid,ipsum enim quod estalteriusdicitur,aequaleenimaequali fequaledicimus,et similiter simile similis simile. Sed non capiuntut Socrales ipsequidemsubstantiaest,sed substantiacontrarium non recipit. Pater vero atque filiusomnia relativa raagis et minus.NuUus enim potestdiceremagisetminusduplumessealiquid: namsivesecundum substantiam prsdicatur, non est enim denariusadquinariumcnraparetur,sivequaternariuspateratque filiusnisiin substantiasit.Quocircaquoniamsecundum substantiam dicitur, contrarietatecaret.Rursusduplumveldimidium secundum quantitatemdicitur,quantitas vero contrarianon haberead binarium,a;queuterque duplus est.sque uterquemfidietas. Qualitas quoque recipit magis et minus,dicimus enim magis album etminus album.Quarequoniaranequeomnirelationinequesoliinest suscimonstrataest;igiturnecduplumatquedirridiurncon-C pere magis et rainus, et per qualitatem relatiotrariis pugnat.Qualitas vero recipit contrarietatem;bonum enim et malum secundum qualitatem opponuntur,bonumigitur et malum contrariis non carent.Igitur secundum quae praedicamenta relativadicuntur, si illa suscipiunt contraria,et relatio suscipit.Sin vero illa prius repudiant contrarietatem,suscipitet magiset minus,relationis proprium nonest suscipere magis et minus.Omnia aulem relaliva ad converteniia dicuntur, utservus domini, et dominus servi dominus, et duplumdimidii duplum,et dimidium dupli dimiMum,ctmajusminore majus,et minus majore minus, similUer autemnec illud ad aliquid quod secundum ea dicitur ulla et in aliis. Sed cusu aliquoties dijferunt secundum loculionem,utscientiaUnquam contrarietate dividitur.Quare habere contrariascibilis rei scientia dicitur,etsci-relationispropnumnon est,Dam nequeinsolarelatione est (habet enim hoc quoque qualitas),necin omnibus ad aliquid considerari potest.Quae enimeecundum talia praedicamenta dicunturad aliquidbile scientia scibile,et sensus sensibilis sensus,ei sensibilesensu sensibile.Clara hasc est proponentiset non involuta sententia.Dicitenim omnia relativa ad convertentia dici,quod ipse propriis patefecit exemplis.Omne ehim adquae nonrecipiunt contrarietatem,utsecundumsubstantiampater et filius,vel secundum quantitatemaliquid ita ad aliud pr8ed!catur,utillud ad quod praeduplumetmedium.intalibusrelativiscontrarianulloq jicatur videatur posse converti,et hoc est quod ait:In praedicationeconvertipossit.Sednecomniadicunmodoreperiuntur.Quod vero neque solinequeomnibus inest, hoc proprium non est ; non est igiturproprium relationis babere contraria.Videnlur autem magis et minus relativa susdpere:simile enim et dissimile magis et minus dicilur, etsequale et inxquale magis et minus dicitur,cum utrumquesitrelativum,simite enim aiicui simile dicilur,etinsequale alicui imequale. Non autem omnia relativasuscipiunt magis et minus, duplex enim nonmagis et minus, duplex, nec talium ullum.diciturQuaeriturnuncanrelationissitpropriumsusciperemagiSetminufl; sed in hooilla ratio servatur,quem-Omnia relativa ad convertentia dicuntur. Convertiautem est,ut si prima res dicitur ad secundam,secundarursus dicaturad primam.Ponatur enim primuspater,secundus filius,et dicatur hoc modo,paterfllii pater est ; id rursusconverti potest,ut priusponamus filium,et talis sit pradicatio.fitius patrisfilius.Ergo paterad talem rlicitur,id est ad filium quiconvertitur: et filius qui dioitur ad patrrm,ad talemrem dicitur,quae ipsa quoque convertitur,ut de filiopraedicelur.Omniaque relativa hoc raodo sunt,omneenimrelativumadtalealiquidprffidicaturquodipsum

'223 AN. MANL. SEV. BOETII 224tursecundumeamdem vocisprolationem.Alia enioi A prffidicationem faciat,oonversio non procedit;quae8unt quas eisdem casibus convertuntur, ut dictum tamen est ipsa convenientia qua possint semper relativaconverti, hujusmodi est.Cum enim dioo est, pater enim filii pater est,et filius patris filiusalamest.Aliavero quae non eisdem,ut scientiascibilis reiscientia est: hic genitivus est medius.Scibileauiemscientia scibile esi: hic septimus prsdicationem tenel.Aliavero nuilo (ut supra dictum est) casu conjunctasibimet convertuntur, ut mons magnus adparvum dicitur,et parvus ad magnum.Ergo omniarelativaad converlentia dicuntur,quamvis non eisdemcasibus convertantur.quod ipse ait dicens: Sedcasu aliquoties diilerunt secundum locutionem.Quod vero addidit nimis diligenter adjectum est.60 ejus remus dicitur, sunt enim naves quarum reminon sunl: quare non convertitur,navis enim non diciturremi navis.Sed forte convenientior assignalio erit,si sicquodammogo assignetue,remus remitse rei remus,autaliquo modo aliter: nomen enim non esl positum;converlilurautemsiconvenienierassignelur,remilumenimavis esse alam,non oonvertitur, ut avis alae sit avis,idciroo quod non est convenienter facta prffidioatio:non enim in eo quod avis est,in eo habet alam;multaenim suntqus habent alam,aves tamen nuUo modonominantur,ut apes sunt et vespertiliones, et quidquidestaliudtale,habere quidem dicimus alas, eastamen aves non dicimus.Quare non in eo quod avisest, in eo est ejus ala, sed in eo quod alata est ; idcircoenimalamhabet,quoniamalataest:etquidquidfuerit alatum,alas habebit.Quare ita facta preedica-At vero aliquolies non videbitur converli, nisiconvenientertio illam conversionem retinet atque custodit, alaad quod diciiur assignetur.Si peccet is qui as-enim alati ala est, etalatum ala alatum est. Eodemsignal,utalasiassigneluravis,nonconvertituravisalx, quoque modo de capite: si quis dicat caput animalisneque enim prius convenienter assignatum est,alaavis;" est caput,nonconvenienter vim praedicationisaptabitneque enim in eo quod avis est,in eo avis ala dicilur,sed m eo quod alata est.MuUorum enim aliorum alxsunt,qux non sunt aves:quare si assignetw convenieuput,multa; non enim in eo quod animal est,in eo habet ca-enim sunt animalia quae oapite carenl,utostrea,et conchylia,et caetera hujusmodi.Igitur dicendumler,converlitur,ut ala alati ala,et alatum ala alatum.est caputcapilatae rei esse caput,etcapita-Aliquoties autem forsilan etnomina fingere necesse erit, tam rem CHpite esse capilatam.Videsne quemadmodumsi non fuerit posilumnomen,et ad quod convenienierconveniens praedicatio alternam in se vocabuliassignetur ,ut remus,si navis assignetur ,non erit conveniensconversionemreversionen.queredrliderit?ltaquoqueassignalio .Neque enim in eo quod estnavis,in speculandum est et de alio exemplo quod ipseproposuit.Remus enim si navis remus dicatur, nullomodo convertitur,ut navis remi navis essenominetur.Suntenim quaedam naves qua3 remis penitus nonutuntur,ut lintres quas solo subigunt conto, et idcirconon convertitur. Dicendum est igitur remumremitaa rei esse remum.et remitam rem remo esseremo remitum est. Similiter autem el in aliis,ut caput, C remitam.Necesse quoque erit nomen fingere, si poconvenientiusassignatur capitaii,quam si animalisas-situmnonsit:namquemadmodumfiliuspatrisfilius,signetur;neque enim in eo quodanimal est,caput habet,multa enim sunt animalia quse capita non habent.Supra jam de relativorum conversione proposuit,dixitque quidquid est ad aliquid,vel eisdem casibuset pater filii pater.reciproca conversione praedicantur,etutrumque nomen in usu est, sic, si defueritnomen,ipse tibi aliquid debebis efflngere, ut in eoquod est,ala alati ala; alatum enim noviter factumest,et nunquara ante diotum. Quo autem modo possimusnominaipsaconfingere,quoniamnecessariumesse posuimus, artem quoquecomponendisequentivel dissimilibus,taraen ad convertentiadici:hocveroidcircoevenitquodomne ad aliquid esse suumexalteriushabitudineetcomparationetrahit;qoodsiutra-que secundum ad aliquid sint opposita,ad aliquid ordine demonstremus. Sed hoc faoiendum est, sinuncupantur|ffiquamvimvocabulinuncupationemquesortita.Namsipater et filius utriqueadaliquidsunt,si pater ad filium praedicatur,quoniam ad aliquid est,filius quoque,quia adaliquid est,ad quoddam aliudpraedicabitur.sed nuUius est fllius nisi patris.Brgoprius illud purgavero,quod quidam contra Aristotelemculpandi studio ponunt. Aiunt enim non essesolius relationis ad convertentiam dici Si quis enimsic dicat: cum sol super terram est,dies est,et cumdies est superterram,solest, recipiunl h»c quoquehrecvocabulaexalterulranuncupationeprincipium D conversionem, qua3 confesss a relativorum definiaumunt.Quocirca quae sibi invicem substantiara donant,rectead se invicem praedicantur.ethoc quidemin omnibus relativis constatintelligi.Sed hujusmodiconversio non uno modo, nec quomodolibet fleripotest; nisi enim convenienter quaelibet illa res ad idquoddicilur praedicetur,hujusmodi conversio nuUarationeconverlitur.Gumenimdicaturcaputanimaliscaput dici non polest,animal capitis animal.Ergo itaredditum nulla ratione convertitur. Atque hoc estquod ait,non videri in omnibus relativis posse converti,nisiconvenienter ad quod dicitur assignetur.Si enim peccetis qui assignat, ut non convenientemtione segregata sunt.Non igitur in solis relativis,inquiunt,caditistaconversio.SedJamblicusduashujusrei protulit solutiones,unam pervacuam,aliam veroperforem. Ait enim nihil offlcere ad Aristotelis sententiam,si et alia convertantur ; non enim inquiiAristoteles solis hoc relativis esse,sed,omEibus namquehocrelativisinest,neculla rationenegaripotest;quocircaquoniam non dixil Aristoteles solis hoc inesserelativis,illorum qusstio hujus prsclari philosophisententiam non moratur.Sed hocpotius accidentisest quam naturse, et ad aliud quodammodorefugium coacurrentis potius quamexipsaAristote-

225 IN CA.TEG0RIA3 ARTSTOTELIS LIB. II. 22«lis auctoritale dictorum ejus aliquod propugnacu- » convenienter aptetur,flngenduin est nomen alatum,lum comparantis.Aliam veroattulit causam prorsusgravem : a:t enim proprium esse hoc relativorum,quod ipsum ex ala denominatum est.atque hoc idemet in CKteris relativis licet intelligi.non secundum suamnuncupationem,sed secundum Wam si ad quodlihet aliud assignentur, et non adaiiquamhabitudinem,eodemmodoconverti.Quienim illud ad quod dicilur, non convertuntur . Dico autemdicit cum sol est super terram,dies est,et cum dies quoniam nec eorum quse indubitanler convertibilia dicuntur,etquibusnominaest,sol est superterram : nullamhabitudinem monstratjSedtantummodoconsequentiamostendit.Consequiturenimposita sunt,ullum convertitur,si ad aliquid eorum quas sunt accidentia assignentur,etsuper terram solem essecum diesest, non ad ea ad qux dicuntur : ut servus, si domini nonetcum sol superterramcursus agat,diem esse ;cum assignelur servus, sedhominis,vel bipedis,autalicujusvero aliquis dicit fllius patris filius,et pater filii pater,habitudinem et comparationem et quodammodolalium,non converlitur. Non enim et conveniens assignatio.coQtinentiamutrorumquedeclarat.Atquehocquoque Aliud quoque argumentum dedit, si relationein alia quavis relatione spectare licet.Quocirca quoniamomnia ad aliquid secundum quamdam ad se Fortasse enim quis dicat alam et caput non esse adconvenienter non reddantur, non posse converti.invicem habitudinem continentiamque dicuntur,se- aliquid : quod si quis hoc quoque concedat,illud tar.nnflTimr.nnHnpn+ TaTinMnnnnQcifViQKifnr?inor.i.innnm ^ TT X-_'l - • , ^, .cundum continentiamquoqueethabitudinemeorum men nullusnegare poterit,quin servus aut filiussemperconversio faeienda est,qua in re nos quoquegravi-ad aliud praedicentur. Ergo in hac quoquere,ter dicentis Jamblici auotoritati concedimus. Nuncvero quaesitars flngendi nomina sicubi desunt,dicendumvidetur,quam ipse Aristoteles his verbis tradit.Sic autemfortasse quis facile sumel in quibus nomenest positum, si ab his qux prima sunthis ad quse convertunlurnomina ponat, ut in his qux dicla sunt, abala alalum, a remo remitum. Omnia ergo quse. ad aliquiddicunlur ,si convenienter assigvenlur, ad convertentiam dicuntur.Quoniam sunt qu£e ita dicuntur ad aliquid,ut nisiconvenienteraptenturoDnversionullasit,inomnibusautem ad aliquid conversionem exspeclari necessee8t,qu3e sithscconvenientia,et (]uemadmodumassi-gnari relationes oporteat,ipse demonstrat. Si quidenimdioituradaliquidquodconvertinonpossit,abip-so quod dicitur si denominatio fit,mox convertitur :utaladicituravis,etrectaquidemesthfficprasdicatio,sed ad naturam relationis incongrua.Nuncigitur quoniamdicinonpotestavis alae,dicitur autem alaavis,ab ipsa praedicatione,quae ad aliud praedicatur,si denominatiofit.mosreditconsuetaconversiorelativis.Nam cum dicitur ala avis,ut dicatur avis alce,inoonveniensest; si vero ex ala fiat denominatio,ut dicaturala alati.sic conversio manet. Aialum enim alaalatum esse dicimus,sicut alam alati esse alam. Ethoc idem in remo evenit.Nam quoniara remus navisquse confessas relativa est, perit relationis propriaconversio, si non convenienter et ad illud ad quodproprie dicitur assignetur.Nam cum sit ad aliquidservus.nisi domini reddatur, id est, ad id ad quodconvenienter dicitur^nullahacratione conversio est.Dicatur ergo servus hominis,vel servus bipedis, nonconvertitur, ut dicat quis bipedem esse servi, authominem esse servi. Eodem quoque modo de filio.Ergo qucecunque sunt extrinsecus, si ad ea id quodest ad aliquid praedicetur, nulla conversio est. Quodaulemait accidentia,non quodhomositaccidens.autbipes,differentia hominis accidenter insit, sed interdumconsuetudinisAristotelic6eest,quffisecundoloco^ ^*' extrinseous praedicantur, dicere secundum acci-dens praedicari.Servus autem prius ad hominemest,secundo vero loco ad hominem. Idcirco enim quoddominus homo est,ideo servusad hominem dicitur.El idcirco quia dominus bipes est, ideo servus bipedisdicitur. Ergo secundum accidens dixit secundoloco, volens ostendere extraneara et non convenientemfieri praedicationein.si quis ad horainem vel bipedemservum et non ad dominum referat.Manifestumigitur est quoniam in his quoque quae confessasunt ad aliquid, et in quibus nomina sunt. Nomenenim et servi et dominiin usu est,non quemadmodumin remo aut in ala, ubi neque alatum nequeremitum nomen fuit, nisi ipse fingeret Aristoteles.Cum ergohffic ita sint, manifestum est quoniam sidicitur, et remi navis ut sit ulla ralione convertitur,siex remo sitdenominatio,statim reddit ex moreconversio.Dicimus enimesse remuraremitae reiesse D noi convenienter aptarentur, conversionem praedi-Ampliussiconvenienterassigneturidadquoddicitur,remum,ethocilli convertitur.Remita enimres remo catio non teneret.remita est. Brgo ex eo quod prius dioitur, nomenprius dioitur ala, rei ad quam convertitur sic ut non dicetur ad aliud : assignelur enim servus hominis.fingendum est, sicut ex eo quod est ala, quoniam omnibus aliis circumscriptis quxcunque accidentia suntprius ad avem non dicitur, quia avis ad alam nonconvertitur,denominatio facta esl,ut diceretur alatum.relicto solo ilto ad quod assignalum est,semper adipsumconvenienler dicitur ; ul si servus dicatur ad dominum,Atque hoc est quod ail, si ab his qus prima circumscriptis aliis omnibus quxsunt accidentia domi-sunt his ad quae convertuntur nomina ponantur. no,ut esse bipedem,vel scienlix susceptibilem,vel hominem,relictoPrima namque praedicatio est ab ala.Dicimus eniraalam avis, ethoc quKriraus ut ad alam praedicatioconvertatur. Ergo ab eo quod prius dicitur, illi adquod convertitur nomen flngendum est, ut ea quaesolo domino,semper servus dicetur adipsum,^ervus enim domini servus dicilur.Si autem non convenienterreddatur id ad quod dicitur,circumscriplis omnibusaliis, relicioque illo solo ad quod redditum est,

227 AN. MANL. SEV, BOETHet ala avis,circumsoribaiurque ab homine esse domi- A sequalia esse oportet.Nam si una res amplior, alianum, non amplius servus ad Iwminem dicetur, cum fuerit minor,conversionem noa habent, nam in eoenim dominus noii sil, servus noii esl. Simililer autem quod esl ala avis, minuo est avis ala, multa eaimel de ave : adimatur ab ea alatam esse, non erit ampliusala ad abquid, cum enim non [sit alatum, nec conversio non flt. Et in eo quod est remus navis,suntquffi alas habent, et aves non sunt , alque ideoala erit aticujus. Quare oporlet assignare id ad quod major est navis remo,muIt8e enim naves sunt quarumrerai non suntconvenienter dicitur. Ac si sit nomen posilam, facilis;quare in his nulla potest esseeril assignalio ; sin autem non sil, forlasse erit necessariumfingere nomen ; si sic auiem redduntur, manifestumesl, quoniam omnia relativa jfionversirn dicentur.Aliud quoque validum addidit argumentum inomni secundumad aliquid,pradicatione sokim esseassignationis convenientiam requirendam.Quo enimpermanente cunctis aliis pereuntibus relativorumconversio. Si vero sint aqualia ut filius alque pater,conversio non fugit. Nunquam enim est flliuspatris,et rursus nunquam pater est nisi filii.nisiQuocircaaequalia esse oportet quMcunque ad aliquidpraedioantur. Horum vero si nomen sit positum, positisnominibus uti oportet.Si vero nomen positum.non sit, ex his quce in prima praedicatione sunt (utsuperius dictum est) nomen oportet effigere. Quod,ila reddantur ut omne ad aliquid convenienteradpraedicatio constat,et quo pereunte cunctis aliisper- n simanentibus.ad aiiquid prajdicatio non manct.illud quod diciturpraedicetur, et squalis erit praedicatio,estad quod convenienter nominis relatio referatur.Qui enim dominus est,idem ei homo est, ideraquebipes.idem quoque scientieB perceptibilis. Ad quodlibetigitur hor;im servus non praedicabitur,si dominusnon sit ;quod si dominus sit,etiamsi quodlibethorum pereat,nihil impedit praedicationem. Prsdiceturenim scrvus ad dominum,et ab eo caetera perimantur.Pereant enim ab eo quod esl homo, acbipes,quod scientiae perceptibilis, his omnibus pereuntibus,dominussoius permaneat ; caeteris igiturpereuntibus, servus taraen nihilominus dicituraddorainum, ad hominem vero non dicitur, pereunteenimdomini nomine,servi ad hominem nulla pr£Bdicatioest,quod si addominum servus non referatur,pereatque domini nomen,omnibus aliis manen- '-'tibu9,non erit praedicatio. Auferatur enim dominuset maneat bomo, et bipes,et scienlis perceptibilis,non potest dici servus hominis.vel servus bipedie,Domino enim non miinente servusinterit:quare manentedominoad quod servus oonvenienteraptatur,cunctis aliis pereuntibus.prsdicatio manet ; sublatovero domino, ad quem est conveniens preedicatio,cunctis aliis manentibus prsdicatio non est.Eodemmodo etiam de ala ; nisi enim ad alatum referatur,cunctisaliis manentibus integra praedicatio non est.Adeo non solum non ronvertitur,sed nec praedioatioet moxconversionis reciproca natura subsequitur.Gonstat igitur omnia relativa ad convertentia dici,His aliud proprium jungil.Videntur autem ad aliquid simul esse nalura, et inpluribus quidemverumesl.Jn aliquibus autem verumnon est : simul enim duptum est, et dimidium , et cumsit dimidium,duptum est; et cum sil dominus, sei-vusest ; el cum sit servus,dominus est.Similiter autem hisel alia,simul etiam auferunt hgec sese invicem.Sienimnon iitduplum^non est dimidium,et si non est dimi~dium,non esl duplum,similiter autem et in aliis qusecunquetalia sunt.Iliasimul essedicuniur quaecunque talia sunt,utuno posito quolibet aliud necessario subsequatur,etuno quolibet perempto aliud modis omnibus interiulla erit.nisi relatio ei ad quod convenienter dicitur simul ea sunt quae se invicem vel interimunt vel inferunt,etde his quidem ipse posterius traotat. Nunoassignetur. Simul etiam h,-sc quoque ars est et vianoscendi,oum in naturamulta sunt,ad quod potissi-autem hoc quoque iiiesse relativis exposuit,dicensmum relatio praedicetur.Nam cum in domino sit,et D retativis quoque esseutsimulsint;nam cumduplummatur,ut pater et filius. Nam cum pater est, filiumquoque esse necesse est; cum sit fllius, pater est.Rursus si pereat fllius,patrem quoque periremanifesiumest,non quod pareat ipsa substantia,ut pereunteHeotore Priamus pereat,Eed perit ipsa relatio.Ergo quoniam vel interempto patris nomine,fllii nomenperit,sublato quoque fllii noraine nomen patrisperit.Positoetiampatre in subslantiaque constituto,fllii quoque nomen infertur, et posito filii nominesequitur patris et a patris nominenuoquam separatur,idcircopater et fllius simul esse dicuntur. Ergohoino,et animal, etdisciplinae percpptibile,et bipes,in servo quoque idem, ad quod horum aut domininomenaut servi referrepossimus,sioostenditur.Quaenim re manente sublatis caeleris praedicatio valet,et qua re sublata caeteris manentibus, intercipiturpraedicatioadillud relatioreclissimepraedicatur.Hisigitur positis totius argumenti vim senlentiaraqueconcludit, ait enim : omnia quajcunque ad aliquidsuntaequa prEedicatione oonverti :hoc autem hujusmodiest.Quaecunque enim ad se invicem aequaliterpraedicantur,et eonversione faota retorquentur, illaaiquali natura et dimensione fundata sunt, ut suntpropria et speCies.Relativa quoque ut convertantur,sit, dimidiumest, etoumdimidium, duplum.Hujusauteraargumentumest, quod interemptoduplo dimidiumperit.Rursus quoque duplo oonstituto, dimidiumconstituitur. Igitur quoniam duplum atquedimidium relativa sunt, et haec simul sunt natura,id est ipsa essentia, et hoc manifestum estquoque relativis accidere, ut simul natura ess6videantur. Idera quoque est in eo quod est servuset dominus. Nam quoniam alterutris interemptisuterque deperit, et alterutro constitutouterque sub^istit, constat servum atque dominiitiicum sint ad aliquid simul esse natura. Sed haecitttsunt,ut sint quidem in relativis, sed omnibus hfs'

229 IN CATEG0BIA8 ABISTOTKLIS LIB. II. 230quee sunt ad aliquid non aequentur. Sunt enim quK- A in omnibus relativis verum est,ut simul esse naturadam relativa quorum unum prius natura sit, quodipse rursus adjecit.Non autein in omnibus relaiivis verum videtur esseut sint simul natura. Scibile enim scientiaprius naturaliteresse videlw . Namque ut plurimuin prius rebussubsistentibus scienlias accepimus. In paucis vero veldicantur;et sicut falsum illud_est,ic nullis hoc esserelativiSjitafalsum estrursus in omnibus.Sed hunctractatum longius texit.Amplius scibile quidem sublatum simul, auftrt scienfiam,scientia vero simui non auferl scibile. Nam siscibile non sit, non esl scientia; scieniia vei o si non sil,nullis hoc quis reperiet, simul cum scibiliscientiam essefactam.nihil prohibet esse scibiie, veiui circuli quadralura simodo esl scibilis, scieiitia siquidem ejus nondum estProposuit Don in omnibus relativis esse hoc, utvideantur simul esse natura ; hoc autem probat exipsa vero scibiiis esi.Diximusillaessesimul, quaecunque aiterutro coD"his,quod quoniam scienlia ad aliquld est (scibilis stituto, velalterutro interemplo, simul utraque constituerentur,velenim rei scientia dicitur), non poterit esse scientia,nisi sit res aliqua qua3 sciri possit.Hanc autem primamesse necesse est, ut in matheseos disciplina.etiam perimerentur.Gonstituto enimut sit pater, constituetur esse filius, et pater simulinfert substantiam filii.Eodem quoque modo flliuaScimusenimtrianguluoatresinterioresangulosduo- B simul infert vocabulum patris, non est enim fillusbus rectis angulis squos habere. Unde necesse est nisi patris. Eodem quoque modo altero interemptoprius fuisse quod sciri posset, postea vero ad hanc utrumque perire necesse est, alterum autem alterorem aptam fuisse notitiam. Atque hoc est quod ait: priusmultisdiciturmodisjsed quod nunc quaerimusNamque in pluribus subsislentibus rebus scientiasuccipimus.Priusenimrebusconstitutiset quasi preepositisscientiae ratio sequitur.Quare non est in omnibusrelalivis simul esse natura.Nam cum scientiaet scibile relativa sint, antiquius est scibile quamscientia. Quod vero interposuit, in pauoisenim velnuUis hocquis perspiciet simuloum scibiliscientiamfactam.taleest.Quasdam namque resanimussibi ipseconfingit, utchimeram.vel centaurum.velaliahujusmodi,quae tunc sciuntur,cum ea sibi animus finxerit.Tuncautem esse incipiunt,quando primum intaleest. Nam prioraillaesse dicuntur, quasipsa quidemperemptaresalias tollunt, ipsa vero illataatqueconstituta simul res alias non inferunt, utest unusatque duo. Interemplo enira uno, duo quoque pereunt.Undeenim est unius in duobus gerainatio, slunus intereat?Constituto vero atque posito ut situnus,nondumduosunt' Nondum est enim factaunius geminatio.Ergo dicuntur illa priora esse, quajcunquealia simul quiilem illatanon inferuntjSed perimuntinterempta.Scibile ergoet scientiam non esae simulilla res probat, quod si quis rem scibilem tollat,opinione versantur. Tunc igitur sciuntur, cuni inq scientiamquoquesustulerit.Nullapotestenim scienopinioneversata sint, et haec simul habent esso etsciri. Nam quoniam in opinione nascuntur,mox esseincipiunt, sedcum inrationesunt,tunc eorum scientiacapilur.Igitur mox ut fuerint, mox sciuntur, etesteorumscientiacumeorumdemessentia conjuncta.Namqueantequamchimerafingeretur, sioutipsain nullaopinionefuerat,ita quoqueejussoientianunerat. Postquam vero ipsa animarum imaginationeconslituta est, ejus quoque cum ipsaimaginatiouetia permanere, si res quae sciri possit intereat.At si scibileesse constituas.non omnino scientia consequitur.Infantibusenim ea nobis quas nunc novimuserant, et in suae naturae substantia permanebant,sedeorum apud nos scientia non erat. Mullae quoquesunt artes.quas esse quidem in su» naturae rationeperspicimus,quarum neglectus soientiam sustulit.Multumque ego ipse jam metuo ne hoc verissime deomnibus studiis liberalibus dicatur.Quocirca si etscientia consecuta est: atque ideo ait in paucis hocposse perspici, ut simul cumscientia scibile sit, utscientiam sublatum soibile perimit.et illatum scibilescientiam non infert,neque oonstituit, prius est idin hac eadem chimera, quae cum sit scibilis, cum quod sciri potest quam illud quod comprehendereBcientia nata est. Sed quoniam nihil quod in substantiavidelicetatquecomplectinotitia.Ipse autem ad hanonon permanet, neque in veritate consistit, rem obscurissimum commodavit exemplum. Soletsciri potest (scientia enim estrerum qu» sunt com-enim in geometria hujusmodi esse propositio.Jubeprehensioveritatis), et quidquid sibi animus fingit, D murenim propositoquatuorlaterum spatio, aequalevel imaginatione reperit, cum in substantia atqueveritateconstitutum nonsit, illud posse sciri nondi"citur, atque ideo non est eorum scientia ulla quKsola imaginatione subsistunt.Idoirco itaque dubitansdixit,in paucis enim vel nullis.Haecenim ipsa paucaita quisque reperiet, ut si ad veram rationem examinationemquecontenderit, nulla esse perpendat.Quodsiquisquamchimerae aliqua esse scienliam dicat,qua3non est, quanquam hoc falsum sit, tamenhoo quoque concesso pauca erunt in quibus scientiacum scibili simul natura sit. Multis enim antepositiset constitutis scientia nascitur.Quocirca nonIriangulum constituere, et facimus hoc modo. Sitquatuorlaterumspatiuma b, oportet ergoa ft spatioaequale triangulum constituere,et ut sit duplum a bspatio c d e f spaiium. Ducatur angularis c /, dicoquoniamc d /'triangulum sequale est a b spatio,quoniamcde f spatium duplum est a b spatio:a6 igiturcdef spatii medietas est, angularis enim / c totumcdef spatium medium dividit.Qus autem ejusdemsunt media, sibi squalia sunt, c d f igitur et c e ftriangulum a b spatio aequale est. Proposito igiturspatio o 6, aequum triangulum constitutum est cdf,quod oportebat facere.Eodem quoque modo quaesi-

-231 AN. MANL. SEV. BOBTII 232A enim perempto.sensus quidem peremptus est,sensibileautem non,est autem sensile,utcorpus calidum, dulce,amarum el alia omnia quwcunque sensilia sunt.Id namque proponit sensibus inveniri. Dicit enimsensupriusesse sensibile, quod communi priorumdiffinitioneprobabileesseconstituit.Diotumestnamqueilla esse priora quas simul quidem interemptaperimerent,non autem simul aliis interemptis ipsadeperire,ut orbem solis prius dicimus proprio lumine,sublatoenimorbe,lumenilludquodabeoestpenitusnonmanebit;sublatoluminesolis,orbis manebit.Itaquoque nunp. in sensibilibus.atque in ipso sensusitis angulis,qui et ipsius cirouli lateribus^aequaliterdiriguntur, quadrati forma consurgit, quod(ut potuimus)conjecturadepiaximus.Cum enim alicui circuloffiquunaquadratumconstituitur,inquadraturamcirculi illius mensura redigitur.Nunc ergo hoo estesse proposuit, sublato quod sentiri possit, sensusomninosublatusest.Nequeenimessepoteritsensus,oum quod possit sentire non invenit.Quod si sensusomnino depereat,sensibile permanebit; et hoc evitumestsisitpropositumsirculoEequumfieriquadra-B (jentibus firmat exemplis.Nam cum ea quae sunt intum.Quadratum ergo est quod cequalibus lateribus rebus, vel inoorporea sint, vel oerte corporea, etomnesquatuorangulos8equoshabel,id est rectos,etAristotelis quidem temporibus non fuisse inventumvidetur.Postverorepertumest, oujusquoniamlongaquidquid ad corporis materiam referri potest, hocsensuum varietatisubjaceat,quidquid ad incorporaliaintelleotus ratione et speoulatione teneatur.Cumdemonstratio est,praetcrmittenda est.Atque hoo est, sit sensus omnis in oorpore,si corpus intereal,cumquod ait, velut circuli quadratura: nam sicut manentequadrato, linea per obliquum ducta triangulaflgura producilur; itn oirculo non rautalo circumpo-omnino corpusnonsit,quoniamqu«suntinoorporeasentiri non pos3unt,et quae sentiri poterant interemptasunt,omnino sensus evertitur.Sed si sensus auferatur,sensibiliapermanebunt: et quoniam sensusanimalium effeotivus est,aequa est utroruraque perditio;siveenimsustulerisanimal,sensusperibit,sivesensusevertantur,animaliaquoquesublatasunt.Sedeversis atque interemptis animalibus cum propriisquoddicit,utcirouliquadratura,idestaequi quadrati sensibus.permanent corporaquae anima non utunadcirculum constitutio si fieri potest, et si res est C tur,quodsisublatisanimalibussensibusquedeperdiquaesciri possit, soientia quidem ejus nondum inventaest. Nondum enim quisquam sub Aristotelesequum quadratum ciroulo constituerat.Quod si estaliqua ejus soientia quae nondum reperta est,certeprius est quod soiri possit,post vero scientia.Namcum posset Aristotele vivo sciri cirouli quadratura,nulla tamen adhuo ejus scientia reperta est, atqueideopriuseratquodsciri posset,quam ipsius rei ullanotitia.Amplius, animaliquidem sublato, non est scientia,tis,corpora inanimata subsistunt,cum corpora sintquaasentiri possunt.animalia quaesentirevaleant siinteremptasint,manentesensibilisensuseversusest.Non igitur sicut sensibilis interemptio sensus interimit,sicsensuum perditionem exstinotio sensibiliuracomitatur.Id vero etiam hoc probabiturargumento,anteenim quam actu ipso aliquid sentiamus, sensusnon est.Nam priusquam dulce aliquid degustemus,gustatio ipsa duloedinis non est; quod autemgustarlposslt,id est, mel,velquodlibet aliud propriae naturaescibilium vero plurima esse coniingit.Addit al'udvalidiusargumentum,priusesse scibilescientia.Illud enim notum estsiperdesidiam disciplinaratione consistit. Quocirca prius esse quod sentiripossitjpost vero sensus Aristotele auotore firmatur.Amplius sensus quidemsimul cum sensato fit,simuldepereat,inlerire quidem scientiam, sed scibile enim et animal fit et sensus. Sensile autem ante estpermanere.Scibileautemdicoquodsciripossit.Quod rv quam sensus esset. Ignis enim el aqua ei alia hujussiomnino animal non sit,cum quis scire possit om-•-modi,ex quibus ipsum animal constat,ante sunt quamninonon fuerit, scientia quidem ipsa funditus interibit:animalsii omnino,vel sensus.Quare prius sensile quamnihil tamen probibet esse ea quae permanente sensus esse videtur.animali possit inquirentis animus scientiae ratione In compositis rebus atque ex aliis junctispriorescomplecti.Similiter his sese habent et ea quse de sensu sunt,sensile enim prius quam sensus videiur esse. Sublatoenim sensili simul aufertur sensus:sensus vero sensilenon simul aufert. Sensus enim circa corpus el in corporesunt,sensibili autem perempto,peremptum est etcorpus, sensile enim est el corpus ; cum vero corpusnon sit,sublatus est el sensus.Quare simul aufert sensilesensum, sensus vero sensile non tollit, Animalisunt hae res quae componunt aliquid ipsa substantiaquam componunt.Namque cum corpus animalis sitex igne,aere,aqua et terra,priora haec esse necesseest quam ipsura sit animal quod illa elementaconjungunt.Hocquoque etiam in aliis patet,nam oumsit liber ex versibus,priorestversuum natura quamlibri. Guraque versus constet verbis atque nominibus,etcaeteris quas grammatici partes orationisvooant,haeoex quibus ipse versus oonstat versu ipso

233 IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIB. II. 234prioraessenecesseest.Quocircasensusquoqueipsis ^ jus manus, et quoddam caput: non dicitur alicujusjanQconapositisanimalibussupervenit.Namcum animalguoddam caput, sed alicujus caput.Similiter autem etconstet es quatuor elementis, et cum sensus in secundis substantiis,atque hocquidemin pluribus,semper naturam animalium comitetur, cum ipsis ut liomo non dicitur aiicujus homo, nec bos ahcujusanimalibus sensus fieri etnaseinecesse est.Quodsi 6os,nec lignum alicujus lignum,sed alicujus possessiocum animalibus, id est compositis rebus, sensus dicitur. In hujiismodi ergo manifeslum esl quoniamnascitur.sicutanimali propriasunt eaex quibusipsumanimalconstat,sicquoquesensuquieumanimalinon est ad aliquid.ln aliquihusvero secundis subsLantiishabet aliquam dubitatioHem,ut caput alicujuscaputnascitur,illa priora sunt,ex quibus animalis naluradicilur, et manus alicujus matius dicilur, el sin-conjungitur.Conjungitur autem animalatquecomponiturgula hujusmodi. Quare hxc (ortasse ad aliquid esseex quatuor clementis. Quatuor igitur elegulaviden/ur.menta sensu priora sunt.sedquatuorelementacorporasuntjCorpus vero omne sensibileest.Prius igitursensibile quam sensus est.Sensusenim cumrecomposita nascitur,illa vero quEe componunt etsensibiliasunt,et priora ipso composito.Universaliter penim si qu« duee res sint simul,cum quselibet resuna earum prior sit.et altera prior erit, ut animalatque sensus, cum utraque simul sunt, simulquenascuntur,cumquatuor elementaquae sunt sensibiliapriora sint quam animal,sensu quoque esse prioranecesse est,quocirca conclusit dicens: Quare priusquamsenaussensibileesse videtur.Sedquidam,quorumPorphyrius quoque unus est,astruunt in omnibusverum esserelativis,ut simulnatura sint,velutiipsum quoque sensum et scientiam non praecederescibileatque sensibile,sed simul esse,quam quoniambrevis est oratio,non gravabor opponere.Ait enim :Si cujuslibet scientia non sit,ipsum quod per se poteritpermanere scibile esse non poterit, ut si formarumscientia pereat,ips8e fortasse formae permaneant,atquein priore natura consistant.sci biles veroqu» illud com.prehen'non sint.Cum enim scientiaderepossit,nonsit,ipsaquoque sciri nonpotestres.Namque omnis res scientia scitur, quae si non sit,sciri non possit.Porro autem res qusssciri nonpotestscibilis non est. Hoc idem de sensu gustantis:si gustus enimpereat, melforsitan permanebit.gustabileautemnon erit.Ilaquoque omnino sisensuspereat.res quidem quae sentiri poterant sint, sensibilesvero non sint sensu pereunte.Et fortasse nequescientia neque sensus secundum sentientesspeculandusest,sed secundum ipsam naturam qufe sensuvaleatcomprehendi.NamqueresquBBCunque per naturamsensibilisest.eam quoqueinnatura sua,propriumsensum quo sentiri possit, habere necesseContra eaquaesuperiusdisputatasunt hujusmodinodum qusstionis opposuit,quoniam enim primadifflnitio relativorum fuerat,illaesse relativa quaecunquehoo ipsumquod essentaliorum dicerentur,secundumhanc difflnitionempossuntquaedamsubstanliaevideri esse relativae:quod si sit,substanti£ein diffinitionem accidentium trunseunt. Nam cumsint acoidenlia relativa, si quas substantias relativasesseconcedimus,in accidentium numero ponendasesse censebimus,sed hoc contrarium est.Sienim substantia in subjecto non est,accidens autem insubjecto est,quifieri potestut idemetinsubjectositet in subjecto non sit?Utrumautem possil quaedamsubstantiaacoidentiumsuscipererationem, hocmodoquaerendum est.Primae namquesubstantiffiipsaequidem ad aliquid non dicuntur,neque partes primarumsubstantiarum quas ipsas quoque in primis substantiisnumeramus.Socrates enim non dicituralicujusaliquis Socrates, nec homo alicujus aliquisQ homo,nec bosalicujus aliqui3bos,neque partesprimarumsubstantiarumquEeipssquoquesunt primaesubstantis.Caput enim nondicituralicujus aliquodcaput,sed tantum alicujuscaput,etmanus nondicituralicujus aliqua manus,sed tantum alicujusmanus.Quare neque primae substantis.neque primarumsubstantiarum partes adrelationemdici poterunt.Quodsisecundas quoque substantias speculemur,necipsas quoque ad aliquid dicentur.Nequeenim dicitur animalalicujus esseanimal,authomoalicujus esse homo. Quod si quis dicat posse esseanimalalicujus,utequummeum,vel quodlibetaliud,non ineo quod animalest,sed ineo quodestpossessiodicituralicujus,etsicnondicituranimalalicujusanimal,sed aninalis possessio,alicujus possessio.Ergonequeprimffl substantiae,neque partesprimarumest. Et quodcunque sciri potest per naturam,nun- n u i i- „ j u . i- j i- -j^. ,?.U. . • . .j substantiarum.nequesecundaesubslantiaeadaliquidquam possit addisci, nisi quaedam ejus in naturascientiaversaretur.HascPorphyrius.Sed nos adAristotelisordinem testumque veniamus. Namque illeadjecit quoque alias quaestiones.Habet auiem guseslionem, utrum nulla substantiaad aliquid dicatur ,quemadmodum videtur,si hoc conlingatsecundum quasdam secundas suhstantias; namin primissubstantiisverum est,unamneque tolanequeparles ad aliquid dicuntur, uam aliquis homo non dieituralicujus aliquishomo,neque aliquis bos,alicujusaliquis bos. Simililer autem et paries : qusedam enimmanus non dicitur alicujus quxdammanus,sedaticu-Patrol. LXIV.dicuntur.Partes autemsecundarum substantiarumad aliquid hocipsum quod sunt dicuntur.Caput enimalicujus caputdicitur,si quidemcapilati caputdicerous,etmanus alicujus manus.Si quidem ex manu nomenflngerevolumus,adquod manus referri possit,sicutcaputad capitatum,etinaliis quidem rebuseodemraodo.Sed si partessecundarum substantiarumaocidentes sint.etips^esecundaesubstanti*; accidenteserunt,autsihocnonplacet, constabuntsecundaesubstantiaeexpartibus accidentibus, quod fleri ne-quit.Quidigiturdicendumest?autenimdiffinitiorela-tivorumreprehendenduest,autalitersolvendadubie-

235 AN. MANL. SEV. BOETII 236tas.Sed positaatque constitula priori^difflnitione, ^ naturam,medietasveroseoundumquaternariusrelaqusedicit illa esse relativa qufeid quod sunt aliorumdicuntur,hio qua^stionis nodussolvinon poterit,quodipse Aristoteles hac adjunctione testatur.Si igitur sufficienler eorum qu3e sunt ad aliquiddiffinitio assignattt esl, aut nimis difficile,aul impossibileest ostendere,quoniam nutla subsianlia ad aliquiddicilur.Si autemnonsufficienter,sed sunt ad aliquid,quibushoc ipsum esse,esi ad aliquid quodammodose habere, fortasse aliquid ad isla dicetur. Priorvero diffinitio sequitur quidem omnia retativa, nontamen quod ipsa sinl ad aiiquid est hoc quod ea ipsasunt quge aliorum esse dicuntur.naturaretinentes,aliud tamen ad se invicem sint ?Proposita ergo atque flrmata prioreetrelativorumhoc non ex propria, sed ex invicem natura mutuentur,nam quod est duplus numerus ex mediodiffinitionedifflcile defendi poterit,aut fortassenun-quam,quasdam substantias nonesse relativas.Nam trahit.quod est medietas ex duplo,atque hoc iis quseBsi ad aliquid illasunt,qua3cunque idquodsuntaliorumsuntad aliquid extraevenit,etideonihil patientibusdicuntur,ut id quod est caput capitati dicitur neque permutatis ipsis quae ad aliquid referuntur,caput,habebit igitur substantia qus est caput adipsaadaliquid fiunt.nihil enim permutato dequaternarioaliquid relationem, et ita erit substantia relalivaduplusipse est,sit ad binarium referatur, etatqueaocidens,quodest impossibile.Quarequoniam nihil de binario permutato,medietas est binarius,sipropositaatqueconstituta'priorediffinitione heec incommodilasad quaternariura dicitur. Ergo relativorum hoc estindispositioneconsequitur, ut constet esse,id eslhtec eorum naturaatque substantia est,ratio nonintegrae diffinil!onis,assignatio permutetur.ut id quod sunt ad aliquid referantur,id est non so-Ait enim non esse integram diffinitionem quas lum referri dicantur, sed etiam referantur. Atquesupra sit reddita,neomagisillaesse ad aliquid,quae hoc est quod ait, sed sunt ad aliquid quibus hocid quod suntaliorum dicuntur,potiusquam eaquibusipsum esse est ad aliquid quodammodo sehabere,ipsum esse esl ad aliquid quodammodo seha-ac si diceret quorum substantia est ad aliquidaliudbere. Sed forlasse videatur quibusdam inconsulte referri,et qu* ita sunt ut ipsa id quod sunt ad aliudegentibus et miniraeconsiderautibus,id quoddiffinirireferantur,etesse eorum sitad aliquid aliud referri,oporluerat, hoc in diffinitione essesuraptum, _ sed non omniaqua dicunlur ad aliud,et esse de alioquod est vitiosissimum. Si enim idcirco ^diffinitio mutuantur.Illa namque diffinitio prior, majus est,sumitur,ut res de quaquseritur assignetur,qutemaglsdiflinitionem naraquerektivorum supergressa est,est apertior dilfinitio,si reipsaquam difflnitin inoludit enim ea quoquequas relativa non sunt, etassignatione diffinitionis utatur? Diffinitio namque quemadmodura hominem cum dico,mortalem eumidcirco redditur,ut res de cujusquidem esse dubitatur,difQnitioneesse necesse est, cum dico mortalem, non necessepatefiat.Quod si rem ipsamquam est esse hominem, ita quoque ea quae hoc ipsumdiffinitjin ditfiiiitione protulerit,nihilo planiordif-quod sunt ex altero trahunt,et essehabent adalte-tionem. Quocirca incomparationequadam atqueinhabitudineeaquse sunt adaliquid speouIamur;quaternariusenimineoquodquaternariusestadaliquidnon dicitur.in eo vero quod est duplus,duorum relativusest,scilicetadbinariumcomparatus.Binariusquoque in eoquodsunt duo,ad aliquid non refertur,sed in eo quod est medietas, scilicet ad quaternariumcomparatus.Ergo,ut sitduplua quaternarius,non duobus,sed medietate eget,ut si medietas binarius,nonquaternario,sed duplo opusest. Videsneut habitudine quadam et comparatione res aliud infinilio sit,utsi quis hominera diffinire volensdicat,hocipsumessehorainera quod horainera.Ita quoquenon considerantibus,Aristotelesrelativorum difflnitionemreddidissevidebitur.Aitenimesseadaliquid,quibus hocipsum esse est adaliquid quodammodose habere,ac si diceret :Ea sunl ad aliquid, qusesead aliquid quodamraodohabent.Sed minutiusatquerius relationem, et esse suum ad alterius referuntnunoupationem.Qu33 veroad aliudtantum dicuntur,nonnecesse est,ut esse suumad aliquid habeantrelatum,quoposteriorem difflnitionem suscipiant, etista sententia breviter includatur, ut quaecunquehanc difflnitionem susceperint,uthocipsumessesilad aliquid quodammodo se habere, habeant eamsculius considerantibus, vis integrai diffinitionis quoque dif'finitionem,qu8eest relativaesse qn»cunprompteatque veraciter apparebil ;non enim ineo D queidquodsuntallorumdicuntur,qusverohanchaquodest dici, ad aliquid consideraraus, sed in eoquod est esse;ea namque sunt relativa,quffi inquadamcomparatione etrelationishabitudine consideramuSjUtquaternarius numerus.et hocipsunri.quodest esse dicitur,id estquatuor,etaliud quoddam,idest duplum,ut si ad binariumconferatur.Sed quoddeiiuaternarioQumero dicimus, quaternarium hocadipsiusquateruarii numerinaturamrefertur.Quodvero duplum, non esthoc quaternarii,sed duorumad quod du plum dicitur,et ad quod propria relationeduplum est. Binarius quoque numerus et binariusest, ct medietasjbinarius quidem secundum suambuerint diffinitionem illamnon neoessario habeant,uteaquaesuntad aliquid,etiam ad aliqulddicantur.Sedeaqusdicuntur adaliquid, non omninoadaliquidsint,quodsiistadifflnitio posterior recipiatur,qu8ediciteaesseadaliquid,quibushoc ipsuoQesseestad aliquid quodammodose habere,poterit superiorsol vi dubitatio,quod dicamus id quod ipse posterioredisputatione secutus est.Quod autem ait:Priorverodiffinitio sequitur quidem omnia relativa.non tamenhoc eis estesse,quod sint ad aliquid,quod ea ipsaquae sunt aliorum dicuntur,hoc est quod non idcircoaliquidrelativumesse dicitur,quoniam aiteriusesse

237 IN CATKGORIAS ARISTOTELIS LIB. II. 238dicitur.Sed tunc meritores aliquarelationisnomine A S,nex, et ^aeam difflniteconlinebitur, quoties non solum ad aliquid dicitur,sed hoc ipsumesse ejusad aliquid est quodammodosehabere.Quare quid hanc diffmilionem propriumconsequatur, ipse addidit.Ex his ergo manifeslum est quod si quis aliquid eorumqu3e sunt ad aliquid diffinite sciet, et illud ad^quoddicitur difjinile scilurus est.Si enim quis novit aliquidquodesteorum quxsunl aliquid [estaulem esse eorumqust: sunt ad aliquid idem quod ad aliquid quodammodose habere), et illud novit ad quod hoc quodammodo sehabet.Proprium relalivis secundum eam quae superiusdicta est difflnitionem hoc esse conflrmat, quod siquis id quod est ad aliijuid diffinite scit, quoniamfilium esse agnoscet, velsi indiffinite novit quoniam pater est, indiffiniteetiam sciturus est quoniam filii pater est.Et rursussi jEneam quis indifflnite novit quoniam filius est,sciturus quoqueest iadifflnite quoniam patris estfllius.Manifestum est ergo quoniam eaqute suntadaliquid, si diffinite ad aliquidesse sciantur, etiamillud difflnite sciendum est ad quod illa referuntur.Quod in substantiis non eodem modo esse Aristoteleprobamus auctore, qui hujus queestionis seriem itaconcludit.Caput vero, ct manus,el horum singulaqux substanlisesunt,hoc ipsum quod sunt est scire difjinite.Ad quod autem dicantur, non est necessarium scire.Cujus enim caput hoc, vel cujus manus sit, non estrelatjvum e3t,et illud adquod referri potestjdifflnite B scire diffinite, quare non erunt hsec ad aliquid. Sisoiturus estquid sit,nam relativaeasunt quibushoc vero non sunt hxc relativa verum erit dicere quodest essead aliquidquodammodosehabere,quoniamut sit quaternarius duplum a binario trahit. Si quisnovit esse quaternarium numerum duplum,et binariumnecessariosciturus est esse dimidium,ad quemnulla substantia relativoram est.In capite, inquit,etin manu,et in aliis substantiisnon est verum,quoniam si quis aliquidhorum alicujusesse novit,et adaliquid aliud referri, idcircoquaternarius duplusest fieri ; enim nuUo modo potest,etadquam referatur diffinile sciturus est. Si quisut cum quis noverit aliqiiam rem esse relativam enim operto capiteatqueomnibusmembrismanumdifflnite,non illud quoquesciat ad quodilla res diciturforas exerat, manifestum est quoniam manus illadiffinitejhujus autem rei unaprobatioest quaeex diffinilione venit. Diffinitaenim suntillaesse adalieujus manus est, cujus autem manus sit, dici diffinitenon p&test. Similiter quoque operlis oculis,aliquid,quorumeaesset3ubstantia,utquodammodo facieque velata si cujuslibet caput aspicias, illudse adaliquidhaberent.quodsiscioquaternariumnumerumesseduplum, eo quodad binarium quodammodoquidem caputalicujus esse non dubitas,cujusautemsit diffinitenon proferes.Quare quoniam hac hujus-conjungatur, nullus quaternarium duplum modi sunt, ut si quis ea diffinite sciat esse alicujus.esse poterit soire, nisi qui sciet medietatem esse bi- p cujussint, diffinite scire non poterit.a relativorum' "narium,ethocquideminomnibusconsideretur.Nam — ' —difflnitione, quorum si una res quaelibet diffinilesi nesciatquis adquid aliquid referatureorum quaerelativasunt,illud quoqueignorabit,utrum omminoad aliquid referatur,quod his verbisAristoteles dicit:Sienimid non noverit omnino, ad quod hoc quodammodose habet,nec si ad aliquid quodammodo sehabet sciturus est, sed in singulis palam hoc est : Uthoc si quis novit diffinite quod esi duplum, et cujusduplum est, moxdiffinite novit, si vero nullius diffinilenovit, ipsum diiplum, neque si est duplum omninonovit.Similiter auiem et hoc aiiquid, si novit atiquisquod meiius est diffinite, el quo melius est, necessariumesl nosse. [ndiffinite autem non sciet quod hocest pejore melius, opinio enim id quidem sit, nondisciplina, non enim sciet e.xacte quodest pejoreme-sciatur essead aliquid, illa quoque res ad quam dicitur,diffinitescitur, substantiffi segregantur. Subjioiendumtamen est illud quoque,quod omnino verumest, in difflnitionibus rem ipsam quae diflinitursumi non oportere. Multa enimsunt quee aliterproferunturet difflniuntur, et aliter accipiuntur, ut siquis dicat album esse colorem nigro contrarium,potest hoc et in corpore accipi, namque et coloralbum dicitur, et corpus quod albo participat,albumnominatur. Quocirca ne quis putet tale album essediffinitum, quod ad participationem albi etcorporisreferatur,ita dicendum est : Album est quod cum inaliquibus est, tum color nigro contrarium. Atqueita rem ipsam in sua diffinitione sumimus, quodlius, si enim sic eontingit, nihil est pejus eo. Qua- ^ scilicet Aristoteles, id estrem ipsam qua; diffiniturpropter palam est quod si noverit quis aliquid relativorumdiffinite necessarium est et illud ad quod diciturdiffinile nosse.in diffinitione sumi non oportere, inter verisimiliatopicorum posuit argumenta. Nunc autempost relativorumdisputationem, ad majorem nos de hisHujus quoque rei exempla persequitur dicens : Siduplum ad aliquid esse novimus, scimus quoque idcujusduplum est ;quod sinescimusid cujus est duplum,duplum autem esse cujuslibet rei ex hoc est,quod ei sit medietas, ipsam quoque rem quae duplasit, utrum dupla sit scire nonpossuraus. Si igiturdiffinite novimusquamlibet illam rem esse duplam,etiam cujusdupla est diffinite nos scire necesseest.Ut si novit quis Anchisem patrem difflnite esserebus traotatum studiosus doctor hortatur, dicens :Fortasse diffinite est de hujusmodi rebus confidenterdeclarare, nisi sxpe pertractatasint, dubitasse autemde his singulis non erit inutile.Quod scilicet nunquam diceret, nisi nos admajoremacuminisexercitationeraconsiderationemquerevocaret. Quod quoniam ejus est adhortatio,nosquoque in aliis dehis rebus dubitationes solutionesqueponere minim'i gravabimur.

239 AN. MANL. SBV. BOETII240LIBER TERTIUS.Consueta in principio qutestio est our post relationispraedicamentumdisputationem qualitatis ag-Bgressus est, quod nimis curiosum est.Mirabile enimfuerat cur post quantitatis ordinem non statim dequalilate coepisset, sed quoniam quantitati queedamrelationis admiscuit, et disputationem de relationecontinuavit,idcirco non est mirabile post expeditamrelationis interpositionem ad qualitatis eum ordinemrevertisse,quanquam etiamexhoc quoquerectasitseries. Nam post magnum parvumque statim proportioetqueedam ad aliud comparatioconsequitur,utsitaut majusautminus,auta;quale vel ineequale,quaesuntad aliquid. Post haec auteminnasci quasquenecesse esl passiones.quae a qualitatis naturanon discrepant, ut album, vel nigrum, velcalidumenira quale non unomodo, qualitatem verosimpliciter.Quale enim dicimus etipsam qualitatem,etiliam rera quee qualitate illa participat, ut albedoquidem qualitas est, qui vero partioipat albedinemalbus dicitur. Sedet albedinem ipsam communiterquale dicimus, id est ipsam proprie qualitatem, etalbum dicimus quale, illud scilicet quod superiuscomprehensa qualitateparlicipat.Ita ergo et ipsaraqualitatem et rem quae qualilate participat. qualiacommuniter appellamus, qualitas vero simpliciterlitatis vocabulo non tenetur, ut, albedo qualitas quidemest, albus vero qualitasnon est.Differunt ergohoc quod dicimus quale et qualitas, quod illud dupliciter,illa simpliciter appellatur. Quocircaquanquamquidamnegenthunc titulum Aristotelis esse,idemqueconflrmentposterioresadjeclionesigDatua],nos tamen dicimus propier quamdam nominum similitudinemdemonstrandamutrumqueposuisse,utnihil distare videatur utrum quale an qualitas, idquod appositum esl pr,Tedicamentnm dioatur ;qualeenim ipsam aliquoties rem (ut diximus) qualitatemquesignifloat. Sit ergo ex rebus sumpta diffinitiobet, sed descriptio quaedam naturae, non enim potestinveniridiffinitio ejus rei quae genus ipsa sit,et quae genus nuUum habeat. Quocirca his propositis,atque antea constitutis, incipiendum est dequalitate.DE QUALITATE.Qualitatem autem dico,tecundum quamquales quidamdicunlur.Hicquaeriturcuromniumindisceptalionedoctissimustam culpabili qualitatemtermino diffinitionisincluserit. Volentibus enim nobis quid sit qualitasscire, illa respondet : qualitasest secundum quamqualesquidani dicunlur.Nihilenimminuseritobscuriusatque ignorabilius, quod ait, secundum quamquales dicuntur, quam si de ipsasola qualitate dixisset.Nam si illi sunt quales, qui qualitatem habent,ut sciantur quales,prius qualitas cognoscendaest. Amplius quoque nihil differt dixisse eam qualitatemsecundum quam quales quidem dicuntur,tanquamsi diceret eam esse qualitatem qufe qualitasvel frigidum, vel quaecunque his sunt oonsimilia, sit.P Nam sic qualitatem diffinire volens ait Secundumquamqualesquidamsunt.Rursussiquisquales:qu» praedicatio qualitatis includit. Est vero titulushujus propositi de quali etde qualitate. Quaeritur aliquos diffinire voluerit, eodem modo dicere poterit,enim cur einon aut dequali dixisse, aut de qualitatequiinse retinent aliquam qualitatem. Quod sisuffecerit, quod hoc modo solvitur. Dicimus qualitas quidem quid sit per quale, quid autemsitquale, superiore qualitate monstratur, nihil intereritdicere qualitatem esse, qualitatem,quam qualitatemesse, secundum quam quales dicuntur.Sedsiordinatadiffinitiogeneralisetin bocgeneralissimogenere poni potuisset, recteculpabilis determinatiovideretur.Nunc autem fruslra contenditur,cum jam(ut saepe dictumest) descriplionis potius loco hunoterminum quam alicujus diffinitionisaddiderit.Quocircasidesignaliotantumquffidam,etquodammodoadumbratio rei ejus de qua quaeritur, et non diffi-dicitur. Res enim ipsa quae parlicipari potest, aola nitio est, absurda calumnia est, rebus notioribusqualitas nominatur. Res vero qu» participat, qua-^ res ignotiores probantem non ante perspecta descriptionisratione culpare.lllud autem quis dubitet notioresesse eos qui quales sunt, illa ipsa ex qua qualesdicunturqualitate, ut quilibet albus notior estipsaalbedine ?Nam sialbedo qualitas est,albusveroab albedine, id est a qualitate, denominatus est,albus erit qualis nominatus ab albedine qualitate.Quod si, ut dictum est, notior albus est albedine,qualis nolior erit qualitate, sicut grammaticusquoque notior est grammatica. Grammaticus quoquequalis est denominatus, scilicet a grammaticaqualitate. Omnia enim quae sensibus subjecta suntnotiora sunt nobis quam ea quae sensibus non tenentur.qualitatis.Quod vero inquara difflnitionem,quodqueQuare nihil impedit describentem et quo-superius in aliis quoque praedicamentis, eodem sumusdammodo naturam rei ejus de qua quaeritur desidiffinitionemusi vocabulo,nulIus arbitretur generalem me D gnantem, res ignoliores notiorihus approbare.voluissesignare, sed diffinitionis nomenia rem descriptionls accipiat.In his enim quaegeneralissima genera sunt, diffinitio quaeri non de-Estaulem qualitas eorum qusemuUiflicilerdicunlur,eluna quidemspecies qualiiatis habitus etdispositio dicitur.Differl autem habitus a dispositione, quod permanentioretdiuturnior esl. Tales autemsunt scientiseet virlutes ; scientix enim videtur esse permanentium eteorum quas difficiltime moveantur.siquis velmediocritersumat scientiam,nisiforte grandis permutatio faciasit, vel abcegriludine,velab aliquo hujusmodi. Si-

„.241 IN CATEG0RIA8 ARI8T0TELIS LIB. III. 242mililer autem et virius, ut justitia et temperantia et A permanentior est, in habitu est, ille vero qui facileiingula taliumnonvidentur posse facite amoveri,ne(jue periturus est, in affeotione, ita nihil aliud interestfacile permutari.Afjectiones vero dicunlur quce suntfacilemobiles etcito permutabiles, ul calor et frigidilas,sanitas et cegriludn, et alia hujusmodi.Afficitur enimcircaeashomoquodammodo,ciloque permutalur,et exinter habitura atque dispositionem. Nam quamvispermanentior sit habitus, facilevero mobilis dispositio.nonnisitantum diuturnitate differunt permanendi.Undeiit utgenere etspecie habitusa dispositionecalido frigidus lit,et ex sanitate in regritudinem Iransit.non discrepet. Quocirca roote quae numeroSimiliter autem in alii

243 AN. MANL. SBV, BOBTII 244nissimepermanenteghocargumentoconfirmat.quod A enim nunquam ad ea dispositus fuit aliqui3,qui adeosquibus quaelibet soientia traditur,si ab eis non hucnon haberet.Alii verohabitus intentionefiunt atqueinveterationedispositionis.ut ea qusin fortiteraddiscatur,ejusreiquamdiscunthabitumre-artibustinere nondioiraus.Quienim litterasdiscecsnonduoisolutocursusermonis, sed syllabatim quodammodoatque intercise per imperiliam legerit, eum quidemdisposiiumesseatqueaffectumdicimusadsoieutiamlitteriirum,non lamen adhuc illum habitum retinere.Quare idem quoque estin aiiis rebus. Omnes enimquiounque ad aliquamremdispositi,ejusreiquasuntaliquomodoaffeoti,nondiuturnam insereceptionemhabent, eos ad illam rem dispositos quidem essearbitramur,habitum vero habere non dicimus. RecteSensus quidem talis est, quod omnis quiounquehabeat habitum, habetquoque ineodemhabitudispositionem.Si quis vero habeat dispositionem, nonnecesse sit eum etiam habitum retinere. llabitus abhabendodiotus est. Idoirco quod ab aliquoimmutabiliterveldifficileimmiilabiliturhabeatur, ut glaucioculi, vel aduncffi nares, vel alicujus artis scientiaatque doctrina,quce siquis haheat,etiam dispositusadeaessedicitur.Siquisautemdispositusadaliquamrem sit, non eum necesse est etiam habitum habere,ui si quis negligentius opertus algore quatiatur, dis- Cpositus quidem tunc ad frigus est.non tamen ejusretinethabitum. Videturautem earademsimilitudinemservaregenus.Namgenusampliusprajdicatur,etubiounque species sit, moxquoquenomengenerispraesto est. Ubiautem sit genus,nonneoessario speoieivocabulumconsequitur,utsi quisest homo,eumanimalesse necesse est. Siquisestanimal,non slalimhomo dicitur. Quociroa cum quidquid est habitus,dispositiosit,quidquid dispositio non omninosithabilus,videtur genus esse quoddam hahitus dispositio,sedillud vei-iu3,ubi inten^'''^ ftitalqueremissio,genusintentionis.remissio;:,,.oii posse.Namsicut in eo quod est album et iuugis album, ma"isalbi genus album esse non potest, idera namque est ad sanilatem aptos, vel ad Eegriludinera credimus.album et magis album, nisi forte quod sola disore- j. Unde fit utquosdam aegrotos possimus salubres VO'pantintentione,quod magisalbum quadam quasiintentionecare, quosdam vero sanos insalubres dioere : nonaugmentoque crescit atque porrigitur, siceliam habitus atque dispositio cum idem sint, utraquesoladifferunt intentione, quod auctior quodammodo,etincremento quodam permanentior firmiorqueest habitusdispositione; quocircadispositio habitusgenus non est, eodem quoque modo nec dispo-enim, quod jam aotu vel sani vel «groti sint, salubresvel insalubres diountur,sed quod vel sani diutiusessepossint vel aegroti.Sed quaestio est curcumdequalitatisspeoiebuspropositumsit,secundumgenusdixeril qualitatis et non speciem; ita enim ait:Aliud vero genus qualitatis est secundum quod pu-sitionisspecieSjhabitus.Sed nunoquidam itai^sthabitus,ut non per dispositionem creverit,neque peraliquam nondum durabilem qualitatem ad perfectumvenerit statum,ut estnasi ourvitas,vel cascitasooulorum, si subita facta sit.Hfec enim ab ipso hanitunulla praecedente dispusitione cceperunt; fortedoctrinisque versantur. Priusenim quis ad ea disposituse3t,postvero habitum capit,alia verononintentione,scdquadam permutatione ad habitum veniunt.utlacquod exliquidodefigilur et oonstipaturin caseum,etvinumquod exdulci atquesuaviin acidumgustum saporemque convertitur; neque enimplus tunc vinum est quam fuit ante oum esset suave,sed cum quadam permutalionein aliam qualitatemhabitudinemque transgressumest.Ac de primaquidem qualitatis specie sufficienter est dictum.igiturhabitusdiuturnior,el permanentior,dispositiovero facile mobilis deque perdurabilis ab Aristoteleproponitur.Suntautemliabilusetiamdispositiones,dispositio7iesAliud vero ginus qualitalis est,secundum quodpugillatonsvel cursores, vet salubres vel insalubi^es di-B cimus,et simplieiter quxcunque secundum potentiamnaluralem vel impotentiam dicuntur. Non enim quoniamvero non necesse est habitus esse, qiii enim retinentsunl dipositi aliquo modo ,imumquodque hujus-habitusetquodammodo disposili suntper eos quiaulem modidicitur,sed quod habenl potentiam naluralem veldisposili sunl non umnino relinenl habitum.impotentiam facere quiddam [acile vel nihil pati, utpugillatores velcursoresdicuntur,non quodsint dispositialiquomodo,sed quod habeant poteniiam naturalemhoc facile faciendi.Salubres autem dicunlur, eoquod haheant potentiam naturalem,ut nihil a quibuslibetaccidentibus facile patiantur, insalubres vero eoquod habeantimpotentiam naturalem nonfacilepatiendi.Simililer autem his et molte et durum se habent,durum enim dicitur quia kabeat potentiam non facilesecari, molle vero quod habeat ejusdem ipsius impotentiam.Secundam vero speciem qualitatis esse commemo •rat,quffi ex quadam naturalipotenlia impotentiaqueproveniat; hoc autem hujusmodi est,ut cum aliquosvalidicorporisintuemur nondum pugiles,neque hujusperitiaartisimbutos,sedsioeospugillatoresdicimus,nonineoquodjamsint pugiles,sedeoquodessepossint, et si quorum leve corpus aspicimus,surasquenon magnas,eos facile moveri cursuque velocesexistimamus, quanquam nondum ad cursuscertamenaspire'nt,nec sint cursores, eostamen cursoresscoundumpotentiamnominamus,nonquodjamcurrant,sed quod possint ourrere,non absurde vocabimus.Eodem quoque modo eos vocamus salubres velinsalubres, quos valenti corpore vel fragiliore, velgillalores vel cursores, vel salubres et insalubresdicimus.Sedquihocquaeruntignorarevidenlurilludesse soluni genus, quod super se aliudgenus nonhabeat.I!ludverossolumspeciem,quod sub senullasspeoies claudat, illa vero quaa inter genera generalissircaspeciesque specialissimas sunt, communi

245 IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIB. III. 246vero quae eorum distantia esse vi-possegenerisetspeeieinominenuncupari.Quociroa A prius docet.postquoniam de ea specie qualitatis Aristoteles tractat,quae nondum sit species specialissima, sed magisgeneris prima species, et hujusmodi species qucBpossit esse et genus,nihil absurdum esteamdem etspeciei et generis loco ponere.Sed ut sunt quaedamciendi,velimpotentiaraaliquidpatiendi.Pugillatoresenim et cursores idcirco dicimus,quod habeant polentiamfaciendi,id est currere atque esse pugiles.Salubres vero denominamus, quod el ipsi habeantaliquamquodammodoirapotentiamaliquid patiendi;quienim rainus abextrinsecusaccidentibus patitur,hic de sanitatesecurusest,etqui de sanitate securusdeatur edisserit,etpria3 eorum convenientia proponitexempla.Nam quid sint passibiles qualitates docensait.ut duloedo vel araaritudo, calor et frigus,nigredo et albedo,et alia his cognata,ha3C quEB superiuscomprehensa sunl qualitates esse illa rationeconflrmat,quam in primordio de qualitatis disputa-qualitates, a quibus denominatione quadam factaqucelibet iila res dicitur, ut ab albedine album,vel tione ipsius qualitatis esse reddiderat.Difflnitionema luxuria luxuriosum,vel quidqiiid hujusraodi est, enim qualitatis esse praedixerat, secundum quamin hisquaesunt secundurapotentiara naturalem nonita est.Ara enira ipsa pugillatoria non est proposita,a qua pugillatores dioamus.Pugillatores enim nondicuntur ab eo quod usura pugillatoris artis exerceant,sedab eo quod ad eamsecundum potentiamquales vocaraur.Quod si secundum qualitatis qualesvocamur,ab amaritudine vero vel a dulcedine amarumvel dulce dicitur. A nigredine atque albedinenigrum atquealbum,quisdubitethasessequalitatesinquibusqualitatisconvenitdifflnitio?lllaenimsem-naturalem affecti sunt;quocirca qiios dioimus puperejusdemnatur8eessecreduntur,qua3cunqueejusgillaloresa pugillatoria dicti non sunt,neque ab ea g dem desoriptionis flnibus terra:nantur,ut si qua resdenominari possunt, sed magis a pugillatoria arte difflnitionera hanc,quae est animalrationalemortalepugilesappellantur.Pugilisenira est qui pugillatoria susceperit.eam hominem esse manifestura est.Quocircaarte ulitur,atque hoc idem in cseteris licet videre.si hae quas passibiles qualitates vel passionesIn his ergo nullacerta qualitas est a qua ca-tera nominentur.Seddixerat.suscipiunt qualitatis diffinilionetn.eo quodsi quatamen invenienda atque expri-qualia dicuntur qusilla susceperint,has etiara con-menda sit,talis eat quara ipse Aristoteles hoc raodo stat esse qualitates.denuntiat,quae sit secundum potentiam aliquid fa-Possibiles vero qualitates dicunlur, non quod hsecqux illas susceperinl qualitates,aliquidpatiantur,nequeenimmel quod aliquid passum sil,idcirco dicilurdulce,necaliquid aliud hujusmodi.Simitileraiitemhiset calor et frigus passibiles qiialitates dicunlur, nonquod ipsa qux eas suscipiunt,aliquid passa sint, sedquoniam singutaeorum quaedicta sunl,secundimsensuumquaiitatem passionis perfectiva sunt, passihilesest, illum salubrem esse re vera possumus prfedi- ^ ,,i. t 1-4 j „ -u-i G QualiiatdS dicuntur, dulcedo enim quamaam passiocare.Aliavero est qualitas quae secundum nihilpa- " ^ ' . ; ,^tiendi impotentiam dicitur,ut eos quos insalubresvocamus;hienimimpotentiamhabentnihilpatiendi,idcirco quod habeant potentiam aliquid cito patiendi:quod si quisestqui abextrinsecus accidentibusaliquidfaciie patiatur,ille potens est facillime aegritudinisubjacere,secundum quam potentiara insalubresdiciraus,eliamsisint sani.Eodem quoque raododurum dicitur et molle.Durum enimestquod habetpotentiara non citius secari,quod enira durum est,difficillime aliqua sectione dividitur. Molle autemquod habeatimpotentiam difficilius secari,quod quoniammolle secatur facile, secundum impotentiamdifflcilius secari molle diciraus.Et haec est seoundaspecies qualitatis. Nunc transearaus ad tertiam.Tertia vero species qualitatis estpassibiles qudlitateseipassiones;sunt autem hujusmodi,ul dulcedo,amariiudo,austeritas, et omnia his cognaia. Amplius, etcalor:et frigus, et albedo,et nigredo. Et quoniam hsequalitates sunt manifestum est, quxcunque enim istasusceperint,qualia dicunlur secundumea,ut mel quoniamdulcedinem suscepit,dulce dicitur,et corpus album,eoquod albedinem suscepit.Simililer autem sesehabent et in cxleris.Tertiumgenus qualitatis proponit.quod nosin partemqualitatis speciemque convertimus passibilesqualitates et passiones. Haec autem a se plurimumdistantjtamen cum utraque qualitates sint,utr8quenem secundum gustum efficit, et calor secundum tactum,similiterauiem el alia.Passibilium qualitatumexeraplaconstituerat dulcedinemvelaraaritudinem,frigusatque calorera,albedineniatque nigredinem,quje cum passibiles qualitatessint,non tamen uno eodemque modo passibilesqualitates dicuntur; sed longe distant rationesquibushaec omniaeiualitates passibiles appellantur,ut prius dulcedo velamariludo,calor et friguspassibilesqualitates dicuntur,non quod eaquas sunt dulciaaliquid extrinsoous patiantur,nec. quod ea quae suutaraara,exaliqua passionesaporem asperum amaritudineraquesusceperint. Neque enim mel aliquidpassum est, ut ei dulcedo esset in natur8,nec veroabsinthiumabuUa aliqua extrinsecuspassione amaritudinishorrorinfecit;quocircaha;catquehissirailianon idcirco dicuntur esse passibiles qualitates,quod ipsas aliquid passajsint.sed quod ex his passionesquaedara in sensibus diraittantur. Namque exmellequod duloe est,dulcedo quaedam in gustu relinquitur,simulqueetiamcaloret frigus passionemquamdam sensibus faciunt. Patimur dulcedinem,cum aliquid dulce gustamus, simulque secunduracaloris et frigoris qualitatem.talium sensuum passionemsubimus. Quocirca calor et frigus,araaritudoatquedulcedOjidcircopassibilesqualitates dicuntur,quodsecundura sensuum qualitatera, aliquam in

247 AN. MANL. SEV, BOETIl 248nobis efficiunt passionem, noa quod ipsa extrinse- A loribus vultus aspicietur.Nuno enira cuai «stus incus aliquid patiantur.Mbedo autem el nigredo et alii colores non similiterhis qux dicta sunt passibiles qualiiates dicnntur,superficie vultus sanguinem impositum decoxerit,sed hoc quod hx ipsx qualitales ab aliquibus passicnibusinnascuntur.alVectionemcoloris corpus suscipientis inficere. QuarequiE in coloribus sunt idcirco passibiles qualilatesQuoniam vero passibiles qualitates eliam coloresdicuntur,non quod ipsaealiquid paliantur,sed quodesse diounlur,id est albedo et nigredo.Non autemex aliquibus passionibus in cujuslibet corpus atqueeodemmodopassitjilesqualitatesdicuntur,quemadmodumaraaritudo atque dulcedo, calor et frigus,ora proveniunt.nunc quffl eorum distantiae esse possint, exponit.Quxcunque ergo talium casuum ab aliquibus passionibusAmaritudo eriim atque dulcedo non quod ipsaaliquiddifficile mobilibus el permanentibus princi-pium sumpserint, passibilesextrinsecus paterentur,sed quoi ipsaeflicerent passiones,passibilesqualitates vocabantur,albedo veroqualilales dicuntur ; siveenim secundum naturalem subslantiam pallor aut nigredoet nigredo contrariae.Non enim quod ipsae aliquasfacla est,qualitates dicunlur.Quales enim etse-sibus passiones imporlPnt,sed quod ex aliis qui- B cundumeasdicimur,sive proptersigritudinemlongambusdampassionibusinnascantur.Hocautemvideturvel sestum aliquid tale conlingit,nigredo vel pallor,etAristoteles eo quodammodo considerasse,quod post non facile prseterit,vel in vita permanet,qualilates etproposuit hoo modo :istx dicuntur.Similiter enim quales et secundum easQuoniam ergo fiunl per aliquam passionem multse dicimur.colorum mutationes manifestum est, rubescens enim Uat quoddam signum quo perspecto valeamusaliquis rubeus tactus est,et timens pallidhs,et unum-agnoscere, quas harum omnium quae supradiotaequodque talium.Hoc autem ex non longi temporis passionibusadpassibilesqualitatesetdiutissime permanentes,acutissimaconsideratione transfertur,fil enim rationisprobabilitas hoo modo.Monstrantur enim colorumqualitates ex passionibus nasci,quod cumverecundiapassio quaedam sit,ex ea rubor exoritur, elcumtim.orloco passionishabeatur,abeapallor metuentisturali colore eamdem verisimile estevenisse rationem.Namquoniamcum verecundia fit,in os omnissanguis egreditur,et velutdelictum tecturuseflfunditur,itaquoque fit rubor ex sanguinis progressione,atque in apertum elTusione.Quocirca si hoc ex innaluralipassione contigerit, naturali facies rubore perfunditur.Pallor vero flt,quoties a (:icie sanguis adpraeoordioruminterioraingreditur.Quod sihaec quoquenaturalis passio det,verisimile est eodem infectumcaloreprocreari. Quocirca sive per aBgritudinempallor fit,quod naturalc non pst, sive per ali-nigredinis perusti sanguinis rubor reddit colorem.Quod si idem aliquapassionein faciem nondumgenitiinfantis acciderit, eamdem verisimile estsunt, qualitates oporteat appellari. Si enim ita velcasu aliquo,vel natura hae qualitates evenerint, uteorum sit tardus exitus permutatioque difficilis,qualitates vocantur. Si quis enim vel per segritudinem.velpernaturam pallidusfiat^sitqueinejuscorporepermanens pallor,tuDC qualitas appellatur, ethoc non in corporalibus solum vitiis,sed etiaminanimi quoque affectionibus invenitur.Si quis enimquem naturalem eventum passiuuis accidat,eiEteraquead eumdem modum, passibiles qualitates di-vultum atqueora defigit.Quare quoniam hi colores n vel per naturam,vel quolibet alio posteacasu assi-ex quadam passione videntur innasoi,etiam in na duis comessationibusdeIectetur,et hocilli quodammodoinipsa mentis dissolutione per maneat,abeoquedifficile moveatur, passibilis qualitas efTeotacuntur,eo quod ex aliquibus passionibus sint,quod?i-.cjoipse Aristoteles Anicfnt^loQ Vi-jn hac \ir\cp voce tpc+ninp testatur^ •Quare etsiquis naturaliler aliquid latiumpassusest,similem colorem oportet cum habere.Qux enim affectionunc ad verecundiam circa corpus facla esi,el secundumtialuralem passionern eadem fiet affeclio, uttialuralis color sit similis.Nam sive aliquis vel nondum natus aliquid patiatur,quofaciem sanguis relinquat,sive quolibet aliomodo sanguisexinfantis vultu ad interioramigravit,faciem naturalis infecit pallor.et qua nunc uon naturalespassiones dispositionesque sunt,ut cum hiest, idcirco quod secundum eam quales dicunturquibus illa provenerit. Niger enim dioitur in quonigredo permanserit;comessator,cui voluptas perpetuocomessandi est.Est ergo signum in passibilibusqualitatibus hoceas esse immobileset permanentes.Quae autem hujusmodi sunt quae facillimepermulantur, et temporali statu sunt, de his talisAristolelis videtur esse sententia.Quxcunque vero ex his fiunt qux facile solvuntur,etcilo transeunt,passiones dicuntur,qualitatesverominime,nonenimdicimur secundum easquales,neque enimoolores faoiem vel totum corpus infioiunt,hi si naturalitercontigerint eisdem, similibus signatus co-q^i propter verecundiam rubeus factus est,rubeus di• ^: -„ ii^ „_*„,. t: '. ii:j.. -„

249 IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIB. m. 250quis contristatus iracundior fit ; non enim iracundusmagis aliquid passus. Quare passiones quidem hujusmodidicuntur, qualitates vero minime.Quid de his affectioDibua judicaret,qua3 ad praasenstempus atque ad momentum animis vel corporibusinhffirerent, ipsenon obscuraoratione vulgavit.Namcura priuseasessepassibilesqualitatespronun-rubeus fit.Eadem ratio est etiam in animi passionibus.Nam si ad momentum quis iratus est,non idcircoeumjurealiquisiracundumvocet,sed sihujus-tiaret,quae ex aliquibus passionibus gignerentur,etvero ab habitu distanl,id est passibiles qualitates,tameninsubjectisimmutabiliterpermanerent,nuncquod in plurimis ad habitus rebus per artes atqueEcientiasillas affectiones qu» ita sunt in subjectispervenitur,ita ut ipse habitusordineet filout citoprKtereant, non qualitates, sed passiones quodam perficiatur. Passibiles vero qualitatesvocat. Sieoquis enim propter verecundiam rubore infectus modo minime.Quo vero distent ha; passibiles qualitatesa secunda specie, quae secundum naturalemest,quoniam ruborille non permaDet,rubeus non voca-tur;qui sirubeusdiscerelur,esset quoque ipserubor B potentiam^ vel impolenUam dicitur.qusritur, ctjuspa3sibilisqualitas,quoDiam insubjectocorporeperplana distantia est.Dicimus enim secundum poteutiffinaturalisspeciem aliquiddici,non secundumdiutissimepermaneret.NuncautemquoniarDnullomodorubeus dicitur,oui a verecundia ruborpraesen{emactum,sedsccundumid quod adboo essevenit,qualitatesauteni sunt secundum quas quales vocamur,potest; frigus vero calorque, et duloedo vel amaritudoverecundise rubor non qualitas,sed qua^damnon secundum qaod possit esse,sed secundumpassioidest ; nam si esset qualitas.ab eo ruborequod jam sit consideratur; quocirca distathaecrubei dicerentur,idest quales, sed hoc non ita est. Nontertia species a secunda.quod hic secundum possibilitatemdicitur,tertia veroigiturhujusmodi affectiones quae haudsecundum actum. Sedmulto durantquod dudum promiscue passiones affectionum nominevocabamus, haec quoque non longa quaestlotempore qualitates vocantur,sed potius passiones.Passusenimaliquid dicitur,quipropterverecundiamet citius prxtereunt fiunt, passtones dicuntur, ut si A. qualitatem.Hujus quaestionis talis solutio est. Nihilimpedit,secundumaliamscilicetatquealiaacausam,Aicitur,qui in hujusmodi passione iracundior est, sedL unam eamdemque rem gemino generi speciei suaesupponere,ut Socrates in eo quod pater est ad aliquiddicilur,in eo quod homo.substantia est,sicincalore atque frigore, in eo quod quis secundum eavidetur esse dispositus, in dispositione numeratasunt; secundumvero quod ex aliquibus passionibusinnascuntur,passibiles qualitates dictce sunt. Ipsseita calefacta sint,ut ex se quoque ipsa aliquem calorememittere valeant,illa ad calorem affecta nun-''"P^"*"'-- «i q"a vero tanlum calorem momentomodi viliunjincujuslibetaniaioconstanterinhaeserit.NamsiquisvelpernaturamvelpersgritudiDemsitCIssus corpore, ut vel perpetuam deraentiam, velimmobilem incurrat iracundiam,illevel demens veliracundusdicitur.Etqu«cunquealienatioDes(utipseait) vel secundum naturam, vel percasum permanentesfuerint,illae in passibili qualitate numeractur,idcircoquod secundura eas quales dicimur.Quaeautem (ut dictum est)nonpermanent,sed faciletranseunt,easnon qualitates, sed solum vocamus passiones.Sedquoniam tres species qualitatis enumeravit,unamsecundum quam habitus dispositionesquedicerentur,alteramsecuDdumquamDaturaligpo-alia est. Sic enim inveniemus quod passio ab affectionibusdiscrepare videatur.Si qua enim corporasusceperint, passiones dicimus,et ab affectionibussegregamus.ul hic sitintegrum passionum affectionumqueethabitusaugraentum,utamplificatapassioin affectionem transeat,augmentata affectio in habitumpermutetur. Et haec quidem de tertia speciequalitatispronuntiassesufficiat;nuncquartespecieivimnaturamqueveracissimadisputationeconfirmatusquequoprogressa qualitatis distributioconquieacit.Nobia qucque disputationum prolixitas moderandaest. Providendum quoque est ut sufficiensbrevitas ordini expositionis adhibeatur,ne autbrevilalemtentia vel irapotentia ad aliquid faciendum vel patiendumcomitelur obscuritas,aut planitiem minussubjectarum rerum naturas pararet,tertiammoderata oratio, odioso fastidio et longinquitatesecundumquampassibilesqudlitates dicerentur, °etdeformet.hanc tali duplicitate partitus est,ut alias idcirco di- Quartum vero genus qualitatis est figura, et circar^——'"'—-'--'-'-'•—'' i^r,N,„nH h^rr^^iiuHnceret passibiles esse qualitates, quod ipsae aliquas unumquodqueconstans forma.Ampliusad hsec reclitudogignerent passiones, alias vero quod ab aliquibus et curvitas, et si quid simile est his ; secundum enimipsae passionibus nascerentur. Quaeri potest quomodohaequoquepassihilesqualitatesdislentaprimaillaspecie qualitati3,quae secunrtum habitum dispositionemqueposita est.Nam si quis calorem frigusquepersenserit,habetquidea3qualitatempassibilem,sed tamen in ejusdem ipsius dispositione atque affectioneversatur ; dispositus namque estad eumdemcalorem atque frigus,quem sumpsit atque habuit,quod scilicet ipse Aristoteles videns calorem frigusquein utraque specie numeravit; namque et dispositionemdixit calorem atque frigus, et passibilemunumquodque eorum quale quid dicitur, triangulumenim vel quadrangulum esse quale quid dicitur,et reclumaut curvum.Et secundum formam unumquodquequale diciiur.Quartaestspeciesqualitatisquaesecundumunamquamqueformam figuramque perspicitur.Est autemfigura, uttrianguhira vel r|uadratum, forma autemipsius figurae quaedam qualitas est,ut figura quidemest triangulum vel quadratum,forma autem ipsiustrianguli vel quadrati quaedam qualita3,undeetiamformososhominesdicimus.Figuraenimquaedamvel

251 A.N. MANL. SEV. BOETII 252pnlchrior,vel mediocris.vel alio quodammodo con- A. utinlereasnullumcorpuspossit incidere,atqueideostituta,qualitasformaquenominalur.Hasautemesse spissum vocatur,ut est ferrum vel adamas.Positioqualitates nullus dubitat.Siquidem et a figura dicilurfiguratus, et a forma formosus. Amplius quoqueIriangulumetiamatriangulationedenominatumest,et quadratum a quadratura.Quod si illae sunt qualitates,secundumquas quale aliquid appelletur, nonest qui dubitet formam flguramque esse qualitates,quoniam omnia quas his participant exipsisqualianominantur, sed quoniam in continUcB quantilatisspeciebus et triangulum et superficies enumerataest, ipsa quidem superficies quantitas est, ipsiusvero superficiei compositio qualitas,est enim figuraergo quaedam partium his inest,non qualitas, necvero illud quoque distat, quod dicitur lene. Naroquoniam partes ita sunt posit83,et neutra superet,neutra sil rainor,sed sequaiibus extremitatibus junctaesunt,idcirco qusBdam lenitas est,ut adducta manusillamquaaexsequalitatejunctispartibusnataest,sentiat lenitatem, ut est argentum. Asperitas veroestpartium nonaequalispositio^sedaliarumeminentium,aliarumvero depressarum,ut lima cujusalispartes eminent, aliae vero depressse sunt. Ergo secundumunamquamque partium positionem,vel ra-(ut geometrici difDniunt) quae sub aliquo vel aliquibusritas,vel spissitudo, vel asperitas, vel lenitas, cor-terminis continetur.Sub aliquo quidem, ut poribiis est. Non igitur hffic secundum qualitatemcirculuSjSub aliquibus vero, ut triangulus vel qua- g dicuntur,sed potius secundum positionem. Positiodratus.Quare spatium quidem ipsum,quod a supra autem in relationis genere nominata est.Non igiturdictis lineis continetur,superficies dicitur, quae est hae qualitates,sed potius relativa sunt,et enumera-quantitas.Superfioies namque quoniam in dilationequadam et spatio constat,quantitas est,sed compoeitioipsius superficiei,qualitas.Nam quoniam treslineae convenienterin se junctisterminis unumspatiumconclusere,quod tribus angulis a tribus lineiscontinetur,hoo ipsum spatium quod concludunt adquantitatem referri potest, quod vero tribuslineis,hoc est qualitas,figura enim est triangula.Hoc idemquoque dicipotest etiamin linea: namquoniamlongitudosine latitudine est, quantitas dicitur, quodtiones quidem specierum qualitatis Aristoteles hicterminat.Non sunttamen putandae solum esse qualitatesquas supra posuit. Ipse enim testalur essequoquealiasqualitates,quasDDodoomnesenumerareneglexit.sed curneglexeritmults sunt causse.Primaquodelementi vioem hio obtinet liber, necperfectartiscientiam tradit,sed tantummodo aditus atque ponsquidam in altiora philosophiae introitum pandit.Quocircasi hoc ita est,tantum dicere oportuit,quantumingredientibussalisesset,neeorumanimosnondumad scientiam firmos multiplici doctrinae subti-recta sive curva est,redditur rursus ad qualitatem.Rarum vero et spissum, asperum eilene pulabuntur litate confunderel. Quaa vero hio desunt in librisquidem qualitatem significare, sed aliena hujusmodi _ qui Msxi ta tpuffina inscribuntur apposuil.Perfectisnamque opus illud non ingredientibus praeparabitur.putatitur esse a dispositione qu3B circa qualitatem est.Quamdam enim positionem magis videlur utrumquepartium significare ,spissim quidem esteo quodpartessibi ipsse propinqiise sinl,rarum vero eo quod distent ase invicem, et lene quidem quod in rectum sibi partesjaeeant,asperum vero quodhsec quidem pars superet,illaverositinferior.Et fortasse aliiquoque apparebuntqualitatis modi,sed qui maxime dicuntur,lere tot sunt.Qualitates itaque sunt quse prsedicta sunt,qualia verosunt, quas secundum hSEC denominativx dicuntur,velquomodolibet aliter ab his.Quffidam sunt quas videntur esse qualitates,quoniamex his aliqua denominative dicuntur, ut lenequoniam dicitur alenilate,et aspdrum quoniamdi-Est quoque alia causa ut nos ad exquirendas aliasqualitates, non solum propriorum doctorum, sedetiamnostrorum aliquid inveniendiincitator,admitteret.Quocircaconcludit eas qusi maximc dicerentur,quassupra proposuit,esse qualitates ;illa verodici qualia,quae secundum prsedictas qualitates dicerentur:sed quoniam addidit,vel quomodolibet abhis quse sit hujusce propositionis senlentia,priusappositisAristotelis verbis sequens expositionis ordocontexit.In pluribus quidem et pene in omnibusdenominativedicuntur,ut abalbedine albus,et a grammatica grammaticus,eta justilia justus,similiter autemel in aliis.citurab asperitate,spissum quoque et rarum a rari- t» In aliquibus vero eo quodnon sint posita qualitatibus... -1 _ __:i-i : 1 ..:j._i.._"1 -• ..v.^.* „1. „- J .•.._,.... Jj..' ...tate et spissitate nomlnantur ; videntur ergo haec nomina,non contingit ab eis denominative dici,ut cursoraut,pugillator qui secundum aptiludinem natura-quoque in qualitatibus posse numerari.Sed rectamrationemperspicientibus nec solumauribusquaedicuntur,sedetiam mente atque animo judicantibus,in qualitatibus haec poni non oportere manifestumest.Nam quod dicimus rarum,positio quaedam partiume8t,nonqualitas.Nam quiaita partesaseseparataedistant,utinter eas alieni generis corpus possitadmitti,ideorarumvocatur,utspongiaepumicesque,quoniamineorumcavernissuroulusvelaliudaliquidimmitti potest.ita utinter riraas partium sit,idcircorarum dicitur. Porro autem spissum, quoniam itasibi partes vicinaB sunt atque ad se invicom strictse,lem dicuntur,a nulla qualitate denominative dicuntur.Non enim posita sunt nomina aptitudinibus secundumquas istiquales dicuntur,sicut in ditciplinis,secundumquas vel pugiltatores vel palceslrici secundum affeelionemdicuntur. Pugillatoria enim ad palosstrica disciplinadicitur,quales vero ab his denominative hi qui abeis afficiuntur, dicunlur. Aliquando autem et positonomine denominaiive non diciiur id quod secundumipsum quale dicitur,ut a virtule siudiosus dicitur.Virtutemenimhabendo studiosusdicitar, sednon denominativedicitur a viriute. Non autem in pluribus hoc

253 IN CATEGORUS ARI8T0TELIS LIB. IIL 254tale est ; qux aulem dicuntur qualia, nut denominalive Aaprsedidis qualilaiibus dicuniur,aulaliquomodoaliierab his.Multee, inquit, suntqualitates, quibus positis etproprio nominenuncupatis^abhis alia denominativedicuntur, ut eaquae ipse planissimeadjeoitexenipla.Nam cum albedo cujusdam nomen sit qualitalis, abeo dicitur albus.Eodem quoque modo etgrammatica,cum reisit nomen, ab ipso quales dicuntur. Grammaticienimagrammalica nominantur, atque hoeest in pluribus, ut posito nomine si quid secundumipsas qualitates quale dicitur,exhis ipsis qualitatibusappellatio derivetur. Aliae vero qualitates sunt, inquibuscum nomen positum non sit,tamen qualesdicuntur, qualesquidemquiaalia qualitate participant,sed non secundum eam qualitatem quales di- Bcuntur,exqua sihis esset qualitatibusnomen impositumpoterant appellari,utin ea qualitate qufesecundumpotentiamnaturalera dicitur.Illi enim quanquamquales dicantur, hi qui secundum ipsam potentiamnominanlur,ip8itamen(utdictum est) nulloproprio nomine nuncupantur.Nam qui pugiles appellanturab arte pugillatoria, idcirco ab ea pugiles dicuntur,quodad eamdem ipsam artem pugillatoriaraquodammodo affecti sunt. Hi enim pugiles ab artepugillatoria praedicantur. Qui vero nondum pugilessunt, sed esse pcssunt,non secundum ipsam artem,id estpugillatoriam,sed secundumpotentiampugillatoriffiartis, pugillatores vocantur. Ipsi autem potentiEenomenpropriumpositumnonest.Nam quemadmoduma cursu cursores, a palaestrapalKstrici, a Cpugillatoriapugiles,distinctis qualitatum vocabulis,appellanlur,non eodem modo est etiam in uniuscujusquerei potentia naturali, cursus enira potentianaturalissecundumquamcursoresvocamus,etrursu8potentia pugillandi, vel potentia palaestrizandi, suonomine distincta nonest.Cur enim dicitur cur3or,siinterrogemurdeeo quinondum est cursor? dicimussecundum potentiam naturalem. Cur palajstricus?eodem quoquemodonaturalempotentiararespondemus.Quarepugillatorquinondum est pugillis,ab eademquoqiiepotentianaturali nominatur. Si igiturhaberethjecnaturalispotentiapropriumnomen, ita,distinotisvocabulis,appellaretur,ut in his qualitatibuslitatibus quidem tiabeant propria nomina,in his veroin quibus proprie nomen est positum,ut in cursu, quae ad eas ipsas qualitates essent affecta, nulla expalaestra et arte pugillatoria, ethoc estquod ait. In n propositis qualitatibus denominatio fleret,hoc addidit,aliquibus vero propterea quod qualitatibus nominanon sunt posita, impossibile est ab his aliquid deno-hb omnibus qualitatibus aut denominative diciqualia, quaeillis qualitatibus participaret, aut quo-minative dici. Ut hoc scilicet demonstraret cursoremquidem qui jam curreret a cursu esse dictum,oursoremvero quisecundum potentiam currendidicereturnonvocari acursu, sed tantum a potentia,cujus potentiae nomen proprium non esset positumQuare haer omnia quee secundum potentiam naturalemdicuntur, a nulla qualitate denominativa sunt.Idcirco quod hae qualitates a quibus denominari possunt,propriis nominibus carent, quee vero ila sint,ut non ex potentia, sed ex affectione dicantur,ab hisqualitatibas ad quassese aliquomodohabent,denominativedicuntur, quod Aristoteles hoc protulitmodo dicens : Non itaesse secundum potentiam naturalera,quemadmodumetiamindisciplinissecundumquas,vel pugillatores,velpai8estrici secundumaffectionemdicuntur.Pugillatoriaenimdisciplinadicituret palaBstrica,quales vero ab his denominative,qui ad eas sunt continentes, dicuntur.Docuit igiluromniaquffiaquibusdanqualitatibusdiciputarentur,vero quoque a qualitatibus non praedicari,ut in hisqualitalibus quibus nomen proprium non est.Illudquoque monstravit hoc in pluribus evenire, ut depropositis qualitatibus qu alia denominative dicerentur.Restat ergo, quod reliquum est, ut dicat essequasdam qualitates,quarum cumnomensitpositum,abhisipsistamenquaeillarum rerum participantdenominativenon dici, ut virtus ;nam cum virtus qualitassit (est enim habitus quidam, omnis vero habitusqualitas), ergo quicunque virtule participat,nonsecundura eamuenominative dicitur. In denominationeenimquaerendumestutsemperidempermaneatnomen. In eo autem qui virtute participat,nullavirtutisdenorainatio est, ut qui bonitate participatbonusdioitur, quijustitia, justus, et alia hujusmodi.Quiverovirtuteparticipat,autprobusnominatur,autsapiens ; sed neque probus, neque sapiens a virtutedenorainativa sunt,idcirooquod utrumquenoraenaproponere non omisitexeraplum, sed hocin multisnon potestinveniri, pauca enim sunt (ut ipse ait) inquibusposito qualitatisnorainequaehis participant,a superiori qualitate qualianon dicantur.Datautemvirtute longe dissiraile est, quod ipse sic ait : Aliquandoautem positonominedenominativenondicituridquodsecundumipsumqualedicitur.Etejusreihisqualitatibuspluralitatiscalculum,exquibusqualianominantur ea quae his participant.Nam (ut ipseait superius)in pluribus et pene in omnibus denominativedicuntur.Quocirca recta diffinitio est et proprioordine conslituta. Namque in principio hoc solumdictumest,essequalitatemsecundumquamqualiadicerentur. Sed quoniam sunt quaedam quorumqualitates ipsfe propriis nominibuscarent,qu83 verohis participant suis vocabulis appellantur, ut in naturalipotentia.Et rursus sunt qaaedam quee in qua-modolibet, aliter, id est sive posito nomine qualitatisde eo non dicerentur,quae illa participarent,ut in eoquod est virtus, sive ipsi qualitati positum nomennon esset, utin eo quod est potentianaturalis.Quarequoniara in his duabus qualitatis, in quibus velposito nominenon secundum nomen quoa sunt,qualiadenominativedicuntur,velcumipsisqualitatibusnomen positum non sil, neutra ipsorumpraedicaliodenorainative fit. Ad concludendum omnem terminumqualitatis ait, aul denominative qualia a qualitalibusappellari,aut quomodolibetaliter ab ipsis,ut

255 AN. MANL. SEV. BOBTH 256non denominative.sed aliquoties quidem secundum A permanerent.At vero neque illud verum est, omnespotentiam.aliquotiesvero secundum eamdem qualitatemprivationesnegationeproferri.Surditasenim,cumsitvirtutis ;eamdera enimqualitasest virtutis et auditus privatio, sine negatione profertur ; eodemsapientias. Quooirca concludil, ita qualia dici quaerunqueexquoquemodo csecitas. Nullusenim dicit inaudilio,hisqualitatibus denoiuinativedicerentur, neque invisio, neo aliquid hujusmodi, sed tantumvel quomodolibet alioab ipsis raodo. Digeslis inordineprius omnibus qualitatibus eteorum conciusionereperta, consueto ordine unaquaeque proprietassurditasCcecitasquenoQfiinanturpropriisnominibus,cum sint illain habitu, visus, auditus,iliain privationepooenda.Igiturjustitiainjustitia8contrariaest.vestigatur.Tradit ergo regulam, ea quae contraria sunt, subInestautem et contrarielas secundum qua le, uljusliliaquo genere convenienter iiptentur, quam regulaminjustiltse conlrariaest, el albedo nigredi,et alia, his verbis ipse praescribitsimiliter autem el ea quas secundum eas qualia dicuniur,utjustum injusto,el album nigro, non autem in quum erit quale. Hoc autem palam est proponenti exAmpliussi ex contrariis unum fueritquale, et reli-omnibus hoc esl, rubro enim vel patlido aut mediissingulis alia prxdicamenLa,ut si estjustitia injustitisehujusmodi cotoribus nihil contrarium est qualitatibus contrarium ; jfuale autem esl juslitia, quale igitur estexistentibus.n injustitia. Nullum enim aliorum prsedicamentorumDicitin qualitatibus quaedamessecontraria.atqueaptabilur injuslitix,nec quanlitas, nec ad aliquid, nechoB probat exemplis,albedo namque et nigredo contrariasunt,etqueeeunquealbedinenigredinequepar-ticipant ; hoc est enim quod ait, et secundum easqualiaquaedicuntur;nam sicutalbedonigredinicontrariaest,ita quoque albus nigro ; sed hoo qualitatisproprium non est, nam cum rubrum et pallidumqualitates sint, aliique etiam colores hujusmodi, inhiscontrariumnonest; nullus enim dicit aliquidrubrovelpallidoessecoQtrarium: nam quoniamalbumubi,nec omnino tatium aliud,nisi quale ; sic aulem etin aliisquse sunt secundum quate contraria sunt.Si ex duobus, inquit, contrariis roanifestum fueritunum eorum contrariorum sub qualitate poni, simulmanifeslum erit quod etiam ejus contrariumconvenienter qualitati supponatur, sixulque demonslratinjustitiam esse qualitatem. Nam si justitialapertissime qualitas est idcirco quod nequequalitas, neque ad aliquid, neque ubi, nec quando,el nigrum extremitates quaedam colorum sunt, et nec aliud ullum praedicanientum est, nec sub ullolongissime a se distant, contraria sunt, medietates alio genere ponipotest, nisi sub sola qualitate.cumeivero contrarianonhabent.Namsiquisponat rubrum contraria sit injustitiEl, non est dubium injustitiamquoijue qualitati subnecti,quod ipse quoniamnigro esse contrarium, longissimeque distant qusunl contraria, longissime igitur nigredo a rubore Planius dixit, ot ipsaexemplorum iuce vulgavit, adqdistabit, et rursus albedo a nigredineplurimumaliud nobis est transeundum.distat ; igitur nigredini rubor estatquealbedo contraria,Suscipit autem quatitas magis et minus, albumenirnuniusque rei duo contraria inveniuntur, quod magis etminus alterum altero dicitur ,et justum alte-fieri non potest. Non est igitur nigredi contrarius rum altero magis et minus dicitur. Sed et ipsa crementumrubor.Similiter autem raonslrabimus etin aliis mediiscolorihussuscipiunt ;cum candidum namque sil, amptiuscontrarium non esse.Quocirca si hujusmodicoloribuscontrariumcontingit candidum fieri ,non tamen omnia,sed plura.nihilest,non in omni Justitia namque a justitia si dicatur, magis et minusqualitate contrarietas reperietur quod si ita est.susciperepotest aliquis ambigere. Simititer et in aliis affeclibus:contraria qualitatispropriuoonon est.Atvero quidam enim de tatibus dubilantjju.tlitiam namque a;justitianec inipsis quoque formis quaemanifestequalitatesnon multum aiunt magis et minus dici,nec sanitatema sanitate.Minus autem alterum allero haberesunt, contrarietas invenitur ; nam neque circulusquadrato, nequequadratus triangulo.neoullaflgurasanilatem aiunt,eijuslitiam minus alterum altero habere,sicautemulli figurae potest esse contraria. Quocirca manifestumetgrammaticam, et alios affeclus.Aliaesl, suscipere contrarium non esseproprium igilur qux secundumeos affectus dicuntur qualia, indubilanterquaUtatis. Sed quoniam sunt quaedam in qualitaterecipiunl magis et minus. Grammaticiorquae sibimet videantur esse contraria, utjustitia et ^ enim alter altero dicitur, et justior, et sanior; simiinjustitia,hinc qusdam quaestio soletoriri. Dicunt "'^*" ^' *" atiis.enimquidaDDJustitiaeinjustitiamnonessecontrarian:,putantenim quod diciturinjustitiaprivationem essejustitiae, non tamen contrarielatem.Contraria enimpropriisnominibus, non contrarii privatione nominari,utaIbumnigro,haberetamenjustitiamaliquamcontrarietatem,cujusadhucpropriumnomennonsitinventum,quod omnino falsum est.MultiB enim habitudinesprivationis vocabuloproferuntur,utiIliberalilaset imprudentia, quae nunquam virtutibusopponerentur,qu3esunthabitus,nisi ipsae quoque habitusessent, et iu animishabentium immulabiliterAliud quoque proprium protulit,quod tractata rationeabintegra proprietate qualitatis exclusit. Aitenim qualitates posse vel intendi vel rainui. Posseenim dicitaIterumalteropIusaIbumappellari,ut nixargento.et quaecandidiora sunt marmora,et justumalterum altero magis etminus dicimus.Namque justiusaliquid faotum,nec non etiam justissinjum est.In quibus autem comparationes sunt, in his magisminusque dici manifestum est ; hoc quoque modoipsum album, vel alia qualitas non solum contra alterumejusdemspeciei oomparataintentionecrescit,

257 IN CATEGORIAS ARISTOTKLIS LIB. III. 258et relaxatione minuitur, sed eliam a seipsa recipit A tasse maiorem,magis autem non dicit.Hujus autemcomparationem:DioitureQimnuncquidemargentum rei hasc ratio est, ut oum sit trianguli diffinitio,candidius esse quam anlea.cura fuerit detersum.Sedcum haec ita sinL,non est magis minusque suscipereproprium qualitatis;nequeenim sola qualitas magisfigura quaesub tribus rectis lineis continetur,si quaBunt quas hanc diffmitionem in se suscipiant, ut etipsa Iribus rectis lineis contineantur,proprie triangiilffiminusque suscipit,bfflo enim intentio elrelaxatio informae sunt, eodem quoque modo et circulushis quoque quae aunt ad aliquid lnvenitur,ut in eoquod est sequale et inaequale possumus dicere plusaequale vel minus,etin caeteris hujusmodi ; nec veroomnesqualitalessuscipiuntmagisetminus,quodipsesicponit:Nonauteminomnibushoc est,sed inpluribus.Dubitabitenim quis an justitia magis esse justitiadicatur.simiiiterautemetinaliisaffectionibus.Quidam vero in hoc dubitant.dicuntenim justitiamitadiffinitur : Circulus estfigura plana,quaBSub unalinea continetur, ad quam ex uno puncto qui intraipsam est, omnes quae exeunt lineae «quae sibi sunt.Rursus quadrati difCnitio talis est : Quadratumestquod quatuor aequalibus lineis et quatuor rectis anguliscontinetur. Quaecunque igiturvel circuli diffinitionemsuscipiunt,vel quadrati,aequaliter vel circulivel quadrats formae sunt ; si qua vero non suscipiunt,nullomodosunt.Si quaverosuntquaenequejustitia non magis vel rainus dici,nec sanitatem sa-nitate;minus autemhabere alterumalterosanitatem Q quadrati suscipiunt diffinilionem,neque circuli,nedicunt,etjustitiam minus alterum altero habere.In que quadrati sunt, neque circuli ut est Dgura quaehoc tres fuere sententiffl.Quidam namque dicebant,in omnibus secundum materiaj habitudinem reperiripossemagis et minus.Proprium namque esse materiaecorporumque intentione crescere et minui relaxatione.quaequorumdam Platonicorum sententiafuit.Aliaveroquaesecundumcertissimasverissimasqueartes atque virtutes non diceret esse magis etminus,secundum autem medias dici posse.ut haecipsa grammatica atque justitia non dicitur magisgrammatica neque magis juslitia.Esse autem quasdamalias mediocres artes,in quibusidipsum possetevenire. Tertia esl de qu.i Aristnteles Inqijitur, quodipsas quidem habitudinesnuUaintentione crescere,necdiminutione decrescere putat,sedeorum partici-parte altera longior dicitur.Illa enim ita diffinitar,parte altera longior figura esl quae sub quatuor ]ineiscontinetur, reclisque angulis, quam quatuorlineae a^quae sibi quidem non 8unt,contrase vero positaebinaesibiaequfflsunl.Ergoquia hujusmodifiguraneque circuli diffinitionem capit, neque quadratiaequaliter, neque circulus, neque quadratus est. Siqua enim cujuslibet formadifflnitionem suscipiunt,oranino eadem sunt.Ut qui circuli circulus,qui quadratiquadratus, qui trianguli triangulus,qui partealtera longioris, parte altera longior, et in caateriseodem modo.Si qua vero non suscipiunt, ut triangulum,circulidiffinilionem non capit neque omninocirculus est,nec pote?! diciinterquadratum ettrianpantesposse sub examine compositionis venire,ut C gulum, quoniam utraque circuli diffinitionem nonde his magis minusve dicatur. Sanitatem namque capiunt, quadratum quidem plus esse circulum,ipsam el justitiam, alteram altera magis minusve triangulum vero minus,omnino enim utraque acirnonesse. Neque enim quispiam dioit magisesse sa- culi ratione disjuncta sunt, quod his verbis abteratura,non suscipit magis et minus,nullus enimdioit alteram altera magis esse grammaticam, sedeum qui gramraatica ipsa participat.Decimus litteratum.quema litteratura sciiicetdenominamus, lilteratusautem suscipit magis et minus, ut Donatus Dgraramalicus plus erat aetatejam provecta grammaticuSjidest litteratus,quam cura primura ad hujusmodistudia devenisset. Sed quanquam se haec itahabeant,tamen invenimus aliquas qualitates quibusindubitate comparatio inveniri non possit, ut suntquas ipse supposuit.Trianguluf veroelquadrangulusnonvidetur magiset minus suscipere, nec aliquu atiarum figurarum.Haeo enim quae ex quarta speciequalitatis dictasunt,magis minusve nuUaratione suscipiunt.nullusenim dicitplusesse alium circuIumquamalium,neomagisesseillud triangulumquamillud,dicitquefor-nitatem aliasanitate.Sedhocsolumdicerepossumus Aristotele tractalur :magis habere sanitatera aliquem, id est esse saniorem,etQuxcunque enim diffinilionem trianguli suscipiuntmagis sanum,et minus sanum.Dicimus ergo ct circub, omnia similiter trianguli vel circuli sunl.quod ipsae quidera qualitates non suscipiunt magis Eoi'umvero qux non suscipiunt, nihil magis alterumetminus.Qui vero secundumeasquales dicuntur,ipsisub comparatione cadunt, ut justior,et sanior, etgrammaticior. Namque ipsa grammatica.idest lit-altero dicilur ;nihilcnim quadratum magis quam partealleru longior forma, circulus est, nullum enim ipsorumrecipilcirculiralionem.Simpliciterautem in utraquenon recipiunl propositi rationem,non dicetur alterumaltero magis; non ergo omnia qualia recipiunlmagis et minus. Horum iiaque quae praedicta sunt,nihilest proprium qualilatis.Nam si hocdifflnitiofacil,ut domonstretrationemcujusqueaubstantiae,quaecunque diffinitione discrepant,illaetiamipsanaturasubstantiaediscrepabunt.Recte igitur si quae cujuslibet rei propositae sivetrianguli,sive quadrati diffinitionem noncapiunt,abejusdemnatura disjuncta sunt.Quooirca neque triangulum,neque quadratum, neque circulus, nequequidquid horum est^suscipiunt magis et minus.Sedcum haec qualitates sint,non omnes quatitatesaequaemagis minusve suscipiunt. Quod si neque in omniqualitate intentio diminutioque provenit, neque insola,quod haec eadem in relatione reperias,non estmagis minusve susoipere proprium qualitatis.

259 AN. MANL. SEV. BOETII 260Quodnam igitur qualitalis prnprium esse diceadumest, id ipse planissime subterposuit.Similia vero tt dissimilia secundum solas dicunturqualitates. Simileenim allerum alteri non esse secundumaliud quidquam,quam secundum illud qucd qucileest. Quare proprium erit qualitatis, secundum eamsimile et dissimilc dici.Simile iaquit et dissimile solae retinent quaiilates.Nam qiiamvis simile adaliquid sit,tamen hocipsumquoJ dioimusjsimile non dicimus, nisi quod qualeest.Nam si eadem qualitas sit in duobus.illa ia quibusest similia sunt, nec est aliud prsdicamenlumquod secundum simileet dissimile dici possit.etdealiis quidem oranibus notum est.quoniam de nullodicitur. Quod si quis de quantitate affirmet, diciposse secundum eam simile atque dissimile,monstratumestsecundum quantitatem non simile etdissimile;sed ajquale et inajquale prajdicari. Quocircaquoniam per singula quaeque pergentibus,et in oirnibusidem qualitatibus invenilur, et in nullo aliopraedicamonto osse perspicitur,recte hoc propriumqualitatis esse firmavit. Sed quoniam cum de hisqus referuntur ad aliquid tractaretur.affectusatquehabitus in his quae sunt ad aliquid numeravit,uuncvero eosdem quoque qualitati supposuit, ipse sibiquamdam objecit quoBstionem, cur si prius sub iisquas ad aliquid referuntur, ista subjecerit,nunc subqualitatibuseaipsaposuerit.Superiusnamquemonstravitea qu

261 IN CATEG0RIA8 ARISTOTELTS LIB. III. 262scientia soieDs.grammaticusque perhibetur. Igitur A. facere et pati in his libris quos Uzpi yviias.oi^ xaiquoniam exhis habitudinem speciebua quales vocamur,99opa

?63 AN MANL. 8BV. BOHTII 264eet autem idem tempus, et quando, nec ubiet locus, sed proposito prius loco siquares in eosit posita.ub; esse dicitur. Rursus si certa res intempore est.quando esse perhibetur,ut ApollinaresludijCum sinl in tempore,quando eos esse dicimus.Habent autera haec quoque proprias diversitates,ubiquidem,quod aliquoties inflnile dicitur.Alicubienio:esse dicimus aliquem,ut Socratem,aliquotiesautemdiffinite.ut inlyc30 velin academia. Habet quoqueubi,secundum ipsum locum in quoest,aliquascontrarietates.Sursumenim esse,et deorsum ubi essedicitur.Temporum quoque varietates in eo praedicamento.quodestquando,esse manifestum est.Futuraenimetpraesentia prsteritaque in quando praedicamentoveniunt.Dicimua enim fuisse aliquandoLIBER QUARTUS.^ Scipionem consulem Romanum,nunc esse Orientisimperatorem,qui nunc Anastasius appellatur.Puturumautem esse aliquem, quae scilicet secundumquando praBdicamentum dicunlur.DE HABERE.Habere autem esl quoddam extrinsecus veniens,neque innatum ei aquohabetur,aliudque quam estilludipsuma quo habetur, in seretinere, utarmatumesse vel vestitum esse.Habere enim est vestesatquearmatenere,quaecumeo natanoQ sunt,nequ6aliqua cum eo qui habet,communi natura proprietatequejunguntur;sed quoniam de his Aristoteleatacuit,nobis quoque nunc eorum lcngior tractatusomittendus est.Expeditis omnibus praedicamentis,ourpra;terpro- g de hisquaesunt prius,qu2que simulnatura gignunpositumoperis in hanc oppositorum disputationemsit ingressus, a multis ante quaesitum est, sed Andronicustur.strictim tetigit, quod nunc diligenter explicat.Faciendi ^vero patiendique praedicamenta suot, inhanc esse adjectionem Aristotelis non quibusquidam quasimotus agitatioque considera-putat, simulque illud arbitratur, idcirco ab eo fortassehanc adjectionem de oppo3itis,et de his quaetur;necesse igitur fuit motudicere,qui naturamfaciendiatque patiendi vellet ostendere. Quis autemsimul sunt,et de priore,et de motu et de asquivocatione,habendinon esse [aclam,quod hunolibellumante Topica scripserit, quodque heec ad illud opusnon necessariaesse putaverit, sicut ipse Categoris!possunl ad sensum Topicorum,non ignorans scilicetquod sufficienter in Topicis,quantumad argumentapertinebat, et de his omnibus quae adjectasunt.etdepraedicamentis fuisHepropositum.SedhaacAndronicus.Porphyrius vero hanc adjectionem vacareet carere ratione non putat.Cujus hanc prodiditcausam. Ut enim multa sunl quas quodcommunibus animi conceptionibus esse suggererent,inhujus libriprincipiis ab Ariatotele praedictasunt,ut de Kquivocis,et univocis.et denominativis,etdehis omnibus, qusuunque usque ad substantiaedisputationem ad ipsorum praedicamentorumutilitatem cognitionemque praedicta sunt, itaquaedam fuisse quae essent quidem in communibussensibus, egerent tamen subtilioris divisionismodo,h3ec diligenter gupposita suntjUt quid essentproprie teneretur, ne falsis opinionibus traductusnon firmus animus luderetur.Docet autem hoc.inquit,etiam ipse ordo congruus rationique convenienstitulorum,hanc adjectionem fuisse perutilemdubitet cujuslibet sermonis aequivocationem monstrare,esseperutile?Quare quoniam habere quoquepraedicamentum est, non fuit inconveniens nequeperfluum de habendi aequivocatione tractasse.DE opposrris.De opposUis aulem quolies solenl opponi dicendumest.Dicitur autem allerum alleri opponi quadrupliciter,autut ad aliquid,aul ut coniraria, aut ul habiluset privatio,aui ut affirmatio et negatio;opponitur a«-tem unumquodque istorum, ut figura dicam relativaqaidem,ul duplum dimidio. Contraria aulem ut malobonum,secundum privationem et habitum, utccecitasvisui,secundum aflirmationem el negationem,ut sedetnon sedet.Illud quoque quaeritur utrum oppositionis nomenKquivoce praedicetur.Dicimus eaim quatuor modisopponi,aut ut contraria, aut ut aliquid,aut ut habitumet privationera,autut affirmationem etnegationem.Hic ergo contenditur utrum squivocatio quaedamcirca has quatuor diversitates sit,an idipsumquod dicimusoppositumgeneris vicepraBdicetur,utsitunivocum.Sed in hoc Stoicorum Peripateticorumquediversa sententia fuit,et ut ipsi inter se Peripatetici,diversesectatisunt.Stoicorumquoniamlongaatque necessariam.Priusenim deoppositisjpostverodehis quae simul sunt, etdehis quae posteriora D sententiaest,praetermittatur,aliis autem Peripatetisunt.Post autem de raotu,ad postremum de habendi cisplacet nomen hoc oppositide subjectisaequivoceaequivocatione sermonem faciens,libri seriemterminavit.Idcircopraedicari,ita afflrmantibus,quoniam Aristoteles itaquod in omnibus quidem prEedicamen-dixit: De oppositis quoties solent opponi dicendumtis ante quaesivit, utrura possint habere contraria. est hoo, id est quoties ad multiplicitatem pertinetIn his vero quae sunt ad aliquid.dixit magnum parvo aequivocationis.Sed qui meliusjudicavere, hi oppositionisnonpo3seessecontrarium,sedoppositum.Quid veronomengenerislocodicuntdebere praedicari,esse oppositum dicere praetermisit, ne ordo disputandiidcirco quod cum nomen opposilionis desubjectiacontinuus rumperetur. Hic igitur recte quod quatuor oppositionibus praedicetur, ab hisquoqueillic praetermiserat,prius edocuit.In relativis quoquediffinitio noa oberret. Sunt enim opposita quas in

265 IN CATEG0RIA8 ARI8T0TBLIS LIB. IV. 266eodem, secundum idem, in eodem tempore, circa A. Dictumest iahis quae seoundumadaliquid oppounameamdemquerem.simul esse non posunt,quodper singulaquaeque pergentibus in singiilis oppositisinvenitur. Namque album et nigrum,qus suntcontraria,uno eodemque tempore circa unum idemquecorpuspartemque corporis simul esse non possunt,nec servus atque dominus ejusdem, eodemtempore idem servus idem dominus est.nec habitusaliorum dicuntur,vel quomodoiibet aliter ad ea,utservus domini servus.et dominus servi dominus.etmagnum ad parvurn dicitur, et rursus parvum referturadmagnum.Quod si hoc inrelativis omnibusinvenitur,nulla est dubitatio quin etiam in his hocdeprehendi possit,qus secundum ad aliquidopponuntur,utea ipsa id quod sunt oppositorum dicanturvel quomodolibet aliter ad opposita, ut si estservus domino oppositus,dominu3 servi dicatur.idest oppositi sui,et rursus si dominus servo oppositusest,domini servus dicatur.Parvum vero ad magnum,etmagnum ad parvum, id est ad oppositumsibi. Atque hoc quidem in omnibus secundum adaliquid oppositionibus inveniri necesseesl.Quoeircasit hsec proprietas eorum qus secundum ad aliquidopponuntur.quodeaipsaquEesuntad oppositaref3runtur,etipsorum esse dicuatur. His ergo anteconstitutis docet differentiam,qua inter se ea quassecundum contrarietatem dicuntur.vel ea quae secunduniad aliquid,discrepant atque dissentiuntait enim :Illa vero qiiseut contrariaopponuntur,ipsa quidemqux swcinullo modo adseinvicem dicu,ntur,conirariavero sibi in vicem dicunlur ,nequ.e enim bonum ma ti diciturbonum,sed conlrarium,necalbum nigri album,sed conlrari.um,quaredif{eruntase invicem hx oppositinnes.Patbol.LXIV.nuntur,quod ea ipsaid quodsuntad idquod sibiestoppositum dicerentur. Contraria vero etipsa quidemoppoDuntur sibi,sed id quod sunt ad opposita nondicuntur,contraria autem dicuntur.Hoc autem hujusmodiest.Bonum malo contrarium dicimusesse,et rursusmalumbono.Nigrumquoque albo contrariumputamus,nihilominusquoquealbum nigro.Sed.cum hoc arbitramur,non tamen dicimus ea idquodsuntesseoppositorum.Sienim diceremus ea idquodest boaum esse oppositi sui, non diceretur bonummalo essecontrarium,sedabonum esse mali bonum.Nec ila praedicationem quis faceret nigrum albo esseet privatio;quis enim dicat in eodemoculouno eodemquetempore et visum posse esse et Coecitatem?Jam vero affirmatio et negatio quam repugnantessint,quamque in eodem simul esse non possint,nulUdubium est.Quare si eaquae sub oppositione ponunturoppositionis nomen diffinitionemque suscipiunt,quidcontrarium,sed nigrum albi esse nigrum. Hoc estest dubium oppositionem non aequivoce enim id quodestnigrum dici ad oppositum suum,siprffidicari? His igitur positis, ad eorum distantias n l^^is dicat nigrum albi esse nigrumjquod quoniamdifferentiasque veniamus.non dicitur,ea ipsa quae suntnon dicuntur oppositorum,eaQusecunque igilur ut relativa opponuntur, ea ipsascilicet quae sibi ut contraria videnlur op-qux sunl opposilorum dicuntur,aut quomodolibetaliterponi. Sed quoniam dicimus bonum malo contra-ad ea,ut dupLum dimidii ipsum quod est,aUerius riuQi,et|nigrum albocontrarium,quanquam idquoddiciiur duplum, alicujus enim duplum,sed et scienlia sunt oppositorum non dicantur,tamen ad opposita uticibili tanquam relativaopposiCu est,et diciturscienliacontraria nominantur.Atque hoc est quod ait :Ipsahoc ipsum quod est scibilis, et scibile hoc ipsum quod quidem quae sunt nuUo modo ad seinvicem dicuntur.est ad opposilum dicitur, id est ad scienliam. Gontraria vero sibi invicemScibiledicuntur.Non enim diciturenim aliquo dicimus scibile,idest scienlia.Quxcunquebonum mali bonum, hoo est enim id quodergo opposita sunt tanquam ad aliquid, ipsa, qux est opposili praedioare,sed dicimus bonum malo contrarium.Quocircasunt aliorum dicuntur , aul quomodocunque ad se invicemquiddifferunt ea quae similiter ad ali-opponuntur his quae secundumcontrarietatemEa quidem hujus oppositionis qu=6 secundum relationemsibi sunt opposita,quod eaquidem quae secundumdicuntur,et per seipsa plana atque vulgatarelationem opposita sunt id quod sunt oppositorumsunt.et superiori relalionis disputatione jam cognita.Illaenimdicuntur. IUa vero quae ut contraria, ipsa quidemCsuntadaliquid quaecunqueid quod suntquod suntoppositorum nomine minime,sed tantumcontraria prsedicantur, ut bonum eontrarium essedicatur oppositi sui non boni.Dicimus enim bonummalocontrarium.cum non dicamus bonum mali honum.Sedquoniam differentiam secundum ad aliquidoppositionis contrariorumque monstravit,ipsorum inter se contrariorum differenliam discrepantiamquepersequitur.Qusecunque vero contrariorum talia sunt,ut in juibusnata sunt fieri,vel de quibus prxdicanlur, necessariumsit alterum ipsorum inesse,nihil horum est medium.Quorumvero nonnecessarium estalterum. inesse,horum aliquid estmedium omnino,ut languoretsanitasin corpore animalisnaturahabent fieri,et necessariumesl alterum esse animalis in corpore, vel languorem^ vel sanitalem jpar qu.oque et impar de numero prsedicantur,etnecessarium est alterum in numero esse autimpar aut par,et nihil eslmmedio eorum,neque interlanguorem et sanitatem, neque inier par et impar.Quorum vero non est necessarium allerum inesse,horumestaliquodmedium,ut nigrum etalbum in corporenatura habenl fieri,etnon est necessarium alterum horuminesse corpori,no7i enim omne corpus aul album,aut nigrum est.Pravum quoque et sludiosum prasdicanturquidem de homine,et de aliis multis, sed non estnecessarium alterum horum inesse illis dequibusprsedicanlur,nonenim omniavel prava,vel studiosa sunt;sed est horum medium aLiquid,ut albi quidemel nigri

267 AN. MANL. SEV. BOETII 268fuscum et pallidum,et quicunque alii colores, pravi A. cecessarioalterutra subjectis inesse.etqu» nonestvero et sfudiosi.quod neque pravum,neque studiosum "- ' "'•- j..u.„„necesse ' 'alterutra subjeclis inesse,non est dubiumest. In aliquibus itaquc nomina posita suni iis, qux quin ilHc quaidam possit esse medietas,sed in aliquibusmedia sunt,utalbi et nigri,fuscum et pallidum,et aliteolores.ln atiquibus auiem nominaquidem medio assignareprompiumnonest,sed per utrarumque extremorumquidara plures,in aliquibus autem uaa estmedietas,utincoloreinteralbum atquenigrum pluresmedietatessunt.Est eniai(utdictum est)rubrum,negationem quod medium est delerminatur, ut et quoque pallidum,eodem quoque modo venetum,neque bonum,neque malum, neque justum,neque in-et multa preeterea hujusmodi.In calido vero atquejuslum.enim corpus in quo afgritndo sanitasque versatur,autaegrumautsanum est.Atque ideoquoniamseKritudoet sanitas medietale carent.alterutrum eoruminprit ei subjecto.in quo utraque nata suntfieri.etde quo praedicantur. Nam quoniam in corpore animalissanltasetaBgriludo fieri nalaest.idest itafierisolet,et ita omne natum est aniraal, nt aul sanumesse possitaut aegrum.Et quoniam de animalis corporeaut sanum.autaegrum pra3dicatur,necesse estquoniamhffic mediocarent inomnicorporeanimalis qautaegritudinem,aulsanitatemesse.Quocircaeorumquae medio carent,necesse alterum interesse subjecto,etquaecunque talia sunt.ut alterum ipsorum subjectoinesse necesse sit,nulla inter ea medietas clauditur.lllavero contraria in quibusaliqua medietas«stnon sunttalia,ut eorum necesse sitalterum inessesubjecto.Naminillisquaemediocarent.idcircoalterutrumsubjecto inesse necesse est, quod eorummedietas nullaestquae possitinterea subjectfe inessesubstantiae,ut in numero quoniam paritas et imparitasmediumnihil habent^omnisenim numerusaut par aut impar est nec est quod propterea numeroinessepossit),ideo omnis numerus aut par autimparest.In his vero quae inter se medietatem aliquamfrigido una medietas est,qua3 dicitur tepor.Horuinautem quibus una medietas est,in aliis nomen estBrevis contrariorum partitio hoc naorto faciendapositum,in allis non.Et positum quidem nomen est,est. Contrariorum alia sunt habentia raedietatera,utintercalidumfrigidumque.hancenim medietatemalia vero non liabeotia.et eorum quorura est aliquidtepidum esse preedicamus.Non est vero positumiamedium,inaliis plures medietates,in aliis vero unaeo quod Arisloteles ipse sic dixit:Improbi vero ettantummedietasinvenitur.Atquehorumaliquffime-probi, quod neque probum est, neque improbum.dietatespropriisnominibusappellanturinaliqiiibus ,.,..»edietatespropriisappellationibus B Namquoniambonumatqueraa.um sibisuntoon raveroipsaequidemmi- "ria,non autem necesse est omne quod boni uialivecarent.contrariorum vero negatione signantur .Sedsusceptibile est,vel bonum esse vel malum,idcircoh#cqua3 diota sunt,a primordio repetentes propriisprobemus exemplis.IUa vero contraria quae medio dixit bonum malumque.cum sintcontraria,haberecarenttaliasunt,utnecesse sit alterum eorum proprioinessesubjeoto,ut estajgritudoetsanitas.Omnequamdam medietatem,cui nomen positum quidemnon sit,sed nihilominus eam quis inter has contrariorumnaturas inveniet. Nam quod dictum est acomplectuntur.nonestnecessesemperalterumcon-trarioruminesse.Potestnamqueinessemedietas,utincoIore,quoniam album atque nigrum contrarietatisvice diversa sunt,habent autem medium quod estrubrum vel pallidum,idcirco non omnecorpus velalbum vel nigrum est.quoniam potest aliqaandoinsubjectis corporibus albi atque nigri medietas inveniri.Videmus namque rubrum corpus, ut rosammultosque prajterea flores.quos verni temporisclementiaparturit.Recte igitur dictum est,eorum quorumnon sunt aliqusa medietates, alterum gemperinesse subjectis, et in quibus necesse est alteruminesse,fieri nonposse quin illicmedietasullasit.Eodemquoque modo et quae medietates habent, nonposterioribusinterbonum malumqueesseeaquse dicanturinilifferentia^utinterestvirtutem atque turpitiidinem,qusutraque sibi sunt contraria.divitiae etpulchritudo,quae(ut Stoici putant) neque mala, nequebona sunt,alque idcirco indifferentia nominavere,sedhoc ipsum quod dicimus indifferens apudpriores nomennon erat,et aposterioribusinventumest.Aristotelesautemquihocnomineususnunquamest,ait probum atqueimprobumhaberequidem aliquammedietatem,verumtamen eam nuUo nominenuncupari,sed eamutriusque contrariinegotiationediffinivit.Aitenimmedietatemprobi atque improbiesse,quod nequeprobumessetneque improbum,utjustiatque injusti medietasest,quodnequejustum,neque iujustum est. Sed ne videatur inconveniensaliquid aegationibus diffmiri.ipse ait:In aliquibusverononestnomineassignaremedietatem,utriusquevero negationediffinitur.Namque ubi estuna medietas,siutraque contraria sintremota,sola tantummedietas permanebit, ut in eo quod est bonum etmalum,quoniam his unamedietas est,sublato bonoatque malo, solum quod nequebonum, neque maluraest relinquitur. Quocirca tota rursus divisiobreviter brevuer assumenda assuraenua est.Eorum e.v.i^oiuu quae hu^_=uu. sunt contraria ....».»^ quorum necesseest semperalterummessein his,mquibus ea secundum propnam naturam messe contingunt,eanullam inter seretinentmedietatem,utincorpore sanitas et aegritudo,innumeroparitas atqueimparitas. Quaecunque vero in his in quibua essepossunt,non ita sunt,ut eorum necesse si alteruminesse.haec aliquam inler se qualitatem medietatisamplectuntur,ut albedo atque nii;redo,rubrum,frigidumatque calidum teporem. Horum autem aliasunl quae unam solam continent medietatem,alia veroqua; multas.et multas,ut interalbum atquenigrum,pallidum,venetum,quae medietates sunt.Inter calidumalque frigidum una sola est medietas, tepor,

269 IN CATEG0RIA8 AEI8T0TELI8 LIB. IV. 270hoc ipsum videre rursus a visu. Aliudest enim idquod fitquam is quifacit.Videreautemvidens ope-Horum autem qnre unam retinent medietatem, in A habere naturaliter debet, dentes non"'"" habet ut sialiis nomina sunt "* posita.ut '" "* '" in eo ipso calore '""" ac "" '" fri puerorum septimo anno '^"'fomnlno nullum creaverit,iilos jure edentulos appellamus, atque hoogore.Est enim tepormedietascalorisalque frigoris.In aliquibus vero nomen positiim non est,ut in eo est, quod ait :quod est bonum alquemalum.justum atque injustum.In his enim medietas nomen positum non ha-nec csecum qui non habet visum,sed quando qui debuitEdentulum enim dicimus non quinonhabei denles,bet, sed utroruraque eontrariorum negationibus habtre non habet.Qumdam enim a generatione nequediffinitur, ut dicamus eam esse boni atque mali dentes,nequevisum habent,sed non dicuntur edentulamedietatem, quod neque bonum est malum, eamqueesse justi et injusti medietatem, quae utraqueneque cxca.Hoo est, non omne quod non videt Cfficum, neccontrarietate summota, utrorumque negatione relinquitur,ut est neque justum, neque injustum.quoddentes non habet edentulum appellam us.Pluraenim sunt quae automnino aut certo temporenaturaliterhaechabere nonpossunt,sed estilla privatioPrivatioautemethabitus dicilur quidem quse habentfieri circa idem aliquid, ut visio et cxcitas circa oculum.JJniversaliter aulem dicendo ,in quo natus estquoties sihabitum nonhabet,quihabere naturaliterhabitusfieri,ctrca hoeidem dicitur ulrumque horum.Ordine tertiam speciem propositae oppositionisexsequitur eam quae secundum habitum privationemquedicitur, atque in ea unam similitudinemposuit quae illiestcumcontrarietatecon.juncta.Namsicut ea qute sunt contraria circa idem sunt.ut al'bum.quoniam semper in corpore est; nigrum quoquesemperest in corpore,et justitia,quoniam semperanirao inserta est,injustitia quoque mentisestvitium, ita quoque ea quae secundum privationemhabitumque dicuntur, circa idem semper necesseest inveniri, ut quoniam visus habitus est (habemusenimvisum)etvisusestinoculoetcircaoculum,potest, et eo tempore cum jam per naturam illiusB esse compos habitus possit,vel si habens quisretinensquehabitum,illum cujuslibetincursionecasuaamiserit, ut in pueris jam adultis si non habeantdentes.Nam quoniam homines sunt,possunt habere;quodsi habentes amiserint.edentuli dicuntur;sivero omnino Qon oreverint dentes, quoniam jampueris atqueadultis utdentes haberent,naturaliterpoterat evenire, id quo casu aliquo vel aegritudineofficiente faotum est, eos edentulos et habitu dentiumprivatosesse nominamus.Privari vero et habere habitum, non esl habiius etprivalio,habitiis enim est visus.Privatiovero csecitas,habere auiem visum, non est visus, nec cxcum esse,cajcitas quoque.quae privatio visus est.praeteroculumnonest.Auditusetiam,quihabitus est,quoniamc3Ccilas;privatio enim qusedamest cxcitas, csecumveroesse privari et non privalio est.circa aures est, ejus quoque privatio quae surditasC Hic verissimadicitur,ab auribus non recedit;ita quoque et circaratione monstratur utrum ea quasub privationequod fuent habitus,cireaidem ipsumillius habitusatque habitu cadantprivationes sintatque habilus,anprivatio consideratur.Atque hinc regulam dat.Uni-minime: nam quoniam habitus estversaliler enim dicit in quo sit in eo fieri privationem.Quidvero sit privari, continuata dispositionesubjunxit :Privari autem liincdicimus unumquodquesusceplibiliumhabitus, quando id quod natum est habere,etquando natum est habere, nullo modo habet.Quid sit privatio hac Aristotelesdiffinitione conclusit.Nequeenim quKCunque non habent visum,caeca dicuntur.nec verosurdum est omne quodnonsentit auditum,nemo enim neque parietem caBCumdixerit, nec surdum lapidem,nec quidquid hujusmodiest. Sed ea sola privari dieimus habitu,quaecunqueaut habuerehabitumeoque caruere,autha- j)bere potuere et nonhabent.Parietemautem idcirconon dicimus caecum, quod in eo visus naturalilervenire non potuit.Parvos vero catulos quibus visusnon est,non satis digne aliquis caecos esse pronuntiet.Eoenim tempore nondum naturalitervisum haberepossunt.Si voro exhaustisdiebus quibus hisoculi patefierietlucemhaurire naturaliter possunt,non habeant visum,eos caecos esse manifestum est.At vero neque ostrea dicuntur edentula, quoniamnaturalitor non habeint dentes, sed nec infantulosquibus adhuc nondum hujusmodi aetas est,ut habeantdentes, vocamus edentulos,sed si aut is quiantehabuit, dentes amiserit, aut quojam temporevisus,privatio vero C8ecitas,sub habitu vero est haberevisum, etsub privatione esse caeoum, utrumhaberevisum idemsit quodipse qui habetur visus,et utrum idem sit caecum esse quod caecitas,perspicaciterintuentibusaliudquoddamesthaberealiquidquod habetur.Tres namqueressuntineo inquoesthabitus.is qui habet ea res quae habetur,ethabere,ut est is qui videt,et ipse visus.et hoc ipsum quodex utrisque.fit ex eo scilicet qui videt et visu.quodeet videre.Distat autem etvidere ab eo qui videt,etratur,aliud est igiturvidere quam videns.Distatautemvidere etiam a visu, aliud namque est id quodfitquam id per quod aliquid geritur, videre autemper visumfit.Distatergovidereabeo ipso(qui ipsumvidere efflcit) visu, sed videre visum habere est,visum autem habere habitum retinere est, et visushabitus est.Non estigitur idem habitus et quidestsub habitu, id est quemlibet habitum retinere.Eo.dem quoque modo etiam in privatione.et illic quoqueres sunt res.is qui privatur,hoc ipsum quod flt,idestprivari, et ipsura quo quis privatur,id est ipsaprivatio.Quod si distatis qui habet eo ipso quod esthabitum habero, distat et is qui privatur eo quodest priva ri.Quod sietiamdistatquod esl habereha-

m AN. MA.nl. SfiV. BOishl 272bitumillo ipso Iiabitu qui habetur.Distat necessario A. mativas esse negativasque orationes.Quod si examinatiusid quod est privati illa ipsa scilicet privatione quaac subtilius deflnisset,affirmationem peraf-quisque privatur.Quare nequeid quod sub habitu flrmativam orationem nondiffiniret.Namsidubiumest habitus appellari potest,neque id quod subprivationeest quid sit afflrmatio, nihilo magis clarum atqueprivatio. Recte igitur dictum est habitum perspicuum est quid sit affirmativa oratioldcircohabere non essehabitum.privariquenon esseprivationemquodsi quisnescit quidsit affirmatio.idem sinedumentationis: cui rei aliqua quaedam validior vis argubionesoiturus est quidoratiosit afflrmativa.Sed id-adjungitur, quam Aristoteles itapronuntiatcircohic indulgentius terminavit, quod in libroAmplius si idem essetcsecitas etcxcumesse, utrumquede eodem prasdicarelur. Sed cxcus dicitur homo,IlEpilp|ji.EV£(a

273 IN CATBQORIAS AIHSTOTELIS LIB. IV. 274pat, duae sunt differentiae, quae junctaa superioribus \ Quod autem nequeui contraria opponuntur ea, quaiquinque perQciunt. Idcirco enim quid distarethabitussecunium privationem et habitum dicunlur, ex hisatque privatio, ea oppositione quae relativa estpraetermisimus, quoniam prius monstravimus quidrelativa oppositio ab habitu privationeque differretnon est enim dubium aequam esse in utrisque diffe-manifestum est. Quorum enim conlrariorum nihil estmedium, necesse est in quibus nata sunt fieri, aut dequibus prxdicantur, alterum ipsorum inesse semper,horum enim nihil erat medium, qucum alterum ne-rentiam, cum unaabalia discrepaverit. Restatunasola differentia, quae estcontrariorum adainrmationemsciiicetet negationem; praetermissanamque estcontrariornm differentia, de relativa scilicet et secundumhabitum privationemqueoppositione,quidhaec superius a contrarietate distaret, monstratumest. Quare quoniam quot sunt horum differentiaecognitum est, ad sequentis operis ordinem veniamus.Quod autem privalio et habitus non sic opponunlurut ad aliquid, manileslum est ; neque enim dicitur hor,ipsum quod est oppositi, visus enim non est cascitatisvisus, nec alio nullo modo ad ipsum dicitur. SimilUerautem neque cxcilas, sed privatio quidem visus csecitasdicitur,cxcitas verovisusnon dicilur. Ampliusadaliquid omnia, reciproce dicuntur, quare el cascitas silione ante prsemissa surt. Unam namque differentiamcontrariorum relativorumque dixit esse, quodoontraria non ita ut ea qnaesuntad aliquid converterentur.Neque enim quis pronuntiat malitiam bonitatisesse malitiam, neque bonitatem malitiae essebonitatem, velut filium patris esse filium, rursusquepatrem fllii patrem. Eadem quoque et in his quaeseoundum privationem habitumque redduntur, diciturdifferentia. Nam sicut ea qua sunt ad aliquidopposita, adversum semetipsaredduntur, etomniaad opposita praedioantur, non eodem modo in habituatque privatione est. Nullus enim dicit caecitatiscessarium erat inesse susceptibili, ut languorem et sanitatem,el impar et par. Quorum vero aliquod eslmedium, nunquam necessitas est ornni susceptibiliinesse alterum, neque enim necesse est omne susceptibiiecandidum vel nigrum esse, neque frigidum, nequecalidum, horum enim medium aliquid nihil prohibetesse, horum etiam erat aliquid medium, quorum noneratnecessariumalleruminessesusceptibili,prseterillaquibusnaturaliter unum inest, ut igni calidum esse, etnivi candidum. In his enim determinate necessariumBest alterum inesseel non ulterutrum, non enim possibileest ignem frigidum esse, neque nivem nigram.Quare omni quidem susceptibili non est necessariumaUerum eorum inesse, sed solum quibus naturaliterunum inest, his determinate unum, non alterutruminesse contingit.Prolixitatem textue idcirco contraxi quod et eaipsa quae dicuntur suprajamdictasunt, nec longiorordo possit aliqiiod creare fastidium, quod nos haotextus divisiooe sejunximus. Et prius quidem proponitante oculos oranes inter se contrariorum differentias,quas ipse quantum potero brevissimecommemo."abo ; ait enimcontrariorura quae mediiscarent semper alterum inesse ei quod illas contra-esset eorum qux ad aliquid sunt, utique convertereturad illud ad quod dicitur, sed non convertitur, neque q rietates suscipere potest, ut aegritudo et Banitas,enim visus dicilur cascitatis visusquoniam semperinanimalis corpore reperitur, et eaBt caetera quidem quae sunt differentia perspicue sine ullo estadversus suum contrarium medio. Idcircoomnesuperiusin contrariorum differentia relativaopposi-corpus animalis semper aulaegrotat, autsanum est, et semper alterum aut sanitatis autpositus caecitati, secundum privationem atque habitumdicitur visus ca;citatis, id estnunquara secundumhanc oppositionem aliquid oppositi praedicaturnequeconvertilur, nequeenimdiciturcaecitasvisus,recte privatio atque habitus non in eadem qua relatiya,sed in alia specie numerata sunt.aegritudinisinesteiquodhas susoipitcoiitrarietates.Eorum vero contrariorum quae habentaliquam medietatem,uon necesse est semper alterum inesseeicuiaccidunl, ut albumatquenigrum, cumsint utraquecontraria,quoniamhabentaliquammedietatem,ut rubrum, veniuntautera sempsr in corpora, nonnecesse est omne corpus fieri, aut album aut nigrum,quoniam potest aliquandocontingere ut illa eorummedietas corpori cuilibet eveniat. Atque hoc ita estin iiB quae medio non carent, quae ipsa mediata vocamus,exceptis his quibus una contrarietas est inessevisum, neo rursus visus esse caecitatem. Quo- D sita per naturam, ut nix alba est, ignis calidus. Incirca si ea quaa sunt relativa ad opposita prKdicantur,his enim unam semper necesse est evenire nonconversimque diountur( cumenimsit oppositus aliam, nec utrumlibet, sed diffinite unam. Id enimfilio pater, pater filii dicitur, scilicetad oppositum,rursusque convertitur ut patris filius appelletur) quoniamhoc in his quae sunt seoundum privationem etnon venit in ignem, ut aliquando sit calidum, aliquandofrigidum, aliquando vero quod horum medietasest tepidum, sed seraper naturali calore succenditurhabitum non dicitur. Neque enim cum sit visus op-; nec nix aliquando fit nigra, neo rursusrubea, nec ullis aliis coloribus permutatur, sed solumsemperalba est. Gum haecitasint, eaquae secundumhabitum privationemque opponuntur, si etab his contrariis distare raonstrata sint quae mediiscarent, et ab his quseintra se quamdam medietatemqualitatisinoludunt,etab his quoquequaa, cumme-

275 AN. MANL. SEV. BOETII 276diata sint, tamen difflnite alicui insunt, perfecte \ contrariis quae mediata sunt hanc oppositionemmonstratum est ea quK secundum habilum et privationemsunt a contrariis discrepare. Quare quiddistent Aristotele teneamus auetore.differre doceamus. In illis enim non semper neceeseerit cuntraria inesse subjecto, idcirco qucd eorumraedietates possint subjectis evenire substantiis, utIn pnvatione vero el hahilu neulrum horum qux album vel nigrum quod non est alicui per naturam,dicla siint, verum est, neque enim semper susceplihili sed tanlum secundum accidens. Possunt enim utraquenecessarium est allerum inesse corum.Quod enim nondumnon esse in corporibus, quoniam his vel ru-naluram hnbel ad videndurn, neque cxcum, neque brum vel pallidum, quae sunt eorum medietatesvisum habens dicitur. Ideoque non erunt hsec lalium eveniunt. In privatione vero id ethabitu non est.Quando enim poterit per naturam habere habitum,conlrariorum, quo^um nihil est medium, sed neguequorum est medium, necessarium enim est omni susceptibiliutrisque quae ea suscipiunt, carere non possunt. Ca-allerum istorum inesse. Quando enim jam tulus enim cum per naturam videre potuerit, autnaiumfueril ad habendum visum, lunc aut csecum, aut habitum habcre dicitur, et est videns, aut privationem,habens visum dicetur, el horum non determinate alierum,sed alterutrum contingit,nonenimnecessarium si fuerit ckcus. Ita semper ab eo tcmporequo illi per naturam utrumlibet habere concessumest, vel cxcum, vel habens visum esi>e, sed quod con- gest, alterutrum retinebit, idest antprivationemretitingtt. In contrariis autem quibus medium est, nunquamnebit, aut habitum.Quocirca siin hiscontrariis quaenecessarium fuit omni susceplibili alterum medio non carent, potest fleri ut utraque contrariainesse, sed quibusdam, et his determinate unum, sed in subjecto non sint, in privatione vero ethabitu abnon quodcontingil, unde palam est quod secundumneutrumeo tempore quo per naturam potest utrumque reti-modum tanquam coiUraria, opposita sunt h,vc, nere, flerinon potestnisieorumhabeatalterum,dis-quie secundum privalionem et habitwn opponunlur.Dat primo differentias quibusea quaesunt secundumhabitum et privationem opposita, ab iis quaesunt immediata contrariis distent. In his enim contrariisquas medium non habent, semper nocesse estipsorum alterum inesse ei quod his ipsis subjectumest. In habitu vero et privatione non ita est. Nonlionis atque habitus oppositionem ab his quae opponunturut contraria, discrepare.enim semper quaelibet res aul habitum habet aut Amplius in contrariis quidem e.vislente susceptibili,privationem, sed est tempus quando utrumque non possibile esl in alterutrum fieri mutationem, nisi alteprum aticuinaturaliter insit, ut igni calidum esse : nam-habeat, ut catuli quibus nondum pernaturam ooulipatent. Illos enim nec habere habitum dicimus, que possibile esl quod sanum est, languere, et candidum,quoniam non vident, nec privatos visu, quoniamnigrum fieri, el ex studioso, pravum, et exparvuli adhuc visum pernaturam habere non pos-pravo, studiosum possibiie est fieri. Pravus enim adsunt Igitur horum quee sibi secundum privationemhabitumquesunt opposita,n&n semperalterum subjectoinesteorum. Scd eorum quse sunt oonlrariaimmediata, id est medio carentia, semper alterumsusceptibili inest. Distat igitureaquaeFccundumhabitumetprivationemestoppositio,iisqua3secundumcontraria putantur npponi. Sed quoniam sont qua;-dam contrariaquaeinsuntalicii DPrnat.uram, ut nivialbum, igni caiidum, corvo pi^iui.-., etiam ab hisdiscrepat oppositio privationis ol habitus. Ea enimquae pernaturarainsunt,diffinita sunt,etnullomodotant haec quoque mediata ab his quae secundum viraprivationisntque habitusopponuntur.Sedantemonstratumest et his contrariis quae per naturam easent,etiis quae medio carerent, hanc oppositionemesse dissimilem. Recte igitur positum est priva-meliores consuetudines deductus, et ad doctrinas, et simodicum aliquid proficiat ut melior sit. Si vero seme^vel modicum crementum sumpserit, palam est quodautperfecte mutabitur, aut satis multum incrementum sumet.Semver enim bene mobilior ad virlutem fiet, velquudcunquc crementum sumpserit \a principio. Quareverisimile est amplius eum sumere crementum, et hocdum semper fit, perfecte in contrarium habilum restitueiur,nisi forte tempore suspensum sit. Verum inprivatione et habifu impossibile estmulationem in alterulrumfieri,sed ex habitu quidem in privationem fitpermutantur, ut est album nivi. Non enim nix aut mutatio, a primlione vero in habilum impossibile est,alba aut nigra est, sed lantum alba, et corvus non neque enim qui rxcus fictus est, rursus vidit, nequeaut albus aut niger, sedsolum niger. In privatione cum esset calvus, rursus comafus est factus, nec cumvero et habitu una res esse non potest difflnita, sedsemper aut privatio contingit, aut habitus, et hocestquod ait, et liorum non difflnite alterum, sed authoc, aut illud. Neque enim necesse est aui caecumesse, aut habentem visum difflnite subaudiendumest, catulusenim qui pcrnaturamnondumvidet, authabitum habiturus est, id est visum, aut eo privandusest, utsit ca^cus, scd non difflnite unum, sedaul hoc aut illud indifflnite contingit. Distat igilurhaec oppositio his contrariis quae aliquibus pernaturamimmutabiliter acoidunt. Restat igitur ut hisesset sine dentibus, dentes iterum orti sunt.Aliain rursus contrariorum et hujus oppositionisquaesecundumhabitumprivationemquedicitur,discrepantiamponit. Ea enim quae contraria sunt,possunt in alterna variatis vicibus permutari. Quodenim calidum est potest effici frigidum, rursusquequod frigidum est potest in caloris verti qualilatem.His tamen (ut dictum est) solis exceptis, quibus unaquslibetres contrariorum naturaliter insitaest, inhis enim solis fleri non potest alterna mutatio : inhis vero quae accidenter et non per naturam sub-

277 IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIB. IV. 278jectis eveniunt,fit semper in contraria permutatio, A priumaffirmationisetnegationis,uteassemperquaButex sano aegrum, ex 6egro rursus sanum corpus ramus agnoscere,ut si qua sint quae hoc signo minimeefficitur animalis. Jam vero illud verum est, exteneantur.illa ab affirmationis negationisquebono proolivior semper semita videtur ad malum, oppositione differre dicamus.In affirmatione enimet facilliaiaesse exprobitate admalitiampermutatio,quod Terentiano docetur exemplo : A labore proclivometnegatione fieri non potest, ut si affirmatiosit, statim falsa negatio non sit ; si negatioveravera,ad libidinem.Sed quanquam difficilissit tran-afUrmatio mendacii nota carere possit,ut si quisdi-situs ad virtutes a turpitudine vitiorum,Aristotelestamen fleri posse hnnc transitum confirmal.Hujusenim philosopbi sententia est, virtutes non essesoientias,ut Socrates ait,neque ut Stoici naturalitereas esse,sed discibiles, et per quamdam boni consueLudinemhominum mentibus inseriri. Atque ideosi quis sit quibuslibet prioribus vitiis obnoxius, sieum melior sermo susceperit,etsapientium consue-cat, Socrates ambulat, Socrates non ambulat. Siverum est Socratem ambulare.falsum est non ambulare,et rursus siverum est non ambulare.falsumest ambulare.Hano autem veri falsique divisionemnullus unquam in aliis opp ositionibus poterit invenire.Naminhis quffl sunt ad aliquid non solum nonest necesse oppositionemipsam sibi verum falsumquedividere.sed in bis nulla omnino neque veritas.tudine confabulationeque comatur,aliquid ex ante r> neque falsitas invenilur.Si quis enimdicat hoc tanactisvitiorum illecebris eraendsbitur, et sese aliquantulumexuet, et paululum liberior ad melioraprocedet.Ita ut sit primo quidem minus malus, postvero non malus, deinde jam jamque aliquantulumbonus.Cui si hujusmodi intensio Irequentissimeflat,nec parvitate temporis praeveniatur,aut ei terminusmortis ofTeceril, non est dubium illum ex pessimoperprobas consuetudines confabulationesque sapientum.inperfectam virtutis habitudinem permutari.Est igitur ex bono in malum, et ex malo in bonumrursus permutatio,atque hoc quidem flt incontrariis.Inhabitu vero et privatione non fit, est namquepermntatio.sed hasc una tantum,nulla rationesese convertens; aitenim: Ab habitu adprivationempermutatio,a privatione vero ad habitum impossitum,pater, vel rursus,fllius, neque verum aliquidneque falsum pronuntiat. Et in contrariis quoqueidem est,nam cum bono malum sit conirarium, siquis nominet bonura, et si quis rursus simpliciterpronuntiet malum,nullain bao prfedicatione nequefalsitas, neque veritas est. Eodem quoque se modohabet etiam in bis quse secundum habilum privationemquedicuntur.Similiter enim nibilnequeverum,neque falsum est, si quis visum nominet vel cscitatem,hocautem idcirco evenit, quia omnia, quaecunquesunl,in quibus aut falsitas,aut veritas invenitur,secundumaliquamcomplexionemdicuntur.Ea vero quae simpliciter proferuntur, veri atqnefalsi prolatione carent,ut ipse ait,cutn in principioomnia praedicamenta numeraret, dicens singulabile est. Et hoc planissime docet exemplis, Quis C eorum quae essentdicta in nulia afflrmatione dici,enim unquam ex caeco factus estvidens? quis aliquandocalvus crinitus efncitur? cui amissis aetatequadam vero complexione inter se horum praedicamentorumveritatem falsitatemque gigni,de quibusdentibus rursus alii procreantur? Quare si in contrariisAristoleles edocuit prster complexionem aliquamfil alterna mutatio,in privatione vero atque in sermooibus veritatem falsilatemqueinveniri nonhabitu non fit, distat heec oppositio ab ea scilicet posse.Si quidem exemplo quoque hoc manifestumoppositionequae fitsecundum contrariasqualitates. est. Si enim dixero, Socrates bomo est, aut verumQuaicunque vero tanquam affirmalio et negatio oppositasunt,palamest quod nullo prasdictorum modorumopposita sunt In solis enim isti necessarium estaut falsum est.Quod si hoc tantum dicam Socrates,aul rursus, homo, nihil in eo neque veritatis nequefalsitatisest.QuocircaquoniamomnisanirmatiocumExpositis his differentiis quibus vel contrariis relativa,vel iirivatio et habitus relativis, vel rursusprivatio et habitus contrariis discreparent,nunc sequiturquid his omnibus secundum affirmationemnegatioaemque opposita distent,et dat signum pro-semper aliud quidem eorum verum,aliud aulem falsum complexione profertur, potest in ea, aut verilas,esse,neque enim in contrariis necessarium est semper,alterum verum esse,aUerum falsum,neque in iis quxsunt ad aliquid,neque in habitu et privatione, ut sanitasaut falsitas inveniri. Ea vero qu» sunt ad aliquidsimpliciter et sine ulla complexione dicuntur.Similiterautem et contraria,et ea qus sunt secundumel languor conlraria sunt,et neutrum neque verum habitum privat.ionemquo sibimet opposita, ut estneque falsum est.Similiter duplum et dimidium tan- pater filius,bonum malum,visus caecitas,qua; quoqunmrelativa opposita sunt,et non est eorum allerum, niara sine complexione dicuntur (ubi autem com-Dnequeverum,nequefalsum,sednequeea qux secundum plexio non est, illic nec falsilas neque veritas est.privationem et habilum dicuntur, sicut visus et csscitas.In afflrmationibus vero solis et negationibus quaeOmntno autem eorum qux secundum complexio-seoundum complexionem dicuntur,aut veritas, autnem ullam dicuntur,nihil neque verum,neque falsum falsitas reperitur, secundum affirmationem et negationemest porro, autem quse dicla sunt, sine complexioneoppositio a cunctis aliis superioribus di-dicunlur.stat.Sei maxime videbilur hoc tale contingere in his qusesecundum complexionem coniraria dicuntur. Sanumnamque esse Socratem,ad languere Socratem contrariumesl, sed neque in his necessarium est allerumsemper verum, alterum auiem falsum esse,cum enim

279 AN. MANL. SEV. BOETII 280Socrates sit,erit illud quiiem verum, illud vero falsum ; cum vero non sit,ambo falsa sunt, ncqite enimlanguere, neque sanum esse, verum est, cum non sitipse Socrates omnino. In privaiione vero et habilu cumnon sit,7ieutru7n verum esl; cum vero sit,non sempererit alterum verum, alterum aulem falsum. Haberenamque vifum Socratem ad id quod est Socratem cxcumesse oppositum esl, sicul privatio cl habitus. Etcum sit, necessarium non est alterum verum vel falsumesse,cum enim nondum natus est habere,ulraqiiefatsa sunt ;et cum non sit omnino Sor.rates,sic quoquefalsa sunt ulraque,et visum eum habere,etcsecumesse.Quoniam videntur qufedam contraria secundumcomplexionem dici,in quibus aut falsitas reperituraut veritas, sed neque ut afflrmatio sit neque utnegatio,de his quoque dicit, quid distenthis complexionibus,quae secundum afflrmationem negationemquedicuntur. Nam sicut aegritudo estconlraria sanitati, ita quoque aegrotum esse Socratem,ei quod est sanum esse contrarium ost.Oratio quoque quje dicit Socrates sanus est, contrariaest ei quee pronuntial Socrates eegrotat. Inhis ergo et veritas invenituret falsitas.Quod igiturhaec distanteaoppositione quaj secundum vim affirmationisaut negationis opponitur,hoc scilicet quodsubsistente re,de qua utraque dicuntur,utrumlibeteorum verum est, si tamen ea contraria praedicantur,qu8emediis carent, nam vivente et subsistenteSocrate,quoniam8egritudo etsanitasimmediatacontrariasunt,si quis de Socrate dicat : Socrates sanus r cere caecum esse aliquem quod non videre; quiet de caecitate et de visu, neque enim idem est di-enimest, rursusque alius pronuntiet: Socrates segrotat,unam veram,unam falsam esse necesse est.Socratesenim vivens aut segrotat aut sanus est,et si verum6steumffigrotare,sanum esse falsumest,etsi falsumestaegrotare, sanumesseverumest; si vero Socratesipse non subsistat nequeomnino sit,utrumque de eofaisum est dicere,quoniam cegrotat et sanus est.Quienim omnino non est,neque omnino poterit «groLusesse nec sanus.Ergo in contrariis subsistentere dequapraedicantur,semperunapr8edicalioveraest,aliafalsa,in his scilicet contrarii^ rr rp ppcundum com-:plexionemdicunturet carfi .: nsubsistenteautem re, contrariefates utiii;4L,u sunt falsns. Illavero qusesecundumprivationem babitumquedicuntur,si cum complexione praedicentur, et subsistat „ que subsistit, si quis dicat Socrates videt, et aliusres,non necesse esl aliam veram esse.aliam falsam,et cum res omnino non sit,utraeque sunt falsae.Socratesenimcumsitjaminsu8ematrisalvo,elnondurasit genitus in lucem quidem editus non est,ipse tamenest atque vivit,sed tunc neque videns est nequeC8ecus,et videns quidem non est ;quoniam nondumin lucem est editus. Caecus vero idcirco nondicitur, quoniam adhuc videre non polerat. Ergoonm sil alque subsistat res de qua habitua et privatioprsedicantur, potest fleri ut de ea falsa utraquepraedicentur ; si vero res de qua dicitur non sit,omninoutrasque falsas esse neoesse est,ut cum Socratesomnino non est, falsum est eum dicere velvi-A dentem esse vel caecum. Ille enim videt atque csecusest qui vivit atque subsistit, cum vero de quodiciturnon sit omnino,ulraque deeo falso dicuntur.In catulis quoqueidem est,nam cum jam suntediti,subsistunt quidem ; sed neque caeci suntnequevidentes.quianondum per naturam visum habere potuerunt.Sin vero omnino non sint, rursus falsumestdehis utrumque prasdicari.In afflrmatione veroet negatione non ita est, ut ipse pronuntiat.In affirmatione vero et negationesemper sive sil,sivenon sit,aliud quidem verum eril, aliud vero falsum,Languere namque Socralem et non languere Socratem,cumipsesit palamest,quia alterum eorumverum,alterumvero falsum est, et cum non sit, similiter ; languerecnim cum non sit.falsum est,non languere augtem verum. Quare in his solis proprium erit, semperalterum eorum verum, alterum falsum esse,qusECunquetanquam affirmatio et negatio opposiia sunt.In affirmatione,inquil,et negationesiveressubjectasubsistat,sive non sit omnino,semper in una veritas,inaliafalsitasinveniuntur.Nonesseenimidemdicere asgrotare aliquem quod non esse sanum,neoidem caecum esse quod non videre perspicacissimedocet. Nam qui aegrotat nisi subsistat non potestajgrotare. Non esse autem sanum,non ita est, nametiamsi non sit omnino Rliquis,potest de eo qui nonest ha3c negatio praedicari. Quod enim omnino nonest,sanumesse non potest,quodsanumessenon potestnon est utique sanum.Eodem quoquemodo esteaecus est, subsistit vivitque, ut sit caecus, non videreveroeliamdeomninononsubsistentedicipotest.Qui enim non subsistitomnino videre non potest,etqui videre non potest non videt.Quocircain affirmationeet negatione sive sit de quo dicitur, sive nonsit, una semper vera est,altera falsa. Nam cum sitSocrates et vivat, si de eo verura est dicere, quoniamvidetjfalsum est dicere,quoniamnon videt, etsi de eo verum est dioere, quoniam sanus est, falsumest dicerede eoquoniam non est sanus. Si negationesverae sunt, falsae sunt affirmationes. Sivero res subjecta non subsistat omnino, de eaquidem afflrmatio falsa est, negatio semper vera.Nostro enim tempore cum Socrates non est ne-dicat Socrates non videt, falsum quidem est deeo dicere, quoniam videt, verum autem quoniamnon videt. Qui enim omnino non est, videre nonpotest.qui videre non potest,non videt. Ita firmumimmutabileque sempermanet in afflrmationibus etnegationibus alteram semper veram,alteram falsamin praedicatione constitui.Quocircaquoniam in con"trariisetiniisquae secundum privationem habitumquesunt.si cum complexione utraque dicantur dere non subsistente,falsasunt utraquequaepraedicantur.Gumhocideminafflrmationibusetnegationibusnon sit,omnes casterae oppositiones ab afflrmationeetnegationedissentiunt.Monstrataesuntigituroppo-

281 IN CATEGOHIAS ARISTOTELIS LIB. IV. 282stiones quatuor et sex differentiae : una quidem A flrmavit. Illud quoque addidit mala posse malisoontrariorum et ejus quas est ad aliquid ;secunda esse conlraria,ia paucissimis inveniri, semper automcontrariorum eteorum quaesunt seoundum habitummala bonis esse contraria.Nametin hisipsis inet privationem ; tertia contrariorum et ejus oppositionisquibus mala malis contraria sunt, inest tamen utqus3 est secundum affirmationem etnegatio-etiam simul bonis contrariaesse videantur,uttimi-nem ;qi,arta relativorum et ejus quae est secuDdum ditas, quoniam temeritati contraria est, simul esthabitum et privationem ;quintarelativorum et ejusquaeest affirmationisetnegationis; sextaprivationiset habitus ad negationem etaffirmationem.Sedpostetiam forlltudini contraria. Sed non necesseest, utquodcunquemalum bonoest contrarium.raox etiammali esse contrarium, utaegritudo sanitali quidem,has opposilionum difTerentias quaedam decontrariis quod est bonum contraria est, alii vero malo contrariaad multasproficientia qusestionesabAristoteles traduntur.non est. Recte igitur dictum esl, malum malocontrarium in paucioribus inveniri.Contrarium autem esl bono quidem ex necessitate Amplius contrarium non necessarium est,si alterummalum, hoc autem palam est persinguloruminductionem,utsit, etreliquum esse. Sanis namque omnibus, sanitassanitati languor,etjustitise injuslitia^et forti-quidem erit, languor vero non erit.Similiter avtem situdini timiditas, simililer autem et in aliis.Malo au- om^ies albisint,Balbedo quidem eril, nigredo vero nonlem aliquando bonum quidem est contrarium,aliquando erit. Amplius si Socralem esse sanum, ad id quod eslautem malum, egestati enim, cum sit malum superabundantiaSocratem languere contrariumest, cum nonsit possi-eonlraria est, cumeliam ipsa sil malum. bite utrumque eidem inesse simul, non erit possibile,Simililer autem et mediocritas contraria utrique cum cum alterum conlrarium sit, el reliquum esse ; cumsit, bonumest, sed in paucis hoc tale quispiam inspiciet,enim hpcalterum contrarium sit,et reliquum esse; cumin pluribus vero semper malo bonum contrarium enim hoc sit,Socratem sanum esse,non erit illud lan-guere Socratem.est.Dictum est in relatione, quaedam relativa simulHoc loco monstratur quod omne bonum sempermalocontrarium est, non autem omni malo semperbonum, nam quodcunque fuerit bonum, solum illimalum oontrarium est,malo autem et bonum potestesse contrarium et malum, Sanitati enim quaebonaest, aegritudo quae est mala, contraria est. Rursusfelicitati quae est bona, infelicitas quae ipsa quoqueesse naturaliter, ut cum sit filius,pater est, cumverosltpater,sine filio esse non posse. Quocirca simulsempersunt pater et filius,hoc vero in contrariisnon est. Ait enim non necesse est simul semperesse contraria. Si enim nuUus aegrotet et sint omnessani, cum sit sanitas, non erit aegritudo,et una con-^'^'''«'^teest mala, contrariaest. Est autem invenire malummanente, alia omnino non erit, ut si quisQhocidem dicat de cygnis, elenim omnes cygni suntet fortitudinem,nam qui omnia timetetest timidus,et qui nihil timet omnino in quo esttemeritas,longea sese distant et discrepant, quocirca sibi contrariasunt.cumutraquesintmala.Rursusqiioniambonummalo contrarium, et fortitudo bona est, timidilasmala erit, et erit fortitudini contraria oppnsitaquequod duashabetcontrarietates, boni scilicetet alteriusmali. Nam cum ea sunt conlraria quae a se plurimumdistent,cum sit timiditas habitus animi pessimuSjduashabetcontrarietates^teneritatemscilicettimiditas.Dusigiturcontrarieiatesopponunturtimiditati,temeritasetf'ortitudo;sedtemeritas contrariaestsecundumlongissimamdislantiam quantitatemquediscrepantis habitus atque contrarii.Timiditasalbi, in cygnis nigredo non erit.Atque hoc idem adunlversalia referendum est.Nam si omnia quae suntalba sunt, omnino nigredo non erit.Tractum autemhoc videturessesigillatimapartibus.Nam quod duocontraria In eodem uno eodemque tempore esse nonpossunt,ut Socrates cum sanus est,sgrotus non est,et cum sanusest,raanente sanitate,non esse poteritaegritudo. Et non erit necessarium uno contrarioposito,moxsubsequi alterum.Nam si necesse essetuno contrario constituto, moi aliquid sequi,possetidem Socrates uno eodemque tempore, et sanusesse et aeger, quod fieri non potest. Non est igiturnecesse cum siluna contrarietas moxaliam sequi.verofortitudini videturopposita.secundum qualita-Quocirca fleri potest ul cum unum contrarium sit,tem bonitatis atque malitia. Quare sufficienter est ^ ^^'""^ '""' ^'*- 1^1"^ '° singularibus etiam necessederaonstratum bona semper malis esseest,contraria, utineo quodest Socralemesse sanum, non estmala vero etiam malis. Inductio autem est singulorumSocratem aegrotare, quod Socratis sanitati estcontrarium.exeraplorum collectio, etaduniversalem per eaSocrates enim quanquam contrariorumoognitionem collectionemque reductio, ut si quis dicatausceptibilis sit,quoniam substantiaest.tamenunoqui musicam novit musicus est.et ab ea denomi-eodemque temporecontraria utraque nonsuscipit.natur, et medicus qui medicinam.rursus qui grammaticamgrammaticus.etexhisPalam vero est quod et circa idem aut specie aut geligatsingulis rebuscolnerenatura habent fieri contraria; languor namque etuniversaliter,etquicunquealiquamartem novit sanitas in corpore animalis natura habent fieri,albedoejusdem denominatione signatur, uta grammatica autem etnigredo simpliciter in corpore,justitia verogrammaticus, amedicina medicus, et caetera hujusmodi.in anima hominis et injuslilia.Quocirca hoc quod supra diximus de contra-Docet circa quae semper possint esse contraria*riis, Aristoteles exemplorum planiasima inductione Aitenim circa eaa rea quse aut genere eadem aint,

283 AN. MANL. SBV. BOBTII 284autspecie, utestcorpusquidem animalis unumse- A. dioimus, hoc est quando aliquam rem alia restemcundumgenus, omnium enim animalium unum genusest,et circa hoc ffigritudo vel sanitasinvenitur.pore prcEcedit, et superat, et dum proprie loquimursecundum temporis praecessionem,aliud anticjuiusSimiliteretcircacorpus omneindiscrete, velanima-dicimus, aliud senius. Antiquius quidem in iislis vel inanimati, albedo et nigredo est, quod soilicetomnecorpusetipsumsecundumgenuseptjUnum,namque his genus est substantia.Justitia quoque etin.justitia in animaest. Omnisautemanima queejustitiaminjustiliamque suscipit,rationalis est,id esthominis ; sed omnes homines idem sunt secundumspeciem,omnes igituranima» esdem secundum speciemsunt ;justitia ergo et injustilia circa easdemres secundum speciem reperiuntur. Quocirca rectejam conclusum est, omnia contraria circa easdemres vel secundum genus, vel secundum specieminveniri.Necessarium est autem omnia contrariavelin eodemgenerelesse, vel in contruriis generibus esse vel ipsageneraesse. Alhumenimet nigrum in eodem generesuni,color enim genus eorum est ; justitia vero et injusliliain contrariis generibus, illius enim virlus,Hujusaulem nequiiia genus esi. Bonum vero ei malumnon sunt in genere, sed ipsa sunl genera aliquorumexistentia.Monstratid quodreliquum est.idest ubi possuntsemper contraria vestigari, omniaenim quae suntgquae inanimata sunt, ut Porphyriu placet, seniusvero in iis quee anima non carent : ut siquis dicat antiquius fuisse bellum Thebanorumatque Graecorum Trojae excidio, idcirco quod temporepraecedatjfilii namque duoum qui Thebano perireprselio, Trojae praeliis interfuerunt, ut DiomedesTydaji filius, et Stenelus filius Capanei. Atquehoc quidem ita, quoniamest etin rebus inanimatisquod antiquius dicitur,utcum dicimus antiquioremesse dominationem regum in oivitate Romana,quamconsulum et magistratuum.In rebus vero animatiseenius vocamus. Seniorem namque dicimus PythagoramSocrate, Socratem Aristotele,idcirco quodse temporibusantecedant.Ergoprius alterum alterodicitur proprie secundum tempus, prioris autemquatuor fuere distantiae, ut ipse Aristoteles dicit,cum ait:Priusalterum alterodicitur quadrupliciter.Basque sigillatim breviter enumerat, ad quas ipseaddidit quintam, quae priscis philosophis esset incognita.Et quoniam de primo prioris modo dictumest, de secundo dicemus.Secundo autem quod non convertilur secundumcontraria, autsub eodem genere sunt.aut sub contrariissubsistendi consequentiam , ut unum duohus prius est:generibus, aut ipsasunt genera. Sub eodem duobus enim existentibus, mox consequens est unumgenere sunt contraria, ut album et nigrumsub uno esse, uno autem existente, non est necessarium duogenere, id est colore, color enim albediniset nigre-esse. Idcirco non convertitur ab uno consequentia, utdinisesl genus.Haecigitur subuno suntgenere.Alia ^j^ reliquum,prius aulem videtur illud essea quononvero contrariain contrariis generibus inveniuntur converiitur essendi consequeniia.ut justiliaetinjustitia. Justitias enim genus est bonum,injustitiae vero malum, malum vero bono con-Secunda, inquit, significatioprioris est, quae nontempore intelligitur, sed natura, et hoo ait a quotrarium est, justitiasergo et injustitiasub contrariisnon convertitur subsistendi consequentia. Nam sigeneribus sunt. Rursus alia ipsa sunt genera.ut bonumet malura.utraquesuntgenera sub se malorumbonorumquepositorum.etnonhocnuncdiciturquodbonitas et malilianulli alii generi subduntur,ponunlurenimsub qualilate. Sed particularium bonorumet malorum non essealiagenera, nisi ipsum bonumet malum generaliter. Recteigitur bonum etmalumaliorumparticulariumbonorum,malorumquegenerasunt numerata.Quare rectissime dictum estomniaduaeres ita sinl oppositae, ut si una sit, uecesse sitessealiam, etsialiasit, non necesse sit essealiam,illa prior est qua posita ut sit, non est aliam essenecesso, et hoc quidem universaliter dictum est.Planius vero his fiet esemplis.Blnarius enim uumerusetunitas eam retinet naturam, ut si quis duoesse proponat, unum quoque esse monstraveril,unum enim in ipsis duobus concluditur,nec praeterduasunitatespoteritessebinarius.Quocirca si quiscontraria, aut sub eodem esse genere, ut album elbinariumnumerumesse po3uerit,unumquoqueessenigrum sub colore, aut in contrariis generibus, ut .. ,!„:„„„ u; ;„„ „).„:, ;„j;„„t ,° „:+„*..... , . r>consequitur,idcircobinarius ut sit indiget unitate,justitiaatqueinjustitia suD bono et malo, aut ipsa 1) °..., :.:_..: i :4..,„esse genera,ut estipsum bonum et malum.quaegenerajustitias atque injustitias numerata sunt.DE MODIS PRIORIS.Prius auiem alterum altero dicitur quadrupliciter :primo quidem et maxime proprie secundum lempus,secundvm quod antiquius allerum altero et senius dicitur,ineo enim quodtempus amplius esl, et antiquius,et senius dicitur.Postquam vero deoppositis disputationera quantumad praesens tempus atlinebat explicavit, nuncqua priora dioi possint, quae posteriora disserit. Etaitjprimo quidem et proprie, etquod In usu priusAtverosi quisponat esse unitatem,nondum necesseestessebinarium. Ergoab unitate subsistendi consequentianon convertitur. Posita enira unitateneoessenon fuit binarii numeri subsequi quantitatem,idcircoquod biaario non indiget unitas,"sicut indigenserat unitate binarius. Quare prior est unilasbinario : quod si ita est, et quidquid ita fuerit, ut abeo subsistendi consequentia non convertatur,priusAristoteleauctoreprobabitur.utin eoquod esthomoetanimal.Cumdioohominem,moxdixianimal;cumanimal dixero, nihil adhuc de homine diotum est.Omnis enim homo animal est, non omne animalhomo.

285 IN CATEGOaiAa ARISTOTBLIS LIB. IT.Tertio vero secundum ordinem quemdamprius dici- A. ve>'a. Ex eo enlm quod resest,vel non esl,oratio verotur,quemadmodum et in disciplinis et in orationibus, aul falsa dicatur necesse est.Ideoque secundum guinquenam et in demonstralivii disciplinis est prius et po'modos prius alterum altero dicitur.sterius per ordinem,elementa enim. in g^omelriapriora Novimus quasdamreBin prsedicatione posse converti.funt iis quaediscribuniur per ordinem.Principia enimQiiod si una earum quae convertuntur alteripriora sunt tlieoremutibus ordine, el in grammatica causa est,et veluti naturalem subsistentiam subministrat,elementa priore sunt syllabis,et in orationibus similiterprosemium prius est narratione, ordine.Ponit tertiam prioris significationem, ut in geometriapriorasunt,inquit,eIementadescriptionibuS'Elementa vero ait quos terminos appellamus,id estilla naturaliter prius esse perhibetur. Ipseautem aptissimoquod proposuitaffirmavitexemplo.Nam si est aliqua res.verum est de ea dicere, quoniamest.Hursus si de ea verum cst dicere quoniamest, illam ipsam rem esse necesse est : ut quoniamubi quid punctum sit, quid linea.quid figura praedi. est homo, verum est dicere quoniam est homo.citur.His enim cognitis et fideliter animo apprehen Quod si verum est dicere quoniam est homo,nullasis, postea omnes geometriae descriptiones fiunt, est dubitatio quin homo sit.Ergo quoniam duo hscquae problemata et theoremata nuncupantur. Ergo sibimet convertuntur,respiciamus cunc quee sit haquoniamprius discuntur elementa, post ad descri- g rum causa alteri,ut subsistere valeal,atque ut esseptionesest transitus, priora sunt elementa descriptionibus,possit.Videoautem rem dicto verosubsistentiaedareordine scilicet, quoniam ut descriptio principium, nam quio homo est, idcirco verumestpossit intelligi,priuseleroenta tradunlur,etingraramaticaquoquepriussingulaetradunturJitteraequamqu8B ex his syllabee conjungitur, quocirca ipsoquoque ordine priores sunt syllabis. Rhetores veronon saepe a narratione, sed ab exordio agere causasincipiunt, ideo quod exordia narrationibus priorasunt ordine, quare tertius modus prioris iste es*qui secundum nexum cujusdam ordinis in qualibelarte est constitutus.Amplius prxler ea quae dicla sunt, quod melius estet honorabilius prius naturaliter esse videtur,consueve'runt enim etplurimi honorahiliores et mayis asedile'clos,priores dicere apud se. Sed est pene alienisstmuhic omnium modus,modiitaque qui dicti sunl deprioreferme isti sunt.Dicit prius videri,quod neque secundum tempusaliquoties.nequesecundum subsistendi consequentiam,necsecundum ordinem sit, sed quodcurquepretiosius fuerit, prius esse videatur, ut sol, lunaprior est, et anima corpore, et animus anima. IIocvero taliargumento probat,quod hi qui aliquos venerantur,et honorabiliores existimant, dicant eosapud se esse priores,et hi qui in rebus publicis plurimumpossunt,priores dicunturab his qui eos maximevenerantur. Sed ut ipse ait, alienissimus est asigniticatione prioris hic quartus in nunc est dictusmodus,etenim dehis melius dici potest,ut dicanturvenerabiliores et honorabiles,ut veroprioresdicantur,abusiopotius quam ulla proprietas est.Quintus Dmodus quem ipse addidit hujusmodi est.Videlur autem prxter eos qui dicti sunt, alter esseprioris modus. Eorum enim qux convertuntur secun.dum essentim consequentiam,id quod atteriusquolibelmodo causa est,digne prius natura dicitur. Quod [verosunt quasdam hujusmodi palam esl, esse namque hominemconvertitur secundum essenlise consequentiamad veram oralionem de se. Nam si est homo, vera estoratio quse dicitur, homo esl,et si vera esl oratio quadicitur,homo est ,consequitur esse hominem.Esl autemquidem vera oratio nequaquam causa ul si res,verum-^amen videtur quodammodo res causa ut sit oratiodicere de eo quoniam est,sed non idcirco homo est,quoniam de eo vere dici potest, quoniam est. Resenim ut veritas adsit,dicto principium est,sed nonut res subsistat,vero efficitur dicto. Quocirca priusest, esse huminem, posterius, verum de eo essedictum. Idcirco quoniam quamvis convertantur,taraen una harum rerum alteri subsistendi causaest. Ait enim id esse prius inter ea quae converluntur8ecundumessentiaeconsequentiam,quodalteriusquomodolibet causa est, Ut in hoc ipso sermonede homine.convertuntur utraque quidem,sed homout sit sermo verus, causa est atqua principium.Quod Aristoteles ita ait Est autem verus sermo:nullo modo causa subsistendi rem.Res autem videturquodammodo causa esse ut sermo verus sit.Neque enim idcirco res est, quoniam sermo est,sed idcirco verus est sermo, quoniam res ipsasubsistit. Quocirca quinque bi prioris modi sunt,quorura superius quatuor dixit,secundura tempus,scilicet secundum id quod non convertiturad sub"sistendi consequentiam,secundum ordinem,secundumreverentiam,et secundum conversionem, cumaltera res alii subsistendi causa est. Sed quoniamde priori dictum est. Nunc de his quae simul suntincipit.DE MODISSIMUL.Simulautem dicuntur simpliciterel propriequidem,quorum generatio est m eodemtempore,neutrum enimneqne prius neque posterius est eorum. Simui itaquehsec dicuntur secundum tempus.Gum dc prioribus disputaret, illa propria prioraesse contenderat, quae secundum vim praecedentistemporis dicerentur, quare cum de his quae simulsunl disputat, idem revocat, el recte. Nam si maximummodum prioris solum efficiet tempus, curquoque non simul editam naturara tempus efficiet ?Ait ergo,et sirapliciter et proprie dioi sirtul esse ea,quae unius temporis ortu prolata sint.ut si illasintantiquiora atque priora,quaecunque non aequali,sedpraecedenti tempore proferuntur,quaesetemporibu3non praecedunt, rectissime simul esse ponuntur.

w AN. MANL. »BV. BQBTII 288Quffl enim uno tempore edita atque prolata sunt,illa Becundum tempus simul esae dicuntur, id estsimul naturaie principium substantiamquesortita,atque hsc quidem secundum tempus simul essedicunlur.Secundumnaturam vero simul esse periiibentur,quaecunque invicem ad se convertuntur,cum altera res alteri subsistendi, neque causa sit,neque principium, ut sunt hujusmodi, duplum tmedium : nam cura sit duplum, medium est ; cumrursus sit medium, duplum est. Servus quoque etdominus eodem modosunt, filius quoque et pater.Baec enim queecunque illata quidem inferunt alia.sublata vero auferunt simul,sibimetsemperinvicemconvertuntur : nam si dicam patrem.filium quoqueintelligi necesse est ; si dixero filium,pater moxsubinteliigentiam cadit. Quod si alterum sustulero,utraque perimoV nam si tollam filium.pater non est;si patremabstuIerOjfiliumquoqueperirenecesseest-Atque haec ita sibimet ipsa convertuntur, ut tamenaltera res alteri causa penitus non sit : nam quoniampater filioin praedicatione convertitur manifestumest.sed neque pater filio causa est ut sit, nec flliuspraedicationis.Nec ullo modo simile debet videri eiquod paulo ante dictum est de homine,esse verumde eo sermonem, scilicet quoniam est. Illic enimcum res esset, tunc poterat esse verus de ea sermo.Prius enim est ut sit aliquid, post vero ut de eoverum aliquid essedicatur. Nuncvero non ita est.ut prius aliquis sit pater,post vero Ulius.Mox enimut pater est, fitium esse necesse est, mox ut estfilius, patris sine dubio praedicatio consequitur,quemadmodum ergo iste modus fit, qui scilicetsimul secundum naturam est, Aristoteles ita pronuntiat.Naturaliter autem simulsunt, quKcunque convertunturquidem secundvm quodest esse consequentiam.Sed nequaquam causa est alterum alteri ut sil, ul induploet dimidio.Converluntur etenim ksec : nam cumsitduplum, est dimidium, et cum sil dimidium, estduplum, sed neutrum alteri causa esl ut sil.In his quae ita priora esse dicebatur,ut converterenlur.quamvissecundum essentiam eorum consequentiaesset, tamen quia in his alia res alii causaatque principium est,hoo erat quod una prior esseAvideretur, ea quidem cujus oausa erat.Quod distatab iis quae converluntur, et se invicem auferunt,quae cum neutra neutri causa sit, et tamen convertuntur,dignesimul naturallter esseperhibentur.Dicuntur etiam simul naturaliier el qux ex eodemgsnere e diverso dividuntur a se invicem. E diversoaulem dividuntur, quae secundum eamdem divisionemsunl, ut gressibile, volalile et aquatile, hsec enim ediverso dividuntur,qum suntex eodemgeneresecundumdivisionem : animal namgue dividitur in hsBc,in volalile,gressibileet aquatile,et nihil horum priusvel posleriusest, sed simul per naturam hxc esse videntur.Tertium modum eorum quae simul sunthunc addiditjillaquoque simul esse, quae aequali divisionesub genere ponantur,ut si ponat quis animal genusg hominis et equi,hominem vero et equum a genere,id est ab animali dividat, homo vero etequusquoniamsub eodem genere sunt, simul esse naturadicuntur.Et conveniens regula est in omnibusqui,busounquegeneribus ; cum enimspecierum divisionesfiunt, illic species natura simul sunl,|et si subhis ipsis speciebus quaedani alia ponantur,inter seetiam ipsa simul esse natura dicunlur. Dividaturenim genus,idest aniraali involatile atquegressibile»et quoniam sunt sub eodem genere, simul naturasunt.Etsiquidhorum insubjectaspartesspeciesquesolvalur, ut volatile quidem in his avibus quae seminibusvescuntur,et in iis quaecarnibus,etin his quaeherbis,hffi tres species rursus,quae sub volatili sunt,patri, hoc autem hujusmodi est. Si jEneas habuitAscanium fllium, non dicimus, quoniam non fuit^neas causa ut esset Ascanius, sed non fuit patercausa ut esset filius. Nam quod dico Ascanius,quaedam propria substantia est, quod dioo filius,esse non potest, nisi ad aliquid referatur, et cumiEneam nomino, substantiam dixi, ei patrem appello,nulIaralione constat,nisi ad filium referatur.Igitur causa fuit^neas ut esset Ascanius, sed non pest causa pater ut esset filius.Paternamque tuncfitcum filius fueril. Quod si haBC tempore ipso prioranon sunt,causa autem cujuslibet rei prior est quamilla cujus causa est, ut oriatur.nuUa dubitatio est,quin pater atque filius,quaB ulrseque praedicationessimul esse naturaliterappellantur,quod Aristotelesita dicit.Dividitur autem elsingulum horum etspeciesrursus,ut gressibile animal,ei volaiile,et agualile.Eruntergoet illa simul naturaliter qutpcunque ex eodem generesecundum eamdem divisionem sunl.Genera verosemperspeciebui priora sunt,neque enim convertunlur secundumeequales sunt tempore, neutra neutri causa sit,essendi consequentiam lutcum sitaligu id aquatilccum tamen substanti* ipsae sibi ut sint.causa sint quidem,est animal ; cumvero sit animal,non eslnecesse•Dul sit aqualile. Simul ergo per naturam dicunturquxcunque convertuntur quidem secundum essendiconsequentiam,sed nequoquam quidem causa est alterumalteri ut sit,et ea quas ex eodem generee diversodividunlur ab invicem, et simplicifer simul suntquorum generatio in eodem tempore est.Atque idoirco fieri non potest ut genus habeatunam speciem.Nam si quaeounque subgenere sunt,simul sunt.Siraulautemnisi pluraessenonpossunt,genus igitur subseunamspeciemhabere non potest.Si enim una fuerit, fieri non potest ut simul essedicatur, quia illud est, quod sub eodem generequaedam ressolent quae simul sint naturaliterinveniri.Sed haec de speciebus. Genera autem semperpriora sunt,non enim convertuntur secundam subsistentiaeconsequentiam. Prioris unus modus estsecundum quem illa priora esse dicerentur quaeounquead subsistendum nullo modo converterentur,quod hoc idem in generibus cadit.Genera enim nonconvertuntur ad subsistentiae consequentiam hocmodo. Sit enim animal genus, homo vero species-Cum vero dico hominem esse, aaimal quoque osse

»289quentia.Quod si posito homine animal constat.animaliveronominato non est necesse hominem esse,animal estprius homine. Illa quoque priorum descriptioest.quodeaqucBsnnt priora sublata quidemauferunt^illatanoninferunt.Animalenim sublatumsecum quoque hominem tollet.iliatum vero ut dica-IN CATEGORIAS AftlSTOTELIS LIB. IV. 2^rnns consequitur. Si animal dixero, ad hominem snbsi- A. erunt. Illud quoque verum est has esse omnesspestentiaeconsequentia non convertitur. Potest enim cies motus, nullo namquesibi participant.nisi soloesse animal, non tamen homo. Quocirca ab aniraali generis nomine, quod motus dicuntur: nam nequead hominem non convertitur subsistentiae conse-generatio idem est quod corruptio.uamquegeneratioest in substantia ingressus, corruptio vero exsubstantiaegresaus.Nec diminutioidem quod crementum,nec secundum locum translatio alicui superiorumconsimilis est. Gommutatio autem habet fortealiquam dubitationem, quod non videatur a superioribusdisorepare, quam quaestionem ita proposuitturesse animal, non secum statim hominem infert.Posteriora vero et diverso sunt. Illala enim simul In alleralione vero habel quamdam qu3Sslionem,neinferunt.sublatanon auferunt.Dictusquidem homo, forte necessarium sit id quod alleraiur, per aliquamsimul secum animal infert, omnis namque homo reliquarum molionum alterari : hoc autem non eslanimalest.Quod si homo substantialiter auferatur, verum. Num pene secundum omnes passiones aut plunonest necesse animal quoque auferri, quod hoc gres, alterari accidit, nulla aliarum motionumcommunoraenanimalis in pluribus speciebus valet aptari nicante. Neque enim augeri necessarium est,quodperQuod si ita coatingit, sublato homine permanebit passionem movetur, neque minui.Similiter autem inanimal. Quocircaconcludit tres esae species eorumqiiae simul sunt secundum tempus,3ecundum naluramcum ulraqueita convertuntur,ut neutraneutricausa sit.Tertium genusest secundum eamdem subeodemgeneredivisionem.Quoniaminfaciendo atquealiis. Ideoque erit alia praeier illos motus alleratio.Nam si eadem esset, oporteret id quod alteratur moxvel augeri, vel minui, vel aliquem aliorum motuumconsequi ; sed non est necesse. Similiter autem etquod augelur, aut alia aliqua molione movetur, alle-locum. Et secundum substantiam quidem est gene- ut quadralum, circumposito, , ... gnomone, crevit quidem,.. ,ratio et corruptio, hajcenim utraque in substantia ^ alleralum vero nihil factumest : sic et in ahishujui-fiunt. Nam et secundum substantiam generatur aliquid,et secundum substantiam corrumpitur.Secun-Quod dicit tale est : Si quadrato, inquit, addaturmodi. Quare alii sunt motus a se invicem.dum quantitatem vero, ut crementum et diminutio. gnomo, crescit quidem quadratus, non tameaEtenim secundum quantitatem vel aucta crevisse, commutatur. Ideoque sublato gnomone quadratusvel detracta diminuta esse dicuntur.Secundum qua-diminuitur,sed non commutatur.Sienimquadratuapatiendoinerat quiriara motus, facere autera el patipraedicamentis adjunxerat.idcirconunc de motibusrari oporiebat.Incommutationeveroestaliqua dubitatio,nefortotractat, et sex numero esse pronuntiat.necesse sit quod commutatur secundum aliquemDE SPECIEBUS MOTUS.reliquorum motuum commulari.Namsi omne quodMotus aulem species sunl sex : generatio.corruptio,oomrautatur, aut generatur, aut corrumpitur, autaugmentum, diminutio,alteratio,et secundum locumminuitur, aut crescit, aut id secundum locum transferrimutalio- Aliiitaquemotus palam est quia alii abmvinecesse est, dubium non est nihil a superiorimutalio-cem sunt. Non dst enim generatio coriuplio, neque ^"^ ceeteris hanc difTere speciem,q quas secundum" ""' 'augmentum diminutio, neque secundumlocummuta- commutationem """"dicitur ;quod Aristoteles respuit,tio. Similiter autem et in aliis.In pbysicis Aristoteles motus species alia rationepartitus est. Ait enim aliud esse permutationem,aliud motum, et permutationis quidem duas essespecies ait generationem et corruptionem. Motusverotres secundum quantitatem.secundum qualitatem,secundum locum. Igitur, quoniam hic liberadintroductionem quodam modo factus est, noluit nimisdivisionisattenuareratioDem,ne ingredientiumanimos subtiliori divisione confunderet: facitigilurdivisionem motus hoc modo. Estenim unaspeciesmotus secundum substantiam,alia secundum quantitalem,alia secundum qualitatem.alia secundumlitatem vero quae dicitur commutatio, secundum aliquasscilicet passiones,quas qualitates esse manifestumesl. Secundum locum vero, ut intus in longitudinem.velin curvaturam flexus;et intus quidemin longitudinem est ut a sursum in deorsum,a prioribusretrorsum.a dextra in sinistram;et rursus sihaec convertas et in directum pergas, idem motusdicens, Hoc autem non est verum. Sed quoniamquod commutatur non omnino neque generatur,cequecorrumpitur: ut qui in sole diutius stetit,8iex candido niger est factus, commutatus quidemsecundum colorem dicitur, non tamen generatusest autcorruptus, nec veroilli aliquod vel crementumfactum est vel diminutio, sed nec loci translationulia est, potest enim aliquis uno eodemqueloco consistens, aliquibus,extrinsecus venientibuspassionibus permutari, potestquoque et crescereetdecrescere, praeter qualitatis commutationem:quodipse Aristoteles ita pronuntiat.Sed sunt qusedam crescentia qux non alterantur,a b c d, et ducatur ei angularis 6 c, et dividanturquatuor lateraa c, a b, b d,a c, in aequalia^ e A /punctis, et ducantur g h, f, e lineae. Divisus igiturquadratus a d in quatuor quadratos qui snnt e g, fg, eh, h f,quorumlibettres quicircaeamdem angularemsunt si demantur,figura ipsa gnomo vocSitut".ut si quis tollat hos tres, e g, g f, f h, invenittir »ri n

291 AN. MANL, SBV. BOETII 292gDomo, qni m n gnomo separatur a b eh quadrato. A. doi moveri, et est non moveri quidem secundumTotus quidem a d quadratus imminutus est, qui ex locumquies,moveriverosecundumlocura translatio.tam magno faotus est parvus, non tamen formam Maxime autem, inquit.secundum locum mutationi,tetragoni commutavit.Quod si e h telragonus sulus contraria est ia contrarium locum permutatio.Ut sisit, et ei circumponatur gnomo, qui est m n, crevitquidem tetragonus, et major factus est, sed noncommutatus eat. Omnes enim tetragoni sibi suntpropria qualitate consimiles. Quod si commutatiohujusmodi motus esset, ut non omnino a superioribussepararetur, nulla esaet dubitatio quin semperoporteret quidquid commutatur secundum aliquempriorum motuum modum commutari. Ita ut autpossit esse contrarium, quam qusstionem ita pro-nasceretur,aut eorrumperetur, aut minueretur, autcresceret.aut secundum locum fieretaliqua permutatio.Quod quoniam non est, ab omnibussuperioribusmotibushfficmotus speciesdistat.Sed monstratumsuperius est quinquesuperiores motus speoiesa seomni ratione substantiae discrepare. Quocircadistant, se simiiiter hi sex motus, atque diverssunt.qua res sursum sit atque ibi maneat,et sit quieta,postea sit ei motus talis, ut deorsum moveatur,quanquam ipsi superiori motui quies contraria sit,multo magis quidem hujusmodi motus, qui incontrariumfitlocum,illi superiorimotui contrarius est.Atque hoc quidem et in aliismotibus accidil:ut siquis sit ad dexteram, siei in sinistram motus sit,iiicontrarium locum factus dicitur motus.Atque hoeidem id aliis motibus licet videre; sed Aristotelesdubitatsireliquomotui,idestcommutationi,aliquidp ponitc^^

293 IN LIBRTIM DB INTERPRETATIONB BDITIO PRIMA. 294Quapropter opposita erit secundum qualitatem mu- A etiam in ipsis partibus corporis aliquid,et ipsaa partationisecundum quatitatem quies,out in r.onlrariummuiatio qualitulis, ut album fieri ad id quod esl nigrumfieri,alleralur enim in conlrarium qualitatismutatione facta.Id quoque apertiaaimo vulgatur exemplo. Quarequoniara de motibus expedilum est,habendi asquivocationemquae sequitur explicemus.DE MODIS HABERE.Habere auiem multis modis dicitur, aut enim tan'quam habitum el afjectum.aut aliam quamlibet qualitatem,dicimur enim disciplinam, aliquam habereatque viriutem.Aut tavquam quantilaiem,ut conlingitei qui habet magnitudinem, dicitur enim tricubitammagniiudinem haberevelquadricubilum.Aut tanquamvase,ut in modio grana trilici, vel in lagena vinum,pinum enim babere langena dicilur, et modios granafritici, haec ergo omnia haberi dicuntur, ut in vase.enim domum autAut tanquam possessionem, habereagrum dicimur. Dicitur eliam vir u.vorem habere, eluxor virum.Sed videtur alienissimus quinunc dictusest modus esse in eo quod esi habere,nihil enim aliudper uxorem habere signi/icamus, nisi quia cohabitant,forletamen ei alii quidam apparebuntmodi deeo quod est habere. Sed qui consueverunt dici, peneomnes enumerati sunt.jEquivocum esse habendi modum manifestumestjhabere enim ita multis dicitur modis,ut tamentes habere praedicamur.dicimur enim et habere digitos,etin digito annulos Circa corpus quoque aliqoidhabere dicimar,nttunioam,vel quodlibetaliudvestimentum.Necnon etiam in vase haberi aliquiddicitur.uttriticum in modio,et vinum in dolio;haec,scilicet, ita haberi diountur, ut in vase. Dicituretiam quis habere uxorem,qu8B,scilicet significationulli supradictae communis est, sed (ut ipsi Aristotelividetur) longe diversa est hsc significalio abhabendi prwdicamento^non enim proprie habemusuxores,sed quod habere quis dicatur uxorem, hoosigniQcat habitare cum eo uxorem,habere enim habitaredicimus.ut est Socratem habent, id est cumSocratehabitant atque eum colunt.Quare ipse quoeaquse circa corpus sunt, ul veslimentum vel luni- r. queAristotelesinquitessealiquos fortassepraetereoscam.Aid tanquam in parte,ut in manu annulum. Auttanquam partem,ut manu vel pedem.Aut tanquam inquidicanturhabendimodos, hortaturque nosadulterioremaliquaminquisitionem.utnosquoque quaeramus per quo3,praeter priores dictos modos, alioapossit habere prsedicari. £t de hac aequivocationequidem habendi sufflcienter dictuon est.Sed forle quisdubitet cur cum habere superius in generenominaverit,nuncidipsumaequivocum ponat, sedhaec quaestioita solvitur. Non absurdum est idem praedicamentumnuoc univoce, nunc aequivoce praedicari.Univoce quidem ut superius cum ejuadem specierumexempla proposuit.ut est calceatum esse velarmatum,horum enim talium genus est. ^quivocevero ut in his modis quos superius exposuimus.Quod si et habet aliquas proprias species habendipraedicatio,diciturautem etipsum nomen multipliaequivocepraedicetur.Dicimurenim habere aliquam C citer, nihil est incongruum in genere numerari,qualitatem,ut habitum vel dispositionem. Dicimur sufficit enim ad demonstrandum genus esse et haquoquehabere scientiam vel virtutem;quantitatem bendi praedicationem quod sub se aliquas partesquoque habere perhibemur,dicimur enim in men- speciesque contiaeat.aura habere quinque vel quatuor pedes. Nec nonIN LIBRUM ARISTOTELIS DE INTERPRETATIONELIBRI DUOEDITIO PRIMA, SEU MINORA GOMMENTARIA.LIBER PiUMUS.Magna quidem libri hujus apud Peripateticamsectam probatur auctoritas.Hic namque Aristotelessimplicium propositionum naturam diligenter examinat.sedejus series scrupulosaimpeditur semita,et sublimibuspressasententiis,aditumintelligentiaefacilem non relinquit.Quocirca nos libri hujus enodationemduplici commentatione supplevimus, etquantum simplices quidem intellectus sententiarumoratio brevis obscuraque complectitur,tantum hacoperis bujus tractatione digressimus.Quod vero altiusacumen considerationis exposcit,secundae serieseditionis expediet.Nunc a me tantum lector exspectetquantumpedetentim minutatimque secundumorationis ordinem textumquesermonisid quodangustiabrevitatis lalet intelligat. Et prius quae sithujus operis intentio breviter demonstrandum est.Inscribitur etenim Graece liber hic Xlzpl IpiJtEveia;,quodLatine de interpretationesignificat.Quid ergositinterpretatio paucis absolvam. Interpretatio estvossignificativaperseipsamaliquidsignificans.Sive

295 AN. MANL. SEV. BOETIIenim nomen sit.quod per se significet.ut est homo.Sive verbum, ut est curro. Sive quod grammaticiparticipium vocant.Sive pronomen.Sive ex hisjunctaoralio, ut est, Horao currit. Sive quolibet aliomodo, vel nomea, vel verbum, vel ex his oratiojuncta,per se aliquid significet.interpretatio nominatur.Quarecum sintquaedam in orationis partibusquae per se nihil 8ignifioant,alii3 tamen junctae designant.utsuntconjunctiones vel praepositiones,haecnibus conjunguntur,ut in ea quae est: Homo currit,interpretationes esse non dicimus. Interpretatioafflrmatione, est homo nomen, currit verbum. Etenim sive simplex est,ut nomen et verbum, sive rursum: Uomo non currit, negatio eodem nominecompDsita,utexbisjunctacopuldtaqueoratio,velperverboque conjungitur.Recte priusde simplici affirmationeet de simplici negatione, omninoque deseipsam significare debet,si simplex est, vel ex hisquE per se significantjunctaesse.si composita est. enuntiatione simplici disputaturus est. Quoniamomnis enuntiatio simplex, verbis nominibusqueQuareinterpretatioest vox aliquid perseipsamsigniflcans.Sedquoniam verbanominaque interpreta-conjungitur, primam disputalionem de nominibusB et verbis instituit.His enim prius ad scientiam venientibus,tota facillime natura orationis aperitur.tiones sunt, oratioquoque omnis quaeexsignificantibusper se praedicamentis jungitur interpretationuncupatur,et quoniamplurimaesuntinterpretalionesjinterquas illa quoqueest oratio.in qua verumfalsumve inveniri potest,id est enuntiativa, de quahoo in libro tractandum est, idcirco Aristoleles decommuni nomine et continenti, librotitulura inscripsit.Interpretationamque estnomen et verbum,et interpretatio etiam est hujusmodi : Omnis homoanimal est.Sed in hac verum falsumque auditor in-disputaturus est, quoniaraque de nominibus illisverbisque dicendum est, quid sint, quamve viminsigniflcatione retineant.rectelibrurn de interpretationesignavit.Nec nos hoc turbet, quod sunt quaedaminterpretationes de quibus in hoc libro nontractet.Tanquam enim si quis dehominedisputans,titulum operis deanimali posuisset, quanquam nonde orani animali, tamen quoniam de aliquo disputaturusesset, recte de animali libro nomen imponeret.Ita nunc licet non de omni inlerpretationepeptractet,tamen quoniam de una quae est enuntiatio,etde nominibus et verbis,quae interpretationessimplices sunt,dicendum erat, de communi et generalivocabulumlibro de interpretatione imposuit.Est autem intentio libri hujus de simplici enuntiativaoratione disserere.Simplex autem enuntiativaoratio est,in qua cum verum falsumve sit.illud tamenest ut sine conjunotione totus orationis ordoproponatur.ut est : Homo est, homo animal est,homo currit,homo pavidus currit. Hse enim propositionessine conjunclibne propositae sunt, el haedicunlur praedicativae, quae sunt cum nomine etverbo.Illa vero qus sunt hujusmodi: Si sol est auperterram dies est, duplices atque hypotheticae,nec nou etiaoa coaditionales vocantur.Ponitur enim1 si hoc sit, hoc esse, id est si sol est, esse diem.Quare hae simplices non sunt, sol est enim,et diesest, duse propositiones sunt, quas una conjunctioit,copulat atque componit. Sed de his nuUus hoclibro tractatus habebitur.Quare quoniam de simpUcibusenuntiativis orationibus tractaturus est,id estde simplici affirmatione et simphci negatione,quoniamqueaffirmationesetnegationesverbisac nomi-De quibus autem ei in toto dicendum est libro,inchoansipse sic proponit.DE SIGNIS.Primum oporlet constiluere quid sit nomen, etquidverbum,postea quid est negalio,et affirmalio,et enuntialio,etoratio.In principio, inquit, hujus sermonis de enuntiationeinstituitur,constituere,id est deflaire,oportetquid nomen sit,quid verbum.Haeo enim (ut dicturatelligit.Hsc enim oratio quae dicit omnis homo animale8l,vera vel falsa esl. Interpretatio quoque estestjomnem cunjungere orationem valent. Quae oratiogenus est aliarum orationum.Sunt enim principalesquinque orationum differentiae : Est autemetiam hujusmodi oratio: Da mihi codicem. In quaverum falsumque nullus inveniat. Etenim da mihiprima oratio deprecativa, ut : Jupiter omnipotenscodicem, neque verum esse polerit neque falsum.C precibus si flecteris ullis.Secunda imperativa, ut :Quocirca quoniamdehissolisorationibus in quibusSuggere tela mihi.Tertia interrogativa, ut: Quo te,verum falsumque reperitur,quas enuntiationes, etMoBri,pedes? Quarta vocativa, ut : Huc ades, o Me-propositiones vocamus,quae interprelationes sunt,libaseTQuinta enuntiativa.in qua verum inesse falsumqueperspicitur.Hujus autem duae snnt speciesuna affirraatio, altera negatio. Afflrmatio est, ut :Homo animal est. Negatio, ut : Homo animal nonest.Ergo orationem verba nominaque constituunt.Enuntiationis autem oratio genus est. Enuntiatiovero affirmationis et negationis. Quare elementaquaedam suntquae oonjungunt oralionem,nominaetverba,et de his disputat primum, dehinc propositionisduas ultimas species sunt, et dicit se de affirmationeet negatione dlcturum. Post has harumgenus proponit,id est enunliationem.Ultimum veror» quod horum maximum est, orationem. Est veroquodammodoconversusordoabspeciebus usque adearum genera prima perveniens. Proponendo enimab afflrmatione etnegatione ad enuntiationem,quodest genus.ascensum est. Ab enuntiatione ad enuntiationisgenus.quod est oratio,propositionem operislevavit, diverso tamen modo de cunctis disputat.Priusenira de oratione, post de enuntiatione,deinde de affirmatione,postremo deditflnitionenegationisedisserit,converso scilicet ordine.Sed hocposterius liquebit. Quod autem prius negationem,posteaproposuit afflrmationem,nihil interest, cumomnes species aequeve sibimel sint, et uni generiaequaliter supponantur. Quoeirca si afflrmatio et

297 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONS EDITIO PRIMA. 298negatioenuntiationisspeciesaunt.reotum estquam- A suntin voce, earum quae suntin anima passionumlibet earum prius indisorete proponere.Quemadmodumnotae, id est, ipsae, inquit, voces intellectus qui suntautem affirmatio et negalio species enunlia-animae passionessignificant, eorumquesunt signifinotae,tionis sint, et haac earum genus, secunda editionemonstrandum est.Sunt ergo ea quse sunt in voce, earum quae sunt incativae ; ergo ea quae sunt in voce significant illas,- etearum sunt notae quee sunt animae passiones. Animaeautem passiones intelleclus sunt.Igitur ea quae suntanima passionum, notx, eleaquae scribuntur,eorum in voce, intelleotum qui sunt in anima passiones,quse sunt in voce.Ac quemadmodum nec tillerx exdem notae sunt eosque significant. Quoniam his, id estomnibuSfSic neceaedem voces.Quorum autem hxprimonotx, esedem omnibus passiones animx sunt, et quovocibus,omnis significatur intelligentiamentisqueconceptio. At vero quod addidit : Et ea qu« scribuntur,Tum /la" simitititdin.es, res jam eoedem. De his ilaqueeorum quae simt in voce, tantumdem valetdictum esl in his quse dicta sunt de anima.Allerius estenim negotii.Quoniara nomen et verbum in definitionibus suis,quantum si diceret : Not» sunt litterae quae scribunturverborum et nominum quae sunl in voce. Monstravitigitur voces intellectuum esse significativas,etlitlerassignificativa paulopostproposituru3est,primura ex-vocum; nuncde eorum naturapertraotat.plicat quorumsint significativa qua;cunque signifi- B dicens : Et quemadmodum nec litterse omnibuseaecant,id est, quaedesignent ipsum nomenet verbum.dem, sic nec esedem voces. Hoc ad monstrandamTota autem ratio sensus hujusmodi est :Triasuntex quibus omnis collocutio disputatioque perficitur,res, intellectus, voces. Ressuntquas animi rationepercipimus, intellectuque discernimus. Intellectusveroquibus res ipsas addiscimus. Voces quibus adquod intellectu capimus, significamus. Praeter haecautem Iria est aliud quiddam quod significat voces,hie suntlitterae, harum enimscriptio vocum signiUcatioest. Cum rigitur haec sint quatuor, res,iutelle-valetvocesetlitteraspositioneconslitui,non natura.Etenim diversae apud diversos sunt vcces et littera»,et quemadmodum litters eeedem apud omnes hominesnon inveniuntur,itaquoque nec voces.Quare haesecundum positionemsunt, quod jpse reticuit velutplanum. Manifestum enim est, quod pergentes singulaspermutatur.hoc non naturaconstilutum esse,sed positione.Quod vero addidit:Quorum autem haeprimumnotae sunl,eaedemomnibuspassiouesanima8ctus, vox, littera ; rem concipit intellectus, intellectumvero voces designant, ipsas vero voces litteraesignificant. Intellectus vero animae quaedam passioest.Nisi enim quamdam similitudinem rei qusm quissunt, et quorum hffi similitudines,res etiam eadem,ad hoo pertinet, ut naturales esse res inlellectusquedeclaret. Idem namque (ut dictum est) intellectuspassiones animae sunt,rerumverosimilitudines.Ergointelligit in animae ratione patiatur,nullus est ir.tel- p nuncquidem hocdicit : Quorum haj, id est voces,delectus. Gum enim video orbem vel quadratum, figu quibus supradixerat,nota3sunt,e8edem suntanimaeram ejus menteconcipio, etejus mihisimilitudo in passiones, etutneclitterae sunteaedem, sic nec eaedemvjcesQuorumergo haevoces significativee sunt,animaeratione formalur, patiturqueaniniarei intellectaesimilitudinem, unde fit ut inteilectus.et simi-idestpassionumanimae, hssuntapudomneseaedemlitudo sit rei,et animae passio.Horum autem rursusquatuor,duaeauntnaturales,duaesecundumhominumpositionem.Vocesnamque etlittercesecundumhominumpositionem sunt. Intellectusautem et res naturaliter.IIoc illo approbatur, quod apud diversasgentes diversis vocibus utuntur et litteris. IJcircoquoniam ipsi sibivoces, quibus uterentur,etlittera3quibus scribeient, composuerunt.lntellectus autemet resnullus posuit,sednaturalitersunt.NequeenimquodapudRomanos estequus,apud barbaros cervussignificant autem vooes illa quas sunt intellectus :intellectus igitur animaepassio est,apud omnes hominesnondiversa.Ergonaluralisapudomneshominesestanimiconceptio atqueanimae passio.Quorumsuntnotseaquae versantur in vocibus.Docet autemetresquarumsuntsimilitudinesintelleclusetanimaepassiones,eHsenon positione,8ed naturaliterconstitutas.Idcircoquodhceresquarumsimilitudinessuntlapis.et intellectum lapides et ipsum lapidem,id estipsam substantiam designat.Sed prius intellectum,secundo vero loco rem significat. Ergo non omniuquaevoxsignificatpassionesanimaesunt.sedillasolaquae primaj;primo enim significatur inteUectus,se-inlellectus, quiintellectus animaB passiones sunt,apud omneseaedem sunt. Hoc estenim quod ait, Etest, sed apud diversas gentes eadem rerum nalura quorum hae similitudines,scilicet animaepassiones,est.Praetereanequequodnosintelligimusesseequum, U quae sunt similitudines rerum,res etiamesdem. Accanembarbari putant.Sed eadem apud diversissimas si diceret : Quorum intellectus sunt similitudines.gentes substantiarum intellectuumqueratioestconstituta.Quareduee harum sunt secundum hominumpositionem, id est voces etlitterae, duae secundumnaturam,res et intellectus.Nunc ergo hoc dicit,quoniamvoces quidem significant intellectum, ipsasetiam voces litteraesignificant.Sunt autem intellectusanlraffl passiones,el vocesquidem etlitterae naturalesnonsunt.Quemadmodum enimvox non eademapudomnes gentes, ita nec litterae. Sed intellectus et reseasdem apud omnesquamlibetdiversissimasgentesinvenies. Atque hoc est quod ait : Sunt ergo ea quaeQui intellectus animae passionessunt,id est resapudomnes eaedem sunt.Quod autem itaposuit :Quorumautem haeprimumnotae,hoc sentit: de vocibus enimdicit,quoniamquorumvocesprimum notffisunt,apudomneseaedemsuntanimaepassiones.Voxenimetiamintellectum rei significat, etipsamrem.Utcum dicoPatrol. LXIV. 10

299 AN. MANL. SEV. BOETII 300dines ea quae in intellectibus atque animae passionibussunt, illae res sunt. Sed de his disputationes tra-inde negatio rursus veritatem falsitatemve significans.Recte isitur dictum est circa compositionemherelongiusnonvult.Aitenim:Dehisquidem dictum g quod est affirmatio, vel divisionem quod est neest,in his quaesuntdictadeanima. Alterius est enimoundoverolocores. SedintellectuspassionesanimE A estveritas falsita8que,in qua prolatione vocis enunsunt;quorum ergo primum nol» sunt voces,eaedem tiationespossumus invenire.Quoties enim substantiamcumaccidenteconjungimusatquecomponimus,sunt apud omnes homines animae passiones.Esl aliaquoque scriptura iioc modo se habens : Quorum autemhs primumnota3,h83 omnibus passionesvel intellectumintellectui copulamus,utUeri propo-animEesunt, et quorum hae simililudines, res etiam hae.Qucd si ita scriptum est, hoc dicere videtur : Ostenditenim quorum sint notae voces, et quorum sintrursus animee passiones ; tanquam sidiceret :Vocesquod significant, el quorum notae sunt, illae suntanimae passiones, et rursus quorum similitudmessunt hce quae sunt animae passiones, hffi sunt res ;tanquam rursus si diceret : Quorum sunt similitu-sitio possit in cogitatione, tunc fitidem in voce. Etest nunc affirmatio, ut : Homo currit. Hominemquippe cursumque oomposuit atque conjunxit, etinde affirmatio nata est veritatem contlnens velmendacium. Nuncvero negatio, si huic adverbiumnegativum non junxero, et substantiam ab accidentedivisero atque disjunxero, ut est : Homo noncurrit, id non quod est adverbium negativum, hominema cursu divisitatque disjunxit, factaqueestuegotii.Etenimaliudestprincipaliterdeiutellectibusanimae disputare,aliud tantum sibi ad disputationemsumere.quantum ad logioae possit pertinere peritiam.Quare alterius negotii est principaliter de animaepassionibus ditputare.Est auiem, quemadmodum in anima, aliquolies quideminlellfclus sine vero vel faLso,aliquoties aulem cuijam necesse est horumatlerum inesse,sic etiam in voce.Circa conposilionem enim et diuisioiiem est falsitas elveritas.De ehuntiolionedicturus in qua veritas et falsitasinvenitur, recte prius monstrare proponit, in quaprolationevocum hoium alterum, id est aut veritasquid eveneritvocibus indicatur.Ergonunc hocdicit:Similitudo est,inquit,quaedam inter se intellectuumatque vocum : queniadmodum enim sunt quaedamsimplicia quae ratione animi concipiuntur, etconstituunturintelligentiamentiSjinquibus neque veritasulla, neque falsitas invenitur,ita quoque in vocibusest. Simplex enim intellectus.ut, verbi gratia,houanisvei equi, neque falsitatem ullam retinet nequeveritatem ; cum enim intelligo simpliciler hominemetsubstantiamipsam,nihilverivelfalsiincogitationegatio, veriiatis falsitatisqueconstare naturam.Nomina igitur ipsa et verba consimilia sunt, sinecompositione vel divisione intellectui, ut homo, velalbum, quandononaddituraliquid,nequeenim verumaut falsum esl.Nunc quidsit intelleotus sine vero vel falso continuataoratione prosequitur. Ea enim, inquit, quaesimplicia dicuntur, similia suntsimplicibus intellectibus,qui sine ulla composilione vel divisione,animipuro capiuntur intuitu. Cum enim homo vel album,ipsaquidem simplicia sint, et signiflcent aliquid,nihil tamen neque verum neque falsum designant.Omne enim simplex nomen vel verbum a veritateet falsitate secluditur. Atqueideo (quoniamaut falsitas inveniri queat. Sed omnis vox animi _ utdictumest)quaecunquesuntin vocibus,significantsensasignificat, quare ex anlmi intellectibus quid-animae passiones, simplices vooes, et sine compositionevel divisione, similes sunt his intellectibusquos sine oompositione et divisione simplex intelligentiaconcipit. In his enim atque hujusmodi nullaneque veritas, neque falsitas invenitur : nisi enimaliquid addatur, ut id quod simfilex intelligis, velperseconstituasesseveleialiquidsecundumeeseconjungaSjinhis veritas et falsitas non erit. Gum enimsimpliciter dioo homo, si non aliquid addidero, utverbum Est, et fiat hujusmodi compositio: Homo est,retineo. Quod si cursum rursus animi cogitalioneperspexero,cogitatioipga,quoniamsimplicisreitenetintuitum.veritate et falsitateseclusaest.Sed quandocursum et hominem junxero, et ex his aliquid intelaliquidhujusmodi fuerit adjunctum, quod intellectamrem vel [jer se esse ooastituat, ut : Homo est,cum dico.per se hominem esse designavi, vel junctoligentia mea lecero, id quoque si voce proferam, hu- D accidente lale aliquid apponatur,quod idem ei quodjusmodi erit : Homo currit. Tuno ex hac substantiae est esse signifloet,ut est : Homo vivit. Vita enimetrtccidentisoompositioneetconjunctionehujusmodi homini junctaest,et vivit idem significat quod vivensest,nullaveritasneofalsitasvalet intelligi. Hocintellectus flt, in quo vel fal^^itas possit esse vel veritas.Ergoquemadmoduminintellectusuntquaedamaliquotiessimpliciaverofalsoquecarentia,aliquotiesautem cum jam necesse estaut veritateminesse intellectuiaut falsitatem, sic est etiam in voce.Nam sisimplicem intelleotum vero falsoquecarentem voxpraelerat, ipsa quoquevox a veritate et falsitate relinquitur.Quodsi hujusmodi proferat intelleotum,qui in se verum lalsumveoontineat.ipsaquoqueverifalsiqueretinetsignificalionem.Docuitautemperhooquodait ; Girca oompositionem enim et divisionemvel hujusmodi aliquid,ut: Homo vivit,quodidemvalet,tanquam si dicam : Homo vivens est ; ergo nisiautem convenientissimo monstrat exemplo.Signum autemhujusest,el enim hircocervus significatquidem aliquid,sed quod nondum verum vel falsum,sinon esse, vel non esse, addatur,vel simpliciter,i)el secundumtempus.Magnainvim habetexempli hujus subtilitas, Nonenim sclaillanominavel verba falsitateacmendacioseparata sunt, quaeounque simplii-ia sunt,sed etiamiila quaecunque sunt composita,si sint dicta simpliciter.Hircocervusenim oompositum nomen est.signi.

301 IN UBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO PRIMA. 302ficans hircum et cervum.Sed nisi et autesse autnon A. naturaliteressent.queraadmodumeaquajciulciasuntesse addatur,ut dicamus hircocervus est,vel hircocervusapud Romanos,noneadem suntapudScythasamara,non est,f nullus inde veri falsive intellectus nec acida, sed apud ipsos quoque dulcia, et apudpoterit provenire. Ipsum enim quunquam sit composilum,tamensimplioiter diotum, veritati vel falsitatiproximum non esl.Si quis enim dicat tantumhircocervus, nihil enuntiat. Quod si nihil enuntiatpraeterverilatem falaitatemque,quoddamcompositumdesigoans nomen auditor intelligit. Quod vero ait velsimpliciter vel secundum tempus, ad hoc valet, neomnes gentes sunt eodem modo.Ita quoque omnianomina^sinaturaliter essent,eisdem-omneshominesuterentur. Quare quoniam nomina naturaliter nonsunt,nec naturalitersigniflcant,secundum placitumsunt, scilicet ponentium atque auctorum,et a quibusnomina ipsa rebus impressa sunt.Est ergo nomenvoxsignificalivasecundumplacitum.SecundumputareraustuncQerisolumdenomineenuntiationem, placitum autem positionemque signilicantium vooum,aliffitempusGum ei preesens tempus adjicitur,ut cum dicimus:secumadsignificationem trahunt,Hircocervus e8t,vel hircorcervus non est,in hisjam alia3 preeler tempus praedicantur. Tempus secumveritas est aut falsitas. Sed non solum si prssena trahunt, ut est curro et lego,vel cucurri et legi, ettempusdesignetpropositio, sedetiamsi praeterilum, quaecunque sunt verba. Omne enim verbum cumut si quis dicat : Hircocervus fuit; vel futurum,ut si n tempore est. Nomina vero sine tempore sunt. CumErgo hoc estquod aitvel simpliciter vel secundumtempus,hujusmodienim simpliciterfuctaenuntiatiosecundum prassens est. Etenim quod praesens dioimus,tempusnonesl,sed conflnium temporum.Tempusautera est aut futurum autpraelei'itum;ergononpotest in eo quod est hircocervus veritas aut falsitasinveniri, nisi ei aut esse aut non esse addatur, velpraesens significans.qund est simpliciter,vel tempusquod est praeteritum aut futurum.Si quis enira sicdicat : Hircocervus est, simpliciter dixit, id est secundumpraesens. Si quis autem, Hircocervus eritvel fuit, secundum tempus, futurum scilicet etpraeteritura. Ilasc igiturquae erant utiliapraelocutus,addefinitionemnominis,disputationiscursuacoedit.DENOMiNE.Nomen igituresl voxsignificativaseciindum placitumiinetempore,cujusnuUaparsestsignificativa,separala.Omnis diffinitio genere et differentiis perfloitur.Sumpsit ergo ad difflnitionem vocem esse nominisgenus.Gstera vero quae exsecutus est, pro dillerentiisaggregavit.Estautem hujus termini talis expositio: Nomen est, inquit, vox. Sed vocum aliae suntquae significant, aliae quae nihil signiflcant. Nomenautem significat id cujus nomen est.Nomen igilurest vox significativa. Vocum significativarum aliaesuntjnaturaliter,aliae non naturaliter.Naturaliterest""'"'""" quis dicat ''"- ' ' -'-•' enim dico Socrates, vel Plato, vel albedo,vel : Hircocervus erit, enuntiaiionem facit: aliquidhujusmodi,temporibus carent.Nonrien ergo voxest significativa secundum placitum sine tempore.Vocum sif^tnifloativarum secundum placitum slnetempor6,8liaB sunt quarum partes aliquid extra significant,Hlise quarum partes extra nihil designanl.HaBC namque vox, quae est, Socrates cum Platonealiisque discipulis, quae estoratio, et significativaest, et secundum plaoitum. Partes namque ipsiusquaesunl nomina, secundum placitum sunt,et sinetempore.Nulla namque in eane iaiaginatio quidemlemporis,invenitur,sedhabetiioc quodpartesejusextrasignificant.Totanamqueoratioest,SocratescumPlatone aliisciue discipulis ; sed ejuspars Socrates,si a tota oratione disjuncta sit, significat aliquid.Nominis autera pars nihil extra significat ; ipsiusenim nominis quod est Socrates, quod disjuncturaa tota connexione signiflcat, partes nihil extra designant.Nequeenim So, nequecra,neque

303 AN. MANL. SKV. BOETII 304a tota composifione se juncta,in qua unum aliquid A qui multi illitterati soni significant, ut sibilus ali"consigniflcabat, nihil extra signifioat. Dat autem quid interdum significat. Ferarum quoque mutorumquedifferentias siinplicium nominumet compoiitorum.animalium voces interdum aliqua signifi-At vern non quemadmodum in simplicibus nominibus,catione prasditas esse perspioimus. Quaedani enimsic se liabet eliam in compositis. In aliis enim vox canum iram significat, hinnitus quoque equocationenullo modo pars significativa est, in his aulem vult rum saepe alterius equi consuetudinem quasrit. Sedquidem, sed nihii significat separata, ut in eo quod haec naturaliter significant,atqueideo nominasunt;esl, equiferus, ferus.quod igitur naturaliter significat, nomen non est.Simpllcia, inquit, nominis partes, quoniam non Atque haec hactenus.Nunc quemadmodum facta sitconstant ex aliis partibus,ne imaginatione quidemsigniQcationis aliquid proriunt.ul in eo nominequoddefinitio videamus. Quod dixit nomen esse vocem,traxitagenere deflnitionem.Quodsigniflcativamesseest homo, neque lio, neque mo, quidquam signiflcant,consequenter apposuil,nomen ab non signiflcanti-neque significare putantur, idcirco quoniam bus vocibus separavit. Quod seounduin placitum, asimplex nomen est.In his vero quae composita aunt, naturaliter significantil)us vocibus natura nominisquoniam ex duobus signifloativis in unam signifi-divisa est.Quod sine tempore,ad verborum disorecantiamredlguntur,vult quidem signiGcare aliquid gpantiam respicit.Quod ejus nullampartem extrasipars, sed nihil separata designat. In eo enim quodest equiferus, dat quidem imaginationem aliquamsignificationis, et putatur signifioare ferus. Hoc estenim quod dicit; vult quidem, sed nihil extra separatumquesigniflcat.Si enim boc ipsum ferusutparsnominis dicalur,dimidium nomen diciturejus quodest equiferus, dimidium autem nomen nihil designat.Ergo id quod dicimus ferus, cum alia partenominis quae est equi unum consignificat, id esequiferus, separatum etiam nihil extra designattQuod si rursus ipsum nomen extrinsecus,non in al.terius noniinis parte ponatur, per se sibi significa_velut nomen. Ergo non est similis in simplicibunominibus compositisque partium consigniflcatiosSed simplicium quidem nominum partes nec ipsaesignificant,necsignificare putantur.Compositorumvero volunt quidem partes aliquid significare, etdant signiflcationis imaginationem, et signifioarealiquid putantur, sed nullus separatim retinent significalionem.Secundum placi/umvero. Quoniam naluraliter nomennullum est,sed quando fit noia.Tunc enim signiflcat nomen secundum placitum,quando flt nota alicujus rei, id est quando signiflcataliquamrem,ut soindapsus.Qu.mdiu enim huinsigniflcat nomen est.Constat igitur nomen esse secundumplacitum, sed tunc quando fit nota, id estquando aliquod subjectum significat.Nam designant et itlittei-ati soni, ut ferarum, quorumnullus est nomen.gnificare propositumest,idcircodiotum estutnomeaab orationibus distare videretur. Haectenus quidemdetota nominis deflnitione tractatum est, et quibusdifferentiis ab aliis vocibus distare possitnomenexplicitum est.Nunc autemquae videntur indefinitionemnominis incurrere, an nomina sint,diligentius quaeril.Non homo vero non est nomen. Al vero nec posilumesl nomen qiio illud oporteat appellare. Nam nequeoratio, neque negatio est, sed sit yiomen infinitum,quoniam similiter in quolibel est, et quod est, et quodnon est.Nunc disserit qualia esse arbitrari oporlet, quaicumsub defiuitione nominis quidem cadant,integratamen nomina non esse videantur. Unde fit ut hisdiligentissime distributis,integerrima hominis definitioconcludatur. Hoc enim quod dicimus noahorao quid sit,ambigitur.Oratio enim non est. Omnisenim oratio verbis nominibu.-;que conjungitur.Hoo autemquod dicimus non homo,duabus quidempartibus constat, sed unum in se retinet nomen,verbum vero non habet. Negaiiva enim particula,quae est non,neque nomen estneque verbum. Rursusnegatio non est.Omnis enim negatio verum fal-Bumve significat. Non homo vero quod dicimua,neque verum est neque falsum.Nisienim (ut supraDixerat superius in difflnitione, nomen esse secundumplacitum,non natura. Hoc autem nunc diligenliusmonstratdicens nihil esse nominum naturaliter.Atque ideo nonilli sufficit ad diffinitionemquod est significativa vox,nisi illud quoque adderetquod secundum placitum vox significativa est.AIio-voci nihil subjectum est,sciadapsus nomen non est.Nam nominis est significare subjectum,scindapsus ait) aliquid quod sit proximum ad id quod est esseautein subjectum non significat. Non ifiitur nomen addatur, nulla veritatis aut falsitatis ratio in qualibetest.Ac rursus eit hujus constituere subjectum, no_orationis partium compositione perficitur. Atminis autem significare subjectum est. Non enim vero non homo nomen non est.Omne enim nomennomen aliquid diceretur, nisi a subjecti significa- D unam rem significat definitara, ut cum dicimustione boc traheret, praecipue cum nomen dicatur homo.substantiam significat nec quamlibet,sed rationalemquasi notamen, Itaque cum scindapsus subjectumatque mortalem.'Eodem modo et caeteranomina.Qui vero dicitnon homo,hominem quidemtollit.Quid autem illa significationevelit ostendere,non deflnit, potest enim quod homo non est, etequus esse,et canis, et lapsis, et cstera quaecunquehomo non fuerint. Quare quoniam id quod deflnitesignifloare potesl, aufert in eo negativa particula,quid vero signiflcare debeat, deflnite non dicit, sedmulta atque infinita unusquisque auditor intelligit.Dicatur, inquit, nomen inflnitum. Hoc enim quoddicimus noa homo,tam multa signiflcat quam multasunt quae a deflnitione hominlB disjunguntur. Sed

303 IN LIBBUM DB INTERPRETATIONB EDITIO PRIMA. 306hoc Aristoteles vocabulura, cum infinitum momen A enuntiationem facit.aut negativam.ut Socrates est,vooaret,primu3 invenit.Apud antiquiores enim ista vel Soorates non est.Hio enim quoniam veritas autquidem erat dubitatio, sed huic differentiae qua ditfertnomendefinitumabhujusmodinominequodciinacasibus vero quamvis addas est, aut non est,nullafalsitas incidit, enuntiationem esse necesse esl ; innegatione proponitur, impressum vocabulum non inde afflrmatio neque negatio flt.Neque enim in hoserat, quod ipse testatur dicens : At vero nec positumest nomen quoillud oporleat appellari.Nullus enim posuit vocabulum quo oporteat appellariid quod dicimus.non homo;Aristoteles perspicaciterinfiniium nomen hujusmodi prasdicamentumoensuit appellari.Catonis autem vel Caioni,et gusecunque talia sunt,non sunt nomina, sed casus nominis.Omnis,inquit,oasus alterius casus esl. Itaque fltut quicunque casus sitalterius infle.Kio videatur.Ergo quod dioimus hujus Catonis,vel huic Catoni,vel alia hujusmodi,casus nominum suot.Unde fit uthi casus inflexiones quoque dioantor.sed omnis inflexioalion.jus inflexio est. Quod autem inflectilur,ab eo quod ipsa inflexio fit prius est, quare cum idquod dicimus Cato nomen sit, et sit primum,distatab inflexionibus suis.Inflexio autem nominativi genitivusest, et caeteri. Nullus enim dixerit rectenominativum casum esse.Si enim id quod dioimusCato alicujus casus sil, cujus casus esse possit,oportet ostendi,sed antc id quod dicimus Cato,nullu8praedicatur oasus: igitur quoniam Gato nomoanullius inflexionis ost, nec omnino casus est.Caeleriautem casus qui dicuntur nominativi inflexione formantur,Catonis, et Gatoni, Catonem;quare sivimteraporisinsignificationibustrahit, etesset quidemplena definitio verbi, si alia in eo omnia qu»distant ea quae ab inflexione nascunt ab his quae C in noraine posita sunt ponerentur, hoc solo discreinflectuntur,distant quoque hi qui omnes oasus,pante quod verbum consignificat tempus, essetquequisuntCatonis,Catoni,Gatonem,abeo quod est Ca-deflnitio ita: Verbum estvoxsigniflcativa secundumtOjid est a nomine principali:sed hicCato nomen est,casus igitur nomina non sunt.Aliud eaim est ipsecasus, aliud cujus est casus. Quocirca sinominishac orania casus sunt.haec nomina non sunl.Atqueideo prudenter veteres omnes casus genitivum,dativuni,aoousiitivum,vocativum,ablativura, suis diversisquenominibus vocaverunt.Primum vero aliasrectum,quasi a nullo inflexum,alias norainis ipsiusvocabulo nominativum dixerunt. Quare nuno hooAristoteles exsequitur, qui casus nominum videanturuon esse nomina.sed tantum nominum inflexiones,id est casus.ulla veritas aut falsitas cadit. Si quis enim dicat,Sooralis est, Socratis non est, vel Catonis est, Ca-'onis fion esi,quid sitvel non sit non apponens,ourasimplioi oasu,est,aut non est,jungens,iraperfeotamfaciet orationem a falsitate ac veritate disjunctam.QuarenulIaenuntiatioest.ErgodilTert noraeQacasu,quod nnmen quidem cum est, aut non junotum,vel verum vel falsum facit.Casus vero neque verumdicit neque mentitur.Etenim nullo alio addito truncaest atque iraperfeota sentenlia; sed quorsum istuc?p utdefinitiosoilioetnominisintegerrimacompleretur.Etenim jam nunc definitio norainis hoc modo est:Nomen est vox signifloativa, secundum plaoitum,sinetempore,cujusnullapars significativa esl separata,definitura aliquid signincans,cume&t aut nonestjuneta faciensenuntiationera.Sed denominehaotenus,Nuncverbura diligentissima definitione determinat.DE VERBO.Verbum autem est,(juod consignificat tempus,cujuspars niliil extra signifi.cut, et est semper eorum qusede altero prxdicalur, nola.Verbum distat a noraine in hoc solo quod nomensineterapore est,ut supra jam diclura est, verbumplacitum,cujusnulla parsextra signiflcativaest^sedquoniam sunt illa nomini verboque communia,propriumautem verbi est consigniflcare terapus;a pro-pnetatedeflniti,scilioetverbi,quaadifflnitionenorai-nissegregratur, verbum voluit diffinire. DiligenterautemaitjConsignificat.Nam significatnomindtempus,utdies,utannus, haec enira teraporum nominasunt.Verbum autem proprie consignificat tempus,principaliterenim aulpassionemdesignat,utactura,utcum dico, accuso vel accusor. Sed cum ipsa aotuspassionisquesignificatione,vim quoque secumtemporistrahit,ut ille actus aut passiopraeter praesens.Ratioaulem ejus inaliis quidem eadem est,'ed dif- Q aut futurum, aut praeteritum,aut quodinter hiB est,ferl.Quoniamcum est,vel fuit^erit, adjunctum, nequeverum neque falsum est ; nomen vero semper, ul Catonisest, vel non est, nondum enim aliquid verumdieit aut falsum.Ratio,inquit,id est definitio nominis etcasusnominis,eademest,nam sicut nomen vox signifloativaest secundum placitum sine tempore, utejus parsnulla extra significet, sicetiam casus. Namvoxestet seoundum plaoitum designativa,etcujusseparataepartes nihil extra designanl. Ergo eadem diffinitioratioque nominis est et casus nomiuis, sed his unaadditur differentia, quod omne nomen cum eo quoddiciturest,autnon est conjunctum,aut afflrmativamesse non possit. El est semper eorum quae de alteropraedioanturnota. Sensus hujusmodi est: Omne, inquit,verbumsignifioat aliquod aocidens,quod accidenssemper de altero praedicatur. Nam si omneverbura aut actionem autpassionem designat,actiovero et passio in acoidentibus numerantur, omneverbumvim sigaifloat acciJenlis; sed aocidens semperde eo praedicatur quod sibi subjectum est,ut alburade corpore, et durum de ferro.Quale omniaverba ejusnriodi aliqua designant, quae semper dealtero praedicantur, quod per hoo scilicet dixit,quodait verbum notamesse, idest signiflcationem eorumquae de altero praedicantur, quod idem valet tanquam

307 AN. MANL. 8BV. BOBTII8idiceret:Verbum semperaccidentia significat, quorumhsc natura est ut semper de altero prsdi-A.centur;oujus enim quaslibet res nota est,hanc ipsaquffi nota est, designat.Dico vero quoniam consignifical tempus, ut cursusquidem nomen esl,currit autem verbum, consignificatenim nunc esse.Supra in nominis diffinitione proposuit nomenesse sinetempore, quod nunc quoque hoc monstratexemplo, et diligentissimo quidem.Nara idera prsdicamentumad nomen relatum sine temporis consignificationemonstratur, ad verbum vero,videturesse cum tempore. Gursus enim simpliciter dictusut nomen et ut res propria, sine tempore est, sivero in actionem, quae verbi semperest inducatur, possunt jungere orationem.Atveronegationon est,mox proprietatem verbi ac temporis in se suscipit g etenim totaimperfectasententiaesl,sed neque huic,signiflcationem.Curritenimverbumest, etsignificat inquit, antiquiores posuere vocabulum. Hsc enimactionem, etcumeadem tempus ostendit, monstrat differentia quae est non currit, etnon laborat,qu8eaenim nunc esse, id est prajsens lerapus. Gonsigni-verbopuro et simplici distat, nullo apud antiquioresfleat autem idcirco dictum est, quoniam quod dicimuscurrit,actum quidemquemdamsignificat,cumeoveroactu inipsa significatione verbi praesenstempusinducitur,atqueideodiIigenterait consigQificHt.EtesthcBCverborumsubtilitasinAristotelemirabiiis.Et est semper eorum quse de allero dicuntur nola,ut eorum quse de subjecto vel in subjecio sunt.Semper, inquit.Verbum ea signiflcat quae de alteropraedicentur. Quae sint autem haec quanquambrevissima, ipse tamen ostendit.Est autem consuetudoAristotelis ea quaj accidentiu sunt, insubjectoest designativasecuridumplacitum,elde alteroprse-,dioatur, et consigniflcat tempus, idem scilicetquodverbum quod est currit. Sed hoc solo differre perspicitur,quo,! illud finitum verbum est, hoc infiniptum.Curautem hoc infinitum est, continua rationeesse dicere.Nec non etiam eadem ipsa accidentia desubjecto priEdicari, idcirco quod omnia quaecunqueaccidentia sunt, vel denominative, vel quolibet aliopersequitur.Qiioniam similiter in quclibet est, et quod est, etmodo et de subjecto praedicantur, et in subjecto quod non esl.sunt. Nunc ergo hoc dicit, tale quiddam signiflcatverbum, quod semper aocidens sit, quod accidensvel in subjecto semper, vel de subjcctopraedicatur. Est alia quoque exposilio hoc niodo,de subjeclo dicitur genus semper ad species. Ergoeorum quae sunt accidentia, alia sunt individua,aiia generalia,et illa quidem qute sunt individua, insnbjecto tanlum sunl, ut quodlibcl, porticulari corporiaccidens, alia vero suuL gi^neialia accidcntia,quae de aliis accidentibus praedicauiur, ut de subjectis,ut est color, namque praedicatur de albedine etnigredine et caeteris. Ergo nunc omne, inquit, verbumquiddam quod de altero prsdicatur.significat.Sed hoc hujusmodi erat, quod aut particulare sit.etinsuhjectolantum,utest,currit.Cursusenim denulloalio prsedicatur subjecto, nisi tantum in subjectoe3t,autgeneraleeritilludaccidensetuniversale,utdealio rursus accidente prsdicetur ut de subjecto, utsidicam movetur. Hoc enim quod dicimus movetur,de subjecto cursu praedicatur, qui curritenim movetur.Significat igiturverbum aut particulare accidens,quod est tantum in subjecto, aut universale,quod de alio accidente velut de subjeclo praedicalur.Hactenus definitionem verbi distribuit. Nunc verosicut fecit in nomine, ea quae in verbum inciderepoterant, et verba non esse, a verbi ratione et proprielatedisjungit.Non currit vero, et non laborat, verbum nondico.Consignificat elenim tempus, et semper de aliquo est.Differentix aulem huic nomen non est posilum, sedfitinjinitum verbum.Sicut in nominefecit,itaquoquein verho ad integraradefinitionemverbi proprietatemque contendit.Ait bnim, non currit, non esse verbum. Et idcircoquod verbum omne finitum aliquid designat. Noncurritautemquemadmoduminfinitumsit,paulopostdemonstrabitur quod nequeoratio est.In hoc enimquod dicitur non currit, neque duo verba sunt,nequeduo nomina, neque nomen et verbum,qu8e solavocabulonuncupataest. Differentiam autem vocavitid quod dicitur non currit, et non iaborat, ab eoquod est currit et laborat.Sed quoniam his nuUumestnomenab antiquis impositum,Aristoteles nomenipse constituit dicens:Sit verbum inflnitum.Alioquimaximam dubitationem facit hujus praedicamentisimilitudo, quod ipsumquidempraedicamentumvoxInfinitum,inquit, verbum est, quoniam cum de altero semper praedicetur (non currit enim dealterodicitur), tamen eeque vel de subsistente re,vel de nonsubsistente praedicari potest,utin eo quod est,homonon currit, homo resestsubsislens.Ergo diciturid,quod est non currit, de homine, id est de re subsistente.Rursus dicimus, chimaera non currit, chimeeravero non est, necomnino suhsistit.Et potestde ea vere dici, quod omnino non currit. Ergo idquod est, non currit, etde eare quffisubsislitatqueest in rebus dicitur, et de ea quaeneque est, nequeesse poterit, praedicalur ;quare infinitum diciturverbum. Nec solum hoc, sed illud etiam, quod cuidicit currit, rem quam quisque faciat,definite signiflcat.Cum vero dicit, non currit, ipsum quidem cursumvidetur auferre, sed utrum sedeal,an jaceat,anambulet, an aliquid aliud faciat non relinquit.Quarequoniam et ea quae sunt, et ea non sunt, infinitasunt, et de bis omnibus pr8edicatur,quoniamque idquod tollit finitum est, quod vero ponit infinitum,propter hoc, verbum vocabitur infinitum.SimitUer autem curret et currebat verbum non esttsed casus verbi.Differt autem a verbo quod hocquidcmcmisigni/icat prsesens tempus, illa vero quse circa sunt.Utinnominefecitcumcasusanominibuadistinxit,

309 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONB BDITIO PRIMA. SIOsedverborura casus.Hicquoquesicutinnominefecit,verborum et casuum differentiam prodit.Ait enim:Omne verbum praesens signifloat tempus.Casus verborumilludtempussignificat.quodcircaipsuraprae-itaquoquecasus verborum nunc averborum ratione A ipse Aristoteles ponit. Cum enim simplex dicimusnomen,audiloris inchoatintelleciuscum nostraprolatione,etdum proferimu3,dicenfis sequiturvocem,et tunc quie3cil,cum illud nomen fuerit expletum.Cum enim dico,Hippocentaurus,iDgreditur aprimadisjungit.Curret enimquod futurum est,vel currebatquod praeteriti reiinet partem.velcucurrit quodest integrum perfeotumque praeteritum, non suntTerba,sed verborum oasu3,presen3 enim aut futurumexspeotat,aut praeteritum relinquit.Atque ideofuturum tempus ad pr:f sena tendit, praateritum apraesenti inchoat.Unde fit ut principaliler contineatverbumid quodest praesen3,ut sit verbum integrumquod prassens designat.Haec autem qus praeter preesensinaliqua significatione sunt, non sunt verba,syllaba audientis inlelleclus,et nsque ad flnem totiusnominis non quiescit. Ubi vero extremam audieritsyllabam,mox quid dictum sit auditor intelligit,etadejusintelligentiam conquiescit.Sic ergo etin verbo, cum dicimus ourrere, intellectus quidemaudienlis per ejus syllabas quas sunt, cur, et re,rursus re, viidit ; sed ubi extremam audierit syllabam,moxtotiusverbi capiens signiflcationem intellectusquiescit.Ergo verbum per se dictum nominisimile est, et est quodammodo nomen. Sicut enimsens estjidque complectitur.Complectuntur autem n innomine isqui dicit.intellectum audientis ultimaeid quod est praesens, circa quod ipsum sunt, futurumet praeteritum tempus;inter utraque enim temporapraesens locatur. Quidquid ergo vel futurumtempus,vel praeteritum signiflcat,quae tempora praesenscomplectuntur et circa sunt, non verba, sedverborum casusdicuntur.Est ergo integra deflnitioverbi.Verbumest vox signiflcativa secundum placitumcum tempore.cujus nulla pars extra signiflcativaest separata,dofinitum aliquid signifioans,praesentissignificationem tenens. Quoniam vero parsverbi nihilexlra designet,exeo manifestum est quodne nominis quidem pars quidquam extra significat.Ipsa itaque secundum se dicla verba, nomina sunl,et significant aliquid.Constituit enimqui dicit iniellectutn,el qui audit quiescil. rSubtilissimum quidem inpreditur sensum,sedesthujusmodi:Omne,inquit,verbum per se elsinealteriusconjunctione prolatum,nominis quodamraodospeciem tenet, et vere nomen est. Cum enim dico,Homo currit,tunc id quoddixi currit,ad hominemreferensintegrumfeci verbum,quoniam sine dabiosemper de altero praedicatur.Sin vero per se dixerocurrit,suum quiddam quodammodo facio ipsum currit.cumnuUo alio jungens,et fit mihinomen. UndeGraeci quoque his per se dictis verbis,aliquotiesadduntarticularia praepositiva, ut est to xpi^^^eiv, toijsyllabae proli;tione,et totius nominis perfectione constituit,etis qui audit quiescit,et ultra ejus intelligentianon progreditur, ita quoque et verbum, siper se dicatur.audientisconstituit intellectum,quodsi cum alio conjungatur,nondum tota intelligentiaconstituitur audientis.Ut cum dico,Socrates ambulat,insolo ambulat,quod est verbura,Don consistitperfecta sententia, nisi in tolo, quod est Socratesambulat. Rursus cum dico, ambulare, moveri est,non in unoquoque horum verbo sententia constitutaest,sed intota oratione conquiescit,auditor. Idcircoquoniam si verbum de verbo altero subjecto praedicetur,utriusqueverbisigniflcationemjungitauditor,el non per se verbum ipsum consirterat quod dicitur,sedad alterumrefort,utambularemoveri est,ambuiationemad motum,vel Socrates ambulat,arabulationemadSocratem.Tuncergofitintegrum verbum,cum referturad alterum.AtsisirapliciterpraBdicetur,verbum nomenest,idcircoquod sicutnomendictum,ita quoque verbum audientisconstituit intellectum.Sed si est, vel non est, nondum significat, nequeenim signum esl rei^cse vel non esse.Sed quanquam nomen sit,inquit, verbum,et aliquiddefiniiesignificet per se dicturo.solum tamennon faciet enuntiationem,neque verum aliquid falsumveconslituetjhoc est enim quod ait:Sed si est,TpeXeiv.Si quis enim dicit, velocius est id quod est vel non est,nondum signifioat. Ad affirmationem referensquoddixit,sed siest;aiJ negationem.quod ait,currere eo quod est ambulare,in illo nominativumjunxit articulum,dicen3,id quod est currere;in illo vei non est.Nihil enim horum significatverbi persevero ablativum,dicens,eo quod est ambulare. Velut ppraedicla prolatio.Cum enim dico,currit,hoc ipsumsi quisinnomine dicat,id quod est scamnumlevius currit signiflcat quidem aliqui(l,3ed si est aut nonest eo quod est ostium, hoc quod diximus,id quod est nondum signifioat.Neque enira esse signura estest scamnum,ad ipsum scamnum articulare praepositivumjunximu3,tanquam si dicereraus,hoo scamnum.Etquod rursus diximus,eo quod est ostium,tanquam si diceremus, hoc ostio. Ita quoque cumdicimu3,velocius estid quodest currere eo quodestambulare,hoc quod dicimus,id quod est currere,itaponimustanquam si dicamu8,hoccurrere;etrursus,eoquod est ambulare,lanquam si diceremus ablativomodo,ambulare,quasi translatum adnomen sit,dictumqne sit hac ambulatione.Quare per se dictaverbanomina sunt.Et est hujus rei probatio quamrei, aut non esse. Quod tantum valet, tanquam sidicam, id quoo dico currit, non signiflcat esse ipsumcursum.aut non esse. Si enim significaret, itadiceretur : currere est, vel currere non est. Nuncautem currit non designat esse ipsam rem vel nonesse.Dicitur enim solum,et est intellectus quidam,sed neque affirmationem signiflcat,neque negationem,idcirco quod neque ponit rera esse, nec eaminterimit. Quod per boc monstravit quod ait : Nequeenim esse signumest rei, vel non esse.id estneque enim quodlibet verbum ita pr8edicatur,ul si-et

311 AN. MANL. SBV. BOETII 312gnum sit rei illiusde qua prasdioatur,quoniam est, A. gnant, orationis vers pars aliquid separata signivelquoniam non eslNec si hoc ipsum,est, purum dixeris, ipsum enimnihil est, consignilicat autem quamdam compositionem,quamsine compoiiiis non est intelligere.Est verbum,juuctum cum alio verbo vel nomine,solet facere propositionem, ut, homo est, vpI, currereest.Ipsum autem est purum si dictum,inquit,fuerit,Deque verum est,neque falsum,a quo omnespene enuntiationes flunt, quaj sunt simplices: ergonec si hoo ipsum est purum dixeris, esse aliqaid,aut non esse significat, id est aut affirmal, aut negat.idcircoquodipsum est simpliciterdictum nihilesl.Non quod omnino nihil significetjSed quod nihilveritalis habeat nefiue falsitatif,id est non nihilest ad significationemjsed adveritalis falsitatisqueficat. Nam si nomen et ver^um partes orationissunt.hffic autem per se signiflcant,non est duhiumseparatas orationis partes significare. Quid autemdesiguent, sequenti deterrainstione monstrabit. Significantigiturpartes orationum,ut dictio semper,non ut atQrmatiosempervelnegatio.Nuncautem dictionemdicit simplicem verbi aut nominis nuncupationem: sunt enim quaedam orationes, quarumparles ita significant quasi atfirmatio,ut in ea orationequaj est, sidies est,iux est, id quod dicirauslux est.totius orationis pars est,et ita est significativaut quajdam alfirmatio.Sed non omnis oratioaffirmationemhabet in parte,heec enira ipsa quae dicitlux est, habet in partibus id quod dicimus lux, etrursus id quod dicimus est,sed neutra ipsarum afsigniflcationem,dequa nunc tractabitur.Gur autem " firmatio est,sed tantura simplex dictio.Omnis ergonihil veri falsique monstret,ostendit:est enim duobusoratio dictionem quiiiem habet in parte, non veromodis dicitur,ul verum falsumque designet,autcum unamrem quamlibetpropriacompositioneconstituit,utcum dico : homo est, ipsum est cum hominejunctum,omnis oratio affirraationem.Recteigitur dictum estparfes oralionis signiflcare,ut dictionem,non ut affirmationem.Quid autem sit dictio,ipse paulo postatque compositum esse hominera clarius demonstrabit.constituit.el fit exinde enuntiatio : autrursus cum Dico autem, ut homo, significal enim aliquid, sedduffi res per ipsius verbi compositionem copulationemquenon quoniam est, aut non est, sed erit affirmalio veljunguntur,ut est, homo animal est. Homonamqueetanimalcopulanturatquejungunturperidnegatiosyllaba.si aliquid addatur. Sed non una hominisquod dicitur,homo animal est.ErgosiomnisverifalsiqueinQuod supra posuit dicens, orationis partes utenuntiationesignificatio^ejus quod dicitur diotionem signiflcare, non ut afflrmationem,hooest,in compositione est,cum aut sua compositionealiquid esse constituit,aut duasres copulat atqueoomponit.vis ejus quae in enuntialionibus proposi-oonvenienti monstravit exemplo : Homo, inquitdictio est, et est pars orationis, si in lota orationeponatur, ut est, homo animal est. Ergo id quodtionibusquemonslratur,in verifalsiquescilicetdesi- C dicimus homo, dictio quaedam est, sed afflrmatiognatione,pr8eter ipsas compositiones,in quibus hoo non est. Cum ergo nomen hoo, id est homo, parsBolet efflcere,nulla est;atque hoc est quod ait: Consigniflcataulemquamdaraorationis sit, et affirmatio non sil, docet verumcompositionem,quamsi-esse quod dicitur, orationis partes significare, utnecompositisnon est intelligere.Cumenim dicoest,nihil significavi quid sit,aut non sit.Quod si faciamdictionem, non ut affirmationem. Docet autem illaresnoraenhoc affirmationem non esse,quod in af-enuntiationem,componara neoesse est,ut,homo est,aut,homo animal est.Quare si omnis ejus vis inverifirmatione semper veritas autfalsilas invenitur,nomenvero simplioiter dictum, neque verum nequefalsum est.Quare nomen hoc, id est homo.ut affirmationon significat,sed designataliquid simplex,signiflcat igitur aliquid,utdiotio.Hsc autem dictiosi ei addatur aliquid, ut verbum est, aut quodlibetverbum aliud quod enuntiationem possit efficere,falsique enuntiatione ad compositionem refertur,cum praeter compositionem dicitur,quod incompositionedesignare potest, id pra?ler compositionemnon designat, polest aulciu coini ositione facta verumfalsuraque in enunliatione monstrare.H.-rc igitursine compositis in verbo est, nullus valet advertere.Recteigiturdiotumestoonsigniflcarequam-homo vivit, Qt afflrmatio, atque hoc est quod ait.erit afflrmatio. Si enim quis dicat, homo est,veldam composiliouem, quee sine compositis intelligi rv sed erit affirmatio, vel negatio,si quid addatur.Sinon valeretenim aliquiditaapponaturvelappositum ita negetur,utenuntiatio constitui possit, affirraatio nega-DE ORATIONE.Oralio auiem esl vox significaliva, cujus partiumaliquid .iignificaiivum est separatum,ut diclio,non utaffirmatio, vel negatio.Omne quod oompositura esl,eorum susoipit naturamex quibus totum compositi ipsius corpus efflcitur.Quare quoniam oratio verbis oonstatatquenominibus, quae significaliva sunt, reote quoqueoratio signiflcativa esse deflnitur.Sed distat oratioab his ex quibus ipsa effecta est, id est nominibusatque verbis, quod eorum partes nihil extra desi-tione perflcitur. Si quis enim dicat, homo vivit, affirmatioest;homo non vivit, negatio. Docet autemdictionera esse vocem secuodum posilionem per sesignificantem perhoc quod ait.sed non unahominissyllaba. Una enim hominis syllaba dictio non est»idoirco quod nihil perse separata signifioat.ut ko,et mo,et in oaeteris, ut supra ostendiraus. Omnisenim hujusmodi pars quse per se nihil signifloat,non est dictio,sed tantum in toto nomine quiddampositum designat et consigniflcat, ut in eo quodipse ponit exemplo :

313 IN LIBRUM DB INTBRPRBTATIONE EDITIO PRIMA. 314Neque enim in eo quod est sorex, rex, significat, A ticse convenientior est consideratio .Enuntiativa vero,sed vox nunc est sola. In duplicihus vero siqnificat prseseniis est speculationis.quidem aliquid, sed non secundum se,quemadmodum Deprecativam, inquit,et oplativam,et vocativam,dictiim esl.et imperativam, poetis atque oratoribus relinquamus.IllisIn eo, inquit,quod est sorex,rex videtur quidemaliquid signiflcare;sed cum toto nomine consigniflcatpotius quam quidquam per seipsum designetquemadmodum supra jam dictum est.Docuit enimsupra partesnominis nihilomnino signiiicareseparatas.Quodergo dicit, sed non secupdum se,id estin eo quod est sorex,rex per se nihil signiflcat,sedenim vel ad immittendos vel ad movendosaffectus cffiterffi orationis species assumanlur. Nosvero phi]osophi,quibusveritatisfalsitatisque discretioest curae, de illasola oratione tractamus in quaulrumlibet horum possit agoosci. In enuntiationevero aut veritas inest atit falsitas,quocirca nosquoquede enuntiatione tractemus.tantum quiddam consignificat, quod cum tota nominiscompositionedesignat, cum et so syllaba etbsl autemuna primaoTalioenuniiativa,ajfirmatio,deinde negatio ; alix vero omnes conjunctione unx.re.T juncta in unum, id quod est sorex,in tota syllabarumconjunctione designet.Enuntiativarum orationumaliae sunt per se unae,ut est,homo animal est ;aliae conjunctione unee, utEstautem oratio omnis guidem significativa, non g gst, si homo est.animal est.Homo est enim et anisicutinslrumenlum, sed quemadmodum diclum est,mal est,dua3 sunt,sed addita conjunctione qusestsecundum placilum.sj,una redditur.Earum autem quaeunsper se suntPlato nomina naturalia esse constituit, et hoc prima estafflrmatio^secunda negatio.Hoc enimtoilithinc probare contendit quod qusedam supellex,etnegatio quod aEfirmatio ante constituit, et hocquodammodo instrumentum sit,invicemsensa prodendl.Naturaliumveronegatio dividit quod illaconjunxit.Enuntiativarumsupellectilessuntnaturales,ut oculi instrumenta quidem sunt videndi,qui visusres naturalisest.Quareoculosquoque naluralesessenecesse est,itaetiam oratoriorerum naturaliumsupellexest,atqueinstrumentum,idestsententiarum.Quare ipsa quoque oratio est naturalis.Aristotelesautem dicit, non secundum naturam esse orationem,sedsecundum plaoitum. Quociroa necorationemesse snppellectilem naturalem. Quod enimdicit,non sicut instrumentura,non dicit non perhocinslrumentum sensa proferri,sed tantum rem esseorationem secundum pr)sitionem,per quas propriassententias demonstremus. Gujus enim rei partesad placitum sunt,ipsa quoque ad placitum est.Sedorationis partes nomen et verbum sunt,h8ec autemsunt ad placitum,non natura.Oratio igitur ipsa secundumplacitumpositionemqueest,sed non estnaturaliterconstituta.Estautem integra deflnitioorationis: haec :Oratio est vox siguifioativa secundumplacitum, oujus partes aliquid extra slgnificant.Enuntiativa vero non omnis, sed illa in qua verumvel falsum est, non autemomnibus inest, ut deprecatio,oratio quidem est, sed neque vera, neque falsa.igitur orationum earum quee sunt per se unae,primaestafflrmatio, deinde negatio. Aliae vero suntnon per se unae, sed cum plures sint naturaliter,unK fiunt conjunctione.Necesseestautemomnem orationemenuntiativam exverbo esse,i'el casu verbi.Etenimliominisratio,si nonest, aut erit, aut fuil,aut aliquid hujusmodi addalur,nonduni est oralio enuntiativa.Aristotelis in Graeco texlus non habet ita utnossupra posuiraus, sed hoc modo:Etenim hominissinon aut est,aut erit,aut fuit, et caetera. Subintelligendumrelinquentephilosopho,quod de ratione diceret,idestde difflnitione quam.Grffici AoYovdicunt.Sed cum supradeoratione tractasset,qu£eapudillo8similiterXoYo? vocatur, dum de hominis ratione,idest definitione velletdicere,quoniam non signiflcatverum vei falsum,nisi ei aut est, aut erit, aut fuit,addatur, communione vocabuli usus, ad Xoyov dequo superius tractabat, retulit, ut non orationemintelligeremus,sedpotius rationem.De qua rcnuneillissalisfacimusquiGra3caeorationispertirinosforteculpabunt,cur quodillic nonfuit,nostr£etranslationiadjecerimus. Nos enim ad faciliorem intellectumLatinae orationi famulanteshoc apposuimus,Orationis (ut supra jamdiximus)multB suntspecies:est enim oratio prima optativa,ut.Utinara tibi quia de oratione loquentibus iQtellectus ad rationera,istam mentem dii immortalesdent!Secunda,vocati- D nisi idesset adjectum,transferrinon poterat.Totumva, ut Heus tu. Tertia, imperativa,ut Cape,da hoc,Portio.Quarta, deprecativa, ut,Jupiter omnipotens;precibus si flecterisulli3.Quinta,enuntiativa,utdiesest, dies non est. Sed in hac sola specie orationisveritas et fatsitasinest,inillisveroc8eteris minimeVolensautem Aristotelesostenderemullasesse orationes,etnonomnem orationem esse enuntiativam,hoc addidit : Deprecatio oratio quidem esl,sed nequevera neque falsa Etenim deprecatio in orationisspeciebus ponitur, sed nulla in ea veritatis naturafalsitatisque cognoscitur.Ca.teroeigiturrelinquantur.Rhetoric3e enim vel poeveroquod dicittaleest:enuntiativaDorationessisuntsimplices,has verba constituunt. Ex duobus enimnominibus solisenuntiationonfit.ex nomineautemet verbo fit, ut est, homo vivit.Fit quoque ex solisverbis ut est.ambulare moveri est.Fit etiam excasuverbi, ut Socrates fuit, vel etiam,dies erit. Eritenim et fuit verbicasussunt.Quocircaenuntiativamorationem simplicem sola maxime verba constituunt.Eorumqueponitexemplum,in quocumplurasint nomina,nisi addito tamen verbo inenuntiationisproprietatemetsignificantiamnonvenit,utestde-flnitio hominis.(Ratioenimhominis est specieidefi-

315 AN. MANL. 8EV. BOETII 316nitio.) Cui si non aut est, aut non est.aut aliquid A dictiones aolum sunt, quoniam cum dicta fuerinthujusmodiaddalur.enuntiatioessenonpoterit.Nam simplicia, sive aliquo proferenle, id est sponte dicente,sive ad alteriua interrogationem aliquo re-si quis dicat, Animal rationale mortale,nulla in eoadhuo falsitas autveritas intelligitur. Si vero addaturest, utsit, Animal rationale mortale est,8pondente,neque verum ex his neque falsum valetenuntiatiosine ulla dubilatione perficitur. Solum igitur verbumenuntiativam simplicem continet oralionem.Quare autem w/um quiddam esl el nonmulta,animalgressibile bipes,neque enim eo quod propinque dtcuntur,unumerit.Est autem alterius hoc iraclare negotii.Cum de simplicibusatqueunisorationibusloquereturjdefioitionemhominisinterposuil.dequanunchoc dioit.Ita quidem interposila est deflnitiohominis.lanquamsi una esset oratio.Cur autem una sitintelligi. Si quis enim per se dicat : Socrates, velrursus per se solum simplexque, ambulat, nequeverum efficit, neque falsum. Si vero alio interrogante,Socratesneambulat? ille respondeat.Ambulat,sihuic ipsi verbo per se quisquam velil adverterequod dixit ambulat, enuntiatio nulla est,quodet cum superiore interrogatione conjungat,tunc exinterrogalionisetreaponsionisconjunctionenasciturenuntiatio.SoIum autem nomen vel verbum nequedlcente aliquo, et sponte proferente, nec respondente,potest quisquam dicere, quoniani enuntiatio'.. •. j:„„„„ :„t

317 IN LIBRUM DB INTBRPRETATIONB EDITIO PRIMA. 31SPostquam decompositis orationibus simplicibus- A et affirmationiset negationis falsa proferre.constatquetractavit,dlffinitioDemeDuntiationisperaffirmationemet negationem ingreditur;ait enim:EQunliatioest vox signilicans affirmationem vel negationem,velin praeteritum.vel in praesens, vel in futurumtempus.Quodenira dixit,de eo quod est,ad afflrmationemretulit; quod addit,vel non est,ad netrationem;quod vero secutus est.quemadmodum tempora divisasunt,adsingulorumtemporumretulilrationem;sive enim aliquis dicat: Socrates vivitjSocrates nonvivit.sive Socrates vixil,Socrates non vixit,vel sic :Socrates victurus est,Socrates victurus non est,quoniamafflrmatio est aut negatio,et quoniam quaelibetipsarum in aliquo temporum est,qu8e dividuntur infuturum, praesens ac prceteritum, plenam retinetsimplicis enuntiationis naturam.Af/irmatioveroesl enunlialio alicujus de aliquo Negatiovero enuntiatio alicujus ab alirjuo.Ad afflrmationis et negationis determinationeraenuntiationis nomen sumpsit,utgeneris; est autemaffirmatioquoties aliqnid de aliquoeum eo quod estesse praedicamuSjUtcum diclmus,Homo animal est,animal de homine praedicamus; quolies autem aliquidabaliquo prKdicandodisjungimus,negatioest,ut homo lapis non est^lapidem enim ab homine disjungimus.Quarc recta afflrmationis et negationisfacta est difflnitio.DE SUBJF.CTIS ET PRiEDICATIS ENUNTiATIONUM.Quoniam autem est enuntiare,eL quod est,non esse :et qnod non est,esse : et quod est.esse : et quod nonest,non esse ; et circa ea quas sunl exira prsesens tempora,similiter omne conlingit quod quis affirmaverit,negare,etquod quisnegaverit.afftrmare; quaremanifestumest quoniam omni atfirmalioni esl negatio opposila,etomni negationi affirmatio.Et sit hoc contiadictisel negatio oppositx.Nunc dividit enuntiationes,vel quae de his possuntfleri rebus.quae sunt,vel quae de iis quae noD sunt,sive in afflrmatione, sive in negatione. DicitenimquoDiam est enunliare quodestnon esse,utsi quisdicat, Nullus homo animal est.Hoc enim quod est,non esse proposuit. Haec est falsa negatio.Et quodnon est esse,ut si quis dicat,Granis lapis animal est,quod enim non est esse constituit, ethaec est falsaquod omni negationi afflrmatio,etomni afflrmationinegatio opponitur. Hinc ergo quid sit quod diciturcontradicticdeclaratur.Est enim contradictio afflrmationiset negationis oppositio.Cum enira quis afflrmatquod alius negat,ipsa utrarumque propositionumpugna contraditio norainatur.Atque hoc estquod ait.Et sithoc conlradictio.afflmatio et negatio^opposita.Gumenimaffirmatio negationi opponitur,contradictioest.Sed quae sit affirmatio oppositanegationi,aut quae sitharumpropositionumoppositio,insequentibus prodit.Neque enim quaelibet negatiocuilibel afflrmationi opposita eal,sed tantumhffic quas in sequentibus ipse determinat.QuocircaDico autem opponi ejusdem de eodem. Non autem3equivoce,et quascunque csetera talium determinavimusconlra sophisticas importunitates.eril contradictio,affirmatio et negatiooppositae;quaBn sint autem oppositae,sequen8 expositionis ordocontexit.Fierituncoppositionemioaffirmationibusnegationibusquedemonstrat.cumidem subjectumidemquepraedicatum in negatione sit, quod quilibetin afflrmationeproposuit: oportet enim semper, si oppositaest affirmatio negationi, unam essse veram.alteramfalsam. Quod si utraeque falsae sunt, aut utraeque verae,non sunt oppositse.Neque enim se perimunt. Siautem unasit falsa, alia vera, tunc vera perlmitfalsam.Et si illa fuerit vera, alia mox a veritate disoedit.Quod si in qualibet affirmatione aut subjectumaul praedicatura fuerit aequivocum non sunt opposit«.Si quis enim dicat; Alexander Helenam rapuit,et hoc aliquis neget dicens : Alexander Helenam nonrapuit,quoniam Alexander aequivocum nomen est,potest utrumque esse verum, et negatio, si deAlexandroMagno Ioquatur,etaffirmatio,sideAlexandroTrojano proponat.Quare non sunt. hae oppositaa.Illasautera esse dicitoppositas,quaecunqueejusdempraedicati habentoppositionem de eodem subjecto,utibi nullaaequivocatiodiversitatis causasit; hocenimest quod ait: Dico autemopponiejusdem de eodem.Non autemaequivoce,ut ejusdem praedicati sitoppositioin negatione, qui fuit in affirmatione, et de eosubjecto flat negatio,de quo ante facta et afflrmatio.Sed diligentius haec in libro quem Ilepi (joipiaxcxoivafflrmatio. Et quod est esse,ut8i quis dicat,Omnisinscribit edi8ssrit;illic enim sophistarum.tki-^yjji^ihomo animal est.Quod enim est, esse conflrmal,et D quos fallaces argumentatores Latine possumusdihajcestaffirmatio vera. Et quod non est.non esse, cere, qui perhujusmodi propositiones quae verumut si quis dicat,Nullus lapis animal est.Quod enim inter se falsumque non dividunt, mendaces colliguntnon est,non esse proposuit,et haec est vera negatio.syllogismos, argumenta distinxit, quibus ca-Et non solum hoc in praesenti^tempore^sed circaea pere respondentem atque innectere consueverunt.quoque quae praeter prajsens sunt_,tempora,HocjautemErgo nunchoc dicitetiam illa esseobservanda quaetantum valet ao si diceret, hoc non modo in contraargumentorumimportunitatemdeterminatapraesenti tempore ita enuntiari potest, ut sit verafalaaque negatio,et rursus verajfalsaqueafflrmatio,sed etiam in praeteritum et futurum,quaB extrapraesensterapora sunt.Similiter etenim omne contingitquod afflrmatur negare, et quod negatur ab alio,alium rursus afflrmare.Quod si omni veritali falsitasopponitur,omnietiamfalsitativeritas;est autemsunt. Quae vero sint illa, dicenda a me secundaeeditionis textus exspectet.Quoniam autemsunt hxcquidem rerumuniversalia,illa vero sinyularia. Dico auiem universale, quod depturibusnalumestprxdicari,singularevero quod non,ut,homo quidem universale est,Plalo vero eorumquaesingularia sunt.

319 AN. MANL. SBV. BOBTn 320Omnis propositio quemadmodum flat ostendit.Secundumenim res quaa significantur, propositionisnaturaperficitur.Rerumautemaliasuntuniversalia,alia particularia. Universale est quod de pluribuspraedicatur,ut tiomo de pluribus dicitur, etestuniversalis.Singulare vero est, ut quaelibet resindividua,cujusnulla praedieatio ad sibimetsubjecta perveniat,ut Plato vel Socrates; horum autem naturamdocet exemplis, ait enim: Ut bomo quidem universale,Plato vero eorum quK sunl singularia. Nam sipotest ut ubi vera affirmatio universali8,illic univer-hoc est universale quod de pluribus prfedioatur, homouniversale est,de pluribus enim individuis dici-testut utraaque falssinveniri possint,utOmnishomosalis negatio vera sit, et eoontrario, fieri tamen po-^tur. Quod si hocrursus est singulare, quod de nullo justus esl.nullus homo justus est; hic enim utrsequealio praedicantur,Plato singulare est.Individuanamquede nullis aliis praedicantur. Quoniam ergo sunt tur.utin eo quod est,Omnis homo animal esl,nullussunt falsae,sed una quidem vera,altera falsa reperi-quaedam rerum universalia.alia vero singularia,manifestumest quoniam omnisaffirmatio aut negatio B vero utraeque verae sint, fleri non potest, quocircahomo animal est. Hic una vera est,altera falsa, utper haec conslituitur.quoniam utr*que falsae inveniuntur, oppositae nonNecesse esl aulem enunliare quoniam inest aliquid, sunt, sed sunt contrariae. Cur autem contraris di-aulnon.Aliquotiesquidemeorumalicuiquxuniversaliasunl,aliguolies autem alicui eorumqux[suntsingularia.Omnis namque propositio, aut singularehabet,aut universale subjectum, siveaffirmatione annuat,sive abnuat negatione. Si quis enim dicat, Homoanimalest, Homo animal non est, universalem rem,id est horoinem, animal aut esse aut non esse proposuit.Atque hoc est quod ait, Necesse est autemenunliare quod inest aliquid,aut non,aliquotiesquidemeorumalicui quaesunt universalia. Homoenimcum sit universale animal illi inesse affirmatio proposuit.Quae dixit, Horao animal esl, et non inessenegatio quos ail, Homo animal non est. Si vero aliquissio dicat: Socrates disputat, Socrates non disputat,alicui eorum quae sunt singularia esse et nonesseconjunxit. Et hocest quod ail: Aliquotiesautemeorum quae sunt singularia. Nam cum Socratessingularequiddam sit,disputatio ei ab affirmatione junctaest,sed a negatione sejuncta.Si ergo universaliler eauntiei de universali, quoniamest,aut non, erunt hse contrariae enuntiationes. Dicoautem de universali enuntiationem universalem, utomnishomoalbusest,mdlushomoalbusest.Quandoaulemde universalibus, non univer.saliter, non sunt hxcontrarias, quse autem significantur est esse aliquandooontraria.est,Omnisaffirmatioomnisquenegatioautuniversalisaut particularis, aut indeflnita. Universalis estaffirmatio, ut si quis dicat, Omnis homo animal est.Cum sitenim universale subjectumhomo(demultisenim praedicari aliis potest), universaliter praedicatumest.Dixlmus enim.Omnis homo est aniraal. Neosolum hominem,quod esl universale.posuimus, sedetiam omne universale, id est omne adjecimusuniversali, id est homini, et haeo est affirmatio universalis;sin vero dicat aliquis,Nullus homo animalest,rursus homini, universali rei determinationerouDiversalem,id quoddiciturnullus,adjecit.Siveergoin affirmatione, sive in negatione, si eas universalileraliquis proferat, universale universali proponit.ANon proponit autem universale universali quotieaitadicit: Homoanimalest,homoanimalnon est.Cumenim homo sit res universalis,nulla adjectio univer-Kalitatis, quae est nullus,aut omnis, affirmationemvel negationem feoit.Quocirca repetendum est,affirmatiouniversalis est,in qua universale universaliterpraedicatur affirmative.Et negatio universalis,in quarursusuniversale universaliterpraedicaturnegative.Et hae hujusmodi contrariae sunt. Fieri enim noacantur, alio loco nobis erit dicendum. Particularesvero propositiones sunt hujusmodi, Quidam homoanimal est,quidam homo animal non est; hae dicuntursubaltern!e,affirmatio enim particularis.sub affirmationeuniversali, subalterna est.Rursus eodemmodo particularis negatio,sub universalinegatione,subalterna est. Sed hae utrsque verae sint aut unavera, alia falsa fieri potest, ut utrsque falss sint,non potest inveniri, ut in eo (luod est, Quidam homojustusest.quidamhomo justus nonest,utraeque suntverae. Cum vero dicimus, Quidam homo animal est,quidam homo animal non est, una vera est, alteraC falsa, et dicuntur affirmatio et negatioparticularesjsubcontrariae. Quare nec istae etiam vocantur oppositae,idcirco quia utraeque vers inveniuntur interdum;sit autem harum talis descriptio :

821 IN LIBRUM DS INTBRPRETATIONE EDITIO PRIMA. 322Ergoneque superiores univeraales,neque inferiores Aparticulares oppositts sunt, idcirco quod inferioresquidem utraeque verae, superiores autem utraeqiiefalsseesse possunt.Suntautemoppositsecontradictoria8(utipsie ait)si quis aspicial angulares,ut affirmationemuniversalem particulari comparetnegationi,ut est Omnis homojustus e3t,quidam homo justusnon est;hs enim neque veree possunt inveniri.nequefalsae,sedin omnibus una vera est,altera falsa.Et rursus si universalis negatio particulari affirmationi,comparetur,reperiunturoppositae : ut est,Nullus homo justus est, quidam homo justus est.Semper enim una vera est, altera falsa. Et hoc inquibuslibetterminis si despexeris.orationostra nondisnrepabit. Sit autem plenissima hoc modo descriptio.-DAffirmatio universalisNegatio universaliSunt,ergo determinationes,universalium quidemomnis et nullus, particularium vero, qui.lam. Illffiautem propositiones quae neque universale habentaclditum,ueque particulare,indefinits vocantur, etparticularibus similes sunt,ut est,Homo justus est,homo justus non est. Possunt enim utraeque esseverae,utin hoc ipso esemploquod dicimus,etpotestuna esse vera, altera falsa, ut, Homo anitnal est,homo animal non est, utraeque vero ut falsae sunt,non potest inveniri,et hae (ut dictum est) vocaaturindefinitae. Praeter has autem omnes singularessunt,in quibus contradictio potest inveniri,ut in eoquod est,Socrates animal est, Socrales animal nonestjSocratesjustus est,Socrates justus non est.Nam nsi nulla eas aequivooatio vel praedicati,vel subjecli,vel alterius temporls,vel aliquid eorum quae singu-Iasdeterminant,impediat,semperunaverae3t,alterafalsa.Quare,quoniam de omnibus in commune speculatisumus,et quid quaeque esset, quantum brevitaspatiebatur,expressimus;acl textum nunc,quoniamterapus est,revertamur. Si ergo, inquit, universaliterenuntiet in universali, quoniam est, autnon, erunt contrariae enuntiationes, universaliterenim enuntiat aliquis in universali,quoties universalemaffirmationem,aut universalem feceritnegationem.Cumenimdioit.Oranishomo animalest,universalemhominem universaliter enuntiavit per idquodaddiditomnis;quodsi rur3usdicat,nullushomoanimal est,eodem modo universalem hominem universaliterenuntiat per id quod ait,Nullus, et suntoontrariffi.Quas autemdicatessecontrarias,subjectodeclaratexemplo.Dico autemin universali enuntiationemuniversalem,ut,Omnis homo albus est,nullushomo albus est;una quidem est affirmatio universalis,alteranegatio universalis, quas contrariasesse supra in desoriptione docuimus.Quando autemin universalibus non universaliter,noQ suntcontrarice.Quotie3autem,inquit,indefinita3suntpropositiones,et universalitPr universale non proponitur,contrariaenon sunt,ea enim affirraatio quae dicit,homojustus est.et quis dicit,homo justus non est,contrarianon est.Possunt enim utriEquesimul esse verae,et in eodem,id est homine, qaod in contrariis fieriimpossibile est.Quod vero addidit.quae autem slgnificanturest esse contraria,taIe est.-ipsae quidem propositionescontrariee non sunt, significaal tamenaliquando contraria.Si quis enim dicat.homo albusest.et alius neget.homo albus non est,ipsa2 quidemcontraritB non sunt.Quod autem dicilur,homo albusnon est.potest quiddam significare contrarium.Namdesignat hoc quod dicitur, homo albus non est, etrubri color;sesse et pallidi,et fusci,designat etiamnigri,quodestalbo contrarium.Potestigiturid quodnon estalbum esse nigrum. Ergo quanquam ipsaecontrariae non sunt, tamen potesl aliquando quoddixit contrarium signiflcare,priori affirmationi, utin eo quod diximus.Nam si id quod dicitur,non esthomo albus,nigrum esse designet, quoniam is quiniger estalbus non estjContrariaa quidem propositionesnon sunt,quoniam possuntesse utraeque verae.Quaeautem significantur,interdum contraria reperiuntur:qua;autem sint hujusmodi propositionesexemplorum subjectione monstravit.Oico aulem non unicersaliler enunliare de his quxiunt universalia,utesl albuslwmo,non est albus hotno.Etquod dioat esse universale, non universaliterpra5dicare,planissime demonstravit dicens :Cum enim universale sit homo, non universaliterutitur enunliatione.Omnis namgue non universale signifloat,sed quoniam universaliler.Nam id quod dicitur omni3,illud ad quod pradicaturcolligit,atque inunum corpus adducil,utcumdioitur,omnis homo justus est, nullum excipit hominem.Sedtotam colligit humanitalem.et fit de reuniversali,homine,praedicatio universali8,cum dicimu3,omnishomo. Nam oum sit universale homo,huic universali universalitatem consigniflcat ; idquod additur omnis,et res universalis universaliterpraedioatur.In eo veroquod universaleprxdicatur, id quod estuniversaliler prsedicare,non est verum.Hac nos senlentia quem ad locum universalitatisdeterminationemrecteponamus,instituit.Docetenimsemperistam universalitatem,quam determinatiotemuniversalem vocamus, ad subjectum poni debereterminum, nunquam ad preedicatum.Si quis enim

323 AN. MANL. 8EV. BOETII 324sio dicat, omnis homo animal est, recte dixerit, A non oranishomo albus est,et quidam horao albusomnisad subjectum, id est ad hominem ponens. non est.Quod si sio dicat, omnis homo omne animal est, Contrarie veio universatem affirmationemet universalemfalsum dixerit.Ergo hoc non dioit, ineo vero quodmgalionem,ut,omnis homo justus est. Quo-universale praedicatur, ut animal de homine. Animalcirca has quidem impossibile est simul esse veras.Hisenim universale est. De omni homine prae-vero oppositas,conlingit aliquando in eodem, ut, nondicatur,non esl verum,hoo ipsum universale, quodest animal,universaliter preedicare,utdiotttur,omneanimal esse hominem,nec solum in his,sed in nuUarecte fieri affirmatione concedit ; ait enim:Nulla enim affirmatio vera erit, in qua universaleomnis homo albus est,el,quidam homo albus est.Plenissime omnes exsequitur dioitque contrariasuniversalem affirmationem,et universalem negationem.Hasenimnos quoque supradescripsimus.Hicvero nunc easdera contrarie demonstrat opponi.IIludquoque addidit;quod eas irapossibile sil in eo-prxdicalum universaliier frsedicalur ,ut omnis homoesl omne animal.Hoo autem cur eveniat, paucis absolvara. Praedioatumsemper majus est subjecto vel iequura, majus:utcum dico.homo animal est,Rnimal prsedicatur,homosubjicitur.Sed majus est animalhoraine.De pluribus enim quam ipse homo praedicatur.Rursus aequale est,cum sic dicimus,homo risibilisest,homo subjectum est, risibile praedicatum. Sedhomo atque risibile aequalia sunt, proprium namqueest hominis,quod est risibile, utautem minuspraedicatum inveniatur, quam subjectum lieri nonpolest. Sive ergo majus sit praedicatum, falsum estuniversale adjicere praedioato, ut in eo quod ipsoposuit exemplo,Omnis homo omne animal est,siveaequale sit,superfluum est,ut si quis siodicat, omnishomo.omne risibileest,quare universale preedicaturapreedioareuniversaliter non oportet.negatio,et quoties universalem negationem particuiarisaffirmatiodestruxerit.Gumenimdioitur,omniahomo albus est,de eodem homine universaliter tollitquoduniversaliteraffirmatioconstituerat.Illaenimomnem horainem esse album ponit. Ista dicit nonomneiu,tanquam si conoedat aliquem,sedeitantumauferat pjniversalitatem.Hoc est enim quodait,quaeuniversale signifioat eidem quoniam non universaliter.Nam sicut uni versale significat affirmatio dicenshorainem,ita quoque negatio universale signifioat,habet enim et ipsa hominem.Sed idem ipsum uni_versale docet non esse universaliter,idestnonoraneess6album,quod afUrmatio universaliteresseposuerat,omnemhominem esse album proponens.Eodemmodo eliam in negatione,quas nossupra angularesposuimus, et oontradictorias in descriptione. Hicnunc easdem oppositas contradictorie vooat. Quodautem universali affirmationi.quae est,orani3 horaoalbus est, partioularem negationem opposuit, quaeest,non omnis homo albua esl,tantumdem est tanquamsidiceret,quidam homo albus non est.Nam sidera veras aliquando cognosci. Nam sicut contrariorumnatura in eodem non potest inveniri,nequ6enim uno eodemque lempore aliquid nigrum estg atque album.sic quoqueneo contrarie, ut utraequesimul sint ver® fieri potest. Quod autem adjeoit,his vero oppositas, contingit aliquando in eodem,partioularem affirmationem et particularera negationeradesignat. Particularis namque atfirraatiouniversali negitioni opposita est contradictorie,particularis vero negatio universali affirmationi.Gontrariiiruin igitur opposita possunt in ecdemverae aliquoties )nveniri,id est particularis afflrmatioet parlicularis negatio, verae ut sint aliquotiesfieri potest.ut est,quidam homo alLus est, quidamhomo albus non est, utraique sunt verae.DE REGULIS OPPOSITORDM.Quascungue igitur contradictiones universaliumsum universaliter,necesse est alteram esse veram velp falsam.Et qumcunque in singularibus sunt,ut SocraiesOpponi itaque dico af/irmntionemnegationi conlradictorie,quxuniversaliler significal ei quae non uni-albus est,non est Socrates albus.De contradiotorie oppositis loquitur,et de singularibuspropositionibus,quodunam semper veram,versaliter, ut omnis homo albus esl, non omnis homoalbus est,nullus homo albus est, quidam homo albusfalsam semper alteram necesse est inveniri. Hocest.enim dicit contradictiones eorum,quae sunt universaliumuniversaliterpraedicatorum,unasemperveraQuid sit proprie contradictio consequenter exponit:aitenimopponioontradictorie propnsitione3,quotiesuniversalem affirmationem partioularis abnuit prsdicatorura sunt contradictionesest,altera falsa. Universalium autem universaliteruniversaliumparticulariter prsedicatorum. Nam afflrmatio univer3alis,velnegatio uoiversalis, universaliter praedioantur,harum contradiotoriae particulares aflirmationesvel negationes sunt, sibi angularitercomparentur. Harum igitur contradiotionum, quaesunt universalium universaliter praedicatorum,unaseraper vera est,semper altera falsa reperitur. InD singularibus quoque idem est.Nam si nulla,ut dictumest,varietas aequivocationis impediat,idemquesit praedioatum,idemque 3ubjeotum,ad unum idemquetempus.ad unam eamdemquepartem,ad unumidomque relatura,uno atque eodens. modo,una senapervera est,altera falsa, et veritatis inter se naturamet mendacii partiuntur.Quxcungue autem universalium non universaliter,non semper haec quiiem vera est,illavero falsa.Quae vero sunt, inquit, deflnitae, ut nequeuniversalera habeant, neque parlicularera determinationera,quod tacuit, non semper unavera est, altera falsa, sed utraaque interduminveniuntur verae. In universalibus

325 IN LIBRDM DE INTERPEETATIONB EDITIO PRIMA 326praedicatum est nomen. At vero neo particulariter,Neque enim quidam,aut nullus,automnisadjectumest. Dooet autem hujusmodi propositiones noninter se dividere verilatem atque mendacium, hoomodoSimid enim verum est dicere quoniam esthomo albus,et non est hom,o albus ; el quoniam est homo pulcher,autemnon universaliterpraedicaturaliquid hoc mo- A enim semper simulest.nonest homo albu8,et nullusdo. Homo albusest, homo albus non est, in quo uno homo albus est. Nam aliquoties simul est, sciliocteodemque tempore utrasque veras esse contingit. cumprius dicitur universalisnegatio. Gumveroindelinitadioitur prius,non est simul negatio Hicenimcum universalesit homo,nonuniversaliteruniversalisoonjunctanegationi indefinitae. Nam si dicam,nullus homo albusest, simul dixi, quoniam homoalbusnonest. Quod sidicam, homo albusnon estjnon est simul dicla negatio universalis, quK est,nullus homo albusest, quoniam potestquidam eseenon albus de quo dioatur,homo albus non est,nequetamen omnes esse nonalbi. Non igitursimul necessariosunt, non est homo albus, et nullus homoet non esthomo pulcher. Si enim losdus, etnon pulcher:albus est.et si ftt aliquid, nondum est.Manifestum est autem quoniam una negatio uniusDocumentum autem esthujusmodi dictum,indefi-afftrmationis esi, idem enimoportetnegarenegationem,nitamafflrraationem negationemque veras utrasque I) ,„„„ „f« „ ,., .g ,. ,. , , , ,. '". ,.^ o quod aflirmavit affirmaiio, et de eodem,vel de aliquo, inveniri ; verum enira dicere est, est homo ...•^ posse, j , , ,'singularium, vel de aliquoumversalium,veluniversa-albus, et nonest homoalbus, hujus autem rei probatioest : nam si verum est dicere, est homo niger,liter, vel non universaliter.Hoc quoqueet est homoargumentum etalbu8,uno eodemque tempore ;qui autemnigerest, albusnegationem indeflnitaraet universalem idem non signiflcare, et eagnon est, verum est dicereunoase eese diversas.eodemque tempore quoniam est homoNam si unius alDrmationisalbus,et nonuna negatioest, conlra eam quae dicit,Bonest homoalbus.Rursus si verum est dicerequoniamesthomo albus,illa est aftirmatio quaa dicit, estest homo puloher,et est homo foedus uno eodemquehomo albus. Ettempore, qui autem foedus est,pulchernon est, verumest dicere hominem essepulchrum et hominemesse foedum, uno eodemque tempore. Cum enimAchilles esset pulcher.claudusThersites eratfoedus.Rursus si verum est dicere esse hominem album,etrursusunoeodemquetemporefleri hominemalbum,nechoo ulla contrarietas vetat ut sithomoalbus, etrursus fiat homo albus, sed quialbus est.verum est igiturdicere quoniam esthomoalbus.et non est homo albus.Hoc est enim quod ait,etsifit aliquid,et non est : cum enim flt, non est,sed potest dioi quoniam est homo albus,et fit homoalbus, ut utrumque vere dicatur. Potest igitur vereutrumque dici, Etesthomo albus, etnon esl homoalbus.Videbitur auiem subilo inconveniens esse. Idcircoquoniam videtur signiftcare,non esl homo albus,simuleliam quoniam nemo homo albus. Hoc autem nequeidem signiftcat, neque simul necessario.albus homo,et nuUus homo albus est. Et quanquamcum dicimus,nullus homo albus est,simul significamusquoniamnon est homo albus, non taraen exnecessitate idem utraque significat.Cum enim dicimus,nonest homoalbus, simulnondicere,quoniamnullushomoalhus est, non oportet intelligi, nequecontraeam qus dicit,nullus horao albus est, illa estafflrmatio quae dicit.quidam homoalbusest ;sed haeafUrmationes diversae sunt.id est, est homo albus,etquidara homo albus est ; diversae igitur illae quoquesuntquae his proportionallter opponuntur. Diversaigitur est negatio quae dicit, nullus homo alhus est,et ea quae dicit.non est homo albus.Docet autem nosfitalbus nondum C uniusafflrmationisunaraessenegationem.idquehacrationedemonstrat.-Oportetenim id praedicatumnegarenegationem, quod praedicaverit afflrmatio, etrursus de eodem subjecto auferre preedicatum negationemoportet id quod affirmalio ante conjunxerat.Quod si flt, dubium non est uniusesse affirmationisunam negationem, sive autem ia universalibus hocfiat universaliterpraedicatis, sive indefinite, et nonuniversaliler, eive in singularibus, una eademquepropositionum naturaest, ut unius affirmationissittanlum naturaliter una negatiu. Hoc autem inductioneprobat.Dico autem, ut est Socrates albus, non est SocraiesTacitae hominum dubitationi respondet.Quod enim albus.dicimus, est albus homo, et non est albus homo. In hac enim propositione idem subjectum est,utrumque vero esse videtur, sed aliquoties incon- n idem praedicatum,et in medio exemplorum subjecil.veniensesse. Si enim verum est dicere, est albus Si autem aliud aliquid de eodem vel de alio, idem,homo,quemadmodumfleripote8tutverumsitdioere, non opposita erit, sed ab ea diversa.non estalbus homo. Hoc autem videtur quibusdam Sensus hujusmodi est,si autem aliud aliquid praadicaveritnegalioinconveniens,idoirooquoniamapp

327 AN. MANL. SEV. BOETII 328et sunta se diversae propositiones,et non oppositae.Eterit id quod ait aliquis, vel de alio idetn. Quod siutraque sint diversa, multo magis propositionesdiversee flunt, quibus positis ad proposita rursusexempla ooiitendit, et uni affirmationi uiiamenuntiationemnegationi3opponit,angularibusangulares,affirmativis negativas, particularibus universales,indefinitis indeflnitas opponens et comparans.Huic aulem quse est, omnis homo albus est, contradicililla quae est, non omnis homo albus est. Uli autemquse est, aliquis homo albus est, illa quse esl, nullus haec juncta unum quiddam efflciunt, quod est animalrationalchomo albus est. Illi autem quse est, homo albus est,mortale. Haeo namque omnia unumilla quse esl, homo albus non est.Et post haec concludit sententiam dicens :hominem oomplent. Sunt quoque alia qu* duas velplures hujusmodi res designant, ex quibusjunctisQuod igitur una affirmaiio uni negationi opponitur g unum aliquid esse non possit, ut liber. Diciturconlradiclorie, etquaesunthx, dictuniest. Et quodsuntalise contrariae, el quae sint hse, dictum esl, et quodnonomnis vera vel [alsa conlradiclio , et quare, el quandovera, vet falsa.Revolvit quoquebreviter, quoniam aliae suntcontrari»,alise contradictoriae, dicitquese quae sint haediligentius in superiori disputatione monstrasse.Illud quoque patet non omnem esse veram vel falsamafflrmationis etnegationis oppositionem,quamnunc communiter et improprie contradictionem vo-Plato non disputat.dealio subjecto idempreedicavit, A. Hoc autem et in subjecto convenit custodire, scilicetut subjecti quoque simplex signiflcatio servet.Docet autem non esse unam propositionem^siprsedicatumvel quodlibet in propusitione verbum multasigniflcet hoc modo.Sin vero duobus unum non est posiium ex quibusnon esl unum, non est una affirmatio, neque negatio.Sunt qutedam resqu» plura quidem signiflcent,ex quibus omnibus junctis unum quiddam valeateffici, hominis quidem nomen signifioat animal,signiflcat mortale, rationale quoque designat, sednamque et Dionysius liber, et ingenuus, sed ingenuuset Dionysius junoti; nihil efficiunt. Quare siquid tale sit, inquit, aut subjectum aut preedicatumquodplura signiflcet, ex quibus unum aliquidessenon possil,non esl iila una affirmatio,nei|ue unanegatio. Et hoc flctitii exempli ratione conflrmat.quesingulasigniflcet.Namsiunumaliquidsignifloet positiones fecit esse duplices. Quod si quid dicatpraedicatum.simplexatqueunum est.Quodsi rursus unum quiddam signilicare, est tunica alba,quia signifioat,unum aliquid signiflcet subjectum, et non plura,esthomo etequusalbus ;impossibile est.simplex rursus est atque unum. Quocirca si unum N

329 IN LIBRDM DE INTERPEETATIONE BDITIO PRIMA. 330gniflcel, nisi equusatquehomo.junctiunumaliquid A deficite vera est, semper altera falsa definite, siveefficiant ; sed hi termini tales sunt, ut necesse sit hanc universalissit una, alteraparticularis. Quodperhoopropositionem vel multiplicemesse, vel nihil signiflcare: nam si jungantur homo et equus, flt nihil. versaliler, semper hanc esse veram, illam vero fal-monstratur, quod ait : In universalibus quidem uni-Nihil enim est humo equus, quod per hoc moustravit,quod ait : Neque enim est aliquid homo equus, mentis. Quod per hoc designat quod addidit : Et iasam, sive in singularibus atque individuis preedica-hoo autem cur nunc ab ipso propositum sit, lucidissimedemonstravit;cumenimdehishis quse sunt singularia, unaveraest, altera falsa;propositionibusloqueretur qaae verumintersefalsumquedividerenl,hoc addidit, quod etiam haa quae habent vel priedicatumsequivooum, vel subjectum, verum falsuraquenon dividunt, utrajque eaim esse vera possunt, uthaec quae dicunt, est liber homo si ad ingenuitatemreferas, et non est liber homo, si ad Dionysium.Recte igitur diotum est :indeflnitae.Quare nec in his necesse esl hanc quidem contradi- gctionem veram esse, illam vero falsam.Cumenim multa signiflcat, multiplex significatioin negationeatque affirmationese invicem non perimit,quod si una sit afflrmatio et unanegatio, quoniamutrseque in eodem esse non possunt, unam veramsemper, falsam alteram esse necesse est.DE FUTDRIS CONTINGENTIBUS.ln his ergo qux sunt, et facta sunt, necesse estajfirmationem,vel negationem, veram essevel falsam. rlcinuniversalibiis quidem universaliter semper hancveram,illam vero falsamesse, el inhisqtise sunt singularia,quemadmodum diclum est. In his vero quse in universalibusnon nniversaliter dicuntur, non estnecesse,dictumesl autem el de his. r,In praesentibus rebus et inpreeteritisfactascontradictoriasenuntiationes dioit definite, unam semperveram, alteram deflnite semper esse mendaoem, utsiquis dioat : OmnesFabiiperierunt, quiadpugnamcontra Veientes privata conspiratione progressi sunt.Hoc si negetur sic, non omnes Fabii perierunt, quiadpugnamcontraVeientesprivataconspiratioueprogressisunt,necesseestquidem unamveram, alteramesse falsam, sed deflnite vera afflrmatio est, deflnitefalaa, negatio. Cum enim id quod factum est diciturfactum, deflnite verum est, quod si id factum essedenegetur, faisumestdefinite ; siveergo inuniversa.sed poslquam dixit de contradictoriis, adjecit, in hisautem qaae indefinitce sunt, non necesse est semperhanc quidem veram, illam vero esse mendacem. Hooscilicet designans quod ait : In his vero quae in universalibusnon universaliter dicunlur, non est neoessein his unam veram, alteram falsam proponi,potest enim fieriut utreeque sint verae quae fuerintIn singularibus vero, el futuris non simililer.Propositionum alijesunttantum inessesigaificantes,utsi quisSocrate vivo dixisset : Socrates calvuaest, alius negaret, Socrates calvus non est. Illa eniminesse posuit Socrati calvitiem, illacaivitiem a Socratedisjunxit.Aliae vero sunt necessarias, ut si quisdicat, Necesseest solem annis omnibus in Arielemrursus redire. Rem namque necessariam et ex necessitateeveiiientem preedicaas, tolam fecit necessariampropositionem. Alis autem sunl contingentes,quae cum non sint, eas tamen in futurumevenire possibile est, ut si quis dicat : HodieAlexander pransurus est, hodie Alexander pransurusnon est. Etenim cum ista dicantur, quoniamilli adhuc prandere non inest, inesse tamenco.itingit, et potest fieri ut hodie prandeat, ideircodicimus eas contingentes, oontingit enim fieri, quoniamadhuonondumfactaest.Sedhfenoninsunt quidem,ut dictum est. Sunt enim fiituri temporis. Quaeautem non insunt, sed inesse possunt, necessariaenon sunt, quoniam hujusraodi retinent naluram, uteas et esse, et non esse possibile sit, potest enimlibus universaliterpreedicatiscontradictio per oppositionemparlicularitatis flat, sive in singularibus, utin Socrate et in CEeteris individuis, in his quoque quaenegationem. Rursus oumnegationecessarianon sit,interdum acoidit, ut afflrraatiocontingat. Quarehsecsunt praeterita, semper una vera est, altera falsa, " hujusmodi eveniendi et non eveniendi potentia,ut in eo quod est, Socrates veneno peremptus est. utrumlibet vooatur. Quod in his utrumlibet, id estSocratea veneno peremptus non est, vera estaffirmatiovel atflrmationes vel negationes, evenire conceditur.deflnite, et ita rursus falsa negatio est in prae-Nunc ergo Aristoteles hoc validissima argumenta-sentibus quoque idem esse necesse est. Si enim, disputantetione contendit astruere, quod quemadmodum inSocrate, dicat aliquis : Socrates disputat, et praeteritis,etinhisquaesuntpr8esentia, non modoinhoc alius neget, sicut disputare Socratem prcesentis afflrmatione et negatione,unam veram, alteram faisamtemporis ratione deflnitum est, itaquoque definiteesse necesse est, sed deflnite una vera est, de-afflrmatio relinet etveritatem, negatio definite men. flnite altera suscipit falsitatem, non ita in his qusedacium. Et in universalibus quidem vel affirmatisvel negativis, in quibus vel affirmatio particularis,vel negatio particularis opponitur idem est. Hoc estenim quod ait : In his quae sunt, et quae facta suut, idest in praesentibus atque in praeteritis, unasemperPatrol. LXIV.fieriut hodie Alexander prandeat, et rursusfieri uthodie non prandeat. Bt hanc eveniendi vel non eveniendipossibilitatem,utrumIibetvocamus.Inhujusmodienim rebus utrumlibet contingit, aut affirmatio,aut negatio, et non est necesse aut affirmationemfieri, aut negationem. Nam oum non sit affirmationecessaria, non interclusum est contingerecontingentes vocantur. Necesse enim est ut aut affirmatiovera sit, aut negatio, sed non ut definite quaelibetearum vera sit, altera falsa definite. Nam quoddicimus Alexander lavandus est, id si alius neget,dicatque:Alexanderlavandusnonost, totumquidem11

331 AN. MANL. SEV. BOETII 332hoc necesse estevenire, ut aut lavetur, aut non lavetur,A nonest,utrasqueverasin unoeodemquecontingere?et necesse est unam esse veram, alteram fal-sam, aut alfirmationem, si lotus fuerit, aut si lotusnon fuerit, negationem. Sed non est necesse ut definiteaffirmatio vera sit, idcirco quod in hujusmodiHoc igitur fieri non potest ; unus ergoeorum verumdicturus, estalius mentielur : ponatur enim unaeorumdeflnite vera esse, vel falsa, si ergo omnis afflrmafioet negatio vera vel falsa est definite, et uterquerebus poterit evenire negatio. Sed nec unquaranegans afflrmansque veri in contradictionibusdefinitum est, ut negatio vera sit, falsa afflrmatio.idcirco quoniam potest non evenire negatio. Quarein tota contradictione, unam quidem veram, falsamalteram esse necesse est. Ut autem definite una veraesse non possunt, necesse estunumverum dicere,alterum faIsum,etunumdefiniteTerum,alteruradeflnitefalsum. Hocsiestin omnibus afflrmationibusatque negationibus, ut una deflnite falsasit, alterasit, altera falsa defiaite, sicut in his quae sunt prajteritaquseque praesentia, nulla ratione rerum possibileest. Sed hoc prius Aristoteles in singulariumprsdicamentorumpropositionibus probat. Post aulemidem debere in universalibus docet inteiligi. Idcircoenim ait, in singularibus vero et futuris non similiter.Id est in singularibus proposilionibus, et dequibus prius tractat, et in futuris, id est in contingentibus,non idem modus est verarum falsarumquepropositionum, qui est in praeteritis atque prKsenti.bus. Quoniam in praeterilis atquepraesentibus, et totumcontradictionis corpus in veritatem falsitatemquedividitur,etveraestunadefinite,ut possitexhisalbiim vel non album, verum est affirmare vel negare,certus allquis ac sciens dicere quoniam afflrmatioet si non esl, menlitur, et si mentilur, non est. Quarevera sit, vel rursus, quoniam negalio ;vel si id nul_necesse est aut affirmalionem, aut negationem veramlus dixerit, certajam praeteriti lemporis vel praesen.esse vel falsam.tis seoundum sui naturam ratio, certusqueeventuaQuod defuturopossitessejudicium,apraesentibusest, in his vero in quibus contingens est et futuruin,trahit exemplum : ait enim hanc esse rerum consequentiam,ulrerasubsistentempropositionisveritas-idestvariabileetinstabile,toturaquidemcorpuscontradictionisveritatemfaIsitateraqueparlitur,sedha3consequatur,veritatem propositionis rei, de qualoveritasatque falsilas indiscreta est atque volubilis.Nullus enim potest dicere quoniam afflrmatio vera C quitur propositio, essentia comitetur. Nam si hiclapis vel quodlibet aliud album est, verum est de eoest. Non estenimnecesse veramesseaffirmationem,dicere quoniam album est, ethoc convertitur. Namidcirco quoniam negationemfleri possibile est, necsi verum est dicere de eo quoniam albura est, sinerursus negalionem, quoniam non est irapossibiledubio album est, et album essenecesse est, itaqueaffirmationem contingere, et postrerao quoniamfit ut res veritatem, et veritas rem, de qua proponi-utrumlibet ipsorum contingit, idcirco una earum,vera esse deflnite et certa, naturaliter non potesl,quibusautemidargumentationibusexsequatur,manifestumerit hoc modo :Nam si omnis affirmatio vel negatio, vera vel falsaest, et omiienecesse est vel esse vel nonesse. Quai-esihic quidem dical fiiturum aliquid, ille vero noii dicathoc idem ipsum, manifeslum est quoniam necesse estfit mendacium non est, ut si quam rem cum albaverum dicere alterum ipsorum, si omnis affirmatio vel non sit dicat, aliquis essealbam mentitusest, quonegatiovera vel falsa esl. Utrsequeenimnon eruntsimulin talibus.titus est. Ita igitur veritas quidem rei quae est,„ circa necesse est illud quoque non esse de quo men-etSi quidquid in afflrraationibus negationibusqueproponitur, verum vel falsum est deflnite, sequiturutquodiilaenegationesafflrmationesquesigniflcant,aut evenire, aut non evenire necesse sit ; hoc est enimquod dicit : Nam si omnis afflrmatio vel negatio veravel falsa est definite ;idcirco enim addit omnis. Inhis enim quae sunt futura vel contingentia, non esseaffirraationes et negationes verasvel falsas definiteprobare contendit. Nam si unusdicat aliquid futurum,alius neget, ut utraque eveniant, fleri non potest;quis enim dixerit, dioente aliquo Socrates coenaturusest, alioque negante Socrales caenaturusvera deflnite, quidquid vera dicit eventurum evenirenecesse est, quidquid non eventurum nonevenire necesse est, hoc est enim quod ait : Manifestumestquoniara necesseestverumdicerealterumipsorum ;neque enim potest fleriutafflrmationegagtioque consentiant in talibus, id est in contradictionispropositionibus. Necesse est autem evenire quaecunquevera definite afflrmatio loquitur, etnon evenirequod proferl definite vera negatio, quod sicprobat.Nam si verum est dicere, quoniam est album vel nonalhum, necesse esl esse alhuni vel non album. Et si esltur, subsequatur. Rursus si hic lapis albus non est,verumest de eo dicerequoniamnon est albus, etside eo verum estjdioere quoniam non est albus, ut sitalbusflerinonpotest, cumvere dicaturquoniam nonest albus.Idem quoque etiam in mendaciis valet. Namsi quid non est, cum hoc aliquis esse proposuit,mentietur. Et si quis de alio mentietur, illud de quores quffi est veritati, falsitas vero rei quae non est,et res quaenon est, falsitati convertitur, quod si hooest in omnibus rebus, quidquid dioitur cum veritatevel falsitate, ad rem quae est vel non est convertitur.sive negatio sii, sive affirmatio, et unam veram semper,alleramfalsam esse neoesseest ; si unadefinitevera est, impossibile quiddam ex hac positione oontinget.Evenienl naraque omnia, quaecunque suntvel fiuntexnecessitate fieri, etnihil a casu,nihilqueesse possibile quod sit, et non esse possibile. Nihiletiam in liberi arbitrii moderjmine relinquetur, sedtotum eril ex necessitate. quidquid evenerit. Nam si

333 IN LIBRUM DE INTEEPRETATIONE EDITIO PRIMA. 334rio erit. Ut igitur veras propositionesnecessarits se-verumesldeOniledequalibetredlcere quoniamerit, A vel negationem,sed nihil se magis sichabet,vel sioillam rem sine dubio futuram esse necesse est, et utnon liatnon potest evenire. Verum enim est dicerenon habet, et est utrumlibet quod squalem cursumet ad evenire retinet, el ad non evenire.Nihil enimde ea quouiam fulura e3t,nec verum de ea quoQiam se magis vel sio habet, vel sic non habet, id estfutura est poterat dici,nisi eam fore esset necessequare si in omni affirmatione ct negatione,aut afflrmatioaut negalio in futurum deflnite,vera vel falsaest, necesse est vel quod ab affirmatione vera deQnite,velquod a negatione dicitur falsum evenire.Infalsitate quoque similis causa est. Nam quod nonerit,falsum est dioere quoniam erit.Et quod falsumest dicere quoniam erit, ex necessitate non erit.Item quoderit,falsum est dicere quoniam non erit,et quod falsum est dicere quoniam non erit necessa-;ffiqualiter sehabetadesse,et adnon esse.Nihilenimmagis sese habet.ut flat quam ut non fiat.Amplius si est albwn nunc, verum eral dicere priusquoniam eril album; quare semper verum fuil dicerequodlibet eorum quse facla sunl, quoniam est vel erit.Validam sibi ipsi vim argumentationis opponit.quapossit ostendere affirmaliones negationesque verasvel falsas esse definite, et ait providendum esse neforte necesse sit suspicari id quod jam factum estvere dici potuisse antequam fieret,esse faciendum,ut si Socrates hesterna noote ccenavit, verum fuitquitur eventus ut fiat.quod dicitur, ita et falsas pro- g hesterna matutina dicere, quoniam ccEnaturus est;positiones necessarius sequitur eventus,ut non fiat,quod dicitur afalsapropositione.Quod siin futurumomnisaffirmatiovel negatio definitesemperdividuntveritatem et falsitatem,erit rerum quee praedioanturnecessarius eventus,et omnia ex necessitate contingent,velnon contingent,emaque et casus,et possibilitas,etliberum perit arbitrium. Syllogismus authujusmodi est : si omnis affirmatio veraest autfalsaquocirca definife quoque verum fuisset, si de eopraediceretur. Omnia igilur ea quee Uunt definitepoterant vera pradicari. Hoc est enim quod dicit,siest album nunc, verum erat dicere prius quoniamerit album.Nam si qua res nunc alba est,verum eratarite dicere quoniam erit alba,quare deflnite quoquefuit quodlibeteorum quaa facta sunt vere praedicere.Hoc enimrei ipsius e.dtus comprobavit. Huic oppositionipereadem rursus occurit.Nam enim quidhKCdefinite, et eodem modo negatio eveniet, ut omniainevitabili necessitatis ratione contingant, quod sidicit, lieet ei laqueum superioris argumentationiahoc est, liberum perit arbitrium. Sed hoc impossibileest;non igiturverum estomnem affirmationemeffugere.rursus enim eademillum cunctacircumveniunt,eteisdem iterum urgetur inoommodis.velnegationem veramesse definite velfalsam.OmniaQuod si semper verum fuit dicere quoniam esl velautem exnecessitatecontingere, siiliae definite veraeerit, non potest hoc non esse vel non futurum esse.vel falsaj sunt,talis syllogismus oslendit : omnisin„ , , n -^ -i : f 1 -i , • 1 C Ouoi aulem non potcst non fieri impossibile est nonfulurum deflnita veritas vel falsitas eventum reivel '-' . J, ,. ., ., , n .cp,eri;et quod impossibile estnon fien, necesseesl fiert.futurum vel non futurum ex necessitate conslituit,Omnia ergo qux futura sunl, necesse est fieri, nihilsed omnes propositiones futurae definite ver

335 AN. MANL. SEV. BOETII 336in futurum,utrumque erit verum aut utrumquefal- A. dicat in praesenti tempore.hocanimal quodlibetalsum;aul unum verum.lalsum alterum delinite ;autunum verum, lalsunialierumindetinite. Noiienimessequidem et altirmationem et negationem veram inhispropositionibus,qu8Bde rebus contingentibusinfuturum proponuntur, per hoc demonstravit supe_bumest,vel magni oorporis,et hoc vere pronuntiet,album et magnum illud animalesse necesse est.Itaetiam in luturo si quis vere dicat quoniam hocanimalcras album flet, et corporis vastioris, necesseest cras utraque contingere,ut et album flat et corporisrius quod ait : Manifestum est quoniam necesse estvastioris. Sin vero falso aliquid praedicatur,verum dicere,alterum ipsorum, si omnis affirmatiovera vel falsa est.Utraque enim non erunt simuliatalibus.Neque enim fieri potest ut in contradictorianecesse est non essequoddicitur,si sitafflrmatio:utsi quisaffirmet falsofuturum navalebellum,neoesseest non fieri quod a falsa affirmatione praedicitur.Atproposilionum oppositione, utrasque veras quisquamsi sit falsa negatio,necesse est fleri quod falsa negatiofutururavaleal invenirc.Nunc autemmonstratur quo-niam ne boc quidem fieri potest ut utraeque sint falsse,aitenim : Atvero,ne hocquidem nobis contingitnon esse prasdixit; sinveroutraque falsasunt, non erit e.^ necessitate quoddicitur, quia deliniteaffirmatio falsa est,necnon erit ex necessitatedicere quoniam neutrum verum est,idestnec atflr-quoddicitur, quia deflnite estfalsa negatio. Unde fitinatio,nec negatio ;contingeret autem utraque esse g ^^ utrumlibet quod est in rebus omnino perimatur^falsam affirmationem scilicet et negationem,si necutraque enim necessario sunt et ex necessitateconquod dioeret affirmatio,futurum esset,nec quod non tingunt, et est necessitas illa impossibilis. Nam siesse negatio diceret.nonesset.lta enim Ueret,utnecquis dicat cras futurum navale bellum,aliusque neget,etesset,quodaffirmatioesseprKdicavit,nec non esset,pronuntiet non futurum,si utraque sint falsa,quod negatio non esse proposuit. Si quis ergo hocnecesse quidem erit non esse cras navale bellum,ita dicat,primum, inquit, illud inconveniens atquequoniam affirmatio, quas illud dicit futurum, falsairapossibile est,quodin contradictoriapropositione,cum affirmatio falsa sit non est vera negatio,et rursuscum negatio falsa sit, falsa quoque alQrmatiosit.Hoo enim in solis contrariis contingebat, nonetiam in contradictoria oppositione.In hacenira unamsemper veramesse necesse est, semperalteram falsam.Ad hxc si verum est dicere quomam album est etest.Rursus necesse est esse cras navale bellum,quoniamnegatio qua? dicit cras non futurum,ipsa quoquementilur. Quarenecesse erit et esse navale bellum,etnon esse,quod est impossibile,etpr6etercommunemcogitationis naluram.Non est igitur verurautrasqueet simul,idestalflrmationem negationemquementiri.Quae ergo,inquit, contingunt inconvenientia.hascsunt,et hujusmodi, si quis dicat vel in'maanum, oporlet esse utrumgue. Si vero erit cras, „ '" ..', , ,, .•y ' ^ „. , , „„., t hisquae universaha suntet universaliter prajdicanoportet esse cras. Si autem nequc erit, neque non erittur, vel in his quffi singularia in propositionibuscras non erit ulrumlibet, ut navale beltum. Oportebitenuntiantur, unam necessario deflnite esseveram^snim neque fieri navale bellum, neque non fieri. Quxergo contingunt inconvenientia hasc sunt,ethu]usmodialia,si omnisaffirmationis,elnegationis,vel inhisquaede universaUbus dicunturuniversaliter, vel in his qiixsunt singularia, necesse est oppositarumhanc quidemveram esse,illamverolalsam. Nihil autemutrumlibetxerit. Manifestum esienim quoniam sie sehahenlres,etiamsinonhicquidemaffirmaverii ille vero negaverit,Non enim propter negare vel affirmare erit vel nonerit, ncc in millesimum annummagis quamin quanto-tempore.Quaresiinom.nitempore sicse habebat,libetut unumdiceretur vere,necesse erathoc fieri,etunumquodqueeorumqux fiunt sic semper se habebat,ut exnecessitate fierel. Quando enim vere dicit quis quoniamerit, non potest nonfieri; etquodfaclum est,verumerat dicere semper quoniam erit.Addidit quoque aliud, quo magis id quoddiciturvideatur incongruum.Omne enim idquod praediciturin futurum, si vere praedicitur, erit. Si quis enimdefinite esse alteram falsam,talia illum, inquit, inconvenientiaconsequentur,et alia similia.Hoc scilicetdicens de superioribus argumentis, in quibusostendebat omnia ex necessitate contingere,si quisunam veram deflnite, alteram diceret deflnite mendacera.QuKnam vero asserat alia inconvenientiaesse in his qux. fiunt, sed omnia esse et fieri ex necessitate.Quare non oportebit nequeconsulere,nequene~irapossibiliaque concurrere his qui unam definitegotiari, ut si hoc facimus, erit hoc, si vero nonveramhoc,proponunt, haec sunt : si quis enim proponatnon erit hoc. Nihil enim prohibet in miUesimum annumhunc quidem dicere hoc futurum esse, illum verounamesseveram,alteram essefaIsam,tollit (utsupradictum est) id quod est utrumlibetin rebus,el omniaesse vel fleri ex necessitate constituit, nihil anon dicere. Quare ex necessitale erit quodtibet eorv.m.„ , ^ ;..,.„ A,„^yr „^n„« hnr casu,ninilque 3 propria voluntate.Unde flt ut nequo'nuod tunc ab eo verum erat dicere. At vero neque ftoc i f ^ ^.1.^ .• „,,„.„-. ^,-^.^;t nn«f,-n,iiri.in'n.P.m.. vf.l. nnn di- " negotiari sit utile,nec mire aotum,quae omnia condiffert,sialiquis dixerit contradictionem, vel non siliirationetractantur, ipsumenim consiliumsupervacuumest,cum omnia quscunque futura sintnecessesit evenire. Quid enim unusquisque dicat, Sihoc faciam, illud mihi eveniet atque contingel, sivero haec, illa res eveniet } etenim nihil prohibetquemvis illum affirmare aliquid esse faciendum,alium vero negare,cum omnia vi necessitatis eveniant.Nam si omnia quse Bunt nunc, ante aliquis verepra3diceret,quis duhitatqiiin illa qu« factasunt,immutabiliviolentia necessitatis evenerint? Hoc estenim quod ait : Quare ex necessitate erit quodlibeteorum quod tunc verum erat dicere. Sed ne illud videaturincongruumquodrerum eventum nonexipsa

337 IN LIBRUM DE INTERPEETATIONE EDITIO PEIMA. 338rerum natura, aedexpropositionum veritate et tal- A sed poteslate,qua3 potestasnon flt ex necessitate,idsitate judicamus.scrupulum ipsedissolvitdicens.Atvero nec hoc di£fert,si aiiqui dixerint conlradictionem,velnon dixerint '.ad toiiendumenim perimendumqueconsilium,quodnibilomninohominesopor-teat consiliarijparum valetaliquidanteprsedici;3iveenim dicatur aliguid,sive non, quidquid vere prsedicipotest, illud eliam si non prsdicatur evenirenecesse est ;idoirco enim vere praedicitur^quiaverepraBdioi potest;idcirco vere praadici potest,quiaimmutabiliterfuturumest.Quarefuturum est,si praBdiciturvere, nec tantum si praedioitur, sed etiam sipraBdici vere potest; sive enim pr8edicatur,sivenonlibet tempus ex necessitate futura suntiunde fll,utsi in omni tempore omnia sic se habent, ut unumdeflnite verum dici possit,deflnite alterura falsum,omnia quaecunque facta sunt, vel fient,immutabilirerum ratione contingant. Hoc est enim quod ail,necesse esse fieri unumquodque eorum quas fiunt;id est, si sic se haberet, ut ex necessitate fierentomnia, et hoc superiori argumentatione conflrmatdicens:Quando enim vere dicit quis quoniam erit,non potest non fieri, eventus enim necessitatem,necessitas sequitur veritatem, et quod factum est,verum erat dicere semper quoniam erit, veritasnamque propositionis ex rerum necessariis veniteventibus.Quod si lisecnon sunt possibili KVidemns enim esseprincipium fiiturorum, et ab eo quod consuUamus,atque agimus aiiquid, el quoniam est omnino in liis.quse non semper actu sunt, possibite esse et non esse,similiter,inquibtisulrumqueconlingitetesseetnonesse,quare jieri et non fieri.Ao multa nobis manifesta suntsic se habenlia, ut quoniam hanc vesiem possibile estincidi, el non incidetur,sedprius exteretur. Similiterautem et non incidi possibile est. Non enim esset eamprius exteri,nisi possibile essel non incidi.Quare et inaliis liendis,qu«cunque .secundumpotentiam hujusmodidicunlur.Manifeslumigiturestquoniam non omniaexnecessitatevel sunt,velfitint,sedalia quidemutrumlibet,etnon magis velaffirmalio,vel negatio vera est,alia vero magis quidem, et in pluribus allerum, sedcontingit fieri et alterum, allerum vero minime.Longum hyperbalon est, quod nos priusexponimus,postea continuamus, Liquet enim aliquarumrerum nos esse principium.ut actuum nostrorum.Siquis enim aliquid consiliofaciat.quidquid consiliationepcregerit, ejus rei ipse principium est.A consiliante eniraincipit,quidquid consiliisolertiaministratur.Sunt enim qusedamquae aotunonsunt,prifidicatur, quidquid vere preedioi potest, hoc exnecessitate futurum est. Manifestum est enim, inest,utpossit quidem fleri.nontsmen necesse sit,uthanc vel quamlibet tunicam possibile est quidemferro incidi, sed non est necesse. Fortasse enimutendo vetustabitur,et ipso quotidiano solveturattritu.Ergopotest quidem incidi,sed forte non incidetur,sed antequam incidi possit exteritur.Rursuspotest fleri utnon dividatur,neque enim exterieampossibile esset^nisi prius essetpossibile non incidi,quare possunt quidemqueedam 8eri,sedita contingitfortasse ut non fiant. Suntigitur quaedam possibilianon necessaria, et in aliis quoque qucB fiunteadem ratio est.Omneenim quod flt a quolibetconsilio,ipse qui consiliatur illiusrei principium est,non nec;essitas,etquaecunque suntpossibilia.mutaquit,quodsi sicse habeat res,sive unus eam affir- t> biliter evenient.Quajenimsecundumaliquam possimetet alius neget,si eventura est,nihil illi negatio bilitatemdicuntur,noneveniuntsecundum neeessitatem,undefitutmanifestumsitquoniamnonomniaofflcit;si eventura non est,nihil afflrmatio prodest.Non 8nim,inquit,propternegareetaffirmare eritvel ex necessitate vel sunt, vel fiunt,sed queedam suntnon erit,nec hanc vimnaturae tempus mutabit.Eodemmodo enim evenient,ea quae post'millesimum utrumlibet fleri,alia vero in pluribus quidem fiunt,qua3 eequali modo,vel fiunt.vel non fiunt,et hocestannum eventura creduntur.hisquaR post quantum-in pauoioribusvero non fiunt,et aequaliter quidemfiunt,ut egredientemdomo amicumvidere, flt enimhoc et fltaequaliter;quffidani verofrequentius fiunt;quara nonfiunt,utsexagenariumcanescerefrequentiusfit,quam non fit.Et tamen ita hoc potestfleri,ut non fieriimpossibile non sit. Hoc enim est quodait:Alia vero raagis quidemet inpluribusalterum,ut canescerein pluribus sexagenarii quam non canescere.Sed contingit fleri alterum, scilicet ut noncanescat.alterum vero niinime,scilicetut canescat.Eslautemhyperbatonhocraodo.Quod sihaecimpossibiliavidemus,quodsumusenimaliquibusipsiprincipium,etquaecunquepossibiiiasunt,fieripossunt,etnon fieri.Si igitur possibileestet ut sint etnonsint,manifestumestnonomniaexnecessitatecontingere,sed alia cequaliter,alia veroevenire quidem inpluribus,in pauoioribus vero non evenire,sed ut noneveniant necesse non est.Igitur esse quod est, quando esl, et non esse, quodnon est, quando non est, necesse esl. Sed non omnequod est,necesse esl esse, nec omne quod non est,nscesseest nonesse.Non enim idem est omne quod est,necessario esse, quando est, et. simpliciter esse ex necessitate.Simititer autem et in eo quod non est. El mconlradictione eadem ralio est,esse quidem vel non esseomne, neces.ieest,et [uturum esse,vel non.Non tamendivideniem dicere allerumnecessarium.Dico aulem utnecesseestquidemesse futurum bellum navale cras velnon futurum esse. Sed non necesse est fidurum essecras bellumnavale, vel nonftdurum esse. Futurumautem vel esse, vet non esse necesse est.Nunc quid sit necessarium temporale describit.Ait enim omnisres quando est,eam sine dubio essenecesse est. Non enim fleri potest ut cum est, nonsit,et rursus res quaj non est,quando non est,eamnon esse necesse est, neque enim fieri potest, utquando non est, sit ;sed si quando est, eam essenecesse est, id est, non siroplex necessarium.sicut

. rit,non339 AN. MANL. SEV. BOETII 340aolem oriri simpliciter,sed temporaliter necessa- A. quod estpraeter temporisadjectionem:ita in contrarium,utsedeo,nonidcircosimpliciter,etsinetemporispraesentisdescriptioneexnecessitateest.Quando gationem veram esse necesse est, non tamen veldictione contingenti,affirmationem quidem velne-enim sedeo, non potest fieri ut noa sedeam,et necesseest mihi tunc sedere oum sedeo, sed ipsum gationem, sed utramlibet et quam cert» veritatisaffirmationem simpliciter acdefinite veram.vel ne-sedere mihi non ex necessitate inest,possum enim constituerit eventus.surgere. Rursus cum non sedeo,tunc mihi necesseest non sedere, sed ipsum non sedere, mihi exnecessitatenon inest,possum enim sedere;ergo quodest, quando est, ex necessitateest,et quod nonest,tunc cum non esl,fieri ut non sit non potest. Nontamen omnia quscunque suntaut non sunt,autexnecessitate sunt,prffiter temporispraesentis nuncupationem,aut es necessitate non sunt, nulla mentionepraesentis temporis facta. Quare non est, in-Quare quoniam simUiler orationes verse sunl,quemadmodumct res,manifestum est,quoniam quxcimguesic se habent, ut utrumlibet sint,elcontraria ipsorumconlingant, necesse est simiiiler se habere et contradiclionem,quodconlingit in his quxnon semper sunt,elnon semper non sunt.Horumenim necesseest aiterampartem contraiictionis veram esse vel falsam.Nontamenhoc vei illud, sed utrtmlibel, et magis quidemaiteram veram,non tamenjumveramvelfalsam.Quarequil, idem temporaliter necessarium esse, ut estg manifestiimest,quoniamnvnestnecesseomnisalfirmamihicum sedeo, et simpliciter ex necessitaleesse, iionis et negationis opposilarum hanc quidem veram,ut homini mortalitas, nec idem est, cum non est iilam vero falsam esse.Neque enim quemadmodum innecessario non esse, ut mihi cum non sedeo non his qux sunt,sic sereshabetetiaminhisqusenonsunt,inest sedere,et quod simpliciter ex necessitate nonhabeo,ut tres oculos vel immortalilatem,atquehocpossibiiibus tamen esse, vel non esse, sed quemadmodumUictum est.est quod ait,similiter autem et in eo quod non est.Hoc autemcur dixerit sequitur,et in oontradictioneeadem ratio est, esse quidem vel non esse omneesse autnon esse;idcirco totaquidem contradictio,unam habebit partem veram, alleram ialsam, sednon erit ipsorum una definite vera, falsa alteradefinite. In prsteritis enim sic dicimus :RomulusRomam condidit. Romulus Romam non condidit ;una quidem vera est,alterafalsa,sedin his definitevera est aiQrmatio,definite fn\?.-\ nPcratio.Nam quiaquod faotumest,fieri utfai- ,potest,ideo deflnite inprseteritocoiurj.uiotio vera vel falsaest.In futuris vero propositionibus nonidem estinhis scilicet quae contingentiasigniflcant utsidicamPhiloxenus coenaturus est, Philoxenus cojnaturus ^non est.ln tota quidemcontradictione.unaveraest,altera falsa,sed nullus potest dividere, ut dicatautaffirmationem constituteet deflnite veram esseautnegationem.Ante enimquam coenet,indeflnitumestet variabile an ccenet. Poslquam vero ccenaveritpraeteritum deflnitur, igitur aut esse aut non essealiquid in futuris contradictionibus necesse est. Utautemunumfiat, et unum non flat,non est neoesse,in quoigitur similitudo est contingentis contradiclionisettemporalis, neque simplicis necessitatisin eo scilicet, quiasicut necesse est esse quod estquando est,non tamen simplieiter neccsseest esseHabent,inquit,quamdam cognationem res,etillaquasresipsaspropriasigniflcationedesignant.Quareet oratio qu» designat atque significat rem, sic senecesse est,et futurumessevel non esse.Similisest,inquit,ratio in contradictionibiis contingentibus,ethabebit.quemadmodum resipsa est.Ergo siresnonfuerit,falsa oratio est ;si res fuerit,vera oratio est;in his qu8e,cum sunt,secundum tempus necessariafct si vera vel falsa oratio est,erit id quod diciturvelsunt, simpliciter autem necessaria non sunt. Namin futuriset in contingentibu3contradiotionibus,totamquidemcontradictionetcnon erit, ut sibi res et oratio convertantur.Brgo sires conslituta non est,nec deflnila necessitale pro-necesseeslunam veram veniens, nec illa oratio,quse rem ipsam designat,habere partem, alteram faisam,utsi quis affirmet ^ deflnitae est veritatis.Ergo inquibusrebuspossibilecras bellum navale futurum;idergonon estnecesse: est non modo esse,sed eliam non esse contingere,et rursus siquis negetnon futurum,est quidem aut in his affirmatioetoegatioutrumlibet sese habet,etesse,8ut non esse necesse,sed non est necesseesse, quemadmodum rem ipsam,et esse et non essecontingit,itaquoquecontradictionemnec rursus necesse est non esse, sed tantum autetveram etfalsamesse indefinite proveniet. Hoc autemin quibus flat,ipse declarat,ait enim:In hisqu6e non sempersunt,et non semper non sunt,solaenimsuntquae etesseet non essecontingunt,qu8enonsempersunt, statusenseraper non sunt;si enim semper essent, et nonrum mutari non posset, atque ideo ex necessitateessent ; si aatem semper non essent, eas non esse,necesse esset.Etenim sicut ipsa natura rerum evenientiumest varia,ita quoquealtera pars contradictionishabetvariabilemveritatem,etsemperquidemvera vel falsa est, non tamen una definite, ut hocverum sit determinate,aut illud,sed utrumlibet.Etsicutstatus ipsererum mutabilisest,ita quoqueveritasaut falsitas propositionum dubitabilis sit, eteveniet quidem,ut in aliquibus frequentius unasitvera,non tamen semper, et ut unararius vera,nontamen eam falsam esse necesse sit semper, quodper hoc demonstravit quod dixit,et magis quidemveram alteram, non tantumjam semperveram velfalsani. Goncludit totam defuturis contingentibusproposilionibus quffistionem,et ait;Manifestum est;non necesse esseomnesaffirmationes et negationesdefinite veras esse, sed deest deflnite, atque ideosubaudiendum est.Illarum enim qu« contingentes et

34i IN LIBRUM DE INTKRPBETATIONE EDITIO PRIMA. 342futurae sunt,nunquam definite una vera est,altera A deflnite alterum eorum esse necesse est. Erantfalsa.Neque enim,inquit,quemadmodumin hisquae autem quatuor diversitates, ut aut utraeque veraesunt,3ic se habet in his quae non sunt,possibilibus essent, quod sustulit per hoc quod ait, utraequelamenesse,autnonesse,sed quemadmodum dictumest.IUa etenim quae sunt praesentis temporis, sicutenimnon erunt simul in talibus;aut utraeque falsasessent,quodperhocevertitquod aitiAtvero necquoniamipsorum esse definitum est,ita quoquede his defmitaneutrum verum est contingit dicere ;aut utest propositionum veritas falsitasque.Illa vero qua9non sunt quidem,possunt tamen esse,et non esse :una vera deflnite, altera falsa deflnlte esset, quodilla argumentatione destruxit,per quam omnia exetita futura sunt,ut non ex necessitate proveniant, necessitate docuit evenire, si hoc admitteretur.sed possunt ita esse,ut etiam possint et non esse, Quod si res illffl minime sunt,constat unam quidemin his hocmodo se habebitcontradiotio quemadmodumveram esse, aliam vero in contradictione menda-dictum est. Dictum autem est quoniam esse cem ; sed sicut res ipss mutabiliter et indefinitequidem vel non essemmne neoesse est, et futurum futuras sunt, ita quoque enuntiationes variabili necesse vel non necesse est. Non tamen jam divise ac B definita veritate et falsitate proferuntur.DE ENUNTIATIONIBUS INFINITIS.Quoniam autem est afftrmalio de aliquo signifi.cansaliquid, hoc aulem est vel nomen vel innominalum,unum aulem oportet esse, et de iino, id quod est inafftrmatione ,nomen autem diclumest,et innominalumvrius,non homo enim nomen quidem non dico, sednomen infi.nitum,mium enim signiftcat quodammocloinfinitum nomen, quemadmodum et non currit, nonverhum dico,sed infinitum verbum; erit omnis affirmatioet negatio,vel ex nomine etverbo,vel e.x inftnitonomine et verbo.Prseter verhum autemnulla ajftrmatiovel negalio est.Est enimvel erit,velfuit,vet sit,vel quxcunque alia hujusmodi verba,ex his sunt qusesunt posita. Consignificanl enim tempus.Postquam de praeteriti ac praesentis, futuri etiam pporis secum trahunt.Quare prima erit affirmatio et negatio,est homo,nontemporisveritateet falsitatedisseruit,nunc vim simplicisest homo, deinde est non homo, non est non homo.et praedicative propositionis informat dicensquoniamsimplexafflrmatio unam rem de unasigni-Rursus,est omnis homo,non est omnis homo,est omnisnon homo, non est omnis non homo.El in exlrinsecusficat,id est,de uno subjecto unum pra^dicat, subjeolumautem illud aut nomen est,aut quod apud veteresquidem fuit innominalum, ab Aristotele veroinflnitum nomen vocatumest;priusenimdictumestquod homonomenesset,nonhomoveroinnominatumquidem apud antiquos,sed nunc infinitum nomen.Quoniam igiturraanifestum est unum deuno praedicaresimplicempropositionem,omniserit proposLtioLIBER SECUNDUS.simplex, aut ex nomine et verbo, aut ex iafinitonomine et verbo.Quod autem dixit:Non homo enimnomenquidemnondico,sedinfinitum nomenhujusmodiest.Nomen, inquit, omnia deflnita signifioat, ^non homo vero quamvisunum quodlibet eorumdesignarepossit,quaB homines non sunt, tamen quiddesignet infinitum est et dubium.Nam cum multasintquae hominesnonsunt,etunum quodlibeteorumsignificarepossitquidsignificetignoratur:3icutenimnon currit non est verbumsimpliciter,sedinfinitumverbum,ita nomina cum negatione non sunt noraina,sedinflnitanomina.Erunl igiturin propositionibi)ssubjecta aut nomina,aulinflnita nomina,praeterverbum autem nulla est afflrmatio vel negatio planissimedoouit,quae pars orationis in simplicipropositioneobtineatprincipatum.Namsipraeterverbumfieri simplexpropositio non potestjOonstat omnemvimsimplicis propositionis verba compleoti.Omnis autempropositio aut esse, aut fuisse, aut futurumesse aut hujusmodi aliquid habebit.Nam qui dicitcurro currens est dicit.Et qui dicit cucurrit, currensfuit proponit;et quid dicitcurret, currenserit,Si ergo omnis propositio, aut esse, aut fuisse, autfuturum esse,aut aliquid hujusmodi utsit enuntiatio,retinebit, manifeslum est quod praeter verbumesse non possit.Haec enim,idest,fuit vel est.aut futururaest, verba sunt, ut ex his cognosci possitquae sunt superius posita atque confessa,cum diceremusverba esse qu» consignificarent tempus.Etenim est,et fuit, et caetera signiflcationem tem-lemporibus eadem estratio.Simplicium exempla propositionum apposuit,simplices autem supra diximus esse propositionesquae duobus terrainis jungerentur. Quare quoniamorane deflnitum prius est infiuito nomine, et nonhomo non est nomen, sed infinitum nomen,homovero flnitum recte priores eas proposiliones quaeex definito sunt nomine in eorum pronunliavitexemplis; ait enira, Quare prima est affirmalio etnegatio,est homo,non est homo.Deinde infiniti nominisaffirmationes et negationes subjunxit dicens,Est non horao,non est non homo.Et post hffic,universalitatemjungens, easdera rursus iterat propositionesEt prius illas proponit quae ex finito nominesunt ; secundo vero loco eas quae ex inflnitonomine proponunlur, unde flt ut illud intelligerenecesse sit, illas quantitates quae universales etparticulares determinant, in terrainis non haberi.Nam cum duorum terminorum propositio solasimplex sit, inter simplices hujusmodi numeratpropositionem quae dicit est omnis homo, cumtres sint partes orationis, quare determinationesnon numerantur in terminis.Eodem modo diciteademquerationein extrinsecustemporibussimplicesfleri propositioneSjUt esl,fuit homo,non fuit homo,

343 AN. MANL. SEV. BOETIIfuit nonlioino,non fuit non homo.Etin aliis quoque A dicit quatuor hae, est justus homo : in hac affirmatemporibusidem modus est.Extrinsecus vero temtionead justum verbum est adjunximus; hujus estpora vocat quae sunt praeter praesens,id est praeteritumet futurum;sed hic de his solis propositionibuslocutus est quae unum subjectum habent, alterumprffidicatum. Nuno de his loquetur qu« unum habentsubjectum,duo praedicata.An vero hae quoquesimplices sint,in secundas editionis exposifione dicendumest. Nunc vero praeter demonstrationem,negstio,non est justus homo.In hac quoque negationequae dicit non est, ad justum rursus adjunximus.Iterum,estnon justus homo.In hac,est adnonjnstum jungitur;hujus est negatio,non estnonjustushomo:eliam in hac quoque negatione quffi dicit,non est,ad nonjustum ponitur.Quod veroait : Dicoautem,ut est justus horao,est tertium adjacerehisesse simplices intelligamus.nomen vel verbum in afrirmatione,hujusmodi est.Quando autem estiertium^adjacens pra?dicatur,dupliciterlunc dicuntur pppositiones.Dico autem, ut estTertium,inquit, dico, id est, adjacere verbum est.Homo enimet justus duo sunt,quibusadjiciturverbumest.ldciroo autem dixit nomen velverbuni,quiajuslus homo est, tertium dico adjacere nomen vel vcrbum in affirmatione.Quare quaiuvr erunt istx quarum saperius quoque docuit ipsa verba nomina esse,eodu3E quidem ad alfirmalionem et negalionem sehabe-scilicetloco ubi ait,Ipsa quidem verba secundumsebuntsecundtimconsequenliam,utprivationes,duasvero B dicta nomina sunt. Quod autem sequitur continetminime.Dico aulem quoniam est, auf justo aijecebit, difficillimumsensum,quem ipse solitabrevitateper-aut non justo,quare etiam nogalio. Quatuor ergoerunt.Inteiligimus vero quod dicitur ex hisquse snbscriptasunl. Est justus iiumo.Eujus negalio : Non estjustus homo.Kst non juslus honw. Hujus negatio, nonesl non justus homo.Est enim hoc loco et non estjustoet non justo adjacet.Haic igitur,quemadmodum in rcsoluloriisdictum est,sic sunt disposita.Similiier aiiteinse habenl;el si universalisnominis sil affirmalio, uiomnis est homo justus, negatio, non omnis esi liomojuslus.Omtiis est liomo non jusius, non omnis est homonon jusius. Sed non similiter angulares contingiiveras esse.Cnniingit autem aliquando.striniit. In medio namque totius sensus addidit :Quare idcirco quatuor istseerunt, quarum duae adaffirmationem et negationem sese habebunl ad consequentiam,utprivationes.duae vero minime.Hujussententiffi multiplex expositio ab Alexandro et Porphyrio,Aspasio quoque et Hermino proditur, inquibiis quid excellentissimus expositorumPorphyriusdixerit,alias dicemus.Quoniam vero simpliciorexplanatio Alexandri essevidetur,eam nuncprobrevitatesubjecimus. Privatori» propositiones suntquaacunque praedioant privationem.Privatio autemest,ut si quis dicat injustus, privat enim hominemjustitia. Ergo afflrmatio privatoria est qus dicit,Unumsubjedumetduoprffidicata.quemadmodumpossint esse in proposilione commemurat. Si enim C homo est injustus.Negatiorursus privatoria est.nonhoc modo sit,ut dicamus est justus homo,est eijustuspra^dioatum, homo vero subjectu.m est. Nuncenim non illud aspiciamus,quid prius.quid posleriusdictumest,sedquoniamuniversaIiusest justumessequam hominem,potestenimjustus esse etquihomonon est,ut Dous, et rursus potest ease simpliciter,etquod honionon est,idciroo est atquejustusquanqiiamprimodicanturineo quodesl,esL]ustushonio,tamen quoniam universaliora sunt, non de bis homo,sedh;ecdehomineprffidicantur,ethishomosubjectusest.Ex his igilurduplicem fieri oppositionemest honio injustus. Sed neque illa in significationeplenaaffirmatio est(aliquid enim tollit), sed priva-toriaaffirmatio,quoniamformaniquidemaffirmatio-nis tenet,sed privationem praedicat,et aliquid ab eocui privationem copulat abiungit,utinpropositioneest injustus homo,ab homine justitiam.Nechisrursuspura negatio est.Fugansenim privationem, utin ea quae est.non est homo injustus.habitum retinet.idest justitiam. Sed quoniam quod afflrmatioprasdicabat, hoc aufert negatio, licet habeat talisnegatio,quasireponendihabitus sigaifloationem,tamenquia ipsaprivationem subtrahit.privatoriane-dioit,etquatuor proposilionns,(iuarumsubterexemplasubjecitaddens:Dicoau'.:''i:(luonianiestautjusto gatio nominatur. Ergo nunc hoc dicit : Cum sint,adjacebit,aut non justo. Si quu eaiiii dioat faciens inquit,quatuor propositiones,quarum duae exflnitiduasafflrraationes, est justus homo,e3t non justus q mis noniinibus sunt, ut est justus homo, non esthomo,ho30,cuni duae afflrmationes sint,duas habebuntnogationes.Nam si verbum estinhacpropositionequaedicit,est justus homo, adjustum posuimus.Etin hac rursus propositione quae dicit, estnon justus homo, rursus ad non justum idem estverbum junximus:quoniam negaiionis oppositionemeffecit cum est verbo juncta negatio,id est non,manlfestumest quoniamid quod dicitur non estadjustumrursuset ad nonjustum adjugendum est, utnegationesnanthujusm.odi,nonestjustushomo,nonesl non justus homo.Recte igitur dixit;Quare si estjusto et nonjusto adjecebit,etiam negatio justo etnon justo adjacebit Sunt autem propositiones quasjustus homo, duae ex inflnitis nominibus, ut estnonjustus homo,'non est non justus homo, duae,inquit, hae quarum una afflrmatio est, habens infinitumnomen, ut est non justus homo, et unanegatio habens rursus infinitum nomen,ut non estnon justus homo, sic se habent ad affirmationemet neg8tionem,idest,eamdem formamretinentaffirmationiset negationis,et similes sunt ad afflrmandumaliquid vel negandumhis quae suntprivatoriae.Nam queinadmodum privatoria quae dioit estinjuslushomonon solum affirmatio est, sed privatoriacifflrmatio, ita quoque ea quae dicit est non justushorao non solum est affirmatio, sed cum infinito

345 IN LIBRUM DB INTBRPRETATIONB BDITIO PRIMA. 346nomine, et cum aliquaprivatione aftirmatio. Idera \ estsimplex, iila privatoria : quare qua3 ex infinitoenim valet ad intelligentiam quod dicitur injustus, nomine sunt,similiter sese habent quemadmodumtanquam sidicaturnon justus.Et rursusquemfidmoduinnon est injustus homo,non estsolumprivationes, similis namque affirmatio est ea quaenegatiosed privatoria negatio,quoniam quamquam det habiturn,tamenprivationem negat, ila quoque et eaquee cst exinfinitio nomine,non est non justushomo,non solum est negalio,sed ex infinito facta nomine,dioit,est non justus homo.ei quas dioit,est injustushomo. Et rursus ea quae dicit, non est non justushomo, ei quee dicit, non est injustus homo, privationesverosimpiicibaspropositionibusethisqueeexflnitis nominibus fiunt, non conjunguntur. Nequeinfinitum negans. Quia igitur infinitum negat, et enim quisquam dixeril eam quaj dicit, est justussubjectum infinito negando privat,privatori8s similishomo, esse comparem ei qusB dicit, est injustusest. Nam si idem valet injustum esse quod non horao,nec vero eam quasdicit.non est justus homojjustum, idem valebil non esse injuslum quod non posse aliquid comparari cum ea qu« dicit, non estesse non justum.Igitur ha3 duae quae infinitum nomenhabent,quantum ad speciemformamque affirmationisinjustushomo.Recte ergodiclum est de his quatuorpropositionibusduasadafflrmationemetnegationetiet negationis similiter se habent his qua3 ita se habere, ut sunt privationes ; duas vero essesunt privatoriffi afflrmationes. Duae vero illae quae p simplices,etprffiteraliquamprivalionum similitudisimplex definitumque praedicant nomen, ab omni nem.Quod autem ait ad consequentiam,tanquam sisimilitudine privationum seclusae sunt. Nihil enim dixisset ad similitudinem, ita debet intelligi. Qubbsimilis est illa quaj dicit, est justus honio, ei quas enim sibi sunt sircilia,a se quodammodo nonreceduntdicit, est injustus homo,cum utrceque sint affirnia-et se invicem consequuntur.Describuntur ergotiones.sed illa est siraplex, illa privatoria.At veroea quae dicit,non est justus homo.adeamquae dicit,non est injustus homo, nulla rationis sirailitudineconjungitur,cum sint utraeque negationes; sed illaAffirmatio.Affirmatio.Est juslus homo.Est injustus homoduEe priussimplices propositiones,posthasduae privatoria3,postremoqufeinfinitisnominibus constant,utaffirmationessub.affirmationibus,negationes subnegationibus constituanlur.Non estjustus homo.Non est injustus homo.Negatio.NegatioAffirmatio. Est non justus homo. Non est non justus homo. Negatio.Sedh6e,inquit,ita sunt dispositee eamdemquead se tum quis auf naturaliter insunt, aut naturulitersimililudinem gerunt,quemadmodum in Analyticisid est resolutoriis, dictum est.Scripsit autem duosresolutorios libros de Syllogismo.In quorum primoinesse non possunt,ut si quis dioat,est homo animal,nunquamcum hac vera esse potest : illa quiEdicit, est homo non animal, quag est angularis, iddepropositionum ex flnito nomine et infinitocon- ^ circo quoniam animal naturaliterin substantia hosequentia disseruit.Est vero similitudo affirmativae minis perspicitur inha^rere.Rursus siquis dicat,es''quidem simplicis ex flnilo nomine, et negativa3 ejus homo lapis,esthomo nonlapis,nehaecquidem simulquaehabet infinitum nomen.Namque ea quae dicit; verceessepossuntidcircoquodlapideminessehominiest justus homo,afnrmatio,ei quae dicit,non est non naturaliter impossibileest.Quod si hujusmodisuntjustus homo, negationi similis cst. Negatio quoque qua; noa insint naturaliter,sed inesse possint,ut inhissimplex finiti nominis,affirmationi infiniti nominis quae supra posuimus exemplis.angulares veraesuntconvenit. Ea enim quae dicit,non est justus homo, semper.Potest enim vera esseet ea quaa dicit,estju"similis est ei qucB dicit, est non justus homo, Sed stus homo,et ea quaj dicit,est non justus homo.Rursusquemadmodum istee sibi sint similes,et quomodo inpotest veraessequae dicit,non est juslus homo,consequentia proprium teneant ordinem,nunc quidemsi hoc de Sylla dicatur,et ea quae dicit,non est nonexsequi distulimu3,paulispertamen describan-justus homo, si boc de Catone praedicetur. In histur, ut earum quaedam proprietas ostendatur. Sit igitur qus sunt indefinitae, si ea quae praedicanturenim afflrmatio finiti nominis,et sub ea negatio nominisnaturaliter non insunt, sed ea inesse possibile est,infinili.Sit item negatio finiti nominis,et sub semper angulares simul veras esse contingit.Quodea affirmalio nominis infiniti.D si hujusmodi propositionescumdefinitione ponamusAlfii-matio. Est justus homo. Non est justus homo. itadioendum est :estomnis homo justus,hujus ncgatio,nonNegatio.estoranis homo justus. Rursus.est omnishomo non justus,hujus negatio,nonestomnis homonon justus, quae disponantur hoc modo,ut negatiosub affirmatione sit,et sub negatione affirmatio.Nt^S^Negatio. Non est non justusEst non justus. Affirmatio.homo.homo.Inhaoigiturdescriptionenegatioexinflnito nomineAffirmatio. hst omnis homo Non est omnis Negatiojustus.homo justus.sub affirmatione finitinominisponitur,etrursus affinnatioinfiniti nominis sub negatione flniti,quarumangulares,quoniam sunt indefinitae^omnes simulin omnibus veree esse possunt, nisi in his tan-Negatio.Nonestomnishomo Bstomnis homo.Affirmatio.aon jastns. uon justus.

347 AN. MANL. BBV. BOETII 348In his ergo quamdatn dissimilitudinem monstrat. A, InGnito subjecto :idem est etin negatione quae est,Nam inindeflnitissieaqu» praedicanturnaturaliter non est justus non homo.At vero sunt aliae propositionesnon inessent,esse tamen in subjectis possent,semperangulares simul verasesse sine dubio contingebat.Nametafflrmationesaffirmationibusetnegatio-qus et ex praedicato et ex subjecto infinitisnes negationibus conveniebant. In his autem qua3cum difflnitionequantitatis dicuntur,nonidem modusesl. Afflrmationes enim affirmationibus nullaratione junguntur.Nam si vera sit ea quae dicit,estomnishomojustus,nunquam veraessepotesteaquaBdicit,et omnis homo non j ustus.qus est angularis,ethoc discrepare in nullo reperielurexemplo.Negationeautem parliculares, quee sunt sibi angulares, simulscilicet, conveniebat. Rursus ea qu« dicit, nonestnonjustus homo.ei qu8e^est,non est justus homo,angulariter positae congruebat.ln his autem, id estsecundum quantitatem deflnitis,afflrmationes quidemduee universales, quce sunt, est omnis homojustus,et est omnis homo non justus,nunquam simulvera3 essepossunt,angulares autem negationesquae particulares sunt, id est, non est omnis homojustus,et non est omnishomonon ju3tus,inhisquaeet esse et non esse possibilia sunt,simul vera sunt.Non ergo similiterin his quae sunt dennitae,angularessibimet congruunt,ut in his qu« deflnitae sunt.Quod per hoc demonstratquodait : Sed non similiterangulares contingit veras esse.In illis enim sibimetutraeque consentiuntangulares,in his autemangulares quidem afflrmativas nunquam simul verasesse contingit.Alias vero angulares quae sunt particularesnegationes contingit aliquando. Hoo enimipsius declarant verba dicentis : Sed nonjsimiliterangulares, contingit veras esse.Contingit autem al i-quando.Non similiter quidemcontingit veras esse,idcirco quod affirmationes universales, 'angularesveraenunquansunt.quodinhisqusindeflnitae sunt,contingebat. Contingereautemaliquando dixit,curaangularium,quaesunt particulares negationes,facimu3Comparationem,sieaquspraedicanturnonsintnaturalia subjectis,sed tamen inesse possibilia.Has igttur duae oppositx sunt, alix autem ad idquod est non homo,quasi subjectum aliquod^dditum :ut,est juslus non homo,non est justus non homo. Estnon juslus non homo, non est non justus non homo.Magis autem plures hisnon sunt oppositiones ,hie autemextra itlaipsse secundum se eruntutnomineutenles60 quod est non homo.Alias nobis rursus esse propositiones ostendit,quarum aliis quidem nos praedicatum^sed subjectuminflnitum sit, aliis utrumque.Siquisenimdicat,estjustus non homo,quoniam nonhomo subjectum est,et esl inflnitum nomen,vocatur propositiofactaexesse videantur, ut est cum dicimus, est non justusnon homo,non est non justus non homo.In his enimnon justus praedicatum est, non homo subjectum.Sed utraque suntinfinita ;unde flt ut in his propositionibusin quibus est verbum tertium prsdicatum,magis plures propositionesquam haequae diclaesuntinveniri non possint.Aut enim ex utrisque eritflnitis,praedicato scilicet et subjecto,ut est homo justus,nonestbomo justus ; aut solum prasdicatumhabebit inflnilum,ut est non justus homo, non estveras esse contingit.Potest enim verum esse in his non justus homo;aut prsedicatum quidem flnitumquae naturaliter non sunt,et possibilia sunt inesse,ut negatio partioulari negationi partioulari ei qu«est angularis conveniat,ut ea quae est,non est omnishomo justu3,eiquee est augularis oonveniat,nonestomnis homo nonju3tus,aed hoc dissimiliterquamin indeflnitis. Nam in illis eteaquaedicit,est justuserit,inflnitum'verosubjeotum,utestjustusnonhomojinon estjustus non homo;aut etprsdicatum et subjeotuminflnita proponuntur,ut est nonjustus nonhomo, non est non justus non homo ; ultraautempropositiones,in quibus est verbum tertium praedicatumsitinveniri nonpossunt.Sedhsquae subjectumhomo,ei quae dicit, est non justus homo, angulari inflnitum habent, vel utrumque inflnitur, praeterillas superioressunt,qu8eautpraedicatuminfinitumhabent,aut utraque finita,atqueideoextraillas essedicuntur,et nullam ad eas consequentiam servant,et eslita positum in ea propositione quae dicit.estjustus non homo, nomen inflnitum quod est nonbomOjtanquam siflnitumnomenaliquod poneretur.Atque hocest quod ait,Utnomine utentes non homoIta enim inflnitum nomen positum est,tanquam sifinitum nomen esset positum,nominis enim locumtenet ;quanquam etiam cumitapositum sit,nihilo-^ mioustamennomen sit:inflnitum enimnomen licetsimpliciter nomen non sit,tamen cum infinito junctumnomen est.In hisvero in quibusestnonconvenit,ut eoquod eslcurrere,velambulare,idemfacilsicpositum,acsiestadderelur,ut,Curritomnishomo,noncurrit omnis homoCurrilomnisnonhomo,non currilomnisnon homo.Nonenimdicendum est non omnis homo,sed non negationemad id quod est homoaddendum est. Omnis enim non universatesigniflcalfSed quoniam universaliter. Manifestumest autem exeoquod esV.Currit homo,non currithomo. Currit non homo, non currit non. Hxc enimab illisdiffei'unt,eo quod universaliternon sunl.Quareomnis vel nullus, nihil consignificat aliud, nisi quodDunivcrsaliter de nomine,vei affirmationem,vel negationem.Ergoet cxtera eadem oportet opponi.Sunt.inquit, quaedam propositiones^quae cum estpraedicantur. Alis vero quas cum est verbo praedicarenon possumus,ut in eoquod dicimushomoambulat,bomocurrit. Sed in his nihil differt an itaet homoquis dicat,ut dicitur, id est homo currit,ambulat.an oum est verbo eas praBdicet,idem namqueest dicere, homo currit et homo ambulat,tanquamsi dicatur,homo currens est,homo ambulansest. Quocirca nihil differt in hujusmodi propositionibusutrumcumest verbo,an praeter est adjunctoverbi actu proponatur.Idem quoque est etiam in universalibus.Namoum dicimus omnis homo currilom-

349 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO PRIMA. 350esl animal justum, lias quidem manifeslum est, quodinflnitum, ut estomnis non homo currit,si ad determinationemnunquam erunt,neque vere simul,neque in eodem ipso.fltnegatio, ut est non omnis homo His vero opposilx erunt aliquando, ut non omnecurrit ; unde flt ut si non ad determinationem univeraalem,sed ad remac terminum negatio ponatur,sit infinitum nomen, ut est non homo. Quod si nonad rem universalem, sed ad determinationem universalem,neKatio est: cum enim dicimus,non om-animal justum est, et est aliquod animal jusium.Quoniam, inquit, hs contrariae sunt, simul vercaesse nonpossunt,nequeineodem,etpossunt quidemvicissim et cum temporis diversitate esse verae,aimulautem esse non possunt, ut siquisdicat aureo quinis.omnisquidem universale non est,sed oonsigni- -n dem saeculoomnes hominesfuissejustos,ferreo veronuUum hominem esse justum ; utraeque veree essepossuat,sed non eodem tempore.Hoc est enim quodnis homo noacurrit, et rursusomnisnon homo our- A min' addemus,eademinpropositione cunctaservanrit,omnis nonhomo non eurrit, idem est tanquam tes, si atflrmationem volumus ex infinito nominesi dicamus, omnis homo currens est,et oranis homo facere.Quod si ad determinationem universalis reicurrens non est, et rursus omnis non horao currensest, omnis non homo currens non est. Docel. autemillud quoque multum differre an ad positum terminumjungatur negatio,ancerteaddeterminationem:nam si ad subjectum terminum dicitur, fit nomennegationem aplemus,flt non afflrmatio norainis infiniti,sed propositionis ex nomine flnito negatio.Quoniam vero contraria est negatio eiquse est,omneest animal justum,illa quae significat,quoniam nullumfioatquoniam iilud de quo dicituruniversaliter dicitur, ut cum dicimus, omnis homo, homo quidemipsum universale est, omnis vero non est quidemuniversale, sed consignificat, quoniam res universalis,idest homo,universaliterdictaest ; ergo quotiesad determinationemqusremquamlibet universalemuniversaliter dictam demonstrat,negatio ponitur,nonnomeninfinitum^sed negationem constituit,atquehoc est quod ait: Non enim dicendum est,non omnishomo,sed nonnegationem ad id quodesthomo addendum est, omnis enim non universalesignat, sed quoniam universaliter.Ipsum enimomnisnon est universalis terminus,nec omnino terminus,sed universali prsdicato additum, facit iiluduniversaliter enuntiari, probat autem hos nonesseuniversales terminos, sed tantum determinationes "universaliter consignificantes hoc modo :Cum enimdicimus, currithomo, non currit homo, currit nonhomo,non currit nonhomo,universal!aquidem subjectasunt in his propositionibjs, sed non universaliterpreedicantur.Distant autem hae ab his propositionibusin quibussic dicimus: Omnis homo currit,nullus homo currit,eo quod istae quidem universaleuniversaliterprffidicant,illee verouniversalononuniversaliter.Manifestum est ergo quoniam omnis etnullus non sunt universalia, sed id quod universaleprffidicaturfaciuntutuniversaliterenuntietur.Quareeadem omnia ponenda sunt, currit omnis homo,siinfinitum nomen volumus facere,non dicamus curritnon omnis homo,sed negationem,idest non, no-ail.neque vers simul.quod autem seoutus est,nequein eodem in ipso scilicet subjecto,ut dicamus : Bstomnevivensjustum.sireferamua ad coelestes potestateSjVeraest.Nullumvivensjustum est, sirefera~musad equos,utr8eque suntvera3,sed non in eodemipso,illud enim iDdiviDis,istudin equis retinet veritatem.Hisautem qu£e suntopposits, id est, particularespossuntsimulesseverae,tunccumsuperioresuniversales sint simul falsaj.Qua3 autem sunt hee,ipse planissimo monstravit excmplo dicena : Nonomneanimal justum est,quod estparticularis negatio,etestaliquod aQimaljustum,quod est particularisaffirmatio.Sequuntur vero /ix,eam quidem qux est,nullus estliomo justus,illa qux est;omnis est homo non juslus.Illam vero qux est,atiquis homo justus est, opposita,non omnis est homo non justus. Necesse est enim aliquemesse.Ostenditsuperiusaffirmationecruniversalemetuniversalemnegationem,quoniamsibies3entcontrari£e,simul veras esse non posse. Nunc autem monstratuniversalinegationinominisfiniti,conaentireuniversalemaffirmationem uominis infiniti,et particulariaffirmationi, quae est opposita universali negationinominis flniti,consentire eam quae est opposita universaliaffirmationinominis inflniti,scilicetparticularemnegationem praedicatum retinentem inflnitura.Et prius describantur hoc modo :Negatio. Gonsentanese. Afflrmatio.Nullus homo justus est.Omnis homo non justus estAffirmatio.Negatio.Quidam homo justus est.Non omnis homo non justus est.Consentaneae.Est autem universalis negatio ea quae dicit,nullushomojustus est, huio opposita est, contradiotorijeparticularisaffirmatio,quidamhomojustusest Rursusuniversalisafflrmatioestinflnitum habens praedicatum,ea qus dicit, omnis bomo non justus esl,huiccontradictoriaeparticularisopponiturinfinitumhdbens praedicatum, ea quae dicit,non omnis homonon justus est.Hae igitur sese perimunt,sed univer-Dsalis affirmatio nominisinfiniti, idest, omnishomonon justus est,sequiturnegationem eam quae dioit,nuliushomo justus est. Nam si verum est nuUumease hominem justum, verum est omnem hominemesse non justum. Sed his oppositee rursus sibiipsaeoonsentiunt. Nam si verum esldicere quoniam quidamhomo justus est, verum est dicerenon omnishomo non justus est. Si enim non omniB homo

351 AN. MANL. SKV. BOETII 352non justus est, aliquem justum esse necesse est. A Cum depropositionibusexiQfinitialoquereturno-Manifeslum esf quonlam etiam in singutaribus,siestverum interrogatum negarc,quod ei ajfirmare verumminibus ipse infinita nomina sola sumpsit,et de hisqualia videantur esse pertractat.Serraonum,inquit,est, ut, Putasne Socrates sapiens estl Non, Socrates prolationes, quae secundum contrajacentia nominaigitur non sapiens esf. In universalibus vero non estvera qux similiter dicilur.Vera esiaulem negatio, utPutasne omnis homo sapiens esf! Non. Omnis igilurhomo non sapiens est, hoc enim est falsum ; sed nonigitur omnis homo sapiens est,vera est.Esec enim opposilaesl, illa vero contraria.Quotiesaliquis,inquit,insingularibus rebusinterrogat.etis qui interrogaLur,negat,tunc isqui interrogatrecte negationeracum singularijungens, exinflnito nomine faciet afCrmationem, ut si aliquisdicat: Putasne Socrates sapiens est ? contra aliusaffirmatio, Socrates non sapiens est, atquehoc quidemin singularibus. Quod si hoc in universalibugfiat universaliter prsdicatis,negationem potius fiericontingitquam affirmationem,ut si quis interrogetPutasne omnis homo sapiens ? ille respoodeat.Non,non necesse est ita concludere ut dicatur,omnis igiturhomo ncn sapiens est, hoc enim falsum est, neohocevenit necessarioexinterrogati responsione Sedmagis illud, non omnis homo sapiens est.Nam cumaliquis interrogat,Pulasne omnis homo sapiens est,si ille neget,dicens, Non, tu concludas oportet, nonomnis igiturhomo sapiens est. Hoc enim ex illiusvel verbasibi oppositae sunt,ut in eo quod dicimus,homo,non homo; currit, non currit,quoties finituminflnito comparatur.Tidenturquasiquffidamesse negationes.Secitanon est, omnia namque negatio velveravel falsa est.Qui autemdicit non currit, et nonlaborat,et nonhorao,neque verum aliquid enuntiavitneque falsum,et fortasse minus aliquid veri vel falsisigniQcavit,quam is qui flnitum nomen ponit. Namqui flnitum nomenconstituit,nihilquidemadhucverumfalsumveenuntiavit,sedquoniamquiddamfinitumposuit,propinquior est hujusmodi prolatio adrespondeat, Non, erit recta conclusio dicentis: So- d veritatem,qu£e aliquid finitum ponit, ea prolationecrates igitur non sapiens est.Ex negatlone ergo re qus aliquid inflnitum.Sicut illa queealiquidsignantspondentis et infinito nomine non sapiens, facla est propinquiora sunt ad enuntiaiionem faciendam hisquffi nibil significant,quare in his qu« infinita suntminus illa veritasfalsitasveperspicitur, quaminhisomnibusquffi sunt flnita. Ac multo magis nihil adhucverumfalsumve designat, id quod dicilur nonhomo, vel non currit, nisi aliquid addatur, quodenuntiationempossitefflcere.Quodautemdixit.quasinegationes sine nomine et verbo esse videbuntur,idcircoaddit quoniam inCnita nomina vel verba, nequenomina sunt simpliciter,neque verba, et videnturnon homo, etnon currit, negationes esse. Quodsi itaest, sine nomineet verbo, esse negationes videntur.Addidit etiam illud nihil magis de homine,responsionenecesseestevenire.Sedhasccontrajacens sed etiam minus verus fuit vel falsus.Qui enim dicitest interrogationi,id est opposita.Interrogasti enim homo,rem '-'constituit,qui dicil non homo,ipsam quidemuniversalem affirmationem dicens, Putasne omnisrem tulit,sed nihil addidit.Quocirca longe mi-homo animal est ? respondit,Non,concludes tuparticulareranus quiddam enuntiavit de homine, quiinfinitum denegationem,non omnis homo animal est, homine disit, quam qui finitum.ethaec dividit verum vel falsum.Nam si contra eam Significat autem, esl omnis non homo i'istus nulliinterrogationemperqiiaiDuniversalemaffirmationem illarum idem, nec huic opposita ea qux est, non estinterrogasti, ille neget,ettu concludas eam propositionemomnis non homo jusiits.llla vero quge est, omnis nonquae dicit,omnishomoigiturnonsapiensest, justus non homo est,illi guas est,nullus est juslusnonnon potius contrajacentem, sed contrariam facies, homo, idem significat.haec enim quae d:cit,omnis homo non sapiens est,111« propositiones in quibus inflnita nomina subjectasunt,longealiud,inquit,significant,etnonidemcansentit ciquaedicit nullushomo sapiensesl.Quarenihil (liffertjUtrum hanc aliquis es infinito nomine his propositionibus quae vel secundum finita,vel secunduminfinita praedicata dicuntur; ea enim quasaffirmationem respondeat.an ex finito nomine universalemnegationem quae cumafflrmatione universali,quimdicit, est omnis non homo justus, nihil idem significatinterrogasti,verum falsumque non divi-illi qua; dicit, est omnishomo justus,velnullusdit.Sedillasolaconcludendasunt,inquibusunum D homojusius est, vel iterum, est omnis homo nonverum est, alte-^um falsum.Non igitur ita debet fleri justus.velnuUushomo non justus,nulli enim similisin universalibus, ut interrogata universali affirraatione,est esrum, ea quae dicit, est omnis non homo ju-si alius negationem respondeat, uDiver^alis stus, nechuicopposita negatio particularis, ea quasaffirmatio ex infinito nomine concludalur,sed potius dicit,nonestomnisnonhomojustus,ulliearum idemparticularis negatio ex nomine finito.significat quae superius descriptae sunt,vel alicui earumIllx vero qu3S sunl contrajacenles secundum infinitaquassunt in superius oppositae descriptis. IUaenomina vel verba, ut in eo quod est, non homo, vel vero quffiexduobusterminisinfinitiscoDstitutaBsunt,non juslus, guasi negationes sine nomine et verbo illis sunt similes, quee universales negationes suntesse videbunlur, sed non sunt: semper enim vei habentes subjectum inlinitum, ut ea quae dicit, estveram esse vel falsam necesse esl negationem.Qui vero omnis nonjustus nonbomo.illiidem signifioat.eiquedixit non homo, non plus dicente homo, sed etiam consentit quae dicit, est nullus justus non homo, etminus, verus vel falsus fuit, si non aliquid addatur. prior quidem utrosque terminos retinet inflnitos,

353 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO PRIMA. 354hsec vero secundapraedicatum quidem finitum,sub- gationem esse quee dicit est albus homo, utraequejectum vero infinitum; et illa quidemest affirmalio enimverum intersefalsumquedividunt.Nequeenimex duobus inflnitis,haec vero ex flnito prffidicato etsubjecto inflnito negatio universalis.Transposita vero nomina el verba idem significant,,utesl albus liomo, esl homo albus. Nam si hoc non est,ejusdemmullse erunt negationes.Sed ostensum esl quoduna unius esl. Ejus enim qux est, esl albus homo,negatioest, non est albus homo, ejus vero quse est, esihomo albus,si 7ion eadem est ei qu3e esl, esl albushomo, eril negatio vel ea qux est, non esl non homoalbus, vel ea quse esl, non esthomo albus. Sed atieraquidem est negalio ejus qux est, est non homoalbus,alteravero ejus qux esl, est albus homo. Quare eruntduie, unius. Quoniam igitur Iransposita nomine etverbo eadem fit affirmatio et negalio, manijesturn est. pQuoties, inquit,nominapermutanlur etverbo,etedem propositionum slgnificationes permanent.Quotieaautem negatio permutatur, non eaedem.nam siquis dicat : Estnon homo albus, et non est hornoalbuSjnonidemsigniflcatpermutatascilicetet Iranspositanegatione. Quoties autem dicitur, est albushomo, et rursus est homo albus, idem transpositaverba nominaque signiflcant, et erunteaadem afflrmationes:namsi quis hoe negat,contingit ut uniusafflrmationis, duaenegationes sint. Hoo autem monslratumestsupsriusfi3rinonposse,sedsemperuniusaffirmationis unam esse negationem.Illius namqueafSrmationis quaedicit, est albus homo, illa negatioest, quae dicil,nooest albus homo; illius autem quaepropunit,est homo albus, si non esteadem illi aflir- qmationi quse enuntiat, est albus homo,sed est ab eadiversa, sit negatio vel ea quae dicit, non est nonhomo albus, vel ea quas dicit, non est homo albus;sedillaquEeproponit, nonestnonhomo albus, habetsuam affirmationem ad quam referri debeat,eam scilicetquaeenuQtiat,est non horao albus.Illa vero quaedicit, non est homo albus, negatioestejusqufeproponit,est homo albus. Sed si affirnjaiiones eorumdiversas sunt,diversae eruntetiamnegationes.Siquisergo dicat afirmationem quae proponit, est albushomo, diversam esse ab ea, quae enuntiat, est homoalbuSj illud quoque concedat necesse estutnegationesquoque ipsarum diversas sint,est autem negatioillius quK dicit, est albus homo,illa scilicet quaeproponit,non est albus homo. Rursus illius quae enunfieripotest ut si de uno eodemquehomine dicatur,est albushomo, et non est homoalbus, ut utraaquesint verae: quod si itaut nunc sunt posits aliquandoin veritate concordant, hoc idcirco evenit quiaindeflnitcB sunt, non quia verbi fiunt nominibusquetranspo=itis:quare evenit utunius affirmationis duplexsit negatio. Quod autem diximus inferiori descriptionemagis liquebit.Contradiotio.Est albus liomoNon est albus homo^°lt^^='"'Est horao albusNon est homo albusContradictio.DE CONJUNCTIS ET DIVISIS ENUNT1ATI0NIBU3.Atverounum depluribus,velpluradeuno affirmare,vel negare, si non est unum ex piuribus, non est affirmatiouna, neque negatio. Dico autem unum, non siunum nomenpositumsit : nonfit aulemunum ex illis,ut homo est forlasse et animal, et bipes, etmansuetum;sedex his etiarn unumfit.Ex alboautemet homine, etambuLarenonfitunum.Quarenecsiunum aiiquid dehis affirmet aliquis, erit affirmatio una, sed voxquidemuna .affirmaliones vero mullie.Nec si de uno ista,sed simililer plures.MultaPeripateticisdediscernendispropositionibusquffiessentuna, qusmultae, consideratio fuit. Atqueideo nunchoc dicit, et si una res, inquit, depluribuspraedicetur in propositionibus vel affirmativis,vel negativis, vel rursus res plures de una iterumprasdicentur, et si pluribus illis rebus unum nomensitpositum,vel unares de uno nomine plurasigniflcantipraedicetur, si ex illis omnibus rebus unumaliquid non fli, non est una affirmatio, nec una negatio:si quis enim dicat ani mal rationale bipes homoest, unum hominem pluribus prfedicando subjecit:sed haec sigillatim quidem dicta plura sunt, unamvero quamdam substantiam informant. Coeuntibusnamqueanimali,rationali,etpibedeflt unasubstantiaanimal rationale bipes, quod est homo. Ettiat, est homo albus, estnegatio,nonesthomo albus. " quanquam h*c silligatim dicta multa sint, si quisQuare has duae negationes, non est homo albus, etnon est albus homo a se diversaesunt. Rursuscumdicimus, est albus homo, elnegatur non estalbushomo, si de eodem homine utraeque dicantur,unamveram alteram falsam esse necesse est;ut si de Socratedicatur, est albus homo, non est albus homo,quaecum ita sint, neeesse est ut ejus quae ait estalbus homo negatio sit ea quae dicit non est albushomo; sed positaestquidempnusnegatioqua; dicitnon est albus homo ejusafflrmationisessequajdicitest albushomo.Nuncveromonstramus illam quoquequae dicit non est albus homo ejus alfirmationis neenimdicat animal,et rursus ralionale, et intermissotempore bipes, discretim multa significantia,tamenjuncta in unum unam faciunt naturam, et hoc estquod ait : Ut homo est fortasse animai, et bipes,et mansuetum; sed ex his unum fit, tanquam si diceret:Homo enim plura signlficat, sed ita, ei ea quassignificantur discerptim dicantur. Nametanimal, etbipes, et mansuetum designat.Dicimus enim hominemesse animal, et bipedem, et mansuetum; sedbaec junctain unum corpus efflciunt unum animalmansuetum bipes, quod est homo.Quare quanquamdeunopluraprffidicatasint,tamenquoniam exomni-

us unum aliquid fit, ex boo unaest affirmatio atquenegatio. Quod si duae res tales subjectae sintdequibusunarespraedioetur, ut de his unum fieri aliquidnequeat, non est una affirmatio, nec una negatio. Siquis enim candido aliquo homine ambulante dicat,albumetambulanshomo est, album et ambulareinunam naturam non conveniunt, neo fltexutrisquealiquid unum,itautalioujush8ecduojunclasubstantiamforment.Quaresiveafflrmentur, sivenegentur,sive subjectasint, sive praedicata, noneritunaaffirmatio,nec una negatio, sed vox quidem una est.Totautemin ea sunt affirmationes et negationes,quot lerminisunt positi ex quibus unum non flt, sive auterade pluribus unumpraedioetur, siveplurade unoprsdicentur,idem'modusest,utsi quisdicat,homo ani-flt, non est una propositio. Amplius quoque si depluribusrebusunum nomen sit positum, ex quibusconjunctisnullaunanaturasit.et de illo uno nomineunum quodlibet aliud praedicetur, non est unaaffirmatio, neo una negatio. Marinus namque ethic latrabilis uno vocabulo canes vocantur.Si quisigitur dicat, canis animal est, quoniam ex his quKsignifloatcanisinununijuncl,i3 nihil unum efficitur(ex cane enim et latrabili et marino junotis nullauna substantia esl), illa propositio multiplexest,etmultasignifloans, etnonuna.Quare quemadmodumsi quis hujusmodi propositiones interroget, debeatresponderi, dooet dicens :Si ergo dialectica inierrogaiio responsionis esi petitio,velpropositionis,veLalterius partis contradictionis,propositio vero unius conlradictionis pars est, nonerit una responsio ad hxc. Neque enim est una interrogatio,necsisitvera.Dictum estautem dehis inTopicis,simul aulem manifestum est,quoniam nec hocipsum,quid est,dtalectica interrogatioest. Oportet enimdatumesse ut ex interrogatione eligat,utram velil contradictionispartem enuniiare. Sed oportet interrogantem,determinare, utrum hoc sit homo, an non hnc.Sensus hujusmodi est,quicunque interrogat siab arte dialectica non deciinet, idoirco interrogatut ei respondeatur. Respondeatur autem aut totapropositio, aut contradiotionis particula. Si quisenim sic dioatinterrogans, Animaneimmortalisest?Tunc respondens aut est respondebit, aut non.Hoc autem esttotius contradiotionis una particula.Contradictioenim est, animaimmortalis,est,animaimmortalis nonest, ergo est, et non conlradiotionissunt particulae. Quod si quis interroget, Animaneimmortalis esl an non ? tuno ille ita respondeat sivefit totam proposilionem dioens, Videtur mihiimmortalisesse, vel rursus, Videtur mihi non esseimmortalis.Ergo quisquisitaresponsionem petit,utilla responsionis petitio vel propositionis petitiosit,vel unius partis contradictionis. Propositio aulemunius oontradiclionis pars est, id est, omnis affirmatiouna unam habebit negationem, et in duabusAN. MANL. SEV. BOETII 356A.propositionibus una erit contradiotio. Quare quisquisplura significantem propositionem dixerit,illenon facit propositionem ad quam sit una negatio.Quocircahujusmodiinterrogationiquaeplurasignificat,neo si vera sit, debet esseuna responsio.Si quisinterroget substantiane sit canis, quanquam verumsit dicere substantia est, quoniam et latrabilis etmarinus substantias sunt, tamen non est ad hancuna facienda responsio.Sed dioendum est de quocane interroget, quod si ille dixerit de marino, velrursusde latrabili, lunocumper illiusdeterminationemdeflnitioneraqueinterrogationisfactafueritunapropositio, unuraquesignificans, adhibenda estunaresponsio.Dehisautera in Topicisdictum essecomraeraorat.Similiter autera raanifestumest,quoniammalrationalebipes est, quoniam exhis unum quiddamflt, una est propositio. Sin vero quis ducat.ho-qualis debet esse modus dialectioas interrogationisp nec hoc ipsum quid esl, dialectica est interrogatio,mo albusambulansest, quoniam ex his nibilunum exsequitur. Ait enim, Si quis interroget quid estanimal, heeo non estdialeotioa inlerrogatio.Oportetenim per dialecticam interrogationemoptionera respondentidare,utrumaffirmarevelit,annegarequoddicitur,utsiquissicinterroget,Putasnebonum malocontrarium est ? tunc respondenti datur electio,utrum afflrraare velit annegare.Dicit enim ille,autest, autnon est.Quiautem ita interrogat, quid estanimal?nullurailli locum aut afflrmationis autnegationisrelinquit;quidenimdicturusestinterrogantealiquo. QuidestanimaIe?dicturusest.Non?inconvenienserit responsio. Eodem modo quoquesidicatest animal, ad causam.Sola igitur illa est dialectica_ interrogatio, in qua datur respondenti ex interrogationeoptio utrum velit patrem contradiotioniseligere, eamque enuntiare vel affirmando soilicetvel negando. Oportet enim interrogantera deterrainare,utrum, verbi gratia, animal horao sit,an ron,ut ex illa interrogatione, quara velit partem contradictionispossit, is qui respondet eligere.Quoniam vero hxc quidemprxdicantur composita,ut unumsitomneprsedicamentum eorum quse separatimprasdicantur, alia vero non, qu3Sdifferenliaest.dehomine enim verum est dicere et ssparaiim animal,etseparatim bipes,et hxc ut unum;et hominem,et album,ethsecutunum. Sednonsi citharxdus est et bonus,estet citharsedus bonus.Si enim quoniam altetrurum dicitur,et ulrumque dicetur: multa inconvenientia erunt.De homineenimverumest et hominem etalbumdicere.Quareet omne.Rursus si album, et omne, quare erithomo albus albus,et hoc in infinitum. Et rursus musicusalbus ambulans,elhxc eadein frequenterimplicitain infinitum. Amplius Socrates. Socrates est,et homo,et Socrates Socrales homo. Et si homo et bipes,ethomohomo bipes. Quoniam ergo si quis simpliciter dicatcomplexiones fieri plurima inconvenientia, contingitdicere,manifestum est.Quemadmodum autem ponendumsit, nunc dicamus:Postquam de unitate propositionis explicuit, etquid esset dialectioa propositio terminavil.Nunc adilla venit in quibus plura ssepe de uno sigillatimveraoiter prsedicantjquffisimulpraedicata, aliasvera

357 IN LIBRUM DE INTERPREtATIONB EDITIO PRIMA. 358sunt.allas falsa.Si quis enim sicdicat: Marius ma- A praedicare verum est, eril igiturtertio homo albuslus est.fortasse verum est.Rursus :Marius duxest, albusalbus, et hocin infinitum progreditur.Et rursussi verum est dicere de homine quoniam ethoc verum est.Quae conjunctain unum nuUa ra-musicustione sunt vera, velut si quis dicat : Marius raalusdux est,esl namque optimus dux omnium. Rursushomo animal est,verum est, et homo bipes est, verumesl, et haeo juaota vera rursus sunt. Si quisenim dicathomoanimalbipesest,verum est. Horumest,etrursus quoniara albus est, et quoniam ambulanse8t,et hsecrursusia unum dicunlur, quoniamhomo musicus albus ambulansest.Rursus quimusicusalbusambulansest,et albus est et ambulansest,et musicus est. Dicunturh«c igitur rursus simul homoergo qui modus sit,vel quando ea quae singula extra albus albus musicus musicus, ambulans ambulanspraedicantur,juncta,vera vel falsa sint,regulam daturusaggredilur.et sensus quidem hujusmodi esl. loculionem.Nec non in singularibus quod idem eve-est,ethaecassidueoofpplexaeademtaciuatsuperfluanjOrdo autem sermonum talis est.Quoniam vera,inquit,quaedam sunt, quae ita conjuncta de aliquo crates Soorates homo, et si Socrates Socrates est etnit.Si enim Socrates et Socrates est et homo,erit So.praedicantur.ut eorum praedicamentum unum sit,et homo etbipes, eritSoorates Socrates homo bipes;in unum congruat forma eorum quae extra vere po-etrursussi hicidem bipesest ethomo, erit Socratesterant pr8edicari,ut in eo quod est animal bipes de g Socrates homo homo bipes bipes.Qus omnia quamhomiaejuncta compositaque dicuntur, et tit unaquodammodo praedioatio: cum animal et bipes extrasigillatim valeant praedioari, dicimus enim homoanimal est,et rursus homo bipes est.alia vero quaenon sunt eo modo,qu6e sigillatim quidem praedioariverum est,composita vero falsum, sed quae horumditferentia est,vel quando illud,quando hoo eveniat,dicendum est, et hoc docet exempiis. De homineenin:),inquit, verum est dicere extra animal, extrasint inconvenientia nullus ignorat.Non igitur dicen.dum est quoniam omnia quaeounque sigillatim pradioantur,eademjunota semper potueruntpraedicari,ergo quae juncta vere dioi possunt.et quae falso, eorumquae sigillatim atque extra ante vere diountur,exponit. Hoc enim solum haotenus demonstratumest quoniam si quis simpliciter et omni modo fiericomplexiones dicat, multa inoonvenientia evenirenecesse est.Quemadmodum autem tiant oomplexio-bipes, et ut unum, ut de eo dicatur, animal bipes.Rursum quemlibet hominem, ut Socratem possumusnes, ponendum atque tractandum est.Eorum, igilur quie prasdicantur,et de quibus prsedi-dicere, ille homo albusest, rurHus ille homo canlur ,qu3ecunque secundum accidens dicuntw vel dehomo est,et haeo nt unum juncta dioentes: ille homo eodem,vel allerum de altero, hsecnon eruntunum, uthomo albus est. Sed aliquoties evenit ut aliquis homo albus estel musicus. Sed non est idem atbum ethomo citharoedussitquidem etimperitus.Bonusau- ^i musicum,accidenliaenimutraque eidem,mc si albumtem homo,et si de ipsodicatur quoniamest citharoe' musicum verum est dicere,tamen erit atbum musicumdus,verum est,et quia bonus est hoc quoque verum unum aliquid.Secundum accidens enim album musicumest.Sed non etsicitharoerlus estet bonus,idcircojamdicilur.Quare non erit album musicum unum ali-bonus est etiara citharoedus,fortasse enim est imperitissimus,quid. Quocirca nec citharasdus bonus simpliciter, sedhomo autem bonus. Si enim quoniam animal bipes. Non enim sunt secundumaccidens.alterutrum dicitur,et utrumque dicetur, multa inconvenientiaerunt.Si quis enim sit qui dicat,oraniaqucecunquesigillatim vere dicuntur,eajunota etiamvere possunt dioi,multa inconvenientia et impossibiliacontingunt.Hoo est enim quod ait.Si enim quoniamalterutrum dicitur,et utrumquedicitur; si enimet simul de homine, homo albus est. Rursus dehomine albo possumus dicere quoniam homo est,possumus dicere quoniam albus est ; igiturethaeojuncta dicuntur,homo homo albus albus est.Nam siverum est dioere de hominequoniam homo est, etde albo quoniam albus esl, et omne hoo vere dicipotest.id esthomohomoalbus albusest.Et si de hooilerura homine albo,verum est dicerequoniam albusest,et verum est de eo album praedicare, et rursusde homine pr»dicare album verum est ; erit ergohomo albua albu3,et rursua de hoc homine albumIu his, inquit, quee praedicantur, et de his de quibusilla ipsa praedicantur, duplex ratio est.Aut enimduo accidentia de uno subjecto diountur,ut Mdriusmalusest,Marius duxest; aut unumacoidens de unosubjecto praedicantur, aliud vero accidens de illoprasdioato aooidenti praedicatur, ut si quis dicat :aliquis dicat quoniam allerutrum extra vere dicitur, Cicero est calvus,calvus orator est.Hic enim calvuset utrumque simul vere semper posse dioi, multa de subjecto Cicerone, orator de calvo prasdicatur.suntimpossibilia quae contingunt ;quae autem sint Hoc estenim quod ait : Quscunque secundum accipjde eodem, velalterum de alleroimpossibilia quae contingunt,h8ec sunt. De homine dens diountur, velenim possumus dicere quoniam homo est,et rursus de eodem, ut si qua duo accidentia de uno prasdicentur;alterum de altero, ut siunum aocidens depossumus dioere quoniam albus est ; dicimus igiiuraltero accidenti dicatur, ut ipsum aocidensde quodicitur de altero rursus subjecto pradioetur. Quodsi itafiatpraedicatio,in unum jungiacoidentiacopu-Jarique non possunt ; etenim si quis sic dicat,homoalbus est, homo musicus est, haec juncta simulunum nonfaciunt,utestmusious albus,velsi rursusmusioum praedioetur de albo, ut albumde hominepraedicetur et dicatur, ut illud album musioum, estnon idem est album musicum,nec in unam substantiamcoeuntqufficuuque vere praedioari possunt sigillatim: idcirco enim haec de se invicem videntur

359 AN. MANL. SEV. BOETII 360possepraidicariquia deuno eodemquesubjectopraedioantur,non quod ex his unum aliquid fiat, aoci-ea sigillatira praedicentur,recte juncta praedicantur;A. Quod si nec accidentia sint,nec alterum inaltero,etdentia enim suntutraque.Quarenoneritalbum musicum: sed qLioniam homo albus idem musicus est, verum dixerit,et rursus quoniam bipes,verum hoosi quis enim dioat de homine quoniam animal est,per id quod utraqueuniacoiduntper acoidensalbum quoque dixerit.Haec si jungat,faoiet, homo est ani-de muE^icoprasdicatur. Neorursussi oitharaedus estet bonuSjidoirco jam bonus dici puterit cithareedus,neque enim bonus et citharaedus talia sunl ut eshisunum fieri possit.Sed quoniam utraque eidem acci-inest illi substantialiter. IUa autem sola aliquibusdunt,idcirco de sesecundum aooidens praedicantur.Sed magis fortassepossumus dicere : Homo animalinsunt substantialiter quaecunque in eorum definitionesumuntur, ut in definitione hominis sumiturest, homohipes est,ut hfficjuncta dioamus, animal animal, et in definitione rursus hominis suraiturbipes,elhisjunctissecundum substantiam non secundumaccidens est faota prsdicatio.Amptius necquxcunqueinsunt inaltero.Quarenequebipes: inest ergo etbipes in homine.Quare illa solasigillatim praedicala recte juncta praedioantur,qu8eneque acoidentia sunt,nec alterum in altero est,velalbum {requenCer, neque liomo, homo animal esl vel Ti prolatione vel natura: idque fiet manifestum,si eorumbipes, sunt enim in homine bipes et animal.Quoeounquesigillatim secundum acoidens praedicamuseasimul praedioari non posse monstravit. Nuncalterius definitio sumatur,velut si quaeratur ande homine homo ei bipes praedicari simul possint,diffiniendusesthomo, etsiinhominisdefinitione bipesautemillud eliam docel, quoniam illa quoque quaeincurrerit,dicendum est bipes inesse_homini, etsub3tantiaiiterpraedicantur,nonsempersimuljunctautruraque junctum de homine non posse praedicari,praedicentur,et haeo ratio et acoidentibus convenit et quia cum dixeris homo homo bipes, tale estlquasisubstantialibusrebus.Quoties enim inest preedioatoaliquid, et nos illud extra volumus pradicare, et indicasjhomo bipes bipes, quod est incongruum.Verum est autem dicere de aliquo et simpliciter,utunum rursusduo praedicataconjungere,tuno fitincongruapraedioatio;ethseoaliquotiesquidemquemdam hominem liominem, aut quemdam albumin ipsahominum prolationeperspicitur, aliquoties vero inveniturinhominem hominem album.Dudum qufflsivit utrum omnia quffisigillatimvereintellectu,atque in termini continentia.Sipraedioantur ea junota veraciter dicerentur. Nuncquis enim sit homo albus, et de eo dicalur, verbiautem considerat atque perpenditutrum omniaquaecunquegratia: Galliashomo albus est, etrursusde eo dicatur,simulvere dicuntur,et simpliciterverseprae-Gallias>lbusest, siquisid velit adjungere, inconvenientissimepraedicabitur.Q dicentur.Dicitnus enim Sooratem quemdam hominemDicit enim : Galliashomo albus albus est,idcirco quoniam albus in hominealbo continebatur, quod ante deCalliapraedicatumest. Atque hoc est quod ait ; Quare nequeesse, et rursus simpliciter dicimus Socratemhominem esse. Rursus dicimus, verbi gratia, GalliamaIbumhominemesse,etdeeo alburasimpliciterpraidicamus, dicimus enim,Callias albus est.Quaeritalbum frequenter. Alia vero sunt quae hoc in prola-ergo ulrum hoo in omnibus esse videatur, utlione non habent, sed in natura, si quis enim sicdicat : Socrates Soorates est, et rursus SocratesLomo est, et haec simul jungat, ut dicat SocratesSocrateshomo est, non reote fecerit praedicationem.Nam homo in Soorate inerat, et rursus bomo deSocrate praedicatum est. Talis est ergo qui haecmal bipes.hic rectepraedioatur.Nam neque aooidentiadicuntur, nec alterum alteri inest. Non enimsumitur indefinitione aQimalisbipes,acperhocnonqufficunque verum est juncta praedicare^eadem quoqueverum sit simplioiter dicere ; sed hoo non inomnibus eveniet.Nam si qua hujusmodisit praedicatio,inqua aliquid oppositum addatur ipsi praedicationi,praeterillud oppositum,simpliciter illa praadicationon potest praedicari.ut si quis dicat de Socratejuncta, idest, Sooratem et hominem,voluerit praedicaredeSocrate,jam mortuo, quoniam hoo quod jacet, homotanquam si dicat Soorates homo mortuus est,vere dicit,simplioiterautemdicere nonhomo est. Nam in Socrate inest hominis natura. Vel potest, hoc quod jaoet homo est. Idciroo quoniamrursus si de aliquo homine, velit aliquis hominem additum est praedicato, id esthomini, id quod hominiprifidicare, et rursus animal, et dioat, homo, homooppositum est,idest mortuus.Diotum est enim•et animal.Homo enim idem est quod animal ; hoc quod jacet homo mortuus est.Mortuus autem ete., (>qui h«cduo,iunctacomponit,nihildifrertquamest Homo namquehomo opposita quodammodo sunt.Num si eorum definitionessumamus.facilepotest.HomoEi dicat, homo animal animalhoc perspici animal est.Eodem modo et si de aliquo homine hominemnamque est animatus, raortuus vero praeter animampraedioet aliquis, et rursus bipedem, atquehfecjuncta velitdicere, incongruam faciet praedicalionem.Nihil: atque ideo quoniam quaedam est oppositiosecundum privationem atque halsitum, hominisetenim aliud dioit, qui dixerit, homo mortui et utraque simul vere praedicantur, unumhorao bipes est,quam si dicat,homo bipes bipes est,etenim homo bipes est. Qoare neque ea quae in ipsaprolatione in altero insunt cum extra praedioanturipsorum,quod est homo.simpliciteret praeter mortuumde cadavere non potest praedicari, atque hocest quod aitrectejunguntur, nec ea quae in prolatione quidem Non autem semper, sed quando in aujedo aliquidnon sunt, sed tantum in natura atque substantia. quidem oppositorum idest quod consequitur coniradi-

361 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONB EDITIO PRIMA. 362clio,non verum,sedfalsum est, ul hominem morluum, A. forlasse dixerit, el nirsus bie albus esl. IIoc quoquehominemdicere. Quanclo autem nonest, verum est.Vel verum est dicere, idcirco quoniam de eo non ideoetiam quando inest, semper non vervm esl ; quando alLium praedicavil, quia dixit iliuin esse bominem,vero non inesl, non semper verum est, ut Homerus esl sicutde nomero, idoircoesse prcedicatur, quia poetaaliquid, ut poela, ergj eliam est, an non, secundum csse dicitur, sed quod per se albus est ; sed hoe nonaccidens enim prsedicatur esse de Homero quoniam secundum accidens pra;dicalur, ssd per se. Quareest poeta, sed non secundum se prsedicatur de Homero rcctedictum est in quibus junclis prasdicalionibusquoniam esl.neque oppositio queedam inest, nec ipsa per accidensQuas ulraque, id est el praBdicaluin ef quod additurpraidicalio esl illa simpiiciler etiam posse pr^e-proedicato, ex ipsa oppositione contradictio comitatur,dicari. Quod aulem non est, quoniam opinabile est,ut quoniam homo et mortuus opposila sunl, non est verum dicere esse aliquid. Opinalo enimea quaedam comitatur alque consequilur per opposilionemlion est, ([uoniam est, sed quoniam non est. Quidamconlradictio. Dicirausenim, qui homoest vi-volentes id quod non est, aliquo modo esse mon-vit, qui mortuus est non vivit ;vivit autem et non strare, taliutebanlursyllogismo, quod est opinabilevivit, quajdam contradictio est. Ergo in hujusmodi est. Coacludebant quod non est igilur est, docenlespraadicationibus nou est verum unum simpliciter eagquae essent, scibilia polius, non opiiiabilia essepraedicari. Quando autera hujusmodi opposilioni ei quod aulem non est, opinioni lanlum subjacere,quod praedicatur, non jungitur, polesl simpliciler nulla eliara scientia claudi. Quod Arisloleles hocvere praedicari, sed nec hoc semper, magisque illud modo disculit : ait enim, con idcirco esl opinabile,quoniam est, sed idcirco opinabileest, quoniamnonverius dicitur, quoniam cum ista opposilio est,nunquamverum est eorum quea juncta vere proedicanlur,sirapliciter vere aliquid appellari. Cum autemistaoppositio non inest, nonsemper vere simpliciterpraedicari eorura aliquid, qu« de aliquo vere juncladicunlur. Si quis enim sic dical : Homerus polea est,verum dixerit;quod si dicat : Homerus est simpliciterprater poetam, falsum esl. Atqui esse et poleajnon sunl opposita. Ergo nonsemper quando opposi-est; sed hoc quod non est, est quidem aliquid, sedest non per se, sed opinabile. Et quemadmodumHomerus quidem est quiddam, id est poela, non lamenest per se, ita id quod non esl, est quidemaliquid,id est opinabile, vel ignorabile, vel nescibile,non taraen est aliquid per se in natura.TIS, IMPOSSIBILIS, ET NECESSAEII.DE ENU.WIATIONIBUS MODORUM, POSSIBILIS, COXTINGEN-lio non csl in proedicatis, verum est aliquid simpliciternis vero delerminaiis, perspiciendum est quemad-praedicari. Cura autem oppositioinest, semper modum sese habent affirmationcs ei negationes ad sefalsura esl unum praedicamentorum quae juncla di- ^ in^,icem, hx scilicet qux sunt de possibiti esseetnoncunlur, simplioiler el praeter aliud dicere. Nam cumpossibili, de contingenli et non ccntingenli, deimpossibilietde Homero dicimus quoniam est aliquid, id est quoniamnecessario. llabent enim aliquas dubilaliones.Horaerus poela est, verura est. NunquidetiamProposilionum alife sunt quae simpliciter proferuntur,dicendum est per se quoniam esl, an polius essealias quibus aliquis raodus in enunliatione mi-non simpliciler, sed sccundum accidens de Homero scetur. Si quis enim dicat : Socrales disputal, simplicempropositionem rcoil; si vero aliquis dicat:praBdicalum est. Non enim quia esi, sed quia poelaest, et quoniam eiet poela esse accidit. Idcirco esseSocrates bene dispulat, modum propositioni quamquoquo Homerum aliquid, id est poelam, non perseenuntiabat adjunxit quomodo enim dispularet ap-;esse praedicamus; concludit igilur hoc modoQuare in quibiiscutrque prxdicaiis contarietas noninesl, si defmitiones pro nominibus dicantur, el secundumse priedicantur, et aon secundiim accidenstio patefacit, ut >n eo quod esl homo et mortuus, nominaquidem ipsa opposila non sunt, sed definilainveniuntur opposita. In hujusmodiigituroppositionibusvel quoties non sccundura accidens praedicaturaliquid, ut esse de Homero secundum poetam,sciIicetquod Homero accidens est, sed per se el secundumipsum subjectum, manifestum est quoniamquidquid conjuncte vere dici potest, idem vere diciturel simpliciter praedicatum, ut si quis dicat dealiquo homine quoniara hic horao albus est, verumPatrol. LXIV.posuil, cum dixit beue. Nunc ergo hoc speculaturquemadraodura se habenl affirraationes el negationesearum proposilionura, quce cum modo aliquo profe-lerminata sunt. Nam deruntur, ut siquis dicat, possibilc est hoc fleri, et rursua,in his aliquid, el simpUciter verum erit dicere. Quodautem non est, quoniam opinabile est, non est verumnon possibileest hoc fieri, quemadmodum sesein his affirmalionishabealnegationisque nalura. Similileraulem et in eo quod est impossibile esse, etdicere esse aliquid. Opinatio enim ejus est, non quoniamest, sed quoniam non esl. D .in eo quod est necesse esse, et in eo quod diciturIn quibusdam cuim nominibus diclis non apparet conlingere esse, el non conlingere efse. Quaequcopposilio: quod sidetinianlur, mox sese illa opposi-horum sint alfirmaliones, quKve negationes, aulquam affirmalionem cui negalioci recte aliquis opponat: De his omoibus perspiciendura, inquit, est,quoniam ea quae de conjunctis et simplicibus pra:dicalionibusdicenda fuerant,earum propositiouura quae cura modo proferuntur,oppositionibus, multa causalio est. Quae aulem sintdubitationes, vel quemadmodura in his oppositionesinveniendffi sunt, continua disputatione persequitur.Nam si eorum quse complectuntw illae sibi invicemoppositx sunt contradictiones, guxcunque secundum12

363 AN. MANL. SEV. BOETII 364esse et non esse dispoiiunliir, lU ejus quse est, esseho- A quarum naturaincomplexione esl, illae sibi invicemminem, negatio esl, non esse liominem, non, esse non oppositse sunt contradictiones, queecunquesecundumhominem. Et ejus quse est, esse album homincm, negatioesse et nou esse disponuntur, ut lias quas supra digessimus,est ea qvx est,nonesse allmm honiinem, sednon,essenonalbumhominem. Sienim deomnibus aut dictioest,aut negalio, lignum erit verum dicereesse nonalbumhominem. Quod sihsec hocmodo, et quibuscunquequarumque ipse exempla proponil, ut ejusqua3 est, esso hominem, negatio esl,noa esse hominera.Hffic enim ipsius affirmalionis secundum esse,et non esse negalio esl, el hic subaudiendum esl, nonesse non additur, idem faciet id quodpro esse di-illa negatio esl, per quani dicit esse non hominem,citur, ut ejusquae cst, ambulat homo, negatio esl, non ut sit sensus affirmationis qute est esse hominem,ea quse est, ambulat non honio, sed ea quse est, non negatio est non osse hominera. Non illa quas dicitambulathomo. Mhil enim differt dicere hominemambulare,esse non hominem. Et hoc quidem de simplicibus.vel hominem amhulanleyn esse. Quare si hoc Rursus de his in quibus est tertium prasdicatur, ejusmodo in omnibus, ct ejus quse est, possibile est esse,negatioest,possibileest non esse, sednon ea quseest, nonquae esl, osse albura hominem, non hic subaudiendumest, illa esl negatio quaa dioil, esse non albumpossibile est esse ; videtur auiem idem posse esse et hominem. Sed hic quoque subaudiendura est, illanon esse, omne enim quod est possibile dividivel am- n qus dixit, non esse album hominem, ul sit hio sensus:bulare, et non ambulare et non dividipossibila est.Omnis propositio verborum et nominum complexioneformatur;ergollujusafnrmalionis quee est, esse album homi-nem, non esl illa negalio qus dicit esse non albumpropositionum quaecomplectunnem,hominem ; sed illa potius quce proponit, non esselur, el quarum naturain complexione album esl, illoe sol;\ihominem,ethoc approbat inductione.Sienim,Bunt, inquit, contradictiones. Quaecunque secundum inquil, de omnibus aut dicllo est, id est affirmalioesseetnon esse ponuntur, uiinea propositione quaj aut negatio vera, cum lignum f.:»lsum sit dicere essedicit, esl homo, non est illa negalio hujus affirmationisalbum hominem, verum debet esse de eo dicere essc,qu88 proponit, est non homo, sed illa potius non album hominem, si hsc negatio est superiorisqufe enuntiat, non est homo, ut sil affirmatio et negatio,affirmalionis, sed utraequefalsee sunt. Hsec igitur nonest homo, non esthomo. Illa vero quae dicit, estiliius affirmationis negatio. Ergo secundum esseest nonhomo,noneslnegatioejusqua3 enuntial, est etnon esseoontradictiones sibimet opponuiitur.Quodhomo, sed est afirmalio ejus negationis quse est, si hoc modo et quantiscunque esse non additur, idemnon esl non horao. Rursus cum dicimus, est albus faoiet quod proesse dicitur. Sunt quEedam propositionesinquibushomo, non est negatio illa hujus affirmationis qua;essenonaddilur, sod id quod in hisdicil,estnonalbushomo,sed illa potius quse dicit, enuntialurpidem valet lanquam si esse poneretur,non estalbus homo; hocaulem probalur sic: Ne- "' in ea qu(e est, homo ambulat, quoddico ambulal,ccsse ost enim in contradiclionibus unam verara esse^ale est lanquam si dicatur, homo arabulans est. Ergosemper, alleram seniper falsam ; ergo si ejus aflirmationisquae dicit, est albus homo, negatio esset, eslnon albus homo, unam veram, alteram falsamesse,constaret. Nunc autem si quis de ligno dicat, eslalbus homo, falsum dixerit; si quis vero de lignoeodem neget dicens, est non albus homo, hoc quoquefalsum esl ;h8ecenim propositio quaj dicil, eslnon albus homo, hoc sentit, hominem quidem essenon tamen album, quod de ligno falsum est prsedicare.Ergo et ea quoe dicil, est albus homo, et illaquK proponit, esluon albushomo,utrcequealiquandodicit, possibile est non esse. Sedaliud rursus occur-falsae sunt, ut in ligno : quare non sunt sibimet opposilae.Igitur necea quae dicit, est albus non homo.negatio est ejus quaj dioit, esl albus homo;hujus negatio ponenda est, quae dicil, non est albushomo. In his namque una semper vera est, semperalterafalsa. Quod si ila esl, secundum esse semper,et non esse, natura contradictionis etflcitur. Nara cumdico, est horao, secundum id quod est csse fitnegatio,non est homo. El rursus cum dico, est albushomo, secundum id quod est esse rursus negatio fit,non esl albus homo. El sensus quidem totus hujusmodiest. Ipsi autem in oratione sermones proptersimilitudinem videntur quidem obscuri. Erit autemplanius pronuntiantibus et subaudienlibus sic. Namsi eorum quas complectuntur, id est, propositionumin his quoque quas non habent est verbum junctum,si ncgalionem ad verbum illud junxero, quod proesse positum esl, talis mihi negalio reddilur, qualisesset sinegalio ad esse ponerelur, ut in eo quod est,ambulal homo, ambulat pro esse positum esl. IIujusergoafflrraalionis, arabulalhomo, non est negatio eaqua; dicil, ambulat non homo, sed illa potius qucedicit, non ambulat homo. In hac enim ad id quod estambulat negatio juncta est, quod ambulat hominipro eo quod est esse conjunctum est. Tale enim estdicere, homo ambulat, tanquam si quis dicat, estambulans homo. Quare si hoc modo in omiiibus, etejus quseest possihle est esse, negatio est, possibilequare illa D esl non esse, scd non ea qus esl non possible estesse ;si in oranibus,inquit,secunduffi esseconlradictiofit, in his quoquequa3 possibiliadicunlur secundumesseet non essecontradictio facienda est ; ineo enimquod dicirauspossibileest esse, illaerit negatio quaedicit possibile est non esse, non illa qua3 cst, noirpossibile est esse. Nam si ei quK est possibile estesse, illa opponalur quas est non possibile est esse,,non secundum esse et non esse oppositio facla est.Quocircaquoniam supra docuit secundumesseetnonesse, fieri contradictionem, dicendum est ejus quaeest, possibile est esse, illam esse oppositionem quae

365 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO PRIMA.ril, quod nosab hac opinionedimoveat. Iq omnibus A eligendum ut nonsecundum esseetnonesse fialconeniraaut .iflirmatio voraesl, aut negalio. In his enim Iradictio, sed polius secundum modum. Quodautemutraerjue sunt ver», nam quod possibile est esse,possibile est non essc, ut quia possibile est bominemambulare, possibile est horainem non ambulare, etquod possibile est videri, possibile est non videri.Rursus quod possibiieest secari et dividi, et nou secariet nou dividi possibile est. Quare ulroeque ineodem verae sunt, possibile est esse et possibile estnon esse. Nara quod diciraus, possibile est non esse,ila inlelligendura est ul sidiceremus, possibile esthodie pluviam non esse, cum si possibile ut sit. Curaulcm hoc ita eveniat, ipse demonstrat, dicens :Ratioautemest quoniam omnequod sic possibile est,non semper in aclu est.Quareinerit ipsi elumnegatio;dixil, si ergo illud impossibilius esl, hoc erit magiseligendum, non sic dictum est quod ulraqueimpossibiliasintetafiirmationemetnegalionemveramesse,et non secundum esse, vel non esse tieri conlradiclionera.Illud enim, id est contradictionem simulveram esse, impossibile est. Secundum esse autemet non esse airirmationem non fieri et negationemnon esse impossibile esl, sed ad hoc retulil, impossibiliusesl, lanquara si diceret, minuspossibile' Minusenira possibile est ul opposiiae in eodempropositionesverse sint, quam ut non secuodura esse et nonesse negaliones ponantur. Quocirca eligendum esthoc quod est possibilius, ut secundum modum popotestigilur et non ambularequod estambulabiles,et 'Q^i^s qnam secandam esse et non esse negationesnon videri quod esl visibile. Al vero impossibile est deeodem opposilas esse veras dicliones. Non igitur ejusquse est,possibiie estesse, negalio est possibile est nonesse. Contingit enimextiis aut idemipsumaffirmare etnegare simul de codem, aut nonseoundum esse etnonessequx opponuntw, fi^ri affirmationes et negationes.Siergoilludimpossibiiiusest,hoceritmagiseligenduTn.Hochujusmodi esl, qufecunque ita sunt possibiliaul sint actu et opere, illa nulla ratione possunt nonesse,ut coelo semper actu inest moveri. Semper enimmovelur, et diciraus, possibile est ccelum moveri,ideircoquonium coeli motus aclu est, hoc est, id illisemper agitur. Movetur enim semper ; in hac ergopossibilitate talis proposilio non potost convenire, utdicamus, possibile est ccelum non moveri, hoc euira qimpossibile est. Ergo in his qusecunque actu sunt,ha3 duse propositiones possibilo est esse, possibile eslnon esse, nullaratione conveniunt.Inhis autem qua3non «emper actu sunt, et sunl possibilia esse, convenirepossunl propositiones, id est, possibile estesse et possibile est nonesse. Non est enim semperactu pluvia, et possibile est esse aliquando, quarepossibile esl eam aliquando non esse. Usec igitur ralioest cur utrcsque inveniuntur verae, quod in hispossibilitalibus, qua3 non semper sunt aclu, et essealiquid, et non esse contingit ;quare si ejus quod eslfiant. Quod ipseplanius exsequitur dicens :Est igiiur negatio ejus quseest possibile esse, ea qu3eestnonpossibiteesse,etnoneaqux est possibile nonesse. Eadem quoque ratio est in eo quod est contingens,etenim negatio ejus est non contingens esse.Haj namque simul veroe invenirinonpossunt ; namsi quid est possibile esse, ut idera illud impossibilesil, lieri non potesl, ncc hoc in solis possibilibusspeculandum est, sed in omnibus quoque eadem ratioest. Nam in eo quod esl coniingere esse, non estilla negalio quod dicit conlingere non esse. Haecenim consentil ei quod esl, contingere esse, sed illaquod proponit non conlingere esse. Has enim duassimul voras iuveniri impossibiie e.st.El in aliis quoque simili modo, ul in necessario elimpossibili. Fiunt enim quemadmodum in illis esseet non esse apposiiiones, subjeela vero res, hoc quidemalbum, illud vero homo.Et in aliis, inquil, omnibus idem faciendum estsecundum modum eaim negatio ponenda est, ut k]contingens est ad contingere, si possibiiis ad possibile,si impossibilisad impossibile, si necessarium adnecessarium negalio conjungatur. Quemadmodumenim, inquil, in his quaj prajter modum aliquemsunt, et aliquid esse proponunl, esse quidem et nonesse apposiiiones quaadam, id est pr;edicationes sunt,possibile est esse, uegatio esl ea quw dicit, possibile res vero subjeclae, ut in eo quod esl, homo est, etest non esse, in eodem simul et aflfrmatio et negatio homo non est, homo quod est res subjectum est.erunt verse, et cui rei inest affirmalio, ut sit esse Appositio autem qurudam et praedicatio est et nonpossibile, eidem rursus ineril negatio,ul sit possibile _ esl, vel in eo quod diciiur album est el album nonnon esse, quare et quod ambulabile est, id est quod est, album quidemressubjeciaest, appositumaulemambulare potcsl, polest non ambulare, etbile cst, id est quod videri potest, polest etiamquod visi.nonvideri ; sed impossibile est ul de eodem opposila3 etcontrajacentes dictiones simulverae sinl. In omnibusenira aul afflrmatio vera esl aut negatio. Si ergofuclis negationibus secundum esse et non esse, inhis qua3 secundum aliquem raodum dicuntur, afiirmatioetnegalio utrseque sunl verae, quod fieri nonpolesl, illud magis dicendum est, non faciendas secuQdumesse el non esse negationes, sed polius secundummodum ;quod &i illud est impossibilius, utaftirmalio et negatio simul verfe siut, illud magis eslet prasdicalum, esl el non est. I(a quuque in bis queesecundum aliquem modum dicuulur, esse quidemsubjectum est, velut quaedam res. Modus aulemdeesse praedicalur ; naro cum dicimus,hodie pluviamcsse possibile est, esse sulijecimus, possibile prsdicamus,et sio tolam vimin pioposilionibus praedicatiotenel, et simplicibus, et praeiler modum quoiiesaliquid esse pra^dicamus, ut in eo quod dicimus,homo esl, tolara propositionis vim coutinet verbumesl, ila quoque in his quaj secundum modum dicuniur,quoniain tctam proposiiionem continet modus,aut possibilis,autconiingentis, aul impossibilis, aut

,367 AN. MANL. SEV. BOETII 368necessarii, ha3C praedicari, res vero alife subjeclae Al el non possibilcesl esse. IlaRC enim itaa sedisjunclsBesse dicunlur. Hoc enitn quoJ ait:sunl, ul simul esse non possint. Idcirco aulem hocevenil,Sic hoc loco, esxe quidem el nonquoniamessesnbjectafiunl,sunl oppositaj ; semperigitursecundumposse ve'-o et conlingere apposiliones cleterminantesmodum ponenda negalio esl, si integra opposilionisnaturaquemadmoclum in illis esse et non esne veritalemfacienda esl, quod planissirae exequilur,etfalsitatem, sic hic in eo quoi est, esse possibile, etsingulis propositionum niodis negalionisaccom-modans, alque integras naluraliler efficiens opposiiiones.At vero, inquit, ea quae est possibile esl noncsse non possibite.Nam quem-idraodum in simplicibus si ad esse etesse, cum ea quae dicil, non possibile est non esse,simul esse non poleril. Namque opposilas esse manifestumest, siquidem harum negalio ad modum estnon esse negationes fianl, una semper vera est, allerasemper f»lsa, ila quoque in his quas secundum modumdicunlur, si ad ipsum modum enunlialio nega-posila, qui est possildle esse, ejus aulem quae esllionis aptelur, velut ad quasdam apposiliones praedicalioneBqueveritas in apposilionibus et falsilas ter-necessarium est esse, non oporlet dici illam essenegationem, per quam dicitur, necessarium eslnonminala dividilur. Alque hoc est quod ait. Similiteresse ; hujus enim alia negalio inveniri potest, quohaeetiara in eo quod csl esse possibile et esse non., ., ^ T} niamest affirmalio quffidam, est aulem ejus negaliopossibile. Similiter enim secundum possibile et non 1) ,. ., •ea quas dicit, non necessariumesl non esse. Sed poliusei quae dicit uecessarium esl esse, eapossibile facta opposilio, veritalem falsitaleiT que de-opponendalerminat, sicut in simplicibus et prEeter modum positissecundum esse el non esse negalio. Uinc inomnibus secundum modum aflirmalionibus, oppositionesdigeril convenienliumnegationum,dicitenim:Ejus vero cjux est, possibile est non esse, negalio est,non eaquxest, non possibile cstesse, sed ea quse esl,non ea qux est, necessarium non esse, negatio est, sedea quxest, non necessarium esse. Ejus vero qux est,necessarium est non esse, ea qux est, non necessariumest rion esse. El ejus quse est, impossibile esse, nonea quie est, impossibile non esse, sed non impossibileest, ejus vero qum est, impossibile non esse, eaqux est, non impossibile est non esse.Ut demonstrel eam quas dicit, possibile est nonesse, non modo non esse negationem ejiis quaj est,possibile esl esse, sed omnino negationem non esse,hujus aliam invenil negatiorem. Namejus quaeesl,esl qua; dicit, non necessarium e;l esse ;ad illamnamque quee dicil, necessarium est non esse opponitur(ul diclum est), non necessarium esl non esse.Ejus quoque quas esl, impossibile esl esse, non dicendaest illa esse regatio per quam dicimus, impossibileest non esse, sed ea poiius quas proponil,non impossibile esl esse. Namque affirmatio quasd.imnonpossibile estnon esse. Et ejus qux esi, possibileestesse, non ea qux est, possibile est non esse, sed ea quxesl, impossible est non csse. Hujus enim invenilurest, nonpossibile est esse. Quare ei sequi scse invicemvidebuntur,hxc possibile esi esse,possibile esinonesse.negalio quaj esl, non impossibile est non esse.Universaliter vero [quemadmodum dictum esl) esseIdem enim possibile est esse, et non esse. Non enim quidem el non esse oportsi poncre tanquam subjecta,iontradicliones sunt sibi invicem hujusmodi, possiblleaffirmationcm vero et negaiionem hxc facimtem adesse et possibile non esse. Sed possibile est esse, etesseet non esse apponere, et lias putare oportet (ssenon possibile est esse, nunquam simul in eodemverse C gppggHas dictiones, possiUle, non possibile, continsunt,opponuntur enim. At vero, nec possibile est nongens non contingens, impossibile, non impossibile,esse, et non possibiie est non esse,nunquam simul vercenecessarium, non necessarium, verum, non vcrum.sunt.Similiter aulem et ejus qux esl necessarium esse, Regulam datuniversalemdicens :Hoo universaliterin omnibus faciendum esse, quod supra jam diximus,ut subjeclumesse el non esse ponalur. AfQrmalionemaulemetnegalionem ipsosmodos faciamus. Hoc estenim quod ail,negalionem vero et affirmationem ha:cfacienlem, niodosenim ipsos, idest possibile el conlingensetcaeterosproalflrmalionibusorJinanles, etad hos negativo adverbio junclo pro negationibusdisponenles, aul ad id quod dicimusesl, et non esl,apponamus, ut quemadmodum ad unara rem, quodesl homo, est verbum et non est negatio, praedicatumeslin hisquoddam proposilionibus qu» pra^pterpossibile esl non esse, quam alfirmationis loco po- D modum sunt, ut in ea perquam dicimus, horao est.suil, negatio reperitur illa quae dicil, non possibileest non esse, secundum modumsoiliceladdita negalione; unde fil, inquit, ul ea quas dicil, possibile estesse, et illa quae proponit, possibile est non csse,sese invicem consequantur ; idem naraque possibileest esse quod est possibile non esse. Cur autem seconse(jui possunl, haec causa est, quoniam nonsuntoppositse. Nam si essent opposilse, perimerenl se potiusquam consequerentur, et dissenlireni magisquara consentirent, ut est in his possibile est esse,Possibile est esseConlingit esseImpossibile est esseNccessarium esl esseOppositionessic in his proposilionibus quas cum modo sunt, estquidera aut non esl, subjecta ponamus, modosvcroipsos aut secundum affirmationera, si simpliciler dieanlur,aut secundumnegationem, si cum negationeponanlur, facientes ad subjeclum, quod secundumesse et non esse, disposuimus pr»dicemus, ut hasarbilremur esse oppositas dictiones et negaliones,quae secundum modos factae sint, eorum autem omniumnegatioiies et affirmationes in conlrarium disponantur.Non possibile est esseNon contingit esseNon impossibile est esseNoB necessarium est esse

369 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONK EDITIO PRIMA 370Possibile est non esseCoatingit non esseImponsibile est non esseNecessarium est non esseOppositiones ANon possibile est non esseNon contingit non esse.Non impossibile esl non esseNon necessarium esl nonesseQuod autem addidit verura, non verum, ad demonstralionemnon esse, non est necessarium non esse, et secun-omnium modorum valel. Namsi quis dus quidem ordo sese sic habel. Nuncautem ad ler-dicat, verum est, non est ipsius negalio verum non tium transeamus : quod non possibile est esse, hocest, sed potius non verum est. Alioqui ejus quas aitverum non est, illa negalio est quod dicit, aon veruranon est.Consequenlix vero secundum ordir.em fiunt ila ponentibus.llli enim qux est, possibile est esse, sequiturflerinonpo!esl,,quodaulemfieri non polest, ul aliquandosil, non contingit, quod ergo non possibileest esse, idem noncontingit essc ; sed quod non contingitesse, necesse est ut non sit, guod nunquamconlingit, nunquam esse potest, quod nunquam esseitla qux esl, contingens esse, ethxc illi convertilur, et potest, necesse est non esse; quod non igitur contingitesse, idera necesse esl non esse, sed quod necessenoii impossibile csse, el non necessarium esse. Illi veroqux est, possibilenonesse,elcontingens non esse, ea est nonesse, hoc fleri non potesl, quod auiem fieriqu3e est, non necessarium non esse, et non impossibile non potesl, irapossibile esl ut fiat, quod igitur nenonesse. Illi vero qux est,nonpossibile esse, et non B cesse esi, non esse impossibile est esse. Quarluscontingens esse, ea quoe est, necessarium non esse, et etiam ordo hoc modo est : quod non possibile estimpossibile esse. llli vero qux esl, non possibtle non non esse, Dori nonpotest ut non sil ;quod fieri noaesse et non conlingens non esse, illa quss est, nccesseest esse, etimpossibile non esse.Expedilis omnibus quae de moJoruni oppositionibusdisputabanlur, ad consequentias venit. Hoc enimdicil, quae propositiones supradictorum modorum,quas propositiones consequntur quibusque consealiunt.Nosaulemex hisquatuor fecimus ordines, etconsequenlias propositionura sub una serie disposuimus;haec auiem prius nola sinl, ut quid ab Aristo-ponil : nobis aulem reddenda esl breviter ratio, curbaec propositiones sese invlcem consequantur, quodpossibile est esse, contingit aliquando ul sil, et hocest contingit esse ;quod autem contingit esse, nonest impossibile esse, etquod non est impossibileesse,non idcirco jam necesse est esse. Non est enim impossibilehodie esse pluviam, sed non idcirco jamesse necesseest. Quod ergonon est impossibile esse,noa necesse est csse. Et hic est unus ordo consequenti».Rursus secundus ordo proposilionum talemhabet consequentiam, quod possibile est non esse,polest fleri ut non sit, quare contlnglt allquandoutEon sit, el quod possiblle estnon esse, contingitnonesse ;quod autem contingii non esse, potest fieriutnon sil,sedquod polest fieri ulnoasit, non est impossibiieutnonsitergoquodconljngitnon csse, nonest impossibiie ut sit, sed quod non est impossihilenon esse, non idcirco illud jam non esse neeesseest; hodie enim pluviam non esse non est impossihile.Potest enim esse, sed non idcirco ex necessitalehodie non pluel ;quare quod non est impossibllepolest^ul nou sit, non conlingil non essc. Ut quoniamnon possibile est non esse motum cceIo, noncontingit ccElum non moveri, quarequod non possibileest non esse, idcm non conlingil noa esse, sedquod non contlngll non esse, necesso est esse, sicutdeccElo. Necesse esl enim coelum moveri, quoniamnon contingit coelum non moveri, sed quod necesseesl esse, ul non sit fleri non polest, quare quod necesseestesseimpossibileestnon esse. El haec quidemtele dicatur, facilius lector inlelligat.Considereturautemexsubscriptionequoddicimus: est ordinata ab Aristolele consequenlia propotelesilionum, de qua paulo post latius dispulabit.Possibile esl esse. Possibile est non esse. Ergo impossibile ei non itnpossibite ad iltud quodConllngit esse.Contlngit non esse. Qest coniinyens et possibile, et non contingens et nonNon impossibile est esse. Non irapossibile est uon esse. possibile, sequntur quidem contradiclorie, sedconversim.Non necesse est esse. Non necesse est non esse.Illud enim quod est, possibile esse, negatio se-Non possibile est esse. Non posssible est non esse. quitur impossibilis, negationem vero a/firmatio. AdNon conlingll esse. Non contingit non esse. illud enim quod est ncn possibile esse, sequitur illudNecesse est non esse. Necesse est esse.quod est impossibile esse. Affirmatio enim est, impossibileImpossibile est esse. Impossibile est non esse.esse, non impossibile vero negatio.Superius autem descriptas consequeniias ipse dis-Quaadamde superiore consequentium ratione pertractat.In superiorihus enim descrlptionibus sesesequentium, afflrmationem possibilis sequebaturimpossibilis negatio. Rursus negationem possibilissequebatur impossibilis affirmatio, el deconlingenlieodem modo, alfirmationem namque impossibilisdicenlem impossibile esse, sequebalur negatio possibilisdicens, non possibile est esse. Rursus cumimpossibile negaretur per id quod dicebatur nonimpossibile esse, hanc afUrmalio possibilis subsequebatur,ea scilicel quai dicit possibile esse. Alquehoc idem de conlingentl, affirmatio namque impossibilisea quse est impossibile esse, sequebatur conliagenlisnegatiouem eam qust est, non coatingitesse. Negatio vero impossibilis, ea quae dicil, nonimpossibile est esse, affirmationem conlingentls sequebaluream quae dicit, conltngit esse;quare hae propositionessese invicem sequunlur, sed conversae.Namque affirmatio impossibilis contingenlis negalionemet possibijis sequilur. Negalio vero impossibilisaffirmatlonem possibilis et contingentis, utsubjecta descriptio docet.

371 AN. MANL. SEV. BOETII 372Affirmalio. Irapossibile est esse conlradict.Ne^alio. Noq possibileesl esse oonlradicl.Negalio. Non contiDgil esse conlradicl.Non irnpossibile est esse.Possibile est esse.Gonlingit esse.Negatio.Aflirmaiio.AfQrniiitio.Idcirco naraque ait : Sequuntur quidera conlradiclo- A. ^^d, contrarise sequnlur, contradiclorise nuiem suntris, sed conversim, quod omnes in contrarium locateeconlradictiones sunt. Contradiclio namque eslimpossibile esse et non irapossibile esse, contingereesse et non contingere esse, possibile esse et nonpossibile esse. Conversae autem sesequuntur, quoniamafflrmalio non sequitur affirniationen;, et negationegalionem, sed affirmalionem negaliones, negationemvero affirmationcs, quod ad supradiclamdescriplionem revertentibus planius liquet ;sensusergo hicest. Ordo aulem seriesque sermonum sesesic habet ; ergo inquil Aristoleles conlradiclionemquffi est impossibile et non impossibile, illud quodest conlingens et possibile, qua duas affirmalionessunt ac sese sequuntur, et non contingens et nonextra. Non enim eU negalio ejus guod est, necessenon esse, non necesse est esse, contingit enim esseverasutrasque m eodem, quod enim esl necessariumnon esse non est necessarium esse.Quod dicit bujusmodi est : in his propositionibusquae eranl impossibilis et non impossibilis,conveniebatnon possibile ei quod est impossibile, et possibileconsentiebat ei quod esl non impossibile, contradictionemscilicel impossibilis contradiclio nonpossibilis sequebatur ordine converso ; in his autemquse necessarium prasdicanl vel affirmative velnegalive, et sequuntur possibilem proposilionemejus quae possibili consenlil, contradiclio non sequilurconlradictionem possibilis, sed polius conlraria ;possibile, quse duee sunt negationes, sequunlurqui- r. necessarias vero nunc proposiliones dico, qu£e taradem conlradicloriae, ut conlradictiones sint in con- etsi non significent necessilatem, tamen sive afflrmalive,sive negative necessariura priedicant : Irarium ductae, sed conversim, ut affirmatio nega-sensuslionem, negatio sequalur affirmalionem. Hujuslalisralio redditur : iliud enim quod esl possibile esse,scilicet quod affirmatio esl, negationem impossibiiissequilur,est aulem negatio impossibilis non imposibileesse ;quod est ergo possibile esse, sequiturnon impossibile esse, negatio vero possibilis afflmationemimpossibilis sequitur, iilud namque quodest non possibile esse, sequilur affirmalionemquaeest impossibile esse, etenim afflrmalio esl impossibileesse, non impossibile esse negatio, et in contingentibuseodem modo, atque hoc quidem depossibiliumet impossibilium consequentia dictum est. Nuncergo hicesl, si quaex his quae necessarium prajdicantconsentil possibilipropositioni,ejusqua3necessariumpraedicat, contradiclio non sequitur possibilis contradictionem,sed ejus quae necessarium praedicatconlradictionis contraria ea consentit possibilis propositioniscontradictioni ;prius autem disponamusquae sunt contradiclori8e,qu8Bve contra riae, ejus enimquae dicit necesse est esse, contradictio est, non necesseest esse, contraria vero, necesse est non esse ;rursus ejus quoe est, necesse non esse, conlradictioesl, non necesse est non esse, contraria vero, necesseest esse. Quare describantur et circa unameamdemque contraria, et contradictoria disponan-de necessarii el possibilis consequentia Iractat.Necessainumveroquemadmodumsit considerandum ^ tur, ut quod a nobis dicendum esl, clarius possilest.Manifeslumestautemquoniamnon eodem modo, liquere.Affirmatio. Necesse est esse.Affirmatio. Necesse est non esse.Non necesse est esse.Necesse est non esse.Non necesse est non esse.Necesse est essn.Affirmatio/ Negatio1 AffirmatioHis igilur commode breviterque descriptis, qui ineorum consequentia ad possibiles propositionesmoduspossit evenire monstrandum est, illam namqueqU8B est, possibile est esse, sequilur ea quae esl, nonnecesse est esse ; nam quod possibile esl esse, nonsed negationem ejus quae dicit, possibiie est esse, idest non possibile esl esse, non sequitur affirmatioejus quae dicit, non necesse est esse, quas esl scilicet,necesse est esse ; hase enim est contradictio necessariaaaftirmationis, neque enim dici potest consentireproposiiiones quas dicunt, non possibileesse, el necesse esl esse, sed hujus conlraria sequitur,namque ea quse est, non possibile est esse.estillaquae dicit, necesse est non esse, eomitatur, sednecesse est non esse, non est contradictoria ej us quaeest, nonnecesse est esse; possunt enim utraeque ineodem simul verae inveniri, nara quoniam necesseest non esse ignem frigidum, non neoesse esl essenecesse est esse, quod enim possibile est esse, possibileignem frigidum. Quocirca hae contradicloriae nonest et non esse ; sed quod possibile est non D sunt, sed estconlrariaeaquee dicit, necesse est nonesse, non necesse est esse. Quare id quod est, possibileesse, ei quae dicit, necesse est esse ;quae neeesse eslest esse, recte sequiiur, non necesse nst esse, esse, contradictio est ejus quae ponit, nonnecesseeslesse; quareconlradictionemejus quae dicit,possibileest esse, eam scilicet que proponit, nonpossibileest esse, non sequitur contradiclio ejus quaeest, necesse est esse, sed ea quae est, necesse estnon esse, quae conlraria scilicet est ei quae est, nocesseest esse, qua; haec ipsa conlradictio est ejusquae proponit, non necesse esse. Hoc autera dcscriptionemeliuspatebit.

373 IN LIBRUM DE INTEEPRETATIONE EDITIO PRIMA. 374AfQrmalio Possibile est esse Conlradict. Non possibiie est esse. Negatio.Alfirm. Non necesseest esso. Contradict. Necesse est esse. Gonlraria, necesse est non esse.necesse esse, contradiclio tamcn ejus quae esl, necesseesse, non sequetur conlradiclionem ejus quaeesl possibile esse, sed conlraria contradicioris ejusquffi est non necesse esse. Nam si contradictio estnon neoesse esse ejus qua^ esl necesse esse, contrariavero ejusdem necesse esse est, ca quce dicil,necesseest non esse, sequitur necesse est non esse,eam quee esl, non possibile esse, quas est conlra"clio ejus quae est, possibile esse, quam sequilur nonnecesse esse. Reele ergo dicitur coniradiclionesquidem exlra esse, contrarias vero contradioloriisconsentire : nam possibile esse et non possibile esse,qu;e sunt contradictorife, sequuntur non necesseErgo cum sit conlradiclio possibile esss, et non A cesse esse; sed hoc inconveniens est. Quare quopossibileesse, sequalur autem possibile esse, non niam hffio illam non sequitur, conlraria ipsius sequelur,coulraria namque est ei quas proponit, necesseest esse, illa qu» dicii, necesse est non esse.Eodem quoque modo el in eo quod est possibile nonosse, cujus esl conlradiotio non possibile non esse,quod Arisloleles relicuit. Sequitur namque eam qu6Besl, possibile esl non esse, illa quas dicil, non necesseest non esse, sed negationem eam quaa est,non possibile esl non esse.ejus afQrmationis quse est,possibile esl non esse. Non sequitur afQrmatio ejugquse esl, non necesse est non esse negalionis, eaquae est, necesse est non esse. Negalio enim ejusqucE dicil, necesse esi non esse, illa est quae dicil,non necesse est non esse. Sed hujus conlraria, idesse et necesse non csse, quaj non sunl conlradi- r> est afQrmationisqu» esl, necesse est non esse, illacloriae, quod in eodern ulrsque veras inveniri pos^sunt. QuoJ siconlradiclio sequilur, sicul ea quae est,non necesse esse,sequiluream quae esl possibile esse,sic eam qua3 est non possibile esse, sequereturAfQrmatio.Possibile esl non esse.Negatio.Non Eccesse est non esse.ne-Dissimili igitur modo evenitquamdudum contingebatscilicet qus esl, necesse est esse, sequilur negationemillam quae esl, non possibile est non esse ; hujusquoque sil talis descriptio :Contradictio. Non possibile est non esseAfQrmatio.Contradiclio. Necesse est non esse.Contraria afQrmalio, necesse esse.gatio afQrmalionem sequalur, negationem non sequilurconlradicloria affirmatio, sed afQrmationisilliuscontraria, quod si quis legal altenlius, inlegre descriptumesse ratione perspiciet; cur aulem hoceveiiial, causam prodil.Gansa autem cur non sequatur similiter cceterisesl, quoniam conlrarise impossibile necessario reddiluridem valens. Nam quod impossibile est esse, necesseesi hoc non quidem esse, sed polius non esse.Quod vero impossibile est non esse, hoc necessariumesl esse. Quare si illa similiter sequuntur possibile etid quod est non esse; igitur quod impossibile estin his qus eranl possibilia et quaj impossibilia. Illic esse, hoc necesseest non esse. Rursus quod impossibileeslnon esse, hoc necesseest non esse, Rursusenim conlradiclio conlradictionem sequebalur, sedconversira, ut negalionem afQrmatio, afQrraationem quodimpossibile est non esse, hocnecesse est esse,negalio sequerelur. Hie non idem modus est. Nam ut igni impossibile est non inesse calorem, necessecum superiores contradictoriffi sinl,el inferior ne- C est igilur inesse. Quare huic quoque idem convertitur,ut quod impossibile secundum non esse efflcit,idem valeal necessarium secundum esse posilum,quare conlrario modo necessarium et impossibileidem potest. Quod si conirario modo impossibile etnecessarium idem valel, manifestum est cur nonsimililer consequitur necessarium possibile et noapossibile propositiones, sicut easdem ipsas, id estpossibile et non possibile proposilionesimpossibile,etnonimpossibile sequebatur. Nam si converso ordinenecessarium atque impoasibile idem valet secundumconlrarietalem, non similis consiquentia estnon possibile, hsec econtrario. Qnoniam non significanlnecessarii el impossibilis, ei quae fuit possibilis etidem necessarium et impossibile {sed quemad-impossibilis. Nam quoniam non impossibile esse, se-modum dictum est) conversim.quilur possibile esse. Et hoc rursus, id est possibileRatio est cur non sirailimodoconsequentia secun- n esse, non necesse esse comilalur. Rursus id quoddum contradiclionem propositioois evenial, sicutin est impossibile esse, quoniam sequitur non possibilehis quse sunt imposibilia et non impossibilia hujusmodi,esse. Necessarium autem, impossibili converso or-omne necessarium contrario modo impossibile dineidem valet, sequiturid quod est impossibileeslesl. Nam quod est impossibile esse, iioe est necessariumnon esse,non enim est necessarium esse quodest impossibile esse; nullus enim dixerit, necesse estesse quod impossibile est esse, non ergo necesse estesse, sed potius necesseest non esse quod impossiblleestesse.Ergo conversajidem potest impossibile,quod necessarium. Quod enim impossibile junctumcum esse efQoit, hoc efQcil necessarium junotum adesse, necesse est non esse. Ac per hoc eliam idquodest non possibile esse sequitur, id quod est necesseest non esse. Rursus quoniam ei quod est non impossibilenon esse consentil, id quod est possibile estnon esse, et huic convenit, non necesse est non esse.Quoniam id quod dicitur irapossibile est non esse,socium est ei quod est non possibile est non esse, eiautem quod est impossibile non esse, converso modo

375 AN. MANL. SEV. BOETII 376reddilum necessarium, idem valel. Sequilur id quodesl impossibile est non esse, id quod dicimuu necesseest esse, el hanc quoque sequitur id quod proponimus,non impossibile est non esse, non necesse estnon esse; id vero descriptione monstratur.Consentientes.Consentientes.Non irapossibile esl esse. Impossibile est esse.Possibile est esse. Non possibile esl esse.Non necesse est esse. Necesse est non esse.Consentientes.Consentientes.Noiiimpossib.cstnonesse, Impossibile est non esse.Possibile est non esse. Non possib. est non esse.Non necesse est non csse. Necesse esl esse.Causa igitur diversae consequentia; est in conlrariumproposilionura impossibilis el necessarii faclaconversio ; sed de his hoc modo speculatus, sesequodammodo ipse reprehendit, et ad aliam proprielatisconsequentiam disputalionem fleclil.An cerle impossibile esl sic poni necessarii contradicliones.Nam quod estnecessarium esse, possibile estesse, nam si non, negatio sequetur. Necesse enim estautaffirmareaut negare. Quare si non possibile. eslesse, impossibile esl esse. Igitur impossibile est esse,quod necesse esl esse, quod sane est inconveniens.Forte, inquil, erravimus ila consequenlias collocanies.Tunc enim disposuimus,ul id quod essel possibilecessarium non esse sequi ad possibite esse,hoc enim ve-sequeretur illud quod eslnon necessarium, ui rum est et de necesse esse, hsec enim fit contradictiosecundum praecessionem possibilis sequenlem negationemnecessarii poneremus ; nunc autem dicil hocpermutari oportere, el non a possibili inchoandum,etejus quse sequitur adnon possibile esse. Illud enim sequitiirhoc quod esl, impossibile esse, et necesse nonesse,cujus negatio est, nonnecessenon esse. Sequunturhuic subjiciendum nccessarii negationem, sed polius r igitur et hx coniradictiones secundum prxdictuniprimo ponendum esse necessarium, secundo loco modum, et nihil impossibile contingit sie positis.possibiie, namque illa propositio quae necessarium Docet id quod est possibile non consenlire ei quodcontinet, conlinere videtur eliam possibililatem, namquod necessarium est idem possibile esl. Quod enimnecesse est esse, idem esse possibile esl, nam si quidest necessarium esse, nec rursus ei quae est, necessariumest non esse. Nam quod necesse est esse, nonpotest non esse, quod autem necesse esse non esse,hoc neget, el id quod est necessarium dicat non sequipossibilitatem, negatio possibilitalis id quod est necessariumnon potest esse.Quodautem dicimusita dicimus, tanquam si et non essepossibile esse,possibile sit.comitabitur. Namsi id quod necessarium Utramque igiturnaluramhabetid quoddicitnus pos-est esse, falsum est dicere possibile est esse, verumest dicere quoniam non possibile est esse. la omnibussibile esse, ut el sit essepossibile, et sil possibile nonesse. Qui vero dicit necesse esse aufert non esse, etenim aut dictio est, id estaffirmatio, aut negatio ; ut quae dicit,n0cesse est non esse, auferl esse ; ita si haecsi illa vera esl,illa sil falsa, si illa non est, ii!a mox versesunt, idest necesse esse etrursus necesse nonesse necesse sit, sed non possibile esse sequi diximus,esse, utraeque illse falsse sunt qus dicunt et poteslid quodestimpossibile esse ; igitur id quod di-citur, necesse est esse, impossibile est esse, sed hocesse, et polest non esse. Illa enim quse proponit necesseesse, posse non esse subruit ; illa veroquas di-]jquidem inconveniens est, non igitur verum est, quoniamei quod esl necessarium esse, id quod est nonpossibile esse convenil. Quare sequitur id quod eslnecessariura possibilitas.Al vero illud quod est possibile esse, non impossibileesse sequitur, hoc vero illud quod est non necessariumesse. Quare conlingil quod est necessarium esse nonnecessarium esse, quod sane est inconveniens.Dicimus ei quod est necessarium esse consentireillam propositionem quae dicit possibile esse, sedrursus hoc falsumvideturcogitanlibus perspicienlibusque,quoniam ei quod est possiblle esse, consenlitet convenit iila propositio qum dicit noa impossibileAgesse, hocveroilludquod dicitur non impossibiie essesequitur id quod proponimus, non cesse est esse,sed possibile esse consenlire proposuimus ei quse dicit,necesse estesse, eamque consequi ; sequiturergoeam quae est non neoesse esse, illam quae dicil, neeesseest esse, eique consentil, quod est impossibile.Qui igitur in his dubitationibus est statuendum ? nonpotesl consentire quidem possibile esse ei quod est,necesse esse. Alioqui propositionem necesse esse iJquod est impossibile esse consequetur, si veroconveneritei quae est necessarium esse, illa quie est possibileesse.Rursusfit ul id quod estnecessarium, nonnecessarium sit, sed hoc falsum est ; sed hoc quemadmodumsese habeat paulo postexplicabitur. Niincvero priorem sequenliam permutantes hoc dicimus,quoniam id quod est possibile esse non potest consequiid quod est necesse essc, nec has sibi proposilionesconsenliunt possibile esse, et necesse esm,quod Aristoteles hoc modo proponitAt vero neque necessarium esse sequitur ad possibileesse, neque necessarium non esse. llli enim utraqnecontingit accidere,horum aulemtitrumlibetverum fuerit,nonduni erunt illa vera, simul enim possibile estesseetnon esse. Siveronecesse est esse vel non esse,non erit possibile ulrumque. RelinquUur ergo nonne-cit, necesse est non esse, posse esse subverlit ; neu-Ira igitur consequelur eam proposilionem quae dlcit,possibile est esse, nec ea quoe dicit ex neeessitateesse, necilla quaa dicit ex necessitate non esse. Etsensus quidem hujusmodi est.Sermonum autem ratiotalis est ; at vero, inquit, neque id quod esl necessariumesse, sequitur propositionemillam qu« proponilpossibile esse, nec rursus illa quae dicit necessariumest non esse. Illi enim, id est possibili, utraqueconlingit accidere, id est posse esse et posse nonesse. Nam quod potest esse, idem potesl non esse.Harum autem, id est vel quae dicit, necessarium estesse,vel quaj dicit,necessarium estnonesse,si ulrum-

377 IN LIBRUM DB INTERPRETATIONE EDITIO PRIMA. 378libet verum fueiil, non erunt illa vera, id esl posse A bulare, non est necessenon ambulare. Hoc enim verumesse et posse non esse ;quod enim possibile est esse,est, inquit, el de eo quod est necesse est nonidem possibile est non esse; quod si neque necesseest esse, nec necesse non esse propositio, eam quaeesse, id est haec enim proposilio quae dicit non necesseesse non esse, verum est, ut conlra eam opponaturest possibiie esse consequelur, relinquilur ut illa eiconsentiat quee dicit, non neoessarium est non esse.Haec enim sequilur eam quae proponit, possibile estesse. Quidquid enim possibile est esse, non necesseest non esse, ut quoniam hominem possibile est am-conlradicSorie, quae dicit necesse est non esse, undeeliam seculus esl. Haec enim lit contradictio ejus quaesequitur, non possibile esse, unde facienda est hujusmodidescriptio :Affirmatio. Impossibile est esse. Gontradict. Non impossibile est esse,Negatio. Non possibile estesse. Contradicl. Possibile est esse.Affirmalio. Necesse esl non esse. Contradicl. Non necesse est non esse.Haecenitn qu

. . . .379 AN. MANL. SEV. BOBTII 380quibus non sit verum. At pnmum quidem in his quae Anon secundum ratiouempossunt, ut ignis calefaciibitisest, et tialietvimirrationabilem, ergo secundum rationetnpolestales exdem piurimum eliam conlrariorumsunt ,irraiionabites vero non omnes,sed guemadmodumdiclum est,igner/(.non estpossibile calefacere, et noncalcfacere^nejjue quscunque atia semper agunt. Aliavero possunt et sectmdum irraiionabi tes potestates simulopposilasuscipere, sed hoc idcirco dictumest quoniamnon omnis potestas oppositorum esl, neque qusecunque'iecundum eamdem specieni dicantur.Mull.i,inc|uil, sunl qusunum esse possunl id quodiHfi quoque omnia unura possunl, el non mulla neeopposila, quaecunque aciu semper sunl, ut sol seraperaclu est iucidus, idciroo non poiest non lucere ;et nix semper aclu frigida esl, et ideo nunquam poleslesse non frigida ; ergo quajcunque semper agunt,id estin eo quod sunl, semper in actu sunt. IVIanifeslumesl, quoniatn sicul ignis non capit frigus, ilaneo illa quoque opposila possunt. Idcirco enim ignisqaoque opposita non potesl, quia semper in acluhabet propriam poleslatem. Semper enim esl calidus,sed non omnia irralionabilia (ut dictum esl)unam tanlum babent polestalem, ut opposita nonsuul, nnn eliarn aliud aliquid quod non sunt. Plurapossint, sed sunt quaedam irralionabiles poleslates,quaeenimulrumquepossunl, ut in eosuntquod est secari pellemvel non secari pellem. Poleslqu;e ab eo quod sunl non mutanlur. Aliavero namque secarisunl qua3 muiari possunl, iil ccElum unam remcni.j^, solam r^^fooi polesl, id ^A'/>„! rv,^ " 1,. ^ pcll Is po 1 65, 1 6 11^^ »0 H sccar 1 , scd ^880 sunt oppo-'^'^esl moveri, huic vero opposilum, if '.id esl non moveri non polest ; ergo non omue quodcst possibile vel esse vel ambulare, id est non omnede quo quaelibel possibililas prsdicatur, etiam opposilavalel,ut ulrumque possit fieri et facere quodfaeit, el huic opposilum,id est non facere quod facit;sed sunt quaedam in quibus ila poleslates prsedicentur,ut non sit verum de his dici quoniam et opposilapossuul, ut eliam in his quas prteler rationemaliquam possunl. ut ignis. Namque ignis praeler ralionemaliquam calidus esl, non est enim reddereralionem cur ignis sit ealidus, natura enim est calidus,el cura possit esse calidus, non tamen polestid quod esl opposilum, id esl non potest non calere,sila; secundum igilurirralionabiles quoque poleslalespossunt queedam opposita ;sed idcirco superiorasunl dicla, inquit, quibus monstravimus quoniamignis el quBCunque semper sunl aclu, non possuntopposila, utdoceremus nonomnem polestalem opposilorumesse polentiam, sed alias veras esse hujusmodipotestales quae actu essenl, et unam rem solainpossenl, ab opposilorum vero polestale discederent.Hoc autem non solum in his quse secundum ralionempoteslales dicuntur, sed eliam secundura eam speciemquffi irrationabilis dicitur. Suutenim quaedameorum quae irralionabiles potestales esse dicunlur,quee non solum id quodsunl, verum eiiam opposilapossinl, alia vero unum lanlum possunt. Pellis enimquod esl opposiium ei, scilicel quod est calere ; ergosecundum rationem polestales ipsaa e^dem plurimo- f P"^'"'' '^*"*" '^ °°" '*'*'"' ®' idcirco opposila poruraeliamconlrariorumsunl.Poleslates,inquit,qu*"''*''-"'' vero, cum sit calidus, frigidus essesunt secundum rationem,id est inquibus est aliquanon potest. Et idcirco nulla opposilorum esl illiralio, non unius possibililalis, sed plurimorum sunlpolestas.alque opposilorum, ut possibililas medicinae eslcurare,Quxdam vero potestates iequivoce sunt. Possibilequae quoiiiara seeundum ralionem fil, utcuret enim non simililer dicetur, sed lioc quidem quoniammedicus, et est ralionabilis poleslas medico curandi,verumest,utinactu,utpossibile est ambulare, quoniamnon solum potest curare, sed etiam non curare, etambulat, et omnino possibileest esse,quoniam eslpolesl aliquid plusquam unum, et ipsum quod polesljam aclu, quod dicitur possibile. Illud vero quoniamoppositum esl, id est non curare. Opposilum forsitan aget, utpossibile est ambulare,quoniam fm-si-namquo esl ei quod est curare id quod dicilur non tan ambulabit,et haecquidem in solis mobilibus eslpotestas.lllaverocurare, quae opposila contraria vocantur. AfTirmatioetimmobilibus. In uli-isque vero verumnamque el negalio conlrarielalibus discernunlur. Irralionabilisest dicere, non impossibile est ambulare vel esse, etvero non omnis, sed quemadmodum di-quod ambului jamet agit, el ambulabite est. Sic igilurclum est, ignem non osl possibile calefaeere, et non possibile non est verum de necessario simpliciler diceomnis,inquil, secundum rationem polestas ''^' opposila«''«'"«"' n autem verum est. Quare quoniam partemquoque valel. Irralionabilium vero non omnis hujus universale sequilur, illud quod ex necessiiate est,inodi poleslas esl, ut opposila non valeat : nam curaferrum calere sineratione poleslas sit (noa enim exconsequitur posse esse, sed non omnino.Possibililalis breviler divisio faeienda est, possi-ralione calel, quoniam ralionem non habel),polesteliam non ealere, ignisaulem cum irralionabilis potestassit calefacere non polost et non calefacere.Quare rectediclum est irralionabiles polestales nonomnes non posse conlraria, sed quasdam,ut ignem,qui cum sit calefactibilis, non calefactibilis nonest.Quae aulem sint irralionabilia, quse unam lantumhabeantpoleslalem noneliam oppositam,sicdemonslratdicens, iiec quKcunque alia semper agunt. Ignisenim opposita non polest, sed non solum ignis, sedbile enim duobus dicilur modis. Est enim unum possibilequod cum non sil, esse possit, ul homo eurasedel, non quidem ambulal, sed ambulare polest.Aliud possibile est quod eum sil,esse possibile esl,ut quoniam ignis calet, polest esse calidus, et quoniamhorao sedel, potest sedere. Hujusaulem possibilisduse snnt species, una cum est quidem, polestlamen non esse, ut si quis sedeal, ila quidempotestsedere, ut possit eiiam non sadere. Alia vero ut cumsit, non esse non possit, ut ignis calidus est,sed non

381 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONB EDITIO PRIMA. 382potesl essB non caiidus. Alque hoc est quod ail,quae- A esse, non est verum de necessario simplieiter didamvero poleslalcs aequivocc sunt. Possiliile enim cere. Alterum aulem verum est, nam quod ila cstnon simplioilfir dicilur, sed lioc quidem quoniam aclu, ut non esse non possil, etsemperaclu esl, hocverum esl, ut in aelu, id est quod est et fit, quod dicituresse possibile, ul in actu possibile esl ambulare,jusle de necessario prsedicatur. Quod enim necesseesl esse, esl quidem, sed non esse non potest. Quarequoniam jara ambulat, el esl in aclu et omnino possibilequoniara parlem id quod esl universale sequitur,est esse ciuidquid in aclu est. Illud vero quod illud quod ex necessitate est, consequensesl id quodforsitan agel,ut possibile est ambulare quoniara arabulabit,idest posse esse, sed noii omnino. Quoniam semper,estquod non est quidem, sed esse poterit»ut possibile est ambulare, non quoniara nunoquidemambulat, sed quoniara ambulalurus estaliquis. Haecinquil, speciem sequitur jjeuus, et partem suam sequiluruniversalitas. Si enim homo esl, animal est,id est si pars el species est, uuiversalitalem et genusautem suut quseeunque nonsecundum actura dicun, esse necesse esl. Quod si ila esl, sequitur scilioettur.sed secuadura poleslatem lantum, quae nondum eam proposilionem quaa dicit nccesse esse, illa propositioquidem in aclu sil, esso laraen possit. Haec quidemquae dieit possibile esse,eique consentil, sedin soiis mobilibus est possibililaa, illa vero et in im-non omnis significatio possibilitatis sequilur necesmobilibus.Mobilia vocal quascunque sunt naturalia, g sarium.Ula enim quae ila possunt, ut non sint quiotin generationeet in corruplione.Quffiounque enim dem, esse tamen possint, nulla ratione de necessariogenerata sunl el corrumpi possunl, ea semper in praedioanlur. Neoessarium vero non modo necessemotusunt, ipsa otenira generatio raolus quidara esl, est, sed etiam est, hoc est enim quod ait, sed nonalque ipsacorruptio. Ergo in hujusmodi rebus quaecunqueomnino. Etenim de necessario quod jam est, nongenerata sunt atque mortalia, in his vera polost illud possibile prffidicari,quod non esi adhucest illa polestas, quae non seeundum actum dicilur,sed secundum id quod non esl quidem,5ed esse polesl.Nusquam enim evenit hujusraodi poteslas nisi in hisquidem, sed esse poterit.Etesl quidein forlasse principium quod necessariumesletquodnonnecessariumeslomnium,vel essevelnonqu£e nascuntur et mortem oppetunt, illa vero quae esse.Etaliauthorumconsequenliaconsiderare oportet.sunl immobilia, id est quae in siia natura flxa sunt etconstituta, ut mutari moverique non possinl, id estdivina solam illam habent potentiam quae secundumactura dicitur,ut sol immobilis quidem ad subbtantiam,Principium, inquil,est fortasse harum propositionumconsequenlias inveniendi. Si quis primo in loconecessarium ponat,et non necessarium,secundo veroin loco possibile esse et csetera, naturaiiler enira idquanquam sit mobilis secundum locum. Quo-quod necessarium est prius esl, nam si necessarianiamergo est immobilissecundum substantiam et ab p juqi ea qu« semper actu sunl, qu£B autera semeanon permutatur,neque movetur,habet in selumen, per actu sunt sempiterna sunl, serapiterna veroquod ita habere potesl, ut non habere non possit. Sed rerum omnium prineipia sunl, recle inilium quoquein ulrisque his vel mobilibus vel immobilibus iliudspeculandi, quae harum propositionum conse-verum est quod de his dicitur, non impossibile est quentia sit, ex his sumemus quae sunt necessariee, elesse. Nam el quod aotu quidem non est, esse tamen propter has ex necessarii negatiouibus, id est ex nonpoterit,ut homo cum non ambulat, ambulandi tamen necessario. Coustal igitur a necessario el non neces-retinet polestatem. Non est enim hominem impossibileambulare, et solem non est impossibile haberelucem, quam aotu relinel sempilerno. In ulrisqueigitur et mobilibus el iramobilibus, verum illud estquod dicitur, non iropossibile esse. Nam et de eoquod agil, et de eo quod agere potest, de utrisqueidem vere dicilur, quoniam non est impossibile esse.Nam el quod ambulat, non est impossibile ambulare,sario harum consequenlias inveniendi sumeuda esseprincipia. Illsa enim, id est possibile esse et contingensesse, et esse necessarium el non necessarium,velut in nalura ipsa praecedentes subsequuntur. Atqueideoail: Et alia, id est possibile esse,el contingensesse,ut horum consequenlia considerare oportet.Hocest, ila hfe considerari debent, tauquam siquod cst necessarium, et non necessarium praeceetquod estambuiabile, id est quod ambulare potest, jant, consequantur vero possibile et contingens, etnon illi esl impossibileambulare.Sed quoniam diximuseam quae secundum actum est poieslatem duascatera.Manifestum est autem ex his quse dicta simt, quoniamhabere species,unam quidem cum in actu quidem sitquod ex necessitate est, secundum actuin est.et nuuquam possit non esse, ut igni actu est calere Quare si priora sunt sempilerna, el quse aclu sunt,et nunquam esse non polest calidus ; aiiam vero polestatepriora sunt ; et hsec quse sine potesiatesunt,secundum id quod diciraus esse quidem actu, posse actu sunt, ut primie substantise. Alia vero sunt actutaraen non esse, ut aliquis cuni sedel,potest quidem cuin possibiliiate, qtue natura quidem priora sunt,sedere, sed potest etiam non sedere. Hujusmodi qui-tempore vero posteriora, alia vero nunquam sunt ac-dera secundum actum possibile de necessario nuilomoJo prasdicatur, quod enim in actu est, et necessariumest esse, est quidem, sed ita est ul non essenon possil. Hoc esl enim quod ail. Sic igitur possibile,id esl quod cum aclu sit, possit tamen nontu, sed potestate iantum.Palet, inquil, ac liquel omnia quascunque secundumnecessitalem sunt, semper esse secundumactum. Quoniara enim ignis ex necessitate calidusest,actu quoque seraper calidus est. Quocirca si quae

383 AN. MANL. SEV. BOETIIsempiteiua sunt omnibus quae non sunl sempiterna A lur oppositK, quae harum magis superiori aftirma'priora sunt.eliam ea quee semper aclu sunt, his quffi tioni, quae dicit, omnis homo juslus est, conlrariasunt pole&tale priora sunt. Horum autem omnium esl, ulrum ea per quam proponimus, omnis homodivisionem facit : sunlenim,inquit,aliaquidem praeterpoleslatem, actu tanturn, ut sol non potestatemovelur, sed actu, et iilam movendi potestateranoa liabet, quae non esl quidem, sed esse potesl,sed actii.m habel solum, a potestate Tcro quae pra3-ler aclum solet esse, relinquilur. Primae etiamsubstaniiae actu quidem sant, nunquam vero polestdle,primas autem substanlias dicit, divinas scilicetel sempilernas, non eas quas in prasdicameatisprimas esse monstravit, id est individuas. Tuncenim dc bis loquebatur primis, quaa nobis priniaesunt, nunc de his quae natura sunt primae, qu£e divinffisunt scilicet et sempitern

385 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO PRIMA. 385Tero conlrariis quae medio carenl, niliil didbrt ne- A tiones sunl conlrariae, non eo quod sunl contrariogarerem proposilam, an affirmare conlrariam. Ni-rum, scd polius eo quod de uno eodemque subjecloliil enim difTert dicere diem non esse quam dicerenoctem esse. Hoc esl enira diem non esse, quod essenoclem. Niiiil enim csl inler noctem atque diem.Ergo in liis aflirmalio coalrarii idera valel, quod reiproposilfe negalio ; ergo nunc hoc dicil : etiamsi inaliquibus, inqnit, lales proposiiiones inveniunlur,ut et negalio rei propositas, el afiirmalio conlrariiidcm valeal, el sint unns significalione. Quaerendumesl secundum quam enunliationem proposilio magisesl conlraria, an secundum eara qua; dicil non essediem, an secuadum eam quae proponit esse noctem.Invesligandum igilur esl quas liarum, quanquamunum ulraqup significei, magis est conlraria ei quajcontrariae suspicanlur, ut si quis de bono suspicelurquop.iam bonum est, el rursus alius de eodembono quoniam malum est,heec sunt contraria quaeverassimul esse noa possunl. Et de eodemsuBjeclo,id est bono, nunc bcne, nunc vero male, id estcontrariee suspicantur.Si ergo boni, quoniam bonum esl, opinalio est , aliavero, quoniam non est bonum. Est vero et alia quoniamaliud aliquid est, quod non est, neque potestesse. Aliariun quidem nulla ponenda est, neque qusecunqueesse quod noncst opinaniur ,neque quaecunquenon esse quod esl.{lnfmitse enim utrxqiie sunt, elquxesse opinanlur quod non est, et qux non esse quoddicit esse diem ;hoc est enim quod ail. Et si est una g ggt) sed in quibus fallacia est. Hsec autem sunt, exsecundumquam coiilraria, id esl, el si unum significabuntaliquando rei negalio el contrarii affirmanerationes.Quare eliani fallacix.quibus simt generaiiones, ex oppositis vero sunt gelio,secundum quam harum raagis est conlraria propositiosuperiori proposilfe enuntialioni.Hujus argumenti principium est, quo pro confessoulilur et probato, quod unius rei plura alque infinitanon possint esse conlraria, quare unius reiNam arbitrari contrarias opiniones definiri in eoquod contrariorum sunt, falsum est. Boni enim. quoniambonum est, et mali quoniam malum est, eadcm bonum est, el hfec vera esl ; esl rursus boni quo-unuraerilconlrariura. Est ergo opinio boni quoniamfortasse opinio est et vera, sive plures, sive una sit. niam bonurn non esl, el haec falsa est. Potest eliamSunt autem ista conlraria, sed non in eo quod con- esse quae pulet esse bonura id quod non esl, ut siIrariorum sunt conlraria, sed magis in eo quod con quis dicat id quod est bonum quoniam malum esl,trarie.Contrariorum naturara prius recle determinat,qui de contrariis proposilionibus Iracta. Quidamenim pulaverunt contrarias esic opiniones, quresint contrariarura rerura, quod Arisloleles negat ;Cdicitenim falsem esse definilionem, qua) determinateas esse contrarias opiniones, quae sunt conlrariarumrerura. Nara cum sit conlrarium bonum malo,possumus habere opinionem dc bono quoniam bonumest, et hcEC vcra esl ;possumus rursus id quodmalum est pulare raalum,el haec rursus veraesl, etvel quoniara quantilas est, vel quoniam aliquid quodnon esl. Sed hoec quaj de bono dici possunl, quaeipsum bonum nonlsint, infinila sunt. Rursus possumusde bono arbilrari raulla non esse, quoe sunt.Bonum enira quod honestum est possumus dicerequoniam honeslum non esl, possumus dicere quoniarautile non cst, possumus quoque dicere quoniamexpelendura non esl, etalia plura. Infinilaergosunt et ea qua;possurausarbi!rari de bono, quoniamest id quod bonura ipsum non est. Et eaqua? opinamurnonesse bonura quod esl, ea quoque sunt infinila.Quare nec ea quse putat opinio bonum essequod non est, nec ea quaeputat non csse quod esl,opiniones quidem boni, quoniam bonum est, et rnaliquoniam malum esl, conlrariarum rerum sunt ; lamenutraeque sunl veraa. Sed conlrarife ulrasque ve-ei opinioni ponenda est esse contraria, quie putatraeesse non possunt. Falso igilur deCnilum est eas bonum esse quod bonum est. Hoc enim esl quod ailesse contrarias opiniones, quae contrariarum sint Aliarum quidem nulla ponenda esl,neque quaecunqueesse quod non estopinatur, utdicamus debonorerum.Quod aulem ail, boni enim quoniam bonuraest, et mali quoniam raalum esl, eadem forlasse quoniam malura est, vel inulile, vel turpe, nequeopinio est et vera. Aut id quod dixit eadem ad id quaecunqne non esse quod esl, ui si de eodera bonoretulit quod post secutus est, vera namque vera3 in -p. dicamus, bonum expelendura non est, bonum honeeo quod verae sunl eadem sunt, aut cerles quod ejusdem esset opinionis, quodbonum esset, bonura putare,quod malum essei, raalura. Siveaulem eademsint, sive plures, contraria esse non polerunt, idcircoquoniam simul veraa sunt. Sunt aulem islacontraria, sed non eo quod conlrariorum sintcon-Irarice sunl,sed magis eo quod conlrariae. Sunt autem,inquit, ista, scilicet quae sunt in opinionibuscontraria, non tamen conlraria quando contrariorumsunt, sed potius quando de uno eodemque diversomodo et contrari» suspicantur, hoc est enimquod ait. Sunt aulem ista coalraria, ea scilicet quaein aaima; opinionibus posita sunt,quorum proposislumnon est. infiniliE enim ulraeqne sunt, et queeesse opinanlur quod non esl, et quoe non esse quodest. Ha3 igitur rejiciendaj sunt, et ad nullam conlrariiopinionum sumendae, quoniam infinilae sunt,cumseraper contrariorum opposiiio sit finita. QuaBcunqueaulera contrariae ponendae sint opiniones, sequiturdicens : Sed in quibus est fallacia, hae autem suntex his ex quihus sunt et generaliones. Ex oppositisvero generationes, quare etiamfallacia opinioni, inquil,de bono quoniam bonumest, contrariaillasolaponenda est, in qua primum fallacia reperitur. Inqua autem fallacia primum reperiatur, oslendit perid quod dixil : Ex quibus sunt et generationes falla-

387 AN. MANL. SEV. BOETII 388cia facillime reperitur. Generatio enim semper ex 1 est, recteilla magis falsa dicitur, quee secundum seoppositis esl ;quolies enim aliquid Gl album, non fltex dulci, nec ex duro, nec ex liquido, sed ex nonalbo. El quoci dulce lil, non fitex calido, neque frigido,nec nigro, nec ex ulia alla alia qualilale, nisi exsibi opposilo, id est non dulci. Eodemque modo incontraria suni, sed bonum esse et bonum non esseopposita sunt. Bonura igitur non esse ei quod eslbonum esse contrarium est, non illud quod est malumesse, quodmajori argumentalione confirmat.Si ergo quod honiim est, ec bonum ei non malumest, et hoc quidem ser.iindum se, illud vero secundumaccidens. Acciditenim eimalumnon esse,magisautem cundum accidens vera est. Quare quoniam propiorin unoquoque vera esl, qiix secundum se est, el falsa, esl ea quae secundumse est quam eaqusesecundumsiquidem et vera,ergo ea qux esl, quoniam non est bonumquod bonumest,tecundum se falsa est. llla vero erit ea falsilate quae secundum accidens est.Ssd eaC accidens, falsilas ejus quee secundurase est fallaciorquse est, quoniam malum, est ejus quse est secundum qu» pulat non esse bonum quod bonum esl, secundumse veritalis peremptoria est ea, vero quae dicitaccidens. Quare magis eril falsa cle bono ca quse eslnegationis opinio, quam ea qux est conlrarii. malum esse quod bonum est, ejus quod est non essePersubtilis argumentalio tali ratione formatamalura quod bonum est, secundum accidens reiest:veraabonum, inquil,et bonum est, et non malum,quorum peremptoria est. Quare falsior est ea quK dicitunum secundumnon esse bonum quod bonum est,se et proxime, quam ea quseeL naturaliler est,dicil essehoc scilicet quod bonummalum id quod est bonum.ett, alterura yero est accidentaliter,id est quod malum non esl. Acciditenimei quod bonum est, ut malum non sit ; ergo quodbonum est naluralius habet bonum esse quam nonesse malum.illud enim secundum se inest, illud (utdiciura esl) secundumaccidens. Quodsiboc est, Teriorest ea propositio qus affirmat quod secundumseest quam illa quaeaffirraatquod secundum accidensest. Est aulem secundum se bonura esse quod bonumest, secundura accideus vero malum non essequod bonum est : verius igitur et propinquius est dicerede bono quoniam bonum est, quam dicere debono quoniam malum non est; quod si hoc est,eliam opinio quse secundum se falsa est mendaciorjusle videbilur ea quae secundum acoidens mentitur.Nam si illa vera est, propinqnius quse secundura seest, illa erit falsa propinquius quaesecundum se est,Hoc est enim quod ait, magis aulem in unoquoqueest vera, quee secundum se est eliam falsa, sicutet vera, si illa niagis vera est qu» seeandum sefalsa est, id est quee id negal quod secundum severum est. Ergo ea quae est quoniam non esl bonumquod bonum est, secundumseconsistentis falsaest. Ad quod tendil tola superior arguraentatio contiiiuadisputatione subnectit. Superius euimdictumaliis sese res habet. Omnis ergo generalio ex eo fit est opinionem eam qusB pulal bonum esse, quod bonumquod non fuit, ut dulce ex non dulci, album cx nonest, secundum se esse : quare illa opinio quaealbo, calidum ex non calido. Quare si generaliones dicit non essebonumquodbonunt

389 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONS EDITIO PRIMA. 390esl non esse bonum quod bonum esl, quam ea opinio A. tingit simuL esse veras. At vero nec illu qux est, qwquea habet malum esse quod bonum esl, quouiam ea niam non malum, vera enim et hsec, simul enim ethse erunt. Relinquitur ergo ei qux est non honumquoniam non bonum est, contraria ea quse cst nonbonum quoniam bonum est. Falsa enim haec, qiiarequae sunl in vocibus opiniones sequuntur ; sirailimodo negatio ejus qucE est omne bonum bonum esl,ea sciiioel qucB dicit nuUum bonum bonum est, magisest conlrariaquaraeaquae proponilomne bonummalum est. Quocirca el iu aliis qiioque ul in eaqussest omnis homo justus est, magis esl contraria illaquara ea quee di-quse dioil, nullus homo justus esl,cit, omnis homo injuslus est.lUa vero qux est,quoniam malum est quod bonumest, implicita est. Eienim quoniam non bonum esl,et ei quse esl boni quoniam bonum esl, ea quse est boniquoniam non bonum est.Ex simiiiludine el proportioae eonlrarielalis\improposilionum vestigare conatur. Sed has proposilionesprius disponaraus, post aulem quaalum possurausbreviler vim Arislotelicse argumenlalionisexsequamur.necesse esi forte idem ipsum opinari.Vera boni quoniam bonura est.Addil ad demonstralionera superiorera argumenlumquod demonslret magis esse contrariam eam Vera non boni quoniara non bonum est.Falsa boni quoniam bonum non est.qus negat polius quam eara quae conlrariara aflimat ;g Falsa non boni quoniam bonum esl.iraplicila es(, inquit, aflirmatio conlrarii. QuisquisHarura quatuor opiniorum dua verK sunt, duseenim pulal id quod bonum est malum esse, fieri aliternoQ potest, nisiilludquoque pulet non esse bo-falsae. Illa qus est boni quoniam boniim est,veraest;illa quse esl boni quoniam bonum non esl, falsa est.num. Quare duplex quodaramodo proposilio est eaRursus illa quK est non boni quoniam bonum non esl,quae dicit malum esse quod bonum est. Nam etiamvera est ; iila quse est non boni quoniam bonura est,illud in se conllnel, quoJ bonum non est. Siraplexfaisa est. Ergo hsc est sirailitudo et proportio harumautem est proposiiio, bonura esse quod bonum est,quatuorpropositionum.Namqueraadmodumse habetel simplici simplex potest magisesse conlraria, simplexqueest negatio quod bonum est, non esse bo-qu« esl boni quoniam bonum non est, eodem modoopinio boni quoniam bonum est, ad eam opinionemnura. Hsec igilur magis conlraria est.sese habet et opinio quw est non boni quonJKm nonAmplius si eliam in aliis simililer oportet se habere,el liic videiur bene esse dictum, aut enim ubique num est. Nam sicut illic vera una esl, altera falsa,bonum est, ad eam quse est non boni quoniam bo-ea qux est conlradictio, aul nusquam, quibus veroita quoque hic una veraest, altera falsa. Gapit igiturnon est conlrarium, de his quidem est falsa ea quseexemplura prius ab ea qus est non boni quoniam nonest vera; opposita, ut qui hominem non putat homi- ^ tonum esl. Hsec enim, inquil, cum vera sit. quamnem, falsus est ; ergo si hse contrarise sunt, et alia huic ponemus esse coatrariam ' eamne quaj dicit,quse sunt conlradicliones.malum esl? sed non est contraria. Potest enira simulesse vera, et ea quae dicit non esse bonum quodAut in omnibus, inquit, vere dicilur contradictionemmagis esseconlrariamquamcontrarii affirmalionem,autnusquam.Aul enira et in aliisquoque bonura non est. Sunt enim qutedam non bona qua3bonum non est, ot ea quoe dicit raalum esse quodidem evenire oportet, aut nehic quidem verum est, mala sunt. Quocirca contrarise non sunl, in quibusquod dioitur, contrariam esse eam quae contradictionisesl, id esl negationis potius quam contrarii quod non est bonum, malum esse. Gontrarioe enimponitur quod noa bonura est, bonum non esse, elaffirraalionem. Hoc autemspeculemur, inquit, in his verae simul neqnent inveniri, ei vera verae contrariaquee conlrarium non habenl, ut in homine. Si quis nunquam est, sed nec illa poterit esse contraria huic,enim putel hominem hominem esse, vera esse, veruraest ; si quis vero hominera putel non esse ho-enim quaedamnon quidem esse pona, uon esss la-qusB dicit malum esse quod bonumnonest. Possuntminem, falsa. Si quis autem putet hominem equum men mala, ut ex arbore nullius utilitiitis causa raraumdefringere, si arborem uihil laedat, nequema-esse, nullus dixeril hsnc magis esso contrariam quseputat hominem equum esse quam qus horainem lum neque bonum est. Quare_^ vera3 simul possuntnon esse horainem arbitralur. Quare si in his quaj D gsse, et haec quoque quae opinantur id quod estcontraria noa habent, illa contraria esl quse contradiclioneformatur, in his quoque quse habent contraria,non contrarii affirmationis, sed negationispropositio magis contrariaest.Ampliussimililersehabent boniquoniambonumest,et non boni quoniam non bonum es(. Et ad has boniquoniam nonbonum est,etnon boni quoniam bonumest. Illi ergo quse est non boni quoniam non bonum est,verse opinalioni qusenam est conlraria. Nonenim eaquse dicit quoniam malum est. Simul enim aliquandoerunt verse, nunquam autem veia verse est contraria.Est enim quiddam non bonum, malum. Quare conbonumquoniam non bonum esl, et id quod esl nonbonum quoniam ir.alum non est. Quare nec hiE contrarifesunt ; reslat igitur ut ejus opinionis quK estnon boni quoniam non bonura est, ea sit contrariaquse est non boni quoniam bonura est. Quod si in hisqualuor propositionibus qufe supra descripsimussimilitudo servalur, et sicul est opinio non boniquoniam non bonura esl, ad eam quaj est non boniquoniara bonura est,sicopin!oboni quoniara bonumest ad opinionem boni quoniam bonum non est. Gontrariaautem est opinio non boni quoniam bonumnon est, opinio non boni quoniam bonum est

391 AN. MANL. SEV. BOETII 392conlraria igilur erit opinioni boni quoniam bonutnest,opinio boni quoniam bonum non esl.Manifestum est aulein quoniam nihil interest, necsi universaliler, ponamus affirmationem. Huic enimuniversalis negatio eril conlraria,utopinwni qux opinaturquoniam omne quod cil bonum bcnum est, eaqux est, quoniam nihil horum qux bona siint, bonumesl. Nam ejus quse est boni quoniam bonum est, siuniversaliter sit bonum, eadem est ei quse opinaiur , idquod bonumest qu07iiam bonumest. Hoc autem nihildiflert ah eo quod est, quoniam omne quod esl bonumbonum est. Simititer autem et in non bono. Quare siinopinionesic sehahet.Sunt aulem hm qux sunt invoce affirmationes etnegationes notse eorum qux suntin anima. Manifeslum est, quoniam affirmationi contrariaquidem [negaiioni est circaidem universalis,ut ei quas esl quoniam omne bonum bonum est, vetquoniam omnis homo bonus est, ea quse est, quoniamnullum, vel nullus, contradiclorise autem, quoniamtion omne, aut non omnis.Illud quoquo recle commemorat quod nihil differtin opinionibus h£ec esse conlraria non universalilerconslilutis, et in iis qufe sibi universaliter opponunlur.Simililer enim ia ea quoquo opinionequaaarbilralur omne bonum bonum esse, ilia contraria estquas pulatnullum bonumbonumesse.Namquod dicimusbonum osse id quod bonum est, id si in opinioneuniversaliler affirmetur ; ita putandum est, quidquidbonum est bonum esse. Hoc aulem nihil dilTert, tanquamsi dicamus, omne bonum bonum est. Quae opiniocum sil vera, illa ei conlrarie opponilur quaaHoc auteradicilquiquid bonum esl bonumnon est.nihil diG"ert,tanquam si opinemur nullum bonum bonumesse,etinnonbonoquoque eodem modo,ulsi iladicumus, oranequod non bonum estnonestbonum,etrursus, orane quod non bonum est bonum est, eodemmodo sibi sunt istae contrarise, ut una vera sil, alterafalsa. Quod in contrariis maxirae reperitur ;quare tota dispulalio quaestioque ita concluditur;Nam si ea quK sunt in anima principia, qusedam sunteorum quae significantur in voce, vox autem notaquaedam est animae passionum, quidquid contingit inanima, idem quoque aJ vocem redire necesse esl.Quod si universalis affirmalio et universalis negatiosunt in opinione contrariae, eodem quoque in vocibuserunt, id est, non crit ea contraria quae con-Irarium affirmat, sed ea quae id quod ante proposilumest per universalitatis contrarietatem negal,ul esl omne bonum bonum esl, vel omnis homo bonusest :his contraria est nulium bonum bonum est,vel nullus homo bonus est. Hoc est enira quod ait,vel quoniam nullum, vel nullus, nullum ad illam referenspropositionem,qu3e dicit omne bonum bonumAest. Nullusillisoilicetopponitquae dioitomnis homobonus esl, ut sint hoo modo, omne bonum bonumesl, huic contraria esl nnllum bonuin bonum est.Rursus omnis homo bonus est, huic contrari^, nullushorao bonus est. Contradiclorias autem dicit easesse quas supra posuit, dum de universalibus ac particularibusloquerelur, eas scilicet quae suut angulares.Universalis enini affirmatio particulari negationi,et parlicularis arfirmatio universali negalioniper contradictionem opponi monstrala est.Manifestum est autem quoniam et veram venenonconlingit esse contrariam, nec opinionem, nec contradictionem.Contrarise enim sunt quse circa oppositasunt,circaeademautemcontingilverundicereeumdem.Simul aulem non contingil eidem inesse contraria.B Exhis quassupra suntdicta iliud quoque coUigit,quod nec ea quffi sunt contraria vera simul esse possinl,nec ea quae vera sunl sibi possint esse contraria,el hoc non solum inopinionibus esse, ut vera opinioverae opinioni contraria sit, sed in proposilionibusquoque ;neque enim lieri potest ut duas contrariassimul veras esse conlingit. Et hoc per syllogismumcolligil hujusmodi. Orania conlraria sunt opposita.Quae autem opposila sunl, siraul eidem inesse nonpossunt, contraria igitur in uno eodemque esse naturanon patitur, quare si duo vera de eodem praedicaripossunt,duo autem contraria eidem inesse nonpossunt. Qua3 contraria sunl, vera esse nulla natursBratione permitlitur. Hoc esl enim quod ait,contraria enim sunt quae circa opposita sunt, id estp omnecontrarium oppositura est, nec fieri polest utquae sunl contraria in opposilis non contineantur :sicut enim in prredicamenlis edocuil, contrariorumgenus quoddam est oppositio, circa eadem autemcontingit verum dicereeumdem, id esl duo vera possuntsimul esse, et de eodem simul vere praedicari,ut cum diciraus aliquid bonura non esse, et raalumesse, ulraque siraul vere dici possunl. Possunt enimquaedam qua; cum bona non sint, tamen raala esse,utlurpiludo bona quidem non est, malum tamen esl.Ergo ea quae vera sunt, simul ut praedicentur verefieri potest, etut in eodem sint, simul autem eidemnon eontingit inesse conlraria. Quocircasi vera quidempossunt eidem inesse, conlraria aulem eideminesse non possunt, ea quas conlraria sunt, vera simulesse non possunt : quare converlitur, nec quaevera simul sunt contraria esse possunt. Non igiturfieri polest ut, vel in opinionibus vel in proposilionibusea quae vera sunt, possit aliquis recte contrariasuspicari. Hasc autem quantum brevilas expositionisperraittebat expressimus. Quid aulera alliorhujus libri tractalus edoceat, secundae editionis seriesexplicabit.

393 IN LIBRDM DB INTERPRETATIONE EDITIO SECDNDA. 394*SlT'iiIN LIBRUM ARISTOTELIS DE INTERPRETATIONE.LlBRl SEX.(EDITIO SECUNDA, SEU MAJORA COMMENTARIA.Alexanderin oommentariis suis hacse impulsumcausapronuntiatsumpsisseiongissimumexpositionislaborem, quod in multis iile a priorum sententiisscriptorum dissideret.Mihi vero major persequendioperis causa est,quod non facile quisquam vel transferendi,veletiam commentandicontinuam sumpseritseriem, nisi quod Vegetius prstextatus priorespostremosque analyticos non vertendo AristotelemLatino surmoni tradidit, sed transferendo Themistium,quodqui utrosque legit faoileintelligit. Albiausquoquede eisdem rebus scripsisseperhibetur,cujus ego geometricos quidemlibros editos scio,dedialecticaverodiumulturaquequiEsitosreperirenonvalui.Siveigilur ille omnino tacuit,nos praetermissain decem praedicamentis expositione sudahitur.Prius ergo quid vox sit diffmiendum est.Hoc enimperspicuo et manifesto omnis libri hujus patefiet intentio.Vox esl aeris per iinguam percussio, quaeper quasdam gutluris partes.quaearteriae vocantur,ab animali profertur. Sunt enim quidam alii soniqui eodem perficiunlur flatu,quos lingua non percutit,utest tussis. Haec enira flatu fit quodam perarterias egrediente, sed nulla linguee impressioneformatur, atque ideo nec illis subjacet elementis,scribi enim nullo modo potest. Quocirca vox haecnon dicitur, sed tantum sonus. Illa quoque potestesse difflnitio vocis, ul eam dicamus sonum essecumquadam imaginationesignificandi.Voxnamqueoum emittitur,significationis alicujus causa profertur.Tussisvero cum sonus sit,nullius significationiscausa, surrepit potius quam profertur. Quarequoniam flatus noster ita sesehabet,utsi ita percutiaturatqueformetur,ut eum lingua percutiat, voxsit. Si eum lingua ita percutiat, ut terminato quodamet circumscripto sono vox exeat,locutio fit quaeGraece dicitur Xi^iii.Loculio enim est articulata vox,neque enim hunc sermonem,id esl ).s$iv, dictionemdicemus, idcirco quod tpiatv dictionem interpretamur,Xe^iv,locutionem.Cujuslocutionis partes suntlitterae,quae cum conjunctae fuerint, unam efflciuntPatrol. LXIV.LIBER PBIMUS.A. vocemconjunctamcompositamque,quoelocutiopraedicatur.Siveautem aliquid quceounque vox sisniflcet,ut est hic sermo,homo, sive omnino nihil,sivepositum alioui noraen signiflcare possit, ut estblictiri ; haec enim vox cum per se nihil signiflcet,posita tamen ut alicui nomen sit, signiflcabit,siveper se quidem nihilsigniflcet,cum aliis vero juncladesignet,ut sunt,conjunctiones,haec omnia locutionesvocantur, ut sit propria locutionis forma voxcomposita quae litteris describatur.Ut igitur sit locutio,voce opus est, id est eo sono quem percutitIingua,et ut voxipsa sit per linguam determinata ineumsonum qui inscribi litterispossit,similiteropusest eo sono quem percutil lingua.Sed ut haec looutioquodindicemuSjSive aliquid scripsit,nosquoque docti viri signiflcativa sit, illud quoque addi oportet ut sitimitati studium in eadem laude versabimur. Sed aliqua signiflcandi iraaginatio,perP quam idquanquam multa aint Aristotelis qusR subtilissima voce velin looutione est proferatur. Aut certe itaphilosophiae arteoelata sunt,hic lamen ante onjnialiber nimis et acumine sententiarum, et verborumdioendum est si in hoo flatu quera per arterias emittimus,sitlinguas sola percussio,vox est.Si vero talisbrevitate constrictus est. Quocirca plus hic quam peroussio sit, ut in litteras redigat sonum, looutioest.Quod si vis quoque quaedara imaginationis addatur,illasignificativa vox redditur.Concurrentibusigitur histribuSjlinguae peroussione,articulato vocissonitu,imaginatione aliqua proferendi,flt interpretatio.Interpretatio namque est vox articulata perseipsam signiflcans.Quooirca non omnis vox inlerpretatioest,sunt enim oaeterorum animalium voces,quae interpretationis vocabulo non tenentur. Necomnis locutio interpretatio est, idcirco quia (ut dictumest) sunt looutiones qusdam, quae signiflcationecarent et oum per se queedam non sigaificent,C juncta tamen cum aliissignificant,utconjunctiones.Interpretatio autem in solis per se signifioativis etarticuliitis vooibus permanet.Quare convertitur, utquidquid sit interpretatio, illud significet.Et quidquidsigninoat,interpretationis vocabulo nunoupetur.Unde etiam ipse quoque Aristoteles in librisquos de Arte poetica scripsit,Iocutionis partes essesyllabas et oonjunctiones etiam tradidit, quarumsyliabae,in eoquod sunt syllabae,nihil omnino signifioant.Conjunctiones vero consignificare quidempossunt, per se vero nihil designant. Interpretationisvero partes hoc libro oonstituit nomen et verbum,qua!scilicetperseipsasignificant.Nihilominusquoque orationem interpretationem esse constat,quae et ipsa cum vos sit et signilicativis partibus13

395 AN. MANL. SaV. BOSTtl 395juncta,signiricalione fiOti caret.Quare quontaffl non A. gnent.Nam quoniam decem res oranino in omni nadeoratione sola,sed etiam de nomine et verbo,nec tura reperiuntur, deoem quoque inteiiectus erunt,vero de sola locutione, sed etiam de signiflcativa quos intellectus, quoniam nominaet verba significant,decemloeutione, qusB est interpretatio, in iioc libro abomninoeruntprsdicamenta,quaeverbisAristotele tractatur, idcirco quoniam verbis atque atquoDominibusdesigneBtur^duoveroqumdamsunt,Dominibus.etsigniflcativislociitionibusnomeninterpretationisaptatur, a communi nonoine eorum dequibus in hoc libro tractatur.id est interpretatione,ipso quoque de iDterpretationcliber inscriptus est,cujusexpositionemnosscilicetquammaximea Porphyrio,id est nomen etverbum quae ipsossignificent intellectus.Suntigiturelementainterpretationis verbaetnomina,proprie vero partes quibus ipsa constatinterpretatioBuntorationes.Orationum vero aliasuntperfectae,aliae imperfectae. Perfectae sunt ex quibusquanquam etiam a cieteris transferentes, plene id quod dicitur valet intelligiji mperfectae veroLatina oratione digessimus.Hic enim nobis expositorin quibus aliquid adhuc plenius animus exspectatet intellectus acumine et sententiarum disposi-tione videtur excellere. Erunt ergo interpretalionisduae primsB partesnomen etverbum,his euim quid-audire,ut est Socrates cum Platone.NuUo enimaddito,orationisinteilectus adhuc pendet ac titubat,etauditor aliquid ulira exspectataudire.Perfectarumquid est in animi intelleclibus designatur,his nam- g vero orationum partes quinque sunt, Deprecativa,que totus ordo oralionis efficitur, et in quanlum uttjupiter oranipotens.precibussi flecteris ullis,Davox ipsa quidem intellectus significal.in has duas(ut dictum est) secatur parles,nomenet verbum. Inquantum verovoxperintellectuum medietatemsubjectasintellectuideindeauxilium, pater,atque hasc omina firma.Imperativa,ut ; Vade age, nate, voca zephyros et laberepennis. Interrogativa, ut : Oic mihi,Dam(Eta,res demonstrat, signiflcantiunivo-cujum pecus, an Meliboei ? Vocativa, ut : pater,ocum Aristoteles numerura in decem pro^dicainentapartitusest,atquehocdislatlibrihujusintentioaprKdicamentorumin denariam multiludinem numerohominum rerumque asterna potestas.Knuntiativa,inqua veritas vel faisitas invenitur,ut:Principioarboribusvaria est natura creandis. Hujus autem duaesitate collecta, ut hic quidem tantum de numero partes sunt, est namqueet simplex oratio enuntiativa,sii;niflcantium vocum quferatur, quantumad ipsaset composita. Simplex,ut : dies est.luxest.attinetvoces.quibussigniflcativisvocibusintellecttsanirai designentur.quae sunt scilicelsimplicia quidemnomina et V3rba,ex his vero compositas orationes.Prajdicamentorumverohsecintontio63l,designiflcativisrerumvocibus traclare intantum qu;mtumeasanimimedius significet intellectus. Vocis "enim quaedam qualitasestnomenetverbuni,qu3enimirumilla ipsa decem prKdicamentrt si;,'nificant.Decem namque prtedicamenta nunquam sinealiciua verbi qualitiite vel nominis proferuntur.Quare erit libri hujus inlentio de significativisrerum vocibus in tantum quantum conoeptionesanimi intellectusque signifioent. De deoem autempraedioamentis libri infentio in ejus commentariodiotaest.quoniamsitdesigniflcativisrerumvooibus,Composita, ut : si dies est, Jux est.ln hoc igiturlibroAristotelis de enuntiativa simpliciorationedisputat,et de e.jus elementis, noraine scilicet atqueverbo.Quce quoniam signifioativa sunt, et signiflcativavox,et articulatainterprelationis nominecontinetur,de communi (uldictum est) vocabulo librumde Interpretatione appellavit Bt Theophrastus quidemin eo libro quem de AfTirmatione et Negationecomposuit, de enuntiativa oratione tractavit. EtStoici quoque in hislibris quos Utpl A5'«*H^twv appellant,de eisdem nihilorainus disputant, sed illiquidem et de simplici et de non simplici orationeenuntiativaspeculantur.Aristotelesvero in hoc libronihil nisi desolasimplicienuntiativaoratione considerat.Aspasius quoque et Alexander sicut in aliisquot partibus distribui possit earum significatio,in AristotelislibriB,inhocquoquecommentarios edidetuntjSeduterque Aristotelem de oralione tractassetantum qijantum per sensuum atque intelleotuummedietatem res subjeotas intellectibus voces ips« pronuntiat.Namsiproferrealiquidoratione(utHiuntvaleant designare.Inoperevero de Arte poeticanon ipsi) interpretari est, de interpretatione nimirumeodem modo locutioncm,sed omnos omnino locutio-liber veluti de oratione perscriptus est, quasi veronispartesapposuitjconfirmansesselocutionispartes D sola oratio, ac non verba quoque et nomina interelementa,syllabas, conjunctiones, articulos, nomina,casus,verba,oratione3. Locutio namque nonin solis signilioativis vocibusconstal,sed supergredienssignificationes vocum,ad articulatos sonosusqueconsistit.Quaelibet enim syllaba,vel quaelibetalia vox quae scribi litteris potest,locutioni3 nominecontinetur,quaB Graece dicitur AE$ti;.Sed non eodemmodo interpretatio,liuic namque nonestsatis utsithujusmodi vox quae litteris valeal adnotari, sed adhoc ut aliquid quoquesignifioet.Pra;dioamentorumvero in hoc ratioconstituta est,in quo hadnaepartesinlerpretationis res intelleotibussubjectas desipretationisvocabuIoconcIudantur.jEque namque acoratio,tam verba et nomina,quse sunt interpretationiselementa,nomine interpretalionis vocantur.SedAlexander addidit imperfecte sese hahere titulura,nequeenim designare de qua oratione perscripserit.Multae namque (ut dictum est) sunl orationes, sedadjiciendum vel subintelligendumputatdeorationeillum scribere philosophica vel dialeotica,id estquaverum falsnmque valeal expediri.Sed qui semelsolamorationeminlerpretationisnoDinevocarirecipit,in intelleotu quoqus ipsius inscriplionis erravit.Curenim putaret imperfeetum esse titulum, quoniam

397 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 398nihil de qua oratione disputaretadjeoerit:ut si quisinterrogans, Quidest homo?alio respondente, Animal,culpet ac dicat, imperfecte illum dixisse,quidsit, quoniam non sit omnes differentias persecutus.Quod si huiCjid est homini,suDt qucedam alia communiaad nomenanimalis,nihiltamen impeditperfectedemonstrassequidhomoesset.eumquianimaldixerit ; sive enim differentias addat quis,sive non,hominera animalnecesse est esse. Eodem quoquernodo et de oratione,si quis hoc|concedal primum,nihil aliud interpretatione dici nisi orationem, curqui de interpretatione inscripserit, etdequa interpretationedioatnon addiderit, culpetur? Satis estenim cum librititulum etiamde aliqua oontinenlicommunione fecisse,ut nos eum et de nominibus etverbis et de orationibus.cum haec omnia unointerpretationisnomine oontinerentur, suprafecissedocuimus,cum hio liber ab eo de inlerpretatione nominatusest.Sed quod addidit,illam interpretationemsolam dici qua in oratione possit veritas et falsitasinveniri,ut est enuntiativaoratio, fingentis est(utaitPorphyrius^significationem nominis potius quam docenlis,alqueille quidem et in intentione librietintitulo falsus est, sed non eodem modo de judicioquoquelibri hujus errat. Andronious enim librumhuno Aristotelis esaenonputatquem Alexander verelibri hujus deintelleotibus animi traotat,quosintellectusaniraae passiones vocavit.et de his se pleniusin libris de anima disputasseoommemorat.Et quoniampassiones animae vdcabat, vel tristitiam, velgauJium, vel cupiditatem,vel alias hujusmodi affeclionesdicit Andronicus exhoc probari huno librunnAristotelis non esse.quod de hujusmodi affectionibuscihil in lihri de anima tractavisset,non intelligensin hoc libro Aristotelem passiones animae nonpro affectionibus.sed pro intellectibus posuisse.HisAlexander multa alia addit argumenta cur hoc opusmaxime Aristotelis esse videatur.Ea namquediounturhic quae sententiis Aristotelis quse sunt de enuntiativaorationeconsentiant;illudquoquc,quodstylusqui animum cura alicujus invesligationisadverterit.Sed nuncad ipsius Aristotelis verba veniamus.DESIGNIS.Primum oportet consUtuere quid sit nomen, et qidiipsepropterbrevitatempressiorab Aristotelisobscuritatenon discrepat; el quod Theophrastus, ut inDaliis solet, cum de similibus rebus traotat,quaescilicetab Ariststele ante tractala sunt,in libroquoquesit verbum,postea quid negatio,et affirmatio, elenuntialio,el oratio.Librum inohoans de quibusin omni serie tractaturussit ante proposuit.Ait enim oporlere priusdede affirmationeetnegalione^iisdem aliquibus verbisutitur,quibus in hoclibro Aristotelesususest.Idemquoque Theophrastus dat signum hunc Aristotelislibrum esse:in omnibusenimde quibus ipsedisputalpost magistrum,leviter ea tangitquae ab Aristoteledicta ante cognovit, alias vero diligentius resnon ab Aristotele tractatas exsequitur.Hic quoqueidera feoit,nara quae Aristoteles hoc libro de enuniationstractavit,leviterabil!o transcursasunt,qua8A.vero magister ejus taouit, ipse subtiliorimodoconsiderationisadjecil.Additquoquehanccausam,quoniamAristoteles quidemdesyllogismisscribereanimatus,nunquamid recte facere potuisset,nisiquEedamde propositionibus adnotaret. Mihi quoquevidetur hoc subliliter perpenJentibus liquere,hunclibrum adanalyticos essepraeparatum.Namsicuthiede simplicipropositionedisputat,ita quoqueinanalylicisdesimplicibustantumconsideratsyllogismis,utipsasyllogismorum propositionumque simplici-tas,nonadaliudnisiadcontinensopusAristotelisper-tinerevideatur.Quarenonestaudiendus Andronicus,qui propter passionum nomen,hunclibrumab Aristotelisoperibus separat. Aristoteles enim idcircopassiones anims intelleotus vocavit, quod intellenctus quos sermone dicera et oratione proferre consuevimus,ex aliqua causa atque utilitate profectisunt .'utenim dispersi hominescolligerentur,et legibusvellent esse subjecti, civitalesque condere,utililas qutedam fuit et oausa ;quocirca quae exaliquautilitate eveniunt, ex passione quoque vonirenecesse est. Nara ut divina sine ulla sunt passione,ita nulla illis extrinsecus utilitasvaletadjungi.Quaevero sunt passibilia semper aliquamcausam atqueutilitatem quibus sustententur inveniunt.Quocircahujusmodi intellectusqui ad alterum oratione profe-fortiterque redarguit.Quem oum exaotum diligentemqueAristotelislibrorumetjudioemetrepertoremjudioarit antiquitas,ourinhujus libri judicio sit falsus,prorsusest magna admiratione dignissimum.rendi sunt,quoniam ex aliqua causa atque utilitatuvidentur esse collecti, recte passiones animi nominatisunt.Et de intentionequidera,etde libri insoriptione,et de eo quod hic maxime Aristotelis liberNon esse namqueproprium Aristoteli= hincconatur esse putandus est, haso dicta sutficiant. Quid veroostendere,quoniam quaedam Arisloteles in principlo " utililatis habeat,non ignorabitqui sciet qua in orationeveritas constel et falsitas. In sola enim heecenuutiativa oratione oonsistunt.Jam vero qua3 dividantverum falsumque; quaave diffmita, vel quae variaeet mutabiiiter veritatem falsitatemque partiantur;quae juncta dici possint, oum separata valeantpraedicari ;qu» separata dicantur cum junctanon sint praedicata; quae sint negationes cum modopropositionum ;qu.-B earum consequentis, aliaqueplura, in ipso opere considerator poterit diligenteragnoscere, quarum magnam experietur utilitalemquibus dispulaturus est diffinire. Hio enim constituerediffinire intelligendum est. Determinandumnamque est quid haec omnia sint.id estquid nomensit, quid verbum,et ca3tera,qu« elementa interpretationisesse praediximus.Sedaffirmatio atque nega.tio subinterpretationesunt.Quare nomen etverbumaffirmationisetnegationiselementaesseraanifestumest.His enim oompositis affirmatio et negatio conjunguntur.Bxistithicqusdamqusestio cur duotan-

^„„;„nH;nAN. MANL. SEV. BOBTII 400tumnomenetverbumsedelerminarepromittat.cum A. imperfectae, vel perfectae, cujus plures esse partesplures partea orationis esse videantur. Quibus hoo suprajam docui.inter quas perfectae orationis speciesest enuntiatio. Et hujus quoque alia dicendum est, tantum Aristotelem hoc libro diffi-simplex,nisse, quantum iili ad id quod instituerat tractaresuffecii.Tractatnamquedesimplici enuntiativaoratione,qu8egcilicel hujusmodi est.ut junctis tantumverbis et nominibuscomponatur.Siquisnomenjungatet verbum,utdicat:Socrates ambulat, simplicemfecit enuntiativam orationem.Enuntiativa namqueoratioest(utsupramemoravi)qu8ehabetinseverifalsivedesignationem.Sed in hocquod dicimus.Socratesambulat.aut veritas necesse esl contineatur,autfalsitas. HoB enim si ambulante Socrate dicitur,verumest, si non ambulante, falsum est. Perficiturergo enuntiativa oratio simplex ex solis nominibusalia composita est. De simplicis vero enuutiationisspeciebus interphilosophos commentatoresquecertatur.AiuntJenimquidamaffirmationematiiue negationemenuntiationi utspecies supponi oportere.inquibus et Porphyriusest.Quidam vero nuila ralioneconsentiuntjSed contenduntaffirmationem et negationem8equivocamesse,etunoquidem enuntiationisvocabulo nuncupari,pr8edicari autem enuntiationemad utrasqueutnomen a3quivocum,non utgenusunivocum,quorum princeps Alexander est, quorumcontentiones apponere non videtur inutile.Acpriusquibus modis affirmalionem atquenegationem nonatque Terbis.Quare supeifluumest quaererecuralias g essespeciesenuntiationis Alexanderputetdicendumquoquequae videnturorationispartes nonproposuerit, qui non totius simpliciter orationiSjSed tantumsimplicis enuntiationis instituit eleraenta partiri,quanquam hae duae propriepartes orationis dicendaesint, nomen scilicet atque verbum, haec enim persese utraqiie significant. Gonjunetiones autem velprffipositioaes nihilomninonisi cumaliis junctaedesignant.Participia verbo cognata sunt, vel quod agerundivo modo veniant, vel quod tempus propriasignificalione contineant. Interjectiones vero atquepronomina, nec non adverbia in nominis loco ponendasunt^idcirco quod aliquid diffinitum significant,ubinulla est velpassionis significatiovelactio.nis.Quod si casibus horura quaedara Decti non posest.Postvero addam quaPorphyriushajc argumentationedissolverit. Alexander namque idcirco dicit Inon essespecies enuntiationis affirmationem etne-]galionem,quoniara affirmatio prior sit:prioreraveroaffirmationem idcirco conatur ostendere,quod omnianegatio affirmationem tollatac destruat ;quod siitaest,prior est affirmatio quae subruatur.quamnegatioquae subruat. In quibus autem prius aliquid etposterius est, illa sub eodem genere poni non possunt,ut in eo titulo praedicamentorum diclum estqui de his qufesunt simul in3cribitur.Amplius:Negatioomnis, inquit, divisio est,affirmatio compositioatque conjunctio est. Cum enim dico Socratesvivit, vitam cum Socrate conjunxi. Gum dico. Sosunt.nihil inipedit.Sunt enim quaedam nominaquK ••!•.„ o „ ^;>;.,„^; m;„;=;.,relinquitur.De eo enim quod est,Kocrates non vivit,nire, sed tantum solius simplicis orationis enuntiativaB,quae sunt scilicet nomen et verbum.si noo particulaqusest adverbum auferatur, rema"Argumentumautem hujus rei hocest.Postquamenimnel Socrates vivit. Simplicior igitur est affirmatioproposuitdicens ; Primumquam negatio. Prius vero sit necesse estquodsimpliciusest.Inquantitateetiaraquod ad quantitatemoportet conslituerequidsit nomen etquid verbum, non statim inquit quidsit oratio, sed mox addidit quid negatio.et quidminus est,priusesteo quodad quanlitatemplusest.affirmatio,etquid enuntiatio,postremovero quidora-Oranis vero oratioquantitas est;sedcuradico,Socratio.Quod si de omni oratione loqueretur, postno- Dtes non ambuIat.Quaresi secundumquantitatemafmenetverbum non de afflrmationeet negatione.et flrmatiominorest,earopriorem quoque esse necesseest.IUud quoque adjunxit,affirmationera quemdamcrates non vivit, vitam a Socrate disjunxi. Divisiomonoptotavocantur.Quodsiquislongiusistaetnon^. ,^^ ^.. .igitur quaedam negatio est, conjunclio affirm«tinaffirmatio,proxime pelita essearbitretur.illudtamen concedatconipositi autem est conjunclique divisio. Priorestquodsuprajamdiximus,nonesseaequumcaIumniariigitur conjunctio,quod est affirmatio;posteriorveroei qui non de omni oratione,sedtantum de simplicidivisio, quod est negaiio.Illud quoque adjecit,quod!enuntiatione proponat,quod tantum sibi ad diffinitionerasumpserit, quantum arbitratus sitoperi in-omnisperaffirmationem factaenuntiatio simplicicior8it,per negationem facta enuntiatione.Exnegationeenim particulanegativasisublatasit,affirmatiosoIa' ^ ..... Cstituto sufficere. Quare dicendura est Aristolelemnon omnis oralionis partes hoc opere velle diffl-post hanc de enuntiatione, sed mox de orationeesse habitum, negationem vero privationem ; sedprior est habitus privatione,alfirmatio igitur negationeprior est.Et nesingulapersequi laborem,cumdixisset. Nunc vero quoniam post nominis et verbipropositionem, affirmalionem,negationem,et enuntiationemet post orationemproposuit,confltendumest id quod ante diximus,nonorationi3 universalis,sed simplicis enuntiativ8eorationis,quae dividiturinaffirmationem atque negationera,divisionem parliumfacere voluisse,quaesunt nominaet verba.Haec enimper seipsa intcUectum simplicem servant, quae eaedemhis aliisque modis demonstretaffirmationem negationepriorem esse.acommuni eas genere separavit.NuUus enim arbitratur species sub eodem genereesseposse,in quibusprius velposteriusaliquid consideretur.SedPorphyriusaitsese docuissespeciesenun-dicliones vocantur,sednon solee dicuntur.Sunt tiationis esse affirmationem et negationem, in hisnamque dictiones et aliae quoque ut orationes vel commenlariis quoainTheophrastum edidit,hicvero

401 IN LIBBUM DE INTBRPRBTATIONE BDITIO SECDNDA. 402Alexandri argumentationem taii ratione disaolyil. AB-h Alexandri quoque sententia noH discedit. IlludAit enim non oportere arbilrari quaeeunque quolibetmodo priora essent aliis, ea sub eodem genere poninon posse. Sed qusecunque secundum esse suumatque subslantiam prioravelpoateriorasunt^easolaquoque est additum,quod non e8setinutile,euuntiationemgenus affirmationisetnegationisaccipi oportere,quodquanquam (ut dictum est) ad prolationempriorest aflirmatio.tamen ad ipsam enuntiationem,Bub eodem genere non ponuntur. Et recte dicitur. idestverifaIsiqueaequalitersubenuntiatione,AristotelesSi enim quidquid quoiibet modo prius est cum eoquod posterius est sub uno genere esse non potest. constituit. Id etiam Aristotelemprobaredicit.Praemisit enim primam negationem, secundam posuitnec primis aubstantiis et secundis communegenusaffirmationem,quae res nihil habetvitii, si adpoterit esse substantia; quod qui dicit, a reclo ordinerationis exorbital. Sed quemadmodum quanquamipsam enuntiationem affirmatio et negatioponantur8equales,qu8B enimaequales sunt.nihil retinent con-sint primae et secundae substantiae, tamen trariiindifferenteracceptee.Estigitur ordo quo pro-utrsque aequaliter in subjecto non sunt,et idoircoesse ipsorum exj eo pendet, quod in subjecto nonposuit primum totius orationis eleraentum.scilicetnomen etverbum, post haec negationem et affirmationem,sunt, atque ideo sub uno substantiae genere coilo-quae species enuntiationis sunt. Quorumcanlur. ItaquoquequanquamaffirmationesDegatio- „ genus,idestenuntiationem,tertiumnominavit,quar-_.t-• .: :_ i-*: : ~:_i t.--„j ^ *...«.»«..« rt,i.jtir^r\iarr% r»r»cnif nna» oniinfintinTlia (ypnil!nibus in orationis prolatione priores sint, tamen ad tum vero orationem posuit.quas enuntiationis genusesse atque ad naturam propriam aequaliter enuntiationeparticipant. Enuntiatio vero estin qua veritaaet falsitas inveniri potest. Qu« in re.et afflrmatio etnegatio tequales sunt. yEqualiter enim sffirmatio etest.et horum se diffinitiones omnium daturura essepromisit,quas interim relinquens alque praeteriens,etin posteriorem tractatumdifTerens^illudnunc additqutesint verbaetnomina, autquid ipsa significent.negatio veritate el falsitate parlicipant. QuocircaQuare anlequam ad verba Aristotelis ipsa ve-quoniam id quod sunt affirroatio et negatio, aequaliterniamus, pauca communiter de nominibus atqueab enuntiatione participant, acommuni eas enun-verbis.et de his quaesignilicantur averbisacnomi-tiationisgeneredividi nonoportet. Mihi quoque vide.tur ^uod Porphyrii sitsequenda sententia, utaffirmatioet negatio communi enuntiationis generesuppooantur. Longa namque illa et muUiplicianibus disputemus. Sive enim quaelibet interrogatiositatqueresponsio,siveperpetuacujuslibetoralioniscontinuatio, atque alteriusauditus et intelligentia,sivehic quidem doceat, illevero discat, tribus hisAlexandri argumenta soluta 8unt,cum demonstruvit totus orandi ordo perficitur, rebus, intellectibusPorphyrius non modis omnibus ea quae-priora sunt, alque vocibus.Res enim ab inlellectu concipitur.sub communi genere poni non posse; sed quaecun Vox vero conceptiones animi intellectusque signifiquead esse proprium atque substantiam priora sunt ^ cat,ipsi vero intelleotus et concipiunt subjectas resilla Bola sub communi generejconstitui atque poninon posse. Syrianus vero cui Pbiloxenus cognomenet significantur a vocibus.Cum igitur tria sintper quse oranis oratio coUocutioque perficitur,quae subjectae sunt, intellectus qui reshaecresconcipiunt,est, hoc loco quaerit cur proponens prius de negatione,post deaffirmatione pronuntiaverit dicens : Pri" et rursus a vocibus significantur.voces vero quae intellectusmum oportet constituere quid sit nomen, et quiddesignant,quarlum quoque quiddam est,verbum, posteaquid negatio el affirmatio. Et primoquidem nibil proprium dixit,quoniam in quibusaffirmatioquo voces ipsaevaleant designari, id autem sunt litterae.Scriptsnamque litteraeipsassignificant voces.potest et negatio provenire, prius esse ne-Quare quatuorista sunt, ut littera; quidem signifi-gatio, postea afflrmatio potest, ut de Soorate, si cent voces, voces vero intellectus, intellectusautemsanus est. Potest ei talis affirmatio aptari, ut de eo res concipiant,qu8e scilicethabentquamdam non coafusamdicatur : Socrates sanus est ; et hujusmodi potestneque fortuitam consequentiam sed terminatoaptari negatio, ut de eo dicatur : Socrates sanus non naturae suse ordine constant.Res enim semper comitanturest. Quoniam ergo in eum affirmatioet negatio poeum qui ab ipsis concipitur intellectus, ip-test provenire, prius evenit, ut sit negatio quam affirmatio.sum vero intellectum vox sequitur, sed voces ele-Anteenim quara natus esset, potuit de eo D menta.id est litterae.Rebus enim ante propositisetdici, Soorales sanus non est, qui enim natus nonerat, nec esse poteral s»nus. Huic iilud adjecit, servarcAristoleli» conversam propositionisel exsecutionisdistributionem.Hicenim prius postnomen etverburadenegationeproposuit,postdeaffirmatione,et hinc de enuntiatione, postremo de oratione, sedproposita diffinitione nominia et verbi prius orationem,postea enuntiationem, tertio afflrmalionem,ultimo loco negationem determinavit, quam hic postpropositionera verbi et norainis priraam locaverat.Ut igitur ordo servaretur conversus, idcirco negationemprius ait esse; propositam, qua in expositioneinpropriasubstantiaconstitutisintellectusoriunturRerum enim seraperintellectus sunt,quibu3 iterumconstitutismoxsignificatio vocis exoritur. Prffiterintelleotumnamque vox penitus nibil designat.Sedquoniam voces sunt, idcirco litters, quas vocamuselementa, repertae sunt, quibus vocum qualitas designetur,ad cognitionem vero conversim sese reshabet. Namque apud quod eaedem sunt litterae, etqui eisdem elementis utuntur.eisdem quoque nominibuseosacverbis, id est vocibus, uti necesse est,etquivocibuseisderautuntur.iidemquoqueapudeosintellectus in animiconceptioneversantur.Sedapud

403 AN. MANL. 8EV. BOETII 404quffi est formulaipsa qu£e atramento vel graphioscribitur littera nominatur, ipse vero sonus quoipsam lilteram voce proferimus dicilur elementum.statim apudeos vel easdem voces, vel eadem ele-Quociroahoocognito illud dicendum est.quodis quimenta consistere.Prascedit antem res intellectum, gdocet.vel qui continuaorationeloquitur, velqui inintelleotus vocem, vox litteras, sed hoo converti terrogat, contrariesehabethis qui vel discunt, velnon potest; nequeenim si litteraesunt, mox aliquas audiunt, velrespondent in histribus, voce scilicet,ex bis significatio voois e.-cistit. Hominibus namque 'ntelledu et re^praelerraittanturenimlitteraepropterqui litteras ignorant nullum nomen] quaelibet elementasignificant,quippequinesciunt;nequesivoceseos qui earum sunt expertes.Nam qui docet, et quidioit,etqui interrogat, a rebusad intelleotumpro-quos iidem intellecLus sunt, easdem res eorum in- A ctus apud quos autem iidem sunt intollectus, apud;tellectibus subjectas esse manifestum est, sed hoc eos quoque res effldem subjectae sunt. Rursus apudnuUa ratione oonvertitur.Namque apud quos easdera quos easdcm res sunt, iidem quoque sunt intellectus;res sunt, idemque intellectus, non statim eaedem upud quosiidem intelleotus, non eaedem voces sunt;voces, eaedemquesunt litterse. Nam cum Romanus, nec apud quos eaedem voces sunt, eisdem semperGraecus ac barbarus simul videant equum, habent litteris vert>aipsa vel nominadesignantur. Sed nosquoque de eo eumdera intelleclum quod equus sit,et apud eos eadera res subjecta est, idemque a reipsaconcipiturintellectusjsed Graaousaliter equumvocat, alia quoque vox in equi significatione Romanaest,et barbarus ab utroquein equi designationedissentit, quocirca diversis quoque voces propriaseiementis inscribunt. Recte igitur dictum estapudquos eaedem res iidemque intellectus sunt, nonin supradictis sententiis elemento atque littera promiscueusi sumus;quae autem sitiiorum distantiapaucis absolvam.Litteraest insoriptio atque figurapartis minims vocis articulatae, elementum verosonusipsius inscriptionis ; ut cum scribo litteramsunt,moxintellectus neoesseest. Pluresenim vocesinvenies quaenihil omnino significent, nec intellectuiquoque subjecta res semperesl. Sunt enim intellectussine re ulla sibi subjecta,ut quos centaurosvel ohimaBras poetae finxerunt. Uorum enim intelloctussunt quibus subjecta est nullasubstantia. Sedsi quis ad naturam redeateamque considerct diligenter,agnoscet cum res est, ejus quoque intellectumesse. Quod si non apud horaines, certe apudDeum, qui proprieedivinitatesubstantiae in propriafectus per nomina et verba vim propriae actionisexercet atque officium. Rebus enira subjectis ab hiscapiunt intellectus.et per nomina et verba pronuntiant.Quivero discit, vel qui audit, vel etiam quirespondet, anominibus ad intellectus progressus adres usque pervenit.Accipiens enim is qui discit, velqui audit.velqui respondet, docentis, vel dicentis,vel interrogantissermonem,quid unusquisque illorumdioat intelligit, et intelligens rerura quoquescientiam capit, et in ea oonsistit. Recte igitur dinaturaipsius rei nihil ignorat. St si intellectus et " ctum est in voce, intellectu, atque reconlrarie sesevox est, quod si vox fuerit ejus quoquesunt litterce,quae si ignorantur.nibilad ipsam vocisnaturampertinet.habere eos qui docent, dicunt et interrogant, atqueeos qui discunt,audiunt et respondent. Cum igiturNeque enim quasi causa quaedam vocum est ha>c sint quaiuor, litterse, voces, intellectus et res,intellectus.aut vox causalitterarum, utcum eaedemsintapudaliquoslitlerae, necesse sit eadem quoqueproximequidem etprincipaliterlitterEB verbaet nominasignificant.Haeo vero principaliter quidem in-esse nomina.Ita quoque cum eaedemsint vel resvelintellectus apud aIiquos,mox non necesso est intellectuumipsorum velrerum eadem esse vocabula.Namquecumeadem sit,etres et intellectus hominis,apud diversostamenhomines hujusmodisubstantiaaliteretdiversonominenuncupatur.Quarevocesquoquecuraeaedemsint,po3Sur.tlitleraeessediversas, utinhoc nomine quod est horao,cum unum sitnomen,diversislitterisscribipotest, namque Latinis litteristellectus, secundo vero locojres quoque designant,Intellectus veroipsi nihil aliud nisirerumsignificalivisunt. Antiquiores vero quorum est Plato, Aristoteles,Speusippus et Xenocrates, hi inter res etsignificationes intellectuum mediossensusponunt,in sensibilibus rebus vel imaginationesqua?dam,inquibus intellectus ipsius origo consistat. Et nuncquidem quid de hac re Stoici diount prailermittendumest.Hoo autem ex his omnibus solum cognosciet (ipud quos eEEdem voces sunt, iideni sunt intelle-scribi potest, potestetiara Graecis, potestaliis nnnc D oportet, quod ea quae sunt in litteris, eam signifiprimuminventisflgurarum figuris. Quare quoniam cent orationem quas in voce consistit, et quod eaapud quos eaedem ressunt,eosdem intellectus esse quae est vocis oratio,animi atque intelleotus orationemdesignet, quaa lacita cogitatione conficitur, etnecesseest,apud quos iidem intelleotus sunt, voceseaedem non sunl, etapud quos eaedem voces sunl, quod haeo intellectus oratio subjectas principaliternon necesse eat eadera elementa constitui,dicendum sibi res conoipiat ac designet. Ex quibus quatuorest res et intellectus, quoniam apud omnes iideni duas quidem Aristotelesesse naturaliterdicit res et8unl,esse naturaliter constitutos; voces vero neque animi conceptiones,id est eam quae fit in intellectibusorationem, idciroo quod apud omnes esederaad litteras,quoniam diversis hominum positionibuspermutantur, non esse naturaliter, sed posilione. atque mutabiles sint; duas vero uon naturaliter,sedConcludendumestigitur quoniamapud quos eadem positione constitui, quae sunt nomina et litterae,sunt elementa,apud eos quoque eaedem voces sunt;quasidcirconaturaliterfixasesse non dicit,quod (utsuprademonstraturaest)noneisdemvocibusomneSj

405 IN LIBRUM DE INTBRPRETATIONE BDITIO SECDNDA.quse sunt »n voce.Ac quemadmodum nec lilterse esedemomnibus, sie nec eseclem voccs. Quorum autem hssprimo notse sunt, exdein omnibus passiones animsssunt, et quorum hse simililudines sunt,res esedcm. Dehis itaque dicium est in his qux dicta, swil delanima,alteiius enim est negoLii,Cum igitur prius prsposuisset nQinen et verbura,et quascunque secutus et poslea se diffiaire proroisisset,ha>cinterim prEtermittena, de passionihusanimiaiTao!lcj6vj[jiaxa,qua!interpretariLaline potest hoc modo :Nalura cniii sunt diversainiellectus elsensus. Dillerreigituraliquid arbitratusvi contentionem litemque relexuit. Ait namque du-a tribus tantum quantum adiiuc sciara ratio iiujusg senausatque intellectus ;sed qui passionesanimoe ainterpositionisexpiicataest.quoruraHerminiquidem vocibussignificari dicit.is non de sensibusloquitur.a rerum veritate longe disjuncta est .Ait ecim id-Sensus enim passionea corporis sunt. Si igituritacirco Aristotelem de notisanimse passionum interposuissesermonem, ut utilitatem propositi operisinculcaret. Disputaturus enim de vocibus quae suntnotae animffl passionum.recte de his quscdam promisit.Naracum su» nuliusanimaipassioneaignorel,notas quoque cum aniraae passionibus non nescireutilissimum est,nequeenimillaBcognosci posauntnisipervocesquBBSuntearum scilicetnot;e, Alexauderveroaliam hujusmodi iuterpositionisreddit causam,quoniam,inqait,nominaetverbainterpretationesimplicicontinentur.Oratioveroexverbisnominibusqueconjunctaest.et in ea jara veritas autfalsitasinvenitur; sive autem quilibetsermo aitsimplex,sivejamoratio conjuncta atque coraposita.ex his quae significanlurraomentum sumunt. In illis enim prius esteorum ordo et continentia, post redundat in voces ;quocirca qiioniara significantium momentum exhisqua3significanturoritur,idcircopriu3nos de hisquffivoces ipsae significant docere proponit. Sed Herminushoo loco repudiandus est. Nihil enim tale quodad causas proposilae sententiaj pertineret explicuit.Alexander verostrictim pro.Kima intelligentia praetervectustetigitquidera causara,non tainen principalemrationem Aristotelicaepropositionis exsolvit.Sed Porphyrius hanc ipsara plenius causam originemquesermonis hujus ante oculos OQllocavit,quioranem apud priscos philosophos designificalionisdisissetpassionescorponsavocibussignificari, tuncmerilo sensusintelligereaius. Sed quoniampassio-'nea animae noraina et vcrba significare proposuit,nonsensussedintellectus eumdicere putanduraest,Sed quoniam iraaginatio quoque res animaa e£t,dubitaveritaliquisne forte passiones aniraae imaginationes.quaaGraacitpavxaiJecinominant^dicat.SedheecinlibrisdeAniraaverissimediligentisimequeseparavitdic'.ens;"EaT:iSe cpavxaaia siEpov i'.aTa

407 AN. MANL. BEV. BOETII 408vero plenior superveniat intellectus, cunctas ejusexplicans partes quae confuse fuerant imaginatiooeprBBSumptEe.Quooircaimperfecturaquiddamestimaginatio.Nomina vero et verba non curta quaedara,sed perfecta significant:quare recta Aristotelissententiaest, qusecunquein verbisnominibusque versantur,eaneque sensus, neque imaginationis, sedsolam significare intellectuum qualitatem .Undeilludquoque ab Aristotele fluentes Peripateci rectissimeposuere,tres esse oraliones,unamqUce scribi possitlitteris,altoram qusvoce proferri, tertiam quaecogitationeconneolitur,unamqueintelIectibus,alteramvoce,tertiam lilteris contineri.Quocirca quoniam idquod signifioaretura vocibusintellectusesseAristotelesputabat, nomina vero et verba signifioativaesse ineorum erat diffinitionibus positurus, rectequorum essent signifioativa prasdixit, erroromquelectoris exmultipliciveterumlite venientemsententi»suaa manifestatione compescuit,atquehocmodonihil in eo deprebenditur essesuperfluum,nihilqueab ordinis continualione sejunctum. Quaerit veroPorphyrius cur ila dixerit : Sunt ergo ea quae suntin voce, et non sic, sunt ergo voces ; et rursus curila et ea quae scribuntur, et non dixerit, et litterae,quod resolvit hoc modo.Dictum est tres esse apudPeripateticos orationes,unamqu8B litterisscribitur,aliam quae profertur in voce,tertiam quaeconjungereturin auimo. Quod si tres orationes sunt,fpartesquoque orationis triplices esse nulla dubitatio est.Quarequoniam verburaet nomen principaliter oraticnispartes sunt, erunt alia verba el nominaquaescribantur, alia quae dicantur,alia quae tacitamentetraclenlur.Ergo quoniam proposuitdicens:Primumoportet constituere quid sil nomen et quid slt verbum,Iriplexautem nominum natura est atqueverborum,de quibus potissimum proposuerit, et quaedifflnire velit ostendit,etquoniam de his nominibusloquitur ac verbis, quae voce proferuntur.idipsumplanius explicans ait: Sunt ergo ea quae sunt invoce earum quae sunt in anima passionum notae, etea quae scribuntur eorum quae suntin voce,velut sidioeret:Ea verba eteanomina quae in vocaliorationeproferuntur,animaepassiones (Jenuntiant-Illaautemrursus verba et noniina quae scribuntur,eorumverborumnominumquesignificationipraesuntqusevoceproferuntur. Nam sicut vocalis orationis verbaetnominaconceptionesanimiinlellectusquesignificant,ita quoque verba et nomina illa quae in solislitterarumformulis jaccnt illorumverborumet nominumsignificativa sunt quae loquimur, id est quae pervooemsonamus ;nam quod ait:Suntergo ea quaesuntin voce,subaudiendi\m est nomina et verba.Etrursuscum dicit : Et ea qus scribuntur,idem subnectendumrursusest,verba soilicetetnomina.Etquodrursus adjecit :Eorura quas sunt in voce,addenduraest; eorum hominem atque verborum quae profertatque explicat vocalis oratio. Quod si nihil deessetomnino, ita foret totius plenitudo sententia;. Suntergo eanomina et verbaquae invoce suntearumqueeA. sunt inanimapassionumnotas,eteaverbaetnominaquae scribunlur eorum verborum et nominum quaesuntinvoce:quodcommunitersubintelligendumest,Mceteaquaesubjunximusdeessevideantur;quarenonest disjuncta sententia,sedprimae propositioni continua.Nam cum quid sitverbum, et quid nomeadiffinire Gonslituit,cum nominis et verbi naturasitmultiplex, de quo nomine et verbo tractare velletclara signiflcatione distinxit.Incipiens igiturabhisnominibuset verbisquaein voce sunt,quorumessentsigniflcativadisseruit.Aitenimbaecpassionesanimsedesignare.IUudjquoqueadjecit quibus ipsa nominaet verba qu;B in vooe sunt designentur,his scilicelquaelitterarumformulisexprimumtur.Sed quoniamnon omnis vox signiflcativa est.verba autem etno-D minanunquamsignificationlbuscarentquoniamquenonomnisvox quae signifioatquadam positione designat,sedquaedamnaturaliter,utlacrym8e,gemitusatquemceror,animaliumquoquecaeterorumqu3»damvoces naturaliter aliquid ostendunt,ut ex canumla-Irantibus iracundia, eorumque alia quadam voceblandimenta monstrantur ; verba autem et nominapositionesigniflcant,nec solumsuntverbaetnominavoces,sed voces significativae, neo solum voees significativae,sedetiam quEe positione designent aliquid,nonnatura,non dixit; sunt igitur vocesearumquse sunt in anima passionumnotaB-.namque nequeomnis vox significativa est,etsunt quaedam signiflcativaquae naturaliter non positione signiflcentquod si ita dixisset,nihilad proprietatem verborumet nominum pertineret.Quooirca nonvoluitcommu-^ niter dicere voces, sed dixit tantum ea quae suntinvooe. Vox enim universale quiddam est, nominevero et verba partes.pars autem omnis in toto est,verba ergo et nomina quoniam sunt intra vocem,recte dictum est,ea quae sunt in voee,velut si diceret.quoniamintravocem continentur.intellectuumdesignativasunt;sed hoosiraileestac si itadixisset,vox certo modo se habenssigniflcatintellectus.Nonenim (ut dictum est) nomen et verburn voces tantumsunt.Sicut nummus quoque non solum aesimpressuraquadamflguraest,ut nummusvocetur,sedetiam ut alterius sit rei pretium ; eodera quoquemodo verba et nomina non solum voces sunt, sedpositae ad quamdam intellectuum significationem.Vox enim quae nihil designat, ut est gargulus,licetD eara grammatici[flguramvocisintuentesnomenessecontendant,tamen eam nomen philosophia non putavit,ni sitJposita ut designaret aliquam animiconceptionem,eoquemodosigniflsare aliquid rerumpossit, etenim nomen alicujus nomen esse necesseerit ;sed si vox aliquanihil designat,nullius nomenest;quaresi nuUius nomenest.nec nomen quidemesse dicitur.Atque ideohujusmodi vox,id estsignilicativa,non voxtantum, sed verbura vocatur autnomen,quemadmodumnummus nonaes.sed proprionominenummus,quod ab alioaere discrepet,nuncupatur.ErgoAristotelishaecsententia qua aiteaquaasunt in voce, nihil aliud designat nisi eamvocem,

409 IN LIBRUM DB INTBRPRETATIONB EDITIO SECDNDA. 410qusenonsolum vox sit, sed quae cum vox sit, ha- A lectusprofecti suntsignificationenitantur.quidquidbeat tamen aliquam proprietatem et aliquam quodaramodofigurampositaesignificationisimpressam,est in vocibus signiticativum, id animas passionesdesignat;sed hae passiones aniraorura ex rerum si-horum vero.id est verborum et nominum quaa sunt militudine procreantur : videns namque aliquisin voce, aliquo modo sese habente, ea sunt scilicetsignificativaquae8cribuntur,uthocquoddictumest,qu8escribuntur,deverbi3 acnominibusdictum.quaeBunt in litteriSjintelligalur. Potest vero haec quoqueesse ratio cur dixerit,et ea quae scribuntur,quoniamsphaeram,vel quadratum,vel quamlibet rerum aliamfiguram, eam in animi intelligentia quadam vi aosimilitudine capit. Nam qui iphaeram viderit, ejuaBiraililudinem in animo perpendit et cogitat,atqueejus in animoquamdam passus imaginem,id cujuslitteras el scriptas figuras el voces, quaeeisdem significanturimaginera patitur agnoscit. Oranis vero imago rei,formulis,nuncupamu8,uta etipse sonus cujus iroago est similitudinera lenet ; mens igiturlitteree nomen capit, et iila quae in eubjecto casras cura intelligit,rerum similitudinem comprehendit.vocem significans forma describitur.Designareergo Unde nt ut cum duorum corporum majus unum,volens quibusverbisatquenominibus eaquaeinvoce minus alterum contuemur, a sensu postea remotissunt apparent, non dixit iitteras, quod ad sonos corporibus illaipsacorpora cogitantes.illud quoqueetiamreferripoteratlitterarum,sedaitquaescribun- memoria servantes, noverimus sciemusque quodtur, ut ostenderet de his litteris dioere quae in scriptioneconstiterunl,id estquarura figura etincaera,minus,quodvero majus corpus fuisseconspeximus,quodnuUatenus eveniretnisi quasmenssemelpassastylo.et in membrana, calamo posset effingi. Alioquiestrerum similitudines obtineret. Quarequoniamilla etiam quae in sonis sunt, ad ea nomina refe-runtur quae in voce sunt, quoniam sonis illis norainapassiones animae quas intellectus vocantrerum quaedarasimilitudines8unt,idcircoArist.otelescumpauloetverbajunguntur. SedPorphyriusdeutraquee.vpositionejudicavitpost de passionibus animae loqueretur continentidicens:Id quod ait,etquae scribun-ordineadsimilitudinestransitumfecit,quonian?nihiltur,non potius ad litteras, sed ad verba et norainaquae posita sunt in lilterarum inscriptione, referendum.Restatigiturutilludquoque addamus curnonita dixerit. Sunt ergo ea quae sunt in voce intellectuuronotae.Sed ita,earum quae sunt in anima passionumnolae. Nam cum ea qu£e sunt in voce res intel-intellcctusipsinonsinequibusdampassionibussuntqu» in animara ex subjectis veniunt rebus. Passusenim quilibet ejusreiproprietatem,quam intellectucomplectitur,ad ejusenuntiationem designationemquecontendit : cum enim quis aliquam rem intelligit^prius imaginationeformam necesseestintellectaereiproprietatemque suscipiat,etfiat vel pas3io,vel cumpassione quaedam intellectus perceptio;hac vero positaacin mentis sedibus collocata,fitindicandie adalterum passionis voluntas,cuiactus quidemconti-nuandaeintelligentiaeprotinusexintimajralionispo-testate suporvenit, quem explicat scilioet et effuditoratio,nitens ea quae primitus in mentefundataestdiffertutrura passiones diceretan similitudines.Eademnamqueres animae quidera passio est.rei vero similitudo.EtAlexanderhunclocura:Suntergoeaquaesuntin voce earum quae sunt in anima passionumnoteB,eteaquaBscribuntur eorum quae sunt in voce,omnibus eadem, sicet quemadmodum nec litteraepassione,sive, quod est verius,progressa oratio,pro-lectusquesignificent, prinoipaliter quidemintellectus,resveroquasipsaintelligentiacomprehendit,seposuit,inquit,ea quae sunt in voce intellectus animinec esedem voces,hoo modo conatur exponere. Pro-cundariasignittcationeperintellectum medietatem, C designare.et hoc probatexemplo.Eodem enim modoea quae sunt in voce passiones animae significantquemadmodum eaquae scribuntur vooesdesignant,ut id quod ait et ea quae scribuntur ita intelligamus,tanquam si diceret, quemadmodum etiam ea quaescribuntur eorum quaesuntinvoce,ea vero quaescribuntur,inquitAlexander, notas esse vocum, id estnominumacverborutn:exhoc monstravitquoddixit,et quemadmodum nec litterae omnibus eaedem, sicneceaedem voces. Signum namque est vocum ipsarumsignificationem litteris contineri.quod ubi variaesuntlitteraeetnoneaedemquaescribuntur, variaaquoque voees esse necesse est, haec Alexander. Porphyriusveroquoniamtresproposuitoratiooes,unamquaelilteris contineretur, secundam quae verbis acgrediente simul et significatione et significantis se n nominibusperson.iret^tertiaxiquammentisevolveretorationis motibus adaequante. Fit vero haec passiovelut figurae alicujus impredsio,sed ita utinanimofieri consuevit. Aliter namque naturaliter est in requalibet propriafigura.aliter vero ejus ad animumforma transfertur,velut non eodem modo caerae,velmarmori, vel chartis, litterae, id est vocum signa,mandantur,et imaginationem Stoici a rebus in animamtranslatam Ioquuntur,sed cum adjeotione seraper,dicentes,ut in aniraa fieri consuevit. Quocircacum omnisaniniae passio rei quaedam videnluresseproprietas.porroautem cum designativaevocesintellectuuinprincipalitor,rerumdehinca quibus intelintellectus,idAristotelemsignificarepronuntiat,cumdicit:Suntergo ea quaesuntin vocesearumquae suntin anima passioaum notje, quod oslenderet ac si itadixisset, Sunt ergo ea quae sunt in voce.et verba, etnominaanimaepassionumnotae;etquoniammonstravitquorumvocesessent significativee, illud quoquedocuisse pronuntiat quibus signis verba et nominapanderentur,ideo addidisse,et eaquaescribuntureorumquae sunt in voce,tanquam si diceret.ea quae scribunturnominaetverbaeorumquae suct in vocenominuraetverborum notae sunt,nec disjunctam essesenlentiara,nec(utAlexander puta)id quod ait:Et ea

in voce significanl,itaea quae suntinvoce^notasesseanimaepassionura.Primoquidemquodadsimplicemsensum nihil addi oportet,deinde quod tam brevisordo,tanquam necessariaoralionis non est intercidendapartitio, tertio quoniam si similis est significatiolitterarum vocumque,qua8 est vocum ei animaepassionum, oporteret sicut voces divei-sislitterispermulantur,ita quoque passiones anlmae diversisvocibuspermuLari,quodnon fit,idem namqueintellectus variatis potest vocibus sifrnificari. SedAlexanderid quod eum sensissesuperius memoravi,hoc probare nititur argumento. Ait enim etiam inhocquoquesimilemesse sigQificationem litterarumao vocum,quoniam sicut litterae non naturaliter voces.sedpositione significant, ita quoque voces nonnaturaliter animi intellectus, sed aliqua positionedesignant.Sed qui prius recepit,ut id quod Aristotelesait : Etea quaBscribuntur,ita dictum essetanquamsi diceret.sicut ea quae scribuntur,quidquidadhancsentenliamvideturadjungere,aequuliiernondubitatur errare.Quocirca nostrojudicio qui recliustenere voient,Porphyrii sententiis applicabunt.Aspasiusquoque secundae sententia Alexandri,quarasupra posuimus,valde consentit.qui a nobis in eodemquoAlexandererroreculpabitur.Aristotelesveroduobus modis has notas esse putat,litterarum,vocum.passiouumqueaniraae constituta3,uno quidempositione,alioveronaluraliter.Atquehoceslquodait,Et quemadmodum nec lillerEe omnibus eaedem,sicpnec easdem voces. Nam si litters voces, ipsae verovoces intellectus animi naturaliter designarent,omneshomineseisdemlilteris,eisdemetiamjvocibusuterentur. Quod quoniam apud omnes nec eaedemlitteraB^nequeesdemvocessunt.constateas nonessenalurales.Sed hie duplex lectioest.Alexander enimhoc modo legi putat oportere : Quorum autem haeprimo nolffi.eaedemomnibuspassiones anima!sunt,et quorum eaedem similitudines, res etiam eadem.Volens enim Aristoleles ea quae positione signiflcantabiis quajaliquid designant naturalilersesregare,hocinterposuit^eaqucepositionesigniflcanlvariaesse ; ea vero qu.T naturaliter apud omnes ea^ animifi similitudines. Et hoc simpliciter accipiendumest secundum Herminum,ut ita dicamus,Quo-dem.Et inchoansquidem a vocibusad litleras venit,easque primo non esse naturaliter significutivas rum vooes significativa» sunt, illai sunt aniniK pasdemonstratdicens : Et quemadmoduni nec litterae D siones,tanquamdiceret:animaBpassiones sunt.quasomnibus eaedem.sic nec eaedem voces ; nam si id-signiflcant voces.el rursus quorum similitudinescirco probantur litterae non esse naturaliter signiflcantes,quod apud alios aliae sint ac diversiE, eodemquoque modo probabileerit voces quoquenonnaturaliler significare,quoniam singulae hominumgentes non iisdem inter se vocibus colloquuntur.Volens vero sirailitudinem intellectuum rerumquesubjecturum docere naturaliter constitutam, aitQuorum autem hie primo notae, eaedem omnibuspassiones animse sunt, quorurn, inquil, voces quajapud diversas gentes ipsae quoque diversae suntsignificationemretinent,quaescilicetsunt animaepassiones,illae apud omnes eaedem sunt. Neque enimm AN. MANL. SBV. BOKTIl 412quae pcribuntur.ita inteliigRndum.tanquam si diceret,sicuteaquaescribuntur,idestlitteraeiilaquaesunlA fieri potest ut quod apud Romanos homo intelligitur,lapisapud barbarosintelligatur.Eodem quoquemodo de caeteris rebus. Ergo hujusmodi sententiaest,quae dicit ea quae vocessigniflcent apud omneshominura gentes non mutari, ut ipsae quidera voces,sicut supra monstravit cum dixit quemadmodumnec litterae omnibus eaedem, sic nec easdemvoces.cum apud plures diversa8sint,illudveroquodvoces ipsae significant apud omnes homines idemsit,nec ulla ratione voleat permutari.quid suntscilicetintellectus rerum,qui quoniam naturalitersuntpermutari non possunt.Atquehocest quodait.Quorumautem hae primo notae,id est voces easdemomnibuspassiones animaesunt^ut dcmonstraret vocesquidera egsediversas^quorum autem ipsae vocessiggnificativaeessent,quaesuntscilicetanimaepassiones,easdem apud omnes esse,nec ulla ratione,quoniumsunt constitutae naturaliter,permutari. Nec vero inhocconstituitut desolisvocibus atque intellectibusloqueretur. Sed quoniam voces atque litleras nonesse naturaliterconstitutas per id significavit,quodeas non apud omneseasdem esse proposuit.rursusintellectjs quosanimaepassionesvocat.per hocessenaturales ostendit,quod apud omnes iidem sint, aquibus,id est intellectibus, ad res transitum fecit.Ait enimquorurahaesimilitudines,resetiameaedem.Hoc scilicet sentiens, quod res quoque naturaliterapud omnes essent eaedem : sicut enim ipsae anim(6passiones quae ex rcbus sumuntur apud omneshomines eaedem,sunt,ita quoqueeliamipsssresquarum similitudinessuntanimae passioneseaedemapud omnes sunt. Quocirca res quoque naturalcssunt,sicut suntetiamsimilitudines rerum,quaesuntpassiones animae.Herminus verohuic est expositionicontrarius. Dicit enim non esse verum eosdemapud omneshomines esseintellectus.quorumvocessigniCcativae.Quid enira,inquit,in aequivocationedicetur?j ubi unus Idemque vocis modus plurasignificat: sed magis hanc lectionem veram putat,utita sit.'Quorum autem hae prirao notiB.hae omnibuspassionesanimas sunt.et quorum hae similitudines,res etiam esdem : ut demonstrasse videatur quorumvoces signiflcativaj sint,vel quorum passionessunt ea quai intelleclibuscontinentur.illffi suntres.Tanquam si dixisset, res sunt quas intellectus significant.SedPorphyriusde utrisque acute subtiliterquejudicat,etAlexandrisententiammagisprobat,quod dicat non debere dissimulari ne multipliciasquivocationis 'significatione. Nam et qui dicit adunam quamlihetrem aceommodal animum,scilicotquam intelligens vooe declarat,et unum rursus intellectumquemlibet is qui audit exspectat.Quod sicum uterque ex unonomineres diversas intelligit,ille qui nomen ajquivocum dixit, designet clariusquid illo nominesignificarevolueril,accipit moxqui

413 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 414audit, et ad unum intelleotutn utrique conveniunt, A verbumetnomen diffiniturusesset.eaque significaquirursus fit unus apud eosdem iilos apud quos pnmodiversae fuerant animfe passionespropter asquivocationemtiva positurus.dicit priusquorum signifioativa sintipsaverbaetnomina,etinchoatquidemabhisnominivocesnominis.Neque enim fleri potest ut quibuset verbis quaa sunt in voce dicens : Sunt ergoposilione significantes a natura eo distinxit ea qua3 sunt in voce, et demonstrat quorum sinl significativa,adjiciensfiorumquodeasdem omnes esse non diceret, eas res quasquae sunt in animapas-naturaliteresse proponebat, non eo tales esse monstraret,quodsionum notae.Rursusnominum ipsorum verborum-apud omnes easdem esse conlenderet. que quae in voce suntea verbaetnomina quasessentQuooiroa Alexander, vel propria sententia, velPorphyriiauctoritate probandus est. Sed quoniamitadixit Aristoteles,Quorum autem hse primo nols,inlitterisoonstitutasiguilicaticaessedeclaratdicens,et ea quae scribuntur eorura quae sunt in voce. Etquoniam quatuor ista quaedamsunt, litterae,voces,eaadem omnibus passiones animae suat, qusrit intellectus, res, quorum litterae et voees positioneAlexander si rerum noniina sunt, quid causae^est ut sunt, natura vero res atque intellectus.demonstravitprimo intellectuum noias esse voces dixerit Aristoteles.voces non esse naturaliter, sed positione, perRei enim ponitur nomen, ut oum dicimus hoc quod ait non easdem esae apud omnes, sedhomOjSisrnificamus quidcrn intellcctum, rei tameu g varias,ut et,est quemadmodum neclitteraomnibusnomen est.idestanimalis, rationalis, mortalis. Cur e£Edem, sic neo eaedem voces. Utvero demonstraretergo non primarum rerura magis notae sunt voces intellectuset resessenaturaliter,aitapud omneseosdemquibus ponuntur; potius quara intellectuum ? Sedesse intellectus,quorumessent voces significa-fortassequidem ob hocdictum est,inquit, quod licet tivffi, et rursus apud omnes easdem res, quarumvoces rerum nomina sinl,tamen non idcirco utimur similitudines e9sentanimaepas3iones,ut est,quorumvocibus,utres significemuSjSed.utjeas quae nobis exrebusinnataesuntanims passiones.Quooircapropterquorum significantiamvoces_ips6e proferuntur,reoteeorum primo esse dixit notas.In hoc vero Aspasiuspermolestus est.Atenim qui fieri potest, uteaedemapud omnes anims passiones sint,cum tam diversasenlentia de justo ac bono sit ? Arbitratur enimAspasius passiones anima; non de rebus incorporalibus,sedde his tantum quae sensibus capi possunt,Aristotelem passiones animae dixisse,quodperfalsumest. Neque enim unquam intellexisse dioetur, quifailitur,etfortassequidempassionemanimi hcibuissedioetur, quiounque id quod bonum est, non eoderaraodo quoest,sed alitor,arbitratur, intellexisse veronon dicilur.Aristoteles autera cum de similitudineloi]iiitur,de intellectu pronuntiat.Neque enim fleripotestut qui quod bonum est malum essearbitrclur,similitudinem boni mente conceperit. Neque enimintellexit remsubjectamsed quoniamqU(E,sunt justaac bona adpositionemomnianaturamvereferuntur,et si de justo ac bono ita loquitur, ut de eo quodcivile jus,aut,'civilisinjuria dicitur.recte non eaedemautern hae primo notae, scilicet quae sunt in voce,eaedem omnibuspassionesaniu]ffisunt,etquorumhaBsimilitudines, res etiam eaedem. Passiones autemanimae di.xit.quoniam alias diligenter ostensum estomnem vocem animalis aut ex passione animae,aut propler passionem proferri.Siraililudinem veropassionem aniraae vocavit, quod secundum Aristotelemnihil est aliud intelligere, nisi cujuslibetsubjectB rei proprietatem alque imaginationem inanimae ipsius reputatione suscipere, de quibusanimae passionibus inlibris se deAnimacommemoraldiligentius'^disputasse.Sed quoniam demonslratumest quomodo verbaet nominaet oratio intellectuumprincipaiitersigniflcativasunt,quidquidestinvoce significalionis ab intellectibus venit. Quareprius paululum de intelleotibus perspiciendum eratei qui aliquidrecte devocibus disputaret.Ergo quodsuprapassionesaniraae etsimilitudinesvocavit,idemnuno apertius intellectum vooat dicens :Est autem quemaimodum in anima aliquoties quidemintelleclussine vero vel falso.Aiiquoties aulemcuijam necesse est horum alterum inesse,sic etiam in voce.suntpassiones aniraoB.quoniam civile jus,civile bonumpositioneestnon natura. Naturale vero bonum falsitas. Nomina igituripsa el verba consimilia suntCirca compositionem enim et divisionem est veritas etatque justumapud omnes gontes idem est.Et de Deo sine composilioae et divisione intellectui, ut homo velquoque idem est,cujus quamvis oulturadiversa sit,'D album,quando non addituv aliquid.Neque enim adhucidem tamen cujusdam eminentissima3 naturfe est verum vel falsum est, signum autem hujas esl.Hircocervusenim significataliquid, sed nondum verum intellectus.Quiire repetendum breviter a principiovelest, partibus enim ad orationem usque pervenit :nam quod se prius quid esset nomen, quid verbumconstituere dixit, hae minime partes orationis suntquod vero affirmationera et negationem, jam decompositaex verbiset nominibus oratione loquitur,quae eaedem rursus partes sunt enuntiationis. Etpost enuntiationispropositionem, de orationeloquiproposuit,cujus ipsa quoque enuntiatio pars est. Etquoniam (ut dictum est) triplex est oratio, quaa inlilteris, qus in voce,quae in intellectibus est, quifalsum, si non, esse, vel non esse,addatur, vel simpliciter,vel secundum tempus.Quoniam nomen et verbum atque omnis oratiosigniflcativa sunt animae passionum, ex ipsis sinedubio quae designantin eisdem vocibus proprietassignificationisinnascitur.Hicveraest totus atquecontinuusAristotelicaeordo sententiae.Quoniam inquit,eaiirimuni vocibussignificanturquaeinanimoetcogitationeversantur,intelleotuumveroaliosquidemsim-plices,etsineyerivel falsienuntiatione perpendimus

415 AN. MANL. SEV. BOETII 416ut cum nobis hominisproprietastacita imaginatione A nulius dixerit compnsitionem.In hoo vero divisionissuggeritur,nulla namque ex hac intelligentiae simplicitatevel veritatis nasoitur vel falsitatis agnitio ;nullus ne fictus quidera modus intelligi potest.Illudquoque considerandura est numne aliqua sitin hisBunt vero intellectus quidam compositi atque con-compositio vel divisio, quaesecundum substantiamjuncti in quibus inestjam quaedam vel veritatis velfalsitatis inspectio.ut cum ad quamlibelsimplicemperceptionemmentis adjungituraliud quod velessealiquid velnon esse constituat,utsiadhominis inteLlectum esse vel non csse,vel album esse.vel album,non esse copuletur.fient enim cogitabiles orationesveritatis vel ialsitatis participes.hoc raodo : Ilomoest.homo non est, homo albusest.ihomo albus nonctus suni,qui vero falsoque careant,quidam vero inquibusalterumhorum reperialur.sicetiara in voce.Namquae vocesdenuntiantsirapIicesintellectusipsaBquoquea falsitateetveritatesejunctaesunt. Quae verohujusraodisignificant intellectus in quibus jam velveritas vel falsitas conslituta est,in ipsis quoque horuraalterura inveniri necesse|est. Nam si quis hocsolum dicit.homo vel album,vel etiam hircocervus,quanquam ista quidem significent,quoniam tamenauam veradicunturaut falsa, ut est vera voluptasbene vivendi, ut est falsa voluptasbellandi. Etiamillud quoquerespicenduraest, quod inomniummaximoDeo quidquid intelligitur.non in eo accidentaliter,sedsubstantialiterinlelligitur,eteniraquaBbonasuntsubstantialiter de eo non accidentaliter credimus.Quodsisubstantialiter credimus Deum, Deumveronullus dixerit falsum,nihilqueineoaccidentaliterpoteritevenire.ipsa veritas Deus dicendusest; ubiest, quarum quidem homo est,vel homo albus est,compositio dicitur, nam prior esseatque hominem estigiturcompositio vel divisio iaiis quaesimpliciaposteriorhominemalbocompositaintellectuspraedi-naluraliter sunt, nec uUa cujuslibet rei coUationecatione coanectit, sin vero ad hominis intellectum g junguntur.Quare non omnis veritas neque falsilasadjiciam quiddam,utita sit, homo est, vel non est, circa compositionem divisionemqueconstat,sed solayel albus est.aut aliquid tale, tunc in ipsa cogitatloneveaitas aut falsitas innascitur ; ergo inquit, latione dicendi.Nam inipsaquidemhabitudineima-tantum quae inintellectuum multitudine fit.et in pro-quemadmodum aliquotiesquidamsiraplices intelleginationisetreinullacompositioest,inconjunctionesignificant simplices intellectus, manifestum est est.innomine scilicet et in verbo, in negatione etomniveritatis velfalsitalisproprietate carere.Ettotaquidera sententiahoc modose habet. Diligentius ^ affirmatione, in enuntiatione et oratione.Quaroscilicetcorapositioneveritatiset falsitatis naturam abtamenestatlendendum (juid estquod ait,Circa compositionemenimetintellectibus accipientes in vocis prolatione conser-divisionem estjveritas falsitasque ; vant. De divisione autem quae ad negationem perti-quid etiam quod diclum est.nominaigitur ipsa et net,deque compositione quae ad affirmationem,pauloverbaconsimilia suntsinecompositione veldivisione post enucleatius dicam. Nune illud videndum est,intellectui;illud quoque cur composito nomine, vel utrum verura sit circa omnem compositionem,circaquecur etiam usus est rei non subsistentisexemplo, utomnem divisionera, veritatem vel mendaciumdiceret.hircocervus enim significat aliquid. Nec illudprovenire,quod omnino falsum est. Quis enim dixeritpratereundumest quidsit quod dictumesl, velsimplicitervelsecundumtempus.Etpriraum quidem hujusraodi nominum conjunctionera,6t Socra-teset Plato,vel siase haec nomina dividentur, neode eodicendum est quodait. Girca compositioneraenim etdivisionem estveritas falsitasque. Queeriturnamqueutruraneomnisveritascircacompositionemet divisionem sit.an quaedamest,quaedam vero minime.Illudquoque an in omni corapositione veldi-verointellectuumcompositiofit. Namcuradico, Socratesambulat,hoc ipsumquidera,quodeura ambulareconcepi,nulla eompositio est ;quod vero intellectusprogressione ambulationem cum Socratesconjungo,quaBdam jara faclaestcompositio.Quod sihoc oratione protulero, rursus eadem compositioest.et circa eam vis veritatis et falsitatis apparet.Quocirca in his solis compositionibns inveniturveritasatque mendacium, dequibus tota nuncquaestioSocrates ncc Plato, verialiquara falsiveteneresignificantiam? Quate confltendura est neque ciroa omnemdivisionem,nequecircaomnera compositionem,eam scilicet quae in oratione versatur, mendaciumveritatemque subsistere. Sed illud verissimum est.visioneveritasfalsitasqueconstitutasit, an hoc non D quod omnisjquae eft in oraiione veritasfalsitasque.generaliter,sed in quadamcompositionis veldivisionisin compositione et divisione nascitur, non tamenparte veritas falsitasque versetur.In opinionibus omnisorationiscompositio vel divisioverum retinetnamque veritas est, quoties ex subjecta re capitur aut falsum.Ergo si sic dixisset, circa oranera corapositionemimaginatio vel etiam quoties, ita ut sese res habet,vel divisionem veritas falsitasque est,imaginationem accipit intellectus ; falsitas vero estquoties aut non ex subjecto, autita ut sese res nonhabetimaginatio subjiciturintellectui;sedadhuc inveritateatquefalsitatenihilequidemaliudreperitur,nisi quaedara opinionis habitudo ad subjectam rem.Quasenim habitudineet quomodosesebabetimaginatiomenliretur. Sed quoniam dixit siinpliciter, veritasfalsitasque circa composilionem divisionemque est.verissimesubtilissiraequedixisseputandumest; iilaenimjnominaquaeitadicuntursimplicia.utveritatemaul falsitatem quodammodo valeant designare, hujusmodisuntut intra se atque intra significationemad rem subjectara,boc solum in hac veritate suaraquamdam retineant compositionem,ut si quisvelfalsitateperspicitur,quam quidem habitudinem dioat, lego. Hoc est enim dicere, lego, tanquam si

417 m LIBRUM DE INTERPRBTATIONB EDITIO SECDNDA. 418dicat, ego lego. Hocautem corapositio est; vel quo- A que secundum intellectum qualitatem veraaet fatiesinterrogante alio^respondet alius, uno tantum sas esse necesse est. Maximam vero vim habetsermone, videturquoque tuno simplex sermo.veritateramendaciumque perficere.quod perfalsum est.exempli novitas et exquisita subtiiitas. Ad demonstrandumenimquod unum solumnomen neque verumAudientis namque responsio ad totum ordinem superiorissit, neque falsum, posuit hujusmodi nomen,enuntiationis adjungitur,ut8iquis interrogantiquod compositum quidem esset, nuUa tamen ejusmundusne animal sit,est, respondeat,videtur subslantia reperietur. Si quod ergo unumnomenhaec una parlicula veritatem vel mendaciumcontinere,sed falso. Non enim una est, sed ad vim ipsiusresponsionis intuenti tale est ac si dicereturmundus animal esl. Quod vero ait nomina ipsa etverba consimiliiiesse, sine compositione vel divi-8ioneintellectui,illuddesignatquodsupra jam dixitea quaesunt in voce nolas esse animse passionum.Quod si notae sunt.sicut litterse vocum in se simili-Est autem una prima oratio enuntiativaaffirmatio,deindenegatio,illamnunccompositionem designarevult, quae alicujus vel substantiam constituit, velaliquidsecundumesse conjungit.Nam cum dico.So-veritatem posset falsitatemve retinere,posuit hujusmodinomen, quod est hircocervus, quodquoniamomnino inrebus nullailli substantia est^falsum aliquiddesignare videtur, sed non designat aliquamfalsitatem. Nisi enim dicatur hircocervus velessevel non esse.quanquam ipsum persenon sit,solumtamen diclum nihil falsi in eo sermone verive perpenditur.Ergoaddemonstrandamvimsimplicisnotudinemgerunt,ita voces intellectuum.Et quoniam g minis, quod omni veritate atque mendacio careat,dictumeetcur desimilitudineverborumetnominum tale in exemplo posuitnomen,cui res nullasubjectaatque animse passionum dixerit, cur etiam circa sit.Quod si quidverum velfalsum unum nomensignificarecompositionemet divisionem falsumverumqueesseposset, nomen quod eam rem esse desi-proposuerit, dicendum est quid sit ipsa compositiovel divisio,in quaaut veritasaut falsitas invenitur.gnat,quae in rebusnon sit,omninofaIsum esset: sednon est; non igitur ullaveritas falsitasque in sirapliciNam quoniam desimplici enuntiativaoratione perpendil,ulposteriusipseinunquam nomine reperitur. Nec illud parvaadivi3ionedeclarat,dicens: curie fuit,nomen nonponero quodomnino nihil significaret,sed quod cum significaret quiddam, tamenverum autfaisum esse non posset,ut non videreturveritatisfalsitatisque causa esse,eo quoniamnihil significaret;sed quoniam esset simpliciter dictum:quanquamcrates est, hoc ipsum esse Socrati applico, et substantiamejus esse constituto. Sin vero dixero, Socratesin eodcra illud quoque conficit,iitostenderetnonsolum simplex nomen veritateatquephilosophus est, philosophiam et Socratero mendaoio esse alienissimum, sed etiam compositaseoundum esse composui; vel si dicam, Socrates „ quoque nomina,si non habeant aliquam secundumambulat,hujusmodi est tanquam si dicam.Socratesambulans est.Igitur quoties hujusmodi faerit coinpositio,quffisecundum esse verbum vel substantiamconstituat,vel res conjungat,affirmatio dicitur,et ineaverifalsiquenatura perspicitur:et quoniamomnisnegalio ad praedioalionem constituitur, hujus enimaffirmationis quse est, Socrates est, negatio non eaquae dicit.non Socrates est, sed ea quae pronuntial,Socrates non est;et ad id quod esse Socratesdictusest, non, negatio apponitur,ut cum id dicamus nonesse, quod ante dictum est essc; ergo quoniam idquod inaffirmationesecundum essevel constitutumvelconjunctumfuerit,adidadditanegatio separatvelipsam subslantiae constitutionem,vel etiam factamper idquod diotum est,esse aliquid,conjunctionem.esse vel non esse(3icut superiusdictumestjcompositionem,verumvel falsum significare non posse;tanquam si diceret,non solum simplex nomen prseteraliquam compositionem, nihil verum falsumvesignificat.sed etiam composita utroquecarent(sicutjam ipse dixit)nisi iliis aut esse aut non esse addatur,vel simpliciter, velsecundum tempus.Hoc veroidcirco addidit quod in quibusdam ita enuntiationesfiunt, ut quod de ipsis dicitur, secundum substantiamproponatur, in quibusdam vero hoc ipsumesse quod additur non substantiam sed praesenliamquamdam significet. Cum enim dicimus Deusest,non eum dicimus nunc esse, sed tantuminsub"stantiaesse,ut hoc ad immutabilitatem potius substantiffiquam ad tempus aliquod referatur.Si autemdivisio vocatur. Quando enim dico, Socrates non " dicimus,die3 est.ad nullam diei substantiam pertiest, esse a Socrates ejunxi, et cum dico, Socrates net, nisi tantum ad temporis constilutionem : hocphilosophus non est, Socratem ab eo quod est enim quod significat tale est, tanquam si dicamusphilosophumesse, separavit, quam separationem, nuncest:quare cumdicimusesseut substantiamdequaead negationem pertinet, divisionem vocavit. 8ignemus,simpliciter est addimus;cura yero ita utErgo manifestum est quod si simplex in animaealiquid praesens significetur.secundum tempus.Haecpassionibus intellectus fuerit,cum ipse intelle-est una quam diiimus expositio. Alia vero hujus-ctus nuUam adhuc veri falsique retineat naturam, modi est. Esse aliquid duobus raodis dicitur, auteorum quoqueprolationemabutrisque esse separatam.Sed cum rompositio secundum esse facta veletiam divisio intellectibus, in quibus principalitersimpliciter.aut secundum tempus; simpliciter quidem secundum praesenstempu3,utsi quisdicat,hircocervusest, praesens autem quod dicitur, tempusveritas et falsitas prooreatur, evenerit, quoniamex non est, sed confinium tempus, temporum, finisintellectibus vooescapiuntsignificationcm,eas quo-namque praeteriti est futurique principium.Quo-

419 AN. MA-NL. 8EV. BOETII 420ciroa quisquissecundumpraBsenshoe sermonequodest esse utitur,simpliciter utitur.qui vero aut praeterilumjungit aut f'uturum,ille non simpliciter.sedjam in ipsum tempus incurrit.Teraporanamque(utdictum est) duo ponuntur, praeteritiim atque futurum.Quodsiquiscum prae3en3nom'nat,simpliciterdicit.cum utrumlibet praeteritum vel futurumdixerit.secundumtempus utitur enuntiatione.Est quoquetertia hujusmodi expositio.quod aliquolies itatempore utimur,ut indefinitedicamus;ut siquisdioat,est hircocervuSjfuit hircocervus,erit hircocer-VU3, hoc indefinite et simpliciter dictura est. Sinvero aliquis addat, nunc est, vel heri fuit, vel craserit,ad hocipsum esse quod simpliciter dicitur,addittempus.Quaresecundumunamtrium harumexpositionumintelligendum est quod ait, si non essevel non esse,addatur,vel simpliciter vel secundumterapus.Sed ei quod anteproposuit,quemadmodumessetaiiquoties quidemin anima intellectussine verovel falso,po3t quasi consequens reddidit nominaipsa per 36 verbaque esse simplicibus intellectibuscon8imilia,ut horao vel album;ei vero quod ait,cuijam necesse sit alterumhorum inesse.nihil interimreddiditjsed hoc eo supplevisse pulabitur,quodait,sed nondum verum vel falsura est, si non esse velnon egse addatur: hac estenim intellectum qusadamcompositio,cui jara necesseest alterumhoruminesse, qua in oratione vel essevel non esse additur.Quocirca quoniam de nomine verboque propo-Buit, etquam breviter potuit vocum,litterarum,intellectuum,rerumque consequentius altissima rationemonstravit,ad id quod primum proposuitdicens:Primum oportet constituere, quid sit nomenet quid verbum, ad haec inquara quae promiseratdiffinire revertitur. Nomen vero diffiniens, ita.?ubjecit.DE NOMINE.Nomen igitur est vox significaliva, ad placilum,sine tempore,cvjtisnulla pars est sigmficativa,sepa'rata.ln nomineenimquodesl equiferus, fcruspersenikil iignificat ,quemadmodum in oralione qux estequus ferus.Omnis difrinitio generis constitutioneformatur,differentiarum vero compositione perficitur.Namsiadpropositumgenusdiflerentiascolligaraus, eagquead unamquam diffinire volumus speciemuptemus,usque dum uni tanlu:n speciei eoUeclio illaconveniRt,nihilestquod ultraad faoiendamdiffinitionemdesideretur,ut ipsum hominem siquis dilflniatgeneriejus quod est animal, duas necesse est diCferentiasjungat, rationale soilicet atque mortale,faciatquehujusmodi ordine, animal rationale niortale;qua; diffinitio, si ad hominem referatnr, plenaest rationis aubstantiajque descriptio. Volens ergoAristotelesdiffinirequid esset nomen,prius ejus genussumpsit, dicens nomen vocem esse,idcircoscilicetuthocquod dicimus nomen ab aliis quae nonvoces, sed tantum soni, separaret. Distat enirasonus a voce,sonu3 enim est percussio aeris sensi-A.bilis, vox vero flatus per quasdam gutturis partesegrediens,quae arterias vocantur quia aliqua linguseimpressione formatur.Et vox quidem nisi animantiuranon est, sonus vero aliquoties inaniruatorumquoque corporum conflictatione perficitur. Quarequia uomen vocem esse monstravit,abaliis quaevocesnon sunt, sed tantum soni,hano orationis partemseparavit atquedistribuit,et vocem quideranominisvelut genus sumpsit. Habet nimque aliudquiddam speciei loco differens a nomine quod estverbum ;habetquoque quasdam loouLionesquos nihilullaratione signifloent,ut sunt artioulatae vocesquarum ipsa signifloatio non potesl inveniri,utficindapsus.Huic ergogeneri alias differentias rursusapponit, quod noraen sicul vox a sonis aliisse-gregavit, ita quoque hae differentiae noraen ab aliisgspeciebussub vooepositisdividant atquediscernant;quod enim addidit, nomen vocem esse signiflcativam,abhis inquam vocibus nomon disgrpgavit quaanihil omnino signiflcant, ut sunt syllaba;. Syllabaeenimcura ex his totum noraen constet,adhuo ipsaeomnino nihil signifloant.Sunt quoque auiedam voceslitteris syllabisque composita;, quae nullam habentsignifloationem, ut est blitiri. Ergo quoniam vidcbanturquKdam vooes esse quse signifioalionecarerent,noraen quod vox est et alioujus designationissemper oausa profertur,non aliter diffiniendum erat,nisi ilhid ante a non significantibus vooibus segregaret.Itaqueait nomenessevocemsignificativamutvocem quidera ab aliis sonis,signifloatione veroadditaab iis quae sub vocesunt nihil designantia,se-^ gregaret. Sed hoo nondum ad totam difflnitionemvalet ;neque soUim nomen vox signifioativa est,sedsunt quaedam vooes quaesigniflcant quidem,sed nominanonsur.t,ut eaquaeanobisin aliquibus affectibusproferuntur,utoum quisgemitum edit,veloumdolore concitusemittitclamorem.IUud enimdolorisanimi,illud corporis signum est,et cum sint voceset signilicent quamdam vel animivel corporis passionem,nullustamen gemitumclamoremquedixeritnomen. Mutorum quoque animalium sunt quffidamvoces quas signiflcent :ut canum latratus irassigniflcat canum, alia vox autem mollior quiedamblandimenta designat, quare adjecta difTerentiaseparandum erat nomen ab his oranibusquae voces quidem essent et significarent, sed no-1) minis vooabulo non tenerentur ; igitur adjecit nomenvocera esse signiflcativam non simpliciter,sed seoundum placitum. Secunduni plaoitum veroest,quod seoundum 'luamdam positionem placiLumqueponentisaptatur;nulluraenira nomen naturaliterconstitutumest,neque unquam sicutsubjectaresa natura est,ita quoque a natura veniente vocabulonunoupatur.Sed hominum genus quod et rationeetoratione vigeret,nomina posuit.eaque qnibus libuitlittcrissyllabisqueconjungens singulis subjectarurarerura substantiis dedit. Hoc autem i!lo probatur,quod si natura essent nomina eadem, apud omnesgentes essent,ut sonsus, quoniam naturaliter sunt

421 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE BDITIO SECUNDA. 422iidem apudomnes sunt.Omnesenimgentesnonaliis X cum dico,hodie,vel cras,lemporis nomina sunt,sednisi solis oculis iQtuentur,audiunt auribus.naribua illuil dicimus,quod cum eodein nomine tempusquoquenon consigniQcalur. Aliud est enimsignificareodorantur, ore accipiunt gu3tatu3,tactu calidumveltcmpus,aliud consignilicare.Verbum enira cumaliquoproprio modo tempus quoque significat,utcumfrigidum, lene vel asperum judicant,atque hsec hujusmodisunt, ut apud omnes(ut dictum esl)genteseadem videantur;ipsa quoque quge aentiuntur,quoniamconstitulanaturaliter sunt.nonmutantur.Dulcedoenim et amaritudo, album etnigrum,et quaequealiasensibus quinque senliuntur, eadem apudomnes sunt.Nequeenimquod Ualisdulceest insensu,idem Persis videtur amarum, nec quodalbumoculis apud nos apparel,apudIndosnigrum est.nisiforte aliquasensus fflgritudine permut6tur;sed hocnihil attinet ad naturam. Igitur quoniam istasuntnaturaliter, apuil omnes gentes eadem manent. Sicagentisvel patientis moduin demonstrat.Nam sinotempore ipsa passio vel actio non profertur, undenon dicimus quod nomon nonsignificet tempus,sedquod nomen significatio temporis nonsequatur.Restatautem una soladifTerentia^qua: si superioribusadjungatur, pienissima fere nomen diffinitioneformalitur,hxo auLom est qua nomen ab oratione separatur.Inveniuntur enim qusedam sine dubio orationesquae cumvoces sint et significativae etsecundumplacitum,quippeqU6esuntnominibuscolligate,ergo et nomina si naturalia esse videntnr, eeedem g tamen sunt sinc tempore, ut cum dico Socrates etessent apud omntis gentes, nec ullam sus^iperent Plato,h62c namque oratio,cum ex nominibusjunctamutationem.Nunc autem ipsurahominem aliovoca. sit,nomen quidem non est,vox veroestsignificativabulo Latini, alio Grceci, diversis quoque vocabulis secundum placitum et tempore vacat, ut igiturnomenab hujusraodi oratione divideret,addidit barbaras genles appellant,qua3 in ponendis nomini-hancbus dissensio signum est non naturaliter, sed adponentium placitura voluntateraque rebus nominafuisse composita,idem quoque monstrat quodsaepesingulorum hominura permutata sunt vocabula.Quem enim nunc vocamus Platonem, Aristotelesantea vocabatur,et qui Theophrastus nuncdicitur,anle Aristotelcm asuisparentibusTirtamusappellabalur,in eadem quoquelingua quando pluravocabultiuni adduniur rei, monstralur rem illam nondifrerentiani,quaj est cujusnulla pars eslsignificativaseparatii.Oratioenim quoniam verbisque nominibusqueconjungitur,verba vero vel nomina significativaesse palam est, partes, quoque orationissignificarealiquid dubium non est.Nominisveroparsquoniam simplex est. nihil omnino significat ; sedcum omnis oratio omneque nomen et verbum exsubjectis intellectibus vim significandi sumat, estaliquoties ut unum nomen multos significet intellectus.Quocircanaturalibus,sed appositis nominibus nuncupari,sierit quoque ut nonsimplexnomenait,enim naturalibusnominibusres quoque vocarentur. quodnonunam tantumauiraipassioneraintellectumunamrem uno tantum noraine signaremus. Quid ^ que designet.Nam cumdicosuburbanum.urbanumenim attinet,si naturalia sunt vocabula, unius reiplures esse nominum vooea, quae ad unain designationemdemonstrationemque concurrerent.Dicimusenim gladius,ensis,mucro,el haectriaad unam subjectamsubslantiam concurrent. Ergo monstratumest nomina esse secundum placitum,id est secundumponendura ponentium placitum, ac si diceretnomen esse quidem et significativam,sed non naturalitersigniflcativam,sed seounduni placitum voluntatemqueponentis, hon scilicet dividens ab hisvocibus qu

423 AN. MANL. SEV. BOETII 424tes nihil separatae significent, nomen ab orationedisjunctumest.PostquamadjectionemquaBest.cnjuanullaparsest significalivaseparata.quid in nominisdefinitione valeret,explicuit,hoc soilicetiquo nomenab oratione sejungeret; illud quoque disseritcur sitadditum quod dictum est secundum placitum.Namquoniam nulla nominum significatio naturaliterest,sed omne nomen positionedesignat.idcirco dictumest, secundum placitum. Quod enim placuit ei quiprimus nomina indidit rebus,hoc illis vocabulis designatur.Age enim quis naturaliter nomina esseconfirmet, quorum apud omnea gentes est tamdiversavarietas.Nec vero diciturquod nuUa voxnaturaliteraliquid designet,sed quod nomina non naturaliter,sedpositione signiflcent.Alioqui habenthocferarum,mutorumque animalium soDi,quorumvoxquidem significat aliquid,ut hinnitusequi consuetiequi inquisitionem, latralus canum latrantiumiracundiammonstrat,et aliahujusmodi.Sed cumvocesmutorLmanimaliumproprianaturasigniflcentnuUislamen elementorumformulis conscribuntur.Nomenvero quanquara subjacet elementis, prius tamenquam ad aliquam subjectB rei signiflcationem ponatur,perse nihil designat, ut cum dicimus soindapsusvel hereceddyn, hso per se nihil quidemsignificant, sed si ad subjectae rei alicujus significationemponantur ut dicntur vel horao scindap- tegre videatur expediat. Quod eaim dicimus nonBus.vel lapis hereceddyn,tunc haee quae per se nihilsignifisabaDt,positione et secundumponentis quoddamhomo, vel non equus, oratio quidera non est. Omnisenim oratioaut norainibusconstat et verbis,autplacitum designant. Ergo cum nomen signi-solis duobus vel pluribus verbis, vel solis nomini-fioativura est, quando (ut ipse ait) fit nota, tunc p bus.In 60 autem quod est non hnmo.unum tantumautera fit nola cum secundum ponentis placitum nomen est, quod dicitur homo, id autem quod estYocabulum quod naturaliternihil designabatad subjectaerei signifloationera datur ; hoe est enim quodait, flt nota;si enim naturaliter nomina significarent,nunquarade his Aristoteles diceret, Dt nota,lunc enim non fieret nota, sed esset ;ergo quoniamnomina secunduraplacitumsignificativasunt,ferarumvero illitterati soni secundum naturani,idcircohorum vooes esse nomina non dicuntur.Universaliterautemdicimus;omnium vocum aliaesuntqujBinscribi litteris possunt, aliae quae non possunt. Etrursus earumquaeinscribunlurvel minime,aliaequidemsignificant,aliae vero nihil. Araplius quoqueoranium vocum,aliaB secundum placitum designant,aliae vero naturaliter.Noraen ergo secundum placitumest,positione enim factura est subjectae rei nota.Nihilenira nominum est quodnaturaliter.significet,non enira nomen informatsigniflcatio secundum naturam,sed secundum|placilum signiflcatio. Namet illiterati soni significant, ut sunt ferarum, quosideo sonos vocavil.quoniam sunt muta qusedam animaliaquae vocera omnino non habent, sed tantumsonitu quodam concrepant.Quidara enira pisoesnonToce.sed branciis sonant et(utPorphyrius auturaat)cicada per pectus sonitum mittit, quorum oraniumnihil eslnomen.Hocautera dictumestnonquodnullumnomen sit harura vocum quasanimalia proferunt,sedquod his non velut nominibus utantur.Naraquamvis illitlerata sit vox et natara significet, utA. latratus canum,dicitur tamenlatratus,etleonis fremitus,et tauri mugitus, haec sunt nomina ipsarumvocumquaea mutisanimalibusproferuntur;sed nonhoc dicimus quoniam eorum nihil est nomen, sedquoniam horum sonorum nihil tale est, ut nonienesse possit, id est utsecundura ea velut nominibusutentes ferae sibiinvicemcolloquantur,habentenimsigniflcationem, sed (ut dictum est) naturalem.Nomenautem secundum placitum est.Non homo vero non esl nomen, at vero nec positumest nomen, quo illud oporteat appellare. Nam nequeoralio, neque negalio est, sed sit nomen infinitum,quoniam similiter in quolibet est, et quod est, et quodnon est. Catonis aulem vel Caloni,et quascunque taliixsunt, non sunt nomina, sed casus nominis. Ratio au-" tem ejus eH in aliis quidem eadem, sed difjert. Quoniamcumest, vel fuil, veleril, adjunctum, nequeverum, neque falsumest, nomen vero semper, ut Catonisest, vel non est, nondum enim aliquid dicit verumaut falsum.Superius omnia quaecunque extra nomen essentpraedictis adjectioaibus a nomine separavit ; nuncvero quoniam sunt quajdam quae sub difflnitionequidera nominis cadunt, videntur taraen anominediscrepare, de his disserit, ut quid esse nomenin-non, neque nomen est, neque verbura. Quare nequeex duobus verbis constat, aut ex verbo et nomine.Verbum enira in eo nullura est, quare idquod dicimus non homo, oratio non est. Jara veronec verbum esse monstrare superfluura e3t,curainverbis tempora semper reperiantur, in hoo veronuUum omnino quisquam tempusinveniat.Sed necnegatio est. Omnis enim negatio oratio est, nonhorao vero cum oratio non sit, nec negatio essepotest. IUud quoque, quod omnis negatio aut veraaut falsa est, non homo vero neque verum nequefalsum est, sensus enim plenus non est, quare negatioesse propter hoc quoque non dicitur. Nomenvero esse quis dicat, cum orane noraen sive pro-" prium, sive appellativum sit, deflnite significet.Gum enim dico Gicero, unam personam, unamquesubstantiara nominavi, et cum dico homo,quod estnomen appellativum.deflnitara substantiam significavi.Cura vero dico non homo, signiflco quidemquiddam,id quod homo non est, sed hoc infinitumest. Potest enim et :canis significari ; et equus, etlapis, et quodcunquehorao non fuerit.et aequaliterdicitur, et in eo quod est. et in eo quod non est. Siquis enira de Sylla qui non est, dicat non homo,significatquiddam quod in substantia alque in rerumnatura non permanet. Si quis autemvel de lapidevel de ligno, vel de aliis quae sunt rebus dicat nonhomo, idem tamen aliquid signiflcabit, et semper

425 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 426prffiler id quod'nominat hujusmodi vocabuli signifi- A. mini omni difflnitione conjuncti. Magna est enimcatio est.Sublalo enira homine quidquid praeter homincmdiscrepantia quod rectum nomen cum est junctum,est, hoc signiflcat non homo, quod a no-perfeotam oralionem facit, obliqui casus imperfe-mine plurimum difTert ; orane enim nomen (ut dictumest) deflnite id signiflcat quod nominatur, etnon similiter et de eo quod est, et de eo quod nonctam. Quod autera diclum est obliquos casus cumest verbo junctos orationem perfectam non facere,nondicimusquoniam cumnuUoverbo obliqui casusest dicitur, sed haec hujusmodi vo-^i et designativa junguntur ita,ut nihil indigentem perficiant orationera.Cumest, et ad placitum, et sine tempore, et (ut dictumenim dico, Socratem poenitet.enuntiatioest) partes ejus nihil extra designant.Quare dubia est,sed non cum omni verbo.sed tantum cum estapud antiquos sententia fuit,utrum nomen boc non vel non est, hi casus juncti perfectam orationemdicerent, an hoc aliqua adjeclione nominis diftinitionisubjicerent. Et qui hoc a nomine separaljant,ita nomen diffinitione claudebant dicentes nomenesse vocem designativam secundum plaoitum sinetempore circumscriptae signiQcationis,cujus partesesse nomen, sed non simpliciter. Quadara namqueadjectionesubnomineponi posseillud putabanthocmodo,ut sicut homo mortuus non dicitur simpliciterhonio,sed homo mortuus.Ita quoque et nomenhuc quod nihil deflnite signifioaret, non dicerelurnnmen simpliciter,sed nomen infinitum,cujus sententiffiArisloteles aiictor est^ qui se hoc rei vocabulumaulumat invenisse. Ait enim, at vero necnomen est positum, quo illud oporteat appellare,dicens id quod dicimus non homo quo vocabulo debcatappellari non novit aatiquitas, et usque adAristotelem nullus noverat quid essetid quod nonhorao diceretur, sed hic huic sermoni vocabulumposuit dicens.sed sit nomen inUnitum non simpliciternomen.quoniara nulla circumscriptione signifioatjSedinfinitum nomen, quoniam plura et in eainflnite significat.Sed hoc non solum hujusmodi vocibuscontingit,ut simpliciter sub nomine poni nonpossint,sed sunt quaedam aliae quas omnia quidemacoidenlia nominis habent, et definite signiflcant,scdquadamaliadiscrepanlia,nominasimpliciterdicinon possunt,ul sunt obliqui casus,ut cum dicimusCatonis, Catoni, Catonem, et c«teros. Horum enimdiscrepantia est anoraine,quod nomen rectumjunctumcum est, vel non est, enuntiationem facit, utsi quis dicat, Socraies est, hoc verum vel falsumnulla ratione conslituunt. Atque est hoc quod aitCatonis autem vel^Catoni el quscunque talia sunt,non sunt nomina, sed casus nominis. Unde etiamdiscreparevidentur,h8ecenimnominanon vocantur.Illa enim rectiusdicunturnomina quae prima positanihil extra designarent,ut quoniam non homo rem -p sunt ; id est quae aliquid moustrant.Genitivus enimcircumscriptam nondesignaret,anomineseparetur. casus non aliquid, sed alicujus, et dativus alicui,Alii vero non eodem modo,3ed dicebant quidem id et caeteri eodem modo.Rectus vero qui est primusrem monstrat,ut si quis dicat Sncrates, atque ideohic nom;uativusdicitur,quodnominisquodammodosolus teneat vim, nomenque sit, et verisimile esleum qui primus nomina rebus imposuit ita di.xisse,vocetur hic homo,et rursus vocetur hic lapis.Posteriorevero usu factum est, ut in alios casus primituspositurn nomenderivaretur.Illud quoque majusest quod omnis casus nominis alicujus casus est.Ergo nisi sit noraen,cujus casus sit,casus nominisdiutirectenonpotest.Casusautcmomnisinflesioest.Sed genitivus, et dativus, et oseteri nominatavi inflexionessunt,quarenominativicasuserunt,sed omniscasusquiseeundumnomenest,nominiscasusest,Nomen igitur nominativus est.Aliud vero est casusalicujusquamestidipsum oujuscasus est,casus igiturnominis,nomen non est.Quod vero adjecit,ratiovero ejus est in aliis quidem eadem,hoc inquit. Ratioet deflnitio obliqui casus et nominis eadem in omnibusaliisest, nam et voces sunt et significativae,et secundum placitum, et sine tempore,et circumscriptredesignant.Sed (ut ipse ait) differt quoniamcum esl,vel fuit,vel erit, adjunctum, neque verumneque falsum est.Quod a recto nomine sine ullfi-dubitationeperficitur,utcumestvelfuil,veleritadjtinctumverum falsumve conflciat,quod designavitperhocquodait.Nomen verosempersubaudiendnmest,sciliuet, faoit verura falsumve, cum est vel fuit velest. Si enim vivente Socrate diceretur, verum essel,si vero mortuo, falsum esset, quare affirmalio erit adjuncfum,eorumqueponitexempla.Calonis est.est.Si quis autem dicat,Socrates non est, rursus fa- D vel non est, in his enim (ut ipse ait) neque verumcit negationem,et in ea quoque veritas vel falsitas aliquid dicitur,neque f'alsum,quare integranominisinvenitur.Ergo omne nomen rectum junctum cum diffinitio est hujusmodi.Nomen estvox designativa,est vel non est, enuntiationera conflcit. Hi vero secundum placitum, sine tempore, circumscripta3obliqui casus juncti cura est, vel cum non est, signiflcationis, cujus partes extranihil designant,enuntiationem nulla ratione perflciunt. Enuntiationamque est perfectus orationis intelleclus in quemveritas aut falsitas cadit.Si quis ergo dicat,Catonisest,nondum est plena sententia ;quid enim sit Catonisnon dicitur, atque eodem modo, Gatoni est,vel Catonem est. In his ergo quoniam cura est velnon est injuncta,enuntiationem non perflciunt, estquaedam a nomine discrepantia,quanquamsint no-Patrol. LXIV.et cum est, vel erit, vel fuit adjunctum, nullius indigentisorationis perfieiens intellectum enuntiationemqueconstituens ;quoniam igiturde nomineexpeditumest, ad diffinitionem verbi veniamus.DE VERBO.Verbum atUem esl quod consignificat tempiis cujuspars nihil exlra signifLcat,et est semper eorum quse dealtero priedicantur, nota.Dico aulem quoniam consi-14

427 AN. MANL. SEV. BOETII 428gni/ical tempus, ut ciirsus quidemautem. verbum, consignificat enim nunc esse. Et essesemper eorum quse de altero dicuntur ,nota, ul eerumqux de subjecto vel in subjecto sunt.Verbi quidem integra diffinitio est hujusmodl.Verbum est vox significativa secundum placitum,quffi consigniQcat tempus.cujus nuUa parsextradesignativaest.Sedquoniam communeestilli cum nomineessevocemetsigniflcativam,etsecundumplaci-tum,idcirco illa reticuit.Ab his autem quae proprio3sunl verbi inchoavit.Verbi autem proprium est,quoa diffinitionenominis segregatur,quod consignificattempus. Omne enim verbum consignificationemtemporis retinet, non significationem. Nomen enimnomen est; curril ^ nominis interpositionemonstravit;etenim quoniamcursus accidens est,et nominatum est,ita ut sit nomen.nonconsigniflcat tempus.Currit vero,id estaccidensin verbo positum prffisenstempusdesignat,ethooverbumdistarevideturanomine quod illudcon-significattempus,illudveroprffileromnemoonsigni-ficationem temporis prffidicatur. Sed postquam verbumoonsignificare tempus ostendit, id, quod suprajamdi.xerat,verbumsemperdealteroprffidicari,nuncmemoriterquemadmodum prsdicaturostendit. Aitenim : Et semper est eorum quae de altero diounturnota, uteorum quae de subjecto vel in subjecto.Hocscilicet dicens,ita verbura significat aliquid,utid quodsignificat de altero prsdicetur, seditaut accidens,omnenamqueaccidensetin subjectoest,etde subsignificattempus. Verbum autem cum principaliter p jectasubstantiasibipraedicatur.Namcuradicocurrit,actus passionesque significet, cum ipsis aclibus etpassionibus temporis quoque vim trahit, ut in eoquod dico lego,aotionem quidem quamdam principalitermonstrat.Hoc verbum,sed oum ea ipsa ugendisignificatioDepr33sensquoquetempusadduoit,atqueideo non ait verbum signiflcare tempus,sed consignificare.Nequeenimprincipaliterverbum signifloattempus (hoc enim nominis est), sed cum aliis quaeprincipaliter significat,vim quoquetemporis induoitet inserit.Ergo cum nomen et verbum voces signifl-significant. In verbo vero nuUo modo, et sicut innomine pars nominis nihil designat separata,ita invero pars verbi nihil separata designat. Dioit autemiddehominejsiitacontingitjpreedico scilicetde subjecto,etipsecursusinhomineest.Undeverbumcurritinflexumestergoquoddicitsempereorumessenotnmverbum quEe dealtero prsdicentur, hoc monstrat:Verbum accidentia seraper signiflcare,quoniam ait,easres verbisignificationemonstrariquffi velin subjectoesset,vel de subjecto dicerentur,vel certe ut sitalius intellectus,quoniara solet indifferenter uti desubjecto aliquid prasdicari^tanquam si dicat in subjectoesse,etScepe cum dicitdesubjectoaliquid pras-cativae sint, etsecundum placitum, additum verbo dicari, in subjecto esse significat, cum vellet ostenderequod consignifioat tempus,a nomine segregatur,utenimsffipedictum est,nomen significare tempus poterit,verbum vero consigniflcare, et sicut in difflnitioneaccidentium signiflcationem contineri ver-bis,aiteasemperdesignariverbisquaedesubjectoes-sent.Sed quoniam hoc videbaturobscurius,patefecitnominis addidit,nihil omnino partes separa addito vel in subjecto, ut quid esset de quo supraratasatotacompositionenominisdesignare,propter C dixerat de subjeoto, exponeret cum addidit vel inorationes quae nominibus essenl compositcB, utest subjecto,tanquamenim si ila dixisset:Verbum quidemPlato etSocrates, ita quoque in verboaddidit, nihilsemper eorum nota est, qus de allero praedi-extra verbi partes signiflcare,propler eas orationes cantur ut de subjecto ; sed ne hoc fortasse ouipiamquas verba componunt,ut est ambulare et currere, videatur obscurius,hoc dico esse de subjecto,quodhffic enim oratio ex verbis est composita, et singula est esse in subjecto.Vel melior haec expositio est, siverba et in ipsa oratione et praeler eam perseipsa similiterdixisseeumarbitremur,tanquamsidiceret:omne verbura signiflcat quidem accidens,sed ita utidquodsignificatautparticularesitautuniversale,utidquoaitdesubjecto, aduniversalitatem referamus,esse verbumsemper eorum quae de altero praedicanturnotam, quod hujusmodi est ac si dieeret nihilaliud nisi accidentia;verba signiflcare. Omne enimverbum aliquod accidens designat ; cum enim dicocursus,ipsum quidem est accidens,sed non ita diquod in subjecto, ad solam particularitatem. Cumenim dico movetur, verbum quidem est et accidens,sed universale. Motus enim plures species habet, utcursus sub motuponitur.Ergocursussidifflniendusest, motum de cursu praedicamus. Quocirca motusciturulidalicuiinessevelnoninessedicatur.Siau-D genus quoddam est cursus, atque ideo motus detem dixero currit, tunc ipsum accidensin alicujus cursu ut de subjecto prffidicabilur,cursus vero ipse,actione proponens, alicui inesse significo, et quoniamquoddicimuscurrit,prceterquoniam species alias non habet,in subjecto tantumaliquodsubjectumesse non potest (neque enim dici potest praeter cumqui currit) ; idcirco dictum est omne verbum eorumesse quae de altero preedicantur significativum, utverbum quod estcurrittale significatquiddam quodest, id estin currente. Motus autem quanquam etipse sit in subjecto,tamen de subjecto prsdicy.tur.Ideo dicit,eorum esse notam verbum quae de alteropraedicentur.atque addit,ut eorum quaede subjectovel in subjecto. Hoc dicit accidentium quidem vimde altero praBdicetur,id est de currente ; his igitur verba signiflcant, sed lalium quae aut universaliaexpeditis quod ait verbum consigniflcare tempus sint,aut particularia, ut cum dico moveor, universateexemplis aperuit.Ait enim,dicoautemquoniamconsignificattempus,ut cursus quidem est nomen,curritvero verbum,consigniflcat enim nunc esse. Expeditissimequod verbumdistaretanomine,verbi etquiddam est,et de subjectodicitur,ut decursu.Cum vero dico curro,particulare est,et quoniam desubjecto non dioitur,iQ subjecto solum est.iVow curritaiUem, et non laborat, verbum non dico.

429 IN LIBRUM DE INTERPRRTATIONE EDITIO SECUNDA. 430consignificat enim tempus, el semper de aliquo esi. A est,propriamqueretinens sententiamhujusverbisi-Dilferentix aulem huic non est posilxim nomen, sed /il gnificatio, unde fit ut apud Grscos quoque cum ar-infimtum verbum.Quoniam similiter in quolibet esl, etquod est, et quod non est. Similiier autem curret, etcurrebat non esl verbum, sed casus verbi, differunlaulem averho : Quoniam hoc guidem prsesens tempusconsignificat ,iila vero qux circa sunl.Quomadmodum dixitinnomine,nonhomo nomennon est, idcirco quod niullis aliis conveniret, quaehcmines non essent,quoniamquedehomine id quoddicerat auferret,nihilque definitum in eadem prsedicationerelinqueret,quod enim non homo est,potestesse et centaurus, potest esse et equus.et aiia quaevel sunt vel non sunt, atque ideo infinitum nomenvooatum est, ita quoque etiam in verbo, quod estsura namque dicere,homo non currit,et id quod aionon currit, vel non laborat, de ea re qu»; est preedico,idest de homine. Possum rursus dicere, Syllanon currit, sed Sylla non est, ergo hoc quod diconon currit, et de ea re quae est valet, et de ea quaenihil est, praedicari.Sed forte aliquis hoc quoque inverbisesse finitiscontendat.Possum namquedicere.equus currit,hyppocentauruscurrit, etdeeare scilicetquaeest, et de ea quae non est.Et quod complectiturdefuturoacprfeteritodixitquod futurum quidemante praesenstempusesl.praeterilum vero retrorelinquitur,etnovoadmirabilique sermoneususest,quod ailcomplectitur.sed nos id quantum Latinitasticularibus praepositivis sola verba diota proferantur,utest,t6 nEpiTtaTstv, toij TtepntatETv, t(o Ttepiua-TcTv. Quod si verbacum nominibus conjungatur inoratioaeGraeca,articulariapr£epositiva addi nonpossunt,nisisoladiotasint. Quoniam significant rem,etitautquamvisea signifioentquas alicuiinsint, tamenquod seoundum se, et per suam essentiam dicantur,idcircosunt nomina.etquodAristoteles aitIpsa quidem seoundumse dictaverba nominasunt,tale est ac si diceret, ipsa quidem sola neque cumaliis juncta verba,nominasunt.Cujus rei hoc argumentumreddit. Constituit enim,inquit,qui dicit in-solo potuimus, Grajca vero oratione luculentius dictumest.Ita enim se habetxa Si tcov nipi^.Quod quiGraicsB linguee perius est, quantum melius Graecaoratione sonet, agnoscit.Ipsa itaque secundum se dicta verba, nomina sunt,ct significant aliquid, Constituit enim qui dicit,intellectum,et qui audit, quiescit, sed si esl, vel non esl,nondum significat,neque enim signum esl rei esse velnon esse,nec si ipsum estpiirum dixeris.lpsum enimnihit est,consignificat autem quamdam compositionem,quam sine compositis non. est intelligere.Hoo in loco in Porphyrius deStoicorum diaiectica,aliarumque scholarum multa permiscet, etin aliisquoque tiujus libri partibus,id estin expositionibustellectum,et qui audit quiescit, hoc autem tale est.non currit,vel non laborat,infinilum quoque ipsum r> Omne nomen auditum, quoniam per syllabas proest,quoniam non solum de eo quod est, verum est grediens aliquantulum temporis spatium decerpitsed etiam de eo quod non est prasdicari potest. Pos-in ipsaprogressionetemporisquadiciturnomen,audientisquoqueanimusprogreditur, utcumdicoimperterritussicut per syllabas im, et per, et ter, etcffiterasprogreditur nomen, ita quoque animus audientispereasdem syllabas vadit. Sed ubi quis expleveritnomenetdixeriliraperterrilus, sicut nomensyllabarum progressione finitum consistit, ita quoqueaudientis animus conquiescit.Nam cum totumnomen audit,totam signifloationeni capit,et animusaudienlis, qui dicentis syllabas sequebatur, volensquod ille diceret intelligere, cum significitionemcoeperit, oonsistit, et ejus animus perfecto demumnomine constituitur, hoc est enim quod ait : Constituitenim qui dicitinlellectum,et quiaudit quiescit.passaest, transferrediumultumquelaborantes, hoct' Etenim is qui loquitur postquam totum sermonom dixeril,audientis animum constituit. (Non estenini quo progrediatur intelligentia)ipsoque nomineterminato,animusauditoris qui progrediebatur,explioationenominis constituitur,et quiescit,et ullraad intelligentiam, quippe expedita signiflcationenominis. non procedit, sed hoc verbo nominiquecommune est,sed si verbum solum dicatur.Namquesi cum nomine conjungatur,nondum audieutisconstituiturintellectus. Est enim quo ullra progredianimus audientis possit. Quod cum dico, Socratesambulat, hic ambulat non per se intelligitur, sedad Socratem refertur, et in lota orationeconsistitintellectus, non in solo sermone ; at vero si solumdictum sit, ita in signiflcatione consistit, quemadidemfaoit, quod interdum nobis est negligendum. D modum in nomine. Recteigitur dictum est ipsa se-Seepeenim superfliiaexplanatione magis obscuritas cundum se dicta verba nomina esse,quoniam constituitis qui dicit intellectum,et qui audit comparatur.Nunoautem Aristotelishujusmodi sen-quiescit.tentia est, Verba, inquit, ipsa secundum se dictanoniina sunl, non secundum id quod omnis parsorationiscommuniternomenvocatur,utdicimusnominarerum,sed quod omne verbum per se dictum,neque addito de quo prKdicatur tale est,ut nominisit affine. Nam si dicam.Socrates ambulat, id quoddixi ambulat, totum pertinet ad Sooratem. Nullaipsius intelligentia propria.At vero cum dico solumambulal,ita quidem dixi, tanquam si alicui insit,id est lanquam si quilibet ambulet,sed tamen perseVel certe erit melior expositio si ita dicamus verbaipsa secundum se diota nomina esse, idcirco quoniamcujusdam,rei habeant signifioationem,neijueenim sitalis rei significationem retinetverbum,quaesemper aut in altero sit, aut de altero praedicetur,idcirco jamnihilomnino significat,nec si significataliquid quod praeter subjectum esse non possit,idcircojametiamillud significatquod subjectumest,ut cum dico sapit,non idcirco nihil significat,quoniamhoc ipsum sapit, sine eo quod sapere potest,

431 AN. MANL. SEV. BOETII 432esse non possit, nec rursus cum dico sapit, illuna A tas non videtur existere, quocirca prater aliquamipsum quod sapit in altero esse, sedillud quoddioo compositionem nulla afflrmatio vel negatio est.sapit, nomen est cujusdam rei.quae semper sit in Verbaigiturpersedictasignificantquidemquiddam,altero et de altero prasdicetur, unde fit ut intellectus et sunt rei nomina, sed nondum ita significant, utquoquesit. Nam qui audit sapit, licet per se constantemrem non audiat (in altero namque semperest) et in quo sit dictum non est, tamen intelligitquiddam el ipsius verbi significatione nititur, et ineaconstituitintellectum et quiescit.utadinlelligentiamnihil ultra quaerat omnino sicut fit innomine.Quemadmodum enimnomencujusdam rei significatiopropria est per se constantis,ita quoque verbumJectum,neque quod audit quiescit ; deest enim quiddamsermoni velnomini, utsi quis dicat Socrates,moxaudientisanimusrequirit quidSocrates,tacitnealiquid an patitur? et nondum audientis intelleclusestquietus,cum horum aliquid requirit,et in verboidom est,cum dico legit,quis legat animusaudientisrequirit. Nondum ergo qui dicit constituil intellectum,nequi audit quiescit. Sed ad hoc Aristotelemretulisse putandum est, qucniam quilibet audienscum signiflcativam vocem cceperit animo,pjusintelligentia nititur, ut cum quis audithomo, quidsi hoc ipsum quod accipit mente comprehendit,constituitqueanimoaudisse animal rulionale mortalejSi quis vero hujusmodi vocem coeperit, quaenihilvel esse vel non esse aliquid constituant, id est utafflrmationem faoianl aut negationem.Nam sicutinnominis partibusaut verbi,partes ipss nihilsignifioant,omnes vero designant simul, ita quoque inaCfirmationibusautnegationibus, partes quidemsignificant,totse vero conjunctae verum falsumvedesignant,ut cum dico Socrates philosophus est, Socratesphilosophus non est,sigillatim positspartessigniflcatio rei est non per se subsistentis,sed afteriussubjecto,et quodHmmodo fundamento nitentis. falsumve significant, omnes vero simul junctaa, utpropria significatione nituntur, sed nihil verumEst hic qua3stio,non enim verum videri potest,quod est Socrates philosophus esl, veritatem faciunt, velait ; constituit enim quod dicit intellectum,et quod quod est huic contrarium, falsitatem.pQuare cumaudit quiescit.Nam nequequi dicit constituitintel- verba secundum sedicta nomina sint, et significenlAspasio proposita est et ab eodem resoluta. Postquamigitur Aristoteles secundum se dicta verbanomina esse constituit,inquit,ped si est vel no;iestnondum signiQcant,quod hujusmodi est ac si diceret: Significatur quidem quiddam a verbis, velut anominibus,sednullatamenindenegatioaffirmatioveperficitur.Cum enim dico sapit,est quidem qusdamsignificatio, sed nihil aut esse aut non esse demon-aliquid,et parles quasdam ejus compositionissunt,quae verum falsumve faciant, non tamen ipsa inpropria significatione velesse,quod est affirmationis,vel non esse, quod est negationis, designant.Nisi enim cuiinsit verbum iilud fuerit additum,nonfit enuntiatio, ut cum dico sapit, nisi qui sapiat,dicam, propositio non est. Quod autem addidit,neqne enim signum est rei esse vel non esse, talequiddam est esse, quod verbum est, vel non esse,quod infinitum verbum est, indicat,non est signumrei, id est nihil per se significat. Esse enim nisi inaliqua compositione non ponitur. Vel certe omneverbum dictum per se signiflcat quidem aliquid,sedsi est vel non est, nondum signiUcat.Non enim cum*-'oiunino designet, animus ejus nulla significatione aliquid dictum fuerit,idcirco aut esse aut non esseneque intelligentia roboratur errat,ac vertitur, nec signiiicat. Atque hoc est quod ait: Neque enimullis designationisfinibus conquiescit,quareAristotelisrecta sententia est,et verba secundum sedicta verbum designat, esse ejus vel non esse non estsignuns est rei esse velnonesse, elenim quam remesse nomina, et dicentem constituere intellectum, signum ipsum verbum, quod de illa re dicitur, acaudientemque quiescere,sed hujusmodi quaestio ab si sic dioeret ; Neque enim signumestverbum quoddicitur,rei esse vel non esse, hoc est de qua dicituresse vel non esse, tale sit,re, ut id quod dico, reitanquam si dicam, rem ipsam significare esse velnon esse, atque hic est melior intellectus, ut nonsit signum verbum ejus rei de qua dicitur esse velnon esse subsistendi, scilicet vel non subsistendi,quod illud quidem affirmationis est, illud vero negationis,utsit talis sensus,neque enim quod diciturstrat, id est neque afflrmativum aliquid, neque ne-verbum signum est subsistendi rem vel non subsigativumest; nam si affirmatio et negatioinintellec- D stendi. Sed quod addidit, Nec si hoc ipsum est,purum dixeris,vel si ita dicamus,Nec si hoc ipsumens,purum dixeris. Alexander quidem dicit estveltuumcompositionibusinvenitur,utsupra,jamdocuitnequesolanomina dictaneque verba aut afflrmationem,aut uUamfacienl negationem. Pluribus enimmodis docuit Aristoteles alias non in rebus,sed inintellectibus veritatem falsitatemque esse constitutam,quoniam si in rebus veritas falsitasve esset,una res sola aut affirraatio esset, aut quae eicontraria est, negatio. Nunc vero quoniam intellectibusfunctis, veritas et falsitas ponitur, oratioquoque opiiiionis alque inteliectus passionumqueaninia! interpres est Quare sine compositioneintelleotuum, verborumque veritas et falsi-ens8B,|uivocum esse. Omnia enim preedicamenta,quae nulli communi generi sufaduntur, aequivocasunt, et de omnibus esse praedicatur. Substantiaenim est, et qualitas est, et ceetera. Ergo nunc hicdicere videturipsumens velest,unde essetraductumest, per se nihil designat. Omne enim aequivocumpersepositum nihil designat ; nisi enim ad resquasque pro voluntate significantis aptetur, ipsumper se ideo nullorum designativum est,quod multasignificat. Porphyriusvero aliam protulit expositio-

433 IN LIBRUM DB (NTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 434nem.qua) hujusmodi cst. Sermo hic,quem ilicimus A sine compositis vero quod signiflcet, non estintelliest.nullampei'sesubstantiam monstrat,sedsemperaliquam conjunctionem vel earum rerum quae sunt,si simpliciter apponatur,velaIterius secundum participatlonem: nam cum dico,Socrates est, hoc quoddico Socrates aliquid eorum est quae sunt, et in rebusiis quae sunl Socratem jungo ; sim vero dicam,Socrates philosophus est,hic,inquam, Socrates philosophiaparticipat. Rursus hic quoque Socratemphiiosophiamquc conjungo, ergo hoc quod dico est,vim conjunctionis cujusdam obtinet, non rei, quodsi propositionem aliquam copulationemque promittitsolum dictum nihil omninosignificat, atque hoc estquod ait,nec sl hoc ipsum est, purum dixeris,id estsolum,non modo neque veritatem neque falsitatemdeslgnat, sed omninonihil est,et quod secutus est gplanum fecit.slgniflcat, inquit, quamdam compositlonc-mquam sine compositis non est intelligere.Nam si est verbum composltionis conjunctlonisquecujusdam vim et proprium oblinet locum,purura etsineconjunctione praedlcatum nlhll slgnificat, sedcamipsamcompo3itionem,quamdesignatcumfueritconjunctum,eaqu£ecomponuntur,signiQcarepotest,LIBERIn quantum laborhumanum genus excolit etbeatlsslraiaingenii fructlbus complet, si in tantumcura exercendae mentis insisteret, non tam rarishomines vlrtutlbus uterentur, sed ubi desidla demittitanimos, continuo feralibus semlnariis,animiuber horrescit. Nec hoc cognitione laboris evenlre pconcesserim, sed potiuslgnorantla ;quisenim laborandiperltus unquam a labore discesslt ? Quareintendenda vis mentls esl,verumque est amitti animum,3iremittltur.Mlhi autem si potentlor divinitatisannuerit favor.haec fixa sententia est, ut quanquamfuerlnt praeclara ingenia, quorum labor acstudium multa de his quos nunc quoque tractamusLatinae llnguae contulerit, non tamen quemdamquodammodo ordinem filumque disponendo disciplinarumgradus ediderunt. Bgo omne Arlstotelisopus quodcunque in manus venerlt, in Romanumstylum verlens, eorum omnlum commenta Latinaoratione perscribam,utsiquid exlogicae artis subtilltate,et ex moralis gravitate peritise, et exnaturalisacumine verltatls ab Aristotele conscrlptumest, id omne ordinatum transferam,atque id quo- '^dam lumine commentationis iliustrem, omnesquePlatonisdlalogosvertendo, vel etiam commentandoin Latlnam redigam formarri.His peractis non equidemcontempserim Arlstotelis Platonisque sententias,in unam quodammodo revocare concordiam,etin bis eos non ut plerisquedissentire in omnibus,sed in plerlsque quae sunt In philosophia maximeconsentiredemonstrem,haecsi vlta otiumque supererit.cummulta operis hujus utilitate,nec non etiamlaude contenderim, qua in re faveant oportet, quosnuUa coquitinvldia. Sed nuuc ad proposita revertamur.Aristoteles namque inchoans librum, priusgere.Vel certe ita intelligendura est quod ait,ipsumquldem nihil est non, quoniara nihil signiflcet.sedquoniamnihilverumfalsumvedemonstretjSipurumdlctum sit ; cum enim conjungitur, tunc fit enuntiatio.Simpliciter enlm dicto verbo nulla veri velfalsi sigQiflcatio flt, et sensus quidem totus hujusmodiesl.ipsaverbaquidempersedictanominasunt,nam et qui dicit intellectum constiluit, et qui auditquiesclt, sed quanquam slgnificent allquid verba,nondumtamen afflrmationemnegationemve significant.Namquamvls rem deslgnent, nor.dum tamensubsistendi ejus rei signum est,nec si hoo Ipsumestvel ens dixerlmus, aliquid ex eo verum vel falsumpoterit invenire. Ipsum enlm quanquam slgnlficetaliquld,nondum tamen verum vel falsumest, eed incompositione fit enuntiatio,et in ea veritas vel falsitasnascitur ;quam veritatem falsitatemque sinehisquffl componuntur,conjungunturqueintelligere impossiblleest, etde verbo quldem et nomine sufficienterdictum est. Secundo vero volumine de orationeest considerandum.SECUNDUS.nomen dlfflniendum e?se proposuit ;post verbumhinc negationem, post hanc affirmatlonem, consequenterenuntiationem.orationem vero postreraam.Sed nunc cum de nomine et verbo dixerit, conversoordine, quod ultimum proposuit, nunc exsequiturprimum, de oratione namque disputat, quam postremamin operls disposilione proposuit, alt enira :DE ORATIONE.Oratio autem est vox significaiivcc, cujus partiumaliquid significativum est separatum,ul dictio,non utafjxrmaliovel negatio.Dico autem, ui homo significataliquid,sed non quoniam esi aul non est,sed erit affirmatiovel negalio, si aliquid addalur, sed non unaliominis syllaba, nec enim in hoc quidem quod estsorex,rex significat,sed vox est nunc sola. In duplicibusvero significat quidem aliquid, sed non secundumse, quemadmodum dicium est.Videtur Aristoteles illas quoque voces orationcsputare, quaecunque vel ex nominibusvel ex verbisconstent, non tantum quseintegrum colligantintellectum,ut sunt Socrateset Plato, etambulare et dicere;hasicenim quanquampleni intellectusnon sint,verbis taraen et nominihus componuntur. Ait enimorationem esse vocem significativam, cujus partessignlflcarentaliquid separatlm,signlflcarent,lnquitnon consignlficarent, ut In nomine etverbo. Docetautemillaquoqueres,eum etiamimperfectas, compositastamenexnominibusacverbisvoces,oratione3dicere, quod ait cum de nomine loqueretur, in eoquod est equiferus nihil slgnificare ferus, quemadmodumin oratione quae est equus ferus, namqueequus ferusvox compo3itaexnominibusest,sedsententiamnon habetplenam,etillealt,quemadmodumin oratione quae est equus ferus. Nam si secundum

435 AN. MANL. SEV. BOETII 436Aristotelem equus ferus est oratio.curnonaliffiquoquequs nominibus verbisqueA,constent,quanquamsint imperfectae sententiae, tamen orationes esse videantur,cumpra;sertimorationem ipseita definiat;Oratio est vox signiQcativa, cujus partium aliquidsignificativum est separatum.In his ergo vocibusquffi verbisetnominibus componuntur,partes extrasignificant, et non consigniflcant. Nam si nomen etverbum significativum est separatum, in his verovocibus qu83 verbis et nominibus componuntur,partes extra signifloant, non consignificant, etiamvoces imperfectee nominibus et verbis compositasorationes sunt. Nam si nomen omne et verbum significativumest,ha3 autem voces, id est orationesnominibus componuntur et verbis, dubium non estin his vocibus, quae ex nominibus et verbis conjunctaesunt,partes per se significare; quodsi hocest,et vox cujus partium aliquid separatum, etiamper se significat, licet sit imperfectae sententis, tamenorationem esse manifestum est. Sed quod addiditorationis partes signiflcare, ut dictionem,nonut affirmationem vel negationem. Alexander itadictum esse arbilratur.Sunt enim, inquit^alise quidemsimplices orationes,qus solis verbis et nominibusconjunguntur, aliee vero oomposila; quarumpartesinunum corpusjunctaejamfauiunt orationes,et simplices quidem orationes,partes habent easexquibus componuntur, verba et nomina, ut cst : Socratesambulat.CompositEautemaliquotiesquidemtantum Grationes,aliquoties vero etiam afflrmationes,utoumdico Socrates ambulat.etPiato loquitur,utraeque sunt affirmationes, vel cum dico : Aio te.(EacidaRomanosvincereposse,exorationibusnonexafflrmatiouibuscomponitur talisoratio.Priorautemsimplicitas est, posterior vero compositio.In quibusestautemprius velposterius aliquid,illud sinedubiodifflniendum est priori loco, quod natura quoquepr«oedit.Ita ergo quoniam prior simplexoratio est,posteriorverocomposita,priussimplicemorationemdiffinitioneconstituitdicens,cujusparte8significantut dictio,non ut afflrmatio,dictionem simplicis nominisautverbinuoupationemponens.Insiraplicibusenim oralionibushujusmodipartes sunt.In compositisvero aliquoties vero afflmationes tantum, aliquotiesSed oum dicit oratinnis partes ita signifioare utvero af flrmationes, ut supra monstravimus ;addit quoque illud.Omnem,inquit,difflnitionem veldictiones,non omnino ut affirmationes,et simpliceset compositas,hac diffinitione conolusit. Simplicesconlractiorem essedifflnita specie,vel exoedere non D quidemidcirooquodquaelibetsimplexparvissimaqueoportet:quodsiAristotelesitaconstituissetdiffinitionem,ut signiflcare partes orationis diceret utorationes,ac non ut dictiones, simplices orationes abhac difflnitione secluderet.Orationum namque simpliciumpartes, non ut orationes, sed ut simpliciaverba nominaque signifloant. Nam si omnis oratiooraliones habebit in partibus, rursus ipss partesquaesuntorationes,aliisorationibusoonjungerenturet rursus partium partes.quae e*dem quoque orationessunt,alias orationes habebunt in partibus.Aosiquishoointelligentiasump3erit,adinflnitumprocedet,nec ulla erit prima oratio quae aimplices ha-beat partes.Neque enim fieripotestutprima dicaturoratio quae alias orationeshabetin partibus ;partesenim prioressunt propriacompositione;quod siininfinitum ducatur intelligentia, nulla prima oratioreperitur, et oum nulla sit oratio prima, neo ullapostremaest.Quooircainterrempta prima atquepostrema,omnisquoque interimitur, etnulla omninoerit oratio;quare non recta fuisset difflnitio, si itadixisset ;Oratio est vox signifloativa, cujus partesaliquid extra significant, ut orationes. At vero, inquitAlexander, nec si quaedam orationesin partibuscontinent,idoirco jam necesseest ipsarum orationumpartes affirmationes esse, ut cum dioo :Desine meque tuis incendere teque querelis.Est ergohujus orationis pars una.Uesine meque tuis in-„ cendere,tequequerelis,alia.Neutraharumafflrmatioest, quanquam videatur esse oratio. Quocirca necilla fuissetrecta diffinitio, si ita dixisset.Oratio estvox signiflcativa cujus partes exlra aliquid significant,ut affirmatio.Hujusmodi enim orationes cumsintejuspartesexorationibusjunotae, nontamen afflrmationibustotumipsiuscorpusorationisefficitur.Sed quoniam in omnioratione veibasunt etnomina,quae simplicessuntdiotiones,non autemiu omnibusorationibus, aut afflrmationes aut orationes partessunt, quod commune erat,id indefinitione oonstituit,tanquamsi ita diceret :Oratio est vox signiticativasecundum placitum,cujus partes aliquid exlrasignificant,exnecessitatequidem utdiotio,non taTensemper, ut afflrmatio.aut oratio. Neque enim potestUeri, ut inveniatur oratio, cujus partes non ita ali-G quid extra siguifioent ex neoessitate, ut nomen autverbum eum inveniripossit, ut ita extra signiflcentoralionispartes,ultamen orationeautaffirmationesnonsint. Quare si ita dixi^set. Oratio estvoxsigniflcativa,cujus partes aliquid extra signifloant, utaflrmatio, illas oraliones hac difflnitione non circun:scripsisset,quarumpartesquidemorationessuntsed non alfirmationes,ut ille versus est quem suprajam posui. Sin vero sic dixisset : Oratio est vox significativa,cujus partes extrasignificant aliquid utoratio,illasoraliones in diffinitionesreliquisset,quarumpartessimplioessunt,ulest, Soorates ambulat,oratio nomine et verbo conjungitur, qua3 sunt simplicesdictiones. Compositas vero, quaecum habentorationes in partibus,partes, ipsaj habent simplicesdicliones,qua3 ipsae simplices diotiones totius eorporispartes sunt,ut cum dico, si dies est, lux est.Dies est, et lux est, partes sunt totius orationis. Sedrursus barumpartiumpartessuntdies, etest,etrursuslux,et est,qucerursus totius orationis,per quamdioOjSi diesest, luxest,partes sunt; sed dies, et est,etrursus lux, et est,sunt simplices dictiones. Quocircaetiam compositarum orationum parles indubitanter,ita semper signiflcant, ut dictionea non ut

437 IN LIBRUM DE INTERPEETATlONfi EDITIO SECUNDA. 438affirmationeSj aut quEedam orationes.Quare hanc A sistit,8ed ultra etiam adsimplicesaffirmationesnegationesquetransit.etineo progressionisterminumfacit. Ergo quoniam non omnis oratio partes habetdifrinitionem Aristoteies recte constituit. Ad hanuergosontentiamlocum huncAlexanderexpedit.Illudquoque addens saepe Aristotelemdeafflrmationibusdicere dictiones, quod distinguere volens,cum dicerelita significarepartesorationistanquam dictionera.neforte dictionem hanc aliquis in affirmationerasusciperet,addidit,ut dictio non ut affirmatio,tanquamsidiceret:Duplexquide[restdictio,unasimplexalia veroaffirmatio.Sed ita partes orationis aliquidextra signiflcant,ut ea dictio, qus est simplex, nonut ea quae est affirmatio, et hujuscemodi quodammodointellectum tota Alexandri sententia tenet.Porphyrius quoque in eadera sententia est, sed inuno discrepat, cujus expositio talis est. Dictio, in-affirmationeset negationes,qu» suntsimpliciumdictionumperfectae enuntiationes, quoniam nonomnis oratio imperfectas orationes habet in partibus,omnis tamen oratio simplices dictiones retinet,quippe cum omnis oratio ex verbis nominibusquejungatur hoc ait,orationispartessignificare semperquidem ut dietiones,non tamen semper ut afflrmationes,consentiente Alexandro.cujus expositionemsupra jam docui^atqueitadiligentiorlectordifferentiaseorum recte perapiciat,et oonsentientes quidemcomraunicet intellectus.Hoc locoAspasius inconvenienterinterstrepit,ait enim Aristotelem non inomquit,est simplex nomen,et simplex etiam verbum, n nes orationes diffinitionemconstituere voluisse.sedet ex duobus compositum,utcum dico Socrates,velrursus ambulat,velequiferus.Proceditetiam nomendictionis ad orationesquidem,sedsimplicibusverbistantum in simplices,qu8e ex duobusconstaat,verboscilicet et nomine:sed ille perfalsusest. Nequeenimsi simplex oratio,simplicibu8 verbis nominibusqueet nominibus conjunctas, et cum diCo Soorates et consistit,idcirco non compositaquoque oratioverbaPlato, et si sit ex composito nomine, ut est equiferuset nomina sirailiter in partibus habet. Quod si hccet homo ;hae orationes quanquam conjunclas commune estsimplicibus orationibus atque compo-sint atque imperfectae, tamen dictionis nomine sitis,ut habeant in partibus quidem dictionessimplices,nunoupantur, nec non etiam transit nomen hocnon etiam afflrmationes, cum etiam ora-dictionis usque ad perfeotas orationes, quas enuntionesqus afflrmationeshabenthabeantinpartibustiationis nuncupari posterius est dicendum. Estautem enuntiatio simplex,ut si quis dicat,Socratesambulat. Et hajc dicitur affirmatio hujns negatioest,Socrates non ambulat.Simplices ergo enuntiationessunt afflrmationes vel negationes, qus3 singulisverbisac nominibuscomponuntur.ltaquecumdico, si dies est, lux est, tota quidem hujusraodioratio dictio esse non dicitur. Composita namqueconjunctaque est ex orationibus,qu« sunt dies est,etlux est.Hae autem sunt afflrmationes,et diounturdictiones.Ipsaveroaffirmationes quaj dictiones sunthabent rursus aiias dictiones simplioes,ut est dies,ebest,et rursus lux,et est. Ergo cura dico, Socratesambulat, haec oratio partes habet dictiones, nomenscilicetet verbum, quee dictiones quidem sunt,nontamen alfirmationes. Sin vero dicam, Socrates inlycteocum Platone et csterisdisoipulis disputavit,hsec pars orationis quae est, Socrates in lycaso ipsaquoque est dictio, sed non ut simplex nomen velverbura,qua3 diclionesquidemsunl,non tamenafflrmatione9,nequeut affirmatio,sed tantum utimpersiraplices dictiones,cur hanc quaestionemin AriHtotelemjaciat,ratione relinquitur. Syrianus vero,quiPhiloxemus cognominatur,non pulat orationesessequarumintellectussitimperfectus,atqueideoneceasaliquas habere partes.Nam cum dicitPlato in Academiadisputans, haec quoniara perfecta non est," partes,inquit,non habent,arbitrans omne quodimperfectumest nuUis partibus contineri atqueideo,cum dicit Aristoteles, oratio est vox signiflcativa,cujuspartesal;quidextrasigniflcanl,illamorationemconslitui putat,qu8eperfeotumretinetsensum,ipsiusenim partesesseverba etnomina.Sedhoc ridiculumest.Nequeenimaliquidcompositum fieri pote9t,nisipropriis partibus.Quod siquslibetres utcomponaturhabeatdecempartes,eastamen sigillatimapponinecessesit,antequam addecimamveniamuspartem,nihilo tamen minus erunt partes quas sibimet adcomponendara totius corporis suramam sigiilatimsuperponimus,etiam si ad illud quod componendumfuit minime pervenlum est. Quocirca si antequamperveniatur ad deciraampartemprioris elTecticomfectaoratioquaa.verbistamennominibusquecompo- D positique partes sunt,nulliratio est imperfectae reisita est ;quod si sicdicam,si homo est,animal est,hceo rursus oratio habet dictiones in partibus, sedneque ut simplices dictiones,nequeut imperfeclasorationes.sed ut perfectas,simplicesque[afflrraationes,etuna est afflrmatio animal est,alia vero homoest. Tota vero ipsa oratio dictio non est : quod sidicara,si animal non est,homo non est, rursushscoratio ex duabus simplicibus dictionibus negativisvideturesse composita,quffi nihilominus tota dictionon est.lta ergodictioinchoans asimplicibusnominibusatqueverbis usque ad orationes,quamvis adimparfectasprovehitur,nec in histantummodoconpartesdicinonposse.NequeenimdiciturtotiuscOmposilipartes ess8,quaesintimperfecti,ut si sitintegrumnomen,habeat partes quatuor,id est syllabas,ut Mezentius,s\ unara syllaham demam, dicamqueme%evti,\e\ si unam rursusduasque ponam,ut suntmezen,huius tamenutraquesyllabame scilicetetsienpartes sunt,etcum sitcompositio ipsasensu vacua,acsitimperfecta.tamenpartibuscontinetur.Syrianusigiturminimeaudiendus est.SedPorphyriuspotius,quiitaAristotelismentemsententiamquepersequiturut ejus diffinitionem, quse vera est, labare etin aliquibusaliis discrepare non faciat. De his quidem

439 AN. MANL. 8EV. BOETII 440hactenus.Porphyriusaulem itadicit rVolenSjinquit,Aristoteles ostendore non omnem orationem, autsimplices tantum habere partes, aut compositas, asimplicibussumpsitexernplum,ut dicsretsignificarepartes orationis,utdictionem nonut affirmationem,ut cum est oratio.Plato disputat, dictiones quidem8unt,sed non ut affirmaliones.Si vero sic esset oratio,Si Plato disputat verum dicit, Plato disputat etverum dicit,cum sint diotiones,non sunt tantumutsimplices, sed eliam ut affirmationes. Neque enimsimplex dictio affirmatio est aul negatio, sed tuncfit cum additur aliquid, quod aut affirmationisvimteneat aut negationis, atquehocest quod ait.- Dicoautem ut homo significat aliquid,sed non quoniamest, aut non est, sed erit affirmatio vel negatio, oratione, quare nec dictio erit.Audiendum ergoestsi quid addaLur.Hujusmodi hoc est, tanquam sidiceret,nomenquidemgita, tanquam si sic diceret : Oratio autem est voxsimplexaffirmationem aut ne-gationem nonfacit,nisi autestverbumaddatur.quffiest afflrmatio, aut non est, quae est negatio. Quodautem additur,sed non una hominis syllaba,necineo quod est sorex, rex significat, sed vox est nuncsunt, ut si quis ex eo quod est homotollat unarasyllabam,eamque toti dictioni simplici aptet,dicatquehomo, vel alio quolibet modo decidens, partemtoti corpori diotionisadjiciensnonfaciet orationem.Quod si hoc est.nec affirmationem necnegationem, simpIioessonOjtumeliamintellectupraetercujuslibetquaedam sunt orationes. Ita ergo accipiendum est, imaginationissimilitudinemsignifloationemvesunt.tanquam si hoo modo dixis3et,dico autem uthomosignificat aliquid.sed non quoniam est autnonest;sederit affirmatio, vel negatio si quid addatur, sednon utuna hominis syllaba addatur,neccuilibetalteriusIn duplioibus verovultquodestpars significare,sednuUius separatim signiflcatio est. Idoirco quoniamsolura oonsignifloatid quodtotumoompositinominiscorpus designat, ipsum vero separatum (utsaepiusdiotionis, si quid non per se signiflcat,ut in D dictum est) nihil extra significat.eoquodest sorexrex nonsigniflcat.sed voxest nune E.ttautemoratio ommsquidemsignificativa non sicutsola.Atque ideo si quis velut partem tollat,id quodest rex,ut apponatque eiquodest sorex,dicatquesorexrex,ut rex tanquampars sit ejusquodestsorex,oratio nulla est, atque ideo neque affirmatio nequenegatio. Haec enim exvocibus per se significativisconstant. Rex vero in eo quod est sorex, quoniampars estnominis, nihil ipsa signiflcat.Vel oerteeritmelior intelleotus si hoc quod ait, sed non unahominissyllaba, non aptemus ad orationis perfectionem,sedpotius ad diotionissignifioationem,utquoniarodixit superius, orationis partes signifioare ita,A utdiotionem non ut affirmationem,quae essetdictiomanifestemonstret.Diotiones namque oonstituitvooemper se signifioantem : ergo cum dicit, sed nonuna hominissyllaba,tale est aosi dioeret :Signifloatquidem pars orationis ut diotio.Sed hae ipsffi dictionesperfectae nomina sunt et verba, non partes nominuraverborumque.Ineoenim quodest equiferusourrit,equiferus quidem dictio est totius orationis,significat enimut pars orationi3,sedferusconsignificatut pars nominis,atqueideo ferusdictionon estQuooiroasi quae ali» syllabae in^parteorationissunt,id]est in nomine vel verbo,nihil per se significant,quanquam sint in parte nominis,quod nomen parsorationis est, nihil tamen ipsum significat in totasigniflcativa,cujuspartiumaliquidsigniflcativumestseparatum,ut dictio,non ut afflrmatio ; dioo autemut homo significataliquid,et estqusdamdiotiosimplex.Nam nequeoratio est, quoniam simplex est,neo afflrmationequenegatio,quoniamnon signifioatsola. In duplioibus vero significat quidem,sed nihilseoundum se.queraadmodum dictum est.Hujuslociduplex est expositio. Quod enim dixerat prius, sederit affirmntio velnegatiosi quidadduturei dictioni,quam suprasimplicemesseproposuit,cum de significativaorationisparte ioqucretur,nuncid adimpletet expiicat dicens:Non si quiillibetaddatursimplicidictioni,statim fieri affirmationem vcl negationem,autesse autnonesse.Sederittuno afflrmatio,quandoaliquid additur, quod affirmationem negationemveconstituat.Sed quod ad dictionemesseid quoddicimushomo.Idcirco dictio est,quoniam persesignificat.Syllabaveroejus norainis quod est homo;quoniamnihil designat, non est diotio. Hoo est enim,sed non una hominissyllaba,vel si videaturquidemsignifioare,pars tamen si,t nominis, et consignificetnec vero orationem, neque enim si quid non per se in nomine, in tota oratione nihil signiflcet. Nequesigniflcativunndictionisimplicioopuletur,idcircojam enim est pars orationis.Quod per hoc dixitquodait,vel oratio,vel afflrmatio vel etiam negatio procreabitur,neque^ nec in eo quod est sorex rex significat, sed vox estenim si unasyllaba hominisquaesigni-ficativa per senonesl,copuletureidemipsi dictioni,jam ulla inde procreatur oratio. Quod si oratio nonsit, nec propositio est, hse enim orationes qusdamnuncsolanihilsignificans.undeprobaturhujusmodiparticulas non esse dictiones.Voxenim sola non estdictio,sed voxperse significans.Si quaesunt,inquit,nomina,qu8esintcompositaex aliis,utest equiferus,emittunt quidem quamdamimaginemsignificandi,sed per senihil signifioant,oonsignificant autem.Insijiplioibusveronominibusneoijaaginatio ullasigniflcandiest,ut in eo quodestCicero,partesejusouminstrumenlum,sed (quemadmodum diclnm est) secundumplacitum.Seoundum placitumesse orationes illa res approbat,quodearum partes sunt ad placitum,id estnomenet verbum.Quod si omnecompositum abhisexquibus est compositum, sumit naturam, vox quaepositione constitulis vooibus jungitur,ipsa quoquesecundum plaoitum positionemqueformatur.Quaremanifestum est orationem seoundum placitum esse.Plato vero ineo libroqui insoribitur Cratylus,aliteresseconstituitjeamque dioitsupellectilem quamdam

441 IN LIBRUM DE INTERPEETATIONE EDITIO SECUNDA. 442atque instrumentum esse significandi res eas quae A partiuntur, at vero Peripatetici quinque parlibusnaturaliterintellectibusconcipiuntur, earumque intellectumvocabulis discernendi.Quod si omneinstru-Orationis autem species dicimus perfectie, non ejusomnes species orationis ac membra distribuunt.mentum naturaliumrerum secundum naturamest,ut videndi oculus, nomina quoque secundum naturamesse arbitralur. Sed hoc Aristoteles negat, etAlexanderraultisineo nititurargumentis,monstransorationem non esse instruraentum naturale. Aristo -teles vero ita utitur dicens: Estautem oratio omnisquidem significativa, non siout instrumentum.tanquamsi diceret: Eat quidem omnis oratio significativa.nontamennaturaliter,instrumentum enim hocdemonstrat, tanquam si diceret naturaliter significare.Quodquiinstrumentumorationemessenegant,non eam naturaliter significare dicunt,sed ad placitum.Naturaliumenim rerura naturalia sunt instrumenla.Idcirco autem instrumentum pro naturaposuit,quod (ut dictum est) Plato omnium artium instrumenta,secundumnaturamipsarumartiumcon-sistere proponebat. Et Alexander (|uidem non esseinstrumentum orationem sic ingrediturapprobare.Omnis, inquit, naturalium actuum supellex, ipsaquoque naturalis est, utinsensu quoniam naturadatur,ejus quoque supellex est naturalis,ut oculus.Eodemquoquemodoaudituscum naturalissit,aure3quae est imperfeota,. Perfectas autem voco eas quaecompIentexpediuntquesententiam.Et sit nobis bocmodo divisio. Sit genus oratio, orationis aliud estimperfeotum, quod sententiam non expedit, ut sidicam PlatoinlycaBO, aliud vero perfectum.Perfectaeaulem orationis alia est deprecaliva,ut,Adsitlaetiti8eBacchus dator; alia imperativa, ut, Accipe daquefidem ; alia interrogativa, ut, Quo te, Moeri,podes ?an quo via ducit,in urbem?alia vocativa, ut, quirexhominunjque deumque »ternis regis i.T3periis;aliaenuntiativa, ut, Dies cst, dies non est. In hao solaquse est enuntiativa, veri falsive natura perspiciturIn caeleris enini nequeveritas nequefalsitas invenitur, etmulti quidem plures species esse dicunt per^fectie orationis, alii autem innumeras eorum differentias produnt, sed nihil ad nos. Gunctae enim speciesorationis,autoratoribusaccommodata3sunt, aupoetis,sola enuntiativa philosophis.Ergo hoc dicitNon omnisoratioenuntiativaest.Suntenim plurimaequeeenuntiativaenon sunt, ut hae quas supra posuiHaec autem sola est in qua verum falsumve inveniriqueat.Quocirca quoniamistam inqua veritasvel falsi oratio naturaliter non est,non est supellex. Hisaliisque similibus rationibus monstrat non esae supellectilemorationem.Quocircadicendumnobisest,naturaliter quidemesse voces potestatesquenaturalitervecabula rebus imprimendi,nontamen naturalitersignificativas, sed positione.Sicut ergo naturalitersingulariumartium suraus susceptibiles,sed easnon naturaliter habemus, sed doctrina concipimus,ita vox quidem naturaliter est, sed per vocemsignificationon naturaliter. Neque enim voxsola nomenest, aut verbum, sed vox quaedam addita significalione,etsiculnaluraliter estmoveri,saltare vero cu- jjjusdam jam artificii etpositionis,quemadmodumaesquidem ndturaliterest,statuaveropositionevelarte.Itaquoquepossibilitasipsasignificandi,etvoxnaturalisest.Significatio veroper vocem positionis est,non naturae, Haclenus quidem de communi orationelocutus est, nunc autem transil ad species ejus.Ait enim :Enuniialiva vero non omnis , sed illa inquaverumvel falsum est, non autem in omnibus inest, ut deprecativa,oratio qiiidem esi, sed neque vera nequefalsa. CgpAerx igilur relinquantur, rhetoricse enimvelpoetiras convenientior est consideratio ,enuntiativavero prxsentis est speculationis,Speciesquidem orationismulteesunt^sed easvarienobis qua; sunt audiendi instrumenta, naturaliter sitas invenitur,dialectici philosophiquecstquaerereesse datas cognoscimus.Quare quoniam oratio ad caelerae autem oratcribus atque poetis accommodatajpIacitumnonnaluraIiterest,partesenimmanifestua)est orationis ad placitum positas, qus sunt scilicetnomina et verba sicut monstrat apud omnes gentesdiversitasvocabulorum,quoniamergoperhaecsecunsunt, jure de hac sola tractabitur, id est de enuntiativa oratione. Ilucusque ergo de partibus interpr&tationis et de communi oratione locutus est. Nuncautemastringitmodumdisputationisin speciem, etdum placitum omnis oratio esse monstratur, quod ^ deunaspecieorationistractatdequeunainterpretalioautemsecundum placitum est, non est secundum nequaeestenuntiativa.Speciesnanque est enuntiationaturam, non est ergo oratiosupellex. Significandi interpretationis,negatiovero et affirmatio enuntiationls.enim ralio atque potestas naturaliternon est.QuodQuare de enuntiativa oratione considerandi,hinccum ipso Aristotele commodissimum sumamusinitium.Est autem una prima oratio enuniialiva, affirmatio,deinde negatio,alix vero omnes conjunctione unx. Necesseest autem omnem orationem enuntiativam exverbo esse, vel casu verbi; etenim hominis ratio,'si nonest, aut fuit, aut erit, aul aliquid hujus7nodi aidatur->nondum est oratio enuntialiva. Quare autem unumquidamest, et non multa animnt gressibile bipes. Nequeenim eo quod propinque dicuntur unum eril. Estautem allerius hoc tractare negotii.Una oratio duplici modo tractatur, vol cum perse unaest,vel cum per aliquam conjunctionem jungitur.Vel certe ita dicendum est. Alise orationesnaturaliter unae sunt, aliae vero positione. Et naturaliterunas quidem sunt orationes qu£s non dissolvunturin alias orationes, ut est,sol oritur. Quae autempositionesuntunaein aliasorationesdissolvuntur,utest,sihomoestanimaIest;ha3cenimin orationesaliasseparatur,etquemadmodua:lignumvellapissigillatim in propria naturaconsistunt et sunl una,ex his autem facta navis vel domus qus cum pluribusquidem constent, unae tamen arte sunt, nonnatura. Ita quoque in orationibus simplices easet per se naturaliter una orationes dicimus, quae

443 AN. MANL. SEV. BOETII 444verbo tantum et nomine conjunguntur. Gompositasautem qusB in alias (ut diotum est ) orationes dividuntur.Multas enim oratioues in hiujusmodiorationibus conjunotio jungit, ut si dicam Plato estetSocrates est,ha3cconjunctioe

445 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 446verbi gratia, animal gressibile bipes.et haeo ratio A unum subjectum, id hominem monslrat. Si ergoest humanae, substantias ergo haec ratio nisi eiest,auterit.aut fuit,aut quodlibet verbum (sicutsupradictum est) apponatur, enuntiatio non fit, nequeenimveruranequefalsum est. Sienimdicamtantumanimal gressibile bipes,nulla mo verilas mendaciumveconsequitur. Sin autem dixeroanimalgressibilebipes est,vel nonest^affirmatio moxnegatioqueconficitur,quasenuntiationesossequisdubitet?Sed cum de simplicibusenuntiationibus loqueretur,ait, hominis rationem, idest difflnilionemnon esseenuntiationem,nisi ei,aut est,aut erit,aut hujusmodialiquid apponatur, approbans scilicet unamesse, et nonmultiplicem orationem difflnitionis humanae,cui siest,aut erit,aut fuit adderetur, enuncontinueproferatur.et non divise.una est oratio,etquiacontinuedicitur,etquiauiiiusreisubstantiammonstrat. Sin vero dividat, et orationem unamremsignificantemproferendiintermissionedistribuatmultiplex fit oratio,ut si dioatanimal.gressibile bipes,unamrem mihi totamonstratoratio,et continuedicta est. Sinvero dicatanimal etrursus gressibile,et subintermissionerepetatbipes.multiplexeritdistributaintermissione oratio.Est rursusadversum idqusstio, et quishoc nonjure culpet,posse eam quaeunaestorationemintermissioneproferendifierimultiplicem,cum continuatio proferendi non facereunam,qu8Bessetmultiplexper naturam. Sicut enimin illis qucB multiplioes suntnaturaliter,non potesttiationem simplicem faceret.Gur vero una sit talis ti continuatio proferendi,unam faccre orationem, sicoratio causa quasritur^neque enim ex solis duobusterminis constat,id quod dioimusaoimalgressibilebipes, et qua3 nominat, plura sunt, quare ipse sibiinstitit, et de sua propositione rationem qufesivitquam nunc dicere supersedit ; ait enim : Quare autemunum quiddamestet non miilta,animalgressibilebipes,neque enim in eo quod dicuntur propinque,unumerit. Est autem alterius hoc tractarenegotii.Hoc scilicet qusrens tanquam si ita ipse expersona suadiceret,de simplicibus enuntiationibusomnibus ipseloquebar,dequehisproposuit easpraeterverbura esse non posse,et ad hanc rem probandamexemplumsumpsidiffinitionemho!ninis,cuinisiest,aut erit, aut fuit apponetur, enuntiationemnonfleri— ,dixi, quasi _^ una et non multiplex ..,— j^.„,^ esset ., oratio,, —quoque nondebet quae est unan!ituraliteroratio,idcircoquod de uno subjectodicatur, fieri multiplexNamcumper intermissionem. Sedhoc itasolvitur.animaldicimus.et sub inlermissionerursusgressibile,eodemquemodoiterumbijies,nonhsecita dicimus,tanquamsiinunumcunctaconjunctasint.Quocircaquoniam est quidem animal,rursusgressibileest, rursus bipes, quoniam plura sunt,et pluraliterdicta.id est distributa,non videntur ad unum subjectumdistributa posse praedicari, sicut cum dicoSocrales, philosophus, simus, calvus, senex, haecomnia non estsimplex oratio, necsicontinueproferatur,quodad unamsubstantiam nontendunt,accidnntiaenim sunt, et exlrinsecus veniunt. Probaturutem „ neque eas orationes, quaeper divisionem di-.j ,-i 1unam substantiamea per quam dioitur animal gressibilebipes, dequa ^ cuntur, neque eas quaenon adfleri possit simplex enuntiatio.Curautem essetuna tendunt,unasesse, hocmodo.- Si dicatquis animal,oratio, animal gressibile bipes,alterius, inquit, est et rursus gressibile, et iterum bipes non unumesthoc tractare negotii, cum de rebus,non depropositionibusinspiciendumest.Namnonidioircounaora-vero dixero,animal gressibile bipes continue, etanimal, nec unum gressibile,nec unum bipes. Siapro-tio est, quia continue dicitur,et conjuncte sibimet, pinque, unum est, quod tria ista junota significantjidestanimal gressibile bipes ;hoc enimsiitaesset,possemuset hanc orationem quae tam multa significat,unam dicere,si continue proferatur,ut est Sooratesphilosophus simus,calvus,senex. Ergo quemadmodumhomo. Gonvertamus nunc animum ad easquaepluraquidemsignificant,sedoonlinueproferuntur,utcumdico Socrates philosophusoalvus senex,videtur quasiquaedamSocratis esse diffinitio,philo-hujusmodi oratio sit multiplex, et non una, sophuscalvus senex,sed non necesse est,si hujus-posterius dicemus ; ergo nuncmanifestum sithanc raodi ratio Sooratisfuit,om.nemquicunque philosophusestsenexcalvus.etiaraSooratemesse.orationem qua» dicit Socrates philosophus simus,Inmultiscalvus,senex,non esse unam, sed multiplicem. Si crgo continuatio ista valet aooidere. Quociroa, nonunumsigniflcat,quanquamcontinueproferatur.Ergoergo propinquitas proferendi ipsa continuationeunam fnceret orationem, possethaec quoque una D si ex oranibusunumquidemsigniflcetur,et oontinueesse oratio, quae manifeste non una esse docebitur.Quare non idoirco erit una oratio ea quajdicit,animal gressibile bipes, quod continue etpropinque profertur. Qus autem causa sit utuna sit,ipse dicere dislulit,sed in iibris ejus operisquod Met(x TO(t(>uCTixainscribitur,expedivit. Theophrastusautem de affirmatione et negationesicdocuit,dilflnitionem unam semper esse orationem,eamqueoporterecontinuitim proferri ; illaenimunaoratioessedicitur.qureuniussubstantiaedesignativaest. Difflnitio autem,ut verbigratiahominis animalgressibile bipes,una est oratio per hoc, quoniamprolCTalur,una est oratio, utpartes qusedam rei deflnitassintea quae in difflnitioneponuntur,nonjaccidentia.Et proficitquidemaliquid continuoprolatioad perfioiendam unam orationem,sedipsasola nonsufficit.nisi unum quodquesubjeotumsit:atqueideodixit Aristoteles,animalgressibilebipes,nun idcircoesse unam orationera,quodpropinquedicatur, namnequesufflcitadoonstituendaraunamorationempropinquitasproferendi,nihilqueprohiberetquaenaturaliteressentmultiplices,eas continue etpropinqueproIatasunasvideri,sedtiujusmodirRirationemAristoteiesponeredistulit.Sensusergo hujusmodiesl:

447 AN. MANL. SEV. BOETIINecesseest,inquit,oranem enuntiativamorationem A multiplexacomposita.Estergounaoratio quaeunumex verbo esse vel casu.Eienim hominis ratio, quaaet ipsa quoque oratio est, sinon est, aut erit, autfuit,aut aliquid hujusmodi illi adddtur,nondumestenuntiatiojhoo vero in solis simplicibus enuntiationibusevenit. In hisautem quae conjunctione un : :ir . -i i n jinales dicunlur,conjunctiones vim propositionis tenent,sicin simplicibus propositionibus prKdicatiovim obtinetjUnde et Graece quoque tales propositiones-/.2Tr)Yoptxa(,idestpr8edicativae,dicuntur,soll:cetqua2suntsimplices,quod inhistotampropositionsraobtineat prajdioatio, atque ideo Aristoteles ait, exverbo vel oasu fleri simplicem enuntialionem.NamproBterid quod continet totampropositionempraedicativam,soilinet praeter praedicationem, enuntiationonfit.undeest ut negatioquoquenonadsubjeclura,sed ad praedicatura semper apteturNam, cum dico,Eol oritur,non esthujus negatio,nori sol oritur,sedilla quae est.sol non oritur, atque ideo negatio adsubjectumposita.non facit contrariam propositionem,adprajdicatum vero reddit contrariam. Rectenesque quas in propositionibussumuntur,referendoesunt.Et est quidem simplex oratio enuntiativa,quaeex solis duobus terminis constat,ut est,homo vivit.Siveautemhispropositionibusomnisaddatur,utest,omnis homo vivit, sive nullus, utnullus apis vivit,sive aliquis,ut aliquis homo vivit,vel aliquis homonon vivit, quoniam termini ipsi duo sunt, simplexvoeatur propositiOjComposita vero si ultraterminosduo.s enuntiat,ut estPlato philosophusin lycaeo ambulat.Hicenim quatuor sunt termini,vel sitressint,ut Plato philosophus ambulat,b8e quoquesi eis omnis,aut nullus, aut aliquls addatur, eodem modocompositae sunt.Ergouna vel raultiplex oratio intelligitur,siunura vel multa significat, et de propriasignificalione semper judicatur. Simplex autera etigitur Aristoteles de subjecto nihil locutus est.Non C compositanon exsignificatione.sed ex verborum etonim prsdicativam propositionem subjectus termi. nominumpluralitatecognoscitur;sienimultraduosnus tenet, sed tantum pra;dicatus,qui tolam enuntiationempropria virtute conflrmat.tantum,siraplex.Si ergo seraper oratio quae siraplexlerminos habet propositio, composita est, si duosEst autem una oratio enuntiativa,vel qux ununi si-est,idest quaeduobusterminisoonstat,unamtantumgnificat, velconjunctione una,pluresvero,quxlptura,efnonunum,vel inconjunclse.lHomenergoetverbum dictiosit sola,quoniam non est dicere,sic aliquid significantemvoce, enuntiare, velaliquo interrogante, vel non,sed ipso proferente.plures orationes.Rursussiomnescompositaeoratio-Hic monstratur quoniam tunc cum dixit ; Est autemnna prima oratio enuntiativa affirmatio.deindenegatio.Primam eum non de ea orationedixisseputandumest.quae naturaliter una est.sed affirmatione,alioqui hic quoque repetens ita dixisset. Estautemoratio unaprimaenuntiativaquaeunumsigni- J)significalione.TDretineret,indirferenterdicipossetunaoratio et simplex,eadem enim una esset,quae etiamsi(aplex;sedquoniamnonomnissimplex,unamsignificat,nonomnis simplex,una est.Potest ergo fieri utsimplex quidem sit propositio,mult8e tamen orationes;simplex quidem adcompositionera dictionuin,multEB vero ad significationem sententiarum.Quareerit in hoo gemina differentia,ut nara dicamus siraplicemunamque orationera, alteram simplicem etnes pluresetiamressignificarent,indifferenterdice-ficat, sed quoniam non ita dixit, manifestum estcompositam, et distat una asimplici, distat etiam loquitur,et quodcogitat.Quare erit aliquando com-quod dudum ait primam, non ad orationem, quaeremusmultiplicem et compositam; sed fieripotcstutpropositioaliquotiesquidem constetex numerosispraeterconjunctionem unaest,retulisse,sed ad affirmationem,quamnegatione priorem esse constaret: pluribusque terminis quam sint duo,unamtamen sententiam monstret.Potest quidera fieri utsed hoc jara superius dictum est.Quid autem sibi composita sit, una tamen oratio sit significationevelit hffic enumeratio,paucisexponam.Multasenira compesita dictione,ut est animal rationale,mortaIe,confusiones multosque in orationibus errores, hic mentisetdisciplinae capax: haec quidemplurasunt,locusoptirae intellectus veraciterqueperceptussustulit,etsed his una substantia subjecla est,id est homo.hsec est expositio quam nullus ante Porphy-riuraexpositorumvidit.Nonestidem namqueunamesse orationem et multiplicem, quod simplicem etQuare una quoque sententiaest.Sin veroquis dicat,Socrates et ambulat, et loquitur, et cogitat, multasunt.Diversa suntenira, et quod ambulal, et quod

449 IN LIBRUM DE INTERPRHTATIONK EDITIO SECUNDA. 450positaquidem oratio,unatarnen:sed quoniam cora- A cum sine conjunctione'non est.Aliovero cum unaiTipniiita oratio aliquoties quidem continue sine con-rem significat, rursus uno dicitur modo multiplexjiinctione dicitur,aliquotiesconjunctionecopulHtur,fiunt hinc quatuor differenliae. Est enim una oratiocomposita ex terminis continuatim dictis, et sinecon.junctione unam sententiam monslrant, ut estanimal rationale,mortale,mentis et disciplinse perccptibile.Haecenim oratio composita quidem est exmultis terminis,sed conjunctionem non habet,namquod dictum est mentiset disciplinas perceptibile,haec conjunctio qua est el nullam in tota propositionevimobtinet,nequeenim conjungit propositionem,sedartera addil,cujus susceptibilis horaoessevideatur,ethabet unamsubsi.antiam subjectam,qu8eest homo.Alia vero est composita exterminis, nullaoratio cum aliqua conjunctione non copulatur, aliovero cum plurasignificat, atque hoc est, quod ait :Estautemunaoratioenuntiativaquteunumsignificatvel conjunctione una.Pluresautem quaepluraet nonunum.vel inconjunclffi;est enim (ut dictum esl) dupliciterunaoratio,velquando cum conjunctioneest,vel cumunamremsignilicat.Multiplex autem oratioe?t,vel quae multa significat, vel quse sine conjunctioneconjungitur, multas eoim oraliones vocaviteas quse sint multiplices,et vel significationis pluralitatemteneant, vel praeter conjunctiones sint.Quod autem ait,vel inconjunctae, totum oomplexusest, multiplex est enim propositio vel si fuerit inconjunctionecopulatis, multiplex, et non unam si- r>composita,quemadmodumest,Gato philosophusest.gnificans propositionem, ut est, Plato Atheniensisphilosophus disputat.Aliud enim est essePlatonem,aliud esse philosophum, aliud esse Alheniensem,aliud disputantera,et haac conjuncta unura aliquidnonfaciunt,quasi3ubstantiam.QuarehiEO multiplesest,sed eam manifestum est nulla conjunclione copulari.Alia vero est composita ex propositionibusinconjunctis multiplex.ut est;Jupiteroptimusmaxirausest, Juno regina est, Minerva dea sapienti.Test,quas si quis sub unum continueque proferat,pluresquidem propositiones sunt, et oratio mulliplex,sedconjunctione carent. Aliaveroest corapo-Eita,vel ex terminis.vel es propositionibus, conjunctionecopulatis; multiplex et multa significans, etexterminis quidem composita, ut si quis dicatMultiplex etiam vel si fuerit composita ex terminispraeter coniunctionem,quemadmodum dictum est,utPlatoAtheniensis in lycEO disputat:vel si compnsitasit ex propositionibus praeter conjunctionem,quemadmoJumest,homo est,animal est;vel si compositasit ex terminis conjunctione copulatis,utJupiteret Apollo dii sunt; vel si composita sit ex propositionibusperconjunctionem,quemadmodumest,et ApoUo vates est, et Jupitcr tonat. Gur aulemdlxit, plures autem, quae plura, et non unum, hocest quod sunt quaedam quaeplura significent in sermonibus,unura tamen in iota corapositione demonstrent,ut est, animal rationale, mortale, hffioenim omnia multa significant ; aliud est enim animal,aliud ratiouale, aliudmortale, sed totum si-Jupiter et Apollosunt dii.Expropositionihusautem ^ mul unum est, quod est homo. Cum autem dico,conjuncta miilta signilicans est^utsi quis dicat, etApollo vales est, et Jupiter tonat. Est autem praeterbasaliacompositaoratioex propositionibusconjunctioneconjunctis,unamsignificans rem ut cumdico : Si dies est, lux est. Du'b enim propositionesqua; sunt i.stae,dies est,kix est, si conjuiictione copulantur;sedhaec oratio non significat multa,nequeenim diemesseetlucem proponitesse,sedsidiesest,lucemesse.Quocircasignificatconsequentiamquamdam,nonexistentiam propositionis, non enirn dicitutrasque esse,sed si una est, aliam consequi, quodcomposita et conjunctione copulata,imaginem quidememittens plura signiflcandi, unam vero rerasignificans oratio,ut si dicamus, si dies est,lux est.Cum ergo haeo sit distributio compositarum etsimp!ieiuraorationum,duplicimodounasorationessunt,et duplici multae. Sive autem incompositae, et sivecompositae,et uno quidem modo una oratio diciturSocrates Atheniensis philosophus,et singulis plurasunt, et omnia simul plura nihilominus sunt. HEecenim accidentia sunt,etnullam substantiam informant,atque hoc quidem dixit de orationibus qua;vel conjunctione unaeessent, vel significatione, etrursusdemultis quae velprseterconjunctionemmultaeessent,vel significatione multiplici.Qus vero insimplicibusatque compositis posteriusdixit.cumadid loci expositio venerit.explicabitur ; nunc autemrevertamuradordinem.Igiturquoniam supradixeratsimplicem propositionem,quam y.atTiXopr/.TJv Graeoidicunt, nos pnedicativam interpretari possumus,semperverbipraedicationeconstitui,nonautemsem-utruraque in unam quodammodo intelligentiam congruii.Sedh.inc Porphyriuspropositionemextrinsecusproponit.idcirco qnod plura sigaiflcare videba- per nomine subjecto,quodaliquotiesquidemvel intur,ipsaenimpropositionumpluralitasmultitudinemD finitum nomen,vel casusnominis, si verba subjectasimulatsignificationum,sed(utdlctunr.est)nonplures sunt.Cum ergo diclionibussimplicibusconstituidiceretsimplicem orationera,et affirmationem nega-signiflcat res.sed unam consequentinra.Gorapositarumigitur et unam rera significantium propositionumduplex modus est.Aut enim ex terminisincon-affirraationem et negationem dictione constitui ettionemqueorationesesseconstaret.manirestum tecitjunctisunam rem signifjcans composita oratio, ut formari,ita quidem ut affirmationero etnegationemanimalrationale,mortale est.Autexpropositionibus semper sola verbi dictio praedicata, non autemsemper dictio nominis subjeota perficeret, Curaigitur haec ita proposuissel, nunc quid sit dictio,quae praedicativas, id est simplices propositionesformat,exponit, dicens:Nomen ergo, etverbura diotiosit sola, quod ideo ait,dictio sit sola,quod suntquaedara dictlones simul etiam affirmationes, velimperfectffi orationes, quod jam supra dictum est.

451 AN. MANL. SEV. BOETII 452Cur autem nomen et verbum sols sinl dictionesmonstrat.Quoniani non estdiceresicaliquidsignincantemvoce enuntiare,vel aliquo interrogante velnon, sed ipso proferente. Sensus hujusmodi est :Enuntiativapropositiobismaxiraeduobusformatur,perpropriamnaturamatquesubstantiam,etperejususum atque tractatum,et natura quidem ipsius est,utin ea veritas inveniatur aut falsitas, usus autemcum aliquid autinterrogandoproponitur etrespondBtur,ututrum aoima immortalis est.autcertecumaliquisper suamsententiam eauntiat atque profert,ulsiquisdicathooipsumex propria voiuntateanimaimmortalis est.unde definitio quoque enuntiationisuniusquidemnaturaeatquesubstantiffitaiisredditur.Enuntiatio estoratio,in qua verum falsumveest.Esusu vero ejus atque tractaiu enuntiativa oratio est,quaminterrogantesproponiraus utverumvelfalsumaliquid audiamus.P^x nostra vero prolatione, quamproponenles aliquid verum falsumve monstramus.Ergo cumomnis enuntiativa oratio autin interrogationeposita sit, autin spontanea prolatione, et inutriusqueenuntiationisnaturaetsubstantiaillaversetur,utsiveininterrogationesit positacumresponsioneconjuncta, verum habeat vel falsum, siveper se prolata utrumlibet retineat,dictiones,inquit,vel alio interrogante, vel quolibet proferente, etsponte dicente, verum falsumve non continetur.Si en;mquisdicatinterrogans,Socratesnedisputat?alius respondeat.Disputat,hoc quod respondit, disputat,si cum tota interrogatione jungatur, potesthabereintellectumverumfalsumvesignificantisorationis.Sinveroper se intelligatur, disputat, quanquamalio interrogante responderit.sine vero tamenfalsoquerelinquitur.Similiteretiamsiquisdicat.Socratesvel ambuIat,nuIlo interrogante,sed ipse proferens,necverum aliquid nec falsum designat.Ergoverba et nomina dictiones solum sunt, quoniam etsimpIicessunt.Erant enimalifequaedam dictiones inorationibus, nominibus verbisque compositis sednondumperfect8Bsententia3,quoniam neque verum,neque falsum, vel alio interrogante, vel quolibetsponte proferentesignificanl.Eruntenim aliee quaedamdictiones quae alio interrogante et quolibetsponte proferente verum falsumve retinerent,in hisscilicet iuae erant affirmationesaulnegationes.Quocircasensus hujusmodi est. Ordo autem verborumsiese habet:Nomen ergo et verbum dictio sit sola,quoniam non possumus dicere signifloantem aliquiJsicvoce,ide3tverbo vel nomineenuntiare.Non enimpossumus dicere quoniam quisquis verbo vel nominesignificat aliquid, ille enuntiat, vel aliquo interrogante,vel non, sed ipso proferente, tanquam si sicdioeretjVerba ipsaet nomina dictiones solae sunt,quoniam verbisetiiominibus significanteoa hominemaliquidnonpossumusdicerequoniamenuntiatquidquamsive cum aliquis interroget, sive ipse sponteproferat simplicem dictionem.Enuntiare autem estorationem dicere quse verum falsumve designat.Harumautein,hxcsimplex quidem est enuntialio,utA, aliquid de ahquo, vel aliquid ab aliquo. Hxc autemex his conjuncta, velatoralio quxdam jam composita.Quoniam superiusde unis orationibus atquepluribu3dixit,etunamquidemposuit,quae autconjunctioneuna esset secundum prolationem,autsignificationesecundum propriam naturam. Plures veroquae aut conjunctione carerent,aut multasignificationesuacomplecterenturquoniarcquealiuderatunaratio, aliud simplex, aliud composila, aliud plurespost iilaadsimplicem compositamque revertitur dicenssimplicem esse orationem enuntiativam quseduobusterminiscontinetur,quorumunumsubjectumest,alterum prKdicatum. Quod vero ait,Harum autem,enuntiativarumscilicetorationum,dixitquarumhaec quidem simplex est enuntiatio,et quae simplexr. est enuntiatio, ipse praposuit dicens, ut aliquid dealiquo subaudiendum est praedicemus, ulsihicsensus.Harumautem enuntiativarum orationum estsimplex enuntiatio, sialiquid unum de uno aliquopraedicemus, ut si dicam Plato disputat, de aliquoPlatone aliquid, id est disputat, praedioavi. Et hascsimplexestenuntiatio.ldcircoquoniam duobus terminispartibusque conjungitur. Si qua vero plureshabeatterminos,etejus partes duoruin terminorummultitudinemegrediantur,illffi compositte orationesdicuntur,et est enuntiatio composita hujusmodi: sidies estjlux est,dies enim est, etluxest. Dus suntsimplices enuntiationes,quaeconjunctae unam compositamperfecerunt, atque hoc eslquod ait : Haecaulem,id est alia oratio, ex his conjunota, id est exsimplicibusenuntiationibusvelutoratioquasdamjam'-'composita est, hffic enim non simplex est oratio.Simplex enim oratio solas dictiones duas habet inpartibus,composi)a vero etiam orationes.sicut haecquam supraposui.Est eryohicordo quem ipse confudit,priusenim de affirmatione et negatione, qua;prima esset, qus posterior, expedivit. Dehinc deunis orationibus,et de pluribus dixit, postremo desimplicibus atque compositis.Sed quoniam quaedamin medio permisouit,ea paululum differentes directamsententia3 seriem conlinuavimus,longum Aristotelishyperbatonpartiumconjunctionerecidentesneque enim simile videtur quod ait.Est autemunaprima oratio enuntiativa afflrmatio,deinde negatio,aliae vero conjunctione una, et rursus cum dicit ;Est una oratio enuntiativa quae unum significat,velD conjunotione una.Plures autem quse plura, et nonunum,veIinconjunctae,velcum rursus addit.Harumautem hKC simplex quidem est enuntiatio,ut aliquidde aliquo,veI aliquid ab aliquo. Baeo autem ex hisconjuncta velut oratio qua^damjam composita.Sedillud quidem quod prius dixit,est autem una prima^oratio enuntiativaafflrmatiOjdeinde negatio,ad hooretulit.ut priorem affirmationem esse monstraret,posteriorem veronegationem;aitenim deinde negatio.undequodaitprimaadafflrmationemponendum.est,quod vero secutus est paulo post. Est autem unaoratio enuntiativa quae unum significat,vel conjunctioneuna.Plures autem,qu8e plura, et non unum

'453 IN LIBRUM DE INTEEPRETATIONS EDITIO SECUNDA. 454tio,et rursus intermissis quae sequuntur, hocsubji-vel incoDJunctffi,ad hoc retulit,utdoceretquasunas A. tanquam si diceretur,non orania enuntiatiosigniliesseorationes putari oporleret, expediens aut quae cat, sed esse aliquid autnonesee.Est ergoenuntiatiosimplex vos significativade eo unurasignilicareni,aut quasconjunctio unasfaceret.quodestesseali-Et quas plures,aut qua multa insignificatione retinerent,autquarum corpus nulla esset conjunctionecompositum, Quod vero postremo addidit, Harumautem.haec quidemsiraplexestenuntiatio,utaliquidde aliquo velaliquid ab aliquo. Haec autem ex hisconjunota, velut oratio quaedam jam composita,adsimplices orationes relulit, atque compositas.Simplicesdicensduobussolisterminisjunctas,compositas,quaeexsimplicibusorationibuS|enuntiativisconjungerentur,ut sit totus ordo hoc modo.Est aulemunaprima^oratioenunlialivaaffirmatiOjdeindenega-quidjVel non ease,id est omnis enuntiatio,autaffirmatio,aut negatio esl, esse enim ponit aftirmatio,nonesse negatio;sed quantadifflnitionem brevitateconstrinxit, quidam non videnles in errorem stolidumfalsitatis abducLisuntxontenduntigiturafflrmationisetnegationisnonegseenuntiationemgenusNum sihaec,inquit,diffinitioestenuntiationis,omnisautgenerisdiffinitiopropriisspeciebusaccommodaripotest(omne enim genusunivoce de speciebus propriisprffidicatur),dubium non est quin hfecquoquedifUnitio enuntiationis,sienuntiatiogenus esl^afflrmationinegationiqueconveniatsitaraenejusspeciesciatur.Estautemunaoratio enuntiativa, quK unum „ baec sunt;sed quis unquam dixeritaffirmationioon"" '"' ""' " '^' ''"signiflcat, vel conjunctionp una.Plures autem,qu8e venire hanc dilfinitionem quajest vox significalivaplura, et non unum, vel inconjuncta3,et post hoc intermissisde eo quod est, aliquid esse, vel non esse.'' Nequequoque sequentibus,hocsequatur,harum eniro fieripotest ut affirmatio vox significativa sit,autem haecquideraestsiraplex enuntiatio,ut aliquid de eo quod est esse, vel non esse,sed tantum de eode aliqiio vel aliquid ab aliquo, haec autem ex his quodestesse,negatiorursus nonde eoquod estesse,conjuncta, velut oratio qucedam jam composita, et de eo quod est nonesse,sed tantum de nonesse,tanquara si sicdiceret:Priraa quidem interenuntiationesnunquam etiam de esse.Interimit enim sempernetio,oratio, affirmativa est, secuuda vero negagatio,jungitatqueconstituitaffirmatio.Quaresihaeoaffirmationum autemetnegationum, unaoratio diffinitioenuntiationisadaffirmationemnegationemest,quae unum significat,vel quae conjunctione una quenonpolestpraedicari,affirmatio etnegatio enuntiationisspeciesest. Multiplex autem vel cujus partes conjunctionenonsunt, quimihinimiumvidenturcopulantur, quae multa significat, vel quae conjunctioneerrare,quasi vero quidquam vetet utrasqueaffirma-nonjungitur.Harum quoquesimplex est.quae tionem et negationera siraul eadera diffinitionecon-duobus terminis constat,utaliquiddealiquo,velaliquidcludere. Possum enim dicere: affirmatio et negatioab aliquo; alia vero composita,quae ex simpli-est vox signiflcativa de eo quod est esse aliquid,velcibus affirraationibusjungitur.Quodaulemdicitali- C nones3e,utvoxsignificativautriusquecommunissitquidde aliquo, vel aliquid ab aliquo, tale esl: Aliquidde eo quod est esse aliquid, affirmationis solius,deenimdealiquoaffirmationem significat,utcum eo quod est non esse,solius sitnegationis.Sednihildico, Socrate8disputat,de aliquo Socrate aliquid,idest disputat, praedicavi, et Qt affirmalio. Si autemdico,Socrates non disputat,aSocratedisputationemsejunxi,etabeoabstuli,et hoc estnegatio.Affirmatioenim de alia re aliam rem prEedicat eique conjungit.Negatiovero a qualibet requamlibetremprsedicandotollit,ergo hoc quod ait,aliquid dequo,afQr'mationem simplicem signiflcavit.quod dicitaliquidab aliquo, simplicera negationem.Est autemsimplexenundatiovoxsigmficativa deeoquod est aliguid, vel non est, quemadmodumtemporadivisa sunt. Af/irmatio vero esl enuntialio alicujus dealiquo.Negatio vero est enuntiatio alicujus ab aliquo.Postquamdemultisatqueunisnecnonsiraplicibuscompositisqueenuntiationibusexpedivit,enuntialionemsimplicemtractat,et eamdilflnitione concluditdicens, vocem eam esse signifioantem aliquid essevel non esse. Quod ergo ait vocem eam esse,ad genusretulit,quod signiflcalivam ad ipsius diflerentiamvocis.Quod de eo quod esset aut non esset aliquid,ad signiflcatarum rerum rursus differentiam retulit,habet enimsecum ipsamvocem quaproferlur,utsigniflcetquiddam. Quid autem signiflcet, aut circaquiddesignationemenuntiatioteneataddifferentiamsignificativarum pertinet vocum,ita enim dictum est.Dpotuit fieri brevius,nisi ut in eadem diffinitione etenuntialionis naturam constitueret,etipsiusfaceretdivisionem,tanquam enim siita dixisset;Enuntiatioest vox signiflcativa,in qua verum falsumque designantur,hujus autem una species afflrmativa est,alia negativa,ita ait.Enuntiatio estvox signiflcativade eo quod est aliquid, vel non est. Namque dixit,de eo quod est aliquid vel non est;tale est ac si diceretqus verumfalsumquederaonstrat.Omneenimquod esse ponit aliquid,ut si dicam dies est,vel nonesse, ut si dicam dies non est,verum falsumve demonstrat.Siergoaliquid ponaturesse vel non esse,in eo veritas et falsitas invenitur, est igitur in hocqiiod ait vocem significativam esse de eo quod estaliquid,vel non esl,tanquam si diceret:Est enuntiatiovox significativaverum falsumque signiflcans.Signiflcationamquede eo quod est esse aliquid, velnon esse, veri falsique demonstratio est:sed in eademdifflnitionespeciesadmirabilibrevitatepartitusest, tanquam enim si diceret, vox signiflcativa estenuntiatio,in qua verum falsumque demonstratur.Sed una ejus pars afflrmativa est, alia negativa,itaait, de eo quod est aliquid vel non est. Signiflcatioenim de eo quod est aliquid, afflrmatio est, de eovero quod non est, negatlo.lta id quod aitdesignativamesse vocem enuntiationem deeoquodestali-

455 AN. MANL. SEV. BOETII 456quid,autnonest,utrumqueunacolligiti.atelligentia. A. applicuit, sed tota hujusmodi propositionis vis estHoc enim quod dixitde eo quod estaliquid,autnon alquid esse declarare: rursus cum dico, dies noncst, utrumquesignificat,et verifalsiquedemonstrationem,et afflrmationis negationisque divisionenj.Sed Alexander etpropria]sententianon desistit,necalio quam ca;teri tenetur errore.Ait enim hic quoqueest, aliquid alicui non esse pronuntio, sed lota vishujus est non esse dicere;quare manifestum estsecundumPorphyriumextotaviaffirraationisetnegationisenuntiationem esse dcsoriptam,ex suis veroapparere non esse genusafflrmationiset nega-terminis ipsam afflrmationem et negationem. Aittionis enuntialionem, quoniam ita in diffinitione enim,afflrmatioveroestenuntialioalicujusdealiquoenuntiationis af'firmatione,et negatione,ut partibusususest.Omneautem compositumatqueomne «quivocumvel suispartibus,vel suis significatis definiripotest,ut si quisternariumnuinerumdeflnirevolensdicat:Ternarius numerus estqui exunoduobusquecimjunctus estjvel si quis hominem deflnirevolensdicat: liomo est, aut animal rationale mortale, authujusmodi coloribus,vel metallofacta simulalio,itanomen asquivocum ex his quae ipsum nomen squivocumdesignabat, ostensum est, hic ergo eodemmodo: Enuntiatio,inquit, esl vox significativa deeoquod est aliquid, vel non est, tanquam si diceret:Enuntiatio est vox aut affirmativa, aut negativa,ineumdemsciliceterroremlabens,necvidensquemadmodumuna difflnitione^et divisifmemfecerit,etnaturamenunliationis ostenderit,sed hanc expositionem(quod adhuc sciam) neque Porphyrius,nequeullus alius commentatorum vidit. Aspasius etiamconsentil Aiexandro: dicit enim Alexander eodemmodohic diffinisseArislotelem enuntiationem,sicutalibi quoque, id est, in resolutoriis: illic enim itaTota autem visipsius est aliquid annuere, negatioquoque aliquid alicui noninesse significat,sed totavisipsius est aliquid abnuere atque disjungere,velrursus afflrmatio aliquidalicuiinesse designatjsedvis ipsius totaponere aliquidest.Cumenim aliquidalioui inesse demonstrat,ponit aliquid; rursusnegatioquidem aliquid alicui non inesse declarat, sedtota vis ejusauferre est.Ergo nunc,inquit,enuntiationemextotavi afflrmationis negationisquedifflnitdicens: Enuntiatio est vox signiflcativa de eo quodaliquid estvelnon est.Hoc autemad negationis pertinetafflrmationisquevim,tanquamsidiceret,enun-tiatio est vox signiflcativa quae ponit aliquid, auttollit,quae proprie virtutes sunl afflrmationiset negationis.Si enim ita dixisset,enuntiatio est de eoquod est aliquid alicui vel non est,tunc ex terminisafflrmationisvel negationis enuntiationem difflnissevideretur; cum autem dicitdeeo quodest aliquid velnon est, de tota utrorumquevi determinat. In hacenim afflrmatione qnco dicit dies est,aliqiiid aliouisecundum terminos adesse monstravit,esl enimdieiinaffirmationisdifflnitionegenussumens;enuntiatioenim(ut dictum est)genusest afflrmatioris etnegationis,quod ipse Aristotelesclarius demonslrat.quiin utrorumque difflnitione enuntiationis nomenascripsitdicens: Afflrmatio vero est enuntiatio.Hocenim retulit ad genus.quodvero addiditalicujus deDita diffinita esl: negatio est enuntiatio alicujus abaliquo reduxit adterminos, in simplici enim affirgmatione aliquid de aliquo enuntiando prcedicatur,ut ineo quod est.dies est,esse diem.Negatio quoque'aliquo,quantum ad enuntiationemrursusa genere,quantum alicujusab aliquo,rursus ad terminos.Inhac enim negatione quaj est,diesnon est,esse a dieenuntiando toUimus; sed ut non solum prsesentislemporis enuntiationem diffinisse videretur, addiditenuntiationis difflnilionem de aliis quoque temporibusinlelligi;ait(inim;enuntiatio estvox signiflcativade eo quod est aliquid vel nonest,adjecitquequemadmodumtemporadivisasunt.Divisaenimsunttempora in tribus, omne enim tempus aut futurumest,aut praesend,aut prasteritum.aut ex his mistum.propositionem, qus estenuntiatio,difCnitione conclusitEnuntiatio estergovox signiflcativa,signifloans autdicens:Propositio ergo est oratio affirmativa esse aliquid, aut non esse. Sed quoniam hoc tem-\el negativa alicujusde aliquo,vel alicujus ab aliquo.IdemquoqueAspasiusC pus proesens designat, non solum de praesenti, intemsequitur.Porphyriusauquit,loquimur,sedetiamde his temporibus qucc di-sic dicit:Admirabilem esse subtilitatemdiflinitionis,viduntur, ut hoc esse, et non esse, et in futurumex sua enim vi affirmationis et negationis, veniat et in praeleritum.utaliquoties sic esse,et nouenuntiatio difflnita est.Ex terminis vero,ipsa afflrmatio,atqueesse significet, id est sic ponat atque sic auferatnegatio,afflrmatio namque in duobuslerminis constans, aliquid alicui inesse signiflcat.enuntiatio,utetprffisens tempus ponat,etauferat,utest,Socrates est,Socrates non est,etpraeteritum ponat,el auferat, ut Socrates fuit, Socrates non fuit,eodem quoque modo futurum, Socrateserit, Socratesnonerit.Ergoin his omnihus temporibussecundumesse aliquid vel non esse aliquid,idest secundumponere, et auferre tota enuntiationis vis esthoc ergo est quod ait, de eo quod est aliquid, velnon est, quemadmodum tempora divisa sunt, tanquamsidiceret,de eo quod est aliquid,vel nonest,vox enuntiativasignifloat.velin prffisens,velin praeteritum,velinfuturum,quemadmoduraipsatemporadividuntur.Gur autem talis ordo difflnitionisfuerit,paucis absolvam. Prius enim de nomine, post deverbo, hinc de oratione.rursus de enuntiatione,dehinede affirmatione,postremo de negatione disseruit.Omnecompositum suis partibus posterius e&t,omnegenussuis partibus prius:ergo in compositispartes toto priores sunt, in generibus et speciebuspartes toto posteriores.Rursus in compositis totumpartibus posterius,in speciebus et generibus tolumpartibus prius est; ergo quoniam verbaet nomina,neque afflrmationis neque negationis,neque enun-

457IN LIBRUM DE INTERPRBTATIONE EDITIO SECUNDA.liationis,nequeorationis species erantjSRd quasdam Ahorum omnium partes quibus hicecomniajungereatur,oratio autem genus enuntiationis,enuntiatioaffirmationis et negationis,affirmatio prior negatione,soilicetseoundum prolationem, sicut ipsetestatusest.Ergo quoniam haec omnia,et oratio, et enuntiatio,et afflrmatio, et negatio verbis et nominibuscoajunguntur, his omnibusnomina et verba priorasunt.Nomine autem res aut per se subsistens, auttanquam per se subsistens significatur,verbo autemaccidens designatur, et velut alii accidens,quod exsupradictis planum est,quod autem per se consistitprius est. Ergo id quod nomensignifloat prius estquam id quod verbum,quare verbo prius est nomenErgo qaoniam nomen et verbum oratione, enuntiatione,affirmatione et negatione priora sunt,partes -oenim priores sunthis quse componuntur, jure haecante omnia definita sunt. Quoniam vero nomenprius est verbo,prius nomen,postea vero difflnitumest verbum. Sed quoniam omne genus speciebussuis prius est, post haec, id est nomen et verbum,orationem diffinitione descripsit, quee et proximumenuntiationis genus esset, etsuperiusafflrmationisel negationis : post orationem vero enuntiaticnem,quffi cum sit species orationis, afUrmationis tamenet negationis esset genus.Posl enuntiationem veroaffirmationem, quae quanquam negationiaequeevaspecies esset secundum genus proprium, id estenuntiationem:in prolatione tamen priorest,ut ipsesuprajamdocuit dioens : Estautemuna prima oratioenuntiativaafflrmatio,deindenegatio. Sed quoniama nobis superius dictum est has eum quinqueres diffinire velle, quid sit dictio, quid enuntiatio,quid afflrmatio, quid negatio, quid contradictio.Dictionem quid sit ostendit per id quod ait :Nomenergo etverbumdictiositsola,enuntiationemveroperid quodait :Estautem simplexenuntiatiovoxsigniiicativade eo quod est aliquid vel non est, quemadmodumtemporadivisasunt,afflrmationemvero perid quod ait : Est autem affirmatio enuntiatio alicujusde aliquo ; negationem quoque diffinivit dicens :Negatio vero alicujus enuntiatio ab aiiquo. Restatergodecontradictione disserere. Quid sit ergo contradictioipse prosequitur dicens ;Quoniam autem, est enuntiare et quod est non esse,est quoniam omni affirmalioni negatioet omni negationi affirmatio, et sitaffirmalio et negatio oppositae.est opposita,hoc [contradictioExpeditis omnibus quie sese explicaturum essepromiserat, nunc ad reliquam soilicet conlradictionemordine venit, eamque ab affirmationibus negationibusquercperitdicens omnibus affirmationibusposse proprias negationes opponi, et omnibus negationibusproprias quoque rursus ex adverso affirmationesposse constitui; hoc autem hinosumitur.Patrol. LXIV.458quoniam novimus alias res esse, alias non esse,et quoniam non ipsi dicere possiraus et sentire aiiasres esse, alias non esse. Ex his quatuor enuntiationibusfiunt geminae contradictiones; si quis enim idquod est dicat non esse,ut si vivente Socrate dicat,Socrates non vivit, quod est negat, et erit negatiofalsa ; rursus si quis id quod non est esse confirmet,ut si non vivente Soorate dicat, Socrates vivit,ha3c rursus affirmatio falsa est ; si quis etiam idquod est esse enuntiatione constituat, ut si viventeSoorate dicat,vivit Socrates, vera eritaffirmatio.Sinvero quod non est esse negaverit, est negatiovera, ut si quis non vivente Socrate dicat, Socratesnon vivit. Exhis igitur, id est ex affirmalione veraet negatione falsa, et rursus ex negatione vera etaffirmatione falsa, quatuor quidem sunt enuntiationes,sed induabus affirmatio, induabus negatiocontinetur. Contradictionesvero duae, hoc est enimquod ait : Quoniam autem est enuntiare et quod estnon esse,falsam enuntiationemnegationisostenditquodque addidit,et quod non estesse, falsam affirmationemin enuntiatione proposuit. Illud quoquequod disit, et quod est esse,enuntiationem veramdesignat, quia id quod est esse vera affirmationeprofertur ;amplius quod ait, et quod non est nonesse, verae negationis speciem dedit. Quare et siquod est vere potest dici esse, et id quod est falsopotest praedicari non esse,et id quod non estverepotest enuntiari non esse, et id quod non est falsoessepoterit affirmari.manifestum est omnem afflrmationemhaberealiquam contradictionemnegationisoppositam,et omnem rursus negationem afflrmationisoppositionefacerecontradictionem.Etenimsi omne quod quis afflrmat negari polerit, et quodquisnegataffirmari,quis dubitaverit necafflrmationemposse conslitui cui negatio non contradicat,neo negationem cujus nulla affirmatio valeatinveniri.Omnisigitur affirmatio negationem, et negaliohabet oppositam affirmationem, est igitur contradictioafflrmatio et negatio opposits. Quid autemsit oppositio posterius dicendum est, aul quid sitcontradictio post diligentissima rationemonstrabo.Quod autem ait,et circa ea qu» sunt extra praesenstempora,tale esttanquam si diceret : Sicut afflrmatioet negatio in praesenti tempore fieri potest, itaet qupd non est esse, et quod est esse, et quod non est etiam vel in praeterito vel in futuro : nara sicut potestid quod est esse constitui, ita potest id quodnon esse, el ctrca ea quse sunt exlra prmsens tempora Dsimililer omne contingit quod quis affirmaverit. fuit fuisse proponi, et id quod futurum est in speciemfuturi temporis affirmari,ut cum dicimusnegare, et quod negaverit affirmare; quaremanifestumSocratesfuit, sol aestate in Cancro futurus est. Eodemmodo ergo et de futuro et de praeterito affirmatio etnegatio constituuntur,quemadmodum de praesenti:futurum autem et prEeteritum extrinsecus est, etpraeter praesens lempus.Illudenim veniet, illud reoessit.Recte igitur et circa ea quae sunt extra praesenstempora hujusmodi posse affirmationenegationesquedixitevenire ;circa enim praeteritum etfuturum, quod estextrinsecus a praesenli tempore,similiteromnecontingit(utipseait)quod quis affir-15

459 AN. MANL. SEV. BOETII 460maverit negare, et quod quis negaverit affirmare ;negatio, quod constituit affirmatio. Afflrmatio enimj^undeflt ut in omnibustemporibus illud constet.omniafflrmalioni posse opponi negationem, omniqueconstituit Marciffi Calonem seUiioae peremisse. Negatiovero dicit Catonem, si itacontingit,Oratoremnegationi oppositam afflrmationem posse constitui. non se Uticaeperemisse.Quare non constituunt verumNunc autem qualis debeat sumi oppositio, in affirmationeinterse falsumque, idcirco quod a se divers»et negatione demonstrat,hoc enim est con-sunt. Nam utrumque verum est, et quod se Catotradictio,affirmatio et negatio oppositae. Quod si ha3oppositae constituunt contradictionem, qualis in hisdebat esse oppositio quae contradictionem constituitrecte prosequitur.Dico autem opponi ejusdem de eodem, non autemceguivoce, el qnsecunque aetera talium delerminavimuscontra sophisticas importunitales.Cum duobusterminis simplexpropositio constet,et unus subjectus sit,et alius prsdicetur ;subjectusautem sit qui primus dicitur, prsdicatus vero qui gposterius ; dicit illa oppositione affirmationem etnegationem integramconstituere contradictionem,qus idem subjectum habeant, idem etiam prsdicatum,utneque subjectum neque praedicatum plurasignificet,alioqui non erit contradictio nec aliquaoppositio ut cum dico, Soorates albus est, et aliusdicit, ^thiops albus non est, heec aifirmatioatquenegatio non sunt oppositiE, idcirco quia estaliud subjectumetidemprffidicatum.Inaffirmalioneenim Socrates subjectus fuit,in negatione ^lhiops.Rursuscum dico,Socrates albus est, et alius dicit,Socrates philosophus non est.nec haeo rursus nega-eas impedit aut utrasque falsas,aut utrasque veras,aut unam veram,falsumalterareperiri : quare quorumvel aliud subjectum est, vel aliud preedicatum,illaopposita esse non dicimus ; unde flt ut nec illaquoque quas plura signiflcant, si subjecta aut prKdicatasint contradictoriam negationem valeantcustodire.Siquis enim nomen ajquivocum subjioiat, Det aliud preedicet, ut si quis contra hujusmodi afflrmationemconstituat negationem, nou faciet oppositionem: ut cum dico, Gato se Uticae occidit, nomenhocquoddicitur Cato aequivocum est. Potestenim et Orator intelligi, ethic qui exercitum duxitin Africam.Si quis igitur dicat, Cato se Uticas occidit,potest fortasse intelligi de Catone Marciae. Siquis respondeat,Cato se Uticaj non occidit,potest deCatone Censorio constituisse negationem. Sed quoniamdiversus estCato Censorius a Catone Marciae,et nomen ipsum Catonis dlversa significat, diversaea se affirmatio et negatio.Et id non omnino perimitUtica3 0ocidit,scilioetMarciae, et quod se Calo Uticaenon occidit, scilicet Orator, atque hic aequivocumsubjectum fecit,ut haec afflrmatio et negatio oppositionemnullomodo constituerent. Quod sipraedicatumfueritsquivocum,eodem modo contradictiononfit.Dicat enimquisquam, Cato fortis est, etCatone praedicet fbrtitudinem mentis, aliusque respondeat,Gato fortis non est^ad imbecillitatem corporisspeotans, ita igitur aequivocatiodefortitudinisambiguitatem fecit,qu6eoppositionem nulla rationecomponeret ; et si uterque terminus subjectus etprasdicatus asquivoci fuerint, multo magis diversae ase erunt propositiones et non oppositae,nec inter severum falsumque dividentes, sed utrasque veras,interdum utrasque falsas esse contingit. Quareunum oportetessesubjectum,unumque prcedicatum,utid quod affirmatio praedicavit et junxit, idem uegatiodividat et abjungat, et id quod desubjecto affirmatioprKdicavit de eodem negatio neget. Namsi sit uterque aequivocus lerminus aut quilibet unuseorum, lieri potest ut aliud tollat negatio quam affirmatioposuit.Itaque nullaflt oppositio.Quare nontio contra affirmationem retinet oppositionem, ideo ita faciendum est, sed idem subjectum etpraedicatumquia aliud praedicatum in utrisque proponitur, inin affirmatione esse debet, idem in negatione ;affirmatione enim album praBdicatur ad Socratem, atque hoc est quod ait : Dico autem opponi ejusdemin negatione philosophus.Quod si utraque suntdi- ^ de eodem, non autem aequivoce.Quod enim ait ejusdem,adversa.multo magis nulla fit oppositio, ut cum dicoSocrates phiiosophus est,si respondeat alius, Plato prasdicatum retulit, quod de eodem ad sub-jectum, etsubaudiendum est, dico autem opponi negationemRomanus non est, hic neque idem subjectum est,ejusdem praedicati de eodem subjecto,sedneque idem prasdicatum,et plus istaediversae sunt,et non sint asquivoca, neque subjectum,neque praedicatum,nulla contra se oppositione compositaB, alqueideoet multo magis utraque, sed unum aliquidpossunt utrseque simul esse verae, etsi ita contingitsignificent. Quod per hoo dixit quod ait,nonautemutrceque simul esse falss, nec non etiam una aequivoce, nec sola si non sit aequivocatio,ratio flrmavera,altera falsa.Quae enim se non perimunt, nihil est ad constiluendam oppositionem. Multa enimsunt qus in sophisticis elenchis conlra eos qui argumentisfallacibus verae rationis viam conanturevertere determinavit, quemadmodum faciendaeessent propositiones, et quemadmodum inveniendaesset argumentorum fallacia, quod hicait : Et qu^cunquecaetera talium determinamus contra sophisticasimportunitates,tanquamsidiceret : Dico quidemopponi afflrmationem negationiejusdem praidicatide eodem subjecto, hoc et quaecunque aliasunt, quae in sophisticis elenchis determinatasuntcontra argumentorumimportunitates.Ethicquidemquoniam aliud negotium erat, eommodissime breviterqueperstrinxit. Nos autem quid in sophisticiselenchis determinaverit ad constituendam oppositioniscontradictionem, quantum brevitas patitur,nongravamur apponere. Non enim solum si aequivocatioin propositionibus collocetur nulla flt contradictio,verum etiam si univocatio in negatione ponitur,illa oppositio contradictionem penitus non habebit

461 IN LIBRUM DE INTEEPRETATIONB SDITIO SECDNDA. 462est enim oppositio habens contradictionem.in qua A esse,idemque aufert negatio.et est conlradictio afafflrmatiosi vera est, negatio falsa sit, si negatio firmatioel negatioopposita3,talisoppositioinlegramvera est,fallax alfirmatio videatur. Positis ergo secundumunivocationem terminis,utrasque simul etaftirmationem et negationem veras esse conting;t,utsi quis dicat : Homo ambulat, homo noa ambulat,affirmatio de quodam homine vera est, negatio despeciali vera est,sed speoiulis homo et particularisunivocasunt.Quocircasumptisunivociseontradictionon flt :at vero nec si ad aliam et aliam partem afflrmationegatioque ponatur, flt in ipsis ulla verifalsique divisio, sed utrasque veras esse contingit,utcumdioo oculus albusest, oculus albus non est.faoit contradictionem.in qua affirmatio et negatioutra3(}ue verae simul esse non possunt. Afflrmationisautemnegationisquenaturaadqualitatemquamdamrefertur.Qualitas enim queedam est afflrmatioatque negatio, praeler hano vero qualitatem estetiam quantitas propositionum, de qua posteriuspaulo dioendum est. Sed volens Aristoteles quidesset contradictio nos docere.priusubi essetostendit.In oppositione enim contradiotionem omnemnecesse est esse. Quare quoniam contradictio in oppositioneest, qualis autem oppositio hanc contradiotionemIn alia enim parte albus est,in alia albus uon eat:atque ita et negatio vera est,et afflrmatio,nec si ad faciat adhuc ignota est. Sstque haec op-positio aut in qualitate oppositionum,aut in quanaliudatque aliud referens dicat,nulla inde contra- g titate,aut in utroque,et de qualitate propositionumdiotio procreatur, ut cum dico, deoem dupii sunt, qua3 in afflrmatione et negatione consistit, dietumdeoem duplinon sunt.Nam si ad quinarium referam, est.Nuno de quantitate dioetur, ut ea quoque cognitavera est afflrmatio.si ad senarium vera negatio,necperspiciatur an in qualitate,an in quantitate,ansi diversam lempus in affirmatione ao negatione sumalur,in utroque propositionum contradictio sit.ut cum dico, Soorates sedet, Socrates nonsedet. Alio enim tempore sumptum sedere veramDE SUBJECTIS ET PR^DICATIS ENUNTIATIONUM.faoit affirmationem,alio tempore non sedere veram Quoniam autem sunt hasc quidem rerum unive7'salia,facit negationem. Amplius quoque si diverso modo illa vero singularia. Dico aulem universale quod dequis dicatinnegationequodjam inaffirmatione proposait.vimpluribus natum est prxdicari,singulare vero,quodnon,contradictionis interoipit. Si quis enim ul homo quidem universaie est. Plato vero eorum qusedicat affirmationem potestate,negationem vero aotu singularia sunl.Necesse est aulem enunliare quoniampossunt afflrmatio et negatio uno tempore congruenteveritaleconstitui;utsiquis dicatcatulus videt,catulusnon videt.potestate enim videt, actu veronon videt.Quociroa oportet fieri si faoienda est contradictioejusdem (ut ipse ait) praedicati de eodemsubjeoto, non aequivoce, sed univoce, ad eamdempartem,et ad idem relatum,ad idemque tempus,eteodem modo constitui. Quaa omnia in sophisticiselenchis diligentissime prosecutus est.Nunc paucacommemorans distulit in illis libris integram disputationem.Estautem enuntiatio de eo quod est aliquiJesse, vel non esse ;alfirraatio quidem de eoquod est esse,ut Platophiiosophus est; negatioverode eo quod est non esse, ut Plato philosophus nonest. Hffio utraque enuntiatio Plato philosophus est,inesl aliquid aut non, aliquoties quidemeorum alicuiquae unioersalia sunl, aliquoties aulem alicui eorumqux sunt singutaria.Omnispropositiosignificationissusproprietatemex subjectisintellectibusoapit.Sed quoniam necesseesl intellectus rerum esse similitudines,vis propositionuraper intelleotus ad res quoque continuatur.Atque ideo cum aliquid vel affirraare cupiraus velnegare, hocadintellectusetconceptionis animi qualitatemrefertur.Quodenim imaginationeintellectuqueooncipimuSjid in affirmationeautin negalioneponentes,affirmamus scilicet vel negamus,et principaliterquidem ab intelligentiapropositiones vimoapiunt et proprietatem, secundo vero loco ex rebussumunt ex quibus ipsos intelleotus oonstare necesseest.Unde flt ut etquantitale propositio et qualitateparticipet: qualitate quidem inipsa affirma-Plato philosophus non est^sese perimentia et in oontrariumquasi quodam looatalitigio faciunt contradictionem.Contradictio vero est opposiiio afflrmationistioniset negationis prolatione,quam exproprioquiset negationis,in" qua neque ambas falsas,ne'' ' ^ judicio emittit, j acprofert r ;quantilate veroex subje-, 1 j-que ambas veras esse contingit,sed unam semper " ctisrebus quascapiuntintellectus.Viderausnamqueveramjalteram vero falsam.Siqua autem sunt hujusmodi,inalias esse in rebushujusmodi qualitates,quaeinaliamquibus verum falsumque afflrmatio ne-convenire non possunt, nisi in unam quamcunquegatioque non dividal, in illis aliquid diversum, et particularem singularemque substantiam : aliaestnon ad oppositionem integrum reperitur.Dicit autemenim qualitas singularis, ul Platonis vel Socratis,Porphyrius argumentum esse ad id quoddici-alia est quae communioata oum pluribus totam semus afflrmationem negationiita oportereopponi,ut singulis et omnibus preebet,ut est ipsa humanitas.una vera opposita in alteram mox falsitas veniat, Estenim quaedamhujusmodiquaiitas,qu8B et in singuliscommunem inter nos oonsuetudinem oolloquendi.tota sit, et in omnibus tota. QuotiescunqueQuando enira quis aliquid esse dixerit et idem alius enim aliquidtaleanimo,«peculamur,non in quamlibetunampersonamnegaverit, unum ipsorum verum dicere, inentiripernoraen hoomentisoogitatio-alium suspioamur.Araplius quoque. Si aliquid aut nem deducimur,sed in omnes eos quicunque humanitatisest,aut non est, mediuraque interesse et non essedifflnitione participant.Unde fit utheecqui-mhilpoteritinveniri,affirmatio autem ponit aliquidcommunis omnibus,illa vero prior incom-dem sit

,dixerim463 AN. MANL. SEV. BOETIIforma propositi.Age enim incommunioabilis Platonisilla proprietas Platonitas appelletur, eo enimmodo qualitaLem hano Platonitatem Octo vocabulonuncuparepossumus.quomodo hominis qualitatemdicimus humanitatem, hsc ergo Platonitas soliusunius est hominis.et hoc non cujuslibet,sed soliusPlatonis ; humanitas vero et Platonis et cajterorumquicunquehocvocabulocontinentur.UndefitutquoniamPlatonitas in unurn convenit Plalonem, au-muuicabilisquidemcunclis,UDitaraenpropria.Nam A venire in aliumnon potest.Quidam homo vero.quodsi nomen fingereliceret,illamsingularemquamdam dieitur,particulariter quidem ipsum nomen universaledeterminat, sed si deesset quidam, id quodqualitatem etincornmunicabilem alieui alii subsistentiaesuofictonominenuncuparem,utciariorfleret dicimus homo universale esset, ac per hoc ambiguumperrnaneret, quid vero dicimus Plato nunquamesse poterit universale.Nam etsi quando nomenhoc Plato pluribus imponatur,non lamen hocnomen idcirco erit universale.Namque humaaitas e.xsingulorum hominum collectanaturisinunam quodammodoredigitur intelligentiam atque naturam.Nomen vero hoc quod dicimus Plato multis secundumvocabulum fortasse commune esse viderelur ;nuUi tamen illaproprietas Platonis conveniret,qua3Qua3 tamen ipsa sit pars etqua proprietatedescriptanondeterminat nec deflnit. Unde universale voiiavitquod de pluribus naturaliter praedicatur, ut homo,non quod positione,quemadmodum nomenAIexan-dientis animus Platonis vocabulum ad anam personamerat proprietatis aut naturas ejus Platonis qui fuitunamque particularem substantiam referat;cum Socratis auditor, licet eodem vocabulo nuncupare-autem audit hominem,ad plures quoque referat in- n tur.Hoc vero ideo quoniam humanitas naluralis est,tellectum quoscunque humanitatem continere novit; nomenvero proprium,positionis. Nec verohocnuncatque ideo quoniam humanitas et omnibus hominibusdioitur quod nomen Platonis de pluribus non potestcommunis est,et in singulis hominibus totaest, pra3dicari,sed proprietas Platonis.Illa enim proprie-ffiqualiter cuncti homines retinent humanitatem tas naturaliter de pluribus non dioitur,siout hominis,etideoincommunicabilissicut unus homo.Si enim id ita non esset,nunquara(utdictum estjqualitasspecialis hominis diffinitio particularis hominis estipsaPlatonitas,commuDicabilisveroqualitasuni-substantiaeconveniret. Quoniam igitur haec itasunl,idcirco homo quidem dicitur universale quiddam,ipsa vero Platonitas etPlato particulare.His igiturita positis quoniam universalis illa qualitas et inomnibus potest et in singulis praedicari,cum dicimushomo ambiguum est et dubitari potest utrumde speciali dictum sit an de aliquo particulari, idcircoquod noraen hominis et de omnibus dici potestet de singulis quibusque qui sub humanitatisspeoiecontinentur.Quare indefinitum est utrum deoranibus (Zictum sit id quod diximus homo, an deunaquaqueindividuahominisetparticularisubstan-tia.Hancigiturqualitatemhumanitatissiambiguita-teintellectus separarenitamur,determinandaest, etautinpluralitatem distendenda,autinunitatemnumericolIigenda.Nam cum dicimus homo indeflnitumest utrum omnes dicamus an unum.Sin veroadditum fuerit omnis, ut sit prasdicatio omnishomo vel quidam, tunc flt distributio et determinatiouniversalitatis,et nomen quod universaleest,id est homo, universaliter proferimus dicentes,omnis horao, aut particulariter dicentes quidamhomo,omnis enim nomen universalitatis signiflcativumest. Quocirca si omnis quod universaleversalis quE et in pluribus et in singulis est.Undefit ut cum dicOjOmnis homo,in numerum propositionemtendam ;cum vero dicu,Socrates autPlato,non in numerum emittam, sed qualitatem proprietatemqueuniusinsuaindividuasingulariquesubstantiaconstringam ac prsdicem.Quare in hoc quoqueraaxiine hae duas particularitates, quidamhomo, etPlato,distant,quod cum dico Plato quem hominemvocabulo designavi,proprietatemque uniuscujusquequem nomino,cum vero dico quidam homo,numerura tantum rejeci, et ad unitatem propositionemredegi. Dequo autemdicam, hsc particularitasmihi non subdidit.quidam enim homo potestesse et Socrates et Plato et Cicero et unusquisquesingulorum quorum proprietatea a se in^singularitatisratione et natura diversas sunt. Unde commodissimeTlieophraslushujusmodiparticulares propositiones,qualessuntquidamhomojustus,particu-lares indefinitas vocavit. Parte m namque tollit exhomine quod est universale vel vocabulo vel natura.gniflcat ad horainem quod idem ipsum universale D dri de Trojanoet deMacedone Philippifilio depluriestadjungatur.res universalis,quffi est homo, universaliterpraedicatur secundumid quod diffinitio eiadjicitur quantitatis.Sin vero dictum fuerit,quidarahorao,tunc universale,quod est homo.addita particularitateper id quod ei adjectura estquidam particulariterprofertur.et dicitur res universalis prolataparticulariter.Sed quoniam particularis est praedicatio,quidamhomo,particularis rursus praedicatioPlatonis, de uno enim dicitur quidamhomo, et deuno dicitur Plato, non eodem modo utraeque particularesesse dicuntur.Plato enim unam ac definitamsubstantiamproprietateraque demonstrat,qus conbusdicilur.Hoc enim positione de plurihus dicitur,illud natura.Et persubtiliter ait, quod in pluribusnatum est prsdicari.Est enim hasc universalitas naturaliSjillamvero uominisreiqueproprietatem qucBparticularis est singularera vouavit dicens : Platovero eorum quae sunt singularia ;quod autem secutusest dicens : Necesse est autem enuntiare quoniaminestaliquidautnon,aliquoties quidem eorumalicui quae sunt universalia, aliquotiesalicui eorumquK sunt singularia,huiusmodi esttanquamsidiceret: Omnis quidem affirmatio et negatio incsse autnon inesse demonstrat.Et quidquid enuntiatur,aut

465 IN LIBRUM DH INTERPRKTATJONE EDITIO SECDNDA.de eoquod estesseproponitur,ut Plato philosophus A in affimatione et negationeest ; aut enim universalemrem universaliterprffldicataffirmative,utomniaest,hscenim propositio Platoniphilosophiam inesseconstituit, aut de eo quod est, non inesse, ut Plato homo anima!est,aut universalem rem particulariterphilosophus non est; heec enim a Platone philosophiamdividens,eidem philosophiamnoninesseproponit.Ergo quoniam necesse est, aut aliquid alicuiinesse dicere, aut aliquid alioui non inesse, illudquoquenecesseest ut intelligamuscuiinessealiquiddicimus,aut universale esse, ut cum dicimushomoalbus est, albedinemuniversali reiinesse monstramuSjidesthomini,autcerteparticulareac singulare,ut si quis dicat,Socrates albus est,albedinem enimSocrati singularisubstanticeetproprietati incommu-dictionem idonea reperitur. Sin vero lale aliquidsubjectura sit de quo aliquid prsdicetur quod situniversale,et in pluribus(ut ipseait)natum sitprae-(iicari, non est simplex oppositio coatradictionis.Sunt enim earum propositionum qu£e de universalibusrebus flunt tres difTerentife, una quae omnesticularitatem redigit,ut eaquas sineuUa determinationeproponitur,ut est, homo animal esl, homoanimal non est :huicenim nec quidam, quodparticularitatis,nec omnis, quod est universalitatis, adjunximus.Unde fit ut singularitassimpliciterpraedioetur,universalitas vero aliquoties universaliter,utomnishomo animal esl, homo res universalisuniversaliter praedicalaest.Nam cumsithomo universalis,quod ei adjectum est omnis, universalitatemuniversaliter appellari fecit. Rursus est utuniversalitas particulariterpraedioetur,ut cum dico,quidam homo animal est,quidam particulare determinat,sed junctum ad hominem universalem substantiamparticulariter praedicari fecit. Est quoqueuniversale non universaliterprsedicare,quoties sineadjeotione universalitatis vel particularitatis simpliciternonaen universale ponitur,ut est.homoanimalest. Determinationes autem dicuntur quae remuniversalem vel in totum fundunt, ut omnis,vel inpartem contrahunt,ut quidam.Omnis vero vel quidamquantitatem propositionis determinat, quaequantitas junota cumqualitate propositionum quatuorvariaturmodis. Qualitas autemjpropositionumaffirmative, ut quidam homo animal est, aut universalemremuniversaliter negative,utnullus homolapis est, aut universalem rem particulariternegative.utquidam homo lapisnonest.Oportet auteminhis quae universali determinatione proponuntur inipsisdeterminationibusfierinegationem,utquoniamdeterminatio universalis rei est universaliter, cumdicimus,oranis homo justus est,si universaliter negabiraus,dicamus nuUo homo justus est, et quodaio nullus eamuniversalitatemquaeestomnisinter-nicabili inesse significavit ;sed in singularibussive cipit,non eam quae esthomo.Rursussi idem ipsum,affirmetur aliquid, sive negetur, unus oppositionis omnis bomo justus est,negareparticulariter velim,modua est, quod vim contradictionis obtineat. dicam non omnis homo justus est,per particularemj,Nam quoniam singulare atque individuum nulla negationem universalitatis vim interimens. In particularibussectione dividitur, secundum ipsum quoque factavero non ita esl. Si enim eam quae estoontradictio simplex erit. In his autem quae in parlicularis determinatio universalis rei.ut est quidamuniversalibus fiunt, non est unus modus contradictionis.Nam cum dico,Socrates homo est, Socrates homojustus est, negare velim, particulariterdicam, quidam homo justus non est. Hoc autem idcircohomo non est, sola hujusmodi oppositio, si omniaillaconveniantqueecontraargumentorumimportunitatesfit,quoniam habel quamdam similitudinem at-supra jamdicta sunt,adfHciendamconlraqueambiguitatem utrum universaliter an sit particulariterdictum,si in universalibus propositionibusnegativae particulae ad priedicaliones potius quam adterminationes ponantur. Si enim contra hanc affirmationemquaeest, omnis homo justus est, ponamhanc quae dicit, omnis homo justus non est, haecduas ressignificare videbitur,et quod nullus homojustus sit,omnem enim hominem justum non essecomplectitur,ut oum dico, omnis homo animal est; proposuit. et quod sintquidam homines nonjusti,alia quae exindefinitamultitudineet innumera pluralitatead unum propositionis vim colligit atque temnihilimpeditutaliquissitinjustusaliquisjustus.G omnem enimhomineranegavitjustum esse.IIoc au-conslringit.Hsec hujusaiodi esttanquam si quisdicat.quidamhomoanimalest.Alia veroestquaenequc propositio quae dieit, omnis homo justus est, nonNam si aliquis estjustus, non repugnat ne verasitin pluralitatempropositionem tendit,nequein par-enim est justus omnis homo, si alii justi sint, aliiDvero injusti.Quare quoniam duplicis significationisest,idcirco universalis negationis diffinitio, quaiestnullus,universalis afflrmationis tollit determinationem,quceest omnis.atque ideo in particularibus negationibusad ipsam universalitatem affirmationutnnegatio necesse est apponatur, ut in eo quod estomnis homo justus est, illaest ei opposita negatioqu« est, non omnis homo justus est, non illa quseest, omnis homo justus non est, ne sit ambiguurautrum universaliter an partioulariter neget. Diotumest enim hanc negationem quae est, omnis homojustus non est, et universalitatis interprelationemdesignare et particularilatispropositionem.Quotiesvero particularealiquid tollilur, in his non jam addeterminationem, sed ad prsdicatum particula negationiaapponitur,ut in eo quod est,quidam homojustusest, nullus dicit, non quidam homo justusest. Neque enim hic ad determinationem particularera,quod est quidam, negalio ponitur, sed dicimusquidam homojuslus non est,scilicet adpraedioatumquod est justus.Unde etiam ad indeterminataspropositiones,quaesuntsineomnis,autnullus,autalicujus determinatione,ad praedicatura semper

467 AN. MANL. SEV. BOETIIapponiturparticula negativa,ut estjhomojustusnon A. in eo quod estullus, qnod est diminutivum unius.est.Nemo enim dicit non homo justus est,sed homojustus non est.In singularibus quoque nondico,nonSocrates justus est, sed Socrates justus non est, etnisi aliquoties ambiguitas impediret ad praedicatumIta igitur maximafltnegatioreiparvissimcequod estunus,siipsius diminutivum quoquesubtrahat^quodest ullus. Quare etomnem et quemdam statimtol"lit negatio, quae unius quoque ipsius diminutivurasemper negatio poneretur. Sed omnia quaecunque praedicationesubducit, ut ea qu» est nullus homoin determinatione ponuntur, talia sunt,qu8e aut totumcolligantin affirmativo,ut est omnis.aut totumperimant in negativo, ut est nullus, aut colligantin affirmativo partem, ut est quidam, aut interimantin negativo partem, ut quidam non, aut innegativo perimant totum particulariter,ut est nonomnis; sed quidam non elnon omnis particularesnegationes sunt.Siveenim quis partem ex toto surripiat,particulare est quod reliquit, quia a totiusperfectione discessit.Sive quis totum essenegetsive gpartem relinquat,rursum particulare est quod reliquumfit. Nam cum dico,quidam homo justus nonest, abstuli partera;et rursuscum dico, non omnishomojustus est, cum negavi oranem, aliquena quijustus non esset ostendi. Haec ergo, non omnis, etquidam,determinationes planissimae sunt, et communiintelligentiae subjectae : has dus particularesrecipiunt negationes,ut ea quae est quidam non determinationemparlicularem negat, ea vero quae estnon omnisuniversalem negat determinationem,sedutraeque negationem (ut dictum est) in particularitatemconstringunt. Quod autem dicimus, nullus,proprium quoddam videtur essevocabulum, nonomnis enim quod dicitur omnem per adverbiumnegativum quod est non adimit. Rursus cum di-Cato justus non est. Harum vero inter severitasfalcimusquidam non in eo quod est quidam adverbiumquodest nonadditum a subjectoterminoparticulareseparat.NuIIus vero in vocabulo ipso quidseparet non monstrat, et videturquodammodo nonpotius esse negatio quara affirmatio,nequeenimadverbiumest, nec conjunctio,adverbium namqueatqueconjunctio declinationibus carent. NuIIus veroquod dicimus etgeneribussubjacetet inflectiturcasibus,quid igitur est?anerit nomenpsed nulla negationomen esse monstratur.Quid sitergo tali investigationequaerendura est.Videtur enim quod diciturnullus taleesse tanquam sidicamusnec unus;nam quidicitnuUushomoanimalest.tantumdemvaletquantum nec unus homo animal est. Quod verodicimus ul]us,hoc ab eo diminutivum est quodestunus.Diminutio namque uniusullusesttanquam,si Ddicerem nullus ;ergo plus negat quisquis etiamdiminutionemneget, ut si quis dicat non modo nonhabet gemmam quod majus est, veruraetiam necgeramulamquod est minus.Sic ergo qui negarevultetiam unum, plus negat si dicat nec ipsum uniusdiminutivum illudesse quoddicitur ;ut si quisvelitdicerenec unum esse hominem intheatro,itadicat,non modo illicunus homonon est, verum neo ullus.Cum ergo dicimusnuIIus,itaprKponimus tanquamsi dicamus neo ullus. Tenet igitur haec in se determinatio.quajestnullus,vicemnegationiset nominis.Negationis quidemin eo quod est nec,nominis verojustus est. Hoc enim tantum est.tanquam si dicat,non ullus homo juslus esl,boc idem valet tanquamsi dicatur,nonunushomojustus est.Quarequoniamdehis quoque sufficienter diclum est,ad Aristotelisverba consequenli ordine veniamus.Si ergouniversaliterenunliet deunwersaH,quoniamestaut non est,erunt lise conirarixenunlialiones,dicoautem in universalienunlialionemuniversalem,ut omnishomo albus est, niillus homo albus est.Demonstrareoppositionemcontradiotionisintenditsed ([uoniam viam reperiendi ordinemquepermiscuitidcirconosquoquepaucaquaedamprius ordinataexpositionepr«dieemus,neIector cunfusioniscaligineatque obscuritateturbetur.Omnium propositionum,quae sunt simplices,quas oategoricas Grasci vooant,nos praedicativas dicere possumus.quatuor suntdiversitates.Aut enim affirmatio est, et negatio uniyersalis,utest omnis homo justus est,nullus homoJustus est. Aut afflrmatio et negatio particularis,utest quidam homo justus est, quidam homo justusnon est.Autaffirmatio et negatioindefinita,uthomojustus est, homo justus non est. Aut de singularisubjecto affirmatio et negatic, ut Cato justus est,r sitasque non se habetsimiliter sed diverse.Et priusde universalibusatque particularibus, id est dehisquffideterminataesunldicendumest,postdereIiquisdisputabitur. Disponaturergoaffirmatio universaliaquee est, omnis horao justus est,etcontra hancnegatiouniversalis, quae est, nullus homo justus esl.Sub his autem,sub affirmatione quidem universali,particularis affirmatio quae est,quidam homo justusest ; sub universali negatione particularis negatioquffi est, quidarahomo justus non est. Hoc autemdemonstrat desoriptio subjectaUniversalis afflrmatio.Omnis homo justus est.Quidam homo justus est,Particularis afflrmatio.Universalis negatio.NuUus homo justus est.Quidam homo justus non est.Particularis negatio.HaeigiturduaeuniversalisafflrmatioetparticularisaffirmatiodicuntursubalterncE.Rursus universalisnegatio.etparticularisnegaliodicuntursubaltern8e,idcircoquoniam particularitas semper sub universalitateconoludit.Inquibusilludestconsiderandumquodubi est afflrmatio universalis vera, aOirmatio quoqueparticularisveraest, etubi negatio universalisvera

469 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 470est, particularis quoque negatio vera est. Nam si A falsae esse possunt.Utvero una vera sit,altera falsa,vera est omnis homo animal, est vera est quidam id quoque conceditur; ut utrajque sint veraa fierihomo animal est.Etsi vei^aestquoniamnullus homo non potest,sicutillud quoqueverum est, contrarialapis est, vera estquoniam quidam homo lapisnonest. At si falsa sit particularisaffirmatio,ut ea quaeest quidam homo lapis est, falsa est universalis affirmatiOjOmnishomo lapis est. Idem in negatione.SienimnegatioparticuIarisfaIsaest,utquidamhomoanimal non est, falsa est universalis, nullus homoanimal est.Ita ut prasoedunt universales in vero,eodem modo praecedunt particularesin falso.Dicunturvero affirmatio universalis el negatio universaliscoiitrariee.Hoc autem idcirco,quoniam contrariorumhujusmodinatura est,ut longissime a se distent.etsialiquaminterse habeant medietatem,non semperalterum ipsorum subjecto insit,ut album et nigrum „non possumus dicere,quoniam omne corpus aut album aut nigrum est;potestenim nec album nec nigruraesse, et utrumque falsum esse quod dicitur,idoirco quoniam raedius est coIor.Quod si non habentmedietatem, alterum ipsorum necesse est inhffireresubjeotis,ut cum dicimus omne corpus autquietum est,aut movetur,horum nihilest medium,etnecesseestomnecorpusvel consistere velmoveri.Utauteraineodem simul possint esse contraria,fierinon potest.Neque enim possibile est ut idem albumnigrumque sit,quod in affirmationibusetnegationibusuniversalibusapparet.Negativaenimetafflrmativauniversalesplurimum quidemdistant a se.Namqu od illa ponit omnibus,illatoIIit omnibus et totumnegat.Nam quse dioit omnis homo justus est omnemhominem ponit, qus dicit nullus homo justus est Cnihil eorumquaein humanitatissunt diffinitionejustumesse concedit.Ita ergo a se longissime discrepant.Adhucsi eaquae significanthabentinter sealiquammedietatera, unara veram,unam falsam essenon est necesse, ut in eo quod est omnis homo justusest,nullushomojustusest.Quoniampotestquaedamesse medietas, utnec nullus homo justus sit,cumsit quidam;neoomnis homo justus sit,cumnonest,oranis horao animalest.nullushomo animal est,hae propositioneshujusmodisunt.ut unavera sit etuna falsa, idciroo quoniam interSmimalesseet nonesse nihil interest ad eorum scilicet contrariorumsimilitudinem quaj medietate carent. In illis enimdietatem.Potest enim in illis fleri ut utraque contrariapossintnoninessesubjeotosicutsupradocuimus.In his vero qus medietate carent,necesse esl ut unavera sit seraper, altera semper falsa.Ut in eo quodnecesse erat alterum inesse subjeoto.Sio ergo universalisafflrmatio et universalis negatio utrsquesimul esse non posse.Rectissime igitur universalisafflrmatio, universalisque negatio contrarics nominahtur.Particularis aulem afflrmatio quse est,quidamhomo justusest,etparticularisnegatioquae;est,quidam.homojustusnonest,universaIibuscoutrariiscontrarias proprietates habent.IIIae enimsimulverseesse non poterant;ut vero essent simul falsse, saepealiquaratione coneedebatur. Particularibus vero ututraBqueveraesintevenirepotest,ututr£equefalsaesintfleri non potest:ut in eo quod est,quidam homo j uatusest,verum est;quidam homo justus non est,id quoqueverum est ; ut utrsque falsae sint,inveniri nonpotest,et in hoc qnidem sunt dissimiles contrariisSimiles autem eis videntur quod sicut contrari» aliquoliesverum falsumque dividunt.ut una vera sit,altera falsa, itaquoque et particularisuna vera potestesse, altera falsa, utquidam homo animal est,quidam homo animal non est.Servant autem stabilemincommutabilemqueordinemetsimilitudinisetcontrarietatis.Contrariffienim quoniam poasuntesseutraeque falsae,in quibuscunque utraeque falsas contrariaereperiuntur,inhissubcontrariffiutr«queveraesunt.Sed quoniam utraeque contrariae ver» invenirinon possunt, ideo utrajque subcontrariae falsae nequeuntreperiri,utineo quodest omnis homo justusest, nullua homojustus est.Quoniamh» falsae sunt,bae quas sub se continent, particulares verae sunt,ut est quidam bomo justus est.quidam homo justusnon est;sed si universaliter inter severum falsumquedividunt, et una vera est,et altera falsa, partioularesquoque idem faoiunt, ut in eo quod est,omnis homo animal est, nullus homo animal est,universalis affirmatio vera est, falsa negatio. Sedcum dico quidam homoauimal est, quidam homoanimal non est,particularisaffirmatio vera est.falsanegatio particularis.Hae igitur dicuntur subcontrarifB,vel quod sub contrariis positaa sunt, vel quodsit quidam. Etpossunt utraeque falsae et affirmatio ipsae superioribus sub quibus sunt (ut dictum est)et negatio reperiri. Neque enim verum est aut contrarias proprietates habent.In hac igitur rectaomnemhominemjustumesse,autnulIumhominemjustum esse.Quocircapotestfieriut inhis inquibusaliqua medietas invenitur universalis affirmatio etuniversalis negatio veritatemfalsitatemque nondioppositioneoontrariarum et subeontrariarumin superioribusutrisquefalsitasessepotest,nunquamveritas;ininferioribus vero utrisque quidem veritas inessepotest,nunquam falsilas.Sinvero quisrespiciatvidant,sed utraeque sint falsae ad exemplum scilicet j) angulare3,et universalem affirmationem particulariconlrariorum, qua3 aliquam inter secontinent rae-opponat negationi, universalem negationem particularicomparet affirmationi, una vera semper,falsa altera reperietur.Neo unquam fieri potest utaffirmationeuniversalivera,parlicularisnegationonfalsa sit, vel hac vera non illam continuo falsitassubsequatur.Rursus si negatio universalis vera est,falsa particularis affirmalio ; si particularis afflrmatioveraest,falsa universalis negatioest.Licelautemhoc et in subjecta desoriptionemetiri,etin aliisquoque terminis quoscunquesibi mensconsiderantisaffinxerit,idem videbit,nam in eo quod esl,omnishomo justus est, quoniam haec falsa est, vera est,

471 A.N. MANL. 8EV. BOETII 472quidam homo justus non est. Et rursus in eo quod A pis non est, una vera, slatim falsa altera reperitur.est,nullus homojustus est, quoniara falsa negatio atque ideo h« conlra universales uuiversaliterpraedicatas faciunt contradictionem. Namsicontraest,vera est afflrmatio,quidam homojustusest.Hfficantem universalis affirmatio et particularis negatioquce sunt angulares, et universalis negatio,et particularisaffirmatio,qu8e ipsae quoquesunt angulares,contradicloriee nominantur. Et hasc illae est quamquairit contradictio in qua una seraper vera, alterasemperfalsa sit.Superioris autem disputationisintegrumdescriptionissubdidimus exemplar, quatenusquod aninio cogitationeque conceptum est oculisexpositum memoriaetenacius inflgatur.Affirmalio universafls. Negatio universalis.illam qucE est omnis bomo justus est, ea quae esthomo justus non est, in oppositione constituatur,una semper vera est, altera falsa. Es si contra eamquEe esl nullus homo justus est indeflnita propositioquae est, homojustus est opponatur, verura intersepropositionesfalsumquedistribuuntsicutdefinitaequoqueuniversalium propositiones,secundumparticularesatque universales oppositae quantitates, contradictoriasfaciunt oppositiones. Quare constat easquae universale non universaliter proferunt, et suntindeflnitae,nequeparticularenequeuniversaleproferentes,ipsas quidem non semper inter se verum falj.sumquedividere,particularibus tamen definitis esseconsimiles. Singulares vero quse sunt unum oppositionismodum inter se tenent : has si ad idem subjectum,ad idem prsdicatum, ad eamdempartem, adidera tempus, ad eamdemrelationem, eodem modoproposueris,interseverum falsumvedistribuunt, utestSocratesjustusest, Socrates justusnon est. Suntigitur dus contradictiones, una quae fit in universalibusangulariterparlicularibuscontrapositis,alteraquae Ot in singularibus cum omnibus his quas in sophisticiselenchis exposuit delerminationibusoppositis.Quare quoniam quemadmodum se habent propositiones,quoquemodo faciantcontradictorias oppositionesostendimus, ad ipsa Aristotelis verbaAffirmatio particularis. Negatio particiilaris.veniamus, in quibus per hsc ante cognita facilis peteritevenire cognitio. Superioris descriptionis intel-His ergo ita sese habentibus,indeflnitas propositio- ^ ligentiampleniusnotat. Aitenimquandoresunivernessingularesque videamus, etpriraum deinfinilisdisputandum est.Indefinitas igitur perse veritatemfalsitatemque non dividunt;etenim cum dico,homojustus est,homo justus non est,utrasque veras contingitesseindefinitas.Quocircaeas acontradictioneseparamus : contradictio namque conslituitur (uts£epe dictura est) eo quod nunquam utrajque veraeaut utraeque falsae reperiri queant, sed una semperveritatis, altera falsitatis capax est. Sed qu« universalitatemproferunl indefinitam,illai definitarumparticularium vim tenent.Tale enim est quod dico,homojustus est, tanquam si dicam, quidam homojustus est:etrursus taleest quod dico, homo justusnon est,tanquam si dicam,quidarahomojustus nonest.Hoc illa res approbat, quod quemadmodura de- Dflnitae et particulares in aliquibus verae esse possunt,inaliquibus verura falsumquedividunt, nunquamvero utrasquefalsas esse contingit. Ita quoquein indeflnitis universale signiflcantibus, utrasquesimul veras esse contingit, ut in eo quod dicimas,homo justus est, homo justus non est, utrasque falsasproferre impossibile est, sed unam veram, alteramfalsam in his facillime reperimus in his scilicetterminis qui naturaliteret necessariosubjectis suhstantiisinhsrescunt, vel inhisqui inesse non pos-salis universaliter designatur,et eam quis universaliteraffirmat, si eamdem alius universaliterneget,itasibimet comparatas propositiones esse contrarias.Atque in hoc suam sententiam manifestius ostendit.Aitenim, dico autem universalem enuntiationem inuniversali, ut omnis homo albus est. Nam cum universalissit homo, in universali homine universalisest enuntiatio, per quam dicitur omnis horao. Resergo universalis, id est homo, per omnis quae est determinatiouniversaliter praedicata est, et hoc afflrmative.Negative vero universaliter ita dicetur, nullushomo albus est, nullus enim universalitas universalitatiquae est homo adjecta esl ; hoc modo igituruniversale universaliter enuntiantes affirmatioet negatio contraris sunt, sicut etipse testatur, etBunt : ut quoniam animal homini ex necessitate inest,si quis dicat, homo animal est, idque negetur,homo animal non est, vel homo lapis est, homo lanossuperiori exposilione digessimus.Quando au/em de universalibus non universaliler,non sunt hse conlrarix, quse autem significantur eslesse aliquando contraria. Dico aulem non universaliterenuntiare de his quse sunt universalia, ut cstalbus homo, non esl albus homo : cum enim universalesit homo, non universaliter ulitur enuntiatione.Omnis namque nonuniversalesignificat, sed quoniamuniversaliier.Volenti indefinitam propositionem qualis essetostendere, non modo auferenda fuit ab universaliterminouniversalis delerminatio, verum etiam particularis,et oportuit dicihoc modo. Quandoautem

473 IN LIBRTJM DE INTBRPRETATIONB EDITIO SECDNDA. 474traxitjSed quid velit ostendere ipse oonvenientibusexemplis edocuit.Non enim posuitexempla particularispropositionis, sed indefinitce. Ait enim, dicoautem non universaliter enuntiare in his quae suntuniversa]ia,ut esl albus homo.non est albus homo.Quod si parlicularem monstrare voluisset.lta dicerelut est quidam homoalbus.non est quidam homoalbus.Sed quoniam per exemplum quid vellet ostendit,nos quoque superiori propositione qus est :Quaado autem in universalibus non universaliter,de esse putemus aut particulariter,ut et particularitatemet universalitatem ex lota auferat dictione,utpost exempla docuerunt non eum loqui de particularibussedde indefinitia.Quarehocdicit,utsi nequeuniversaies sint propositiones neque particulares,quodsubaudiendumest,iilaenonsuntcontrariae,suntenim contrariae quae universaliter universalem terminuniproponunt. Indefinitae vero ad universalemterminum universalemdeterff.inationemnonhabent.Idcirco autem ab indefinitis universalitatem solametnonparticularitatemquoquese,junxit,quodindefinitaspropositiones a cantrariis solum,non etiam asaliter neque particulariter proponuntur,id estquaenequeuniversalessunfnequepartlcularesindefinitaesunt.Nam quae neque contrariae sunt neque particulares,haeneque contrariae sunl neque subcontrarice.Suboontrariaequidera idoirco non sunt,quia noninuniversalibusnonuniversaliternequeparticulari- A. quidem contrariae non sunt,possunttamen quKdamter,non sunt contrari». Nunc autem quoniam nonaddiditncqueparticulariler,videturnon deindefinitis,inquibus neque universalitas.neque particularitassignificare contraria.Hoc quid sit multipliciter expositorumsententiis expeditur.Herminus namquedioit idcirco indefinitas posse aliquando significareadest, sed tantum de particularibus loqui, a contraria, cum ipsae careant contrarietate, quippequibus solum universale non etiam particulare sub-qufe universalium verum sunt,additum tamen universalenon habent,in solis his quibus ea quae affirmanturautnegantur subjeclo naturaliter insunt:utcum dicimus homo rationalis est, homo rationalisnon est,quoniam rationalitas hujusmodi estquae innatura sit hominis.Et affirmatio et negatio inter severum falsumque dividunt,et quodammodo ab hiscontraria falsumque dividunt,et quodammodo ab hiscontraria designantur.Sed nihilhoc attinet ad contrariasigniflcanda in his quae sunt indeflnita.Nam„ etiam particularesipssequoqueintalibus verumfalsumquedividunt, ut est quidam homo rationalisest.quidam homo rationalis non est;has igitur secundumHerminum videmus posse significare contraria.Curergo dixit in his quoque quoniam quidemcontrariae nonsunt,quae autemsignificanturest essecontraria?Alexander autem hocdicit: quoniam indefinitaesunt hae.nihil eas,inquit,prohibet sicut adparticulares ita quoque ad universales reducere,qu£B videntur esse contrariae.ut in eo quod est homoanimal est,homo animal non est,quoniam hae propositionesindefinitas sunt,possunt accipi quasi coatrariae.Namsi dicimus,homo animal est,potest itaaccipi tanquamsidicatur,omnishomo animalest;etparticularibus segregabat. Quodautemdicotale est:rursushomoanimalnon estitaaudiripotesttanquamsi velletostendere indefinitas propositiones,propriesidicaturnuUushomoanimalest.Gumautemdiciturdiceret indefinitas neque particulares esse, nequeuniversales;quae autem in universali neque univer-C homo ambuIat,homo non ambuIat,non adcontrariassed adsubcontrarias mensduciturauditoris.Quocircapossunt indefinitaealiquando significare contraria,quoniameo ipso quod suntindefinitae nihil easprohibet ad contrariorum signiflcationem universaliumquereduci.Ethaecquidem sententiahabet aliquidrationis.nontamenintegreidquodabAristotelehabent additam particularem determinationem,idcircovero contrariae non sunt, quia determinatiodicitur ostendit,etmelioremsententiamsponte reje*cit, quam Porphyrius approbavit. Sunt enim quaedamnegationesquaeintraseafflrmationisejusquamuniversalis in his non est.Nunoautem cum tantumvellet ostendereeas contrarias non esse,desubcontrariisvero in prassenti vellet omittere,has esse indeflnitasdixit, quae universale determinatum universaliternon habent,ut scilicet bas non esse contrariasnegant retineant contrarietatem, ut in eo quod est,sanus est, et non est sanus, id quod dicitur non estsanus significat aeger est, quod est contrarium sanoesse.Rursus cum dicimus, horno albus est.si contraintelligeremus. Idcirco vero non adjecithanc negamus peream quae dicit homo albus nonparticularitatem eas non habere, quoniam a solisest, significare poterit quoniam homo niger est.contrariis separare indefinitas volebat.non etiam a D Q^m qui niger est albus non est,sed nigrum esse etsubcontrariis.Ergo si indefinitas a contrariis etsub album non esse contrarium est. Quare significantcontrariis separare voluisset, ita diceret : Quando quaedam negationes afflrmationesque contraria,sedautem in universalibus non universaliter nec particulariter,nonhoc non semper,namiu eoquod est homo ambulat,sunt contrariae neque subcontrarioe. homo non ambulat,nullum contrarium continetur.Sed quoniam non eas volebat nunc non esse subcontrariasAmbulationi enim nihil est contrarium,atque ideodemonstrare,sed tantum non esse contrarias, dicit :constat duas has quidem contrarias non esse,idcircoei dicto quodest,quando autem inuniversalibus,nonidcirco quod cum sunt universales,non universaliter;universaliter non addidit,vel particulariterenuntientur.Posse autem aliquoties contrariahoc enim si addidisset, ad subcontrarias tenderetjdesigniflcare,cum intranegationem contrarium affir-quibus nihil est additum;quare hoc dicit: mationis includatur. Aspasius vero et Alexanderhae qus indefinitae sunt,quoniam non habenl universalitatem,hanc posteriorem non probant.Nos vero dicimus noncontrariae non sunt. Sed cum per se quidem Alexandri sententiam abhorrereralione.

475 AN. MANL. SEV. BOHTII 476sed hano Porphyrii esse meliorem. Nam quod ait,quando autem in universalibus, non universaliter,non sunt oontrariae,quae aulem signifioantur estessecontraria.ab Alexandronun est expositum,sed lantumdictumquandopossunt essepropositiones ipsaecontrariee.A Porphyrio vero diligenter est expositumquando ea quaj signifloantur possint esse contraria.Quod ipse Aristotelis textus expressit, quanquamAlexander quoque eamdem quam Porphyrius exposuitviderit expositionem. Eam tamen (ut dictumfirmavil sententiam displicere. Mihi vero aut ulrfequerecipiendceexpositionesvidentur, autmeliorjudicandaposterior,hoo enim ipse quoque Aristotelesquodammodo subter ostenditoum dicit;Simul enimverum est dicerequoniam est homo albus,etnon estborao albus, et esthomo probus, etnon est homoprobus : si enim turpis est, non est probus ;et sifltaliquid.etiam non est. Cujus quidem loci quae sitexpositio, cum ad id venerimus, demonstrabimus.Cognoscendum autem est et memoria retinendumquod quaecunque propositiones universales universaliterfuerint praedicatae, si haj affirmativae,illa2 verosint negativse, semper utraque esse contrarias, sinihil aequivooationis, aut temporis, aut aliquorumquas supra determinata sunt, ad faciendam oppositionomcontrarietalis impediat.Non tamen omnesqu.-EOunque contrariae sunt,h£B aut in universalibusuniversaliter ponunt enuntiationem, autuna alfirmativaest, altera negativa, ut in eo quod est, Socratessanus est, Socrates aeger est. Hic enim nequein universali universalitas posita est, ineque C ducuntur: in his praedicatis qu» sunt universalia, hisAristotelis hoc modo sunt, et ad hanc senteniiamrursus una est afflrmatio, altera negatio, sed sunt adjicereuniversalealiquid,uluniversalepra3dicatumcontrariae propositiones. Contraria enim sunt quae universaliter prsdioetur, non est verum.hoo eninjsignificant : quocirca rectissime dictum est, quodquaccunque in universalibusuniversalilerenuntiarent,siunaearum esset afflrmativa,altera negativa,statim naturaliteressent contraris.Quod autem contrariaeessent,non necesse est eas vel universale universaliterenuntiare.vel unamesse afflrmativam, alteramriegativam.Sedaliquotiesquidempossehasessecontrarias,quaeuniversaIeinuniversalibusnonsi-gnifioarent,sed hoc in his tantura quae esset in sub-versaliterpraedicato universalis determinatioprsedi-jeoto de quo fit affirmatio naturalis,ut in eoquod est oetur. Eisque rei notionem exemplo aperit dicens,utanimal.et homo.Gum dioimus homo animal est,homoanimal non est,quoniam in natura hominis ani-inconveniens, supra jam diximus.omnis homo omne animal est; hoo autera quam sitmal estjidcirco haec afflrmans illa negans videntur DDE REGUUS OPPOSITORUM.csse oontraria, quanquam illic nulla determinatio Opponiitaque dico affirmatUmemnegalioni contradictoriequss universaliter significat ei quae non uni-neque particularitas neque universalitatis addatur.In eo vero qiiod universale prxdicafur, id quod esl versaliter,ut omnishomo alhusest,non omnis homo al-universaliter prsedicare, non est verum ; nulla enitnaffirmatio eril verain qua universale prxdicatum universaliterprasdicetur,ut,omnis homo est omne animal.Quod dicit hujusmodi est,omnis propositio simplexduobus terminis constat : his saepe additur autuniversalitatis aut particularitatis determinatio,sedad quam parlem hse determinationes addanturexponit.Videtur enim Aristoteli praedicato terminodeterminationem non oportere conjungi. In hacenim propositione quae est,homo animal est, quserl-Atur subjectum ne debeal cum determinatione dici,ut sit omnis homo animal est, an praedioatum, utsit homo omne animal est,an utrumque,ut sitomniRomo omne animalest. Sed neutrum eorum qua;posterius dicta sunt,fieri oportet : namque ad prsedicatumnunquam determinatio jungitur.sed ad subjectumtantum, neque enim verum est dicere omneanimal omnis homo es-t; idcirco quoniam oranispraedicatio, autmajor est subjecto, aut aequalis,ut in eo quod dioimus, omnis homo animalest)sponterejeoit,elsibihujusmodiexpositionisoon-est, plus est animal quam homo. Et rursus in eoquod dieimus homo risibilis est,risibile aequaturhomini ;ut autem sit minus praedicatum, atque angustiussubjecto, fieri non potest.Ergo in his praedicatisquee subjecto majora sunt,utin eo quodestD animal, perspicue falsa est propositio, si deterrainatiouniversaiitatis ad praedicalum terminum ponitur.Nam si dioamus, homo est animal, animalquod majusesthomineperhancdeterminationeraadsubjectum hominem usque contrahimus, cum nonsolum ad hominera,sed ad aliaquoque nomenanimalispossit aptari.Rursus in iis quss aequaliasuntidem evenil.Nam si dioam omnis homo omnerisibileest,primum si ad humanitatem ipsam referamsuperfluum estadjioere determinationem. Quod siad singulog quosquehominum,l'aIsa estpropositio;nam cuin dico omnis homo omne risibile est, hocvideor significare, singuli homines orane risibilesunt,quodfierinonpotest.Nonigituradprwdicalum,sedadsubjeotumdeterminatioponenda.Verbaautercest quod ait : In eo vero quod praedicatur uniyersale,id eslquodhabetpraedicatumuniversale,ipsum universalepraedicatum universaliter non est verum.Inpraedicato enimuniversali,ld est quod universaleestet praedioatur, ipsum pr£edicatum,quod universaleest, universaliter pr8Bdicare,id est adjeota determinationeuniversalitatis,non estverum ; neque enimpotest fleri ut uUa sit afflrmatio vera in qua de uni-busest; nullus homo albus est, quidam homo albu^est ;contrarix vero universalem affirmatwnem et universalemnegaiionem, ut omnis homo jusius est, nullushomo juslus est. Quocirca has quidam impossibileest simul esse veras, his vero oppositas contingil aliquandoin eodem, ut non omnis homo albus est, etquidam homo albus esf.Quffisit integra contradictio, his verbis ostendit,Ait enim illam esae oppositionem contradictoriamquaeounquedicitnonesseuniversaliterremuniversa-

477 IN LIBRUM DB INTERPRETATIONE EDITIO SECTINDA. 478est) solae faciunt contradictionem, verba igitur se estcontradictioneeonstituitur. Contradictoriamautemohscure habent, sed sentenlia manifestaest ; dicitenimilla opponi contradictorieafflrmationem nega-voco oppositionem in qua affirmatioet negationequeutreeque verae sint, neque falss utraque.sedtioni, vel negationem afflrmationi, quKCunque id n una semper vera, altera falsa. Si ergo opponatur?[n contra eam quae rem universalem universaliter A est quidam liomo albus.Positis igitur duabus proproponit,atque hoc est quod ait: Opponi autem afflrmationemnegationidicocontradietorie,quEe universaliterpositionibus, afflrmatione universali, etuniversalinegatione, ars danda est qualenus earum invenianliter,significat, eidem quae non universaturopposita. Opposita autem dico contradictorie,ut ei quae est omnis homo justus estopponitureaquffiuniversalesignificat nontamen universaliter,ut ea quae est, quidam homo justus non est : hominemenim universalem significatnon universaliter,ut cumdicit,nonomnishomo justusest.hsecest contradiotoriaoppositio,ut sisit universalis afflrmatio,non contrarie, neque ullo modo alio. Sitenim hajcafflrmatio, omnis homo justus est, et haec negatio,nullus homo justas est, contra afflrmationem quaeest omnis homo juslus est videntur esse negationeshae, una nullushomo justus est, altera quidam homojustusnonest,alteranonomnis homojustusest,sit particularis negatio; si sit universalis negatio,sit et postrema indefinita, bomo justus non est. Quseparticularis afflrmatio. Angulares enim (ut dictum harum igitur contra eamquae estomnishomo justus'''''""quod res alterauniversaleuniversalitersignificaret,eidem significaret,nonuniversaIit6rquod essetuniversale,utinhis quas supradiximus ; etut haec quaeest, omnis homo justus est, rem universalem universalitercontra eam quae estomnis homo justus est, ea quffiestnullus homo justusest, universalis scilicetnegatio,non est oppositio contradictoria, utraeque enimfalsffi sunt. Si veroponatur eaquaeest, homojustussigniflcavit, iUa qiise est non omnis homojustus est, eidem affirmationi opposita, de universalihominenon esl, indefinita, nec ipsaquoque facitoppositionem;quoniam enimindefinita est, potestaliquotiesnon universaliter negavit, dicens non pro universali negatione pro exspectatione audito-omnishomo justusest. Rursus ea quae dicit,nullus ris intelligi. Quocirca nec Ipsa facit oppositionem,homo justus est, rem universalem universaliter negavitsi enim hoc modo audita sit, oum ita aceipitur utdicens nulIus.Eaveroquae dicit, quidam homojustuse=it,remuniversalem particulariteraffirmavit,et non universaliter; hominem enim quemdam justumcontraria, simul eas falsas inveniri contingit.Eestatergo ut aut ea sit quae est non omnis homo justusest, aut ea qus est quidam homo justus non est.Sedesse proposuit.sed hominem non universaliter hse. sibi consentiunt. Idem enim dicit qui proponitenuntiavit rem universalem.Persequiturergo omnes quidam horao justus non est, et idem qui dicitproprietates propositionuro. Aitenim:contrari6e ve non omnis homo justus est. Nam si quidam homoro universalem affirmationem,et universalem nega- C Justus non est, non omnis homo jiistus est; et si nontionem. Sicutenim supradixiteasquaeuniversaliter omnishomojustusest.quidamhomojustusnon est.universale significarent, vel in afflrmatione, vel innegatione esse contrarias, itanunc quoqueidemrepetitcontrarias esse dicens universalem afflrmationemuniversalemque negationem; earumque ponitexempla, quae universales utrasque esse monstrarent,ut omnishomo justusest, nuUushomojustusest. Horum autem quee proprietas esset proposuitdicens: hujusmodi propositiones impossibile esseutrasquesibi in veritate invicemconsentire,quae autemhis essent oppositae contingere utrasque verasesse.Sunt autem oppositae hisutraeque particulares,Quareutraequeparticularesnegationescontradictorieopponuntur contra universalem affirmationem. Inhis enim neque vera; utrajque sunt, nequeutrasquefalsae,sed una vera, altera falsa. Rursus sit negatiouniversalis eaqus est, nullushomo justusest.Contrahanc videnturoppositaeaffirmationes, ha3 omnishomo justus estjhomo justus esl, quidam homo Justusest: sedcontrahancqufeestnullus homo justusest si opponatureaqua; estomnis homo justus est,possunt utraeque esse falss; quare non opponunturcontradictorie. At vero etiam ea quae dicit homojustus est, quoniam indefinita est,potest ita in aliquibusintelligitanquamsidicatomnishomo justusuniversali enim afflrmationi partieularis negatio opponitur,etuniversalinegalioniparticularis afflrmatioopposita est. Quocircahae duae particularisnega- D est. Quod si sic est, poterit aliquando cura ea netioet affirmatio, quae oppositae sunt affirmationi etnegationi universalibus anguIariter,haepossunt aliquandoesse verae et in eodem, ut in eo quod est,quidam homo justus est, quidam homo justus nonest; sed quidam homo justus est opposita est eiquae est nullus homo justus est ; illa vero quae estquidam homo justus non est, opposita est, ei quajest omnis homo justus est. Sed utrsque inter sequidem, quidam homojustus est, et quidam horaojustus non est, in veritate consentiunt. Hoc est ergoquod ait: Hisvero oppositas contingit in eodem easquedesignatexemplisjutnon omnishomoalbusest,gatione quae est nullus homo justusest simul essefalsa; quare non est opposita. Relinquitur ergo utea quae est quidam homo justus est contra eamquae est nullus homo justus estcontradictorie videaturopposita.Angulariterigitur requirendae sunt,ut contra universalem affimationem illa opponalurquas sub universali negatione est, contra universalemnegationem illa contradictorieconstituaturquaest sub universali afflrmatione, quod scilicetvolensAristoleles ostendero sic ait:Qusecunque igilur contradicliones universalium suntuniversaliter, necesse esl alteram esse veram, vel faU

479 AN. MANL. SEV. BOBTIIsam. Et qitpecunque in singulanbiis sunt,ut esl Socratesalbusest, non esl Socrates albus.InillisenimquaecontradictoriaBSuntuniversalibusuniversaliler praedicatis, in his verutn seraper falsumquedividitur ; contradictoriaB autem sunt unversalis afQrmationis particularis negatio, et unversulis negationis parlicularis affirmatio.In his igtur unasempervera, altera semper falsa. Atquehocest quod ait: Qucecunqueigiturcontradictionessuntuniversaliumuniversaliter.ElhicdistiDguenduiriest,utintelligatursic.quaecunqueigitur contradictionessunt universalium propositionumuniversaliter propositarum,necesse eatalteraro veramesse, alteramfalsam. Et in his pritnum dividitur veritas falsitasque,quoesibietquantitateetqualitateoppositae sunt,qualitatequodilla negatioest, illa affirmatio; quantitatequod illauniversalis, illaparticularis est.Secundoautem modo in iis qua? sunt singularia, sinullae argumentorum nebulse sint, verilas falsitasquedividitur,ut in eo quod est Socrates albus eat, Socratesalbusnon est; una enimvera est, alterafalsaest, si (ut dictum est) nulla ambiguitas aequivocationisimpediat.Propositiones eas quae in universalibas non universaliterproferuntur, non semperveras esse, velf^lsas conatur ostendere, hoc autem per contrariamonstrat. Ea enim propositio quse est homo albusest, et hujus negatio quae est homo albus non est,hoc modo ostendunturverum et falsum inter se interdumnon posse dividere.Nam si verum est ut hsedciae afflrmationes, esl homo albus et est homo niger,utraeque uno tempore verae sint.verum est quoqueaffirmationemindefinitam et indeflnitam negaiionemutrasque veras aliquoties inveniri. Nam siverum est quoniam esthomo albus, verum itidemest quoniam est homo niger : nam cum (>allus sitcandidus,yEthiopsnigerrimusinvenitursimuI.Ergoverum est dicere quoniam est homo albus et esthomo niger: sed qui niger estalbusnon est; simulergo verum est dicere quoniam est homo albus, etnon esl homo albus. Idem quoquede probo elturpi,Nam si verum estdicere quoniam esthomo probus,si quis hoc de philosopho dicat, et rursus quoniamest horao turpis verum est si quis hoc deSylla diceret,verum esset utrumque, et quoniam est homoprobus, et esthomo turpis; sedqui turpisest,probusnonest. Simul igitur verumest dicere quoniamest homo probus,etnon est homo probus. Sed videbiturfortasse aliquid sibi dixisse contrarium et difficiliorprocedat ostensio quae perhujusmodi exem-BA pla proponatur quae contrariaesse videaotur.Albusenim et niger, probus et turpis contraria sunt, etfortasse dubitet quidam utrum uno temporecontrariahaecin aliquibus valeant reperiri. Sed adjecitexempIumaIiud,quodcumcontrarianonsint,tamenex eo sicut in contrariis quoque negatio procreatur:ut si quis dicat, est homo probus, et alius dicat,fithomo probus,si quis vel alio docente, vel seipsucorrigentealiqua disoiplina rationis eniteat. Nihil ergocontrarium habet esse probum, et fieri probum; nequeenim ita contrarium est, ut esse hominem probum,et esse hominem turpem. Qiiaresi nihil contrariumhabet, dubiumnonest quinsimul esse possint.Sedquod fitinondum est adhuc cum fitquarenondum est probus qui fit probus. Sed verum estdicere cum eo quod est : est homo probus,quoniamfit homo probus; sed qui fit probus homo, non estprobus homo.Verum est igitur dicere simul quoniamesthomo probus, et non estiiomo probus,licetnon invalida exempla sintposita de contrariis.Nihil enim prohibetuno tempore conlraria aliis atquealiisinessesubjectisrquocircaconstatindefinitasper id quod in exempiis supra posuit simul aliquo-Qusecunque autem universalium nonuniversaliter,nonhsec quidem semper vera esl, illa vero falsa.Simulenim verumest dicere quoniamesl homo albus,etnon esthomo albus,et esihomof)robus;elnonest homoprobus.Sienimturpisest,nonprobus est,etsifit aliquid,etiatnnumnon est. Videbitur autem subito inconreniens esse,ties veras videri, et non semper inter severumfalsumquepartiri.Quod vero ait: videbiturautem subitoinconveniensesse,idcircoquoniamvidetursigr-ificarenonestalbus homo,simuletiam quoniamnemohomo albus est, hujusmodi est. Dixit enim propositionemaffirmationis.eamquae dicitest homo albus,idcirco quoniamvidetur significarenonesl homo albus, veram posse esse cum ea quas dicit non est homosimul etiam quoniam nemo homo est albus. Hoc aulem p albus. Nunc hoc notat : Videtur, inquit, aliquotiesneque idem significat, neque simul necessario.inconveniens esse, etincongruum dicere eam qu»dicit est homo albus et eam qus est non est homoalbus simul veras esse posse, idcirco quod ea quaeest nonesthomoalbusemittilimaginationemquamdamquod significet quoniamnullushomoalbus est.Videtur enim negatio hujusmodi quoe est, non esthomo albus,ilIudquoquesigniflcare simulquoniamnullus homo albus est: ut si quis dixerit, non esthomo albus,hoc eum dixisse piitandum sit quoniamnullus homo albus est. Hoc autem,inquit,id esl.nonest homo albus, et rursus nuUus homo albus est,nequeidem significant, neque semper simul sunt.Nam qui dicit nullus homo albus est, universalemdeterminans negationem, de universalitate proponit.Qui vero dicit, non est homo albus, non om-D nino de tola universalitate negal, sed eitantum sufficitde particularitale negasse; atque ea qu« estnullus bomo albus est, si unus homoalbus fuerit,falsa est. Ea vero quae dicit non est homo albus,siunus homo albus non fuerit, vera est; quare nonsignificat idem. Dico autem quoniam nec omninoquotiescunque dictum fueritquoniam non esthomoalbus,moxslgnificatquoniamnullusesthomoalbus.Nam cum dico nullus horao albus est, h«c eademsignificat quoniam non esthomo albus.Universalisenim intra secontinetindefinitam.Cum autem diuimusnon est homo albus, non omnino signiflcatquoniam nullus homo albus est,indeflnita enim non

481 IN LIBRUM DB INTBRPRETATIONE EDITIO 8ECDNDA. 482intra se continet universalem. Superius namque A. uaiversalis negatio polest, et est alia universalis,monstravimus quod indefinitaj vim particulariumobtinerent. Quaresi curo est universalisnegati(),estaliaindefinitanegatio.Namsiunicuiqueafflrmationiuna negatio videtur opponi,cumque diversae sint eaaffirmatio quae dicit est homo albus et ea qusdicitest quidam homo albus,diversas quoque habebuntindefinita negatio, cum vero est indefinita negatio,non omninoest universalis negatio,nonconvertitursecundum subsistendi consequentiam ;quare nonsunt siniul. Quae enim non convertuntur,simul nonsunt, ut nos Praedicamentorum libere docuit ;quareneque idem signiflcant negationes non est homoalbus et nullus homo aibus est, neque simul sunt,quoniam non convertuntur ad consequentiamsubsistendi.Syrianus tamen nilitur indefinitam negationemvim definitas obtinere negaticnis ostendere,et hoo multis probare nititur argumentis,Aristotelemaxime reclamante ; neque hoc tantum suis, sedin negationibus enuntiationes, et illa quidera quaeindefinitaest affirmatiohabebitindefinitamnegationem,ut ea qua; dicit est homo albus huic opponiturnon est homo albus. Ea vero quaedicitesl quidamhomo albus negalionem habebitoppositameamquae dicit nuUus homo albus est. Quare si particularisafflrmatio deflnitaet rursus affirmatio indeflnilaa se ipsae diversae sunt, illud verum est, opposilasquoque contradictoriae negationeshaberedissimiles.Quare ea quae est nullus homo justus estfacill)marationeconvincitur,quodinAnalyticisquoqueex duabus indefinitis diciturnon posse colligisyllogismum, cum ex afflrmativa particulari et ne-Platonicis quoque Aristotelicisque rationibus,pro- r> diversa est ab ea quae dicit homo justus non estbare contendit,eam quae dicit non est homo justus'' :i-^.:i--:' '' ' 'atque hoc nuncAristoteles exsequitur. Ait enim unamhujusmodi osse qualis est ea qus dicit nuUus homojustus esl. Sed nos Aristotelicai auctoritali servientessempernegationemcontraunamafflrmationemposseconstitui,et ejuscausam conatur ostendere,quodid quod ab illo veraciter dicitur approbamus. omnis negatio eosdem terminos habet in enuntia-NamquodSyrianusdicitindefinilamquidemaffirmatione,sedenunliaudi modo diversa est. Nam quodtionem particularis obtinere vim, indeflnitam voronegationemuniversalis,quammendaciterdeceretur,quamque utraeque in particularis rectissime proponerentur,et sopra monstravimus, et in his librisquos de Gategoricis Syllogismis composuimus,idque in libro primo diligenter expressimus. Nuncnobis ipse quoque Aristoteles lestis est, et Syrianusponit afflrmatio id aufert negatio ; et quod illa praedicatumsubjectojungil,hocilladividitatquedisjungit.Quaresi idem subjectum,idem pra;dicatum innegatione sit,quod afflrmatio ante posuerat,non estdubium quin unius affirmationis una negatio videatur.Namsi dus sint,aut subjectum alterummutaturaest, aut prsdicatum. Sed quaeounque sunt hujusmodinonsunt opposit8S,hoc enim est quod aitSi autem aliud aliquid,velde alio idem,non opposita,sed erit ab ea diversa. Sensus enim hujusmodi est :galiva universali particularis negativa possit esse ^ Si negatio aliud aliquid praedicando negetqcoUectio. Quod si indefinitae affirmatio et negatio afflrmatione fuit, utsisit affirmatioest homoalbus,negalionis universalis et particularis affirmationisvim obtinerent, nunquam Arisloteles diceret haspropositiones non colligere syllogismum. Sedilludverius est, quoniamex duabus particularibus nihilin qualibet propositionum complexione colligltur,quod in his propositionibus qucs indefinitce suntnihil colligi dixit,quia particularium vim proposilionesindefinitasarbitratus estobtinere.Quaremultismodis Syriani argumenta franguntur. Sed nosexpositionis cursum ad sequentia convertamus.Manifeslu.m esl autem quoniam negatio una uniusafjirmalionis est, idem oportet negare negationemquod af/irmalio affirmavit, ei de eodem,vet de atiquonegatio dicat non est homo justus,aliud praedicavitinnegationequaminaffirmationefueratconstitutumvelsi de alio subjecto quam in afflrmatione fueratidemquodin afflrmationefueritdixeritprsdicatum,ut siafflrmatio sit est homo justus,negalio respondeatnon est leo justus, idem praedicatum est,subjectasunt diversa.Si ergovel aliud aliquidpreedicelin enuntiatione propositio, velde alio subjectoprffidicetidem quod affirmatioante posuerat,noneruntillaafflrmatio negatioque oppositae,sed tantum a sediversae;neque enim se perimunt. Ethancrem demonstrativamaddidit, et quae esset argumentumunius afflrmationis praater unam negationem essesingularium vel dealiquo universalium, vel univer- D non posse,sive in singularlbus, ut in eo quod ipsesaliter vel non universaliter. Dico aulem,ul est SO'crates albus, non est Socrates albus. Si autem aliudaliquid de eodem,vel de alio idem,non opposita erit,sed ab ea diversa. Huic autem qux est omnis homoalbus est contradicit illa quse est non omnis homo albusest;illi autem quee esl aliquis homo atbus est illaquae est nullus homo atbus est ; iltiautem quseest homoalbus est illa qux est non esl homo albus.,Hincquoqueapparet afflrmationemindefinitametindefinitam negationem non semper unam in veritate,aliamin falsitate consistere. Atque hinc doceturindefinitam negatioaem non idem valere quoddicit exemplo, est Socrates albus, non est Socratesalbus ; sive in universalibus universaliter praidicatis,cumhis particulares in oppositione contradictoeriaBConstituuntur,utinuniversaliuniversaliteraffirmativa,omnishomo albusest,in universali particulariternegativa praedicetur,non omnis homo albus ;illivero quae eslinuniversali particulariteraffirmativaquidamhomo albus estopponatur universalisuniversaliter propositio negativa nuUus homo albusest : illi vero qus in universali non universaliterafflrmativaest homo albus illa quae in universalinoD universaliter negativa est non est homoalbus,

483 AN. MiNL. hM. iso&ru 48 'iut quod ait vel de aliquo singularium ad haec pertinete2:empla,estSooratesalbus,nonestSocrates albus.Quodautem secutus est,vel de aliquo universaliurauniversaliter, ad illa e.xempla dictum essevidebiturqua3 sunt,oranis homo albus est,non omnishomo albus est,aliquis homo albus est,nullushomoalbus est.Quod vero addidit, vel non universaliter,soilicet in universalibus,ad illa exemplarelulitquaesuntjhomo albus est, homo albus non esl.Quod igitur una af/irmatio uni negalioni opponiturcontradictorias,et qusssunt hse,dictum est,etquodsuntalix contrarise, Et qux sunt hae, diclum est, et quodnon omnis [vera vel falsa contradictio, et quare, etquando vera vel falsa.Hinc igitur omnia rursus brevissime repetit dicensjamse dixissequoniam uui negationi unaaffirmatioDE iFFIRMATIONE ET NEGATIONE UNA.Una autem affirmatio el negatio esl, qum unum deuno significat, vel cum sit universale universaliter,velPnon similiter, ut omnis liomo albus est, non omnishomoalbus est,esl homo albus, non esthomo esset opposita,ethocnon quolibet modo sedcontra-albus,dictoriee.inquibusscilicetverum falsumvedivideretur.Dixisseetiamcommemoratquaa essent hae quascontradictorias nominaret, dixit autem esse angularesaffirmativam universalem, et negativam particularem,rursusaffirmativam particularem etnegativamuniversalem.Disserui quoque,inquit,et quoniamaliae sunt contrariae, aliae contradiotoriae, nonenim eaedem sunt contrariaa quae sunl contradictoriae.Contrari»enim sunt universalis affirmatio,universalisquenegatio. Exposui illud quoque, inquit,quoniam non omnis vera vel falsa est contradiotio,nuncautem contradictionem non illam proprie,sedcommuniterde his dixil quae sunt opposits, sivecontrario modo,sive subcontrario. Hae naraquenonsemper verum inter se falsumque dividebant, utuna semper est vera.alia falsa,poterat enim fieri utcontrari» siraul invenirentur falsae, subcontrarisesimul veraa.De his autem quaa propriaj contradictoriaesunt dehinc sequitur et se jam exposuisse oommemorat,et quare una vera, altera falsa est, etquando.Idcirco enimuniversalisaffirmatio particularinegationi in contradictione opponitur,quod inomnibusa seipssdiversae sunt et qualitateet quantitate.Illaenim est aflirmatio, illa negatio,illa universalis.illaparticularis. Ideo ergo aut utraequefalsoB,aut utraeque verae inveniri nonpossunt.Quandoautem ita fuerit.constat unam veram esse, alteramfalsam, atque hoc est quod ait, et quare etquando vera vel falsa dictum est,scilicet memoransquare oppcsitio et quando una semper sit vera,alterafalsa, tuno ulique quando angulariter constituuntur,idcirco quoniam et quantitato a se proposilioneset qualitate diversae sunt.Nobis autem dieendumest quando oppositiones contrariae vel subcontrariae,aututraBqueillaesimulfalsaesint,aututrs-queillsesimulverae,aut unafalsa,aliarursus inveniaturvera.Inconlrariisenim si ea quae non sunt naturaliterpraedicentur,utraequesunt falsaj ut albedo,quoniam naturaliter homini non inest,utr8Bque falsaesunt quae albedinem prsdicant. Falsum estenim, omnis homo albus est, et falsum est, nullushomo albus est. Sed quando illae ambae falsae sunt,veree sunt subcontrariK ut eat, quidam homo albusAest, quidam homo albus non est. Quod si quid naturalepraedicetur in contrariis,affimatio veraest,falsanegatiOjUt quoniam naturale est homini esse animal,vera est ea quas dicit, oranis homo animal est, falsaestquae dicit,nullushomoanimal est.Eodem quoquemodo insubcontrariisvera estaffirmatio,falsanegalio.Sinvero aliquid impossibile prffidicetur,falsaestaffirmatio,vera negatio,ut quoniam impossibileesthominem lapidem esse. Si dicamus, omnis homolapis est, falsumest, nullus homo lapis verum est.Eamdem quoque vim relinet subcontrarii natura,afflrmalio enim haec falsa est, vera negatio.nullus homo albus est, quidam homo albus esl, sialbiim unum significat.Ea quas sunt a nobis diligenter superius exposita,nunc ipse clarius monstrat. Diximus namque unampropositionem esse quae unam quamlibet rem significaretetnon plurimas, ita ut nec aequivocum subjectumhaberet, neo aequivocum prasdioatum. Unaenimpropositio sic fit.- Nunc hoc dioit, una propositioest qu» unam rem significat, id est, quae nequesquivocura habet subjectum, neque praedicatum,sive autem universalissit afflrmatio,siveuniversalisnegatio, sive particularis ncgatio, sive particularisaiflrmatio, sive indefinite utrsque, sive contra seangulariter ponantur ;una illa propositio est, quse^ unamreminafflrraationevelnegationesignificat.Sedhicquaestioestquemadraodumuniversalisafflrmatiounam rem signiflcare possit, cum universalis ipsanon de uno, sed de pluribus prsdicetur. Nam cumdico, omnis homo albus est, singulos hominesquiplures sunt signiflcans, multa in ipsa affirmationispraedicalionedesigno.Quocirca nulla eritaffirmatiovel negatio universalis,quae unam rem significarepossit, idcirco quod ipsa universalis de pluribus(ut dictum est) individuis praedicatur. Sed ad hocrespondemus cum universale quiddam dicitur, adunam quodammodo collectionera totius propositionisordoperducitur,etejusunitasnonadparticularitatem,sed ad universalitatem^quseesl unaqualitas,applicatur, ut cum dicimus,omnis homo justus est,D^ non tunc singulos intelligimus,sed ad unam humanitatemquidquid de homine dictum est dicitur.Quare sivesit universalisaffirmatio.sive universalisnegatio, vel in singularibus, potest fleri ut hae unaesint, si unasignificatione teneantur. Atque hoc estquod ait, eas propositiones quas supra posuit, quassunt, omnis homo albus est, non omnis homo albusest,homb albusest,homo albus non est,nu!lushomoalbus est, est quidam homo albus, unas videri si album,inquit,unum signiflcat.Si enim album quodpraedicatur multa sigiiilicet, vel si homo qui subjectusest, non unum,non est una afflrmatio, nec unanegatio.Hoc autem in sequentibus clarius monstratdicens

•585 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA.Sin autem duobus unum nomen positum est, ex qui- ^ necesse est affirmationem vel negaiionem veram velbusnon esl tmum, nonest una affirmatio, neque unanegatio.fnlsam esse. Ac in universalibus quidem universalitersemper hanc quidem veram,illam vero falsam esse , etSensus hujusmodi est : Si unutnnomen plurasignificet,exquibusmultisunum efficinonpossit,illaaffirmatio in qua illud nomen vel praedicatur, velsubjicitur, multa signi{icat,ut ineo quod esthomo,quod dicimus,homo signiflcat animal, signifioatrationale,significatmortale; sed ex his quaemulla sigiiificat,unumpotestelfici, quod est animal rationale,mortale.Quare hoc nomen homo, licet plurasintquaesignificet,tamenquoniamconjunctainunumquodammodo veniunl corpus.Et unum quiddam exse juncta perficiunt,cum id diotum ita fuerit quasiex his quae signiflcet unum aliquid flat,unum quodin iisquss sunt singularia,quemadmodumdictum est;in his vero quse in universalibus non universaliter dicu)itur,nonest necesse, diclum est autem et ie his.Quod si,inquit,est equus albus etesthomo albusmulta significant,illa quoqueprimapropositio quseest,tunica alba est, unde hce fluxerunt, multa designat; aut si quis dicat non eam multasignificare,concedit profecto nihil omnino propositionis ipsiussigniflcatione monstrari. Tuncenim nomen unummulta signiflcans in ucam signiDcationem poteratconveijire,quotiesexhisqu£esignificabanturunapos-setconjungiconstituiquesubstantia,utineoquodsu-tola illa juncta perficiunt nomen illud significare g praposui, cum homo animalrationale et mortalesimanifestumest ;atque hoc est quod ait : Sin veroduobus unum nomen sit positum,ex quibus non estunum, non est una affirmatio nec una negatio. Significet,qu8einunum possuntconjuncta congruere.enim talia quilibetsermo plura signiflcet,exquibusjunctisunum effici nequeal corpus, necpossint eaquae significanturuno illo nomine in unam speciemsubstantiae convenire, non est illa una afflrmatio.Qualeautem nomen sit quod positum unam aflirmationemnon faciat, idcirco quod plura signiflcet exquibus unum fleri non possit,exemplisolertissimavirtute monstravit dicens :Ut si quis ponat hoc nomen lunica homini et equo,et dicat tunica est alba, hssc non est una affirmalio,et inpropositione nomenhoc ponatur,iIlapropositiononunased multiplex est : namsi, verbi gratia.tu-Nuncautem si tunicahominemequumquesigniflcet,multa designat,sed ea ipsa ia unura corpus non veniunt.Nequeenim fleri potest ut aliqnis homo equussit.Quare aut raulta significet,quod verum est, autsi contendat non eam multa signiUcare,sed quiddamex his quae significat junctum, quoniam nihil estquod ex equo et homine conjungatur, nihil omninosignificat. Hoc enim estquod dixit, neque enim estaliquis homo equus, et hoc quidem sub uno accentulegendum est, non discrete pronuntiandum homo etrursusequus, sed homo equus,ut ex his junctis appareatnihil omnino posse constitui. Cur autem hocnec una negatio.Nihil enim differl quam hoc dicere, dixerit, sequensmonstretoratio.Sienimita faciendaesl homo equus albus. Hoc autem nihil difjert quam „ propositio est, ut conlra afflrmationem hujusmodidicere,est homo albus,et est equus albus.Si quis ponat homini et equo nomen tunica,inquit,opponaturnegatio,queeinoppositioneverumfalsumquedividit, ut una vera,altera falsa sit, unam oportetesse affirmatione et unam negationem, quodconlingit, si neque subjectura neque prsedicaturanica homo atque equusdicatur,ui, cum dicit aliquis, multa significet. Quod si plura designet et sit aequivocum,tunica aut hominem designetaut equum,ut siquisnon erit in hujusmodi proposilionis unadical in propositione sic, tunicaalbaest,nonest. una seraper vera,altera falsa.Herroinus vero sic sentit,afflrmalio; quod enim dicit,tunica alba est,hujusmodiest quasi dicam,homo et equus albus est,tunicaenirahominematqueequumsignificationemonstravit.Quod ait A.ristoteles : Sin vero duobus nomen unumest positum, ex quibus non est unura, non est unaaffirmatio nec unanegatio,ut in eo,inquit, quod est,Quod vero dicit, homo et equus albus est, homo gressibilis est, quoniam quod dicimus gressi-nihil differt tanquam si dicam equus albus est, et bile,potest et bipesease, et quadrupes, et multipeshomo albus est. Sed hae duae sunt propositiones et animal demonstrari. Ex his, inquit, omnibus uuuranon simileSjin hisenimsubjecta diversa sunl.Quocircafit, quod estpedes habens. Ista, inquit, hujusmodisihaa du» affirmationessunt, duplex quoque affirmationon multa signiflcat.Sed sententiaAristo-illa estaffirmatio quasdicitjhoraoatqueequus albus D (elis omnino nonsequitur, nequeenim exhis omniest.Quod si hiEcrursus est duplex,quoniamhominematque equum tunicamsigniflcare positura est,cum diclmus tunica alba est,non unum,sed pluratignificat. Quocirca si eaafflrmatioquaemultadesignatnon est una, haec quoque afflrmatio una nonerit,cuius aut praedicatio aequivoca fuerit aut subjectum.atquehoc est quod aitSi ergo hse multa significant, et sunl plures,manifestumestguoniam etprimamulta vel nihilsignificat,neque enim aliquis eslhomo equus,quare nec in his necesseesthanc quidem confi-adiciionem veramesse,iilamvero falsam. In his ergo etquse sunt,et qwx factasuni.bus unum fit, nec quadrupes et bipes, etmultipes,pedes habere faciunt.Hicenim numerus pedum est,non pedum constitutio,quare Herminus prastermittendusest.Huic autem expositioni quam supra disserui,etAspasius,et Porphyrius,et Alexander in hisquos in hunc librum edidere commentariis consensere; sed nediutius nobis Aristotelis exemplum caliginisobscuritatem ferat,hoc in aliquo noto exemplovocabuloque videndum est. Cum enim dicimus :Ajaxseperimit,etTelamonisAjacem filiuin ,etOileum,demonstrat, ex quibus unura fieri aliquid non potest.Ex duobus enira individuis nihil oranina

487 AN. MANL. SEV. BOETIIconjuDgitur.QuarehujusraodipropQsitiomultasignificat.SedA. bunt, si quis negetFranci Gothos non superabunt,haec hactenus.Nunc autem determinat haecquae de propositionibus supra jam dixerat, noQ deomni tempore.sed de solis tantum praeterito et praesenti,quemadinodumseinveritateetfalsitatebabenldisseruisse.ln futuris vero non idem est, qualeVdeuna quidem veraest altera falsa.Sed quae vera qu»falsa sit,ante exitum nuilus agn03cit,atque hoc estquod ait : In his ergo quae sunt et quaa facla sunt,necesse est affirmationem vel negationem veram velfalsam esse ; inuniversalibus quidem universaliterpraesonti et praeterito in propositionejudicium, id-semper hanc quidem veram,illam vero falsam; etin his quse sunt singularia,quem3dmodum dictumcirco quia jam vel cum contingit,vel cum est,definitaveritas et falsitas in propositionibus invenitur, utcum dico,Brutus consulatum primus institint subregeTarquinio, dicat alius. Brutus consulatum nonprimus instituitsub rege Tarquinio : hic una voraest,una falsa, etiam affirmatio deQnite vera est, definitefalsa negatio.Rursus inpraesenticum dicimus,vernum tempus est, vernum tempus non est, si hocverno temporedictum sit, affirmatio veraestetdefinitevera, negatio falsa estet definite falsa. Quodsi hoc autumno dictum sit, definite falsa afflrmatio,et definiteesseveranegatio,idcircoquod sivein praesentisive in praeteritoveritas affirmationis negationisvejam contingit, in futuro vero non eodem modoaese habet : ut cum dicimus, Franci Gothos supera-est,ut non modo una semper vera sit.altera falsa intota conlradictione. Sed illud quoque habeat,ut inuna qualibet definite veritas aut falsitas reperiatur.Itautin his singularibusveritaset falsitasin propositionibusdividatur; in universalibus autem si hisparticularitates opponantur(quemadcrodum dictumest),unam necesse est veram esse,alteram falsam,n sednondefinita propositionum veritatevelfalsitate,sicut supra disserui.Quare in sequeniibus quaedamde futuris tractanda sunt,et quoniam majus opusLIBER TERTIUS.est quam hic breviter dici posse viderimus, et nossecundi voluminis seriem longius extraximus,hocloco fastidiosam longitudinem terminemus.Ea quae hujus libri series continebit exponerealtioris pene tractatus estquam ut in logica disciplinaconveniat disputari ; sed quoniam (ut saepedictumest) orationibus sensa proferuntur, quibussubjectas res esse manifestum est, nonestdubium qquin quod in rebus sit idem saepe transferatur advoces.Quare mihi recte consilium fuit subtilissimasAristotelissententiasgeminoordinecommentationisaperire. Nam quod prior teneteditio ingredientibusad haec altiora et subtiliora quamdam quodammodofaciliorem semitam parat.Quod autem secunda editio,in patefaciendis subtilibus sententiis elaborat,hocstudio doctrinaque provectis legendum discendumqueproponitur. Quare prius quaedam paucadicendasunt, quatenus eadequibus postea tractaturisumus, heec ipsa legentibus non videantur ignota.Categoricas propositiones Graeci vocant qua sinealiqua conditione propositionis promuntur, ut est,dies est, sol est, homo est, homo justus est, solcalet, et caetera quae sine alicujus conditionis nodoatqueligamine proponuntur.Sunt autem conditiona- ^les propositiones hujusmodi, si dies est, lux est,quasGrsecihypotheticasvocant.Conditionalesautemdicuntur, quod talis quaedam conditio proponitur utdicatur, si hoc est, illud est, et illas quidem quascategoricas Graeci nominant, Latine praedicativasdicere possumus.Nara si /cairYjfopia praedicamentumest, cur non quoque Y.^i:rj^oprml propositiones prsedicativaedicantur ? Harumautem qnsdamsuntquaecumsempiternasignificent, sicut hae resquassignificantsemper sunt, et nunquam a propria naturadiscedunt, ita quoque ipsae propositiones immutabilisignificatione sunt, ut si quis dioat, Deus est,Deasimmortalis est.Hae namque propositionessicutde immortalibus dicuntur,ita quoque sempiternamhabent et necesasariam significationem,nec hoc inunius temporis natura perspicitur,sed in omnium.Nam cum dicimus,Deus immortalisest velimmortalisfuit,vel immortalis erit,a propria significationisnecessitate nil discrepat.Necessarias autem propositionesvocamus in quibus id quod dicitur, autfuisse,aut esse,aut certe necesse est evenire,et haecquidem quae sempiterna signifl(;ant,sempiternaenecessitatissunt.Nam etiam si in his non sit manifestaveritatis nalura,nihil tamen prohibet fixam esse necessitatisinnatura constantiam, ut sinobisignotumestutrum paria sint astra, an imparia, non tamenidcirco poterit evenire ut nec paria, nec impariavideantur,sed sineulla dubitatione aut pariasunt,aut imparia.Omnis enim multitudo,horum alterumretinet in natura. Quocirca et in his si quis dicatastra paria sunt, aliusque respondeat, astra parianon sunt; vel si quis dicat, astra impaiia sunt,aliusque respondeat, astraimparia non sunt, unushorum verura ex necessitate proponit,et quanquamid quod quilibet horum verum dixerit.nobis ignotumest,necesse eat tamen immutabiliter esse quod dicitur,atquehae quidem sunt immutabiliter necessariaepropositiones. Aliae vero sunt quae noii sempiternasignificantes,sunt tamen et ipsae necessariae,quousque illa subjecta sunt de quibus propositioaliquid afflrmat aut negat,ut cum dico,homo mortalise3t,quandiu homo est.tandiu hominem mortalemesse necesse est.Nam si quis dicat, ignis calidusest, quandiu est ignis, tandiu ex necessitatevera est propositio.Alis vero sunt quae a natura

IN LIBRUM DH INTBRPBETATlONa EDITIO SBCUNDA. 490necessitatis recedunt, etquapdrtmtantutncontingen- ^tia significant. Sed hsec aut squaliterse ad affirmationemnegationemque habentia sunt, autad unumvergentia frequentius. ^qualiter quidem se habent,ut si quis dicat me hodie esse lavandum, hodie menon esse lavandum. Nihil enim vel negatio magis velafflrmatioflet, utrasque enim sequaliter necessarijBnon sunt. Illas vero quae plus ad alteram partemvergunt hujusmodi sunt,ut si quis dicat hominem insenectute canescere, hominem in senectute non canescere,fit quiriem frequentius ut canesoat, non tameninterclusum est, ui non canescat. Prffidicativarumautem propositionum natura ex rerum veritateetfalsitatecolligitur.QueniadmoduTiresessehabent,ita sese propositiones habebnnt,quaeres significant.Namsi in se res ullam retinent necessitatem, pro- npositiones quoque necessariae sunt, sin vero tanturcinesse signifloent, ut si quis dicat, homoambulat,homini ambulationem inesse raonstravit, prsteraliquaranecessitatemsunt,tantum inessesignificantesomni vacuae necessitate.Quodsiresimpossibilessunt, propositiones quae illas res demonstrant, impossibilesnominantur ; sin vero res contingentersunt venientes atque abeuntes,qu6e illas prodit,contingenspropositionunoupatur.Quoniamautem temporumalia sunt fulura, alia praesentia, alia veroproeterita, res quoque subjectae temporibus, hisquoque temporum diversitatibus variae sunt. Alisenim praesentis lemporis sunt, ali» futuri, aliaepraesentidefinitum et constilatum habenteventum;quae enim evenerunt, non e nissenon possunt, etquaa nunc fiunt ut nuno non flant, cum flunt, flerinon potest. In his autem quae in futuro sunt, etcontingentia sunt, et fieri potest aliquid, et nonfleri.Sed quoniam tres modos supra posuimus contingentis,dequibus melius in pbysicis tractavimus,singulorum subdamus exempla. Si hesterno dieegressus domo inveni amicum.queminanimohabebamquserere : non tamen tunc quaerebam, ut noninvenirem quem inveni antequam invenifcm fieripoterat. Cum autem inveni, vel postquam inveni.utnon invenissem fleri non poterat. Rursus si ipsesponte, praeterita nocte profectus sum in agrum,antequamhocfieret, utnon proflciscerer fieri poterat.Postquam profectus sum, vel cum profectus sum,utid non fieret quod flebat, aut non factum esset quoderat factum, fleri non valebat. Amplius, possibileest scindi hanc quam vestior tunicam ;si hesternodie scissa est,cum scindebatur,aut postquam scissaest, ut non scinderetur aut non esset scissa, flerinequibat. Antevero quam scinderetur, fieri poteratut non scinderetur. Perspicuum ergo est in praesentibusatque prsteritis earumdem rerum quaesuntcontingentes definitum conslitutumque esse eventum.In futuris autem unum quodlibet duorum fieriposse, unum vero deflnitum non esse, sed in utraqueparte vergere, el aut hoc quidem aut illud exnecessitate evenire. Ut autem hoc quodlibet definite,vel quodlibet aliud deflnite fleri non posse, quaeprceteriti. Eodem quoque modo propositiones aliasenim contingentiasunt,inutraquepartecontingunt.praeteriti temporis significatio tenet, utcum dico, ^ q^^^^ ^^^^^ ^-^^^ ^.,13 est : Egrediente me hodieGraeci Trojara evertere ; aliae praesentis, ut cum dico,Francorum Gothorumque pugna committitur ;aliaefuturi, ut, Persa» et Graeci bellomorituri sunt. Et depraeteritis quidem et de praesentibus,.ut resipsae stabilessunt et definitae,sic et propositiones.Nam quodfactum est, non estnon factum, etquod estnon factum,nondumfactumest. Idcirco deeo quod factumest, verum est dicere definite, quoniam factumest,etfalsum estdicere,quoniam factumnon est.Rursusdeeoquod factum non est, verum est dicere, quoniamfactum non eat, falsum est, quoniam factumest. Et de praesenti quoquequod flt, definitam habetnaturam in eo quod fit, deflnitam quoque in propoaitionibusveritatem falsitatemque haberenecessedomoamicuminvenire aut non invenire necesseest.In omnibus cnim aut affirmatio est, aut aegatio,sed inveniresinedubiodefinite, aut certesi hocnonest, rursus definite non invenirenon est necesse,queraadmodum hesterno d!e,quo amicume^Tediensdomo inveni, definitum est ; definitum est aulem,quod nonest verum me non invenisse. Non eodemmodo in his quae sunt contingentia et futura, sedtanluraauthoc quidem, autillud est, et hoo ex necessitate.Quod autem una res vel quilibet unuseventusdefinitus et quasi certus sit, fleri non potestEt in hac re dissimiles sunt propositiones contingenliumet futurorum^hisquaesuntpraeteritorumvel prffisentium. Nam cum similessint in eo quod inest, Nam quod flt definite verum est dicere, quo- t\ his aut atfirmatio est,aut negatio, sicut etiam in hisniam fit, falsum quoniam non fit. Quod non fit, verumest dicere nonfieri,faIsum autem ;fieri. De deflnitioneergo propositionum praeteriti velpraesentis,suprajam dictumest. Nunc vero adillarum proposilionumveritatem falsitatemque disputationisordinem convertit, quae in fuluro dicuntur, quaequesunt contingentia. Solet autem futura vocare, quaeeadem contingentia dicere consuevit. Contingensautemsecundum Aristotelicam sententiam est quodcunqueaut easus fert, aut ex libero cujuslibet arbitrioetpropria voluntate venit, aut facilitate naturaein utramque partem redire possibile est,ut flat scilicet,et non flat. Haec ergo in praterito quidem etPatrol. LXIV.quae sunt praeterita vel praesentia, in illo diversaesunt, quod in his quidem, id est praeteritis et praesentibusrerum definitus eventus est, in futuris veroet contingentibus indeflnitus est et incertus ; videnturtamen quaedam praesentia vel prffiterita incertaet indefinita,sed solum nobis ignorantibus, non naturae.Nam licet ignoremus nos utrum astra pariasint an imparia, unum tamen quodlibet definite innatura stellarum esse manifestum est, et hoc nobisquidem ignoratum est naturs vero notissimum.Sed non ita, hodie me visurum esse amicum, aulnon visurum. Nobis quidem quid eveniat ignotumest, notum vero natura non enim hoo naturaliter,16

491sedcasuevenit.Quarehujusraodi propositiones nonmodo ad nostram, sed ad naturae ipsius notitiam secundumincertum eventum et inconstantem veritatematque mendacium derivabuntur. Talis enim estcontingentis natura,ut vel in utraque parte aequali-flngens scilicet nomen ad hoc, quod non unius etoerti eventus ista sinl, sed utriuslibet, etquomodocontingit ea fleri, vel non fieri ; hoc autem monslrativumest natur» instabilis, et ad utramque partemsine ullius rei obluctatione vergentis. Non autemoportel arbitrari illa esse utrumlibet etcontingenliumnaturae, quaecunque nobis ignota su.il.Nequeenim si nobis ignotum est a Persisad Graecosmissoslegatos, idcirco missos esse incerti eventus est. Necsi lethale signum in aegrotantis facie medeoina deprehendit,utaliud esse non possit nisi iile moriatur,nobis autem igDotum sit, propler artis imperitiam,idcireo illum sgrum esse moriturum, utrumlibet,et contingentisnaturfe esse judicandum est, sed illasola talia sine dubio esse putandasunt,quaecunqueidcirco nobis ignota sunt, quod per propriam naturamqualem habeant eventum, sciri non possunt :idcirco, quoniani propria instabililale natura adutraque verguntur, id est, ad affirmationis et negationiseventum propria instabilitate atqueinconstantiapermutantur. Est autem inter philosophosdisputatio de rerum quae fiunt oausis, necessitateneomnia fiant, an quffidam casu, et in hoc epioureis,flt. Quoties autem aliud quiddam evenit per actionemquae geritur quam speratur,illud evenisse casuperipatetica probat auctoritas. Si quisenim terramfodiensvelscrobem demiltensagri cultusoausa thesaurumreperiat, casu ille thesaurus inventus est,non sine aliqua quidem actione, terra enim fossaest, cum thesaurus est inventus. Sed non illa eratagentisintentio utthesaurus inveniretur. Ergo ali-AN. MANL. SEV. SOEfll 492^quid agenti hemini propter aliud tamen agenti resdiversa successit.Hoo igitur ex casu evenire dicitijr,quodounque per aliquara aotionem evenit, non proptereamrem cceptam,quae aliquid agenti successerit.Et hoc quidem in ipsa rerum natura est, ut nonter sese habeat, ut hodie me esse lavandum, vel hoeexnostra constaret ignorantia, ut non idcircohodie me non esse lavandum, vel in una plus,minus quajdara esse casu viderentur, quod nobis ignotain altera, ut hominem canescere senesoentem, velhominem non canescereinsenescentem. Illud enimessent,sed potius idcirco a nobis ignorentur, quodbaec in natura qusounque casu fiunt,nullain necessitatisconstantiam, aut providentiae modum tene-plus fit, illud minus. Sed nihil prohibet, id quodrarius fit, tamen fieri, de his ergo Aristotelica subtilitasrent. Stoici dum omnia quidem ex necessitate etdisputatura primum a singularibus inchoans secundum providentiam fieri putant, id quod exad universalia tractatui viam pandit. Duobus enim casu fit, uon secundum ipsius fortunss naturam,modis contradictiones fiebant, autin singularibus, sed secundum nostram ignorantiam metiuntur, idaut in universalibusuniversaliterpraedicatis et his enim casu fleri putant, quod cum necessitate sit,oppositis. Ingreditur autem ex his tribus quis supra Ptamen ab hominibus ignoretur. Et delibero quoquedicta sunt ex casu, ex libero arbilrio, ex possibilitate,arbitrio eadem nobis pene illisque contentioest.Nosquae omnia uno nomine utrumlibet vocavit, eiiimliberum arbitrium ponimus,nulloextrinsecuscogentein id quod nobis faoiendum, vel non faoiendumjudicantibus perpendentibusque videatur, adquam rem prKsu mpta prius cogitatione perfioiendamet agendam venimus,utetidquodfit;ex nobis et exnostro judioio prinoipiutn sumat, nulloextrinsecusaut violenter cogente, aut violenter impediente.Stoici autem orania neoessitatibus dantes, conversoquodam ordineliberum voluntatis arbitrium oustodireconantur. Diount enim naturaliter quidem animainhabere quamdam voluntatem,ad quam proprianatura ipsius voluntatis impellitur. Et sicutin corporibusinanimatisqusdam naturaliter gravia ferunturad terram,leviasursum meant.Ethaecnaturafieri nullus dubitat, itaquoque in hominibus et inoasteris animalibus voluntatem quidem naluralemesse ounctis,etquidquid fit a nobis, seoundum voluntatemquaenaturalisnobis est, putant fieii, iiludtamen addunt, quod ea volumus quae providentiaeilliusnecessitasimperavit, ut sit quidem nobis voluntasconcessanaturaliter,etidquodfaoimusvoluntatefaoiamus,quaescilicetinnobisest,ipsam tamenvoluntatemilliusprovidentiaenecessitasconstringit,ita fleri quidem omnia ex necessitate, quod voluntasetstoicis, et peripateticis noslris magna contentio ipsanaturaiisnecessitatemsequatur.fleri etiam quaeest,quorum paulispersententiasexplicemus.Peripateticienim,quorumAristotelesprincepsest,etoasumet liberi arbitrium judicii, et necessitatem in rebusquaesunt,quaequeagunturcumgravissimaauctorilate,tumapertissimarationeconfirmant.Etcasumfacimusex nobis, quod ipsa voluntas ex nobis estet secundum aniraalis naturara. Nos autem liberumvoluntatis arbitrium non id dicimus quod quisquevoluerit, sed quod quisque judicio et examinationequi-D collegerit. Alioquimultaquoqueanimalia habebuntdem esse in Physicisprobant quoties aliquidagitur, liberum voluntatis arbitrium. Illa enim videmuset non id evenit, propter quod illa res est ccepta qus sponte quaedam refugere, quibusdamsponte concurrere.agebatur, id quod evenit, ex casu evenisse putandumQuod si velle aliquid vel nolie hoc recte li-est, et casus quidem non sine aliqua actione beri arbitrii vocabulo teneretur, non solum hoeesset hominum, sed cffiterorum quoque animalium,quibus hanc liberi arbitrii potestatem abesse quisnesciat : sed est liberum arbitrium, quod ipsaquoque vocabula produnt, liberum nobis de voluntatejudioium. Quotiescunque enim imaginationesquaadam concurrunt animo, et voluntatemirritant, eas ratio perpendit, et de his judicat, etquod ei melius videtur cum arbitrio perpenderitet

493 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONH EDITIO SECUNDA. 494judioatione collegerit,facit,atque ideo quaedam dul-ciaetspeciemutilitatismonstrantiaspernimus,qua3-dam amara,licet nblentes,fortiter sustinemus. Ideonon in voluntate, sed in judicatione voluntatis libeniraeonstat arbitrium, et non in imaginatione, sedin ipsius imaginationis perpensione consistit,atqueideo quarumdam aclionum nos ipsi principia nonsequaces sumus. Hoc est enim uti ratione,uti judicatione.Esseenim commune nobis est cum Cc^terisanimantibus sola ratione disjungimur.Quod si solaest judicatione inter nos et ctetero animalia distantia,cur dubilemus ratione uti, hoc esse quod utijudicatione?Quam si quis ex rebus tollat,rationemhominis sustulit, hominis ratione sublata, nec ipsaquoque humanitas permanebit.Melius igitur peripateticinostri et casum in rebus ipsis fortuitum'dantes,T. repugnantia propositionum tota in propositioneviset prseter ullam necessitatem, et liberum qno-vertitur : unde flt ut non signiflcatio, sed conditioquearbitrium, nequeinnecessitate,nequeineoquodex necessitate quidem non est, non tamen in nobispropositam hypotheticarum enuntiationum vimnaturamqueoonstituat. Prsdicativae vero propositio-est ut casua, sed in electione judicatiouis et voluntatisexaminationeposuere. In eo autem quod possibilee?sedicitur,est quKdam interperipateticos etstoicos dissensio, quam hoc modo paucis absolvimus.Illi enim diffiniunt possibile esse quod possitfleri, etquod fieri prohibetur, non sit, hoc ad nostrampossibilitatem scilicet referentes,ut quod nospossumus, id possibile diceretur. Ouod vero nobisimpossibileesset, id possibilenegarent. Peripateticiautem non in nobis hoc, sed in ipsa natura posuerunt,utqueedam ita possibilia essent fieri, ut ess

495 AN. MANL. SEV. BOETII 496et ex eo quo dest non esse rei sumitur. Nam si sit A bitrio,ut quod possuno et velle et non velle, an vequoddicitur.verum est, si non sit quod dicitur,falsumlim hoc antequamfiatincertum est.Ex possibilitale,est.Igitur in conlingentibus et luturis sicut ip-quod cum fieri possit, et non fieri possit, id ante-sum esse et non esse in^labile est. Esse tamen autnon esse necesse est.Ila quocjue in affirmationibuscontingentia prodentibus,veritas quidem et falsitasic incerto est. Quse enim vera sit, quas falsa secundumipsarumpropositionumnaturamignoratur,necesseesttamen unam veram esse, alteram falsam.Porpbyrius tamen qu«edam de Stoica dialecticapermiscet,qu8ecum Latinis auribus notanoni.sit, nechocipsumquod inquaestione venitagnoscitur.atquequara fiat quod utroque modo potest fieri,incertumsit.Ideoque cras Socrates disputaturus est in palaestra,contingens est, quod hocexlibero venit arbitrio.Ergoinhujusmodi contingentibus si in futurouna semper veraest,altera semper falsa,et unadefinitevera, altera falsa definite,etres verbiscongruerent,omnia necesse est esse, vel non esse,et quidquidflt ex necessitate flt,et nihil neque possibile estesse,quod possibile sit non esse, nequeliberum eritideo illa studio praelermittemus.DE FUTURIS CONTINGENTIBUS.In singularibus vero et lulurisnonsinnliter.Namsiarbitrium,neque in rebus ullus casus erit, in omnibusnecessitatedominante. In his namque,id esl insingularibuscontradictionibusverumdicereuterqueidem ipsum, manifestum est,guoniam necesse est verumdieere alterum ifisorum siomni.t af/irmatiovelnegatiovera,vel falsa esl, ulraeque enim non eruntsimulin talibus.Nam si verum est dicere quoniam est albumvel non album,necesse est album esse,vel non album.Et siestalbum vel nonalbum, ve~-um esl velajfirmarevel negare,et si nonfist,mentilur : et si non mentitur,non esl.Quare necesse est aut affirmalionem,aut negalionemveram esse vel falsain. Nihil ergo neque est,omnis ajfirmatio vel negatio, vera vel falsa esi, et ^, non potest. Contradiccoriee snim erant qu;B siraulomne necesse est vel esse, vel non esse. Quare si hic essenon possunt,sed nec utraeque,id est negationesquidem dicat futurum aliquid, ille vero non dicat hoc atqueafflrm.ationesfalsaB essein contradictoriispossunl.Iilsenimerant contradictoriae^queesimul essenon poterant.Quare unus verum dicturus tst,unusfalsum.Quod si nihil datur in hujusmodi rebus,jidest contingentibus instabile, eventus ordine et incertaveritatis et falsitatisenuntiatione provenire,quidquid verum diciturinafflrmatione definite,hocdefinite essenecesse est,quidquid falsum dicitur innegatione, hoc non esse necesse est. Omniaigiturex necessitate aut erunt, aul ex necessitate nonneque fit,neaue casu neque utrumlibet, ncc erit, nec crunt. Nihil ergo nec casus,nec liberum arbitrium,non erit, sed ex necessitaie omnia el non ulrumlibet. nec possibilitas ulla in rebus est. Siquidem tenetAut enim qui dicit verus est,aut qui negat: similiterenim vel fieret, vel non fieret.cunctanecessitas. Aristotelesverosumensistam bypotheticampropositionem,siomnequodin futurodi-Geminas esse contraJictiones in propositionibus C citur,autverumdefinite,Hutfalsumestdeflnite, om-Buprajam dictum est, et nunc quoque commemorat,nia ex neoessitate fieri,et nihil casu, nihil judicio,in quibus necesse est eni ra veram esse, alteram nihil possibilitate ea convenienti,ordine monstrat,falsam ;sed ea quae dicentur de futurisetcontingentibuset hoc posito,unam veram, alteram deflnite falsammelius intelligentur, si de his contingentibus esse,omniaex necessitate contingere. Ex consensuloquamur, quae in singulari contradictione prove-rerum propositionem demonstrat hoc raodo.Propo-niunt.Est enim universalium angularis contradictioin contingentibus hujusmodi.Cras omnes Atheniensesbellonavali pugnaturi sunt. Gras non omnesAthenienses bello navali pugnaturi sunt. In singularibusautem talis est : Gras Soorates in palasstrapugnaturus est. Cras Socrates in paleestra pugnaturusnon est. Non autem oportet ignorare nonesse similiter contingenles has queedicunt Socratesmorietur, et Socrates non morietur,et illas quae dicuntjSocratesmorietur oras.Socrates nonmorieturcras.Illae enim superioresomnino contingentesnonsunt, sed non necessariae. Morietur enim Socratesex necessitate, hae vero quae tempus difflniunt, necipsae in numero contingentium recipiuntur,idcircoquod nobisquidem cras moriturum esse cocratemincertura est.Naturse autem incertum nonest.Atqueideo necDeo quoqueincertum est,qui ipsam naturamoptime novit.Sed illae sunt propriae contingentes,quaenequein natura sunt,neque in necessitate,sed autin casu,autinlibero arbitrio,aut in possihilitatenaturae.Ex casuquidem ut cum egrediordomoamicum videam,non ob hoc egrediens.Ex libero ar-nit enim hanc conditionem,et hanc veram esse, exrerum ipsarum neccssitate confirmat. Est autemconditiOjSi oranis affirmatio vel negatio in futurumducta, vera vel falsa est deflnitejet omne quidquidfit ex necessitate fleri, et nihil, neque casu, nequepropria et libera voluntate atque judicio, nec veroaliquapossibilitate.quaeomnia utrumlibet vocabulonuncupavit. Ponit enim hanc conditionem dicens:Nam si omnis afflrmatio vel negatio vera vel falsaest,subaudiendura est derinite,et omne necesse estesse vel non esse; si hic quidem dicat futu^-ura aliquid,illevero non dicat hoc idem ipsum, manifestumest,quoniam necesse est verum dicere, alteruraipsorura, si oranis afflrraatio vel negatio veravelfalsaest,utraequeenimnoneruntsimulintalibus.Ergo sensus hujusmodi est : Si omnis,inquit,afflrmaliovelnegatio vera, vel falsa est deflnite,et omnenecesse est, aut esse,aut non esse,quod vel afOrmatioponit, vel negatio perimit. Nam si quilibetdixerit esse aliquid,et alius dixerit idem ipsum nonebse,unus quidera alfirmat,alius vero negat ; sed inafflrmatione et negatione,quaeincontradictione po-

497 IN LIBRUM DK INTERPEETATIONE EDITIO SECUNDA.nuntur.unasemper veraest,altera falsa.NequeeniDQ A. quod si nonest id quod dicitur,falsaenuntiatio est,fleri polpst ut utrsque sint verae, non enim nunc et si enuntiatioues falsae sunt,res non esse necessesermo est, aut de subconlrariis, aut de indeQnitis. est.Quod si hfeo ita sunl,positum est autem omnemNamque subcontrariae,id est particularis negatio et affirmationem et negationem veram esse definite,affirmatio particularis, et indefmitas utrfeque verae quoniam propositionum veritatem vel falsitatem rerumin eodem essepoterant.Gontradictoriasautem minime,nequeenimfieripotest ut hs quae vel in singularibusnecessitas secundum esse vel non esse conse-quilur:esse quidem secundum veritatem,ut dictumcontradictionessuntjVelin universalibus an-est, non esse secundum falsitatem. Nihil sit casu,gulariter opponuntur,simul unquam verse sint.Hoo nequelibera voluntate, neque aliqua possibilitate.enim est quod ait.utrajqueenim non eruntsimulin H»o enim quaa utrumlibet vocamustalia sunt, quaetalibus, id est, utraeque enunlialiones non erunt cum nondum sunt facta et fleri possunt,et non fieri.verae in enuntiationibus contradictoriis.posita ergohac conditione.si omnis affirmatio definite vera velHanc ipsamSi enim facta sunt, non fieri potuerunt, ut hodie melibrum Virgilii legere,quod nondum feci.potest quidemfal.sa sit, omniaex necessitate evenire.rerum ipsarum,etpropositionum consequentiam,et non fieri, potest etiam fieri,quod si feoero,po-tui non facere. Haec igitur hujusmodi suntquaecunsimilitudinemmonstrare contendit, dicens :i\am sig que utrumlibet dicuntur.Utrumlibet autem quid sitverum est dicere quoniamalbum.vel nonalbumest, ipse planius demonstrat, dicens :necesse est esse album,velnon album ;et si estalbum, vel non album, verumest alfirmare vel negare,et si non est, mentitur, et si mentitur, nonest: quare necesse jest afflrmationem vel negationeraveram esse velfalsam. 0mni3,inquit,afflrmatioomnisque negatio cum rebus ipsis, vel vera,velfalsa est. Hujus autem rei exempla ex praesentibussumit.Nam sicut se habent secundum necessitatemin praesenti tempore enuntiationes, ita se habent,etin futuro.Speculemur igiturin prsesenti.quae sitrerumpropositionumque necessitas.Si quaenim propositiode qualibet re dictavera est,illam rem quamdixit, esse necesse est.Si enim dixerit,quoniam nixalba est, el hoc verum est, veritate propositionisUlrumlibet eiiimnihil magis sic velnonsic sehabet,aut habebit.Est enim utrumlibet quod,vel ad esse.vel adnonesse aequaliter se habet, id est neque illud esse necessesit,neque non esse necesse sit.Putaveruntautemquidam.quorum stoiciquoquesunt,Aristotelemdicere,in futuro contingentea nec veras.nec falsas,quod enim dlxit nihil se magisadessehaberequamad non esse,hocputaverunttanquamnihil easinteressetfalsas an veras putari, neque veras enim nequefalsus esse arbitrati sunt, scd falsum est ; nonenim Aristoteles hoc dicit, quod utraeque neo verae,nec falsw sint,sed quod unaquidemipsarum quaelibetaut vera autfalsaest.Non tamen quemadraodurasequitur necessitas rei.Necesse est enim nivemesse ^ in praeteritisdefinite,necquemadmoduminpraesenalbam,si propositio qu« de eademre prasdicataest,vera est.Quod si dixerit quis non esse albam picem,et haec vera est,manifestum est rem quoquepropositionisconsequi veritatem.Ampliusquoque propositionesrerum necessilates sequuntur; si enim esttibus,sedenuntiativarum vocumduplicem,quodammodoesse naturam,quarum quaedam essentinquibusnon modo verum et falsum invenirelur,sed inquibus,etiam unam essedefinite veram,alteram definitefalsam, in aliis vero una quidem vera, alteraaliqua res, verum est de ea dicere quoniam est, et falsa, sed indefinite, et commutabiliter, et hoc persi non est aliqua res, verum est de ea dicere quoniamsuam naturam,non ad nostram ignorantiam atquenon est,ita secundum veritatem affirmationisvel negationis necessitas rei substantiamsequitur,etrerumnecessitaspropositionumcomitaturnecessi-notitiam. Quocirca recte dictum est,si omnis afflrmatiovel negatio veradeflniteesset,nihilfleri nequeesse, vel casu, vel a communi nomine utrumlibet,tatem, atque hoc quidem in veris, inidem est, econtrario. Nam si falsa est afflrmatio,rem de qua loquiturnon essenecesse est,ut si falsafalsis quoquenec esse autnon esse contingenter,sed autesse,autnon essedefinite, sed magis ex necessitate omnia,Hoc enim consequitur eum qui dicil, aut eum quicejse ost,ut quoniam dc nive potest dicere falsanegatio,quoniam albanon est, hoc ipsum quod falsanegatio dicit, id est albam non esse, non est. Nixenim non alba non est. Quare rerum necessitatifalsilas utraqueconvertitur,nam si est aliquid,veredeeodem dicitur,quoniam est,etsi vere diciturillamrem de qua verealiquid preedicaturesse necesseest;est afflrmatio quae dicit picem esse albam,non esse iffirmat verum esse,aut eum quinegat;quod sihocalbam picem necesseest.Rursus sifalsaest negatio D verum esset, similiter cum veritate, vel fleret, velquae dicit nivem non esse albam,nivem esse albam cum falsitate non fieret, et quod vere falseve abnecesse est. Rursus si res non est, afflrmatio quoqueenuntiationibus dicebatur.Quod si hoc impossibilede ea renecessario falsa est.Quod sirursusres esl, etsunt quaedam res quae necessitate non sunt.non sit,id quod potest dicere,falsanegationesineulla Videmus autquasdam essecasu,quasdamex voluntate,dubitatione, illa negatio falsa esl, et hoc esse ne-quasdam ex propria possibilitate naturae, frustraputatursicut in praeteritis,ita quoque in futurisenuntiationibus,unam esse veram, alteram falsamdefinite.Quare hisquidemuna fuitejus argumentatio,aliam vero quasi ipse sibi opponens aliquamquaestionem ingreditar validiore tractnfu.Amplius si est albumnunc,verum eratdictic prius,quoniam erit album, quare semper fuit verum dicere.

499 AN. MANL. SEV, BOETII 500quodlibet eorum qux facla sunt,quoniam est,vel ent. A. cessitati yalet contrarie pr»dicatutn, ut ipse postQuod si semper fuit dicere, quotiiam estvel erit,non docuit. Nam quod impossibile est esse, necessepotest hoc non esse, vel non futurum esse. Quod autemnon potest non fieri, impossibile est non fieri. Etquod impossibile estnon fieri, neces.ie est fieri. Omniaergo qum futura sunt, neeesse est fieri, nihil igiturutrumlibet, neque casu erit, nam si casu, non ex necessitale.Ad astruendum non esse oranes enuntiationesverasdefinite in futuro velf«lsas,exeadem argumentationisvirtute, et ex eodem possibilitatis eventu,diversam tamen ingreditur argumentationis viam.Dudum enimexhis qu»nondum erantfacta,si verefulura esse prffidicerentur, in rebus necessitatemsolam esse posse coUegit.Nunc autem ex his rebuscasu dicat,ille rursus in ea re perimit necessi-quae factae sunt,argumentationem capit,si vere an- p fleritequam fierent praedioerentur, necessitatis nexueventusrerum omnium contineri ;arbitranturenimhi qui dicunt contingentiumquoque propositionumstabilem esseenuntiationismodum seoundum veritatemscilicet atque mendacium,quod omnia qujBcunquefaota sunt, inquiunt, potuere preedici, quoniam(ient. Hoc enim in natura quidem fuit ante,sed nobis hoc rei ipsius patefecit eventus. Quaresi omnia quaecunque evenerint sunt, et ea qufflsunt futura esse praedici poluerunt necesse est omniaquaa dicuntur, aut definite vera esse, aut deflnitefalsa,quoniam definitus eorum eventus secundumpraeseos tempus est. Quare in omnibus in quibusaliquid evenit, verum erat iJicere, quoniameventurum est,et si nondum adbuc factum est.Hocautemilla res probat verum fuisseniam evenit id quod praedici potueral,quod si praedictumesset.res eventura definita veritate praediceretur.Hoc Arisloteles suraens ad idem impossibilevalidissima ratione perducit,et praesentis temporisnaturam cum futuri enuntiatione conjungit..\it enimsimiieesse depraesentibus enuntiaresecundum veritatisnecessitatem et de futuris. Nam si verum estest noQ esse. Quod necesse est ut sit, possibilenon est illud non esse, quod enim ut sit possibilenon est, npn esse necesse est. Quod si hoc est,el contraria se eodemraodo habebunt.Quod eslimpossibilenon esse,hoc esse necesse est.Sed dictumest ea ques vero prasdicantur impossibile esse nonesse, hoo autem est ex necessitate esse. Ea igiturquee praedicuntur ex necessitate futura sunt. Nihiligitur utrumlibet,neque casu,neque omnino secundumliberum arbitrium, quod utrumlibet signiflcatiototum clausit.Naraquod dicit utrumlibel,possibilitatem,et casum,et liberum in signifioatione arbitriumtenet. Ergo nihil fit casu. Nam si quaedamtatem, quod enim casu est, non ex necnssitateest,nihil autem fit casu,quoniam omnia ex necessitateproveniunt, quaecunque enunliatio vera praedixit.Evenit,autem hujusmodi impossibilitas exeo quodconcessum est prius, omnia quaecunque facta suntdeflnite verepraedici potuisse.Nam si ex necessitatecontingit id quod 'evenit,verum fuit dicere quoniamerit,quod si ex necessitatenon contingit,sedcontingenter,non potius verura fuit dicere quoniam erit,sed magis quoniam contingit esse;nam qui dicit erit,illequamdanonecessitateminipsapraedicationeponitHoc inde intelligitur.quod si veredicat futurum esseid quod prajdicitur, iinpossibileflt nonfieri.Hoc autemex necessitate sit fleri, ergo qui dicit quoniamerit aliquid eorum quae contingenter eveniunt,in eotunc dioi, quo- C quodfuturumessedicit,idquod contingenter evenit,fortasse mentitur ; vel si contigerit res illa quampraedicitjille tamen mentitus est,non enim eventusfalsus est, sed modus pradicationis. Namque itaoportuit dicere, cras bellum navale contingenterevepiet, hoc est dioere, ita eveniet si evenerit, utpotuerit non evenire. Hoc ergo qui dicit, verum dicit.Eventum enim contingenter praedixit. Qui au-dicere, quoniam est aliquid, esse neoesse est, et si tem ita dicit,cras erit bellum navale,quasi necesseverum est dicere, quoniam eril,futurum esse sine sit,ita pronuntiat,quod si evenerit,non jamidcircodubio necesse est. Gmnia igiturex necessitate futuraquia praedixit,verum dixerit.quoniam id quod contingentersunt, ad idera,scilioet, impossibile argumenta-tionem trahens.Sumit autem hujus impossibilitatisordinem ex his propositionibus quce faciliores quidemeventurum erat, necessarie futurura esseprsBdixit.Non ergo in eventu estfalsitas,sed in pra3-dicationisraodo.Quemadmodum enira siquisSocratead intellectum sunt, idem tamen valent hoc ambulante dicat : Socrates ex necessitate ambulat,modo: Si semper, inquit, verum est dicere, quo- D ille mentitus est non in eoquod Soorates ambulat.quidquid enim tunc ygrum fuit sedineoquod ille ex necessitrtte eumambulareprae-niam est, vel erit,praedicere, illud non potest non esse,nec non futurumesse,quemadmodum enimidquod in prcBsentivere dicitur esse, hoc non potest non esse, et verade ea propositio fuit, qucB dicebat esse, ita quoquein futuro quae dicit aliquid futurumesse,illa si veraest, non potest non futurum esse quod praedicit.Quod si nonpotest nonfleriquod averapropositionepraedicitur,irapossibile est non fleri.Idem enimestdicere, non potest non fieri, quod dicere; impossibileest non fieri. Quod autem impossibile est nonfieri, necesse est fieri. Impossibile enim idena ae-dicavit, ita quoque in hoc : Qui dicit quoniam eritaliquid, etiam si hoc flat, ille tiimen falsus est,nonin eo quod factum est.sed in ep quod non ita factumest, ut ille praedixit futurum. Quod si verum essetdefinite, ex necessitate esset futurum.Igitur ex necessitatefuturum esse praedixit, quodcunque sineuUo alio modo eventurum pronuntiavit. Quare nonin eventu rei,sed in prajdicationis enuntiatione,fal.sitas invenitur. Oportet enim in contingentibus itaaliquid prapdicere, si vera erit enuntiatio, ut dicatquidem futurum esse aliquid,sed ita,ut rursusre-

'501 IN LIBRUM DE JNTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 502linquat essepossibile, ut futurum non sit. HiBC au- A gationem esse non veram.Igitur nec hoc est dicere,tcm est contingentis natura,contingenter in enuntiationeprsdicare.Quod si quis simpliciter idquod quod ait, at vero nec quoniam neutrum verumquod utrsque non verae sint. Quod per hoc dlxjtest,fortasse contingenter eveniet,futurum esse prisdixerit,ille remcontingentem necessarie futuram praedixit.Atqueideo etiam si evenerit id quod dicitur,tamenillementitusestjin eo quod hoc quidem contingenterevenit,illeautemexnecessitateluturumessepraedixerat.Cum ergosintquatuorenuntiationem ve-contingit dicere, id est, non nobis contingit dicere,hoc est impossibile est dicere,quoniam neutrura verumest dicere, scilicet quod in afflrmationibus etnegationibusqua3proponuntur,contingentibusscilicetet futuris. Qui autem Aristotelem arbitrati sunt,utrasque propositiones in futuro falsas arbitrari, siritatisetfalsitatismodi,dehisscilicetpropositionibusquseinfuturoprasdicantur. Autquoniam erit, etnonhffic quaa nunc dioitdiligentissimeperlegissent,nuaquamtantis laberentur erroribus.Neque enjmidemeritid quod dicitur,idest,ut etafflrmatio et negatio est dicere neutra vera est quod dicere neutra veravera sit,autquoniam nec erit,nec non erit, id est, ut est deflnite.Puturum enim esse cras navale bellum,afflrmatio et negatio falsae sint, aut quoniam erit et non futurum,non dicitur, quoniam utraeque omninoaut non erit, una tamen definite vera, alterafalsa.falsaesint.sed quoniam neutra vera sitdefinite,autrursus quonlam erit aut non erit, utrisque se- n aut queelibetipsarum definite sit falsa,sed haec quicundumveritatem et falsitatem indeflnitis,el8equa dem vera, illa vero falsa, non tamen una ipsarumliter ad veritatemmendaciuinquevergentibusdocuit definite,sed qucelibet illarum contingenler. His autemquidem supra, et esse et non esse fieri non posse,adjecit aliud quidam dicens, si propositionqpacum dixit.Utrcequeenimsimulnonerunt in talibus. veritas ex rerum substantia pendet,ut quidquid verumDocuit etiam aliquantisperaut esse ^.ut non esse de-est in propositionibus dicere, hoc essenecessefinite, in contingentibus et futuris propositionibusesse non posse.Nunc illud addit : Quod neque esse,nequenon esse,id est quod necillud dici vere possit,posse utrasque inveniri falsas, qus dicuntur infuturo propositiones. Quod si neque utrffique verssunt,neque utraequefalsae, neque una deflnite vera,falsa altera definite.Restat ut unaquidem vera sit,alterafalsa.non tamendefiaite,sed utrumlitietet instabilimodo,ut hocquidemauthoc evenire necessesit, ut taraen una res quaelibet quasi necessarie etest, si verum est dicere, quoniam erit album aliquid,veritatempropositionis sequitur rei necessariuseventus.Quod si quis dicat quamlibet illam remcras albam futuram,si hoc vere dixerit, cras ex fjecessitatealba futura est. Sic igitur si quis verumdicat neutram esse verampropositionumearumquaain futuro diountur, necesse est id quod dicitur, etsigniflcatur ab illis propositionibus, nec esse, ngcnon esse,falsa enim et afflrmatione et negatione,necquod afflrmatio dioitfieri potest, nec qqod negatio,definiteproveniatautnon proveniatfieri non possit. ^ ergo ex necessitate neutrum flt,quod ve! affirmatioQuemadmodum autem utrasque falsas non esse demonstraret,hic inchoat.Alvero nec quoniam verum est, neuirum contingitdinere, ut guoniam neque eril,neque non erit.Primumenim cumsit affirmaiio falsa, eril negalio non vera, etcum hssc fi,ifalsa,eimtingit affirmationem esse non veram.Adhsec siverum est dicere, quoniam alhum eslet magniim, oportel esse utrumque ; si vero erit cras,oportet esse cras, si autem neque crit neque non eritcras, non erit utrumlibel, ut navale bellum, oportetenimneque navale bellum, neque non fieri.Sensusargumentationishujusmodiest :NecilIud,inquit,dici poterit, quod contingentium propositionumneutravera sit in futuro. iloc autem nihil dif-dicit, vel negatio. Ergosi dicat afflrmatio cras bellumnavale futurum,quoniam falsaest,noa erit crasbellum navale.Rursussiidemneget negatjo diceas,uon erit cras bellum navale, quoniam haee qHoqijefalsa est,erit cras navale bellum. Quare neque efitbellum navale,quia afflrmatiofalsa est.nec non eritbellum navale,quia negatio falsaest. Sedbanc ineptiam,nec animus sibi ipse flngere potest. Quisenim unquam dixerit, rem aliquam ex necessjtatenec esse, nec non esse ? quod illescilicet dicit quidicit utrasque propositiones in futurq fa|sas existere.Qux ergo conlingunt inconvenientia, hxc sunt etalia hujusmodijSi omnis affirmationisetnegalioniSjVelfert dicere quam si quisdicat utrasqueesse falsas, J) in his quse deuniversalibusdicunturunive?'saiiter,pelhoc enim impossibile est in contradictionibus. Nam in liis quae sunt singidaria, necesse est, opposilarumutraeque falsae inveniri non possunt,hoc enim propriumhanc quidem veram esse,illam vero falsam,. Nihil,autrariarumcontradictoriarum est,ut pruprietatem contemulrumlibet esse in his quae fiunt,sed omnia esse etfugiant.propositionesergocontradictorias fieri ex necessitaie. Quare non oporlebit neque consullare,utproprietatemsubcontrariarura fugiunlineo quodneque neyoiiari, ut si hoc facimiis, erit hoc, sisimulverae esse non possunt,ita quoque contrariarumproprietatem vitant.in eo quod simul falsae aonreperiuntur.Habent ergo propriam naturam, ut nequefalsaesimul sint, neque verae, quare una ipsarumsemper vera,semper altera falsa. Impossibileestigiturcum sit falsanegatio, non veram esse afflrmation8m,etrursus cum sit falsa affirmatio, ne-vero non hoc, non erit hoc. Nihit enim prohibet in miliesimumannumhunc quidemdicere hoc futurutfi esse,illum vero non dicere. Quare ex necessitate erit, quqd,-libet eorum, quod tum ab eo verum erat dicere.Omnia in futuro vel vera vel falsa esse definite inpropositionibus arbitrantes, impossibilitas ista coasequitur. Nihil eai m ueque ex libero volnntatis firbi-

503 AN. MANL. SEV. BOETII 504trio,neque ex aliqua possibililate, neque ex casu A velfalsamesseconfingat. SedDos secutiPorpbyriunxquidquamfieripotest,sedomnianecessitatisubjecta cum hujus disputationis expositionem cepimus, idsunt, quanquam quidam non dubitaverunt dicere,omnia ex necessitate esse,etquibusdam artibus conatisuntidquod in nobisestcumreruinnecessitateconjungere.Oicantenimquidam quorum suntstoici,omnia quaecunque fiunt,fati necessitate provenire,omnia quae fatalis agitratio,sine dubio ex necessitatequodpriusdixitinsingularibusetfuturisobhocdixissepraedixiaius,quodfaciliorsitintellectusdisputationis,sihaecprius in singularibus perspicerentur, dequibussingularibusdiligentissimepraelooulus,nuncdeuniversalibus universaliter praedicatis, et de hiaquaaineisfiuntcontradictionesloquitur.Itaenim dicit:Siomnisaffirmationisetnegationisvelinhisqucecontingere. Sed illa esse sola in nobis, et exvoluntate nostra, quaecunque per voluntatem nostram,etper nos ipsos vis fati coraplet ac perficit,neque enim,inquiunt, voluntas nostrain nobis est,sed idem volumus idemque nolumus,quidquid fatinecessitas imperavit,ut voluntas nostra quoque exfato pendere videatur,ita quoniam per voluntatemnostram qusedam ex nobis fiunt, et ea quae fiunt in t.nobi3fiunt,quoniamque voluntasipsaexnecessitatefati est, quae nos nostra facimus voluntate, quianecessitasimperavit,ea ipsaimpuisi facimusnecessitate.Quare hoc modo significationem liberi arbitriipermutantes, necessitatem et id quod in nobisest conjungere impossibiliter et copularecontendunt.Illud enim in nobis est liberum arbitrium,quod sit omni necessitdte vacuum.et ingenuum,etsuae potestatis, quorum nos domini quodammodosumus vel faciendi,vel non faciendi;quod si voluntatesquoque noslri fati nobis necessitasimperet,innobis voluntas ipsa non erit, sed in fato, nec eritliberum arbilrium, sed potius serviens necessitati.Undefitqui omnes actus eventuum necessilateconstringunt,dicant poplitem quoque nosnon fle-in universalibus dicuntur univers»liler, vel in hisquae sunt singularia, necesse estoppositarumhancquidera esse veram, illam vero falsam. Alexanderautem in singularibus et futuris dixisse eum arbitratur,tanquamsidiceretur.in hisfuturis quae inganerationeet corruptione sunt. Sunt enim quaedamfutura quae in generatione et corruptione non sunt,utquod de soleetlunaet de caeteris coelestibus pronuntiatur,heec vero quae sunt in rebus his quarumest, et nasci et corrumpi natura, unam semper nonnecesse estveram esse.alterara falsam.Sed neutramego improbo expositionem.Utraeque enim verissimaratione flrmantur. Omnis autem sensus talis estquod necessitatem solaminrebus imperaredeslruitAristoteles, omne enimquodnaturaest, non frustraest. Consiliari autem homines naturaliter habent.Quod si necessitas in rebus sola dominabitur, sinecausa est consiliatio.Sed consiliatio frustra non est.Natura enim est. Non igitur in rebus potest cunctanecessitas. Ordo autem se sic habet : Quae ergo,inquit, contingunt inconvenientia, hae sunt ethujusmodi alia, scilicet quoniam qui est in rebusctere nisi fatalis necessitas jusserit. Caput quoque ^ casus evertitur. Alia vero quoniam possibilitas etnon scalpere, quare nec lavare, nec agere aliquid.His etiam adjiciam vel aliquid feliciter, vel aliquidinfeliciter facere,vel pati,unde fit ut neque casum,neque liberum arbitrium,nec possibilein rebus ullumliberi arbitrii voluntas amittitur. Et haec quomodocontingunt, ipse secutus est dicens: Si omnisafflrmationiset negationis vel in his quae in univerealibusdicunluruniversaliter,vel in his quae suntsim-esse contendant, quamvis liberum destruere gularia,neeesse est oppositarum hanc quidem verammetuentes arbitrium, aliam ei fingant signiflcationem,perquamnihilominualibera hominis voluntasesse,illam vero falsam.Nihil autem utrumlibet essein his quae fiunt, sed omnia esse et fieri ex necessitate.evertitur. Aristotelica vero auctoritas, ita haec inTunc enim inconvenientia illa contingunt, sirebus posita, et constituta esse confirmat, ut non omnis atflrmatio et negatio deflnite vera vel falsaest,aut in his contradictionibus quae in universalibusanguIariterfiunt,siveinsingularibus.Tuncenimnihil est utrumlibet,sedex necessitateomnia, quoniamveritatem et falsitatem propositionura rerumexponatnuncquidsit casus,quidvepo9sibile, quidveinnobis,nec ea esse inrebus probat atque demonstrat,sedin tantum apud illum haec in rebus essemanifestum est,ut opinionera qua quis arbitratur,enuntiationes in futuro omnes veras esse, per hoc eventus ex necessitate consequitur. Quare(ut Ipseimpossibilem esse dicat, quod casumetpossibilita D ait) non oportebit neque consiliari neque negotiari.tem,liberumqueevertat arbitrium.Haecenim in rebusita constituta putat.ut non de hisulla opus sitdemonstratione, sed impossibilis ratiojudicetur,quaecunque vel possibile,vel casum, vel id quod innobisestconaturevertere.Etcausumquidem quemadmodumdefinitainpropositionibusfuturisdestruatveritaasupramonstravit.Nunc autem quemadmoduraeademipsa veritas deflnita futurarum et contingentiumpropositionem tollat liberi arbilrii facultatem.maximavi argumentationis exsequitur dicens:Hujusmodi cunota contingere impossibilia;si quis unam enuntiationis partem defluite veramquoniam si hoc facimus, erit hoc, si vero non, hocnon erit hoc. Evertitur enim consiliatio, si frustraest,frustra autem eam dicit esse,quisquis in rebussolam ponit fati necessilatem.Cur enim quis oonsiliumhabeat si nihil ex eoquod consiliatur efficiel,cumadministretcunctanecessitas.^Quare non oportebilconsiliari,vel si quis consiliatur,negotiarinondebet.Negotiari autem est, actu aliquid et negotioagere,non lucrum, sed|aliquam causam velactum.Nihilenimipse per actumsuumconsiliumque expediret,nisi fatinecessitas jubeat. Docult autem quidesse consiliatio per id quod ait, quoniam si hoc fa-

505 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE BDITIO SECONDA. 506quiSjUt infodiat vitem,si thesaurum inveniat,scrobemquis faceret, sive non faceret, quod necesse essetquidem deniittere exlibero venit arbilrio,inve-eveniret.Quare quod consilii ratione flt.non fit violentianireautem thesaurum solusattulilcasus,eam tamennecessitatis.Adjunxit autem eiquod est con-causam habens casus, quam voluntas attulit. Nisisiliari negotiari, et est ordo hoc modo. Quare non p enim foderet serobem,thesaurus nonessetinventusoportebit,neque consiliari,quoniam si hoo facimus, Quidam aulem eventusnostris voluntatibus suppetit.Quosdamerit hoc. Si vero non hoo, non erit hoc, nihil enimimpedit quaedam violenta necessitas.cimus, erit hoo, si vero non hoc, non erit hoo. Ita A sana opinione tenentur, neque enim omnia ex liberoenim semper lit oonsiliatio,ut si sit Scipio, ita consiliatur.Si in Africam exeroitum ducam, cladem causae mislae sunt,et eventus. Sunt enim quaedamesse arbitrio manifesluraest.sedhorum omnium,etHsnnibalis ab Italia removebo ;si vero non duoam, ex casUjSunl aliqua ex necessitate, quaedam etiamnon eripietur Italia. Hoc est enim dicere:Si hocfaciam,ut si in Africam exercitum ducam,erit hoc,id est eripietur Italia;si vero non hoc, id est si hicmansero,non erit hoc,id est non eripietur Ilalia.Etin aliis omnibus rebus eodem modo. Simul aulemmonstravit in consiliis non esse neoessitatem. Sienim hoc, inquit, faciam, hoc erit, et si noa, hoonon eiit; quod si necessitas essetin rebus,sive hocvidemuslibero teneri judioio,et actuum quidem nostrorumvoluntas in nobisest.Nostra enim voluntasdominaqupdammodoestnostrorumactuurjO,ettotiusvitas rationis,sed non eodem modo eventus quoquein nostra est potestate. Pro alia namque re aiiquidex libero arbitrio facientibus ex eisdem venienscausis casusinterstrepit.ut cum scrobem demittensprohihet in millesimumannumbuncquide.-n dicere,hoc futurum esse, hunc vero non dicere. Quare exnecessitale erit,quodlibet eorum verum erat diceretunc. Neque negotiari, id est actum inoipere atquenegotium gerere, priorest enim oonsiliatio, posteriusnegotium, sed negotium post oonsilialionemposuit,et cuncta quae ad consiliationis naturam addioportebat, post negotiationis subdidit interposilionem.Est autem ordo hoc modo : Si omnia, inquii,Prandere enim et legere, et alia hujusmodi sicutexnostra voluntate sunt, ita quoque eorura, saBpe exnostra voluntate pendet eventus. Quod si nuocimperarePersis velut Romanu3,arbitrium quidem voluntatisin ipso est,sed hunc eventum durior necessitasretinet,et ad perfectionem vetat adduci.ltaiiueomnium rerum et casus, et voluntas, et necessitasdorainantur.Necunaharum resinomnibusponendaest, sed trium mista potentia, unde fit ut peooantiumanimus magis consideretur polius quam eventus,et puniaturanimus non perfectio,idcirco quodnecessitas agit,non oportetconsiliari,quoniam si hocfacimus proveniet hoc nobis, si vero hoc non facimus,non proveniet. Nihil enim prohibet frustra voluntas quidem nobis libera est, sed aliquotiesunum dicere, alterumnegare dicentem :Si hoc faci perfectionis ordo retinetur. Quod si omnia vel oasumus, hoc erit aut non erit,quod enim venturum est ^ vel necessitate fierent,nec laus digna bene facienfiet,sive ille per consilium conjeote hoc posse fieri,etiam si quid aliud fecerit, sive ille per consiliumneget hoc posse fleri,etiamsihoc quod dixit faciat.Ex neoessitate enim fulurum est, quidquid unusipsorum verum dixeril. Quod si consiliari umninonon oportet, nec negotiari oportebit,id est nuUumincipere negotium.Sive enim quis incipiat,sive nonincipiat,quidquid ex necessitate est.sine ulla dubitationeproveniet.Quare nihil alter homo distabit abaltero homine.Eo enira meliores hominesjudioamus,quod meliores sunt in consilio, sed ubi consiliatiofrustraestcunota neeessitate faoiente,homines quoqueinter se nihil differunt. Ipsa enim consiliatiotibus,nec ultio delinquentibus,neo legesullaeessentjustsB,quae autbonis praemia,aut malis restituerentpoenas.Venio nunc ad illud quod raultis quaeriturmodis,an divinatio maneat,si nonomnia in rebus exnecessitale contingant.Nao) quod in vera praedicalioneest.idemeslinscientia. Etsicut cumquisverumpraedicit,quodvere praedicitur esse necesse est.Ita quodquis futuruB novit,illud fulurum esse necesse est.Seddivinationonnovit sicomniautex necessitafe futurapronuntiet. Atque idcirco frequenter ita divinatur,quod facilliraein veterum libris agnoscitur.Hoo quidemeventurum est. Sed si hoc fit, non eveniet.Quasiinterdiol possit, et alio modo evenire.Quod siin nostra sit potestate et non facto.Cum enim nullaex necessitateconstringatureventus rei, tunc et liberumvoluntatis arbitrium est, ut non sitfatali serviensnecessitati.Ergo nequequi inhoomundosimplicesrerumordines posuere,recipiendi sunt, et hiqui impermista bacraundana mole, non permistasquoque aotorum causasaccipiunt, repudiandi.Namneque qui oasuomniaevenire dicunt,recte arbitrantur,nequequi omnia necessitatis violentia fingunt,nihil differt.utrum bonaan malasit,oum proventus ita est, necessitate non evenit. Utrum autem sinecessitas in fali administrationeconsistat.Quare si D omnia futura sciat Deus,omnia esse necesse est,itaboni consilii homines laude digni sunt,raali consilii quaeramus. Si quis dicat Dei scienliam de futurisvituperatione.Non aliter hocerit juste,nisi vel maluseventuum subsequi necessitatem, is profecto con-actus maluraque consilium,etecontrariobonumversurusest,si omnia ex necessitatenon contingunt,omnia Deum scire non posse.Nam soientiam Dei sequitureventuum necesEitas,si necessitas eventuumnon sit,divinascientia perimitur.Et quis tam impiaratione animo torqueatur.ut hoc de Deo dicere audeat?Sed fortasse quisdicat, quoniam evenire nonpotest ut Deus orania futura non noverit,hinc evenireut omnia ex necessilate sint,quoniamDeo notitiamrerum fuLurarum tollere nefas est.Sed siquishoc dicat, illi videndum est,quodDeumdum omnia

507AM. MANl-. SSV. BQBTIl 508scire conatur, efficere omnia nescire cohtendit. Binariumenimnumerumesseimparemsi quisse scireproponat,non ille noverit,sed potius nescit.Ita quoquenonestpotentiae nosse, sed id arbitrari nossepotius impotentis est.Qui ergo dicit Deum cunctanosse ct ob hoc cuncta ex necessitate esse futura,isDeura dioit ex necessitate cuncta ventura credere,quajcunqueexnecessitatenoneveniunt.Namsiomniaexnecessitate venturanovitDeus,in notionesuafallitur,nonenimomniaexnecessitateeveniunt,sedaliquacontingenler.Ergosiquaecontingentereventura suntex necessitateeventura noverit.in propria providentiafalsusest.ISovitenimfutur.i Deusnonutexnecessitateevenientia, sed ut contingenter, ita ut etiam aiiudposse fierinonignoret, quod tamen fiat ex ipsorumliominum et actuum ratione persciscat.Quare si quisomnia ex necessitate fieri dicat, Deo quoque benevolentiamsubripiat nccessc est, nihil enim illiusbenignitas parit, quandoquidem cuncta necessitasadministrat,ut ipsum Dei Lenefacere ex necessitatequodammodo sil,et non exipsius voluntate, nam siex ipsius voluntale qusidam fiunt,ut ipse nulla necessitateclaudatur,non omniaexneoessitatecontingunt.Quisigitur tam impie sapiens Deum quoquenecessitate constringat? qui si omniaex necessitatefleri dicat, ista quoque vis impossibilitas eveniet.Quare ponendum in rebus estcasu quaedam posse,etvoluntate effici, et necessitate constrinf,'i. Etoratioquffiutrumvishorumsubruit,impossibilisjudlcandaest.Nonigitur immeritoAristoteles ad impossibilemrationem perducit dicens, et possibilitatem, et oasum.etliberum arbitrium deperire, quod fieri nequit,siomnium futurarum enuntiationum unasempervera est deflnite, falsa semper altera deflnite.Harum enim veritatem et falsitatem necessitas consequitur,qus et casum de rebus et liberura subducatarbitrium. Unde nunc quoque idem re|jetit dicens: Nihil impedire utrum aliquis ante mille annosaliquid futurumesse dicat,an alius neget, non estenim utpropter dicere vel negare cuncta faoiendasint vel non facienda,sed si necesse est, dicenternvelnegantem,resquoqueaffirmatas vel negatas sut)-seijui, etiam si illi noa dicant quse illis dicentibusevenire necesse erat, etiam non dicentibus eveniremuverit, ille vero negaverit.Non enim propter negarevel affirrnnre, ^rit velnon eril,necin millesimumannummagis quam in qmnlolibei iempore. Quar-e si inomni iempore sic se habebat,ul unum dicerelur vere,necesse erit hoc fieri, et unumquodque eorum qusefiuni, sic semper se habebat, ut ex necessiiate fierel.Quando enim vere dicil quis quoniam erit, non potestnon fieri, et quod factum esi,verum eratdicere semperquoniam erii.Quod sihaecnon sunl possibilia, videmusenim esse prinnpium futurorum,etab eoquod consultamus,atque agimus aliquid.A Eventum necessarium rerum Aristoteles non expraediceptium veritate.sed exipsarum rerum naturaconsiderans ait.quod licet necesse sil quisquis de realiqaa vere praedixerit,rem quam ante pronuntiaveritevenire,non tamen idcirco rerum necessitas exprpedictionis veritate pendet, sed divinandi veritasex rerum potius necessitate perpenditur.Non enimidciroo necesse est esse, quoniam verum aliquidprKdictum est.sed quoniam neoessario erat futurum,idcirco de ea re potuit aliquid vere praedicijquod siitaesl,eveniendi rei vel non eveniendi non est causais qui prsedicit remfuturum essevelnegat.Nonenimpropter afflrmationem vel negationem esse necesseestjSed idcirco ea esse necesse est qu» futura sunt,quoniaminnaturapropria quamdam habent necesr.sitatera, in qua si quis incurrerit, verum est quodpraedicit.Ergo si quaeounque nunc facta sunt,verumde his fuisset dicere quoniam erunt.sive ille dixisset,sive non dixisset. Hsc quaecunque fucta nunosunt,erantex necessitate fulura, non enim propterdicentem vel qegantem in rebus iiecessitas est, sedpropterrerumnecessitateroveritasinpronuntiationevel falsitas invenitur. Quare si etiam ea quae nuncfaota sunt verepotuissent praediciquoniamerunt, et,bis ita positis rem necesse esset evenire, sive illipraedioerent sive non prffidicerent,necesse est omnequod flt ex necessitate esse futurum, et nihil omninoutrumlibet in rebus estjnamque si nihil necessitatemrerum adjuvat divinatio, el nihil interestutrum quis preedicat futurum esse aliquid,an neget,an nuUus omnino aliquid, nec in affirmatione nec in^ negatione praedioat, manifeslum est quoniam nec deeo ulla distantia est : sive enim quis ante quaralibetmultum tempus aliquid eventurum yere esse praedixerit,sive ante quamlibet paucos dies vel hofas,vel momenta, nihil interest : sive erjim qujsante mille annos praediceret, quod ex necessitateesset futurum, eive ante annum vel mensera, veldiera, vel horam, vel momentum de necessitate reieventurae nihil moveret;quid enim interesset utruraprstliceretur an non praediceretur^nihil quoqueinterestan juxta praedicatur an longius.Quodsi h83Citasunt, etomniaqufflounqueeveneruntfutura fuissenecesse est, totum liberum arbitriura perit, totqsiiecBsse est, dicit autem hoc modo :casus absumitur, rerum possibilia propter necessitatemoranis excluditur. Simul autem AristotelesAt vero negue hqo differl, si aliquis dixerii contraciiclionem,velnon clixerit, manifestum est enim quoniamsic sehabent res,eiiam si nor^ hic quiiem alfircessitateraexipsa propositionuraP praenuntiationemeventumquecontingensrerumne-verjtateconfirmatdicens : Si haeo ita sunt, ut in omni tempore se sichaberetunumquodquequod factumest uthocipsumvere praedieeretur, necesse esset hoc fleri, id sstnecesse esset quod prsidictum est vere evenire ;unuraquodque enim eorura quae fluntetvere praedi^cuntur sicse babet, pt ex necessit.^teflat. Hocautemcur flat haec ratio est, quod enim vere quis dioit, flerinecesse est. Hlaenim veritas ex necessitate rerumprocreatur. Quod sietiam id quod factum est veraciterpraenuntiaretur futurum, nullaessetdubitatioomniaex necessitate provenire.Quod si hoc,inquit,

509 IN LIBRUM DE INTEBPREiTATIONE EDITIO SECUNDA. 510impossibile est(videmus enimquasdam resex prin- A musigitur nosquoque rerum principia,etex nostriscipio liberi arbitrii et ex nostrorum actuum fontedescendere),quid dubitamusfrivolamrationem omniumrerum necessitatis excludere?et delectum humanffivitaBinterpositionenecessitatisnonabsumere?quffi enim erit ulla discretio inter homines.si liberijudicium perit?Cur postremum leges con-arbitriiditae? Cur reipublicas jura?Cur responsa sunt? Curinstituta?Gur mores publici et privati actus constitutionibusprincipum et judiciorum nexibus continentur,sicertumestnihil humanis licerapropositis,frustra enim cuncta sunt,si liberum arbitriym nonest, leges enim et cstera ad continendos animoshominum conditas scimus.Quod si seipsi animi nonregupt,et eos aliqua qusdam violentia necessitatisimpellit.dubitumnonestquin vacuaeistaalegessunt, Tjqu£B nihil sponte facientibus proponuntur.Sed hfficquam sintimpossibiliaipse Aristotelesprobnt,cu.jusrecta sententia neque casum, neque necessitatem,peque possihilitatera in utraque parte naturs,nequeliberumtoliitarbitrium,sedcunctaperniiscens,rebuspluribusarbitraturmundumcon'positumnonsin:plicivel casu.vel necessitate,vel liberaB voluntalis judiciocontineri.Quod si haec non sunt possibilia, videmuseniin esse princjpium futurorum et ab eoquodconsiliamuratqueagimusaliquid.Impossibilia,inquit,ista sunt utomnia ex necessitate proveniant.Sumus enimquorumdam nosipsi quoque principia,et animus noster ratione formatus,actionesque nostrsea ratione directee quarumdam rerum principiumtenent.Sicenim id quod in nobis est se habeconsiliisatqueaclibusinrebuspluraronsistunt.Quodsi ea quas per hanc rationem afleruatur, perspicuasunt,quod vero ponitur,id est,afiirmationem et negationemomnem in futuro veram esse, non aequeperspiouum est,our dubitamus mendacem subterfugererationis viam,ettenere ea qus cumvera,tummanifesta sunt,repudiatis his qus neo veritate ullafirma sunt,nec perspioue claresount ? Et quoniamjam supra dixerat,quare non oportebit neque consiliari,nequenegotiari,nunc hoo reddidit ad id quodait neque consiliari,dicens nos esse principium futurorum.etabeo quod consiliamur,ad id quod ait,nequenegotiari reddidit id quod subjecit, atque agimusutaliquid.Quaretantabrevitaleoratioconstrictaest,ut in ea teneatur rationis ordinisque necessitas.Et qtiotiiam est omnino in his qux non femper aclusunt, yos^Abile esse ei non esse simililer, in quibusulrumque contingit,et esse etnon esse. Quare fieri elnon fieri.Ac multa nobis manifesta sunt sic se haben~tia,ut quod hanc vestem possibile est incidi et non incidelur,sedprius exteretur ,similite,r aulem et non incidipossibile est.Non enim essel possibile cam priusexteri,nisipossibile esset nun incidi. Quare et in aliisfiendis quae secundum polentiam hujusmodi dicuntur.Manifestum igilur est, quoniam non omnia exnecessilatevel sunl vcl fiunt,sed alia quidem utrumlihet,etnon magis vel affirmatiovel negatio vera est,alia veromagis quidem et in pluribus alterum,sed tamen contingitfuri et allerum, atlcrum vero minime.Continuus quidem sensus ex superioribus hocre dioitur,nulloque extra impediente vel cogente ad ^ modo. Supra enim ait quod si haeo non suntpossiquodnobisvideturrationejudicanteprosilimus.Nec bilia,id est ut omnia necessitas administret. Videmusenim a nobis quoddam esseprinoipium futuro-omnianecessitatibussurripiendasunt.On:niumnamqueanimalium genus in eo quod animalia sunt subjectumest aiiud naturae, aliud ccelestibusrum et a nostris actibus, atque oonsiliis, his illudaiderumcursibus,aliud rationi quoque mentisetanimi cogitationi.Arboresnamqueetquaedamanimaliairrationubilia.Illa quidem tantum uaturae subjecta sunt.Pecudes vero quia liberum noa habent arbitriuniccelestium etiam decretis.Hominesautem el naturaeetsideribusetpropriae voluntati subjecti sunt.Multaenim natufa dominanle vel facimus,vel patimur.utraortem vel hujusmodi habitudinem oorporis.MuUaetiam secumrerum ipsarum necessitas trahil,ut eaquae cumfacere volumus,nontamen faoerevaleamus.addit,quoDiam suntaliqua quae possibiliasunt essecum non sinl,et non esse cum sint,haec jam simulauferentursi necessitas inomnibus dominetur, etsensus quidem cum superioribus ita conjunctus eit.Quid autem habeat argumentationistota sententia,hoc modo perspiciendum est.Possibile ssse diciturquod in utramque partera facile naturae suae rationevertatur,ut oum non sitjpossibile sit esse,'nec oumsit, ut non sit res ulla prohibeat, ita ergo et quodpossibile diciraus a necessitate sejungimus. Aliterenim dicitur possibile me esse ambulare cum se-Multa autem dat voluntatis liberum arbitrium qua; D deam, aliter solera nunc esse in Sagittario et postnobisvolentibusfiunt,quaBnonfierentnisi vellemus,undefitut naturaquasmotus est principium et liberiarhitriifacultate,et animiquoquerationeparticipet.Anjmavero velut alligata corporibus,quibus naturadominatur.imaginationibus et cupiditatibus et iracundiaeardoribus caeterisque,quae afferunt corpora,exipsa cuiilligatiiestnaturaparticipat.Guncti autemdivinaeprovidentiaesubjecti.exillaquoquedivinorumvoluntatependeraus,iiaqueneocoelestiumnecessitastota subruitur, nec casum disputatio haec de rebuseliminal,et liberum firmat arbitriura,sed haec majorasunt quam ut nunc digne pertractari queant.Supaucosdies in Aquarium transgredi.Ita enini possibileest ut etiam essenecesse sit.Possibile autemdicere solurnus.quod et cum non sit,esse pcspit,etcum sit,non esse iterum possit.Si quis ergo omnianecessitati subjecerit.ille naturam possibilitatis intercipit.Tres ergo sunt sententiae de possibilitate."Philo enim dicilpossibile esse,quod natura propriaenuntiationis suscipiat veritatem, ut cumdico mebodieesseTheooritiBuoolica relecturum,hoc si nihilextra prohibeat, quantum in se est potest veraciterpraedicari.Eodem aulem modo idem ipbePhilo necessariumessedefinit,quodcumverumsit,quantum

511 AN. MANL. SEV. BOBTII 512inseest nunquampossitsusceptivumesseraendacii, \ turali quadam cognatione videntur esseconjuncta,non necessarium autemidemesse determinat,quod idcircoadutramquepartemeorumeventuspossibilisquanlum in se eit,possit suscipere falsitatem. Impossibileverosecundumproppiaranaturam,nunquamtamenminushabetadcontrariacognationem.Potestest,ut lignum hoo potest quidera secari, sed nihilopossit suscipere veritatem. Idem tamen ipseetcontingensel possibile unum esse confirmat.Diodorus sed nihil eam prohibet frigoriquoque esse conjun-enim non secari. Et aqua potest quidem calescere,possibile esse determinat,quod aut est aut erit,imctam.Etuniversaliter dicere est,qucecunque nequepossibile quod cum falsum sit,non erit verum, necessariumquodcum verum sitnonerit falsum.Nonnecessarium,quod autjamest auterit falsura.Stoicivero possibile quidem posuerunt,quod susceptibileessetver8epr8edicationis,nihilhis prohibentibusquaecum extra sint, cum ipso taraen fieri contingunt.seraper sunt,neque semper non sunt,sed aliquotiessunt, aliquoties non sunt, ea per boc ipsum quodsunt,et non sunt, habent aliquam ad contraria cognationem.Haecautem impossibilium et necessariorummedia sunt. Impossibile enim nunquam essepotest.Necessarium nunquam non esse, inter haecIrapossibile autem quod nullam nunquara suscipiatveritatera,aliis extraeventum ipsius prohibentibus.propria quorumdam natura est, quee horum utrorumquesit media,qua3 et esse,scilicet possit el nonNecessarium quod cum verum sit,falsam praedica- r> esse.Ergo hoc nunc dicit: Videmus, inquit, in hist: 1I„ _„i: ••X «-J -; __ __ " ^.-..^ «^« „.^r«.^/,..„„+., * Tll„tionem nulla ratione suscipiat Sed siquae non semperactusunt.Illaverononsemper suntomnia ex necessitate fiunt, in Diodori sententiam non rectamsine ulla dubitatione veniendura est.Ille enim arbitratusest si quis in raari moreretur, eum in terramortem non potuisse suscipere, quod neque Philoneque Stoici dicunt.Sed quanquam ista non dicanl,tamen si unampartemcontradictionis eventunecessitatisraetiuntur.idemcum Diodorosentire coguntur.Namsi quis inmari mortuusest,illum necessefuit in mari necari,impossibile enim eum fuit mortemin terra suscipere.quod perfalsam est. Atquehasoomniaimpossibilia subirecoguntur.Quicunqueenim definite alteram contradiclionis partem in futuroveram esse contendunt,solam neoessitateminrebus inducunt.Neque enimsi quis naufragioperiitaclu,qu8e ad utraque contraria habent cognfitionem:ignis semper actu calidus est, aqua vero non semper.Quocircavidemus in his,quaB non semper actusunt, esse quaedam possibilia, et non, id est, ut etsint.etnon sintquod in his evenit in quibus utrumquecontingit,id est, et esse et non esse,ut aquamet esse calidam et non esse calidam, fleri quoquecalidara et non fieri.Multaque nobis perspicua sunt,ita sese habentia, ut in utraraque partem eventussine ulloalicujus rei impedimento vertatur, ut vestemquam possibile est quidemsecari,sed fortasseita contingit,ut non ante ferro dividatur,quam eamexteratvetustas,et hoo fieripotest,utqueelibet vestisnon ferro potius minuatim pereat, quam usu ipsoin pelago,idcircosinunquaranavigasset,immortalis G exteratur. Similiter autem non solum eam seuariin terra futurus fuisset.Atveronon exeventu rerum,sed ex natura eventus ipsos suscipientiura propositionuracontradictionesjudicandaesunt.Sienimmihiomnia suppetunt nuno ut Athenas eam, etiamsi nonvadam, posse me tamen ire manifestum est,et cumsit, est tamenaliaquaedam extrinsecuspossibilitatisnatura,quaeetabimpossibilietanecessitatesejunctaest. Aristoteles enim hanc habens opinionem de hisquaesempernecesse esse est,eaputatnullamhaberead contraria cognotionem,utnix, quoniam semperpossibile est,sed eam prius exteri quam secari.nonenim esset eam possibile non secari, nisi priuspossibile esset exteri. Cum enim exteritur, noniero potuisse non ire. Id quoque apud eos qui eventusexrerura naturarectaratione dijudicantindnbitalumest. Non ergo id est possibile ut sit necessarium.Sedquanquaraquodnecessariuraest,possibilesecatur,hoc autem in quibus eveniat universalitermonstrat.Evenit hoc enim,inquit, in facturis. Facturffiautem sunt, in quibuscunque generatio estatquecorruptio.Siveenim quod natura flatsivearte,in his a faciendo facturam dixit.Inhis ergofacturisaliaquidempotestate Eunt,alia actu, utaqua oalidaquidem est possibilitate. Potest enim fieri calida,frigida vero actu est. Est enim frigida actu, hocautem actu et potestate fleri ex materia venit.Namcum sit materia contrarietatis susceptrix,et ipsainse utriusque contrarietatis habeat cognationem, siest frigida,nunquam CHloriconiuncta est.Ignis quo- D 'P^* P^'" ^^ cogitetur,nihil eorum habet quae in seque nunquam frigori cognatus est.tdcirco quoniam suscipit,etipsa quidemnihil actu est,omnia tamensemper in frigoris contrarietate versatur, id est in potestate. Suscipiens autem contraria, quanquamcalore. Krgo omnia quaecunque sunt necessaria, unam habeatcontrarietatera,habettamenet alteramnullamadcontrariamqualitatem,quamipsaretinet, simuljSed non actu.ut in eadom aqua. Hujus enimhabent cognalionem. Quod si quam cognationem materiaet caloris susceptrix estet frigoris.Sed cumhaberet ignis ad frigus, frustra essetilla cognatio,nunquara ignisein frigoris qualitatem vertente,sedutrumlibet horum susceperitvel caloremvel frigus,est quidem,si ita contingit,caIida, est etiam simulnovimus nihilproprium natum frustra naturam so-frigida, sed non eodem modo. Nam fortasse actulere perficere.Ergo illasunt posita necessaria quaecunquead contraria nullam habent cognationem,quaecunque autemhabent,illa non sunt necessaria.Sedquoniamadutri,mque partem contrarietatis na-calida est,frigida poteslate.Ergo quod potestate estin rebus.exraateria venit.Alioquidiviniscorporibuspotestate, sed omne actu, ut solinihil omnmo estnunquamestlumenpotestatejSed aotunecpotestate

513 IN LIBRUM DE INTERPRETATlONE EUITIO SECDNDA. 514quidem ullaobscuritaSjVel toto coelonullaquies.Ila A.ergo sese habenlex materia, ut omnia ipsa essentpolestate, nihil atitem actu introducta, sed naturaquaeinipsaaiateriaestjSiogulosproratioDedistribuitmotus, et singulas qualitatura proprietates singulismatoris partibus ponit, utaliasi|uidem naturaipsanecessarias ordinaverit, ita ul quandiu res illa essetejus, in ipsa proprietas permaneret, ut igni calor.Nam quandiu ignis est, tandiu ignern calidum essenecesseest, aliisverorebus talesqualitatesapposuil,quibus carere possint. Et illa quidem;, necessariaqualitas informat uniuscujusque substantiam. Illaenim ejus qualitas cum ipsa materia ex naturaconjuncta est. Istae vero aliae qualitates extra sunt,quaeet admitti possuntetnon admitli.atquehincestgeneratio et corruptio. Ex natura ergo et exmateria -nistainrebuspossibilitasvenit,quain recasusquoquealiquando subrepit, quae«est indeterminata causaetsine uUa ratione cadens, neque enim casus naturaest, quae frustra nihil elflcit. Nec liberum est casusarbilriumquodinjudicioetrationeconsistit.Sedextraest casus. qui propteraliam rem quibusdam factisipse subitus etimprovisusexoritur. Et exhacautemquae estutrumlibet possibilitateetiamillaliberiarbitriiratiovenit.Sienimnonessetfierialiquid possibile,sedoraniaautexnecessitateesent,autex necessitatenon essent, liberum arbitrium non maneret.Duplex modus necessitatis ostenditur, nnus quicumalicujusaccidentisnecessitate proponitur, alterqui simplici praedicationeprofertur, utcum dicimussolemmoverinecesse est.non enim solem quianuncmovetur, sed quia nunquam non movebitur, idcircoin solis motu neoessitas venit.Alitervero qui cumconditionedicitur talis est,ut cum dicimus,Socratem se -dere necesseest,cum sedet,etnon sedere necesseest,cumnonsedet.Namcumidemeodem temporesedereetnonsederenon possit, quicunque sedetnonpotestnon sedere,tune cumsedet,igitur sederenecesseest,ergo tuncquandoquissedet, eum sederenecesseest;fleri enim non potestut cum sedet, nonsedeat.Rursusquando quisnon sedet, tuno cum non 3edet,nonsedere eura necesse est. Non enim potest idemsedereetnon sedere,etpotestistaesse cum conditionenecessitas, ut cum sedet aliquis, tunc cum sedet,ex necessitate sedeat, et cum non sedet, tunc cumnon sedet, ex necessitate non sedeat. Sed istacumconditione quM proponitur necessitas, non illamsimplicemsecum trahit.Non enimquicunquesedet,simpiiciier eum sedere necesseest, sed cum adjectioneea qus est,tunc cum scdet, sicut solem dicimusnecesse est moveri. Nec hoc addimus, ut solemmoveri necesse sit cum movetur.sed tantum simpliciterdicimus solem moveri necesse est, et haec necessitassimplex de sole dicta, veritatem in oralioneRecte igitur nec omnia casu, ut Epicurus, nec necessitateomnia, ut Stoicus, nec rursus omnia li-cum dicimus Socratem sedere necesse est, tunc cumperficiet. At veroillaquae cum conditione dicitur, utbero arbitrio fieri proposuit. Sed cuncta permiscens,in permisto mundo permistas quoque rerum ditionem temporis, si a propositionedividamus, desedet, id quod dicimus,tunccum sedet, ethanc con-causasesseproposuit, utaliae quidem exnecessitate, C tota propositione veritas perit. Non enim possumusaliae vero casu, vel llbero arbitrio,vel postremo possibilitatecontingerent.Quorumomnium unum nomenest, utrumlibet, vel in casu, vel in voluntate, vel inpossibilitate.Sed horum divisionem facit.Nam eorumquae sunt utrumlibet, alia sunt quae aqualiterad affirmationemetnegationemsehabent,utestlecturumme esse hodie Virgilium et non lecturum. Utroqueenim modo utruraque est, hoc est enim quod ait, Etnon magis vel affirmatio vel negatio est. ^qualiterenimetpossua)legereVirgiliumnunc,etpossumnondicere quoniam ex necessitate Socrates sedet.Potestenim et non sedere. Habet enim quamdam convenientiamet cognafionem potestas Socratis sicut adssdendum, sicetiam ad non sedendum.Ergoidquoddicimus ex necessitate Socratem sedere, tunc cumsedet, ad accidens respicientes proponimus. Namquando accidit Socrati sedere, eo tempore quo aocidit,ei non accidisse non potest. Sic enim fietuteidemeadem res accidat et non accidat uno eodemquetempore,quod impossibile est.Idcirco accidens ejusinspicientes dicimus, necesse est Socratem sedere,legere. Alia vero sunt qus non se aequaliter habent,sed quanquam in una re frequentius eveniat, sed non simpliciter, sed tunc cum sedet. Et sicutnon tamen prohibitum est in altera provenire, utineo quod est hominem in senectacanescere. In plu-simpliciter yEthiopem diccreessecandidum falsumest, verum tamen est in aliquo esse candidum (Inribus quidem hoc contingit, sed contingit fieri et n oculis enimet dentibusiili candorinest), itaquoquealterum, id est ut non canescat.Alterum vero minime, id est ut canescat. Ita ergo et possibilitate, etcasu, et libero arbitrio, contradictionem in una partede futuro deflnite non esse veram vel falsam, perfirmissimam. et validissimam nrgumentationemconstituit. His autem adjicit hoc.Igituresse quod est,quando est,etnon esse quod nonest,quando non est, necesse est.Sed non omne quod est,necesse est esse,nec omne quod non est,necesse est nonesse.Non enim idem eit omne quod esi, necessario essequando est,el simpliciter esse ex necessitate.Similileraulem et in eo quod non est.falsum est Socratem ex necessitate sedere sinjpliciter.Verumautemesthancnecessitateminaliquoquodamponere, etnonsimpliciterprffidicari,utdicamu3 tunccura sedet. Quemadmodum enim in sole dimus.quoniamsolero raoveri necesse esl simpliciter, si ita dicamus,Socratem sedere necesse est, falsum est. Sinvero marmoreum Socratem dicamus,quoniam marmoreumSocratem sedere necesse est, si fortasse sedensformatus sit, verum est, et simpliciter de taliSocrate necessitas poterit praedicari. De ipso autemSocratesimplicitertalisnecessitasnon dicitur.Nequoenim fieri potest ut Socrates ex necessitat'} sedeat

515 An. MANL. ^EV. ]^0ETII 516nisi fortasse cum sedet, tunc enim cum sedet, quoniamsedet et non potest non sedere, ex necessitate confuse et in tota oratione perspectum. SedA. falsa,aut enirnleoturup est,aut non lecturus,et hocnuUussedet alioqui simpliciter et non exnecessitatesedet,sed contingenter. Potest enim surgere. Quod autemexneoessitatesimpliciterest, illam non potest permutarenecessitatem, utquoniam simplicitersolemraoveri necesse est, sol stare nuUa ratione potest.Hoc igitur Aristoles dicit, omne quod est quandoest, etomne quod non est, quando non est, essecum conditione et non esse,necesse est,sed non sineconditione aut esse aut non esse simpliciter. Haecenimsolis illis necessitatibus attributa sunt queecunquenuUius potenti» aut cognationis adpppositasunt, ut sol ad quietem, vei ignis ad frigus. Nequeenim idem est, inquit, Aristoteles, ex neoessitateesse aliquid quandoestin conditione,vel non essequando nonest, et simpliciter dicere omnia ex necessitateesse,vel non esse. Illud enim conditio verumfeoitjinhocsimplicitatisnaturaefficitveritatem.Similiter autem,inquit,et in eo quod non esl, idemest. Non enim omne quod non est, non esse neeesseest, sed tunc cura non est, tunc non esse necesseest.ethoc in conditione rursus, non simpliciter.Duabus igitur his necessitatibus demonstratis, unasoilicetconditionali, aitera simplici. Rursusadcontradictionemde futuro conlingentique revertitur.Et in contradiclione eadem ratio est. Esse quidemvel non esse omne,necesse est,et futurum esse vel non.Non tamen dividentem dicere alierum necessarium.Dicoautemut necesseestquidem. esse futurumbellumnavale cras, vel non futurum esse,sed non necesse estoccidet, sol hodie non occidet, facillime inhis aliquisdividens dicit, quoniam solem hodie occidere,exnecessitate verum est, non oooidere, ex neoessitalefalsum.ltasesehabetdivinorumcorporum ratioetnatura, ut in his nulla cognatio sit ad opposita,atque ideo vel quod sunt, ex necessitate sunt, velquod non sunt, ex necessitate non sunt. Ea veroquae in generatione et corruptione sunt,non ita sunt,habent enim hoc ipso quod etgignuntur etcorrumpunturad opposita oognationem, atque ideo in hisnon est unam partem contradiotionis assumere, eteam necessario esse praedioare, etrursus aliam necessarionon esse proponere, quamvis totius contradictionisunaquaelibel pars vera sit, altera falsa,sed incognitse et indeflnitae, et non nobis. Verumquianatura ipsarum rerum quae proponuntur dubitabilisest,utin ea propositione quae est, Socrateshodie lecturus esl, Socrates hodie lecturus non est,totius quidem contradictionis una vera est, alterapotest dividere etrespondere,quoniam veraestet lecturumeumesse,velcerte quoniam veraeslnoneumesse lecturum.Hoc autem non quod audientes defuturonesoiamus,sed quod eadem res et esse possit etnon esse. Alioqui si 6x nostra scientia hoc eveniret,et non ex ipsarum rerum variabili et indefinito proventu,illarursus impossibilitas contingeret.utom-nianeoessitasadministraret.Nonenimpropterscien-tiam nostram quod ex necessitate est,eventurum est.Sed etiarasi nosnesciamus, erit tamen ejusreieventusconstitutus, et indubitanter illam rem futuramesse necesse esl. Ergb quoniam hoo fieri nequit, etsunt quasdam quae non exnecessitate proveniant,sedDp oontingenter.in hisquamiuamtotiuscontradictionisin qualibet ejus parte veritas inveniatur aut falsitas,non tameu ut aliquis dividat et dicat hancquideniveramesHe,illam vero falsam,quod hujusmodi monstravitexempIo.Cras enim bellum navalo fleri, autnon fleri necesse est, non tamen ex necessitate fietoras,aut necessitate cras non fiet. Ut possit aliquisdividere et pra?dicare dioens, cras fiet, ut hoc veredicat, et itaexdefinito contingat,velrursus cras nonflet,ethoc eodem modo proveniat,hoc fleri nonpotest,sed tantum indefinite queecunque una parscontradictionis vera est, altera falsa, sed qua evenerit.Eventus autem ipsorum indiscretus est, etillud enimetillud poterit evenire.Hoc autemidcircoest quoniam non est ex antiquioribus quibusdamcausis pendensrerum eventus.Utquffidam quodam-fulurum essecras bellumnavate,velnon futurumesse.*-

517 IN I R M DE INTERPREtATlONE EDITIO SECUNDA. 518quarumeventus,variusindefinittisqueoi3nstaret,pla- A rdrius,noncOntingitoppositum.Quod sineque in hisnissime demonstravit dieens, quod contingit in hisquas non semper sunt et non semper non sunt. Eaenimsunt in quibuscontingit utrumlibet,quaeneques6mpersunt(possunt enimcorrumpi),neque sempernonsunt, pbssuntenim generariet fleri.Heec enimsunt qu» habent ad opposita cognationem, sicut inipsapropriasubstantiarerumipsarumeventusdocet.Nam esse et non e?se oppositum est. Quod auteranon fuit, et generatur, et fil, ex eo quod non fuitest.Habuit igitur in hoc ad esse etnonesse, id estad oppositacognationem. Sia vero idem ipsum quodest corrumpatur, exeoquod fuit non erit. Habebitscretum est, quae una harum vera sit, quffi alterafalsa.Honini enim necesse esl alleram pariem contradictionisverdm esse velfaisam. Nam iamenliocvci iliud,sed utrumlibei, et magis qmdem alteram veram nontamen jant veramvei falsam. Quare mani/estum estguoniam non est necesse omnis affirmationis et negationisoppositarum liartc quidem veram, illam verofalsaesse.quffiin pluribus pr8edicantur,una deflnite vera est,altera falsa,et multo minus in his quorum sequaliterindiscretus evehtus est,manifestumestin futuris etcdhtingentibus propositionibus non esse veramunam, alteram falsam. Iloc enim in principio, utrrionstraret validissima argumentatione,contendit.Neque enim qucmadmodum in his quae sunl,sic seres habet eiiam in his quce non sunt, possibilibustamen esse vel non esse, sed quemadmodum dictumest.Ad divisionem temporum in principio faotam totamrevocat qusstionem.Ait enim eas prius propo'-igitur rursus ad opposita cognationem.Quare sicut sitiones qua; flerent, aut in praesenti, aut in futuro,harum quaesuntin generatione etcorruptionererum aut in praeterito praedicari, et eas quidem qus deptoventus indefinitus est, ita quoque el contradi- xj prieterito vel prffisenti dicerentur, deflnitam veritatemvelfalsitatem habere, sive in sempiternis etctionumpartes,quanquam intotacontradictioneunavera sit, altera falsa. Indefinitum enim et indi-divinis rebus dicerentur,sive in nascsntibuset morientibus,in quibusutrumlibet contingeret, ut haberentadopposltacognationem,infuturis vero,sidedivinisquidemrebusaliquisetimmutahilibusloqueretur,eodem modo un:im veram deflnite, alteramfalsam esse definite. Non enim habent hujusmodinaturae ad oppositacognationem. Inhis autem quaeingeneratione et corruplione essent de futuro praedicatisvel afflrmative vel negative, non eumdemesse modum veritatis definite, sed totius quidemDocuit supra nos in his quae utrumlibet sunt rebus contradictionis unam partem veram esse, alteramcontradictionis unam partem non esse definite veramfalsam vero alteramdeflnite, nuno a frequentiori etfalsam,definileautem unam veram, deflnile alteramfalsam, minime.Nunc autem non utraqne temporaa rariori argumentum trahit. Supra namque mon posuit, praesens scilicet et pr

519 AN. MANL. SEV. BOETII 520contendit, quaecunque fiunt adjectione nominis in-ipse Socrates ambularet, ita quoque in eo quod est.finili.Sed quoniam propositiones omnes aut secun- g homo ambulat, et non homo ambulat, dici potestdumqualitatemdifrerunt,autsecundumquantitatem. Nam si plures qui sunt non homines ambulent, ve-Secundum qualitatem quod haec quidem alfirmativapramonstratum est,in futurocontinKentium propo- A. autem Socrates ambulat, quamvisplures ambulent,sitionum veritatem et falsitatem non stabili neque nisi ipse Socrates ambulet, sic etiam in eo quod estdelinita ratione esse divisam, et quidquid supra la-homo et non homo, qui dicit homo ambulat, dicitquoniam quoddam animal arabulat, el lioc nominequalitate determinat, dicens homo ambulat. Quiverodicitnonhomoambulat.nonquidemomniasubruit,sed hominem tantum. Caetera vero animaliatissima disputatione complexaest,nuncejush8ecintentioest,ut categoricarum propositionum numerumtradal, quBecunquecumdiffinitovelinfinito nominesimpliciter fiunt.Primo enim volumine dictumestnomen esse, ut homo ;infinilum nomen vero,ut non homo.Pr

521 IN LIBBUM DE INTSRPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 522tur, aliud quodiiam nomenintroduxit, utsimpliciter f^quidera et per se nomen non esset, iDfinilum tamennomen vocaretur, id quod cum negativa particulaprofertur, Omnis autem propositioex noininis subjectioneconsistit. Est autem categorioa propositioquae aliquid de aliquo prasdioat vel negal, et de quopraedicat quidem nomen est. Quandoque in nomineinfinitum etiam nomen dicitur, necesse estsempercatefforicam propositionem aut nomen habere subjectum,aut illud quod infinitum dicitur. Infinitumvero nomen est quod ipae nunc innominatum vocat.Omnis ergo propositio praedicativa in duas dividiturspecies : aut enim ex infl nito nomine subjectum est,aut ex simplicietfinito. Exinflnito quidem quemadmodumcum dico, non homo ambulat, ex finito au-tem et simplici, ut homo ambulat. Hujus autem quee „ nomine, aliae ex finito. Oportuerat quidem volentem/?_;i_ -1. _! i;_; __i. :__ i j _._i -^ p.nnp.tanapfirlaH HiflprAn + i ac nmnncilinnnTYi nnn cnlnmex fiuito et simplici est, species sunt duse, quae aut cuDctapartiriaddifierentiaspropositionumnonsolumuniversale nomen subjicit, ut homo ambulat, aut infinita sumere nomina, sed etiam verba. Sed quoniamnoverat nomen quidem inflnilum conservaresingulare, ut Socrates ambulat. Quare ita fit divisio.OmniumenuntiationumsimpIicium,quaBduobuster-propositionem quam invenisset, ut si in afflrmativaminisconstant,aIi8esuntexinfinitonominesubjecto,aliae vero ex finito et simplici. Earum qune simplexbabentsubjectum,aliaesunt quaeuniversale simplexsubjiciunt, aliae quae singulare. Supra vero docuitquae sintdifferentife propositionura, simplex nomenin subjecto ponentium. Quod alia; sunt universales,aliaesunt parliculares,alia;suntindefinit;p,etsecundumquantitatemquidemhocmododifTerunt.Secundum(jualitatem vero, quod aliae affimativas sunt,Indefinitae ex infinito nomine subjecto.Non homo anibulat Non homo non ambul&tLlniversales ex simplici nomine subjecto.Omnis hoiuo ambulat Nullus homo ambulatUniversales ex inflnito nomine subjecto.Omnisnonhomoambulat.Nulluanonhomo ambulatParliculares ex simplici nomine subjecto.Quidam homo ambulat. Quidam bomonon ambulatParticulares ex infinito nomine subjecto.Quidam non homoamb.Quidam nonhomononamb.Haec ergo partiens, etde propositioaihus exduobusterminis constitutis faciens propositionem, inquitomnes exsubjecto fleri nomine propositiones, et eastantum ad divisionemsumitquceexinfinito nomine,et finito nomine fiunt, facienshujusraodidivisionemprincipalem, ut sit: Propositionum alife suntex finiloqualitatem eaedem infinitorum quoque nominum, inpropositionibus differentiaesunt.Dicimusenimaliasesseaffirmativas, alias negativas ;subjectiverodescriptiodocet, quae sint affirmativcBsimpIices, et quaesuntnegativae,etrursusqnae sunt affirmativae ex infinitonomine, et quae negativae, easque omnes inpropriis determinatioi.ibus adjunximus, nec minusetiam indefinitas in utraque specie propositionumdiceretur,a/flrmativatr servar3tenuntiationeo3,utestnonhomoambulat. Si negativa, negativam servaretenuntiationem, negativa autem est, ut est non homoambulat. Verba vero quae suntinflnitajuncta in propositionenon afflrmationem, sed perflcere negationem,idcirco de his reticuit. Quod ha magis quae exverbo infinito sunt ad unam qualitatem pertinentpropositionis, id est ad negativam. Semper enim fitex inflnito verbo negatio. Heec igitur colligens ait.aliae negalivae. Idem quoque in his propositionibus Quoniam autem est de aliquo subjecto affirmatio significansaliquid, id est praedicans, hoc est quoniamqiiae ex infloito nomine subjecto enuntiantur. AliaenaraqueearumindefinitKsunt, aliaj definit». DeQ- C omnis propositio est exsubjecto et prsdicato, quodnitarum aliae sunt universales, aliae particulares, hic autem subjectum est, vel nomen, vel innominatum.quoquese3undumquantitatem,necminussecundum lnnominatumautemestquodpropositu.nnomensub.ruit, ut est non homo. Nomen enira quod esthomodifrertnominisinfiDitiprivatione,quodestnonhonoo,at'|ue ideo et innominatura vocavit. Qualis autemdebeatessepropositio dequa traclat, ostendi dicens,unum autem oportet esse et de uno hoc quod pst iaaf'firmatione,idestexduobustern.inispropositionemoportere consistere. Commemorat quoque quid sitinnominatumsesupradixissequoniamquoddicimusposuiraus,singularehabentibussubjectum,Eimplicibuspropositionibusrejectis.Sunteniminfinitae pro-non homo, nomen quidem Aristoteles non diceret,sed quod nomen simpliciter non vocaret, hoc additoinfinitopositiones simplices -.h« homo ambulat, homo nonnomen dioeret infinitum, idcirco quoniamamhulat : contra eas vero divisae secundum nomen unum quidem signiflcat, sed infinitum,nomeneniminfinitum hae : non homo ambulat, non homo non nquo^lipsam significationem e.jns quoddicimushomoLJ ._ii;. ;j ^^± u„., „-L _i _;tollit, id estambulat; aniversales ex simplici subjecto nominenon homo, unum est, et unam per se si-sunt ha3:omnishomoambuIat,nuIIu3homoambuIat.Contrah:is vero divisas ex inflnito nomine universa-Ies:ornnisnonhomoambulat, nullusnonhomo ambulat.Rursus particulares ex simplici nomine subjectosunl hae : quidam bomo ambulat, quidam homonon ambulat. Bursus particulares contra hasdivisae ex inflnito nomine subjecto sunt hfe : quidamnon homo ambulat, quidam non homo non ambulat.Hoc autem subjecta descriptione declaratur.Indefinitae ex simplici noraine subjecto.Homo ambulat Homo non ambulatPatrol. LXIV.gnificalionem subripiens.MuIlasuntquaeintelligentiumsensibusreliuquuntur,commemoratetiamquo.niam,noncurrit verbum superiusinfinitum vocavit,et non simpliciter verbum. Quoniam ergo aliquid dealiquo affirmatio est,hocautemqi.;od subjectumest,aut noinen esse oportet, aut innominatum, id estinfinitumnomen. Duplex propositionis species invenitur.Omnis enim affirmatio vel ex finilo nomine estet verbo, vel ex infinito nomine et verbo, eodemquoquemodoetnegatio. Neque enim reperietur unquamulla afflrmatio, cujus negatio inveniri nonpossit. Quod si duplex est species afflrmationum,17

523 AN. MANL. 8EV. BOETII 524duplexquoqueestspeciesnegationutn.illu^lquoque A dicimus non homo, an inflnitum nomen esset, ancommemorat quod supra jam dixit. Nam licet ex vero finitum cum negatione conjunctum. Sed quoniamAristoteli placet verbis negationes oporterenomine et verbo, et rursus ex eo quod non est nomen,sed influitum nomen,et verbo fit afflrmatio et conjungi, infinita magis verba ambigui intellectusnegatio prasdicativa, id est categorica, ut autera sitprsterverbura uliaalfirmatioatquenegatio,autpr3eterid quod idem siguificet verbum vel in subauditione,vel aliquo alio modo, fleri non potest. Ponitquoque verba quaepeneinomnibuspropositiooibus,aut ipsa cadant, aut quae idem valeant. Est enim,inquit, vel erit, vel fuit, vel quascunque alia consignificanttempus, verba sunt, ut doceri ex his possumusquae ante posita sunt, atque concessa, cumdiffinitio verborum, daretur, verba esse quae oon-quis quaestionem videatur opponere, cur jam dixeritpraeter verbum enuntiationes nulla ratione posseconstitui,nunc idem repetit, quasinihildehocanteaprffidixisset, sed superfluum videri non debet. Quoniamenim flniium nonr.encum negativa particula,nomen est infinitum, idcirco putaretur fortasse negatioesse, quod dicimus non homo. Quod si heec estnegatio homo est affirmatio. Ne in hunc ergo quisquamlaberetur errorem, hoc dixit, et congrue repetivit,quoniam praeter verbum enuntiatio esse nonpotest, tanquam si diceret, nemo arbitretur inflnitumnomen esse negationem, nec nomen affirmationem.Traeterverbum enim aflirmatio et negatio nullapotest unquam ratione constitui. In hoo illud quoquenotaverat quod verbum infinitum et negationemsignificaret, et inflnilum verbum. Id enim quod dicimusnon ambulat et inflnitum verbum cst, et negatio,sed per se quidem si dioatur simplex sine aliquibusaliis adjectionibusinfinitum verbum est.Sinvero cum nomine autcum infinito nomine proferatur,non jam verbum inflnilum, sed negatio accipitur,utnon, negativa particula juncta cum ambulatinfinitum verbum efflciat non ambulat, sed in propositionequae est homo non ambulat, hominem nonambulare designat, atque ideo ait subjecta quideminpropositionibusposse essevel nomina.velinflnitanomina, praedicata vero praeter verbaesse non pos-sunt. Si vero cum inflnito nomine jungantur autfinito nomine, non inflnita verba jam sunl, sedfinita. Cum negatione tamen in tota propositioneintelliguntur. Siergo, quemadmodumStoici volunt,ad nomina negationes ponentur, ut esset non homoambulat negatio, ambiguum esse posset, cumsunt, an infinitavideantur, an cum negatione finita.Atque ideo ita discernitur sumptum cum nomineinfinitum verbum negatio fit et negativa propositio,ut est, homo non ambulat. Per se vero dictum inflnitumverbum est, ut non ambulat. Atque ideo biosolara differentiam nominum et infinitorum nominumin propositionibus dedit, non etiaminflnitorumverborum, idcirco quod de conjunctis loquebatur,scilicetde nominibus vel inflnitis nominibus atqueverbis. In quaconjunctione id quod per seinflnitumsigniflcarent tempus. Quare si heec consigniflcanl verbum dicitur, negatio est. Neque enim oportet sitempus,non est dubium quin verba sint ; sed praeter cutPomnis propositio aut ex flnito nomine aut ex infinitoha3C aut pra^ter idera valenlia, nulla propositio est.Recte igilur dictum est praeter verba praedicativampropositioriem non posse constitui. Juste tamen all-constat, id quoque aut ex flnito verbo, aut exinflnilo constare. Infinitumenimverbuminpropositionibusnon est, sed quoties aliquid (ut dictum est)tale per se ponitur, flnilum quidem verbum est, aedilli conjuucta negatio totam propositionem privat aodestruit,etverbumquiderainfinitumjunctumnominibusnegationem ut faciat necesse est, nomen veroinflnitum junctum verbo non necesse est ut fadatnegationem. Quod enim dicimus non homo ambulat,affirmatio, non negatio est. Ergo quoniam afflrmationemoportet aliquid de aliquo signiflcare, nomenautem inflnitum est aliquid, quoties diciraus, nonhomo ambulat, ambulationem, id est aliquid de nonhomine, id est de aliquo praedicamus. Sed si dica-Dius non ambulat, non potius de aliquo praedicamusG aliquid, sedabaliquotollimus. Qui enim dicil homonon ambulat, ambulationem ab homine toUit, nonde homine praadicat. Quare negatio polius quam afflrmatioest. Si enim affirmatio esset, idestsiverbumesset inflnitum, aliquid de aliquo praedicaret.Nunc autem aliquid ab aliquo tollit. Non est igiturverbuminflnitum, sed potius negatio, quotiesintotasumiturpropositinne.Numeruraveropropositionumquas nos supra quoque descripsimus, ipse subjecit,etinfinitas quidem prius, post vero contrajacentes ;quod si quis ad illa revertitur vel hic intenditanimum,in quo vel nostra vel Aristotelis dispositiodiscrepet, diligenter agnoscit. Nos enim et contrariasproposuimus et subcontrarias. Aristoteles verosolum contradictorie sibimet contrajacentes oppo-se. Nam sive in affirmationibus quis ponat, id verbumr» sitasque proposuit ; sed Aristoteles non solum insine dubio praadicavit, sive in negationibus, estnon infinitum verbum, sed tantum verbum, cui additapriesenti tempore easdem propositionum dicitessedifferentias quas proposuit, sed etiam in aliis quo-non particula tolam qualitatem propositionis que duobus temporibus quae extrinsecus suntex affirmativa in negativam coramutat. Quare rectenullamdifferentiampropositionumdeinfinitisverbisfecit. Infinitaenim verbatuncsuntinfinita, cumsolaextrinsecus autem tempora vocat quaa praeter praesenssunt, praeteritum scilicet et futurum.Quando autem esi tertium adjacsns prcedicatur, duplieitertunc dicunlur opposiliones. Dicoauiem, uteslljustus homo.Est tertium dico adjacere nomen vel verbumin affirmatione. Quare quatuor erunt istse, quarumdum quidem ad affirmatioremet negationem sesehabebuut secundum consequentiam, utprivationes,duxvero minime. Dico autem quoniam est, aut justo ad-

525 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE, EDITIO SECUNDA. 526jaeebit, aut non justo. Quare eliam negatio. Qualuor A propositionis. Sed potius demonstratio qualitatis,ergo erunt. Inielligimus vero quod dicitur ex iis qusesubscripta sunt, estjuslus homo. Hujus negalio, nonest justus humo. Est non juslus homo. Hujus negatio,non esl juslus hono. Est enim lioc loco el non est,justo el non juslo adjncet. Hxcigitur, quemadmodamin resolutoriis dictum est, sic sunt disposita.Quod autem dicitur perobscurum est ot expositumapluribusincurate,quorumcumjudicio competentienumerabo sententias.Postquam de his propositionibusexpedivit,qumduobusconstiterantterminis,et subjectum habuerant aut nomen,aut(utipseait) innominatum.id est infinitum nomen.NuncadhoG enim quod dicimusest, non constituit propositionemtDtam,sed qualis sit,id estquoniam estafflmativademonstrat, alque ideo non dixit tertiumpraedicatiirtantumsedtertium adjacenspraedicatur.Non enim positumesttertium prasdicatursolum.Sedadjacens tertium secundo Joco, et (quemadmodumdictum est) accitlenter pradicatur. Potest autem etsic intelligi, idoirco dlxisse Aristotelem estin histertium adjacens praedicari,quoniampossit aliquotieset per se praedicari, ut si quis dicat Socratesphilosophusest,ut propositiohaechocsentiat:Socratesphilosophus vivit.Estcnimpro vivitpositumest.eas transit in quibusest tertium adjacens praedicaturuno subjecto duobus prasdicalis, ut in eo quodSi quis ergo sicdicat.duo inveniuntursubjecta.Estvero solum praedicatur, non etiam adjacens. Quoddicimus, homo justus est, homo subjectum est, et g enim dicimus Socrates philosophus, utraque subjustusetest, ulraque praedicantur.Ergo inhocduo jecta sunt.EstenimpriBdicatursolum;si quis autemsunt praedicata, unum vero subjectum, et fortasse dicat sic:Socrates philosophu3est,utnonjamSocratemaliquis inquirat cur ita dixerit. Quando autem estphilosophum esse atque vivere, spd SocratemlertiumadjacenspraBdicatur,non enim tertium pr»- philosophari etphilosophuraesseenuntiationesigni-di-dicatur, sed secundum. Duo enim sunt qus praedicanlur,unum vero subjectum est. Sed non itactum est quasiestin proposilione quae dicit, homojustus est,lertium praedicaretur.Sed quoniamadjacettertiura etpraBdicatur,ergo quoddicitur tertium,praedicabitur,ut homo est de subjecto consi Jerationemfecit,quot modis subjectum sumptum differentiasfaoeretproposilionum.Autenim nomendicebatessesubjectum,aut infinitum nomen.Itahio nuncdeficel,tunc invenitur unum subjectum et duo praedicata.Socrates enim subjectum est, philosophusautem etest pr8edicata,quorum philosophusquidemprincipaliter praedicatur. Est autem adjacens nomini,quod est philosophus, et ipsum praedicatur,ad adjacere refertur;etenim in ea ipsa propositione sed non simpliciler praedioatur, sed adjaoens.qua; dicit, homo justus est, est tertium adjacet, Sunt autem aliae propositiones hoc modo: Socratespraedicatum autem jam nontertiunfi,sed secundum. ih Lycaeo disputat. Et sunt ha3 ex tribus terminis.Ergolertiumnumeratumadjacet.secuiidumveronumeratumSed de hac interim propositionum naturapraedicatur,hoc estigiturquodait.Quando nihil tractat, sed de his solum in quibus est tertiumest tertium adjacens praedicatur^non quoniamteradjacens praedicatur, ut est homo justus est,tium pr8edioatur,sed prsdicatur tertium adjacens, ^ sed de his duas quidem oppositiones. Quocircarecteid est tertio loco. Facitigitur nunc in his propositionibusconsiderationemduee oppositiones quatuorpropositionum sunt. Hocinquibusesttertiuraadja-auteni hujusmodi est.Quandoest tertium adjacenscens esl, secundum praedicalum, et sicut in his in praedicatur, quod principaliter praedicatur aut nomenquibus tantum praedicatur est, non etiam adjacenserit, aut infinitum nomen. Et haec autaffirmativepraedicandasant,autnegative.Quocirca simplicisnominisaffirmalioetsimplicisnominis negatio,una estoppositio,et duaepropositiones. Finitum autemet infinitum hic non subjectum, sed sumiturpraedicatoloquitur,etdepraedicalidifferentiistractat.In his enim proposilionibus in quihus est tertiumadjaoens prffidicatur,sumptumpraedicatumaliasnomen,aliasinfinitum nomen faeitdifferentiaspropositionum.Prsedioatumautemdiooin ea propositionepraedicatum, ut in eo quod est, bomojustus est, justuspraedicatur,hooaulemnomenerit.aut infinitumnomen. Fiunt ergo ex his duae afhrmationes et negationes,homo justus est, homo est non justus, nonest non justus homo, non est justus homo. Atquequae proponit, bomo justus est, juatus, hoo enim hoc quidem in indeflnitis. Posterius autemmonstraprsdicatumde homine est,est autem non prajdioa- D biturhoc etiam inhisesse,qua; delerminationemha'tur.Sed tertium adjacens praedioatur,id esl secundo bent universalitatis vel particularitalis. Nuno autemlooo, et adjacens justo,tertium vero in tota propo- horum ordo subjeclus numerum oppositionemquesitione praedicatur, non quasi quaedam pars totiusAfflrmatio simplex.Homo justus sst.Afflrmatio ex inflnito.Homo non justus est.Oppositio unaOppositio unaSimplices in suprapositadescriptione propositionesvocavi,in quibus nomen praedicatur,uthomo justusest,homojustu3nonest.Ex inflnitis autem in quibusnomen inflnitum principaliter pra-dicatur^ut homonon justus est,homo non justus non est.Sive autemdeclarat.Negatio simplex.Homo justus non est.Negatio ex inOnito.Homo non justus non est.est primo praeJicatur sive postea, idem est. Neo hocturbetquod Aristoteles est, primum dixit, nosveropostremum ; sed idem est, fiunt igitur oppositionesduae, propositiones veroquatuor, ethae quatuorpropositionesex senario propositionum numero ad pau-

527 AN. MANL. SBV. BOKTII 528ciora reductae sunt. Si enim simplices el ex duobusternainis fuissent, hoc modo essent, homu est, homononest,justusest,justus non est,nonjustus est,nonjustusnon esl,etessent hae sex propositiones.Possetquidem adjici hoo etiam, utde inlinito nomine subjectoflerent propositiones,ut est, non homo est, nonhomo non est. Sed de his poslerius dioit.Nunc autemsexilla; siraplices in quatuor reduots sunt, idcircoquod res simplioesjunct est non justus homo.Quare,inquit,siestaffirmativoraodo positum,nuncquidera cumjusto,nunc autemcum nonjustogeminas fecitpropositiones scilicetaffirmativaSjidemquoque estcum negatione conjunctura,idesl non, gerainas quoque facit negationes,eas scilicet qu» sunt, non est homojustus, non esthomo non justus:hoc est autem quod ait: Dico autemquoniamesl,autjusto aut non justo adjacebit.Si enim adjacet justo, faoit hanc afflrmationem,estjuslus homo;si adjacet nonjusto,facit hancafflrmationem,est non justus homo. Quare etiam negatiojuncta cum esl idem facit. Haec igitur negatio quaeest non, copulatajusto et non justo,duas faoietnegalionescoutraeas,quassupra diximus.propositiones.Sienim addalur ju?to,talem facit negationem,non est justus homo,sinon justo,none3t non justushomo.Hoc autem cur evenit,quoniam estetnonestjuslo et non ju3toadjacet,estcumjusto etnonjustoduas faciens propositiones. Non estiterum negatiocumjustoetnon justoaliasduasnegationes.Exquibuaquatuor duee oppositiones sunt,ut aitsupra. Quando.

529 IN LIBRDM DB INTERPRBTATIONE EDITIO SECUNDA. 530UndeAlexander quoquedicitscriptaraeesse culpam, Anon philosophi reote dicentis, et emendandam essescripturam, sed non eumoportuit confundi, siprohomineetnonhomine justum et nonjustum intulit.Ilaec enim exempla sunt potius quam propositionumnecessitas.quod enim dixitest hominiet non hominiad.jacere ita sumpsit, tanquam si homo praedicaretur,ut ineo quod est Socrates homo est,vel rursusSocrates non homoest. Ergo volens sumere quodcunquepraedicatum,nuncquidem simplex,nuncauteminfinitum, intulit justum et non justum indifTerenlerhabens, an homo et non homo praedicaretur,anjustusetnon justus,solum in prcedicato aliassumereturnomen, alias infinitum nomen. Non ergooportuit Alexandrum conturbari. Aliosque in hacscriptione in qua nos philosophus exercere voluit, „sicut Porphyrium,et Herminum non turbabat, quidicunt exempla hic esse finiti praedicatiet infiniti,inquibus quod liber praedioatum sit,aBque accipi oportere,velsic cum dixisset homini et non homini adjacere,estet non est,albuni et non album, posteaintulisset snfficere. Hoc enim et illud praedicatum,aliasflnitum^aliasinfinitumsumereinquibuscunqueDominibus seque oportet, et quod homini ait et nonhomini adjacere est, et postea intulit justo et nonjusto, et subjecit hominem, non ita putandum esttanquam desubjectis,id est horaine, et non homines'cut prius quoque exposuimus : Est enim hoc locoet non est, justo et non justo adjacet.Sedordoquidemtotius sententioe diligenter expositus est, siveilla scriptio sit, siveilla, neutra enim mutandaest.Et una quidem plus habet exercitii, altera vero faoilitatis,sed odunam intelligentiam utraque perveniunt.Restat igitur utquodait : Quare idcirco quatuoristse erunt,quarum quidem duaj ad afflrmationemsesehabenlsecundumconsequentiam,utprivationes,duae vero minime, diligentius exponamus.Locusenim magna brevitateconstrictusest,etnimiasubtilitateac obscuritatedifflcilis,et huncquideminprima editione hujusopwristranscurrentesexposuimus,alquein eo brevissimam, ut in aliis quoquededimus,expositionem.Nuno autem quid in se sensushabeat veri, quidvehac brevitate latitet, quantumfacultassuppetit, nosipsi patefaciemus, et quantumvalet animum lector intendat.Gui si forte paulo obscurioravidentur,rerum imputet dilflcultati, siveroplaniora quara putaverit, suo gratiam debehit acumini.Sedprius quid de hoc loco Herminus arbitretur,quampossibiliterexpediam.Ait Herminustribusmodiscum infinito nominepropositiones posseproferri,autenim infinitum subjectum habent, ut nonhomo juslusest, autinflnitum pra3dicatum,ut homonon justus est,»ut inflnitum subjectum et inflnitumpraedicatum,ut non homo non justusest.Harum igi-loqui voluerit,et postea per errorem intulerit in prsedicatojustoet non juslo,sed polius Ipsum homini etnon homini ita sumpsit,tanquam in aliquo praedicaretur,tur,inquit,qua5cunquead praedicatumterininum habentnomen infinitum,similes sunt his quee aliquamdenuntiant privationem.Denuntiant autera privatiotesut sicutdictum est,Socrates homo est,Socra nem hae quae dicunt, homo injustus est, horao intur,inquit,qua5cunqueadnon homo est, hic ergo homo et non homo prae- ^ justus non est; ergo istiusmodi, qua> proponunt,dicatur. Rursus si quis dicat homo justus est, homonon justus est, nihil differt.Eodem enim modopraedicatum in una propositione simplex sumptumest.In altera inflnitum, velut si dicam nix alba est,nix non alba est, eodem modo, non ergo culpandaest scriptura quae cum prius proposuisset homini etnonhominiadjacereestjustumetnonjustumintulit.Nihil enim interestsivejustum aut non justum prasdicetur,sivehorno aut non homo,dummodo praidicationemalias inflnitam, aliassumat flnitam, tunccum esttertium adjacens praedicalur. Exercereigiturintelligentiam nostram actionemque philosophusvoluit rerum omnium solertissimus,non scripturafalsa confundere; quando autem ea quae suprahorao injustus est, homo justus non est. Illae,inquit, consentiunt quae sunt ex inflnito praedicato, ut ea quae est homo non justus est,homo non justus non est. Idem enim est, inquit,essehomineminjustum.quod hominemnonjustum.lllaevero quaehabentaut subjectum infinitumut est, non homojustus est,aututraqueinflnita, utest, nou homo non justus est, non consentiunt adprivaloriam propositionem, quee est homo injustusest.Nulla enim similitudo est e.jus proposilionisquaeest,non homo justus est,et ejus qua3 dicit,homo injustusest.Nec vero ejus qua; proponit non homo nonjustus est,et ejus quae enuntiat, hurao injustus nonest.NamqueillaequaeinfloitumnomenhabentinFrffidixitcolligens ait: Est enim hoc loco, et non est, D dicatione, heeprivatoriis consentiunt. Illae vero prohominiadjacet, hoc sentit, quoniam in hac propositione,quae dicit, homo justus est, quam supra proposuerat:justusde homine praedicatur. Est autemadjacensjusto adjacebit et homini, et in ea quae dicit.homojustus non est,quoniam justus praedicaturde homine, non est autem adjacet. Non estergo hominiquoque adjacebit. Hoc enim est, quod ait, estenim hoc loco et non est homini adjacet.Nam si jusluspraedicatur de homine, est autem et non est adjacetjusto,et homini quoque adjacebit, nt dictumest Hanc quoque sori.pturam emendandam esseAlexander opinatur iauiendumque esse hoc modo,positiones quae aut suhjectum habent inflnitum,aututraque infinita, privatoriis longe diverss sunt. Sedhic Herminus longe atotointelleclum et rationesententiaediscrepanshasinterposuit,qua;autexutrisqueinfinitis,aut exsubjecto flerent intinito.Quodautemesset quod ait secundum consequentiam, vel quaeduae haberent se secundura consequentiam ut privationes,quffivero non exponent nihil planum fecit,etsensusnihilomagisanteexpositioneraHerminiquampostexpositionemobscururaest. Nosautem Porphyriumsequenles,eiquedoctissimo viro consentienteshocdicimus,essequatuorpropositiones,quarumduaB

531 AN. MANL. SBV. BOBTII 532quidem exfinitis nominibus sunt, dua vero exinfi- A. quoque una affirmaliva, altera negativa, nec nonnitis nominibus praedicatis.Suntautem ex finitis nominibushoc modo, .iffirmatio, est justus homo,negatio,non est justushomo.Ex infinitis vero nominibusetiam sint aliae duaa infinitae, afflrraativa rursus etnegativa.dicoquoniamquemadmodum se privatoriaepropositiones, afflrmatio scilicet et negatio.ad afflr-priedicatis atflmatio est quae dicit, est non mationes et negationes simplices habuerint, sicsejustus homo, negatio quae proponit, non est non habebunt et qus sunt inflnitead easdem ipsas simplices,idjustus homo. Sed bas ex infinitis nominibus pceedicatispropositionesinreliquosermoneinflnitasvocabimus,ut affirmatio inflnita sit in hac expositione,ea quae dicit, est non justus homo, negatio inflnita,est secundum consequentiam; quod autemdico tale e3t,disponanturprius duae simplices,idestafflrmatio quaj dicit,e3ljustus homo,etrursus negatioquae dicit, non est justus homo. Sub his autemea quae dicit, non est non justus homo, ut quod dicturidisponantur privatoriae, sub afflrmatione quidemeramus propositionem exinflnito noraine prs.dicato, hanc infinitam nominemus,illas autem duasqu8B nullum nomen habentinfinitum,necsubjectumnec praedicalum, simplices vocemus.Sunt ergo sim-simplici privatoria negativa, sub negativa simpliciafflrmativa privatoria,ut subeaquaedicil, est homojustus,ponatur quae dicit non esthomo injustu8,etBub ea quae dicit non est homo justus, ponatur eaplices propositiones hae, est homo justus, non est qua;g proponit est homoinjustus.Rursussubprivatohomojustus. Privalorias autem propositiones vocoquaecunque habent privationem. Privatoriae autemsunt hoc modo, est injustu3homo,haecenimjustitiasubjectum privat, etrursus non est injustus homo,haec rursus injustitia subjectum privat. Ergo cumsint duae propositiones simplices,unaafflrmativaalterariisdisponanturinflnitae,subafflrmationeafflrmatio,sub negationenegatio. Sub afflrmalione quidem privatoria,quae dicit est injustus homo, disponatur afflrmativainflnita,e3t non justus homo; sub negativavero privatoria quae dioit non est injustus homo.ponaturnegativa inflnita, quae dicit,nonestnon justusnegativa, et sint aliae dus privatoriae, earum homo. Hoc autem subjecta descriptio docetAfflrmatio. Est justus homo.Simplices. Non est justus bomo. Negatio.Negatio. Non est justus homo.Privatoriae. Est justus homo. Afflrraatio.Negatio. Non est non justus homo. Inflnitee. Est non justus homo. Afflrmatio.Hisigituritadispositisdicoquoniamquemadmodunse habent privatoriae, id est, afflmatio et negatio,quEe diou nt,est inj ustus homo,non est injustus homo,ad simplices quae proponunt est justus homo, nonest justus homo, secundum consequentiam sic sehabebunt etiam inflnits propositiones aifirmatio etnegatio,hae scilicet quae sunt,est non justus homo, Cnon est non justushomo, ad easdem siniplicesquffisunt, est justus bomo,non esljustus horao. VideamusquiEsitsimpliciumetprivatoriarumconsequen-tia, ut utrum se sic habeant icfinitae ad simplices,quemadmodum sehabentprivatoricBadeasdemsimplices,cognoscamus.Disposit*igitur suntin primoquidem ordine simplices propositiones, afflrmatiosirnplex quaedicit, esljustus homo, et negatio simplexquae dicit,non est justus homo. Sub his, id estsub affirmatione simplici,duffi negationes,una privatoriaqufe est non est injustus bomo, et alteraquoniam non esl injuslus homo, nam qui justus esthomo, non est injustus homo. Sequitur ergo afflrmationemsimplicem privatoria negatio, ut siverafueritafflrmatiosimplex,veraquoquesitnegatioprivatoria,et afflrmationis simplicis veritatem negationisprivatorias veritas consequatnr. At vero noaeconverso est, neque enimafflrmatio simplex negationemsequitur privatoriam.Nam si verum est dicere,quoniam nonest injustus homo,nonomninoverumest dicere quoniam est justus homo. Potestenim vere deequodici quoniam equus non estinjustushomo, neque enim omnino homo est. Et ideonec in justus homo est, sed non potest dici de equo,quoniam equus est justus homo; itaergo veritatemprivatorice negationis non sequiturveritas simplicisafflrmationis, atque ideo nec continua propositiohinc et conjunota proponi proferrique potest. Nonenim vera propositio est si quis dicat, si non estinflnita qua est non est injustus homo.Sub negationevero simplici quae dioit, non estjustus homo,duae afflrmationes, una privatoria qu» dicit,estin-injustus homo, est justus homo, de equo enim verumest(ut dictum est) quianon est injustus homo,non tamen verura estessejustumhominera equum.justushomo, altera inflnita quaj dicit,est nonjustus rv Quare negationem privatoriaro simplex afflrraatioV,nrv,nhomo.T11.,J „.,„„.,.;_ J ;_i: IUud quoque -.:j-_j ..i^ in descriptione videndum est;i.-_ i\t i ± __i:_:j. : , r.non sequitur. Monstratura est igitur quoniam alfirmationemquod angulariterse afflrmationesnegationesque respiciunt,namsimplicem negatioprivatoria sequeretiir,affirmatio quffi est simplex.est justus negationem veroprivatoriamsimplexafflrmatio nonhomo, angulariter se contra utrasque respicit afflrraationes,infinitarasequeretur. Rursus videamus etin opposita partescilicetet privatoriam,quae sunt qualis sit consequentia.indiversa enimparteafflr-est non justus homo, est inJustushomo.Rursus negatiosimpiex qua3 est, non est justus homo, angulariterrespicitduas nejiationes, infinitsm scilicetetprivatoriam, etin veritate simplicem afflrmationemprivatoriam neijatio sequitur, nam si verum est dicerequoniam estjustus homo, verum est diceremationemquidemprivatoriamsequiturnegatiosim-pIex,negationem vero simplicematflrmatioprivatorianon sequitur.Nam si verum est dicere quoniamestinjustus horao.verum est dicerequoniamnonestjustus homo,qui enim injustusestjustusnonest, etaffirmativae privatoriee, ejus scilicet quas dicit,est

533 IN LIBRDM DE INTBRPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 534vertilur.Neque enim simplicem negativam sequiturprivatoria affirmativa.Nam si verum est dicere quoniamnon est justus homo, non est omnino verumquoniam est injustua faomo,deequo enim verumestdicere quoniam equus non est justus homo,nam quiomnino homo non est, Bec justus homo est. Sednon de eodem equo potest dici vere quoniam equusest injustus homo,nam qui homo non est, nec injustushomo esse potest.Quare veritatem negativaeinjustus hotDO,veritatein sequiturnegativa simplex A privatoriaaffirmatioetinflnita affirmatio idera signiquffiest, non est justus homo, hoc autem non conficant,sibiquecoiisentiunt.Sequiturergosimplexne-gatio quee est, non estjustus homo, inflnitamafflrmationemquae dicit, est non justus homo, sed hooeconverso non evenit.Nunc enim demonstratum estquod simplicem affirmationem sequeretur inflnitanegatio,etsimplexaegatioveritateminfinit8eaffirmationissequeretur,sed non est conversio,utrursus in-finitamnegationemsequaturfinitaafflraiatio,etsim-plicem negationeminfinitarursus affirmatio consequatur.Namsiidem privatorianegatioqusest, noneslinjustushomo,et infinitanegatiosigniflcant^qufflsimplicis non sequiturveritasprivatorieeaffirmationis,veritatemautem afflrmationis privatori» sequiturex necessitate veritas simplicis negativae. Quocircamonstratum est hoc in utrisque,quoaiam af-est noo estnonjustushomo.quoniam affirmatiosimpiexqucedic.test justushomo,non sequiturprivatoriamnegationem quae est,noa estjustus homo,ut sufirmationemquidem simplicem sequeretur negatio g pra monstravimus, eadem ipsa simplex afUrmatioprivatoria,negationem vero privatoriam non sequilurqua9proponit,estiustushomo,nonsequiturinflnitamaffirmatio simplex.Rursus affirmationem priva-negationem quse enuntiat.non est non justushomo.toriam sequitur negatio simplex, negationem simplicemRursus in parte altera si affirmatio privatoria qusBnon sequitur affirmatio privatoria. His ergo proponit cst iojustus homo,idem significatcumin-ita positis de infinitisprivatoriisque traotemus.Privatorieenamque etinfinitae afflrmationes afQrmationibus,negationes consentiunt negationibus hocmodo. Affirmatio enim privatoria quae dicit,est injustushomo, consentit infinitee affirmationi, queedicit non est justus homo, idem enim signifzoantutreeque privatoria affirmatio et infinitaaffirmatio,et quanquam in aliqua sermonis prolatione discrepent,tamen significatione nil discrepant, nisi tanlumquod quem illa injustum ponit,id estprivatoriaflnita affirmatione,qu« dicit^est non justus horao ;privatoria autem afflrmatio quae proponit est injustusbomo,noa sequebatur simplicem negationem,quae dicit non est justus homo, neceadem quoquasimplicem negationem qiieeproponit non est justushomo, sequitur indelinita affirmatio quae dicit, estnonjustus homo. Sed quanquam hic ratio consequentiaeet necessitas monstret, nos tamen idquoddemonstravimus ratione,exempIis quoque doceamusDico enim afnrmationem simplicem quae dicit estjuhaecponit esse non justum,etrursus negatio priva- „ stushomo,sequiinfinitam negationemqu8edicit,nontoriae quae est, non est injustus homo, consensit est non justus homo, sicuteamdem quoquesimplicematque concordat ei negationi qu» est inflnita, nonaffirmationem sequebatur privatoria negatio,est non justus homo. Hee quoque,id est negationes quae proponit non est injustus homo,nam si verumquo sibi in consequentia consentiunt nianifestum est dicere quoniam est justus homo.verum quoqueest. Sequitur autem simplicem afflrmationem ea de eodera est dicere qunniam non est non justusquae dicit, est justus homo,privatoria nogalio quae homo. Nam qui justus est,non est non justus, sicutdicit, non est injustus homo, se^iuitur ergo eadem verum erat dicere, quoniiim idem qui justus est,ipsam simplicem affirmationem infinita negatio, non est iiijustus,quare simplicem affirmationem sequiturinfinitanegatio,sicuteamdemid est eara qu«dicit est.justus homo, ea quee proponitquoquesimpli-non est non justus homo.Nam sibi privatoria cem privatoria negatio sequebatur. Sed hoc nonnegatio et infinita consentiunt,si eam sequitur privatoriaconvertitur, neque statim verum est.quoniam nonnegatio, eamdem quoque infiniia negatio est non j ustus homo eumdem esse justum, equuscoasequitur.sed alfirmationem simplicem quae proponitest justus homo, privatoria negatio sequiturenimnon estnon justus homo,neque enimomninohomo est. Quod autem omnino homo non est, nonquae dicit, non est injustus homo. Quare sequitur poterit esse homo non justus, sed de equo.de quoetiameamdemsimplicemaffirmationem quaaenun- U verum est dicerequoniam non est non juslus homo,tiatest justushomo, infinita negatio quas dicit,non non est de eo verum dicere quoniam est justusest non .justus homo. Rursus e diversa parte idem homo. Sicut et de eodem equo verum esset dicereevenit,quoniam afflrmationem privatoriam quae dicit,estprivatoriam negationem qus proponit,non esl inju-iojustus homo,sequebatur negativasimplex stus homo. HaBC euiin poterat etiam de equodici,quae proponit non estjustus homo.Sequilur quoqueinfinitam affirmationem qute dicit, est non justushomo,simpIex negatio qufe proponit,non est justushomo, nam si privatoria afflrmatio et inflnita con-Bentiunt, quae proposilio sequitur privatoriam, eademsequiturinfinitam.Sedprivatoriam affirmationem,quaedicit,est injustus homo,sequitur simplexnegatio, quae proponit, non est justus homo, sednec erat verum quoniam sequeretur hanc, id estprivatoriam negationem simplex affirmatio quae dicit,estjustus homo. Quare non sequitur inlinitamnegationem quae est,non est non justus homosimplexafflrmatio quae proponit,est justus homo.sioutnec iHamquidem quae consentitinfinitae negationi,id est privatoriam negationem quae proponit, nonest injustus homo, ea qucc dicit est justus homo

535 AN. MANL. SKV. BOETII 536simplex affirmatio sequebatur. ConcludeQti igitur A. ues similiter sunt, ut saepe supra monstravi, duaedicendum est"quoniamafflrmationem quidem simplicemvero minime habent consequentiam. Neque enimsequitur infiDita negatio,sieut eam privatO' negativam infinitam simplex sequitur afflrmativa,ria sequebatur. Infinitam vero negalionem non sequitursimplexalfirmatio,sicut nec negationem privatoriamaut infinitaafflrmativasimplicem negativam sequitur,sicutinprivationibusquoque fuit.In privationi-sequebatur. Rursus in parte alteraidemeconvorsoevenit. Alfirmationemenim infinitam sequiturnegatio simplex sicut privatoriam quoque affirmationemeademsimplexnegatiosequebatur;namqui est non justus homo, ille ex necessitale non estbus namque nec affirmatio simplex privatoriam negationemsequebatur, nec simplicem negationemprivatoria atflrmatio consecuta est.Sensus ergo hujusmodiest : Quatuor istae erunt, id est quatuorpropositiones.ex quibusduplicerLfierioppositionemestjustus homo,non sequebatur privatoriaaffirmalioquae dicit, est injustus bomo,equusnamque nonest justus homOjSed de eodem equo fjemo dicitquoniamest injustus homo. Iterum igitur concludentidicendura est affirmationem inflnitam sequisimplicemnegationem, sicut affirmalio quoqueprivatoriasequebalur, sed non convertitur.Neque enim sequitursimplicemnegationem infinita af'firmatio,8icuteani nec privatoria affirmatio sequebatur. Sic ergocum sint quatuor propositiones,duaB simplices,duaejustus.sicut etiam quiest injustu8homo,illeex necessitatenonest justushomo. At vero si verum estdicere quoniam non estjustus homo, non omninoneoesse est illum esse non justum hominem.Equusdixerat,quatuorautem istae sunt dus simplioes,alfirmativa,estjustus homo, negativa,non est justushomo, et duae infinitae, affirmativa, est non justushomo,negativa,non est non justus homo. Quarum,enim non est justus homo, nam qui omnino homo inquit, dus, negativa scilicet infinita et negativanon est,nec justus homo esse potest,sed nuUus de g simplcx, sic se habebunl ad affirmationem et negaeodemdicere potest quoniam^equus est non justus tionem secundum consequentiam, id est ita aliashomo ;quod enim homo non est, nec non justus duas affirmationes,8implicem etinfinitaro, ipsaduaehomo esse potest,sicut etiam cum diceremus, non negationes sequuntur, ut eas privationes sequebantur.Duaevero minime, id est simplex affirmatio etinfinita affirmatio, non sese habebunt secundumconsequentiam,ipsae duae affirmatiunes ad duas negationes,infinitam scilicet et simplicem,quas nonsequebantur,sicut nec dudum has negationes privatoriaequoque affirmationes secutae sunt.Quod veroait secundum consequentiam ad affirmationem etnegationem,nonita intelligendum est,quasi vina sitaffirmatio aut una negatio.Sed quoniamin quatuorpropositioaibus,inquibusduaequidemaffirmationesinfinitae sunt.quarum quatuor dus siinplices sunt, erunt, duae vero negationes, afllrmationes simplexest justus homo.non est justus homo, du

537 IN LIBRUM DE INTBRPRBTATIONB BDITIO SECUNDA. 538enim fieri potest ut aut negatio qucs dicit, non est A quae proponit,nonestjustushomo,qnoniaaiprivalO'juatus homo,affirraationi quaj proponit, est justushomo,consentiat, aut afflrmatio quae dicit, est nonria afflrmatio quae dicit, est injustus homo, non sequitursimplicem negationem quaj proponit.non estjustus homo, cousenliat negationi quae dicit, non justus homo.Uuod si privatoria aflirmatio sequereturest non justus homo.Eam enim qua? dicit, estjustussimplicem negationem, sequeretur sine dubiohomo simplicera atfirmationem sequiturprivatoria inflnitaquoqueaffirmatioearadem simplicemnegationem.Nuncnegatio quae dicit, non est injustus horao, sedautem quoniam privatoria alfirraationegativam inquiuntinfinitam quaa est, non esl non simplioem negalionem non sequitur, nec infinitajustus liomo,non sequitur afflrmativa simplex quaedicit,estjustushomo.Ergoquemadmodumnegativaprivatoria quas est,non est injustus hom.o.sequituraffirmalivam simplicem quae dicit.est justushomo,non endem modo eadem simplex affirmatio, quaeafflrmatiosimpIicemsequiturnegationem,afflrmatioenimprivatoriaetafflrmatioinflnitasibimetconsentiunt.Illiveroquidiscrepaniiamostenderevolueruntinflnitarum et privatoriarum consequentiae ad sinplicom,quodcum negatio simplex sequereturafflrmationemprivatoriam,non eodera modo affirmatiodicit, est justus homo, sequitur infinitam negationemquae dicit, non est nou justus homo. Quibus infinita sequeretur simplioem negationem, non itdicendum est non eos hanc consequentiam recte Bintelligere,nec quidquam in hachujusmodi propositionumconsequentia discrepare.Gurenimhocnonnotaverunt, quod non aequitur negationera inflnitamqus est, non est non justus homo, finitaafflrraatio quae dicit,est justushorao?Nara nocnihi!mirabile debet videri.Idcirco enim simplex afflrmatioquee dicit,estjustushomo,non sequiturinflnitamnegationera quae dicit, non est non justus horao,quoniam nec antea privatoriam sequebatur. Nequeenim sequebatureademsiffplexafflrmatioquaedicit,oportuitcolligidiscrepantiam,sed potius,siquemadmodumaftirmativaprivatoriaquBedicit, estinjustusbomo,non ita infinita affirmatio quee enuntiat, estnon justushomo.non sequeretursimplicem negationemquse est.non est justus homo, tunc oportueratdicerealiquid discrepare consequentiam privatoriarumet inflnitarum ad sim|ilices.Nunc autem cumeodemmodoprivatoriaaffirmationonsequatursiraplicemnegationein,'quo inflnita atfirmalio non sequitureamdem simplicem negationem,manifestumestnuUamessein his discref;antianj,imo in omnibussimillimam consequentiam.et illos nihil per hancrationem, quam volunt addere reote disserere, imopolius majoribus obscuram sententiam obscuritati-est justus homOjprivaloriam negationem, quae dicitnon est injustus homo, et ea causa est curinflnitamquoque non sequitur.Infinita enim et privatoria(utbus implicare,sed potius ita intelligendum est.ut idsupra saepe jam dictum est) sibi consentiunt.Quarenullaest discrepantia, uam si simplex afflrmatio „ quod ait: Quarum dua; quidem ad afflrmationem etnegationem privatoriam sequeretur,eodera quoque ^ negatiouerasesehabebuntsecundumconsequentiam,modo infinitamnegationemsequeretur, nuncautemquoniamsiraplex afflrraatio privatoriam negativamut privationes, duse vero minirae, ita accipiamustanquarasi itadi.xiss6t,quatuor propositionum duaruranon sequitur,nec inflnitam quoque sequitur negativam.Illisimpliciura, duarum vero inflnitarum, duaaautem qui sumpseruntquoniam sequeretur affirmationes,idest simplicem et infinitam.sequun-privatoria negatio simplicem afflrmationem, et ineadem consequentia discrepare dixerunt,quod simplexafflrmationon sequerelurinflnitam negationem,non ita oportuitdiscrepantiam sumere, sed magis siquemadmodum privatoria negatio sequeretur affirmationerasimplicem,sic infinita negatio non sequeretursimplicemaffirraationera,luncinconsequentiadiscreparet,nunc autemnullaest omninodiscrepantia.Atquein hac quidem parte nihil omnino discrepantatquediscordant;videarausnuncinalteraparte,tur duae npgationes,simplex et inflnitascilicet,sicutprivationes quoque.In privationibus enira alfirmativamsiipplicem sequebatur privatoria negatio, etsimplexnegatio privatoriam afflrmationera,reliquaevero duae,id est simplex afflrmatio et infinita atflrmatio,nullambabentconsequentiamadnegationes,id est ad simplicem etinfinitam,sicut nec privationesquoque, nam afflrraalio privatoria non sequebaturnegationemsimplicem.necsiraplexaffirmatioprivatoriamnegationera, ut dicamus hoo raodo. Quarequarailliessedisorepantiarndicuntinfinitarumcon- t^ quatuor istae erunt duae siraplices, duae inflnitae.sequenti» et privatoriarura ad simplices, ut in ea quarum,idestduarumsirapliciuraetduarurainfinitarum,duae quidem, id est negationes simplex etquoque si quid vere discrepent, videamus. Uicuntenim afflrmationi quidem privatoriae,quae dicit,est inflnitaad duas afflrmationes sequuntur,id estsim-injustus homo,consentientem esse etconcordantemsimplicem negativam quae dicit,non estjustua homo,etsicut negatio privatoriasequitur simplicem affirmationem,aiuntquoniaranonitasequitursimplicemnegationem quae dicit,non estjustus homo, infinitaafflrmatio quaedicit,est non justus homo.Hseenimillam non sequitur. Quibus dicendum est rursus,quoniamidcircoinfinitaatfirmatioquaedicit, estnonjustus homo, non sequitur simplicem negatioaemplicem et infinitam.Hoc est enim quod ait,ad afflrmationeraetnegationemsic se habebuntsecundumconsequentiam,id est consequenlia; negationes adeas qua; sunt afflrmationes, sicut in privationibusquoque dicebatur, d-ja; vero, id est alflrraationessimplex et infinita non habent se secundum consequentiamad duas negationes, id est simplicem etinflnitam,sicutprivationesquoquesesecundumconsequentiamnon habebant,namprivatoriamnegatio-

539 AN. MANL. SEV. BOHTII 540nem non sequebatur afflrmatio simplex, nec simplicemnegationem privatoria atflrmatio. Est aliaquoque simplicior expositio,quam Alexander postmultas aiias exposiiiones, in quibus animadvertit,edidit hoc nnodo ; Cum sint,inquit,quatuor propositiones,i|uarumduae sunt infinitse,duae verosimplices,duae, inquit,infinitae aequaliter se habent secunduraafnrmationeraetnegationemadprivatorias,duaevcro simplices ad easdem privatorias se similiternon habent hoc modo : Affiimativa enim infinitaconsentit afUrmativaj privatoriae. Ea enim quae dicitinflnita affjrmatio,est non justus homo, ei consentitafflrmationi privatoriae quae dicit,estinjustushomo,ea veroinflnita negatioquae dicit,non est non justusho[ro,privatoriaenegationiconsentitqu8edicitnonest scilicet propositio atque infinita.Quod vero ait :Sipmiliter autem se habent et si universalis injustus homo,atque hae quidem duae,idest infinitanominisaffirmatio et influitanegatio^ita sesehabent ad affirmationemetnegationem,utprivationes,idesteademaffiraiantvelnegant,quaeprivationesaffirmantvelnegant,duaevero minirae,idest duffisimplic6s,minimeita se habent ad afflrmationem et negationem sicutprivationes,namomninononoontingitsimplexafflrraatioprivatoriamafflrmationem.Eaenim quaadicit,estjustus homo,non consentit ei quae dicit, est injustushomo, nec rursusnegatio simplex privatoriaenegationiconsentit.Eaenim qufedicit.nonestjustushorao,qua5 est simplex negatio, pluriraum dissidetab ea qus dicit,non est injustus homo,quae est privatorianegatio ; ergo cum sint quatuor, afflrraatiosimplex et negatio siraplex, affirmatio infinita et oppositio.Alia vero infinitae universalis affirmationis,etnegatioinfinita,harum duffi,idest alfirmatioinfinitainfiaitae parlicularis negationia, ut est, omniset negatio inQnita,itaaliquid afflrmantvel negant ut C homo non justusest, non omnis homo non jusluaprivationes.Hoo est enim quod ait, ita sese habentad afflrmationem el negationem,ut privationes,duaeest. Quare hic quoque cum duaa sint oppositiones,erunt sine dubio propositiones quatuor,sicut in hisvero minime. Neque enim ita affirmant et negant de quibus supra dixerat,quae soi licet,determinationeduae simplices, sicut duae privatoriae, afflrmationamquesimf lexabafflrmalioneprivatoriadiscrepat,et rursus negatio simplex a negatione privaloria lon-gedissidetatquediscordat,sedhaec(utdiximus)Ale-xandri expositio estpostmultasaliassimplicior,nontaraen repudianda,sed illa superiorverior essevidetur,quod Aristoteles ipse testatur, ait enim paulopost :Haec igitur quemadmodum inresolutoriis dictumestjSicsuntdisposita.Hanceaimconsequentiamquam supra in superiori expositione memoravi pri-A. totam sententias vim et prolixitatem digessimus,quare quoniam superiore digne (ut mihi videtur)expressimuSjSequentis textus ordinem sententiamquevideamus.Similiter autem se habent, et si universalis nominissit affirmalio, ut omnis est homo justus. i^egatio nonomnis esl homo justusomnisest homo non justus,nonomnis est homo non juslus.Sed non simililer angitlarescontingit veras esse, contingit autem aliquando.De infinitis quasdam propositionibus praelocutus,nunc deiis qusdeterminataesunt secundumuniversalitatiset particularitatis adjectionem dicit, quodetiam ipsae similiter se habeant sicut illa quoquequae sine nuUadeterminatione dicebantur,simplexafflrmatio sit,alii ita intellexerunt,ut quod ait : Similiterreferatur ad numerum propositionum et oppositionum.Namsicut in his quaa inflnitaa sunt etindeterminatae duaesunt oppositiones,unasimplicisnegationis et simplicisafflrraationis,alterainfinilaeafflrmationis et inflnitae negationis.Quatuor autempropositiones,quod supra jam dictume8l,itaquoquein iis quaedeterminationem secundura universalitatemparticularitateraque habent,quatuor fiunt propositioneset oppositio duplex.Oppositio enim unaestuniversalisaffirmationissimplicis,etparticularisnegationis siraplicis,ut esl,omnis homo justus est,non omnis homo justus est, et haecest quidem unacarebant.Alii vero qui Aristotelis animum penitusinspexerint,noa aiunt similiter solum se habere determinataspropositione3,ad numerum oppositionumet propositionum,sed etiam ad consequentiam,namquae est consequentia negationum ad affirmationesinhis propositionibus simplicibus et inflnitis,quffipraster determinationum dicuntur,eadem similitudohabetur,ei in iis quae cum determinatione proferuntur.Sedquoniam non in omnibus omnia similia habent,idcircoaddidit notans,sed non similiter angu-vatoriarumetinfinitarura ad simplicesin primilibri Jarescontingitesseveras,contingitautemaliquando.priorumresolutoriorum,quae(iva)iUTixaGraeci vocant, n Sensus autem hujusmodi est : Similiter, inquit, seflne disposuit; dicitautem Porphyriusfuisse quosdamhabent hffi|propositiones quae secundum determina-sui temporis, qui hunc exponerent looum, et tionem dicuntur infinitee ad simplices,et simplicesquoniam abHerminovel Aspasiovel Alexandroexpositionessingulas proferentes multa contraria,etin expositionibus male ab illis editis dissidentia repererunt,arbitratos fuisse librum hunc Aristotelisut dignum esset,exponi omnino non posse,multosqueillo temporeviros lotam hujuslibri praeteriissedoctrinam,quodinexplicabilemputarentessecaliginem.Nos autem brevissime hunc locum in primaeditione praeterivimus,sed quod illic pro intellectussiinplicitate breviter posuimus,hic omni latitudineadinflnitas,quemadmodumillaequoquesehabebant,quae sine determinatione indeflnitae dicebantur. Sedhabent quamdam dissimilitudinera,quod angularespropositiones in iis quae oum determinatione dicuntur,non eodem modo verae sunt, quomodo illae quassine determinatione proferebantur, vel infinitaevelsimplices.Videamus ergo priusan eadem in iis quaedeterminataBsuntsitconsequentiaquaein iis est quasindeflnite proferuntur.Post videamus quae sit in angularibusdissimiiitudo;disponanturergo non solum

541 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO 8ECUNDA. 542hffl quee simplices vel infinitfe sunt, sed etiam quffl A. quas determinatas,vel universalitatis quantitatevelsunt privatoriae, el prius quidem disponanlur hoc particularitatisvocamus,etprimo quidem affirmatioraodo : Simplex aftirmatio simplexque negatio.Ethcequidem indefinite, id est prEter universalitatis autparticularitatis adjeotionem.subhis,id est subaffirmationequidemsimpliciponaturnegatioprivatoria,sub negatione verosimplici afUrmatio privatoria.Heequoquerursusindefinite;ponaturautemsubaffirmationeprivatoria.etsubsimplici negatione afllrmatioinflnita. Sub privatoria autem negationeet simplioiaffirmatione ponatur negativa innnita,etha2quoqueindefiniteet indeterminate sine ulla parlicularitatevel universalitate. Sub his autem disponantur hsAfflrmatio simplex.Negatio privatoria.Negatio inflnita.Homo justus non est.Homo injustus est.Homo non justus est.Affirmatio universalis simplex.Negatio particularis privatoria.Negatio particularis inflnita.Non omnis homo justus est.Omnis homo injustus est.Omnis Uomo non justus est.privatoriae affirmationi quae dicit,est homo injustus,et inflnitae affirmationi quae proponit, est homo nonjustu3,angularis est. Negatio vero simplex queeest,non est homo justu8,Degationi privatoriae quae dicit,non est homo injustus et negationi infinitSB qus est,non est bomo non justus,angularis est. Item si quisad deflnitas propositiones aspiciat,idem sine aliquadubitatione reperiet. Aflirmatio enim universalissimplex quae est, omnis homo justus est, affirma-Indeflnitae.Definitae.universalis simplex,oontrahancnegalio particularissimplex.Sub affirmatione autem universali simpliciponatur negatio partioularis privatoria, sub negationeautempartioularisimplici,universalisaffirmatioprivatoria.Rursussub negatione particulari privatoria,etsub afflrmatione universali simplici ponaturnegatioparticularis infiuita.Sub afflrmationevero universali privatoria,et sub negatione simplicipartiouluri ponatur universatis affirmatioerit autem hujusmodi descriptio :Homo justus est.Homo injustus non est.Homo non justus non est.Negalio simplex.Alfirmatio privatoria.Affirmatio infinita.Omnis homo justus est.Non omnis homo injustus est.Non omnis homo non justua est.Negatio particularis simplex.Affirmatio universalis privatoria.Afflrmatio universalis infinita.infinila,In hoc ordine propositioDum quem supradescripsi- g infinitanegatio.Namsiveraestuniversalisafflrmatiomus,quce sintangularesmanifestum est. Suntnam- simplex quae dicit, omnis est homo justus, vera estqueaffirmationesquidemaflirmationibus,negationes etiam partioularis privatoria negatio quae dicit,vero negationibus,et in his quidem quae indeflnitae non omnis est homo injustus ; hoc autem idcircosunt eodem modo angulares sunt affirmationes.Siraplexquidem affirmatio quaj dicit, est homo justus, stus est, idem potest quod simplex,etsimilis estevenit quod ea qus dioit, non omnis homo inju-eiquae proponit, quidam homo justus est, particularisimplioi affirmationi ; nam si non omnis homoinjustus est, quidam liomo justus est, sed partioularisaffirmatio simplex sequitur universalemafflrmativam simplicera.Quando enim vera est universalisatfirmatio quae dicit,omnis homo esl justus,vera est ei particularis affirmativa quae proponit,quidam homo justus est, sed ei quae dicit,quidamhomo justus est,consentit particularis negatio pritioniuniversaliprivatoriaequseenuntiat.omnishomon vatoria queeproponit,non omnis homo esl injustusinjustus est, et affirmationiuniversali infinitsquae Quocirca etiam partioularis negatio privaloria uni-dieit,omnis est homo non justus, anguiaris est.Itemnegatio particularis simplex quae est, non omnis esthomojustus, negationi partioulari privatoriae quaedicit,non omnis est homo injustus,et negationi partioulariinfinitae quaa proponit, non omnis est homonon justus,angulares sunt igitur affirmationes afflrmationihus,et negationesnegationibus, angularessunt et in ordine indeflnitarum propositionum et inordine definitarum,qnociroadeearum consequentiaspeculandum est. Diotum est enim prius quod affirmationemindefinitam simplioem sequeretur privatoriaet inflnitanegatio, eas vero simplex affirmationon sequeretur,rursus inflnitam afflrmationem,privatoriamqueafflrmationemsequitursimplexnegatio.versali simplioi affirmationiconsentit.Sequiturigituream quae dicit, omnis est homo justus universalemscilicetsimplicemaffirmationem,eaquae proponit,non omnis est homo injustus, partioularisnegatioprivatoria,sed huicparticularinegationiprivatoris,quae dioit, non omnis e?t homo injustus,consentit partioularis infinila negatio qute dicit nonomnis esthomo non justus,et verum estsinonomniscslhomoinju3tus,quoniam non omnis est homonon justus,idem enim est esseinjustum quod nonjustum,sed particularis privatoria negatio sequitursimplicemuniversalemaffirmationem.lnfinitaigiturnegatioparticularis sequitur simplicem afflrraationemuniversalem,eique consentit,si priusalfirmatiohaeveronegalionemsimplioemnonsequuntur.Rursus D universalis verasit.Quocircaeamquaedicit^omnisestsi quis ad ordinem deflnitarum respiciat, idem inveniet,afflrmaiionemnamque universalem simplicemBequiturparticularisprivatorianegatioetparticularishomo justus,universalem simplicem afflrmationemsequuntursinedubioparticularisnegatioprivatoria,nonomnis esthomo injustus,et particularis negatio

543 AN. MANL. SEV. BOETII 544infinita non omnis est homo non justus. Quarehic A. particularis negatio simplex quae est , non omnisquoqueaffiraiationemnegationessequuntur,sedhocnonconvertitur ;quon!amenim(utdictumest)negatioparticularis privatoria quas dicit, non omnis estest homo justus, universalem afflrraationem infinitamquee dicit, omnis est homo non justus, Uic quoqueafflrmationes universales privatoriara atque infinitamhomo injustus, consentit particulari afTirmationisequitur particularis negatio simplex quaesirapliei, ei scilicet quae dicit, quidam homojustus est.non omnis est homoj ustus,sed non convertitur.est.Hanc autem particularem affirmationem nonsequituruniversalis afflrmatio, neque enim si verumesl quemdara honiinem essejustum, idcircojametomnem eisehominem justum neoesse est. Quarenon sequitur affirrnatio universalis simpiex, omnisest homo jtistus, afflrmationem particularem, quidamhomoestjustus,potestenim hac vera,id estparticulariuniversalis esse falsa,sed particularis alflrmatiosimplexparticulari negationi privatoriscon-Elenim quoniam simplicem negationem particularemqueedicit, non omnis est homo justus, non sequituruniversalis negatio quae proponit, nullus homojustus est,neque enim si vera est,nonomnembominemessejustum,VKraesl, nullum hominem essejustum. Hsc autem, idest universalis simplex negatio,consentit unumque iigniflcat cum affirmatione universali privatoria •jnon sequitur igitur universalisafflrmativa quas dicit,omnis est homo injustus..sentit, quare nec privatoriam particularem negatio- g simplicem particularem negationem quse proponit,nem simplex affirmatio sequitur universalis. Eam nonomnis est homo justus.sicut neo eamdem particularemnegationemuniversalis negatiosequetatur,igitur quee dicit, non omnis est homo injustus, nonsequitur afflrmatio universalis simple.vquae proponit,omnis homo justus est, sed particularis privatoriased privatoriauniversalis affirmatio consentiticuminfinita afflrmatione universali. Igitur particularemnegatio oonsentit particulari negationi infinitse,negationera quasdicit, non omnisesthomo justus,universalis igitur affirmatio simplox non sequituruniversalis affirmatioinfinita non sequiturquae proponit,omnisest homo non justus.Quare hic quoqueparticularem negationem infinitam.Ea igitur qusedicit, omnis est homojustus, afflrmatio universalissimplex non sequitur eam quae dic it, non omnis esthomononjustusparticulareminflnitamnegationem.Duaa igitur negationes infinita et privatoria parlicularessequuntur universalem alflrmationem simplicem,sicutinhis quoque erat quas sunt indefinitae.affirmationes duas universales, id est privatoriamatque infinitam, particularis simplex negatio sequitur,sicutaffirmationes duas quoque indefinitas privatoriamatque inflnitam negativa indeflnita sequebatur.sed du£e affirmationes universales privatoriaet indefinila non sequuntur particularem simplicemenim negationes infinitaet privatoriaindefinitaeDuffinegationem, sicut dua; quoque indefinitse affirmasimplicemaffirmativam sequebantur indefinitam, ,, l i i- -4. i- *•,^ ,„ .^ ,'. ,, , /1 tiones privatona etinfinita simplicem negationem'^sed non econverso, atfirmalio enim universalis sim- ti, , „. .,., ... u u * jnon sequebantur. Similiterigitur se habent defini/>plex non sequitur ne^ationes particulareminflnitamtse indeflnitis secundum consequentiam. Angulareset privatoriam, sicut nec indefinita quoque afflrmationon eodem modo se habent,nam indefinitarum propositionumsimplexindefinitas sequebaturnegationes priva-angulares simul veras esse contingit.toriam atque infinitam. Quare in hoc uno ordine similiterse habent definitae his quse sunt indefinitoBNam si verum est, quoniam est homo justus, quaeest indeflnita affirmatio simplex, nihil prohibet veramesse etiam qus dicit,est bomo injustus, et rur-sequaliter enim affirmationibus veris veras suntnegaliones^negationumveritatem afflrmationum veritasnon sequitur, nec in his consentit. Rursusinsus ea quae dicit,esthomonon justus,quae suntindefinitaeaffirmationesprivatoriaetinfinita.Rursusnegationesnegationibusquaesunt angularesverasessealteram partem perspiciamus quemadmodum affirmationesuniversales, privatoriam scilicetet infinitam,particularisnegatio simplex sequatur,namquecontingit,uteaqiiaedicit,nonesthomo justus,siveraest,nihiluniversalem affirmationemprohibet veram esse etiam quae dicit, nonprivatoriam, omnis estest homo justus, et eam quae proponit, in non estho[roinjustus,sequiturpartiouIarisnegatiosimplex,non omnis est bomo justus, ea enim quaa dicil, om homo non justus. Angulares ergo sibi indefinitasin^'"*^^' consentirenihil prohibet, sed in his tantumnis est homo injustus, coasentit simplici universali Dnegationi quae dicit, nullus homo,justus est, nam siomnisest homo injustus,nullus est homo justus.Sedhanc, id est universalem simplicem negativam, sequiturpariicularis simplex negatio, nam si vera estquoniam nullus homo justus est, vera est quoniamnon omnis homo justus est, sed universalis negatiosimplex universali privatoriaeaffirmationi consentit.Sequitur ergo particularis simplex negatio quae est,nonomnisesthomojustus,universalemaffimationeiBprivatorianiquaeproponit, omnisest homu injustus,sed haec universali affirmationi inflnitaj consentit,idemenim significatomnisesthomo injustus^etomnisest homo non justus. Quare sequitur quoqueterminis, ut in secundo hujus operis volumine docuimus.quaeneque naturalia sunt inesse nequeimpossibilia.Si quis enim sic dicat, est homo rationalis,huiea;igularesverffi esse non possunt, hae scilicetquae dicunt,est homo irrationalis, et rursus esthomo non rationalis. Rationalitas enim homini pernaturam inest ;similiter autem et de impossibilibusdicendum est, quod si sint taliaquae neque impossibiliasint inesse,nec naturalis sint inesse, ut in eapropositione qus dicit, est homo justus, justitiamneque naturalem esse necesse est homini, necimpossibileinesse^manifestum cst,quoniam angularessibimet semper inveritate consentiunt, atque hoc

545 IN LIBEUM DE INTER PRETATIONE EDITIO SECUNDA. 546idemdenegativis quoque angularibusrectedioitur. A quando, hujusmodi est : Quanquam enim afflrma-In liisigitur terminis qui nec naturales sunt, nec tionesafflrmationibusangularesdeflnitassimulveraeimpossibjles.semper angulareset negationes nega-esse non possunt, quibuscunque positis terminis,tionibusetafflrmationesaffirmationibussimulverase sse contingit,et boc quidem in his quae indefinitseBunt.Inhisautemqucedeflnitssuntetuniversalitaliaparticularitatisque participes non eodem modo sunt.In quibusvis autem terminls sive possibilibus,sive naturalibus,siveimpossibilibusaffirmationesaflirmationibussibimet angularibus in veritate consentirenon possunt.negationes autem negationibus angularesangularibus in his tantum terminis qui nequenaturales.neque impossibiles sunt,in veritate poteruntconvenire.Et primum quemadmodum afflrmationesaffirmationibussibimetangularibusinveritateconsentire non possunt, in quibuslibet terrainis demonstrandumest.Eaenimquaedicit,omnis esthomojustus, et ea qus dicit, omnis est homo injustus,quae est scilicet angularis,veree simul esse non possunt.Eanamque quffi dicit,Qmnis est homo Injustus,nihil differt ab ea qus proponit, nullus est homojustus, sed omnis est homo justus, et nullus esthomo justus, quoniam contrariae sunt, simul veraeesse non possunt;sed saquae dicit,nullus est homojustus, convenit atque consentit ei quae proponit,omnis homo est injustus^quareomnis homojustusest, et omnis bomo est injustus, simul veras essenon possunt, sed eadem (qufe proponit, omnis esthomo injustus, consentit (ut saepe dictura est) eiquae dicit, omnis est horao non justus. Quare necpotfist tamenfleri ut negatione negationibus verseinveniantur.etsie haec similitudo ad inflnitas angulares.Nam sicut illic negationes negatiooibusindefinita;angularesverae simulessepoterant io his quaeneque naturalia sunt neque impossibilia essent ita,hic quoque,idest, inordinedeflnitarum negationesdefinitasnegationibusdeflnitis, angularesangularibussimul veras esse contingit in his qua nequesunt impossibiles nec nalurales. Negatioenim simplexparticularis quae dicil, non omnis est homojustus, potest simul veraessecum ea quae dicit, nonomnisesthomoinjustus; potest enim fleriutquidamT. sintjusti, quidam autera non sint justi, et in eoutraeque verae sunt. Et ea quae dicit, non omnisesthomo justus, quia sunt quidam injusti, et ea quaadicit, non oranis est homo injustus, quia poterantaliqui esse justi, sed haec consentit inflnitae negationiparticulari quae dicit, non omnis est homo nonjustus, idem est enim dieere non omnis est hoinoinjustus, quodnon oranisest homo non justus.Quocircaet hs sibimet angularessimul verae esse possunt,nam si quidara suntjusti,quida-u injusti.verumestdicerequoniam non omniseslhomo justus,quiasunt quidem injusti. Rursus verum est dicere,non omnis est homo non justus, quia sunt quidamjusti, negationibus igitur negationes angulares definitajsimul verae esse possunt, et hoc est similein his haec in veritate consentire poterit ei qua; dicit indeflnitis, inquibus sicutaffirmationesafflrmatioquoniamomnis est homo justus ; afflrmatio igitur ^ nibus, ita quoque in veritate angulares negationeauniversalis simplex,omnis esthomo justus,afflrmationibusuniversalibus privatoris et inflnitae quoesunt,omni3 est homo injustus, et omnis est homonon justus, sibimet angularibus, in veritate simulnuUa ratione consentit.sieut in his quae indefiniiaeerant,et affirmationes afflrmationibus etnegationesnegationibus in veritate poterant consentire.In hisautem quae sunt deflnitae afflrmationes, angularessimul verae esse non possunt. Eecte igitur dictumest quoniam in aliisomnibus similis est consequen-negationibus consentiunt. Sensus ergototushujusmodiest: Similiter autem, inquit, se habet, id est8iiiiiliseritconsequentiapropositionum,quemadmodumfuit in indefinitis,etiamsi universalis nominissit affirmatio, id est etiamsi definitee afflrmationesnegationesque ponatur, ut per subjecta exemplamonstravit dicons affirmationi simplici universali,omnis est homo justus,opponi, nonoranis est homojustus, particularem scilicet simpliceii), et rursusuniversalemafflrmationeminflnitamproponenseamtia diffinitarum et indefinitarum. Affirmationibus soilicet qua3 est,omnis est homo non justus, huicenim consentiunt in veritate negiitiones,negationibusautem afflrmationes non omnino consentiunt, justus.H(E,inquit,similiter se habent ad consequen-illam opposuit.quae dicit,non omnis est homo nonquae similitudo consequentiaj in utrisque est,id est tiam queraadmodum indefinitfe;quomodo autemet in his quae difflnitae sunt et in his quaeindeflnitae, D se illae haberent ad consequentiam,supramonstrasedest distantia quod non similiter angulares contumest; sed non, inquit, similiter angulares con-tingit veras esse,et afflrmationes afflrmationibusetnegationesnegationibusindefinitisautem verasessecontingit eas sciiicet quee sunt angulares. In hisautem quae sunt deflnitae, affirmationes affirmationibusangulares veras esse aliquando nulla rationecontingit.Hoc autem manifestum erit,si quiset easibi proponat exempla,in quibus sunt termini naturalesatque impossibiles,et ea in quibus sunt possibileset non naturales neque impossibiles, in omnibusenira inveniet afflrmationes afflrmationibusdettnitis definitas, augulares simul veras esse nonposse. Quod autem addidit. Contingit autem ali-tingit veras esse.In his enim quce erant indeflnilaj,afflrraationes afSrmationibus angulares siiiiul veraeesse poterant Inhis autem quaedeflnitae sunt, simulverae esse non possunt.Contingit autem aliquandout similiterangularesvereesint in his qus difflnitaesunt.quemadmodura et indeflnitis.negationes enimnegationibiis angulares definitae, simul in veritateconsentiunt, ut in his quoque inveniebatur, quasindefinitas supradescripsimus.Plenusestigiturhujusmodiintellectus.Herrainus autem hoc aliter sicexponit.-Similiter, inquit, duasfacient oppositionesquatuor propositiones si fuerint duaesimplices,duffi

universalem quee dicit, omnis esl homo justus.Contra hanc particularem simplicem negationem,non omnis est homo justus, sub affirmaLione uni-Omnis est justus homo.Omnis est non justus homo.His ergo ita deposilis,duae, inquit, fiunt oppositiones.Contra enim eam quse est, omnis est justushomo, opponitur illa quae proponit,non omnis estjustus homo.Hoc autem idcirco, quoniam sibi contradictoriaeoppositae sunt universalis alflrmatiosimplex,et particularis negatio simplex, et est ha;cquidem unaoppositio.Rursus contra earadem affirmationemsimplicem qus dicit, omnis est justushomOjOpponitur universalis afflrmatio inflnita quae j,dicit, omnis est non justus homo, et hoc contrariomodo.Ea namque quae dicit, omnis est non justusAN. MANL SEV. BOETII 548homo, idera signiflcat eique consentit quae dicit,nulIushomojustusest;sedhaec qu;e proponit,nuIlushomo justus est,contrarioraodo opposita esl eiquaadioit, omnis est justus homo. Quooirca etiam eaquae dicit, omnis est non ji stus homo, contrariaeeritoppositaeiquKproponit.omnis estjustushomo.Est igitur ha3C quoque altera oppositio ; duse ergosunt oppositioiies,queniadmodum etiam in his quaesunt indeflnitae, licet alio iiiodo essent oppositae,tamenduaeerantoppositioneSiSecundumdiametrumautem non oontingit similiter veras esse.ut ipse ait.111» enim quoniam indefinitae erant, et secundumdiametrum qnae erant,simul veras esse oontingebatet omnes omnibus. Quod si quis ad indefinitarumdesoriptiones redeat,diIigenteragnoscet Hicautem,inquitjhoo est in his quee deflnitae sunt, non idemest.Hoo sio monstrat.Ea enim propositio quae dicit,omnis est justus homo,non consentit oontradictionisuae quae dioit,non omnis est justus homo. Rursusea quaa dicit,omnis est non justus homo,non consentitrursus ei quae dioit,non omnis est non justuahomo. Haec enim contrariae ipsius consentiebat.Quare cum vera est universalis afflrniatio simplexquae dioit,omnis est justus homo, sine dubio falsaest ea qus dicit, omnis est non justus homo. Sedhaec falsa,contradictio ejus vera erit,veraest igiturea quae negat dicens, non omnis est non justushomo. Quocirca hae duas propositiones angularesinfinitffljdeterminatione tamen adjeota. Hoc autem A versali simplici, affirmalionem universalem infinisimonstrat.proponetpriussimplicemalfirmationemtam qua3 dicit, omnis est homo noa justus.Gontra hanc suh negatione particulari simplioi partioularemnegalionem infinitam quae proponit.nonomnis est homo non justus.Non omnis est justus homo.Non omnis est nonjustus homo.esse posse supradocuimus,ergo non necesse est,3ifalsa est, omnis est non justus homo, veram esseeam quae dicit,omnis est homo juslusrquod si nonneoesse est, hoc potest fleri ut utrsque sint fals®,quareevenit aliquandoutvera hac propositionequaedicit,non omnis est non justus homo, falsaquae proponit, omnis est justus homo, quaresit illanonsimiliter secundum diametrumin veritate sibi pro-positionesconsent:unt,atque hoc quidem Herminusnon recta expositione dicens, ordinem turbat. Siquis autem vel hoc quod Herminus ait, diligenteragnosoit,vel id quod supra nos diximus, cognoscitmultam esse diiferentiam expositionis,et melioremsuperiorem judioans ei si quis nobis credit, recteconsentiet.Hx igitur duas opposilss sunt,alim autetn ad idquodest,non homo, quasi subjectum aliquod additum, ut,cst justus non homo,non est juslus non homo,est nonjustus non homo,non est non jusfus non homo. Magisautemp lures his non sunlopposiiiones.Hse autem extraillas ipsas secundum se erunt, ut nomine utentes eo,quod est non homo.Supra jam dixeratomne suhjeotum aut ex nominesimplici et flnito,aut ex nomine rursus infinito consistere,eteorum oppositiones ostendit quod essentdua3,et quatuor propositiones,duffi quidem simplexsubjectum nomen habenteSjdus vero infinitum, etpost has quandoesttertium adjacens praedicaretur.Hlic quoque duplioiter oppositiones fieri dixit, cumscilicetjflnitum nomen esset vel infinitum praedicatum,earumqueinter se eam consequentiara demonstravit,qualemhaberent privatoriae ad easdem ipsassimplices, quibus ex finilo nomine propositionescompararentur. Et quoniam omnis harum varietasproposilionumita fit cum esttertium praedicaretur,ut aut subjectum et prsdioatum finita sint,aut subjeclumquidemfinitum,praedioatum vero infinitum,dequibus supra locutus est,cum earum consequentiamdemonstravit,autinfinitumhabent subjectum,verae aliquoties inveniuutur.omnis estjustus homo, D finilum veropra:idioatum,autinfinitumetsubjectumnon omnia est non justus homn;contingit ergo aliquandoveras esse,sed non,inquit, omnino. Nam sia particulari negalione infinita coeperis, non idemest,id est,non eadera veritas venit ; hoo autem taliprobatur modo.Si enim vera est,quoniam non omnisest non justus homo,falsa est ea quae dicit,omnisest non justus homo.Est enim ei contradictoriajoppo3ita,hsc autem falsa quae dicit, omnis est nonjustus homo, non omnino veram necesse est esseeam quae proponit, omnis estjustus homo, idoircoquoniam hs duae sibi contrariorum looo oppositaesunt, contrarias autem propositiones simul falsasetpraedioatumethabentquidempropositionesutrumquefinitum. Ut est, horao justus est, homo justusnon est,flnitum vero subjectum,infinitum praedicatum,utest,homo non justus est, homo non justusnon est,et barum quidem consequentiasupramonstrataest.AIiaeverosunt quae infinitura habentsubjectum,etqua3utnomineutantur nomineinfinilo, utnon homojustusest,nonhomonon justus est;ulunlurenira haepropositionessubjecto,idest non homout noraine,praedioato vero eo qucd est justus, hooest enim quod ait,aliaB autem ad non homo, ut adsubjectum aliquod additum.Si quis enim ponat non

549 IN LIBRUM DK INTERPaBTATIONE EDITIO 8ECUNDA. 550hotno quidem subjeotum, et de hoc aut finitum no- A tertium adjacens prsdicatum est, et hoc sono ipaomen praedicet.ut est justus,autinfinitum,ut estnoa et prolatione dignoscitur; aliffi vero sunt in quibusjustus,utroquemodorursus duplicemfaoiet oppositionem.Quatuor autem sunt proposltiones hae : oens non pradioatur,habetlamen oonjunotumatquetale verbum praedicatur,quod tertium quidem adja-intra se verbum est, qu^ propositio si solvatur inEst non homo justus Non est non homo justusparticipium atque verbum est,quod ante solo verboEst homo non justusNonest non homo non justus.dictum praedicatum, secundo prsdicabitur, tertioInhis igiturquatuorpropositionibu3,oppositionibu3vero duplicibus non homo quidem subjectum est,sed insuperiorioppositione finitum quidem praedicaturnomen quod est justus,in inferiore vero inflnitumquod est non injustus. Sed illae, inquit,quaBpraedicatum quidem infinitum habent,subjecturavero flnitum, vel quibus et praedicatum fiuitumestet 3ubjectum,habentaliquamad se consequentiam.looo praedicabitur est, et fit similis propositio tanquamsi prolatione quoque haberet est verbum. Siquis enim dicat omnis horao currit, in hac proposi-^ione unum subjectiim est, allerum prfedicatum,homo enimsubjectumest,pra!dicatumautemcurrit.Neque enim possumusarbitrariin hacpropositionetres esse terminos,idcirco quod omnis quidemterminusnon est, sed subjecti termini determinatio.hae vero quas potea memoravimus,id est quae infi- n Significatenim quoniamresuniversalis,id esthomonilum habentsubjeotum aut praedioalum,vel finitum universali subjiciturcursui,cumdicituromnishomQvel inflnitum,nullam habent oonsequentiam adeas ourrit,nulla eat enim hominis exceptio,ubi omnempropositione3,quaB sive finito praedicatosiveinfinitoex finito, taraen subjecto consisterent,hoo enim estcurrere determinalio est Ergo non poniturloco terminiid quod dicimusomnis,sed potiussubjectiterminiquod ait. Hae autem extra iilas ipsae secundum sedeterminatio est Quociroa in hac propositioneerunt,idestnullaraconsequentiamadsuperioresqu8B quee dicit, omnis homo currit, duo sunt termini,ex flnito subjeoto constarent,habere ait eas quae inflnitumsubjectum in propositionum ordine retinerent.homoetcurrit.ergo in haceadem quanquamverbumest non prsdicetur.in prolatione tamen verbiquodPostquam igitur enumeravit et eas quae ex est ourrit significatione concluditur. Si quis enimutrisque finitis consisterent, id est et subjecto et hano propositionem quae dioit, omnis homocurrit,preedicato, et illas quae ex subjeoto quidem finito, solvat in participium alque verbum, faoiet omnispraedlcato vero infinito es3ent,his etiam illasqua ex homo ourrens est, et idera significat participiumsubjecto inflnitoessent, et ex finito praedicato, nec verbo conjunctum quod significat verbum. Quodnon illas addit quae ex utrisque infinitis constaro utraque oompleotitur, nam cum dioo omnis homoviderentur. Postquam igitur has enumeravit,ait currit, omni homini aotionem praesto essepronun-Magis autem plurcshis non eruntoppositiones.om- ^ tio ;quod si idem rursus dicam, omnis homo curnis enim oppositio(quod supra diotum esl)aut est exulrisque Qnitis, ut est, horao justus.non est homojustus,autexfinito quidem subjectoetinflnitopraedicato,utest, homo non justus est, homo non justusnon est. Aut ex infinito quidem subjecto, finitovero praedicato,ut est non homo justus,nonest nonhomo justus. Aut ex infinitis utrisque, ut est nonhomonon justus est,non homo non justus nonest;ut autem quintaoppositio reperiri possit,nulla rerumratione possibilc est. De his ergo hsec dictasunt, in quibus est tertium adjacens p.-eedioatur.rens est, eamdem actionera homini rursus adesseproposui.Idem igitur significat verbum ourritquodcurrens est.et in eadem propositione qu£e dicit,oranishomo currit,licetin prolatione est non dioatur,taraen tertium potestatepraedicatur,quodhinc cognoscitur,silota propositio solvatur in participiumscilioet atque verbum.Quamobrem sicut ex nominenflnito subjecto flt affirmatio, non eodem roodo exinfinito verbo affirmatio fieri pote8t,sed mox in eavis negationisagnoscitur,quoniamenim facimusaffirmationemdioentes, Omnis non homo currit, nonhomo scilioet subjectum infinitum ponentes, nonIn his vero in quibus, est, non convenit, ut in eoita possumus dicere affirmationera fieri cum propoquodest currere,vel ambulare,idem facit sic positum,.j jj ^ , .. I •, nimusomnis homonon currit.hiEcemmiam neeatioac siest adderetur, ut curnt omnis homo,non currit" ^u in,,iju=v.cuiujjaiii ucgauu^,^_ I i L -j.D est;quare ubiounque fuerit non ^..u ourrit.vel i,uiwi,,vd nonlaboomnishomo.currit omnts non homo,non currit omms. . . ^rat,vel non ambulat, vel non legit, in omnibus negatiofit,in quibusounque infinitum verbo priedica-non homo. Non enim dicendum est, non omnis homo,sednon negationem ad idquod esthomo,addendumest,omnis enim nonuniversalesignificat^sedquoniamuniversaliter.Manifestumest autemex eo quod est,currithomo, non currit homo, currit non homo, non curriinon homchaec enim abillisdijferunt eo quod universaliternon sunt.Quare omnisvel nullus nihilconsignificalaliud,nisiquoduniversaliter denominevel affirmationem,vel negalionem, ergo et csetera eadem oporletapponi.Sunt quaedam propositionesin quibus est quidem...tur.Dubitabit autem aliquis an sicut ex infinito verbofieriaffirmatio non potest,sed sempernegatio ex hocpraedicamento fit,itaquoque sieadempropositiosol-vaturinparticipiumatqueverbum,anexinfinitopo3-sit affirmatio fieriparticipio;quffiretur enimansioutinhacpropositionequaedicit^omnishomocurrit, quiitaproponit dicens, omnis homo non currit, facereafflrmationem non potest,sed sinedubio negationemfacit, ita quoque si eadem solvatur in participiumatque verbum,ut si quis dicat,omni3 homo currena

551 AN. MANL. SBV. BOBTII 552esl, si fiat infiQitum non currens.et dicatur,omnishomo non currens est;an haecafflrmatiosit ancertenegatiotanlumdemvalenstamquam si aliquisdical,omnis homo non eslcurrens.Sed fueruntqni hoccumex multis aliis.tum ex aliquo Platonissyllogismo colligerent,utquid ex ea re definirent, doctissiraorumvirorum auotoritate cognoscerent ; ex duabus enimnegalivis syllogismus fieri non potest. In quodam4nim dialogo Plato hujusmodi interrogat syllogismum:Sensus, inquit, non contingit rationemsubstanliae,quod non contingit rationem substantiae,ipsius veritalis notionem contingit. Sensus igiturveritatis notionem non contingit. Videtur enim exCQinibusnegativisfeoisses^^llogismura^quodfierinonpotest.atque ideo aiunt infinitum verbum quod estnon coatingit pro principio infinito profuisse,idestnon contingens est :est enim in pluribusaliisinveniendifacultasfrequenterverbuminfinilumpositumpro nomine infinito, quare verbum quidcm dixerequidam semper facere negationem.si infinitumapponatur.Participia autem vel nomina si sint inBnitaposse facere affirmationera,et ideo quotiescunqueamagnis viris infinitumverbum et dusnegationesinsyllogismoponuntur.hac ratione defenditur,quodi-inflnilam affirmalionem, sed polius negationem. Siquis enim sic dicat, homo currens non est, nullushanc dixerit affirmationem. Si quis vero sic dicit,homo noncurritjidcirco nec heecpropositio affirmatioest quoniam currit est verbum intra se continet,et sicut ad estverbumparticulanegativajunolanonfacit afGrmationem,sed potius negationem,itaquoquead aliud verbum juncta negalio quod intra seuniversale significat determinatio omnia,sed potiusquoduniversalenomenuniversaliterpraedicatur.Atqueideo quoties in his negatio fit, ad subjectumcontinet est verbum, plenam perficit negalionem.potius nomen trahi oporlet negationem non ad determinationem,Aristoteles autemnonvidetur istadiscernere,sed similitersed ne forte quis dubitet, ut etiam inarbitrari,sivecumparlicipio ponatur estverbum,sivealiis quoque ita fieri oportere oppositionesdicat.Insineparticipio verbumillud,quod verbum his enim quae subjectum flnitum habent,cum dici-est intra se claudit atque complectitur ; dicit enimp, mus omnis homo currit,sicontra hanc contradictoriashoo modo : In his vero in quibus est non convenit,opposita, negatio poniturad determinationemut in eoquod estcurrerevelambulare,idemfaciunt,sic posita ae si estadderotur,ethujussubjecitexemplum,ut currit omnis homo.In hac enlm propositionenegativa particula est constituenda, ut contra eamquae dicit, omnis homo currit,ea sitqu* dicit, nonomnis homo currit.In hisautemquffiex inflnitono-quK dicit, ourrit omnis homo, non quidem mine subjecto fiuQt,sive in affirmatione,siveinne-convenit poni Rst verbum, eodem modo vel si quisdicat omnis homo ambulat,hic quoque est verbumnon convenit poni,sed hsec talia sunt,tanquam siestadderetur. Quod exemplo docuit.Nam sicutestcurrensomnis horao afflrmatio est,cursus praBsentiammonslrans,itaquoque currit omnis homo afflrmatioest idem valens,idemque signiflcans,et has ex simplicibussubjfictisafnrmationesinquibusestdicinonconvenit,consequenter enumerat dicens,curritom-BA. nis homo,mediam ponensdeterminationem,quaeeBtomnis,intercurrit quod estpr8edicatio,et subjectumquod est homo.Contra hanc opponit simplicemnegationemdicens.non curritomnishomo.rursus facitafflrraalioQem ex iQfiaito nomine ourritomnis nonhomo.huicopponit negationem infiniti nominis subjecti,non eurrit omnis non homo, et has idcircoproposuitjUt monstraretidem in hisevenire in quibusest non convenit preedicari.quod in illis quoquein quibus est tertium adjaoens prsdicabatur, sedquoniam in negationeinflnitinominissubstituit,noncurrit dmnis nonhomo.Ait nonenim dicendumest,non omnis homo, sed non negatio ad id quod esthomo addenda est. Poterat enim quis dicere nonrecte fecissenegationem ejusafUrmationis quae est,currit omnis non homo, hanc quas dicit non curritomnis non homo,sed potius ita debuisse opposilionemconstitui, currit omnis non homo, non curritnon omnis homo. Ex hoc autem deraonstrat ita faciendamessenegationem,uteamipsedisposuit,dicitenim.NoQ enim dicendum est.non omnis homo,sednon negatio ad homo addenda est, qui est sensuahujusmsdi: Quoties facimus, inquit, negationemcontra hanc afflrmationem qua dicit, currit omnisnon homo, non est negativa particula, non adjungendaei quod est omnis, sed potius subjecto quodcaturinfinitum proparticipioessepositum,quodpartioipiumnominisiooo in propositione preedicatur,etest homo. Cum enim ita dioimus, currit omnis nonidquidemAlexanderAphrodiseusarbitrabaturcaeteriquecomplures.Idcirco enim aiunt non posse fierihomo, facienda est negatio, non currit omnis nonhomo.Non enin dicendum est non currit non omnisex inflnito verbo affirmationes, quoniara sicutadhomo, id est non negativa particula non est adjpcienda ad omnis,sedpotiusad homo;hujusmodih8BOverbum estjufictaparLiculanegativamoxtotamperfloietneiiationeiu,sicetiam verba quajsuntinflnita,causa est quod omnis determinatio in terminorumvei quasin secompleclunturverbum est, nonfacientnumero non ascribitur, sed potiusad vim suam,idest ad determinationem, non enim alibuid universalesigniticat ipsum omnis, sed significat quidemuniversale, quod est homo universaliter.Omnisautenideteraiinatioest,quoniam idquoduniversaleest,idesthomouniversalilerpraBdicatur;nonergoaIiquidgatione asubjectonorainenonestseparandanegatio.Hoc autem ita esse facillima rationecognoscitur,sideterminationes paulisperauferantur,et in hispropositionibusex inflnito nomine subjeoto quse suntindeflnitee speculatio fiat.Sitenim affirmatioindefinita,nonhomo currit.Contra hano erit negatio,nonhomo non currit. Si igitur hae propositiones factaesuntin universalibus terminis,universalisenimterminusest,homo,sed non habent additam determi-

653 IN LIBRUM DB INTERPRBTATIONB BDITIO 8ECUNDA. 654nalionem,quoniam universaliter prfedicanlur, id est A. ^^l enim indefinilas sunl, aul universales, aut partiomnis,et servala estetin affirmatione et negalione culares,autsiQguIariumalqueindividuorum. Si ergoad subjectura negativa parlicula. Semperenim tiebat perspioialur quantse sinl indeflnilasaffirmationes, enoraen inflnilum, eiiani tuncquando additur aliquidquod delerminet, non ad determiQationem addendaesl negiitio, sed poliijs ad subjeclum nomen, quodcum in affirmalione fuerit iufiniium. Iloc idem infinilum,utin negalione reveriatur providendum est ;sicut enim finitum terminum et simplicem in iiis indefinitisproposilionibus ad affirmationem et negationeracustodiri oporlet, ut dicamus currit homo,non currit homo. Jta quoijue in ea proposiiione quaeesl ex infinilo nomine subjeolo, idem servandum est,ut quod in affirmatione subjeitam est idemserveluretiam innegatione;quod sic hocin iis quae sunl inde-haa si per quaiernarium numerum multiplioavero,colligiiur mihi uumerusaffirmalioQum ;quem siduplico,colligiiur eliam aegationum hoc modo : praedicaiurenim est aut ipsum solum, aut certe lerliumadjacens cum alio ; et si solum praedicalur, aut adnornen simplex alque Unitum prsedicalum est aul adiuQnilum. Es bis, duae sunt atfirmaiiones, est homo,est non homo. Quolies autem est lertium adjaeenspraedicalur, quatuor erunl affirmationes, aut cumsubjectum iQdefiniium est solum, ul est, non homojustus, aut cum praedicatum infinitumest solum, utest, homo est nonjustus, aut cum ulraqueUnitasunt,loxenocognomenessesu|jraretulimus,propositionumomnium numerum, de quibus in hac libri disputa-finita; veuil, cur non etiamin illis idem fierioporlere T> ut est, justushomo, aut cum utraque finita suul, utvideatur quae deflnil» sunt "?Hoc solumenim definitaj est, nonjuslus non homo. Magis aulem plureshis nonab indefinitis diCrerunt, quod cum indefinitaj universaliaprfedicant, praeter universalitalis determinationemdeterminalK, et definileeidem illud praedicantuniversale cuni adjeciione et significatione, quoniamuniversaliter prsdicatur. Mhii igitur aliud omnis velnullussigniUcat, nisi quoniam id quod universaledicituruQiversaliterpra3dicalur;ergoomnia eadem quaein affirmalioneet negationein indefinilisponebKntur,eadem quoque et in eisdem determinatis servandasunt. Omnis enira et nullus non suut lermiui, seduniversalis termini delerrainaliones. Dis igitur abAristolele discursis, nos quoque a Syriano, cui Phi-erunt oppositones, ul ipse ait. Gum igitur sex sialaffirmationes, du» quibus est praedicatur, quatuorveroadjacens,hassiper qualernarium duciim,viginliqualuor lient quas rursus si binario numero multiplicem,quadraginta oclo mibi summa succrescet ;tot igilur erunl affirmationes et negalionesquaecunquevel praedicato est verbo vel adjacenti, et praedi-Ciito fiunt. Quare quoniam tres sunt aliae qualilalesproposiiionum quae sunl necessariae contingeutes, elia esse tantum significantes, secundura qnas qualilatesistitj omnes proposiliones proieruntur ; has quadragintaoclopropositlonessi in internarium numerumduxerimus, scilicel secundum propositionumqualilates, eentum quadraginta qualuor omniuralione perpendii, nimisad rem perlinentemalqueuti- C propositionum praedicativarum, de quibus hoclibrolera transferamus, et prius perspiciendum est in calegoricispropositionibus quot indefinits sint.Quanl»enim fuerint indelinitae, tot erunt universaies, tolparliculares, tot singaliirium alque individuorumproposiliones, et prius quidem affirmalionesperspiliamushoc modo. Quatuor modi sunlproposilionum, turaquadragintaquatuor fient, subler ascripsimus.Est homo.Est omnis homo.Est quidam homo.Est Socrates.Non esl homo.Non est omnis homo.Non est quidam homo.Non est Socrates.PATROt. LXIV.Est justus non homo.Est justus omnis non homo.Esl justus quidam non homo.Est justus non Socrates.Est uon homo.Est omnis non homo.Est quidam non homo.Est non Soorates.Est non juslus horao.Est non justus omnis homo.Est non justus quidara homoEst non justus Socrales.Est justus homo.Est justus omnis homo.Hst justus quidam homo.Esl justus Socrates.tractat, numerositas crescet. Sed nunc praeler hastres qnalilales eas qus sunt, quadraginta octo propositionescura negalionibus suis ;quas si per qualitatesproposilionis, necessariaro seiiicel coutingeiitemet inesse significantem multiplicavero, cen-Non est justus non homo.Non est justus omnis non homo.Non est justus quidam non homo.Non esl justusnon Socrates.Non est non horao.Non est omnis non homo.Non est quidam non homo.Non est non Socrates.Non est non justus horao.Non est non justus omnis homo.Noc est non juslus quidam homo.Non est non justns Socrates.Non est juslus homo.Non est justus omnis homo.NoQ esl justus quidam homo.Noa est justus Bocrates,18

555 AN. MANL. SEV. BOETII 556Bst noa justas non homo.Non est non juslas noa bomo.Esl nonjustus oranis non homo. Non est non justus omnis non homo.Estnonjuslusquidamnonhomo. Non est non juslus quidam noa homo.Est non juslus non Soorales. Non est noa justus noa Socra',es.HasigilurproposUionesSyriano calculiscolligeate, A eodem ; illa enim aftirmatio de hominibus factaesl,nos quuque Dominaiimdisposuimus,idcircoquoniamfacilior lides habeLiiur numero, si per exempla prodanlur.Simul eliara, quoniam male doctus de hisproposilionibus perversissime coniendebat,et afQrmalionesquidem negaiionum locoponens, per negationesvero alQmaiioauni tolum ordinem confuudebat.Quare ne quem illius oralio a reclae rationisverilale traduceret, idcirco hanc ad elatioris memori»subsidium fecimus disposilionem.Quoniam vero contraria est negatioei quse estomneanimal est justum,illa qnx significut quoniamnuUumanimal est juslum, hx quidem manifestum est quodnunquam erunt ncque verx simul neque in eodem ipso.Bis vero opposilx erunt aliquando, ut non omneanimaljustum est, el est aliqnod animal justum.Hoc quoqueestdiligenlissime superius deraonslratum,quoniam contrariae aliquoiies verum falsumquedividereni, si autin rebus naluralibus, aul in impossibilibusproponerentur ;aliquoties vero simul inveniriposse falsas, si res neque naturales nequeimpossibilespra-dicarenl.Conlrariasauiemessedictumest,siquisvelalQrmalivevel negalive universalem facerethic vero de equis negalio. Quamobrem diclum estnunquam esse posse simul contrarias veras, nequein eodem, id esi nec uno eodemque lempore, nec deuno subjeclo. Sed quoniam his opposilse erunt universaliquidera afQrmaiioni pariicularis negalio, universaliaulemnegationi particularisafQrmatio,el hasdiximus idcirco subconlrarias dici, quod diversaquodammodoconlrariis palianiur. Manifeslum est quoniamsicut conlrariae verae simul esse non possunl,dividunt lamen aliquoiies inler severitalem elfalsitatem,ila quoque et subconlrariee dividunl quaedaminler se verum falsumque aliquolies, quando conlrariasquoque diviserinl ; siraul autem veroe inveniripossunt, quando universales et coiitrarise simul veraenon sunt, ul autem siaiul fals£e siol, nulla rerum rationecontingii. Ergo conlrarias quidem simul verasessealque in eodem nunquam quisq uam poierit invenire.Subcontrari* autem quae universalibus el contrariisopposit.e sunt, sibi invicem comparalas verasinveniripossibileest, utia eoipso exemplo iiuod ipseproposuit, non omne animal juslum est, vera estrursus, est aliquod animal juslum, hcec quoque veraet affirmalionem universalem, et negalionem veracilerposse proponi, ul si quis dicat: oranis homojustusesl, hocsi aureo saeculo diceretur, verissimeproponerelur. Quod si quis rursus dicat, nullus homojustus est, hoc si ferreo saeculoeauntiarei, erit vera,propositio. Quare contingil alfirmalionem el negationemuniversalemveras esse,quas manifesturaestesseconlrariasjsed non simul. Illa enim in aureo seeculo,si ita conlingii,illa in ferreo saeculo, sed hsec lemporaenunlialionem;ergonuiichocdicii :qu33sunl, inquil, est. Quare conlrariffi simul verae esse non possunt,coalraria}simul versB esse non possunl, et hoc non suboonirarias simul veras nihil prohibel inveniri.sine quadam rerum delermiaatione locuiusest ; ait Sequitur vero hanc quidem quas est, nullus homoenim-.Quoniamveroconlrariaestnegalionieiquajesl, esl justus, iila quae at, omnis homo est non justus.omneesl animal jublum,scilicet affirmationi,illa qu»signiQoal,quoniamnullum estauimaljustiira;scilicetnegalio.hasc quidem,iDquil,qunniamsunl cnntrariae,lllam vero quae est,aliquis homo justus est, opposita,non omnis est komo non justus, necesse est enim aliquemesse.qu» simul verse esse non possunl, manifeslum est De consequenlia proposilionum simplicium alquequoniam nunquam erunl, neque verae simul neque C inflniiarum suflieienler quidem supra disseruil. Sedin eodem, sed quod dixilneque veraj simul, hujus nunc ha2c est huic inlenlio non quee particuiaris af-modi est. Nihil enim prohihel alio et alio temporefirmalio, quam universalem afQrmationem vel negationemsequatur, quod supra jam monslravit. Sedquee universalis negalio universalem sequatur afQrmatiopem,vel quae parlicularis negalio parliculariscilicel affirmalioni conseniiat,proponilque has qualuordicens, nesalionem simplicem universalemaffirmalionem infinitam universalem sese sequi etsibiraet consenlire, nec mious his oppposiias.id estparticuhrem afQrnialionem similicem el particulareminliaitam negalionem, el in verilate el ia falsi-diversa sunl,elnon sunl simul. Quarereole hoo quoqueaddidiltale se sequi, el a se nullo modo disorepare. Dispoquamut dieeret,manil'estum esi quoniam nunnanlurenim hae quatuor, prior afflrmalio inflnitaerunl neque ver» simul, quod aulem addidil. universalis quae dieit, omnis homo est non jusius, ;neque iii eodem, ad aliam ejusdem rei deierminatio- £) sub hac ei consenliens simplex universalis negalionem valel : possunt enim rursus eodem lempore et quae proponit,nulius homo justus est. Rursus in alterasimuluniversalisaffirmalioeluniversalisnegalioveraeparte conlra aflirmalionem infliiilam,particula-esse; sed si non de eodem praedicentur, ul si quis ris simplex affirmalio quae dicil, esl aliquis homo juslus,dical : omne aoimal rationale est,hoc si de hominibuset sub hac parlicularis infinita negatio quaeprajdicelur, veraestaffirmalio. Quod si quis dicat :nnllura animalrationaleest, hocsi de equis eountiel,vera erit uno eodemque tempore coalra universalemaffirmalionem universalis facta negalio, sed non deproponit, non omnis esl homo non juslus.et

557 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONB EDITIO SECDNDA. 558Omnis est homo non juslus.Est aliquis horao justus.Nullus esl homo jusius Non oninis est homo non justus.Hisergoiladispositis, siafflrmatio universalisinn- A.rursus vera est universalis simplexnegatio,manifeslius apparebil. Si quis dicat, non omnis esthomo juslus, hoc est dicere, quidam hoino juslusnon est; ergonon oiiinis, quidam non,significat. Siquis ergo ila proponal, quidam homo non juslusnonest, quem dicit noncssenon injustum, injuslumesseconfirmal. Quare ille de quo dicilur, quoniam nonjustus non esl, erit jusius. Unde fit ut ea quos dicil,nonomnis est homo non justus, consentiat ei qua;dicil, quidam homo justus est. Sed h«c nonconsentilei qua3 dicit, quiJam homo uon juslus est, nonfalsa estnila versa sit, ea iiuaBdicii, omnis est homo non ju particularis simplex affirmatio ;sed universalis affirraatiostus, vera esl eliam ea qua) propoail, nullus estiofiniia et universalis negatio simplex simulhomo justus, quee esl universalis simplex negalio ;verae sunt, siraul igilur erunt falsae particularis affirmaliohoc autera melius iniuferioribus cognoscitur exemplis.siraplex etpurlicularisinfinita negatio. QuareDicalur enira, omnisest homo non quadrupes, haec quoque, id esl parlicularis affirmalio simplexvera est, rursus nullus est homo quadrupes, hsc et parlicularis infinilasibiraelin veritale et falsilalequoque vera est : quod si una harum sitfalsa, falsa consenliunt, et veritaiem suara et mendaciura invicemquoque erit et altera. Nam si falsa esl, quoniaraconsequuntur. Quare afflrmatio quidera etoranis est horao non justus, sicut vere quoque falsa negatio, ulraque universalis haec simplex, illa infinita,est, illa quoque negatio simplex mendacissime preedicavitsequuntur sese sibique consentiunt. Particula-qu^ dicii, nullus est homo justus. Quocirca res aulem, id est universalibus opposila? siniplex afaflirraatiouniversalis inlinila et negallo universalis Crmaliva el negativa infinila, ipse quoqua sibimelsimplex sibimel conseutiuQl, ut, una vcra, altpram consentiunt. Quae rectus ordo est, ut sicut affirmalioniveram esse uecesse sit ; alterius falsitatera reliquaeuniversali infinitae consentit simplex uoiversa-quoque falsiias coiisequatur. Idem quoque evenitin „ Hs negaiio, ita partioulari affirniationi simplici parparie altera, narasi vera est, quoniam quidain homojustus est, vera quoque esi, quoniam noa omnis estlicularis negatio infinila consenliat.Manifestum estautem, quoniam etiaminsingulavibm,homo non juslus, est eniraaliquis; nam si quod dicitur,si est verum interroqatum negare quodet affir-non omnis, lanluradem esl, tanquam si quis mareverumest, ut, Putasne Socrates sapiens est ? Non.dical, quidam nou esl, quod in alio quoque exemplo Socratesigiturnon sapiensest. In universalibus veronon est vera qux similiier dicitur ; vera est autem negalio,ut.Putasne omnis homo sapiens esi ?Non. Omnisigitur homo non sapiens est: hoc enimesl falsum, sed,non igitur omnis homo sapiens est, vera est ; hascenim npposita est, illa vero contratia.De consequentia proposiiionum disputans, et sibiquemadmodura consenlirent illurairaclatum parumperegressus docere proposuit, quae veniant ia responsionemde singularibus, si ad pra^dicationeraipsurum sit parlicula negalionis apposita, quae rurigilurhaec couseniit ei quae proponil, uon omnis '-' susin his qu» de universalibus sunl proposilionibus.homo est non juslus. Sed quoniam hoc forlasse aliquateuussi ad pi-jEdicalionem addita parlieula negativa con-videtur obscuiius, consequentiae ipsarum currat, neque enim oportet similiter faeere enunlia-hoc inodo sumend» sunl. Silque nobis hoc posilura tiones. Non enim siinileesl quod ex utraque praedi-affirmalionem universalem inlinilam, et iiegationeinuniversalem simplicem sibimei consentire, ut uniusverilatem et falsitalem, alterius verilas aut falsitasconsequatur. Si falsa est affirmaiio infinita universalisqUcB (licit, omnisesl horaonon juslus, vera erithuic opposita parlicularis infiniia negalio quas proponit,non omnis est homo non justus:sed cumfalsa est affirmatio universalisinfinila, falsaqiioqueet uoiversalis simplex negalio quae dicil, nullus estcatione contingit. [loc aulem ilainanifeslum osl : siquisde singulari aliquo inlerrog.itus neget, ille quiinlerrogaveril potesl facere ex inlinitio nomine pr£Bdicalocouclusionem, illam soilicet negalionem jungensquam respondens ante negaveral, ethoc veracilerprasdicabit. De universalibus autem apparebitnon eamdem veriiatem pos>c conlingere, si ex hisaffirmaliocompon itur. Siquiseniminlerroget alium,PulasneSocralessapiens est? si ille respondel. Non,honiojuslus ; sed hac falsa particularem aflirmalionemqua» huic conlradicloriffi opposita esl, verara piens est. Si aulem hoc quoque in alio clariorivere ille concludil dicens : Soorales igilur non sa-esse necesse est quae est, quidam homo juslus esl. D exemplo manifeslura. Si inleirogaremusaliquem hocQuocirca, quandoaffirm.alio universalis inlinila falsaesl, vera est pariicularis infinita negalio, et quandouniversalis negaiio simplex falsa esl, vera est simplexaffirmatJo parlicularis. Sed affirmaiio universalisinfiaila ei negaiio universalisslinplex simulfalsaesunt el sibimet in falsitate consenliunl ; simuligilur verae erunt simplex parlicularis alfiirmalio etinliuila negalio parlicuUris Rursus si vera esi affirmationniversalis inlimta, falsa erit negatio parlicularisinfiuiia, ei enim contradictoris opposita est. Silodo: Socralesne Romanusest ?alque ilie respondeal: Non, nos vere concluderepossumus : Socratesiaiiur nun Romanus esl.Facientes ex negaiione quamille respondebat, et ex nominequod in proposiiiorepraedicavimus affirmaiionem cx infinilo nominenuaedicit : Socrales non sapiens esl, vel Socrales non Romanusesl. Has enim alfirmaiiones esse ex infinitonumihe supra monslratum est. Si igilur eodem modoaliquis in universalibus subjeclis inierroget dicens ;Omnisne homo sapiens est ? nos utique respondebi-

559 AN. MANL. SBV. BOETII 560mus : Non. Tum ille eadem simililudine concludit, A. fi 't negatio particularis : est enim haec vera, hscdicilenira, Ornnis ifcilur homo nonsapiens est. Quo-aulem est etiam opposita. Nam cum affirmatio universalisinlerrogata esset ea quae dicit, omnisnecirca nullus homo sapiens est ;eam enimquje dicitomnis homo uon sapiens est, consenlire monslrataesl ei ijus dicit : nullus homo sapiens esl. Videbilurigiturquoil.inimotio ex vera rosponsione falsaillalaesse conclusio, cui nos dicimus negationem quideranos responilisse, non ul ea negatio ad prsedicatumjungerelur, sed ad deterrainationem, neque enimtioni finiloenos voluisfe ab omni homine sapientiam tollere,; sed heec contra universalem affimationemfinilam quae in inlerrogalione est posita, conlra-cum iiitcrroganle aliquo an omnis homo sapiensria esl.essel, nos not?aremus, seb ab onini poliusConlraria igilurerit eliam illa qus id esluuiversalisesldelerminatioue voluisse nos abslrahere sapientiam,affimalio infiiiila. Quae auiem causa est curin singularibus vel affirmalio ex inflniio nomine, velilliid scilicel significantes, quod alicui esset, etnegatio sibiiriet fiuila consentianl, in universalibusalicui noii esset sapientia, ul quod diximus nonaulem universalis alflrmalio ex iuGnito nomine nontanlum valeret quantum si diceremus non omnis. Bconsentiat particulari negalioni finitae, quaerendumIgitur si illa nef

5« IN LIBRUM DE INTBRPRETATIONE KDITIO SECUNDA. 562tiativa oppositio videalur. Si quis enim sumat id A. proposiliones quaa ex infinito subjecto sunl, eum hisquod dioilur, non homo, ct opponal conlra id quoddicimus, homo, videbitur foriasse ahqualenusfacerequae ex infinito praedicato sunl vel ex utrisque finilisdocel. Ait enira has duas propositiones quae sunt, estopposilionera, quoniam enim omnis negativa parli-omnis non homo justus, non est oninis non horaocula adjecla verbo, quod conlinet proposilionem,negttlionem facil,etiaro si modusaliqulsproposilionisnon prsedicetur, quod poslerius demonslrandum esl,ita eliam nomini videlur cum adjecla fuerit negativaparlicula, quamdara facere negalionem, ul si nonparliculajungalurei quod esi bomo,facial non homo,hoc est enim qiiod ait. Iliae vero quae sunt secunduminfinila noniinavel verba oppositse, ut in quod estnon homo, vel uon justus, quasi uegaliones sine no"mine vel verbo esse videnlur. Si quis enim dicat,non currit, haec fll sine nomine negatio ;quod siquis dicat, non homo, haec quoque est sine verbo pnegatio. Quae dictiones secundum infinilum nomenverbura opponunlur Gnitonomini vel verbo, quodesthomo, et currit ; videbuntur ergo hae negationes secunduminfinitum nomen vel verbum quae praedicantur,sed non sunt. Maxime enira ralio has negalionesnon esse convincil, quod omnis negatio velvera vel falsa est, quod autem dicimus non homovel non curril, licel simplicia quoque eifinila, homoscilicel alque cu rril,nihil verum falsum ve signiflcenllamen haec inGnita multominus aliquid verum autfalsum demonslranl, non quod siniplicia verum a!iquidfulsumve significeul ; iiicirco dicimus infiniias lionesquae simplex quidem subjectum babeni, infinilumdiclionossiiapiicibus minus verum autfalsum nionstrare.vero vel simplex praedicalum, nunc Aristote-Sed quod quanquam nihil verum falsumve lesdicit quoniamhffiproposiiionesqnaesiibjeolumhabentinfinitumdesignel simplex nomen ct verbum, lainen defiiiilumnulliillarumsuperiorumqu sdispnsui-quiddam proponil, ut in eo quod est homo flnitum ^ mus idera significant : haec enim qiisedicii, eslnmnisquiddam est et una speoies. Is vero qui dioit, nonhomo, pra?sentem quidemspeciem iiilerimit,inllMitasnon homojuslus.nonconsenlil ei qusp dicil,esi omnishoraoju5tus,nec rursus ei quae dicit,psl (imnis hoinoautem alins dal inlelligere ipsas nihil poiiens. Quo-non justus, nec bis rursus quae snnl, niillus estcirca quanquam liniia verba vel nomina per se veravel falsa esse non possint nisi eum aliis juncla sinl,lameu longe ininus veiilaiis aut falsiiails capaciasunt nomina infinila vel verba quae nec hoc ipsumquidem quod significant ponunt, seJ illud quidemperimunl ; nihil auteni per sealiud in signlflcalioneconstituunt. Postrerao prnpinquius ad veriialis velfalsilalis finita sunt intelleolus. Minus igiiur veravel falsa est diclio noniinis influili, quam alicujussimplieis el flnili vocabuli.Significal autem, est otnnisnon liomo justus, nulliprBBdicaturn, suffioienli dispuialiiine loculus est,earumque opposiiiones osleinlii, consequenliasquedemonslavit, atijue, in medio de infiniiis noniinibus,quod non essenl negationes brevilrr periiolavit,nuncredit ad eas proposiliunes quaa subjcctuni habeui infiniluin,proBdicalum vero vel finiluni vel inlinilum,el primumquidom an eaadem sini, idemque signilicent,habeanlque ordine aliquam consequentiam haejustus, nulli illarum idem signifloare quae aat exulrisque flnitis sunt aut ex praedicato inflnilo, etdisponaniur quidem illaequae aul cx ulrisque flnilissuntaux ex praedicalio infinilo, et primum quidemponatursimplex affirmatio universalis, sub hac negaliouniversalis ex prcedlcaio inlinito superiori simpliciaffirmalio consentiens. Conlra vero ponaluruniversalis simplex negalio, et sub hac universalispx infinito praedicalo affirinalio, quas conslat sibimetconsentire prascedenle afflrmalione universaliquae est ex inflnito scilicet praedicato.Est omnis homo justus00*Nullus est homo justusNullus est homo non justus Est omnis homo non justus-Cum igitur ila sinl affirmHiiones posilae et nega-horao juslus, vel nullus est homo non ju^ies ; hasenim onines hominera suhjeclum hahenl, illae veronon hominem. Quncirca noc hujus negatio, id esluniversalisaffirmalionis ex inGnitosubjecto.parlicu-Inris scilicel negaiio cum ulla earum quae finiiurahabenl subjecium, poierit conscnlirfi. Ea enim quaedicit, non esl oranis non horao jusliis, neque cum eaquae proponit, esl omnis homo justus,npque cum eaqute dioil, esl omnis hnmo non jn^iiis, neqne ciim hisqufe enuntianl, nullus est homo jusins, vel nullusesl homo non juslus. Sed non boc dicil, quimi.imillarum idem, nec.huic oiiposila ea quse esl, non est j) ex inflnito subjecio prnposiliones diversas sunl, hisomnis non homo jusius. llla vero qux est, omnis nonjuslus non homo, illi quse est, nullus juMus non homo,idem signiflcat.quae sunl vel ex finilo pra^dicato vel ex infinilo, subjectotamen finilo. Possunt enim diversae quidem essopraedicaliones, idem lamen aliquolies signincare, utPostquam de proposilioiiilius infiiiilum habentibus ea qns dieit, omnis est homo iiijustns, cum diversasit ea ab quae dicit, nullus est homo jiistus; idemlamen aliquando signiGcanl, si affirmatio privatoriapraecesserit. Dictum est enim quod afGrmationibuspraecedenlihus negaliones sine duldo spquereiilur !ergo non hnc dicil, qnoniara diversae sunl prnposilionesexinfinito nomine subjeclo iis qufe siinl i-xpr.-pdioiio vel finiln vel inflnilo, subjeco lamen G-nlio, sed quod omnino sibi non consenlianl, vel nou

563 AN. MANL. SEV. BOBTII 564idem signiticent, idest tota sint virtule proposilioniadissiiniles. Aiqiie quidem iiaec dixil de his quaefinitura subjeciura huberenl, inlinilum vero vel fioitumpraedicatum ; venil aulem nunc ad ipsaruracoDsequeniias quse ex iniinito nomine subjecto constani,et ex utroque inQnilo ; et sicul supra consequeiitiamearura quaa ex utrisque floitis erant, velex inflnito preedicalo docuil, ita quoque nunc econvei'soqu!B ex ulrisque inQnitis norainibusconstant,vel ex inQnito nomina subjecto qualem ad se habeantconsequeniiam, monstrat, dicens ; Illa vero qu» esl,omnis non justus non homo, illi qua3 est, nullusjustus non homo, idemsigiiihcat ; has duas tantumpropositiones raonslrat, affirmalivam scilioet universalemex uirisque infiniiis quee dicit, omnisnon Cseteras auiem quia putabat iulelleutu esse faciles,ascripsit, solam in his consequentiam o^tendens.justus non homo, ei cons.entire quae est univcrsalis _ perfcqui neglexit. Nos auiem eas ne quid relicturanegatio ex solo infinito sulij(!cto, quse dicit, nullus videatur apponimus; esl enim consequentia hocjuslus non homo. In hisautem subaudilur particula modo :esl, ut sil tota proposiiio, omnis non justus nonEst omuis non homo non justus.Nullus non horao justus est.Ahoraoeet, rursus nullus justusnon homo esl; namsicui in his qus linilum habebaril subjectum, inflnituniverovel flniiura praedicatum, alQrraalionem exflnito suhjeclo vel inlinilo prasdicalo, eam scilioetquae dioii, est ointiis homo non juslus, sequebalursimplex universalis negalio, qux ex utrisque finilisconslal, nullus homo justus est, Ila quoque in hisperrautatis tantum subjectis idem venit. Nara sieutillic negatioexuirisqueflnilis universalis sequobaluratfirraalionem exfinilo subjecto etinflnilopratdicato,ita quoque affirmaiiouem cx utrisqueinfinilis universalemsequitur negalio ex infiniio subjecto, ipsaquoque universalis,elhas quidemduas poopositionesEst omnis aon homo justus.Nullus non homo non justus est.Quidam non homo justus est.Non esl omnis non homo non justus,Has igitur si quis diligenter inspexerit duas comparaliones,duabus convenienlissimam consequen-Quidam non homo non juslus esl.Non esl omnis non homo justus.liam consensumque monsirahunt.LIBER QULNTUS.Maximam operis hujus eraensi parlera, ea qua se- Qquuntur lieet magnis quajstionibus impedita, lamenaudacius atque animosius exsequemur, nec defatigariin singulis partihus oportet, totius dialeotioeeprodere aggressos atque expedire doctrinam, itaquereclamcommentationis seriem conteximus.Transposila vero nomina et verba idem signiftcafit,iU,estalbus homo,est hovio albus; nam si hoc nonest,ejusdem mulix erunt negationes, sed ostcnsum eslquod una unius est ; ejus enim quse est,est albus homo,negatio est,non est albus homo ; ejus vero quae esi,hanc teamentiam natura peperit, voluntas exercuitfortuna servavit, ita dixissc ut diclura est, an ita,Ad hanc te amentiam peperit natura, exercuit voluntas,servavit fortuna. Sic enim minorest sententiEeraagniludo, rainusque in ea lucet id quod si siccomponaturerainet, et sese vel nolentibus hominumauribus animisque patefacit. Rursus cum oicit Virgilius: Paciqueimponere morem, potuisset servaremetrum, si ita dixisset, moremque iraponere paci,sed esset debilior sonus, nec in eo ietu versus tampraeclare ut nunc composilus diccreretur. Ergo nonidem valet oratoribus vel poetis verborum nominum-esl homo albus, si non eadem cst ciqufe est, esl albushomo, eril negatio, vel er: qngs esl, rton csl non liomoalbus, vel ea quas est, non ed h.-uin albus. Sed alleraquidem est negatio ejus quse est, est non homo albus,que ordo mulatus. Qui enim ad composilionem spectant,raullum in ordine sermonum ornaraenti reperienl.Dialeolicis vero, quibusnulla est ad orationisallera vero ejus qux est, estalbus homo. Quare erunt rv leporera cura loquendi, quibusijue sola verilas perscrutatur,unius.nihil differt quolibet or.iine verba et no-rfuoBDocet nunc quoniam si noraina et verha Iransferunlur,mina pcrmutentur, cum tamenearadera vin quamet ad aliud prius, aliud vero posterius praedi-prius in significatione retineant, Sed nec apud ipsoscelur, unara sine dubio signiQcantiamrelinere. Sive modis oinnibus perrautato ordine dielionis eademenim quis dicat, est homo albus, sive est albus homo, semper vis signiflcalioque servatur. H«c enim particulasive horaoalbu3e3t,sivealbus homo est, sivequomodolibetaliterordineraprffidicationispermulet.eadeniquce negativa es!, id esl, nou mullum valet,sine dubiosigniflcalio perraanebit, et hocquidem fortasseoraloribusraultaraque dill'erenliam perficit variis adjecla locis.Si quis enim dicat, homoalbus non est, facietiudeciendumvel poetis non eodem modo perspifinilamnegationem. Si quis vero dicat, horao nonnsl quo dialecticis. Elenim quantum ad albus est, faciet indeflnilam ex infiainito proedicatocompositionera orationis speclit, maximo diliert quo afflrmationem. Si quis autem praedicel, non homoverbd el nomina pr^edicationis sua ordine proferantur.albus est, idem quoque constituii ex infinilo subjecloMultura enirn interestin eo quod ait Cicero, Ad iadefinilam affirmationem. Rursus siquisdical,om-

565 IN LIBRUM DE INTBRPRETATIONE EDITIO SBCONDA. 566nishomononjuslusest, heee consenlil ei quae dicil A Cum igilur ejus quas clicit, est albus homo, ne^^lionullus bomo juslus esl. QuoJ si idem non ad universalemsit ea quae proponil, non est albus homo, si ea qua3deleiminaiionem ponalur, uldicalur,non om-dicit, est homo albus diversa erit ab ea proposiiionenishomo juslusest, non jam universalis affirmalio quae pronuntiat, est albus homo, alia eriiejusnegainfiiiitaj prasdicationisconseQtiensuniversali simplicinegalioni lii,sed poiius parlicularis negaiio simplex.Videsiiei^itur quam multas faciat dififerentias negalivaparliculadiversaer.ominura praedicalioni conjuncta.'Sedquanquam haec ita sint, polest tamen aliomodo eadem, diversis in locis posita, eamdem vimsignificationemque servare. Si enim sit posila nonparticula cum universalilatesua, oura eadem ipsasaepius permutetur, idem sine dubio in significationeconsislil. Siquis enira dieat, non omnis homo albusest, parlicularis esl simplex negaiio. Si quis verotio ; si ergo aul ea quae dicil, noii est non homo albus,aul ea quae dicil, non est homo alhus. Rursusigilur disponanlur duse quidem alfirmationes primaealternatim positae, et contrario confessa prioris negatio.Contra secundum vero utraeque haec negationesquae diximus ascribantur.Est albus horao. Non est albus homo.Est homo albus. Non est homo albus.Non est non homo albus.His igilur ita discretis ejus proposilionis quee dicit,est homo albus, non poiesl esse illa negatio quas disicdical, homo non omnis albus esl, eadem sijinifig(.ji^ „(,„ esi nou homo albus. IUius esleiiim negaliocatio esl. Vel si hoc modo, homo albiis non oraiiis qua; babet subjectum infiniium qu33 dicil, esl nonest, nechaeca superiore significatione discedit, velhomo albus. Simiiiter autem et si quamlibet alianisi quis amplius quoque peiraulet dicens, homo albus quis posuerit negaiioneiii ejus sine dubio alia reperiturallirmatio. Unde fit ut relinquaiur eaejusesseest non omnis, a priori signiflcalione nil discrepat.Eudem modo vel si quoraodolibet aliler permuteiur, negalio quee proponit, non esl horao albus ; esl ergocum propria taraen universalitalis deierminalionediversomodo permutala, idem semper necesse est insigniHcalione servelur. Eoilem modo si eadem nonparticula cum alio nomine vel verbo junclasaepiustransteralur, ul cum dicimus, horao jusius non est,rursus horao non esl justus, rursus non esl homojuslus, eadem significaiio relinetur. Quocirca si solaparticula negativa permulata sit, el non eodem semperordine prsdicelur, mullas diiierentias faciet pro-posilionura.Sinverojunctacumalio nomine saepius(ut diclura csl) transferatur,eadera in translationibusomnibus significalio permanebil. His igilur itadispositisvidenilum est quse sit Arisloieiis demonstratio,verba et nomina transposila eamdem semper virasigniricalionemque subjicero. Aii enira, transpositavero verba et nomina idim significanl, ut est albushomo, esl homo albus. Haec enim transposilanominibusalqueverbis eadem relinent signilicalionera.In illaenira prius albus esl, posierius homo ;in hacautera prior homo, poslerior aibus : quod si hoc falsumest, et nonsinl efedtm, se 1 a se diversee sunt,impossibilealiquidinconveniensqi econtingil, eruntenim duae negaiiones unius aflirraationis, quod estimpossibile.Oslensura enira est quoniam una uniusnegatio ejus quse dicit esi homo albus,ea quae dicit,non est horao albus ; sed ejus affirmationis qus proponit,est aibus humo, negatio est el islaquae dicit,non est horao albus. Quod probat ea res quod interseverura falsumque dividunt, nam si verum est essealbura homiiiem, fiilsum cst non esse hominera album.Quod si in aliquibus verum invenilur, hoc secundumdefiniiionem propositionis agnoscitur, noasecundum negationis furmani, ut magis secjndumquantitalem non sint sibi epposilae poiius quara secundum qualitalera, quod illa res monslrat si quissic dioat : est albus omnis horao ; si conira banc ponalur,nonest omnis horao albus, perspieuum estquoniam inter seet verilatem dividunt el falsitntem,unam enim veram esse necesse est, unim falsam;quare etiam si determinaliones auferanlur, eadeniopposilio redii, licel sit indefiniia. Nam sicul in eaqus dicii, omnis homo juslus esi, non oinuis homojuslusesl, sublaiis oninis et non ouiuis homo jusiusest, el homo jusius non esl, alfirmaiio ct negatiooppositce sunt ita quoque in h's sublalo omnis etnon omnis eaquae dicil,esl albus homo,ei quffl dicit,non est homo albus, opposiia esl. Additis enira delerrainalionibusuna semper vera esl, allera falsa ;est affirraationis ncgalio. Nunc igilur vidoaitius sised diximus quoniam affirmalionis ejus qu>e dicil,haec affirmationes quse dicunt est albus homo, et est D^^^ ^^^^^^ ^^jj^q^ neKalio esi, non est albus bomohomo albus, non sunt easaem, sed diversae, queniadmudumDuae igiiur negaliones nonesi alliushomo,el non estunius affirraationis duae sunt negalio-albus homo unius affirraaiionis sunt, cjus scilicetnes, ei primo quidem disponaniur hoc modo, cstquae enunliat, est homo albus. quod evenitsi negationesalbus bonio, esl honioalbiis; hujus ergo proposilionish»c quae (licunl,nou esl horao albus,el noii estqua; dicil, est albus homo, erit negatio, easoilicetallius hoiiioa se diversae suut, quod ex eo con iii^-ilquae proponit, non est albus horao, alia namquequod prius posiium est eam quae dicii, est albusquiB esse possit ralionabililer non potesl inveniri. homo,diversampsseabeaquae iiicil, esi homo iilhus.Disponaniur igitur rursus eaedem el superior affirmalioQuod si hoc impossibile esi ui una afliniiaiio iiuascum propria negatioue.habe^t neiralinnes, el perspicuum esl coiilra eam affiniialionemEst albus homo.quae iicil, est boraoalbus, ulrasi|ue hasNon esi albus homo.negationesquae dieuni,nonestalbushonio el 0011 estEst homo albus.homo albus oppoui, haec a sediversaa uon sunt sibi

667 AN. MANL. 8BV. BOBTII 568altera quidem esl negatlo ejus quaa esi, est non ho-que consenliunl, et tanlum permulalione nominis A. sed ex his etiam unim fit, ex albo autem et liomine e^dislant. Casleris aulem omnibus eaedem sunl ;quod ambulare non fil umtrn. Quare nec si unum aliquiasi has negaliones efedem sunt, eaedem quoque sunt de his affirmet nliguis, erit affirmalio una, sed voxaffirmationes.Recleigilur dictum est quoniam Iransposilanomina et verba earodem vimsignificalionemquequidem una. Affirmaliones vero midlx, necsideunoisla, sed simiiiter plures.servant. Sensus ergo tolus ita se iiabet ; hoc Multos talis loci hujus caligu coufundit, ut digneaulem modo ordo verborum. Transposita, inquit, exsequi ei quod ab Aristotele dicebatur expedire nonnomina et verba idem significant, et est horum exemplura,possenl. Nosaulemsuprajamdiximusmagnae fuisseut est homo albus, esl albus homo. In his enim curse apud peripaleticae secloe principes dijudicare,nomina transposita sunt. Nam si hoc non est, id est quae esset una affirmalio vel negatio, quae plures.si non idem significant nomina et verbatransposila, Neque enim voeis sonitu cognoscunlur, aul numeroquiddam impossibile et inconveniens couiiDgit. Aii terminorum ; est enini ut una quidem res de unaenim, ejusdem muilce erunt negaliones, id esl ejusdemafflrmationis mullse negationes eruut. Sed hoc fieri ut vel plures de una re praedicentur, velpraedicetur, et non sit una enunlialio. Potesl eliamunairapossibile est, oslensumesl enim quouiam negalio de piuribus, una tameu ex his omnibus enuntiatiouna uniusestaffirmationis. Duse ergo negationi uni g fiat, quaj res maguie apud eos canteiae fuit, ul ubiopponi affirmationi, si verba et nomina transposllanoa idem significant, sic demonstrat. Ejusenimquagincidisset perspecla regula non lateret. Nam si quisdicat, canis animal esl, non unaest enuntiatio,cani3esl, est albus homo, scilicet affirmationis negalio enim mulla significal. Si quis vero dicat, homo animalest, non est albus homo. Conlra illam enim affirmationem,ralionale morlale est, vel animal rationale mor-hsc negalio jusle opponitur, ejus vero quas talo homo, siugulaj enuRliationes sunt ; idcirco quoniamunum ei omnibus quiddam fieri potesl, namest, est homo albus, id esl allerius affirmalionis, sinon eadem esl ei quae esl, est albus homo, id est si de auimali, rationali alque morlali simul junotis,diversa esl a prlori proposiiione quas dicit, est albus unus homo perficitur. Iteui alia sunt quae plura prae-horao, et non esl ei eadem ac si diceret, si ei nonconsentit.erit negatio vel ea quaj est, non est albushomo, vel qusecunque alia, quam si quis ponal essenegationem nna ratione refellitur, quam hic quoqueposuit ; refellitur autem hoc modo, ait enira : Seddicanlur, de quibus unum aliquid effici constituiquenon possit, nequesi iilade allero praedicenlur, nequesi deillisaliud, una afflrmatio vel negatio est, sedtot dicendffi sunt affirmationes esse quol sint haeres quae vel de una praedicantur, vel de quibus unadicitur,utcum dioimus : Socrates calvusphilosophusraoalbus.altera veroejus quse est, est albus homo. q ambulat. Ex calvitie et philosophia et ambulalione,Inter duasenim negationes quas posuil,iIlamscilict,quae dicil, non esl non horao albus, et eam quas proponit,nonest homo albus,illa quas dicil, non est nonhomo albus, negatio esl affirmationis inflnitum habentissubjeclum, quae dicit,estnon homoalbus ;aliavero, scilicel quas proponit, non est homo albus,ejus esl negatio quas dicit, est albus homo, cum eaenim verum divinit atque falsum. Quare erunt duo!negaliones unius affirmalionis, sed hoc impossibileest.Quoniam igitur trausposito nomine et verbo, eademsit affirmatio et negalio manifealtm est.Superiorem argumeniaiuinem hao hujussenlentiasconclusione confirmat; fecilauiem huncsyllogismumin secundo modo h.ypothetico, quem indemonstrabilemvocal hoc raodo : si primum est, secundumest ; sed secundum non est, primum igilurnonest;id est, sitranspositis verbis et nominibus non sunteaedem nropositiones unius affirmalionis, duaesuntDB CONJUNCTIS ET DIVISIS ENUNTIATIOMBIIS.At vero unum de pliiribus, vel plura de unonegationes ; sed hoc impossibile est. Non igitur diverssesunt propositiones, Iranspositis verbis el norainibus.affirmarevel negare, si non estunum ex pluribux, non eHaffirmatio una neque negatio. Oico atitem unum^non siunum nomen posiUm sit,non sit autem mium ex ittis,ul homo est fortasse et animal el mansuetum et bipes,nihil unum conjungiiur, ut hasc quasi alicujus speciemformeni. Quocirca sive haec de uno praedicentur,siveunum de islis, non poterit una esse enuntialio,et communiter quidem lotiusproposili sensushujusmodi esl. Nunc aulem ad ipsius Arislotelisverba veniamus. Dioil enim : At vero unum de pluribusvel plura de uno afUrmare vel negare, si nonest unum ex pluribus, non est unaafflrmatio nequeuegatio. Si, inquit, plura de uno prasdices, ut curadicis : philosophus simus, calvus Socrates est, velrurfus cum unum de pluribus praBdicas, cum diciaBoccales simus philosophus calvus esl, si ex hispluribus quiB velpraedicas vel subjicis, unumaliquidnon fit, queraadniodum Qeri unum potest de his quaen praedicamus, substanlia animala sensibilis, id quodestanimal, non fil una affirmalio nec una negatio.Quandoc|iudem plura vel prffidicnntur vel subjiciuntur,ex quibus eongregalis una species non existit.Quod si unumdeuno aliquis praedicaverit, quorumunum nomen plura significel, ex quibus unum aliquidnon fiat, rursus non est una affirmatio nec unaneo^atio. Si quisenim dicat, canis animal est, noraencanis signilicat ellalrabilem, et coeleslem, et marinum,ex quibus junclis nihil unura efficitur. Quarequoniam ex his pluribus unum aliquid effici nonpolesl, ex illo quoque canis nomine non fit una afflrmalioeiunanegatio, quod praedicatur aut subjici-Inr cum significet mnlta ex quibus unum fieri nonpossit. Quod per hoc ostendil quod ait, dico aulem

569 m LIBRDM DE INTBRPRETATIONE BDITIO SBCDNDA. 570uaum, noa si unum nomen sit posilum, non biI A. Necdiffertaliquidvelrequiescendo, velinterponendoautem unum ex illis. Potesl enirn fieriul unum nomendeuno praedicelur. Sedsi uuum ipsorum plura mai est, homo ralionalis esl, homo morlalis est, quaeconjunctionesdicere, quam si quis dical, homo ani-gignifleat, ex quibus unum non fit, non esl una ne-perspicue proposiliones muitae sunt. Videns ergo hocgatio vel affirmatio. Neque enini vox una perfici''enunlialioneai,sed ejusquodsignificatursimplicilas,vel si plura sint in unum collecta, aliquid unurnfaciendi potentia. Hujus autem rei subjecit exemplum,quod pluriraos fefellit dicens, ul boiiio estAristoteles, itadixil : Homo est fortasse et animal,et bipes, et mansuetum, ad hoc, inquil, forlassetanquam si ila dicerel, et de homine quidem, etbipede, et raansueto fit unum ; sed est aliquotiesforle ut plures proposiliones siiit, cum ea conjun-fortasse et animal et bipes mansuetum. Sed ex his clioquffidam separat atque discernit. Erit enim fortasseunum fit, ex albo aulem ct horaine et ambulare nonhomo et animal, ut haec una sit proposilio, etunum. Putaverunt alii liunc ita dixisse, ul ostenderet, exempli gralia, be hanc quasi diffiQilionem dedisse,bipes ut altera, et mansuetum rursus, ul aitera.Sedex his omnibus unum aliqdid Ol.quae cumcontinuene forte aliquis arbitretur hanc quasi veram prolata sunt,quoniamex his unum aliquid efflcitur,hominis diffinitionem posuisse.quae est animal bipes una esl proposilio ; non autem idem evenit in ommansuetum.Idcirco enim, inquiunt, dixit fortasse, p uibus, ex albo enim et homine el ambulare nonetanimal, et bipes, cl mansuetum, ne quis omnino uQum fil. Si quis enim dical : Socrates bomo albusputaret hujusmodi esse hominis difflnilionemAristotelemambulat, non est una afflrmalio, quoniam ex homi-arbitrari. Alii vero hoc non ita diotuin accede,et albedine, et ambulatione nulla omninospe-pere, sed polius in hanc sententiam dictum Arislotelisscripturamque interpretali suni, ul homo estqui et animal, et bipes, et mansuetum, sed ex higunum fit, ut ita intelligerelur : Homo quidem a3qualiterse habel ad id quod est homo, et ad id quodest animal bipes mansuelum. Quocirca si idem estel aequum dicere hominem, quod animal bipes,mansuelum,necesse esl quolies de uno plura haec pradicautur,id est animal, bipes mansuetum de homine,quoniam aequaleesl homini, quod unura est,unum quiddam presdices, quamvis tres voces praedicarevidearis.Sedomneshi nihil omniuo intelliguntcies fil. Quare conclusio est, quoniam nec si de hispluribus ex quibus unum non flt, unum aliquidpraedicetur, utex cane lerreno lalrabili, et coBlesti,et marino, quoniam unura non fit, el de his uuumaliquid priedicetur, quod dicimus canis, hujusmodinomen quod plura significat, ex quibus unum conflt, si de allero praedicelur vel subjicialur alleri.nonflt una afflrmalio nec una negalio, sed erit quidemvox una, afflrmaliones vero pluriraae. Sive enimunum de pluribus praedicelur, ex quibus non fitunum, vel plura hujusmodi de uno, vel si unum deuno praedicetur, quod praedicatum plura signiflcet,sed est melior expositio quam Porphyrius dedit. ^ ex quibus unum non flt, sive illud praedicatura al-Volens, inquit, Arisloteles demonstrare quae una leri subjiciatur, omnino non flt una affirmatio neceaset affirmatio, quae non una,dixit primo : Quoniam una negatio. Est autem regula hujusmodi, unaafflrmalioest, si aut duo termiui singulas res signifl-pluro de uno prajdicare, vel plura uni subjicere nonesl unam enuntialionem facere, nisi ex illis pluribus cent, aut si plura ila de uno praedicentur vel untunumaliquid fleret.Videns itera quod adhuc plures subjiciantur, ut ex his unum aliquid fleri possil,«utpossent esse afflrmationes etiam iu his praedicatis; unum nomen quod vel praedicatur vel subjicitur,quae omnia unam quodammo-quae cum plura sint, unum tamen ex his fleri possit,hocdixit, ut homo esl fortasse el animal, et bipes,et mansuetum. Quod autemdico tale esl :manifesturaquidem fll, quoniam si plura de uao praedicenlur, exquibus unurafleri uonpossil, vel plura subjicianturuni, ex quibus unum noa fit, non esl una afflrmatiolalia significet plura,do speciem valeant congregare.Si ergo dialectica interrogatioresponsi07iis est petilio,vel propositionis, vel alterius partis contradictionis,proposilio vero unius coniradiclionispars est,nonerit una responsio ad hsec. Neque enim est una inter-nec una negaiio. Nunc autem tractemus de his pluribusex quibus unum aliquid fieri possit. Invenie' picis. Simul autem manijestum est quoniam nec hocrogalio, nec si sit vera ; dictum est autem de his in To-mus enim el in his ipso modo enuntiandi plures D ipsumquidest,dialeclicainterrogatioest. Oporlet enimaliquotiesenunlialiones, et non unam reperiri, quanquamex pluribus unum fleri uliquid possit. Si quiseuim sic dicat, animal rationale mortale homo est,simul jungens animal rationale, mortale, quoniamcontinue dictum est, et cx his unum aliquid fit, unaest affirmatio. Si vero sit aliquid intervalli, ul itaquis dicat, bomo animal, et rursus rationale, etaliquantulumrequiescens dicat, mortale est, non estuna afflrmatio nec una negatio. Haec enim intercapedoplurimas efflcil euuniiationes; rursus si cumconjunctione dicantur, homo animal et rationale etmortale esl, sic quoque muitae sunt propositioncs.esse datum ut ex interrogatione eligat utram velit con-Iradiclioriis partem enimtiare. Sed oportel interrogantemdelerminare, utrum hoc sit homo, an non hoc.Quisquis dialectica utitur interrogatione, hic autsimpliciter interrogat, atque unam propositionemininlerrogatione ponit, utcontraeam sil una responsio,aut utrasquo interrogans dicit, ad quas non fllsimplex responsio, sed una lota propositiorespondelur.Si quis enim dical interrogans : SocraleaanimaIest?Contra hanc talis est responsio, aut ita,aut non.Si quis vero hoc modo interroget: Socralesanimal est, an uon ? Contra banc non esl una respoQBio.Si euim respoudelur ita, de qua aDUueris

571 AN. MANL. SEV. BOKTIIignoratur, deaffirmalione an de negatione ;rursus si A eslinlerrogatiodialeclica,sed potius discipuliad manonresponderis, riescilur quam negari volueris afflrraalioneman negalionera.Quare conlra hujusmodi addiscere cupil, inlerro^at eura qui docere potestgistrum aliquid discere cupieniis. Qui enim aiiquidinterrogaliones lola proposiiio respondenda est, id quid sitid dequoambigit. Dialeoiicus autera (ut diclumesl) iia inlerrogare debet, ut respondenti sitesl allcra pars contradiclionis, aut lola affirmalioaut lola negiiiio, ul dicas, aut est animai Socrales, copiaan afflrmaiionem an negationem velit eligere.aul si lioc non vjdtlur, respondeas, non est animal Oporlel enim scire quoniam omnis inlerrogalio responsionisesl petilio. Dialeclioa vero non cujusdamSocraies. In his igilur qufe mulla sunl, ex quibusunumCerinequil.sifialunainierrogatio et ipsa repreliensibiiisest, el conlra eara una responsio.Qiiis-opposilonem ; ergo hoc ipsum quid est, non est dia-responsionis, sed ejus quaj in utraque parte habealquis enim ea plura interrogal, ex quibus unumesse leclica interrogalio. Oporlel enim ila inierrogare, utnon possil, mulias facil inlerrogaliones, conlraquas exinterrogatione respondens possit eligere alleramsi simpliciler respondaalur, eliam si vera sit ipsaresponsio, lamen jure repn-heniliiur. Contra enimconlradiclionis parlem. Debet enim delerminare etdifflnire is quis inlerrogat, an hoc sit quod dicilurmuliiplicem inlerrogationcm mulliplex debet esse an nou, ui homo aniraal est an non ? ul ille aut affirresponsio.Si quis enim dicalinlerrogans, Socrales g mationem respondeal aut negationem : quod aulemphilosophusest, etlegit elambulal? quiapoiesldixit dialecticam ir.lerrogalionem petilionem essefieriul sitqiiidem philosuphus et legal, non autemambu-responsionis vel proposiiionis, vel allerius parlislel, velambulet, sed non legal: potesl item fieri utet legal et ambulet ; conlra hujusmodi proposilionemnon erit una responsio. Nnmquiila interrogavit: Socralcs philosophus esl, el legit et ambulat ?aut imperil aul capliose interrogavii. Conlra quaminterrogationem si contigerit Socralem philosophumesse el legere, elambulare, si respondeal : iia est,haec qnoque responsio reprehendiiur. Contra pluresenira interrogationesuna responsio non dubel adhiberietiarasi vere per unam illaui respondeatur, sicutin hacquoque, si et philosopbus esi, el legil et ambulat.Quocirca si interrogalio dialeclica responsionispetilio est, per quam responsioncm fiat proposl- suil. Sin vero inlerrogante aliquo negalionera, illeptiOj ut cum quis dixerit interrogaus, dies esl?alius affirmalionem responderit,conlradiciio responsa esl.respondeat, non, fiel inde nesaiio, dies non esl, vel Hoc est igitur quod ail, inlerrogalionem responsionisesse petitionem, et cujus responsionis eerte ailera parsopposilionis cum ila interrogatur,addi-dies est, an dies non esl, ut coigrue respondeaturdiera esse, aut diem non esse, id esl tola proposiiio;hae qiiae ex his pluribus fiunt alque inierrogantur,cum unum ex his fieri non possit, non sunt simplicesinterrogaliones. Quocirca nec ad eas reddendaesl siraplex responsio, de his autera se in Topicisdlxissecommemorat. Rursusquia dialectica inlerrogatioresponsionis est pelilio (ul supra diclum est)vel propositionis vel alierius partis conlradictionis,quod pauio posl demonstrabitur, imperile illi interrogantqui ita dicunt, quid esi animal ? vel quid esthomo ? oportet enim quia dialeciice inierrogal,dareconlradictionis, hujusmodi est. Quisquis inierrogalaffirmalioneni, aut earadem expetil, ut audilor sibirespondeal, aut contradictionem. ut si quis sic inlerroget,homo animai est ? si ille annuerit, propositionerareddidit, eam scilicet quara proposuitinterrogans ; si vero interroganie aliquo, an horaoanimal sil, respondens dixeril, non est, conlradiclionemrespondisse videbilur. llleenira affirmaiioneminierrogavit, ille negalionem respondil, quodesl conlradictio, Rursus si negaiionem inlerroget,et ille respondcal negationem, eamdera propositionemreddidit quam is qui inlerrogavit anl« propo-dit, vel propositionis, siidem respondeit, quod illenierrofiat, velallerius parlis coniradiciioiiis, si cumhic arfirraalionem inlerrogel, ille responderil negationem,vel si cum hic negalionem in interrogationeposuerit, ille affirmalionem in responsione rodiiiderit.Interiogaiionis auiera secundum Peripalelicosduplex species esl, aul cum dialeclica inlerrogaiioest, aulcum non dialeclica. Non dialpciioee auierainierrogalionis duse species sunl,una quidem quaudosumentesaccidenlesinlerrogamus, cui illud accidat,utcum videmus domum Ciceronis, si inlerrogemusquis illic raaneat, vel quiindo sul'jectura quidera ipexinlerrogaiione optionera, an sibi respondens affir- D sum et rem sumimus, quid auiem illi aceidat inlermalionemeligere velit, an negalionera. Qui vero sic rogamus, ut si ipsum Ciceronem quis videat, et interrogel,quo divertat, ei ha=c una species est eoruminterrogai,utquid estaliqua res, velii dicere respondenlem,non est illa inlerrogaiio dialectica. Inierrogantautem quidam.hoc modo, puiasneanima ignis mus. Aliera vero quando proponenies nomen quidqua; secundum accidens, non dialeclice inlerroiie-est? cum respondens negaverit, addunt, nonne tib-sit quaErimus, aul geuus, aul differeniiam, aut diffi-videlur aliquid esse inler ignem alque aerera mediumeorpus, ut, silanima? Cum respondens hocquoque abniierii, illi persequuntur, an forlasse magisuhi videtur aquam esse animam vel terram ?Gum ille neque terram, neque aquam animam esseeonsenserit, lunc defessi interrogalionibus ila inlerrogaiit: Quaj res esl ergo anima ? hajc autem nonnitionem requirenlcs, ul si quis inierrogel quid silaniraal, vel quando diffinilionem aui aliquid superiusdiclorum sumiraus, el qusriraus cujus illa sint,ut si quis quaerat, aniraal rationale, mortaje, cujussit diffinilio.Quonvim vero hxc quidem prsedicanlur composita,ut unum sit omne prxdicamentum eori-m qux exira

573 IN LIBRUM DB INTEEPRETATIONE EDITIO SECDNDA. 574prxdicantur, aliavero non, quse differentia est, rfe A enim verum est dicere, quoniamel animal el bipes,homiaeenim verum esl dicere.et exlra animal.et exlra rursus quoniara aniinal bipes, verum est de eoderabipes, et hxc ut unum. Ethominem, el album, et hsec homiae dicere, ui de Socriite, de eodem quoqueut uniim. Scd non si cilharaedus est, et bonus esl el Socrale et hoininem exlra et albuni siita contingit,cilharxdus bonus. Si enim (juoniam allerutrum diciturverura esl dicere, et de eodem preedicare animalel utrumque dicetur, i/iulta inconvcnieniia e^'unt. bipes, a verilale noo discrepiil, atque hnec quidemDe homine enim verum cst et hominem el album dicere,quai exlra sigiiialim ^irsdicanlur vere eljuacla veraquare el omne. Pairsus si album,et omne. Quare sunt. Quod si dealiquo praedicelur, quoniam cilha-eril homo albus, et hoc in ivfiniium. Et rursus musirosdusest, et verura sil. Et rursus quoniam bonuscus albus ambulans, et Iixc eadem frequenLer implicitain infinilum. Amplius si Socrales, Socrates estel homo, et Socrales Socrales homo. El si homo etbipes, el homo homo bipes.Socrates bipes esl, hoc quoque verum esl ;quae siconjuncta dicantur,ut est.Socrales animal bipes esl,a propria verilale non discrepat, atque haec quidemin genere et difFerentia, ea quae subslanlialisest Socrali.QuodsideaccideDtequoquedicatur, potestideranihil oniinusevenire. Siquis enim sic dicat, Socrateshomo esl, verura esl, et rursus Socrates calvus est,hoc quoque verum esl ;quod si juagal dicens,Socrateshomo calvus est, verara rursus ex conjuactis facietesl, et verum sil, con necesse est dioere quoniarabonus citharocdus est. Polesl enira esse quidem solumcitharoedus, bonus aulera homo, hucusque quidemisla disposuit. Quoniam autem videhantur quidamMulta sunl quae cura singulaiira vere praedicentur,arbitrari quod omnia quse sigillalim vere prajdica-si quis ea conjungat et preedicel, veram prsedirentur,eadem quoque composita recle dicerenlur,catioaera tenenl. Suni autem alia quas, si per se gcontra hosdicilquouiam multaerunl inoonvenientia,et disjuacta pra>dicentur, vera sunt; sin vero conjunotamultaque impossibilij sunl, si quis dicat omne quoddicantur, veritatem in prae-iicatione non re sigillatim pra!dicatur veraciler, id junctum veretenent quaj ergo sit horura diiferenlia, oportel praedicari. De homine enim verum est dicere quoniam;agnosci. Si qais enim dicai, Socraies aaimal est,homo est, nam de Socrale qui horao est, veredicttur quoaiara homo esl, rursus de eodcm vereveruin dixerit ; si quis rursus prasdicet, quoniamSocrates honio albus albus est faciunt; quod si depraedieationera. Alque in his quiilcm ea qu£e sigilla- „ eodem horaine albo rursus album praedicare velis,lim vere dicebanlur, juocta veraciler praedicata sunt.Suatautem aliainquibus siglllalimquidem praedicalaverum est ;quocirca et si jungas, erit igiiur praedicalio,honioalbusalbusalbusesl, alquehocininfinitum.verasunl, juncta veroqualilalem veiitalisarailtunl, utsi quis dical, quoniara Socrates bonus esl, verum esl,rursus, Socrates cilharaedus esi, sic quoque hocverum esl. Haec conjungere non necesse esl, ut sitverum, Sooratesbonus citharoedusest. Polest enimbonus quiilem esse homo, et cura sil cilharoedus, nontameaesseboaus, sedinaliaquiilem rebonus, in aliatantum arlisilliuscognilor,nonlamen inipsa perfectus.Hocautemfaciliustaliiiquehit exemplo. Si qDisenimdicat,quoniamTiberiusGracchusmalusest, verume5l,rursusTiberiusGracchusoraloresl, hoc quoqueveruraest;siconjungensdicat :TiberiusGracchusmalus orator est, falso dixeri, oplimus enim oratordici polesi quoniara albus esl. Quare et si hfficjungas,et ut unum praedices, verum est dicere de aliquohomine quoniam homo albus est ; sedhomoquialbusesl, verum est dicere de eo quoniara albus est.Quare eiiamsi haec jungas, erit praedicatio, Socrateshomo albus albus esl, nam de Socrate verum eratdicere quoniam homo albus est ; sed de horaine "alboverum est dicere quoniara albus esi, haec conjuncta,Rursus si quis de aliquo homine dicat quoniaai illehomo rausicus esl, si verum dicat ailjiciatque quoniamidem horao ambulans est, verum dicil,si jungalquoniam ille homoarabulansmusicus esl.Sed siverum est de aliquo homine praedicare quod sitambulansmusicus, de ambulante autem musico verumest dicere quoniam muficus est, erit ille homo ambulansniusicus musicus, sed de eodem vorum estdicere quoniam ambulans esl, verura eril igiiur doeo rursus dicere quoniam homo ambulans ambulansmusicus musicus esl. Amplius quoque Socrales Socralesesl, el rursus homo, erit igilur Socrales Socraleshnmo ; sed et bipes, erit igiiur Socrales Sofuit; sed ne quis nos ila dicentes ignorare putet ora- B crales horao bipes ; sed de Socrale verura est ditorisessedefmilionem virumbonumdicendi perilum, cere quoniara Socrales homo bipes esl, sed cum dixihaec dicta suat ad exemplum polius quam ad verilalem.Atque haec quiilera proposita ab Arislolele sunt, homo bipes esl ; verum est ergo de eo dicere quo-hominem, de eo jam el bipedem dixi, omnis eniracujus in texLu verba sic coastant. Quoniam vero, niam bipes esl, sed verum crat dicere quoniam SocratesSocrates horao bipes est ; vera igitur praedi-inquit, haec quidera prsdiciialur composita,ut exhisunum praedicamentura fial, eorum quae exlra vere catio eril. Socrales Socrales bipes bipes horao est.praedicata suni, alla vero cura extrasigilla'im verepraedicarenlur, juncia verara non faciunt prasdicalionera.Inquirendum eslquae eorum sit difTerenlia,exerapla autemhorum lalia sunl. Eurura quidem quaeextra priEdicanlur vere, nec si conjuncla sunt naturamveritatis amitlunt, laIeexemplumest,dehoraineSed rursus hominem dixi, aique in eo aliud bipesnominavi, omni enira homo bipes est. Socralesigitur homo bipes bipes bipes estj et hoc inOnituraprolraclo superflua loquacilas invenilur; non igiturfieri polest ul modis ooinibus quidquid extra dicilur,id junctum vere praedicetur.

575 AN. MANL. SKV. BOETII 576Quoniam ergo si quis simpliciterdteatcomplexiones \ accidens, quolies aut ancidenlia duo de substanlia,fieri, plurima inconvenientia conlingit dicere.manifes aut aceidens de accidenli alicujus subslanLia prsedicalurlum est. Quemadmodum autem ponendum sit nunc; alia vero con secundum accidens, quoliesdieimus. Ecrum igitur quse prsedicaniur,et de quibusprsedicantur qutecunqae secundum accidens dicuniur,aliquiddealiquo subslantialiter dieilur. Eorum igiturquKcunque secundum accidens dicunlur, eorumvel de eodem, vel alterum de allero, ha:c non eruntunum, ul homo alhusesl el musicus, sed non est idemmusicum et album ; accidentia enim sunt utraque eidem,nec si atbum musicum verum est dicere, tamenerit album musicum unum aliquid ,secundum accidensenim album musicum dicitur. Quare non erit albummusicumunumaliquid, quocirca nec cilharxdus bonussimpliciter, sed animal bipes,non enim sunlsecundumaccidens.Ampliusnecqusecunqueinsuntin alio. Quureneque album frequenter, neque homo, homo anima^vel si duosunt accidenlia el de eoderaprcedicenlur,vel sialterum accidens de allero accidenti dicalur,ex bis non potest una fieri praedicatio, neque eritunumsi junciasint, ut homo ct albus esl,elmusicus,album enim musicum, quoniara in unara formamnon concurrunl, non faoiunt unam propositionem.Non enim idem esialbum etmusicum, ulraque enimcidem sunl accidenlia, non tamen idem sunt. Nec sialbum de musico praedicemus, id est accideas deaccidenli, et hoc Terum sit, non lamen necesse estest vcl bipes ; sunt enim in homine animal et bipes. n id quodmusicum est esse album, neque enim estQuaesuperius comprehendil, ea nuac apertissimaralione deterininal dicens, de his solis extra praedicalisveraciler non posse unam praBdicationem fieriunum aliquid.Accidenler enim id quod musicum eslalbum esl ;quoniam enira idipsum cui musicum accidilalbum est, idcirco musicum uibum dicitur. Nonveram, si conjuncla sint, qusecunque aut accidentia est autem idem musicum album. Quodcirca eademsunt eidem, aul cum unum alii accidit, accidensaliud de illo accidenti praedicatur. Si quis enira deSocrale dicai quoniam Socrates citharoedus esl,rursus Socrates bonus est, si uiraque vere praedicel,duo acoiJentia de uno subjecto praedicavil, id esl deSocrale. Quocirca non polesl ex his fieri una praedicalio,ut dicalur, Socrales cilharoedus bona esl ;rursus si de Socrate prnedicetur musicus, sit enimSocrales musicus ;de musico autem si prffidiceluralbus, et hocforlasse sil verum, non lamen jam necesseest rausicum album esse. Si enim sit musicusSocrales, si de eodera musieo albus prsedicelur, prae- *dicalur quidem de Socrale subjecto musicus, demusico aulem quod est accidens praedicalur album,rursus aliud accidens. Eigo non potesl hic unaflerivera proposilio, ut dicalur : Socraies albus musicusest, neque enim semper musicus albus esse potesl,sed hanc naturam habenl accidentia, ul veniantrecedant ;ergo si ejus qui musicus albus esl, insole slanlisautem calor fuscaverit, non erit quidemalbus cum sit musicus. Quocirca neque tunc cumvere pra;dicabalur, quoniam Socrates musicus albusest, neque lunc fuit vera rectaque praedicalio, noneiralione lenetur, ut non possit idera esse cilharoedusbonus, nec in unum corpus conjuncta, faciantunum aliquid, quanquam sigiilalim vere praedicenlur.Quod si quis aliquid substanlialiter praedicet,duasque res sigiliUim dical, possunt in uuam propositionemredire, quas subsiantialiter vere sejunctaeseparalimque pouunlur ; bomo cnim, cum et animalsilet bipes, esl animal bipes, el fit ex h's una praedicalio.Nam neque animal secundum accidens inesthomini nec bipes, quod per hoc ostendit quod ail,sed animal bipes; non sunt enim secundum accidens.Addit quoque illud, quoniam nec ea junotarecle ponuatur, qussunque vel latenter vel in prolationein aliquo terndnorura continenlur,qui in proposilioneposili sunl. Idcirco eoim de homine albonon debel dici albus, ut veniat preedicalio bomo albusalbiis, quoniam jam in horaine alLu conlineturalbum. Rursus de homine idcirco non debelpraedicaribipes, quouiam licel non sit prolalum, lamenqui horao est bipes est. Sed de homine si quis bipespraedicet, de re duos habenle pedes, neque hacdifTerentia quod est bipes, proedicat bipes. Quocircaerit hic quoque homo bipes hipes, homo enim bipesconlinei iutra se, et qui dicil hominem cum sua dif-enira habel naturam pcrmanendi accidens ul serapervere praedicetur. Ralio autem verborum sic constal.ferentia dicil. Si quis ergoadbuc praedicet bipes, deQuoniam igilur si quis, inquil, dicat omnino re duos habente pedes, bipedera prc-Kdicavil. Eritquomodolibet complexiones Geri, id est, ut quod D ergo homo bipes bipes, sed ilapraedicari non dcbet.sigillalim praedicaveras, hoc complexumconnexumqxeConliaelur enim in homine bipes, ad quod si rursusproponas, plurima inconvenienlia dicere con-bipes prasdices, moleslissimHm facies repelitionem.lingit. Multa enim concurrunl impossibilia, sicut Hoc enira est quod ait: Amplius necquascunque insunlsupra ipse monstravil lunc, quando ad nimiam loquacitalemin alio, id est continenlur, aut prolatione, utperduxit eos, eadem frequenler nomina in 60 quod esl homo albus, continelur in eo albus,repelentes. Quemadmodum ponendum est nune dicimus,quoniam prolalione jam dictum est, aut potestaleid esl, quemadmodura autem debant, quae et vi, ul eo quod est horao continetur bipes, quan-sigillalira vere dicunlur juncla pr8edicari,nunc, inquil,quam dictum penilus non sit.dicimus. Omnia, inquit, quas praedioanlur de Verum autem esl dicere de aliquo el simpHciter ,utalijuo, el rursus de quibus alia praedicanturduplici quemdam hominem hominem, aul quemdam albummodo sunt, aut euim accideatia suiil, aut substantialia,hominem, hominem album. Non autem semper, sedet alise quidem prsedicationes sunt secundum guando in adjecto aliquid quidem oppositoruminest.

577 IN LIBRUM DE INTERPEETATIONB BDITIO 8ECUNDA. 578Quod consequilur contradictio, non verum, sedfal- A vero non sil ista conlradictio, polesl, ut in eo quodsum est, ut hominem morluum, hominem dicere, esl Socrales, animal bipes est, animal et bipes nullaquando autem non inest, verum esl.contradictionc opponuniur. Quocirea potest de eo etHasc quiEslio superiori conlraria est. Illic enira animal sigillalim atque simpliciter et bipes dici,quEerebaiur si quas sigiilalim praedicarenlur, an semperverecadem conjuDClacompositaque dicerenlur ;sensus quidem est hujusmodi. Ordo aulem se sichabet, dubilans enim dixit. Verum esl autem aliquidhic autem converso ordine id querit, an ea qusacomposita vere prae ticantur, sigillalim dicla veredicantur. Posi obilum enim Socratis possumus dicere,boc cadaver, homo mnrtuus esl, el homineramorluumque junpontes, nnam inde veram praedica-dicere de aliquo composite et connexe, el rursussimpliciler, ut quemdam hominem aul quemdamalbum bominem, an cerle non semper, sed luncquaado in adjeclo, id csl in eo quod adjeclum cumde subjectis prsedicantur, alias quidem et extra dicivere possint, aliasvero prffiter illamconjunclionem,simplicia si dicantar, falsa sunt. Iloc autera quasidubilans dixil. Iia enim legendum esl, quasi si dubilansdicerct sic : Verum estaulem dicere dealiquocomposiium conjunclura quod aliquid, ul de aliquohomine hoininem, aut de aliquo albo album, ita ulexlra borum aliquid simpliciler praedicetur, an certenon semper. Et dat regulam qua pernoscamus anquae composila dieuntur, eadem sigillatim dici possint,an minime. Quolies enlra talia sunt quae praedicanturcumalio, ulin se non habeant contradictionem,pr«dic.ila possunt dici et separala veraciter.Quod si habeanl in se contradictionem aliquam, quaealiquo prsedicatur, inest aliquid oppositorura laiiumlionem faccre. Solum aulem liominem dicere cadaver,illud non esl verum. Rursuseumdem Socratem opposilionem mox consequitur contradictio, ul op-qusecunque oonsequilur conlradictio, id esl, quamvivum verum osl dicere quoniara animal bipes est, poailionem bominisel mortui sequaturcontradiclio,et sigillalim verum est dicere quoniam animal est. animal scilicot cl non animal, Si igitur sic sinl, nonQuare quseritur quiE sil hujus quoque diflTerentia estgsimpliciter verum proedicari, sed filsum, ul hopraadicalionis,ut cum conjuncta dicantur, el vere mioem mortuum, quem conjuncle vere dicere possis,eumdem hominem solum non vere praedicabis.Quaudo enim haec oppositio in his quie praedicanturnon est, verum estquod conjuncle prsdicaveris, elsimpliciler praBdicare. Adjeclum est aulem in quovenit aliquotiesoppositio hujusmodi, ul in eo quodest homomortuus, morluus adjicitur homini. Aliterenim vere bomo de cadavere non potest praadicari.Vel etiam, quundo inest, semper non verum est,quando vero non inest, non semper verum est, ulHomerus est aliquid, ut poela, ergo eliam est, annon. Secundum accidens enim prxdicatw esse deHomero, quojiiam est pocta, sed non secundum sepreedicatur de Homero, quoniam est.Quoniam supra dixerat, quando esset in adjectoEodem quoque modo est si quis dicat manum essemarmoream slatua^, verum dicil; soium auiemma-prsdicantur et composita dicuntur, separala vere conlradiclio, nonesseverum simpliciter, praedicare,prsedicari non possunt, ut ea quae dicit cadaver, homineraquando vero non essel, verum esse quod conjunclernorluiim vere dicit, solum aulem dicere ho-dicerclur, simpliciter dicere, hoc ipsum quoniaraminem vrre non potest. Idcirco qiioniam priuscura videbalurin aliquibus non esse vcrura, eonsequenlerconjunctione praedicavit dicens, hominem morluum, emendat. Ait enira verum esse illud (inod supramortuusque adjacel hominis pr8Bdicamento,cum hominediclum est, quaudocunque in adjecto essel aliquaenira praedicalum mortuum, contradictionem contradictio, non esse verum sirapliciter prfedicare,lenet contra hominem. Est enim homo animal, morluusvero non animal ; ergo mortuuset homo conquodconjuncte dicerelur, quandoconlradiciio, non semper verum eslautem nou inestpraedicare simpliciler,Iradiclionem qnamdam inler se habent. Illud enimquod conjuncle vere diceretur, sed aliquo-est animal, illud vero non animal. Quocirca quoniam ties quidem verum, aliquoties autem falsuni. Hujusinler se habent haec quamdam conlrarietalem, separalusrei lale exemplum esl cum dico : Homerus poeta est,homode morluo homine, soius non dicitur. est et poeta conjuncte de Homero vere praedicavi.Sin vero dixero : Homerus est, falsum esl, quanquamnonsil aliquacontradiclio inier est el poetam, nenuradicere eam qu» slalus esl, falsum esl. Habet D que in adjecto est ulla talis oppositio quam conseenimmanus poteslatem dandi accipiendique, sed qualur contradiclio ; cur autem boc evenial, talisilla marmorea non habet. Ergo est quaedam con-Iradictio inter maoum et manum marmoream, quodilladarealqueacciperepotest, illa non polest. Haecenim sibi opponuntur contradiclionis modo. Ergoquoiiescunque lale aliquid praedicalur, ut homo decadavere, cuilalealiquid conjunclum si atque adjacnt,quod facial conlradictionem contra praedicatum,ulhic adjacet mortuus homini. Simulque praedicaturde cadavere, ul facial conlra ipsum hominemcontradiciioriom.eam quae in se contineat,non polestseparari vera prsedicatio, ut sigillatim dicatur. Siratioesl.De Homero enim poetam quidera principalilerpraedicamus, cura diciinus : Homerus poeta est.Est aulem verbum de poeta quidem praedicamusprincipaliler, deHomero aulera secundo loco. Nonenim idcirco praedicamus esse, quia Homerus esl,sedquia poetaesl. Sublalo igitur eo quod principalilerpraelicatur, id est poeta, licet nullam contradictionemhabeal esi, quod adjacet poelas, contrapoelam, non lit vera prffldicatio, dicendo: Ilomerusesi. Secundum accidens enira est praedicatur, noaprincipaliter.Sublala autem principali praedieatione.

his aliqnid et simpliciter verum erit dicere. Qiiodaulem non est, quoniam opinabile est, non est veruindicere esse aliquid; opinatio ejus esl, non quoniamest,sed quoniam non.Eaquaesupradixit unarationecolligitdiceas: Quaecunqueeo modo prcedicantur,utiieque in nominibusneque in diffinilionibus propriis aliquara lenenl contrarietdlem.hascel extra simpliciierque pra?dicataSiquis enim hominis dJKinilionem dederil, dicitesstianimal ralionale. Si quis niorlui, dicet esse corpusvila privalum aique inanimalum, atque ex hoc totavis conlradiclionis apparet. Quocirca si sunianlurriiffinilioncs pro cominibus, etin bis aliqua contrarieialisinesse videbitur, vel si secundum accidensaliquid prsedicetur, ut esl de Homero, cum de poelaprincipaliler praedicelur,non praedioabunlur simplicilervere qiicecunque coniposiia praedicabanlur. Quodsi neque oontrarielas ulla sii, et per se praedioenlurel non per accidens, quidquid composite vere dicitur,hoc et simpliciler vere prajdicalur. Quoniamaulem fuerunt quidam qui hoc ipsum quod non esl,essedicerent, toluinsyllogismum his proposilionibus ,^ ialegram faciel negationera dicens : Socrales philosophusnonesl, neque enira Oeri polest ut ad aliudconjungentes. Quod non est, opinabile esl ;quodaulem opinabile est, est ; igilur est quod non est. in simplicibus aftirmationibus negatio ponatur, nisiHoc ergo dicii, si verum est praedicare, inquil, ad id verbum quod lotius vira conlinet propositionis.de eo quod non esl, guoniam opinabile est, estquidem verbum de opinabili praedicamus, de eoaulem quod non est, secundum acoidens. Quoniamenim quod non esl, .=ecundum accidens. Quoniamenim quod non esl opinabile esl, idcirco secundoloco de eo quod non esi, verbum esl prfedicamus.Quaru non possumus siraplioiter dieere esse quodnon esl. Idcirco enim opinabile esl, quia non est.Scibile enim essel, si per se esset, non opinabile,sicut Homerus idcirco esse diciiur, quia poela est,non quia per se est. Vel cerie idcirco diciiur Homerusesse poeta, qiiia poesis ipsius exstal et permanel,sicut aliquos io liliis saepe vivere dicimus.Quocirca id quod non esl, idciroo esse dicitur opinabile,quoniam ipsius est opinatio. Non autem quoniamid quoJ non esl, per se aliquid esse potesl.His igitur anle perstriolis alque ordine lerminalisad proposilionern modos rem in dialeclioa uiilissinamde proposiiionibus iraclalum dispulalionemqueconverliL Reslat uuuc de propositionum modisopposiiionumnue disserere. Mullis enim dubilalume^t ralionilius an idem modus essei propositionumsine modo propositarum, qui illarum quoque qu£epropriis modis et qualilalibus terraiaautur, inchoatautem de bis rebus dubitalionem sic.579 AN. MANL. SEV. BOETII 580quod seoundum accidens prredicabatur, falsumcoiilinuorfiperiiur; quod autem addiditTIS, IMPOSSIBILIS, ET NECESSARII.A DE ENUNTIATIONIBUS MODORDM POSSIBILIS, COTINGEN-Quare in, quibmcunque prsedicalis conlrarietaa noit His vero determinalis, perspiciendum esf quemadmodumessehabent afftrmationes etnegationes ad se invi-inest, si difftnitiones pro nominibus dicantur, et secimlumse prxdicalur, et non securi.dum, accidens,in cem,hx scilicet quse sunt de possibili esse et non possibili,de contingenti et non eontingenti, de impossibiliet necessario, habet enim aliquas dubitaliones.Omais proposito aul sine ullo modo simpliciterpronunliatur, ul S jcrates ambulal, ut dies est, vequidquidsimplicitur et sineullaqualilale prsedicalur.Sunl aulera aliae quae cura propriis dicuntur modis,ut est, Socrales velociler ambulal. Ambulatioui enimSocratis modus est additus, cum dicimus eum veio-verasuni,ul ineo quod est raortuusalquehomo, htnc citer ambulare, quoinodo onim ambulal,,significal adquidemnorainibusnulliuscontrarietatiscontradictionisvesunl. Sed si horumpro nominibus dirfiniliones g Similiter aulem si quis dicat, Socrates bene doolusquod de arabulatione ejus velociter praedicamus.sumantur, mox coiitrarielas opposiiionis agnoscilur. est, quemadmodum sit doctus oslendil, nec solumdoclusdixil, sed raodum quoque doclrinajSocratisadjunxil. Sed quoniam sunt modi alii per quos aliquidfleriposse dlcimus, aliquid non posse, aliquidneoesse esse, aliquid coniingere, quaeritur in hisquoque quemadraodum fieri conlradiclionis debeajoppositio ; in his euim propositionibus quffi simpliciterel sine ullo modo prcedicantur, facile locusconlradiotionis agnoscitur. Hujus enim affirmaiinnisquae esl, Socrates arabulat, negalio si ad verbumponaiur, ut est, Soorales non anibulat, rectissimeopposilione facla ambulare a Socrate disjunxit.Rursus hujus propositionis quae esl, Soorates philosophusesl, si quis ad est verbum negalionem ponat,Si quis enira in hao proposilione quffi est, horaoalbns cst, non dical fieri negalionem eam quae esthomo albusnonesl, sed polius homo non albus esl,hocmodofalsum ostendilur proposilum,per lapidera.Inlerrogelur enim de eo an lapis ille homo albussit,utsiille negaveril ponens negationem ejus quae est,homo albusesl, eam quae dicil, horaonon albus est,dicalur ei; si non est de hoc lapide vera affirmatio,quae dicit homo albus esl, vera erit de eo negalio,scilioel ea quce dicil, homo non albus est ; sed haeequoque falsa esl. Ooinino enim lapis horno non est,atque ideode oo non polerit ptaedicari quoniara homoiion albus est. Quod si neque affirmalio nequenegalio de eo vera est, hoc auiem impossihile esl, ulconlradictoriae afflrmationes el negationem deeodeinprffidicalas ulrasquefalsae sint. Constat ejus afflrraationisqucs dicit, homo albus est, non esse illam negalionemqufe dioil, homo non albus esi, sed poiiuseam per quara proponitur quoniam hoino albus nonesl. Nusi|uam igilur alibi ponenda est negatio in hisquae siraplioiter ei sine modo aliquo ponentur, nisiad verbura quod lolan. conlinet propositionem, dehis aulem suffioienlersupra jam dixiraus. In his aulemioquibus modusaliquis apponilur, dubitatio estanadmodumiilum ponatur negativa parlicula, an

581 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONB KDITIO SECDNDA. 582locum suura servetad verbum, sicul in his quoque A niodum quidera aufeninl, rem vero de qua modusproposilionibus fietiat, qu» simplices et sine ulla illepraedicatur, non perimant et in quibus ponilurmodo proponuntur. Nam si servet locuni suura oegalivares, ut ineoquod est Sucrates velociter ambulat, elpariicula, ut ponatur ad verbum, propnetas con-tradictionis excidii, et verura inter se falsumque nonin quibus praeJicatur actus ipse et praesens, quia fiatalque ag.iiur, raanifestum est raodura quidem subrui,dividil. Modus enira quidam est faciendi aliquid,reni vero qua» lieri dicitur permanere, ut cumquoties dicimus aliquid possibile esse, vel necesse dicimiis, Socrates non velociier ambulat. Amhulareesse, vel quidquid hujusraodi esl. Ergo si quis me enim eura qui.lem non subractura est, sed tanluradlcat ounc posse arabulare, idemque neget negalionerahffic negatio velocilaiera ab ambulatione disjuniit. laponensad verbum quod est ambulare, dicatque his autem qucB possibilitalem aliquid in fuluro fa-rae posse non ambulare, affirmatio et negiilio contradicloriaeciendi per modum ponunt, nullus omnino actus po-de eodera diclee, verae simul invenientur. Me nitur, sed lanlum raodus; ad quem modum junctanamqueet arabulare posse et non arabulare raanifeslumnegatio modum quidem periniit. Sed res illa de quaest.Uuoii siin hocmodo possibilitatis nonrecle modus prKdicabatur non permanet, idcirco quoniamverbo particula negaiivaconjungilur,etiamiiL hisquo-nectunc cuin praedicabalurcura modo aliquid fleriquequ£enul!amhabentditrorenliam, an ad modum, gagive propositum est, ui si quis dical Socratem posanadverbum negalio ponalur, custodiendo est talis sibileesse ambulare, positusquidem modus est, resopposilio quee huic speciei proposilionum conveuiat, vero aetu consliluta non etl. Non enim dictum estquajcuramodoproferuntur.utinhacproposilionequee quoniam arabulat, sed quoniam eum possibile estdicit,Socraips velociler ambulat, sivequisila negel, ambulare. Uancergo possibililatem toUit negatio iaSocrjites velociter non ambulat, ad verbum ponens propositioneqij* dicil, Socralem non possibile eslnegJitionem, sivesic, Socrates non velociter ambulat,moiloambulare. Sedin eaderaproposilione res de qua di-negativim particulara jungeus,propesiraile cehalur modus illenon permanet ; hoc aulem idcircoesse videbiiur; dividil enimcum iiffirmatiooe verita-evenil,quianecin affiimationequidem posita est resdequaprcedicatus est raodus. Alqueideo non a nega-lem falsiiatemque utroquemodo aplata negaiio. Sedquoniam sunt plures raodi in quibus si ad verbumjungalur parlioula negativa,non est negatio superiusenuntiiiteaflirraalionis. Idcirco servanda est in omnibussecundum moduni propositionibus istaproportio,ut uno eodemque modo cunctarum fieri opposi-tione perempta est res, quippe quam negalio positaminvenit, sed tantum mudum, qui etiainab affir-malionecon5liluiusesl.i\la?j;iiaauleradislantiaestaa-admodum negalio ponalur, an ad verbum. Nam siad verbura ponalur, praeilicatura a subjecto disjunlionesdicantur,ut in illis quidera negalio qure slm- gUur, ut est, Socrates non arabulal. Nam arabulat,plices sunt, rem neget. In his autem qu« cum modo quod est prfBdicaium a subjecto quod est Socrates,sunt, modum iiegel, ul in eo quod est, Socratesarabulai, rera ipsara, id esl ambulat, neget,ad raatqueproposilio dicens, Socrales non ambulat. In hisautem qu33eum modo sunt,rem quidem esse consential,modnm negei, ut in ea proposilione quae dicit,Socrates velociler anibula, negalio dicat, Socratesnon velociter ambulHt,ut sive ambulet, sive non ambulet,nulia sitdiflTereniia. Modum aulera, id est velociterambulandi.perimatex adverso constitua negalio,quanquam hoc in quibusdam non fit ; simulenim cum raoilo ipso et rem perimi nec(

583 AN. MANL. 8EV. BOBTII 584ficel, sola lantum opponitur negalio, nulla vero A et possibilitas, sed neque esse neque possihiie esseprivatio reperitur; ul in eo quod est conlingens, si neccssilas ulla consequilur. Ruisus omne esse sequiturhoc perimere volumus, dicimus non conlingens, elhaec negalio esl. Inconiingens autem nullus dixerilposse esse ;quod eniin est el polest esse.si esse non posset, sine ulla dubitatione nonNamessetquod est privalio. Cum ergo conlingens esse et possibileessepossihilem autera esse non consequitur essc.;Quodidem signiflcent, mulla in hia diversilas enim possihile est esse, poiesi el non esse, ut mecsl secundum Porphyrium qufe sunl necessaria et possibile esl nuncquidera procedere, sed hoc mihiinesse tanlum sigoiiieaniia.et conlingenlia vel possihilia.non est necesse. Non enim nunc procedo, quareQuod enim esse aliquid dicilur, de iiraesonti gradatim omnisest consequenlia, necesse et nam-temporejudicalur. Si quis enim nunc alicui est, hoc queet essesequitur et possibilitas. Rursus esse eademsequitur possibilitas, possihililalem autem necesse preedicalur. Quod vero ita inest, ut semper sit etnunquam mulelur, illud necesse esse dicilur,utsolisesse sequilur, necnecessitas. Liquet ergo, quoniammolus, lunaeque cum terra obsislit, defeclus. Quae duo modi sunl possibilium, unum quod jara sequiluraulem conlingeredlcuntur vel possihiliesse, iliorumnecessitatem, alterum quod non sequitur ipsa necessilas.neque secundum praesens, neque secundum aliquamNam cura dico, necesse est ut nune sol movea-immulabililatem speculamur evenlum, sed lanlum |Ur,g hoceiiam possibile est cura dico, possibile estre.s|)ieimus quantum contingenlis propositio pollicetur.inunc me sumere codicem, non necesse est. RecteQuod eniro posse esse vel conlingere dicitur,gilur ab Aristotele paulo post dubiiahitur an sitilludnondum quidem esl, sed esse poteril ; sive aulempossibile quod necessitali convenial. Sed cnm ad eademevsnlat, sive non evenial, quia laraen esse potesl,loca venerimus, quid sibi isla possibilium simi-contingensel poisihilisdicilurproposilio: non enimitudo velil, vel quemadmodum discerni possit,agnosceinus.Nuncex eventu dijudicantur proposiliones, sed potius exaulem quoniam afflrinativarumpropo-signilicaliooe, hoc modo. 8i quis enim dical posseesse crascircenses, possibilis est contingensque af.firmntio. Quod si cras sint circenses, non lamen eslaliquid sctu proposilionis contingentis vel possibilispermulatiim, ul necesse fuisse videatur, quod illapossibiliter promittcbat. Quod si rursus non sintcircenses,oranioo nec sic aliquid permutaium esl, utnecessefuissenon essecircenses videatur. Non enim(utdictum est) seoundum eventum ista judicanlur,sed secundumpropositionis potius ipsiuspromissum.Quodenim dicit,quisquisdixerilcras posse esse circenses,hoc(ut opinor( sive sinl, sive non sinl, nullatamen interclusum est necess)late,ne non sinl. Quarequaluor modorum duo quidem idera sunl, id esi,contingens alque possibile,hi duoautem cum duobugreliquis, alque ipsi reliquia se dissentiunl. Possibileenim et conlingens dislat ab ea proposilione qua(licit aliquid esse; hsec eniin secundum possibiliialeinfuturilempus afflrmalionem proponil, illa verosecundu ii prajsentis aetum. Uiraeque vero,el ea quaeesse,eleaquae possibileessevel conlingere signilicatanecessHriaproposilionedisjunctaesunt^necesitaseninrnon modoinessevultaliquidjSed etiam iramutabililerinesse, ut illud quod esse dicilur nunquam esse nonpossit. Quocirca consequentiae quoque ordinis evidenterapparent.Quodenimest necessarium,sine eoquod est esse, vel conlingere esse, vel possibile essenon dicitur. Quidquid enim necessarium est, et estel esse potest ; vel si esse non posset, non esset omnino.Quod si non esset, nec necesse esse diceretur.Quare omne necessarium et esse dicitur, et possibileest,sed nou »que omne quod est necessariura est •possunl enira quaedam esse, quse ut sint, noa necesseeel us Socralera amhulare, vel caelera quae de separabilibussumuntur accidentibus, nec rursus quodcontingil esse vel esse possibile est, mox esse necesseesl. Quarenccesse esse quidem sequunturessesitionura consequentias explicuimus, negalivarumrursus consequentias explorninus. Harura namquequatuor propoiitionumquae fiuntex esse, exnesesseesse, ex possibili esse, el contingere esse, quatuornegaliones sunl, non esse, non neceese esse, aonpossibile esse, non conlingensesse. Sed quemadmo.dum aftirmaliones contingere esse et possibile esseeaedem eranl secundum significalionum sirailitudipnem, ila quoque negationes eaedem sunl ; neque eiiimdiscrepat quidquara dicere non possible est quara sienunliet non conlingil. Consequenlias aulera se inaflirmativis habebarit bocmodo, ut necessarias propositionessequerenluresse aliquid significanles alquepossibiles. Eas auiem quae esse aliquid dicerenl,eaedem pos>;ihiIes sequereniur, sed neque possihilibus,esse aliquid siguificanles, nec necessariae conseniiebanl.In negallvis vero contra est : negaiioncmenira possibililatis sequitur, et ejus quae est essealiquid significantis negalio et necessariae. Negationemvero necessarii neque ejus quod est esse, nequeejus quod est possibile esse, uegatio sequilur.Disponanlurenim in ordinem omnes hoc modo :Possihile esse. Non possibile esse.Contingens esse. Non contingens esse.D Esse. Noii esse.Necesse esse. Nun necesse esse.Repelendum igitur breviler est affirmativarumconsequentias, ut quemadmodum econversosint innegativis evidentius pateflat. Esse sequitur possihililalisel contingentia. Possibililalem vero et conlingentiamesseaonsequitur.Necesse veroessesequituret esset possibililas et contingenlia, possihilitalemauiem et conlingentiara mc esse sequiiur nec necessilas.In negalionihus vero e contrario est, nonposse esse et non contingere esse sequilur non essequiquid enim non potesl esse, non est ; nonesseaulem non posse esse non sequiiur quod enim nonest, non omnino inlerclusum esl ui esse non possit

585 IN LIBRUM DE INTERPBETATIONE EDITIC) SECUNDA. 586Nuno enira ego Trajani forum non video, sednon A esse,quod est nccessitalis. Aliiergo ordines propoestnecesse ut non videam,lieri enim potest ut propiusaocedens, videam. Rursus non posse, esae, etiion contingens e3se,nec non esse,sequitur necnonnecesse esse. Quod enim non est, non videbit veredioi, quoniamillud esse non potest,sed potiusquoniampotest non esse vel esse;quod est non necesseesse.Quod enim non essepotest,non videbitur veredici, quoniam illud non necesse est esse,sed potius,quoniam illud necesse est non esse, id est, nullamsitionum sunt, vis tamen eadem, ut necessitatemcunota sequantur,possibililatemveroneoessitas nonsequalur. Hic oritur quoestio subdiifioilis, nam sinecessitatem sequiturpossibilitas.non nscesseauterapossibilitati confineest,cur necesseesse non sequaturidquoddioimusnon nec3sseesse?nam3i possibilitassequitur necessitatem,non necesse autemessesequitur possiljilitatem. Sequi debet necessitatem,ergo id quod non necesse est praBiJicamus.Quaebooessentiam habere. Negationem autem necessitatis, modo dissolvilur,non possibile esse,quanquamvimid est non necesseesse, neque non esse sequitur, habeat necessitalis,differttamen anecessitate,quodneque non possibile esse.IWe enimdum ambulo non illaaffirmativam habet speoiem,illud vero negativaranecesse est ambulare, neque enim ex neoesaitate sioetiampossibileesse etnonnecesse esse differunt,quisquani ambulat,necrursusquod non estnecesse, eo tantum quod illud est aflirmalivura, illud veroid non potesl Qeri, quisquis enira ambulat non qui- B negalivum, cum vis eadem signifioationis sit. Seddem ambulare illi necesse est, sed tantum potest. necessitatem adirmalio possibilitatisetcnntingentisAtque idoo quod non est necesse esse, non omnino sequebatur,quanquaraenim possibilitatemimitetur,interclusum est ut esse non possit. Et de non con-eique consentiat id quod dicimusnon necese esse,tamen negatio quffidam est. Recte igituraffirmatio-tingenti eadem ratio est,diversoergomodo quaminaffirraationibus negativa eonversio est. Illic enimneoessitalem et essentia et possibilitas sequebatur;essentiam autempassibilitas,sed neque possibilitatemessenlia vel neoessitas, nec rursus necessitasessentiam sequebatur.Hic autem non esse,nonpossibileesse, et necesse non esse consequitur Sedneque non necesse esse, non esse sequitur, nequeutrasque possibilitatis negatio, quae non posse essealiquid proponit.An magis illud dicendumest,quodFuitenira consequentia inaffirmativis,ut necessitatemet esse consequeretur et possibilitas.possibilitatemvero neo esse sequeretur neo necessitas.Idemquoque penitus perspicientibus in negationiliiis apparebit,veniens naraque negatio in neoessario,faoiensque hujusmodi negationemqucBdicit,non ne-cesseestessevimnecessilalisinfringitettotampropo-sitionem ad possibile ducit,qiiodenim non neoesseest esse, fraoto rigore necessitatis ad possibilitHtemperductum est,sed possibilitatera necesse sequebaturnec neoessitas Reote ergo fractamneoessitatemet ad possibile perductam, cum negatio dicit nonnem qu» est necesse esse,non sequilur negatioperquam aliquid non necesse esseproponimus.Ethancquidera hujus solutionem quaasi.ionis Theophrastusvlrdoctissimus reperit.Nos autem his determinatisad sequentia procedaajus.Suntenim,ut ipse Aristotelosait, in his multae dubitatione,sed totius textusplenissimum sensum primo ponamu3,quiet si longusestjtamen ne intercisa videatur esse sententia,non gravaborapponere.sioutsein affirmationibiis habet, ita quoque in ne-Nam si eorum quse complectuntur illx sibi invicemgationibus, ut Theophrastus aoutissime porspexit? q opposiias sunt contradictiones, quxcunque secundumesse et non esse disponunlur ,ut ejus qu!c est, esse homineinnegatio esl, non esse hominem non esse nonhominem. Et ejus qu3e est, esse album hominem,negatioest ea qux est,nonessa albumhominem,sed non,esse non aibum hominem. Si enim de omnibus auldictio cst, autnegatio, lignum erit verum dicere,essenon album hominem. Quod si hxc hoc modo, et quihuscunqueesse non additur, idem faciet id quod proesse dicitur, ut ejus quae est, ambulat homo, negatioest, non ea quse est, ambulat non homo, sed ea quseest non ambulut liomo, niliil enimdiffert dicere hominemambulare, vel hominem ambulantem esse.neoesse esse, neo non esse,nec non contingere esse Hseo Aristotele subliliterdisoutiente,illud oportetconsequitur. Rur.sus qui dioitpossibile esse, si ei agnosoere,quodmultura differt ipsius possibilitatisdisjunotionegalionis addatur, ttillit possibile.et ad „ vim naturamque diffinire.vel propriKscientise quai_i...i «1 I _. -p i_i_ ^lititoo/^n^ln Hof.£» of nncQihilpm pnnnfiatinnp.m nnalif:neoessitatis perpet uitatem negativa forma totam pro itateconcludere,etpossibilemenuntiationeraquali3posilionem revocal, ut est non possibile,quod enim esse debeat judicare.Namque possibilis cognitioneest possibile, non est adhuc.quando dicitur, sed ia illud solum perspicitur, an id quod dioitur, fierifuturo,sic quidem negatioilliusinnecessitale versade eo quod est mutare non poterit, quod enim nonpoBsibile esl esse,fieri non potest utsit,quod autemfieri non potest ut sit, necesse estut non sit. Ergonecessariam quamdam vim habet haeo propositioin qua dicimus, non posse esse aliquid, sed neoessitatemsequebatur et essentia et possibilitas.Nonneccsse autem essead possibilitatera respicit.Recte ergo non neoesse esse,quod est etiam possibilitatiSjSequiturpropositionemqusedicitnon possePathol. LXIV.possitnullo exirinsecus impedienieoausam, quodetiamsi accidat, nihil de statu prioris possibilitatispermutatur, verum ipsius possibilis enuntiationisdijudicatio plurimum differt, quod mox poterit exipsa de possibilibus enuntiationibus disputationecognosoi.Namsioutnonestidemhoroinisdiffinitionemrespondere qucerentibus.et ipsam diffinitionemaliotermino diffinitionis includere, ita non idem est depossibili enuntiationeet quid ipsumpossibile esttractaro.Unde fit ut oum possibile atque contingensi9

587 AN. MANL. 8EV. BOETIIidemin signincationibns.sitdiversum esseinenun- A. non est. Itaquoquein hisqu» modum subsistentiastiationibus videatur.Supranamquedoouimuspossibilitatemetcontingentiam ejusdem signifioationis ad illam subsistentiam videtur adjectu3,ut cumdi-dicunt, ad eum modum ponenda est negatio, quiesse,ut quod contingeret fieri,idem esset possibile, cimus, Socrates bene loquitur,modus ipsius rei estet quod possibile essel, idera quoque contingeret.Sed possibilis enuntiatio non est eadem qute contingens,neque enim,si quis possibilem affirmationemproponat,eique opponat contingentem negationem,rectam faciet contradictionem. Si quis enimid quod praedieamus bene.Ad hunccrgo modura etqualitatem ponenda est negatio. Plures autem propositionesvel contingentes eas esse dicimus,inquibusipse modus monstralur, et non potius esse degere dixit, opponenda illi est possibilitalis negatio,licetidern sitpossibile quod conlingens.Gonstatergodiversissimam esse ralionem modi perse dijudicandiet enuntiationis.quae cummodo et qualitate praedicatur.Undetit ut quanquam idem in significationibuspossibilitasetcontingentiasint.quasidiversaabAristotele in modorura ordine proponantur. Illudautem ignorandum non est, quod Stoicis universaliusvideatur ease possibile a necessario. Dividuntenim enuntiationes hoc modo. Enuntiationum, inquiunt,alice sunt possibiles,aIiae impossibiles.Possibiliumalife aunt necessariaB,aliee non necessariae.Rursus non necessarium alise possibiles.Stulte atqueimprovide idem.posslbileet genusnon necessa-modo dicitur, sed modus de eo quod est esse.Gumdioat,quodlibet illud esse possibiIe,alius respondeatneg.ius rem illam contingere,licetquantum insigni.flcatione est priorem possibilitatem abatulerit,nontamen dicenda est contradictio,in qua alii terminienim dicimus, possibile est ease quidem, quiddamdicimus, quemadmodura autem sitadditum est, idest possibile,ut non necessarium ueque alio aliquomodo,nisi tantum secundum potestatem dicatur,fitin negatione,alii in afflrmalioneenuntiatisunt.Possibilisergo esse subjectum, prsedicatum vero modus, velenim alflrmatio de possibilitate negationem, contingens,vel possibile,v3l necessarium, vel quili-non de contingentiahabere debebit.Idemquoquein gbet alius.Atque haequidempropositiones secundumcontingentibus.Neque enim si quis aliquld contin modum dicuntur,in quibusde substantia nihil ambigitur.De modo autem et solaqualilate tractatur.Sin vero subjiciatur modusquidem,praediceturveroesse,tuno de siibstantia rei quariturnon de modo,ut si quis dicat, possibile est, ut ipsum possibilein rebus esse pronantiet, huic propositioni nullusmodus adjectus est. Cum enim dicimus, possibileest modum habere.hoc ita per se non dicimus,sedparticulam propositionis ablatam,ita eam perspicimusquasisicumpropositioneessetoonjuncta,quamsi cum propria propositione junximus, quali modoprredioetur apparet. Cum enim dioimus, possibileest.ut modum signiflcet,parliculapropositionisest;quam si suo corpori aggregemus facientes aliquampropositionem, quid modusille pronteatur,agnosoiriiet speciem Constituentes.Novit autem Aristotoles ^ mus, age enim id quod dicimus posaibile est, conid possibile quod non neoessarium esse potest. Bodemnamque modo non dicitur possibile es3e,quodvel exfalsitatein verum transitaliquando,vel rursusex veritate in falsitate, utsi quis dicat nunc, quoniamjungamusaliisprsdicamGntis,atque inde unaenuntiatioconflciatur, dicamusque Socratem ambularepossibile est.Videsne modum inpropositione possibile,ut etiam sive Socrates ambulet, sive non amdicet,falsun:dies esl,verum dixerit,idem si hoo nocteprajbulet,posse eum tamen ambulare ex ipso propojungamusaliisprsdicamGntis,atqueest,eth8eoveritaspropositionisin falsumest permutata.Sio ergo quaedara suut possibililates,uteas esse et nonesse contingat,quffinoneodemmodositionis modo quilibet agnoscat ? Ita igitur detotoauferentes partem,possibilem enuntiationem quasitota sit propositio specnlamur,utin his dictionibusdiountur quemadraodumillffiquaemutabilemnaturam fieri solet, qus pluralitatera determinant, ut si dubitamusnon habent,ut hae scilioetquasnecessariasdiximus,contra omnis, an nullus ponalur, an nonut si quisdicatsolemmover!,velsolem possibileesse omnis, ita eas speculamur,quasi integras propositiones,moverijhae nunquara ex veritatein falBitatemmutabuntur.Sedquas determinationes propositionum essenunc de Aristoteliset Stoicorum dissensionetacendumest.IIlud tamen solum studiosius per-manifestum est. Concludenti ergo dicendum estinhiaquae modumpraedicantjOmnes aliaa ressubjeotaequirendum est.quo loco sit poneniJa negatio inhis D sunt vel esse, vel ambulare, vel legere, vel dicere,propositionibus,inquibusmodusaliquispraedicatur, vel quidquid aliud cum aliquo modo fleri dicentur,aut quae dioenturesse possibilesenuntiationes, contingentesin his autem ubi modus ipse subjicitur, esse veroet necessariaj, et quKcunque cum modo praedicatur, ut sit integra propositio, non est cumsint propositiones.IUaB veraciteressesecundummodumsiout aliae secundumesse dicentur,in quarumsignificationibus reidequa prffidicantur subsistendimodo propositio.Sed ibi tantum de substantia modiproponitur, ut si quis dicat possibile est, quiddamin rebus dicit esse possibile, et rursus oontingensqualitas invenitur,ut cum dico.Socrates bene ioquitur.modusquidamest bene loquendiSocratis.Ergosicut in his propositionibus, quoecunque cujuslibetilllusrei subsistentiam promiltunt,ad ipsamsubsistentiamnegatio ponitur.ut cum dicimus,Soorate3est,ad esse aptatur negatio,cum negamus, Socratesest, quiddamin rebua dicit esse quod contingat,etrursus necesse est esse, quiddam dicit in rebusquod sit necesse,hic non de modo.sed de solo essetractatur,quare quoties esse quidem suhjicitur,modusautempraedicatur, ut cum dicimus, Socralemambulare po3sibileest,admodum jungenda negatio

589 IN LIBRUM DE INTERPRBTATIONE BDITIO SECUNDA. 590est.Quoties veromodussubjicitur, esse autem prs- ^ non contingereesse.Idem quoque innecessariis imdicatur,ad esse ponenda negatio est, ut cum dicimuapossibile est, quia ita dicimus tanquam si diceremuspossibilitas est,etcum dicimus contingensest.ista dicimustanquamsi diceremus contingentiaest,ad esse ponendo uegatio est,dicendumque est,possibile non est,quod idem valet tanquam si diceretur,possibilitasnon est. Eodem quoque modo etde contingentia.Non autem perfecte speculantibusidem semper videri debet subjectum, quod primoloco reperiri dicitur. Id enim prasflicatur semper,quod secundo loco prsedicatur.In quibusdam enimverum cst. In aliis vero ex signiticatione potiuspropositionum colligimus, qui terminus subjectussit, qui vero prfedicatus. Nam cum dico, homopossibilibusque modiscajterisque quae nunc AristotelesprosoHta brevitate transgressus est,faciendumvidetur. Sed quoniam commentationis virtus est,non solum universaliter vim sensus exprimere.verumetiam textus ipsius sermonibus ordinique connectereea qu« superius confusa dicta sunt, nuncpersermooum ipsorum ab Aristotele dictorum ordinemdividamus. His vero determinatis pcrspiciendumest, quemadmodum se habent negationes etaflirmationes ad invicem, hae scilicet quassunt depossibili esse et non possibili esse, contingere etnon contingere,de impossibili et necessario.Habentenim aliquas dubitationes. Perspiciendiim, inquit,est de afflrmationibus negationibu3que,qua rationeanimal esl, prius mihi necesse est hominem di- n videantur opponi. In his propositionibus quas quicere, post preedicare animal, atque ideo subjectumdicitur homo, animal vero praedicatur. In vel contingentes, vel necessaria?, veldam modus continet,ut in hisquae sunt possibiles,impossibiles,his autem in quibus modus addilur, sicut estcum dicimus, Socrates bene loquitur, idem valettanquam si dicamus, Socrates bene loquens est, ethoc quidem bene prius dictum est, postea vero loquensest,et videtur esse quidem subjectum id quoddictum estbene.Prffidioatum autem id quod dictumestjloquens est. Sed hoc falsum est, et hinc facillimepotest inveniri, quod loquentem quidem eumesse nullus ignorat, quisquis audit Socratem beneloquentem esse,vira autem totius proposilionis moduscoTitinet.In id enim intendendus est animus nonsi loquatur,hocenimindubitatum est.Nam qui eumvel vera, vel falsae, vel bene, vel male, vel quidquidaliqua qualitate pra^dicatur. Habenl enim, inquit,aliquasdubitationes,et quas dubitaliones habeantcontinuoeas subjicit.Namsi eorum quae complectunturillce sibi invicem oppositse sunt contradiotiones,quascunque secundum esse vel non essedisponuntur.Sensustotushujusmodiest,inomnibu3complexionibus propositionum illa in his oppositiovalet,quaecunque secundum esse vel non esse [it,utcum dicimus,homoest,hujus negatio est,homononest.Sed non ea qufe dicit, non homo est, et rursusejus qua3 proponit, est albushomo, illa negatio estbene dicit loqui, loqui quoque consentit. Quare ad p qure dicit,non est albus homo, non ea qus propomodum intendendus est animusad id quod dictum nit,est albus homo,hoc ipsum autem quoniom ejusest bene. Socrates enim bene loquitur, quod dixit,loqui quidem non sufficit dicere, nisi etiam dicatbene. Continet ergo totam propositionem modus,sed rursus totam propositionem continet praedicatio.modusigitur in hispropositionibus potius praedicatur.Concludendumigitur universaliter est,omneramodorum contradictionem non secundum esseverbum fieri,nec seoundura id rursus verbum quodin se esse contineat, sedpotius secundum modum.Continere autem in se verbaidquod estesse dicuutur,ulcum dicimusloquitur,tantumdemenim valettanquam si dicamus,loquens est.Quare quseounquepropositiones quemiibet illum in se retineant modum.Dubitandumnon est quin non ad id quod po-quEe dicit, est homo albus, negalio est, quae dicit,nou est albus homo, non ea quae proponit, est nonalbus homo,sic demonslrat.Si enim de omnibus autdictio est, aut negatio, tignum erit verum dicereesse non album hominem.Breviter dictum est, sedita posse videtur exponi, propositum, inquit, sitlignum, de quo dus enuntiationes dicantur, illudtamennobis manifestum sitde omnibus,sitaffirmatovera est, falsam esse negationem, eam scilicetqua3 contradictoriae opponitur,et si vero negatio est,falsaaffirmatio esse pronuntietur.Igitur depropositoligno, quoniam lignum, hoc est,albus homo, hocfalsum est. Si igitur haac affirmatio falsa est, veradebet esse ejus negalio. Si ergoea estnegatio alfirnitesse,negatio juste applicetur.Sed potius ad eura D mationis quae dicit, est albus homo, quae negat dimodumquo aliquid esse fierive pronuntiet. Omnis cens, est non albus homo, haec negatiovere praedicaturde ligno dicente quolibet quod lignum, hocnamquecum modo affirmatiotalis est.utnonintenderedebeatanimum auditorad id quodessedicitur. est, ron albus homo. Sed hoc fieri non potest. Perspicueenimfalsum est lignum non albumhominemSeu ad id poliusquomodoillud;esse dicatur,utcumdicimus,Socrates bene loquitur,non perspiciendum esse. Quod enim omnino non est homo, nec nonest an loquatur, sedpotius illuc anima dirigendaintentio est queinadmodum loquatur.Hoc enim videturcontinere totam propositionem. Ergo contrapossibileesse,non est eanegatio quae dicit,possibilenon esse,sed nonpossibileesse.eodemmodo etcontraeamquaedicitcontingereessenoneaqusenuntiatcontingere non esse sed potius ea negatio est qua dicilalbus homo esse potest, falsae ergo sunt utraBque, etaffirmatio quae dicit de ligno, quoniam lignum estalbus homo, etnegatio de eo quae dicit quoniam estnon albus homo. Quod si sunt falsae utraeque, haecnegatio illius affirmationis non esl. Quaerenda estergo alia qute cum ea dividat verum atque falsum.Qua in re nulla alia reperitur contra eam quae dicit,

591 AN. MANL. SEV. BOETII 592eatalbus homo, praeter eam qiiffidicil, non eat albua A vidi,et quod potest ambulare,idem poteat non amhomo,namsieadioitur esse affirmationishujusquaedicit, est albus homo, negatio qu£6 enunliat est nonalbus homo, erit utde ligno de quoaffirmatio dictafalsa est, vera sit enuntiata negatio,eritquede lignoverum dicere, quoniam lignum hoc est non albusbulare. Quae autemsil hujusmodi possibilitas perquamcum dicitur aliquid fieri posse, illud tamenrelinquatur posse non Ueri, consequenter explanatdicens:Jiatio aulemest, quoniam omne quod sio possibilehomo, sed hoo impossibile est. Gonstat ergo eam est, non semper in actu est. Quare inerit ipsi eliampropositionem qure dicit.est non albus homo, illiusaffirmationis non esse negalionem quae proponit, estalbus homo. Sed eam quae dicit, non est albus homo,negationem esse ejusdem affirmationis qujE dicit,est albus homo. Videsne ergo ut propein omnibusaffirmaliones et negaliones secundura esse velnon esse fiant? Illaenim album quideni esse dicit,negalio, polesl igitur el non ambulare, quodest amhuUibile,etnonvideri quod est visibil>i.At vero impossibileest de eodem oppositas esse veras dictiones. Nonigitur ejus guas esl,fiossibile esi esse,negalio esl, possibileest non esse.Conlingit enim ex his aut idem ipsumaffirmare et negare simul de eodem, aut non secundumesse et non esse, qux opponuntur, (ieri afjirmationesetilla negat album non esse dicens, rursus illa dicitnegaliones. Si ergo illud impossibile est.hominem esse, illa vero negat dioens, hominem non „ hoc eril magis eligenrium. Est igilur negatio ejus quxesse, et in c^eteris eodem modo est Quod si hoc eslpossibile esse,ea qum est,non possibile esse, et nonmodo et in caeteris eodem modo est. Quod si hoc ea quse est, possibile non esse. Eadem quoque raliofaciot quod pro essfidiciiui, ut ejus quae eji, ambulatesl ineo quod est,conlingens esse,etenimnegatio ejushomo, non ea quae est, ambulat non homo, ne-est,non conlingens esse.Et in ahis quoque similimo-gatio cst. Sed eaquaeest, non ambulat homo. Nihilenimdiffertdicerehominemambulare, vel hominemambulantem esse.Neo hoc solum,inquit,in hisevenirepotest propositionibus,(|uae secundum esse velnon esse disponuntur,sed etiam in his quaeounqueverbis talibus continentur, ut verba illavim ejus,quod est esso concludant.ut est homo ambulat, inse continet esse.Idem enim est, air.bulat quod ambulanscst.Ad hteo ergo verbaqucB in propositionibusesseoontinent aptanda negatio est Si enim omniscontradictio secumjum esse vel non esse fit,h8ecautem verba esse propria significatione concludunt,quoniamqueverbaha;c ita ponunturtanquam si hocipsum esse poneretur. Manifestum est ad ea verbaquae esse oontinent negationem poni oportere adearumsimilitudinem propositionum,quiBsccundumesse vel non esse supra dictarationesibimet opponuntur.Hisergo ante prsdictis, quid inconveniensex bis possit esse prosequitur.Quare si hoc modo in omnibus, et ejus qux est,possibile est esse, negalio est, possibile est non esse,sed non ea qux est, non possibile est esse. Videlurautem idem posseetesse et non esse. Omnecnim quodest possibile dividi,vel ambulare, et non ambularc, etnon dividi, possibile est.Superius demonstratum est quemadmodumin iisquae complcctuntur enuntiationibus secundum essepotlus, el non esse fierent oppositiones, nuno hocdioit:Si hoc.inquit, in omnibus propositionibus faciendumest, ut earum contradictiones secundumesse et non esse ponantur.in iis quaealiquid possibileessepronuntiant,non ea ponenda nej,'atioest,utdicat non possibile esse.Sed potius seoundum nonesse constituenda est,ut dicaturpossibile non esse,negationem ejus esse qua: dioit possibile esse. Sedsi hoc,inquit,dicimus, aifirmatio et negatio eontradictoriaeverum inter se falsumque non dividunt.Gmne enim quod poiest esse,idem etiam potest nondo, ul in necessario el impossibili.Causa est igitur, inquit, curid quod posse essedicitur,idem possit non esse.Quod omnequodpossibiledicimus,ita pronuntiamus, ut non semper inactu sit,id est non sit necessarium.Omne namquequod semper in actu est, necessarium est, ut solsemper movelur.ltaque illi somperagitur motus.Siquis autem medicatambulare posse.quoniam mihiambulationismotus nonsemperagitur,etinestmihialiquoties non ambulare,inest quoque illud utverede me dicatur posse me non ambulare, cum verepronuntiatur posse ambulare.Ergo quaecunque nonsemper in actu sunl,et posse esse et possenon esserecipiunt. Potest ergo quod est ambulobile, id estquoJ ambulare potest, non ambulare, et quod estvisibile non videri.Quooirca dooet nonesse negationemejus quae dicit, posse esse eam qua proponitposse nonesse.Idcirco quoniara utraeque sunt vera3,ul in iis quae(utipse aitjnon semperactu sunt.Conlingilenimunumex utrisque quae Aristoteles dicit,autidemipsum dicere et negare simuldeeodem,autnon secundum esse etnonesse, quaj opponuntur,fieri affirmationes et negafiones,id estut aut idemsint affirmatio et negatio sibique congentiant,sisecundumesseetnon essein omnibus eontradictiofit,ut est in eo quod est posse esse et posse non esse.D Idem enim utrffique sunt sibique consentiunt,et siesse. Quod enim potest dividi, idem potest non diquisdiciteam esse contradiotionem,dicctconsentiresibicontradiclionem,quod impossibileest.Aut certenon in omnibus affirraalionibus et negalionibus secundumesse et non esse ea quae opponuntur, fieriaffirmationes et negationes,id est non in omnibusaffirmationibusetnegationibussecundumoppositioneraesse vel nonesse,vel eorum verborumqueeesseconlinent, fieri contradictioncm. Si ergo, inquit,illud impossibilius est, hoc erit magis eligendum.Duo supra posuerat qus ex supradiotis rationibuseven-rent, at unum et idem dicere et negare simulde eodem.id est ut et dictio et negatioidera essent,simul de eodem praedicatae sibique consenlirent,aut,

593 IN LIBRUM DE INTERPKBTATIONE EDITIO SECUNDA. 594non secundum esse vel non esse contradictionem A impossibile esfe, non ea quse est impossibile non esse,fieri.Sed videntur utraque quasi quodammodo inconvenientiaesse.quippe cum illud unum etiara im-non esse,ea quas est non impossibile esl nonsed non impossibile esse, ejus vero qu3e esl impossibileesse.possibile sit, ut alfirmatlo negalioque consentiant,illud alterum non secundum esse vel non esse fierioppositiones.inconsentiens sit aliis propositionibus,in quibus hoc modo fieri contradictionem manifestumest. Nuncergo hocdicit, quoniam utrumque,inquit,inconveniensest,unam ex his eriteligendum,id est quod minus est inipossibile, hoc suraendumest.Minus autem est impossibile, ut secundumesseetnon esse non fiant oppositiones. Hoo enim nihilprohibet.Illud autem impossibilius est,utat'flrmationegatioque sibi consentiant, hoc igitur eriteligendumpotius, id est has quae cum modo sunt proposi-Apposiliones vocat pra3dicationes,dicit ergoinhispropositionibus quae prceter aliquem modum dicuntur,prsdicantur quidem semper esse et non essc,vel ea verba quae esse continent, subjiciuntur verores de quibus illa praedicantur, ut album.cum dicimusalbum est, vel homocura dicimus homoest.Atqueideo qunniam in his praedicatio totara continetproposilionem,veritatem etfalsitatera praedicatioilladeterminat. Praedicatur autem essevel aliquid quodesse continet. Jure secundum essc etnon esse contradictionesponuntur.In his autem.id est in quitmsmodusaliquispraedicaturessequidemsubjectumest.tiones non eas habereoppositiones, quae secundura g vel ea verba quae esse contiuet. Modus autem solusesse vel non esse fiunt, sed potius eas quae ad modumquodamraodo praedic'dtur,nam quod diciluresse solumponuntur. Non autem dixit ita impossibiliusest,tanquam si alterum impossibile sit.Sed ad hoc sine modo aliquo ipsius rei substantia pronun-tiatur, etquaerilurineo quodammodoansit, idcircopotiusretulitquod utraque quasi inconvenientia videntur,quorum unum etiam impossibile esse nondubium est,hinc quoque disposuit ordinera secunduDr.modumaliquempronuntiatarumpropositionumquffi non secundum esse negationes ponunl, dicitenim ;Est ergo negatio ejus quae esl possibileesse,ea qus est, non possibile esse,negationem scilicetaddens non ad esse verbum, sed ad modum quodest posaibile, eamdem quoque rationem dii'it esseesse ponente affirmalione dicit,negatio non esse. Inhis aiiteaa in quibus modus aliquis est,non diciluraliquid csse.sed cum qualitate quadam esse,utessequidem necaffirmatio ambigat,nec negatio.De quajitateautem,id est quomodo sit, tuncinter aliquosdubitatur, atque ideo ponente aliquo quoniam Socratesbene loquitur,non ponitur negatio,quoniambene non loquitur,sed quoniam non bene loquitur.Idcirco quoniam (utdictum est) non ad esse vel adet in conlingentibus.Ejus enim quae est contingere eaverbaquaeesse continent, et propositionem totamesse, negatio est non contingere esse.Docet etiam constituunt,sed potiusadmodum intendituranimusde necessario et impossibili idem sibi videri. Quas p audienti.s,cum affirmatio aliquid esse prenuntiat.Siautem natura sit hujus oppositionis.licet breviter, igitur hoc continettotiuspropositionis vim,quodautemveracissime tamen expressa est, de qua nos superiuspropositionis vira continet praedicatur,etsecun-diutiuslocuti sumus; quod si quis perspicacius dum id quod praedicatur semperoppositiones fiunt,intendit illius intelligentiam loci, cura hac gradatim rectesolis modis visnegationisopponitur.His autemproHciscente expositione comraunicet.Fiunt enim quemadmodum in itlis esse et nonesseappositiones, subjecta vero res, hoc quidem album,illud vero homo. Sic hoc loco,esse quidem et non essesubjectum fit, contingere vero et posse, apposiliones,delerminanles quemadmodum in illis esse et non esse,veritatem et [alsitalem,sic hic in eo quod est esse possibile.etesse non possibile. Ejus vero quse est, possibiteest non esse,negaiio est non ea quse est,non possibileesse, sed ea qux est, non possibile non esse. Etejus quse estpossibile eslesse,non ea qua; est,possibilerationabiliterconstilutisilludrursusexsequiturquodnon modocontradictiononestposseesseetpossenonesse,verumetiamhujusmodipropositiones quaecumraodo sunt positae,negHtionem tamen habent adessejunctara,omninonegationesnonsunt,sedaffirmationes,possunt enim earum negationes aliae reperiri.Ait enim : Ejus veroquae est possibile non essenegatioest,non possibile non esse, in tantum, inquit,non est ulla contradictio ejus quaeest posse esse etejus quae est posse non esse, ut ea quae dicit possenon esse, non esse negatio, sed potius affirmatioest non esse,sed ea qux est non possibile est esse. Quare D convincatur.Afflrmatio autemaffirmationi nunquainel sequi sese invicem videbunlurhae, possibile est esse,possibile est non esse. Idem enim possibile est esse, etnonesse. Non enim contradicliones sunt sibiinvicemhujusmodi, possibile esse, et possibile non esse, sedpossibile est esse, et non possibile est esse, nunquamsimul in eodem verse sunt. Opponuntur enim. At veronec possibile est non esse, et non possibile est non esse,nunquamsimul verx sunt.Similiter autem et ejusqumest necessarium esse, negatio non est ea quas est, necessariumnon esse sed ea qum est, non necessariumesse. Ejus vero qux cst necessarium cst aon esse, eaquiE est, non necessarium non esse. Ei ejus qux estopponitur contradictoriae.Docetur autem esse affirmatioeaquaedicit, posse non esse quodejus quiedamalia negatio reperitur.ea scilicet quae dicit,nonposse nori esse, simulque illud adjungit : Cum sinl,inquit, hujus proposilionis quae dicit,aliquid posseesse,du£e quae videantur essenegationes, ea scilicetquEE dicit posse non esse, et ea quae proponit nonposse esse, hinc agnosciturqua? harum sit contradictoriacontra eam quae dicit posse esse,affirmationem.Quae enim verum falsumque cum ea dividil,ipsa potius potest negatio esse quam ea qu» illi consentit.Ei vero quae est, posse esse,consentit ea qua;

595 AN. MANL. SHV. BOBTIIdicit, possenonesse,iitsuprajamdocui;ea autem A esse. Non enimadmodum habet negativam particu-" '^' " '"quae dicit, non posse esse, si falsa est, vera est quje 'am junclam,sed potius ea qua; dicit,non impossibiledicitposse esse. Sed si hsec rursus falsa est, veraesse, hae namque inter se verum falsumqueest illa quse enuntiat non posse esse. Dividunt ergohfleveritatena faIsitatemque,quodin singulisexemplisfacile poterit inveniri.Age enim dicat quis me posseambulare, illeverumdi.xerit. Si veroquisme posseposse iTieambu]are,mentituse8t. Rursus si quisdicatposse solem consistere,mentilur.Si quis vero dicatnon posse solem consistere.deipsius nullusambigitdividunt, illius vero qus ad esse habet particulamnegativam.quamaffirmationemessemanifestumest,id est ejus qu£edicit,impossibile non esse eanegatioest quaj dicit, non impossibile non esse.Concluditetiara breviter id quod supra demonstravit dicens:Universaliter vero [quemadrr.odum dictum esl) essequidem et non esse oportel ponere,tanquam subjecta,veritate. Dividunt ergo veritatem falsitemque ha3 negaiionemveroetalfirmnlionemhxcfacieniemadessescilicet quae dicunt, posse esse et non posse esse,ills vero sese sequuntur quae dicunt posse esse etet non esse apponere, el has putare oportet esse oppositasdictiones ,possibile ,non possibile,contingens, nonposse non esse. Quae ergo sibi consentiunt, contradictionesnon sunt.quae autem veritatem falsitatemquediviJunt.ipsaslessecontradiclionesmagisputan-gconlingens, impossibile,non impossibile, necessarium,r.on necessarium, verum,non verum.Universaliter,inquit,dicimus,sicut,jam supra dictumest,inhispropositionibus qua; modos additosnecessarium nonnecessarium.Quod autem additverumnon verum, ad hoc pertinet, ut omnes modosincluderet, vere enim modus quidem est sicut etbene, sicut velociter, sicat laete, sicut graviter, etquicunque modi sunt,hoc modofaciendaest contra-dictio, vcrum est, non verum est, non autera nonest verum,veIociter ambulare,non velociter ambulare,sednon illa qus dlcit, velocilernon ambulare.Concludentiergosemperadmodumjungendanegatiodum est quod hoc ait : Quare et sese sequi invicemvidebuntur.Quaeautem propositionessequantursesedicit, id est possibile est ,esse et possibile non esse.Cur autem sese sequantur monstrat adjiciens : Nonenim contradictiones sibi invicem sunt.Si enimcontradictionesessent,nunquam sese sequerentur. Sedqu« sint contradictiones deolarat dicens:Sed possibilcest esse et nou possibile esse nunquam simulsunt. Cur autem nunquam simul sunt, non lacuit,aitnamque:opponunturenim.Nam idcirconunquamsimulsunt,quiiiveritatem falsitatemquedividunt,quoniamopponuntur.Docet quoqueejus propositionisquaedicitpossenon esseillam esse negationem, quaeproponit non posse non esse,et ex eadem vi ad hancpropositionera transit.Dicit enim : At vero possibilenon esse et non possibile non esse nunquam simulsunt, per quod ostenditur illam esse aflirmativam,illam vero negativam.Universaliterenim quscunqueidem de eodem hajc ponit, haec aufert, si illa sitafflrmativa, illa negativa, et nihil aequivocationis,habent,esseetnon esse subjeola potius fieri,modo3vero praedicari,atque ideo ad unum quemlibet modum.idest seoundum unum fleri debere afflrmationemet negationem semper,ut sicut pr«dicatus modusaffirmationem continet,itanegaliva particulaadmodum juncta totam hoc modo contineat negationem.Proponitautem eas quas putat esse oppositasdictiones hoomodo,possibile non possibile, contingensnon contingens,impossibile non impossibile,est.UIae enim semper sibimetopponuntur, ut suprajam dictum est.quaesecundum praedicationeshabenlaut universalium determinationis impediat,contradictoriaesibimet opponuntur. Caetera jam ita ait, negativas particulas junctas.Praedicantur autem iaper se expedita sunt, ut longa expositione non egeanl.Sed quffidam in eorum ordine permiscenda sunt,perquae id quod per se est lucidum,clariu3 monstretur.Prosequitur enim similiter caeteros modos, dicensquffi propositiones quarum affirmationum non sinthis modi,ut suprajara demonstravimus.Secundummodos ergo in hia negatio posita integram vim contradictionisefficiet.Expeditis modorum oppositionibusde consequentiapropositionumatque consensuhabebitur subtilis utilisquetractatus.Si ergo possibilenegationeset quEe sint, et eisquas negationes esseesse simpliciter diceretur, simplex et facilisdicit,ut affirmationes esse demonstret, alias negationesopponit.Siniiliter autem, inquit,et ejus propositionisquaepropositionum videretur esse consensus, nec quidquaminearumconsequentiaposseerrari.Nuncautemestnecessarium esse, nonestea ne- Dquoniamdupliciterdicitursecundumdiversosmodosgatio quee dicit, nccessarium non esse, haeo enimaffirmiitioest;sicut niox negatione opposita comprobavit,sed potius ca negatio est ejus qu* est necessariumesse quae dioit,non necessarium esse.Eodemquoque modo cuncta prosequitur dicens, ejus veroqus est, necessariura non esse,quam supra dixeritnon esse opposilam ei quae dicit, necessarium estesse, illa negatioest qua3 propnnitnon necess:iriumnonesse. Quaecunque enim negationem ad esse positamhabent.illK si cum modo sunt, afflrmationesesse putand» sunt. Ejus vero quse est, impossibileesse, nou est ea negatio quae dicit,impossibile nonnoneaedempropositionum sunt consequentiffi.Quodautemdico taleest.Possibilis duffisuntpartes, unumquod cum non sit, esse potest. Alterum quod ideosit possibile, quod jam est, prior quidempars corruptibilibusetpermutabilibus prnpria est, mortalisenim Socrates poterat essecum non fuit,siout ipsimortales qui suntid quod ante non fuerant, potestenim horao cum non loquilur loqui, et cum nonambulat ambuIare.Ergo ha3C pars secundum id diciturquod jam quidem non est, esse tamen potest,illa vero alia pars possibilis quan secundum id dicitur,quodjam est aliquid actu non pote3tate,utrisque

597 IN LIBRUM DB INTBRPRBTATIONE EDITIO SECUNDA. 598naturisacoomraodatur.etacrapiternisscilicetetmor- A test efficere. Quare faciendaa principio hujusmodilalibus.Nam quod in sempiternis est,esse possibile divisio est.Possibilis alia pars est quae cum non sitest. Rursus quod est in mortalibus, nec hoc a subsistendipossibilitate discedit, sed tantum differt, possibile dicitur. Si enim essenon posset,nec essettamen esse potest. Alia vero qua3 aotu est, et ideoquiaidquod inasternis estnullomodo perrautaturet omnino, hujus autem possibilitatis quse secundumsemper esse necesse est, illud vero quod in rebus illum dicitur modum.quod jam actu fit.duae partesmortalibus invenitur poterit et non esse, et ut sit sunt,una seeundum id quod ex necessitate essedicimus.Altera vero secundum id quod cum sit,nonnon est necesse.Egonamque cum scribo inestmihiscribero.Quooircaet scribere mihi possibile est,sed tamen esse ex necessitatealiquid firbitramur,hujusquoniam ipse mortalis sum, non est haec potestas autera non necessariaepotestatisduae sunt alieepartes.unaquae quoniamexpotestateadactum venit,etscribendi necessaria, neque enim ex necessitatesoribo. At vero cum dicimus ccelo inesse motum, esse et non esse recipiet facuItatem.AItera quee quianulla dubitatio est qui necesse sit coelum moveri, nunquam actum habere deslitit, aliquando fuit idin mortalibusergo rebus cumestaliquid et esse potest,etut sit non est neces8e,in sempiternis autem. tem apta est atque possibilis, ad eam scilioet quamquod diciturei esse pos3ibile,ad unam tantum par-quod est necesse est esse, et quia est esse possi- n actu semper exercuit, ut igni calor vel nivi frigus,. .. . _ .,,... ,., • , 1 " ...1 .j j; j.,_;t; ,.„1 li„„,,„ ao^„„11„obile est. Gam ergo possibilis principaliter duaesint vel adam.anti durities, vel aquae liquor. Sed nulluspartes,una quae secundum id dioitur quod cum non arbitretur ex neoessariaepossibilitatisspecie esseidsit, esse tamen potest. Allera quffi secundum id quod dicimusnuoquampotestate fuisse,actu3 quosdamin quibusdam rebus,ut igni caIorem,ipseenimprasdicatur quod jam est aliquid aotu non solumpotestate, huj\ismodi possibile quod jam sit aotui exstingui ignis potest.In illisauten) quae necessariaeduas ex se species profert, unam qus Gum sitnon est neoessaria; alteram quae cum sit illudquoque habet,ut eara essenecesse sit.NechocsoIiusAristotelis subtilitas deprehendit, verum Diodorusquoque possibile ita dif(initdicens,quod estautnonest.Unde Aristoteles id quod Diodorus ait non est,illud possibile putat,quod cum non flt fleri tamenpolest. Quod autem dixit Diodorus, est id possibile,Aristoteles interpretatur, quod idcirco dicitursunt, non modo qualitas a subjecta re discederenunquam debet, quod videtur etiam in igni.a quosua qualilas caloris non recedit, sed etiam illudquLid subjecta illa subslantlaimmortalisesse videatur.quodigni non acoidit.SoIem enim et caeterahujusmodicorpora quae superna sunt, et ccelestia,immorlaliaperipatetica disciplina putat, atque ideoconsenlienter sibi docet solem necessario moveri,quod non modo a sole motusille nunquam recedit.esse possibile, quiajam est actu. Cujus possibiii- sed ne sol quidem ipse esse desinet.His ergopraeditatismodi duas partes esse docuimus: unam sci- ctis idad quod haBpraemissa sunt,id estconsequenlicelquain neoessariam dicimus,alteram quam nonneoessariam pradicanius. Hujus autem non necessarieeduae rursus partes sunt :unaquaB a potestatepervenitad aclum ;altera quaa semper actu fuit.aliquandotia propositionum diligentius exsequenda est.Consequenlise vero secundum ordinem fiunt ila ponentibus.llli enim quse est,possibile esi esse,sequiturilla qux est, conlingens esse,el hxc illi convertitur,etres illa quae susceptibilis illius est fuit, et non impossibile esse, el non necessarium esse. llliilla quidem quae a possibilitate ad actum venit, et vero quas est,possibite non esse,et contingens non esse,utriusque partis contradictionis susceptibilis est,ut ea quae est,non necesiirium non esse, el non impossibilenunc ego scribo, et ex potestate ad aotum venit,non esse. Ilti vero quse est, non possibile esse, etagens possum scribere.Ante enim quam scriberemerat mihi scribendi potentia. Sed ex potestate scribendinon contingens esse, ea quas est,necessarium nonesse,et impossibile esse.llli vero qux est,non possibilenonveni ad actum scribendi Quare utraque mihi esse, et non conlingens non esse, illa quse est,necesseconveniunt et scribere et nonscribere,possumenim est esse. Et impossibile non esse, consicleretur autemet non scribere, possum et soribere, quee est quodammodoex subscriptione quod dicimus.contraiictio.Atqueideo quaecunquea po-Ilaec Aristoteles consentienter his iiuas nos supratestatead aotum veniunt.eaet facere possum elnon D prajmisimusaddiditdeconsequentiapropositionum.facere,et esse et non esse,ut qui loquitur.quia antepotuit loqui quam loqueretur, et nunc ideo potestloqui quia loquitur,et potest loqui el potest non loqui.Alia vero quae nunquam antea potestate fuit,sedsemper actu,aIiquando resipsa fuit quaealiquidpotestateesse diceretur, ad unam rem tantum aptaest,ut ignis nunquam fuitante potestate oalidus, utpostea calidus actu sentiretur,nec nix anteafrigidapotestate, post aotu. Sed aliquando fuit ignis aotucalidus, fuit et aliquando nix frigida actu. Quocircahffi poteutiffi non suntaptae ad utraque.Neque enimignis frigus incurrere,nec nixcalidum unquam poquaeetsimanifesta suntaouteperspicientibu8,tamenne nos nihil huio quoque loco addidisse videamur,brevissima expositione ea percurrimus.Primus voluitdemonstrare, quoniam quaecunque de possibilidicerentur,ea etiam decontingenti veracissime dioipossunt, atque ideo ait illi quae est, possibile esseconsequentem esse illam quae dicit,contingere esse.Et ne inhis aliquid discrepans videretur,ad,jecitdi"cens. Et haecilli convertitur,ut intelligeremusquodesset possibile hoo contingere, et quod contingeretillud esse possibile,quare qus sibi convertuntur, eaaequalia Bunt atque eadem. Quidquid &rgo impossi-

599 AN. MANL. SEV. BOBTII 600bile dici potest,idem incontingenti praBdicatur.haec A hile nonesse.et ei quaa est contingere non esse illaergo,id est contingens et possibile sequi dixitillan;propositionem qu£e diceret;non impossibile esse,etconsentire ait qua8dicit,nonnecesse non esse.etnonimpossibile non esse.Hoc autemideo,quia quodpotesteam quae necessarium negat, id est non necessenon esse.potest etiam esse.Et rursusquodcon-esse.Ait enim: Illi enim quaj est possibileesse,illa tingit non esse,contingit esse.Atvero quodnecessequae est contingere esse, et haecilli convertitur, etea quee esl,nonimpossibileesse et non neoessariumesse, tanquam si hocdiceret, et posbibile esse sequiturcontingentia.Et hsc utraque sibi convertuntur,sed has sequitur non impossibile esse et nonnecessarium es.se, hoc quam reote dictum sit neminemlatet.Nam quod est possibile esse,id esse contingit,utsit non impossibile esse.Nam si essetimpossibile,nondiceretur posse esse, quod utnonessetratioimpossibilitatis astringeret. Ergo id quodpotest esse,nonirapossibileest esse.Similiterautem gnon estnecesseesse.id quod posse esse dicitur.Hocest non esse,illud non potest esse,quod autem impossibileest non esse, illud non esse non poierit.Quare apossibili utraequediscrepant.Namque possibilitatiquae possealiquidessspromittit,oantrariumsentit ea quse dicit necesse essenon esse. Rursusquia possibilitas habet in se vim, ul id quod potestesse,possit et non esse, dissentit ab ea multumi|uediscrepat quae dicit impossibile esaenon esse. Quodsi sit propositioquffi praedicatnecesse esse nonesse,et rursus quas dicit impossibileesse non esse,apos-sibilitate dissentiunt. Recte nimirum harum nega-tiones possiL/ilitaticonsentire creduntur.Possibilesautem idcirco evenit,quia id quod possibile pr«dicamusautempropositiones vocohujusmodiquaevelinaffir-ad utramque partem facile vertitur. Nam et mationevel negatione possibilitatem aliquammon-ut si fieri potest et ut non sil. At vero necessitasetirapossibilitas inalterutraparte constringitur.Namstrant,altera parte non interclusa,ut quae dicitpossibileesse aliquid ab hacnon intercluditur ea perquod impossibile est esse, esse nunquam potest. quam dici potest possibile esse non esse.vel si quisPorro autem quod necesse est esse, non esse nunquamdicat possibile aliquid non esse,abhac rursusinter-potest. Ergo id quod negamus impossibile olusum non est, ut esse possit.Atque ideo affirma-esse,consenlire facimuspossibilitati.Id autem quod tionem quae dicit posse esse possibile voco.Nec eamnegamus necessarium, rursus eidem naturas vim quae dioit aliquid posse non esse.Et in istis propositionibusquaspossibilitatisadjungimus,ulsithocmododicendum,et ut verius loquamur,ita dioendum est, quod possibileAristotelesponit,in quibus dicit pos-sibile non esse, non videatur ita dicere tanquamsiest etesse potest et non esse. Rursus quod hoc modo pronuntiet.ulvelintintendere aliquidimsibileimpossibile est esse, non potest esse, quod necesse possibile essecum dicit,possibilenon esse. Itaenimest, non potest non esse. Ergo si impossibilem p hanc propositionem dicit, non quod possibilitatemenuntiationem negalionis adjeotionefrangamus,di illam auferat, sed quod dioatpossibile esse aliquidcentes non impossibile esse,illi partem possibilitatisutnon sit.Subaudiendumenimestadjungendumqueadjungimus,in qua esse posse aliquid dicimus. ad possibile verbumquod est esse,ul cumilledicit,Sin vero necessariae propositionisrigoremnegationeminuamus dicentes, non necesseesse, illud evenitut ad eam parlem necessariam propositionem applicemus,quae in possibilitate est, ut possit nonesse.Quare possibilitatem sequitur non esseimpossibile,idcirco quia quod possibile est.fieri poterit,eamdem possibilitatem rursus sequitur propositioqufe dicit, non necesse est esse, idcirco quia quodpossibile est, poterit el non esse. Aliter idem dicimus,quod possibile est non est verum dicere,quoniamimpossibile est,quia fieri potest.Rursus quodpossibibile est, non est verum dicere, quoniani ne-possibile non esse, nos intelligamus possibile essenonesse, id est possibile esse ut non sit. Tertiamconsequentiam ponit hanc in qua consentire dicit,illi quae est non possibile esse et non contingensesse, illam quae dioit, necessarium non esse et impossibileesse.Hoc ita planumestute.'jpositlonenonegeat. Quod enim non possibile est, hoc fieri nonpotest. Quod flerinonpotest necesse estut non sit,quod autem necesse est ut non sit, impossibileest.Recte ergo dicitur eam propositionem quae dioit,aliquidnon posse esse, el eam quffi dioit,non conlingereesse, consequi illas et quae esse oum necessecesse est. Potest enim quod possibile est esse,idem " esse negant,et quaeimpossibilitalemaffirmant.yuodnon esse. Quaresi de possibilitate impossibilitas el autem dicit, tale est. Non neoesse esse contingensnecessitas recte dioi non potest, eorum nogationes est esse. Necesse autem non esse non contingenspossibilitati oonscntient, quaesuntnon impossibileesse et non necessarium esse.Sedmeminisse debemuseamdem semper in omnibus de oontingentietesse, non est contingens, scilioet esse, etneoessariumnon esse. Reliquam consequentiam in quaeas propositiones quae dicerent, non possibile essede possibili rationem esse. De eo scilicet possibili aliquid non esse, et non contingere non esse illisquod cum adhucnon sitpoterittamenesse aut nonesse. Aliam rursus consequeDtiam dicit hoc modo:IUivero quaeest possibilenonesse etconlingerenonquae proponerent necesse esse, et impossibile nonesse consentire dicit,neque ullam habethoc obsouritatem.Namquod non est possibileut non sit,hocesse, illa quae est non neoessarium non esse etnon impossibile est ut non sit. Id enim quod dicimusimpossibile non esse propter eamdem oausam hancquoque consequentiamdicit.Illi enimqueeestpossi-impossibile esse,idem valettanquamsidic^musnonpossibileesse. Quod enim facit negatio inea inter-

601 IN LIBRUM DE INTERPRKTATIONE EDiTIO SBCUNDA. 602pretationequa diciraus non possibile.idem raoitpri- A.Potsibile essevatio in ea qua dicimus impossibile. Quod autem Contingens esse.impossibiie est nonesse,late[)atet,quia necesseesseesse.Ergo et quod non est possibile ut non sit,manifestumest quoniam necesse est esse.idem quoqueetdecontingenti dicendum est.Describit autem eashocmodo, ut non solum raente et ratione capiantur,verum etiamsubjectisoculis faciliorintellectussit.Nos autem ut sit lucidiorexplanatio,dehiis duosfacimus ordines,et iu pnmo quidem eas posuimusqua praecedunt.In secundo veroeasquajsequunlur,utsit multa facilitas per se earurn rationes noniotelligentibus,addescriptionem tamen respicientibusquee quam sequatur agnoscere.Possibile non esse.Coniingens non esse.Non yossibile esse.Non coniingens esse.Non possibile non esse.Non conlingens non esse.LIBER SEXTUS.Non imjiossibile esse.Non necesse esse.Non necessarium non esse,Non possibile non esse.Necessarium non esse.Impossibile esse.Necesse esse.Impossibile non esse.Hac ergo descriptione facta,quid Aristoioles communiterde propositionibusuniversaliterquc Lractaverit,nullisulerlius intuenti videtur ambiguum.Gae-consequentiisteravero quae singulatim de eorumdisputavit, quoniam defatigari nolumus lectorea,sextum volumen expediet.Sextushic liber longfe commentationi terminum ]}ponit,qu8equodam raagno labore constiteritac temporismora.Nam et plurimorum suntin unuracoacervatassententis!,et duorura ferme annorum spatiumcontinuocorainentandisudoreconsumpsimus.Neque ego arbitror quibusdam sinistre interprelantibusgloriose faclum videri, ut quod dici brcviterposset, id nos ostentatione doctrinaB, non ad lectorumscientiam potiusquam prolixitateadfastidiumtenderemus. Quibus responsumvelim nonhoc tammendaciter esse sensuros,3i prioris coraraenti perlegerintbrevitatem, nam neque brevius explicaripotuit angustissimoruraobscuritasimpoditasermonum,et quam mulla ad plenam hujus libri intelligentiamdesint, agnoscent. Quid autem utrumqueopuslegentibusulilitatisexhibeat,hinof'acillimemihi pvideturposse perpendi, (luod cum hancseoundameditionem in manus quisquam primnm sumpserit,ipsarumrerumspatiosavarietateconfunditur,utquiin majoribus mentem intendere nequit, editionispriraaB brevitatemsimplicitatemquedesideret.Quodsi quis ad prioris editionis duos libros lector accesserit,sumpsissesibi ad scientiam quiddamfortassevidebitur.Sed cuin postremo hancsecundam cognoveriteditionem, quani multa in prima ignoraret sibile,quod fieri potest.Quod si impussibilitas possibilitateaiagnoscit, nee horainesa legendo longum opus laborenon sequitur, non impossibile esse se-deterreat,cum nos non impedierit ad scribendum.Sedne ipsuraquoqueprooemium tendi longiusvideatur,ad Aristotelis seriem,etad eaquaedeconsequentiapropositionura diligenter exssfquitur.revertaniur.Ea quse communiteruniversaliterque dequitur possibilitatem.At vero negationenipossibilitatissequitur alfirmatio impossibilitatis.Nam quodnoo possibile est.impossibileest. Eamdem enimvimobtinet negatio in propositioiiibusquam etprivatio.Et de oontingenti hoc modo. Nam quod oontingengproposilionibus, et de earum ad se invicem conse- " est esse, illud est non possibile.Nam si contingensquentiis speculanda fuerant, in superiori ipsarumpropositionum descriptione disposuit. Nunc veroquaesigillatim singulis acciduntdiligentissimotractatupersequitur. Ait enim ita:Ergo impossibile et non impossibile, ad illud quoiest, conlingens et possibile, et non contingens et nonpossibile seguuntiir quidem contradictorise, sed con-esl, impossibite esse. Afp.rma.lio enim est impossibileesse, non impossibilevero negatio.Consequentia propositionum(ut superior descriptiodocet)secundum possibileet necessariura factaest.Quam rera illa quoque seouta est,ut ex contingentibusetinipossibiiibuspropositionibusconsequen-tiisque dioeret.Nam oum contingens recto modo possibiliconsenliat.impossibileconverso ordine neoessariumest.utpaulo postdocebimus.Speculaturergode possibili et contingenti et impossibili, quemadmodumad se invioem.vclquas habeantconsequenlias,idqueoonstituit hoc modo dicens. Impossibileetnonimpossibilesequunturquidempossibileetnonpossibils contradiotoriaiquidem,sed conversim.Hocauterahujusmodi est.Scimusaffirmationem privatoriamesseeam (luaedioitimpossibileesse.Hujus veronegalionera non impossibile esse.Rnrsus alfirmationempossibilera eam qutdicit possibile esse,hujusnegationeirquae proponitnon possibileesse.Sequiturprgoalfirmationem possibilem negatio impossibilis.Nam quod possibile est, idem est non impossibile.Alioquin si ea qu;i'dicit.non impossibileesse non sequiturpossibilitatem,sequitur ejusaffirraatio.idestimpossibile e-ese.Erit ergo quodpossibileestimpos-et possibile sequuntur se.possibile vero et non impossibileconsentiunt, contingens etiam et non irapossibileidem designant.Rursus noncontingensetirapossibile idem videri poterit perspicienti, quodnon contingens quidem et non possibile idem sentiunt.Sednon possibile impossibili conseniit. Quocircaet non conlingensquoi|ue impossibilealiquidversim. lllud enim quod est possibile esse, negalio seguiturimpossibilis, negalionem vero af/irmatio. Ad tis contradiotionem possibililatis sequatur.Sed nonesse denuntibt.Fit ergo ut alfirmatio impossibillta-enim quod est, non possibile est sequitur illud quod ut affirmatioaffirmationem,nec utnegatio negatio-

603 AN. MANL. SEV. BOBTII 604nem sed conversim, id est ut affirmatio negationi,negatio vero afnrraationiconsentiat.Affirmrttionemnamque qua; estpossibileesse,sequiturnegatioimpossibilitatisquae dicit non impossibile esse.negatioiiemvero possibilitatisquaeestnon possibile essesequiturimpossibilitatisalfirmatioquaeproponitimpossibileesse.Idemquoque et de contingenlidicendumest.Alfirmationemnamquecontingentissequiturnegatioimpossibilitatis. Negationem vero contingentissequituraffirmatioimpossibilitatis.Omninoenim quidquid de possibililate proponitur, idemde cnntingentibusjudicaiur.Disponantur ergo bocmodo : primum affirmatio impossibilis, contraeam negatioimpossibilis.Etsubaffirmationeimpossibiliponanturex contingentibus et possibilibus,quasipsasequiturimpossibilitas.SubnegationeveroimpossibilitalisillKpossibilisetcontingentispropo-sitionei:,quibusipsaimpossibilitalisnegatioeonsen-tit,hoc modo:ImpossiDileesse. Non impossibile esse;Non possibile esse. Possibile esse.Non contingens esse. Gontiugens esse.Patetergout oontradictiones quidemaliiscontradictionibusconsentiant.Qua in re illudquoq-ie manifestumest,qiiod affirmationes negationibus,negationesvero affirmationibusconsentiant.Sensus ergototus talis.Sermonum vero ratio haec est. Impossibile,inquil,etnonimpossibile, scilicet qu» est contradictioduas contradictiones,id est illud quod estcontingens et po?sibileetnoncontin).'ens etnonpossibile.sequiturquidemcontradictorie.Namunacontradictio,impossibilis et non impossibilis, duas se-C ponit necesse esse.Sed potius contraria necessariaequae dicit, non possibile esse.secjuitur ea quas proquiturcontr idictiones.id est conlingens et noncontingens,possibile et non possibile. Sed quanquamilla quaedicit necesse esse non esse.Nam cum nonpossibile est, necesse est non esse. Disponanturcontradictiones sequatur alia contradictio, conversimtamensibi consentiunt.Nam quod estpossibileenimhjEscilicetquaesequunturetsubhisnecessarisaet qussitcontradictio,qu8e contrarietasascribatur.esse sequitur negatio impossibilis, ut superior descriptiodocet.Negationem vero possibilis sequitur Non necesse esse.Necesse esse non esse.Possibile esse.Non jiossibile esse.affirmatio impossibili, nam quod est non possibileconsentit ei quod impossibile.Est autem affirmatio%...^-^^impossibilis ea quae dicitimpossibile esse.Et quanquaminvoluta sit sermonum ratio.tamen si quis secundumsuperioremexpositionemadipsiusAristote-Necesse esselissermones superiores redeat,etquod illisdeestexnostra expositionecompenset,sensus plenissimusaratione non deviat.est.Necessarium vero quemadmodum fit,considerandumManifestum est aulem quoniam non eodem modo,sed contrarix sequunlur. Contradictorise aulem suntexlra. Non enimest negatio ejus quod esl,necesse nonesse non necesse est esse. Contingit enim esse verasutrasque in eodem. Quod enim est necessarium nonesse, non necessarium esse.Possibilisatqueimpossibilisdudumcomparationedidioimus,quod affirmationempossibilemimpossibilisnegatio sequeretur,rursus negationi possibilisaffirmaiio impossibiiis consentiret. QuBerens ergonunc quemadmodum possibiliom et necessariarurapropositionuai fiant consequeiitice,dicit noa eodemmodo in his evenire quemadmodum in illis evenitAquae ex possibilis comparationibus nascebantur.Inillisenimcontradictiones oppositffi,contradictiunesrursus oppositas sequebantur,ut affirmationem negatio,negationem affirmatio sequeretur.In his autemhoc estimpossibilibusetnecessariisnoneodemmodo estjsed contrariffiquidem consequuntur,contradictoriaevero et opposicae extra sunt et non sequuntur.Et prius quidemquae sint contrariae,qu8econtradictoriae disponamus.Propositionis enim quaedicit necesse esseea qu8Pproponit,non necesse essecontradictoria est. Ea vero quae dicit necesse nonesse contraria, ut si quis dicat solem esse necessemoverijbuic est opposita contradictoriae solem nonneces&e esse moveri. Contraria vero solem necesseesse non moveri.Possibilem ergopropositionemsepquiturcontradictionecessaria.Contradictionemveropossibilis non sequitur necessitas.Quod eveniret siin his sese oppositaesequerentur.Sed potius ea quaeest contraria necessilati.Age enim oppositioni quaedicit possibile esse videamus quae ex necessariisconsentiant.Illa quidem quae dicit necesseesse nonei poterit consentire. Quod enim possibile est esse,potestetnon esse. Quod autem necesse est esse,non poterit non esse.Ergo sipossibilitatem necessilasnon sequitur,sequitur eam necessitatis contradictiononsequitur ergo propositionem possibilemea quaj proponit necesse esse.Sed contradictio necessitatisquae proponit non necesse esse. Sed contradictionipossibilis neoessitas non consentit.Nequeenimdicere possumus,quoniameam propositionemNulli ergo dubium estquin afflrmationem possibilissequalur necessarii negatio, negationem veropos.sibilis non sequatiirnecessarium.sed potiuscon-D trarietas necessarii.Nam cum possibile esse sequaturcontradictio necessitatis, quae est non necesseesse,contradiotionem possibilis quae dicit:non possibileesse,non sequitur necessitas ipsa. Sed potiuscontrariaillascilicet quae proponit necesse esse nonesse.Sensus ergo hujus modi est.Talis veroestordosermonum,neoessariumvero,inquit,queraadmoduni8it,idest,quashabeatconsequentiasconsiderandumest. Primo quidem definit dicens : Manifestum estquoniam non eodem modo.Quo loco subaudiendumest, quemadmodum in his quae possibiles sunt etimpossibiles.sed contrariae sequuntur.contradictoria!vero extra sunt,et nou sequuntur.Namquecontradictionempossibilisnon necessarii contradictio,

605 IN LIBRUM DB INTERPRETATIONE EDITIO SECDNDA. 606rursus necesse esse non esse, et non necesse essenon sunt contradictiones.Sednon necesse esse quidemnegatio necessarii est,illa vero quse dioit, necesseessc non esse contraria necessarii. Contra seautem non sunt contradicturiffi.Possunt namqueinuno eoderaque siraul inveniri.Quodperhoc aitquodpiitandum est quoniara impossibile est essehoc est:quod necesse estesse.Quod si rursusimpossibile estnon esse, hoc necesse est esse. Conversim igitur etsed (ut supra docuimus) contrarietas sequebatur. A. sibile necessarioredditur idem valens.id eatcontra-Non enim contradictio contradictioni in hacnecessariiconsequentiaconsentiebat.Sequebaturnamquerio modoreddita et pronuntiataimpossibilitasnecessitatiidera valet. Nam si impossibile est esse, necessepossibilitatem illud quodest non necessarium.nonest boo non esse. Sed si necesse non esse,possibile autem sequebatur eapropositio quae dicitnecesse esse non esse.non autem necesse esse. Sedhoe non est possibile esse.Nullus ergodixerit quoniamnecesse est esse, sed potius quoniam necesseest non esse,tanquam si ita dixisset.Nam si impossibileest esse, necesse est hoc non esse. Sed noncontrarieimpossibililasnecessitatireddituridemva-dixit:Coutingit enim verasessein eodem ulrasque. lens, id est contrario modo reddita et pronuntiataNamquod necessarium non esse non est necessariumesse, ut quoniam necesse est hominem qua-possiLile simili contradictione, et contradictionumimpossibilitasnecessitati.Quod si impossibilitas addrupedem esse. Nara si hoc falsum est, necesse b conversioneconsequentiam reddit,idemautemvaleterit hominem esse quadrupedem, cum neoesse sitnon esse.Quocirca nianifestura est quoniam siraulaliquandoinveniripossuntnonnecesseesse,etrursu3necesse esse non esse propositiones quae cum contrase sunt,contradictiones non sunt. Causam veroreddens cur cum secundum possibilis oomparationemadcontradictionessitreddita consequentia,noneodemmodoinnecessariis potuerit evenire sicdicit:Causam autem curnon sequantur similiter casteris estquoniamcorlrariseimpossibilenecessarioreddituridemvalens. Nam quod impoftlbile est esse,necesse est hoc,non quidem esse,sedpotius nonesse.Quod vero impossibileest non esse, hoc necessarium est esse. Quaresiilta similiter sequunlur possibile, et non possibilehseee contrario. Quoniam nonsignijicantidemnecessarium Cet impossibile, sed {quemadmodum dictum est) conversim.Causa est,inquit,cur consequentia in necessariisita rcdditur, quod necessarium semper impossibilicontrariarationeconsentit.Namquodimpossibileestesse necessarium est non esse.Et rursus quod necesseest esse,hoc impossibile est non esse.Fitigiturcontrarietas qucedam.Nam cum impossibilitasesse habet, necessitas non esse, et cum necessitasesse, impossibilitas non esse, ergo idem valet impossibiiitaset necessitas,non eodera modo reddita.Sod si neoessitas secundura esse,iaipossibilitas secunduranon esse reddilur, et si impossibilitas secunduraesse,secundum non esse necessilas, quareilhid quod est possibileesse.non impo.uibiie essesequiidcircoevenit istaimpossibilitas et necessitas coutrarife praedicata,nuUidubiumest quin rectehic contrariaet non oppositafuerit consequent!a;an certe ita exponendumest,quoniara inconsequenlia irapossibilisetnon irapossibilisadeas quae proponebant possibile et nonpossibile eara quae estnonpossibileea quoe dicitaliquidesse irapossibile sequebatur,contrarie vero impossibile,ideravalet quod necessririum manifestumest,quoniam similiter se habet,id est eo modo quodictum est impossibile ad consequentiam possibiliset non possibilis. Impossibile vero ei quod est nonpossibile,consentaneura sit id quodecontrarioidemveletjid est necessarium non esse,id sequi eam propositioneraquam etiam irapossibilitas sequebatur.Est aulera contrariae idem valens impossibilitati eaquae est necessariuranon esse,sequiturqueimpossibilitaseampropositionemquaeest non possibileessenecessarium non esse igitur sequitur eam quae estnon possibile esse,ut sit sensus bic,quoniam impossibilenecessario idem potest econtrario. Similitervero se habet, id est eodem modoquae dictum estimpossibilis consequentia ad easquas dixipossibileet non possibile.An certe impossibile est sic poni necessarii contradictiones.Nam quod est necessarium esse,possibile eslesse. Nam si non, negatio sequelur. Necesse enim estaut alfirmare aut negure. Quare si non possibile estesse, impossibile est esse. Igitur impossibile est esse,quodnecesse est esse, quod est inconveniens. At veroubi est impossibile esse, ibi est necesse non esse,sed impossibile esse et non possibile esse consentiunt.Igiturnon possibile esse et necesse non esseconsentiunt.Nulli ergo dubiura estidcirco necessenon esse sequi possibilis negationem,quoniam impossibilitasquffisequitur,possibilisnegationemconsentitei quae dicit,necesse non esse.Uocautem ideoquiairapossibilitas etnecessitasidem valent(ut dixi)si contrariae proponantur. Quare quod dicitur hocmodo est.Causa autem esl,inquit, curnon sequantursimiliter caeteris,id estquas seoundum possibileetimpossibilefact83sunt,quoniamcontraria3impos-contrario rnodo conversio, nam D tur.Hoc vero iliud quod esl non necessarium est esse.Quare rontingit guod est necessariun esse, non necessariumesse,quod sane est inconveniens. At vero nequenecessarium esse sequitur ad possibiie esse,neque necessarivmnon esse.Uli enim utraque contingil accidere,horum autem utrumlibet verum Juerit, nondumerunt illa vera. Simul enim possibile est esse, et nonesse. Si vero necesse est esse,vei non esse,non eritpossibileutrumque .Reltnquitur ergonon necessariumnonesse, sequi ad possibile esse.Hoc enim verum est,et denecesse esse,hxc enim fit contradictio ejus qusc sequiturad non possibile esse.IUud enim sequilur hocquodest, impossibile esse,etnecesse nonesse.Cujus negatio

607 AN. MANL. 8BV. BOETIIest, non necesse non esse. Sequuniurigitur et hxcon- A. si ita est,aliquid impossibiieconsequentiispropositradictionessecundumprxdictum modum.Et nihilimpossibileconlingit sic posilis.tionum permutandum est, ut possit ipsasibi ratioconsentire. Aut igitur illud primo inconvenienterdictum est, quod necessarii negatio affirmationemSuperiusquidem propositionumfactaconversioita possibilem sequeretur, ut ea quEe est non necesseest,ut possiijilem proposilionem necessarii negatiosequerelur.Atque in liis itapositisnon evenitulcontradictiocontradictionem sequeretur,necutconversomodo sequeretur quod in illis scilicet eveniebatin quibuspossibiliutr etimpossibilium consequentiaconsider;ibaturquonian: contradictionecessariiquodest scilicet non necessariuni esse,sequebatur possibilempropositionem. Possibiiis vero contradictionemnon consecula est necessitas,sed contrarium necessitatis.Hocpermutarevolensintendititaconstituereesse,sequatur eam quae dicitpossibile esse,velcerteilludnon recte seusimus possibilem propositionemad necessariam consentire.quod quia perabsurdumest. Nullus enim dixerit necessitati possibilitatemesse contrariam,eveuit enim quod necesse est, hocfieri non posse rectaque est ha3C consequentia. Sinecesse est esse,possibile est esse,sicut potius contradictionecessarii propositionem possibiiem nonscquatur.Sedcumhwcdicuniur, illud intelligitplucet,quodnecessitatem possibilitas sequatur, ut idcoDsequentias, ut simili modo contradictio quidem rt quodest necesse, hoc possibile esse dicatur. Istudcontradiciioni consentiat.sed conversim.Hoc autem altius perspicienlibus propositum est.Nam aliud esthao ratione disponit.Dicit enim,erravi fortassequod rem dicere esse necesse, aliud esse possibile. Illudnecessariietpossibilisconsequentiamexpossibiliin-autem quod per se possibile est,non modis omnibuschoavi,et non ex necessario,ut hac ejus consensionementiretur, posuit enim praecedenspossibile esse,eique fuit consentiens non necessarium esse.Et hocquidem superius.Nunc autem convertit etdicit:Anfortasse, inquit, errore lapsi ita has consequenliasconstituimus, ut primo poneremus possibile esse,huicautemadjungeremus velutconsequensnecessariinegationem quae diceretnon necesse esse ? Anpotius illud verum est.utposito prius necessario ne-cessilatipossibilitasconsenlienssubsequatur?Vide-turenimomnemnecessariani propositionem possibilitasconsequi.Quod si quisnegat, illi confitendumfit necesse.Nam si necesseesl, fieri non potest utnon sit.Quod vero possibileest,etnonessepotest,igiturquodpossibileestnoneritnecesse.Dicoautemquineque ea propositio sequitur possibililatem quae necessitationminocontrariaest.Estnamquenecessarifflpropositioni contraria ea quae dicit.necesse est nouesse. Hanc possibilitati consentire nullus impellet.Nam quod necesse est non esse,illud non potest osse.Quodautem possibile est, illud esse et non essepotest.Necessitas crgo propositionis quae secundumesse praBdicalur,idcirco non sequitur possibilitateraquod possibilitas quidera et non esse potest.Necesest.quoniamnegatiopossibilissequiturnecessitatem. C sitas vero,quae secundum esse est, nou potest nonIn umriibus enimautaffirmiitioautnegatio est.Ergosi necessariam propositionemnonsequitur possibilitas,possibilitatisnegatioconsequitur utitadicatur.Ergo recta consequeutia ita dioi, quod necesse estesse non possibileest esse.Sed dudum dictum est,quod ei propositioni quas proponeret non possibileesse impossibilitas consentiret. Sed non possibileesse consoquitur necessilate n,et impossibilitas igiturconsequeturnecessitatem.Erit itaque recta pro-possibilitas consequitur.Erit ergo recta propositionumconsequentia hoc modo ; Si necessc est esse,possibile est esse.Sed rursus alia nobis ex his impedimentanascuntur.Namsiquisnecessitatidicatpro-positionempossibilemconsentirequoniampossibili-tati propositio quae dicit, non impossibile esse, etrursus ea quee enuntiat non necesse es=ie consentitquod superior ordo praedocuit, erit necessariae propositioniconsentiat ea quie dicit, non necesse esse,erit igitur recta conEequentiaEinecesseestesse,nonnecesse est esse.Sedbocrursusestimpossibile,quodesse.Rursus necessitas quae secundum non esse praedicatur,apossibilitatediffert,eamque non sequitur,quod necessitas ea quse secundum non esse diciturnon potest esse. Possibile vero et esse et non essepotest Quod igitur ut neque opposita negalio neressariipossibiiitatefu sequatur,quae non necesse esseproponit, nec ipsa necessitas alfirmandi quae dicitnecesse esse,nequehuiccontraria quae dicit necesseesse non esse. Sed in his quatuor videbuntur, estpositionumconsequentia,sinecesseestesseimpossi-enira necessaria affirmatio quae dicit, necesse estbile est esse.Sed hocfieri non potest. Si igitur im-possibilitasnonsequiturnecessitatenjsequiturauten:esse, huic opposita est ea quae praedicatur non necesseesse.Rursusconlraria necessitati affirmatio estpropositio quae aliquid non posse esse denuntiat impossibilemquae dicit necesse estnon esse. Huic opponitur eapropositionem, necessariae propositioni quaj proponitnon necesse est non esse,quod subje-possibilitatisnegatio quae est non possibile essenon D ''ta descriptio docetConsentit;quod si haec neoessarife enuntiationi non Necesse estesse. Non necesse est esse.consentit,consentiet affirmatio.Necessitatem igitur Neoesse est non esse. Non necesse est nonesse.Si igiturnequeeaquaBdicitnecesse est esse,nequehuic opposita quae proponit necesse est esse, necnecessitati contraria,cujus sententia est: Quoniamnecesse estnon esse possibilitati consentit,restat utei consentiat,quartaquai dicit,non necesseestesse,quarscilicetquartaaliquatenuseliamipsinecessitaliconsenlit,necessitas vcro ipsi possibilitatiminime.Omne enim quod necesse est esse et possibile estesse, et ut non sit non est necesse. Idcirco autemhseo propositio quae dicit, non necesse est non esse,necessitati consentit, qui necessitati quidem con-

609 IN LIBRUM DK INTERPRKTATIONE EDITIO SECUNDA. 610aflirmationem possibilem negatio sequitur quae ne-traria est ea quaj dicit, necesse est non esse, huic A qnoniam supradixitpossiliiliproposilioninecessariaavero opposila estea quse proponit non necessc est alfirmationis negationem consentire,nuncdeeademnon esse. Quareconsentiet ei propositioquaa contradicloriaestsibimetoppositffiaffiraationi.Quodsiquisre dubitationem profert dicens : At vero illud quodpossibile est esse, non impossibile esse sequitur.atteQtiu3!inspicit,etadsuprascriptunDO(r.ninorevertitur,facileoogno&cit.Si!giturpossibileesse(utdictumest) sequitur ea propositio qiioe dicit,non nccesseestnon e3se,negationempossibilem sequiturhuicopposita(|uaedicit,necesseestnonNam quod possibile est,hoc non est impossibilo, sedquod non est impossibile esse,non necesse estesse ;ergo si non impossibile est esse,sequiturpossibilitatcm,nonimpossibilitatera autem sequitur idquodcsse.Erit itaque hujus-dicilur non necessarium esse, sequitiirque possi-modi consequentia,si possibile est esse,non necesse bilcra propositionem id quod dicimus non necessariuraestnon esse.Rursussi nonpossibileest esse,nece8seesse, nulli dubium quin si necessitatemest non esse. Reversa est igitur illa consequentiaquae contradictoriae quidem flebat, sed conversimsicutsupradeimpossibilibusdictumest,hicnamquepossibilitas sequitur, sequatur affirraationem necessariamnegatio necessarii.Quare eotitingit quodnecessariumestesse,idipsum nonnecessariumesse,quod est inconveniens. Gonstatergo quoniam affir-mationem possibilem non spquitur oppositanegationecessariaeafflrmationi, idcircoquod illud removendiiraest,ut supra diximus,nec sequaturpossibilemcessarium quidem deslruit, sed id quod ad non esse pponitur ea scilicet quae dioit, non necesse est nonesse.rursus negationem possibilem affirraaliosequiturnecGssaria quae secundum non esseponilur.Estigitur hic quoque eadem conversiOjUt conlradictioquiiletn contradictionem sequatur,sed conversim,utalfirmatio negationi,negatio vero alfirmationi conveniat.Melius vero hoc si sub oculiscadet liquerecredirau3,atqueideoapertissime3ententiaiu reisubjectaedispobitionis nos ordo commoneat.Possibile est esse.Nonpossibile ost esse.Non necesse est non esse. Necesse est non esse.Omnis quidem sententia talis est. Ordo autemsermonura hujusmodi est : Postquam dixit depossibiliumimpossibiliura consequentia, quod contradictionesquidem contradictionibusconvenirent.sedalfirmationem negatio npcessarias, ut necessitatempossibilitas sequatur. Quod quia fieri nullo modopotest.iliud est removendum, ne possibilitatemnecfssilatioppositanegatiosubsequatur.Igitur eaquaedicit.non necesse est esse, non sequitur possibilitatem.Et quia htec orania in raedio tacuerat, supradiclis addidit : At vero neque necessarium sequiturpossibile esse, hoc scilicet sententia; includenspossibilitati non consentire necessariura. Nechoc solum, sed nequeilluil quod dicimus necessariumnon ssrp, hoc ut tractatum sit ipse planiusmonstrat.Illi 6nim,id est possi bili utraqiie contingitaccidere etesse scilicet, et non esse. Horum autem,conversira.id est quod afflrraationegationi,negatio ^ id est necessarii secundum esse,et necessariisecunvero consentiret affirmationi. Haec eadem, inquit, dum nonesse.si utrumlibel verum fuerit,non cruntconsequentiaquemadmodumiu necessariiseveniat, illa vera,et hoc ipse exponit, de possibili enim utroquevidendum est. Speculatus igitur et de necessariisitadicit.Siraul enira est possibile el esse et nonidem non reperit, nam cum dixisset necessarii negationemesse, hoc est erfro quod ait. Illi enira utraque contingitaccidere.possibilitaticonsentire.alfirmatio necessarianegationi possibilitalis non consentit. Ejusdem rei Sin vero, inquit,necessa osl esse etnon esse,id est,si non potest non esse, et non poteritreddens causas illud arguit, quod impossibilitasesse, non erit possibile utrumque, ut si essenecessitati idera valeret contrariae reddita. Quam necesse est, non poterit non esse, vel si non esserem emendare volens ita dixit:An certe, inquit, nscesse sit,non poterit esse ; tres igitur propositiones.nonimpossibileest3icponinecessariicoutradictiones,utnegationemscilicetneccssariipossibilitttticonsentirediceremus.Addiditautemdubitationemquaradamnecesse esse necesse esse.necesse esse nones3e,possibilitatem non sequuntur.Relinquitur ergohoc, id est ut quarta proposilio quae opponitur ne-quae ita sese habet. Nam quod est, inquit, necessariumcessaria3secundutnnonesseaffirmationi,possibilita-esse,illud sine dubio possibile est esse.Nam si tem scquatur, id est non necessarium nun esse sequinon, id est si quod necessarium est, possibile non D possibile esse ; sed quia possibile consentit necessaest,negatiopossibilitatisconsequitur. Necesseenim rio, hase quoque consentit necessario. Namque hocin omnibus rebus aut dicere, id est afflrmare, autcerte negare, iii omnibus namque rebus, aut affirmaliovera est, aut negatio, quare si non possibileest esse,id est, si hoc est non possibile esse, quodimpossibile est, fiet id quod necessarium est esse.Sequitur autera propositionem quae dicit, non possibileest quod dixit.Hoc enim verum est et de necessitaleesse. Nam quod necesse est esse.non necesse est utnon sit ;haBo igitur propositio quae dicit,non necesseest nou esse, contradictio ejus afflrmationis est quaesequitur negationem possibilitatis.eam scilicet quaedicitnonpossibileesse.Namcum afflrmationemeamest esse illa qu* proponit, impossibile estesse, quffi est scilicet possibile esse sequetur necessariiet fit aliquiJ irapossibile ut dicatur, igitur irapossibileest esse, id quod necesse esl esse. Sed hoc inconvenienssecundumnon esse negalioea quae proponitnon necessefist non esse. Negaiioneni possibilem,eam sci-est, ergo id docuit quod necessitatom lioet quffi proponit non possibile Psse,sGquiturafflr-possibilitas sequeretur. Nunc autem aliud addit,matio necessaria secundum noa esse, quae dicit,ne-

611 AN. MANL. SEV. BOETII 612cesseest non esae,guaraeamdem quaeproponit non A sibilitas sequiturnecessitatem quod si possibilitas;possibile est esse, qus est scilicet negatio possibiii-necessitatem non sequitur, negatio possibilitatistatis, impossibilis alfirmatio sequitur quae proponitimpossibile est essejhoc estergo quod ait, Hsc enimsit contradictio ejus quae sequitur id quod est nonpossibile esse. Nam cum possibilem altirmationemsequaturnecessariaesecundum non essenegaiioquaedicit, non necesse est non esse.hjec necessarije secundumnonesse negatio contradictio estejus quaesequitur negationem possibilitatis.illud enim,id estnegationem possibilitatis,sequituridquodestimpossibile.Nam cum negatio possibilitutis sit quaedicitnon possibileesse,hancsequitureaqaaBdicit impossibileest esse, cui consentit ea quai dicit necessesequilur ea scilicet quae est non possibile esse, evenientqueearursusincommoda,qua3dudumcumeumlocum tractaremus expressimus;quod si quis possibilitatisnon velit esse negationem eam quas dicitnon possibile esse, sed potius eam quae dioit possibileesse non esse. Quanquam ille non recto ordinoatfirmationi negationem accommodet.dictum suprafit quoties cum modopropositiones diounturad modosipsos potius negationemponi oporlere quam adverba,danda3 tamen manus sunt, ut cumeoquoqueconcesso quod ad defensionem utile aliquibus videripossit,argnmentationis lalsam sententiam fregerimus,penitus atque altius sit verilas constituta. Sitquam ipsi volunt,id estesse non esse.Sequiturigitur possibilis propositionisnegationemeaquaedicit necesse essenonesse,oujus g ergo negatio possibilitatisestcontradictioeaquasdicitnonnecesseestnonesse.Fit ergoid quoque utcontradictio contradictionemsequalur,sed conversim.Quod aitper hoc cumdixit,Sequuntiir igitur et hae contradictiones secundumprasdiotum modum,eum scilicet,ut alflrmatio negationem,negatioveroscquaturatTirmalioneni,etnihilquidem erit vel inconveniens vel impossibile ita positisconsequentiis,ut afflrmationera quidem possibilemnegatio necessarii secundum non essesequatur,negatloni vero possibilis afPirmatio necessariasecundum non esse consentiat ;quibus explicatisalias rursus adjicit dubitationes.Dubiiahit aulem aliquis si ad illudqund estnecessariumesse,pos5ibile esse secjualur. Narn si non sequitur,ea qua3 dicit possibile esse non esse;sed hKC quoquenecessitati non convenit.Siquis enim dicatquoniampossibile esse necessarium non sequitur, sequiturmox possibilis coniradictio necessitatem : quod siquis contradictionempossibilis ponat eam quaedicitpossibile non esse, eamque necessitali consentireputat, erit secundum eum recta consequentia, sinecesseest edse, possibile est non e3se,sed hoc fierinon potest. Quod enim necesse est esse non potestnon esse; si igitur possibilitas non sequitur necessitatem,eriienim quod necesse est contingens. Possibilenaraque et contingens idem valent,negationespossibililatis, sive ea quae dicit non possibile esse,sive ea cujus sententia estpossibiie est non esse,consentire eam quaa proponit possibile esse,is illudabnuerenon potestquin negalio possibilitatisneces-contradiclio sequelur,nonposnbileesse, et si quisdicat necessitaticonveDient;sed utrumqueimpossibileest.non hanc esse conlraclictionew, necesse est ipsum di- Quod si haec non sequuntur, sequitur ea qua^ estcere possibile non esse,sed utraeque fatsse sunt de necesseesse. Al vero ru?'sus idem videlur esse possibile que fieri non potest,ut sspius supraearum afflrraatio.id est possibilitatis;sed hoc quo-monstravimus.inr.idi, et non incidi, et csse, el non esse. Quare eritnecesse esse,contiiigens non esse,hoc autem falsuni est.Supra consequentias ita ;disposuit,ut praicedensnecessarium possibilitassequeretur,nunc de eodemipse ambigitSiveenim disponat consentirenecessariopossibile,sive quis neget,utrumque videtur incongruum.Nam si quis neget possibiiitatem necessitaticongruere,iddicit quoniam possibilitatisnegationecessarioe propositioni conveniet. Si quisenimabnuat propositioni qu« dicit aliquid necesseesseHaecergo hujusmodi quaeslio in sequenti ordine abipso resolvitur. Nunc autem quoniam qusstionissupra dictffi talia sensus est,verba ipsa sermonuraqueordo videatur. Ait namquo : Dubitabit autem,inquit, aliquis si illud quod est necessarium esse,possibile esse sequitur, id est si necessitati possibilitasoonsentit.Nam si non sequitur, id estsi negataliquis utpossibilitasnecessitaterasequatur,contradictioconsequitur possibilitatis.Nam quod possibilitasnon sequitur,contradiclio possibllitatis sequiture.iscilicet qus dicit non possibile esse, et praetermisitquod ex his esset impossibile. Hoc autemsitati consentiat,eritque integra consequentia, quae D est ut si neoessitatera possibilitas non sequatur, etdicit .si necesse est esse non possibile est e3se,quandoquidemilla falsa est consequentia quae dicit, sinecesse est esse, possibile est esse. Quod si hoofieri non potest,ut possibilitatis negatio necessariaeconsentiat afflrmationi,illud verum «st alfirmationerapossibilem necessariK convenire. Sed in hocquoquemajorinerit difficultas.Omne namquequodpossibile est esse, possibile est et non esse. Sed sipossibilifas necessitatem sequitur, eritid quod necesseest,ut possit esse et possit non esse secundumnaturam scilicet possibililatis, qua ipsi convenitnecessitati; sed hocimpossibile est. Nonigitur posoontradictiopossibilitatis consential,sitrecta consequentiasi necessarium est esse, non possibile estesse, quod est inconveniens ; et si quis non hancdicat essecontradictionem, id est si quis neget possibilitatiscontradictionem essequae dicit non possibileesse, illud certe necesse est ei dicere quod [lossibilitaliscontradictio ea sit quiE dicit possibile essenon esse, sed utrsque falsae sunt de necesse esse.Nam quod necesseest.fleri non potest ut non possibilesil.Et rursus quod necesseest,lieri non potestut possibile sit non esse. Rursus videtur idem essepossibileincidietnonincidi. Possibilitas enimafflr-

613 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONB EDITIO SECUNDA. 614mationi negationique communisest, namque etesse \ unam remtantum potest,quaeaffirmationem tanturaet non esse potest quod possibile esse dicitur. Hocautera falsum est de necessario prsdicari. Necessariumdat, negationem vero repudiat. Si quis enim ponatpossibilitatemnecessitatieonsentire,nonidcircojamnamque si cst, non esse non poterit ; si non necessG est ipsam necessitatem in contingentiamest, nulla rationecontingit ;quod si quis dicat quoniamverti, cui contingenti scilicet possibilitas consentit.possibilitasneoRssitatemsequitur,eadem pos-Non enim, inquit, omnepossibile utrumque potest,idestet posse esse etpossenonesse. Atque ideo nonomnepossibileconlingentis consentit, docet autemhoc his modis ; in his, inquit, quse non secundumesse, polest non esse, quod aulem potest nonesse, rationen3 possunt.possibilitas qu« esse dicitur, noncontingit ut non sit, non dubium est quin si necessitatempossibilitassequitur,eamsequaturquoqueetvaletopposita,utignem calefacereirrrationabileest.Nulla enim ratio est cur ignis calefaciat. Omniumconlingentia ; sed contingens possumus dicere in namque quE naturaliter fiunt nulla ratio est. Ergonegatione, ut dicaturcontingilnon esse ;estigitur heec qoorum potestas irrationabilis est non possuntquod neoesse est esse, contin>;ens non esse. Hoc opposita, ut ignis non potest calefacere et non caleautemfalsum est, atque hioquidem ordosermonum B 1'acere. Sienim utrumquepossunt,oppositapossunt.est, utin aiiis fere omnibusperplexus atqueconstri-sibilitas consentit contingenti, et erit necesse essecontingens non esse, id est erit contingens id quodnecesse esse prfedicatur. Nam si quod possibile estclus, alias enim similitudoenuntialionum, alias idquod deest implioitam reddit obscuramque sententiam;quod si quis Aristoteles verbis seriem nostraeexposilionis annectat, et quod illio propler sirailitudinemconfusumest,per expositiunis nostras distinctionemac separationemdisgreget; quod vero inAristotelis sermonibus minus est, hinc compenset,sentcntife ratio totius elucebit. Nuncergo quoniamproposuit quse3tionem,eamcontinenter exsequiturhis verbis :Manifestiim est autem quoniam non omne possibilevel esse vdambulare, el ojiposita valet. Sed eH in quibusnon sit verum. Ac primum quidem in his qux nonGalefacere enim et non calefacere opposita sunt.Gumergoirrationabiles potestates opposita non habeantagendi facultatem,illaqase secundum rationem fiuntad oppositorumactumpoteruntrelineri,utquidquidexvoluntateet ratione conceptura est, ad utrumquevalent. Medicinam namque mihi exercere et possibileest, et possibilenon est. Vei rursus ambulare etnon ambulare.Quod enim qjisquis animi ratione velappetentia vult, hoc ex ratione venire dicitur. Et iahis omnibus illa potestas est quae ad utrumque valeat,id est adaffirmationem et negationem, ut sitsoilicel et non sit. In his autem qua; sunt irrationabilia,liciitin solis venire possit, ut ea potestas qu£edicitur,non etiam possit opposita,tamen non omnissecundumraiionem possunl, ut ignis calefactibilis est, (]irrationabilispoteslasoppositanon fiotest,utHquaetethahel vim irrationabitem. Ergo secundum rationempoteslateseoedemplurimorumeiiamcontrariorumsunt.Irralionabiles vero non omnes, sed quemadmodum dictumest,ignem non est pos.iibile calefacere etnoncalefacere,nequequa cunque alia semper agunl.Aliaveropossunl el secundum irrationabiles potcstates simulopposita suscipere, sedhocidcirco dictum estqiwniatnnon omnis poiestas oppositorumest, neque quaecunquesefundum eamdem speciem diruntur.Cum de possibilis et necessarii consequentia dubitasset, cumquesi possibilitas necessitate consentiret,quoderatincommodum,velsipossibilitas rursusnecessitatem sequeretur.necessitas ipsa cui pos-Bibilitasconsentiretinseetesseetnonessesusciperet,nuncincongruentemambiguitalemrationabiliargumentationedissolvit dioens : Non vere illud metuit,ne possibilitasnecessitatemconsequensipsam naturamnecessitatisatque rigorem frangeret.ut id quodnecesseesset.incontingentiiimpermutarelur.Nequeenim, inquit, omne quod possibile est esse,et possibileestnonesse.Suntenim plura qus unam lanturavim continent, et ad negationem nullo modo suntapta, ut in his possibilitatibus quas irrationabilisactus efficit.Niim cum sitpossibileignem calefacere,non est possibile ut non calefaciat. Quarehscpotestasnon potest opposila.Si qua enim potestasopposita potest, illa et non esse potest et esse, etfacere et non facere, quae vero non potest opposita.frigidaethumidaest. Ergo et frigpscere potest facileet humectari, sed eadem permutata in calidampotest frigescendi vim non habere, cum non possithumectandi amittere potestatem; dum aqua sit.Quocirca non omnis potestas valetopposita.sedvaletquidem opposita potestas, ea qua; seoundum rationabilesmolusvaluit.Illa vero poleslasquceoppositanonvalet, in solis irrationabilibus invenitur, licetnon in omnibus.Sunt enim irrationabiles potestatesquEB utrumque possunt, ut id quod dictum est deaquffifrigore. Et lotaquidcm sententiffi vistalisest.Nuncquissitsermonumordoexplicetur.lVIanifestumest, inquit, quoniam non omne possibile vel esse,velambulare, opposita valet. Quod ita dictum essemanifestura est, non ut putaremus quod omnequodambulat potest, vel quod esse potest.non possit opposita,id est non possit non esse. Hoc enim videturtextus ostendere, sed nemo ita intelligat, potiusquesicdictum videatur. Manifestum est quoniiim nonomne possibile frequenter solemus usurpare, cumdicimus possibile esse ambulare, op^posita valet.Neque eni m omnis potestas affirmationi negationiqueconvenit. Sed sunt quasdam qut-e ununi tantum possunt,ut supra jam diximus, atque hoc apertius intelligitursi ita dicamus : JManifestum est enim quoniamnon omne possibile et opposita vaIet,quoniamscilicetpossibile trequenteret deesse etdeambularepraedicamus, hocitacogitansfacilius quis agnoscit,

615 AN. MANL. SEV. BOETII 616quid ipsius textus verba denuntient, cum etiam adminiculariquis debeat obscuris sensibus patientia inveniripotest utinomnibuseademsitcontrariorumA nabilia sunt,unasit speci

617 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONB EDITIO SECUNDA. C18So^i vero oum movetur, nunquam ex potestate in A. eo quod ad actum ex potestate non venerit.SpeciesTotus quidem sensushujusmodi est,ratio veroveractumvertitur.Neque enim aiiquando hunc nrotuiiinon egit.Neque ignis ut nunc non caleret.aliquandonon caluit.Ergo ea rursuspossibilitas queesecundumactum aliquem dicitur duas intra se species continet,unamquae talem actum possibilitatisdesignel,quemque non esse non liceat,et haec dicitur necessariaquae nunquam es potestate inactumvertitur,sed in actu naturaliter mansit ; alteram vero quamliceat et non esse,qu88 seilicetex potestate in actummigravit, ethocnon necesarium cum sit actu, ethaec talis possibilitas quae ex potestate in actumvertitur,iQsolis mobilibus est, hoc est quae moveripossunl, heec autem sunt corporalia ; incorporaiiavero non moveri,quibus rationibus astruatur pauloigitur quadam erit necessitas possibilitatis siquidemillic ponitur ubi est ea possibilitas quaa actusemperesl.Quod si speciera sequitur genus, et ubiest species,genus deesse non potest, sequitur speciemsuam,id est necessitatem genus proprium, idestpossibilitas,sed non omne. Ea vero possibilitasnecessitatem nonsequiturquaBpotestatetantumest,non etiam actu, neque ea quae cum sit actu relinqueresubjeotum potest, sed ea tantum quae cumaclu sitnunquam poterit ab subjecto discedere.Sequiturergo possibilitas necessitatem,nihi]que evenitimpossibile, sed ea,ut dictum est, quEe in actusit, et nunquam in subjecto nalura esse desistal.post dicemus. IUiB vero quae semper in actu propriasg borum ita constabit.Quaedam vero,inquit, potestanaturaequalitate manserunt, et in mobilibus inve tes aequivocae sunt, sed hoc idcirco dictum est quoniamnon omnis potestas sequivoca est.Est enim po-niuntur,ut igni calor qui semper actu et nunquamfuerit potestate, et in his quae sunt immobilia, h*c testas quae ut genus sit, eascilicet quae secundumautera sunt incorporalia et divina. Quare possibililasea quae ex potestate in actum migravit,solorumest corruptibilium etcorpcralium.Ea vero quaesemperactufuit,diviniscorporalibusque communisest,ut igitur totaratio breviter attingatur.itadioenduinest : possibilitas squivoca est et multa significans.Est enim una possibilitas,qu8e ipsaquidem cum noasit in actu esse possit.Atque ideo de ea possibilitaspra^dicatur. Est autem alia quae Jam est aclu, hfecautem quae jam actu est,non aequivoca est, sed genus.Habet enim sub se species eam possibilitatemactum praedicatur. Quemadmodum autem queedamPotestatesaequivocaesintexsequiturdicens.Possibileenim non simpliciter dicitur,et hocpartitur,sed hocquidem quoniam verum est ut in aclu,ut possibileest ambulare,quoniamjam arabulat,et omninopossibileest esse, quoniam jam est actu quod diciturpossibile. Hoc planius nihil potuerit demonstrari,quam si illud possibile dicilur, quod jam agitur.Quod si quis possibile esse neget.hocait et fieri atqueesse dicit quod impossibile est, sed hoc omnemmodnm rationabilitatis excedit. Aliam vero partemquffi actu quidem est, sed ex potestate migravit.Alia „ signifioationis possibililatis hanc dicit. Illud verovero qus actu est, sed ex potestate non migravit, quod forsitan aget,et dat hujus exemplum ut possibileest ambulare, quoniam ambulabit. Non ergoEt illa quidem quae ex potestate non migravit,ipsadiciturnecessaria,quaenunquamrelinquitsubjectum. quodjamagit, sed quod forsitan agsl, id est quodIlla vero quae ex potestate ad actum transit, sineulladubitatione dicitur non necessaria.Idcirco quodpoteritreiinquere aliquando subjectum, sed dehisutrisque, scilicet quae vel in potestate vel in actupossibilitates dicuntur.communis esse poterit prasdicatio,sidicamus utrasque esse non impossibiles.Nam et qui potestambulare cumnon

619 AN. MANL. SEY. BOETII 620id estspeciem.id est in quod est univGrsale,id est A.genus sequitur illud quod ex necessilate est, quodscilicet speoiesestpossibilitatis.sequitur posseesse,id est possibilitas, sed non,inquif,omn9. Nam illapossibilitasquaeinactupraedicaturetrelinqueresubjectunipotest,non sequitur necessitalem,sed eatanlumquaecum in actusit neque ex potestateinaclumTertitur,neque poterit subjectum relinquere.Atquehaec quidem quas Aristoteles dixit hujusmodisunt.Quae vero nos distulimus,ut dooeremus immobiliaesse divina. Mobilia vero sola corpora vocari brevissimedemonstrandum est. Sex motus species essemanifestuia est, sicut in Praedicamentorum libroAristoteles digessit, quanquam hoc in Physicis permutaveritjSednunc ita ponamus tanquam si omninosex sint.Si seoundum nuUam motus speciem moveridivinaatqueincorporalia ratio declaraverit, ordineconvinciturnonmoveridivina. Ergo quae nequegenerantur,nequecorrumpuntur, neque crescent.nequeminuuntur,neque de loco in locum transeunt,quippequajplenitudinenaturaesuKubiquetotasunt,necdeDeoaliquidintelligi fasest, necrursusaliquibuspassionibuspermutantur.QuodsisecuQdumnullumhorummotuumdivinarumrerum permutabilisest natura, manifestum est ea omnino non esse mobiliaatquesex niotus hos solis corporibus evenire.Atquehaecquidemde plurimis quaedeeare possuntlatus est. Nunc hoc permutandum videtur. Dicitenim fortasse hoc esse rectius ut magis propositionumconsequentiaanecessariisinchoetur.Estautemtotus sensushujusmodi.Quoniam,inquit,necessariasempiterna sunt, quae autem sempiterna sunt,omniumaliorumqu» sempiterna nonsuntprinoipiumsunt, necesse est ut id quod necessarium estoaeteris omnibus prius esse videatur; ergo consequentiaeeodera modo faoiendae sunt, ut primumquidem necessitas, post vero possibilitas etc«tera proponantur, sintque consequentia hocmodo :Necesse esse.Non necesse esse.Non possibile non esse. Possibile non esse.Videsne igitur ut primo quidera neoesse esse et nonnecesse essepropositum sit ? socundo veru loco adnecessitatiscaHeraconsensutnconsequentiamquerelalasint.Hocestergoquoddixit fortasseprincipiumquoddam esse omnium velesse vel nonesse,idquodesset necessarium, ut a necessario speculandarumpropositionumprinoipiumsumeretur^quodessealia-T. rum propositionum vel non esse secundum consequentiamconsensumconstitueret, etquoniampriuspositum est necesse esse,huic consentit ea quae dicil,non possibile non esse. Istius ergo propositionisquae dicit, non esse possibile ut non sit, quaescilicet non esse denuntiat (tollit enim possibilequod nondum est) principium est necessitas, cuisine ulla di'bitatione consentit; et rursus quoniamei quae dicit, non necesse esse, consentit ea queedicit, possibile esse non esse, hujus propositionisquae aliquid esse constituit.id est possibile, principiumest ea propositio quae dieit, non necesse esse.dici rntionibus atque argumentis libasse sufficiat.Nunc quoniaa.Aristolelesconsentirenecessariopossibilitateccnonomnemdocuit,et quae ei conveniretexpressit, rursas de ipsorum consequentia etquidErgosiveaflirmativenecessitas proponatur sive negative,videturquoddamprincipiumessecaBterorLim,et caetera velut his, id est necessariisconsentientiajudicari oportere. Et hoc est quod ait:Et alia ut hoprimoet quid posterius poni debeat, memoriler G rum consequentiaconsiderare oportet.Cur autem illudsubjicit dicenseveniat,consequenterostendit dicens : QuoniamEl est quidem fortasseprinciphim quodnecessarium eaqu33necessariasuntactusunt,ut frequentersupraest,et quod non necessarium est, omnium, vel esse monstratum est, ea vero quae necessariasunt,sempiternavel non esse. Et alia ut liorum conseguenlta considerareoportet. Manifestum est autem vx his quse dicta sunt,qua3verosempiternasunt, priorasunthisquorumsunthujasmodipotestatesquKinactunondurasunt, quoniam quod ex necessilate est, secundum sunt; manifestumestquoniametquffiactusunt,et exactum est. Quare si priora sunt sempiterna, et quse potestateadactumnonveniunt,priorasunt.Seddeeoactu sunt, poteslate priora sunt, et hxc qux sine potestaleactu loquimur qui ex potestate ad actum non venit,sunt, aclu sunl, ut primse substantias. Alia sed semper actu propriie naturae constitutioneper-vero su7jt actu cum possibililate, quae natura quidempriora sunt, lempore vero posleriora. Alia vero nunquamsunt aciu,sed polestate solum.Postquam de possibilis et necessarii consequentiaquid videretur exposuit.hsc ad emendationemquodammodosuperiorisordinisapponit.Etquoniammansit, ut cum ignis calet vel sol movetur et ceeterahujusmodi,ita sunt ut actum nunquamreliquerint,neque ab his actus abfuerit aliquando, neque ex potestateadhuncvenerintaotum.Quoniamergohujusmodifuerunt ut semper essent, qus autem sempersunt,eaomnibus sunt priora, erunt etiam potestatej)superius a possibili inchoans, csteras omnes propositionesad possibile et contingens, et ad eorumsecundum propriam naturam priora;sed quaepriorasunt, semper sempiternasunt, et rursus eadem necessariaconsensum reduxit,nunc hoo rationabiliter mutat,sunt actu, et necesse est ut ea qus actuut non potius a possibilitate inchoandum sit, sed a sunt his quffi sunt potestate priora sint.Post haec fitnecessitate. Nam si quis advertat diligentius superioremrerum divisio ab Aristotele hoe modo ; Rerum aliaedesoriptionem,primo positum est possibileet contingens, el ad eamdem cunctorum sensusre-sunt actu semper qu

'621 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 622perfectio qucedam actusest; potestas vero adhuc A poQit.omnishomojustusest,perimitaret anegationequidiiamest imperfectum,quod tunc perficituroumad actum aliquando pervenitur.Quod autem perfectumesteo quodestimperfectum generosiusetpriusesse manifestumest.Namsi res quaeadactum suumex potestate venerunt, prius fuerunt potestate,postvero actu,ergo actus earum rerum posterior estpolestatesi ad tempus referamus, prior vero eadempotestate si ad naturam,et hocest quodait .'Aliasresesse quae cum possibilitate sunt el actu sunt, sedactum polestate tempore quidem posteriorem habent,nalura vero priorem ;quasdam autem res essein quibus sola potestas sit, nunquam actus.utnumerusinfinitus.Crescere enim numerus potest jnfinita.Quicunquevero numerus dictussitvel centum,vel mille, vel decem millia, et c»teri, flnitus esse ,necesse est,ergoactunumeru3 nunquam est infioitus.Quoniam vero potest in infinita concrescere,idcirco solum potestate est infinitus.Eodem quoquemodoettempus.Quantumcumqueenimtempusdixerisfinitum est, sed quoniam tempus potest in infmitaconcrescere, idcirco dicimus terapus esseinfinitum,quodpotestate sit infinitum.non actu.Nihilenim actu poteril esse infinitum.Quod autem supradiximus quae semper actu essent primas esse substantias,nonitaputandumest,pi'imas eum substantiasdicere quemadmodum inCategoriis ubi primassubstantias individuas dicit:hicautem primas subtantiasqufe semperactu sunt,idcirconominatquia,ut dictum esl, quae semper actu sunt principiac«terarumrerumsunt,atqueideoprimassubslantiaseas esse neoesse est.QU.E MAGIS APT^ NUNTIATIONES CONTRARI^ DICANTUR.Ulrum autem contraria sit af^rmalio negalioni,anajfirmaiio affirmutioni, et orationi, ut qux dicil,quoniam omnis homo juslus est, ei quai est, nullushomo juslus esl, an omnis homo juslus,est,ei qux esl,omnis homoinjustus est, ut Callias juslus est, Culliasjustus non est, Callias injustus est, quxnam harumcontrariaest ?Post propositionum consequentiaspertractatas oteas subtili inquisitione dispositas,iilud esoritur inquirendum,quodmagnam utilitatem ita preetert, uttrarice esse dicebantur.Necsolumhoc,sed etiam secundumjustum et injustum constituit queestionem,quodhabituset privatiopotius estquamuUa contra-quantura in eo utilitatis sit,primaquoque frontelegentiummentibus ingeratur.Nam cum sit manifestumquoniam affir-mationemoppositanegfitiosemperop- J)pugnet,maximeque perimat universalem afflrmationemuniversalis negatio,quoniamquenonignoraturquod affirmatio privatoria quae contrariumafflrmatipsius quoque contrarii perimat propositionem,quaeriturqueemagisperimatmagisqueoppugnetafflrmativam,utrumneea quae universaiis negatioest,aneaquae contrarii, vel privationis affirmatio. Sit enimpositum hanc esse affirmationem,qu8e proponit:omnishomo justusest.Hanc ergodufs perimuntpropositiones,etuniversalisscilicetnegatioqusedicit,quoniamnuUushomo justus est,et eaquae privationemjustitiee praedicat affirmando, ea scilicet quae dicit:propria universali dicit, nullus homo justus est,et ab affirmatione privatoria quae proponit, omnishomoinjustusest.Cumigiturabutrisque perimatur,quae autem perimitur, ei qua eam perimit videturesse contraria;quoniamque,ut dictum est,aduabusperiraitur, et duae unius contrariae essenonpossuntquse duarum propositionum quas supra memoravimus,idest negationisuniversalis et privatoriceaffirmativffi,contrariasituniversaliaffirmationisuperiuscomprehensa qusrendum est. In qua re qu^m situtilis quEestio nullus ignorat, qui cogitat, quia nisihocab Aristotele qussitumenodatumque esset,magnaforetdubitatioan illud reciperetur,ut duo uniusposseni;,esse contraria, quod manifeste fleri nonpotest.Nam cum duo unani rem perimant,quisessetquidubitaretautunamrem daabusopponi,aut,duabusunam rem perimentibus,qu£Eri oportere qufe magisearumvideretur,contrarias?Contrarias autemdicimus.nonsecundumeummodumquem AristotelesinPr8edicamentisexplicuit,sed tantumadidquodresrem vel propositio perimit propositionem.ut quasihoc modoquaeratur.Afflrmatio universalis secundumquam magis perimicur,utrumne secundum eam quaeuniversalis est negatio.aut secundum eam qutevelprivationem praedicat vel quodlibet aliud,quod exipsa oppositione vim contrarii repraesentet ? Undeetiamilludlaterenonoportet,universaleessedubiumipter uiiiversalem afflrmationem privatoriam, etuniversalem negationem,qua3 essetopposita contraria3.Supra enim jam dictum est affirmationi universaline^'ationem universalem esse contrariam.Sedhic, ut dictum est,non hoc dicitur, sed illud potiusquffi magis perimat rem.Namquae magisperimit eapropemodum videbitur esse magis contraria.Atqueidi;o non solum de universalibus proposuit, sed nesuspicareturquisquod illam oontrarietatem dioeretquam vel in Praedioamentis locutus est,vel rursussupra oum de universali alflrmatione et negationeloqueretur, de particularibus adjecit, quibusnon erant contrariae affirmatio et negatio.Nam si recte superius compreheusa memini-mus,afflrmatiouniversalisetnegatiouniversali8con-rietas.Quare, ut diximus, intelligendum est esseomnis homoinjustus est.Affirmatio igiturquaspronuncin quaestione,quae propositioquam propositionemproxime efCcaciusque destruat ac perimat;hujusinquirendae rei ratio existet hocmodo.Nam si ea quae sunt in voce sequuntur ea quse suntin ami)ia,illic autemcontrariaest,opinio conlrarii,utomnis homo justus est,ei quxest omnis homo injustus,eliam in his qu3e sunt in voce affii-malionibus,necesseesl similiter sese kabere.Quod si neque illic contrariiopinalio contraria est,nec affirmatio affirmalioni con-Iraria erit,sed eaquaeest dictanegatio.Quare consiierandumest qux opinatio vera, falsx opinationi contrariasit,uirum negationis,an certeea qux contrario'rum esse opinalur.Dico autem hoc modo: Est quaedam

623 AN MANL. SEV. BOIiTII 624opinatio vera boni^quoniam bonum est;aLia vero falsa, A. tis animus suspicari.Cum vero malumponitur,totaquoniam bonumnon est;aliaquod nialumesl:guxnain audientis suspicatio incontrariumrejecta est.Atqueergo harum conlraria est verxl Et si est una secundumquam contrarialest) privatio vel contrarietas negationiideo noQ idem signifloaat,sed quia siepe(ut dictumconsentit,Haec est investigatio?qua? magis sit universaliaffirmationicontraria,utrumneprivaloria universalisaffirmatio, un universalis negatio. Hinc sumiturquodomnis fere proprietas, quam in vocibusnecesse evenire est,ex opinionibus venit quasvocesipsaj significant.Quod igitur quaerendus in vocibusest, hoc prius est in opinionibus perspicienduni.Neque enim fieri potest ut cum vocum significationesex opinionibus vaniant, quas scilicetvoce ipsae signiricant,non prius proprietates vocumin opinionibus reperiantur. Requirendum igiturestquemadmodum seistainopinionibus positahabeantur,quodin his fuerit repertum,ad voces rationabilitertransferatur.Quffiraturif,'iturprius in opinionibushoo modo : Si opinio privatoria universalis aflirmationismagis est contraria opinioni simplicisuniversalis affirmationis quam opinio universalisnegati()nis,manifestum est quoniam privatoriauniversalisaffirmatio magis perimit universalem simplicemaffirmationem, quam universalis negatio.Quod si illud magis non repererit, sed quodopiniouniversalisnegationisopinionemuniversilisaffirmutionismagis perimatpolius quam opinio privatoriseaffirmalionisconstatquod universalisnegatiomagiscontraria est uni versal i afflrmationi potiu s quam privatoriaafflrmatio. Hoc autem ut inveniatur, ita faciendumest : ponatur opinio quffidam vera ;contraeara du8efalsae,quarum unaafflrmatiositprivatoria,altera universalis nogalio. De duabus igitur falsisquam mendaciorera ratio invenit.eamdioimusvera;opinioni magis esse contrariam.Sint igiturtresopiniones,unavera,duffi falsee : et sit quidemverahsecquae id quod honum est, bonum esse arbitratur,eascilicet quam dicit Aristoteles opinionem esse boniquoniam bonum est, falsa vero una quee quod bonumest, bonum non esse dioit, ea est quam dicitAristoteles falsa boni,quoniam non bonum.ReJiquaquoties tales quaedam propositiones reperiuntur.inquibus nihil negationediscrepetprivatoria affirmatio,qu8erendumest,ut Aristoteli videtur,secundumquam potius prolationem vel opinionem verae affirmationivelopinioni oontraria propositio vel opmioflat.Quanquam enim interdum idemsignificent,aliotamen modo ipsis propositionibus utimur.Namquinegationem ponit, id quod est dicit esse ;qui veroprivationem,id quod non est dicit esse. Gum igiturdiversum initium et diversa intentio quodammodoproposilionum sub eadem signiflcatione.et quaesitearum magis verae propositioni contraria sit, et secundumquem motumanimi magisvera propositioperimatur, quaerendum est. Hoc estenim quod ait:Et siest una.secundum quam contraria?Nonenimdicit quod omnino negatio et privatio unum sunt,sed in hisin quibus idom sunt,hoG est in immediatiscontrariis ; et quando idem signiflcant,quoniamnon secundum unum motum animiunam signifioationemdicunt, qui contrarium vel privationemponunt,etqui negationem secundum quam contrariamagisest propositio, utrumne secundum eamqua?privationem ponit, an secundum eam quae negationem.Post haec quemadmodum sitnatura designat.contrarietatisI^ain arbiirari contrarias opiniones definiri in eoquod conlrariorum sunt,falsumest.Boni enimquoniambonum est, et mali quoniam malum est,eadem est foriasseopinio et vera, sive plures,sive una sit.Sunlautemconlraria isla, sed non in eoquod conlrariorumsunt contraria, sed magis ineoquod canlrarie.Sensusquidem breviter expedius,sed summarationisveritate contextusest.Gumenini deconlrariisdisputat, quemadmodum contrariae opiniones essepospint prima fronte disponit. Arbitrantur enimquidam contrarias esseopiniones,quae decontrariisaliquidarbitrarentur,sed hoo falsum esse convinci-negatio valet.ln his auiem quae medietatem habentnon idera.Nrique enim oequum estdicere quemlibetilJum essemalum, etrursus non esse bonum.Nameum bonumnegatur,potestaliquidmodium audiea-quae id quod bonum est, malum esse arbitratur,eaest quae ab Aristotele dictaest opinio boni quoniamtur.Neque enim si bonumetmalum contrariumest,et aliquid de bonoet malo opinetur,moxnecesseestmalum est. Ex his igitur tribus, una vera, duabus ul contrarietassubsequatur. Age enim quilibet defalsis,quaer6ndum est quae magis sit conlrariaverce;sed quia contingit s*pe et negationem et privatio-bono opinetur quoniam bonum est,rursusde maloopinetur quoniam malum est. Cum igitur idem denem unumsigniflcare in hispraesertim contrariisin J)bono et malo opinetur, illud quoniam bonum est,quibus nuUa medietas invenitur, addit : El si est hoc quoniamraalum,tamencontrari8B opinionesnonuna,secundum quam contraria? Hoc autem hujusmodisunt. Neque enim contrarium est opinari id quodest:in his contrariis in quibusnulla medietas bonum est,bonura esse,et id quod malum est, ma-est, idem negatio valet quod etiam privatio. In his lum esse ; utraeque enira verae sunt.Opinionum au-vero in quibus estqu«dam medietas.afflrmatioprivatoriaet negatio uon ejusdem signiflcationis sunt.Age enim sint hujusmodicontraria quae sintimmediata,genitum esseet ingenitum esse.Incontrariisigitur immedietas idem privatoria affirmatio quodtem contrarietas veritateet falsitateagnoscitur.Hocautem modo hujusmodi opiniones contrariae essepossunt,quae de eadem quodammodoafTectioneani-miproflciscunlur,idestopinionescognoscentesquid-quam quod verum est.Non igitursiquis contrariorumaliquamopinionem habeat,etquidquamdeconrariisarbitrelur.statim necesse est subsequi inopinionibuscontrarietatem. Ergo non est contrarietaaopinionum in ea arbitratione qus contrwiorum est

625 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 626velquaedeoontrariishabatur.Sedpotiuscontrarietas A, solum exspectari oportet in propositionibus quodin opinionibus tunc flt^quoties de una eademque recontrarie quis opinatur.ut quaelibpt res sit propositabona,deeasiquis contrario modo opinetur,quoniambonum est,de eadem rursus quoniam malum est,opinio quae id quod est bonum esse putat vera est,altera vero quae id quod est bonura malum essearbilratur, falsa est. Vera autem et falsa contrariasunt.Recte igitur has opiniones, quas veritaa falsitasquedisjungit contrarias esse dioimus.et si noncontrariorum sunt.sed de una eademquerepercontrarietatemdiotae.Recte igitur dictum est non oporteredefinirecontrariasopinionesineo quod contra-sunt,quia verae sunt.Contrarietas autemin veritate,ut diclum est,falsitate est posita. Quare si consentiuntidem in veritate et in falsitate esse videbuntur.Nechic nuraerositasimpediet.Sive enim pluressive una sit,in eo quod verae sunt idem sunt. Suntaulem,inquit,ista contraria,id est quae in opinionibusversantur,sed nonin eo quod vel contrariorurasuutjVel de oontrariis arbitrantur oontrariaa opinionesinveniuntur;3ed ipsarum conlrarietas inde nascitur.quoddeuna re oontrario modoopinantur.hocest quod ait,sed magiain eo quod oontrarie.Hicautemcontrarie adverbii loco positum est tanquam sidiceret:sed raagis ea re contrariae suntquod contrarieopinantur,etsubintelligimusde una scilicetre.Sienim non de unarecontrarie opin6ntur,seddepluri«buspoteruntnonessecontrariae.Quodfacilecautequeperspiciens unusquisque reperiet.Si ergo est boni quoniam est bonum opinalio, aliavero quoniam non esl bonum,est vero el alia quoniamaliquid aliud est,quod non est,neque potest esse.Aliarumauget, atque baec quidem rursua infinitasunt. Sedquando id quod est aliquaresaufert opinlo, hoc facerenisi semel non potest.Nuque eniraaliqua peridquidem nidla ponenda est,neque quxciinque esse effloi possunt, siquodbonum estnonessebonumar-quod non est opinantur, neque quaecunque non esse bitratur;ergo caeterae qu»cunque aut id quod nonquod esl'\in(init3e enim ulrxque sunt, et quse esse opinanturest esse arbitrantur,aut id quod habet in se bonumquod non esi,et qux non esse quod est),sed in n non haberearbitrantur,falsae sunt,sed ininfinitum.quibus est faltacia. Hx autem sunt,exquibus sunt generationes,exoppositis vero sunt generationes, quareeiiam fattacise.Validam quidem sententiam brevissimis sermonibusclausitjCuju.s^ut breviter dicendum sit.haeo visest.Qui de contrarietate propositionum nosse quaerebat,debebatprimo quae propositionum esset infinitasoonstituere, atque ad eam vim contrarietatiaaptare.In omnibus enim contrariis unum uni contrariumesLSiautemsitquaedam in propositionibusinflnitas,illatota infinitas propositionem uni propositionioontraria esse non poterit.Hoc sumendo totumtextum argumentationis ingreditur.Atque nonialsa verae sit oontraria,sed quodinter onines falsaailla falsa sit ver^ contraria,quce una est et non inflnita.Possuntautem esseinfinitae propositiones etfalsae,potest una flnita eadem quoque falsa.quae veraecontrariaesserationabiliterponendaest.VolenserJOconstituerequoniam negatio potius contrariasit affirmationi,quoniam ea afflrmatio qus contrariumponitjhocdicit.Potest, inquit,esse opinatio quaedamquae id quod est de unaquaquere esse opinetur.Esteliamalia quae id quod non est remillamesae arbitretur.Estautem alia quae id quod secumhabet resilla propositanoneam habereputet.Est ruraua aliariorumsint,sed potiusineoquodde^eademre contrariesuspicentur;ordo vero serraonura talis est. Namquoeid quod est res ipsa.non eam idessearbitretur.Ut autemhoc pervagatumluceatexemplum sumpsitarbitrari, inquit, contrarias opiniones definiri inPpropositum de quo opinaretur aliquis,id quod esteo quod contrariorum sint.id est,[in eo quod quaedambonum.Si quis igiturhoo bonum bonumesseopinetur,verede contrariisopinentur, falsum est. Quomodoautera falsum sit ipsedeclarat.Boni enim quoniambonum est,et mali quoniam malum est.eadem fortasseopinabitur.Rursus si quis hoo esse bonumquodnonestbonum putet,falseopinabitur, utsiquiaarbitretur quoniam laedit,quoniam inutile est.quo-est,id estnon sibi ,sunt contrariae opiniones, niam bonuminjustum est.is ea debono opinabitursedulraeque idemsunt.Quemadmodum autem idemsint,ipse subjungitdicens et usm.Idciroo enim idemquae non sunt,et hoc falsumest.Rursua qui id quodin se habet bonum non habere arbitratur, is opinabiturhoo modo,bonum non estulile,bonum nonestjustum, bonum non est expetendum, et is quoquefallitur.Quod si quiasitqui hocipsumquod esthonum,nonesse bonumarbitretur,utnon putetbonumneque malum esse id quod non est,neque expetendumesse id quod in se habet.sed id quod estipsumboQum,id est ipaam boni essentiam, ita arbitreturbonum non esse bonura.Gaeterae igitur omnes opi-C nionesinflnitaeaunt. Possumusenim per multacolligerefalsa quae cum non sint de unaquaque re, eatamen essedicaraus,ut in eo ipso bono possum dicere,quoniamraalura est.possum quia turpe.quia injustum,quiavitabile,quiapericulosum est,et caeteraquaecunquein bono nuUus inveniet,et haecsuntinfinita.Rursuspossum dicere ea quae habet bonum nonesse in bono,ut si dicam bonura non esse utile,bonumnon esse expetendura, bonum non esse quodBonum autera nuncitausurpal,tanquamsidicatbonitas.Siquis autem ipsam bonitatem non esse bonumarbitretur,ia et falsua est et definitio modofalsus est.Sed in falsia qu83 definita sunt et unanumero.etmagis et proxime veris videnturesse oontraria,una enim res semper uni rei est contraria.Quociroa haecrecte.magiacontrariaestquse negat idquod eat potius quam ea quae negat,vel id quod inse habet.vel affirraat quodinsenonhabet. Hoc autemutclauderetnonrectosermone ususest, sed adquiddamaliudorationemdetorsit,quae res oonfusionemnonminimamfecit.Namcumdixissetnonu^berenosillas potiusponere contrarias veraeopinioni quse

627 AN. MANL. 8BV. BOETIlinflnitEe sunl,3ubjunxit,illud quod ait,sed in quibus A falsa,siquidem elvera. Ergo ea qux est quoniam nonest fallacia.iiae autem sunt ex his ex quibus sunt et esl bonum quod bonum est, ejus qux secundAim se etgenerationes.Hocautem lalem sententiam claudit : falsa esl. llla vero qux est, qnoniam malum est, ejusqux est secundum accidens.Quare magis erit falsa deinquit,opiuiones veris opinionibus opponendum essecontrariasinquibusprincipiumestfallacis.FallaciaBautemexhisnascunturexquibusetiamgenerationes,generationes autem in oppositis in veniuntur,hoo autemtaleest.Omnis generatio ex perrautatione ejusquod fuit surgit, nisi enim id quod fuit prius essedeBierit,non potestesse generatio.Omne enim quodgignitur,in aliam quodammodo formam substantiaepermutatur. Ergocum nonfuerit id quod fuittuncgignitur,et est quoddam aliud quam fuerit, et quifallitur id quod esl quselibet res non esse arbitratur.Nam qui quod bonum est malum esse putat fallitur,bono ea quse est negationis opinio, quam ea quse estcontrarii.Licet haec omnia primae editionis commentariodiligentissime explicuerimus,ne tamen curta expositiohujus libri esse videalur,hicquoque eadem repetensexplicabimus. Est namque ingressus hnjusargumentationis hujusmodi.Si, inquit, verapositapropositione plures sunt quse eam perimunt falsas,illainter eas verae propositioni magis eritcontraria,qusecunque magisest falsa. Qufflrendum igitur estquaeinterpluresfiilsasproposiliones magis falsa sit,sed fierialiternonpotest ut si malum nisi non sitp ut ea verffi propositioni magis videatur esse contrabonum,et de csleris eodem modo. Fallacia igiturest.et principium fallacice,cum quis id quod est aliquares non eam esse arbitratur. Hcec autem fallaciaexhis est ex quibussunt generationes. Omnisenimgeneratio, ut dixit, ex detrimento surgit, ut quod fitdulce non fit ex albo, sed ex non dulci. Et rursusquod flt album non lit ex duro, sed ex]non albo, etcaeterse generationes ex generationibus potiua proDciscuntur,et est prima fallaoia. Quod si ibi primafallacia, ex quibus sunt generationes, ubi integerrimafalsitas est, et proxima verae opinioni, non heecautem nisi in oppositis reperiuntur, ha?o estin affirmationibusetnegationibus,dubiumnonestquinnegationisopiniitio magiscontrariasiteiopinioni quaecontrariumaliquidinarbitrationeconflrmat.Et sen-est ea quae id quod bonum est,bonum essearbitrasusquidemhujusmodiestjVerbaautem sese sic ha- '-' tur,quam ea quffi id quod bonum est, utile:quod sibent.Si ergo,inquil, est boni, quoniam bonum est itaest,veriorest illa qus secundum ipsam rem veraopinatio,qua3 scilicet vero est; est autem quoniam est, potius quam ea quae secundum accidens veraria, hoc autem per veritatem dicendum est. Namcum vere et per se aliquid dici possit, et per accidens,illudtamen maxime veritatis naturam tenet,quodsecundum rem ipsam diciturpotius quam quodsecundumaccidens vcnit,ut si quisde bono opinetur,quoniambonum est, hic secundura rem ipsamverani opinionem habet. Sin quis vero arbitretur,quoniam bonum utileest,verumquidemopinabitur,sed isla veritas de bono per accidens fit boni. Acciditenim bono et utile quoque sit.Quare illa qua3 bonumbonumesse arbitratur per se vera est, id estsecundumipsamrem veraest.IlJa vero quas id quodbonum est, utile opinatur per accidens bonivera est. Quamobrem propinquior naturai bonitatisnon bonum est, quae falsa est ac deflnita. Est veroquoniam aliquid aliud est,quod non est neque potestesse,idesteaqu6eidesseascribit quod non est ;aliarum quidem omniumnulla ponenda est,nequequaecunqueessequodnon est opinatur,id est quae idquod non est res proposita, eam esse putet, nequequaecunquenon esse quod est, idest neque ea quaeid quod habet res proposita in opinionibus negat.Gur autem ista non opinantur contrariae docet hocmodo : Inflnits enim,inquit, utraeque sunt, et qusesse opinanturquod non est, etquae non esse quodestjSed quae magis ponenda est?In quibus est, in-esse videtur. His igituritaconstitutis etde falsitateidem dicendum est. Falsa enim propositio quae illivera3Contrariaest,qua2[F.qu8e verajsecundum seest,magisfalsaestquameaquae eamveramperimat,qucesecundum accidens est.Nam siverior esl ea quse deipsa naturareiverum aliquid opinatur,illa eritmagisfalsa quae perimit veriorem ;quod siilla,quanquamsitvera, minus tamen quia de rei accidentapronuntiat,minus quoque illa erit falsa quoa minusveriorem perimit.His igitur ita constitiitis, videamusnuncquemadmodumse inhishsbent opinionibusvel propositionibus, de quibus nunc Iractatur.quit,fallacia,id est in quibus prinoipium fallacia est.q Idem igitur sit exemplum ut supra dictura est : idPrincipiumautem fallaciiEundeducitur? ex his ducitur,exquibus sunt et generationes ; unde autemsunt generationea?ex oppositia.Omnis enim, ut diotumestjgeneratioex eo quod non estid quod fuit,quod scilicet ad negationem vergit. Quare, inquit,etiam fallacia etprincipium fallaciae inoppositisinvenitur,ubietiam generationes, ex quibus est ipsafallacia.Si ergo quod bonum est, et bonum, et non malumest, el hoc quidem secundum se,illud vero secundmnaccidens. Accidil enim ei malum non esse;magis uutemest in unoquoque vera quse secundum se est, etquod bonum est,et bonum est,et non raalum, sedquod bonum est, secundum ipaam rem est, quodvero malum non est,accidit ei.-namid quod bonumest per naturam bonum est;quod vero malum nonest;secundo loco et quasi accidentereat.Ergo opiniode bono quoniam bonum est, verior est propinquiorquenaturae ea opinione quae esl de bono,quoniammalum non est.Si igitur ita est,et ea quas verioremopinionem perimit, magis lalsa est quam eaquae veram quanquam vera sit, roinus tamen estvera,manifestum est quoniam negatiomagis falsiorestquam affirmatio,qusicontrariumponit.Nam negatiodicitnonesse bonumquodbonumest,affirma-

629 IN LIBRUM DS INTERPRETATIONE EDITIO SECUNDA. 630osse quodbonurn est.Illa vero afflrmatio contrarii,qute estmalumesse quod bonum est,illam opinionemperimitveramqus debono secundum accidensest,id est non malura esse quud bonum est. Constatigitur magis falsam esse opinionem qus dicitnon esse bonum quod bonum est, potius quam eaquEB opinatur malum esse quod bonum est.Quod siest falsior magis contraria, magis igitur contrariaest negationis opinio quam oontrariae affirmationis.Expedito igitur sensu, verba ipsa demonstrandasunt.Si ergo,inquit,quod bonum est, sit bonum etnon sit malum,et hoc quidem secundum se,id est,ut quod bonum sit,bonura esse dicatur, illud vero•secundum accidens,hocest quod bonum est,ut malum non sit. Aecidit enim ei malum non esse, magisautem in unoquoque est vera,qu8e secundum seesl.Nam quod secundum uniusoujusquenaturam est,propinquius est ei rei cui est secundum naturam.Quocirca et veritas secunilum rera,quia rei proximaest.verior est quam ea quK secundum accidens est,hoc est enim quod ait: Magis autem in unoquoqueest vera quae secundum se est;quod si hoc ita est,etiam falsa,id est etlara illa falsitas est magis falsiorqu» illam perimit opinionem vel propositionemqucB secundum se vera est,siquidem illa secundumse vera verior est quam quae secundum accidens reivera eat.hoc est enim quod dicit,siquidem et vera.Hocigiturexponens exemploconfirraat.Ergoea quaeest,quoniam non est bonum quod bonum est, ejusquae secundum se est falsa est,hoc est illa quse opponiturilli opinioni quae secundum se vera fuit,hocenim hcec verba demonstrant, cum dixit : Ergo eaqufflest.quoniam non est bonum quod bonum est,ejus quffi secundum se est, falsa est, id est quaaipsura bonum negat bonum esse,per se verse propositionisfalsa esl.id est opposita.falsitas enim veritatiopponitur.illa vero quce est quoniammalura est,ejus quae est secundum accidens,hoc est,illa opinioquaeidquod bonum est,malum arbitratur esse,falsaest, et apta ei propositioni quae est secundum accidensvera,id est qufe opinabaturbonum non essemalum. Quare magis erit falsa de bono ea qus estnegationis opinio quam ea quas est contrarii,id est, Hla vero quse est,magiscontrariaestnegatio quam affirmalio contra-D est,implicita est. Etenim quoniam non bonum est, ne-irii. Siquidera cum sint de bono utraeque preedicata3,falsiortamen negatio reperitur. Sed quod dixitbono aocidere,utmalum non sit,non ita intelligendumest quemadmodum solemus dicere, subjectoaliquid accidere.Neque enim fieri potest,sed acciderehic intelligendum est secundo loco dici,principaliterenim qiiod est bonum dicitur bonuni. Seeundovero loco dicitur,non est malum;hoc autemtraotum estasimilitudine substantis et accidentis.Unaquceque enim substantia principaliter quidemsubjecta est.secundo vero loco vel alba,vel bipeda,vel accidens, vel quidquid substanliisaccidere potest.tio vero malum esse quod bonum est^negatio qucs A FaUus autem est maxime circa singuh qui habetest non esse bonum qaod bonum est,illam secundumse opinionem veram perirait quoedicit bonumcontrariam opinionem . Contraria enim eorum sunt qusepiurimum circaidem differunt.Quoi si harum contrariaquidemesi alLera,magis vero contraria est contra^diclio, manifeslum est quoniam hxc erit contraria.Vis omnis argumentationis, ut brevissime expediatur,hujusmodiest.Omne verum aut secundumse verum est,aut secundum accidens, quia necesseest etiam falsum,aut seoundum se falsum esse,autper accidens.Verum autem illud esse verius constatquod secundura se est potius quam illud quod peraocidens; qui vero contrariam de re alioujus habetopinionem quam res ipsa est,necesse est ut plurimumfalsus sit.Etenim contrarietas opinionum est,quotiesdeunaeademque relongissime aseabsistengtesopiniones sunt.Quod igiturmagis falsum est,hoceritetiam contrarium.Illud enim quod magis a veritateabest.hoc magis falsum. est.In opinionibus veroquag a se plnrimum difTerunt,ea sunt contraria;iIlaigitur in opinionibus contraria est quae plurimumfalsa est.Est autem ut dictum est plurimum falsa,quae secundum se falsa est,id est quae illam perimitpropositionem qua; secundum se vera est,hsc aulemnegatio est;negatio igitur contraria est afflrmationipotins quam ea afflrmatioqua» contrarium ponit.Talis igitur sensus his verbis incIuditur:Falsus estautem magis,inquit,circa singula qui habet contrariamopinionem.Quanquamenirapossitessequilibetfalsus,etiarasi de eadem re contrariam non habeuntopinionera,ille tamen magis fallitur qui contrariumaliquid opinatur.Hoc autem cur eveniat dicit : Coni-*-"traria enim eorum sunl quc-e plurimum ciroa idemdifferunt.Idcircoenimmaximefalsa contraria opponuntur,quiacontrarietas non nisi in plurimum dis-icrepantibus invenitur.Quod si harum contraria estaltera,id est quod si harum propositionum vel quaeper se falsa est,vel quaa per accidens,unam contrariamesse necesse est,magis vero contraria contradictionis,hoc est magis autem falsa negatio (hooenim quod ait,Magis vero contraria h8eo,hoc sensittanquam si dixisset,magis vero falsa contradictionisest,id est magis vero falsa negatioest),concIudit,9iilla, ut dictum est superius, ita sunt, manifestumesse.quoniam haec^id est contradictionis, erit contraria.quoniam malum esl,quod bonumcesse est forte idem ipsum opinari.Postquam idcirco contrarium potius negationemmonstravit esse.quod hcec magisessetfalsaquameaquffl contrarium afflrmaret,et distinctione falsitatigcontrariam esse propositionem opinionemque,quaBrem propositam,negaret edocuit,nunc ex simplicibusimplioitisque propositionibus opinionibusqueidemnititurapprobare.Dicit enimquod eaaffirmatioquEecontrariumponitimplicitaetnonsit simplex.Idcircoautem implicitaest quod qus arbitraturid quodbonum est malum esse,raoxillam quoque opinari necesseest id quod bonum est bonum non esse.Nequeenim aliter malum esse potesl,nisi bonum non sit,

631 AN. MANL. SEV. BOHTII 632in substantiis. Hic enim solse sunt contrariBB nega-Quare qui quod bonum est malum esse arbitratur, Aet rem bonam malum putat,et eamriem ipsam nonesse bonum.Non igitur simplex est hsec opinio debono.quoQiam malum est, continet enim intra seillam quoniam non estbonum.Qui vero opinaturnonessebonumquod bonum est,non illi quoque necesseest opinari quoniam malum est.Potest enira etnonesse aliquid bonum et malum non esse. Atque hocquidem in his invenitur rebus in quibus aliqua medietaspoterit inveniri,hoc quoque cautissime addidit.Hisigitur ita positis,quoniam contrarii opinionon est simplex,siniplex veroest negationis,necesseest ut contra simplicem opinionem simpiex potiustiones. Si ergo huic contrariffi opinioni qu® est dehomine quoniam homo est, illa opponitur quee estde homine quoniam homo non est,manifestum estin aliis quoque in quibus contrarietas invenitur,looum contrarietatis negationem potius obtinere.Namsiinhisinquibus contrarietas est,utinbonoveimalo,manifestum est non potius illam esse contrariamquae bonum negaret,quam illamquse maluraobtineret, ei quaa id quod bonum est bunum essearbitretur,necin his eam contrariam esse oporteretin quibus contrarietas nulla est.Quid enim attinetcum dehomine dicimus,quod contrarium nonhabetvideatur esse contrarium.Est autem sitrplex opinio ibi esse negationem contrariam,cum vero de bonoboni,quoniam bonum est,vera. Simplex vero boni, quod contrarium habet ibi non esse;sed potius eamquoniam bonum non est,falsa. Simplici igitur opi- t, qusB contrarium poneret?Quocunque enim vertiturnioni de bono,quoniam bonum est,simplex erit con negatio,suam vim in omnibus servare debet.Quodtraria negationis,quae est boni,quoniam'non est bonum.Totaverovishujusargumentationishinctractaest:quoties vera est quaedam propositio,et duee quaeeam perimere possint,si una earum nihil indigensalterius veram propositionem perimal,reliqua veropraeteralteram eamdem propositionem perimere nonpossitjilla magis dicenda contraria est,quae sibi sufflciensnec reliqua indigens propositam propositionemperimere valet;veram autem propositionem debono quoniam bonum est,sola negatio perimerepotest,etadil)iusveraeinteritumest sibiipsasuffloiensergo dicitur ab Aristotele,ut breviter explicem,taleest:si in aliia negatio est contraria,hic quoque negationemesse contrariam manifestum est. Quod siin aliis minime, in his quoque quaesupra posuit,sed in omnibusaliisin quibuscontrarietas noninvenitur,contradictiocontrarietatis locum tenet, et hiaigitur in quibus est contrarietas eumdem locum nequealium tenebit,quod his verbis explicuit: Amplius,sietiam in aliis simiiiter oportet se habere,et hic videbiturbeneessedictum.Nam siinomnibusaliisitasehaberenecesse est,etin his quae supra dictasuntquffi dicit,quoniam bonum non est.llla vero quseopinaturmalumessesibisolanonsufficiet,nisiillaquoqueei auxilietur,quse est id quod bonum est bonumitasesehabet,etidquod dictumestoptiraedictumessevidebitur.Auteniraubiqueea quffi est contradictionis.autnusquamalicubiquidemcontrariamrepenonesse.Idcirco enim contraria illam aufert, quia ^ riet.Alicubi vero minime,quibus vero non est consecumnegationes trahit,manifestum est hanc quse trarium,utin substantiisin quibusnulla estcontrarietas.Hocad ver» propositionis interitum sibi ipsa sufflcit,enim nos,tii'bene meminiraus, praedica-recte magis contrariam videri quam quae sibi ipsa non menta docueruntide his est quidem falsa ea quae estsufficit, nisi ei vis negativae propositionis addatur.Amplius si etiam simililer in aliis oporlel se fiabere,el hic videbitur bene esse diclum.Aui enim ubique eaquse est contradictio, aut nusquam. Quibus vero noneslcontrarium,de his quidem est falsa ea quse est verseopposita, ut qui hominem non putat hominem, falsusest. Si ergo hse contrariae sunt, etiam alix qum suntcontradictiones.Quodde his,inquit,propositionibusdicimus sihocin omnibus invenitur,firmum debet esse quod dicimus.Nequeenim verisimile est in aliis quidem propositionibusnegationes essecontrarias.In aliis vero D contrarietatis.affirmationes,qu8e contrarium ponunt.Sed si hoc inomnibusproposilionibusinvenituretcontradiclionibus,utcontradictiopotius contraria sit,idest negatioquam quae contrarium habet, nihil est dubiumquinhaecratioconsistat in omnibus.Sinvero in aliisea qu8B contrarium ponit magis contraria est quamnegatio.Hic quoque ita sese manifestum est non habere,ubi enim inveniri potest contrarietas, in hisdubitatio est quaenam sit contraria,utrumne ea quaecontrarium affirmat,an eaquajid quod propositumest negat. Ergo in his in quibus dubium non estquemadmodumsithocspeculandumest.Duhiumaulemnon est in his in quibus non est contrarietas,utoppositaverae,idestinhisinveniturquidem oppositafalsa opinio verae opinioni,sed quse sit ista manifestumest.Namubinullaconlrarietasest,liquetcontradictionisesse contrarietatemjUt qui hominem nonputathominem,falsusest.Hocenim solacontrarietasverse propositionis invenitur. Si ergo hae contrarisesunt,et illse alife qua) sunt contradiotionis,id est siin his quae contrarietatem non habent, negationessunt contrarise (necesse est enim aliquas esse contrarias),inaliis omnibus etiam in quibus estaliquacontrarietaSjUt bono et malo,negatio locum obtinetAmplius, similiter se habent boni quoniam bonumest, ei non boni quoniam non bonum est, et ad has,boni quoniam non bonumest,et non boni quoniam bonumest.Uli ergo quse non boni quoniam non bonumestjVeras opinioni qusenam est contraria^Non enim eaqux dicit quoniam malum est, simiU enim aliquandoerunt verfle.Nunquam autem vera verx contraria est.Esienimquiddamnonbonum,malum, quare contingitsimul esse veras.At vero nec illa quse est quoniam nonmalum,vera enim et hcBC,simul enim el hfeerunt. Relinquilurergo ei qux est non bonum,quoniam non bonumest, contraria, ea quse est non boni quoniam bonumest ;falsa enim hsec. Quare et ea quse est bon

633 IN LIBRUM DE INTERPRBTATIONB EDITIO SECUNDA. 634uoniamnon bonum est,ei qux est boni quoniam bo- A ita alius prescedens ad aliura sequentem erit, et utnum est.praecedens adpraecedentem.ita sequens ad scquentera;Quaecunque superius dictasunt, ea rursus validioresedadquatuorquisunlprsecedentesduomedie-per proportionem argumentatione confirmat.Proportio autem est rerum inter se invicem similitudo.Siigitur positae sint res quatuor, quarum duaesint praecedentes.reliquae sequentes,et sic se babeatprima ad seoundam quemadmodum tertia ad quartam,tas e3t,et sexigituradduodecimmedietas est. Ergoin omni proportione hoc respicitur,dura est, quodside quatuor propositis rebus sicut prima est ad secundam,itatertiaadquartam, erit ut prima ad tertiam,itasecundaadquarlam.Istaigiturnumerorumnecesse est ita se habere primam ad lertiam proportio ad propositionem vim naturamque transfetasquemadmodum fueritsecundaadquartam.Hocenim ratur,sintquedu« propositionesprimK quarumunaipsum breviter facillimeque numeris agnoscimus. praecedens,altera sequens,et aliae rursus duae quarumSit enim primus numerus 2, secundus 6 rursusinchoantibus,tertius4, quartus 12.1n his igitur praecedentesuna praec3dens,altera similiter sequens, et inhis sitaliqua similitudo.Sienimpriraaboniquoniamquidem sunt duo et quatuor,sequentes vero bonura est, hanc sequitur boni, quoniam non bo-sex et duodecim.Sicut autem duo ad sex, ita quatuornum est. Rursus sit praecedens tertia non boni quoniamad duodecira.Nam sicut duo senarii tertia parse3t,ita quaternarius duodenarii tertia pars est. Quocircasicut quaternarius praecedens ad sequentem,non bonura est, hanc autem sequensnon boni, quoniam bonum est.quartaPraecedentes.1. Boni quoniam bonum est.Sequentes.2. Boni quoniam bonum non est.3. Non boni quoniamnonbonura est.4. Non boni quoniara bonum est.Perspiciaturigiturinhis quaesit similitudo proporlionum.Estenira ut prima boni,quoniambonum estsese habebit secunda ad quartam. Quemadmodumsese habetigiturboni quoniambonura est, ad eamadsecundam boni,quoniara bonumnonest,itatertia quae est non boni quoniara non bonum est, cumnon boni quoniam bonum non est, ad quartani non utraequesint verffi,ita sese babet opinio boni quoniamboni quoniam bonum est. Nam sicut boni quoniambonum est vera propositio est,falsa autera boni quoniamnon est bonum,ita quoque non boni quoniamnon est adopinionem non boni quoniam bo-num est,quod ipsae quoque utriequesuntfalsae ;namsicutistee simulverae, itailla3 simul falsas, quocircanon est boiiura,vera propositioest, falsa aulem non ut est priraa ad terliam, ita secunda ad quartam.boni quoriiam est bonuni.Quod si ita est eteodera OstensaigiturhacproportioneimrauLatoordine eaedemmodo sese habet opinioboniquoniam bonum est,addisponantur, sed sit prior opinio ea quae estopinionem quae est boni quoniam bonum non est, r non boni quoniam bonum non est, eaque sequaturqueraadraodum etiam opinio non boniquoniam non boni quoniam bonumest^etsubbispraecedens tertiabonum est.ad opinionem non boni quoniam bonum non boni quoniam bonum est, quarta sequens boniest et quemadmodum se habet prima ad tertiam,ita quoniam bonum non est.Praecedentes. Ver». Sequentes.1. Non boni quoniam bonum non est 2. Boni quoniam bonum est.3. Non boni quoniara bonum est. 4. Boni quoniam bonura non est.Fi-Utigitur superius demonstratum est, ita sese habetopinio non boni quoniam non bonura est, ad eamopinionemquae estboni quoniam bonum est, quemadmodumnonboni quoniambonum est,adeamquaeest boni quoniamnonbonumest.Utenimiliae simulverffi, ita hae siraul faisae eaderaque proportio est.Quocircaeritsicut primaquseestnon boni quoniamnon bonum est ad tertiara eam quae est non boniquoniambonum est,ita erit secunda boni quoniarabonumest,adquartaraboniquoniamnonestbonum.Requirendum igitur est quemadmodum sit primaad tertiam,ut ex eo speculemur,quemadraodumsitsecunda ad quartam. Dico enim quoniam huic opinioniquae arbitratur non esse bonum quod bonumest,quoniara contra illam esl quae arbitraturidquodbonum non est bonum esse. Age enim si potius estcontra eara opinionem quae id qund bonum non est,bonum putat, sit ea quae id quod bonum non est,malura putat ; sed hoc fieri non potest. Contrariaeenira opiniones simul nunquam verae sunt, possuntautem simul hse esse verae.Si quis enim parridiciumquod non esl bonura putet non esse bonum, idemquoque parricidium quod per nalurara non et bonummalura putet, vere utraque opinione arbitratur.Igilur non est contraria opinio ea quae idquod bonum non est non bonum putet, ei quae idquod bonura non est malum arbitratur. Rursusponatur eidem opinioni de non bono quoniamD non est bonura,contrariaea quaearbitratur id quodnon est bonum non esse malura.Id quoque conlrariumnonest.Fierienira potestutidquod bonum non est,necmalumsit. Nequeenim orania quaecunque bonumnon gunt mala sunt statim,sed est ut bona quideranon sint, tamen nec mala sint. Si quis enimlapidem nequidquam jacentemquod per se bonumnon est,non bonumesseputat.verearbitretur, idemipsum lapidem quod per se bonum non est, si nonmalum putet, nihil ejus opinioni falsitas incurrit.Quare quoniameaquae estnonboniquoniamnon bonuniest,et cum ea quae est non boni quoniam maluraest,etcumea quaeest nonboniquoniamnon est

n;alum,vera aliquoties invenitur, neutri contrariaest.Restat igitur ut ei sit contraria opinio nonboniquoniam bonum est, qu» opinatur id quod nonestbonum bonum esse; haec autem est, non boni quoniambonum est, quoniam opinatur id quod non estbonum bonum esse. Contraria igitur est non boniquoniam non bonum est,ei quae est non boni quoniambonum est.Sed hic itasese habet opinio nonboni quoniam bonum est, ad opinionem non boniquoniam nonbonum est,quemad nodumopinioboniquoniam bonura est,ad eamdem opinionem quae estboni quoniam non bonum est. Sed primatertiaquecontrarias.Secundaigiturquartaquesecundumsimi-litudinemproportionissuntsineulladubitationecon-trariaj. Potestvero etsimplicius intelligihoc modo,si boni quoniam bonumestopinio.et non boni quo-rjniam non bonum est opinio,similes secundum veritatemsunt, boni autem quoniam non est bonum,etrursus non boni quoniam bonum est,ips8e quoquesimiles secundum falsitatera sunt, si una falsarumuui verarumopinionum inventafuerit,contraria eritreliqiia falsa,reliqua» verae contraria, quod scla efficitsimilitudo.Ostenditurautemuna falsa universe,quemadmodumsupraexposuimus,centraria,hocesteaquse dicit quod non est bonum esse bonum eiquae arbiLraturid quod non est bonum non esse bonum.Relinquitur igitur ea quae arbitratur id quodbonum estnon esse bonum contraria esse ei quaeopinatur id quod bonum est esse bonum.Qua in recolligiturnegationempotiusquamcontrariumponentemafflrmationem verae affirraationi essecontrariam.Perplexa igitur sententia his modis quibus diximusexpeditaestjSed se sic habetordo sermonum. Amplius,inquit,similiferse habet boni quoniambonumest, et non boni quoniam non bonum est, quffi utreequeverx sunt, et super has boni quoniam non bonumest,et non boni quoniam bonum est, quae suntutraeque mendaces.Illi ergo qus est non boni quoniamnon bonum est verae opinioni quajnam estcontraria?(hocquasiinterrogativomododiotumest.)Non eaquffi dicitquoniammalumest.quoniara simutaliquundoessepoterunt verae, hocautemin contra-riisnonpotestinveniri;nunquameniroveraeveracon-trariaest,quemadmodum autem flerlpotestutsimulsintverce,quoniam estquiddam non bonum malum,quare eontingit simulverasesse. At veronecitlaquasestquoniamnon malum. Simulenimeths erunt, idestpossuntaliquando simul essevere, inhis praesertimrebus quae interbonum malumque sunt. Relinquiturergoeiquae est non boni quoniamnon bonumesl, quas veife est contraria, ea quae est nonboni quoninm lionumest, quffifalsaestetsimul veranon potest inveniri.Quareadsimilitudinerasuperiuspositam revertitur ut dlcat, eam quae est boniquoniam nonbonum est,contrariameiquBe est boniquoniam bonum est.Quod si quis ea quie superiusdicta sunt,diligentius intuetur,nec in totius sententiaestatu nec quiriquara in ordine fallitur.Uanifestum estautem quoniam nihil interest,nec siuniversaliter ponamus afjirmationem ; huic uni-AN. MANL. SEV. BOBTII 636Aversalisnegatio eritcontraria utopinioniquse opinaturquoniam omne quod est bontim bonum est, ea qace- estquoniam nihil honm quos bona sunt bonum est.In superiori argumentatione omnia de infinitisexplicuit.Sedquoniamfortassealiquispoteratsuspicarinon earadem rationem esse posse in his propositionibusquaesuntdeflnitse,atqueinhis aliquid interesseulrumeademdemonstratioeis quae deflnitaesunt,eveniret,hoc addit,nihil interesse utrura eamdemdemonstrationem quam ipse superius in propo-*sitionibusindefinitis fecit,quisquam faciatinuniversalibusquffi jam sine dubio deflnitae sunt. Si quisenimsecundum indeflnitarum propositionumsuperioremdisposilionem deflnitas disponat, easquesecundumpraediotum modum speculetur, non aliamuniversalis afflrmationis opinioni contrariam reperiret,quara eara qus universalis negationis opinio.NihilBniminterestinterindefinitasdefinitasquepropositiones,nisiquodindeflnittEquidemsinedeterminatione.definitaevero cum argumento determinationissunl,vel universalitatis vel particularitatis : hocest enim quod ait,nihil interest nec si universaiiterponatur afflrraatio, universali namque afflrmationiuniversalis contraria erit negatio,ut opinioni qu»opinaturquoniam oranequod estbonumbonumest,quae scilicctestuniversalis affirmationis, ea fit contrariaquae est quoniam nihil eorum quae bona suntbonurnest:hocestopiniouniversalis negationishocautem cur flat ostendit.Nam ea qux est boni quoniam'bonum e.it,siuniversalitersit bonum, eadem est ei quw opinatur id quodC bonum est,quoniam bonum est.Hoc autem nihil differtab eo ijuod est, quoniam omne quod est bonum bonumest^Simiiiter aulem et in non bono.Grariatira indeflnitam propcsitionemad similitudinemuniversalis adduxit, dicit autem quaecunquefuerit indeflnita propositio; ei si quod in sermonesolemus dicere quidquid addatur universalis fit, utnihil omnino distet ea quae ad rem in affirmationeomne praedieat, ut ea opinio vel propositio quae estde bono quoniambonum est,huic si addatur quidquid,utitadicamus.quidquid bonum est bonum est,difiert ab ea quae opinatur, omne bonum bo-nihilnum est.Quareeadem vis est superioris demonstrationisinpropositionibusindeflnitisquaeetiaminuniversalibusquae paululum. quiddatridistant, sed nonD ad qualitatem.necad vimpropositionis,sedad quanlitatemrefertur.UniversalilasenimquEintitalioppoTnitur.Kt sensus quidem bomini est, verba vero siQsunt.Superiusproposueratnihil interesse an indeBnitaesset propositio an universalis.Gur autem nihilintersit hoc modo dioit. Nam ea quae est boni quoniarabonumest,idestindefinitaaffirmatio,siuniver-saliter sit bonum, id est si bonum universaliter proferatur,eademest ei qua opinatur quidquid bonumest quoniambonumest.id est,nihil discrepat ab eaopinione quae opinatur quidquid bonum est bonumesse;hujusmodiautera opinionihildiffert ab ea quaeaperte universaliter proponitur, quae est, omne quodest bonum bonum est. Simililer autem et in non

^.637 IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE EDITIO SECDNDA. 638est,velquoniam omnis homo bonus est, ea quse estquoniam nullum vel nullus. Conlradictorias autemquoniam non omne est non omnis.Superius omnesargumentationesad bonum tollit,rcdigitqueadconclusionem omnem quaestionis vim.bono,id est non bonuni eademratione dicimus.Ea A. homo lionus est, aut, non orane, hoc est non omnenamque propositio vel opinio quas opinatur non bonumesse,si ei addalur universalitas,nihil differt abbonum bonum est, contra eam nuas dicit, quoniamomne bonum bonuaiest.Constatigiturinhis propositionibusquasea quae universaliter aperte proponitur, ^quee est,supra posuit magisesse contrariamomne quod bonum non est non est bonum.arfirmalioni quae dicit, omnis homo justus est,eamQuare siinopinione sic se liabel: sunt autem hse quoe dicit,nullus homo justus est,potius quam eamquxsunt in voce affirmaiiones et negationes notaeeeorumquaesuniin anima. Manifestum estquoniam affirmalioniconiraria quidem nega/io esl circa idem universaiis,quae dicit, omnis homo injustus est.Manifestum est aulem quoniam et veram verx noncontingit esse contrariam,nec opinionem, nec contra-ut ei quae est quoniam omne bonumhonumdictionem. Contrarias enim suni quas circa oppositasunl. Circa eadem aulem coniingit verum dicere eumdem.Simul aulem non contingit eidem inesse contraria.Posthaeolibriterminume.iipedit ineaspeculationeet demonstratione, per quam licet verum sitmani-Supraenimneaationesetaffirmationesearurccnntra- R „ ^ ., , ... „.^ ?. . festumqueomnibusduaspropcsitionesverasnonesrietalesdeopinionibus pensareoportere praedixeraise contrariaSjtamen id ipsum monstrareconatur.EstNuncvero quoniam inopinionibus reperitillamcontrariamesse quae essetuniversalis negatio.idem re-autem hujusargumentalionisingressushujusmodi:ea quae sunt contraria, opposita sunt.Oppositaverofertad prop(isitiones,quasmanifestum est quoniamnon possunt eidem simul inesse, Contraria igiturvocessuntetsignificative animi passionesdesignare.eidem simul inesse non possunt. De quibus autemIn principio enim libri significativas voces pussionessimul aliquid verum dici potest, illa simul eidemanimae monstrareveraciterdocuit,nuncpavelutprobaturusquoniaminopinionibusillacontrariauniver-inesse possunt. Qua) vero simul eidem inesse nonp03sunt,de his simul verae propositiones.afflrmatiosali afflrmationi reperta esset,quae esset universaliset negatio esse non possunt. Sed contraria simulnegatio potius quam ea qua3 contrariam universalieidem inesse non possunt.Quae igitur simul verumaffirmationi affirniaret, idem quod arbitratur indicunt.contrarias non sunt. Idcirco quoniam de quibusaiflrmutioet negatio simul verae esse possunt,vocibus provenire, hoc est, affirmationi universalinon affirmationem contrariam rem ponentem, sedilla simul eidem insunt. Quooirca qute simul veraeuniversalemnegationem essecontrariam,contradictorias vero eas qua3 cum affirmalio universalisesset o , ,. i -«.i (•„„, „„„*.,„+„„,•„sunt contrariffi non sunt. Sensus quidem hio est,,. , . \. . . ,,. , ., C verba autem sic conslant.Manitestum est autem,inparticularis negatioinveniretur. Atque hoc quidemquit,quoniam ei veram verae non contingit esse contrariam.idest duas veras propositionea non posseplenissimedictura est,necaliquisin verbiserrorest,sed nos ut cfetera nihil ambiguum relinquentes, ip-essecontrarias,necopinionem,neccontradictionem.Si opinio non est verae contraria, multo magis necsorura quoque verbnrum sensum eorumque ordinemprosequimur. Ait enimiQuaresi in opinione sc sichabet,id est quod opinio negationis contraria invenituroplnioniaffirmationiSjpotiusquamconlrariumponens affirmatio(Sunt autem hae quassuntin voceaffirmationes et negationes not» earum quae sunt inaniraa.Nam sicut in voce affirmatio et negatio est,contradictio quae ex opinionibus venit. Contradictionemautem hicpro contrarietate posuit.Deea enimnon agebatur. Contrariae enim sunt quee circa opposilasunt, id est omne contrarium est oppositum.Circa autem eadem contingit verum eumdemdicere, idcirco quod de his solis et negatio et afflr-ita quoque etiam in opinione, cum ipse animus inmalioverae simulessepossunt,quaeeidem simul essecogitatione sua aliquid affirmat,aut aliquid negat,contingit, simul autem eidera non contingit inessequod nos alio loco diligentius expediemus,ergo quoniamaffirmationes et negationes quae sunt voce,contraria, ut concludatur quoniam de quibus etafflrmatio et negatiosimulveraesunt,eaeidem simulnotae earum suntaffirmationumvelnegationumquaen inesse possunt, contraria vero simul eidem inessesunt inanima),manifestum est quoniam estaifirmationicontrariaquidemnegatio oirca idemuniversa-non pcssunt ;quce ergo simul veric sunt, nonpossunt esse contraria. Noster quoque laborjamlis, circaidem autem addidit nedisjunctim afflrmationeset negationes contrarias diceremus, sed aitaffirmationem etnegationem esse de unaeademquere,etillamquidemuniversaliterafflrmare,illamverouniversaliternegare.Earumaulemhfficsuntexemplautei quffi est quoniam omne bonum bonum est, velquoniam omnis homobonus est,ea quae estquoniamnullum,id est nullum bonum bonum est,coiitrariaest,vel qucB, nullus,hocest nullushomo, bonus est.Contradictoria autem aut, non omnis, id est nonomnishomo bonusestjContra eamqu» dicit,omnistranquillo constat portu. Nihil enim (ut arbitror)relicturo est quod ad plenam hujus libri notitiampertineret.Quare si rem propositam studio diligentiaqueperfecimus,erit peruiile his qui harum rerumscienlia complectendarum cupiditate tenebuntur.Sin vero minus id effecimus, quod nobis propositumfuit, ut obscurissimas hujus Jibri sententiasenodaremus, labori nostro nihil ut aliinocituro,et si non oportebit, obloquitur.JVe guid in his Anicii Manlii Severini Boetii operibus

639 AN. MANL. SBV. BOETH 640possit amplius requiri, priorum et posleriorum Ana- A. dona/os, adjunximus, ubique studenles ne nosLro ojlylicorumAristotelis libros Lalinilate ab hoc auctore ficio defuisse videamur.PRIORUM ANALYTIGORUM ARISTOTELISLIBRI DUOAN. MANL. SEV. BOETIO INTERPRETE.GAPUT PRIMUM.De propositione,termino el syllogismo.Priraum dicendum circa quid etde quo estintentio,quoniamcirca demonstrationem et de disoiplinaLIBER PniMUS.demonstrativa est.Deindedeterminandum quidpropositio,praedicari, quando nihil est sumere subjecti, deet quid terrainus, quid syllogismus, quis B quo non dicatur alterum, et de nuUo similiter.perfectus, et quis imperfectus.Postea veroquidestin toto esse, vel non esse hoc in illo,et quid dicirausCAPUT II.De conversione absolularum propositionum.de omni, aut de nullo praedicari. Propositio ergo est Quoniam autem omnis propositio est, aut deoratio affirmativa, vel negativa alicujus de aliquo. inesse, aut ex necessitate inesse, aut contingereHaecauiemautuniversalis,autparticularis,autindefinita.Dico autemuniversalem quidem, cum aliquidomni, aut nuUi inesse; particularem vero, cumalicui,aut non alicui.aut non omni inesse. Indefinitamautem, cumquid inesse, vel non inesse significat,sive universali, vel particulari, ut conlrariorumeamdemessedisciplinam,autvoluptalemnonesse bonum.Differt autem demonstrativapropositioa diiilectica,quoniara demonstrativaquidenj sumplioalterius partis contradictionisest. Non enim interrogpt,sedsumit, qui demonstrat.Dialectica vero interrogatio,contradictionisest. Nihilautera refertutfiate.x utraque syllogismus; namet qui deraonstrat,et qui interrogat,syllogizat,sumen8aliquiddealiquoesse, vel non esse. Quare erit syilogistica quidempropositio,simp!iciteraffirmatio velnegatioalicujusde aliquosecundum dictummodum.Demonstrativavero si vera sit,et per primas propositiones sumpta.Dialectica autem percontanti quidem interrogatiocontradictionisest, syllogizanti vero sumptio apparentiset probabilis,quemadmodum in Topicisdicturaest. Quid est ergo propositio, et quid differtsyllogistica a demonstrativa et dialectica, diligen-quae nunc dicta sunt. Terminum autem voco, inquera resolviturpropositio,utpraedicatura,et de quopraedieatur, vel apposito, vel separato esse, vel nonesse.Syllogismus est oratio in qua, quibusdam positis,aliudquiddam ab his quse posita sunt ex ne-quidem necessaria per subjectos terminos,non au»tem surapta sunt per propositiones. In toto autemesse alterura in altero, et de omni praedicari alterumde altero idem est. Dicimus aulem de omniinesse ; harura autem,hae quidem affirraativae, illaeautem negativae secundum unara.quamque appellationem; rursus autem affirmativarum et negalivarum,aliaesunt universales,alise particulares,aliaeindefinitoe:universalemquidemprivativam deeoquodest inesse, necesse est in terminis converti. Ut sinullii voluptasestbonum.nequebonum nullum,erilvoluptas. Praedicativam autem converti quidemnecessariumest,non tamen universaliter,sed in parle,ut, si omnis voluptas est bonum,et bonura aliquodC voluptas.Particularem autem affirmativam quidemconverti necesse est particulariter.Nam si voluptasaIiqua,bonum,et bonum aliquod erit voluptas.Privativamvero nonestnecessarium. Non enim si homonon inestalicuianimali,etanimal non inestalicuihomini.iPrimum ergo sit privativa universalisa b propositio, si erso nulli b inest a, neque a nulliinerit fc.Nam si alicuiinest ut c,non verum erit nullumb esse a.Nara c eorum quse sunt b aliquod est.Siveroomni ftinest a,elfc alicuioinest,nam si nullineque a nulli b inerit,sed positum erat omni inesse.Sirailiter autemetsiparticularis estpropositio,namsi inest a alicui 6,el b alicui eorum quae suntone-tius quidem in sequentibus dioetur. Ad praesentem cesse est inesse ; si enim nulli,nec a nulli ineriti.veroutilitatem, sufficienter nobis determinata sint, Si autem o alicui eorum quae sunt b non inest,nonri necesse est et b alicui o non inesse,ut si b quidemsitanimal,a vero homo,homo enim non omni animali,animal vero omni horaini inest.CAPUT III.De conversione proposilionum de modoEodem autemmodose habebit innecessariispro-cessitate accidit, eo quod haec sunt. Dico autem eoquod haec sunt, propter haec accidere. Propter heec positionibus, nam universalis quidem privativa universaliterconvertitur.Affirmativaruraautemutraquevero accidere.est nullius extrinsecus termini indigcre,utHat necessarium.Perfectum vero voco syllogismum,qui nullius alius indiget, prfeter ea quaesumpta sunt,ut appareat necessarium.Imperfectumparticulariter. Nam si necesse est a nuUi b inesse,necesse est et b nulli a inesse ; si enim alicui contingit,etnalicuift continget. Siautemexnecessitatevero, quiindiget aut uniua aut plurinm, quae sunt o omni vel alicui b inest, et b alicui a necesse est

641 PRIORDM ANALYTICORDM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 642etnonnecessariura.etpossibile contingere dicimus;inafDrmativisquidem,simiIitersehabebitsecundua]conversionerainomnibus. Nam sioomniautalicui bcontingit, et b alicui o contingit,si enim nulli, nec anuUi b, ostensum est enim boc prius. In negativisvero non similiter,sed quaecunque quidem contingeredicuntur, ex eo quou exnecessitatenoninsunt,vel in eo quod non ex necessitate insunt similiter.Utsiquisdicathominemcontingerenonesseequum,autalbum nulli tunicsBinesse.Horumenim hoc quidemex necessitate inest, illud vero non ex necessitateinest,et similiter convertitur propositio.Nam sicontingit nuili homini equum inesse, etjhominemcontingit nulli equo inesse, et si album contingitnulli lunics,et tunica conlingit nulli albo, si eniraalicuinecessario, et albumtunicaealicuiinerilex necessitate,hoc enim ostensum est prius. Similiterautem et in particulari negativa.QuEecunque vero utin pluribus.et in eo quod nata sunt dicuntur contingeresecundum quemmodumdeterminamuscontingens,non similiterse habebitin privativis conversionibus.Sedet universalisquidem privativa propositionon convertitur,prtrticularis vero convertilur. in principio dictum est,necesse est a alicui c inesse.Hocautem erit manifestum quando de contingenti Et si a quidem nulli b inest, b vero alicui c, necessedicemus.Nunc autemnobis tantum sit cux iisqus est a alicui c non inesse,determinatum est enim etdiola sunt, manifestum, quoniam coutingere nulli „ de nullo, quomodo dicimus,quare erit syllogismusaut alicui non inesse alflrmativam habet figuram, ^ perfectus. Similiter autem et si indefinitum sitnam et contingit ipsi estsiniiliter ordinatur.festautem,quibuscunqueadjacens pr8edicatur,affirmationemsemperfacit,etomnino,ut:estnon bonum, velest non album, vel simpliciter,est non hoc. Ostendeturautera et hoc per sequenlia, secundum conversionesautem similiter sehabebunt in iis.CAPUT IV.De modis syllogisticis et asyllogistis absoluiis primsefigwx.His vero determinatis dicemus jam per quae etquando et quomodo fit omnis syllogismus, posteaverodicendum de demonstralione. Prius enim desyllogismo dicendum quam de demonstratione, eoquoduniversaliorestsyIlogismus,namdemonstratioquidem syllogismus quidam est; syllogismus vero D velnon omnis demonstratio.Quando igitur tres terminisic se habent ad invicem,ut et postremus sit in totomedio.etmediusintoto primovelsit,veI non sit, necesseestextremitatumperfectum esse syllogismum.Voco autem nnedium quod et ipsum in alio,et aliudin ipsoest,quod et positione medium est ; extremavero quod et ipsum in alio, et in quo aliud est.Si enim a de orani b, et b de omni c, necesseest o de omni c praedicari. Prius enim dictumest quomodo de omni dicimus. Simililer autemest si a de nullo b, ft autem de omni c, quoniam anullic inerit.Siautem priraum quidem omni medioerit syllogismus extremitatum.Nihilenim necessariumaccidit,eo quod haec sunt.nam et omni etnulliinessse,namsinonexnecessitateinest,nequenalicui A. consequens est, medium vero nulli postremo, nonb ex necessitate fuerit.Particularis vero privativa nonconvertitur, proplereamdemcausam, propterquametsupra diximus. Incontingentibus vero, quoniam contingitprimumpostremoinesse,quarenequepar-multipliciterdiciturcontingere,na33 etnecessarium,ticulare,neque universale flt necessarium. Gum autemnihil est necessarium,per haec non erit syllogismus.Termini vero ejus quod est omni inesse, animaI,homo,equus; ejusvero quod est nulli,animal,homo, lapis. Quando vero nec primum medio, necmediumpostremoulliinest,nec sic eritsyllogismus.Termini vero ut inesse, scientia, linea, medicina;ut non inesse, scientia, linea,unitas.Universalibu3igitur existentibusterminis,nianifestum est in haeDgura quando erit,et quando non erit syllogismus,et quoniam cum est syllogismus, necessarium estn terrainos sic se habere, ut diximus, et sic se habensmanifestum quoniam erilsyllogismus.Si autemhicquidem terminorum universaliter,alius vero particulariteradalium,quandouniversaleqnidemponiturad majorem extremitatem vel praedicativum,vel privativum,particulareveroad minorem pr«dicalivum,necesse est syllogismum esse perlectum. Quandovero ad minorem vel quolibetmodo aliteraehabeanttermini,impossibiIe est.Dico autem majorem extremitatemquidem in qua niedium est, minorem vero,quae sub medio est. Insit enim a quidem omni b, bautem alicui c, ergo si est de omni pra;dicari, quod6 fi praedicativum.nam idem erit syllogismus in>deflnito et particulari sumpto.Si autem ad minoremextremitatem universaleponatur vel praedicativum,vel privativum, non erit syllogismus neque cum afflrmativa,neque negativa, neque indeflnita, nequeparticularis sit,ut si a quidem ulicui b inest.vel uoninest, b autem omni c inest. Termini ut inesse, bonum,habitus, prudentia ubi non inesse, bonum,-.habitus,indisciplina.Rursum si /) quidem nulli c,avero alicui b inest, vel non inest,vel non omni inest,nec sic eritsyllogismus.Terminiomniinesse,album,equus,cygnus ; nuUi inesse,album, equus, corvus.Idem autem et si a6 indefinitumsit. Nec quandoadmajorem extremitatem quidem univsrsale ponaturpr8edicativum,vel privativum,ad minorem veroparticulare privativum, non eritsyllogismus vel indefinito,vel particulari sumpto. Velut si o quidemomni b inest, b autem alicui c non inest, vel nonomni inest.Gui enim alicui non inest medium, hocomne et nullum sequatur primum. Ponanturenimlermini,aniraal, homo, album, deinde et de quibusalbisnonpraedicaturhomojsumanturcygnusetnix ;ergo animal de uno quidem omni praedicatur, de alteroveronullo,quare non erit syllogismus.Rursum aquidem nulli b insit, b autem alicui c non insit, etsinttermini, inanimatumjhom-o^album, deinde sumanturalba, de quibus non praedicalur homo, cy-

643 AN. MANL. SEV. BOETII 644gnus et nix ; nam inanimatum de hoc quidem omnipr.Bdicatur, de illo vero nullo. Amplius: quoniamindetinitumestalicui eorum quae suntc noninessefc,verum est autem'el nulli inest,et si non omni,quoniamalicui non inest,sumptis autem his terminisvelut nulli inesse, non flt syllogismus (hoc enimdictum est prius)manifestum;ergo estquoniamineoquod sic se habent termini non erit syllogismus, esseienim et in bis.Similiter autem ostendetur, et siuniversale ponatur privativum.Neque enimsiambointervalla particularia praedicative.vel privative dicantur,authoc quidem praedicativum^illud veroprivativum,velhoc quidemindefinituni,illud verodeQnitum,vel ambo indefinita, non erit syllogismusnullo modo.Termini vero communes omnium,aniinal,album,equus,animal,album,lapis.;]\Ianif'estumest igitur ex iis quas dicla sunt quoniam si sit syllogismusinhac figura particularis,quoniara necesseestterminos sicsehabere, utdiximus. Aliter enimsehabentibus,nullo[modo]fit.Palam autemquoniamomnes qui in hacsunt syllogismi perfecli sunt,omnesenimperficiunturpereaquae exprincipiosumuntur,et quoniamomnia problemataostenduntur perhancfiguram ; etenim omni et nulli, alicui et non alicuiinesse. 'Voco autem hujusmodi figuram,priraara.CAPUT V.De syUogismis absolutis in sectmda figura.Quando vero idem huic omni quidem, illi verotiulli inest,vel utique omni,vel nulli, figuram quidcmhujusmodi voco secundam.Medium autem inhac dico quod de ulraque praedicatur ; extremitatesvero de quibus dicitur hoc,majorem quidemextremitatem,quse juxta medium posita est, minoremvero, quae longius sita est a medio. Ponitur autemmedium foras quidem extremitatum,primum veropositione.Perlectusigitur non erit syllogismus nullomodo in hac figura possibile vero erit etuniversalibus,et non universalibus existentibusterminis.Universalibusigiturtenuiniseritsyllogismusquandomediumhuic quidem omni,illi vero nulliinerit, etsiad utrumvis si privativum, aliter vero nullo modo.PrffidiceturenimmdenquidemnulIo,dea;veroomni,quoniam igiturconverlitur privativa, nulli ynineritw,at m omni x supponebatur,quare n nulli x inerithoo enimostensum est prius.Rursum simn quidemomni ine3t,a; vero nulli, neque n x nuUi inerit. Namsi m nulli a;,nequeaj nuUi n inerit,at vero m omni ninerat, quare x nuUi inerit. Facta est enim rursumprimafigura.Quoniamautemconvertiturprivativumneque n nulli x inerit, quare erit idem syllogismus,est autem ostendere hsec et ad impossibile ducenles.Quoniam ergo fit syllogismussio se habentibusterminismanifestum, sed non perfectus,non onimsolumexiis quae ab initio sumpta sunt,sed ex aliisperficitur necessarium. Si autem m de omni n et xpraedicetur, non erit syllogismus. Termini inesse,substantia, animal, ratio ; non inesse, substantia,animal,lapig,medium,substantia.Nec quando de nnec de x nuUo prsBdicatur m.Termini inesse, linea.necesse estftalicui x non inesse.Quoniam enim convertiturprivativum,nulli m inerit, m n vero suppojjA animal, homo'; non inesse, linea,animal,lapis. Manifestumergo quoniam siflt syllogismus exuniversalibusterminis.necesse estterminos sic sehabere,ut in principio diximus. Aliter enim se habentibusterminis non flt conclusio necessaria. Si autem adalterum sit universaliter medium,quando ad majusquidem fuerit universaliter vel praedicative, vel privative,adminusautemestparticulariter,et oppositaeuniversali (dico autem opposits,si universale quidemprivativum particulare prffidicativum, vel siuniversale prasdicativum, particulare privativurn),necesseestsyllogismumfieri privativum particulariter.Nam^si m nulli quidem n,x autem alicui irest,nebatur alioui a; inesse, quare ?i alicui eorum quaesunt X non inerit.Fit enim syllogismus per primamfiguram. Rursus si n quidem omni m, x vero alicuinon inest,necesse est n alicui x non inesse.Nam si xomniinest?i,praedicaturautemet?»deomninnecesseest m omni x inesse,supponebatur autem alicui noninesse.Et si m raomni quidem inest, x aulem nonomni,erit syllogismus,quoniam non omni x inest n.Demonstratio autem eadem. Siautem de x quidemomni, de n vero non omni praedicatur m, non eritsyllogismus.Termini inesse,animal,substantia,corvus.Noninesse,animal,album,corvus. Nec quandode X quidem nullo, de n vero aliquo.Termini inesse,animal, substantia,lapis. Non inesse, aniraal, suhstantia.scientia.Quando igitur opposilum est universateparticulari, dictum est quando erit,etquan-G dononeritsyllogismus.Quando autemsimilisfiguraeI)fuerint propositiones,ut ambaeprivativaavelaffirraativ8e,nullomodo erit syllogismus.SintenimprimumprivativK, et universale ponaturad majorem extremitatem,utmn quidera nulli,a;autem alicui noninsit;contingitergoetorani,etnulIia;inesse?2.Terminiquidem nulli inesse,nigrum,nix,anima!. Omni veroinesse,non est sumere, si m alicui quidem a;inest,alioui autem non.Nam si omni x inest m,et m nuUi,?i etiam »1 nuUi x inerit ; sed positumerat alicuiinesse,non igitur sic sumere contingit terminos. Exindefinito autem ostendendum est. Quoniam enimverum est m non inesse alicui a;,et si nulli inest,nullivero cum insit non erit syllogismus, manifestumquoniam neque nunc erit.Rursum sipraedicativae, etuniversale ponatur similiter,ut m omni quidem n.a; autem alicui insit,contingit ergo etomoi,et nulliX inesse.Termini nulli inesse,album, cygnus, lapis.Omni vero non erit sumere terminos,propter eamdemcausamquaem etprius, sed ex indeflnito monstrandumest.Si autem universale ad minorem extremitatemest, et m a; quidem nulli, n vero alicuinon inest, conlicgit ?i, et omni et nulli x inesse.Termini inesse,album,animal, corvus ; non inesse,album,lapis, corvus.Similiter aulem et si prsdicativffifuerintpropositiones. Termini non inesse, album,animal,nix ; inesse, album, animal, cygnus.Manifestum estigitur quoniamsi similisfigurffisint

645 PEIORUM ANALYTICOBUM ARI8T0TELIS INTBRPBBTATIO. 646propositiones, et heec quidem universalis, illa vero A autem hic quidem situniversaliterad medium,alterparticularis, quoniam nullo modo fit syllogismus. vero piirticulariter, si uterque sit praedicativus, necesseSed nec si alicui, utrique inest, vel non inest, velet fleri syllogismam.etsialteruter situniver-huic quidem inest, illi vero non, vel neutri omni, salis ferminorum ; nam si ;• omni sinsit,pvero alicui.?,vel indeflnitas.Termini autem communes omnium,album,animal, homo,album, animal, inanimatum. neoesse estetp alicui ?-inesse, nam quoniaraconvertituraffirmativa, inerits alicui p,quarequoniamManifestum est igiturex praedictis quoniam si sic sehabent termini ad invicem, ut dictum est, fit syllogismusr omni s inest,^^ aulem alicui p; et r alicui pex necessitate, et si syllogismus, necesseest terrainos sic se habere.Palam autem et quoniamomnes imperfecti sunt,qui in hac flgura sunt syllogismi:omnesenim perfioiuntur assumplis quibusdam,quaevel insunt terminis ex necessitate, vel ponunturveluthypotheses, ut quando per impossibileinerit, quareet p alicui r. Rursum si ralicui s, pvero omnisinsit, necesse est et p alicui r inesse,namidemmodusdemonstralionis.Estautemdemonstrareet per impossibile, et expositione, quemadmoduminprioribus.Si autem unusquidemsitprEedicativus,aliusvero privativus,universaliter autempraedicativus, quando minor quidem fuerit prsdicativus,eritostendimus. Et quoniam non flt alflrmativus syllogismussyllogismus ; nam si ;• oaini s, p vero ali-per hanc flguram, sed omnes privativi, et n cui s non inest, necesse est p alicui r non inesseuniversales, et particulares' si enim ;; omni r, et r omni s, et p omni s inerit,GAPUT VI.sed non inerat.Monstratur autem et sine deductione,De sijilogismis absolutis teriix (igurx.si sumatur aliquid eorum quae sunt s, cui p non inest.Si autem eidemhoc quidemomni,illud vero nulliQuando vero major fuerit praedicaticus, noninest,vel ambo orani vel nulli, figuramquidem hujusmodierit syllogismus, ut si p insit omni s, r autem ali-voco tertiam. Mediura autem in hac dico, cuis non insit.Terminivero omniinesse,animatum;quo amboprsdicamus ;extremitates vero,qus pras-homo, animal. NuUi vero,non est sumere terminosdicaatur ;majoremautemextremitatera,quaelongiusest medio ; minorem vero, quae propius. Poniturautem medium foras quidem extremitatum,ultimumsir inest alicui quidem s,alicui autem non.Sieniraomni s inest p, r autem alicui s,et p inerit alicuir,sed positum erat nulli r inesse.Sed quemadmodum inprioribus dicendum est; nam cumindefinitum estalicui non inesse, et quod nulli inest, verum estvero positione est. Perfectus igitur non flt syllogismus,nec in hac Qgura, possibilis vero erit et universaliter,et non universaliter terminis existentibusdicerealioui non inesse,nulli vero cum inesset,nonad medium.omniUniversaliter quidem qoando etquoniameratsyllogismus ;manifestumergo est.quoniamnon;; et r inerunt s, alicui r inerit p ex erit syllogismus.Si autem privativus sit universalisnecessitate, nam quoniam convertitur pnedicativa, " terminus, quando major quidem privativus fueritinerit s alicui r. Quare quoniam p inest omni s, et s minor autem prsdicativus,eritsyllogismus:Si enimalicui ;', necesse est p alicui r inesse.Fit enim syllogismusper primam flguram. Est autem et perimpossibile,et expositione facere demonstrationemsi enim ambo omnis insunt,si suraatur aliquodeorumquae sunt s, ut n huic et p et r inerunt ex necessitate,quare alicui r ineritp. Et si r omni quidems, p autem nulli s inest, erit syllogismus, quoniam/; alicui r non inerit ex necessitate. Nam idemmodus erit demonstrationis, conversa r s propositione.Ostendeturautemetper impossibile,quemadmoduminprioribus.Siauteminsit r,squidem nulli,p vero omni s,non erit syllogismus.Termini inesse,animal, equus, homo; non inesse, animal, inanimatum,homo, neque quando ambo de nullo s di- Dountur, non erit syllogismus. Termini inesse, animal,equuSj inanimatum; non inesse,homo,equusinanimatum, medium, insnimatum.Manifestumestigitur et in hac figura etquando erit,etquando nonerit syllogismus ex universalibus terminis.QuandoenimamboterminisuDtpraedic;itivi,eritsyllogismus,quoniam inest alicuiextremitasextremitati;quandoveroprivdtivi,non erit syllogismus ;quando autemhic quidem privativus,ille vero affirmativu3;si majorquidem fuerit privativus,alter vero affirmativuserit syll()gismus,quoniam alicui non inest extremitasextremilati. Si autem e converso, non eritSip nulli s, T autem alicui inest s, et p alicui rnon inerit. Hursum enim prima erit figura, r s propositioneconversa.Quando autem minorfuerit privativus,non erit syllogismus. Termini inesse, animal,homo, ferum. Non inesse, animal, scientia,ferum,medium in utrisqueferum Nec quandoamboprivativi ponuntur,est autem unus quidem universalis,alter vero particularis. Termini inesse, quandominor est universalis ad medium,animal,homo,ferum,non inesse, animal, scientia, ferum. Quandoautem major, non inesse quidem, corvus, nix, album;inesse vero non est sumere si r alicui quideminest s,alioui autem non inest.Si enim p omnisrin-sit, r autem aiicui s, et ;; inerit alicui s. Positura estautem nulli, sed es indefinito monstrandura est.Neque si uterque alicui medio inest, vel non inestvel unus quidem inest, altervero non inest, vel hicquidem alicui, ille vero non ouini, vel indefinite,nullomodoeritsyllogismus.Terminiautemcommunesomnium, animal, homo, album, animal, inanimatum,album. Manifestum estigitur, etin hac Q-gura, quando erit, et quando non erit syllogismus,etquoniam habentibus se terminis, ut dictum est,fit syllogismus ex necessitate, et si sit syllogismus,necesse est terminos sic se habere. Manifestum estetiam,quia umnes imperfecti sunt in hacfigurasyJ-

647 AN. MANL. SEV. BOETIIlogismi, omnes enim perficiuntur quibusdam assumptis.Etquoniamsyllogizareuniversaleperhancflguramnonerit, neque privativum.neque affirmativum.CAPUT VII.De tribus figuris et indirectis syllogismus ad invicem.Palam autem et quoniam in omnibus figuris,aliquando non fltsyllogismus.Cum preedicativiquidem,vel privativi sunt utrique termini, et particulares,nihil oranino flt necessarium. Cura autempraedicativus.et privativus,et universalitersumptus ille vero ex iis quaesimpliciter insunt,ille autem exprivativus.semper flt syllogismus minoris extremitatiscontingentibus.Ergoinnecessariisquidem feresimi-ad majorem,ut si a quidem omni b vel alicui, liter se habet, et in iis qui insunt. Similiter enim6 autem nuUi c ; conversis enim propositionibus, positis terminis, et in iis quae insunt, et in iis qusenecesse est c alicui a non inesse. Similiter autem et n ex necessitate insunt vel non insunt, et erit,et nonin aliis figuris, semper enim fit per conversionemsyllogismus.Palam etiam quoniam indefinitum proerit syllogismus.Verura distabitin eo quodadjacetterminis ex necessitate inesse, vel non inesse.nampraedicativo particulari positum,eumdem;faciet syllogismumin omnibus figuris.Manifestum autemetquoniam omnes imperfecti syljogismi perliciunturper primam flguram. Aut enim ostensive, auL perimpossibile clauduntur omnes. Utrinque autem fltprimaflgura.Etostensive quidem perfectis,quoniamper conversionem claudebantur omnes, conversioautem primam faciebatfiguram.perimpossibileverodemonstratis, quoniara posito falso syllogismus fitper primiim flguram. Ut in postrema figura, si a etbomni c insunt, quomam o alicui b inest, nam sinulli et b omni c, nulli c inerit a, sed inerat omni-Similiter autem in aliis. Est etiam reducere omnessyllogismosaduniversalessyllogismosprimsefigurae.Nam qui sunt in secunda figura, manifestum quoniamperillos perficiuntur,verum non sirailiteromnes,sed universales quidem privativa conversaparticulariumautem utraqueper ad impossibilereductionem.Qui vero in prima sunt particulares,perflciuntur quidem per se.Estautem et per secundamflguram ostendere ad impossibileducentes, utsi a omni b, et 6 alicui c, quoniam a alicui c inerit.Si enim nulli, 6 autem omni, nulli c inerit b. Hocenira scimus persecundum flguram.Similiter autemel in privativo eril demonstratio ; si enim a nullii,et b alicui c inest, a alicui c non erit, nam si aomni c, b autem nuUi inest, nulli c inerit b. Esecautem fuit media flgura;quare quoniam qui in mediasunt syllogi9mi,omnesreducunlur in primae figuraeuniversales syllogismos, qui vero particulares suntin priraa, ad eos qui sunt in media, manifesturaest quoniam et particulares reducentur ad eos quiin primafigura sunt universales syllogismos ;quivero sunt intertia,cum universales sintquidem termini,statim perficiuntur per illossyllogismos. Siautemparticulares,9urauntur perparticularessyllogismosprimae figurae, sed hi reducti sunt ad illo?,quare et tertiae flguraeparticulares.Manifeslumergoquoniamomnes reducentur in primaeflgurae uoiversalessyllogismos. Igitur syllogismi inesse vel noninesse ostendentes,dictum est quoraodo se habent,Aet ad eos qui exeadem sunt figura, et ad invicem,et ad eos qui ex aliis sunt figuris.CAPUT VIII.De syllogismis ex necessario in tribus figuris.Quoniam aulem diversum est inesse,et ex necessitateinesse,et coniingere inesse(nammiiltainsuntquidem, non tamen ex necessitate, alia vero nequeexnecessitato, neque insunt omnino, contingit autemines8e),manifestum quoniam et syllogismus inunoquoque horum diversus est,el non similiterhabentibusse terminis,sed hic quidem ex necessariis,et privativum similiter convertitur, et in toto esse,et de omni similiter assignabimus.Ergoinaliis quidemeodem modo ostendetur per oonversionem,quoniam conclusio necessaria,quomodo ineoquodest inesse.In media autem figura quandofuerit universalisaffirmativa, particularis vero privativa, etrursum in tertia quando universalisq'iidem praedicativa,particularis vero privativa,non similiter eritdemonstratio, sed necesse est exponentes, cui alicuiutrumquenon incst.dehoc facere syllogismum.Erit enim necessarius in hoc. Si aulem de expositoest necessarius, erit et de illo aliquo.Nam hoc quodest expositum, ipsura quidera illud aliquid est. Fit^ autem uterque syllogismus in propria figura.CAPUT IX.De mixlis exunanecessaria elalteraabsolula inprimafigura.Acciditautera quandoque et altera propositionenecessaria, necessarium fieri syllogismura, veruranon utralibet, sed quae ad majorem extremitatemest, ut si o quidera, b ex necessitate suraptura estinesse, vel non inesse, &autora c inessetantura ;sicenim. sumptispropositionibusexnecessitateaineritcvel non erit. Nam quoniara omni b ex necessitateinest, vel non inesta, c autem aliquid eorum quaesuntfr, est manifestum quoniam et c ex necessitateerit alterum horura. Si autem a b quidera nonnecessaria,() c autem necessaria;non erit conclusioD necessaria. Nara si est, accidit a alicui h inesse exnecessitate, per primam et tertiam flgurara, hoeautemfalsum,contingitenimtaleesset6cuipossibileest a nulli inesse. Amplius autem et ex terminismanifestum quoniam non eritconclusionecessaria;ut si a quidem sit motus,6 autem sitanimal,in quoautemchomo,namque horao animalest exnecessitate.moveturauteraanimalnonexnecessitate,quarenec homo.Similiterautemet siprivativasit a 6;naraeadem demonstratio.In particularibus autemsyllogismis,si universalis quidem est necessaria,et conclusioerit necessaria ; si autem particularis, nonnecessaria, sive privativa, aive praedicativa fuerit

PBIORUM ANALYTICORUM ARIST0TELI8 INTERPRBTATIO. 650universalis propositio. Sit autem primo universalis ^ sunt, cnon inerit i. Rursura sit prsedicativa, et uninccessaria,et a quidem omni b insit ex necessitate,6autem alicui c insit solum, necesse est ergoaalicuic inesse e.xnecessitate,nam csuhb est,ft autem omnia inerat exnecessitate. Similiter autem et si privativussyllogismussit, nameadem erit demonstratio.Si autem p.-irticularis est necessaria, non erit conclusionecessaria nihil enim impossibile evenit,quemadmodum nec in universalibus syllogismis,similiter autem et in privativis. Termini, motus,animai, album.GAPUT X.Be mixlis ex una necessaria et altera absoluta in seeundafigura.In seeunda autem flgura siprivativa quidem proversalis,et necessaria. etponatur ad b quidem praedicativum,si ergo a omni b ex necessitate inest, cautem alicui non inest,quoniam non inerit b alicui cmanifestum, sed non ex necessitats. Nam iidem termini.eruntaddemonstrationem,quiin universalibussyllogismis : sed necsi privativa necessaria est partioularitersumpta, erit conolusio necessaria.Namper eosdem terminos demonstratio.CAPUT XI.Dc syllogismis mixlis ex altera necessaria et alteraabsoLuta in tertia figura.In poslrema autemflguraterniinis quidemuniversalibusad medium, et prEedicativis utrisque propositionibus,si utralibet sit necessaria, et conclusionam si a c nulli contingit, et c nulli a poterit inesse,aulem omni b inest. Quare nulli eorum qu» sunt bcontingit c, flt enim prima flgura. Rursum non ergoneque b ipsi c, convertiturenim similiter. Si autempraedicativapropositio est necessaria, non erit conclusionecessaria, insit enim a omni b ex necessitate,c aulem nulli insittantum, conversaergoprivativa,flt prima flgura. Ostensum est autem in prima quoniamcum non est neoessaria quae ad majorem estpositio univ»rsalis sit et necessaria, conclusio erit erit necessaria. Si autem hffio quidem sit privativa.necessaria. Si autem praedicativa, non neoessaria. illavero pr8edicativa,quandoprivativa quidemfueritSit enim primum privativa necessaria.et a b quidemnulli contingat,cautem insittantum; quoniamergoconvertitur privativa; et b nulli a oontingit, a autemnecessaria, et conclusio erit necessaria,quando autempr8edicativa,non erilnecessaria. Sint enim priraumutrceque prffidicativa propositiones, et a et ftomni c inest, quare nulli c oontingit b, nam c sub a omni c insint, necessaria autem sit a c, quoniamest. Similiter autem et si ad cponatur privativum, ergo b omni c inest, et c alicni b inerit, eo quod consertituruniversalisparticulariter.Quare si a inestomni c ex necessitate, et c alicui b, et a alicui b necessariuminesse, nam b sub c est. Fit igitur jirimafigura. Similiter autem ostendetur, et si 6 c est necessaria,converliturenim calicui u,quare si omni cinest b e.x necessitate, et a alioui b inerit ex necessitate.Rursumsit nc quidem privativa, 6 c veroafflrmativa,necessaria autem privativa, quoniam ergoconvertiturafflrmativa, eritcalicui b, «autem nullicprivativa, nec conclusio erit necessaria, 'quare nec C ex necessitate, neque aalioui A inerit exnecessitate,in his erit ei necessitate, Amplius autem si conclusioest necessaria, accidit c alioui a non inesse exnam b sub c est. Si autem prEedicativa sit necessaria,noneritconcIusionecessaria.SitenimiJcpraedicativanecessitate, si enim 6 nulli c inest ex necessitate, et necessaria, a cautemprivativaet non necessario,neque c nulli 6 ineritexneoessitate, ftaulem alicuionecesse est inesse, siquidem eta omni b ex necessitateinerat, quare c neoesse est alicui anon inesse,sed nihil probibet a hujusmodi acoipere, cui omni ccontingat ines^ie.Amplius et si terminos ponentes sitquoniam ergo convertitur afflrmativa, inerit etcalicuib ex necessitate. Quaresi a quidem nullieorumquoe sunt c inest,cautem alicui eorum quae sunt 6 etaalicuieorum quce sunt 6non inerit.sed nonex neoessitate.Ostensumest enim in prima figura quoniamostendere, quoniam conclusio non esl necessaria privativa propositione necessaria, nec conclusio eritsimpliciter. Ethis existentibus, necessarium utsitn necessaria. Ampliusautemetper terminos sit manifestum,animal, b vero homo, c autem album, et siuiilitersit enim aquidem bonum in quo h animal,propositiones sumptcs sint, contingit enim animal c autem equus, ergo bonum quidem contingit nullinulli albo inesse, non inerit ergo nec homo nulli equo inesse, animal vero necesse est omni equoalbo, sed non ex necessitate. Contin^it enim homineminesse, sed non necesse est aliquod animal non essefieri album, non tamendonec animal nulli albo j) bonum, siquidem conlingit omne esse bonum. Autinsit, quare cum haec sint, necessaria erit conclusio, sinonhocpossibile, sed vigilare, veldormire termisimpliciter autemnon neoessaria.Similiter autemse num ponendum. Omneenim animal susceptibile esthabebit et in particuIaribussyllogismis,quando pri-horum. Si igitur termini universaliter ad mediumvativa quidem propositio, et universalis fuerit, etnecessaria, et conclusio erit necessaria. Quandoautem prsedicativa universalis fuerit necessaria,privativavero particularis non necessaria, non eritconclusio necessaria. Sit enim primum privativa,etuniversalis necessaria, et aft quidem nuUicontingatinesse, c autem alicui insit, quoniam ergo oonvertiturprivativa, et b nuUi a continget inesse, a autemaliouicinest, quare exnecessitate alioui eorum quaePA«ftOL. LXIV.sint, dictum est quando erit conclusio necessaria.Siautem hic quidem universalis, ille vero particularispreedicativusuterque, quando universalis fuerit necessariuSjet conclusio erit necessaria. Demonstratioautem eadem quae prius,convertitur enimet particularisafflrmativa. Si ergo neoesse est b omni cinesse, a autem sub c est, neoesse est b alicui ainesse.Si autem b alicui a, et a alicui b inesse necessarium,convertitur enim. Similiter autem etsi21

651 AN. MANL. SEV. BOJJTII 652c slt necessaria universalis, nam b sub c est. Siautem particularis est necessaria, non erit conolusiotiecessaria. Sit enim b c particularis et necessaria^aautem insit omni c, nontamen ex necessitate, conversaergo 6c prima fit figura,et universalis quidempropositio non necessaria,particularis autem necessaria,quando autem aic se habebant propositiones,non erat conclusio necessaria, quare nec in his.Amplius autem et ex tetminis manifestum.Sit enima quidem vigilatio, b autem bipes, in quo autem canimal, ergo b alioui c necesse est inesse, a autemomni c contingit, et a non necessario b, non enimnecesse estaliquem bipedem dormire vel vigilare.Similiter autem per eosdem terminos ostendeturetiam si a c sit particularis et necessaria. Si autemhic quidem terniinorum sit pra?dicativus, ille privativusetnecessarius,quandouniversalis fuerit privativusetnecessarius, et conclusio erit necessaria.Sienim a nullicexnecessitatecontingit,/)autem alieuic inest, neoesse est a alicui b non inesse, quandoautemafnrmativanecessariaponeturveluniversalisvel particularis, vel privativaparticularis, non eritbonclusio necessaria.Nam alia quidem eadem quajet In prioribus dicemus.Termini autem cum universalisquidem affirmativa est necessaria, vigilatio,animal,homo,medium homo : cum autem partioularispra3dicativanecessaria,vigilatio,animal,album.Animal enim necesse est alicui albo inesse, vigilatioautem contingit nulli,et non necesse est alicuianimalinoninessevigilationem.Quandoautemprivativaparticularis est necessaria, bipes, motus, animal,mediun? animal.Manifeslum igiturquoniaminessequidem non est syllogismus, si utraeque proposilionesnon sunt in eo quod est inesse,necessariavero est, et altera solum existente necessaria. Inutriusque autem affirmativis et privativis existentibussyllogismis neoesse est alteram propositionemsimilem esse conclusioni. Dico autem similem, siinesse quidem, inexistentem, si autem necessaria,neoessariam.Quare et hoc palam,quoniam non eritconclusionequenecessario]nequeinesse,nonsumptavel necessaria,vel qua inesse significet propositione.Igiturde necessario quomodo fit, et quam differentiamhabeatad inesse,sufficientem pene diclum est.CAPUT XII.De conlingenti non necessario.De contingente autem post hsec dicemus,quando,et quomodo,et per quaj erit syllogismus.Dico autemcontingere, et contingeDS,quo non existente necessario,posito autem inesse, nihil erit propter hocimpossibile.Nam necessarium eequivoce contingeredicitur.Quoniam autem hoc est contingens,ma,nifestamex afflrmationibus et negationibus oppositis.Nam non contingit esse, non possibile esse et impossibileesse, et necesse est non esse, vel eademeunt, vel sequuntur se invicem, quare et oppositahis contingit esse, et non impossibile esse, et nonA. necesse non ease,eadem erunt,vel sequentia se invicem.De omni enim afflrmatio, vel negatio vera.inesse 6,contingit et non inesse, et si omni contingErit ergo oonlingens necessarium, et non necessariumcontingens.Aocidit autem omnes qua secundumoontingere sunt propositiones converti sibiinvicera,dico autem non afflrmativas negativis,sedqua3cunque affirmalivam habentfiguram secundumoppositionem, ut ea qua est contingit esse ei quaeest oontingit non esse,et eaquoe est contingit omniei quee est contingit nuUi, vel non omni, et qusealioui, et qu6e non alicui,eadem autem modo et inaliis. Quoniam enim quod est contingens non estnecessarium,et quod non est necessarium possibileest non esse, manifestum quoniam sicontingit agit inesse, et omni contingit non inesse. Similiterautem et in particularibus affirmationibus.nam eademdemonstratio.Sunt autem hujusmodi propositionespra3dioativ8e,nam oontingere ei quod est essesimiliter ponitur, quemadmodum dictum est prius.Determinatis autem his, rursum dicimus quoniamcontingereduobus modis dioitur; unoquidem,quodplerumque fit et deficit, necessarium, ut canescerehominem, vel augeri, vel minui, vel omnino quodnatum est esse.Hoc enim non continuum habet necessarium,eoquod non semper est homo, cum tamenhomo est, aut ex necessitate, aut ut in pluribusest.Alio autem modo infinitum,quod et sic, etnon sic possibile, ut animal ambulare, vel ambulantefieri motum terrK,vel omnino quod casu fit,nihil enim magis sic nalum est,vel contrario.Convertiturergo et secundum oppositas propositionesutrumque oontingens,non tamen eodem modo,sedquod natum quidem est esse ei quod non exnecessitateesse.Sic enim contingit non canescere hominem.Inflnitum autem ei quod nihil magis sio, velillo modo.Disoiplina autem,et syllogismus demonstrativus,exinfinilisquidemnonest,eo quod inordinatumet medium, ex iis vero quce nata sunt esse,pene orationes et considerationes ftunt de sio contiogentibus,exillis autem possibile quidem estfierisyllogismum,non tamen solet qu«ri.Haec ergo deflnienturmagis in sequentibus,nuncautem dicemusquando et quomodo.et quis erit syllogismus ex contingentibuspropositionibus.Quoniamautemoontingerehoc huio inesse dupliciterest accipere, autD enira cui inest hoc,aut cui contingit ipsum inesse,nam de quo b, a contingerehorum alterum significat,autdGquo dicitur b, aut de quo contingit dioi,de quo autem b,a contingere, aut omni b possihileinesse a, nihil differt. IVIanifestum igitur quoniamdupliciter dicetur a omni b inesse contingere.Primumergo diceraus si de quo c contingit b, et dequo b conlingit o, quis erit,et qualis syllogismus,sioenimutraequepropositionessumuntursecundumcontingere,quando autem de quo 6 est contingit a,hasc quidem inesse,illa vero contingens,quare a similibusflgurisincipiendum,quemadmodum est inaliis.

653 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTBLIS INTERPRETATIO. 654CAPUTXIII.De syllogismis ex ambabus contingeniibus in primafigura.Quaudo ergo a contingit omni 6,et b omni c,syllogismuserit perfeclus, quoniam a contingit omnic inesse.Hoc autem manifestum est ex deflnitione,nam contingere orani inesse sic dicebamus.Similiterautem et si a quidem contingit nulli b, b autemomni c,quoniam a contingit nulli c. Nam de quo bcontingit.a non contingere,hoc erat nullum dimitteresub i contingentium.Quando autem a contingitomni 6,i aulem nulli c,persumptas quidem propositionesnullus fit Myllogismus,conversa autem b csecundum contingere, lit idem quemadmodum etprius,quoniam enim conLingit b nulli cinesse,con-nifestum est igitur quoniam negatione posita ad minoremextremitatem,vel ad utrasque propositiones,aut non fit syllogismus,aut fit quidem,sed non perfectus,ex conversione enim fit necessarium. Si autemheec quidem propositionum universalis, illavero particularis sumatur,ad majorem quidem ex-Atibus seterminis,nullus fit syllogismus,nam omnissyilogismus vel ejus quod est inesse est,vel ex necessitatevel contingere,non est autem ejus quod estinesse,neque necessarii, manifestum quoniam nonest,nam affirmativus inlerimitur privativo,et privativusafflrmativo,relinquitur ergo ojus quod contingereesse: hoc autem impossibile. Ostensum estenim quoniam sio se habentibus terminis,et omnipostremo primum necesseinesse,et nuUi contingereinesse,quare non erit ejus quod est contingeresyllogismus,nam necessarium iino erat contingens.IManifestum autem et quoniamcumuniversalessunttermini in contingentibus propositionibus, semperfit syllogismas in prima figura, sive sunt praedicativi,sive privativi. Verum ex praedicativis quidemtingil et omni inesse. Hoc autem dictum prius. „ perfectus, ex privativis autem imperfectus. OportetQuare si b quidem omni c,a autem omni 6,rursum autem contmgere sumere non in necessariis, sedidemfitsyllogismus.Similiterautemetsiadutrasquepropositiones negatio ponatur cum contingere (dicoautem ut siacontingit nulli i,etft nullic),igiturpersecundum dictam definitionem,latet hujusmodi.CAPUT XIV.aliquoties autemsumptasquidempropositionesnuUusfitsyllogismusconversis autem rursus idem erit qui et prius.Ma-De syllogismis ex una absolula et allera conlingentein prima figura.Si autem heec quidem inesse,illa vero contingeresumatur propositionum, quando quae ad majoremquidem extremitatem contingere significaverit perfecLierunt omnessyllogismi,et contingentis seciindumdictam determinationera, quando autem qu»ad minorem,et imperfecti omnes.et privativi sjllogismi,noncontingeiitis secundum dictam determi-tremitatem posita universali,syllogismus eritperfectus.Namsi a orani b contingit,^ autem alicui c,a nationem, sed ejus quod est nulli,aut non omni exalicui c contingit.hoc autem manifestum exdefini necessitate inesse. Si enim nulli,aut non omni extione contingentis.Rursum si a contingit nulli 6, ft C necessitate oontingere dicimus,e; nulli,et non omniautem cootingit alicui c inesse, necesse est a contingerealicui c non inesse. Demoostrrftio autem ponatur inesse;quoniam igitur sub 6estc,aauteminesse. Gontingat enim a omni b, b autem omni ceadem quee in his.Si autem privativa sumatur par-contingit omni b manifestum quoniam et c omniticularis propositio, universalis autem affirmativa,positione autem similiter se habeant (ut a quidemomni b contingat, 6 autem alicui c contingat noninesse), per sumptas quidem propositiones non fitmanifestussyllo^'ismus,conv?rsa autem particulariet posito 6 alicui e oontingere inesse, eadem eritconclusio qusB et prius, quemadmodum in iis qua3ex prinoipio.Si autem quae ad majorem extremitalemparticularis sumatur,quoe ad minorem universalis,siveutraeque suraantur affirmalivae, sive privativce,sivenon similis nguree,sive utrxque indefi-conlingit (tjfit ergo perfectus syllogismus.Similiterautern et cum privativa est afr propositio.w c autemaffirmativa, et haeo quidem contingere, illa veroinesse sumetur.perfeclus erit syllogismus^quoniama contingit nuUi c inesse.Quoniam ergo inesse positoad minorem extremitatem, perfecti syllogismifiuot,manif'estiiuj.Quod autem contrarice se hahenteserunt syllogisrni,per impossibile monstrandumest,simulautemeritraanifestum et quoniam imperfecti,namostensio non ex sumptis propositionibus.Priraum autem dicenduro quoniam si cura est «, nenitae,velparticulares, nullo modo erit syllogismus. D cesse est esse i,et cum possibile est esse a possibileNihil enim prohibet b transcendere a, et non prredicaride aequis,in quo enim b transcendit « suinatc.huio neque omni,neque nulli,neque alicui,nenuenon alicuicontingitrt inesse,siquidem coavertunturseoundum contingere propositiones, et b pluribuscontingit quam ainesse.Ampliusautemex terminisraanifestum est,nam sic se habentibus propositionibusprimum postremo et nulli contingit, et omniex necessitate inesse. Termini autem communesomnium,inesse quidem ex necessitate, animal, album,homo, non contingere vero, animal, album,vestis.Manifestum igitur quoniam hoc modohabenerit6 es necessitate.Sit enim sic se habentibus rebusut in quo qaidem a possibile, in quo autem birapossibile,si ergo aliud possibile quidem est,cumpossibile esse, ipsum fiet, boo vero impoBsibile,quoniam impossibile,non utique fiet, simul auiem.si a possibile.et 6 impossibile, continget fleri prajterb,a\ autem fleri et esse. Nara quod flt, quandofactum est, est.Oportet autem accipere non solumin generatione possibile et impossibile,sed et in verumesse, et in quod actu est,et quoounque modosimpliciter aliter dioitur possibile,in omnibus enimsimiliter se habebit.Amplius cum est a,b esse,non

655 AN. MANL. SEV. BOETII 656tanquam uno aliquo existente a,erit 6,oportet opinari,nihil enim est ex necessitale uno aliquo existente,sedduobus ad minus,ut quando propositionessic se habent (ut dictum eat) secundum syllogismum,nam sic dicitur de d, d autem de e, et cde e ex necessitate,et si utrumque possibile,et coaclusioerit possibilis. Quemadmodum ergo si quisponat a quidem porpositiones, b autem conolusionem,accidetnon solum a existente necessario^et bsimul esse necessario,sed etiam nacessarium possibile.Hoc autem ostenso manifestum esl qi)onlamfalso posito, et non impossibili, et quod acciditinerit, b autem omni c contingit, et non erit con-propter positionem falsum erit,et non impossibile,ut si a falsum quidem est.non tamen impossibile,cum autem sit a et b, et 6 erit falsum quidem.nonclusio necessaria,non enim necesse est nullum hominemmoveri,sednecesse estaliquem.Manifestumigitur quoniam est conclusio ejusquodest nulli extamen impossibile.Nam ostensum est quoniam cum necessitate inesse. Sumendum autem melius teresta, est b, et cum possibile est a,possibile est b. " minos.Positum autem est a possibile esse, et b erit possibile,sienim impossibile estft,3imul idem erit possibileet impossibile.Determinatis autem iis,insit aomni b,b autem contingil omni c,neoe3se est a igiturcontingere omni c inesse. Non enim contingat,6 autem omni c ponatur inesse, hoc autem falsumquidem, non lamen impossibile, si ergo a quidemnon contingit omni c, b autem omni c insit, a nonomni b contingit.Fit enim syllogismus pertertiamliguram.Sed positum eratomni c contingere inesse,o,sed positum erat non omni possibile inesse.Oportetautem accipere omni inesse non secundum tempusdeterminantes, ut nunc, aut in hoc tempore,sed simpliciter (per hujusmodienim propositioneset syllogismos facimus), quoniam secundum nuncsumpta propositione, non erit syllogismus. Nihilenim fortasse prohibet quandoqueet omni movenlihominem inesse,ut si nihil aliud moveatur.movensautem contingit omni equo, sed homo nuUi equocontingit. Amplius : sit primum quidem animal,medium vero movens,postremum vero homo,ergopropositiones quidem similiter sehabebunt,conolu-gens, quando quae ad minorem est extreinitatemsio vero erit necessaria,non contingens. Ex necessitateenim homo est animal, manifestum igiturcontingere sumitur propositio, semper fit syllogis-Q mus,verumtamen quandoquidem ex ipsis, quandoquoniam universale sumendum simpliciter, et unntempore determinantes.Rursum : sitprivativa propositiouniversalis a i, et sumatura quidem nuUifcinesse, b autem contingat omnic inesse.His igiturpositis necesse esl a contingere nulli c inesse, nonenim contingat,i autem ponaturinessecsicutprius,necesse est igitur a alicui b inesse, flt enim syllogismusper tertiam figuram.Hoc autem impossibile,quare contingit a,nulli c.Posito enim falso,et nonimpossibili, impossibile est quod accidit. Hic ergosyllogismus non est contingentissecundumdefinitionem,sed nulli inesse ex necessitate. Uaec estcontradictio factse hypothesis. Positum est enimA ex necessitate a alicui c inesse,syllogismus autemper impossibile, oppositas est contradictionis. Ampliusautem et ex terminis manifestum quoniamnon erit conclusio conlingons, sit enim a quidemcorvus,in quo autem b intelligens, in quo autem chomo,nulli ergo b inest a, nam nulium inielligens,corvus, b autem contingit omni c, omni enim hominiinest intelligere, sed a ex necessitate nulli c,non igitur oonclusio contingens.Sed nec necessariasemper: sit enim a quidera movens,ft autem scientia,in quo autem c homo, ergo a quidem nulli 6Si autem privativum ponatur ad majorem extremitatemcontingere siguificans, ex ipsis quidemsumptis propositionibus, nullus erit syllogismus,conversaautem secundumcontingens propositione,erit quemadmodum in prioribus.Insit enim a omnib,b autem contingat nulli c,sic ergo habentibus seterminis, nihil erit necessarium. Si autem convertaturb c,et sumatur b contingere omni c, fiet syllogismusquemadinodumprius,similiterenimhabentse termini positione. Eudem autem modo el cumprivativa sunt utraqueintervalla,si ab quidem nonnecesse est ergo a omni c contingere. Falso eniminesse, b c autem nulli, contingere significat, namposito,et non impossibili,quod accidit estimpossibile.Possibileest autem et primam figuram facereper ea quidem qu» sumpta sunt nullo modo fit necessarium,conversa autem secundum contingoiigimpossibile ponentes b inesse c, nam si b omni cinest,a autem omni 6 contingit,et omniccontinget C propositione erit syllogismus,sumatur enima quidem,nullib inesse,& autem contingere nulli c, porhaec quidem nihil necessarium. Si autem sumaturb omni c contingere, quod verum esl, a b autempropositio similiter se haheal,rursuserit idem syllogismus.Si autem non inesse Iponatur b omni c,et non contingere non inesse, non erit syllogismusnullo modo, sive privativa sit, sive afflrmativa a bpropositio.Termini autem communes exnecessitatoquidem iaesse,album, animal, nix. Non contingereautem, album, animal, pix. Manifestum est igiturquoniam cum universales sunt termini.et ha30 quidempropositionum inesse,illa vero sumitur conlin-autem propositione conversa, quando vero utrumquehorum,et ob quam causam,diximus. Si autemhocquidem universale,illud vero particulare sunaiturintervallorum,quandoadmajoremquidem extremitatemuniversaleponitur, et oontingenssive negativiim,siveafflrmalivum,particulareautem affirmati-vumetinesse,eritsyllogismusperfectus,quemadmo-dum el cum universales sunt termini, demonstratioautemeademquaeetprius.Quandoautem universalequidem fuerit.ad majorem extremitatem inesse, etnon contingens,alterum vero particulare,etcontingens.siveatfirmative,sive negative ponantur utraeque,sive hceo quidem negativa,illa vero affirma-

657 PRIORUM ANALYTrCORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 658tiva, omnino erit syllogismus iraperfectus. Verum A nes,sitprimumprivativanecessariaetaquidemnullihi quidem per impossibile ostenduntur,illi vero per contingatfi exnecessitate,ft auteiE contingatomnic,conversionem contingontis.quemadmodum in prio-npcesse est igitur a nulli c inesse. Ponatur enim aribus.Erit autem syllogismus per conversionem, etquando universalis quidem ad majorem extremitatemposita significaverlt inesse,vel non inesse.particularisverocumsitprivativa,sumatur contingens,ut si a quidem oroni b inest,vel non inest,fi autemalicui contingit non inesse, conversa enim b c, secundumcontingere fit syllogismus. Quandoautemnon inesse sumetur particulariter posita propositio,non erit syllogismus. Termini inesKC, album, animal,nix; non inesse autem, album, animal, pix,perindeflnitumenim est sumenda detiionstratio.Siautem universale quidem ponatur adminorem ex-inesse automni,aut alicui,positumautem estanullicontingere fc,quoniam ergo convertitur privativa.ethnulli n contingit,a autem positum est inesse c automni,aut alicui,quare nulli,aut non omni c contlngetb inesse, sed supponebatur omni ex principio.Manifestumautera quoniam etejusquod estcontingerenoninesseflt syllogismus,siquidemnoninesse.Rursum sit afflrmativa quidem propositio necessariaet a quidem contingat nulli b inesse,/) autera insitomni c ex necessitate.Ergo fit syllogismus quidemperfectus,sed non ejus quod est non inesse,sedeju3quod est contingere non inesse. Nam et propositiotremitatem,particulare autem ad majorem sive pri- -d sic sumptaest,qu6e admajoremest extremitatem,etvativum, sive affirmativum, sive contingens, siveinesse utrumvis, nulio modo erit syllogismus.Neccum particulares, vel indefinitae ponentur proposiliones,sive contingere sumptse, sive inesse, seupermutatira,nec sic erit syllogismus,demonstratioautera eadem quaein prioribus.Termini autem communes inessequidem,ex necessitate,animal,albumhomo; non contingere vero, animal.albura^tunica.IVIanifestum est igitur quoniamuniversali posito admajorera extreraitatem semper erit syllogisraus,adminorem autera nunquam.CAPUT XV.Mixlio necessarii et coniingentis in prima figura.Quandoautemhaecquidem propositionum ex ne-ex necessitate,& autem alicui ccontinvatinesse,ne-ce.=,sitate inesse,vel non inesse.illa vero contingeresignificatjsyllogismusquidemerithoomodohaben-tibus se terminis.Rt perfectus,quando ad minoremextremitatem ponetur necessaria.Conclusio autem,siprasdicativi sunt quidem termini,contingentis,etnon inesse erit, universaliter, sive non universaliterponantur.si autem sint hoc quidem affirmativum,illudveroprivativum,quanoaffirraativumquidera.tueritnecessariumetcontingentiseritconclusioet non ejus quod est non inesse.Quando autem privativumnecessariura,etcontingentisnonesse,etnoninesse, slve universales, sive non universales sinttermini. Contigere autem in conclusione eodemraodo accipiendum estquo in prioribus.Ejusautemquod est ex necessitate non inesse, non erit syllo-ad impossibile non est ducere : nam si ponatur ainesse uUi c, positum est autem et a h contingerenulli inesse, nihil aocidit per heec impossibile. Siaulem ad minorem extremitatem ponatur privativuaoquando contingere quidera significaverit syllogismuserit per eonversionem,quemadmodum in prioribus.Quandoautemnoncontingere,noneritexnecessitatenec quando utraque quidem propositio privativa,nonest autera contingens quod ad rainorem est.Terrainiautem inessequidem,albura,aniraal,nix;non inessequidem, album,aniraal,pix.Eodem autem modo sehabebitetinparticularibussyllogismis.Quandoenimfueritprivativanecessaria,etconclusioeritejusquodest non incsse.utsi a quidemnulli ficontingitinessecesse est a alicui eorum quae sunt cnon inesse.Sienim aomni cine3t,nulli auteracontingit &,etinulliacontingit inesserquare siomnicinesta,nulliccontingit/),sedpositumerat alicui contingere. Quandoautem particularisaffirmalivanecessaria fuerit,quaein privativo est syllogismo,ut b c,aut universalis inaffirmativo, ut a 6,non erit inesse syllogismus.Demonstratioautem eadem quae in prioribus.Si autemuniversalequiden ponaturadminoremextreraitatemvel afflrmativura velprivativumcontingens,particulareautemneoessariumnoneritsyllogismus.Terrainiautem inesse quidem ex necessitate,aninial,album,horao; non contingere autem, animal, album tunica.Quando similiter universale quidem est negismus,aliudenim est non ex necessitale inesse,et cessarium,parliculareautemcontingens,cumpriva-ex necessitate non inesse.Quoniaraigituruniversa- D tivura quidem estuniversale,inessequideratermini,libus afflrmativis esistentibus terminis non fit conclusionecessaria,raanife3tum: insit enim a omni bex necessitale,fc aulem conlingat omni c.erit igitursyllogismus imperfectus,quoniam o contingil omnic inesse.Quoniamautemimperfectus,exderaon3trationepalam, eodem enira raodo ostendetur quo et inprioribus.Rursum a quidem contingat omni b inesse,b autem omni cinsitexnecessitate,erititaquesyllogismus,quoniarao contingat orani cines3e,sed nonquoniara inest,et perfecius quidem,sed non imperfectus,statim enira perficitur ex principio propositionis.Siautem nonsimilis flgurae sint propositioanimal, album, corvus; non inesse, anima!,album,pix.Cumauteraafflrraativum,inessequidera,animalalbum,cygnus;non contiDgereautem,animal,album,nix.Nec quando indeflnitae sumuntur propositiones,aut utraequeparticulares, non sic erit syllogismus.Terminiautemcommunes,inessequidem,animal,album,horao;noninesse autem,aniraal,album,inanimatum.Namet aniraal alicui albo et album inanimatoalicui est necessarium inesse,etnon contingitinesseetin contingenti similiter,quareadomniautilessunttermini . Manifestum ergo exiis quse dicta sunt, quoniamsimiliter habentibus se terminis,etin eo quod es

659 AN. MANL. SEV. BOETIIinesse.el in necessariis.et fit.etnon flt syllogisnaus,verumtamensecunduminessequidempositaprivativapropositione,ejus quod estcontingere erat syllogismuSjSecundumnecessarium autem privativa,etcontinger6,et non inesse.Palam autem etquoniamomnes imperfecti syllogismi, et quomodo perflciunturper praedictas flguras.GAPUT XVI.De syllogismis ex ambabus contingenlibiis in secundafigura.n secundaautem figuraquandocontingentes quidemsumuntur utraeque propositiones, nullus eritsyllogismus, sive sint afflrmativas, sive privativse,siveuniversales,siveparticulares.Quandoautem hiECquidem inesse, illa vero contingere significat,affirmalivaquideminessesigniflcantenunquameritsyllogismus,privativauniversaii existente,semper.Eodemmodo et quando hsec quidem ex neccssitate,illavero contingere assumatur,oportet autem et in hisacciperequodinconclusionibusestcontingensqueraadmodum in prioribus.Primum igiturostendendumquoniam non convertitur in contingenti,privativa,ut si a contingit nulli b,non necesseest et b contingerenulli rt.Ponalur enim hoc et contingat b nulli ainesse ergo quoniam convertuntur quK sunt in eo quoestcontingere afflrmationesnegationibu8,etcontrariae,etcontrajacentes,6 autem contingit nullia inesse,manifestumest quoniam et omnia contingitSinesse.Hoc autem falsum est.Non enim si bochuicomni oontingit,et hoc huic conlingat necessarium,quarenonconvertiturprivativa.Ampliusautemnihilprohibetaquidemcontingerenullii,iautemalicui aex necessitate non inesse,utalbum quidem contingitomaihomininonines3e,nametinusse hominem autemnonverumestdicerequoniamcontingitnullialbo,pluribus enim ex necessitate noninest,necessariumautem non inerat contingens.Sed nec ex impossibiliostendetconvertens,ut siquisputetquoniamfaisumest b contingere nulli a inesse, verum non contingerenullia,affirmatio enim etnegatio, siautem hocverum,exnecessitatealicuiainesseii,quareetaalicuib inesse,hoc autem impossibile.Non enim si anoncontingit nulli ft,necesse est a alicui 6 inssse.Namnon contingera nulli dicitur dupliciter,hoc quidemtingit inesse. Si ergo aliquis putet quoniam contingiteomnirfinesse,exnecessitatealieuinoninesseipsumfalsum sumet,omnieniminest,sicontingat,sed quoniamquibusdam ex necessitateinest, propter hocdicimus non omni contingere.Quare ei quod est contingere omni inesse, et eaquae est ex necessitate alicui non inesse,similiter autemet ei qusest contingerenulli.Palam ergo quoniamad sio continges,et noncontingens,utin prin-A cipio definivimus,nonsolumexnecessitatealicuiinesse,sedet ex necessitate alicui non inessesumendum.Hocautem sumpto,nihil accidit impossibile,quarenonfitsyilogismus.Manifestumergoexiisquaedicta sLint quoniam non convertitur privativa.Hocautem ostenso ponatur n,fiquidemcontingerenulli,c vero omni,per conversionem ergo non erit syllogismus.Diolumestenim quoniam non convertilurhujusmodi propositio.Sed nec per impossibile.namposito Somnic contingere inesse, nihil acciditlalsum,contingetenim a etomni etnulli i; inesse.Omninoautem si est syllogismus,palam quoniam contingenserit,eo quod neutrapropositionum sumptaestin eo quod est inesse,et hic vel afflrmalivus,velprivativHs: neutro autem modo possibile est,affirnmativoenimpositoostendeturperterminosquoniamnoncontingitinesse; privativoautera,quoniam conclusionon est contingens, sed necessaria.Sit enima quidem album, b autem homo, in quo autem, cequus,ergo albumn contingithuicquidem omni.illivero nulli inesse, sedi nequeinesse contingit c,ne.quenoninesse.Quoniam igiturinesse nonpo.ssibile,est nianifestum,nullusenini equushomo,sed nequecontingerenoninesse]necesseeslenimnullumequumhominem esse,necessarium autemnon erat contingens.nonigiturfltsyllogismus.Similiterautemosteii-detur,et si e converso ponatur privativa,etiiutra3-que afflrmativeponantur,velprivative,nam per eosdemlerminos erit demonstratio. Et quando haecquidem universalis, illa veroparticularis,vel utrsqueparticulares, vel indeflnitae, aut quolibet modo'-'aliter contingit permutari propositiones, semperenim eritpereosdera terminosdemonstratio. Manifestumergo quoniam utrisque propositionibus secundumcontingere posilis, nullus fit syllogismus.CAPUT XVII.Mixtio absoluti et conlingentis in secunda figura.Siautem alteraquidem inesse,altera vero contingeresignificat, praedicativa quidem inesseposita,privativa vero contingere, nunquam erit syllogismussive universaliter,sive'. particulariter sumantur termini,demonstratioautem eadem,etpereosdem termmos.Quandoautemaffirmativaquideracontingereprivativa inesse, erit syllogismus. Sumatur enim ab quidem nulli inesse,c vero omnia contingere,con-si ex necessitate alicui inest,illudvera si ex necessitatealicui non inest.Nam quod exnecessitate alicui D contingebat,fitergosyllogismus,quoniami5contingiversaergo privativa,6 inest nulli a,a autem omni ceorum quse sunt a non inest, non est verum dicere nuUi c, per primam figuram. Similiter autern et siquoniam omni contingit non inesse,qaemadmodum ad c ponatur privativa. Si autem utrmque sint pri-nec alicui inest ex necessitate, quoniam omni con-vativae,signiflcet autem hsc quidemnon inesse.illavero contingere noninesse,per eaquidemquaesumptasunt nihil accidit necessarium,oonversa autemsecundum contingere propositione flt syllogismus,quoniam b contingit nuUi cinesse, quemadmoduminprioribus,eritenimrursumprimafigura.Si autemutrcequeponanturprffidicativae,noneritsyllogismus.Termini quideminessesanitas,equus,homo. Eodemautemmodosehabebitet in particularibus syllogismis.Quando autem erit afflrmativa inesse, sive

661 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 662universaliter,sive particulariter sumpta,nullu3 erit A. noninessecoaversisautempropositionibusfiquideinsyllogismus;hoc aulera similiter,et per eosdem termiDOSdemonstratur,quibus et prius.Quando autemel privativa.erit per conversionem, que,madmodumnulli inesse a, a autem omni c contingit, fit igiturprima Ggura,et si ad cponatur privativumsimiliter.Siautempraedicativ£eponantur,noneritsyllogismus.in prioribus.Rursum si amboquidemintervalla privativasumantur,universaliter autem quod noninesse,exipsis quidem propositionibus non eritnecessarium,conversaautem contingenti sicut in prioribus,erit syllogismus. Si autem inesse quidem sinam ejus quod est non inesse,aut ejus quod est exnecessita^enoninessemanifestumquoniamnonerit,eo quod non sumpta sit privativa propositio,nequein eo quod est inesse,neque in eo quod est ex necessitateinesse,sednequeejusquod estcontingere nonprivativa, particulariter quidcm sumpla, non eri inesse,ex necessitate enim sicse habentibus.fi nonsyllogismus,neque pr83dicativa,neque privativa esistentealterainerit c, ut si a ponatur album, in quo autempropositioneNec quando utraeque po-nuntur indefmitiaB^vel affirmativaB,vel negativ8e,auth cygnus,in quo autem c homo,neque oppositarumaf firmationura quoniam ostensum estfi es necessitateparticulares;demonstratio autem eadem et per eosdemterminos,GAPUT XVIII.Mixtio necessari et conlingentis in secunda figura.Si autera haec quidem propositionum ex necesritate.illaverocontingeresignificat,privativa quidemneoessaria,eritsyllogismus,non solum quoniam oontingitnon inesse,3ed el quoniam non inest.affirmativaautem non erit.Ponatur autem a b quidem nulliinesse ex necessitate, autem orani contingere, conversaergo privativa,et b nulli o inerit,a autem omnisyllogi3mus,deraonstratio autem eadem,et per eos-ostendetur,et si ad o ponatur privativum. Rursum. -, dem. terminos.Manifestum igitur ex praedictis quo-Sitpra!dicativaquidemneoessaria,aIteraautempri- ^ niam privativaquidem universalispositanecessaria.e eontingebat.Fit igitur rursum per primam flguramsyllogismus,quoniara6contingitnullicinesse.Simulautem manifestum quoniara neque inest b nulli c,ponatur enim inesse, ergo si a nuUi b contingit, b,autem inest alicui c, a alicui c non contingit, sedomni ponebatur contingere. Eodem autem modonon inesse c,non ergo fit syllogismusoranino.Similiterautemsehabebitetinparticularibussyllogismis.Quando autem fuerit privativa,etuniversalis,et necessaria,semper erit syllogismus, etejus quod eatcontingere non ineese,et ejus quod est non inesse,demonstratio autem perconversionem.Quando aU'-tem affirmativa nunquam,eodem autem modo ostendeturquo et in universalibus,et per eosdem terminos.Necquando utraequesumunturafflrmative,namet hujus eadem demonstratio,quae et prius.Quandoutraeque quidem privativ8e,universalia autem et necessaris,quffi non inesse sigaifioat, per ea quidemqua3 sumptasunt, non erit necessarium, conversaautera seoundum contingere propositione,erit syllog-smus,quemadmodumin prioribus.Si autem utraequaeindeflnitae,vel parliculares sumantur, non eritvativa,et contingens,et n h contingat nulli,^ autemomni insit ex nece3sitate,sic ergo habentibus seter-.minis,nullus erit syllogismus,accidit enim b ex necessitatenon inesse. Sit enim a quidem album, inquo autem ft,homo, in quo vero c, cygnus, ergoalbum cygno quidem ex neoessitate inest, hominiautem contingit nulli,ethomo nuUi cygno ex neeossitate.Quoniamigitur ejus quodest contingere nonest syllogismus.manifestum est.nam ex necessitatenon erat contingens.Sed tamen non necessari,namnecessarium aut ex utrisque neoessariis, aut ex pri-seraper flt syllogismus, non solum ejus, quod estcontingere non inesse,sed et non inesse.alflrmativaautem nunquam.Et quoniam eodem modo se habentibus,et in necessariis, et in iis quae insunt, fit etnon fit syllogismus. Palam et quoniam imperfeotiomnes sunt syllogismi.et quoniam omnesperficiunturper praedictas figuras.CAPUT XIX.De syllogismis ex ambabus cnntingentibus in iertiafigura,Inpoatremaautemfigura.etutrisquecontingepti.-vativa necessaria contingebat.Amplius et possibileestiispositisi) inesse c.Nihilenimprohibetcquidembus, et altera, erit syllogismus. Quando ergo eontint^eresignificant propositiones, et oonclusio eritsub b esse, a autem b quidem omni contingere, c contingens.Etquando haec quidem contingere, illavero ex necessitate inesse,ut si quidem c vigilia, b D vero inesse.similiter erit ayllogismo.Quando autemautera animal,in quo autem a motus. Nam vigilanti altera ponitur necessaria,si affirmativa quidem nonquidem ex neoessitate inest motus, animali aulem erit oonclusio, neque necessaria, neque inesse. Sinulli oontingit,et omne vigilans animal.Manifestumergoquoniamnonejus quodestnoninesse.siquidemsio se habentibus terminis,necesseet ine3se,nequeautem oppositarumafiirmationum,quarenulluseritsyllogismus. Similiter autem ostendetur, et e conversoposita afflrmativa.Si autem similis figurae sintpropositiones,oum privativee sint,Femper fit syllogismus,conversasecundumcontingerepropo3itionequemadmodum in prioribus. Si aumatur enimo bquidem ex necessitate non inesse.c autem contjngereautemprivativaejusquodestnonioesseeritsyllogismus.quemadmodurain prioribus. Sumendum autemet in his similiter, quod est in conclusionibusoontingens.Sint ergo primum contingentes,et o et bcontingant omnicinesse,quoniam ergo oonvertiturafflrmativa particulariter,6 autem omni c oontingit,et alioui b contingit,quare si a quidem omniccontingit,c autem alioui b, et a alicui b contingit, fltenim prima figura.Et si a quidem contingit nuUieinesse, fc autera omni c contingat, necesse et a ali-

'663 AN. MANL. SEV. BOETII. 664cui b contingere non inesse,erit enim rursum prima A " omni c ex necessitate inerit.Hoc autem ostensumfiguraperoonversionem.Siautemutrmqueprivativce est prius, sed posilum e.st alicui contingere nonponantur.ex his quidem qu* sumpta sunt nnn eritnecessarium, conversis autem propositionibus eritsyllogismus,quemadmodum in prioribus.Si enim aet b contingunt c noa inesse,si^transmutaturcontin'gere non inesse.rursum erit primajfigura per conversionem.Siautem hicquidemterminorumestuniversalis,illevero partioularis,eodem modo sehabenti-positioQibuserit quemodmodum inprioribus.Quandoautem utraeque indefinitce vel particulures sumuntur,nonerit syllogismus, elenim necesse est aomni 6,et nuUi inesse.Termini inesse,animal,homoalbum :non inesse, equus, homo, medium album.CAPUT XX.Mixtio contingentis et inesse in tertia figura.Si autem haeo quidem propositionum inesse, illaautem contingere significet, conciusio quidem eritquoniamcontingit,etnonquoniaminest,syllogismusautem erit eodem modo se habentibus terminis,quoet in prioribus.Sint enim primum praedicativffl,et aQuidem omni c insit.ft autem omni c contingat,conversaergo b c erit prlmafigura,et conclusio quoniamconlingit a alicui b inesse,cum enim altera propositionuminprimafigurasignificabitcontingereetconclusioeritcontingensSirailiterautemetsi A cquideminesse,a c autem contingit inesse.Et si a c quidemprivativa,J c autem prffidicativa, insit autem alter-utrautrinque,contingenseritconclusio,fitenimrur-sum prima figura.Ostensum est autem quoniam siinesse. Quando autem indefinitae, vel parlicularessumuntur utrKque non erit syllogismus demonstratioautem eadem quse et in universis et per eosdemterminos.CAPUT XXI.Mixlio necessarii et contingentis in ierlia figura,Siautem esthaeoquidempropositionumneoessariaaltera proposi tio significet contingere in prima figu ra privativum ponitur ad minorem extremitatem si con-et conclusio erit contingens. Si autem contingens tingensquidem,eritsyllogisroustranssumptapropo-privativa ponatur ad minorem extremitatem,vel siutraque ponatur privativa,pereaquidem quse posita sitione,quemadmodumest inprioribus.Si autemne-cessarium,non erit.Etenim necesse est omni et nullisuntnonerit syllogismusconversisautemeritquem-contingat inesse. Termini omni inesse, somnus,admodum et in prioribus. Si autem haec quidem D equus,dormiens homo.Nulli inesse,somnus,equus.bus terminis quo inesse,et erit,et non erit syllogismus.Contingatenim a quidem omni c,b autem alicuic inesse,erit ergo rursum prima figura particularipropositione conversa,nam si a omni c,c autemilla verocontingens.si prsdicativi quidem sunttermini,semperejus quod est contingere erit syllogismus.Quandoautem fueril hicquidem pra;dicativus,ille autem privativus,si sit affirmativusquidem necessarius,ejusalicui,6 et a alicui h contingit.Et si ad 6 c ponaturerit quod estcontingere noninesse.siuniversale, similiter. Similiter autem et si a c qui-autem privativus, et ejus quod est contingere nondem privativa sit,i c autem affirmativa, erit unum g inesse,etejus quod est non inesse; ejus autem quodrursum prima figura per conversionem, si autem est ex necessitate non inesse non erit syllogismus,utrseque privativaeponantur,haRcquidemuniversaliter,illaquemadmodum etin aliis figuris.Sint ergo praedicaptavero particulariter.per ea quidem qus sumtivitermini primum.et a c quidem omniinsit ex ne-sunt non erit syllogismus,conversis autem processitate,rfautem omni c contingat inesse,quoniamergo a omni c necessario inest,c autem alicui b contingit.eta alicui 5 contingens erit,etnon inerit,sicenim accidit in primafigura.Simililer autem ostendetur,etsi ficquidem ponatur necessaria,a c autemcoctingens.Rursum sit hocquidem prsdioativum,illud vero privativum,necessarium autem praedicativum,eta quidem contingat nuUi c in»sse,6 autemomni insit ex necessitate c,erit ergo rursum primafigura,et conclusio contingens,sed non inesse.Namprivativa propositio contingere signiflcatManifestumest igitur quoniam conclusio erit contingens; cumenim sic se habebant propositiones in prima figura,et conclusio erat contingens.Si autem privativasitpropositio necessaria, et conclusio erit, quoniamcontingit alicui non inesse,et quoniam non inesse.Ponatur enim a non inesse c,ex necessitate.i autemomni c contingere,conversa ergo b c affirmativa,primaerit figura, et necessaria privativa propositio.Cum autem sicsehabebanlpropositionesaccidebataet contingere alicuic non inesse,etnoninesse,quareet a necesse est alicui b non inesse.Quando autempropositionum sit universalis,illa vero particularis,utrisque quidemprfedicativis.autuniversali quidemprivativa, particulari autem affirmativa, idem moduseritsyllogismorum,omnesenim claudunturperprimam flguram. Quare manifestum quoniam ejusquod est contingere, et non ejus quod est inesse,eritByllogismus.Siautemaffirmativaquidemuniversalis,privativaautem particularis, per impossibileerit demonstratio.Insit enim b quidem omni,c a autemcontingat alicui c non inesse,n6cesse est ergo aalicui b contingere non inesse,nam si omni b inest aex necessitate,fi autem omni c positum est inesse,vigilans homo.Sirailiter autem se hababit^et si hicquidem terminorum situniversalis ille autem particularisadmedium.nam siutrique sintprffidicativi,ejusquod est contingere,etnon ejus quod estinesseeritsyllogismus. Et quando hoc quidem privativumrjumeturillud veroaffirmativumnecessarium autemaffirmativum,hujusquodestcontingere.Quandoautemprivativumnecessarium,et conclusioerit quodest non inesse,namidem modus eritdemonstrationis.etcum universales etnon universales sunttermini.Necesseest enimper primam figuram perficigyllogismus.quare ut in illi3,ut in bis Bccessarium

665 PRIORTJM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 666alio.necillud deilloc, nequedea alterum, neque dealtero a, nullus erit syllogismus, nam in eo quod Gunum de uno sumitur, nihil accidit ex necessitate,quareassumendaest altera propositio. Siigilur sumaturadealio,autaliud de c,aut de c alterum, essequidemsyllogismum nihil prohibet,ad ^autem noneritpereaquas sumptasunt,necquandocinestalteri,et illud alii, et hoc alteri,non copuleturautem ad'inecsiceritad 6 syllogismus ipsiusa. Omnino enimdicimus quoniam nullus nunquam erit syllogismusalius de alio,non sumpto aliquo raedio, quod adutrumque se habet quoquo modo praedicationibus.Namsyllogismusquideiri simpliciter ex propositionibusest, ad hocautem syllogismus ex propositionibus,quaeadhoc,qui autemesthujusadhoc, perpropositiones hujus ad hoc.impossibileestautem adaccidere. Quando autero privalivum universaliter A. Quoniam igitur ostensivi ternainantur perpraedictassumptum pooiturad minorem extremilatem.si contingensquidem, erit syliogismusperconversionem,si aulem necessarium sit,nonerit,ostendeturautemfiguras, manifestum est.GAPUT XXIII.Ve syilogisma ex hypothesi.eodem modo quo et in universalibus, et per eosdemterminos. Manifestum ergo et intiaofiguraquandoet quomodo erit syllogismus, et quando ejus quodest contingere,et quando ejus quod est inesse.Palamautemetquoniamomnes imperfecti,etquoniam perflciunturper primam figuram.CAPUT XXII.De syHogismo oslensivo.Quoniamigiturquiin his figuris sunt syllogismiperficiunturpereosqui in prima flgurasuntuniver-Quoniara autem et qui ad impossibile, palam eritper hdec, omnes enim qui per impossibile concludunt,falsum quidem syllogizant. Quod autem exprinoipio erat, ex hypothesi demonstrant, quandoaliquid accidit impossibile posita contradictione,utquoniamdiameterestasymeter, eoquodflunt abundentiaaequalia perfectis.posito symetro.Ergo jequaliaquidem fleri abundantia perfectis syllogizant,asymetrum autem esse diametrum, ex hypothesi,monstr&nt,quoniam falsum accidit propter contradictionem.Hocenim fuit per impossibile syllogizaresalessyllogismos,etinhosreducuntur,palamexdic- g ostenderealiquidimpossibilepropter priorem hypotis.Quoniamautemsimpliciteromnissyllogismussicse habebit,nuno erit manifestum,cum ostensus fueritomnisquifit,peraIiquamharumflgurarumthesin.Quare quoniam falsus flt syllogismna ostensivusin his quae ad impossibile deducuntur,quod au-fieri. tem est ex principio, ex hypothesi moastratur,Necesseestergoomnemdemonstrationem etomnem ostensivos autem diximus prius, quoniam per hassyllogismum aut inesse quid, aut non inesse monstrare.Ethocterminanturfiguras,manifestum quoniametperim-aut universaliter, aut particulariter, possibile syllogismi per has erunt flguras. Similiteramplius aut ostensive, aut hypothesi. Ejus autem aulem et alii omnes qui sunt ex hypothesi, in oranibusquod est ex hypothesi,pars est perimpossibile.Primumergo dicemus de ostensivis,hi3 enim ostensis,manifestumeritet de iis quiadimpossibile^etomninodeiisquiexhypothesi.Siergooporteatodefrsyllogizare,velinesse,velnuninesse, necesse est sumerealiquid dealiquo.Siergon3umatur6,quodexprincipioerithis enim syllogismus quidem Dtad transsum-ptum, quod autem estex principio, terminatur perconfessionem aut per aliquam aliam hypothesin. Siautemhocverum,nece3seestomnem demonstrationemet omnem syllogismum fieri per tres pradictasfiguras.Hoo autem ostensos, palam quoniam omnissumptum, siauteraadec, c autem de nullo syllogismus perficitur per primam figuram, etreduciturin hujus universales syllogismos.CAPUT XXIV.De qualitate et quantitate terminorum syllogismi.Amplius autem in omnibus oporlet aliquem terminorumpraedicativum esse et universalem, sineuniversali enim non erit syllogismus,aut non ad hocquod positum est, aut quod ex principio est petet.Ponatur enim musicamvoluptatemesse studiosam,si ergo poposcerit voluptatem esse studiosam, nonaddens omnem, nonerit syllogismus, si autemaliquamvoluptatem esse studiosam,si aliam quidem,nihil ad hocquod positum est, si autem eamdem,quod ex principio erat, sumit. Magis aulemfitmanifestumin figuris,ut quoniara aequicruris aequalessunt anguli,qui suntad basim : sint enim in centrumductas a b, si ergo aequalem sumpserit a c anbsumere propositionem, nihil neque praedicantes D gulum ei qui est b d, non omnino petens aequalesde eo,neque negantes,aut rursum ejus quod est aad 6,nihil communes sumentes,sed utriusque propriaquesdam prffidicantes,aut negantes, quare sumendum,utriusque quod copulet praedicationes, sierithujusad hocsyllogismus.Ergosinecesse estaliquodsumere ad utrumque commune, hoc autemcontigit tripliciter, aut enima de cet de b prsedicantes,autcdeutriusque,aututraquedec hce autemsunt tres dictae figuras.Manifestum quoniam omnemsyllogismura necesse est fleri per aliquam harum flgurarum.Nameadem ratio est,etsi per plura copuleturad fi,eadem enim erit flgura et in pluribus.eos qui sunt semicirculorum.et rursum c ei qui estd,non omnem assumens eum qui est incisionis.Amplius,abaequalibus existentibus.totis angulis,aequalibusdemptis, aquales esse reliquos, scilicet e f,quod ex principio est petet, nisi sumat ab omnibusaBquaIibus,8equis demptis,a3qualia relinqui.Manifestumigitur quoniam in omni syllogismo oportet universaleesse.Etquoniam universalequidem ex omnibusterminisuniversalibus monstratur.partioulareautemetsic,et aliter.Quare si conclusio sit universalis,etterminos necesse est universales esse, siautem universales 3inttermini,contingit conclusio-

667 AN. MANL. SBV. BOETII.netn non universalem esse.Palam etiara qnoniam inomni syllogismo aut utraraque,aut alteram propQsi-per tres terminos,et Qon per plures, nisi per alia etaliaeadem conclusio fiat, ut e per a h, et per c d,aut per a b, eia c, et b c, plura enim meJia eonirademnihil esse prohibet, hao autem cum sint,nnn unus, scd plures sunt syllogisrai.Aut rursum,quanto utrumque a b sumitur per syllogismura, uta per d e, et rursum b per fg, aut hoc quidem induotione,illud autem syllogismo, sed et si plureserunt syllogisrai,plures eni.Ti oonclusiones sunt. ula h et e. Si igitur nnn plures, sed unus (sic autemcontingit fieri per plura mediaeamdem conclusionem,ute quidempera b c d), impossibile.Sit enime conclusio ex a b c d, ergo necesse est aliquid eornm,aliud ad aliud sumptumesse, hoo quidem uttotum, iilud vero ut pars, hoo enim ostensum estut sit hoc quidem ut notum,illud vero ut pars,eritaliiiuid ex illis aut e,aut aliquid eorum quffi sunl ab,aut alterum aliudquiderapraeter haecEtsie quidemauteorum quse suntn b alterura, aut plures erunthfec,plures erunt et inconjunoti syllo;;israi adsyllogismi, aut(ut contingebat)idem perplures terminosconcludiacoidit,siautemaliudquidemproBterinvicom,siautem non sio se habeat c ad p ut faoiat syllogismumvane erunt sumpta, nisi inductionis, autcelationis,aut alioujus alius talium gratia. Si autemest. Ponebatur enim ejus quod est c esse syllogismum.Si autem non fiat ex c d nulla cpnclusio, etvane surapta esse ea accidit,et non ejus quotj est exprincipio esse syllogisroum.Quare manifestum quoniamomnis demonstratio et omnis syllogismus eritper tres terminos solos.CAPUT XXVI.De numero proposiLionum et prosyllogismis,Hoo autem manifesto,palara quoniam etexdua^bus propositionibus,et non pluribus,nam tres tpr^mini,duKe suntpropositiQnea^nisi assuraatur a,l|quidA. (queraadmodum in prioribus dictum est) ad perfeolionemsyllogismorum. Manifestum igiturquando,tioneiii similem necesse esl fieri conclusioni, dico ut in oratione syllogistica,non pares sunt proppsitionesautem non solura in eo quod affirmativa sit, vel negativa,per quas fit oonclusio prinoipalis (quasdanised in eo quod necessaria aut inesse, aui enim superiorera oonclusionem necessarium est essecontingens : considerare autem oportet et alia praedicamonta.Manifestumpropositiones), hKooratio aut non syllogistioa est,autem et simpliciter quando aut plura necessariis interrogavitad positioneno.Se-erit.et quando non erit syllogipraus,et quando perfectus,etoundum igitur principales propositiones sumptisquoniam si est syllogismus, neoessarium syllogismis.omnis syllogismus erit ex propositionioundumest habere terminos secundum aliquem diclorum bus quidera perfeotis,ex ter.rainis autera abundantibus,unomodorum.enim plures termini propositionibus,eruntGAPUT XXV.autem et conclusiones dimidietas propositionum.Df numero terminorum syllogismi.Palam autem et quoniam omnis demonstratio eritQuando antem per prosyllogismos conoluditur, autper plura media non continua,ut a b per cd, multitudoquidera terminorum similiter uno superabitD propositiones,aut enira estrinseous,aut mediura poneturinteroidens terminus, utrinque autem aooidituno minus esse intervallo quam terminos, propositionesautem aequales sunt intervallis. Non tamenhffiquidera seraper perfectee erunt, illivero abuns.dantes, sed permutatini, quia cum propositioaesquidem sunt perfeotae, abundantes erunt termini,cura vero terraini perfeeti,abundantes eruntpropositionessimul enira termjno addito,una additur propositio,undecunque addaturterminus. Quare quoniamhae propositiones quidem perfects, illi veroabundantes erant, necesse est transrautare eadem,additione faota.Gonolusiones autem non etiam eumhabebunt ordinem neque ad terminos, neque adprius, quoniam si est syllogismus, necesse est sic propositionep, uno enim termino addito,conclusianesadjungentnruno,pauciores preeexistentibuster-aliquos se habere terminornm. Uabeat se ergo a sicad 6, itaque aliqua ex eis conclusio, aut ergo e,^ minis,ad soluoi enim ultimum non facit conclusionena,adalios autem oranes. Ut si eis quae sunt a bautnlterum eorum qua>. suntc d, aut altarum aliudquidem prseter hsec. Et si e quidem,ex a b tantum, c, adjacet d, statim et conclusiones duse adjacent.erit syllogismus, c d autem quidem se habeantsio, quic ad a, et ad b, similiter autern et in aliis.Si auteraad mediura intercidat, eodera TOOdo,ad uuutoenirn solum non faoiet syllogisroum, quare multoplures conclusiones erunt et terrainis et propositionibus.CAPUT XXVII.De prohlematis,hoc est propositis in unagwque figiirafacile el difficile construendis el destruendis.Qaoniam autem haberaus ex quibus syllogismi,etquale in unaquaque figura, et quot modis monstratur,manifestumnobis est, et quae propositio facile,es. a b non e, sed alia quaadam fit conclusio, ex c d et quffi difficile argumentabiUs est.Nam qus in pluautemaut horum alterum, autaliud praeter haeo,et D ribus figuris et per plures casus concluditur,fsicilis;plures flunt syllogisrai, et non ejus quod positura qnae autera in paucis et per pauciores,diffloilius argumentabilis.Ergoaffirmativaquidero universalisper primam tantura figuram monslratur,et per hancsimpliciter, Privativa vero et per primam, et permediara. Per primam quidem simplioiter, per mediamuutem dupliciter. Particularis autem affirmativaper primam et perj^pQstremam, simpliciter quidemper primam, Iriplioiter autem per postremam.Privativa vero particularis jn omnibus figqris monstratur,verurain prima quidem semel,in media autemet postrema,in illa quidem dupliciter, in hacvevQ tripliciter.Manifegtgpa ergo quoniam universa-

669 PRIORUM ANALYTICORUM ARIST0TELI8 INTERPRETATIO. 670lem affirmativara oonatruerequidem difficillimum, A pria, et quaBCunque ut accidentia praedicantur, etdestruereautem facillimum,omnino autem estinte-horum qufe secundum opinionem.et quce secundumveritatera.Quantoenira pluriumtaliura abundaveritrimenti quidem,universalia quam particularia facilius.Etenimsinulli.etsialicuinoninsitinteremptumest, horum autem alicui quidem non in omnibusfiguris raonstratur, nulli autemin duabus. Eoderaautera modo et in privativis, etenim si omni, et sialicui, intererapium est quod ex principio. Hoc autemfuit in duabus flguris. In particularibus autemsirapliciter,aut omni,aut nulli ostendentem inesse.Gonstrueriti auten:,facilius est particularia,nam inpluribus figuris.etper plures modos.Omnino autemnon oportet latere quoniam destruere quidem perquis.citius inveniet conclusionem,quanto autem veriorum.raagisderaonstrabit. Oportet autem eligereaon quffi seqaunturaliquam, sed queecunque totamrera sequunlur, utnonquod aliquem horainem, sedquod oranem hominera sequilur, per universalesenira proposiiiones fit syllogismus. Cum autem estindeflnitum,incertum si universalis est propositio,cum vero deflnitum, manifestum. Similiter autemeligendura et quae ipsum sequitur tota, propter dictamoausam. Ipsum autem quod sequitur, non estse invicem est, et universalia per particulaiia, et suraendum totum sequi.dicout hominem omneaniraal,ha3C per universalia ;construere autem non est peraul musicam, omnera disciplinam, sed simpli-particularia universalia,per illa vero haec est. Nara g citer solum sequi quemadmodura et praetendimus,si orani, et alicui Siniul autem raanitestum quo etenim inutile alterum et impossible,ut omnem ho-niam destruere quam construere facilius.Quomodoergo Ht oranis syllogismus.et per quot terminos etpropositiones, et quomodo habentes se ad invicem,araplius autem quse propositio in unaquaque figura,et quae in pluribus,et quaein paucioribus monstratur,palam ex his quae dicta sunt.CAPUT XXVIILPe abundanlia propnsilionum.Quomodo autera idonei eriraus semper syllogizaread ptopositura, et per quam viam sumemuscirca unumquodque principia,nunc dicendum.Nonenim solum fortasseoportet generationem consideraresyllogismorum, sed et potestatem habere faciendi.Omnium igitur qus sunt,hffic qnidem suntanimiil iis quffi sequitur horao, necesse est enim sihominera sequitur aniraal,et hsec orania sequi,con-venientioraautem haBchominiselectioni.Suraendumautera et qua pleruraque sequuntur ea qqee consequuntur,nam et problematibus quae pleruraque, ettalia,utde nullo alio prasdicentur vereuniversaliter,ut Cleon, et Callias,et quod singulare, et sensibile,de his autem alia,nam et homo, et aniraal uterquehorura est. Illa vero et ipsa quidem de aliis praedieantur,de illisautem alia prius non praedicantur,alia autem et ipsade aliis,et de his alia,ut horao deCallia,et de horaine animal.Quoniam ergo qusdameorum quae sunt de nullo nata sunt dici, palam :namsensibiiiumpeneunumquodqueeslhujusraodi,ut de nullo praedicelur.nisi.ut secundum accidens,dicimus enim quandoque albura illud Sooratem esse,ethoc veniens Calliam. Quoniam autem in sursumpergentibus statur quandoque, rursum dicemus.Nunc autem sit hoepositura.de iis ergo pradicaturaaliquod non est deraonstrare nisi secundura opinio-minem esse omne animal, vel justitiam omne bonum,sed cui consequens est.in illo omni esse dicitur.Quando autem ab aliquocontinetur subjectum,cujus consequentiaoportet sumere, quae universalequidera sequuntur, vel non sequuntur, non eligendumin his, surapta enim sunt in illis quajcunqueaniraal et horainem sequqntur, et quaecunque nonanimali insunt,similiter. Qus autem in unoquoquesunt propria,sumendum:sunt enim queedamspecieipropria praeter gecus,necesse est enim diversis spcciebuspropria quaedara inesse.Neque autem universaleeligendum iis quae sequitur quod continetur.utsyllogisraus ex propositionibus,quae plerumque autin oranibus, aut aliquibus, similis enim est uniuscujusqueconclusioprincipiis.Ampliusquaeomnibussequentia sunt,non eligendura,non enim erit syllogisrausexipsis,ob quam autem causam,in sequentibuserit manifestura.CAPUTXXIX.Medii syliogismorum inveniendir&gulse.Construere ergo volentibus aliquid de aliquo toto,ejus quidem quod construitur, inspiciendum ad subjectade quibus ipsura dicitur, de quoautera oportetpraedicari quscunque hoc sequuntur. Si enimnem,sed ha;c de aliis,neque singularia dealiis^sed D aliquod horum sit idem,alterum alteri necesse estalia de ipsis.Qus autera in medio sunt,raanifestumquoniara utruraque contingit,nam et ha3c de aliis, etalia de his dicuntur, et pene rationes et considerationessunt maxirae de his.Oportet ergo propositionesinesse. Si autem non quoniam omni, sed quoniamalicui, quae sequiturutrumque, si enim aliquod horumidem fuerit, necesseest alicui inesse. Quandoautem nuUi oporteat inesse,cui quidem oportet noncirca unumquoque horura sie snmere suppo-inesse, ad sequentia subjacti, quod autem oportetnentem,ipsum primumetdefinitiones,etqua5cunquepropria sunt rei,deinde post hoc qufficunque sequuntur,non inesse,inspioiendura ad ea quae non continguntilli adesse. Aut conversim cui quidem oportel nonrem.Et rursum qua ressequitur,et quaecunque inesse, ad ea quee non contingunt eidem adesse,non contingitipsiinesse,quibusautem ipsanon contingit,nonsuraendura,eoquodconvertiturprivativa,quod vero non inesse, inspiciendum ad sequentiaNara si haec sint eadem utrorumque,nulli contingitDividendum autem est, et eorura quae sequuntur, alteri alterum inesse,fitenim quandoque quideminquaecunque in eo quod quid est,et quaecunque ut pro-prima flgurasyllogismus, quandoque autem in me-

671 AN. MANL. SEV. BOKTIIdia.Si autem alicui non inesse,cui quidem oportetnoD inesse.quaeoonsequitur: quod vero non inesse,quae non possibile est illi inesse. Si enim aliquid horumsitidem, necesse est alicui noninesse. Magisautem fortasse erit sic, unumquodque eorum quaedicla sunt manifestum. Sint enim sequentia quidema, in quibus b, quae autem ipsum sequitur, in quibiis,c,quae autem non contingunt ei inesse,in quibus,d rursum autem ipsi e quae quidem insunl, inquibus /, quffi autem ipsum sequitur, in quibus g,quffi autem non contingunt eidem inesse, in quibush. Si ergo eidem aliquid eorum quae sunt c, alicuieorum quas suntf, necesse est aomni einesse, namf quidem omni e, c, autem omoi a, quare omni einest. Si autem c et g idem, necesse est alicui einesse a, nam id quod est e a, vero quod est g e,omne ei sequitur. Siautem/^et rf sint idem, nulli einerit ex proprio syllogismo, quoniam enim converliturprivativa, et / ei quod est d idem, nulli/inerit a, fautem omni e. Rursus si b et h idem,niiili e inerit a, nam b a quidem omni, ei autem inquo

673 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTEBPRETATIO. 674per enim erit in omnibus perimpossibile ostensio, A et circa philosophiam, et circa autem quamlibetex S8quentibu3,et quibus sequitur utrumque.Et iauno quoque proposito,eadem consideratio et ostensivevolenti syllogizare, et ad impossibile ducere,disciplinam. Oportet enim qus insunt.et quibus insuntcirca unumquodque colligere.et his quamplurimisahundare,ethocpertresterminosconsiderare,aam ex eisdem terminis utraeque demonstrationes.Ut si ostensum est nulli e inesse a, quoniam acciditdestruentem quidem sic,construentem vero sic, etsecundum veritatem quidem,exiis quae secundumet b alioui e inesse, quod est impossibile. Si veritatem snriptasuntinesse, ad dialecticos autemsumptum sit e quidera nulli b, a autem omni b inesse,sylIoigsmos,ex propositionibus quaesuntsecundummanifestum est enim quoniam nulli e inerit opinionem.Principiaautem syllogismorum univer-a. Rursum si ostensive syllogizatum sit a inesse saliter quidem dicta sunt,et quomodo se habeant,nulli e, suppositis inesse per impossibile monstrabiturnulli inesse,similiter autem et in aliis.In ompiciamusad omniaquffidicuntur.nequeeadem cons-el quomodo oportet inquirere ea.quatenus non asnibusenim necesseest iis qui per impossibile communemaliquemsumereterminumaliumasubjectis,ad quem eritmendacii syllogismus, quareconversatruentes et destruentes.neque oonstruentes de omniaut de aliquojdestruentesab omnibus autab^aliquibus,sedad paucioraetdeterminata.Secundum singueapropositione, altera autem similiter se habente, g lum autem eorum quae sunt eligere, ut de bono autostensivus erit syllogismus per eosdem terminos.Differt autem ostensivus ab eo qui ad impossibile,quoniam in ostensivo secundum veritatem amba;propositiones ponuntur,in eo autem quiad impossibile,falsa una. Haec vero erunt magis manifestaper sequentia quando de impossibili dicemus ;nuncautem tantum nobis sit manifestus,quoniam ad ha3Cperspiciendum, et ostensive volentibus syllogizare,et ad impossibile deducere.In aliis autem syllogismis quicunque sunt ex hypothesi,ut[quicunquesecundum transsumptionem,aut secundum qualitatem insubjectis,non in prioribus,sed in transsumptis erit consideratio, modusautem inspectionis idem: considerare autem oportet,et dividere quot modis sunt ex hypothesi, raonstraturergo unumquodque propositorum sic.Est auteniet alio raodo quaadamsyllogizare horum,ut universaliaper particularem inspectionem et hypolhesi.Sienim c et 3 eadem sint. solum g autem sumatur einesse, omnia inerit a, et rursum h\ g e,\. A eadem,solum autem de g prsdicetur e, quoniam nulli einerit a,manifestumergo quoniamsicinspiciendum.Eodemautem modo et in necessariis, et in contingentibus,nam eadem consideratio, et per eosdemterminos erit, eodemque ordine et oontingentis, etinesse syllogismus.Sumendum autem et in conlingentibusstquaenon insunt,possibilia autem inesse.Ostensum est enim quoniam et per haec flt contingentissyllogismus,similiter autem se habebit etinaliis priedicatioDibus,GAPUT XXXI.Quod omnium scientiarum syllogismi superioribusprseceptis ef/iciantur.Manifestum ergo ex proedictis quoniam non solumpossibile est per hanc viam fieri omnes syllogismos,sed etiam quoniam per aliam impossibile. Omnisenimsyllogismusostensusest quoniamperaliquampraedictarumfigurarumflt, has autemnoncontingitperaliaconstituiquampersequentiaetquaesequiturunumquodque, ex his enim propositiones,et mediisumptio,quarenecsyll!)gismumpossibileestfieriperalia.Ergomethodus quidem deomnibus eadem est,disciplina.Propriaautem in unaquaque sunt plurima,quareprincipia quidem quae sunt circa unumquodque,experimento est erescere, dico autem utastrologicam quidem experientiam astrologica disciplina3,sumptisenim sufficienter apparentibus,sicinventaesuntastrologicEedemonstrationes.Similiterautem circa quamlibet aliam se habet et artem etdisciplinam. Quare si sumantur qus insunt circaunumquodque, nostrum erit jara demonstrationesprompte declarare : si enim nihil secundum historiaraomittatur eorum quae subtiliter et vere insuntrebus, habebimus de orani (cujus quidera non estdemonstratio) hanc invenire et demonstrare,cajusautem non nata est demonstratlOjhoc facere manifestum.Universaliterergoquooportetmodo propositioneseligere pene dictum est, pene diligentiamautem perlransivimus in eo negotio quod ciroa dialecticamest.CAPUT XXXII.De divisione et ejus syllogismo.Quoniam autem divisio per genera parva qutedamparticula est dicla? methodi facile videre : estenim divisio velut infirmus syllogismus,nam quodoporteat quidem ostendere petitur,syllogizatur verosemper aliquid superiorum. Primum autem iderahoo latuit omnes utentes ea,et suadere conati suntquoniam esset possibile de substantia demonstrationemfieri,et de eoquodestquid;quarenequequo-niamcontingebatsyllogizareeosquidividunt,intelle-xerunt,nequequoniamcontingebat sic queraadmo-D dum diximus. Ergo in demonstrationibus quidemcum oporteatquid syllogizare, oportet medium perquodfitsyllogisrausminussemperesse, et non universaliterdeprimaextremitate.Divisioautemcontrariumvult,nam universalius sumit medium.Sitenimanimal quidem in quo a, mortale autem in quo b, etimmortaleinquaCjhomo vero cujus terminumoportctsumere in quo d,omne ergo animal accipit autmortale, aut immorlale : hoc aulem est quidqniderat.omne esse aut 6,aut c. Rursum hominem semperqui dividit, ponit animal esse,quare de d sumita e3se,ergo syllogismus quidem est,quoniam d, aut6, aut c omne erit, quare hominem aut mortalem,

675 AN. MANL. SEV. BOETII 676aut immortalem oportet sumere,nam mortale qui- A. tes,aut has quidem protendunt,per quas autem haedem, aut immortale esse necessarium est animal, conoluduntur,omittunt,alia vero vane interrogant.mortale autem non necessarium est,sed petitur.Hocautem eratquod oportebat syllogizare.Et rursus quiporiita quidem animalmortale in quo autem6pedeshabens.in quo autem c.non habens pede8,hominemConsiderandum autem si quid superflimm sumptusit,et si quid necessariorum omissum, et hoc quidemponendum, illud vero auferendum, donec veniatquis ad duas propositiones,sine his enim nonvero d, similiter sumit a quidem, aut in /),aut in cesse.Omnes enim animal mortale autpedes habens,aut pedes non habens est, de d autem a, nam hominemanimal mortale sumpsit esse, quare habenspedes, vel non habens pedes esse anlmal, necesseest reducere sio interrogatas orationes.rn aliquibusergo faeile est videre quod minus est, aliqui verolatent,et videntur quidem syllogizare, eo quod necessariumquid aooidit ex iis qu« posita sunl. Ut sisumatur, non subslantia interempta substantiamest hominem, pedes autem habens non necesse est,sed sumit.hoc autem erat quod oportebat rursumnon interimi, ex quibus autem est,interemptis, etquod ex eis est oorrumpi.His enim positis, necessariumostendere.Et ad hunc modum semper dividentibus,est substantiae partem esse substantiam,universale quidem acoidit eis medium sumere, de non tamen syllogizatum est quod ea quae sumptaquo oporteat ostendere et differentias etextremita- t» sunt,sed desunt,propositiones, Rursum si cum esttes.In fine autem qnoniamhoo est homo,aut()uid-homo,necesse est esse animal, et eum est animal,substantiam,el cum esthomo, neoesseestesse subs-quid erat quod quaefitur,nihil dicunt manitestum,quare necessarium est esse,etenim aliamviam faciuntomnem.non quidem contingentes idoneitates, opinantesesse. Manifestum est autem quoniam nequedestruere hao via est, neque de accidente aliquid,aut de proprio syllogizare,neque de genere, nequede quibus ignoretur utrum hoo modo aut illo se habet,utputasne diameter est symeter,vel asymeter ?si enim sumat quoniam omnis longitudo est symetrosvel asymetros,diameter autem longitudo, syllogizatumestquoniam symetervelasymelerestdiameter.Siautem sumetur incommensurabile, quodoportebat syllogizare sumetur, oon ergo est ostendere,nam via quidem hsec^per hancautem non est „ostendere symetrum vel asymetrum, in quo a longitudo,fcautem symeter aut assymeter,diametert;.Manifestum est igitur quoniara neque ad omnemconsiderationem congruit inquisitionis modus,nequein quibus maxime videtur oonveDire,in hisestutilis. Ex quibus ergo demonstriiliones fiunt, etquomodo, et ad quae perspiciendum secundumunumquodque propositum manifestum ex dictis.CAHUT XXXIII.De resolulione syllogismorum in prcposiliones.Quomodo autemreducemussyllogismosin praedictasfiguras, dicendum erit post haeo, restat enimdividere quam in minora : majora autem compositiorasunt quam ea ex quibus componuntur. Deindeconsiderare utra in toto,e, utra in parte. Et si nonambffi sumptffi sint,eum qui ponit alteram.Aliquotiesenim universalem protendentes,eam quae inhaoestnon sumunt,neque scribentes,neque interrogan-tantiara,sed nondum syllogizatum est,non enim sehabent propositiones ut duxirous. Fallimur autemin talibus eo quod neoessarium quiddam accidatnon (siex his quce posita sunt,quam esc syllogismus, necessariumest.in plus autem est necessarium quamsyllogismus,nam omnis 3yllogismus,necessarium,necessarium autem non omne syllogismus. Quarequid aooidat positis quibusdam) statim tentandumest reduoere, sed primum secundum estduas propositiones.GAPDT XXXIV.Be resolutione in terminos.Deindesicdividendum interminos.l\ledium autemponendura terminorum, qui utrisque propositionibusdicitur,neoesseestenimmediuminutrisqueessein omnibus flguris.Si ergo subjioiatur etpraedioeturmedium,aut ipsum quidem praedicetur, aliud veroillo abnegetur, primaerit figura. Si autem et praedicetur,et negetur ab aliquo, media erit figura: sivero alia de illo praedioentur,aut hoo quidem praediceLur,illudveio ab illo negetur, postrema,sio enimse habuit in postrema figura raedium,similiter autemetsi non universales sint propositiones, namest eadem determinatio medii. Manifestum igiturquoniam in qua oratione non dicilur idem frequenter,nonflt syllogismus,non enim sumptum estmedium.Quoniamautem habemus quod propositorumconsideratio hsc, si enim etgenerationem syllogismoruminspiciarous,et Jnveniendi habeamus potestatem.arapliusautem factos reducamus pradictas in unaquaque figura clauditur,et in qua universale,figuras,finem habebit quodexprincipiopropositum D et in qua particulare, mauifestum est quoniam nonest, accidet etiam simul qus praedicla sunt confirmariet manifestiora esse, quoniam sio se habent proposito ad propriam.Quaecunquevero.in pluribusad omnes figuras perspioiendum,sed in unoquoqueperea quae nunc dicenda sunt. Oportet enim omne concluduntur,mediipositionecognosoimusfiguram.quod verum est, ipsum sibi ipsi manifestum esseCAPUT XXXV.omnino.Primum ergo oportet tentare duas propositionesaccipere syllogismi, facilius enim in majoraDe necessario el thesi terminorum.Frequenter ergo falli accidit circa syllogismospropter necessarium, quemadmodum dictum estprius : aliquoties autem propter similitudinem positionisterminorum,quod non oportet latere nos. Utsi n de 6 dioitur,et b de c,videbiturenim sio se habentibusterminis esse syllogismus, non fit autemneque necessarium quidquam.neque syllogismus.

677 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO.Sit enim in quo a semper esse, in quo autem 6 A ^nine exponi, saepe enim erunt orationesquibus nonintelligibilia Aristomenes, in quo autem c Aristomenes,verumestautem ainessefe, semperenim estintelligibilis Arislomenes, sed et 6 de c nam Aristo -ponunturnomina, quareet difficileeritreducerehujusmodisyllogismos, aliquoties autemet lalli accidetpropterhujusniodiinquisitionem,utquoniamimmediatorummenes est iQtelligibilis Aristomenes, a autem nonerit syllogismus; sit enim a duo recti, binestc, corruptibilis estenim Aristomenes ;non igi-autem Iriangulus, c vero «quicrurus ; ergo ei quodtur fiebat syllogismus sic se habentibus terminis, est c inest a propter b ; ei vero quod est b, non iterumsed oportebaluniversalitera isumipropositionempropter aliud, per se enim triangulus habethoevero falsum quod putabat omnemiotelligibileinArisfomenem semperesse, cum Aristomenessit corruplibilis.duos rectos, quare non erit medium ejus quod estff t,cum sitdemonstrativum. Manifestum enimquoniammediumRursum sit in quo quidem c Micalus, inquo autein ft musiousMicalus,inquoautem(i corrumpicras.Verum est ergo b dec praedicari, nam Micalusest musicus Mioalus, sed et a de b, corrumpeturenimeras musicusMicalus, aautem decfalsumhoc autem idem est priori, non enim verum est uni-non sic semper est sumendumut hocaliquid, sed aliquando orationem, quod accidit et inpraedicto. Inesse autem primum medio, ethoc postremonon oportet sumere, ut preedioentur semperad se invicem similiter, et prinium demedio. et hocde postremo, et in non inesse similiter, sed quotiesversaliter, Micalus musicus quoniam corrumpetur " dicitur esse et verum dicere, hoc toties arbitraricras. Hoc autem non sumpto non erat syllogismus.Hasc ergo fallacia fil in eo quod pene, ut enim nihildifTerens dicere hoo huic inesse, aut hoc huicom.ni inesse, coneedimus.CAPUT XXXVI.De eclhesi terminorum.Prequenter autem. mentiri evenit, eo quod nonbene exponnntur secundum propositionem termini,ut si a quidem sit sanitas, b autem ajgritudo, c verohomo, verum est enim dicere quoniam a nulli b contingitinesse, nuili enim eegritudinisanitas inest; etrursum quoniam b inestomni c, omnis enim homosusceptibilisestaegriludinis, videbitur ergoacoiderenullihominioontingeresanitateminesse. Hujus au- „tem causa est quod non bene exponuntur terminisecundum locutionem, quoniam transsumptis quaiis8untsecundumhabitudines,noneritsyllogismus:Ut si pro sanitaie quidem ponatur sanum, pro aegritudineaulem aegrum. non enim verum est dicerequoniam non contingit aegrotanti inesse sanum esse,hocautem non sumpto,nonfltsyllogismus, nisicontingentis.Hocautemnonimpossibile,contingitenimoportet signiQcare et inesse. Ut quoniam contrariorumuna est disciplina ; sit enim a unam essedisciplinam,b autem contrariasibi invicem, a ergoinest&,nonquoniam contrariaunum esseeorum disciplinam,sed quoniam verum est dicere de ipsisunamesse eorum disciplinam. Accidit autem quandoqueprimum de medio dici, raedium autem de lertio nondici, ut si sophia est disoiplina, boni autem est sophia: conclusio, quoniam boni est disciplina, et nonbonum quidem est disciplina, sophia autem estdisciplina. Quandoque autem medium quidem detertio dicitur, primura autera de medio nondicitur,utsiqualisomnisestdisciplina,autcontrarii.Bonumautem est, et contrarium, et quale : conclusio quidem,quoniam boni est disoiplina. Non est autembonum disciplina, nequequale, neque contrarium,sed omnium disciplina.Non estautembonum disciplina,neque conclusio secundum rectum, nequequale,nequecontrarium,sed bonumhajc. Estautemquandoque neque primum de medio, neque hoc detertio, primo de tertio quandoque quidem dicto,quandoqueautemnondicto.Utsicujusestdisciplina,hujusestgenus, boniautemestdisciplina: concluaioquoniam boni est genus. Praedicatur autem nullamnullihomini inesse sanitatem. Hursusin media figurasimilitereritfalsum.Namsanitatemasgritudiniquidem nulli, homini vero omni contingit inesse, de nullo, si autem cujus est disciplina, genus estquare nulli hominiffigritudo. In tertiaautem figurasecundum contingere accidil falsdm, etenim sanitatem,etffigritudinem,hoc, boni autem est disciplina conclusio, quoniam.•bonum est genus: ergo de extremo quideralpraBdica-etdisciplinam, etignorantiam tur primum, de se autem invicem non dicuntur.et omnino contraria omnii eidem contingit inesse, Eodem autem modo et nun inesse sumendum nonsibi veroinvicemimpossibile,hocautem confessum D enim semper signiQcat non inesse hoc huic, nonin prsdiotis. Cum enim eidem plnra contingereinesse, contingebant et sibi invicem. Manifestumigitur quoniam in omnibus fais fallacia fit propterterminorumexpositionem, transsumptis enim hisquae sunt secundum habitudines, nihil fit falsum.Palam ergo quoniam secundum huju.«modi propositionessemper quod est secundum habitum, prohabitu sumendum et ponendum lerminum.CAPUT XXXVII.De ecthesi lerminorum conpositorum etobliquorum syllogismi.Non oportet autem terminos semper quaerere noessehoo, hoc ; sed aliquando non esse hoc hujus,aut hoc huic: ut quoniamnon est motionis motus,autgenerationisgeneratio, voluptatisautemest,nonergo voluptas generatio. Aut rursus quoniam risusest signum, signi autem non est signum, quare nonest signum risus ; similiter autem et in aliis, in quibusintermitur propositum, eo quod dicitur aliquomodo ad id genus. Rursus quoniam occasio con esttempus opportunum, Deo enim occasio quidem est,tempus autem opportunum nonest, eoquodnihilsitDeo conferens. Terminos enim ponendum est occasionem,ettempusopportunum,etDeum.Propositio

679autemsumendasecunduin nominiscausam,simpliciterenim hocdicimus deomnibus, quoniamterminosquidemsemperponendumsecundumdeclinalio-nes nominum, ut homo, aut bonum, aut contraria,authominis,autboni,autcontrariorum.Propositionesiautemsumendumsecundumcujusquecasus,autenim quoniam huicut 8equale,autquoniamhujusutduplum, aut quoniam hoc ut feriens, vel videns, autquoniam hic ut homo, animal,aut si quolibet modoaliter cadit nomen secundum propositionem, inesseautem hoc huic, et verum esse hoc de hoc, lotiessumendum, quoties praedicamenta divisa sunt, etaut aliquo modo, aut simpliciter, amplius authfficsimplicia, aut complexa. Similiter autem et noninesse. Considerandum haec autem, el determinandumoptimum.CAPUT XXXVIII.De anadiplosi el ihesi syUogismorum, hoc esl de geminalioneet posilione.Reduplicatum autem in propositionibus ad primamextremitatemponendum,non admedium,dicoautem ut si flat syllogismus, quoniam justitiae esldisciplina quoniam bonum, ad primam extremitatemponendum. Si enim a disciplina quoniam bonum,in quo autem b bonum, in quo autem cjustitia,ergo verum est a de 5 prajdicari. Nam boni estdisciplinaquoniam bonum.Sedet bdec, namjustitiaquiddam bonum est ; sic ergo fit resolutio. Si autemad b ponatur, quoniam bonum, non erit, nam aquidem de b verum erit, b autem de c non erit verum,nambonum quoniambonum praedicaride justitiafalsumest, et non intelligibile. Similiter autemet si salubre ostendatur, quoniam disciplinatum estin eo quodbonum, authircocervus, opinabilis in eoquod existens, aut homo corruptibilis in eo quodsensibile,inomnibusenim praedicatisad extremumreduplicationem ponendum. Non est autem eadempositio terminorum,quandosimpliciterquidemsyllogizatumfuerit,et quando hoc aliquid,autquo, autquoEodo. Dico autem ut quando bonum disciplinatumostensum erit, et quando disciplinatum quoniambonum.Sedsimpliciterquidem disciplinatum nullo talium ostendit domonstrator, neque enim fltostensumestmediumponendum ens, siautem quoniamsyllogismus, expositione autem sio utimur, ut etbonum, quid ens. Sit enim a disciplina quo-sentiat qui discit dicentes, non enim sicut sine bisniam quidens, inquo autem 6ens, quid,in quo autemD non possibile sit demonstrare, quemadmodum exc bonum, verum est;ergo o de ipraedicari^eratenimdisciplinaalicujusentis, quoniamquidens,estet b de c' nam in quo c ens quid, quare et a de c,quibus est syllogismus. Non lateat autem nos, quoniamin eodem syllogismo, non oranes conclusionesperunameamdemljguram sunt, sedhfecquidempererit ergo disciplinaboniquoniambonum, eratenimquid ens, proprie substantiaa signum. Si autem ensmedium positum sit, et ad estremum ens simpliciter,el non quid ens dictum sit, non erit syllogismus,quoniam est disciplina boni quoniam bonum,sed quoniam ens, ut si sit in quo a disciplina quoniamens, in quo b ens^ in quo c bonum. IManifestumigitur quoniam in particularibus syllogismissic sumendum terminos.AN. MANL. SEV. EOETIIACAPUT XXXIX.Pro debila resolulione praicepta.Oportet autemaccipere quteidem possuntnominapro nominibus, et oraliones pro orationibus, et nomenet orationem et semper pro orationem nomensuscipere, facilior est enim terminorura expositio,utsinil differt dicere suspicabileopinabilis non essegenus,autnon esse idem ((uiddam suspicabile, quodopinabile, nam si idem est quodsignificatur, prooratione dicta, suspicabile et opinabile terminosponendum. Quoniam vero nonestidem voluptatemesse bonum, et esse voluptatem quod bonum.nonsimiliterponendumterminos ;i?edsiest syllogismiisquoniam voluptas quod bonum, terminum ponengdum quod bonum ; si autem quoniam bonum, bo •num, similiter autem et in aliis.Non estautem idemneque e&se, neque dicere quoniam cui b inest, huioquoque omni a inest, et dicere,cui omni b idest, eta inest omni. nihil enim prohibet b inesse c, nonautem omni. Ut sit b pulchrum quid, c autem album.siigituralicuialboinestpulchrumquid,verumest dicere quoniam albo inest pulchrum, sed nonomni fortasse. Si ergo a inest b, non omni autemde quo b (neque si omni c, inest b, neque sisolumalicui), non necesse est ei quod est c inesse a, nonquia non omni, sed nec inesse ei quod est c. Si aulemde quocunque b dicaturvere, buic omniinest a,acoidet a de quo omni b dicitur, de eo omni dici. Siautem a dicitur de omni de quo b dicatur, nihil prohibelei quod est c inesse b, non omni autem a, autnoninesseomnino.Intribus igiturterminis manifestumest quoniam de quo b quidem omni, et « dicitur,hoc est de quibuscunque b dicitur de omnibusdicilur et a, et si b quidem de omni, et a similitersi autem non de omni, non necesse est a inesseomni. Non oportet autem arbitrari propter expositionemaccidere aliquod inconveniens, non enini laboramusin eoquod aliquidsit hoc, sed quemadmodumgeometerpedalem, et rectam hanc esse et sinelafitudine dicit quffi non est, sed non sic utitur, uteis syllogizans. Omnino enim quod non est ut totumad partera, et aliud ad hoc ut pars ad totum, exhanc, illa vero per aliam. Palam ergoquoniam etresolutiones sic faciendum. Quoniamautemnonom'ne propositum in omni figura, sed in unaquaque dispositasunt.manifestumestexconclusionein quafigurasitquaerendum. Et ad deflnitiones orationumquaecunque ad unumquiddam suntargumentat;p ineorum quae insunl termino, ad quod argumentatumest ponendum terminum, et non totam orationem,minus enim contingitperturbari propterlongitudi-

681 PRIORDM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 682Si autempartioularissit syllogismus,quando priva-nem, ut si quis aquam ostendit quoniam est humi- A hoc enim nulii a, a -aulem .omni b, quare nulli bdus potus, potum et aquam terminos ponendum inerit c, ergo et b nulli c, convertitur enim privativa.GAPUT XL.Ve resolulione syllogismorum adhypothesi.impossibile et exAmplius autem ex liypothesi syllogismos nonesttentandum rsducere, nam non est ex iis qus positasnnt reducere ; non enim pcr syllogismum ostensisunt, sed ad placitum concessi sunt omnes. Ut siquis ponat, si una quasdam potestas non sit contra-tivum quidem erit ad majorem extremitatem,resolveturinprimamfiguram,ut si a nulli b, b aute.xalicui c, oonversa enim privativa prima erit figura,nam b quidem nulli a, a autem alicuic. Quando veroprcedicativum, nonresolvetur, ut si a quidem omnii), c verononomni,non enim suscipit conversionema b, nequecum flt, erit syllogismns. Rursus quiintertia quidem sunt ligura, non resolvunturrioriim, neque disciplinam esse unam ; deindeomnes indisputetquoniam non est una potestas contrariorum,primam,quiautem sunt inprima,omnes in tertiam.Insit enim a quidem omni b, b autem alicui c, ergoutsanativi et iegrotativi, aiinulenim idem erit sanativumot asgrotativum. Quoniam aulem non estquia convertitur partioularis praedicativa, inerit et calicuift,avero omni6inerat,quareflt tertiaflgura.Etom.nium contrariorum una potestas,ostensum est, . . ,. . ,, . . ,, ...... p sipnvativus 9U syllogismus,simiIiter : convertitursed quoniam disciplmanon una, nonest ostensum ; U . ,. , . .„ .enim parlicularis affirmativa, quare a quidem nulliquamvis confiteri sit necesse,at non ex syllogismo,6,cautem alicui inerit.Eorum autem syllogismorumvcrura ex hypothesi ; hoc igitur non est reducere,quisunt in postrema figura unus tantum non resolviturin primam, quiindo non universalisquoniam non una potestas est : hic enim fortasseponiturerat syllogismus, illud autem hypothesis. Similiterautera in his qui perim.possibileconcludunlur,namnequo hoo est resolvere,sed ad impossibile quiilemreduotio est ; syllogisrao enim monstratur ; alterumautem non est, nam ex hypothesi concluditur.Diflerunt autem a prcedictis quoniam in illis quidemoportet prius confiteri, si debet concedere, utsi ostendatur una potestas contrariorum,etdisciplinamesse eamdem ;hic autem et non prius confessiconcedunt, eo quod manifestum sit falsum, ut positadiametro symetro, eo quod impariaesse sequaliapartibus. PJures autem et diversiterminantur ex Cconditione, quos prospicere oportet, et notare apte.QuK ergo horum differentiK, et quoties fiunt, quisuntexhypothesi,postea dicemus.Nunc autem tantumsit nobis manifestum quoniam non est resolvereinfiguras hujusmodi syllogisraos, et ob quamcausam diximus.CAPUT XLI.De reciproqua reductione syllogismorum unius figurxin aliam.Qua3cunqueauteminpluribusfigurismonstranturprivativa,alii autem omnes resolvuntur. Praedicenturenim de omni c, et a et b, ergo convertetur c adutrumque particulariter ; inerit ergo a alicui i.quareerit prima figura, siquidem a omni c, c vero alicui 6;et si a quidem omni c, b autem alicui c,eadem ratio,converiitur enim ad ic.Si autem fiquidem omni c, aautem alicui c. primus ponendus b, nam b omni c, coutemalicui a,quarefc alicui a, quoniam autemconvertilurparticularis,et a alicui i inerit.Et si privativussitsyllogismusuniversalibusterminis,similitersumendum. Insit enim 6 omni c, a autem nulli c,ergo alioui b inerit c, a autem nuUi c,quare erit mediumc.Similiter autem et si privativa quidem siuniversalis, prajdicativa autera partioularis, nam aquidem nulli c, c, autem alicui b inerit. Si autemparticularis sumatur privativa,non erit resolutio,utsi b quidem omni c, a autem alicui c non inest, conversaenim b c,utrffiquepropositiones eruntparticulares.Manifestum autem quoniam ad resolvendumad se invicem flguras, quas ad minorem extremitatemest propositio, convertenda in utrisque figuris,hac conversa,transitio flt ; eorum autem qui in me-proposita, si in altera syllogizetur, est reducere dia sunt flgura, alter quidem resolvitur, alterverosyllogismum in alteram, ut eum qui in prima est non resolviturin tertiam, nam cum sit universalisprivativum in secundam figuram, et eum qui in privativa, resolvitur.Sienim a nulli quidemS,aIicuimedia est in primam. Non omnes autem,3ed quos- autem c, utraque similiter convertitur ad a,quare ftdam.eritautem in sequentibus manifestum.Si enim " quidem nullia,c vero alicui,medium ergoa.Quandoautem a omni b, c autem alicui non insit, nona nulli b, b autem omni c, a nuUi c, sicergo primaCgura ; si autem oonvertatur privativa, media erit.Nam b a quidem nuUi, 6 autem omni inerit.Similiterautem et si non universalis, sed partioularisfitsyllogismuSjUt si a quidemnulli 6,tautem alicui c,conversaenimprivativamediaeritfigura.EorumaU"temsyllogismorum,qui suntin secunda figura, universalesquidem reducentur in primam flguram,particularium autem alter solum. Insit enim a bquidem nulli, c vero omni,conversa privativa primaerit figura, nani 5 quidem nulli a, a autem omni cinerit.Si autem prajdioativum quidemsitad fr,privativumautemad c, primus terminus ponendusest c,Patrol. LXIV.fit resolutio, neutra enim propositionum ex conversioneuniversalis.Qui autem ex tertia sunt figura,resolvenlur in mediam, quando fuerit universalisprivativa, ut si a nulli c, b autem alicui, aut omni cnam c,aquidemnulli. 6autemalioui inerit.Si autemparticularis sit privativa, non resolvetur, non enimsuscipit conversionem particularis negativa. Manifestumergoquoniamiiderasyllogisminonresolvunturin his flguris, qui nec in primam resolvebantur,et quoniaminprimam flguram reductissyllogismis,isti soli syllogismi per impossibile clauduntur.Quomodoergooportetsyllogismosieducere,et quoniam22

683 AN. MANL. SKV. BOETII 684resolvuntur figurae in se invicem, manifestum ex A quare d verum est, et o noa verum, quoniam est lidictis.gnum album.Palam autem quoniametaet cnullieidem insunt,CAPUT XLII.sed beid contingit eidem aliouiinesse.Similiter autemBe syllogismis infinitis, et regulis consequentiarum.sehabent etprivationesadpradicationeseademDiffert autem in construendo vel destruendo opinari,autidem, aut diversum signifioare, non essehoG, et esse non hoc, ut non esse album, ei quod estesse non album ; non enim idem signiflcant,nec estnegatio ejus puae est esse album ea quee est esse nonalbum,sed non esse album. Ratio autem hujus hfficpositione : sit enim a quale in quo a, non eequale inquod b, insquale in quo c, non incequale in quo d, Inpluribus autem quorum his quidem inest, illis veronon inest idem, negatio quidem similiter vera fit,utquoniam non sunt alba omnia, aul quoniam non estalbum unumquodque, aut quoniam esl non albumest ; similiter enim se habet possibile est ambularead possibile nonambulare, idquaeest esse albumadunumquodque, aut quoniam omnia sunt non alba,falsum est. Similiter autem et ejus quae est omneesse non album, etscit bonum ad scitnon bonum :animal album, nonh.To (est non album omne animal)negatio, amb» enim falsffi, sed es,non omnenamscit bonumvelsoiens bonum nihildiffert^nequepotest ambulare vel est potens ambulare ;quare est g animal album. Quoniam autem palam quod aliudsignificat est non album, et non est album, et illaquidem afflrmatio, haec vero negatio, manifestumopposita, non potest ambulare et non est potensambulare. Si igitur non esl potens ambulare idemsignificat et est potens non ambulare, ipsa simulinerunteidem,namidempotestambulareetnonambulare,et idem sciens bonum et non bonum est.Affirmatio autem et negatio non sunt oppositas ?imulin eodem. Quemadmodum ergo non idem est,non scire bonum et scire non bonum, nec esse nonbonum et non esse bonum, idem, nam proportionalium,si alterum sit, et aIterum,noc esse nonsqualeetnonesse aequale idem, huic enim quod est nonaequalesubjacet aliquid,et hoc estinaequale,illi veronihil,eoquodaequaIe quidem velinaequale non omneest, aequale autem vel non aequale omne : amplius,est non albumlignumet non est album lignum nonsiraul sunt, sienimest lignum nonalbum, eritlignum,quodautem non est album lignum, non necesseest esse lignum : quare manifestum est quoniamnon est ejus quod est bonum, est non bonum,quoniamnonestidemmodusmonstrandiutrumque,ut quoniam quidquid est animal, non est album,autcontingit non esse album, et quoniam verum dicerenon aIbum,hoc enim est esse non album. Sed verumquidem dioere, est album, sive non album, idemmodus.Constructive enimambae per primam osten-'duntur figuram, nam verum ei quod est similiterordinatur, ejus enim quae est, verum dicere album,non hfec, verum dicere non album, negatio,sedhaec,non est verum dicere album. Si enim verumestdicerequidquidesthomomusicum esse,autnonmusicumesse,quidquid est animal sumendum musicumesse, aut non musicum esse, et ostensum est. Nonesseautemmusicum quidquid esthomo,destructivemonslratursecundumdictostresmodos.SimpIiciterautem quando sicse habent a et b, ut simul quidemeidem non contingant, omni autem de necessitiitealterum, et rursum c et d similiter. Sequitur autemnegatio ; si ergo de omni uno vel afflrmatio, vel negatiovera, si non est negatio, palam quoniam affirmatioid quod est c, a, et non convertitur, et id quod est baliquo modo erit ; affirmationis aulem omnis, sequetur d, et non convertitur, et a quidem et dnegatio est, et hujusergo, ea quae est nonest, non contingunt eidem, b autem et c non contingunt.Primumbonum.Habent autem ordinem huncad invicem, sitergo quoniam id quod est & sequitur rf, hincesse quidembonumin quoa,nonesseautembonumin quo b, esse autem non bonum in quo c subfe, nonesse autem non bonum in quo d sub a, omni ergomanifestum quoniam eorum quse suntc d alterum exnecessitate omniinest, cui autem b non contingitc,eo quod simul infert a, a autem et b non continguntinerit aut a, aut fc, et nulli eidem, et omni aut c, eidem, manifestum quoniam d sequetur b. Rursumaut d, et nulli eidem, et cui c inest, necesseest b quoniam ei quod est a non convertitur c, omni autemomniinesse. Si enim verum est dicere quoniam estvel c, vel d, contingit a, et d eidem inesse ;bnon album, et quoniam non est album, verum ; im- -D aulem et c non oontingit, eo quod consequitur a idpossibileest enimsimul esse albumetesse non album,autesselignum album et esse lignum non album;quaresinonaffirmatio,etnegatioinerit.Ei autemquod est 6, non semper c, quod enim omninonon est lignum, neque ligaum erit album, nec nonalbum. E converso autem cui inesl a, et d omniinest, aut enim c, aut d : quoniam autem non possuntsimu; esse non album etesealbum, d inerit,nam de eo quod est album verum est dicere quoniamnon est non album. De d autem non omnino aerit, namdeeoquod omnino non estlignum, nonverum est dicere a quoniam est lignum albumquod est c, accidit enim quiddam Impossibile.Manifestumest ergo quoniam nec b ei quod est d convertiur,eo quod contingit simul a, d inesse. Acciditautem aliquoties in hujusmodi terminorum ordinefaIIi,eo quod opposila non sumantur recte, quorumnecesse est omni alterum inesse : ut se a et i noncontinguntsimuleidem,necesseest auteminesseouinon alterum, alterum, et rursus c et li similiter, cuiautem c omni sequitur a,accidet enim cui d,b inesseex necessitate, quod falsum est; si sumatur enimnegatio eorum quae sunta b, ea quae est in quibus/',et rursus eorum quae sunl c d, ea qu£e estin quibus

685 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO.g. Necesse est igitur omni inesse vel a, vel f, aut ^ autem falsum ; e contrarioenimeratin his (quassioenim af'firmationem,aut negalionem.et rursum, autc, aut g ;afflrmalio enim et negatio, etcui c omniasubjacet, quare cui / omni hoc quod est g. Rursumquoniameorumqu» sunt/iomnialterum, eteorumqucB sunt^ rfsimiliter. Sequitur autem g id quodestf,et id quod est d sequitur b, hoc enim scimus. Sisehabent) consequentia. Noq enira fortasse necessariumomniinesse, autfi aut /, nec/aut b .•nonenimest negatio ejus quodest a hoc quodest/, nam boninon bonumnegatio ;nonautem est idem hoc quodestnonbonum ei quod est nequebonum neque nonbonum ;similiter autem et in c d, nam negationesergo a id quod est c, et id quod est d sequetur ^, hoo qufe sumptae sunt, duie sunt.CAPUT PRIMUM.In quot ergo figuris, et per quales, et quot propositiones,et quando, etquomodoflt syllogismus,ampliusautem ad quaeperspiciendumconstruentiettoto a, et e in loto aerit. Similiterautem et si privativussitsyllogismus.In secunda aut flgura quodsub conclusione erit, solum erit syllogizare, ut si aLIBER SECUNDUS.insit nulli b, et omni c, conclusio quoniam nulli cinest b ; si autem d sub c est, manifestum quoniamnon inestei fr, iisautem quse sunt suba,quoniam bnon inest, non palamest persyllogismum,et si noninest b quod est e, si est e sub a, sed inesse qui- Ddem 6 nulli c per syllogismum ostensum est, noninesse veroa hocquodestft, indemonstratum sumptumest, quare nec per syllogismum accidit b noninessec.Inparticularibusautem,eorumquidem quajsub conclusione sunt, non erit necessarium. Nonenim flt syllogism.us, quando ea sumpta fuerit particularis,eorumautem quss sunt sub medio, erilomnium,verumtamennonpersyllogismun,utsiaomniquodsubconclusioneestnon erit,alterius veroerit,verumnonpersyllogismum,eo quod et inuniversalibusex indemonstrata propositione quee sunt submedio ostendebantur ;quare neque hic erit, vel etdestruenti, et quomodooporteat quasrerede propo- r. in illis.sito seoundum unamque artem, amplius autemCAPUT II.per quam viamsumpmus,quiKinsingulis sunlprincipiaQuod ex falsis in prima figura verum colligaturjam pertransivimus. Quoniam autem alii qui-dem syllogismorum suntuniversales,alii vero particulares: universales quidem omnes semper pluraBstergo sicsehabere, ut vereesint propositionesper quasfltsyllogismus ;est autemut falsee, estverout haecquidemvera,illa autem falsa, conclusioautemautvera, autfalsaexneeessilate. Ex veris ergosyllogizant,particulariumautem prKdicativi quidemplura, negativi vero conclusionem solam. Nam alis non estfalsum syllogizare,ex falsis autem verum,quideni propositiones convertuntur, privativa vero tamen nonpropter quid,sed quia, nam ejus quiestnon convertitur. Conclusio vero aliquid de aliquo proplerquid non estexfalsis syllogismus.ob quamest, quare alii quidemsyllogismi plurasyllogizant autem causam insequentibusdicetur.Primumergout si a ostensum sit omni aut alioui b inesse, et b quoniam ex veris non possibilefalsum syllogizarealicui a necessarium estinesse,et sinulli /jinessea, hinc manifestum. Si enim cum est a, necesse estet6 nullia, hocautemaliud est a priore. Siautemfialioui b non insit, non necesse est et 6 alicuia nonesse /),si non est 6, necesse est a non esse ; si ergoverum est t

687 AN. MANL. SEV. BOBTII 688autem alteraponaturfalsa, primaquidem tota falsaexistente, ut a b, non erit conclusio vera, b c autemerit. Dioo autem lotam falsam quod contrariamverEe, ut si quod nulliinest.omni sumptum est; autsi quod omni, nulli inesse. Insit enim a b nulli, bautem omni c ;si ergo b c quidem proposilionem sumamusveram, a b autem falsam totam, et omni binesse a, impossible est o c conclusionem veramesse, nuUienim inerata eorumqu8Bsuntc,siquidemcui b nulli, b autem omni c. Similiter autem nec sia omni b inest, et b omni c, sumpta sit autem b cquidem vera propositio, a b autem falsa tota, etnulli cui 6 inest a, conclusio falsa erit, omni enimc inest «, siquidem cui 6 omni ceta,h autem omnisitio,fcontingit enim a neque b, neque c nulli inesse,et b nuili c, ut ex alio genere speciebus diversumgenus, nam animal necmusicas, nec medicinaeinesl,nequemusicamedicinae.Sumpta ergoaquidemnulli b, b autem omni c, vera erit conclusio. El sinon tota lalsa sit b c, sed in aliquo, etiam sic erittiae nuUiinest, nec contemplationi, sapientia veroalicui contemplationi ; si ergo sumatur a nuUib, b autem omni c, nulli c inerit a, hoc autemerat verum. In partioularibus autem syllogismis contingit,prima propositione lota falsa existente, alteraautem vera, veram esse conolusionem, et a bin aliquo falsa existente, b c autem vera, eta b quidemvera, particulari autem falsa, et utrisque existentibusfalsis.Nibilenimprohibetafcquidem nulliA.inesse, c autemalicui,etialicuicinesse, ut animalnuUi nivi, alboautemalicuiinest, et nixalboalioui.Si ergo ponatur medium nixprimura antem aniraal,et sumatura quidem totifiinesse, ftautem alicuic,a b tota falsa, b c autem vera, et conclusio vera.Similiteraulem et oum privativa est o b propositio,possibile est enim a b quidem toti inesse, c autemalicui non inesse, b vero alicui rinesse, ut animalhomini quidem omniinest,album autem aliquod nonsequitur,homovero alicui alboinest ;quaresi medioposito homine sumatur a nulliinesse, et b a!icuic, verafitconolusio,oumsit tota falsaa ftpropositn.Et si in aliquo sit falsa a b propositio, b cveraexistente,eritconolusiovera. Nihilenim prohi-c. Manifestum ergo quoniam prima tota sumpta falsa,sive affirmativa, sive privativa altera autembet a, et b, et c, alicui inesse, b autem alicui c, utBanimalalicuipulchro,et alicuimagno, etpulchrumvera, non fit vera conclusio.Non totaautem sumpta alioui magno inest; si ergo sumatur a omni b,elbfalsa erit : nam si a c quidem omni inest, b autemalicuic, etaft quidempropositioin aliquo falsaerit,alicui, b autem omni c, ut animal, cygno quidemb c autem vera, et conclusio vera. Similiter autemomni, albo autem alioui, album autem omni cygno,et oumprivativaest aft propositio, namiidem eruntsi sumatur a omni b, et b omni c, a omni c inerittermini,et]similiterpositiaddemonstrationem.Rursumsi a ft quidemvera, b c autem falsa, vera erit,vere, omnis enim cygnus animal. Similiter autemet si privativa sit a 6 ;possibileestenim ai quidemconclusio. Nihil enimprohibet aquidem totiinessealicui inesse, c vero nulli, b autem omni c, utanimalalicui albo, nivi vero nulli, album vero omuib, c autem alicui, et b nulli c inesse : ut animal'cygnusquidemomni,nigro autemalioui,cygniisveronivi ; si ergo suraatur a quidem nulli b, b autemnulli nigro;quaresisumatur a omni b, etfcaliouiomni c, a nulli c inerit. Si autem a b quidem propositiotola sumatur verii, bc autem tola falsa, eritc, vera erit conclusio, oum sit falsa b e. Similiterautem et privativasumpta a b propositione, possibileenima fcquidem nulli, c autem alicui non in-syllogismus verus, nihil enim prohibet a, et 6 etcomni inesse,/) autem nnlli c,ut quaecunque ejusdemesse, et b nulli e, ut genus ex alio generespecieietgeneris sunt species non subaltern», nam animal ethomini et equo inest, equus autem nulli homini Q accidentiejusspeciebus,namanimaIquidemnumeronulli inest, alio vero non alicui, numerusautcminest ; si ergo suraatur a omnifc, et b omni c, connulli alboclusio vera eri, tota falsa b c propositione. Similiterautem cum universalis privativa est a b propo-; siergomedium ponaturnumerus,et sumatura quidem nulli b,b autem alicui c, a alicui cnon inerit, quod fuitverum,cum a fr quidemsipropositiovera,b c autem falsa.Etsi in aliquo sitfalsaa b, falsa autem et b c, erit conclusio vera. Nihilenim prohibeta alicui 6 et alicui c inesse utrique,6autem nulli c, ut sib sit contrariura ipis c, etaraboacoidentia eidem generi,nam animal aliouialboetconclusio vera. Nihil enim proliibeta, et 6 et c totialicui nigro inest, album autem nulli nigro inost;inesse, fcautera alicui c, utiienusspeoiei et differentiae,si ergo sumatura omni b, et b alicui c, vera eritnam animal homini orani et omni gressibili, oonclusio. Et privativaquidem surapta a b, simili-homo autem alicui gressibili, et non omni ; si ergo ter. Nam idemterraini, etsimiliter ponenturad demonstrationem.Et ex utrisque falsis eritconolusioa omni ft, et i omni c sumatur, a omni c inerit,quod quidem erat verum.Similiter autem cum privativaest a, b propositio, conlingit enim a nec b, alioui inesse, b vero nuUi c. Ut genus ex alio generen vera. Possibile est enim a b quidem nuUi, caulemnec c nulli inesse, b vero alicuic, at genus ex alio speciei, et accidenti speciebus ejus, animal enimgeaere speciei etdifferentiae,namanimalnecsapien-nuraero quidem nuUi, albo vero alicuiinest, et numerusnuUialbo.Si ergo sumaturaomni b, et />alicuic, conclusio quidem vera, propositiones veroambae falsae. Similiter autemetcum privativa estab. Nihil enira prohibet a b quidem toti inesse,c autemalicui non inesse,etneque ftnulli c, ut animalcygno quidem omnl,nigro autem alicui non inest,cygnus vero nulli nigro:quare si sumatur a nulli b,bautem alicui ca alicuic non inerit ;ergo conolusioquidem vera, propositiones autem falsae.

PRIORDM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 690CAPUT III.A. minori autem particularifaIsa,nihilenimprohibetaQuod colUgalur venim ex fabis in secunda fignra. nec b nec c nuUum sequi, et b alicui c non inesse,In mediaaiitemflguraomnino contingit per falsa ut animal nulli numero nec inanimato,et numerusverum syllogizare,el utrisque propositionibus totis aliquod inanimatum non sequitur. Si ergo ponaturfalsis sumplis, et hac quidem vera, illa tota falsa, a b quidem nulli,c autem alicui,et conclusio vera,utralibet falsa posita,et si utraque in aliquo falsis, et universalis proposito vera, particularis autemet si baec quidera simpliciter vera, illa autem in falsa.Affirmativa autem universali similiter posita,aliquo falsa, et in universalibus, et in particularibussyllogismis. Si enim a b quidem nulli inest, c aliquod c noQ sequi,ut genus speciem et differen-possibile est enim a et fe et c toti inesse, b autemautem omni, ut lapidi animal quidem nulli, tiam. Nam animal omnem hominem et totum gressibilesequitur,homo vero non omne gressibile :homini autem omni, si contrariee ponantur propositiones,et si sumatur a b quidem omni, c vero re si sumatur a b quidem toti inesse, c autem alicuiqua-nulli,ex falsis totis propositionibus erit vera conclusio.Similiter autem et sl a inest b quidem omni,non inesse.universalis quidem propositio vera,particularisfalsa,conclusioautemvera.lV[anifestumautemquoniam et utrisque falsis erit conclusio vera,c vero nulli, nam idem erit syllogismus. Rursum sialtera quidem tota falsa. altera autem tota vera. g siquidemcontingit o et &et chuic quidem omni.ilHNihil enim prohibet a et ft et c omni inesse,& autem vero nuUi inesse, b vero aliquod c non sequi, namnulli c, ut genus non subalternis speciebus. Namanimal equo omni, et hominiinest, etnullus homoequus;si ergo sumaturanimalhuicquidemomni,illivero nuUi inesse,haec quidem erit falsa,illa vero totavero, et conclusio vera,ad quodlibet positoprivativo.Et si altera in aliquo falsa, altera autem totavera, possibile est enim a b quidem alicui inesse, cautemomni, et 6 nulli c, animal albo quidem alicui,corvo autem omni, album vero nulli corvo.Si ergo sumatur a b quidem nulli, c autem toti inesse,a b quidem propositio in aliquo falsa est, a cautem tota vera, et conclusio vera, et transpositaquidem privativa,similiter.Nam per eosdem terminosdemonstratio.Et si affirmativa quidcm proposi- _surnpto a b quidem nulli,;a autem alicui inesse.propositionesquidem ambae falsae, conclusio autemvera.Similiter autem et cum prsdicativa fuerituniversalispropositio, particularis autem privativa,possibile est enim ab quidem nullum,c autem omnesequi,et b alicui c non inesse,ut animal disciplinamquidem nullam,hominem autem omnem sequitur,disciplina vero non omnem hominem. Si ergo sumatura b quidem totiinesse,c autem aliquod nonsequi.propositiones quidem falss.conclusio autemvera.CAPUT IV.Quod ex falsis venm identidem coUigatur in tertiafigura.lio in aliquo falsa,privativa autem tota vera,.nihil Eritautemetin postrema figuraper falsastotas,enim prohibet a b quidem alicui inesse, c autem et in aliquo utraque, et altera quidem vera, alteratoti non inesse, et b nulli c, ut animal albo quidem autem falsa, et haec quidem in aliquo falsa, illa8licui,pici autem nulli,album vero nulli pici : quare autem tota vera,et e converso, et quotquot modissiaumatur,a toti 6inesse,c autem nulli,a b quidem aliler possibile est transumere propositiones. Nihilin aliquo lalsa, a c autem tota vera, et conclusio enim prohibet nec o nec b nulli c inesse, a autemvera. Et si utrsque propositiones in aliquo falsae, alicuifc inesse, ut ncchomo.nec gressibile, nuUumerit conclusio vera, possibile est enim a, et b, et c inanimatum sequitur.homo autem alicui gressibilialicui inesse, b autem nuUi c, ut animal, et albo inest;siergo sumatur a et b omni cinesse,propositionesquidem totae falsae, conclusio alicui, et nigro alicui, album vero nulli nigro. Siautem vera.ergosumatur a b quidem omni,cautemnulli,ambaB Similiter autem ei oum haec quidem est privativa,quidem propositionesinaliquo falsoe,conclusio autemilla vero affirmativa, possibile est enim b quidemvera; similiier autemtranspositaprivativa per nuUi c inesse.a autem omni,et a alicui 6 non inesse,terminos. Manifestum autem et in particularibus ut nigrum nulli cygno,animal autem omni, et animalsylIogismis,nihil enim prohibet a b quidem omni,cnon omni nigro; quare si sumatur b quidemautemalicui inesse.et c alicui b non inesse,ut ani- D omni c, a veronuUi, b alicui a non merit, et conmalomnihomini, albo autem alicui, homo vero clusio quidem vera, propositiones autem falsffi.alicui albo non inerit. Si ergo ponatur a b quidem Et si in aliquo fuerit utraque falsa, erit conclusionulli inesse,c autem alicui inesse, universalis quidemvera, nihil enim prohibet et a et 6 alicui c inesse,propositio tota falsa, particularis autem vera, et a ahcui b, ut album et pulchrum alicui animaliet conclusio vera. Similiter autem et afflrmativa inest, et album alicui pulchro ; si ergoponatur a etsumpta a b, possibile est enim a b quidem nulli, c b omni c inesse, propositiones quidem in aliquoautem alicui non inesse,et b alicui c non inesse,ut falsae, conclusio autem vera. Et privativa a c posila,animal nulli inanimato,albo autem alicui,et inanimatumsimilite. ;nihil enim piohibet a quidem alicui c nonnon inerit alicui albo. Si ergo ponatur a b inesse,6 vero alicui inesse, et a non omni b inesse,quidem omni, c vero alicui non inesse,a b quidem utalbumalicuianimalinon inesse.PuIchrum autempropositio universalis tolafaIsa,a c autem vera, etconclusio vera. Et universali quidem vera posita.alicui inest,et album non omni pulchro : quare sisumalur a quidem nulli, c 6 autem omni, utraque

691 AN. MANL. SEV. BOETII 692propositiones quidem in aliquo falsffl.conclusio autemvera.Similiter autem et hffic quidem lota falsa,illa vero tota vera sumpta.Possibile est enim a et bomne c sequi,et a alicui b non inesse,ut animal etalbum omne cygnum sequitur.et animal non omniinest albo ;positis igitur his terminis,si sumatur bquidemtotic inesse,a vero toti non inesse,A c quidemtotaerit vera,ocaulem tota falsa.et conclusiovera. Similiter autem ec si b c quidem falsa, a cautem vera,nam hi quidem terminiad demonstrationem,nigrum, animatum, cygnus. Sed et .

693 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO.ostendere.propterhoc quod prius dietumest, parti-sione utimur ad de.nonstrationem. In privalivis ^ si ergo sumatur b omni a, c autem non omni,conautemsyllogisrais hoc modo monstratur ex se in clusio a alicui c non inerit medium b. Siautem estvioem : sit b quidem omni o inesse,a autem nuDi bt universalis privativa, non ostenditur a propositio,conolusio autem quoniam a nulli c.Si ergo rursum conversa a b, aocidit enim utrasque aut alteramopoiteat conoludere quoniam a nulli 6, quod prius propositionem fieri negativam : quare non eritsyllogismussumptum erat,erit a quidem nulli c, c autem omni;sed similiter ostendetur quemadmodumb, sic enina e oonverso propositio. Si autem quoniamet universalibus, si sumatur, oui ftalicui non inestb ineslc,oporteat conoludere,non jamsimiliter a alicui inesse.convertendum a b, nam eadem propositio est b nullia,et a nulli b inesse,sed sumendum,cui a nuUi in-CAPUT VII.De cyclica ratiocinatione in tertia figura.est, huic b omni inesse. Sit enim a nulli c inesse,quod quidem fuit conolusio,cui autem a nulli b,sisumatur orani inesse,neoesse est ergo b omni c inesse:quare cum sinl tria,unumquodque conclusioest facta, et circulo demonstrare, hoc est conclusionemsumentem et e converao alleram propositionem,reliquamsyllogizare. In particularibus autemsyllogismis universalem quidem propositionem nonest demonstrare per alias,particularem autemest;quoniam autem non est demonstrare universalem,manifestum, nam universale monstratur per universalia,oonclusioautem non est universalis,oportetautem ostendere ex conolusioneet alterapropositione.Amplius, omnino non flt syllogismus conversapropositione,nam particulares fiunt utrKquepropositiones.ParliouIareautemest ostendaturenima de aliquo c per b, si ergo sumatur b omni a, etconolusio maneat, b alicui c inerit, flt enim primaflgura,et est a medium.Si aulem fit privativus syllogismus,universalemquidem propositionem non estIn tertia autem figura, quando utr£eque propositionesuniversaliter sumentur, noncontingit ostendereperseinvicempropositionem. Nam universalisquidem ostenditur per universalia, in hac autemconckisiosemperest partioularis: quaremanifestumquoniam omnino non contingit ostendere per hancgflguram universalem propositionem. Si autem haecquidem universalissit, illa vero partioularis, quandoquequidem erit, quandoque vero non ineritquando ergo utreeque praedicativse sumantur, etuniversalis sit ad minorem extremitatem, eritquando vero ad alteram, non erit. Insit enim aorani c, b autem alicui c, oonclusio a b. Si ergosumatur c omni a inesse conversa universali, et ainesse fc, quod erat conolusio,c quidem ostensumest alicui b inesse, b autem alioui c, non estostensum, quamvis necesse est si c alioui b, et balioui c inesse ; sed non idem est hoc illi, et illudhuic inesse, sed assumendum est, si hoi; alicui illi,etalterumalicuihuio,hocautem sumptojam nonsitex oonclusione etaltera propositione syllogismus.alicui non inest, alterum alicuiinesse,ut si a nullic, b autem alicui, conclusio quoniam a alicui b nonosienditur : insit enim a omni 6,cautem nulli,oon-inest. Si ergo sumatur cui aalicui non inest,eidemclusiaquoniam fc nulli c,si ergosumaturftomnioin- D c alicui inesse, necesse est c alicui b inesse, alitefesse,et nuUi c,necesse est a nuUi c inesse,Qt enim autem non est convertentem universalem propositionemostendere alteram, nuUo enim modo eritseounda flgura, medium b. Si autem a b privativasumpta sit, altera vero prsedicativa, prima erit syllogismus. Manifestum igitur quoniam in primaflgura,nam c quidem omni a,h autem nulli c,quareb nulli a,ergo nec a i,medium c; ergo perconolusionemquidem etunam propositionem non (itsyllogismus,assumptaautem altera erit. Si autem nonV-r T Si autem b quidem omni c, a autem alicui c, eritdum etin universalibus) non est,per assumptionemautem est,ut oui a alioui nun insit, b alioui inesse ;ostendere a c, quando sumaturc quidem omni 6inesse,a autem alioui ; nam sio omni iinest.a autemnam aliter se habentibus non fltsyllogismus,eo quod alioui 6, necesse est a alicui c inesse, medium b.negativa est particularis propositio.Et cum fuerit haec prasdicativa quidem, illa veroCAPUT VI.De eadem cyclica ostensione insecunda figura.In secundaautem figuraafflrmativam quidemnonest ostendere per hunc modum, privativam autemest ; ergo praedioativa quidem non ostenditur, eoquod non sunt utraeque propositiones afflrmativ»,nam conclusioprivativa,pra3dicativaautemexutrisqueostendebatur afflrmativis. Privativa autem sicprivativa,universalisautempr£edicativa, ostendeturaltera. Insit enimfromnic, aautem alioui noninsit,conolusio quoniam a alicui fc non inest. Si ergoassumatur c b omni inesse, inerat autena et a Hdflomni b, necesse est a alicui c non inesse naedium b.Cum autem privativauniversalis sit, non ostenditUraltera nisi siout in prioribus, si sumatur cui hocuniversalis sit syllogismus,quffi in toto quidem estproposiLio non ostenditur,propter eamdem causamquam quidem diximus et prius,qua; autem in parle,ostenditur quando universalis sit praedicativa.Insiteinm a omni b, c autem non omni, conclusio b c;quidera figura per se invicem est ostensio, et perprimam,etpertertiamflguramflt: nam cum prasdicativaquidem estconcIusio,perprimam,cum autemprivaliva, per postremam ,sumitur enim cui hocnulli, allerum omni,inesse. In media autem, cumuniversalis est quidem syllogismus et per ipsam,etperprimam flguram, etper postremam; cum autemparticularis, et per ipsam, et per postremam.In tertia vero per ipsam,?omnes. Manifestumetiam

695 AN. MANL. SEV. BOETII656quoniam in media et in tertia qui non per ipsaa ACAPUT IX.fiunt syllogismus,aut non sunt secundum eam quaa De syUogismo conversivo in secunda figura.ciroulo est ostensionem, aut imperfecti sunt.GAPUT VIII.De syllogismo conversivo.In secunda autem figura,eam quidem quaiestadmajorem e.xtremitatem propositionem.non est intenmerecontrarie,quolibftt modo conversione facta,Convertere autem est transponentem oonolusionemfacere syllogismum, quoniam vel extremum autem non fuit in hac syIlogismus,slteram autem insemper erit conolusio in tertia figura, universalismedio non inerit,vGl hocpostremo;necesseestenim hac interimemus,similiter conversione.Dico autemconcusione conversa,et altera remanente propositione,interimi reliquam ;contrariequidemconvertitur.contrarie;nam si erit, et conclusio si opposite,opposite. Insit enim a omni b, c autemerit : diiferl autem opposite aut contrarie oonverterenulIi,conoIusio * c.Si ergasumatur b omni c inesseconclusionem, non enim fit idem syllogismus et a h maneat,a omni c inerit,fltenim primaflgura.utrolibet conversa;paIam autem hoceritpersequentia.Dicoautemopponiquidemomniinessenonomni,flgura postrema.Si autem opposite convertatur b c,aSi autem b omni c, a autem nulli c, a non omni b,et alicui nulli,oontrarie autem omni nulli,et alicu b quidem similifer ostendetur,a c autem opposite :non alicui inesse.Sit enim ostensum a de c per me g nam si b alicui c,a autem nulli c,a alioui b non idium b ; si igitur sumatur a nuili c inesse,omni autemfr,nulli c inerit b,et si a quidem nulli c, b autemomni c,a non omni 6,et non omnino nulli,nonenim ostendebatur universalepertertiam figuram.Omnino autem eam qua3 est ad majorem extremitatempropositionem non est detruere universaliterperconversionem,semper enim interimitur per tertiamfiguram,necesse enim ad postremam extremitatemutrasque sumere propositiones.Et si privalivussit syllogismus similiter: ostendatur enim anuUi c inesse per i,ergo si sumatur a omnicinesse,nulli Hutem ii,nulli c inerit b. Et si a et ii omni c,aalioui 6,sed nulli inerat.Si autem opposite convertaturconolusio, et alii syliogismi oppositi, et nonuniversales erunt,fit enim altera propositio particularis,quare conclusio erit particularis. Sit enim ^prajdicativus syllogismus, et convertatur sic, ergosi a non omni c,b autem omni fc,non omni c. Et sia quidem non omni c,b autem omni a,non omni b.Similiter autem et si privativus sit syIIogismus,namsia alicuic inest,fe autem nulli,ft alicui c non ineritet non simpliciter nulli, et si a quidem alicui c, bautem omni,quemadmodum in principio sumptumest,a alicui b inerit.In particularibus aulem syllogismisquandooppositeconvertiturconclusiOjinterimunturutrseque propositiones,quando vero contrarice,neulra;non enim jam accidit quemadmodum inuniversalibus interimere deflciente conclusionesecundumconversionem,sed necom.nino interimere.Ostendatur enim a de aliquo c per b ; ergo si sumarit;rursum si b alicui c,a autem omni b,a alicuic,quare oppositus fit syllogismus. Bimiliter auteraostendetur et si e converso se habeant propositiones.Siautemparticularisest syllogismus, contrariequidem conversa conclusioneneutrapropositionuminterimitur,quemadmodum neo in prima flgura,oppositeautem, utrfeque. Ponatur enim a b quidemnulli ine?se, c autem alicui,conolusio b c. Si igiturponatur b alicui c inesse, et a b maneat conclusioeritquoniam a alicui c non inesl,sed non interimiturquod ex principio, contingit enim alioui inesseetnon inesse.Rursum si b alicui c,et a alicui c,nonerit syllogismus, neutrura enim universale eorumqus sumpta sunt,quarenon interimitur a fe.Si autemopposite convertatur,interimuntur utroeque, non sib omni c,a autem nulli 6,nuIIi c,a erit autem alicui.Rursum si 6 omni c,aautem alicui c.alicui 6,a*.Eademautem demonstratio etsiuniversalissit praedictiva.CAPUT X.De syllogismo conversivo in iertia figura.In tertia vero figura quandocontrariequidemconvertiturconcIusio,neutrapropositioneminterimitursecundum nullura syllogismorum; quando autem op.posite,utra3que in omnibus.Si enim ostensum a alicui6inesse,medium autem sumptumc,et sintuniversalespropositiones, si ergo sumatur a alicui bnon inesse,/) autem omni c,non fltsyllogismus ejusquod est a de c.Neque s\ a b alicui non inest,c autemomni,non erit ejus quod est fccsyllogismus.Similiterautem ostendetur et si non universales sint protura nuUi c inesse,i autera alicui c,o alicui 6 non D positiones,aut enim utrasque necesse est particulainerit,etsi a nulli c,b autera orani, nulli c inerit bquareinterimenturutrseque.Siautemcontrariecon-Tertantur,neutra ; nam si a alicui c non inest,6 autemomni,ft alioui c non inerit, sed nondum interimiturquod ex principio, contingit enim alicui inesse,etalicui non inesse : universaliautem sublatoa b,omnino non fit syllogisraus. Si enim a quidemalicui c non inest,/; autem alicui inest, neutra propositionumuniversalis est. Similiter autera et siprivativus sit syIlogisraus,si enira sumaturaomnic inesse,interimuntur utrseque; si autem alicui,neutra;demonstratio autem eadem.res esse per conversionem,aut universalem ad minoremextreraitatem fleri, sic aiitem non flet syllogismus.necin prima flgura,nec in media.Si autemopposite convertantur propositiones, interimunturutraeque, nam si a nulli b, b autem omni c, a nuUic.Rursura si a b quidem nulli,c autem omni,S nuUic.Et si altera non sit universalis, similiter; si enim anuUi b,b autem alicui c,a alicui c non inerit.Siautema quidem nuUi, c autem omni, nulli c, b.Similiter et si privativus sit syllogisraus ; ostendalureniraaalicuifi noninesse ;si autem praedicativa qui-' Hic locus aliquo gravi mendo laborat.

697 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO.dcm ic, acautem negativa, sic enim flebat syllogis- A sumptapropositiones. SiautemnulliAd,quidemasmus.Quando igiturcontrarium sumilurconclusioni suraatur, syllogismus quidem erit falsi, non ostenditurnon eritsyllogismus, nam si a alicui h, b autem omniautem propositum ;nam si a nulli b, b autemc, non fit syllogismus ejus quod est a et c. Neque si omni f/, a nulli d, hoo autem sit impossibile, falsuma alicui b, nulli autem c, non fuit ejus quod ost a betcsyllogismus, quare non interimuntur propositiones.Quando vero oppositum, interimuntur ; nam sia omni, b, etomni c, a omni c, sed nulli inerat. Rursumsi a cmni b, nulli autem c, b nulli c, sed omniinerat.Simililer aulem monstratur, etsinon universalessint propositiones : sil enim a c universalis etprivativa,alteraautem particulariset in preedicalivaergo si a quidemomni 6, b autem alicui c, aalicuicaccidit, sed nulli inerat. Rursum si a omni 6 nulliautem c et J nulli c. Si autem a alicui b, et b alicuiigitur esl nulli A inesse u, sed non si nullifalsum,oraniverura. Si autem ca assumatur, non fitsyllogismus,nec quandosupponiturnonomni ftinessen;quare manifestum quoniam omni inesse non ostenditurinpriraa flgura per impossibile. Alicui autem,et nulli, et nun omni osienditur. Supponatur enim anulli ft inesse, b autem sumptumsi omni aut alicui cergo necesse est a nulli aut non omni c inesse, hocautem impossibile. Sit enim verura et manifestumquoniamomni cinesta, quaresihocfalsum, necesseest a alicui 6 inesse. Si autera ad a sumatur alteraquae vero ad majorem, per postremani; in tertiavero, per primam et per mediam, et quss quidemad majorem per primam semjier, qua?vero ad minoremper mediam semper. Quid ergo est conver-c, non fit syllogism.us. Neque si aalicui b. et nulli c, t> propositio, non erit syllogisraus, neque quando subneo sic. Quare illo quidem modo interimuntur, sio contrariuraconelusionisupponiturutalicuinoninesautem non interimunturpropositiones. Manifestum se;manifestumergoquoniamoppositurasumendumest ergo ex iis qucB dicta suntquomodo conversa est. Rursum supponatur a alicui b inesse, sumptumeonclusione in unaquaque figurafit syllogismus, et autemsit c orani a, necesse est igitur c alicui b inesse,quando contrarie propositioni, et quando opposite ;hoc autemsit impossibile, quarefalsum quidemel quoniam in prima quidem figura per mediara et suppositum est;si autem sic, verum estnulli inessepostremam fiunt syllogi8mi,etquffiquidera adrainoremSimiliter autem et siprivativa sumpta sitca. Si au-extreraitatem semper per mediam interimitur, tem ad b sumptasit propositio,non eritsyllogisraus.quae vero ad majorem per postremam ; in secundaautera, per priraara et postremam, quae quidem adminoremextremitatem semper perprimam figuramSi autem contrarium supponatur, syllogismus erit etimpossibile, non taraenostenditurquodest propositum: supponatur enim o omni b, et c suraptum sitomni o, ergo necesse estc omni b inesse : hoc autemimpossibile, quare falsum est omni b inesse a, sednondum erit necessarium, si non omni, nulliinesse.Similiter autem et si a rf 6 sumaturaltera propositotere, et quomodo in unaquaque figura, ei quis flt C nam syllogisraus quidera eritet irapossibile,noninterimitursyllogismus manifestumautem hypothesis,quareoppositum suppo-nendum. Adostendendum autem non omni /linesseCAPUT XI.a, supponendum omni inesse, nam si o omni 6, etcDe syllogismo per impossibile.omni o, omni b inerit c : si ergo hoc impossibile, falsumPerimpossibile autem syllogisraus ostendilurquidera,quando contradictio ponitur conclusionis, etassuraitur altera propositio. Fit autem in omnibusquod suppositumest ; similiterautem etsi ad bsumpta sit altera propositio. Et si privativa sit c a,sirailiter, nam et sis flt syllogismus. Si autem ad bflguris, simile enim est conversioni. Veruratamen sumpla sit privativa, nihilostenditur, Siautem nondifferl in tantum quoniam convertitur quidem factosyllogismo,etsumptisulriusquepropositionibns.Deduciturautem ad irapossibile non confesso oppositoprius,sed mHnifestoquoniamestverum.Terminiverosimilitersehabentinutriusque,eteademsumptioutrorumque, ut si a inest orani b, medium autem c,omni, sed alicuiinesse supponatur, non ostenditurquoniam non omni, sed quoniam nulli : si enim aalicui h, c autem omni a, alicui b inerit c ; si ergohoo impossibile, falsum est alicui b inesse a, quareverum nulli ; hoc autem ostenso, interimiturverum,nam a alicui quidem b inerat,alicui vero non inerat.si supponitur a non omni vel nulli b inesse, c vero D Amplius autem non tam propter hypothesin acciditomni, quod fuit verum, necese est c b aut nulli aut irapossibile, falsaenira erit, siquidem ex veris nonnonoDcniinesse, hocautemia>possibile, quarefalsumestquodsuppositumest. Verumergo oppositum; si-estfalsumsylIogi2are:nuncautemestvera,inestenima alicui b, quare non supponendum alicui inesse, sedmiliter autem in aliis flguris, quaecunque enim conversionemsuscipiunt, et per impossibile syllogismum.Ergoaliaquidempropositaomniaostendunturperimpossibileinoranibusflguris, universaleautempraedicativum in media et in tertia monstratur, inprima autem non monstratur : supponatur enim onon omni 6aut nulIiinesse,etassumaturaIiaprof o-sitio, utrolibetmodo, sive a omniinestc, sive fromnid (sic enim erat prima flgura) ; si ergo supponaturanon omni b inesse, non flet syllogismus quomodolibetomni. Similiter autem et si alicui 6 non inest o, ostendereraus: si enim idem est alicui non inesse, etnon omni inesse, eadem in utrisque demonstratio.Manifestum ergo quoniam non contrarium, sed oppositumsupponendum in omnibus syllogismis, sicenim necessarium erit et axioma probabile ; nam side omnivel afflrmatio vel negatio, ostenso quoniamnon negatio, necesse est affirmationem veram esse;rursum si non ponant veram esse afflrmationem,constat veram esse negationem ; contrariam vero

699 AN. MANL. SEV. BOETII 700neutro modo contingit ratum facere. Neque enim AGAPUT XIV.necessarium, si nulli falsum, omni verum, nequeQuo jiista, el quse ad impossibile iucil demonstralio,probabiie ut sit alterum falsum, quoniam alterumdifjei-ant.verum. Manifeslum ergo quoniam in primafiguraaliaquidem proposita omnia ostendunlur per in-Differt autem quaj ad impossibile demonstratiopossibile, universale autem afflrmativum non ostenditur.CAPUT XII.De syllogismo per impossibile in secunda figwa.In media autem figura et postremaethooostenditur.Ponaturenim a non omni 6 inesse, sumptum sitautem omni c inesse a ;ergo si b quidem non omniinestfl,cautem omni, non omni Mnest c, hoc aulemimpossibile. Sit enim manifestum quoniam omnifiinest c, quare falsum quod suppositum est, verumestergo omni iiiesse. Si autem contrarium suppona- g esseconolusionem.sedsimilitersehabetinutrisque.tur, syliogismus quidem erit adimpossibile, non taraen ostenditur quodpropositumest. Sienim a nullib, omni autem c, nulli b, c, hoc autem impossibile,quarefalsumest, nulli inesse, sednon sihocfalsum,verum omni. Quando autem alioui b inest a, supponatura nulli b inesse, c autem omni insitj neoesseesl ergoc nulli Ainesse,quaresihocimpossibiIe,necesseest a alicui b inesse. Si autem supponatur alicuinon esse, eadem erunt quae in prima flgura. Rur-Eum supponatur aalicui b inesse,c autem nulliinsitneoesse est igiturcalicuift noninesse : sedomniinerat,quare falsum quod suppositum est, nulli ergo binerat a. Quando autem non omni b inest a, supponaturOmnis enim quae ostensive concluditur, etperimpossibilemonstrabitur,etquaeperimpossibileostensive,et per eosdem terminos, non autem in eisdemfiguris. Namquando per impossibile syllogismusflt.in prima flgura, quod verum est in media erit, autin postrema, privativum quidem in media, preedicativumautem in postrema. Quando autem syllogismusin media fit, quod verum est erit in primafigurainomnibus proposilionibus,quando autem inpostremasyllogismus, quod verum est erit in primaet in media.affirmativa quidem in prima, privativaautem in media. Sit enim ostensum a nulli aut uonomni b per primara flguram, ergo hypothesis quidemomni inesse : c autem nulli, necesse est ergo erat alicui b inesse a, c autem sumebatur a quidemc nulli b inesse,hoc autem impossibile, quare verumeat non omni inesse. Manifestum ergo quoniam om-omni inesse, b autem nulli sio enim fiebat syllogismusad impossibile. Hoc autem media flgura, si c aquidemomni, Jautera nulli, inest, et manifestumexnes syllogismi fiunt per mediam flguram.CAPUT XIII.De ostensione per impossibile in tertia figura.Similiter aulem et per ultimam. Ponatur enim aalicui b non inesse, c autem omni b, ergo a alioui cnoninerit; siergo hooimpossibile, falsum alicuinonnesse, quare verum est omni. Si vero supponaturnulli inesse,syllogismusquidemerit,etimpossibiIe,non ostendit autem quod propositum est ; si enimab ea quae est oslensiva,eo quod ponat quod vult interimere,deducens ad confessum falsum, ostensivaautemincipitaconfessis positionibus veris. Sumuntergo utrKque duas propositiones confessas,sed haecquidem ex quibus est syllogismus, illa vero unamquidem harum, alteram verocontradictionem conclusionis.Et hinc quidem noa necesse est notamesseconolusionem,neque prius upinariquoniamest,aut non est; iilino vero necesse est, quoniam nonest. Differt autem nihil afflrmativam, vel negativamhis quoniam b nulli inest a. Similiter autem et sinon omni ostensum sit inesse, nam hypothesis quidemest orani b a inesse, c autsm suraebatur a quidemorani, b autem non omni, et si privativa sitsumpta c a, sirailiteretenimsic fitin media figura.Rursum sit ostensum alioui b inesse a, ergo hypothesisquidem est nulli inesse, b autem suraebaturomni c inesse, et a vel omni vel alicui c, sic enimerit impossibilo. Hoc autem postreraaflgura, si aetb omni c, et manifestum ex his quia necesse est acontrarium supponatur, eadem eruntquse in prioribus.Sed ad ostendendum alicui inesse, eademsumendaest hypothesis, nam si a nulli b, cautem ali-alioui 6inesse, similiter auteraet si alioui csuraaturcui b, a non omni c: si ergo hoc falsum, verum esta inesse6vela. Rursurain media flgura ostensumsitalicuifi inesse. Quando autem nulli 6 inest a, suppo a omni 6 inesse, ergo hypothesis quidera fuit, nonnatur alicui inesse, sumptum sitautem et c omni 6 " omni b inesse a, suraptum est autera a omni c, etcomni b, sio enim erit irapossibile ;hoc autem primainesse ergo, neoesse est a alicui c inesse ; sed nulliinerat, quare falsum est alicui b inesse a. Si autemsupponatur omni b inesse a, non ostenditur propositum: sed ad oslendenduiii non omni inesse, eademsuraenda hypothesis, nam si a omni b, et c alicuib, ainest alicui c ; hoc aulem non fuit, quare falsumest omni inesse, si autem sie, verura non omni.Si autem supponatur alioui inesse, eadem eruntqucc et in iis qus prius diota sunt. Manifestum ergoquoniam in omnibus perimpossibile syllogismisoppositum supponendum. Palam autem et quoniamin media figura ostenditur quodammodo affirmativum,et in postrema universale.figura, si a omni c, et c omni b. Simir.ter autem etsiostensumsitalicuiinesse,namhapothesisquidemfuit, nulli b inesse a, sumptum est autem a omni c,et c alicui b. Si autem privativus flt syllogisraus,hypothesis quidem a alicui b inesse, sumptum estautem a nulli c, et c omni b, quare flt prima flgura,Et si non universalis sit syllogisraus, sed a alioui6ostensum sitnrn inesse, sirailiter : nam hypothesisquidem omnifc inesse o, sumptum estautem a nulllc, et c alicui b, sic enim prima flgura. Rursum intertia figura ostensura sitainesseomni /), ergohypothesisquidemfuitnonomnib inessea, sumptum

701 PRIORTM ANALYTTCORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 702est autera c omni,ft, et a omni c, sic enim erit im- A autera a priore in terminis converti,nam prius quipossibila.hocautem prima figurri. Simililer autem dem ad b, nunc autem Hd c aifirmativum. Et si sitetsi in aliquo sit demonstratio,non tiypothesis quidemerit nulli^i inesse o,suniptum est autem c alicui enim medium est, quoii ab altero quidemnon universalis altera propositio,similiter , sempernegative6 et a omni c.Siautera privativus sit syllogismus,hypothesis quidem a alioui b inesse, sumptum estautem c «quidem nulli, b autem omni, hoc autemmedia figura. Similiter aulem etsinon universalissitdemonstratio, nam hypothesisquidem eritomnidicitui, de altero vero afflrmative. Quare contingitopposita quidem perfici, non autem semper,nequeomnino.sed sic se habeant, quae sunt sub medio, utvel eadem sint, vel tolum ad partem ; aliter autemimpossibile, non enimerunt propositiones uUo mo-6 inesse a, sumptum est autem c a quidem nulli, do, neque contrariae, neque oppositae.b autem alicui, hocautem media figura. Manifestumergo quoniara per eosdem terrainos et osten-De syllogismo ex oppositis in tertia figura.GAPUTXVIl.sive est demonstrare unumquodque propositum, Intertiaveroflguraafflrmativusquidem syllogis-et per impossibile. Similiter autem erit, et cum musnunquameritexoppositispropositionibusprop-tercausaradictametinprimafigura.Negativusautemsint ostensivi syllogismi,ad impossibile deducere interminis sumptis, quandoopposita propositio con- gerit syllogismus,et universalibus,et non universalibusterminis.Sit enira discipiina in quo 6 et c, me-clusioni sumpta fuerit, nam fiunt iidem syllogismi.dicina autem in quo a ; si ergo sumat omnem medl-iis quisuntperconversionem, quare statim habemuset figuras per quas unumquodque erit.Palamergo quoniam omne propositum ostenditur perutrosque modos et per impossibileetostensive, etnon contingit separari alterum ab altero.CAPUT XV.De ratiocinalione ex opposilis.In qua autem figuraest exoppositis propositionihussyllogizare, et in quanon est,sic erit manifeslum.Dicoautem oppositas esse propositiones, secundumlocutionemquidemquatuor,utomnietnuliietomni et non omni, et aliqui et nuUi, et alicui etnon alicuiinesse; secundum veritatem autem Ires,nam alicui et_ 1 , -.1 i _ponuniur solum; harum autem contrarias_. j.__quidemcinam, disciplinam, et nullem medicinam disciplibam,iomni a sumpsit,et c nulli a,quare erilaliquadisciplina non disciplina. Similiter autem el si nonuniversaliter sumpta sit a b propositio,nam si estaliqua medicinadisciplina,etrursumnullamodicinadisciplina,accidit disciplinam aliquani non esse disciplinam.Suntautemuniversaliterquidemsumptisterminis contrariae propositiones,si auiem particularisaltera sit, oppositae. Oportet autem scire quoniamcontingit oppositasic sumere quemadmoduradiximus,omnem disoiplinam studiosam esse,el rursumnullam aut aliquam non esse studiosam, quodnon alicui secundum locutionem op- „ non solet latere;erit autem per alias interrogationes_ ,.__: -,i .1 ,j„„j ;_syllogizare alteram, et quemadmodum inT__;.:_Toplcis»-'dictum est, sumere.Quoniam aulem afflraationumuniversales, omni nulli inesse, ut omnem disciplinamesse studiosam, nuUam esse studiosam,aliasvero oppositas.In prima igitur figura non est ex oppositispropositionibus syllogismus,nequeaffirmativus,neque negativus ;affirmativus quidem,quoniamoporlelutrasque affirmativas essepropositiones.oppositajautemaffirmatioetnegatio;privativusautem,quoniam oppositae quidem idem de eodempraedicant et negant,in prima autem medium nondicitur de utrisque, sed de illo quidem aliud negatur,idemautem de alio praedicatur, hee vero nonopponuntur.CAPUT XVI.De ratiocinatione ex opposilis in secunda figura.In media autem figura.et ex oppositis, et ex contrariiscontingit fieri syllogismum.Sit enim bonumquidem in quo a, disciplina autem in quo b et c; siergo omnem disciplinam studiosam sumpsit,et nullam,ainest omni 6,et nuUi c,quare b nulli c, nullaergo disciplina disciplina est.Similiter autem et siomnem sumens studiosam disciplinam,raedicinamvero non studiosam sumpsit,nam a &quidem omni,c autem nulli,quare aiiqua disciplina non erit disciplina.Etsi a c quidem omni,6 autem nulli, est autemb quidem disciplina, c autem medicina,a veroopinio,nullara enim disciplinam opinionem sumenssumpsitaliquamdisciplinamesseopinionem.Differtpopositiones sunt tres, sexies aooidit opposita sumere,automni et nulli, aut omni et non omni, autalicui et nulli , et hoc converti in terminis, ul aomni 6 et nulli c, aut omni c et nuUi b, aut huicquidem omni, illivero non omni, et rursura hocconverli secundum terminos : similiter autem etintertia figura.Quare manifestum est de qnoties etquibus flguris contingit per oppositas propositionesfieri syllogismum.Manifestum est quoniam ex falsisest verum syllogizare, quemadmodum dictura estprius; ex oppositis autem non est, semper enimcontrarius syllogismus fit rei (ut si est bonumnonesse bonum, aut si animal non animal) eo quod excontradictione est syllogismus, et subjecti terminiautiidem sunt, aut hic quidem totum, ille autempars. Palam autem quoniam in paralogismis nihilprohibet fleri hypotheseos contradictionem,ut si estimpar non esse impar, nam ex oppositis propositionibuscontrarius erit syllogismus; siergosumpserithoc modo,hypolheseos erit contradlctio. Oportetautem oonsiderare quoniam sic quidem non estcontraria concludere ex uno syllogismo(ut sit conclusio,quoniam non est bonum, bonum aut aliudquiddam tale),nisi statim hujusmodipropositio sumatur,ut omne animal esse album et non album,hominem autem animal, sed vel assumere oportetin

i703 AN. MANL SEV. BOETII 704contradiotionem.ut quoniam omnis disciplina opinioet non opinio, deinde sumere quoniam medicinadisciplina x|uidem est, nulla autem opinio,quemadmodum redarguliones fluQt, vel ex duobussyllogismis.Quareesse quidem contraria secundumveritatem quae sumpta sunt,non est alio modo quamhoo quemadmodura dictum est prius.CAPUT XVIII.De petilione principii..In principio autem petere et accipere et quidem,ul ingenere,sumerein eo quod non est demonstrarepropositum.Hoc autem acciditmultipliciter, nam etsi omnino non syllogizatur,et si per ignotiora aut similiterignota, et si per posteriora quod prius est,vero per alia (nam principia quidem per se, quaeautem sub principiis, per alia), quando non perse notum est.per se aliquis conaturoslendere, tuncpetit quod exprincipio est.Hoc autem est sic facere(luidem at statam postulet id quod propositum estj:contingit autem et transgredientes et ad alia eorumquee nata sunt per illa ostendi perhaec monstrarequod ex principio est,ut si a ostendatur per b, et bper c, c autem natum sit ostendi per o, acoidit enimidem a per se demonstrare eos qui sic syllogizant,quod faciuntqui parallelas arbitrantur scribere,latentenimipsiseipsostaliasumentesquae non valentdemonstrare,cum nonsint parallelffi. Quare acciditsic syllogizantibus unumquodque esse dicere si estunumquodque, sic autem omne erit perse notum,quod est impossibile.Si ergo aliquis dubitat assumptodubio quoDiam ainesl c,similiter et quoniam b,petat autem iinesse 6,nondum manifestum si quodin principio est petat,sed quoniam non demonstravitmaHifestum,non enim est principum demonstrationis,quodsimiliter estincertum.Si autem b ad sic sehabet ut idem sit,aut manifestum quod convertun-hoc autem possibile est fleri, et in hoc quod supe-tur, autinest alterum alteri, quodin principio est rius,et in hoc quod inferius sumenti, continuum, utpetit,nam etquoniam a inest b,per illa monstrabit si a ponatur inesse b, b autem c, c vero d, hoc autemconvertantur, nunc autem hoc prohibet,sed nonsit falsum b inesse d, nam (si ablato o,nihilo-si modus.Si autem hoc faciat,quod dictumest faciet,et convertet per tria, similiter autem et si b sumatminus b inest c, et c d) non erit falsum propter eamquEe ex principio est hypothesin.Aul rursum si quisinesse c, quod similiter incertum sit, ut et si a in superiori sumatcontinuum, ut si a quidem 6, einest c,nondum quod ex principio petit, sed neque autema, f vero e, falsumautem sit/^inessea, namdemonstrat.Si auteni idem sit aet 6, aut eo quod D et sic nihilominus erit impossibile,interempta quaeconvertuntur,aut eo quod a sequilurei quod est b,quod exprincipio est petit propter eamdemcausam,nam ex principio quod valet,prius dictum est anobis,quoniam per se monstrabitur quod non est perse manifestum.Si ergo est in principio petere per semonstrare quod non per se est manifestum, hocautem et nonostenderequandosimiliterdubitanturquod monstratur et per quod monstratur, vel eoquod eadem idem,vel eo quod idem eisdem inessosumitur,in media quidem flgura et tertia utrorumquecontingel similiter quod est in principio petere,in praedicativo quidem syllogismo et in tertiafigura,A et in prima, negative autem quando eadem ab eodem,et non similiier utrceque proposiliones,similiterautemet in media, eo quod non convertunturtermini secunduranegativos syllogismus.Estautemin principio petere in demonstrationibus quidemqucB seoundum veritatem sic se habent,in dialecticisautem, quae secundum opinionem.CAPUT XIX.De non propter hoc accidere fatsum.Xon propter hoc autem accidere falsum (quodseepe in disputationibus solemus dicere) primumquidem est in iis qui ad impossibile syllogismis,quando ad contradictiooem esthujus quod monstratumest ea quae ad impossibile. Nam neque qui nondemonstratio enim ex prioribus et notioribus est. contradicit'dicit non propter boc,sed quoniam falsumHorura ergo nullum est petere quod ex principio est,B est aliquid positum priorum,nequeinostensiva,nonsed quia hoec quidem nata sunt per se cognosci, illa enim ponit quod contradicit.Amplius autem quandointerimitur aliquid ostensive pera b c,non est dicerequoniam non propter quod positum est factus estsyllogismus,nam nonpropterhocfierituncdicimus,quandointeremptohocnihilominus perflcitur syllogismus,quodnonestin ostensivis, interempta enimpropositione, rtecqui ad hanc est erit syllogismua.Manifestum igitur quoniam'in iisquiad impossibilesunt dicitur non propter hoc,fit quando sic se habetad impossibile quae ex principio est hypothesis, utcum sit.vel cum non sithaec, nihilominus acciditimpossibileErgomanifestissimusquideramodusestnon propter suppositionem esse falsum,quando abhypothesi inconjunctus estamediis syllogismusadp impossibile,quod dictum estin Topicis, quod enimnon estcausa, ut causam ponere hoc est ; ut si volensostendere quoniam asymeter est diameter,coneturZenonis rationequoniam nonest moveri, etadhoc inducat impossibile, nullo enim modo oontinuumest falsum, locutioni quae est ex principio.Alius autem modus,8i continuum quidem sit impossibilehypothesi, non tamen propterillam accidat,est ex principio hypothesi.Sed oportet ad eos quiex principio terminos copulare impossibile, sicenim erit propterhypotbesin, ut in interiori quidemsumenti conlinuum ad praedicatum terrainum;nam si impossibile esta inesse (i,interempto o, nonamplius erit falsum.In superiori autem de quo pra3-dicatur ; nara si /"non possibile est inesse b, interempto6 non amplius erit impossibile; similiter autemet cum privativi sint syllogismi. Manifestumergoquoniam cum impossibile non ad priores terminos,nonpropter positionem accidit falsum ; annec si semper propter hypothesin erlt falsum ? nam|

705 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 706si non ei quod est b, sed ei quod esl k posilum est A. versaliter ;nam eadem erit deflnitio syliogismi etinesse a, k autem c, et hoc d, etsic manetimpossi- elenchi.bile; similiter autemetinsursumsumeQti terminos,quare (quoniam cum est, et cum non est, hoc acciditimpossibile)noneritpropterpositionem,aut cumnon est hoc, nihilominus fleri falsura. Nec sic sumendumut alio posito accidat impossibile, sedquando ablato hoc idem perreliquas propositionesconcluditur impossibile, eo quod idem falsum accidereper plures hypotheses nihil fortasse incoQveniensest, ut parallelas, contingere, et si major estqui interius est, eo quiexterius, et sitriangulushabelplures rectos duobus.GAPUT XX.Defalsa ratiocinatione, catasyUogismo,hocesl corratiocinalione,et elencho.Falsa autem oratio fit propterprimum falsum: autenimexduabus proposilionibus autexpluribus omnisest syllogisraus; ergo si ex duabus quidem, harumnecesse est alteram, aut etiam utrasqueessefalsas, nam ex veris non erat falsussylIogismus;siveroex pluribus(ut sic quidem per a ft, hoc autemperd / g], horum erit aliquid superiorum falsum.etCAPUT XXLDe fallacia secundum opinionem.Acciditautem quandoque (quemadraoduminpositionetera'.inoruiifallebamur)etsecundumopinioneffifierifallaciam, ut si contingal idem pluribus principaliterinesse,ethocquideralaterealiquem,etputarenulli inesse,illud autem scire, utinsit a b et g perse, et heec omni d similiter. Si igitur b quidem putetomni a inesse, et hoc d, c autem nulli a, et hocomni d,ejusdem secundum idem habet disciplinamet ignorantiam.Rursum si quisfallatur circaea quaesuntexeadem conjugatione,utsiainestfc,hocauterac, et c d, opinetur autem a inesse omni 6,et rursumP nulli c. Siraul enim sciet,et non opinabitur inesse ;ergo nihii aliud existimatex iis quam scit,hoc nonopinari, scit euim aliquo modo quoniam a inest cper b, velul in universal; hoc quod est particulare;quare quod aliquo modo scit, hoc oranino existimatnon opinari,quod est impossibile. In eo autemquod prius dictum est,si non exeademconjugationesit medium, secundum utrumque quidem mediorumpropter hoc oratio, nam aeib per illa concludunturquare propter illorum aliquid, accidit conclusio etfalsum.Ut autemnoncatasyllogizetur,observandumquandosineoonclusionibu3interrogatorationem,utnon detur his idem in propositionibus,eo quod scimusquoniam sine medio syllogismus non fit, mediumautem est quod plerumque dicitur. Quoroodoautemoportetaduna.Dquaxqueconclusionemobserutaambas propositioned non possibile est opinarifcquidem omni,cautemnulli,h8ecauten: utraqueomni d; accidit autem aut simpliciter aut in aliquocontrariam sumere primam propositionem.Sieniracui b inest omnia opiuatur inesse, b autem d novit,et quoniam a d novit, quare si rursum cui c nulli^putat a inesse, cui b alicui inest, huic non putat ainesse, quod autem omni putat cui b, rursum alivaremediummanifestumest,eoquodsciturqualein C oui non putareoui b, aut simpliciter, autin aliquounaquaque figura ostenditur,hoc autem nos non lacontrariumet; sic ergo non contingit opinari. Se-tebit,eoquod videmus quomodosubmittimusorationem.Oportet autem quod custodire prscipimus respondentes,ipsos argumentantes tentare latere,hocautem erit primum quidem si conclusiones nonprius syllogizent, sed sumptis necessariis non manifestaesint. Amplius autem si non propinquaiinterrogant,sedquam maxime longe media,ut sisitopportunumconcluderea d e /, media t e de, oportetergoinquirere si a b, et rur»um non s\ b e sed si d e,deiude si b c, et sicreliqua, et si per unum mediumsit syllogismus, a raedio incipere, maxime enim siclatebit respondentem . Quoniam ergo habemusquando et quomodo se habentibus terminis fit syllogismus,manifestum et quando erit, et quando non Deritelen(;hus,nam omnibusafflrmativis, velpermutatimpositisresponsionibus(uthacquidemaffirmafiva,illavero negativa), contiugit fieri elenchum :erit cnim syllogisraus, et sic in illo modo sehabentibusterminis ;quare si id quod positum est contrariumsit conclusioni, necesse est fieri elenchum,nam elenohus syllogismus contradictionis est. Sivero nihilaffirmetur,impossibileestQerielenchura,nonenimerat syllogismus,cumomnesterraini erantprivativi, quare nec elenchus.' namsi elenchus,necesseestsyllogismumesse ;cumautemestsyllogismus,nonnecesse estelenchum esse. Similiterautemcundum utrumque autem unam,aut secundum alterumutrasque,nihil prohibeta omni 6, et b d, etrursuma nuUic.Nam similis hujusmodi fallacia,velutifallimur circa particularia, ut si a omni b inest,b autem omni c,a omni cinerit • siergo aliquisnovitquoniamacui b inestomni,novit etquoniara ei quodestc;sed nihil prohibet ignorare c quoniam est,ut sia quidem duo recti,in quo autem b triangulus,inquovero csensibilistriangulus;opinabiturenim aliquisnon esse c,siens quoniam omnis triangulus habetduos rectos : quare simul soiet et ignorabit idem,nam scire omnera triangulum quoniam duobus rectisnonsimplexest,sedhocquidemuniversalea}habetdi-sciplina[r,illud verosingulareri.Sicergoinuniversalisi nihil positum sit secundum responsionem uninovitc,quoniam duobus rectis in singulari autem nonnovit^quarenonhabebitcontrarias.Similiter autemest qus in Menone est oratio,quoniam disoiplinaest reminiscentio; nunquam enim accidit praescirequod singulare est, sed simul induotione sumereparticularium disciplinam, velut reeognoscentes.Nam quaedam scientes,statim scimus, ut quoniamduobus rectis , si scimus quoniam triangulussimiliterautemet in aliis. Ergo universali quidetnspeculamur particularia, propria autem non scimus;quare contingit et falli ciroa ea, verum noncontrarie, sed habere quidem universale, decipiautemparticulari. Similiter autem in praedictis

707 AN. MANL. SEV. BOfiTII 708nonenimcontrariaquasestsecundummeciiumeiquaB A. corruptibile factum esse, duo enim 'syllogismi con-estsecundumsyllogismumdisciplincB.necquaeestse- stituti sunt. Rursumsiomniquidem,a vel6,etcveld,(.unducnutrunnquemediorum opinatio,nihilenimprohibetsoientem, et quoniam atoti 6 inest, et rursum convertetur. Nam si alioui non inest b, cuid,palamsimul autem noninsunt,si convertituraet c, et b etdhoc totic,putitrenon inesse, ut quoniam omnismula quoniam a inest;si autem a,et c,convertuntur enim;sterilis, et haeo mula, putare hanc habere in utero; quare simul c et d, hoc autem impossibile. Quandonon enim scit quoniam a, t qui non conspicit,quod autematoti betc inest, et de nuUoaliopraedicatur,estsecundumutrumque.Quaremanifestumquoniani inest autem et b omni c, necesse esta etfcconverti,et si hooquidemnovit, illud veronon novit,falletur, quoniamenimdesolisicdicituro, praedicaturautemquod habent universales ad particularesdisciplinas; ietidem deseetdec,manifestumquoniamdequibusnullum enim sensibilium extra sensum flt scimus,necsisentientes fuerimusscimus,nisietinuni-quaudo a et b, toti c insunt convertitur autem c 6,a, et b dicetur omnibus, verum et de a. Rursumversali,et in eo quod habetpropriamdisciplinam.sed necesse est a omni b inesse, quoniam enim omni ca,non in eo quod est in actu m.Nam scire triplioiter dicitur,autut universali, aut ut propria, aut ut in actu Quandoautemduofuerintopposita,utamagiseligen-c autem i,eo quod converluntur, et a omni b inerit.quare et decipi totidem modis, nihil ergo prohibetet -n dum sit quam i,cumsintopposila,etdquamcsimilscire,et deceptum esse circaidem,verumtamen non ter,si magiseligenda sunta cquami d,a magis eli-contrarie.Quod accidit eteiqui secundumutramquescitpropositionuffjetnonpertructavitprius^naraopinansin utero habece mulam, non habet seoundumactu m disci plinam.neque propter opinionem fallacianicontrariamdisciplinee.syllogisncuseninestcontrariafallaciainuniversali.Qniaulemopinaturquodbonurcesse est malumesse,idem opinabitur bonum esseetmalum.Sitenimbonumes3einquoa,malumautemessein quo /),rursum bonum esse in quo c ;quoniamigitur idem opinatur et 6 etcet esse c fcopinabitur,etrursum 6 esseasimiliter.quare et ea, namquemadmodurasi erat verum de quo c b, et dequo /; a.et dequo ca verum erat,sic et in opinatione Similiterautemel in eo quod est esse.Nam cum idem sit c et b.primum. Sed fortasse illud falsum opinari aliquemquod malum esse est bonum esse, nisi secundumaccidens ;multipliciter enim possibile est hocopinari,perspioiendum autem hoc melius.CAPUT XXII.Be conversionibus ternnnorum.Quando vero convertuntur extremitates, necesseest et medium converti ad utrsmque; si enim a de cper 6 est, si convertitur et inest cui o omni, c et oconvertitur,etinestcui«omni,6permedium c, etcZ)convertiturper mediuma. Etin non esseitidem, utsi b inesl c, a vero non inesl 6, neque a inerit c. Siergo t convertatur ad a, et ad a convertetur .• sit J)enim b nulli a inexistens, ergo neque c, omni enim cinerat b, et sib convertitur ad c, eta convertetur adc; nam de quocunqueomnino b, et c.Et sicad «convertilur,eib convertetur ad o: cui enim b inest,etc;cui autem c, a non inest; et solum hoo a conclusioneincipit,aliaautemnonsimiliter,utinprffidicativosjllogismo.Rursum si a et ft convertuntur, et c et rfsimiliter, omni autem neoesseest a aut c inesse.etftetdsicsehabebunt, utomnialteruminsit;quoniamenimoui a b, et cui c d, omni aulem oaut c, etnonsimul, manifestum quoniam et 6 aut rf omni,et nonsimul,utsiingenitum,incorruptibi)e,etincorruptibileingenitum, necesse estquod factumestcorruptibilegendum quamd. Similiterenira sequendum a,etfugiendumfe,opposita enim, et c ei quod est rf,nam ethaec opponuntur; si ergo a ei quod est d similitereligendum,etieiquodestcfugiendum,utrumqueenimutrique similiter fugiendum eligendo; quare et hffioambo ac iisquaesunti rf,quoniamautemmagis, nonpossibile similiter,nametirfsimilitererunt.Si autemrfmagis eligendum quam a,et ftquamcminus fugiendum; nara quod minus est minori opponitur; magisautem eligendumest majusbonumetminusmalumquam minus bonum et majus malum. Universumigitur hd magis eligendum quam ac, nuno autemnon est, ergo magis a eligendum quam rf,etc ergominusfugiendumquamft.Siergoeligat omnisamanset rursum b et a, c o idem erit, quare etopinatione ^' secundum amorem a sic sehabere,ut concedere,etsimililer ; ergo hoc quidem necessarium si quis det non concedere in quo c, aut concedere in quo rf, etnon taleesse ut concederein quo i,manifestum quoniama hujusmodi esse,magis eligendum estquamconcedere ;ergo diligi quam conventio magis eligendumsecundumamorem;magisergo amorest inamicitiaquam convenire. Si autem maxime hujus, etflnis baec, ergo convenire aut non est omnino, autdiligendi gratia,nam et aliae concupiscentiaeetartessic flunt.Quomodoergosehabentterminisecundumconversiones, et in eo quod magis fugiendum velmagis eligendum sit, manifestum est.CAPUT XXIII.De epagoge, id est inductione,Quoniamautemnonsolum dialeclici et demonstrativisyllogismi per prffidialectici flunt figuras, sed etrhetorioi, sed et simplicitea quaecunque fidescst,etsecundumunamquamqueartem,nunceritdicendumOmnia enimcredimus per syllogismumautexinductione;ergo si induotio quidem est, ex inductionesyllogismusperalterumextremitatem mediosyllogizare.Utsi eorum quae sunt o c medium sit i,per costendere a inesse b, sic enimfacimusinductiones.Ut si o longasvum, in quo autem b choleram nonhabere, in quo vero csingularelonga9vum,ut homoequus, etmulus.Ergo totii inest a,omne enim quodsibi cholera est,longaevum,sed et b non habere choleram,omni inestc ; si ergo convertatur c ei quod

709 PRIORUM ANALYTICOEUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 710esti,etnontranscendatmedium,necesse este inesse A letn fleri reclilineo circulum propinquius erit scienb.tiae.Ostensum enim est prius quoniam,si duo aliqua Quaudo autem neque credibilius est b cquameidem insunt,et ad alteram eorum convertatur extremum,a c, neque pauca media, non dico deduotionem,converso et alterum inerit praedicatorum. neque quando immediata est b c, disciplina enimOportet autem intelligere c ex singularibus omnibusquod hujusmodi est.compositum, nam inductio per omnia. Syllo-gismus autem iiujusmodi est prims et immediataepropositionis : quarum enim est tnedium, per me-CAPUT XXVI.De instantia,guam enstasin dicunl.dium est syllogismus ;quorum vero non est, perinductionem. Et quodam modo opponitur inductiosyllogismo,nam hic quiiiem per medium extremumde tertio ostendit,illa autem pertertium exlremumde medio. Ergo natura quidem prior et notiorjpermedium syllogismus, nobis autem manifestior quiest per induotionem.CAPUT XXIV.De paradigmate, hoc est exemplo.Esemplum autem est, quando medio extremuminesseostenditurperid quodestsiQ:iletertio.OportetautemetmediumterLio,etprimumsimilinotiusesse,inesse.Ut sitamalum, fr autem contra confines inferrebellum,in quo autem c Athenienses contra Thebanos,inquo autom d Tbebanos oontra Phocenses.Siergo volumus oster dere quoniamThebanis pugnaremalumest,sumendum quoniam contra conflnespugnareestmalum,hujusautemfidesessimilibus,utquoniam Thebanis contra Phocenses.Quoniam ergocontraconflnes malum,contraThebanosautem contraconflnesest,manilestumquoniamcontraThebanospugnaremalum.Quoniamergo bc ei d inest,ma-Instantia autem est propositio propositioni contraria.DilTertautem apropositione,quoniamcontingitquidem instantiaraesse in parte, propositionemvero aut omnino non contingil,aut non in universalibussyllogismus. Fertur autem instantia duobusmodis et per duas figuras : duobus modis quidem,quoniam aut universalis aut particularis omnisg instantia ;per duas autem Qguras, quoniam oppositaeferuntur propositioni,opposita autem in primael tertia flgura perficiuntur solis.Nam quando postulatur(jmni inesse, instaraus quoniam nulli, autquoniam alicui non inest. Horum autem nulliquidemex prima flgura, alicui Hutem non ex postrematUt sit a unam esse disciplinam,in quo b contraria;proponit ergo unam esse contrariorum disciplinam,aut quoniam omnino non est eadem oppositoruminstanl. Gontraria autem opposita.quarefit prima figura ;aut quoniam noti et ignoti nonuna, hiec autem tertia. Nam secundum tertiamnotum et ignotum contraria quidem esse verum,unam autem esse eorum disciplinam, falsum.Rursumin privativa propositione similiter : cum posnifestum,utrumqueenimestcontraconfines inlerre ~ tulat enim non esse contrariorum unam discipli-Vnll.. .» «+«.,^„:...,J'T'U.,K..„,'^ «„; f., .'4..,i;l„bellum,et quoniamod,Thebanis enim non fuitutilei. : ; ;i inam, aut quoniam omnium oppositorum,aut quoniam*-,eo quod non sequitur hocc, hoc enim per alias propositiones manifestum ;non oportet autem instantiara converti ad alia,sedstatim manitestam habere alteram propositionem.Quapropler et signum ex sola hac figura non est.Perspiciendum autem et de aliis instantiis, ut deiis quffi sunt ex contrario, et simili, et secundumopinionem, et si particularem ex prima,vel privativamex media possibile est sumere.

prsexistente flt cognitione .Manifestum autem hoc per prius nota faciunt doctrinam, hse quidem aoci-Bpeculantibusinomnibus,mathematicffienimscien- pientes tanquam a notis,illaevero monstrantes unii71i AN. MANL. SEV. BOETII 7i2CAPUT XXVII.De eicote, hoc est immenlaneo signo, mdicio, etenihymemate.Eicos autem et signum non idem est, sed eicosquidem est propositio probabilis. Quodenira ut inpluribus sciunt sit factum ;vel non faotum,aut essevel non esse,hoc est eicos, ut odire invidentes, veldiligere amantes.Signum autem vultesse^propositiodemonstrativa, vel necessaria,vei probabilis ;namquo exlstente est, vel quo facto prius vel posteriusres,signum est vel fuissevel esse.Enthymenia eigoest syllogismus imperfectus ex eiootibus et signis.Accipitur autem signum tripliciter,quoties et mediumin figuris^aut enira ut in prima,aut ut in media,autut in lertia: ut ostendere quidemparientemA.scire facit, tale autem maxime mediura, an veroquse quidem ab extremitatibus signa dieenda,qu8eautem ex medio indicium ? probabilissimum enimet maxime veram est quod est perprimam figuram.CAPUT XXVIII.De syltogismo pUysiognomico.Naturas autem cognosoere possibile est, si quisconoedat Rimultransmutarecorpusetanimam,qucecunquesuntnaturalespassiones ; discensenimaliquisfortassemusicam,transmutavitsecundumquidanimam,sednonearumquaQnaturanobisinsunt,haecest passio, sed ut ira3 et concupiscentias, et naturaliummotionum.Si igitur et hoc det,et unum uniussignum esse,et possuraus suraereproprium uniusesse,eo quod lachabeat, ex prima flgura, medium „ cujusque generis passionem et signum, poterimusenim lac habere,in quo a parere b, lac habere mU'lier in quo c.Quoniam autem sapientes,studiosi,namnaturas cognoscere.Sienim estproprie alicuigeneriindividuo esistens passio.ut si leonibus fortitudo,Pittacus est studiosus, per postremam, in quo a necesse est et signum esse aliquod, compati enimsibi invicera positum est,et sit hoc magnas summi-sludiosum, In quo b sapientes, in quo c Pittacus.Verum igitur o et 6de c praedicari ; sed hocquidemnon dicunt quia notum sit,illud vero sumunt. Peperisseautera quoniam pallida,permediamfiguramvultesse ;quoniam enira sequitur parientespallor,sequitur autem et hano, ostensum esse arbitranturtates habere,quod et aliis generibus,non totis contingit.Namsignum sic propriumest,quoniamtotiusgeneris propria passio est, el non solius proprium,siout solemus dicere.Erit ergo et in alio genere hoc,eteril fortis homo,et aliquod aliud animal ; habebitquoniam peperit. Pallor in quo a, parere in quo b. ergo signum, unum enim unius erat. Si ergo ha;cmulier in quo c. Ergo si una quidem dicatur propositio,signumsuntjpoterimus talia signa colligere in iis animali-flt solum,si autera et altera sumitur, bus quae solum unam passionem habent aliquamsyllogismus.Ut Pittacua liberalis.narr. ambitiosi liberales,Pittacusautem ambitiosus. Aut rursus,quoniamsapientes boni,Pittacus autem bonus, sed etpropriara,unaquaeque autem habet signum,et quoniaiuunura habere necesse est,poterimus naturascognoscere.Si vero duo habet propriatotum genus.sapiens, sic ergo flunt syllogisrai. Verum quidem C ut leo,forte et communicativum, quomodo cognoper primam figuram insoiubilis, si verus sit, univetsalisscemus utrum utrius sit signum,eorura signorumenim est. Qui autem per postremam, est quae proprie sequuntur? An si et alii alicui non totisolubilis,et si vera sit conolusio,eo quod non universalis,ambo,et in quibus nontotis utrumque,quandohocest in tertia,nec ad rem syllogismus, non quidera habet,illudautemnon?namsifortisquidem,enim si Pittaous est studiosus, propterhoc et alios liberalisautem non,habet autemduorurahoc,palamnecesse estesse sapientes.Qui veroper raediaraflguramesl,semperetoD:quoniamet in leone hocsignumfortitudinis.Est veroninosolubilisnunquamenim naturascognosoere in priraa quidem flgura,eo quodsyllogismusfitjsic se habentibusterminis.Non enim medium priori extremitati convertitur, tertiam autemtranscendit,et non convertitur,ut sit fortitudoa, summitates magnas habere in quo b, c autemsi quffi peperit pallida,pa lida autera et haec,necesseestparere hanc ;ergo verumest quidem inomnibusfiguris, diflerentias autem habent jam dictas. Anigitursicdividendumsignum?horumauteramediumindiciumsumendum,namindiciura dicuntessequodleo ; ergo cui c, b omni, sed et aliis,cui autem b, aomni, et non pluribus, sed ; convertitur si autemnon, non erit unum unius signum.POSTERIORUM ANALYTIGORUM ARISTOTELISLlBRl DUO,AN. MANL. SEV. BOETIO INTERPRETELIBER PRIMUS.CAPUT PRIIMUM. Dtiae per hunc modum fiunt, et aliarum unaquaequeDe prxcognilisartiura.Simililer autem et circa orationes,qua^ perOmnis doctrinaet omnisdisoiplina intellectiva ex syllogismoset quiB perinductionera : ut."aque enim

713 POSTERIORUM ANALYTICORUM ARISTOTEHS INTBRPRETATIO. 7[4versale, per id (quod manifestum esti singulare. Si- A monstrationem intelligere.Demonstrationem autemmiliter autesn et rhetoricae persuadeat autenim per dico syllogismum epistemonicon, id est faoientem,exempla, quod est inductio, aut per enthymemata, scire,sedepistemonicondico,secundumquem(inhabeQdoipsum)scimus.Siigitur estscireut posuimusquod quidem est syllogismus. Dupliciter autem estnecessarium prfficognoscere, alia namque quiasunt necesseestetdemonstrativamscientiam exverisessepraeopinari necesse est, alia vero quid est quod diciturinteiligere oportet, quaedam autem utraque. Ut causisqueconclusionirf.Sicenimprincipiaeruntpro-et primi3,et immediati5,et notioribus, et prioribus,qisoniam quidem omne aut affirmare,aut negare verumest, quia est, Iriangulum autem, quoniam hoc dem erit, et sine his, demonstratio autem non erit,pria ejus quod demonstraiur,nam syllogismus qui-significal, sed unitatem utraque, et quid significat non enim faciet scientiam.Vera quidem igitur opor-quiiiem,et quia est non enimsimiliterhorumunumquodquemanifestumestnobis.Estautemcognoscerealiaquidempriuscognoscentem,quoruradam aulemsimul accipere notitiam,ut qucecunque continguntessesubuniversalibus quorum habentcognilionem;quodenimonmistriangulushabeattresangulosduo- gbus rectis Equales, pra3scivit,quod vero hicquiestin semioirculo triangulus sit,simul inducens cognovit.Quorumdam enim hoc modo disciplina est, etnon per medium ultimum cognoscitur, ut quaeciinquejam aingulariumcontingunt esse,etnoQ de subjectoaliquo.Antequam autem sit inducere,aut acciperesyliogismum, quodam quidem modo fortassedicendum eit scire, modo autem alio, non quodenim hescivit si est simpliciter Uoc quodam nodoscivit quod duos habet rectossimpliciter,sed manifestumestquodsicquidem scitquoniam universaliterscivit, simpliciter autem non scit ; si vero non,Menonis ambiguitascontinget,autenimnihildiscet,aut qucB novit.Non enim,sicut quidam conantursolvere,dicendumest,nunquid scivisti omnem dualita- _tem quoniam par est,aut non dicenteautem,attu-.'lerat quamdam dualilatem, quamnon opinatus estesse,quare neque parem.Solvunt enim dicentes noncognoscereomnem dualitatemparemesse^sed quamsciuntquoddualitasflt.Attamensoiuntquidemcujusveredemongtrationem habenl,etcujus acceperunt:acceperunl autem non de omni cujus utiquesciunt,quodtriangulusaut quod numerus 8it,sed simplioiterde omni numero et triangulo, neque enim unapropositio accipitur hujus quodquem tu nosti numerum,autquod tu nosti rectilineum,sed de omni.Sed nihil (utopinor) prohibet quod dioit quis,sit utscire,sit etiam ut ignorare, inconveniens enim nonest, si scit quodam modo quod discit,sed si hocmodOjUt in quantum discit,et scit.CAPUT II. DDe modis sciendi, cl demonslraiione.Soire sutem opinamur unumquodque simpliciter,sednon sophistico modo,quiestsecundum accidens,cum causam arbitramur cognoscere,propter quarares est,quoniam illius causa est,et non est contingerehocaliter se habere.Manifestum igitur est quoniamhujusmodi aliquid scire sit,et namque non scientes,et scientes quidem opinantur ipsi sic se habere»scientesautemetiam,habentsoientiam.Quare cujussimpliciter est scientia,hoc est impossibile alitersehabcre.Si quidera igitur et alius est sciendi modus.posteriusdicemus. Dicimus autem scire, et perde-Patrol.LXIV.tet esse, quoniam quod non est, non est scire, utquod diameter sit symeter.Bx primis autem et indemonstrabilibusest, quia non sciet, non habensdemonstrationemipsorum,scireenimquorum demonstratioest non secundum acoidens, est habere demonslrationsm.Causas quoque, et notiora oportetesse,etpriora.Causasquidem,quoniam tuncscimus,cumcausam cognoscimus,etpriora,siquidem causoesunt, et notiora,non solum altero modo intelligendo,sed in sciendo quoniam sunt. Priora autem etnotiora dupliciter sunt, non enim idem est naturaprius, et ad nos prius, neque notius natura,et nobisnotius.Dico autera adnos priora,etnotiora,propinquiorasensui. Siiupliciter autem priora, et notiora, quaslongius sunt.Sunt autem longinquissiraa quidem,universalia maxime. Proxima autem, singularia, etopponuntur haec ad se invicem. Ex primi autem estquod expropriis principiis est,idem enim dico primumet principium.Est autera principium demonstrationispropositioimmediata. Immediata autemestquanonest aliaprior.Propositioautemest enuntiationisalterapars,unumde uno.Dialecticaquidemest similitaraccipiensquamlibet.Demonstrativaautemdeterminataealterumquoniamverum est.Enuntiatioautem contradictionis quaelibet pars. Contradictioautem est oppositio cujus non est mediumsecundum se.Pars autem contradictionis, quae quidemaliquidde aliquo est, affirmatio est. Quae veroest aliquid ab aliquo,negatio est.Imraediati autemprincipii syllogistici,positionem quidem dico.quamnon estmonstrare,necnecesseest habere docendumaliquid. Quam vero necesse est habere quemlibetdoceudum, dignitatem. Sunt enim quaedam hujusmodi,hoc enim maxime in hujuscemodi consuevimusnomen dioere. Positionis autera, quae quidemestquamlibet partium enuatiationis accipiens, utdico aliquid esse, aut non esse,suppositioest. Quasvero sine hoc, dennitio est, deflnitio enira positioquaedam est.Ponit enim arithmeticus uaitatem,indivisibileesse secundum quantitatem, suppositioautera non est,id enim quodquid est unitas,et esseunitatem, non idem est. Quoniam autem oportetcredere, et scire rem, in hujusraodi habendo syllogisraumquemvocamusdemoastrationera.Estautemhio eo quod ea sunt,ex quibus est sylIogismus,necesseest non solum praecognoscere prima, aut omnia,aut quaindam, sed et magis. Semper enimpropter quod unumquodque est,illud magis est,ut23

715 AN. MANL. SEV. BOETII 716propter quod amamus, illud magis amicum est,A.quare siquidem soimus propterprima et credimus,et illa scimus et credimus magis,quoniam propterilla et posteriora. Non potestautem credere magisquae scit, quae non conlingit neque sciens, nequemelius ijispositus quam si contigerit sciens,accidetautem hoc nisi aliquis preecognoverit propter demonstrationemoredentium,magis enim necesse estoredere principiis, aut omnibus, aut quibusdam,quam conclusioni.Debentem autem haberescientiamper deraonstrationem, non solum oportet principiamagis cognoscere et magis ipsis credere quam eiquod demonstratur,sed neque aliud ipsi credibiliusesse, neque notius oppositis principiis, ex quibuserit syllogisraus contrariae deoeptionis, si quidemoportet simpliciter scientem, immutabilem esse.CAPDT III.Quod nun omnium sit demonstraliva scientia.Quibusdam autem igitur propter id quod oporletprima scire, non videtur soientia esse. Quibusdamauteraessequidem,omnium tamendemonstratiouesesse, quorum neutrum neque verum neque necessarium.Ponentes autem non esse omnino scire,id ad inflnitumvoluntreduci,tanquamnonsitulique scientesposteriorapropterpriora,quoruranonsintprima,recte dicentes.Impossibile enim estinfinita pertransire,et si stent et sint principia haeo, ignota esse,cum demonslratio non sit ipsorum, quod quidemdicuni esse scire solum.Si vero non est prima scire,neque quae ex eis sunt, est scire, ceque simpliciterneque proprie, sed ex conditione, si illa sint. Hiautem de eo quod quidem estscire,sic confitentur,per demonstrationem enim esse solum,s6d omniumesse demonstrationem nihil prohibet,contingit enimcirculo fleri demonstrationem, et ex iis quae suntadinvicem.Nos autemdicemusnequeomnem scientiamdemonstrativam esse,sed immediatorum esseindemonstrabilem, et quod hoc necessarium sit,manifestum est. Si enim necesse est quidem scirepriora, ex quibus est demonstratio, stant autemaliquandoimmediata,haec quidem indemonstrabilianecesse est esse, et hoc igitur sic dicimus, et nonsolum scienliam, sed et principium scientiae essequoddam dioimus,in quantum terminos cognoscimus.Circuloautemquodimpossibilesitdemonstraresimpliciter manifestum est, si quidem ex prioribusin quodam autem non, neque quod aliquando quidem,aliquando vero non, ut si de omni homineanimal, si verum est quidem dicere horainem, verumest et dicere animal, etsi nunc alterum,et alterum,et si in omni linea punctum, similiter est,D signum autem est, namque instantias sic ferimus,oporlet demonstrationemesse,et notioribus,impossibileenim est eadem sibi invicem simul priora,etul de omni etiaminlerrogati,aut si in quodamnon,aut si aliquando non.Per seautem sunt quKCunqueposteriora esse, nisi altero modo, ut haec quidem sunt in eo quod quid est,ut trianguloinest Iinea,etad nos, illa vero simpliciter, quo certe modo indu-punctum lines,substantiaenimipsorum exhisest,ctio facit notum. Si autem sic est, non utique eritsimpliciter scirebene deflnitum, sed duplioiter. Annon simpliciteralterademonstratio fls ex nobis nontioribus?Acoiditverodioentibuscirculo demonstrationemesse, non solum quod nunc dictumest, sednihil aliud dicere quam quoniam hoc est,si hoo est,sio autem faeile est demonstrare omnia. Manifestumautemestquodhocacoidittribusterminispositis,permultos enim, aut per paucos reflectere dzcere nihildiffert,per pauoos autem,aut per duos. Cum enimsiLa, sit ex necessitale b, hoo autem cum sit,et c,oum igitur a sit, erit et c ; si igitur aum sita, necesseest b esse, hoc autem oum sil, a est. Ilocenim erit circulo :ponatur autema inquo c,b igiturcum sit, a esse dicere, est et ipsum c dicere esse.Hoo autem dicere est,quoniam cum sit a est c,c autemipsi a idem est,quare acoidit dioero,oiroulo dicentesesse demonsirationem nihil aliud nisi cumsit a est a, sic autem omnia demonslrare leve est.At vero neque hoo possibile,nisi in iisquae alternatimse consequuntur, sicut sunt propria. Uno quidemigiturpositoostensum est quod nequaquamnecessealiquidessealterum.Dioo autem uno,quoniamT> nec termino uno, nec positione una posita,cx duabusautempositionibus primis et minimis,siquidemcontingit et syllogizare. Si igitur et a b, etcsequatur,et hcec ad invicem, et ipsi a,si quidemigiturcontingitexalternismonstrare omniaquassitainprima figura,sicut ostensum estiniis qui de syllogismosunt.Ostensum est autem quod in aliis flgurisaut non flt syllogismus,aut non deacceptis qua; autemnon mutuo pra3dioantur,nequaquam est demonstrareoirculo,quare quoniam pauca quidem huju$modiin demonstrationibus sunt, manifestum estquod vanum quidem et impossibile sit dicere ex iisquae sunt ad iuvioem esse demonstrationem,et propterhoccontingereomnium esse demonstrationem.GAPUT IV.Quid de omni, quid per se, et per universale..Quoniam autem impossibileest alitersehabereidcujus est soientia simpliciter, necessarium utiqueerit id esse scibile,quod est seoundum demonstrativamscientiam. Demonstrativa autem est, quamhabemusinhabendodemonstrationemexnecessariisitaquesyllogismisestdemonstratio.Accipiendumigiturestexquibusetqualibus demonstrationes sunt,primum quidem determinabimus quid dicimus deorani,et quid perse,et quid universale.De omniquidem,hoodico,quodutiqueestnon quodam quidem,et in rationedicenti quid est,insunt.Et quibusounqueeorumquaeinsunt ipsis, ipsa in ratione insuntquid est monstranti, ut reotum inest lineae,et oirculare,et par, et impar numero, et primum, etoompositum,et isopleurum,et altera parte longius,et quae omnibus his insunt, in ratione quid estdioente,illinc quidem linea, hinc vero numerus, similiteretin aliis hujusmodi, unicuique perse esse

I717 POSTBRIORUM ANALYTICORUM ARI8T0TELIS INTERPRETATIO, 718sophistioo modo, neque universalitertriangulum, neex neoessitate insunt rebus.Por se autem et secun-quidem si nullus est preeter hcBC triangulus alteridum quodipsumest,utper6eline

719 AN. MANL. SHV. EOETIIcidens, accidentia autem necessaria non sunt. Aut A interrogatuscontingentia,poBteadicatconclusionemigitur sicdioendum,autprincipiumponentibusLiuod oportetauteminterrogarenontanquam necessariumdemonstratio necessaria sit,et si demonstretur non esse propterinterrogata,sed quod dioere necessu estaliter habere posse.exnecessariisigituroportet essesyllogismum, ex veris quidem est, et non demonstrantemsyllogizare,exnecessariisautemnonest,sedautdecRonstrantera tiocenimpropriuffijamdeTionstrationisest.Signum autem est quod demonstratio ex necessariissit,quoniam et in stantias sic feri mus ad opi-nantesdenconstrare.Quoniamnonsitnecessesiopina-mur,automninocontingerealiter,autorationis causa.Manifesturaautemexiisest.etquoniamstultiquiopinati sunt accipere bene principia,si probabilissitpropositio,etvera,utsopliist8e quoniam soire, scientiamesthabere,nonenimquodprobabileestautnon,principium est,sed primum in genere circa quod demonstratur,et verum non omne, proprium. Quodautem exnecesssriisoportet esse syllogismum,manifestumex his est, si enim non est habens rationempropter quid existentedemonstratione,non estsciensjsit autem utique ut quod a,de c ex necessitaleesse,i autem medium perquod demonstratnmest non ex necessitate,non scivit propter quod.nonenim est hoc propter medium.hoc quidem contingitnon inesse,conclusio autem necessaria. Ampllussialiquis nescit,nuno habens rationem,etsalvatus est,et salva re.neo oblitusestneque prius scivit,corrumpeturautem utiquemedium nisi sit necessarium.Quare babebit quidem rationem salvus,salva re,nescitautem,nec ergo prius soivit,si vero non corruptumest,contingit autem corrumpi quod accidit,utiqueerit possibile,et contingens,sed est impossibile. ^ sedarithmeticademonstratiosemperhabetgenuscircaquod fit demonstratio,et ali» .similiter.Quare autsic se habentem scire.Cum igitur conclusio quidemex necessitate est,nihil prohibet medium non esse simpliciter neoesse est idem esse genus,aut aliquonecessarium,perquodmonstratnest,estenimnecessariumet ex non necessariis syllogizare,sit et veru mex non veris.Cum autem medium ex nocessitate est,et conclusio estex necessitate,siout exveris verumest semper.Sit enim a de fr ex necessitate,et hoc dec.necesse est ergo et a c inesse,sed cum non ex necessitatesit conclusio, neque medium necessariumesse possibile est,sit enim ain c non ex necessitaleinesse,in b autem a,et hoc in c ex necessitate erit,sed non esse supponebatur. Quoniam igitnr si scitdemonstrative,oportet ex necessitate inesse, manifestumquoniam et permediumnecessarium oportethabere demonstrationem,aut non sciet,neque enimpropter quid, neque quia, quare necesse est illudesse.sed aut opinabitur,nesciens, si opinabitur nonnecessariam tanquam neoessarium, aut nequeopinabitur slmiliter, sive quoniam sciat permedia, sive propterquid, et per immediala. Accidentiumautem non per se quo modo deflnitum est,per sequidem non esl scientia demonstrativa,nonenim est ex necessitate monstrare conclusionem,accidensenim contingit non esse,de tali autem dicoaccidente.Et tamen ambiget fortasse aliquis,cujuscausa haeo oportet interrogare de his,si non necesseest conclusionem esse, nihil enim differt si aliquisilla dicenti,et vere dicere si veraj sunt quas insunt.CAPUT VII.Demonstrationes exiis guse per se sunt el experpeiuisesseQuoniamautemexnecessitalesuntcircaunumquodquegenusquaeounqueperse sunt,etsecundum quodunumquodqueestnoanifestumestquoniamdeiisqusesuntperse,soientiScae demonstrationes,et extalibussunt.Accidentiaenimnon necessariasunt.Quarenonneoessarium conclusionem scire propter quid sit,nequesisempersint,nonperseautem,utsuntpersignasyllogismi,hoo enim per se,non per se sciet, nequeT. propterquod.Propler quid autem scire et per causamscire.Propter hoo ipsum ergo oportet et tertiomedium,et pritnum medio inesse. Non ergo est exalio genere descendentem demonstrare, ut geometricumin arithmeticam.Tria enim suntin demonstrationibus: unum quidem quaedemonstraturoonclusio,hocautem est quod inest alicui generi per se;unum autem dignitates, dignitates autem sunt exquibus est demonstratio; tertium autem genussubjeotum,cujuspassiones,et per se accidentiaostenditdemonstratio.Exquibus igitur demonstratiofit,contingiteademesse. Quorumautem genusalterumest,sicut arithmeticffi et geometriae, non est arithnieticamdemonstrationemconvenireininagnitudinibusacoidentia,nisimagnitudinesnumerisint(hocautemquo raodo contingit in quibusdam posterius dicet ur),modo,si debet demonslratio descendere, aliter autemquoniam impossibile,raanifestum est,exeodemenim genere neoesse est ultima, et media esse, sinamque non sunt per se,aocidentia erunt. Propterhoc geometriffi non est demonstrare quod contrariorumuna sit scientia, sed neque quod duo cubi situnus cubus, neque alterius scientice,quod alteriusest,sed aut qusecunque sic se habent ad invicem,utquod alterum sit sub altero,ut perspectivo ad geometriam,etconsonantia ad aritmethicam, neque sialiquid inest lineis non secundum quod lineae sunt,et non in quantum ex propriis principiis.ut si pulconlrariomodoD cherrima linearum recta est,aut siSB habeat ciroularis,non enim seoundum quod propriumipsarum genusest,sed in quantumcommunequoddam.Manifestum autem est,et si sint propositionesuniversales ex quibus est syliogismus,quodnecesse est etconclusionem perpetuam esse hujusmodidemonstralionis, et simpliciter (ut est diceredemonstrationis. Non est ergo demonstratio corruptibilium,nequesoientia simpliciter, sed sic estsicut secundum aooidens,et non universalis ipsiusest, sed aliquando et sic ; cum autem ita sit, necesseest alteram non universalem esse propositionemet corruptibilem ;corruptibilem quidem,quo-

721 POST.ERIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO.722(ut lunse defeotus), manifestum est quoniam secundumquod bujusmodi sunt, sempersunt, in quantumautem non semper secundum partem sunt. Sicutautem defectus est, similiter et in aliis.Quuniam autemmanifestumestquoddemonstrareunumquodque non est, sed aut ex unoquoque principiorumsiidquod demonstratursitsecundumquodestillud, non autem est scire hocquidem, si ex veris petindemonstralibus monstretur, etimmediatis. Estenim sic monstraresicutBryson tetragonismon: secundumcommune enim monstrant rationes hujusmodiquodetalteriinest, undeet in aliis conveniunthee rationes non congeneis. Non itaque secundumil!'ud scit, sed secundum accidens, non enim convenitdemouBtratio et in aliud genus. Unumquodque autemscimusnonsecundumaccidens, cum secundumillud cognoscimus, secundum quod est ex principiisillius in quantum illud est, utduobusrectisaequaleshabere, cuiinesl per se quod dictum est, ex princi-est, qusecunque esseponuntur. H«c autem sunt ge-piis illius. Quare si perseet illud inest cui inest, nus, cujus per se passionum speculativa est, et quaeneces-se est medium in eadem proximitate esse ; communesdicuntur dignitates, exquibusprimisdemonstrant,ettertiurapassiones,sivero non sit, sed sicutharmonica perarithmelicamquarum quidsigni-hujusmodi autem dernonstraturquidem simililer, sedifferunt. Nam ipsum quidem quia alteriusquidem Cficet unaquaque accipit. Quasdam tamen scientiasut genusscientias est, subjectum enim genusalterum est, sedpropter quid, est superioris, cujus per se passionessunt. Quareex his manifestum est quod nonsitde.raonstrareunumquodquesimpliciter, alilerquam expropriis uniuscujusque principiis, sed horum principiahabent commune. Si autem manifestum boc,manifestum et quoniam non estuniuscujusquepropriaprincipiademonstrare. Eruntenimillaomniumprincipia, et scientia eorum domina omnium, etnamque scit magis ex sperioribus causis sciens, exprioribus enimscit, cum non excausalis seiat causisquare si magis scit, et maxime et scientia illaeritetmagis, et raaxime. Sed demonstratio non covenit syllogismus. Semper enim est instare ad exteriusin aliud genus aliterquam, ut dictum est, geometricaeoralionem, sed ad interius oratiorjem non smper.in machinalivas, autperspectivas, etarithme- D QuEBCunqueergoquidem demonstrabilia esseaccipitticae in harmonicas. Difficile autem est nosse si ex ipse non demonstrans, haec si quidem quee videnturuniusoujusque principiis scimus, aut non, quod accipiat, dioenti suppositio, et non est simpliciterquidem est scire, opinamur autem hoc, si babemussuppositio, sed illum solum, si vero neque uniusex veris aliquibus syllogismum et primis scire;sed hoc non est, sed congenea oportet esseprimis.opinionis, aut contraria est, accipiat, idem petit. Etin hoc difiert suppositio, et petitio, est enim petitioCAPUT vni.De principiis lum vagis cominu>nbusque,tum propriisac addictis.Dico autem principia in unoquoque genere,illa quse quoniam sint non eontingit demonstrare.Quidquidem igitur significent et prima etquae sunt ex primis, accipiendum ; quod [F.niam et concUisio est ; non universalem autem, A. quoad] autem principia, quidem [an. quiedam ?]quod hoc quidem erit , hoc autem non erit ex quibusnecesse est accipere, alia vero demonstrare : ut quidesl, quare non est syllogizare universaliter, sed unitas, aut cuid rectum, et quid triangulus, essequoniam nunc est. Similiter se habet de defmitione,quoniamquidemestdefinitio aut principiumdemoastrationis,aut demonstratio positione differens, autconclusio quaedam demonstrationis. Eorum autemtem unitatem accipere,etmagnitudinem,alteraveromonslrare.Suntautemquibusutuntiirindemonstrativisscientiis, alia quidem propria uniuscujusquescientiae, alia vero communis. Communia vero seeundumanalogiam,quae saepe fiunt, sunt demonstrationes et scientiaequoniara utileestquantumcunqueestin eo (quod estsub scientia) genere. Propriaprincipia quidem, ut lineam esse ejusmodi, et rectum.Gommuniaautem, ut,8equalia ab aequalibussiauferas, quod eequalia reliqua sunt. Sufficientes autemunumquodque horum, quantumcunque in genereest. Idem enim faoiet, etsi non de omnibus aocipiatjSedinmagnitudinibussolum,aritmeticae autemin numeris. Suntautempropria quidem, et quaeaccipiuntur esse, circaquae scientia speculatur, quaesuntperse,utaritbmetica unitates,geometriaautemsignaetlineas, haeo enim recipiunt, esse ethoc esse,horum autem passiones per se. Quid quidem unaqu£equesignificet,accipiunt,utarithmetica quidem,quid par, autimpar, aut quadratus, aut cubus,geometriavero quid irrationale, aut inflecti, aut concurrere,quod autem sint, demonstrant per communia,et ex iisque demonstrantur, etastrologia similiter.Omnis enim demonstrativa scientia circatrianihil prohibet qusedam eorum despicere :non supponere esse, si sit manifestum quoniam est,non enim similiter manifestum estquoniam numerussit, et quod calidum; et frigidum, et passionesnon est reciperequid signifioent, sisintmanifestffi,sicutneque communianon recipit quisigniflcentquod est aequalia ab squalibus demere quoniamnotum est. Sed nihil minus natura tria haeosint, circa quod demonstrat, et qua; demonstrat, etex quibus Non est suppositio,neque petitio, quodnecesse et propter seipsum esse, et videri necesssest : non enim ad exterius orationem demonstratio,sed ad eam quae est in anima, quoniam ncquein contrarium discentis opinioni, aut quodcunquealiquis demonstrabile cum sit, accipiat, et utatur nondemonstrans.Terminiigiturnonsuntsuppositiones,nihilenimesseautnosessedicunt, sedicpropositionibussuntsuppositiones.Terminossolumintelligereoportet,hoc autem nonest suppositio, nisiet audirealiquis suppositionem esse dicat, sed quibuscunqueexistentibus in eoquodillasunt,fltconcIusio.Neque

723 AN. MANL. SEV. BOBTII 724positio omnis, aut sicut torum est, aut in parte,termini autem neutrum horum. Species quidem igituresse, aut unum aliquid extra multci non necesseestesse, si demonstratio erit, esse tamen urumautern geometra falsa supponit, sicut quidam af- A q"ibus geometrica est, aut quod ex eisdem monsflrmantdicenles quod oportet non falso ut geometram,tratur geometriae, ut visibilia, similiterautem et inmentiri autem dioentem lineam esse unius aliis. Et de iisquidem et rationem ponendam essepedis, quae non est unius pedis aut rectam lineara, ex geometricis principiis et conclusionibus, sednoa rectam existentem, sed geometia nihil secundumhanc lineam concludit, quam ipse posuit, sedqu» per hanc ostenduntur. Amplius. Petitio et sup-principiorum rationem non ponendam esse geometra3secundum quod est geometria, similiter autemet in aliis scientiis. Neque omne est utique unumquemquescientem interrogandu:n, neque secundumomne interrogatum esse respondendum deunoquoque, sed quaa sunt secundum soientiamdeterminata.Si autem disputetcum gecmetra, secundumde multis verum dicere, necesse est. Non enim eritquod est geometra, sic manifestum est quod etuniversale nisi hoc sit. Si vero universale non sit, bene, si ex iis aliquid demonstret, si vere non, nonmedium non erit, quare neque demonstratio, oportetitaque aliquid unum, et idem de pluribus essebene, manifestum autem est quod non arguit geometram,sed aut secundum accidens.Quare nonutinonffiquivocum. Non contingere autem idem si- p queerit nongeometricis degeometriadisputandummul affirmare, et negare, neque una recipit demonstratio,latebitenim prave disputans, similiter autem et insed aut si indigeat monstrare conclu-aliis se se habet scientiis. Quoniam sunt geometri-sionem sic, ostenditur autem accipientibus primum cae interrogationes, nonne sunt etnon geometricoe?de medio quod verum, negare autem non verum, Et quae sunt secundum unamquamque scientiam,medium autem nihil differt esse, et non est accipere,similiter autem et tertium, si enim assigneturde aliquo hominem, verum est dicere, et si nonhominem, verum, sed si solum hominem animalesse, omne, non animal autem non. Erit enim verumdicere Calliamj sive non Galliam esse animal,non animalautem, non. Causa autem est quod primumnon solum de medio dicitur.sed de alio, propterid quod de pluribus, quare neque si mediumet idemest, et non idem, ad conclusionem. nihil differt.Commune autem afflrmare, aut negare, quseet quae secundum ignorantiam qualis geometricaest?Et utrum qui secundum ignorantiam syllogismus,qui est ex opposilis syllogismus, an paralogismus?Secundum geometriam autem, aut exalia arte ut musica, est interrogationon geometrica,de geometrica autem, ut ad invicem parallelasconcurrere opinari, geometrica quodammodo est,et non geometrica alio mcido, dupliciter enim hocest sicut arithmon, alterum quidem non geometricumest in non habendo, alterum vero in prave habendo,et ignorantia hseo quse est ex ejus princi-suffloiensautemest ingenere :dicoauterain gencre,ut circa quod genus demonstrationes fert, sicutdiotum est prius. Communicantautem omnes scienti»secundum communia. Communia autem dico,quibus utuntur tanquam exeis demonstrantes, sednon ex quibus demonsttant, neque quod demonstrant.Et dialectioa quidem de omnibus, et si aliquauniversaliter tentet monstrare communia, utquod est afflrmare omne aut negare, aut quod estaequalia ab ajqualibus demere, aut talium quffilibetsed dialecliea non est deflnitorum sic quorumdamneque generis alicujusunius.non enim interrogaretdemonstrantem autem non est interrogare, propterest ad impossibile demonstratio, accipit, et hoc ne- C piis, contraria est. In dootrinis autem non est simiquesemper,universaliter,sed quantum sufflciens est liter paralogismus, quia mediumsemper estduplioiter,etenim de hoo omni, et hoc iterum de alio dicitur,omoi, quod autem praedicatur, non dicituromne. Haec autem sunt ut est videre in intelleotu;sedin orationibuslatet, utrum omnis circulusflgurasit, siscribaturautem,manifestum est.Quidautem,sintne carmina circulus ? manifestum quoniam nonsunt. Non oportet autera instantiam in ipsum ferresi sil propositioinductiva, sicut enim neque propositioest, quae non est in pluribus, non enim erit inomnibus,exuniversalibus autem syllogismusmanifestumest quod neque instantia est, easdem enimsunt propositiones et instantiffi, quam enimfertinstantiam,haec fiet utique propositio demonstrativa.id quod oppositorum esse non monstrat idem. Os- j) aut dialectica. Contingit autem quosdam non syllotensumaulem est hoc in iis quae de syllogismo. gistice dicere propter id quod accipiunt utriusqueconsequentia, ut et Caeneus facitquod igris in multiplicataanalogiaflt, et namque ignis cito generatur,CAPDT IX.Cujusque disciplinx proprias, accommodatasque esse siout dicit, et haec est analogia. Sic autem non estinterrogaiiones.syllogismus,sed si velocissima analogia sequiturmu^Siautemidemest interrogatio syilogistica,et propositiocontradictionis, propositiones autem suntsecundumunamquamquesoientiam,exquibus eslsyllogismus,seoundum unaquamque erunt utique aliquaeinterrogationes soientiales, ex quibus qui estseoundum unamquamque proprius flt syllogismus.Manifestumitaquequod nonomnisinterrogatio geotnetrioaerit,neque medicinalis, similiter autem etn aliis, sed ex quibus aut monstratur aliquid detiplicata,et ignem velocissimain mutatione analogiii.Aliquandoquidemigitursyllogizarenoncontingitexacceptis,aliquando vero contingit, sed non videfur.Siautemesset impossibileex falsisvero monstrare,facileutiqueessetresolvere, converterenturenfm exnecessilate. Sitenimo ens, hoc autem curri sif, eautiquesuntquae novi quoniara sunt ut A, ex his igiturmonstrabo quoniam illud est. Convertuntur autemmagis quae sunt in mathematicis, quoniam nullum

725 POSTERIORUM ANALYTICORUM ARIST0TELI8 INTERPRETATIO. 726ut a de c, et de e, ut est numerus quantus, vel infinitus.Hoo autem inquo sita numerusimpar quantusin quo b, numerus impar in quo c, est et itaquea de c, et est par quantus numerus in quosit rf, parnumerus in quo es e, est ergo a de e.CAPUT X.De demonslralione propter cjuid, ei quod est.et propter quid scire, primuminSed quia dilTert,eadem scientia, et in hao duplioiter. Uno quidemmodo si non per immediata fiat syllogismus, nonenim acoipitur prima causa, sed quce propterquidsoientia, est secundum primam causam. Alio modo psi per immediata quidem, sed non per causam, sedper convertentia, et per notius, prohibet enim nihila;que prcedicantium, notius aliquando esse noncausa, quare per hanc erit demonstratio. Ut quodprope sint planetae, per illud quod non scintillare,sit in quo c planetas, in quo b non scintillare, inquo a prope esse, verum igitur est de c b dicere,planetae enim non scintillant, sed et a de b, nonscintillans enim prope est. Hoc autem accipitur perinductionem, aut per sensum, necesse ergo a ipsi cinesse, quare demonstratum est quod planetse propesunt. Hic ergo sillogismus non est propter quid,sed quia, non enim ex eo quod non scintillantprope sunt, sed propter illud quod prope sunt, nonsointillBnt. Possibile est autem et per alterumalterummonstrare,eteritpropterquiddemonstratic,utsitc planetae,inquo ftpropeesse, anon sointillareestigitur b in c, quod est non scintillare, quare etinc, et erit propter quid syllogismus, accepta enimest primaoausa.Iterumsiclunam demonstrantquodquidem circularis sit per incrementa, si enim quodaugetur sio oirculare quidem sit augetur autem siclunanranirestum quoniaracircularissioigituripsius,quia factus est sillogismus.e converso autem positomedioipsius propter quod syllogismusfit. Nonenimpropter augmenta ipsius ciroularis est, sed quiaoircularis est, aocipit augmenta hujusmodi. Luna sitin quoc, in quo b sit augmentum, sit in quo arecipiunt acoiJens (etinhocdifferuntabiisquffi sunt A. causs est in mediaflgura, ul sit a aninaal, in quo bin dialogis), sed deflniliones. Augentur autem non respirare, in quo c paries, in quo h quidem igiturper media, sed in assumendo, ut a de b, hoo autemde c. [lemhocded, ethocin inflaitum, et in latus,omniestftomneenimrespiransestanimal,incautemnullo, quare neque bin c nullo est, non igitur respiratparies. Gomparantur autem hujusmodi oauscesecundum excellentiam dictis, hoc autem est plurimumdistans medium dicere, sicut enim illud estquod AnarcharsiJis, quoi in Scythis non sunt sibilatores,nequeenim yites. Seoundum igitureamdemscientiam, et secundum mediorum positionem, haediCferentiae suntipsius, quiaadeumqui propterquidest syllogismum. Alio autem modo differt propterquid ab ipso quia, quod est per aliam scientiamutruraque speculari. Hujusmodi autem sunt, quBBcunquesic se habentad invicem, quod alterum subaltero est, ul perspectiva ad geometriam, et machinativaadstereometriam,etharmonica ad arithmeticam,et apparentia ad astrologiam. Fere quidemunivocfesunt harum queedam scientiarum,utastrologiamathematica, et quae navalis est, et harmonicamathematica, qus est et secundum auditum. Hicenim ipsum, quia sensibilium est scire, sed propterquid, mathematicorum. Hi enim habent causarumdemonstrationes,etfrequenternesciuntipsum, quiasicut illi universale considerantes, ssepe queedamsingulariumnesciuntpropteridquodnonintendunt.Suntautem hasc quaecumquealterum quiddam suntsecundum substantiam et utuntur speciebus. Mathematicteenim ciroa species sunt, non enim de subjectoaliquo, si enim de aliquo subjeoto geometrica sunt,sed nonsuntsecundumquodgeometricasunt. Habetautem se ad perspectivam sicutheecad geometriam,et alia ad istam, ut id quod est de iride ipsum quidemquiaest scirephysici,sedpropterquid perspectivi,aut sirapliciter, aut seoundum disciplinam..Mult» autem, et non sub se invicem scientiarum,habent sic, ut medicina ad geometriam, quod enimvulnera cioularia tardius sanantur, medici est scirequia, propterquid autem geometrEe.GAPUT XI.Primam figuram maxime scientise esse accomodatam.Figurarum autem faciens scire maxime,prima est.Mathematiceeenim soientiarumperhanc demonstrationesferunt, ut arithmetioa, et geometria, et per-circulare. Inquibusautem media non convertuntur, spectiva, et fere est dicere queecunque propter quidel est notius quod non est oar.sa, quia monstratur. specularifaciuntconsiderationem, aut enimomnino,sed et propter quid, non amplius in quibus medius D autsicuifrequentius,etinplurimis,perhanc figuramextra ponitur, etenim in his non propter quid, sedipsius quia demontratio, noti enim dicitur oausa. Utpropterquidnonrespiratparies,quianonestanimal,si enim non rcspirandi causa est hoc, oportet esseanimal causa respirandi. Ut si negatio causa estipsius non esse, affirraatio causa est ipsius esse,sicut si sine mensura esse calida etfrigida, oausaestnon sanandi, et mensura hujus oausa erit sanandi.Similiterautem etsiaffirmatioeslcausa ipsius esse,et negatio ipsius non esse. In his autem sic demonstratisnon contingit quod dictum est, non enimomne animal respirat. Sillogismus autem hujus(qui est propter quid) fit syllogismus, quare et propterhoc erit maxime faoiens scire, propriissimumenim soire, propter quid speoulari. Postea ipsiusquod quid est soientiam, per banc solam venari possibileest. In mediaenim figura non fit praedicativussyllogismus, sed ipsius quod quid est scientia, affirmationisest, in ultima autem fit quidem, sed nonuniversaliter, sed quod quidest, universalium est.non enim quodammodo est animal bipes homo.Amplius hcec quidem illis nihil indiget, illae autemperhano densantur, etaugmentanlur quousqueutiquead immediata veniant, manifestum igitur est

AN. MA.NL. SSV. BOETflenim nihil eorum quae sint in a c d coordinatione,de nullo ppcedicatureorum quaesunlin b ef, aautemin toto 3, sic coordinatione existente, manifestumesl quod b non erit in g, commutarentur enim coordinationessimiliterautemesletsifiintotoaliquoest.Si vero neutrum sit in toto aliquo nullo, non sitautem a in i, necesse est indivisibiliter non esse ; sienim eritaliquod medium, necesse estalterum horuminquodam toto esse, autenimin prima figura,aut in media erit syllogismus, si quidem igitur inprimaflgura6,erit in totoaliquo, affirmativam enimad hoc oportet fleri propositionem. Si vero in media,utrumcontingitadutrumqueenim posito privativoaliud in alio non esse indivibiliter, et quando contingit,et quo modo diximus.CAPUT XII.De ignoraniia et syllogismo imperitix eorum quaeprimo immediateque iniunt.Ignorantia autem non secundum negationem, sedsecundumdispositionemdicta, est quidem persyllogismumfacta deceptio.Hsecautemin iis,queinsuntprimo, aut non insunt, contingitdupliciter, aut enimquod maxime propria scientise est prima figura. A quas est a c, nam c b propositio semper falsa erit,Sicut autem a esse in b contingit indivisibiliter, sic ^''opter id quod o in nullo b est, sed quiE est a cet non esse possibile est ; dico autem indivisibiliter potest, ut si a et in c, et in b indivisibiliter est,esse, vel non esse eo quod non est aliquid eorum oum enim primum prcedioetur iflem de pluribus,medium,sicenim noneritsecundumaliudesse.Gumigitur auta aut i in toto aliquo sit, aut etiam ambo,non contingit ain A primo non esse. Sit enim a inneutrum in neutro erit. Diifert autem nihil, nequesinon indivisibiliterinsit,ipsius quidemesse,igiturdeceptio per ista, et sic fit solum, non enim erat intoto c, igitur si b non est in toto c (potest enim a alia flgura ipsiusesse syllogismus, qui vero ipsiusquidem esse in quodam toto, sed 6 non esse in hoc), non esse, in primafigura, et in media esh, primumsyllogismus erit quod non sit ain b \ si enim in a igitur dicamus quot modis in prima fit, et quomodoquidem omni est c, in b autem nullo est,[in nulio b sehabentibuspropositionibus.Gontingitigituiutrisqueest a. Similiter autem et si b in aliquo toto est, ut infaisis, ut si a et in A et in c indivisibiliter, sit,b, d enim in omni 6 est, ina autem nullo, rf, quare sienim accipiatura in c nullo esse, cauteia in omniain nullo b erit per syllogismum. Eodem autem modo b, falsaj sunt propositiones. Contingit autem et alterafalsa, et hac quacunque contingente, potestmonstrabitur et si utraque in toto aliquo sit, Quodautem contingit b non esse in quo toto est a, aut g enim quae est a c vera esse, que vero b c falsa, sediterum a in quo est b, manifestum est ex coordinationibus,quaecunque non commutantur ad invicem, si inest a, sed quae est c b falsa esse, quoniamlueestacvera, quoniamnonin omnibusqus sunt,impossibileest esse in b c, in quo nullo est a non enimetiam veraerit, quae esta c propositio, simul autemet si sint utraeque veree, et conclusio vera erit, sedetiam quse est c b. Gontingit veram esse cum aUerasit falsa, ut si A in c sit, et ia a, necesse est enim alterumsub altero esse, quare si accipiatur a in nullocesse, falsaerit propositio, palam igiturquoniam etcum altera si falsa, et in utrisque, falsus syllogismuserit. Sed in media quidem flgura totas propositionesesse utrasque falsas non contingit, cum enimin omnib a sit, nihil eritacciperequodinalteroeritomni, in altero vero nullo erit, oportet autem sic inmedia figura accipere propositiones, et quod in hoGerit syllogismus, cum autem utraque privativa sit, ^ quidemsit,et quod in h oc noa sit, siquidem eritnon erit, manifestum igitur est quod contingit et syllogismus, si igitur accipiantur sic falsae, palaraquod contrariffl e converso se habebunt, hoc autemImpossibile est. In aliquo autem utramque propositionemnihil prohibet falsam esse, ut si c ina, etinb aliquo est; si enim a in omni caccipiatur esse, 6auteminnullo, falsffi quidem utraequepropositiones,nontamentotae,sedinaliquo, e converso autempositoprivativo similiter. Alteram autem falsam, etqualibetcontingit, quod enim est in oomni, et inb est, si igitur acciapiaturinaquidem totoessec, inest cum simplioiter accipiat esse, vel non esse, aut b autem toto non esse, qua3 quidem estc aerit vera,sed quae estc b falsa. Iterum quod in b nullo est,cum per syllogismum accipiat opinionem, simplicisquidem ergo opinionis simplexdeceptio, sed quae est neque in a omni erit, si enim in o est, et in b, sedpersyllogismumpluressunt. Nonsitenimainnullo noninerat,siigituraccipaturcintotoquidem oesse.6 indivisibiliter, ergo si syllogizet a esse in 6 me- D infe autem nulloquidem.quEe est ft c propositio veradium accipiens c, deceptus erit per syllogismura, est, altera vero falsa. Similiter autem flttranspositocontingit igitur utrasque propositiones essefalsas, privativo, quod enim in nullo est a, neque in 6 nullocontingit autem alteram solum esse falsam, si anim erit si igitur accipiatur cin toto quidem o nonesse,neque o in nullo c erit, neque cin nullo b erit, acceplaautem utraque econtrario, utraqueenim eruntfalsse. Potes autem sic se habere c ad a, et ad b,quod neque c sub a sit, neque in A universaliter; &quidem impossibile est essein aliquo toto, primumenim dictura est in ipso o b non esse, a autemnonnecesse, est omnibus inesse, quae suntc universaliter,quare utreeque falss sunt. Sed alteram contingitveram accipere, non tamen quaralibet contingit, sedin b autem esse toto, qus quidem est a c propositiovera est, alteraautem falsa. Et iterum quod in oranib est, in nullo accipere a esse, falsum est, necesseenim est si in omni b, etin quodam aesse, si igituraccipiaturinomniquidem b essec, inaautem nullo,quae quidem est c b, vera erit, qufe autem est a c,falsa. Manifestum igitur quod utrisque falsis, et alterasolum, erit syllogismus deceptivus indivisionibus.

729 POSTERIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 730CAPUTXIII. A tiaautem utin musica, neque utique n in nullo d,Be syllogismo imperilias eorum qux insunt mediate.In iis autem qu» non indivibiliter insunt, aut nonneque d in nuUo b esse. Manifestum igitur est quoniaracumnonsitmediuraproprium.et iitra possuntinsunt,oum quidem per proprium medium falsitatisflat syllogismus, non possibile est falsas ulrasqueesse propositioneSjSed solum quse ante majus extremum.Dico autem proprium medium, per quod fltcontradictionis syllogismus : sit enima in 6per mediumc, quoniam igitur necesse est quee est c b affirmativamaccipi syllogismo facto, manifestum quodsemper hn?c estvera, non enim convertitur, sed qufleesta b faisa, hac enim conversa, e contrario fietsyllogismus.Similiter autem est, et si ex alia coordinationeaccipiatur medium, ut d, si et in toto a, et deb praedicatur omni, necesse est enim (quae quidemsimul esse falsffi, et qusecunque conlingit. Quot quidemigiturmodis, et perquaepossuntfierisecundumsyllogismum deceptiones, et in aliis quse sunt sinemedio.etin iis quae sunt perdemonstrationem m.-inifestumest.CAPUT XIV.Si sensus a natura deficil, et scienliam proprioriimsensibilium illius deficere.Manifestum est autem, et si aliquis sensus defecerit,necesse est aliquam scientiam deficere, quamimpossible est accipere, si quidem discimus, autper inductionem, aut per demonstrationem. Estest d b) propositionem manere, alteram autem con- n autem demonstratio ex universalibus, inductioverti. Quare hffic quidem semper vera, illa verosemper falsa, et fere hujusmodi deceptio, eadem eslei quae fit per proprium raedium. Si vero non perproprium mediumflat sylIogismus,cum quidemsuba sit medium, in b autem nullo est.necesseestutrasquefalsasesse,sumend8eenimecontrariosuntquaraut se habeant propositiones, si debeat syllogismusesse rsicautem acceptis.utraeque flunt falsae,ut si aquidem in toto d est, d autem in nullo b, conversisenim iis, syllogismus erit, et propositiones utraequefalsffl. Gum vero non sit sub a medium utd, qusquidem est a rf veraerit, quee vero est d b falsa, quaeenim est o d vera est, quia non erit in a, d, quae veroest d b falsa, quia si esset vera, et conclusio essetvera, sed falsa eral. Sed per mediam flguram factadeceptione, utrasque quidem non conlingit falsasesge propositiones totas, cum enim sit b quidem suba, nihil contingit in hoc quidem omni, in illo autemnullo esse, sicut dictum est et prius. Altera vero potestesse falsa, et quaecunque oontingit. Si enim c etin b, et in a est, si accipiatur in a quidem esse, inb vero non esse, quae quidem a c vera erit, altera autemfalsa.Item si in fe accipiaturcesse, in a autemnullo est, qua; quidemesl c b vera erit, alteraautemfalsa, siquidem igitur privativus sit deceptionis syllogismus,dictum est quando et per quas eritdeoeptio.Si vero sit affirmativus, tunc cum perpropriummedium, impossibile est utrasque esse falsas, necesseest enim quae est c b manere, siquidem eritsyllogismus sicut dictumestetprius, quare c a sempererit falsa, haec enim est conversa. Similiter autemest et si ex aliaordinatione accipiaturmedium,sicut dictum est el in privativadeceptione, necesseenira est quae quidem estrf b manere, quas vero esta d converti, et haec deceptio eadem est priori. Cumvero sio non per proprium, si quidem sit d sub a,haec quidem erit vera, alteravero falsa, potestenima in pluribus esse, qus non sunt sub se invicem. Sivero non sit d sub a, haec quidem semper manifestumest quoniam est falsa, affirmativa enim accipiatur.Quae vero est d b,contingit et veram esse,et falsam, nihil enim prohibet d quidem in nullodesse, d autem in omni 6, ut animal in scientia, scienautemex iis quae sunt particularia. Impossibile autemest universalia speculari, nisi per inductiunem,quoniam et quae ex abstractione dicuntur, est perinductionem nota facere, si quis vult nota facere,quia sunt in unoquoque genere quaedam, et si nonseparabilia sint secundum quod hujusmodi unumquodqueest.Inducereautemnon habentes sensum,impossibile est, singularium enim sensus est, nonenim contingit accipere ipsorum scientiam, nequeenim est ex universalibus sine inductione, nequeper inductionem sine sensu.CAPUT XV.Ex quot et qualibus conslal syllogismns, et an sursumdeorsumve fiat in inftnilum abitio.Est autem omnis syllogismus per tres terminos,et quidera monstrare possibilis est quoniam a estin c, propter id quod est in b, et hoc in c. Sed privativusest quidem alteram propositionem habensquoniam est aliquid aliud in alio, alteram autemquoniam non est. Manifestum igitur est quodprincipia,et suppositiones dicta haec sunt, accipientemenira haac sic, necesse est monstrare ut quod a sitin c per 6, iterum autem quod a sit in b per aliudmedium, et quod b sit in p similiter. Secundum igituropinionem syllogizantibus, et solum dialectice,manifestum est quod hoo solum intendendum, siex quibus oontingit maxime prohabilibus fiat syllogismus.Quare et si est aliquid in veritale eorumquae sunt a b medium, videtur autem non esse perhoc syllogizans, syllogizat dialectioe. Ad verilatemD autem, ex iis quae sunt oportet intendere, habetautera se sic. Quoniam autcTi estquod ipsum quidemdealia praedioalur, non secundum aocidens.Di-00 autem secundum accidens, ut album aliquandodicimus illud esse hominem, non similiter dicenteset hominem album, cum enira non sit allerum, aliquodalbumest, album autem est homo, quoniamaccidit homini esse album, sunt igitur qusdam hujusmodi,quaecunque secundum se praedicantur. Siigitur c hujusmodi quod ipsum quidem non in aliosit, in hoc autem b sit primo, et non per aliud medium,iterum c de rfsit, et similiter et hocin i, nunquidigitur hoo necesse est stare, au contingit in

J731 AN. MANL. SEV. BOETII 732innnitum ire? Et iterum si de a quidem nihil praedicaturper se, a autem in f est primo, medium aliud ut c) neque a primo in ultimum. Dico autemA. quod ipsum quidem in alio nullo est, sed in illoautem in nullo prlori, et / in a, et hoo in b, nunquidet hoo stare necesse est? an et hic oontingit nullura aliud dicitur : si igitur ha3c erunt, mani-primum quod ipsum quidem de alio, sed de illoininfinitumabire ?Differt autem hoc a priori intantum,quoniam hocquidem est nunquid,contingitinceplurumad hujusmodiquod innullo est Hltero,sedaliud in illo, in sursum in infinitum abire, alterumaiilemincffiptururaabhujusmodiiiuodipsumquidemde alio, deillo autem nihil pra?dicatur, in deorsumintendentem, si contingit in infinitum ire. Ampliusmedia nunquid contingit infinita esse determinatisterminis? Dico autem utsi aincsit, medium ipsorumsit b, ab ipso autem b, et ab a altera, sed horumalia, nunquid et baec in inCnitum contingit abire ?an impossible est ? est autem hoc quidem intendereidem et si demonstrationes in infinitum veniunt,et si est demoDstratio omnis rei, an ad invicoinconcludantur. Similiter autem dico et in priva-Livis syllogismis et propositionibus, ut si a noninesl i nulli aut primo.aut est aliquid medium, cuipriori non inest a, ut si sit g quod omni b inest,et iterum hoc non etiam alii priori, ut si h est quodsit in omni b, et nsmque in his aut infinita sunt,in quibus non est in prioribus, aut statur. Sed inconvertibilibusnon similiter se habet,non enim estin seque praedicabilibus de quo primo prcedicatur,aut ultimo, omnia enira ad omnia siosimililer sehabent, sive sunt infinita de ipso prasdicata, siveutraque suntdubitata inflnita, nisi similiter converticontingat, sed hoc quidem sicut accidens,illud vero sicut praedicatum.CAPUT XVI.Determinatis exlremis, summo imoque, medianon esse infinita.Quoniam igitur media non contingit infinita esse,si in sursum etdeorsum stent preedicata, manifeslumcst. Dico autem sursum quidem, quod universale neoesse est finiri omnia. Quod quidem igiturin privationeniagis est,deorsum autem, quod particulare est. Sietiima prajdicante de c, inflnita sunt media, in quibussi quidem etinesse statim, manifestum est.CAPUT XVIII.est b, manifestum est quod continget utrique, Propositionis affjirmativse medialx, media non esseut ab a in dearsum alterum de altero contingitinfiaila.praidioari in inflnitum, antequam enim incveniat, Sedquidinillis qui quidemlogice speoulantur, sicinfinita suntmedia. et ab c in sursum inflnita, antequamin a veniat. Quare si hajc impossibilia sunt,et ipsiusa et « impossibile esse media. Neque enimmanifestum fit. In iis quidem igilur quas quidem ineo quod quid est pr8edioantur,manifestum est ; siestenim deflnire, aut si notum est quod qui erat esse,si aliquis dicat quod hsc quidem quae a b c contingentiaD inflnita autem non est transire, naoesse est flnirisunt ad invicem, ut et non sint media, illa eo quod quid est praedicata. Universaliter autem sicvero non esse accipe, nihil differt. Quodcunque dicimus, est enim vere dicere album ambulare, etenim accipio eorura quas sunt b, erunt ab a, aut c magnumilludlignumesse,etitftrumlignummagnuminfinita media. An non a quo jam prima sint infinitasive statim, sive non statim, nihil differt ? qu»enim sunt post haec, infinita sunt.CAPUT XVII.Propositionis tiegaiivse mediate media, quibus revoceturad immediatam, non esse infmita.ftianifestum autem et in privata demonstratione(]uoniam statur, si quidem inpraedioativastatur inutrisque. Sit enim non contingens neque in sursumab ultimo in inflnitum ire (dioo autem in quo statur,festum quod et in negatione stabitur. Tripliciter auteminonstratur non esse, autenim in quo quidemestc, b inest omni, sed in quo est b nulli, inest o,ipsum igitur b c, et semper alterum spatium necesseest ire in immediata, praedicativum enim esthoc spatium. Sed alterum manifestum est, quod siin alio non est priori, ut in d, hoc indigebit in omnib esse, et si iterum a in alio priore quam d non fuerit,illud indigebit in omni rf esse : quare quoniamin deorsum stat, via, et qus in sursum stabit, eterit aliquid in quo primo non erit a. Item si bn quidem in omni a, in c autem nullo, a in c nulloerit, Iterum hoc si oportet monstrare, manifestumest, quod aut per superiorem modumsursum monstrabitur,aut per hunc, aut tertium. Primus quidemigitur dictus est, secundus autem demonstrabitur.Sic autem utique monstrabitur, ut quod d in bomni est, in c autem nuUo, si necesse est aliquidesse in b, et iterum si hoc in c non erit, aliud veroin d est quod in c non est, igitur quoniam essesemper superiori stat, stabit et non esse. Tertiusautem modus est, si a 6 omni insit, c vero in nullob sit, non in omni c, in quo est a. Iterum autemhoc persuperius dicta autsimiliter demonstrabitur.Illis igitur modis statur. Si vero sic est, iterum accipieturb in e esse, in quo c non in omni e, et hooiterum similiter. Quoniam autem suppositum est^ stare et in deorsum, manifestum est quod stabitet quod incnon est. Manifestum autem est quoniamet si noa una via monstretur,sed omnibus,aliquandoquidem ex prima flgura, aliquando vero exsecunda, aut ex tertia, quoniam et sic staiiitur, finitoeenimsuntvice.Finitaautemfinitesumptapluries,esse, et hominem ambulare, sed alteram est sic dioere,aut illo modo, cum enim album quidem essedico quod oui acoidit album esse, lignum est, sednon quod subJBctum signo, album sit, et namqueneque quod album est, neque quod quidem albumaliquod est, factum lignum est, quare non est aliterquam secundum accidens.Cum autem lignum albumesse dico, non quod aliquod alterum sit album, illiautem accidit lignum esse, utcum musicum albumesse dico, tunc enim quoniam homo est albus, cui

733 POSTERIORUM ANALYTICORUM ARISTOTKLIS INTERPRETATIO. 734aeciditessemusieum,dico,sedlignutDestsubjeotum A H»c autsmomnia desubjecto quodam prcert'caridiquod(]uidemetCactum est,non cuuialterum aliquid cimus.acoidens autem nonesse subjectum aliquod,sitquam quod quidem lignum est,aut lignum ali-nihilenim talium ponimus essc,non quod alterumquod.Si igitur oportet nomina ponere, sit sic dicereprffidicari,sed illo modo,aut nullo modo praedic iri,aut prffidicariquidemnonsimpliciter,sedsecundumaccidens pra^dicatur.est autem tanquam albumquidemquod praBdicatur,sed sicut lignum est de quopraidicatur.Supponatur ergo prEedicatum praedicariSBniperdequopr8edicatur,simpliciter,sednonsecunduraaccidens, Sio enim demonstraliones demonstrant.Quare in eo quod quid est, aut quoniamaliquod esse dicitur,sed ipsum de aliis.et alia quidemde alio,neque in sursum, ergo unum de uno,neque in deorsum esse dicetur.de quibus enim dicunturaccidentia,qua3cunqu6insubstantiauniuscu-jusque sunt, haeo autem non sunt inllnita,S(^d sursumipsa quoque et aocidentia utraque non infinitasunt.Neoesse est ergo esse aliquid, de quo primumpraadicetur, et de hoc aliud.et hoc stare, et esse aliquidquod non amplius,neque de alio priori, nequequale,aut quantum.aut ad aliquid,aut faciens, aut deillo aliud prius praedioetur. Unus quidem igiturpatiens, aut ubi, aut quando, oum unum de uno modus demonstrationis, dicilur hio. Adhuc aulempraedicabitur.Amplius,substantiani quidem significantia,quodalius.si de quibus priora quEedam prcedicantur,estquidemillud est,aut aliquod illuil qui- n horum demonstratio,quorum autem estdemonstra-demsigniricantdequoprEedicantur.Quscunquevero tio,neque potius habere possibile est ad ipsa^quamnon substantiam significant,sed de aliquo subjecto soire,neque soire est sine demonstratione, si autemdicuntur, quod non est,ne'|ue quod illud est, neque hoc,per haec sit notum. Haeo autem nescimus, nequequod quidem illud aliquid est,accidentia sunt,ut demelius habemusad ipsa quam scire,neque perhumine album.Neque enim est homo, neque quod haic notum sciemus. Si igitur est aliquid scire perquidem album est, neque quod quidem album est demonstralionem simpliciter, et non ex aliquibus,aliquid,sed animal forsan,quod quidem enim aninialnequeex suppositione,neoessarium eststarepraeditiamest, hoaio est. Quaeounque vero non subslanoationesmediorum, si enim non steterint, sed estsignificant, oportet de aliquo subjecto praedicari,etsemper acceptio in superius, omnium erit demon-non esse quid album,quod non oumalterum stratio,quare si infinita non possibileest pertrans-aliquod sit, album est. Species enim valeant, et genera,monstraire,quorum est demonstratio,hfec non sciemus perenim sunt,et si 3int,nihil ad rationem demonstrationem.Si igitur neque melius habemussunt,demonstrationesenim dehujusmodi sunt.Amplius.siad ipsa quam scire, non erit scire per demonstra-non est hoc hujus qualitas,et illud hujus, tionem simpliciter, sed ex suppositione. Logiceneque^qualitatis qualitas,impossibile est aaque praedioariquidera igitur ex his utique aliquis credat, de eoad iavicem sic,eed verum quidem contingit quod diotum est. Analytice autem manifestum estdicere sic.aeque autera vere preedioari non contin-per baac velocius,neque in sursum, neque in deor-gil.An enim siout substantia proedicabitur, aut utgenus, aut ut diflerentia praedloari? hajc autemostensa suat,quoniiim non erunt infinita, neque insursum, neque in deorsum,ul homo bipes,hoc animal.hoc autem alterum cst, neque animal de homine,hocautem de Callia, hoo autera de alio in eoquod quid est,8ubstantiam enimomnem estdefinirehujusmodi,infinitaaut6mnonesttransireintelligentem,quareneque in sursum,neque in deorsuminflnitasunt,illam enim non est deflnire, de qua infinitaprasdioantur.Sic igitur genera ad invioem,nonasquaiiter praedicantur,erit enim ipsum,quod quidemipsum aliquid est, neque tamen de qualitate.sum infinitalpraedioata contingit esse in demonstrativiscientiis, de quibus intentio est ; demonstratioenim est ex his quaecunque ipsa quidem insunt secundumseipsa rebus,secundum seipsa vero duplioiter;quaecunqueeniminillisinsuntineoquodquidest,et in quibus ipsa in eo quod quid est insuntipsis,ut in numero impar, quod inest quidem numero,est autem ipse numerus in ratione ipsius, etiterum multitudo, autdivisil)ile,in ratione numeri,horum autem neutru contingit infinita esse, nequeut impar numeri.Iterum enim si impar illud insit,cui ineratexistenti hoc, si estprimumnumerus,eritiis quae insunt ipsi.Si igitur non contingit infinilaaut aliorum nullo,nisi secundum accidens praedica- D hujusmodi esse in uno,neque in sursum erunt inlibitur,omnia enim hsec acoidunt, et de substantiispraedioantur,sed quoniam nequein sursum,infinitasunt. Deunoquoque enim praedicatur quod significatautquantum aliquid.aut quale aliquid,aut hujusmodiquae sunt in substantia, hsc autem finitasunt, et genera prffidicamentorum finita, aut enimquale,aut quantum,aut ad aliquid, aut faoere, autpati, aut ubi, aut quando. Suppositum autem eslunum de uno praedicari, ipsa autem de ipsis quaeounquenon ad aliquid sunt,prcedicari,non dicimus,aocidentia enim sunt omnia,sedhaec quidem seoundumseipsa, alia vero secundum alterum modum.nita,atvero neoesse estomnia inesse primo,ut numero,etinillisnumerum,quare convertibilia erunt,sed non excedentia. Neque tamen quaeounque suntin eo quod quid est,neque haec intinita sunt,nequeessetdeQnire:quaresi pr*d;cataper sequidemomniadicuntur, h«c autem non infinita sunt,stabuntutique in sursum, quare et in deorsum, si autemsio est,et quae sunt in msdio duorum terminorumsemper sunt finita. Si vero hoc est, manifestumjam est,et demonstratio non quod necesse est principiaesse, et non omnium esse demonstrationem,quod quidem diximus quosdam dicerejuxta princi-

735 AN. MANL. SEV. BOETIIpium,si enim prinoipia sunt. Non omnia sunt demoDstraIiilia,neqi;ein infinitum possibile ire, esseenim horura quodlibet, nihil est aliud quam essenuliumspatium sine medio,et indivisibile.sed omniadivisibilia.Intusenimimmittendoterminum,sednon assumendo demonstratur quod demonstratur,quare si hoc in infinitum contingit ire,contingit utiqueduorumterminorum infinitaesse interiusmedia,sedhoc impossibile est, si praedicationes steterintin superius, et in inferius : quod autem stent,monstratum est logice prius, analytice vero nunc.CAPUT XIX.Elementa monstrandarum mediatarum non infinitaesse.habere, secundum commune aliquid inest, seoundumenim quod figura quadam sunt, etnon secundumalterum. Hoc autem non semper sic se habet.Sit enim b secundum quod a,in c etd, erit manifestumigiturquod b in cd secundum aliud communeest et illud secundum alterum, quare duorum terminorummedii inflniti utique inciderunt termini,sed hoc est impossibile, secundum igitur aliquidcommune inesse,non necesseesl semper idem pluribus.quoniamquidem erunt immediata spatia. Ineodem tamen genere, et exeisdem atomis necesseest terminos esse, siquidem iis qus per sunt, eritcommune, non enim erat ex alio genere in aliud genusdescendere quae demonstrantur.Manifestum estautem quoniam et cum a\n b sit, siquidem est aliquidmedium, est demonstrare quod a in b sit, etelementa hujus sunt haec et tot quot media sunt.immediataeenimpropositiones suntelementa,aut omnes,autuniversales; si vero non est medium, nonamplius erit demonstratio, sed in principia via esthEc. Similiterautem eritet si a in 6 non sit,siquidemenim aut medium est, aut prius cui non inest,erit demonstratio. Si vero non sit medium,non estdemonstratio, sed principia, et elenienta sunt totquotsunt lerminijhorum enim propositiones principiademonstrationis sunt,et sicut quaedam principiasuntindemonstrabilia quodsit hoc illud,et quodsit hoo in illo, sic quod non eril hoc illud, nequequod sit hoc in illo.Quare hcEc quidem esse aliquid,alio non esse aliquid,erunt principia.Cum ergo indigatmonstrare aliquid, accipiendum quod de bprimum prsdicetur. Sit c, et de hoc similiter a, etsic semper eunti nunquam extra, erit propositio,deque si esse ipsius a accipiatur ut demonstretur,sed Bempermediumdenseturquousqueindivisibiliafiant, et unum,est autera unura, cum immediatumfiat, et una propositio simplex est immediata, etquemadmodum in aliisest principium simplex.Hocautem non idem ubique est,sed ingravi quidemunciain melodiaautem diesis,aliud autem in alio,sicAest insyllogismo unum, propositio immediata, indemonstratione autem, et scientia, intellectus. Inostensivis igitursyllogismis ejus quod est,nihil cadilextra.Sed in privativis,ubi quidem quod oportetesse, nihil cadit extra hoc, ut si a in b per c noninest, si enim in 6 quidem omni e, est autem a innullo c. Iterum si indigeat quod in c, a nullo sit,medium accipiendum est ipsius a etc, et sio semperprocedet.Si vero indigeal monstrare quod d ine non sit,eo quod est c in d quidem omni, in e autemnullo,aut non in omni,enunquam extra cadit,hoc autem est,cui non oportet inesse.In terlio autemmodo,neque a quo oportet,neque quod oportetprivari,nequaquam extra ibit.Monstratis autem his, manifestum est si aliquidCAPUT XX.idem insitduobus, uta etinc, et in d, non praedicantealtero de altero, aut nullo modo, aut non departiculari..B Quod demonsiratio universalis prxstanlior sitomni,quod nonsemper secundumcommunealiquid Cum autem sit omnis demonstratio,alia quideminerit,utisoscelis,et scaleno, asquales duobus rectls universalis, alia vero particularis, et haec quidemcathegorica, illa vero privativa, dubitabitur qualispotiorsit,similiter autem etde ea.qus demonstraredicitur,et deducenti ad impossibile demonstratione.Primum quidem igitur iniendamus de universalietparticulari.Ostendentes autem hoc, et de ea quasderaonstrare dicitur,et quae est ad impossibile, dicemus.Videbiturigiturfortassis utique quibusdamsic intendentibus, quod particularis est potior, sienim seoundum quam magis scimusdemonstrationem,potior demonstratio est,haec enim virtus demonstrationis.Magis autem scimus unumquodque- cuin ipsumcognoscimussecundumipsum,quam secundumaliud,utmusicumCoriscum,quando oognoscemusquodCoriscusmusicusest,quamquodhomomusicussit. Similiter autemetin aliisSed universalisquoQiamaliud,non quoniamipsumfortassedsinonstrat,ut quoniam isosceles habet tres angulosaequales duobus rectis,non quoniam isosceles, sedquoniam triangulus,sedparticularisquoniam ipsum6st ; si igitur potior est quas est secundum ipsum,,hujusmodiautemestparticulari3,etuniversaliraagiset potiorutiquesecundumpartemdemonstratioerit.Araplius,siuniversale quidemnon estaliquidpraetersingularia,demon3lratio autem opinionemoonficitesse aliquid hoc de quo demonstrat,et quamdamn&turam esse hano in iis quae 3unt(ut triangulipraeler quosdam,et figura praeter quasdam, et numeripraeter quosdam numeros), potior autem estquae est de esse quam de non esse, et propterquam non errabitur, quam propter quam errabitur;est autem universalis hujusmodi (procedentesenim demonstrant universale quemadmodurade eo quod est proportionale ut quod sit tale, eritproportionale quod neque linea, neque numerus,neque solidum, nequeplanum est, sed prffiter hscaliquid),si igitur universalis magis haec est,Ht de eoquidem quod est rainus,universalis quam partioularis,etfecitopinionemfalsam,indigniorutiqueerituniversalis partioulari.Et primum quidemnihilmagisin universali quam in particulari altera ratio est.

'37 POSTERIORDM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 738si enim quod duobus rectisinest, nonest seoundum p^ est demonstratio.simul enim magisad aliquid sunt,quod est isosceles, sed secundurn quod triangulusest, cognoscens quoniamisosceleshabettresinquantumdignior igitur universalisniagis demonstratio est.est,quoniam quidem etipsum est, minus cognovit quam cognoscensa, AmpliuSjSi magis eligenda est secundum quamquoniam triangulus est, et omnimo si nonquidem hoo et aliud,quam secundum quam hoc solum cognovit,secundum quod sit triangulus, et postea monstrat,non erit utique demonstratio ; si vero sit cognoscensunumquodque secundum quod unumquodque est,magis cognovit, si igitur triangulus in plus est, eteadem ratio, et non seoundumaequivocationem triangulusest,etinest omni trianguloquod est duobusuniversale autem habens, cognovit particu-lare, hoc autem, universale non soivit,quare et sicutique magis eligenda erit universalis.Amplius autemet sio.Universale enim raagis scireest eo quodest per medium demonstrare.cum propius sit principio,proxime autem imraediatum est, hoc autemrectis eequales habens, non utique est triangulusinquantumisosoeles, sed isosceles secundum quodtriangulushujusmodihabettresangulos, Quareuniversalitersciensmagis oognovitsecundumquod est,quamparticulariter,potiorestergo universalisquam -nparticularis. Araplius, siquidem sit quaedam ratiouna, et non aequivooatio, universale eril utique nilminus secundum partem quibusdam, sed magis estquantoincorru[itibiliorasuntillis,qu8Bverosecundumpartem sunt corruptibilia magis. Amplius, nec unanecessitas est opinari abquid esse hoc prffiter heec,quoniam ostendunt unum nihil magisquam in aliisquaecunque non aliquid significant, sed aut quaie,aut ad aliquid, aut augere ; si ergo, non demonstratiocausa est, sed audiens. Amplius, si demonstratioest syllngismus deraonstrativus qui fit causae etpropterquod, universalemagis causa ; cui enira perse inest aliquid, hoc idem ipsi causa est : universaleautem primum, causa ergo universale est, quare etdemonstratio dignior est, magisenimcausaBest universale,et ejus quod propter quid est. Amplius, '-'usque ad hocquaerimus propterquid, etenim tuncopinamur soire, oum non sit aliquid aliud quam hocaut quod fiat, aut quod sit, flnis enim et terminusultimus jamsicest, ut cujuscausa venit ?ut acoipiatargentum.Hocautemestquatenusreddat cuidebuit.Hocautem utnoDinjusteagat,etsicprocedentescuaQnon sit amplius propterquid,nec alteriuscausa,propterhoc sicut propterfinem dicimus venire, etesse,et fleri, et tunc est scire maxirae propler quid venit;isosoeles?quiatriangulus,ethoo,quiaestfigura rectislineisconlenta.Siautemhocnonampliuspropterquod aliud,tunc maxime scimus.universale est autemtunc,universalis igiturpotior.Amplius quantocunqueutique magis secundum partes est,in inflnitacadit,universale autem in simplex,et in finem,sunt autem seoundum quod inflnita non scibilia,sedsecundumquod finitascibiliasunt,secundumutiquequod universalia, magis scibilia sunt, quam quasunt seoundum paitem demonstrabilia,ergo magisuniversalia.Demagisdemonstrabilibusautemmagisest prinoipium.Si igitur quae ex principio est ea quaenon ex principio, quas magis ex prinoipio ea quaeminusest,certior estdemonstratio,estautemhujusmodiuniversalis raagis,dignior utique erit universalis,ut si oportet monstrarea de d, media aulemsintin quibus est ftc,raagisaulerasursumsiti quamc, quaresi per b magis est universalis, sed eorumquae dicta sunt quaedam logica sunl.Maxime autemmanifestura est quod universalis raagispraecipuasit, quoniam propositionum quidem hanc prioremhabentes, scimus quodamniodo, et posleriorem ethaberaus potentia, ut si aliquis cognoverit quodomnis triangulushabeat tresduobus rectisa;quales,scivit quodam modo et quod isosceles duobus rectispoteutia sit,et sinon oognovit isosceles quod triangulussit,hano autem habens propositionera, nulloraodo universale cognovit, neque potenlia, nequeactu. Et universalis quidem intelligibilis est, sedparticuiaris in sensu perfioitur.Quod igitur universalisdiguior sit particulari, tot nobis diota sint.CAPUT XXI.Quod demonstraiio affirmativa prxstantior evadainegativa.Quod autem raonstrativasitdigniorprivativa,hincmanifestum est.sitenim haec demonstratio dignior(aliiseisdemexistentibus)autexminoribusquaestionibus,8utsuppositionibus, aut propositionibus. Sienira notae sunt similiter velocius cognosoere perhceo erit, hoc autem appetibiiius est. Ratio auteraproposltionis quod melior sit ex minoribus.univer-si igitur se habetsimiliter, etin omnibus causis, et saliter estsic,si enim contingitsimilitercognitaessequae sunt propter quid, in iis autem qufficunquesic mediae, priora autera notiora sunt. Si autein persunt causas,sicut quae estcujuscausasicscimusmaxime,etin aliis igitur tunc maxime scimus,cum nonmediademonstratio eorum,quae sunt b cd quod a ine sit,allera autem demonstratio quod a in d sit perampliussit hoc quoniam aliudest:cumigiturcogno-b c similiter igitur se habet hoc quod a in d sit,etscimusquidem quod quatuor quiextrasuntffiquales D quod ain e sit,sed quod a in d sit prius est, et cosunt,quoniam isosceles, adhuo deest propter quid gnoscibilius quam quod a in e, per hoo enim illuddemonstratur : credibilius autem est per quod. Etquae per pauciora demonstratio, potioraliis eisdemexistentibus. Utraeque quidem per terminos tres etpropositionesduas raonstrant,sed hcec quidemessealiquid aocipit,illa vero et esse,et nonesse aliquid.Per plura itaque, quare dignior est.AmpIius, quoniamostensura estirapossibile per utramque privativarumpropositionum fieri syllogismum,sed oporterequidera hujusmodi esse unam,aliam vero quoniamest. Amplius,praeter hoc oportet et hoc accipere,praBdioativasenimaugmentatademonsLratione

739 AN. MANL. &EV. BOETIIneoesseest fieri plures,privativasautem impossibile A utraeque es. non esse aliquid, oredibiles, sed heecplures una in omni syllogismoesse.Sit enim innulloesse a in quibus est 6,in c autem omni sit b,si igituropus est rursus augere utrasque propositiones,quidem e.x priori,iHa vero ex posteriori,potior utiquesimpliciter erit ea quse est ad impossibiIe,privativademonstratio,quare et hac dignior praedicativa.medium injiciendum est, hujus quidem a b sit d,IWanifestum est ergo quod ea quee est ad im-sed b c sit e,e igitur manifestum est praedicativumessc,sed d de 6 quidem prajdicalivum, a autem depossibile, potior est.CAPUT XXIII.d tanquam privativum poniturrd enim de omni 6,sed a oportet in nullo d esse,fit ergo una privativapropositio.Idem autem modus est et in aliis syllocismis.Semper enim medium prasdicativorum terminorum,pra;dicativum'nutraque est,sed privativiin alteraprivativum necesse esl esse,qu.irehfficunahujusmorti fit propositio,alia3 vero prisdicativ». Siigitur nolius est per quod demonstratur, et crediQuie scieniiacertior, qux una, quas altera, et ejusdem.plures esse posse demonstrationes.Gertior autem est scientia,scientia et prior, quaeipsius quia et propter quid eadem est quam non,extra eam quas est propterquid.El qu83 non esl desubjecto, ea quae est de subjecto, ut arithmetica,harmonica.Et qu8e est ex minoribus,ea quee ex appositione,utarithmetica, geometria:dico autem exbilius demonstratur autem privativa quidem per p additione,utunitassubstantiaestsinepositione,punprKdicativam,hffic autem perillam nondemonstratur.ctum autem substantia posita.hoc autem esapposi-prior ergo, et notior, et credibilior cum slt, tione.Una autem scientia est,quffi est unius gene-melioritaque erit.AmpIius,si prmcipium syllogismipropositio universalis sit immediata, est autem utris.quaicunque ex primis componitur,et partes suntaut passiones horum,qu£e sunt per se.Altera autemin monstrativa prcedicativa,in privativa autem,negativascientiaestab altera,quarumcunqueprincipianequepropositio universalis,affirmativa autem ne-ex eiadem,neque ex alteris sunt.Hujus autem est si-gativa prior,et nouor(per affirmativam enim negativanota) et prior afflrraativa est, sicut esse prius in eodem genere esse cum iis quae demonstrantur,gnum,oum in demoustrabilia veniant,oportel enimest non esse.Quare potius est principium monstrativffiquam privativffi, dignioribus autem principiis ipsa in eodem generesunt,et proxima.Plures autemsignum autem est et huju3,cum demonstrabilia, perutitur dignior. Adhuc principalior est, sine enim demonstrationes ejusdeni possibile est esse,non solummonstrativa non est privativa.Quod quidempra?dicativa,privativa dignior sit, manifestum est.CAPUT XXII.ex eodem urdine accipiendi non continuum me-dium (ut eorum qua sunt a b,c et d ei c),sed et exaltero,ut sit a transmutari,in quo autem d moveri,Demonstraiionem ostensivam poliorem esse ea qusesed Iffitari sit in quo b, et iterum e quiescere,verum„ducit ad incommndum.^ igitur est et d de b,et de d praadicari, Iffitans enimEt ad impossibile ducente, oportet autem scire movetur,et quod movetur transnuitatur,iterum a dequae differentia sit ipsarum.Si igitur a in nullo b,ia e, et e de b, verum praedicari,omnis enim latansc autemomni b, necesse est in nullo c esse a ;sic quiescit,et quiescens transmutatur,quare peralteraigitur acceptis,ostensiva privativa erit demonstratio,quoniamn in c non e-it.Quae vero est ad impos-tamen est neutrum de neutro dici mediorum. Xe-media, et nonexeodemordine syilogismusest, nonsibile sic se habet,si opus est demonstrare quod a cesseestenim idemealicui utraqueinesse,intenderein b non sit,aocipiendum est a esse in b, et 6 in c, autem est per alias figuras, quot modis contingitquare accidit a in c esse. Hoc autem si notum, et ejusdem fleri syllogismum.concessum quod ipsum est impossibile esse, nonCAPUT XXIV.igitur possibile est a in b esse.Siergo bin cconces-Non esse scienliam forluiiorum, neque in sensuumfunclione.sum est inesse.a in b impossibile est esse, terminiigitur similiter ordinantur.DifTerl autem quo,quaIistiva est.Natura autem prior est,qua; est quod a in ftnon sit.quam a in c non sit,priora enim conclusionesunt,ex quibus est concIusio,est autem quaB esta in c non esse,conclusio,a autem in b ex quibus estconclusio. Non enim si cpnlingit removeri aiiquid,hoc conclusio est, illa autem ex quibus sunt, sedhoc quidem ex quo syllogismus est,utiqne sic se habet,ut aut siout totum ad partem,aut ut pars ad totumse habet, sed quae sunt a c, et a 6 propositiones.nonsic se habent ad invicem. Si igitur ex digniorihuset credibilioribus digniur est,sunt autemSed ejus quod est a fortuna non est scientia perdemonstrationem. Neque enim sicut neoessarium,neque siout frequenter quod est a fortuna,sedextrasit notior privativa propositio,utrum igitur quia a bnon inest,an quia a c,cum igitur est conclusio notiorquoniam non est,quod est impossibile, fit de- D hoc fit,sed demonstratioalteriushorum.Omnisenimmonstratio,cumauteminsyIlogismosit,demonstra-syllogismus aut per necessarias, aut per eas quaesunt tanquam frequenler propositiones,et siquidempropositiones necessarise sunt,et conclusio erit necessaria,si vero sint sicut frequenter, et conclusiohujusmodi.Quare si id quod est a fortuna neque estsicut frequenter,neque necessarium, neque utiqueeritipsiusdemonstratio.Nequepersensumestscire,si enim estsensus talis hujus,et nonhujus alicujus,sed sentire hoc aliquid est necesse et ubi et nunc.Universale autem quod est in omnibus.impossibileest sentire,neque enim hoc aliquid est,neque nunc,neque ubi, neque enim utique esset universale,

POSTERIORUM ANALYTiCORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 742quodenirasemperest,etubique,universalesdicimus A. per oommunia. Amplius, prinoipia non multo miesse;quoniam igitur demonstrationes universalea oora suntoonolusionibusjprinoipiaenimpropositionessunt, haeo auteoa non estsentire, manilestum estsunt, propositiones autemassumptitermini,autquod neque soire per sensum est. Sed manifestum immissi termini sunt. Adhucconclusiones suntinflnitae,quoniam si esset sentire triangulum, quod duobustermini autem finiti. Amplius,prinoipia haecrectis haberet aequales angulos, quasreremus utiquedemonstrationem,etnon,sicut quidamfatentur.sci-quidem ex neoessitate, illa oontingentia. Sic igiturconsiderantibusimpossibiieest eademprincipiaesse,remus.Sentire enim necesse est singuiariter, scientiaautemest in cognoscendo universale. Unde et sisupcrlunamessemus,6tvideremusobjeotamterraD,non utique sciremus causam defectus, sentiremusenim quoniam defioeret,sed non propter quid omnino,nonenim universalis,sensus.Sed ex considerarehoc multoties acoidere universale venantes,demon-aliaratio est.Manifestumigitur estquodirapossibilesit sentiendo scire aliud demonstratorum,nisi aliquisdical sentire,scienliam habere per demonstrationem.Sunttamen quaedam reducta ad sensus defeotumin propositis, quaedam enim si videremus,nonutiquequaereremusSed nontanquamsoientesinvidendo, sed tanquam habentes universale ex eoquod videmus, ut si vitrum foratum videremus, etlumen pertransiens, manifestum utique erit et propterquid illuminat,propter id quod videremus quidemseorsum in unoquoque,intelligereautem simulest, quoniam in omnibus sic est.CAPDT XXV.Non omnium. syUogismorum eademprincipiaessejiosseEadem autemesse prinoipia omnium syllogisniorumimpossibile est, primum. quidem logice speoulantibus,hi enim veri sunl syllogismi, alii autemfalsi. Et si enim sit verum ex falsis syllogizare, sedsemel hoc fit,ut si a dec verum sit, medium autemb falsum; neque enim a in b, neque bin c ; sed siharummediaaccipianturpropositionum.falsaeerunt,ex eo quod omnis cimclusio falsa ex falsis est, veraautem ex veris, altera autem sunt vera et falsa. Posteaneque falsa ex eidem sunt, estenim falsa adinvicem,et contraria, etimpossibilia simul esse, utjustitiam esse injustitiam, aut timorem au."iaciam,aut hominem equum aut bovem, aut aequale,majusaut finita, cum infinitcE sunt conclusiones. Si veroaliter quodammodo dicat quis, quod hac quidemgeomelricE, illa vero numerorum,illa autem medicino3,quidutiqueerit aiiud quod dioitur, nisi quodsuntprincipiasoientiarum diversa?sedeaderadioerederisio est, quoniam eadem eisdem eadem erunt,omni namquesio flunt eadem.. At vero neque quodstrationem habemus, ex singularibusenim pluribus est ex omnibus demonstrare quodlibet,est quaerereuniversalemanifestum est.Uuniversaleautemhonorabile,quoniamostendit causara : quare dehujuspiensest.Neque enim in manifeslisdootrinis hoo (it,P omnium esse eadem principia, multum enim insimodiuniversalis honorabilior est sensibus et cognitionequorumcunque altera causa est, sed de primis enim propositiones suntprincipia,altereautemneque in resolutione hoc est possibile, immediatsconclusiofit accepta propositione immediata.Si auteradicat aliquisprimasimmediatas propositioneseademesse prinoipia, una in unoquoque genere est.Si veronequeex omnibus ut opus estdemonstrari contingitquodlibet,neque sic ex altero tanquara erunt uniuscujusquesoientiae altera, relinquiturquod proximasint principia omnium, et ex his quidem haec, exillis autemilla. Manifestum autem et hoc est, quoniamnoncontingit.monstratumestenimquodalteraprincipia genere sunt differentium genere. Principiaenim duplicia sunt, es quibus et circa quod.ex quibusquidem igitur,oomraunia sunt, quffi autem suntG circa quod, propriasunt, ut nuraerus, magnitudo.CAPUTXXVI.Quodscientia et scibile ab opinatione ef opinabilidiscrepent.Scibile autem et scientia differunt ab opinabili etopinione, quoniara scientiauniversalis et pernecessariaest, necessariura autem non contingil aliter sehabere. Sunt autem queedam vera, qu» contingitaliter se habere, manifestura est igitur quod circahcec scientia non est, essent enim utique impossibiliaaliter se habere. At vero neque intelleotus,dico enim intellectum prinoipium esse soientiae, nequesoientiaindemonstrabilis, hffic autem est acceptioimmediats propositionis,verus enim esl intellectus.etsoientia,et opinio,et quid per hso dicitur.et minus. Ex oppositis autem sio est, neque enim Q Quare relinquitur opinionem esse oirca verum quiveroruraeadem principia omnium sunt,altera enim dem, aut falsum, contingens autemest et aliter semultorum genere principia sunt, et neque conveniunt,habere. Hoc autem est acceptio immediatffi propositionis,ut unitates punctisnon conveniunt, hx enimnon habent positionem. IUa autem habent. Necesseautera est autin mediaoonvenire, autin sursum.autdeorsum, aut hos interius habere, illos autera exteriusterminorum.Sedneque oom.munium prinoipiorumetnon neoessarias. Certum autem estsic ap-parentibus, opinio ei inoertum est,et natura hujusmodiest. Adhuc autem nuUus arbitratur opinari,oum opinetur impossibile aliterse habere,sed scire,sed quando esse quidem sio, sed tamenaliter, nihilpossunt ex aliqua ex quibus omnia demon-prohibet et tunc opinari, tanquam hujusmodi quiparentibus,strabuntur,dicoautemcommunia,utomneafQrmare demopinionera esse, necessariam autem scientiam.aut negare, genera enim eorum quae sunt, altera Quomodo estigiturnon idem opinari, et scire ? etsunt, etalia quidem in quantitatibus, alia vero inqualitatibus suntsolum cum quibus demonstranturquare non erit opinio soientia, si quis posueritomnequod scit contingereopinari ? consequilurenimhic

743 AN. MANL. SfiV. BOETII 744quidem sciens, ille vero opinans per rriedia, quouaquead immediata veniat, quare si ille quidemscivit, et opinans scivit, siout enim et quia opinari,et propterquid,bocautemmedium est.An siquis sicarbitrabitur non contigentia aliter sehabere, sicutsehabent definitiones per quas sunt demonstrationes,nonopinabitursed soiet ?Si autem vera quidemesse, non tamen haec ipsis inesse secundum substantiam,et secundura speciem opiuabitur, et nonsciet vere, et quia et propter quid, si quidem perimmediata opinabitur, si vero non per immedialaopinabitur, solum ipsum quiaopinabitur. Ejusdemautem opinio, et scientia non penitus est,sed sicutvera,et falsa ejusdem quodam modo est,sic et scientiaet opinio ejusdem, et opinionem ei veram, etfalsam (sicut dicunt quidam)ejusdemesse,inconvenientiaaccidunt appetere aliaque, et non opinariquffi opinantur lalsae. Quoniam autem idem multiplicitcrdioitur, estautem sicut contingit, estautemut non,comraensuratam enim diametrum essevere,opinari inconveniens est, sed quod diameter (circaquam sunt opiniones)idem sio ejusdem est,sed quodquid erat esse, uniouique secundum rationem nonest idcm. Similiter autem et soientia, et opinio ejusdemest, haso enim si aaimalis est quod nonest contingerenon esse anirnal, sed iila quidem quae estcontingere,utsi haec quideni quod hominisquidemeat, illa vero hominis quidem, non autem quod quidomhominis est, idem enim est, quia homo, hoc^ autem siout non idem. Manifestum autem ex his estquod neque opinari siraul idem, et scire contingit,simulenimhaberetutiqueopinionemaliterhabendi,et non aliter idem, quod quidem non conlingit, inalioenim unumquodque esse contingit ejusdem,sicut dictum est, sed in eodem nihil sic potestesse, haberet enim opinionem simul. Ut quod homoessetsecundum quod est animal, hoc enim fueritnon conlingere esse non animiil, et non secundumquod animal, hoo enim sicut contingere. Reliquaautem quomodo oportet distribuere in rationem, etintelleclum, et scientiam, et artem,et prudentiam,et s&pientiam, hoso quidem pbysicaa est, illa veroethicffi speculationis magis.GAPUT XXVII.„ De solerlia.Solertiaautem estsubtilitas quaedam in non perspeototempore medii. Ut si aliquis videns quodlunasplendorem semper habet ad solem,statim intellexerilpropter quid huc sit, quia propter id quodillustratura sole, aul disputantem cum divite, cognovitquoniam commodatum est, aut propter idquod amici sunt, quiainimici ejusdem sunt.Omnescnim causas medias videns, cognovit et ultima.Splendidum esse ad solem sit, in quo a iucere asole, b: luna, c, inest igitur lun« quidem ipsic b,quod quidem est lucere a sole,ipsi autem 6 a, quodestad hoc esse splendidum, a quo splendet, quaraet ipsi c, inest a per b.LIBER SECUNDUS-est simpliciter, utrura sit medium ipsius, autnon;cum autem cognosoentes aut quia est,autsiest, autin parte,aut simpliciter,iterum propterquidquari-GAPUT PRliVlUM.C mus, aut quid est, et tunc qusrimus quid sit medium.Quot quxri solent disciplinia.Dico autem quia est,aut si est, aut in parte,Quaestiones aequales sunt numero iis qusecunque aut simpliciter. In parte quidem, ut utrum deflcitveie scimus. Quaerimus autem qualuor, quia propterluna, aut augetur, si enim est aliquid, aut non estquid, si est, et quid est. Cum enim utrum hoc aliquid,inhujusmodi quaerimus ;simpliciterauteminsit, authoc quaerimus, in numerum ponentes ut si est, aut non est luna, aut nox. Contingit itaqueutrum sol deficiat aut non, ipsum quia quaerimus. in omnibus quaestionibus quaerere, aut si est medium,Signum autem hujus, invenientes enim quiadeficit,pausamus,et siin principiosoiremus quiadetioeret, aut quid est medium.dium, in omnibus aulem haecCausa enim est me-quffiritur, ut utrumnon quaereremusutruro.Cumautem sciamusipsum, deflcitluna, utrum est aliqua causa,aut non, postquia ipsum propter quid qusrimus,ut scientes quia hso scientes quia est aliqua, quid igitur heeo sit,deflcit sol, et quia movetur terra, et propter quiddefioit.et propter quidterra movetur.quaerimushascquidem sic.Quasdara autem alio modo quaerimus,utsi est, aut non est centaurus, aut Deus.hoo autorasi est aut non, simplicite, dico, sed nonsi albus est,aut non. Cognosoentes autem quoniam est, quid estqusrimus,ut quid igiturestDeus,aut quid esthomo.Quas quidem igitur qusrimus, et quae invenientesscimus, hasc et tot sunt.CAPUT II.Omnem quxstionem medii esse.Quaerimus autem,cumquKrimus quia est, aut sij-.qucErimus. Causa enim ipsius esse non hoc,aut hoc,sed simpliciter substantiam,aut non simpliciter,sedaliquid eorum quae sunt per se, aut secundum aocidens,medium est. Dioo autem simpliciter quidemsubjeotum ut lunam, aut terram, aut solem, auttriangulum, quid autem esse defectum, aequalitatemaut inaequalitatem, si in medio sit, autnon.In omnibus enim his manifestum est quod idemsit quod quid est, et propler quid est. Ut quid estdefectus ? privatio luminis a luna terraj objeotu.Propter quid est defectus, aut propter quid deficitluna? propter defectum luminisobjecta terra.Quidestconsonantia?ratio numerorum in acutoetgravi.et propter quid consonat aoutum gravi ?proptcr idquod rationem habet numerorum et grave et acu tum.

745 PaiORUM ANALYTiCORUM ARISTOTELIS INTBRPRETATIO. 746Utrum estconsonare aculum est grave?Utrum sitin j^ erunt indemonstrabiles. Sed utrum si non omnisnumeris ratio eorum ? Accipientes autem quia esl,quid igitur est ratio quserimus.Quod autem sit mediiejusdem, sed alicujus ejusdem sit definitio et demonstratio,an impossibile sit ; non enim ejusdemquaestio, ostenditur quandocunque medium est demonstratio cujus est definitio, definilio quidemipsiusquid est,et substantiae est,sed demonstrationesomnesvidentur supponere,et accipientes quodquid est.ut mathematioeequid unitas.et quid impar,et similiter aliae. Amplius,omnis demonstratio ali-sensibile.Quo3rimus enim nonsentientesutde defectusi est,aut non.Si vero essemus super lunain, nonutique quaereremusneque si fit,neque propler quidfit,sed simul manitestum utique esset utrumque,ex60 enim quod sentimus etuniversale factum est nobisnotum.Sensus enim quod nuno objicitur, etmanifestumest quod nunc defii;it,ex his autem universaleutique fuctum est. Sicut igitur duximus quodquid est scire idem est et propter quid est, hoc autemaut est simpliciter, et non eorum quae insuntaliquid est, aut qus insunt, ut quoniam duo rectisunt,;iut quoniam majus aut minus est. Quod igituromniaqu» quaeruntur medii quaestio sint,manifestumest.CAPUT iri.Discrepalio qiiod demonsiratio et definitio non ejusdemiint.Quomodo autem quod quid est demonstratur, etquis modus introduotionis,et quid est definitio, etquorum, dicemus, primum opponentes de ipsis.Principium autem sit futurorum, quod quidem sitmaxime proprium habitis rationibus Dubitabit autenialiquis ulrum sit idem,et secundum idem definitionescire et demonstralione scire, aut sit im-quid de aliquo monstrat,ut quia est,aut non est; indeflnitioneautem nihilalterumdealteroprffidicatur,ut neque quod animal de bipede, neque hoc de animali,nequede plano figura,neque enim est planumfigura,neque figura planum.Amplius,alterum quodquid est,et quia monstrare,definitio enim qjiid estostendit, sed demonstratio quia est hoc de hoc, autnon est.Alterius autem altera demonstratio est,nisisit tanquam pars quasdam totius (hoc aufem dicoquod ostensum est duobus rectis aequales haberedeisoscele, si omnis ostensus est triangulus, pars enimhoc est, illud totum) ; hsec autem ad invicem nonsese habent sic,et quia est,et quid est,non enim alterumestalteriuspars.Manifestum itaque quoniamneque cu.jus definitio.omnis hujusdemonstratio,nequecujus omnis sit demonstratio, et hujus omnissit definitio.Quare omninoejusdein nullius contingit utraque habere.Manifestum est itaque quod nequedeflnitio et demonstratio neque idem erunt,neque alterum in altero,et namque subjecta simi-possibile. Definitio enim ipsius quod quid est essevidetur;quod autem quid est orane universale etliter se haberent. Ilaec ergosunt.usque huc addubitatapra3dicalivurn eat ; syllogismi autem sunt,alii quiGAPUT IV.dem privativi, alii vero non universales, sicut in ^ Syllogismo duplante non demonsirari quid est de eosecunda figura privativi omnes sunt, in tertia verocujus est.non univcrsales.Posteaneque eorum quae in prima Ipsius autera quid est utrum syllogismus sit, etfigura prffidicativorum omnium est deflnitio,ut quoniamoranisdemonstratio aut non, sicut nunc ratio supposuit.triangulusduobusrectis habetsquales. Syllogismus enim aliquid de aliquo monstrat perHujus autem ratio est, quoniam scire deraonstrabilemedium,sed quid est,proprium quidem est,et in eoest demonstrationem habere.quare si in talibus quod quid est praedicatur, hoc autem necesse estest deraonstratio.est manilestum quod non utique converti.Sienimipsic proprium est a, manifestumerit eorura deflnitio.Sciet enim utique aliquis et secundumdefinitionem,nonhabensderaonstrationem,nihil enim prohibet non simulhabere.Sufflcitautcmquoque et ipsi b, et hoc ipsi c,quare omnia sunt adinvicem ; at vero et si a in eo quod quid est omniZ»inest, et universaliter 6 de omni c in eo quod quidfldes et ex inductione, nihil enim deflnientes aliquandooognoscemus.nequeeorura quaeper sesunt, dici ; si vero non sic accipitaliquis duplicans, nonest dicitur, necesse est a in eo quod quid est de cneqne quee secundum accidens.Amplius,si deflnitio necesse erit a in eo quod quid est prsedicari de c,substantiae quaedam cosnitio est,hujusmodi manifesturaest quod non sintsubstanti8e,quoniamquidem D quocunquein eo quod quid est,ipsum aulemsed si a de i in eo quod quid esl,non autem 6 dequidigiturnon estdefinitioomniscujusestdemonstratio,manifestum est.Quid autem cujus est definitio,nunquidomnis deraonstratio eBt,aut non ? una quidemjara ratio et dehoc eadem est,unius enim inquantumunum est una scientia, quare si utique scirederaonstrabile est demonstrationera habere.aociditquoddam impossibile, deflnitionem enim habenssinedemonstrationesciet.Amplius,principiademonslrationumsunt definitiones,quorum non esse demonstrationesmonstratum est prius:autenim eruntprincipia demonstrabilia.etprincipiorum prinoipia,et hoc in inflnitum abibit; aut primae deflnitionesest utraque habebunt, de hoc erit utique et 5 de cin eo quod quid est.Siigitur quod quid est etquideratesseutraque habent,in medio terminoeritpriusquod quid erat esse, et omnino si est monstrarequid est horao, sit c horao, a vero quod qiiid est,sive aniraal bipes,siveal!quid aliud. Si ergo syllogizatura de c, neoessc est a de omni b praedicarihujus autem erit alia media ratio.quare et hoc eriquodquid est homo, aocipit igitur quod oportetostendere,etenim b est quod qu;d est hominis.Oportetautem in duabus propositionibus, et primis, etimmediatis consideraro maximo enim manifeslamPathol. LXIY, 24

747 AN. MANL. SEV. BOETII. 748quod dicitur,fit. Per conversionem quldem igitur A. omnis non est defmitio ;quare quavis divisionemonstrantes quid est anima, autquid esthomo,aut monstravitjscd tamen deQnitio,non syliogismus fit.CAPUT VI.Non monstrari definilionem sumendo definitionem,dejinitionibus; neque definiiione contrurii.aliud quodlibet eorura qus sunt,quod est ex principiopetuntjUt si quisputetanimamesseeamdemsibiipsi causam vivendi,hoc autem numerum eumdemseipsum moventem, necesse est enim petere animamhoc esse quod numerum esse se ipsum moventemsic sicut idem.Non enim si consequitur a b,et hoc c, erit in ipso c a quod erat esse, sed verumSed utrum sit demonstrare quod quid est secundumsubstantiam ex conditione aecipientem quodquid erat esse, quod est ex iis quse sunt in eo quodquid est propriis. H»c autem in eo quod quid esteritdicere c solum.Neque si est a quod quid est,et sola, et proprium est omne, hoo enim est esse illi.de h pr«dicatQr omni, et namque animalis esse An iterum accepit quod quid erat esse et in hoc?prsedicatur de hominis esse, verum enim est de necesseest enimper medium monstrare. Amplius,omni hominis esse animalis esse, sicut et de omnihomine animal.sed non sic sicut unum esse.Si quidemigitur uon sic accipiat,non syllogizatur quod asicut neque in syliogismo accipitur quod quid estsyllogizare, semper enim tota aut pars est propositio,exquibusest syllogismus.sic neque quod quidsit in c quod quid erat esse et substantia; si vero tj est esse oportet esse in syllogismo, sed seorsumQualiter igitur deflniens demonstrabit substan-tiam,aut quod quid est?neque enim sicut demon-sit accipiat, prius erit accipiens in c, quoniam estquod quid eratesse 6,quare non demonstratum est,quod enim erat in principio accepit.CAPUT V.Neque idem effici posse per divisionem syllogismo,Atvero neque per divisionem via est syllogizaresicut in resolutione circa figuras dictum est.Nequaquarasnim necesse fit rem illam esse, cum haecsint,seu sicut nequeinducensdemonstrat.Nonenimhocapositisesse.Etad dubitantem an syllogizatumest,an non est hoc? obviandum,quoniani,hoc enimerat syllogismus, et adhuc quod nec quod quiderat syllogizatum esl, quoniam utique, hoc enimpositura est nobis quod quiderat esse, quare necesseetsine eo quod quid est, sit syllogismus, autquod quid erat esse syllogizare aliquid .Et si ex conditionemonstret, ut si malo inest divisibile esse,in contrario est contrarium esse, in quibuscunqueest aliquid contrarium,bonum autem malo contrariumest, et indivisibile divisibiii ; est itaque bonioportet conclusionem interrogare, neque in concedeudoesse,sed neoesse est esse cum sint illa, et si et indivisibile esse.Etenim hic accipiens quod eratnon dicat respondens,utrum homo animal est, aut esse, monslrat. Accipitur autem ad monstranduminaniraatum ? postea accipit animal,non syllogizat; quod quid erat esse, alterum tamen sit. Etenim initerum omne animal,aut gressibile,aut aquaticum, demonstraiionibus est hoc quidem de hoc, sed„nonaccepit gressibile, et hominem esse totum animal ipsuui,ceque cujus esteadem ratio, et convertitur.gressibile, non necesse erit ex dictis, sed accipit Adutrosque autem,et secundum divisionemdemonstrantem,etad sic syllogismum,est eadem dubitatioet hoc. DiEfert autem nihil in multis, aut in paucissic dicere, idem enim est.Noa syllogisticus quidemigitur et usus flt sio procedentibus et de contingentibussyllogizari.Quid enim prohibet et hoc verumquidem omne esse de homine, non tamen quid est,neque quod quid erat esse ostendens. Amplius,quidprohibet aut apponere aliquid, aut auferre, autexcelleresubstantiaSjhaecquidemipturdimittuntur.Contingit autem solvere in accipiendo in eo quodquid est omnia,et quod est consequenter divisionemfaoere quaesitum prius,et nihil relinquere ; hoo autemnecessarium esl,si omne in divisione cadit, etnihilrelinquitjindividuumenim specie oportetessepropter quid est homo animal gressibile bipes, sednon animal et bipes, ex acceptis enim neque unanecessitas est unum fieriquod praedicatur.sed utiqcesicut idemhomo eritet musicusetgranimaticus.CAPUT VII.Conlendit quid esl non posse monslruri.strans ex certis manifestum esse faciet quod necesseest cum sint illa alterum aliquid esse. Demonstratioenim hoc est,neque sicut inducens persingularia,cum manifesta sint, quoniam omne sicSed syllogismus tamen non inest,sed siquidem alio " est, eo quod nihil aliter est. Non enim quid estmodo cognosoere facit,hoc quidem non fuit inconveniens,nequedemonslrat, sed quoniam est, aut non est. Quisenim inducens fortedemonstrat, sedtamenostendit aliquid.Syllogismum autem non di-igitur est alius modus reliquus ? non enim demonstrabitsensu, aut digito. Amplius, quomodomon-cit.ex divisione eligens deflnitionem, siout enim inconolusiooibus,qu» sinemediissunt,si aliquisdieatquoniara his existentibusnecesseest hocesse, contingitinterrogarepropterquidsit,sicetindivlsisterminis?ul, quid est homo? animai mortale, pedeshabens,bipes,sine peniiis. Propter quid scitunamquamqueappositionem,et dicit enim, et monstrabitdivisione, sicut opinaturquod omneanimal autmortale,aut imraortale sit; hujusmodi autem oratiostrabit quod quid est homo ? necesse est enim scientemquid est homo, aut aliud quodcunque, scirequia est. Quod enim non est,nullus scit quod quidest, sed qnid signiflcat : oratio quidem,aut nomencum dico tragelaphus,quid autem est tr«gelaphus,impossibile est scire. At vero si demonstrabitquid est,et quia est, et qualiter eadem ratione deinonstrabit,definitoenim unum aliquid,et demonstratio,id autem quod est quid est homo, et esse

749 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTBLIS INTERPRETATIO. 750et animara, idem seipsum movens. Sed quascunquequidemsecundunnaccidensscimusquiasunlnecesseestillanullomodosehabere adquid est,nequeenimquia sunt scimus, qusrere aut quid est, non haben-hominem, aliud est. Postea per demonstrationem A centes ex principio. Sicut enim proptsr quid quaerifnus,habentes quia est, aliquando autem et simuldioimus necessarium esse demonstrare omne quiaest, nisi substantia sit, esse autem non substanliauUa est, non enirn est genus, quod est, demonstratioitaqueeritmanifesta flunt, sed nequeprius propterquid possibileest cognocere, quam quia, manitestum estquodquia est, quod quidemelnuncfaciunt similiter et quod quid erat esse non sine quia estscientiaB ;quid enim significat triangulus, accipit impossibile est enim scirequid est,ignorantes siest.geometra, quia autem est, demonstrat. Quid igitur Hoc autem si est aliquando quidem, sed secundummonstraliit definiens, quid est triangulus? sciens accidens habemus, aliquando vero habenfes quidipsius rei,ut tonitruum,quoniam sonus quidam estnebularum, et defectum, quoniam privatio quaedamluminis,ethominem,quoniamanimalquoddamest,itaque aliquis diflnitione quid est, si est non sciet,sed impossibile. Manifestum est et secundum nuncmodos terrainorum, quod non monstrant definientesquia est. Si enim el est ex medio aliquod aequale,sed propter quid est quod definitur, et propter quidest circulus quasritur, esset enim uiique et montiseenei dicere ipsum, neque enim quia possibile sitesse quod dicitur assignant termini, neque quod il- gtes quia est, nihil quaerere est, secundum quascunludest cujus dicunt esse definitionem, sed semper que autem ha])emusquid facile est: quare quemadniodumhabemus quia est, sic habemas et ad licet dicere et propter quid. Si ergo definiens mon-quidstrabit aut quid est, aut quid signiflcat nomen, sed est. Quorum igitur habemus aliquid, quod quid eat,non est ullo modo ejus quod quid est, erit utique primum quidem sit defectus in quo a, luna in quo c,definitio ratio nominis, idem signiflcans, sed non oppositio terrae in quo b. Utrum quidem deficit, anconveniens est. Primum quidem quia et non substantiarumesset definilio, et eorum qu£e non sunt,significare enim est et quae non sunt. Amplius, omnesnon, b quferere est,nunquid est, an non. Hoc autemnihil differt qua?rere, quam si est ratio ipsius, et sisithoc, etilluddicimusesse, aututriuscontradictio-orationes dilinitiones erunt ; essetenim utique nis est ratio, utrum habendi duos rectos, aut nonnomen ponere cuilibet orationi, quare terminis utiquedisputabimusomnes, et Ilias definitioerit. Ampliua,neque una scientia deraontrat utique quia hocnomen ejus quod quidest esse ostendit, nequeigiturdefinitiones hoc asssignant. Ex his igitur neque deflnitioet syllogismus idem videtur esse, neque ejushabendi?Gum autem inveniamussimul ipsum quia,etpropter quid scimus, si permedia sit,si vero non,quia scimus, propter quid autem non. Sit ergo lunae, defectus a, lunam plenam, umbram non posse facere,nullonostrumin medio existente manifesto,inquo b, si ergo in c est b, quod est non posse faceredem syllogismus et definitio. Adhuc autem quod umbram, cum '-' nullus nostrum in medio sit, in hocneque definitio nihil demonstrat, neque monstrat, quidem a, quod est deficere, quia deficit manifestumneque quod quid est, neque definitione, nequedemonstrationecognoscere est.CAPUT VIII.Quid est, monstrari per aliud quid est.Iterum autem speculandumestquideorumdioilurbene,et quid non bene, et quid est definitio, et ejusquod quidest, nunquid quodammodoestdemonstratio,aut definitio, aut nullo modo. Quoniam (sicutmonstrari;universale enim etpraedicativumestquoddemonstratur.Unus quidem modus nunc exquisitusest peraliudquodquidestest monstrarehorumenimquod quid est necesse est medium esse quid est, etpropriorum proprium. Quare hoc quidem monstrabit,illud vero non eorumquod quid erat esseejusderarei.Hic quidemigitur modus quod non sit demonstratiodictum estprius, sed est syllogismuslogicusipsius quid est.CAPUT IX.De quid est, et quod est.Quo autem modo contingat dicemus, iterum di-est, sed propter quid, nondum, sed quia defeotusquidem est scimus, quid autem est, nescimus. Cumautem raanifestumestquiaaincfit, sedpropterquidest ? quaarere b quidem est, utrum objectio, aut conversiolunaeautautexstinctioluminis;hocautemratioalteriustermini,utin his,ipsiusa,estenim defectus,objectio terras. Quid autem est tonitruus? ignis exstinotioinnube. Propter quid tonat ? propterexstin-diximus) idem est soire quod quid est, et scire causamipsius si est, ratio autem hujus est quoniam estaliqua causa, et haec, aut eadem aut alia est, et siutiquealiaest, autdemonstrabilisest,aut indemonstrabilis.Siigitur est alia, etoontingit demonstrari,gui ignem in nube. Sit nubes c,tonitruum a,exstinctioignisb, in cigitur nube est&, exstinguitur enirainipsaigniSjhuic autem inest a, et estratio 6,ipsiusa priml termini; si autem iterum hujus aliud mediumsit,ex reiiquiserit rationibus. Ut igitur accipinecesseest mediam causam esse, etin figura prima D tur quidest, et fit notum, dictum est. Quaresyllogismusquidem ipsius quod quid est non flt, nequedemonstratiomanifestumtamenestpersyllogisffiumdemonstrationem, quare neque sine demonstrationeesl cognocere quid est, cujus est causa alia,nequeest demonstratioipsius,siout et indubitationibusdiximus.GAPUT X.De definitione quid esl, et propter quid.Est autem quorumdam quaedam causa altera, quorumdamautem nonest:quaremanifestumquoniameorum quae suntquid est, alia quidem sine raedia,ut principia Bunt, quas quia sunt et quae quid sunt,

751 AN. MANL. SBV. SOBTII 753ierat essejsupponere oportet, aut alio modo facere manifesta, A. dia duorum rectorum in quo b, qui est in semi."• -.quod quidemiirithmeticus facit.Et namquequid est, circulo in quo c, ipsius a igitur rectum esse in c,uniiatem supponit, et quia est, sed habentium mediumetquorumestqusdamalteracausasubstantiae,qui est in semicirculo, causa est b, hoc enim ipsia eequale est, qui vero est c, ipsi b. Duorumet ipsius esse, est per demonstrationcm (sicut diximus)enim rectorum dimidium est, esisteute igitur diquoniamoslendere, non demonstrare. Definitio autem midio duorum rectorum, o ia c est, hoc autemquidem dicitur ratio ipsius quod quid est, erat in semicirculo rectum esse. Hoc autem idemmanifeslumetquouiamaliqua eritratio ipsius quod est ei quod quid erat esse, oum hoc significaretquidem significat nomeo, aut ratio altera, nomina oratione, at vero et ipsius quod quidponens: utquid signiticat quod quid est secundum causa monslrata est media. Hoc aulem propter quidquod triangulus est, quod quidem habeutes qui est, Medorum belium factum.''est Atheniensibus quaequsriruus propter quid est.Ditficile autem sic estacoipftre qu.-e nescimus quia sunt, causa autem dictaest prius ditficultatis, quia nequesi est, neque si noncausa est prajliari Athenienses ? quuniam in Sardescum Erethriis commiserunt, propter hoc euim motumest. Primum si bellum inquo a, priores com-est scimus, sed aut hoe secundum accidens. Oratio mittentes in alios b, Athenienses c, est igitur b in c,autemuuaesldupliciter:baecquidem conjunctione, „ priusenim est committerre,Atheniensibus,a autemutllias ; alia vero unum de uno ostcndens non se^cundum uccidens, una quidem i;,'itur terminusestlermiiii,quaBdictaest.AHusvero terminus estoratiodemonstrans propterquid est, quare priorsignificatquidem, demonstrat autem non. Quee vero posteriorest, manifestum et quoniam erit ut demonstratioe.jus quod quid est, positione differensademonstratione.Uiffertenim dicere propter quid tonat, et quidesttonitruus, dicet enim sic quidem propter id quodexstinguilur ignis in nubibus : Quid est tonitruus ?sonus exstinclionis ignis in nube. Quare eadem oratioalio modo, et alio dicitur, et sic quidem demontratiocontinua, sic autem definitio. Amplius, estterminus tonitrui, sonus in nubibus, haec autem estquae est ipsius quid est, domonstrationis oonclusioin b, debellaverunt enim priusinjustos,estitaqueinb a, debellari prius incipientes, b autem in c, sive inAtheniensibus, priores enim inceperunt, mediumitaque hic causa primum movens. Quoruineunqueverocausaestcujus gratia, ut propterquidambulat?ut sanus fiat. Propter quid domus est? ut salventurvasa. Hoc quidem gratiahujusquod est sanari.illudvero gratiahujus quod est salvari, et propter quidoportet postcoenam ambulare, et cujus graiia oportet,nihildilfert. Sit ambulare post ca3nam,in quoc,non eminere cibos, in quo b, s.inari in quo u. Sitigitur in eo quod est post coenam ambulat, esse facerenon supereminere cibosjuxta os ventris,et hocessesanum, videtureniminesse ipsiambularequodest c, b non eminere cibos. In b autem a, hoc quodqualiter non contingit.CAPUT XI.Per quodlibef genns causas demonstrari posse.Quoniamautemscireopinamurcum sciamus causamcausss autem quatuor sunt: una quidem quodquid erat esse ; una vero cum hoc sit, necesse esthoc esse; altera autem quae aliquid primo movit;quartaverocujusgratiaomneshaspermedium monstraot.Et hoc enim quod oum sit hoc, necesse estesse, unaquidera acoepta propositionenonest, duabusautem ad minus, hoc autem est, cum unum mediumhabeant, hoc ergouno accepto, conclusionemnecesse est esse. Manifestum est autem et sic,propter quid est rectus in semicirculo? aut quoexistente rectus est ? Sit ergo rectus in quo a, me-quae autemest immediatorum definitio, positio est '-' est sanativum, quae igitur causaest, in cquod u sit,ipsiusquid est, et inderaonstrabilis; estergo definitiouna quidem oratio ejus quod quid est, indemonstrabilisquod est gratia cujus ? b non eminere, hoo autein estsicutillius ratio.a enim sic reddetur, propterquidft;una verosyllogismus ipsius quid est, casu inest c?quoniam hoc est sanari, hoc sicbabere.differens a demonstratione ; tertia vero est qua^ est Oportet autem commulare ratioues, et sic siogulaipsiusquid est, demonstrationis conclusio. Munifestumigitur exdictis est, et dualiterest ipsius quodquid est demonstratio, etquomodonon est, etquorumest,etquorum non est. AmpIiusautem,definitioquot modis dicitur, et qualiterquod quid est monstrat,magis apparebunt. Generationes autem econtrariohic et incausissecundum motum :ibi enimmediumoportet primum fieri, hic autem ipsum c extremum,ultimumautemgratiacujus.Contingitautemidemetgraliacujus esse et es necessitate, ut per lucernaeet quomodo non, et quorum est, et quorum pellem lumen egredi ; etenim ex necessitate disgre-non, adhuc autem et ad demontrationem quoraodo ditur, quod in parva est partibilius, et per majoresse habet, el quomodo contingit ejusdem esse, et poros,siquidemlumenfitdisgrediendo,etgraliaouju,sutnon offendamus.Nonne igitur si esse contingit,et fieri contigit ? sicut si tonat exstincto igne,D neeesse est sizire et sonare, et(quemadmodum Pythagoricidicunt) minarum causa iis qui sunt in tartaro,quatenus timeant. Plurima autem hujusmodisunt, et maximein iisquK natura subsistunl, etinconstantibus haecquidem propter hoc natura facit,illa vero ex necessitate. Necessitas autem est duplex,haecquidemsecundum naturametaptitudinem.hascvero violenta et contra aptitudinem, sicut lapis exneoessitate et sursum et deorsum fertur, sed nonpropter eamdem necessitatem. Sed in iis quae suntab intcUigentia.alia quidem nequaquam suntab eoquod pe.rsefrustraest, ut domus aut eftigiesnequeex necessitate sunt, sed propler hoc. Alia vero a

753 PRIORUM ANALYTICORDM ARIST0TELI8 INTBRPRETATIO. 754fortuna siint,ut sanita8,et salus,maxime in quibuscunque contiDgil,et aic et aliter cum non afortunageneratio sit. Quare finio bonus alicujus gratiafit,aut natura.aut arte;a fortuna autem nihil propteraliquid fit. Eadem autem causaestet et in iis qusfiunt, et in factis, et futuris, qus vere est iis quaesunt, raedium enira causa est; verumtamen inquffi sunt quae est, in iis autem quae fiunt quffi Gt,factisautem facta,et futuris futura.Ut propterquidfactus est defecius,propterid quodinmeiiofactaestterra, fit enim propter id quod fit, erit autem etpropter id quod erit in medio.et est autem propteriisAposterius autem ffactum.aautem prius.Principiumid quod est. Ut quid est crystallus,accipiatur quoniamaqua congelata est, Aqua in quo c, congelatain quo a,causa media in quo i,defectus calorispecerequoniam erit rf,neeesseestprius verum dieerequoniam a erit,hujus autem causa est c, siquidemenim d erit, prius c erit, si vero c erlt,prlus a erit.nitus.est igitur in c quidem *,in hoc autem conge- d Similiterautem et infinita est decisioetin his;nonlatum esse,quod est in quo est a,fit autem cryatal enim erunt qus erunt continua adinvicem,priDcipiumlus, cum flat b, faci.us est autem faclo, erit autemautem et in his sine medioaccipiendum est.fiituro t.Sic quidem igitur causa,etcujuscausaest, Habent autem sic sein operibus.Si faclaest domus,simul fit cum fit, et est cum est, et in eo quod fa-necesse est decisos esse lapides,etfactum esse hocpropter (juid est.quoniam necesse est fundamentumigitur estc,propt8ridquodproximum esl ipsinunc,quod estprincipium temporis,sed c fuctum est,si dfactum est.cum igitur d faclum est.necesse estetufactum esse: causa autem est c, d enim facto, necesseestc faotum esse,c autem fncto, necesseestaprius fui=se. Si autem accipiens aliqiiod mediunistabit alicui immediatum, an semper extracadetpropt.er infinitum?nonenimcontinuumfactum curafaclo,quemadmodum dictumest.sed inciperetamenest necesse a medio,etabipsonuncprimo Similiterautem est et in eo quod erit;si enim verum est di-ctum est,et futuro eodem modo.CAI-UT XII.de fieri et facto esse.autem quae non simul sunt, nunquid sit inIn iiscontinuo tempore? sicut videtur nobis alia eorumcausa esse,ut facti essealtera facta.et futuri futura,et ejus quod fit,sialiquid antea factumest.Est igitura posterius faclo syllogismus,principium autemfactum esse, si quidem et domus facta est, si verofundamentum est,prius lapidesesse factos necesseest; iterum si erit doraus, similiter prius erunl parietes(demonstratur autem per mediura similiter),erit cnim fundamentum prius.CAPUT XIII.In iis quse circulo gignuntur demonslrationem essecirculaTrm.et horura qu» factasunt,unde etiniisquaefiuntsimiliter,a priori autem non est,ut quoniamhoc factumest,quod hoc posteriusfactumest,etin fuluro quamdam generationem esse.et contingithoc esse,Quoniam autem videmus iniis quae fiuntjcircuiosimiliter est,Beque enim infinitoautflnito erittem- '^ si quidem consequanturad invicem medium et terpore, quare quoniam hoc verura est dicere factumes3e,hoc verum estdicere factum esse posterius.Inmedio autem falsum esset dicere hoc jam alterofacto, eadem autem ratio est et in futuro. Nequequoniam hoc factum est.hoc erit;medium enimsimulgenitum oportet esfe.factorura factum,futurorumfuturum, cum iis quaj fiunt fieri, cum iis quffisunt esse, sed futuruni esse.et esse, non contingitsimul esse genitum.Aroplius,neque infinitumcontingitesse tempus medium,neque finitum; falsumenim erit dicere in medio. Speculandum ergo quidest continens? ul post id quod factum est, sit fierimini, in his enim converti est,ostensum aulem esthocianpritnisquodconvertuDiurcoDclusionescirculoautem hocest.lDoperibusautem videtursic.deplutaterra, necesse est vaporem Qeri, boc autem facto,nubem, hac autem facta,aquam, hac vero facta,necesseestterram deplutam esse. Hoc aulem erat exprincipio, quaro circulo circuivit, cum enira unumhorumquodlibetestalterumest,etcum.illudallerumet cum hoc primum.Sunt autein quadam quaefiuntuniversaliler,8omper enim et in omniaut sicsehabent,aut fiunt; alia vero quidem semper non, sedsicut frequenter sunt,ut non omnishomo masculushabetbarbam,sedestsicutfrequenter.Ta!ium igiturin rebus? an manifestum est quod non continuumcum facto esse, quod fit? neque factum cum post necesse est et medium sicutfrequenteresse.Sienimfacto esse?Termini enim suntatomi,sicut igiturne- D a de fepraBdicaturuniversaliter.et hocde cuniversaquesunt puncta ad invicem copulata, neque quaefacta sunt, utraque enim indivisibilia sunt. Nequeigitur quod fii cumeoquod factumestpropter idemquod enim fit, divisibile esl; quod autem factumest,indivisibile est.Sicut igitur linea ad punctum sehabet, sie quod fit ad quod factum est, sunt eniminfinita facta in eo quod fit,manifestum autem magisest in universalibus.De motuoportet dicerede his.De eo igitur qunmodo cumeoquodconsequenterfitgeneratione se habeatmedia causa,intantum acceptumsit,D"cesse enim et in hia mediam,et primamimmediata e8se,ut a factum,quoniam c faotum estliter necesse est, et a de c semper,et de omni praedicari,hocenimestuniversaliter,etde omni,et semppr,sedsuppositum est sicut frequenter esse;necesseest ergo medium sicut frequenter esse quod estinquo b. Erunt ergo et eorum principia frequentersine medio, quaecunque ut plurimum sic sunl, autfiunt.CAPUT XIV.Quo pacto definiiio vestiganda sit.Quomodo quidem sit quod quid est in terminoaassignandum,et qualiter demQnstratio,autdefinitiosit ipsiu3, aut noa, dictum est prius.Quomodo au-

755 AN. MANL. SEV. BOETII 75Gtem oportet venari in eoquodquidestpraedicatitia, A. plius, nihil relinquendun:i in eo quod quid est,sicnunc dicemus.Eorumigiturquaainsuntsemper unicuique,quaedam sc. exlendunt in plus, non tamen genus,si quidemalicujus inferiorum aliquam divi-solummodo contingit,cum enim primum accipiaturextra genus. Dico autem in plus esse quaecunque 3ionumaccipiat,rionincidetomneinhoc,utnonouineinsuntquidem unicuique universaliter.at non vero animal,auttotumpennatumest,aut divisum pennis,et alii,ut est aliquid quod omni trinitati inest,sedsed pennatum,animal omne.Hujusenim differentiahaec est. Prima autem differentia est animalis, inquam omne animal incidit. Similiter autem et inunoquoque aliorum, et in iis quae extra genera, etquae sub ipsis sunt, utinave,in quaest omnis avis,et in pisce, in quo omnis est pisois. Sic igitur vadentipromptum est scire quoniam nihil relictum est,et non trinitati;sicut quod est, inest trinitati,sed etnon numero, sed impar inestomni trinitati, et inplus est, «tnamque ipsi quinario inest,sed non extragenus, quinarius quidem numerus est, nuUumautem Bxtra numerum, imparest.Hujusmodiigituraccipiendasuntusqueadhoc.quousquetotaccipianturprimum quorum unuraquodqueia plussit.omniualiter autem relinquere necesse est, et non scire.autem non in plus.hanc enim necesse est sub-slantiam rei esse. Ul trinitati inest omni, numerusNihil autem oportel dehrJenlem et dividentem omniascire qus sunt,et tamen impossibile dicunt esseimparprimusutrobique,etsicut quodestnon men- t> quidam,differentiascognoscere,qus suntad unumsurari numero,et sicut non componi ex numeris.Hoc quodque non cognoscentem unumquodque,sine autemitaque jam trinitas est, numerus impar primus,etdifferentiis non esseunumquodqusscire.a quosic primus.Horum enim unumquodque illa quidem enim non differt,idemesse huic,a quoautem differt,imparibus oranibus insunt,ultimum autem et dualitati,omniaalterum ab hoc. Primum quidem hoc falsum est,autem nulli.Quoniamauteraostensum non enim secundum omnem differentiam alteruma nobis in superioribus, quod necessaria quidem est; mults enim sunt differentiae in eisdem specie,suntin eoquodquid estprsedicantia,universaliaautemnecessaria sunt, trinitati autem,et cuilibetaliisic accipiuntur in eo quod quid est accepta, sic exnecessitate quidem erit trinitas haec. Quod autemsubstantia sit, ex his manifestum est, necesse estenim nisihoc sit trinitatis esse, ut genus aliquodesse;hoc autem nominatumest,autnon nominatumsed nonn secundum substantiam,neque per se.Posteacum accipiantur oppositaetdifferentia,etquodomne ineidit hinc aut inde, et accipiat in alteroquod quEerilur esse, et hoc cognoscat, nihil ditfertscire aut non soire de quibuscunque praedicanturaliis differentiae. Manifestum eniin est quod si sicvadens veniat in haec quorum non est araplius differentia,habebitrationem substantia3,omne autemerit igitur inpius quamtrinitati inexistens.Concessumenim hujusmodi sit esse genus, ut quodinsit incidere in divisionem, sisint opposita quibus aiquidemsecundum potentiarain plus,si igitur nuUi ^ hil interest,non est petitio; necesse estenim omneinest alii quam atomis trinitatibus,hac utique erit in altero ipsorum esse, si quidem illius differentiatrinitatisesse;supponaturenimhocsubstanliauniuscujusque esse, qus in atomis ultimum prfedicatum,quare similiteret alii cuilibet,sic denionstratorumquidem, illi esse erit. Congruum autem estcum totumaliquod negotietur aliquis departirigenusin atoma specie prima,ut numerum in trinitatem,et dualitatem, postea sic illorum definitionesaccipere tentare, ut reclffi iineae, et circuli, et rectianguli.Post hfec autem accipientemquod genussit,ututrum quantitatum,autquaIitatum,proprias passionesspeculari per communia prima, compositisenim exatomisconvenientia.exdefinitionibuseruntmanifesta,propterea quod prinoipium est omniumest.Ad probandum autem terminum perdivisiones,triaoportet conjecturare, nt accipiantur praedicatain eo quod quid est, et haec ordinate quid primumest, aut secundum,et quoniamhaec omnia sint.Estautem unum horum et primum per id quod possumussicul ad accidens syllogizare, quoniam est etper genus probare. Ordinare autem sicut oportet,erit, si primum accipiat, hoc autem eritsi accipiaturquod omnibus sequitur,illi autem non omnia,necesse est enim aliquod esse hujusmodi, acceptoautem hoc,jamidem inferioribusmodus,secundumenim,aliorum primum erit, et terlium continuorumremoto enim quod est sursum,conlinuum aliorumderinitio,et quod simplexest, et simplicibus perse D primum erit,similiterautemetin aliis.Quod auteminesse convenientiasolis,aliisautem secundumilla.Sed divisiones quaesunt secundumdilTerentias,utilessunt ad hoc adeundum, ut tamen monstrant,dictum est prius.Utiles autem erunt sic utique solumad colligendum quod quid est.et videbitur utiquenihil monslrare, sed mox decipere omnia,tanquarasiexprincipioacceperitaliquissinedivisione.omnia hfficsint,manifestum exhocquodrecipimua,primum quidem secundum divisionem, quoniamomne aut hoc.aut illud est.esl autemhoc,fetiterurahujustotiusdifferentiam,extremiautemnon&mpliusessc diirerenttam,vel etiam statimcumultimadifferenliaa loto non differre specie. Hoc manifestumenim est, quoniam neque plus hoc opponitur. Omniaenim in eoquod'quid est accipiunturhorum,nequedelicit nihil.aut enimgenus,aut differentiautiqueerit, fjenus quidem igiturest primum, et cumDiffert autem aliquid priraum et poslerius preedicamentorumpraedicari,ut est dicere animal mansuetumbipes, vel bipes animal mansuetum ; si enimomne ex duobus e8t,et unum quid sit animalmansuetum,iterumexhoc et dilferentiahomo aut quodneshabentur,non enim amplius est posterior.Spe-differentiis hocacceptumest, differenliaeautemomlibetunum sit, necesse est dividentem petere.Amcieenim utique differret,et ultimum,hocautem di-

757 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 758ctum est non differre.Quaerere autem oportet inten- A quidem secundum ea quae asaignantur communiadentem in similia.etiDdifferentia.primum quid omniaidemhabeant, postea iterum in altera, quaa in considerare.sed et sialiud aliquid videtur communenomina, dioimus. Oportet autem non solum in hiseodem quidem genere sunt cum illis, sunt autem existens accipientem,posteaquibu3 hoc inhtereal,etipsis quidem idem specie,ab illis autem altera,cum qualia huic sequantur,ut cornua habentibus habereautem in his accipiatur quid omnino ideni, et in ventres, et non utrobique dentes esse,item haberealiis simililer,inacceptis iterum intendendumest siidem sit, quousque in unam conveniant ralionem.Haec enim erit detiaitio.Si vero non vadit in unam,sed in duas, aut plures, manifestum est quod utiquenon est unum aliquod quod praedicatur, sedplura.Ut dico,si quid est magnanimitas qusrimus,intendendumestin quosdam magnanimo3,quosscimusquid habeant unum omnes inquantum sunt hujusmodi.UtsiAlcibiadesmagnanimus,aut Achilles,et Ajax, quid unum omnes habent"? non tolerareinjuriati.Hic enimdimicavit,illeinsanivit,hic auteminterfecitseipsum.IterumidemeslinalterisutLysandro,et Socrate,sijamindifferentesesse,et fortunati,etinfortunati; haec duo accipiens intendas quid idemhabent, aut impassibilitas qufe est circa fortunas,aut non tolerantia cum injuriantur; si vero nullumsit commune.duaespecieserunt utique magnaoimitatis.SemperenimestomnisdefiBitiouniversalis,nonenim in quodam oculodicit sanabile medicus, sedaut inomni, aut in specie determinans.CAPUT XV.Species facilius quam genera defin.iri,De causis et effedis, el an uniusplures sint causx-Facile autemest magis singulare definire, quam De causa autem,et cujuscausa est dubitabit aliquis,universale,unde oportet a singularibus inuniversaliaascendere.Et namque sequivocationes magislatentnunquid cum causatum est,et causa est.ut sifolia fluunt, aut deficit luna, et causadeficiendi,velin universalibus quamin indifferentibus.Sicut " folia cadendi erit.ut si hujus est lata habere folia,autemindemonstrationibusoportetsyllogizariinesse deficiendi autem terram in medioesse.Sienim hon,sio et in terminis clarum : hoc autem erit, si per eaquae seoundum unumquodquedicuntur,sit in unoquoquegenere deflniri separatim, ut simile nonomne, sed in coloribus et figuris, et acutum,quodest in vooe,et sic in commune erit ire,timentem neaequivocatio contingat.Siautem non oportet disputarein methaphoris,manifestum est neque definiremetaphoris,nequequ8ecunquedicuntur inmetaphoris,disputare enim erit necesse in metaphoris.CAPUT XVI.Anatomen el analogiam terminandis problemalismomenlum habere.Ut habeamus proposita,eligere oportet decisionescornua quibus sequitur, manifestum enim proplerquid in illis est quod dicitur, propterid enim quodcornua habent, inest. Anaplius,alius modus est se--cundum analogum eligere,unum enimaocipere nonest idem, quod oportet vooare seipsum, et spinam,et os,sunt autemquaesequuntur,ethis,tanquamnaturauna hujusmodiexistente.Eadem autem propositasunt,quffi quidemidemmedium habent,ut quoniamomniacontrarii status.horumautem quaedamn genere eadem sunt,qufficunque habent differentias.ex quo aliorum aut aliter sunt, utpropter quidre-Bonat, aut propter quid upparet, et proptcr quodirls ; omnia enim haec quidem unum propositurasunt genere, omnia enim repercussio sunt,sed speciealtera. Alia autem ex eo quod raedium quidemsubalternum raediumest,differunt propositorum,utpropter quid Nilus finiente mense magisfluit ? propterid quod hibernior est finiens mensis. Propterquid autem hibernior est finiensmensis .'propteridquod lunadeficit.Haecenimsicsehabent adinvioem.CAPUT XVII.aliqua alia erit causa ipsorum, si vero causa sit,etcausatum simul,ut si in medioestterra,deflcit,aut,si lalum est folium, folia fluiint ; si autem sic est,simulutiqueerunt,etdemonstrabunturperinvicem.Sil enim folium fluere in quo a,latura autem foliumin quo i,vitis vero in quo j,si igiturin '' est n,omneenim latum folium habens folio fluit, cauteminest 6,omnis enimvitishabet latafolia,et ain c est,omnis vitis folio fluit: causa est b medium. Sed etquoniam latis foliis vilis sit.est propter id quod foliofluit demonstrare. Sit enim d latum quidem folium,e autem folio fluere, vitis vero in quo f. In /igilur est e,etenim folio fluit omnisvitis,in e autemet divlsioneSjSioautemeligeresecundumsubjectum [) d est.omne enim fluens folio.latum est folium hagenusoommune omnium.Ut si animalia sint qu» bens ; omnis itaque vitis latum est folium habens,considerantur.qualia omni animaliinsunt.Acceptisautem his,reliquorum primo qualia omni sequantur,utsihocestavi3,qualiaomnisequanturavietsicsemperilHproxima.Manifestumenimestquoniamhabebimusjamcausaautem est folio fluere.Siautem non contingitcasus esse ad invicera, causa enira prius est eo oujusest causa.etdeflciendiquidem est causa,terraraesse in medio,ejus autem quod estin raedio terramdicerepropter quid insunt sequentia iis esse, non est causa deficere. Si igitur per causamquaesunt sub communi,ut propter quidhomini autequoinsunt. Sitautemanimalin quo a, b autera sequentiademonstratio est, propter quid est, si vero non percausam ipsius,quia,quoniam quidemterrain medioorani animali,in quibusautem sunterfe,si-est cognovit.propter quid autem non.Quod autemcut quaedam animalia,manifestum igitur est propter non, deficere causa sit in medio esse, sed hoc, deflciendiquod est b in d, propter a enira, similiter autem etmanifestura est;in rationeenim deficiendi,im aliis, et semper in aliis eadem est ratio. Nuno inest quod est in medio,quaremanifestumestquod

759 AN. MANL. SEV. BOSTIIper hoc illud oognoscetur, sed, non hoc per illud.Ancontingit unius pluresesse causas?et namquesiest idemde pluribusprimispr»dicari primo,sit a inb primo e-^iistens, et in c aiio primo, et hoo sit in d,hoc vero sii in e, erit itaque a in rf et in e, causaautem quod a sit in dquidem 6,in e autem cjquarocum causa sit.necesse est rem oranem esse,sed rescum sit, non necesse estesseorane quodcunque sitcausa, sed causam quidem necesseest esse,nontamenomnem.An si semper uuiversale propositum,et causa totum quiddam est,etcujus est causa universalo?utfoliofluere intoio quodamdeterminatumest, et species ipsius sint. Universaliter igitur autplantis,aut hujusmodi plantis,quare et medium »-logiam habere latera etsequales angulos,in coloribusautem unumsensura esse,autaliquid aliud bujusmoiii,quaeautein secundura analogiam sunt eadem,etmediumhabentsecundum analogiam.Habetautem sic consequi causa ad invicem, et cujus estcausaietcuiestoausaunuTiquodque quidemaccipienti.etcujusestcausainplusesljUtquatuoraiqualesquisuntextra.in plus sunt quam triangulus,aut quadrangulus,inomnibus autem ut in eequalibus est,quaecunque pnim,quator aequales qui sunt extra,etmedium similiterest.Estautem medium ratioprimiextremi.exquoomnessiiientinaperdefinitionemfiuntutfoliofluereslmilitersequiturviti,f!texcellit,etflcuietexcellit.sed nonomnia,sed a3qu.ilia3unt;si veroacciniasprinium medium, ratioQuendi foliisest, eritenim priraum quidem in altera, medium, quoniamhujusmodi sunt omnia,delnde hujus mediura,quoniarasuccusdensatar,auf;quiddamaliudhuju3modi.QuidTntP!ncstfolioflupre?densariin conlaolu seminissMCOum.Infigurisaulem sicassignabitqucerentibusconseoutionemcausae,etcujusestcausa,sitf«quiderain b omni, b autem in unoquoque eorura quaesunt d.in plus autem, b igituruniversale utique ipsisinerit d ;hoc autera dico universale, quod nonA. convertitur, primum aulem universale, cui unumquodquequidem non convertitur, omnia autemconvertuntur, et non exoedunt, ipsis digitur causa ipsius a est b. Oportet itaque ain plus quam b extendi; si vero non, quid magiscausa erit hoc illius? Si igiturin omnibus e est a,erunt aliquld illa unura omnia aliudquam b.Si enimnon, quomodo erit dicere quoniam in quo est e sita, omni ?in quo autem a non omni sit? e? propterquid enim non eritcausa aliqua ut a sit in omnibusd? sed nunquid et quae sunt «erunt aliquod unum'?considerareoportethoo,et site.contingitigitur ejusdemplures causas esse, sed non eisdem specie. Utlongae vitae quadrupedia,non habere choleram causaquale oportet esse in his etcujus est causa,et eionverti,est, volatilia autem, sicca esse autaltera aliqua, siut propler quid arbores folio fluunt, si ergo g autem in aiomum non statim veniunt,et non solumpropterdensitatemhumidi,3ivefoliofluitarbor,oportetesseunum medium, sed plura, et cau?8e plures sunt.densitatem, sive densitas est non in quali-Utrura autem causa mediorum,quod ad universalebet, sed in arbore, est folio fluere. Utrum autem primura est, aut quod ad singulare singularibus ?contingat non eamdem essecausam ejusdem in omnibus,Manifestum igiturest ea esse, quae proxima unicuiquecuicausaeE=t,primumenimsubsed alteram, an non? an siquidem per se de-monstretur,autnonsecundumsignum autaccidens?non potest esse, Ratio enim extremi, medium ; siuniversaliesmonstretur,autnonsecundumsignumse,ha30 est causa,ut in rf,sit quod est a,causaestc,in d quidem igitur essea,oausa estc,in c autem b,invero non sic contingit, est autem et cujus causaet hoc autem, eadem est. De syllogismo igitur, et decui, considerare secundum accidens, non tamen videnturpropositaesse.Si autemnon,similiter se habebitmedium,siquidem sunt 8equivoca,8equivooumraedium est,si vero sicut in genere,similiter se habebit,demonstratione, quidque unumquoqueest, et quomodofit,manifestum est,simul aulem et descientiademonstrativa, idem enim est.CAPUT XVIIl.ut propter quid commutabiliter, analogum,Quomodo principia cognoscanliir,et quis principiorumsit habitus.aliti enimest causa innumeris,etin lineis,et eademquidem inquantum lineae, alia,inquantum autem hahensaugmentum huju8modi,eadem,sicin omnibus. est cognoscens habitus, hinc est manifestum,dubi-p De principiis autem qualiter flunt cognita.etquisSimilem autem esse colorem colori.etfiguram figurae,aliamesse causara aIii,fequivocum enim estsimilein his.hic quidemest forlassissecundum anatantibusprimum.Quod quideni igiturnon contingitscireperdemonstrationera,noncognoscenteraprimaprinoipiaimmediata, dictum est prius, imraediatorumautem cognitionem utrum eadem est, an noneadera,dubitabit utique aliquis.Et utrumsoientiainutroque e3t,an non,an hujus quidem scientia.illiusautemalterum aliquodgenus sit. Et utrum cura noninsint habitus, flant, an cum insint, lateanl. Siquidamigitur habemus ipsos,inconveniens est,contingitenimcertiores habere oognitiones domonstratione,et latere,si autem accipiamus non habentesprius,qualiterutiqueoognosoaraus,et addiscamusexnon praeexistenti cognitione ? impossibile enim est,sicutia demonstrationediximus. Manifestum igiturD estquoniamnequo haberepossibile est{nequeignorantibus)otnequononhabentibus habitum fieri.Necesseestitaquehaberequamdaraquidempotentiam,non hujusmodi autem habere qufe est his honor.ibiliorseoundura certitudinem. Videtur autem haecoranibusinesseanimalibus,l:abent enim oonnaturalempotentiam j jdii;ativam,quam vocant sensura.Cum insit autemsensus.iniisquidem animaliumfltmansiosensibili3,inaIiisaulem non rit,inquibuscunqueigilurnonfit.aut omnino,aut circa qus nonflt,nec estin hiscognitioextra qnod sentlunr,in quibusauteminest senlientibus babere unum quiddam inanimamultisquidemfaotishujusmodijamdifferentia

761 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 762qusedam flt, utinhisquamiiam sit fierirationem ex A. ut hujusmodi animal, quousque animal, et in hoolalium raemoria.in aliis viro non Rx sensu igitur fitmemoria, sicut dicimus. Ex memoria autem multotiesejusdem facta, experimentum. Multte enim memoriaenumero experimentum est unum,exexperimentoaut ex omni quiescente universali in animi,uno prajter multa (quod cum in omnibus unum sitillud idem) artis prmoipium, et scientiae,siquidemigitur circa generationem artis est,si vero circa ens,scientiee. Neque igitur insunt determinati habitus,neque abaliishabitibusfiunt noiioribus,sedasensu.Ut in pugna eversione facta, uno stanle,alterstetit,postea aller,quousque in principium veniant,animaautem hujusmodi, cunn sit qualis possit pati hoc.Quod autem dictum est, ante, sed non clare dictumsimiliter.Manifestumigiturestquoniamnobisprinaainduotione cognosoere necessarium est, etnamqueet sensus sic universale facit Quoniam autem circaintelligentiam habituumquibus verum dicimus,aliiquidem setnper veri sunt, alii recipiunt falsitatem,utopinio : et ratin, veraautem seroper sunt soientiaetintellectus,et nihil estscientiacertius aliud genusquamintellectiis, principia autem domonstralionibusnotiora sunt, scientia autem omnis cum rationeest, principiorum scientia quidem non utique erit.Quoniamautem nihil verius contingit esse scientiaquam intellectum, intellectus utiqueerit principinrum.Exhisconsiderantibuset quoniam demonstrationisprincipium non demonstratio, quare nequeest,iterumdicamus;stanteenimunoindiffersntium, t> scientiae scientia, si igitur nullum alitid praeterprimum quidem in anima universaleest,et namque scientiam habemus genus verum,inlellectus utiquesentire quidem singulare, sensusautem universalis critscientiaeprincipium,et principium quidem prinest,uthominis non Calliae hominis. Kerum in his cipii erit utique: omne autem similiter se habetstatur.quousqueutiimpartibiliastentet universalia,ad rem omnem.AN. MANL. SEVr BOSTIIINTRODUGTIO AD SYLLOGISMOS GATEGORIGOS.Multa veteres philosophiae duces posteriorum studiiscontulerunt, in quibus priusquam ad res profundamersas caligine pervenirentquadamquasiintelligentiaeluctationepraeluderentihincinstitutionun)brevior compendii facilitate doctrina, hinc per eaquae illi TtpoXEYSfJ'^''^' vooant.ad intelligentiam promptiorvia raunitur. Hujusigituraemulus providentiaj Cstatuiobwcurarum aditusdoctrinarumpraeoaissaeinstitutionisluce roserare.etpraesentem operam syllogismisquorumconnexionibusomnis ratiocontinetur,addicere, modumqueeum custodiredicendi,utfacilitatiatque intelligeutiae servientes.astringamus aveteribusdictalatius,enuntiatabreviusporrigamus,obscurata improprii novitatesermonisconsueti vocabuliproprietate pandamus. Sed qui ad hoc opuslector accedit, ab eo primituspetitum velimus nein his quaenunquamaliasattigeritstHtim audeatjudicire,nevesiquidin ludo puerilium disciplinarumrudis a'lhuc et nondum flrmus acceperit, id amplexandumatque etiam colendum putet; alia enimteneris atque irabuendis adhuc auribus accomodata,alia firmis ac rabustioribus dootrinamentibus, y.reservatur.Quaresiquidestquod discrepet.nestatimobstrepat,scdrationeconsulta,quid ipsesentiatquidnos alleramus, veriorementis acuminoetsubtilioreconsideratione dijudicet. Idem namque eveniet, utqusin primo statimstudendi aditu didicerunt,porspeclapenitus ao potius deprehensa oontemnant.Atsi jam quisqne suae scientise defensor esse cupidusmalit (habent hoc quoque vitii hominesquoseomprehendildiscendi vetus ac longi, segnities,ut atarrcptissemel opinionibnsnon recedanl,ne in senectutediscendo, nihil usquein senectutem didicissevideantur),si,inquam,malunt vindicire quam vertereqiiae vulgatis semel studiis imbiberunt, nemoexpetit ut priora condemnent, sed ut majora quaedamconstruant atque altioraconjnngant Non enimuna atque eadem diversarum rutio disciplinarum,cum sit diversissimis disciplinis unaatque eademsubstantia materies.Aliterenim de qualibet orationisparte graramatioo,aliter dialeotico disserenduraest,noceodem modo lineam vel superflciemmathematirusac physicustractant. Quo fit ut altera alleramnonimpedi;itdisciplina,sed multorum consideratiimeconjunctafiatveranalurseatque ex omnibusexplicatacognitio.Sed de hishactenus ;nunc de propositisordimimur. Quoniam igitur nobis hoc opusest in categoricos syllogismoSjSyllogismorum verocompagopropositionibustpxitur,propositionumveropartes sunt nomen et verbum,pars autem ab eo cujuspars est, prior est ; de nomine et verbo, qureprima sunt, disputatio prima ponatur, dehinc depropositione ad ultimum de syllogismorum connexionetract:ibitur. Nomen est vox signiflcativa sscundumplacitum sinc tempore,cujus nulla pars significativaestseparatii;qufp difflnitio pauio enodatiusexplicanda est. Nomen enim vocem esse dicimus,quoniam vox nominum genus esl ; omneautem genus de sua specie praedioatur, omnisquediffinitio a genere sumitur, ut si difflnias hominem

763 AN. MANL. 8EV. BOETII 764prius animal dicas,quod est genus. Post vero diffe- A.rentias jungas quae sunt rationale et morlale. Itaigitur nos quoque in nominis diflnitione vocem quidemutgenus sumimus,caBtera autem voci quasidifferentiasaggregamus.velutquodnomendesignativavox dicitur. Sunt enim voces quse niliil designant,ut syllabfe,nomen vero designativa vox est.quoniamnomendesignatid sempercujusDomenest.Seoundumplacitumveroadjunctumest,quoniamnullumnomecnatura significat, sed fecundum placitumponentisconstituentisquevoluntatem.Iliudenimunaqueequeres dicitur quodei placuitquiprimusreinomen impressit.AJieeenimsurtvocesnaturalitersigniricantes,ut canumlatratus, irascanumsignificat, et aliaejusquffidamvoxblandimenta; gemitusetiamdesignantdolorem.sed non suntuomina,quianondesignantse- i>cundum placitum, sed secundum naturam. Sinetemporevero,quodetverba voces sunt significalivaset secundum placitum.sed dislant anominibus,quianomina quidera sinetempore sunt, verba vero cumtempore.Cujus nuUapara signiflcativaest separata,nomina ab oratione disjungit.Oratio namque vox estsignificativasecundum placitum et aliquoties sinetempore.ut hicversus : NerineGalatheathyrao mihidulciorHyblK.Sed oralionis partes, separatae a totaoralione.designant :nominum vero nihil extra designat.alquein illisquidem nominibus quae flgursBunt simplicisnihilpars omnino significare manifestumest, ut in eo quod est Cicero.nulla pars separatadesignat neque ci, neque ce, neque ro. At sinomencompositum fiat,sif;niflcarealinuid separatae _partes videntur;sed ineodem nominoquod exutrisquecompositum est,separata3 nihildesignant, ut sidicam magi8ter,parles ejus nominissunt magis atqueter, quee sumpta extrinsecus et a nominis parteseparatee significatione non carent,utraque enim adverbi&liter significat quanlitatem ;sed cum magisterquod est compositum nomen alicujus artis peritumdooloreraque significet, rnagw nequepartem doctoris,nequetotum doctorera poterit designare.Eodemquoque modo ie?-,neque in totosignificat, nequeinparte dootorem,id est,rem illam quae magistri vocabulosubjecta est nuUa rationedesijjnal.Compositorumergo nominum partesnihil ejus rei quam inunum convenientes voeabulura designabantdisjunctaedistractceque significant; alia vero significare gat adverbium, affirmatio relinquetur ; ab ea autempossunt,sed tuno non partes nominis,sedipsa sunt D voce quae est non homo, si quis aufert id quod estnomina Quod enim conjuncta signifioant,id divisa negativura adverbium,horaorelinquetur,quod nondumest afflrmatio.Quocirca si non horao hffic atque seposita non designant. Juncta autem majuvoxet ler doctoris significationem tenebant, separataigitur omnera significationem doctoris araitunt. Sedne quis superius posilo calumnietur exemplo, necmagister compositum nomenesseconcedat, virfortisesse composilum nomen,si uno proferatur accentunullus negabit, cujus partesvir atque fortisquod in eo quod est vir fortis signifloaredicantur,non jam nominis partes,sed ipsa sunt nomina,necvir fortis unius erit nomen, sed potius oratio, quaeduorumnominumcollatasignificationeconvincitur,guod vir fortis cum unius accentus intentione prolatumnon est oratio, sed nomen, cujus partes nominaesse nonpoterunt,acsi norainanon sunt, cumnequenaturalesalTeotus neque actus,utverba significenl,omnino non nihil designant. Quare concludendumest,cum qucelibet voces propriam signiflcationemtenent, non partes norainum, sed ipsa pssenomina,cum vero uniusformam nominis copulavevint.eoconsiderantur ut partes vira propriajsignificationisamittere.Sed de his in commentario libririEpi lp|jir)viai; Aristotelis satisdictura est, etmajorejus rei tractatus est quara ut nunc tolus valeat expediri.Sedquoniara sunt qusdam vocesquae et designativssunt ct secundura placitum,et sinetempore,quaruraquepartes nihil extra significant, nequotaraen proprietatesnominisnaturaraque observent,discernendaeprius sunt,additisque differentiisa nomine segregandse,ut quae sit vis nominis evidenterappareat.Adjecta enim semper negalio nomini,vocem dubiam facit, quee neque verbo nequeorationi,etsi interius consideratum sit,nequenominipossit annecti,ut si quis dicat,non horao,vox estsignificativa. Designat enim quidquid homo nonfuerit.secundumplacitum. Basenira omnino parleshabet quis ad signiflcationem vel nefiationis velhominisplacitum vocabula ponentis assumpsit. Sinetempore.quae res eam vocera quae dicit non horaoseparat ac sejungit a verbo,cujus parles nihil extrasigniflcant, ne oralio esse videatur.Non homo enimvox sejuncta est ex negativa particula ethomine,quae in eodem noraine separata nihil designant,significatenimnon horao, vel equum,vel canera,velquidquid (ut dictum est) non liomo non fuerit.Sedquae est negativa,neque homiDis,nequeequi,nequeulius substantiee significationem tenel. Item homoneque canem, neque quidquid homo non fuerit,significarepotest; quocirca in ea voce quae est nonhomopartesnihil separat» significantejusreiquaratota voois compositio designabat.Atque ideo necinoratione quidem poni polest.Si quis enim eara vocemquaeestnon homo orationem concedat, nihilaliud eam esse fatebiturquam negationem. Negatioautera oranis vera velfalsa est.Quiautera dicit nonhomo,neque veritatera nuntiat, neque mcndaciura.Preetereaaboraninegationesiquisnegativum sejun-negatio esse non potest,nihil autem aliud esse videretursi esset oratio,concludendura estnegationerajunctaracura noraine orationeraesse nonposse.Nomenenim omnecertumaliquid deflnitumquesignificat,ut homo, equus, canis et caetera ; non hoinoautemvoxaufertquidemquod signifioaluranomine,nec praescribit quid ipse signiflcet.Quocirca quoniamsignificat quidem aliquid, sed non flnitum negatiojuncta cum homine,inflnitum nomen vocetur. Addendaest ergo difflnitioninomini8differentia,scili-

765 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 766cet utnomen sit quod cum ceeteris quae dicta sunt A. vocabularoanifestum est,recte dicis verbumsempersit definitcesignificationia.JamverocHSUs nominum signiflcationis temporis habere prffisenlis, ut curritnonallius intuentibus nomiuavideantur.Quid enim aut vincit.Gurret autem autvincet, etcucurrerit autGatonis,etCatoni,atque hujusmodi voces quae rectisnominibus infleotuntur, nomina esse non existimet?Sed hs quoque voces a nomine quadam differeniiadiscrepabunt. Omne enim nomen junotumcum est verbo,enuntiationem redditacsuscipitmendaciiveritatisque naturam,ut Gato est,vei diesest,at si est verbumcasibus adjungatur,neque enuntiatiosit, neque plena sententia orationis absolvitur,vieerit.non sunt verba,sed verborum casus,scilicetquiaaprcBsentis temporis signincatione flectuntur ;est ergo verbi plena dilfinitio sic Verbum est vox.•significativa socundum placitum cum signifioationetemporisjcujus nulla pars signiflcativa estseparata,aliquidfinitumdesignansetprassens.Restatigiturutdeoralionedioamus,sedpriusvideturessemonstrandumutrumne nomen etverbum solainpartibusora-ut Gatonis est,nec sententiara habet absolutam, nec tionis ponantur,an utgrammatioi volunt et reliqueeveri aliquid potesl notare nec faisi, atque iJcirco oralionis partibus debeant aggrtgari. Grammalicinon noraina,sed casusnominum nuncupantur.Namcum id a quo quidquam flectitur primum sit,illudenim considerantes vocuni figuras,octo orationis partesannumerant.Philosophivero, quorum omnis devero quodabinflexioneprimi nascitursitsecundum, p nomine verboquetraotatus in signitioationeest oonneque idem primum ac secundum esse possit,manifestumestcasusnominumnonidemessequodnomina:idcirco casteros quidem genitivum,dativum,accusativum,casusappellantgrammatici,primumverorectumacnominativumquodhiclocumprincipemin significatione possederit.Kacienda est igitur nominisplena neque uUo diminuta diffinilio sio : Nomenest vox significativa secundum placitum sinetempore,cujus nulla parssignificativaest separata,aliquid flnitura designans.cum est verbo conjunctafaoiens enuntiationem. Separat igitur nomen voxquidemabarticulisatqueinanimatissonis; designativavero a vocibus quae nihilsigniflcint , secundumplacitum a vocibus aliquid natura significantibns,3tituta,duas tantum orationis partesesse docuerunt,quidquidplenanr. signinoationemteaet,siquidemsiDetempore significat, nomen vooantes, verbum verosi cum tempore : atque ideo adverbia quidera alquepronomina nominibus jungunt,sine tempore enimquiddam constitutum definitumque aignificant,iiecinterest quod flecticasibusnequeunt,nonesthocnO'minum proprium ul casibus inflectantur.Sunteniranomina qus a grammaticis monoptota nominantur,partioipium vero quiateraporis significationem trahit,etsicasibus effertur^verbo tamen recte conjungitur.Interjeclionesautem siquidem,naturaliter significent,nec verbo, neo nomini copulandae sunt;verbi enira ao noniinis diffinitioncs non habent essenaturalia,sed,ad ponentisplacitum ^_ , constituta,atque,,..,^sine terapore a verboquod atemporis sigoificationcnon recedit,cujus nulla pars separata significat,ab ^ ideo nec in orationis partibus numerabuniur.Oratiooralione,oujus quemadmodum partes extrasignificent,enim positione signincat,nam si naturaliter signifi-paulo posterius disseram; aliquid deflnitum caret oratio,non diversa gentes orationes loqueren-de3ignans,ab his vocibus quee nomen negationemquetur.Si qucBverointcrjectionem positione significant,oonjungunt etnoraina faciunt inficita,cum est quoniam flnitam sino tempore affectionemdesignant,verbo faciens enuntiationem,a casibus qui cum estcopulati non possunt plenara perficere atque explicaresententiam.In verbo quoiiue eadem fere cunotaconveniunt,nisi quod in signiflcatione teraporisa nomlne separatur. Omne enim verbura actionempassionemve designat,quae fieri sine temporis notationenon polest. Est itaque verbi diffinitio haeo ; orationis partes esse dicuntur.Oratio est vox significativasecunduraplacitum,cujuspartesaliquidextraverbum est vox significativa secundum placitumcum tempore,oujus nulla pars significativaestseparata.utcurrit, vincit; sed si verbis negativa copulentursigniflcant utdictio,non ut affirmalio. Oratio igiturhabet simul cum verbo et nomine commune,quodadverbia, fiunt infinita verba,sicut fieri no-U vox e3t,quod significalivaest,quodsecundum placi-mina diximus inflnita, ut cum currit, aut vincit, tum est.Separalira vero cum nomine illi commune,certumaliquid flnitumvedesignet.additanegatione, estquod aliquandosine tempore est, ut Virgilianusid quidem quod a verbo designatur intercipit,quidvero aiiud fieri dicattalisigniflcationenon terminat;praeterea negatio junota cum verbo sive in eo quodest, sive in eo quod non est, recte dici potest, uthorao non currit. Non esse autem orationem autenuntiationem negativam illa prorsus arguraentamonstrabunt,qus inflnitum nomen ab oratione autnegatione dividebant. Sed quoniam principaliterpraesentia quaeque sentimus, his auteai rebus quasprssenti sensu concipimus indilaesse a mortalibusrecte nominibus annuraerantur.Quae vero ipsce quidemnullapropria si;,'niflcationenituntur,cum aliisvero junotae designant,ut conjunctiones atqueprajpositiones,illaBne partes quidem orationis esse dicenJaesunt; oratio enim ex significativis partibusjuncta est. Quocirca recte nomen ac verbum solaequem supradiximus versus: NerineGalatheathymomihi dulcior HyblK,et qui seguitur: Gandidior cygnis,hederaformosior alba.Cum verbo autem quodinterdum cum temporis significatione profertur,ut:Si qua tui Goridonis habet te cura, venito. DifTertautem ab utroque quod partes orationis a tota separatceoratione signiflcant.Sunt eoim partes orationisnomenet verbumquoj signiflcativaesseduradeodiffinirerausostendiraus.Significant igitur partes orationisut diclio,non ut affirmatio,quanquam aliquo-

767 AN. MANL. SEV. EOETII 768ties quidem ut Qffirmatio, sed non semper tamen,semperautpm ut dictio Est enimdioliosimplexverbiac noniinis ntincupatio. Nara cum dicimus, si diesest, ius est, hano totam orationem si dividere inparles velimus, soilicet dies est, lux est, utwquepars ut alTirmatio signiiicabit,dies est,luxest,a['firmationesesse manifestum est.Atsi minutatim totaoration:s membra carparaus, usque in nomina acverba postrema fiet resolutio.Dicemus enim partesesse superius posita orationis,dies etluxetest,qu9eper 30 prol.ita non sunt affirmationes, sed tantumdictiones.Omnis vero oralio.quoniam ex verbis nominibusqueconsistit,innominaetverbasolvipotest.Non enim omnem orationemin aftirroationem cedipossibile est, veluti si quis dicat lux est, hujus partessunt,lux atque est, quas non esse affirmationes,sed simplices dictiones nullus ignorat. Cum igituroratio quidem non semperin afflrmationem solviqueat semperauteminsimplices dictiones, jure dictumestorationispartes extraaliquiddesignarenonut affirmationes,sed potius ut dictiones. Orationisautem species(ut arctissime dividamus) sunt quinque,interrogativa, ut Quo te, Meri, pedes ? an quovia ducit in urbem ?Imperativa, ut Suggere telamihi. Invocativa, ut Dii maris et lerrae, tempestatumquepotenles.Deprecativa.Ferte viam.venti, facilem,etspiratesecundi.Enuntiativa.Est, mihi disparibusseptem compacta cicutis Fistula. Quarumquidem praeterenuntiationem nullavelessealiquid,vel non esse designat. Caeteree namque vel interrogant,vel invocant, vel imperant, vel precantur.Enuntialio vero semper esse aliquid aut non esse significat.Atqueideosola enuntiatio est^in qua veritasvelfalsitasinveniriqueant.Undeetiam enuntiationisnasciturdiffinitio,estenim enuntiatioqusverumfalsumvedenuntiat.Hancetiam proloquiumvel propositionemTulliusvocat, quaequidempartim simplex,partim composila. Simplex est quae conditione sepositaesse aliquid velnonesseproponit,utPlatophilosopbusest.Gompositavero quse exduabus simplicibuscopulanteconditioneconsistitutPlatosidoctusestjphilosophusest.Simpliciumveroenuntialionuraalias in qualitalesitas.alids inquantitatediffereutiasne de qua paulo anle traotaviraus.Plato enim philosophinon:ennonpotestaequarenequesolusPlatophilosophusest;aequalisveroestsubjcotusterminuspraedicato,invenimus. In qualitatequidem quodalia affirmativa.aliaut si quis dicat, homo risibilis est, homonegativaest.Enuntiatio afOrmativaestenuntiatioaliquid de aliquo significans,utPlato pbilosophusenira qui subjectus esl terminus prsedicato risibilicoaequatur.Unde flt ul possit reddi reciproca praedigativa"eroest,philosophum de Platone praedicamus. Ne-D catio, scilicet, ut viees subjectum praedieatumqueestenuntiatio aliquid ab aliquo pradica-permutentjSubjeotumqueflatquoiieratanteapraedi-tionesejungens, ut Plato philosophus non es^, philosophumenim aPlatone tali praedicatione sejunximusSecundum quantitatem vero differentiae enuntiationumsunt,quod aliae quiJem universales aliaeparliculares sliae indefinitae, alio singulares. Universalessunt quae siveaffirment,sivenegent,universalitertamea enuntiant universale subjeclum.utomnis homo sapiens est,nulius homo sapiens est,homo universale quiddam est. Multos enim sub seindividuoscoercetetcontinet,quiuniversalilerenuntiantur,dumeiomnis vel nuUus adjungitur.Particu-Alares vero quae vel afflrmando vel negando ambitumsubjeoti universalis in partem redigunt.ul quidamhomo sapieusest,quidamhomosapiensnonest,hic enim universalitas hominis.adjecta particularideterminatione minuta est,atquein partem redacta.Indefinitae vero sunt quae absque universalitatis etparticularitalisdeterminationedicuntur,utestfaoQaosapien9,non est homo sapiens.Singulares vero suntquae de singulari aliquid et de iodividuo affirniandonegandove proponunt,ut Socrates sapiens est, Socratessapiens non est. Differt autera particularispropositioasingulari.quoii particularisquideraunumaliquem subjicit,nec quis sit iste designat, ut quidamhomo sapiens est,quis iste bomo sit,proposiiionon declarat.Singularis vero unumaliquem sumit,p et quis isle sit signiflcat, ut Socrates sapiens est,unumenimethuncSocralemsapientem esse proposuit.Ampliusparticularisomnisuniversalemquidemterminura ponit,sedeidetrahituniversalitatem,dumqualitatoTiparticularilasadjungit,ulinpropositione,quidam horoo sapiens est.Homo universalis est terminus,raultos enim propria praidicatione conoludit.Sedquiadicitur quidam,ad unum homo redigitur,qui universale persisteret, nisi particularitasfuis8etadjuncta;insingularibusveroproposilionibu3praedicato termino semper individuum supponitur,ut Socrates sapiens est.Socratesenim singulnris est,atque individuus; idcirco igiturillaparticularispropositioquae partem ex universalitatem detrahit,haecsingularis quae insingularis alqueindividui praedicationeconsistit. Simplicium vero enuntiationumpartessuntsub.iecturaatquepraedicatum.Subjectumest quod prasdicali suscipit dictionem,ut in ea propositionequae est,Plato philosophus est.Plato subjectumest, de ipso enim philosophus praedicatur,et in eo philo;ophi suscipit dictionem.Pi-.Tdicatumvero est quod dicitur desubjecto,ulin eaderapropositione,philosophus dicitur de Platone subjecto,seraperenira quod subjeclura est vel minus est,velaequalepraedicato: minusquidemut in eapropositio-catum,versoqueordinepraedicetur quod fuerat antesubjectum,ul si dioatur quod risibileest homoest;orania enim quae sunt sequalia de se invicem praedicantur.Utvero id quod subjeotura est majus possitesse prasdicato,nullaprorsusenuntiationeoontingit,ipsa enim praedicatanaturaminoraesse non patitur.Sed quod oequale vel majus est^id semper de aequalivel rainore praedicatur. Has vero enuntiationumpartes, id est praedicatum atque subjectum terminosappellamus. Termini vero dicuntur quodin eos postrema sit resolutio : itaque in singu-

769 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTBRPRBTATIO. 770laribuH vel indeflnitis propositionibus duos ter- A enim propositio hominem subjicit.et prcEdicat saminossemper invenimus, et verbum quod propositionispientiam, et cum utroque termino congruanl,suntdeterminet qualitatem,ut in propositionequa diciraus.Socrates sapiens est, Socrates quidemtamen divers8e,quoniam haec affirmatio est, illa negatio.Ethoc quidem exempli gratia dictum sit, p!eniusac sapiens terminos esse manifestura est. Est verovero flet de tali participatione tractatus hocverbum non est terminus,3ed designatio qualitatis, modo.Cunctarumsimplicium propositionum diffe-el qualis proposilio sit negativaan affirmatio significat,etnuacquidem solo est verbo propositioni aocommodatofacta est afQrmatio.At si non, quod ostabverbiumnegHtivuraessetartjunctumitadiceretur:Socrates sapiens non est, atque hoc modo mutataqualitate fierit de affirmatione negatio.Esl igitur etnon esl,nonsunt termini, sed.ut dictum est,sigaiflcatioqualitatis. Eadem omnia etiam inindeflnitapropositioneconveniuntiquodsisinttales orationes.rentias.velinquaiitate.velinquantitatesitasesseos-tendimus;iaquantitatecumuniversaliterpronuntiat[F.pronuntianturjvelparticularilervelindefinite.velsingulariterproferuntur, inqualitate vero cum hajquidemaffirmativa5sunt,ill,i; veronegativae.Siigiturduasaffirmativasags;regamusfiuntmixtcecumutrisqueootodifferentiaj,quaesimul qualitatemquantitatemquecoQtineant.Suntautemmixtae hce,afflrmatiouniversalis.negatio univcrsalis, afflmatioparticu-Socrates est,dies est,est vi gemina fungitur,scilicet n laris, negatio particularis, afflrmatio indeflnila,nepraedicati,est enim verbum de Socrate et die pra3-dicatum,etsigni qualitatis,idem namque est solumpositum alflrmationem efficit,cum negativo adverbionegationem. At si sint propositiones quse diCferentiassecum habeant quantitatum,ut sunt universalesac particulares.eadem vis permanet terminorum;omnisenimac nullus,et quidam, terminis nonannuraor.intur,sed enuntiationem signifioant qualitatem.Atqueideorectequodsubjicituracpraedicaturtermini nuncupati sunt, quoniam in eostantumresolviturpropositio. Csetera enim quaesimplicibusenuntationibus adjunguntur,aut qualitiitera propositionumretinent,aut quantitatera sigoiflcant.Propositionumvero simplicium aliae sunt quae in nullaparteconveniuntjUt Plato philosophus est,etvirtu9bonae3t;utraqueeniraaliud quidarade alio praedi- '-'llarura igilur affirmatio atque negafio univcrsaliacatur,nec hahent aliquid in proponendirationecommune.Illa enim Platonem philosophum dicit, illaqualitatc quidera discrepant, sed quantitateconcordant;namquod haec quidcm affirmatioest, illa verovirtutem bonam esse pronuntiat.Aliae vero sunt quaealiqua terminorum participatione junguntur.Id autemduobus fieri modis potest,aut enimordine eodem,aut per ordinis commutationem.Eodom veroordine duplici modo, si vel simplices terminos inutriusqueconstituas velsiperoppositionemflatparticipatioterminorum : quod Iribus neque ampliuscontinget modis, nam vel praedicato, vel subjeeto,vel utriusque terminis negatio copulatur.Ordinisetiam coramutatione conveniunt duobus modis,autenim persiinplicem terminorumprapdicationem,autpereorumdemterminorum oppositionem Haac quogalioindefinita,arfirmatio singuIaris,nogatiosingularis.Quaruraquidem indofinitas singularesquesegregemus,et de universalibus ac particularibusdisseramus. Describatur ergo universalis primuraaffirmatio.oranis homo justus est, cujus adversumtenet locum negativa propositio universalis.nullushorao justus est, item sub uiiiversali affirmationeponatur parlicalaris affirmalio.quidarahoraojustusest, hnnc adversa fronte respiciat,sitque univcrsalinpgativae suppositaparticularisnegatio,quidam hornojusius non est.Universalis affirmatio ; Universalis negatio :Gmnis homojustus est. Nullus homo jusfus est.Quidamhomo,justusest,Quidamhomojustusnonest,partioularis affimatio.particularis negatio.negativaest, sunl in qualitute diversae, quia veroutraqueunversalisestquantitateconveniuat.Harumigifur vel utrasque falsas.vel unam veram, alteramfalsam reoipere possihile est,utra3que autem siraulveriE nequeunt inveniri, nam in proposita desoiiptioneaffirmatio qua est,omnis homo juslus est, otnegatio qua3 est,nullus homo justusest, cum utraequesint uaiversale3,neutratamen estvera. Atsl sitaffirmatio,omnishomo animal est, atque universaliterdenegetnr ita,nullus homo animal est, vel ita,omnis homo lapis est,nullus homo lapis est, unamverara, alteram falsam esse neoesse est. Atquo ideoqueoppositioterminorum triplicemreoipitmodum, D quoties eapraedicanturquaeet convenire subjecto etcura negatiovelprsedicato,velsubjecto, vel utrisque abeo valeant segregari et universaliter illa confirmatconjungitur; illae vero qus altero terraino participanthaec denegat,utrasque falsas contingit, et superiuset tribus raodis,vel cum in una propositione positisdeclaratur exemplis.Justitia enim cum cssequod praedicatur in altera subjectum est, vel cumidem in utriusqueprasdicatur,velcura idem in utrisquein hominibus possit,non lamen ita hominibus inhaesit,utab eis separari nullo modo queat, atque ideosubjectus est. Et quoniam omnium sibimet neque omnis homo.justus est, neque oranis homoconvenientium propositionumordinatissimam fecimusdivisionem,nunc desingulis quibusque tractemus,ac primurn de ea propositionum convenientia,justus non est,contingit utrasque mentiri; at si talesit quod a subjecto abstrahi separarique non possit,vel quod nunquam possit evenire subjecto, et quaequae cum utrisque parlicipet terminis, participanditamen ordinem servent, ea est hujusmodi, omnishomosapiensest, nuUus homo sapiensest. Utraquevniversaliter afflrmativa est universaliter abnuatur,evenit uni veritatem, altari semper adessemendacium,sed ita utsi asubjectoquod prcedicatur non

771 AN. MANL. SEV. BOETII. 772illsB quaB denegat;item si quod non potest fleripraedicetur,flatque alfirmatio, omnein tiominemesselapidera,idque adversa propositio neget,nullumquehominem lapidem esse coneedat,negatio quidem veritaii,a(firmatioautem juncta est mendacio : simulautemveras esse arflrmationemuniversalemuniversalemquenegationem nulla poterunt exempla monstrare.Atque ideo universalis quidem affirmatio,univcrsalisque negatio contrariadicuntur,namut inccntrariis aliquid-medium continentilms potest neu.trurn inesse subjeclo, ut corpus nequenigrum sitnequealbum,quoniam est quod prffiter ea esse possit,utrubrum, itemque in contrariismedietate carentibusneoesse est alterum semper inesse subjectoulomneanimalaut dorinitaut vigilat,quoniaminterdormireacvigilare nihil mediumest ;autem simulatque in eodem ulraque contraria reperianturfierinequit.Itaetiam in universalibusaffirmationeacnegatione:ut utraeque falsae sint, exemplo contrariorumaliquid medium claudiunt; velaltera vera,falsaveroaltera,sieut in contrariisquasmediocarent fieripossemanifestumestsedinipossibileestututriusquesententia in veritate conveniat,sicut nulla contrariasimul esse patiuntur.Atqueideo univcrsalis affirmaliouniversalisque negalio conlrariae nominantur.Hae igitur non eam vim ipsa semper adversitate conservant,uteis sit perpetuaatqueinconciliatadiscor-abesse aon possuntunam semper veram essenecesse„ poteruntoonvenire.Siveenim de his qua3 a subjeclodia.nec se seraper invicem perimunt, quae cum sen-est,alteram falsam, nam si talis terminus prsdica-tentia dissideant communi tamen falsitate concordanl.Siigiturearumunasubmota6it,nonnecesse estut esse altera consequatur:fieri enim potest ut neutrasit, velut si omnem justum esse hominem destruat,non est consequens ut nullus homo sit justus.QuKautemsub hisproposilionibuscollocantur,id est particularis affirmatlva atque negatio, subcontrarioanoroen habent,idcirco quod universalitatiparliculare commune subjectum est;cum igitur universalesintelliguntur essecontrari«e,subcontrariasesse necesse et quae sub universalibus contrariis culares obtinent veritatem.At si tales termini sint,collocantur. Horum quoque quantitas est eadam, qui separari atque asubjecto dividi nequeant, sivequoniam utrajque sunt particulares ; diversa qualitasiatelligitur, quoniam affirmatiohsc est, illa D affirmationi veritas, negationi mendacium, utilla sit universalis,sive particularis,haarebit sempersivero negatio ; sed quanquam contrariis videanturesse subjectae, converso taraen modo particularesin veritate sibiraet,non in falsitate consentiunt.Namut ha3C verum,falsum illa pronuntiet,atque ulrcequesiut verae facile propositis declaratur exemplis ; utvero utrajque falSK sint.non potest inveniri. Nam siquod neqiie separari,neque possit adesse subjecto,alterutra enuntiet propositio,una est veritati, alteracognata mendacio.Et siquidem quod a subjecto separarinon potest praedicetur.afflrmatio sola veritatiscalculumtenet ; at si quodsubjecto impossibileadesse dicatur, sola obtinet negatioveritatem, utpotest segregari, vera sit semper affirmatio, falsa A. siquis rnuntiet, quidamhomo animal est, et allusnegatio; at si quod evenire non polest prcBdioatur, neget,quidam homo animal non est,vel ita,quidamalfirmatio quidem falsasit,sed vera sit negatio.Nam homo lapis est,quidam homo lapis non erat,uiraquequoniamanimalnonab hominepotestsegref;ari,qu83 alfirmationumnegationumqueoppositioveruminterhominem animal esse confirmat vera est, falsa vero falsumquepartitur.Sed inprioribus quidemalflrmatio.inposterioribus autem vera negatio est. At siquad evenire quadem possit, sed a subjecto tamenaliquando valeat segregari, afflrmatio particularis,negaticque pronuntietur, utrasque veras esse necesseest,ut quidam homo juslus est,quidam homojustus nonest; ut vero utraeque falsaa sint, nullapotuerunt exempla congruere.Quocircaneistaquidemquas subconlrarias appellamus semper sese inviceraperimunt,quandoquidem aliquoties in veritateconcordant.Atsi omnibus differentiis dissidentesD ac invicem destruentes invenire conemur, respiciendaesuntangulares;h8everosuntuniversalisafflrmatioetnegatio particuIaris,veluniversalisnegatioet affirmatio particularis ;his enim tanta inter sediscordia manifesta est, ut neque in falsitate unquam,nequeinveritate conveniant,semperque necesseest cum affirmatio sit vera, negationem essemendacem.cum negationi adsit veritas,affirmationiesse propriam falsitatem. At primum cum geminasessepropositionumdifTerentiasdixerinusinqualitatescilicet et quantilate,harum etqualitas divisa esseprobataretquantitas:nam quod haec alflrmatio est,illa negatio,in qualitate dissentiunt;quod vero haecuniversalis, in particularis quantitate discordant.Item neque in falsitate, neque in veritate unquamtur,ut cum vei adesse subjecto vel non adessecontingat,universales semper falsae sunt, particularesverae sunt, si quis enira ita proponat, omnis homojustus est,at']ue alius neget, quidam homo justusnon est,universalisafflrmatio falsa est, particularisest vero negatio,similiter autcm si quis ita pronuntiet,nullushomo jostus est, universalis negationisfalsa,particularis affirmationis vera sententia estita in his quae vel adesse subjecto, vel abessecontingant,universalesfalsitati conjunctae sunt, parti-quis universaliterenuntiet omnem hominem esseanimal,aliusque particulariterneget,quemdam hominemnon esseanimal affirmatio universalis verumloquitur, particularis negativas (alsa sententia est.Item si quis universaliter negando proponat nullumhominem esse animal.particularem alflrmationemveritassequitur,haBret universalis negatio falsitatiquod si sint quae praedicantur ut nunquam possintadesse subjecto,seu illaeuniversaliterseuparticulariterproponantur, negationes ornat veritas, affirmationesfalsitas decolorat.Si quis enim coufirmatdioens omnem hominem lapidem esse, aliusque

773 PRIORUM ANALYTICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 774quemdam hominem non esse lapidem respondeat, A esse lapidem.At si universalis negatio falsa propouniversalemaflirmationem falsitas, particularemnegationem veritastenet; quod si ita quis universaliterneget, nullus homo lapis est,et parliculariteraftirmet, quidamhomo lapisest, universali constatnegatione veritas, particularis affirmatio non caretfalsitate.Quoquo igitur modo praedicata vel subjectamutaveris, sitamen universalem affirmativam particularinegativae,vel universalem negativam particulariaffirmativae cousertam a singulari considerationecommittas, si haeo falsa illam veram esse contingit,et si haec vera est illam falsam nocesse estmationes et neaationes aversis intentionibus confegari,ut posita superius exempla deolarant.Quod sirentes,quidin eis discordice ac diversitatisesset os- t. ad veritatis etfalsitatis consequentiam particulareslendimus;nuncuniversalemafQrmationem partieulariaffirmativs,et universalem negationem parti-eis universalis propositionis ratione conveniunl.propositioneslocumprinciperasortianlur,contrariaculari negativae ad veritatis falsitalisque convenientiamcomparemus. Harum namque inter se nulla est; sin vero particulares verae sint,Nam si sint falsae, particulares falsas esse necessetumuniversalesnatur. nullum hominem esse animal non idcircoparticulariseritveranegatio.si pronuntietquemdamhominem non es3eanimal,atque ideo universalibusquidemin veritate manentibus,particulai'esnecesseest universalium consentire veritati, at si universalibusfulsitas inhaerebit, particulares tum veras,tumetiam falsas esse possibile est, veras quidem siquidtale prsdioetur quod adesse subjecto possil, eta subjecto valeat separari, falsas esse utrasque,afflrmationemquidemparticularem,siineosituniversallsfalsa affirmatio quod subjectonon potestconvenlre.negalionemparticularem.si in eo universalisnegatio raentiatur quod a subjecto non potest segre-inveniri.atqueidcirco has inter se oppositas et coiitradictoriasnuncupamus. Kthactenus quidem aflir-discordia est, atque ideo non de earum dissensu,sed de consensu potius videtur esse quoarendum.Priraum igitur universalis affirmatio et particuiarisaffirmatiosubalternaB dicuiitur, quoniamalterasubjacetalteri, id est particularis affirmatio universaliverae sunt.tum etiarn falsw. Nam si particularis affirmatioest falsa, quae dicit aliquem hominem esselapidem,universalis quoque affirmatio falsa est quaeproponitomnem hominen: esselapidera.Itemsi particularisest falsa negatio quae decernit quemdarahominem non esse animal, falsaerit universalis negatioquae nullum hominem animal esse contendit.At sipartioularis afflrmatio vel negatio ver» sunt,affirmationisuppositaeslatquesubjecta,veluti parsintra totius semperambitum latet; idemque de universalietpartioularinegativadicendumest,subalternasenim vooantur, quod superior atqueamplioruniversalisnegatio intra se particularem negationem queat, affirmationem negationemque universalesidque praedicaturquodasubjectodividi ac segregariclaudit et continet. Hsc igitur tali rationeconsen non estdubium posse mentiri,utquoniam vercB sinttiunt, si enim universales in veritate praecedant, C particularesquaeproponuntquemuamhominemesseparticulares veras esse necesse est, ut si quisuniversaiiteraffirraand&proponat,omnemhomineraanimal,ea curasit,vera, particularis sibiaffirmationisveritatem coraitem trahit,ea vero est,quidam homoanimal est. Nam si vernm estomnem hominem esseanimal, verum est esse aliquera; itera si quis universaliterenuntiet nullum hominem esse lapidem, etverumdixerit, subjectaei particularis negatio idemretinet, nec mentiturquidixeritquemdamhominemlapidem non esse; ita igitur universalibus atflrma-justum, etquemdam bominem non esse justum,hissuppositas universales falsas esse manifestum est,utea quae dicit,omnishomo justus est, et nullus homojustus est.At si quid taleaffirmatio particularispronuntietquo subjectum carere non possit, vera eritsuperposita alfirmatio universalis, ut cum aliquisenuntiat quemdam hominera esse animal, huic universalisaffirmatio in veritate consentit,qua3estomnishomoanimal est. At si quid particularis negatiotale proponat,quod subjecto nequeat inhsrere,veri-tione ao negatione vera dicentibus, parlicularis affirmatiotatem particularis negationis universalis negativaeetnegatio veram universaliurn sententiamconsequuntur.At si universales falsse sint, non necesseest parliculares universalium consensu pra3-veritas necesse est consequatur,utcumaliquisdicitquemdamhominemlapidem non esse,consonat universalisveritas propositionis quai nullum hominembere mendacium, velut in his universalibus quae Q lapidem essepronuntiat: quo fit ut pracedentibusproponunt omnem hominem esse justum, vel nullumquidera universalibus veris, particulares veras essehominem esse justura, quae cum una sitaffirmatio,altera negatio, utraeque sunt falsae; sed easparticularium falsitas non ex necessitate consequitur,nam et quemdam horainem esse justum, quaeparticularis est affimatio, vere quis dixerit, atqueideo falsis universalibus,particularesverasesse nonnecesseest. Quod enim universalis affirmatio falsadicatur oranem hominera esse lapidem, errat particularisafQrraatio qure proponitquemdamhominemnecesse sit; praecedentibus vero in falsitate particularibus,universalium veritas non subsequatur ;manentibus vero universalibus falsis, particularesmendacium dicere non sit neoesse, sicut ne veraquidem particularibus proponentibus, veram universaliumnecesse est esse sententiara. Et hoc quidemexempla docuerunt ; ut autem firma demonstrationeclarescat, utilis ad evidentiam rerum descriptioproponatur.

775 AN. MANL. SEV. BOETII 776Universalia affirmatio. Contrarise. UDiversalis negatio.Hse tum dividunt verum et falsom,lum falsae suQt utraeque, verae nuuqiiam.b4E .'-1 =Hae tiim dividuot verum et falsum,tnm veroe sunt, utraeque falsae nunquam^ o ^ 2 2P-;S ? S:Particularis ia afflrmatio. Subconlrariae. Particularisuegatio.Ex bis ergo qus superius dicla suntintelligi potestconlrarias quidem vel veruin inler se falsuraque dividere,velsinaulposse inentiri, veras sitnul esse nonposse; subconlrarias vero vel utrasque voras esse,veliilteram verara,aUerain falsam,iiunquam tameusimul proferre mondacium; angulares autem nequcin veritate unquara, neque in mendacio consonare,sed uni semper veram, alteri semper falsam essesenlentiam: nuncdemonstrandum estuniversalibusveris particulares non posse mentiri, falsis autemuniversalibus posse particulares non fulsa proferre.&.1 lari naraque negatione vera, universalis affirmatiomentietur; eadem falsa,verum universalis alfirmatiopronuntiat: quo fit ut falsa universali negatione proposita,afflrniationem universalem tum veram, tumfalsam raiionis demonslret eventus, quod impossibilenon est.Rursus si particulares faisae sunt, universalisquoquefalsitassequitur.Namsiparticularisaitirmativapronuntietmendscium.universaliquoqueatfirmationi falsitas inhaerebit, nam si haec veraest,falsa erit ei apposita negalio particularis; sed affirmationemparticularemconstituimusesseoaandacem,simul igitur particularis aflirmatio et negatio falsasunt, quod esse inconveniens prascedens traclatusdeclaravit.Item,si particularis negaliofalsadicatur,univer=alis quoque negationis falsitas consonabit:nam si negaiiouniversalis veraest, falsa est opposita,quffiest aiflrmalioparticularis,quomodo utrasquepartioulares,afflrmationem scilicet ac negationem,simulfalsas essecontingit,quod fierinon possepraediximus.At si vera sit afflrmatio particularis,falsa vel vera universalis afflrmatio esse potest: sedsi falsa sit particularis.negalionem veram esse necesseesl; si vera sit, habebit particularis negativamendacium.Sed cum verasitalfirmatioparticularis,negationem particularernvel falsani esse, vel veramnihil est impossibile. Rursus si negatio particularisteneat veritatem, universalis negatio vel verita*emtenere potest, vel proferremendacium. Nam si veraest,oppositam affirmationemparticularem falsamesse manifestumest; si falsa est, veritatem particularisalflrraativa custodiet: quo fit ut si particularisnitur universalisnegatio.spd positaest veraaflirmatiouniversalis; hoc igitur modo utrasque simul verasesseconlingit,al'flrujationemscilicetuniversalemuniversalemque negationem,quod evenirenonpossemonstratum est; non igitur fieri polesl ut afflrn?ativauniversali vera proposita, particularis atflrmatiomentiatur. Eursus si vera est universalis negalio,parlicularem quoquenegationem veramfsseconcedo,niim si falsam quis dixerit universalem affirmationem,quas est ei opposita veram necessarioessefatebitur.At siuniversalisnegatio veraessepropositaDico enim si universalisaffirmatio sit vera.particu- ^ negatio leneat veritatem,affirmatioparticuIaris veraJarem quoquealfirmationem veram futuram; nam si vel falsa sit, quorum neutrum impossibilenon essefalsaest.erit veriquEe particulari afflrmationi oppo-praemissa docuerunl, atque haec quidemdeuniversalibusdictasulflciant. Nunc deinfinitis ac singularibusdisseramus, quarum quidem indefinitse sunt,quibusnuUasignificatiodelerminationisadjuDgitur,sed prffiler universaliset particularis intelligentiamquantitatis proteruntur, ut homo justus est, homojustus non est, quibus tametsi ut, diclum est.nullasignificatio determinatiouis adjungitur, vim tamenobtinent particularium propositionum Namque utijlae quas subcontrarias in prioredescriptione signavimus.aliasquideminler seveiumfalsumquedistribuunt,alias quidem invicem veritate conspirant,nunquamtamen siniul videntur posse mentiri, itaest,simul igitur universalesnegationem et alfirmationeiiiveras esse contingit ;quod fleii non posse D etiam indeflnitae, siquidem tale est quod enuntiatsuperius positaexempla docuerunt. At si falsa est quod subjecto semper inesse necessesit, arflrmatiouniversiilisalfirmatiOjparticularisvelfalsum poteritenuntiare vel verum : quo posito nihil impossibilecomitalur, sive enim falsasit, eritvera negatio universalis,seu vera illa sit, universalem negationemfalsitas obtiDebit.Quod fit ut talsa universali alfiraatione,universalis negatio, tura eifalsitateconsonet,tum ab ea veritate discordot, quod non esse impossibilesuperiuribusdoceturexemplis.Eodem quoquemodoelsi universalis negatiofalsa sit, parlicularemnegationcra.vclveram, vel falsam csse poseibileest,nequeidcirco aliquidsequiturincongruum.Particu-est vera, falsa negatio, ut in his propositionibus :homo animal est, homo aninial non est. At si id inindefinitis propositionibus efieratur quod subjeotinalura non suscipit, negatio quidem vera est, sedaffimatio junctaest falsitati, ut si quis dicat: homolapis est, homo lapis non est, ut vero utraeque inpronuntianda falsitateconsenliant,non potestinveniri.Eademtamen ab universalibus alfirmativis atquenegaiivis, iia dissentiunt.ut quoquo modo supjectapermuteSjUnasemper veritatis, altera sitsemperplena mendacii.Exemplum vero hujusmodiprae-

777 INTRODDCTIO AD SYLLOGISMOS CATKOORICOS. 778dioati, quod subjecto semper inhffireat, hoc eat, A Hujusuniversalis negatiomentietur.cum quis dixeomnishomo animal est,homo animal non est,nullushoraoanimal esl.homo animal est.Hicindefinitserit aullum hominem esse justum. At si id affirmabiturindefinite quod a subjecto divelli secerniquevi eadem funguntur qua et particularis,hujus vero non possit, vera nihilominus erit affirmativa quaaquod nunquam inhaeret,hoc est, omnis homo lapis proponil omnem hominem esse animal. At si idest,homo lapis non est.Nullus homo lapis est.homo quod subjecti naturam non recipitproponitindefinitalapis est, in his quoque indelinitae universalibus negatio,veluti si dicat hominem lapidem non esse,oppositcE per unamquamque oppositionem unam veram,falsamalleram reddiderunt, item quod susci-nihilabejusveritateuniversalis negativa dissentiet,ut ea quae nullum animal esse proponit. Nihil igiturpere subjeoti naturam valeat et possit amittere.Omnishomo justusest,homo justusnonest. NuUushomo justus est,homo justus est,in his etiam inde-dubiumestindeflnitasparticularibusesseconsimiles,eamdemque vim veritatis ac falsatis significationibusobtinere:dequibussufficienterdictumest.Nunofinitae particularibus immutatse sunt,qu8e universalibusobjecta per unamquamque proposilionum adversitatem,unide singularibus explicemus,quae nihil superioribussimilesexstant.IllaBnamquequoniam constituebantsemper verum.alteri divisere men-universale subjectura,dequopraedicatum terminumdacium.Prstereaquoquemodoterminorumexempla g dicerent, idcirco suscipiebant etiam differentiasponantur, si afflrmationes, affir.mationibus, negationesnegationibuscomparemusjuniversalibusverisquantitatis.Namquod universaleestetuniversaliteret particulariter et indefinite poterit pronuntiari.Atindefinitarum veritas provenit, ut cum verae sunt, haequae unum aliquid ponunt,singulariter atqueindividueomnem hominem esse animal,et nullum hominemdifferentias quantitatishabere non possunt,esse lapidem,constat veritas indefinitis quae proponunt,ethominem animal esse,et hominem lapidemnon esse.At si universaliumfalsitasantecedat,lndefinitarumvel veritas, vel mendaoium variabit, hocmodo.Falsaenimest universalisenuntiatio quae proponitoranemhominem esse justum ; sed eaquae dicithominemesse justum, tenetin humanae naturaeparte veritatem.Namsi non babetomnishomojustitiam.cumtamcn aliquis habeat,vere dici potesthominemessejustum.Item,cum proponitur universaliter,nullus homo justus est, falsum est, at si idindeflnitae denegetur,a veritate non discrepat.Narncumsit aliquis homo non justus.non mentieturquipronuntiaverit hominemesse nonjustum.Item cumsit falsa quae universaliter affirmat dicens omnemhominem esse lapidem,falsa estquaeidemindefinitaenuntiatione confirmat dicens hominem esse lapidem.Rursus cum sit falsa negatio per quam proponiturnullumhominem esseanimal,falsaestindeflnitanegatio quae pronuntiat hominem non esseanimHl.Hic quoque particulariurasimilitudoservataest.Nara in subalternis vera universalilas veritatemparticularitatis trahebat. Falsa verouniversalitasnec veritatis,neo mendacii necessitatem particularibusafferebat. Eadem omnia universalium atqueindeflnitorum collatione proveniunt.Rursus indefi-atque ideo solain eis relinquiturdiscrepantia qualitatis,quodhaec quidem afflrmatio,illa vero negatio.Semper igitur inter se alfirmatio et negatio singularisverum falsumque distribuent, si non cieteraimpediant quas sensum in alias atque in alias significatiouessolent defleclereac detorquere.Cum verounumatqueidemprcedicatum atquesubjectuminaffirmationeet negatione constiterit, uno eodemquesumptum terapore,uno eodemque prolatum modo,ad unum atque idem relatum,de una atque eademparte propositum,necesse est ex his unam semperesse veram.alteram semper esse falsam. Nam siveaequivocos terminos sumant.sive non ad idem tempusprocedant,sive alius utrisque insit modus,sivead alias partes velad aliquid aliud referantur,vera3utrasque esse contingit.Age enim aequivocum terminumsumat alfirmatio, dicatque, Calo Ulicae seperemit, negetque negatio, Cato se Uticae non peremit.Hic igitur utraeque sunt verae, quoniam Catoaequivocum est.Namque Gato praetorius Uticae sibimanus intulit, Gato vero censorius minime. Itemproponatur afflrmativahoc modo,Nocte lucet,negatiorespondeat, Nocte non lucet. Hio igitur lucereaequivocum est.Atque ideo nihil irapedit quominuButrsque in veritate permaneant.Affirmatio namquecum dicit lucere nocte^lunae loquiturlucem.Ulaveronitas primum falsas constet^universalesquoque ne- D cum negat,de solis luoe signifieat.Hic igitur asquicesseest esse mendaces,ut si falsum sit esse hominerajustum,falsura erit omnem horainem essejustum.quandoquidemnon oapit veritalera, si justusvocum prasdicatum utrasque verum conservare permisit.Item si quis de Socrale proponat dicens,Socratessedet,atque alius neget, Socrates non sedet,vel unus homo non fuerit.Item,si mdefinita negatio utrsque veraa esse queunt, si ad diversa temporamentiatur, verura uiversalis negatio non habebit, referantur. Potest enim nunc quidem Socrates se-veluti si falsa sit ea quee dioit hominem non essejustum, quandoquidem non potest universaliter abhomine denegari, si vel uni hominum probabituradesse justitia.At siindeflnitae sententiara veritatisobtineant,universales tura veras, tum eveniet essemendaces: velutoum diciraushominemeBsejustumverum est, est enira homo quijustitia non careat.Patrol. LXIV.dere,alio vero temporenon sedere. Rursus si quishumani oculi colorem nigrum esseconfirmet,aliu8-que nigrum non esse oontendat,utrique verum loquentur,siad singulas oculi partes affirmatio negatioquereferantur. Nam quod circa orbem est quiHiedius populam tenet, album est. Ipse vero orbisniger visitur.Rursus si deSocrate inter duoslocato23

779 AK MANL. SBV. BOBTIl 786versitate tem.poris erretur,si non ad alium affirmatio,Omnis homo rationalis est.Nullus bomo rationalis est.Quidam homo rationalis est.Quidam homo rationalis non est.Omnis homo grammaticus est.NuUus homo grammaticus est.Quidam bomo grammaticus est,Quidam homo grammaticus non est.Omnis homo lapis est.NuIIus homo lapis est.Quidam homo lapis est.Quidam homo lapis non est.Omnis homo justus est.NuUus homo justus est.Quidam homo justus est.Quidam homo justus non est.Omnis homo risibilis est.Nullus homo risibilis est.Quidam homo risibilis est.Quidam homo risibilis non est.segregari.ut ab homine rationabiIitas,vel a subjectoquidem recedere queat, sed subjecti naturam nonpossit aequare,ut hominis gramraaticus, unam veram.alterarafalsam esse proveniet.Nam qui dicit,omnis homo rationalis est, verum loquitur, et quidixerit,omnis non homo non rationalis est mentietur.Divinje namque subslantiae rationia quidemcompotes sunt,sed homines non Eunt. Item ai quisquis dixerit: Socrates dexter est,aliusque reapon- A ad alium negatio referalur.una semper veritati condeat,Soorates dexler non est, utrisque constare juDcta est, retinet semper altera falsitatem. Quoniamveritaspotest.Ad eum quicumsinistra Socratisest,dexter est.Ad eum vero cujus isvo lateris pars Socratisdextra conjungitur, dexter non est. Item, side ea convenientia propositionum quae utris-quesimplicibusterTiniseodemqueordinecaptareturexplicui,nuncde ea participalionedicendumestqusqnis ovum animal esse constituat, aliusque ovum et utrosque terminos et eumdem ordinem servat;animal esse neget, utraeque a veritate non dissonanthoc autem (ut diclum esl) tribus contingere modis: namque ovum potestate animal est, actu potest, aut enim praedicatus tantum, aut subjectusanimal non est. Ita igitur inter se singulariam terminu3,aut uterque cum negatione proponitur.Atsubjectorum propositionpsverumfalsumque distribuent,tum enuntiatio vel ab infinito subjecto.vel ab infiramut unam veritatem necesse sit habere, altenitopraedicato, vel ab infinitis utrisque consistit.mendacium,si neque quod subjeotum esl, nequeQuoties enim nomini negatio subjungitur, nomenquod pr8edicatum,aliqua sit aequivocatione con-redditur infinitum. Atque ideo per oppositionemfusum ad idem tempus,ad easdem partes.ad eumdemparticipatio fleri dicitur.Nomini enim simplici sem-modum, eademque rem ad quam afflrmatio perinflnitum nomen opponitur,ut hnmo.non homo,retulit ea quae proponuntur in negatione afferatur, p animal.non animal,et caetera: quae cum itasint,di3ut si quis deSocrate pronuntiet.Socratescalvusest,Socrates calvus non est.Si igitur de Soorate eodemaffirmatio negatioque proponant.si eamdem calvitiisignificalionem affirmatio sumpserit et negatio, siponanlur simplices,atque ex earum natura caeterascolligamus. Primo igitur propositionum series describatur,ea scilicetquee utrisque jungitur flnitis,propositisquesimplicibusitaexinflnitisomnibuscopulatarumeamdem utraeque capitis partem loquantur, si velpropositionumordojungatur,ut affirma-actum utriEque potestatemve significent, si nulla ditionesa('firmationibus,negationes negationibus,adversisfrontibus collocentur.Omnls non homo non rationalis est.Nullus non homo non rationalis est.Quidam non homo non rationalis est.Quidam non homo non rationalis non est.Omnis non homo non grammaticus est.Nullus non homo non grammaticus est.Quidam non homo non grammaticiis est.Quidam non homo non grammaticus non est.Omnis non homo non lapis est.Nullus non homo non lapis esl.Quidam non homo non lapis est.Quidara non homo non lapis non est.Omnis non homo non justus est.Nullus non homo non justus est.Quidam nonhomo nonjustus est-Quidam non komo non justus non est.Omnis non homo non risibilis est.Nullus non homo non risibilis est.Quidam non homo non risibilis est.Quidam non homo non risibilis non est.Harum igitur talis est consocianda falsitate vel ve- pronuntiet, omnis homo grammaticus, est falsumritale proprietas, ut affirmationes quidem inter se D dixerit.At qui proponit,omnis non homo nongramuniversales particularesque negationes vel in veri maticus est,verum dixerit.Nam qui homo non est,tate vel in mendacio consentire queant, vel verum grammaticus esse non potest. At si id de subjectointer se falsumque dividere. Si quid enira de subjectopraedicetur quod vel nunquam subjecto valeatcon-tale praedicetur quod vel de subjecto nequeat venire,ut lapis homini.vel conveniens ab eopossitabscedere, cum sitmajus atque universaliua subjecto.utjustitia homini,simul utrisque falsitas provenit.Nam si quis dicit, omnis homo lapis est,falsam fecerit propositionem.Eodem quoque modnqui dixerit, omnis non homo non lapis est, cumsilex homo non sit, sed lapis. Item propositio,oriinis homo justus est, falsa est, cujus sequiturfalsitatem, omnis non homo non justus est. Nam

781 INTRODUCTIO AD SYLLOQISMOS CATBaORICOS. 782divinisBubstantiisadest semper justitia,cumnonsit A igitur quidem in affirmationibus universalibus ethumanitas. At si quid tale de subjecto praedicetur particularibus negativis veritas falsitasque et simulquod et semper ei copuletur, neque tamen subjectumaliquoties invenitur, et inter utrasque dividitur.possit excedere, ut risibile homini, utrinquesententia in significandi veritate concurrit, omnisNegationes vero universales et particulares affirmationesnon simili respondent modo. Sed negationeshomo risibilis est, vera est, omnis non homo non quidem universales, unam verum dicere, alteramrisibilis est, hcec retinet veritatem. Nam quia risibilehominis proprium est, recte dicitur non esserisibile quidquid homo non fuerit. Eadem omnia inparticulari negatione redduntur.Namsive quaesuntmajora subjecto atque ab eo discedere nequeunt.utrationabilitas ab homine,vel quae disceduntquidem,sed sunt majora subjecto, ut grammaticus homine,falsam,simul utrasque falsas esse possibile est. Simulautem veras nunquam esse contingit. Nam siid quod adesse subjecto non potest, praadicetur, utlapis homini, unam veram faciunt,alteram falsam,ut est,nullus homo lapis est, vera est,faisa est queeproponit, nullus non bomo non lapis est, omniaquippeanimalia prffiterhominem ita non suntlapi-de subjccto praedicentur,unam veram, alteram falsamfaciunt.Nam qui dicit, quidam homo rationalisdes,sicut ab hominum natura sejuncta sunt. Quidquidvero aliud de subjecto pre6dicetur,neutri connonest,falsum proposuit ;qui vero respondet,qui- -p stare veritas potest : ut si quis proponat, nullusdam non homo non ralionalis non est, verum lo homo rationalis est, falsum dixerit ; aliusque respondeat,quitur. Divina quippe substantia non est quidamnullus non homo non rationalis est, banchomo, sed carere non potesl humanae ratione naturae.quoque convincit ratio mentiri, equus quippe nonItem, quidam homo grammaticus non est, homo est, nec eum quis dixerit rationis esse parti-vera est, sed falsa est si dicam, quidam non homo cipem ; ut autemsimul veree sint.nullus poterit tcrminusnon grammaticus non est. Cum illud sit verius,approbare.Particulares autem affirmativae inquoniam qui homo non fuerit,non potest esse grammaticus.Atdifferentiam veritatis falsitatisque disoedunt, quo-siquae velnunquam de subjecto possunt ties aliquid tale de subjecto dicitur,quod nunquamvere praedicari, ut lapis de homine, vel prsedicanturpossit adesse subjecto.ut lapis : nam si quis enun-quidem et suntmajora subjecto, sed ab eo distiet,quidam homo lapis est, falsa propositio est:cedere separarique patiuntur, ut justitia ab homine,verasprotinus utrasque conservant. Nam quidicit, quidaiii homo lapis non est, verum dixerit.At si quis respondeat, quidam non homo nonlapis non est, is quoque verum dixerit : si quidemtatemtenet. Sedneilla quidera falsa est quae proponitqueradam nonhominem nonjustum non esse;hocenim, utdictum est.divinis substantiis invenitur,utjustiliam teneant, quamvis ab hominis diffinitionesejunctiB sunt. Item, si id quod abesse nonpotest, et sit aequale subjecto, de eodem subjectopraedicetur, ut risibile homini, incurrit utrisquemendacium. Nam quidem homo risibilis non est,falsa est, cujus falsitatisese «mulam prasstat quaenon est,proponit, quidam non homo non risibilequasi qui homo non sit possit esse risibilis. Itaat si quis respondeat,quidam non bomo non lapisest, tenet contrariam veritatem,equus quippe nonhomo est, nec lapis esse dicetur. Quidquid veroaliud de subjecto praedicabitur, est eas in veritatissignificationem convenire,ut,quidam homo rationadesilioe vel de hujusmodi caeteris velit intelligi, ^ lis est, vera est, quidam non homo non rationalisquaa cum non sint homines, non lapides non sunt.Item,quidam homo justus non est^propositio veri-est,huic quoque verilas constal, equus quippe nonhomo est,nec ralione subsistit; ut verosimul falsaesint, nullis reperietur exemplis. Ad hunc igiturmodumei de ceeteris quaevel subjectum ve.l praedicatumretinentinflnitum,ad veritatis falsitatisqueconsensum enuntiationum proprietas considerandaest, de quibus modo breviter quid eveniat tetigissesufficiat,singulavero lectorisexplorandadiligentiae,et per convenientesterminos rimanda permittimus.Disponantur igitur propositiones quae ex utrisquesimplicibus terminis oonstant,easque quarum subjeclumtantum abnualur ex adversa parte respiciant.Simplices.Omnis homo rationalis est.Nullus homo rationalis est.Quidam homo ratiooalis est.Quidam homo rationalis non est.Omnis homo risibilis est.Nullus horao risibilis est.Quidam homo risibilis est.Quidam bomo risibilis non est.Omnis homojustus est.Nullus homo justus est.Quidam homo justus est.Quidam homo justus non est.Ex subjectis finitis.Omnis non homo rationalis est.Nullus non homo rationalis est.Quidam non homo rationalis est.Quidam non homo rationalis non est.Omnis non homo risibilisest.Nullus non homo risibilis est.Quidam non homo risibilis est.Quidam non homo risibilis non est.Omnis non homo juslus est.NuUus non homo justus est.Quidara non homo justus est.Qaidam non homo justus non est.

783 AN. MANL. SBV. BOETII 784Ossnis homo graramaticus est. A.Nullus tiomo grammaticus est.Quidam homo grammaticua est.Quidam homo grammaticus non est.Omnis bomo lapis est.Nullus homo lapis est.Quidam homo lapis est.Quidam homo lapis non est.In harumigituraffirmationibusquidemunaversalibusveritas el falsitasdistribuitur,si quis tale de subjectoprsedicetur quod abesse non possit,sive illudmajus sit,ut animal homine.sive aequale, ut risibilehomini. In his enim unam verara, alteram falsamesse necesse est, quidquid vero prseter ea (ueritpraedicatum,unam semper veritas,alteram semperfalsitas non sequitur . ut autem simul verse sint nequitoslendi.Particularium vero in affirmationibusquidem,siquidem eopraedioenturquffivaleanttransiresubjectum, sive ab eo separari nequeunt,ut animalab homine,seu possint, ut justitia ab homine,Simplices.Omnis homo lapis est.Nullus homo lapis est.Quidam hooQO lapis est.Quidem homo lapis non est.Omnis homo animal est.Nullus homo animal est.Quidam homo animal est.Quidam homo animal non est.Omnis homo risibilis est.Nullus homo risibilis est.Quidam homo risibilis est.Quidam homo risibilis non est.Omnis homo justus est.Nullus homo justus est.Quidam homo justus est.Quidam homo justus non est.Omnis homo grammaticus est.Nullus homo gramraaticus est.Quidara homo graramaticus est.Quidamhomogrammaticusnon est.Harum igitur affirmationes universales, siquidemprsdioent quod subjecto nequeal convenire, ut lapishomini, vel a subjeoto, cum sit aequale vel sitmajus,non possit abscedere, ut animal vel risibileab homine,unam semper necesse est veritatem,alteramproferremendaoium : quidquid vero praetereafuerit praedicatum,utrisque falsitas invenitur.ut adveritatem convenire non possint. Negatioaes verouniversales siquidem id de subjeotopraedioent quodsubjecto adesse possit et abesse, ita ut excedat, utvirtus hominera,vel id quod adesse quidem queat,sed non possitadKquare9ubjeotu;n,utgrammaticushominem,utr«que in falsitate coramunicant.Quidquidvero aliud fuerit prasdicatum,unam,veritas,alteramfalsitasoonsequetur;utautemsimulveraBsint,nequitosteniii.Partioularium veroaffirmationesquidemsimul versesunt, si id quod vel adesse possitOmnis non homo graramaticus est.NuUus non homo grammaticus est.Quidam non homo grammaticus est.Quidam non homo graramaticus non est.Omnis non homo lapis est.Nullus non homo lapis est.Quidam non homo lapis est.Quidam non homo lapis non est.loquiturutraque verasententia.Quidquid vero prasiter ea fuerit praedioatuiu, unam veritas, alteramfalsitas tenet ; falsae vero simul nequeunt inveniri.Negationes vero particularessiquidem id praedicentquod a subjeoto non possit abscedere,sive illud majussit.ut ratiouale homine,seu aequale, ut risibilehominl, uni constabit veritas, altera mentietur. SiB quid vero praeter ei fuerit praedicatum,veras semperutrasque constat, ut ineas communis falsitasnunquampossit incidere.Item disponantur in ordinemprimum quidem simplioes.has e regione respiciantquae subjeclo simplici denegantur praedioato.Ex infinito praedicato.Omnis homo non lapis est.Nullushomo non lapis est.Quidam homo non lapis est.Quidara homo non lapis non est.Omnis homo non animal est.NuUus homo non animal est.Quidam homo non animal est.Quidam homo non animal non est.Omnis homo non risibilis est.C Nullus horao non risibilis est.Quldam homo non risibilis est.Quidara homo non risibilis non est.Omnis homo non justus est.Nullus homo non justus est.Quidam homo non justus est.Quidam homo non justus non est.Omnis homo non gramraaticus est.Nullus homo non grammaticus est.Quidara homo non grammaticus est.Quidam homo non grammaticus non est.vel abesse praedicetur.siveillud raajus sit,ut justitiabomine, seu minus,ut grammaticus ab homine.Si quid vero aliud fuerit praedioatura,veritas ineasao falsitas distribuitur.ilaut nunquam eommunemD consonent falsitatem.Particularesquoque negativaeNam siin similibus terrainis veritate conoordant.quod adesse vel abesse poteat, siveillud majus situt justus ab horaine, sive minus, ut gramraatiousabhomine,de subjeoto praedicetur,veritas utrisqueoonstabit. In aliis vero cunctispraedicationibus univerita3,aUeri falsitas cedit. Nunquam tamen utraequein prodenda falsitale consentient. Praeterhancauteminterseconvenientiampropositionum.babentaliquid hse propriumquaepraedicatum adjeola negationepronuntiant, quod caeteris inesse non possit.Arfirmationes namque negationibus,negatioDesqueafflrmationibus, quarum universalis estpropositio,

785 INTRODUCTIO AD SYLLOGISMOS CATBGORICOS. 786itemqueparticulare8affirmatione3negationibus,ne- A venientium autem ordinem seriemque describimuagationesaffirmationibusitaBonveniunt.utnunquam quas si quis in superius posita respexerit; videbitneque In falsitate, nequeinveritatediscordent. Con- angulariter conversas.Omnis homo rationaiis est Conveniunt Nulius homo non rationalis est.Omnis homo non rationalis est Conveniunt Nullus homo rationalis est,Quidam homo non rationalis est Conveniunt Quidam bomo rationalis non est.Quidam homo rationalis est Conveniunt Quidam horao non ralionalis non est.Quod idcirco in his tantum videtur evenire, quod ponat quemdam hominem esse lapidem, eamquede eodem subjecto uterque intelligiturordooppositionis.convertat dicens quemdam lapidem esse hominem,Nara quae dicit, omnis homo rationalis esl, mansit in utrisque mendacium. Hoc igitur modoaffirmatio particularis sui recipit conversionem.Item negatio universalis converti potest, ut side homine rationale prsedicavit ;item quae proponit,omnis homo non rationalis est, de eodem hominenis hic finis est, de propositionum conversione do-rationale sejunxil, ut merito simplicesaffirmationes quis enuntiet nullum hominem esse lapidem, eamdemqueconversis terminis dicat nullum lapidemnegationiconsentiant.Atnooinaliisintelligituridemesse subjectum. Nam et illa quae proponit omnem esse hominem, simul veritatem tuentur. At si quisnon hominem esse rationalem, et illa qus enuntiat _ dicat nullum hominem esse animal, atque eamdem, : :.:i.:i j -!.._:-. B _. . ^ : : ., j- ,,.,„omnem noo hominem esse non rigibilem, de homine subterminorumconversioneproponatdicensnullumnon loquuntur, sed quolibet alio quod hominis negationerelinquitur.Atqueideoveluitextraneaeatque tem. Hoc igitnr modo universalis quoque negatioanimalesse hominem; neutra suamperdidit falsita-a semet alienae, nec ia veritale possidet aliquam sibiipsaconvertitur, universalisvero affirmatio nonnec in falsitate concordiam. Indefinitas autem pro-tenctperpetuam conversionem : quamvis enim quo-positiones, quoniam particularibus similes essemonstravimus, adjungendassuperioribusnonputavi.Id enimindefinitisnecesse estevenire,quod particuiaribussolet incurrere. Expeditis igitur his propositionibusqus exulrisquecommunicant terminisatqueeodem ordinecollooatis, nunceampropositionumconvenientiam vel participationem loquamur,quae in utrisque quidem terminis convenientia, sedcrdiniscommutationeconsistunt, cujus disceptatio-ties de speciebus propria prsdicentur converti universalesaffirmationesqueant.ut si quisdicatomnishorao risibilisesl,poterilternnnorum ordinempermutare,omne risibile esse hominem, tamen nonesthaec ffiqualis atque in omnibus terminis fida conversio.Quid enim cum quis ita proponit, omnishomo anlmal est? nunquid convertere vere potest,ut omne animal hominem esse pronuntiet? Quarecum aliquoties universalis affirmalio conversa proprian»non teneat veritatem, dicitur conversioniscuisse, quid enim est aliud propositiones mutato C naturam non posse 8

787 AN. MANL. 8EV. BOETII 788hominemcsseanimal, etconversaparticularisaffir- A contingit.|uam pauloanteinsimplicibushabebatur.matio quse pronuntiat quoddamanimal essehominem,utraeque simul a veritatis signiiicatione non appositionem dicuntur, unusque enimAtque in his enuntiationibus converti termini perterminorumdeficiunt. Ita igitur universalis aftirmatio, quae suiconversionem perpetuam ferre non poterat, peracoidens particulari affirmationi conversa est. Peraccidens autem idera quoniam particularis afflrmatioprincipe sibi ipsa loco oonvertitur, conversae autemparticulari affirmationi universalisaflirmatio eamdemretinet in veritate sententiam. Eadem ideoest etiam universalis negationis, quae quoniam ipsaprincipaliter converti potest, conversaeque negationiuniversali ilia qufe subalterna esteamdem. veritatisrefert sententiam. Particularis negatio conversaad veritatis significaiionem poterit conveni-re, ut si quis nulium hominem esse lapidem con- gfirmet, et hujus conversio est, nullum lapidem essehominem, quae cum verapraecedat, subalternae particularisnegativa perflcit veritatem : ea vero esl,quidam lapis homo non est, quas comparata universalinegationi quae dicitnullum hominem esselapidem, quamvis terminis discrepans.tamen similisveritate proponitur. Igitur particularis negatio,quae sibi ipsi converti non polerit, universali negationiper accidens converti potest. Per accidensaulemidcirco quoniam universalis negatio in se ipsampriore loco converti potest. Per conversionem autemsHi cum particulari negatione similem veritatisvidetur obtinere sententiam. Itaque concludendumest particularem quoque atflrmationem universalemquenegationera conversionem suiflrmamac stabilemcustodire. Afflrmationem autem universalemparticularemque negationem in convertendofirmasesse non posse, sed hano afflrmationipariiculari,illam universali negationi per accidens, posseconverti. Restat nunc de eapropositionum convenientiavelparticipatione disserere, in qua utrinqueterminorumordine permutato, uni velulriqueeorum negativum copulatur adverbium.Simplioes.Omnis homo animal est.NuIIus homo animalest.Quidam homo animai est.Quidam homo anlmal non est.SedquanquamhujusmodiparticipationispluresessedifTerentias noverimus,ad instructionem tamenCa-negatione praepositaterminis sirapliciter pronuntialisvidelur oppositus. Hujus vero participationis esttriplex modus : aut enim praedicato tantum termino, negatio jungitur, aut subjecto, aut utrique terminidenegantur. Primumigitur supposita descriptionepandanturexempla.Postautemquemadn-iodufflse habent ad veritatis falsitatisve oonsensum consequentisordinedisputetur.Acprimuiuquidemdehacdisserimus cujus subjectum praedicatumque negatur.Postvero cujus subjectum solum, postremo cujusquipra;dicaturterminusoumnegatione|profertur.Atqueearuinquidemnaturamatque ordinem ex sim-pHcibus informabimus. Simplicesautem,inquantitatumdifferentiisconstitutas,quatuoressemonstra-vimus.Sitigiturprimaquidemaffirmaliouniversaiis,quae proponat omnem hominem esseanimal ; adver"sum hanccollocetur afflrmatio universalis, quaenonsolum conversis terrainis enuntietur, verum in unoquoque termino negativum adverbium habeatadiunctumhocmodo,ornne non animal non homo est.Rursus proponatur universalis negntio, ea quae est,nuUushomo animalest; huicadversumteneallocumuniversalis negatio terminis cum negatione conversis,idnullum non animal non homo est. Item sitparticularisaffirmatiopimplex,quidamhomoanimaIest ;huic terminus atque exadverso referatur particularisaffirmatio, quee, oommutatisinordinem terminis,negationes utrisque gestet oppositas, ut estquaddam non animal non homo est. Item sit particularissimplex negatio quae proponat quemdamhominem animal non esse ; hanc ex adverso respiciatparticularisnegatio,quas,permutatisadordinemterminis, adverbium negationis adjecerit, ut est,quoddam non animal non homo non est.Conversae utrisque Infinitis.Omne non animal non homo est.NuIIum non animal non homo est.Quoddam non animal non homo estQuoddam animal non homo non est.In illis enim affirmatio universalis particularisquenegatio conversionem stabilemnontenebant. Alflrmatioautem partieularis atque universalis negatiomanifestum est. Ea vero afflrmatio quae proponitomne non animal non hominem esse infinitommterminorum positione conjuncta est. Non animalenim et non homo nomiuaesse infinita, innominisOitflnitione praediximus, quaquidem sese ad veritatisfalsitatisve rationem sic habenl, ut enim negationibusadjunctisinfinitanorainasimplicibusopponuntur,itaetiamconTersiopropositionumcontrariotegoricorura Syllogismorum de hactantum propo- D conversae ceriissime tuebantur vel in veritate, velsuisse sufficiat,quarumquidempropositionumpars in falsitate consensum. Hic omne diversum est.exsimplicibus nominibus constat, pars vero ex infinitis,Universalis namque affirmatio et particularis nega-Nam propositio universalis, quae est omnis tiop6roppositionemsibiipsaconvertitur,universaIishomo animalest, exutrisquenominibusfinitis constat.Namque et homo et animalfinita nominaesseautem negationis et particularis afflrmationis nonest ad veritatis falaitatisve consensum flda conversio.Ac primum de universali afflrmatio tractemus,quae cum in simplicibus vera sit, veritatem quoqueper oppositionem conversa oustodit, ui ea quas dicitomnem hominem esse animal,vera est,atqueilliperoppositionem convertitur, id est, omne non animalnon homo est, enmquoque veram esse necesse est.Propositionisautemhujusistasententiaest,quoniamnon6sthomo,quidquid animal non est, quod verum

789 INTRODUCTIO AD STLLOOISMGS CATEOORICOS. 790esse nuUus ignorat.Item sisitfalsa universalisaffir- X minum naturasejunctasunt, ut equus, arbor atquematioin simplicibusterminis constituta, falsa quoque ejus per oppositionem probabitur esseconversio: nam cum dicimus, omnis lapis animal est, falsaest, atque illi per oppositionem convertitur, idest, omne non animal non lapis est, eam quoque falsamesse necesse est. Id enim ex tali enuntiationesentituf, quoniam quidquid animal non fuerit, idlapis non est, quod apertissime falsum est, cum lapisipse animal non sit; quod si universalis affirmatioterminorum oppositionem oonserva sibimetciat. Nam cum affirmatio simplexparticularis verain veritate convenit et in falsitate, non estdu-sit, ut est quidam homo animal est, si hujus terciat.bium quin universalis simplex affirmatio stabili peroppositionem conversione monstretur. Idem de siraplioietiam particulari negatione dicemus. Nam cummini cum oppositione convertantur, fiatque propositio,quoddam non animal non homo est, a veritatenon discrepat. Quid enim aliud enuntiatio ista densignat quam esseremaliquam quaecum animal nonhasc falsa est, ut ea quae dicit, quidam homo animalnonestjilla quoquefalsitatem tenebit,quaehuic terminorumoppositione convertitur, ut ea quae propo-sit, ne homo quidem sit, ut lapis simul et animaliset hominisnaturadeflciat.Sedhicin veritateconaen-nit, quoddara non animal non homo non est. Idenim ei hac enuntiadone colligilur, quod res qusnon sit animal, sit hemo. Etenim hoc esse hominem,quod non esse non hominem. At si vera sit negatioparticularis ex simplicibus terminis juncta, nl estquidam lapis animal non est, non deerit veritascum terminorum oppositione conversae quas proponit,quoddam non animal non lapidem non esse.Id enim conversio ita significat, quod res quiedamquae animal non sit lapis sit, hoc est enira esselapidem quod non esse non lapidem; quod si particularissimplex negatio per oppositiones propriaconversioni et in veritatis et in falsitatis significa'alia plurima. Si igitur negatio universalis per oppositionempropriae conversioni in falsitate quidemconvenit, nec tamen in veritate consenlit, recte pronuntiaturconversionem perpetuam atque asquabilemnon habere. Eadem quoque ratio est in alfirmationesimplici particulari. Nam inhocquoquesaepe error deprehenditur, ut certae propositionumconversiones putentur, si quis non ad lalsitatisquoque, sed ad solam convenientiam veritatis aspi-sus ad falsitatem usque non tendit. Quid enim si sitfalsa simplex afflrmatio particularis, ut est, quidamhomo lapis est ? nonerit ejusperoppositionem falsaconversio, quidam nonlapis non horao est ? Atquihaec flrraa veritatc cor^sistit^id enim exhac propositionedatur intelligi quod sit quidam quod cum lapisnon sit, ne homo quidem sit, ut equus atque arbor,qucB nequehomtnis, neque lapidis diffinitioneclauduntur. Quod si particularis affirmatio, dum peroppositionem converlitur, in veritate quidem tenelsecumipsam concordiara,infalsitate aulem sibimetipsadissentit, rectum est pronuntiare quod termininegationeconjunctaconversionemfirraara stabilemtioneconcordat, non est dubium particularem C que non teneant. Quarecum in simplicibus, ac praesimplicemnegationem certo sibi ac stabili modoper oppositionem terininorum posse converti. Innegatione vero universali non est perpetua nequefida conversio. Quod quidem fallere polerit, si quisad solam respiciat convenientiam falsitatis. Namcum sit falsa simplex universalis negatio qusp proponitnullum hominem esse animal, falsa est quaeei per oppositionem converlitur, utesl, nullum nonanimal non homo est. Id enim ex haec propositionemonstratur, qnoniam omne quod animal non est,id homo est, hominem esse significat, quidquidanimal ncn sit, qus proponit, nullumesse non hominem,qui animal non sit. Sed hic in falsitate consensusad veritatem usque non pervenit. Age enimter oppositioncm conversionibus, universalls quidemnegatio particularisque affirmatio perpetua fidaqueterminorumpermutatione vertantur,afflrmamatiovero univcrsalis particularisque negatio minime,dum per terminorum oppositionem simplexpropositio sibi ipsa convertitur, omnia, ut dictumest, adversa ratione contingunt, universalia namqueaffirmatio et particularis negatio firmam negatarumparlium retinent conversionem. Universalis autemnegatio in falsiiatequidem recte sibiipsaconvertitur.In veritate autem sibi ipsa discordat. Pyrticularisautem afflrmatioin veritate quidem sibiconvenit, sed in falsitate dissentit. Similis autemcontemplatio est in his quae, converso ordine tersitvera simplex universalis negatio, nullus homo ]) minorum, prjedicato tantum vel subjecto sibi copulapisesl, non vera polest esse, nullus non lapis non lant negationem :in quibus, utin superioribusquoquehomo est.Id namque designatistacunversio,quoniamfecimus, propositionum tantum ordinem des-quidquid lapis non fuerit, id homo est ; hominemnamque esse designat quod lapis non sit, quipronuntiatcribemus, et quid eveniat sub brevitate monstrabimus,perquirendaatqueexaininandasingulalecto-nullum esse non hominem quod lapis non ris diligentiae derelinquentes. Descriptis ergo simcribemus,est, quod apertissime fal^um est ;quamvis enim raultaproferamquaecumlapides non sint, tamen abhoplicihusex adversaparte,quae,conversoordinepr3edicatumcum negatione pronuntiant, conferantur.Simplioes.Omnis homo aniraal est,NuIIus homo animal est.Quidam homo aniroal est.Quidam homo animal aon est.Conversae de praedicato inflnitoOmne animal non homo est.Nullum animal non homo est.Quoddam animal non homo est.Quoddam animal non homo non est.

791 AN. MANL. SEV. BOETII 792Omnis homo justus est.Nullus homo justus est.Quidam homo justus est.Quidam homo justus non est.Omnis homo grammaticus est.NuUus homo grammaticus est.Quidam homo grammalicus est.Quidam homo grammaticus non est.Omnis homo lapis est.Nullus homo lapis est.Quidam homo lapis est.Quidam homo lapis non est.A. Omnis justus non homo est.NuUusjustus non homo est.Quidam justus non homo est.Quidam justus non homo non est.Omnis grammaticus non homo est.Nullus grammaticus non homo est.Quidam grammaticus non homo est.Quidam grammaticus non homo non est.Omnis lapis non homo est.Nullus lapis non homo est.Quidam lapis non homo est.Quidam lapis non homos non est.Omnis homo risibilis est.Nullus horao risibillis est.Quidam homo risibilis est.Quidam homo risibilis non esl.BOmnerisibile non homo est.Nullum risible non homo est.Quoddam risibile non homo est.Quoddam risibils non homo non est.Harum igitur in afflrmationihus quidem universalibussi ea de subjecto praedicentur quae et adesseet abesse contingant, sive illud subjecto majussit,ut justitia homine, sive minus, ut grammaticus homine,vel si ea quae omnino adesse non possunt, utlapishomini, simui semper falsas esse necesseest.Si quid vero preeter haec fuerit praedicatum, unamveram, falsam alleram esse proveniet, nunquaraveroulriqueveritas consonabit.Innegationibus verouniversalibus siquidem ea desubjecto prsdicenturquae a subjecto valeant segregari, sive illa majoracum separari possint.tum vel majora sunt,ut justushomine, vel minora, ut grammaticus homine, com-munisaffirmationesveritatesobtinebit.Aliaveroquse-libetpraedicatio unam veram, alteram semper facietessemendacem,sednunquamcommunitermentientur.In negationibus vero particularibus hic modusesl, ut sive ea quae adesse non possunt, ut lapishomini, sive quse possunt ac poterunt segregari,cum tamen eorumaliud majussit, ut justitia homine,aliud minus, ulgrammaticus homine, praBdicentur,veritas ulrisque constabit. Quidquid verosint, ut justitia homine, sive minora uteodem hominegrammaticus, utrisque aderit falsa sententia.absquehic praedicabitur,veritatemuni,alteridividetfalsitatem,simul tamen falsas esse non evenit. ItemQuidquidveroreliquorumfueritprffidicatum uni ve- C descriptio supponatur qu* priore partesimplicibusrum,alterifacietadessemendacium.Nunquamvero coljocalis, eas quas converso ordine subjectum cumin his concors veritas invenitur. In particularibus nogatione proponunt contraria fronte constituat.vero affirmationibus siquidem ea praedicentur, quasSimplices.Oranis homo animal est.Nullus homo animal est.Quidara homo animal est.Quidam homo aniraal non est.Omnis homo risibilis est.Nullus homo risibilis est.Quidam homo risibilis.Quidam homo risibilis non est.Omnis homo lapis est.Nullus homo lapis est.Quidam homo lapis est.Quidam homo lapis non est.Omnis homo justus est.Nullus homo justus est.Quidam homo justus est.Quidam homo justus non est.Omnis homo grammaticus est.Nullus homo grammaticus est,Quidam homo grammaticus est.Quidam homo grammaticus non est.Gonversae de subjecto infinito.Omne non animal horao est.Nullum non animal homo est.Quoddara non aminal homo est.Quoddam non animal homo non est.Omne non risibile homo est.Nullum non risibile homo est.Quoddam non risibile homo est.Quoddam non risibile homo non est.D Omnis non lapis horao est.NuUus non lapis homo est.Quidam non lapis homo est.Quidam non lapis homo non est.Omnis non justus homo est.Nullus non justus homo est.Quidam non justus horao est.Quidam non justus homo non est.Omnis non grammaticus homo est.NuUus non grammaticus homo est.Quidam non grammaticus est.Quidam non grammaticus homo non est.

793 DE SYLLOGISMO CATEGORICO. 795Superiusigiturdescriptarumenuntiationumafflrma- A praedicationesveritatempropositionibusfalsitateinvetiones quidem universales,siea de subjecto prcedicenturquaeabeonunquamvaleaatamoveri,siveilludmajus sit, ut animal homine, seu aequale, ut risibilehomiDi, seu tale quod subjecto nullo modo possitdistribuunt in comniune participantibusfalsitatern.PartioularesveronegationeSjSiquidemea praedicentquaepossintasL.bjecto separari, siveillud majussit,ut justitia homine, seu minus utgrammaticus homine,oblingere, ut lapis homini, uni veritatem dispar-veras utrasque esse necesse est. Si quid verotient,alteri falsitalem. At si quodabsquehispraedicabitur,utrasquefalsitasobtinebit, communi autempropositionum veritati locus esse non poterit. Atinnegationibus quidem universalia et ujajora praedicentur,seu eaqua; relinquere subjectumnequeant,utammalhominem,seuquae possint, ut justitiahominem,utrisque falsitas inhasredit. Aliae quaelibetpraedicamentaunam veram faciunt,alteramfalsam,extrapraedicabitur,unioportet verum.alteri adessemendacium,utsimul falsaenequeantinveniri. Atqueh*c quidem dehispropositionibus quaecum determinationeproferuntur dictasunt. Quae vero indefmitffisunt, quoniara parlicularium proprietatibusadaBquantur,eadem omniacomparatae universalibusobtinebunt quae in superiore descriptione particulariumpropositionum ordo servavit. Restarent sub-ita ut communisutraeque veritatis non possintesse jectorumsingulariumpropositiones,dequibu?,quo-participes.Atinparticularibusaffirmationibus qui- g niam et longum est dicere, et nihil ad operis prodem,siquidemmajoradesubjectopraedicentur,quaB positi affert utilitatem, el sibiipse exeraplo oarumvel nunquam subjecti conjunclione discedant, utanimal bomine,veletiam segregentur, ut justitia abhomine.respondebitutraqueveritatem ; caeter»veroquas superius proposuiraus easdem lectorinveniet,prstoreundum videtur.DE SYLLOGISMO GATEGORIGOLIBRI DUO.LIBER PRIMUS.ductionen est facilior discibiliorque doctrina, hincper ea quae illi irpoXEf d[jteva vocant, nos praedictavel praedicenda possumus dicere,ad intelligentiampromptior via munitur. Hanc igitur providentiamnon exosus, statui ego quoque in res obscurissimasaliquemquodammodopontemponere.mediocriterquidquedelibans.itautsi quidbreviusdictumMultaGraeciyeteresposterissuisin consultissimis C subtiliore pertractata ratione dijudicent.Et hi quireliqueretractatibus, in quibus priusquam ad res dem sic. Nos enim, ut arbitror, suffecimus eosdensacaligantesobscuritate venirent, quasiquadam commentarios, de quibus haec nos protulimus,intelligentiajluctatiome praeludunt :hinc per intro-degustent blando fortasse sapore subtilitatis eliciti,quamvis infrenis et indomiti creatores sint, tamenveterum virorum inexpugnabilibus auctoritatibusacquiescent ;* si quisvero Graecae orationisexpers est, in his, vel si qua aliorum sunt similia.desudahit.Itaqueheec hujus procemii lex erit, utforum nostrum nemo non intellecturus, et ob idculpaturus inspiclat. Sedneprooemiisnihil afferen-sit, id nos dilationeadintelligentiam porrigamus;tibus tempus teratur, inchoandum nobis est illosiquidsuomoreAristoteles nominum verborumquemutatione turbavit, nos intelligentias servientes adprius depulso periculo, ne a quoquam sterilisculpeturoratio. Non enim eloquentiae compositiones,consuetumvocabulum reducamus ; si quid verout sed planitiem consectamur :qua in resi hoc etfioiaddoctosscribenssumma tantumtangensdesigna- ^ mus,quamlibetincompteloquentes,intentioquoquetioue monstravit, nosid introductinnis modoaliqua"~ " "'nostra nohis perfecta est. Sed quoniam syllogisraorumin eas res tractatione disposita perquiramus. Sedstructura nobis est hoc opere explicanda,si qui ad hoc opus legendum ac cesserint, ab hispetitum sit ne in his quae nunquam attigerintstatimaudeant judicare; neve si quid ia puerilibusdisciplinis acceperint, id sacrosanctum judicent,quando quidem res teneris auribus accommodatassaepe philosophiae severior tractatus eliminat. Siquid vero inhis non videbitur, ne statim obstrepant,sed, ratiome consulta, quid ipsi opinentur,quidve nos ponimus, veriore mentis aoumine et* Nos.... acquiescenl. Phrasis lurbata, vel etiam manca videtur.syllogisrais autem prior est propositio, de propositionibushoc libello tractatushabebitur.Et quoniampropositionis partes sunt nomen et verburo, parsautem ab eo cujus pars est prior est, de nomineetverbo,quspriraasunt,disputatioprima ponatur.Nomen est vox designativa ad placitum sine tempore,cujus nulla pars extra designativa est : voxautem dictum est, quia vox nominura genus est.Omnis autem diffinitio a genere trahitur,ut sidifl-

795 4N. MANL. SBV. BOETII 793nias hominem, animal dicis, idestgenua; poslverorationale, id est difTerentia. Designativa vcro dictaest, quia suntvocesquaBdam qus nitiilsigniticant,utsunt syllabifl. Nomen vero, designat id cujus estnomen.Ad placitum vero, quia nullum nomen aliquidper se significat, sed ad ponentis placitum.Illud enim unaquaeque res dicitur quod ei placuitqui primus rei nomen illud impressit. Sunt enimvoces naturaliter significantes, ut canum iatratusiras canum significat, et alia ejus quaedam voxblandimenta; sed non sunt nomiaa non suntad placitum significantes, sed natura. Sine temporevero, quod verba quidem voces sunt desigcativaset secundum placitum, sed distant, quod nominasine temporesunt, verbacum tempore. Gujus nullapars extra designativa est : nomeu ab oratione disjunfjit,p pars extra significat, ut divideretur ab oratione,quod oratioet ipsa vos est, et desiguativa, cujus partes nomina sunt etverba, quas significantet secundum placilum, aliquoties sine temporeest, sed oralionis partessignificant, nominum veroroinime. InGioeronisenimnomine nulla e.xtra parsdesignativa est, neque ci neque ce neque i-o.Neque si ex duobus integris nomina sint. Quodenim in uno consignificat, id extra non significat.Innomineeniramagister, magis et/erconsi^nificant,quia est magister. Sublatum vero ter ei magis nonerit alicujus significatio, nisi tibi hoc alii nomendare placuerit. Omnia enim nominanon naturalitersunt, sed ad placitum ponuntur. Seddehoc in commentariolibriirepi 'Ep(jtr,vE(acAristotelisdictumestet majorejus rei tractatus est, quam ut nuncqueatexpediri. Revertamur igiturad nomen.Sedquoniamsunt qusedam voces quae et designativee sunt, et secundumplacitum etsine tempore,quarumdubia sitnatura, utestnonhomo[leg. non-homo], hocenim significatquiddametseoundum placitum, impositumestenim seddubiuraestcuisubdipos3it,nominienimnon potest, omne enim nomen significat aliquiddefinitum, non homo autem quod definitum estperimit , oratio vero dici non potest, omnis enimoratio ex nominibus et verbis constat, non homoautem, neque ex nominibus constat, nequeexverbis,sed multo magis esse non potest verbum,on.ne enim verbum cum tempore est, non homoverosine tempore est : quid sit ergo ita videndumest; et quoniam non homo vox sianificat quiddam,quidautem signiiicet inhomineipso non contineturdicas, dies est, hoc vero aut verum aut falsum est,Si vero casum jungas, neque verum neque falsumefficis. Sienim dicas, diei est, nihil quod sit, autnon sit, demonstrasti. Itaque nihil ex hoc nequeA. verum neque falsum effioies. Et merito diotum videtur.Quod enim primo vocabulum nomina rebusimponentes dixerunt, id solum nomen vocabilurmerito. Qui enim primus circo circum nomen imposuit,ita dixisse videtur, Dicatur hoc circus.Atque ideo primus hic casus nominalivus vocatur,quodnomen sit. Aliisvero nominibus non nominiscaeteros casus appellavere. Ergo acapite revolvendumest, vocem dictum quod vox nominum genussit; designativam vero, quod sunt qua-dam vocesquae nihil desiKuant, ut ad his vocibus separeturquae nihil significant ;ad placitum, ut ab his vocibusseparetur qus naturaliter significant, ut suntpeoudum. Sine tempore verodictum est,addivisiovemverbi quod cum tempore est ; cujus nullafinita vero, ut ab infinitis separetur ; recta, uta casibus dislinguerelur. Et in verbo eadem omniafere ccnveniunt.Est enim verhum vox signiflcativaad placitum cum tempore, cujusnulla pars extrasigniflcativa esL ; et quia est quadam vox signiflcativaetad placitum cum tempore, cujus pars nihilsigniflcat, ut non albet ( Albet enim, quod cum nonjunctumconsignificat,soIumnon significat),et quianihil definitum monstrat (quod enim non albet,potestet rubere, potest et nigrescere, potest etpallere, et quidquid non albet(, ideo infinitum verbumvocatum est. Faciebat autem et facturus, utsuperius in nomine, non verba, sed casus verborumsunt. Repeteudum est igitur ab initio verbum esse^ vocem dictum, agenere; significativam, ut a nonsigniflcalivis vocibus dividatur ; ad placitum, ut abillisquaenaturasuntsignificativffivocibusseparetur:cum tempore, ut a nomine divideretur; praesensaliquid significare,ut a verbi casibusdisjungeretur;flnita, ut ab inflnitis disterminaretur. Uestat ergonunc quid sit oratio dicere. Haec enim ex nomineet vcrbo coraponi videtur : sed prius utrum noraenetverbum solas partes orationis s^intconsideremus,an etiam aliae sex, ut grammaticorum opiniofert,an aliquae exhisinverbi etnominis juravertantur;quod nisi priusconstitutumsit, totapropositionumac deinceps ea ipsa quse ex propusitionibus componitursyllogismorum ratiotitubabit. Namsi ex quosintgenere termini nesoiatur, totum ignorabitur.(potest enim non homo et equus esse et lapis et D Nomenetverbum duse solae partes sunt putandae,domus, et quidquid homo non fuerit, quoniam ea caeterae enimnon partes, sed orationis supplementaqu8esigniflcarepotestinQnitasunt,infinitumnomen sunt : utenim quadrigarum frena vel lora non partes,vocatur); et quoniam sunt quaedam vocea et designativaesedquffidam quodammodo ligaturae suntet,utet ad placitum, et deflnitae, et quarum dictumest, supplementa non etiam partes,sic conjunctionesetpartes extra nihil significant, ut sunt casus nomlnum,praepositiones et alia hu.jusmodi nonut Ciceronis et Cicerone et caetera, hsec nominapartes orationis sunt, sed quaedam colligamenta.nonerunt. Omne enim nomen junctum cumesl verbo, aut verum aut falsum demonstrat. Ut siParticipium vero quod vocatur, verbiloco ponetur,quoniam temporis demonstrativum est. Adverbiumvero nomen est,;cujusdam enlm deflnitae signiflcationise8tsinetempore,quod si percasusnon flectitur,nihil impedit. Nonenim est proprium nominisflectiper casus. Sunt enim quaedam nomina.quaBflecti

797 DE SYLLOaiSMO CATEQORICO. 798non possunt.quae a graramaticis monoptota nonai- Anantur, sed hoc grammaticse magis quam hujusconsiderationis est. Oralio est vox designativa adplaoitum, cujus partes aliquid extra signihcant^utdictio,non ut affirtnatio. Et est orationi communecum nomine et verho quod vox est,et designativa,et

799 AN. MANL. 8BV. BOBTII 800subjectus est.Barum vero quee ad utrosque partici- A.pant tertninos duo sunt modi.Aliaeenim adeumdemordinera,aliffi ad ordinis comroutationem.Ad eumdemsunt quae de eodem idemdemonstrant,velaffirmativevel negative, vel aliter,vel parliculariter,omnis voluptas bonum est, nulla voluptas bonumest;et rursus particulariter, quaedam voluptas bonumest, quasdam voluptas bonum non est.Ad ordinisvero coramutationem suntquoties quiin alterasubjectus est terminus,in alia pr6edicatur,ut omnebonumjustum est.et omne justum bonura.Nam iapriore bonum subjectum est,justum praedicatum,insecundajustum subjectum est,bonum praedicatum.Nunc ergo quoniam alias ad eumdem ordinem,alia8ad ordinis commutationem sunt, priusdicemus dehis quae ad eumdem ordinem utroque termino parti- -petiam earum participantium quae ad eumdem ordinemutroque termino participant, duae universalespropositiones,una affirmativa.et altera negativa, etsit affirmativa universalis,omnis homo justus est etcontraipsanjuniversalisnegativanuUushomojustusest.Item sub his ponantur particularis affirmatio etpartinularis negatio,itaut sub universaliaffirmativa Dponalur particularis affirmativa, et sub universalinegativa poaaturparticularisnegativa,etsitparticularisafflrmativa,quidam homo justus est,et contraipsam partioularis negativa, quidam homo justusnon est,quod demonstrat sequens descriptio.cipant,et quoniam sunt propositiones.aliae affirmativae,aliffinegativaB,aliae universales^aliae particula-In superinri igitur descriptione universalis affirmativaet universalis negativa contrariae sunt,sub -res,aliae indefinilse, duce sunt ex his quae qualitatecontrariae vero particularis affirmati va et particulariadi(rerunt,tresquffi quantitate.Et sunt quae qualitatenegativa, subalternae vero dicuntur universalis affirmativaet particularis afflrraativa,et item univer-differuntaffirmativaet negativa;adquantitatemqua;vero differunt, sunt universalis, particularis et indefinitaIn affirmativis enim et negativis quale quidsalisnegativaetparticularisnegativa.Contrajacentessunt angulares,id esl universalis affirmativa et parlicularisnegativa.Et item universalis negativa etsit aut non sit ostenditur. In universali particulariet indpfinita de omniuni vel nuUorum vel nonnullorumquantitate monstratur. Ex his ergo quinqueparticularisalfirmativa, ut,omnis homo justus est,quidamhoraojustus non est,nullus homojusius est,differentiifljid est universali, partioulari, indefinita,quidam homo justus est,et sunt ut hoc modo diffiniripossint.Gontrarise sunt quae universaliter eidemaffirmativa,negativa,sex conjunctiones fiunt,ita uttribus quae ad quantitatem dicuntur dua quae adidem haec affirmat, haec negat. SubcontrariK suntqualitatem dicuntur aptentur,etfit universalisaffirmativa,et universalis negativa, ul omnis homo ju-quae particulariter eidem idem haec affirmat, haeostusest,nullushomo justus est;et particularis ^ negat.Subaltemae sunt quaseidem idemaffirmanl velaffirnegant,hscparticulariter,illa universaliter.Contrajacentessunt quando eidera eamdem rem haec affir-mativa, et particularis negaliva, ut quidam homojustus est,quidam horao justus non est;et indefinitamat, haec negat, vel haec negat, haec affirmat, illaatfirmativa et negativa, ul homo justus est, homogeneraliter,haecparticulariter,etvocanturcontrariae,juslus non est : fiunt ergo ex duabus quaj sunt adquia quod affirmatiouniversalitorponit.negatiouniversalitertollit. Subalternae vero, quoniam quodqualitatem.tribus quaesunt ad quantitatem junctis,sexconjunctiones.de quibus indeGnitas,affirmativasilla universaliter ponit, etiam hsc particulariteret negativas separemus.et de solis universalibus etponit. Subconlrariae vero dictae sunt,vel quod natu-particularibus tractatus habeatur. Subscribanturraliter sub ipsis contrariis positaesunt.ut descriptiodocet, vel quod a contrariis diversae sunt, et ipsiscontrariis quodammodo contraris. Nam contrariaeut utraeque simul sint fleri non potest, ut utraaqueomnino non sint fieri potest, contrariam vim obtlnebuntsubcontrariae. Nam ut utraeque omnino nonsint fieri non potest,ut utraeque simul sint fleri potest.quodin sequentibus melius explicabitur. Gontrajacentesdicuntur,quoniam universalis afflrmatiovel negatio, partieularem affirmationem vel negatiooemangulariter respiciiint. Cum autem singulaepropositiones habeant duas differentias, unam adqualitatem,alteram ad quantitatem,ut quae universalis,affirmativaestjhabeat differentiam ad quantitatemquod universalis est.et aliam ad qualitatemquod affirmativa est;eodem modo caeterae propositionesbinas habeant differentias, unam secundumqualitatem,alteram secundum quantitatem. Subalternaequae sunt, una tantum differenlia dislantquantitatis, quod heec particularis,illa universalit

DE SYLLOQISMO CATEGORICO. 803est. Nani qualitatis differentiam nullam retinent. A homo justua est, falsa fuerit, non necesse erit qui-Utraeque enim affirmativae sunt. Illae vero aliae, id dam homo non estjustus falsam esse. Nam si falsaest contrarice et subcontrariae ad qualitatem, quod est nuUus honio justus est, verum estesse aliquosjustusilla aflirmativa, illa negativa est, nam ad quantitatemjustos, vera est etiam quae dicit quidam houionihildifferunt. Utraiqueenim contrariae univer-non est, quod sint quidam eliam non justi.Repe-sales, utraeque subcontrariae particulares sunt, illaeautem quae contrajacentes dicuntur utrisque differentiisdifferunt. Nan et ilia universalis affirmatioest, baec particularis negalio, et illa universalis nogalio,est, heec particuIarisatfimatio.Nuncquoniamquaesecundumqualitatemvelsecundumquantitateraetquomododifferantdiotumest,earumproprietates,que secundum verum falsumque sunt, explicemus.Igiturearum quae subalternae'sunt,si fueritverauniversalisaffirmatio vera erit particularisafBrmatio.tens igitur a capite dicat qiiod in subalternis. Siuniversales veree fuerint, verae erunt etiam particulares.Sed nonconvertilur. Itemsi particularesfalsffifuerint, falsae eruntetiam universales, sed non convertitur,contrariae vero simul esse verae nunquanipossunt. Potesi autem fieri ut alias utraeque falsaesint,alias una vera, altera falsa. Utraeque falsae sunt,ut si quis dicat, oranis homo grammaticus est, falsaest.nam nonomnis;etnullushoraogrammaticusest,falsa est, nam non nullus ^estaiitem una vera,alteraSi enim omnis homo justus est, vera est, veraerit „ falsa, utsi quis dicat, omnis homo bipes est, h.ooetiaaiquaedicit,Aliquishomojustusest.Nanasiomnis alfirmalivavera est ; nullushomo bipesest, haec nehomojustus est, etquidam. Eodem modo negativae gativafalsa est. Etitem omnis homoquadrupes, est,subalternae nam si universalis negativa vera fuerit,haecaffirmativafalsaest.Nullushomoquadrupesest,erit etiam veranegativa particularis, utsi nullus haec negativa vera est SuntergocontrarirPaliquotieshomo justus est vera fueril, etiam erit vera, quidam utrsque falsae, aliquoties inter se verum falsumquehomo justus non est. Nam si nullus bomo justus dividentes ; ut utraeque autem veree sint fieri nunquamest,nec quidara. Gonverti autem non potest, nampotest, subcontrariaeverocontrariapatiuntur.si particularis vera fuerit, non necesse erit veram Nam falsae nunquam reperiri queunt. Sed aliasveraeesse etiam universalem. Ut si quidam homo justus utraequesunt, ut est quidam homo grammaticusest,est, vera fuerit, non necesse erit veramesse, omnishomo justus est. Possunt enim esse non omnes Eteodem modo de negativa. Nam si particularis nega-vera est, et quiddam homo grammaticus non est,etiam haeo vera est. Potest enim alius esse grammaticuset alius non esse. Alias una vera est, alterativa verafuerit, ut est, quidamhomo non estjustus, falsa. Vera est enim alfirmatio, quidam homo bipesnon necesse erit universalem, nullus homo juslus est, falsaestautemnegatio, quidamhomo bipes nonest, veram esse. Potest enim fieri ut quidam justi est. Ilem falsa est affirmatio.quidam homo quadrusint.Ergodioamus in subalternis propositionibss si C pes est ; vera est negatio, quidam bomo quadrupesuniversales verEe sint, non est :veras essenecesse est particulares,sed non convertitur. Nam si particulares verae potest. Restatigiturut vero utraeque fals» sint fieri nunquarautdeconlrajaeentibusdicMmus,fuerint non necesse est veras etiam universales esse.particulares vero ad universales contrariam conversionemhabent.Nam utsuperius si universales veraeeasent, etiamparticulares veraeessent^et si particularesvercE esseni, non omnino ver« essent etiamuniversales in particularibus ; si particulares falssfuerint, falsaeerunt etiamuniversales. Nam si particularisquidam homo justusest falsa fuerit, universalisetiam omnis homo justus est falsa erit. Namsi quidam homo justus est falsa est, vera est nullushomo justus est. Si vera est nullus homo justusest, fnlsa est omnis homo justus est. Falsa igiturhffic, falsa est nullus homo justus est ; falsa igiturparticulari, falaa erit etiam universulis. Sed nonconvertitur, ut si universales falsae sint, falsas necessesitesseparticulares :nam siuniversali3,omnishomo justus est falsafuerit, non necesse est particularem,quidam homo justus est, falsam esse. Potestenim fieri utsiomnishomojustus non fuerit, sitquidam j ustus, et item si universalis negativa, nullusquee neque falsae simul aliquando esse possunt nequeverae, sed semper una vera esf, altera falsa,quod faoilius liquet, si quissibi qua?cuaque fingatexempla. Res admonet ut quaedam de indefinitispropositionibusconsideremus.Indefinitceetenimpropositionesaequam vim retinent particularibus propositionibus.Dictum est enim quod si universalesvel alflmativae vel negativae in subalternis propositionibusessent verae, essentquoque verae particulares.Nunc vero dicimus quod si universalis propositionesverae fuerint, verae erunt etiam indefinitas.Nam si "era est omnis homo bipes est, vera estparticulari, falsa erit universalis. Item si negativa n etiam quidam homo bipes est, vera erit etiam inparticularisfalsa fuerit, quae est, quidem homo justusnonest,falsaerit etiam, nullus homojustusest.definita quae dicit homo bipesest. Item dictum estquod si particulares falsae essent, falsae essent eliamNam si falsumestquia quidam homojustus nonest, universales, nunc vero dicendum est quod si indefinitavera est quia omnis homo justus est. Si vera estfalsa fuerit, falsa eritetiam universalis. Namsi falsa est quae dicit homo quadrupes est, falsa eritetiam quae dicit quidam homo quadrupes est etomnishomo quadrupes est. Alque idern hoo etiam innegatlvis convenire videtur, Unde constat quod oranesindefinitasparticularibuspropositionibusaequamvimcontinent.Rursusdictumestquodsubcontrariaa,quaeparticulares afUrmativae et negativaesunt,simulver«es38possunt, dividere etiam verum falsumque

valent, simul vero falaae esse non posse. Hoc ideminindefinilispropositionibusexspectandumest.Namdividunt inter severum Calsumque, ut si quis dicathomo bipes est, vera est, homo bipes non est,tiva, vel universalis negativa et indefinita affirmativa,neque verae simul esse possunt, neque simulfalsae. Dividunlur autem inter severiimfalsumque :nam si dixeris, omnis liomo bipes est, vera est, etsi dicashomo bipes non est, falsa est. Item si dixerishomo quadrupes est, falsa est, si diieris, nullushomo quadrupes est,veraest : undehincquoquecolligerelicetomnesindeflnilas potestate et vi eequalesesse particularibus Sunt eliam quaedam propositionesquajdividunt quidem etipsae verum et lalsum.uL Deus fulminat, Deus non fulminat. Sed istae tuncdividuntinter severumetfalsum.cumidemlempus,idem subjeotum, idem prcedicatura sit. Quod autemdioo tale est, si aequivocum subjeclum fuerit, nondividunt verum et falsum. Si quis enim dicat,Cato se Uticae oecidil, et respondeatur, Cato seUtioae non occidit, utraeque verae sunt. Nam et CatoMinor se peremit, et Cato Censorius se Uticae nonoccidit. Sed hoc idcircoevenit, quod Catonis nomenaequivoce dicilur, dicilur enim et IMajor Cato Censorius,et Minor Ulicensis. Item si aequivoca fueritinpropositione praedicatio, verum inter se alflrmationegatioque non dividunt. Si quisenim sic dicat, innocte lucet, et respondealur, in nocte non lucet,lieripotest ut utraeque verae slnt. Nam in nocte lucernalucere potest, et sol lucere non potest: hocideo evenit quia lucere cequivoce et ad lucernae lumenet ad solis dicitur. Amplius si aliud esl aliudin subjectis et praedicatis tempus fuerit, verum falsumqueinterseafflrmationegalioqueest, falsaest, quemadmodum et ejus conversio, quidamTinon dividunt.Nam si quis dicat. Socrates ambulat, et respondeatur,lapis homoest,nam et ista falsa est. Est igiturparticularisaffirmativaquaecommutatis terminiasibiSocrates non ambulat, possunt utraeque verae ipsaconvertitur. Idemvere patituruniversalis nega-esse, polesl enim fieri utSocratesaliotempore amtio.Si quis enim dicat, nullushomo lapisest, verabulet, alio lempore non ambulet ;sed aut stet autsedeat, autquodlibel aliud : intalibus ergopropositioniliusquaessunt. Socrates ambulat.Socrates nonambulat, illae inter se verum falsumque dividuntqus ad idem subjectum, ad idem praedicatum, adidem terapus dicuntur. Suntetiamaliae quae contradictoriajvocantur, que sunt bujusmodi, quoties affirmationemuniversalem toUitnegalioparticuIaris,AN. MANL. SEV. BOETIIA. omnishomojustuaest.non omnishomojustus est,et rursus nullus homo justus est, et quidam homojustusest, in hisenim universalisdeterminatiotollitur,sed de his alias Etquoniam dictum est de hisquae eodem ordine participant, dicamus nunc de hisquae ordinis commutatione participant.Harum quoquepropositionum quae ad commulationem ordinisparticipant duplexmodus est. Est enim per contrapositionemconversio, ut si dicas, omnis bomo animalest,omne non animal non homo est ;simplexconversio est, ut si dicas, omnis homo risibile, etconvertas, omne'ris)biIe homo : sed in illisterroinorumtantumcoramulatio conversionem facit,in quibusneque praedictum subjecto, neque subjectumprffidicato abundat. In hac enim propositione quaefalsa est, et item homo quadrupes est, falsa est,homo quadrupes non est, vera est ; verae autemsimul inveniri possunt,ut si quis dicat homogrammaticusest, si quis hoc dicat de Donato, verumest. Item homo grammaticus non est, si quis hocdicatde Calone, verum est, ut simul falsee sint nunquamreperie.nusHinc.quoqueostenditurindeflnitascum particularibus aequali esse poteniia. Ampliusquod dictura est, contrajacentes, id est universaleinaffirmativametparticularemnegativam,etitemuniversalemnegativam et particularem affirmativam nequeveras simul esse neque falsas,sed inter se divi-dicit,omnis homorisibile,homo|subjectum, risibiledere verum falsumque, hoc idem evenit in indefinitis.Nam universalis affirmativa etindefinita nega-potest ut si risibile subjectum et homo praedicatum," praedicalum, asquam vim habet, et ideo convertiet dicatur omne risibile homo. In quibus vero unusterminus alio abundaverit, converti propositio nonpotest. Nam sidicas, omnis homo animal est, veraest ; non tamen potest fieri ut conversa haec propositioterminis commulatis vera sit : falsum est enimdicere, omne animal homo est. Sed hoc cur evenit ?quia homine animal abundat. Illa vero conversio,quae per contrapositionem fit hoc modo Ct quotiesin affirmativa subjectum fuerit, idem mutatum etfactum praedicatum ad negativam particulam ponitur,utestomnishorao animal est. Hic homo subjectumest et ad hoc animal praedicatur. Si vero quispercontrapositionemconvertat,et faoiatanimalsub-C jectum hominem praedicatum, etad hominem particulamnegativam ponat, hoc modo faciet : omnenon animal non homo est, et erit ista conversio,omnis homo animal est, omne non animal non homoest ; sed de his posterius tractahimus, nunc ad simplicesrevertamur. Cum sintigiturquatuor propositionesquarum quas universales sunt, id est affirmativaet negativa, duae vero particulares, id esl affirmativaet negativa, particularis affirmativa, etuniversalis negativa commutatis terminis sibiipsaconvertitur. Convertuntur autemillae (ul dictum esl.)quoties, commutatis terminis, vel simul verae sunt,vel simul falsae. Nam si quis dicat, quidara homoanimal est, vera est. Conversio vero ejus quoddamanimal homo est, vera est. Item quidam homo Japisest, et potest converti nullus lapis homo est, nam etista vera est. Item nullus homo rhelorest, falsaest,et ejus conversio, nullus rhetor homo est, falsa est.In quatuor igitur his propositionibus qus tantumcontrajacentes sibi ipsfficonvertuntur, id est particularis,alfirmatio et universalis negatio. Aliae veroduae sibi ipsis non convertuntur.Nam nequeuniversalisaffirmatio, neque particuiaris negatio sibi ipsa

805 DB SYLLOG)SMO CATEQORICO.convertitur.Siquisenimdicalomnishomoanimaleat A In his ergo soiae converti possunt.In aliis vero converaest.Si quis vero convertat,omne animal homoestfalsumest.Noaigitursibiipsiconvertipotesl,quoniamconversa prioris veritatem non recipit.Nequeverti non possunt.Atqueideounivfirsaliternon convertuDtur;remanetergo ut in aliis rebus omnibus,ut superius diolum est,non convertantur. Hoc verovero particularis negatio sibi convertitur. Nam si perpiciendum est,quod particularis atfirmatioqufequis dicat, quidambomogrammaticusflonest,vera sibi ipsi convertitur,universali affirmaiioni,quffi sibiest; sivero coovertat, quidam grammaticus homo non convertitur, per accidens converti potest. Etnon est, falsa est: omnis enim grammaticushomoest.Repetendum est igitur a capite quod cum quatuurpropositiones 3int,affirmatio universalis, negatiouniversalis,afrirmatio particularis,negalioparticularis,particularisaflirmatioetuniversalis^negatioitemcontrajacensuniversaliaffirmationiparticularisnegatio, qus sibi ipsi non convertitur.converti potestper acciflens negationi universal!,quce sibi ipsiconvertitur.Sed quomodo partioularis affirmatio etuniversalis negatio sibiipsis convertantur oslendimus.quaecontrajacentes.sunt.sibiipsisconvertipossunt.Nunc vero quoraodo particularis affirmatioUniversalis vero afnrmatio et particularis negatio, universali afflrmationi per accidens, vel quomoiioquaeipsffiContrajacentessunt,nunquampossunt3ibi particularisnegatiouniversali negationiperaccidensipsis converti. Nec hoc nos lurbet quod quaedam p covertantur, demonstrandum est. Dictum est supeafflrmationes universales et quaedam particulares rius quod si veraestuniversalis affirmatio, vera estnegationes converti possunt.Potest enim dici omnisbomorisibilisest.omoerisibilehorao e3t,et utraequeverae sunt.Et item omnis homo binnibilis est.falsaetiam particularis,et s

807 AN. MANL. SEV. BOKTII 808versalis negatio, hoc habet et ei contrajacens af- J^ nishonaoanimalest conversioperoontrapositionemfirmatio particularis, utraeque enim sibi convertipossunt. Junctffi ergo quae sibi converti possunt,etquae sibi oonverti non possunt,ut qussibi convertipotest jungalur ei quae sibi converti non potest.etquae sibi converti non potest jungatur ei quae sibiconverti potest, faoiunt per accidensconversionesquae supcrius demonstratae sunt. Restat ut de hiaconversionibus dicamus quaeper contrapositionemfiunt,et primum earumsitdispositioindescriptionesubjecta,generalisenim affirmationisquae dicit,om-Omnis homo animal estNullus homo aniroal estQuidam homo animal estQuidam homo animal nonestest quae dicit,omne non animal nonhomo est.Itemgeneralis negationis quaj dicit,nulius homo animalest,conversio per contrapositionem est,nulium nonanimalnonhomoest.Item particularis affirmationisquae dicit, quidam homo animal est, conversio percontrapositionemestquaedioit.quoddamnonanimalnonhomoest.Itempartioularis negationisquae dicit,quidam homo animal non est,conversio per contrapositionemestquffidicit, quoddam non animal nonhomo est, quod demonstrat subjecta descriptio:Omne non animal non homo estNulium non animal non homo estQuoddam non animal non homo estQuoddam non animal non homo non estHis ergoitapositis,quomododictum est superiusin „ estdubium quin particularisnegatio possitperconsimplioi terminorum conversione.quud particularis trapositionem sibi ipsa converti. Nunc quoniamaffirmatio et generalis negatio sibi ipsis converterentiir,generalis vero affirmalio et particularis gativafr; per contrapositionem sibi posse converti,osteosunigeneralem affirmativam etparticularem ne-negalio sibi ipsis non converterentur,l]icin percontrapositionemconversionibus contra estostendamus generalem negativam et particularemNamgeneralisaffirmatio per contrapositionem sibiipsa convertitur,etpartioubiris negatio sibi ipsi convertitur.Generalis vero negatio et pariicularisaffirmatio percontrapositionem sibi non convertuntur. Quod itaesse his exemplis probabimus. Si enim vera sit affirmatiogeneralisquaedicit,omnis homoanimalest,vera erit ejus per contrapositionem conversio quaedioit, Omne non animal nou homo est. Quod enimanimal non fuerit,id homo non erit.Etsi falsafueritgeneralisaffirmatioquae dicit,omneanimalhomoaffirmativam per contrapositionem sibi non posseconverti. Et prius de generali negatione dicendumest. Nam si generalis negatio vera est, nonnecesse erit per contrapositionem sibi conversamveram esse. Sed si falsa fuerit et per contrapositionemsibi conversam falsam esse necesse est.Nam si falsa esl quae dicit,nullushomoanima] esl,falsa eritforlasse ejus per contrapositionemconversio,qxiee dicit, nullura non animal non homo est.^Equale est enim ac si dicat, nulla res estquaenonsitanimal et sit non homo,quod est omnis res quff"Quod si cum vera est generalis affirraativa,veraestejus per oontrapositionem conversio,ot si cum falsaest generalis affirmalio,falsa est ejusper contrapositionemconversio^non est dubium quin generalisaffirmatio possit ibiipsaconverti.ltem nunc ostendendumestquomodoparticularisnegatiosibiipsipercontrapositionem convertitnr.Nara si falsaest quaedioit, quiilam homo animal non est, falsaejus eritetiam per contrapositionem conversio quae dicit,quoddam non animal non homo est.Hooenim videlurhcec propositio dioere,ac si dioeres qusdam resest.falsa eritetiam ejus per contrapositionem con- ^ acimam nonhabethomoest.quodapertefalsumestversio quae dicit.omnis non homo non animal est, Item si vera fuerit generalisnegatio,falsa erit ejuspotestenim fieri utquod homo non est,animal sit. percontrapositionemconversio.Nam si veraest quaeIlla enim negatesse animal quodhomonon fuerit. dicit, nuUus homo est lapis,falsaeritejus per contrapositionemconversio quae dicit,nullus non lapisnon homo est, jEquale est enlm ac si dicat,nulla resest quae cum non sit lapis non homosit, quod estomnisresquaecunquelapis nonfuerithomoest,quodfalsum est. Innumerabilia enim invenies, quae nonsunt lapides,etnon homines nonsunt;ergoquoniamsigeneralisnegatiofalsafueritjfalsaestejusper contrapositionemconversio, vel si eadera vera fuerit,falsa erit ejus per contrapositionem conversio,nonest duhium generalem negationem sibi non posseconverti,quodeniminaliquo fallit,genaralitercolliglquae animal non est homo est, qui enim dicit, non I) nonipotest.Restatigiturutidquodreliquumesimonhomonon est,hominem esse significatquod animalnonsit.Hoo vero apertefalsum est,omnisenim homoanimal est,et si vera fuerit particularis negatio quaestremus,particularem affirmationem per contrapositionemsibi non posse converti. Cum enim fueritparticularis afflrmatio vera,veraerit ejus etiamperdioit, quoddam animal homo non est, vera erit et contrapositionem conversio. Nam si vera est quaeejus per contrapositionera conversio quae dicit,quidamdicit, quidam homo animal est, vera est ejus pernonhorao non animal non est.^iEquale est enira conlrapositionem conversio, quoddam non animalac si dioeret, res quae homo non est non est non non homo est.jEquale est enira ao si dieat quaedairanimal,sedestaniirial,ut equus etboshomonon est,et non est non animal.Ergo si cuni particularis negatiores quae animam non habet homo non est,quod verumest. Lapis enim animam non habet,et tamenfalsa est,falsa est etiam ejus per compositio-homo non est. Item si particularis affirmatio quaenem oonversio.et si cum psrticularis negalio veraest,vera est ejus per contrapositionem conversio, nondioit,quidam lapis homoest,falsaest,vera erit ejusper contrapositionera conversio quse dicit, quidam

809 DE SYLLOGISMO CATEGORICO. 810non homo non lapis est.jEquale est enim ac si di- A.Repetendum estigiturasuperioribus et confirmanceret,quasdam res quEe homo non fuerit lapis nonest, quod verum est. liquus enim homo non est, ettamen lapis non est.Ergo si cum in quibusdam particularisdumquodinsimplicibusterminorumoonversionibusparticularis affirmatio et generaiid negatio sibi oonvertipossunt. Generales vero afflmatioet particula-affirmatio vera fuerit, vera erit ejus per ris negatio sibi converti non possunl. In his verocontrapositionem conversio,et sicumin quibusiiam conversionibusquae peroontrapnsitionem fiunt,confalsafueritpartiouiaris aftirmatio, vera erit ejus per traest; namgeneralis arfirmatioetparticularisncgat'ocontrapositionem conversio, non est dubium partilaresper conirapositionem sibi ipsis converti possunt,afflrmationes per contrapositionem sibi non generalis vero negatio, et particulrtris affirmatio perposseconverti.Generalisenim negatioetparticularisaffirmatio, quae contrajacenies sunt, in per contrapositionemconversionibuscontrariapatiuntur.Namin generalibus negativis sive generales negativse veraecontrapositionera sibi ipsis converti non possunt, etgeneralis negatio et particularisaffirmatioquse suntcontrajacentes in veri falsique distantia (ut demonstratumest), sibi ipsis invicem contraria patiuntur.fuerint sive falsae per contrapositionem conversionessemperfalsffisunt;Hffic de Categoricorum Syllogismorum categoricisin particularibus autemaffir-mativis, sive particularis affirmatio vera fueritsivepropositioQibus dicfa sufflciant. Si qua vero in hiapraetermissa sunt,in Perihermenias Aristotelis com-fal3a,6Jusper contrapositionem conversio vera est. B mentario diligentius subtiliusque tractata sunt.LIBERSECUNDUS.Superiorisseries voluminis quod ad CategoricorumSyllogismoruaipropositionesattinebatesplicuit.Nuncautem,quantum introductionispatiturtemperamenlum,de ipsa Categoricorum Syllogismorumratione tractabilur; et quoniam omnium compositorumfirmitudo vel vitium, aut in his maxime reperiturex quibus est compositum, aut penes bonammalamve compositionem ejus laus vituperatioquctenetur: namque domus si fortibus lapidibus debilibusveconstructa, ipsa quoque est fortisaut debilis;porro autem si artificiscompositionem aequabilemsolertemquefuerit nacta,ipsaquoqueconstruclio,meritostabilitatiserit laudabilefundamentum; Csi vero insolertiorcompositio fiatjtota quoque quamvisex bonis ordinata lapidibus, nulla sese gerensfabrica stabilitate nutabit; nos quoquehanc eamdemimaginem secuti,prius de his quibus ipse syllogismusconstat, id est propositionibus explicuiraus.Nunc vero deipsa inter se syllogismorum conjunctionecompositionequetractabimus. Illud vero uieminissedebebis, introducendishic me pr^estitissedocendis,non introductis. El prius quid sit esse inomni vel non esse, paucis ostendam. Si qua enimres alterius generis fuerit, omnem intra se speciemcontinebit, et in toto species genere illa esse dicetur.Sit enim genus animal, homo vero speoies.Homo ergo quoniamminusest quam animal,intotoanimali esse dicetur. Omnisenim homo animal est.Si quis ergo sic dicat aliquam rem de omni alia repraedicari, conversa vice nihil interest. Nam sicutin toto animali homo est, sic etiam animal de oninihomine praedicatur.In totovero non esseest,quotiesalia resabaliare omni disjunctaest: utsi dicas,animalin nullo lapide est, nullum enim animal lapisest; et si dicas, aniraal de ullo lapide prsdicatur,de nulloenim lapideanimaldicitur.Diffinimus ergoin toto esse, vel in toto non esse sic : in toto esse,velde omni preedicari dioitur, quoties non potestPatrol. LXIV.rvinveniri aliquid subjecti ad quod illud quod prsedicaturdici non possit. Namque nihil hominis inveniturad quori animal dici non possit. In loto verononesse, vel dc nullo prasdicari dicitur, quoties nihilsubjecti poterit inveniri ad quod illud quod praedicaturdici possit. Nihil enim lapidis inveniri potestde quo possitanimalprasdicari. Illud aanenotandumest.quod esse in toto versavicedicitur. Nam si aliquidde omni aliquo praedicatur, illud de quo illudprffidicatur in toto illo esse dicitur quodpraedicatur,ut animal de omni homine dicitur. Homo vero intoto est, id est velut qusdam pars intra totumanimallatet. Et siquid in alio omni fuerit, in eo totores illa de quo superius dicebatur esse dieitur, utidem animalcum in omnisit homine, et deeo omnipraedicetur, homo in toto est animali. His igitur itapositis, quotiescunque ita dicimus, ut litteras proterminis disponamus, pro brevitate hoc et compendiofacimus,id quod per litteras demonstrare volumusuniversaliter demonstramus. Nam fortasse interminis aliquibus falsum ingerendum necessesit.In litteris vero nunquam fallimur, quoniam nd hocutimurlitterisquasiterminosponeremus.Inlitteriavero ipsis, nisi terminorumconjunctioper se firmavalensque fuerit, ullaneque veritas, neque falsitasreperietur. Quoties igitur aliud de alio omni praedicarivolun.us ostendere, sic ponimus. Sit primusterniinus a, secundus b, et praedicetur a deomnib. Hoc autem ita accipito tanquam si posuerimus aanimal, b hominem. Eodem modo et de negativis.Nam si dicamus, a de nullo b praedicatur, tale estac si dicamus, a, quod estanimal, denullo lapidepraedicatur,quodest b, et alia quacunque eis fuerintconsimilia.Omnis autemsyllogismus simplex tribusterminis demonstratur atqueconcluditur.Sed priusipsoruo] syllogismorum figuras aspiciarous, postvero de modis ordinibusque eorum tractabimus.Tribus igitur terrainis ita positis, utprope se et sib26

811 AN. MANL. SEV. BOETII 812connexi sint, tres non ultra fieri complexiones ne- A. quod videtur universalis affirmatio conversa. Namcesseest hoc modo: sit enim a, sit 6, sit c; aut enim de hoc quoque superius dictum esl. Modo vero hooa de b praedicatur, et b de c, aut certe a et de b solum monstrare volumus, quod quae sunt in totopr«.dicabitur et de c, vel iisdem ipsis a et b e terminusparia sola convertantur. Hoctamen prodest ad ostensionemvidebitur esse subjectus. Sit enim a bonum,ait f justuni, sit c virtiis, aut enim a, id est bonumerit in omni b, id est justo, et dicetur,omne justumsyllogismorum qus flt in circulo, quaminAnalyticis diximus. Ac de prima SyllogismorumCategoricorum figura expeditum est. Secunda verobonum est, item b justum in omni c, id est vir-flgura est quoties a terminus de utrisque b et c ter-tute, et dicetur, omnis virtus justa est. Et erunthujusmodi propositiones :omne,justum bonum est,et omnis virtus justa est, aut a, id est bonum, de b,quod justum est, et de c, quod virtus est, praedicahitur,ut si omnejustum bonum est, omnis virtusbona est, ant certe a bonum, 6 justo, et c virtutiininis preedicatur hoc modo : Si enim dicas a bonumde omni b justo, ut sil hoc modo proposilio, omnejustum bonum est, et inde a bonum de omni c virtute,ut dicas, omnis virtus bonum est, solum a deutrisque b et c terminis prsdicasti, et erithaec secundaflgura. Medius autem terminus in hao flgurasubjacebit, ut dicatur, omne bonum justum est, et erit qui de utrisque praedicatur, id est a. Extremiomnebonum virtusest. In hac enim complexione p tates vero ea qussubjectasunt, id est b et c. Majorfc et c de sola a termino pradioatur. Ubi vero a de vero extremitas est de qua primo a terminus appelomnib lermino, et i item praedicatur de omni c. Iatur,id est ft justum; vel si ad c primo praedicabitur,IJanc figuram voco primamquaediffinitursic: Primac terminus majorextremitasinvenitur. Idcircofigura est in qua is qui subjectus est dealio praedicatur.Namque b, quod a termino subjectum est,ad prasdicatur, m conclusione ipsa quoque prasdicabi-quod ea extremitasde qua medius terminus primoc item terminum praedicatur.Extremitates vero dico tur, ut posterius demonstrandum est. Minor verohujus figurae quod prKdicatur et quod subjectum extremitas erit,ad quod modius terminus posteriusest, id esf a c. Namque a prcedicatur de b termino, praedioabitur. Tertia vero flgura est, quoties aetbc vero terminus b termino subjacet. Medium autem termini de unoc prKdicantur. Si quis enim praedicetillud vocn q\iod alii subjacet, et de alio praedicatur,a, id est bonum, de c, id est virtute, ut sit hu-id est b. Niim b terminus a termino subjacet, de c jusmodi propositio, omnis virtus bonum est;ilem hvero terminopraedicatur. Major vero extremitasest,prffidicetur de c, ulsit, omnis virtus justum est,ter-quas prima prifidicatur, id est «.Namque idem a de tiam figuram facit. In hac vero flgura mediua terminuserit qui utrisque subjeclus est, id est c. Namque6 termino praedicatur. Minor vero quae medio terminosubjioitur, idest c, namquec terminus medio de c termino aetb termini prsdieantur. Major verotermiiio, id est b, subjectus est ; de eo enim b me- ^ exlremitas est quae primo praedicatur, id esta; midius terminus dicitur. Major vero terminusa vocatusest,id est qui praedicatur, quoniam omne praedicalumab eo dequo praedicatur majus est. Et inconclusione, sicut in prima proposilione, semper aterminus praedicatur, a euim bonum praedicatur deb justo, et dicitur, omne justum bonum est, b veromedius terminus praedicaturde c, et dicitur, omnisvirtus justa est. Ex his igitur concluditur in syllo-risibilia esL Si vero prcedices g hominem ad /' risibile,3 homo in omni / risibile reperitur. Omneenim risibilehomo est. Quid autem terminisint,velquid praedicatio, aut subjectio, priori de propositionibuslibro satis dictum est. Sed ne forte erremusnor vero qus postea, id esl b; vel si quem libueritb prius, o posterius praedicare secundum prioremposterioremque praedicationem, major minorve extremitasinvenielur, et hic quoque major extremitasin conlusionibus, sicutinsuperioribus aliis flguris,de minor praedicatur. Expeditis igitur tribussyllogismorumfiguria, dicendura eslquiaperfectus syllogismusest cui ad integram probatamque con-gismo, omnis virtus bonum est, el a bonum nominabiturclusionem ex superius sumptis et propositis nihilde c virtute, atque ideo major a nobis ex-deest. Sed modo atque ordine facta conclusio nihiltremitas appellatur. Id vero meminisse debemus, dehabens, per ea quae antea proposuit terminatur.quod ea quK paria sunt retorqueri possunt, et ad seinvicem praedicari, et sicutid quod praedicaturin eoquod subjectumest,omniest, ita rursusconversumImperfectus vero syllogismus estcuinihil aequeadperfectionem deest, verumtamen in his quae in propositionibussumpta suntaliqua desunt, curita essequod fuerit subjectum,in eo quod antea praedicaba- D videtur. Sed et hae difflnitiones omnes posteriustur omni erit.Nam s\.f ei g duo termini ila sibi sint liquebunt. Nunc auiem unde hae flgurae nascanturffiquales,utneuterneutromajorsit,cunr.praedicaveris breviterexplicandum est.Quoniamunde nascuntur,/deomnigjerit/terminusinomni jtermino. Si vero in eadem iterumresolvuntur. Sedsecunda et tertiaconvertaset praedicesff terminum de/^termino, erit figura de prima figura nasci et procreari videntur.iterumj/terminus inomni/termino.Sitenim/risibile, Sit enim a terminus in omni b termino, et de omnig homo.Ergo si prffidices/risibile^etgi hominem subjicias./risibiieinomnig^invenitur.Omnisenimhomoeo praedicetur, b vero terminus de omnic terminopraedicatur. Hsc, utdictum est, prima syllogismo-rumflgura est. Siquisigiturmajorem extremitatempropositionemque convertat, et quod fuerat anteapraedicatum faciatessesubjeclum, secundam faoietfiguram.Namquemadmodumalerminuspraedicaturde b terminojita b de c. Si ergo couvertatur, et fiat

813 DB SYLL0GI8M0 CATBGORICO. 814ut b terminiis de a termino praedicetur, invenitur b ^.terminus quianteamedium fuerat.et atermino subjeclusjde cvero termino praedicatur ad utrosqueterminospraedicavimus .Age enim quoniam a bonumde 6 justo praedicabatur, b vero justum de c virtutepreedicabatur.erat propositio : omnejustumbonumest, omnis virtus justa est, manente propositionequse est, omnis virtus justa est, prima propositioid est omne juptum bonum est, contravertatur, etfiat,omnebonum justum est.Inveniuntur igiturpropositionessio,omne bonum justumest,omnis virtusjusta est, et justum, id est b dea eic terminis praedicabitur.Conversaigitur majore prioris figura extremitate,secundasyllogismorumfiguraprocreatur.Tertia vero flgura nasoitur,minori propositione conversa.Nam si a bonum praedicatur de 6 justo, utdicatur, omne justum bonum est, b vero justumpraedicatur de c virtute, ut dicatur, omnis virtusjusteest, si, priore propositione maaente, id est,omne justum bonum est, secunda quae est, omnisvirtus justa est,convertatur, et flat, omne justumvirtus estjinvenietur omnes propositiones sic : omnejustum bonum est,omne juslum virtus est, et deftjusto a et c terniini prffidicantur,et fit tertiae figuraaconnexio. Conversis igitur primis posterisque extremitatibusprimae figuriE,tertiavelsecunda figuranascunlur.At vero unaquaeque horum trium figurarumliabet sub se plures syilogisraorum modos, utmodi sub flguris ita sint ut sunt species sub suisgeneribus. Habet enim prima figura sub SB,Aristoteleauctore, modos quatuor ; sed Theophrastusvel Eudemus super hos quatuor quinque alios mo- Gdos addunt,Aristotele dante principium in secundopriorura Aaalyticorum voluraine,quod raelius postmodumexplioabilur.Secunda vero figura habet subse quatuor modos ;tertia vero, auctore Aristotele,sex ;addunt etiam alii unum,sicut ipse Porphyrius,Buperiores scilicet sequens. Et quoniam (ut superiorelibro dictum est)aliae propositionesafflrmativaesunt, alise negativcB, et earum aliee universales, aliaevero particulares,seoundura eas ipsas,propositionessyllogismorumconclusionesquejunguntur.Namqueprimae flgurae primus modus esl qui fit ex duabusuniversalibus alflrmativis,universalem colligens aflirraativara.Sienim a terminus fuerit in omni b ter-necessarioconcluditurextremitalibusad se invicempraedicatis, id est a et c,ut sit omnis virtus bonumest.Sunt igilur hujusmodi propositiones atque conclusio? Si a in omni h fueril,et b in omni c fuerit aterminus de omni c praedicabitur, id est, omne justumbonum est,omnis virtusjustaest ;et conclusio,oranis igitur virtus bonum est,et hic primsflguraeprimus raodus est.Secundus vero modus primffiflguraeest, quoties ex prima universali negativa etseeunda universali afflrmativa conclusio universalinegatione colligitur.Si enim sita malum,& bonum,c justpim,a terminus de nullo 6 termino praedicabitur.Nullumenim bonum malum est, b vero terminusde omni c lermino praedicabitur ; omne enimjustum bonum esl. Quarecolligilur,nullum juatummalum est,ut est hoc modo : Si a terminus denullo6 terraino praedicatur, b vero terminus de omni cfuerit praedicatur.a terminus de nullo c praedicabitur,utest,nullum bonum malum est.omnejuslumbonumest; nuUumigiturjustummalumest.Tertiusvero raodus primae figurae est.quotiesex universaliaffirmativa, et particulari affirmativa, particularisaffirnjativa colligitur.Nam si a virtus de omni &,idest bono, praedicetur, et b bonum de quodam c, idest justo.fueritprffidicatum particulariter,erit quoqueconclusioparticularis,hoc modo,ut a virtus dequodain c justo particulariter prsedicetur.Si igiturfuerit a terminus in omni b,et b terminus in aliquoc particulariter,erit a terminus in aliquo c particulariter,utsitOrane bonum virtus est.Quoddam justum bonum est.Quoddam igitur justum virtus est,Quartus modus priraae flgurffi est talis, quoties exuniversali negatione et particulari affirmatione particularisnegativa colligitur. Nam si a terminus denullo b termino prffidicetur,6 vero terminus de quodamc termino prcedicetur, a terminus de quodamc termino non praedicabitur, quod monstratsubjecta descriptio. Nam sunt hujusmodi proposiliones:Nullum bonum malum est.Quoddam justum bonura est.Quoddam igitur justura malum nonest.Hos ergo quatuor in priraa flgura modos in Analyticissuis Aristoteles posuit. CcEteros vero quinquemodos Theophrastus et Eudemus addiderunt, quibusPoiphyrius.gravissimaevirauctoritatiSjVisusestcons6nsisse,qui sunt hujusmodi.Nara quoniam particularisaffirmativa sibi ipsi convertitur, quisquisostenderit in conclusione a terminus de quodam ctermino particulariterpraedicari,ineadem ipsaconclusionemonstravit quod c terminus de a terminorursusparticulariter praedicelur.Nam si sibi parti-mino,et si b terminus de orani c termino fuerit praeculaiispropositio in conclusione convertitur, si adicatus,aterminus de oranictermino praedicabitur. n terminus in quodam a termino fuerit,c terminusdeNamque a bonum si praedicetur de omni i justo,ut quodara a terraino praedicabitur.Item quisquis universalemsit,omne justura bonumest, b vero justum, si de cnegativam in conolusione probaverit, ne-prsedioetur virtute, ut sit,omnis virtus justum est, cesse est eum ipsiiis quoque conversionem in eademconclusioneprobasse.Universalis enim negatiosempersibi convertilur. Nam si quis probavit quod aterminus de nullo c termino prtEdicetur,non est dujjiumquininhaooontlusioneilludquoque probatumsic,quod c terminus de nullo a terraino prasdicetur.Semper enim, ut dictum est, universalis negativasibi ipsi convertitur.Universalis quoque afflrraativaduplici conclusionecontinetur;namquisquisostenditfl terminum de omni c termino prffidicari,illud

815 AN. MANL. 8EV. BOETIIquoque ostendit quod c terminus de quodam o terminoparticulariter praedicetur.Si quis enim probaveritanimal de omni homine praedicarijita dicens,omnis homo aairaal est, illud quoque neoessariomonstravitpartioulariter.quoniamquoddamanimalhomo est.Ita semper universalis negalio, et universalisaffirmatio,velparticularisaffirmaliva dupliciterconcluduntur.Aliffi enimsibiipsisconvertuntur,quae particularis est particulariter,qu8e universalisuniversaliter. Alia vero.cum ipsa universalisaffirmativasit, particulariter sibi ipsi convertitur. Particularisautem Degatio nunquamsibi ipsi convertitur,atqueideosimpiiceminseretinet conclusionem.Hoc autem quod nuper diximus, in secundo priorumAnalyticorum libro ab Aristotele monstratur,quod scilicet Theophrastus etEudemus principium p colligicapientes adaliosin primafigura syllogismosadjiciendosanimum adjeoere, qui sunt hujusmodi quixaxa avaxAatxiv vocantur, id est per refraotionemquamdam conversionemque propositionis. Bt estquintus modus ex duabus universalibus affirmalionibus,particularemcolligens affirmativamhocraodo: Si a fuerit in omni i,et h fuerit in omni t.possetequidem concludi quod a termini'm esset in omni ctermino.Sed quoniam ista universalis propositio,utdictum est, particulariter convertitur, prsetermisso60 quod a terminus de omni c terraino prsedicatur,conclusio esse dicitur quod c terminus de quodama termino prffidicatur,quod hocexemplo monstrandumest.Si enim sint propositiones sic,omne justumbonum est,omnis virtus justa est, posset concludiequidem quoaiam omnis virtus bonum est.Sed quoniamita propositio sibi convertitur,ut sit,quoddambonum virtus est particulariter, particularis syllogismusconclusioque coUigitur ex duabus universalibusaffirmativis. Ejus vero forma talis est, aterminus in omni ft, 6 terminus in omni c igitur cterminus in quodam a, ut estOmne justum bonum est.Omnis virtus justa est.QuodJam bonum justus est.Perconversionem refractionemque dicitur,quoniamquod universaliter coUigebatur conversum,particularitercollectum est. Sextus modus est primae figuraequi fit ex universali negativa et universali afflrmativauniversaiemconclusionemperconversionemExpeditis igiturnovem primae flgurae modis,ad secunda>flguraequatuormodos veniamus.IlludtantumcolIigens.Nam si a terminus in nullo h fuerit, b vero D constet, quod queraadraodum in prima figura perterminus in omnictermino fuerit, posset equidem novem supradictos modos etaffirmatio universalis,colligi quoniam a termiQUS in nullo c termino est:se quoniam universalis negaliva converlitur, dicimusquoniam c terminus in nulio a termiao est, utsic hoc modo :Nullum bonum malum est.OT.ne justum bonum est,posset colligiNullum.iustum malum est ; sed ex his perconversionem colligimus :Nullum malum justum est.Septimus modus prims flgurae est.qui ex universaliaffirmativa etparticulari affirmativa per converaio-A nem particnlarem colligitafflrmativam.Si enim fuerita terminus ia omni i, et b terminus de quodamc terraino praedicetur^potest a terminus de quodam'jc termino praedicari.Sed quoniam particularis afflrmatiosibiipsi convertitur,perconversionem fitconclusio.etdicitur c terminus de quodam o terminopraedicarijUt sitsic:omne bonum virtus est,quoddamjustum bonum est. Posset equidem concludi,quoniam quoddam juatum virtus est,sed quia particularisafflrmatio convertitur, dicimua quoniamquaedam virtus justa est. Octavus modus primasflguraeest, quoties ex universali affirmatione et universalinegatione particulariter colligitur.Si enim aterminus deomni 6 terminoprsdicatusfuerit,6veroterminus de nulloctermino praedicetur,non possetquoniam aterminus de nullo c terminoprsdicatur.Curautem non possit,in resolutoriisdictumest.Sed quoniam universalis uegativasibi ipsaconvertitur,potestdici et converti,quoniam c terminusde nuUo b termino prsdicatur, b vero terminus dequodam a termino dicitur.quoniam universalis affirmativaparticularitersibiipsa convertitur : quarec terminus de quodam o termino non praadicabitur,ut sit sic : orane bonum justum est,nullum malumbonum est,non posset colligi,quoniam nullum malumjustum est,sed convertitur sic ;NuUum bonum malum est.Quoddam justum bonum est.Quoddam igilurjustum malum non est.Nonus modus prims figurae est.qui ex particulariafflrmativaetuniversalinegativaparticularemcolli-git negativam per conversionem. Si enim a terminusde quodam b termino, b vero terminus de nulloctermino praedicetur, non potest quidem dioi quoniama terroinus de quodam c termino non prasdicabitur.Curautem non possit,hoc quoque in resolutoriisdiximus ,•sed quoniam universalisnegatio convertipotest, dicitur quoniara c termmus de nullo 5terraino prsedicatur,et6terminus dequodam apraedicatur; c igiturterminusde quodam a nonprsdicabitur,ut sit sic :Quoddam bonum justum est.Nullum malum bonum est.Quoddam igitur justum malum non est.etnegatio universali3,et afflrmatio particularis, etcegatio particularis,in conclusione coIligitur,in secundafigura affirmativam neque generalem nequeparticularem posse colligi,sedtantum vel particulariter,vel universaliter solas colliginegativas. Estautem secundae figurae primusmodus hic,quotiesexuniversali negatione,et universali afflrmatione,universalisnegativa colligitur. Si enim a terminua denullo b termino et de omni c termino praedicetur, hterminusdenulloctermino praedicabitur.Sitenim abonum,siti&malum,cjustum.Siquisigitursicdicat:

817 DE SYLLOGISMO CATEGORICO. 818Nullum malum bonum est.Orane justum bonum est, concluditNullumjustum malum est.Liquet igitur majorem extremitatem de minore inconclusione praedicari. Sed omnes secundae flguraesyllogismis quamvis veri sint,verum tamen exseipsisnon probatur, sed ex primee flgurae modis implentur.Namquesi a terminos de nullo b termino prsdicetur,etin omni c termino sit,nondum probatumest quoniam omnino b terminus de nullocterminoprsedicetur.Sed si quis ex isto secundae flgurae primomodo primas figuras secundum modum faciat, perconversionem totus syllogismus conclusioque proba-A. termino fnerit, 6 terminus de quodam c termino nonproedicabitur. Sit enim a bonum, b malum, c justum.Si quis igitur sic dicatNullum malum bonum est.Quoddamjustumbonuccest.concludatnecesseest:Quoddam justum malum est,Kic quoque syllogismus per conversionemhocmodoprobatur. Nam si a terminus de nullo b terminopraedicatur,et b terminus de nullo a termino praedicabitur.Seda terminus de quodam c termino praedicatur.Reditigitur primae figurae modus quartus,qui est ex universali negatione est particulari affirmatione,particularemscilicet colligens negativam,taest.Si quisenim in hoc syllogismo quiestoterminusin nullo b,et idem a terminus de omni c praedicetur,etut in hoc quoque syllogismo.Nam hic quoque particularemncgativam colligit,id est b terminum dea b propositionem convertat,ut faciat esse n quodam c termino non proedicari. Quartusmodusb a, nam omnisuniversalis negativa convertitur; si secundae figurae est, quiex universali afUmatione etquis igitur dicat quoniam a lerminus de nullo b terminoparliculari negatione particularem coUigil negativam,Nampraedicatur,et b igitur de nullo a lermino prae-dicabitur,sed a lerminusde omnic termino pr£edicabitur.Fitigitur primaefigurae secundus modusexsi a terminus in omni b terraino sit,et dequodam c termino non praedicetur, b terminus dequodam c termino non praedicabitur. Sit enim a bonum,universali negativa et unlversali affirmativa universalemi justum, c malum. Si quis igitur dicatcolligena negativam, ut sit conclusio.De Omne justum bonum est.nullo igiturc termino b praedicabitur. His igitur conversionibusQuoddara malura bonum non est, concludit:omnis seoundae et tertiae figura^ syllo-Quoddam igitur maliim justum non est.gismus conclusioque colligitur et probatur. Atque Haec vero comple.^iio atque ordo propositionum perideo quoniam ex seipsis non sunt probati nisi ex conversionem non potest approbari. Generalis enimsuperioribus comprobentur, id est, primae figurs aifirmativa sibiipsa converti non potest.Monstraturmodis, quicunque in secunda vel tertia flgura inventusigitur iste sy llogismus ex prima figura non per con-fuerit,imperfectus voeatur syllogismus. Seversionem,sed per impossibilitatem, quoniam sicundus vero modus secundae flgurae est quotiesex particularis conclusio negativa in hoc syllogismouniversaliaffirmativaet universalinegativacommu- ^ non concluditur,aliquod inconveniensimpossibilequecontingit.Sed haec impossibilitas per primamtatis ordinibus universalibus rursus negativa concluditur,Sienim a terminus in omni b termino fuerit,etde nullo c termino praedicetur,i terminus de terminus de omni b termino praedicetur,et infiguram demonstrabitur. Dico enim quoniam si aaliquonullo c termino praedicpbitur.Sit enim a bonum, bjustum, c maium. Si quis igitur sic dicatOmne justum bonum est,Nullum malum bonum est, concluditNullum igitur malum justum est.Sed haec complexio conjunctioque propositionumduplicem conversionem habet. Ostenditur enim deseoundo primae figurae modo sic.Nam si aterminusin omni 6 termino est,et de nulio c termino praedi-c termino non sit,talem colligi conclusionem, ut bterminusde aliquo ctermino non praedicetur.Namsihocfalsum est,huic contrajacens propositio veraerit.Particularibus autem negativis universales affirmativ»contrajacentes sunt,ut in superiore librodocuimus.Si igilur hic particularis negatio non estconclusio, erit geueralis aifirmatio. Sit enim afflrmatiogeneralis, et b terminus de omni c terminopraedicetur ; sed a terminus de omni b termino prs-catur,hic uaiversalis negativa convertitur. Eritigiturut c terminus de nullo a termino prsdicetur. cari dicitur ; a igitur terminus de omni c terminodicatur,ft vero terminus de omni c termino praedi-Quod si ita est, erit hujusraodi syllogismus : c ter- pr8edicatur,quod fleri non potest.lta enim a c prominusde nullo atermino praedicatur,a lerminus in positionem posuimus prius,ut diceremus a termi-Domni 6 termino est,cigiturterminus de nullo 6 terminopraedicabitur. Bcce una conversio facta est ostensum est per primum modum primae figurae.num dequodam c termino non preedioari.Hocigiturpropositionis negativae.Sed quoniam diximus concludinon c in nullo fc,sed b in nullo c termino,hic ctus est,et ejus probatio aut per conversionem inQuare in secundafigura omnis syllogismus imperfe-universalis conclusio negativa convertitur : etsicut primam figuram reducitur.aut ex hypotheticadis-conclusum est c terminum de nullo 6 terniino praedicari,ita concluditur de nullo c termino b terminumpraedicari.Tertius modus secundae figursest,quoties exuniversali negalivaetparticulari afflrmativaparticularis negativa colligitur.Si enim a terminusde nullo b termino praedicetur,et in quodam cpositione per impossibilitatem,et primam figuramaliter fleri non posse monstratur, et alii quidemomnes per impossibile probantur,quod paulo postdemonstrabitur.Restat ut terticefiguraeraodosalqueordines explicemus.Sed antea quam id faciamus,illudprius videudum est,quod in tertiae flguraj modis

819 AN. MANL. 8EV. BOETII 820nunquam oonclusio colligitur universalis. Sed si vel A. termino preedicari.Atqueita particularisaffirmativanegativae vel atfirmativce fuerint collectiones,particularessemper erunt,nunquam eliam generales.Estautem tertiae figuraB primus modus hio,quiex duabubuniversalibus affirmationibus particulareni colligitalfirmatioQsm.Nam si a el 6 termini de omni ctermino praeiiicentur,a terminus de quodam b lerminopraedicabitur per conversionem.Nam si b terminusde omni c termino prcedioatur,et universalisafflrmatio partioulariier sibi coQvertitur,c termiousde quodam /) termino prajdicatur.Quod si ita est, flttertius primaj figurae modus,qui est ex universali etparticulari affirmativa, et coUigii a termiuum deqnodam b termino praedioari.Sit enim a justum, bvirtus, c bonum. Si quis enim sic dicatOmne bonumjustum est.Gmne bonum virtus est, flt conclusio :Queedam virtus justa est.Mutant alii terminos, et volunt facere secundummodum,ut sit a virtus,ft justum,c bonum, ut si talissyilogismus :Omne bonum virtus est.Omne bonum justum est, et concludatur :Quoddam justum virtus est.Sed hunc Aristoteles a superiore non dividit.ethosduos unum modum putat, et idoirco nos septen tertisefigurae esse diximus modos dubitantes ;sed magisAristoteles sequendus est,atque ideo aliurn modumdioamus esse qui possit integre videri secundus.Secundusvero modus tertiiE figura^ est,quotiesex universali negatione et universali affirmationeconvertitur,et a terminusde quodam iterminoproedieabitur,eruntquedupiicesconversiones, una propositionis,alia conclusionis. Sit enim n justuni, 6virtus, c bonum. Si quis igitur sic dicatQuoddam bonum justum est.Oinne bonum virtus est, concludat neoesse estQuaedam virtus justa est.Quartus modus lertiae figuree estquoties ex universaliaffirmationeetparticulariaffirraationeafflraiatioparticularis oolligilur.Nam si a terminus de omni cteriuino praedicetur, b vero terminus in quodam ctermino sit, concluditur a terminum de quodam btermino pra;dicari per conversionem. Si enim b terminusde quodam c termino praedicetur,etc terminnus de quodam b termino prsdicatur,quoniam particularisafflrmativa sibi ipsi convertitur, et fitsyllogismae in primae flgurae tertio modo, qui flt exuniversali afflrmativaet parliculariaffirraativa,particularemcolligensafflrmativam,ut sit syllogismushoc modo : a terminus in omni c, et c terminusin quodam i.Igitur b lerminus in quodam b.Sit avirtus, h justum,c bonum.Si quis igitur sic dicat:Omne bonum virtus est,Quoddam bonumjustumest,concludetquoniam :Quoddam justum virtus est.Quintus modus tertiae figurae est quoties exparticularinegatione etuniversali afflrmationeparticulariscolligiiurnegativa.Sed hic modus perconversionemprobari non potest.sed per impossibilitatem, sicutquartus secundae flgurae probatus est modus. Sinegatio coUigilur particularis.Si enimaterminusde ^ enim oterminusde quodamc termino non praedicenulloc termino,6 terminus verode omnictermino tur,i.vero terminus de omni c termino prsdicetur,proedicetur, o terminus de quodam h termino non aterminus de quodara b termino non prsdicabitur;praedicabitur.Nam si a terminus de nulloc termino nam si non ita est,erit illud verum.a terminum depraedicatur.ft vero de omni c,et c terminusde quodamfclerminopraedicabitur.Particulariterenim sibi termino praedicatur,aigiturterminus de omni c ter-omni b lermino prsedicari ; sed b terminus de omni ouniversalisaffirmativa convertitur.Goncluditur igiminopra3dicabitur,quodfieri non potest.Prius enimtur in quarto primae figurs modo, a terminum dequodam b termino non praedicari.Sit enim a malumb justum, c bonum. Si quis sic dicatNullum bonum malum est,Omne bonum justum est,concludat necesse estQuoddam igitur justum malum non est.Ex quo conslderandum est majorem extremitatemin conclusione praedicari.Tertius modustertiaefigurasest,quoties ex particulari et univeraah afTirma- Dtiva particularis alfirmatio concluditur. Si enim aterrainus de quodam c,et b terminus de omni c terminopraedicetur, concluditur o terminum de quadamb terinino praedicari per duplicem conversionem.Quoniamenim b terminus de omni c terminopraedicatur,eta terminus de quodam c terminopraedicatur,et particularis affirmaliva sempersibi ipsiconvertitur, c terminus de quodam a termino prsdicabitur.Suntigitur propositiones sic : b terminusde omni c termino, c vero terminus de quodam atermino praedicatur quod; si ita est, colligitur inprimae figurffi modo tertio iterminum de quodam aita positus est o terminus,ut de quodam eterminonoQ praedicaretur. Quod si generalis afflrmatio inconclusione syllogismi non est,ut sitaterminus inomni b termino,erit huic contrajacens particularisnegatio, ut o terminos de quodam b termino nonpraedicetur.Sit enim o malum,6 justum, c bonum.Si quis igitur sio dicatQuoddam bonum malum non est,Omne bonum justum est,concludat necesse estQuoddam igitur malum non est.Sextus modus tertis flgurae est quoties ex universalinegativaetparticulariaffirmativaparticularisnegatiocoUigitur per conversionem.Nam si oterminusin nullo c termino sit,b vero terminus de quodam cterminopraedicetur,fltconclusio a terminus de quodamb lermino non praedicari.Nam si o terminus denuUo c termino praedicatur,6 vero terminus de quodamcterminopraedicabitur,etcterminusdequodamb termino prasdicabitur,quoniam particularis affirmativapotest converti.Fit igitur talis syllogismus,ut o terminus de nuUo c termino praedicetur^cter-

821 DE SYLLOGISMO CATEGORICO. 822minusdequodamStermlnopraedicetur, eta termi- A in superioribus omnibus syllogismis quos innus lie quodam b termino con preedicetur. Sit a malum,ijustura, c bonum. Si quis igitur dicatmus. Tales vero syllogismi quales nuno dicti sunttrium flgurarum modis et demonstratione posui-Nuilum bonum malum est,perridiculi sunt, quod id quod ante concessumQuoddam bonum justum est, concluditest quasi dubium quiddam inconclusionecolligitur.Quoddam justum malum non est.Nam quod positum est, necessario contingere, adHis igiturexpeditis, (|uid ipse syllogismus sitdifflniendumest. DifQnitur autem sic : syllogismus estorritio in qua positis quibusdam atque concessis,aliud quiddam quam sintea quae positaet concessasunt, necessaria contingit per ipsa quae concessasunt. OratioDem diximusesse syllogismum idcircoquoniam omnisdifrinitio a generali trabitur, genusautem syllogismi est oratio. Quod autem dictum,inquapositisquibusdametconcessiSjitaintelligendumhoc pertinet, quoniam frequenter ;idinductionemver£e quaedam propositiones sunt quarum conclusionullo modo vera est, ut si quis sio dicat: Qui musicamnovit musicus est, et concedatur ; et quiarithmeticam arithmeticus est, et qui medicinammedicus est, et qui bonum bonus est. Cum igiturhaec omnia concessasunt, dicat, et qui malum,malusest, quod quasi superioribus simile videtur, sedomni modofalsumest: boni enimhomines non aliterest, quasi sic d lctum esset, secundum quam positis -n cavent, nisi mala noverint. Atque ideo propter easetconcessis; ut enim syllogismus fiat, ante aliquida proponente dicitur, quod audiens concedat ,quodsi ille concesserit, concluditetperflcitsyllogismum,idcirco, quia dubia^ res per quaedam concessa etprobata monstraatur.conceditur autem aequaliter etnegatio vera. Castera vero in syllogismi difflnitionetalia sunt quae non integre dispositossyllogismosa syllogismorum diffinitione verorum discernant.Nain quod dictum est, in qua positis quibusdam,sumptorum scilicet et propositionum multitudomonstratur.Suntenim qui putanturesse bujusmodisyllogismi, in q'iibus tantum una propositio est etuna oonclusio. Qualis est hic, vides, vivis igitur;homo es, animal igitur es, et alia hujusmodi, quosconclusiones quae sunt per eas propositiones quffiper inductionem dicuntur, additum est conclusionesin syllogismis necessarias contingere, id estex necessitate contingere. Est etiam alia exposiiio,sed in Analyticis nostris jam dicta est. Illud veroquod dictum est, per ipsa quee posita sunt, hoopropter eos dictum est qui tales faciunt syllogismos,in quibus aut minus aliquid, aut plus, autaliud proposilum estquam proponi debuerat. Fiuntenim hujusmodi syllogismi. Si quis enim ita dicat: Socrates homo est, oronis homo animal est,et concludat, Socraies igitur animatus est, minusproposuit, quod non dixit omne animal esse animatum,Nunc si sic proposuisset, recte Socratesanimatum esse ooncluderet, ita dicendo : Socratesigitur faciet syllogismum. Debet enim syllogismus,ut angustissimusBit,duabus propositionibus comprobari.Quodautem dictum est,aliud quiddam necessarioevenire quam sintipsa quse concessasunt,quoniam freqaenter tales ab aliquibus fiunt syllogismi,ut ea qiiae proposuerunt, ipsa etiam in conclusioneconcludant, ut est hic : Si homo es, homoes ; homo autem es, homo igitur es. Idem enimconclusit quo dante proposuit. Alque ideo, ad istorumdiscretionem, aliud quiddamcontingere deberedictum est quam sint ea qua concessa sunt, utPrimss figurse modi.scilicet veteres in syllogismis non acceperunt, syllogismus enim est aliquorum collectio. At vero col- ^ homo est, omnis homo animal est, et omne animallectio non nisi plurimorum est, et quicunque unam animatum est, Socrates igitur animatus est. Plusposuit propositionem, ille non colligit. Nullum autem proponere hoc est, ut si quis sic dicat : Gmnishomo animal esl, omne animal animalum est,sed et sol in Ariete est, omnis igitur homo animatusest ; hic vero superfluum est quod solem inAriete esse interposuit. Aliud autem quam necesseest quidam proponunt hoo modo, ut si quis sic dicatOmne homo animal est, virtus autem bonum.•est, omnis igitur homo animatum est. NuIIa igiturharum propositionum ad rem pertinet quod concluderecupiebat.Expedita igitur syllogismi difflnitione,adpriorummodorum naturam resolutionemqueveniamus,et prius omnes in ordinem disponatur.Primus Omne justum bonum est. Omnis virlusjusta est.Omnis igitur virtus bona eat.Secundus NuIIum bonum malum est. Omne justum bonum est.Nullum igitur justum malum est.Tertius Omne bonum virtus est. Quoddam justum bonum est.Quoddam igitur justum virtus est.Quartus Nullum bonum malum est. Quoddam justuiD bonum est.Quoddam igiturjustum malum non est.Quintus Omne justum bonum est. Omnis virtus justa est.Quoddam igitur bonum virtus est.Sextus NuIIum bonum malum est. Omne justum bonum est.Nullum igitur malum justum est.Septimus Omne bonum virtus est. Quoddam justum bonum est.Quaedam igitur virtus justa est.

823 AN MANL. SEV. BOSTII 824Oetavua Omne bonum justum est. Nullum malum bonum est.Quoddam igitur justum malum non est.Nonus Quoddam bonum juatum est. Nullum malum bonum est.Quoddjtm igitur justum malum non est.Secundse figuras modi.Primua Nullum malum bonum est. Omne justum bonum est.Nullum igiturjustum malum est.Secundus Omne justum bonum est. Nullum malum bonum est.Nullum igitur malum justum est.Tertius NuUum malum bonum est. Quoddam justum bonum est.Quoddam igitur justum malum non est.Quartus Omne justum bonum est. Quoddara malum bonum non est.Quoddam igitur malum Justum non est.Terlise figurse modi.Primus Omne bonum justum est. Omne bonum virtus est.Quaedam igitur virtus justa est.Secundus Omne bonum virtus est. Omne bonum justum est.Quoddam igitur justum virtus est.Tertius NuIIum bonum malum est. Omne bonum justum est.Quoddam igitur justum inalum non est-QuartuB Quoddam bonum justum est. Omne bonum virtus est.Qufedam igitur virtus justa est.Quintus Omne bonum virtus est. Quoddambonum justum est.Quoddam igitur justum virtus est.Sextus Quoddam bonum malum non est. Omne bonum justum est.Quoddam igitur justum malum non est.Septimus Nullum bonum malum est. Quoddam bonum justum est.Quoddam igitur justum malum non est.Hi suntigituromnes trium flgurarum modi quorum A. bantur, namque in ipsos resolvuntur : ut eos perprimsB flguras quatuor primoe indemonstrabiles nominanturet directi, id est sine aliqua conversionemonstrati; indemonstrabiles autem quoniam non peralios demoustrantur, et perfecti dicuntur, quoniamper seipsos comprobantur. Et primi quoniam positioneet natura primi sunt, et in eos omnes casteriresolvuntur.Illi quoque quinque primae flguras modioonversionem resoIvamu3,et per impossibilitatem,ut duo illi superius demonstrati sunt, consideremusigitur eorum principia, quoniam unde nascunturin idipsum resoIvuntur.Quintus igitur primaeflgurae modus de primae primo flguree modoprooreatur. Binis enim propositionibus prioribusmanentibus, cooclusio primi modi particulariterSextua vero primae figura3 modus de secundo primas B versali conclusione universaliter conversa, sextusflgurae modo capit principium. Manentibus enim nascitur syllogismus, ut subjecta docet descriptio :imperfecti et per conversionem sunt. Secunds vero conversa quintum efflcit syllogismum, quod infigurae, vel tertiae, omnes imperfecti sunt, quoniam subjecta declaratur descriptione :per primos primae figuras modos quatucr compro-Omne justum bonum est eadem Omne justum bonum est.Omnis virtus justa est eadem Omnis virtus justa est.Omnis virtus bona est versa Quoddam bonum virtus est.duabusprioribusproposilionibussecundimodi,uni-NuIIum bonum malum est eadem Nullum bonum malum est.Omne justum bonum est eadem Omne juslum bonum est.NuIIum justum malum est versa Nullum malum justum est.Septimusmodus prims flgurae detertio primas figu-tionibusprioribus, particulariafflrmativa inconclureenascitur modo. Manentibus enim binis proposi-sione conversa, septimi modi collocatio procreatur,Omne bonum virtus est eadem Omne bonum virtus est.Quoddamjustumbonum est eadem Quoddam justum bonum est.Quoddam justum virtus est vertitur Quaedam virtus justa est.Octavus vero et nonus primffi flguras modus in quar- versaliter conversa, et prima propositione octavitum prim« figurae modum resolvuntur, non etiam modi particulariter in secundum quarti modi coninitiumsumunt. Oclavusresolviturin quartum hoo versa, eadem conolusio colligitur, id est negatiomodo : prima enim quarti in secundam octavi uni- particularis.

825 DE S^SLLOGISMO CATEGORICO. 826Nullum bonum malum est, negatio universalis.Quoddam justum bonum est,particularis aiflrmatio'Universaliter conversa, Omne boQum justum est.Universaliter conversa, Nullum malum bonum est,Quodiiam justum malum non est, eadem couclusio,Quodain justum malum non est.Nonusveromodusinquartummodumresolvitursic, A riter in primam noni, et eadem conclusio maneatprima quarti in secundam noni propositionem uni- negatio particularis.versaliter convertatur, etsecunda quarti particula-Nullum bonum malum est, universalis negativa.Quoddam justum bonum est, parlicularis afflrmativa.Particulariter conversa. Quoddam bonum justum est.Universaliter conversa, Nullum malum bonum est.Quoddam justum malum non est, eadem conclusio :Quoddam justum malum non est.Resolutis igitur qninque prims flgurs modis in qua-dae flguras secundus modus in seoundum prioris flgutuorsuperioribus,seoundaeflguraequatuormodosin rae modum resolvuntur, et resolvitur primus aic.prioris figurae modos quatuor resolvamus, quorum Gonversa enim prima universali uegatione univertresper conversionem probantur. Quartus vero per saliter, et manente secunda universali afflrmatione,solam impossibilitatem. At vero primus et secun- S eadem oonclusio ulrorumque nsscitur.Primus secundx.Nullum bonum malum est conversa Nullum malum bonum est.Omne justum bonum est eadem Omnejustum bonum est.Nullum justum malum est eadem Nullum justum malum est.Secundae figurae secundus modus in primae figurae se- propositione, et secunda prima manente, universacundummodum resolvitur sic : conversa secunda liter fit conversa conclusio.Nulllum bonum malum estnet Omne justum bonum est.^Omne justum bonum est ma- conversa Nullum malum bonum est.Nullum justum malum est conversa Nullum malum justum est.Tertius vero secundae figurae modus, de quartopri- tur, et secundae propositiones maneantidem syllomaefigurae procreatur. Ut enim universaliter negatio gismi terminus propositioque colligitur hoc modo :in primam propositionem universaliter converta-NuUum bonum malum est conversa Nullum malum bonum est.Quoddam justum bonum est similis Quoddamjustum bonura est.Quoddam justum malum non est eademQuoddam justum malam non est.Quartus modusseoundaeflguraequoniam jara primo, C omne bonum virtus est. Ex his igitur concludat,cum factusest per conversionera, in superioris pri- omne igitur jiistum virtus est. Sed prius concessitmae figurae modum retorqueri non poterat, sed per quarti modisecundum propositionem,quaeest,quodimpossibiledemonstratum est, hicquo|ue per im- damjustum virlusnon est.Nunc vero concedit ompossibileadsuperioresreduciturmodos, etquoniam ne justum virtus est, duassibi contrajacentessim'ilomnes secundffl figurae modi per impossibile mon- conclusurus est, quod fieri non potest. Hoc autemstrantur, idcirco uos quoque inchoantes a quarto idcirco evenit, quia conclusio quarti modi in primiomnesper impossibileresolvamus. Nam quartusse- modi secundampropositionemconversaest:quodsicundffi flgurae modus in primumprimae figurae re- secundapropositioprimimodiin quarti conclusionesolvitur perimpossibilitalem,tertius in secundum, non colligitur, quarti oonclusio, id est particularissecundus in tertium,primus inquartum, quod hoo negatio, permanebit. Sed ne forte nos conlurbetmodo liquebit. Si quis ergo duas istas concesseril quod alios terminos in resolvendo modo posuimus,propositiones, id est, omne bonum virtus est, et quam superius in disponendo ; non enim modo inquoddam justumvirtusnonest, necesse est quoque terminis laboramus, sed in flguris et modis etcomoonclusionemconcedat quee est, quoddam igitur plexionibus construendis atque resolvendisoperamjustum bonumnon est. Namsihaecfalsa est, erit ei „ consumimus. Eodera modo et caeteri secundae figucontrajacensvera quaeest, omne justum bonum est,in primos quatuor resolvuntur.sed illam concessit quae est primaquarti modi, id est,Omne bonum virtus est eadem Omne bonum virtus est.Quoddam justum virtus non estOmne justum bonum est.Quoddam igitur justum bonum non estOmne igitur justum virtus est.Tertus secundaeflgurae modussecundo primae flgu- modi concesserit, particularem quoquenegationemrae modo sic resolvitur : si quis duas primas tertii concludet, quae est, quoddam igitur justum bonum

827 AN. MANL. SBV. EOKTII 828non est. Nam si hsc falsa estvera erit contrajacens. A. nunc vero nullum justum malum est, duas slbiquae est, omnejustuni bonum est.Sedetiamillacon- contrajacentes,unotemporeconcedit,quod fierinoncessa est, qus eat, nullum bonum malum est. Ex polest. Sublata igitur universali conclusione, quaehisergo colligitur,nullum iiiiturjustummaluro est. est, omnejustum bonumest,remanebit particularisSedprius concessaerat,quoddamjustummalumest, negatio, quae est, quoddam justum bonum non est.Nullum bonum malum est concessffi Nullum bonum malum est.Quoddam j:;stum malum est contrajac. Omne justum bonum est.Quoddamigiturjustumbonum nonest,permut. contrajac. Nullum ergo juslum malum est.Secundus secundas flgurae in tertio prima flgurse cessit illam qus est, omne bonum virtus est, conmodosic resolvitur: si quis duas secundae figurs cludat necesse est, quoddam justum virtus est, quipropositionesconcesserit,conclusionemquoquecon- jam ante concesserat secundam secundi modi quaecedit,qu8e est, igiturjustum bonum est.Namsihsc est, nullum justum virtus est, duascoDtrajacentesfalsaest, erit vera contrajacens ei particularisaffir- uno tempore concedit, quod fleri non potest.matio, quoddam juslum bonum est. Sed idem con-Omne bonum virtus est concessae Omne bonum virtus eslNullum justum virtus est, contra- -^ contrajacen. Quoddam justum bonum est.Nullum justura bonum est, permut. jacen. Quoddam justum virtus est.PrimusitemsecundeBfiguraeinquartumprimae figu- B igilur justum malum non esl, qui ante concesseratras sicresolvitur .-quiconcedilduasprimi modipro- illam quas est, omne justum malum est. Uno tempositiones,concedat necesse est et conclusionem. pore duas contrajacentes concedit, quod fieri noaNam si illa falsaest, eritveracontrajacensei parti- potest. Sublata igitur particulari affirmatione quaacularis affirmativaquae est,quiddam jusium bonum esl, quoddam justum bonum esl, remanet illa quaeest. Sed idem concessit illam quae est, nullum bonummalum est, concludat necesse est, quoddamest, nullum justum bonum est.Nullum bonura malum est similes Nullum bonum malum est.Omne justum malum est, contra, y contrajacen. Quoddam justum bonum est.Nullum justum bonum est, permut. jacen. Quoddamigiturjust.malumnnnestSequiturut tertiae figurae modos ad primos quatuor Si enim prima propositio tertii modi primae figuraereducamus, quorum quinque per conversionem et maneal, etsecunda propositioparticularistertii moperimpossibilitatem ad primosquatuor resolvunturunus vero solus, id est quintus, per solam impossi-di primae figurae universaliter convertalur, et sit se-cunda propositio primi modi tertiae figuraa, eadembilitatemin priora resolvitur. Primus terticeraodus conclusio colligitur, id est affirmatio particularis.flgur«intertiumprimK figuraehocmodoresolviturOmne bonum justum est manet Omne bonum justum est.Qufedam virtus bona est conversa Omne bonum virtus est.Quaedam virtus jusla est manet Quaedara virtus justa est.Velcertesic, quiasuperiustalem syllogismum dixi- C lem non putat.mus terminiscommutatis.quem AristotelesdissimiOmnebonum virtus est similes Omne bonum virtus est.Quoddam justum bonum est conversa Omne bonum juslum est.Quoddam justum virlus est manet Quoddam justum virtus est.Secundus modus tertiae figurae in quartum modum ma figurae secuuda propositio universaliter conprimaefigur» hoc modo resolvitur. Si enim primae vertatur, et secunda sit proposilio secundi modipropositiones secundi tertiae figuraa modi, etquarti tertiae figurae, eadem conclusio procrealur.modi primae figuraB maneant, quartivero modi pri-Nullum bonum raalum est manet Nullum bonum malum est.Quoddam justum bonum est versa universaliter Omne bonum justum est.Quoddam justum malum non est manetQuidam justum malum non est.Tertius modustertiae figurae in tertium modum pri- B tertii modiprimfe figurae particularis particularitermae flguraeresolvitur. Si enim propositio prima ter- convertatur, et sit prima terliimodi tertiae figurae,tii primae flgurae modi, et secunda propositio tertii conversa particulariter conclusio nascitur.modi tertiae figurae maneat, et secunda propositioOmne bonum virtus est „ Quoddam bonum justum est,Quoddam justum bonum estOmne bonum virtus est.Quoddam justum virtus est, versa partic. Qusedam virtusjusta est.Quartus modus tertiaefigurae intertium modum pri- ticulariter coDvertantur, easdem conclusiones namaeflgurae resolvitur : si enim utroruraque prima scuntur.maneant propositiones, et secundae particulares par-

829DK SYLLOGISMO CATBGORICO.830Omne bonum virtus estQuoddam justum bonum estmanetvertiturA Omne bonum virtus est.Quoddam bonum juslum est.Quoddam justum virtus est manelQuoddam justura virtus esl.Reliquus sextus syllogismus tertiae figurae de priraaefiguriequartomodoprocreatur;raanentibusenimprtmiseorurapropositionibusatquesecundisparticulariterimniutatisparliculisinutroqueraanebitconcluEO.Nullum bonura malum est eaderaQuoddam justum bonum est mutataQuoddam justuin malum non est manelQuintus autem qui restat, sicut ante per impossibileprobatur.itaetiam nunc perimpossibilittitemresolvitur.Sed quemadmodura unus fuerit resolutus,eodem ordineomnes resulvendisunt. Resolvitur autemsextus terliae figurs modus in tertium primajfigurae modum. Quintus autetn terliee figurae modusresolvitur in primum primae flgurae. Quar-Nullum bonum malum est.Quoddara bonum justum est.Quoddam bonura justum est.figurae modus in priraae figur» raodum tertium hocmodo : si quis igitur duas proportiones sexti moditerti» fipuraj concesserit, concedat etiam necesseest conclusionem quae est, quoddara justum malumnon est. Nara si haec falsaest.eritveracontrajacensei priraa; figurffi terlii modi priraa propositio quaeest, omne justura malum est. Sed etiam concessittus tertiae figurae modus resolvitur in quartum B propositionemsecundam.queeest, quoddambonumprimae flgurae modum. Tertius terti£e figurs modusjustum est. Ex bis igitur concedat necesse est,resolvitur in secundum primae figurae mo-quoddam bonura malum est, qui ante concesseratdum. Secundus terti» flgurae modus resolvitur in primara propositionem sexli modi tertis flgurae quaepriraum primae flgurae modum. Priraae tertis flguraemodi resolvunturin secundos prirate figurae modos.Resolvitur autem per impossibililatera sextus tertiaeNullum bonum malum est contra-Quoddam bonura justura est concessae XQuoddam justum malum est permut.Hoc raodo omnes caeteri modi tertiae flgurae in primosmodos priracB fl^urae referuntur, quod subjectaest, nullura bonura malum est. Uno tempore duassibi contrajacentes concedit, quod fieri non possedescriptio declarat.contrajac. Orane justum malum est.Quoddam bonum justum est.jacen. Quoddam bonum malum est.conversionem resolvi non potuit, per impossibilitatemresolutus est.contrajao. Omne justum malum est.in utrisque Omne bonum justum est.jacen. Omne bonum malum est.contrajac. Nullum justum virtus est.in utrisque. Quoddam bonum justum est.jacen Nullum bonum virtua est.contrajac. Nulla virtus justa est.in utrisque. Omne bonum virlus est.jacen. Nullura bonura justum est.descriptio declarat, in quia prior quintus, qui perQuoddara bonum raalum non est, contra-Omne bonum justum est concessas XQuoddam justum malum non estipermut.Omne bonum virtus est contra-Quoddam bonum justum est concessae XQuoddam justum virtusest permut.Quoddam bonum justum est contra-Omne bonum virtus est concessae XQuaedam virtus just. est permut.Inresolutionemodi secundi tertiae figurffiinprimuramodum primae figurae, haec impossibilitas evenit, pore siraul verae inveniuntur.quod duas contrarias uno tempore concedit, quodNullum bonura malura est contra-contrajac. Orane juslum raalum est.Omne bonum justum est concessaein utrisque. Omne bonura justum est.Quoddam justum malum non est perraut.Nullum bonum justum est.riae.Et in sequenti quoque syllogismo duas ooncedit, quod impossibile est.Omne bonum justura est contra- D contrajac. NuUa virtus justus estOmne bonum virtus est concessae Xin utrisque. Orane bonum virtus est.Qu

homo831 AN. MANL. SEV. BOKTIl 832turbet, siquaehicpropositionesetconclusionesfalsae A. studium logicae disciplinae disputationis subtibilitassunt, quandoquidem non veritates rerum, sed con- traxerit, prius de ambiguis disputalionibus disnexionessyllogismorurafigurasetinodossuscepimuscant, post ab his veritas in rebua mendaciumquedisserendos. Namhis cognitis, si quos ad perfectum meditabitur.A^. IMAML. HE\. BOEITIEDE SYLLOGISMO HYPOTHETICOLIBRI DUO.LIBER PRIMUS.Cum in ou nibusphilosophiKdisoiplinisediscendisatque tractandis summum vitee positum solamenexistimem, tum jocundius, et veluti cum quodamfructu etiam laboris arripio quae tecum communicandacompono. Nam et siipsa speculatio veritatisBua quidam specie seotandaest, flt tamen amabiliorcumincommunededucitur. Nullumenimbonumestquod non pulchrius elucescat, si plurimorum notitia ncomprobetur. Namquodaliastaciturnitatecompressuro,jamjamquesilentioperiturum,latiu3 efflorescit,etoblivionisinterituscientiumparticipalionedefenditur,fit quoque jocundior disciplina, cum interejusdem sapientiae conscios jubet esse sapientem :quod si accedat (ut tecum mihi nunc res est) eaquaesponte jocunda suutinamicitiaeparticipationemdeduci,necesse est studiisuavitatem quodam velutidulciesimo caritatis sapore condiri. Nam cum id inefficeret, si intra faciiitatis terminos constitisset .'Quodigiturapud scriptoresquidem Grsecosperquamrarissimos slrictim atqueconfuse,apudLatinos veronullos reperi, id tuae scientis dedicatum, nosteretsidiuturnus, ccepti tamen efflcax labor excoluit.Namcum categoricorumsyllogismorumamplissimenotitiam percepisses, de hypotheticis syllogismissaepe quajrebas, inquibusab Aristotelenihil estconscriptum.Teophrastus vero, vir omnisdoctrinse capax,reru m tantum summas exsequitur.Eudemus latioremdocendi graditur viam, sedita ut velutiqusdamseminaria sparsisse, nullum tamen frugisvideaturexlulisse proventum.Vos igitur,quantum ingeniiviribus et amicitiae tuaestudiosuflecimus, qua;ab illis vel dicta breviter, vel funditus omissasunt, Qelucidandadiligenteretsubtiliterpersequendasuscepimus,in qua re superatffi dilficultatis prsmiumvero, si tibi munus implesse videar amiciti», etsinon videar satisfeoiase doctrinae. Omnis syllogismuscertis et oonvenienter positis propositionibus continetur.Propositio vero omnis autcategorica est qusprasdicativa dicitur, authypotheticaqufficonditionalisvocatur ;prasdicativa est in qua aliud praedioaturde alio, hoc modo : auimal est, hic eriim animaldehomine praedicatum est; hypotheticaestquaecum quadam conditione denuntiat esse aliquid sifuerit aliud, veluti cum ita dicimus .'si dies est, luxesl.Hypotheticae autem propositiones ex categoricisconstant, ut pauloposterius apperebit.quofil ut syllogismusqui ex categoricispropositionibusjunctusest categoricus appelletur, id est praedicativus quidem,qui vero ex hypolbeticis propositionibus constat,dicatur hypotheticus, id est oonditionalis. Utergo horum syllogismorum differentiapervideatur,spectanda prius esleorum in propositionum naturadiscretio ; videtur enim in aliquibus propositionibusse obtinet amicitia proprium munus, ut nolit haberenihil differre praedicativa propositio a conditionali,solitariascogitationes, tuncquodhoneste quis-que cogitat, nulli promptius, nisi quera diligit, confitetur.Quo factum estut etiam si immensus labornisitantum quodamorationismodo ; velutsiquisitaproponat, homo animal est, iditasirursus enuntiet,si homo est, animal est: haec propositionesorationisccepto operi viam negabat, animus tamen ad efflciendumquodammodo diversae sunt, rem vero non videnturquod aggressus fuerat tui contemplatione signiiicasse diversam. Primum igitur dicendum estsufflceret. Quid enim magnura studiosus tui amor ^ quod praedicativa propositio vimsuam nonin conditione,sedinsolapr8edicationeconstituit,inconditionaliveroconsequentiaeratioexconditionesuscipitur.Rursus praedicativasimplexest propositiOjConditionalisvero esse non poterit, nisi ex praedioativis propositionibusconjungatur, ut cum dicimus : si diesest, lux est ; dies est, atque lux est, duae sunt propositionespraedioativas,id estsimplices^ad hocilludest, quomaxime declaraturutrorumque proprietas,quod praedicativa quidem propositio habet unumsubjectum terminum, alterum praedicatum. Et idquod in praedicativa propositione subjicitur, illiussusciperevideturnomenquodineadem propositionepraedicatur hoc modo,ut cum dicimus, homoaniu-alest, homo subjectum est, animal praedicatum, et horaoanimalis susoipit nomen, cum ipse homo animalesse proponitur. At in his propositionibus quae conditionalesdicuntur nonidem praedioationisest modus.Neque enim omnino alterum de altero prsdioatur,sed id tantum dicitur esse alteruro, si alterum

833 DB 8YLL0GISM0 HYPOTHBTICO. 834fuerit,veluti cum dicimus :3i peperit,cum viro con- A autinconftitionepositaconsequentiaviconjunctioniscubuit, non enim tunc dicitur ipsum peperisse id vel disjunctionis ostendilur.Ac prioris quidempropositionisesse quod est cum viro concumbere, sed id tantumproponiturquod partus nunquam esse potuisset nisifuisset cum viro c()ncubitus;quod si quando in uaaeademque propositionum proprietas incurrerit,tuncexemplum est,veluti cum resomnes cor-porales materiae formopqueconcursu subsisteredemonstraremus.Tuncenim.quodper rerumnaturamfieri non potest,ponimu3 idomnem formae naturamsecundum modum enuntiatae propositionis intelligendiratiovariabitup hoc modo.Namcum dicimus,asubjecta materia, si non re,saltem cogitationeseparamus;etquoniam nihil ex rebus corporeis reli-homo animal est.propositionera facimus prsdicativam; acsi ita proponamus,si homo est.aaima est,in conditionalem vertitur enuntiationem. In praedicativoigituridspectabimus quod ipse homo animalsit,id est nomen animalis in se suscipiat. In conditionalivero illud intelIigimus,quod si fuerit aliquaresquae homo esse dicatur,necesse sit aliquam remesse quae animal nuncupetur.Itaque propositio pree- „dicativa remquam subjicit praedicatae rei susoiperenomen declarat. Conditionalis vero propositionishaec sententia,est,ut itademura sit aliquid,si fueritalterum,etiamsi neutrum alterius nomen suscipiat.Ita igitur propositionibus disgregatis exenuntiationumproprietatesyllogismiquoquevocabulumperce-perunt.utaliidicanturpraedicativialiiconditionales.Nam in quibus propositiones prffidicativae sunl,eospraedicativos syllogisraos vocamus. In quibus verohypothetica propositio primaest (potest namqueetassumptio et conclusio esse praedicativa),hi tantumper unius hypotheticae propotionis naturam hypotheticiet conditioQales dicuntur.Acde simplicibusquidem, id est de praedicativia syllogismis duobuslibellis explicuimus, quos de eorum constitutione rius in afflrraatione proponebalur;hic enim dicitur,confecimus. Post vero simpliciura, syllogismorum C hoc e3t,illud non est;et ad hunc modum caeter».sidisputationem ordo est utde nonsimplicibusdisseramus.Nonsimplicesvero syllogismi suntquibypo-Possuntautem aliquandoetiamhocenuntiari modo,cum hoc sit,illud est,veluticura dicimus,cumhomothetici dicunlur, quosLatino nomine conditionaleavocamus. Non simplices autem dicuntur, quoniamex simplicibus constant, atque in eosdem ultimosresolvuntur, cum prssertim primae eorum propositionesvim propriaeconsequentiaeexcategoricis.idest ex simplicibus.capiant syllogismis,nKmque primapropositio hypothetici syllogismi.si dubitetur anvera sit, praedicativa conclusione demonstrabitur.Assumptioveroinpluribusmodistaliumsyllogismorumpraedicativa esse perspicitur, itemque conclusiOjVeluticum dicimus,si dies est, Iucet;Atquidiesrumraedietatibus,et in disperatisfleripotest.Dispe-est, haec assumptio praedicativa est, si quaeratur, rata autem ea voco quae tantura a se diversasunt,praedicativo probabitur syllogismo, lucet; igitur qnuUa contrarietate pugnantia, veluti terra, vestis,consecuta est rursus praedicativa conclusio : super ignis,et csetera.Nam si albiim est,nigrum non esthaec omnis conditionalis propositio ex prsdicativis si album est,rubrum nonest;si difciplinaest,homo(ut dictum est) jungitur. Quod si ex his et fldem non est.At in ea quae perdis.junctionem flt.alteramcapiunt.et ordinem partium sortiuntur,necesseest semper poninecesse esthocmodo,aut dies,autnox;categoricos syllogismoshypotheticis vimconclusio-quod si ea cuncta qua per negationem dici convenitnis ministrare. Sed quoninm de hypotheticisloquimur,quid signiflcet hypothesis praedicendum esthypothesis uamque,unde hypothetici syllogismiacceperevocabulum,duobus(utEudemo placet) modisdicitur:autenimtaleacquirituraliquldperquamdaminterseconsentiendum conditionem,quodflerinullomodo possitutad suumterminum ratioperducatur;quum fit,demonstratum atque ostensum putamuseisdem convenientibus corporaliura rerura substantiamconflci,quibus a sedisjunctisacdiscedentibusinterimalur. In hoo igitur exemplo posita consentiendiconditione, ut id paulisper fleri inteiligaturquod fleri nonpotest, ut formae a materia separentur,quid consequatur intendimus, perire scilicetcorpora, ut eadem ex iisdem consistere comprobemus.Nam quoniam interitus corporalium rerumsequitur, jure dioimus res omnes corporeas formamateriaqueconsistere.Sed hujusmodi propositionesquae ex consentientum conditione proveniunt,nihilhis differunt quassimplicescategoricaeinstitutionisprimi libri tractatusostendit;qnaeveroasimplicibusdifferunt illae sunt, quando aliquid dicitur esse velnon esse, si quid fuerit vel non fuerit. Hae sempercumconjunctionibus proponuntur,ut cumdicimus,si homo est, animal est.si ternarius est, imparest,vel caetera hujusmodi ; haec eniraita proponuntur,utsi quodlibet illud fuerit, aliud consequatur; velcum dicimus, si homo est, equus non est, rursushic eodem modo proponitur in negatione,quo supe-est, animal est, vel cum homo est, equus non est;quae enunliatio proposilionisejusdem potestatisestcujus ea quae hoc modoproponitur,sihomoest,ani.mal est,»i homo est.equus non est. Fiunt veropropositioneshypotheticae etiaraper disjunctionemita,aut hoc est, aut illud est. Nec eadera videri debethaec proposilio quae superius sic enuntiatur,8i hocest.illud non est.Haec enim non est per disjunctionem,sedper negationem.Negatio vero omnis indeflnitaest,atqueideoet incontrariis,et in contrario-ad disjunctionem transferamus.ratio non procedil.Quid enim si quis dicat.aut album est,aut nigrum,aut album est, aul rubrum, aut disciplina est, authomo? fieri enira potest ut nihil sit horura.[giturquoniam per disjunctionem propositio in certis tantumrebusinquibus alterum eorumevenire necesseest ponitur.hoc autem per negationem separatio in

835 AN. MANL. SEV. BOHTII 8-6omnibusetiamhisquaesuametiaminvicem naturam A. cundam veroconsequentem,ut inhac,si diesest,]uxuon perimuntponi potest, aperta ratione discretaest. Omnis igitur tiypothetica propositio vel perconnexionem fit (perconnexionem vero iilum quoquemodumqui per negationem fit esse proDuntio),vel perdisjunctionem;uterque enimm.odus exsimplicibusproposiLionibus comparatur. Simplicesautempropositiones suntquas praedicativas primoinstitutionisCategoricaelibrodixim.us.HaBCverosuntcumaliquiddealiquopraBdicatur,velafflrmando,vel stolete dicitur.Idem cum sit et non ?it,nonnecessenegando,ut dies est, lux est.At si his mediaconditiointerveniat, fiet, si dies est, lux est, filque unaest idem esse, veluti cum a, si idcirooesse b ; idem a si non sit, non necessenecesse estest esse b,hypotheticapropositio exduabus categoricisjuncta. idcirco quoniam non est a. Ad hujusmodi vero reiSed quoniam omnissimplex propositio velatfirmativa,vel negativa esl,quatuor modis per connexionemdemonstrationem inipossibilitatis diffinitio praemittendaest, quae est hujusmodi. Impossibile estquofieri bypotheticae propositiones possunt, aut T. posito aliquid falsumatqueimpossibilecommitlaturenim ex duabus affirmativis,aut ex duabus negativis,aulex afflrmativael negativa,aul ex negativaeteo nomine quod impossibile primitus propositum fuit.Sit igitur positum cum sil a esse b,\A est hanc interafflrmativa.Harumomniumexemplasubdendasunt, a ei b esse consequentiam, ui si concessum fueritquod id quod dicimusclariusinnotescat.Exduabusaffirmativis,si dies est.lux est;ex duabus negativis,esse a,necesse sitconcedere esse ft.Itaque proponatursi a est, b est, dico quia si a non fuerit,non ne-si non est animal, non est homo ; ex affirmativa etnegativa, si dies est, nox non est. Ex negativa etatflrmativu, si dies non est, nox est. Sed quoniamdictum est idem significari si conjunctione rt cum,quandoinhypotheticispropositionibus ponitur.duobusmodis conditionales fierit possunt : uno secundumaccidens, altero ut habeant aliquam naturaeconsequenliam. Secundum accidens hoc modo, utcum dicimus, cura ignis calidus sit, ccelum rotundumest. Non enim quia igniscalidus esl, ccelumrotundum est, sed id haec propositio designat,quiaquotemporeigniscalidusest,eodemtemporecoelumquoque rotundum est.Suntautem aliae quae habentad se con&equentiam naturae;harumquoqueduplexmodus est.unus cum necesseest consequi,eatamenquentia necessaria reperietur,etipsius consequentiaecausam terminorum positio facithoo modo:si terreefuerit objectus.defectio lunae consequitur^hsec enimconseiiuentia rara esl,et idcirco defectio lunae consequitur.quiaterrae intervenit objectus. fstae igitursunt propositiones certaj atque utiles ad demonstrationem.Partiraurautem propositiones hypotheticasinduasacsimplicespropositiones.etprimamquidemcui conjunctioproponitur preeoedentem dicimu3,se-est, praecedentem dicimus eam quae dicit, si diesest, consequentem vero partem, lux est. In disjunctivisvero propositionibus ordo enuntiandi praecedentemvel consequentem facit,ut aut dies est,autnox est.Nam quaeprima proponitur praecedens.quaaposlerior consequensappellatur.Ac departibus quideuihypolhelicarum propositionum ista siifflciunt.Hlud nunc expediendum videtur,quod etiam abAri-'cesse est esse b.Ac priraum quae sit propositionunsconsequentiaconsideremus.Si enim fuerittale con- ,|junctum, ut si sit a, etiam b esse necesse sit ; si 6non fuerit,etiam a nonesse necesse esi;quod extalidemonstratione cognoscitur,si sit a.necesse sitesse6, dico quia si 6 non sit, a non erit. Ponitur enimnon esse b,et sit si fleripotest a. Sed dictum est,sisit o, necessario concedi esse b. Gum sitigitur, b,non erit b. Nsm quia ponimus non esse 6,non eritb, quiavero ponimus esse a, eritfc; erit igitur fr acG non erit,quod flerinon potest.Impossibileest igiturnon esse feetesse a.Et demonstrationequidemflrmasic utimur.Exemplo vero id clariusinnotescet:namsi est homo,est animal ; si non sst animal,non esthomo.Non vero sihomo non fuerit,animal non est,multa enim sunt animalia quae homines non sunt.ipsa consequentia non per lerminorum positionemfit;alius verocumfit consequentiaper terminorum Itaque in consequentia propositionis conjunctae,sipositionem.Ac prioris quidem modi exempluraest,ut ita dicarnus.cum honio sit,animal est, hascenimconsequentia inconcussa veritate est subnixa. Sedest primum, secundum esse necesse est, si secundumnon fuerit,non erit primum;al verosi primumnon fuerit,non necesseest ut non sitseoundum,neonon idcirco animal est quia homo est,non enim idcircogenuspstquiaspeciesest.sed fortasse agenereprincipium ducitur,magisqueessentifficausaex universalibustrahipotest,ut idoirco sithomo quiaanimalest. Causa enim speoiei genus est,at qui dicit:necesse est esse fi,neciddico quoniam sinon fuerita, necesse est non esse b, sed tantum non necessecum homo sit, animal est, reotam ac necessariam D est esse b ; nam quiapaulo antedemonstratum est,consequentiara facit ;per terminorum vero positionemsi b non fuent, necessario nonessea, si eumdem,talis consequentia non procedit. Sunt autem 6,terminum non esse conlingerit,non erit a Sed sialiee hypotheticae propositiones inquibus et conse-cum non sita,necesse est esse b,idetnb ex necessitateerit,ac non erit.Nam quiafi termmum nonessevero necesseest utsitjid enim deraonstrandum essedudum nobis propositumfuit.Sit enima,idque cumfit necesse sit esse 6,dico quia si non fuerit a,nDncontingit,non erit Quia vero si a non fuerit,6 essenecesse erit,idemigitur filerminus erit ac nonerit,quod est impossibile. Ex his igitur demonstratumesse arbitror.in consequentia hypothetica propositionp,si sit primum consequi ut sit secundum ; sinon sit secundum, consequi ut non sit primum; sivero non sit primum, non consequi ul si vel nonsit secundum.Nam et illud apparet,si sit secundum

837 DE SYLLOGISMO HTPOTHETICO. 838non consequi ut sit vel non sit primuna, ut in ea A quemlocuminhispropositionibushypotheticis quaepropositione quee est, si homo est, animal est, si exsimplicibusconstantipscesiiDplices propositiunesanimal sit,non consequitur ut si homo vel non sit:quoa si primum non sit.non consequitur ut necessariosit vel non sit secundum; velul in eadem propo3ilione,8ihomo non fuerit,non necesse est utautsil animai,aut non sit.Ex omnibus igitur solaa duaelenent,eumdem in his propositionibus quaa sunt hypotheticaeex bypotheticis conptantes,illae conditionestenent quibus ill^ propositiones inter se junctfeetcopulatae esse dicuntur.Nam in hac propositionequae dicit, si est a,est 6, et in ea quae dicit, si cumconsequentisestabilessuntetimmutabiliterconstant:sisitprlmum, ut consequatur ut sitsecundum; siaecundum non fuerit,necessario consequi ut non sitprimum.His itaque determinatis, illud adjungam,quoniam cumomnis hypothetica proposiliosimplexnon 8it,atque ex aliis propositionibusconjungatur,sunt tamen hypothotioaB qusdam quse, si reliquisconditionalibuscomparentursimplicesexistimentur.Omnisenimconditionalispropositioaut connexaest r»busoopulatas hjpotheticaesequens portio quae inferautdisjuncta;hsc veroquoniam ex prsedicativiscopulantur,inoonnexis propositionibu» quatuor fierinecesse est hujus copulationis modos.Namque hypotheticaproposilio aut ex duabus simplicibus conjunctaest,et vocatur simplex hypothetica, ut haec ;si a esi,b est,veluti cum dicimus,si homo est, animalest, homo enim est, et animal est, duae suntsimplices propositiones;aul exduabus hypotheticiscopulatur,et dicitur composita,veluti cura dicimus,8i cum a est, 6 est, cum sit c,est d,veluti cum talipropositione eauntiamus,si cum homo est, animalest, cum sit corpus erit substantia. Etenim si cumhomo est,animal est,uQa est hypothetica;alia vero,cumsit corpus substantia est,exquibus conjungituruna propositio quae composita nunoupatur. Aut exsit o,est 6,cum sit c, est d, quem locum in ea propositionequas ex duabus simplicibus continetur tenet,eaquae prior est,si est a.eumdem locum tenetin ea propositionequae exduabus hypotheticis propositionibuscopulatur,ea quae prior est,si cum esta,est;6.Hic namque duarum inter seproposilionumconjunctionis conditione facta est consequentia.Itemque quam vim obtinetexutrisque propositioni-tur,id est esse 6,eamdem vim obtinet propositioneesl hypotheticis juncta eaquae sequitur.id est oumsit c, esse d; atque id tantum differt, quia cum inprima propositione ex simplicibus juncta propositiopropositionem sequatur,in secunda propositione exhypoiheticis juncta conditioconsequentias conditionisconsequenliamcomilatur.Nihilenimestaliuddiceresiaest,iesl,quameipropositioni perquamdicia.usesse aillamessecomite perquam 6esse ;pr8pdi«camus ; et in ea propositione quae exhypotheticis inductaest oum dicimus, si cum sita, est b, cum sit cesse d.illud dicitur, ei consequentiae quae inter aetbest, eam esse consequentiam comitem quae est interc et rf,ita ut sisequetur, posito a esse b, consequatursine dubio c posito esse d.At in his propositionibushaec : si o est cum sil 6, est c, veluti cum dicimus,si homo est cumsit animal,est substantia.Namquehomo est simplex propositio, cum sit animal essesubstantiam,hypothetica ex ipsa consequentia conditionisostenditur. Aut ex priore hypothetica etsimplici posteriore committitur, ut cum dicimus:3icum sit a,est 5, erit et c, veluti hoc modo, si cumsit homo,animal est et corpus,hypothetica namqueest ea quae proponit, si cum sit homo, animal est;simplex posterior quae hanc hypotheticam propositionemsequitur,id estcorpusesse:haec quoque quoniamnon ex simplicibus oopulatae sunt,composit8edicuntur. Sed priores quidem quae ex simplicibuspropositionibus constant, etsimplices hypotheticffiuna simplici etex una hypothetica oopulatur,veIat G quae ex simplici et hypothetica consistunt, illa ratioest ut vel proposltionem conditio consequentiaasequatur, vel conditionem consequentiae propositocomitetur. Nam cum dicimus, si est o, cum sit b,esse c,id intelligi voIumus,ei propositioni perquamdicimus, si est a, consequi eam conditionem perquara dicimus, cum sit b, esse c, id est ut si est a,necesse sit b terraino comitem esse c terminum :cum vero dicimus.si cum est a,b est, c esse, nihilaliud inlelligi volumus.nisi duarum inter seconsequentiampropositionum alterius propositioniseonsequiveritatem, ut si habeant inter se consequentiama atque b, necesse sit hanc conditionem consequentiajpropositionisejusper quam dicimus essec consequi veritalem, id est, si necesse est a po-nuncupantur, in duobus terminis constitutae sunt. D sito esse b, necesse sit etiam c esse. Similes igiturTerminos autem nuncparlespropositionissimplices syllogismi fient earum propositionum quae ex simplicibuset earum quae non ex simplicibus utrisque-quibus junguntur appello.Quae vero compositae hy.pothetic» sunt,illae quidem quae exduabushypothejunguntur.Earum vero quae ex una simplici et extiois constant,quatuor terminis copulatae sunt;ill8evero quae ex hypothetica et simplici,vel ex simpliciatquehypotheticaoonjunctaesunthaetribusterminisconjunctae sunt.Harum igitur quae sunthypolheticaesimplices velcompositaedifferentiaesimilitudinesquedicendae sunt.Nam quae exsimplicibus copulantur,ai ad eas quae ex hypotheticis duabus junctae suntcompareatur, consequentia quidem eadem est, etproportio manet,tantum termini duplicantur.Namaltera hypotheticacopuIantur,diversi quidem a superioribus,ipsitamen inter se similea fiunt;necinlerestutrumprimahypothelica,secunda sitsimplex,anteconverso primasimplexsecunda hypotheticaadsyllogismorum modos,nisiforsitan adipsiustantumordiniscommutationeracumigiturdemonstratafueriiearumpropositionumquaeexsimplicibusconstat,ratio syllogismorumdemonstrata videturesse earum _quoquepropositionumquaahypotheticiscommittun-

839tur;et cum quarurnlibet earura propositionum quaeex simplioi et hypothetica constant syllogismorumnatura perspecta sit,etiam conversi ordinis propositionumnaturaqualesfaciatsyirllogisrrosostenditur.Est etiamaliaspecies propositionum in connexionepositarum,qu8e media quodammodo sitearum propositionumquaeex hypotheticissimplicibusqupjungunlur,etearum quaj ex duabus hypolbelicis copulantur.Namsi ad numerum respioias terminorum,quasi ex tribus terminis constant;et si ad conditionalesanimumreferas.quasiexduabusconditionali-bus videntur esse compositae:quae medietas evenit idcircoquoniam unus in histerminis communis utrisqueconditionalibus invenitur.Proponunlur vero haevel per primam flguram.vel per secundam,vel pertertiam. Per primam hoc modo : si est n, est b, etsi est 6,est c,igitur 6 in utrisque numeratur,et suntquidem tres termini hi, a est, 6 est, c est, dusvero conditionales hoc modo : si est a, est b, si estfc,est c.namque b utrisque communis est: atque ideointer propositiones qus ex tribus terminis, et easquaeexquatuorcomponunturmediaesunthujusmodipropositiones.Per secundam vero figuram proponiturhoc modo : si est a, est b, si non est a, est c.Per tertiam vero figuram sic : est b, est a, si estc,non est a.Ac de coonexis quidem ista sufficiant.Disjunctivae propositiones semper ex contrariisconstant, ut hoc:aut est a, aut 6 est, altero enimposito alterum tollitur,et interempto altero ponitur sunt affirmativse, aliaenegativee. Afflrmativa inessealterum. Nam si est a, non est fc.Si non esl a, est signifloans est quae dicit,Socrales est.Negativaquaeb Eodem modo etiam si sit 6,non erit a, si non proponit, Socrates non est. Necessarium vero proest6,erit a.His igitur expeditis,ad connexas revertamur,^ positionum affirmativarum duae videnturesse nega-in illis enim vel propositio propositionem, tiones, una contraria, altera vero opposita. Ejusvelconditioconditionem,velpropositioconditionem, namque,quae dicit necesse esse a,quolibet modo exvel conditio propositionem sequitur. Dicendum estigiturquaepropositiones quarumpropositionum consequentesesse videantur, quae contrarietatis modoquam longissime a se differant,quffi vero oppositioniscontradictionedissentiant.Simplicium namque,AN, MANL. SEV, BOETII. 840A. cesse est Sooratem sedere, dum sedct. Haec enimeamdem vim obtinet ei qui dicit, Socrates sedet.Aiia veronecessitatissignificatio est,cum hoc modoproponimus, hominem necesse est cor habere dumest atque vivit:hoc enim signilicarevidetur baec dictio,quoniam tandiu necesse sit habere quandiuhabetjSed quoniam eum necesse est tandiu haberequandiu fuerit ille qui habel.Alia vero necessitatissignificatio est universalis et propria,quo absolutepraedicat necessitatem, ut cum dicimus, necesseest Deum esse immortalem,nulla conditionedeterminationisopposita. Possibile autem idem tribusdicitur modis : aut enim quod est possibile esse dicitur,utpossibile estSocratem sedere, dum sedet;autquod omni tempore contingere potest, dum eaT> res permanetcui aliquidcontingereposse proponitur,utpossibile est Socratem legere,quandiu enimSocrales est,potest legere; item possibiie est quodabsolute omni tempere contingere potest, ut avemvolare.Ex bis igitur apparet alias propositiones esseinesse signiflcantes, alias necessarias, alias contingentesatque possibiles, quarum necessariarumcontingentiumque cum sittrinapartitio,singul8e exiisdem partitionibus ad eas quae inesse signiflcantreferuntur. Restant igitur duaa necessariae et duaecontingentes,quae cum eaquae inesse signiflcat enumerat«,quinqueomnes propositionum faciuntdifferenlias.Omniumvero harum propositionum alieeutrisque qui dicit, sunt, aut ea est negotio quae dicit,necesse est non esse a, aut ea quae dicit, nonnecesse est esse a. Quarum quidem ea quoe dicit,necesse est non et se a, contraria est ei quae dicit,necesse est esse a.Utraequeenim falsaepoterunt in-id est praedicativarum propositionum, ali» praeter veniri, veluti cum dicimus, necesse est Socratemmodum proponuntur, aliae cum niodo ;prsetcr modumlegere, necesse est Socratem non legere, utraquesunt quajcunque purum esse significant hoc mentitur.Namet cum legit,non ex necessitate legit,modo, dies est, Socrates philosophus est, et quse et cum non legit, nulla ne legat necessitate constringitur,similiter proponuntur.Quaeverocum modosunt,itased est utrumque possibile. At vero eaproponuntur : Socrates vere philosophus est. Hic quae dicit, non necesse esse a,opposita est ei quasenim vere modus est propositionis : sed maximas proponit.necesse est esse a;una enim semper verasyllogismorum faciunt dilTerentias ha3c propositionesest,semper falsa altera reperitur.In contingentibusj)cum modo enuntiat*, quibus necessitatis aut vero atque possibilibus eadem ratio est.huic enimpcissibilitatisnomenadjungiturnecessitatishocmodo.cumdicimus ignem necess e est calere; possibilitatis.utcumita pri>ponimus,possibile est aGraecisquaa dicii,contingit esse a, tum ea videtur objectaqus d(cit,contingit non esse o,tum ea quae proponit,noncontingit esse a. Atque ea quidem quae dicit,contingit non esse a, contingens negatio, nun-superari Trojanos. (Juo fit ut omnis propositio autinesse signiflcet,aut inesse necessario.aut cum non cupatur, veraque esse potest cum ea alfirmationesit aliquid, tamen enuntiet posse contingere; quarumquae dicit, contingit esse a, veluti cum dicimus,quidem ea qus inesse significat simplex est,neque In nullas partes alias deduci potest. Ea verocontingit sedere Socratem,eontingit non sedereSocratem.Ethaecquidem non dicunturessecontrariae,quae ex necessitate aliquid inesse designat, tribus quoniam simul verae esse possunt.At vero oppositaedicitur modis:uno quidem quo ei similis est propositionisunt quoties ipsum contingens negatur,ut si adver-quae iaesse signiflcat, ut cum dicimus, ne- sus eam quae dicit, contingit esse a, eaopponatur

841 DE SYLLOGISMO HYPOTHETICO. 842qu8B dicit,non contingit esse a; id enim ista signi- A decemafnrnaativaeacnegativsepropositionesomnibusficat omnino non posse contingere. Quae cura itasint,cumque inesse signiflcantes propositiones praeterullum dicuntur modum,his ad esse, juncto adverbionegativo,negatio pleoa perficitur, Quse verocum modo proponuntursi necessarissint et ad essenegatio jungatur,ut ea quas dicii, necesse est nonesse,fit necessaria negatio. Si vero ipsi necessarionegatio prwponatur, flt ncessarii negatio affirmationivehementer opposita,ut ea quee dicit non necesseesse.Item in contingentibussiad essenegatiopraeponatur,fit contingens negatio,ut ea qus dicit,contingitnon esse a.Si vero ipsi contingenti negatiotioni vehementer opposita,ut ea quas dicit,non con-eritvel negaliva, et si affirmativa quin.iue modis.tingit esse.Sed quoniam omnis propositio,aut uni- J vel inesse significans,vel necessario inesse dupliciversalisautparticularisautindefinilaautsingularis ter, vel contingenter inesse dupliciter. Itemque totidemproponitur universalis hoc modo." Omnis homo legit,negabiturmodissimul non amplius quamde-particularis siciQuidam homo Iegit,singularis sio : cies proponetur. Quo fit ut tertia propositio cumdecemaffirmativisnegativisque propositionibus applicabuntur.Itaque complexs centum omnes efficiuntpropositioneSjhae quae connexsex simplicibuscopjunguntur.Secundum hunc vero modum potestpropositionum numerusinveniri etiam in his propositionibusquaeexcategoricaethypothetica copulantur,velquffiex duabus conditionalibus fiunt. Namquce ex conditionali et categorica constant,vel quaee diverso ex tribus categoricis junctae sunt, quodsi duarum intersepraedicativarum alfirmationevelnegatione complexio vel esse, vel necessario velcontingenter esse, quinque modos centum efficitcomplexiones,quoniam tertia propositio affirmativajungaturfltcontingentisnegatioconlingentiafflrma-Socrates legil,indefinita sic:Homo legit,necesse estutsioutinCategoricorumSyllogisTxOruminstitutionemonstratumestjillaesibi maximevideanturoppositaequaecunquevel universaleaffirmant,siparticulariterdenegatur.vel universale denegant,siparticulariterafflrmatur,et qus singulares sunt,si illa quidem inaffirmatione posita,illa vero in negatione.Qus cumita sint.sihfficeadem ratioad contingenteset necessariasreferatur, idem in necessariis et contingentibusinvenitur,ut si quis dicat.omnem a terminumesse necesse est,aliusque negnt dicens,non necesseatque complexis, juncta atque commissa milleduabus superioribu?,centumintcrse modis copulatisomnes faciatcomplexiones.Centum namqueduarumpropositionum modicum decem modis tertiaepropo»sitionis complicati mille perficiunt.Deciesenimcentummille sunt. Rursus quoniam ex duabus hypotheticisjuncta conditionalisquatuor calegoriciscopulatur,et duae inter se prira» categoricse oentumcoraplexionibus jungebantur, necesse est utposterioresquoque duscentum complexionibus connectantur;quodsi centum superiorum propositionumest omnem n terminura esse,fecit oppositam nega- (]calegoricarum modi, centum posteriorum categotionera.Etsi dicat aliquis, contingit omnem a terminumricarum mcdis complicentur,flent decemmilia com-esse, idque aliquis neget, non contingit plexiones.ln illis autem propositionibus quae tribusomnera a terminum esse, fecit oppositam negUionem;inulrisque enim iiegatio et modum removet,et aignificationem universalitatis exstinguit. Atquevariantur figuris,siquidem medius terminus sirailiteret in primaetin secunda hypothetica proponatur,milleerunt complexiones,ad earum similitudinemhoc quidem in simplicibus et categoricis proposilionibusevenirenecessequee ex tribus categoricis connectantur; tuncest,de quarum naturadiligontiuspersecuti sumus inhis vo!uminibus,quae inenim unus atque idem terminusinutrisque tresnequeamplius faciet enuntiationes. Similiter vero insecundae editionis expositionellepi epfi.7)vsiac inscripsimus.Siutrisque proponitur hoc raodo:si est a,est b, si estquis igitur propositionum omnium condi-6,est chicenim b terminus, et ad a terminum,ettionaliumnuraeruminquirat,quaeeratexcategoricispoterit invenire;ac primum in connexis ex duabussimplicibus inquirendus est hoc modo. Nam quoniamad c positus est,inesse signiflcans.Idem in necessariiset contingentibus intelligendum.At si ita proponatur:siest a,est *,et si necesse est esse b, est velpropositio simplex hypothetica ex categoricis non est c, du» propositiones conditionales, id estduabusjungitur,unaearum vel inesse significabit, quatuor praedicativae fiunt.Quo fit ut secundumeasf>vel contingere esse simpliciter,vel necesseesse du-quae ex praedicativis quatuor connectuntur, decempliciter;quod si sunt affirmativae,quinquies,affirmativaenuntiatione proponuntur.Sed quoniam omnisaffirmaliohabetoppositamnegationem,rursusquinquiesnegativa enuntiatio poterilpronuntiari.Eruntigitur in prima propositione.quae una parsesthypothetioaepropositionis,in negatione ctatfirmationeconstituttB modorum propositiones decem.Secundaetiam proposilio.quae pars est hypotheticae,totidemafflrmationibu3etnegationibusproponipotest;eruntigitur ejus quoque enuntationes decem. Sed cumprimapropositio secundsepropositioniquadam conaequentiacopuletur,utuna hypothetica fiat,orauesPatrol. LXIV.millia faciant complexiones,atquehi nuraeri tam iaprima quam in secunda vel tertiafigura suot inspiciendi.Etnos quidem quantus esse propositionuranumerusposset,ascripsimus,nunquamtamendissimiliterterminusmedius enuntiaturjnamque ut fiatextremorum conclusio,mediusterminusintercedit,cujuscommunitasextremaconjungit.QuodEiroediuadiversis modis in utraque propositione dicalur,neccoiinectuntur extrema, atque ideo ne syllogismusquidem fleri uUus potesi, cum praesertim ne unaquidem propositio dici possit in quamediusterminusdissimiliter enuntiatur.Longe autera multiplex27

843 AN. MANL. SEV. BOETIIDTimerus propositionum existeret.si inesse significanteset necessarias et oontingentes affirmativasnegativasque proposiliones per universales etparticulares,veloppositas,vel subalternas variaremus ;sed id non convenit, quia conditionalium terminipropositionum infinito maxime enuntiantur modo.Atque ideo supervacuum judicavi determinatarumsecundum quantitatem propositionum qujereremul-nis et ralio earum propositionum ex quibusjungunturinter seconnexiones,consequentiamquffirit,ut cum dico:Si Socrates sedot et vivit,neque sedereeum,neque vivere neoesse est;sed si sedet, necesseest vivere. Item cum dicimus, sol movetur, necessariovenit adoccasura,lantumdem significat quantum,sisol movetur, venit ad occasum. Necessitasenim propositionis inconsequenliee immutabilitateconsistit.Item cum dicinius,si possibile est legi librum,possibile est ad lerlium versum pervenire,rursus necessitas consoquentiaj servata est;nam sipossibileest legihbrum,necesseestidpossibileesse,ut ad tortium versum perveniatur.Opponuntur autemhypotheticis propositionibus, illie solse quaearum substantiam perimunt.Substantia vero propositionumhypotheticarum in eo est,utearura consequentiaenecessitas valeat permanere.Si quis ergorecteconditionali propositioni repugnabit,id elfloietut earum destruat consequentiam, veluti cum itadicimus,si est a,est b,non \a ea repugnabit si monstret,autnon essc a,aut non esse Z),sed posito quidema, ostendit non statim oonsequi esse b, sedpossea, etiarasi b terminus non sit ;sed si negatiosit, conditionalis Bodem destruetur modo, utcum dicimus,si cst a,i non est. Non ostendendumest,aut non esse a,aut b esse; sed cum sit a, possenegativa, si est a, non est b ;si non est a, non estfi.Ad consequentem enim propositionem respiciendumestjUt an affirmaliva an negativa sit proposiliojudicetur.Idem de compositis propositionibus coiiditionalibusiutelligi oportebit.De his autem propositionibusquae in disjunctione sunt positae,Rum deearumsyllogismistractaverocommodius atque uberiusdicam. Hypotheticos syllogisraos, quos Latineconditionales vocamus, alii quinque, alii quatuor,alii tribus oonstare partibus arbitrantur, quorummoxoonlroversiam dijudioabo,si prius quibus nomi-A. nibus talium partes syllogismorum appellentur ostendero.Quoniamenimomnissyllogismus ex propositionibustexitur, prira.a vel propositio, vel sumptumvoootur; secundavero dicitur assumptio ; exhis quiB infertur, conclusio nuncupatur. Cumenim ita dicimus, si homo est, animal est, homoautem est, animal igitur est, ea quidem enuntiatioper quam dicimus, si homo est, anirnal est, pro-titudiuem, cum determinate conditionales proponi positio vel sumptum vooatur, ea vero quam huicnon soieant; fere autem hypotbeticaa propositiones adjunximus,estautem homo,assumptio dicitur,tertianec per necessitatem quidem vel per contingensconclusio nominatur.per quam osiendimusesseenuntiantur,sed illiemaxime in usum collocutionisducuntur,quae inesse significant.Omnes vero necessariamconsequentiam tcnere volunt,etqus inessesignificant, et quibus necessitas additur.et quibusanimal qui fuerit homo. Sed quoniam ssspe evenitut propositionesenunliatae consequentia non sitverisimilis,propositionisaepe adjungitur approbalio,per quam id quod est propositum verum esse monnpraedicatio possibililatis stretur.Assumplio quoquesaepead fldempersenonaptatur, etenim terminusapplicatur.Necessitas vero hypotheticae proposilio-videturidonea,huicquoquejuvamenprobationisadjungitur,ut vera esse videatur. Quo flt ut saepequinque partes.saepe quatuor, interdum tres hypothetioossyllogismoshaberecontingat.Nam quinqueconstabit partibus si et propositio et assumptioprobationibusindigebunt;quod si sive propositio,siveassumptio probationeindigebit, quadripartitus estsyllogismus,quod si neutra est approbanda,triparti- ,.tus esse retinquitur.ln hac vero sententia etiam M.Tullius esse deprehenditur. In Rhetoricis enim syl- ;logisinosquosdam quinquepartitos esse, quadripartitosalios confirmat. Quibus vero talium syllogismorumnon placet partes utraternarium numerumprop'.igari,hi propositionum probationes atque assuraptionumnon putantinsyllogismi partibus esse^ ponendas. Neque enim propositionem e.sse, de quasyllogismus polest existcre,cui non sentit auditor.Quod si per se dubia est ea probatio quae propositionidubias adjungitur,faciens fldemeidera cui adjungiturpropositioni.faoit utsit idonea syllogisrao,ac per hoc tunc inoipit esse syllogismi propositio,cum talis per probationeraredditur,ut exeaaliquidcolligi po3sil;tunc vero aliquid ex ea colligi potest,cura probationis auxiliopoteritab auditore concedi.Quooircaraerahrumquoddam,etquasifulcimentumdubiJB propositionis vel assumptionis probatio essevidetur,non pars etiam syllogismi; sed nostra sententiahis potius accedit qui tribus partibus cumesse b terminum.Sunt autem hypothetic» propositiones,alia3quidem affirmativffi,aliiB negativae ; sed constarepronuntiant.Etenim quaelibetprobatioquaBde his nunc loquor quae in consequentia positae in vel probationi vel assumptioni copulatur, proposiconnexioneesse dicuntur affirmativa quidem, ut D tionisessevelassumpt"'onis probationis dicitur.Cum.•cum dicimuSjSi est a,estfi,si a non est,non est b ;igitur non ad Ryllogismum,sed ad propositionem velassumptionem referatur, cujus est probatio, nonoportet eam syllogismi proprie partem videri.Namillud quodobjici potest,nullusignorat quin partiumpartes etiam totius esse partes dicantur.Sed plurimumrefertutrum ipsas sintprimitus partes totius,autin secundarum partium postremitate ponantur.Amplius,si sit per se nota probabilis propositio,totussyllogismus probatione nonindigst.Quod si perse propositionis nullafldes est,necesseestut eapropositioquoddara velut testimonio probationis indigeat.NoQigitur syllogismus probationeineo quod|

845 DE SYLLOGISMO HYPOTHETICO. 846syllogistnus est indigebit.sed propositio,si fidepro- A ex conditione propositionis evenit, id enim fueratpria fuerit destiluta. Idem eliam de iissumptione propositum, ut si non esset a esset b; quod si convertasdici potest.Quare manifestum est eorum esse sententiamprseponendam,quceasscritsyllogiamum tribuspartibus tantum jungi.Prseterea si quas propositioprobationis indigeat,ut eam vera fides sequatur.aliquodemonstrabitur syllogismo.Quocirca quifleri potest utrectesyllogismusparssyllogismisimpliciscsse dicatur'?Ipsamenira probationem propositionissyllogismum vel exsyllogismo essenecesseet sumas esse b,iii est quod consequitur,nonnecesse erit esse vel non esse id quod praecedit.Sedhujus exemplum non potest inveniri eo quod siitaproponatur, ut cum non sita, sit 5,nihil esse mediumvideatur a atque fi.Sed in his si alterum nonfuerit,statim neoesse est esse alterum,et si alterumfuerit,statim necesse est allerum non esse; videturergo quodammodoexconsequenti positoin hisfieriest.Hisita determinatis,de his protinussyllogismisquorum propositiooes in connexionepositaeduobusterminis constant,expiicandum videtur.Horum autemduplex forma est,quatuor enim sunt per prae-est a, est b; si est a, non est b; si non est a, eat b;si non est a,non est fi.Ac ue prioribus quidem syllogismisatque perfectis primo loco dicendum est.Horum enim primus modusest hic a prima venienspropositione, si est a,est b. Atqui est fl,est igitur b;cumenimprimapropositiotantun] conditionemproponat,ut si sit a, necesse sit consequi essentiam bterminum, id assumptio quod pracedit assumit acponit, dicitque: Atqui est a, consequitur igitur utsit b,\d enim ex consequentia primse propositionisetfectum est.At si id quod sequitur assumeniio ponamus,nuUus efflcitur syllogismus. Age enim sithujusmodiconsequentia,ut si sit a,sit 6,assumaturquequod sequitur hoc modo: at est b, non consequiturut si vel non sit n.Id vcro clarius flet exemplo:sit enim propositio, si homo est, animal est,assumaturque esse animal, soilicet quod sequitur,non necesse erit hominem vel esse vel non esse,potest enim cum sit aliashoo vel esse vel non esse.Secundus vero modus est eorum in quibuspriorpropositionispars in assumptione repetitur,qui venitexsecundapropositione3uperiusdigesta,hoc modo,syllogismos. Sed quantum ad rei naturam ita est,quantum vero ad propositionisipsius perlinet conditionem,minimeconsequilur.Quod quidem ex hissi est a, non est b; atqui est a, non est igitur fi;id cessitatem,cum in complexione non servet,quod exenim propositum fuerat,si esset a,non esse fi.Sum-caateris tribusmodis arguiturprimo,secundo atquepto igitur prajcedente, consequentis est facta con- D quarto,in quibus sumpta sequente ponendrepropoclusio; quod si consequens sumas, nullus videtur sitionis parte, nihil ex necessitate conficitur.Ac defleri syllogismus,quianecconsequilur uHanecessitashoo modo, si esl a, non est b; atqui non est b, tur,quorum prima pars propositionisponendoassu-his quidem syllogismis,qui duobus terminisjungun-non necesse est esse a, vel non esse. Age enim ita miturquantum ad institutionis pertinet modum,suf.patet quffi superius dictasuntjin utrisqueenim superioribuscedentis propositionisaffirmationem,quisuntprimimodis,consequenti positonihilex necescedentishypothetici atque perfecti,quatuorveropersequen- g sitate collectumest,hicverotertiusmodus,quantumtis negationem,qui cumdemonstrationeindigeant, ad complexionem propositionumpertinet, in quosinon videntur esse perfecti. Prioris vero negatione idponendo quodsequebatur assumitur,nullum efflcitetsequentis positionenullus omninosyllogismus efflcitur.Omniumsyllogismum.Quantum vero ad rerum naturamigitur talium propositionum primum in quibus solishaepropositiones enuntiaripossuat,numerus explicetur, ut qui flant ex his syllogismi, videturesse necessaria consequentiahoc modo,ut sifacilis acquiratur agnitio. Sunt autem quatuor; si dies non est, nox sit,si nox sit, dies non sit exne-sitpropositio, si est nigrum, non est album, et idquod sequitur assumatur,atqui non estalbum,nonnecesse erit esse nigrum velnones3e,quiacum nonsitalbum,poteritaliquodessemedium. Tertiusveromodus est talium syllogismorum qui venitextertiapropositione, quorum in assumptione ponitur idquod prsecedit hoc modo,si non est a, est b; atquinon est a, est igituri; igitur hsc conclusiorursuscessitateconsequitur,similesquesunt hi syllogismihis qui in disjunctione sunt constituti, de quibuspaulo posterius commemorabo,quorumque ad illoset differentiasetsimilitudinesdabo.Quartus modusest ex quarta propositione,cum ita proponitur,sianon est,6 non est,atquinon est «,non est igitur 6.Rursus enim id quoque consequi ex propositionemonstratur, quee proposuit non fore b, si a prior„ terminus non fuisset.At si idquodsequitur assumamus,nullavidetur fieriposse necessitas,veluti siitadicamus,non est autem fi,non necesse eritesse velnon esse a.Age enim proponatur,si aiiimal non est,non essehominem,iissumaturque,at non est homo,non nccesse est ut vel sit, vel non sit animal. Demonstratumigiturestinhujusmodisyllogismissiidquod praecedit ponendo assumitur,perfeotos atqueex ipsis propositionibus probabiles, et necessariosfieri syllogismosjsi vero idquod sequitur ponendoassumatur,nullam fieri necessitatem praeter in tertiomodo qui cumsit similishissyllogismis quiperdisjunctionenprupositisenuntiationibusfiunt,videturin rebus de quibus proponi potest servare ne-ficienter expressimus. Nunc vero dicendum est dehisquorum consequens propositionis ita sumitur,utperimatur. Ex his quoque quatuor fiunt modi.cumprior propositionis pars in assumptionenon possitinterimi ut,ulla syllogismi necessilasconsequatur.Estigitur primus modus talium syllogismorum aprima propositione veniens sic, si est o, est b, atnon est i,non est igitur a;hic igiturS terminus,qui

847 AN. MANL. SEV. BOETIIpotest;non igitur si b non fuerit.erit a.Hic est ergoprimus modus talium syllogisraorum,qui es inter-dicimus, si dies non est, nox est, sive non fueritempta parte.consequentipropositionis fiunt.qui non t> dies, nox erit, sive non fuerit nox, dies erit, sivein prima propositione consequens fuerat,in assum- A. cum non sit A,non sit a.Gonsequitur igitur,ut curaptione est interemptuSjUt a terminus qui propositionisprima pars fuerat interimetur,eaque necessitasnon sit 6,sit a:quod si prior pars propositionis quaepraecedens est auferatur,nullus est syllogismus,hoctali rationeprobabitur,propositum namque est,siaconsequensmodo: cum enim dioemus, si a non est, esseassumamus: atquib, sisit, b esse; et assumptio facta est ut est a, nihil evenit necessariumpars propositionis interimeretur,id est non essefc. ut vel sit b, non sit secundum ipsius complexio-Dico quia consequitur non esse a,nam si potest esseo,cum non sit 6,!rustra erit prima propositio qureait, si asit, b esse. Atqui ea propositio valet, cumigitur sit a, est i.Quod si cum non sit b,s\t a,quodscilicet ex assumptione proponitur, idem b erit etnon erit: non erit,quia b non esse proponitassumptio;erit autem, quia si est a,eritfi,quod fieri nonnis naturam.Nam hic quoque,ut in his in quibus inassumptione secundus terminus ponebatur,dicendumest,secundum ipsius nuidccc complexionis naturam.nullumfieri syllogiHmum;secundum terminosvero in quihus solis dioi potest. necesse est si afuerit, b non esse, in contrariis enim tantum el inhis immediatis,id est medium non habentibus,hsecsola propositio vere poterit prEedioari, velut cumsunt perfecti neque ex se cogniti, sed indigent velejus quam superius proposui.velalteriuscujuslibetprobationis,ut veri essemonstrentur.Quod si prima[pars]propositionisinterimatur,noneritsyllogismus;age enira ita dicamus, si est a, est b; atqni nonest a,non sequitur ut sit vel non sit b; ut etiam demonstraturexemplo. Sit enira propositio, si homoest.animal esl; sed horao non est, non necesse eritvel esse animal,vel non esse. Secundus modus percontradictionemassumptionis,quiasecundapropositionedesoendit,ille est cum ita proponimus,si esta,nonest i;atqui5est,igitur renonest.Hic cnimrursussecundaparspropositionisinterempta,namcumsecunda pars prcpositionis b uon essediceret, si adiesfuerit, nox non erit, sive nox fuerit, die.snonerit. Quartus modus est horum syllogismorum exquarla propositione descendens, cujus haec primapropositio est, si non est a, non est b, est autem b,erit igitur a;hic quoque secundaparspropositionisassumpta est, et quoniam eadem negatione fueratposita,affirmatione est interempta;affirmatio enimvim negationis interimit. Hic quoque eodem modosyllogismi necessitas co!itinetur,nam si posito,oumnon sit a, non esse b, sumatur esse b, dico quiaconsequens est etiam a esse.Nam si potest,cum sitb,uon essea,frustra est prima propositio, qu8e,cuma non sit,ft non esse pronunliat;fiet igitur rursus utidem 6 sit ac non sit.Ex assumptione namque eritfuisset assumptio,6 esse pronuntiat. Affirmatio au- b, ita enim dicitur, atqui b est. Si voro hoo posito1 _ •! J.: *;„„«.« n„r>teroperimitnegationera,quamperassu]Dptionei]consequitur,,^ni.oU r.nr, »«..» n n.,„r...o h n r, r. n»! t „.,; o r, «;.,,.. r.,.n _possitnon esse a,rursus bnoa erit,quiaprimH pro-^Jut a non sit hoo triodo.Sit enim proposipositioait, si non sit o,non est b, quod estimpos-tio, si a est, b non est, et sit b. Dico quia non erita, nam si erit a, oum sit fc,idem b erit et non erit;non erit quidem ex prima propositionequ3edioit,siest a, non est i;eritautem perassumptionem,quadicimus esse b. At si preecedens pars propositionisauferatur,non fiet ulla necessitas, Age enim in hujusmodipropositione, si a esl, 6 non est, ita dicamus:atqui non est a,non consequitur utsit vel nonsit i.Id vero tali arguitur exemplo.Dicamus enimsinigrum est,album non est,assumamusque non essenigrum, non statim consequitur ut vel album sit,sibile; quod si ea portio propositionis quaj praecedensest auferatur, nihil evenit neoessarium. Ageeaim ita dicamus, si non est a,non est b, assumamusque,atqui est a.non oonsequitur ut 6 vel essevel non esse necessario concludatur,ut in hoc syllogismo:si non est animal, noQ est homo, atqui estanimai, non necesse est vel esse hominem vel nonesse.Hi igitur quatuor syllogismi imperfecti dicuntur,idcirooquoniam per se non habent apertam atqueperspicuam oonsequentiae neoessitatera, eaqueex probationeconficitur.Ut igiturbreviter concludendumillisvel non sit,pctest enim esse aliquod mediorum.Tertiussit,in hypolheticissimplicibussyllogis-modus ille est ex tertia propositione deductus. mis connexas habentibus propositiones, quoquocum ita proponimus, si a non est, b est, b autem, D modo faclis,si quidem prima pars proposilionis asnonest, a igitur est. Hic quoque consequens pars sumitur,si eaponatur, fient quatuor syllogismi perpropositionis assumpta est, et oum in propositione se noti alque perfecti; si vero id quod consequituraffirmaretur,in assumptione negata est, etestrata assumatur, nulli est syllogismo necessitas, nisi inconsequentia.et perficiens sjllogismum hoo modo: tortio tantummodo,qui non propter complexionisnam si verum est, cum non sit a, esse b, dico quia naturam, sed propter terminorum contrarietatem,si b non sit, est a: nam si poterit, cum 6 non sit,non esse a, frustra est prima propositio,qu8e dicit,cum non sit a esse b, eritque b ac non erit : nonerit quidem ex ea assumptione quae proponit nonesse b; erit autem, quia, si a terminus esse negabitur,positonon esseb termino,cum nonsita^eritb, quod est impossibile. Non igitur potest fieri utin quibus solis dici potest,videtur conolusionisneoessitatemtenere.ltaque siquid in assumptione exhis quaa in propositione sunt pronuntiata ponantur,quatuor vel quinque fieri neoesse est syllogismosperfectos: quatuor, ubi prima pars propositionis,quinque vero, ubi secunda pars propositionis ponendoassumitur,si non ad complexionis naturam,

849 DE 8YLL0GISM0 HYPOTHETICO. 850sed ad terminos aspiciamus. Si quid vero ex his in A animatumsitanimal.Itemsecundampropositionem,assumptione quae primapropositioenuntiat, auferatur,quae ait, si est a oum sit 6, non est c, hujusmodisi quae est consequens pars propositionis aufe-esse oportebit, ut b quidem praeter a esse possit,ratur, fientimperfecti et probationeindigentes quatuorsyliogismi ; vero prior propositionis pars auferatur,sed cum fuerit a, necessesit esse etiam b. At veroc tale sit ut simul quidem cum o esse non possit,nulla erit necessitas syllogismi, in lertio cum b vero esse possit, et non esse, sed tunc tan-tantum modo ubi non facit necessitatem complexio, tum cum b esse non possit, quando b terminus ased terminorum natura. Quocirca hic quoque quatuorvel quinque sunt syllogismi : quatuor quidom,terminum sequitur, ut sit a homo, b animatum, cinsensibile. Namqueanimalura praeter hominem esesi secunda pars propositionis fuerit interempta ;quintus vero, si eum non complexionis nalura, sedterminorum proprietas metiatur.Quocircasiex duobusterminispropositioprimaconstat, octo suntveldecem, nec amplius syllogismi. Ac de his quidemconditionalibus syllogismis, quorum propositionesSi non sit a, cum non sit b, est c.Si non sit a, cum non sit b, non est c.Ac primum quassitearum natura, videtur esse tractandum.Neque enim quoque modo conditio ponatur,conditionalis propositio fiet, sed si illa consequentiapropterpositam evenitconditionem; namsiquis ita dicat, si homo est, cum sit animal, animatumest, non videtur facere apposita conditioconsequentiaenecessitatem ; nam etiamsinon sithomo,nihilominus tamen, cum sitamimal,animatum est:at si ita ponatur, si sit homo, cum sit animatum,est animal, .videtur consequentias ratio in conditioneconsistere. Nequeenira necesse est, cura animatumsit, animal esse, nisi homo vel aliquid talefuerit, quod animatum esse proponitur , tuncenim quod aniraatum est, animal esse necesseest, homo namque velquodlibetaliudtaleanimatumpotest ;at si homo sit, ut sit animatum necesse est,insensibile vero potest esse animatum et non esse.Sed tunc insensibile et animatum non conveniunt,cum idcirco est animatum, quia homo esse pradictusest. Tertia vero propositio o quidem terrainumdebet habere, qui nunquam simul esse possit cum bconnexaj sunt, etex duabuspreedicativissimplicibus termino, c vero i,terminum talem esse oportebit, utconstant, sufficienter expeditum est, nunc de his possit esse quidem et non esse, si non fuerit b, sedsyllogismis dicendumest, qui ex praedicativaet hypothetica,vel ex hypothelicapraedicativaqueconnectuntur.Horum autem facile complexiones oraniumsyllogismorura apparebunt, si priusearum numerustunc tantum necesse sitesse c term.inum,siftlerminusnon sit, si idcirco non estfi, quoniam a terminusesse praedictus est, ut sisita homo, b inanimatum,c sensibilc. Nam si est homo, non est inanimatnm,esponatur. Sunt igitur priores quidem quisexpr£edicativasensibile vero esse potest simul et non esse,atque hypothetica connectuntur hae : cum inanimatum non sit. Possuntenim esse quaedamquse nec inanimata sunt, nec sensibilia,ut ar-Si sitn, cum sit 6, est c.Si sit a, cum sit b, non est c.Si sit a, cum non sit b, est c.Si sit a, cum non sit b, non est c.Si non sit a, cum sit b, est c.Si non sit a, cum sit b, non est c.bores. Idem tamensensibile necesse est esse, cumnon sit inanimatum, si idcirco inanimatum non est,quiahomoesse praedictus est.Rursus quartaproposiliohujusesse debet proprietatis, ut Jquidem terminusnullo modo esse possit, si fuerit a, at vero cpossit esse et non esse, si non fuerit b. Sed tunc tantumc cum non fuerit 5, non esse necesse sit, si bterminus non sit, quia aterniinus prius esse propositusest, ul si sita homo, fcinanimatum, cinsensibile; animatum enirn non erit si fuerit homo ; insensibilevero potest esse et non esse, si non sitinanimalum. Tunc tantum insibile non e.sse necesseest, cum inanimalum non sit, cum idcirco inanimatumnon est, quia homo esse praedictus est.Quinta quoque propositio tales habere terminosdebet, ut aquidem si non sit,necesse sit esse b, si 6terminus sit, possit et esse et nonesse c. Tunctantumc esse necesse sit, cumfueritfc, oum idcirco estq, quia a terminusesse negatus est, ut si sit a quidemanimatum, b vero insensibile, c invitale. Igitursi non sitanimatum, statim consequitur ut sit insensibile,invitale autem potest esse, si sit insensiest.Per singulas igitur propositiones eundum est, D bile, ut lapis, potest vero non esseinvitale, sisitinetspectandaest earunasingularumnaturabocmodo: sensile, ut sunt arbores. Sed tunc tantum, positoPrima propositio per quam enunliatur, siest a cum insensibili, consequitur ut invitale esse necesse sit,sit 6, est c, talis esse debet, ut b quidem possit cum idcirco est insensibile, quia nonestanimatum.esse etiam prffiter a, si tamen a fuerit,; b non essenon possit. Rursus idera 6terminuspossitesseetiamcum non est c, nee sit necesse ut b posito sit etiamSextaveropropositiotaleshabereterrrinosdesiderat,nt b quidem esse necesse sit, si non fuerit a, at veroc terminus si sit b, vel esse vel non esse possit ;tunctamen cnonesse necessesit, cum sit ft.quandoc, sed tunc tantum necesse sit esse c, quando b terniinusa terminum sequitur, ut si sit ahomo, 6 animatum,idcircoestfi, quiaa terniinusnonessepropositusest,canimal : animatum enimet praeterhomi-veluti si sit a animatum, b insensibile, c vitale.nem el praeter animal esse potest. Si vero sit horoo,animatum essenecesseest, et cum animatum hominisNam necesse est esse insensibile, si non fuerit animatum,cum vero sitinsensibile, ficri quidem potestessentiam oonsequatur, consequitur in ipsum ut non vivat, veluti lapis, fieri autem potest utvivat,

851 AN. MANL. SEV. BOETII 852veluti arbor ; tunc tamen neoesse est non vivere, A. syllogismi fiunt.si non est a oum si b, est c ; atquicum sit insensibile,quando idciroo est insensibile,quia animatum non essepropositumest. Septimusnon est a, cum igitur sit b, est c; vel ita atqui esta,cum igitur sit b, non est c;vel ita : atqui cum sitmodus talibus terminis debet esse contextus, ut b b,non est c, est igitur a • vel sic ; atqui cum sit b,quidem sine a esse non possit, c autem si non sit, est c, non igitur a. Quod idoirco evenit ut hujuamodi6 esse et nnn esse possit; tunc tamen necesse sit cterminum esse, si non sit 6 cum idcirco b non essepositumsit.quoniamafueratdenegatum. Sitenimaquidem animatum,6 vero sensibile,c invitale ; sensibileigitur esse non potest nisi fuerit animatum.propositio quatuor colligat sjillogismos, quiain his tantum si non sit aliquid,esse aliud proponipotest,in quibus contraria medietatibus carent; inhis enim vel interempto altero alterum ponitur,velposito altero,alterum necesseestperimatur.ExsextaSi igitur non sit animatum, non erit sensibile, sivero non sit sensibile, potestesse invitale, velutinlapidibus ;idem potest non esse, velut in arboribus ;si non sit o, cum sit b, non est c ; atqui non est a,cum igitur sit b, non est c;vel ita:atqui cum sit b,est c,igitur est a.Ex septima,si non est a,cum nontuno tamen sensibili denegatio invitale necesse est sit b, est c ; atqui non est a, cura igitur non sit 6,esse, cum idciroo non sitsensibile, quia animatum est c;vel ita:atqui est a, cum igitur non sit b, nonnonessepositum est. Octava propositio his terminis g est c ;vel ita : atqui cum non sit b, non est c, estconneotenda esl, ut b terminus esse non possit, si igitur a;vel ita:atqui oum non sit b, est c, non estnon fuerit a, cum vero non sit b, terminus e et non igitur (i.In hacquoquecomplexioneproptereamdemesse et esse possit. Sed tunc necesse sit c terminum causam quatuor coUeotiones fiunt.Ex ootava.si nonnon esse, cum non fuerit b, cum idcirco non sit b,quiaa terminus prius esse negatus est, ut si sit oquidem animatum, 6 vero sensibile, c vitale, sensibileigitur esse non potest nisi fuerit animatum ;idem tamen sensibile si non sit, et esse et non pssevitale potesl, non esse, ut lapides, esse vitale, utarbores ; tunc tamen neoesse est vitale non esse,si non sit sensibile, cum idoiroo sensibile non est,quiapriusanimatum esse negatum est.Exhisigiturconstatcterminum,quoquo modo fueritft, in conditionalibuspropositionibus, quaeintota enuntiationeest a, cum sit 6, non est c ; atqui non est a,cum igitur non sit,6, non est c;vel ita : atqui cumnon sit b, est c,est igitur a.In his quatuor quoquepropositionibus,si quidemonon estesseassumatur,c terminus vel esse vel non esse oonoluditur.Si veroc cum est iion esse,vel cum non estesse assumatur,o terminus semperesse concluditur,nisi inquinto etseptimo tantum modi9,ubicum c esse assumatur,onon esse monstratur. Omnium vero oommunis estratio.praeter quintum ac septimum modum,ut si aterminus itaassumatur,quomodoin primaenuntiapostprEedicativas locantur, posse tamloco affirma- „ tione propositus est.oonditio qu£e sequitur,in contionisquam negationis assumi, ex quibus assuraptionibus fluntcomplesiones variae syliogismorum.His igitur ita expeditis, de omnibus in communepraBcipiendumvideturjnamoumsintoctopropositionesquc-e ex prsdicativa hypothelicaque nectuntur,que superius asoriptae sunt, earum quatuor ita faciuntoonsequentiam,siaterminu8sit;quatuorveroita condilionem proponunt, ut a terminus non sit.Fiunt vero ex his syllogismi hoo modo. Ex primapropositione, si est o, cum ait b, est c ; atqui est o,cum igitur sit b, est c, vel sic : atqui cum sit b,non eat c, non est igitur o. Posae autem hujusmodiesseassumptionemexsuperiusdesoriptapropositionumnatura cognoscitur. Exsecunda propositione,olusione firmetur-. Si vero conditio qu.-e sequiturcontrario modo atque in enuntiatione proposita est,assumatur, categorica proposilio, quK prima est,interimatur. In septimo vero vel quinto modo quaqueratione assumptum aUerum,in utrisque partibusfaoiet conclusionem Itaque fiunt sedeoim velviginti potius syllogismiiocto quidem,si o terminus,utest propositus, assumatur;ooto vero, si c terminua,conversoraodo atque in propositione est posilus,assumatur. Quatuor vero ex septimo et quintomodisutrobique facientibusconolusionem. Reliquisvero complexionibus nuUa est consequentia necessitalis.Utautem planior intelleotus fieret, ipsas propositionescumsuis terminis positas annotavi,utsecundumpraediotosassumptionummodosnonrationesi eata oum si b, non est c ; atqui est « cum igitursit b, non eslc ;vel ita : atquicum sit b, est c, non " solum demonstratio fieret, verum etiam per exemestigitur o. Ex tertia, si esto, oum non sit b, estc ;atqui e.Ht a, cum igitur non sit b, non est c ; vel ita :atqui cum non sit 6, non est c, non est igituro.Exquarta, si est a, cum non sit 6, non estc ; atqui esta, oum igitur non sit b, est c ; vel ita : atqui cumnonsit6,est c, non estigituro. In hisigiturquatuorpropositionibus, in quihus oterminusessepropoaitur,si assuraptum fueriteumdem aterminum essec terminus vel esse vel non essc monstratur. Idemverosi cterminus assumatur, siquidem cum estnonesse,vel cum non estesseassumatur,aterminu3nonesse monstrabitur. Exquintaetiampropositione itaplum currentibus doctrina olarior elucesoeret.Si est a homo, cum sit b animatum, est c animalSi est homo, cum sit b animatum, non est c insensible.Si est a homo, cum non sit b animatum, est c sensibile.Si est a homo, cum non sit b animatum, non ost cinsensibile.Si non est a animatum, cum sit b insensibile,est cinvitale.Si non est o animatum, cum sit b insensibile, nonest c vivens.

853 DE SYLLOGISMO HYPOTHETICO.Si non est a animatum, cum non sit b sensibile, A Sextani vero propositionem talia debent membraconjungere, ut si non sit o terminus, b alque c velest c invitale.Si non est a animatum, cum non sit b sensii)ile,nonest c vitale.Expeditis igitur his syllogismis quiextalibuspropositionibusfiunt,quaBprimapraedioativa,seounda hypotheticacopulantur, nunc ad eos transitum faciamus,qui ex prima conditionali, secundavero preedicativanectuntur, quarum omnium numerusponendus est, ut de quibus loquamur lector agnoscat.Si cum sit a, est b, est c.Si cum sit a, est 6, non est c.Si cum sit a, non est b, est c.Si cum sil a, non est 6, non est c.Si cum non sit a, est b, est c.Si cura non sit a, est b, non est c.Si cum non sit a, non est b, est c.Si cum non sit a, non est b, non c,Prima igitur proposilio taleshabereterminosd^bet,ut a quidem possit esse prwter b et c; sed tunc si afuerit, c esse necesse sit, c-um a terminum b terminussubsequstur, ut si sit a quidem animatum, bhomo, c animal animatun\ namque et praster hominemet praeteranimaleese potest.Tunc vero id quodanimatum esl, esse animal necesse est, si id quodestanimatum, homo est. Secunda propositio talibusterminis contexendaest, utfl quidemprceter 6 atquec, et cumeisdem essepossit; tunc tamen necessesitnon esse c cum esl a, si a posito 6 subsequatur, utvero necesse esl id quod aniraatum est, non esseequum,siid ipsum quodaniniatum est,homofuerit.Tertia propositiohisterminiscopulatur.ut aquidemcum 6 et c vel essevel non essepossit, tuno tamennecesse sit simul osse cum c, si posito a termino,6 terminus abnuatur, ut si sit a animal, b animal,c insensibile. IVam quod animatum est, vel animalvel non animal, vel insensibile, vel non insensibileesse potest, sed tunc necesseest id quod animatumest esse insensibile, si animato posito animal ab-esse vel non esse possint ; tunc vero denegato atermino, c non esse necesse sit, cum negationem atermini, A lermini afflrmatiocomitabitur, ut sisitainvitale, bhomo,c equus. Nam quodnon estinvitale,potest vel homo vel equus esse vel non esse, sednecesse est non esse equum invitali denegato, sinegationem invitalis hominis positio subsequatur.Septimae propositionis hos esse terrainos Oportebit,ut si non sit a, termini b atque c et esse et noaesse possint ; sed tunc necesse sitesse c terminumsi negationem a termini, 6 termini negatio subsequatur,ut si sit a animal, b animatum, c invitale,animal quidem si nonsit, animatumetinvitaleesseTi ct non esse possit. Tunc voro necesso est, si animalnon sit, invitiile esse, quando, si animal non sit,noneritanimatum.Ootava propositio est cum, negalo (itermino.possuntetesseetnon essefr atquectermini,Sed tunc neoesseestsia terminusabnuatur, nonessec terminum,cum negationem atermini negatioftterminisubsequetur, ut sitainvitale,ft animal, c homo.Si igitur non sit invitale, potest et esse etnon esseanimal et horao. llis igitur ita expeditis, illud inconimune dicendum est, quod superiores quatuorpropositiones ita faciunt conditionem, si fuerit a,posteriores vero si non fuerit, ex quibus oranibussyllogismi tali ratione naacuntur. Ex prima propositione,si cum sit a, est b est c; atqui cum sit a, estb, est igitnr c, vel ita : atqui non est c, cum igitursit a, non est ft.Posse vero fieri tales conciusioneg.si o sit animntum, 6 homo, c equus. Animatum '^ ex supcriusdescnptarum propositionum natura coquippe, ut et homo, vel equus sit fieri potest. Tunc gnoscimuspoteratenim aterminusesse; etnon essecum b. Itera ex secunda, si oum sita, est b nonestc; atqui cum sit a, est b, non est igitur c ; vel ita ;atqui est c, oum igitur sit a, non est b. Ex tertiaveroutrobiqueassumptisterminis collecliones fiunt,ut si cum est a, non est b, est c : atqui cum sit a,non est b, est igitur c ; vel ita : atqui cum sit a, est,b, non est igitur « ; vel ita : atqui non est c, oumigitur sit a, est b ; vel sic : atqui est c, cum igitur sita, non est b. Oute idoiroo facta est utrobique coUectio,quoniaminhisterrainisha!propositionespote-nuatur. Quarts propositionis bi terraini sunt, ut u rant poni.inquibus immediatacontraria repriebantur.In illis enim alterius positio alterutrum perime-quidem cum /) et cum c esse et non esse possit,tunc vero ab eo c modis omnibus separetur, si pobat,et alterius interemptio ponebat alterum. Exsiloa termino, iterminus abnuatur, ut si a quidera D quarta, si cum sit a, non estft,non est c; atqui cumanimatum, 6 animal, c homo. Nara quod animalum sit a, non est b, non esl igitur c; vel ita : atqui estest et animal esse et nonesse, itemque homo esse c, cum igitur sit a, est b. Ex quinta, si cum nonsitet non esse polest, tuno tamen necesseest ut, cum a, est b, est c: atijui cum non sit a, est b, est igitursit animatum, non sit bomo, cum posito animato c; vel sic: atqui nonest c, cum igitur non sit a,nonesse animal denegetur. Quinta vero propositio histerminis conneotitur, ut si non sit n, possitet esseet non esse 6 alque c; tunc tamen cum non sil a,terminum c esse necessesit, si posito non esse a,esse ftterminum eonsequalur,ut si sit a quidem invitale,b homo, c animal. Nam si non sit invitale,tunc possunt homo alqueanimal esse vel non esse attunc necesse esse est animal negato invitali,si cuminvitale denegabitur, esse hominem subsequatur.est b. Ex sextd, si cum non sit a, est 6, non est c;atqul cum non sit a, est b,non est igitur c; vel sioatqui est c, cum igitur non sit a, non est b, Ex septimautrobique colligiturhoc modo, si cum non sita, non est b, est c; atqui cum nou sita, non est b,est igitur c; vel ita : atqui cum non sila. est &,nonest igitur c; vel ita: atqui non est c, cum igitur nonsit a, est 6:vel sic : atqui c est, cum igilurnon sit a,b. Hio quoque propter eamdem causaminnon est

855 AN. MANL. SEV. BOETII 856alterutra assumptione syllogismus fiet ; nam esse A Si est a, non est b, et si non est b, est c.aliquid cum aliudnonsitinimmediatis tanlumcontrariisdicebatur. Ex octava, si cum non sit a, non Si non est a, est b, et si est b, est c.Si est a, non est b, et si non esl b, non est c.esl b, non est c; atquicum nonsit a, non est 6,non Si non esl a, est b, et si est b, non est c.est igiturc, vel ita: atqui est c, cum igitur non sita, est 6. In omnibus igitur superius descriptis syllogismis,haecratio est, ut si 6 terminus assumatur,itaut in propositione est positus, ita c terminum concludat,ut in eadem propositione fuerat collocatus.At si c lerm.inus contrario modo assumatur quam inpropositione fuerit positus, contrario modo b lerminusin conclusione monslrabitur,pr8eter tertium etseptimum modum, in quibus etiamsi ft terminusSi non est a, et si non est b, est c.Si non est a, non est b, et si non est b, non estc.Ergo si ratio colligentiae talis sit, ut constituat etconfirmet asumptio quod enuntiatio primapronuntiat,sexdecim necesse est fieri complexiones, exquibusocto tantum servant oonsequentiaenecessitatem,reliquae vero octo nihilidoneum videnturhaberead fldem.-,Rursus si id quod prima propositiocontrario modo atque in propositione est positus constituit, evcrtat assumptio, sicquoque sexdecimassumatur,eterminumcontrariomodoatquepositus necesse estfieri complexiones, quarum octo firmaest coiligit, vel si c terminus, itautin propositione r> necessitas tenet, octo vero reliquas infida saepius......est positus assumatur,similimodoi lerminumcon- varietas tenet. Fiunt vero syllogismi, tum in primacumesta,animatum esl, 6 homo, non estcequus ;quia testimonio probationis indiguit. Probatioverocludit, ut in eadem propositione fuerat collocatus. flgura, tum in secunda, tum vero in tertia. OmnesQuare sedecim quidem vel viginli fiunt syllogismi igitur trium figurarum modos a primaordientes,utassuraptis namque primis hypotheticis propositionibus,nihil subterfugiat explicemus. Est enim primoe fi-fiunt octo; octo vero si secundcE prajdicativae guriE primus modus a prima veniens propositione,assumaQtur;quatuor autem his adjunguntur ex tertiocum ita proponimus, si est a, est b, et si est b, ne-atque septimo modo utrobique colligentibus.ut cesse est esse c. Tunc enim si est a, etiam c esseomnes etiam in hls propositionum complexionibus necesse ost, cujushaao demonstratio est; nam si estfiant sedecim vel viginti syllogismi. Quoquo autem a, consequitur ut sit 6, idem enim quod proponitalio modo assumptiones verteris, nihil evenit necessarium.Utprima proposilio, si sit a, esse b, at si b fuerit estautem omnis propositionum et syllogis-c, id est enim quod secunda pars propositionis pro-morum ratio coilucescat, exempla subjecimus, quibusfaciliusidnuntiat, si sit 6, consequi neoessario utc.Quibus itaquod superiusdocuimuscolliquescat: concessis, evenit ut cum sit a, etiam c esse necessesi cum sit n^animatum est,6 bomo est, c animal;sit; imperfeclum vero hunc dicimus syllogismum,sisi cum sita.animatum non est,ft animal, est, c in- C ea fuit per syllogismum demonstratio, ita namquesensibile; si cum sit a,animatum non est, i animal firmamustalisconsequentiaenecessitatem.Cumenimnon esl, c homo; si cum non sit a invitale est b ita proponeretur : si est a, est b, etsi est b, neoessehomo, est c animal; si cum non sit a, invilale est, est ut sitc,poneretqueassumptio idquod afflrmalioihomo, non est c equus : si cum non sita, animal constitueratessea, eamquesequi assumptionem talisconclusionon est, b animalum, est c invitale; si cumnon sitdiceretur, quod necessario essetc,ne-a invitale, non est b, animal non est, c homo.Ac de que id esset ex ipsius syllogismi natura elproprietalehis quidem syllogismis qui talibusproposilionibusperspicuum, addita est probatio per syllogis-connectuntur, quae ex hypotheca prsedicativaque mum hoc modo : si est a, est 6; at si est b, est c ;consistunt, sufficienter dictumest. Nunc de his dicendumest syllogismis, quorum propositiones itatribus terminis continentur, ut mediae sint earumquae ex hypothetica prisdicativaque texuntur, etearum quie ex duabus hypotheticis connectuntur,quas idcirco hoc loco proponimus, quia ut superio-si igitur est a, necesse est ut sit c. Et in reliquisquidemeamdemrationemexspectari|oporteremanifestumest.Et haec quidem complexio ea est, quce idquod primo in propositione positum fuerat,assumitatqueconstituit,quodsi idponendoquisquodsequebaturassumat,nulla est necessitas syllogismi, veres,ita haac quoque tribus terminis continentur,et D1"*' "um dicimus : si est a, est b, et si est b, neasimilibusad similia lacilior tractalus fiet. Harum oesse est esse c; atqui est c, non necesse est essevero sunt multiplices syllogismi, quorum nullus b vel non esse ; sed cum non sit necesse b esse velpoterit esseperfectus, cum necper se perspicuisint•et ut his fides debeat accommodari, adjumento exnoa esse, non erit neoessea esse vel non esse ;idemquoque taleflrmabitexemplum,si est homo,animaltrinsecus positae probationis indigeant. Est autem est, et si est animal, erit corpus animatum ; atquiprobatio talium syllogismorum alio constitutus ordinesyllogismus; flunt autem, ut dictumest, tumper primam, tum per secundam, tum vero pertertiamfiguram. Suntautem primae flguraj propositioneshaeSi est a, est b, et si est b, est c.Si est a, est 6, et si est 6, non est c.est corpus animatum, non necesse erit animal esse,quocircanehominemquidem.Secundusquoquemodusesthic primae flgurae, cum ita proponimus, siest a, est 6, et si est 6, necesse est non esse c, atvero est a, non est igiturc. Hujusdemonstratio talisest, nam si est a, est b, id enim prima condiliomonstrabat, quae est, si sita esse 6, cum vero sit b,necesse est non esse c. Id enim consequentia prae-

857 DE 8YLL0GISM0 HYPOTHETICO. 858ferebat.in qua pronuntiabatur,si esset 6, consequi A. non est b, necesse est noa esse c ;atqui non est a,ex necessitate utnon essetetiam c, si igitur sit a, non est igiturc ;quod si c assumatur,nnlla eritnecessitas.Agenon erit, quod si id quud propositio ultimum constituitenim ila proponamus: si non estani-ponat assuraptiOjid est non esse c,nullusestsyllogismus.Nam si de aliqua re ita proponalur,sihomo sit, est animal, et si est animal, non esl lamatum,nonestanimal,etsi non est animal,necesseest non esse sensibile ; at non est sensibile.non necesseerit non esse animatum,ut arbores,herbas, etpis, at non est lapis, non necesse erit aut esse autnonesse animal; eodem modo nec hominem,potestenim si lapsis non sit esse lignum,vel caetera qusnec animalia sunt,nec inter homines numerantur.Tertius vero modus est primoe figurae, cum id assumptioconsiituit,quod propositio prima ponebat,cujus e.x tertia propositione principium est cumitaproponimus : si est a, non est b, et si non est b,nccesse est esse c. Hic enim rursus, si a terminusassumatur,ita utin primaest enunliatione positus, pila dicetur, atqui est igitur rt,est igitur c. Probatiovero similis est superioribus, nam quia est a, nonest b, et quia non est 6, est c, quia igitur est a,est c. Quod si c terrninus assumatur, nihil necessariuniflet, ut si ita proponamus : si homo est,non est insensibile, si non esl insensibile, animalest, est aulem animal, non est necesse esse hominem.Quartusmodus est qui exquarta proposilioneprincipium capit,qul extali propositionc formalur :si est fl,non est 6, et si non est 6, non est etiam c ;hic enim si a est, necesse est non esse c. Demonstratiovero eadem est qua3 in prioribus modis.Quodsi non esse c assumalur,nulla erit necessitascomplexionishoc modo. Age enim proponatur, si esthomo,ncn est irrationale, et si irrationale non est,non est inanimatum : atqui non est inanimatum, ^non necesse esl esse hominem.Quintus modus estex quinta enuntiationedescendens,cujusprimatalisesl propositio, si non est a, est 6, si est b, etiam cnecesse est esse: atqui non est a, c igitur nei^esseestesse.Hic quoque prius dictaconditio facit consequentiamnecessitatis,al si id quod est c assumatur,nulla necessilas eveniet.Sit enim propositio : si nonest irrationale riitionale est,et si rationale est, animaiest, et si assumamus, sed estanimal, non necesseerit vel esse,vel non esse irrationale. Sextusmodus est quem sexta propositio facit ; si nonest a, est b, et si est b, non est c, atqui non est a,non est igitur c. Simiiis vero superioribus est demonBtralio: at si c assumatur, eodem modo nullusesL syllogismus, nam si sit propositio, si ani- J)matum non est, inanimatum est,et si inanimatumest,sensibile non est ; si assumamus,atqui non estsensibile,non necesse erit vel esse vel non esse animatum.aeptimusiiiodus est,qui ex septima prupositioneest, si a non est, b non est, et si b non est,necesse est esse c ,atqui non est n,necesse estigituresse c ;quod si c assumatur, nihil flt necessarium,namsi proponamus,si non est aniraalum,nonesl animal,et si animal non est,insensibile est ; assumamusque,atquiest insensibile, non necesse estvel esse vel non esse animatum.Octavus modus estqui ita proponitur; si non est a, non est b, et siquidquidvitali tanturaanima,nonetiamsensibilivegfitatur.InprimaigiturfiguraextribusterminisfianthypotheticaesexdecimcotrpIexioneSjitautidquodposituraest in propositione,id in assumptione quoqueponatur;octo,siaterminusinassumptione ponatur;oclo vero,si c. Quod si a terminus ponendo assumatur,eruntocto necessarii syllogismi ; si vero c terminusponendo assumatur,nullus efficitur syllogismus.Bodem quoque modo syllogismorum complexionumqueoi-do constabit, si id in assumptione,quod in propositione positum fuerat,auf'eratur.Fientquippe sexdecim complexiones, quarum octoquidem ubi id quod sequitur aufertur, integra necessitateperdurant, oclo vero in quibus id quodpraecedit aufertur, necessitatem in eademrationeconservant.Horum vero omnium subdantur exempla.Primusigitur modus hic est : si est a,est b, etsi est b, eliam c esse necesse est : at non est c, igituro non est ;quod si assumamus, at non est a,nihil eveniet necessarium.Sitenim propositio ha;csi homo est,animal est,et si animal est,animatumesse necesse est : atqui non est homo, non igiturvel non sit animatum.Secundusnecessse erit ut siniodus est : si est a, est b, et si est b, non esse cnecesse est : atqui est c, igitur a non erit ;quod siassumamus ita : atqui non est a,non necesse erit cesse vel non esse.nam si sit propositio talis,si homoest, animal est, et si animal est, lapis non est, siassumamus, alqui non est homo, non necesse eritlapidem esse vel non esse. Tertius raodus est ; siest a, non est b, et si non est 6,necesse est esse c ;atqui non est c, necesse est igitur non esse a;quod sioterminum tollatassumptio,nihilevenitnecessarium.Age enim sit propositio : si homo est,non est inanimatus, et si inanimatus non est, animatumesse necesse est ; atqui non est homOj nonnecesse est esse vel non esse animatum. Quartusmodus : si est a, non est 6, et si non est 6,necesseest non esse c ; at est c, igitur a non erit ;quod siassumamus non esse a,nulla oomplexionis necessitasinvenilur, nam si sit propositio, si homo est,nonestirrationale,siirrationalenonest,inanimatumeum non esse necesseest; atqui nonest homo,noiinecesse est euro esse vel non esse inanimatum.Quintus,si o non est, b est,et si b est, etiam c essenecesse est ; atqui non est c, igitur a esse necesseest;quod si a termiuus assumatur,nullus fiet syllogismus: sit enim propositio,si irrationale non est,rationale est, et si rationale est, animal est ; atquiirrationale est, non necesse erit esse vel non esseanimal. Sextus, si non est n, est 6, et si eatb, necesseest c non esse ; atqui est c, igitur a eshe necesseest; quod si a terminum sumam,nulla necessi-

859 AN. MANL. SEV. BOETIIlas invenitur : sit enim propositio talis,si animatumnon sitjinanimatum est.et si inanimatum est,sensiliilenon est ; atqui animatum est, non eril necessevel esse vel non esse sensibile. Septimus, sinon esta,non est fc,et si non est 6,necesse est essec ;atqui c non est,igitur a esse necesse est ; quod sia terminum sumpseriiiius,complexio nullam facietnecessitalem : sitenimpropositiotalis,sianimal nonsit, non est rationale, si rationale non est, irrationaleest, et assumamus, atqui animal est, non ne-A. cesae est vel esse irralionale,vel non esse. Octavusmodus est qui hac propositione f'ormatur,si non estLIBER SEGUNDUS.a,non est i,et si b non est,;; non esse necesse estatqui est c,igitur a esse necesse est. Quod si a terminumsumpseris.non flet ulla necessitas : sit enimpropositio, si non est animal, non est homo, et sinon est homo, necesse est non esse risibile ; atquiest animal,non necesse erit esse vel non esse risibile.Ac de prima quidem figura satis dictus est, sequentivero volumine de secunda Iraotabitur.Coiiditionaliumproposilionum,qufe tribus tcrminisconstaiit,secundafigura estquoties cum aliquid enim si-t b, non necesse est esse vel non esse a.B idem b esse ponatur,nihil evenit necessarium.Agedicitur, vel esse vel non esse consequitur, ut duo Nihil igitur sequitur neccssarium,ut sitvel non sitquaedam vel esse vel non esse Jicantur. Variantur c,ut si sit a animal,6 animatum,c insensibile : namDisponantur igilur (ut dictum est) omnes non aequimodtepropositiones hoo modo, si est a, est b, sinon est a, est c, si est o, est b, si non est a, non estc, si est a, non est b, si non est a, est c, si est a,non est b, si non est a, non est c. Nuno igitur a quidemesse posilu"m est cum 6, non esseverocum c.Rursus a non esse ponamus cum b, esse vero cumc ; si non esta, esti, si est a, est c, si non est a, estb, si est a, non est c, si non est a, non est b, b, si esta, esl c, si non est o, non est b, si est b, non est c.Si igitur non sit Eequimoda propositio, assumptoquidemft fiunt sexdecim complexiones, quarum tantumoctosuntsyllogismi.Rursussi assumaturc, sicquoque sexdecim complexiones flunt, sed in octotantura syllogismorum deprehenditur firma necessitas.Sit igitur primus modus secundas figurae hicex prima veniens propositione, si est a, est 6,si autemnon est a, est c ; dico quoniam si non est, h, estc, quoniam enim si esta est fr, secundum ordinemconsequentiae si non est b, non erit a ;atqui sinonesset a, esset c, si igitur non sit b ; erit c ;quod siautem in ipsis propositionibus vel etiam in conclusionibussi est animal, est animatum ; si vero non est ani-secundum assumptionis ordinem multis mal, insensibile est ; atqui si sit animatum, nonmodis ;quod ut facilius innotescat, primum cunotaepropositiones in ordine digerantur, in qiiibus illudnecesse est esse animal,vel non esse,non est igiturnecesaeesse insensibile vel non esse ;quod si c terminusa3sumatur,siquidem non esse ponatur, eritest pra3dioendum,quod ssepeKquimcdaepropositionesponuntur, stepe vero non. Ac de a-quimcdis quidemnullusestsyllogismus ;necessario b ; si vero esse, nuUus erit syllogismus,aequimodaenimpropositionam si non est r,est Q,at si est a,est i,si igilur nonest si ita dicamus,si aest, 6est,et siesta, nonestc ; atsi siot inffiquimodae, faciunts.Yllogisrauin.Ineequimoda vero secundae figurse proposilioestin liissyllogismishypotheticis quorum enuntiationes tribusest c,est A,quod si est c,non necesse est esse a.nutfortasse necesse sit non esse.Hsc enim propositio,idem si non est a, est c, in talibus tantum evenit,in quibus alterum eoruui esse necesse sit ;quod siterminis componuntiir, veluticum itaproponi-p est c, non erit a, si non est a, nihil ad b, veluti siesl insensibile,non erit animal,at si non sit animal,mus:si esta,est/»,siautemnonesta,est(;.Hujuspropositionistaleintelligaturexemplum, si animalest,nihil animatum vel esse vel non esse necesse erit.Ex secunda rursus propositione fit syllogismus cumanimatum est, sianimal non est, insensibile est.hicita proponimus : si est o,est i,si non est a,non estigitur animal quod est, a non est ; uno modo propositumin utrisque, sed ad b quidem affirmative, adc\ dico quia si non est h, non est c, propositumquippe est,;3i est a, esl b ; ordo vero consequentiaec voro negative conjungitur, et id vocatur non Kquimodepraedicari. Quod si in utrisque a esse vel nonest, si non est 6,non est a,quod si non est a, nonest c, si igitur non est b, non est cesse poneretur, aequimoda;quod ai fueritpraedicatio diceretur.b, non necesse est esse c, sit enim o animal,6 animatum,crationale,etproponatur,si animal est,animatumest, si animal non est, rationale non estatqui est, animatum non neoesse est esseanimal, quo flt ut ne rationale quidem ;quodsi c terminum dicat assumptio, si quidem cterminus afflrmatus fuerit, erit b;quod si idemc terminus abnuatur, nullus est syllogismus ;nam quoniam si est a,erit b,si non est a, eril c, siest c, erit a ; at cum est o, est t, si igitur c,erit 6,quod si non sit c,nihil sit necessarium, namin hac proposilione quae dicit,si animal est,animatumest, sianimal non est, rationale non est, assumamus,atquinon est rationale.non necesse eritvel esse vel non esse animal,quooirca ne animatumquidem.Ilem extertia propositionelalisest syllogismussi esta, non est b, et si non est o,est c; dicoquia si b est, est c, nam quoniam ita propositumest, si est o, non est b, necesse est consequi, ul sisit fi,non sit o ; at si non sit a,erit c ;si igitur b sit,erit c; quod si non sit i,nihil esl necessarium ; sitenim o animal,6 inanimatum,c inseiisibile ;in hac

861 DE SYLLOGISMO HYPOTHETICO. 862propositione quae dicit, si est animal, non est in- A sensibile, necesseest non esse animal. Sed nonamimatumquidem valessevel non esse necesse est,quod si c terminus assumatur, si quidem negative,faciet syllogismum, affirmative vero, nullo modo,nam si non est c, non est «. Quod si non esta, estaniraatura, si non est aniraal,est insensibile,si assumaraus,non est inanimatum, non necesse eritanimal esse vel non esse, quare ne insensibile quidem.Si vero a c termino fial assumptio, si quidemnon sit/;, non erit b ; si vero c sit, nulla neeessitaserit conclusionis, nam quoniam ita propositum est,ut si Eit,a, non sit b, si vero non sit a, c, ea rerumest consequentia, ut si non sit c, sit a ;in hiseniratanlum terminisdici potost,quiamedietateprivatisunt ; at si sit a, non est b. Si igitur non sit c,non erit b;quod si sit c, nuUus est syllogismus ;nam in hac propositione quae dicit, si est animal,non est inanimatum, gi vero non est animal, insensibileest,assumat aliquis esse insensibile^sequiturquidem ut nonsit aniraal.sednonsequitur utvel sitvel non sit animalum. Ex quarta propositione estsyllogismus ita : si esta,non est A,si non est a,nonniara ita propositum est, si est a, non est ft,eo rerumconsequentia est, ut si sit b, non sit a ; atquicum non sit a, positura fuerat non esse c. Si igitursitfc,non est c;quod si b non esse assuraatur, nulluserit syllogismus. Age enim sit a quidem animal, binanimatum, c rationnle, et sit hsc propositio, siest animal, non estinanimalura,si non est animal,non est rationale;assuraamusigitur non esse inanimatum,non necesse erit esse animal,quocirca nocesse c, necesse est ut, cum sit e, sit etiam a, at sisit a, non sit b, si igitur sit c, non erit b ;quod si cnon esse ponatur, nullus est syllogismus,veluti inhac propositione, si est animal non est inanimatum,si non est animal, non est rationale. Si quisigitur assuraat non esse rationale,non necesse eritesse vel non esse animal, quocirca ne inanimatumquidem esse vel non esse, Atque in his quideraquatuor propositionibus,ita a terminus positus est,ut ad b quidom esse diceretur, ad c vero non essequod si ordo mutetur,rursus quatuor erunt alii syl-Iogismi,si fcterminusassumalur,quatuoretiam alii,non est aniraal, non necesse est esse vel non esseanimatum,quocirca nec vivere,quod si assumamus^^ terminum,si quidemnegemus,erit syllogismiper-si c;ex utraqueautem partequaternaa complexioneserunt, quae nuUos faciunt syllogismos. Si enimquinla propositio, si non est, a, est 6,si est a,festc ; Ddico quia si non est 6, orit c ; assumantur enib, si igitur c, non est b, quod si sit c, non necesseest esse vel non esse a, quo fit utnefi quidemesse vel nonesse neoesse sit,nam si est animatum,non necesse est esse vel non esse animal.cum veroanimal non sit,non necesse est insensibile vel essevel non esse. Propositio vero eadem est quiE superioribus.Rursus ex sexta propositione fit syllogismushoc modo : si non est a, est b, et si est a, nonest c ;dico quia si non est 5, non eritc, si enimuon est b, est a, at si est a,non est c, si igitur npnr. est 5, non erit c,quod si b terminum ponat assumptio,nullaest necessitas conclusionis,si enimestfi,non est a,id enim ex superioribus manifestumest,est c ;dico quoniam si est b, non est c, nam quo-at si non est a, nihilad c, tuncenim c non erat, siesset a ;exemplum vero hoc est, ut si sil a animal,£ insensibile,c inanimatum.Si igitur sit propositiotalis, si non est animal, est insensibile, si est animal,nonest inanimatuin. Atqui est insensibile,nonest igitur animal, sed non consequitur ut sit velnon sit inanimatum, quod si c terminum sumpserimuSjSiqnidem affirmes,facies syllogismum, namsi est c,non erit a, quod si a non sit,erit i.Si igituratqui non est j5,erit igitura,hic enim consequentiseratus esse constabat. Sed cum est a,est c,si igiturnon est 6, erit c, quod si 6 esse ponatur, nihil sitnecessarium, si enim est b, non erit a, quod si anon esi,nihil ad c,quocirca nuUus est syllogismus.Non esse autem a, si b sit, ea propositio demonstrat,perquamdioimus,si non est a,est fi.Hocenimin iramediatis tantum oontrariisevenit.Age enimsita quidem animal,6 vero insensibile,c vero animatura,et proponatur, si animal non est, insensibilec fuerit, erit 6. At si negaverisc, nihil est necessarium.Si enim assuraamus, atqui non est c, nonrationale.Rursus si c terminus assumatur, si quidemesse ponatur,necesse erit non esse fi.At si non necesse erit esse vel non esse a, quocirca ne best c, nuUus est syllogismus,nam quoniam propositumest, si a sit,non esse b, si o non sit, non '-' est esse vel non esse animal, quocirca nequidem.Nam si inanimatum negaveris,nonnecesseinsensibilequidem esse vel non esse. Ex septima propositioneconclusio est cura ita proponimus, si nonest a, non est b, sit est a, est c ; dico quia si est b,erit c,nam quoniara ita propositura esl,si non esseta, non essei, erit a, si sit b. Atqui si sit a,erit c.Si igitursit b, erit c, quod si b terminum negetassumptio,niilla erit in conclusione necessitas : namsi non sil 5,nihil erit necessariumessevel non essea, quocirca ne c quidem velut in his terminis, sienira sit a animatum, 6 animal,c vivere, si sioenuntiemus,si non est animatum, non estanimal,si est animatum vivit, si igitur assumamus, atquiest, si animal est,animatum est,et ponatur esse infectanecessitas; si vero affirmemus,nulla est conclusio.Nam si non e.st c, erit a, si non est a, noneritfi, si igitur non sitc, non erit b, quod si afflrmeturc, nihil est necessariura, sive enira necesseestesse, sive non necesse est esse a, nihil ad b, utin superioribus terminis poterit ostendi : si eni.mvivit, et si necesse est esse animatum, non necesseest tantum esse animal vel non esse ;quodsi nonest necesse esse animatum, non necesse estesse vel non esse animal, ut vero necesse sit nonesse animatum, fieri non potest. Ex octava propositioneconclusio talis est, cum ita proponitur ; si

863 AN. MANL. SEV. BOETIInonesta, non est b,et si a, non est c; dico A. syllogismus.Exponamusigituromnes flgur» tertiasinquoniam si est 6,non est c.nam si est b,est a,quod aequimodas propositiones : si est b, esl a, si est c,a, non est b, si igitur est c, non est 5 at si c ter- esse dicebantur. Nunc vero si b vel c fuerint, a vel;non est a, si est b, est o, si non est c, non est a,si est a, non est c, si igitur est b, non erit c;quod si b terminura neget assumptio, nihil est necessariura,si non est b, esl a, si est c, non est a,si non est b,si enim non sit b, non necesse erit a est a, si non est c, non est a. Et nunc quidem a,esse vel non esse, quo flt ut ne c quidem, velutin cura 6, esse, cum c,vero non esse propositum est.his lerminis, si sit a animatum, b animal, c inanimatum.SiRursus vero a quidem b non esse, cum c veroigiturproponamus,si nonest animatum, esse proponatur, si est 6, uon est o,si est c, est a, sinon est animal, si est anlmatum,non est inanimatum,est b, non est a, si non est c, est a, si non est b,etassumamus, sed non est animal, non ne-non est a, si est c, est a, si non est b, non est a, sicesse et esse vel non esse animatum, quocirca ne non est c, non est a. Tertias igitur figurae primusinanimatum quidem, at si cterminus assumatur, modus est hujusmodi, si est b, est a si est c, nonquidem cumaffirmatione ponatur,eritnecessitas est a, quiquidem diversusestasecundaeflgurceprimosisyllogismi, nam siestc, non esta, quod si non estmodo. Illic enim si c essetvel non esset, b etcmimun negetassumptio,nihil estnecessarium,nam p esse vel non esseproponitur.iEquimodffi autem prosinon est c, non necesse erit esse vel non esse a positiones non sunt,quae in aiia parte aesse,inaliaQuo flt utne 6 quidem.nam sinonest inanimatum, non esseconstituunl,velutin superiuscomprehensafortasse quidem sit necesse esse animatum,sed non propositione. Nam si est 6,est a,si est c,non est «.necesse est animal esse.Invenientur autem terminiin quibus non necesse sit esse a,veluti si ponamusQuibus ita positis.dico quoniani siest b, non essecnecesse est. Si enim est b, est a, quod si esto,nonc nigrum, o album.negatio nigro non consequilur est c, si igitur est b,non est c ;quod si b terminusut afflrmetur album.Et secundae quidem flguraein abnuatur, nullus est syllogismus.est enim,si 6nonsequiraodas complexionesomnes{ut arbitror) explicuimus,si vero aequimodae sint, nuUus omnino fitsyilogismus.jEquimodae vero fiunt hocmodo: quotiescunqueenim a terminus ad bet ad csimul essevel non esseponitur,quoquomodo b atque cterminivarientur.Harum igitur quae aequimodaeesse dicunturcomplexiones,nulla est complectibilis.Suntautemomnes aequimodae complexiones hae :Si est a, est b, si est o,est c, si est a, est h, siesta, non est c.Si est o, non est b, si esto, est c, si est a, non estb, si est a, non est c.Si non est a, est 6, si non est a,est c, si non esto,est 6.At si non sit a,non erit b,si igitur c est,6 nonerit.Si non est a, non est, c, si non est a, non est b,siNegatio vero c nihil explicat necessitatis. Nam sinon est o,est c.non esl c,non necesse est esse vel non esse a.QuoSi non est a, nonest b, si non est a, non est c.fltut ne b quidem, nam si non sit mortuum, nonQuarum imhecillamconclusionem atqueomnicarentemnecessitate,exassumptionibusquoquoest necesse esse animatura vel non esse, Quaedammodofactig inveniamus, neo non secundum superius descriptosmodosetiamterminosfacillimereperirepotcrimus,enim quaa non sunt mortua,animata sunt,utarbores.Quaedam vero cum mortua non sint, non suntanimata,ut lapides,quo fitmortuum destruatur.Experquos demonstretur nullam. in talibus secunda proposilione hic modus est colligendi, sicomple.xionibusinveniri posse constantiam. Ac de q est 6, est a si non est c, non est a; dico quidemsisecunda quidem figura, quanti sint et quot modis est b, erit c. Nara si est 6,est fl,quod si est a.estc.fiantsyllogismidiligenter ostendimus.Fiunt autem, Ita enim convertitur talispropositio,quse ait,sinonsi inaequimodaa quidemcomplexiones fuerint,6terminoest c, non est o, si igitur est, est e. Quod si b terminusassumpto,syllogismi octo.totidemquecsi termimusnegetur, nuUa fit neccitas syllogismi.Namassumatur;sunt igitur secunda: figurae sede-si non est b, non necesse est esse vel non esse a.cimsyllogismi,tolidemvero 6atquecterraino,nonitautoportetassumptiscomplexionesfiunt,quibusnihiladmadumcoUigatur.Nuncigiturde terlia figuradicendumest.Inqua quidem totidem complexionesfiuntettotidem syllogismi.sedita ut non sequimodaepropositiones ponantur;quod si aequimodae fuerint,nullusomnino (ut insecunda figuradictum est)fietsit, non necesse erit esse vel non esse a.Nec c igiturnecesse erit vel esse vel non esse, velut in hocexemplo, si sit b animal, o animatum,c mortuum,et proponatur, si animal est, animatum est,simortuumest,animatum non est.Atqui non estanimal,non necesse est esse, vel non esse animatum.Quseenim non sunt animalia, possunt esse animata.utarbores ;possunt esso non animata,ut lapides.Quocircasianimal non fuerit,nemortuum quidemessevel non esse necesse est. Plura enim non suntanimalia,qua3 mortua non sunt, ut lapides,illa enimmortua dicuntur quae aliquando vixerunt. Ab assumptionevero c terminiafflrmatiofaciet syllogis,mum.Narasi c est,5 nonerit,si enimcest,non esta.Quocirca ne ad c quidem ulla necessitas perveniet,ut in his terminis patet, nam si sit b animal,oanimatum.c corporeum, et proponatur si estanimal,est animatura,si non est corporeum, non est animatum,et assumatur, atqui non est animal, nonnecesse est esse vel non esse corporeum, c veroterminus,si negetur,eritnecessilas syllogismi. Nam

865 DE SYLLOGISMO HYPOTHETICO.si non est c^non est a. Quod si non est a, non est b. A est proposilio, si est b, non est a, si est c, est a ;Ita enim converti potest. Si igitur non est c, non dico quia, sit est b, non est c, nam si est b, noneriti. Si atfirnaetur, c nulla est necessitas, nam si est a. Si vero non sit a, non est c, Id igitur talemest corporeurn, non necesse est animatum esse velnon esse.Quocirca nec animal quidem esse vel nonesse necesse est.Tcrtia propositio talem recipit conclusionem,si non est b, est a, si est c, non est a ;dico quia si non est 6,non erit c, si enim non sit,est b, est a. Quod si sit a, non erit c, ila enim poteratconverti ea pars propositionis, qus, si esse cterminus.a terminum non esse dicebat.Fit igitur utsi non sit 6,non sit c, quod si affirment esse b terminum,nulla est necessitas conclusionis. Nam sisit b, necesse est quidem non esse a, sed non necesseest essec,ut in his terminis,si sit h animafum,a animatum, c animal. Si quis igitur sic proponat, „si non est animatum.inaminatum est.si est animal,non est inaminatum.Si igitur ponamus esse animatum,sequiturquidemutnonsitinaminatum,8ednonneoesseest ut sitanimal.Si c vero terminus afflrmetuf,fletnecessaria conclusio hoc modo.Nam si est s,non est a, si non est a, est b. Id enim sequebatuream proposilionem, quae ; si non esset b terrainus,o lerrainum esse dicebat. Si igitur sit c.est b ;quodsi idemcterminusabnuatur,nullus estsyllogismus.Nam si non sit c,non necesse est esse vel non esse a.Quo fit ut ne b quidem.Nam si non est aninial,nonneoesse est esse vel non esse inaminatum.Quocircapropositionem consequebatur, qus si esset c ter.minus a quoque esse dicebat, si est igitur b, nonest c. At si negetur fi, nullus est syllogismus, sienim non sit b, non necesse est esse a. Quo fit utnec ad c quidem necessitas ulla perveniat,et id terminisidem patet, nam si sit b quidem mortuum,a animatum, c animal, et sit ita propositio, si estmortuum.non esl animatum,si animal est, animatumest,et assumamus non esse mortuum,non necesseest esse vel non esse animatum,nam et quseadhuc animata sunt,et suae nunquam fuerunt, nonsunt mortua, quocirca non sequitur ut sit vel noasit animal.Quod enim mortuum non est,potest esseanimal, ut canis vivens, et non esse ut lapis. Atsi c terminus affirmetur,erit perfecta conclusio nonessefc ; nam si sit c, est a, si vero sit a, non erit b.Id enim consequitur superius positum propositionismodum ; si igitur sit c, non erit b, at si negetur c,neque ad a neque ad b necessitas ulla perducitur,velut in his terminis,nam si non est animai, nequeanimatum, neque mortuum vel esse vel non essenecesse est. Sexlae propositionis ha;c conolusioest, si est b, non est a, si non est c, est a ;dioo quia si est b, erit c, nam si est b, non est a,si non sit a, erit c. Talis enim in hac parte pro-no animatum quidem. Ex quarta propositione talis positionis est consequentia. Si igitur sit b, erit c,est syllogismus, si non est b, est a, si non est c, quod si b terminusabnuatur.nihilnecessarium fiet,non est a ;dico quia si non est fi.est c. Nam si non nam si non sit6,neca nec c terminos vel adesseest b, est a, si vero a fuerit, neeesse est esse c. Id C vel non adesse sequitur ullanecessitas, utintermienimconsequituream propositionisparlemquaeait,si non est c, non est a. Si igitur non sit 6,est c. Atsi b terminus affirmetur,nullus est syllogismus. Seqniturenim ut non sit a,sed non sequitur ut sit velnon sit c, velut in his terminis.Nam si sit b quideminsensibile, o animal, c animatum, et proponatur,si non est insensibile,esL animal,si non est animatum,non est animal, si sit insensibile, non estanimal, sed non necesse est esse vel non esseanimalum,c vero terminus si negetur^fiet protinussyllogismus. Nam si non est c, non est a, si nonnis patet, namsisitfi mortuum, o animatum,c inanimntum,et proponatur, si mortum est; non estanimatum.si inanimalum non est.esse animatum,si non sitmortuum,non necesseest esse velnonesseanimatum.Quocirca neinanimatum quidem ;atsicterminusassumatur,3iquidemin negatione sitpositus,fiet rala conclusio non esse b terminum, namquoniam non est c, est a, at si sit a, non est b, siigiturnon sitc,non eritfi. Quod si affirmeturc terminus,nihil est necessarium, neque enim si sit c,quamvis o non esse necesse sil, ad b terminum ne-est a, erit b. Id enim consequitur eam propositionis cessitas nulla perveniet.ut etiam in terminis patet,partem qufe dicit, si non est b est a. Si igitur non nam si sit inanimatum,necesse est non esse animatum,sit c, erit b. quod si sit c, non necesseest esse velsed non necesse est esse mortuum. Septimaenon esse o.Quo fitutne J quidem.Nam si est ani- ]) propositionistalisestsyllogismus. Enuntieturenimmatum, non necesse est esse animal vel non esse.Quo fit ut ne insensibile quidem esse vel non essenecesse sit.Et hactenus quidem quatuor modos itadisposuimuSjUt ad 6termiDum,quoquo semodo habet,aterminus esse poneretur, ad c vero non esse.Nunc iia statuamus, ut a terminus ad b terminumnon esse dicatur, ad c vero esse, ordine scilicetcommutato. Omnes vero esse nonaequimodas propositionesillud ostendit quod a quidemafflrmativead b est, ad c negative proponitur, aut si negativeadi5,affirmativam ad cretinetenuntiationem.Quintaif;itur propositio talem facitsyllogismum.cum talisnon est b, non est o, si est c, est a ;dico quia sinon est b, non est c, si enim non sit b, non erit o,quod si o non fuerit.non erit c.Idem enim sequebatuream propositionem qua dicebatur, si esset c terminus,aquoque consequi ut esset ; si igitur nod sitfi,noneritc; quod si affirmetur 6,nihil estnecessarium,nequeenim si sit fi, vela,vel c, esse aut nonesse necesee est, ut in terminis patet, nam si sit banimatum.a animal,c sensibile, et sit propositio, sianiraatum non est, non est animal,si sensibile est,animal est,siassumaturesse animatum, nequeanimalnecesse est esse, neque sensibile. At si per c

967 AN. MANL. SEV. BOETIIterminumriatas3umptio,siquidemafflrmabitur,eritfirma conclusio : sinegetur,nullus est syllogisraus,nam si esl c, est a, si sit a, erit b. Id enim consequebatureampropositionem quae ait, si non sit 6,non esse o ; si igitur sit c,erit b.Ai si idem c terminusabnuatur,nihil est necessarium,nam si non sitc,neque ad o neque ad b terminum necessitas ullaconstringitjVelut si non sit sensibile,non sit forsitananimal,sed non necesse est esse animatum. Reperienturverotermini in quibus ne aquidem nonessenecesse est.Ootavus modus est in quo ita proponitur,sinon est b, non est a, et si non est c, est a ;dico quia si non est b,non est c, si enim non sit b,non erita.Quod si uon sit a,erit c, id enim consequebatuream partem propositionis.quffl dicebat,sinon est c,esl a.Si igitur non sit ifi,erit c ;quod si bterminus afflrmetur, nihil est necessarium,nam sisit fi,aeque esse neque non esse necesse est a terrainum,quo flt ut ne c quidem. Id vero tali liquetexemplo,si sit b animatum,» animal,c insensibile,Si cum est a, est 6,et proponatur,si noncum sit c, est d.sit animatum,non est animal,Si cum est o, cst b, cum sit c, non est d.Binonsitinsensibile,estanima).Si igituraffirmemusSi cum est a, est b,in assumptionecum non sit c, est d.iterminum, et dicamus, atqui estSianimatum,noncum est a, est b, cum non sit c,neoessenon est d.est esse vel non esse animalSi cum sit a, est non b, cum sit c,velest rf.insensibile.QuociroanuUusest syllogismus.at siSi cum sit a, non est b,c terminus cum sit c, non est d.abnuatur,fiet protinussyllogismus,namSi cum sit a, non est b,si noncum non sit c,estest d.c, est a,si vero cst a, erit h,si igitur nonSi cum sil o, non est h, cumsit c,erit b ;quod si c terminusnon sit c, non est d.affirmelur,nihil estSineoessarium, namcum non sit a, est 6, cum sit c, est d.et si a terminum non esse necesseest,quantuiuest d.Si cum non sit a, est 6, cum sit c, nor.ad ilerminum nihil necessariumSicadit ;cum non sit a, est b, cum non sit c,id veroest d.tali demonstratur exemplo : si sit insensibile,non est animal, quod si non est animal, C Si cum nou sil a, non est b, cura sit c. est d.Sinon cum non sit a, non est b,necesse est esse vel noncum sit c,esse animatum.Innon est d.nonSi cum non sit o,aBquimodisigiturnon est b, cum non sit c, est d,propositionibus sive y^sivec terminusassum;itur,oclonecesseestexcum non sit a, non est 6,cum non sit c,nonSiutraquepartefieriest d.syllogismos.Reliqus vero ex utraque parte octen» Inhisquoquepropositionibusilludinspiciendumestcomplexiones necessitale privatae sunt. At si sint quod cum sedecim sint,octo quidem ita variantur,squimodae, nuUos omnino est ayllogismus. ^quimodfeut tamen in omnibus a terminus esse ponatur,octovero dicuntur quoties a terminus ad iitroa-vero ita,ut idem a terminus non esse dicalur. Nonque vel esse vel non esse proponitur.Omnes autemsequimodae propositiones sunt hujusmodiSi est 6, est a, si est c, est a.Bi est b, est a, si non est c, est a.Si non est b, est a, si est c, est o.Si non est b, est a, si non est c. est o.Si est b, non est a, si est c, non est a.vero quoquo modo positaefuerinthabebuntvim condilionaliumpropositionum ex duabus hypotheticisconstantium. Namsi quis sicdicat,si cumhomoest,animal est, cura sit animatum, corpusesl,non feciteam propositionem quae ex duabus conditionalibusconstat.Nequeenim idcircoquod animatumest,animalest,quia qui homo est, animal est,nec conditioSi est b, non est a, si non est c, non est a. D sequitur conditionem ;sedsieas separes, persequeSi non est b, non est a, si est c, non est a.Si non est 6, non est a, si non est c, non est a.pronunties,utraquehabeiinterminorumconsequentianecessitatem.Nam et qui homo est animal est,etInquibus etperconsequentiampropositionum superiusdesignatam,etperexemplacurrentes possumuslucide et constanter agnoscere, nullum omnino insyllogismis fieri necessitatem. Quoeircacum tribusterminis texitur propositio, et ex prima quidem flgurafiunt syllogismisedecim,exsecundasyllogismisedecim.extertiaetiam totidem colliguntur,omnesex tribus terminis syllogismi quadraginta octo sunt.Restat vero ut de his syllogismis nuncdicamusquiduabus hypotheticis connectuntur,quorum quidemA consequentiae similis modusest,ut inhispropositionibusquasexduabuscategericis acsimplicibus efflciebantur.In omnibus enim si quidem velimuaastruere, primam totius jiropositionis assumemuspartem,si vero in conclusione aliquid est destruendum.secundanegabitur. Sive autemprima denegetur,sive posterior affirmelur, nulla fit omnino necessitas,nisi in quinta, septima tertia decima etquinta decimaproposiliones.In quibus non complexionisnatura, sed terminorum proprietas consequentiamfacit,sicutinhissyllogismisfleridocuimusquiin hispropositionibus constant,qua3duabussimplioibuscontinentur ; horum autem omnium qui exduabushypotheticis constant, propositiones apposui,quarum differentias oum lector agnoverit, adn earum exempla necesse est revertatur,qu8e ex simplicibuset categoricis junctae sunt. Sunt autemomnes propositionum differentiae, quae ex duabushypotheticis copulantur hujusmodi :quod animatum est corpus est,et per se istae propositionesveraisunt.necconditionejunguntur.Utigitursingulariumnaturaclarescat.deunaquaqueestdisserendum.Prima igitur propositio talis esse debet,ut sisit «positum,6 terminus non continuosubsequatur,itemquesicponatur,nonnecessesitrfterminumconsequi,sedposito quidem a termino,terminum c,positoveroi,terminumdessenecessesit.Tuncenimevenietutsi,posito a, fuerili, necessesit cposito subsequid, ut si sint termini a homo,6 medicus, c ani-

matum, d artifex. Positoenim hominenon neoesse, A.est utraedicussit, etoumsitaniraatum, non necesseestutartifex sit. At si homo sit, neofisse est ut sitanimatum, et si medicus est, necesse est ut artifexsit. Hoo itaque ppsito, eveniet ut si oum homo sit,mediousest, cum sit aniraatum, sitartifex. Secundapropositio itaesse debet, ut a atque fi, item catqued piEBter se esse possint, sed a prster c esse nonpossit, b autem atquc d simul esse non possint.Tunc enim eveniet ut si posito a termino, b fueritcorisecutum, posito c non esse d necessesit, ulsi sit a homo, b uiger, c animatura, rfalbum ; homonamque pr, at vero c praeter d vel esse velnon esse possit;a vero sine c, et b cum d esse nonpossint, ita enim cadet ut si a negato, b sequatur,cnegato, rfetiam negetur,ut si fuerita inanimatum,b album,cinvitale, anigrum, inanimatum quidem

871 AN. MANL. SEV. BOETII 872prafiteralbum,invitaleautem praeternigrum velessevel non esse potest.Si lamen inanimatum homo sit,et sit album,cum invitale non sit,non erit nigrum.Tertia decima propositio his lerminis connectendaestjUt a quidem preeter b, at vero c prster d essepossit, a vero atque c, et b atque, d, ita .simul essenon possinl, utsi alterum eorura non fueritalterumesse necesse sit, ita namque fiet ut si'cum a negatumsit, b negetur,cum c affirmatum fuerit, daffirmetur,utsi sit a irrationabile,6 cegrum, c rationabile,d sanum.Irrationabile namque praeteraegrum,et rationabile praetersanitatem esse potest,irralionabileveroatque rationabile, etaogrum atque sanumsimulessenon possunt; sitamenalterumeorumnonfuerit,allerum esse necesse est.itaque fit ut si irrationabilidenegaloaegrumdenegetur.rationaliposilosanumponatur.Quartadecimapropositiohistesendamembris est,ut a quidem prcEter b,et c praeter rfessepossint,sed a alque c simul esse non possint, ita utcumalterum non fuerit, alterum esse necesse sil,d vero prater b esse non possit.Fit igitur ut sicumsil a denegatum,fc denegetur,cum sit c,non sit d, utsisit a inanimatum,fr artifex, c animatnm,rf meclicus.Inanimatumquidempraeterartiflcemanimatumvero praeter medicum esse potest, inanimatum vero sit c, est d. Atquicumsita, non esib, cum igitur, sitcum animato non convenit, el medicus ab artifice c, est d ; vel ita, atqui cum sit o, est b, cum igiturnullo modo separatur.Fit igilur ul si cum non est sit c, non est d ;velita, atquicum sit c, non est rf,inanimalum,non sit artifex,cum sit animatum non cum igitursit a, est.•b velita, atquieum sit c, est d,rtit medicus. Quinta decima propositio hos terminos cum igitur sit a, non est b. Ex sexta, si cum eslo,habere debet,utaquidem si non sit, c non esse necessesit, b vero atque d talia sint, ut altero eorum est b, cum igitur sit c ,non est d ; vel ita, atqui cumnon est 6, cum sit c, non est d. Atqui cum sit a, nonnegato, alterum eorum esse necesse sit.Ita namque ^ sit c, non est d. Cum igitur sit a, est b. Ex seplimafiet ut si cum sit o denegatum b negetur, cum nega-itera flunt quatuor syllogismi hoc modo, si cum estbitur f,afflrmeturd,ut si sit a quidem irrationale,ftsanum, c inanimatum,da3grum, irrationale quidemsi non sit, nonest inanimatum, sanum etiamatque aegrumsimul esse non possunt,et qui sanumnegaverit aegrum necesse est affirmet,itemi|uo e diverso; est igitur ut si negato irrationabili negetursanum,negato inanimalo aegrum ponatur. Sexta decimapropositio est quae his terminis constat, ut oquidem preeter i:,at vero d praeterft esse non possit,vero cum b, et c cum d, esse nullo modo queant.Evenitigitur ut si o quidem negato,negabitur fr,denegatoeterniinusdabnuatur^utsisitoananimatum,b artifex, cinvitale, d medicus ; inanimatum igiturpraeter invitale elmedicus praeterartificemesse nonpotest,inanimatum vero cum artifice et invitale cummedico essenon poterit.Si igitur, negatoinanimatonegetur artifex, negato invitali negetur medicus.Atque haec quidem ratio propositionum,quarum su-periusexempladessripsimusjidcircointelligaturas-sumpta,ut earum natura claresceret, non quo aliterinesse termini esse non possint. Nam, ut superiusdictum est, non sufficitquolibet modo jungere terminos,utflant hypotheticae propositiones exduabusconditionalibus conjugatae.Non enim si quis dicat,si cum homo est, animal est, cum dies est, lucet,talem fecerit propositionem qu£e duabus conditioni-^bus constet, idcirco quia priorcnnditio nonestsecundaecausa condilionis, hocigitur superius posilarumpropositionumratio demonstrat,quemadmodumfit,ut conditionem conditio consequatur. Quaecum ita sint de earum dicendum est syllogismis.Fit igitur ex prima propositione syllogismus hocmodo : si cum est o, est b, cum sit e, est d. Atquicum sit a, est b, cum igitur sit c, erit d ; velita, at(|ui cum sit c, non est d, cum igitur sito, nonest b. Posse vero hanc esseassumptionem superiusdescriptapropositionumnaturademonstrat.Ilem exsecunda propositione, si cum est a, est b, cum sit c,non est d. Atqui cum sit a, est 6, cum igitur sit c,non est d ;vel ita, atqui cum sit c,est d, cum igitursit a, non est b. Ex tota, si cum sit a, est b, cum„ non sitc, est d. Atqui cum sit a est b, cum igiturnon sit c, est d ;vel ila, atquicumnon sitc, nonestd, cumigitursito, nonesl i.Item ex quarta, si cumsit a, est b, cum non sit c, non est d. Sed cum sit a,est b, cum igitur non sit c, non d ;vel ita, atquicum non sit c, est d, cum igitur sit o, non est b. Exquinta propositione fiunt quatuor collectiones, itanamquetermini proponuntur, ututrobique fiat rataconclusio hoc modo : si cum est o, non est b, cuma, non est b, cum non sit c, est d. Atqui cum est a,non esti, cum igitur nonsit c, estrf; vel ita, atquicum sit a, est b, cum igitur non sit c, non est d , velita, atqui cum nonsitc, non esl rf, cum igitur sit a,est b ;vel ita, atqui cum non sit c, est d, cum igitura sit, non estfi. Ex octava propositione, si cum est0, non est b, cum non sitc, nonest d. Atqui cum sita, nonesl6, cumigiturnon sit c,est d ; vel ita, atquicumnonsitc, estd, cum igitur sitc, est b. Hactenusquidem ex hujusmodi propositionibus, quae o esseproponebant, atqueitacffiteros terminos affirmandonegandoquevariabant, ostendimus quifierent syllogismi.Nuncex his propositionibus quinam sylloginsmi fiantdicendumest.quaeitacaeterosterminos variant,uta quidem non esse proponant.Exnona enimpropoiitione fit syllogismus ita, si cum non est a,est b, cum sit c, est d. Atqui cum non sit a, est b,cum igitur sit, c, est d ; vel ita, atqui cum sit c, nonest d, cum igitur non sit a, non est b. Item exdecima, si cum non est a, est 6, cum sit c, non estd. Atqui cum non est a, est b, cum igitur c, nonest d; vel ita, atqui cum sit c, est d, cum igitur nonsit a, non est b. E)! undecima, si cum non est a, estb, cum non sit c, esl d. Atqui cum non sit o, est b,cum igitur non sit c, est d; velita, at cum nonsitc, non est d, cum igitur non sit a, non est b. Ex

873 DE SYLLOaiSMO HYPOTHETICO. 874duodecima, si cum non sit a, est b, cum non sit c, A c, non est d, cum igitur con sit, a, est c ; vel ita,iion est rf,atqui cum non sita,est b, cumigitur non atqui cum non sit c.est rf,cum igiturnon sit a, nonsit c, non est d;vel ita, atqui cum non sit c, est d,cum igiturnon sit a, non est b. Ex tertia decima,qus quatuor coliigit syllogismos hoc modo ; si cumnon est a, non est 6,fcum sit c, est d. Atqui cumnon sit a, non est b, cum sit c, estrf; vel ita, atquicum non sit a,est 6, cum igitur c, non est d ;velita,atqui cum sit c, est (i,cum igiturnon sit a, nonest J; vel ila,atquicum sit c, non est d, cum igiturnon sita,est ft.Item ex quarta dfioima, si cum nonest a, non esib, cum sit c, non est d. Atqui cumnon est a,non est b,cnm igitur sit c, non estrf; velita,atquicum sit c,est d,cum igitur nonsit a, est b.esl b. Ex sexta decima proposilione;si cum non sita,non est b, cum non c, non est d. Atqui cum nonsit a, non cst b, cum igitur Lon sit c, non est d; velita atqui cum non sit c, est d. Cura igitur non sit a,est b.Ex quibus omnibus quadragintaconclusionesfiunt.Sedecim quidem assumpta prima conditione,itautin prima propositione est posita.Sedecim veroassumpta secunda conditionecontrario modo atquein propositione est collocata. Ooto vero ex quinta,septima,lertia decima el quinta decima propositionibusfiunt assumptisprimisquidem condilionibuscontrario modo,alqueinpropositioneproferebanturQuinta decima rursusquatuor colligit syllogismos. secundis verocondiiionibuseodemmodoassumptia,hoo modo : si cura non est a,non est 6, cum non sit „ ut in propositione fuerant collocatffi.Ut igitur omc,est d.Atqui cum non sita,non est fc, cum igitur nium propositionuraconclusionumque ratio claresnonsit e, est d; vel ita, atqui cum non sit a, est b, cat,oranes hujusmodi enuntiationes cum propriiscum igitur non sit c,estd;velita, atqui cum non sit proposuimus exemplis.Si cum sit a homo, est b medicus, cum sit c animatum, est d artifex.Si cum sit a homo, est b niger, cum sit c animatus, non est d albus.Si cum sit a animatum, est b medicus, cum non sit c inanimatum, est d artifex.Si cum sit ahomo, est 5 niger, cum non sit c inanimatus, non est d albus.Si cum sit a homo, non est b aeger, cum sit c animatus, est d sanus.Si cum sit a homo, non est b artifex, cum sit c animatus,non est rf medicus.Si cum sit aanimal, non est b sanus,cum non sitc inanimatum, est d aegrum.Si cum sit a animatum, non est b artifex, cum non sit c inauimatum, non est d medicus.Si cum non sit a iijanimatum, est 6 medious, cum sit c animatura, est d artifex.Si cum non sit a inanimatum, est b niger, cum sit c inanimatum, non est d album.Si cum non sit a inanimatum, est b medicus, cum non sit c invitale, est d artifex.Si cum non sit a inanimatum, est b album, cum sit c invitale, non est rf nigrura.Si cum non sit a irrationale, non est b asgrum, cum silc rationale, est d aanum.Si cum non sit a inanimatum, non est b artifex, cum sit c aniraatum, non est d medicus.Si cum non sit a irrationale, non est b sanum, cum non sit c inaniraaturo, est d segrum.Si cum non sit a inanimatum, non est b artifex, cum non sit c invitale, non est d modicus.Ac dehis quidem qui per connexionera fiunthaeo C in contrariis medietatecarentibus, similisqueest eidicta sint. Hi vero qui in disjunctione sunt positi propositioni qucB dicit : si non est a, est b. Quaeillis videntur adjuncti,eorumque modos formasque enim proponit aut est a, aut est b, id inlelligit,Buscipiunt,quos superius in connexione positos ex nequesimulutraequeesso posse,et si unum non fuerlt,consequiut sit alterum. Itaque si non sit a, his propositionibusfieri dixiraus quas duabus sim-eritplicibus jungerentur.Siigiturindisiunctionepropositarurapropositionum adcausarum similitudinemmonstravero quae in connexione positce ex simplicibuscopulataesunt, quot modi.qualescunque conclusionessunt in unaquaque illarum, quK per connexionemfiuntpropositionum,totetiam in his esseneoesse est qus per disjunctionera pronuntiatseamdemviraconnexionis habere monstratur. Quatuorigitur superius differentias per connexionemenuntiatarum propositionum esse diximus, si exbjSeA heec una est earum propositionum quas in hisquae per connexionem flunt superius numeravimus.Quicunqueigitursyllogismi ineapropositionefiunt,quffl est.si nonest a, esl b, hi etiara in ea faciendisunt quae per disjunctionem proponetur, ut cumdicimus,autest a, aut est b. Fiunt igitur in superiorequatuor modis.Quamlibetenimpartem propositionisassumpseris, sive pr»cedentem, sive etiamconsequentera,sivenegativomodo,sive affirmativo,faoiet syllogismum.Nam si haec propositio sit,si nonsiraplicibuspropositionibus copularentur,hocmodo q est a, est b, sive non sit a, erit b; sive sit a,noneritsi est a, est b; si non est a, non est b; si esta non est b; si non est a,est b. Per disjunctioneraquoque propositiones quatuor tenent differentiashoc modo : aut est a, aut est b : aut non est a,aut non est 6;aut est a, aut non est b; aut non esta,aut est b. Quarum quidem ea quae prima est etproponit,aut est a,aut est b.ln his tantum dici potestinquibusaUerumeorumessenecesseest, velutPatrol. LXIV.6; sive non sit ft, erit a; sive sit 6, non erit a. Inpropositione quoque disjunctivaidemest. Namcumdicitur,aut esta,aut est 6,siquidem a fuerit, b nonerit;quod si a non fuerit, erit b; et si b non sit, erita;si 6 non fuerit,non erit a.Id quoque tali declaraturexemplo;nam sisit propositio,aut aeger est, autsanus,quidquid horum in assumptione assuraptumfuerit,vel negatum,altera pars velaffirmabitur, vel

875 AN. MANL. 8KV. BOETIInegabiturhoomodo:Nam si sanus e3t,nonest seger: A. nihil estneoegsarium.Id veroin his terminis approbabimur,si non est sanus.est 85ger;si Eeger est,non est sanus;si non sger est, est sanus. Item ea propositio disjunctivasi quis ita proponat, aut animal est, autnon homo, si igilur animal non sit, non ent homo ;quae proponit, aut a non est, aut b non si homo sit, animal est ; sive auteoi animal sit, nonest, fit quidem de hiis quae quolibet modo simul neoesse estesse hominem, sive homo non sit, nonesse non possunl, etiamsi non alterum eorum neoesse est animal interire.Ea vero propositio quaeesse neossse sit,similisque est si propositioni connex«per quam ita proponitur, si est a, non est 6.Quae enim sic enuntiat,aut non est a,aut non est 6,id nimirum sentit, quod si a sit, h esse non possit,idita probabitur.Gum enim proponitur hoo modo,aut non est a, aut non est /),cum si assumaturessea,non erit b. Quocirca ei propositioni connexse similisest qus ita enuntial, si sit a, non esse b. Inhac vero propositione, duae tantum complexionesByliogismos procreabant.Nam si esset o, non erat bet si esset b, non erat a. Si cum non esset a, nonnecesse erat esse vel non esse b. Sive autem nonesset 6, non necesse erat esse vel non esse a. Quocircaet in disjunotiva propositiones totidem syllogismosesse necesse est, totidem vero in collectibilescomplexiones; nam cum ita proponitur.aut nonesta,aut noa est b, ita dicilur, si sit a, non erit i:et si sit a,non erit b. Sive autem non sit a, non necesseerit esse vel non esse b. Sive non sit b, nonneoesseerit csse vel non esse a,velut in hisapparetexeraplis. Si enim quis dicat, aul non est alburo,aut non est nigrum, sed assumat,atqui est album,non eril nigrum;vel rursus, atqui est nigrum,nonerit album. Sive album non esse assumpserit, nonneoesse erit esse vel non esse nigrum; sive nigrumnonesse assumpserit, ut sivelnon sit album.nullamfaoietnecessitatem.Itemea propositio per quamita proponitur, aut est a.aut non est i.dicitur quidemde sibimet adhasrentibus proponituri|iie in hispropositionibus qua? de majoribus ad minora tendunt,similisque est ei propositioni oonnexa qu8Benuntiat,si non est a, non est i.Nam si quis dicit,aut est a, aut non b, si assumat, atqui non est a,modis omnibus aon erit b. Si igitur non sit a, nonerit b. Id enim haac disjunctio praemittebal, in haovero siquidem a negaretur,vel affirmaretur 6,fiebataliquis syllogismus.Sive autem a affirmaretur,sive6negaretur,nulla eratin conolusione neces3itas:idemprovenit in disjunctiva. Nam cum proponitur,autesta, aut noniest 6, siquidem non sit a,non erit b.Si vero sit b, erit o: quod si sit a, vel non sit b,dioit,aut non est o, aut est b, in his qua adhaerentproponi potest,et a minoribus admajora oontendi,et est similis ei propositioni connexce qu»dicit : si est o, est b. Namoum itaquis enuntiet,siqnidemassumaturessen,statim oonsequitur ut sitfr.8ed in hacpropositione siquidem affirmaretur esse a,scquebatur ut esset i. Quod si negaretur 6, sequebaturut non esset a.Sive autem negaretur o, siveaffirmareturft.nihil neoessariumvidebituraccidere.T. Et in ea igitur propositione di3juncta,qus dicit, autnon e3t o,aut est 6,siquidem fuerit a, erit b\ ai non'-Ifuerit b, non erita.Sive autem non sit a, sive sit b,nulla est neoessitas syllogismi,ut inhoo declaraturexemplo,aut non est homo,aut animalest.Si igiturassumamus,atquiest homo.erit animal.Si negemuse8seanimal,non erit homo ; si autem hominera negemus,velanimal affirmemus.nihil necessarium cadet.Quooiroa exhisquce superius dicta sunt deolaraturquot disjunotarum propositionum syllogismisint, vel quibus abhis quae oonnexae sunt differentiissegregentur.Quaeenimoonnexae sunt quamdamin eo quod est esse vel non esse consequenliammonstrant; quae vero per disjunotionem proponunturita suntjUt sibimet consentire non possint.Inveniasquoque perconnexionem propositiones,quaeid intelligi volunt,ut a se nequeant separari,ut cumita proponimu3,si esl o, est 6.1d nimirum haeo propositiointelligit,quod3iessepotuerit o,statim oonsequilurut sit etiam b. Nulla vero earum quse indisjunctione sunt ita proponitur, ut simul esse videantur.Cum enim dioimus,aut est o,aut b esl,auteaedem propositiones quolibet alio modo variamus,id aut conjuncto quae disjunctiva ponitur, sentit simuleas esse non posse. Et cum lateearum pateatdifrerentia,idoiroo nunodeeisdera pauoa subjunximus,quoniam totidem syllogismos fieri dicebamusin hia propositionibus quae per disjunolionem flerentquot etiam fuerunt in oonnexis. Et quoniamde omnibus qui quoquo modo possint fieri hypothctioissyllogismis suffioienter diotum est. Hiolongitudinem terminemus.operisLIBER DE DIVISIONE.Quam magnos studiosis afferat fructus scientia D probatus,et in libri Platonis,qui Sophistes inseribidividendi,quaiiqueapudperipateticamdisciplinam, tur,oommentariis a Porphyrio repetitus, et ab eosemperhffic fuerit in honore notitia,docet et Andro- dem per hanc,iatroduotionislaQdata in Categoriasnici, diligentissimi senis, de divisione liber editus, utilitas.Dicit enim fore necessarium generis^specieiet hic idem a Plotino gravissimo philoaopho com- differentiae proprii, aocidentiBque peritiam, cum

8T7 LIBHR DB DIVISIONE. 878propter alia muUa,tum propter ulilitalem queeestmaximapartiendi.Quarequoniammaximusususestfacillimaque doctrina,ego quoque id.sicutpleraqueomnia,Romanis auribus tradens, introductionis modo,habitaquein eamdem rem,et competenti subtiliquetractatione,et moderata brevitate,perscripsi,utnec anxietas decisae orationis, et non perfeotee sententi6e,legentiummentibus ingeratur;nec putetsupervaouamloquacitatemharum reruminexperiens,rudis, insolensque novi, audientium mentes habere; nec ullus livor,id quod et arduum est natura,et ignotum nostris ;nobis autem magno et labore,etlegentium utilitale digestum,obliquismorsibusobtrectationisobfuacet ;denlque potius viani studiis,nunc ignoscendo, nunc etiam comprobando,(iuamfrena bonis artibus stringant,dum quidquidnovumest impudeuti obstinatione repudiant.Quis enim. nonvideatplurimum ad bonarumartiumvaleredefectumsi apud mentes hominum nunquam sit desperatiodisplicendi? Sed haec haclenus. Nunc divisionisipsius nomen dividendum est,et secundum unumquodquevocabulum uniuscujusque propositi proprietatepartesque tradendee sunt. Diviaio namquemultis modis dicitur. Est enim divisio generis inspeoiea.Est rursus divisiocumtotuiii in propriasdividiturpartes. Est alia, cum vox multa signiflcanain signiricationespropriasrecipit seotionem. Pristerhas tres,estaliadivisioqua3secundumaccidens fieridicitur. Hujus autem est triplex modus.unus cumsubjectum in accidentia separamus,alius cum accidensin subjecta dividimus,tertius cum accidens inaccidentia secamus : hoc ita fit, si utraque eidemsubjectoinesse videantur.Sed harumomniumexemplasubdenda sunt,quatenustotiushujus divisionisratio elucescat.Genus dividimus in species cumdicimusanimalium alia rationalia, alia irrationalia;rationnlium alia mortalia, immortalia. Vel cumdicimus colorum alia alba, alia nigra, alia media.Oportet autem omnem iivisionemgeneris in speeies,aut in duas fieri partes,aut in plures.Sed nequeinflnilae species esse generispossunt,nec minusduabus. Hoc autem cur eveniat, posterius demonatandum est. Totumin piirtes divididur quotiesinea ex quibus est compositum unumquodque resolvimus,ut cum dico, domus aliud esse tectum,aliud paries,aliud fundamnntum,el hominem con-.jungi anima et corpore.Cumque hominis dioimuspartes esse Catonem, Virgilium, Ciceronem et singulosqui cum particulares sint, vim tamen totiushominis jungunt atque oomponunt.Neque euim homogenus, necsinguli homines species, sed partesquibus totushomo conjungitur. Vocis autera insignificationesproprias divisio flt, quoties una voxmulta signiUeans aperitur,et e.jus pluralitas signiflcationisostenditur,ut cum dico canis quod est nomen,ethunc quadrupedemlatrabilemque designat,etcoelestum quidadOrionis pedemmorbidummioat.Est quoquealius marinuscanis,qui inimmoderatamcorporis magnitudinemorescens,caeruleus appella-A. tur.Sed hujus divisionisduplexmodusest.Aulenimunum nomen multa significat,aut oratio jam nominibusverbisque composita;et nomen quidem multasignifioat, ut id quod supra proposui. Oratio veromulta designat,ut aio te, jEacida.Komanos vincereposse. Et nominis quidem per significationes propriasdivisio aequivocationis partitio nuncupatur,orationis veroin significaliones proprias distributioambiguitatis discretio est quam Graeci aj;.tpi6oX(«vvocant,ita ut nomen multasignificans eequivocum:oratio vero multa designans amphibola atque ambiguapraedicetur.Eorum autem quo? seoundumaccidensdividuntur,subjecti in acoidentia divisio est,ut cum dicimus omnium hominum aliisunt nigri,alii candidi,alii medii coloris.Higc enim accidentiaB sunt hominibus,non hominum species,et homohissubjeotum, non horum genus est, Accidentis veroin subjecta sectio evenit,ut est omnium quss expetuntur,alia in anima, alia in corporibus sitasunt.Animae namque atque corpori id quod expetituraccidens,non genus,est,et boni quod in animaetincorpore est situm non sunt haecspecies,.sed subjecta.Accidentis vero in accidentia divisio est, utomnium candidorum, alia suntdura,ut margarita,alia liquentia,ut lac.Liquornamqueetalbedo atquedurities hicsuntaccidentia.Sed album in duraatqueliquida separatum est. Gum ergo sic dicimus.accidens,in alia accidentia separamus,sed hujusmodidivisiovicissim semperinalterutrapermututur.Possumusenim dicere eorum qu£E dura sunt,alia suntn nigra, alia alba, et rursus eorum qus liquida,aliasunt alba,alianigra.Sed hajc rursus oonversa dividirauseorum quae sunt nigra, alia sunt hquentia,alia vero dura. DifTert autem hujusraodi divisio abnmnibus quse supra dictae sunt.Nam nequesignificationempartiri possumus in voces, cum vox inproprias significationes discernatur. Nec partes intotura dividuntur,quamvis totum separetur in partes,nec speciessecantur in genera,lioet genus inspecies dividatur. Quod vero superius dictum esthano divisionem ita fieri, si utraque contingerenteideminess8subjecto,si attentiusperspicitur liquet.Nam cum dicimuseorum quae dura sunt aliaessealba, alia nigra,ut lapis atque ebenus,manifestumest ebenoutraque inesse et duritiem et nigredinem.n In caeteris quoqueiddiligenslector inveniet.Quibusautemsumraaoperatio veritatisinquiritur,hispriusintelligendum est quae sit horum omnium simulproprietas,quibusque inter se sigillatim differentiiasegregentur. Omnis enim vocis et generis et totiusdivisio, secundum se divisio nuncupatur. Reliquasvero tres in accidentis distributione ponuntur. Seoundumse autem divisionis hujusmodi diCferentiaest. Differt enim divisio generia a vocis divisione,quodvoxquidera inproprias significationes separatur.Genus vero non in significationes,sed inquasdama sequodamraodoprocreationesdisjungitur,etgenus semper speciei propria; totum est,ut univer-

M879 AN. MANL. SEV. BOETII 880salius in natura. iEquivoeatio vero universalior significatare dicitur totuo' in voee,non etiamtolum substantia, non etiam quanlitate. Reslat autemA. falso, fortasse enim idem sunt partes hujusmodivo-in natura. Illo quoque modo a vocis distributione ciset lotiusdistributionis differentiasdare.Differuntdividitur.quod nihilhabentcommunepraeter solum autem quod tolum quidem constrtt partibus, voxnoraen quae sub ea voce sunt.Qusvero sub genereco!locantur,etnomen generis etdiffinitionemsusclpiunt.Ampliusquoquenoneademapud omnesvocisest distributio. Quod enim apud nos dicitur canis,vero non constat ex his quse signiflcat;et flt totiusdivisio quidem in partes,vocisautemnon flt inpartes,sed in eas res quas ipsa vox siffniflcattundefltut sublata parte una totum pereat, sublata unarecum ejus mults signiflcationes in lingua Rom:ina quam vox significat multa designans,vox illa pcrmaneat.Nuncsint.simpliciterfortasse praedicaturin barbara;cumergo quoniara secundura se divisio-ea quoe apud nos uno nominenuncupantur,illipluribusnis differentiaa dictae sunt, generis distribulio pertractetur.Primumfortasse significent nominibus.Generis apudomnes eadem divisio distributioque permanet.Unde quid genus sil difflniendum est.Genusest quod prsdicaturde pluribusspeoie differentibusut vocis quidem divisioad positionem consuetudinemquein eo quod est,species vero est quamsubfit pertineat,generis vero ad naturam.Namquod apud omnes idem est, naturae esl.Consuetudinisgenere collocamus. Differentia,distare proponimus.Etestquidemgenusquia aliud ab alioquod inter-T>vero est, quod apud aliquos permutatur.Et roganti quid quaeque res sit convenitresponderi,hee quidem suntdiCferentiaBgeneriSjdistributionisetvocis. Generis quoque sectio a totius distributionesejungitur,quod totius divisio secundura quantitatemfit.Partesenimtotarasubstantiamconjungentesactu, aut ratione animi et cogitatione separantur.Generis vero distributio qualitate perficitur. Namcum hominem subanimali locavero,tunc qualitstedivisio faetaest. Quale namque animal est homo,idcirco quoniam qualitate forraatur.Unde qualesitanimal homorespondens,autrationale respondebit,aut certe mortale.Amplius genus omne naturaliterprius est propriis speciebus,lotum autem propriispartibus posterius est. Partes qus totum junguntcompositisuiperfectionemaliasnaturatantum,aliasratiooe quoquetemporis antecedunt.Unde fitutgenusin posteriora, totum vero in priora solvamus.Hinc quoqueillud veredioitur.si genusinterimatur,statim species deperire. Si species interempta sit,non peremptum genus in naturaconsistere.Contraevenit in toto. Nam si pars totius perit, totumnonerii, cujus pars una sit interempta. Sed si totumpereatjpartes remanent distributae.ut si de integradomo quis abstulerit tectum,totum quod antefuitinterrupit. Sed perempto tecto, parietes et fundamentaconstabunt.Ampliusquoquegenusspeciebusmateria est.Nam sicut ks accepta forma transitinstatuam,ita genus accepta differenlia transit inspeciein.Totius vero partium multiludo materia est,forma vero earumdem partium compositio. Namsicut species ex genereconslat et differentiajita totumconstat ex partibus,unde flt ut totum ab unaquaquepartesua,partiumipsacompositionedifferat,speoiesvero a genere,differenti8econjunctione.Ampliusquoque species idem semper quod genusest,ut homo idem est quod animal, et virtus idera estquod habitus.Pars vero non semper idem est quodtotum.Neque enim idem estmanus quod horao,neoidem paries quoddomus.Et inhis (]uidem queedissimilespartes habent,hoc clarura est. Sed non eodemmodo in his qua similes, ut in seris virgula,cujuspartes quia sunt continuae, et ejusdera sunt8Bris,videntur idena esse partes quod totum est, sed'-'differentiaquae ad qualispercunctationem rectissimerespondetur. Nam cum quis interrogat,quid esthomo ?recte aniraal.Qualis est homo ? convenienterrationalia respondetur.Dividitur aulem genusaliasin species, alias in differentias, si species quibusoportet genus dividi nominibuscarent,ut cumdicoanimalium alia rationaliasunt,alia irrationalia.Rationaleet irrationale differentiae sunt.Sed quoniamspeciei hujus quaeestanimalrationalenomen unumnonest,idcirco pro speciedifferentiam ponimus.eam-quesuperiorigenericopulamuSjOmnisenimdifferen-tia in proprium genus veniens speciem facit.Undeflt ut quffidam materia genus sit,forma differentia.Cum autem propriis nominibus species appellatur,non in differentias, sed in species fltrecta generisdivisio, unde est ut ex pluribus terminis difflnitiocolligatur. Si enim omnes species suis nominibusappellarentur,ex duobus solis terminis omnis fleretdifflnitio, ut cum dico, Quid est homo? quid mihinecesse esset dicere animal rationale mortale, sianimalrationale esset proprio nominenuncupatum,cura reliqua quoque differentia.id est mortali,junctumdifflnitionem hominis verissima rationeelintegraconclusione perflceret?Nunc autero ad difflnitionesintegras specierum divisio necessaria est,etforte in eodem divisionis difflnitionisque ratio versatur.Namdivisionibus junctis una componitur difflnitio.Sedquoniam alia sunt cequivoca,aliaunivoca,et quae sunt univoca, ipsa in generura suscipimusD sectiones, qusB vero sunt asquivoca, in his divisiosola signiDcationis est,videndum prius est quid sitaequivocum,quid univocum,ne cum ista fefellerint,aequivocum nomen quasi inspecies,itain significativasresolvamus,unde flt ut rursus ad divisionemnecessaria sit diffinitio.Quid enim sit aBquivocum,quid univocum difflnitione colligimus.Sunt autemdifferentiae aliae per se,aliae veroperaccidens;et harumaliae sunt consequentesstatim,ali8e relinquentesstatim. Relinquentes hujusmodi sunt, ut dormire,sedere, stare, vigilare ;consequentes vero,utcapilli orispi, si non admissi sunt calamistro, etglauci oculi, si non sint quadam extrinsecus debili-

881 LIBER DB DIVISIONE. 882tate turbati.Sedhaecadgenerisdivisionemsumenda A gationem, ut Socrates vivit, Socrates non vivit.non sunt. Neque ad difflnitiones siint commoda, Quarta secundum relationem,ut pater,filius,dominuSjServus.Secundumomneenim quod ad divisionem generis aplum est,quasigilur harum oppositio-idpm ad dilfinitiones rectissime congregamus.Illa num quatuor divisio generis sit,rectissima rationevero quffi per se sunt sola ad divisionem generis monstrandumest.lManifestumestenimet oppositionesapta sunt.Haec enim informant et perfioiunt uniuscujusqueesse quatuor,et genera etspecies per oppositasubstantiam, ut hominis rationabilitas et separari.Nunc ergodicendum est secundum quammortalitas. Sed has quemadmodum probare possimus,utrumexeosintgenereoppositionem harum quatuor vel quemadmodumstatim reiinquentium,aneonsequentium.an in substantiapermanentium,speciesa generedisjungi conveniat,et prima quidemsit contradictionis oppositio.A^ocoautem contradictionishocmodo est videndum. Nequeenim sufficit scireoppositionem quas affirmatione et negiitionequasindivisione sumamus,nisiillud quoquecognitumsit,quemadmodum easdemipsasquaesumendaesunt et quaerejiciendffirectissime cognoscamus.Videndumproponitur.In hac igitur negalioper senullamspeciemfacit. Nam cum dico,homo,vel equus, vel aliquidhujusmodi,species sunt.Quidquid autem quisergo primum est utrum proposila differentia negatione protulerit speciem non declarat. Nonomni possit et semper inesse subjecto;quod si ipsa t> enim esse hominem, species est ; omnis enim spevel actu vel ratione sejungitur, haec a divisionegeneris separanda est. Si enim saepe et actu et rationesejunguntur, ex eo sunt genere quce statimrelinquunt,ut sedere quod frequentius quidem separatur,etactu ipso a subjecto dividitur.Quse veroratione sola a subjecto dividunlur, ea sunt consequentiumdifferentiarum, ut glaucis oculis esse asubjecto ratione sejungimus, ut cum dico,est animalluminibus glaucis.ut quilibethomo;quod sihicnon essethujusmodi,noneum res aliquaessehominemprohiberet.Aliud rursusestquod ratione separarinon possit quodsi separatura sit,species inte-cies constituit esse.Negatio vero quidquid proponitab eo quod est esse disjungit, ut cum dico, homo,quasisit quiddam looutus sum.Gum verononhomo,substantiam hominis negatione destruxi.Sic igiturper se caret divisio generis in species negatione.Necesse est autem SEepespeciem negatione componere,cumeaquamsimplicinominespeciemvolurausassignare nullo vocabulo nunoupalur,ut cum dico,imparium numerorum alii primi,ut tres, quinque,septem ; alii non primi, ut novem :et rursus figurarumaliae sunt rectissimae.et colorum alii sunt albi,alii nigri, alii nec albi, nec nigri. Ergo quando nomenrimatur, ut cum dicimus inesse liomini ut solusunum speciebus positum non est,eas negationenumerare possit, vel geometriam discere ;quod si proferre necesse est.Hoc igitur cogit interdumnecessitas.nonnatura.ldeoquehaBC possibilitas ab homine sejungilur, homo ipsequoties negatione faci-non permanet.Sed has nonstatimeurum differentia- G mus sectionem, prius aut affirmatio, aut simplexrum sunt quae in substantia insunt. Nam nonid-dicendum est nonem, ut est numerorum, alii suntcirco honio est, quoniam haec facere potest, sedquoniam rationalis est, atque mortalis. Hae igiturdifferentiae per quas species consistit, ipsae et indiflinitione speciei, ut hominis, et in generis ejusdivisione, quod continet speciem, ut ipsum hominem,collocantur;etuniversaliterdicendumest,qu6ecunquedifferentiae hujusmodi sunt, ut non modoprcster has species esse nonpossit,sedper eassolassit, hae vel in divisione generis,vel in speciei diffinitionesumendae sunt.Quoniam vero quaedam suntnegatio.Quod aulera primum est, in divisione quoqueprimitus oportet ordinari. Necesse est quoquesemper flnita inflnitis esse priora, ut aequale inae-quae diflerunt, qu« contra se in divisionibus poninon debent,ut in animali rationale et bipes, nullusenimdicitanimalium alia sunt rationalia, alia duospedes habentia,idcirco quod rationale et bipeslicet £)difrerant,nulla tamen aseoppositione sejunguntur.Constatqufficunqueasealiquaoppositione differunt,eas solasdifferentiassuligenere positasgenusipsumposse disjungere.Sunt autemoppositiones quatuor,aut ut contraria, ut bonum malo jaut ut habitusetprivatio,ut visus et caecitas.Quanquam sintetquaedamres in quibus discernere difflcullas sit utrumin contrariis an in privalioneet habitu easoporteatcollocari, ut suntmotus, quies, sanitas, aegritudo,vigi)atio,somnus, lux,tenebrae. Sed haec alias,nuncprimi,alii nonprimi.Nam siprius negatio dicta sit,tardior fit ejus rei quam proponimus, intellectus.Nam cum primum dicis esse aliquos primos numeros,cumquales sint primi exemplo vel diffinitionedocuc-is, quales nen sint primi,mox auditor intelligit.Sin vero econtrario feceris, aut neutrum subito,aut tardius utrumque cognosces. Divisio veroquae propter apertissimam generisnaturam repertaest, debet potius ad intelligibiliora deducere.Ampliusquoque prior est afflrraatio, posterior veroquali,virtutem viliis,certum incerto,stabileet fixumde reliquis oppositionibusdicendum est.Tertia oppositioest quae est secundum afflrmationcm et neinstabiliet mutabili. Sed omnia quae autparte orationis aut afflrmationedefinitaproferuntur, plusfinita sunt quam aut nomen cum particulanegativa,aut tota negatio. Quare finito potius quam inflnitoest facienda divisio.Sed si cui per haec quaedam pareturanxietas autobscuriorasintfortassequam ipsedesiderat,nihil ad me cognitionem facilem pollicentem.Neque enim rudibus haec totius artis,sedimbutiset ulteriore pene loco progressia legenda etdiscenda proponimus. Qui vero hujus operis,id estdialectici ordosit.cum de ordine peripatetice disciplineemihi dicendum esset,diligenter exposui. Hsec

883 AN. MANL. 8EV. BOETIIquidem dicta sunt de oppositione quam affirmatioet negatio constituit.lUa veroquae secundum habitumprivalionemque (it,ipsaquoquesuperiorivideturesse consimilis.Negat enim quodammodo privaliohabitum,sed differt.quod semperquidem potestesse negatio, privatio vero non semper, sed tuncquando habere habitum possibile est;hoc vero nosjam praedicamenta docuere. Quare forma quaedamintelligitur esse privatio.Non enim tantum privat,sedetiamcircaseipsam privalum quemquedisponit.Nequeenimcscitasoculumsolum privatlumine,sedipsa quoque secundum se privatum luce disponit;cfficus enim dicitur ad privationem quodammodoquasi dispositus et affeotus.hoc quoque Arisloletestestaturin Physicis.Unde fit utprivationisdifferentiaad generis divisionem frequenter utamur.Sed hicquoque codem modosicutin contradictione faciendumest.Prius enim ponendus est habitus qui estafQrmationi consimiIis,post vero privatio qua3 negationi.Aliquotiestamen privationes qusdam habitusvooabulo proferuntur, ut orbus, caeous, viduus.Aliquoties cum particula privationis, ut cum dicimusfinituminfinitum, aequale inaequale. S?d inhis ffiquale et finitum in divisione ponenda suntprima, privationes vero secundaa.Ac de oppositionesio faoienda est, ut colorum, alia sunt nigra, aliasunt alba,alia neutra.Fieret autemomnis difflnitio,omnisque divisio duabusterminis,nisi (utsupradictumest)indigentia quae saepeexistit innominepro-minis sempertota fieret difflnitio. Divisio quoque,nominibus positis,quoniam semper in duosterminossecatur,manifestum est,si quis generi etdiffe-A. rentiscum deest noraenimponat,ut cum dicimus:Figurarum quajdamsunt trilaterK,aIiae sunt aequilaterae,ali» duo latera habentes aequalia, ali» tolainasqualea sunt.Trinaigitur divisio ista si proferretur,fieret duplex. Figurarum quae sunt trilaterae,aliae sunt ajquales, aliee inaequales.Insqualiumaliaesuntduo latera tantum eequa habentes, alias triainaequalia,id est omnia,et cum dicimus reruraomnium,aliasuntbona,aIia sunt mala,aIiaindiCferentia,quae scilicet neque bona neque rnala sunt,et siita diceretur gemina divisio proveniret.Rerum omniumalia sunt differentia, alia indifferentia. Differentiumalia sunt bona, alia mala. Ita crgo divisioomnis in gemina secaretur,sispeciebuset differentiisvocabula non deessent. Quartam vero opposigtionem diximus, qus est seoundum ad aliquid, utpater, filius, dominus,servus,duplex,medium,sensibiIe,sensus.Haecigiturnullam habent substantialemdifferentiam, qua a se discrepent, imo potiushabent hujusmodi cognationem qua ad se invicemreferunlur,ac sine se essenon possint.Non estergogeneris in relativas partesfacienda divisio, sed totahujusmodi sectio a genere separanda esl. Nequeenim hominis estspecies servus aut dominus, necDumerimediumautdupIum.Guraigiturquatuorsuntquidemprivationis et habitus haec dicta sufficiant.differentiaeoppositionum affirmationisetnegationis,Contrariorum vero oppositio dubitatur fortasse ansi non necesse est, semper tamen relationis rejiciendaest divisio, privationis et habilus, et contra-secundum privationem ethabitum esse videatur.utalbum et nigrura, an album quidem privatio nigririorum sumendae. Maxime autem contrarietas iasit, nigrum vero albi. Sed hsc alias. Nunc autemdifferentiis ponenda est, nec non etiam privatio, idncirco quoniam quiddamcontra habitumcontrariumila tractandum esUanquam sisitaliud oppositionisgenus, sicut est in pr

885 LIBER DE DIVISIONE.inanimata.hic non rectesubstantias differentias segregavit.Corporis namque differentiae hae sunt, nonsubstantise.id est secundi generis,non primi. Quaremanifestum est secundum proprias differentias,nonsecundumposteriorisgeneris, priorum generumdivisionemessefaciendam.Quotiesautemgenus autindifferentias^aut in species solvitur, post divisionemfaclam mox difflnitiones, aut exempla subdendasunt. Sed si quis diffinitionibus non abundat, satisest exempla subjicere, ut cum dioimus, corporumalia sunt animata, subjiciamus, ut homines vel fer£e; alia inanimata,ul lapides. Oportet autem divisionemquoque,sicut terminum,neque diminutam(jue differentise propriae substantiae sunt. Si quis A nulla complectitur, idcirco quod earum superioravero sic dicat, substantiarum aliasuntanimata, alia genera inveniri non possunt. Porro autem inferioresut sunt individua, ipsa quoque specifioisditferentiis carent. Quocirca ipsa quoque a difflnitionoseclusa sunt. Mediae igitur quee et habentgenera, et de aliis, vel generibus, vel de speciebus,vel de individuis praedicantur sub diffinitionemcadere possunt. Data igitur hujusmodi speciequffi et genushabeat,et de posterioribus praedicetur,primo ejus sumo genus.etillius generis differentiasdivido, et adjungo differentiam generi, et videonum illa differentiajuncta cum genere aequalis possit^essecum ea specie quam circumscribendam difflnitionesusoepi ;quod si minor fuerit speoies, illamrursus differentiam quam dudum cum generepauciores, ut in seipsam divisio, sicut terminus,convertatur.Convertitur enim terminus sic : virtuaest mentis habitus optimus ; rursus, mentis habilusoptimus virtus est. Sic etiam diviaio, omnes genusaliquid eorum erit quK sunt, species propriuni genusest ; rursus, quaBJibet speciss proprium genusest. Fit autem generls ejusdem divisio muitipliciter,ut omnium corporum.et quaecunque suntalicujusmagnituiJinis. Sicut enim circulum insemicirculos,et in eos quos Graeci vooant tojjieTi;, nos divisionesesse, neque superfluam. Nam neque plures species o posueramus quasi genus ponimus,eamque in aliagquam quae sub genere sunt oportet apponi, neque suas differentiaSjSeparamus, et rursus basduas differentiassuperiori generi con jungimus ; et si aequavitspeciem,difflnitio speciei esse dicetur ; sin minusfuerit secundamdifferenliamrursus in aliaseparamus.Quas omnes conjungimus cum genere,et rursusspeculamur si omues differenliaecumgenereillia-quales sint speciei quae diffinitur.et postremo totiesdifferentiasdifferentiisdistribuimususquedumomnesjunctoegeneri speciem squali dilfinitione desoribant.Hujus autem rei clariorem facient exemplanotitiam hoc modo : Si est nobis propositumpossumusdicere,distribuimus, et tetragonum aliasducta per angulum, diametro in triangula,alias indiffinirenomen,vocabu.'um nominisdepluribus nominibusprsedicalur,et quodam modo speciescontinensparallelogrammata, alias in tetragona separamus.sub se individua. Diffinio ergo nomen sic :Ita quoque genus, ut cum diclmus,numerorum alii Q sumo ejus genus quod est vox, et divido : vocumsunt pareSj alii impares, et rursus alii primi, alii aliae sunt significativaB,ali8e vero minime ; vox nonnon primi : et triangulorum alia sunt aequilatera, significativa nihil ad nomen,etenim nomen significat.Sumo ergo differentiam aliaduosola lateraffiqualia habentia, aliatotis iute-quae est significativa,qualia lateribus, et rursus triangulorum alia suntrecti angula,alia acutos habentia tres angulos.aliaobtusi unius. Sic igitur generis unius sit divisiomultiplex. Illud autem scire perutile est,quoniamgenusunaquodammodomultarum specierum similitudoest, qua3 earum omnium convenientiam substantialemmonstret,atqueideocollectivumplurimarumspecierum genus est. Disjunctivee vero uniusgeneris species sunt quaD,quoniam differentiis informantur(ut dictum est), idcirco sub uno genereminus duabus speciebus esse non possunt, oranisdivisionem]!:eneris ad speciei diffinitionem facultasaperitur. Oportet autem non solum quas ad diffinitionemsumamus differentias addiscere,sed ipsiusdiffinitionisartemdiligentissimacognitionecomplecti.Etillud quidera,an uUa possit diffinitio demonstrari,et quemadmodum per demonstrationem valeatinveniri, et quaBCunque de ea subtilius inposlremis Analyticis ab Aristotele tractata suntpraetermittara. Solam tactum exsequar diffiniendiregulam. Rerum enim alise sunt superiores, aliaeinferi res,alis mediae. Superiores quidem difflnitioetjungo cum genere, id est cum voce,et dico voxsignificativa, et tunc respicio utrum genus hoc etdifferentia nomini sint aequalia. Sed nondum suntaequalia, potest enim vox significativa esse, et nonesse nomen.Sunt enim qu«dara voces quae doloremdesignant.aliffi qufe animipassionesnatiiraliter,quffinominanon sunt,ut interjectiones.Rursus ipsam vocemsignificativam in alias differentias divido.-vocumsigniflcativarumaliaesuntsecundum positionernhominum,aliae naturaliter,et vox quidem significansnaturaliter nihil ad noraen, vox vero signifioans seenimdifferentiain differentium pluralitateconsistit. y. cundumpositionemhominum nominicongruit.Quo-Sed de divisione generis et speeiei perplura dicta circa has duas differenlias signiflcativara etsecundumpositionera jungo cum voce.id est cum sunt. Hanc igiLur insistentibus viam promptior pergenere,et dico:nomeQest voxsignificativasecundum placitum.Sed rursus raihi non aequatur ad nomen. Suntnamqueet verbavocessignificativae etseoundum positionem.Nonigitur solius nominis diffinitio est. Distribuoiterum differentiam quae est secundum positionem,etdico : secundum positionem vocum significativarumaliae cum tempore, aliae sine tempore,et differentia quidem cum tempore nomini non conjungitur,idcirco (luod verborum est consignificaretempora, norainum vero minime. Restat ergo utoongruat illadifferentiaquae estsineiempore.Jungo

887 AN. MANL. SEV. BOETIIigitur has tres diflerentias generi, et dico : nomenestvox significativa ad placitum sine tempore. Sedrursus mihi non plenaconclusio difrmitionisoccurrit,potestenimvoxetsignif]cativa,et secundumpositionemet sine tempore esse, et nomen non esseunum,sed nomina juncla quaa est oratio, ut Socratescum Plalone etdiscipu]is,sed quanquam imperfectaquidemsit haec oratio,tamen est oratio. Quocircaultima differentia quae est sine tempore aliisitem differentiis dividenda est,et dicemus, vocumsignificativarumsecundumpositionem sinetemporealiae suntquarum pars extra aliquid signilicat,hocpertinet ad orationem,ali9i quarum parsextra nihilsigniflcat, hoc pertinet ad noraen. Nominis enimpars nihil extra designat. Fit ergo difflnitio sic :Nomenestvoxsignilicativasecundum plaoitum sinetempore,cujus nulla pars extra siguificat separata.Videsne igitur quam recta difflnitio constituta sit?Nam quod dixi vocem,a coateris sonis nomen disjunxi: quod significativam apposui,nomen ab non significativisvocibusseparavi ;quod secundumplacitumetsine lerapore, abnaturalitersignificativis vocibuset a verbis proprietas nominis disjuncta est ;quodejus partes extranihil sigaiflcare proposui, ab orationedisjunxi, cujus partes aliquid separatas extrasignifioant.-undefltutquodcunque nomen fuerit,illadiffinitioneclaudatur,et ubicunque haec oratio difflnitionisaptabitur,illud esse nomen non dubites. IIiudquoque dicendum est,quod genus in divisionetotum estin diffinitione pars,et sicestdiffinitioquasipartestotum quoddam conjungant,et sic estdivisioquasi totum solvatur in partes,et esl similis divisiogeneris totius divisioni, diffinitio totius compositioni.Namqueindivisionegenerisanimal totumesl hominis. Intra se enim complectitur hominem.In diffinitione vero pars est, specie namque genuscumaliisdifferentiisjunctum componit.ulcum dicoanimalium alia sunt rationalia,alia irrationalia, elrursus rationalium aiiasunt raortalia, alia immortalia,animalrationalistotum est,etrursusrationalemortale.et haec tria sunt hominis.Si vero in diffinitionedicam, homo est animal rationale mortale,tria hsec unum hominem conjungunt.Quooircaparsipsius hominis,et genus,et differentia reperitur. Sicergoindivisionegenusestlotum,speciespars.Eodemquoque mododifferentiae totumsunt,species inquasiliss dividuntur partes sunt. In difflnitione vero et t) partibus jungitur,sed aliis alia,hoc ad totius naturamreferri necesse est. Restat igilur ut de voois genus et differentiae parles sunt.Difflnita vero spe-incies totum ; sed haec hactenus. Nunc de ea divisionedicamus, quae est totius in partes. Haec enim eratsecunda divisio post generis divisionem.Quod enimdicimus totum, multipliciter significamus. Totumnamque est quod continuum est,ut corpus vel linea,vel aliquid hujusmodi.Dicimus quoquetotum quodcontinuum non est, ut totum gregem,vel totum populum.veltotum exercitum.Dicimus quoquetotumquod universale est,ut horainem vel equum.Hi enimsunt toti suarum partium,id est hominum vel equorum,undeetparticularem unumquemque hominemA dicimus.Dicilur quoque totum quod ex qulbusdamvirtutibusconstat,utanimae aliaestpotentiasapiendi,alia8entiendi,alia vegetandi:partes sunt,sed nonspecies.Tot igitur modis cum totum dicatur, faciendaest totius divisio, primo quidem si continuumfuerit in eas partes ex quibus ipsum tolum constareperspicitur. Aliter enim divisio non fit. Hominisenim corpus itain partessuas divides,in caput,manus,thoracemet pedes,et si quo alio modo secundumproprias partes fit recta divisio.Quorum autemmultiplexestoompositio.multiplexetiamestdivisio,ut animal separatur quidcm in partes eas quaa sibisimiles habent partes, in carnes,ct ossa, rursus ineas quae similes sibi non habent partes,in raanus etpedes. Eodem quoque modo et navis et domus. Li-D brum quoque in versus,atque hos in sermones,hosautem in syllabas^syllabas in litleras solvimus.Itaflt ut syllabce et litterae,et nomina, et versus, partesquffidamtotiuslibriesse videantur,alio tamen modoacceptas non partes totius,sed partes partium sunt.Oportetautera non omniaspeculari quasi aclu dividantjSedquasi animo et ratione,ut vinum aqua mistumdividimus in vina aquas mista, haec actu ; dividimusetiam in vinumet aquam,ex quibus mistumesl, hffic ratione, hoec enim jam mista actu separarinon possunt. Fit autem totius divisio in materiamatque formam.Aliterenim constatstatuaexpartibussuis,aliterex materia et forma,id est exaere et specie.Similiteraulemetiam illa tota dividenda sunt,quffi continua non sunt, eodem quoquemodo et eaquaesunt universalia, ut hominum alii sunt in Eu-'-'ropa, alii in Africa,alii in Asia.Ejus quoque totiusquod ex virtutibus constat, hoc modo facienda estdivisio.Animae alia pars est in virgultis,alia in unimalibus,etrursus ejus quae pst in animalibus, aliaest rationalis,alia sensibilis est. Et rursus heec aliissub divisionibus dissipanlur.Sed non est anima horumgenus,sed totum,parles enim bae animae sunt,sed non ut in quantitate,sed ut in aliqua potestateet virtute. Exhis enim potentiis substantia animiejungitur ; unde flt,utquiddam simile habeat hujusmodidivisio, et generis, et totius divisionis. Namquod qunrlibet pars cujus fueritejus animae praedicatioeam sequitur,ad generis divisionem refertur,cujus ubicunque species fuerit, ipsum mox consequitur'genus;quodautemnonomnisanimaomnibussignificationes divisiones traclemus.Fit au tem vocisdivisiotribusn.odis.Dividitureniminsigniflcationesplures, ut aequivoca vel ambigua. Plures enim resunum nonien signiflcat.ut canis.Plures rursus unaoratio, ut cum dico Graecos vicisse Trojanos. Alioautem modosecundum modum,hoecenim pluranonsignificant,sed multis modis,utcum dicimus inflnitum,unamremquidemsigniflcat,cujus terminusinvenirinok possit. Sed hoc dicimus aut secundummensuram,aut secundum multitudinem.autsecundumspeciem : seoundum mensuram,ut est inflni-

tum esse mundum,tnagDitudine enim dicimus infinitum;secundumA.multitudinem,utestinrinitamessecorporumdivisionem,infiD.itam namque divisionummultitudinem signiflcamus.Rursus secunduni speciem,iitinflnitasdicimus figurasjnnnitae enim suntspecies figurarum.Dicimus etiam infinitum aliquidsecundum tGmpus,ut inflnitum dicimus mundum,cujus terminus secundum tempusinveniri nonpossit.Eodemquoque modo infinitum dicimus Deum,cujus superna; vitae terminus inveniri secundumtempus non possit. Sic igitur ha'C vox non iplurasignificat secundum se,sed multimode de singulispra;dicatur,unum tamen ipsa significans,alius veromodus secundum determinationem. Quoties enimsine determinatione dicitur vox ulia, facit in intellectudubitationem, ut est homo, haec enim vox jjmultasignificat.Nullaenim diffinitioneconclusa audientisintelligentiamullisraptaturfluctibus,erroribusquetraducitur.Quod enim quisque auditorintelligat,ubiid quod dicens loquitur nulla determinationeconcludit?Nisi enim quis itadiffiniat dicens :Omnis homo ambubat,aut certequidam homoambulat,ethoc nomine si ita contingitdesignel,intellectusaudientis quod rationabiliter intelligat nonhabet.Sunt etiam alice determinationes, ut si quisIn ambiguis enim utraque auditor rationabiliterseipsum intellexisse arbitratur, ut cum quis dicil,audio Gr3ecosvicisseTroianos,uniis putat quod GraeciTrojanos vicei'int,alius quod Trojani Gracos, ethaec uterque dicentis ipsius sermonibus rationabilitcrintelligit.Cum autem dico, da mihi, quod daredebeas nuUus ex ipsis sermonibusrationabiliter auditorintelligit. Quod enim ego non dixi.ille poliussuspicabitur quam aliquaralione id quod aute prolatumnon est perspicaciter videat.Tot igitur modiscum vocis divisio fiat.aut per significantias,aut pcrmodum signiflcationiim, aut per determinationes,in his quae secundum signiflcantiam dividuntur,nonsolum dividend» sunt significationes,sed etiam diversasres esse quae significantur, diffinilione demonstrandumest. Aristoteles enim haec inJ)Topicisdiligenter praecepit, ut in his quse dicuntur bona,alia sunt bona,ut ea quae boni retinent qualitatem,alia quae ipsa quidem nulla qualitale dicuntur,sedquod bonam rem faciunt, idcirco bona dicuntur.Oportet autem niaxime exercere hanc artem,ut ipseAristoteles ail,contra sophisticasimportunitates.Sienim nulla subjecta sit res quam signiflcat vox,ilesignalivaessenondicitur;sin vero una res sit quamsigniflcatvox,dicitursimplex; quod si plures,multiplex,idest multa signilicans. Dividenda igiturhaecrecte sunt, ne in aliquo syllogismo capiamur. SinLIBEB DB DIVISIONE. 890vero amphibola oratio est,id est ambigua evenit,utaliquoties utroque modo possibilia sint quaesignificantur,utid quod superius dixi, potuit enim fleriut Grceci vincerent Trojanos.et Trojani Graecos superarent: sunt vero alia quae impossibilia sunt, utcum dicohominem comedere panera^signiflcat quidemquod homo comedat panem,rursus quod panishominem, sed hoc impossibileest ; ergoquoties adcontenlionemvenitur.dividendapossibiliaetimpossibiliasunt.Quoties ad veritatem,sola possibilia dicenda.impossibiliarelinquenda sunt.Quoniam pluressunt species plura signiflcantium vocum, ergodicendum est quod aiiae in particula multiplicitatissignificationem habent, aliae in tota oratione. Etearum quae in particula habent,parsipsa aequivocadicitur.Tota vero ipsa oratio secundum aequivocationemmultiplex est.Illa vero quee in oratione tolasigniflcationis multiplicitatem retinet (ut supra diotumest) ambigua nuncupatur. Dividitur autem significalionessquivocorum vel secundum aequivocationemorationum aut diffinitione,ut cu m dico,homovivit,intelligitur et verus et pictus.Dividitur autemhoc modo,animal rationule mortale vivit, quod verumest;animalis,rationalis,mortalis,simulatiovivit,quod falsum est.Dividitur etiam qualibet adjectionedicat.det mihi.quod dare debet nullus intelligit nisi quas determinet,vel generis, vel casus, vel alicujusintellectus et certa ratio determinalionis addatur, articuli,ut cum dico : Canna Romanorum sanguinevel si quis dicat,ad me veni,quo veniat vel quandoveniatnisi determinatione non cognoscitur.Esl autemomne quiden?oambiguum dubitabile,non omnetamendubitabile estambiguum.Haecenim qus dictasorduit,et calamum demonstrat et fluvium ; sed dividimussic,articulo quidem,ut dicaraus,hic CannaRumanorum sanguinesorduit ; velgenere,ut CannaRomanorum plenus sanguinefuit ; velcrtsu.vel nusuntdubitabilia quidem sunt.non tamen amliigua. G mero.In illo enim singularis tantum est,in illo pluralis,etde aliis quidem eodem modo. Sunt autemalia secundum accentum,alia secundum orthographiam.Secundumaccentum quidem ut pone,pone.Secundum orthographiam,ut queror et qua^ror, abinquisitione et querela. Et rursus hsec secundumorthographiamipsamdividuntur.velsecundumactionemetpassionem:quodqua3rorabinquisitionepassivumest.queror autem a querela agentis est.Ambiguarumvero orationum facienda est divisio,aut peradjectionem, ut audio Trojanos vinci, Graecos vicisse;autperdiminutionem,utaudioGraeoosvicisse;aut per divisionem,ut Greeei vicerunt, Trojani victlsunt; aut per aliquamtransmutationem,utcumdicitur,Audio Trojanos vicisse Grscos, ita dicamus,Audio quod Graeci vicerint Trojanos. Haec eniraambiguitas quolibet eorum modo solvitur. Non tamenita dividenda est omnis vocum significatiotanquamgeneris. In genere enim omnes speoies enumerantur.Jn ambiguitate vero tanta sufficiunt,quantaead eum sermonem possuntesse utiles quemalterutra nectit oratio.Ac de vocis quidem divisionesufficienter dictum est.Est autem et de generis totiusquedivisione propositum atque expeditum.Quare de omnibus secundum se partitionibus diligentissimepertractalum est.Nunc de hisdivisioniliusdicL'mus qucB per accidens fiunt. Harum autemcommunepra?ceptume8t,quidquidipsorumdividitur

891 AN. MANL. 8EV. BOETII 892in opposita disgregari, ut cum subjectum in accidentiadividimus,non dicimus corporuin alia suntalba,alia dulcia,quaB cppogila non sunt,sed corporumalia sunt alba, alia nigra, alia neutra. EodemquoquemodoinaliisEecundumaocidensdivisionibusdividendum est,atque illud maxime perspiciendumest,ne quid ultra dicijtur,aut minus, sicut fit in generisdivisione. Non enim oportet relinqui aliquodaccidens ex eadera oppositione quod subjecto illiinest quod non in divisione dicatur, neque vero addialiquid quod subjecto inesse non possit.PosteriorA. quidem peripateticaesectaprudentiaBdiffBrentias divisionumdiligentissima ratione perspexit,et per sedivisionem ab ea quK est secundum accidcns ipsasqueinter se disjunxit ac distribuit.Antiquiores autemindifferenter, et accidente pro genere, et accidentibuspro speciebus aut differentiis utebantur.Unde nobis peropportuna utilitas visa est, et communionesharum divisionum prodere, et eas propriisdifferentiis disgregare.Ac de divisione quidemomni quantum introductionis brevitas paliebatur,diligenter expressimus.LIBER DE DIFFINITIONE..r.^^^admonente,qu8s diciturdifflnitio.Quippecum in certamencontentionemque nihil possit (quod tamen indictione consistat) aliquando deduci, nisi de quofutura pugna est prius fuerlt in diffmitione ita defixum,utpossitinter utruraque qui inituri sunt eamlitem esse manifestum quid sit illud de quo in futuraquEBstione tractabitur: unde non solum commoditatisgenere perspicienda est virtus definiendi,quia per hanc orationera res semper evolvitur, etquod illa sit qus illud de quo quseritur explicat,verum etiam quod principalis semper adhibita maximumlumenet manifestum parit rei qu» in contrariumdeducta habetquaestionem.Etenim si verbaaut notaomnibusexstitissent.aut unam signiflcantiamsui semper tenerent.et non ambiguo vel obscuro dicto audientes fallerent,elloquentes subdiversainterpretatione deciperent,omnino deflnitio necessariaminime crederetur.At cum noraina rebus impositavocesquesingulKperexistimationemejusquiiti res appellandasesse censuitita sint institul», etitaartecompositai,utnotaquadam in rerum signiflcatione,nonapertadeclaratione,ducerentaudientes,necessariumadmodumarbitrornossequidsitdefinitio,quibusque speciebus ac partibus compleatur,ut'-'Dinendi ac disputandi prima semper oratio est,g singulare atque unicum aliud quam oratio.Ergodefinitiononfacti vox est,non rei alicujus aut et jam dialecticis auotoribus etipsoM.Tullioseepiuscorporalis,aul incorporalis, sed est oratio. Elenim talisdictio quae exprimitquid sitid de quo qu8eritur,sinedubio appellatur oratio, ut oratio est exordium, etnarratio,etc£eteraqu8epartesorationi8essedicimus.Itaergoetdeflnitio oratioest.Sed quoniamhocgeneralenomen est quod, uti diximus, convenit etiamexpositioni, narrationi, invocationi, precatioui, csetcrisquesingulisquae utiqueorationesessedicuntur,ut id quod generaliter apposilum est, possit ad iddeduci de quo quasritur.adjeota est species.Queerebamusenim quidessetdeflnitio,adquamrpm declarandamM.Tullius adjecit, qua3 id quod deflnit explicatquid sit,talis oratio non nisi definitio est.Namnarratio oratio quidem est quae non explicat quoddeflnit, sed quod gestum est, et item alias singuteorationes in suis offions actionibusque constitutaoaliud sunt quam ista oratio quae id quod definit explicatquidsitjita adjecta est specie3,ut cura genussupra sit oratio, species sit quas id quod deflnit.Postremotamen adjunctum sitquocertius id etquomagis proprium declaret quod dictum est,explicatquid sit. Sunt enim aliaj orationes quae explicantmagis quale quid sit,aut quantum sit. At vero haecnihil horum,sed tantum quid sit explicat, diversafacillimeeteamreraquan;declaratpossitostendere,et est enim in ista partitione cognitio, quippe cumtollat cognitis raodis in dicendo sua^arietate faslidium.Acpriusejusdemipsius,utordinemper praece-aliud est scire quale sit, et quid sit explicare, hocenim in percipienda rei substantiacontinetur,illudptaservarevideamur.deflnitionisadhibendaestdefi-in qualitate noscenda, et haec quidem Ciceronisnitio Deflnitio est(utM.Tullius in Topicis ait) oratio sit adhibita deflnitio. Nos tamen apertius idipsumqueeidquod definitexplicatquidsit ; boo itapatet et D quid sit deflnitio nostra explanatione faciaraus.itaintelliginecesseest,utetinquogeneresitdefinitiodeclarandum esse viiieatur,et quid comprehendat,et quemadmodum perfectae eadem deflnitio definitaOmne quod demouslratur oratione, aut an sit, autquid sit,aut iiuale sit ostenditur.quod cum adhibetur,oratioad declarationem rei alicujus an sitnonest. Nomina vel voces interdum res signiflcant,interdumest deflnitio. Item cum quale sit aliquid orationefaota,interdum singuladicta,interdum ora-tiones,et quanquam his omnibus factis ac dictisetorationibus genas videalur esse quod dicimus, restiimen proprio nomine et certa significatione aliudesse videtur quam factum est,aliud quam dictum,monstratur.pari m.odo deflnitio non erit.Cum veroquid sil ostenditur.quod medium est interan sit, etquale sit,ita soilicet medium ut an sit nulla jam sitdubitatio, item quale sit,non ejus qui requirit, sedqui definit sit in scientia collocatum : medium,in-

LIBER DB DIFFINITIONB.quam.hocgenusquod ostendit idipsumde quo quae-A. jusmodi diffinitiones contentioni oratorum maximeritur quid sit, definitio nuncupatur. Omnis definitioin queeslionerem habetincertam. Omnisre3,si certaest, deflnitione non eget ; si iiicerta est, neque resest, etquaeritdefinitione monstrari. OmniE enimressi modo jam res est, quemadmodum diximus,cerlaest. Cum vero jam certa est, et qualilates suas habeatquibus cum tacile comprehenditur, facile quidsitagnoscitur. Nunquam enim quid sit intelligi potest,nisi qualesit fuerit coraprohensum. Omnis difflnitioautproband:Breioausa,aut,siresinqusstioneversatur, augends, aut si vel apud adversarium velapud auditorem quaelibet jam nota res est, conflrmand;eassumitur. Nihilominus tamen difflnitio,utres eadem qus nota est, et certa et flxa,teneatur,adhibetur.Omnis difflnitio, aut rhetorioa est oratio, T. est, et de qua judicium est constitutum, ut oura generaliterrem diffinierimus,etitaesse de quo qua;ri-aut dialectica. Si est rhetorica, originem ex contentionesuscipiens per rei de qua qusritur partes in tur dixerimus, et postea per approbationem constituerimusverum esse quod difflnimus, tertio Euas se dividet,necin uniustractatuasuis rebus totalococonsistet, ut cum uniuscujusque rei plena et certaperfectio nota sit, cunctas per partes sibi eamdemdistribuant dicta certantium.SepulturEe violationemrem etiam certam plenamque et perfectam retinem uscum in eruto sepulcro est etiam animus et faclumviolantis, ut studio eruendiet profanandi manes hooquispiam videatur aggressus.Ergo, uti dixim.us,violatiosepulturse constat et animo et faoto, plenaqueipso res estviolali sepulcri ex his duobus, aperuitsepulcrum quidam ut auferretornamenta. Idem sepulcriviolatireus in judicium devocatur, sinedubiodifflnitivamorationemetcontentionemexprimentemquidsitviolatiosepultur»nec8ssariocHUsadesiderat;Bed singulis partibus totius facti ao pleni utunturoratores, ut sepultur® violationem ponatunus quodapertum sit sepulcruni,contraalius sepulturae violationemdicatin aninr.o contineri:itaexistitdiffinitivKorationis istetraclatus,ut cumtotum quod agnosciturin sepulturaa violatione, per partes suas fueritdistributum, easque partes oratores singuli tenuerint,contendendigeneredifflnitioneutividentur.Sedson recte dicitur bujusmodi diffinitio, cum non sitcerta, nonplena, non integra, nisicumtotum quidquidipsius rei est de qua quasritur exprimens quidsit oratiodeolararit, verum haec captiosaet falsaest,includat: potuit enim approbatiofieri, illas esseini-non certa rhetorum diffinitio. Est alia etiam quae micitias quai contrarias continent voluntates, et inrhetoribus accommodala cognoscitur, quae longea rationibus supponendis talis dictio componi,cum fivirtuteditflniendiplenissimeseparatur,quaepercollationemD dem alius servet,infldelis sit alius. Nulla dubitationon quidsitostendit,sed haecesseasimili, est quin tali animo proutinter seafTecliinimiciesseoraliooe concludit, ut cum qusritur credantur. Item religioso viro irreligiosus inimicuscum aliud sit,quid sit aocipere utique re propria, vera,certa,nihilaliudestnisipropriamanu aliquidab aliquooblatumsumere. Per collationem M. Tullius deflnit pecuniasaocepisse Verrem, cum comites, socii ministriquepecunias acceperint. Comites illi,inquit, tui manuserant tuae.ltem in alio exemplo cum quaeritur quidsit inimiousjdiciinus inimicum esse eum qui aliquidmali molitus sit ; ac Cicero collatione utens dJcit :Inimicus est qui facit oontra omnium rem,voluntatem,honorem,dignitatem.Exquibus colligimus hu-convenire, longe tamen a virtute diffinitionis essediscretas; sed hae diffinitiones qus oratoribus aptssunt et poetis sui explicatione in oratione certumordinemcontinent.Dequare praeceptain Rhetoricissunt a M. Tullio constituta, ita ul omnis diffinitio,hoc est oratio, quae explicat de quo quaeritur quidsit,his membris partibusque tenetur: primum utibreviter id de quo qu«riturquid sit oratio nostracontineat, et hsec appellatur difflnitio ; deinde ejusdiffinitionis supponaturapprobatio,quailIud ostendimusulidipsum quod breviterindiffinitione posuimusid ita esse argumentorum rationibus approbemus;deinde, tertio loco, inducimus deductionemejusdem^diffinitionisin eam speciem de quaquaestiooslenderimus hoc esse quod gestum est, vel idessede quo quaeritur, quae orationis pars appellatur deductiogeneris ad speciem ;* quarto loco in orationenostra ponemus destructionem difflnitionis adversaeparlis, hoc est, uti quemadmodum adversarii diffinierintidipsum de quo supra difflnitionem constituimusproponaraus.eamque adversariorum difflnitionemvitiosam esse doceamus, quemadmodumvitiosasit postea declarabimus. Habet enim partessuas cerlas, integras, de quibus nunc dicere superscdemus.Est difflnitio inimicitiarum apud M. Tulliumbrevis.ita collocata. An tu maioresinimicitiasr^ putas essequam conlrarias hominum voIuntates,etdissimilia sludia?ha3c, utdiximus, diffinitio rbetoricaest, elbreviteroratio conclusaquid sintinimicitiae.PostquamdifQnitioneraadfaibeturapprobatio.Fidem ac religionemsanctissimamin vitaquiputat,potestne ei non inimicus esse qui fana spoliaveritomnia?Deinceps reliquaquaesequuntur, in quo quidemanimadvertere illud Iicet,possoconjungietapprobationemdifflnitionis,etdeductionemdifflnitionisinspeciem.NaraquehicMarcusTuIIiusinimicitiasessecontrariastudiaetdissirailes voluntates approbatitaut speciem ipsam de qua qusrebatur factam verbisest. Alia ergo si ex diversis studiis et voluntatibussupposita dicerentur, sola esset approbatio, nonetiam deduotio generis in speciera; at cum nunc itanectitur dictio, fldem sanotissimam in vita qui putat,religionem colendara esse existimatis, sine dubioinimicus est ei quifanaspoliavit, omnia templaviolavit, delubra polluit. Hic etiam Verris idem factumde quo queeritur ita specialiter continetur etincluditur, utsimulcumapprobationeetdeductionegeneris in speciemclausum teneatur; post adjungi-

895 AN. MANL. SBV. BOETII 896tur, utdiximup,destructio diffiQitionisadversaspar- A color genus est ad hoc de quo quaero, album veltis,sed per concessionem, id est similium, an si nigrum,jam substantialis eritdifflnitio quae incipitoontra rem meam fecisset injuriam aliquis, jure eime inimicum esse profiterer ? Ponamus igitur adversaBpartis ditfinitionem talem : loimicitiae sunt,cum contra rem meam aut fecit aliquis, autdixitinjuriam. Hancdiffinitionera sic deslruitM. Tullius,ut concesso eo quod ita estdiffinitum, nihilominuset alio modo sint inimicitiae,cum aliquis faciat contraomniumrem,honoremetdignitatem, Talis igitursemper circa rhetoricara diffinitionem per membraquatuor testetur oratio : ut sit difflnitio, approbatiodiffinitiones,deductiodeflniiionisadspeciem,d6indepostreniadestructio dilfinitionispartis adversae; sedutitur argumento, quod est philosophorum proprium,utitur etiam necessario. At conlra philosophusin disputationibus propriis rhetorum cunctacondemnat,nequeenimadjungitaIiquandosignum,neque quod credibile dicitur, et omne probabile penitusa virtutesui sermonis excludit.Ergo diffinitioa genere, et sic caetera connectit. Haec substantialisesse dicetur, et haec propria, et liaecintegra.Haec aphilosophis probata,itaut aliomodo facta difflnitionunquam essp dicatur; verum a quibusdam hoc nomeneliam ad alia quae alio modo difflniuntur,sa3petransferlur.ErgohfficsubstantialisdifflnitioaM.Tulliosic explicatur. Oportere nos posito genere ejugrei de qua quKritur, subjungere species,ut alia quaevicina esse possint discretis communionibus separemus,et tandiu interponamus differentias, quandiuad proprium ejus de quo quaeritursignata ejusexpressioneveniamus. IpseinTopicis exempla subjecit.Nos vero ne fiat in exemplis lectori ex jurehsec apta rhetoricis, nonetiam philosophis essevidetur.Illa autem quae philosophorum propria est, p confusio, hoc proponamus exeraplum : homo estetiam oratoribus convenit eamquesibi, et ad materiamsuam, et ad proprias ornamentum diclionis, capax. Animal cum dictum est substantia hominisanimal rationaie, mortale, terrenum, bipes, risusadjungit orator. Omnia enim recte oratoresprimit declarata est. Est enim.ut supradiximus,ad hominemgenus animal, omne autem genus speciei quae sunt in dicendo philosophorum. Nam et verosuajsubstantialis est declaratio; sed hicanimal quialatepalebat, abjecta speciesestterrenum,jam exclusumest, quod aut aereum est, aut humidum. Bipes veropropter alia aniraalia positum est quae plurimispedibus innituntur. Item ralionale propter illa quaeratione egent.Mortale autem propter id quod DeusqucB est philosophorum propria in rebus exprimendisest. Quibus omnibus animalibus quffi convenirequas explicat quid sit, quale sit, quemad-poterant ad superiora in oratione posita discretismodum membris suis constare debeat, exponemus. atque seolusis, adjectura est propriumin parte postrema,Diffinitiones esse principia disputandi et supradiximus,est enim solum hominis quod ridet. Sic, et M. Tullius _- -_^ probat,,tum in dialogis ^ omni-perfecta omni ex parte ^ dilflnitio „ esl ,_- ad hominerahus, tura etiam in eo libro qui Topica inscribitur, ^ declarandum, cum, positogenere, exclusis omnibusin quo docet primum argumentorum locum essediffinitionem, hoc est, a toto, cuilocoqui appellatura toto necessarioadhibendaest diffinitio, utitaargumentilocusatoto sit diffinitio.Porro, ut supradiximus, explicandi arguraenti quod a toto est diciturdiffinilio.Ergopraeceptis et dialecticorum philosophorumqueomnium ilhid tenere debemus, nonesse diffinitionem, nisi solam quae in ea re quamdefinire volumus, prius quam ejus reiesse intelligimus,declaretatque ostendat substantiam. Hocutapertius fiat, docebimus nullam esse ditfinitionemper ditferentias quae poterant convenire, ad proprietalemejus de quo quaerebatur pervenit oratio.Atque hoc praeceptum Tullianum est, eousque eumqui diffiniat oratione interponere et adjicere differentiasoportere, quousque ad proprietatem quaejam coramunis esse non possit sermo perveniat.VerumAristotelesdifflnitionem perfectam etplenanjait consistere ex genere ,et difTerectiis. Ex genereetiam et differentiis hoc idemnos supradocuimus,cum iuterposita species difTerentia sua alia quapossunt esse consimilia separaret. Quidam tamencertam, integram,apprubandara, nisi eam quam dicunt philosophi substantialem, Grfficeou(jit6o7)

897 LTBER DE DIFFINITIONE.oportuit, ccepit a genere : dixil enim in principio, nulla dicetur alia deflnitio.Etenim reliquK intellectumJus civile est a3quitas,hoe juris genus esl.Sed quoniameadem eequitas nunc constituta est,nuncna-potius rei tribuunt,non plenissime quid siteares adhibita oratione declarant ; verumtamen quoturalis,jus autera civile aequitas est ab hominibus y. niam translata nomine etiam caeterje oraliones hoc•__^m_.i_ :j__ _j;_-;i. T.._ _:..;i- _-l :i„„ ^ ;j„ ; ; :„ j:„*; — *;«..«i..r. ..««: ...^m:../^instituta, ideo adjecit, Jus civile est squitas con idem imaginaria dictione retinenles pari nnminestituta.Posito genere,adjecta speoie speoiem aliam nuncupatur,ut difflnitiones dicantur, ponendasar-quia jam uno libro etde his quinque rebus plenis- A. Cum autem ultra quod debitum est faoimus, prssimedisputavimus,ne res rei interposita obcuritatempariat,aut dictarepetamus,lectorem adlibrum merita nuncupantur. Gonciusit igitur utrumquestandi benevolentia et benignitate tribuendi, haccqui jam scriptus est, si adest ei indigentia, ire volumus,nunc sibi non esse impedimento quod hic fama factorum etpr8emagnorum,cum inrempubli-genus praestandi cum dixit, illustris et pervagatapriBtermissum est, animadvertat. Id enim etiam cam,tum inomnescivesfamameritorum.Exhisomnibusarbitrorapertam esse earadifflnitionem, quceillis omnibus cognitis ex praBceptorumneccessitateretinebit.In oratione ista substantiali tandiu inter-substantialis essedebet,sice8se dicendam,ut propo-ponere debemus species et differentias quandiu seclusisomnibus qus hoc idem esse possunt,eo perveniatur,utproprietas jam certa teneatur. M. Tulliusin Topicis jus civile voluit difflnire, et, utsito ejus rei de qua quaeritur genere, et adjunctisspeciebus cum differentia usque ad ejus proprium,disclusa omnino communione,veniamus.Ac si vclimusjudicium veri philosophis auctoribus sequi,separavit, scilicet naturalem. Sed quoniam etiamjus gentiumaequitasconstituta est,et nonest tamencivile,adjectum id quod sep&rarepotuisset jus gentium:his, inquit M. TuUius, qui ejusdem civitatissunt. Quaspecie interposita, jus civile descripsit.Est eliamnum quodcum altero possit esse commune,hoc ipsum quod supra dictum est universum.Etenim religionum juri et sacrorum omnium convenit.Namquejus religionum asquilas est,et constilutaaequitas,et his omnibusqui ejusdem suntcivitatis.Sedillud jus non appellamus esse civile,quodest pontiflcum, hoc igitur ut posset excludere, etjus civile usquead proprium difflnire,adjecit;ad ressuas obtinendas.Demus aliud exemplum in orationibuspositum.quo facilius resetmanifestius explicolur.DiffinitM. Tullius quid sit gloria,his ut opinorverbis: Gloria, inquit, est illustris et pervagatarecte factorum et praemagnorum,vel in suos cives,vfil ia rempublicam, vel in omnegenus hominum,famameritorun:.Gloriaigituraubstantialiter diffinitaest,oum dictum est fama.Est enimgloriae genusfama,qucB quianuno rerum malarum est, nuncbonarum,idcircogenus est,cui speciesaddita est,illustris,quodlaus est:famaenim qusibonarum rerumest, laus est, et illustris. Hac igitur re exclusa estfama deteriorietquoniam haecfamalaudatrix potestnunc pro merito,nunc ultra meritum esse,frequen-bitror reliquas species, quo facilius et quod caeteridicant nosse possimus,et difflnitionis cognito multiplicimodo facile, uti supra dictum est, difflniendiveritas reseretur. M. Tullius inTopicisdetribusloois prirais tractansa toto.apartibusa nota,cum a toto argumentum est, ut supra docuimus,difflnitionem esse adhibendam dicit,illic enim poniturgenus quo quid res ipsasit de qua quaeritur explicetur.Atapartibus cum argumentum est,etiamipsa quidem dioitur difflnitio,verum translato nominecum e numeratis omnibus totus partibus,sioquod totum est recognoscitur,hac pene renihilinterestutrum difflnitione quae esse a toto cunctaspartes totius ex diffinitione noscamus, an collectisomnibuspartibusquodtotumestexpartium enumerationeoapiamus. Cicero talem diffinitionem partiumenumerationem appellat, sed eam diffinitionitribuens, quoniam et enuraeratio partium idipsumde quo quferitur quid sit ostendit,et hoc idem agitsupra posita diffinilio,cum oratio quae quid sit ostenditdicitur difflnitio.unde nullidubium est quinetiam ista diffinilio, esse dioatur : posuit igiturM.TuUius explioansquidsitliber,vel in contrarioquidsitnonliber.Quoniam libertasoensudatur,daturvindicta,daturtestamento,ethae partesdandaelibertatissunt; si neque, inquit,censu,neque vindiota,nequeteslamento liber est.non est igitur liber.Sic positister enim aliter quam res ge3taest,opinio de aliquo partibusquibu3liberetflcitur,sequiturnegatioliberemanavit,idcirco inquit fama meritorum, ea sunt D tatis,si nullaharum partiumindandalibertatepraeenim merito quae cum praestamus mereri nos gloriamfaciunt.Ergo Cicero,qui volebat tunc gloriamCaesari dare cum reipublicae praefuisset,idcirco istafaotavel merita generaliter posita divisit inspecies,et adjunxit,cum in suoscives,tum in rempublicamvel in omne genus hominum.quaescilicet factorumrecte species subjectae usqueadproprietatem gloriaeoonvenire. Habet enim nuno oertam et veram proprietatemin partibus gloria.Nam omne quod prs-8tamus,aut quasi debitum damu8,aut quasi non debitum,cum recte faciamus, si sola facta sunt quaequasi debita sunt, dicitur illustris fama faclorum.cessit. Nec vos rooveat quod quid non sit liber indifflnitioneest oon3titutum,nonquid sit. Par enimratio est et eadem difflniendi vis, et cum quid nonsit ostenditur,et cum quid sit adhibita diffinitionenudatur.Quanquam M.Tullius aliterineodenilibroTopicorum ait esse duo genera diffinitionum : primumenimcum id quod est difflnitur, secundumcum id quod sui substantiam non habet difflnitur,boc est quod non est,el hoc partitionis genus in hisquae supra dixi clausit et extenuavit. Sed alia essevoluit quae esse dicebat, alia quai non esse. Esseenim dicit eaquorum subjacet corpus,utcum diffi-

899 AN. MANL. 8EV. BOETII 900nimus quid sit aqua.quid ignis.Non autem esse illa A. tum est, quippe cum sit, etin senatusconsultis, etintelligi voluit quibus nulla corporalis videtur esse plebiscitis, sit inedictis, et principum jussis sit,substantia, ut sunt pietas, virtus, libertas.Sed nos fortasse adhuc et in aliis. Sed oum enumeratis e.tomniaistavel quae sunt cura corpore, vel quaesuntscilicet in corpore, si in eo accipiunt, ut aut per seesse,aut in aliquo esse videantur.in uno generenumerandaducimus, ut istaomnia esse intelliganturinfinitis aliquibus partibus notio data fuerit juris,quid jus civile sit insimilibus existimabimus.Ergodivisionevel partitione efficitur ista de qua loquimurdiffinitio,sicenimetiamipsadifflnitioneeademquequibua omnibussua potest esse substantia, sivepartitione, enumeratis vel omnibus, si paucaeillffi corporaIes,sive,ut certissimum est et recto nomineappellari possunt,quaiitate3.Verum prsterhtecdifrinitio est, cum aliquid quod non sit ostenditur.Difflnitione enim opus est ut possimus docere quidnon sit. Ergo si partitione, enumeratis partibus,quid libertaasit dicimus, quid non sit libertas eadempartitione monstrabimug. Fiet igitur etiam apartibus dilflnitio,ut sidicam, si nec masculusest,nec femina, homo non est. Item si nec servus est,nec liber,homononest.Sane hic admonendum putopartes saepe ab ipso de quo quaritur toto accipi adejus diflinitionem, saspe non ab eodem ipso, sed ab80 quod ei accidit,utaccidentisenumeratio partiumpossit difflnire quod lotum est.Namque cum toturasit homode quo quasritur quid sit,non ejus partessuntservus ac liber.sed accidentia homini.Quorumenumeratio cum fuerit constituta, homo quid silostenditur.Sane etiam iilud admonendum hic arbitror,cum a partibasfit difflnitio,posse cojtingereut modo totum ab omnibus partibus colligatur, utsupra ostenriimus,modo ita partes enumerenturindefinitione, ut in singulis totum sit, sicut illud inlit : quod legendo codicem intercessionem sustulit,quod seditionem fecit.In quibus omnibus diffiniturlaesa majestas.Sed ita singula sunt, ut in ipsis singulistotum,id est laesamajestaspossitostendi. Hocetiam pro M. Cajlio tenet, ubi per enumerationemmalorum per quos flt dolus mnlus definitio ita fit,ut singulis speciebus dolus malus possit agnosoi.Hoc cum aperte positum intelligamus>tum illud quoquemanifestum est.notionemquamdaministadiffinitione,non rem plenissimam, contineri, etlongeillam praestarediffinitionem quam supraposuimus,cum genere coUocato ad declarationem reiquae diffinitursubstantiam ejua indicans affertur oratio.Sane adjiciendumarbitrornonessequamdaoo necessilatemin ista partium enumeratione,ubi estquodammododifflnitio, si inflnitaa Jpartes fuerint, velplurimae species,quarumpartitionefaciendaenumeratioest ;non iuquam,arbitror in ista enumerationeuniversa quas infinitasunt non debere concludere.Sufficit enim velplurimorumefflcienumerationem,cum in infinitis non sitaliquid praetermittere vitiosum: hoc Cicero in Topicis oollooavit, non nos juscivileenumeratione diffinire. Quod in legibus moresequitate consistit, non aulem totum jus enumera-sunt.vel multis,si infinitae,aut speciebus,aut parlibus,adcognitionem rei de qua quaeriturnotionemquededucimur. Sciamus autsm deflnitionem a gonereesse,cumspeciesenumerantur,partitionemcumparles.Quapropter animaldifQniamus,huiccumsintspecies numero inflnit.3B,ut homo,bos,equus,leopi-scis,itemcwtera,paucisenumeratisspeciebuspossu-B mus quidsitanimal,declarare.Atsiillasspeoiestetigeroquae differentiae magis sunt,qus ipsaetres essepossunr,humidum,terrenum,ccEleste,enumerationeharum rerum omnium animaldifflnitum sit. Hocidem etinpartiumenumerationeservabis,utsi dicamus,mundusest,mare,terra, coelum, enumerationepartium.sed non lamen omnium,quid mundus sit,explicatumest.Acsihocidem perpartes aliasinflnitas,voluerimusadhibitaenumerationequidraundussit deflnire,quoniam, ut M.TuUius ait.enumeratiopartiumsaepeestinfinitior,praeceptum aobisilludestne aliquod vitium in enumeratioue,credamus,ouraaliquid pr£eterimus,ea duntaxat in re,ubi partes suntinflnitae,ergo poterimu8dicero:Mundusestsol,luna,astra, aer, et cuncta quae in eo sunt, id est terraetcontroversiis est, auxilium ferre est deccrnere,mittendop caetera,quffi etsi non enumeratis partibus enuntiataproflcisci,venire etiam si nonpugnaveris,ho-proferimus, ex dictis partium similitudine compre-sles ne dimicent terrere. Sic M. Tullius multis in hensa omnibus quid eit mundus ostendlmus. Uoclocis, et ipse pro Cornelio, ubi qujeritur quid sit igiturmodo diffinitio etiam partium enumerationemajestalem minuere,tract;it,quod malam legem tu-traotabitur, partes pro speciebus poni rationalislicentia est, ut totum pro genere, nunquam tamengenus pro toto, aut pro parte species nominatur.Omne cujusque genus suas ad species estquasi totum, unde totum pro genere jure dioimus.Eodemquemodo partes pro specie nominabimus.Namsi ad id genuset vocabulum quod diciturtotum jure sociatur,par ratio est pro speciebus partesquasi sub toti appellatione enumerare. Illudtamenprobe adraonitum volo,cum duo genera rerumsint,corporalia et incorporalin.,in utroque et genuset totum aocipi, ac pari modopartes et species nominari,sed separata rationis propriaa sectione, utcum geaus qualitatismodofueritnominatum,ei speciessuppositas intelligere debeamus. Cum vero totum.nonquo qualitasejus animadvertatur quae significatursemper in genere, sed quasi quoddamsubstanliale corpus, ut id sectum in partessuasatquedistribuluraquasi cujusrlam quantitatis receperitsectionem.Sive illud oorpus sit,sive (ut diximus)incorporale,animadversione utriusque cognationis,quae aut in qualitate autin quantitate est.Si qualitaterem appellatam velimus,genus essedicamus,ethuic species esse suppositas.Si quantitatem quamdamin eo quod totum est comprehendimus, mento

901 UBER DB DIPFINITIONE. 902acjurepartes in sectione esse dioimus. Concessoillo ad usura et licenter accepto,ut species partiumnoraine nuncupemus, genusque ipsum quod circaqualitatem diximus totius appellatione sine vitioproferamus, nunquam tamen quod qualitatis est ubitotum dicendum est,genusproleramus,necsubtotoaliquando species, sedseroperpartesnominabimus.Tertia difflnitio et quae a nota dicitur,cumvisverbivel nominis,qu£e in compositionesitaest.rem suamfactaquadamseparatione designat. Fidesest, inquitIM.Tullius, cumntquod dicitur. Hic itaque prospicilicet, veluti siraplex nomen sit fictum atque compositum,ut in res suas obscura licet compositioneresonet,pene enim ex iisdera syllabis rem suam dicentibusverbum compositum adid quod significatflnitione a nota ducetur,ubi est vis ejus quam Grasciappellant Ixij^oloyly.v, at Gicero veriloquium. Sednon potest ex discretione, quae nulla est, compositionisostendi.sed adhibita deolaratione ac denominutionequodammodo quid sit id de quo quceriturexplicari,ut a bonitate bonus, et a malitia malus,eta sapientia sapiens. Etenim cura in alio nomine rescognita est, facile hoc quod ab eo est derivatum etquodammododenomiuatnmadcognitionemdeducit,ut quid sitostendat.utin Pisonera Ciceri) consulemrationali conceptione et exercitio praeest animalibuscunctis.hicnon quidem ipsum quod sit dixi,seddicendoquid agat,quasi quodam signo in notitiam devocavi.aconsulendo ait dictum,maximeque, inquit, qiiodAlia sunt apud M. TuUium in Rhetoriciavis ejus nominis ipsa pr«scribit reipublicffl consu-multa,ut honestum causae genus esl,cui statim sinel6ndo,et hoc difiinitionis genus essedicendum est.Quanquara M. Tullius in Topicis argumenti looumfeceritquemnominavit conjugatum,quiestfinitirau3loco qui a nota est^nos tamen non aliter nequecontra,sed cum pari praeceptione delinitionem juredicemus, servantes prrBceptum uti cum compositumnomen divisione in res suas quas sonat accepta idquod signifioatintelligamus.fitdiffinitioanota.Guraautem siEplex verbum undesitdenominatum accipereccepimus, argumentum a conjugato accepimusut M. TuUius posuit, difflnitionem tamen esse dicamus,quiaquid sit ostendil, quod propriura est diffinitionis.HoBsunttres nunc a mepositee principalesdiffinitiones substantiales, quffi a toto est,a partiumdicentur.Nunc ad illara quee a toto estdiffinitionemrevertaraur, quia ipsain se recipere formas polestplurimas. Sed ex his eas quas coUigere potuimus,partiemur (sunt enim et aliae fortasse),deinderationesao differentias et exerapla dicemus.Est igiturprima qua? 6raeceoutna)Sr)(;,Latine substantialisappellaripotest. Secunda est £vvoir)[;iai:iy.T|, qus solamnotionem subjicit. Tertia TtoKi-cT)?, quae a qualitatenomen aocipil.Quarta inoYpatpixTi, quae aM. TuUiodescriptio nominatur.Quinta jcoiTa avTiXe^iv, Latinead verbum possumus dicere. Sexta y.xxa. Siatfopav,Latini de eodem et de altero nominant, qua? diffe-Arentia dici potest.Septimaest xaTot [jLiTatpopav, id estper translationem. Octava est xaTa aaiaipsatv ToiJEvavTio'j, id est per privantiam contrarii ejus.NonaxaTa 67:oTuiTui(jiv,idest perquamdamimaginaiionem.Decima est u? tjtto;, Latine veluli. Undecima esty.azi 2vO£iav irXvipou? Ix tou auTou y^voui;, id est perindigentiam pleni ex eodem genere. DuodecimaestKaTa eitaLvov, id est perlaudem. Tertia deoima estxaTa avaAoyiav, id est juxta rationem,qua; proportiodicitur.Quarta deoimaest y.aTx t6 upo? Ti.hoo est perid quod ad aliquid est.Quinta decima est aiTttiSrii;,causam tribuens.Ueprimadiffinitione plenus in superioribussermo oonfectus est,cum substantialisqus sit diffinitio quibusque partibus compleaturostendimus.Secunda dicitur evvoT|fji,aTiy.Ti, quam no-ex discretione cogiioscimus,sed s^pe verbum simplfixet purum nullacompositione connexum in difptionem .Ton proprio nomine sed communi possumuadicere.Inomnibusenimreliquisdiffinitionibusnotioreiprofertur,nonsubstantialisexplicatiodecIaratur,verum haeo quae secunda est,hoc modo semper efflcitur,cumpropositioeoquoddiffiniendumest,nequedicto ejus genere, verbis in rei sensum ducentibussudientem,quidillud sit de quoquneriturexplicatur.Estquehuicpene familiare respropositasper superjectanomina diffinire,ut si dicam, horao est quod'-'oratione nostra favet auditoris aniraus.et item adrairabile,aquo alienatus estanimus eorumquiau-dituri sunt.Sic reliquas cumin secundolibroadhibetdiffinitiones in virtutibus declarandis.Primum cumdicitquid sit ipsa virtus,ponitqueeju8 diffinitionemhabitusnaturaemodoatque rationiconsentaneus;hicquoniam genus posuit uthabitura diceret.substanlialisdifhnitio est. At oum dicit, memoria est perquara animusrepetit iUaquae fuerant,et item intelligentiaest per quara illa respicit quae sunt,ac parmodo providentia est per quam futurum aliquid videtur.satisclarum est non substantialem istam diffinitionem,sed, quemadmodum diximus, ea quaeEvvoY)(AaTt)tT) Greece dicitur,cum rei notio non sub-enumeratione,et notn, itautilla quaa prior est,soiavere diflinitio nuncupetur,istae autem duasnominisstantiali ratione percepta,sed actu res cognita proferatur.Terlia diffinitionis species est quae TtotoTT)?honore et honestate, quia id de quo queerilur quid dicitur, haec dicendo quod quale sit 03tendit,et utsil ostendunt,non vere,sed taraen diffinitiones esse D supra nostrum proponemus e.xemplum,ut facile appareatde eodem uno plures. diffinitiones conficipossejhorainem primum substantialiterdiffinivimus.Deinde secundaa diffinitionis modo notionem ejusexpressimus. Nunc per tertiam diffinilionera quidhomo sil explicabimus.Horao est ubi pietas, ubi justitia,ubi8equitas,ubi continentia,ubi rursusmalitia,versutia, oaeteraque vitia versantur,qui ingeniovalet, artibus poUet, et cognitione rerum aut quodagere debeat diligit,aut animadversione quod inutiiesit oontemnit, repudiat,rejioit.His qualitatibus expressusest homo,non enira ullum aliud animal hismotibuB mentis qualitatera designantibus exigit vi-

903 AN. MANL. SEV. BOETII 904tam,sed solum hoc animal,quod esl homo.qualitatibusinraente positis et constitutis.qaasi quidam nitio. M. Tullius hac usus esf in Topicis, cum, lo-A. declaramus,haeo erit quinta de qua loquimur diffi-vel naturalis artifex vel vitas gubernator, impletur. cum argumenti diffiniens, dixil esse sedem,ita locumnomine uno cujus rem qua^rebat alia appella-HsBC quidem terlia et secundailiapossuntvideriquibusdamesse communes:nam sspe sufflcit in qualitionead verbum posita per diffinitionem quid esset,bet harum ad diffinitionem ejus rei de qua queeritursolum ejus proprium nominari, ut si dicam,homoest quod ridet, hoc enim proprium hominis nequeullius animalis est;quo dicto tacitisquealiis omnibusquibus homopossitostendi, solotamensui propriodeclaratus est.Et hoc Gicero de proprietatedixitgenus essediffinitionisquodnotioniapplicaripotest,ut quibusdam videtur,potest etiam huic diffinitioniquae qualitatis sortita est nomen.Unde quidam hasduas inter se nullo fine discretasunam esse potiuscensentjCum satisappareat illara cullis positis qualitatibusnotionem,ut supra docuimus,posseg istecompleri,hanc positis qualitatibus quae res sit, tacitoetiam ejus proprio posse, ostendere. Quartam nosdiffinitionem InzoypatfiK-rjy diximus, non numerumquttsi proprium collocantes,sed instituto ordine adfacilioremcognitionen) vocabulumexhibitaenuncra'tioni sociantes:non enim quarta,'quae est unoYpacBri,quaj a nobis descriptio dicta est,quarta dicenda est.Sed quia ordo propositionis exegerat, ideo nomennumeri collocavimus hocloco.Namquequi quartusestjCioero de eodem et altero diffinitionem posuit,etsic uicoYpa(pi)cf,v quintam constituit;sed nus,omissanumerositatcquid iTroYpatptzfj sit,qua>aM.Tulliodescriptionominatur,proposita ratione dooebimus, etper exemplum,quffi oratio non quid sitpotius dicit,sed adhibita circuitione dictorum factorumque idquaequeressitdescriptionedeclHrat. Descriptiva istadicitur essediffmitiOjUt cum quaeritur quid avarussit,quid crudelis, quid luxuriosus. et universaavari, luxuriosi, crudelis, natura describitur. Quaediffinitionisspecies diciturexhortationis genere descriptio,utluxuriosus est victusnon Qecessarii,sedsumptuosi et onerosi appetens,in delicias affluens,ia libidinem pronus.Hasc et alia difflniunt luxuriosum,et descriptione diffiniunt, haec dilfinitio aptasemperest oratori. Uuio enim laus dicendi per circuitumtribuitur propter honestatem,non ille aptiorutitur,ut cum quaeritur,inquit, quid sit fur,et quidsit sacrilegus, sua descriptione monstrandum est.Quinta speoies diffinitionis est quam xax' avTiXe^ivdiximus, Latine ad verbum possumus dicere. Haeovocem illam de cujus re quaeritur alio sermonedesignatuno ac singulari.et quodammodo quid illudsit uno verbo positum uno verbo alio declarat, utconticescere tacere est, item latus haurit apertum,id est percutit,itemcum terminum dicimus finem,aut populatas interpretamur esse vastatas, et omninocum unius verbi rem verbo manifestiore alioostendit, sedem dicendo, hanc Graeci xax' avciXefivappellant.ut avfip etjxiv 6 av0pioiTo?.SextaxaTa Siatfopav,species diffinitionis est,hancnos per differentiamdicimus. Scriptores vero artium de eodem etaltero nominant,ut cum quaeritur quid inter regemsit et tyrannum adjecta difTerentia^quiduterque sitdiffinitur,et omnis quidem diffinitio, sicuti docuimussupra, non nisi appositis differentiis comprehensoquesuo proprio quid sit de quo quferiturexprimit; non tamen hoo idem videbitur esse modusde quonuncloquimur,siquidemsoladifferentiacum posita fuerit inter duos, de quibus quaeriturquid sit,utrumque cognoscitur : etenim in superioribussola quaeque deflnitur, hic duo quasi cognita,sed quadam inter se communione confusa,adjecta differentia secernuntur, per quam quid situtrumque cognoscitur,ut rex est modestus et temperatus,tyrannusvero crudelis.Bx hocillud estTerentii,pudore ac liberalitate liberos retinere satiusesse puto quam metu, hoc pater ac dominus interest.ltemM. Tullius pro Sexto Roscio : Atqueinterhanc vitam perpolitam humanitate et illam immaneranihil interest quam jus atque vis.Keptimaest xaxa |j.eTacpopav, id est per translationem, utGicero in Topicis,Littu3 est quod fluctus eluit.Itemadolescentiaest flos aetatis,senectus occasus aetatis;haec varie tractari potest. Modo enim ut moneat,modo ut designet, modo ut vituperet,aut laudet :utmoneal,nobilitas est virtus majorum apud posterossarcina ; ut designet,caput est arx corporis ; ut vituperetjdivitiaesunt brevis vitae longum viaticum;ut laudet,adolescentia est flos aetatis.His itaque etaliis modis proferri potest ista diffinitio.in quo generetamen illud cavendum est, ne aut longe sit petitaIranslatio, aut turpis. Longe petitatranslatioesl,ut tuaba reipublicae, chaos legum, quod Tulliuspro Sexto Roscio temperavit. Quasi sempiternanox esset, inquit, in quo etiam si sit quasi ut peret determinatus sermo qui veluti familiaris est diffinitioniquam suprasubstantialemessepraecepimus. mentum accipiens exparticula similitudinis.Turpissimilitudinem sit,diffinitio accipi potest, tempera-Idcirco multis in locis M.Tullius,cum diffiniendum translatio fit duobus modis,cum bonesta turpibusaliquid dicit,non substantialiter praecepit essediifiniendum,sedpotius describendum, et hocD diffinimus,aut turpia honestis, ut si quis patratio-nominenem diffiniens, lacrymas dicat veneris fatigatsequem sudorem mellusnominaret.Autcontraaliquisdicat,lacrymffi sunt doloris patratio,huic vilio neosuperior particula tcmperamentum tribuit. Ergomagnopere istud vitare debemus. Octava speciesdiffinitionis xax' atpaipcuiv xou cvavxiou, id est perprivantiam contrarii ejus quod difflnitur,ut bonumest quod malum nonest; hoc genere diffinitionis utidebemus cum contrarium notum est.Nam haec duocum ita intelligentur ut alterum sine altero esse nonpossit, alterius cognitio quoraodo flet, nisi fueritutrumquecomprehensum?Cum igituralterumquae-

905 LIBER DE DIFFINITIONE. 906ritur quid sit,utique hseo diffinitione comprehendi A consequentia sunt exhoc quod dixi munere connonpotest.cum utruraque nescitur,quod se ita naturalitersulatus, unde IvvorjiJLaTixvj, haec erit diffinitio ; hocligat, ut necessariam cognitionem sibi unius apertius ut fiat, dabo aliud exemplum. M. TuIIiuscomprehensione connectat. Periclitatur ergo talis in eadem : Quid est aliud furere quam non cognosceredil'Qnitio,unde an contrarium ejus notum sit,scirehomines.non cognoscere leges,non senatum,debemus,ut hoc sublato fiat ejus cognitio quod diffinitur.Quare melius saepe fll si quaerentes aliquidquod diffmiendum sit,contrarium ejusdifflniamus,quo sublato illud quod quaeriturdeclarabimus,ut sibonum estquoJ prodestcum honestate,id quodtalenon civitatem, cruentare corpus suum 7 Ergo consequentiaacoidentia colligeredifflnitionis estJwor)-[jiaTix-^i;,ejusvero quod diiflnies contrarium tollere,hcec est illa quamoctavamsupradiximua difflnitio.Nona species diffinitionis est xaxa 5Troi:uir(ocriv,id estnon est malum est. Cicero in Rhetoricis : Necessarieper quamdam imaginationem, ut iEneas est filiusdemonstrantur ea quaealiter ac debenturnec Veneris et Anchise;haecsemperin individuis versa-fleri nec probari possunt. Ponamus enim necessariumtur, quae Graeci a-o[jia vocant. Desideratur autemet non necessarium contraria, ut omnia con-ista diffinitio circa nomina qu» omonyma sunt,traria hic nos ponere intelligas quorum sublatione individua duntaxat, ut Ajax et Oileus el Thelamoidquod qusritur diffiniatur.Ergo quod non est g nius. Ilem subvenit in eo genere dictionis, ubinecessarium ita difflniri potest,quod alilerac dicialiquempudor aut metus est nominare;Me videli-tur et fieri et probari potest : hoc cum tollo,necessariidiffinitionem constituo. Ergo recte fleri potesthujusmodi difflnitio,sed hocmodoquemadmodumdocui. Et hoc est quod M.TuUiusin Partitionibu3prcecepit,saepeexcontrariisessediffiniendum.Sub hanc diffinitionem caduntetiam notiones,cumaccidentiatoIIuntur,et aliaomniaquae diversa sunt,et cum contrarium accidentisvel consequentis accidentistollitur, ut si quis esse substantiam dicat,quod nequequalitas,nequequantitas,neque reliquaaccidentia sit,cum alia quaediversa sunt tolluntur;talis est diffinitio, ut si quis hominem difflnienstollat omnia animalia,vel generaliter, vel speciali-cet, inquit M. Tullius, sicarii illi describebant ;dedomo sua sic. At pro Fundanio ita, descripsisli neejus necessarium nostrum competitorem istumipsum; ejus nunc studio, et gratia, tota accusiitioista munita est. In metu fuerat nominare, ideoergo descriptus est. Item pro Cornelio : Majestatisipsasuntjlegite ut legebatis.hinc intelligetis nullatenuissima suspiuione describi aut significari Cornelium.Haectantum de propriis nominibus : alia illasit quam uTtoYpatpixrjv diximus superior diffinitio.Ergo a genere, patria, corpore, factis, dictis, sivecasibus,alque abanimo unumillumquem nolumusdiffinitionis genere declaramus.Decima species estter. Quo genere diffinitionis Deus difflniri potest. _ oj

907 AN. MANL. SEV. BOKTII 908A. rationale, mortale, bipes, risus capax,riat recta retiotuteraplurimuminterestjUfperdiffnrentiamdiffini-esse videatiir; tamen quia non articulum illura' . ' ..- .- ^ on i ...^.sponsio,homo est.At si ita difflnias, homo est substantiaaaimatasensibilis,estbreviler quodistaret osteniit, sed uiiamquamquequidemdeclaratioho-rem suo genere ditlinivit, collatione magis quo di - minis, nam haec omnia homo esf:; verum si convertas,starent ostendit,noQ genere diffinilionis per differentiam.Eritigittirnon valebit. Non enim substantia animataprior pacis difflnilio ivv"-/)[Aa-txv^ sensibiIis,homo tantum est;peccat igitur ditfinitioa consequentibusejus reiquam diffiniebat : Paxesttranquillalibertas.Haeosecundamagispervituperationem:non enim aut consequens ejus est,autaliquidhorumquceEvvor,(jLaTiy.-?idiffinitionidedimussedper abundantiam.quia amplius continetquamquae -rebatur. Et omnino peccat difflnitio quae genusponitquod ultra se est;diciraus enim,quod supra estgenus magis declarat.Item peccat minus continenssola vituperatioestquee servitulem malorum omniumquarn necesse est,ut cupiditasest aliena appetendidicituresse poslremum.Necaccipitur rursusmalum quasi genus ad 8ervilulem,nam malum qua-desiderium, quod similiterconversum non manet,litas est,servitus ad aliquid ;unde oum diversae sintres, malum genus esse non potest ad servitutein.Jure igitur per vituperationem facta dicitur servi- gtulis supraposita difflaitio. Tertia decima speciesdifUnitionisesty.at.aavaXoYiaVjidest juxlaralionem,qu£eproportio dicitur, cum aliquid quod disputarilicet cum altero id esse dicitur quod illud est allerumpropterrationem siniilitudinis;sed hoc contingitcum majoris rei nomine dilfinitur inferior, eLquod hoo additur quid sit inferior.Graeci sic dilfiniunt:"Av9p(0Ti6i;Effxi [ji.'.xp6)co(;[ji6? T;ii;,id est homo estminor mundm.Cicero hoc usus est sio : Qui plurimumtribuunteiiicto,prsteredictumlegemanimamdicuntesse. Quarta decinia speciesest difflnitionisxata Tzpo^ XI., id est ad aliquid, ut Paterest,cui estfilius.Cicero in Rhetoricis:Sic genus estquod plurespartesamplectitur.Itempprsest quae subestgeneri.Quinta decima species est aixiMOYjc.Latini se-rationem vooant, ut dies est sol super ^cundum reiterras; nox, sol sub terris: ut enim aut dies autnox sil,causa est aut supra terras sol aut sub terris.Suntet alias forlasse species diffinitionis.verumsi quis invenerit, adjiciat ad numerum, modo illuddiligenter attendat,ne forteharum alicui specierumillud quod invenerit possit adjungi.Neo nos rursusfrustra aliquis existimet totspecies separasse,quodpossunt sibi aliquas convenire.Consideratione enimplenius comuiodata, omnes inter se magno cernetdiscrimine separatas;teneat modoquod supraseepeprsecepi, solam vero illam appellari dilflnitionem,quae a genere exordium sumens aJ proprium reiquae difflnitur,separando per difTerentias quae communiapoterant esse, descendit.Nunc jam de viliisquia minus compreliensivum difflnitione quarnresnominis postulabat. Lale enim cupiditas patet.necsola avaritia est ; ergo vitiosa est diffiaitio minuscomplexa quam quQ3rabatur,ac sidiceret,cupidita3est avaritia : qu» siexempium daretet auditoremtransmitteret in totumquod cupiditas est similitudinispropositione, ut avaritiae, essetque illa difflniendispeoies quam decimam collocavimus &iTU7C9i;.Nuncnon ad totum transmisit exemplum.sedquasi totum continens multa a toto prastereundopeccavit,unde nonpoterat fieri adnomen ex difflnilioneconversio. Heec duo vitia si vitentur, integradifflnilio est,neque hasc sola quae substantialisest,sed etiam reliqua species. Nunc haec de vitiis. Ci-Cbro cum in Rhetoricis tria esse vitia docuil, mala,inquit, diffinitio flt cum aut communia describitboc modo : Seditiosus est is qui malus est, atqueinutilis civis. Namhoo non magis seditiosi, quamambitio3i,quam caIumniatoris,quamalicujushominisimprobivim describit: hanc difflnitionem diximusabundantiaesse vitiosam.Aliud vitium adjungitjitaut falsum quiddam dicat hocpacto,sapientiaest pecuniae quaerendae intelligentia ;hoc vitium Giceroadjecit praeter illa duoquae dixi.Tertiumenimipseposuitquoda nobis secundumest coustitutum.Ita enimaitutaliquid nongrave necmagnumcontinenssit:Stullitia est immensae cupiditas glorias.Hoc ideo peccat, quia minus comprehendit quodsic exprimit M. TuIIius. Est haec quidem stultitia,sed ex parte quadam,non ex omni genere diffinita.Praeter haec idem M.TuUius in secundo Rhetoricorumadjecit duo vitia, si aut turpis sit aut inulilisdifflnitio,id autem (ut ipse ait)ex honestatis et utitatisparlibus approbatur.Ac de turpi diffinitionediffinitionis,ut promissum est,esplicemus.Diffini- D nos in superioribus diximus cum difflnitionem pertio substantialisquiim primam docuimus,quamsolamiransIationemtractaremuSjSedillud vitiumin verbodiximus difflnitionem,duovitiarecipit principa-est ; fieri autem potest ut omnis oratio inhonestalia. Si ea oratio quse diffinit, aut amplius complexafuerit,aut minus quam res plena sit declaravit.Oportetenim ut oratio diffinitiva itacomponatur ad nomenista contineat vel inutilia comprehendat.In PhilippicisM.TulIius in oratione prima docebatab AntonioGaesaris actasubverti,etiddenegabat.Antonius.cujus rem definit, ut parera potentiam expri-Attulit uter.iuediiffnitionem,ut ostenderet quid sitraendae atqueipsum vocabulumpraestet.conversim-acturaejus quitogatuscum potestateincivitate ver-que nomen et diffinitiose invicemcollatadeclarent.Ut si qu«rasquidhomoest,recterespondeatur aaimalterrenum, rationale, mortale, bipes, risus capax.Hoc rursus si oonverlas, homo sit optima declaratio.Quaerentienim quid est animal terrenum.setur.Docui in superioribus asserendae diffinitionispartesesse quatuor:primam esse diffinitionem, secundamapprobationem difflnitionis,tertiam deductionemdiffinitionis ad speciem, quartam destructionemdiffinitionis adversse partis. Gicero actum

909TOPICORDM ARISTOTBLIS INTERPRETATIO. 910ejus qui aitinrepublica cum potestate degentis diffinitleges esae ; Antoniiis, chirographa. Ergo suaoratione Gicero et diffinit,et approbat.ei deducit adspeciem, et destruit dilflnitionem adversae partis.Diffinitio Ciceronis est haec : Et quid est quod tamproprie dici possit actum ejus qui togalus in rempublicamcum polestate et iniperio versatus sit,quara lex ? deinde subjungitur ejusdiffinitionis approbatiohoo modo: Qua?re acta Gracchijleges Semproniaaproferentur. Quare Syllee, Gorneliee, quidCh.Pompeii tertius consulatus,in quibus aotis consistit? nempe inlegibus; heec approbatio est.Deindeadjungitur deductio difflnitionisad speciem.A G.-esareipso si quoeres quodnamegisset inUrbeet intoga,Iege3 multas respondet se el praBclaras tulisse.Sequitur reprehenso difflnitionis adversae partis, Tjeaque fit bipartito : autenim ex illisomnibus vitiisaliquid in ea reprehensione concluditur, aut concessoeoquod adversarii dicuntper comparationem,magis hoc esse quod nos dicimus approbaraus. Hioutrumque M. Tullius faoit.Nam et de vitiis illa ponitutfalsam diffinitionem doceat, et turpem, etinutilem. Ao deinde ooncedensmagis suam confirmetdifflnitionem, dicatqoe potiorem.Falsam difflnitionemsic Cicero probat excutiendo quod consequenssit; his enira probatur falsa diffinitio,si suumproprium non habeat, si magis oontrarium habeat,si consequens suura non tencat, si aliler dicta sitat((ue in vulgi est opinione. Hic ergo quoniara quaeriturquidsitactum togati oivisinrempublicaracura que satis esse duxi.potestate degentis, dictumque esl nihil aliud esse GA quam leges, advertendum quod Antonius dixeratchirographa esse.consequentia diligenter advertengfalsani doaet diffinitionem sic:lsqui estinpotestate,est in republica ;cum egerit aIiquid,Hctum mutarenon potest, hoc competit Iegi,ut cum lata sit nunquama latore mutetur. Al vero chirographa,quia domesticus actus est,hanc consequentiam habent,elut mutentur,et seepe non proferantur. BrgoM. Tullius ita reprehendit chirographa actum nonesse,quia cnnsequenter non habent aotus, dioens :Ghirographa vero aut rautaret,aut non daret ; aut sidedissetjUon istas res in actis suis diceret : sed quiaper concessionem reprehensi, sed ea ipsa concedo,ac quibusdam etiam in rebus conniveo ; in raaximisvero rebus, id est in legibus, acta Cffisaris dissolviferendum non puto.Adjungit post hseo reprehensionemsimiliter duplicem,unam ex vitiia ut et turpemdiffinitionem; dicat, et inutilera. Deinde concedatconclusurus ex comparationesuam potiorem,dicenseseeturpemetinutileminhujusmodidictoquodest,nisi sorte,8i quid memoriae causa retulitin libellum,id numerabitur in actis.Et quamvis iniquura et inutilesitjdefenditur: ^Equitas virtus est; virtus autemipsa honestum,ergo iniquitas turpis est,quia turpitudocontraria est honestati. Si igitur turpem etinutilemipsisverbisreprehenditdiffinitionem.Deindeadjecit postremum illud per concessionem hocmodo: quod ad populum centuriatis comitiis tulit,id in actis CKsaris non habebitur. Htec acuto quo-TOPIGORUM ARISTOTELISLIBRI OCTO, -^'^ c o iui o/? 1/^^^/AN. MANL. SEV. BOETIO INTERPRETELIBER PRIMUS.GAPUT PRIMGM.Primi lopicorum libri Aristotelis quse intentio, etqu3B raiiocinandi species.Propositum quidem negotii et methodum invenireper quam poterimus syllogizare de omni pro- "posito problemateex probabilibus, et ipsi disputationemsustinentesnihildicemusrepugnansPriraumigitur dicendum quid est syllogismus, et quee e.jusdifrerentia", quomodo sumaturdialecticus syllogismus;hunc enim quterimus secundum propositumnegotium.Est ilaque syllogiamus oratioin qua positisquibusdamaliquidaliudapositisexnecessitateaooidit per ea quae posita sunt. Demonstratio veroest quando exveriset primis syllogismus erit, autex talibus quee per aliqua prima et vera ejus qusecirca ipsa est eognitionis prinoipium sumpserunt.Dialectiousaulemsylogismusestquiexprobabilibuest collectus. Sunt autem vera et prima quae nonper alia,9ed per se ipsa fidem habent. Non enimoportet in disciplinaribus principiis inquirere propter quod, sed secundumunumquodqueprincipiorumipsam per se esse fidem.Probabilia autem suntquee videntur omnibus, aut plurimis, aut sapientibus,et his vel omnibus, vel plurimis, vel maximefamiliaribuset probatis.Litigiosus aulem est syllogismusex iis qu8B videntur probabilia, non suntautem. Et qui ex probabilibus quidem, aut ex iisquffi videntur probabilia, est apparens. Non enimorane quod videtur probabile etiam est probabile,nihil enim eorum quse dicunturprobabilia in superflciehabet oronino phantasiam, veJutcirca litigiosarumdisputationum principia accidit se habere ;

911 AN. MANL. SEV. BOETII 912statim enim seepius etiam eis qui parva videre possuntmanifesta est in his falsitatis natura. Ergopriorquidem eorum(qui dicti suntlitigiosi syllogisini)etiatnsyliogismus dicatur.reliquusvero liligiosusquidem syllogismus,syllogi3mus autem non,eoquod videturquidem ratiocinari,raliocinaturautemminime. Amplius autem prster omnes (qui dictisunt) syllogismus, ex iis quse sunt circa aliquas disclplinaspecularia fiunt paraiogisrai, quemadmodumin geometria et huio cognatia acoidit se habere.Videturautem hic modus differre a dictis syllogismis,namneque ex veris et primis colligit pseudographus,nequeex probabilibus, nam sub definitionenoncadit,neque enim quae omnibus videnturBumit,nequequ8epluribus,nequesapieniibus,ethis,neque omnibus.neque plurimis, nrque probalissimis;sedex pecuiiaribusquidem disciplinaesumptis,non veris autem, syllogismum facit, nam eo quodaut semicirculos describit non ut oportet, aut lineasaliquas ducit non ut duoends sunt, paralogismumfacit.Speciesigitur syllogismorum,ut figuralitersit compleoti,dict3e sint. Summatim autem dicendode omnibus prsdictis et de his quae posteasunt dicenda,in tantum nobis delerminatum sit, eoquod de nullo eorum exactam rationem assignaredeligimus,sed aliquantulum figuraliter de his volumuspertransire,omnino suffioiens arbitrantes essesecundum propositam methodum posse cognoscerequoquomodo unumquodque illorum.CAPUT II.Ad quotutilis dialeclica diaserendique disciplina.Consequensautemeritexiis quaedictasuntdiceread quot et qus utile sit hoc negotium.Est autem adtria, ad exercitationes,ad colloquia,ad eas quae secundumphilosophiam sunt disciplinas.Quod giturad exercitationem sit utile, ex his perspicuum est,methodum enim habentes.facile depropositio argumentaripoterimus.Ad colloquia vero eo quod multorumannumerantes opiniones, non es extraneissed ex propriis doctrinis sermocinabimur ad eos,transmutantes quidquid non bene videnturmodis dicere.Ad secundum philosophiam autem disciplinas,quod potentes ad utraque dubitare,facileinsingulisintuebimur verum et falsum, praeterea autem adprimaeorum qu»in unaquaquedisciplinasuntprincipia.Namex propriissecundum propositam disciplinamprincipiis impossibile est dicere aliquid deipsis,eo quod prima principia sunt omnium, per eavero (qua3 sunt circa singula) probabilia necesse estde illis transigere. Id autem proprium, maximevepeculiare dialecticae est.nara cum sit inquisiliva, adomnium methodorum principiaviamhabet.Habebimusautem perfecte methodum,quando perinde habebimusacinrhetorica,et medicina, ethujusmodifacultatibus,hocautem exiis quse continguntfacerequee eligimus. Nam neque rhetor omni ex modopersuadebit, nequemedicus sanabit ; sed si ex iisquae contingunt nihil omiserit, sufficienter eum disciplinamhabere dixerimus.AEx quibus eCAPUTIII.q uot disceptalio dialectica constet.Primum igitur considerandum ex quibusest methodus,siquidem sumpserimusad quot, el quae exquibus orationes et de quibus syllogismi, et quo-Dodohisabundemus.habebimussufflcienterpropositum.Suntautemnumero asqualia, et eadem ea exquibus orationes et de quibus syllogismi:flunt enimorationes ex propositionibus;dequibus autem syllogismifiunt,problemata sunt.Omnis autem propositio,et omneproblema, autprnprium autgenus,autaccidensindicat; etenim differentiacum estgeneralis;cum genere ordinanda est.Quoniam autem propriumhocquidem quid est esse signifloat,illud autemnon signjficat,dividatur proprium in utrasquepras-Bdiotas partes, et vocetur illud quod quid erat essesignificat,terminus ; reliquum vero,secundum communemdeipsisassignatam nominationem.nuncupetnrproprium. Manifestum igiturex iisquajdictasuntquodsecundumprsesentem divisionem quatuororania accidit fleri, aut propriura, aut terminum,aut genus, aut accidens. Nemo autem nosopineturdicere quod unumquodquehorum seoundum se dictumpropositio vel problema est, sed quod ab hisetproblemataet propositionesiiunt.Differuntautemproblema et propositio modo, nam cum sic dicitur :putasneanimalgressibilebipes?diffinitioesthominiet putasne animalgenusesthominis? propositiofit.Si autem utrum animal gressibilebipes deflnitio esthominis, an non, problemaflt.Similiter autem etinrt aliis. Quare merito aequalia numero probleraata etpropositiones sunt, nam ab omni propositione problemaefflcies, mutans modum.CAPUT IV.De termino, proprio, genere, et accidente.Dicendum autem quid terminus,quid proprium,quid genus,quid accidens.Estautem terminus quidemoratio quid erat esse signiflcans. Assignaturautem autoratiopro uomine,autoratiopro oratione;possibile est enim et eorum qus sub ratione signiflcanturquaedam definiri.Quiounqueautem quolibetmodo nomine assignationem faciunt, manifestumquoniam non assignantii rei deflnitionera, eo quodomnis definitio oratio quaedam est,accommodatumtamen termino,ethujusmodi ponendum est,utquodhonestum est,decens.Similiter autemetutrumidem" sensus,et disciplina vel diversum;etenim circa diffinitiones,utrumidem,vel diversum,plurima fit immoratio.Simplioiter autem accomodato terminoomnia dicantur qucB subeadem disciplina cum deflnitionibuscontinentur.Quodautemomniaqusenuncdictasunt bujusmodi sunt,manifestum ex his. Potentesenim quod idem et quod diversum disputare,eodem modo et ad definitiones argumentari facilepoterimus; nam ostendentes quod non idem est, interimenteserimusdefinitionem:nontamen convertiturquod nunc diclum est,non enim sufflciens estad astruendum definitionem ostendere idem esse,attamen ad destruendum sufficiens est ostendere

913 TOPICORUM ARIST0TELI8 INTERPRETATIO. 914simplioiter, aliquando, vel ad aliquid dicetur, namex dextris quidem esse, aliquando proprium est.Bipes autem ad aliquid proprium est dictum, ut hominiad equum et canem. Quod auiem eorum quaequod noa idem est. Proprium autem est quod non A. et genus, et accidens omnia dicuntur, et ad definiindicatquid est esse, soli auteminest, etconversim tiones conveniet dici. Ostendentes enim quoniampraedicatur de re ut proprium est hominis grammatieesesse susceptivum. Nam sl homo est, et grammaticessusceptibilisnon ei soli inest quodest sub delinitione*(quemadmodumet in propri»), aut quoniam non genus quodest, si grammatices suscepti-assignatum est in definitione, aut quoniam nonvum est, et homo est. Nemo enim proprium dicit inest, aliquid eorum quae in definitione dicta suntquod contingit alii inesse, ut homini dormire, ne (quod quidemetinaccidente dici potest), interimentesquidem si forsitan per aliquod tempus inest aoli. Sierimus definitionem. Quare secundura prius as-autem forte dicatur aliquid lalium proprium,non signatam ralionem, omnia erunt quodammodo definitioniaccommodanda quse numerata sunt. Sed nonpropterhoc unamin omnibus universalem methodumqucerendum, neque enim facile invenire hancest, et si inveniatur, omnino obscura et insuaviscontingunt aliiinesse nullum conversim praedicatur,manifestum est ; non enira necessarium estsi quidplane fuerit ad propositum negotium. Propria veroin unoquoque determinatorum generum assignatadormit, hominem esse. Genus autem est, quod de ^ methodo, facile ex iis quae circa unumquodque propluribuset differentibus specie in eoquod quid est pria sunt decursus propositi fleri possit. Quare uni-praedicatur. In eo quod quid estpraedicari ea dicuntur,quaecunque convenit eum quiinterrogatus estreddere quid est quod propositum est, quemadmodumde homine, convenileum qui interrogatus estquid id estquod propositum est, dicere quod animal.Generi autem accomraodatum est utrum ineodem genere aliud alii, an in ultero sit. Nam ethujusraodi sub eadem methodo cadit cum genere ;disputantes enim quod animal genus hominis similiteret bonus, disputantes erimus quoniam haec ineodem sunt genere.sit autem alteriusquidemostendamusquod genus est,alterius autera quod non est,disputantes erimus quoniam non in eodem generehcEC sunt. Accidens autera estquod nihil horum est.versaliterfigura quidem(quemadmodumdictum estprius) dividendum e^t, reliquorum autem ea qusmaxime suntsingulis peculiaria, annectendum ; deflnitioniet generi accomodata ea nuncupantes,peneautemadjunctasunt quaedicta suntad singula.GAPUT VI.De eodem.Primumautemomniumdeeodemdeterminandumquoties dicitur. Videbitur autem idem ut figuralitersit sumere,lripliciterdividi.Numeroenim, aut specie,aut genere, idem solemus appellare. NumeroquiJem, quorum nomina plura, res autem una, ut'induraentum etvestis. Specie autem quae oum sinteidem, et non inesse. Similiter autem et album,nam et eidem nihil prohibet quandoque album,quandoque non album esse. Est autem accidentisdeflnitionura secunda melior : nam cumdiciturprima,necessarium est si debet quisintelligere, praescirequid est terminus, et genus, et propriura ;secunda autem perfecta est ad cognoscendum (quidest quod dicitur) per se. Anneclantur autem accidentiet quae ad se invicem sunt comparationes quolibetmodo ab accidente dictae, ut utrum honestura,an quod confert, expetibilius, etutrum quae est secundumvirtutem, an quae secundum voluptatemsuavior vita, et si quid aliud similiter his est di- Ddiscat; saepe enim praecipientes nomine vocare aliquemsedentium,transsumimus,quandoforteisnonctum, in omnibus enim talibus utri magispraedicatumacoidit, quaestio fit. IManifestum est autem exhis quoniam accidens nihil prohibet, et quando, etadaliquid propriumfieri,utsederecumsit acoldens,quando quis solus sedet, tunc aliquando propriumerit ; solo vero sedente,ad non sedentes proprium :quareetad aliquid,et aliquando nihil prohibet accidensproprium fieri, simpliciter autem propriumnon erit.CAPUT V.Quod cxtera prxdicata aliquid claudanl eorum quaedefinitio conlinet.Non iateat autem nos quoniam quse ad proprium,nequedefinitio,ncque propriura, nequegenus,inest C plura, indifferentia sunt secundum speciem, ut homohomini, equus equo ; nam hujusmodi specie di-; ct quod contingit inesse cuivis uni etautem rei'eidem,etnon inesse,utsedere contingitinesse alicuicuntur, quaecunquesubeademspeciesunt. Similiteraulem et genere eadem, quscunque sub eodem genoresunt, ut equus homini. Videbitur autem ab eodemfonte aqua,quaeeadem dicitur.baberealiquamdifferentiam praeter dictosmodos.Non tamen,sedethujusmodi in eodem ordinetur iis quae secundumunam speoiemquoquomododictasunt:omnia animtalia cognata et afflnia sibi invicem videntur esse :nam omnis aqua omni aquas eadem specie dicitur,eo quodhabeat quamdam similitudinem ;ab eodemautem fonte aqua qu3s eadem dicitur nullo alio differt,quam eo quod vehementior sitsimilitudo : quarenon separamus idem ab iis qus secundum unamspeciem quoquo modo dicuntur. Maxime autem indubitanterquodunum estnumero,idemub omnibusvidctur dici. Soletautem ethoc assignari multipliciter,propriissime autem et primo, quando nominevel termino idem assignatum fuerit,ut vestis indumento,et animalgressibilebipeshomini.Secundumautem, quando proprio, ut disciplinae susceptibilishomini, etquod naturasursura ferturigni.Tertiumvero, quando ab accidente, ut sedens, vel musicumSocrati, omnia enim haec unum numero volunt signiflcare.Quod autem verum sit quod nunc dictumest.extranssumentibusnuncupationesmaximequis

915 AN. MANL. SSV. BOETII 016intelligitcui preeceptum facimus, tanquam ab acoi- A.dente ipso magis intelligente, et jubemus sedentemvel disputantem vocare ad nos, manifestum quoduteumdem opinantes, et secundum nomen, et se-cundumaccidenBsigniricare.Ergoidem^quemadmo-dum dictum est, tripliciter dividatur.CAPUT VII.Omnem disputationem dialecticamesseextermino,proprio,genere, aul accidente, et ubi illa reperianlur.Quoniam autem ex priuB dictissunt orationes, etper hffic et ad hesc una quldem fidesest per inductionem.Sienimquisconsidereiunamquamquepropo8itionumetproblematum,apparebitautatermino,aut a proprio, aut a genere, aut ab acoidente facta.Aliaautom fldes per syllogismum.Necesse est enimornne quod de aliquo praedicatur, aut conversim de pre praedicari, aut non ; et si conversim praedicalur,terminuserlt, vel proprium. Nam si signifloat quidest esse, est terminus ; si autem non signiflcet, proprium.Hoc enim erat proprium, quod oonversimprsedicalur, non significans quid est esse. Si autemnon convorsim prtodicatur de re, aut ex iis quae iadefinitionis subjeoti dicuntur, est, aut non, et si estexiisqu8eindefinitionediountur,autgenus,autdifl'erentiaerit, eo quod definitio ex genere et difTBrentiisin uno praedicamentorum horum erit,nam omnes abhis propositiones, aut quid est, aut quale est, autquantum,aut aliorum aliquod prasdicamentorum significant.Manifestum est autem exeisdemquoniamquodquidestsignificansquandoquequidemsubstantiamsifjnificat, quandoque autem quale,quandoqueveroaliquodaliorumpraedioamentorum ; namquandc,posito homine, dixerit quod positum esthominemesse, vel animal, et quid est dicit et signiflcatsubstantiam ;quando,colorealboposito,dixeritquodpositum est album esse, vei colorem, quid est dicit,et quale signiflcal. Similiter autem et si, cubitalimagnitudine posita, dixerit quod positum est cubitiilemesse magnitudinem, el quid est dicitet quantumsigniflcat. Similiter autem et in aliis. Unumquodqueenimtalium sive idem de eodem dicatur,sivegenus dehoc, quidestsigniflcat ;quanHoautemde alio, nonquid est significat, sed quantum,autquale, aut aliquodaliorum praedicamentorum. Quarede quibus sunt disputationes, et exquibus, haecet tantasunt.Quomodo autem sumemus,et per quaecopioso erimus, post haec dicendum.CAPUT VIII.De propositione dialectica.Primum igitur determinetur quid est propositiodialectioa, et quid prohlema dialecticum. Non enimomnempropositionen ,nec omne problema dialecticumponendum. Nullus enim ofTeret, qui mentemhabeat, quod nuili videtHr,nec proponetquod omnibusest manifestum, vel plurimis: nam hfficquideranon habent dubitationem, illa autem nemo ponet.Est aulom propositio dialectica interrogatio probabilisaut omnibus, aut plurimis,aut sapientibus,ethis vel omnibus, vel plurimis, vel maxime familiaribusuon inopinabilis.Ponetenim aliquis quod videtursapientibus,nisiid coDtrariumsitmultorumopinionibus.Sunt autem propositiones dialeotioae, etea quae probalibus sunt similia, el contraria iisquaevidenturesse proliitbiliasecundum contradictionemprotensa,etqufficunqueopiniones suntsecundumartcsinventas. Si enim probabileest eadem esseoontrariorumdisciplinam,etsensumeumdemesee contrariorumprobabile apparebit, et si unam numerogramraatioenesse,ettibioinariamunam;siautempluresgrammaticas, el plures tibicinarias, omnia enimsimiliaetcognatahfflcvidenturesse.Similiterautemetea quiE probabilibus sunt contrariaseoundum contradiotionemprotensa probabilia videntur. Si enimprobabile est quod oportet amicis benefacere, etquod non oportet amicis maleface probabile estest. Si vero ex iis non est qu£e in deflnitione dicuntur,palam est quoniam accidens erit, nam accidensest autom contrarium quidem quod oportet malefaoereamici8,sccundumcontradiotionemaulem quoddioebaturquod nequelerminus,neque genus,neque non oportet amiois malefacere. Similiter autem etproprium, inost autem rei. Post hasc autem oportetdeterminaregenerapraedicamentoruminquibussuntsi op(jrtet amicis bonefacere, iriimicis non oporlet;estautera etboosecundum contradiclionem oontrariorum,nam oontrarium est quod oportet inimioiadictffi quatuor differentiae. Sunt haec autem numero ndeoem, quod est, quantum, quale, ad aliquid, ubi, benefaoere. Sirailiter autem et in aliis. Probabilequando, situm ease, habere, facere, pati. Semper autemetinsimilitudineapparetetiamcontrarium deenira accidens, et genus, et proprium, et definitio contrario, utsi oportet amicis benefacere, et inimioisoportet male, apparebitet oontrarium hoc quodest amiois benefaoere, et quod iniraiois male.Utrumautem seoundum veritatem sehabeat, vel non, in iisquae de oontrario dicentur ostendetur. Palam autemquoniam et quseounque opiniones secundura artessunt, dialeoticas propositiones sunt.Ponetenira aliquisea quee videntur iis qui in eis probati sunt, utdehisquidemquaeingeometria,ut geometer, deillisautem quse in medioina, ut medious.CAPUT IX.De problemale dialeclico et posiiione dialeclica,Problema autemdialecticum est speculatio intendensvel ad electionem, et fugam, vel ad veritatemet soienliam, aut per se, aut ut adrainiculans ad aliquidaliud talium, de quo aut neutro modo opinantur,autcontrarie plerique sapienlibus, aut sapientesplerisqup, aut utrisque iidem eisdem.. Quaedamenimproblematumutileestsoiretantumeligendum,vel fugiendum, ut utrum voluplas sit eligenda, annon.Qus3dam|autem ad soiendum tantum,ututruinmundus «ternus sit, an non. Quaedam vero ipsa persequidemadneutrumhorum,adminiculantiaautemsunt ad aliqua talium. Pleraque enira ipsa quideraper se non volumus cognoscere, sed aliorum gratia,ut per illa aliud quidpiam cognoscamus. Sunt autera

917 TOPICORUM ARI8T0TELIS INTBRPRETATIO. 918problemata et de quibus contrarii sunt syllogismi: Adubitationem enim habentutrum sio se habcntannon sio, eoquod utrisque sunt rationessuasibiles.Etdequibus rationem noQ habemus, cum sintraagna,diffioilearbitrantesessepropterquodassignare;ut utrum mundus sit aeternus, an non, nam hujuamodiquiBret aliquis. Problemata ergo et propositionea(ul dictum est) derrainata sint. Positio estopinio admirabilis alicujus familiarium secundomphilosophiam,utquodnonestcontradicere,quemadmodumdixit Antisthenes, et quod omnia moventur,secundum Heraclitum, aut quod unum est ens,quemadmodum IVIelissus dixit(nam dequoviscon-CAPUT XI.De instrumentis quibus syllogismorum copum nobisad disserendiim suppeditanius.Instrumenta autem perquaa abundemus syllogismissunt quatuor. Unum quidem, propositiones sumere.Secundum autera, quotupliciter unumquodquediciturposse distinguere. Tertium, differentiasinvenire. Quartum autem, similitudinis consideratio.Sunt autem el modo quoiiam etiam tria horumpropusitiones. Est enim unumquodque eorumpropositionem facere, ut quod eligendum est honestum,vel delectabile, vel utiie, et quod differtsensus a disciplina, eo quod amiltenti eam possibiletraria opinionibusproferenle curam habere stultumest rursum sumcre, illum autem impossibile.est), aut de quibus orationem habemuscontrariam Etquoniam similiter se habetsalubre ad sanitalem,opinionibus, ut quoniam non omne quod est, vel fa- gel habile ad Lonam habitudinem. Est autem primactumestjvel asternum,quemadmodumsophistee dicunt.propositioab iis quse multipliciter dicuntur,secunctum,Nam musicum, grammaticum esse, neque fadaa differentiis, tertia vero a similibus.neque esseaeternum. Hocenim etsialicuinonCAPUT XII.videatur, videbitur utique eo quod rationem habeatDe sumptione propositionum.Buasibilem. Estigitur et positio quidem problema,non autemomne problema positio,eoquodqu8edamproblematum taliasunt,dequibus neutroraotloopinamur.Quod autem est positio problema manifestumest : necesse est enim ex iis quae dic(a sunt,aut plures sapientibuscirca positionera dubitare,aut utroslibet sibimet, eo quod opinio qusedam admirandaposilioest. Pene autem nunc omnia dialeoticaproblematapositionesvacantur.Differataulemnihil quomodolibet dictum : non enim nomen effingerevolentes divisimus sio ea, sed utnonlateantnoSjCuni quasdameorum suntdifferentiae. Nonopor^let autem omne problema, nec omnem positionemconsiderare,sedquara dubitabit aliqui» eorum, quiratione egent, et non pcena vel sensu. Nam qui dubitantutrum oportealdeoshonorare,etparentes diligere,an non, pcenaindigent ;qui vero utruranixalba an non,sensu. Neque vero quorum propinquaest demonstralio, neque quorum valde lorge: narailla quidem non habent dubitationem, hsecauteramagis quam secundum falcultatem exercitalivam.Ergo propositiones quidem eligendum quotquotraodis determinatum est in propositione, aut omniumopinionesproponenti,aut plurium aut sapientum,et horum vel omnium, velplurimorum, vel notissimorum.Autetiam contrarias apparentibus, etquaecunqueopinionessecundumartemsuntiKtoportetprotenderecontrariasapparentibusprobabilibus,secundumcontradictionem, quemadmodum dictumest prius. Utile autera etfacere eas in eligendononsolum quae sunt probabiles, sed et sirailes eis, utquod contrariorum idem est sensua, nam et scientiacontrariorumesteadem.Elquod videraussuscipientesaliquid,non emittentes, namet in aliis sensibussic est, nam et audimus suscipientes aliquid, nonemittentes, et olfacimus eodem raodo, similiter autemet in aliis.Amplius:quffiounqueinomnibu9veIplurirais videntur, sumendum ut principium et apparentempositionem, nam ponunt qui non conspiciunt,inaliquo non sichabel. Eligere autem oportetet ex scriptis disceptationibus. Descriptionesautemfacere in unoquoque genere supponentes seorsum(ut de bono,'aut de animali, et de bono omni) incipientemaCAPUT X.quid est. Adnotare autem etsingulorumDe speciebusopiniones, ut quod Erapedooles quatuor dixitelementacorporum esse. Ponet enimaliquis quod abdisserendi , dialect icxque dispuiationis.aliquo probato dictura est. Sunt autern (ut figurali-Determinatis autem his, oportet dividere quot " ter sit coraplecti) propositionura et problematumdialecticarum disputationum sunt speoies. Estautempnrtes tres ; nam aliffi sunt morales propositiones,inductio quidem haec, illa autera syllogismus. alise naturales, alise rationales. Morales quidembu-Et syllogisraus quidem quid est, dictum est prius. jusmodi, ut utrum oporteat parenlibus raagis an le-Inductio vero esta singularibus ad universalia accessio,ut si est gubernator eruditus, optimus, elauriga, et omnis qui est erudilus in unoquoque,optimus. Est autem inductio verisimilior, et clarioretsecundum sensum notior, et pluribus communissyllogismus aulem valentior, et ad contradicentesefficacior. Ergo genera de quibus disputationes,et ex quibus, quemadmodura anle dictumest, determinata sint.gibus obedire, si dissentiant. Rationales vero, ututrum contrariorumeademdisciplina, annon. Naturalesautem,ut utrummundussitseternus, necne.Similiter autem et probleraata. At vero quales sintsingulaj earum quse dictse sunt, deflnitione quidemnon facile assignare est de ipsis. Est aulem ea(qu8eper inductionem est) assuetudine tentandum cognoscereunamquamqueearum,secundumpreedictaexempla consideranti. Ad philoeophiam igitur, se-

919 AN. MANL. SEV. EOETIIcuniium veritatem de his negotiandum, dialcctico A corporalem actum, nihil;manifeatumergo quoniamautem modo ad opinionem. Sumendaj autemquam amare aequivocum. Praeterea in mediis, Sihuicquidemmaximeuniversales propositiones omnes,et una Taciendamults,utquodest aliquid medium, illi autem nihil, autsioppositorum eadem disciplina,utrisque quidem est, non idem autem, ut clari etdeinde quod contrariorum et quod et aliquid. obscuri , in colorihus quidem aliquid est mcdium,Eodem modoet ipsse rursum dividendee, quousque fuscum, in voce^' autem nihil, aut si forte raucum.,contingere potest divisio, ut quod boni, et mali.etquemadmodum quidam dicuntraucam voeemmedium esse, quare aequivocum clarum, similiteralbi, et nigri, et frigidi, et oalidi ;similiter autemet in aliis. Depropositionibus igitur sufficiantprce-et obscurum. Insuper si horum quidempluradicta.media, illorum autemunum, ut in claro et obscuro.CAPUT XIII.Nam incoloribusplura media,in voce autem unum,De multiplicis distinctione.raucum. Rursum in eo quod secundum contradictionemIpsum autem quotupliciter negotiandum est, nonoppocitur.considerandumsimultipliciterdici-solum quaecunque dicuntur secundum alium modum,sedettur. Nam si hoc multipliciter dicitur, et quodhuicrationes eorum tentandum assignare,ut opponitur multiplioiterdicetur. Ut noa videremultur.non solum quod bonum alio quidem modo dioitur g tipliciter dicitur, unum quidem non habere visuni,justitiaet fortitudo, habile autem et salubre, sed alterum autemnon operarivisu. Si autemhocmultipliciterdicitur,quodetillaquidemeoquodipsaqualiaquffidamsunt,necessariumest etvidere multipli-h£ec autem eo quod effectiva alicujus,et non eoquod citer dici : utrique enim non videre opponitur, ut eiqualia qusdam sunt ;similiter autem et in aliis. quidem quodest non habere visura, hahere ; illiautomUtrum autem multipliciter, aut uno modo speciequod non est operarivisu, operari. Ampliusindicitur, per haec considerandura. Primum quidem hisquKsecundum privationem ethahitum dicunturin contrario perspiciendum si multipliciter dicitur,perapiciendum. Si enim alterum mulliplicithrdici-sive specie, sive nomine dissonet. Quaedam tur, Blreliquumutsiaensibilemultipliciterdiciturenim statim et nominibus alia sunt, ut acuto invoce contrarium est grave, in magnitudine autemobtusum ;patet igitur quod contrarium acutomultipliciter dicitur, si autem Jhoc, et acutum.Nam secundum utrumque horum aliud erat contrarium,non enim idem acutum erit obluso etgravi contrarium ; utriqne autem acutum contrarium.Rursumgraviinvocequidemcontrariumacutum,magnitudine autem leve ;quare multiplicitergravedicitur,eo quod etcontrarium.Similiterautemet pulchro,ei quidem quodinanimali turpe, eiveroquod est in domo, perniciosum; quare sequivocumpulchrum. In quibusdan aulem nominibus quidemnullo modo dissonat, specie autem manifesta in eisstatim differentia est, ut in claro et obscuro ; voxenimclara et obscura dicitur. Similiterautemetcolor.Ergonominibusquidem nihil dissonanl.specieautem manifestain eis statim differentia est ; nonenim similiteret color clarus dicitur, et vox clara.Manifestum aulem id est et per sensum, nam eorumquaeeademsuntspecie,idemsensus;at clarumquodin voce et in colore non eodem sensu judicamus,sed hoc quidem visu,illud autem'auditu.Similiterautem et acutumetobtusuminhumoribus et ir magnitudinibus,sed hoc quidem tactu, illud autemgustu. Namnequehaecdissonant nominibus,nequein seipsis, neque in contrariis, obtusura enim estcontrariumutrique. Ampliussi huicquidem estaliquidcontrarium, illi autem simplioiter nihil, uteiquae est a potu delectalioni, ea quce est a siti tristitia,contrarium ; ei autem quae est ab eo quod estconsiderare quod diameter est costae incommensurabilis,nihil. Quaremultipliciterdelectatiodicitur.Et ei quidem quae est aecundum mentem amare,odire contrarium est ; ei autem quae est secundumet secundum aniraam etcorpus, et insensibilemultipliciterdicetur et secundum animam et corpus.Quod autem secundumprivationein et habitumopponunturquaedictasunt.manifestum, eoquodnatasintutrumquesensumhahereanimalia,etsecundumanimum et secundum corpus. Amplius autem incasibus considerandum. Nam si juste multipliciterdicitur, etjustum multipliciter dicetur, secundumutrumque enim justorum est justum, utsijustedicituret secundum sui cognitionem judicare et utoportet, similiter et juatum. Eodem autem modo etsi salubre multipliciter dicitur, et salubritermultipliciterdlcetur, ut si salubre dicitur hoc quidem sanitatiseffectivum, illud autem conservativum, quoddamvero signiflcativum, et salubriter vel effective,vel conservative, vel signiflcative dicetur. Similiterautem et in aliis quando ipsum multipliciter dictumfuerit, et casus ab eo multipliciter dicetur ; et si casus,etipsum. Consideranda autem etgenera secundumnomen praedicationum, si eajdem sint nomiuibus.Nam si non eaedem, manifeslum est quoniamEequivooumest quod dioitur, ut bonumin cibisquidemeffectivum est voluptatis, in ir.edicina autemeffectivum sanilatis, in animavero qualem esse, utcaatara,vel fortem, veljustam. Similiter autem etinhomine ;aliquoties autem etquando ut in temporebonum (bonumenim diciturin tempore),plerumqueautemquantuminmediocri(diciturenimetmediocrebonum) ;quareaBquivocumbonum.Similiter auteraet candidum, in corpore quidem color, in voceautembene audile. Similiter. autem et acutum, nonenim similiter idem in omnibus dicitur. Nam voxacula quidem velox (sicut dicunt, qui secundum numeroaharmonici sunt), angulus autem acutus, quiminor est recto, gladius vero qui estanguli acuti.

921 TOPICORUM ARI8T0TEL1S INTERPRETATIO. 922Gonsideranda etiara et genera eorum quse sunt sub A, tet si eorum qua sub eodem sunt nomine, boo quieodemnomine, si diversaetnon subalterna sunt.ulequus, hoc aulem animal, et hoovas. Diversaenimdem species esl, illud autem differentia, ut clarum,quod in corporequidem,speciescoloris;quod autemquK secundum nomen est horuin ratio,ii nam hoc in vooe, differentia. Differt enim vox avoce eo quodquideraaniraal,quid significat, illud vero vas, quale clarasit. Deeo igitur quod multipliciterdicitur,perquid. Si autem subalterna sintgenera, non necessariumdiversas esse rationes, ut corvi animal, et aviagenus est;quando aulem corvum,dicimu3 autem esseetanimal,quiddicimuseunidemesse ;quareutraquegenera de eodem prsdicatur. Similiter autem etquando animal volatile bipes oorvum dicimus, avemdioimus eumdem esse, et sic ergo utraquegenera denifestum quoniam et propositum. Utile autem addefmitionem inspicere quae de composito Gt, ut candidicorporisetcandidae vocis, nam sublato proprio,eamdera rationem oportet relinqui. Hoc autem nonaocidit in cequivocis, ut in iis qu» nunc dicta sunt,nam hoc quidem erit corpus habens talem colorem,illud autem vox bene audibilis. Sublato igitur corpore,et voce, non idem in utraque relinquitur, athaec et hujusmodi perspiciendum.CAPUT XIV.De differenliarum invernione,similium consideralione,et ulilitalibus inslrumenlorum.Differentiasautem inipsisgeneribusad seinvicemperspiciendum, ut quo differt justitia a fortitudine,corvo praedicantur, elratio eorum. In non subalternisgeneribuset prudentia a temperantia : heec enim omniaex eo-nonaccidithoc;nequeenimquandovas dem genere sunt ex virtute. Et ex alioad aliud, utdicimus, aniaial dicimus, nequequandoanimal vas. in iis quas non nimium differunt, ut in quo differtConsideraniJumautemnon solumsi in proposito di- t. sensus asoientia;nam in iis quae multum differunt,vcrsa sunt genera, et non subalterna, sed et in con manifestae sunt omnino differentiae. Similitudinemtrario. fc.ienimcontrarium raultipliciterdicitur, ma-autem considerandum in iis quK suntin diversis generibus,ut sicut alterum ail alterum quidem, sicaliud ad aliud, ut sicut scientia ad scibile, sic sensusadsensibile ; etut alteruminaltero aliquo, sic aliudin alio, ut quemadmodum visus in oculo, mens inanima.etut tranquillitas in mari, serenitas in aere,utrumqueenim quies.Maxime autem iniisquffimultumdistant exercerioportet, facileenimin reliquispoterimus similia inspicere. Considerandum autemoportetsi univoc.uDi6ssetcandidum,quodinutraque et ea quae sub eodem sunt genere, si quid inestdicitur esseidem. Saepeautem et inipsis dofmitionibusomnibus idem, ut homini, et equo, et cani : nam silalet assequens aequivocum, quapropter et in inestaliquid eis idem in eo sunt similia. Utile autemdelinitioneconsiderandum.Utsiquissignificativumvel effectivum sanitatis quod moderate se habet adipsum quidem, quod quotupliciter, dicilur, considerasseaddi'iuoiditatem;maximeautemquissciet quidsanitatem dicat esse, non refutandum ; sed inspi- ^ ponatur, manifesto facto quotupliciterdicitur.Etadciendumquidmoderatequidemsecundumutrumque fieri secundum rem eamdem, etnon ad nomen syllogismosdixil, ut sihoc quidem talesignificat ut facerc sanitatem,illud autem tale ut signiflcare qualis quidemsit habitus. AdhuCiSiinon oomparabilia sunt secundum: sieniminraanifestumsit quotupliciterdi-citur, contingit non ad idemetiamqui respondetetqui interrogat ferre inlellectum ;manifestato autemmagis, et minus, vel sirailiter, ut clara vox, quotupliciter diciiur, et ad quid ferens ponat, ridicitur,clara vestis, et acutus bumor, et acuta vox : hKC culus videbitur interrogans esse, si non ad hoc sermonemenim nequesimiliter dicunturclaravel acuta,nequ9magisalterum :quareaequivocum clarum etacutum,nam univocum omne comparabile, aut enim sirailiterdicetur aut magis alterum. Quoniam autemdiversorumgenerum,faciat. Ulile etiam, et ut non falsa rationedecipiamur, sed decipiamus potius : nam scientesquotupliciterdicitur,nonallucinabimur,sedsciemussi non ad idem sermonem faciat is qui interrogat, etetnon subalternatim positorum ipsi interrogantea poterimus apparentiratiocinationediversa speoies sunt et diflerentiae, ut animalis et fallere, nisi isquirespondet agnoscat quotuplicitersuientise (diversa; enim horum differentiae), consideraudumdicitur. Hoc non in omnibus semper possibile, sedsi qu* sub eodem sunt nomine di quando fuerint eorum quae multipliciter dicuntur,versorum generum, et non subalternorum diver- D aliaquidem vera,aliaautem falsa.Estautem propriesae differenti» sint, ut acutum vocis et magnitunonconveniens.modus hic dialecticae, quare omninodinis ; differt enim vox a voce eo quod acuta sit,similiteret magnitudo a magnitudine: quareaiquivocumacutum, diversorum enim generum, et nonsubalternorum divcrsae differentiae sunt. Rursura sieorumdem quae sunt sub eodem nomine diversoedifferentiae sunt, ut coloris qui est in corporibus etin melodiis. Nam ejus qui est in corporibus congregativumet disgregativum visus, ejus vero qui inmelodiis non eaedem differentiae ;quare aequivoeumcoIor,nameorumdera eaedera dififerentiae. Amplius,quoniamspeciesnuliusestdifferentiainspicereopor-vilanda dialecticishujusmodi ad nomen disputatio,nisi quis aliter non possit deproposito disserere.Differentias autem invenireutile,et ad syllogismosde eodem, et diverso, et ad cognoscendum quid estunuraquodque.Quodautemadsyllogismosdeeodemet diverso utile, manifestum : invenientes enimdifferentiampropositorum quamlihet,ostendenteserimusquoniam non idem. Ad cognoscendum autemquidestunumquodque,eoquodpropriamsubstanti2acujusquerationem,iisqu«(circaunumquodquesunt)accommodatis differentiissepararesolemus. Simili-

923 AN. MANL. SEV. BOETII 924tudinis autem consideratio utilis est ad inductivasrationes, et ad syllogismos ex suppositione, et adassignationem definitionum. Ad inductivas quidemrationes, eo quod ciroa aingula in similibus inductioneunivorsale existimamus inducere, non enimfaBileestinducereignorantessimilia.Adsyllagismosez suppositione, eo quod probabile est quemadmodumin uno similium se habet, sic et in reliquis.Quaread quodounqueeorumfacultatem habebimusdisputandi, profitebimur quemadmodum in bis sehabet, sic et in proposito habere. Id enim ostendentes,et propositum ex suppositione ostendenteserimus : supponentes enimquomodoin hissehabet,A. niemus propositum) collocare, nam communiumquod maxime in eo quod quid prsdicatur' genuserit.Similiter aulem et in multum distantibus utilisad defloitiones similitudinis consideratio, ut quodidem tranquillitas in mari, et serenitas in aere,utrumqueenimquieg, etquoniam punctum inlinea,et unitas in numero, ulrumque enim principium.Quarecommuneinomnibusgenusassignantes, arbitrabiturnon extranee definire. Pene autem et deflnientessic solent assignare, nam et unitatemprincipiura numeri dicunt esse ; et punctum principiumlinese. Manifestum igitur quoniam ad communeutrorumque genus collocant. Instruroentasic et in proposito se habere demonstrationem faciemus.Ad definitionem autem assignationem, eo temad quos utilia suntpraedicta, ii sunt qui dicendiitaque per quas sunt syllogismi, ha;c sunt ; loci au-quod potentes conspicere quid in unoquoque idem, n sunt.non dubitabimus ad quid oporteat genus (cumdefi-LIBER SECUNDUS.CAPUT PRIMUM.De problemalis uuiversalibus et in quibus prxdicatisinesse et esseconvertunlur.Sunt autemproblematum hsecquidemuniversalia,illavero particularia : universalia quidem, ut omnisvoluptas bonum est, et nulla voluptas bonum ;particularia vero, ut aliqua voluptas bonum, etaliqua voluptas non bonura. Sunt autem ad utraquegenera problematum communia universalia, et constructiva,et destructiva. Ostendentes enim quodomniinest, et quod alicui inest ostendentes erimus;similiter autem et si quodnulli inest ostenderimus,et quod non omni inest ostendentes erimus. Primumeigo de universalibus destructivis dicendum,eo quod oommunia sinthujusmodi ad universalia etparticularia, et quia magis positiones atferantin eoquod inest, quam non,disputantesautemdestruant.Est autem ditficillimura converti ab accidentepropriam nomitationem. Nam aliquo modo et nonuniversaliter in solis contingit accidentibus, adefinitioneenim,et proprio,etgenere necessarium estconverti, ut si inest alicui animal gressibile bipesesse, convertentemverum erit dicere, quoniamilludanimal gressibile bipes est. Similiter autem a genere,nam si aniraal inest alicui, animal est. EodemauteTi modo et proprio est ; si enim alicui inest Dgrammatices susceptivum esse, grammatices susceptivumerit. Nam nihil horum conlingit secundumquid inesse, vel non esse, sed simpliciter vel inesse,vel noninesse.In accidentibus autemnihil prohibetsecundum quid inesse, ut albedinem, vel justitiam.Quare nonsufficit ostendere quoniam inest albedo,vel justitia, ad ostendendum quod albus, veljustus est, nam habet dubitationem, quoniamsecundum quid albus, vel justus est : quapropternon necessarium est in accidentibus converti. Determinareautem oportet et peccata quas sunt inproblematibus, nam sunt duo vel in eo quod falsumdicunt, vel in eo quod transgrediuntur positam locutionem.Falsum etenim dicentes, et qui quod noninest inesse alicui dicunt, peccant, et quiextraneisnominibus res appellant (ut Platanum hominem),transgrediuntur positam nominationem.CAPUT II.Loci probleinaium quod quidquam insitvel non insit.Unus aulem locus est inspicere si quid secundumaliquem aliummodum inest, utaccidens assignavit.Peccatur autem maxime id circa genera, utsiquisalbo dicat aocidere colorem esse, non enim albocolorem esse acoidit, sed genus ejus color est.Contingit autem et secundum nominationem determinareeum qui ponit, ut quod acoidit justitiae virtutemesse. Saepe autem et cum non determinet,manifestum quod genus ut acoidens assignavit, utsi quis albedinem colorari dixerit,vel ambulationemmoveri. A nullo enim genere denominative preedicatiode specie dicitur, sed omnia univoce genera despeoiebus praedicantur, nam et nomen et rationemgenerum suscipiunt species;qui igitur coloratumdixit album, neque genus assignavit, quoniamdenominative dixit, neque ut proprium vel utdefinitionero,nam definitioet proprium nulli alii inest':sunt autem colorataet pleraque aliorum, utlignum,lapie, homo, equus. Manifestum igitur quoniam utaocidens assignavit. Alius locus est inspicere eaquibus inesse aut oranibus aut nulli dictum est,etconsiderare secuiidura species, et non in infinilis.Nam transitu magis et in paucioribus consideratio,oportetautem considerare et incipere a primis,deinde consequenler usque ad individua, ut si oppositorumeamdem disciplinara quis dixerit esse,perspiciendum si eorum qnae sunt ad aliquid, etcontrariorum, etquae secundum privationem et habilumetquae secundura oontradictionem dicuntur,eadem fit disciplinaet si in his nondum manifestumest, rursum ea dividendum usque adindividua, ut

925 TOPICORUM ARISTOTBLIS INTERPBETATIO. 926si justi vel injusti, vel dupli vel dimidii, vel coeci- A. inest quodcunque id sit, interimentes erimus omnitatis vel visus, vel esse vel non esse. Nam si inaliquo ostendatur quodnon eadem,interimente3 erimusproblema,similiter autcm et si nulli inest.Isteautefflocusconvertituradconslruendumeldestruendum.Si enim in omnibus videatur cum divisionemproferimus,nihil in pluribus, poslulandum est autemuniversaliterponere,aut instantiam ferrein aliquonon sic esse;nam si neutrum horum faciat,absurdusapparebit, qui non ponet. Alius est, definitionesfacere accidentis, et ejus 'cui accidit, aututriusqne de utroque,aut alterius.deinde considcraresi quid non verumin definitionibusperinde acverum sumptum sit. Ut si est Deum injustitiamfacere, quid injustitiam facere. Si enim nocereinesse;similiterautemet si uni ostenderimus inesse,interimemusnulliinesse.Construentibusautemprascoiifitendumquod cuivis inest omni inest, si verisimilesit postulatum.Non sulficit enim, ad ostendendumquod omni inest, in uno disputasse, ut sihominis anima immortalis est, propter hoc animaomnis immortalis; quare prasconfitendum quod siqusecunque anima immortalis, omnis immortalis.Hoc autem non semper faciendum.sed quando nonfacilepossumuscommunemin omnibusunamrationemdicere, quemadmodum geometer, qiiod triangulusduobus rectis aaquos habet tres angulos. Siautemnon lateatquod multipliciterdioitur divisum,quotupliciterdicilur etinterimendum et construensponte,manifestumquoniam non estDeum injusti- n dum. Ut si dicens est utile, aut honestum, tentiamfacere,non enim oontingit nocere Deum;et si tandum ambo construere, vel intrimere de propo-invidus sit studiosus, quisinvidus,etqu£e invidia.Nam siinvidia est tristitiainapparentiprosperitatealicujus proborum,manifestum est quod studiosusnon est invidus, pravus enim esset;et si indignansinvidus.quis uterque eorum; sic enim manifestumerit utrum verum an falsum. sit,quod dictum est,utsiinvidus quidem sit qui tristatur in bonorum prosperitatibua^indignansautem qui in malorum pro-manifcstumfit. AmpliuSjproblemapropositionemsibifacientem instare. Nam instantia erit argumentumad positiooem. Est autera locus hic pene idem eiquoconsiderarequibusinesse.vel omnibus.vel nullidictum est,differt autem modo. Amplius, determinarequae oportet dicere ut plures,et quse non.Utileenim et ad construendum, et ad destruendum, utquod nominationibus quidem res nuncupandum utplures,qua3 autem sunt, taliane, an non talia, nonamplius attendendum ad plures:ut salubre quidemdicendum effectivum sanitatis, ceu plures dicunt.Utrum autem propositumefTectivumsitsanitatis^annon,non amplius ut plures dicendum,sed ut medicus.AmpIius,simultipliciterdicatur,positumautemsed alterum. Hic autem locus convertitur et adconstruendum et ad destruendum,nam construerevolentes ostendemus quoniam alterum inest,si nonambo poterimus: destruentes autem quoniam noninest alterum ostendemus, si ambo non poterimus:verumtamen destruenti quidem nihil oportet ex concessionedisputare, neque si omni, neque si nullidictum sitinesse;nHm siostenderimus quoniamnonsito, ut quod honestum et quod utile, vel quod nequehonestumneque utile.Si autem non contingatutraque, alterum ostendendura,adnotato quod hocquidem est, illud autera non, eadem autem ratio,etiam si plura sint in quae dividitur.Rursum quscunquenon secundum a3quivocationem dicunturmultipliciter,sed alio modo.Ut disciplina una plurium,aut ut finis, aut ejus quod ad finera, ut me-speritatibus trislatur,manife3tLim quod non erit invidusindignans.Sumere autem etpro iis(quaein defltionibusdicina ejusquod samitatem facit.ut quod cibat,autut amborum flnium velutcontrariorumeademdisci-sunt) nominibus definitiones, et non plina (nihil enimmagis finis alterura altero)aut utdesistcre donec ad nolum deventum sit;nam saape sjus quod per se est, et ejus quod per accidens. Utcum tota quidem definitio assignata sit,non manifestumest quod qua3ritur,pro aliquoautera eorumperspquidemquod triangulusduobusrectis sequaleshabet tres angulos,per accidens autem quod squilaterus.quoniamenim acoidit triangulo (quaiindefinitione sunt)nominum definitione dicta, ^aequilaterumtriangulum esse, per hoc cognosciraus quodduobus rectis aequales habet. Si ergo nullo modocontingit eadem esse plurium disciplinam, manifestumquoniiim omnino non contingit esse, aut sialiquo modo contingit,manifestum quod contingit.Dividereautem quotupliciter,utile,utsi voluerimusconstruere:taliapr8estatuendasunt quacunque contingunt,et dividendum in ea tantum quaecunqueutilia siint ad construendum. Si autem destruerequaacunque non conlingunt,reliqua veroomittenda.Id autem facienduminiiscum latuerit quotupliciterdicuntur,et esse hoc quidem hujus aut non esse exeisdera loc'isastruendum,utdisciplinam,hujusquidemaut ut finis, aut eorum quae sunt ad flnem,sit quoniam inest,aul quoniam non inest, alterum D aut ut eorumquEsunt secundumaccidens,velrurmonstrareeorum quoB multipliciter dicuntur,si non sum non esse aliquid secundum aliquem dictorumutraque contingat.Utendum autem in iis quK latent, modorum,eademauteraratio,et indesiderio,etqu£ecunquealia dicunlurplurium.Est enimdesideriumnam si nonlateatmultipliciterdictum instabit,quoniamnon monstralum est id quod ipse dubitabat, hujusaututfinis,ut sanitatis.aututeorum qufesuntad finem,utmedioinaeconnciendae,aututeorum quaeBunt secundum aocidens,utin vino amicum duloe,non quia vinum, sed quia dulce est, nam per sedulce desideratjVinum autera per acoidens.-si enimausterum fit, non amplius desiderat, per accidensergo desiderabat. Utilis autem locus hic et in iisquK suntad aliquid,pene enim talia eaquaead aliquidsunt.AmpliuSjtransferreadevidentius nomen.

927 AN. MANL. SEV. BOETII 928Ut pro exacto in opinione clarum,et pro curiositatecupiditassuperfluarumrerum.evidentiorienirafactoquod diotum est.bene argunaentabilis est positio.Estautem hic locus adutrumqueoommunis,ad construendumetaddestruendum.Adostendendum autemcontraria circaidem inesse,considerandum ingenere.Utsi volumus ostendere quod estcircasensumrectitudo etpeccatum,sentire quidem judicareesl;judicare autem est recte et non recte, et circasensum erit rectitudo et peccatum. Nunc ergo etgenere circa speciem demonstratio fit.nam judicareest genus sentirejqui namque sentit, aliquo modojudicat.Rursura ex specie generi: quascunque enirnspeciei insunt,et generi. Ut si disciplina pravaest,et studiosa, et dispositio prava, et studiosa, namdispositio disciplinffi genus.Primus autem loous falsusestadconstruendum,secundusautem verus;nonenim necessariumqua-cunque generi insunt,etspecieiinesse,nam animal est volatileetquadrupes,liomoautem non.Quaecunque vero speciei insunt, necessarioetgeneri:si enim homo studiosus,et animalstudiosum est. Ad destruendum autem et primusquidem verus, secundus autem falsus, queecunqueenim generi non insunt, neque speciei, quaecunquevero specici non insunt,non necesse est generi noninesse.Quoniamautemnecessariumdequibusgenuspraadicatur, et specierum aliquam prasdicari, etquaecuiiquehabentgenus,veldenominativedicuntura genere,et specierum aliquam habere neoesse est,vel denominativa ab aliqua specierum dici. Ut si dealiquo disciplina praedicatur, et grammatica, velmusica,vel aliqua disciplinarum aliarum prasdicabitur,etsialiquis habet disciplinam,vel denominativea disciplina dicitur, et grammaticam habebit,aut musicam, aut aliquam aliarum disciplinarum,vel denominative ab aliqua earum dicitur,ut grammaticus,velmusicus;si igitur aliquid dictum a generequoquo modo utanimam moveri,consideranduruest secundum aliquam specierum motussicontingit animam moveri, ut augeri, vel minui,vel corrumpi, vel generari, aut quaecunquealine motus species sunt : nam secundumnullam, manifestum est quod non movetur.Hic autera loous communis ad utrumque,etad constru6ndura,etad destruendum, si enim secundumaliquam speciem movetur,perspicuum estquoniammovetur, et si secundum nullam specierum movetur.manifestumquod non movetur.Cum autem facultasnonadsit argumentationisad positionemjntendendumexdefinitionibusautqueesuntproposita»rei, vel qus vidpantur, et si non ab una, etiam apluribus.Facileaniradermientibusargumentarierit,nam ed definiliones facilis argumentatio. Considerandumautem in proposito, quoniam existente necesseest positum esse,aut quid est ex necessitate,si propositum est. Gonstruere quidem volenti quoexi3tentepropositumeritexnecessitate,nam si illudostendatur esse, et propositum ostensum erit, destruereautem volenti quid est si propositum est,A nam si ostenderimus consequens propositum nonesse.interimenles erimus propositum.Amplius, adtempus inspiciendum si alicubi dissonat.Ut siquodnutriturdixerit quis ex necessitale augeri;nutriunturenimsemperanimalia,augenturautemnon semper.Similiter autem et si scire dixerit quis reminisci,hoo enim prsteriti temporis est, illud autempr8esentis,et futuri ;scire enim dicimur praesentia,et futura, ut quoniam erit solis defectus, reminisciautem non contingit aliud quam praeterilum. Amplius,sophisticu3modus ducere ad id ad quod plurimumhabemusargumentorumfacultatem.Hocautemeritquandoquequidemnecessariumquandoqueautemapparens necessarium,quandoque autem nequeapparens neque nece3sarium,necessarium qui-D dem,quando negante eo qui respondct aliquid utiliumad positionem,ad illud rationesfacit,contingitautem id talium esse ad quae oopiosam argumentorumfacultatemhabemus.Similiter autemetquandoinduotionem ad aliquid per positum faciens.interimereconatur, hoo enim interempto, et proposituminterimitur.Apparensautemnecessariumestquandovidetur quidem utilejet accommodumpositioni,nonest autem ad id ad quod fiunt dispulationes, sivenegante eo qui disputationem sustinet, sive ab inductioneprobabili,per positionem adidem factam.,interimere conetur idipsum; reliquum vero quanrionec necessarium est nec apparens ad id ad quodliunt disputationes,etsine causa accidit redarguererespondentem. Oportet autem devitare postremumdictorum modum, omnino enim semolus et extraneusvidetur esse a dialectica.Quare oportetet respondentemnon graviter ferre, sed ponenda quaenon utiliasuntad pnsitionem significare quaeounquenon videantur:Jponit tamen, nam magis perplexosesse ut plurimum contingit eos qui interrogant,quando omnia hujusmodi ab eis posita fuerint, sinon concludunt. Amplius, omnis qui dixit unumquodvis,quodara modo multa dixit, eo quod pluraunicuique ex necessitate consequentia 8unt(ut quihominem dixit esse, et quod animal est dixit, etquod animatum,et quod hipes, et quod mentis, etdisciplinae susceptivum) ;quare quovis uno consequentiuminterempto, interimitur et quod in principioest,cavere autera oportetin hujusmodi difflciliorisassumptionem facere : nam quandoque fa-" cile est consequens interimere.quandoqueid ipsumpropositum.Quibuscunque autem necesseest alterumtantum inesse, vel non inesse.ut homini aegritudinem,velsanitatem.si ad alterum faoile poterimusdisputare quod inesl, vel non inest,et ad reliquumfacile poterimus. Hoc autem convertitur adutrumque. Ostendentes enim quod inest alterum,quod non inest reliquum ostendentes erimus;si autemquod non inest ostendamus, reliquum inesse•ostendentes erimus raanifestum igitur quod adutrumque utilishie locus est.Amplius argumentaritransferendo nomen in orationem,cura longe magisconsentaneumvisumfuerittranssumere quaaiutpo-

929 TOPICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 930vero utrumlibet, si quod ex necessitate est, ut inpluribus ponatur,autquodutinpluribus,exnecessitate,autipsumautcontrariumeiquodestutinpluribussemperdatlocumargumentationis.Nam si quodex necessitate est ut in pluribus ponatur, manifestumquoniamnonomnidicitinesse,cuminsitomni;quare peccavit, sive quod ut in pluribus diciturnilur nomen. Ut magnanimum Don fortem (utponi- A secundum superabundantiam. lUud autem secuntur)sedmagnumanimumhabentem^quemadmodum dum defectum diotum sit.Namsuperabundantiafugiendorumvideturesse, sirailiter autem etdefectus.fidentera, bona sperantem. Similiter autem et ingeniosum,cujusfuerit genius studiosus. QuemadmodumXenocrates inquit ingeniosum eum esse qui nam id quod est amicis benefacere, ei quod est ami-Reliqua vero quatuoromnia faciuntcontrarieiatem,animara sortitus est studiosam,ipsam enim unicuiqueessegenium.QuoniaraautemrerumaliaBquiderasunt ex necessitate, aliae autem utin pluribus, aliaBcis male contrarium, nara a contrario more sunt,et illudquidemeligendum, boc autemspernendum.Similiterautem et in aliis. Nam in unaquaqueconjugationeunum eligendum et alterum fugiendum,illud quidem boni moris, hocautem pravi. Manifestumigiturex iis quae dicla sunt quod eidem piuracontraria accidunt fieri, nam ei quod est amicisbenefacere, id quod est inimicis benefacere, et idquod est amicis male, contrurium est.Similiter autem et aliorum singulis quibusqueeondem modo considerantibus duo contraria ex necessitate dixit, omni dixit inesse, cum non insitappare-omni : similiter autem et si contrarium ei quod bunt, accipere igitur contrariorum quodcunque eritin pluribus est ex necessitate dixit, semper enim ad positionera utile. Amplius si est aliquid contrariumin paucioribus dicitur contrarium ei quod est ut inaccidenti, considerandum est si inest ei cuipluribus, ut si ut in pluribus pravi homines, boni dictum est accidens inesse. Nam si hoc inest, illudin paucioribus ;quare raulto magis peccavit, si bonosnon erit, impossibile enim simul contraria eidemex necessitate dixil esse : similiter autem el siquodutrumlibetestexnecessitatedixit,velutinpiuribua,nequeenim ex necessltate utrumlibet, nequeinesse. Autsiquid tale dictum est de aliquo, quodcum sit necesse est contraria inesse, ut si ideas innobis quis dixeritesse. Nam et moveri et quiescereut in pluribus ; contingit autem et si non determi-easdem accidet, et etiam sensibiles et insensibilesnans dixerit utrum ut in pluribus, an ex necessitate esse. Nam videntur ideas quiescere, immobiles etdixit, si autem res ut in pluribus, disputare ut exnecessitate is dixerit. Ut «i pravos exhaireditandosdixit esse, non determinans.tanquam ex necessitateinlelligibiles esse iis qui ponunt ideas esse Attamencum sint in nobis, impossibile est immobiles esse.Nam motis nobis, necessarium est et quae in nobisis dixerit, disputare. Araplius,etsi idem sibi accidenssuntomniasimulmoveri.Manifestumautemquoniamposuerit ut alterum, eo quod alterum sit no-et sensibiles, si in nobis sunt, nam per sensum quimen.Quemadmodum Prodicus dividebatvoluptates ^ circa visum est eam quae in unoquoque est formamin gaudium, et jucunditatem, et laetitiam, haec enim cognoscimus. Rursum si positura est accidens cuiomnia ejusdem (id est voluptatis) nomina sunt; si estaliquidcontrarium,considerandumsietcontrariiergo aliquis gaudere ei quod est laetari ponat accidere,idem utique sibi dicet accidere.CAPUT III.De eisdem teyminajidis problematis loci alii.Ouoniam autem contraria connectuntur quidemsibi invicera sex modis,contrarietatem autem faciuntquadrupliciter complexa,oportet accipere contrariaquocunque modo utile fuerit et destruenti et construenti.Quod autem sex modis complectuntur,manifestum:nam aututrumque contrariorura utri-malefacere non est contrariura, utraque enim eligendasunt et ejusdem moris; nequeidquodestaraicismaleeiquod est inimicis bene,namet hacutraquefugienda et ejusdem moris. Non videlur autemfugiendurafugiendocontrariuraesse,nisihocquidemsusceptivum quod et accidentis est. Nam idem contrariorumsusceptivum,ut si odium haerere irs quisdixerit, erit odium in furoris speoie, illic enira ira ;inspiciendum igitursietcontrariuminfurorisspeciean in concupiscentia, nam si non, sed in concupiscibiliest, non cohsret odium irae. Similiterautemetsi concupiscibile, ignorare dixerit, nam eritetdisciplinaesusceptivum,siquidem et ignorantiae; quodquidera non videtur, concupiscibile susceptivumesse disciplinae. Destruenti ergo quemadmodumquecontrariorum connectitur,hoc autem dupliciter,ut amicis benefacere et inimicis male, vel econversodictura est utendum, astruenti vero quod inest quidemaccidens non utilis locu3,quod autem contingitauiicis male et inimiois bene : aut quando utraque D inesse utilis. Gstendentes enim quod non susceptideuno, dupliciter autera et hoc,ut amicis benefacerevum est coQtrarii, ostendentes erimus quod nequeet amicis male, vel inimicis benefacere et ini-inest accidens, neque contingit inesse. Si autemmicis male : aut unum de utrisque, et hoc quoque ostenderimus quod inest contrarium, aut quod susceptivumdupliciter, ut amicis bene et inimicis bene, velest contrarii, nondum ostendentes erimusamicis male et inimicis male. Primae autem duae quod et accidens inest, sed quod contingit inesse indicts complexiones non faciunt contrarietatem,nam tantum solum ostensum erit.Quoniam autem oppositionessuntquatuor,id quod est araicis benefacere ei quod est inimicisconsiderandura excontradictionibus,econverso ex consequentia, et interimenti econstruoati.Sumereautenaestexinduction8,utsihomoanimal,nonanimalnonhomo ; similiterautemetin aliis.Hic enim econuerso consequentia, nam homi.nemanimalsequitur, nonhominemautem, nonani-

931 AN. MANL. SEV. BOBTII 932malnequaquam;sedeconverso,nonanimal,Qonho- ^ eamdem conjugationem omnia, ut jusfitia, justus,mo.Inomnibusigiturtaleestexistimandum,utsibonum,suave,etnonsuave, nonbonum; siautemnonjustum,juste;manifestumigiturquoniamunoquovisostenso eorum quaa secundum eamdem conjugationemdiountur, ut bono, vel laudabili, et hocnecillud.similiter autemetsinonsuave, nonbonum,reliquabonum suave. Manifestum igiturquod ulrumqueoonvertitur, quce secundum oontradictionem estomniaostensa sunt, utsijustitia est laudabilium, etjuste,justus,juatumlaudabilium;diceturautemjusteconsequentia econverso facta. In conlrariis autem el laudabiliter secundum eumdem casuiu (nam aconsiderandum si contrarium contrariumsequatur, laudabili) quemadmodum juste a justitia. Consideranduman contra seipsa consequentia, an econverso, etaulem non solum in eo quod dictum esl,sedinterimentiet construenti. Sumereautemettaliaestexinductione quanlum utile est, contra ipsum consequentiaest, ut in fortitudine et timiditate ; nametin contrario contrariam, Ut quod bonum non exnece3sitatesuave,nequeenimmiilum triste.ut si hocet illud,etsijustitia Bcientiu^et injustitiaignorantia,illam quidem sequitur virtus, lianc autem vitium,etillam quidemsequitureligendumhancautemfugiea.dum : igitur contra seipsa et horum consequentia,et si quod justeest, scienler et exporienterest, quodinjuste est, ignoranter et experienter est, si autemha3c non nec illa, velut in hoc quod nunc dictum.tionibuseconverso, sedconlraseipsaeonsequentiamneoessariumest semperfieri,veluti visumsequisen-CAPUT IV.sum, ca;citatem autem insensibilitatem ;opponitur G Ex similibus, appositione, magis, minus, simpiiciler,enim sensus insensibilitati, ut habitus et privatioet secundum quid loci.nam illud horum quidem habitus, hoc autem priva-Rursumin similibus si similiterse habent. Ut siconlrariuiQ enim eligendum fugiendo, similiter au- „ nam magis utiqueapparebit, quod injusteexperientem et in aliis. Econverso autem consequentia, ut terquam inexperienter. Hio autem locus dictus estbonam quidemhabiludinemsanitassequitur.malam prius incontrariorum consequentiis.nihil enim aliudautem habitudinem aegritudo nequaquam.sed aegritudinemmalahabitudo,manifestum igitur quoniapjnunc ostendimus quam contrariura sequi contrarium.Ampliusingenerationibus,etcorruptionibus,eteconverso in his consequentiafit. Raro autem econversoaccidit in contrariis, sed in pluribus in seipsaconsequentia ; si ergo neque contra seipsa contrariumsequitur contrarium, neque econverso, manifestumquoniamnequeeorumquaediotasuntalterumsequitur alterum, si autem in contrariis, et in iisquje dicta sunt necesse alterum sequi alterum. Siniiliterautemoonlrariis,et in privationibus,et habitibusrespiciendum. Verumtamen non est in priva-effectivis, et corruptivis,et interimenti, etastruenti.Quorum enim generationes bona sunt, et ipsa bonasunt, et si ipsa boud sunt, et generationes bonffi ; siautem generationes malae, et ipsa mala. In corruptionibusautemecontrario.namsicorruptionesbonoe,ipaa mala ; si autem oorruptiones mal*, ipsa suntbona. Eadem ratio et in tffectivis, et corruptivis ;quorum enim effectiva bona, et ipsa bona; quorumvero corruptiva bona, ipsa mala.tio est. Similiter autem habitui et privationi, et iniisqu2esuntadaliquid,utendum,contraseipsaenim^et horum consequentia,ut ai triplum multiplum.etsubtriplum subraultiplum dicitur: dicitur enim triplumquidem ad subtriplum, multiplum autem adsubmultiplum. Rursus, si scientia opinio,et seibileopinabile, et si visus sensus, et visibile sensibile.Instantia, quod non necesse estin iis quae sunt adaliquid consequenliam fieri quemadmodum dictumest,nam sensibile scibile est^sensus autem non estsoientia.Nontaraen verainstantiavideturesse^multienimnon dicuntsensibilium essesoientiam.Insuperdisoiplina una plurium,etopinio,et si visum habereest videre, et auditum habere et audire, similiterautem et in aliis, et in his quse sunt, et in iis quKvidentur. Utilis autem hio locus ad utrumque, namsi in aliquo similium sic se habet, etinfaiiis similibus,si autem in aliquo non, neo in aliis sirailibus.Considerandum autem et in uno, et in pluribus sisimiliter se habet. Aliquoties enim dissonat, ut siscire est cogitare, et multa scire est multa cogitare,hoc autem non verum. Contingit enim plura scire,cogitare autem non ; si autem non hoc, neo illudqaod in uno quod scire est cogitare. Araplius, exmagis et minus. Suntauteraejusquodest magis lociautera ad contrarium non minus utilequod dictum ])est, ut quod sensibile non est scibile, neque enim quatuor. Unua quidem si raagis sequitur magis, utsensus scientia. Rursus in conjugalis et in casibus, si voluptas boQum,et magis vuluptas,magi3 bonum;et interimenti et construenti.Diounturaulem conjugatahujusmodi, ut justa, et;ustus,justitiee,et fortia,et lorlis fortitudini. Similiter autemeffectivaetcooservativa,conjugata illi cujus sunt effectivaet oonservativa,utsanativaBanitati3,habituativahabitudinis,eodem autem modo et in aliis : conjugata igiturtalia solent dici. Casus autem, ut juste, et fortiter,et sanative, habitative, et qucecunque eodem raododiountur. Videntur autem et quai sunl secundumcasus, oonjugata esse, ut juste justitiai, et fortiterfortitudini. Conjugata autem diountur secundum"et si injuriam facere malum, et magis injuriam facere,magis malum. Utilis autom ad utrumque hiclocus, nam si sequatur ad subjeoti incrementum,aocidentisincrementura,queraadraoduradictumest,manifestum quod accidit; si autem non sequatur,nonaccidit,hoc autem inductione sumendum.Aliu3,unode duobus dioto, si cui magis videtur inesse noninest, nec cui minus, et si cui minus videtur inesseinest, et cui magia.Rursuui, duobusdeunodictis, siquod magisvideturalii inesse non inest,nequequodminus,aulsiquadminusviJeturinesseinest,et quod

033 TOPICORUM AKIST0TSLI8 INTERPRETATIO. 934magis.Amplius.duobus dcduobus dictis.siquod al- A quKnon diountur magis, aimpliciterinsunt ; namteri magis videturinesse non inest,necreliquum reliquo,aut si quod minus videtur alteri inesseinest,et reliquutn reliquo. Amplius, ex eo quod simililerinest, vei videtur inesse tripliciter,quemadraodumineoquodiDagiSjUtinposterioribustribusdictislocishomo non dicitur magis et minu8,sednon propterhoc non est homo.Eodem autem modo considerandumet in iis qua seoundum q',)id,et quando,et ubiNamsi secundura quid oontingit,et simpliciter oonlingit,simi]iterautem et quando,et ubi: nam quoddicebatur. Sive enim unum quoddam duobus similitersimpliciter est impossibiie, neque secundum quid,inest,aut videlur inesse, si alteri non insit,neo alteri; si auteraalteri inest,et reliquo.Sive duoeidem sirailiter,si alterum non insit,necreliquuQ);si autem alterum,et reliquum.Eodem aulem modonequesecundum ubi,neque seoundum quando contingit.Instanlia, quoniam seoundum quid ijuidemsunt natura studiosi (ut liberale8,vel casti), simplioiterautem non sunt natura studiosi, namnuUiuset si duobus duo similiter insunt, nam si alterum natura prudens.Similiter autem etquando oontingitalleri non inest,neo reliquum reIiquo;si autem inestalterum alteri,etreliquumreliquo.E.xeo igitur quodest magis et minus,et quod est similiter, tot modiscorruptibilium aliquid non corrumpi, simpliciterautem non contingit non oorrumpi. Eodem autemmodo et ubi expedit quidem tali observantia victusoontiagitargumentari.Aropliusautemexappositione, uti,ut in morbosis locis,simpliciter auteni non exsialterum ad alterum apposilum faoiat bonum,vel " pedit adhuc autem, alicubi quidem sunum tantumalbum,cum non fuerit prius album,vel bonum,quod possibile est esse, simpliciter autem non possibileappositum esterit album,vel bonum, quale reveraet unumtantum esse. Eodem aulem modo et alicubitotum facit.Amplius autemsi id ad quod est appositumbonumest quidem patrem signiflcare,ut in Tribalis,aliquid faoit magis tale quale erat,et ipsum Bimpliciterautem non bonum.An inhoc quidemnonerit ejusraodi, similiter autem et in aliis. Utilis automnon in oronibus hio locus,sed in quibus ipsiusraagis cremenium aocidit fieri. Iste vero locus nonconvertitur sd destruendum,nam si nonfaoitquodappositumest,bonum,nondumraanifestum,siip8uti)non bonum. Nam bonum malo apposituin, non exneoessilate bonum totum faoit,necalbum nigro,necdulce;imaro. Rur8um,si quidmagisetminusdicitur,et simplioiterinest.Quod enim bonumvel albumnonubi signifioat,sed quibu3dam,nihil enim refert ubicunquesint,ubiqueenim crit eis bonum inTribalis.Rursusquidem expedit medicari,ut quandoajgrotat,simpliciter autem non.An neque hoc quando significatjSedin eo quod afflcitur aliquo modo,nihil enimrefert quandoounque,dummodo sicaffeclus sit.Simpliciterautemest quod nullo addito dicis quod bonume3t,aut oontrarium,ut patrem sacrifloare non dioisbonum esse, sed quibusdam bonum esse; non ergoest,nequemagis et minusbonum vel album dicetur; simpliciter bonum,8ed deos bonorare bonum dictisnara malum de nuUo magis,vel minus bonum,sed Q nihil addens, simplieiter enim bonum est. Quaremagismalura vel minusdicetur.Nonconvertiturau- quod nullo addito videturesse honestum,vel turpe,tem hic loous ad destruendum,multa enim eorum vel aliquid talium, simpliciter dicetur.CAPUT PRIMUM.De meliorum digibiUorumque problematumlocis.Utrum aulem eligibilius aut melius duorum pluriumveex his perspioiendum.Primum autem determineturquod considerationem facimusnon de plurimumdistantibus,et magnam ad invioem differentiarahabentibus(null'.isenimdubitatutrumfelicita3,an divitiae expetibiliores),sed de iis qus propinqua8unt,et dequibusdubitamus utrooporteat apponeremagis eo quod nullam videmus allerius ad alterumprseeminentiam?Manifestum igitur in his quod ostensauna praeeminentia, vel pluribus.constitueturintelligentia.quod id eligibilius est quod eorum estprseminens.Primum igiturquod diuturnius stabiliusve,eligibiliuseo quod minus hujusmodi.Et quodmagis eligit prudens,vel bonus vir,vel lex recta,velstudiosi ciroasingula delecti quatenustales sunt,velin unoquoque genere periti,vel quajcunque plures,vel omnes (utin medioina vel8edificatoria,quaepluresmedicorum vel omnes) vel queecunque omninoLIBEK TEirriUSoplure3,vel omnes,vel omnia,nt;bonum.Omniaenimbonum appetunt.Oportet autem duceread id quodfuerilulile, quod dicendum est. Estautem simplioiterquidera melius,ac eligibiliu3,quod seeundummeliorem disciplinam,alicuiautem quod secundumpropriam.Deinde quod idipsum quod est (eo quodnon)ingenereest,utjustiamjusto.Nam illaquidemin genere bono,hoc autem non,et illa idipsum quodest bonum est, hoc autem non. Nam nihil dicitur" idipsum quod genus est,quod non est in genere.Utalbus horao non est id quod color.Similiter aulem etin aliis. Et quod propter se eligendum,eo eligendoquod propteraliud eligibilius.Ut sanum esse quamex6rcitari;illud enim propter se eligendum,hocautempropter aliud.Et quod per se,eo quodperaccidens.Ut amicos justos esse,eo quod inimicos;illudenim per se eligendum, hoo autem peraccidens eligimus.Naminimioosjustosessesecundumaccidenseligimus, ut nihil nobis noceant. Est aut hooidemei quod anle hoc;diffe)t autera modo,nam amicosquidem justos esse propter se eligimus, et si nibil

935 AN. MANL. SEV. BOETII 936nobisdebeatforo,quamvisapud Indos sint,inimicosautem propter alterum, ut nihil nobis noceant. Etquod causa boni perse,eo quod per accidens causa.Quemadmodum virtus,fortuna;nam illa quidem per6e,hsc autem per accidens est causa bonorum,etsiquid aliud hujusmodi.Similiter autem etin contrario.Namquod perse estcausa mali,fugibilius esteoquod peraccidens,utvitiuraquam fortuna,namiiludquidem perse malum,fortuna autem per acoidens.Etquod simplioiter bonum,eo quod alicui eligibilius:ut sanum fieri.quam incidi. Nam hoc quidemsimpliciter bonum.illud autem alicui indigenliuminoisione. Et quod natura est,eo quodnon natura;ut justitia justo, illud enim natura, hoc autem acquisitivum.Et quod meliori et honorabiliori inest,eligibilius, utDeo quam homini.animae quam corpori.Etquod meliorisproprium,melius quam quodpejoris: ul quod Dei,quam quod hominis, nam secundumcommunia utrisque,nihil differunt ab invicem,propriisautemalterumalteridifferendissupereminet.Et quod in melioribus, vel prioribus, velhonorabilioribus, est melius: ut sanitas robore etpulchritudine,nam illaquidem in humidiset siccis,et (ut simpliciter dicatur) ex quibus prius coustitutumest animal. Haec vero posterioribus, nam roburinnervis etossibus, pulchritudo autem membrorumquaedam commensuratio videtur esse. Etfmis iis quaesunl ad finem eligibilior videturesse.Etduorum, quod propinquius est flni. Et omninoquod ad vilaefinemexpetibiliusquamquodad aliudaliquid,ut quod ad felicitatem contendit quam quodad prudentiam,nam quod ad telioitatem contendit,eligibilius. Et possibile impossibili. Amplius, cumduo sint effectivacujusfinismelior,etipsummelius.Cum autem sit effectivum, et finis ex proportione,quandoplurisuperatfinisfinem,quamillepropriumeffectivum: ut felicitas pluri superat sanitatem quamsanitas salubre; quare effeclivum felicitatismeliussanitate,nam quantum felicitas superat sanitatem,tantum et effectivum felicitatis salubresuperat;sanitasautemsalubreminussuperabat,quareplussuperateffectivum feiicitatis salubre quam sanitassalubre;quapropler effectivum felicitalis melius sanitate;manil'estumigitur quod eligibilius effectivumfelicitatisquamsanitas,namidemplussuperal.Amplius,meliusest quod propter se et honorabilius etlaudabilius: ut amicitia divitiis et justitia sanitateet robore,nam illa quidem propter se honorabilium,haec vero non propter se, sed propler aliud. Nullusenim honorat divitias propter se,3ed propter aliud;amicitiam vero propter se, et si nihil nobis debeataliud ab ea esse.CAPUT II.Alii pro eisdem problematis loci.Amplius,quando duo aliquafuerintvalde sibimetipsissimilia,et non poterimus prieeminentiam aliquamconspicere alterius ad alterum videndum exiis quffi sequuntur.Nam cum consequens est majusbonum,hoc eligibilius; si aulem sint consequentiaA. mala,cui consequens minus malum,hoc eligibiiius.Nara cum utraque sint eligendo,nihil prohibet molestumaliquid sequi, dupliciter autem ab eo quodsequitur consideratio, nam et prius, et posteriussequitur,utaddiscentem ignorare pritis,scire autemposterius, melius autem ut plurimum,quod posterius,sumendumigitur eorum qus sequuntur quodcunquefuerit utile. Amplius, plura bona paucioribus,velsimpliciter,vel quando altera alteris insunt,ut pauciora in pluribus.lnstantia.si alicubi alterumalterius gratia:nihil enim eligibiliora utraque quamunum, ut sanum fieri, et sanitas, quam sanitas.eoquod sanum fleri propter sanitatem eligimus.Et nonbona, bonis nihil prohibet eligibiliora esse,ut felicitatem,etaliud aliquid quod non est bonum,justitiaet fortitudine. Et eadem cum voluptate magisquam sine voluptate, et eadem cum indolentiaquam cum tristitia.Etunumquodqueinquotemporemagisvalet,inhoceteliam eligibilius.Utcarentiatristitiaein senectute magis quam in juventute,magisenim in seneclute valet. Secundum haeo autem, etprudentia in senectute eligilior,nemo enim juveneseligit duces,eo quod non constat eos prudentes esse.Fortitudo autem e contrario,in juventute eniro magisnecessaria secuodum fortitudinem operalio; similiterautem et in temperantia,magis enim juvenesquam senes concupiscentiis molestantur.Etquod inomni tempore,vel in pluribus utilius.Ut justilia,ettemperanlia,fortitudine, nam illje semper, haec autemaliquandoutilis.Etquodcumomneshaberemus,nihil altero indigeremus, quam quod cumhabere-C mus, indigeremus reliquo.Ut in justitia,et forlitudine,narnsi omnes essent j usf i,nihil utilis fortitudosivero omnes essent fortes,utilis justitia.Ampliusex corruptionibus et adjectionibus, et generationibus,et sumptionibus, et contrariis. Quorum enimcorruptiones mal8e,ipsa eligibiliora,similiter autemet in abjectionibus,etin contrariis,nani si abjectio,vel contrarium fugibilius est, ipsum eligibilius; ingenerationibus autem et sumptionibuse contrario.Quorum enim sumptiones,et generationes et eligibiliores,et ipsa quoque eligibiliora. Alius autemlocus est.Quod propinquius bono.melius atque eligibilius.Etquod similius est bono,ut justitiajusto.Et quod meliori eorum est similius,quemadmodumAjacem Ulysse dicunt aliqui meliorem esse,eo quodD similior est Achilli. Instantia hujus est, quod nonverum sit,nihilenim prohibet non qua rationeoptimusest Achilles, eadem similiorem esse Ajacem :cum erit alter quidem bonus.non similiter autem.Considerandum autem si et in ridiculosioribus sitsimile,ut simiahomini quam equo,cum non sitsimilis:nonenim est simia melior,similior tamenesthomiai. Rursumin duobus:si hoc quidem meliori,illud autem pejori est similius, erit melius quodmeliori estsim.ilius.Habetaulem et hoc instantiam,nihil enimprohibethoc quidemmelioriparumsimileesse, illud autem pejori valde, ut si Ajax quidemAchilli_!parum, Ulysses autem Nestori valde, ut si

937 TOPICORUM ARIST0TELI8 INTERPRETATIO. 938hoc quidem raeliori in pejoribus,ilIud autem pejori ^ hoc quidem majus bonum est, illud autem minusin melioribus,ut equus asino, et simia hominis. Etquod maxime insigne,eo quod minus taie. EtquoddifScilius,magis enim amamus i;um habemu3,quodnon est facile adipisci.Et quod magis proprium eoquodcoramunius.Etquod magis incommunius,nammagiseligendumquod nullamolestiasequitur,quantiquod sequilur.Amplius,si hoc illo melius,etomninomagis eligendum majus.aut simajore majus fueritalterum.Sed et si duo qufedam uno aliquo sinteligibiliora,quodlonge eligibilius eo quod roinus esteligenduni.eligibilius.Arapliuscujusestsuperabundantiaeligibilior,et ipsum eligibilius. Ut amicitia,pecuniis,nam eligibilior superabundantia axioitiaequam pecuniarum.Et id cujus magis eligst quis utoptimum eorum quae in hoc,melius eo quod in alteroipse sibi causa sit, quam cujus alter. Ut amicosoptimum. Ut si melior est homo quam equus, pecuniis.Amplius,ex appositione si eidem appositumet optimus homo, optimo equo melior. Etsi oplimumoptimo melius,et simpliciter hoc illo melius, oportet extendere ad ea iu quibus altera quidemaliquid,quod totum eligibilius facit. Cavere autemul si optimus homo,optimo equo melior,et sirapli-appositorura utitur commune.vel alio quolibel modociter homo,simpliciterequo melior.Amplius,ea quaavolumus amicos participare, eligibiliora quam quaenon. Etquae ad araicum ageremalumus quam quae nad quemlibet,illa eligibiJiora.Ut juste agere et benefacere,magisquam videri,nam amicis benefacerevolnmusmagisquamvideri.quibuslibetautemeconverso.Etqua3 sunt ex oircumstatitia necessariis meliora.aliquandoautem et eligibiliora. Melius enimquam vivere, bene vivere,bene autem vivere est excircumstantia,ipsumautem viverenecessarium.Aliquandoautem meliora non etiam eligibiliora, nonenim si meliora.necessariaquodeligibiliora : pbilosopharisiquidem meliusquam Iucrari,sed nonmagiseligendumindigentinecessariis. Ex circumstantiaautem est quando, existentibus necessariis, aliaqusdam adjiciuntur bonorum. Fere autem fortasseeligibilius quod necessarium est,melius autem quodex circumstantia. Et quod non est ab alio exquirerequara quod est et ab alio. Quale sustinet justitia adfortitudinem.Et si hoc quidem sine illo eligendum,illud autem sine hoc non.Ut potestas sine prudentianon cligenda,prudentiaverosinepotestateeligenda.Et duorum,si alterum negamus,ut reliquum videaturnobisinesse,illudeligibihus ijuodvolumusnobisvideri inesse.Ut laborem diligere non negamus, utingeniosiessevideamur.AmpliuSjpro cujusabsentiaminus increpandi suntmoleste ferentes,hoc magiseligendura.Et pro cujus absentia non moleste ferentemmagis increpandum, id eligibilius.CAPUT III.Alii meliorum eligihHiorumqueloci.Amplius, eorum quse sunt sub eadem specie,quod habet propriam virtutera,eoquod non habet,ulrisque autem habentibus.quod magis habet, eli- Dgibilius. Amplius,si hoc quidem facitbonura illudcui adest, illud aulem non facit,quod facit eligibilius.Quemadmodum est calidiusquod calefacit,eoquod non.Si autem utrumque facit,quod magis facit,autquod melius,et principalius faoit bonum,utsihocquidem animam,illud autemeorpus.Ampliusautem a casibus,et usibus, et actionibus, et operibus,et haec ab illis. Sequuntur enim sese invicem,ul si quod juste esl eligibilius quam quod fortiter,etjustitiafortiludine eligibilior.etsi juslitia quam fortitudoeligibilior,et quod justequam quod fortiter.Similiter autem et in alii3.Amplius,si aliquo eodemPatroi,.LXIV.cooperativum est ; reliquo autem non utitur,nequecooperativum est,utserra et falce cum arte fabrili,nam eligibilior serra consociata,simpliciter autemnon eligibilior.Rursum si minori appositum aliquid,quod totura majus facit.Similiter autem etexablatione:quo enim ablalo ab eodem quod restat estminus, illud majus erit quod ablatum reliquumminus facit.Et si hoc quidem propter se, illud auteraproptergloriam eligendum.Ut sanitas pulchritudine,terminus autem ejus quod est ad gloriam,quod nullo conscio, non studeret inesse. Et si hocquidem propter se et propter gloriam eligendura,illud autem propter alterum tantum. Et utrumvismagis propter se honorandum,hoc et melius et eligibilius.Honorabilius utique fuerit secundum se,quod nihil aliud debeat esse, propter se eligimusmagis.Amplius^dividendumquotiesquodsligendumest dicitur,et quorum gratia, ut utilis,vel honesti,vel delectabilis. Nara quod ad omnia vel ad pluraest utile,eligibilius fuerit eo quod non sic. Si autemeadem utrisquein3unt,utriraagisinsintconsiderandum.Ut utrum delectabile an honestum, an utilemagis. Rursum quod propter melius, eligibilius.Ut quod propter virtutem quara quod proptcr delectionem.Similiter autem et in fugiendis.Nam raagisest fugiendum quod magis impetit virtutes, utsegriludo turpitudine,nam et voluptatis etejusquodest studiosum esse,prohibentior est segritudo.Amplius,exsimilitudine monstrari potest fugiendum eteligendum quodpropositumest. Namminuseligendumbujusmodi,quod aeque et eligeret aliquis etfugeret,alteroquod eligendum est tantum ; ad se inviccraigitur comparationes (quemadmodum dictumest)faciendum.CAPUT IV.De eligendis et (ugiendis documenta,locicommunes.Idera autem loci utiles, et ad demonstrandumquodvis eligendum et fugiendum. Nam auferre solumeam oportet (quae ad alterura 6st)praeeminentiam; si enim quod honorabiliu3,eligibiliu3,et honorabileeligendum, et si quod utilius,eligibilius etutile eligendum,similiterautera et in uliis quaecunquehujusmodi habent comparationem.In aliquibuaautem statim secundura eam quae ad alterum estcomparationem, et quod eligendum utrumque velalterum dicimus.Ut quando hocquidemnaturabo-30

939 AN. MANL. SEV. BOETIInum,illad autem non natura bonum dicimus: nam A. voluptas bonum erit, et ex eo quod est similiterquodnaturabonum,manifestu(rquoniameligendumquara maxime universalesquidem et minuseodem modo. Nam erit et inlerimereet conslruere verumtamen ex eo quod estest. Sumendum autem ;locos de eo quod est magis et minus, nam sicsumpti ad plurautiles erunt.Fieri autem potest uteorumquidictisuntquosdao: universalesmagisquisfaciatjparumtransmutanssecuQdumappeliationen^Ut quod natuia tale, eo quod non natura tale,magistale. Et si hoc quidem facit, illud autem non facitquod habet tale cuicunque insit,raagis tale quod interdumfacit, tale quam quod non facit. Si autemulrumque facit, quod magis facit tale. Amplius, sieodem aliquo,hoc quidem magis,illud autem minustale. Et si hoc tali magis tale, illud vero non talisimiliter,utrai:iue ; ex minus autem construere solum,destruereautemnon ; si enim similiter potestasqueedara bonum et disciplina, est autem qucedampotestas bonumetdisciplinajsiautem nulla polostasbonum nec disciplina.si autem minus quasdam potestasbonum quam disciplina, est autem quaidampotesLasbonum et disciplina ;at vero si nulla potesiasbonum,non necesseestet disciplinam nullamessebonum : manifestumigiturquoniam conslrueresolum ex eo quod minus est.Non solum autem exalio genere est destruere, verum et ex eadem,dumsumit quis quod maxime tale est. Ut si positum esttale,manifestum quoniam primum magis tale.Am-plius ex auditiQne,si eidem additum,aliquod totum g disciplinaquaedam bonum, ostendatur autem quomagistale facit,aut si ei quodminus esl tale additum,totum magis tale facit. Similiter autem c-t ei nec quffi masimevidetur. Amplius, ex suppositioneniam prudentia non bonum,nec alia uUa erit, quiaabl:itione,nam quo ablato reliquis,reliquum minus similiter postulantem siuni etomni inessevelnontale,ipsum magis tale. Et qus contrariis sunt imperraixtiora,magis talia. Ut ;ilbius quidem nigroinesse.Ut si hominis anima immortalis,et alias ; siautem hfficnon,nec alias. Si igitur inessealicui po-, .impermixtius. Amplius, prster ea qua dicla sunt situm est,ostendenduir. quoniam alicui non inest,prius,quod magis suscipit propriam propositi rationem,Ut si albi est ratio color disgregalivus visus,albioris est,color magis disgregativus visus. Si autemnam consequatur per hypolhesin nuUi inesse; si au

941 TOPICORUM ARIST0TBLI8 INTERPRETATIO. 942virtutumscientia),quadrupliciterestinterimere.Natn A. ti'iniostenso quod omnis virtus scientia,vel quod nulla,vel quod et alia aliqua ut justitia, vel quod eademin universalibusproblematibus.Ampliusauteraetingeneribusinspioiendum,dividentisecundum speciesusque ad individuu,sicut prius dictum est.Nara siomni appareat inesse, sive nuUi multa proferenti,in aliquo non sic.Amplius,in quibus posaibileprudentia, non scientia,interemptum erit propositura.Utileautemetinspicerein singularibus.inquibusinessealiquidvelnon,dicturaest,quemadmodumpostuIandumuniversaliterconfiteri,autferreinstanestautspecie, aut numero determinare accidens,inspiciendumsinullum horuminest.Utquod tempusnon mov8tur,nec estmotus,annumeranti quodsuntspeoies motus ; nam si nulia earum inest tempori,manifestum quoniam non movetur.nec est motus.Similiter autem et quodanimanon est numerus,dividentiquoniamomnis numerus autimpar autpar;nam si anima neque iraparnequH par, nianilestumquod non estnumerus, ad accidens igitur pertaliaet hoc modo argumentandum.GAPUT PRIMUM.De quo discutiendum, el problemaliim generis lociclecem.Post hsc autem deiis quae ad genus etproprtum,in3piciendum;sunt autem ha3C elementa eorum quaesunt ad terminos, et his ipsis raro considerationesfiunt disputantibus.Siergo ponatur genus alicujusexistentium.primumquidem inspiciendumadonriniaquae cognata sunt ei quod dicitur, si de alio nonLIBER QUARTUS.siderandumigitursiparticipat,velcontingitassigna-prffidicatur, quemadmodum est in accidente.Ut si tum genus participare speciem, ut ai quis entisvelvoluptatis bonum ponaturgenus.si aliqua voluptas uniusgenus quidpiara assignaverit ; accidet enimnon bonum. Nam si hoc manifestum est quoniam genus participare speciem, nam de omnibus qusnon genus bonum voluptatis^nam genusde omnibus sunt ens et unum prsdicantur, quare et ratio eorui!).Amplius, si de aliquo assignata speoies veraquresuntsubipso speciebus prffidicatur ;deinde s;non in eo quodquid estpr8edicatur,sed ut accidens, n est, genus autem non. Ut si ens,aut scibile.opinabilisgenus ponatur,nam de quemadmodum album, de nive,de anima, a seipsononenteopinabileprae-agit-itum.-neque enimnixidipsum quod est.album,quapropter non est genusalbum nivis^neque animaidipsum quod est,agitatum, namaccidit ei moveri,quemadmodum et animali frequenter et ambulareet ambulans esse. Amplius,agitalum non quid est,sed quale ;quare non est genus album nivis.nequecygni. Rursum disciplina quidem aliquid, bonuraautem, etpulchrum quale ;quare non est genuspulchrum,vel bonumdisciplinaB,nam genera eorumquae sunt ad aliquid,et ipsa adaliquidoportetesse,ut in duplici retenim multiplex est genus duplicis,et ipsum eorum quce sunt adaliquidest.Ut universaliterautem dicatur, in eadem divisione oportetgenus esse speciei,nam si species substantia,etgenus,et si quale quidpiam species est.genus qualequidpiam, ut si album quale quidpiam et color.Similiterautem et in aliis.Rursum si necesse fuerit,vel si contingerit genus participare, quod positnraestin genere. Terminus autem ejus quod est participare,est suscipere participati rationem , manifestumigitur quoniam species quidem participantgenera,generaautemspecie3 non,nam species suscipitgeneris rationem,genus autem speciei non;con-dicabitur/multa enira non entia opinabilia sunt, atquod ens vel scibile non praedicatur de non ente;manifestum;quare non est genusens,nequescibile,opinabilis, nam de quibus species prffidicatur, etgenus oportet pra^dicari.Rursum si nullam specierumsed quid faciens vel patiens signifioare videtur; similiterautem et album,non enim quid est nix.sedquale quid est indioat ;quare neutrum horum in eoquodquidestpreedicatur. Maximeautem inaccidentiscontingit participsre quod positum est in ge-nere. Nam impossibile est participare genus, quodnullam specierum participat, nisi aliqua secundumprimam divisionem specierum sit,illa» autemgenusdefinitione inspiciendum, si aptatur ad dictum solum participant :si igitur motus genus voluptatisgenus, ut ad quge nunc diota sunt: contingit enimquidpiam movere seipsum, et non,similiter auteraet album esse,et non;quare neutrum horumgenus,ponatur, considerandum ai neque corruptio, nequealteratio voluptas, neque ullus reliquorum (quiassignarisolent)motuum;manife3tum enim quoniamsed accidens, eo quod accidens dicimus,quod con- „ nullam specierum participabit,quare neque genus,tingitidem inesse alicui, et non. implius, si non eo quod necessarium est quod genus participat.etin eadem divisione est genus, et species, sed hsc specierum aliquam participare;quare non eritspecies,quidem Bub3tantia,illud autem quale.Utnix quidemmotus, voluptas, neque individuorura, nequeet cygnus subslantia,album autemnon substantia, eorum quidquam quae sub specie motus sunt : namet individua participantspeciem etgenus,ut quidamhomo,et hominem participat et animal.Ampliu3,side pluribus dioitur quam genus, quod in generepositum est. Ut opinabile quam ens, nam et en3,etnon ens, opinabile,quare non erit opinabile speciesentis;de pluribus enim sempergenus quam speciespraedicatur. Rursus, si de Eequalibus genus et speciesdicuntur.Ul si eorum qus omnia consequuntur,hoc quidem species, illud autem genus ponatur,

943 AN. MANL. SEV. BOBTH 944quemadmodum ens et unum, omne enim ens et A. si praedioantur de speoie, in eo quod quid est praeunum, quare neutrum neutrius genus, eo quod deffiqualibus diountur. Similiter autem et si primumet principium ad se invioem ponantur,nam et principiumprimum, et primum principium, quare autdicabuntur;quare et assignatum genus in eo quodquid est pra;dicabitur ;quod autem uno in eo quodquid est prsedicato, omniaetiam reliqua (si praedioantur)in eo quod quid est prsedioabundur,perinduotionemutraque quae dicta sunt idem sunt, aut neutrumsumendum. Siautem simpliciter incsseneulrius genus. Elemenlum autem est ad omnia duliitetur assignatum genus.non sufficit ostenderehuju3modi,quod de pluribus genus quamspeoiesetdifferentia dioitur;de paucioribus enim etiamdifferentiaaliquod superiorum generumin eo quod quid est despecie praedioari,ut si ambulationis genus quispiamdioitur quam genus. Videndum autem et si assignavit lationem, non sufficit ostendere quodalioujus iii difiTerentium speoie non sit genus quod motus est ambulatio, ad ostendendura quod latiodiotum estgenuSjVel non videatur.Construentiautemest eo quod et alii motus sunt, sed ostendendumsi estalioujus, idem enim omnium indifferen-tium specfe genus^si igitur unius monstretur,manifestumquod nullum partioipat ambulatio eorum quae suntsecundum eamdem divisionem, nisi lationem ;namquoniam omnium, et si unius non,raani-necesse est quod geaus participat, et speoierumfestum quoniam nullius: ut si quis in seoabiles g aliquam partioiparesecundumprimamdivisionem;ponens lineas indivisibile genus earum dicat esse, si enim ambulatio neque augmentalionem, nequenam linearum habentium divisionem non estquod diminutionem,neque alios motus participet,manifestumdiotumest genus.oum sint indifferenles secundumquoniam lationem participabit ;quare eritspeoiem, indifferentes enim sibi invicem secundumgenus latio ambulationis. Rursum, de quibus speciesspeciem, reotse lineas omnes.CAPUT II.De genere loci alii.Considerandum autem etsiquod aliud genus estquse positaestut genuspraedioalur,oonsideran-dum si et assignatum genus in eo quod quid est deipsis eisdempraedicatur dequibuset speoies; similiterautemetsiomniaqu»supragenus sunt,namsialicubi dissonat,manife3tumquoniamnonest genusquod assignatum est;si enim esset genus,omniaetassignatae speciei.quod neque continet assignatumgenus,neque sub illo est.Ut si quis justitiae scientiamponat genus,est enimvirtusgenus,et neutrumgenerum reliquum continet,quare non erat scientiagenus justitise. Videtur enim, quando species unasub duobus generibus est, alterum ab altero contineri.Hdbetautemdubitationem in quibusdamquodhujusmodi est, nam viiletur quibusdam prudentiaet virtus et soientia esse,et neutrum genusaneutro contineri ; non tamen ab omnibus conoediturprudentiam scieniiam esse.Si igitur quisadmittatquod diotum est verum esse, attamen subalterna,vel sub eodem ambo fleri quae ejusdemsunt genera, neoessarium videbitur esse, quemadmodumetin virtute et in scientia aocidit ; utraqueenim sub eodemgenere sunt,aam utrumqueeorumhabitus et dispositio est. Considerandum igitur sineutrum est inassignatogenere.Sienim nequesubalternasunt genera, neque sub eodem ambo, nonerit quodassignatum est genus.Considerandumautemet genus assignati generis,el sio sempersuperiusgenus, si omnia praedicantur de specie, et si ingenus prffidicari oportet despecieineo quod quidest ; si ergo alioubi dissonet, manifestum quoniamnon estgenus quod assignatum est.Rursum,si genuspartioipat speoiem, vel ipsum, vel aliquod superiorumgenerum.Nam nuUum superiorum participatquod inferius est. Destruenti igitur quemadmoduradictum est utendum, astruenti autem siconfiteatur quidem inesse speoiei quod dictum estgenus, at ut genus inest dubitetur, suffioit ostenderealiquid superiorum generum in eo quod quidest de specie praedioari. Uno enim in eo quod quidest praedioato omnia et superioraiIIius,et inferiorasuperiora illiu3,et ipsum,iQ eo quod quid est praedicarenturde iis de quibus et speoies in eo quodquid est praedicatur. Destruenti igitur utiie si nonprsdioetur genus in eo quod quid est de quibus etspecies praedioatur ;astruenti aulera si priediceturin eo quod quid est utile, aocidet enim genus etspeoiem de eodem in eo quod quid est praedioari,quare et idem suh duobus generibus fit,necesseestigitur subalterna genera esse. Si igitur ostendaturquod volumus genus astruere non esse sub speoie,manifestum quoniam species sub hoc erit, quareostensum erit quoniam genus hoc. Oonsiderandsautem etrationes generum,si aptantur ad assignatamspeciem, et ad participantia speciem. Necesseest enim generum rationes praedicari de speoie etde iis quae partioipant speciem ; si igitur in aliquodissonet, diiucidum quoniara non est genus quodassignatum est. Rursus, si differentiam ut genusassignavit, ut si iramortale genus Dei, nam diffei-entiaest animalis immortale, eo quod aniraaliumeo quodquid est praedicantur.Nam omne superius D alia mortalia, alia immortalia. Manifestum igiturquoniam peccant,nulliusenim differentiaestgenus.Quod autem hoo verum, manifestura, nulla enimdifferentia signifioat quid est.sed magis quaie quid;ut gressibile et bipes.Et si diflerentiam in genere posuittanquam speciera, ut imparem quidem numerum(differentiam enim numeri irapar.et non speciesest), neque videtur participare differentia genus.Nam omne quod participat genus, vel species, velindividuumest:difTerentiaauteranequeindividuum,neque species;manifestumigitur quoniam nonparticipatgenus dilferentia.quareneque impar speoieserit.sed differentia, quoniam non participat genus.

945 TOPICORUM ARI8T0TELI8 INTERPRETATIO.Ampliu9,si genus in speoie posuit.ut contiguitatem A. non est manifestum quoniam nonerit genus omidipsumquod est continuitatera, aut mixturam idipsumquod est temperamentum,aut (ut Plato deflnivit)iationem secundum locum mutationem :non enira necessariumcontiguitatemcontinuitatemesse, sed e converso continuitatem contiguitatem,non enim omne contiguum continuatur, sed quodcontinuatur contiguum est. Similiter autem et inaliis,nam neque mixtura omnis temperamentum,nam siccorum mixtura non est temperamentum,neque secundum locum mutatio omnis, latio,namambulatio non videlur latio esse. Pene enim in iisnino,quod dictum est. Considerandum etiam estsiquod translatitie diotum est, ut genus assignavitut temperantiam consonantiam ;nam orane genusproprie de speciebus prsBdicatur, consonantia verode teraperantia non proprie.sed translatitie,oranisenim consonantia in sonis. Amplius, si sit contrariumspeciei aliquid, considerandum. Est autemmultipliciter consideratio.Primum quidem si in eodemgenere contrarium speciei, cum non sit contrariumgeneri ; oportet enim contraria in eodemgenere esse, si nihil sit conlrarium generi. Cumquaj involuntarie loeum ex loco permutant, dicilur autem est contrarium generi, considerandum siIatio,quemadmodum inanimatis accidit ;manifestumautem quoniam et de pluribus species diciturcontrarium in contrarium.Necesse est enim contrariumin contrario esse,si sitcontrarium quidem gequamgenus in aasignatis.cum oporteat e contrariog neri manifestum^autem;est unumquodque eorum,fieri. Rursum, si differentiam in specie posuit, ut per inductionem.Rursus si omnino in nullo genereimmortale idipsum quod estDeum.nam accidit de quod speciei est contrarium, sed ipsum genus : utasqualibus aut pluribus quam speeiem dici ;differentiaenim semper de aequalibus aut de piuribusquam species dicitur.Amplius,si in differentia genusposuit,ut colorem idipsum quod estcongregativum,aut numerura qaod impar; et si genus utdifferentiam disit : possibile estenim aliquemtalemsuscipere positionem,ut temperantiae mixturam differentiam,aut lationis secundum locum rautationem.Inspiciendura autem omnia quae sunt hujusmodi per eadem, communicant enim loci, depluril)usenim genus quam differentiam oportet dici,etnon participare differentiam. Si autem assignato,moveri, opinionem, verum et falsum),neutrum eritdictorum genus vel differentia.Videtur enimgenuset differentia sequi quaradiu fuerit species.CAPUT III.De genere loci alii.Inspiciendum autem et si quod in genere positumest parlicipat aliquid contrarium gcneri, aut sibonum ; nam ipsi hoc non in genere, nec contrariumhujus in genere erit,sed ipsum genus,quemadmodumin bono et malo accidit: neutrum enimhorum in genere,sed utrumqueeorura genus.Deindeconsiderandum si contrarium est alicui et genusetspecies, ethorumquidemestaliquidmedium,illorum autem non.Nam si generum est aliquid medium,etspecierum : et si specierum, et generum,ut in virtute et vitio, et justitia et injustitia, utrorumqueenim est aliquid medium.Instantia hujus,quoniam sanitatis et aegritudinis nihil est medium,mali autem et bonialiquod mediura.Amplius, si estneutrura eorura quoe dicta sunt possibile est acci- _ quidem aliquid utrisque medium, et speciebus etdere,nam et de paucioribus dicetur,et participabit generibus, non similiter autem,sed horum quidemgenus differentiam. Rursum, si nulla differentia secundum negationem,iliorum vero ul subjectum.generis prsedicatur de assignata specie, nec genus Probabile enim simililer et in utrisque, ut in virtutepra!dicabitur,ut de anima, neque impar neque parprajdicatur, quare nec numerus. Amplius,si priusest natura species, et simul interimit genus. Videturet in vitio,justitia et injustitia, utrisque enimsecundum negationem medium. Amplius, quandononest contrarium generi,considerandum non soquereenim contrarium. Amplius, si contingit relinlumsi contrariumineodera genere,sedet medium.dictorum genusvel differentiam (utanimam la quo enim extrema, et mediura, ut in albo et nigro,nam color genus et horum et mediorum co-Iorumomniura.Instantia,quoniaradefectusquidem,et superabundantia in eodem genere (in malo enimambo), mediocre autem cum sit medium horum,non in malo, sed in bono est. Gonsiderandum etiamsi genus quidem contrarium est alicui, species autemnulli. Nam si genus est contrarium alicui, etcontingit participare. Nam idem contraria simul " species, quemadmodum virtus et vitium, et justitiaparticipabit,eoquod ipsum genus quidemnunquam et injustitia, similitcr autem etin aliis considerantirelinquit,participat autem et contrarium, aut contingitparticipare.Amplius,siquidpiamcommunicalspgritudine, simpliciter enim sanitas aegritudinimanifestum videtur esse. Inslantia, in sanilate etcon-species,quod impossibile est omninoinesseiis qusesunt sub genere,ut si anima communicat,numerorumautem nullum possibile est vivere, non eritspecies nuraeri aniraa.Gonsiderandum autem et sisequivoca sit species generi elementis utenti, iisquae diota sunt ad aequivocum.Univocum enim genus,et species. Quoniam inspiciendum autem omnisgeneris plures species, inspiciendum si noncontingitalteram speciem esse dicti generis,nam sitraria; aliquaautemaegritudo, cum sitspeoies eegritudinis,nulli contrarium, ut febris et ophthalmia, etunumquoque aliorum. Interimenti igitur tot modisinspiciendum : si enim non insintquae dicta sunt,manifestumautem non essegenusquodassignatumest. Gonstruenti vero tripliciter, primum quidem sicontrarium speciei sitin dicto genere, cum non sitcontrarium generi. Nam si contrarium in hoc, nianifestumquoniam et quod propositum est. Amplius

947 AN. MA.NL. 8EV. BOETII 948Bi raedium in dioto genere,nani in quo medium.et A.extrema. Rur3um si sit et contrarium quidem generi,oonsiderandumest,et3i contrarium in contrario.Namsi sit, manifestum quod et propositum inproposito.CAPUT IV.de genere loci alii.Rursum in casibus et conjugatia, si similiter sequuntur,et interimenti et construenti.Simul enimuni et omnibus insunt vel non insunt,ut sijustitiascientia qua3dam,et juste scienter,et justus sciens;si autem horum aliquid non inest,nec reliquorunaullum.Rursum in iis quee similiter se habent ad invicem,utdelectabile simililer se ad voluptatem, etulil6adbonum,utrumqueenimutriusqueefrectivum. scientia scibilis dicitur,habitus autem eldispositioSi igitur voluptas quiddam bonum, et delectabile n non soibiliSjSed anirase.Rursum sisimiliter diciturquiddam utile erit ; manifestum enim quoniam boni genus.et species seoundum casus. Ut si alicui, auterit effectivum,eo quod voluptas bonum. Similiter alicujus aut quolibel modo aliter dicitur : nam utautem et in generationibus et corruptionibus,ut si species et genus,velut in duplo et in superioribus,BBdiflcare est operari,8ediflcasse operatum esse,et sidiscere est reminisci, et didisse reoordatumesse,et si dissolvi est oorrumpi,et dissolutum esse corruptumesse, et dissolutio oorruptio quaedam. Et ingenerativis vero et in corruptivis,similiter el in potentiiset usibus, et omnino secundum quamlibetsimilitudinem et interimenti et oonstruenti inspiciendum,quemadmodum in generationeet corruplionediximus. Nam si corruptivum dissolutivumet corrumpi dissolvi,et si generativum est effeotivum,etgenerari fieri, et generatio factio, similiteret in potentiis et usibus,etomnino sipotentiadispo-_ in disciplina et opinione,nam et h8e alicujus,et con-sitio,et posse disponi, et si -alicujus usus est actus,et uti agere,et usum esse egisse. Si autem sit privatioid quod opponitur speciei, duobus modis estinterimere.Primum quidem si assignato genereestoppositum.Aut enira simplioiter in nullo genereeodemprivatio,aut non in uItimo,ut si visus in ultimogenere est,sen3us,cascitas non erit sensus.Secundoautem,si et generi et speciei opponitur privatio,nonest autem oppositum in opposito,nec quod assignatumest in assignato erit.Interimenti igitur,quemadmodumdictum est,utendum. Construenti autemuno modo,nam si oppositum in opposito,et propositumin proposito erit, ut si caeoitas insensibilitasquaedam, et visus sensus. Rursum in negationibuserit contra, non bonum delectabile. At impossibileest,si bonum genus est delectabilis,esse quidquamnon bonum delectabile. Nam de quibus genusnonpraedicatur,nec specierum ulIa.Et construentieliamsimiliter inspiciendum.Namsi non bonum.non delectabile,delectabile bonum, quare genus bonumdelectabilis. Si autem si ad aliquid species, considerandumsi et genus ad aliquid.Nam si species adaliquid,et genus,ut in duplici et multiplici,utrumqueenim ad aliquid.Si autem genus ad aliquid,nonnecessario estspeoies. Nam disciplina ad aliquid,grammotica autem non. An nec quod prius diotumestverumvideb'-tur?nam virtusipsum quod bonura,et ipsum quod honestum, et virtus quidem ad aliquid,bonumvero et honestum non ad aliquid, sedqualia. Rursum si non ad idem dicitur species, etsecundum se,et secundura genus.Ut si duplum dimididioitur duplum, et multiplum dimidii oportetdici ;si autem non,non erit multiplum genus dupli.AmpliuSjSinon acl idera et seoundum genus dicitur,et secundum omniagenera.Nam si duplum dimidiimultiplum est,et abundans dircidii dicetur,et simplicitersecundum omnia superiora genera ad dimidiumdicetur.Inslantia,quod non necesso est secundumse, et seoundum genus ad idem dici ; namalicujus,enim etduplum elmultiplum; similiter autemei in scientia, alioujus enira et haec et genera,ut dispositio et babitus. Instantia autem,quod aliquotiesnonsio, nam differens.et contrarium alioui,diversumautemcumsitgenu3horum,nonalicui,sedab aliquo,diversum enim dicitur ab aliquo.Rursumsi similiter ad aliquid secundum casus dicta.non similiterconvertuntur. Quemadmodum in duplo etmultiplo, utrumque enim horum alicujus.et idemetiam secundum conversionem dicitur,alicujus enimet dimidium et submultiplum. Simililer aulem etvertitur.similitereldisciplinatum etopinabilealicujus;siigiturinaIiquo non simiIiterconvertilur,manifestumest non esse genus alterum alterius.Rursum,si non ad aequaliae species, et genus dioitur,Similiter enim,et aequaliter ulrumque videturdioi,quemadraodum in domo et datione,nam et donumalicujusalicui dicitur,et datio alicujusetalicuidioitur; est autem datio genus doni,nam donum datio/est irreddibilis. In aliquibus autem non acciditad,-aequalia dici, nam duplum alicujus duplum,abundansautem et majus alicujus et aIiquo,omne enimabundans,etmajusaliquoabundat,et alicujusabuneat,quarenon sunt genera quas dictasunl dupIi,eoquod non ad asqualia dicunturspeciei.aut non uni-considerandura e oonverso,quemadraodum in accidentedicebatur,ul si deleclabile quod bonum,quod D Videndum autem et si oppositi est oppositum genus.versaliter verura,ad aequalia speciem et genus dici.non bonum non delectabile.Nam si non ita se habet, UtsidupIimultiplum,etdimidiisubmultiplum,oportetenim oppositura oppositi genus esse. Si igiturponat aliquis scientiam idipsum quod est sensum,oporlebit et scibile id quod est sensibile esse ; sednon est, non enim omne scibile sensibile, nam intelligibiliumquaedam scibilia. Quare non est genussensibile scibilis, si autem hoc non, neque sensusscientiae.Quoniam autem eorum quae ad aliquiddicuntur,alia quidem ex necessitate in eis aut circaea sunt ad qus dicuntur (ut dispositio,et habitus,etcommensuratio; in alioenira nullopossibileestessequae dicta sunt,quam in eis ad qua dicuntur), alia

949 TOPICORUM ARIST0TELI8 INTBRPRETATIO. 950autem non neoesseest quidem in eisessead qiiadi- A. concupiscibili, nam in hoc et voluptas, ira aulemcuntur.contingit autem (quemadraodum scibiie estin anima,nihil enim prohibet sui scientiam habereanimam,non necessarium autem,possibile est enimet in alio esse hanc eamdem), alia vero simpliciternonconlingit in eis esse ad quae dicuntur (uicontrariumin contrario,neque scientiam scibili,nisi sitscibile anima,vel homo),con3iderare igitur oportetsi quis in genere ponat quod tale est,in non tali.Utsimemoriam immansionem scientiae dicat,namomnisimmansio in mente,et circa illud,quareetscienticeim;: ansioin scientia.Memoriaigitur in scientio,eo quod immansio scientiae est.Hoo autem non contingit,memoriaenim omnis in anima.Est autem quidiotus est locus et accidens oommunis ;nihilenimin irascibili; quare non sunt genera quae assignatasunt eo quod non in eodem cum speciebus natasunt fieri. Similiter autem et si amicitia in ooncupiscibili,nonerit voluntas qu£Bdam,omni3 enim voluntasin rationali.Utilis autem hic locus et ad accidens,et id cui accidit, in eodem enim accidens etcui accidit ;'quare nisi in eodera videatur, manifestumquoniamnonaccidit.Rursumsisecundumquidspeoies dittum genus participat, non enim videturseoundum quid participari genus.Nam nonesthomosecundum quid animal,neque grammntica secundutnquid disciplina.Similiter autcm et in aliis.Gonsiderandumigitur si in aliquibus seoundum quid participaturgenus,ut si animal quod sensibile vel visirefert,memoriee genus immansionem dicere.aut ac- g bile dicitur;nara secundum quid sensibile vel visibiledicitur;namsecundura quid sensibilevel visibi-cidern dicereilli hoc : nam si quovis modo est memoriaiuTmansis scientiaB,eadem aptabitur de ipsa le animal,secundum corpusenim sensibileet visibile,secundumaniraam autem nonrquare non erit ge-ratio.CAPUT V.De re eadem loci alii.Rursum si habitum in actu posuit,aut actum inhabitu,non est genus quod tale est. Ut si sensum,motum per corpus,nam sensus habitus,raotus autemactus.Similiter aulem et si memoriam habituracontinentivumopinionisdixerit,nam nuUamemoriahabitus,sed magis actus.Peocant autem et qui habitumin consequentem potentiam ordinat,ut mansuGtudinem,continentiam irae, et fortitudinem, etnus,corpus visihile,et sensibile,animaIis.Latent autemquandoque et totum in partem ponentes, utanimal,corpus animatum;nullo enim modo pars detolo prsdicatur ;quare non erit genus corpus animalis,eoquod pars est.Videndum autem si quid vituperandorum aut fugiendorumin potestate aut potente posuit, ut so--phistum,vel calumniatorem,vel furem eum qui possitaliena latenter surripere : nemo enim prcedictoi'umin co quod possit.aliquid horum talisdicitur.Potestenira et Deus,et studiosus, prava agere;ustitiam,timorum et lucrorum continentiam, nara p non sunt aulem hujusraodi,naraomnes praviseounfortis et raansuetus perturbatione vacans dioitur, dumelcctionemdicuntur.Amplius,omnsspolestatescontinens autera qui perturbatur,sed non ducitur ;fortasse igilurtalispotentiasequiturutrumque,utsieorum sunt quae sunt eligenda,nain pravorum potestateseligendae,eo quod Deum et studiosum habereperturbetur,non duoatur ; verum continere non hocdicimus eas. Potentes enira dicimus eos csseest,hunc quidera fortem,illum autem mansuetum prava agere, quare nullius vituperabilis erit genusesse,sed omnino perturbari ab hujusmodi nihil. potestas. Si autem non, accidet vituperandorumAliquoties autem et quod sequitur,quovi3 modo ut quiddameligendura esse,naraerit quaedam potestasgenusponunt: tristitiara irse, et opinionem fidei, vituperabilis.Et siquid propterse honorabiliiim velutraquoenimprasdictasequunturquidemquodammodoeligibilium, in potestate, vel potente, vel effectivoassignatas species.Neulrum autem eorum genua posuit.Nam omnis potestas,et omne potens aulef-fectivura,propteraliud€ligendum;autsiquid eorumest nam qui irascitur,oonslristatiir,priore in eo tristitiafacla,nonenim ira tristitia3,sed tristitiairae causaest; quare simpliciter ira non est tristitia.Secundumautem h£ec,neque (ides opinio :contingit enim eamderaopinionem etiarn non oredentem habere ; nonquae sunt in duobus generibus vel pluribus,in alteroposuit.Quaedam enim non est in uno genere ponere,ut fraudulentum aut caluraniatorem, neque enimqui eligit,impotens autem,neque qui potest, atnonoontingere autem hoc,si fides esset species opinio- D eligens,cilumniator aut fraudulentus,sed qui utranis non enim contingit idem amplius perrnanere,siex specie oranino perrautatum sit quemadmodumnec idemanimal quandoquehorainem esse,etquandoquenon.Siquis autem dioat ex necessitate opinantemetiam fldern habere,de«qualibus opinio etfides dicetur,quare aeque sic erit genus,de pluribusenira oportet dici genus. Videndum autera et si inaliquo eorum natasint utraque fieri. In quo enimspecies et genus, ut in quo album et color, et inquo grammatica et disoiplina.Si iftitur verecundiamtimorem dixit, aut iram tristitiam, non accidit ineodem speciem et genus esse,nam verecundiaquidemin rationali, timor in irascibili, at tristitia inque haec habet;quare non ponenda suntin uno genere,sedin utroque eorum quae dicta sunt.Amplius,aliquoties e converso,genus quidem utdifTerentiam,ditferentiam autem ut genus assignant,ut sluporemsuperabundantiam admirationis,et fidem vehementiaraopinionistnam neque superabundantia,nequeveheraentia,genus,sed differentia videturenim stuporadmiratio es3e superabundans, et fides opiniovehemens;quaregenus admiratioetopinioest, superabundantiaautem etvehementia differentia. Amplius,siquissuperabundantiamet vehementiam utgeneraassignetjinanimatafidemfacientetstupefacient^namcujusquevehementiaetsuperabundantiailli

951 AN. MANL. SEV. BOETII 952enira quaedam fides vehemens ; si ergo fides vehementiaest,vehementia erit vehemens.Simililer autemetstupor quidem et superabundans;si ergo stuporest superabundantia, superabundantia erit superabundans.Videturautemneutrumhorum,quemadmodumnec disciplina disciplinatum, nec motusmotum. Quandoque autem peecant, et passionemingenereejus quod passum est ponentes,utimmor-adestcujusestauperabundantia etvehementia.Sier- A, ens et unum de omnibus simpliciter praedicanlur,gostupor superabundantiaest admiralionis, aderitadmirationi,quare admiratio stupefaciet ; simililerautem et fides aderit opinioni,si veliementia quidemopinionis est,quareopinio fidem faciet.Amplius,aocidetoportet aulem de paucioribus speciem praedicari. Siautem quod omnia sequitur,di£[erentiam dixit,perspicuumquoniamdeaequalibusveldepluribusdifferentiaquam genus dicetur.Nam si et genus omniasic assignanti vehementiam vehementem di-sequiturde £equalibus,sin vero non omniasequa-cere, et superabundantiam superabundantem : esltalilatem vitam sempiternam dicenles esse, passio r, pejori genereponit.enim vitae et accidens immortalitas videtur esse ;quod autem verum sit quod dioitur, manifestumfiet.si quis admittat aliquem ex mortalifleri immortalem.Nullus enim dioit aliam vitam eum sumere,sed acoidens aliquod,vel passionem huic eidem ad-tur genus de pluribus differentia dicetur quamipsumgenus. Ampliu3,siinsubjectaspeoieest,quodassignatum genus dicitur,ut album in nive, quaremanifestum quoniam non erit genus, de subjectaenim specie solum genus dicitur. Considerandumautem etiam esl si nonunivocum sit genusspeoiei.Nam de omnibus speciebus univoce genus praedicatur.Ampiius,quandoexistente et speciei et genericontrario, si quod melius contrariorum est, inNam aocidet reliquum in reliquo esse, eo quodcontrariainoontrariisgeneribus,quarequoddeteriusest, in meliorierit; at videtur melioris, et genusmelius esse. Et si eodem simililer ad utraque sehabente, in pejore,et non in meliore genere ponit,venire;quare non genus vitaimmortalitatis.Rursum ut animam ipsum quod est agitionem, aut agitatum:Bi passionem cujus est passio, illius genus dioit, utnampari raodo eadem stativaet agitativa essespiritum aerem motum, magis enim motus aeris, videtur; quare si melius statio,in hoc oportet generespiritus,nam aer idem permanet, et quando movelur,etponere. Amplius, ex magis et minus. De-quando stat;quarenon est omnino aer spiritus:eststruenti quidem si genus suscipit magis species au-etenim et non moto aerespirilus, siquidem tem non suscipit,neque ipsa,neque quod ab ipsaidem aer permanet,qui quidem erat spiritus.SimiliterHutem etin aliis hujusmodi.Si igitur et in hocdicitur,ut sivirtus suscipit magis,et justitia etjustus,diciturenim justus magis alter altero.Si igituroportet admittere quod aer motus est spiritus, non assignatum quidem genus magis suscipit, speciestamen de omnibus hujusmodi est assignandum,de _ autem non susoipit,neque ipsa neque quod ab ipsaquibus non verlficatur genus,sed de quibuscunque dicitur,non erit quidem assignatura genus.Rursumvere prasdioatur assignatum genus,nam in quibusdamquod magis videtur, vel similiter, non est genus,non videtur veriflcari, ut in luto et nive, nam manifesti-m quoniam necquod assignalum est.Uli-nivem dicuntesse aquam coagulatam,lutum autem lis autem hic locus in talibus maxime in quibusterram humido temperatam : est autem neque nix plura videnturde specie in eo quod quid est praedicata,cumaqua,neque lutum terra,quare neutrum assignatorumnon determinatum est neque prom-generum erit genus.Oportet enim genus verificariptum nobis est dicere, quodnam eorum genus, utsemper de omnibus speciebus.Similiter autem de ira, tristitia, et opinio parvipendentiae, in eoneque vinum est aqua putrefacta(sicut Bmpedocles quod quidestpraedicari videntur: contristaturenimdicit:In ligno putruitunda),nam simpliciter nonest iratus,et opinatur parvipendi. Badem autem consideratioaqua.et in specie ad aliud aliquid comparanti.CAPUT VI.Nam si quod magis aut similiter videtur esse inDe genere loci alii.assignato genere, non est in genere manifestumAmplius,si omnino quod assignatum est, nullius quod nequeassignata omnino speoies erit in genere.est genus. Manifestum enim quoniam neque ejus Interimenti igiturquemadraodum dictum est,utenquoddictum est.Gonsiderandum autem ex eo quod D dum.Astruenti vero,si quidem suscipil magis quodassignatuni est genus,et species, non utilis locus,nihil eorum differt specie,quae participant assignatumgenus prsedicatur, et speoiem praBdicari, eo quod et reliquum, el quod minus videtur speoies est etgenus. Ut nihil alba differunt specio, ipsaa seinvicem.Omnis autem generis sunt species differentes,quarenuUiuserit album genus.Rursum si quodniiiil enim prohibetutrorumque suscipientium nonesse alterum alterius genus,nam bonum et albumsuscipil magis.et neutrum neulrius genus.Generumomnia sequitur genus vel differentiam dixit.Plura autem et specierum ad se invicemcomparatio utilisenira sunt quae omnia sequuntur, ut ens,et unum,utsi similiterhoc,ethocgenus ; si alterumge-eorum sunt quae omnia sequuntur;si igitur ens genusnus et alterum.Simiiiter autem et si quod minus,assignaverimus,manifestum quoniam omnium etquod magis : ut si continentiae, magis potestaserit genus,eo quod praedicaturde eis.De nullo enimgenusquam despeciebuspr8edicatur,quareetunumspecies erit entis;accidit ergo de omnibus de quibusquam virtus genus ; virtus autem genus.et potestas.Eaderaautemet despecie convenitdici;namsi sirailiterhoc.et hoo propositi species,si alterum species,

9E3 TOPICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 954genere sic separanda.Quoniam autem videtur musicum,quamusicum est,sciens esse,et musica scien-quoa magis. Amplius, ad construendum, perspi- tia p^quasdam est, et si ambulans, eo quod ambulatciendum si de quibus assignaium est genus, in eo movetur,ambulatio motus quidam est, considerandumin quo genere vult quidpiam oonstruere se-quod quid est pra3dicatur,cum non sit una assignataspecieSjSed plures et differenles. Nam manifestum cundum dictum moduni.Ut si scientiam ipsum quodquoniam eritgenus. Si autem in assignato species est fidem,si sciensquatenusscit, fidit :manifestumest, considerandumet side aliis speciebusgenus in enim quoniam scientia fides quaedam erit, eodemeo quod quid est praedicatur. Nam rursus accidet autem modo et in aliis hujusmodi. Amplius, quoniamquod sequitur aliquid semper et non converti-de pluribus et differentibus idem pra^dicari. Quoniaraautem videlur in quibusdam et differentia in tur, dilficile est separare quod non sit genus, sieo quod quid est de speciebus preedicari, separandumest senus et differentia, utenti iis quae dicen-omne. Ut tranquillitatem qui, et numerum divisi-hoequidemillud sequituromne,illud vero hoc nontur elementis, primum quidem quoniam genus de bile, e converso autem non ;nam divisibile nonpluribus dioitur quam differentia, deindequoniam omne, numerus, neque quies omnis, tranquillitas,secundum ejus (quod quid est) assignationem,magisconvenit genus quam differentiam dicere.Nam per consequens,oum non convertatur alterum; cumipso quidem est utendum ut genere quod est sem-qui animal dioit hominem, magis indicat quid cst autem alternm se e.xtendit nonin omnibus, obsehomoquam qui gressibile. Et quoniam differentia B quendum. Instantia auterahujus.quoniam nonensquidem qualitatem generis semper signiflcat.genus eequitur omne quod fit (nara quod fit non est) etautem differentiae, non : nam qui dicit gressibile, non convertitur (non enim omne quod non estquiddam animal dicit qui vero animal dicit, non fit) dttamen non est genusnon ens ejusquod fit,;dicit quale quiddam gresaibile : differentia igilur a;simpliciter enim non sunt non entis species. DeLIBEHCAPUT PRIMUM.De modis proprii.quod secundum omne tempus verificatur, et nunquamrelinquitur(quemadmodumanimalisexanimaUtrum autem proprium an non proprium est et corpore compositum esse); aliquando vero, quodquod dictum est,per haec considerandum.Assignatursecundum aliquod tempus verificatur,et non ex ne-autem proprium aut per se et semper, aut ad r cessitate semper consequitur, ut alicujus hominisaliud aut aliquando. Per se quidem, ut hominis, ambularein foro. Estautemad alterum propriumanimalmansuetumnatura;adaliudautem,utanim8e assignare, differentiara dicere, aut in omnibus etad corpus,quoniam illa quidem imperare nata, hoc semper, aut in multum et in plurimis. Etin omnibusautem parere ; semper autem, ul Dei, animal immortale;quidem et semper, quemadmodum hominisaliquando vero,ut alicujus hominis ambu-proprium ad equum quoniam bipes,nam homo quidemet omnis, et semper esl bipes ;equus autemlare in gymnasio. Sunt autem proprii, quod ad alterumassignatum est, aut duo problemala, autquatuor.Namsidehocquidemassignatumquidpiamfueril,deillo vero negatum idipsum, duo duntaxatproblemata fiunt quemadmodum hominis ad equumproprium est quod bipes est.Nam est quod homonon bipes est argumentabitur quispiam, et quodequusbipes: utrinque autem removetur proprium.Si autem de ulroque utrumque assignatura fueril,etgenere igitur quemadmodum dictum est, transeundum.QUmTUS-quadrupes,possibile est argumentari. Quolibetigiturmudo ostenso,interimitur quod propositum est.Est autem per sequidem proprium,quod ad omniaassignatur.et ab omni separat (quemadmodum hominisanimal mortale disciplinse susceptivum); adaliudautem,quod non ab omni,sed ab aliquo statutodeterminat(utvirtutis addisciplinam,quoniamilla quidem in pluribus, haec iu rationali solo,etinhabentibus rationem nata est fleri); semper autem,nullus est bipes, et nunquam. Ut multum autem etip plurimis, quemadmodum rationalis propriumprincipare ad concupiscibile, et irascibile, eo quodJjlud quidem imperat,haeo autem parent ; nam nequerationale semper imperal, sed quandoque illiimperatur,neque concupisoibili et irascibilisemperiraperatur,sed imperant quandoque,cum fuerit hominisanima flagitiosa. Proprium autem ea maximelogica sunt, quae per se et semper, et quae adaliud.Namejus quodadaliud est proprium, pluraproblemata sunt, quemadmodum diximus et prius,de utroque negatum, quatuor problemata erunt,uthominisproprium ad equum,quod ille quidem bi- "pes, hic autem quadrupes est : nam et quod homonon bipes est, et quod esse quadrupes natus est, nam aut duo.aut quatuor,ex necessitate fluntpro-argumentari est;et quod equus bipes, et quod nonblemata.Plures autem oralionesflunt ad haec.quodautem per se est et semper, ad multa est argumentari,etad plura tempora observare ;quod perse quidem ad multa, nam ad unumquodque eorumquae suot, ut pole cui oportet inesse proprium,quare si non ab omni separat, non erit bene assignatumproprium; quod autem semper, ad pluratempora est observare, et sive non inest, sive noninfuerit, sive non inerit, non erit proprium. Quodvero aliquando,ad illud (quod nuncdicitur^tempus,

955 AN. MANL. SET. BOETIIconHideramus. Non igitur sunt rationes ad ipsum A conficietsyllogismum^de eo quod multipliciter riiciplures.Logicum autem est problema, ad quod rationesflunt, et crebrae quidem, et bonaB.i Ad aliudigitur proprium dictum, ex iis quae sunt de accidenteloois inspiciendum, si huic quidem accidit,illi vero non.De iis autem quae semper, et quffi perse, per haec considerandum.GAPOT II.De locis froprii.Primum quidem an non bene assignatum estproprium,an bene. Ejusautem quod est non bene,autbene,est unum quidem.si non pernotiora, aut pernotiora positum est proprium. Destruenti quidein,tur. Construenti autem,sinon plurasignificatnequenominum quidpiam, neque tota oratio. Erit enimsecundumhocbene positumproprium utquianequecorpusplurasigniflcat,nequemobilissimuminsuperioremlooum,neque totum quodexhis compositumest,erit bene positum secundum hoc ignis propriumcorpus mobilissimum in superiorem locum.Deindedestruentiiquidem si|multipliciter diciturillud cujusproprium assignatur,non determinatur autem cujuseorum ponatur proprium.Non enim bene erit assignatumproprium,ob quasautem causasnon immanifestumestexiis quae prius dicta sunt,nam eademsi non per noliora;at construendi, si per notiora. aocidere necessarium est; ut quia scire hoc pluraEjus autem quod non per notiora est, hoc quidem signifloat(unum enim scientiam habere boc, alterurasi omnino ignotiuspositum estpropriumquodassi- r> autemscientiauti hoc.aliud vero scientiam esse hugnavit,illocujuspropriumdixit. Nonenimerit bene jus, aliud autem scientia uti hujus), non eril ejuspositum proprium,nam propter notitiam proprium quodestscirehoc,beneassignatumpropriumulluin,facimus.Disceiidi enim causa,et proprium, et defi-non determinato cujushorum ponitur propriura.nitiones facimus. Per notiora igitur accipiendum ;sic enim magis erit 8ufficientercognoscere,ut putaqui ponit ignis proprium esse simillimum animsa,ignotiore quam ignis utitur anima (magisenimscimusquid estignisquam quid aniraa),nonigitureritbene posilum proprium ignis, similliraum anims.Construenti vero, si non dicitur multipliciter hoccujus proprium ponitur,sed est unum et siraplex.Eritenim bene positum secundum hoo proprium,ut quia homo simpliciter dicitur, erit bene positumsecundura'hochominispropriuraanima)mansuetumnatura.Deinde destruenti quidem,si frequenter di-Aliud autera,si non nolius est hoo huic inesse. ctura est idera in proprio (seepe enim latent hoc facientesetOportet enim non solum notius esse re,sed huic inesse,notiusinpropriis,quemadmodumetin terminis),esse;nam qui non scithuic inest, nequesiiliieoli notiusinest cognoscit. Quareoum quodvishorum acciderit^obscurum fit propriuin,ul quiaquinon erit bene positum quod hoc sustinet,proprium.Conturbat eniraaudientem,quod frequenter dicitur,obscurumigitur necessarium est fleri, et praeter idponitignis proprium,iQ quo primo anima nata est nugari videnlur. Eveniet aulem frequenter idemesse,ignoliore utitur quam sit ignis, eo quod igno- " dicere duobus raodis : unoquidemquando nomina-tius est,si in hoc est anima,et si in hoo primo est ;non erititaque bene positum proprium ignis,in quoverit frequenter idem,ut si quis proprium assignetignis; corpus tenuissimum corporura,hic enira frequenterprimo anima nata est esse. Construenti autem, sidixit corpus. Secundo autem, si quis assu-per notiora positum est proprium,et si per noliorasecundum utrumque modum.Eritenim benesecundumhoc positum propriuna, namconstructivorummat oralionespro nominibus,ut si quisreddat terrasproprium, substantiam quae maxime oorporum secundumnaturam ferturininferioremlooum,deindelocorum ejus quod bene, alii quidem secundum hoo aasumat pro corporibus, hujusmodi substantias,solum, alii autem simpliciter monstrabunt quod unuraeniraetidemestcorpus,ethujusraodisubstantia; erit ergo hoc niodo substantia frequenter diola,bene, ut quia qui dixit animalis proprium,sensumhabere, per notiora. et notius assignavit proprium quare neutrum erit bene positum proprium. Construentisecundum utrumque modum ;quareerit bene assignatuni|secunduffihoo,animalisproprium,sensudem.vero,si nullo utitur frequenter nomine eo-Erit enim secundurahocbeneassignaturapropriura.utquiahabere.Deinde destruenti quidem.si quod norainumqui dixithominis proprium, animalqu« in proprio sunt assignata raultipliciter dicitur, disciplinaB susceptivum, non usus est frequentervel etiam tota oratio plura signiflcat. Non enim erit D eodem noraine,erit ulique secundum hoc bene asbenepositum proprium, ut quoniam sentiremultasigniflcat, unum quidem sensum habere allerumautem sensum uti,non erit animaiis propriura benepositum quod nafum est sentire. Quapropter nonutendumest,neque nomine,quod rnultipliciter dicitur,nequeoratione,qua3plura significet, quia quodmultipliciterdioiturobscurumfacitquoddictumest,dubitante eo qui debet argumentari,quodnam diciteorura quae multipliciter dicuntur, nam propriumdiscendi gratiaassignatur. Amplius autem ad hooneoessariumestredargutionemaliquamfiericumsioasstgnaut proprium,quando in dissidenle quispiamsignatum hominis proprium.Deindedestruenti quidem,sitale aliquid assignavit in proprio noraen,quod omnibus insit. Inutile enim erit, quod nonseparat ab aliquo, quod autem in propriis dicitur,separare oportet,quemadmodum et quae in terminisnon igitur erit benepositum proprium, utquia quiposuit scientiaeproprium opinionemindissuasibilera.a ratione.unum esistens.lali aliquo ususestproprio(uno, inquam) quodomnibus inest.non erituliquebene positura scientia^proprium.Astruenti autem,sinullo usu3estoommuni,sed quod ab aliquo separat,erit bene positum secunduni hoc proprium, ut quia

957 TOPICORUM ARISTOTELIS INTERPRBTATIO. 958terminans quod plura ponit. Non enim erit bene positumproprium ;nam quemadmodum nec interminisoportet praeter eam (quaj indicat substantiam)orationem adjungere quidpiam plusculum, sic neoin propriis prster eam (quae facit proprium quoddictum est) orationem quidquam coassignandumInutile enim fltejusmodi, utquia quidixitpropriuraignis, tenuissimum et levissimum, pluraassignavitpropria (utruraque enim de solo igne verum estdicere), non erit bene positum proprium ignis, corpussubtilissimum et levissimum. Astruenti vero sinon pluraejusdem propria assignavit, sed unum.Erit enim secundum hocbenepositum proprium,utquia qui dixit humidi proprium, corpus quod inomnem figuram ducitur.unum assignavit propriumet non plura, erit secundum hoc bene positum humidiproprium. Deinde destruentiquidem,sieodemusus est cujus proprium assignavit, aut eorum quaesunt illius aliquo. Nonenim erit benepositum proprium,nam discendi gratia assifjnatur proprium,idem autem eidem similiter ifi;notum est, id autemquod aliquid eorum est quae sunt ejus, posterius;non igiturest notius, quare non fit ut per hoc quisquammagis quidpiam discat, ut quia qui dixit animalisproprium,substantiamcujus speciesest homoaliquo usus est eorum quse sunt animalis, noneritbenepositum proprium.Construentiautem,si nequeeodem, neque eorum quae sunt ipsius aliquo utitur.Eritenimbene secundum hoc positum proprium, utquiaqui posuit animalis proprium exanima et corporecompositumesse,oequeeorum qutesuntipsiusaliquo usus est : erit utique benesecundum hoc assignatumanimalisproprium. Eodemautem modo etin aliis considerandum estquaenamnon faciunt autqui dixit animalis proprium animam habere, nullo A. dicetur nomen, quare non erit bene positum proususestcommuni, erit secundumhoc bene positum prium. Amplius autem ad haec, neque quando quisquamassignaverit proprium.erit manifestum siin-propriujQanimalis,anijiamhabere.Deindedestruentiquidem, si plura propriaassignat ejusdem, non deestsiquidenitaleest, ut quod ipsum relinquere possit:nonigitureritclarume8seproprium,ut quiaquiposuit animalis proprium moveri quandoque, velstaretale, assignaveritproprium quod fltquandoquenon proprium, nequaquam erit bene positum proprium.Astruenti vero, si quod ex necessitatesemperest, propriura assignaverit. Eritenim bene posilumseoundum hoc proprium, ut quia qui posuitvirtutis proprium quod habenlem facit studiosum,quod semper sequitur, proprium assignavit ; erit utiquesecundum hoc bene assignalum virtutis proprium.Deindedestrucntiquidem,siquod nuncpronprium est assignans, non determinaverit quod nonpropriumassjgnat. Non enim eritbenepositum proprium,primumquidemquia quodpraeter consuetudinemfitomne, semper determinatione indiget, solentautemul plurimumomnes, quodsempersequiturpropriumassignare;secundoautem,quiaimmanifestumest quia non determinaverit, si quod nunc^est proprium voluerit ponere. Non igitur danda estobjurgationisoccasio,utquiaquiposuitalicujus hominisproorium sedere cura aliquo homine, quodnunc propriumest posuit, non bene proprium assignabit,si non determinans dixerit quod nunc. Gonstruentiautem,sinuncpropriumassignansdeterminandoposuit, quod nunc proprium posuerit. Eritenim benepositum secundumhocproprium, utquiaqui dixit cujusdam hominis proprium ambularenuncalicubi, distinguenspusuithoc, bene erit positumproprium.Deiudedestruentiquidem, sitaleassignavitproprium, quod manifestum non est aliterinesse quam sensu. Non enimeritbenepositum proprium,nam omne sensibile extra sensum factumimmanifestum est, latens enim est si adhuc inest.eo quod sensu solum cognoscitur. Erit autem verumfaciuntnotius. Destruentiquidem,sialiquo usus est, hoo in iis quffi non ex necessitate semper consequuntur,aut opposito, aut omnino simul natura, autposterioreut quia qui posuit solis proprium; astrumaliquo. Non enim bene positum proprium, quodfertur3uperterraraluoidissimum,taliususestnam oppositumsimulnatura, quod|autemsimulnatura,in proprio (super terram, inquam, ferri) quod sensuet posterius, non effloit notius, ut quia qui cognosoitur, non utique erit bene solis assignatumdixit boni propriumquod malo maxime opponitur,opposito est usus boni, non erit profecto bene assignatumpi'oprium ;immanifestum enimerit cumoocidetsal,si adhuc feratur super terram.eo quod nos tunc deususboni proprium. Construenti autem, si nullo seruimussensum. Gonstruentivero, sitaleassigna-est neque opposito, neque omnino simul na- D vit proprium, quod non sensu est manifestum, auttura, neque postetiore. Erit enim secundum hoc beneassignatum proprium, utquia qui posuit disciplinmproprium,opinionemmaximefacientemfldem,nullo usus est neque opposito, neque omninosimulnalura, neque posteriore, erit secundum hoc benepositum disciplinae proprium. Deinde destruentiquidem, si non quod sempersequitur proprium assignavit,sed id quod flt quandoque non proprium.Non enim erit bene pronuntiatum proprium, namneque in quo deprehendimus inesse ipsum, dehocet nomen ex necessitate veriflcatur, neque in quodeprehenditur non inesse, de hoc ex necessitate noncum sit sensibile, ex necessitate inesse manifestumest. Eritenimseoundumhocbenepositumpropriumutquiaquiposuitsuperficieiproprium,quodprimumcoloratum est, sensibili quidem aliquo ususest(co-]oratuniesge,inquam),taliquidemquodmanifestumest inesse semper : erit secundum hoc bene assignatumsuperflcieiproprium.Deindedestruentiquidem,si terminumut proprium assignavit. Non enim eritbenepositum proprium, nam non oportet indicarequodquidestesseproprium,utquiaquidixithominispropriumanimal gressibilebipes.quodquid estessesigniflcans assignavit hominis proprium, non uti-

que erithominis proprium bene assignatum. Construenliautem, siquodconversim quidem praedicaturassignavit proprium, non autem quod quid estesse indicans. Erit enirn secundum hoc bene assignatumproprium, ut quia qui posuil hominis propriumanimal mansuelum natura, quod conversimquidem prasdicatur, assignavit proprium, non quodquid est quidem indicans ; erit secundum hocbene assignatum proprium hominis. Deinde destruentiquidem,3inonquidpiam in quid est ponens,assignavitproprium.Oporteteniminpropriis.quemadmodumin terminis, primum assignari genus,deinde sic jam addere reliqua el separare. Quarequod non hoc modo positum estproprium, noneritbene assignatum, utquiaqui dixit animalisipropriumanimam habere,nonposuitquidijuam in quoautinquid estanimal.noneritbenepositumanimalisproprium. Construenti vero.si quis quidpiam quod inquid est ponens ejus cujus proprium assignavit, reliquaadjungit. Erit enim seoundum hoc bene assignatumproprium, ut quia qui posuit hominis propriumanimal disoiplinse susoeptibile, quidpiamquod in quid esfponens, assignavit proprium : eritserundum hoc bene positum proprium hominis.Utrumigiturbenean nonbene assigneturproprium,per haec inspiciendum.CAPUT III.De proprio loci alii.Utrum vero proprium est omnino quod dicturaest, an non proprium, ex his considerandum. Namsimplicitercoustruentes proprium quod hene positumest, looi iidem erunt iis qui proprium omninofaciunt ; in illis igitur dieentur. Primum ergo deslruentiquidem inspiciendumad unumquodqueeorumcujua proprium assignavit. Ut si nulli inest,aut si non de hoc quidem verificatur, aut si non estpropriumcujusqueeorum secundumilludcujuspropriumassignavit.Nonenim erit proprium, quodpositumest esse proprium, ut quia de geometra nonverificatur indeoeptibilem esse ab oratione (nam decipiturgeometer cum pseudographiam facit), nonerit hoc soientis proprium, non decipi ab oratione.Construentiautem si de omni verifieatur, etquadehoc verifioatur. Erit enim proprium, quod positumest esse proprium, ut quia animal disciplinae susoeptivumde omni homine verificatur, et qua homo,erit hominis proprium animal disciplinae susceptivum.Est autem locus hic destruenti quidem, si nonde quo nomen etoratio verificatur, etsinon dequooratio et nomen verificatur. Construenti autem, side quonomen et oratio,etsidequo oratio et nomenprffidicatur. Deinde destruenti quidem, si non dequo oritio et nomen veriflcatur, et si non de quonomenet oratioverifioatur. Non enimeritproprium,quodpositumest esseproprium,utquia animalquidemdisciplinae susceptivum veriflcalur de Deohomo autem non praedicatur, non erit bominis proprium,animal disciplinas susoeptivura. Construentiautem, si de quo oratio et nomen praidicatur, etAN. MANIi. 8EV. BOETII 960A.si de quo nomen et oratio praedioatur. Erit enimproprium quodpositum estesse proprium, ut quiade quo animam habere verificatur animal, et dequo animal animam habere, erit animam habereanimalis proprium. Deinde destruendi quidem, sisubjectum proprium assignavit ejus quod in subjectoesse dicitur. Non enim erit proprium quod positumest esse proprium, ut quia qui posuit propriumsubtilissimicorpori8,ignem,subjectumassignavitprsdicati proprium, non erit ignis corporissubtillissimiproprium. Propter hoc autem non eritsubjectum, ejus quod in subjecto essedicilur proprium,eo quod idera essetplurium et diflerentiumspecie proprium, nam eidem plura quasdam discrepantiaspecie insunt, de solo diota, quorum eritr> omnium proprium quodsubjeotum est, si quis huncinmodumponatproprium.Construentivero,siquodin subjecto est, assignavit proprium subjicti. Eritenim proprium quod positum est non esse proprium,siquidem de solo praedicatur (ut dictum est) proprium,ut quia qui dixit terr« proprium corpusgravissimum speoie, subjecli assignavit proprium,quod de sola diciturre, et utproprium praedicatur,eritterrre propriumrectepositum. Deindedeslruentiquidem,sisecundumpartioipationemassignavitpropriumNon enim erit proprium, quod positum estesseproprium,namquodsecundumparticipationeminest.ad quod quid est esse conducit; erit autem hujusmodidiffarentiaquaedamde aliqua specie dicta,ut quia qui dixit hominis proprium gressibile bipes,seoundumparticipationemassignavitproprium,non^ erit utiquepropriumhominis gressibile bipes. Construentiautem, si non secundum participationemassignavit proprium, nec quod qui est esse indicans,conversim praedicata re. Erit enim prnpriumquod positum estesse proprium, ut quiaqui posuitanimalis proprium quod natum est sentire, nequesecundumpartioipationem assignavitproprium,nequequod quid esse indicans, oonversim repraedicata,erit utique quod sentire natum est, anlmalisproprium. Deinde destruenti quidem, si non contingitsimul inesse proprium, sed vel posterius, velpriusquaraidipsum nomen. Nonenimerit propriumquod positum est esseproprium autnunquam, autnon semper,ut quoniam contingit alicui priusfore,et posterius ambulare per forum quam quod homo,D non erit ambulare per forum hominis proprium,autnunquam autnon semper. Construenti autem, sisimulex necessitatesemperinest, cum neque terminus,neque differentia sit. Erit enimproprium.quodpositum estforsitan nonesse proprium,ut quia animaldisciplinai susceptivum, simul ex necessitatesemperest,et id quod est homo, cum neque differentiasitnecterminuserit anidial discipliuas susceptivumhominis proprium. Deinde destruenti quidem,sieorumdem quaeadern sunt, nonest idem proprium.Non enim eritproprium.quod positum estesseproprium,utquia non est proprium prosequendi, apparerequibusdambonum,nequeeligendifuerit utique

961 TOPICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 962proprium apparere quibusdam bonum; idera enim A. esse.ut quiaqui dtxithominis proprium bipe3,vultest prosequendumeteligendum.Construenti,siejusdemquidem quod natura inest assignare : significatquatenus idem proprium. Erit enim proprium autem locutione, quod semper inest, non erit ho-quod positum est non esse proprium, ut quoniam minis proprium bipes, non enim oranis homo esthomioisjquahomodiciturpropriumtripartitaraanimamduos pedes habens.Construenti,autem si vult quodhabere, et terrigenae quatenus terrigena est, naturainest proprium assiguare, et locutione hocerit proprium tripartitam animam habere. Utilis modo significat.-non enira movebitursecundum hocautem locus hic et in accidente, nam iisdem in eoquod eadem sunt eadem oportet inesse vel non inesse.Deindedestruenti quidera,si eorum quas sunteadem specie.non idem semperspecie proprium est.Neque enim ejus quod dictum erit proprium.quodpositum est esse proprium,ut quia idera estspeciehomoet equus,non semperautemequiestpropriumproprium,ut quia qui hominis proprium assignavit,animal disciplinae susceptivura, et vult,et dictionesigniQcat quod natura inest proprium,Don movebitur,secundumhoc quod non sitproprium hominis,animaldisciplinaesusceptivum.Ampliusquaecunquedicuntur utseoundumaliud aliquodprin\um,aut utprimumipsum,laborestassignaretaliumproprium.stere a se, nec hominis erit proprium moveri a se. Nam si ejusquod est secundum aliud aliquid pro-Idem enim est spscie moveri, et stare a se, quate- g priumassignavit,et deprimo verificabitur, siautemnus utrique eorum ut animal est, accidit. Conpriraiposuerit, et de eo quod est secundura aliudstruenti verOjSieorum quffi sunteadem specie,idemsemper spacie sit proprium. Erit enim propriumquod positum est non esse proprium,ut quia horainisest proprium esse gressibile bipes, et avis eritproprium esse volatile bipes.utrumqueenim horumest idem quatenus illa quidem sub eodem sunt generespecies, cum sint sub animali, haec autem utgeneris differentiae animalis.Hicautem locus falsusest,quandoalterumquidemeorumqusdicunturunialioui soli inestspeciei.alterum vero inestpluribus,quemadmodum gressibile quadrupes.Quoniam aulem idem et diversum multipliciterdlcitur, labor est sophistice assumenti unius assi-praedicabitur,utsiquisassignetsuperficieipropriumcoloratum esse, etde corpore verificatur coloratumesse,si autem corporis,et de superficie, praBdicabitur,quare non de quo oratio et nomen verificabitur.Acciditautem in quibusdam propriis plerumquefleri aliquod peccalum,propterhoo quod nondetermineturquomodo et quorum ponitquis proprium;oinnes enim conanlur assignare proprium,aut quodnatura inest,ut hominis bipes.aut quod nunc inest,ut hominis alicujusqualuor digitos habepc,autspe-cie,utignissubtilis3imum,aut'simpliciter,utanima-lisvivere, aut secundum aliud,ut animae prudens,aut ut primum,quemadmodum rationalis prudens.indissuasibile a ratione, nam et sciens iiidissuasi-gnare,et solius alicujus proprium, nam quod inest p autin eo quod habet.utscientis indissuasibile a raalicui cui accidit aliquid,et accidenti inerit sumplo tione (nihil enim aliud quam habendo aliquid eritcum eo cui accidit, ul quod inest homini, et albo indissuasibile a ratione), autin eo quod habeatur,homini inerit, si fuerit albus homo, el quod albo hominiinest,icerit et homini.Calummniabitur autemaliquismultapropriorumquodsubjectumidaliudestut scientlas indissuasibile a ratione,aut in eo quodparticipalur,utanimalissentire(sentit enimetaliudquid ut homo, sed participans jam hoc,sentit),autquod secundum se facit,aiiudautem oum accidente, in eo quod participat, ut alicujus animalis vivere.ut aliud quidem hominem esse dicet,aliud vero albumhominem.Ampliusautemdiversumfacienshabitumetquodsecundunihabitum dicitur,namquodhabitui ine8t,etei quod seoundum habitum dicitnrinerit,et quod ei quod secundum habitum diciturinest,et habituiinerit,utquoniam sciens secundumscientiam dicitur affici,non erit sclentiae proprium,Qui non addit igitur,natura peccat.eo quod contlngitquod naturae inest,non inesseilli cuinutura inest,uthomini duos pedes habere,qui vero non determinat,quoniamquodinestassignat quod non erittale quale nunc inest id,ceu quatuor digitos haberehominem,nonindicans quoquequodut primum.autut secundum allud ponit,quod nondequo oratio etnomen veriflcahitur,ut coloratumessesive superfibillserit a ratione. Construenti autem dicendum „ ciei,sive corporis assignaverit proprium, non prae„„,^„;„ „„„ „r.t ^;„„„„„. : i:.;4 :j ...: :j.i U j.-l ,: j-..i:_ ._ j .-i i._i t :.quoniam non est diversum simpliciter id cui accidit, dleens eliam quodautin eo juod est habereautinet accidenscum eo cui accidit suraptum, sed aliuddicitur,eo quod diversum sit ipsls, esse ; non enlmidem est homini esse,quod sit homo.et albo hominieo quod haberi proprium assignavit. Ideo non eritproprium quod assignatum est,nam inerit(si in eoquod habetur assignavit proprium) etiam habenti,esse.quod sit albus homo.Praeterea autem considerandumsi autem hahenti, et ei quod habetur, ut indis-est ad casusdicenti,quod neque sciens est suaslbile a ratione, scientiae vel scientis positumindissuasibilearatione,sedindissuasibilisaratione,nequescientia indissuasibile, sed indissuasibilis aratione,nam ei qui omnino instat,omninoestadversandum.Deindedeslruenti quidem, si quod naturainest volens assignare, hoc modo ponit secundumproprium,non praesigniflcansetiam in eoquod participatvel participatur.eo quod et in aliis quibusdaminerit proprium. Si enim in eo quidem quod participaturasslgnavit, participantibus inerit,si vero in eoquod partioipat,iis quae particlpantur,ut si alioujuslocutionem,ut quod semper iiiest slgnifioet.Videbituranimaiis posuerit vivere proprium, non dividensenim moveri posse quod positum est proprium etiam specie quod uni soli inerit eorura quaj subeo

963 AN. MANL. SEV. BOETII 964suntjcujus proprium ponit,nam'quocl est secundum A. universusaerrespirabili3),non eritutique aeris prosuperabundantiam,uni soli inest, ut ignis levissimum.Aliquoties aulem et specie addens peccat. de unaquaque similium partim quod est propriumprium respirabile. Astruenti autem, si verificaturNam oporlebit unam speciem esso eorum qua dicunlur,quando specie addiderit:hoo autem in quibusdamnon accidit, ut nec in igne, non enim estuna species ignis, nam diversum est carbo et flamma,et lux specie, cum unumquodque horum sitignis;propter hoc autem non oportet^quando speoieadditur, diversam esse speciem ejus quod dicitur,quoniam his quidem magis,illis autem minus ineritquod dictum est proprium,ut in igne subtilissimum,earum secundum totum.Erit enim proprium, quodpositum est non esse proprium, ut quia veriflcaturdeomni terradeorsum ferri secundum naturam;estautemethoc proprium alicujus terraesecundum totum;namsecundum terram,et id quod est terramesse,erit terree proprium deorsum ferri secundumnaturam. Deinde ex oppositis considerandum est,primum quidem ex contrariis, destruenti quidem,si contrarii non est contrarium.Neque enim contra-subtilior enim estlus carbone et flamma. Hoc autemnon oportetfieri quando non, et nomen magis justitiaequidem inju3titia,optimoautem pessimum,rii eritcontrariumproprium,ut quiacontrarium estpraadicatur de quo oratio magis veriQcatur.Si autem non est autem justitiae proprium optimum,non eritnon.non eril de quo oratio magis,et nomen magis. p injustitiae proprium pessimum. Construenti auteraAmpliusautem ad heec idem esse accidit propriumejusquod simpliciter,etejusquod maximeinsimpliciterlali, utin igne se habet subtilissimum, namet simpliciter et ignis etlucis erit hoc ipsum proprium,subtilissiniaenimestlux;cum igituralius sicassignatproprium,argumentandum,sibiaulem nondandahcecinstantia,sed statim cumponit propriumdeterminandum est quomodoponit proprium.CAPUT IV.que erit decens honesti proprium.Construenti autem,sinonejusdera proprium assignavit,ctim conversiraprKdicatum posuit.Nam erit proprium quodpositum est non esse proprium.ut quia qui posuitanimalispropriumid quod subslantia animata,nonidem quidem ejusdem proprium posuit,et conversimpraedicatum asaignavit,erit aniraalis propriumsubstantiaanimata.Deindeetiaminhisquaesimiliumpartium suntconsiderandum est,destruentiquidem,si quod totius est proprium,non veriflcatur de parte,est erit proprium, ut quia dicitur duplum quideraDe proprio loci alii.addimidium,superans autem adsuperatum,nonestDeinde destruenti quidera,si idem ejusdem propriumautem dupli proprium superans, non eril dimidiiposuit.Non cnira erit proprium, quod posi-tum est esse proprium,nam idem eidera omDe,quidestcsse indicat; quod autem esse indicat.non pro-propriumsuperatum.Construentiautemsiejusquodest ad nliquidjhoc quod ad aliquid est proprium,etejiisquod est aliquid,id quod est adaliquid erit propriura,sed terminus est, ut quia qui dixit honesti priura.Utquiadiciturduplumquidemaildimidiunridproprium decens esse.idera ejiisdem proprium assi essequod duo ad unum,estautem duplipropriura utgnavit(idera enim est honestumet decens),non uti-duo ad unum, erit dimidii proprium, ut unum adduo.Tertium aulemdestruentiquidem,si habitus,idquod secundum habitum dioitur non estpropriumneque profecto privationis id quod secundum privationemdioitur, erit proprium, et si privationis, idsi contrarii contrarium proprium est, et contrariicontrarium proprium erit. Ut quia contrarium estbono quidem malum,e!igpndo autem fugiendum,estaulemboni propriumeligendum.eritmali propriumfugiendum.Secundum autem, ex iis quae ad aliquidsunt,destruenti quidem,si hoc quod ad aliquid estejus quod est ad aliquid non est proprium. Nequeenlm hoc quod ad aliquid est,ejus quod ad aliquidquod cundum privationem diciiurnon estpropriura,neque habitus, id quod secundum habitum diciturerit proprium. Ut quia non dicitur surditatis propriuminsensibilitatemesse,nequeauditus erit propriumsensum esse.Construenti vero,si quod secundumhabitumdicitur,esthabilus proprium,etpriva-aut quod partis, nondicitur de toto.Non enim eritproprium,quod positum est esse proprium, acciditautem in aliquibus hoc fleri. Assignabit enim alitionis,id quod secundum privationem dicitur eritproprium,et si privat;onis,id quod secundum privationemdicitur,est proprium,et habitus,quod sequisiniis qu.^esimilium partium sunt proprium,ali- D cundum habitumdicitureril proprium.Utquiavisusquoties quidera in toto respiciens,aliquoties autem estpropriumvideresecundumquodhabemusvisum,in eo quod secundum partem dicitiir ipse seipsum erit caecitatis proprium non videre,secundum quodintelligens,at erit neutrum recte assignatum, ut in non habemus visum.nati habere.Deindeex affirmationibustoto quidem.quia quidixit marisproprium,plurimaet negalionibus, primum quidem ex ipaisaqua salsa, alicujus similium partium posuit proprium,ettaleas3ignavitquodnonverificaturdeparte(non enim erit quiddam maris plurima atqua salsa),non utiqueerit marisproprium,plurima aquasalsa.In parte autem.ut quiaqui posuerit aeris proprium,respirabile,similium quidem partium alicujus dixitproprium,tale autem assignavit quod de quo aereverum est,de toto autem non dioitur(non enim eritquae praedicantur. Est autem locus hic utilis destruentitantum,ut si afflrmatio,vel quod secundumaftirmationem dicitur, ejus est propriura, non eritprofecto ejus negatio,neque quod secundum negalionemdioitur, proprium, si autem si negatio, autquod secundumnegationera dicitur proprium,ejuademnon erit afflrmalio, neque quod seoundum affirmationemdiciturproprium,utquiproprium ani-

965 TOPICORUM ARIST0TBLI8 INTERPRETATIO. 966malis est animatum, non erit animalis proprium, X. noa est ejus quodestjuste proprium quod bene,nenonanimatum. Secuniium autera ex praedicatis.vel que injuste erit proprium quod male. Conslruentietiam non praedicatis, etde quibus praedicatur vel vero,si oppositi casus est proprium oppositi casus.non prsdicatur,destruenti quidem,si affirmationisafflrmationon estproprium.Nequeenim negatio negationiserit proprium,et si negatio negationis nonNamet oppositicasuseril proprium oppositi casus,ut quia honesti estproprium optimum,et inhonestierit proprium pessimum.Deindeexiisquaesimiiiterestpropriura,neqiieaffirma'iionisaffirmatioeritproprium,utquianon estproprium hominisanimal,nequenon hominis nonanimal;si autem non horainisnon videtur proprium non animal, neque hominiserit proprium animal.Construenti autem,si affirmationisaffirmatioest proprium. Nam et nogatio negationiseritproprium,siautem negationis negatioestproprium,et afflrmatio affirmationiserit proprium,se habent, destruenti quidem, si quod bimiliter sehabet, ejus quod similiter se habet non est proprium.Neque enim quod similiter se habet, ejusquod similiter sehabeteritproprium,utquiasimiliterse habetad exslruendum aedificiura aediflcator,etmedicus ad efflciendum sanitatem, non est autempropriummediciefficeresanitatem.nequeaedificatoriserit proprium exstruere eedificium. Construentiut quia non animalis est proprium non vivere,erit autem,si quod similiter se habeteritproprium ejusalis proprium vivere, et si animalis propriura -nquod similiter sehabet.Namet quodsimilitersehavidetur vivere, el non animalis proprium videbiturnon vivcre. Tertium autem ex ipsis subjeetis, destruentiquidem,siquod assignatura estproprium,afflrmalionis est proprium. Non erit euim idera etnegationis proprium; si autem negationis est propriumqiiod assignatum est, non erit afflrmationisproprium,utquia animalispropriumest animatum,non animalis non erit proprium aniraatum. Conslruentivero,si assigiiatumpropriura nonestafflrmationisproprium,srit negationis.At hic locus defioit,nam afflrmatio negationis.et negatio affirmationisnon est proprium,quandoqnidem afflrmationegationi omnino non inest, negatio autem afflrmationiinest quidem, at non ut proprium inest. et turpe, eo quod disoiplina utriusque eorum est,Dninde ex iis quai ex opposito dividuntur,destruen-nonesl autem prudentiae propriumdisciplinam esseti quidem.sieorumquae exoppositodividuntur,nul- ** honesti, non utique erit proprium prudenlis disci-plinam esse turpis;si vero est proprium prudentiaedisoiplinara essehonesti,noneritpropriumejusdemlum ullius reliquorum ex opposito divisorum estproprium. Neque enim quod positum est erit propriumejus cujuspositumest proprium,ut quia animals?nsibilenulliusaliorummortalium animaliuraest proprium, non erit animal inlelligibile Deiproprium. Construenti autem, si cseterorum qu.'Bex opposito dividuntur quodvis est proprium taliumquorumcunque eorum quse ex oppositodividuntur. Nam reliquum erit ejus propriumcujus positum est non esse propriura, ut quiabet, ejus quod similiter se habet erit propriura,utquoniam similiter se habet medicus ad id quod estesse effectivum sanitatis,et ludimagisteradidquodest esseeffectivumbonffi habitudinis,estautera propriummagistri ludi esseeffectivum bonsehabitudinis,eritproprium et medici effectivumesse sanitatis.Deinde exiis quae sic se habent,destruentiquidem,si quod sic se habet, ejus quod sic se habetnon est proprium. Neque enim quod sic se habet,ejusquod sic sehabet eritproprium.Si autem ejusquoa sic sehabet,id quodsicsehabet est proprium,ejus non eritproprium cujuspositum est esseproprium.Utquiasic se habet prudentia ad honestumdisciplinam esse turpis,impos3ibile est enim ejusdemplura essepropria.Gonstruenti veronihillocusiste utilis, nam quod sic se habet, unum ad pluracomparatur. Deinde destruenti quidem, si quodseounduaiesse dicitur, non est ejus quod secundumesse dicitur proprium. Nam neque generari ejusquod est secundumcorrumpi,neque corrumpi ejusquod secundum generari dicitur, erit proprium.Utprudentigs est proprium, per se natum esse rationalisvirtutem esse, et aliarum virtutum sic quod est hominem generari^eritpropriuragenerariquia est hominis proprium esseanimal,neque ejusuniuscujusque sumptse, erit temperantiffi propriumper se natum esse concupiscibilis virtutem proprium corrumpi animal.Eodem autem modoac-animal,neque ejus quod est hominem corrumpi eritesse.Deinde ex casibus,destruenti quidem,si casus D cipiendum est etex generari adesse et corrumpi,etnon est casus proprium.Neque enim casus erit propriuscasus,ut quia non est ejusquodestjuste propriumid quod bene,neque justi proprium erit bonum.Construenti autem,si casus est proprium casus.Namet casus erit casus proprium,ut quia hominisest proprium gressibile bipes, ethominieritproprium gressibiiebipedi dici.Nonsolumautem ineo quod dictumestsecundum casusest considerandura,sedet in oppositis,quemadmodum etin prioribusloois dictumesl,destruenti quideni.si oppositicasus.non est proprium oppositi casus.Neque enimoppositicasus erit proprium oppositi casus,utquiaexcorrurapi ad esseet generari,quemadmodumdictumestnuncex esse ad generari, et corrumpi.Construenti autem.si ejus quod est secundumesseordinatum est. Est autem per se, ordinatum proprium,nametejusquodsecundumgeQeraridicitur,erit hoc quod secundum generaridiciturproprium,et ejus quod secundum corrumpi,hoc quod secundumcorrumpiest as3ignatum,ut quia hominis estproprium esse mortalem,et ejus quod estgenerarihominem.erit proprium generari mortalem,et ejusquodest oorrumpi horainem, corrumpi mortalem.Eodem autem modo accipiendumest ex generariet

967 AN. MANL. SSV. BOETIIcorrumpi.et ad esseetad ipsa ex ipsis fieri,quem- A ejus quod magis erit proprium, ut qua minus estadmodum et in destruenti dictum est. Deinds inspiciendurapropriumhominismansuetum naturaquamania:alisad idem suppositi, destruenti quidem, si vivere,est autem hominisproprium mansuetumna-ideae non inest, aut si non qua id dicitur, cujus estproprium assignatum.Nonenim erit propriumquodpositum est esse proprium,ut quoniam ipsi homininon inest quiescere quahomo est.sed quaidea,nontura, eritpropriura animalis vivere. Tertiuni vero,destruenti quidem,si cujusmagis est,propriuD: nonest.Neque enim cujus est minusproprium.eritejusproprium.si autem illius estpropriura,non erithujuserit hominis proprium quiescere. Construenti autem,sipropriura.u t quia colorari magis superficiei quamideffi ineat.et secundum hocinestqua dicitur corporis est proprium, non est autem superficieide iilo ipso cujus positum est non esse proprium. proprium, non erit oorporis proprium, colorari, siEritenim proprium quod positum est non inesseproprium,utquoniamine3t ipsianimali exanimaetcorpore compositum esse, et qua animal est ipsiinest id,erit proprium animalis ex corpore et unimacompositum esse.GAPUT V.De proprio loci alii.Deindeex magis et rainus. Primum quidem destruenti.siquod magis est.ejusquod magisnonestproprium. Neque enim qund minus est, ejus quodminus erit proprium,nequequod minimeejus quodminime,neque quod maximeejus quodmaxime.nequequod simpliciter ejus quod simpliciter,ut quianon est magiscolorari magiscorporisproprium.nequeminus colorari minus corporis proprium erit,neque coloraricorporis omnino.Construenti autem,si quod magis esteju3quodmagisest,estproprium.Nam quod ininus est, ejus quod minus est eritproprium,et quod minime,ejus quod minime,et quodmaxime, ejus quod maxime, et quod simplicitergvero est superliciei proprium,nonerit corporisproprium.Gonstruenti autem hiclocus non est utilis,nam impossibile est idem plurium proprium esse.Quartum, destruenti quidem, si quod magis estejus proprium, non est proprium, neque profectoquod minus est ejus proprium, erit proprium. Utquia magis est proprium animalis sensibile quampartibile,non estautemanimalissensibileproprium,quarenon erit animalis partibile proprium. Gonstruentiautem,si quodminusest ejus proprium,estproprium. Nam et quod magis estejus proprium,erit proprium,ut quoniam minusest propriuraanimalissentire quam vivere,est autem animalispropriumsentire,erit animalisproprium vivere.Deindeex his quae similiterinsunt, primum quidem destruenti,si quod similiter estproprium, non estproprium ejuscujus similiter est proprium.Nequeenim quod aimiliter est proprium, erit propriumejus cujus similiter est proprium,ut quia similiterest propriumconcupiscibilisconcupiscere,et ratioejusquod simpliciter,ut quiamagis viventis magis _ nalis ratiocinari,non est autem proprium eoncupisentire est proprium,et minus viventis minussen scibilis concupiscere, non erit rationalis propriumtire erit proprium, et ejus quod maxime id quod ratiocinari. Gonstruenli vero, si quod similiter estmaxime, et ejus quod minime id quod minime, etejus quod simpliciter id quoque quod simplioiter.Et ex eo autem quod simpliciter,adeadem considerandum,destruentiquidem,si quod simpliciter nonest proprium.Neque enim quodmagis est ejus quodmagis, neque quod minus ejus quodminus, nequequodmaxime ejusquod maxime,nequequodminimeejus quod minime erit proprium, ut quia non esthominis propriumstudiosum^nequemagishominis,magis studiosum erit proprium.Construentiautem,pri)priura,eju3 est proprium cujus estsimiliter proprium.Namet quod similiter est proprium,eritejusproprium cuju3similiterestproprium,ut quiasimiliterest rationalis proprium primum prudens, elconcupiscibilispropriumprimumtemperans,est autemrationalis primum prudens:eritigitur concupiscibilisproprium primum temperans.Seoundum autem, destruenti quidem,si quod similiterestpropriumnonestpropriumejus.Namnequequod similiter est proprium,erit proprium ejus,utquiasimiliter estproprium hominisvidereetaudire,si quod simpliciter est, ejus quod simpliciter estproprium.Nam et hoc quod magisejus quodmagis, non esthominis proprium videre,non utique hominiset quod minus ejus quod minus, et quod minimeproprium audire.Construenti vero,si quod simi-ejus quod minime, et quod maxime ejus quod D liter est ejus proprium, est proprium. Namquodsimilitermaxime erit proprium, ut quia esl ignis propriumest ejus propriura,proprium erit,ut quia si-sursum ferri secundumnaturam,et magis igniserit militer est proprium anima", aliquid partium ejusmagis proprium sursum ferri secundum naturam ;primo esse concupiscibile, et rationale primo ; esteodem autem modo considerandum est et exaliis autem propriumanimae,quidpiampartiumejus essehujusraodi.Secundum autem.destruenti quidem,si concupiscibile primo,erit utique proprium anims,quod magis est, non est ejus quod magis est proprium.Nequeenimquidpiampartiumejusesserationaleprimo.Tertiumquodminusest ejus quodminus vero destruenti quidem, si cujus similiter est pro-erit proprium,ut quoniam magis est proprium animalispriumnon estproprium.Nequeenim cujus similitersentire quam hominis scire ; non est autem proprium,eritproprium,siautenHlliusestpropriuro,animalia proprium sentire,quare non erit hominis non erit alterius proprium, ut quia urere similiterproprium scire. Construenti autem,si quod minus, est proprium flammae et carbonis, non est aulemejus quod minusest proprium.Nam et quod magis flammee propriumurere,nonerit carbonis proprium

,GAPUT969 TOPICORUM ARlSTOtELIS INTBRt>IlETATIO. 970urere, si autem estflammae proprium, noQ erit car- A ens, cum contingat potentia non enti inesse. EritboQis proprium urere.Construenti autem hiclocusnon esl utilis,di£fert autem quod est ex similiter sehiabentibus.ab eo quod ex iis est quaj simiiiter insunt,quoniamiiludquidemsecundumproportionemsumitur non ineoquod inest aliquid comparalum,hoc autemex eo quodinest.alicui.comparatur.Deindedestruentiquidera,sipotentiapropriumassignandem,enim propriumquodpositumestnonesseproprium,ut quiaqui assignavit proprium,entis possibilepati,aut facere potentia assignans proprium,ac ens assignavitproprium (Dara cum ensest,et possibilepatiquid,aut facere erit), quare proprium erit entis possibilepati quid, aul lacere. Deinde destruenti qui-si per superatiundantiam posuit proprium.et non adensassignavit propriuin potentia,cum noncontingatei potentia inesse cum ens non est. Nonenim erit proprium quod positum est esseproprium,Non eril enim proprium quod positum est esse proprium,acciditenim sic assignantibus proprium,nonde quo orationem et nomen verificari,nam corruptautjquia qui dixitaeris propriumrespirabile,potentia re, nihil minus erit oratio, nam eorum qus sunt,quidem assignavit proprium (nam tale propriumutrespirari possit,respirabile est),assignavit autem etad non esse proprium,nam et cum non est animalalicui maxime inest, ut si quis assignet ignis proprium,corpuslevissimum.corruptio enim igne,eritaliquod corporum quod levissimum erit,quare nonquod spirare natum ex aere, contingit aerem esse. erit ignis proprium,corpus levissimum.Gonstruentinontamen cum nonest anima],possibile est spirare, " autem, si non per superabundantiam posuit proquarenequeaeriserit proprium hujusmodipossibile prium.Erit enim secundum hoc bene positum proprium,respirari tunc, quia animal non erit quod tale est utut quia qui posuit hominis proprium ani-respirare possit,non erga erit aeris proprium respirabile.Construentimal mansuetum natura, non superabundantia asprium,tamautem,si potentia assignansprosignavitproprium, erit utique hoc bene positumad ensassignavit proprium quamadnon proprium.LIBER SEXTUS.GAPUT PRIMUM.De lor.is definiiionis.Ejusautem quodestcirca terminos negotii, partessunt quinque.Nam aut quod omnino non verumest dicere de quo nomen et orationem (oportetenim yit.nam omne quod superadjectum estin definitione,superfluumest.hominis definitionemdeomnihomineverificari),autquod cum sit genus non posuit in genere.vel non inII.accommodato genere posuit (oportet enim eum qui nUe definilione loci alii.definit in genere ponentem difTerentias adjungere, Rursus autem ulrumque quod dictum est,in plurespartes dividitur,unus autem loous ejus quod ob-nam maxime eorum quae sunt in definitione, genusvideturdefinitisubstanliamsignificare),autquodnon scure est, si sit aequivocum alicui,quod dictum est.propria est definitio (oportet enim deflnitionem propriamesse,quemadmodum prius dictum est),aut siomnia qusi dictasunt is qui fecit,non definivit, nequedixitquid est esse rei definite,reliquumaulempraeter ea qua; dicta sunt, si definivit quidem, atnon bene definivit. Si igitur non verificatur de quonomen et oratio,ex iis quae diota sunt in accidenteloois considerandum. Nam et illic utrum verum velnon verum,omnisconsideratiofit;quando enim quodinest accidens disputamus,quod verum esldicimus,quando autem quod non inesl,quod non verum. Sinvero non in accommodato genere posuit, autsi nonpropria est assignataoratio.ex iisqui suntadgenusetproprium dictis locis, prospiciendum. Reliquumvero si non deflnivit,aut si non bene deflnivit, aliquomodoaggrediendum dicere.Primum igitur inveniendumsi non bene definivif. Nam facilius estquodlibet fecisse, quam bene fecisse, raanifestumig.itur quoniam peccatum circa hoo plusoulum, eoquod laboriosius. Quare argumentatio facilior qusecirca hoo quam quae circa illud fit. Sunt autem ejusquod non est bene, partes duee. Una quidem, ob-Patrol. LXIV.scura interpretatione uti. Oportet enim deflnienlem(ut oontingit) quam clarissiina interpretationeuti,eo quod cognoscendigratia assignatur deflnitio.Secundaautem siampliusdixitindefinitionequamparUt quod generatio est ductioad substantiam,etquodsanitascommensuratiocalidorumetfrigidorum,nameequivoca est ductio, etcommensuratio ;immanit'estuniigitur utrum vult dicere eorumquaa significanturab eo,quod multipliciterdicitur; similiterautemet si cum definitum multipliciter dicitur, dividensnon dixit, nam manifeetum utrius deflnitioneraassignavit,contingitque calumniarivelutnon convenienteoratione ad omnia quorum deflnitionem assignavit.Maximeautemcontingittalequidpiamfacere,cumlatet eequivocatio. Contingit etiam et eum quidividit, quoties diciturid quod in deflnitione assignatumest,syllogismum facere ;namsisecundumnullum modorum sufficienter diclum est, manifestumijuoduondeflnierit illomodo.Alius sisecundummetaphoram dixit;utscientiam indeciduaui,lerraraautem nutricum,aut temperantiam consonantiam,nam omne obscurum,quod secundum metaphoramdicitur,contingit etetiam metaphora loquentem calumniari,tanquamnon proprie dicentem, non enimcongruet dictadeflnilio, utin teraperantia,nam omnisconsonantia in sanis.AmpliuSjSi estgenuscon-31

971 AN. MANL. SEV. BOETII 972sonantia'temperanti«,iQduobusgeneribuserilidem, A. dum est indigestum, nam illo quidem modo dicta,non continentibus se invicein,Tiam nequeconsonantiavirtutem, neque virtus continet consonantiam. mum est.Amplius, si quidpiam eorum quae sunt innon vera erit definitio, siquidem non omnium pri-Amplius, si non positis nominibus utitur, ut Plato oratione non omnibus inest, quae sunt sub eademciliumbre oculum, aut araneum putrimorda.t, aut speoie.Nam talis pejus deflnlvit,quam qui usi suntniedullam ossigenium dixit, nam omne obsourum,quod insuetum est.Qusedam autem neque secundumsequivocationem,nequesecundum metaphoram,nequeeo quod inest omnibus quae sunt. Nam illic,si reliquapropriadeUnitio, et tota propriaerit,simpIiciterenim ad proprium quolibet addito vero, tota oratioproprie dicuntur, ut lex, mensura, vel imago propria fit : at vero si aliquid eorum quae sunt iaeorura quaenatura justasuntjsuntautemhujusmodi oratione, non omnibus insit qua3 sunt sub eademdeteriora metaphora.nam metaphora facit quodammodonotumquoddesignatumestspecie, impossibile est lotara orationem propriampersimilitudinem esse,non enim conversim praedicabitur de re, ut(omnesenim metaphora utentes.seoundum aliquamsimilitudinem ea utuntur), at quod tale esi,nonfacitnotum,namanimal gressibile bipes quadricubitale ; nam hujusmodioratio non conversim praedicabitur de re, eoneque similitudoestsecundumquammensura^vel imago lex est,neque dici solet proprie;quod non omnibussunt)quadricubitale.inestRursum(quaesisub eadem specieidem frequenler dixit.UtT>quapropter si proprie mensuram vel imaginem legemdicit esse, veritatis est expers ;nam imago idest oujus generatio per imitationem est, hoo autemqui concupiscentiam appetitum delectationisdixit, nam omnis ooncupiscentia deleotationis est,quare et idem concupiscentis delectationis erit.Fitnon inest legi ; si autem non proprie, manifestum igitur terrainus ooncupiscentiae appetitus delectalionisquod obscure dixit, atque deterius quolibet eorumqus secundum metaphoram dicuntur. Amplius,si (nihilenim differt concupiscentiam dioere,autappetitum deleotationis):quare utrumqueeorum delectationisnon manifesta est oontrarii oratio ex hoc quod dicitur.Namerit. An hoc quidera nihil absurdum ?quae bene assignantur, contrarias commanifestant.nam et homo bipes est. Quare et idem homini, bi-Aut si per se diota, non si manifestum pes erit; est autem idem homini,aniraalgressibilecujus est defln;tio,sed quemadmodum ea quae suntantiquorumscriptorum,nisiquissupercripsissetnonoognoscebaturquid unumquodque:siigiturnoQ clare,ex hujusmodi est inspiciendum. Si igitur superfluumin terminodixit,primum quidem considerandurasi aliquo usus estquod omnihus insit,vel simpliciteriis quce sunt, vel iis quce sub eodera generesuntdeflnitorum.Nam superfluum dicinecessariumid est.Oportetenim genus ab aliis separare,differentiamautemabaliquoeorumqucesuntineodemgenere;atqui quod omnibus (juidem inest simpliciter, anuUo separat, quod autem omnibus quse sub eodemsunt genere inest.non separat ab iis quae sunt in eodemgenere,quaresupervacaneum hujusmodi oppositum.Autsi est quidem proprium quod appositumest,abIato autem illo.et reliqua definitio propria est,et indicat substantiara.Ut in hominis orationescientiaesusceptivum appositam, superfluum : nam et eoablato,reIiqua oralio propria est, et indicatsubstantiara,simpliciterautemdioendo,omnessuperfluum,quo ablato,reIiquum manifestum facit id quod definitur.Talis autem est et animae terminus, si estnumerusipse seipsum movens, nam quod seipsummovet est anima, ceuPlato deflnivit, an propriumquidemquod dicitur,nonindicatautem substantiaminterempto numero ? Utrovis igitur modo se habeat,difflcile est ut explicet. Utendum ergo in omniLustalibus ad id quod expedit,ut est phlegmatis terminus,humidum primum a cibo.indigeslum : unumenim primum,non multa,quare superfluum indigestumappositum, nam hoc ablato, reliqua erit propriadefinitio: non enim oontingit a cibo et aliudquiddara priiium esse. An non simpliciter a oibophlegraa,sed indigestoruin primum? quare adden-bipes, quare animal gressibile bipes,bipes est ; sednon proptprhocabsurdum aliquid accipit.Non enimde animali solum gressibile bis bipes praedicatur;sic enim de eodem bis bipes praBdioatur, si de animalibipede, gressibile bipes dicitur, quare semeltantum bipes prasdicatur.Similiter autem et in con-^ cupiscentia, non enim de appetitu id quod est delectationisesse praedicatur, sed de toto,quare semelel hic praedicatio flt. Non est autem bis dicere idemnomen,aliquid absurdum.sed frequenter de aliquoiriem praedicari, siout Xenoorates prudentiam definitivamet contemplativam eorum quas sunt, dicitesse, nam definitiva, contemplativa quaedam est.Quare bis idem dioen3,addens rursum etcontemplativam.SimiliterautemetquiounquerelrigerationerjO,privalionem ejus quidem caloris,qui secundum naturamest, dicunt esse : nam omnis privatio ejusest quod secundum naturamest ;quare superfluumest addere secundum naluram, sed sufflcit fortassedicere priviitionem caloris, eo quod ipsa privalionotam facit quod ejus sitquod seoundum naturamD dicitur. Rursum siuniversali dicto addidit et particulare,utsi clementiam imminutionem, expedientiamet justorum, nam justum expediensquidpiamesl,quare continetur in expediente, superfluum igiturjustum:nam qui dixit universale,addidit etpartiouIare,etsi medioinam disoiplinam sanativorumanimaliethomini,autIegemimaginemeorumquaenaturasuntbona,etjusta,namjustumbonumquidpiamquarefrequenteridemdicit.Utrumigiturbeneannonbenedefinivit,perhaBoethujusmodiperspiciendum.CAPUT III.De definiiione loci alii.Utrum vero definivit,et dixit quid est esse,an non

973 TOPICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 91 iex his. Primum ergo si non per priora et notiora A alia magis nota, nam aprincipio quidem sensibilia,confeoit definitionem.Nam terminus assignalur ejuscognoscendigratiaquoddicitur;cognoscijnus auteranon ex quibuslibet, sed ex prioribus notioribusque,quemadmodumindemonstrationibus(sicenimo:anisdoctrina et omnis disciplina se habet);manilestumigiturquodqui non per hu.jusmodi deflnivit, non de-tur, nam unicuique eorum quae sunt, unum est esseidipsum quod est; quare si plureseruntejusdemde-mstructioribus autem factis, contra ;quare nequead eumdem semper ad eadem definitio assignanda,qui per ea qus singulis quibusque sunt notioraiisdefinitionemfatenturassignandamesse.Manifestumigilur quoJ non definiendum per ea qus hujusmodisunt, sed per simpliciter notiora, nam solo modofinivit ; si enim definivit, plures eruat ejusdem definitiones.sic unaet eadem definitio semper fiet. Fortasseau-Nara manifestum quod et qui per priora tem et quod simpliciler notum, non est id quodac noliora, iterum melius definivit, quare utra^que omnibus notum,sed quodbenedispositisintellectuerunt deflnitiones ejusdem. Tale auteni non vide-quemadmodum et simpliciter salubre iis;qui beneaffectumhabentcorpus ;oportetergo unumquodquetaliumdiligenterpervestigare,utiautemdisputantesfinitiones, idem erit defiuitio esse, quod quidem 3ecundumad id quod expedit.Maxime autem sine dissensioneutramque deflnitionem significatur ;haeo jnterimere contingit definitionem, si nequeex simautemnon eadem sunt, eo quod delinitiones diver- r.see. Manifestum igitur quoniam non definivit, quinon per priora atque notiora definivit. Igitur pernon notiora qaidem terminum dici, dupliciter estaccipere. Aut enim si simpliciter ex ignotioribus, autsi nobis ignotioribus, continf^it enim utroque modo.Simpliciter igitur notius quod prius est posteriore,ut punctum linea, et linea superficie, et superficiessolido, qucmadmodumet unitas numero:priusenimpotentessuntcognocere pertalia, necessarium forteper ea quee illis cognila sunt facere orationem ;suntautem talium definitiones quae el puncti, et line»,et superficiei, omnesenim per posteriora priora indicant: nam illud quidem iineae, istam autem superflciei,hanc vero solidi fines diount esse. Nonoportet autem latere quoniam sic deCoientes noncontingit quod quidest esse deflnitio, indicarenislcontingat idem nobis notius esse, et simpliciter notius,siquidem oportet per genus et differentias definireeum qui bene deflnit : haec autem simpliciternoliora et priora sunt specie, interimit enim genuspliciter notioribus,nequees iis quae nobis,'contingitdefinitionem fieri. Unus igitur locus est ejus quodnon per notiora,quod per posteriora priora indicat,quemadmodum prius diximus.Alius autem, si ejusquod est in quiete et definitione, per indeflnitum,et quod in motu est assigoata est oratio nobis.Priusenim est et notius quod manens est, et definitum,eo quod indefinitum etin raotuest.Ejusantem quodest non ex prioribus,tres sunt loci. Primus quidem,si per oppositum oppositum definivit, ut si per malum,bonum. Simul enim natura opposita, et nonnullisetiam eadem disciplina utrorumque videturet principiumomnis numeri, similiter autem et elementumsyllaba. Nobis autem e converso quandoqueaccidit nam maxime solidum magis sub sensucadit quam superficies, superficies autem magis essej; quarenonnotiusalterum altero.Oportetautemquam linea, linea autem signo raagis : quare multitudonon latere quaedam fortassealiterdefinirinonposse,magis hujusmodi cognoscit, nam illa quidem ut duplum sine dimidio, et qufficunque per se adquomodolibet, haec autem subtili et fecundo intellcctucomprehendereoportetaliquiddicuntur : nara omnibus hujusmodiest idem; simpliciterigitur me- C esseeiquod estad aliquid quodam modosehabere ;lius per priora, posteriora tentare cognoscere, nam quare non est possibile sine altero alterum cognoscere,magis scientificum tale est. Verum ad eos qui im-eo quod necessarium estin allerius orationecoassumi et alterum.Ergo cognoscere quidem oportethujusmodiomnia,utiautemeisinhisutvidebiturdifferentianotis,nonnecesseestetspeciem cognosci,quareignotior species. Araplius, illis qui secundumveritatemhujusmodidefinitionesdicuntessequEEsuntex iis qu» unicuique sunt nota, plures ejusdera acciditdicere deflnitiones esse, nam alia aliis, et nonomnibus eodem contingit notiora esse ;quare adanumquemque erit definitio assignanda, si quidemexiis quae singulis quibusque sunt notiora, definitionemoportetfacere.Ampliuseisdemaliainterdumexpedire. Alius, si eodero usus est ei quod deflnitur.Latet autem, oum non eodemdeliniti nomineutitur,utsi solem stellam in die apparentem definivit,naraqui die utitur, sole utitur, et par est ad deprehendendataliasuraere pro noraine orationem, ut quoddies est, solis latio super terram : nam tunc manifestumquod qui solis lationeni super terram dixit,solem dixit ;quareutitur sole, qui die utitur.Rursumsi eo quod e diverso dividitur, id quod e diversodividitur definivit. Ut irapar est, qui unitateetdifferentiaspeciem,quarepriorahaBCspecie. Sunt D niajor est pare, simul enim natura, quae ex eodemautem notiora, namspecie quidem nola necesseesl genere e diverso dividuntur, impar autem et pargenusetdifferentias cognosci;qui hominem enim cognocit,et animal gressibile cognoscit: atgenereet Similiter autem etsi per inferiora, superiorae diverso dividuntur.nam ambo numeri differenti».deflnivit.Utparem numerum, qui biparlite secatur, autbonum habitum virtutis:nam et bipartite sumptumest a duobus quae paria sunt, et virtus bonum quoddam est, quare inferiora h»c quam illa sunt. Estautcm necesse eum qui inferioribus ulitur, et iiliauti : nam et qui virtute utitur, bono utitur.eo quodbonum quoddam virtus, similiterautemetquibipartiteutitur, et pare utitur, eo quod in duo secarisignificat bipartite secari, duo autem pariasunl.

975 AN. MANL. SEV. BOETII 976Universaliter igitur dicendo, unusest locus non perpriora et notiora feoisse orationem, partes autemejus ea qus diota sunt.Secundus autem, si res cumsilnonponituringenere.Ndminomnibushujusmodipeccatumestjin quibusnon priusponiturinorationequid est, ut corporis definitio, quod habet ires dimensiones,aut si quishorainem definivit, quod estsciens numerare, non enim dictum est quid est haberetresdimensiones, vel quid est scit numerare.Genus autem vuit quid est significare, et priinumapponitur eorum quae in definitione dicuntur. Amplius,si ad plura cumdicatur id quod definitur, nonad omnia assignavit, ut si grammaticen, scientiamscribendi quod profertur, nam indiget el quod iegendi,nihilo enim magis scribendi quam legendiassignatqui deflnit.Quare non alius,sed qui utraquebsc dicit, eo quod plures non contingit ejusdemdefiniliones esse, in quibusdam profecto seoundumveritatemsehabet, ut diotum est, in quibusdam autemnon, ut in quibuscunque non per se dicitur adutrumque, ut medioinam, scientiam, sanitatem etsegritudinem etficiendi : nam de ilia quidem per sedicitur, de hacautem per acoidens, simpliciterenimalienum a medicina aegritudinem eflicere. Quarenihil magis definivit qui ad utrumque assignavit,quam qui ad alterum, verum fortasse et deterius, eoquod et reliquorum quilibet potest segritudinemefflcere, Amplius, si non ad melius,^sed ad pejusassignavit, cum sint plura ad quae dicitur quod definilur.Nam omnis disciplina et potestas, optimividetur esse. Rursum si non positnm est in propriogenere quod dictum est, considerandum ex iis (quaead genera sunt) elementis, quemadmodum est dictumprius. Rursum si transiliens dicit genera, utqui justitiam, aequalitatis habitum effectivum, veldistributivum sequi, nam transilit (qui sic definit)virtutem. Relinquensigitur justitisegenus^non dicitquid est esse (nam substantia unicuiqueest in genere);estautem hocidemei quod estnoninproximogenere ponere. Nam qui in pro.iLimo posuit, omniasuperioriadixit, eo quod omniasuperiora genera deinferioribus prcedicantur. Quareautin proximoge-sia.iliterconsiderandum,siet diflerentias dixitgeneris.Namsi rei non specialibus definivit diflerentiis,autsietiamomnino aliquidhujusmodidixitquodnuUiuscontingit differentiamesse (utanimal, aut substantiam),manifestum quoniam non definivit : nulliusenim differentiae, qua; dicta sunt. Videndum autemet si est aliquid quod e diverso dividitur dicts differentiae.Nam si non est, perspicuum quoniam nonerit qua3 dictu est generis differentia, nam omne genusiis (quffi e diverso dividuntur) differentiis dividitur,ut animal gressibili,et volatili, et aquatili,etA bipedi. Aut si est quidera e diverso divisa differentia,non verificalur autem de genere. Nam si non,manifestum quoniam neutra eritgenerisdifferentia,omnes enim quae e diverso dividuntur differentiae,verificantur de proprio genere. Similiter autem etsiverificatur quidem,at non facit apposita generi,speciem. Nam manifestum, quod non erit hsc specificadilferentia generis, nam omnis specifica differentiacum genere speciem facit , si autem haec nonest differentia, nec quae dicta est, quia haec e diversodividitur. AmpliuSjSi negationedividatgenus,ut quilineam definiuntlongitudinem sine latitudineesse:namnihilaliudsiiiniflcat, sinelatitudine,quamquod non habet latitudinem : accidet igitur genusparticiparespeciem. Nam omnis longitudo sinelatintudine aut latitudinem habens est, quia de omniaffirmatio vel negatio vera lit, quare genus lineaecuni longitudo sit, sine latitudine aut lalitudinemhabens erit : at longitudo sine latitudine speciei estratio, similiter autem et longitudo latitudinemhabens,nam sine latitudine, et latitudinem habens,differenliae sunt : ex differentia autem et genereestspeoiei oratio, quare genus suscipiet speciei orationem.Similiter autem et differentiae, eo quod alteradictarum differeniiarum ex necessilate praedicaturde genere. Bst autem dictus locus utilis ad eos quiponunt ideas esse, nam si non est ipsa longitudO)quodam modo,°praedicabitur de generequodlatitudinemhabet, aut sine latitudineest : oportet enim deomnilongitudinealterum eorum verificari,siquidemde genere verjficari debeat. Hoc autem non accidit,^ sunt autem et sine latitudine, et latitudinem habenteslongitudines,quare ad illos solos utilis hio loous,quicunque genus unum numero dicunt esse, hocautem faciunt qui ideas ponunt. Nam ipsam longitudinemetipsum animal, genus dicunt esse. Fortasseautem in quibusdam etiam necessarium estnegatione uti definientem, ut in privationibus:namcaecumestquod non habet visum, quandonalum estbabere. Differt autem nihil negationedividere genus,authujusmodi affirmationequa negationem necesseest ediversodividi, ut si longitudinem, habens lati-nereponendumautoff^uesdifferentiassuperiorigene-riaddendum per quas deflnitur proximumgenus,sicenimeritnihilpraetermissum,sedpronomine,inoratudinemdefinivit.namhabentelatitudinemediversodividiturnonhabens latitudinem, neque aliud qui J-quam;quarenegatione rursumdividiturgenus. Rursumtionedictuuierilinferiusgenus;quivero)psumsupe-si speciem ut differentiara assignavit, ut quirius geuus dicit, non dicitet inferius genus, nam qui D conviciurninjuriam cumirrisionedefinivit,nam irrisioplantamdicitnondicitarborem.Rursumindifferentiisinjuria quaedamest ;quare non differentia, sedspeciesestirrisio. Amplius, si genus ut differentiamdixit, ut virtutem habitum bonum vel studiosum,nam bonum est genus virtulis. An non genusest bonum,sed differentia?siquidemverum estquod nonconlingat idem in duobus generibus esse non continentibusseinvicem (nam neque bonum continethabitum, nequehabitus bonum : non enim omnishabitus bonum, neque omne bonum habitus), nonerunt profecto genera ambo. Si igitur habitus genusestvirtulis,perspicuumbonum nongenus,sedmagi8differentiam esse. Amplius, habitus quidem quid est

977 TOPICORUM AR1ST0TELI8 INTBRPRETATIO. 978virtus signifleat, bonum autem non quid est, sed A viduntanimalincrepant,tanquaragressibi]eelaquaqualequid est, videtur autem differentia quale quidsigniflcare. Videndum aulem et si non quale quid,sedipsum quid signiflcat assignatadifl^erentia.Namvideturqualequidomnisdifferenliasignificare.Considerandumautem et si secundum aocidens inestdefinito differfintia.Nara nulla differentia est eorumquae secundum accidens insunt, sicut neque genus,non enim continpit differentiam inesse alicuiel noninesse. Amplius, si praedicatur de genere differenliavel species, aut inferiorum aliquid speciei, non eritdefinien3.NamnuliumeoruraquaBdictasunl,contingitde genere praadicari, eo quod genus de quamplurimisomnium dicitur. Rursum si praedicatur genusde differentia. Nara non de differentia, sed de',quibustile alicubi significet. An in iis quidem non recteincrepant?nonenirain aliquo, nequealicubi signiflcataquatile et terrestre, sed quale quid : nam etsi in sicco sit, similiter aquatile, similiter autem etterrestre, ttsi in humido sit, similiterterrestre, sednon aquatile erit ; attamen si quandoque significatin aliquo differentia,manifesturaquoniarapeccabit.Rursura si affectum differentiam assignavit. Namomnis affectus, cum magis flt, detrahit a substantia,differentia autem non hujusmodi est, nam magisvidetursalvare differentiaid cujusest differentia.etsirapliciter impossibile est singulum quodque essesine propria differenlia, nam cum non est gressible,non erit homo, et (utsimpliciterdicamus)secundumdifferentia, genus videlur praedicari, ut animal de n quaRcunque aIteraturhabens,nihiIeorum differentiahomine.et bove,et de aliisgressibilibusanimalibus,non autem de ea rtifferentia quee de specie dicitur,nam si de unaquaque differentiarum animal praeriicabitur,multa animalia de specie prEdicabuntur,nam differentiae de specie praadicantur. Amplius,differentiae omnes,aut species, aut individua erunt,siquidem sunt animalia, nam unumquodque animaliuraautspecies,autindividuuraest.SimiIiterauteminspiciendura et si species, aut inferiorum specieialiquod,dedifferentiapra3dicatur.lmpossibileenim,eo quod de pluribus differentia quam species dicitur.Itemaccidetdifferentiaraspeoiemesse,siquiderapraedicabitur de ea aliqua specierum : nam si dedifferentia praedicatur homo, manifestura quoniamaliquid, assignavil deflniens. Nam in quibusdam quidem,ad quod natum est singulum quodque eorumdifferentiaest homo. Rursura si non prior est diffe-quae sunt ad aliquid, solum est uti, ad aliud autemrentia specie.Nam generequidem posleriorest, spe- ^ nihil,ut visuad videndumsolum;quibusdara autemllius est. Nam orania hujusmodi cum magis fiuut,detrahunta substantia;quaresi aliquam hujusmodidifferentiam quispiara assignavit, peccavit : simpliciterenim non alteraraur secundumdifferentias.Etsi alicujus eorum quae sunt ad aliquid, non aliudquid,differentiam assignavit.Nam eorum quae suntarl aliquid,et differenti» ad aliquid, ut et in disciplina; contemplativa enim, el activa et effectiva dicitur.unumquodqueautemhorumadaiiquidsigniflcat:contemplatifaenimalicujus, et activaalicujus,et effectiva alicujus. Considerandum autem et si adquod nalum est unumquodque eorura quae sunt adcie autem prioremdifferenliara esse oportet.Considerandumautem et si alterius generis est dictadifferentia, neque contenti, neque continentis. Namnnnvidetureadem differentiaduorum generum essenon continentium se invicem ; si autem non accidetetspeciem eamdem in duobus gcneribus esse noncontinentibus se invicem (infert enim unaquaequedifferentiarumpropriumgenus),ut gressibile etbipes animalcoinferunt;quareside quo differentiaet generura utruraque, manifestura utique quoniamspecies in duobus eral generibus non continentibusseinvicem. Annonimpossibileearademdifferentiamduorum generum essenoncontinentiumse invicem,et ad aliquid aliud, ut dolio sanehauriat aliquis, attamensi quis definivit dolium, instrumentum adhauriendum,peccavit,nom enim ad hoc natum est:terminus autem est, ad quod natum est, ad quodsaneulitur prudens.qua prudens, et qiiJB circasingulumquodque propria est disciplina. Amplius, sinon primi assignavit, quando cuntingit ad plura dicturaesse, utprudentiara virlutem hominis,autanimae,et non rationalis, primum enim rationalis virtus,prudentia, namsecundnm hocet aniraaet homodicitur prudens. Arnplius, si non susceptivurn estejus cuju&dicituraffeclus, veldispositio, velquodvisaliud, peccavit. Nam omnis disposilio vel affectus insed addendum neque utroque sub eodem existente ? illn natus est fleri cujus est dispositio vel affeclus,naragressibileanimal et volatile animalgenerasunt D ut et scientia in anima, dispositio existens animae.non continentia se invicem, et utriusque eorum est Aliquiindo autem peccant in talibus, ut quicunquebipes differentia ;quare addendum est, neque sub dicunt quodsomnus est impotentia sensus, et dubitatioeodem utroque existente : nara haec ambo sub animalicequalitas contrariarum ratiocinationum,et do-sunt, manifestum etiam quoniam non necesse lor separatio naturalium partium cu m violentia, namest differentiam omnem proprium genus inferre, eo nequBsomnus inest sensui,oporteret autem inessequod contingit eamdem duorum generura esse non si impotentia sensus est. Similiter aulem neque dubitatiocontrariiscontinentium se invioem, sed alterum tantum ne-ratiocinationibusinest,nequedoIorcesse est inferrc, et superiora omnia,ut bipes, gressibile,vel volatileinfert animal. Videndumautem etsi locum differentiam assignavit substantiae. Namvidetur differre substantia a substantia in eo quodalicubi est, quare et eos qui gressibili et aquatili di-naturalibus partibus, dolebunt enim inaniniata, sidolor eisinest, Talis autem et sanitatisdefinitio, siquiilemconjmensuratiocalidorumetfrigidorumest:necesse est enim sana essecalida et frigida, namoujusquecommensuratioillisinestquorumest com-

979 AN. MANL. SEV. BOETII 980aut propter somnum impotentes sumus. Similiterautem etdubitationisvidebitur eflectivum esse,contrariarumaequaliiasraliocinationum;quandocunqueenim ad utraque ratiocinanlibus nobis simiiiter videnturomniasecundumutruiTiquefleri,dubitabimusutrum agamus. Amplius,secundum tempora omniaconsiderandumsicubi dissonet,utsiimmortaledeQnivit,animal nuno incorruptibile esse. Nam nuncincorruptibile animal, nunc immortale erit. An inhoc quidem non accidit?namancepssecundum am- „phiboliam sst nunc i.icorruptibile esse, aut enimquoniam noncorrumpitur nunc, significat, aut quoniamnonpossibilecorrumpinunc, aut quoniam hujusmodiest nunc, ut nunquam possit corrumpi.Quando igiturdicimus quod incorruptibile nunc estanimal,nonhocdicimus, quodnunc tale estanimal,sed ut nunquam possit corrumpi ;hoc autem immortaliidem erat, quare non accidit, nunc ideniImmortale esse.Sed tamen sicubi aocidit quod secundumdefinitionem quidem assignatum esl inesse,nunc vel prius, quod vero secundum nomen noninest, non erit idem, utendum ergo hoc loco quemadmodumdiotum est. Inspiciendum autem et si secundumaliud quidpiam magis dicitur quod definitur,quam secundum assignatamorationem, utmensuratio, quare sanitas inerit utique ipsis.Item A delectabile,iderabono erit; quare quod non delectaidquodfitineffectivum, aut econverso. accidit ponere sic definientibus, non enim est dolor separatiobile est per auditum, nonbonoidem, nam eisdem etopposila eadem erunt : opponitur autem bono quidemnonnaturalium partium, sed effectivum doloris, neobonum,perauditum autem deleclabili,persomnus impotentia sensus, sedaffectivum alterumalterius; aut enimpropter impotentiam Jormimus,auditum nondelectabile;manifestumigiturquoniamidem non delectabile per auditum,non bono.Si igituraliquid est per visum quidem delectabile, perauditum autera non, et bonum etnon bonum erit.Simiiiler autera ostendemus quoniam idem ens, etnonensest. Amplius, et generibus, et differentiis, etaliis omnibus quas in definitionibus sunt assignatiseis qui orationes pro nominibus faciunt, considerandumsi quidquam dissonet.GAPUT IVVe de/initione loci alii.Si]autemsit ad aliquid quod definitur, autper se,aut secundum genus, considerandum si non dictumest in definitione ad quod dicitur, aut secundumipsum, aut secundum genus. Ut si scientiam definivitopinionem indissuasibilem, aut etiam voluntatem,appetitumsinetristitia :omnis enim e.jus quodest ad'aliquid, substantia ad alterum, eo quod idemsit unicuique eorum qusesunt ad aliquid esse, idipsumquod est ad aliquid quodara modo se habere.Oportebat igitur scientiam dicere opinionem scibilis,et voluntalem appelitum boni. Similiter autemet si grammaticen deflnivit scientiam litterarum,oportebat enim aut ad ipsum dicitur, aut ad quodforte genus dicitur.in definitione assignari. Aut sicum quidpiam ad aliquid dioitur, non assignavit adfinem. Finis autem in unoquoqueest quodoptimumqui potest; quare non erit justitia potestas aequidistributiva, nam et justus esset maxime qui possetaequum distribuere. Amplius, si res quidemsuscipit magis, quod autem secundum orationemassignalur non suscipit, aut contra, quod seoundumsed "delectationis, nam propter hanc, etorationem ei assignatur suscipit, res autem non.Oportet enim aut utraque suscipere, aut neutrum,eiquidem es rei quod secundum orationem assignatiir.Amplius, sisuscipiuntutraquequidem magis,nonsimul autem utraque augraentum sumuntut si amor concupiscentia conventionis est. Nammagis amans non magis conoupiscitconventionem ;quare nonsimul utraquesuscipiunt magis,at opor-si juslitia potestas aequi distributiva est :justus ^ est,aut cujus gratia alia sunt ; dicendum igitur autenim magis est qui eligit aiquum distribuere, eo optimum, aut ultimum, ut concupiscentianon delectabilis,delectabile eligimus. Considerandum et si generatioest ad quod assignavit,vel actus. Nihil enim laliumfinis,nam magis (juod est egisse et generasseflnis, quam fieri et agere.Annon in omnibus verurahujusmodi ? pene enim plurimi deleotari magis voluntquam destitisse delectari ;quare agere magisfinem quis statuat quam egisse. Rursum in quibusdamsi non determinavit quanti,vel qualis.veluhi,vel secundum alias differentias : utambitiosus,et qualis, et quanti appetens est honoris, nam omnesappetunt honorcm ;quare non sufflcit ambitiosumdicere qui appetit honorem, sed addereteret, siidem essent. Amplius,si duobusquibusdam J) oportet dictas differentias.Similiter aulem et avapropositis,de quo res magis dioitur, id quod est secundumrus, quantas appetit pecunias ; aut intemperans,orationem rainus dicitur: ut si ignis est circaquales voluptates : non enim qui a qualibetcorpus sublilissimum, ignis enim magis flimma voluptate tenetur, intemperans dicitur, sed qui abquamlux,corpus autem subtilissimum minus flammaquam lux; oportet autem utraquemagis inessealiqua. Autrursum, qui definivit noctem umbramterrse, aut succussionem motum terrae, aut nubemeidem,siquidem eademsint.Rursum, sihoc quidemsimiliter utrisqueinest proiiositis, aliud autem nonsimiliter utrisque, seJ alteri magis. Amplius, si adduo deflnitionem assignaverit secundum utrumque:ut bonum quod per visumaut per audilum delectabile,et ens quod possibile est pati aut facere,simul enira idem et bonum et non bonum est,similiterautem et ens et non ens : nara per auditumdensilatera aeris, aut ventum motum aeris, addendumenim quanti et qualis, ubi et a quo.Similiterautem et in caeteris hujusm.odi, nam omittens differentiamquamlibet, nondicit quid est esse^^^oportetaulem semper ad id quo indiget argumentari.Non enim quolibet modo terra mota, neque quantacunquesuccessio erit ; simililer autem nequeaere quolibet modo, neque quantocunque moto,

981 TOPICORUM ARISTOTHLIS INTERPRETATIO. 982vel delectationis,plerumque enim latet appetentes,quoniam bonumaut deleclabileest,quarenonnece3-sarium bonuni vel delectabile esse, sed apparens8olum;oportebat ergo sic et assignationem facere. Siautem et assignavit quod dictum est,in ipsasspeciesducendum eum qui ponit ideasesse. Non enim estidea ullius apparentis,ipsa autem species ad ipsamspeciem videtur dici,ut ipsa concupiscentia ipsiusventus erit.Amplius in appelitibus, si non apponi- A Amplius.sic defininientem necesse est eo quoddeflturquod apparet.et in quibuslibet aliis congruit,ut nitur uti.Patet autem hoc,si accipiatur pro nominequoniam volunlasappetitusboni,conoupiscentia,autemappetitus delectationis,sed non apparentisboni vationem a3qualitatis,eritaequalitss contrariumoralio;nam quia nil refert dicereincequalitatem pri-privatioDiaBqualitatis, quare eodem erit usus.Si autemneutriimcontrariorumsecundum privationemdicatur,assignetur autem oratio similiter, ut bonumcontrarium malo.manifestum quoniam malum contrariumbonoerit : nam sic contrariorum similiteroratio assignanda ;quare rursum eo quod definituraceidit uti, inest enim in mali orationebonum.Quocircaquoniam bonum est malo contrariura,malumdelectationis,et ipsavoluntas ipsius boni.Apparentisautem nihil differt, vel quod est bono contrarium,igitur boni non erit ipsa voluntas,neque appa-renlis delectationis ipsa conoupiscentia : absurdumerit bonum contrarium,boni contrario. Perspicuumigitur quooiam eodem usus est.Amplius, si quod seenimest esse ipsurn apparens bonum vel delecta- „ cundum privationemdiciturassignans,non assignabile.AmpIius,si sil quidem habitus deflnitio,considerandura in habente, si quidem habentis, in habitu.Similiter autem et in caeteris talibus : ut sidelectatio est juvantia, et deleclabile juvabile.Universaliter autem dicendOiinhujusmodideflnitionibus,quodammodo,uno plura accidit eum quideflnit deflnire. Nam qui scientiam definivit, quodammodoetignorantiam deflnivit ; similiterautemet scium et inscium, et scire et ignorare, namprimo dilucido facto,et reliqua quodammodo dilucidaflunt.Inspiciandum igitur in omnibus talibus,ne quidquara dissnnet, utendo elementis ex contrariiset conjugatis.Amplius, in his quae ad aliquid8unt,considerandum si ad quod genusas3ignatur,etspecies ad illud quodilam assignetur :ut si opinioadplex est quod in eequali superat dimidium, et dimidiumquod in aequali superatur.In contrariis autemsiuiiliter.Nara contraria contrarii oratio erit,secundumunamquamdam complexionera contrariorura,ut siadjutivumquidem effectivura boni est,nocivumeffoctivum mali, aut corruptivum boni ; alterumenira horum necessarium est contrarium esse ei quodex principio dictum est. Si igitur neutrum contrariumestei quod exprincipiodiclum est,manifestumvit cujus est privatio. Ut habitus, aut contrarii, autcujusounque est privalio.Et si nonin quo natumestfieri addidil,vel simpliciter,vel inquo primonatumestfieri.Ut si ignorantiam dicens privationem, nonscientiffi privationem di.xit.aut si non addidit in quonatum pst fleri,aut addens non in quo prinio assignavit,utquod non in rationali, sed in homine velin anima:nam'si qucdlibethorum omittat.peccavit-Similiter autem et si ceecitatem non visus privationemin oculo dixit;oportetautem bene assignantem,quid est,et cujus est privatio assignare,et quidnamest quod privatum est. Videndum autem et si nonsecundura privationera dictura,privatione definivit.Ut et in ignorantia videbitur essehujusmodi peccalum,iisqni non secundum negationem ignorantiamopinatura,et qutedam opinio ad quoddam opinatum, C dicunt : nara quod non habet scientiam non videturet si multiplex ad raultiplex,et quoddam multiplexad quoddam subraultiplex;si auteranonsicassignalur,manifestum,quoniam peccatur. Videndum autem)gnorare,sedmagisquod deceplum est,propter quodneque inaniraata, neque pueros dicimus ignorare ;quarenonsecundum privationemscientiEeignorantiaet si oppositi opposita deflnitio : ut si dimidii ea dicitur. Amplius, si sirailibus nominis casibus si-sit quae opposita est ei quae est duplicis,nam si dumilesorationis casus aptantur,ut si adjutivum esteffectivum sanitalis,adjutive est sanitatis eflective,etiadjuvansefflciens sanitatera.Gonsiderandum]et inidea,si aptabitur dictus terminus. Nam in quibusdamnon accidit,ut quernadmodum Plato deflnivit,mortale addens in aniraalium deflnitionibus, ideaenim non erit mortalis, ut ipse homo ;quare nonaptabitur ad ideam deflnitio. Simpliciter autem inquihus apponitur efTectivum aut passivum,necesseest dissonare in idea terminura,nam impassibiles etquoniamneutraeritearun.(quEeuosteriusassignatae) D iramobiles videntur esse ide^ iis qui dicunt ideascontrarii oratio; quareneque quse ex principio assi-esse ; adversun; hos autem et tales orationes utilesgnataestdeflnitio,recteassignataest.Quoniaraautemqusedara contrariorum privatione alterius dicuntur,utinaequalitas privatio asqualitatis videtur esse (in-SBqualia enim, quae non squalia sunt, dicuntur),perspicuum quoniam quod secundum privationemquidem dicitur cQntrarium,uecessariura estdelinireper alterum, reliquum vero nonjam oportet,per idquodsecundura privationerodicitur.Nonenimacciditallerutrumperalterutrumcognosci.Gonsiderandumigitur in contrariis hujusmodi peccatura,ut si quisdeflnivit squalitatem contrarium inEequalitati.naraperhooquodsecundumprivationemdicitur,deflnivit.sunt.CAPUT V.De definitione loci alii.Amplius,8ieorumquaesecundumfflquivocationemdicuntur, unam deflnitionera omnium coramunemassignavit.Univoca enira,f|Uorum una estseoundumnoraen oratio;quare nullius eorum qus! sub norainesunt,assignatus est terminus,eo quod similiter adomne,a8quivociim adaplatur. Passus autem hoc est,et Dionjsii vitae terminus, siquidem ea motus estgeneri nutriendi naturaliter inserviens, nihil enimhoc magisanimalibusquamplantisinestivitaautem

983 AN. MANL. 8EV. BOETII 984non seoundum unam speciem'videlurdic;,sed altera A si et per ignotiora nomina commutationem feceritquidem animalibus, altera piantis inest.Gontingit ut pro homine albo,terrigenam oandentem ; nequeigitur et secundum eleotionem sio assignare terminum,ac si univooa, et secundum unam speciem tur.Considerandumautem et si per commutationemenim deflnivit,oum rainus sit clarum quod sicdici-omnis vita diceretur. Nihil autem prohibet et eum nominum,non idem jam significat. Ut qui contemplativam'soientiam, opinionem contemplativamdixit ; nanropiuio scientiae non idem (at oportet.siqui conspioit 83quivocationem,et alterius vult definitionemassignare,latere non propriam, sed communemulrisque orationem assignare, sed nihilminus si utrovis modo fecerit, peccavit. Postquamautera quasdam latent asquivocorum, interrogantiquidem ut univoois utendum.Nam non adaptabituralterius terminus ad alterum, quare videbitur noadistinguendum hoe pacto, oportet enim in omneunivocum adaptari.eidem autem respondenti, distinguendumost. Quoniara autem quidara respondentiumunivocum quidem dicunt esseaequivooum,quando non accommodatur ad omne assignata oratio,asquivooum autem univocum.,etiamsi ad utrumqueaccommodetur,praeconfessioneutendumprotalibus,aut praecoUigendum quod aequivooum, vel univocum,aut utrumque fuerit. Magis enim conoeduntnon priBvidentes, quod futurum est ut accidat. Siautem non facta confessione dixerit aliquis univocuraaequivooum es3e,60 quod non aocommodetur etinhocassignata oratio,considerandum si hujus oratioaooommodaturetad reliqua. Nam manifestumquoniam univocumeritreIiquis;siautem non,plureseruntdefinitionesreliquis : nam duae secundumnomenorationes accommodabuntur ad eamdem, quKprior assignala est,etquffi posterior.Rursum si quisdefiniens aliquid eorura quaemultipliciter dicuntur,et oratio non accommodaturad orania,et quiaaequivocumesse non concedat, nomen etiam dicat nonad omniaaocommodari,quoniam nec oratio, dicendumadejustnodi,quod nominatione quidem oportetuti quas tradita est, et quK sequiiur, et non dimoverequae talia sunt, tametsi nonnulla dicenda nonsint similiter multiludini. Si autem alicujus complexoruraassignetur terminus, considerandum estauferendo alterius eorum quaeoomplectunturorationeffljSiest et reliqua reliqui. Nam si non, manifestumquoniara neque tota totius : ut si quispiamdefinivitlineam finalem rectam,finem planihabentisflnes,cujus medium superadditur finibus, si flnalislineae oratio est, finis plani habentis flnes, recta;definitur, asquimembris oratio assignetur definitio.iEquimembrisautem dioituroratioesse quandoquotfuerint o6niposita,totet in oratione nomina et verbafuerint:neoesseestenimintalibusipporumnominumcommutationem fieri aut omnium aut aliquorum,eoquod nihilpluranunc quampriusnominadictasunt;verum oportet eum qui definit,orationem pro nominibusassignare,maxime quidom omnibus, quod sinon, at saltem in plurimis. Sic enim et in simplicibusqui nomen commutat, non definilurus est: utpro tuaica vestem.Amplius autem majus peooatum,debet,'el tolum idem esse) ; nam contemplativumquidem commune in utrisque orationibus est,reliquumvero differens.Amplius,si allerius nominumcommutationem faciens,non differentise,sedgeneriscommutationem|fecit ; ut ineo quod nuperdictumest, ignotius enim contemplativa quam scientia :nam hoo qiiidem genus, illud autem differentia,omnibus autem notius genus,nam oommunis;quarer> non generis, sed differentiee oportebat commutationemfleri, eo quod ignotior est. An haec quidemridioulareprehensio ? nihil enira prohibet differentiamquidem notissimo nomine dioi, genus autemnon. Sio autem rebus se habentibus manifestumquoniam generis, et non differentiw seoundum nomencoramutatio faoieuda ; si autem non nomen pronoraine,sed orationem pro noraine oommulat, manifestumquoniam differentiae magis quam generisdefinitio assignandaest, eo quod cognoscendigratiadefinitio assignalur, nam minusdifferentiaquamgenusnota.Si autera dillerentiae terrainum assignavit,considerandum si et alicujus alius communis estassignatus terminus : ut cum imparem numerum,numerum medium habentem dlxerit.delerminanduraest quo pacto medium habentem : nam numerus^ quidem communis in utrisque orationibus est.Imparisautem coassumpta est oratio; habent autemet linea et corpus mediura, cum non sint iraparia,quarenonutiqueeritdeflnitiohaeeimparis.Si autemmultipIiciterdioiturmediurahabens,determinandumquomodo medium habens,aIioqui reprehensio erit,aut syllogismus, quod non definivit. Rursum si idcujus quidem orationem assignavit est eorura quaesunt, quod autem sub oratione, non eorum quaesunt : utsi album quispiam deflnivit colorem ignipermistum, impossibile enim incorporeura corporiperraisceri ;quare non erit color igni permixtus,attamenalbum est.Amplius,quicunquenon dividuntin iisquce sunt ad aliquid ad quod dioitur, sed inoportet esse reliquum,oujus medium superadditur pluribus comprehendentes dicunt,aut omnino, autfinibus; aed infinita neque medium neque fines D in aliquo falsum dicunt : utsi quis medicinam disciplinamentis dixit. Nam si nullius entium medicinahabet, recta autemest; quare non est reliquareliquioratio.Amplius,si oum sit compositum quod est disoipIina,manifestum quoniam totaoratio mendaxest ; si autem alioujus quidem, alicujus autemnon, in aliquo raendax ; nara oportet de omni, siquidemper se, et non seoundum aocidens entisesse dicitur, quemadmodum in aliis se habent eagua3 ad aliquid sunl, nam omne disciplinatumad disciplinain dicitur. Sirniliter autem et in aliis,eo quod oonvertuntur omnia ad aliquid.Oinne enimdisciplinatum, ad aliquid. Caeterum si is (qui nonper se, sed secundum aooidens assignationemfeoit) reotc assignavit, non ad unum, sed ad pluraunumquodque oorum quee ad aliquid dicuntur,assi-

&85 TOPICOEOM ABIST0TELI8 INTERPB3TATI0.assignati esse,nam non solum medicina,sed pluresaliarum disciplinarum ad ens dicuntup : quare unaquaBqueentisdisciplinaerit; manifesturaigiturquoniamtalisnuliius est discipiinae deflnitio,propriamenim et non communem nportet definitionem esse.Quandoque autem deflniunt non rera,sed rem benese habentem aut perfectam.Talis autem etrhetoriset furisterminus,sisitrhetorquidpm,quijpotestquodgendumassignavit:ut quijustitiamlegum conserva^tivamdixit,aut sapientiameflectivamfelicitatis: namconservativum et effectivu m eorum sunt quae propte'"aliud eliguntur. An nihil quidem prohibet quodpropter seeligendum est,et propter aliud esse eligendum;attamen nihil minus peccavitqui sicdefinivitquod propter se est eligendum :nam unicuiqucoptimum, in substantia maxinie, melius autemquod propter se eligend um, quam quod proptergnavit.nihil enim prohibet idem, et ens, et album, A sed quod ex his est,dixit iJ esse quod deflnitur,et bonura esse; quare qui ad quodlibet horum assigQavil,recteprimum quidem considerandum si non natum estassignavit, siquidem is qui secunduraaocidens assignavit, recte assignavit. Praelerea autemimpossiliile esihujusmo li orationem'propriamquidpiam unum fleri ex iis quse dicta sunt.Quaedamenim sic se habentad invicem,ut nihil exeisunumquidpiam flat,ut linea et numerus.Amplius, si definitumquidem in uno aliquo natum estprimo fieri,ex quibus autem dixit ipsum esse.non in uno primonata sunt fleri.sed utrumque in ulroque.Nam manifestumquoniam non erit ex iis illud ;in quibusenim partes,et totum neoesseest inesse;quare nonin uno totum primo esse, sed in pluribus.Si autem et partes et totum in uno aliquo primoconsiderandum si nonin eodem,sed inalterototumin unoquoque est verisimile considerare, et nihil et in altero partes. Nam in quo totum, in illo etpraetermiltere ; fur autem qui clam sumit : perspi-partes esse videntur.Rursum,9i cum toto corrumcuum enim quoniam cum talisuterque,hio quidem j^puntur partes. E converso enim oportet accidereboDus rhetor,ille autem bonus fur erit: non enim partibus corniptis.lotum corrumpi ; toto vero corquiclam sumit, sed qui vult clam sumere fur est- rupto,non necesse est et partes corrumpi.Aut siRursumsiquod proptersaeligendumest,ut activum totum quidem bonum vel malum,partesautemneuvel elTeclivum,vel quolibetjmodo propter aliud eli-trae ; aut e converso,partes quidem boniB vel malaealiud ;quare id et definitionem oportebitraagis significare._ sit per se bonum velmalura ? multaenim effectivorumpersequidem nonsunt bona, mixta autemqui-CAPliT^VI.De definilione loci alii.busdam fiunt bona,auteconverso utrumquequidemGonsiderandum autembonum,mixta autem malum vel neutrum. Maximeest et si is qui alicujus definitionemassignavit, aut h3ec,aul quodautem manifestumquod nuncdictumest in salubri-est ex his,authoc cum illo definivit.Nam si haec quidem,accidetutrisque el neutriinesse.ut si justitiam,temperantiamet fortitudinem definiveril;nam si sintduo,uterque autem alterum habeat,utrique justi erunl,et neuter,eo quod utrique quidem habent justitiam,uterque autem non habet.Si autem nondum quoddiclum est admodum absurdum videtur,eo quod etinaliisaccidathujusmodi(aihil enim prohibetulrosquehabere unam, cum neuter habeat), attamencontraria inessoeidem,omninoabsurdum videbituresse.Accidet autem hoc si hio quidem ipsorum lem- -p.perantiam el timiditatem habet,ille autem fortitudinemet prodigalitatem,nam utrique et justitiamest.Amplius, si non dixit modum compositionis.Nonenirasufficiens cstad cognoscendum quod dicatet iujustitiam babent. Nam si justitia, temperantiaetforlitudoesl, el injustitia timiditasetprodigalitaserit,et omnino quaeounqueadargumentandumidoneaquod non idem sunt et partes et totum, oraniautilia ad id quod dictum est ; videtiir autem qui sicdefinit partes,toli easdem dicere esse.Maxime auteinaccoramodatae flunt orationes, in quibuscunquemanifestapartiumestcompositio,quemadmodumindomo et in caeteris talibus ; manifestum enim quoniamcunt sint partes, nihil prohibet totum nouesse, quare non idem partes toti.Si autem non haec,totum autem neutrum.Nam neque ex neutris possibilebonumquidpiam velraalumfleri.nequeex bonisvel nialis neutrum. Aut si magis quidem alterumbonum quam alterum malum.quod autem ex his,non magisbonum quam malum,ut si imprudentiaex fortitudine et falsa opinione ;magis enim bonumfortitudo quam malum falsa opinio.Oportet ergo etquod ex hisest sequi illud quod magis est, et essevel simpliciter bonum,vel magis bonum quam malura.Anhocquidamnonnecessarium,nisiutrumquebusetmorbiflcis.nara quaedam medicamentorum sicse habentjUt utrumque quidemsitbonura,3i autemutraque dentur mixta, malum.Rursum.si quod exmeliore et pejore est, nonest totura pejore quiderameliiis.meliore autem pejus.An nequehocnecessarium,nisi per sa sint ex quibus coraponitur, bona?nam in iis quae non per se sunt bona, nihil prohibettotum non fieri bonum,utin iis quae mododiclasunt.Ampliug,si cognomine est totum alteri. Nonoportet enim.ut neque in syllabis ; nuUi enim elementorumex quibus componitur syllaba cognominiscx his : nam non quod ex his, sed quod sic exhis,pst cujusque compositorumsubstantia,utin domo:non enim si quolibet modo componantur haec, dornusest.Si autem hoc cum illo assignavit,priinumquidem dicendumquod cumhocilloaut hoc etilluddicitur, aut quod ex illis. Nam qui dicit mel curaaiua; vel mel et aquam dicit,vel quod ex melle etaqua, quare si cuilibet eorumquae dicta suntidemconfitebitur esse hoccura ino,eadem conveniet dicerequae quidem ad utrumque horum prius dictasunt.Amplius,dividentiquotiesdicituralterumcum

987 AN. MANL. 8BV. BOKTIIaltero.considerandum si nullo modo hoc cum illo:utsidicitur alterum cum altero, aututinaliquoeodem susceptivo.ut justitia et fortitudo in anima,aut in loco eodem, aul in tempore eodem, nulloautem modo verum sit quod dictum est in his,manifestumest quoniam nullius eritassignatadefinitio,60 quod nullo modo hoc cura illoest.Siautem divisoquoties dicitur alterum cum altero, verum erit ineodem tempore ulrumque esse, considerandum sicontingitnon ad eumdem utrumquedici finem : utsi fortitudinem definivitaudaciamcum reotaintelligentia,contingitfieri in eodem.Talis aulem animaB est definitio, siquidemenim audaciam quidem haberespo-liandi,rectam autem intelligentiam circa salubria, est|substantia disciplinse susceptiva, namsimiliter et ignorantiae est susceptiva. Oportet autemsed nondum fortis qui in eodem tempore,cum illosi non ad totam habeat aliquis argumentari de-hoc habet.Amplius, si et ad idem ambo dicuntur, finitionem, eo quod non tota sit tota, ad aliquamut ad medicativa.Nihil enim prohibet et audaciamp partium argumentari si sit nota,et non bene assignataappareat,namparteinterempta,ettotadefinitioquamdam,et rectam intelligentiam habere ad medicativa,attamen nec sic fortis qui hoccum illo habetinterimitur.Quaeounque aulem obscurae sunt dcflnitet; neque enim ad alterum eorum utrumque oportionumemendantietconformanti ad manifestandumdici,neque ad idem quodcunque sit, sed ad fortitudinisaliquid ef, babendum argumentum, sic conside-finem, ut ad prasliorura pericula, aut si randum.Necesse est enira respondentem aut susci-quid magis est illius finis.Qu;edanj aulemsic assignatorumpere quod sumptum est ab interrogante, aut eum-nullo modosubdictamcaduntdivisionem, dem deolarare quid temere est ostensum adefinipereutsi ira tristitia est cum opinione parvipendendi :nam quod propter hujusmodiopinionem tristitiafit,tione.Amplius,quemadmodum in congregationibussolent legem inducere,et si sit melior qua inducitur,hoc vult indicare; propter hoc autem fieri aliquid,non est iJem ei quod est hoc quidem cum illo essesecundum ullum dictorum,modorum, Rursum, sihorum compositionem dixit totum : ut animae etcorporis compositionem animal. Primum quidemconsiderandum si non dixit qualis compositio ; ut sicarnem definiens, aut os, ignis et aeris et terrcBdixit compositionem.Non enim sufticit compositionemdicere,sed qua et qualis determinandum.Nonenim quolibet modo compositis his caro flt,sed sioquidera compositis caro,sic vero os.Videlur autemneque esse omnino compositioniidem neutrum eorumquae dicta suDt,nam compositioniomni dissolutiocontraria,dictorum autem neutri, nihil. Am-CAPUTPRIMUM.A plius, si similiter est verisimile omne composilumcompositionem esse,velnullum;animalium autemunumquodque cum sit compositum,non est compositio,nequeprofecto aliorum compositorum ullumcompositio erit.Rursum,sisimiliter in aliquo natasunt esse contraria, dofinivit autem per alterum,manifestura quoniam non definivit. Si autem non itaest, plures accidet ejusdem definitiones esse ;quidenim magis qui per hoc quam qui per alterum definiensdixit?eo quod similiter utraque nata suntinterimit anteriorem,sic et in definitionibus faciendum,etdefinitio aliaferenda.Nam si apparelmelior,et magis manifestum quod dcfinitur, perspicuumquoniam interempta erit quee posita est, eo quodnon sunt ejusdem plures definitiones. Ad omnesaulem definitiones non minimum elementum ad^ seipsum,solerter definire propositum, aut apte dictumterrainumassumere.Necesseestenimveluti adexemplar considerantem,et quod minus|,est|iis quseoportet habere definitionem,et quod oppositum estsuperflue,inspicere,ut magis argumentis abundemus.Quaeigitur circa deflnitiones sunt, in tantumdicta sint.LTBER SEPTIMUS.autem et quorum alterum maxime diciturquodvisDe eodem et diverso loci.Utrum autem idem an diversum secundum propriissimumesse,si etalterum ipsorum secondum idemmaxiraedicitur.Sicut Xenocrates beatam vitam et studiosameorum (qui dictisuntde eodem) modo- D assignavit eamdem,eoquodomniumvitarummaximerum,dioendum(dicebaturautemproprii8simeidem, eligenda studiosa et beata,unum enim maxime eligendumquod numero unum),considerandum autem ex casibus,et maximum. Similiter el in aliis hujus-et conjugatis, etoppositis. Nam si justilia modi.Oportet autem utrumque unum numero esse,idem est fortitudini,et justus forti,et juste fortiter, quod dicitur maximum et maxime eligendum ; sisimiliter autemetin oppositis.Nam si hac eadem, autem non,non erit ostensum quod idem. Non ne-etoppositahis,eademsecundumquHmlibetdictarumoppositionum. Nihil enim differt hoc vel hoc modooppositum sumere, eo quod idem est. Rursum exetlectivis et corruptivis.et generationibus et corruptionibus,etomninoex iisquse similiter se habentalterum ad alterum, Nam queecunque simplicitereadem, etiam generationes eorum et corruptionesesedem, eteffectiva et corruptiva. Considerandumcessarium enim,si fortissimi Graecorum suntPeloponnesii,etLacedamonii, eosdem esse PeloponnesiosLacedaemoniis,eo quod non unus numero Peloponnesiuset Lacedaemonius, sed contineri quidemalterum ab altero necessarium.ut Lacedaemonii a Peloponnesiis; si autem non,accidet seipsis invicemesse meliores si non continentur alteri ab alteris :necosse est enim Peloponnesios meliores esse quam

989 TOPICORDM ARISTOTELIS INTERPRETATIO.LacedaBmonios,si non continentur alteri ab alteris, A potest alterum sine altero esse,non erit enim idemnam omnibus reliquis sunt meliores.Similiterautemet Lacedaemonios neeesse est meliores esse Poloponnesiis,nam et isti omnibus caeteris sunt meliores,ad idem. Igitur loci tot dicuntur.CAPUT II.De eadcm deflnitione loci alii.quare se invicem meliores fiuni. Manifestum ergo Palrtm autem ex iis qu£e dicta sunt, quoniamquoniam unum numero esse oportet,quod optimum omnes qui ad idem sunt destruotivi loci.et ad terminumutilessunt.quemadmodum priusdictumesl.Nam si non idem indicet et nomen et oralio, manifestumquoniamnonerit definitioassignalaoratio.Constructivorum autem locorum nullus utilis adidem quodet maximum dicitur, si debeat quod idem sintostendi.Propterquod Xenocrates nonidem assignavit: non enim uno numero beata et studiosa vita,quapropter non necessarium eamdem esse.eo quodamba3 maxime eligendas, sed altera sub altera.Rursum considerandum si cui alteruin idem,etalterum.Namsi non sunt ambo eidem eadem,manifestumquoniam nec sibi invicem.Ampiius autem exterminum. Non enim sufficit ostenderesuborationeetnomineest adconstruenduraquoniamdefinitio, sed et alia oportet omnia habere (qusprfficepla sunt) definilionem;interimere igitur defi-iis quae his accidunt,et quibus hoecaocidunt,consinilionemsic et per heec semper tentandum.Si autetnderandum.Nam quteounque alteri accidunt,et alteri t. construere volumus, primum quidem scire oporletcportet accidere,et quibus alterura eorum accidit, quoniam nullus vel pauoi disputantium terminumet alterum eorum oportet accidere;8i autem aliquid syllogismo oolligunt, sed omnes principium quodeorum dissonet, dilucidum quoniam non eadem. tale est aooipiunt, ut qui circa geometriam, et numeros,etVidendum autem et si nonin uno genere praedicamentialias hujusmodi riisciplinss. Deinde quo-utraque, sed hoc quidem qu-ile, illud autem niam exacte quidem alterius est negotii assignare,quantum, vel ad aliquid indicet. Rursum si genuset quid est terminus, et quomodo definireutrisque non idem, sed hoc quidem bonum, illud oportet. Nunc autem, quantum sufflcitad praesentemautem malum, aut hoc quidem virtus, illud auterautilitatem, tantum solum dicendum quoniamscientia.Aut si genus quidem idem, differentiae autempossibile fieri deflnitionis, et ejus quod quid est,non eaedem de utroque praBdicantur,sed dehoc esse syllogismum. Nam si terminus est oratioquidem quoniam contemplativa scientia, de illo quae quid est esse rei indicat, et oportel ea quaeautem quoniam aotiva ;similiter autem et in aliis. in termino ponuntur, in eo quod quid est de re solaAraplius autem ex raagis.si hoc quidem suscipit magis,illudpr8Bdioari,pra3dicantur autem sola in eo quod quidautem non,aut si ambo suscipiunt quidem, estjgenera et differentiffi.Mani festura quoniam si quisnon simul autem. Ut qui magis amat, non magis sumat ea quae solum de re in eo quod quid est pra3-concupiscit venerem,quare non idem araor et con-dicari oportet, quod haeo habens oratio, terminuscupiscentia veneris. Amplius ex appositione, sieidem utrumque appositum,non facit idem totum.Aut si eodem ab utroque subIato,quod relinquiturest alterum.Ut si duplum dimidii et raultiplum dimidiiidem dixerit esse : subiato enim ab utroquedimidio,reliqua idem oporteret indicare; non indicantautem,nam duplura et multiplum non eademexnecessitate erit.non enim contingit aliud esseterminum,eoquod nihil aliud in eo quod quid estdere praedicatur;quod igitur possibile est ex terminosyllogisraumfieritnanifestum.Exquibusautefuoportetconstruere, determinatum est quidem in aliisdiligentius,ad propositam autem methodum iidemloci utileg.Inspioiendumenimin contrariis etin aliissignificant.oppositis,',et totas orationes, et secundum partemConsiderandum autem non solum si jam aliquidaccidil impossibile per positionem,sed et si possibilesit ex supposilioneexistere.Quemadmodum iisqui vacuum et plenum aere idemdicunt esse;nammanifestum quoniam si exeat aer,vaouum quidemnon minus,sed magis erit,plenum autem aere nonconsideranti.Nam si oppositaoppositK,et eam (quadicta est)propositi necesse est esse.Quoniam autemcontrariorum plures complexiones,sumenda estexcontrariisqualiscunquemaximeapparebit contrariadefinitio;totasigiturdeflnitiones,quemadmodumdictumest,considerandum.Seoundi]m partem autemamplius erit;quare supposito aliquo sive vero,sive Q hoc pacto,primum quidem quoniam assignatum gefalso(nihil enim refert), si alterum interimitur, nus recteasiignatum est.Nam si contrarium incontrario,alterum autem non, profecto non idem sunt. Universaliterproposilum autem non est in eodera, mani-autem dicendo ex iis qucB quovis modo de festum quoniam in contrario erit,eo quod necessoutroque prffidicantur,et de quibushaec praedicantur,cousiderandumsialioubidissonent.Namquaecunquede altero praedicantur, et de allero praedioari oportet,et de quibus alterum praedicatur, et alterumprMdicari oporlet.Amplius,quia multipliciter idemdioitur,oonsiderandum si seoundum alium aliquemmodum eadem sunt. Nam specie vel genere eadem,non necesse est numero eadem esse;consideramu^autem utrum sic eadem, an non sic.Amplius, siest contraria in eodem genere vel in contrariis generibusesse. Et differentias quidem contrarias decontrariis arbitramur praedicari,ut de albo et nigro:nam illud qui-lera disgregativum,hocautemcongregativumvisus;quare si de contrario contrariae prardicantur,deproposito quae assignatae sunt praedicabuntur;quapropter quia et genus et differentiasrecte assignata sunt.manilestum quoniam definitioerit qua3 assignata est. An non necessarium est da

contrariia differentlas praedicari, nisi in eodem generesint contrariaVquorum autem genera sunt contraria,nihilprohibet eamdem difrerenliara de utrisquedici,utde justitiaet injustitia:nam illa quidemvirtus,haec autem vitium animae.Quare id quod estanima, differentia de utrisque dicitur, eo quod etcorporis est virtus et vitium ;sed hoc verum quodcontrariorum,aut contrari!B,aut esBdem diflerentiaesunt; si ergo de contrario contraria pr»dicatur,dehoc autem non,manifestum quoniam quae dictaestde hoc prffldicabitur. Universaliter autem dicendo,si definitio est ex genere et differentiis.si sit contrariidefinitio manifesta, et quae propositi defiaitioraanifesta erit.Nam quoniam contrarium in eodemgeDere,vel in contrario,similiter autem et differentiaeaut contrarias de contrariis, aut eaedem preedicantur,dilucidum quoniam de proposito,aut idemjjgenus praedicabitur quod de contrario ;differentiaeautem contrariae, vel omnes, vel aliquae ; reliquaeautemeasdem autcontra,differentiaequidem eaedem,genera vero contraria,aut ambo contraria,et"generaet di£ferentis:nam eadem esse ambo non contingit;si autem secu8,definitio eadem contrariorum erit.Amplius,e.x casibus et conjugatis. Necesse est enimconsequi genera generibus,et terminos terminis,utsioblivio est scientiae amissio,et oblivisci amitterescientiam erit,et oblitum esse amisisse scieutiam,Uno igitur quolibet eorum quae dicta sunt confesso,necesse est et reliqua confiteri.Similiter autem et sicorruptio dissolutio substantiae,et corrumpere dissolveresubstantiam, et corruptive dissolutive, sicorruptivum dissolutivum substantiae.et corruptiosubstantiae dissolutio. Similiter autem et in aliis.Quare uno quovis sumpto, et reliqua omnia confiteanturoportet. Et ex similiter se habentibus adinvicem.Nam si salubre est effectivum sanitatis, ethabile effectivum bona3habitudiniserit,etadjutivumeffectivum boni:nam similiter unumquodque eorumquae dicta sunt ad suum flnem se habet ;quare siunius eorum definitio est effeclivum esse finis, etreliquorum cujusque sic erit deflnitio..\mpliua, exeo quod est magis et similiter, quod est similiter,quoties contingit construere duas adduo comparantem.Ut si magis haec hujus quam ista istius definitiOjistaautem quas minus,definitio est, et haec quaemagis, et si similiter haec hujus, etisla istius, sisltera alterius, et reliqua reliqus. Una autem definitioadduo coraparata,aut duabusdofinitionibusadunum.neutiquamutilisea quaeex magisest consideratio.Namneque unam duorum, neque duas ejus-demdefinitionespossibileestesse.Suntautemoppor-tunissimi locorum,et qui nunc dicti sunt,et qui excasibus, et qui ex conjugatis, quocirca et oportetmasime detinere et promptos habere hos.Utilissimienimad plurima.Aliornm autemhi quimaximesuntcommunes. Nam illi maxime reliquorum eflicacissimi,ut inspicere in singularibus, et in speciebusconsiderare,si conveniat definitio,eo quod univocaspeoies est ;est autem utilis hic locus ad eos quiAN. MANL. SEV. BOBTH 992A ponuntideas esse.quemadmodum priusdictum est.Amplius,si per metaphoram dixit nomen,vel idemde eodem prsdicavit ut diversum, et si quis aliuscommunis et efflcax locorum.illo utendum.CAPUT III.De consiructione et deUructione prtrAicatorum loci.Quoniam autem difficilius est construere quamdestruere terminum,ex iis qu« postea dicentur,manifestum.Nam nosse ipsum, et sumere ab interrogantibushujusmodiproposilionesnonfacile,utquodeorum quae sunt in assignata orationehoc quidemgeDUS,illud autem diflcrentia,et quod in eo quid est,genus et differentiae prasdicantur.Sine his vero impossibileest definitionis syllogismum fieri, nam siquaedam et alia in eo quod quid est de re praedicant,incertum utrumne, quaj dicta est,an alia ejus definitioest, eo quod deUnitio est oratio quod est indicans.Manifestum autem et etiam ex his, namfacilius unum concludere quam multa,interimentiquidem sufflcit ad unuin disserere.Unum enim quodcumquesit,destruentes,interempturi sumus terminum;at construenti,omnia necesse esl construerequod insint, quae in termino sunt. Amplius, construentiquidem universaliter slatuendum syllogismum(nam oportet de omni, de quo nomen,praedicariet terminum, et etiam adhuc converti de quoorationem et nomen,sidebeatproprius esseassignatusterminus),destruenti veronon necesse ostendereuniversaliter: sufflcit enim ostendere quod de quopiameorum quae sub nomine sunt oratio non veriflcatur,et tametsi universale oporteat destruere,non tamen converti necessarium et in destruendo;nam sufflcit destruenti universale, ostendere quodde aliquo eorura de quibus nomen praedicatur orationon praedicatur, at e converso non necessarium utostendatur.quod de quibus orationon praedicatur,neque nomen praedicelur.Amplius etiam,si omni eiinest quod sub nomine est,at non soli, interemptaest definitio : similiter autem et circa proprium etgenus se habet. In utrisque enim destruere quamconstruere facilius est. De proprio quidem manifestum,ex iis quae dicta sunt, nam ut plurimum incomplexione proprium assignutur, quare destruerequidem est.unum interimenti, construenti autem,omnia ratiocinatione colligere necesse est.Pene au-D tem el reliqua omnia quaecunque ad definitionem etad proprium convenict dici, nam et omni oportetquod sub nomine esl, construenti monstrare quoniaminest.destruenti autem sufficit ostendere uninon inesse; si vero et omni inest, at non soli,etiamsi destructum fit,perinde ac et in definitione dicebatur.Degenere autem,quoniam construere quidemnecesse est unomodo,qui omni ostendit inesse,destruentiautem dupliciter,nam sive nulli,sive alicuiostensum sit noninesse, intercmptum est quod inprincipio.ltem cons*ruenti quidem non sufflcit quoniaminest ostendere,sed et quoniam ut genus inestostendendum, destruenti autem sufflcit ostendere

993 TOPICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO.non inesse, vel alicui, vel nulli, Videtur autem, X tantum quare non possibile ex aliis adalia arguquemadmodum;In aliis,corrumpere quam facere fa-cilius, sic et in his, destruere quam construere. Inaccidente vero universale quidem facilius destruereqiiamconstruere.Nanr construentiquidemostendendumquoniamomni.destruentiautem sufficit ostenderementari, nisi in definitione solum. Manifestum igiturquoniamfacillimumomnium est, terminuniinterimere,construere autem difneillimuro,nam et illaoportet omnia ratiocinatione colligere, et quod insuntqueedictasunt.etquod genus quod assignatumuni non inesse. P-irticulare vero e converso, est,quodque propria definitio,et adhuc prffiterhsecnam faciliusconstruerequamdestruere.Gonstruentienim sat est ostendere alicui inesse, destruenti autemostendendum quoniam nulli inest.Manifestumautem qua decausa omnium facillimum estterminumquod indicat quid est esse oratio,et ha;c probe oportetfecisse.Aliorum autem proprium maxime hujusmodi.Naminterimere quidem facilius, eo quod expluribus plerumque fit.Construere autera difficillirumdestruere.Plurima enim sunt ipso data multomum,quoniam multa oportel astruere, et adhucdictorum,ex pluribus autem citius fit syllogismus,namqunniam soli inest,et quoninm conversim praedica-verisimilein multis magis quamin paucis tur de re. Facilliraura autem omnium construerepeccatum fieri.Amplius, ad terrainum quidemcontingit,etaccidens.Nam in aliis quidem non solura inesse,sedper alia argumentari (sive cnim non pro-p et quoniam sic inest ostenden^lum, in accidentepria sit deflnitio, sive non genus quod assisnatur,sive non inest aliquodeorumquEesuntindefinitione,interempta fit definitio),ad alia autem neque ea quaevero quoniam inest duntaxat.sufficit ostendere. Destruereautem difficillimum estaccidens,quiaquampaucissimain eo dala sunt,non enim consigniflcatinexterminis.nequealiacontingitomniaarguraentari,sola enim ea quae ad accidens.communia suntomnibusprsdictis. Inesse enim oportet unumquodqueeorum quae dicta sunt; si autem non ut propriumiuestgenus, nondum interemptum est genus. Similiterautemet proprium uon necessarium ut genusinesse,neque accidens ut genus aut proprium, sed inesseCAPUT PRIMUM.Lociad inslruendum inierroganlem.fortasse et studiose aget,quoniam maxime notae etpropinquae sunt dignitates,ex illis enim scientificisyllogismi. Loci igitur inde oporteat sumere dictisunt prius.De ordine autem et interrogatione dicendumdividendo propositiones quaecunque sumendaesunt ad necessarias.necessariae autem dicuntur perquas syllogismus fit.Quae autem ab hissumuntur,quatuor sunt.Aut enim gratia inductionis.ut videturuniversale.aut ad magnitudinem orationis, autad occultationem conclusionis,aut dilueidior fltoratio;praeter has autem nulla est assumenda propositio,sed per hac augere et interrogare tentandum.Suntautem quae ad occultationem,certaminis gratia,sed quia omne(quod hujusmodiest) negotium ad al-LIBER OCTWUS.accidente quomodo inest.Quare in aliis quidem dupliciterinterimere contingit, vel ostendendo quodnoninest,vel quod non sic inest; in accidente veronon contingit interimere nisi ostendendo quod noninesl.Loci per quos copiosi eriraus ad singula qusqueproblematum argumentari.fere sufflcienter annumeratisunt.C teriira est,necesse est elillis uti.Necessarias igilur,perquasfitsyllogisraus,nonstatirapra3ordinandum,Post hsc autem de ordine et quonam pacto oportetsed abeundum ad supreraa : ut non postulet quisinterrogare, dicendum. Oportel autem primumquidem eum qui interrogare debet locura invenireundesitargumentandum;secundum auteminterrogarecontrariorum eamdem disciplinam, si hoc volueritsuraere,sed oppositorum; posito enim hoc,et quoniamcontrariorumeademdisciplinasyllogismocol-et ordinare singtila apud seipsum ; reliquum liget, eo quod ex oppositis sunt contraria. Si verovero et tertium dicere jam eadem ad alterum.Quodautem inveniat locum.sirailiter philosophiet dialecticiconsideratio,subinde vero illa ordinare et interrogare,illam noa ponat per inductionem,'sumendura proponenliinparticularibuscontrariis.Namautpersyllogismum,autperinductionera necessarias sumen-proprium dialectici ; ad alterum enim dum,aut hac quidem inductione,illas autem syllo-omne quod tale est. Philosopho autem etquserenti gismo.Quaecunqueautem valdemanifestffi sunt,illasper seipsum niliil curee est si vera quidem sint et quoque oportet praeponere, nam immanifestius estnota per quae syllogismus,et non ponat ea quee respondet,eo quod propinqua sint illis quae sunt exsemper in ab;cessu et inductione quod secuturumest,et siraul ipsas necessarias proponere,et qui nonprincipio, et praevideat quod subsecutura est, sed potest illo modo.sumere esse paratum, quae vero adjvhas sumptae sunt.accipiendae quidem illaru ra gratia.Unaquaeque autem earum hoc modo utendum inducentemquidem a singularibus ad universalia.et anotis ad ignota, nota autem magis quse secundumsensum,vel simpliciter,vel multipliciter, vel multitudini.Occultantemvero ratiocinatione praecolligereoportet ea perquae syllogismus ejus quod exprincipioest debet fleri,et hiec ut plurimum. Erit autemhoo, si quis non solum necessarias, sed et earum(quae ad illas sunt uliles) aliquam syllogizaverit.Amplins,conclnsiones non dicere,sed postea ratiocinationecolligere subitarias, sic enim longissimeabscedet ah ea (quae ex principio) posilione ; universaliterautem dicendo, sic oportet eum interrogare

995 AN. MANL. SEV. BOETIIsyllogismus conclusione,cum non ejussumptionesponuntur,sed cum illa sumuntur a quibus syllogismusfit.Utile autem et non continua postulata sumere,exquibus syllogismi,sed vicissim ad aliam etqui occulte interrogat,ut interrogata omni ratione, A similiter exhoc manifestum sitquod consecuturumet eo dioeate conclusionem.quaeratur propter quid; est.et suiupto hoc, sumplum est et illud. Et id ultimoid autem erit maxime per antedictum modi.im ;naminterrogare quod maxirae vult sumere. Namsola ultima dicta coaclusione, immanifestum quomodoaccidit, eo quod non prasvidit respondens exquibus accidit, non per membra digestis prioribusmaximeprimarenuunt,eoquod plurimi interrogantiumprima interrogant,circa quae vel maximestudent.Ad quosdam autem prima quee utilia sunt pro-syllogismis ;minime autem per membra digerilurponere.Nara protervi maxime prima admittunt.nisiomnino manifestum sit quod seculurum est, in fineautem proterviunt.Similiter autemetquicunquearbitranturacuti essein respondendo.ponentes enimprima,in flne recantant,tanquam nihil accideritex; ad aliamconclusionetn.Nam posilis convenientibus iis qus posita sunt ponunt autem prompte,confidentesjuxta se invicem,magis quod acoidit exipsismanifestum.Oportet autem et definitione sumere in quibuspossibil6est)universalempropositionem,noninhabitui,et arbitrantes nihil seesse passuros.Amplius, prolongare et interponere qus nihilsuntusui ad orationera, quemadmodum pseudographiaipsis, sed in conjugatis.Nam deoipiunt falsa ratio- g utentes.Nam cum sint plura.immanifestum in quo,cinatione seipsos (quandoinconjugalosumitur Jefinitioj,sifalsura sit, quare et occultant quandoque interroraerenon universale concedunt : ut si oportet sugantes,iDabsoonso proponentes ea qusperseprofalsuraquod qui irascitur appetit poenam, sumatur posita non ponerentur ; ad occultationem igiturautem ira appetilus esse poenaB propter apparentera dictis est utendum.parvipensionem, manifestum autem quoniam hocsumpto habebimus universalequod praeelegimus;atCAPUT II.eis qui in ipsis proponunt saepe accidit ut abnuatPro instruclione resyondenlis loci alii.respondens, eo quod magis se habeat in ea re in-Adornatumveroinductioneetdivisioneeorurrquaeslantia,ut quod non omnis qui irascitur appetit pcsnam,namparentibus irascimur quidem,non autempoenam appetimus.Fortasse autem non vera instan-afflniasunt.Inductioigiturqualequidestmanifestumdividereautem hujusmodi,utscientiamscientiaessemellorem,auteoquodexactiorest,autquodmeliorum,tia est, nam a quibusdam sufQciens pcena est tristarisolum,et facere poenitere, verumlamen habetetquod soientiarum aliae quidem sunt contemplativaB,aliffi autem activae,alije porro effectiva3,nam unumquodquealiquid verisimile, ut non videatur irrationabilitertalium cooruat quidem orationem, at nonnegare propositum,in irae autem definitione,non si- p necessarium estutdicaturad conclusionem.Addilu-railiter facile instantiam invenire.PriBterea propo ciditatemauteraexemplaetsimilitudinesafferendum.nere par est, non ut propter ipsum, sed alterius Exempla autem aooommodata,et ex quibus scimus,gratia eum qui proponit. Nam devitant ea quae adpositionem sunt utilia. Simplioiter autem dicendo,quam maxime faoere dubium utrum quod proponitur,anoppositum sumere vult.Nam dubio existentequidnam ad positionem est utile,magisquodsibi videlurponunt. Amplius per sirailitudinem interrogare.Nam et verisimile, et lalet magis universale,ut quod quemadmodum soienlia et ignorantiacontrariorumeadem, sic et oensus oontrariorum idem,aut eoonverso,postquam sensusidem contrariorum,et scientia ;hoc autera est simile inductioni, non tamenidera ; nam illic quidem a singularibus universalesumitur,insiflDilibasauteTinonestquodsumiturqualia Homerus,non qualia Gherilus ;sio enim clariuseritquod proponitur.Ulendum autem in disserendo,syllogismoquidemad dialecticosmagisquamadmultitudinem; induotionevero contraad multiludinemmagis.Diotum estautemeldehiset prius.Estautem in aliquibus quidem inducenti possibileinterrogareuniversale,in aliquibus vero non facile, eoquod non positum sit similitudinibus nomen omnibuscommune,sed quando oportet universale sumere,sic in omnibus talibus esse dicunt. Id autem determinaredifficillimum est,qualia sunt eaquae proferunturhujusmodi,et qualianon,et propter hoo saepenuraerodissident in disputationibus,aliiquidemuniversale,subquoomniasimiliasunt.Oportetautenn " dicentes similiaesse quae non sunt similia.alii veroetipsum sibimetquandoqueinstantiacE ferre.Naminsuspectese habent respondentes adeos qui videnturjusteargumentari. Utile autem dicere quod consuetum,etquod dicitur tale.Nam pigresount quod solitumest dimovere,instantiamnon habentes,simulautem et quia utantur et ipsi talibus,cavent ea dimovere.dubilanles quae sunt similia non esse similia.Quaretentandum in omnibus talibus ipsum nomina effingere,utneque respondenti liceat dubitare quod nonsimiliter quod infertur, dicitur neque interroganticalumniari.ut similiter diclo,eo quud pluraeorumqus non similiter dicuntur,similiter videntur dici.Amplius, non sedule agere, etsi omnino Quandoautem inducenti in pluribus non dederituni-utile sit.Nam adversiis sedule agentes, magis reniversale,tunojustum est efflagitare instantiam, nontuntur. Et ut in similitudine proponere quod propteraliud aliquid proponitur, et non propter seipsum.utileponentmagisAmplius,nonidproponerequod oportet sumere,sed cui consequens, id esl exnoccssitate.Nam et uiagis ooncedunt, eo quod nondicente autem ipso in aliquibus sio,non justum estefflagitare,in aliquibus non sic. Oportetenim inducentcmprius sic instantiam efflagitare.EfSagitandumautem instantias non in eo quod proponitur ferre,nisi unumtantumsithujusmodi,ut dualilas parium

997 TOPICORUM ARISTOTELIS INTBRPRETATIO.nuraerorum solus primus. Nam oportcleteum qui A quidem accidere, interrogabit, ille autem negabit,instatin altero instantiamferre,autdioere quodhoc omnino non videtur fleri syllogismus. Non autemsolum taleest. Ad eos autem qui instant universali,non in eodem autera instantiamferunt,sedin asquivoco(utquodomne universale dialeoticapropositio esse.ut quidest homo ? aut quot modis dicitur bonum ?e3lenimhabe.ttaliquis nou suum colorem, vel dialectica propositio, ad quam est respondere, sicpedem, vel manum, habebit enimpiotornon suum vel non ; ad dictas autem non est ;quare non suntcolorem.etcocus pedem nonsuum),dividendo revora dialecticaa hujusmodiinterrogationes, nisi ipse determinansin talibusinterrogandumest.Namlatentecequivooatione,beneveldividens dioat,ut,putasne bonumsicviderenturinstarepropositioni. Si autem vel noQ sicdicitur? nam ad talia facilis responsio,non in sequivoco, sed in eodem instans praepediat velaffirmando.vel negando; quaproptertentandurainterrogationem,oportet auferentem id in quo instantiaest,sic proponere hujusmodi propositionum.Simul au-proponerereiiquum,un;versalefficiendo, tem etjustumfortasse ab illo interrogare,quot mo-donec sumat quod utile est. Ut in oblivione, et in dis dicitur bonum,quando hoo dividente et proponente.nullooblitum esse, non enim concedunteum qui amisitmodo ooncesserit. Quisquis autem unamdisciplinam, oblitum esse, eo quod transeunte re orationemmultotemporeinterrogat,maieinterrogat.idcirco oblitum esse. Similiter autem et oontrain-8tantes,quoniammajori bono majus opponitur ma-Jum, proferunt enim quoniam sanitatiminori bonoquambonahabitudo.majusmalum opponitur, namaegritudinem majus esse malum mala habitudine.Auferendumigituret inhocin quo instantiaest,namablato,magi3 ponet,ut quoniam majori bono majusmalura opponitur, nisiconferatalterum adalterum,quemadmodumbonahabitudoad sanitatem.Nonsolumautem eo instante hoc faoiendura,sed et si sinoinstantia negat, eo quod praevideat aliquid talium.Nam ablato eo inquo instantia est,compelletur ponere,eo quod non prsevideat in reliquo, in aliquonon sic esse. Si autem nou ponat, efflagitatus instantiara,nonhabebitassignare.Suntautem hujusmodipropositionum quae in aliquo faisae sunt,in aliquo autem verae, in his enim par est auferre,reliquum autem verum relinquere. Si autemin multis proponenti non ferat instantiam,postulandumest ponere. Namdialeotica^est propoaitioad quam sio in pluribus se habentem nonestinstantia. Quando aulem eontingit idemetsine impossibiliet per impossibile syllogizare, demonstrantiquidemet non disserenti, nihil refert vel sicvel illo modo syllogismo oolligere, differenliautemnon estutendum per impossibile syllogismo. Namsisine impossibili quidem syllogismo oolligat,mi-cere. Alioquin autem, eoreQuente,non videturlierisyllogismus, nam etsaepe cum noninterrogat, sedut sequens infert, negant,et hoc facienles non videnturredarguiiisqui nonconspiciunt quod acciditex iis qua^ positasunt. Quando igitur non dicensamisit quidem disciplinam, oblitusautemnon est ; t> Namsirespondeatquidemeiinterrogatio quod interdicendumautem auferenti id in quo instantia est, rogatur,manifestumquodmultasinterrogationesin-terrogat,aut frequenter easdemreliquum : ut sipermanentere amisit disciplinam,;quare aut nugalur,autnonhabet syllogismum,nam expaucisomnissyilogismus.Si vero non respondeat, quid aut non increpat,autdiscedit?Estautemargumentaridifficile,et suslinere facile ipsas suppositiones. Sunt autemtulia,etqu» natura sunt prima.et quae postrema.Nam prima quidem|terminoegent,postrema veropermulta terminantur,volenti continuum sumere aprimis,autsophisticae videntur argumentationes: impossibileenimdemonstrarequidpiamesteumquinonincipit a propriis principiis, et connectit usqueadultima : delinire autem nihili ducunt respondentes,neque siinterrogansdefii>ieril,advertunt; atquinonfaoto manifesto quidnam est quod propositum est,non facile est argumenlari. Maxime autem quod taleestcirca principiaacoidit :nam alia quidem perhscmonstrantur, ipsa vero non contingit per alia, sednecesseestdefinitionetalium unumquodque cognoscere.Sunt autem difficile argumentabilia, ei quaevalde propinqua sunt principio. Non enim contingitplures ad haec rationes invenire,cum sint pauca media,horumqueetprincipiorum,per quae neoesseestmonslrareeaquae post illasunt. Terrainorum autemdilficileargumentabilesiiomniummaximesunt,quicunqueutunturtalibusnorainibus,quaeprimum quideraimmanifesta sunt, simpliciterne dicantur, anmultipliciter, adhuo autem quffi neque nota utrumproprie, an secundum metaphoram de definitodi-nimelietutdubitent;at quando per impossibilesylcantur.Nara quia obscura sunt, non habet argulogizant(nisi valde manifestumsitfalsumesse),non D menta,quia vero ignorantur si absque metaphoraImpossibile dicuntesse, quare non fitinterrogantibusdioitur quod tale est,non habct quod inciepet. Omquequod volunt. Oportetautem proponerequaecunninoautem omne problema quando difficile argu-in pluribusquidemsio se habent. Instantiaautemmentabile,veltermino indigere arbitrandum est,velaut omnino non est,aut non in superflcie est est eorum quss multipliciter,vel eorum quae seounmentabile,velterminoconspicere, nam quinon possunt conspioere inquibusdura melaphoram de definito esse dioantur,veI nonnon sic, tanquam verum quidem sit, ponunt.Nonoportetaulemconolusioneminterrogationemfa-longe a principiis,vel quianon manifestum estprimuranobis hoo idem, secundum quem dictorummodorum estquod dubitationem prastat. Nam cumest manifestus modus,manifestum quoniam autdefinireoportebit,autdividere,aut mediaspropositionesinvenire. Nam perhaeo monstrantur ultima. Inmultis autem positionibus(nonbeneassignata defi-

nitione)non faciie disputare ao argumentari, ututrumunicontrarium,anplura?DefiQitisautemcontrariisaliquomodo,facile estoatendere utrum contingitplura eidem esse contraria, an non. Eodemautem modoet in aliis derinitione indigenlibus. Videnturautemetindisciplinisquaedamobdeflnitionisdefectum non facile describi, ut et quoniam quaeadlatus secat planumlinea.similiter dividitet lineametpocum,de(initioneautemdicta,statim manifestume&t quod dicitur. Nameamdem ablationera habentlocaetlinefe ; estautem definitioejusorationishaec.Simpliciter autem prima elementorum, positisquidemdefinitionibus (ut quid linea vel quid circulus),facilliraum ostendere.verum non mullisadunumquodqueeorum est argumentari,eo quod nonsuntmultamedia ; si autemnon ponanturprincipiorumdeflnitiones.difficile, fertasse autemomninoimpossibile.Similiter autem his et in iisquae sunt circaorationessehabet. Non igiturlatere oportet,quandodifflcile argumenlabilis est positio, quodpassa estaliquid eorum qua3 dictasunt.quando autem erit addignitatem et propositioem, major labor disputarequamadpositionem.Dubitareautempossitquispiamutrum ponendasinltalia,an non : namsi nonponat,dicta sunt.CAPUT III.Loci pro respondetite.Deresponsioneautem primum quidem determinandumquodnamestopusbeaerespondentis.quemadmodumbene interrogantis.Estauteminterrogantisquidem siodeducere orationem,ut faciatrespondentemdicereinopinabiliora quam ea quae propterAN. MANL. SfiV. BOETH 1000positionem sunt necessaria; respondentis veronon ponitur,sed respondenti,ad seipsum,quod videtur,propter se apparere,accidere impossibile,aut quod et quod non videtur judicando, ponendum,velprster opinionem est, sed propter positionem : nam non ponendum. Si vero alteriusopinionem luteturalterum fortasse peccatum, ponere primum quod respondens.manifestum quoniam ad illius intellinnon oportet, et positum non servare aliquo modogenliara aspiciendo,poneresinguladebetet negare;Quia autem suntindeterminata iisquipropter exercitationem et cxperientiam oraliones faciunt (namquare et qui curantextraneas opiniones(ut bonuraet malum esseidem,quemadmodum Hpraolitus inquit,)non eaedem considerationes et discentibus,et donon dant non adesse simul contraria eidem,centibus,et concertantibus, neque his et iis quiexercent se invicem inspectionis gratia : nam discenti quidem ponendasuntsemperea quaevidenturneque enim conatur falsum uUus docere, concer'tantium vero interrogantem quidem videri aliquidfaoere oportet omnino, respondentem autem nihivideri pati),etin dialecticiscongressionibus quaenonconcertationis gratia.sed experimentiet inspectionisorationes faciunt, nondum enuclealumest quoA pacto oporlat conjectare respondentem, et qualiadare, et qualia non, ad bene aut non bene servandamposilionem ;I3quoniarn,inquam,nihil habemustraditum ab aliis,ipsi aliquid dicere tentemus. Necesseestautemrespondentem sustinere orationem,ponendo aut probabilem,autimprobabilempositionem,autneutram,et aut simpliciter probabilem,aut improbabilem,autindeterminate,uthuic alicui,vel alii. Nihil autem refert quomodoounque,dum eaprobabilis aut improbabilis sit; nam idem moduserit bene respondendi.vel dandi.vel non dandiquod interrogatum est : uam cum improbabilisestpositio.necesse estetconclusionem probabilem fleri,cum vero probabilis,improbabilem.Nam oppositumsemper posiiionis interrogans concludet ; si autemneque probabile.neque improbabile quod positumest,et conclusio erittalis. Quoniamautembenesyllogizans,exprobabilioribus et notioribus, propositumdemonstrat, manifestum est quod, quandosimpliciler est improbabile quod proponitur, nondandum est respondenti,ncc quod nonvidetursimplioiter.necquod videtur quidem, minus autemconclusione videtur. Namcum improbabilisesfpositio,probabilis est conclusio. Quare oportet quassed poscat et ad illa disputare, majus praecipiet sumunturprobabiliaesseomniaetmagis probabiliaquam quod inprincipiopositum est ; si veroponat, quam quod proponitur, si debet per notiora quodcredet exminus credibilibus. Si igitur oportetnondilficiliusproblemafacere,ponendum ; si autempernotiora syllogizare, non ponendum. An discenti quidemnon ponendum,nisi notiua sit, exercilato veroponendum,si verum solum videatur? Quare manifestumquoniamnonminus notum est concludi. Quare si neque tale eatquidpiameorum qu8einterrogantur,non ponendumest respondenti. Simpliciter autem si est probabilispositio,diluoidumest,quoniamconolusiosimpliciterimprobabiiis,ponendum igituretquae videnturomcentiexistimandumesbeponendum.Quopactoigitursimiliter et interroganti etdo-C nia,et eorum quae non videntur.quaecunque minuainterrogare et ordinare oportet, penesufflciunt qu»sunt improbabilia conclusione.Nam sufflcientersicvidebitur disceptatumesse. Similiter autem erit,etsi neque improbabiiis,neque probabilis eslpositio.Nam sic et quae videntur omnia dandum, eteorumquaenon videntur,quaicunque minus sunt iraprobabiliaconclusione, sic enim probabiliores acciditorationesfleri.Si igitursimpliciler quidera probabilevel improbabile quod ponitur, ad ea quae videntursimpliciter comparatio facienda. Si autemDon simpliciter probabilevel improbabih sitquodnon videntureis haec.sed quia secundum Heraclitumsic dicendum.Faciunthoc aulem et quisuscipiuntabinvioempositiones ;conjectant enim ac siisdicat qui ponit. Manifestum igitur quee conjectandumrespondenti, sive simpliciter probabile, sivealicui positum est. Quoniam autem est necesse omnequod interrogatur aut probabile aut improbabileesse,aut neutrum, et ad orationem aut non adorationem attinere quod interrogatur,si sit quidera

1001 TOPICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 1002quod videtur, et non ad orationem,dandum est dl- A. oontrarias habemus.quas diffioileest solvere, velutcendo quod videtur. Non enira interimilur (posito Zenonis,quodnon contingit moveri,neque stadiumeo) quod in prinoipio. Si vero non videtur, et non pertransire, sed non propter id qua3 sunt oppositaad orationdra,dandnm quidem.etconsignificandumquod non videtur, ad devitationem absurditatis. Sivero sit ad orationem, et videatur, dicendum quoniarnhis non ponendura.Si igiturqui neque contra argumentarihabet,neque in3tare,non ponit diluoidum,quoniam protorvit.Estenim in disputationibus pro-viJetur quidem.sed valde propinquumei quod tervia responsio prfeter dictos inodos,syllogisraiin principio est.et interiraitur (eo posito)quod propositumest. Si autem ad orationem quidem, valdeautem probabiie postulatum,dicendum quod accidithoc posito, at valde absurdum esse quod proponitur.Sivero neque probabile,neque improbabile,sinihil quidem ad orationem, dandum nihil determinando.Siautem ad orationem,consignificandumquod interimilur (posito eo) quod in principio est.Nam sic et qui respondet nihil videbitur propterhoc pati,siquidem praevidens singula, posuerit, etqui interrogat assequitur syllogismum positis abeoomnibus probabilioribus conolusione. Quicunquevero non ex probabilioribua conclusione oonantursyllogizare,perspicuum quoniam non bene syllogizant,quare cum sic inlerrogant, non ponendum.Similiter autem et in iisqus obscureet multiplioiterdiountur occurrendum est.Nam quia datum estrespondenti,non discenti,dicere nondisco, et mul-defltructio.Sustinere autem et positionem et definitionem,ipsum sibi ipsi oportet praeargumentando.INam ex quibus interimunt interrogantes quod proponitur.manifestumquoniamiis adversandum.Inopinabilemverosuppositionem cavendum sustinere.Eritauteminopinabilismultipliciternameteaexquaabsona contingit dicere (ut si orania dioat aliquiamoveri, aut nihil), et quaecunque pejoris majorisn esse eligenda, et qua3 contraria, consiliis, ut quodvoluptas bonum,etinjuriam facere melius quaminjuriampati, nam non ut orationis gratia sustinentem,sed ut ea quae videantur dicenlem oderunt.Quaeounque vero orationum falsum syllogizant,solvenduminterimendo id propter quod fii falsum.Nam non is qui quodvis interimit solvit,ne quidemsi falsum est quod interimitur;habere enim potestplura falsa oratio,ut si quis sumat sedentem scribere.Socratem vero sedere, accidit enim ex hig,tipliciter dictum, non ex necessitate conflteri vel Sooratem scribere; interempto igitur Socratem sedere.nihilnegare,manifestum quoniara primum quidera nisimagis soluta est oratio,quamvis falsumplanum sit quod dicitur.non cunctandum ut dicathaud intelligo, nam saepe ex eo quod non clare interrogantibusdant, occurrit aliquid difficile. Si autemnotum quidem sil,multipliciter autem dictum;sit postulatum,sed non propterid oratio falsa.Namsiquis sit sedens,non scribens autem,non ampliusin tali apte accommodabitur eadem solutio; quarenon id interimendum, sed sedeotem scribere, noninomnilius quidemverum vel falsum sitquoddi- C enim oranis quisedet soribit. Solvit igilur omnino,8iqui interimit id propter quod fitfalsum,novit autemsolutionem qui scit quod propter id falsa oratio,citur,dandum simpliciter quod dicitur, vel negandum;8ivero inaliquo quidom sit verum, in aliquoautem falsum,significandum estquod multipliciterdicitur,et quia hoc quidem falsum.illud autem verum.Namcumposteriusdistinguitur,iramanifesturaaliqua est ex quibus syllogismus, aut propter aliquamillarum,manifestura quodquandoque alteriusgratia sumetur exeoquodplurasimiliainterrogant.Nam aut per induotionera, aut per similitudinem,plerumque universale sumunt;singularis igituromniaponendum,3i sint veraet probabilia.Ad universaleaut tentandum instantiam ferre. Nam sineinstantia vel qus sit, vel qu6e videatur, prohibereorationem,protervire est; si igitur multis apparentibusnon dederit universale quinon habetinstantiara,manifestumest quoniam protervit. Amplius,si neque contra argument'ari babeat quod non verum,multomagis videbitur protervire.quamvis nechoc sufficiat; nam complureso rationes opinionibusPatrol. LXIV.quemadmodura in iis quae falso describunfur; nonenim suffioit instare,ne quidem si falsum sit quodinterimitur,sed etid propterquodfalsum.assignandum; sic enim erit manifestum utrum praevidenssi et in prinoipio ambiguum animadverterit.Si autemnon praeviderit dubium, sed in alterum aspiciensaliquid, aa non, facit instantiam.posuerit,dioendum ad eum quiin alterum du-cit,quoniam non ad id aspioiens dedi, sed ad alterumCAPUT IV.eorunn. Nam pluribus existentibus quae sub Loci communes pro interrogante et respondente.eodem nomine,vel eadem oratione sunt, facilis est Est autem orationem prohibere concludi quadrupliciter.arabiguitas.Siveroet dilucidum sit et simplex quodNam aut interimendo id propter quod fltinterrogatur,aut sic, aut non respondendum. Quoniamautemoranispropositiosyllogistica,autearumfalsum,aut ad interrogantem instantiam dicendo :saepe enim non solvit quidem,qui tamen interrogatD non potest longius produoere. Tertium autem adinterrogata,accidit enim exinterrogatisquidem nonfieri quod volumus, eo quod non bene inlerrogatasint,additoautera aliquo,fieri conclusionem.Siigiturnon amplius potest producere interrogans,ad interrogantemerit instantia, si aulem potest, ad interrogata.Quartum autem, pessima est instantiarumquae est ad tempus,nam quidam talibus instant adquae disputare pluris est temporis,quam praesentisexercitationis;instantiae igitur, ut dictum est prius,quatuor modis fiunt. Solulio autem est earum quaedictse sunt, prima tantum, reliquae autem prohibitionesquaedam et impedimeuta conolusionum. Inculpatioveroorationis et seoundum ipsam oratio-32

I1003 AN. MANL. SEV. BOETII 1004nem,et quandointerrogatur non eadem.Plerumqueenim quod non bene disputalur oralio,is qui interrogaturestcausaeoquodnonconcedatexquibusprobeerat disputare ad positionem.nam non est in alterosolo bene absolvere commune opus. Necessariumigitur quandoqua ad dicentem.etnonadpositionemargumentari,quando is qui respondet contraria interrogantiobservatcorroborans;protervientesigituraltercatorias, et non dialecticas faaiunt exercitationes.Amplius autem, quia exeroitationis et experimentigratia,et non doctrin» hujusmodi sunt orationes.perspicuumquoniam non solum vera syllogizandum,verum etiamfalsura, necpervera semper,sed quandoque et per falsa"; saspe enim veroposito, interimere necesse est disputantem : quareproponenda falsa,quandoque autemet falsoposito,interimendum per falsa, nihil enim prohibet alicuivideri quae non sunt magis quam vera; quapropterex iis quae illi videntur oratione facta, magis eritsuasus quam adjutus.Oporlet autem eum qui benetransfertjdialectice et non contentiose transferre •ut geometram geometrioe, sive falsum,sive verumsit quod concludendum est;quales autem dialecticisyllogismi,dictum est prius.Quoniam autem malusparticeps.qui impedit communeopus,patet quodetManifestum igitur exiisqua dicta quod nonsimiliterinculpandumet secundum seipsamorationemetinterrogantem. Nam nihil prohibet orationem quidempravam esse, interrogantem vero, utpossibileest, optime contra respondentem disceptare, namcontra protervosnon possibile fortasse statimsumerequales quis vult, sed quales fleri possibile faciendisyllogismi. Quoniam autem est indeterminalumquando contraria,et quando eaqu» sunt in principiosumunt homines (nam plerumque per seipsoadinentes contraria dicunt,et abnuentes prius, dantposterius.eo quod interroganti et contraria et quasin principlo plerumque obediunt), necesse est pravasfieri disputationes;causaautem est qui respondelha3cquidem non dan3,illa autem talia dans;manifestumigitur quoniam non similiterinculpandumet interrogantes et orationes. Orationes autem seeundumseipsas quinque sunt inculpationes.Primaquidem quando ex interrogatis non concluditur,nequequodpropositumestnequeomninoquidquam,cum sint vel falsa.vel inopinabilia, quo omnia, autplurima, in quibus consistere debet conclusio, etnequo ablatis quibusdam,neque additis, neque hisquidem ablalis.Ulis vero additis, fit conclusio. Secundaautem,siadpositionem non fiatsyllogismus,et ex talibus,et eo modo quo dictum est prius.Ter-Atia vero si additis quibusdam flat syllogismus, hsBOautem sintdeterioraiisquse interrogantur,etminusprobabilia conclusione,etiamsi ablatis quibusdam,nam quandoque sumunt plura necessariis, quarenon eo quod h«c sunt, fit syllogismus. Amplius, siex inopinabilioribus, etminus credibilibus conclusione,aut si ex veris, sed majore opera indigentibusdemonstrari,quam problema ; non oportet antemes omnibus problematis syllogismos existimaresimiliter probabiles esse et 3uasibiles;naturaenimstatimsuntaliqua quidem faciliora,alia vero difflcilioraeorum quee interrogantur, quare si ex aliquibus.utfieri potest, maxime probabilibus,conjeoturamfecerit,disputatum bene est.Manifestum igiturquoniam orationis non eadem inculpatio,etad pro-T. blema,et secundum se.Nam nihil secundum se quidemorationemprohibetesse vituperabilem, ad problemaautem laudabilem, et rursum diverso, secundumse quidemlaudabilem,ad problema autemvituperabilem, quando ex pluribus est faoile cumprobabilibustumverisconcludere.Eritautem quandoqueoratioetiamconcludensquamnonconcludensdeterior.quando illaquidemex absurdis conoludit,cum non sit tale problema,haec autem indigeat talibusquce sunt probabilia et vera, et nondum exassumptis sit oratio.Eos autem quiperfalsaverumin orationibus,nam commune quidpiam quod proponituret in illis est,preeterquam in concerlantibusconcludunt,non justum est inculpare. Nam falsumquidem sempernecesse estper falsa syllogizare,verumautem estquandoqueper falsa syllogizare,ma-his autem non est eumdem utrisqueflnemassequi,namplurcsunoimpossibileestvincere.Oiffertaulemnifestum autem id ex Analyticis.Cum autem demonstratiosit alicujus dictaoratio, si aliquid est aliudnihil sive in respondendo,sive in interrogando flat,nam et qui contentiose interrogat, prave disputat ;C quod ad conclusionem uuUo modo sehabet non erit exetquiin respondendo non dat quod videtur,nequeillo syllogismus;si autem appareat, sophisma erit,suscipitquicquamquodvultinterrogansinterrogare.non demonstratio.Est autem philosophema quidemsyllogismusderaonstrativus,epichiremaautem sjllogismusdialecticus, sophisma vero syllogismuscontentiosus, aporema autem syllogismus dialecticu3contradictionis.Si vero ex utrisque qua videanturaliquidostendatur,non autem similiter videantur,nihil prohibet quod ostenditur magis altero videri.Sed si hoc quidem videatur, illud autem neutraparte.aut si hoc quidem videatur, illud autem nonvideatur;si similiter quidem, similiter utique erit,etnon;si autem magis alterum, sequetur quod estmagis. Est autem quoddam et idem ad syllogismoan peccatum,quando ostenditur per longioraquod contingitper breviora,et quaa orationi assunt. Ut quodest opinio magis altera quam altera, si quis petatipsum quodque niaxime esse,esseautem opinabile,ipsum quod vere est;quare quorumdam magis esseipsum; ad quod autem magis, magis dicitur esse,esseautera et ipsam opinionem veram, an erit accuratius,quampar sit exigens qucedam?Petitumestautem et ipsam opinionem veram esse, et ipsumquodque maxime esse.ac siipsa opinio vera,certiorsit; sed quas nequitia major, quam quai facit circaid cujus est oralio latere causam? Oratio autem estmanitesta uno quidem modo,et publicissimo,si sitconcludens sic, utnihii oporteat interrogare, uno.

1005 TOPICORUM ARISTOTELIS INTERPRETATIO. 1006autem et qui maxime dicitur,cum sumpta quidem A Rursus, si quis dividens petat problema, ut sisint ex quibus necessarium esL oonclusionem esse,quae quidem sint per conclusionei conclusa,etiamsiid mittitur quod valde probabile est.CAPUT V.Pro opponenle el respondenle loci communes.Falsa autera oratio vooatur quadrupliciter. Unoquidem modo,quando apparet concludere qus nonconcludit,vocatur autem apparens,litigiosus syllogismus.Alio modo,quando concludit quidem, nontamenadpropositum,quod acciditmaximeiniis quaead impossibile ducunt. Aut ad propositum quidemconcIudit,non tamen secundum propriamdisoiplinam: hoc autem est,si ea quae non est medicinalisvideatur esse medicinali3,aut geometrica quaa nonmodo,si per falsa non concludit, hujus autem eritquandoquequidemcouclusiofalsa,quandoqueautemvera;namfalsum quidem semper per falsaconcludit,verum|autera possibile est et non per vera,utdicturaest prius. Quod autem falsa sit oratio,dicenti3 peccatumpotius est quara orationis ; at ne quid dicentissemper, sed cum lateat ipsum quod falsamorationemdixit aliquam.eoquod ab ipsosuscipirauscura pluribus veri quidpiara araplius, si ex iisquaen)aximevidenturinterimitaliquidverorum(taliseniraexistens verorum deraonstralio est), oportet sanepositorum aliquid non esseomnino,quare erithujusdemonstratio. Siautcmverum concludat per falsa,et valde absurda, compluribus deterior erit quaeoportet ostendere medicinam sani et aegri, extrautrumque postulet,aut si qui eorum quae sequunturse invicem ex necessitate alterum petat, ut latusincommpnsurabile esse diametro,si oporteat ostenderequod diameter lateri. /Equaliter autem et contrariapetunt ei quod ex principio est. Nam primoquidem siquisopposita petat secundum afflrmationemet negationem ;secundo autem contraria secundumoppositionera,ut bonum et malum idera ;tertio vero si quis universaliter postulans, particulariterpetierit contradicLionem.Ut si quis sumenscontrarioruraunamdiscipIinam,saniet8egrialteramesse petat ; aut isihoc petens in universali oppositionemtentet sumere.Rursum si quis petat contraestgeometrica,autdiaIectioa quBB nonestdialectica, Tj riura ei quod ex necessitate accidit per ea queesive verum,sive falsum sit quod aocidit.Alio autem posita sunt,et si quis ea quidem non sumat quae opposita,atalia|petat duo,ex quibuserit opposila contradictio.Differtautemcoctrariasumeretantillumabeoquod est in principio,quoniam hujus quidem estpeccatum ad conclusionem (nara adillamaspicientes,quodin principio est dicimus petere); contrariaautemsunt in propositionibus eoquod ipsae aliquomodo se habent ad invicem. Adgyranasiam autemet exercitationemtaliuraorationumprimumquidemconvertere assuescere oportet orationes. Sic enimet ad id quod dicitur copiosius nos habebimus,et in paucis plures sciemus orationes ; nam convertereesttranssumentem conolusionem cumreliquisinterrogationibus interimere unura.quidpiara eorumquae dicta sunt.Neoesse est enim, si conclusio nonfalsum syllogizant ; erit autem talis,et quae falsum G est, unum aliquam interimere propositionum, siconcludit. Quare manifestum quod prima quidera quidem omnibus positis necesse erat conclusionemconsideraiio orationis secundum se ipsam est, siconcludit ;secunda autem,utrum verum an falsum ;tertia vero ex qualibus quibusdam.Nam si ex falsisquidem, opinabilibus autem.rationabilis; si autemexislentibus quidem,sed inopinabilibus, prava ;vero et falsa et valde inopinabilia sint, dilucidumquod prava, aut simpliciter, aut ad rem. Id autcraquod in principio etcontraria quonam paclopeteretinterrogans.secundum veritatem quidem in Analyticisdictum est,secundum opinionem vero nunc dicendumest. Petere autem videntur Id quod (estinprincipio quinque modis. Manifestissimo quidemet primo,si quis idipsum quod monstrari oporteatsiesse. Ad omnem autem positionem et qund sic,et quod nonsicarguraentumconsiderandum,etcuminveneriSjSolutionem statim quarendum. Sic enimaimul accidetet ad interrogandum,et ad respondenduraeserceri,et si ad nullum alium habemus, apudnos ipsos sensim comparanda sunt quas attinent adipsam positionem argumenta : nam id ad cogendummultam oopiam praebet, el ad redarguendum magnumhabetadjumentura, quando quispiam promptusest argumentari,et quod sio et quod non sic,nam ad contraria acoidit faoere observationera, etad cognitionem,etea(qua) secundumphilosophiamest)peritiam posse conspicere, et conspexisse quaepetat,hoc autem in eo ipso quidem non facile latere D ab utraque accidunt suppositione,non parvum inpotest,in synonimis autem, et in quibuscunque strumentum : reliquum enim horum, reote eligerenomen el oratio idem signiflcat, magis. Seoundo alterum ; oportet autem ad id quod tale est esseautem,quando quod particulariter oporteat demonstrarebono ingenio,et hoc est seoundum veritatem,bonumuniversaliter quispetat,ut qui argumentatur ingenium, posse bene eligere verum, et diffugerequod contrariorum una disoipliaa,omnium oppositorumpostulaverit unam esse,nam videtur id quodoportebat secundum se ostendere cum aliis peterefalsum, quod qui nati sunt bene possunt probe facere,nam qui amant etqui odiunt, quod proferturfaoile discernunt optimum.Et ad ea quae saepissimepluribus. Tertio, si quid quod universaliter estostendere propositum particulariter petit, ut si deomnibus oontrariis propositum est, de aliquibuspostulet : videtur enim hic quod oum pluribusoportebat ostendere secundum se extra petere.incidunt problemata, soire oportet orationes, et idmaxime de primis positionibus. Nara in his fastidiuntsaepe qui respondent. Amplius, terminorumcopiosos esseoportet, et probabilium, et primorumse habere promptos : nam per haac fiunt syllogismi.

1007 AN. MANL. SBV. BOETH 1008Tentandum autem et ea(in quaesaepissime inciduntdisputationes) tenere. Nam quemadmodum in geometriaanle opus est circa elementa exercilatumesse.et in numeris circa capitales prompte se habere,et multum refert ad hoc et alium numerumcognoscere multiplicatum, similiter quoque et inorationibus promptum esse ad principia,et propo-Bitiones memoria scire oportet : nam perinde ac inmemoriee sensorio solum loci positi statim faciuntipsas res memorare, et hac faciunt ad ratiocinandumpromptiorem.eoquod addeterminatas illas inspiciatsecundumnumerum.Propositionemquecommunemmagisquam positionem inmemoriaponendum.Namprincipiorumetsuppositionumcopiosumesse mediocriter,dif£icile.Amplius,orationem unamplures facere as3uescendum,velu t ii qui occultissimeabscondunt.Tale autem erit si quis quam plurimumabscedat ab affinitate eorum de quibus est oratio;eruntautempotioresorationumluniversalesmaxime,qua id pati possint,ut quoniam non est una pluriumdisciplina : sic enim et in iis quae sunt ad aliquid,et in contrariis, et conjugatis est. Oportet autemet reminisci universales facere orationes, tametsifuerit disputans particulariter. Sic enim et plureslicebit unam facere, similiter autem>t apud rethoresinenthymeraatibus.Eumdem autem quam maximefugere, contra universale ferre syllogismos.Et semper oportet considerare orationes, si inpluribus communibusdisputantur Namomnesparticularesin universali disputatee sunt, et inest Inparticularibus ejus quod estuniversale demonstratio,eoquod non est syllogizare qnidquam sine uni-A.versali. Exercitatio autem facienda, inductivarumquidemad rudem,syIlogisticarum autem ad expertum.Et tentandum accipereab iis quidem qui inSyllogismistritisuntpropositiones,abiisvero quiininductionibus similitudines, in hoc enim utriquee.xercitati sunl. Omnino autem exercitationis gratiadisceptantibus tenlandum aETerreaut syllogismum dealiquo,aut propositionem,aut solutionem, aut instantiam,sive recte quis dicat, sive perperam, velipse,velalter,etad quidpiam uterque. Ex his enimfacultas,exercilatio autem facultatis gratia, et maximeoirca propositiones et instantias. Est enim(ut simpliciterdicam) dialecticu3,propositivuset instantivus.Estautemproponerequidem,uaumfacerequae sunt plura.Oportet enim unum omnino sumeread quod esl oratio. Instare autem quod unum est,facere plura. Nam aut dividit, aut interimit, hooquidem dans, illud autem non dans, eorum qua3proposita sunt. Non estautem cum omni disputandum,neque contra quemlibet exercitandum. Namnecesse ad aliquos pravas fleri orationes, ab eoenim qui omnino tentat apparere, diffugiendum,justumautem omninotentaresyllogisrroconoludere,verumtamen non pulchrum, eo quod non oportetadversus quoslibet facile consistere.Quandoquidemnecesse est parviloquium inde emergere, nam quiexercitati sunt non possunt abstmere adisputationesine altercatione. Oportet autem et factas habereorationes adhujusmodi problemata, inquiLus cumpaucissimorum copia eas ad quam plurima utileshabeamus.Ill£e vero sunt universales, et ad quas inC promptu quidpiam adinvenire difficile est.ELENGHORUM SOPHISTIGORUM ARISTOTELISLIBRI DUOAN. MANL. SEV. BOETIO INTERPRETE.CAPUT PalMUM.Quod intendit, et aliquem syllogismum sophislicumDeesse.sophisticis autem redargutionibus, et de iisquae videntur redargutiones (sunt autem captiosaj ratiocinationes,atnonredargutiones)dicamuBoportet,incipientes seoundumnaturam aprimis.Quodigilurhiquidem syllogismi, illi autem (cum nonsint) videntur,manifeslum est.Nam quemadraodum et inaliis id fit per quamdam similitudinem,sic et in orationibussehabet;etenimht quidemhabitum probehabent, illi vero videntur, ex tribu tumentes, etcomponentes seipsos ; et pulchri hi quideiu ob pulchritudinem,illi autem videntur, seipsos fucanles.Et in inanimatis quoque similiier, nam et illorumhsecquidem argentum,istaveroaurumrevera suntilla non sunt quidem, apparent autem seoundumLIBER PRIMUS.sensum,ut lithargyrina et stannea,argentea, et felletincta,aurea. Eodem autem modo et syllogismus,et redargutio : hsec quidem est, illa vero non est,apparet autem propter imperitiam ;nam imperitiD velut distantes, a longe speculantur.Nam syllogismusquidem ex quibusdam estpositis,ut colligamusaliquidaliud e.^ necessitate ab iis quae posita suntper ea quae posita sunt ; redargutio autem syllogismusest.cum contradictione conclusionis ; illi veroid quidem non faciunt. Videntur autem ob multascau3as,quarumunus loous aptissimus etpublicissimusper nomina. Nam quia fieri non potest ut resipsasferenteBdisputemus,sednominibusprorebus,utimursignis,etquod acciditin nominibu3,inrebu3quoque arbitramur accidere,quemadmodum iis quicalculis supputant.Id autem none3tsimile,nam nominaquidemflnita sunt, et orationum multitudo;

1009 ELENOHORTJM 80PHT8TIC0RUM ARI8T0TBLIS INTBRPRETATIO. 1010CAPUT II.De generibus disptilaUonum.res vero numero infinitse sunt. Necesse est igitur A. quid monstrare; tertium vero.ad hoc quod estinopluraeamdemorationemetnomenunumsigniflcare;pinabile ducere; quartum,soloecismo uti facere;hocquemadmodum igitur et illic qui non sunt prompti autem est facere secundum locutionem barbarizarecalculos suslinere,a scientibus decipiuntur, eodemex oratione respondentem. Ultimum autem,quoque modo et in orationibus qui nominum virtutisidem frequenter dicere. Modi autem redarguendisunt ignari perfacile captionibus allucinantur.otipsi disputantes, et alios audientes. Ob hancigiturcausam, et eas quae dicendfe sunt,est syllogismus,etredargutio apparens, atque non existens.sunt duo:nam aliiquidem sunt propter dictionem,alii vero extradiotionem.Suntautem ea quidemqu»propler dictionem faciunt phantasiam ex numero ;ha?c quidem suntoequivocatio, amphibolia, compositio,divisio, accentus, et figura dictionis. Hujusautem fides,etea qua3 est per inductionem,et syllogismus,etsiquasumatur alia, et quod totidem modis,siQuoniamautem quibusdam magis opercepretiumeisdem nominibus et eisdem orationibus nonestvideri esse sapientes, quam esse etnon videriidem signiflcamus.Sunt aulem propter sequivocatio"(est enimsophisticeapparenssapientia,non existensnem hujusmodi orationes,ut quod discunt scientes:autem.el sophistapecuniarum aucupator ab apparentesapientia,et non existente), manifestum pro-P nam ea quse memoriae prodita sunt, discunt grammatioi.Discere enim eequivocum esl,ad intelligerefecto estquoniam necessarium estillis et sapientiseumquiutiturdisciplina,et ad acciperedisciplinam.opusvideri facere magis quam facere,etnon videri.Ea rursus quod mala bonasunt,nam qu» expediuntEst autem (ut unum ad unum dicamus) in unoquoqueopus sapientis, non mentiri quidem ipsum debona sunt, mala autem expediuut.Duplexenim expediensestetnecessariura quod accidit plerumquequibus novit.mentientemautemmanifeslare posse.in malis (estenim quoddam malum,neeessarium)etHaec autem sunt,hoc quidem in eo quod potest darebona quoque expedientiadicimusesse.Ampliusautemeumdem sedere,et stare.et »grotare,et sanumorationem, illud autera in eo quod sumere.Neccsseestigiturillos qui volunt sophistice agere,dictarumesse: nam qui surgebat stat.etqui sanabalur,sanu3orationum genus quasrere.Operae enim pretiumestest; surgebat autem sedens,et senabaturiegrotans.eis.nam hujusmodi potestas faciet videri sapientesjEgrotantem enim aut sedentem quidlibet facereoujus sunt desiderium habentes. Quod autem taleaut pati nonunumsignificatjSed quandoque quidemorationum genus est,et quod talem appetunt potestatem,illiquosqui nunc asgrotat aut sedet, quandoque autem quivocamus sophistas,manifestumest.aegrotabat prius ; verumtamen sanabatur quidemQuotautem sunt species sophisticarum oralionum,t^^s cum !Egrotans,sanu3 est autem non curaet ex quo uumero potestas ea constat, et quot par- G ^ tans,sed «grotans non nunc.sed prius.Proptertescontingitessenegotii.etdeaiiisqussufrraganlurgutemamphiboliamsuntorationestales,vellecaperead hanc artem,nuncdicamus.Sunt igiturad disputandumme pugnantes. Et putasne quod quis cognoscit, idorationum genera quatuor:doctrinales,dia-cognoscit? nam et cognoscontem et cognitum con-lecticae, tentativae, contentiosae.Et doctrinales quidemsunt qu« expropriisprincipiiscujusque discipiinai,el non ex his quae videntur respondenti,colligunt : nam oportet credere eum qui dicit.Dialeoticae autem, quK ex probabilibus collectivaesunt contradictionum. Tentativae vero, quas ex iiscolligunt quae videDlurrespondenti,et quse necessariumest eum scire qui simulatsehaberescientiam,quomodo determinandum est in aliis;porrocontentiosaB,qua8sunt ex iis quae apparentprobabilia, apparentessyllogistice. De demonstrativis autem iatingit, ut cognoscentem significarehac oratione.Etputasne quod quis videt, id videt?videt autem columnam,quarecolumnavidet.Etputasquodtu dicisesse, id tu dicis esse? dicis autem lapidem esse,quare tu lapis, dicis esse. Et putas est silentia dicere?duplex enim est et id, silentia dicere, hocquidem eos qui dicunt silere, illud autem ea quaedicuntur.Sunt autem tres modi secundum sequivocationemet amphiboliara.Unus quidem quando nomenveloratioplurasignificatprincipaliter,utaquilavelcanis.Aliusautemquandosolitisumussicdicere.Analyticis dictum esl; de dialecticis vero et tenta- q Tertiusvero quando compositum plura signiflcat.tivis,in aliis. De altercatoriis autem et contentiosisnunc dicendum.CAPUT III.Fines sophistas, et Inci sophislici in dictione.Primum, igitur sumendum est quotconjectantquiin orationibus decertantet coaltercantur. Suntautemhasc quinque numero, redargutior falsum, inopinabile,soloecismus, et quintum,quod est facerenugari eum qui condisputat.Hoeautem estfrequentercogere idem dicere, aut quod non est,se'l quodapparet quodque esse horum. Nam maximevoluntapparere redarguere; secundum autem.falsum aliseparatumvero simpliciter, ut scire litteras: namutrumque fortasse unum quidem significat,et scire,et litter33;ambo autem plura,autlitterasipsasscientiamhabere.autlitterarum alium.Amphiboliaigituret aequivocalio propter hos modos sunt. Proptercomposilionem verohujusmodi sunt,ut possibileestsedentem ambulare, et non scribentem scribere :non enim idem significat si dividens quis dicat, etcomponens,quod possibile est sedentem ambulare,et non scribentemacribere.Et hocidentidem si quiscomponat non scribentem scribere.Signifieabit profecloquod habet potestatem, utnon scribcnsscri-

1011 AN, MANL, SBV. BOETIl 1012bat, si quis autem non oomponal, quoniam habet A. praecipuo, quando quodinpartedicitur, utsimplioipotestatemquando non scribit, ut scribat.Et discitnunc litteras,si quisdidioitquasscit.Amplius,quodunum solum potestferre.plura pctest ferre.Proptervero divisionem quod quinquesunt duo,ettriapariaet imparia.Et quod majus Kquale,tantumdemenimest majus etadhucamplius;nameadem oratio divisaetcompositanonidem semper videbitur signiflcare.Ut ego posui teservum,esisteDtem liberum.Ethoo,quinquaginta virum, centum heros liquit Achilles.Propter accentum autem, in iis quas sunt sine scriptura,non facile dialecticis facere orationem ; inscripturis autem otpoematibus magis.Utet poetamdefendunt nonnulli adversusredarguentesquasihtcter dictum sumitur, ut si non ens est opinabilequod non ens est; non enim est idem esse quidvis,el esse simpliciter. Aut rursum quoniam quod estnon est, si eorum qua sunt quidpiam nonest,utsinon est homo: nam non idem est nonesse quidvis,etnon esse simpliciter,apparet autem,eo quod perquampropinquum estdictione, et parum differatesse quidvis ab eo quod est esse,et non esse,quidvisabeo quod est non esse.Similiter autem propterid quod est aliquo modo,et simpliciter,ut si Induscum si totus niger, albusest dentibus,albus igituret non albus est.Aut si ambo aliquomodo,quodsimulcontrariainerunt,taleautem inquibusdam quidem,cuilibet facile est considerare. Ut si surnensabsurde locutum. Neo gemere aeria cessabit turturab ulmo,quodpentemimeriusussit,etturturefemi- ^ iEthiopem nigrum esse,dentibus dicat quod albus;nino: solvimt enim id accentu,dicentes quod aeria si ergo ibi albus, quod niger, et non niger,putabitaccentum finalem longum habet, et non ad turtur,sed ad ulmo, ut epithetum debet referri ; et id deNisa etEurialOjCumRutulos vino somnoque sepultosinlellexisset.Cajtera perterras omneis animaliasomno laxabant curas,et corda oblita laborum.Taliaigiturpropteracoentumsunt.Quffiautem propterfiguram dictionis sunt.acciduntquandononidemutidem interpretatur, ut raasculinum, femininum,velfemininum, masculinum, vel quod inter hsc est,alterum horum,vel rursus quale quantum,lel quantumquale,velfacienspaliens,vel dispositum facere,et alia ceu divisum prius. Nam est aliquid quod noncare, quamvis illud quidem quale quid,et affectumquodam modo significet, haec vero facere aliquid.Eodemautemmodo et in caBteris.Propter igiturdictionemredargutiones ex his existunt.GaPUT IV.De locisredargulionumspphislicarumextra dictionem.Earum veroqus extra dictionemsuntcaptionumspecies sunt septem.Una quidem propter accidens;secunda autem propter id quod simpliciter,vel nonsimpliciter, sed aliquo modo, aut ubi, aut quando,aut ad aliquid diciturjtertia auteni propterredargutionisignorantiam;quartaveropropterconsequens;disputasse syllogistice,cumperfeoeritinterrogationem.Inquibusdam vero latet frequenter,in quibuscunquecumaliquomododicatur,simplicitervidetursequi,etin quibuscunquenonfacile est considerareutrum eorum praecipue sitassignandum.Fit autemtale, in quibuscunquesimiliter sunt opposita: namvidentur aut ambo,aut neutrum dandumesse simpliciterprajdicari, ut si dimldium quidem album,dimidium vero nigrum, utrum album, an nigrum?Quffi autem sunt propter id quod non determinaturquid estsyIlogisraus,aut quid redargutio.flunt propteromissionem orationis.-nam redargutio est con-est eorum quae sunt facere, ut eorum quK sunt facerealiquid dictione significare; ut valcre similitertradictio unius etejusdem, non nominis, sed rei,etp nominisnon synonymi,sed ejusdem,exiis quaedatafigura diotionis dicitur ei quod est secare,vel asdifi-sunt ex necessitate,nonconnumerato eo quoderatin principio,secundum idem, et ad idem,et similiter,et in eodera tempore. Hoc autem modo fieripotestutquisfalsum dicat dealiquo,quidam autemomittentes aliquid eorum quae dicta sunt,apparentredarguere ut quod idem duplum et non duplum,namduouniusquidemdupla.tria autem non dupla.Autsi ejusdem idem duplum et non duplum, sednon secundum idem,nam secundum longitudinemduplum,secundum latitudinem non duplum.Autsiejusdem, et secundumidem, et similiter, sed nonsimul,quare estapparens redargutio.Trahat autemaliquis hanc etineas quse sunt propter dictionem.quinta autem propter id quod est in principio sumere;Quae autem propter id quod in principio erat sumunsamsexta propter id quod non est causa,ut cau tur, fiunt quidem sic et tot modis quot modis con-ponere;septima vero propter plures interroga- B tingit,quod in principio est petere;videntur autemtiones unam faoere. Propter igitur accidenscaptionessunt,quando similiter quodcunque existimabiturreiet accidenti inesse: nam quia mulla eidemaccidunt, non est necesse omnibus pradicatis et eide quo praedicantur, illa omnia inesse, Nam omniasicerunt eadem,queraadmodum sophistaB dicunt:utsi Coriscus estalter ab horaine,ipse est alter a se,estenim homo; aut si a Socrate alter,Socratesautemhomo ab homine alterum dicunt esse confessum,eo quod accidit (a quo dixit alterum esse)hunc esse hominem.Propter id aulem quod hoc quidemsimpliciter, illud autem aliquo modo, et nonredargnere,eo quod non possit quis inspicereidemet diversum. Quae vero propter consequens est redargutio,ideoestquod putent converti consequentiam,nam si cumhoc est ex necessitate, illud sit,et cum illud est,putant et alterum esse ex necessitate;unde et (quae ob opinionem ex sensu sunt)deceptionesflunt, nam sajpe esse mel fel suspicatisunt, eo quod sequitur flavus color rael. Et quia acciditterram pluvia madidam fieri, etiamsisit madida,opinantur pluisse,id autem non necessariumest. In rhetoricis quidera quae secundum signumflunt demonstrationes,ex oonsequentibus sunt,nam

1015 AN. MANL. SEV. BOETII 1016rursum non connumeratoeo quod erat in principio, A ribus. Earum vero quee sunt propter jflguram, obquod non habent e» qucc sunt propter petitiouem similitudinem dictionis : difficile est enim dividereejus quod in principio.Quae veropropteroonsequens quae similiter et quae aliter diountur (nam fermepartioula sunt accidentis,nam consaquens aociditdiffert autem ab accidente, quoniam accidens quidemeslinuno golo sumere, ut idera esse flavum,et mel, et album, et oygnum, quod autem proptercousequens, semper in pluribus ;nam qu» uni eteidem sunt eadem,et sibi invicem postulantur esseeadem,propter quod fit ea qus propter consequensredargutio.Est autem non omnino verum, ut si sitalbum secundum accidens, nam et nix et cygnusalbo idem, aut rursum in Melissi oratione idera consideraiio, per orationem est : quas autem peresse accipit faclum esse, etprincipiura habere, aut seipsos,non minusper ipsam rera. Deinde et persequalia fieri, et eamdem magnitudinem accipere. seipsos decipi accidit, quando in oratione facitQuoniamenim principium habetquod factum est, et n considerationera ; praeterea deoeptio quidem ex similitudine,quod habet principium,factura esse postulat, tanquamamboeademsint,similitudo autem ex dictione. In iiseo quodprincipiura habentfactum esse et finitum.Similiter autemjetin iis quaautera quae sunt propter accidens, eo quod noneequalia facta sunt, si eamdera magnitudinem, etunam sumentia aequalia fiunt,et quae aequalia factasunt, eamdem et unam maguitudinera sumunt,quare consequens sumit ,quod igitur propter accidensredargutio, in ignorantia redargutionis est,maDifestum, et quod ea quoeest, est propter consequens.Inspiciendumautem estid et alias melius.Quee vero propter id quod est plures interrogalionesut unanifacere,in eo sunt quod non enucleamus,sivenondividimusproposilionisorationem,namproposiliounura de uno est.Nam idem terminus uniussolius hominis. Similiter autem et in uliis.Si igitnruna propositio est quae unum de uno postulat, etsiraplioiter erit propositio talis interrogatio. Atquiquoniam syllogismus ex propositionibus est, redargutioautem syllogismus, et redargutio erit expropositionibus. Si igitur propositio unum de uno,manifeslum quoniam ethcec in redargutionis ignorantia,nam apparet esse propositio quae non estproposilio. Si itaque dedit responsionem ut adunam interrogationem, erit redargutio ; si autemnon dederit, sed apparet, apparens redargutio.Quareomnes locicaduntin redargutionis ignorantiam,qui quidem dioti sunt propter dictionem,quia est apparens contradictio,quod erat propriumredargutionis, alii aulem propter syllogismi terminum.GAPUT vr.Causie deceptionem , captionum sophisticannn.Deoeptio autem flt in iis quidem quee propteraequivocationem et orationem, eo quod non potestquis dividere id quod multipliciter dicitur, namqueedam non est promplura dividere, ut unum, etens,et idem. In iisautem quae sunt propter compositionemet divisionem, eo quod nihil putaturdifferre coraposita et divisa oratio, ceu evenit inplurimis. Sirailiter autem et in iis qus sunt propteraccentum.non enim aliud videtur significareintensa,etremissaoratio inaliquo, aut non in plu.qui hoc potest facere in proointu est ut videatverum, masime autem sciet innuere), quod omnequod de aliquo prcEdicatur,arbitramuridipsum aliquidesse, et ul unum intelligimus, nam unum,et substantiam maxime videtur sequi id quod estaliquid, et eus. Quare in iis qus sunt propter dictionemhic locus ponendus,primum quidera magisdeoeptio gignitur in iis qui cum aliis considerant,quam qui per seipsos : nam ea quffi cum alio estpotest dijudicare idem et diversum, et unum etmulta, nequequibus praedicatorum omnia haec etrei accidunt.Similiterautem et in iis quae propterconsequens sunt, pars enim qusdam accidentis,estconsequens. Amplius, et in multis apparet, etpostulatur hoo pacto,si hoc ab illo non separatur,nec ab altero separatur alterum. In iis vero quaesunt propter omissionem orationis, et in iis quEesunt propterid quodaliquo modo et simplioiter, eoquod propter parum.deceptio est, Nam quasi nihilconsignificet quid aut aliqiio modo, aut simpliciter,aut alicubi, aut nunc, universaliter concedimus.„ Similiter autem et in iis quae quod in principio estsumunt, et in non causis, et quKCunque plures interrogationesut unam faciunt: in oranibus enim hisest deceptio, ob id quod propler parum, nam nonexacto discernimus neque propositionis neque syllogisiniterminum, propter praedictam causam.CAPUT VII.Ex quibus locis captiones falsse.Quoniam auterahabemuspropterquaeounquefiuntapparentessyllogismi,habemus et propter quaecunqueflunt sophistici syllogismi et redargutiones.Uico autem sophisticam redargutionem et syllogismura,nonsolum apparentem syllogismum autredargutioneranonexistentemquidem; sed et existentemquidem, at apparenter accommodatam rei.Sunt autemili33,quEenonseoundumremredarguunt,D et quae monstrant ignorantes, quod quidem eratproprium tentativae.Est autem tentativa, pars dialecticae;illaautem potestsyllogizarefalsum, propterignorantiam ejus qui dat orationem. Sophisticae autemredargutionestatretsi oolllgant contradictionem,non faciunt manifestum, si ignorat, nam et scienleraimpediunt hisce orationibus. Quod autem illashabeamus, hao via manifestum est, nam propterquBPCunque apparetaudientibus.utinterrogatasyllogizare,propterhaec et respondenti utique videatur :quare erunt syllogismi falsi per haec aut omnia, autaliqua, nam quod non interrogatus arbitratur dedisee,et interrogatus quoque ponet.Verumin qui-

1017 HLENCHORDM 80PHI8T1C0RDM ARI8T0TELIS INTERPRETATIO. 1018busdam siraul accidit et interrogare quod deest,et A arte cadens,dialecticorum.Nam si habemus ex quiapparerefalsura,ut in iis quae sunt secundum dictionemet solcecismum.Si ergo syllogismibus probabiles syllogismiin quolibet, habebimus excontradiclionispropter apparentem redargutionem sunt,manifestum est quod propter tot erunt et falsorumsyllogismi,propLer quot et apparens redargutio.apparensautem propter particulas veri : nam cumquodcunque defuerit,apparebit redargutio,ut quodpropter non accidens, propter oralionem, qune adimpossibile, et quas duas interro^'ationes ut unamfacit, propter propositionem.et pro eo quod per se,quod propter accldens, et hujus particula, quodpropter consequens.Araplius, non in re,aed in orationeaccidere.deinde pro universali contradictione,et secundum idem.et ad idem,et similiter, propterid quod in aliquo,vel propter unumquodque horum q talivapeccat.Amplius,propter id quod est non connumeratoeo quod in principio, quod in principio sumere.Quare habemus secundum quod fiuntcaptiosae ratiocinationes,namsecundum plura non erunt.seoundumautem ea quae dicta sunt erunt omnes.Bst autemsophisticaredargutiononsirapliciterredargutio,sed ad aliquem,et syllogismus similiter.Nam si nonsumatid quidem quodestpropter aequivocum unumsigniflcare.et quod propter similitudinisfiguramsolumhoo quidem ; et in aliis similiter,neque syllogi-8mi,neque redargutiones erunt, neque simpliciter,neque ad eum qui interrogatur.Si autem sumant,adeum qui interrogatur erunt,simplioiter autem noneruntjnonenim unura signiflcatumsumpserunt,sedapparens, et apud illum quidem.CAPUT VIII.De veris et falsis redargutionibus.Propter quaecunque autem redarguunt qui redargutionibusutuntur,non oportettentaresumere sineomnium quse sunt scientia.Id autem non unius artis,nam inflnitae fortasse sunt scientias ;quare raanifestumquoniam et demonstrationes, redargutionesquidem sunt et verae. Nam quaecunque estdemon-8trare,est et redarguereeum quiponetcontradictionumveri,utsicommensurabilemdiametrumposuerit,redarguetquisdemonstratione,quodincommensurabilis;quareomr.iumoportebitessescium : namaliae quidem sequuntur propter ea quaj in georaetriasunt principia, et eorum conclusiones ; alis autempropter ea quae sunt in medicina ;aliae denique proquibus redargutiones : redargutio namque est syllogismuscontradictionis; quare autunus,autduosyllogismicontradictioni8,redargutioest.Habemusigiturpropter quEPcunque omnes hujusmodi sunt ; siautem haic habemus, et solutiones habemus, namillarum instantiae,solutiones sunt. Habemus autempropter quaecunque et apparentes fiunt,apparente3autem non cuilibet,sed talibus ; infinitaenim sunt,siquisconsideretillasecundumquascunqueapparentquibuslibet.Quaremanifesturaestquoniamdialecticiest posse sumerepropterquascunque fltpercommunia,velquae est redargutio, vel quae apparet redargutio,veldialectica,vel apparens dialectica, vel ten-CAPUT IX.Orationesad nomen et ad intelieclum non bene diduci.Nonestautemdifferentiaorationumquamquidaradicunt esse,has quidem ad nomen , illas vero ad intellectum.Inconveniensenim est opinari alias quidemesse ad noraen orationes, diversas vero ad intellectumet non easdem.Quid enim est non ad intellectum,nisiquando non utitur nomine (qui putatinterrogare) eo et ad quod ia qui interrogatus dedit?Idem autem id esl et ad nomen. Et ad intellectumautem,quando ad quod dedit intelligens. Si autemaliquis(plurasigniflcantenomine)unumputetsigniflcare,et interrogans, et interrogatus (ut forte enset unuraplura sigoificat,sedet respondens et interrogansZenounum putans esse interrogavit, et estoratio quod unum, omnia), haec ad nomen est, autadintellectuminterrogantisdisputata.Siveroaliquiamulta putet signiQcare, manifestum quod oratio illanon est ad intellectum.Primum igitur circa hu.jusmodiorationes, est ad nomen, et ad intellectum,quaecunqueplurasigniflcant; deindecircaquamlibetest, non inoratione est ad intellectum esse.sed ineo quod respondens se habet aliquo modo ad ea quaedantur ; deinde ad nomen contingit omnes eas esse,nam esse ad nomem, hoc in loco, est esse non adintellectum suum ; si enim non omnes.erunt queedamaliaequaenequeadnomennequeadintellectum,illi vero dicunt omnes,et dividunt vel ad nomen,velad intellectum esseomnes,aliasautemnon.Attamenquicunque suntsyllogismipropteridquod multiplipterillaquae sunt aliarum disciplinarum.Sed et fal- D ciler,horum aliqui sunt secundum nomen. Nara absaeredargutiones similiter inflnitae eru nt.Nam secundumunamquamque artem et falsus syllogismu3,utsecundum geometriam geometricus, et secundummedicinam medicinalis. Dico autem secundum artem,secundurailliusprincipia.Manifestumestigiturquod non oranium redargutionum,sed earum quaesunt secundum dialecticam,sumendisunt looi.Namii communes suntad omnem artem et potentiam.eteamquidemquaeestsecundumunamquamquedisciplinam,redargutionemscientis est consideraresivecum non est, apparet, sive cum est, et quare esteam autem quae ex communibus est, et sub nullasurdedicaturseouni-lura nomen esseomnes qui suntpropter dictionem ; sed sunt quaedam captiones noain eo quod respondens ad easse habeataliquomodo,sed quia tamen interrogationem oralio ipsahabeatquae plura signiflcet.Et omnino inconveniens est deredargutione disserere,et non prius de syllogismo :nam redargutio syllogismus est ;quare oportet etde syllogismo prius qnam de falsa rrdargutione,nam talisredargutioapparenssyllogismuscontradicticnis.Quare aut in syllogismo erit causa, aut incontradictione(nam adjungere oportetcontradictionem),quandoqueautem inutroque erit apparena re-

1019 AN MANL. SBV. BOETII 1020dargutio ; est autem de eo qnod est silentia dicere, A. quae sub arte sunt, captioss sunt ratrocinationes)in eontradiotione,non syllogismo.De eo autem quod neque si aliqua est pseudographia circa verum,utest quod non habet aliquis dare, in utrisque ;de eo Hippooratis quadratura quae per lunulas ;sed utvero quod est quodHomeri poemaestfiguraper circulumin syllogismo;quae autemin neutroest,verusBrysso quadravit ciroulum,et tametsi quadrareturciroulus,quia tamen nonsecundum rem,ideo sophi-est syllogismus.Verum unde sermo provenlt revertamur.Utrumquae in disciplinis sunt orationes adintellectum sint.an non ? Et si cui videtur plura signiflcaretriangulus, et dedit nonut eamfiguram dequa concludebat quoniam duo recti,utrum ad intellectumillius disputavit hio, an non? Amplius, aipluraquidem significat nomen,illeautem non intelligit,neque putat quomodo is non ad intellectunibinariis,in quaternariis?Sunt autem hi binarii quideminexistentes,illi autem non sic ; et putas contrariorumuna est disciplina an non? Sunt autemcontraria heeo quidem nota,illaautem ignota : quarevideturignorare qui hocposlulat,quod aliudest docerequam dispulare,et quod oportet quidem dooentemnoninterrogare,sedeummanifestafacere,illumautem interrogare.CAPUT X.De inlerrogalione tenlativse, et quid inter conlentiosumso))histicumque intersit,syllogismus, circaea de quibus dialecticatentativaest,quamvis vera sit conclusio : nam ejus quod estpropterquid,hallucinatoriusest,et quaecunque(oumnon sint( secundum cujusque disoiplinam capliosaeratiocinationes.videnturessesecundum artem.Nampseudographiae non contentio3a3(secundum enim easticus ;quare et qui de his quidem apparens syllogismus,contentiosa est oratio : nam apparens estsecundum rem,quare fallax et injusta.Quemadmodumenim ea (quae in certamineest)injuria quamdamspeciem habet et est quaedam injusta pugna,sic in contradictione injusta pugna contentiosa est,nam et illic qui omnino vincere volunt,omnia tentant,et hio qui contentiosi sunt. Qui igitur victorifedisputat,aut quomodo oportetinterrogare eum, qui ipsius gratia tales sunt, contentiosi homines et litiumnon dat divisionem ? sive interroget aliquis si estamatoresvidenturcsse,quiautemgloriaegratiasilentia dioere an non ?^an est quidem ut non,an estg quae in divitiis est,sophistici sunt ; nam sophisticeut sic ? Si autem dat aliquis nullo modo, ille autemdi3putat,utrum non ad intellectum disputal, quam-est (ut diximus) pecuniarum quaedam aucupativa abapparente sapientia, quapropter demonstrationemvis oratio videatur earum esse quaa ad nomen sunt. apparentera appetunt.Et in eisdera orationibus quidemNon igitur est genus aliquod orationum ad intellectum,sedsunt lilium amatores et sophistae, sed nonillae quidem ad nomen sunt,et hujusmodinon omnes,non quod redargutiones,sed nequeapparentesredargutiones ; nam sunt et non propterdictionem apparentes redargutiones.ut quae propteraccidens,et reliquae.Si autem poslulet dividendum,propter eadem ; et oratio quidem eadem erit snphisticaet contentiosa,sed nonpropter idem,sed quatenusquidem est ob victoriam apparentem, contentiosa;qualenus vero est ob sapientiam sophistioa,nam sophistice estquaedam apparenssapientiB,nonquod dico quidem silentia dioere,h8BC aulem sic,illa autem existens. Contentiosa vero quodammodovero non sic,id profeoto primum,absurdum postularesicse habens ad dialecticam, ut pseudographa ad: nam quandoque non videtur interrogatum geometrioam : nam ex eisdem contentiosa, disse-multipliciter se habere.atqui impossibile est dividere,quirendi modo, captiose deoipil, ut et pseudographanon putat.Deinde docere, quid aliud erit? geometrioe.Sed hsc quidem non contentiosa, quiamanifestum enim faciet quonam paoto se habet,ei n ex principiis et conclusionibus quae sunt sub artequi neque considerat, neque scit, neque opinatur pseudographiam facii ;quae autem ex iis est queequod aliter dicitur, quiaet in non duplicibus quidprohibet hoc facere : ut putas sequales sunt unitatessuDt sub dialectica,circa alia quidem contentiosamesse, manifestum est: ut quadratura quidem quaeper lunulas,non contentiosa,Bryssonis autem contentiosa.Etillam quidem non est transfcrre nisi adgeometriam, solum eo quod ex propriis fit principiis; hanoautem ad plures quicunque nesciunt quidest possibile in unoquoque, el quid impossibile,nam aoommodabitur, aut ut Antiphon quadravit,vel si quis non dicat melius esse post ccEnam deambulareperZenonisralionem,non medicinalis,communisenim est. Si ergo omnino similiter se habeatcontentiosa ad dialecticam, ut pseudographaad geometriam, non ex illis utique erit conten-Amplius,affirmare vel negare qui postulat.id non tiosa.monstrantis est, sed experimentum sumentis, nam DCAPUT XI.tenlativadialecticaqua!damest,quapropterdeomnibusinspioit,etexploratinonscientem,sedignorantemOratiunes dialecticorum tentativorumquedeterminatum, genus.non esse aiatque simulantem.Qui igitursecundum rem consideratcommunia, dialecticus est ;qui autem id apparenterfacit, sophisticus. El syllogismus contentiosusNunc autem non est dialecticus circa genus aliquiddeterminatum, neque demonstrativus ullius,neque talis qualisuniversalis,namnequeomniasuntet sophisticus, unus quidem est apparens in uno aliquo genere, neque si sint, possibileestsub eisdem principiis esse eaquse sunt. Quare etnulla ars earum quae aliquam naturam monstrant,interrogativa est, nam non possibile est utramvlspartium dare.Syllogismus enim non fit ex utrisque,dialecticaauteminterrogatiyaest(siautemmonstraret,quid illud,ni8iet omnia?), verumtamen prima

1021 BLBNCHORTJM SOPHISTJCORUM ARIST0TELI8 INTBBPRBTATIO. 1022peculiariaque principia non interrogat, nam sinondaret, non jam haberet ex quibus amplius disputaretad instantiam. Talis autem est tentativa,namlentativa non talis est qualis est gcometria.sed qualemutique haberet, non sciens aliquis. Fieri enimpotestut periculum sumat, et is qui nescit rem deeo qui nescit, siquidem et dat non ex quibus scit,neque ex propriis, sed exconsequeatibus, quajomniatalia sunt quae scieatem quidem nihil prohibetnescire artem, nescientem autemnecesse est ignorare.Quare manifeslum quoniam nuUius determinatitentativa disciplina est, eo quod de omnibus est,nam omnes artes utunturquibusdam communibus.Ideoque omr.es illitteratiquodam raodoutuntur dialecticaet tentativa. Nara omnes usque ad aliquidconantur dijudicare eos qui pronuntiant; heec autemsunt communia, nam illa nihil minus sciunt ipsi,quamvis videantur longe extra dicere. Redarguuntigilur omnes, nam sine artequidem eo participant,cujus artificialiter est dialectica,et arte syllogistica,tentativus, dialecticus. Quoniam autem sunt multaquidem haec et de omnibus, non talia autem ut na-sitiones est disciplina, omnem habet hanc speculationem,et de redargutionibus quidem apparentibusdiotum est. ^CAPUT XII.Loci sophislici interrogantium ad falsum autinopinabile.De aliquo est falsum quidpiam ostendere, et orationead inopinabile duoere. Hoc autem fuit secundumpropositum sophistioae intentionis. Primumquidem ex eo quod interrogat quodam modo, etperinterrogationem accidit maxime,nam id ad nullumdeterminatum interrogare propositum, venativumestillorum.Temere namque dicentespeccantmagis;temere autem dicunt, quando nihil habentpropositum.Etidinterrogaremulta(quamvisid determinatumsit ad quod disputant) et id ea quas videntur,dicere se postulare, facit quamdam idoneitatem,utad inopinabile ducat aut falsum. Et si interrogatusafflrmet aut neget lllorum aliquid ducere ad ea adquae promptus est argumentari, potesttamen nunominus nocere per haac quam prius, nam repetuntaliquid ad id quod in principio. Elementum autemdeveniendiadfalsumaliquodautinopinabile,nullamstatim interrogare positionem, eed afflrmare ob idse interrogare quod discere velit, nam locum argumentationisconsideratiofacit.Ad falaumautem ostendendumproprius loous sophisticus est ducereA. ad talia ad quae abundat orationibus, est aulem beneet nonbeneid facere, queraadmodum dictum estprius. Rursum utadinopinabiliaducat,considerareex quo genere est qui disputat, deinde interrogarequod pluribus illi dicunt inopinabile, estenim singulisquibusque aliquid tale. Eleraentum autem horunisumeresingulorumquequorumquepositionesinpropositionibus. Solutio vero et horum corapelensfertur ostenderequod non propterorationemacoiditinopinabile, semper autem id quoque vult qui contftndit.Amplius autem exvoluntatibuset manifestisopinionibus, nam non eadem volunt etdicunt, seddicunt quidem deooratissimas orationes, volunt autemoa qua videnlurprodesse : utbene mori magisquam voluptuose vivere dicunt oportere, et ageroo juste magis quam divitis affluere prave; volunt autemcontraria.Eumigiturquidicit secundum voluntalos,ad has manifestas opiniones ducendum,eumvero qui dicit secundum has, ad absconsas; utrovisenimmodo necessarium estinopinabiliadicere,namautadmanifestasautimmanifestasopiniones dicuntcontraria. Plurimus autem est locus faciendiinopi-tura quaedam sint et genus, sed ut negationes ;alia nabilia dicere, quemadmodum Gallicles in Gorgiaautem non talia, sed propria sunt. Ex illis de omnibusscriptus est dicens: Et veteres autem omnes arbi-experimentum possibile estsumere, et artem trati suntaccidere propterid quod secundumnatu-esse quamdam, et non talem esse quales qua3 demonstrant,ram et secundum legom contraria; contraria enimeo quod oontentiosus non est omnino sicse habens, ut pseudographus : namnoneritcaptiosusexdeterminati cujuspiam generisprincipiis,sedcircaomne genus erit is quicontentiosus. Loci igitursophisticarum redargutionum hi sunt, etquodessenaturam etlegemdicunt, etjustiliarasecundumlegem quidemesse bonum, secundum autem naturamnon bonum. Oportet igitur ad eum quidem quidicit secundum naturam, secundum legam obviare,ad eum vero qui secundum legera, ad naturam dudialecticiest considerare de his, et res eas posse ^ cere;nam utroquemododicere contingit inopinabilia,erit autem quod secundum naturam facere, non difflcile videre : nam quae circa propo-quidemipsisverum,secundumautemlegemquod multiludinividetur. Quare manifestumquodetilli, quemadmodumet qui nunc, autredarguere, aut inopinabiliadicere respondentem, conabantur efflcere. QuaedamauteiT interrogationumhabentutrinqueinopinabilemresponsionem,ut utrura sapientibus an patri oporteatobedire,et expedientia facere an justa, et an injuriampati etigibilius quam nocere. Oportet autemduoere ad ea quae multitudini et sapientibussuntconiraria: nam si dicat aliquis ut ii qui circa orationesad ea qusa multitudini, si autem ut multi ad eaquae iis qui in oratione; dicunt enim hi quidem exnecessitate beatumjustum esse, multitudini autemD inopinabile est regem infelicem esse. Estautem adea qua3 sic sunt, inopinabilia ducere idem ei quodesl ad eam quae est secundum naturam et secundumlegem contrarietatem ducere; nam lex opiniomultitudinis,sapientes autem secundumnaturam etveritatem diount, et inopinabilia quidem ex hisoportet quasrere locis.CAPUT XIII.De captionibus nugaiionis et solascismi.De eo quidemquodestfacerenugari, quidnamdicimusnugari.jammonstravimus.Omnesautemtalesorationes id volunt efficere, si nihil referat nomenet orationem dicere. Duplum autem,et duplumdi-

1023 AN. MANL. SBV, BOETII 1024midiiidem est.Si igiturduplumest dimidii duplum, A.eritdimidii dimidii duplum, el rursum si pro duploduplumdi-iiidiiponatur,tereritdiotumdiuiidiidimidiiCAPUT XIV.De occuttatione sophisiica, etcontradentes.molcste respon-dimidiidiplum.Et putas, estconcupiscentiadelecta-Differt autem nou parum si ordinentur quodamtionis?ti8ecautemestappetitus delectationis, estigi-turconcupisoentiaappetitusdelectationisdejeutatio-nis. Sunt autem omnes hujusmodi oralionum in iisquaa sunt ad aliquid, quaecunque non solum genera,Bed et ipsa ad aliquid dicuntur, et ad idem et unumassignatur,ut appetitus alicujus appetitus,et conoupiscentiaalicujusconcupiscentia,etduplumalicujusduplum, etduplumdimidii,etinquibuscunque qua;(cum substantia non sinl) ad aliquidomninoeorumBunt quorum sunt habitus, aut affectus autaliquidhujusmodi, in oratione ipsorum de illis praedicatorumdeclaratur, ut impar est numerus medium ha- pbens, estautem numerus, impar est igitur numerusnumerus medium habens. Et si simum cavitas narisest, est autem naris sima, erit ergo naris naris cava.Apparent autemfacere non facientes quandoque,eoquod non interrogant (siEignifioetaliquidper sedictumduplum,an nihil, etsialiquid signiflcat, utrumidem an diversum),sed conolusionem dicunt statim,modo ea quse ad interrogationem sunt, ut lateatquemadmodum in dialeoticis. Dienceps igitur ex iisquee dicta sunt, haec primum dicenda. Est autem adredarguendum, unum quidem prolixitas,nam difflcilesimul multa conspicere. Ad prolixitatem veroquae adducunlur elementis, utendum.Unum quidemfestinatio, nam tardioresminus praevident; ampliusautem ira et contentio, nara cunturbati minus possuntobservare omnes.Elementa autem irae. Manifestumquoque eum facere qui vult juste agere, etcirca omnia impudentem esse.Araplius.permutatiminterrogationes ponere,sive ad idem plures habeataliquis orationes, sive et quod sic, et quod non sio :simul enim accidit aut ad plura,aut ad contraria facereobservationem. Omnino autem omnia quse adoccultandum dicta sunt prius,utilia etiam ad contentiosasorationes : nam occultatio latendi gratiaest, latere autem deceptionis. Ad eos autem quirenuunt qusecunque opinantur esse ad orationem,ex negatione interrogandum oeu contrarium vclit,et apparet propter nomen idem, esse idem, et significare.Soloecismusautem quale quid est, dictum est aut etiam ex squo interrogationem facere,nam cumprius. Est autem et hoo facere, et non facientem videri,dubium est quod vullsumere, minus insolescunt.etfaoientem non videri, quemadmodum Levi-Et quando in partibus dederit quispiam singulainnus dixit si Venus masculinum est : nam qui dicit ducenti, universale sspe non interrogandum est,almara,solaecismum quidem facitsecundum illum,non apparet autem aliis; quiautem almum, apparetautem,sed non faoit soloecismum.Manifestumigitursed ut dato utendum,nam quandoque putant et ipsidedisse, et audientibusquoque apparet propter inductionismemoriam, veluti perinde atque non inquoniamet ars qusdam hoc potest faoere, eoquod C terrogavit vane. Et in quibus non nomine significamult!Borationesnoncolligentes,solcecismum videnturtur universale,similitudine tamen utendum est adcolligere, ut et in redargutionibus. Suntautem id quod expedit, nam latet similitudo plerumque.omnes pene apparentes soloeoismi propter hoc, et Et ad sumendum propositionom,contrarium,opor-quando casus neque masoulinum,neque femininumsignificat,sedneutrum:namhicquidemmaseulinumsignificat, haec autem femininum ; hoc vero neutumvult significare, seepe autem significat et illa utraquB,ut quid est hoo? Calliope, lignum, Coriscus.Masculini igitur et feminini differunt casus omnes,neutri hi quidem, illi autem non. Cum datur igiturhoc saepe colligunt quasi dictum si hunc. Similiterautem et alium casum pro alio ponunt.Captiosa autemratiocinatio fit eo quod hoc communesit pluriumcasuum, nam hoo signiflcat quandoque hio,let comparando interrogare, ut si debcat sumerequoniam oportet per omniapatri obedire,utrum peromnia oporteat obedire parentibus, an per omnianon obedire? et saepe id,utrum multa conoedendum,an pauoa'/ magis enim si necesse,videbuntur essemulta? Appositis enim juxta secontrariis,minora etmajora apparent, et pejora et raeliora hominibus.Valae autem et saepe facit videri redargui,maximesophisticacalumniainterrogantium,oum nihilcoUigentesnon interrogationem faciunl id quod est ultimum,sed ooncludenter dicunt veluti coUigentes :quandoqueautemhuno. Oportetautemvicissimsig- D non igilur hoo et hoc.Sophisticum autem ealet cumnifioare, cum estquidem hic, oum esse autem hnno,ut est Coriscus, esse Coriscum. Et in femininis nominibu8similiter,naminomnibussimiliter.etestetesse facient dilferentiam. Et quodammodo in his similisest solcecismus iisredargutionibus quae propterid quod non similia aut propter figuram similitcrdicuntur.Namquemadmodum illic in rebus,sichicinnominibusaociditsoloecismum facere:nam homo,et album,etres,etnomen est;manifestumigiturquoniamsoloecisraumtentandumestexdictisoasibuscol-ligere.Speciesigitursunthae contentiosarura orationum,et partes specierum, et modi qui dicti sunt.poniturinopInabile,quod apparet postulare respondere,propositoeo quod videtur ex principio, et interrogationemtalium sio facere utrum tibi videtur?nam necesse est si sit interrogatio ex quibussjUogismus,aut redargutionem, aut inopinabile fierioum datquidem,rcdargutionem,cum autem non datneque dare videtur, fatetur inopinabile, cum veronon dat,videri autem fatetur, redargutionis simile.Amplius,quemadmoduminrhetoricis,etinredargutionibussimiliter contrarietates considerandum,autad eas quae ab eodem sunt dictseautadeosquosconfiteturbene dicere aut agere. Amplius, ad eos qui

1025 ELENCHORUM SOPHISTICORUM ARISTOTELIS INTaRPRETATIO. 1026videatiir tales,autadsimiles,aulad plurimos,autadomnes. Quemadmodum autem respondentes saepecum redarguuntur faciuntduplex,sidebeataccidereredargutioetinterrogationibusutendumquandoqueillo,contra instantes,sisicquidem accidat,sicautemnon, quoniam si sumpserit, ut facit Cleophon inMandrobulo, oportet etiam absistentes ab orationereliqua argumentorum dividere, et respondent (sipraesenserit) prius instare et praedicere. Argumentandumautem quandoque etadaliudabeoquoddiclumest, illud sumentibuSjSi non ad id quod propositumest habeataliquisargumentari,quod Lycophronfecit dum propositum esset ex arte lyrami^commendare. Ad eos autem qui exigunt ad aliquidargumentarijposlquam videtur oportere assignarecausam.Dictisautemquibusdamobservabilibusquoduniversaliter accidit in redargutionibus, ut dicatcontradiotionem, ut quod afflrmavit negare, autquod negavit affirmare;sed non quod contrariorumest eadem disciplina, vel non eadem. Non oportetautem oonclusionem ut propositionem interrogare;qufedam autem neque interrogandura est, sed utconcessisutendum.Ex quibus igiturinterrogationeset quomodointerrogandum.inconcertatoriisexeroitationibusdictum est.CAPUT PRIMUM.LIBER SECUINDUS-BDe utilitate cognoscendi sophisticas oraliones et apparaluad eas diluendas.De responsione autem. et quomodooportet solvere,et quid, et ad quam utilitatem orationes hujusmodiprosunt,' post hcec dicendum. Utiles ergosunt ad philosophiampropterduo.Primumquidem,quiaea quae ut plurimum propter dictionem fiunt,melius se habere faciunt ad id, quotupliciterquodquedicitur, et ea quas similiter et quse aliter inrebusaccidunt et in norainibus.Secundum autem,adeas quae perseipsum inquisitionesfiunt,nam quiabvelit insolescere, non quiaverum sit, sed propterimperitiam. Respondentibus autem.quomodoobsistendumsit adversumhujusmodioratione3,manifestum,siquidemreete dicimus prius ex quibus suntcaptiosae ratiocinationes,et si(quae inquirend» sunt)Buperabundantias sufficienter divisimus. Non estautem idem sumentemorationem videre.et solverevitiositatem,et interroganti posse occurrere celeriter,nam quod scimus, saspe transpositum ignoramus.Ampliusaulemquemadmoduminaliis,id quodcitius et tardius.ex exercitatione sit magis,sic etinorationibus se habet ;quare si manifestum quidemsit nobiSjimmediati autem simus.privamur oppor- J)tunitatibus frequenter. Accidit autem quandoque sicutin linearum descriptionibus(namet illic solventesquandoque componere verum non possumus),sic et in redargutionibus, nam scientes propterquid orationem accidit connectere; solvere tamenorationem impotes sumus.CAPUT II.De apparenli solulione respondentis.Primum igitur quemadmodum syllogizare dici.musopinabiliterquandoquemagisquamvereeligereoportere,sic ad solvendumquandoquemagisopinabiliterquam ad veritatem ;nara omnino adversuscontentiosos est reluctandum, non ut ad eos quiredarguunt, sed qui redarguereapparent.Non enimdicimus eos syllogizare, quare ut non videantur,eraendandi sunt;nam siredargutio est contradictionon eequivoca exquibusdam,nihilopu3 est divideraad amphibola, et squivocationem (non enim faoitsyllogi3mum),sednulliu3alteriusf,'ratia dividendumest.nisi quia conclusio videturredargutionisimilis.Non ergo redargui, sed videri redargui cavendumest, eo quod interrogat amphibola, et queepropteralio facile captiose fallilur,ct id non sentit, etipse aBquivocationemsunt,etquaecunquealiae hujusmodiquoque a se id patitur perssepe. Tertium vero, et cavillationes quee et veram redargutionem adumbrant,etredarguentem atque nonredarguentemin-reliquum adhuc, ad gloriam, eo quod circa omniaexercitatus esse videbitur, et in nuUo se inexperte certura reddunt. Nam (quia licet in fine cum conclusumfueritdicerese non idipsumquod affirmavithabere ; nam siis qui in orationibus est consocius, Corationes vituperat,cum nihilhabeat quod determinetdevitiositaleearum,datsuspicionemquodviderl quam maxime contingit in idem ferat) incertum sinegare, sed aequivooe aut amphibolice, quamviaredargutus est ; incertum enim si vera nunc dioit.Si vero dividens interrogasset sequivocum aut araphibolum,non certa essetredargutio, quoniamrequirunt(nuncquidem minus,prius autem magis)contentiosi,sicvel non respondereeum qui interrogantei fleri potest.Nunoautem quianonbeneinterrogantinquirentes, necesse est ut respondeat aliquidis qui interrogatus est,emendans vitium interrogationis,quia divisio sufficienler, vel sic,vel non,necesseest dicore respondentem. Si autem aliquispuletsecundumsequivocationemredargutionemessequodammodo non erit respondentem ellugere,quinredarguatur ; nam in iis quae oculis subjecta sunt,necessarium quod affirmavilnegare nomen,et quodnegavit affirmare. Enim vero ut diluunt quidam,nihil prodest,nam non Coriscum aiunt esse musicumet nonmusioum,sedhuncGoriscum musicum,et huncCorisoum non musicum.Eadem namque eritoratio Coriscum, ei quse est hunc Coriscum musicumesse.vel non musicum,quodsimul affirmantetnegant.Sed fortasse non idera significant, namnecillic nomen, quare in aliquo differt. Si autem hooquidem simpliciter dicendo Coriscum as8ignet,illi

1027 AN. MANL. SEV. BOETII 1028autetn addat aliquem,aut hunc,absurdumest.Nihilenim magis quam allerum,utrulibet enim nihildiffert.Non sic igitur, sed quia incertus quidem estqui non determinavit ambiguitatem,utrum redargutusest vel non redargutus,datumautem est inorationibusdividere, manifestum quod non determinandodare interrogationem,et quidera simpliciter,peccatum e3t,quoniam etsi noa ipse, tanien oratioredarguta; similis est.Accidit autem saepe videntesamphiboliam torpeseere dividere, eo quod crebracensent quidam, nihil enim differt hoc,quam si interrogasset:Coriscus et Callias utrum domi sint,annon sint doral ? sive adsint ambo, sive non adsint,utrinque enim plures propositiones. Non enim siverum est dicere,interrogalio propterid una,possibileest enim ad decies millenasinterrogatas quaestiones,omnes sic vel non verum est dicere, attamennon est respondendum una responsione :interimiturenim dispulatio.Idautem simileac siidemnomen imponatur diversis.Si igiturnon oportetadduas interrogationes unam responsionem dare.manifestumquoniam nec in aequivocis sic vel non dicendum,neque enim qui dixit respondet, tametsidixit;sed id amittunt quodammodoindisputationibus,eo quod lateat quod accidit. Quemadmodumigiturdiximusquodredargutionesqua?damvidenturesse cum non sunt,eodem quoque modo etsolutionesquaedam videntur esse, quse non sunt, quasdicimus quandoque operae pretium magis afferrequam verasin contentiosisorationibus,et in ea (quaead duplex est) occursione. Respondendum autemin iis quae videntur, esto dicendo, nam et sic minimeliet redargutio.Si vero aliquid quod inopinabilesit cogatur dicere, hic maxime addendum videri,sic enim neque redargutio neque inopinabilevidebitur fieri. Quia autem quo pacto petitur quodest in prinoipio,manifestum putanlomnino (si sintpropinquae) interimendum,et non concedenda esseuUa, perinde ac si quod in principio est pelat. Etquando aliquid talepostulaverit quispiam quodnecessariumquidem est accidere ex positione,sit autemfalsum velinopinabile, idem dicendum, namquse ex necessitate accidunt,ejusdera videnturessepositionis.Amplius,quando universale non nomineA.sumitur, sed similitudine, dicendum quod non sicdatum est, neque ut proposuit,sumit,nam propterid fitsaepe redargutio. Cum autem prohibetur his,ad id quod non bene ostensum est redeundum, obsistendumautem secundum dictam determinationem.Iniis igitur qu» proprie dicuntur nominibus,necesse est respondere, vel simpliciter, vel dividendo.Quae autem subintelligentes,proponiraus,utquaacunque non plane,sedtruncatiminterroganlur,propter id accidit redargutio, ut putasne quidquidtalia proponantur, ne ad omne videantur molesli est Atheniensium,possessio est Athenlensium?sic.csse,deinde non putantibus propter id fieri orationem,s8epeprofecto occurritinopinabile,quapropterquia datum est, dividere haud cunctandam, quemadmodumdictum est prius.Si autem duas interrogationesnonunamfacitSimiliter autem et in aliis ? atqui homo est animalium,sio. Possessio igitur animalium, Lomo.Namhominem animalium essedicimus,quiaanimal est,et Lysandrum LacedaBmoniorura, quia Laceda;mononquisquam interrogationem, _ nius est. Manifestum igitur quoniam in quibusob-propter asquivocationem vel amphiboliam fielcepliosa coUectio, nonne redargulio au non ? Quidenim diifert interrogare si Callias et Themistoclesmusici sint, quam si ambobus unum nomen essetexistentibus diversis?nam siplura significat quamunum, plura interrogavit ; si igitur nonrectumestscurum est quod propoaitur,nonsimpliciterconcedendum.Quaado vero duobusexistentibus cumhocquidem est,ex necessitate alterumessevidetur;cumvero alterum est,hoc nonexaecessitate,interrogatoutroque, oportet quod minusest dare.Nam diffloiliusest colligere de pluribus.Si autem argumenteturadduasiuterrogationes unamresponsionemcenserequod huic quidem est contrarium, illi autem,sumere 3implioiter,manifestum quoniam nuUi eorumnon est, si oratio vera sit, contrarium esse est dicendum;quK cequivoca sunt, convenit respondere sim-pliciter,nec side omnibus quidem verumsit,veluti at noraea alterius positum non esse.Quopliciter,necniam autem qucedam quidem eorum qua3 dicunturplures eum qui non concedit falsum dicere aiunt,queedamautem non,utquaeounqueambigunt (utrumenim corruptibilis vel immortalis sitanima animalium,non exploratum est multis), in quibus igiturincertum est utromodosoleatdici quodproponitur;C utrum in iis quas sunt ut sententiae, vocant enimsenlentias, et veras opiniones, et totas negationes,ut diameter incommensurabilis est. Amplius, dequo verum dubitatur^transferensquispiamnominamaxime latebit in illis,nam quiaincertum estutromodo se habet verura, non videbitur sophisticeagere ;propter id autem quod dubium,non videbilurfalsum dicere,nam metaphora facietorationemsine redargutione videri. Amplius, quascunqueiaterrogationumpraesenseritaliquis.prasinstandumestet prasdicendum, nam sic maxime interrogantemprohibebit.CAPUT III.De recta solutione loci.Quoniam autem reota solutio est manifestatioj, falsi syllogismi, ob quamcunque interrogationemaccidat falsum(falsusautemsyllogismusdicitur dupliciter,namaut si collectumest falsum,aut sicumnon est syllogismus, videtur esse syllogimus), eritet quae nunc dicta est solutio, et apparentis syllogismi,ob quam videtur esse interrogationum correctio;quare contingit orationes syllogizantes quideminterimere,apparentes autem divideutem solvere.Rursum autem quoniam syllogizantium orationum,h8equidem veram,illaeautemfalsamhabentconclusionem, eas quidem quae secundum conclusiouemsunt falsae,duobus modis contingit solvere:nam et eo quod interimitur aliquid eorum quse intertrogatasunt,et eo quod oslenditur conclusio non

1029 BLBNCHORUM SOPfflSTICORUM AR18T0TELIS INTERPRBTATIO. 1030clusio vera est.Quare volentibussolvereorationem,primum quidem inspiciendum si syllogizat,an nonsyllogizat; deinde utrum vera si conclusio, an nonvera,quatenus vel dividentes,vel interimentes solvamus,et iterum interimentes hoc modo, vel illo,quemadmodum dictumestprius.DifTert autem plurimum,et interrogantem, et non, solvere orationem; nam praevidere quidem difficile est,per otiumautem temporis videre, facile. Earum igitur qua3propter saquivocationem et amphiboliam redargutionem,aliae quidem habenl aliquam interrogationemplura signincantem,alicE autem conclusionemmultipliciter diotam; ut in ea quidem quee est si-sic se habere. Eas vero quae secundum propositio- A videndumigituretqui r6spondet,nonidem estenimnes, eo quod interimitur quiddam solum,nam condicerevidereooulis percussum,et dicere oculispercussumvidere. Et Euthydemi oratio : Pulasne vidistitu nunc esistentes in Pyraeo naves,camin Siciliasis?etrursum,putasmemalumsutorembonumesse?sit autem quisbonus^sutor malus ;quaresutormalus. Putasne quorum scienliae bonae, bonasesse disciplinas;mali autem bona disciplina,igiturbona disciplina malum,attamen et malum,et disciplinamalum,quaremaladisoiplina,malum.Putasneverum dioerenunc quoniamtufactus es?factusergonunc.An aliudsignilloabatdivisum? verura enimdicerenuno,quodlu factus es ; sed non.nunc tu factuses. Putasne ut potes, et qua potes, sio et ipga facies?non citharizansautemhabespotestatemcithalentiadicere,conclusio est duplex ;in ea vero quae g rizandi, citharizabis igitur non citharizans. An nonest non conscire scientem, una interrogationum hujus habet potestatem,ut non citharizans citharizet?sedamphibolia est. Et duples quidem quandoque estcum non facit hoc, ut faciat. Solvunt au-ens, quandoque non est ens, et quandoque significattem quidam id et aliter, nam si dedit ut polestfa-duplex; hoc quidem ens, illud vero non ens. cere.non dicunt accidere non citharizantem cithatemQuibuscunque igitur in flne est multiplex, nisi rizare.Nom enimomnino ut potest faceredatum estprius sumpserit conlradictionem,non(itredargutio,ut in eo quod est caecum videre, nam sine contradiotionefaoere,non idemautem esseut potest, etomnino utpotestfacere.Sedmanifestumquoniam nonbenesol-non fit redargutio. Quibusounque vero in vunt, nam orationem omnium quoe propter idem,interrogationibus,non necesse est praenegare quod eadem solutio;eadem autem non accommodabituradduplex est, nam non ad hoc, sed propler hoc (it omnes,nec omnino adinterrogatas,sed est ad interrogantem,oratio. In principio igiLur ad duplex et nomen etet non ad orationem. Propter acoentumorationem sic respondeodum, quod est ut sic, esl autem orationes non sunt, neque in iis quae scribuntur,nequeautem ut non : ut de eo quod est silentia dicere,in iis quae dicuntur, prffiterquam si quaaquod est ut sic ; est autem ut non, et quae expe-paucaefiunt, ul hic: putasne est quod habitas dodiunt,agendum;sunt autem quaj slc, sunt autem r, mus? sic.Nunquid,neest quod habitas.negatio ejusquae non, nam expedientia dicuntur multipliciter.Siautem lateat, in fine addendo interrogationi corrigendum,estnesilentiadicere?non tamen eos quisilent.Etin iis autem quae se habent quidem multipliciterin propositionibus, similiter. Nonne putasconsciunt, quod sciunt? sic. Sed non sic scientes,non enim est idem,quod non est conscire,atquesicquidem non esse soientes.Et omnino obluctandumest quod habitas? sic.Dicebat autem,ne esse quodhabitas domum. Negas igitur te habitare domum.Quomodo autem solvendum est, palam. Non enimidem significat graviter et aoute prolatum.Manifestumautem ut in iis quss fiunt propterid quod uteadem dicunturea quae non sunt eadem,quo pactoobsistendum,eo quod habemus generaprajdicamentorum;namhic]quidemdedit interrogatus non esseest, tametsi simplioiter colligatur, quod non ram aliquid eorura quae quid est signifioant, ille veroquam dixit ne.gavit,sed nomen,quare id non est redargutio.Manifestum autem eleas quae sunt proptercompositionemet divisionem, quomodo solvendum,ostendit quidemessealiquid eorum quae sunt adaliquidvel quantitatis.Videnturautemquid est significarepropler dictionem,utin hac oratione.Putasnenam si divisa et composita oratio aliud significat contingit idem simul facere etfieri ? non ; at vero viderecum concluditur,contrariumdioendum.Suntautemsimulet videri idemet secundum idemcontin-hujusmodi omnes orationes secundumcompositio- git.Putasne est aliquideorumquaesunt patifaoere?nem et divisionem. Putasne quo vidisti tu hunc non. Nonneigitur secatur,uritur,operatur similiterpercussum,illo percussus est hic et quo percussus.'dicuntur,et omnia quidem pati signifioant?rursumest,illo tu vidisti?Habet quidem aliquid etiam dubiarumqu8estionum,quamvis sit propter compositionem,namnon est duplex ob id quod est secundumdivisionem,non enim eadem oratio fit divisa,et oomposita.Siquidemoraet hora secundumaccentumprolata significant aliud,sed in soriptisquidemidem nomen,cumexeisdem elementisscriptum sit,et similiter,etillic autem jam signa faciunt, prolatanon eadem.Quare non duplex quod propter divisionemest.Manifestum autem quoniam non omnes redargutionespropterduplex,sicul quidam dicunt.Di-autem currere, videre similitersibi invicem dicuntur,verumtamenvidere, operari aliquid est, quareet parti aliquid,simul etiam et facere.Si autemali"quis illicdans contingere simul idem faoere,etpali,videre,et videridicat pos8ibile,nondum redargutuaestsi non dicat videre facere aliquid,et videripati :indiget enim hac interrogatione, sed ab audienteopinatur datum esse,eum et secare faoere aliquid,et secari Uerialiquid dedit; etquKcunque aliasimiliterdicuntur.Nam reliquum ipse addit qui audit,veluti similiter dictum,illud autem diciturquidem

1031 AN. MANL. SBV. BOETII 1032noa similiter,videtur autem[propterdictionem.Idem A.autem accidit hic quod in ffiquivocationibus, putatenim in aequivocis insoius otationem,quam dixil negarerero,nonnomen,ideoqueadhucindigetinterrogationesi ad unam aspiciens dicat Kquivooum.Sicenim dante, erit redargutio. Similes aulem et h»orationes illis.si quod quis habens, postea non habet,amisit;nam unum solum araittens calculum,non hahebit decem calculos.An quod non habetquidem,priushabens, amisit." quantum autem habetaliquot, non necesse est tot amittere. Interrogansigitur quod habet, colligit io eo quot, nam decemaliquot. Si igitur dixisset a principio, si quot quisnon habet prius habens, putasne amisittot ? nullusutique dedisset, sed aut tot,aut horum aliquid. Etquoniam dabit aliquis quod non habet, non enimhabetunumsolum calculum.An non deditquodnonhabuitjsed ut non habuit ? nam solum, non quodsignificat, neque qualo, neque quantum, sed ut sehabet adaliquid,utquod noncum alio.Queraadmodumsi dioat,putasnequod non aliquis habetdabit?non anouente autem,interroget. Si dabit quis aliquidcito,quod non habet cito ? astruentem autemcolligat quod dabit quis quod non habet,et manifestumquoniam non syllogizavit, nam cito non estquod dare, sed hoc modo da,re. Quo autem modoiion habet,dabit aliquis, ut quod delectabililer habet.msestedabit. Similes autem et hujusmodi orationes.Putasne quara non habet, manu percutietquis?autquera non habet, oculo videbit? non enirahabet unura solum oculum.Solvunt autem quidamdicentes, et quod habet unum solum oculum, etaliud quidlibet qui plura habet, quidam autemet ut quod habet accepit. Dedit enim unum solumhic calculum, et hic habet (dicuiit) unum solumab hoc caloulum, acoepit enim ab hoc, ergounum solum habet hic calculum.Alii autem statiminterrogationem interimentes, quia conlingit quodnon accepit habere,ut vinum accipientem suave, sicorrumpatur in acceptione, habere acre. Sed quoddictum est prius, hi omnes non ad orationem, sedad hominem solvunt,nam si esset hasc solutio,dantemoppositum non possibile esset solvere, quemadmodumet in aliis : ut si est quidem quod est, estetiam quod non est solutio.Si simpliciter det dioi,conoludit;si autem non concludit,non erit solutio.In pra^diotis autem (omnibus datis) nondioimusflerisyllogismum. Amplius autemet hee sunt exhujusmodiorationibus.Putasne quod soriptum est,scripsitquis ? scriptum est autem nunc quod tu sedes,falsaoratio ;eratautem vera cum scribebatur,igitursimul scribebatur falsa et vera.Nam falsam vel veramorationem,vel opinionem esse, non quod, sedtale signifioat, nam eadem ratio et in opinione. Etputas quod discit discens,hoc est quod discit? discitauiem aliquisquod est tarde, celeriter. Non igiturquod discit, sed ut discit dixit. Et putas quod ambulataliquis, pessundat ? ambulat autcm totamdiem. An non quod ambulat, sed quando ambulatdixit. Nec cum scyphum quis bibat, quod bibit,sed exquo? Et putas quod quis soivit inveniens,vel discens scivit? quorum autem bocquidem invenit, illud autem didicit, ambo hseoneutrum. An hffic quidem omne, quod autem nonomne ? Et quoniam, est quis tertius homo a se, el abunoquoque.Nam homo et omne commune,non hooaliquid, sed quale quid, vel ad aliquid, velaliquomodo.vel hujusmodi aliquid signiflcat.Similiterautemet in hoc, Coriscuset Corisous musicus, utrumidem an alteram?Nam hoo quiderahooaliquid,illudautem quale quid significat, quarenon estidem exponere.Exponereautemnon facit tertiumhominera,sed idipsum quid est concedere,non enim erit hooaliquid esse id quod Callias et id quod homo esl;p neque si quis expositum non id quidem quod hooaliquid esse dicat, sed idem quod quale, nihll refe-ma-rel,nam erit a multis unum quiddam,ut homo ;nifestumergoquoniaranon dandura hooaliquldessequid quod communiter praedicatur de omnibus,sedaut quantum,aut quale,aut ad aliquid, autaliquidtalium significare.Omnino autem in quse propterdictionemsunt orationibus,semperperoppositumeritsolutio quara propter quod est oratio,ut si proptercompositionem oratio, solutio dividendo, si autempropter divisionem,componendo.Rursum sipropteraooentum acutum,graviseritsolutio; siveroproptergravem, acutus. Si autem propter aequivocationemest,oportet oppositum nomen dicendosolvere, ut sianimatum aooidit dicere, negando non esse,manifestumquodestinanimatum;siveroinanimaturadixit,^ hio autem animatum colligat, dicendum quod estinanimatum. Similiter autem et in amphibolia. Siautemseoundum similitudinemdiotionis,oppositumerit solutio,putasque quod non habet dabitaliquis?An non quodnon habet, sed ut non habet?ut unumsolum oalculum. Putasne quod scit discens,vel invenienssuit?attamen non quae scit, et si quod ambulatpessundat,non tamen quando.Similiter autemet in aliis.GAPUT IV.De diluendis argutiis acddentis.Ad illas vero quae propter accidens, una quidemsolutio est ad omnes.Nam quiaindeterminatumestquando dioendura de re,oum quidpiam aocidentiinest(et in quibusdam quidem videtur, et dicunt, inD aliquibus aulera non dicunt neoessarium esse), dicendumigiturconformantessimiliteradomnesquodnon est necessarium ; habere autem oportetquorefellatdioendo id quod perinde est. Sunt autem omneshujusmodi orationes propter accidens, ut putasneid scis, quod debeo te interrogare ? Age, cognocisnevenientem, aut coopertum ? Statuanetuum opus est? An tuus canis pater ? Suntne pauciespauca,pauoa ? Manifestum enim est in omnibushisquoniam non neoesse est quod de accidente dicitur,etde re verum esse; solis enim iis quae secundumsubstantiam sunt indifferentia, et quae unumsunl,omnia videntur eadem iness6,bono autemnon

1033 KLENCHORUM S0PHI8TICORUM ARISTOTEIJS INTERPRETATIO. 1034idem est bonum esse, etventururoesseinterrogare,neque venienti, aut cooperto, et venientem esse etCoriscum. Quarenon si cognosco Goriscum, ignoroautem venientem,eumdRmcognoscoetignoro,noquesihocest meum, est autem opus, meum est opussed possessio, vel res, vel aliquid quidpiam.Eodemautem modo et io aliis. Solvunt autem quidem interimentesinterrogationem,dicuntenim conlingereeamdem rem cognoscere, et ignorare, sed non secundumidem ; venientem igiturnon noscentes, Corisoumautem noscentes, eumdem quidem cognoscereet ignorare dicunt, sed non secundum idem.Attamenpriraum quidem (quemadmodum jam diximus)oportet earum quee propter idem sunt orationumeamdem esse solutionem ;id autem non erit siquis non in cognoscere, sed in quod est esse,aut aliquomodo se iiabereipsum quod approbant,sumat(ut si hic est pater, est autem tuus) : nam tamctsiin quibusdam id verum est,et contingit idem cognoscereet ignorare, tamftn hic nihil commune habetquod dictum est.Nihil autem prohibet eamdem orationemplures vitiositates habere, sed non omnispeccati manifestio solutio est.Nam possibiie estostendere quempiam, quod falsumquidem sjllogizavit, propter quod autemnonostendere(ut Zenonis orationem quod non est moveri);quare et si quis conetur colligere ut ad^impossibile,peccal, et si millies syllogizet, nonenimesthasc solutio,nam erat solutio manifestatio syllogismifalsipropter quod falsus. Si igiturnoQ syllogizavit,quamvis aut verum,aut falsum coneturcolligere, illiusmanifestatio solutio est. Fortasse autem et id'-'quid possibile est simul eidem suadere et dissua-in quibusdam nihil prohibet acoidere, verum in hisnec hoc videbitur,nam et Goriscum quod Coriscus,cognoscit, et venientem quod veniens. Contingereaulemidemcognoscere et non, ut quod album quidemcognoscere, quod autem musicum, non cognoscere:sic enim idem cognoscit et non cognoscit,sed non secundum idem, venientemautem etCoriscuin,et quod venien3,etquod Coriscus, cognoscit.Similiter autem peccant et qui solvunt quoniamomnis numerus paucus,ut ii qucs diximus, utpotequi cum non conclusum est, id omittentes, verumconclusum esse dicunt (omnia enim esse et multumet paucum dicentes),peccaut. Quidam autemetduplicisolvuntsyllogismoSjUt quoniam tuus estpater,aut filius.autservus. Attamenmanifestum quoniamsi eo quod multipliciterdiciturapparet redargutio,oportet nomen vel orationem proprie esse plurium,hunc autem esse hujus fllium,. nemo dicit proprie,si dominus est filii,sedpropter accidens compositioest(putasneest hoc tuum ?sic; est autem hoc fllius,tuus igitur fllius), quia accidit esse et tuum, etfilium,sed nontuum fllium. Et esse aliquid malorumbonum,namprudentia estdisciplinamalorum.Hoc autem horum esse non dicitur multipliciter,sedpossessio : siquidem fortasse multipliciter (nam ethominem animalium dicimus esse),sed non possessionem,et si quid ad ma!a dicitur ut aliquorumPatrol. LXIV.A propterid malorum est, sed non malorum, propterid igitur quod aliquo modo etiam simpliciter apparel,quanquamoontingitfortassebonumessealiquidmalorum dupliciter, non tamen in oralionehac, sedmagis si quod mancipium sit bonum mali. Fortasseaulem neque sic.Non enim sibonum est ethujus,bonum hujua simul , verum neque hominem dicereanimalium esse, dicitur multipliciter ; non enim sialiquid significamus auferentes,id dicitur multipliciter,nam el dimidium dicentes versus da mihi,Hiada signiflcamus, Iram pande, dea.CAPUT V.De solutione sex ullimorum locorum extradictionemEas vero quae sunt propter id quod preecipue, ilr>lud autcm, vel qua, vel ubi, vel aliquomodo, vel adaliquid dioitur, et non simpliciter, solvendum estconsiderando conclusionem ad contradictionem,siconlingithorum aliquid passas es.^^e.Nam contrariaet opposita, et affirmationem, et negationem, simpliciterquidemimpossibile inesseeidom,quaautemutrumque,vel ad aliquid, vel aliquo modo, vel hooquidem qua,illud autem siti,pliciter nihilprohibetquare si hoc quidem simpliciter, illud autem qua,nondum est redargutio. Hoc autem in conclusioneconsiderandum- ad contradictionem.Sunt autem hujusmodiorationes omnes id habentes,putasne oontingitquod non est esse ? attaraen non est aliquidid quod non est. Similiter autera et quod est nonerit, nam non erit aliquid cura sunt. Nunquid contingiteumdem simul bene jurare et pejerare ?Nun-dere ? An neque esse quid, el esse, idem ? quod autemnon est, non si est quid, etiam est simpliciter.Neque si benejurat id quidem, et qua, necesse estet bene jurare,nam quijurat se pejeraturum,benejurat perjurans hoc solum, at non bene jurut. Nequequi dissuadel, suadet, sed secundum quid suadel.Similis autem ratio est et de eo quod est mentirieumdem simul et verum dicere,sed propter id quodnon est facile inspicere utrum quis assignet simpliciterveracem esse,vel mendacem difficile apparet.Prohibet autem eumdem nihil simplioiter quidemesse mendacem, qua autem veracem, vel alicujusesse veracem aliquem, veracem autem non. Similiterautem et in ad aliquid, et ubi,et quando,omnes£)enim hujusmodi orationes propter id accidunt.Putasnesanitas.veldivitice bonum?altameninsipienti,et non recte utenti non bonum,ergo bonum, etnonbonum. Estne sanum esse, vel potestatem haberein civitate bonum ? verumlamen est quandoque nonbonum ; idem igitur eidem bonum, et non bonum.An nihilprohibet quod simpliciter estbonum, huicnon esse bonum ? aut huic quidem bonum, at nonnunc, vel non hoc in loco bonum. Putasne quodnon vull sapiens,malum ; amittere autem non vultbonum, malum igitur bonum. Non enim idem estdicere malum est bonura,et amiltere bonum.Similiterautem etquaa delure est oratio, non enim si33

1035 AN. MANL. SEV. BOETII 1036malum est fur, etiam capere est malum.ergo vult A.Nam si genitum est, habet prinoipium, ingenitummalum, sed potius bonum,nam capere bonum est, postulat nonhabereprincipium.Quare siingenitumEt ffigritudo malum est,sed non amitteresegritudinemmalum. Putasne justum injusto, et quod juste versoenimconsequentia.Qusecunqueautemest cselum, et infinitum. Id autem non est, e con-proptereo quod injuste magis eligendum est? sed mori injustemagis est eligendum.Putasne justum estsuahabere quemque ?quaeautem aliquis adjudioabitsecundumopinionem suam el si sit falsa, sua sunt exlege,idem igitur justum et injustum.Et utrum oportetjudicareeum qui justa dicit, an qui injusta ? atveroeum quiinjuriam passus est,justumestabundedicere qusepassus est, eaautem eranlinjusta. Nonenim etsi pati aliquid injusle eligendum, id quodestinjuste eligibiliuaquam quod juste,sed simpliciterquidem quod juste, hoc autem nihil prohibetsiid quod addituraliquid colligunt,considerandum si(eo sublato)accidit nihilminus impossibile ; deindeid manifestandumet dicendumquod deditnontanquamvideretur,sed ut adorationem,quo vero ususest, nihil ad orationem. Ad eas autem qus pluresinterrogatlones unam faciunt, statim in principiodeterminandum est. Nam interrogatio una est, adquam una responsio est.Quare neque plura de uno,neque unum de pluribus, sed unum de uno affirmandumvel negandum. Sicut autem in aequivoclsquandoque quidem ambobus, quandoque neutri ininjuste,an juste : et habere sua quemque justum, ti est. Quare cum non simplex esl interrogalio, simaliena autemnonjustum.Judiciumvero hocjustum pliciter respondentibus nihil accidit pati.Similiteressenihil prohibet, utquod sitsecundumopinionem et inhis,quandoigitur plurauni,velunum pluribusjudicantis, non enim si justum est hoc modo velhuic, et simplieiter justum est. Similiter autem etquae injusta sunt, nihil prohibet dicere ea justumesse. Non enim si dicere justum est, necesse estjusta esse, sicut nec si est utile dicere,utilia.Similiterautem et in justis. Quare non si quas dicunturinjustaqui dicit injustaconvincitur, dicitenimquas dicere est jusla, simpliciter autem et quae patiinjusta. lis autem quse propter definitionem fluntredargutiones,quemadmodumdictum est prius,obsistendumconslderantibusconclusionemad contradictionem,ut sit idem, et secundum idem, et adidem, et similiter, et in eodem tempore. Si vero inprincipio interroget,non confitendum (quoniaminpossibileest idem esse et duplum et non duplum),inest, vel noninest, simpliciter danti,ethoc peccatopeccanti, nihil contrarium accidit. Quandoque autemhuio quidem inest,iiliautem non, aut plura depluribus.et est ut insint ambobus,est autera utnoninsint rursum,quare id cavendum.Ut inhis orationibus,Sihocquidem estbonum,illud autemmalum,quod verum estdicere quoniam hsec bonumet malumet rursum neque bonum neque malum ; nonenim inest utrumque utique ;quare idem bonum etmalum, et nequebonum nequemalum. Et siunumquodque ipsumsibiidemestet aliis diversum, quoniamnon aliis eadem, sed sibi, et diversa eisdem,ipsa sibimet divorsa et eadem. Amplius, si bonumquidem malumsit,malumautembonum,duo utiqueflent.Etduorunietineequaliumutrumqueipsumsibised dicendum, non sic ut forte sit redarguere confitentem.esse aequale; quare aequalia et Insqualiaipsa sibi.Sunt autem omnes hae orationes propter Incidunt autem hae orationes et in alias solutiones,hoc. Putas qui novit quidque, quod quamque cognovitnam ambo et omna plura signiflcant; non igiturrem.et qui ignorat similiter?cognoscens au-tem quis Coriscura quod Goriscus, ignorabit quodmusicus ;quare idem cognoscit et ignorat. Putasnequadricubitum tricubito majus ? fieri enim potestextricubitoquadricubitumsecundumlongitudineir,majus autem minoremajus, idem igitur eodem secundumidem majus et minus. Illa vero quae fiuntpropter id quod petunt,atque sumuntquod in principio,idem praeter nomen accidit affirmare et negare. Idautemnoneratredargutio,sedmanifestum,quoniamsi non una interrogatio plures fiant, sed unum deuno affirmet aut neget, id non erit impossibile.CAPUT VI.Dilationes negatmiis et soloeeismi.In illis autem quae deducunt ad idem frequentersi interroganti quidem manifestum sit, non dicere,manifestumquodnondandum eorum qusaaddandum neque ai probabilesit dicentem esseveracem.aliquid dicuntursignificare.aliquidseparatas perseSi autemlateant, ignorantiam ob vitiositatem D praedicationes, ut duplum, sine eo quod estdimidiitalium orationum adinterrogantem retorquendum. quid inesse apparet,nam et decem in deficientibuatanquam non redarguentem, nam redargutio sine uno ad decem, et facere in non facere, et omnino ineo est quod estin principio, deinde datum est nonut eo uteretur,sed ut ad illud colligeret contrarium,ut in non semotis redargutionibua.Et eas quae propterconsequens sunt conjectantes,in ipsa orationemonstrandum. Est autemduplex sequentium consequentia,aut enim ut particularescquitur universale,ut hominem animal (postulant enim si hoccum illo,et illud esse cum hoc),aut secundum oppositiones.Namsi huic est illud consequens,et oppositooppositum, propter quod et Melissi oratio.negatione affirmatio ; non tamen si quis dicat hoonon esse album,dicit idera album esse, duplum autemneque significat aliquid fortasse,quemadmodumneque quodin dimidio. Quod si forte significat, attamennon idem et conjunctum, neque scientia inspecie, ut si est medicina scientia,ipsum quod commune,illudautemeratscientiascibilis.In iis autemquae per se ostenduntur prsedicatis, id dicendum,quod non idem est seorsum et in orationequod ostenditur,namcavum communiter quidem idem signifi-

1037 ELBNCHORUM SOPHISTICORUM ARISTOTELIS INTEEPRETATIO. 1038cat in Bimo et curvo,additum autem, nihil prohibet ^ cipiunt audientem,cum frequenteresdem illis exihocquidemnaso,illud autem crurisignificare,etnihilstant,nam eamdem orationem oportet vocare,quaBdiffert dii',ere,nasu3 simus,et nasus cavus.Am-propter idem fit. Eadem autem oratio aliis quidemplius,nondandaestdLctiosecundumrectum.Palsumenim est,nam non est simum nasus cavus,sed nasihoc ut passio,quare nihil est absonum,si nasussimusest nasus habensoavilatemnasi.Desolcecisraispropterdictionem, alii3autempropteraccidens,aliisveropropteraliudvidebitures3e,quiaunumquodquetranslatitium non similiter est manifestum.Quemadmodumigitur in iis qus sunt propter squivoca-autempropterquidapparentaccidere,dixi.niisprius,quomodo aulem solvendum, in ipsis orationibus eritmanifestum. Gmnes enim hujusmodi volunt construere.Putasquod dicis quidpiam vere esse,etiamest illud vere? dicisautem quidpiamlapidem esse,est igitur quidpiam lapidem.An dicere lapidemnonest dicere quod, sed quem, non hoc, sed hunc? siigiturdicat aliqui3,putasquemvere dicis estistum?non videtur Romane loqui.Quemadmodumneque sidicat,putas quam dicis esse,est iste?lignum autemdicere iste,vel qucecunque neque masculinum, nequefemininumsignificant,nihilrefert; quareetiamnon fit soloeci3mus,si quod dicis esse,est istud ; lignumautemdici3esse,estigiturlignum istud ; lapisautem etiste,masculinihabentdeclinationem.Quodsi quis dicat,putasne iste,illa est? deinde rursum,quid autem nonne isle est Coriscus? ita dicat. EstigiturilIa,noncollegitsoloecismum,siGoriscusetiamnon significet idemquodilla, non dat autemquirespondet,sed oportet hoc praeinterrogare, si autemneque est,neque dat non coUegit, nequeineo quodest esse aliquid,neque ad eum qui interrogatus est.tionem (qui modus videtur esse ineptissimus) captiosarumratiocinationum,hcec quidemetquibuslibetsunt manifesta^nam etorationespeneridiculosae3untomnespropterdictionem:Utvirferebaturcurruin scalas, ubi venit servus, apud Ceream ? Et Boreaspurusne? non certe,perdit enim pauperem, etementem. Et utra bonum ante pariet? neutra, sedretro ambtB. Putasne est Evarchus ? non certe,sed_ ApoUonides. Eodem autem modo et aliarum ferequam plurimae),illa autem et peritissimosvidenturlatere. Signum autem horum quoniam contenduntsaepe de nominibus, et utrum idem signiflcent deomnibus ens et unum, an aliud ; aliis enim videtursigniflcare ens et unum ; alii autem Zenonisorationemet Parmenidis solvunt, eo quod multipliciterdicant unum dici,et ens. Similiterautem et propteraccidens et aliorum singulum quodque,aliaB quidemorationes erunt faciles videri, alicB vero difficiliores.Et sumere in quo genere, et utrum redargutio, annon redargutio,non faoile similiter in omnibusest.Est autem acuta oratio,qu» dubitare facit maxime,mordet enim haec maxime,dubitatio autem estdu-Similiter igitur oportet,et illic lapidem significare plex, ha!C quidem in syllogizantibus, quam eligatiste ; si autem neque est, neque datur,non dicenda quisinterrogationum,illaautem in contentiosesusconclusio.Bpparetautem eo quod dissimilis casus C tinentibus, quomodo dicat quis propositum. Quanominis similis appareat.Putasne verum estdicere propter in iis quae syllogizant, acutiores orationesquoniam ista est id quod esse ai9,eam esse autem inquirere magis faciunt. Est autem ea quae syllogizatais aspidem,est igituristaaspidem.An non necesse quidem,oratio acutissima, si ex quam maxime apparentibusest,si non istaaspidemsigniflcat,sedaspis,aspidemquammaxime.'probabileinterimitetcon-autem istam ; neque si quem dicis esse istum, est struit.Nam cum una oratio sit (transposita contra-iste,dicis autem istum esse Cleonem,est igitur isteCleonem ; non enim est iste Cleonem. Dictum estenim quoniam quem dico istum esse, est iste, nonistum,neque enim Romane dicetur quo pacto inlerrogatiodicta.Putas,islud scis? istud autem est lapis,sci3igitur lapis.An non idemsignificat istudineo quod est,putas istud scis,et in hoc, istud autemlapi3,sed in primo quidem hunc,in posteriore autemhio.Putasne cujusscientiamhabes,3cisillud ?scien-dictione)omnes simillterhabebit syllogismos : semperenim ex probabilibus similiter prohabile interimetautconstruel;quapropterdubitarenecessariumest.Maxime igiturtalis acuta, quas ex OHquoconclusionemfacit interrogationibus ; secunda autem quaex omnibus similibus.Hfec enim similiter facietdubitare,quae interrogationum interimenda esl ; idautem difflcile est? nam interimendam quidem,quidauterainterimendum,dubium.Contentiosarumdubia est,tiam autem habeslapidis.scisigiturlapidis.An hu- q autem acutissima, quas primum statimjus quidem lapidis dicis,hunc autem lapidem ?datum est autem cujus scientiahabes iiiud scis,non illiu3,sedillud;quare nonlapidis,sedlapidem.QuodigiturhujusmodiorationesnoncolliguntsoIcEcismumsed apparent,et propter quid apparent,et quomodoest obsistendum illis, est manifestum ex iis quaedicta sunl.GAPUT VII.De oralione facili, difficili et acuta.Oportet autem intelligere quoniam omnium orationumaliaequidemsunt facilesconspici^aliaeautemdifficiliores,propter id quod etinaliquosubdoiedeutrumsyllogizat,an non,vel utrum propter falsum,an divisionem solutio.Secundaaulem aliarum, quaemanifestaquidemquodpropter,divisionem velinteremptionemest,non tamen est explorata per cujusinterrogationum interemptionem, vel divisionem,solvenda est, scilicet utrum propter conclusionem,an propter aliquam interrogationum id est. Quandoqueigitur non syllogizans oratio facilis est, sisint valde inopinabilia, vel falsa quae sumuntur,quandoque autem non digna despici. Nam quandodeest aliqua talium interrogationem, de qua oralioetpropter quam est, et qui nonsumit illam,et col-

1039 AN. MANL. 8EV. BOETII 1040ligit, inepta est ratiocinatio ;quando autem eorum Aquae extrinsecus non despicienda ullo naodo, sedoratio quidem justa, interrogans autem non probeinterrogavit.Etestsanesolvendum quandoque quidemadorationem,quandoqueautem ad interrogantem,etinterrogationem,quandoquevero adneutruoahorum; similiter et interrogandum et syllogizandumest et ad positioiiem,el ad re3pondenlem,et ad tempus,quando fuerit pluris temporis egens soiutio,quam praesentis temporis (quo disputantur)ad solutioaemCAPUT VIII.Epilogus QCto pnecedenlium. et .duorum procsentiumlibrorum.GAPUT IX.Peroralio.Operee pretium autem estnosnon laterequidnamaccidit circa tioc negotium. Nam eorum quee inveniunturomnium,quaequidem ab aliis sumptasuntprius,elaborata paulatim incrementum sumuntabillis qui postmodum accipiunt; qu» autemabinitiocomperiuntur,parvum in primis sumere solent incrementum,attamenutilius multo eo (quod posteaab aliis fit) accremento. Maximum enim fortasseprincipium omnium, ut dicitur, quare et difficillimum.Quanto enim potestate validissimum, tantomole minimum, difficillimum est videri.Eo autemcomperto,facile est adjicere,coaptareque reliquum.Quod etcirca rhetoricas orationes accidit,pene auEx quot igitur, et ex quibus fiunt iis qui dispu- g tem et circa alias artes omnes ; nam qui principiatant captiosas ratiocinationes,et quomodo ostende invenere, omnino ad eixguum quid perduxerunt;mus,falsum et inopinabilia dicerefaciemus,amplius qui autem nunc celebriores habeutur, vindicantes aautem ex quibus accidit syllogismus, et quomodo multis,velutex8uccessione particulatim colligentes,interrogandum,et quis ordo interrogationum,insuperautemsic auxerunt. Tisias quidem post priores, Thrasytiones,etadquid suntutileshujusmodi omnesoramachusvero post Tisiam, Theodorus autem poBtde responsione simpliciter orani, et quomodohunc, et multi mullas coadunavere partes. Quaproplersolvendum eatorationes et syllogismos, dictasint de omnibus a nobis haec. Reliquum autem est nihil mirum si in amplum quidemcreveritara.Hujusautem negotiinon hoc quidem eratexploratum,de eo quod a principio erat propositum ad memoriamillud autem non ei-at, verum nihil ipsiusrevocantes, quidpiam de ea re sub brevitate prorsus erat, nam eorum qui circa litigiosas orationesdicere,et finem imponere dictis.Praemisimus igitur,erant mercenarii, sirailis quidem dootrina,inveniendi facultatem quamdam ratiocinativam deproposito de iis quae sunt quam probabilissima ;idenim opus est dialectices secundum se,ettentativae.Quia autem praeinstruitur quis ab ea proplersophiGorgiae negotio. Orationes enim hi quidem rhetoricas,illiautem interrogalivas docebant ediscere, inquas sffipius incidere solebant alternatim utrorumquead invicem orationes.Quapropter veloxquidem.stice vicinitatem, utnonsolum experiraentum pos- '-' ut pote quae sine arte,erat doctrina discentibus absit sumere dialectico more,sed etiam quasiscienti-illis : nun enim artem, sed qus ab arte sunt dantes,fico, propter id non solum dictum negotii officiumposuimus orationem posse sumere, sed etiam ut,orationemsustinenteSjtutemurpositionemperquamprobabilissimasimili modo.CauEam autemdiximushujus,quia et propter id Socrates interrogabat,sednon respondebat : confitebatur enim se non soire.Manifestum autem est in prioribus ex quot et adquod id erit, et unde idonei erimus horum. Adhucaulem quomodo interroganda vel ordinanda quaestioomnis, etde responsionibus quae sunt ad syllogismos.Patefaclum estautemetdealiisquaeounquehujuscedisciplinae sunt orationes. Praeter hsecautemarbitrati sunt loqui erudite. Perinde ac si quis disciplinamdicat se tradere ut non doleant pedes,deinde sutoriam quidem non doceat, usque undepossinl comparari talia, detautem quam plurimagenera omnimodorum calceorum. Hic profecto profuitad usum,artem autem non tradidit.Bt derhetoricisquidemerant multa et antiqua dicta, de syllogismisautem omnino nihil habuimus priusaiiudquidquam quod diceremus,quam mora perquirentes,multotempore insudaverimus.Si autem videturex considerationibus nostris (ut ex iis quae suntexprincipio) hasc habere,disciplina sufficienlersupraet de captiosis ratiocinationibus pertractavimus alia negotia quae ex traditione inducta sunt, reliquemadmodumdiximusjamprius.Quodigiturnacta D quumerit omnium vestrum,vel eorum quiaudierintsuntfinemsufficienter eaquae proposuimus, mani- hoc opus, omissa quidem artis, venia dignari,festum.inventa autem, multa prosequi gratia.IN TOPIGA GIGERONIS GOMMENTARIORUMLIBRI SEX.LIBER PRIMUS.Exhortatione tua, Patrici rhetorum peritissime, ulilitati conjuncta est, nihil antiquius existimavi.qu£e honestati praesentis proposili et futurse aelatisCuimunerilibentiuSacquievi,nonquodadinBtruen-

1041 m TOPICA. CICERONIS COMMENTARIA.. LIB. I. 1052dum te,comraentario3 in M. Tullii Topica laborare A pertracteni,procemiun),quoadTrebatium M.TuUiusme credidi(ridiculus quippe forem si Minervam,utaiunt,Iitterasdocerevellem),Bed ut exdisciplinarumliberalium sumptum penu, nostrae apudte semperutitur, paucis absolvam. Ait eniraMojores nos res scribere ingressos, C. Trebaii, etiislibris quos brevi tempore satis mii ttos edidimus,digniores,pignus amicitisB perraaneret.Quod enim munus exe cursu ipso revocavit voluntas tua. Cum enimanimo diligentibus jocundius inveniri potest,quamquod ipsius animi partes format et instruit ? Nammecum in Tusculano esses,tt in bibliothecn separutimuterque nostrum ad suum studium libeUos,quos vellel,caetera fere caduca, imbeciila, labantia, et si ad evolveret,incidisti in Aristotelis Topica quosdam-, qusefortuna? vicem spectes.pene semper aliena sunt.Atvero opulentiam litterarum, nec prsesens imminuitaetas,earumque auctoritatem ipsa eliam cunctaconficiens,auget potius et confirmat vetustas. Accipeigitur opus,non efficientiae securitate.sed amicitiaepraesumptione susceptum, apud quam nescio quonampacto garrire non dedecet, simul quia praelatoa nobis munere cum tnorum aliquid operum postu- t>lavero, injurius fueris, si ne^abis. Ssd cum inM.Tullii Topica Marcus Victorinus rhetor plurima3in disserendi arte notitise commenta consoripserit,nou me oportuisset melioribus forsitan attemptataoontingere,nisi esset aliquid quo se noster quoqu*^labor exercere atqueparere potuisset.Quatuorenimvoluminibus VictorinusinTopicaconscriptis,eorumprimodeclaraniiistantumlibriprincipiisoocupatur.Additetiamet si qua in eodem voluminepraedicendafuissent pGrpendit,ut ab exordio voluminis Topicorum,quod est, Majores nos res scribcre ingressos,C, Trebati, usque ad eum locum qui est, Sed jamtempus est ad id quod instituimus accedere, primivoluminis Victorini expositio terminetur. Secundovolumine de judicandi,atque invenienrii dialecticeesunt ab illo pluribus libris explicata.Qva inscriptinnecommotus,continuo a me eorum librorum sententiamrequisisli. Quam fibi cum exposuissem disciplinaminveniendoTum argumen.toru.m, ut sine ullo errore adeam ralionem via perveniremus ab Aristotele inventa,iWs libris contineri, verecunde tu quidem ut omnia,sed lamen ut facile cernerem te ardere studio, mecumut libi illa traderem egisti.Ciimautem ego te non lamvitandi taboris mei causa,quam quod tua id interessearbilrarer, veliit eos per te ipse legeres, vel ut totam.ralionem a doctissimo quodam rhetore accipcres ,hortatusessem.Ulrumque ut ex le audiebam es expertus,sed a libris te obscuritas rejecit. Rhctor autem iilemagnus tnec.ul opinor ,Aristotelica se ignorare respondil.Quod quidem minime sum admiratus eum phitosophiimrhetori non esse cognilum,qii.i ab ipsis philosophisprwler admodum paucos ignoretur. Quibus eominus ignoscendum esl.quodnonmodo rebus his,qumab illo dictx et inventse sunt,allici debuerunt,sed diceiidiquoque incredibili quadam cum copia, tum etiamsuavitate.Non polui igitur tihi soepius hoc roganli, ellamen verenti ne mihi gravis esses (facile enim id cernebam),debere diulius, ne ipsijuris interpreti fieriparlibus,etde loco atque argumentidifflnitioneper- ^ videretur injuria.Elenim cum tu mihi meisque multatractat, ut ab eo loco Topicorum, qui est, Cum omnisralio diligensdisserendi duas habeat partes ;unam gratum id aut superbum videretur. Sed dum fuimussoipe cavisses,veritus sum,ne si ego gravarer, aut in-inveniendi,alteram judicandi, usque ad eum locum, una, tu optimus es teslis quam fuerim occupatus. Utqui est, Itaque licet diffinire locum esse argumenti autem a te discessi in Grmciam proficiscens,cum operasedem. Argumentum autem rationem, quae rei dubiaemea nec respublica, nec amici ulerentur, nec honestefaciat f]dem,secundi libri ciiplanatio subsistat. inter arma versari possem, ne si tuto id quidem mihtTertius vero atque quartus discretioncm locorum ticeret,ut veni Veliam tanquam el tuos vidi,admonitusinterseeorumqueexemplaoiultiformiterpersequuntur.Itahujtis oiris alieni, nolui deesse ne tacilse. quidemut tertius quidem Tulliana sibi de jure proponatflagilationi luse. Itaque hxc, cum mecum libros nonexempla.Quartus vero eosdeui locos peraliasrursus similitudines monstretex Virgilio et Terentiohaberem,memoria repetita in ipsa navigatione conscripsi,tibiqueex itinere tnisi,ut mea diiigentia mandatorumpoetis.oratoribus Cicerone et Catone, ut quod prae-iiiorum, te quoque, et si admonitore non eges,Ceptisostenditur,exemplis multiplicitercollucesoat, ad memoriam nostrarum rerum excitarem. Sed jamneque ab eo loco qui est in Topicis, sed ex his locis tempus est ad id quod instituimus accedere.in quibus argumenta inclusa sunt, exposilio pro- -D Omneprocemium,quod ad componendumintenditgressa eum transcendit locum qui est,Valeatcequitas,auditorem, ut in rhetoricis discitur,aut benevolen-quse paribus incausispariajuradesiderat.QuSinia. tiam captat, aut attentionem praeparat, aut efflcitvero pars reliqua si Topicorum ipsius volurainis docilitatem : his tribus partibus sibi Cicero Trebatiummagnitudo demonstrat,quam Victorinus,neque attigit,nequeformat.Nam quod se a magnarum rerum in-atlingerepotuisset,ita estrebusminimis choatione revociitum ad amici contulit voluntatem,immoratus, nisi opus multa librorum pluralitate favorem Trebatii velut judicis, benevoientia parti-dislenderet. Nos vero et hanc ipsam parlioulam,quam Violorinus attigit diligenter (ut possumus)aggrediamur,et longius expositione progressi,cumTopicorum debemus flne consistere.Quare hinc detota operis propositione conveniens sumamus exordium.Sed antequam de topicae facultatis rationebus meretur.Majores autem res sunt,a qunrum scriptionead amioi studium versus est,moralis philosophiaatractatus. Major estenim morum ratio quamperitiadisserendi.ldautemtempusfuissecoijjicimus,quo propter turbulenta reipublicaj temporain otiumse contulit, alque ad philosophia- disciplinas. Sed

1043 AN. MANL. SKV. BOETII 1044quianobisaudientium mentesveritatis quoque opi- A. exgequitur,id vero est quod vel ipsi vel iis quos ipsenio praesumpta conciliat, in eo etiam praeparands defenderit,plura cavisset.Fuit igitur, ut ait, verendum,ne,sirestitueregratiamnoluisset,autingratumbenevolentise partibus utitur.Quod in commemorandisveraoiter iis quee Trebatius noveral, facit illisfidem qucB posterius evenire et Trebatio potueruotesse ignota. Hkc autem sunt, quod inTusculano ad suum studium uterque libros evolverit.Quodque Trebatius oasu in Aristotelis Topicainciderit, et quod titulum opeiis admiralus, aM.Tullio iuscriptionis sententiam perquisierit.Illudetiam quod ei Cicero se exposuisse commemorat,inveniendorumargumentorum illis libris scientiamcontineri,ut sine ullo errore ad argumentorum inventiouemvia quadam et recto filo atque artificioid sut superbum esse videretur.Ingratum quidem,si magna Trebatii merita quibus ipse usus fuerat,parvoa3stimare videretur, cum nullam ei gratiamrestituendam putaret, superbum vero,si sperneret.Ad idem caetera revertuntur, id est ad benevolentiam.Quodejusdem testimonio nititur dum fuerit inurbe,se ne debitam redderet gratiam occupationumnecessitate constrictum. Quod ut venerit Veliam,amicorum Trebatii conventione commonitus,ne taciteequidemejus flagitationideessevoluisset,etquodlicet librorum copia nulla suppeteret, de memoria!veniretur,qu8e res breviter enuntiata,velut intentio-tamenrepetitaepromptuariisinipsanavigationeconnemoperis monstrat,eldocilemperflcit auditorem, g scripserit, eique ex itinere miserit, ut beneficii cu-In hoc namque videtur esse comprehensum quae sit mulo parendi etiam celeritas adderetur. Qu» cumintentioTopicorum,quoniam Cicero ait disciplinamesseinveniendorumargumentorum,nonut;nveniantur(idenim natura suppeditat).Sed ut sine ullo laborejacsine ulla confusione non casu ad eamens,sed quadam via et ratione perveniat,post hanc benevolenticecaptationem,Trebatiilaudem subjungit,cum ejus verecundiam in his commemoratexpetendis,quse sipostulanti amico Cicero prsstitisset etgloriae praemium ferret et gratiae, sed quod petentiTrebatio,ut ei Topica traderet minime concessit.Idnon proprii laboris fuga, sed Trebatii potius causafactum esse contendit,ut in eo quoque Trebatii velutituncrepulsisubiratus forsitananimus,nuncnonsit alienus. Intererat vero Trebatio ut vel per seipse illa legens exercitatior fieret, vel ei perfectiussi qua dubitaret rhetor doctior expediret.Utrumquevero a Trebatio se narrat audisse.Nam et expertumcum,ut per se ipselegeret,sedobscuritate rejectum,et illum rhetorem a quo Topicorumexplanationempetiisset,illa sese Aristolelica ignorare confessum.Qu« res, propter operis difficultatem, necesse estauditoremreddatatteutum.Ea quippenonnegligentesinspicimus,quffi non facilis esse intelligentiae suspicamur,inquo etiam Cicero minime se miratumesse commemorat, quod is philosophus a rhetorenesoiretur, qui multis etiam philosophis videreturomnia benignum captare Trebatii videantur assensum,quffidam tamen brevitas Topicorum roemoriarepetita,attentionisneces3e estanimadversionefungatur,ipsa namque memoriae repetitio breve monstratesse quod colligit.Quodque diligentiae sibi fuerintmandata Trebatii, et quod ad excitandam suimemoriam quasi pignus amico aliquod atque monimentumvoluisset exstare. Cui adjicitillud,etsi admonitionenon eges,ne offendat animum amici sedulitatesi quem commonendum credit, oblivionisvideatur arguere.IIaec omnia, ut dixi ,benevolentiaepartibus plena sunt. Sed de procemio satis dictumest.Nunc ad sequentia transeamus,nec si quis haeoapud Victorinum latius tractata repererit, nos neglectiintegritatisstringat invidia.Nam nec insingulis(ut ille facit) verbis haerere volumus, et ad ampliorahujus operis festinamus.Cum omnis ralio diligens disserendi duas habeatpartes, unum inveniendi,alteram judicandi,uiriusqueprinceps,ut mihi quidetn videtw ,Aristoteles fuit.Stoiciautem in altera elaboraverunl. Judicandi enim viamdiligenler perser.uti sunt, cam scientiam,quam dialeclicenappellant.Inveniendi vero artem quse Topicsedicilur, quae ad usum potior erat, ei ordine nalursecerte prior, tolam reliquerunt. Nos auiem, quoniamin utraque summa utilitas est, et utramque, si eritincognitus. Quorum etiam jure cuipat ignaviam, otium,persequicogitamus,ab ea quxpriorest ordiemur.quod ad Aristotelioae philosophis disoiplinam noninventorum utilitas,non orationis nitor illexerit. InGum philosophia maximis in rebus operam suamstudiumque consumat,cumque et in naturalibus inquoetlam majoris perspicacise oresoit attentio.quia D spectionem,speculaf ionemque adhibeat.et in morafacilead studium mentes,aliorum aegnities culpataconverterit,quocunque vero attentio fuerit,non poteritabesse docilitas. In his etiam laus quaedamTrebatii latenter inducitur. Magnum est enim philosophisin suo quasi munere cessantibus huncneproprio quidem studio praepeditum,alienae scientiaesecreta rimari.Jam vero sequentia multo etiam clariusbenevolentiam petunt,velut hoo quod elegantissimedictum est, veritum se esse ne, si modestepostulantis verecundiae pernegasset, ipsi quodammodojuris interpreti fleri videreturinjuria,et quodpraecedensTrebatiimeritumperceptibeneficiimemorlibus actionem,et sic formare gestiatmores ut veravit* ratio persuaserit,evenire necesse est,ut secundumid quod ratio tenendum,omitteDdumve,faciendumquid,autnonfaciendum esse decreverit,veljudiciumconstituatur, ascensus vel exercendae vitaBdirigatur intentio.Erit igiturnecessarium,vel in naturalispecuIatione,veI in raoralium actionum cogitatione,utcerta ratio, vel quod in rebus speculandumest,inveniat, vel quod in actum vivendi ducioporteat, ante perpendat. Haec autem ratio nisi viaquadam processerit.saepe in multos necesse estlabaturerrores.Quod ne passim fieret,atque ut certisi

nam1045 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. I. 1046regulis tractatus insisteret,visum est antiquaephilo- A quodque generum vel differentiarum inventione,veIsophiae duoibu3,ut ipsarura rat)ocinationum,quibu3aliquid inquirendum esset,naluram penitus antediscuterent,ut his purgatis atque compositis, vel inspeculatione veritatis, vel in exercendis virtutibusuteremur.HfBC est igitur disciplina,quasi disserendiquaedammagistra,quam logicenPeripatelici veteresappellaveruntjhanc Cicero definiens,disserendi diligentemrationemvocavit.Hffic vario modo a plerisquetractataest,varioqueeliamvocabulonuncupata.Dt enim dictnra est, a Peripateticis heec ratio dili-possitin plurapartiri,velutisoletgenusperpropriasdifferentias usquead ultimas speciesseparari,atqueea quae multa sunt, in unura generum ratione colligere.Hancigitur Plato ciialeclicam dicit; Aristotelesvero logicam vocat, quam (utdictum est) Cicero definivitdiligentem disserendirationem.Et hujus unoquidem modo trina partitio est : omnis naraque vislogicae disciplinfE aut definit aliquid, aut partitur,aut colligit. GoUigendi autem facultas triplici diversitatetractatur:autenim veris ac necessariis argumentationibusdisputatio decurrit,et disciplina veldemonstrationuncupatur; auttantum probabilibus,etdialectica dicitur; aut apertissime falsis,et sophispecierumcollectione, aut dividimus,aut etiam deflnimus.Jamvero si absit inventio, nequit esse collectio.Non erit igitur necessaria, nec verisimilis,nec sophistica argumentatio : hrec enim triainventionisuperveniunt,ut vel necessarium,vel probabile,vel cavillatorium sitargumentum.Necessitasenimvero,et probabilitas, et cavillatio forraae quaedamsunt.quffi dum inventionibus assistunt, necessariavel probabilia vel cavillatoria faoiunt argumenta.Eademquoqueratiopartitionesdelinitionesquecom-gens disserendilogice vocatur,continens in se inveniendijudicandique peritiara.Stoici vero hanc eam-cum difflnitiva,tum divisibilis appellari potest,cumplectitur. Indisoreta namque inventionis potestas,demrationemdisserendi pauloangustiustractavero, definiendis partiendisve rebus adhibetur. Quae hocnihil enim de inventione laborantes, in sola tantum modo ex inventionis materia et differentiarum suprajudicatione consislunt,deque ea praecepta multipliciterdantes,dialecticamnuncupaverunt.Platoeliam riae fiunt •, prior illa partitio,Iogice tribus par-Ppositarum formacompositarursusjudicationimate-dialecticam vocat lacultatem quae id quod unum est tibus segregata,ita partesexplicat,ut habeat inventioneramateriam singularum.ipsa vero judicationimateriam prajstat. Etenim cum definit aliquis, velrei proposita3 divisionem facit, invenit quidem divisionidefinitionique differentiiis aooommodatas,sedan recie vel difflniat, vel dividat, judioatione perpendit.Itaprioreslogioae partes secundfe divisionismembra conjungunt, ut materiam quidem sui habeantinventionem,judioationi vero Qant ipsas materia.Quodinreliqua etiam colligendi partecontingit,namet ea quse de probabilibus tractat,habet etinvcniendi suppositam materiam, quae verisimiliareperit argumenta,etdehujusmodiargument9 judicatioperpendit.Est enim judicium hoc ipsum interstica,id est,cavillatoria perhibetur. Logica igitur, ^ noscendi, quod non neoessaria inventio est, sedquae estperitia disserendi,vel de diffinitione, vel departitione, vel de coUectione, id esl,vel de veris acnecessarii3,vel de probabiIibus,id cst verisimilibus,vel de sophisticiSjid est, cavillatoriis argumentationibustractat, has enim collectionis partes esse prsdiximus.Atquehaec est una logicae partitio, in quadialeoticam Arisloteles vocat facultatem per probabiliacoIIigendi.Rursus ejuademlogicaealteradivisioest,per quam diducitur lota diligensraliodisserendiindua3partes,unaminveniendi,etalteramjudicandi.Id autem videtur etiam ipsa logioes defiriitio monstrare,namquialogica ratiodisserendi est,non potestab inventione esse separata. Cum enira nemo praeterinventionem disserere possit, disserendi ratio invenverisimilitudinemtenet. IUa quoque pars quaenecessariisargumentationibus aptalur,habetsubjectammateriam necessaris inventionis,ejusque estjudicium,ut oum necessaria sunt qua3 invenit, necessariaquoque esse perpendat.Neo nonoavillandipars utraque in se oontinet,quandoquidem etinvenirilalsa possunt,et falsa esse judioatione disoerni.Quo fit ut prior logices divisio secundum etiam oontinerevideatur: nam deflnitio,partitio atque oollectioinventionem continent et judioium,quia neque existerepraater inventionem,neque agnoici prster judioiumpossunt.Sed cum omnis inventio judicationisubjecta sit, cumque prioris divisionis partes sineutroque esse non possint, evenit ut prima partitiotionisestralio. Rursus quoniam logice diligensest D inventionera judioiumque conjungat.Seounda veroratio disserendi,ab eajudioium non potest abesse,ipsaenimdiligentiarationisindisserendopositajudiciumest. Neque enim potest quisquam diligenter disserere,nisiquale sit judicaverit id quod in disputalionemsumitur. Quod si ad disserendi ordinem diligentiarationis adhibetur,non est dubium quin hocjudioium ad inventionum varietatem sit acoommodatura.His igitur ita expeditis, videndum est, haedivisione3,quanam se cognationecontingant.Inventioquippe caeteris omnibus, veluti materiae loco,supponitur,hoc modo.Nisi enim inventiofuerit,nonpotest esse vel definitio,vel partitio,quoniam unumbaecdivisio,qua Cicero etiam partitur logicam, segregathujusmodi facultates,etinveniendimateriama judicationis parte seoernit.Judioium vero,in colligendiratione proprias partes habet, nam omnisargutrentatio,oranisquesyllogismuspropositionibu3struitur,omnemque compositum duo in se quaedamretinet, quae speculanda esse videantur .Et quidemcontinet unum quae illa sint,exquibus id qaodcompositumest intelligatur esse connexum, aliud veroquanam sit suarum partium conjunctione compositum: ut in pariete siquidem lapides ipsos quibusparies structus est inspicias,quasi materiam species:de

1047 AN. MANL. SBV. BOETII 1048si vero ordinem compositioneiDque juncturae consi-A. ne,quamtopicenappellaridiximus,ordiendumputal.deres,tanqiiam do formce ratione perpendas. Ita inargumentationibusquaspropositionibuscompagina-riatqueconjungisiipraretuliraus,geminaeritspecu-lationis el judicandi via. Una qnie propositionumipsarum naturam discernitao judicat utrum verfeacnecessariae sint,an verisimiles,an sophiisticis appli •centur,et liaec quasi materiae speculalio est. Alteracupata sit, posterius dicam. Illa vero pars quae inindicando posita est, quasdam discernendi regulassubministrat,ot vocatur analytioe ; et si de propositionumjunctura coDsideret,analyticB prior; sin verode ipsis inventionibus traotet, ea quidem pars ubide discernendis neoessariis argumentis dicitur,analyticeposterior nunoupatur; ea vero quas de falsisatque cnvillatoriis.id est de sophisticis,elenchi. Deverisimiliura vero argumentationum judicio nihil videturesse tractatura,idcirco quoniam plana est at -quc espedita ratio judicandi de medietate,cum quisextrema cognoverit.Si enim quis dijudicare npcessariafaoit fidem his quas videntur,sed quia ratio noa estvisus,ne argumentura quidem esse potest. Differentiamvero unamsumpsit,eamqugefaciatfidem,omneenim arguraentum facit fidem.Si igitur junxerimusgenusacdifferenliam,etidesseargumentumdicamus,quod rationem quae faciat fidem,nura tota argumentisciat,ideraque falsorum argumentorum possit r natura raonstrata sit ? Minime. Quid si ejus rei,habere juilioium,verisimilia,quce in medio collocata de qua nerao dubitat, aliqua ratione facere quissunt,disnernere non laborat. Expeditum igitur est, fidem velit, num idcirco illa, quod fidem faciat,ut arbitror,quid sit quod ait Cieero, rationem diligentemdisserendi duaa habere partes, inveniendiunam,alteram judicandi.IUud etiam diligentius expositnmest, quae sit ratio quam Stoioi dialecticenvocant.Eaest enim quffi judicandi peritiam tenet, etquameodemnominePlatopartiendiperdifferentias,atque ad genus revocandi facultatem vocat.Quamqueeoderanoraine Aristoteles,non tolam disserendiartem,ut Stoici,sed eam tantum nuncupetqu» depropositaquBestioneverisimilibuscolligatargumentis,atqueideo perfectius Aristotelesdelogicatractavit,quoniamde duobus,ultra quse nihil est, tertiumdisseruit, de inveniendo scilicet et judicando, cumStoic!,inventione neglecta, judicationis tantum instrumentatradiderint.Atque ideo jure eos increpatTullius, quoniam id maxime rplinquere quod ptnaturaprius et usu potius erat : natura quidem, quiafleri non potest ut de inventione judicetur, nisi ipsainventio prius exsliterit. Ad usum vero,quia longeutilius est nuda, et prster artem prolata naluraliinvontione susceptum sffipe negotium tueri, quaminvonientealiomutumipsuminermeraqueettacitumversare judicium.Dat vero Tullius de utroque sententiam,etaitsummarapariter utilitatem inotroi[ueconsistere, et se de ulraque, si otium fuerit, volledisserere.Ab ea autem quae prior est,id estinventio-Ut igitur earum rerum quee absconditx sunl demonslraloet nolalo loco [acilis invenlio est, sic cumpervestigare argumenlumaliquodvolumus, locos nossedebemus. Sic enim appellattf' sunt ab Aristolele hxquasi sedes, e guibus aryumenta promuntur. Itaquelicet definirelocwnesse argumenli sedem,argumentumautem ralionem ,quse rei dubisefaciat fidem.vero judicii pars est quae iriter se propositionura Post divisionem logicae disciplinse,quam diligentemjuncturas compositionesque perpendit ; haec quasidisserendi rationem esse defmivit, de topice,forraam judicat argumentorum.Qu» cura ita sint,hoc modo fit in continuum ducta partitio, ut ratiodiligens disserendi,unamhabeatinveniendi partera,alteram vero judicandi.Tiim de ipsainvenlione,tumde inventionis collocatione,qu8e forma estarguraentationis.quae inveniendi ars esse praedictaest, expedire contendit.Acprimum quid sintloci, termino definitionisincludit, ejusque artis qus topice dicitur exempliquadam claritate designat intenlionem.Est enimtopioes intentio,argumentorum facilis inventio.NonAtque ea qiiidera pars qum de inventione p igitur invenire docet topioe quod e&t naturalia inge-docet,quKdara inventionibusinstrumenta suppeditat,etniijsed facilius invenire : omnis quippe ars iraitaturvocalur topice : cur aulem hoc nominenun-naturam,atqueabhacmateriasuscepta,rationesipBaviamqueconformat, utcumfaciliusid quodarsqusqueproraittit, tum elcgantius fiat, velut parietemstruerenaturalis ingenii est,sed arte fit melius. ArgumentumautemratioestqucBreidubiaefaciatfidem.MultaenimsuntqucBfaciuntfidem,sedquiarationesnonsunt,neargumentaquide[iiessepossunt,utvisusvocabitur argumentum ?Nullo modo : argumentumnaraque est quod rem arguit, id est probat, nihilvero probari, nisi dubium, potest. Nisi ergo sit resambigua, et ad eara ratio fidem faciens afferatur,argumentum esse non poterit. Addita igitur aliadifferentia quae est rei dubiffi,facta est integra definilioargumenti, ex genere et duabus differentiisconstans, genere quidem, ratione: una verodifferentia,quod faoiat fidem ; alteravero, quod rei dubia?est, ut sit tota definitio, id esse argumentumquod sit ratio,rei dubiae faciens fidem. Quae cum itasint, necesse est ut ubi dubilatur aliquid, ibi sitquajstio. Quod si argumentum pr»ter rem dubiam" esse non poterit, nullo modo esse praeter queestio•nem potest.Qusstio vero esl dubitabilis propositio.Propositio vero est ratio verum falsumve designans.Omnis igitur propositio sive constanter atquepronuntiativep^oforatur.ut si quis dicat : Omnis homoanimal esl ; sive ad interrogationem dirigatur,ut siquis interroget : Putasne omnis homo animal est?retiuet proprium nomen,et propositio nuncupatur.At si eadem.velut dubitabilis proferatur,fit quajstio,ut si quisquseratanomnishomoanimalsit.Quotautcmraodisquaesliodividatur,nunc explii;andi locusnon videtur accoramodus.sed in iis libris dicemusquos de topicis differentiis formare molimur. Ad

10i9 IN TOPICA CICBRONIS COMMENTARIA. LIB. I. 1050quaestionem igitur, id est ad dubilabilem'propositionem,omnis intentio dirigitur argumenti, non plices orationis partes,quae continentpropositionem,A omnis homo animal est, Terminos vero voco sim-vero ul totam comprobetquffistionem,sedutparlem ut animal et homo. Hi vero sunt praedicatus atqueejus ratione conflrmel; neque enim tota quaestiodefenditur^sed una ejus quseiibet pars argumentationeflrmatur: nemo enim defendit ccelum rolundumesseet non esse; si enim ita quis defenderet,totam qua3stionem videretur probare. Sed cum itaconsideratur, utrum rotundum sit coelum, an nonsit,in una tantum consistit quajstionis partedefensio,sive quae aftirmat, sive qurp negat.Omnis enimquffistio contradictionibus constat. Nam sl qua resab altero affirmetur, negetur abaltero, totum hoccontradictio nuncupatur, ut si quisdicat : Cojlumrotundum est,alter neget dicens/Ccelum rotundumnon est. Coelum rotundum esse, et non esse, contradictioprohibetur. Dubitibilis vero propositio,quam quaestionem esse prtediximus,etaffirmationemin se continet et negationem, hoc enim ipso quodubitabilis est, contradictionem videtur includere.Cum enim dubitatquisutrumquecoelumrotundumsit, sivc adjungat, an non sil, sive reticeat, ipsadubitatio partem seoum alteram trahit. Si enimunam partem propositio tueatur,dubitabilisnonest,atque idcirconecquaestio.Cum igituromnisquffistioduas habeat partes.afflrmalionis unam.alteram negalionis,necesseeBtut aitsemperex alterutra partedefensio, ut unus quidem affirmationis partem,negationis alter defendat,et hicquidem ad astruendamafflrmationem, iiie vero ad destruendam,qua;potuerit argumenta perquirat. Nihil vero interestutrum quis afflrmationem ponat,an destruat negationem,aut negationem defendat, an oppugnet afflrmationem.Age enim, sit quastio.utrum coelumnolundum sit. Si quis eam sibi qusestionis partemassumpserit,quam essedefendit,ad eam constiluendaracuncta necesse est sibi comparet argumenta,atqueinhoc affirmationem quidem ponit, sed destruitncgationem. Si quis vero neget id, ac dicatnon esse coelum rotundum, suscipit sibi p^jrtemalteram quEestionis quse fuerat reliqua, id est negationem,ineaque consistit,et ad hancapprobandam,perquisitisnititurargumentis;itaquequinegationemponit, labefactat affirmationem. Qu£B cum ita sint,demonstratum arbitror,non tolam quaestionem,9edejus aliquam partem ad defensionem venire. Sedquod quisque defendet, ad hoc quoque argumentaperquirit.Ad partemigitur quaestionis astruendamdestruendamve argumonta sumuntur, atque hajcquidem si quis minus intelligit,ne a nobis obscuredicta esse causetur.Si enim quae in dialectica,vel anobis dicta Latina oratione, vel a Grfficis scriptasunt. ignorabit, mirum est si quam partem eorumquae diciraus a^^vortere valeat, ne dum stupeamusquod non omnia comprehendat.Sed quoniam dubitabilerapropositionem quaestionem esse praidiximus,evenitutquasparteshabeat propositio,easdemetiam quaestio retinere videatur.Omnis autem simplexpropositio duas habet partes in terminis conslitulas.Simplex vero 'proposilio est hujusmodi,subjectus.Praedicatus estin propositione major terminuscollocatus; subjeclus vero rainor.Major veroterminus de subjecto dicitur, minor autem de majorenullo modo prsdicatur, ut animal quoniammajus est quam homo,de horoine prffidicatur: diciturenira, omnis homo animal est Homo vero deanimali non dicitur, nemo enim vere dicit, omneanimal homo est. Hac igitur ratione internoscerepossumus qui terminus in propositione major, quivero sit minor.Omnisautem quaestio,utdiclum est,quoniam dubitabiles partes habet, et ad easdemcomprobandas argumenta sumuntur,necesse estutg quidquidinquaestionibu8Comprobatur,idargumentorumrationeflrmetur. Argumentum vero nisi sitoratione prolatum, et propositionum conte.xionedispositum, fldem facere dubitationi non poterit.Ergo illa per propositiones prolatio ac dispositioargumenti, argumentatio nuncupatur,quaB diciturenthymema vel syllogismus, cujus definitionem inTopicis differentiis apertius explanabimus. Omnisverosyllogismus velenthymemaproposilionibusconstat;omneigiturargumentumsyllogismovelenthymemateprofertur.Enthymemavero est imperfectussyllogismus,cuji!saliqua5parte?,vel propterbrevitatem,velpropternotitiaai,praeter(iiiss8esunt.Itaquehfeoquoqueargucncntatioasyllogisraigenerenonrecedit.Quoniam igitur syllogismus omnis propositionibusconstat,propositiooesveroterminis,terminiqueinter^ se d!fforunt,eoquodunusmajorest,alterminor,flerlnon potestutexpropositionibusconclusionascatur,nisi per terminos progressae propositiones extremosterminos alicujus tertii medietate conjunxerint: idfacillimo demonstratur exemplo. Sit enim quaestioutrum homo substantia sit an rainime. Sumo mihiquaestionis partem alterara comprobandam, ea est,hominem esse substantiam; in hacigitur duo sunttermini,subslantia atque homo,quorum major substanlia,minor homo, quod ex eo quoque poteritostendi,quoniam posterius substantia inprolationaprofertur, vel ut in hoc ipso quod dicimus homosubstantia est, prius hominem, posterius substantiamnominamus. Ut igitur substantiam atque hominemjungam,necesse est medium terminum re-D periri,qui utrosquecopulet terminos.hic sit animisl,flatque una propositio, omnis homo animal est ;hac igitur propositione animal prcedicalur, homosubjicitur. Rursus adjungo, omne autem animalsubstantia est; in hac rursus animal supponitur,substantiapra3dicatur.Itaqueconcludo,omnisigiturhomo substantia est; acperhochomo quidem sempersubjectus est.Animal vero ad hominemquidemprcedicatum est, ad substantiam vero subjectum,Substantia vero ipsa semper prsdicata persistit,unde fit ut rainor quidem hit homo, major vero hominesubstantia, medius autem terminus animal.Quoniam igitur exlremitermini mediiinterpositionecopulanlur,eoquemodo queestionisinterBemembrain

1051 AN. MANL. 8HV. BOBTII 1052conveniunt.adhibitaque probationesolviturdubita- A est quamconsulatus;omne veroquod estdiuturniustio, nihil est aliud argumentura quam medietatis bonum, melius est eo quod parvi est temporis :inventio, hso enim vel conjuogere, si affirmatio regnum igitur melius est consulatu.Hic igiturmaximadefendatur, vel disjungere, si negatio vindicetur,propositio atqueuniversalis et per se cognita,poterit exlremos. Qua3 cum ita sint, duarum propositionumet tertiaeconclusioni3,ma.jor quidem pro-neque indigens probatione, argumentationi insertaest. Ea vero est, omniaquae diuturniora sunt bona,positio diciturea quaemajorem terminum continet,id est in qua majorquidem praedicatur^medius verosupponitur, ut omne animal substantia est; minorvero propositio estquae medium quidem terminumpraedicat, subjicit autem minorem, ut omnis homoanimal est. Sed quoniam a majoribus necesse estminoradescendere,ejusconclusionis,quaeexduabusmeliora esse his quae sunt temporis brevitate constricta.At si velimus ostendere non esse invidumqui sapiens sit, dicamus: Invidus est qui moeretaliena felicitate; non autem sapiens est quem felicitasaliena contristat : non est igitur invidus sapiens.Hic maxima propositio argumentationi nonvidetur inclusa, sed extrinsecus posita, syllogismotamen vires ministrat.Haec vero est, quorum di-propositionibus nascitur,illa quasi effeotrix et proversaesunt deflnitiones, diversas esse substantiaspria propositio videtur esse, quae prima est ; haec°^

1053 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. I. 1054tuit qui maximas propositiones quas superiusdiximus,idest per se notas atque universales, continentatqueincIudunt.Hs vero suiit maximarum differentisepropositionum.De universalium igiturenuntiationumper seque notarum differentiis disserit,ut fitinteger locus argumonti sedes.Nam si argumentumomne perpropositiones adconclusionem usque perducitur,omnesvero reliqus proposiliones in primamaximaquepropositionecontineDtur,ipsaqueprimaac maxima propositio,tum pars est argumentationis,id est syllogismi, tum extraposita argumentationiviresministrat,ututroque modo quoniam perflcitargumentum, pars argumentationis quaedamesse videatur,non est dubium quin hse differenlia!, differentiffi quas locos esse prEediximus, abhis dicunturquaepropositiones]maximascontinent,esdemomnesterminis qui prius in propositione sunt,po-etiam contineanl argumentationes, ut maximarum n steriusinqua2stioneconsiderantur,pra3dicatoscilicetpropositionum difTerentise jure loci argumentorum atque subjecto. Ex his etiam qu» superius dictaet quasi qusdam ultimae sedes esse videantur. Namex tiis quatuor significationibus appellationum duarum,argumentationisscilic6tatqueargumenti,unamsunt quid distent Topica Ciceronis atque Aristotelisapparuit. Aristoteles namque de maximis propositionibusdisserit,has enimlocosargumentorum essequamlibet esse necesse est. Aut enim elocutio et posuit,ut nos quoque supra retulimus.Tullius verocontexlio ipsa propositionem cum maximispropositionibus,veIextra syllogismura positis.vel in eodemlocos non maximas propositiones,sed earum continentesdiffereiitias vocat,ac de his docere contendit.inclusis, argumentatio vocatur. Argumentum veromenset sententiasyIlogismi,aut elocutio ratiocinationiscum maximis propositionibus et sententiaHyllogisrai argumentura esse dicetur, ut idem sitargumentum (|uod argumentatio.Aut argumentatioquidem vocabitur tota contextio syllogismi cum sententia,sedargumentum maxime propositio,aut integerratiocinationis ordoprostermasimas proposi-_tior.es argumentatio,sententiavero argumentationisargumentum. Reliqua vero maxima propositio,locus.Sed cum heec ita sint, sive quis ipsarum propositionumcontextionera,etusque ad conclusionemcontinuum duclum cum maxima proposilione, velextra posita.vel propositionibus ratiocinationis inclusa,argumentalionem vocare velit, argumentumvero sententiam mentemque ratiocinationis,nihilominuslocosintelligimusmaximarumpropositionumdifferentia3;sivequisratiocinationistotiusviirjatquesententiam totam cum maxima propositione, velintra.vel extra posita, argumentum vocet, non estdubium quin totius ratiocinationis locus ille sitquiest maxima propositionis diff6rentia,continetenimmaximam propositionem,in qua propositiones ckterfBcontinentur : sive argumentationem quidemtolam ratiocinationis contextionem vocari placeat,argumenlum vero maximam propositionem, recterursus locus putabiturmaxime propositionis differentia,quas arguraentum claudit et continet. Quodsiargumentum quidem sensus ipsetotius ratiocinationisintelligatur,argumentatiovero integraratiocinationisprolatio,extravero et ab utrisque diversumvalens,velut locus quidam maxima propositioconsideretur, sic quoque maximarum differentiaepropositionum loci esse videbuntur.Nam cum differentiaipsamaximampropositionem contineat,ejusquesit locus,maximavero propositio argumentationiA vel argumento vires ministret,nonest dubiumquinea toti argumento locus esse videatur, quod totumintra maximee propositionis ambitum claudit. Demonstratumigitur est quae sint argumentorum sedes,idest,ubi argumenta clauduntur (haj sunt autemmaximarum propositionum differentiaaj, quaevocantur loci,quid etiam argumentum,quoniam estreidubiae faciens fidem, quae sit vero res dubia, idest pars altera quffistionis, quid sit quaestio, id estdubitabilis propoiitio, quid sit simplex propositio,id est enuntiatio,qua3praedicato ao subjecto terminocoutineatur,verum falsumve designans,quce omniameminisseoporlet.MaximarumenimpropositionumSed ex his locis in quibiis argumenla incliisa sunt,alii in eo ipsode quo agitur hserent,alii sumunlur ex-Irinsecus, in ipso, ium ex tolo, iuni ex partibus ejus,ium ex nota,lum ex his 7-ebus quse quodammodo affS'ctPe sunt ad id de quo quxrilur.Extrinsecus autem eadicunlur qu3e absunt longeque di^juncta sunt.Post diffinitionem loci atque argumenti facitplenissimamdivisionemlocorura.Aoprimum quoniamomnis divisio cuncta debet amplecti, neque superfluumquidquaminterponere, nec omittere quid sitnecessarium,id M. Tullius proposita divisionepatefacitdioens : Ex his locis in quibus argumenta inclusasunt, alios in eo ipso do quoagitur hffirere,alios extrinsecus assumi.Nihil cnim huic divisioniposse videturaddi vel minui,quandoquidembreviterouncta complectitur. Argumentorumenim lociquicunquesumuntur, auiin ipso de quo agiturhsrent,autminime. Id autem minime extrinsecus positosesse designat,quod si inter id quod dicimus in ipsode quo agitur haerere argumentorum locos, et nonhffirere nihil est medium.Inter afflrmationemenimatque negationem nulla est medietas. Cumque inipso de quo agitur non inhaerere locum argumenti,D id sit extrinsecus assumi,dubium non est quin nihilintersit medium inter ea argumenla quorum in hooipsohasrentloci de quo igitur, et ea quorura extrinsecusassumuntur, extrinsecus autem ea dicunturquae absunt longeque disjunctasunt.Sed quid ipsumsit de quo agitur facilior explanatio est, si eorumquae prius dicta sunt meminerimus. Nam cum dequaestione loqueremur,eamdem diximus esse quastionemquis esset dubitabilis propositio. Sed quoniampropositio subjecto praedicatoque constaret,quaestionem quoque diximus subjectapraedicatoqueconjungi.Praedicatum igitur vel subjectura est hocipsura de quo agitur. Nam cum de allerutra quae-

1055 AN. MANL. SEV. BOETII 1056stionis parte dubitetur,in hac ambiguitatequsriturutrum praedioatus terminus inesse subjecto videatur,anminime.Nam cum omnis qusstioin afflrmationemnegationemque dividatur,sipr£edicatus siibjectoinest, fit ex eo vera affirmatio ;ai non inest,fit vera negatio. Ssd in quaestionibus disceptandis,alter affirmationem,alter negationera tuetur,idest,alter prasdicatum inesse subjecto, alter non inessedefendit. Quod vero ex allerutraparte defenditur,hoc est ipaum de quo agitur.Ipsum igitur est praedicatusterminus vel subjectus, de quibus agitur.Atque ut id exemplo clarius fiat, sit qusastio, anVerres furtum fecerit. Hic Verres subjectura est,furtum facere prasdicatum ;quod si furtum Verriconjungitur,idqueargumentationibuscomprobatur,qusestionis affirmatio demonstrata est.Si Curtum aVerre sejungiiur, quiEstionis rursus negatio comprobatur.Ipsum itaque de quo agitur nihil est,nisiuterlibet eorum terminus qui in quoestione proponitur,sive prsedicatu8,sive etiara subjectus. Qui quidemtermini perse argumenta essenon possunt,nequevero per se argumenta praestare. Si enim ipsisimplices ut sunt argumenta esse possunt,vel argumentorumpreestare maleriain,nullam in quaestionerelinquerentdubitationena ;sed quoniamdeipsis adhuoin quaestione dubitatur an eorum possit esserata conjunctio,ipsi quidem neque perse argumentaesse,neque per se argumenta prasstare poterunt, eavero quae in ipsis insunt, vel extrinsecus positasunt, argumentorum copiam subminisLrant. Namquod Viclorinus quasrit, et explicat iatius, ne commemoralionequidem mihi dignum videtur.Quaeritenim qusestio ipsade quo agitur an habeat locum,quod minime oportuit,ut diotum est.Locus de quonunc agimus non cujuslibet rei locus est,sed argumenti,argumentum vero rei dubi» faciens fldem,res vero dubia pars qu*stionis. Quod si argumentumquaestio vel pars quaestionis esse non potest, locusvero de quo agimus argumenti est locus, nonA. ipsum de quo agilur nihil est aliud nisi quilibet inqufestione terminus collocatus. Hi argumenta essenon possunt,neque ah his trahi aliquod argumentum.Quo flt ut termini ipsi qui in quaestione suntpositi,nec argumenta, nec loci sint,sed tantum res.Rursus ea quae in his haerent de quibus agitur,ipsaquidem res esse manifestum est.sed claudunt in seargumentorum copiam,ut cumex his sumi aliquodoporteal argumentum,Iocorum vice fungantur.Itaquesi quis per se ea speculetur, res sunt ; si quisab his aliquod argumentum quaBrat educere, locifiunt. Et haec communiter quidem deprincipalibusao maximis locis dicta sint. Hi vero sunt qui inipsis de quibus agitur haerent, vel qui assumunturextrinsecus.Ut igitur faciatplenamlocorum divisionnem,quossimpliciter ac maximos posuit locos,eosdemvelut in quKsdam species resecat, dicens : Inipso tum ex toto,tum ex partibus ejus^tura ex nota,tum ex hisrebusquae quodammodo affecta sunt adid de quo qusrimus.Et locorumquin in ipso suntdequae agitur conslituti quatuor partium facta divisioest.Hi quippequi inipso de quo agitur haerent, veles toto eo de quo agitur termino, vel ex partiumejusenumeraiione, vel exnota,vei exaffectia intelligunturexistere.Id ita esse brevi ratione firmabitur.Necesseest enira quemlibet eorumterminorumqui in quiestione sunt collocati, et definitionea babereproprias, et partes, et nomina, et ad res aliasquadam relatione conjungi ac referri. Ergo locuaqui dioitur ex toto,is est, quoties arguraentum exalioujus diffinitione terminiquiestin quaestionetra-^ ctatur,sive subjeoti,sive praedioati. Ex partiumenumeratione,quotiesab ejus termini partibus, qui inquasstionepositus est.duoiturargumenlum. Anota,quoties abejusdem termini vocabulo nasciturargumentum.Ab affectis vero, quoties ab his quae adpropositum lerminum relatione aliqua reducunturargumentatio proflciscitur. Quorum similitudinesomnium posterius explicabo,quando ea qus superhis rebus declarandis Cicero posuit exempla tractavero.Nuncillud est considerandum, ait enim Tulliusex his locis,in quibua argumenta inclusasunt,alios in eo ipso de quo agitur hsrere, alios extrinsecuaasaumi,quoditadictum videtur^tanquamdiveraisintlooiquiin his de quibusagiturhaerent, etipsumest dubium quinlocus qusestionis esse non possit.Amplius.omnis quaestiodubitabilisest.argumentumvero omne quaestionis purgat ambiguum. Non estigitur idem argumentum quod quae3tio,sed loci, argumenlorumsunt loci,non sunt igitur queestionis.Hooigiturpraemisso intelligamusipsum dequoagiturquemlibetterminum in quaestione propositum, illud de quo agitur.Nihil enim in se ipso haerere posiveproedicatum, sive subjectum, qui cum per se D test, ac perhoc quod in aliquo haeret ab eo in quores sint,ipsi quidemargumentumesse non possunt,habere autem in se quaedam pos3unt,in quibusargumentahsrel diversumest.Quodsi loci sunt aliquiqui inhishaereant dequibusagitur,nonestdubiura quinhilocisint collocata, et quae sedes argumento-ab his de quibusagitur sint diversi.Rursuscumdi-rum esse intelligantur. Quae quidem cum terminishis de quibus agitur inhaerere videantur, nondumlamen sunt argumenta, sed quasi jam argumentaoomplectentes loci,etjVelut naturali sede condenles.cit in ipso, tum ex tolo,tum ex partibus ejus, tanquamnon de diversis loquatur,ita ait,in ipso locosesse tum ex toto,tum ex partibus,tum ex nota,quasivero aliud sitipsum quam totum, aut aliud ipsumIdem de his loois qui extrinsecus assumuntur dicendumquam omnes undique ejus partes. Unaqusque eniniest, ipsi namque positi sunt exterius et res idem est quodtotum. Idem namque est Romaquodammodo a propositionum terminis ablegati,et quod tota civitas. Rursus idem est unaqua^que resres quaedam sunt, sed intra se argumentorum copiamquod ejus singulae parles in unum reducta ; velutclaudunt ; atque,ut brevi sententia colligam, idem est homo quod caput, thorax, venter, aope-

1057 IN TOPICA CICERONIS COMMKNTARIA. LIB. I. 1058dea, CMteraeque in unum partes conjunctae atque A. oelationesunt constituta, afque ideo hac extrinsecopulatae.Quoraodoigitur tanquam de diversis primumlocutusest, cum locos hsererein his terminis enim aliquam quodammodo cognalionem ad id adcus solum. IUa vero affecta sunt nuneupata, habetdequibus agitur dixit, post autem velul de eisdem quod reducitur,id quod refertur adaliquid.Sed omnesfere hos locos quos nunc simplices atque indivi-loquitur, cum in ipso locos, tum ex toto, tum expartibus esse proponat ? Nihil enim differt dicere in sos ponit,posteriore tractatu dividit, ut nunc quoqueipao, tum ex toto, tum ex partibus quam si ita dixissetjinipso,tumex ipso. Nam si idem est ipsum toto fleri proponit, alios ex partibus, alios ex nota,eos locos quiin ipso sunt, distribuit, oum alios exquod totumac parteSjidemestdicereia ipso haererelocum.ex toto, aut ex partibus, quod in ipso hfererelocum.quiestox ipso.quod ne intelligi quidemquodpctest, quemadmodum in ipso heerere possit,ipsum est,cumnihil sibi haereat,utsuperius expedivi.Sed,quemadmodum paulo ante exposui, unaquaequeresoumet diffinitionemhabeatet partes, sipernoscamnsquaesitdifflnitionis viselquaepartium,cunctus ambiguitatisnodusabsolvitur.Estenim diffiniliocoaclee in se atque complicatae rei explicatio,velut cum dicimushominem esse animal rationale,mortale.Nam id quod breviter nomen,atque angustedesignabat, id explicavit ac prolulit, et per subatanlialesquodammodo partes definitio patefecit.Alium igitur necesse est esse intelleclum rei, quaecomplicata est, in eo quod sibimet coacta atque inunumredactaest,aliumejusdemreiexplicats atquedis8ert«,in eo quod expedita atque diffusa est : namet si idem rei ditfinitio quod nomen sigDiGcat, illudtamen ipsum quod nomeo anguste confusequedesignat,apertiusdiffinitio disserit ac patefacit. Recteigitur aliud quiddam estip3um,aliud ejusdiffinitio,etiam si unumidemque eat utrisque subjectum. Utalios exafTectis, affectaque ipsa suis partibus secat.Extrinsecus vero locum in testimonio positumesseconflrmat,testimonii vero vim in auctoritate constituit,auctoritatem vero deducit in propriaspartes,sed hoc posteriore tractatu liquebit. Nunc vero eossimplioes atque indivisos locos proponit, et velutisimpIicibussubditexempIa.Restatautemnuncunumquod videtur esse quaerendum, an hi loci qui in locosalios dividuntur,eorum quos intra se continentlocorum loci esse possint,ut eorum qui sunt ex toto,ex partibus,ex nota,ex an'ectls,is unus quidam quasilocus sit,qui estin ipso.Nihil quidem prorsus officeretlocorumlocos putare, fleri enim potest ut locusampliorintrasemetangustiores contineatlocos,velut in provinciacivilates,sed nunc h*c similitudononconvenit. Locusenim est ex quo ducitur id inquo argumentum est positum.Quod si loci locus essepossct,et is qui est in ipso de quo agitur, eos quisunt ex toto, vel ex partibus, vel ex nota, vel exafreotis,velut quidam locus inciuderet, non essent,ex toto, ex partibus, ex nota, vel ex affectis loci,sed argumenta quoniam in co haererent loco, qui ineo ipso de quo agilur termino esse prsedictus est ;eninidictumest,ipsumsingulumest,difflnitioipsius C nonigitur locus essepoteritloci, sedvelut genera insinguli perpartes distributioatque enumeratio.Partesspecies.Ita nunc sit divisio locorum,nec hoc superiusautem nunc substantiales dico.non quse magni-tudiaemjungunt,sed quai proprietatem rationemqueBubstantiae. Sed quod in definitione dictum est secundumeas partes quae substantiam jungunt, id inpartibusintelligendum estquaemagnitudinemcoDUlant,velutdomus quae fundamento,parietibus tectoqueconjungitur.Namdictis videatur esse oontrarium, cum et maxitudiaemjungunt,sedmas propositioneSjOt earum differentias continenteacommuni nomine appellavimuslocos.Nam raaximaepropositiones,licet eo ipsoquo maximaesint incliidantcaeteras et vocentur loci,tamen quia sunt notissimaepossunt rebus dubiis esse arguraenta.Jurecumeanihilsitaliudnisiquodpartibus copulatur,ipsa tamen una quaadam est,atqueconjuncta,partitio veroejus per quaedam membradlstributioest,atqueideo licet unum sit, quodipsum est totum, et quot sunt partes undique con-igitur earum differentiae loci nominantur,quod inlocorumspeciebus, aliter sese habet, quae prorsusargumenta esse non possunt: nam in ipso locus velutin species quasdam dividiturin eos qui sunt extoto, ex partibus,ex nota; ex affectis. Unusquisquofluentes.non tameneumdem necesse est habere intellectum,curaipsum integrum consideratur,ut cumenim horum locorum primi loci integrum videturferre vocabulum,nam uthominem animal dicimus,in partes ipsas quibus junctum estdistribuitur. Ex n itemque equum atque bovem animalia nuncupanotaverolocus apertissime abeo termino diversus mus,sic is locus qui ex toto estin ipso esse dicitur,e3t,qui in quaestione constitutus est. Quis enim di-itemque qui ex partibus ac noti,atqueex affectis inipsosunt.Sed ex his locis argumenta quidem ducicat id esse cujuslibet rei vocabulum quod ipsa resest.quam designat? Ea vero quae ad id dequoagituraffecta sunt, et si extra posita videntur, terminumtamen in quaestione propositum velute regione respiciunt,quaein roultas secari necesse est partes.Omnis enim res, id quod est, unum est, multa verosibimet retinet adjuncta, quas hoc ab his quae omninoextrinsecus sunt differre intelliguntur, quodea quK affeeta sunt, in relatione sunt posita, utpost et ipsarum propositio, et exemplorum ratiomonstrabit.Ea vero quae aunt extrinsecus, in nullapossibile estjipsa vero argumenta utsint, fierinequit.Sed ad id totum de quo disseritur, cum definitioadhibetur, quasi involulum evolvii id de quo quseritur.Ejus argumenti lalis est formula : Jus eivile eslasguitas constituta liis aut ejusdem civitatis sunt adres suas obtinendas. Ejus autem asquitatisutilis cognitioest.Utilis ergo est juris civilis scientia.Post locorum bifariam divisionem,in ipso scilicet

'•1059 AN. MANL. 8EV. BOETII 1060de quo agitur,et extrinsecus positoruin,partitus esteum looum qui est ia ipso iu quatuor membra, idest a toto, a partium enumeratione, a nota, abaffectis.Nuno igitur aateaquam dividat eum locunjquem ab affectis esse proposuit,superiorum triumquos inprimointerimtractatu minimedivisurusest,sed individuos relicturus,exempla supponit.Hi verosunt a toto a partibus, a nota ; ac de eo quidemloco quiestatotoitadisseruitac disputavit.Tuminquit,dicimus a toto locum argumenti quando totumillud quod in quEestione positum est difflnitionecomplectimur, quse difflnitio reidubiasde qua agiturfacit fldem.Sed difftnitio]omnis,ut superius quoquedictum est.id quod nomineinvolute designaturab unaquaque re propria substantiam non recedit,nedifflnitio quidemrecedit, est ergo diffinitio in ipsotermino de quo agitur,qua3 definitio totura terminumnecesseestcomprehendat, nequeenim partem substantiae,sedtotius termini substantiam monstrat.Sedquoniam ex ea diffinitione fides fit rei dubicE, trahiturexdiffinitioneargumenlum,quaBditflnitio inipsotermino est dc quo agitur, etejus terminitotum est.Ilaque argumentum quod a difflnitione ducitur, abeo ducitur locoquiin ipsotermino est, qui in quaestioneest collocatus.Sed quoniam multi loci sunt intalis est formula.Jus civileest sequitas constituta hisqui ejusdem civitatis sunt ad res suas obtinendas,ejus autem eequitatisutilisestcognitio,utilisestergojuris civilisscientia.Est enim quaestio, an juris civilisscientia sit utilis,hio igitur jus civile supponitur,utilis scientia prasdicatur. Quajritur ergo an idquod prajdioatur, vere possit adhffireresubjecto. Ipsumigitur j us civile non potero ad argumentum vocare,de eo enim quaestio constituta est ; respicioigitur quid ei sit insitum,video quoniam omnis difflnitioab eo non sejungitur,cujus est ditfinitio, ne ajure civili quidem propriam diffinitionem posse ab-rius sequitatis.Concludo itaque, Jurisigitur civilissoientiautilis est ; hoc igiturargumentumest ex eoloco qui est in ipso,hoc estin jure civili, qui terminusin queestione est constitutus, hic vocatur adiffinitione, qus difflnitio quaestionum totum est,argumentum est a toto. Omnis autem locus a totoin ipso est. Nec nos uUa dubitatio perturbet, quodA jus civile et rursus soientia utilis quaedam sunt orationesquasinterterminoscollocamus.Non enimomnisterminus simplici orationis parte profertur,sedaliquoties orationes inlegrae in terminis constituuntnr.Inhac igitur argumentatione maxima ac per senota propositio est eaper quara intelligimus omniaquffidiffinitioni alicujus conjunguntur,ipsa quoqueillis quorum definitio est, necessitate copulari. Sequiturenim cum diffinitio juris civilisutili scientispossit adjungi, juri quoque civili utilem scientiamposse copulari ; est igitur hoc argumentum tractumab eo loco qui est in ipso. Omnis enim difflnitio ineo termino est quem diffinit, eodem autera loco qu;In ipso est, et a toto. Omnis enim diffinitio totumevolvil et explicat, atqueideo non terminus qui in monstrat atque aperit. Maxima propositio haec. Quidifflnitioneponitur, sed qus in ipso sunt, possunt T» busaiiquorum diffinitiojungitur, eisdem necessarioargumentis prajstare raateriain.Sunt autem in unoquoqueproprisjdifflnitiones.Oiffinitio enim est oratiosubstantiam uniuscujusque signiflcans; quod siea quae difflniuntur aptantur.Tum partium enumeratio, quas tractalur hoc modoSi neqiie censu, neque vindicta, neque testamento, liberfactus est, non est liber : nec uUa est earum rerum :non est igitur liber.Sit quaestio utrum aliquis quem servum esse consliterit,sit liber. Quoniam faciendi liberi Ires suntpartes. Una quidem ut censu liber flat,censebanturenim anliquitussolicives Romani. Si quis ergo coasentientevel jubente~domino, nomen detulisset incensum, civis Romanus fiebat etservitutis vinculosolvebatur,atque hoc erat censu fieri liberum, jierconsensumdomininomenincensumdeferre etefflcicivemRomanum.Eratetiam parsaltera adipiscendaeipso.hic totusatoto est. Difflnitio enim totum terminumcomprehendit,atqueidquodinvolutenomine^ virgula quajdam quam lictormanumittendiservica-libertalis,qu8e vindicta vocabatur: vindictavero estsignificabitur, evolvit alque aperit, ejus argumecti piti imponens,eumdem servum inlibertatem vindicabat,dicens quaedam verba solemnia, utque ideoilla virgula vindicta vocabatur. Illa etiam pars faciendiliberiest,si quis suprema voluntate intestamentiserie servum suum libernm scripserit. Quaequoniam partes sunt liberi faciendi,siquis aliquem,quem servum fuisse constiterit,monstrare velit nonesse liberum factum, dicet, si neque censu, neqnevindicta,noque testamenlo,Iiber factus est, non estliber. At nuUa earura parte liber factus est.non estigitur liber.Si enim omnes partes a qualibet illa reabjunxeris,totum necessario separasti.Nam cum totumin suis partibus constet,si quid nulla cujuslibetjungi.Difflnitio.igitur jus civile,acdico,Jus civileest parte conjungatur, a toto etiam segregalur. Partesaquitas constituta his qui ejusdem civitatis sunt,ad D autemduobus dicimusmodis.vel species, vel membra.res suas obtinendas ;post hoc considero num hscSpecies est qu» nomen totius Integrum capit,definitio reliquo termino, utili scientiae, possitesseconjuncta, id est anaequitas constituta his quiejusdemveluthomo atqueequus animalis,utraque enim perse integro nomine animalianuncupantur. Est enimcivitatis sunt, ad res suas obtinendas, utilis homo animal,et rursus equus animal.Item membrascientia sit, video esse utilem soientiam dictae supe-sunt quae cum totum efflciant,conjuncta totius capiuntnomeo,singula vero nullo modo, ut cum fundamentum,parietes et tecta domus membra sint,simul omnia domus dicuntur,fundamentavero soladomus vocabulo minime nuncupantur.neque parietes,nequetecta.In his igitur quse species sunt, quoniamnomen totiusintegrum capiunt,nisi sigillatimomnes partesab eo dequo dubitatur abjunxeris,non

1061 IN TOPICA CICERONIS COMMBNTARIA. LIB. I. 1062possis totum abesse monstrare. Diotum est enim A.unamquamque partem totius vocabulum integrumcapere.Ut quoniam faciendiliberi tressunt species,censu3,vindicla,testamentum, si quaslibet duasremoveris,unatamen permanserit,liberum necessarioconiitebere. Sive enim censu tantum,sive vindicta,sive testamenlositliberfactus,liberum esseconstat.Ergo in his nisi omnesspecies semoveris,non potesdestruere quod in qusstione proposilum est. At siafflrmare velis atque astruere,sufficittantumunamquamlibetspeciem demonstrare,ut si velis ostendereliberum,sat est,ut monstres,aut vindicta,autcensu,testamentove liberum factum ;quod si destruereveli3,non suffloit ostendere,aut censu,aut vindicta,aut testamento liberum non esse factum,sed nulloeorum modo ad libertatem venisse.Itaque his par- ^tibus quae species sunt, si destruere velis, ounctisutendum est ; si astruere, una sufflciet.At veroheepartes quae sunt menbra, contrario modo sunt :destruere velis,sat erit unam sejungas;si astruere,cuncta adesse necessario comprobabis.Namsi velisostenderenon essedomum,sufflcitutautfundamentanon esse dicas, aut parietes, aut tecta ; nam siquid horum defuerit, domus non polesl appellari.At si velis ostendere domum esse, nisi cuncta inunum conjunxeris, id quod proponis astruere nonvalebis. Omnes hi loci a partium enumerationeducuntur,quia inhispartibusqua3speciessunt,cunctaepartes enumerantur, ut destruas ;in his veroquae membra sunt cunctae partes enumerantur, utsiastruas. Quaestio est igitur in proposito Giceronis is esl assiduus, ut ait JElius, appellatus ab sereexemploargumentiapartiumenumerationededucti: C dando.An is quem servum fuisse constitit, liber sit ; is Tertius eorum quiin ipso suntloousa notationequem sorvum fuisse, subjeotus estterminus, liber est oonstitutus. Notatio vero est quaedam nominisvero praidicatus; neutrum igitur eorum terminum interpretatio. Nomen vero semper in ipso est. Utad argumentum ducere poterimus.De quibusenimdubitatur,ipsi lidem dubitationi facerenonpossunt.enim difflnitio id quod in nomine involulum estdeclarat,expedit atque difTundit, it.i etiam nomen idVideo igitur qui in altero eorum sil.Quoniam veropartes omnes ineosuntcujus partessunt.quoniamqueliberlas data, habet proprias partes, sumo easatque dinumero,et requiro an ulla earum partiumvideatur inessesubjecto.sed nullainest.Concludamigitur non esse liberum.Unde manifestius demonstratur,nonsolum ab eo terminoqui subjeotus est,argumenta sumi posse,verum etiam ab eo qui estpraedicatus.Nampriusexemplumquo demonstrabatjuris civilis scientiam esse utilem, jus civile quod J)subjectum eratdifflnivit,ductumqueinde argumentumrei dubiae fecit fldem.Hicvero libertatis parteaenumerantur, qui est termlnus praedicatus.Est igitur,ut dictum est, quaestio an quem servum esseconstiteritjliber sit.Terminus is quidem quemservumesse constiterit,subjectus est^praedicatus veroliber, in ipso,id est in praedioato,partes sunt, quaeenumerantur,a qua enumeratione dum trahitur argumentum,fitargumentuminipso,expartium,enumeratione.Maxima propositio,cujus partium nihilrei propositae copulatum est, ei ne totum quidemessepotest oonjunctum. Hic videtur esse dubitandumnum locusatotoatquea partibus idem sit,cumomnes partes totum faciant, si conjungantur. Sedrespondebitur,cumsitarguraentumabenumerationepartium,totumdividitur,nonconjungitur,dividendoenim argumentatio procedit. Nam quisquis partemcujuslibetsumpserit,eo ipso,quopartem sumpserit,rem videtur esse partitus.Qui vero rem dividit,dissip;itpotius quam confioil totum,sed restareadhucambiguitas potest,nam diffinitio quoque involutamnominissignificationem explicat,perquamdam substantialiumpartium enumerationem. Enumeratiovero partiumquasdamipsaruma separtiumdissipatioest.Sed aliud estejusdem reipartes enumerare,aliud difflnitionis.Nam reipartesea recujus partessuntsemper minores suot, ut caput,vel thorax,velcaeteramembratoto homine;partes vero definitionistota re quae diffinitur,sisubstantialessunt,probanturesse majores,utanimal homine majus est.Itemquerationale, mortale, eumdem hominem, velutmajoraoontinent,etsQnt singulaapartesdiffinitionisejusdem quae est animal,rationale,mortale.Partitioigitursurait partes rei quampartitur rainoressemper.Quae vero sumit definitio, universalia sunt perse totaque et continentia difflniri,quamvispositaindiffinitionepartesflantjUt in hisquaesuperiusexemplaproposuifacileintelligipotest.Unde manifestumest locum a toto,quidifflnitionisest,et locumapartiumenumeratione, esse diversos.Tum notatio,tum ex vi verbi argumentiim aliquodelicitur lioc modo : cum lex Mliasanclia assiduo vindicemassiduumesse jubeat,locuptetem jubel locupleti,quod a difflnitionediciturevolute,involuteconfusequedesignat. Quod si definitio in ipso est,nomenquoque in ipso esse de quoagitur,nonpotest dubitari.Ex notatione autem loous vooatus est,quianomenomnem rera notat atque signifloat.Vindex estigitur qui alterius causam suscipit vindicandam,veluti quos nunc procuratores vocamus. Lexigitur^liasanctia assiduo,vindicem assiduum essejubet.Quffiritur utrum cum lexiEliasanotiavindicem velitesseassiduoassiduum.locupletemvelitlooupleti.Uicigitursubjectusquideno terminusestjlexiEliasanctiavindioem volens assiduo assiduum,praedioatus verolocupletem locupleti, ipsos igitur terminosnon poteroad fldem quaestionisadduoere.De ipsisenimdequibus ambigitur,nullaeffloifldespotest.Qu33roigilurquid in ipsorum alterosit,aovideounum eorumterminumesse,legem/Eliam#anctiam,quceassiduumassiduo vindicea esse decernat, id est subjectum,hujus orationis interpretor partem, quae est assiduus.Quidenimestassiduusaliudnisi assem dans?assem vero dare nisi locuples non potest,assiduusigitur locuples est.Gum igitur lex .iEliasanctia assiduovindicem assiduum esse constiluat, looupletem

1063 AN. MANL. SEV. BOETII 1064jubet locupleti,assiduus quippeestlocuples,adando A locupleti et caetera.Subjunxit.ut ostenderetur locuplesesse assiduus ; hoc autem tantumdem valet,eere nominatus. Argumentum igiturhoc tractum estex 60 loco qui est in ipso,idest a nominisinterpretatione,nomen enim in ipso illo est cujus nomen vindicemcumjuberet esse,locupletemlocupletiessequod ait, legem iEliamsanctiam assiduo assiduumest, cujus interpretatio notatio nuncupatur.Sedab praecepisse, tanquam si diceret, qui assiduus est,hujusinterpretationefactumestargumentum.Igitur locuples est.Nisi enim is qui assiduus est locupleahoc argumentum ex eo loco est, qui est in ipso,id sit,non consequiturutoum lexjEliasanctia assiduumest a nomiae,et eorum qui inipso sunt.anotatione, assiduo vindicem esse jusserit,locupletem jusseritid est a nominis interpretatione.Maxima propositioestjinterprelationern nomina idem valere quod nomen.Sedpauloconfusius aCiceronedictaargumentatiomaximum praestaterrorem. Itaenim dicioportuit,as3iduusest quiassemdat,qui veroassem dat,loouples est,assiduus igiturlocuplesest.LexautemjEiiasanctia assiduum assiduoesse vindicem jubet,locupletemigiturlocupletivindioemessepraescripsit.Quod siitadictum esset^apertiorargumentatiofuisset.NunoTero ita dixit : Gum lex ^liasanctia assiduovindicemassiduumessejubeat,locuplelemjubetlocupleti,etargumenticonclusionempriorem posuitsubjecit vero probationem. Conclusio namque est,cum lex^liasanctia assiduum assiduo vindicem velitesse.locupletem jubet locupleti.atque hanc prsemisit;probatio vero est rationis assiduum esselocupletemab aeredando numinatum, et hanc intulitconclusionem. Restat is locus eorura qui in ipsoT. sunt, qui ducitur ab affectis. Cujus expositionem,quoniam varia est multiplexquedivisio,di£feramu3,LIBER SECUNDUS.ao primi voluminis terminum,hucusque sistamus.torserim pravs opinionis invidiara, ac nostris eosdiffidere viribus facillime patiar,potiusquamtanta3disciplinae caloare rationem.Sed proh divinam atquehumanam fidem, quae est hschominum pravitas,quae tantne est imprudentia cscitatis, ut pene suasese ipsi confessione condemnent 1 Nullus esteniraqui sese videri nolit peritissimumdisserendi,quinetiaraobjectare ipsi aliquid, et resolvere objeclaconantur,etsifacileidfactuesset,cunctiHdscientlamlogicEe disciplinae velut ad communia qusedam sapientiaelucraconcurrerent.Jamveroquidabsurdius r,fingi potest,quam quod probabilibus.ut ipsi existimant,argumentisinutilestudium dialecticae nitunturastruere? Quid enim convenit disserendiartemdisserendo pervertere, ut cujus opinionem afTectes,ejusdem despicias veritatem ? Sed ut cantorillediscipulumsibi ac Musis canere jubebat, ita el egoquoque mihi ac tibi,nonMusff,sed tanquam Musarumpraesidi cecinerim,atque id quodmultolaborestuJioque collegi, non rhetorica tantum facultate,verum etiam dialectica subtilitate deponam. Qutevero sequuntur hujusmodi suntDucunliir eliam argumeata ex his rebus qux quodammodoaffectse smjt ad id de quo quseritur. Sed hocIn tam difricillimioperis cursu nonsumnescius,miPatrici,quin labor hicnoster quemteadhorlanteBuscepimuSjdum judicio multitudinis imperitae autelevatur, aut premitur,facile variis reprehensionibusmordeatur.Nam et illiquibus hoctotum disserendidisplicetgenus.veiutsupervaoaneumstudium,genus in plures parles distribuium esl.Nam aliaconjugataappellamus,alia ex genere,alia ex forma,aliaex simtlitudine,alia ex differentia,alia ex conirario,aliaex conjunciis,aliaex anlecedeniibus ,alia ex consequentibus,aliaex repugnantibus,alia ex causis,aliaex effeciis, alia ex comparatione majorum,aut pa-familiari pravismentibuscavillatione despiciunt.etqui maximum hujus scientiae fructum putant, suarium, aut winorum.Postquam locos eos exquibus argumenta ducunturgemina partilionedistribuit,alios inipsodequocaeteros segnitie mentientes,tantonos operam pares pesse non existimant,quorum quidem priores si non agitur hasrere dicendo, alios extrinsecus assumi,invidia laboris alieni aestimationem premunt, sed cumque locum qui in ipso de quo agitur haeret inreprehensioni judicioque consentiunt, nullo modo quatuor species secuit, id est a (oto, a partibus, aferendos esse puto.Multo quoqueinmelibentius de-nota.ab affectis^superioribus quidem tribus exemplasubjecit.quae nos primo volumine quantum diligenterfieripotuitexplicavimus.Restatislocus quemposuit quartum,id est ab affectis,hujus cummultaesint species, integri atque indivisi proponere nonpotuitexemplum.Nam quorumfacieuda partitioest,melius per singula membra dispositis aperiunturexemplis. Hunc igitur locum dividit hoc modo :Locusquiex affectis est, partim ex conjugatis,partlmexgenere, partim ex forma descendit, ex similitudineetiam, vel ex differentia, vel ex contrario.necnonetiam ex conjunctis,ex antecedentibus,et consequentibus,etrepugnantibus,excausisetiam atqueex elTectis causarum,et comparatione majorum.autparium.vel minorum,qua9 omnia TuUius paulo postconvenientibusrerumsimilitudinibusillustrat.Nuncillud nobis dicendumestquaesit affectorum natura,et quid habeantproprietatis.Sunt enim affecta quaequodammodo aliquid referripossunt,ad id ad quodreferuntur.Omniaveroqueesealiquarelationerespiciunt,autamicainterse,autdissidentiaconferuntur.Si amica, vel substantialiter, ut genus,forma,antecedentia,consequentia,causa,effectus ; vel in qualitate,ut conjugatum, simile, conjunctum ;vel inquantitate, utparia.Quae vero sibi dissidentia con-

1065 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. II.feruntur,parLim a se differentiasunt tanlum,parLim A quas unicuiquic rei tiniLimamnaturamtenent, velutatlversa ; sed adversa, parlim in qualitate, ut contraria.velrepugnantia.partim in quantitate, ut majusac minus. Quce cum ita sint, manifestum est, etamioa sibi cognationis relatione conjungi, et dissidentiahooipso quo sibi adversasint, adseinvicemcomparari.Namquee amicasunt,^jmicis amica sunt,et rlissidentia a dissidentibus dissident.ItaigiLuretgenus furmas genus est, et forma generis forma, etantecedentia consequentium,et consequentia.antecedentium,eLcausaeffectuum causa,et effectusoausarumeffectus, et conjugata conjugalis conjugataconsequens vero est quidquid id quod antecedit in-Eunt,etsimile simiIisimile,etconjuncturaconjunctoconjunctum,et pariaparibusparia.etdifferentiadifferentibusdifferentia, et majoraminoribusmajora,et minora majoribus minora sunt.et contrariacon- gtrariiscontraria,etrepugnantiarepugnantibusrepugnantiasunt. Atfecta igitursunt qua; cum a seinvicemdiversasint, ad se invicem tamen referuntur.Sed quo ordineTullius superius descripsit locos.noadiffinitiones oranibus apponemus.Eorum igiturqu»ad se invicem affecta dicuntur.in IVI. Tullii disputationeprimasuntconjugata: conjugalavocoquscunqueab uno nomine varia prolatione flectuntur, ul ajustitia justus,justum,juste. Haec inter secum ipsijustitia,unde eorum vocabulum fluxit,conjugata dicuntur.Genusvero [est] quod de mulLis specie differentibusineo quodquid esLprasdicatur,vehit animaldiciturde homineatquo equo,quaespeciedifferunt,etin eo quodquid sitprfedicatur.Interrogantibusenimnobisquid sithomo vel equus, respondeturanimal.Quod genus licet necesse sit ab eo esse diversum cujus genusest,cognatumtanienest ei,quiaadid subsLantiaerelalione conjungitur. Species etiam e=;t.de qua genus superiuspraedicatur, quam Ciccro formamvocavit, velul homo animalis. Similitudo estunitas qualitatis. Nam duo qus sibi similia sunt,eamdem necesse est haberequalitatem,et quoniamipsum sibi simile esse non potest, aliud necesse estsimile oonsideretur.Sed aliud esse nonpoterit, nisifuerit in aliqua parte divcrsum. Ergo similia, a sein alia quidem re diversa sunt, in alia vero congruunt.Ineavero requaesecundum qualitatemcongruunt,in ea esse similia intelliguntur, quae ad sesimilitudinis illius copulatione referuntur. DitTercntiaestquaanumquodque difTerl abalio,ulhomonantur, a se tamen quam longissime recedunt, eaquoque ad se referrinullus ignorat.Aliud estenimquod sunt, aliud quod contraria sunt. Quod enimnigrum est,quale est. Quod vero contrarium est.abalbo pluriraum discrepans est.Conjuncta vero suntPatrol. LXIV.timoripalloradjunctus est. Haectaliasunt ut saepiusquidem adjunctis sibi cohaerescant,n8que tamen exnecessiLatehis quibus vicina sunt,adesse cogantur.Nam saspe timori pallor assistit, non tamen semper,veluticum dissimulatione premitur metus, atqueideoveri similiaexadjunclisargumentanasountur.Nam quaecunque conjuQcta suntexhis quibusadh£erent,indicio esse solenl. Sed de his in posterioredisputatione diligentius disseram. Antecedentiavero sunl quibus posilis aliud necesse est consequatur,ut quia bellum esL, esse inimicitias necesseesL.Haec ordinis necessitatem tenent. Conscquentiaenim ab antecedentibus separari nequeunt,sequilur,ut inimicitiae bellumconsequunLur.Nam sibellum est,inimicitiasesse necesse est, habelquelocushicilludnotabileetspectan.!um,quod saspe qua;naturaliterpriora sunt,tamen ipsasunt consequentia.Saepeqiiae naluraliter antecedunt, et in propositionepriorasunt;namque inimicitiae prius existcrequam bella solent. Sed non possumus proponereinimicilias.utbellumsequalur. Non enimpossumusvere dicere, si inimicitiae sunl, bellumest, sed praeponimusbellum, et inimicitiae quas natura prioressunt,subsequuntur,ita,sibellumest,inimicitiaesunt.Nunc igitur inimicitiae quoe naturaliter bellum pra3-ceduntjhae eadera bella in propositione comitanturatsi dicam:Sisuperbus est, odiosus est, superbia etnaturaliteret in propositione odium pra;cedit; priusenim superbia consuevitexistere, post veroatque exeadem superbia veniens odium sequi. Neo interestutrumnaluraliterquselibeLantecedat res aliquando,an vero consequetur, dum idin propositione adnotemus,eam esse rem antecedentem, qua3 sive naturaliterpriorsit, sive posterior, alteram tamen remsecum necessario trahat. Repugnanlia vero intelligunturquoties id quod alicui contrariorum naturaliterjunctumest, reliquo contrario comparatur, utquoniam amicitiae alqueinimicitiiE contraria sunt.Inimicitias vero consequitur nocendi voluntas,amicitiaetnocendivoluntas,repugnantiasunt,haeoquoqueadsecontrarietatissimilitudinereferuntur.Causaest qua praecedente aliquid efficitur, ut causa dieiestsolis ortus. EfTectum estquod praoedens causaperflcit, ut dies quem solis ortus emittit.Mu.jorumab equo rationabilitatis differentia disorepat. Haec D vero comparatio est quoties ei quod minus est, idigitur pr»dicatione quidem propriae naturae ad ea quod majus est comparatur, ut si nerao innocensrefertur quorum est differentia.ut rationabilitas adhominem ;dissimilitudinis vero ratione ad eaaquibusdiscrepat id cujus est differenLia,ut rationabilitaspelli in exsilium debet, multo magis ne Tullius quidem,qui non innocens solum, verum etiam patriaefuitliberator ;plus estenim patriae esse liberatoremad bovem. Contraria vero sunt quae in eodem quaminnocentem.Parium vero quoties inter se pa-posita generelongissime a se discrepant, ut albumatque nigrum,quffi licetin unoqualitatis generepo-ria comparantur,ut si hic civis innocens pelli in exsiliumnon debet, quia innocens est,nec ille quidemquiest innooens carere patria juste potest.Minorumyeroquoties minoramajoribus conferuntur,ut si Ciceronemliberalorem patriae praemio nerao dignumputavit, nemo eum putet praemio dignum quicumtantuminnocensfuerit,aulla in rempublicam con-34

1067 AN. MANL. SEV. BOBTII 1068tulit merita. Hebc itaqueomnia cognata sibiesse.et A. >llud dicere, cur qusE affecta sunt in ipso, de quoad se referri invicem, et se velut e regione conspicerenullus ignorat. Nam ut de conjugalis primumloquamur, et justitia ad id quod juslum est, vel idquod jusle fleri potest,spectat,et cum qui justus estporficit.Caetera quoquehabent ad se non raodovocabulicognationem.verum etiam cujusdam naturaecongruentiam, ila tamen ut a se diversa sint.Nequeidem est jiistitia, quod justus. Orane enim quidquidab aliquo inflectitur, ab eo a quo inflectitur est dlversum,eidemque cognatum, a quo eliam probaturinflexum. Genus etiam cognatum esse rei cujus genusest,id est speciei,quam Cicero formam vocavit,dubium non est. Genus enim speciei genus est, etspeciesgeneris species : itaque aJ se invicem refeagituresse dicantur.Etenim in ipso de quo agiturtermino,quatuor locos esse significavit Gicero, id estex toto, ex partibus, ex nota, ex affeotis. Quorumtria quidem superiora manifestum est in eo hosrerede quo agitur terraino. Difflnitio enim cu juslibet reiquodtotum est, in illo ipso est quod diffinit.Partesetiam in ipsoiilo sunt,quod collectione conjungunt.Nota etiam in illo est quod appellatione significataffecta veroextrinsecus positavidentur, quippe qusereferuntur ad id ad quod affeota sunt, ad id de quoagitur quae non referuntur, nisiextrinsecus posilaintelligerentur. Cur igitur ea etiam quae affectasunt, ad id de quo agitnr, inter nos numeravit locos,qui ipsi de quo qujeritur termino cohmrent,runtur,licet idem genus ac species non sint. IUud dicendum est.BQuoniam id quod adha?rere dicitur,sanevidendum est,quoniam quasnosspeciesnuncupamus,eas Gicero formasvocat. Cui quidem, dumnon idem est ei cuiadhnprereprccdicatur. Quae cumdiversa sint.cognatione tamenquaedam intelligunturesseconjuncta,velutiquod dicit intelligam, concedam libenter quibus vo-nonidomestdiffinitioquodluerit uli nominibus , mihi vero non idem concedipotest. Nam qui explanationis lucem professus est,in his verbis debet quai sunt in usn posita versari.Idautemquodsupponiturgeneriutspecies,quamforn.apotiusnuncupetur.ususobtinuit.Jamverosimilenisisimili simileessenonpntest,etquoddiffert nisiadissimilidiflferrenon potest.Gontrariaetiam contrariisinteIligunturessecontraria,conjunctaetiamconjunctisadhaerescunt.Etquoe sunt antecedentia,aliquidquod polest consequi antecedunt.Id etiam quod estconsequensillud quod antecessit insequitur. Omneetiamrepugnansrepugnanti sibimetintelligiturini- Qmicum.CausaetiamefTectussuicausaest.Quodenimquasviscausaefficit,ejusreiquamefficitcausaest;effectusquoque caus» alicujus efTectus est. Gomparatiovero majorum minora respicit, minorum veromajora, parium paria, atque in omnibus eanaturaipsa res quie diffinitione describitur.Si enim diffinitioclarius efficit id quod diffinit, nihil vero ipsum e8ese[F.esse]clariusquamestefficerepotest,manif'estuniestidquoddiffinituradiffinitioneessediversum.Sed idcirco hsrere diffinitionem in eo quod diffiniturdicimus,quia est ei cognata atque conjuncta,quippe quae dum ejus proprietatem significet, abejussubslantianon recedit. Partes etiam acnotje diversasunt ab eo quodvel copulant, vel designant.Sed quia illae propositum terminum jungunt,iIIaBsignificanl,habentes aliquam cum proposito terminocognationem,in ipso de quo agitur haerere perhibentur.Itaetiamin affectis,licet exlrinsecus sint, nequeenim idem sunt quod ea sunt ad qus intelligunturaffecta,necessariotamen,quiaaliquarn cognationemcum his habere considerantur, in ipsis harere dicunturad quae ad effecta sunt. Qui vero eorum naturalisordo sit, vel qu« diilerentia, vel sit alia,esse deprehenditur, ut cum perse res qu»dam sintlocorum parlitio, licet in topicis differentiis opportuniusexpediendiim sit, lamen cum exempla Cice-diversae ab his adquse referuntur, afTectatamenessedum comparantur, appareant; diversa vero esseronis qus in his explioandis attulit exposuero,abhisquae referantur, illa res approbat, quoniamsubjungam.nihil ad se ipsum referri potest. Quaa cum ita sint,jureaffectasunt nuncupata. Quaeomniaejuslociqui Conjugata dicuntur,quse sunl exverbis generis ejusdem.ex affeclis ducitur, species vel formaB sunt, ipsoEiusdem autem generis verba sunl qum orla abetiam testante Cicerone, qui ait : Seil hoc genus inplurespartesdistributum est.Cumenimgenusdixit,uno varie commulaniur, ul sapiens, sapienter, sapientia;hxc verborum conjugatio su^uYta dicitur,ex quaquasscindit agenere species esse signavit.Praeterea D '^"i"*'"'"'' ^«' orgumentum :Si compascms ager est,omnia bsc et nomen generis suscipiunt et diffini- ^^^ ^** compascere.tionem.Affeota enim sunt ad aliquid, quae ad id adquod affecta sunt,referri queunt ; conjugata vero etgenus, et forma, et caetera, ad ea semper ad quaesuntaffecta,referuntur.Sed,utin superioribus locisdictum esl, qui inipso de quo agitur heerebant, idest ex toto,ex partibus,ex nota,utex toto eointelligaturtermino qui fuisset in quaestione propositus,itemque exejus partibus atque exejusnota. Eodemmodo etiam in iis quae affecta sunt dicemus ad eumterminum affecta considerari,qui subjecti vel praedicatiloco positus continet quaestionem.Superest nunoDiffinitio conjugatorum a Cicerone prolata talisest. Conjugata dicuntur quae suntexverbis generisejusdem,id est quae abuno verbovariis inflectunturmodis.Ex eodem quippe genere verbasunt, justitia,justus, juste,justum,et quaecunque aliain diversaspossunt vocabulorum species inflecti. Quaecunqueenim ab uno quolibet orta varie commutantur,ha8ca Graecis quidem au^uyia dicunlur, apud Latinosvero conjugata .'nam quod Grasciuu^uYia dicunt,nosconjugationem appellamus. Hasc autem sunt,utsapiena,sapienter, sapientia,et quaecunque in varias

1069 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. 11. 1070partes orationls,variasque inflexiones,ab uno quo- A. argumentum requiram.Videosubjectumterminum,damductacernuntur.K.xconjugatisigiturargumenti qui est numerata peounia.habere argenlura getius,nascentis hoc exemplum esl: sit enim dubittibile an quod affoctum est,seiliceL ad speciom suam adquamin aliquo agro mihi atque vicinosimul pascereliceatpecrs,id est an jus sitcompascere: subjectumigiturest ager, compascere vero pr«dicalum. Faciemusitaque argumentum hoo modo : Hic de quo quserituragercompascuus est,in compascuo autemlicetcompascere,in hoc igitur agro iicet compascere. Hioigiturcompascendijurisargumentumexcompascuosumptum est, exconjugato videlicet. Compascereenim et compascuum conjugatasunt.Suraptumveroest argunientum,jus esse compascere.quoniam sitager compascuus,sed conjugatum est compascuumei quod compascere. A conjugatis igilur sumptumrelertur. Quos enim ad se invioem referuntur, alTeclasunt;ergo quoniamargentum oranelegatiimest,et genus speciem propriam non reliniult, necesseest ut numerata quoque peounia sit legata. Namoum omne nomen generis legatum sit,nihil de speciebusvidetur exceptum,velut si quis dicat, omneanimal vivere,non ut arbitror tantum hominem velbovem,vel equum,ve] sigillstim catera, vel unum,vel plura vivere dicit,ut tamen aliquacum sint animalia,vita; munere carere contendat, sed omneprorsus quidquid fuerit animal, vivere proponit.Cum igitur omnegenus, id est omne argentum leestargumentum, quod conjugatum in ipso est de t» gatum sit,nulla species excipitur. At numerataquo agitur,id est in compascendo ;omniaenim ex pecuniaargentum est,fit igitur ut numerataquoquceodem fluunt, et sui sunt continentia atque se respicientia.pecunia legati vocabulo possit inoludi. Kst igilurFactum est igitur argumentum ex eo quffistio quidem.ut diclum est, an numerata pecu-quod est in ipso, ab affectis, id est a conjugatis. nia legata sit; argumentum ab eo quod in ipso est,vdMaxima vero propositio est, conjugatorum in eo est a genere quod inest pro|iria2 speciei, id est abquod conjugata sunt,unam atque eamdem esse naturam,velsic,cui convenit aliquid,huic etiam con-afTeotis^quod est ita ut ad id releratur ; hoo autcmest argentura, ab afleotis,in est a genere. Pradica-jugalum ejus posse sooiari.A generesic ducilur : Qucniam argenlum ornne mulierilegatum est,non potest ea pecunia qux numeraladomi relicla est,uon esse legala; fo)-ma enim a gencrequoad suum nomen retinel ntmquatn sejungifur, numerataaulem pecunia nomen argenti retinet; legalaigitur videtur.Genus est quod de qualibet specie in eo quod quidtur enim ut genus argentum de numerata pecunia.Inlerrogantibus enim nobis quid sitnumerata peouniajurerespondemus,argentum. Maximapropositioest, cui convenit omne genus, eidem unamquaquespeciem convenire. Quam Marcus quoque Tulliusdiversis quidem verbis, sed eadom signifioationeproposuitdicens: Formaenim agenere quoad suumnomen retinet,nunquam sejungitur,aumerata au-est praidicatur. fn eo quod quid est pr«dicari dici- '-' tem pecunia nomen argenti retinet; legata igiturtur, quod de qualibet specie interrogantibus quid videlur.sit,responderi convenit,et ejus de qua rospondeturspeciei substiintiam monstrat. Semper vero genuspropria specie majus est, eamque intra ambitumsuae prasdicationis includit. Quo fit ut, quamvis inalia quoque dispartiri genus po3sit,speciem taiiiensuam nuilo modo derelinquat,velut animal quidemprasdicatur dehomine,et hominis substantiammonstrat; interrogantibus enim modis quid est homo,animal respondetur. Idem tamen deduci in aliapotest, velut in equum atque bovem,qua2 aniraalianuneupantur.Sed ita deducitur in diversa,ut unamquamqueearum specierum quas continet, non relinquat.Ubicunque enim fueril homo, necesse estA forma generis,quam interdum, quoplanius accipiatur,partemlicei nominarejioo nwdo : Si ita Fabixpecunia legata est a viro,si ei viro maLerfamitias csset.Si ea in manum non convenerat,nihil dsbelur. Genusenim est uxor,ejus duae lormse^.una matrumfamilias,h^ sunt quiB in manum convenere ; altera carum qustanlummodo uxores habentur,qua in parte cmn fueritFabia, tegatum ei non videlur.Species est, qum propriis differentiis informatasub prffidioatione generis collocatur. DiEferentiajvero propriaj a ceeteris eam speciebus separant atquesejunguntjVelut homo cum sit animalis species,differentiisinformaturratioDabilitatisatquemortalitatis,ut sit animal, homo enim animal est. Idemque de D et sejungitur ab his animalibus qufe ieterna sunt.bove ac de caeteris. Ergo liquido demonstratura estnomen generis a specie nullo modo separari.Quodsi aliquando generis vocabulum universaliter enuntietur,necesse est omnes species designari, ut siquis dicat omne animal, et hominem designabit etbovem, et caeteras omnes species sub animalis nominecoUocatas. Quae cum ita sint, quidam testamentomulieri argentum omne legaverat.Quasrituran ei etiam numerata pecunia sit legata : numerataigiturpecuniain hacqua!Stionesubjectumest,legatavero praedicatum. Considero igitur in alterutro eorumquidnam insit,ut ex eo quod in ipso est aliquodvelut sol a Platonicis creditur,et ab iis animalibusqua3sunt rationis expertia.Cumigitur omnesspeciesinter se propriis dilTerentiis distent, necesse estquod de altera specie dicitur,id in aliam non possetransferrijvelut quod de hominedicilurspecialiter,idem deequo alque bove non possit intelligi.Duciturautem a specie quoties genus ipsum veluti inquamdam contrahiturportionem.Velutsi quis dicatillud animal sibi adduci debere, quod sit rationaleet mortale, non utique de equo, vel bove, aut decasteris, nisi tantum. de homine dictum esseintelligitur.Utigiturgeneraliter dictum genusomnesspe-

1071 AN. MANL. SEV. BOETU 1072cies clauditjcurii quis dicit omne animal,sic quodlibetanimal designatum speciem facit ;qucB cumita sint,a forma generis,id est a specie generistaleflt,argumentum, quam formam generis Cioero partemssepe noiiiinat,quo id quod dicitur planiusfiat.Notius enim nomen partis est quamformffi ;quo autemdistet formaapartibus,etnos strictim superiusdiximus,et paulo post a Cicerone ipso latius explicabitur.Nuuc de proposito videamus exemplo.Uxoris species sunt du», una matrumfamilias,altera usu ;sed communi generis nomine uxoresvooantur. Fit vero id soBpe,ut species iisdem nominibusnuncupentur, quibus et genera ;mater verocoemptione ; sed confarreatio solis pontificibus conveniebat.Quae autem in manum per coemptionemconvenerant, h» matresfamilias vocabantur.Quaevero usu vel farreatione, minime. Coemptio verocertis solemnilatibus peragebatur, et sese in coemendoinvicem interrogabant, vir ita, an muliersibi materfamilias esse Tellet.Illa respondebatvelle.Item mulier interrogabat an vir sibi paterfamiliasesse vellet, ille respondebat velle. Itaque mulier,viri conveniebatinmanum,et vocabanturhoenuptiEeper coemptionem.et eratmulier materfamilias viro,loco flliee. Quam solemnitatem in suis Institutis UIpianusexponit.Quidam igitur exlremo judicio omneFabiie uxori legavit argentum, si quidem Fabia einon tantum uxor,verum etiam cerla specics uxoris,id est materfamilias esset, qusritur an uxori Fabiselegatum sit argentum. Uxor Fabia, subjectura estlegatum argentum,praedicatum.Qua3ro igitur quodnamex his argumentum sumere possim, quas in aeJium in usumfructum legatarum.id autem est affectum,quastione snnt posita, ac video uxori duas inesseid est sim.ilitudo.Omnis enim simiiitudo eiformas,quarum una tantum uxor est.altera materfamilias,inesse perpenditur quod estsimile, simililudo veroquae in manum conventione perficitur. estservi ususfructus legati pereuntis, quem resti-Quod si Fabiain manum noa convenit, nec materfamiliasfuit, id est, nonfuit easpecies uxoris.cuituere hffires non cogitur. Maxima vero proposilio,similibus rebus cadem convenire.argentum omne legatum est. Quocirca quoniam id A differentia. Non si uxori vir legavil argenlumquod de alia specie dicitur, in aliam dici non convenitjCumqueomne quod suum esset, idcirco quce in nominibusFabiapreeteream speciem sit, quae inmanum convenerit,id est qung materfamilias sit, etfuerunt, legata sunl. Multum enim differt in arca nepositum sit argenium, an in tabulis debeatur.vir matrifamilias legaverit argentum, non videtur In rebus plurimum differentibus quod de alteraFabi» esse legatum.Qucestio igitur, ut diotum est, earum dicitur non videtur in alteratn convenire.Idan uxori Fabis omne argentum legatum sit : subjectum,uxorD cum ita sit, quidam argentum suum omne legavitFabia pra^dioatum vero,legatum argen-uxori.IIIa pecuniam quoque qua3 in nominibusde-;tum. Argumentum ab eo quod est in ipso de quo bebatur, suam esse dicebat, quod omnis pecunlaqu8eritur,id est ab eo quod est in uxore de qua qusritur.nomine vocaretur argenti. Quseritur an id quoqueEst autem in uxore de qua quaeritur species argentumquod innominibusdebebatur,legatum sil.uxoris,ea scilicet quae in manum non convenitquKad eam affecta est. Omnis enim species ad suumgenus refertur,id est forma ; factum esl igitur argumenlumab eo quod est in ipso,ab affectis,a formageneris.Maxima propositio est, quod de una speciedicitur, id in alteram non convenire.A simililudine,hoc modo : Si osdes exesse corriieruntviliumie fecerunt, quurum ususfrurtus legatus esl'^hxres restituerc non debet,nec reficere, non magisquam servum restiluere,si is ciijus ususfruclus legatusestdeperisset.Similia dicuntur,quiO pjusdem sunt qualitatis.exquibus hoc modo sumitur argumentum : Quidamlestamentosdium usumfructum legavit, id est concossiteedes, ut his alius dum viveret uteretur ; hascceperunt vel vitium faoere, id est ruinam minari,vel etiam corruerunt. Petit igiturab haerede is cuiaedium ususfructus lcgatus est,utearum sibiaidiumquae a testatore legata sunl damna compensct, etKdes quae vitiura feeerunt vel corruerunl restituat.Quajrituranearumsediumquarumususfructuslega-familias esse non poterat, nisi qus convenisset in tus sit, vitium vel ruinam haeres restituere oogatur.Hioigitur subjecta quidem oratio est, velutimanum ; hisc autem certa erat species nuptiarum.Tribus enim modis uxorhabebatur,usu,farreatione, T» quidam lerminus,asdium quarum ususfructus legatussit, ruinam vel vitium. Prcedicata vero oratio,loco termini conslltuta,ab hsrede reslitutio. Sumoigitur a simili argumentum,hoc modo: Quoniam siquisserviusunr.fructumlegaverit,isqueservusaIiquomodo deperierit, non cogitur restiluere hopres servum.nenuncquidemcogetur haires restituereasdes,quas in usumfructum legatae,ruinam vitiumve fecerunt.Similes est enim servi ususfructus legatioaedium ususfructus legationi. Simile est etiam servumin usumfructum legatum si deperierit, ab hxredenonrestilui,etaediuminusumfructumIegatarumvitium ruinamve ab haerede non refici. Est igiturquaestioquidemanaediuminusumfructumlegatarumvitium vel ruinam hasres restituere cogatur.Terminusvero subjectusquidem,aedium in usumfructum^ legatarum vitium vel ruinam,prcedicatus autem abhaerede reslitutio.Argumentum vero ab eo quod inipso est,id est ab eo quod inesl,vel ruinas, vel vitioHic igitursubjectus est terminus,argentum quod innominibus debebatur, legatum vero praedicatur. Adifferentia igitur faciemus argumentationem hocmodo : Idem deplurimum differentibus rebusintelliginon potest. Plurimum vero differt argenlum inarca ne sitpositum,an in nominibus deboatur.Namquae posita in arca pecunia est juris est nostri, innoniinibus vero dobita non est nostra ; nEwn quod

1073 IN TOPICA CICEBONIS COMMBNTARIA. LIB. II. 1074mutuum datur, ex meo fit accipientis, atque ideo A sunt,id est qualitates, sed hoc ipsum quod contranonoogitur eamdemipsam pecuniam debitorrestituerecreditori.sed aliam tantara. In arca vero pocundumqualitatem propriam, sed secundum diriasunt, in contrariis esse dicuntur, quia nonsesitapecunia, et in nominibus debita, non sunt arstantiamplurimam sibi invicem conferunlur. Maximapropositio est, quod alicui convenit, id ejusgenti vel peouniae species, sed difTerentiee ; namargenti species.signatum ac non signatum essedictaesunt. Qualitas vero pecuniae in possessione positaevelnon posita3,sed non modis omnibusaiienaB,inhi3differentiis constat,ut alia sit in arca posita,reliquain nominibusdebeatur ; atquehooidoircodictumestne quis non a differentiis^sed a specie argumenlationemductamputaret. Qualitasenim substantialisnon speciebus, sed differentiis annumeratur. Cumigilur suum omne quod fuerit argentum vir uxorilegaverit, cumque raanifestum sit id ad eam perti-contrario non convenire.Ab adjunctis. Siea mulier ieslamentrm fecit, qumsecapite nunquam diminuit,nonvidelurexedictoproetorissecundum eas tabulas possessio duri ; adjungilurenim ut secundum servorum, secundum exsulum, secundumpuerulorum iabulas possessio videaiur exediclo dari.A^ljunctasuntjqusproximumacfinitimumlocumtenent, ut si unum eorum quoiibet exstiterit modo,alterum quoque vel exstitisse, vel exstare, vel exnerequod fuerit suiim legantis, id est quod in arca p staturura esse videatur .haec enim sibi quasivicinafuerit condiLum,nonpotest idem intelligi deeoquod sunt. Quae vero in existendo sibi sunt proxima,in nominibus debebatur, quonians^sicut dictum est, haec vel antecedere rem volunt, ut amor sa?pe con-id quod in nominibus debetur ab eo quod in arcapositumest plurimumdifferet.Factaiest igiturargumentatioab eo quod inerat, de quo quferebatur.Quaerebatur vero dc argento in nominibusdebito.Inhoc vero inerat propria differentia,qua ab alio differebatargento, eo scilicet quod in arca po.^^itumfuerit.Id vero est affectum,id estditferentia.Maximavero propositio, de rebus plurimum differentibus,idem intelligi non posse.Ex conlrario aulem sic . Non debet ea mulier cuivir bonorum siiorum ususfructus legavil,celis vinariisei oleai'iis plenis relictis piUare id ad se pertinere.cubitum, vel simul esse, ut pallor et timor, velevenire posterius, ul post iracuudiam caedes. Eaqueest adjunctorumnatura,ut separari quidem possint,tamen sese invicem monstrent.Nam neque qui amavit,neoessariopotitus est, et sspe qui potitus est,non araavit. Nec qui pallet, necessario timet, etseepe non timens pallet.Nec ex necessitate iratusoccidit, et occidit saspe aliquis non iratus. Sed tamensi de singulis inquiratur,eum concubuissequiamavit, et pallere qui timet,et ocoidisse qui fueritiralus, verisimile est, non quod ita necesse sit, sedquiaexvicinisvicinacolligimus. Namquodadexem-Usus enim non abusus legatus est : ea sunt inter se „ plum attinet hujus argumenti, haec similitudo estcoiitrariaQuod de aliqua re dicitur, id in ejus oontrariumnon potest convenire- Idem enim de duobus contrariisintelligi nullo modo potest. Quidam igitursupremaevoluntatis arbitriouxori bonorum suorumusumfructum legavit, mulier cellas vinarias oleasqueplenas ad usumfructum proprium devocabat.Quaeritur an penus quoque ususfructuslegatus sit;penus igitur ususfructus est subjectum, legatuspraedicatum.Acontrarioigitursumiturargumentumhoc modo ; Utimur his qufe nobis utentibus permanent,his vero abutimur quae nobis utentibus pereunt;ergo,cumpermanere ac perirecontrariasinl,usus quoque et abusus contraria necesse est judicentur.Quod si caetera quidem utendo permanent.Capitis diminutio est prioris status permutatio. Idmultis fierit modis solet,veI maxima,vel media,velminima.Maximaest,cum et libertas et civitasamittitur,utdeportatio. Media vero, in quo civitas amittitur,retineturIibertas,utin Latinas colonias transmigratio.Minima, cum nec civitas nec libertasamittitur.sed status prioris qualitatis imminuitur,vel adoptalio, aut quibuslibet aliis modis priorstatus,relenta civitate,potuerit immutari. Mulieresvero antiquo jure tutela perpetua continebat.Recedebantvero a tutoris potestate quae in manumviriconvenissent,itaque fiebateis prioris.statuspermutatio,et erat capite diminuta, quse viri convenissetin manum.Quaedam igiturquaese nunquam capitediminuisset,id estquee in manum viri minimeconcellaeautem vinariae atque oleariee utendo con- D venisset,sine tuloris auctoritatetestaraentum fecit.sumuntur,aliarura quidem rerum ususfructusesseponest ;penus veronon potestusus esse,sedpoliusabusus.Ergo cum vir uxori usumfructum bonorumsuorum legaverit, non potuit legare oontrarium,quod est abusus ; est vero abusus vini atque olei,vinum igitur atque oleum ad usumfructum mulierisnon potest pertinere.Argumentumabeoquodinipsoesl de quo agitur, id est ab ususfructus legatione,atque ab affecto, id est contrario ; contraria veroin contrariis non ita sunt, tanquam definilio in eoquo definitur, sed tanquam relatio. Omnis enimrelatio in relativis,omniaque contraria non id quodQuaeritur an secundumejus tabulas ex edicto praetorisdebeatdaripossessio.Hicsubjectusquidem terminus,mulierisnunquam capite diminutae tabulae,praedicatusveropossessionisconcessio.Sumiturergoab adjunctisargumentum,hocmodo.Nam sisecundummulierisltabulasnunquamcapitediminutaepos-sessio detur,nihil causae est cur non secundum puerulorumquoque et servorum tabulas ex edictoprastoris possessio permittatur. Quid enim officerepotest, ne secundum mulieris nunquam capite diminutaelabulas possessio deferatur? Id scilicetquod ea qua; testamentum confecerat, sui non fuit

1075 AN. MANL. 6EV, BOETII 1076juris, quod idem et de pueris et de servis dici potestIllorutn enim aetas, illorumconditio, inalteriussita est potestate. Adjungitur ergo : Si secundummulieris, quee in suo jnre non esset, tabulas, poasessiodetur,secundLim puerulorum quoqueetservorumtabulas possessionem dari,qui sui jurisminimesint,quoniam quidem illi sub lutoris.illi suntBub domini potestate. Proxima namque est rei dequa qusritur, quod ejus est consequens, et posteaexistens, ut secundum servorum puerorumque tabulasbonorum poosessio detur,si illud quod estinquaeslione conceditur. Quffiritur enim an secundummulieris tabulasnunquam capite dirninut» possessiodetur. Quam rem consequitur ut, si id fiat, secundumservorum quoque puerorumque tabulasdeferatur,si primarepudii nuntium misit.Quod enira antoces-quod quia fleri non oporlet,ne rei quidem g sit, ut viri culpa fieret divortium, id non permittitproecedentis existere debebit exemplum. Neotamennecessaria est consecutio, sed vicina.Nam fleri polestutdotis pars mulieri pereat,quamvisprima repudiinuntiummittat.Nonenim quiaprius libellumrepulasutid recipiatursolum secundum mulieristabudiinunliavit dotis parte multanda est, sed absol-possessionem dari, non vero id ut secundumtabulas servorum velpuerorum possessio^concedatur.Sed proximum est ut qui nunc hoc recepit,posterius illud admittat. Est igitur argumentumab adjunctis, id est ab eo quod in ipso hiseret dequo quaeritur.Est autem quaestio de mulieris nunquamdiminuta; tabulis, ab affectis scilicet ab abjunctis.Maxima propositio, ex adjunctia adjunctaperpendi.Ab antecedenlibus autem, et consequentibuset repugnantibus,hoc modo : Ab antecedentibus, si viriculpa /actum est divortiiim,etsi mulier nuntium remidl,lamen pro liberis manere nihil oporlct.t" tur proliberis.Utriusquo vero conclusio syllogismiAntecedentia sunt,quibus positis, aliud necessarioconsequatur, licet illud quod antecedit, minussit atque posterius. Minus quidem.ut si homo est,animal est;homo snim minusestanimali, et tamenhaec est : Sl igitur viri culpa factum est divortium,pro liberis manere nihil oportet. Argumentum, abeo quod in ipso est de quo agitur : versatur quippeintentio de dotisparte.ejusque apud virum.post divortiumpositohomine, consequitur ut animal sit.Posteriusquod prima nunliaverit, retentione ; hocvero, ut si peperit, cura viro concubuit; posterius vero antecessit, viri oulpa, quod quia praecedensenim est peperisse quam cumviro concubuisse. Aliquotiesvero et quod aequale,et quod siraul,et quodest, affeclumest, omne enim quid praecedit, ad idquod sequitur necesse est utreferatur.Maximapropositioprius est ponilur ul antecedens. j^Equale quidem,est : Ubi est antecedens, ibi erit et conse-ut si homo est,risibilis est. Simul vero, ut si terra quens; at in hac quffistione esl antecedens, id estobjecta est, luna deficit. Et haec sibi convertuntur, viri culpa factum divortium ; ibi igitur consequensutconsequentiafiant antecedentia,utsi risibilisest,homo est,et si luna defecerit, terrae adsit objeciio.Antecedens vero prius est, ut si arrogans est.odiosusest.Prius enim est arrogans,posterius odiosus.Illud tamen in omnibus manet, positis antecedentibusnecessario consequentia trahi. Exempli verotalis est explanatio : Givitatis Romanae jure, liberiretinentur in patrum arbitrio, usque dum tertiaemancipatione solvantur; ergo siquandodivortiumintercessisset culpa mulieris, parte quadam dotispro liberorum numero multabatur.De qua rePaulus,Institutionum libri secundi tilulo de Dotibus,ita disseruit : Si divortium est matrimonii, et hocsine oulpa mulieris factum est,dos inlegra repetetur;quod si culpamulierisfactum est divortium,insingulos liberossexta parsdotisa marito retinetur,A usque ad mediam partem duntaxat dotis Quarequoniam quod ex dote conquiritur liberorum est,qui liberi in patris potestale sunt, id apud virumnecesse est permanere. Facto igitur divortio, contenditurnn dotis pars pro liberis apud virum debeatpermanere.Hic subjectum quidem est,factumdivortium a muliere nuntiatura ;pra;dicatum vero,apud virum sextoe partis dotis post divortium permansio.Queestio anpost divortium factum,muiierenuntiumremittente,sextam;dotispartemapudvirummanere oporteat. Quaero igitur,si ab autecedentibusargumentumfaciendumest,quidantecedat,quidconsequatur.Atsi viri culpa factum est divortium, video,mulieremdotis parte non posse multari,etiamvenda potius damno,quod non sua factum est, sedviri culpadivortium.Igilurantecedens estviriculpafactum divortium, consequens vero dotis partemnonretineri.Nam si hoc est,illud est. Argumentationemvero faciam hoc modo : Si viri culpa factumest divortium,etiamsi mulier repudii nuntiummisit,nullo modo tamen dotis parte multabitur. Sedviri culpa divortiumfactum est.Non igiturjuremulierdotis parte multabitur.Quod si nonmultabiturdotis parte, nihil in viri domo liberorum causa,dotis nomine relinquetur, sed non multabitur dotisparte;nihil igitur apud virum dotis relinque-eritjSextas non retineri. Cur autem itasuperius argumentumconclusionibus intexuerim.cum de his,M. TuUio latius exsequente, tractavero, evidentiusD apparebit.A conseqiientibus : Si mulier cim fuisset nupla cumeo cui connubii ius non esset ,nuntium remisit,quoniamquinali sunt patrem non sequunlur,pro liberis manerenihi oportet.Gonsequentia sunl,quae cum fuerinl anlecedentiapositn, consequuntur, veluti si dicamus : Si homoest.animal est, animal est consequens. Sed in propositoexemplo non satis apparet a consequentibusargumentum, sed ab antecedentibus potius, quodpaulo postliquebit.Filii non juresusceptiin patrumnon erant potestate, sed matres potiussequebantur.Non autem omnibus erat connubium cum Romanis,

1077 IN TOPICA CICBR0NI8 COMMENTARIA. LIB. II. 1078civem roraanum civemque ronianam inibantur.autcui prineeps populusve civitatem vel connubiumnon permisisset, eo scilioet modo ut in potestatemparentum liberi redigerentur. Illud quoque videndum,quod eximpari matrimonio suscepti,nonpatrem,sedmatremsequuntur.Ergoquaedam Roraanavel o\im Latino, vel cum peregrino, vel cum servo,cum quo connubii jus non erat,nuptia8fecit,dotemcontulit, factoque inter eos divortio,contenditur annuptae mulieris cum eocum quo connubii jus nonerat, apud virum dotis pars post divortium debeatperma;;ere.Hic subjectum quidem est,nuptamuliercumquo connubium nonerat,praedicatumvero dotispartis apud virum post divortium retentionisjurepermansio. Sumitur ergo a consequentibus argumentumhoc modo. Nam quia nuptias fecit cura eocum quo connubii jus nullumest,idconsequitur utliberi patrem non sequantur.Siautemliberipatremnon sequuntur,ne in patris quidem sunt potestate,at si in patris potestate non sunt, matrique applicantur.apudvirum dotis parsnonpoteritpermanere.Hic igitur antecedens est^cum quo connubiijusnon erat, nuptiae ; consequens vero,nihilproliberi3dotis nomine manere oportere. Concludatur argumentatio: Quoniam, non permisso connubio,liberinecerant nuptiffi jure contract«,quae aut non inter A scribatque.si is filius intrapubertatem decesserit,nepotem vel q-iemlibet alium haeredem esse oportcre;neposigitur vel quilibet alius.secundus haeresdioitur.Repugnaritiasuntqu8e(utdiclumest)contrariasequ'.intur,si ipsis contrariis comparentur.Quidamigiturhaeredemtestamentoscripsitfllium.eiquesecundumsubstituithaBredem,uxoriquesuaeanciIlarumusum fructum legavit a fllio,dixitque ut uxorifilius ejus usumfructumancillarum permitteret,nequeillud adjecit,ut etiam secundus hoQres eumdemusumfructum muliericoncederet.Successit filius.aomulieri ancillarum contulit usumfructum.Illo mortuointrapubertatem,agit secunduahaeres.et usumfructumancillarum mulieriextorquereconatur, dicensusumfructum ei a fllio legatum, a severomianime.Quaeriturutrum eamulierlegatum quodtestamentoacceperat invita possit amittere. Hic igiturBubjectum est legatum quod teslamenti juro recteaccepit. Prsdioatum vero.invitam posse amittere.Sumo igiturargumentum a repugnantibus.Repugnansveroest, si id quod contrario consequens estalteri contrario comparetur,velut ia hoc ipso quodtractamus exemplo, recte accipere, et non recte accipere,contraria sunt.sed nonrecte accipere comitaturinvitum reddere. Jure enira invitus reddit,quod non recle accepit.Repugnat igiturinvitum red-qui procreantur patrem non sequuntur, ne dolis dere eiquodest reste acoipere. Faciemus igiturargumentumsicquidem pars apud patrem pro liberismaneredebet,:Quitestamentoaccepit,recte accepit;quandoquidem non patrem filii, sed matrem sequuntur.Probatumquod autem recte accipitur,invilo po quisemel reoteest igitur pro liberis manereni-accepit, auferri non potest; at mulier testamentohil oportere.ex hoo quod cum eo muliernuptiasfe- - usumfructum ancillarum accepit;id igitur ei invitaa,•cit cum quo connubii jus jnon erat hoc vero erat non poterit auferri.Argumentum.ab eoquod in ipsoest de quo agitiir,id est de eo quod rectaeacceptumantecedens.Non ergo a consequenti,sed ab antecedentipotius factum deprehenditur argumentum.Quod si per quod nihil dotis nomine manere oporteret,probaretur eam nuptias cum eo fecisse quicumconnubii jus non esset.rectea consequentibusargumentum factum esse diceretur. Fieret vero aconsequentibus argumentura, si ita poneretur : Siquid exdote pro liberismanereoporteret,probatur,quiapatremliberisequuntur,cumeonupta essemulier,cum quo connuhii juserat. Assumo quod estconsequens :Sed muliercum eo nupta nonest cumquo connubii jus erat. Concludo antecedens : Nihiligiturdotis proliberis manere oportebitquiapatremest. In ipso vero est velut afTectura oontrarietatismodo,ut superiusdictum est.Est autem argumentumarepugnanti.lMaxima proposilio, repugnantiaconvenire non posse.Ab eflicienlibus causis, hoc modo : Omnibus esl jusparielem directumad parietem cominunem adjmgere,vcl solidum, vel fornictitum. At si quis pariete com'muni demoliendo damni infecii promiserit,nondebebitprxsiare quod fornix viiii fecerit.Non enim ejus vilioqui demolilus est damnum faclum est,sed ejusoperisviiio quodiiaoidificatum esi,ut suspendi non possil.Causarum quidem raulta sunt genera quac Ciceroliberi non sequuntur. Argumentum, ab eo quod in paulo posterius dividit. Sed nunc de efficientiumipso est de quo quaeritur. Quaeritur enim de hia D causarum disserit argumento. Efficiens vero causanuptiis, quarum nullum fuerit jure connubium.Ex estqua praecedenle aliquod effectum est, non tempore,sed proprietate naturae, velut in hoc quodaffectisromne enim consequens ad idquodprasceditrefertur.Maxiraa propositio est:Ubi consequensnon nunc declaramus exemplo.Damniinfecti promissioest, ibi ne antecedens quidera esse potest.Ac de his est quoties quis promittit, si quod damnum ejuserit alius uberius disserendi locus.opera contigerit,sua restitutione esse pensandum.A ?-cpugnantibus:Si paterfamilias uxori ancilkirumusum fructum legavii a filio, neque a secundo hxredelegavil,morluo filio ,mulier usumfructum non amittet.Quod enim semel lestamento alicui datumest,idabeoinvito cui datum est auferrinon potest;repugnatenim, recte accipere etinvilum reddere.Secundus haeres dicitur qui hsredi instituto substituitur,veluti si quis fiiium instituat haeredem.Jus autem est parieti comrauni parietem aiium velfornicatum, id est arcum habentem, vel directumcontinuumqueconjungere.Quidamigituradpariete.ncommunem alium extrinsecus parietem junxit.deditquesatis damni infecti. Communis autempariesfornicatus fuit, id est, arcum habens vel signinamfabricam sustinens ;adjungente igitur eo qui satisdederat, et ul adjungeretdemoliente partem parie-

IQuod1079 AN. MANL. SHV. BOETII 1080tis, quo junctura cohacresceret, vitium communis A nomiae.Sed dicat quis.exeo quod ea quse mulierisparies fecit ;quaeritur an damni infecti promissio fuerant, viri flunt dotis nomine, id est approbarecogateum qui proraiserit damnum restiluere.Subjectusterminusdamniinfecti,promissio;praBdicatusquod defunctse bona ad virum debeant pertinere.vero vitii.restitutio.Sumimus igitur argumentumacausis hoc modo.Si enim is qui damni promisitinfcctiSed quE mulieris sunt,ea viri fieridotis nomine,etbona ad virum perlinere,vel idem est,vel neutrumalteri causa est ;vel si quis dieal eam esse causam,restitutionem ejusvitii causafuil, restituere ut bonamulieris viro debeant cedere, quod per iudebet vitium quod ejus accidit culpa ;quod si ea manus conventionem viri facta sunt dolis nomine,natura parietia fuit ut suspendi sustinerique non a causa rursus,ac non ab effectisfactum esse argumentumposset (fornicati enim parietis non ea natura est utputabit.id est a dote ; ab effectis vero nonsuspendi queat),parietis potius forma quamSdemolientisoportet aliud nisi causam probari. Esset vero exculpa vitium fecisse videbitur.atque ita non effectis argumentum,ut ex eo causa probaretur hoccogitur restaurare vitium quise damni infectipromissionemodo : Si quaestio esset an mulier in manum viriobslrinxerit.Fiet igitur argumentatio hooraodo:Si penes parietis formam constituit uteoad-convenisset, et indubitatum haberetur, omnia quaefuissent muiieris.viri facta dotis nomine, dicereturungente parietem qui damniinfecti promiserat,vi- gita : Si omnia quae fuere mulieris, viri facta sunttium fieret, id vil.iura, qui promisit, prsstare noncogitur.Fuil autemcausa'pariesutvitium fleret.quiea fuit natura ut suspendi sustineriquenon posset.Non igiturquod fornixvitiumfecerit,prsstaredebetquidamnipromisit infecti.Argumentum ab eoquodin ipso est de quo agitur,id est in vitii restltutione,e.t effpcto, id est ex causa. Causaenim vitii formaest parietis.Don culpaconjungentis parietem.Itaquofacturaestut fornix vitium facerel.quas causavitii,cumabsit ab eo qui parietem junxit, abest etiamejusdem vitii restitutio. Maxima propositio,unamquamquerem ex causis spectari oportere.Ab effeciis rehus,hoc modo:Cum mulier viro in manumconvenit, omnia quse mulieris fuerunt viri fiuntdotis nomine.Effecta sunt quse aliquibus efflciunturoausis,nonterapore praecedentibuSjSed natura,veiut si quaerat,uxore defuncta quae in manum viriconvenit,an ejusbona ad virum pertineant.In qua quaestione, bonadotis nomine, mulier in manum viri convenit;sedomnia quae fuere mulieris, viri facta sunt dotis nomine,mulierigiturin manumviri convenit.Maximapropositio, causasab effectis suis non separari.Ex comparaiione au/em omnia valenl, guce sunthujusmodi.Quod inremajore valet, valeal in minore,ut si in urbe fines non reguntur,necaqua iu urbearceatur.Item conira. Quod inre minori valet, valeatiti majcre,licel idem exemplumconverlere,iiem.Quodin re pari valel,valeai in hac,quce par esi,ui quoniamusus auctoritas fundi biennium esl.sit eiiam oedium.At in lege oedesnon appellanlur, et sunt cceierarum.omnium quarum annuus est usus,valeai n:quiias,quceparibus in causis para jura desiderat.A coniparatione iocus qui dicitur, tripartito soinditur;autenimacomparationeraajorum,aut a ooraparationeminurum.aut a comparatione pariumnascitur.Acomparatione igitur majorum est,quotie3majore minoribus comparantur,hoc modo, ut quodin re majore valet, valeat in minore.Sit enim qus-uxoris defunctae quae in raanum viri convenerit,subjectum est, ad vir.jra autera pertinere,praedicatum.Quaerostio an in urbe aquam liceat arceri. In hac igiturigitur arguraentura ab effecto^dispicio-subjectus est terminus, in urbe aqua, prffidicatusque quid perfecerit ipsain raanum conventio,atqueex 60 argumentura traho; id autem est, omnia virivero,jus arcendi.Regi fines dicuntur quotiesunusquisqueagerpropriisflnibusterminatur.Arcet verodotis nomine fieri, quajcunque mulieris fuere.Ipsa aquam qui eara per sua spatia meare nonpatitur.igiturin manus viri conventio,omnia qu£E mulieris Paciamus igiturargumentum sic.Quoniam plusestfuere, viri fecit dotis nomine, non praecedenstempore,sedstatimregi flnes,i,minus vero arceriaquam, si in civitatepropria vinaturae.Nam utinmanum flnes nonreguntur, quod majus est, ne id quidemquaecunque convenerit,raox ejusbonadotis noraine quod minus est, fiet, ut aqua in civitate arceatur.virum sequuntur. Facio igitur argumentum sic: Si Hic )j.'ilur sumptum est argumentum ab eo quod inmulier quae defuncta est inmanumconvenit,in ma- D ipso hteret de quo quffiritiir. Qusritur vero de arnuravero convenientis mulinrisbonavirifiuntdotisnomineiliiBcquoquebona dequibusagitur,virisunt.Argumentum ex eo quod in ipso est,de (juo agitur,continetur.Agiturenim debonisejusquae in raanuraconvenerit, scilicet ab efTectis, id esta causa effeclis.Effeotum naraque est, in manum conventioneomniaquffi mulieris sunt viri fieri, sed a causaquanquam hic quoquenonabefleetis dotis nomine,tactum argumentum essemonstretur.Ostensum estenim fieri viri dotis nomine,quidquid mulierisfuerit,ex eo quod mulierin manum convenerit. Sedbaec causa est ut quae mulieris erant, viri flant doliscendffi aquaejure,ab affeoto sciiicet,id estaraajori,quod relertur ad id quod rainusest.Notandum veroquod Tullius raaximam propositionem arguraentationiinclusit hoc modo : in ro raajori valet,valeat in minori, et deinceps ea nixus,argumentationemexpedivit, ut manifestius appareat id quodin primo volumine commemoratum est, has maximaspropositionesaliquotiesquidem argumentationibusincludi, ut in prsesenti monstratur exemplo,alias vero vires arguraentationibus dare.ut in superioribusexcmplis locorura.Quod siidem convertamusexemplum,dicemus : Quod in re minorivalet,

1081 IN TOPICA CICERONIS COMMENTAKU. LIB. II. 1082valeat etiam in majori. At in urbe aqua arcetur,re- A. scientiamque eruditis,utquod medico in medicina.gantur igitur fines. Hictamen quaestio permutatur geometrse in geometria,cffiterisf|ue in propria studiorumhoc modo : Quaeritur enim an in urbeflnes oporteatregi. Sed a minore sumitur argumentuni,id est abarcenda aqua.ut sit hic quoque argumentum ab eofacultate veritatis. De quo extrinsecus iocosic loquiturQux aulem assumuntur extrinsecus, ea maxine exquod in ipso est, id estab eo quod est in regendis auctoritale dicunlur. Itaque Grxci tales argumentationesfinibus,ab aCfecto scilicet, id esta minori. Id enimquod minus est affectum est,illud namque respicitad id quod comparatur. Hicquoquemaximapropositioats^^vou? vocant, id est arlis experles.Aliaquippeargumentasunt,qu6eipseelicitorator,atqueipsequodam modoexdesignatislocissibi com-a Tullio posita est,eaqueest:Quod enim inre parat,et propria facultate conquirit. Alia quis ex-minori valet, valet etiiim in majori.A paribus voro trinsecus posita non ipse invenit,sed praesentibussimiliter comparatio. Necesse est enim ut valeat utilur et paratis,veluti testimonia, Iabul6e,fama,c8eteraquefit!fiquitas,qua2 paribus in rebus paria jura desiderat.de quibus M. Tullius latius traotaturus est.Plurimarum igiturrerum usueapio annua est,ut si Non enim sibi ipse testimonia parat orator,sed paratisquis eis anno continuo fuerilusus, eas flrmajurisutitur,neo ipse judicium facit,sed jam posiloauctoritate possideHt,velutrem mobilem.Fundivero t> ac spontaneo rumore veniente utitur ad causam.usucapio, biennii temporia spatio conlinetur, de Atque idcirco hos locos Grffici i.zkjjoiic; vocant, id£edibns in lege nihil ascriptum est. Qusritur ergo, est inartificiales,atque,ut TuUius dixit,artis expertes.usus tedium unone anno,an biennio capiatur. FaoiemusaQuae enim non proprio oratoris artificio com-paribus argumentationem.et quoniamimmobiliuma;qua possessio est,a3des vcro immobilcsparantur,sedseextrinseeusvenientiasubministrant,heecjure artisexpertia sunt appellata.Hujus exemplumsunt,ut biennio fundususucapiatur,ita etiamoportetest;ffides usucapere biennio possidentem. /Equitas Ul si ila respondeas : QuoniamP. Scxvolaid solumenira paribus in rebus paria jura desiderat. Quae esse ambilus sediumdixeril,quaniumparielis commu-etiam maxima propositio aTullio cbirissime posita nis tegendi causa teclum projiceretur, ex quo in leclumest,sedexemplum restrictius positum est,necpromptissimead intelligendum. Itanamque ait,ut quoniamususauctoritasfundiperbienniui.ejus xdes quiprote.viss.itjus videri.aqua defluerel,idtibiest,sitetiamEedium. Hic igilur aedium ususauctorilatembiennioflerisentit,sed adjungit: At in legesdes non appellantur,etsunt cEeterarumomnium quarum annuusSolum am.bitus asdium est, quantum soli eediumambitus claudii. Scaevol aigitur dixitid esse ambituseedium solum, quod tccti diirusione tegeretur.Manifestum est enimtecta latius fundi,nec parietiestusus.HicrursusEEdes in his videtur ponere quae ^ bus adaequari,ut stillicidium longuscadat.Quae cumannuo usucapiuntur, et concludit nihil definiens, ita sint,quidam parietem communemtegere nitebatur,qu8eriturnisi valeat aequitas,quaeparibus in causis pariujuraan sitaliquodjus tegendi. Respondeasdesiderat. Sed videtur ila dictum,quoniam immobilestu,inquit, Trebati, id jus esse angendi parietissunt aedesut fundus,biennioverofundu3 usu-communis,ut in ejus qui tegit non aiiud quodlibetcapitur, aedes quoquebiennio U3ucapiantur,et sibi tectum stillicidii aquafundatur,alias non esse jurlsipse rursus opponit, sed in lege duodecim tabularum,uttegat quis parietem,stiilicidio in vicini tecia de-de a;dibu3 nihil ascriptum esl, et inter eas fiuenle. HaBc enimstillicidii servitus nova,nisi con-relictaesunt res,taciturnitate legis,quarum est usus sentiente vicino, nihil juris habet. Sed si huic responsoannuus.Namcumdefundo prsscriberet lexbienniiopponatur,nesicquidem ut tegatesse juris,usucapionem, tacuit aedes,et iis potius hac taciturnitatequandoquidem sedium solum lantum est,quantumeas junxit quarura annuus estusus. Sed sol-cujusque|parietes claudunt,qui vero legit, lecturnvit objectionem ita, sed adquitas paribus in rebus longius mittit,tu inquit, responsum tuumScaevolaeparia jura desiderat. Itaque quoniam aeque fundus auctoritate firmabis, dicens Sceevolam respondisseatquea3(.lesimmobilessunt,6equebienniousucapien-hoce&sesolumambitus£ediura,quantumtectumprolur.Factumestigiturhic quoquear}.;umentum abeo D jiceretur, non quanlum parietes ambirent. Jus estquod in ipso esl de quo quaeritur, id est ab affecto, igitur projicere lectum, qui inlra ambitum adhucid est pari. Nam cum iigaturde aBdium possessione, suaruma;diumtegit,seditaut in suumtectum aquaargumentuin sumptumestabusucapionefundorum. defluat, nec vicino nova nooeat servitute. In quaExpeditis igilur his locis qui in ipso dequo agiturinha;rebant,nunc jam loci ejus quem dixit esse extrinseous,ponitexemplum. Hicvero est qui sumiturab auctoritate judicii locus valde prubabilis,eliamsi non miiximae necessitatis. Quk enimnecessariasunt.haec ex propria considerantur natura.Quae vero probabilia suni,plurimorum judicium exspoctant.Ea namquesuntprobabiiia,qu« videnturvel omnibup.vel pluribus,vel maxime famosis atqueprascipui3,velsecundumunamquamque artemqutestione nequea subjectnneque a praedicatoterminoductum est argumentum, quod in his locisconsiderari morisest,qui in ipsis hsrent de quibusagitur terminis,ut inomnibus exeraplisest diligentissimedeclaratum.Sedquia sumitur argumentumextrinsecus,dubitationijudiciumcujuslibetopponitur,utnunc Sc;evolce,cujus auctoritate responsumest,atque ideo ex loco qui vocaturextrinsecussumptumdicitur argumentura.His igitur locis quisuntexpositi, ad omne argumen-

continet,ejus quod continetur principium est), idcircoait Ciceroveluti quoedam elementa argumentorumviderilocoshos quos superius posuit. Cautissimequeadjecil,quasiqu£edamelementa; non enimintegreelemeiita,sed quasi in similitudine elementorumsunthiloci qui in argumentis efficiendissumuntur.Ideirco quoniam argumentorum quaedamvidentur esse principia, alioqui elementum omne,minima pars ejus est cujus elementum est, et idAntequam latioremM. Tullii divisionera de enumeratissuperius locis aggrediar,pauca,utsum potlicitus,devi atque ordine locorura mihi videnturesse tractanda,ut eorum nalura diligentius cognita,dici terminos illosqui in qusstione versantur,horum esse alterura prajdioatum, alterum verosubjectum, superior expeditio patefecit. Ab eoigiturtermino de quo agitur, quid differt locusatoto?quandoquidemidem estipsumesse quodtotum,nequeenim est aliud essequemlibetterminuminqu«8tionepropositun:,quamtotumesseterminumeumdem qui in quaes tioneest constilutus; deparibusquoqueidem dicimus.Namsi omnespartes efflciuntid cujuspartes sunt,terminumqueinqus3Stionepropositumsuffi partes effioiunt,non est dubium quinparte.'! quoque omnes oonvenientes idemessequod1083 AN. MANL SEV. BOETII 1084tum reperiendum ianquamelementisquibusdamsignifi,calioet demonstratio dalur. Utrum igitur hactenus git,ut litteraa orationem. At vero locus, non parsA quod ex elementis efflcitur.parles invicem conjun-satis estytibi quidem tamacuto etiamoccupalo Ipulo; argumeriti.sed tolumest.Estenimsignifioatio quadara,etd(;monstralioadreperiendum argumentumsed quoniam avidumhominemad kas discenJi epulasrecepi,sic accipiam,ul reliquiarum sitpotius aliquid, data,utsi locum respexeris, noveris ubi oonditur,quam ie hinc patiar non satiatum discedere.unde duci debeatarguraentura.Sedreliqua ad Trcbatiumexpeditissime dicta sunt, blanditurque eiOmneeiementum priacipiura est ejus rci cujuaelementura esse perpenditur.Namejus quodexelemontisfitjipsaelementa necesse estloco esse prin-praeserlim cum sit juris occupatione distrioLus, etetiam breviaposse sufficere acuminis prcerogativa,cipii ; ergo quoniam hi loci superius designati argumentorumquasi quaedam principiasunt (ipsi enim inquit,avidissimum sludii ad has dootrinarum cpu-tempus legendi plura non habeat. Sedquoniam, utsunt qui continentargumenta; omne autem quod las recepit,non vult degustafum, sed satiatum relinquere,utnon desit aliquid, sed de pleno etiamrelinquatur,faotaqueesta convivandotranslatio jucundissima.Declaratisigiturlocis omnibus.eorumgque exemplisdillgenterexpositis,paucaqua3dam delooorura vi atqueordine disputabo, quibus plenissimadisputatione expeditis.ad ea quae restant explanandatransgrediar.Sed id tertiojam voluminefaoiendum est.quoniam seoundus liber habet propriummodum.LIBER TERTIUS.ipsumest,in qurestione propositum rectissimeintelligantur.Notatio vero,eodem modo ilUid ipsum estquodinquaestioneproponitur.Remenimunamquamqueomne vocabulum designatin quaestione as denotat.Pit igitur ut totum,partes ao nota,idem quodest ipsiim de quo quserituresse videantur. In tantaigitur similitudine rerumdanda est ditlerentia.Nequeenira,utdictum est,si loous hjeret in eo ipsodequoquaeritur, atqiieabipso de quo quaer+turoapinon potest,argumentum flori potest, tu loous idemesse possitquodipsum estde quo quaeritur.Sodhascdifferentia ipsum ost quod oonfuse ac singulariterintelligitur.ut homo.in eo inest totum suum, quodest definitio ipsius; igiturtofum.ab eo quod ipsumest,intelligentia|separatur,quodiIlud quidemsingulariterintelligitur,hocverosub generis acdifleren-facilior se argumentorum copia subministret. Primumigitur quoniam loci omnes divisi sunttiarum enumerationemonstratur. Dividit enimdefi-'in eos nitio atque dispertit.totumque patefacit quodin requi in ipso haerent de quo quaeritur, et in eos qui ipsa singuIariterintelligebatur;departibusquoqueextrinseous assumerentur vidend um est quinam sinthi looi qui in ipso hasrent de quo quaeritnr,et quideadem ratio est. Si enim ad membrorum multitudir.em,velspecierumomniumenumerationem,singularisab ipsis rebus differunt in quibushaereredicuntur,terraini referas intellectum, statim ipsius aoatque illud quidem planissinie expeditum est,ipsos ^ partiumdifferentiascomprehendas.Notaetiamabeocujus notaestfaoile distat,quia illud vox et significatioest,illud res significafioni supposita, eorumvero quae affectasuntnon sunt dubiasdifferentiae abhis quorum affecta essemonstrantur.Quisenimidemdioat esse conjugatum,quod est id cui conjugaturacst"?Quis idem dioatessejuste,quod justitia ?Quisgenusidom quod forma ?quis contraria?quissimilia?Quandoquidemnequecontrariura,sibi ipsi contrariumesse polest ,neo simile,sibi ipsi simile ;neogenus, sibimetipsi genus;etde ca^teris eadem ratioest. Nunc illud dicendum est,propterquod ista priB •misiraus;quandocunqueenimabiIlis tribuslooisquiprimi propositi sunt,argumenta sumuntur,id esl atoto, a paribus.a not;i,fit ut ipse quidcm terminusD ad oujus fidem quaeriturargumentura,intra quamlibetearura rerum oontineatur, quae cum ad argumentumduotcefuerint,loci essemonstrantur."VeIutcura ntargumentum a toto,ipse quidem terminuscuifidesaffertur,intratotuincomprehenditur;tolumvero ipsura quod estdeflnilio,res ost siquidemorationem,remvocari placet. At siexea sumiturargumentum,ntloous.Itaqueipsumquidem de quoagitur,intratotum olauditur, a quo toto oum fitargumentum,fitipsum totum, locus ;quodtotum,quo-

1085 IN TOPICA CICER0NI8 COMMENTARIA. LIB. III. 1086niam claudit terminum qui in qusestione versatureidem termino videtur inhasrere. Quo fit, ut locusquoque qui a toto est, eidem inhaereat termino, dequo in quaestione dubitatur. Partium quoque enumeratioeumdem terminum claudit.quem partiumcoUectione conjungit. Ipsaque partium enumeratiores quoedam est, ei oratio rebus annumeranda est.Sed si ab ea ducitur argumentum, fil loeus. Sedquoniam parlium multitudo in eodem terminoest,quem conventus partium jungit, neoesse est eumquoque locum qui est a conjunctione parlium ipsiilli termino de quo quseritur inhrerere.Nola etiamremdesignal,et signifioatione aliquo modo comprehendit,a qua si ducitur argumentum, fit locus, etquoniam nomen omne si videtur adesse,cujus intel-quae in tredecira partes divisa sunt, non idem est.Nam quoniam respicientia quodammodoterminumsunt, et quasi extrinsecus constituta, non videntureodem modo conjuncta esse cum termino quo conjunctisunt hi loci, qui a toto,a partium enumeratione,anota esse praedicti sunt ; sed lamen id quodafTectum est, ad aliquid dicitur. Id vero aliquidjunctum est illisemper quod ad ejus ducitur relationem,ac sine eo esse nunt|uam potest, quia cumtione junguntur, necesse est aliquo modo in ipsosintadquod videnturaffecta.Omnequippe affectum,ex eo ad quod afTeclum est suscipit formam,et sineeo esso non potest,et dioto altero, alterius se stalimsubjicit intellectus,utcumdixerodiraidium,duplumintelligitur,et cum patrem nominavero.filius ad intelligentiamvenit.Et omnia quoecunque ad aliquidsunt.exsese pendent,neo a se invicem deseruntur.Igitur omneatrectum,et ad ipsum respicit ad quodrefertur, et in ipso est. Ad ipsura quidem respicit,quoniam ad aKeotum suum velul ad aliquid relativemorepraedicationis refertur;in ipso vero est, quodea est affectorumnaturaut alterum existatabaltero,sequeipsapossideant.quandoquidem etidquod affectumvocatur,eius est termini ad quem considera-turaffectum.etterminusinquaestionepropositusafTe-cto suo intelligitur esse connexus.Quaj cum ita sint,cumargumentum suraitur a conjugatis,quoniamidquod conjugatumest.affectum estad id quod eiexalteraparteestconjugatum.idquidemdequaquaeriturin altrinsecus posito conjugato haeret. Is vero locusUQdeargumentumtrahilur,abalteroduciturcoojugato,velutisicompasouusagerest, jus estcompascere.Igiturcompascereatquecompascuumconjugatasunt;A sedquaBrebaturanjusessetcompascere,tractumveroestargumeutumacompascuo;itaqueterminus quidemdequo fuit quffistiOjin oltero conjugato positusdeprehenditur,id estin compascendo ;locusveroundeargumentum tractum est, in alteroest,idestincompascuo.Item quoties a genere duciturargumentum,id de quo quaeritur in forma, hcerere necesse est, utcum ostenditur legata esse numerata pecunia, quoniamfuerit argentum omne legatum. Quceriturenim de numerata pecunia, quae est species argenti,et argumentum tractum est ab argento, id est a genere.Itaque ipsum de quo qucerebatur, in formafuit,id estin specie. Argumentum vero tractum estab affecto, id est a genere. Quod si a forma generisargumentura flat, converso modo est, id quidemligentiam sijinat, locus quoque qui est a nolatione,g quodqufflrituringenereessemonstratur, ipsum veroin ipso liasret dequo versaturintentio. At in afTectis unde sum.ptum estargumentum, in forma esse perpenditur.Nam cum quaeratur an legatum sit uxoriargentum, ostenditur non esse legatum, quia nonfuerituxoritantumlegatum.sedmatrifamiliasuxori.Uxor vero genus est matrifamilias uxoris. Quaeriturigitur de uxore, Id est de genere. Argumentum factumest a matrefamilias, in est a forma. Quotiesvero a similitudine trahitur argumentum, quoniamid quod simile est, non sibi, sed alteri six.ile esseperpenditur, res siquidera de qno quffirilur,in unoipao nascitur,et quodammodo altero dicto intelligituralterura.Nam si id de quo quasritur.ejusqueaffectaeorum quae sunt similia, positaest ;at verolocus, inaltero est, velut cum quasritur an hEeree restitueroperpendas, ea quie perhibentur affeota, extra vitium ruinamve cogatur asdium in usumfiuctumid de quo ambigitur, posita esse consideres, nihij relictarum.Inhocigiturquaestioest,locusveroasiraienimeorum quse sunt ad aliquid,ex se ipso esse potest,~ liludine, quianon oportethaeredem aades restituere,sed est semper ex altero : ut enim in praedica-mentis ostenditur.omnia quae ad aliquid dicuntur,oppositasunt, non tainenita disjuncta sunt ut oraninosint dislributa,sed quoniam relativa prajdica-sicut nec mancipium, si id aliqua ratione depereat.Cum igitur siinilissitaediumususfructusatquemancipii,quod quasritur, in Kdium usufructu positumest, locus vero, in usufructu mancipii. In differentiaquoque idera est : eorum namque qum diCferuntinaltero positum est id quod quaaritur, in altero veroillud a quo id quod est ambiguura comprobatur, utcum qua;ritur an id quoque argentum quod in nominibusdebeatur legatumsit. Hic igiturillud estquoddubitatur. In eo vero quod ab hoc diflert, locus est aquoostenditurminimelegatumesseargentum quodin nominibus debeatur, quia multum differt in arcanesitpositum,aninnominihusscriptum.Acontrarioquoque idem est, ut in eo quod qusriluran ususfruotuspenuslegatus sit.Inusufructuigiturquaestio" est, sed probatur minime esse legatus, quia non potestesse usus earum rerum quae utendo pereunt,sed potiusabsusus ;inabusuigiturlocus est,scilicetin altero contrariorum, oum fuerit in usu quasstio.Ab adjunctis etiam locus in eodem modo ab eo quodquaeritur segregatus est.ut in uno adjuncto quaestio,locus. Nam cum quasraturan se-in alterovero sitcundum mulieristabulasnunquamcapite diminuti-epossessio delur, in hoc quaestio est an detur, at inejus adjuncto, locus. Ostenditur enira minirae daridebere possessionem, quia sit proximura ut secundumpuerorum quoqueatqueservorumtabulas bonorumpossessio concedatur. Ab antecedentibus

I itaestlocus,'I1087 AN. MANL. SEV. BOETII 1088ut quaestio sit in consequentibus. A. num viri convenerit. Argumentum vero ab effectuNam cum qusritur analiquiddotisnominepro liberismanereoporteatRumiturargumcntumnuliomodoquod ea quae fuere mulieris, vir nomine dotis acqui"causae, id est in manum conventionis. Hoc vero estmanere oportere ex antecedentibus.quod viri culpa rit, quo fit ul quod qu8Britur,in causa, locus vero sitfactum est divortium; locus itaque in antecedenti,qucBstio vero in consequenti. Gonsecutum est viriculpa factumesse divortium,nihilapud patrem proliberis permanere, cum viri culpa praecesserit. Aconsequentibusvero si sit argumentum, res qu»dubiaestinantecedentibusessedeprehenditur,velutcum quaeritur an divortio facto, cum eo nupta essetmulierquicum connubiijus non esset, dotisnominealiquid proliberismanereoporteat.Fitargumentumsic:Si iiuidex dote pro liberis manere oporteret,quia patrem liberi sequerentur, cum eo nupta essetin efTectis. A comparatione vero majorum si fueritargumentum, quaestio erit in minoribus, ut si quaeraturan in urbe aqua debeat arceri, defendaturqueminimedebere, neque enim flnes reguntur; ita inaqua arcenda, quod minus est, qusstio est, loousvero in finibus regendis, quod majus est. Contrarifevero, si a minore arguraentum ducatur, erit id quoddubilatur in re majori, ut si dubitetur an flnes incivitate regantur, respondeamusminime, quoniamne aqua quidera arcetur.Ita id quod dubitatur, in remajore consistit.illud vero unde argumentum suulier,quicum connubii jus esset, hic antecedens -n mitur, in rainori.El in comparatione parium similisest, si quid de dote pro liberis manere oporteret, etin eo quaestio an aliquid manere oporteat. Consequensvero, cum eo mulier nupta, quicum connubiijus esset, a quo sumitur argumentum, id est a consequenti.Namcum manifestum sit, non oumeonuptaesse cum quoconnubii jus erat, ostenditurquodminime patrem liberisequantur.atque idcirco nihilpro liberismanere oportere. Hicigitur res quidemquae dubitatur in antecedenti est, in eo scilicet anexdoteproliberismanerealiquidoporteat,argumentumveroin eo loco qui est in consequentibus, idestin muliere quae nupta est cum eocum quo nuUaratioest:in unoenim eorura quae sunt paria,qua;-stio consistit,in altero locusintelligitur argumenti,veluti curaquaerituranaediumususbienniocapiatur,id approbamus, quoniam fundorum quoque. Cumergo paria sint fundus atque aedes, quaestio quidemdeiedibus est, argumentum vero duciturafundo. Acdeviquidem locorum,quoque a se non quaestioneset loci argumentorum separentur, haec dicta sint.Nunc eorum ordinembrevissimecommemorabo.Exhoc itaque oritur omne judicium, qui locus prior,qui sit posterior, existimandus, si eos terminos consideremusquiproposita quaestione versantur. Quascunqueenim his terrainis propinquiora sunt, hascerant jura connubii. A repugnantibus etiam quotiesargumenta sumuntur, resquidem dubiain altero re-rectissime prioranumerantur.Posteriora veroquantuma propositis longissime quaeque recesserint. Idpugnanti, in adverso vero locus est argumenti, utcum quffirilur an possit invita mulierreddere lega- ^ autemtali ratione clarescet.Primum namque, locotum, quod recte testamento semel accepit. Locus arepugnanti, minime posse invitam reddere quod recteaccepit.QuKstio igiturest in eoquodintelligiturinvitam reddere, argumentum vero in altero repugnanti,id est in eo quod intelligitur recte accipere.Pugnateniminvitam reddere et recte accipere, sedquaestio in uno eorum est, locus in altero. Quotiesveroacausisefricientibusduciturargumentum,qu»-stionem in effectis esse necesseest, utexemplo quoquaeritur an qui satis dederit damni infecti, vitiumparietis praestare cogatur. In hoc igitiir, id est vitioparietis,quaestioest,sed de causatrahiturargumentum.Dicitur enim non oportere praestare, quoniamnatura parietis causafuerit vitii,non isquidepraistandovitio satis dedisset.Effectura ergocausffi, vitiumparietis fuit. Itaquequsstio quidem in etfecto,locus vero esseconsideratur excausa. At si ab efTectisaliquid approbetur, locus in efTecto, (lueestio incausa est constituta, veluti cum quaeritur an mulierquEedam cujus bonaviri facta sint, dotis noraine iuviri manum convenerit. Quoniam ergo in manum exconventione perficitur, ut bona mulieris post ejusmortem vir adipiscalur, argumentum duciturab effectis.Efflciturenim per in manum conventionem,ut quascunque sunt mulieris, viri flant dotis nomineergo cum ea quae mulieris fuere, vir nomine dotisadipiscatur, mulierem in manum viri necesse estconvenire. Quaestio itaque est de muliere, an in marumest divisa pluralitas in eos qui in ipso sunt dequo agitur,et in eos qui assurauntur extrinsecus.inquopraepositosessointelligimuseosJocosquiinipsosunt, his locis qui trahuntur extrinsecus. Hic verolocusqui in ipso est,in priroas quatuor distribuiturpartes, quarum prima estdefinitio, qui locus atotoest nuncupatus. Idcirco autem primus a toto locusponitur, quoniam nihil est alicui tam proximum,quam propria deflnitio. Consequitur enumeratiopartium, quia post defmitionem prosimum locumpartes tenere debent, quae totum id cujus partesdicunturesse, conjungunt. His apponitur nota, quaequasi converso mododefinitioeat. Nam sicut defjnitioexplicat quod implicite nota designat, itanotainvolvit etconfuseindicatquod patefacitatqueexpeditdefinitio.Notavero tertiaideo est, quia definitiosubstantiara tenet; partiuraenumeratioea dinumeratquajtotum compositum jungunt,nota vero nihilefficit, sed tantum designat. Post haec quas in ipsisterminis principaliter h«rent, illa quae sunt sffectanumerantur.quffi jamnon ipsis insunt terminis,sedeosdera velut exterius posita conscquunlur, atqueidcircosolum in ipsis esse dicu.Ttur, quoniam sinehis esse nonpossunt quorum primasunt conjugata.Nihil enim inter affecta sic proximum est, quam idquod et re etnoraineparlicipat, nisi quod parva nominisinflexionesejuugitur.Namid quodjustumest.etjustitiaparticipat.et inflexojuslitiaenominenun-

1089 IN TOPICA CICERONIS COMMENTAEIA. LIB. (II. 1090cupatur, et in caeteris quidem conjugatis idem est, A esse dicuntur alfecSa.quia suatad aliquid,et propo-Post hffis annumeratura est genus. Genus vero est siti terminirelationo nectuntur.Nam et deQnilioaliquodcujuslibetuniversalitersubstantiammonstrat,cujus est definitio, et lotum partium totum est, etetquod multorum spccie (iivcrsorum, substantialis nota significati nota eat.Sed inspiciendanatura estest sirailitudo. Quod a propositis terminis longius singulorum,et videndum num similitcr hsec ad aliquomconjugatasejungitur,quiatametsisubstantiatt quid referantur ut CEetera. Nam deflnitio rem quammoiistrat, tamen ne inllexo quidem vocabulo cum definit quodammodoexplicat atqueconformat.Itemtermini nomine copulatur, sed longe lateque diverso.Huic adjuncta est species, quam formam Tulliusappellavit,quia nihilest lam proximum generiquam species. Species vero est substantialis individuorumsimilitudo, et quod sub genere ponitur.Post hanc, similitudo est constituta. Etenim postillud idem quod insubstantiis intelligiturillud idempartes rem cujus partes sunt propria conjunctioneperiiciunt. Nota vero,ejus intellectum communitertenet, etcum haec Cfetera quae vocantur affecta nonfaciant, jure haec non interaffecta ponuntur, sed ineo ipso quod veluti conficiunt atque oonformant,inessedicuntur.Sed quoniam de vi atque ordine locorumsufficienterdictumest,nunc ad sequentiatranseamus.Praeteromniarecte ponilur quod in qualitate esse perpenditur.enim qus superius dictasunt,Paulatim vero res incipit a similitudine reccdere, -n illudanimadvertendum maxinieest,quia nonsiquidneo statim ad contrarium venit,sed prius adifferentialocumstatuit.Namremotasirailitudinenihilaliudoccurrit prius,nisi differentia. Post hanc,a contrariolocum duoit,id est a maxima differentia.Rnrsusad amica sibi affecta convertitur. Sed nou eo modoamioa quo sunt similia, adjuncta enim proponit,in argumentis fuerit sumptum, illud eorum argumentoruralocus dicendus est, nisi non solum insitargumentis,verum etiam ab eo argumenta nascantur.Idquod dico,jplaniore liquebit exemplo.Si quodenim fuerit argumenlum in quo sumaturgenusvelspecies,non statim illud argumenlum ex genere veispecie tractum esse dicitur.nisi ei argumento viresquae non sunl integrae similitudinis.sed interse judicii,et veluti cujusJam rerum sibi cohsrentium generis vel speciei qualitas subrainistret.Age enim,propinquitatis.Post adjuncta vero antecedentia Tulliusposuit. Post id enim quod aliquo modojunctum flat argumentatio sic: non idem est animali esse quodsit quaestio an idem sit animali esse quod vivere, etest, aliquid necesse est aut antecedens aut consequensinlelligatur. Prius ilaque antecedens, post mori,piurima quippesunt inanimata,nequemoriun-viverG,quiane inanimato quidemideraest essequodconsequens collocatum est. Post haec repugantia tur. Nam quae nunquam vixere, ne mori quidemdixit,utquodammododuplexordo contrarietatumac posse manifestum esl.Hocigiturinanimatum genussimilitudinum nasceretur. Prius enim proposuit a est Iapidum,acfusilium metallorum,etsuraptum estsimili,a difrerentia,a contrario,atque hic univcrsus ^ inargumentura, sed non ex generefactumestarguordo est similium et contrariorura. Rursus ab ad-mentum, lioet in eodem genus videatur inclusum,junctis,ab antecedentibus, a consequentibus,a repugnantibus.Hicrursus secundusordo similium etcontrariorum esse deprehenditur.Sed primus valdeevidentiorquamsecundus; plus est enim simileessequamadjunctum.plusestdifferrequaoQantecederevelconsequi.plusetiaraestcontrariuraquararepugnans.Et in suo quaeque ordine plenam retinent formam,velut quia similitudc propinquitatem quaradamsed polius a contrario.Nam oontrarium est vitae quidemmors, animalium inanimatura ; sed mori nonsequiturinanimalum,igiturneanimalquidemvivere.Non ergo ex genere locus iste ducendus est,aed potiusex contrario,quaravis genus hujusmodi contineatargumentum ; tunc enira locus esset a genere,si ab aniraalis vel a vivendi genere argumentiratiotraheretur,velut si itafieret argumentum : animalitenere debet : propinquius estenim id quod est simileesse,substantiffi est esse; ipsum vero viveresubstanjunctumei cui simile esse oonsideratur,quam id quod adtianon est, sed in substantiam venit. Non est igi-est ei cui naturali vicinitate conjungitur. turidem vivere quod animali esse.A substantiaigiturRursus quoniamdifferentiasimilitudinis auctorest,dissirailiusestidquodabaliquodifrert,quamidquod tractum est argumentum,a genere videlicetanl-midis. Hoc igitur arguraentum, et genus continet,consequitur vel antecedit. Rursusquoniam contra- D et ex genereductum est ; in priore vero,etsi genusriumlongissimeabeoquicontrarium estoporletabscedere,longiusabsceditcontrariumquarorepugnanstur.Illudcontinet, a contrario tamen ductum esse perpendi-enim seinperspeculandum est,non quidinPost heec quid aliud restare poterat quam effecto-argumento sit,sed ex quo ducitur argumentum et inrum causas quasrere aut post effeotorum causas.''quid aliudquam ipsarumcausarumperquirereeffectus?Praetereaacomparatione loci, postremum ordinemtenent,quiasivesimilitudinem,sivedissimilitudinerainsola obiinent quantitate. Ac de looorumordine satis dictum est. lilud prfeterea considerandumputo,num hi quoque argumentorum lociquiinipso haerent de quo quaeritur, inter affecta jure numerentur.Quandoquidemquss affecta sunl, idcircocaeteris quidera eadem ratio tenenda est,neque estenim in singulis immorandum.Siquisenimdiligentiamdecursae superius expositionis exercuit, facilein reliquis colliget, quod uno declaralur exemplo.Quando ergo unusquisque eoriim locorumquosexposui,suaquxdam membra habel.eaquumsublitissimepersequamur,elprirnum de ipsa definiiione dicelur.Delinilioesl oralioquse id quoddefiniiur explicat quid sil.Propositis igitur breviter argumentorum locis eos-

1091 AN. MANL. SHV. BOETIIdemsubtiliusatqueenodatiusstatuitpersuasparles A.et convenientia men:ibra parliri. Ita enim locorumomnium diligentius natura considerabitur, si nonconfuse solum,verum etiam distributim,et in suarumpartium proprietate noscanlur. Dat vero liocmultam inveniendorum copiam argumentorum: utenim de definitione dicamus,si cunctas aliquisdefmitionumparles agnoverit.ex omnibussibipoteritargumenta conquirere^erilque in inveniendis copiosiorargumentis eoqui quot sint defmitionisspeoiesignorat. Ex tot enim defmitionum partibus argumentaproduoet, quantas quis definitionum partesesse cognoverit. Is vero habebit plurimam laliumlocorum facultatem, quem definitionum diversitasnon latebit. Ob hoc igitur M. Tullius,quos confusetur,loci fiunt. Cum igitur M.utsuntnaturaliterpartiatur,siraulcumrebusdividitlocos. Si enim res una e.st a qua duci polerit argumentum.unusestetiam loousjat si illadividitur,quot partesejus rei fuerint,tot erunt etiam locigenerisejusdem de quo argumenta nascuntur. Queecum ita sint,cumqueprius omniumlocus a totosit,id esta definitione., prius quid sitdefinitiodefinitionedeclarat, ut patefacta rei nalura, species ejusvel membra convenienti ordine partiatur. Deflnitio,inquit, est oralio quse id quod deflniturexplicat quid sit, slcut deflnitio est hominis, animalrationale,mortale.Dictumverocautissimeexpli-cat.Nam quod nomen confusedenuntiat.id definilioper quaedam substantialia membra diffundit.Quodenim confuse nomine hominis declaratur.id aperitatque explicat definitio, dicens hominem esseanimalrationaleetmortale. Nam nisi ita dixisset, potueratesse communis deflnitio generi quoque,veluthoc xnodo : Ueflnitio est quEedesignatquidestid quoddefinit. Sed genus quoque designat quidest id dequo pr8edicatur,sed non explicatquid sit.Solaenimdefinitioexplicatquidsitquodora1ioneperfloitur;genusvero et CEetera quae singulis plerumque nominibusproferuntur, minime. Explicat autem definitioid quoddefinitur, non quo(iuo modo, id est non ineo quod quale vel quantum c3t,non in quolibet aliorumprsdicamenlorum, sed quid sit, id cst ejusquod definit, substantiara monstrat.Ea vero definitiosubstantiamdieerit,quaBexgeneredifferentiisqueconsistit;haec namqueuniuscujuslibetsubstantiamsignificant, sicut in his dictum est, ubi de genere,specie,differentia, proprio, accidentique tractatumest. Ergo omnis deflnitio explicat quid sit id quoddefinitur.Arisloteles vero eodem pene modo deflni-109ationem determinat,dicens,Deflnitio est oratio quid estessesignificans. Hanc M. Tulliuspartiturhocraodo :Definitionum aidem duo sunt genera prima, unumearumrerum quxsxml,alterum earumquae intetliguntur.Esse ea dico guse cerni tungive possunt, ut fundum,xdem, parietem, siiUicidium, mancipium, pecudem,siipelleclitem, penus, et cxtera. Quo ex generequsedam interdum nobis definiiinda sunt. Nonesse rursus ea dico quae tangi demonstrative nonpossunt,cernilamen animo atque inlelligi ponsunt,ul siusucapionem,si tulelam, si gentem,si agnaiionem definiaSjquarurnrerum nullum suhesl quasi corpus: esttamen quxdam confirmalio insignila, et impressa intelligentia,quamnotionem voco,ea ssepe in argumentandodefmitione explicanda est.atque indigeste posuit locos.nunc eosdem diiigentioreratione partitur.Ao priinum iliud propensiorePconsideratione tractnndura est,quod,ut dictum est,etiam loci ipsi res queedam sunt,sed tunc esse intelligunturloci,cum ab liis trahilur arguraenlum.Omnem dbfinitioncm manifestum est ad aliquiddici,ulicujus estenim scmperdefinitio.Quas vero adaliquid dicuntur,quamdam proprietatera exhissumanlnecesse est, ad quae referuntur.Quo fit ut exhis rebus quas determinat definitio,in ipsasdefinitionesErgo nunc Cicero non prinoipaliter locos, sed resqua;dara proprietas Iransferalur ; sod quiaipsas dividit, quaj ad argumentum ductae, speciem quod ad aliquid refertur,id non potest esse idera eisumunt locorum.Definitio namque,et par3,el nota,res quaedam sunt,sed cum abhis argumentum duci-ad quod dioitur,propriam quoqueipsum quod reCerturad aliud forraam necesseestpossidere.Eoqueflt,Tullius res ipsas ila ut in definilionibus, et sua insit forma,et ea quaraab his acoipiunt,quae definiunt considerelur. QuodM.Tullius videns,primumdividitdeflnitionessecundumea quae definiuntur, quaruin genera duo esseproponit, unum earura rerum quae sunt, alterumearumquaeintelliguntur.Hasigiturdefinitionum lifferentiasexhis videtur sumpsissequaeindeflnitionemonstrantur. Omnia enim quas defmiuntur aut corporaliasunt, aut incorporalia. Res enim omnes inhajc primitus dividuntur. Ea veroquie corporaliasunt,esse dicit ; ea quae sunt incorporalia,non esse,non quod omnino ea quae incorporalia sunt non sint,alioqui necdeflnitionem suscipercnt.Nam si definitioestqua explicaturid quod deflnitur quid sit,ejusrei, qua oninino non est, nec quid sit, explicatioulla esse potest.Sed quia humanura genus sensibusdegit,id maxime essearbitratur,quodsensuumconprehensionisubjicitur. Quis enim sibi non magislapidem scire videatur, aut hominem quam justitiam,vel hasreditatem, vel quidquid aliud non sensibus,sed intelligentia comprehendit ? Unde fit utpropterevidentiam cognition's ea magis essevidean-D tur quae subjecta sunt sensibu3,ea rainime quee intelligentiaeralione capiuntur.Sed id sciendum est,M. Tullium ad hominum protulisse opinionera,nonad veritatem. Nam ut interoplirae philosophanlesconstitit,illa maxime sunt quoe longea scnsibus segregatasunt, illa minus, quas opiniones sensibussubministrant. Unde etiam idem Cicero in TiraseoPlatonis ail : Quid est quod semper git, nec ullumhabeat ortum, et quod gignatur, nec unquam sit?Quorum alterum,intelligentiae ratione comprehenditur,alteruraaffert opinionem sensui rationis expers.Hicigilur id quod semper sit,rationi adjeoit,id veroquod nunquam sit,sensibus conjunxit. Sed,

1093 IN TOPICA CICBRONIS COMMBNTARIA. LIB. III. 1094ut dictum estjCorporea esse,etincorpereanonesse, A,non •dd veritatem, sed a communem quorumlibethominum opinionem locutus est.Ponit igitur exemplaearumquidem rerum qucesunt,formasqoasdamcorporalium rerum, ut fundum, 8edes,parietes,stillioidium,atque id genus, quee corporaiia esse hacratione ostendit, quoniam cerni tangique possunt;earum vero rerum quK non sunt, exempla posuit,usucapionem, tutelam, gentem,caeteraquequ8e suntincorporea;qufE ex hoc incorporea esse monstravit,quod ait, ea tangi demonstrative non posse, sed intelligentiaatque animo comprehendi. Curvero eanon esse dixerit, supposuit rationem dicens,nullumquasi corpusearum rerum e3se,nec molem aliquamquae feriat sensum. Quod enim corpus esse potestusucapionis? Nam ipsaquae usucapiuntur, corporeadivisiorium. Partitionum,esl, quasi in mcmbra discerfiitur.cum res ea quse proposilaUi .si quis jus civileT,sunt, ipsa verousucapiocorporeanonest. Ipsaenim dicat id esse quod in tegibus, senatiisconsullis,rebusperutendiconsuetudinempossidendi firmiiudoquodnamcorpus haberc potest? Item, quod, quis tutelajudica/.is, iurisperitonim auctorilute,cdictis magistraluum,more, cequitate consisiat. Divisionum autem definitioregil, corporaleest, horao namqueest. Ipsaverocuraformas oinncs complectiiur quss sub eo generetutelffi, atque ipsura jusalium tuendi, nihil omnino sunt quod definitur,hoc modo:Abalienatio esl ejits reicorporis habere potest. Homines quoquequi in eademgentilitate sunt.corporei sunt.Ipsa vero gentilitas,id est coinmunisnominis liberorum societas,utScipionum.Valeriorum et Brutorum, certe incorporeaest ; sed quifidam eorum rerum incorporalisanimi conceptioest, atque intelligentia.quamnotionemvocavit. Ipsa enim imaginatio usucapionis veltutelae atque intellectus incorporalis rei notio dicitur,quam Grasci evvoiav vocant. Divisit igitur dofinitionemin has duas partes scilicet secundum subjectidifferentias, utalias quidem esse diceret definitionesearumrerum quee sunt, id est corporalium,alias veroearum quaenon sunt,id estincorporalium.Hinc qua;ri potest,quod etiam superius breviter commemoravi,quonam modo definito non inter atfectanumeretur, cura omnis definilio ad aliquid esse videatur? Idcirco enim affecta esse dicta sunt similitudo,contrarium,etc«tera, quoniam semper ad aliquidreferuntur. Quod si etiam definitio refertur adaliquid,necestabsolutcB ac propriae considerationis,ea quoqueinter affecta ponenda est.Sed occurritur,quoniam ea quae affecta sunt tanquam umbrae qu33-dam corpus, ita extra posita non possunt id relinqueread quod probantur affecta, et aut omninosubslantiam eorum ad quEe affecta sunt, non signiflcantutcontrarium,sirnile etcEetera.Aut si quandodesignant, una quaedam pars intelligitur essesubstantis,velut genus, species, differentia. Nonenimgenustotasubstantiaest speciei,quandoquidem nonsolumgenusspeciemformat,seddifferentiaequoque;necdlfferentiaetotam substantiae continent forraam,quandoquidem non soladifferentiaspeciemperflcit,sed etiam genus. Ipsa vero species quaedamgenerispars est, at vero deflnitio, etsi ad aliquid est, tamentotam substantiam monstrat, atque exaequatur ei reiquam deflnit, et substantiam perficit.ut neque extrapositasit, sicul similitudo et contraria, neque parsejus substantis sit quam definitione determinat,sedpotius ipsa substantia. Ac de hac quidem re satisdiotum est. Idem vero de partibns dicl potest. NamconjunctBepartestotumidelficiunlcujuspartessunt.Notaquoquetotumsigniflcatid quod designat,utqueorania coEequantur,etdefinitum definitioni.etpartestoti,et notareiquamsigniflcalionedeclaratsinonsitsquivoca,velsire3qua3designaturnonsitraultivoca,SaneiHud dubitarirectepotest,curcum dixissetduogenera esse deflnitionum,non ipsas deflnitionospartitusest.sed quae deliniuntur^id est corpnrale atqueincorporale.Quodidcircodictum videtur,quiadefinitiocum sitad aliquid.ut dictum est.quamdam capitexhis,quorumsubstantiam determinat^qualitatem;Atqueetiam deliniliones,alix sunt parlitionum,alixquce mancipi est,aul tradilio alteri nexu, aut in jurecessio, inler quos ea jure civili fieri possunt.Quoniam definitioita exsubjecta re quam definit,proprietatem capit, ut tamen formam propriam nonrelinquat,idcirco post eas differentias definitionum,quc-e ab his rebus tractaj sunt quK definiebantur,nuncapropriaformadefinitionumdifferenliastradit.Propria vero forma uniuscujusque compositiin suispartibusconstatitaqueexpartibusdeflnitionumtalesdifferentias docet, quodaliaj definitionesperdivisio-^ nem, alicT por partitionem fiunt. Deflnitur enim resquadibet dum autejus speciesomnes enumerantur,aut partes.Partes vero a speciequo differant,pauloposlcriusdicani.Nuncexponenda arbitror Ciceronisexerapla;dat enim partitionis exemplumhoc: Sitenim propositum definire quid sitjus civile,dioerausita : Jus civile est quod in legibus, senatusconsultis,rebus judicatis, jurisperilorum aucloritale, edictismagistratuum, more, «quitate consistit. Lexigiturest quam populus centuriatis comitiis civerit.Senatusconsultasunt quae fuerint senatus auctoritatedeoreta.Resjudioataj sunt quiB inter eos qui superaliqua re ambigunl, sententia judicum fuerintconstitulae,quarumexemploc3eteraequoque judicantur.Jurisperitorumauctoritasesteorum quiexduodeoiraD tabulis.vel exedictis magistratuum,jus civile interpretatisunt, probatfe civium judiciis, creditaequesententiae. Edicta m.agistratuum sunt quae praetoresurbani vel peregrini, vel aediles curules jura dixere.Mos est quod in civitatem solium est fieri. ^quitasest quud naturalis ratio persuasit. H«c igitur omniaunam formam juris efficiunl, tanquam partes,velut hominera, caput, brachia, thorax, venter,crura atque pedes. Partitio est enim ut ipse ait,quae unamquamque rerapropositara, quasi in membradiscerpit. Ateram vero partem definitionis,quffi per divisionem sit specierum, tali monstralexemplo. Definit enim quid sit abalienatio ejus rei

1095 AN. MA.NL. SEV. BOETII 1096ita sint.recte deflnita estsecundum divisionem abciemcomplet, nisi adjiciantur etiam differentiae, inalienatio rei mancipi, scilicetqucB aut nexus tradi- D quibus eadem ratio qus in genere est. Nam cumtione, aut in jure cossione perfioitur.Nam puratraditione,abalienatioreiipsae singulariter diclae totam speciem claudant,inmancipi noii explicatur. Spe-definitione sumptae, partes specieifiunt, quia noncies vero has esse,non partes,hinc intelligitur,quia solumspeciem quidem essedesignant,sed etiamgenus.si quis nexu abalienet rem mancipi, id quod suumHujus exemplum est ; Homo est animal ratio-fuit, in alterius potestatem pleno jure transtulit. nale, mortale. Cum ergo tota definitio homini coaequetur,Quid si etiam in jure cedat, plenum abalienationistotiusque deflnitionispartessint.tumani-jus erat. Ubi autemplenum nomenejus, quod divima,.tum rationale, tum mortale, ipsius hominisqucB mancipi est, dicens : Abalienatio est ejus rei A. >ione fleret, alteram qua per partium divisionem,qu.-e mancipi est, aut traditio allera nexu, aut utraque vero definitio parles enumerat.Sed hocin-cessio in jure, inter quos ea jure civili fieri pos-Bunt. Nam jure civili fieri aliquid uon inter aiios,nisi inter cives Romanos fiBri potest, quorum estetiam jus oivile, quod duodecim tabulis conlinetur.Omnes vero res quae abalienari possunt, id est quaea nostro ad alterius transire dominium possunt.autmancipi sunt,aut non mancipi. Mancipi res vetereaappellabant,qu8e itaabalienabantiir,ut ea abalienatioper quaradam nexus fieret solemnitatem. Nexusvero est quaedam juris solemnitas, qua3 fiebat eomodo quo in Institutioaibus Caius exponit.Ejusdemautem Caii libro primo Instilutionem de nexu faciendo,haec verba sunt: Est autem mancipatio, utsupraquoqueindicavimu8,imaginariaqusdam venditio,quod ipsum jus proprium Romanorum est civium,eaqueresitaagitur,adhibitisnon minusquamquinquetestibusRomaniscivibusfjuberibus,etprffitereaalio ejusdem conditionis quilibramaeneam teneat,quiappellatur libripens. Is qui mancipium accipit,ffis tenens, ita dicit : Hunc ergo hominera exjure Quiritiummeumesse aio,isque raihi emptusesthoc aere fflneaque libra.Deinde aere percutit libram,indequeaes dat ei a quo mancipium accipit, quasipretii loco.Quaecunque igiturres,Iege duodecim tabularum,aliter nisi per hanc solemnitatem abalienarinon poterat. Sui juris aulem caeterae res neomancipi vocabantur, eaedem vero etiam injure cedebantur.Cessio vero tali fiebal modo ut secundocommentario idem Caius exposuit. In jure aulemcessio fit hoc modo:apud magistratum populi Eomani,vel apud praetorem, vel apud praesidem provincise,is cui res in jure ceditur rem tenens ita vindical: Hunc ego hominem ex jure.Quiritium meumesse aio. Deinde postquamhio vindicaverit, praelorinterrogat eum qui cedit an contravindicet;quo negante,autlacente, tunc ei quivindicaverit,eam remaddicit, idque legis actio vocabatur.Res igitur quasmancipi sunt, aut nexu, ul dictum est,abalienabantur,aut in jure cessione. Has autem solemnitatesquasdam esse juris, ex superioribus Gaii verbisostenditur. At si res ea quae mancipi est nulla solemnitateinterposita tradatur,abalienari non poterit,nisi ab eo cui traditur, usucapiatur. Quas cumterest, quia hoecquidem species,illa vero membrapartitur.Hic suboritur quaestio valde difficilis. Namsi definitio est etiam partilio, mirum videri potestquemadmcdum aller sit a defioitione locus, altera partium enumeratione. Quae res maximamconfusionsm prasstat.Nam cum superius in locorumenumeratione alter a deflnitione locus, alter sit apartium enuraeratione propositus, curaque nuncenumerationempartium,vel divisionem,delinitionisspecies esse conflrmet, non est dubium quin cumidem sit partium enumeratio quod definitio (idemnamque est species quod genus),idem sit locus adefinitione, qui est a partium enumeratione.Cujusn quaestionis valde difficilis, faoilior absolutio est, sidefinitionum ipsarum formas ac distantias colligamus.Multisnamquemodis fieri deflnitio potest.Interquos unus est verus atque integer definilionismodus qui eliam substantialis dicitur ; reliqui perabusionera definitiones vocantur. De quibus omnibuspaulo posterius integram faciam divisionem.Nuncincommune sicdisserara:'nam quiaomnisdefinitioexplicat quid sitid quod definitur.Explicatioautem flt duobus modis : uno quidem cum pro reminime cognita planius aliquid affertur ; alio verocum flt qusdam parlium enumeratio. Ac de priorequidem modo, posterius. Nunc vero de enumerationepartium itadicendum est.quod omnis deflnitio,qua2perpartium enumerationem flt, quasi quajdampartitio recte intelligitur. Dictum est, id quodC in w noraine confuse signiflcaretur,in deflnitione quaefit enumerationeparitum, aperiri atque explioari.Quod fleri non potest, nisi per quarumdam partiumnuncupationem;nihilenim dum explicaturoratione,totum simul dici potesl.Quae cum ita sint, cumqueomnis hujusmodi deflnitio qusedam sit partium distributio,quatuor his modis fleri potcst.Aut enimsubstantiales partes explicantur, aut proprietatispartes dicuntur, aut quasi totius membra enumerantur,auttanquam species dividuntur. Substantialespartes explicantur, cura ex genere ac dilferentiisdefinitio conslituitur.Genus enim quod singulariterprasdicatur, speciei totum est. Idgenus sumptumindefinitione, pars quasdam fit.Non enim solum spe-dunt, partes suscipiunt, illud g9nus,et has speciesesse paululumquoquedialecticacognitioneimbutusintelligit. Qus cumitasint, divisit Cicero deflnitionemin duas partes, unam quss partium enumera-'Haec verba, nam quia, redundare videntur.partes esse videntursingula,quaee,jusdem definitionispartes sunt.Hasc igitur proprio nominedeflnitionuncupatur. Item est illa deflnitio,quando in unumaccidentia colliguntur, atque unum aliquid ex his

1097 IN TOPICA CICER0NI8 COMMENTAEIA. LIB. III. 1098sed liKC junctaperficiuntanima],non substanlialiterconstiluentia,sed per quaadam accidentia designantiaquod animalis quasiquaedam partessunt,ethaeo descriptionuncupatur.Atsi non accidentia rei,sed quasi membra qucedam dicamus,exquibus componituratqueconjungitur,atque inde definitionemfacere tentemus.hoc modo dicimus:Domus est quaefundameato,parietibus tectoque consistit,hic membraqu£edam snmpta sunt ad definitionem, quibusreslota conjungitur,ethfec vocatur per enumerationempartium diffinitio.At si quis ita definiat,ut nonin definitione ponat membra, sed specic.s, a divisionespecierum defmitio nuncupatur:velut si quishoc modo pronuntiet : Animal est substantia, quasvel sensu tantum,vel sensu et ratione nitatur. Hscigitur quatuor a se ditTerre manifestum est. In eanamquedefinitionequs per substantiales parles efficitur,singulaepartes majoresesse videntur,el substantialiteruniversaliores ab ea requam dofiniunt,ut animal majus est ab homine. Mortale etiam atquerationale,singula hoministransgrediuntur naturam,qu8einunumconvenientia,eidemquosigillaiatimmajorasuntcosequantur.Accidenlia veroquaein definitione ponuntur, omnino a substantia rationodisjuncta sunt. In ea vero definitione quae exfundamenta non possiot domus vocabulo nuncupari:fundamentaenimdomo mlnora sunt,itemqueceeterae partes. At vero in ea definitione quce perdivisionem flljsingulaequidem partestota ea re quKdefinitur minores sunt, totum tamen definitae reinomen susoipiunt.Utrationale nomen capitanimalis,eodem modo irrationale. Quibus ita discretis,quotiescunqueabeadefinitione quae persubstantialespartes efflcitur, vel ab ea quae per accidentiuraenumerationem colligitur, argumentatio fit,a definitione,id est a toto Iractum dicitur argumentum.Quoties vero ab ea deflnitione quae vel per membrorumenumcrationem,vel per specierum^divisionemperflcitur, argumentatio flt, ab enumeratione partiumargumentum ductum esse perhibetur.Sedj)M.Tullius quia jam partitionem deflnitionis ingressusest, eliam hanc interposuit, quK non ad deflnitionem,sedad enumerationis partium locum pertinebat.Hujusvero rei argumentum est,quiacum post,de eisdem locis latius tractans,de enumeratione partiumloqueretur,nullamaliam enumerationem partiumposuit, nisi eam quamnunc deflnitionis speciemdixit.Nec tamen est arbitrandum omnem partitionemdeflnitionislooum posseobtinere,utsi quissic dicat,fundamenta,parietes ettectum domusest,id non est necesse.Potest uamqueesseporticus pu-Patrol.LXIV.efficitur,et est veluti qusedam partium enumeralio, A bliois usibus destinata.potest item aliud quodlibet,non in substantia.sed in quadam accidentium collectioneposita; hujus exemplum : Animal est quodut theatrumquodpropteramplioressoniluse.xhibendostegi solet. Sed id nunc intelligerc nos oportet,moveri propria voluntate possit.Animalinamque et posse per partilionem aliquid sajpe definiri, cummotus est accidens, et voluntas, et possibilitas, partiumillacollectiounam rem tantum possitefflcere,utsi nihil esset aliud quod fundamenta, parietesatque tectum posset habere,nisi domus, juredefinitio factaesse videretur,domum essequamfundamenta,parietestectumque perficiunt.Sunt eliam alia genera definitionum, sed ad hujiislibri inslitutum illa non perlinent, tantum est dicendumqui sit definilionis modus.Hunc locum Victorinus unius voluminis serieaggressusexponereetomnes definitionum differeutiasenumerare,multas inlerserit, quae definitiones_ ease pene ab omnibus reclamantur.Inter definitionesenimponitetnomina,quod specialiter Aristoteliin omni doctriQarum i;enere peritissimo non videtur;pernegatque in Topicis nomine fleri definitionem,veluti si quis dicat : Quid est conticescereet respondeatur,Tacere,h8B nuUo mododefinitioneshabendte sunt.Quod etiam ex ipsius JM.Tullii definitioneapprobari potest, per quam definitio quidesset ostendit;dixit enim esse definitionem orationemquE id quod definitur explicat quid sit. Sedcum nomen non sit oratio, manifestum est nominedefinitionemnon posseconstitui,cum prassertim neonmiaquidemquiEorationepromunturatquealiquidostendunt, proprio definitionis nomine designentur,veluti descriptiones,omnisque alia oratioquae nonparliumenumeralioneperflcitur,lalia'suntquaBenumerantur,ut sin;,'ula totius definiti nomen capere G modo cunjunclis efficitur,quod ne ipse quidem Vi-ex substantialibus partibus, sed ex quolibet alionon possinl, atque idcirco eodem minora sunt, ut ctorinus ignorat. Sed videtur id definitionis locoipsii sibi Victorinus ad disserendi sumpsisse propositum,quod quoquo modo rem subjpctam possetostendere. Idcirco enim nomen quoque in definitionumnumcrum reoepit,quoniam saepe notiore vocabulofit clarius quod ignotiore antea prolalum latebat.Idcircoetiam nos superius diximus explicationemfleri 'duobus modis ; uno quidem cum pro reminime cognita planius aliquid afferatur; alio verocum fltperquamdampartiumenumerationem:uteaquidem explicatio in qua notius aliquid affertur,nominis sit;ea vero quae fit per partium enumerationemorationis,quanquametiaminipsis orationibussemperplanius aliquid afleralur quo notiusfiatillud de quo disseritur.Ut igitur nihil expositio nostraprstermittat,etdeflnitionisproprietasappareat,itaque omnia in notitiam deducantur, ut nec veradefinitio nesciatur, et quae non sit proprie verequedeCnitio sub scientiam cadat,talis definitionum differenliafacienda est. Definitionum enim alias propriedeflnitiones sunt, aliae abusivo nuncupanturmodo.Ac propriffi quidem definitiones suntquae exgenere differentiisque consistunt, veluthaec: Homoest animal rationale.mortale : hic enim animal genuse8t;rat:onale veroetmortale differentiae.Earumvero deflnitionum quee non proprie, sed abutendodefinitiones vocantur,aIi£e sunt quK singulisnomi*35

hsc1099 AN. MANL. SEV. BOETII 1100nibus denotantur,ansevero quas cxplicat ac depromitoratio.Atque illarum quidem definitionum qua?tantum nominc designantur,alia3 suntquffi -/.at' dvtiXe^iv,idcstadverbum flunt.cum pro nomine redditurnomen,velut si dicat aliquis : Quid est conticere? et respondeatur, Tacere ;Quid est haurit ?Percutit; aliee vero, quae exempli gratia ponuntur,ut cum volumus designare quid est subslantia,exempli gratia dioimus,."Ut homo vocaturGraace tutcoc qua^idcirco, ut dictum est,inter definitionesponitur,quoniam id quolibet modo aliquiddcsignat ejus quod deaignatur, et si non proprie,taraen aliquo modo videtur esse definitio. Earura regitur,ita quoque quoniam homo multis partibusverodefinitionumquas inorationc consistunt,nequetamen sunt propriae,multcE sunt diversitates. Quarumjunctus, habet tamen in omnibus rationem duoem,minormundus dici potest.Fiunt etiam deflnitionesest omnium nomen communis descriptio.Ha-g a relati()nibus,oum dicitur."Quid est pater? respon-rum aliae fiunt partitione,ali6e divisione, de quibus detur. Cui est fllius. Causa quoque solet efficeresuperius, ut dictum est. Aliae vero substantialesquidemditrerentiassumunt,sedgenusnonadjiciunt,atque haec quidem a Victorino Evvoif)|jLaxix7) dicitur,quasi quaradam communem continensnotionem,veluti si quis dicat : Homo est quod rationali conceptionevigetmi)rtalitatiquesubjectum est.Hicigiturgenus posituranonest,sed differentise substantiales.Aliaeverosuntqus plurihus quidem qualitatibusdesignanturaccidentibustamenitaut singulsqualitates,etiamsi nonconjungantur,possint tamtnquod demonstratur efflcere,ut homo est ubi pietasest, ubi squitas, et rursus ubi malitia et versutiaesse possunt : nam et si caetera nuUus adjungat,sufficitad ostendendum hominem dicere.ubi pietas; inesse potest, vel ubi justitia, vel caetera : ha;c'-'ditas est per.unia commune adhuc, multa enim gcneravocatur irotwSei;. Aliaj vero sunt quae pluribus insunlpecunise. Aide quod sequitur : Qux morleunum accidentibusconjunctis efflciunlur^ut siquisluxuriosum definire velit, dicens ; Luxuriosus estalicujus ad quempiam pervenit: nondum esi definitio,muliis enim modis sine hseredilate tcneri mortuorumqui pluribus elnon necessariis sumptibus in delioiasaffluit,et in libidinem fertur effusior ; omnia enimconjuncta luxuriosum videnturefficere,singulaverominime:hsc vocatur \>-r:oypa.tfiY.-/j. Alise quoque flunteomodo.utad signandam,differentiaraproponanlurin his rebus quiB in discreto fine conjuncttE sunt,ut si dubitet quis, Nero imperatorne an tyrannusfueritjdicit eum tyrannum fuisse,quoniam crudelisfueritatque intemperans. Haec enim adjuncta differentiatyrannum ab imperatore sejungit Autetiamsi de eodem tyrannoalqueregedubiteturquidet intemperantiaetcrudelitasconveniredicatur:haecvocatur y-aTa Siatpopav. Alia quae per translationemdioitur, ut Adolescentia est flos aetatis.Illa quoquedeflnitio esse dicitur quae fit ex privatione contrarii,ut bonum est quod malum non est.IUa quoque Vietorinusdefinitionem ponit, quae tantum propriisnominibus aptari potest,quae etiara 6TCOTu7cuai? appellatur,ut jEnas est Veneris et Anchiss filius.Prfeter has etiam illa est quae Ht per indigenliampleni, ut quadrans est cui dodrans deest ut sit as.PonitetiamVictorinusinterdifferentiasdeflnitionuruA illam qnoquequae per quamdamlftudem fieripotest,ut Lex est mens,et animus,et consilium, et senlentiaoivilatis. Quod maxime ratione caret.Non enimlaudismodusilli facietditferentiam.Illa enis. considerandasuntquae in dennitioneponuntur,non quoanimo constituta sunt.Quod si recipienda fuit laudandivoluntas inter differentias dennitionum, curnon vituperandiquoque voluntas aiiamdifferentiamdefinitionis efficiat ? Sed hoc aperlissime inconveniensetveritativideturessecontrarium.Fiunt etiamdefinitiones per proportionum, ut si quis dioat,Homoestminormundus.Sicutetiam mundusrationedeflnilionem,ut cum dicimus : Quid est dies ? respondetur.Solsuper terram : causam enim, id estsolem, pro re ipsa cujus causa est interposuiraus,atqueita diem definitionem monstravimus.Ha; suntdeflnitionum differentiae quas in eo libro quem dedeflnitionibus Victorinus edidit,annumeravit, quasM. Tullius praetermiltiteonomine,quod easminimenecessarias existiraaverit.Nosveronequid perfecliodeessct operi, etiam quae sunt a Cicerone praetermissasubjecimus.Sic igilur vcteresi prseciinunt, cum sumpseris eaqua; suntei rei quam definire velis cum aliis communia,usqueeo persequi, dumproprium efficialur quodnullamin aliam rem transferri possit.Ul hoc : llxre-pecuniie possunl. Vnum adde verbum : Jure;jam acommunitate res disjuncta videbitur, tU si explicatadefinitio sic: Hxreditas est pecunia qux morle alicujusad quempiam pervenitjure. Nondum est salis, adde :Nec ea aul tegala iestamento,aut possessione retenta.Confectum est.Itemque ut illud:Gentiles sunt quiinlerse eodem nomine sunt;non est saiis : Qui ab ingenuisoriundi sunt. Ne id quidem salis est : Quorum majo'rum nemo servitutem servivil.Abest eliam nunc;Quicnpile nonsunt diminuti.Hoc fortasse satis esl. Nil'ilenim video Sceoolam pontificem ad hanc definitionemuterque sit.juncta difTerentia utrosque designat, ut D addidisse. Atque hxc ralioid quodest,siveidvalel in utroque generequod inlelligitur,61 temperantia quidemregi vel pietas,tyranno vero definilionum,sivedefiniendum est.Definitionis ratione proposita divisaque per singulaspartes tum materiae^tum etiam forraae:materi«quidem,cum definitionum esse dixit,vel earumrerum quae corporeae essent, vel earum quas incorporeas;formae vero cum aut jiarlilionibus aut divisionibusdefinitiones fleri docuit; praetermissisquecaeterisquaBcunc[U3adpropositumopusminimepertinerent,nuncquod utilissimum est.maximeque totamdefinitionem inlelligentiam significare potest,exsequitur.Id autem esl:Qui sit in omnibus, quae-

1101 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. III. 1102cunque quomodolibet fiunt, definitionis modus. Estautem una atque omnibus comniunis definicodi ratio.utex coramunilatibus inter semet junctis atquecompositis in unam proprietatem rei definitio colligatur.Omniaenim quie communia atque universaliasunt.si quid eis fuerit adjectum,determinatione minuuntur,et ad partiouiaritatera redeunt, atque eoambitu quo conoludcbant cuncta,cohibentur,veluticum generi adjicitur difrerentia,et fit species.Namcum genus per se proprio ambitu multas speciescontineat,ei si propriam adjicias differentiam, minuitur,etinquamdam quodammodo particularitatemredit, veluti cura dicimus animal, hoc nomenmulta concludit. At si ei ralionale adjicias, faciasqueanimal rationale, minus erit asimplici. Minusnamque est animal rationale a simpliciteranimali.Itaadditio differentiae quod majusfuit in particularitatemquamdam redegit atque cohibuit. Quotiesigitur aliqua res definienda est,sumilur id quod eicum pluribus aliis coramune est, huic adjiciunturdi£ferentiaB,statimque necesseest minuaturid quodpluribus fuerat ante commune,et ai hacdifferentiasaddilione in tantum modum decreverit, ut reiquaedefinitur fiat asqualis.alias differentias coiligere atqueaptare non necesse erit,sed id ipsum quod itadecrevit,ut eequale sit ei quod definitur, definitionemesse necesse est.At si adhuc amplius sitabeaanimal majus est homine. Ut igitur minuatur animalet homini coaequetur.addimusdifferentiam^quaadjuncta,rerum quidera numerus crescit,vis autemrei atque araplitudo minuitur.Addo igiturrationale, haereditas esse potest, adjiciendura igitur est, minimepossessione esse releotam,id est, ut proprie-efficioque animal rationale.Minus est igituranimalrationale quam proprie animal. Dico autem hominemesse animal rationale.Sed id nondum coKqua-D legatura pervenit non retineatur. Hoo autem modotatis possessione id quod ex morte alicujus jurenontur ad hominem.possunt enimesse animalia ratio-posaessione retineri potest,si sit nostra proprictas,nabilia, sicut Platoni quoque de astris placet, quaehomines non sunt. Addo igitur rursus aliara dilferentiam,siquoquo modo iterum definitio contrahatur,utfiat homini quod definitur aiquale ; adjungoigitur mortale.ac dicohominem esseanimal rationalemortale,id ffiquatur ad hominem. Nam et quihomo est,animal rationale morlale est. Dioo igiturhominis hanc esse definitionem quee ex pluribuscommunibus junctis unumtamen quiddam hominiproprium atquc aequale conficit. Atque in Cffiteris definitionibuseadem ralio est, ut definitiones fiantA coilectisoommunitatibus,inunumquecopukUis,curanccesse sit illa copulatione quES communia suntdefiniendffi ha;redilatis,alterum gentilitatis : H;ere-ditalis quidem hoc modo H«reditas est pecunia.g:conlrahi atque in rainorem cohibcri modum, eiquoquod definitur ex communitatibus junctis aliquidproprium atque aaquale conponitur. Hoc est igiturquod ait Cicero,hunc esse deflnitionis modum.cumsumpseris ea quae sint ei rei quara defiiiire veliscura aliis comraunia, usque eo persequi, ut propriumefficiatur,quod in nullara aliam rem transferripossit, ut hisverbis et hac sententia brevitersignifioare videatur banc esse deflnitionem qu£B,exsubstantialibuscommunitatibusjunctaatqueinminoremmodumredacta,fitei reiquae deflnitur cequalis.Exemplavero quae ponit hujusmodi sunt,unumCommunehoc et mnltis aliisconveniens quK hcereditatesnon sunt,ut donationilius.ut furtis,vcl quibuslihetaliis pecuninriis rebus quaj minime sunth.Treditates.Huic igitur pecunire addendum aliquidfuit.id est: Quae morte alicujus ad quempiiuii pervenil.Haereditasenimpecunia est ad quempiani alicujusraorte perveniens. Sed ne id quidem pienumheereditatisexplicat intellectum.Comraune namqueest. Et pecuniae mortuorura pluribus teneri raodispossunt, velut si bello quisviotus est ao spoliatus.Addendum igitur est aliquid : Jure.ut sit, Ilacreditascst pecunia quas niorte alicujus ad querapiarare qutB definitur^quaeramus iiecesse est aliara ditferentiam,quaadjuncta numerus quidem crescat,visautem coramunitalura differentiarum additione decrescat,atqueid hactenus faciendum, qualenus, utjure pervenit.HaTcditates enim jure capiuntur.Videaturforsitanhoo loco definitionem. posseconsistere.sedminime;quid enim ? si legata pecunia est,dictum estj ea quae ad deflnitionem sumuntur ei ^ hc-creditas quidera dici non potest, capta tamenquod definiendum est adasquentur.Ut igitur id nonratione solura,verumconvenientiquoque clariusflatexemplo,sumatur res notissima ad definitionem,idmorle alicujus jure peounia est.Nam si tostamentajure fiunt,pecuniaetiam jurelegatur, adjiciendumest aliquid, id scilicet quo ab ha;reditalibus legaiasit homo.Hujus igitur ita quaerimus definitionera : separentur,ut dicamus,hffireditatem esse pecuniamsuraimus quod ei cura pluribus aliis comniune est, mnrte alicujus ad quempiara pervenientera jure,id est animal.Dicimus igitur hominem esse animal, qute legata non sit. Nura satis est deflnitioni ? Minime.Quid enira si meum quidero dorninium sitnondum est deflnitio.primum quia, ut dictum est,solo nomine definitio reddi non polest;dehinc quia fundi,vel alicujus peouniariaB rei,alterius vero ususfructus.Nammorte ejus cui ususfructus competit,ad me res illa revertilur,qucB in meodominio proprietalispossessione jure tenebatur? neque tamenet ejus qui decesserit ususfructus.Conjuncta igituromnia in unura facient hffiroditatis deflnitionera hocmodo : Hffireditas est pecunia quai^ morle alicujusad quempiam pervenit jure,non legata,neque possessioneretenta.Hasc deflnitio est tequalis haereditati.Namut hsreditas pecunia est morte alicujus adquempiam perveniensjure,neque legata,neque possessioneretenta,iiaquaeounquepeouniaalicujusmorteadaliquemjure pervenerit,nequelegata sit,nequeretenta,hanc hsreditatem esse necesse est.Sed oumM.TuUius adeum usquelocum definiendo venisset,

1103 AN. MANL. SEV. BOETII 1104ut dicerel hcEreditalem esse pecuniam quae aaorte A.,iuredictumest,Jamaoommunitateresdisjunctavidealicujusad quempiara pervenisset.jure ait : Jam acoinmunitateresdisjunctavidebitur.utsitexplic.atadeflnitio sic: Hajreditas est pecunia quae morte alicujusad quempiam jure pervenit.Idque ita dictumdeflnitio. Quid enimtur,ut sit explicala definilio^Hsereditas est pecuniaquae morte alicujus ad qucmpiam pervenitjure.Sedquoniamrursushic intcUectus ad pluraintrase positapoterat convenire,non immerito additam est :Non e3tsatis,etC£etera,quJ8 legalum et possessionisest, quasi jam plena facta sitest aliud cxplicatam esse deflnitionem.et a commu-retentionem ab haereditatis definitionesejungunt:acnitate disjunctam,nisi perfeotam,et cui desitnihil ?Sed rursus quasi non sit explicata definitio, nec acommunitate disjunctam,adjicit:Nondum estsatis;adde:Nec ea aut legata testamento aut possessioneretenta.Cujus adjectionis haec ralio est,fecit enimde priore quidem hiereditatis exemplo haec dictasint.Ad hujus vero similitudinem etiam secundumtractatexemplum,quoddedeflnitionegentiIitatisestpositum.Gentiles enim suntquieodem nomine interse sunt, ut Scipiones, Bruli et caeteri. Quid sidefinitionem aliis adjunctis, aliis separatis. Itaqueid quod definiebat.vel his quee adjunxil,vel hisqufeservi sunt ? num ullagentilitas servorum esse potest?Minime.Adjiciendum igitur : Qui ab ingenuisseparavit, a caaterorum omniura communitate se oriundi sunt. Quid si libertinorum nepotes civiumgregavit. HMreditatem enim dixit esse pecuniam, n Romanorum eodemnominenuncupentur?num genhuicaddidit,morte alicujus ad aliquem pervenien- tilitas ulla est?Ne id quidem, quoniam ab antiquitem.Separavitque eam ab iis pecuniis, quae non tate ingenuorum gentilitas ducitur;addatur igitur:morte alicujus adaliquem,sed contraotu viventium Quorum majorumuemo servitutem servivit.Quid siperveniront, addidit jure, ut ab bis pecuniis separaretquce per vim morte alterius ad quempiampervenirent. llis igitur duobus, morte atque jure,ea pecunia efTecta est, quae a caeleri.s ita separetur,ut tamen per legitimum acquireudi modum,non interutrosquevivos,sedintor unum vivum atque alterummortuumfieret.naecigiturunaseparatioaoaiterisfacta est, atque ideo ait explioatam esse definitionomet a communitate disjunctam.Sed quoniamineaipsapeouniaqUcB morteetjure ad aliqucm porvenitincrant qua;dam qu« hasroditates non essent,harum separatione plena effeota est haereditatis definitio.Nam cum dicerel hsreditatem peouniam ^Gsse,iteraque'qua! morle alioujus ad aliquem pervenisset,itemque et quae jure, haeo omnia effioientiasubstantiam haereditatis apposita sunt. Sed quoniamcrant in hac collectione quaedam ad quas hujus colleotionisintellectus transferri posset,npo tamen essenthffireditates,veluti legatum aut possessionis retentiOjhissubstractis reliqua fuit hiErcditas,de quaintelligi possit pecunia alioujus morte ad quempiamjure perveniens.Non igitur Iegatum,aut possessionisretentiosubstantiambaereditatisefficiunt,quippequiE impedirent ad ejus substantiam demonstrandam,nisi removerentur. At vero neo negatio quidemcujusquam substantiam perflcit, sed tantumquid non sit ostendit.Quod si legatum et possessio-per adoptionem in alterius familiam transeatptuncetiamsi ejus gentis ad quam migravit nomine nuncupetur,licetab ingenuis et ab iisortus parentibussit qui nunquam servitutem servierint,tamen quonianiin familia gentis sus non manet,ne in genlilitatequidem manere potesl; addendum igitur est :Neque eapite sunt diminuti.Hoc fortasse,inquit,satisestsecundum Soevolae pontifiois definitionem,nihil enim ulterius adjecit,ut sitdeflnitio gentiliumha?c : Gentiles sunt, qui inter se eodem sunt noraine,abingenuis oriundi, quorum raajorum nemoservitutem servivit,ot ubi genlilitatem nulla capitisdiminulio destruxit.Htec quoque definitio facta cstex pluribus coraraunitatibus in unum confluentibusatque unam proprietatera ejus rei qu« definiebatur,id est gentilitalis,facientibus.Hicigiturdefinitionisraodusin utroquegsnere rerum valet,sive quae sunt,sive quee non sunt, id est sive corporalium, sive incorporalium;num,utsuperius ostensum est,id esseCicero dioit quod corporale sit,id non esse quod estincorporale.Ac postremo omnium definitionum modushic est, utex pluribus communitatibus aliquaproprietas fiat. Sed distant a se definitiones, quodhae quae proprie definitiones vocantur ex his communitalibusconjunguntur quae substantiales sunt.lllae vero quae non verae sed abutendo definitionesdicuntur.ex aooidentibus communitatibus oongrcnisretentio hsreditatis substantiara non raodo non £) gantur.corapIent,veruraetiarairapediuntatquecorrumpunt, Partitionum autem et divisionum genus quale esset,nisi fuerintdisjuncta atqueseposita;ouraque harumnegatio nihil ex hajreditatis substantia monstret,sedtantum quid non sit ostendat; relinquitur pars su -perior, id est peounia morte alicujus ad quempiamjureperveniens,quae substantiam heereditalisostendat,eaqus sit explicata dcfinitio a caaterisque disjuncta.Sedquoniam rursus,ut dictum est, qufedarasunt ad quK derivari hujus definitionis intelligentiapossit,idciroo ad discretionem integram designandamreliqua pars additur.Itaque quoniam ista demonstrantha>reditatem, efflciuntque substantiamostendimuSfSed quidinter se differant, planius dicendumest.In parlilione quasi membra aunl, ut corporis,caput, humeri, manus, lalera, crura, pedes etCailera. In diuisione formie sitnt quas Grsect ElSsa?;vocant, nosiri,si qui lixc forte tractant,speeies appellanl,nonpessime id quidem, sed inuliliter ad mutandoscasusin dicendo.Nolim enim,ne si Laline quidemdici possit, specierum et speciebus dicere, el saspe hiscasibus utendum est, at formis et formarum velim.Cum aulem ulroque verbo idem significetur ,commoditatemin dicendo non arbilror negligendam. Genus et

1105 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA- LIB. III. H06formam definiunt hoc modo : Genused nolio adpluresdifferenlias perlinens. Formaestnotiocujusdiffereniiaad caput generis, quasi jonlem,relerri polest. ISolionemappello quod Grxci ium l'vvotav tutn TtpoX7i'|/ivdicunl.Ea est insita et anle percepta cujusque formscognitio enodaiinnis indigens. Formas igitur sunt hxin quas genus sine ullius prxlermissione dividiiur, utsi quis jus in legem,morem,xquilatem dividat. Formasqui putat idem essc quod paries, confundit arlem, etsimililudine quadam contiirbalus non satis acute quxsunt secernenda distinguit. Ssepe etiam definiunt etoratores et poetasper iranslationemverbi ex similitudinecum aliqua suaviiate. Scd ego avestris exemplisnisi necessario non recedam. Solebat igitur AquiliuscoUega ei familiaris meus,cum deliltoribus agereiur,omnia publica esse vuitis,quxrentibus iis ad quos idpertinebai, quid esset litius, itadefinire, qua fluctuseludeiei.Hoc est quasi qui adolesceniiam florem seiatis,senectutem occasum vitx veiitdehnire. Transtationeenimutens,discedebat averbispropriis rerum,acsuis.Quod ad definiliones attinet ,liactenus ;reliquavide(imus.'

1107 AN. MANL. 3EV. BOETII 1108munitas qiiffidam et plurimorum inter se differentiumsimilitudo notio est,cuju5 notionis aliudgenus est, aliud forma.Sed quoniam similium intelligentiaest omnis nolii),in rebusvero similibusnecessaria est differentiaruin diacretio, idcirco indigctadhuc notio quudam enodationeac divisione,velut ipse intellectus ani[nalis sibi ipse nonsufficit.Nam mox animus ad aliquod animal, id est velhominem vel equum.deducitur inquirendum,et hominisnolio vel ad TuIIium, vel ad Platonem, velad quemlibetsingularium personarumrefertur.Quaecum ita sint, qiiolies genus dividitur in formas,nullam praetermitti oportebit. Est enim vitium velmaximum,si qiia dividentem forma praeteroat, velutisi quis jus dividere velit, in legem, morera atque£Equitatem necesse est partiatur.Nam et lex.etmos,et eequilas, et singula, et in commune, jurisvocabulo subjectasunt. Culpat vero illorum inscitiamqui idera species vel formas putant essequoiipartes.conturbarique eos inscitia dicit, quod res ase pluriittum differentes imperite alque improvidedistinguere pc segregare non curant.Sed quoniamde definitioneloquebatur,addit aliam speciemdefinitionis,quam nos superiiisenumeravimus,quspertranslalioneinnonproprietatisveritatisque,sedsplen-Adoris atque ornatua ratione perflcitur, quod poetarumatqueoralorumesse autumat,quibu3luculentaoralio curas est.Hujus deflnitionis exemplum a jureciviliTulIius petit,ailque se non aliter ab exemplisnotioribus Trebatiorecessurum quam si neoessitascogKt. Per translationem vero deflnitio est, vcluticum Aquilius, littus deflnire volens, dicebat littusesse quo fluctus eluderet.Iloo eludere ab iistranslatumest qui agitatione aliqua, causalusus, moventur.Itemque adolescentia est flos aetalis, id abarboribus ductum est, quarum fructus flores praecedunt.Etsenectus,vitae occasus,id a die ductumest,qui desinit essecum sol occiderit: quaetranslationesaproprietate discedunt.et quadam Bimilitudinesubjecta signant. Esl enim Iranslatio quoties_ habentis rei nomen,propter alterius rei similitudinem,are simili nomen imponitur, ut molus habetproprium nomen,ilem lusus suo vocabulonuncupatur.Sedqui dicit,qua fluctus eluderet,a similitudineagitationis ad fluctuum molum vocabulumIransfert.Acdedefinitionibusquidemdisputationemterminans,ad partitiones transitum facit.Sed nunctertio volumini satis est reliqua in posterum difleramus.LIBER QUARTUS.Explicare non possum,mi Patrici, quantas saepe C auperiore traotatu.Nunc vero de partiura enumerationedicereindifflcillimi operiscursu viresafferatamicitiaecontemplatio.cumet iis studiosius componamus,quoBinstituit, rectam ordinis viam scilicetreposito penitus amorediligimus.et placere cupientibusmulta sese rerum copia subministret.HucaC'riara.Qiio fitut tibi etiam atque etiam providendumsit, ne, luis ipsemoribus emendatus, 'nostrialicujus erroris sarcinam feras. Nosti oblatrantismorsus invidiffi,nosti quamfacillime in difficiliimiscausis livor judicium ferat.Qusso igitur extremamnostro operi manum communis negotiistudiosusimponas,abundantia reseces, hiantia suppleaa, erratareprehendas,sis postremo nostri laborisj tuaaqueadhortationis assertor, cum praesertim me eecurumperactumreddatofficium^teamicipudordignuspossit convenire, si displioet. Sed haec alias, nuncoperis susceptitramitem persequamur.Quoniam locorumin ipsis de quibus quaeritur terminis inbaarenlium,aliisunt a loto.aliia partibus,alii a nota,alii cx affectisjde eo quidem loco qui a toto est, etin definitione est constitutus, sufflcienter disseruitinsisten5,ut nonsolumexemplo qualisesset partiumenumeratio perdoceret, verum ratione qucque ostenderetquomodo partium enumeratione in argumentationibuscedit quod ut quffique in mentem venerint injudicataesset utondum.atque etiam incastigatapromuntur.quandoquidemapudcari pectoris secretum nihil estperiouliPariitione autem sic ulendum est,nullam ut partemrelinquas,ut si parliri velis iutelam,inscienler facias,proferre quod sentias. Est igitur mihi, cum tuam ullam prcetermittas. At si stipulationum, aul judiciorumsibenevolentiam specto,pronum omne atque,ut itaformulam parliare,nonest vilium in re infi-dicam.voluptarium, quod in tuae prcescriplum jucuadilatisnita prsetermittere atic/uid.Quod iilem in divisione vipendo,vereorimpenditur. Sed cum memet ipse periiosumest.Formarum enim certus est numerus, qusene imparatomuneri paressenonpoasim,etcuique generi subjieiantur. Partium disiributio sxpedeficienlis culpain adhortantis cedat inju-est in finitior , tanquam rivorum a fonle deductio.llaquein oratoriis artibus quaestionis genere proposito,r> quot e)us formse sint subjungilur absolute ; at eumde ornamenlis verborum sententiariimque prxcipitur,qux vocaniur u^/TJiJtaTa non fil idem. Res enim eslinfinitior,ul ex hoc quoque intelhgatur quod velimusinter partitionem et divisionem interesse. Quanquamenim vocabula prope idem valere videantur, tamen,quia res differebant,nomina etiam dislare volue7'unt.Sensus hujusmodi est.Rerum quae partibus conjunguntur,aliaequidem paucas,sed facile intellit;!-biles comprehensibilesque partes habent,aliae veroplures intellectuque difficiles.In hisigilur partibusquae sunt paucae ac fuoile sub intelligentiam cadunt,vel maximum vitium est, si parliendo aliquid relinquatur.In his vero quarum, ut ipse ait, infinitiornumerus estet ooniusior perspectio, minus vitio-

1109 IN TOPICA CICER0N18 COMMENTABIA. LIB. IV. 1110sum est, si qua dividentem pars in enuraeratione A.cupatur; in divisione enim vitiosum est aliquidproetereat. Fit autem hoc non solum per eaa res prastermittere, in partitione raembrorum minime.qus aliquibus partibua constant.verumetiam saspe Ita exemplum de tutelia^ei partitioni accommodalumper partes ipsas quas in distributione partimur.ut dedit, qu£B est divisionis. At si divisionem facias,si hominis corpus velimus intellectuae rationeper id est formarum agenerepartitionem^summumestpropria membra disjungere, faciemus ita, caput, vilium aliquid praetermittere,quoniara cum eiifinitushumeros, manus, thoracera, ventrem, suras atqueformarura numerus,si quid oraissum sit,insci-pedes. Et quoniam majores partes sumpsimus aj tia preeteritur :ut si oratorias quaeslionos in formasdividendum.idcirco nihil praetermissum esse videtur;atsi rainutissimasparticulaspersequamur,tumoculi quoque, et labia,et nares,atque aures.earumquedividere veliraus,dioemus omnem rbetoricam qucestionem.autde facto esse,aut de qualitatc facti,autde nomine.At si locutionura figuras sententiurum-partes persequendoe sunt,idque intoto corpore que distribuam, non erit, ut dictura est, vitium,faciendum est,eodomquemodo difficilior erit parti-transire aliquid, quandoquidem sententiaruraintertio,cum sit partium numerus infinitior.Sffipe eliam,ut diotum est, res ipsae his partibus junctae sunt,quarum non sit facilisinspeolio, ut si quisstipulationemetjudiciorum formulaspartiatur,vel etiam sifigurasloquendi, quae ajTri[j.7.za Graici vocant,dividinecesse sit.Hic igitur si quid praetermissum sit,nonerit vitiumpartientis,(|uiapartiumnaturamultiplexsaepius obtendit errorem. At si quis genus divldat,perniciosum est aliquam praeterire formam,quoniamtormarum finita quantitas est.Nam quia semperincontrarium dividuntur,autdu8esunt seraper speciesgeneris, aut tres,et tuno tres, cura ea tertia, quaegumitur,excontrariorumpermistioneperfioitur,utsicoloremdividamus,dicendumestita.Golorisaliudestalbum,aliud nigrum,aliud medium.Idqne mediumexalbi coloris ac nigri commistioneconjunctumost,quamvis in quamlibet aliam coloris speciera tranaferatur,seu purpurei, seu rubri, seu viridis. Itaque - signiflcationes partilin fieri videatur,cum figuradividitur,potius quam generisin si tale est quod dividis, talesque sunt partes quasspecies;oraniaveroad divisionemsumis,quasnon difficulter intelligentiacomprehendas, vitiura erit, si quid omlseris,velut si tutelaspartiaris.Tutelaquippe quatuorferemodisest,autenim perconsanguinitatisgradum est,aut patronatus jure defertur, aut testamento patristutor eligitur,aut urbani prajtoris jurisdiclione formatur,etsunt forsitan plures, sed nunc istae sufficiunt.Hic igitur et paucae partes, et facile compre-speoiem esse declarat. Univoca enim sunt speciesQuse res unamquamque flgurara universalisflguraehensibiles.At si stipulationum formulas et judiciorumcomprehendere velis, quoniam mults in his ad elocutionem ipsam Tulliumretulisse,cujus parset genus.Sed estillud verius,partitionem figurarumpartes sunt, non eritvitiosum si quid oraiseris; in quaedam est figura, non species.Variis enim multiplicibusqueflguris elocutio luculenla contexitur.promptu vero estexemplum partium,quod de tutelisest dictum, magis enim utgenus in formas, quam Si quis igitur elocutionem partiri velit in flguras,ut totum in partes, tutela divisaest. Nam sive per non genusin species, sed totum secabit in partes.con8anguinitaterasittutor,sive palronatusjure ,sive D Quae cum ita sint, ex hoc quoque apparet quid in-cffiteris modis, integrura tutelae jus habet.quod insingulis partibus non solet evenire, ut totiusintegruracapiant nomen. Sed ut conveniens videaturexeraplura, requirendae sunt tales tutelarum partesquas junctae tutelasefficere possint,non quaesingulaetutelse nomine designentur, quod nesoio an quisquamjurisperitite professor tales tutelae partesediderit.Merobaudesvero rhetorita intelligendumputavit,utid quod ait, Partitione sic utendum est,utnulbim partcm praeterraittas, de divisione dixerit,id est de una parte propositiB partilionis. Nam etdivisio et per membra distributio, partitio nun-se atque locutionum flguraeet multiplices, et variaratione diversa;. Hic quoque figurarum partea nong ita videntur acoipi posse,quemadmodurn totius,sedut species generis ; unaquaeque enim figurarumquoe InfinitiE sunt,velut figurae'generalis speciesest,quod possumus intelligere ex his verbia rhetorum,ubi de elocutione tractatur. Nullse namque sunlflgurarumpartes quae figurasjungant.ita ut singulaefigurK nomen universalis figurae non possintadmittere.Sed objici nobis potot ; Et quomodo infinitaesunt figurae,si speciessunt?Sed respondebo leviter,Elocutione mutata, figuram quoque mutari, atqueidcirco in potestate esse dicentis figura? facere,quas is qui tractat difficile,antequam fiant, potestagnoscere ;hae vero non substantialibus quibusdamdifferentiis constituuntur, sed potius accidentibusexplioantur. Unde fit ut tum communis norainisinsignificata cujusque nominis divisionc includere,difficile est, quia nova plerumque finguntur, sedneid quidem rerumratio permittit.Nam unaqusjqueflgurageneralis figurae nomine et definitione coraprehenditur.Quocunqueenimmodofiguradeflnitur,eadem erit definilio etiani uniuscujusque flgurE.tersit inter divisionempartitionemque,cum partitiointerdum talis sit.utsiquidin ea praetermissumsit,nihil afferat vitii. Divisio vero formarum talis est,ut in ea non queat aliquid sine culpa prsteriri.Quod factum est, ut quia res differebant, diversaetiaai vocabula rebus inter se distantibus viderentur.Multa eliam ex notatione sumunUtr, ea est autemcum ex vi nominis argumenlum eliceiw, quam GrxcilxM\>.o\r)^'.a-i appellani, id est verbum ex verbo veriloquium.Nos autem novUatem verbi non satis apti fugientes,genushocnotationem apijellamus, quia sunt

1111 AN. MANL. SBV. BOETII 1112verbarerum nolx.Uaquehoc idem Arisioteles aujjiSoXovappellat, qiiod Latine est nota. Sed cum intelligilurquid significet, minus laborandum est de nomine.MuUa igitur in dispuiando notalione eliciuntur exverbo,utcum quxritur postluniniumquid sit,nond.icoquae sinl postliminii. Na?n id caderet in divinonem,qux talis est : Poslliminio redeunt hsec, homo,navis,mulus clitellarius, equus, equa, qux frena reciperesolet. Sed cumipsiuspostliminii,vis qu3eritur,eiverbumipsu7n notulur,in quo Servius nosler {ui opinor)nihil piitat esse noiandum nisi post,et liininium illudproduetionem esse verbi, vidt utin finilimo, legitimo,asdilimo non plus inesse iimum quam in meditulliotuilium. Scecola aulem P. filius juncium putat essedefendi potest,quem cum populus Romanus obfoedusmaledictumdedisset.hostes eum suscipere no-vcrbum, nt sit in eo et posl, et limen, ut qux a nobis luere ? qui cum reversus esset, postliminio rediissealienala .mnt , cum ad hoslem pervcnerint, et e.v suo n videbatur. Idcirco quia si cum hostes recepissenttanquam limine exierint, hincea cum redierint postai idem limen,postliminio videarMir rediisse. Quoindeditum a civibus, etiamsi quo modo ab hostibuseffugisset, non videretur postliminio regressus quigenere eiiam Mancini caasa defendi potesl, postliminio^'ediisse, deditum non esse, quoniam non sit recepius.Nam neque deditionem, neque donalionemsine exceplio7ieinleliigi posse.Post enumerationem partium recto ordinede notationeperpendit.Notatio igitur est quoties ex notaaliqua rei,quaB dubia est,capitur argumentum.Notavero est quajrem quamque designat.Quofit utomnenomen nota sit, idcirco quod notam facit rem dequa prcedicatur, id Aristoteles cru(ji6oXov nominavit.Ex notatione autem sumitur argumentum quotiesaliquid ex notatione,id est nominisinterprelatione,colligitur. Interpretalio vero nominis exupioXoYiaGrcece.Latine veriloquium nuncupatur;exu[jiov enimverum significat, Xoyo? orationem.Sed quia id veriloquiumminus iri uso Latini sermonis habebatur,interpretatione nonsinis notationem Tullius appellat.Eaest hujusraodi, ut si quaeras quid est poslliminiura.In qua qusestione non illud videturinquiriquae res postliminio revertantur, hoc enim in divisionemcaderet.id estearum omnium rerum enumerationemquaepostliminio redeunt poslularet.Velutsi ita dicamus : Postliminio redeunt homo, navis,mulus clilellarius, equus,equa quee^frenosreciperesolet, id est doinita, nunc enumeratfe sunt res queepostliminio revertantur. At cum quod sif ipsumpostliminii jus quffiritur, potest ex ipsius nominisamittit ; omiiia vero jura recipit, si postliminio revertatur.Ergoex notationenominis itajus postliminiiolarescere potest,ut quiasemper post idsigniflcaturquod retro relinquitur.postliminii vocabuloquaedam reversio significatur,utServius probat,quiex adverbio post vim nominis interpretatur, reliquamvocabuli partem protractionem esse confirmans;namineo quod est postliminium.ex eo quodpost dictum est interpretationem nominis sumit,Iiminiumvero supervacuo putat esse productum.Adhorumnominum formam,medituJIium; primaenimApars medium significat.tullium' veronihil.Et legitimumet aeditimum similiter. In utrisque enim, lexibi, ffides ibi, aliquid,timum vero nihil omninodesignat.Id vero nomen quod est postliminium,Scevola P. fllius ex adverbio post et limine putatesse composilum, nam quia ad idem limen quodprius reliquit revertitur is qui postliminio redit,idcirco ex utrisque significationibus arbitratur nomenesse compositum. Quceounque enim a nobisabalienata ad hostem perveniunt, cum a nostro limineexierint, si post ad idem limen revertantur,postliminio redeunt.Quomodo etiam Maacini causajudicio civium omni libertaiis jure fuisset exutus ;sed quoniam nec deditio, nec datio, nec donatio^praBter acceptionemvidetur posse consistere,idcircoqui non sit susceptus, ne deditus quidem intelligipossit. Recte ergo'Mancinus qui non deditus inhnslium, si ea uti vellent, pervenerat potestatem,iscum inpatriam remeavit.jure postliminio rediissedefensus est.Sequiitiris locus qui constal exhis rebus quse quodammodoeffactcs sunt ad id de quo ambigilur, quemmodo di.vi itiplures partes disiinbutum. Cujiis primusest locus ex conjugatione, quam Grceci auiJuYtav vocani,finilimus notationi, de qua modo dictum esl, ul^ si aquampluviameammodointelligeremusquam imbricoiteciam videremus, veniret Mutius, qui, quia, conjugataverba cssent piuvia et pluendo, diccret omnemaquam oporiere arceri quse pluendo crevisset.Cum looum qui ipsis de quibus quasritur inhaereretin quatuordiflerentias supradistribuit,a toto,ab enumeratione partium, a nota, ab affectis, quoniamdiligenter de superioribus tribus paulo antetractavit.nunc quartum locum.id est affecta,persequitur.Et quoniam locus ab affectis in plurimasdifferentias solvebatur, quarum prima a conjugatisproposita est, primum loquitur de conjugalis,quaemultum a^notatione non differunt.Nam qui notatioex vi^nominis trahitur,itemqueconjugatio similitu-interpretatione cognosci. Postliminio enim redit dine vocabuli continetur, aliquod inter se velutiquisquis captusab hostibusad patriam remeaverit; D confinium tenent. Sed hoc interest, quia notationamque dum captivitatemhostium putitur,juscivis expositione nominis, conjugatio similitudine vocabuliac derivatione perficitur. Et quoniam facilisetintellectu et tractatu locus est, tantum ponere sufficitexemplum, quod est hujusmodi : Aqua pluviaestquae pluendo colligitur et crescit. Pluendo veroatque pluvia conjugata sunl. In uno enim eodemquevocabulo diversusnominum terminus differentiamfacit. Itera : Jus est aquam pluviam arceri, idest, ut si in alicujus agro pluvia aqua colligatur, elin alterius agrum defluat,eaque vicini frugibusnocituraconcrescat,arceat eam suis flnibus illequiidsuaputat interessene defluat.Si fluvius igitur plu-

esse pluviam, atque arceri deberi.Cum autem a genere ducelur argumenlum, non eritnecesse id usque a capiie arcessere, sxpe eliam citralicet, dummodo supra si quod sumilur quam id ad quodsumitur, ut aqua pluvia utlimo genere ea est qux decoelo veniens crescit imhri, sed propiore loco in quoquasi jus arcendi conlinttur. Genus est, aqua pluvianocens, ejus generis formse,loci vilio,etmanu nocens,quorum allera jubetur ab arbitro coerceri, altsra nonjubetur.Talis generum specierumque inteliigitur esse natura,ut cum colliguntur vel etiam dividuntur, abindividuis per species et geuera usquo ad maximagenerapossitascendi, itemqueamaximis generibusper infra posita genera usque ad iudividuavaleatessc descensus. Id vero uno olarum fiet exemplo.Gicero quippe individuum est,hujus species homo,hujus genus animal, hujus superius genus est corpusanimatum,et si longius ascendas, oorpusalleriusgenusinvenies,siprolixiusegrcdiare, substantiaultimiloco generis occurrit. Cum i^itur multasintgenera.si cujuslibetspeciei genusassignandumsit, non necesse erit.inquit, maxima et principaliagenera semper exquirere, verum eorum quoquealiquid quae in medio locata sunt oportebit adhibere,illa tamen ratione servata, ut semper genussuperius sit eo ad quod preedicatur ut genus. Extreraaquippe inscitia est, si dum genus sempernaluraspeciebus propriis superponatur, loco generisid quod est inferius collocetur. Quocirca vitiosumest, si quis corporisgenusdicatessecorpus aniraatum.Quo fit ut si ad speciem aptandum estgenus,eorum quae superiora sunt aliquid aptemus, et noneritnecesseultimum semper genus adhibere, ut sihomini genus proprium praeponere volimus, nonnecesse6stutsubstantiampr£eponamus,sed vel corpus,vel corpus aniraatum, vel quod maxime tieriopo."tet anima;. Illa enim semper genera sumendasunt, qucecunque proxima formisadhaerent^eaqueindefinitione maxime requiruntur,sed in argumentationibusnihii differt utrum proximum eligas, ansuperiusgenus.Nara quoniam ex continentifitargumentatio,plus oontinet id quod est superius genus.Quocirca si de homine aliquid ambigitur, et a genereargumentandi sumiturlocus,quidquid deanimalidicetur, id etiam de homine prsedicabitur. Quo fltut si qnid etiara de aniraato corpore praedicetur,idera etiam dehominedicipossit.Ut igiturargumentationesex proximis generibus fiunt, ita etiam exalterius constitutis. Sed in his oranibus illud estquod maxime considerandum videtur,neid quod estinterius superiori prseponatur ut genus. Et sententiaquidem talis est. Quod vero ad exemplumattinet, declarabitur hoc modo : Sitaqua pluviaeaquae dejecta decceloimbri colligitur, hujus speciesduplex esl; alia enim aqua pluvia nocens est, aliaH13 IN TOPICA CICKRONIS COMMENTARIA. LIB. IV. 1114via creverit, quceritur an debeat arceri, respondet, A non nocens.NocentisquoquedupIex species est, aliainquit,Mulius,quoniam aqua pluvia a pluendodiotaaquammanu,alia vitio. Sed aqua pluvia mana nocens est,sit, fluviura quoque, qui pluendo creverit, quae ita loco aliquo excipitur, inde profluens vioinonoceat, si locus is non sit naluraliter talis,sedmanu hominis excipiendae aquse fuerit apparatus;vitio vero, quoties naluraliter ita sese locus habet,ut excipereaquam possit etnocere vicinoSi igiturejus aquae quam quis arceri velit, nesibi noceat, avicino genus velit exquirere, non necesse est ab ultimousque genere deducere, ut dlcat aquse ejusquara quis velit arcerigenus esse aquam pluviam,sed potest id quod inquirit genus paulo inferiusinvenire,ut hujus aqua» quara arceri desiderat id ge-'-'generis parte id de quo ambigitur potuerimus incluj)nus esse dicat, quod estaqua pluvia nocens.Quod sigenusproximumquoerat, illud poteritadhiberequodn est aqua pluvia manu nocens, hoc enim arcori quisoogitur quod manu fit noxiura. Quod vero loci formavel vitio incommoditatis aliquid apportat,arcerenon cogitur. Quod autem dixiraus, ejusaquje quamarceri oporteat genus esse quam pluviam manunocentem, ita intelligendum est, si aquaquae arceridebet plurima sub so habet individua et similia,tunc enim demum ejus aquae quae arceri debet,aquapluvia manu nocens genus essepoterit. Quod siaquaquae arceri debetinnulla individua diducatur, ipsaest individua, nec est ejus genus aqua pluvianocensmanu, sed species. Quod si cui paululum videturobscurius hic si eos commentarios quos de genere,specie, differentia, proprio, atque acoidenti,composuimus, iibris quinque digestos inspexerit,nihil horura poterit incurrere quo caliget.Commode eiiam tractutur hsecargumenLatio qux exgenere sumilur, cum ex tolo persequare purtes liocmodo : Si dolus malus esl, cum aliud agitur, aliudsimulalur, enumcrare licelquibusidmodis fiat,deindein eorum aliqiiem id quod arguas dolo malo factuminctudere. Quod genus argumenti imprimis firmumvideri solel.Dictum est quemadraodum genus ad speciemdebeataptari, atque in eo praescriptum est ut nisi idquod est superius adhiberi non debeat. Nunc illudadjungitur, quemadmodum ejusloci, qui a genereducitur, in argumentatione commodior usus essepossit. Quotiescunque enira de re aliquadubitatur,si.facta generis alicujus divisione, subaliqua ejusdere,tunc a genere tractum esse argumentum videturhoc modo : Sit dolus malus,quando aliud agitur,aliud simulatur.Hujus ergo si species dividantur,etid quod factum esse arguimusalicui earura specierumquae a dolo malo deductae sunt potuerirausad.jungere, quidquid de dolo malo existimabitur,idera etiam de ea re quatn arguimus necesse est judicari,et factum est argumentumagenere. Namdequo quffiritur species est, et id a quo sumitur argumentumgenus est, scilicetutsi ita contingit dolusmalus ; locus vero hic ab eo qui est a partium enumerationediversus esl. Nec si enumeramus partes,id est formas aut species, idcirco non a genere,sed

1115 AN. MANL. 8EV. BOBTU 1116abenumeratioiiepartiumduciturargutnentutn.Quo- A. Quemadmodum siin urbe de finibus controversia esl,tieseaimipsapartiumenumerationeutimuradarfiumentationem,tunoabe.idemquia fi.nes magis agrorum videntur esse quam urbis,partitioneargumentum finibus regendis adjicere arbilrum non possis; sic sitractumesse dioimus, uthocmodo : Si fundamenta, aqita pluvia in urbem nocel, quoniam res tola magiset parietes,et teotum habet,et habitationi estdestinatuslocuSjdomusest.lpsaigitur partilioneutenles,domum esse probavimus. Quoties vero sub genereagrorum esl aquse pluvix arcendse, udjicerenon possisarbilrum. Ex eodem simililudinis loco eUam exemplasumuniur, ut Crassus in Curiuna causa exemplispluri-aliquid collooandum est, divisisque partibus alicuieorum qua a genere deducuntur id de quo queerituraggregamuSjUt hoc modo: SiCiceronem aniraalesscmonstremus, dicemus ita : Omne animal aut ratio-mis usus est, agens de eo qui testamento sic hxredeminstiluisset, ut si filius natus essetin decemmensibus,isque morluus priusquam in suam tutetam vcnisset,secundus hssres hssreditatem obiinuisset; quse comme-nale est, aut irrationale ; sed Cicero rationalis est,animal igitur esl: non partitioneutimur principaliteradargumentumconstituendum,3edidoiroogenusdivisimus, ut in unaqualibet divisioneidi)uodnitemoralioexemplorum valuit, euque vos in respondendouli midtum solctis. Ficta etiam exempla similitudinishabent vim, sed ea oraloria magis sunt quam veslra,quanqua^n uii etiam vos solelis, sed hocmodo: Fingebamur ostendere posset includi, id estutid de quo g mancipio aliquem dedisse id quod mancipio dari nondubitaturin assunapti continentiageneris redigeretur,potest, num. idcirco idejus /actum estqui accepitl Autitaque de eo pergeneris naturam fides fierel. num is qui mancipio dcdit, ob eam rem se obligavit?Sic ergo a genere facta arguraentatio jure dicetur.Amplius ita partiumenumeratiototius efficere substantiamsolet, siveillud universale sit, ut genus.sive partium conjunctione completur, ut totum.Atverohteo divisio generis incujuspartes quajlibetillares de quacontenditurincludenda est,non id efficit,ut totius subslantia constituatur, sed utillud quodapprobare queerimus intra genus collocetur. Quemargumentationis modum imprimis M. Tullius validumesse conflrmat. lllaenim regula salis vera estatque necessaria. Quae de genereprsedicantur.eademde specie modis omnibus prsedicari. Illud vero quaeriperutile est, cum aliquid de particularibus rebusprobatur ex superposita proxima specie, ut si Socratemrationalem esse approbemus, quoniam sithomo, cum sit homo rationalis, ulrum ex genercan ex forma argumentum ductum esse arbitremur.Nam sidicamusexgenere, ultimaspeciesgenus essenon potest; si exspecie,superpositum genussemperspecies probare desiderat. Socralcs vero cui fldempra3stathorao,quoniam rationalis est,genushorainisnon est, sed dicendum est quoniam velut a generotraotum videbiturarguraentum.Namexgenerequasiex continenti atque ampliori, et desubstantia fldesprosdicati ducitur: quara sortem ad aua individuaspeciem nemo dubitat obtinere, nam et conlinet ea,Jft hoc genere oraloribus et philosophis concessum estut mutaetiam loguanlur, ut mortui ab inferis excitcniur,ul aliquid quod fieri nullo modo possil, augcndxrei gratia dicatur, ut minuendse, qux hyperbole dicitur,et multa mirabilia alia. Sed latior est campusillorum, eisdt-m tamen cx locis {ut anle dixi) el inmaximiset iyi minimis qusestionibus argumentaducunl.De similitudinis loco planeatque expedite disseruit,omnemqueaperuit intellectum,similitudinumdivideos formas, praescripsilqueapertissime quibusmagisexsirailitudineargurafintacontingerent,idestphilosophis atque oratoribus ; etenim sirailitudopersuasionibusvideturaptissima.Namquodinunamvel plures extra eam de qua quaeriturcausam caderesolet,facile credi potest in eam quoque de qua ambigiturconvenire. Idoirco ex similitudine traotaeargumentationes magnum oratoribus usum prajstant,philosophisquoque,quoniam non in omnibusquaestionibusdemonstratione utuntur,sed aliquotiesverisimiliacoHigunt,quoid faciliuspersuadeantquodnituntur ostendere, similitudo rerum sfepe est inquirendaatqueidoiroo locus a simililudine oratoribusmaxime philosophisque conducit, non tamensolis. Oranes enim looi communes sunt cuj usque materiae.sedin aliis uberiusincidunt, in aliis angustiusinveniuntur. Quocirca cognitis atqueanteperceptiset de eorum substantia praedicatur.locisqusestiones ipsaequaetractabunturquibus locisSimiliiudo sequitur, quxiale patet, sed oratoribus uti debeat solertem animum poterunt admonere.Omeiphilosophis magis quam vobis. Etsi enim omnes to- D nisvero simililudo duplexcst: aut enim cx pluribusci sint omnium disputationumadargumentasuppedi-similitudo colligitur, et inductio nuncupatur.quodtanda, tamen aliis disputationibus abundantius occurrunt,atiis angustius. Itaque genera tibi nota sinl,ubiauiem liisutare, quuslionesipsxte admonebunt. Suntenim similitudines quse ex pluribus cottationibus perveniuntquo volunt^hoc modo: Si tutor fidem prsestaredebel, sisocius, si cui mandaris, si qui fiduniam acceperit,debet etiam procuralor. Hcec ex pluribus perveniensquovult appellaturinduclio,quae Grxce iTzafiMf/^nominatur, quaplurimum est usus in sermonibus suisSocrates. Altei-um similitudinis genus collalione sumitur,cum una res uni, par pari comparatiir, hoc modo ;Grseci iiraftuYTivnominant^autsinguloeres per similitudinemcomparantur.Acpriorquidem hujusmodiest: Si tuior fldem praestare debet, si socius, si cuimandaveris, si qui flduciam aoceperit, debet etiamproourator. Nam cum in pluribus rebus fldespraestaridebeat, unaquesimilitudo sitin flde prfestandatara intutorequamsocio,atquecocuimandatum sit,eoque quiflduciam acceperit.debeleadem similitudoprocuratori etiam convenire.Fiduciamvero accepitcuicunque res aliqua mancipatur, ut eam mancipuntiremanoipot, velut si quis tempusdubium ti-

Iil7 IN TOPICA CICBRONIS COMMBNTAEIA. LIB. IV. 1118mensamico potentiori fundum mancipet, utei cum A.tempus quod suspeclumesl prteterieritreddat ; hffioraancipatio fiduciarianominatur, idcirco quodrestituendiildes interponitur.HiDcsirailitudinis collectioneplurimum Socrates esse usus dicitur, ut inPlatonis aliorumque ejus sectatorum voluminibusinvenitur.Quoties vero una res uni rei per simililudinemcomparatur.hocmodocolligiturargumentum.Regendoruin finium arbitri essedicuntur,quifinalialitigiadiscernunt,ut si fuerit de Qnibusorta contentio,eorum dirimaturarhitrio.Sed fines in agrorumtantum limitibusesse dicuntur,arbitri autemflniunjregendorum in civitate esse non possunt. Item aroeriaquam in agris tantura dici solet, ubi si ex aliquolocoaquapluvia colligatur, et defluens in cam-aut Cfeteris praedicamentis. Quod si ita est, et ani-quippc res autsubstantia esdemsunt, aut qualitate,pos vioini pascua frugesve corrumpat, arbitri ar- -n mus intelligere hoo idem in pluribus prasdicamentiscendffi aquffi amagistratibus statuebantur. Quaeritur potest.Sed cum hoc ipsum idem in prsdicamentisergoaninurbearcendaeaquasarbitriurrpossimusadi-notat, eodem modoineisdera praedicamcntis quodgere.Et argumenlura capiturex similitudine. Si regendorumflnium,quia solius agrisunt,in urbe arbitrumadigere non possis,ne aquae quidem arcend»,quia solorura esse videturagrorum, inurbearbitrutnpossis adigere.Hicigituruna res uni rei similitudineconjunctaest.Ex eodem etiam sirailitudinis loco illasumiCicero proponit quE vocantur exerapla, velutiCrassus in causa Curiana,qu8e fuit hujusmodi; Quidaraproegnantem uxorem relinquensscripsit haeredemposthumum,eique alium substituit secundum,quiCurius vocabatur,eaconditione,ut siposthumus,qui intra meiises docem proximos nasceretur, antemoreretur quam in suam tutelam pervenisset, idem panteobiret diera.quam testamentura jurefacere posset,secundushaeressucoederet ;quod si ad id terapuspervenisset quo,jam homo judicio in suam tutelamreceptus, jure civili instituto possethsrededefungi.secundushaeres, id estCurius, non succederetquae vocatur substituto pupiliaris: quBesitura estan valeret ita instiluta ratio. Crassus, igitur multaprotulit exempla, quihus ita institutis haeres obtinuissehaereditalem.quae exemplorum commemoratiojudices movit Dioit etiam ipsos quoque jurisconsultosuti saepius exemplis,veluti cum flngitur,id estimaginalur,propositio, ut oasus de quo agitur persirailitudineai intelligalur, hoc modo : Si qiiis enimjurisperitus adjiciat id quod non jure contractumest nullius esse momenti, adhibcatque exemplumtale,velut si quis rem non mancipi mancipaverit, "num idcirco aut rem alienavit, aut se reo facto potuitobligasse? minime,quodenim non jure contractumest nil retinet flrmitatis. Et alia hujusmodiapud jurisperitos inveniuntur, in quibus oratoresmaxime valent.quibusetiam in tantum flngere licet.uteorumoralioneetiam mortui ssepe ab inferisexcitentur,quod Tullius inea faoitoratione qua Gceliuradefendit.Sedlatior,inquit,est illorura campus,id est oratorum, quibusspatiari ac devagari licet .'nec idcirco minus ceeteris quoque facultatibussimilitudinesprosunt, quoniam eadem argumenlamaximis miniraisque causis conveniunt; quo fit utlociquoqueargumeotorumdiversarumartiumquaestionibusacoomodentur.Seciuiiur simililudinem dif]erentia,res niaxime con-Iraria superiori,sed est ejusdem facuHatis dissimite etsimile invenire ; ejus generis hsec sunt : Non quemadmodumguod mulieri deheas recte ipsi mulieri sine tutoreauclore sotvas, ita quod pupitlo aut pupiltss debeasrede possis eodem modo sotvere.Ejusdem facultatis est similitudines diiTerentiasquecognoscere; qui enim scit quid sit idem, nossepoterit quidsitdiversum.Omnisverosimilitudoidemaliquid esse constiluit, quod enim idem estsecundumquulitatem, id siraile esse neoesse est. Omnisdiversum est intuetur;sed simile idem est, differentiavero diversum.Jdem igituranimus eademqueintelligentiaeimilitudinemdiCferentiaraquecognoscit.DiiTerentiarum vero multae sunt species, aliae quippesunt substantiales, ut homini rationale, aliae nonsuhstantialeSjSed inseparabiles.ut nigrum ^lhiopiatque corvo; aliae vero mobiles neque constantes, utsedere, stare, et hujuscemodi caeteras quibus etaliis hominibus et a nobis ipsis saepe distamus.Itemdifferentise aliaealiquomodo sunt generum divisibiles^alisealiquo modo specierum constitutivae; sed sia constitutivis argumentum dueatur, velut a genereducitur.Nam sicut genus continet speciem,ita differentiaecontinent species. Sane si differentiiB constitutivasutgeneraintelligentur,fidesab his ad ea aptabiturqu» constituunt. Haecenim talium differentiarumveluti form£B quaedamsunt. Sinverosint divisibiles.siquidemadea probanda,idestgenera,quaBdividunt, earum duciturfides,'aforma argumentumfieri videtur, nara tales differentiae eorum quae dividunlurformae quaedam sunt.Quod si ad ea probandareferuntur quae in contrariam partem genus dividunt,tunc proprie a differentia fieri argumentumvidetur.quia conlrariae veluti differentiae coraparantur.Quodvero ad exeraplum attinet Tullii hujusmodiest : Mulieres antiquitus perpetua tutela tenebantur.pupilliitem sub tutoribus agunt; sed mulieribussiquiddebitumfuisset.sinetutoris auctoritatepoteratsolvi,pupillis vero minime.Ergo si quaeraturanidquoddebeaturpupillocuilibet,renuentctutorB,possitexsolvi,adifferentiasumiturargumentum,sic:Non sicut mulieri sine tutoris auctoritate debitumpossis exsolvere.eodem moLio,nisiauctoritas tutorisaccesserit,pupillo solvere quod debeas possis ; illaeenim perpetua tutela,etiam provectajamaetate, continentur,illorum tutelae certus annorum numeruslerminum facit; atqueidcirco solvi pupillo sine auctoritatenonpoterit.Differt enim personamulierumapersona pupillorum,vel ineoquod pupilli nonperpetuaregunturtutela,mulieresveroperpelua;vel quodpupillusnullumsuoereimaiHnistrandeeutilitatisjudi-ab

1119 AN. MANL. SKV. BOETII 1120ciumhaberepotestoumsitaliquisnQulieribusetsinon A. quod praeterea inesse corporibus possit.At ea quasf:rmus,in explicandafamiliaris reiulilitatedelectus.Deinceps locus est qui a contrario dicitur. Contrariorumautem genera sunt plura; unum eorum quse ineodem genere plurirnum differunl,ut sapienlia, stullilia;eodem autem genere dicunlur, quibus proposiiisoccurrunt,tanquame regione quadam contraria, ut celeritatilarditas,non debililas, ex quibus contrariisargiimen/alalia existunt. SisluUiliam fugimus,sapientiamsequamur; ct bonitatem,simaHliam : hsec qux exeodem genere contraria sunt,appellantur adversa.Suntalia co',itraria quseprivantia licet appellemus Latine,Grsece appelUmtur axtpiTv/A.Prsepositioenimmprivatvcrbum ea viquam haberetsi in prsepositiononfuissel,ut dignitas, indignitas,liuiiianitas, inhumanitas,el cxlera generisejusdem,quorumtractatio est eademquas superiorum, quas adcersa dixi. Nam aliaquo qitesunt coniroriorum gencra, velut ea quse cum aliquoconferuntur,ut duplum,, slmplum, mulla, pauca, longum,breve, majus, minus, Sunt etiam alia valde conira]'iaqux appellanturneganlia, ea aitotpaxixti Cr,=Bcicontraria aientibus, ul si hoc esl, illudnonest. QuidenimopusexemploesttantuminleUigalurinargumenloquacrendoconlrariis omnibus contrarianon convenire.sed hac paulo posterius. Nunc Aristotelis divisioconsideretur.Oppositorum igitur secundum Aristotelemalia sunt contraria, alia privatio et habitus,alia relativa,alia contradictoria. Gontraria quidem,utalbum atque nigrum ; habitus vcro et privatioisit corpus quod neque sursum neque deorsum feratur.nihilpoterit inveniri. Sed immediata contrariatalia sunt,utallerum eorum cui potest accideresemper inhsreat,ut in propositio superiusexemplo.Necesse est enini omne corpus vel leve esse velgrave,quialevitaset gravitas medium non babent,Legendumne, eadcitotpaxixa Gnecis aienlibus?in privatione et habitu sunt, ut cfficitas et visus,distant quidem ab his contrariis quae claudunt aliquammedietatem, quod ipsa medietatem non habent;ab his vero contrariis differunt qus sunt immediata,quoniam horum contrariorum alterumaemper subjectoinesse est, ut corpori gravitatemvel levitatem;privalionem vero et habitum noijsemper,ul cum sit habitus quidem visus, privatioaulem caecitas, non omne quod videri potest, autvidet,aut Ccecum est : infans quippe nondum editugneque videt, quia nondum processit in luce, nequecaecus est,quia nondum habuit visum,quem potuissetamittere.Idem de catulis dici potest, quistatimnati nequeunt intueri, nam tunceos nec csecos di»n cerepossumus, nec videntes. Et postremo contrariasemperin suis qualitatibus considerantur ;privationesaulera,non quod ips;e sint aliquid, sed eshabitus absentiacolliguntur neque enim caecitas estaliquidjSed a visusintelligitur abscessu : tam veroprivatio quam contrarietas differtarelationis oppositione,eo quod neque contraria, neque privatoriasimul esse possunt; idem enim in uno eodemquetempore,uno eodemque in loco album et nigrum,videns et cscum esse non poterit; sed relativa aseDivisio, diflerentise loco, nunc de contrariis Iraclat.Quare uti rerum ordo clarius colliquescat, nequeunt separari, neque enira potest esse Qliuspauca mihi ex Aristotele sumenda sunt quae ille sine patre, nec servus, si dominus non sit. Amplius,contraria ad se et privatorianon referunturlvir omnium longe doctissimusde huc divisione tractavit,quanquam M. Tiillius re quidem Aristoteli Nemo enim dicit album nigri, vel nigrum albi, velfere consentit, sed ab eo nominum interpretatione caecitatem visus, vel visum cfficitatis. Quae vero indiversus est.Nam quse Aristoteles opposita, id est relationesuntposita in ipsa relationis praedicationeavT:ixE[|j.eva, vocat, ea TuUius contraria nominat; C con3istunt,utduplumdinrjidiidominusservi,etcaBteraad hunc modum.Tam vero contraria quam etiam rela.tionesdifferuntacontradictionibus,quoniamcontradictionesquidemsemperinorationeconsistunt,etinalteraearumparteveritas,inaltera falsitasinvenitur,contraria vero privatoria et relationes in simpli-ut visus et cfficitas, dignitas et indignitas ; relativaverOjUt pater,filius, dominus, servus ; contradictioria,cibus partibus orationis invenitur [on. inveniuntur?]et in hisneque veritasnequefalsitasinest.Nam cumut estdies, non est dies : horum omnium talesinter sedifferentiasconsiderantur.Nam qus contrariadico album,nigrum,ca3citas,visus, dominus,servus,simplices orationis partessunt,neque verum,nequesuut, partim mediata sunt, partim vero medio mendaoiumcontinentes;iQsimpIicibusenimpartibu3carent.Mediata sunt, utalbum, nigrum , est enim orationis veritas vel falsitas nulla est: cum au lem dicohorum medius quilibet alius color,utrubeus vel pallidus,ethorumcontrariorumnonnecesseestalterumdies est, dies non est, utraeque propositiones, unain affirmatione,altera in negatione posita,orationessemper inesse corporibus.Neque enim omne corpus sunt.Sed M. TuUius non tam propriis nominibusautalbum aut nigrum est; sed aliquoties in horum quam ]) notioribus utitur ; ait enim contrariorum aliamedietate est constitutum,ut sit rubrum vel pallidum.esse quae adversa vocantur, alia qua? privantia,aliaImmediata vero contrariasunt quorumnihil qus in comparatione sunt,alia quae aientia et ne-medium poterit inveniri, ut gravitas etlevitas : horumenimgantia nuncupantur. Sed quae contraria nominat,nihilest medium. Nara quas levia sunt, opposita verius dicerentur; quae adversa dicit, congantiasursum feruatur.quaB gravia,deorsum. Quod autem trariorum melius susciperentnomen ;quaein collationenominat, ea reiativa vel ad aliquid certiusvocarentur: sed utatur nominibus ut volet, dum resipsae certa proprietatis suae ratione signentur; nosvero in caeteris quos edidimus libris eo nuncupavimusraodo,quo superius in Arislotelis diclum estdivisione.Secundum M. Tulliura igiturcontrariorum

1121 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. IV. H22alia sunt adversa, ut sapisntia, stiiltilia ; alia pri- A. firmationibus et negationibus posita sunt,ut si hocvantia,ut dignitas et indignitas ; alia quas cutn aliquoconferuntur, ut duplum, siraplum ;alia quaeappellantur neganlia, e contrario aienlibus conslituta,ut si hoc est, iilud non est. Adversa igitursiint qucB, sub uno genere posita, plurimum diiTerunl,ut album, nigrum, qua; a se plurimum distantsub uno genere posito,id est sub colore. Itemceleritati tarditas adversa est, positis utrisque submotu, neque enim celuritati debilitas opponendaest,quia debilitati flrma valetudo contraria est,quodin divisione omisit Cicero, sed docuit exeraplo;illaquoque dicuntur adversa, quae, in diversis generibussita,plurimum a se discrepare intelliguntur,ut sapientis stultitia.Illa eniai sub geaere boni est,ha3CV9rosubmali,quamquamhujusmodicxemplumprivationem potius spectare videatur;nam stultitiaprivatio est sapientice,nec quidquam est aliud stultitianisi sapientise et rationis absontia ;sed queesint qu» privantia Cicero appellat, posterius demonstrabo.Exhis adversis hoc modo sumiturargumcntum.Sistullitiam fugimus, sapientiam sequamur;si bonitatem appetimus, malitiam fugiamus,quanquam malitia quoque,secundura eumdem raoduraqui superius dictus est, privalionibus possitadjungi.Privantia vero secundura Ciceronem sunt,quae GrEece !j-:sp-()xixa appellantur,quce habent eampartem orationis pr8epositara,qn8e cura fueritadjecta,semper fere aliquid derait ut ea(iii) prEepositio;bffiCenim syllaba oui fuerit apposita,derait ferealiquid ex ea vi quam esset res quslibet habitura.est, iilud non est, veluli si dies est, nox non est,atque lanc oppositionera Cicero valde dicit essecontrariam.Exquibusoranibussecundum superiusdictum modum arguiiientorumfacultas est,nam exrelativis contrariis ita sumirausargumentura:si paterest,neri non potest quin ei filius sit.Ex negantibusautem quae a-Koau.ziy.i (ut ait) Grasci vocant,ila:si sol supra terram fuit, nox esse non potuit,haecenim affirmatio illamperirait negationem;curvero hcec negantiaesse constitueritmirandum est.Nam qufle negantia sunt aientibus opponuntur, etsimul esse non possunt, ut diem esse ac diem nonesse, hoc vero consequens est cum ita dicatur, sihoc est, illud non est,ut si dies est, nox non est.Atqueaffirmationem negationemque Tullius valdedicitesse contrariam, sed in hac consequentia nequcuntcsse contraria : nam quod est consequens,contrariura non est.Ab adjunclis autem yosui equidem exemplum pauloante,multa adjuncjiquse suscipienda essent,si staluissemmcxeiictosecuniumcas tabulas possessionem dari,quas is insliluissel cui testamcnlifactio nulia esset.Sed locus is magis ad conjecturales causas qu3e versanturin judiciis valct,cum quxrilur quidaut sit,autevenerit,aut lulurum sit,autquid omnino fieri possit.Ac toci quidfm ipsius [ormula lalis est. Admonet autemhic locus utquxratur quid. ante rem, quid cumre,quid post rem eveneril;nihit hocad jus. Ad CiceroneminquiebatGallus noster,si quis ad eum quid taleretulerat, ut de facto quxreretur ; tu lamen patiaresi insyllabamprajpositam non h;iberet,ut humani- C nullumamearlisinsiilutx locumprxleriri,nesinihiltali inhumanitas : in namque praeposita id de quonisi quod ad te pertinealscribendum pularis,nimiumdicitur humanitate privavit, ut dignitas, indignitas;ette amare videar.Est igitur magna ex parle locus hicTullius quidem ea tantum privantia esse con oratorius,non modo non jurisconsullorum,sed nephi-flrmat, in quibuscunque syllaba ista prajponilur :tosophorum. quidem. Ante rcm enim quseruntur quxprivantium quippe naturasecundumTullium hujus ialia sunt, apparalus, coltoquia, locus, constilutumsyllabae commemoratione finitur ; a Peripateticis convivium ; cum re autem pelum crepitus, strepilusvero accepimus privaliones cum siraplicibus nominibuSjtumprivatoriis syllabis efTerri, cum simplicibushom\nuin,corporum umbras,el .n quid ejusmodi est; atposl rem,pallor,rubor, titubalio, et si qua alia signanoininibus, ut c*citas,cum privantibus vero conturbationis et conscientix. Prxlerea reslinctussylliibis, ut indignitas, inhumanitas. Quocirca, secundumignis, gladius cruentus, cxteraque qux suspicionemM.Tullium,c£ecitasnon erit privatio visus, facit possunt movere.sed ei adversum, atque idcirco forsitan stultitiam Qui sit ab adjunctis locus brevi superius monstravitexeniplo,eo scilicet quo dixit : Si secunduminter adversa numeravit,quoniamnonhabet msyllabamex qua privationes arbitrantur existere. Ex mulierisnunquamcapitediminutcetabulaspossessioquibuseodemmodo,utinsuperiuspositisadversis, q bonoruradaretur,consequensesseulsecundumquoquepuerorumarguraenta ducuntur:Inhumanitatem aversemur,siet servorum talmlas posse-ssio per-humanitas consectanda est.IUa vero contraria, ut mitterelur. Sed nuoc formam ipsam et quasi subjectumait Tullius,qua3 cum aliquo conferuntur,talia sunt,loci monstrare proponit,qua3est hujusmodi:utduplum simpli. Id tantumdecn est tanquam si diceretduplumdimidiisimplumenimduplidimidiumAb adjunctis enim locus est,cum ex co quod pro-est,et pater fllii ; eaque sunt semper reciprocanlia,aliquoties quidem septimo casu.aliquoties vero genitivo,namfilius patris est filius et pater filii, haecsecundum genitivura conversio est,etduplum simploduplum est,hrec secundum septimum casum ;sunt etiam quae accusativo, ut paucaad multa, etmagnum ad parvum.Ilem negantia sunt quae in af-ponitur aliquid aliud vel esse, vel fuisse, vel futurumesse argumentatione colligitur, ut in eo ipsequod dudum posuit esemplo.Approbatur enim nondeberesecundummulierisnunquamcapitediminuteetabulas bonorum possessionem dari,quia si id fueritpositum, id futurum est, ut secundum pueroruraquoqueac servorum tabulas honorum possessio permittatur.Taliavero aunt quffi dicunturadjuncta.ut

1123 AN. MANL. BEV. BOETII H24vel fuerit,vel sit.veltfuturum sit.considerari solet :multa enim suntquae unicuiqueadjuncta rei variorumeventu temporum colliguntur. Idcirco enimquid ante rem,quid cum re,quid post rem evenerit,oirca rem fere quse quseritur invenianlur, neque A consequitur, ut si ponas hominem statim animaltamen necesse sit ei semper adlieerere;et forma quidemesse necesse est^nec ante secundum tempus homohujusioci talis est, ul hanc quoque difflnitio-dici potest,postvorosubsequi animal, ut ante aliessenempossitadmittere.AlD adjunctis loous est cum exaliquibus,qu8esunt proximaeis de quibus quasriturquis apparatus est secundum tempus,posterior effectus.Itaqueillic antecedentia^et consequentianominanlur,rebus,id quod qusritur vel fuisse, vel esse, vel futurumhic anto rem, cum re, et posl rem. Id-esse monstratur; qui loous est conjecturalibuscausis maxima necessarius.Cum enina defactocirco quod illud quidem,non secundum tempus,sedsccundum principalitatem naturae secum simul ali-quaBritur,tum si id factum est quod dubitalur, quiquid trahentis antecedens dicitur, consequens idquod antecedena comitatur.Ea vero quae secundumtemporis priorem posterioremverationem considerantur,adjuncta,idcirco ante rem, cum re et postrem coeperevocabulum.in conjecturalibus causis inquiritur, quae ab oratoribustractantursolis,nequejuriscoiisultis in hujus-Deinceps esl locus dialeclicorum propriiis ex consequenlibuset antecedenlibus el repugnantibus ,nam conraodinegotiiscumrethoricafacultateullacommunionjuncta de quibus paulo ante dictum est, non semperestjuris enim peritus de fjcti qualitatc, nonetiam eveniunt. Consequenlin milem scmper. Ea enim dicode ipsiusfactiveritaterespondet. Idcirco quolies ad conseqiienlia qux rem necessario consequuntur.ItemqueG'illum perilumjuiis facli quaBstiodeferebatur,nihilet an/ercilenlia et repugnanlia. Quidquid enimad nos inquiebat,etad Ciceronem potius consulcn-anlecedit quamqne rcm,idcohieret cum re necessano,tes, id est ad rhetorem remiUebat. In quo Tulliusfacere ad Trebatium locum miscuit dicens. Quanquamlocus hic ab adjunctis conjeoturalibuscausismaxime utilis, nihil consultorum juris pnulcntiamjuvet, patiere me tamen, inquit, nullam susceptioperis partem priKterire, ne si in hoo libronihil prceter tus artis exempla consoripsero,tuae tantum gratiae videatur addiotus, ab adjunctisvero locus qui non raodo jurisconsultis, sedne philosophis quidem prseter oratores non patet,trium saepe temporum ratione tractandus est. Niimdo facto si quaeritur, quid velanleid, vel cum eo,vel post id fuerit necesse est vestigari. Ante reraquidem hoc modo, apparatus ; verisimile est enimeffeoisse aliquem quod ante efflciendum paravit,colloquia fieri enim potuit ut amaverit, qui sspefuerit collocutus. Locus, velut cura ad aliquid fa-ciendumopportunuslocuseligitur.Gonstitutumcon-vivium, velut si quis constitulo ante convivio in eofecissealiquidarguaturcapiaturqueconjecturafacti,ex eo ipse quod sit convivium constitutum, atquehorum omnium ante rem de qua qu

H25nec consequensjiiisi appareat quid praecedat; itemrepugnans aliquod inteliigere nemo potest, nisi intelligatcui repugnet:sed quoniara eadom ratio potestsimiliadissimiliaqueperspicere.antecedentiumvero etconsequenlium consensusquidaraetpernaturaesimilitudinem concordia est,dissensus vero inrepugnantibus dissimilitudo,neces3e est ut una atqueeadem ratio antecedentium consequentiumquenaturam et repugnantium spectet; quo fit ut unusquoquelocussiteorum quee unaintelligentiacortiprehendit.Sed huic opponebatur; Cur igitur alium exsimilitudine.alium ex contrario locum MarcusTulliussuperiusentimeravil?Namsecundumpropositaffirationem,quoniam similitudinem et contrarietatemintelligentiaunaperpendit.unuslocussimiliumcontrariorumqueesse debuissel. Sed respondebaturquoniam non eodem modo sibi antecedentia et consequentiaconsentire dicuntur,sicut ea quaj similianuncupantur. In his namque una tantura qualilasinvenitur,et secundum eamdem qualitatem similiaesse dicuntur;at in antecedentibuset consequentibu.snon qualitatis similitudo, sed quidam naturaeconsensus est.Et qure similia suntsine seesse possunt,antecedenliavero el consequentia sinese cssenon possunt,atqueidcirco non videtur esse conse^quentium et antecedeutium cum similitudine ullacommunionaturoe.Qu.-Braliononvalde videnturidonea,necexplical quoddemonstrare conabaturrilludIN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. IV. 1126certe flrmissimumcsseconstat,quod hujus loci tractatusconditionalibus semper propositionibus accommodaretur.Gonditionalisveropropositioest qua;cum conditione pronuntiat esse aliquid, si uliudfuerit, veluti cum dicimus. Si dies est, lucet. H

H27 AN. MANL. SKV. BOETII 1128nec vero rx neoessitate anabulatioutsitpedum strepitusA nereargumentum,speciesquidemestdequa aliquidauctor est, sed saepe ita anabulatur.utnulluspedum slrepitus exaudiaturjssepe non mulato locoprobare contendimus; genus vero assumimus nonquasi praecedens, sed quasi continens,ut quidquidmoveri pedes ac strepere praeler ambulationem esse consideraluringenere,id formae quoquedebeatqueunt;idcirco non semper inveniunt adjuncta:pro-aptari. Genus enim quoad permanet, a sua speciepositoquetermino quem probarecontendimus,s8epeex adjunctis argumenta deficiunt,quiaipsa quoquealiquoties deficere videntur adjuncta. Prfecedentiaveroetconsequentiaet repugnflntianuuquam desuntomDC enira quidquid inrebusest, habet quod seaut sequatur naturaliter, aut praecedat. Est etiama quo per naturae diversitatem|dissideat,velut animalsequitur quidem hominem,pr8ecedil vero substantiam;dicimus enim, si homo est, animal est;substantiam veropraecediljcum proponimus,sianimalest,subslantia est.Repugnat vero mortuo cumenuntiamus, si animal est, mortuum non est.Praetereaquaesuntadjunctatemporibus dislributa[sunt,ut anle rem,cum re, postrem.Quas vero sunt antecedentia,consequentia, et repugnantia, quomodolibetmodo in temporibus slnt, nihil reTert. Nampriora saepe temporibus comitantur,et temporibusposteriorapraecedunt.etquaesimullemporibussunt,aliaspraecedunt,aliasveroconsequuntur,utsuperiusquoque saepe diximus. Amplius, quae antecedentiasunt et consequentia relinquere sese non possunt,dicti sunt vel agenere, vel a specie, vel a contrariis.Nam genus semper speciem sequitur,speciemgenus praecedit, contraria simul esse non possunt.Quae solvendaesthoc modo:Primum quianonomneconsequens genus est, nec omnis species antecedens.Repugnantia vero ipsa contraria, sed contrariorumsunt consequentia,utin locorum qui aM.Tullio propositi sunt expositionemons travimus.Dehincquia cumagenereflt argumentum,ipsumgenussumpsi,ex quomonstraturconclusio,levis igiturest.At si ita assumamus,sed non est levis,id quodconsequebaturassumpsi.Concluditur ergoatque monstratur,non est igitur ignis. Vides igitur ut dehispraecedentibus et consequentibus nunc loquamurquae in conditionali propositione posita, vel praecederevel consequi intelliguntur.Cum vero fit ex ge-non recedit;cum vero despeciesumimus argumentum,genusquidemest de quo aliquid qu8eritur;sedidlaboramus,ut quoddegenereoonamur ostendere,id ex specie possit facilius agnosci. Ut cum uxoriFabiae relictum fuisset legatum ,8i jiaterfanilias esset,quoniam non convenit in manura,scilicet,ab in manuscoaventione, qu£B est species uxoris, uxoremquod esl matris farailiaegenusalegati juresejungimus,et legatum ad speciem,id est matremfamiliasderivaraus.Sed illudinteriusdispiciendum videtur,p num locus ab antecedentibus et consequentibus totussupervacaneus esse videatur,cum quolibet modofuerint ex eo arguraenta composila, a csoleris locisquos superius descripsimus non recedant. Namquodcunque ab antecedentibns et consequentibusducitur argumentum,id vel a toto,vel a parlibus,vela conjugatisjvelab aliquoreliquorum tractumesseperperiditur hoc modo:Si utilis est fequitas constitutaad res suas obtinendas, ulile estjus civile,ad'id quod praecedit, quod sequitur igitur, hoc est adifflnitione argumentum, soilicet ab assumptionepraecedentis. At si ita dicam; Sed non est utile juscivile, non est igitur utilisaequitasoonstitutaadresnec sibi repugnantia cohaBrere.et sunt repugnantianecessariosibimet inconnexa;qu8B vero sunt adjunctanihil obtinent neeessitatis,quia et jungi sibimet,et a se separari queunt. Qus cumita sint, qusstiodifficilis vehementer oboritur, videtur enim minussuas oblinendas, hio per consequentis assumptionema diffinitionis loco sumptumest arguraentum.Item a partium enumeratione,si ncque censu, nequeintuentibus nihilhic locus differre his locis qui ^ Cceteris non est liber, at censu vel cfeteris, estigilur liber:at non est liber;neque censu igitur,nequecasterismanumissusest.Sednotandumcst quassitvis uniuscujusque argumenti, et quonam raodoproferatur.Sunt enim argumenta quae pra^dicativisapta sint syllogismis utadiffinilione fiatsic; juscivileest Kquitas constiluta his quiejusdem suntcivitatisadressuas obtinendas.Id vero utile est,utileest igitur jus civile.Itemapartibus:Quinequecensuneque vindicta,neque testamento est manumissus,assumitur, eodem quoque modo el species,cum ab hic ex servitute liber faotus non est; Stichus veroea aliquid voIumusapprobare,cum vero ab antecedentibusneque testamento,neque censu,neque vindicta mn-aliquid monstrarecontendimus,eo quod in nuraissus est; Stichus igitur liber non est : et inconditionalipropositionepraBcessitutimurinassumptione,ca3teris,eodem modo. Omniavero quaecunque peretiamsi non fuerit genus. Item si a conse-categoricum syllogismum proferri possunt, eademquenti argumentum flat, etiamsi species nonsil, a D per conditionalera syllogismum dici queunt.Omnisconsequentiparteconditionalispropositionisducitur namque praedicativa propositio in conditionalemargumentura, veluti cum ita dicimus: Si ignis est, vcrti potest, hoc modo: omnis homo animal est,levis est, ignis anteeedit, levitas sequitur;sed neutrumpraedicativaest; liaec facile vertitur in conditiona-neutriest genusaulspecies,assuniitur itaque, lem ita, si homo est, aniraal est. Non vero omnisatqui ignis esl.Nuncigitur id quod antecedebat as-conditionalis in pr33dicativam verti potest, veluthffic: si peperit, cum viro concubuit. Nerao enimdicere potest ipsum peperisse, id esse quod cumviro concumbere, quo modo dioimus hominem, idesse quod animal sit.Alia enim ratio est in bisproposilionibusqu«itadicuntur,quaepeperit, cumviroconcubuit. Hfeo enim similis est ei qua^ dicit, sipeperit,cum viro conoubuit,sed praedicativa propo-

1129 IN TOPICA CICEB0NI8 COMMENTARIA. LIB. V. 1130sitio id esse subjectum dicit, quod fuerit praedicatum.Coaditionalisvero id poDil,ut si id quod antecedensfuerit necessario comitetur quod subsequitur.Cumvero praedicativa est propositio, si ea vertaturin conditionalem, alia nimirum reddilur propositio.Nam cum dicitur, omnis homo animalest,ipse homo .'inimal esse proponitur ;cum vero, sihomo est, animal est, non id sentitur, ut ille quihomo est, animal sit, sed proposito esse hominera,consequi ut sil animal.Ergo conditionalis syllogismusin antecessione et consecutione positus, licetper diffinitionem,et per partiumenumerationem,etperconjugationem,et quolibet alio flat ioodo,tamenin propria forma se continet, et est conditionalis,id est utena propria potestate, ut quodammodo cseteraargumenta suse veluti naturee videatur hsbere n beni ; ab effectis, ab his qu£B vim alterius efficienversasunt ; a causis, ab his qui efflciendi vim ha-subjecta. Ut cum sit a diffluilione argumentum, si liffi susceperunt;ab adjunctis, a vicinitate naturae^aquidem porprKdicativam formam factus fueritsyllogismus,a difflnilione ductum esse dicatur.Sin vero lalione, ad aequalem vel inaequalem quantitatem.comparatione majorum, parium vel minorum;are-per hypothesin facta fuerit argumentalio, conditio-Ab untecedentibus vero longe alius modus est: con-nalis Qt syllogismus, quem discernat assumptio,utrum ab antecedentis, an a consequentis parte promatur.Quo flt ut etiamsi per caeteros locos conditionaleargumentumproferatur,tamen suam quamdamhabeatrormam,quandoquidemin antecessioneet consecutioneestconstitutus.Tuucenim diffinitio,quasi aliter conditionalis hic loous tractari non va-A leat,nisi eorum aliquem quos praediximusincludat:nam potest praeter eos etiam saepe reperiri, utcumdicimus : Si homo est, risibilis est ; si corvus est,niger est.Hicenim nec diffinitionem,nec partes,neculhim alium locum superius enumeratum continetargumentum.AmpIius, facile est in singulis eorumdifrerentiaspr»videre:locus quippe atotoa substanliatrabitur, a partibus vero a rei compositione.Naminsimplicibusterministale argumentum nonpotestinvenirj, a nola, ab inlerpretatione ; a conjugatis;ab eo quod ex eoderautrumquededucitur;a genere.a continenti; a forma, ab eo quod continetur;adifferentia,ab eo quod discrepat; a similibus,ab eademqualitate; a contrariis, ab eo quod a se longe di-stat enim in eo quod si propositum quid fuerit,aliudquiddam moiis omnibus existet, quod consequensappellatur;hujus vero intelligentia consistit ia eoquod prascedente quolibet, aliud subsecutum;repugnantiumverointelligentiaconsistil,non modo quodneque sequi, neque antecedere possunt, verumpartes, conjugatio, etcaeteraveluti res ipsaj fiuntacnon locus, cum venerint in conditionem ; at si conditlocesset, ex ipsis profectum videbitur argumentum.Quodetiam quod simul esse non possunt,quce in conditioneconsistere dubium non est. His igitur ita expeditis,quoniam M. Tullius proprietatero locisuc-sipropositionemconditiocopulaverit,ipsa cincte,ut in transcursu potuit, evidenter expressit,quidem ea sunt qusein propositionibus continentur cunc quibus modis eodem loco uti conveniat, advelutiquaedamargumenti partes,locus vero in conditione^ jungit. Quas Topicorum pars, quoniam diligentiusest constitutus. Atque hfec ita dicta sunt, explananda est, flnem quarto voluminifaciam,LIBfiRquinto caelera redditurus.QUINTUS-De omnibus quidemhypotheticissyllogismis,Patrioirhetorum peritissime^plene abundanlerque digessimushis libris, quos de eorum principaliter institutioneconscripsimus, a quibus integram perfectamquedoctrinam, cui resolvendi illa vacuumtempus est, lectoraccipiet. Sed quia nunc CiceronisTopicasumpsimusexponenda,atqueinhisaliquorumM.Tulliusmodorummeminit,dicendum mihi breviterexistimode his septem conditionalibus syllogismis,quaeeorum natura sit, propositionumque contextio,utcum haec ad scientiam rite praelibata pervenerint,Tullianafaciliusnoscanturexempla.Omneigitur quod in qu£estionedubitatur,aut verisimilibusautnecessariisprobabiturargumentis.Argumentumvero omne aut in syllogismi ordinem cadit, aut exsyllogismoviresaccipit.Syllogismus veroomnispropositionibusconstat.Propositionesautemvelsimplicessunt.velcompositse.Simplices sunt qu» simplicibusorationispartibusconjunguntur.Copulantautenriincompositam propositionem simplices orationisparte3,nomen etverbum, veluti cum dicimus, diesest, vel dies vernus est, vel dies serenus est ; hicPatrol. LXIV.positione quee dicit,dies serenus est : dies enim sub-l-enim omnem vim propositionis nomen conneclitetverbum.Omnis autemsimplexpropositioexsubjectopraedicatoque consistit.Subjectumest de quo diciturid quod pra^dicatur. Praedicatum est quod de eo diciturquod subjectum est.Verbum autem aliquotiesprKdicato nominiadjungitur,aliquoties ipsum praadicatur.Praedicatonomini adjungitur,ut in hac pro-Jectus est, serenus praedicatus^est vero verbum serenoadjunctum est,quoddiximnsessepraedicatum.AL si talis sit propobitio^quee solonomine constetetverbo, veluti cum dicimus, dies est,tunc dies subjicitur,estverbum sine dubio praedicatur; sine verboautem nulla est propositio : omnis enim propositiovel vera vel falsa est ; nisi autem verbum sit quodlibetadjunctum.quo esse aliquidautnon esse dicatur,nullaveritas aut falsitasin propositionibus deprehenditur.Sspe autem propositiones etiam extotis orationibus constant;ut3idioamus:TransireinAfricam utile est Romanis;hicenimsubjeclum quideiiiest transire in Africam, ulilc autem Romanispraedicatum, e&t vero praedicato conjungitur.Llujus36

1131 AN. MANL. SEV. BOETII 1132modi igituromnes propositiones praedicativae dicun-A. repugnantiam cadunt,hoc modo,si vigilat,non ster-tur.Prffidicativs! vero appellantur, quia aliud de alioprKdicant.Omnesquequiexhispropositionibusfiuntsyllogismi,secundumenuntiationumsuaruml'ormasprsedicativi appellantur. Ex his autem prffidioativispropositionibus existunt composits propositionea,quarumaliaquidemcopulativaoonjunetionenectuntur,ut et dies est, et lux est ;alia vero per conditionemfiunt,qu8e etiam conditionales enuntiationesvocantur. Hse vero suntquoe conjunctione quadampartibus interposita ad consequentiam conditionemqueducuntur.Age enim sint duffi propositionesprcedicalivce: una quidem, qusB dicit, animal est ;aliasint, omneshae propositioneshypothetioa3,idestconditionales,vocantur, atque ex his syllogismi taleseKistunt,quibushypothetiois velconditionalibus nomenest.Omnis autem hypotheticapropositio,velperconnexionem fit, vel per disjunctionem. Per connexionemhoc modo, si dies est, lux est. Per disjunctioneraita,aut dies est, aut nox est. Earum veroquae per connexionem fiunt,alia3 ex duabus afflrmativiscopulalae sunt, ut si dies est, lux est, namquedies est, et lux est,utrsque aliquid alfirmant^Jafia)est,nox est:omnes tamen in connexionepositaesunt.Autcnim affirmalioarfirmationem sequitnr, aut negationegationem, eique connexa esl, autaffirmationemnegatio,aut negationem affirmatio;sed ex connexisrepugnantes manitestum esl nasci.namque ubiaffirmatiosequituraffirmationem,hissimedianegatiointerposita sit, repugnantiam facit hoc modo:sidies est, luxest. Hic affirmatio sequitur affirmationem;atcumdico,si dies est, lux nonest,repugnantinter separtespropositionisconnexae,interpositanegatione.Item quoties negatio sequitur negationem,si posteriori propositionis parti negativum dematuradverbium, repugnantes fiunthoc modo, si animalnon est, homo non est; haecconnexio est exduabusproposita negativis. At si posteriori parti, id esthomo nonest,negativumdetrahaturadverbium,fiet,si animal non est, homo est,quod repugnat ; at siafflrmatio negationem sequatur,siveposterioripartinegatio jungatur, sive prioriauferatur.repugnantesfiunl,hoo modo, si dies non est, nox est. Hic igituraffirmatio sequitur negalionem.Sive igitur posterioriparti,id est, nox est, negatio copuletur, utsitita, sidies non est, noxnon est,sivepriori auferatur,utsitita, si dies est, nox non est, repugnantem fleri proposilionemneoesse est.Quod si negatio afflrmationemsequatur, et posteriori parti negativum adverbiumsubtrahatur, propositionis oonnexas partes intit. Hicaffirraationem sequilur negatio,sed si posterioriparti, id est, non stertit, negatio dematur,fiet,si vigilat stertit,et erit repugnans ;sed in connexisatque disjunctis propositionibus illud ir. telligendumest, quod in earum partibus et vis quaestionis includituret argumenti. Age enim dubitetur an lux sit,idque approbandum sit ex eo quod dies cst.Si igiturita fiat propositio, si dies est, lux est, ea quidempars totiusproposilionisquae sequitur,idest,luxest,quaestionis est. De ea namque quaeritur an lux sit.Ea vero quae prior est, id est, dies est, vim continetargumenti.Exeo enim quod dies est, lux esse pro-vero quae proponit, homo est. His si conjunctis babitur, et in csteris quidem vel connexis,veldisjunctiseademratioest.In omnibus verohisquoniaminterveniat, faciet, si homo est, animal est. Videsigitur ut duas praedicativas propositiones in unam B syllogismusatqueargumentatio hA demonstrandamconditionem conjunctio copulaverit. Qua3 cum ita partem alteram quaestionis accommodatur quaestiovero omnis dubitabilis est, oportet syllogismos quiaconnmodanturaajbiguaequaestioniindubitabiles esseatque perspicuos, qui ut tales sint, ex claris atqueapertis et in veritate patentibus propositionibusnecesseest constent ;propositiones vero partim per senolaesuntjpartiroaliquibusprobationibusindigebunt.Omnisverosyllogismusenuntiatione propositahabetalicujuspartisassumptionemutquodestinquaestioneconcludat, hoo modo : Si dies est, lux est. Ut igiturlucemessedemonstrem,assumamunampartem pro-ex duabus negativis,ut si lux non est.die.s nou est,nam lucem non esse, et diem non esse,utraque negatioest ;aliffi vero ex atfirmativa negativaque conjuncteepositionis superius constituts, dioamque, sed diesesl, ac tune demum id quod est in quaestione concludam,luxest igitur,Ergo cum ad syllogismi con-sunt, ut si dies est, nox non est ; alia vero p clusionem,et tota enuntiatione in proponendo, etex negativa affirmativaqueoopulantur,ut si dies non in assumendo parte enunliationis utamur, necesseest ut eaquibus utimur nil habeant dubitabile,siquidemexhisea quae suntambiguacapientfidem.Quodsi propositio aliquoties quidem perse notaestatqueperspicua, aliquoties vero probationis indigensinvenitur,assumptioqutiquealiquotiesperse veraessenotabituraliquotiesapprobationis indigetadjumentis.Quofltutsiet propositio etassumptio demonstrandaesint, quinquepartitus (ut Cicero etiam inRhetoricis auctor est) syllogismus fiat, constans expropositione ejusque probalione,assumptione,ejusdemqueprobatione, etconclusione. Quod si neutrasit approbanda,tripartitus sit, ex propositione scilicet,assumptione et conclusione. Quod si alteraearum demonstranda sit,fit quadripartitus, ex pro-D positione scilicet, et assumptione, atque uniusearumapprobationeet conclusione.Gonclusionis veroipsius probatio prscedente propositione atque assumptioneperficitur. Qu» cum ita sint, cumqueomnispropositiohypotheticainconnexionemdisjunctionemquedividatur, in connexis propositionibusaliud dicimus praecedens, aliud consequens. Idemautem consequens et connexum vocamus, velut inhao propositione, si dies est, lux est. Dies est praecedit,annectitur lux est. In disjunctis autem nonesteademratio,quiacumea qua3 proponuntur simulesse non possint,nuilomododicunturesseoonnexa.Praeoedens autem etsubsequens indejudicatur,quia

1133 IN TOPICA. CICERONIS COMMENTARIA. LIB. V. 1134quodprimumponit.urjureantecedens vocatur,quod A tio 6iTepairo(pavTi)CTi Graeco sermone appellatur,ut inposteriusjure subsequens dicitur.Ex his igiturpropositionibus,hac ipsa quam superius proposuimus, si dies est,qua; connexce sunt, fit primus et sehaccundushypotheticorunisyllogismorummodus.Adili-lux est;siinter hujus propositionis partes negatiointerveniat,fiet hoc modo,si dies est, lux non est ta voro negalione propositioni connexae et exduabus hanc si ulterius denegemus, erit ita, non si dies;affirraationibuscopulatse, atqueinsuper denegata, est, luxnon est : cujus proposilionis ista sententiatertiusacceditmodus. Exdisjunctis autem proposi-est, quia si dies est, fieri non potest ut lux non sit.tionibus diverso modo assumptionibus faotis,quartuset quintus.Utrisqueveropernegationemcompositis,sextus et septimus. Atq ue hee septem sunt hypotheticaeconclusiones, quarum M. Tullius in Topicis meminit,quarumomniumdeinoepsordoatqueexemplasubdenda sunt.Primusigitur modus esl,cuminconnexapropositione assumpto eo quod prKcedit,volumusmonstrare quod sequitur,itaque esse opor-tere, ut est in connexione prolatum. In quo si id gquod connexum est ac sequitur, assumpserimus,nullusomninofitsyllogismus.Hujusexemplumtaleest, si dies est,lucet ; si igiturlucere monstreraus,assumamus,necesse est diem esse,hoc modo,atquidies est ; consequitur ergo ex necessitate, lucere.Quod si lucere assumamus, itaque dicamus, alquilucet, non necesse est diem esse, atque ideo nullanecessitas evenitconclusionis;ubi vero nullanecessitasest,nesyllogismus quidem intelligi potest.Estigitur primus modus in hanc forraam : si dies estlucet, dies autem est, lucet igitur. Inveniuntur tamenin quibus aequo modo valet assumptio, siveprsecedens, sive subsequens assumatur, ut in homineatque risibili. Si enim homo est, risibileQu8B propositio superabnegativaappellatur,(alesquesunt omnes in quibus negatio proponitur negationi,ut non est dies, et rursus, Necnon Ausonii Trojagensmissa coloni. In hac igitur si priorem partem,id est diera esse, in assumplione ponamus, consequituretiam lucem essehoc modo,non si dies est,lux non est, atqui dies est,lux igitur est. Qui modusasuperioribuaplurimumdistat.quodineomodoqui sit ab antecedentibus, ponitur antecedens, utid quod sequitur astruatur.In modo vero qui sit aconsequenlibus, perimitur congequens, ut id quodpraecesserat, auferatur. In hoc vero neutrum est,nam neque antecedens ponitur, ut quod sequitur,conflrmetur,nec interimitur subsequens,ut idquodpreecesserat, evertatur ; sed ponitur antecedens,ulid quod sequitur,interimatur.Hic autem propositionismodus partes inter se suas continet repugnantes,adversum quippe est ac repugnat, si diesesl, non esse lucem. Sed idoirco rata positio est,quia consequentiumrepugnantia facta permediamnegalionem alianegalione destruitur,et ad vim affirmationisomninorevocatur.Namquiaconsequensesse intelligitur, ac verum, si dies est.esse lucem,est; otqui homo est, risibile igitur est ;atqui repugnat,ac falsum est.sidies est,non esse lucem,risibile est, homo igitur est. Sed in his haec cau- ^ quee denegata rursusvera est ita,non si dies est,luxsa est, quia homo atque risibile aequi sunt termini,atque idcirco uno posito alterura comitari necesseest. Sed quia hoc in omnibus non est, idcirco dicimusnon esse universale, ut assumpto posteriore,quod prfficedebat probetur. Secundus vero modusest quoties assumpto posteriore atque consequentiquod antecesserat aufertur, hoc modo, si die& est,lucet;hic si assumamus non lucere,contrariomodoatque in propositioneprolHtum est; assumamusdicentes,atqui non lucet, in eo igitur sequitur nonesse diem;quod si diem negemus,id est quod an-nonest,etsi consimilisaffirmationi,si dies est, luxest,quia facit afflrmationem geminata negatio. Similitervero fiunt ex repugnantibus propositionispartibusargumenta,vel si duabus negationibus,velsi negatione et afflrmatione, vel si afflrmatione etnegatione jungatur.Quomodo vero flant ex talibusconnexis repugnantes.superius diotum est.Fit veroexeapropositione quae duabus jungitur negativisexrepugnantibus argumentum hoc modo : sit propositio,sinonestlux, diesnon est ; flat repugnans ita,si non est lux,est dies ; huicjungamus negationemponitur,eaque ipsa negatio denegatur,quae proposi-tecedit in assumptione contrario modo atque positumest in propositione proferarr us, non toUitur quod lux non est, dies igitur non est. Item fit ex nega-ut fiat vera ita, non si lux non est, dies est, atquiest connexum, ut si dicamus, atqui non est dies, tione atque afflrmatione propositio hKC :si diesnonnon mox sequitur, non lucere, polest enim non D est,nox est ; huic additur ex posteriore parte negaessedies;et tamen lucere. Est igitur secundi modi tio, el flt ita : si dies non est, nox non est ; fitforma hujusmodi; si dies est,luoet ; atqui non lucet, repugnans, haec nihilominus abnuatur ut sit vera,non est igitur dies. Primus igitur modus assumit non si dies non est, nox non est, assumimusque,quod preecessit, ut approbet quod connexum est atqui dies non est concludimus, nox igitur est.non potest vero assumere quod connexum est, utapprobet quod preecessit.Secundus autem assumitecontrarioquod sequitur,ut quodpraecessitevertat;non potest autem econtrario assumere quod prscessit,utid quod connexum est auferatur.Tertius moduBest,cum inter partes connexs atque ex duabusafflrmationibus oopulatffi propositionis negatio inter-Item ex eadem propositione, quee ex negativa affirmativaqueconjungituret dicit : sidies non est,noxest, si a priori parte negatio subtrahatur, fiet repugnans,hoc modo : si dies est,nox est ; huic apponaturnegatio,utvera esse possit,hoc modo : nonsi dies est,nox est, assumaraque, atqui dies est,concluditur,nox igitur non est.At si sit ex afflrmationeet negatione propositioconjunota, velut hasc :

1135 AN. MANL. SEV. BOETII 1136vigilatnon sterlit,demitur poste.riori parli negatio,utfla.lita:A. propositione locatur,assumitur,ut consequatur se-sisi vigilat stertit ; sed tieec repugnat. cundum, hoc modo : si dies est,lux est, atqui diesTota rursus propositio denegatur, ut flat vera hoo est, lux igitur est. Secundus modus est quoties inmodo : non si vigilatstertit ; assumimus,atquivigilat; concludamus neoesse est, non slertit igitur.Sedhaequatuorex repugnantibusconclusiones in tertiomodo consistere intelliguntur,c|uarumquiiJemTul-connexapropositionesecundum econtrario assumiturquam in propositione collocalum est.ut id quodprimum est auferatur,hoomodo : si dies est,luxest,atquinon estlux,non est igiturdies. Tertius moduslius tres commemoravit.unamque prascepto docuit,eam quam propositio talisetficit,qu8e duabus jungituraffirmativis ; duas vero exemplo, scilicet eaniqu»extalipropositionenascitur,quatr. duaecopulantnegationes,et eam qus ex propositione tali connexadies est, nox igitur non est. Hujus hffic ratio est,quia disjunctiva enuntiatione proposita, prior parsejusassumituraffirmando.utsubsequensauferatur;ex ea enim proposilione quae dicit,aut dies est,autnox est, assumimus, atqui dies est, scilioet alfirmantesesse diem, quam assumptionis affirmationemconsequitur non esse nootem.Quintus modusest.cum in eadem disjunctiva propositione, id quodprimum est,negando assumitur,iit id (juod est posteriusinferatur, hoc modo : aut dies esl, aut noxest,atqui dies nonest,per negationem scilicet factaest assumptiOjConsequituresse noctem.Se.xtus veromodus ac septiraus ex quarti et quinti modi disjunctivaproposilionededucuntur.unanegationevidelicetudjuncta, et disjunctiva propositionedetracta,additaque conjunctiva his propositionibus quae superiusin disjunctione sunt posita;,hoc modo : nonet dies est, et nox est. Dudum igitur in disjunctivaita fuit, ut aut dies est, aut nox est. Ex hac igiturpropositione sublata, aut conjunclione, quaeerat disjunctiva adjecimus, et quae copulativaest, pr«posuimusque negationem. Ilaque fecimusex partibus disjunctivae propositionis copulalis.additanegatione, propositionera sexti atque septimimodi, quae est, non et dies esl et nox est, in quais assumatur esse diem, nootem non esse conseqaiturita, atqui dies esl,non est igitur nox.Septimusvero modus est,cum prima pars proro&itionisnegando assumitur, ut posterior subsequatur, hocmodo : non et dies est et nox est; atqui dies non est,nox igitur esl.Atque hicmoduspropositionum insolishis inveniri potest, quorum alterum esse necesseest,utdiem vel noctem, Kgritudinem vel salutem,et quidquid medium non habet. Quo autem modoomnium syllogismorumconditionalium veritas sesehabeat,hisdiligentissimeexplicuimuslibris(.iuos dehypothetiois conscripsimus syllogismis.Nuncvero,non quod de his perfectiorconsideratio inveniripotestapposuimus, sed id quod ad explanandum M.Tulliisententiampoterataocommodari.Utigiturcunctaquaediximusbrevitercolligantur,priiriUsmodusest quoties in connexa propositione primum ut inest cum connexcc propositionis partesexaffirmationibusjunctae,negationedividuntur,totiquepropositioninegatiorursusad,jungitur,assumiturque,quodprius est,s:c ut in proposilione est enuntiatura, utecontrario concludatur secundum quod in propositioneprocreatur,qu« ex aflirmatione negationeque eonsistit.Reliquamvero pr«teriit,quod illarum similitudineprolatum est, hoc modo : non si dies est, luxnon est, atqui dies est, lux igiturest. Hic ergo podebatureLiamhaicin tertium conclusionismodumvisitoquod praecedebat, id est esse diem, eversumincidere. Quartus modus in disjunctione T, est quod sequebatur,id est, non esse lucem ; negationeconsistitjhoc modo : aut dies est, aut nox est;sedquippe affirmatio omnis evertit,vel cum connexEBpropositionis ex negationibus juncts, secundaeparti negatio detrahitur, totaque propositiodenegatur,positaque priore propositionis parte,interimitur quod subsequebatur, hoc modo: non si lux non est, dies est, atqui lux non est,dies igitur non est ; vel si connexs propositionis exnegatione atque alfirmatione compositaj, secundaeparti negatiojungatur,eaque insuper denegetur,ponaturquequod prius est,ut id quod sequitur auferLitur,hoc modo : non si dies non est, nox non est,atqui dies nonest,noxigitur est ; velsiin eadera propositione,qucB ex negatione at(jue alfirmatione copulataest, priori parti negatio subtrahatur, eaquep denegetur,ponaturque quod primum est,ut id quodsequiturauferatur, hoc modo : non si dies est, noxest, atijui dies est, nox igitur non est ; vel si connexa3propositionis ex afflrmatione et negatione copulatae.posterioriparti denegatio dematur,totaqueinsuper denegetur.positoque priore,id quod sequiturinterimatur, hoc modo : non si vigilat stertit,atquivigilat, non stertit igitur. Atque haec omnia intertio modo esse intelliguntur, atque ex repugnanlibusliunt,etsemper id quod antecedil,ponilur,ut idquod sequilur,auferatur.Nam nonsicutnon propositioneconditionaliquianegata repugnantia partiumfit vera,prior parsponitur, sive uffirmative,sive negative,itaeam reddit assumptio. Sed ut prior parsfuerit assumpta,reliquacontrariaenuntiationecon-cluditur.Namsiassumptiofueritafflrmativa,eritne-D gativa conclusio.Siassumptionegativa, erit conclusioalflrmativa.Quartusmodusestcumindisjunotivapropositioneprimumponitur,utauferatursecundum,hoc modo: aut dies est, autnoxest; atqui dies est,nox igitur non est.Quintus modus est qiioties in disjunctivapropositioneauferatur quod prius est, utponaLur secundum,hoc modo : aut dies est,aut noxest,non est autem dies, nox igitur est. Sextus moduscum his rebus quai in disjunctionem venirepossunt,id est contrariis vel repugnantibus medietatecarentibus, negatio praeponitur, ct copulativasconjunctiones adjunguntur, poniturque quod primumest, ut id quod est subsequens auferatur, boo

, . ^/1137 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. V. 1138lieri detieri, cuisitargentum omne legatum,utrumho

1139 AN. MANL. SEV. BOETII 1140legata peounia numerata, cumeisit argentumomne A non sequuntur, pro liberis raanere nihil oportet,legatum.nonest argentum numeiatapecunia; atqui et itanon est a consequentibus argumentum, quiaest argentum numerata pecunia, legata est igitur non id quod consequebatur assumptum est, sed idmulierinumerata pecunia, cum ei fuerit argentum quod praecedebat. Erat quippe antecedens, nuptaomne legatum. Sed quod TuIIius brevitatis oausa raulier praeter connubii jus ;sequebatur, cum flliipraeteriit, id est, illara partem propositionis quae aitCum silmulieri argentum omnelegatum, nosapertiorisintelligentieecausasubjunximus ; nec perturbareleotorem debet, quod cum in superioribusexemplis in seoundo raodo per negationem factafuerit semper assumptio, et per negationem rursusillata oonclusio, nunc per affirmationem et assumptioet oonolusio faota est. Cujusrei evidentissimaratio est.Namcum in superioribus exemplis primapropositioexafflrmationibusfueritconstiluta,atquein secundo modo assumptio id quod sequebaturauferret,atqueinterimeretidquod prascedebat, necessariumeratduplioemaffirmationemgeminata negalioneconsumi, hoo modo : Si dies est, lux est, utraequeexaffirraatione sunt constitutae. Utigitur posteriorpars, id est lux est, quae affirmalio est, interimatur,deneganda est. Dicam igitur: Atqui non estlux, quo fit ut praeoedentem quoque partem, id est,diesest,quam afflrmationem esse manifeslum est,negationetollamus.conoludentesjdiesigiturnonest.At in hoc Giceronis exemplo utraque pars primffiatque hypotheticae propositionisnegationibus enuntiataest, quas in assumptione vel C(inolusione nonabaliisnisiabaffirmationibusauferuntur,hocmodo.Est enim tale Gioeronis exemplum : si legata nonest mulieri numerata pecunia, non est numeratapeounia argentum, vides ut sit utraque negatio ?Nam et non esse legatam mulieri pecuniam numeratam,et non esse numeratam pecuniam argentum,utrasque.innegationesunt posits; quod siauferendaestperassumptionerapropositionisoonsequenspars,quoniam negatio est, non esse numeratam pecuniamargentura, dicendum est argentum esse peouniamnumeratam ;quod si in conclusione auferenda estpars preeoedens,eaquffi negatio est,id est, non esselegatam mulieri pecuniam numeratam, dioendumest : Legata igitur mulieri numerala pecunia est. Etseoundus quidem modusrite a consequentibus factushujusmodi est. IUud tamen est diligentius adnotandum,quod superius M. Tullius, oum looorumomnium breviter exempla disponeret, looi hujus,quiaconsequentibusducitur, inconveniensseoundoconditionaliumsyllogismorum modo subjecitexemplum,potiusque primo convenit modoquia non aconsequentibusoonolusionem,sedabantecedentibusfacit. Itaquippe posuita consequentibus, si muliercum fuisset nupta oum eo quicum connubiijusconcessumnonesset, nuntiumremisit,quoniamquinati sunt patrem non sequuntur, pro liberis manerenihiloportet, Hic igitur cum quaeratur an dotis parsapud virum debeat permanere, id quort praecedit assumitur,ut fiat rata oonclusio hoo modo : Sed mulieroum eo nupta est quicum connubii jus non fuit,concluditur: Quoniam igitur qui nati sunt patrempatrem non sequebantur, prc eis nihil ex dote retineri.Sic igitur TuIIius pro eo quod est a consequentibusarguraenturu, ab antecedentibus potius deditexemplum. Potest vero ita fieri a consequentibusargumentum, si id de quo quaeritur prius ponatur,et id quod assumendum ; est posterius, hoo modo :Siquidex dote pro liberis manere oportebit, quiapatrem liberi sequuntur, cum eo nupta est mulierquioum oonnubii jus esset. Sumoigituridquodoonsequiturper negationem,ita :Sednon estnuptamunlier oum eo quioum oonnubii jus erat, atque ideoqui nati sunt, patrem non sequuntur. Perimiturergoin conolusione id quod in proposilione prfficesserat.Itapro liberis igitur manere nihil oportet. Sed desecundo modo ista sufficiant,nihil namque,ut arbitror,praetermissum est.Tertiusmodus a repugnantibuslonge perspicuus hoc modo est : Non et legatumomne argentum est, et non est legata mulieripecunia enumerata. Ilio namque consequens eratSi argenturaesset omne legatum, pecuniam quoquenumeratamfuisselegatara;utigiturfleretrepugnans,huicconsequentiae interposita negatio esl, dictumqueest, si argentum omne legatum esset, numeratampecuniam non esse legatam ;quod quia pugnatet falsum est, ad veritatem alia negatione sio reducitur: Non si legatum argentum est, non est legata^ numerata pecunia, ut soilicet ei afflrmationi oonveniat,quffl dicit, si legatum argentum est, legatamesse peouniam numeratam. Assumimus igitur huiopropositioni argentum omne esse legatum, et conssquituromnem numeratam pecuniam mulieri esselegatam,"ut sit forma argumentationis hujusmodi :Non si legatum argentum est, non est legata numeratapeounia, atqui legatum argentum est, legataest igitur numerata pecunia.M. veroTuliius propositionemita forraavit : Non et legalum argentumest, et non estlegatanumerata pecunia. Sed nos idcircocasualemconjunctionemapposuimuseamquaeests2,ut exquo esset genere talis propositio monstraremus.Namqueid ex consequenti connexo negationeaddita fit repugnans. Gonnexum vero nullaD sque ut sit conjunctio posset ostendere, quanquamidem efficiateicopuIativaconjunctio.NamquiE oonnexasunt,etiam conjunota esse intelliguntur, exhoc quod pauloante diximus, quodargumentumexea propositione profectum est, qus duabus affirmationihuscopulabatur, el juncta negatione insuperdenegata est. In omnibus igitur illud est approbatum,pecuniam numeratam mulieri deberi, cum sitargenturaomnelegatum.Sednunoquidem ex supradictispropositionibus, id quod antecedebat, assumpsimus; nunc vero, id quod consequebatur ;nunc autem, id quod repugnabat. Ao de explanandisCiceronis exemplis, ut arbitror, satis est.

1141 IN TOPICA CICBRONIS COMMENTARIA. LIB. V. 1142Ulud autetn dubitationem movere polest : nam A sionibus quas supra scripsi, prior quartus, posteriorsi quis minus callidus ad Ciceronis exempla respiciat,eumdem locum arbitrabitur esse a genere,qnem ab antecedentibus, et coasequentibus,etrepugnantibus esse diximus ; illo falsus errore,quod in utrisque locis eodera Cicero utiturexemplo, argenti videlicet et numerrttae pecunise.Sed diligentius intuenti, in eisdera rebus diversusargumentationum videbitur esse tractatus. Aliudquippe est dicere,cum argentispecies sitnumerata;pecunia,si genus legalum sit,et speciem esse legatam,quoniamnunquain species a genere separatur,aliud est in conditione enumerationera proponere,i{uintiis,a dialecticis modus appellatur.Deinde adduntconjunctionem negalivam,s\c, non et hoc est etillud,hoc autem est^non igitur illud; liic modus esi sextus.Septimus autem, non et hoc et illud, non autem hoc,tllud igilur. Ex his modis conclusiones innumerabilesnascunlur, in quibus est lola fere dialectica. Sed nehae quidem quas exposui sunt ad hancnecessarix.institutionemEtsimultiplicitersuperius cuncta digessimus,necexpositionis indiget repetita toties disputatio, erittamen operae pretium,si quam brevissime potero M.Tullii veibis mediocris lucem commentationis interseram.Septemigiturmodosbypotheticosenumeransait, cum in connexis propoaitionibus id quodeteisdem partibusassumptisargumeatationemvariaratiocinatione formare, ut superius demonstratumestjCum praesertim hujusmodi ex consequentibus, -n est primum assumitur, ut ostendatur secundumantecedentibus et repugnantibus, argumentationesetiam praeter genera ac species fieri possint, velutnos superius indicavimus in die atque luce. Namneque dies lucis,neque lux diei species, aut genusesl.Sed id lantum in his consideraridebet.quia positoaUero,alterum necessaria ratione subsequitur.Differunt igitur loci a genere vel a specie ab eo locoqui in couditione est oonstitutus, quoniam illi exuniversalitatis specieiacpartis rationeducuntur,hicautem in consequeuti* ac repugnantiK ordine traotatur.PosthaecigiturTulIiush.ypotheticorumsyllogismorummodos couolusionesque dinumerat hocmodoAppellant autem dialeclicieamcoaclusionemargumentijinquacum primum assumpseris,consequitur idprimum a dialecticis modum vocari,hoc modo : Siquod dicit hoc.primum est,quodhoc est,illud est ;vero ait iIlud,secundum.AsBumatur ergo quod primumest,alqui hoc est ; concluditur igitur id quodsecundum est, illud igitur est, velut in his rursusexemplis : si homo est,animal est,assumitur,atquihomo est,concIuditur,animal igiturest. Secundumvero modum ait esse Tullius connexis propositionibustextum, in quosi secundum negatur, sequiturut id etiam quod primum est abnuatur hoc modo;si hoo est,illud est: illud autem non est,igiturnehocquidem est. In exemplis ita : si homo est, animalest ; animal autem non est,homo igitur nonest.SedTuIIius ita dixit,cura id quod annexum est negariSjut id quoque cui fuerit annexum negandum 3it,sequodannexum est,primum conclusionis modum; cum ^ cundum esse modum, quasi connesa propositioneid quod annexum esi negaris, ut id quoque cui fucritaunexum negandum sit, secundus appellulur concLudendimodus ; cum autem aliqua coiijuncta negaris,ethis alia negatio rwsus adjungilur, el ex his primumsumpseris,ut quod relinquitur tollendum sit,is lertiusappellatur conclusionis modus. Ex hoc illa rheiorumex contrariis conclusa,qux ipsi enthymemala appellant,nonquod omnis senlentia proprio nomine enthymemanon dicatur, sed ut Homerus propter excellentiam,commune poelarim nomen efficit apud Grxcossuum, sic cum omnis sentenlia enthymema dicatur,genus attingit omnino vestras quoque in respondendodispidationes. Sed philosophorum magis, quibus cumoratoribus illa ex repugnantibus sententiis communisconclusio,qu3e a dialecticis lertius mudus, a rethoribusenthymema diciiur. Reliqui dialecticorum modiplures sunt, qui ex disjunclionibus constant, ul authoc, aut lUud, hoc auiem non, igitur illud. Itemqueaut hoc, aut illud, non autem hoc, illud igitur. Quxconclusiones idcirco ratse sunt, quod in disjunctioneplus uno verum esse non potest, atque ex hisaffirmativispartibus junota; universaliterautem rectiusdiceretur, cum id quod annexum est, id estsecundum, perimitur, perimi illud quoque cui annexumest,id est primum,ut si affirmativum est idquod annexum est, negatione perimatur; sin veronegativum affirmatione ;et de eo quoque cui annexumest,id est primum,idem eslut si in connexaproposilione affirmetur, in conclusione denegetur,secundum nunc propositum Cioeronis exemplum;sivero negativa sit propositionis priorpars,in conclusionecontrariaaffirmationetollatur.Tertiumveromodum ait esse Cicero cum ea quae conjunclasunt,denegantur,et his alianegatio rursus adjungitur,utconclu-quia videtur ea qux ex contrariis conficialur, acutissima,solaproprie nomen commune possedit. Ejus generishsec sunt, hunc metuere, allerum in metu non quia animal homini conjunctum est, ita dicamua :ponere,eam quam nihil accusas, daninas. Bene quam D ^'^^ ^^ homo et non auimal est,atque ex his unummeritam csse dicis, existimas male mereri. Id quod ponitur, ut quod relinquitur auferatur, hoc modo:scis prodest,nihil id quod nescis,obesl. Hoc disserendi Ponimus hominem esse,dicentes: Atqui homo est;quod ergo relinquitur, non est animal, aufertur,atque concluditur,animal igitur est.Fit argumentatiohoc modo : Non et bomo est,et non animal,atquihomo est, animal igitur est. Ex his nasei dicit enthymemataexcontrariisconcIusa,quibuspluriraumrhetores uti solent; atque heeo enthymematanuncupantur,non quod eodem nomine omnis inventionuncupari non possit (enthymema namqueestmentisconceptio ,quod potest ocrnibus inventionibus eonvenire),sedquia haec inventa,quae breviter ex con-

1143 AN. MANL. 8EV. BOETII 1144trariis colliguntur, maxime acuta sunt, propter A. enthymeniatis talis est collectio : nonetbene meriexcellentiamspeoiemque inventionis communeenthymematistara esse autumas,et male mereri,atqui benemeri-nomen propriiira factum esl, ut haec a tam esse autumas, non male igitur mereri. Quodrhetoribus quasi proprio nomine enthymemata vocentur.enthymema ex ca proposiiione connexa periicitur,Sicut apud Graecos quoque poeta Honierus quEe constat ex affirmalione et negatione, ita : aitantum dicitur,et quisquis ex Homero aliquid profert,itadicereconsuevit-.Huncversumpoetalocutusest,et tunc non alius intelligitur praeter Homerum,non quod csteri non sint poetae,sed quod excellentiahujus commune nomen vertitin proprium.Fiuntbene meritam esse autumas, non male mereri.Cujusex posteriore parte dempta negatione, totaquepropositione den£'gata,fiet propositio : non si benemeritam esse autumas.male mereri ;quodininterrogationemdeductum tacit enthymema : bene quamvero hasc enthymenaata hoc modo.ex contrariis videlicettexta, hunc metuere, alterum|in metu nonponere, veiut si de Lentulo et Cethego, caBterisquediceretur: Paucos cives interficere metuis, ne respublicaintereat nihil laboras.Connexum quippe estmeritam esse autumas,male mereri. Item id quodscis prodest,nihil id quod nesBis,obest ; hoc quoqueenthymema tali nectitur syllogismo : non id quodscis prodest,et id quod nescis non obest. Atid quodscis prodestjObest igitur id quod nescis. Hoc arguulquicunque noluit interire paucoscives,rempubli- n mentum ex ea propositione compositum est, qnaecam multo magis nolit exstingui.Quibus cum interponiturnegatio,fit ex repugnantibus argumentum.duabusafflrmationibusjunctaacceperitmediamnegationemet insuper denegata est.Quod interroga-Sed hoc breviter TuUius enuntiavit,nos vero argumentuminsyllogismumredigamuSjarepugnantibusscilicet,ex quo enthymematanasci solent,hoc modo:Sit connexum,si quis metuitcives paucos interfici,is metuit interire rempublicam,hic interponitur negatiosic : Si quis metuit cives paucos interfici, ianon metuit interire rempublicam.jungitur alia negatio: Non si quis meluit p&ucos cives interfici,nontum fit enthymema hoc modo : id quod scisprodest,nihil id quod nescis obest. Omnium vero superiuaexemplorum istasententiaest.Nam quam quisquamnihil accusat, eam damnare recte non potest ; eteam quam bene meritam esse autumat, male mereride ea turpe est ; et si id quod scit quisque incausa proderit,oberit,si est contrarium id quod nescit,Hunc vero locum communem esse oratoribusac philosophis dicit,sed apud illos tertium modum,apud rhetores vero enthymema nuncupari.Reliqui,metuit interire rempublicam. Qus duae negationesuni affirmationi partes sunt,quaedicit : Si quismetuithoc,metuit etillud,cujusquidemassumptioest, inquit, modi plures sunl, nam cum tres superiusat metuit hoc, conclusio sequitur, metuit igitur et enumerasset modo adjungens quatuor, pluresillud,quaetantumdem valet,si negando interrogetur _ dixit.Hisuntindisjunctionibus constitutihoc modoila,hoc metuis,illud non metuis. Sed quia non totus(utsupraposuimus)inhisargucnentationibusponitursyl)ogism.us,sed propositio,nujus assumptio et oonclusionotffi sunt,idcirco enthymema dicitur, quasibrevis animiconceptio.Et in cateris exemplia idemmodus est.Sed haec quidem Ciceronis similitudo nontam ex repugnantibus quam ex contrariis argumentumintelligitur continere. Metuere quippe et nonmetuere contraria aunt,nisi hoc ipsa verborura prolatioacontrariisargumenlumadrepugnantiam retrahat.Namquoddicithuncmetuere,alteruminmetunonponere,taleestutrepugnantiavideantur.Etenimmetuereet non metuere contraria sunt. In metu autemnon ponere, et metuere, prolatione ipsa tam contrariaquam repuguantia intelliguntur,licet eademaut hoc,aut illud, hoc autem, non igitur illud, quiest quartus modus a nobis quoque supra posiiusita:aut dies est,aut nox est. Dies autem ebt, non igiturnox esl, et semper,quod ait Cicero ; hoc ad praecedensspeclat; quod vero ait illud, ad consequens,siveinconnexispropositionibus,sivedisjunctis,itemaut hoc,aut illud,non autem boc, illud igitur. Hicquoque quintusmodusest,velut in hisexemplis.autdies est,aut nox est,non autem dies,nox igitur est.Quarum conclusionumJnecesKitatem exeo dicitevenire,quiaquae in disjunctione posita,medium nonvidentur admittere,ut esse aliud prater eorum alterumpossit,atque ideo uno sublato alterum esse,unoque posito alterum non esse concluditur. Quodsisit medium,quod praeter alterutrum esse possit,probetur esse sententia. His adjecit alia rursus D nec vera propositio,nec rata est conclusio, velut inexempla : Eam quam nihil aocusas,damnas. Hujusenthymematis talis estinteger syllogismus : non sinihil accusas damnas,aed nihilaccusas,non damnasigitur. Venit ergo hoc argumenlum ex ea proposi-his,aut alhum est, aut nigrum, id falsum est. Esseenim praeter ea rubrum potest.Sed si ponamus essealbum vel auferamus,non necesse erit non esse velesse nigrum, quia quod rubrum est, medium essetione connexa, quae ex duabus componitur negativis,ita : si nihil accusas, non damnas; posteriorivero parti detracla negalio est, et insuper tota estpropositio denegata hoc modo,non si n'hil accusas,damnas,et ex ea factum est argumentum,quod positumin interrogationo efficit enthymema, hocmodo : quam nihil accusaa, damnas, bene quammeritam esae autumas,male mereri. Hujua quoquepotest. Deinde, inquit Tullius, addunt conjunctionumnegantlam,indisjunctivisscilicetpropositionibus,hocmodo,non el hoc et iilud, hoc aulem, nonigitur illud ; idem est, non et nox et dies est, noxautem est,non igitur dies est: hic igitur sextus moduaesse praedictus est. Septimus autem est ex eademveniens propositione,hoc modo : non et hoc etillud,non autem hoo, illud igitur, velut si ita dica-

1145 IN TOPICA GICERONIS COMMBNTARIA. LIB. V. 1146miis, non et nox et dies 'est, nox non autem est, A tur : primam, quae movendi pvinoipium est ; secundiesigitur est. Quse propositiones nisi in disjunotismedioque oareatibus rebus ratam conclusionem badam,ex qua flt aliquid, quam materiam vocat ; tertiararationemacspeciem,quaunumquodqueforma-bere non poterunt. Age enim ita dieamns, non etalbum, et nigrum, ponamusque non esse album,non consequitur ut sit nigrum, potest enim essequodmedium est. Hujusmodi igitur per negationeraconjunctionum (ut Tuliius ait) propositio si ratasfactura est conclusiones in disjunctis rebus, medioquecarentibus acoommodetur, alias non erit ratatudo, in quibus terlius raodus esl utilis ; itera pluradisjuncta sunt in quibus quartus, et quinlus, ctsextns, et septimus plurimura valent. Atque in his,inquit, omnis fere est dialectica, sed ad topicos locostresprimi modi sunt necessarii, qui antecessionem,oonsecutionera et repu;;nantiam tenent. Reliquivero coraplendae disputationis magis gratiaquam quod ad hanc institutionem necessarii fuerintvidentur adjecti.Proximns est locus rerum efficienlium, quse causmappellantur, deinde rerum efjectarum ab efficieniibustur ;quartam,finem propterquemquodlibetefflcitur,atveroM. Tiillius principalem causarum divisionemfacit in ea quae efficiant aliquid et in ea sinequibus effici nequeanl, ut id quod efficit, ad eamoausam referatur inquamotus principium conslitutumest, id vero sine quo non fit aliquid, tum adintelleotum materiae transferatur, vel eorum quaecoaclusio. Distat vero propositio tertii modi apropositioneconjuncta materiaj efficientis adjuvanl facultatem,sexti etseptimi, quod terlii modi proposi-tum ad reliquas causas ducatur, ut paulo posteriustlo ex conjunctis »iaFcilur. Ha3c vero sexti etseptimi apparebit. Ejus ijiitur causae, quae vi sua id quodexdisjunotis lerminis existit, utin superioribus patetsubjectum est efficit, tale proponit exemplum, utexemplis. Ex his igitur, inquit, modis conclusio-ignis accendit : nam accensionis ipsius causaignisnes innumerabiles nascuntur, unus enim quilibet p est, et id efficere potest, atque illud quod accendieorummodus inflnitis conclusionibus aptari potest, tur, movet atque permutat. Eam vero causam, sineveluti primus ac secundus inomnibusquae sibi connexaqua id quod faciendum estfieri aequit, abunaejussunt, quorum nullus est nuraerus, si quis per-parte designat, veluti cum dicit aes causam esse sta-sequivelit; itemquerepugnantiuminfinitaestmultitUcB,quod sine eo stalua non possit existere : hocenim, ut perfaciendam divisionem clarescet,non eaipsa est causa sine quanon efflci lur,sed pars ej us essemonstrabitur. Eara vero causam sine qua id quodfaciendum est, effici non potest, dividit hoc modo :alia enim suntquieta, nihil agentia, sed stolida quodammodo,ac per se, nisi agendi extra motus accesserit,iramobilia: horum exerapla, ut locus,tempus,materia, instrumentum. Omne enim quod flt, locumnecesse esthabere subjectum, in quo nisi aliquidflat, locus ipse immobilis est, ad aliquid explicandum.Itemque noateria et instrumenta, nisi manucausis ; harum exempla ut religuorum loconim paulo " moveantur artificis, ipsa naturaliter nihil egerintante posui, el quidem ex jure civili. Sed hxcpatent latius: causarum enim genera duo sunt : unum quod visxcaid quod sub ea subjectum est, certe efftcit, ut ignisaccendit ; allerum guod naturam efficie7iiti non habet,sed sine quo effici non possit, ut si quis ses causamstaluw. velit dicei-e, quod sine eo non possit effici. Hujusgeneris causarum sine quo non efficilur, alia suntquieta nihil agentia, slolida quodammodo, ut locus,tempus, maleria, ferramerita, el csetera generis ejusdem; alia aulem prsecnrsionem quamddm adhibent adTempusquoqueoperationisubjectumest,qu83si desit,nihil ipsum propriae naturae ratione perfecerit.Atque haec quidem sunt quae nihil agentia, tamencausaesunt, si hisefliciensoperatiosuperveniet.Aliavero quae in motu positapraecursionemquamdam adefflcientiam ac praeparationem videnturafTerre, velutaraoris causaestcongressio, quae praecessit, et amorflagitii. Exhis, iuquil, causis Stoicadisputatiofatumconnectit. Fatum enim dicunt esse praecedentiumcausarum subsequentiumque perplexionem quamdamet catenae more continentiam, hoc modo : Id 'Oprofectusestperegre,quoniamparentumiracundiamferre nonpoterat ; idcircoparentum iracundiamsuc-efficiendum, et qusedam afferunt per se adjumenta, etsinon necessaria, ut amori congressio causam attuleral,amor flagitio. Ex hoc genere causarum ex seternitatependentium fatttm a Stoicis nectitur, atque ut cessionenon ferebat, quia amicaBamore detinebatur,arum causarum sine quibus effici non potest, genera D jdcirco amabat, quod sspe fuerat ante congressus;dividi, sic etiam. efficientium dividi possunt . Sunt enimalix causse quse plane efficianl nulla re adjuvante, atisequre adjuvari velint, utsapientia efficit sapientes : ansola per se beatos efficiat, necne sola per se, qusestioest.Post eura locumquiinconditione est constitutus,consequens erat is qui considcrabatur ex causis ;post hunc is enumeratus locus est qui, in efTectiscausarum positus, arguraenta praestabat. Quorumquidem superius M.TuIliusexemplaproposuit,nuncrationem latius tractat. Cum igitur Aristoteles quatuorposuerit causas, quibus unumquodque confici-ideo congressus est, quia aliquid ut congredereturpraecessit. Itaque ordine praBcedentium consequentiiimquererura fatum (utdicit) a Stoicis nectitur.Iteradividiteamcausara (|uae vi sua efflcitaliquid ineam quaj ad effloiendum sibi sufflcit, eamque quaeextrinsecusadminiculalionisindigeat. Sufficitigitursibi ad efflciendum causa, ut sapientia efflcere sapientesper se nullo penitus adjuta solet. Sed baecan sola beatos efficere possit, quffiritur an ei sintextrinsecusaddendaquae juvent, vel fortuna bona,veIcorporis, itaqueea causaquae vi sua efficit aliquid,aut talis esl, ut ei nulla sint extrinsecus adjumenta

1147 AN. MANL. SEV. BOETII 1148quaerenda veluli artifici instrumenta qu»dam, qui- A. ''om trabes tnisi enim cecidissenf abiegnas ad terrambus id quod effloiendum estexplicet atqueconformet.Earuratrabes, Argo ilta facla non esset, nec lamen fuil invero omnium quae Tullius statiiit in al-irabibus efficieiidi vis necessaria. At cnm in Aja-tiisterutra divisione causarum.illa quidem qus vi suaexplicant ea quorum causaj sunt,omnia tam per secis navem crispisulcans igneum fulmen injectum est,inflammatur navis necessario.ad efficiendum valentia, quam quaesiti extrinsecusjuvaminis indigentia, in ea Aristotelicae divisioniscausa locabuntur,quae est principium motus.Quanquamde sapientia tali causae non convenit exemplum,sedpotius ad rationem formamquecontendit.Namque sapientia ratione quadam atque forma efficitsapientes.Ejus vero causae quam Tulliusrefert,sine qua non fit aliquid,materia quidem, tempus etlocus,id est, es quo flt, vel in quo fit, quaj su'nt efflcientisubstantia naturce : ut uno intellectu com-Prima quidem causarum divisio,secundum Tullium,fuitin ea quaa efficerent aliquid,etea sinequibusefflci non posset,atque illud quidem quod efficeretjingemina item partitus est.scilicet in id quodadefflciendum aliquid necessariam vim possideret,nequeulliusindigeretextrinsecusadjumenti,etinidquod nisi illis adjuvantibus operari atque efflcerenon posset. Acprimumdeea loquiturcausaquaeeffloiendivim tenet, ejus enim ea pars cui efflciendiprehendantur,vel materiasunt,velmateriaevicesup- g necessitas adest, statim secum conclusionem comiposita;instrumenla vero ei oaus« aunt quas ad flnem tem trahit ; dicta enim cau8a,qus necessario aliquidspeotant, sed non ipsa flnis, quia non flnis instrumentarespioit,sed h^c flnem.Instrumentanamquepropter aliquem flnem parantur.Sed mirum videripotest cur congressionem amoris oausam non intereaenumeravit, quae habent efficiendi vim, sedinter eas posuerit causas,sine quibus efflci non potest,cumtamen agat aliquid atque moveat. Namipsa oongressio atiquid videtur effioere, similisqueest ei caiisffi qu

1149 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. V. 1150que vel utriusque vel alterius exemplum ponere debuisset,neutro conveniens exeraplum simililudinededit.Namque num vel neoessariam causam efficientem,veleam sine qua non efiioitur, proposuisset,ejus causa3 posuit exemplum, qu® efliciat quidemaliquid, sed non sine extrapositis adjumentis, hoomodo : Non enim si sine parentibus filii esse nonpossunt,propterea causafuit inparentibusgignendinecessaria.Parentesenimetmaxiraemasoulinisexusefficiens causa est, sed non sine feraina, id est nonsine materia quadam,et ea causa sine qua fieri nonpossit, cum ipsavim efficiendi non habeat. Itaqueneocausae necessarise eteffioientisposuit exemplum,nec ejus sine qaa fieri nihil possit, sed efficientisquidem,non tamen necessariffi,sed videtur tacuissein propositione id cujus posuit exemplumjitaenimapertius dici potnisset : Atque illud quidem genuscausarum,quodhabet vimefficiendinecessariam,erroremafferre non fere solet ; hoc autem quod nonhabet efficiendi vim necessariam; vel hoc sinequonon effioitur, saepe conturbat.Itaque sic intelligendumest, quasi ita sit dictum ; nam de necessariacausa nullum posuitexemplum.Quod vero subjecit,utrisque causis convenit posterius enumeratis,tamefOcienti non necessariee, quam ejus sinequanihilefficitur.Parenlesnamquetammasculinisexusquamfeminini esse dicuntur, quorum quidem masculiniAtque etiam est causarum dissimilitudo ,quod alixsunt ut sine ulla appelitioneanimi,sinevoluntale,sineopinione,suum quasi opus ejficianl,vel.ut omne intereatquod ortum est-Aliae aulem autvoluntate efficiunt,aut perturlmtione animi, aut iiabitu, aut natura,autarte, aut casu. Voluntate, ut tu cum hunc tibellumlegis.Perturbatione,ut si quis eoenlumhorum temporumtimeat. Habitu, ut qui facite et cito irasc^tur.ISatura,ut vitium in dies crescat.Arte,ut bene pingat.Cnsu, ut prospere navigel. Nihit horum sine causa. nufugit, magis quamjecit. Cadunt etiam in ignorationemNec quidquam omnino, sed hujusmodi causx non necessurixquamatque imprudentiamperturbationes unimiquan-sunt voluntarise, objurgatione enim etadmoni-" tione dejiciuntur ; tamen habent tantos motus, ut eaFacit aliam rursuscausarum divisionemita:Causarumenim aliae sunt quae sua quadam vi,qiim vchintaria siint, aut necessaria interdum, autsineappetitione, sine voluntate.sine opinione.unum atqueeumdem in efficiendis rebus ordinem tenent,utest interire omnia quae ortasunt. Nam quia ortumest, idoirco etiam necesse interire, nec tamen ipseortus, ut caetera intereant, vel appetitu aliquo,velvoluntate, vel opinione effioit;sed ila est ab ffiternorerumstatu,utquidquidortum est,quiaacoepit esse,aliquando etiam esse desistat.Item aliaesunt causaaquce aut in voluntate,aut in perturbatione animi,autin habitu, aut in natura, aut in arle casuve consistunt.Voluntate.ut si quaerat aliquis cur TrebatiusA librum legat, respondebitur, quia legendi voluntasest.PerturbationeaniraijUt si quis timorepallescat,aut urbem fugiat, bellis civilibus conturbatus. Uabitu,ut si idcirco Trebatius facile de juris rationeresponderit,quoniam multo usu constantem civilisscientis habitum tenet,vel si quisidcirco irascaturfacile,quia ejus animus per iraeundiiB habitum efferatusest. Natura, utsi quis idcirco dicaturirasoi,quianoturaliteriracundusest,idqueei in diesvitiumcrescat.Arte,ut si idcirco benequisque pingat,quiaejus artis peritus esse proponatur. Casu, ut qusinnostra potestate nullo modo sunt,fiunt tamen,velutin cerlo prajsertim tempore,prosperitas navigandi.Atque horum omnium nihil a causavaouum est,neoquidquam est in rebusquod nonaiiqua causa perfl-P ciat.Orania enim quaefiunthabentaliquam rationemcur faota sint, quam si quis reddere possit,causamquoque reddiderit.Id est enim causa propterquamunuraquodque fit.Oranes vero causs qusvel exvoluntate,vel perturbatione anJEni intelliguntur, adeamcausampertinent,quaeest movendi principium,ut in Aristotelica dixiraus divisione. Heec enim utaliquidefficiatur, movendi principium sunt, at inarte, vel habitu, vel natura, illa causa est, quaa inratione consistit. Species enim ac ratio uniuscujusqueeffioiendaj rei in arte et habituet natura positaest.Cnsus vero exterior causa, necinter principalesannumeratursecundumAristotelem.SecundumveroM. Tullium casus est latens effectae rei causa ;quodquale sit paulo postcrius designabitur.sexus ea causa est qu

H51 AN. MANL. SEV. BOETII 1152tuas format, non est hsc in arte varietas, sed tum A. quorum eventum causa sit, monstrat.Nec mes8ev certamen vocantem, hoc modo :Sed tamen tantumtur, intantumutquod ars acnaturadelinquit,materiaesaepiusimputetur,habitusveroipseconsuetudineabest ut scribi contra nos nolimus, ut id etiammaxime optemus. Ipsa enim Greeci* philosophiaquadam collectus esl,qui nonrationealiquidetproprianunquamin honore tantum fuisset.nisi doctissimo-constantia,sed usu facit,atqueidcirco forsitan rum contentiontbus, dissensionibusque crevisset;habitum,qui inter caetera praeter artem et naturam quamobrem hortor omnes,qui facere id possunt,utvidebatur esse constantior, a causis constantibus ejus quoque generis laudem jam languenti (xraeciaesegregavit. Ea vero quae non sunt constantia, in eadividit quae sunt perspicua,et inea quae latent.Perspicuasunt quae ab animiquolibetmotu vel appetitione,veleripiant,et transferant m hanc urbem,sicutreliquasomnes, quae quidem erant expetendfe studio atqueindustria suamajores nostritranstulere. Etrursus,judicii ratione profecta sunt ; latent vero nosquisequimurprobabilianec,ultraquaniquodverisimileoccurrit,progredi possumus, et refelli sinepertinaciaet refelleresine iracundiaparati sumus.Quooircaquaeraalum ratioestipsiusM.Tullii voluntatemjudiciumqueconvellere,cumejusdem contranos sententiis atque auctorilate nitantur.Sed si culcommentarios nostrosinspicere vacuumfuerit,sciathoecnos exAristolelissecundo Physicorum volumineadvertisse,qu!E tametsialtioris philosophiKdisputationestangunt, non est tamen studiis invidendum,si rhetoricis quoque ac dialecticis disputationibusadmisceamus,quae sunt profundiora naturae, nequepigrescere ac dilassari animos dignuin est,quosintentioresac vegetos ipsa rerum ambiguitas et variarum cognitio speculalionum deberet efficere, cumpraesertim ea librorum natura sit,ut ad legendumstudiosos teneat,nullum cogat ignavum. Dicamusigiturquideventussitfortunse.velquarumsorscausaesse dicatur.Omnia igitiir fiunt vel immutabiliter acsemper,ut quod sol oritur;vel SBepius,ut quod equusdiffinitionis rationem monstrabat. Eventum vero quadrupes nascitur;vel raro,ut si equus cum quinquelatentibus causis Cicero casum esseita concludit: ^ vel tribus pedibiis procreetur;velaeque,utinquibusCum omnia certis de causis fiant, quorum ratibfaciendarum rerum nihil interest,quo potiusvoluntatemvergamus. Atque illud quidem quod semperfit, nihil habet opposilum, quod uUo modo aliterfiat : id vero quod saepe contingit habet 'adversum,id quod rarius evenit, neque enim saepius fieret,acnon semper, nisi diversum raro quidem, sed aliquandocontingeret. Quod igitur ex fortuna lit, insempiternis non est ;quis enim casu solem dioatoriri?Ne in his quidem quae frequentius fiuni;nullusenim casu equum dixerit essequadrupedem.Necvero in his quae Geri 8equalitersolent;nam quae voluntariasunt non videntur esse fortuita.Restat igl-

1153 IN TOPICA CICER0N18 COMMENTARIA. LIB. V. 1154tur ut in his fortunae eventus sit,qua8 rarius fiunt.Eorum vero quae fiunt, partim finem aliquem spectant,partim minime. Quis enim finis esse potest,simanum extendam,si genuacomplicem,atquealiquidjacenshumi tollam,quod nullisusibusapplicem ?Atveroea qusaliquem finem spectantparlim voluntatissunt,partim naturae.Voluntatis, ut siquisidciroodomoegrediatur.ut videat amicum.Nalurae,utquodest in animalibus. Omnia qus ab ea fiunt certamanimalisrespiciunt ulilitatcm,atqueadejus salutemconservationemque omnium membrorummomentasunt consiituta. Casum igitur ac fortuitos eventusin his esse ponimus, qu» oum rarius fiant, in histamen per accidens eveniunt, quae propter aliquidfiunt : velutisi quis egressus domo ut amicum videret,praeteriens cadente. desuper lapide ictus est : idigitur quod evenit, in rariore causa ponendum estaccessit vero ei volunt.ati, quae cerlum respiciebatfinem. Ea vero fuit domo egrediendi causa, ut amicumvideret. Rursus,quoniaralapsisnaturalitergravisest, gravitas vero terram petit, casus quidemlapidis propter aliquid naturaliter factus est ; ad idenim lapidis natura tendebat, utinsuum locumpondus veniens conquiesceret. Sed huic naturali in.tentioni accidit id quod rarius evenit scilicet utpercuteret caput ;qiio fit utsit secundum Aristotelemforluna vel casus, causa per accidens rariusevenientum in his rebus quae propter aliquid fiunt.Qua3 curaila sint, cumque diffinilio Aristotelica aTullianaplurimumdiscrepet,illud tameninutrisqueconstat, id quod fortuns subjeclum est, incertiscasibas semper esse suppositum. Nam licet in hisrebus saepe fortuna suos experiatur actus, quae voluntatesunt, et ad aliquem flnem referuntur, extratamen accidit quod fortunaa est,n3c ab eo fine venit,quem sibi animus ante perspexerat. Sed cum Cicerodivisisset causas in eas quae perspicuae sunt, et ineas quae laterent, cumque eas quas perspicuae sintdiceret esse quaj appetitionem animi judiciumquetangerent, manifeslum est eum vel artem, vel voluntatem,vel perturbationem, vel habitura ifl hiscausisponerequae perspicus sunt ; volunlas quippeatque anirai perturbatioinappetitioneponitur,saepeenim ex perturbalione aliquid appetimus, artemvero velhabitumin judioio ;artenamquejudicamus,habitus vero ad utrumque pertinet : nam et voluntatesconsuetudo ministrat, et multo usu peritiaque J)fil quaedam oonstantiajudicandi. Gasum innonperspicuisposuit. De natura inoertum est utrum interpprspicuas un inter latentes ipsam collocet : namsi inter latenles causa?, ipsam naturam casumvideretur putare : cujus opinionis nulla ratio est.Quod si inler perspiouas, quaenam appetitio animivel judicium in natura est ? Neque enim appetendoaliquidvel judicandofacit natura,nisifortequoniamex ipsa sspe habilitas quaedam mentis et corporisexistit, quaihabiliias adunamquamque rcm adjuvatvoluntatem ; id enim maxime volumus ad quod habilessumus. Sed natura inter perspicuas causasA ponilur, quae judicio quoque conjuncta est, ut sinaturalitersano quisquejudiciocompositus est:appetitioni etiam,ut si naturaliter aliquid animus petat.His adjungit aliam causaruai divisionem ; ait enimaliascausas esse voluntarias,alias ignoratas :voluntarias,easquaecunqueexjudicioveniuntanimi;ignoratasin quibus necessitas domina est, id est inquibus aut omnino non volumus, aut ne si velimusquidem aliter facere possumus, ut in naturaatquecasu. Necessitate enim quadamnaturaegraviadeorsumferuntur, necessitate item factum dicimus, utaliquis ignorans jacto trans parietemlapidepraetereuntemhominem peremerit. Eaque necessitastalisest, non quod aliter fleri non potuisset,nisi ut lapidejacto percuteret, sed quia voluntas defuit, et nonr% idcirco,quia voluit, fecit.Prior vero necessitas jam'-'talis est, in qua nulla voluntas est, vel ea qus est,ne id quod cupit efndat, validiore necessitate constringitur.Nam cum lapsis deorsum propria gravitatedeponitur, nuUa voluntas est,sed tantum naturaenecessitas ;at si homo deorsum cadat,est quidemnon cadendi voluntas, sed ferri quo non vult, validiornaturae oausa compellit. Voluntatem vero afortuitis eventibus uno eodemque aptissimo secrevitexemplo, veluti si telum manu jaciat, nolensqueferiatpraetereuntem.Nam jeoisseex voluntatis principionascitur. Idcirco enim jecit, quia voluit. Ignoravitvero quodperouleret ; nequeenimjecisset.sisepercussurum praevidere poluisset. Neque jeoit, quiavoluit percutere.Si autem non ignorasset,non percuterepotuisset.Undeetiammaohinamentumquoddamatquedefensioinjurisperitorumresponsioniliusinvenitur,hoomodo : Si telum manu fugit magis quamjecit ; nam si quis caedis acousetur,optimasolet essedefensio,sialianonsuppetit,fugissemanutelum,magisquamvoluerit jeoisse,iitnon voluntati,qua3 condemnaturinculpis,sedignorantiaefaotumtribuatur.De perturbationibus autemanimorum paulo conlusiusjudicium est. Dubitari enim potestutrum exvoluntale, annecessitate, an exignoratione venerit,quod perlurbatione pcccatur:videntur enim voluntariaesse pecoata, quoniam qui perturbatus est appetitaliquid, aut fugit. Sed in hoc perturbatlo ejusapparet, quod non fugienda vitat, et non appetendanimis exoptat. Porro autem quoniam in perturbationibussuntconfusajudicia inequeenimaliteridquodfugiendum est saepe appetunt perturbati,nisiobcaecatoobscuratoque judicio), quod vero flt animiconfusione,saepe tale est ut noilet admisisse qui fecit,elever.itutnon inter voluntarias,sed interignoratasvel nesessarias causas ariimorum perturbatiosit; intantumvero qui perturbatus est, averadiscretionediscedit, ut in eam possit recta bene consulentiumadmonitione reduoi.Quo flt ut animorumperturbatio jure a causis voluntariis segregetur, etaut in ignoratione, aut in necessitate ponatur. Namquod ait : Tamen habent tantos molus,ut ea quae voluntariasunt, aut neoessaria interdum, aut oerteignorata videantur, ita intelligendum esl : quoniam

1155 AN. MANL. SEV. BOETII 1156omnis animi passio judicium conturbat, contundit ^vero rectara disoretionem, si acrior fuerit quam utrationis retinaculis temperetur, el fit qujedam experturbationibusvelutivioIentanecessitaSjUtdubiumsitutrum is qui aliquid perturbatus animo facit,ignorans faciat ; veluticumcasu ignoransdelinquit,cum futurum non providet cssum, an sciens faciat,vel necessitate ducatur. Quod igitur dixit: Aut necessariaesse, aut ignorata, et divisit a necessariisignorata, non pugnat contra id quod superius dixit,ea quas ignorata sunt esse necessaria.Nam id quodestignoratum itaquodammododividit:ignoratorumalia quadam necessitate fiunt, dum aut nuUa voluntasest, aut ea quee est, necessitati nequit obsistere ;alia casu.cuminhlsfaciendis, quce ignorantur,nullavoluntasest:Quod igiturdixit.perturbationesanimi.aut in necessariis causis poni, aut inignoratis, idsinedubiosensisseinletligitur,perturbalionesanimi,autin his esse ignoratis in quibus ea necessitas est,utvoluntas obsistereHonpossit,aut in his in quibusnulla voluntas est.sed sitdeliotumcaecitate judicii,velut in his qui immoderatius amoris cupiditati deserviunt: autenim confuso iudicio ab honestate discedunt,et dum quasi bonum appetunt, in malumdeoidunt ignorantes,atque itain casuquodamatqueerrore ponitur amor immodicus ; aul novit quidemquod appetit esse vitandum, sed majoris actu cupiditatisirapellitur,atque ita inter ea necessaria ponitur,quas aut non habent voluntatem, aut eam itainfirmam ac debilem, ut nullo modo validioribuspassionibus obnitatur.LIBER SEXTUS.Fore quosdam, Patrici rhetorum peritissime, non Bdubitaverim,quihunc in Topicis altiorem ex philosophiatractatum varia obtrectatione reprehendant,quia inter logicam disputationem physicam interposuit.Hi vero sunt, vel quibus boc totum philosopharidispliceat, vel quiin argumentorum locisnaturalesadmiscericausas oportuissenon existiment.Sed contra priores quidem, et aM. Tullio, etab ipsaquodammodo humana ratione, quae in raotu positaaliquidsemperinquirit.atqueamorescientiae nequedecipi patitur, neque ullo modo a veritatis rationetraduci, saepe mullumque responsum est. His veroqui sequestrandas ab^oratorio faoultatephilosophisedisoiplinas putant,respondendum breviter existimo.Rationequidem reperiri quiddampotest,sed meliusatque facilius artifex faciet,si in opere construendo nartisfacultatem atque elegantiam comparet.In argumentisquoque idem esse manifestum est, vi namquenaturalisingeniiargumentapromuntur.Sedarsfacultatemimitata natur» viam quamdam rationemquereperit,quaid efQci facilius ae melius possit. Inqua reillorum necesseest reprehendalur error, quirhetorioamfacultatemnaturalemesse dixerunt,quoniamquilibet totius artis alienus et intendere in alterumcrimen,et sesepurgare solet, et argumentoaliquid probare contendit.Reprehendendietiam suntqui eamdem facultatem in sola arte positam esse dixerunt: oportuit enim eos animadvertere, omnemquidemartemsui materiam effectusexnaturasuscipere,sedinealamen ratione propriam facultatemelegantiamque experiri.Heecitaque quffi artium ratioperQcit, ab imperitis etiam fleri, utcunque con- ^tigerit, possunt. Bene autem ac facile nemo efficit,nisi artis ralione fuerit instructus.Gum igitur totiusoperis haec sit intentio, ut argumenta quae confusaetveluti clausa natura suppeditat, artificialiter vestigentur,quid sitperquod efflcereidquodpromittitars valeat,sub exemplinotationedemonstrat : utenim faciliusargumentareperiaatur.illares efflciet,sidemonstrentur lociinquibus argumenta suntcollocata.Etenimutsi quisaliquid qusrat, facilius idinvestigare possit atque invenire, si loous ei monstreturubisit positum id quod inquirit;ita etiamcum quis argumentum invenire conatur, si ei loousubi argumentum sit positum, declaretur,faciliusargumentumquodquaarit valebit invenire. Ita enimAristoteles, et ita Tullius appellat eas sedes inquibusargumenta suntcollocata, id est locos,quiabAristotele topica vocati sunt. Sed quoniam de sedibusargumentorumloquimur,hicujusmodisintpauloaltius expediamus ; iocus enim non uno modo intelligitur.Ac relinquamus quidemeos locosquosVictorinusfrustra atque inconvenienter interserit, veluteos qui corpora conoludunt,aG simpliciter inteliigamuseos locos argumentorum esse qui intra se continentargumentainquibusexponendisposteriusquidsitquod dicimus clarius apparebit.Nunc communiterdetotalocorum ratione, deque argumentatione,acde quaestionibusetpropositionibusearumqueterminisvideturessetraclandum.Acprimum quoniamlocus qui tractaturinTopicis, noncujuslibet rei,sedtantum locus est argumenti, exposito prius argumentiintelleotu, deinceps de loci ratione tractabimus.Diffinit igiturTullius argumentum hoo modoArgum^entum est ratio quas rei dubiae faciat Qdem.Sumpsit igiturrationemutgenus.Omnes enim injuriosisunt qui orationis virtutem a sapientiae rationesejungunt, aliamque esse dicendi artem velint,aliam intelligendi. Nam si nihil orationes aliud agimus,nisi interius cogitata vulgamus, quae malumratio est, orationis elegantiam asententiarumgravilateseponere ?QuaB porro sententiarum gravitas essepotest,sine earum rerum de quibus dicendum estcomprehensione ? Quae vero aliadisciplinanaturamproprietatemque rerum omnium docet, velquaeomninoeorum quae intelligi possunt, scientiam profitetur,nisihaectantum ex qua nos pauca prassuuipsimusphilosophia ? quae longe aliter de his ipsis ia

1157 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. VI. 1158propriosapientium tractatu disputate solet. Neque A. certe atque acutius pro ipsius artis natura tractariita cursim ut nos,qua3 si ut in illorum librissolet,prolixius disserenda sumpsissem, quis fcrret insolentiumhominum temeritatem proveotus suos culparevolentium quibus provectibus proficerent,studiosi potius quam querili esse mallent ?feedsiliiscontentionibus neque antiqua caruit aetasj nec nosita delicati sumus, utquibus patientia doctissimorumbominum s8epiusobstitit,fere nolimus, dum etpluribus prodesse possumus.et sapientium judiciaconsequamur. Ad quem finem hic noster labor ettotius operis summa contendit. Sed haec hactenus.Nunc susceptae expositionis ordinem persequamur.Toto igilur loco causariiin explicato, ex eantm differentiain magnis quidem causis vel oratorum vet philosophorummagna argumentorum. suppetit copia, investris autem si non uherior,at fortasse subtilior ;privataenimjudicia maximarum quidemrerum in jurisconsullorummihi videntur esse prudenlia. Nam etadsuntmuttum,et adhibentur in consilia, et patronis diliyentibusad eorum pruUentiamconfugientibus hastasministrant.Inomnibus igitur judiciis inquibus ex fidebona est additum, primus causarum usus est, ul intirbonos bene agi oportet. In primisque in arbitrio reiuxorix,in quo est quid metius,sequius parali esse debent.lllidolum malum, illi fidem bonam, illi asquumbonum,, illi quid socium socio. Quid eum qui negoliaalienacurassel,ei cujus ea negotia fuissent.Quid eumqui mandasset ,eumve cui mandatum esset,atterum alteriprsestareoporteret.Quidvinmuxori,quid uxoremviro tradiderunt. Licebit igitur,diligenter cognitis argumentorumlocis,non modo oratoribus et phitosophis,sed juris etiam peritis copiose de consultationibus suisdisputare.Diviso eausarum loco atque ordine suis partibusdislributo,delociejusdemfacultate,quibusquo uberius,quibusqueanguslius acconimodetur, uti saspeCiceroni mos est, disserit. Primum enim, inquit,oratoribus ac philosophis, quorum in disputationibuslargamateriaest,multa excausarumloco argumentorumsuppetit copia. Gommunis quippeoratoribusac philosophis hiclocus esse prospicitur quiest a eausi3,his naturas rerum quodest philosophiaeproprium, illis quod oratoriae facultatis est, factaprobantibus. Nam et cum res quaelibet quaeritur,ejus caussB a philosophis vestigari solent. QuibusprcemissiSjUtsuperius diclum est, comitatur statimquod concludendumest,etoratore3 ad suspicionemmovendam detergendamve factorum oausas requicunt.Hoo quippe stabile in hominum mentibus manet,quod neque factum, neque res ulla prster illamomnium principemnaturam,sine propriis causispossit existere.Quo fit ut uberrimus causarum usussitinrhetorum orationibus,philosophorumque traetatu.SeduthunclibellumM. Tullius scribens, plepaqueomniaTrebatio dedisse videatur,hunclocumjuris quoqueconsultisattributum esse demonstrat,dicens : Etsi non tam uberes opportunitates habeathiclocusin jurisperitorum responsionibussubtiliuspotest; scilicet ubertatem quae deerat, subtilitatequ£e poterat inesse compensans.Habent enim etiamipsi proprium campum in quo eorum virtus possitenitere. Est enim jurisconsultorum prudentis privatarumquaestiocausarum,maximequein illis negotiis;hic causarum locus examinabitur, in quibusbon

1159 AN. MANL. 8EV. BOETII 1160ficitur ex causis:ut enim causa quid effectum A. esC,pari gloria debent esse hi qui consulunt et lii quieatjSic quod effectum est,qux fuerit causa detnonsirat defendunt; at quod primum est, quod sequilur igitur.Hic locus suppeditare solet oraloribus el poetis, sxpe Omnis comparatio duplexest : aut enim «qualiaetiam pkilosopliii, sed his qui ornate el copiose loqui slbimet comparantur,aut in6equalia;sed in his qua3possunt, mirabilem copiam dicendi, cum denuniiant sunt8equalia?sempereadem 63:56 notatur aqualitas.quid ex quaque re sil futuruin.Causarum enini, cognitiocognitionem eventorum facit.Omnia quae ad se referuntur recte dicuntur esseconjuncta ; ipsa eQim relatio rerum efficit conjunctionem;quodIneequalia autem ingeminaveluti membra dividuntur,minorisscilicetatque majoris.Nam quod minusest,non perse minusest, sedcomparationemajoris.Itemque quod majusest, minoris comparatione di-si causa alicujus c:iU9a est,non alteciturmajus. Quae cum ita sint, dividit atqueanterius,nisisui efrectuse3tcausa,itemque si estaliquiseffectus, ex oausarum principiis venit ;jure igiturab effectis locus, causarum loco debet esse conjunctus.Quoniam vero semper quae ad se referunturffiquantur, necesse est, quaj ubertas sit causarum,eadem quoque sit efTectorum.Quoniam enimcausa g"" 'prteter efTectum esse non potest, cum sit causa super effectum,necesseest ut exeventibus quoqueatqueeffectibuSjplurima suppetant argumenta,siquidemex causis etiam plurima contrahuntur. Namsicut cujuslibet effectus potest causa traotari, si exqualibetcausa potest, qui siteventus ostendi,rpcteque,ait,causarum cognitio eventuum oognitionemfacit ;utenim in praedicamentis ostenditur,sciri relativumaliquod uon potest, praeterreliqui soientiamrelativi.Religuus est comparationis locus, cujus genus etexemplum supra positum est,ut cxterorum, nunc exvlicandatraclatioest.Comparantur igitur eaomniaquxautmajora, aut minora, aut paria dicuntur :in cjui-oculos ponit omnium comparationum modos, etquod raro in superioribus locis fecit, ipsas maximaspropositiones ponitincomparationibus conslitutas,ut si quando loco sit nobis comparationis utendum,habeamus quoddam, velut inventionis exemplar,ad quod quaerentem animum possimus advertere.Omnis igitur comparatio, aut in numero constat,aut in specie, aul in vi, aut aliqua looata extrinseousaffectione.Nam quodcunque conferre contendimus,aut numero oomparamus, et secundum idaliud majus,aliud minus essedecernimus;aut speciemipsam intuentes, eamque alii comparantes deexcellentiajudioiumdamus;autaliudconsideramus,quid res qusque possit eflicere, et in quantum ejusprogredi possitnatura,autex aliorumquodammodocontinentia, et ex circumstantium affeotione remquam alii conferimus intuemur.Numero igitur qusecomparantur,si exeodem sint genere,plura paucioribusanteponuntur, velut si bona omnia sit tequalia,jurequi3quamplurabonapauoioribu3anteponit.bus spectantur hsec, numerus, species, vis, qusedam Et est h*c maxima propo3itio;Plura bona pauoiori-etiam ad res aliquas afleclio. Numero sic compara- ^ bus anteponuQtur,et in caeteris quoqueeademratlobuntur,utplurabona paucioribus bonis anteponantur, perspicitur maximarum propositionum. At si omniapauciora mala,malis pluribus ; diulurniora bona bre-in contrario sint genere,pluralitati paucitas praefe-vioribus, longe et late pervagala angustis, ex quibusplura bona propagentur, quaeqve plures imitentur etfaciant. Specie autem comparantur, ul anteponantur,qux propter se expelenda sunt,his quse pivpler aliud,et ut innata atque insita assumptis el adventitii,s,integracontaminatis, jocunda minus jocundis, honestaipsis etiam utilibus,proclivia laboriosis, necessarianonnecessariis,sua alienis,rara vulgaribus, desiderabiliahis quibus faciie carere possis,perfecta inchoatis, iotapartibusrationevigentiarationisexpertibusvoluntarianecessariis,animaiainanimalis,7ialuralianon naturalibus,artificiosanon artificiosis. Fis autem in compa-ipsa compareniur, guse ila fere concluduntur : Si consiliojuvarecives et auxilio, xquain laude ponendumrenda est, ut pauca mala pluribus malis,mala veroipsa bonis nullo modo conferuntur. Quae enim ullomodo compensantur, in eodem esse genere debent,non in contrarlo. Nam cum adversum se contrariae regione locata sunt, conferri compararique nonposKunt, quod sibi intelllgitur esse inimica. Estetiam secundum nuraerum comparatio in temporisquoque ratione. Nam cum tempuscertis quibusdamspatiis, divldatur, velut horae, diel, mensis atqueanni, ex aequalibus bonls ea magis eligenda sunt,quae diuturnius perseverant, quod in numero positumesse nuUus ignorat.Ipsa enlm dluturnitaspluralionesiccernitur:Ef/icienscausagraviorquamnonef-D rimos esse vel dies, vel menses, vel annos fatelur,ficiens \qux se ipsis contenta sunt,meliora quam quxegentaliis\qu3einnodra,quamquseinaliorumpoleslalesunt ; stabilia incertis ; quse eripi non possunt,hisqusepossunt. A/fectio autem ad res aliquas est hujusmodi:Principium commoda majora quam reliquorum itcmquequsejocundiora, quse pluribus probata, guse ab optimoquibus duret id quod ellgitur. Longe etiam pervagatabona,angustis et in unum minimum locum coarctatisnumerl comparatlonepraecedunt.Nam quaelonge lateque pervagata sunt, ea In plurimas gentesregionesque diffusa sunt;pluralitas vero cujuslibetrel numerum spectat. Jam vero ex quo plura propaganturquoque laudata.Alque ut hsec in comparatione meliorabona, qui non judicet esse meliora hlssunl,sic deteriora qux 'his sunt contraria. Parum autemcomparationecehtionemhabet,nec submissionem;quorum estinops bonorum contractlorque fecunditas?QuIsetiambonum quod plures Imitentur utfaciant,est enim xqualis. Multa autem sunt quse sequalitatecaeterls quae Ita non sint, exoellere non arbitretur,quaelnnumero constare quisnesoiat,quandoin numero pluralibus constat ?Specie vero compa-

1161 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. VI. 1162ranlur, quae per seipsa considerata suae quodam- A nullus dubitat essemeliora. Voluntariaquoque ne-EDodo pulchritudinis merito Cceterisanteferuntur.Meliora enim sunt quae propter se,quam quae propteraliud expetuntur, veiuti salus quae propter seexpetitur,mediciDaproptersalulem;quociroameliorest salusquam medicina: atque heec nonad aliquemnumerum, nec pustremo ad aliquam quantitatem,sed ad ipsam speciem salutis ac medicinee consideratioDemreferentes,judioiumprotnimus.IllaquoquequaeinQataatqueinsitasunt,assumptisetadvenliliismeliora judicantur, unde innata moribus gravitaslonge amplius excellit eam quae per imitationemaffectatur. Integra etiam potius quam contaminatamelioris rei judicium ferunt.Nam quaa integra sunt,suam speciem servant,quse contanimata sunt atqueex ;iliqua parte vitiata,si qua etiam inerat, speoiei p imilatur n;ituram. Quo fit ut id quod in se retinetpulchritudinem perdiderunt. Jocunda minus jocundispulchri, ex natura veaiat, cujus imitari speoiemmeliora,communis omnium animalium natura cupit.Longe vero postreraa sunt qufe cum artificiodijudicat. Honesta utilibus sapientes anteponunt; carent, non a specie solum naturae, verum etiamproclivia laboriosis anteferri illa res monstrat,quodnemo ad eumdem finem per laboriosam atque asperamab imitatione discedunt,atque hseo quidem de speciein comparationibus consideranlur.Vis autem inviam tendere cupiat, ad quera possit proclivi eo consistit in quo consideratur quid unaquaequefacilique itinere pervenire.Labor quippe omnis injocundusres possit efficere, nam quod quaeque res potest,est.jocunda est facilitas. Necessaria etiam ea vis ejus rectissirne dicitur. Efficiens igiturnon necessariis partim praeferri,partim etiam post-causa graviorem vim habet quam ea quae nihilest philosophum vivere quara tantum vivere :illudenim raro paucisqueetiam utentibusrationeconcessum;i!ludpecudibuscommunenobiscum.Suaijuoquealienis jure meliora essedicuntur,veluti hominibusratio potius quam voluptatis appetitio : illud enimproprium est homiois,illud alienum ;rara quoquevulgaribus meliora sunt. Atquehiclocus approbatidquodsuperiusdiclumest,philosoph;inlemvitamipsavita esse meliorem : nam qu» rara sunt, facile idquod vulgare estantecedunt.Desiderabilia etiamhisquibus facile carere possis, illa res approbat essecessariis jure anteponuntur,namque voluntaria liberasunt,quae necessaria quodam nos veluti dominionecessitatis astringunt,atque ideo melioraessevoluntaria necessariis existiraamus, quanquam iahoc eliam illud intelligi possit,quod a nobis superiusdictum rst, non necessaria saepe necessariisantepoDi,'|uandoquidemeaquae voluntaria suntnoufuerint necessaria ;voluntaria vero meliora suntnecessariis.Nor! necessaria igitur sspe necessariisexcellunt; animataquoqueinanimatis.ipsiuaaniraaenegatione considerala,antepon8nda esse ratio persuadet.Naturalia etiam non naturalibus, et artificiosainartifioiosis. Optirausque hic gradus est, utnaturam arti, artem prnsferas inerliae, ars quippeponi dehent, quod M. Tullius tacuit : necessaria efficit : velut artifes melior quam materia, illaquippe praeferuntur his non necessariis, quae non quippe stolida est atque immota. Nec aliquid efficiens,nisi formam ab arlilice, id est ab efficienteboni ratione,sed voluptatis appetitione sunt constituta,veluti luxu regio parata convivia nullus sapiensjudicet esse meliora his quae naturae expleant meliora esse his videntur quae egent aliis : veluticausa.susceperit.Item quae se ipsis contenta sunt,indigentiam. Quaedam vero sunt quee ipsa specie „ omnium Deus optimus est, quia nullo indiget, etboni,cum non necessaria sint, meliora sunt nccessariis.Namvivere necessarium est, et sine eo sub-potestate magis eligenda sunt quam qu»» in alienaipso cuncta sunt indiga. Ilem quae in nostra suntsistere animal nequit. Philosophari vero non est manupositafacile labuntur.Quo fit ut sit virtus raeliorquam divitia;; namvirtus necessarium, melius tamen longeque excellentiusestinnostrapotestate,divitiarum fortuna domina est. Jam vero stabiliaincertis,quae eripi non possunt, his qu« possunt, sitamen bona sunt,quis non intelligat esse meliora?Quorum tamen locorum pars contraria contrariumtenet : inspectis quippe his qute meliora sunt,si horum adversa videamus, deteriora sunt. Restatin affectione posita comparatio quae ita tractatur, utnon per semetipsam res quae alii confertur, sed exalterius cujuslibet consideratione pensetur,velut intribus quibusdam rebus si duae ad seinvicem comparentur,eoquod adtertiam plus minusve junganmeliora,quod maxime desiderantur, et sine his " tur. Sint enim duo qua^dam humanis rebus acanxiavita est, veluti siquis capillis visum conferat. commodata, quarum una principibus atque etiam.zEgrius enim toleramus carere visu quam capillis; ipsi reipublicae accommodatior: hic igitur judicabimusita ex hoc meliorem essevisum capillis judicamus,quod his facile,illo aequo animo carere nonpossumus.Perfecta etiam imperfectis naturaliter excellunt,eam rem esse meliorem quae melioribus pro-dest,id est ut reipublicae vel principibus non considerantesut sese res habeat, sed quantum reipunime.illa enim suam formam adepta sunt, illa miblicaevel principibus adjuncta sit. Haec igitur resTota etiam partibus eodem modo excellentioraex affectione est comparata.meliusquejudicaturidesse arbitramur : nam quod totum est, habet quod principibus commodurn est, quam id quodnaturae propriam formam.Quod vera pars est et ad aliquibus privatis, quoniam principes reliquorumtotius nititur perfectioDem,nondum suae pulchritudinisspeciem cepil, nisi ad totius integrilatera referatur.Jamveroratione utentia rationis expertibusetiam continent statum. Eodem modo sunt quae sequuntur,utquse juoundiora sunt pluribus,qu8e clariorainter multos, quae pluribua comprobatasunt,Patrol. LXIV.37

1163 AN. MANL. SEV. BOETII 1164meliora ducantur. Nam etiamsi mious ipsa hujus A. sitione quae dicebat : Siconsilio etauxilio civesjunaturKsint,affeGtione tamen,ut dictum est, eorum vare aequa in laude ponereiur,pari gloria esse oratoresjurisqueconsultos.Quodsequiturigitur,id quibus veljucundiora,vel inter quos clariora sunt,est,aut a quibus probantur,nieliora existimanda sunt.Sed quanquam id quod a pluribusbonum ducitur,superius in ea comparationis parte posuerit in quafiebat seoundum nunaerum comparatio.niliil tamenimpediteumdem looumsecundumaliam atquealiamconsideralionem diversis generibussubdi : velut alaavis cum substantia sit, eadem tamen ad aliquidpari gloria debent esse qui consulunt ac defenduntid enim erat consequens in ea propositione quae statuebat: Si consilio et auxilio cives j u vare par esset,pares esse qui consulunt ac defendunt.Perfecta est omnis argumeniorum inveniendorumprasceptio,ut cum profectus sis a definilione, a partitione,a nolatione, a conjugatis, a genere, a forma, aesse intelligitur,si ad alatum consideretur.Illaquoqueex affectione videntur esse meliora quae ab eo a consequenlibus,ab anlecedentibus, a repugnaniibus,similitudine,a differenliis, a contrariis, ab adjunctis,laudala sunt, contra quem dialeotica oratione vel a causis,ab affectis,a comparalione majorum, minorum,parium, nulla prseterea sedes argumenti quse-rhetorica facultate disseritur.Nam ut revincere adversariumpossis, sal est si eum tibi consensisse renda sit.monstraveris, atque id aliquando velut optimum d Tametsiex his qusdicta suntintelligaturnuUumpraedicasse,quod tu melius re proposita monslrarecontendas.Dictis igitur omnibus raeliorum locis,hisoppositi qua3 deteriora sunt continebunt. Pariumvero nulla disoretio est. Nei|ue enim quod par est,aut intentionem sumere, aut remissionem potest.Quibus autem modis inter se majora minoraquependuntur,iisdem inter se paria conferuntur. Namqua'. vel numero, vel specie, vel vi, vel aflectionefuerint,3eque paria esse dicuntur. Commune autemcunctorum exeraplum est,quod Cicero in qualitateconstituit, quae qualitas in cunctis paribus asquaest, sed vel numero, vel specie, vel vi, vel affectioneparia sunl.Nam in eorum comparatione quaemajora vel minora sunt.una quaedam qualitas est,argumenli locum esse praiteritum, breviter tamenCiceronis conclusionem, qua se nihil omisisse commemorat,adampliorem doctrinae fidem approbandamreor,in his enim nihil omnino praetermittiturquse certa ratione tractantur.Nullaverocerlior raliodivisione ;quodenim quisque partitura communibusin particularia deducens, cum rectum iter insistat,labi atque in errorem duci non potest. Locorumigitur omnium prima divisio fuit in ea quaein ipsis haerereiit, et ea quae assumerentur extrinsecus.Cujusdivisionis nihil medium reperiri potest:aut enim in ipso est aliquid de quo quaeritur, autextrinsecus necesse est assumatur.Videamus igiturnuncquemadmodumdisputatiopernihilomittentemsed horum accessione variantur.Nam quibus in ea divisionem feratur. Eorum igitur locorum, qui indem qualitate major numerus, pulchrior species, ^ ipsis sunt de quibus agitur,nunc ex toto, nuno exefficacior vis, ad pretiosiora conjunctior aflectio, ea partibus,nunc ex vocabulo, nunc ex affeclis sumiturmeliora esse existimabuntur. Qua; si aequa fuerint,argumentum. In his igitur quoniam nihil reli-in eadem qualitate paria sunt.Exemplum vero quod ctum sit perspicue apparet ; in eo enim quod conjunctumproposuit, ad blandiekdum Trebatii animum valet,est, duplex discrelio est : una ex eo ipsocura propriam,idest oratoriam,facultaiem cumjurisperitorumquod formatum est atque oompositum,quod toturalaude conjungit hoc modo ; Si consilio est,in quo etiam definitiones adhibentur : aliainjuvare cives, quod jurispefitorum, est, et auxilio,quod oratorum est, aequa in laude ponendum est,pari gloria debent esse que consulunt,id est peritijuris, et hi qui defendunt, id est oratores. Atquiprimura est; id est consilio juvare cives, et auxilio,aequa in laude ponendum est.Quod sequitur igitur,idesl(5wpjf/e,parigloria debenl^essequi consulunt,id est periti juris, et hi qui defendunt, id est ora-litatem designat. Jure igitur dictum est proprietatores)infertur. Ea vero conclusio est per quam di- D tem quamdam reicimus : hi igitur qui oonsulunt,et hiquidefendunt,pari gloria esse debent. Hoc autem breviter dialocticorummore protulit, qui sit enuntiant : si diesest, lucet. At quod primum est, id autem tantumdemestac si dicatur,atquidies est. la propositioneenim quae est, si dies est, lux esl, prior est propositio,dies est. Goncludunt quod sequitur, igitur,idest, esse lucem.Idenim in prima partepropositionis,quse erat, si dies est, sequebatur. Igitur hicquoque Cicero sic protulit : Atqui primum est, idejuspartibusinspiciendis,exquibu8compositi formaconjunctaest.Sedquoniamnaturahominumidquodintelligit,voce sspius prodit,necesse est ut nomenquoque quod ad intellectus declarationem adhibetur,ostendat aliquam rei quam signiflcat proprietatem,intellectus quippe, qualitatem rei quam intelligit,significat.Quociroa nomen quoque intellectus qua-vocabulo significari,atque ita excsl, consilio et auxilio juvare cives sequa in laudeesse ponendum, id enim erat primumin ea propoeotrahi argumentum potest, quod vocatur a nota.Horum vero looorum alias partitiones dedit, quaapaulo post brevius oolligemus. Affecta vero, quae,utsuperiusdictum est,in relatione consistunt, ipsaetiam rite divisa sunt.Nam quae referuntur ad aliquid,aut substantialia sunt, aut accidentia. Substantialia,ut conjugata, nam justo, in eo quod justusest, justitia substantiam facit. Nec id dico,quod homini esse ex justitia conslituatur,sed justo,qui justitia discedente corrumpitur.Similis et deeoquod est juste adverbio,ratio est. Bst etiam substantiale,genus,species,difTerentia, causa, effeotus.

1165 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. IV. 1166Acoidentiajut contrarium, simile, adjunotum, pa- A. vero post rem.Locus vero condilionalisdividitur inria, majora, minora. Consequentia vero atque repugnantia,quoniam,utantecedens, consequens et repugnans. Causarumsuperius dictum est,in con-ditione posita sunt,nunc substantialia reperiuntur,nunc vero in accidentibus oonsiderantur. Substan-quo>:|ue multiplexlocus est : aliae namquesunt qu»vi sua etflciunt, alisB sine quibus effloi non potest.Earum vero qucB vi sua effioiunt.alise sunt necessa-tialia,ut cum genus antecedit speoiem; accidentia,ut cum nigredo praecedentem sequitur corvum,quanquam etiam in oausis aliquae accidentes essepossint.De quarum omnium proprietatibus Tulliussupra disseruit. Atque ut brevissima descriptioneriae nihilo indigentes ut efficiant, alise vero indigentesut efficiant, aliaj vero indigentes et nonneoessariae. Earum vero sine quibus non efflcitur,alice sunt mobiles, aliae immobiles. Itemoausarum alis sunt non spontane8e,,alice ex vo-tota locorum divisio coUigatur, erit hoc modo :luntate,aliffl ex perturbatione, alias ex habitu, aliseGmne argumenlum aut ex his locisduoitur qui in ex natura, aliae ex arte, aliae ex casu. Rursusipso de quo qusritur inhserent, aut ex his quae extrinsecuscausarum alias sunt constantes, aliae inconstantes.assumuntur.ls vero locus quiin ipsis dequibus ambigituspositus est,dividitur in eum locumAmplius,causarum alise suntvoluntariae,aliffi ignoratae.Ignoratarum pars in casu,pars in necessitatequi est ex toto,et in eum qui est ex partibus, et inp est constituta. Neoessariarum. pars in vi, pars ineum qui est ex nota.et in eum qui est ab afTectis.Is soientia pnsitaest.Effectavero intantura dividi possunt,inquantumautem qui a toto est, a definitione locus vocatur.ad superius dictas oausas referun-Deflnitionum vero alis sunt propriae,aliffi non propriae.Nontur. Locus vero a comparatione minorum, pariumpropriarum vero, aiiae sunt quaesingulis atquemajorum,dividiturinnumerum,speciem,vim,nominibus denotantur,aliae quae oratione pandun-ad res alias affeotionera.QuK oum ita siot.cumquetur.Earura veroquae singulis nominibus fiunt,aliaesunt in quibus pro nomine redditur nomen, quae dii;untury.aT'dvxiXE^iv;aliaequaeexempli gratia nomensubjioiunt,qu8B dicuntur ib; TuiTot;.Eurum vero quaeoratione declaraniur,aliaj flunt apartitiolie, aliaj adivisione, aliae a differentiis praeter genus, quaeivvo7)fjtaTtx-fidiciiur;aliaequ3eexpluribusqualitatibusflunt,eliam singulis totum id significantibus,quodomnis qualitalum collectio declarat, quae vooantur7:ot(iSo?;alia quae ex aocidentibus,non singulis, sednihil sil in divisione prffitermissum,recte M.Tulliuapartitionem conclusit,dioens nullam argumenti sedemesse prfBteritam.Restat igitur locus qui extrinseoussumitur, quem, quoniam nihil jurisconsultisest utilis, non Trebatii oausa, sed ne quid perfectooperi deesse videatur, adjungit.Sed quoniam ita a principio divisimus, ut alios locosdiceremiis in eo ipso de quo ambigitur, hxrere, dequibus satis est dictum ; alios assumi exfrinsecus, deiis pauca dicamus, etsi ea niliil omnino ad vestras discunctisunum aliquid effioientibus constant ; alice ^ putalionesperlinenl ;sedtamen lotamremperficiamus,quae ad differentianidantur;aliaeper translationem, quandoquidem cxpimus. Neque enitn tu is es quemaliae quae ex privatione contrarii,aliae quae propriis niliil nisi jus civile deleclet, et quoniam ad le hxc itanominibusaptanturquaeetiam uTtoxuTtojai^dicuntur;aliae per indigentiam pleni,aliae per proportionem,aliae per relationem,aliaB peroausam. Item alia deflnitionisdivisioseoundumTullumscribimtur, utetiam inaliorum m anus sint venturadeluropera, ut quamplurimum iis qiios recta sludia deleclant,prodesse posdmus.principalis,quodaliae corporalium rerum sint,ali83incorporaliura,etdefinitionis quidemloous ita divisus est.A partibusautem locus dividiturinpartitionem et divisionem.Nelocusnihiljurisperitoprofuturusnegligentiamsui faceret, Trebatium utin prooemio magnus oratorreddit atlentum ;ait eoim ita sese divisisse in principio,utalioslocos in ipsis haerere dioeret, de quibusA nota vero locus simplex est. Ab affectis autem, ageretur, alios extrinseeus assumi, et oum de supe--sunt a conjugalis,alii a genere,alii a forma.alii rioribuslocisidonee disputatumsit, intractatam reliquamaliia simili, alii a differentia, alii a contrariis, alii abpartem non oportere praeteriri. Neque enimadjunotis,alii a consequentibus, antecedentibus et hunc esse Trebatium, qui sua arte contentus, oaeterorumrepugnantibus, alii a causa, alii ab effectis, alii astudianegligat, verum diligentia atque inge-comparatione parium, majorum vel minorum. Ge- D nio plurimum valens,cuncta ad se pertinere ducat,nus vero dividitur in suprema genera,etin ea quaaetiam speoies esse possunt.Species quoque dividiturin ultimas species et in ea quae etiam genera essequaeliberalibusstudiisannumerentur:siinuldandamesse operamdicit,quoniam benevolo animo Ciceronisopus Trebatius essetediturus, utcuminmultorumpossunt. Similium quoque alia in singulis considerantur,manus venisset,prodesse iis integrum posset,et vooantur exempla, aliain pluribus, et qui rectis studiis tenerentur, hoc quoque Trebatioappellatur inductio; aliain conjunctis, et vocatur beneflcii nomine concedens,quod ad eumscripta,etproportio. Item differentiarum aliae sunt substan-per eum edita plurimis profutura conscriberet.tiales,aliae,etsi non substantiales, inseparabiles tam8n,aliaeneque substantiales neque inseparabiles.Contrariorum alia dicuntur adversa,alia privantia,alia negantia,alia relativa. Adjunotorum vero aliasunt quae ante rern existunt, alia quae cum re,aliaHsecergo argumentatio qux diciiur arcis expers,intestimonio posila esl. Tesiimonium autem nunc dicimusomne quod ab aliqua re externa sumilur, ad faciendamfidem.Extrinsecus positum argumenti loeum,quemM.

1167 AN. MANL. 8BV. BOfiTII 1168Tulliusvocatartis expertem, intestlmoniopositum A opiniomictanvix potesl,ad eamque omniadirigunt,elesse pronuntiat.Dubitariautempotest quidhiclocus qui judicant, et qui existimavt. Qui enim hi^ rebusa superioribus di£ferat,quos in aifectis locavii.Nam quas dixi,exceUunt, ipsa virtute videnlur excellere.uti affecta scmper in relatione sunt oonstituta, itaetiam testimonia ad ea quorum sunt testimonia referuntur.Omneenim testimonium testat;e rei testimoniumest.Quocirca,curautSed reliquis quoque rebus quas modo enumeravi,quanquamin iis nulla sjiecies virtutis est,tamen interdumcon^rmatur fides,siaut ars quiedam adhibelur{magnaea qua3 affeotadudumenimestvis ad persuadendum scientix),aut usus.Plerumgueenim credilur iis qui experli sunt. Facitetiam necessitas fi.dem,qu3e tum a corporibus, tum abvocata sunt.non extrinsecuscoliocentur.aut ea quaenunc vocantur extrinsecusnon inter affecta ponantur,qua5ripotest, cura prassertim ea quae adjunctaessenegotiosuperiusdiximus,veluti quoddamtestimoniuraanimis nascilur. Nam el verberibus torli,et igni fatigatiqux dicunl,ea videtur verilas ipsa dicere,et quxsaepe rebus afferant, eum ex eorum quae a perturbationibus animi sunt,dolore,cupidilate,ira-prcBcesserunt, vel consecuta sunt signis, quod gestumcundia, metu, quia necessitalis vim habent, af[erunlsi considerarisolet.Qunruraomnium commucundia,nisilla solutio est.quod ex affectis argumenta quseauctoritatem etfidem.Cujusgeneris eliam illasunleiiquibus nonnunquam verum invenitur ,pueritia,somnusfiunt.ab oratore inveniuntur, ejusque opera atque imprudentia,vinolentia, insania.g Nam et pueriixpeindustria nasountur.Ea vero quaeextrinsecus posita indicaverunt aliquid ad quod perlineret ignari,et persunt,reitantum testimonium praebent,nonenim in-somnum,vinum,insaniam,mullas3epe patefacta sunl.Multieliam in res odiosas imprudentes inciderunt,ulveniunturab oratore.ssdhis oralor utitur positisatqueante constitutis.Namqiiae agenere,vel aspeoie,vel a caeteris affectis argumenta sunt,ab ipso quodammodo oratore reperiuntur. Testimonia vero.sibi ipse non effieit, sed ad causam utitur ante prajparatis.Quo fit ut argumenta ex affectis in causastatim atque ex tempore nascantur;ea vero quse intestimoniis posita sunt,anterem praecurrentia confirmandousum negotio posteriuspraestent,etinadjunctisaboratoreconjecturacolligitur,etauditoruramentibus intimatur.Testimonia vero non in conjecturis,autin suspicionibus.sed in rei gestae narrationeconsistunt.Ostendit autem vehementius quidesset testimonium.cum dicit, id a se testimoniumvocari quod ab aliqua externa re suraitur. Omniaquippe affecta, ab eis ad quae affecta sunt, non videnturexterna. Testis vero cum retestificata nuUacognatione conjungitur.nisi sola notitia, quee nihilad rera qua3 gesta est attinet,cum si gestum negotiumnullus agnoscerct.nihilominus tamen gesta resesset ; sed iJ poterit eiiam ad similitudinem duci,quid enim minus esaet aliquid,si ei simile nihilreperiretur?Sedquodsimile est.ei cui simileesteademqualitateconjungitur, quaDqualitas utrumque conformat.Scientiavero quamvis efflciat (estem, nullatamen qualitateconjungiturcumrecujus illanotitiaest.Neque enim scientis notitia, rei gestae qualitasdicipotesl,cumsinotitia,qualitasrei possetintelligi,habet:ad faciendam enim fidem auctoritas quaeritur;sed auctorilalem aut natura, aut tempus afjert : naturseauctoritas in virtute inest maxime; in temporeautemmultasunlquxafferant auctorita/em,ingeninm,opes, ceLas, fortuna, ars, usus, necessilas, concursioetiam nonnunquamrerumfortuitarum. Nam et ingeniosos,etopulentos, et aetatis spatio probatos, dignosquibus credatut putant, non recte fortasse, sed vulgiStalerio nuper accidit,qui ea locutus est bonis virissubauscuUantibus pariele inlerposito ,quibus patefactis,injudiciumque prolaiis,rei capitahs jure damnalusesi.Huic simile qniddam de Lacedxmonio Pausaniaaccepimus.Concursio autem forluitorum talisest,ut si intervenium ed cas,u, cum aut agereiiir atiquidquod proferendum non esset, aut diceretur. In hocgeiiere etiam illa est in Palamedem conjecta suspicionumproditionis mullitudo,quod genus refuiare interdumveritas vix potest.Quoniam locum artis expertem in testimonio positumesse dixit, in testimooiis vero personarumfldemsuam interpcnentium auctoritasqu8Britur,necessariumfuit,quibua rebus fieri soleat auctoritas,expedire. Accffitera quidem clarissime atque apertissimedicta sunt.Sed quoniam auctoritatem in naturamtempusque divisit,cumquein tempore,ingenium,opes,»tatem,fortunam,artem, usum, necejjsitalem,concursionem etiam nonnunquam rerumfortuitaruni locavit,qu»ri potest:Quid enimatlinetad tempus ingenium?quid ars?quid usus^Namaatasatque opes,fortuna et fortuitarum rerum concursiosubjecta sunt lempori, quoni am unumquodque eorumvariis temporum vicibus permutatur.Ingeniumvero naturae potius oportuit attribui artem atqueusum tertium quiddam, quoniam neque tempori nequenaturaesubjiciuntur.Quanquamvirtusquoqueip-pereuntibus his qui remnorunt,res velinteriret,vel D sa,quum M.Tullius in naturs rationeconstituit quimutaretur.quodneutrum evenire recesse est,quandonuidem,absumptisbusdam non naturalis, sed tum doctrina,tum reotascientibus.resignoratapoterit exercitatione vivendi videatur ascita. Sed haec itapermanere.Persona autem non qualiscunque testimonii pondusintelligenda divisio est,quod omnis auctoritas aut exmagnis atqueexcellentibus rebus et per naturam optimisvenit, aut ab his quae inferiore loco sunt con-,stituta,fidem non ex naturae qualitate, sed ex vulgoinsitis opinionibus capit.Et maximas quidem exoellenlesqueres in natura constituit, quae semper, utipse TuUiusmultis in locis defendit, boni est appetens.At vero quaj posteriora suat,in tempore posuit,idcircoquod omnia terapori subjecta.principalisboni non retinent statim. Virtus quidem in de-

H09 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. IV. 1170terius flecti non potest. Ingenium vero atque opes, A. fnonia .primum oratioms, oracuta enim ex eo ipsofoituna el ara atque usus s«pe non recta exercitationedepravantur. Nam quidquid horum fuerit avirtute sejunctum, dignitatem verae laudis amittit;et devirtute quidem distulit dicere. Posterioremvero partem,id est in tempore positas auctoritatis,divisit el evidentissimis patefecit exemplis. Nam etingeniis fides adesl,atqueex ea praesto estauctoritasplurima. Eos quippe sapienlius loqui hominescredunt,quorum ingeniumad expedienda quae proposuerint,sufficit.Opibus quoque praapollenteSjdignosfiJe judioant,fortuna quoqueetdignitate praeclari3,majestatemauctoritatisimpertiunt.non rectefortasse ; sed etjudiciumin negotiis,et existimatiovitae, opinione hominum maxime continetur.quaeappellala sunt, guod inest his deorum oralio ; deindererum quibus insunt quasi divina quxdam opera : primumipse mundus, ejusque omnis ordo et ornalus ;deinceps aeris volatus aviuni(itquecantus;deindeejusdemaeris sonitus et ardores, mullarumque rerum interraportenla,atque etiam per exta inventa prsesensio.Adormientibusquoquemultasignip.ratavisis,quibusexlocis sumi interdumsolent ad fidem faciendam teslimoniadeorum.ln homine virtutis opinio valeiplurimum.Opinio autem esl,non modo eos virtulem liabere quihabeant,sed eos etiam qui habere videaniur .llaque quos ingenio,quosstudio,quos doctrina praeditos vident, quorumqueviam constantem et probatam,ut Catonis,Lxlii,Scipionis aliorumque plurium, videnlur eis essequia rautari vix potest, ad eam cunota diriget, ea- n qualesseipsivelint. Necsotum eus ceiisent talesesse quique sibi tractandaregendaqueproponetorator.Arsetiam atque usus plurimum vaient. l:\ utrisque enimfldem notitiafacit. Necessitasquoque,quasL idquodlatebat,extorquens,auctoritatesubnixaest,quaetumab animo,tum aoorporibusvenit:a corporibus, cumigni,ferro ao verberibus verumquodlatetaperitur;ab animo, cum mens quadam perturbationis velignorantiae necessitate confunditur.Tuncenim quiddici,quid taceri debeat, minime distinguens, verumquod occultum erat,prodit atqueeffunditin lucem.Nam iracundia saspe.etquaBlibet anirai perturbatio,quod occultandum foret, haud continet,quaBidcircohabetauctoritatem ad fidem,quiasimpliciterproditasunt,nec ulla calliditatis arte prolata. Quin etiamignorantia puerorum, vinolentia, somnus quaedamin honoribus populi requepublica versantur,sedel oratores,et philosophos, et poetas, et historicos, ex quorumetditlis et scriptis saepe auctoritas petitur adfaciendamfidem.Expositis omnibus argumentandi locis,illud primurn intelligendum est,nec ullam esse disputationem,inqua non aliquis locus incurrat, nec fereomnes locos incidere in omnem quxsiionem, et quibusdamquxslionibus alios,quibusdam esse alicsaptioreslocos. Qusestionum duo sunl gfnera,alteruminfinilumdeflnitum alterum.Definitum estquod u-iTi^QeaivGrseci, nos causam ; infinitam, quod 9saiv illi appellanl,nos propositum possumtis nominare. Causacertis personis, locis, temporihus, aciionibus, negotiiscernilur,aut m omnibus aut in plerisque eorum.Propositumautem in aliquo eorum aut in pluribus, necsaepe produxit in medium,in quibus si .judicium ^ tamen inmaximis.ltuque propositum pars causse estfuisselullum,prolata nonessent.Sfflpe etiamhominespraeterullamanimi perturbationem imprudenlespropriaconfessioneobligatisunt,dum cunctasimpliciterefrundunt,qu8esibi nocituranon existimant.utStaterioevenisseproposuit,quiinterpositoparietetes-tibusaudientibuseaconfessusest,ignoransseabinsi-diantibu8audiri,quibusvulgatisinjudiciumquepro-latis, capitali sententiacondemnatusest. Atque h«cquidemignorantiain oecessitateconstitutaest;namqui nescit id quod ignorat,ne si velitquidem poteritevitare ;qufe autem necessitas extorquet,ipso quodammodovideturveritasdicere,atque ideoeisvelutiaucloritatesubnixisfides adhibetur.Goncursioetiamrerum forluitarum facit fldem,quae cum aliqiiotiesSed omnis qufesiio carum aliqua de reest quibus causxcontinentur, aui una, aut pluribus, aut nonnunquamomnibus.Qusestionem autem quacunque de resini,duosunt genera, unum cognitionis, alterum actionis. Cognitionissunt hse quorum finis esl scientia,ut si qusenitur: A natura jus Tprojectum sit,an ab aliqua quasicondilione hominum et paciione ? Actionis uutem hujusmodiexemplasunt:Sitne sapientis ad rempublicamaccederet Cognitionis qusestiones tripartitse sunl,cuman sit, aut quid sit, aut quale sit, quasritur. Harumprimum conjectura,secundum definilione, tertium juriset injurise dislinclione explicaiur .Gonjeclurse ratioin qualuor parles distributa est,quarum ima est,cumquseritur,Sitne aliquid ? altera, Unde ortum sit ? tertia.falsa designet.tamen ila est vehemens,ut se ab ea D Qu« idcausa effecerit? quarta,in qua demutalionereiveritas explicare vis possit.Quale est quod de Palamedenarratur.Pbryxexslinctus.qui quasiaPriamomissus videretur, repertae Priami litteraa Phrygiamanusimitata,quaeconcurrentiafiderafacerentproditionis.Hincdicit Cicero ; Talis etiam fortuitarumrerum concursio est *.Eujus etiam geiieris est fama vulgi,quoddam muitiludinistestimonium.Quseautemvirtuteiidemfaciunt,ea bipartita suni.Ex quibus alterum natura valet,alterumindustria. Deorum enim virtus natura excellit,hominum autem industria.Divina hsec fere sunt testiquxritur:Sitnecne sil? Ecquidnamhonestumsil ,ecquidsequum revera,an hxc tantum opinione sintl Undeautemsit ortum, ut ciim quseritur nutura an. doctrinapossit effici virtus ? Causaefficiens sic,ut cumquseriturqmbusrebuseloquentiaejficiatur?Decom.mutationosic,Possitiie eloquentia ccmmutatione atiqua converti ininfantiam ? Cum aidem quid sit quxritur ,notio explicandaest, et proprietas, et divisio, et partitio ; limcenimsimtdefiiiitioniattrihula.Addiluretiamdescriptio,quam Grseci u-rtoYpatpviv vocanl. Notis sic quaritur,Sitne id xquum quod ei qui plus potest utile est ?' Fini hujus sexti desideraturet totus septimus, quo sequens Ciceronis textus exponebatur.

'1171 AN. MANL. 8EV. BOETII 1172Proprielas sic, In hominemne solum cadal, an eliam A*"'' hipartito, et natura, el inslituto. Nalura partesinbeliuasxgritudolDivisioeteodempaetoparlitio sic, habet duas, tidtionem sui et ulciscendi jus. InstitutioTriane genera bonorum sint ? Descriptio, qualis sit autem sequitatis tripartita est : unapars legiiima est,altera conveniens, tertia moris veiustate confirmaia.Alque etiam rursus oequitas tripartiia dicitur esse ;una ad superos deos, attera ad manes, tertia ad hominespertinere.Prima pielas,secunda sanctilas ,tertiaauarui, qualis assentator, cseteraque ejusdem generis,inquibus etnaturaelvitadescribitur.Cum autemquxrilurquale quid sit,autsimpliciter quasrilur, autcomparate: simpticiter, Expetendane sit gloria ? cotnparate,Prceponendane sit divitiis gloria ? Simpltcium, justitia atque 'equitas nominantur. De proposilo satisIria genera sunl,expetendo fugiendoqu,e, de sequo et multa ; deincepsde causa pauciora dicenda sunt, pleroqueeniminiquo,de honesto etlurpi. Comparaliotiumautemduo,UHum fie eodem et alio,allerum de majore et minore.De expetendoetfugiendo hujusmodi : Si cxpelendx divitix,sunt ei cumproposito communia. Tria suntgenera causarum, judicii, deliberationis, laudalionis;quarum fines ipsi declarant quibus ulendum locissit :si fugienda paupertas . De xquo el iniquo : nam judicii finis jus est, ex quo eliam nomen. JurisjEquumne situlciscia quocunque injuriam acceperislDe honeslo et turpi : Honestumne sitpro palriamorilautem partes tum e.xpositm,cumsequitatis. DeliberandifinisulilitaSjCujus h3epartes,quxmodoexposilaererumEx altero aulem generequoderatbipartitum,unumest „ expelendarum. Laudationis finis lionestas,de quaitemde eodem et alio, ut si quceratur quid intersit interamicum et assentalorem,regem ettyrannum. Alterumde majore et minore,ut si quaeratur : htoqucntiane plurissit,an juris civilis scientia ? De cognilionis qucBstionibushwctenus. Actionii reliquas sunt, quarumduo sunt genera,unum ad officium,allerum admotumanimivet gignendumvel sedandum,p ianevc toUendurtAd officiumsic,cum quxrilur : Suscipiendine sint liberi?Ad movendos animos,cum fiunt coliortalionesaddefendendam rempublicam,ad gtoriam et ad laudem.Quoexgeneresuntquerelaiincitationes miserationesqueflebiles.Rursusqueoratio,tumiracundiamrestinguens,tum metum eripiens tum exsultantem Ixtitiam comprimens,tum segritudinem abstcrgens. Haec cum inpropositis qu.vstionibw genera sint,cadem in causastransferuntur. Loci autem qui ad quasque quasstionesaccommoduii sunt,deinceps est videndum.Omnes illiquidem ad plerasque, sed alii ad alias, ut diximus,aptiores. Ad conjecturam igitur maxime apta qux excausis,qux ex effecds, quse ex conjunclis sumi possunt.Ai ditfxniiionem autempertinet ratio et scientiadepniendi ; alque huicgeneri finitimum est illud quodappellaride eodemetaltero diximus,quodgenus formaquxdam definitionis est. Si enim quseratur idemnesitpertinacia etper.severantia, clefinitionibus judicandumest. Loci autem convenient in ejus generis quceslionem,consequentes, anlecedentcs , repugnantes,adjunctisetiam duobus iis qui suwuntur cx causis eteffectis.Nam si hanc rem illa sequitur, hanc nonsequitur ; aut si huic rei illa antecedit, huic nonest ante dictum.Sed definilse qusesliones a suis qucequelocis quasi propriis instituuniur,in accusationem,defensionemqueparlitse.lnquibus existunt h3ecgenera,utaccusator penonam arguat facti,defensor aliquidopponatdetribus,autnon esse factum,aut sisit faclum,aliudejus facti nomen csse, autjure esse factum. Itaque autinficialisautconjecturalisprima appelletur, definitivaaltera ; tertia, quamvis molestumnomen hocsit,iuridicialisvocclur. Harum causaram propria argumenta exhis sumpta locisquos exposuimusinpitvceptisoratoriisexplicata sitnt. Refutatio autem accusationis inquaestdepulsio criminis,quoniam grsece oxaaii; dicitur,latineappeiletur status, in quo primum insisntquasi adrepugnandumcongressadefensio.Atque etiam in deliberationibuset laudationibus iidem existvnt status.Dtamet negantur sxpeeafutura quse ab aliquo in sentenliadictasunt fore,siaut omnino ficri non possunt, autsine summa difficultate non possunt.In qua argumentalionestatus conjecturalis e.vistit.Atcum aliquid deutilitate,honestate ,aequilate disseritur,dequehis rebusquse his sunt conlrarisc,incurrunt status aul juris, autnominis;quodidemcontingitinlaudationibus:nam autr.egari pot estid factumesse quod laudalur, aut non eonomine ufficiendum quo laudator affecerit,aut omninonon esse laudabile quod non recte, 7ion jiire factumsit.Quibus omnibus generibususus eslnimis impudenterCaesar contra Catonem meum. Sed quz ex statucontenlio efficitur,eam Grseciy.pi.-io^iwo-j vocant, mihiplacet id, quoniam quidem ud te scribo ,qua de reagitur, vocari. Quibus autem hoc qua de re agitur.antecedit ; aut si huic rei repugnat, illinon repu- U confinetur,hsecconlinentiavoceniur quad firmamentagnat :aut si huic rei hasc, illius alia causa est •,aul siex atio hoc, e.x alio illud effectum esi : ex quovis horumid de quo qumritur,idemnean aliud sit,inveniripotest ? Ad tertium genus quseslionis in quo guale sitqu3erilur,in comparutioneni eacadunt,qux pauloantein comparationis toco enumerata sunt. In id autemgenus in quo de expetendo fugiendoque quoeritur, adhibenlurca qu

1173 DB DIFFERBNTIJ8 TOPICIS. LIB. I. 1174pantia scripiiet voluntalis,scriptura conlraria. In hoc A. plificalionem,cujusef[ectushicdebetesse,ut aut perturbenturanimi aut tranquillentur,et si ita jam perspicuum esl, non magis in legibus quam in testa-afjectimentis, in stipulationibus, in reliqtiis quas ex scriploaguntur, posse controversias easdem exidere. Horumtractationes in aliislibris e.vplicantur.Nec soliimperpetUcVactiones, sedetiam partes orationis iisdem locisadjucanlur, parlim propriis, partim commiinibus, utin principiis,quibus utbenevoli, ut dociles, ut atlenlifintqui audiant,efficienUum estpropriis locis.Itemquenarrationet ut ad suos fines speclent,ut planas sint, utbreves,ut evidentes,ut credibiles, ul moderatnr, utcumdigniiale.Quse quanquam in tota oratione esse debent,magistamensuntproprianarrandi.Quxautemsequiturnarrationem fides, ea persuadendo quoniamefficitur,qui ad persuadendum loci maximevateant, dictumesiin his in quibus de omni ralione dicendi diximus. pPeroratio autem et alia quxdam habet,et maxime am-ante sint, aut augeat eorum motus aul sedet oraiio.Huic generi inquo et misericordia, ei iracundia, etodium, et invidia, etcseterse animiaffectiones perturbavtur,prxceptasuppeditanturaliisiibris,quospoterismenim Ifgerecum voles. Ad id autem quod le vellesenseramcunudatesatisfactumessedehetvoluntatitttae.Nam ne prxterirem aliquid quod ad argumentum i>iomni raiione reperiendum pertineret.plura quam a tedesiderata erant, sum complexus, fecique quod saepetiberales venditores solent, ut cum sedes, fundumvevendiderint, rulis cesis receptis, concedant tamenaliquid emptori, quod ornandi causd aptc etlocopositumesse videatur.Sic ubi nos ad id quod quasimancipidare debuimus,ornamenta quxdam voluimus non dsbitaaccedere.DE DIFFERENTIISLIBRI QUATUOR.BTOPIGISLIBER PRIMUS.Omnisratio disserendi, quamlogicen Peripateticiveteres appellavere, in duas distribuitur partes,unam inveniendi, alteram judicandi. Et ea quidempars qus judicium purgat atque instruit, ab illis cuncta perspicuis rationibus constent, paulo altiusanalytice vocata,a nobis potest resolutoria nuncupari.Eaordiendumest.Propositio est oratio verumfalsumvevero quae inveniendi facultatem submini- significans , ut si quis dicat coslum esse volubile,6trat,a Graecis topice,a nobis localis dicitur. Ac de hsecet enuntiatio et proloquium uuncupatur. QuasstioIlla quidem parte quae judicandi magistra est, aliasest in dubitationem ambiguitatemque adductadisputabitur. Nunc vero consilium est aperire qui propositio,utsi quis quasrat an coslum sit volubile.iintloci.quae eorum differentis, qui etiam quibus ^ Conolusio est argumentis approbata propositio,utsiapti sintsyllogisrnis.Nec id simpliciter atque uniformiterquisccelum abaliisrebusprobet esse voIubile.Enun-videtur esse faciendum, verum duplexest tiatio quippe, sivesui tantumcausadioatur, sive aJtradenda parti tio,una quidem ex (iraecis voluminibusaliudafferaturapprobandumpropositioestisideipsaeruta,altera vero ex M. Tullii Topicis sumpta. quseritur, quastio;si ipsaest approbata, oonclusio.Atqueinhis illud ad perfect"onem speculationis estastruendumjUtquibusulraquemodisdivisiodifferat,quibusqueconveniatexplicetur,quoquemodo alteraalteram vicissira possit includere ; et nunc quidemnon in singulis immorabimur,8ed de tota divisionecommuniterdisseremus, locorum tantum exquibusIdem est igitur propositio, qucestio et conclusio, seddifferunt modo supra dicto. Argumentum est ratiorei dubiaefaciensfidein.Non vero idem est argumentumetargumentatio: nnm vis sententiaeratioque eaquae clauditur orationecum aliquid probaturambiguum,argumentum vocatur; ipsa vero argumentiargumenta nascuntur diffinitiones, exempla differentiasqueelocutioarguraentatiodicitur.Quofitutargumentumcolligentes. Singula vero pro qualitate quidem virtus, et mens argumentationis sit atqueoperis diligentius,vel his octo voluminibus expedita sententia; argumentatio vero, argumenti per orationemsunt,quibus AristoielisTopicain Latinam vertimusexplicatio. Loeus autem sedes est argumenti,orationem,vel his septem quibus IVI. Tullii Topicis D vel id unde ad propositam quaestionem convenienslucem plenae expositionis insudavimus. lllic igitur trahitur argumentum.Quascum ita sint,singulorumcuncta sunt propriis atqueenodatis partibus expe-natura diligentiustractanda est, eorumque perspe-dita; hic vero quae alias permembra patefacta sunt,communispeculationetractantur.Necdialecticossolumlocos,sed etiam rhetoricos, quove hi inter seatque dialecticis differant, curaest exsequendi, utomnibuB undiquelocis plena consideratione propositis,eorumque differentiisinter se et communitatibuspernotatisetargumentorumcopiacomparetur,et locorum clara possit esse distinctio. Ut igiturcies ac membra, ut diximu3,figurasque divisio faciendaest. Ac prius de propositione asserendumest. Hanc esse diximus orationem, veritatem velmendacium continentem. Hujus duae sunt species,affirmatio una,altera vero negatio. Affirmalio, si

1175 AN. MANL. 8KV. BOETII 1176adjungitur, ut si quis coelumesse volubilesimplici-quis sicefferat ; CQ3lum volubile est.Negatio, si quis A philosopiiias ratione pertractat, praedicatutn.Evenitita ptonuntiet; ccelum volubile non est.Harum vero etiam ut supponatur oratio, et simplex vocabulumalis sunt universales,alice partioulares, alise indeflnitK.alicBprffidicetur, hoc modo : Socratis similitudo cum su-singulares:Universales quidem.utsiquis pernis divinisque substantiis justitia est ; hic enimitaproponat : oranis homo justus est, nullus homo oratio per quamprofertur, Socratis sirailitudocumjustus est.Particulares vero, si quis hoc modo dicatsupernisdivinisque substantiis, subjicitur,justitia: quidam homo justus est, quidam homo justusnonest.Indefinitte hoc modo: homojustusest,homojustus non est.Singularesvero suntquaeindividuumvero praedicatur.Sed dehujusmodi propositionibusin his commentariis,quiin Utpl LpjjiriVEia? Aristolelislibro conscripsimus, diligentius disseruimus.Conditionaliumaut quid singulare proponunt, ut Cato juslus est,veropropositionum, quas Graeci hypo-Cato justus uon esl ; etenim Galo individuus est acsingularis.Harum vero alias prcedicativas alias conthcticasvooant partes,suntsimplioespropositiones,cujus quidem ea pars quae priusdiciturantecedens,ditionales voeamus.Prffidicativffisunt quae simpliciterproponuntur, idestquibus nulla vis conditionisquas posterius consequens appellatur,ut in hac pro -positione quae dicit:si rotundum est, volubile est.Bolundum eise antecedit,volubileesse consequiturter dicat. At si conditio huic copuletur, fit exdua- g Harum quoque alias sunt simplices conditionales,bus propositionibus una conditionalis, hoc modo; aliae conjunctae : simplices sunt quae praedicalivascoelum si rotundum est, volubile est.Hio enim con-habentpropositiones iu partibus,ut in ea quam su-ditio id efticit, ut ita demum coelura volubile esseiDtelligatur, si sit rotundum. Quoniam igitur aliaepropositiones praedicativae suut.aliae conditionales,praedicativarumpartesterminosappellauius: hisuntpraedicatus et subjectus.Terminosautemverba vocoet nomina quibus propositio nectitur, ut in ea propositionequa dicimus, homojustus est, haec duoperius diximus, si rotundum est,volubile est. Rotundumestenim est volubile est,utraeque divisae acsigiUatim accepta; praedicativae sunt. Conjunctarumvero multiplexdifferentia, de quibus in his voluminibusdiligentissime perstrinximus,quade hypotheticiscomposuimus syllogismis. Simplicium verohypothetioarura propositionum quatuor sunt diffe-nomina,idest justus et homo, propositionis partes rentiae: aut enim ex duabus affirmativis categoricisvocamus; eosdem etiara terminos diciraus,quorum constant,ut si rotundumest,volubile est, utraquealter subjeclus est, alter prsdicatus. Subjectus est enim affirmativa est , aut negativis duabus, ut siterminus qui minor est,prffidicatus vero qui major, coelum rotundum non est, volubile non est : namutin ea propositione qua dicitur, homojustus est, rotundum non esse, etvolubile non esse, utraequehomo quidem miuus est quam justus..Noa enimin p negationes sunt ; aut ex affirmativa et negativa;solo homine esse polestjustitia.verum etiam in oorporeisdivinisque substantiis. Atque ideomajorest enim esse affirmatio est, volubile non esse, negatiout si qu:idratum est,volubile non est ;quadratumterrainus justus, homo vero minor, quo fit ut homo est ; autex negativa et afflrmativa, ut si rotundumquidem subjectus terrainus sit,justus vero prwdicatus.Quoniara vero hujusmodi simplices proposi-stabile voro esse afflrmatio. Propositionum quoquenon e4t,stabile est,rotundumnon esse negatio est,tiooes alterum habent praedicatum terminutn.alterumsubjeclum terminum,a mijorisprivilegio pro-inveniri,aliffi quas,tametsi animus audientisalias sunt per se nots,et quarum probatio nequeatprobetpositio praedicativa vocata est. Sape autem e^enit,uthi termini sibi invicem inveniantur aequales hocmodo : homo risibile est, homo namque et risibileuterque sibi suhjectus eequusestterminus; nam nequerisibileultra bominem,necultra risibile homoporrigitur.Sed in his necesse est hoc venire, ut siquidem in»quales termini sint, major semper deeisque consentiat,tamen pobsunt aliis superioribusapprobari.Et illae quidera quarum nulla probatioest,maximae aoprincipales vocantur,quod his illas necesseest approbari, quaj ut domonstrari valeant,non recusant.l!lstautemmaximapropositio,ut haec :Si deajqualibus asqualia deraas, quffi derelinquunturaequalia sunt.Ita enira hoc per se notum est, utsubjecto pra^dicetur ; si vero «quales, uterquc con-aliud notius quo approbari valeat,esse non possit.versa praedicatione de se dioatur ; ut vero minor de Qus propositiones cum fidem suinatura propriammajori praedicetur, in nuUa propositione contingit. gerant,noQ solum alieno ad fldem non egent argu-Fieri autempotestutpropositionumpartesquas terminosdicimus, non solum in norainibus, verum inorationibus invenianlur. Nam saepe oratio deorationepraedicatur,hoomodo : Socrales cura Platoneet discipulisde philosophiaa ratione pertractat. Ilcecquippe oralio,quce est,Socrate3 cum Plalone et discipulis,subjecta est. Ula vero, de philosophiairationepertractat, praidioatur. Uuraus aliquando noinensubjectum est, oratio prisdicatum, hocmodo:SocratesdephilosophicEratiottepertractKt; hic enimSocratessubjectussolus est; oratio qua dioimu8,deraento, verum caeteris quoque probationis solentesse principium.Igitur per se notae propositiones,quibus nihil estnotius,inderaonstrabilesac maximaeet principalesvocantur.Quee vero quamvis auditorisjudicio comprobentur, habent tamen aliquid noliusnaturaliter exquo,si de his fial. quaestio, velut exalienofidein capiant,hffi deiuonstrahiles ac minoresposterioresque dicuntur. Et de propositionibus quidemista sulflciant.Quaestio vero dubilabilis est propositio.inqua necesse est fore eadem considerariquasdudum in propositione dictasunt. Mi» namque

1177 DE DIFFBRENTII8 TOPICIS. LIB. I. 1178simplices, aliee compositas sunt. Simplices sunt ut A quidemeoerit,sed nondesubstantiaipsiuspraedicahaequae ex simplici propositione descendunt, liosmodo, ut si queemtur an coelum sit volubile. Haecenim ab ea venit propositione quae dicit ccslum essevolubile. Atque si a conditionali composita propositionesuscipit initium, quce est an si coelum est rotundum,volubile est, erit conditionalis atqua compositahoc modo ;haec enim a conditionali propositioneprincipiura sumit quae est, si coelum rotundumest, volubileest: quaestio ergo alias quidem praedicativaest, alias conditionalis. Quo flt ut eaedempartesquaestionis sint quas dudura esse dictee suntpropositiones.Prsedicativaeigiturquffistioneshabentprsdicatum atque subjectum, ut in ea quadubitaturan ccelum sit volubile.Nam volubile prEedicatuni,bitur ; auteieritsquale, etinsubstantia praedicabitur; aut eierit aequale,sed minirneejus substantiamcontinebil.Namutid quodminusestdeeoquod majusest prffidicemus, in nulla propositione evenit. Sed silale estquodinqusestione proponitur,utsubjecto sitmajus,et de subjecti substantia praedicotur, crit genus: omne enimgeniisest majuseode quo prffidicatur,f>tdesubstantiaejus dicitur,ut aniraal hominis.Atsimajusquidem fuerit^sed de substantia ejusnonpra3dicetur, erit acoidens,ut album homini. Quod siosquale quidem sit,sed substantiale,subiecti erit diffinitio,utanimalrationalo mortale homini:hoc namqueoonvertitur, etsubjecti rationem,iii esthominissubstantiam, monstrat. Quod si aequale quidem sit.coelum vero subjeetum est. Majorenimterminusest i> sed a ratione substanticB sejunctum, erit propriumvolubile quam coelum.Nequeenimcoelum solum volubiledieipotest.Qu«veroconjunctaestquaBstio,habebitpartesquodpraedicaturetquodsubjicitur,quodantecedit et quod consequitur, ut in ea quae dicit, ansicoBlumrotundumest.volubileest.Anteceditrotundumesse, sequitur volubile esse. Quffi cum itasint,in praidicativa quaestionedubitatur an subjecto terminopraedicatus inhaereat.In hypotheticis vero quaestionibus,iilud tantum quaeritur an illam rem qua3prEBcedit comitetur id quod sequents esse proponitur.Omnia vero quas de prsdicativis propositionibusdicta sunt, id est, quod aliae universales, aliae particulares,alise indefinit», alioe singulares, eademquae in propositione considerantnr, eadem etiamconvenit in quaestione tractari. Quasstionis autemduae suntspecies : unaquajdicitur a dialecticis ; thesis; haec hujusmodi est quae de re caeteris circumstantiisnuda quaerit ac disserit, quales a dialecticismaxime ad disputalionem sumuntur, utvoluptasnesumraum bonum sit? Ducendane uxor? haac anobis propositio vel propositum dicitur. Altera veroquae a Graecis vocatur hypothesis, a nobis diciturcausa; hascquEestio est personis,temporibus,factis,ut risible homini. Itaque dialecticae simplices, quaestiones,autdegenere,autdeaccidenti.aut de diffinitione,autdeproprio fiunt.Possuntvero fieri etiamdedifferentiaquaestionescumquceriturcoolesliacorporarationaliasintnecne.velouaidubitatureanesittyranniac principis differentia, quod hic legibus sumpsitimperium, ille violenta doniinatione populum pre-mit.Sedtantumdemestdediirerentiaquffirere,quan-tum si degeneredubitetur.Autenimconstitutivaeritdi[ferentia,aut divisiva : sed si constitutiva fuerit,quasi generis obtinet looum,ut rationabilitas homini; vel si ratione degunt coelostia corpora, cceleslibusquoque corporibus. At si divisiva fueril, velutcaeterisque circumstantiis implicita ; ea est hujus-possunt dici fere in praedicativa quaestione. Hoc etenimtanlum quaestio -1 a propositionediversaest,quodr r visibili differentia est. Quod sispecies consideratur, omnis enim spfcies cum di->ndifferentia nunoppropositioquidem velenuntiatasimpliciter,velaliud ^ quidem looo generis,nuncvero speciei loco utimur.probans, oralio est verum falsumve significans. ambigi non potest, cum de ea quasritur de generoQuaestio vero cum sit ipsa quidem oratio, dubitabilistamenest propositio.Additaigitur dubitatione, comparalione ducatur, velut cum ambigiturdubitari ; fieri vero postest ut aliquid in certamenanmelior sit fortiludo justitia. Sed haecquaestio in accidentisnecesse est dubitatione ponatur. Namquead comparationem nihil nisi accidens venit, hocenim solum recipit magis et minus. Rursus de eoquod est idein potest fieri cerlanien, ut an idem situtile quod honestum. Sed hic quaestio difflnitioniaggreganda est : quarum enim rerum eadem estdifflnitio, ipsa3 quoque sunt eaedera ;quarum verodiversa substanti» ratio est, ipsae quoque suntdiversae.Igitur simplicis dialecticae quaestiones rectequatuor species esse dicuntur, dequibus sufficien-3odi : Jurene Gicero in exsilium dubio reipublicae D tor dictum est. Nunc igitur de conditionalibustempore detrudatur, quiainjussu populi cives Romanosnecaverit. Hujus autem duplicis qusestionisquaestionibus tractaiidum est, quarum quidem aliaconstat cx affirmativis duabus, alia ex duabus negativis,subdivisionesaliasesse necesse est,elthesisquidemalia ex arflrm,itione et negatione, alia exphilosophis, hypothesis vero oratoribus attributaest. Sed ejus quidem quaestionis quae est hypothesisposterius, divisiones dabo ;nunc detheseos divisionepertractabo, quae in quatuor dividitur species.Inomnienimdialectica qusstione praedicativadubitatur an ei quod subjectura est id quod prsedioaturinhaereat ; cum vero aliquid alicui inesse proponitur,id aut majus erit eo de quo praedicatur eiquesubstantialiter inesse contenditur ; aut majusnegatione et anirmntione. Si igitur ex duabus atfirmationibuscooditionalis constatpropositio,id quaerituran afflrmatio aftirmationem sequatur; quodsiex duabus negalionibus propositio juncta sit, idin decertatione est an negatio negationem comitetur: quod si ex arflrmationo et negatione, vel negationeet afflrmatioae copuletur, id ambigitur anafflrmationem negatio, an afflrmatio negationemcomitetur.Ac priusquidemejus quaestionis facienda

nam1179 AN. MANL. SHV. BOETII 1180est divisio,in quadisceptalur an affirniationem affirmatiocon8equatur,qu»prffidicativarumquaestionumnon elTugit divisionem. Nam ut praecedat aliquid etaliud oonsequatur, in liis fere rebus evenire soletquas paulo superius comuiemoravi.Speoiera quippesequitur genus, vel di£ferentia,vel diffinitio,vel proprium,vel inseparabile accidens. Item proprium acdiffinitionem sequitur species,proprium vero sequiturdifferentiaetdiffinitio, et difflnitionem sequilurproprium vel di£ferentia,boc modo : si homoest, animal est ; et si homo est, rationale est ; et sihorao est, aniraal rationale mortale est ; et si homoesl,risibile est ; siiEthiops est, niger est. Si risibileest,homo est ; si animal rationale mortale est,homoest.Si risible, rationale est ; si risible est, animalrationale mortale est ; si animal rationale mortaleest, risibile vel bipes est. Praeter h«c autem aliasquidemeflrectuscausam.aliasquidemeffectumcausasequitur. Effectus causam ita: si sol praesto, est, lucet.Effectum causa hoo modo : si quid exustum est,ignis adfuit ; vel sic : si sol videtur, lucet. Item totumpartes sequuntur,ut si integra domus est, et tectumet parietes et fundamenta consistunt. Modusetiam sequitur nomenprincipale, utsit justitiabonaest, et quod juste est, bonum est. Nomen etiamprincipale sequitur modum, ut si quod juste est,bonum esl, et justitia bona est. Aocidentia quoqueoomitatur id quod subjectum est, ut si album est,corpus est. Quae cum itasint, conditionalis quoquesimplexex duaLus affirmationibus copulata, illasi differentia,veldifflnitio,velproprium non sit.speciesnon erit. Et de oaeteris quidera quae superiusdicta sunt, eodem modo considerandum est. Quidquidenim anteoedit ut aliud consequatur,siid quodsequitur non fuerit, nec illud est quod antecedit.Earum vero quaestionum qus ex atfirmatione et negationeeonsistunt,illa fere divisio est, quod vel indiversis generibus, vel in diversis speciebus, vel incontrariis, vel in privatione atque habitu continentur;ut enim afflrmationem negatio consequatur,autdiversum ponitur genus,utquod ab eo diversum estabnuatur hocmodo : sihomoe8t,albedonon est; velsi substantia est, qualitas non est ; vel si sub eodemgenere diversas species proponantur hoomodo : sihomo est, equus non est ; vel si oonlraria, ut si al •bum est, nigrum non est ; vel si privationes, ut sicaecus est, non videt ; et postremo in omnibus, quaecunqueeadem non sunt, evenit, ut, si unum est, al-A. terum non sit.Itautpropositam afflrmationem negatiooomitetur,autdiversaeruntgenera,autdiversaespecies, aut oontraria, aut privantia, aut quolibetalio modo sibi invicem inconvenientia. Ut autemnegationera aftirmatio consequatur,quaeeratquartaconditionalis propositionis differentia, fieri non potesL,nisi in his contrariis quae medio careat, et quorumalterum semper inesse necesse est, hoc moJo :si dies non est, nox est ; si lenebraa non sunt, luxest.Factaigiturpraedicativarumqusstionumacconditionaliuradivisione, illud insuper videturaddendura,quod omnis quaestio velex ratione disserendi,vel ex naturali, vel ex morali trahitur speculatione :ex disserendi ratione hoo modo, an affirmatio et negatiospecies sint enuntiationis ; ex naturali ita,ang coelum rotundura sit ; ex morali sic, an virtus adbeatitudinera sola sufficiat. Praeterea quaestio omnisvel est simplex vel composita: simplex quotiesafflrmationeet negatione dividitur, ita ut totum alteriaffirmare, alteri negare necesse sit hoc modo : anccelum rotundum sit necne, haeo enim una parsquaestionis affirmationem tenet, alia negationem.Nam cum alter esse defendit, affirmat, alter veronegat, cum non esse contendit. Composita quaestioestquaeinpIuresdistrahituraffirmationes,hocmodo,utrum ccelura rotundum sit, an quadratum, an longum,aut cujuslibet alteriusforraae: hicenim pluresaffirmationes probare necesse est, quae diversa defendunt.Et de quaestione quidem, quantura adpraesensnegotium pertinebal, suffloienter dictum est.fere divisio facienda est qusBstionis, quod in ea vel p Conclusio vero est argumentis approbatapropositio,de genere, vel de differentia, vel de specie, vel de qua eademfere dioipossunt qusdepropositione.de proprio, vel de diffiniticne, vel do accidenti, vel Quae quoniam diligenter superius explicata sunt, dede causa atqueeffectu, vel toto ac partibus, vel de argumento deinceps tractandum videtur.Argumentummodo ac prinoipali nomine dubitetur. Atque heec deest ratio rei dubiae faciens fldem. Hano semperea queestione intelligenda sunt, qu» cum sit hypotheticanotiorem quaestione esse necesseest: nani si ignotasimplex, exduabus tamen jungituraffirma-notis probantur,argumentum veroremdubiampro-tivis. In hisdem etiam differentiis illas quoque bat, necesse est quod ad fldem quajstionis affertur,consistere necesse est quffistiones, quee ab his veniuntpropositionibus quae ex utraque oonslant negatione.Nam si genus non est, speoies non est.Itemipsa sit notius quaestione. Argumentorum vero omniumalia sunt probabilia et neoessaria, alia probabiliaetnonnecessaria, alia sunt neces3aria,sed nonprobabilia, alia nec probabilia nec necessaria. Probabilevero est quod videtur vel omnibus.vel pluribus,velsapientibus,6thisvelomnibus,vel pluribus,vel maxirae notis atque praecipuis, vel quod unicuiqueartiflci seoundum propriara facultatem, ut deD medioina raedioo,gubernaloridenavibusgubernandis,id prffiterea quod videtur ei cura quo sermoconseritur, vel ipsi qui judioat, in quo nihilattinetverum falsumve sit argumentura, si tantum verisimilitudinemteneat. Necessarium vero est quod utdioitur, ita est, atque aliter esse non potest ;probabilequidem ac necessarium est, ut hoc, si quid cuilibetrei sit additum, totum majus efflcitur. Nequeenim quisquam ab hac propositione dissentiet.elitasese habere necesse est. Probabilia vero ac non necessariasunt, quibusfacile mens auditoris acquiescit,sed veritatis non tenent firmitatem, ut hoc:si mater est, diligit filium. Necessaria vero ao non

1181 DE DIFFERENTIIS TOPICIS. LIB. II. 1182dubiae rei faciunt fidem. Exhis autemnulla fides estquaj in opinione hominum neque in veritate suntconstituta. Dicitamen potest nec illa quidem esseargumenta quee cum sint necessaria, minirae lamenaudientibus approbantur. Namsi rei dubias sitfides,cogendus est animus auditoris per ea quibus ipseacquiescit, ut conclusioni quoque quam nondumprobat possit accedere. Quod si quae tantum neces- gsaria sunt ac non probabilia, non probat ille quijudical, necesse est ut neillud quidem probetquodex hujusmodi ratione conficitur. Itaque evenit exhujusmodi ratione, quae tantum necessaria suntacnon probabilia, non esse argumenta. Sed non estita,atque hsec interpretatio non recte probabililatisintelligentiam tenet. Ea sunt enim probabilia,quibussponte atque ultro consensus adjungitur, cilicet utmoxacaudita sunt approbentur. Quae vero necessariasunt ac non probabilia, aliis probabilibus ac necessariisargumenlis antea demonstrantur,cognitaqueet credita ad alterius rei de qua dubitatur fidemtrahuntur, ut suat speculationes, id est theorematapossit assuitiere, cum intrasrgumentorum probabi-quse ingeometria considerantur. Nam quae illicproponunturtalia non sunt, ut his sponte animus di- ista contineat. Illa vero Krgumenla qu« necessarialiura Iocos,necessariorum quoque principia traditiopscentis accedat, sed quoniam demonstrantur aliis quidem sunt.sed non probabilia,atqueiIIud ultimumargumentis, iilaquoquoscitaetcognita, ad aliarumspeculationumfldemducuntur. Itaquequa? probabiliaper se non sunt, sed necessar)a,his quidera auditoribusquibusnondum demonstratasunt, ad aliudaliquid approbandum argumenta essenon possunt;his aulem qui prioribus rationibus eorum quibusnon acquiescebant, fidera ceperunt, possunt ea siquidambigunt ad argumentum vocari.Sedquiaqua-tuorfacultatibusdisserendiomneartiflciiimcontine-tur,dicendumest, quaequibus uti noveritargumen-que enim sive necessaria, sive minime, probabiliatamenargumentasequitur.Hisigiturillaeduffispeciesargumenta famulantur,quaesunt probabile ac neces-probabilia sunt quae ita ut dicuntursesehabere ne- A. sarium, probabile ac non necessarium. Philosophuscesse est, sed his facile non consentit auditor, ut est vero ac demonstrator de sola tantum veritate pertraotiit,hoc, objeotu lunaris corporis solis evenire defectum.atque sint probabilia sive non sint, nihilNeque necessaria vero neque probabilia sunt quae refert, dummodo sint necessaria. Hic quoque hisneque inopinione hominura nequein veritateconsistunl,ut hoc, habere Diogenem cornua; quoniamunusquisquehabeat quod nunquam perdiderit.Quaequidemnecargumentadicipossunt,argumeDtaenimduabus speciebusutiturargumenli,qua3sunt probabileac necessarium, necessariom acnonprobabile.Patet igilur in quo philosophus ab oratore acdialeclicoin propria consideratioiie dissideat, in eo scilicefquodiIIisprobabilitatem,huic veritatemconstatesse propositam. Quarta vero species argumenti,quam neque argumentum quidem reote dici supradocuimus, sophisticis solet esse attribula. TopicorumintentioestverisimiliumargHmenloruracopiamdemonstrare. Designatis enim locis ex quibus probabiliaarguraenta ducuntur, abundans et copiosanecesse est fiat materia disserendi.Sed quoniara (utsupra dictum est) probabilium argumentorum aliasunt necossaria, alia non necessaria, cumloci probabiliumargumentorum ducuntur, evenitut necessarioruraqnoque doceanlur. Quo fit ul ora*oribu3quidem ac dialecticis hxc principaliter facultas paretur,secundo vero loco philosophis. Nam in quoprobabilia quidem orania conquiruntur, dialecticiatque oratores juvantur; in quibus vero probabiliaac necessaria docentur,philosophia; deraonstrationiministraturubertas.Nonmodo igilur dialecticusatqueorator, verum etiam demonstrator ac veras argumentationiseffector habet quod ex positis locisgenus,scilicel necprobabile nec necessarium.a propositioperisconsideratione sejunctumest^nisiquodinterdum quidam sopbistici loci exercendi gratialectoris adhibentur. Quocirca topicorum pariter utilitasinlentioque patefacta est. His enim et dioendifacultas et investigatio veritalis augetur. Nam quoddialecticos atque oratores locorum juvat agnitio,orationi per inventionein copiam prajstat; quod veronecessariorum doctrinara locorura philosophis traditjviaiuquodammodoveritatis illustrat. Quo magistis, ut cui potissimura disciplin» locorum paretur pervestiganda est rimandaque ulterius disciplina,ubertasevidenterappareat. Quatuor igitur facultatibus,earumqueveiutopifioibusdisserendiomnisratitationefirmanda.Magnura enim aliquid locorumeaque cum agnitione percepta sil,usu alqueexerci-subjectaest, id est dialectico, oratori, philosopho, consideratiopollicetur,scilicetinveniendivias.Quodsophistae. Quorum quidem dialecticus atqueorator " quidemhiqui sunl hujus rationisexpertessoli prorsusdeputautingenio, neque intelligunt in communi argumentorum natura versatur. Uter-quantumLIBER SECUNDUS.hac consideratione quteratur quae in artem redigitvim et potestatem naturs. Sed de his hactenus.Nunc de reliquis explicemus.Omnia quidem quaesuperioris serievoluminis expeditasunt, minus quibusdam forsitan eruditis supervacaneaquodaramodo et quasi dependentia videbuntur.Namcum de differentiistopicis librorumtitulum legerint, omissis dootrinae gradibus statimfinemoperisattendunt. Mihiautein necessarium videturquod, nisi sit praecognilum, ad ulteriora discentisanimus pervenire non possit, hi quoque qui

1183 AN. MANL. 8EV. BOKTII 1184nuncomnemprirai volutninis dispulationem superfluamputant, si cunctaperlegant contextionemqueoperis mente ac ratione collustrent, desinent profectojudic-aresuperfluum,quod necessario viderintin parte operis coUosatum.Atque haechaotenus.Sedquoniam de his quffi antea posuimus, id est de propositione,quaestione, conclusione, argumento feufficienterdictum est, nuncde argumenlatione tractemus.Argumentaliuestperorationemargumenti explicatio.Hujus autem species duae sunt, una quassyllogismus, altera quae vocatur inductio. Syllogismusest oratio in quaquibusdam positisest concessia,aliud quiddam per ea ipsa quse concessa sunt,evenire necesse est, quara sint ipsa quse concessasunt. Hujus diffinitionis rationem secundus quidemlibereorumquibusinstitutioneminCategoricosscrip-Ti ffidificator est. Quibusmultissimili rationecoUectissimusSyllogisiuos plene continet. Sed propter intellectusfacilitatemidembreviter aperiemusexemplo.Sitcnimsyllogismus hic: omnis homo animalest,omne animal substantia est, omnis igitur homosubstantiaest.Totum igiturhocoratioest,inqua positisquibusdam et concessis, id est duabus propositionibusqu£e sunt, omnis homo animal est,et omneanimal substantia est, per ea ipsa quae concessasunt,eflicituraliud aliquod,id scilicet quod estconclusio,omnis igiturhomo substiintia est. Per propositionesenim quas concesss sunt, sequentia necessariooonclusionis infertur. Sunt autem propositioneshce: omnishomo animal est, et omneanimalsubstantia est, atque ex his efficitur aliud quiddaraquamsuntipsaqusconcessasunt.Concluditurenim:igitur omnis homo substantiaest, quodlonge diversumest,et abeapropositione quaedioit: omnishomoanimal est, et ab ea qua3 proponit, umne animal essesubstantiam. Syllogismorum vero aliipraedicativisunt, qui oategorici vocantur, alii conditionales,quos h.vpotheticos dicimus. Et prsdicativi quidemsunt, qui ex omnibus praedicativis propositionibusconnectuntur.utis quemexempligratiasuperiusannotavi,omnibusenim prsdicativis propositionihustexitur.Hypothetici vero sunl, quorum propositionesconditione nectuntur, ut hic : si diesest,lux est;est autem dieSjluxigitur est; propositio enimprimaconditionem tenet hanc,quoniam ilademumlux est,sidies est.Atqueideosyllogismus hichypotheticus,id est, conditionalis vocatur.lnductio vero esl oratio Graochus fuerit ocoisus. Quse utraque particulariaperquam fltaparticularibusad universaliaprogres-^ esseac non universalia singularium designat inter-sio,hoc modo : Si in regendis navibus non sorte,sed arte, eligitur gubernator; si in regendis equisauriga non sortis eventu, sed artis commendationeassumitur; si in administranda republica non sorsprincipem faoit,sedperitia moderandi.sirailiaque inplurihus oonquiruntur, quibus infertur, etinomniquoque re quam quisqueregi atque adminislrari gravitervolet,nonsorteaccomraodat,sed arterectorem,Vides igilur quornodo persingulasrescurratoratio,ut ad universale perveniat.Nam cu m non sorte regi,sed arte, navim, currura et rempublicam collegisset,quasi in csteris quoque ita sese res habeat, quodi universale erat concludit hoc modo, in omnibusquoque rebus,non sorte ductum, sed arte principemdebere preeponi.Saepe autemT.ultorumcollecta particularitasaliud quiddam particuIaredemonstrat,utsi quis sic dicat: Si neque navibus, nequecurrlbus,neque agris sorte praeponuntur rectores, ne rebusquidem publicls reclores sorte ducendi sunt. Quodargumentationisgenus m iximesolet esse probabile,etsi non ajquam syllogismo habeat firmitatem.Syllogismusnamque ab universalibus in particularia decurrit,esique in eo, si veris propositionibus contexatur,firma atque incommutabilis veritas. Atinductioquideu) habet maximam probabilitatem sed interdumveritatedeficit,utinhac: Quiscit canerecanlorest, et qui luctari luctator est, quique aedificareinferri potest, qui scitigitur malum maIu5est,qoodnon procedit. Mali quippe notitia deesse bono nonpotesl, virtusciiimsesediligit etaspernatur contraria,nec vitare vitium nisicognitum queal.His igiturduobus velut principiis et generibus argumentandi,duo quidem alii deprehenduntur argumentationismodi,unus quidem syIlogismo,alter vero induotionisuppositus;inquibusquidem promptum sitoonsiderarequod ille quidem a syllogismo, ille vero ab inductioneducat exordium, non tamen aut hic syllogismum,aut ille impleat inductionem. Hi autemsunt enthymema atque exemplum. Enthymemaquippe est imperfectus syllogismus, id estoratio inquanon omnibus anlea propositionibus oonstitutisinfertur festinataconclusio, utsiquisitadicat:homoanimalest, substantia igitur est. Prstermisit enimalteram propositionemquaproponitur,omneanimalest subtantia.Ergo quoniam enthymema ab universalibusadparticulariaprobandacontendit, quasisimiIesyllogismoest;quodverononomnibusquas con-veniuntsyIlogismoutiturpropositionibus,asylIogis-mi ratione disoedit,atque ideo imperfeotus vocatusest syllogismus.Exemplum quoqueinductioni similiratione copulaturet abeadissidet. Est enini exemplumquod per particulare propositum, particularequoddam oontendit ostendere hoc modo : OportetaTuUio consule necari Gatilinam, cum a SoipioneGracchus fueritinteremptus. Approbatum estenimCatilinamaCiceronedebereperimi,quod a Scipionepositio personarum. Quoniam igitur ex parte parsapprobatur,quasiinductionissimilitudinem lenetidquod exemplum vocamus. Quod vero non pluresquibus id efficiat, colligit partes, abinduclionediscedit.Itaigiturduaesuntargumentandispecies principales,unaquae dicitur syIIogismus,altera quae vocaturinduotio.Sub his autem velut es his manantiarnthymemaatqueexempIura.Quee quidem omniaexsyllogismo ducuntur, et ex syllogismo viresaccipiunt;sive enim sit enthymema, sive inductio,siveexemplcm, exsyllogismovires quam maxime fldemcapit,quod in Prioribus ResoIutoriiB,quae Ab Aris-

1185 DE DIFFERENTIIS TOPICIS. UB. II. 1186facere fidem possunt, ut ipsis nihil nolius queat in-totele transtulimus, demonstratum est. Quocirca A. conclusio. Ac sicut locus in se corporis continetsatis est de syllogismo disserere,quasi principaliet quantitatem, ita ha; propositiones quae sunt maxiniK,caRteras argumentationis species contiuente. Res-intra seomnemvim posteriorum atque ipsiusconclusionis consequentiam lenent, et uno quidemmodo locus,id estargumenti sedes dicitur maxima,tat nunc quidsit locus aperire. Locus namque est(ut M. Tullio placct) sedes argumenti.Cujus diffinitionisquaesitvis.paucis absolvam.Argumenti enimsedes partim propositio maxima intelligi potest,partim maximaB propositionis differenti:i. Nam cumsint aliae propositiones qua cum per se nots siot,tumnihil ulteriush;ibeant quodemonstrentur,atquehae maxims et priuoipales vooentur, sintque alisquarurafldem primae ac maximae suppleantpropositiones,necesse estutomnium quae dubitantur, illceantiquissiraamteneant probationem, quae ita aliisprincipalisque propositio fldem caeteris subrainistrans.Alioveromodolocivocanturmaximarumdifferentiffipropositionura,qua3 scilicet ab his ducunturterminis qui in quasstione sunt constituti.de quibusdeinceps disserendum est. Cum enim sint phirimaepropositiones quaa maxicnae vocantur, haeque sintinter se dissimiles, quibuscunque differentiis interse discrepant, eas omnes locos vocamus. Nam siipsiB propositiones maximae argumentorum locisunt,et differentiasearum argumentorum locos esseveniri.Nam si argumentum est quodrei dubiaefaoit „ necesse est. Nam uniuscujusque sulistantia exfldem,idquenotiusac probabiliusesseoportet quamillud est quod probatur, necesse est ut argumentisomnibus illa raaxima flJem tribuant,quce ita per senota sunt, ut aliena probatione non egeant. Sedhujusmodi propositio aliijuoties quidem intraambitumargumenti continetur, aliquoties vero extrapositaargumenti viressuppletac perficit.E.'iemplumquidem estejus argumeati,quod maxiinam propositionemtenet hujusmodi. Si enim quaestio an meiiussit regnum consulatu,ila igitur .•dicemus Regnumdiuturnius estquam consulatus,cum utrumquepropriis differentiis constat,ut hominis ex ralionalitate,quse ejus est differentia. Et hi loci qui suntdifferentiaepropositionum,ipsispropositionibusuniversalioresexistunt, velut universalior est rationalitashomine. Atque ideo pauciores esse deprehendunturhi loci qui in differentiis positi sunt,quam propositiones ipsae quarum suntdifferentiae.Omnja enim quae universaliora sunt,pauciora semperesse contingit. Et ideo faciie sub scientiaracadere possunt,quorum tam multus numerus nonest, ut cito a memoria discentis elabantur. Qiiaevero sunt hae differenliee melius divisione produc.untur.In prcedicativis autem qusestionibus unusquidem subjectustern)inu3dicitur,aliuspra3dicatus.sit bonum ; at vero quod diuturnius esl bonum eoquod est parvi temporis melius est ; regnum igiturmelius est quam consulatus. Iluicigiturargumentationimaxima propositio,id cstlocus insertus est, Nil quippe in praedicativis quaestionibus aliud quaaillascilicet, diuturniora bona sunt melioris meriti *-' ritur nisi an subjecto prasdicatus inhsreat. Quodquam ea quae parvi sunt temporis. Hoc enim ita si inesse constiterit^qnaeritur itane insit, ut genus,notum est,ut extrinsecus probatione non egeat. aut accidens, aut ut proprium, aut ut diffinitio.et ipsum aliis possit esse probatio. Atque ideo haec Nam si ostenditur non inesse, de quastione nihilpropositio totam continet probationem,et cum indenascitur argumentum,recte Iocus,id estargumentisedes vocatur. l)t vcro extra posita propositio maximavires afferat argumento, tale sit exemplum.Sit propositum demonstrare quoniam invidus sapiensnon est. Invidus est qui alienis affligiturbonis ; sapieris autem bonis noa affligitur alienis; invidus igitur sapiens non est. In hac igiturargumentatione propositio quidem maxima non videturiaclusa,sedargumentationi vires ipsamaximarelinquitur. Nam quod non inest, omnino nec utaccidens, nec ut difflnilio, nec ut genus, nec utproprium inesse potest. Quod si ine.=ise constiterit,restat qucBstio, quisnam modus sit de quatuor inhcerendi.Solum vero inesse ad accidens maximepertinet, nam cum neque ut genus, neque ut difflnitio,neque utproprium inest,sed inest tamen, utaccidens inesse necesse est.Quae oum ita sint,eorumlocorum quos in maximarum propositionum differentiaconstituiraus faoienda divisio est.Per singulasubministrat. Est enim huic syllogismo fides ex ea vero quaeque currentibus manifestius appHrebitpropositioneperquamcognoscimus,quorumdiversa D exemplo, quod maximae propositiones a suisdiffeetdifflnitio,ipsa quoque diversa esse. Est autem in rentiis distent. Etenira quaestiones, argumenta,diffinitione invidi, alienis bonis tabescere, quod propositiones maximas ac principaIes,locos,earumquedifferenlias,per unumquodque dabimus exem-quoniam non venit in sapientem, idcirco sapiensab invido sejungitur. Est igitur uno quidera modo plum. Omnes igitur loci, id est maximarum differentieepropositionum, aut ab his ducantur locus (ut dictum est) maxima et universalis, etnecesseprincipalis, et indemonstrabilis, atque per se notapropositio, quae in argumentalionibus, vel interipsas propositiones, vel extrinsecus posita, vim tamenargumentis et propositionibus subministrat. Ideoet universales et maximae propositiones loci suntdictae, quoniam ipsae sunt quae continent CcBteraspropositiones, el per eas fit consequens et rataest terminis qui in quaestione sunt poaiti,pr8edicatoscilicetatque subjecto,aut extrinsecus assumantur,aut horum medii qui inter utrosque versantur.Eorum vero locorum qui ab hisducuntur terminigde quibus in quaeslione dubilatur, duplex estmodus : unus quidem ab eorum substantia, altervero ab his quae substantiam eorum consequuntur.

1187 AN. MANL. SKV. BOETII 1188vero qui a substantia sunt, in sola diffmitione A enicinondiffmitioreijSednominisinterpretatioarguconsistunt.Diffmitio enira substantiam monslrat, mentumdedit,quoTulliusetiaminHortensioinejus-etsubstanticeintegra demonslratio diffmitio est.Sedid quod dioimus patefaoiamus exemplis, ut omnisquaestionum,vel argumentationum,vel looorum ratiocolliquescat. Age enim quaratur an arbores animaliasint,flatque hujusmodi syllogismus animal:est substantia animala sensibilis ; arbor vero substantiaanimatasensibilis nonest; arbor igituranimalnon est.llasc de genere quasstio est,utrum enimarboressubanimalium genere ponendiE sintquaeritur.Locus qui in universali propositione oonsistit,demphilosophia!ususestdefeasione,etvooaturgraecequidom dvofji.aTtxo? 6'poc,latine autem nominisinterpretatio.Acdehis quidem argumentls quae ex substantiaterminoruminquaestionepositcrumassumuntur,claris(utarbitror)patefecimusexemplis.Nuncdehis dioendum est qui terminorum substantiam consequuntur.Horummultifaria est diversio,plurasuntenim qnie substantiis singulis adheerescunt.Ab hisigiturquae cujuslibet substantiamcomitanturargumentaduci solenl, aut ex toto, aut ex partibus, authic est oui generis diffmitio non convenit; id ejusex causis vel elficientibus, vel materia,vel naturalioujus ea diffmitio est,species non est.Loci superiordillerentia.quilocus nihilominusnuncupaturadiffi-forma,vel fine, et est efficiens qutedam causa quaemovet^atque operatur, utaliquid explicetur.Materianitione. Vides igitur ut tntii dubitatio quaestionisg vero ex qua flt aliquid,vel in qua fit.Finis proptersyllcgismi argumentatione tractata sit per convenientesquod flt. Sunt etiam inter eoslocos qui ex his su-et congruas propositiones, quae vim suam muntur qua substantiam consequuntur, aut ab ef-ex prima etmaxima propositione custodiunt,ex ea feotibus, aut a corruptionibus, aut ab usibus, autscilicetqnae negat esse speoiem, cui non convenit praeterhosomnes a communiter accidentibus. Quaegeneris difflnitio, atque ipsa universalis propositio cum ita sint,eum prius locum qui a toto fitinspiciamus.a substantia traota est unius eorura termini qui inTotum duobus modis dici solet.aut ut genus,quffistione looati sunt, ut animalis, id est, ab ejusdiffinitione quae est substantia animata sensibilis.Itaigiturincaeterisquaestionibus strictimacbreviterlocorum difTerentiis coramemoratis,oportet uniuscujusqueproprietalem vigilantis animi alacritateperoipere. Hujus autem loci qui a substantia duciturduplexestmodus; partim naroqueadilfinitione.aut ut id quod integrum ex pluribus partibus constat.Etillud quidem quod ul genus totum est, hocmodo saepe quaestionibus argumenta suppediat, utsi sit quaestio an justitia utilis sit,fit syllogismus :omnis virtus utilisest, justilia virtus est, justitiaigitur utilis est.Hic est queestio de aocidenti, id estan accidat justitiaj utilitas. Locus est is qui inmaxima propositione consistit : quae generiadsuntpariim a desoriptione argumenta ducuntur. Differtautem difflnitio adcscriptione,quoddifflnitiogenus speciei adsunt.Hujus superior locus est a toto,idestac differentias sumit, descriptio subjecti intelli- " a genere, virtus soilioet, quae justitiae genus est.gentiam claudit, quibusdam vel accidentibus efficientibusRursus sit quaestio an humanee res Providentia re-unam proprietatem, vel substantialibus gantur, dicemus : si mundus Providenlia regitur,differentiis praeter conveniens genus aggregatis. homines autem partes mundisunt, huraanae igiturSed hae difflnitiones quas ab accidentibua fiunt, resProvidentiareguntur.Quaestiodeaccidentilocus:tametsi videntur nullo modo substantiatn demonstrare,quod toti convenit, id congruit et parti. Supremustamen quoniam sspe verae difflnitionis viceponuntur,qua; substantiam demonstrant,illae etiamlocus a toto, id est ab integro quod partibus constatid vero mundus est,qui hominibus totum esl.A partibusetiamprobationes qute a descriptione sumuntur, a substantiaeduobusmodisargumentanasountur,autloco videnlur assumi ; hujus vero tale sit enim a generis partibus quae sunt species, aut abexemplum.Quaeratur enim an albedo substantia sit, integri,id est totius quae parles tantum proprio vo-hic quaeritur an albedo substanti» velutgenerisupponatur,Dicimusigitur:substantiaestquaeomnibusaccidentibus possit esse subjectum ;albedo auteranullis acoidentibus subjacet ; albedo igitursubstan-cabulo nunoupatur, et de his quidem partibus quaespecies sunt hoc modo sit quaestio,an virlus mentiabeae oonstitutffisit habitus. Quaestio est de diffinitione,id est an habitus mentis bene constitutaetia non est.Locus,id est, maxima propositio eadem D sit virtutis difflnitio. Faciemus itaque a speciebusquae superius. Cujus enim diflinitio vel desoriptio argumentationem sic : Si justitia,fortitudo, moderatioatqueprudentiahabitusmentisbeneconstitutaeei quod dioitur species esse non convenit,id ejusquod species esse perhibetur genus non est. Descriptiovero substantiffi albedini non convenit, albedoigitur substanlia non est. Looi differentia superioradesoriptione,'iuamdudumlocavimusinrationesubstantiaj.Suut etiam difflnitiones qusnon a reisubstantia,sedanominis signifloatione ducuntur.atqueita rei de qua qua?ritur applicantur : ut si quaeraturutrum philosophiaestudendumsit,eritargumentatiotalis:Philosophiaaxorsapientiffl est,huicstudendumnemo dubitat studendum igiturest philosophiae/hicsunt, hsec autem quatuor virtuti veluti generi subjiciuntur.virtusergo bene oonstitutae mentis est habitus,maximapropositio.Quod enim singulis partibusinest, id toti inesse necesse est. Argumentumvero a partibus,id est a generis partibus, quas speciesnuncupanlur:justitiaenim.fortitudo, modestia,et prudentia virlutis speciessunt. Item ab his partibusquae integri partes esse dicuntur ; sit quaestioan situtilis medicina, haecin accidentis dubitationeconstitutaest,dicemus/si depelli morbos salutem-

1189 DE DIFFERKNTIIS TOPICIS. I.IB. II. 1190que servari mederique vulneribus utile est, utilis A.mediclDaest; at depelli morbos, servari salutem,mederique vulneribus utile est, utilis igitur medicinaest. Saepeautem et una queelibet pars valet.ulargumentationis flrmitasconstet,hoc modo,utsidealiquo dubiteturansit liber faotus;si eum vel censu,vel testamentOjVel vindictamanumissum esse monstremus,liberfactus ostensus esl,atque hae parteserant dandae libertatis.Ut rursus si dubitetur an sitdomus,quod eminus prospioitur, dicemus quoniamestdorau3,et si bona estdomus,maIaest destructiodomus. Etsi bonum equitare est^bonusest equus,et si bonus est equus, bonum est equitare. Est auteninon est: nam vel tectum, vel parietes, vel fundamentaprimum quidem exemplum a generationibus,ei desunt, ab una rursus parte factum est quod idem ab effectibus vocari potest; seoundumaargumentum.Licet autem non solum insubstantiis, corruptionibus; tertiura ab usibus: omnium autemverum etiam in roodo, in temporibus,in quantitatibus,maxima propositio: cujus effectio bona est, ipsumin loco, totum partesque respioere. Id enim quoque bonum est, el eoonverso; oujus ecorruptioquoddicimus.semper in temporetotum est.Id quod g mala est, ipsum quoque bonura est, et econverso;dicincus, aliquando in tempore pars est. Rursus sisimpliciter aliquid proponamus.in modototum est;et cujus usus bonus est,ipsum quoque bonumest,eteconverso.Acommuniteraccidentibus argumentasi cum adjectione, aliquapars fit modo. Item sioraniadicamus in quantitate,totum dicimus.Si aliquida quantitateexcerpsimus,quantitatis ponimuspartem. Eodem modo et in loco quod ubique est,notum est quod alicubi, pars. Horum autem oraniumhaec communiter debentur exempla,a toto aJparlem secundum tempus: si Deus semper est, etnunc est, a parteadlotum secundum modum, sianima aiiquo modo movelur,et simpliciter movelur,movetur autem cum irascitur, universaliter igituret simpliciter movetur. Rursum a toto ad partesinquantitate: si verus est ApoIIo in omnibus vates,verum erit Pyrrhum Romanos superare. Rursusinloco: si Deus ubique est, ethicigitur est.Sequitur ^locus qui nuncupatur a causis. Sunt veroplureacausae quae vel principium motus prsestant atqueefficiunt,vel specierum formas subjectae suscipiunt,vel propter eas aliquid fit,vel quae cujuslibet formacst. Argumentum igilurab efficiente causa, ut siquis justitiara naturalem velit ostendere,dicat:congregatiohominum naturalis est, justitiavero congregatiohominumfecit,justitiaigiturnaturalis esl.Quaestio de accidente, maxima propositio: quorumefficientes causae sunt naturales, ipsa quoque suntnaturalia. Locus ab efficientibus causis:quod enimuniuscujusqueoausaest,id eam rem efflcit cujusestcausa.Rursus si quisMauros armanonhabere contendat,dicetidcirco eos armis minime uti,quod hisferrum desit.Maxima propositio,ubi materia deest, Det quod ex materiaefficitur, desit.Locus a materia:utrumque vero,id est ab efficientibus atque mater,uno nomine a causa nuncupatur. Mque enim idquod efficit,atqueid quodoperantis actum suscipit,ejus rei quae efflcitur causee sunt.Rursus afine,sitpropositum sic,an justitia bona sit,flat argumentatiotalis: si bealum esse bonura est, et justilia bonaest, hic enim est justitiae finis,ut si quis secundumjustitiam vivat,adbeatiludinemperduoatur.Maximapropositio:cuju3 finis bonus e3t,ipsum quoque bonumest.Locus a flne:ab eo quoquequod cujuslibetforma est, ita non potuisse volare Dedalum, quoniamnullasnaturaliformapennashabuisset.Maximapropositio: tantum quaeque posse quantum formanaturalis sua perrnisit.Locus a forma:ab effectibusvero et corru[itionibus et usibus hoo modo; nam sibona estdomus, et constructio domus bonaest, etecontrario, si bona est constructio domus,bona estdomus. Rursus si destructio domus mala est, bonafiunt quoties ea sumuntur accidentia, quae relinqueresubjeotum vel non possuntvel non solent,iitsi quis hoc mododical: Sapientem non pcenitebit,pcenitentia enim malum factum comitatur. Quodquiain sapientenon convenit,nepoenitentiaquidem.Quaestio de accidente. Maxima propositio.- Cui noninest aliquid ei,nec illud quod ejus est consequensinesse potest; locus a communiter accidentibus.Expeditis igiturlocis his qui ab ipsis terminis inquaestionepositisassumuntur,nuncdehisdicendumest qui, licel extrinsecus positi, argumenta tamenqusstionibus subminislrant.Hi vero sunt vel ex reijudicio,veI ex simil;bus,vel a majore,veI a minore,vel a proportione, vel ox oppositis.vel ex transumptione.Et ille quidem locus quirei judioium tenet,est hujusmndi: utsi dioamusid esse quod vel omnesjudicant vel plures. Et hi vel sapientes, vel secundumunamquamqueartium penituseruditi.Hujusexemplum est,ccelum esse volubile, quod itasapientes atque astrologi doctissimi judicaverunt.Qusstio de aoeidente. Maxima propositio : quodomnibus velpluribus velsapientibushominibus videtur,ei contradici noa oportere. Locus a rei judicio.A similibus vero hoc modo : si dubitetur anhorainis proprium sit bipedem esse, dioemus : similiterinest equo quadrupes ut homini bipes;nonest autem equo quadrupes proprium;none3t igiturhominibipes proprium.Quaestio de proprio.Maximapropositio;si quod similiter inest,non est proprium,nec id dequo quaeritur esseproprium potest.Locusa similibus. Hicveroin gemina dividitur,haeoenimsimilitudo aut in qualitate consistit, aut in quantitate;sed in quantitate paritas, id est aequalitasnunoupatur, in qualitate similitudo. Rursusab eo quod estmagis; si quaeratur an sit animalisdiffinitio, quod ex se moveri possit, dicemus sic :magisoportet animalisdiffinitionemessequodnaturalitervivat quam quod ex se moveri possit ;nonest autera haeo diffinitio animalis quod naluralitervivat;nec ea quidem igitur qu«minus videtur esse,quod ex se moveri possit,animali3 diffinitio putanda

1191 AN. MANL. SEV. BOKTII 1192est. Quaestio de diffinitione. Maxima propositio : A et non moveri secundum afflrmationem et negationemsiid quod niigis videtur inessenonest, nec id quodsihimet opponuntur. Ex transumptione hocminus videbiturinesseinerit.Locus ib ho quod magisest. A minoribus vero converso modo. Nam si constituta est, ad aliud quiddam notius dubitatiomodo flt, cum ex his terminis in quibus qusstioest hominis diinnitio,animal gressibile bipes, cum transfertur, etex ejus probatione ea quae in qusstioneposita sunt conflrmantur, ut Socrates cumId minus vidpaturesse dilfinitio hominis,quam animalrationale mortale, sitque diffinitio hominis eaquae dicit alias gressibile bipes,eritdifflnitio hominisanimal rationale mortale. Qusstio difflnitione.Maxima propositio;si id quod minus videtur inessequid possetin uno quoquejustilia qucereret,omnemtractatum ad reipublicse transtulit magnitudinem,atque ex eo quod illic efflceret,in singulisetiam valereconflrmavit. Qui locus a toto forsitan esse videbitur.inest, id quod rragis videbitur inesse.inerit.lMiilteeSed quoniam non inhxret his de quibusautem sunt diversitates locorumab eoquodest magiset minus argumenta rainistrantium,quos in expositioneTopicorumAristotelisdiligentiuspersecutisumus. Ilem aproportione, utsi quseratur an sortepropoBitur lerminis,sed extraposita reshoc tantumquia notiorvidetur,assumitur,idcircoex transump-.tionelocus hicconvenientivocabulo nuncupatusest.Fitvero haec transumptio et in nomine quoties absint eligendiincivitatibus mRgistratus,dicamusmininnft.Quiap obscurovocabuloadnotiusargumentatiotransferturne in navibus quidem gubernator sorte hocmodo,ut si quaeratur an philosophusinvideat,praeficitur, est enim proportio.Nam ut sese gubernatorhabet adnavim,ita magistratus ad civitatem.Hicautemlocusdistatab eoqui asimilibus ducitur.Ibi enim unaresunicuilibetalii comparatur.In proportionevero non est similitudo rerum, sed quaedamhabitudinis comparatio.Qudestio de accidente.Maxima propositio; quod in unaquaque re evenit,id in ejus proportionali evenire necesse est.Locusaproportione. Ex oppositis vero multiplexest loous.Quatuor enim sibimetopponunlur modis,aut enimut contraria adveiso seselococonslitutarespiciunt,aut ut privalio et habitus, aut ut relatio,aut ut affirmatioet negalio.Quorum discretiones in eo libroqui de Decem PrsdicamBntis scriptus est,commemorataeflexio in adverbium, ut a justitia infleotitur juste.Casusigiturestajustitiaid quod dioimusjuste.Gonjugatavero dicuntur quas ab eodem diverso mododeducta fluxerunl, ut a justitia justum, justus.Haecigitur inter seet cumipsajustitia conjugata dicuntur,exquibusomnibusin prnmptusunt argumenta.sunt, ab his hoc modo argumenta nascun-^ Nam siid quodjuste estbonum est,et quod justumlur. A contrariis, si queeralur an sit virtutis propriumest bonum est,et si qui justus est bonus est, et ju-laudarijdicam minime.quia necvitii quidem stitia bona est.Haeo igitur secundum propriinomi-vituperari.Quaestio de proprio. Maxima propositio:contraria coutrariis conveniunt. Locus ab oppositis,id est ex contrario.Rursus in quajstione sit posiium,anproprium sitocuios habentium videre.Dicamnon.eos namque qui vident,alios etiamoaecosesse contingit.Nam in quibusesthabitus,in eisdemetiam poterit esse privatio, et quod est propriumnon potest a subjecto discedere. Et quoniam venientecscitate visus abscedit, non esse propriumhabentium oculos videre convincitur. QuKstio deproprio. Maxima propositio: oppositorum ad se relatorumpropria, et ipsa ad se referuntur. Locus arelativis oppositis.Item sitin quaestioneproposituman sit animalis proprium moveri.Negetur,quia necinanimati quidem est proprium non moveri. Quaestiode proprlo. Maxima propositio ; oppositorumopposita propria esse oportere. Locus ab oppositissecundumafflrmationemetnegationem.Moverienimsitqueincognitum quidphilosophisignificet nomen.Dicemusad vocabulum,transferentesQotius noninvidere,quia sapiens sit. Notius vero est sapientisvocabulum quam philosophi.Ac de his quidem locisq'jiextrinsecusassumuntur,liquidedictumest,nuncde mediis disputabitur.Medii autpm locisumunturvel ex casu.vel ex conjugatis,vel ex divisione nascentes.Casus est alicujus nominis principalis in-nis similitudinem consequuntur.Medii veroloci appellantur,quoniamsi dejustitiaquaeritur, et acasuvel a conjugatis argumentaducunturneque ab ipsasubslantia proprie neque conjuncte,neque abiis quaesunt extrinsecus posita videnturtrahi,sed ex ipsorumcasibus,id est quadam exipsis levi mutationedeductis. Jure igiturhi loci medii inter eos qui abipsis et eos qui sunt extrinsecus collocantur.Restatlocus a divisione qui tractatur hoc modo:Omni.s divisiovel negatione flt,vei partitione. Negatione fit ulproprio. Maxima propositio: ubi privatio abesse si quisita pronuntiet: omneanimalaut babet pedespotest,habitus proprium non est.Locusab oppositissecundum habitum et privationem.Rursus sit in D om.nis homo aut est sanus,aut aeger.Fitautem uni-aut non habet. Partitione vero velut si qui dividat:quaestione proposilum, an patris sit proprium procreatoremesse.Dicam recte videri,quiafilii est protes,vel vocis in proprias significationes, vel acciversadivisio vel generis in species,vel totius in parpriumprocreatum esse:ut enira sese habet paterad dentis in subjecta,vel subjecti in aecidentia,vel accidentisin accidentia.Quorum omnium rationes filium, ita procreator ad procreatum. Quaestio deineolibro diligentiua explicuiquemde divisione composui.Atqueidcirco indead horum omnium cognilionemcongruapelantur exemplo.Fiunt autem argumentationesperdivisionem,tum ea segregationequae per negotionem flt, tum ea quae per partitionem.Sedqui his divisionibus utuntur, aut directaratiocinatione contendunt, aut in aliquod impossibileatque inconveniens ducunt, atque ita id quod

1193 DE DIFFBRENTIIS TOPICIS. LIB. II.H94reliquerant,rursus assumunt. Qute facilius quisque A esse.marinano quoque belluam et sidos substantiaecognosoet, si prioribus analyticis operam dederit. posse supponi,monstravit canera esse subslantiam.Horuni tamen talia in praesens prasstabunt exempla Alque hic quidem ex ipsis in quaestione propositis,notitiam. Sit in quaestione propositum an ulla sit videbitur argumenta traxisse.At in talibus syllogismis:aut sanus est, aut sger ; sed sanus est, nonorigo temporis.Quoi qui negare volet, id nimirumratiocinatione firmabitnullo modo esse ortum, idquedirecta ratiocinatione monstrabit hoc modo : Vel ita,sed asger est, sanus igitur non est ; vel ita,igitur est ffiger;sed sanus non est, sger igitur est.Tempus aut originem habet,aut non. Sed quoniainraundus aeternus est (id enim paulisper argumentised ffiger non est,sanus igitur est,ab his quae suntextrinsecussumpfusestsy]]ogismus,idestaboppositis.Idcirco totus hic a divisione locus inter utrosquemedius esse perhibetur,qui si in negatione sitoonstilutus,aliquo modo quidem ex ipsis sumitur,gratia concedatur), mundus vero sineterapore essenon potuit,tempus quoque aelernum est. Sed quodaeternum est caret origine,tempus igitur originemnon habet.Atsi per impossibilitatem idemdesidereturostendi,dicetur hoc modo: Tempus aut originemhabet,aut non.Sed si tempus habet originem,aliquo modo vero ab exterioribus venit. Si vero apartitione ducantur argumenta, nunc quidem abipsis,nunc vero ab exterioribus copiam prfnstant.Etnon fuit semper. Tempus autem habet originem, n Graeci quidem Themistii diiigentissimi scriptoris acucidi,etomnia ad facilitatemintelligentife revocan-fuit igitur quando non fuit tempus.Sed fuisse temporis est signiticatio.fuit igitur tempus quando nonfuit tempus,quod fieri non potest.Non est igitur ullumprincipium temporis.Positonamque ut ab ulloprincipium coeperit, inconveniens quoddam atqueimpossibile contingit.fuisse tempus quando non fuerittempus.Reditur itaque adalteram partem, quodoriginecareat. Sed haec, quae ex negatione divisioest,cum per ea quaelibet arsumenta sumuntur,fierinequit ut utrumque sit,quod afflrmatione et negationedividitur. Itaque subiato uno alterum manet,posito altero reiiquum tol]itur,vocaturque hic adivisionelocus medius inter eos qui ab ipso duci so-" qua; eam consequuntur,aut ab iis qus inseparabiliteracciduntjVel his adhaerenl.et ab eorum substan-lent, alque eos qui extrinsecus assumuntur. Cumenira quaeratur an uila sit origo temporis, sumitur tia separari sejungique vel non possunt, vel nonquidem esse originem, et ex ea per proprium con- ^ solent.Quaecunque veroabeorum substantia ducuntur,ea aut in descriptione, aut in diffinitione sequentiam de re ipsa quse quaeritur fit impossibili-sunt,tatis et mendacii syllogismus.Quo conciuso rediturad prius quod verum esse necesse est.Siquidem idquod eioppositum est ad impossibiiealiquod inconveniensqueproducitur.Itaque quoniam ex ipsa re,de quaqua3ritur,fierisyllogismussolet,quasiabipsi8locusest deductus,quoniamveronon ineopermanet,sedadoppositumredil,quasi ejttrinsecussuonilur.IdcircohicadivisionelocusinterutrumquemediuscoUo-catur.Atveroquiexpartitionesumunturduplicisuntmodo:aliquotiesenimquaedividunlursimulesse possunt.utsi vocem in significationes dividamus, omnessimul esse possunt,veIuti cum dicimus amplectoraut actionera significat,autpassionem, utrum-adest quod qujeritur vel non adest,tum vero idcircoalicul adesse vel non adesse quod aliis adsit aul minime.Nec in his explicandis diutius laborabimus,si priores resolutorii vel Topica Aristotelis diligentisanimumlectorisinstruxerint.Namsiqueeraturutru.-ncanis substantia sit, atque hanc divisionem faciatcoUocutoriCanis vel lalrabili? animalis, vel marinaebelluae,vel ccelestis sideris nomen est, demonstretqueper singula et canem latrabilem substantiamPATROt.. LXIV.tistalis locorum videtur esse partitio.Quce cum itasint,breviter mihi locorum divisio commemorandaest, ut nihil prseter eam monstretur esse relictum,quod non intra eam probetur inclusum.Oe quo enimin qualibet quaestione dubitatur, id ita firmabiturargumentis,uteavel exipsissumantur qu« in quaestionesunt constituta,ve] extrinsecus ducantur,velquasi inconfiniohorumpositavestigentur.Acpra;terhanc quidem difflnitionem nihil extra inveniri potesL.Sed si ab ipsis sumitur argumentum, aut abipsorum necesse est substantia sumatur.aut ab hiset praater haec anominis interpretatione. Quse veroea velutsubstantiamcontinentiaconsequuntur,laliasunt,ul vel generis, vel differentiae, vel inlegri, velspeciernm.vel partium loco circa ea qua; inquirunturassistant.Item vel causae,ve] efficientes,vel materia»,vel formae, vel finis, vel effectus, vel corruptiones,vel usus, vel quantitates, vel tempus, velmodi.Quod vero proprie inseparabile vel adhaerensaccidensnuncupatur.idin oommuniteraccidentibusnumerabitur. Et praeter haec quidem aliud quod cuiqueinesse possit inveniri non potesl.Quibus ita positisinspiciamusnunceos locos quos dudum extrinsecuspronunliabamus assumi.Ea enim quas extrinquQsimul significare potest.Aliquoties velutinega- D secus assumuntur,non sunt ita separata alque distionismodoquae dividuntursimul esse non possunt, juncta,ut non aliquo modo quasie regione quadamut autsanus est aut aeger.Fit autem ratiocinatio in eaquae quaeruntur aspiciant.Nam et similitudinesetpriore quidem modo divisionis, tum quia omnibus opposita ad ea sine dubio reteruntur quibus similiavel opposita sunt,licet jure atque ordine videanturextrinsecus collocata. Sunt autem hsc, similitudo,oppositio,majus, minus, rei judicium. In similitudineenimtum reisimilitudo,tumproportionis ratiocontinelur. Omnia enim similitudinem tenent. Oppositavcro in contrariis, in privationibus, in relationibus.iiinegationibus constant.Comparatio veromajoris ad minus quaedam similium dissimilitudoest.Rerum enim per se similium discretio majus ac38

1195 AN. MANL. SEV. BOETII 1196minus facit.Quod enim omni qualilate omnique ralionedisjunctum est,id nullo modo polerit comparari.Exrei vero judicio quK sunt arguraenta quasilestimoniumpraebentetsuntinartificialeslooijatqueomnino disjuncti, nec rem potius quam judioiumopinionemquesectantes.Traissumpiionisverolocusnunc quidem in ffiqualitate, nunc vero in majorisminorisve comparatione consistit. Autenim ad idquodestsimile,autad id quod estmajus aut minus,fitargumentorumrationumquetranssamptio.Hiveroloci quos mistosesse praediximus.aut ex casil3us,autexconjugatis,aut exdivisione nascuntur.In quibusomnibusconsequentiaetrepugnantiacustoditur Sed. quaastione dubitatur, ad praedicalivos ac aimplices,reliqui vero ad hypotheticos et conditionales respiciuntsyllogismos.Bxpeditis igitur locis et diligentertam diflinitione quam exemplorum luce patefactis,dicendum videtur quomodo hi loci maximarum sinidifferentiae propositionum idque brevi,neque enimlonga disputatione res eget. Omnes enim maximaepropositiones vel diffinitionem continent, vel descriptionem,vel nominis interpretationem, vel totum,vel parteSjVel genus, vel species, vel caetera quibusdilTerunt inter se maxims propositiones.Nam in eoquod sunt maximae non difTerunt, sed in eo quodhnec a difflnitione quidem, illa vero h genere, aliaeea quidem quse ex difflnitione.vel genere.vel differentia.velcausisargumenta ducuntur.demonstratirumdifferentiae dicuntur.Sed quoniam divisio The-veniunt ab aliis locis,et his jure iiifferre,bique eavismaximesyllogismisviresatqueordineffsubminismistiipatefacta est, nunc ad M. Tullii divisioaemtrant,reIiquaverisimilibusacdialecticis.Atqueliilo-ciquimaximein eorum substantiasunt" transeamus.dequibusinQuod locorum differentias multipliciter variequetractamus,nihil mirum diligentibus ingeniis videridebet,cum manifestum sit,unamquamque rem multissaepe differcntiis,atque in varias divisionis figu-fieri partitionem geometrioKdisciplinaa tenor ostendit.Idtamen in omnibus pervidendum est,ut nihilextra in qualibet divisionis forma relinquatur,nihilultra superfluum ac praeterquam necesse est,aggregetur;quarequid mirum videri debet,si cum anteasecundum Themistium locorum differentias dederimus,nuncdiversas secundum M.Tullium depromamus? Cujus proposita breviter partitione, atqueexemplis convenientibus expedita.lum demum quoLIBER TEUTIUS.differat,velquocongruat superius digestae divisioni,quo etiam altera claudat alteram commemorabo.Nam cum M. Tullius omnem logicam faoultatem,quam rationemdiligentem disserendidixit,duashaberepartes proposuerit, unam inveniendi, alteramiudicandi; cumque locos diffinierit esse argumenli Dsedes a quibua scilicet argumenta promuntur,argumentumetiam rationem quae rei dubiae faciat fidem,divisionem locorum omnium hoc modo lecit.Ex his,inquit,locis,in quibus argumenta inclusasunt, aliiin ipsohserent dequo agitur,alii assumunturextrinsecus.Duasigitur locorum species fecit, alios eniminipsis quaestionumterminis haerereproposuit,aliQSextrinsecus assumi. Alque eos quidem qui in ipsishaererent de quibus quaeritur,tali divisione partitur.In ipso, inquit, tum ex toto, tum ex partibus ejus,tum ex nota, tum ex his rebus quae quodammodoaffectae sunt ad id de quo quaeritur.Extrinsecus autemeadicunturquffiabsuntlongequedisjunctasunt.Post haec eum locum qui ab effectis ducitur.in convenientiamembra partitus est,hoc modo:alia enim,inquit, sunt conjugata, alia ex genere, alia ex forma,aliaex similitudine, alia ex differentia, alia exras posse partiri.Nam quia singulus res non una,sedplures saepe difTerentiaB comprehendunt,nece&se est, contrario, alia ex conjunctis, alia ex antecedentibus,aliaut secundum differentiarum varietatem fiat diversitasetiam divisionum,ut et numeri nunc eas colligimusdifferentias,quodalii pares, alii impares.nuncvero quod alii primiatque incompositi.alii secundiex consequentibus, alia ex repugnantibus,alia ex causis,alia ex effectis, alia excomparationemajorumautminorum autparium.Quorum quidemomnium et naturabreviter attingenda est,et exemplaponenda. Eorum igitur locorum qui in ipso atque compositi.Triangulorum etiara multis modis ^dequo agitur haerent,primum esse dixit a toto. Totumautem uniuscujusque rei in diffinitione conatat.Omnis enim diffinitio rei quam diffinit adasquatur;quod si una quaeque res tota esl (nibil enim integrumesse nisi totum polest),difflnitione quoque totumesse necesse est, id est, quae totam rei quamdiffinit aubstantiam claudat. Difflnitio vero est oratioquae uniuscujusque rei quidem eaae deaignat.Ab hac ita ducitur argumentum ut sit quaBstio,anarbores quoque sint animalia. Dicam : Animal estest substantia animata sensibilis;arbor non est substantiaanimata sensibilis;concludam:Non sunt igiturarbores animalia. Quaestio de genere. Maximapropositio: Unde difflnitio abest, indeillud quoqueabesse quod difflnitur. Locus a difflnitione. Partesvero sunl,quarum conventu effioitur totum. Partesetiam vocanturquae dividunt totum,hae autem speciesvel formae nuncupari solent. A quibus hoc modosumitur argumentum.Ab his quidem partibus.quarumconjunctione componitur totum hoc modo, utsi sit dubitatio an sit anima corporea, partiemuranimam velut histribus partibus,quod vel vegatabilem,velsensibilem, vel inlelligibilem praestet, atipsum neque vegetare,neque sentire, neque intelligerecorporale est. Cumque nuUa sit pars animaecorporalis, omnino anima corporalis non esse monstrataest. Quaestio de genere, id est, an anima cor-

1197 DE DIFFBRENTIIS TOPICiS. LIB. III. 1198porisubjiciatur utgeneri.argumentum a partibus. A. nonvivere, Ab his omnibus ita argumenta duMaxima propositio : A quibus partes absunt.totum tur.Ab adversis : si bona estsanitas,mala est aegritudo;aprivantibus:siinjustitiamfugimus,justitiamquoque abesse. Locus a paitibustotum conjungentibus.Itemab Lis partibus quee totun; dividunt hoc sequamur; a relativis : quisquis pater esse vult, habeatfilium ; anegantibus : non me accusas fecisseDBodo : sit in quaeslione an anima secucdum locummoveatur.Dicam motus secundum locum tres speciesquod me non fecisse defendis. Quaestiones de acci-sunt,creraentum,diminutio,permutatio; anima dentibus.Maximapropositio : Id adversis,privanti-veroneque crescit,neque minuitur, neque ab alio bus et negantibus contrariasibi convenlre non posse,joco ad alium transit, nou igitur movetur. Queestiode accidente. Mdxima propositio, eadem quae superius,iocusa partibus totum dividentibus. A notaargumentum est, quoties ab interpretatione nominisrei dubiae fides quaeritur, hoc modo, ut si dubiteluran philosophia sit bonum. Dicemus, philo-inrelativisautemabsquese relativaesse non posse.Locus a contrariis,quffi melius opposita vocarentur.Adjuncta sunt quse finitimum tenent locum, ita uttemporibus quoque, tam antecedant, ut araoremcongressio;tum rei cui adjuncta sunt hsereant, utambulationi pedum strepitus; tum consequantur,utsophia est amor sapientise,at id bonum est, pbilo-atros facinus mentis Irepidatio. Neque haec necessophiaigiturbonumest.Uicigiturrem non diflinigsaria sunt,sed^frequenter eveniunt. Nam neque quivimus, sed nomen diffinitione prodidimus.Qugestio congressus est, modisnmnibus amavit,et qui con.de genere.Maxima propositio : Nominis interpretationegressusnon est,uno semel aspectu in amorem in-rem declarari. Locus a notatione.Gonjugatacidit ;et ambulante aliquo potest non esse strepitussunt quffi ab eodem nomine flectuntur, ut a justitia,pndum, et non ambulante pedes strepere, si unojustum, juste.Ab his ita capitur argumentum, eodemque looo consistens pedes moveat ; et trepi-ut si quaeratur an ridere gaudere sit. Dicemus, Si dare quis,cum nihil atrox fecerit, et non trepidarerisus gaudium est, et ridere gaudere est. Quaestio qui fecerit : ab his ducetur argumentum, vel cumamare aliquem suscipiamur, quia fuerit ante coagressusjvelambulassede accideute. Maxima propositio : Gonjugatorumeamdem esse naturam.Locus a conjugatis. Genusaliquem in locum, cum pe-est quod de pluribus specie dilTerentibus in eo quod dum strepilus fueril auditus,vel atrox facinuscommisisse,quod prBedicatur. Ab hoc ita ducitur argumentum,quera trepidare videamus, atque in hisut si quaeratur utrum anima numerus sit seipsum quEestiones de accidentibus, locus ab adjunctis.inovens,ut Xenocrati placuii.Dicemus, Anima sub- Maxima propositio: Exadjunctisadjunctaperpendi.•tantia est, numerus vero substantianon est,igitur Antecedentia vero sunt, quibus positis statim necesseest aliud consequatur, velul cumdicimus sienima numerus non est. Quaestio de diffinitione,locus a genere.Maxima propositio : Quorum diversa homo est.animal est. Neque in his temporibus rasuntgenera, ipsa esse quoque diversa. Forma est tio, nec rerum necessitas varia est, sed statim utquiddepluribusnumerodifferentibusin eoquod|quid dictum fuerit id quod antecedit, idcomitatur quodsi praedicatur. Ab hac fit argumentum hoc modo, subsequens est. tlic vero locus lotus in conditioneut si quaeratur an color in subjecto sit, id approbabimuseo, quoniam album vel nigrum in subjectosunt,a specie scilicet ad genus deducentes. Quffistiode genere. Nam in subjecto esse vel non esse, accidenavei substantiam signifloat, quae sunt primarerum genera. Maxima propositio :In formis spectarigenerum proprietates. Locus a forma. Similitudoest eadem rerum difTerentium qualitas. Ab hacita fieri argumentumiudicatur,ut si quaeratur sortean electione rectores civitatibus dandi sunt, negeturquoniam ne in navi quidem sorte, sed electioneest constitutus.Positaenim conditione sisitantecedens.essenecesseestquod oonsequitur, hoc modo :8i peperit,cum viro concubuit.antecedens est peperisse,oumviro concubuisse consequens : nam nequeillud quaeriturquidprius temporesit,quidposterius;etsaepe ista ita variantur, ut id quod posterius esttempore,anteoedens esse videatur in proposilione,ut peperisse posterius est quam concubisse. Tamensi peperit, modis omnibus cum viro concubuit, ethoc praecedente et prius posito, necesse est illudintelligatur. Aliquoties vero simul sunt, ut : si solperitus rector eligitur. Similis est navis quidem ci- D ortus est dies est ; aliquoties prius est quod prsecevitati,gubernator autem magistratui. QuKstio deaccidente, locus a simili. Maxima propositio : Desimilibus idem est judioium. Item a differentia, utsi quaeratur an idemsit rex quod tyrannus. Dicemusminime,nam in rege, pietas,justitia, mansuetudo; in tyranno cunota diversa sunt. Quaastio dediffinitione,locus a differentia. Maxima propositio ;Differentium rerum non idem essejudicium. Gontrariavero quae Gicero appellat, quatuor modisdividuntur; aut enim adversa sunt, ut album, nigrum;aut privantia, ut justitia, injustitia; aut relativa,utdominus,servus ;aut negativa, ut vivere.dit,posterius quod consequitur,ut : si arrogans est,odiosus est;ex arrogantia enim quisque fit odiosus.Ex antecedenti igitur sumitur argumentum : si peperit,cum viro conoubit ; sumo quod antecedit,at peperit ; concludo quod sequitur,cum viro igiturconoubuit. A consequentibus itasumo quod sequitur,atnon concubuitcum viro, concludo quod antecedit,nonigitur peperit.Quaestio est de accidente,locus ab antecedenlibus et consequentibus. Maximaepropositiones ; Posito antecedenti comitari quodsubsequitur,porempto consequenti perimi quodantecedit.Repugnantia vero sunt contrariorum con-

H99 AN. MANL. SKV. BOETII 1200sequentia.ut vigilare,dormire, contraria sunt, stortereA maximas proposiliones,quaslocos esse diximus, separavit,pertractandadormienlibusadjunolum est. Stertere igitur aovigilare repugnantiasunt,ab .hisitalit argumentum: breviter mihi videtur superiusdigesta partitio,ui ea quas similia videntur asemetipsisTune eum dicas vigilare, qui sterlat ? Quaestio derationecongrua segregentur.Similis enim vi«accidente, argumentum a repugnantibus. Masima deturlocus a loto ei qui est a nota, uterque enimpropositio: Repugnantia sibi convenire non posse.Causa est efficiiias, quK quamlibet rem praecedensindiffiuitione est constitutus.Nam interpretationominisquaedamipsiusnominisdiffinitio est. Sed illaefficit, non semper tempore, sed proprietata na-eorum maximaest ditTerentiije,quia locus a toto remturae,ut sol diera.Ab hac ita sumitur argumentum : diffinit : a nota vero rem non diffinit,sed nomen interpretatur.Cur esse dubites diem, cum solem in coelo esseDiversa vero sunt res ac nomen. Hocconspioias ? Quaestio de accidente : nam diem esse enim signiflcet, illa significatur. Item locus a partiumenumerationeconsimilisaccidit aeri,id est esse propter solem lucidum ;argumenturavidetur esse ei qui eatab efflcientibus causis. IMaxima propositioa forma.Nam et forma pars est.et qui genus dividitneque aliler fieri forma argumentum: Ubi causa est, inde effectum abesse non enumerat partes, exposse. Kffeclum est quod efficit causa, Ab hoc itapotest nisi dividatur a genere ; sumienimsumiiur argumentum : An tu dubiles amasse,quam _ omninoformanon potest, nisi per divisionem. Sedrapuit?Quaestio de aocidente,argumenLum ab effectis.Maximahic quoquemulta estdifferentia :nam partiumenu-propositio : Ubi effectus est, causam meratio totas necesse est ut dividat partes,easqueabesse non posse, veluti non abfuit amor quifuit causa, cur rapuerit, quod est effectus. Comparatiovero majoris est, quoties id quod minusest majori couiparatur. Ab hoc loco ita sumiturargumentum : Si is qui patriam bello persecutusest tandem veniam meruit a civibus, cur nonis quoque mereatur qui ob seditionem motam actusest in exsilium? Quaestio de aocidente,argumentumacomparatione majoris. Maxiiiia propositio : Quodin re majore valet, valeat in minore. Minoris estcoiuparatio,quoties major resconferturmiuori ; atqneex ea capitur argumentum hoc raodo : Si CaiuraGraccbum mediocriter labefactantem slatum reipublicaeScipio privatus inteifecit,cur non Gatilinamorbem terrae Ccede atque incendio vastare cupientemconsules persequantur ?Qucestio de aocidente, argumenturaacomparalioneminoris.Maximapropositio:Quod in re minore valet,valeat in majore.Paria suntquaeejusdemquantitatissunt.etsemper paritas similitudoest quantilatis.Ab hac itafltargumentum:Si Demosthenem quis laudare desiderat, cur vituperetTulIium?Quaestio de accidente, argumentum acomparatione parium. Maxima propositio : Pariumidem essejudicium.Restat islocusquem extrinsecusdixil as3umi,hicjudicionitituretauctoritate,ettotu3probaliilis est.nihil continens necessarium. Probabileautem est quod videtur vel omnibus, vel pluri-universas ad fidem argumentationis assumat, siveiliapartes,sive illae sint species, ut genus quidemspeciebus,totum vero partibus approbetur.In formavero sufficit ad demonstrandum quoddegenere dioituruna quslibet. Item locus a contrario et repugnantibusvidetur esse consimilis, sed habet differentiam,quiacontraria prirais sibimetfrontibus opponuntur.Repugnantiaveroperconjunctionem contrariorumsibi probantur adversa, ut dormire acvigilare statim sibi contraria sunt. Stertere vero repugnalvigilationi idcirco quia somno conjungitur.Adjunctavero etantecedentia et consequentiaquasiflnitima sunt. Sed dislant, quod in adjunotis nullaC est neces3itas;in accidentibus vero et consequentibusmaxima ; in adjunctis vero tempora nimiumvalent.Namquodadjunctumest.idvelprsecedereremsolet, vel oum ea uno eodemque tempore esse, velsubsequi posterius.Atinantecedentibusnihilhorumest, sed non habila temporis ratione mox utfueritantecedens, consequens esse necesse est, et si consequensnon fuerit.antecedens necesse est interire.Acde M.TuUiilooissulflcienterdictum est, nunc adThemistiidivisionem redeamus,utquomodosibi3uperiusdigestae partitiones consentire possintbreviterexplicemus,ac primumquidem totiuspartitioniscommuniterdifferentiascolligamus.Superiordivisiodocuit alios Themistii esse locos qui in ipsis lermi-buSjVel doctis et sapientibus,et inter hos claris atquenis de quibus quffiritur insunt,aliosquiextrinsecuspraBstantibus,vel hisquisecundum unamquam-T\ assumuntur, alios qui inter utrosque versantur,utque artera peritiam consecuti sunt,ut medico i n medicinogeometraehic trina intelligaturdivisio. At M. TuUii divisioin geometria. Ab hoc loco tale est locos bifariam ostendit: Alios enim in eo ipso deargumentum.veluti si dicam ; Difflcile est cum Carthaginensibusquo agitur haerere proponit, alios extrinsecus aa-beilumgerere,quoniara id P. Scipio sumi.Hic igituromnes eos locos,quos medios The-Corneiius Africanus dixit quisaepe fuerat expertus. raistius proposuit,hi3 applicuit atquo conjunxitquiHio vero locus extrinsecus dicitur constitutus, quoniamsuntinipsis de quibus agitur terminis constituti,non de his praedicati vel subjeoti sunt ter-et communiter quidem talisdivisionumest differen-mini sumitur, sed ab extrinsecus posito.judicio venittia,quae clarius apparebit,si singula persequaraur.; hie etiam inartiflcialis et artis expers vocatur,quoniamnon sibihincipseconficitargumentumorator,sed peractis positisque utitur testimoniis. Expeditisigitur M. Tullii differentiis quibus ipsea seEos igitur locos,qui positi sunt in terminis, de quibusin quastione dubitatur, priorepartitione Themistius,tumin substantia posuit,tumin substantiaeconsequentia. In subslantia sunt difflnitio, descri-

1201 DE DIFFBRENTIIS TOPICIS. LIB. III. 1202ptio,noininis interpretatio. Substantiee vero conse- A habentes angulum, quas orthogoniee nuncupantur,quentia sunt genu8,totum,spccies,pars, causa efflciens,mater:a,forma,efrectus,corruptio,finis, usus,communiter aecidentia.Eos vero qui extrinsecus assumuntur,lumalias dicat tribus acutis anguliscontineri,qua2 suntoxygoniaB,aliasin obtusum angulumtendi,qua3suntambligoniae. Necesse est igitur ut utrsque sibi di-in judicio,tnm in sirailitudine, tura versa partium ratione conveniant. Nam quodestin quantitatiscomparatione,tuminoppositione,tumin proportione, tum in transumptione separavit.Quos vero inter utrosque posuit, hos in casibus etconjugatis et divisione constiluit. Sed M. Tulliuseos qui in ipso sunt de quo quaeritur, tum ex toto,tum ex partibus ejus,tum ex nota,tum ex his rebusquae quodammodo afTectae sunt ad id de quoquasriturposuit.Ipsavero quae affecta suntmultifaria divisionepartitus est,solum vero judicium extrinsecussegregavit,pluresque partes eorum quse in divisioneThemistiipositasuntsubstantieeconsequentia.Itemquelocos mediosinter affectanumeravit.Intamvero varia divisione necesse est ut utraeque sibi noneadem parte conveniant. Id vero in cunctis multipliciterdivisi? fieri potest, velut si quis dividattriangulorum formas sic ; triangulorum aliae suntsequilaterae formce, alias duo tantum latera habentesaequalia.aliaeverototisinasqualibuslaleribusjunctte.Rursus sitiata divisio:ut alias dicat aliquis rectumThemistii divisio.orthogoniunijidsemper vel duobus lateribus aequalibuscontinetur, vel tribus inaequalibus. Sed quodest amhlif;onium,id velduobus lateribus contineturaqualibus, vel tribus insequalibus. Sed quod estoxygonium, id vei tribus lateribus aequalibus, velduobus inaequalibus continetur.Rursus id quod estaeqnilaterum semper esl oxygonium, id vero quodduobus aequalibus kiteribuscontiaetur.vel orthogonium,velambligonium,vel oxygonium esse potest.Quod vero tribus insequalibus conlinetur lateribus,vel orthogonium,vel ambligonium esse necesseest.Secundum igitur hunc modum cunctam M. Tulliiatque Themistii divisionem aprincipio pariter ordientes.invicemsiliimet clausam esse monslremus,in quibus omnibus et exemplurum et intelligentiaesuperius expeditce praasens debet esse memoria.Disponamusigitur omnem Theraistii divisionem, etpost hanc subjiciatur Tulliana partitio, ut ea qusedicenda sunt apertius oculis subjecta clarescant.In ipso.1 A substantia.2 A defiDitioae.3 A descriplione.4 A nomiuis interpretatione.5 A coDsequeDtibus.6 A toto vei genere.7 A partibus vel specie.8 Ab efficienlibus.9 A materia.10 A forma.U A fine.12 A effectibus.13 A corruptionibus.Ab usibus.14 A communiter accidentibus.Extrinsecus.1 A rei judicio.2 A similibus.3 A majore.4 A mitiore.5 Ex oppositis vel contrariis,vel relalivis,vel secundum privatioaemet habitum,vel per atfirmationemet negationem.6 A proportioue.7 A transumptione.M. TuIIil divisio.Medii.A casibus.A conjugatisA divisione.Ab ipso.A toto. Ab antecedentibus.A parlibus. A consequentibus. Ab auctorilate.

'1203A nota.A cnnjugatis.A genere.A forma.A similitudine.A ditferentia.A contrario.Ab adjuDctis.AN. MANL. SBV. BOETIIA repugnantibus.A causis.Ab effectis.A comparationeVel majorum.Vel minorum.Vel parium.Quibusita descriptis,nunc quemadmodum Marci A. bilis.A contrario idem locus est, qui apud Themi-Tullii divisioThemislii partitioni conveniat explicemus.Locumigitur quem Gicero dixit a toto,a sub-stium ab oppositis dictusest,etextrinsecus constitutus.AbadjunclisilleestquiinThemistiipartitionestanlia Themistius esse proposuit.Uterque enim indif(initione oonsistit,sive illa substantialis sit, sivedescriptio. A partium enumeratione locus ex CiceronisTopicis positu s idem est qui in Themistii divisioneinter medios adivisionenominatus est.Quoliesenim aliquid esse vel non esse monstrare contendimu3,sifidem apartiura enumeralione capiamus,idexdivisionenecessario!aciendumest.Divisiovcro aut formarum prsecessit, aut partium, quanquamlocus qui ex divisione a Themistio inter medioscollocatus est,a Gicerone in generis tractationeponitur. Ait enim Tullius cum de genere loquereturhoc modo:Commode etiara tractatur haec argumen- t.tatio, quoB ex genere sumitur, cum ex toto partespersequare, hoc modo : si dolus raalus est, cumaliud agitur,aliud simulatur, enuraerare licet quibusmodis id fiat.deinde in eorum aliquemid quodarguas dolo malo facLum, includere. Quod genusargumentiimprimislirmum viderisolet.AnotationeTullii locus is est qui Themistii a norainis interpretatione.Aconjugatis oommunisest locus,cum Themistiusinter raedios collocavit.A genere M.Tulliusposuit, a toto Thoraistius. A forraa Ciceronis, aparte,id est, specle Themistii. A similitudine conmunisquidem est,nisi quod M.Tullius sub ea proportionemcomprehendit.A differentia M. Tullii, atoto in Themistii divisione.vel a parte intelligi potest:a!totoquidem,si sit constitutiva differentia dequa sumiturargumentum, a parte vero si sit divisi-1204acoramuniteraooidentibusdiciturintercnnsequentiasubstantiaenorainatus. Abantecedentibus et consequentibuslocusmiiitifariam spargitur.Namet ditflnitioetdescriptioetantecedere rem et consequipossunt.Iteraquenominisinterpretatio:itemspecies anteceditjgenusconsequitur.Oausa etiam elficiensanteceditetsequitur effectus;materiam vero sequitureffectus.Communiter accidentiaquoqueinseparabiliasint,necesse est ut consequantur.Conjugata etiamsesevelanteceduntvelconsequunturitaque hiclocuspluribus misusest,etnonlamrebusabaliisomnibusquam tractatione diversus.Ipsa enim consequentialoeum alium fscit, cum ipsa conditio consequentis,vei in diffinitione,velindescriptione,velinforma,velin causa,vel in csteris posita sit. Repugnantia verooppositisaggregantur,efficientiacausisefflcientibusvel materise effeota illi sunt consimilia loco quemThemisliusposuit afine;nam causarum effectus finiaest.A comparatione raajoris vel minoris idem loousest qui apud Themistium inter extrinsecos locos ponitura majore et minore. A comparatione partiuminter eos qui a simili ducuntur esse putandus est.Dictum est enim in quantitate similitudinem esseparitatem.Restat locus utrisque communis,qui estextrinsecus collocatus, quem Cicero, sicut Theraistius.arei judicio esse proposuit. Et M. Tullii quidemdivisio superiorem Themistii partitionem talimodo potuerit includere,quod licet in suhjecta descriptioneprospicere :Tulliana divisio.A toto.A partium enumeratiooe.A notatione.A conjugatis.A senere.A forma.A similitudine.A diiferentia.A contrario.Ab adjunctis.Ab antecedentibus.A consequentibus.A repugnantibus.Ab efflcientibus.Ab effectis.A oomparatione majorum.minorum.parium.Ab auctorilate.Oranisquidem M.Tullii partitio locorum in Themistiidivisionesuperioris descriptionis forraulavideturconclusa.Nunc Themistii divisioad M. Tulliidivisionem reducenda est.Cujus quidera multa parsCiceronisconvenit,sicutprioretiam'descriptiodocet.Quod veroex Themistii superest divisione,id si adThemistii divisio.A substantia.A divisione.A nominis interpretatione.A coaJQgatis.A genere vel a toto.parte vel specie.A simili.A toto vel a parte.Ab oppositis.A communiter accidentibua.A diffinitione yeV descriptioue, vel intsrpretatione,vel specie, vel causa, vel materia,vel communiter accidentibus, vel conjugatis.Ab oppositis.A causis.A fine.A majore.A minore.A similibus.A rei judicioTullianse partitionis ordinem referatur, facilicompendio quemadmodum ad se invicem partitiotionesre;3ucantur ostenditur. Nam continuaeM. Tiillii 'aivisiooi ex Theraistii locis in superioredescriptione convenerant hi : Giceronis quidema toto, Themistii a substantia. A partium

1205 DB D1FFBBENT1I8 T0PICI8. JLIB. IV. 1206enumeratione Cioeronis, a divisione Themistii. A Restant autem exThemistiilocis ii ,abusibus,abA notatioDe Ciceronis, a nominis inierpretatione efiectibus, et corruptionibus, et proportione, etThemistii. A oonjugatis utrorumque communis. transumptione.Quorum quidem ab usibus, si ususA genere Giceronis, a toto Themistii. A formaCiceronis,a parte, id est specie Themistii. A simili-aptandasestquiaab efficieutibusalicujus rei semper effector est, ei loco Cioeronisnuncupatur.Quodtudine communis.A differentia Ciceronis, atoto vela parte Themistii.A contrario Ciceronis,idem apudThemistiura ab oppositis. Ab adjunctis Ciceronis,eumdemaoommuniter accidentibus Themistiusposuit.Ab antecedentibus et consequentibus, mixtioumpluribus. Arepugnantibus Ciceronis, idem aThemistio ab oppositis dioitur. Ab efficientibusCiceronis, a causis Themistii. Ab effectis TuUii, afineThemistii. A ooraparatione majoris ao rainorisM. Tullii,idem sunt a majoreac minore Themistii.siipseusus effioitur,e! loco Giceronisadhibendusestqui ab effectis vocatur.Ab effectibus vero,siquidemefficit aJiquid effectus, ab efficientibuscausis est;sivero ipse effectus plenum aliquid coniectumquedemonstrat, is locus est quem ab effeotis Tuiliusdixit. A oorruptionibus vero ab effioientibus dicipotest.Nam oum omnis generatioefficiat aliquid,idestsubstantiamformet,corruptiorursusipsaq'joqueeffloit quiddam, id est substantiali forma spoliat acprivat, velut mors facit corporis dissolutionem. AA comparatione partiumCiceronis,asirailibusThe- g proportionevero idem est,quemTullius a similibusdixit,nam multorum in muUissimilitudoproportiomistii. Cumigitur M.Tullii plena divisio aliquibusmembris Themistianae divisionis aptefur, fieri nonpotest utnon membraThemistianaedivisionisstatimad Tullians convenientia reducantur. Quooirca siquid reliiiuum est in Themistii divisione quod superiorifijrmulse non videatur ascriptum, pleuaeM. Tullii divisioni poterimus aptare. Invicem enimdivisiones alterna reciprooatione conjunctae sunt-Ab usibusThemistii.Ab effectibus.A corruptionibuaA proportione.Si ipse U8U8 aliquid efficitiSi ipse usus efficitur.|Si effectus aliquid efflcit.'Si etfectus efflcitur.(Si sit ad majua.A transunDplione. jsi sit ad minus.(Si sit ad par.Ac de dialecticis quidem loois,quantum propositioperis ratio postulat explicuimus. Nuno vero derhetoricis dicendum videtur quid sint, vei quid aest.Transumptio vero siquidemad majora sit,locusa majorum comparatione est; sin vero ad minora,loous est a minorum oomparatione;quod si ad parialoous estaparium comparatione. Afqaeinhis omnibusreducendis,tale satis est descriptionis exemplum.Ciceronis.Ab efficientibus.Ab effectis.Ab efficieatibua.Ab effectis.Ab efflcientibus.A simifibus.A comparatione mujorum.Minorum.Parium.dialecticis disorepare videantur, ad cujus plenamdisputationem integrum quarti voluminis spatiumreservemus.LIBEl\QUARTUS.fert. Rhetorica vero si thesim assumpserit,ad hy-Si quisoperis titulum diligensexaminator inspi- C pothesim trahit,et utraque suam quidem materiamciat, cum de Topiois differentiis consoribamus,non tractatjsed alterius assumit,ut proniore in sua materiafaculfate nitatur.Rursus dialecfica interroga-id a nobis tantum exspectare debebit, ut locoruminter se dialectioorum,veletiam rhetorioorumdiflerentiasdemus,verum id multo magis utdialecticos rem propositam perpetua orafione decurrit.tione ao responsione constricta est. Rhetorica veroItemlooos a rhetoricis segregemus, quod nos efficaciusaggredi posse arbitramur,si ab ipsafacultatumnatura,disputandi sumamus exordium.Ostensa enimdialecticae ac rhetoric» similitudine ac dissimilitudine.abipsarum facultatum necesse est formis etiamlooorumqui eisdem facultatibusdeserviuntcommunitatesdiscrepantiasqueducamus.Dialecticafacultasigiturthesimtantumconsiderat.Thesis vero estsinecircurastantiis queastio. Rhetorica vero de hypothesibus,idesl de quaestionibus oiroumstiantiarum multitudineinclusis, tractat et disserit. Circumstantiee _ subjeota est; in usibus, quod haec interrogatione,thesis atque hypothesi materia quidem utrisquevero sunt : quis, ubi, quando : our, quomodo, illa perpetua oratione disceptat,vel quod heec integrissyllogi3rai,illa vero enthymematibus gaudet;inquibus adminiculis. Rursus dialeotioa quidem siquando circumstantias, veluti personara faotumve fine vero, quod hoeo persuadere judioi, illa quodaliquod ad disputationem sumit,non principaliter,sedomnem ejusvimad thesim,dequadis3eritlrans-dialectica perfectis utitursyllogismis.Rhetoricaenthymematumbrevitate oontentaest.IUudetiam differentiamfacit, quod rhetor habet alium praeteradversarium judicem,qui inter utrosque disoeptet.Dialeotico vero ille fert sententiam,qui adversariusest. Ab adversario enim responsio veluti quaedamsententia subtilitate interrogafionis elicitur. Quaecum ifa sint,omnisearumdifferentiavel inmateria,vel in usu,vel in fine est constituta :inmateria,quiavult abadversario extorquere conatur. Quibus itapraecognifispaulo posterius etquaestionesrhetoricasquse in oonstitutionibusposita3sunt,etpropriigene-

1207 AN. MANL. SEV. BOBTU 1208ris enumerabimus locos.Nunc paulisper mihi videturde tota admodum breviter facultate traotariduin sunt quinque, inventio, dispositio,elocutio, memo-A rhetoricae providendum est. Partes enim rhetorioaemagnumopusatquedilficiie.Quantaenimsibimetars ratio, pronuntiatio.Partes autem vocantur idcirco,rlietoricacognatione juQgatur,nonfacileconsiderari quiasi aliquid harum defuerit oratori,imperfecta fa-polest, vixque est etiaLn ut auditu animadvertiqueat,nedum sit facile repertu.De cujus quidemreitraditionenihilabantiquisprajceptoribusaccepimus.De unoquoque enim prcscipiunt, nihil de communilaboranles.Quam partem doctrinae vacuam, ut possumus,aggrediamur.Dicemusitaquedegenerisartis,et speciebus,et materia,et partibus,et instrumento,instrumentique partibus,opere etiam officioque actoriset fine, post haec de quajstionibus ac de locis.Quocirca quod in communi speculandum est, hincdisserendi sumamusexordium.Rhetoricaeigiturgenusest facultas.Species vero tres,judiciale,demonstrativum,deliberativum, et genus quidem id essequod di.^imus patet.Species autem idcirco suntquassuperius commemoravimus, quoniam in his esttota facultasrhetoricaj.In judiciali genere causaruraintegra est ; item in demonstrativo, vel deliberativo.Sed hcBc genera sunt causarum. Omnes enimcausae,vel speciales vel individuoe,sub horumlriumgenerumunocadunljUtsubjudioialiquideraspecialeut raajestatis vel repetundarura. Sub deliberativovero quaecunque oausae consuItationemhabent:utsispeoialiter aocipiasdebello velde pace,si veroindividuede bello Pyrrhi vel pace. Eodem modo etiamindemonstrativis,qu8ecunqueveniuntinlaudemautin vituperationem, specialiter quidem, ut laus virifortis,individue vero.ut laus Scipionis,sub demonstrationeponuntur.IVIateria vero hujus facultatis est,omnis quidem res proposita ad dictionem.Pere autemest civiiis quaestio. In hanc speoies a rbetoricavenientes quasi qusdam formae capiunt sibi raateriam,et triplici informatam tenent figuram, quodposterius liquebit,ut civilis quaestio,qu« adhuo informisseoundum species erat,flat accepto fineunicuiquespecierum rhetoricee subjecta. Ut informisadhuc civilis qusstio cum acceperit ex judiciali flnemjusti.fiat ipsacivilis quaestio injudioiali genereconstituta.Cum vero exdeliberativo sumpserit utilevel honestum,tuno flet ipsacivilis qusestio in deliberativocausarum genere constituta.Si veroexdemonstrationesumpseritbonum,tum fltdemonstrativacivilis quasstio.Veniunt autem ut in materiamspecies ex rhetorica,idcirco quod aliter in materiasua quaelibet facultas non potest operari, quam sisuas adhibeat partes.Absentibus enim cunctispartibussuis rhetoricaquoqueipsaeslabsens.Sed quoniamde speciebus dictum est rhetoricae, quoniamsunt genera causarum,ita sunt,ut omnium negotiorumquae ia civili quaestione oonstitutasunt.aoceptofinejusti, .judiciale sit genus ; omnium vero quaeconstituta suntin civiliquaestione,honestum vel utilemflnem ceperunl, deliberativum sitgeiius; omniumquoque quaj in civili quc-estione posita finemhonestitantum bonive sumpserunt.sit demonstrativumgenus. Sed do hishacteaua.Nuno de partibuscultas est;atque ideo qua? universam formanloratoriarafaoultatem,ea partes facultatis ejus dicere jusest.Sed haepartes quoniamrhetoricaefacultatis sunt,tolamquerhetorioarafacuUatemcomponunt,necesseest ut ubi fuerit rhetorioa inlegra,ipsa3 quoqueparlesconsequanturin propriis speciebus;omnesigiturrhetoricae partes inerunt rheloricae speciebus.Quocircaet hiscivilibus negotiistraclandis adhibentur,qua3 a praedictis speciebus rhetoriofB informatur;aaque igitur in judiciali negotio et in deliberativo etdemonstrativo, inventio, dispositio, elocutio, me-D moria, pronuntiatioque conveniunt. Quoniam veroomnis fere faoultas instruraento uliturad faoiendumquod potest,erit etiam rhetoricae facultatis aliquodinstrumentum ; hoc vero est oratio, quce partim incivili genere versatur,partim minime.De ea autemoratione nunc loquimur quae aliquam habet qu^stionera,vel quae ad flnem expediendae quaestionis acoommodatur; ea vero oratio quae in civili genereversatur, conlinuo deourrit;ea vero quae non estincivilibus causiSjinterrogationeetresponsione |explicatur.Sedprior rhetorica, secunda dialeotioa nuncupatur,quffi hoc superiore differt : primum quod'Ila civilem hypothesim, haeo thesim considerat;dehino quod illa oontinua, hso intercisa orationeperagitur,et quod rhetorica oratio habet praeteradversariumjudioem, dialeotica vero eodem judicequo adversario utitur. Haeo igitur rhetorica oratiohabetpartes sex : proojmium, quod exordium est,narrationem,partitionem,conflrmationem,reprehensionem,perorationem,queesunt partes instrumentirhetoricee faoultatis;et quoniam rhetorioa inomnibussuis speoiebus inest,eisdem inerunt.Neo potiusinerunt quam eisdemea quae peragunt administrabunt.Itaqueet in judiciali genere causarum neoessariusest ordo [sroceraii,narrationis atque cajteroruui,etin demonstrativo deliberativoquenecessariasutit.Opus autemrhetoricae faoultatisest doceremovereque,quod nihilomiuus isdem fere sex instrumentis,idest orationis partibus administratiir.Partosautemrhetorica3,quoniara partes suntfacultatis,ipsae quoque sunt tacultates.Quooirca ipsae quoqueD orationis partibusquasiinstrumentisutentur in parteu),atque ut hisoperentur, eisdem inerit. Nara inexordiisnisi quinquesintpraedictaerhetoricaepartes,ut inveniat,disponat,eloquatur,meminerit,pronuntiet;nihil agit orator.Bodem quoque modo et reliqusferepartes instrumenti nisihabeant oranes rhetoricaeparles, frustra sunt. Hujus autem facuitatiseffector oralor est,cujus est olflcium dicereappositead persuasionem. Finis autem tum in ipso, tum inaltero. In ipso quidem bene dixisse, id est dixisseapposite ad persuasiouem;in altero vero persuasisse.Neque enini si qua impediunt oratorem quo minuspersuadealjOfflciofactOjflnisnonestconsecutus,

.. , .. . _1209 DE DIFFBRBNTIIS TOPICIS. LIB. IV. 1210sedisquidetnqui officio fuit contiguus etcognatus, A. gregatur:autenim inipso facto vis defensionisinest,consequitur, facto officio;is vero qui extra continetur,saepenon consequitur,neque tamen rhetoricamsuofine contentamtionorevacuavit : lisicquidemitasunt mista, ut rhetorica insit speciebus,species veroinsint causis. Causarum vero partes status esse dicuntur,quosetiam aliis nominibus,tum constitutiones,tum quasstiones nominare licet;quiquidem dividunturita ut rerum quoque natura divisa est.Sedaprincipio,quaestionumditferentiasordinamur:quoniamrheloricae quaestiones circumstantiis involutssunt omnes,aut in scriptialicujus controversia versantur,autprseter scriptum ex re ipsasumunt contentionisexordium. Et illae quidem quaj ic scriptosunt,quinque modis fieri possunt. Uno quidem,cumet absoluta qualitas nuncupatur,aut extrinsecus assumitur,et assumptiva diciturconstitutio.Sed haccin partes quatuor derivatur :aut enim conoediturcrimeri, aut removetur, aut refertur, aut, quod estulliinum,comparatur. Conoediturcrimen,cum nullaintroduoitur facti defensio, sed venia postulatur.Idfieri duobus modis potest,si deprecerJs, aut purges.DeprecariSjCum nihil excusationis attuleris;purgas,cum facti culpahisascribitur quibus obsisti obviariquenon possit, neque tamen personae sint, Id enimin aliam constitutionem cadet. Sunt vero haec imprudentia,casus,atque necessitas. Removetur verocrimen, cum ab eo qui incessitur transfertur inalium.Sed•remotiocriminis duobus fieri modis pohicscriptoris verba defendat,ille sententiamiatque *^^*' ^' ^*"' "^^"^" reraoveatur, aat B faotum.Causa rehocappellatur scriptum et voluntas. Alio modo, si movetur, cum aliena potestate aliquid factum esseinterselegesquadamcontrarietate dissentiant,qua3 contenditur. Factuni vero cum alius, aut potuisse,cum ex adversa partedefendunt,faciunt controversiam:atquehic vocatur status legis contrarias. Tertio,cum scriptum, dequo contenditur, sententiamclaudit ambiguam:haecsuonomine ambiguitas nuncupatur.Quartovero,cum ex eoquod est scriptum,aliud Qon scriptumintelligitur:quod quiaper ratiocinationemetquamdam syllogismi consequentiaminvestigatur, raciocinatio vel syllogismus dicitur.Quinto,cum sermo est scriptus,cujus nonfacileviset natura clarescat, nisi diffinitione delecta sit:hicaut debuisse facere demonstratur. Atque haec in hismaxime valent, si ejus nominis in nos intendaturactio,quod non fecerirausidquod oportuit fieri.Referturcrimencum justeinaliquemfacimuscommissumesse contenditur, quoniamis in quemcommis-Bum sit injurius s^pe fuerit, atque in quod intenditurmeruit pati. Comparatio est, cum proptermeliorem utilioremve,factum quod adversarius arguitcommissum esse, defenditur.Horum vero omniumsunt propriae difTerentiae, atque ideo minutissimeedivisiones quas rhetorum in his docendisvocatur flnisvelinscriptio.Quos omnes a se differreexplicandisqueconscriptilibridiligenliuscontinent.non estnostrioperis.verum rhetorici demonstrare;,, j, , , ,-,,., n Ssd nos hasc a M. Tullio sumpsisse sufflciat. Adhaec enim speculanda doctis non rudibus discenda t ,• j •. ^ c l- ^- i. l- r, -,.. aliud enim tota opsris festinat intentio. De quibusproponimus,quamvis de eorumdifferentia in Topicorumcommentis per transitum disseruimus.Earunautem constitutionum quaepraeterscriptum in ipsarumrerom cnntentione aunt positae, ita differentiffiBCgregantur, ut rerum quoque ipsarum naturadiversaest.In omni enim rhetorica quaestione dubitaturan sit, quid sit, quale sit, et praeter ha;c, an jurevel more possit exerceri judicium.Sed si factum velres quae intenditur,ab adversario negetur, quaestioestutrumsit,eaconjecturaliscon8titutionominatur.Quod si factum quidem esse constiterit, quid vereomnibus hoc inspiciendum est modo. M. enlm Tulliuscausarum partes constitutiones esse demonstrateo loco quo conlra Hermagoram nititur, dicens,quod si generis causie partes non possunt recteputari,multo rainus rectae [F.recte]partis causae partesputabuntur.Parsautemcausseoonstitutio omnisest,partes causae constitutiones esse designans. Quarede re multa quaestio est, quomodo enim partes esseputabantur causae. Si enim ita partes, ut speciesquomodo fieri potest ut in unacausa plures constitutionessint ?Nam species sibi invicem impermistaesit id quod factum est ignoretur, quoniam vis ejusdiffinitionemonstrandaest,diffinitivadioiturconstitutio.At si et esse constiterit, et de rei diffinitionesunt. At veniuntin causam plurims constitutiones,non sunt igitur partes causarum velut speciesstatus.IUudquoque quod nulla species aliam sibi oppoconveniat,sedqualesitinquiratur,tunoquiacuige- jjgitarn speciem ad substantiam juvat, constitutionerisubjicidebeatambigitur,generalisqualitasnuncupatur.Invero constitutionem confirmat ad fldem. Nec verohacvero quaestione etqualitatis etquan-fieri potest ut itasintcausarumquasi totius partes,titatis et comparationis ratio versatur.Sed quoniam nuilum enim corapositum exunaparte totum atquede genere quaetio est. secundum generisformamin integrum esse potest. Ac in causa constitutio unaplura necesse est hanc constitutionem membra distribui.Omnis enimquffistiogencralis,id est cum degenere et qualitate et quantitate quaeritur facti, induasdistribuiturpartes.Namaui. inpraeteritumquaeriturde qualitate propositi, autin praasens, aut infuturum. Si in praeteritum, juridicialis constitutionuncupatur.Si prassentis vel fuluri temporis teneatquaestionemnegotialis dicitur.Juridicialis vero cujusinquisitioprKteritum respicit, duabus partibuBse-idonea estconstituere causam.Quod igitur est dicendum,patet via rationi.Neque enim causae ejus pkrsdioituresse constitutio.quae in controversiam venitelquamstatus constituit^cumpraesertimquiaddilurad causam status, una jam constitutione flrmata,non sit principalis,sed accidens,atque in uno negotiotot eveniant controversifB quod sunt constitutione»,sed quot controversiae tot causae.Bt licet easunum contineatnegotium, eausae tamen impermistaa

12H AN MANL. 8BV. BOBTII 1212adulteriupj putari. Sed neque neganti pars est ejusdemcontroversiae conjecturalis status, neque difflnientidiffinilio;totamenimcontinetcansam.Causamautem voco non generalitersed controversiam aliquaconstitutione formatam. Sunt autem constitulionispartes causae generalis hoc modo ; si enim omniscausa conjecturalis esset, nec alius status invenirc-sibimet varianf,ur:ut qui juvenetn de lupanari ex- A. sam accesserit, faciet offlcium suum ; bene igitureuntem vidit, paulo post de eodem loco uxorem dicet in omni genere causarum,et in omni constitutione,suam vidit egressam, accusatjuvenem adulterii:hiofaciet etiam finem, tum ut bene dixerit inunum negetium,hoc quodvertiturest.causfe autemduas : una conjecturalis, si neget se fecisse ;alteradiffinitiva, siinlupanariconcubitumdicatnon posseomni constitutione,tum ut persuaserit. De singulisigiturnunc quidemin communetractavimus.Deunoquoque vero separatim post,si erit commodum,disseremus.Atquehaec hactenus. Nuno de inventionetractandum est.Etenim priusquidem dialecticos dedimus,nunc rhetoricos promimus locos,quos ex attributispersonae ac negotio venire necesse esl. Personaest, quas in judicium vocatur, cujus dictumaliquod facturave reprehenditur. Negotium factumdictumve personae, propterquod in judicium vocatur.Itaque in his duobus omnis locorum partitiotur, non esset status conjecturalis causs pars,sedipsa causa esset sinedubio conjectura;sed quoniam constituta est:qua3 enim habentreprehensionisoopartimconjectura, partim sine, partim qualitate, » casionem,eadem nisiomninoad inexcusabilemparpartimtranslatione causK omnestenentur,parsestconstitutio causa non ejus quam tenendo intormat,sed ejus quam dividit generalis,cujus scilicelquasimembrum aliquod abscindens,suum faoit unaqueequeconstitutio.Suntigitur partes ut species constitutionescausee generis, nonejus quam unaqucequetenens informaverit. Quare genus est rhetoricae facultas.RhetoricsB vero species tres, judiciale, demonstrativum,deliberativum. Materia autem,civilisquaestio, qus dicitur causa ;parteshujus materiee,constitutiones. Rhetoricae partes, inventio, dispositio,elocutio,memoria,pronuntiatio. Instrumentum,oratio ; instrumentipartes,exordium, narratio,partitio,confirmalio, reprehensio, peroratio. Opus estdocere et movere ;actor est orator ; offlcium benetem vergunt, defensionis copiam subministrant:exeisdem enim locis omnis accusatio defensioqneconsistit.Siigiturpersonainjudicium vocatur,nequefactum dictumve ullum reprehenditur, causa essenon poterit. Nec vero factum dictumve aliquod injudicium proferri potest, si persona non exslet;itaquein his duobus omnis judiciorum ratio versatur,in persona scilicet atque negotio. Sed (ut dictumest) persona est quae in judicium vocatur, negotiumfactum dictumvepersonae, propter quod reusstatuitur ;persona igitur et negotium suggerereargumenta non possunt. De ipsis enim quaeatio est.De quibus autem dubitatur, ea dubitationi facerefidem nequeunt. Argumentum vero erat ratio reidubiffi faciens fidem ; faciunt autem negolio fidicere;finis tum bene dixisse, tum persuadere:est C dem, ea quae sunl personis ac negotiis attributavero tota rhetorica in speciebus. Species vero ita Ac si quando persona negotio faciat fidem, velutitotam materiam informant,ut tamen vicissimtotamsibi vindicent,quod ex hoc intelligi potestjquonia.nomnes materiae partes singulae species tenent.Namsi oredatur contra rempublicam sensisse Catilinam,quoniam persona etvitiorura turpitudine denotata,tunc non in eo quod personaest et in judicium vo-in judiciali quatuor constitutiones invenies, et indeliberativodemonstrativoqueeasdemquatuorinvenirequeas.Unde ostenditur, si omnes partescausaegeneralis, quas est civilis qusstio, singulae specieshabent, omnes vero partes causaipsa est, causam,id estcivilemquaestionemaspeciebusvicissimvindicaritotam eo modo, quo vox uno tempore ad plurimorumaures pervenitcum suisintegrapartibus,idoatur fidem negotio facit, sed in eo quod ex attributispersouffi quamdamsuscipit qualitatem.Sedutrerum ordo clarius colliquescat, de cireumstanliisarbitroressedicendum.Circunistantiaesuntquaeconvenientessubstantiamquaestionisefficiunt.Nisienimsit qui fecerit, et quid feoerit, causaque cur fecerit,locus, tempusque quo fecerit,modus etiam faculta-architectus. Hic autem est orator, qui cum ad cau-tesque si desunt, causa non stabit. Has igitur circumstanciasingeminaCicero partitur, ut eam,qu8Best elementis, nam eodem tempore tota causa ad diversasspecies cum suis partibus transit. Sed cum est quiSjCircumstanliaminattributispersonaeponat.speciesinmateriam venerint, id est in civilemquae- D Reliquas vero circumstantias in attributis negotioconstituat.Etprimamquidemexcircumstantiiseam,6tionem,et eara cum suis obtinuerint parlibus,inferuntsecumetiamipsamrhetoricae facultatem.Quareetiam rhetoricse partes in singulis constitutionibusinerunt. Sed illata materiainfertsecum iustrumentumsuum, infert igitur secum orationem, et haecproprias partes,eritque in constitulionibus tractandisexordium, narratio, et castera. Sed cura instrumentumveneritincivilemquaestionem,operamquoqueauamsimulinfert;docebitigituracpersuadebitinomniconstitutione.Sedhaec per se venire non poterunt,nisi sit qui haec moveat velut artifex atquequae eat quis, quoniam personffi attribuit, secat inundecim partes : nomen ut Verres,naturam ut barbarus,victum ut amicus nobilium, fortunam ut dives,studium ut geometer,casumut exsul, afTectionemutamans,habitumutsapienSjConsilium, facta,et orationes, ea quae extra illud factum dictumquesunt quod nunc in judicium devocatur. Reliquasvero circumstantias,quae sunt quid,cur, quomodo,ubi,quando,quibusauxiliis,inattributisnegotio ponit;quid et our, dicens continentia cum ipso negotio;cur in causa constituens : ea enim causa

1213 DE D1FFERHNTII8 TOPIOIS. UB. IV. 1214est uniuscujusque facti, propter quam faotum est. A. cticis locis]ea qua in ipsis hffirent,"de quibus quaeritur.Reliquavero,quffi vel suntadjunctanegotio velQuid vero secat in quatuorpartes:in summamfacti,ut parentis occisio, ex hac maxime locus sumitur gestum negotium consequuntur,taliasunt,quaIiainamplificationis ; ante factum, ut concitus gladium dialecticis locis ea quae secundum Themistium particcrapuit ; dum fit, vehementer percussit ;post factum,in abdito sepelivit. Qum cum omnia [sint secus,partira versantur in mediis ; secundum Gice-rei substantiam consequuntur,partim sunt extrin-facta, tamen quoniam ad gestum negotium de ronem vero inter aifecta numerata sunt,vel extrinsecusposita.Suntenim adjuncla negotio, ipsi etiamquo qu;eritur pertinent, non sunt ea facta quee inattributis personas numerata sunt ; illa enim extra eeque fldem faciunt quaestioni,afFeola quodammodonegolium, de quo agitur posita, personam informantia,fidem ei nej,'otio prseslant de quo ver-quoagitur.Nam circumstantiee septem inad id de quo quaeritur^et respicientia negotium deattributissatur intentio ; haec vero facta qu» conlinentiasunt cum ipso negotio,ad ipsum negotium de quoquaeritur pertinent.PostremasveroquatuorcircumstantiasCicero ponit in gestione negotii, quee estsecunda pars attributorum negotiis ; et eam quidem gcircumstantiam,quae est quando,dividit in tempus,ut nocte fecit,et in occasionem,ut cunctisdormientibus; eam vero circumsiantiam, quee est ubi,Jocum dicit, ut in cubiculo fecit, quomodo vero excircumstantiis modura,ut clam fecit.Quibus auxiliisoircumslantiam,facultatem appeilat, ut cum multoexercitu.Quorum quidem locorum, etsi ex circumstantiarumnatura discretio clara est, nos tamenbenevolentius faciemus, si uberius eorum a se differentiasostendamus. Nam cum ex circumstantiis,alias. IVI. Tuliius posuerit esse continentia cum ipsonegotio, alias in gestione negotii. Atque in continentibuscum ipso negolio illum annumeravit loteraqus gestum negotium non relinquunt; haecseparari non possint, ut locus, tempus, et caecumquem appeilavit dum fit, ex ipsa prolationis vero quae sunt adjuncta negotio non adhaerent ipsisignificatione idem videtur esse locus hic, dum fit, r negotio, sed accidunt circumstantiis, et tunc demumargumentum praestant, cum ad compara-eiquiestingestiunenegotii.Sednonestita,quiadumfil illud est quod eo tempore admissum est dum tionem veniunt. Sumuntur vero argumenta nonfacinus perpetratur, ut percussil. In gestione veronegotii ea sunt quae ante factum,et dum fit,et postfactum quod gestum est,continent.In omnibus enimtempus, locus, occasio, modus, tacultas inquiritur.Rursus dum fit factum est quo administralum estnegotium ;quae igitur suni in gestione negotii,non8unt facta,sed facto adhaerentia. Nullus enim tempus,occasionem, locum, modum, facullatem factaesse consenserit, sed (ut dictura est) aeque cuilibetfacto adhaerentia sunt,atque id nulio modo derelinquant,quiaquadam relatione subjecta sun t ipsi quodgestum est, negotio. Item ea quae sunt in gestioneetiam consequitur.Alque hictotuslocusextrinsecuaest : primum enim in eo quteritur id quod factun)est,quo nomine appellari conveniat,in quo non denegotii sine his quae sunt continentia cum ipso ne- _ re,sed de vocabulo laboratur ;qui deinde sint auctoresgotio esse possunt. Potesl enim et locus, et tempus,et occasio,et modus,et facultas facti cujuslibet intelligi,ejus facti.etinventionis comprobatores,atque8emuli:id lotumexjudicio,etquodammodotestimo-etiamsi nemo faciat, quod illo in loco, vel nio extrinsecus posito ad subsidiura confluitargu-lempore,vel occasione, vel modo, vel facultate fleri menti; deinde et quae ejus'rei sit lex, consuetudo,posset.Itaque ea.quae sunt in gestionenegotii sinehis qusB continentia cum ipso negotio esse possunt,illa vero sine his esse non possunt. Factum enimpraeter locum , tempus, occasionem, raodum, facultatemqueesse non poterit, atque hasc qu» in attributispersonae ac negotio ccinstant, veluti in diale-personffi vel negotio numeratce sunt.Hae cum coeperintcompararijCt quasi in relationem venire,siquidemad se continens referatur.vel ad id quod continetur,fit aut species, aut genus. At si ad idrefo'ratur quod ab eo longissime distet,contrarium ; acsiad finem suum atque exitum reteratur, eventusest. Eodem quoque modo ad majora, minora etparia comparantur. Atque omnino tales loci in hisqua3 sunl ad aliquid considerantur, nam majus etminus, aut simile, aut aeque magnum, aut disperatumaccidit circumstantiis qus in attributis negotioatque personee numeratae sunt: ut dum ipsaecircumstantiae aliis comparantur, fiat ex his argumentumdicti factive quod in judicium trahitur.Distant autem a superioribus,quod superiores loci,vel facta continebant, vel factis ita adhcerebant, utex contrarietate, sed ex contrario, et non exsimilitudine, _sed ex simili, ut appareat non exrelatione sumi argumentum, sed ex adjunctisnegotio*, et ea esse adjuncta negotio, quae suntad ipsum de quo agitur negotium affecta. Gonsecutiovero, quaa pars quarta est eorum quae negotiisattributa sunt, neque in ipsis inest rebus quaarerum substantiamnonrelinquil**, nequeexcomparationerepetitur,sed rem gestam vel antecedit, velpactio,judicium,sententia, artificium.Deinde quaeritursi natura ejus venire vulgo soleant, an insolenteret raro ; utrum homines id sua auctoritatecomprobare ac defendere in his consueverint,et caeteraquae factum aliquid similiter confestim autintervallosolent consequi,quae necesseest extrinsecus• Hio locus infra, col.l224,non iisdem verbis resumitur,sic: tit appareat.^^REyELAiiONKiumi argum.itia.d]anctisneKOtio.* Sensus esse videtur : nequi i. ip. in red.,quod enimipsis in: red. inest rerum subs., etc.

1215 AN. MANL. SBV. BOBTII 1216posita ad opinionem magis tendere quamad ipsam A contraclionediscreti sunt.Namdialecticorum majorrerum naturam.Itaque in his quatuor licet negotiisattributa dividere, ut sint partim continentia cumipsonegotio,quffi faotaessesuperiusdictum est -jpartimin gestione negotii,quae non esse lacta,sed ractisadhmrentiadudum monstravimus;partimadjunctanegotio. Ha;c (iit dictum est) partim in relalione ponuntur,partimest(imbitus,et quoniam prastercircumstantias sunt,quse singulares faciunt causas, non modo ad thesesutiles sunt, verum etiam ad argumentaqusinbypothesibusposita sunt,eorumque locos qui ex circumstantiisoonstanl claudunt atque arabiunt. Itaque fitut semper exeat rhetor dialecticis locis, dialecticusgestum negotium consequuntur,ho-suis possit esse contentus. Rhetor enim quoniamrum fides extrinseous sumitur. Ac de rhetoricis quidemcausas ex circumstantiistractat, ex eisdem circumdum,quaBlocis satis dictum est : nunc illud esl explicanstantiisargumenta persumet, quae necesse est absit his similitiido cum dialecticis, quoeve universalibus et simplicibus confirmari, qui suntdiversitas, quod cum idonee convenienterque monstravero,propositioperis explebiturintentio. Primoadeo ut in dialecticis locis (sicut Themistio placet)dialectici. Dialecticus vero qui priorest, posleriorenoneget, nisialiquaudo inciderit quaestio personae,ut cum sit incidens dialectico ad probandam suamalii sunt qui in ipsis haerent de quibus quaBritur,alii thesim causa circumstantiis inclusa, tum demumassumuntur extrinsecus,alii vero mediiinter utros- g rhetoricis utatur locis. Itaque in dialecticislocis, siquelocatisunt : sicin rhetoricisquoqueIoci3,alii inpersonis atque negotio consistunt, de quibus ex adversaparte certatur,alii vero extrinsecus,ut hi quigestumnegotiumconsequuntur,aliiveromedii.Quorumproximi quidem negotio sunt hi qui ex oircumstantiisreliqui in gestione negotii considerantur.Illiita contingat, a genere argumenta sumuntur, id estipsagenerisnatura. Sed in rhetoricis ab eo genere,quod illic genus est de quo agitur, neo a natura generis,sedare generis, scilicel ipsa quaa genus est.Sed ut progrediatur, ratio exea pendet, quod naturagenerisantepraecognitaest utsi dubitetur anfueritveroquiin adjunctisnegotio collocantur.ipsiquoque aliquis ebrius, dicitur, si refellere velimus, noninter medios locos positi sunt, quoniam negotium fuisse, quoniam nullain eo luxuries antecesserit.de quo agitur quadam affectione respiciunl ; vel si Idcirco nimirum, quia cum luxuries ebrietatis quasiquisea quidem quae personis attributa sunt,velquaB quoddam genus sit, cum Juxuriesnulla fuerit, neccontinentia sunt cum ipso negotio, vel qua in gestionenegotii considerantur.his similia locis dicalebrietas quidem fuit. Sed hoc pendetex altero.Cumenim luxuries non fuit, ebrietas esse non potuit. Exqui ab ipsis in dialectica trahuntur de quibus in natura generis demonslratur, quod dialectica ratioquaestione dubitatur, consequentia vero negotium subministrat. Unde enim genus abest, inde etiamponat extrinsecus, adjunctaj vero inter utrumque „ species abesse necesse est, quoniam genus speciesconstituat. Ciceronis vero divisioni hoo modo fit non relinquit ; et de similibus quidem, et de contrariiseodemmodo,similis.Nam ea quae continentia sunt cum ipso negotio,velea quae in gestione negotii considerantur, inquibusmaximaestdissimilitudointer rhetoricos ao dialecticos locos. Dialectica enimin ipsis haBrent de quibus quffiritur ; ea vero quae ex ipsis qualitatibus, rhetorica exqualitate susci-adjuncta sunt, inter affecta ponuntur; sed ea quaegestum negotium consequuntur, extrinsecus collocatasunt. Vel si quis ea quidem quas continentiasunt cum ipso negotio in ipsis haerere arbitretur,pientibus rebus argumenta vestigat. Ut dialecticusex genere, id est ex ipsa generis natura, rhetor exea re quae genus est ; dialecticus ex similitudine,rhetor ex simili, id est ex ea re quae similitudinemcepit. Eodem modo ille ex contrarietate, hic contra-affeota vero esse ea quae sunt in gestione negotii veladjuncta negolio, extrinsecus autem ea quae gestum rio. Omnibusigiturquassuperiusproposuimusexpeditis,negotium consequuntur. Jam ilte perspicuae suutillud arbitror apponendum quod M. Tulliusrommunitates, quod quidem ipsi pene in utrisque Topicaquae ad C. Trebatium peritum juris edidit,facultatibusversanturlocijUtgenus, utpars.utsimilitudo,ut conlrarium, ut majus ac minus.De coramunitatibussatis dictum est. Differentiae illae suntDon eo modo quo de ipsis disputari possit disseruit,sed quemadmodum rhetoricae facultatis argumentaducerentur, quodinhiscommentariisdiligentiusexquoddialeotici thesibus etiam apti sunt ; rhetorici D pedivimus qui a nobis in ejusdemCiceronis Topicatantum ad hypotheses.id est, ad qusstiones infor- conscripti sunt. Quo autem modo de his dialecticismatas circumstantiis assumuntur; nam sicutipsae rationibus disputetur, in his commentariis quos infacultates a semetipsis universalitate et particula- Aristotelis Topica a nobis translata ^conscripsimusritate distinctae sunt,ita etiam eorum loci ambitu ex expeditum est.DE BOETII OPUSGULIS DUOBUS INEDITISET DE (a) COMMENTARIO AD NONNULLA BOETII CARMINA.Manlii Severini Boetii, cujus erga litteras meritanondum cum caeteris impressa lypis fuerunt, quiasole meridiano illustriora sunt, complura scripta vel temporis edacitate videntur consumpta, vel in-(a) Hunc commentarium infra in appendice dabimus. Edit.

1217 DE RHBTORICiE COGNA.TIONE. 1218gratiis in bibliothecarum forulis manu &cripta deli- A quct!est propter codicis defectum acephala: ibidemtescunt.De his tamen mentionem fecerunt bibliographi,quorum diligentiam Petrus Bertius in prolegomenisad Boetianum de Philosophiae oonsolationoopus haud soio an superaverit, etsi ne is quidemcunctaannotavit.Ego vero antiquoscodiceslustransnihildiuBoetianum ineditum deprehendebam; namVaticani codices, qui permulLi Boetium continent,ne illam quidem lacunam explent, qua laborateditusBoetliadCiceronisTopicacommentarius.Tandemvero aliquando perveteremcodicemnactus sum,quiduo inedita tam prseclari scriptoris opuscula mihisis,largitus est.Porro de horum sinceritate ne dubitarem, teslisadfuit utrique lucubrationi Sigebertus GemblacenqueincipiiintA ristotelis ca-tegoriae Boetio interprete.P. 59, Arlstoteles IlEp; epfjiTivEiai; Boetio item interprete.P.88,Ciceronis Topica. P. 181, Boetii Topioarum.Differentiarum libri quatuor. P. 223,Introductionisin Calegoricos Syllogismos libri duo. P.300, De Hypotbeticis Syllogismislibri tres. P. 401,Liber Divisionum. P. A31, Liber Definitionum Viotorini.P.501,de rhetoricjE coqnatione. P. 509, locoRUMRHETORicoRiJM DiSTiNcTio. P. 512, Liber anteprajdicamenta.Insuperscrutanti mihi Boetianos, utdixi, codlcesmentem prae caeteris pervetustus quidam defixit,seeculo ferme x scriptus, codex de Philosophiae Gonsolatione,non tam ob egregia et vetera ad id opuscujus cap. 37, haBc verbalegebam;i}oeU'u.s(pra2- n schoiia notabilis (namhaec sspenumero inmss. oclerC'

1219 AN. MANL. SEV. BOKTIlvero, laus Scipionis, sub demonstrativura cadunt. A prior, rhetorioa ; secunda, dialectica nuncupatur ;3. Materiavero hiijas facultatis est omnis quidemres proposita ad diotionem; fere autemqua hoc superiore dilTert, primura quod illa civilescivilisquaestio. In hanc species a rhelorica venientes quasiqua>dam formae eapiunt sibi materiam, ettripliciterinformalara tenent figura, quod posterius liquebit:ut civilis quaestio quae adhuc intorrais secundumspecies erat, fiat acoepto fine unicuique specierurarhetorics subjecta. Ut forrais adhuc civilis qusestio,cum accpperit ex judiciali finem justi,flat ipsaCumcivilis quaastio in judioiali genere constituta.vero ex deliberativo surapserit utile vel honestum,tunc Oat ipsa civilis quEeslio in deliberativo causarumgenere constituta. Si vero ex demonstrationesump9eritbonum,tuncdemonstrativafltcivilis qua;-stio.Veniuntauteminmateriaraspeciesexrlietorica:quod aliter in materia suaquaelibetfacultas nonpotestoperari, quam si suas adhibeat partes; absentibusenira cunctis suis partibus,rhetorica ipsaquoqupest absens.4. Sed quoniam de speciebusdictum est rhetoricae,quoraodo s>int genera causarum, ita sunt utomnium negotiorum quas in civili negotio constitutasuntinformata. Afine justo judicialesit genus.Omnium vero quas constituta in civili quffstione honfistumvel utilemflnem ceperunt, deliberativum sitgenus: omniumque quaj in civili posita quaeslionefioem honesti, justi, bonivesumpserunt,sit demonslrativumgenus. Sedde his haotenus.5. Nunc deparlibus rhetoricae providendum est.Partes enim rhetoricas suntquinque; inventio, dis6ito6£(j£i?, hsBC (a) 65

1221 DE LOCORUM RHETORICORUM DISTINCTIONE. 1222Neque enim cauaae ejua pars esse dicitur consti- A orator. Offlcium huju3,bene dicere.Finia,tum benetutio, qus in controversiam venit, et quam status dixisse tum persuadere est.constituit; cum praesertlm qui additur ad causarastatus, jam una constitutione firmata, nonsitprincipalissed accidens ; atque in uqo negotio lot veniantcontroversiae quot sunt constitutiones. Sedquot controversiae, tot causae ; et licet eas unumcontineat negotium, causaa tamen impermixtaj sibivariantur. Ut qui juvenem de lupanari exeuntemvidit, paulo post de eodem loco uxorem suam viditegressam.accusat juvenem adulterii. Hic unum negotiumquod vertiturest; causae autem duae : unaconjecturalis, si neget se fecisse ;altera finiliva, si12. Tota rhetorioa in speciebus ; species vero itatotam materiaminformant,ul lamen vicissim totamsibi vindicent : qnod ex hoc intelligi potest, quoniamomnes sibi materiae partes singulae speciestenent. Nam in Judiciaii quatuor conslitutiones invenles,etin deliberativa demonstralivaque easdemquatuor invenire queas. Unde ostenditur,si omneapartes causae generaiis,quoB est civilis quasstio, singulaespecies habent, omnes vero partes causamesse ;ipsam causain,id est civilem quffistionem, abspeciebus vicissim vindicari totam : eo modo quoin lupanari concubitum non dicat posse adulteriura vox uiio teinpore ad plurimorura aures pervenitputari.Sed neque neganti pars esl ejusdem contro- cum suis integra partibus, id est elementis. Namversiae conjecturalis status ;neque definientidefini- jjeodem tempore lota causa ad diversas species cumtio : totam enim continet causam. Causam autem suis partibus transit.13. Sed cum species in materiam venerint, id estvoco non generaliler, sed controversiam constitutione(a) Fit epilogus. Recole autem § 2.aliqua flrmatam.in civilem quaestionem, et eam cum suis obtinue-iO.Suntautem partes constitutiones causaegeneralisrintpartibus,inferunl secumetiara ipsam rhetorieaehoc modo. Si enim omnis causa conjecturalis facultatem : quare etiam rhetoricae partes. In sinrintpartibus,inferunlesset, nec aliua status inveniretur, non esset statusconjecturalis causae pars,sed ipsa causa esset sinedubio conjectura. Sed quoniam partim conjeotura,gulis ergo constilutionibus erunt rhetoricaepartes.Sedillata materiarhetorica infertsecum instrumentumsuum. Infert igitur seoum orationem, et haecparlim sine, partim qualitate, partim translatione, proprias partes : eritque in constitutionibus exordiumcausae omnes tenentur, pars est constitutio causae,et narratio et caetera. Sed cum instrumentumnon ejus quam tenendo informat, sed ejus quam venerit inoivilemquaestionera.operam qupquesuamdividlt generalis : cujus scilicet quasi membrum simul infert. Et docebit igitur ac persuadebit inaliquod abscidens suum facil unaqusque constitutio.omni constitutione. Sed haec per se venire nonSunt igitur partes ut species causai constitu-poterunt, nisi sit is qui haec moveat, velut artifextiones generalis, non ejus quam unaqusque tenensalque architeotus. Hic aulem est orator, qui cuminformaverit.ad causam aooesserit, faciet officium suum. Beneil. Quare esl genns rhetoricae tacultas.Rhetoricas igitur dioet in omni genere causarum, et in omnivero species tres (a) judicialis, demonstrativa, deliberativa.Materiaconstitutione.Oratur faciet etiam finem,tum utbeneautem oivilis quaestio,qu8e dicitur dixerit in omni constitutione, tum ut persuaserit.causa.Partes hujus materiae constltuliones. RheloricaeDe singulis igitur nuno quidem in communetra-partes,inventio,dispositio, elocutio, naemoria, ctavimus .-de unoquoque vero separatim post,si eritaotio. Instrumentura, oratio. Instrumenti parles, commodum, disseremus.exordium, narratio, partitio, confirmatio, reprehensio,EXPLICIT SPECULATIO COMMUNIS DE RHETORIC* CO-peroratio. Qpera, docere et movere. Actor,QNATIONE.AH. Hf/IML. HE\. BHllTiaINGIPITLOGORUM RHETORICORUM DISTINGTIO.l.Personaest quaein judicium vooatur;negotium, T\ attributis personae quamdam susoipit qualitatem.factum dictumve personae,propterquod in judicium Gircumstantiae sunt,qu83 convenientes substantiamvocatur persona ; et negotium suggerereargumenta quaestionis efficiunt. Nisi enim sit qui fecerit, etnon possunt ; de ipsis enim quaestio est. Faciunt quod fecerit, oausaque cur fecerit, vel locus tempusqueautem fidem negotio ea quee sunt personis ac negotiisquo fecerit, modus etiam facultasque siattributa.Persona quoque facit negotio fidem ,desint,cau8a negotiumque non stabit.Has oircum-sed non in eo quod persona est, sed in eo quod exstantias in gemina Cicero (6) partitur, ut eam, quae(a) in cod. Mallii et mox Boecii. Sed rectioremborum nominum scripturam pono ex antiquissimoBoetii de Consolatione codice Vat.3363.(b) Gonfer Cic. Rhet. ii, 9 sqq.

1223 AN. MANL. SKV. BOETII 1224est quis circiimstantiam in attributis pftrsonse pnnatA. ante factum,et dum fit,et post factum,quod gestum; sex vero quae reliqufe suiit,in attributis nego-tio constituat.Bt primam quidem ex circumstantiis,est contineant. In omnibus enim tempus, oocasio,loous, modus, facultas inquiritur. Rursus dum flt,quae est quis, quara personae atlribuit, secat in factum est quo administratura est negotium. Quaeundecim partes : nomcn, ut Verres ; natura,ut bar-vero suntin gestione negotii, non sunt facta, sedfactoadhaerentia,etquodammodosubjecta ipsiquodgestumestnegotio.Amplius eaquaj sunt ingestionebarus; viotus,utamious nobilium ;fortuna,utdives;stadium, ut geometricus ; casus, ulexsul ;affectio,ut amans ; habitus, ut sapiens ; constlium ;utimoage,care pater, cervici imponere nostrfe ; faota, utorationesbas qus extraillud factum dictumquesuntquod nunoin judicium vocatur.2. Reliquas vero circumslantias, quae sunt quid,cur,quando, ubi, quomodo, quibus auxiliis, in attributisnegotio ponit.Quid et curdicens,continentia 4. Nam circumstantiaa septem in altributis per-modo.cum ipso negotio in causa constituens. Quid vero sonse vel negotio numeratae sunt. Haec cum aliissecans in quatuor partes : in summam facti.utparentisoccisio ;B cceperint comparari et quasi in revelationem venire,ante factum,ut concitus rapuit gla-flunt autgenus,aut pars,aut contrarium, auteven-dium ; dum lit,vehementer percussil ;post factum,in abdito sepelivit. Quae omnia cum sint, tamenquoniam ad gestum negotium de quo quaeritur pertinent,nonsunt ea facta quae in attributis personaspertinent,vel numerata sunt. llla enim extra negotiumde quo agitur posita, personam informantia,fldem ei negotio prsstant de quo versatur intentio :hajc vero facta quK continentia suntcum ipso negotio,adcontinebant, vel factis ita adhaerebant, ut separarinon possent : ut locus, tempus, et caetera qua3 ge-ipsum negotiumdequoquEeriturpertinent. stum negolium non omittunt. Haec vero quae suntPostreraasvero quatuor circumstanlias Ciceroponit adjuncta negotio, non inhaerenl negotio, sed acciduntin gestione ne^'otii, qucB est secunda parsattributorumcircumstantiis : et tum demura argumentanegotiis.Et eamquidem circumstantiam,quffiest quando, dividit in tempus,ut nocte fecit ; ct inpraestant, cum in comparationem venerint ea quaeadjuncta sunt negotio.oocasionem, ut cunctis dormientibus. Ubi vero ex r 5. Sumuntur veroargumentanonexcontrarietate,circumstantiis locura dicit,ut in cubiculofecit. Quomodovero,excircum3tantiis modum,ut clam fecit. simili ; ut appareat ex revelatione sumi argumenta,sed ex contrario ; et non ex similitudine, sed exQuibus auxiliis,ex circumstantiis facultatemappellat,in adjunctis negotio ; et ea esse adjuncta negotio,ut cum multo exercitu.quae suntad ipsum de quoagitur negotium affecta.3. Sed ne id quod dictura estdum fit,idem puteturConsecutio vero neque in ipsis inest rebus, nequeesse et id quod est in gestione negotii, haec ex comparatione reperitur ; sed rem gestam velan-discretio est, quod dum fit illud est quod eo temporetecedentia consequuntur vel comitantia. Etquoniamadmissum est dum facinus perpetratur, ut facilis eorum locorum est discretio, tractatum hucpercussio. In gestione vero negotii ea suut quce et usque constitui. Explicit.(a) Deest sine in cod.negotii sine his quas sunt continentia cum ipsonegotio esse possunt. Illavero sine(a) his esse nonpossunt : adjuncta vero negotio, ipsa quoque fidemfaciunt quaestioni. Sunt autem ea quodammodoefTecta et respicientia negotiura quod agitiir hoctus, aut majus, aut minus, aut simile, aut eequemagnum,autdisparatum. Haec itaque acciduntcircumstantiis,qu«in attributisnegotiorumnumeratasunt;ut dum aliis comparantur, sumantur ex hisargumentafactive dictive,quod in judicium vocatur.Distant autem superioribus,quod superioravelfactaAD OPERA PHILOSOPHIGA BOETH.AN. MANL. SEV. BOETIIDE DISCIPLINASCHOL^HIUM-PROOEMIUM.p necnon ahorum philosophorum editiones, proprioqueattenuatus studio,et inhumani regisGothorumVestra novit intentio de Scholarium Disciplinacompendiosum poslulare traotalurr., utinam aspii i- cruciatu oorrosus,philosophicomepraevenieniecontusmeiparvitate,proutfacullassuppedit,ingeniique8olatu,extrpmaqneprofundaeTrinitatisperspicationedeclivitas, aerumnarumquelenacitas,amicisvestris, permollitus.Quid enim gymnasiorum exercitu lucidiusquam in artificiali et naturali progressione de-Martiane.petitionibus tentabo acquiescere.Et licetduplicigenerecommentorumsimiropeditus.nontamenomnino diversorum, in quasdam Aristotelis exhibiiio I Eloquentiaeenim partes decentibita cognitio,etquamvirium intelligentiffigradualisartiflcia-

1225 DE DISCIPLINa SCHOLARIUM. 1226liumetnaturaliumprocessu,et perspicuaintelligen- y^tiascomprehensionenovimusstabiliri.lmprimisergoprima soilicet puerorum oblectamenla sunt praelibanda.Secundo videlicet qualiter adultorum elatiomagistralui subjicieiida sit.etdiscipiinae connectenda.Tertiodeeorum elalione repriiuenda, exemplorumcommendalionedislinoteexponendo.Quarto descholariuniSHgaciprovisioneeorumquegradualistatione.Quintoqualiterscholariumveiierabilis aosin-menla virtutum. Quid autem lucidius cognitionecera devotio ad magistenum proferenda sit. Sexto quinque universalium, qu£e est trivialium scientiarummagistra, quadrivialiumque polentia, collate-de magistraluumnorma trinaque divisionestatuqueerga subditos modoque dooendi praecognito. lisec ralium soientiarum plenitulo? Ad bujusautem imperialisdomioce apicem scandenduraest hocordine.autem ad intelligentia3COgnilionem suscepimus peragenda,pristinummodumtractandifereomittentes, Imprimis igitur terminorum intrinseoa cognitio,nunquam leviori stjlo perusi, quoniam in majori eorumque in propositione uon latens oopulatio,propositioniimquenon indigna connexio sunt appo-parte pro rudibus intbrmandis est exsecutio,el tantolevior dilucidandi debet esse translatio.nenda. Terminorum autem determinationes quasGAPUT PRIMUM.syncategoremata appellamus, memorialiter mentiCumautemindiscreteimpotensseptennisinfantiaducitur ad imbuendum, cavendumestne membro- grum indeoens sit dispositio, ut pote integralium,etaeris intemperies, ut poteconstringentishieniis obtusitas,et oomburentis sestatis protunditas periculigeneretinorementum. LegiturenimTimothei filiumlepra incumbente, castratum, loripedem, gibbo tumentem,dootrins luancipatum, plebeiam exstitisseabjectionem suorumque sociorum detractionemridioulosam.Similiterprajtopissuburbanifiliumcanicula instigante litteris vidimus manoipatum,cum autem solita non gauderet umbrella, propriavirlute destitulus, ictericifepoena permollitus, vitalibustandem spiritibus attenuatus, lyiuphaticomorbo oocubuit. Ecoe quantum dilTicultatis membrorumindecens indispositio, et aeris intemperiesteneritati puerili contulerunt.Cibariorum autem mediocris sit facultasPotus autem sit tenuis ejusdemque parcitas;Vestium autem similiter absit penuria.Imprirnis igitur figurarum elementa reprsesentan- ntium imprlmenda est dileotio, oonjungendarum(|uelitterarum non parum artificiosa conjunotio. Neotalilaboriosocertaminimultum est insistendum,necprudentia sine justitiaparum vel nihil prodest,justitiacito, ut Servio placet, abeundum, quoniam sivisusautem sine prudentiamultum : sio scientiasineest in multis promptior, in aliis reperitur tuno et usu proiiest paruni, usus autem sine scientia prodesthabilior. Secundum laboriosi certaminis stat sdiflcium,multum. Si vero bonffl indolis scientiae tirun-in Probi Didimique tradilionibus, necnon culus totam nequeat seriatim comprehendere orationem,saltemprimam capiat pronuntiationem, do-aliorum philosophorum quos venerabilis oommendataucioritas. Animadvertendum est autem inhujusmodinecgradatimprocedendocontinuumproducerepossiut fldeli resolutioni subjaoeat lata tra-effectum. Visis autem levitatum soientiis, de spenecgradatimprocedendocontinuumproducerepossidilio,et a discentibus idioma verbo tenus explicatumsit, fundamenti enim tenacitatem inhisopor-Aristotele monstra vooantur attendendum est, adculationePorphyrianaquinqueuniversaliumquae abtet consistere.Nec menstruoso saltu Phoebes nbeundumest, nec solari cursu tantum confirmandum, in commentariis nostris bis patefecimus. O quan-ipsius categorias necessaria, quae luceexpositionissed expleto Mercurii intervallu, eodemque fereduplicatotum utilitatis habetur in his si intrinseca habeaturcognitiodiligenter immorandum. Diligentiam enimcujuslibet operis obtusitas permollitur. Senooae traditio,inexpletio Lucarii, Virgilii prolixitas, et StatiiINonneliteralis Sophronioi facultas estvitionotanda. Inquam.Nostraquoque voluminastylischemate decorata non sunt omittenda. Aristotelisurbanitas, dura Flacci translatio, duriorPersii quoque tota succincta brevitas, licet voce taediosa,eiitio, Martiani non indigna tesio, Nasonisdiscre- 1' nontamen infruotuosa : raaluienim potius fideli de-tio, sunt indaganda memorialique cellulae oommendanda.Gseterorumquephilosophorum(proutingeniisuppetitcapacitas) non sub silentioest praetereundaraoralitas, ut sio sententiosa dictaminis vigeat serenitas,et metroruiii floreat jucunditas. quamTullii venerabilis facundia summis desideriis estcoUocanda. Gavendum autera in hujusmodi ne contingatut Lotario conlingebnt, ipse enim triginta annisi

1227 APPENDIX AD OPERA PHILOSOPHICA BOETII. 1228oilitate Attentus inquam exercitio, docilis ingenio, A deleriorque. Interitus autem Hyaeinthinus cunclis-»*--^ --^ t„...-„,.„ c^. „i;k; .^„„=t.;„;„ ,„,;„ ,„.,.,^benevoiusanimo'.Attentus,inquamadaudien(lurn, patet et Jovinus. Et alibi meretricis labia favumdocilis ad intelligendum,benevolus ad retinendum. distillant, sed absinthium ejus novissima subministrant.Gomessationibus et ebrietatibus secundaIstaverotria ad perleclionera concurruntpennutati.Non sit autBm scholaris dyscolus.Dicitur enim dyscoluiquasi a schoia divisus. Sohola enim Grajce, ad causatum cum praedicta gaudet sustineri. Pro-species luxuriEe dotata, permutatim tanquam causadiciturvacatioLatine; indedysoolus;quasivocatione pter ooilum enim flt ebrietas relative,necnon et cseterorumvitiorum genera.Vinumautem modice sum-divisus.Dyscoiusauteui dicitur ille quidisourritpervicos.et plateas, ettahernas,et meretricumcellulas, ptum intellectui videtur confsrre acumen, non autemniodice sumptum rationem perturbat, intelle-per publica spectacula, ner pompas et choreas, etper comessationes, et per publicas ecenas, et hoc ctum hebetat, memoriam enervat, oblivionem immittit,errorem infundit, ad ignorantiam perducit.vagis oculis, et effrena lingua, pelulanti aoimo,vultuincomposito,oinnibus his schola poslponitur. Ubi enim ehrietas, ibi furor dominatur; ubi furorQuodam vero tempore oum causa sanitatis reouperanda3,etoh aeris intemperiem,ritusque Gallorum vagalur. Hujus autem rationis quotidiana patentdorainatur, ibi nullasapientia, sed insipientia per-facetos matronarumque pios affatus.nosadGalliam exempla, et virtutum detriraenta. Quae etiam pestisconsorte vinoso deterior,ciuia si studere nequeat,transtulissemus, multos dyscolos, ut meminimus,visupercepimusincivitate Julii Cfesarisquoe Lutetia caeteros gymnasiis inhiare volentes corrodit, erro-Parisiorura dicebatur.Multos autem artesmendioareprospesimus,nuHiseis pocula philosophiae administrantibus.flavosiiueBritones studii pretio Romamcommeantesgraviterindoluimus.quiaAtheniensiumscinlillulismmimepasoebantur.TandemautemGallicalinguaGrieoariincceperuntQuodsialiquidaliudquamtortuosavoluminaLucretiiinpartibussuisinvenissent,coDsilionoslro non tantum operis perdidissent.Germanicifurorispauoosinspeximusintitulari.Magicaeautem delusionis arte de Iheria multosvidimus magistrari. De nostris autem lippientibuspatet et convulsis oculis. Sed h»o haotenus dedyscolosuffloiant. Ne sit aulem disoipulus violentuserga magistrum. Violenti* autem Albinus Albeifilius procedat in exempiura, qui cum esset flliusdileotionis,magis vcro infelicilatis prsecursor, magistrosuo Grilloquandoque balbutienti manusinjecitsceleratas,ac canitiem ejus venerabilem fffidopedum maculavit aocessu.Quas tanti sceleris oausafuit, quia ad primara acris impressionem lotaranequivit comprehendere constitutionem. Proh dedecus, proh flt inlelicis discipuli in caput felicitatiscoinquinato Anetus successore. Grillus vero cumSocrate, Senecae gaudeat appetitu.Non est ergo digiiussoientia qui scientije insurgit praeceptori. Luxuriaiafervorestudeat sediscipulus alieniire.Quiimtripiici satirioi partitione diviserunt: quamdam inornatu veslium dicentes consistere.aliam in coitu,tertiam vero gulositatis assistricem.Gujuslibet verorabie feculenta frequenter novimus laboraro subjectos.Gnnlumelioso coitus appetitu sanguineumLucretii fllium, Zenonisf]ue discipulum tota Romaflcvit inviscdtum. qui tarnen clarissimis ortus fuitnatalibus. quantitatis procera3 et sanguinese qualitatis,mirse siquidem eloquentite, perspicacisingenii. sed quotidianis et ultra debitum nuptiisgaudebat, patre poenam delerente, patrimoniumenim parentumque oensus illioite consuraebat,Brem litis oonfovet, vel pugnis opem orat. qualisperraixtio studentibus est cum dissoluto! Ejiciatergo ab integritate consortii tales prudentium discretioordine irregressibili et hoc tempore determinato.H«cautemsecuoda speciesprimaequandoquepreeambula,pnsterioris autem pedisequaappetitiva.O quantum erroris immittit ebrietas in mentemdiscipuli, nisi freno sobrietatis castigetur ad ungnemlTertiaspeciesluxurisestconcupiscentiaquaeornatibus inhiat, parentumque progeniei marilataconsislit,quibus paupertatis tuta facultas cedit invicta.llaecautera vestium gaudet varietatefrequentiae,earumque in sigillatione membratim, pectinisbeneficio caesariem polire.etcalamistri lortuositate,florumque diversitate seriatim lascivire, gulamquesuam fuoo perfundere, novarulaeque frequenti castigationiinhiare,sinumaromatibusadimpiere,gemmatiscolla monilibus,Parthorumquecingulis ventremcastigatumplebiostendere,rostratis tabulatisquecalceisutreginaincedere,colloque elato.guttureinflato,supercilio mutilato, oculo impudico,fastuosoqueincessu semicirculariter i ncedere gaudet. Ra-qaccessus ! Tam scelerato Nerogaudeat h«rede,tam ris autem parumque modestis sermonibus ampullari,appositisque cibariis omnia fastidire, litihusservientes,probris affines,cruoiatibus ignotos affligere,ultimoraroque scholis interesse, parumqueprodesse, primo eisdem abesse testinHt. qualisquantaquevitiorumestpermixtioiCumquodamtemporeme Athenis causa discendi reoepissem, GanymedemPyrrhidiotatoris fllium omnibus praedictislaboranteminspexi,qui quandoque pedulis limbalis,quandoque caligis maculatis, per horam cedrinistibiis elatus, nudisque pedibus praecessit, ariopagumqueut stomachatus impetiit, cauteque saepissimeprovidi ne mihi insurgeret, quia alienigenaeram. Quid plura dicam ? ad tantam licet invitusdevenit inopiam, quod ea quae prius fastidiendocontempsit,mendicans corrogando composueritfortunaaraeatu permutato.Sedhaeo haclenussufficiant.cunotisque zelotypis eminebat. Aleis autem et j.CAPUT III.meretricum cellulis sempcr inhiabat. Proprioautemadhuc non destitutus pruritu,postea a parentibusejectus, tandem ah amiois et oonsortibus nealur.affectivam causam perfectionis,ut potecon-Gum autem discipulusadperfeclionemtenderete-destitutus, a creditoribus undique fatigatus, notis tinuitatiscoDstantiam,proutfacultassuppetit,mentiet ignotis furtim studuit assistere, crucis ab angustiisa patre creberrirae redemptus.ullimo tamen culolucidiusoonslantia,quid inconstantia nequius?dinoscatur imprimere.Quid enim in dilectionisopus-parentis pecunia redimi non potuit. Cruci ergo adduotuseumdem adsevenire laorymis compellebat, cedit, secunda relrocedit ;prima parit, secunda paria dissolvit; prima pro-prima colligit, secundaosculumque voce querula petebat. Pietatis autem coUecta dispergit. Cum autem gymnasiis insudaremotio ad fllii petitionem patrem erexit, ereotique riecrevissemus.magistratusque vicem dignurn duximusobtinere,flliuminconstantiae,imo ut verius di-flliusnasum morsu secuit acutissimodicens : Quarea meis primis erroribus incastigatusevasi?Utquid oara ipsammet inconstantiam,fortuna nostris assignabatpraBceptisimbuendum.Qui satiricisinhiabatmagistri mei documentis non obedivi, sociosquemeoscontempsi? Filii patrern necesse estindulgere atramentis mensurnus, historiographis persaepecastigationi. magistrumque discipuli mores informare.Ecce quantumdetestabilisestmeretrioum instotelemlamentabaturnocturnus,ineditionibus,phi-diurnus,elegiacisannus;rationeverodisserendiAricursusEst autem meretrix nonaria inferni janua, losophicismensurnus,duodecimquetabularum_com-pilationibusquasiinstantaneus, omnibus siquidemvia iniijuitatis, scorpionis percussio,visi;arium scelerum,puteusinteritus, el si qua estalterius luxuriseignominia,spec)es quaelibet alia gravior scelereinbreviexstiteratfastiditus.Si verolibroruminspectionumeorumquescripturaealiquantulumindulsis-

1229 DE DISCIPLINA SCHOLARIUM. 1230set,i|uamplure9perhoruminspexisset, nulliquelicet A prehendinon possunt,quid de c£eterofaoiara ? Miserumest me esse hominem,ulinam humanitatem ex-brevissimo temporc manus imponeret perfloientes.Tandem mercatur inccepit esse navigio. Prims vero uere possem, et asinitatem induere, specie hominisnoctis spatio nauseae in hiatum sentiiiaoogente provooatus,etdemumpontiinsultu perlerritusinundantis,hortulanus esse cupiebal.Deliciunte vero leguminemililieese transtulit exeroitui ;visis autemhostium incursibus fugae tergaooQimendabat.Gratonisquestudiistutiusinbiabat,ciijusseraicirou[icapacitasmuItisformidabatqucBstionibus.SuperiorisverocirculilatiludozodiaciformataplaniLie drachmisarrisitsepteraplioibus. Prima vero litteralis protraotioqu33sivit utrum ccsli empyrei dominatio terrenitatisaliqua participe natura possit obfusoari. Secunda,utrumspirituum vitalis servitus lerrena faecisambitu queatnaturs subsidio denigrari.Tertiaautera,an Judaiose trins divisioni polorum,an Aristotelioaesimplici acquiesceadum sit partitioni.Quarta, si Judaios an termini sinl ex ipsis, an inipsis, an quilibet sigillatum, et si Aristotelicaecumpartes totius looaliter moveantur, quare totum nonmoveLur.Quinla,cur continuaelementorumsittransmutatio,etan eadem sunt quae primo fuerunt elementa,an alia oonsistant.Sexta,cumunum elementorumcontrarium, ut aqua, acoidentiilera acoipiatqualitatem, ut caliditatem, quare non igniaacoidentalem acoipiat frigiditatem. Septima, analiquazona a nostra sit habitabilis, quae habilantiumprimaeva nativilas, quis aocessus eorum,qualisque recessus permutatio. Circuli veromappa seoundi noveiiaria oculos inluentiumdetinebat inspectione.Quarum prima,zodiaci latiLudinemodiflcantem.continebatcirculorumqualitateminspeotive, oolurorumque terminos ditlinitive, totiusqueformae quantitatem progressive.Secunda; anstellae lixs sint in coelo superiori,au, in propriis circuliscommeanles.planetarum ad instar praevagaridiscernantur.Tertia,an cometcB pro.ligialiter rubentes,oirouIaritercum casteris planetis percurrant, andestruotivaecreaturEe insuum chaos revertantur,naturapermissione naturantis.Quarta,an inferioris naturaecomple.xionata virlutem sive eelipsim oontrahantex planetis, an ex primis generantibus. Si explanetis, an secundum necessilatem,an secundumeventum.Si vero ex generantibus, cum unum generantiumsit album etaliiid nigrurn,quaregeneratumex his album et nigrum non est,et quare generatumquando in extremitatibus assimilaturpatri,in casterisparturienti, quandoque neutri generantium.Quinta, quae proportio motus ad molum per planetas,etquseorum connexio.Sexta,cum Saturnus interplanetassitsenissimus,Venusquebenignissimus,an benignitas unius malignitatem retardet alteriusexoppositoadvenientis.Septima cuin caurus naturajiterfrigidusetsiooussit,quarenobis oontrarius apparet.Octava,quaesitelemenlorum connexio proportionali9,Nona,quissitsolisetluna3meatuseteireotus.Ullima semioirculiplanitiesproponebat,cur tremorinterris,cur conoremat aera fulgur,our maris exundatrabies.guslusquG malignus.quffi sit natura penuatorumaestivalium,in hierne deflcientium,et oonversim;quid grandinis rotunditas.nivis prolixitas,nebulae potentia ; an virtus lapidum ex oomplexionesit, an ex materia ; an adaraantina attraclio ex componentibussimul sit, an ex unius incursu tantum ;quid pluvicB dulcedo,putei hiemalis caliditas. eestivalisfrigiditas, visus triplex emissio, colorumqueconcretio. Cum igitur istarum quaeslionum diffloiliumsolutio animum mutationis non possetadimplere,uxori proposuit subjugari praedictis postpositis.Visis undique virfiinihus, in taedium duotusparentibussicrespondit : Improbo corruptas, lectosdetestor aniles. Nil mihi cum torva virgine, solusero.Spretisque prciedictis ut pote solutionibus quaestionumdifflcilibus,Ptolem»i de cfetero praeceptis,inquitiinsistam.Sed signorum gradus planetarumquediscursus sineturris altitudine faoili visu com-permutatal Sit ergo discipuli summu magistratuisubjeotio, exercitii attentio oum animi benevolentiaet ingenii dooilitate, speoierum luxuriceevitatio,felicisqueconstantiffi debita professio.CAPUT IV.Omnia siquidem superiusexpedilade scholariumintormatione sunt inflxa,nunode eorum sagaoiprovisiunebreviter est tractandum. Cum ergohumanicorporis complexio phlegmate, sanguine, cholera etmelanoholia consistat suffulta, ab aliquo praediclorumnecesse est quemlibet elioere prajeminentiam.Melancholioovero pigritiei timoriquesubjecto,locissecretis el angulosis strepituque carentibus, lucisqueparum -recipientibus, studere est opportunura,saturitatemquedeclivem serasqueccenas priecavere,potibusqusmediooribus gaudereail uatursstudium'B proutstudn desiooatio e.xegerit plenaria; potus receptionead mensuiam confoveri, ne nimii studiiprotervitas phthisirn generet, anhelam thoracisqueslriotitudinem.Phlegtnaticus vero lioet strepitu vigentibusadibus, luoisque capaoissimis praeceptisstudiis potestinformari; poculisplenioribus potestsustentari, oibariis omnigenisque oonfoveri, venereoqueaooessu, si fas est dieere, mensurnus permollirideberet.Sanguineusautem,oujascomplexionisfavorabiliorest conipago, omnibus c-edibusvellocispotest adaptari,quem iudendo sspiusnovimusconfoveri gravissima quKslione.quam si obliquantibushirquis parietes solus oocillaret.Tamen in hooseniper non est cunfldendum, hunc cibariis levioribuspolibusque gratissimisdecetbilarari.Cholericusvcropallidaselfigieiplerumquesubjectussolitudinisupponatur,nfi nimii strepitus auditu bilem infundatin totam cohortem,sicque magistratus venerabilemloedatmajestalera.OquammagistratuslffisioQ vitanda est Huncooena!grandiori novimus sustentari,potuque fortiori deliniri. Cavendura est autemne litis horror potus administratione istius rabidismentibus extrahatur.Si autem qualitates assignareignorans sit societas, theoricos consulat seque siccognoscat. Pluribus vero mentibus intimatum estgnothiselithos.Felicisquediscipuli discretio, raagistratuigaurieatsubjioi,eumque metuendo diligat,fldelisque existat.Nec ei, sub picturats dileotionisobluitu,Albinus e.xistat detrahendo. Quid enimdetractorenequius ^VBe magistratus detractori ! Etiamsifuerintmille cum eo venienti magistro ussurgat,pro loco et tempore salutando caputque inclinet,eumque, si jubeat, assequatur, mansionique ejus,si possit, se inserat cohabitando, ul sio castigatusnon solum se remordeat, verum etiam si locus adfueritad eum confluat inquirendo. Si autera discipulusmagistro suosemper,ut necessarium est,nequeatexhibereprffisentiam,tum proptermansionisrj distantiam, tum propter alierius rei causam,dictatassemperlaterisuohabeatpromptiores sohedulas,dequibusdiligenterimprimatquodconsoienticepropriaenoveril intimatura, e.jusque explioite inquiratdubitatum.Cum autem indisorepans oonveniensqueadfuorit connexio comraensalium annua, vel citiorsecundum propositura comraorandi voluntas,salis,lignorumque in asstate fragmenta,autumnoque copiamvindemice in messe trituram, in Caprioornocongeriem carnium conferat. quam proflciens estsanitatique consentaneum seoundura faoultatem inunum componere, ne artocopi mucore anxionariusanhelitum infirmet, et vini insipidi acor cordis secretaoonfundat, carnium lanistae ranoor, salisquetriturafetorinclususintestinacorrumpal,lignoruraquedefeotus raembra contrahat, et quod deteriusest.ne assiduis incursibus ingrasseturanxionarius!Magna vero discipuli estcommoditas, prout faoultassuppetit,magistratuinecessariaexbibere,nedumejus inhiat exsecutioni, rerum venalium indulgeat

1231 APPENDIX AD OPERA PHILOSOPHICA BOETII. 1232comparationi. quam absurdum est magistratus A gloria, Aristotelis sincera veritas, Platonis probataegestas ! Lotrioum autem vetularum remolio summoperedivinitas, Zenonis conoretio, Peribonii dileotio, Pythaguraeestappretianda,earumque accessus quantorarior taiito salubrior,uedum venerit suggerat aliquidpromissio,Homeri llias, et labor Theseos,Eticlidis theoremata, Daretis porismata, Hippocramollito.inquinatum,vei mancipioaliquid extrahatperlisscritinia ; hic viget ariopagi etficacia, legem pe-Quoniam mancipiorum raro invenitur clementia,ritia, hippodromi contusa gloria, circi vietoria,pa-rariorque in agouia constautia reperitur. laestras potentia,cestus fulminatio,missilium elatio,seduoenti mancipio inquo plenarie coniiditdominantisnautarum exclamatio, juveutae pervagatio, choresVffldilectio ! Quid est tali loedius etquid tantosceleregravius?Hospiliummundum, supelle.ii mun-conventio.Cura ergo haec et alia multa Favoni mihiintimasset liberalitas, quaBuam mihi esset facultasdaetlhoraxdealbatud,inancipiiprudentiarerumesi-tus cunsiderantis, sedulitati dominicffi semper assistentis,decentivultu sunt oomponenda.Quid mancipiosubtrahente fcsdius? Gunctos terreat infelixElimax, ab elimando dictus, nomen ex re contrahens,qui cum Nicostratimunera suscepisset.primoei vuUu servivitblandiori,omQiaad nutum administrans,lidelisqueper omnia existens, fideliorem sepromittens, quidquid Nicostrati fidelitas posstditipsius commissum esl infidelitati. Quid plura? cum gnequissimiElimacisinfelixprovidentiacunotavidissetsibi suppsditari, oarnium alimenta,pisoiumquefomenta, caeterarum rerum venalium commercia,cunota in duplo quam essent appretiata dominicisauribusintimabal,sicquetutius substantiasexhausitincrementa,Nicostratumque in summam traxit ege-creditorum diuturnam exclamationem.statem, etQua nihil amarius menti imprimitur.Va; oreditorisinsaniei ! Maxima vero Nioostrati penuria eum inmancipii erroris cognitionem perduxit. Tarde veroElimacem super eirore suo convenit ;quo auditostalim in contumeliosa verba prorupii, dominiquein visceribus muoronem sepelivit, etquae priusobmiseratsecum asportavit, dominicumque corpuscanibus reliquitdevorandum. En quantumdctestabilisproditoris impietas scelus perpetravit. Servusbilinguis prooul expellatur,etipsius nequitiastatimdeponatur,lioet consanguinitatis proxiraitate conjunctusexistat.Servorumsiquidemcrudelilatemul- ptos vidimus sooiorum incurrere jacturam.Greditoribusautcm sumnia exhibeatur debiti commendati,dieique prffifixoj semperpro posse debitifiat solutio.Scholari vero cui pleno cornu copia non arrisit, oquam dulois est oreditoris translatio affiniumquesuffragii exhibitio ! Prudentis eliam soholaris constantiasemper aliquo consorte gaudeat speoial!,cuipropriam possit delegere consoientiam, qui nubilaexistente fortuna diligenter subveniat, morboquevigente sedulum se exhibeat.Et si tetra mortis caligoadfuerit superslites facultates disponat,si verovivus evadat, ab eo possit Sustentari,pasci, deliniriet consolari, cubitum duci, diversis eliam parlibusprocurari ; vigente autem valetudine libellis gaudeantpermutalim, qucestiunculis certatim, commendabilireoordatione gradatim, castigationisfelicitate oonversim, diversis etiam variisque .jocorumgeneribus dulciter obsequendo. Sicque intereos mutuse dilectionis permaneat integrltas, utprimaevi temporis rossit instillans, in medioinun- JJdans, in fine vero inebrians existat. Quid dulcius,quid prafolarius, quid certe nielius? prffistantisenim amoris nulla favoris adoptio prastatfinem. Invidiavero, si secundum quid evenerit, indiscendo videlioet.gratuita est ;siniplex autem propriiauctorisconsumptiva est. Gumautem parentismei providentia ejus colloquio, ut assolet, diebuspaucis promittens oonsolari.ait, Athenas studii obcausam me misisset,unicum custodem vitce meae inveninoraine Pavonium, non a venlo, sed a favoredenominatum. Hic cum me inspexisset itinere fati-gatum,diversaconsideranlem,creberrimesuspiran-tem, quaesivit cujas essem, secumque me adduxit,curialiter consolans,breviter inquireado si ob studiicausamilIucvenissem,cu,iusqueprofessionisessem,cujusque facultatis, posttriduum,nomina vicorumostendendo, angiportorum confraga, dicens Hic•vlgent prasagia GhaldiBorum,Ptolemaei non lalensquaesivit,i]uantaeque expenssloculi mihi posset suflioerenumerositas, cujusque disciplinae essetmihipromptior mentis intentio. Omnibus sibi igiturperordinemresponsis, quoddam rnemoria dignum amicisauribus instillavit,quodscilicet parcitati pecuniaediligenterinsisterem,quoniampudoriconsentaneumeststulte commissa dilapidare, cogenteqre necessitatepudore me repatriare confusum. Aliud etiamnova viarationisexorbitanspropalavit,utsi alioujusdisciplinas me insererem, prius diligenter inspieeremsi bonismoribusobediret,liberaliumartiumqueubertatetitulis poIleret,remotaqueomni negligentiasus pro!essionis,ut pertriduum eum diligenter audirem,cunctaqueconsiderarem, ut si bonus esset,licet balbutiens.non tamen ab eo disoederem. Feliciteraulem biset dliissecretis instructus,annisduobusde viginti Athenis oonvalui, quidquid maliexpertusad boni tamen vestigia semper fui anhelans.Non enim est dignus dulcoris acumine qui amaritudinisnequivit inviscari gravamine.Herodiani,Aristotelisquedisciplinae semper adhaerens,aliorumqu8scintillulas diligenter menti mese commendavi.Nepaupertatis facultati praesentisoperis derogetsimplicitaSjOonfundatdesperatio alfligatdesolalio, quoddamcunctorum naturs commune dignuni duximusexamini coinmittendum. Gum autemscholaris egestasdiverso pro^^edat intuitu, tum propter afflniuaitenaoitateiii,tumproptereorum inundantisprocellaBpenuriam,tuiii propter vitrioi juvaminis inconstantiam,tumpropter germanaj nobilitatis instantiam,lumpropteripsiusprimogenitimilitiffi nimiamincuriam,tum propter mmiliaris adustionisversutiara,generali steniateperusidignum duximus consulendum.Parentum detestabilis adunca tenacitas precuminstantiapermollitur,tffidiosisqueaffatibuspIerumquedissolvitur.fletibusquetempestivisdeliniturpromissis fallacibusplerumqueexcitatur,munusoulisaffectuosisdissolvitur, adulatione sitempestivafuerit perforatur,si minus solidatur, adamantina licetfuerit,exemplari commonitu destituitur, aliorumquerogalibusexcitatur.Inundantisprocellaepenuriaeper laboris inorementa proprii obtemperandumestscriptitando,triturasoolligendo,areasmundando,ad tempus serviendo. Si tamen ingeniosascribendi facultas motum coegerit voluntarium,necessitatisstimulum dignum duximusinhibere. Cavendumesttamen ne deliciosus mentem exoitet appetitus,lucrumqueenervel Sirenosum communiterscribentium,prodigararoqueCdelisdefraudetadulatio,familiarisque sinistra visu vel auditu ebibat quidquidscribentis dextra permolitur. Glebeonis nequitianon obstante,parentelas gratia quantum discendiincommodumvirtutumquedecrementummihicontulitsubHerodianomilitantilDeflcienteplerumquepaterni sensus igniculo,more praetaxato moeroremcautiusduximus mitigare, aliquid imprimendoarbitrantes tutius egere,quam velle longi laboris itinerarepatriando invitus arripere. AffinibusintimavitGlebeonisnequitia mepestiferisscriptorumsedibusimbui.lucroque seducenti diutius gloriari. Admalumplerumqueparentis proraptior intectioigneevaporavit intrinseoo solitoque privavit subsidio,etpriusquam exitus aota probasset, non declinavitamentia.precumque in nullo profecit instantia, postbimatum delatoris notoria traditio remaDsit,sed noninulta recessit.Obsequio vitrici si nequeat consolarifacultas,minis derogetur,traotuque tempestivo com

1233 DB DISCIPLINA SCHOLARIDM. 1234minanturutjocosaProculidocettransactio.Germani ^. est ordinandum : prinao ut sciat quisque ad tantifestivantisinouriaexeraplari mitigetureulogio,ipsius nommis pertineant reverentiam,ul quae scita suntquepropinquitatis admonitu corrigatur versutia, vel exprimere noscat,et ne soriptorum commissioni seamenliadeprimatur.Germana3nubilibusannisatlini totaliter committat, ut Luoretius, qui cujuslibetquanto oitius obtemperanduui est,ne per incuriaevitiumrosa primula poUioe oarpatur indigno.O quam comitatu sohedulis confluebat.Secundo ut librorumquaestionis modum propositK inquirendo, dimissosorori commendanda pudoris professio, dolendaquecontrarii commissio,veIuti vultum deturpantiSjpu-copiam suaa acquirat exercitationi, ut cum 0{iusfuerit eos consulat.lNec omninoeis oredat,ut Jugodore plenapuipffi resecatio! Obtemperands germanitalisinsigna secundi Theophrasti Symmachum est, quod omne verbum ab ipsius ore progressumqui Montani sui magistri monitis in tantum confisusceconomum sub silentio committendum non est,qui, quaternullis exarabat et tanquam sacrum existimabat,nllaliud quam magistri vicem in soholisobtinensutroque parentum viam universw canis ingresso,imminentisinfamisB germanaeconstantiam dotis benelioiomaritavit, seque fortunoe meatibus obnixe sus nbibat. Quippe miserrimi est ingenii semperprffidicabat.unde multoties pudore confususinclu-commendavit.Elisise maritonaufragiis surrepto Symmachumfratrem soror insequebatur.Elisia in mulstratusorationibus omnino confidere, sed primoinventis et non inveniendis uti, stultus est magitisserviendo.raeritorum simulacra cuncta Symmachoministrabal.Nam propriffi carnis illecebris dum fingendum est eumdem in docendoerrasse,ut si fortecredendum est,donec videatur quid sentiat; posteadeesset facultas,secretius florem exponebat. Maluit reperire queat quid commisss objiciat sedulitati.enimincuriaevitioGlam Blisiasuccumbere quamfra- B Tertio ut quosdam habeatquos secreta dooeat, 11-terns fccdus oonslantiae se viva dirumpere, nec abincceptis retrograda permansit,quousque inchoatarata esset, nullus tamen de ca^tero succi connexui qpristinum statura potuit revocare )eesionem,ex incursu fictilisprobasibisimulquestirpi oontrahendo.Sit ergo luta paupertatis faoultas,munda,parvoquecontenta,incursu3 viriliterperferensadsummasemperanhelans.omnibus obediens Et sit prompta famulatui,etad loquendum tarda,fidelisin obsequio,integra amore,dulcisqueoolloquio,cardis tumorositstecarena,quoniain ejus oppositum cum eo commorarinonappretiatur.Licetenimamultis destituiturlaborisretributio,taraen ab aliquo promerebiturfavoris adoptio.Nonne in modico plerumque lapsucontingit,quod anno nequit produci oirculo ? Adulatorisoffioio,delatorisque consortio,proloco negotioquetemporis exterminatis.CAPUT V.Cum ad magistratus excellentiambons iadolisadolescens velit ascendere.necessarium est ut triagenera statuum,qu8e in assignatione probabilitatis f\innuit Aristoteles,diligenter intoUigat. Sunt autemquidam vehementer obtusi,alii mediocres,tertii excellenteracuti.Nullum vero vehementer obtusorumvidimus unquam philosophico nectare vehementerinebriari. Istis autem mechanica gaudet maritari,mediocribuspolitica.Exoellenter vero auotorura tresinvenimus partitiones.quorura quidam sunt exoellenteracuti, alii mediocres, tertii exoellentissimeacuti. Excellenter acutis gaudet oeconomioa, mediocribusvero sub lunari globo pbysica.apothecariorumquepractica. Excellentissime aoutis, quosmaxime Aristoteles nolos secundum philosophiamvooat, universalium per experiraenta singulariumarridet cognitio ; hfec trivialium domina est.quadrivialiumpotentia, o quam est felix exhibitio 1Mediocritatis tamen extrema partitio, bonos perfectosquelicet sibi quandoque coraparavit cum sudore.magistratustamendotatisunthonore oonsumptoflorejuventee.Istissiquidemprffidictishocmodofine terminavit idoneo. Tenacitatis industris rudimentoaduslioni doraesticae succurrendura est, nemutuataa pecunis dili^entia bilem infundat,alteriuseam vel rei alflictus casum conlerat, quidquid subhis fiat,caute conferendum est ne pusilla rerura tenacitasviiltum ruborisjudioioin posterum obstipet,tabulataenim plerumque fortiauniusscintillulsLesioneruere difrnoscuntur. Quidde Galvomilite lucesapientias praeditosenserit cauitiesoognoscatur,qui,primaevo militiiB flore transitum faciendo, latenlersub Birrho amphoram quamdam secum detulit,mancipiique gratia; commendavit,statuqne ievi permutatoalterius vicem elegit cohortis, de ollaquefictili cooum convenit.Rixce ranoorisque fremodissoluto,indigne coous rancorem perferens canitiemfictili percussit,qua3 licet postmodum hederadeoobrosquelcgat.aliisque redumentis informet, ut sicintellecta sciat, scitaque exprimere discat, et expressionefrequenti usum comparet, usus magisleriumpropinat : alios naraiiue docere est proprisefacultati indulgere. Quarto ordinandum est ut hosaliosque sibi allicat, ut cum opportunitas magistrandifuerit, eorum intreseoo gaudeat aspectu.Quid turpius quam primoinceptionis teniporesolusdestitui, ut Flavus, qui ob sui fieneris imperiuinfrazaeque dominantis opulentiam ounctos sibi crediditsub]ugari,lerapore vero ooncursus elapso, raroreperit sodalem qui lege conduotionis adheesit licetinvitus,minas omnigenas regaliter addendo?Generositatitamen consentaneum estsecundum duplioeinpartitionem afflnilatis,magistrantis saltemad terapusfovere preesentiam. Quinto ut quorum gratiacoronandus est, in favore illorum scholas semperperipatetice obambulet,curialiterque opponat.pro-tervientesque acriter remordeat, diligentiusque protempore respondeat, ne si muta fuerit voluntas,ignorantife imputetur Ccecitati vel arrogantias temeritati.Multossiquidemobresponsionis protervitatemspeculantium,licet invite, vidimus prscipitio frui,non enim discentis interest probrisaffatiliuset contumeliosisregentem incitare. Nec lioet summa familiaritateconjunctisfueritipsiusdoccntissecretis,nisi jussus debet inhiare.jussus vero invite. NonneFontini protervitas Zenocratis scrutinia aperuit,edocta publiceprius inspexit,seque magistrari credidit,si omnera Zenocratis abstulissel Minervam,qua ablata Zenocrates studere desiit, ablatisqueFontinus uti nesciens.phrenesi laborabat grandiori?Proprio ergo disoipulus labori confisus alienonunquaminvidebit honori. Cum autem dies summaepromotionis adfuerit,brevi stemmate compendiosoqueaffatu veneranda commendetursociorum colleotio,sicquead honorisinitialisincrementaintrepideprooedendum est, decenti ornatu,festivo apparatu,si facultas suppetat.cunctisvel ad libilam ejusdemnunquam desaltem professionis splendide procurato. Caute tamenconsiderandum est oautiusque investijiandumante magisterii elationem, ut primi anni deoursupropria possit sustentari si opus fuerit facultate.Turpe est enim ob reverentiara tantinominisprimaforte mendicare, ut Strictonius, qui omnibus admairisterium pertinentibus.venerabiliter exsecutus,luce ocepit tertia raendicare, tantique ausus moxeum poenituit.Quid mirum?quasi instantaneus dejususabcessit, tanti honoris fastigiacstero confessus. quam felicis exitus venerandaest oommendatio!CAPUT VI.Expeditis his quae ad soholarium eruditionemdigesta sunt, dilucidandi moderatione observata,necangariarelectorem sernionisbrevitate ouramus,neo dilatione confundere, nunquam lucidiori stylo

1235 APPENDIX AD OPERA PHILOSOPHICA BOETII. 1236leviorique stemmate perusi, quoniam non solum A.disuretiSjVerum etiamrudibussenigmatisserie pusLpositacommendiitur.NuncadTiagistroruravenerabiiemproperaiidum est majeslalem.Magistrorum autemtalishabeaturdivisio.Tantorum quidam duabusurbibus cteteris fnlgentioribus, scilicet Romee etAthenis, commorantur, ulterius nusquam procedenles,nisi quantum tortuna succedit eis utaltiusvenerentur. Alii prEcdictorum omittenfes fastigialocorum, oppidorum adjacentium quoerunt emoluiiientatum pro| ternovercam disciplinje egestatem,tum propter natalis patria; dulcorem renitentem.TamistoruQiquamaliorum quidam ratione pulchrajdenominationisimperiumassumunt,uthonoriiicentur.Alii ratione intelligentiae ignorantia eorum noconfundantur. Tertii subtilJus speculantes proplerutriusque partis incrementamagistraliacontrahuntpaludamenta.Talium naraqueqnicunque venustatisassumptae debitique orOcii velit emoluraenta prosequi,inuniversa muruiii honestate oportet utpolleat tipra3clarius,ut si utique in sermone verax, in judiciojustus,in consilio providus, et in commisso fidelis,constansin vultu,p!us in affatu,virlutibus insignitus.bonitatequelaudabilis existat;si quid verocontrarii accideril,humance fragilitatis appetitu accideresolet. Conversatione etiam sit bonus, nuilasiquidera res est magis perniciosa discipulo, vitamagistri contumeliosannfusa enim viiienlnr sa^pissimeoonfundi exfetido vase^quiafetidum vas aquastamque determinationem dialectioam faciat. Antiquusvero non annis, sed perpetua scientia ; sivero utrumque adfuerit, sanior conditio erit. Nonnegligens:quoniara sicutin unoquoque opere materinvenitur constantia,ita universai doclriiicBet discipllnKnovercaest negligentia.Ofiportunius enim essetmechanicfedeservirearti quam negligentiaj jugoonerari.Non sit arrogRns:quoniam vivax pauperumscintillula exstinguiturmagiftrantisarrogantia.vu- Dluntasque discendi divitibussequestralur.quoniamarroL'antis magistri sedulitasnunquam liileliterhomineminstruxit.Hi sunt i]ui id quod sciunt humiliterdocere contemnunt,el qu« ratione sspiunt rectemonstrarenequeunt,quoniamin fastigiopositimentesmcerentiura descipiunt,nec in datorem scientiaecausamreferuntjSed propriam in serespiciuntexcellentiam.Hictiam sunt qui flrabrias dilatant,phylacteriaraagnificant.in publicisspeotacnliserainentiorased;liaquaerunt,et ab nmnihus rafc/)z nomine vooariet salutari desiderant.Tales siquidem oraniura bonorumoollectio,,jure se.lulitalis ablalo.aso relegahit.Guraautembonffiinquisitionistirolegendicausascholas intravprit,rigoreintrinpecus a?Fumpto,considerandumestutauroraetempoieoontinuor-ubmissavoceincipiatorerotundomediocriterascendendo nisimagna iirgeat necessitas exspectando.Quoniam simagistratus diligentia aliquos ultradebititemporisspatium exspectare praesumpserit,hos siquidem pigritieimora confundit, irsque se rancore comminuet.Curaautem pigritiei discipulus,dormilationisartitex, magistri noverit sedulitatem, autmaturiusfestinabit,aut pudoreconfusus in bujusopprobriumdormitabit. Sed non faciat ul Assucrus poeta praecipii,quemDromonisCastorisdiscipuli pigrities nequivitin risum excitare. Eo vero more quotidianoad primam stertente,unguibus scabris membratimmusioum melos agentibus ooulisque lippientibus lucemqueexplorantibusmatutinilaborisinsoholisqueneres peragaturconsortibus advenientibussic dicebat:Lucisrubore diei aurorane adhuc confunditur?Illisitaquenegantibus,mediampartemdieicreberrimesomnolentus explevit gratias Deo agendo,maluitenim sani capitis habere duritiem quam insarii peritiara.Siveromeridiancedisputationiplerumqueadesset,nativura morem excedere nesciens, naso vigilantestertebat,afflnibusque ob porcinae corrosionisstrepitum prcebebat fastidia. Dum aliquando olerasecundas ejus delicias hauriret,ora hiatui, luminasomno commisit.Manus vero, licet sordida, in catinoaliquid prendebat.sed soporei nocivus exstitit,dum cibaria incarcerarequffisivit.Ad quem fructummaturilatis,o Marciane sociorum carissime, creditishimcpervenire.vestra siquideni novit intentio?Sidisserendicausa meridianus doctnrstudiumadierit,cavendum estne sophistlcopolIeatapparatu,nectetrismoveaturdiffioultatibussedstudiosaprasneditationoomnibus armatus,intrepidus,adeat Iites,eas-infusas corrumpii. Haec autem ad anisnae docentisinformationem digesta suiit;nunc de caeteris primariis,nonque facili mente componat, et illud quod quisquedico de primo primis.sed de secundo priquemis disserendum est.Tenetur quoque doctor eruditusesse, mansuetus, rigidus, antiquus non annis,non negligens,nec arrogans.Sit, inquam, eruditus.objecerit ita memoriae disponat,ut detegendi temporea via rationisnon discedat.sed ordine competentiseuigmata dilucidandi moderatione assumptaexplicile dissolvat.Si vero maxima,ut assolet, discretorumPrius enim oportet ut discat quam doueat. Triviimentibuscontigeritdubitatioindisserendosiquidemcomparationemdoclrinsnovirausassistricem.Valdestudiis utendumesldeIiberando,etquodnaturaIibusvero absurdum est et iniquum,ut impe-motibus mens exagitata dictaverit, conscientia; inperitis,novelli antiquis, rudesque prajferantur crastinum proferendum est.Eodemque pmodo si difficilliraumriliemerilis.Mansuetus : i|uoniam quandoquc discipulorumelationempali opportununi est,ergo mansuetudineutendum est.Magister Franco in iramansuetudinequidquisquisprcemeditatusfueritdiscrerililioni est conimendandum:faciIius enim disserendo,plerumquedifflcultatisscintillula inveniturquam siprodeat inexemplum, qui ob discipulorum studii observationi committeretur,quoniam non insuorum nobilitate sua utentium irrefrenabilem arrogantiamlaqueo se suspendit ; sapientius autemalterotantum scientiaeveritasreperitur,utdicitAristoteles.Animadvertendumestetiam quod tribusmodisegisset si mansuetudine usus fuisset. Rigidus : inin traditionibus uti solet iliscretorum cognitio.soholarium enim amplexu rigore frui commodissimuraest,ut sic errantibus vindictam imponat,sophistarumNovis siquidem et inusitalis editionibus gloriari,veteribustetrisque discipulorum mentes palliare,ve-lites dissolvat, oblalrantes remordeat, tustissimistsmeninnovatisettanquampropriisrivisobloquentos reprirnat, protervientes castiKet, to-manantibus credentium intelligentias excitare. Siquisvero borum discipulorum sagacitate obleclaverit.arohischolarijungendus est,utvel eisrecordationiaseriemfldeliterimprimatvelexarandidiligentiamcoramendet. Magnum siquidem in his utilitatis fomentumcoIligetur.Ut autem ad magistratus apicemtempore perveniat discipulus, studio continuitatisimmorandumest,rPcessuquesecretiori,Iicetsanguineusexistat.insistendum est, ne strepitus assistentiummentem habetet,vel raigrantium rixaconfundatintellectum,nullis vinculis vitalesspiritusimpedientibus.Honestatienimconsentaneumest ut seoreta rimandosnlitarius magisterexistat magisquam libellosextrahendo cunclis prassentiam suamexhibeat :nonne detractionisfiliusmagistri sedulitatem librosextrahentera aspiciens,quidin quantum utique meditaretur?Siveropriniasvolemporemagii-trantisdiligentiacopiam discenlium non habuerit, idcirco nontepescatjUecspe deposita evanescat.sed tantoacriusstudiis insistatjSequeinconflictu strenuepra3beat,utsic licet cum paucis honorcni contingat. Paucorumenim consortio multosdelinitosprofunditatis.studiovigentefrequenter vidimusstrenue intitulari.NonneTheophrastuspubtilitatisartifexpaucorum suffultusornatu,spe defraudatns regendi,curam objecit,quodtamen inconsulte egit ? consultius enim egisset sise studii observantiae commendabilem exhibuisset.Muneribus tamenmagistriLeontinidiscretio multo-

1237 DB DISCIPLINA SCHOLARIDM. 1238rum sibi acquisivit consortinm.Pulchrius enim aic AegereoensuitquamdisoentiumccEtudestitui.Pietatisvero ambitu scholHriura rector delinitus,rliscipulorumcordapaupertated('gentiumsludiosfiqupclisceatiumraulcere tenelur,videlicet cibariis,calcei3,vestibusaaltem tritis, si faoultas suppetit, ca^terisquedonatis subveniat,consilioque,ut decet, concitativo.Qua3 enim prceclarior natura quajve suavior quamverisscholaribusprogaUu?PraecUriusest eniinconfoverescholarem his in quibus est miniina donantisexhibitio.raaxima vero pauperis recipientis promptitudo,quamhistrionura et meretricum delestabilesincursusdeliniri.NubilalicetquandDqueforlunaexistat,nontamenmagistrantiscuradesperet,sed sempercurialiterse regendo incursus viriliter perferat,dulciusexspectando. Proh Goriandi pudenda transactio1 Siautem ob festivi temporis iinpulsum deliciarumloca visitare placuerit,semper coetus sui nobiliores,formaqueeminentiores,docentis secum habeat discretio, ne quasi destilutus solatio a multis gvideatur.vel ne in periculum esciietur.Maronis saltusfelicium discipulorum privari ccetu indoluit.Licetautem in scholis rigidus existere debeat,tameningressu salutando devotus permaneat,in sermonejucundustransmigrantibus,coraesalludentibuslideiisadraonitu commorantibus,castitate cautusatlinibus,ne8uspirantisnasifetoremsi quisadfuerit,amicabilisebibalaflinitas.Extremapraesentisvoluminisexstatcompilatiodemagistrantibus,quosl_iberalibusnovercadisoiplinisegestasfinescorapuleritinvaderealienas. Et de illis quos naturaliter patriaj revocatdulcedo, aliquid sub compendio dicamus. Cum obegestatis causara repellendae luori quajrat quis o'ioremdulcissimum.oonsiderandumestutsalvomagistratuBhonore parcitati quantum queat insistat,vestibusmediocribusinhiet,etscholariumregi[rinipraecipueindulgeat, puerisque primo praebeat vultumbenignum.pareiitibusque eorum benigniorem affatum,docendiqueauditum spondeat benisnissimum, (]ut sic non solum puerorum corda permolliat,verumetiam parentum pecuniara extrahat,fnmamque efferat,scholae vero jura regulariter defendet, ordinedocendi priusedocto pulatur. Eisdein etiam aliquantulumadultisrigidumseexhibeat,ipsoruraqueoraadrecte loquendum componiit, digitosqne ad scribendumconstringal,ad legendum omnino conformet,rigore .justitiae comitante,ut sic non solum in doctrina,verumetiam in facetia conveniat ludendiquespatium tempestive concedat, dooendique beneficianullo casu subtrahat. Si vero contumacem superbumqueinvenerit, dulciter castiget, exemplaquernorura proponat quibus reprimatur, alioquinparentum assensu virgis affiigetur, ut sic ad^ unguemcastigatus evadat, ne desperatus in ignomiT\iamcadat. Cum autem raagistrantis dilectioastate infrigidatos statualesque planeticos scholastioiintroitus habuerit paiticipes, si correctionislima apud eos uti nequiverit, senio confectis arri- pdendum est, statualibus ingem"scendum, planeticisquefavoris simulacro est congaudenrium. Calamistratoscirris hirsutis perurat, fucoque perfusoslacrymis irrigantibus gulam perfundat, mollesquecaute ejiciat ne mentis suae reaturacommotiparticipent.Animadvertendum est etiara quod quorumerogatione laboriosuro delmitur certamen, in illisdoctrinalis comprobetur effectus, rerum namqueeffectus exhibitione operis declaratur.Ordine autemcompetenti vicissim sunt convocandi.ut fideli scrutiniopateat quid subminislrantium labor diurnuserogaverit.3u bministrantium enim cur» non semperest oonfidendum,quoniara illorura cupiditas fractisassibusplerumque perraollilur,aut spe defraudatatepbscitfidelilas, aut ut videantur lideles crudesoitpotestas.Sicuti vero paupertati felici raisericorditerdeferendum est,sic non minus ip-ius eruditionibuaattentius est insistendum.Gum autem coenapauperioradtuerit,commensalibus est eroganda facultas,familiaribusoomplicibusque vicinitatisinvitsporrigenda,nefamiliaris vox secreta revelet detrahendo,vel multiplicitatis anus prodigapropinquatanuiannectendo.Quidautem anu consciafutilius?Protervain minimis procul absit rapacitas,et fame novercaet adunca tenacitas. Cavendum est etiam ne puerorumpulveri feculenlo plus quam triennio ibidemalludat, licet maxima comitura gaz»ve adfuerit affluentia,considerataque araoris opulentia, nisi honorispromotiovigeatin amore vel facultatum elatioin honore. Cum autem ob dulcoris patriae delicias,parentuinque venerabiles aspectus, regendi curamquis acceperit in natfilis soli confinio^poraposo affatuinsistendum est. Caute splendideque procurationivicissira est arridendum.vestiumque varietategaudendum,quoniam vestis polymitae venustas.annulorumqueinsignia, multns aliud quara veritasexigit cogunt ubtinere. Ornatus, favor, affalusquelepos, quam plurimos comp;

1239 APPENDIX AD OPERA PHILOSOPHICA BOETII. 1240IN BOETIUM DE GONSOLATIONE PHILOSOPHItELIB. III, METR. IX,COMMENTAPJUS.qui perpetua munduni ratione gubernas,A.Terrarum ccetique salor^ qui tempus ab cevoIrejubes, slabiLisque manens dascuncta moveri {a);Amantissimo atque desiderantissimo, aetale filio,professionis et consanguinitatisjuredulcissimofratri,meritiet ordinissublimitate reverentissimo dominoBovoni anlistiti, indignus fratrum in novaCorbeia Christo servientium famulus B.,temporaliset ceternas vitae omne bonum optat in Uomino.l.Praacepit caritas vestra ut obscurura quemdamlocum ex libro Boelii, quem viva vobis voce quondamexposui, etiarii scripto explanarera. Parui, fateor,prorapla voluntate, sed idcirco cum inmodioadiflicultate,quoniam inter innumeras occupationes,ira_omiserias et eerumnas, quas inter civiliabelia et paganorura, ut prophetice loquar,velocioresaquilis ineursiones, sine cessatione patimur,omnino vix animum ad scribendum appuli.Terrebatinsuper ipsa muteria oflicio meo propositoqueelementorum exordia recte semina dicuntur, recteetiam ipsorum conditor sator appellatur.contraria, quiade Platonicorura magis dogmatum B Qui tempus, etc. Apparet in his verbis nihilvanitate quam de doctrinae evangelicae veritate necessarioerant aliquanta dicenda.Sed vehemens ar-Creatoris, temporalitatem vero et mutabilitatemaliudsignificari nisiaeternitalemimmutabilitatemquedor dilectionis veslras, quem loufiinqua nimis terraruminteroapedine nos absentia separans non Ac primo sciendum philosophos ita definisse ut sitcreaturae : nam Eevum propter aeternitatem posuit.minuit.sed de die in diem aucto desiderii mcErore aeternura quod nec initium nec finem habet,hoc estaccendit, compulit me iit voluntati vestras obseiiuietiam ultra vires conarer.Nec me reprehendent,arbitror,quodde scecularium auctorum libris aliquaprotulerira, cum et praecipui dootores nostri hocrefellendi causa frequenter egerinl ; sicut medicinon solum salubria qvtss sumantur alimenta commendant,sed et noxia qus vitentur insinuanlmonstrantesherbas utiles;produnt etiamlethiferas,ne miseros fallant aconita legentes.Quid quod etiamde venenis serpentum pretiosa confici dicunt antidota?Hinc antiquifus illi periti incantatores artissuae luora captabant : hinc pharmacopolss negotiisui quaestum cepere non raodicum.agnoscit. Quod taman uteumque se habeat,certumest eum in his libris nihil de dootrina ecolesiasticadisputasse, sed tantum philosophorum el maximePlatonicorum dogmata legentibus aperire voluisse.Unde se ubique interrogantera,ipsam vero philosophiararespondentera docenteraque introducit: ipsamquein libro tertio pro reperienda sede summiboni rerum omnium Patrem his verbia invocassedescribit.4. qui perpetua mundum ratione gubernas,Terrarum ccBlique suior....et reli-)ua.Quamvis hic sator pro conditore non proprie,sedmeiaphorice positum videatur,tamen hoc auctoresita frequenter utuntur.Unde et Virgllius.in Bucoliciscanit. magnumperinanecoactaseminaterrarumqueanimeeque njarisque et liquidi simui ignis. Ergo sinec incipit nec desint. Quod autem incipit et nondesinit.sed manet immortale,sempilernum vocant.Cura aulem vellet exprimere quod tempus absternitateincipit, valde vigilanti et proprio sermoneusus est dioena,lempus ab osvoirejubes.Omne enimterapus momentis suis velociter transit ; aeternitasvero Creatoris in se stabilis manens.nuUis temporumincrementis raoveri vel major fieri potest. Omnisautem creatura.ex quo creata est, coepit esse quodnon erat,et exinde per singula momenta majus inessentia sua habere temporis spatium. Habere auteramajus rainusvealicujus rei quam habebat,sicutet esse quod non erat, molus quidam est: unde vi-2. Sic te, preesul egregie et spiritalis animarum Q detur diola mutatio quasi motatio. Universa igiturarohiater, et salutaria soire decet ut suadeas, et creatura,ex quo esse coepit.quoddam temporis iternoxia ut prohibeas.Nam neque sanctus Auguslinus arripuit.Porro Creator omnium immobilis manensde Givitate Dei oontra paganos scribens,spurcissimoseorum atque turpissimos ritus tam vebcmenter condens, dat cuncta moveri : quoniamet ceternus temporalia, ac immulabilis mutabiliaincorporearedarguere posset, nisi eos plenissirae nosfet, neo creatura movetur tempore non loco, oorporea verocontra JManiohffios tam elegantes soriberet libros, sieorura nequissimos i^morasset errores. Unde nihiltibi nooere credo haec pauca de philosophicis legeredograatibus,quae mullo parcius quam susoeptit' reinecessitas postulabat,me attigisse protestor.Atqueet looo et terapore. Quod si oui minus perspicuumvidetur, lefjat libros sancti Augustini de Genesi adlitteram.ubi de his motibus creaturarum enunleatissimedisputat.6. Quem non externas pepulerunt caussi. Diu interid summopere qua3so,ut cum aliquo perilissimo et summos philosophos qussitum est de his causis,vobis familiarissiraohunc quein direxi libellum secreloperscrutari dignemini, ut si aliquid utiiitatishabet,nemini denegetur; si parum autnihil,nemiaipostea publicelur.S.Quisquis illorum Boetii versuum intelligentiamindagare cupit,quorum mihi expositionem tua sanctitas,venerandepriBsul.injunxit, iraprimis admopropter quas Deus mundura condere voluerit ; sedtandem eis visum e3t,quod et nostri sequuntur auctores.solambonitatem Creatoris tantae rei causamfuisse,qua vuluit rationalem creaturam suaa beatitudinisex ejus contemplatione participem fieri : reliquuravero mundi ornatum partim ad obsequiurngeneris humani,partim ad osLensionem a^terns sanendusest non solum iii his versibus, sed et in rv pientia3 suae,qua condidit omnia bona valde, ut exmultis loois ejusdem operis, quod Consolationis eorum consirleratione ad intelligentiam et laudemphilosophias titulo pra?notatur, quasdam catholicas ipsius humanoi mentis erigeietur intentio.fidei oontraria reperiri : quod ideo mirum est,quia 7 .Tu cuncla superno dncis nb exemplo. Antequamlibellum quemdame.jusdem auctoris de sancta Trinitatede his disseram, aliquid de Platonis dogmale insiohenvalde prnsolarum legi, et aiium contra Eutynuandumest,quam Boetiusinhoc opere specialiteret Nestorium huBreticos, quos ab eodem esse sequitur : unde in hoc eodem libro dioit, Plaloni,oonsoriptos,quisquis aliis ejus libris legendis operaminquam, vehementer assentior.Wia igitur trinitatemimpendit, ut pgo ab adolescentia feci, ex ipso quamdam in principio fuisse assuerit,et suis audi-elegantis styli quodam proprio nitore,indubitanter toribus id credere persuasit, Deum, exemplar, et(a) Vide reliqua tomo praeoedenti, col. 758.

1241 IN LIB. III DE CONSOLAT. PHILOS., METR. IX, COMMENTARIUS. 1242materiam: Deum,omnium creatorem: exemplar.ad A. 10. Hoc sane attenlius intuendum est, quod secujusspeciem universa formaret:materiam,e.K qua quitur, ne piirior ijrjiiv eiio/eJ,etc.Nam sicut terraetcuncla crearet. De materia superius dixit, materise ignis pra; cEeteris elementis ipsa loci positionefluilanUs:exemp\a.r hic exprimit cum dioit,(!t cuncta maxirae sejuncta sunt, cum terra infima, ignis horumsuperno ducis ab exempto. IJoo esl illud Platonisaltissimus sit,ut pote cujus est naturalis locusdogma, de quo beatus Hieronyraus in prologo Genesisin «there, quem ignese constat esse naturae, quemloquitur: nam oum LXX interpretes pro3oa-etiam omnis flararaa sursum tendens videtur appe-visse diceret ne Ptolemaeus unius Dei cultor apud tere; ita etiam aliis quibusdam, prseter illas quasJudffiosquoqueduplicemdivinilatemdeprehenderet: supradiximus^difTerentis ma.iime dissociantur; hochoc, ait, ideo maxime faeiebant, quia in Plalonis est levitate et gravitate, puritate et crassitudine.dograacaderevidebatur.Itaqueubisacratum aiiquid Namhorum elementorum ignis purissiraus est etScriptura Joquitur dePatre et Filioet Spiritu sancto levissimus; terra plus quara oaetera densitatis etaut aliter interpretali sunt,aut omnino tacuerunt;hoc utiijuemeluentes^ne si indivinis Llbris mysteriumponderis habere cognoscitur. Igitur ne horum quoquetantadiversitasignerapenitusterramque impli-Trinitalis idem Ptolemaeus inveniret, hanc cabili repugnantiasepararet.gerainataest procurataeamdem esse quam Plato doouit existimans:in e.juserrorem vehementius traheretur.Proinde quemadmoduQimedictas,qucB,ut supra ostensum est,insolubili vinculosolet extrema connectere,aqua soilioet et aer quilibet artifexquodounqiie opus tabrioare qua? utriusque illius oontrarietatis apto;quodamdisponit, prius ejus formam etsingularum parlium participiotemperata,levitatemignis terreno ponderisimilitudineminanimo gerit,etquodamoogitationis p conciliarent.Habentenim utraqueetaliquidlevitatisintuitu conteraplatur;eodem modoipseDeum luturimundi speciem et iraaginem aeternaliter in mentegessisse asserebat.Et hoc est quod dicit.- pulchrnmmundum pulcherrimus,elc. Utetintotoetin partibussuis mundi machinara juberet esse perfeclam.8. Tu numeris elementa ligas, etc. Quauta de numerorumpotentia,et per ipsos facta divinitus elementorumooaptatione, imo totius mundi fabrica,Graecorum philosophi, et eorura excellentissimusPiaio in Timaeo disputaverit,in Latiuis saepe auotoribusinveniraus, qui eaindetranslatatraotantes,admagnum hoc eruditionis perfeotum pertinere arbitratisunt.Ex quibus hoc tantumquod huicexpositiunculaesufTioitjhic inserendum putavi. AmbrosiusMacrobius, qui soranium Seipionis a Cicerone descriptumin duobus libris insigniter exposuit, inpriori libro ita dicit; Scimus secundum Plaf.onem,idest sectindum ipsius veritatis arcanum,illa forti inter vior ignis evolet.ao penitus dissocietur aterra; autse vinculo colligari,quibusinterjeclamedietasprxslat terra ppondere suo mersn, et reliquis non cohaerensvinculi firmitatem.Cumvero medietas ipsa geminatur, elementis, a propria decidat stahilitateea qnx exlima sunl non tenariter tuntum, sed eliam 12. Nam terram esse in medio totius ccelestisinsolubiliier vinciunlur. Primo ergo ternario contigit sphffirae, velut oenlrum.in raedio oirculi,ipsumquenuniero ut ter duo summa medium quo vinciretur coelum cum sideribus ffiquis ex orani parte spatiis aacciperet. Quaternarius vero duas medietates primus terra dislare,oranes aslrologiae testantur auctores.omnium nactus est, quas ab tioc nuniero Deus mundanmmolis artife.v conditorque muluatns, insolubili aut aere circumtegi. Unde nisi perdivinarn poten-Qui)d si itaest,necesse estterram undiqueautaquisinler se vinculo elementa devinxil : sicul in Timoeo tiam disposita elementorum connexione tenerelur,Platonis assertum est,non aliter tam controversa sibi neoessario ut illi putabant a suo statu quadam de-ac repugnanlia cl naturce communinnem abnuentiapermisceri,terrarn dico et ignem.potuisse,nisi duobusmediis reris el aquse nexibus jungerentur.la his Macrobiiverbis patet, nisi fallor, quid sit numeris elementaligas.9. Quod autem sequitur, iit frigora flammis.eia.,facile intelligi potest;eodem enim numero quo ipsaelementa,etiam ipsorum differentiae oonstant.Naraet ipsae sunt quatuor, frigus et calor, siceitas ethumor;quaedum binaepersingulaelementainvioem ^.coeunt, aptam quamdam coucatenationem etiam "ipsorum quas contraria videntur elfioiunt. Verbigratia,uta terra quae infima estincipiam, hrec naturaest sicca et frigida:cui quoniam aer huraiduaet calidus contrarius est, media in eos posita estaqua frigida et humida, quae terrae frigore aeri humoreconnectitur. Item quia igni oalido et siocoaquarum natura frigida et humida repugnat, hisinterjectus aer,aquis humore,igni calore copulatur.Ignis quoquesicut a terra calore disparatur, sic eisiccitate concordat.Omnia igitur elementa cum differentiissuis certa numerorum lege variata alquedisposita,dum contr.iria conoordant,et repugnantiafoederantur, indissolu^bili sibimet nexu ligata junguntur.Undenullum fere terrenum oorpus,quandiunaturalem sui statum obtinet,absqueistorum coaptationeconsistit.Quod quia peneoranibus patet,huiodemonstrationi supersedendum arbitror.(o) Sit venia teraporibus.cum igne, et cum terra aliquid gravitatis. Sed aerlevitate suaigni vicinior est, aqua lerreno ponderimagis appropinquat.11. Sed tamen quantum interest inter aquam etaerem causa densitatis et ponderis,tantumdem interaerem elignemest.Etrursus quod interest interaerem et aquam causa raritatiset levitatis,hoc interestetinterterramet aquam.Iteraquequod intereslinter terram et aquara causa densitatis et ponderis,hoc interest inter aquam et aerera : et quodinteraquam etaerem, hoo inter aerem et ignem.Neo solum sibi vioina et oohsrentia comparantur,sed eadem alternis saltibus custoditur Eequalitas.Nara quod est terra ad aerera, hoo est aqua adignem. Et quotiesverteris,eamdem reperies jugabilemoonipetentiara,qua inter se aequabiliter diversasociantur. Et hoc quod ait, ne picrior, id est le-mersione laberetur. Quod per hoo intelligi voluitquod ail, autmersas f/educant po.utera terras. Sedcura nos secundura astronomice praeoeptores de am •bitu cffili, quo terram, licet peramplissima et immensurabiliaspatiaputantundiquecircuracingi.aliquiddisputamus,absitut nos quisquam vel hoccontentioseastruere,vel antipodarum fabulas reciperearbitretur,quaesunt fldei Christianaeomnino contraria(a). Quapropter etiam sequentia istorum versuum,quibus philosophia velut ipsam Divinilateminvocandoalloquitur,oura ingenti scrupulo tractareaggreilimur:maxime quia haec ad instruotionem religiosaeoonversationis fideique non pertinent. Etquoniam a scrutandis divinse legis arcanis,quorumduloedinepias mentes in hac vita satiari non possunthis inutilibus vel ad raodicura intenti prspedimur;tamensiduloissimcedilectionisvestraevoluiilatisatisfecero,nequaquarainutiliter laborasse me existimo:praBsertim cura siout saepe dioenda sunt salutariaquaeteneantur,sicinterdumdioenda3untetiamnoxiaquae vitentur. Sic igitur sequentea versiculos cumquanta potero brevitate transourram, ut non quodnobis approbandum sectandumve sit,sed quod philosophiaBoetii senserit, intelligi faciam.13. Tu triplicis mediam. etc. Philosophi unam totiusmundimagnamvidelioetanimaraduoentesn)ultadeejusdivinaquadam natura atque potentianon secundumveritatem, sed secundumopiaionum sua-

1243 APPENDIX AD OPERA PHILOSOPHICA BOETII. 1244ruLncommentadixerunt. Quffiquoniam a nostrisdogmatibusalienasiint,proutnecessitashiijus expositionisexigit, sLrictim atLingenda, et transeuntercommeniorandasunt.Nam sicutanimacujuscunquehominis totum impletcnrpus, vitalem motum membrisoranibus pr»stet,ita hanc animam per omnemmundani cnrporis molem ditfusam omnibus totiusinundi, ut ita dixerim, membris suura cuiqiie motumsubministrareputaverunt.NametMaroidipsumsentire videtur, quem consLat in philosophicis disciplinis,quantum ad Epicuream sectam pertinet,fuisse perLissimum ; cujus insignis expositor Serviussextum iEneidos librum explanalurus sic exorsusest : Toliis quidem Virgilius fcientia plenus est,in qua tiic liber possidel pnncipaiiim.ln hoc libro dicitilla notissima:principio ccelnm acterras camposqueliquentes — lucenteraquegloburalunce TiLaneaqueastra — spiritus intus alit, totamque infusa perartus — mens agitat molem.Ecce quam Boetius animamdicit,Virgiliusspirituin,elpostpaululummentemvocat Et quod hic dicitur animam cuncta moventemper consona membra resolvis, ibl significaturin his verbis,totam infusa per artus mens agitatmolem.14. De hujus animae generatione in prasfato Maorobiilibro nostris auribus inusitata de TimcEO Platonisexcerpta legunlur:ex quibushic non verba perordinem, sed verborum sensum pauois absolvam.Legilur ibiquod Deusabundaalimajestatisfeounditatede se mentem creaverit, qua3 voiJi; vocatur ;deinde ex hac mente anima mundanacreata sit;cujusgenerationeraperquamdamnuraerum virtutemidera Plato dioit imperio Greatoris effectam : nammonade, inquit, in vertice looata, terni numeri exutraque parte fluxerunt; ab hac pares,ab ilia impares.Item post monadem a parte altera duo ;indequatuor, deinde octo. Item primus par, et primustetragonus ;a pari et priraus xiSoi;, hoc est primusnumerus,a pari solidam figuram elQciens.Ab alteravero parte tria, deinde novem, tura septem et viginti: primus videlicet impar,et primns tetragnnusab impari,et primusxiSo^ab irapari. Haec de Plalonicissint diota flgmentis.IS.Restat utcur eamdem animam tripHcis naturseBoetius dixerit, explicare coneraur. Aiunt enimquod habeat ex mente, de qua nata est, rationem,et ox sua natura vim praebendi sensus praebendiqueincrementi seminarium. Horum priraum XoYr/.6v,idest rationale, dicitur ; secundum altr9/)xix6v,id estsensibile ; tertium a)uxtx6v, quo intelligitur naturaplantandi et auKcndi corpora. Dicitur et alio modosecundum quosdamauctorestriplicis naturassecundumhumanaeanimae similitudinem.id est ut sit rationalis,concupiscibilis, irascibilis. Sed prioremsententiam raagis mihi videtur sensushu.jus auctorisintendere. Nam illo modo ut cuncta moveat, seper cuncta diffundit.ut primo coelestia universorumsiderum corpora (nam et ipsa a Deo suas quasdaraanimas accepisse putant) velut mentis capacia puraet integra raLione, certoqne moveri faciat ordine.Deinde qui terrenorum.corporum.quce ab illa animariauLumant, ires ordines sunt, in primo ipsorum,quiest hominum, tria illa simul agnoscuntur,quia etratione utuntur.etsensibus vigent,ethabentcrescendi propagandique naturam. In secundo ordine,qui est bestiarum et pecorum et quorumlibetanimantiura, quoniam ratione carent, duo tantumex his inveniuntur,senlire etcrescere. Tertius ordoterrenorum el corporum in arboribus et herbis est,quae carent tam ratione quam sensu : et quia crescenditanlummodo ususin his viget,hac solapartevivere dicuntur.16. lojitur si verum philosophi dicunt, animamundisecundumtriplicemsuinaturamtribusmodisomni 1 movet, ratione, sensu, incremento. Sed cq3-lestia corpora, sola stabili ratione movet; terrenorurainfima, aolo incremento; terrenorum prima,idA est humana.omnibus praefatis tribus modis;media,hoc est brutorura aniraalium, duobus. Porro quodhic membra mundiconsona dixit.vel simpliciter accipiendumquod sibi congrua el convenientia sint,et singula in suo looo et ordine pulchra vel aptaminirae a se discordent /aut intelligendum est hoceura expriraere voluisse,quod maximis mundi partibus,id estseptem planetarum circulis.maxiraamquamdamconsonantiam licet anostris auribusproculremotam inesse dicunt, eo quod ipsffi planetae,qua3 allioricirculoferuntur.acuLiorissoni melodiamsuo conoitent cursu; quae vero inferiores sunt, graviusresonent;omnes tamen unammusicae modulationisharmoniam consonent. Cujus rei tractatuimajus et otium et temporis spatium quam nunchabeamns, impendendum est,ethistantum,quinaturammusiceeartis scire desiderant, utilis essedignoscitur.Scimus tamen summos philosophos dehorum ciroulorum intervallisetconsonantia dispu-B tationem multorum volurainum edidisse.17. Jara ergo videaraus sequentia Boetii dicta,quibus adhucrairaquasdara dehac animacommentaproponiL dicens : qu(e cum secta duos, etc. De hacanimaesecLione in duosorbes posset essealiquantadubietas, nisi ipse hanc absolveret subjungens, «zmiliconverlit imagine Cffi/um.Apparetenimeum hocdicere quod ipsa priraum divisa in duos orbes moveatur,et cum impetu quodam rotetur ; atque itamolem coeli seoum in eosdem orbes trahat atqueconverlat. Qualiter autem coelum in duos sibi contrariosorbes circuitusque volvatur.omnium oculis,sed non omnium intelleotui patet. Est autem unussic notissimus coelicircuitus (|uo videmus aetheremcum infixis sibi omnibussideribus aboriente volviin occidentem ; ita ut nobis in ipso mundi verticepositum polumintuentibus.omnes stellaj videanturin dexLris oriri, in sinistris occidere, praeter illasquae intra arcticum circulum continentur:nam ipsaef nunquara kosmi compatiuntur occasum, solo abscindunturheliako.18. Altera vero coeli conversio est, quam nobisplanetarum, id est errantium siderum, cursus demonstral;qucBquamvis in c»lo non sint infixae, sedsub caelo et contraccelum ferantur,nemo tamen easdubitat coeli sidera nominare.Hoo itaquecoelum,quoillae feruntur, aerem multi vocant;licet sic hoc aerequi avium volatus sustinet, sicut natura muito sublimius,itaincomjjarabili puritate lucidius:cujusconversiocontra illud superius ab occasu semper fltinorienLem,meridianam scilicet plagam intuentibus adextra in sinistram. Deniquequod ipsssicut et cocteraper diurna vel nocturna spatia ab oriente procedereet in occasum vergi videntur, inde flt quodvehementiorstheris volubilitas eas velut invitas secumtrahit;ips8e tamen momentis omnibus in contrariumquasi rutrogradiuntur :quod in luna, quaeex illis septem infima et terrae proxima minoremp. omnibus circulum et ideo celeriorem permeat oursum,manifestissimum est, cum nova ciroa solisoccasum vix apparet,sequentivespere jam lucidiormagis ab occidente recessit.Atque hic ejuaaboccasurecessus a^quisquotidiespatiisiii lantura augetur,ut quarto decimo die,tolo jam superiore hemisphffiriodecurso, ipso sole in occasum demerso plena inoriente lampade procedere videatur.19. De solis autem per eamdem viamcursu.id estper zodiacum aequis signorum duodecim spatiisdimensum,quoniamomnibus vel tenuem computi etastrologiasscientiamhabentibusres notaest, superfluumreor aliquid dicere. Sed neque de reliquisquinque, Saturni scilicet stella,et Jovis, Martis, etVeneris, atque Merourii, ullam mentionem faoere,quidquam ad hocopus pertinet;praeter ad hoc tantumdemonstrandum,quod cumduo circuitus siderumsibimet adversi cognoscantur.haec septem looisituinferiori,etomnibusaliiscontrariocur3uvagari,ab hisqui diligenterinspiciuntcomprobantur.Opor-

'"""1245 IN LIB. III DE CONSOLAT. PHILOS., METB. IX, C0MMENTARIU8. 1246tet igiturinhoclocoreiveritatemacriler intendare. A putantterapora,reverti.De quarum descensu ad terelhanc philosophicis longe separare tigmonlis, ut ras.iiianissiinastexuutfabulas.quomodoterrenorumistam coeli acsiderum mirabilem in diversacircum- desiderio corporum incipiant a divinee mentis convolulionemnon ignola; nobismundianimae,sed om- templalioue dilabi: deinde per zodiacumad septemnipotentisDei inelfabili fieri virtule credamus.Sane spharas plaiieLarumdevenientes,exsingulis earumquod illa anima dicitur,»! semet nditura nieat,\ioa singulos motusquos in exercilio terrena vit« sintsignirioatquodomnisillemotuspereosdemcirouitus habitur» sortiantur; videlioet in Saturni sphserasemperrepetitur;elquodcunque spitium permeasse ratiooinationem,in Jovis vim agcndi,in Martisanimositatisardorem, in Soiis sentiendi opinandiquevidotur, ad id ipsum ineundum festinat, ut iterumvadat.Omnis enim circulus quoties in orbem rotatur,naturam, desiderii vero motum in ciroulo Veneris,in se ipse revolvitur.A quo n jn dissonat quodin Salomone legitur:Gyrans'gyrando vadit spiritus,etin circulum suum revertitur.20.Nec hoc pr*tereundum quod B.\i,mentem profundamr.iri:uit:s\gn\licaitpronuntiandiinterprelandiquescientiaminorbeMercurii,naturam pl.mtancli et augendi corpora iningressu,iuquiunt, glolji lunaris exercent. Sed quistam demensestuthaec monstruosacoramentaproculenim mentem homini divi-a lide sua nou removeat? Scire tamen ea vel ad hocnitus datam,sed corporea cogitationis mole depressamet aggravatam,ut ait Gioero in libris de Repuctoribusaliis verbis expressa legerit, non hoc, sedtantum prodest,ne quis dum h»ca doctisslmis aublica(a) videri nbi liominem a natura non ut a matre, aliud aliquid quod vcrum sit.eos dicere existimans,sed ut a noverca generalum, corpo-^e nudo, fragili et 'n errorem duici sermonum coinpositione duoatur.infirmo; animo aulem anxio ad molestias, humili ad g Ecce enim dum idem Boetius in quinto hujus operis'' "'"'' ' '^"—''""' """ „««„„0.,timores,molli ad labores.prono ad libidines:in qiiibus libro dicit buinanas animas libericres esse,necesseessetvelut obrutus quidamdivinusignis ingeniietmen-?!S.Ecce in quo profundo mens posita,data sibi divinitusingenii profunditate circumeuntem se contrariisduobus itineribus coeli circuitum perspexit,attendit, numeris ot intelligenlia comprehendit.Utmerito profunda dicatur.quae sine profunda cogitationetaliainvestigarenon potuit.Namutroquemodomens humana profunda dicta intelligi potest, et aprofunditate sensus et ingenii, et quia terra inhabitationedepriraitur.cum ex omni parte sursum aterra aequalis sitaltitudo ad coelum.et coelo deorsumnihilprofundiusnoverimusquamterram.Secundumhanc ergo locorum positionem omnis altitudo etcoelum, omnis profunditas refertur ad terram : etidcircohocmagisad praesentem sensumvidentur respicere;quia tota illa utriusque orbis revolutioprofunditatom terrffioircuire coguosoitur. Unde litest.oum sein mentisdivinajspeculationeconservant,minus vero cum dilabunlur ad corpora, minusqueetiam cum terrenis artubus colligatur; quis hooeum dedesoensu animarum in corpora dicereintelligeret,nisihancphilosophorum sectam priuscompertarahaberet?23. Sane quia superius onelesliura corporum, idest siderum, vitas quasdara vel anirnas hic auctorcommemoravit.non est praEtereundum quodi^ie prae--cipuis mundiluminaribus soleet luna etiam nostriquidam auctores hoo senserunt,quod in oonsummationeraundi receptura sint praemium laboris sui,Nara sanctus Hieronyrausin libro nono explanationisin Isaiara proplietam ubiexponit huno versiculum(6), Et erit lux tunse ^icut iux solis: et lux soliseritseplempliciter sicut lux septcmdierum,\nUT cffiteraita dicit: hrit tumen lun:f sirut lumen soiis,quandout ipsa inaccessibilis et celerrina tam immenaeB n fifiigj~ii [)Q,ninus ccelum novum et terrnm novam, etmolis vertigo.vehementi tractu suo velut quodam transierit liabitus mundi hujui,ut luna et sol laborisimpelu omnia crassaet gravia ex omni parle lerrisui et cursus sui prcemium consequantur: etenim exspeclaliocreaturm revelationem liliorum Deiexspectatcogat in terram,qu» sola manet in medio immobilisqua.sicentrum.Omnisenim sphaera dum aequo libraminequia etipsa crealura iiberahilur aservitutc corruptionisvolvitur,nihil in ea est iraraoliile prceter cen-in libertatem filiorum Dei: licet ea quidam organatrura. Ipsa autem terra non movetur, quia neoesse lucisinteliigentes, insensibiliaesse contendunt. Lunaest ut circa aliquid immobile sphasra moveatur:quimotus omnia,qus densitatis aliquid habent, deorsumtrahens,prooulasuperioribus ccelipartibus re-ergo solis fulyorem nccipiel- Nec mirum hoc de cla-movetjita ut etiam nubes non aitius quam decemstadiis a terra dicantur posse levari.21. Sequitur,/2t causis animaj. eto.Horum intellectusverborummagisestfugiendusquamexpositiunerissimo se.niire elemento,cuiprincipatusnoctis est Iraditus,cum de sanctis quoque scripLum sit, fulgebuntjusti quusi sol: et sol septuplum lumen accipict, sicutlux septemdierum,quundo ab initio conditus mitndus.24. Haeo sancti Hieronymi diota, quoniam in aliisnustris auctoribus aliquid tale non legimus,et ipsepandendus: nara expiicita ratione maximss mundiquoque contraria quosdam sentirenon tacuit.contentiosedefendenda non arbitror. Nam nullam pe-anitnae, nunc de statu minorura animarum incipitloqui,easque factas eisdem quibus et illam asseritnitus rationalem creaturam a Deo in principio conditamsecundumSoripturarumaucloritalemintelligocausis.Sed hoc de ipsis intelligi vuit,quod miniraerecipit --r.-t"--."-" fidesChristiana,eas ----.--- videlioet ..------r a prinja sui con--. .rpr., terangelos et homines.Porro vel angelicum vei^*!'""!!" ^.fJPi?*]^!^^''""!!?^! „'°"f !°ilt^!71" D humanum spiritum hissideribusessepermixtumaunae beate vixisse;deinde quasdam exhisin corporahumana delapsas,iterura post resolutionem eorumdemcorporumterrenispurgatasvitiisoriginemsuarnrepetere, etin ccelum redire,atque,ut Virgilius ait,rursnsin corpora velle reverti.Dignitatem vero primaeconditionis his verbis exprimit.-ProDe/jz.';, et levibussublimes curribus aptas. Hoc itaque significans,quod inoorporeffi levitate naturae velut quibusdamcurribus in sedes sidereas provehantur.Quod auteradicit,zn coelum spr{s,de mundi luminaribus cuntisquesideribusintelligi vult,qu8B coelo inserta vivereet ratione uti, affirmare nitebantur.22. Porro in terram seris de humanis tantum dictumest animabus,quas,ut dixi,et de coelo demissasin corpora,et quia igneaj sunt, ut aiunl,naturaeeadem natura reducente, illuc eas, licet post longain eis conversari, non videtur omnino credibile.Unde sufficiat nobis soire quod Scriptura loquituraDeo faotaesse duo magna luminaria: naturamveroillorum altiusvelle scrutari, temerarium est.Paucivero versup qui restanl expositione non indigent,quoniam in eis pura et aperlaad Deumoratio funditur.Faleortamenviderimihi quffidaminhis verbaphilosophorum redolere venenura; sed quoniara eacalholicae aures reotius accipere et in meliorem parteminterpretari solent,et ob hocfidei non nocent,id gratanter acoipio, atque de his censui reticere.Habes, domine desiderantissime, qualem lenuitasingenii mei ooraponere poluit,explanationem superobscuros Boetii versus:in qua si quisquam aliquidulilitatisinvenerit,meritogratificabiturjussionitus.(a) In editione mea lib. iii,l.Nostrum tamen auotoremex Augustino potius refereBle,quamexipsoTuUio, sumpsisse hunc locum puto.(6) Gap. XXX, 26, in libri fine.

1247 AN. MA.NL. 8EV. BOETII 1248OPEllUM PARS SECUNDA.OPERA THEOLOGICA.IN LIBROS SEQUENTES MONITUM.Libros quxstionum Anilii,quos exhortationihus precibusque mullorum suscepimus explanandos ,a[lissimos rerumde quibus in eis agitur tliemate,obscurissimos ear umde)7i rerum suhiilitate ,probalissimos tamen operisabsolulionecognovimus.Quid enim altius infinito ? Quid ineffabili inscrulabHitjue subtilius'! Quid autem probabilius eoguod cum inexpugnabitibusrationibusconstet,summislamenacceleberrimisauctoribusnititur1 Deus enim,dequohis agilur libris,magniludine inlerminabilis,contemplatione incomprehcnsibilis,sermone inexplicabilis, recte intelligitur,et laudabiliter prasdicatur .Cujus tamenqusedam arcana anliqui videntes,ipsoinspirante,inlcllexerunl>el lam rerum quam verborum figurationibus variis,suitemporis rudibus innnuaverunt.Posteri vero aliter quidem,sed eodem sensu loculi;illaruni aenigmala figurationum consuUissimis interpretaiionibus,declaraverunt ; et nonmodo auctorilate sua,verum etiam ralionibus quas vel theologise majestas sibi proprias vindicat, vel humanxphilosophix ad ipsam qualiscunqueproportio communes admittit, confirmaverunt. Itaqueprxdictus auclor, tanquamvidentium a secretis hsec arcana non nesriens,conlru quorumdam prava dogmata hsereticorum pauca deiltis scripsil;eatamenscribeniiqualitate,quanegliqentibusetprxsumptuosisadditumadintctligenliamobstruat,sludiosis vero alque inteiligenlibus atientionemquidemmoveat,.sedpulsantibusanimorumvehementiapplicationeaperiat. Brevis enim sine sua amplificalione oratio ; laiebrosa disserendi tacita ratione dissertio ; obtiqua schematesensuum,aut verborum lexis; nova,pr3eter grammalicorum regutam, syntaxis : insciis et superbis iltis,quibus sunt articulat», sensus obducunt ; sapientibus vero, ct liis maxime qui sacras Scripturas veneratione colunt,usuassiduo et vigilwiiti attentione inspiciunl,eos intus videre permittunt.Convenienlcr ergo liujiismodi seeretis.etut ita dicatur sigmficationis ahsconditx verbis,quibus examinet scios et inscios, humiles et superbos,secreta Iheologise allioris Anitius tangit.Digne vocatus Anitius fortitudine,Severinus gravitale, opitulatwne Boetius,meriids Manlius. Nos vero auctoritale noslra nihil afferre, sed quos prsecedente significatione percepimussensus auctoris, referre volentes, illius non modo dicla, verum etiam dictorum rationes atlendimus ; et ne veltimiditatis angustia nos ad silendum penitus strangulare,vel temerilatis audacia ad garriendum luxare putetur,illorum qux auctorem sensisse cognovimus,nec nifiil dicimus,necnihil tacemus. Sed cum duo sint videntium genera,unumvidelicel auctorum qui sententiam propriam ferunt,alterum leclorum, alii sint recitatores qui eademauctorum verba et e.x ipsorum causiseisdem pronuntiant ,alii interpretes qui obscure ab auctorihus dictanotioribusverbis declarant : nos in genere lectorum, non recitatorum, sed interpreium officio fungcntes, verborumtranspositiones in ordinem,schemata in consequentiam,novitates in regulam, addentes singutorum causas, reducimus.Adultavero proqualitate opens divisionum aut diffinitiomim omnibus autaliquibuspartibus,aut quorumdamexlra sumptorum comparalionibus ,aut etiam positarum ab auctore dictionum casibus, aut earumdem significalionummultivoeispluribus ,aidrationum induciionibus explanamus,sollicite circumspicientes ne aliquo sensa,ab authencitis sanctarum divinationum scriptoribus recedamus.Quse autem a nobis scripla sunt,bene exercitatisiectoribus non modo rationibus firma,verum etiam scripturis authenticis adeo consona esse videntur,ut nostranon tam inventa quam furta esse credantur.QUOMODO TRINITAS UNUS DEUSAC NON TRES DII.(a) AD Q. AUR. SYMMAGHUM V. C. ET ILLUSTRISSIMUM EXOONSULEM ORD.ATQUE PATRICIUM SOGERUM SUUM.PROOEMIUM. in re quid mibi sit animi quoties stylo excogitataInvealigatamdiutissimequ8estionem,quantumno- commendo, oum ex materiaj difficultate,tum ex eostrae mentis igniculumillustrare lux divina dignata quod raris, id est vobis tantum colloquor, intelligiestjformatam rationibuslitterisquemandatam,ofie- potest,nequeenimram8e jactatione etinanibus vulgirendam vobiscommunicandamquecuravi,tamvestri clamoribusexcitamur;sed si quis est fructus extecupidusjudicii, quam nostristudiosusinventi.Qua rior,hic non aliampotestnisi materiae similemspe-(a)Titulumhuncintegrumexbibl.Regi8e vetustiori praBfiximus,qui exomnibusscripturamhanc solireetex S. Victoris optima fldei codd.descripsimus et tinuerant.

1249 DE TRINITATE LIBER. 1250rare sententiara. Quocunque igitur a vobis dejeci A.CAPUT II.ooulos,partia) ignava segnities,partiKi calliduslivorSubstantia divina forma est.ocourrit ; ut contumeliam videatur divinis tractatibusAge igituringrediamuretunufrquodqueutintelligiirrogare, qui talibus hominura monstris uon atqueoapi potest dispiciamus ; nam, sicut optimeagnoscenda Fiaic potius quam procaloanda projecerit.dictumvidetur,eruditi eslfaominisunumquodque utIdcirco stylum brevitate contraho, et exinti-mis sumpta philosophiaedisciplinisnovorum verborumipsum est,ita de eo fldem capere tentare.Nam oumtre3 sint speculativcc partes, naturalis, in motu,in-significationibus velo; ut haec mihi tantum abstraota, av£Tt;^a[p£Toc;,id est inseparabilis; oonsi.vobi3que,si quando ad ea converteritis oculos,coIloquanturderat enim oorporum formas cum materia, quae a; caeteros vero ita submovemus, ul qui corporibus actu separari non possunt,quae corporacapere intelleotu nequiverint, ad ea etiam legenda in motu sunt, ut lerra deorsum, ignis sursumvideantur indigni. Sed ne tantum a nobis quairi fertur,habetque motum forma materis conjunota.oportetquantumhumanaBrationisintuitusad divinitatisMathematiea, sine motu, inabstraota : hceo enimvalet celsaoonscendere : nam caeteris quoqueartibus idem quasi quidam finis est oonstitutus,quoformascorporum speculatur sine materia.ac per hocsine motu ;quae forraae, cum in materia sint.ab eausque potest via rationis aocedere.Neque enim me- n separari non possunt. Theologica, sine motu, absj.-..- •_ .«.-„1 __!._, -_.dioina semper aegris affert salutem,_.j _._,,_ ...:.sed nuUa erit tracta at(|ue separabilis : nara Dei substanlia, etculpa medentis,3i nihil eorum qua fleri oportebat, materiaet motu caret. In naturalibus igitur ratio-omiserit,idemque in caeteris.At quantura hseodifflciliorquaestioest,tam facilioresse debet adveniam.Vobistamenetiamilludinspiciendum est anexbeatiAugustini scriplis semina rationum aliquos in nosvenientia fructus extulerint; ac de proposita qusestionehinc sumamus initium.GAPUT PRIMUM.Sententia cattioUca de Trinitate et unitate Dei.Ghristianaereligionisreverenliampluresusurpanl;sed ea fldes poUet maxime ac solitarie, qua3 cumpropter universalium prascepta regularum, quibusejusdem religionis intelligatur auotoritas ;tumproptereaquod ejus oultusper omnespene raunditerminosemanavit, catholica vel universalis vooatur:cujusha30 de Trinitatis unitate sententia cst.Paler,inquiunt, Deus, Filius Deus,Spiiitus sanctusDeus;igitur Pater, Pilius, Spiritus sanctus unus,non tresDii. Cujus conjunctionis ratio estindifferentia Eosenim differentia comitatur, qui vel augent vel minuunt,utAriani,quigradibu3meritoruraTrinitatemvariantes distrabunt, atque in pluralitatem didu-naliler, in mathematicis disciplinaliter, in divinisintellectualiter versari oportebit, neque diduoi adiraaginatione3,sed potius ipsam inspicere formam,quae vere forma nec imago eat, et quae essejpsumest,et ex qua esse^est ; omne narnque esse ex formaest :statua enim non secuudum £es, quod est materia;sedsecundum formam,quoD in eo insignita est,efflgiesanimalis dioitur,ipsumqueaesnonsecundumterram,quodest ejus materia,sed dicilursecundumaeris figuram. Terra quoque ipsa non secunduminformenmateriam /-a-cx -c-fiv uXtjv dioitur,sed secundurasiccitatera gravitatemque, quae sunt formae.Nihil igitur secundum materiara esse dioitur, sed^ secundum propriam formam.Sed divina substantiasine materia forraa est, atque ideo unum est, etid quod est. Reliqua enim non sunt id quod suntunumquodque enim habet esse suum ex his ex quibusest, id est ex partibus suis ; et est hoc atquehoc, id est partes suae conjunctae, sed non hoc velhoo singulariter : ut cum homo terrenus constetex anima corporeque, corpus et anima est, nonvel corpus vel anima. In parte igitur non est idquod est. Quod vero non estex hoc atque hoc, sedtantum est hoc, illud vere est id quod est ; et estpulcherrimum fortissimumque, quia nullo nititur-Quooiroa hoo vere unum, in' quod est, nequenuUura ineoaliudpraeterquamidquonullusnumeruscunt.Principiumenirapluralitatis,alteritasest;prae-teralterilatem enim nec pluralitas quid sit intelligipotest.Triumnancquererumvelquotlibettumgeneretum speoie,tum numero diversitas constat: quotiesenimidemdioitur,totiesdiversumetiam praedicatur enira subjectum fleri potest:forma enim est.formagIdem vero dicitur tribus modi3:aut genere,utidem D vero subjecta» esse non possunt. Nam quod caete-rae formae subjeotae aocidentibus smt, ut humani-homo quod equus, quia his idem genus,ut animal;vel specie, ut idem Gato quod Gicero. quia eademspecies ul homo ; vel nuraero, ut TuUius et Giceroquia unus est numero. Quare diversum etiam velgenere, vel specie,vel numero dicitur ; sed numerodifferentiam aocidentium varietas facit : nam treshomines neque genere, neque 3pecie,sed suis accidentibusdistant. Nara si vel animo cuncta ab hisaccidentia separemus,tamen locus ounotis diversusest,quem unum flngere nuUo modo possumus:duoenim corpora unum iooum non obtinebunt, qui estacoidens, atque ideo sunt numero plures, quoniamaccidentibus plures flunt.tas,non ita accidentia suscipit eo quodipsa est,sedeo quod materia ei subjecta est. Dum enim maleriasubjeota humanitati susoipit quodlibet aceidensipsahoc suscipere videtur hurnanitas. Formaveroquae est sine raateria, non poterit esse subjecturanec vero inesse materi» ;neque enim esset formased imago. Ex his enim formis quas prster raateriam sunt, istae formae venerunt quae suntin materiaet corpus effloiunt : nam cteteras, quae in corporibussunt abutimur, formas vocantes, dum imaginessunt ; assirailantur eniin formis iis quse nonsunt in materia eonstitutae.Nulla igitur in eodiver-

1251sitas, aulla ex diversitato pluralitas, nuUa ex accidentibusmultitudo, atqueidcirco nec numerus.AN. MANL. SEV. BOBTIIAGAPUT IV.Quomodo Deus sit in prsedicameniis.m-iCAPUT III.Indivina subsiantianun est numcrus.distat.Ubi vero nuUa est differentia, nuUa estDeujveroaDeo nullo differt, ne vel accidentibus,velaccidentalibus dilTerentiis in subjeoto positisomnino pluralitas,quarenec numerus ;igiturunita3tantum.Nam quod tertio repetitur Deus, cum Pateret Filius et Spiritussanctus nunoupatur,tresunitatesnon faoiuntpliiralitatem numeri ineoquod ipsaesunt, si advertamus ad res numerabiles, ac non adipsumnumeruLn:illicenim unitatumrepetitio numerumfacil.In eo autem numero qui in rebus numerabilibusconslat,r6petitio unitatumatquepiuralitasminime faeit numerabilium rerum numerosam diversitatem.Nuiiierus enim duplexest: unus quidemquo numeramus, alter vero qui in rebus numerabilibusconstat. Etenim unum res est unitas,qua unum dicimus. Duo rursus in rebus suut uthomines vel lapides ; dualitas nibil, sed tantumdualitas, qua duo bomines vel lapides duo flunt:et in coeteris eodem modo. Ergo in numero quonumeramus repetitio unitatum facit pluralilatemin rerum vero numero non facit pluralitatem uqItatumrepetitio : velut si deeodem dicam, gladiusunus, muoro unus, ensis unus.potest enim tot vocabulisgladiutj agnosoi. Haec enim unitatum repetitioiteratio potius est, non numeratio ;velut si itade uno toties praedicaverim. Non igitursi de Patreac Filio et Spiritu sancto tertio praedicatur Deus,idcirco trina prKdicatio numerum facit : hoc enimillis,ut dictum est, imminet, qui inter eos distantiamfaciuntmeritorum.Catholicisveroin differentiaconstiluentibus, ipsamque formam, ut est,esse po-ita dicitur,Pater acFilius et Spiritussanctus quasimultivocum quiddam : nam mucro et ensis et ipseestet idem ;Pater veroac FiliusetSpiritussanctus,idem equidem est,non vero ipse.In qua re paulispercoDsiderandum est. Reciuirentibus enim, Ipse estPater qui Filius? Minime, inquiunt. Rursus, Idemalter qui alter ? negatur.Non est igitur inter eosinomni re indifferentia. Quare subintrat numerus,quem ex subjectorum diversitate confici, superiusexplanatum est.De qua rebreviterconsiderabimus,si prius illud,quemadmodum de Deo unumquodquepra-dicatur, praemiserimus.Decem oranino praedicamenta Iraduntur quae derebus omnibus universaliter pra;dicantur, id estsubstantia, qualitas, quantitas, ad aliquid, ubi,quando ;hahere, situm esse, facere, pati. H«cigitur talia sunt, qualia subjecta permiserint :nampars eorum in reliquarumrerum prffidioatione substantiaest, pars in accidentium numero est. Atquahajc cum quis IndiviDam verterit praedicationem,cuncta mutantur quae praedicaripossunt.Adaliquidvero omnino non potest praedicari ;nam substantiainilloaonost veresubstantia,sed ultra substantiam,Item qualitas et offitera quae evenire queunt : quorjrum, ut amplior tiat intellectus,exempla subdendasunt.Nam cum dicimus Deus,substantiam quidemsigniflcare videmur,sed eam,quae sit ultrasubstantiam;cum vero justus,qualitatem quidem,sed noaaccidentem, sed eam quae sit substantia, et ultrasubstantiam ;nequeenim aliud esl Deus quod est,aliud quod justua est, sed idem est esse Deo quodjuato.Item cumdicitur magnus velmaximus,quantitatemquidem signiflcare videmur,sedeamquaesitipsa substantia talis qualemesse diximusultrasubstantiam: idem est enim esse Deo quod magno.Deforma enim ejus supsrius demonalratum est,quoniamis sit forraa et unum vere,neo ullapluralitaa.Sed haeo prffidicamenta talia sunt, ut, io quo sunt,ipsum esse faciaut quod dicitur; divise quidem indicamus, ensis, mucro, gladius, repetitio qutedam csteris, in Deo vero conjuncte atque copulate, hocest ejiisdem, non numeratio diversorum : velut si ^ modo : nam cum dicimus substantia, ut horao velita dicam, sol, sol, sol, non iressoles effecerim,sed Deus, hoc ita dioitur quasi illud de quo praedicaturipsum sit substantia, ut substantia homo vel Deua.Sed distat.quoniam homo non integre ipsumhomoestacperhooneosubstantia.Quodestenim,aliisdebetquaj non sunt homo : Deus vero,hoo ipsum quod estDeus est;nihil enimaliudest nisiquodest.aoperhocipsum Deusest.Rursus.justus.quod est qualitas,itaneatibus,neque aliud esse ([uam est ipsum quode.stopiaantibus,recte repetilio deeodem,quam enumeratiodiversi videtur esse cum dicilur, Deus Pater,Deus Filius,Deus Spiritus sanctus,atque heec Triaitasdicitur quasi ipsehoc sit dequoprcedicatur,idestsidicamus,homo justus,vel Deus justu8,ipsum hominemvel Deum justos esse propoaimus ;sed 'differt,quoniam homo alter,alterestjustus ;Deus vero,idemuaus Deus, veluti ensis atque raucro,uaus gla-ipsum est quod est .justum.Magnus etiam homoveldius: velul sol, aol, sol, unus sol. Sed hocinterimad earadiotura sit signicationem demonstrationemque.quaDeus dicitur,atque ita quasiipse sithomo magnusvel Deus raagnus ; sed homo tantum magnus,Deusostenditur non omnem unitatumrepetitio-Q vero ipsum magaus existit. Reliqua vero aeque denem numerum pluralitatemque perficere.Non vero Deo, neque de caeteris praedicantur: nam, ubi,velde Deo,vel de homine praedioari potesl; de homine,ut in foro ; de Deo,ut ubique :sed ita, ut non quasiipaa sit res id quod pr8edicatur,de qua dicitur.Nonenim ita homo dicitur iti foru esse,quemadmodumease albus vel longus, nec quasi circumfusus et determinatusproprielate aliqua,qua designari secundumse po8sit,sed tantum quod sit illud aliis informatumrebus, per hanc praedicationem ostenditur.De Deo vero non ita : nam quod ubique est, ita d'cividetur,non quod in omni sit loco{omnino enim inlooo essenon potesl),sed quod ei omnis locus adsitadeumcapiendum,cum ipse nonsuscipiaturin loco;

1253 DE TRINITATB LIBER. 1254atque ideo nusquam in looo esse dicitur, quoDiam ^ ut secundum se sit pradicatio,an minime.Atqui siuhique est, sed non in loco. Quando vero eodem auferas servum, abstuleris et dominum ; at nonprBBdicatur modo, ut de homine,heri venit ; de Deo,semper est.Hio quoque non quasi esse aliquid diciturilludipsum de quo hesternus dicituradventus,sed quidei secunduratempusaccesseritprasdicatur.Quod vero de Deodicitur,semperest; unumquidemsignificat, quasi omni praeterito fuerit,omniquoquemodo sit preesenti, omni futuro erit. Quod de cceIoet de cffiteris immortaiibus corporibus secundumphilosophos dici potest. At de Deo non ita, semperenim est, quoniam semper prssentis est in eotemporis,tantumque inter nostrarum rerum prsesens,quod est,nunc, ad divinarum, quod nostrura nuncquasicurrenstempus facit et sempiternum,divinumetiamsi abstuleris albedinem,abstuleris quoque album.Sed interest, quod albedo accidit albo, quasublala perit nimirum album. .'^t in domino,si servumauferas,perit vocabulum quo dominus vocabatur.Sed non acoiditservus domino, utalbedo albo,sed potestas quaedam qua servus coercetur, qusequoniam sublato deperit servo,constat non eam perse domino accidere, sed per servorum quodammodoe.xtrinseous accessum. Non igitur dioi potestpraedicalionemrelativam quidquam rei de qua dicitur secundumse, vel addere, vel minuere vel mutare.Qune tota non in oo quod est esse cousi3lit,sed in eoquod est in oomparatione aliquo modo se habere ;veronunc permanens, neque movens sese atque _ nec semper ad aliud, sed aliquoties ad idem. Ageconsistens,8eternltalem facit. Cui nomini siadjioias enim stet quisquara.ei igitur si acoedam dexter,eritsemper,faciesejus quodestnunc jugemindefessumqueac per hoc perpetuum cursum,quod est sempiternitas.Rursus, habere vel facere, eodem modo :dicimus enim, currit veslitus, de homine ;de Deo,cuncta possidens regit.Rursus nihil de eo quod estesse de utrisque dictum est.Sed haec omnis pra^dicatioexterioribusdatur,omniaquehoecquodammodoref'erunturadaliud;cujus praedicationisdifferentiamsicfacilius internosciiuus : qui homo est, vel Ueus,refertur ad substantiam qua est aliquid, id est homovel Deus;qui justus est,refertur ad qualilatem, quascilicct est aliquid, id est justus ;qui magnus, adquantitatem,qua est aliquid, id est ma^nus.Nam incasteris praedioationibus nihil tale est.Qui enim dicitvel ad facere,vel ad tempus ; si tamen interim, divinumillud semper,tempus dici potest.sed non quo,ut aliquo,aIiquid est, velut magnitudine raagnum ;nam situm passionemquerequiriin Deo nonoportet;neque enim suni. Jamne patet quae differentia sitpraedicationum ? quod aliae quidem quasi rem monstrant,ali8evero quasicircumstantias rei;quodqueille sinister ad me comparatus, non quod ille ipsesinister sit,sed quod ego dexter accesserim. Rursusego sinisler accedo, item fit ille dexter, non quodita sit porse dexter,velut albus ac longus.sed quodme accedente fit dexter, atque id quod est, a meet ex me est, minima vero ex sese. Quare qua; secundumrei alicujus, in eo quod Ipsa est, proprietalem,non faciunt praadicationem, nihil alternarevel mutare queunt, nuUamque omnino variare essentiara.Quociroa si Pater ac Filius ad aliquid dicuntur,nihil(]uealiud,ut dictum est.difterunt, nisisola relatione,relatio vero non praedicatur ad id dequo prffidicatur quasi ipsa sit et secundura rem dequa dioitur, non faciet alteritatem rerura, de quailla quidera ita praedicantur, ut esse aliquid rem ostendant:illavero,ut non esse,sed potiusextrinsecus Pater Deus et Filius Deus et Spiritus sanotus Deus,corporales sint, minimelocisdistare, quoniam veroaliquid quodam modo affigant.IUa igiturquaealiquid Deus vero nuUas habet differentias quibus diffsrat aesse desiguantsecundum rem,praedicationesvocen-Deo, a nuUo eorum differt. Differentiae vero ubitur,quae cum de rebus subjectis dicuntur, vocantur n absunt,abest pluralitas : ubi abestpluralitas, adestesse aliquem in foro,vel ubique, refert quidem ad C dicitur, sed, si dioi potest, quo quidera modo idpraedicamentum quod est ubi,sed non quoaliquidest, velut justitia justus. Item cum dioo currit velregit,vel nunc est,vel semper est, refertur quidemquod vixintelligi potuitjinterpretatum est personarum.Omnino eniin magna regulae est veritas, in rebusincorporalibus.distantias eflici differentiis,nonlocis.Neque accessisse dici polestalii]uid Deo,ut Paterfieret ; non enim ccepit esse unquam Pater, eoquod substantialis quidem ei estproductio Filii,relativavero praBdicatio Patris. Ac si meminimus oraniumin prioribus de Deo sententiarum,ita cogitemus^proce.^^sissequidem ex DeoPatre Filium Deum,et ex utrisque Spiritum sanctura.Hos,quoniara in-accidentia, seoundum rem ; cum vero de Deo, quisubjectus non est, secundum substantiam rei praedioationuncupatur.GAPUT V.Quomodo Deus in relatione.Age nunc de relativis speculemur, pro quibusomnequoddictumestsurapsimus addisputationera.Maximeenim hsc non videntur secundumsefacerepraedicationem, quae perspicue ex alieno adventuconstareperspioiuntur. Ageenimquoniamdominusac servus relativa sunt, videamus utrurane ita sit,unitas : nihil autem aliudgigni potuit ex Deo, nisiDeus,et in rebus numerabilibus repetitio unitatumnon facitmodis omnibus pluralitatem.Trium igituridonee constituta est unitas.CAPUT VI.Quomodo unitas ct trinilas in Deo.Sed quoniara nulla relatio ad seipsum referri potest; idcirco quod ea seoundum seipsum est praedicatioquae relatione caret,facta quidem est trinitatisnuraerositas in eo quod est praedicatio relationis ;servata vero unitas in eo qnodest indifferentiavelsubstantiae, vel operationis, vel omnino ejus quae

1255 IN LIBRUM DK TRINITATH. 1256secundumsedioiturpraedicationis.Itaigitursubstbintiacontinet unitatem,relatio muliiplicattrinitatem:alque ideo sola sigillatira proferunturatqueseparatimquferelationis sunt.Nani idem Pater qui Filiusnon est,nec idero uterque quiSpiritussanctus.Idemtamen Deus est, Pater et Filius et Spiritus sanctus ;idem justus,idem bonus, idem magnus, idem omnia,quEesecundumsepoteruntpra;dicari.Sanesciendumest,non semper talem esserelativam praedicationem,ut semper ad differens pradicetur : ut estservus ad dominum, dilferunt enim. Nam omneaequale aequali aequale est,et similesimili simileest,et idem ei quod est idem idem est : et similis est inTrinitate relatio, Patris ad filium et utriusque adSpiritum sanctum ; utejusquod estidem adid quodCSIE.l£ili:t&TI^ estidem.Quodsiid in cunctis aliis rebus non potestinveniri, faoit hoo cognata caducis rebus alteritas.Nos vero nullaimaginatione diduci,sed simplici intellectuerigi, et ut quidque intelligi potest, ita aggredietiam intellectii oportet.Sed de proposita quaestione satis diotum est.Nunovestri normam judicii exspeotat subtilitasquaestionis:quaeutrum recte decursa sit, anm!nime,vestr8estatuet pronuntiationis auctoritas. Quod si sententiae,fldei fundamentis sponte flrmissimae, opitulantegratiadivina,idoneaargumentorumadjumentapraestitimus, illuc perfecti operis laetitia remeabit,unde venit etTectus. Quod si ultra se humanitas nequivitascendere, quantum imbecillitas subtrahit,vota supplebunt.POtgMSlT.^ COMMG.^TABSIA.IN LIBRUM DE TUINITATE.Omnium quae rebusperoipiendis suppeditantra- jjproprias rationes theologiois oommunicaverunt, ei.tionura, aliae communes sunt multorum generum, utrisque oommunes distraxerunt ab invicem, Bstaliae propriee aliquorum.Etcommunes quidemsunt enim proprium naturalium quod siout numero diversorumut quidquid inest alicui, ab eodem diversum esseproprietales diversae suut, ita quoquenecesseest. Hooin omni rerura genere verum est. subsistenliffi numero siut diversae,et quod una singularissubsistentia non nisi unum numero,'faciatQuod autem dicitur speoies nunquam de suo genereprajdioari, dilfinitionum genus recipit,non divisionum.Namsubsistentem : ut Plalonis et Ciceronis non solumsicut indiffliiiliva demonstrationespeciesgenerejsio in divisiva genus specie declaratur.Hancaccidentales proprietates, verum et substantiales,quibus ipsi sunt, verbi gratia, vel diversa corpora,autem rationum omnium oommunitatem vel proprietatemvel diversi homines, diversae sunt, et qufficunquenon nesoit quisquis rerum dilifiens inqui-slnguhiris proprietas Platonem corpus esse, velsitor non eas Iranseunter aspe.\it ; sed mentis acie hortiinem, eadem nullum alium esse, facit idem.fi.ta notata9,et ejusdem judicio coraprehensas.primumapudse servandas memoricB tradidit. Deinde corpus ab ea singulari corporalitate transfusi san-Nam elsi generationis propagatio generalo dat essene aliqui eas vel oblivione prorsus periisse,vel intra guinis, a qua generans fuerat oorpus ; flt tamensilentium languere putarent,saepe autin scenissophistaromdeoisione disoessio, qua et generans ab illius cor-variis conformationibus, causa tamen poris quod deciso sanguine retinet subsistentia, etexcrcitii ludens, aut seriis philosophiee olficiisinter generatus ab illius quod deciso sanguini fomentisejus conscios agens, eas exposuit. Nam, verbi gra^ temporalibus additur, aliud ab invioera corpus fll.tia, in oivilium genere sicul pro Sexto Roscio, aut (] Has igitur naturalium rationes recte, sicut videproMaroo Marcello, serius orator Tullius; sic et tur, intelligentes, Arius, Ethius, Eunomius, item-Quintilianus,et Seneca,et Menander, oratorum sophistceatqueconforraatores : primus,in causarum;secundis, in doclamationum ; tertius, in comoediarumfictis ; de histamen quae Heeri poterant argumentis,ex rheloricarum principiis rationum locuti,eas se prae mente habuisse, et non levi affectione,sed quodam diffloili movendo scientiae hahitu tenuisse,testatisuiit. Similiter et alii in facultatibussuis, aut theoreniata mensurarum, aut axiomataponderum,alioruiii nominum communcsmultorum,sive proprias aliquorum geaerum rationes.se Urmascientia tenere, et vigilanter attendere docueruntvel sBrio philosophanles, vel inter sophistas seseconflctis similiturlinibusexercentes.Qualiterfactum£st utnecproprias,ujj^ra suorumgenerumterrninoSjusurparent; nec oommunes multorum ad eorumaliqui ooarctartnt, ac per ha;o in singulis faoultatibusflnes suos offlcia invenirent. Quisquis vero „hano rationum differentiam vel omnino nescit vel ^attendere negligit, saspe praeter officium oausamcasui cominittit ; ideoque flne carens officii vel contrarietatisalicuius,in quam ne.-cius cecidit, admirationedubius fluotuat, quod periculosum est ; velquadam seouritate praesumens, imo prffisumptionesecurus, sententiara falsitatis afflrmat, quod damnosumest ; etomni genere voois effuso, oum immoderationegeslus et vullus, in gregeimperitorumnon sine illorum detestatione qui aliter sentinut,clamat,quod impudentissimum est. Quales fucrunlcAriani, et Sabelliani, et alii multi, qui naturaliumque Noetus, Sabellius, Praxeas, Hermogenes, etPriscillianus, et alii multi, sed eorumdem naturaliumproprias esse miniineattendentes^in theologicausurpaverunt ; et quoniani unius principii exquo,etperquem,et ineo quosuntomnia,nonnisiunaest essentia, quae Grsece dioilur ouaia putaveruntquod siout unus est solus Deus, ita quoque solusunus sit Deus. Hunc autem Arius vocat Patrem, dequo veraquidem ratione dioit,Pater est splusDeus;sed rationis usurpationedicit etiam,bolus Pater estDeus.Ex quo infert quod neque Ghristus neque Spiritussanctus est veritate essentiae Deus, et dicitGhristum esse creaturam, Spiritum vero sanotumesse oreaturam creaturae. Quae secutus Etbius, etejusdera Ethii discipulus Eunomius,asseritdissimilemper omnia Patri Filium, et Filio Spiritum sanctum.Noetus vero atque discipulus ejus Sabellius,Fraxeaset Ilermogenes,et Prisoillianus illum unumquemsolum putatAriusesse Deum.exejusdemextraproprium genus rationis phantasia,solum similiterasserunt esse Deum; sed in hoc ab Ario differunt,quod solum illum unura putant essePatrem et Filiumet Spiritura sanctum.oontra illam quaenullumrerum genus excipit rationem : quae est diversarumpersonarunidiversapropriauniconvenirenonposse;et quidem multa omni f^enere tuo a se diversa, etdiversorumgenerurapropria,uui convenirepossunt.Ut longitudo et scientia, quae omoi genere suo diversa,et proprietate diversis generibus suntaddicta,quia longitudo soli corpori, soientia vero soli

Iheologicis12o7 GILBERTI PORRETJE COMMENTARIA. "1258spiritui, uni homini, qui simul est et corpus et spi- J^rituB, Bimul convenlunt. Sed diversarum personarumdiversa propria unius esse nou possunt : quoniamunum aliquod, etsi ex diversorum partibus generum,et diversarum proprietatuoi. non tamen exdiversis personis integruu: constat. Omnis enim per-Bona recte intelligitur per se una : et hi quidemomnes de divinitatis singularitate recte sentientes,juxta naturalium rationem opinati sunl, non modoquod unus sit Deus solus, verum etiam quod solusunus sit Deus. Quidam vero alii recte intelligentesPatrem et Filium et Spiritum sanctum diversis proprietatibusdiversas uumero esse perBonas, nec solumPatrem esse Deum, sed et Filium esse Deum, etSpiritum sanotum esse Deum : tamen illa naturaliumpropria ratione decepti, qua dicitur, quod sicutnumero diversorum proprietates diversEe aunfc, itaetiam eorumdem subsistentice numero sunt diversee,dixerunt, non ejusdem, sed similis essentiae Patrerael Filium et Spiritum sanctum esse.) Macedonius au- gtem recte sentiens Patrem et Filium unius ejusdemqueesse substantiae vel essenliee, et ambos esseunum Deum, Spiritum vero sanctum dicunt non esseDeum ; sed quoniam Spiritus sauctus est utriusquecommuniter, opinatur divinitatem utriusque esseSpiritum sanctum, et nullam habere substantiam.Aliqui vero sic Deum asserunt esse conformem, utunius diversis essentiis tanquam diversis partibusassignent, alii quidem quod Paier est, alii vero quodFilius est, alii vero quod Spiritus sanctus est, idemipse unus et solus : ut omaipotentiaa dedunt, quodipsa est Paler : sapieutice, quod est Filius ; bonitati,quod est Spiritus sanctus : et hoc quoque ex illa naturaliumratione, quod unius subsistentis diversissubsistentiis diversa addicta sunt, ut unius hominiscorporalilati, color ; sensibilitati, passio ; rationalitati,discretio : sio igitur ratiouum extra propriumgenus abusionibus in diversa dogmata, id estopiniones falsitatis, illi quos exerapli gratia comme- pmoravtmus, et alii multi detrusi sunt ; et quod pcjusest, contra catholicam de numero nersonarum,et de ipsarum simplici atque siugulari esseutia fidem,quodam praesumptionis insliuctu confidentorlocuti, errores suos veritatem esse dixerunt. Quidamvero nequaquam a catholica reoedentes, et de numeropersonarum essentice singularitate sane credentes,ex veris antecedentibus ratiouibus veritatigfalsa posse deduci, mimti sunt ;et quomodo, Balviaprsedictis rationibus veritati?, sint unius simplicisessentiEe ac singularis diversse personae, et diversarumpersonarum una singularis et simplex essentia,humiliter quaesierunt. Illorum ergo detestabiles'errores Boetius volens destruero, et humilium infirniitatemjuvaro, Symmacho et quibusdam aliis sapientibusscribit de trium numero personarum simpliciac singulari essentia, et de tribus unius eesentieenumero diversis persouis, et utrumque ratiouibusostendit, sed secundum diversarum genera fa- ncultatum diversis. Nam primo essenticesingularitatem atque simplicitatem ; deinde naturalibusnumerabilemque personarum diversitatem mon.strat. Uude recte intelligi poterit praBnomiQalos hfereticos,ex eo quod naturalium proprias rationes theologiciscommunicaverunt, esse deceptos.Investigalnm.'] Prsemittifc prologum, in quo quamvisillud de quo locuturus est obscurum sit, et plurimisad cognoscendum di/ficillimis rebus implicitum,minime tamen verbis apertis sese locuturumpromittit : sicul ah oratoribus, cum genus causseobsourum est, fieri solet ; imo ut rei de qua loquiturdignitatem celet indignis, nec eam pleua verborumexerit expositione, et si quid sermo loquentis auditorisiutelligentice prodit, mox injectu novm significationisobducit. Sed attentionem maxime movet,tum rei ipsius magnitudiue, tum verborum, quemadmodumdi.\iiiiu?, brcvit,;tc atque obscuritate. Be-Patrol. LXIV.nevolentiam vero comparat, et ab ipsius rei dignitate,et a sua persona, cum sine arrogantia dicit seea in quibus diu cogitavit scripsisse, et ab illorumquibus scribit persona, cum contemptis caeteris, suistudii opus dicit se desiderantissime ipsorum offerreauotoritati, atque ab eis sententiam velle judicii. Asui ergo negotii laude incipiens, ait : Investigatam,etc. Hic commemorandum est quod ex affirmationeefc ejus contradictoria negatione quBBstioconstat. Non tamen omnis contradictio qusestio est.Cum enim altera contradiotiouis pors esse vera,altera vero nulla prorsus habere argumenta veritatisvidetur, ut, omnis horao est corporeus, non omnishomo est corporeus ; itemque, nullus homo est lapis,quidam homo est lapis ; aut cum neutra pars veritatiset falsitatis argumenta potest habere, ut, astraparia sunt, astra paria non sunt : tunc contradictionon est qusestio cujus vero utraque pars argumenta;veritafcis habere videtur, quaestio est. Hoc autemtribus modis contingere potest, videlicefc aut sophisticaunivocorum, aequivocorum, modorum, partium,temporum, atque relationum multiplicitate,aut orandi qualitate, aut rationum ex quibus sermofit genere. Et quidem sex generum multiplicitatessophisticse, arte et usu sophiatarum pluribus notaesnnt. Qucilitas autem orandi vel in rerum atque dictionumconsequeutia, vel in earumdem tropis attenditur: quorum si unum in affirmatione est, alterumin negatione, utraque vera potest esse : ut, dies estliEtus, vera est tropo (j.ETa)vu|j.ia(;, id est conversionenominis ejus quod flt ad id quod facit. Item, diesnou est liEtus, vera est, si quis rerum istarum naturalemconvenientiam neget. Diversorum vero generumdiversis rationibus utraque similiter vera est :ut, quod eupra diximus, nulla species de suo gonerepraedicatur, in diffinitionum genere verum est ; itemomnis species de suo genere praedicatnr, in divisionumgenere verum est. Ex horum itaque occultamultiplicitate locorum, aut arte deductis, aut casuvenientibus argumentis, quceslio in ambiguitatemadducitur, idcoque noQ nisi eorum quae ad eos pertinentlocos divisione dissolvitur. Cum igitur utraquepars contradictionis habere veritatis argumentavidetur, diligentissime vestigandum est qu!B horumuniversalitas locorum propositas multiplicitatis dictionescontineafc, ut, hoc cognito, quee per divisionem,et per quam divisionem exeri debent, et partibusqusBBtionis aptari, possit cognosci. Quod ad hancde singularitate ao simplicitate essentiae Patris etFilii et Spiritus sancti, et de ipsorum secundumdiversas proprietates numerali diversitate queestiouem,cujus utraque pars veritafcis habere argumentavidetur, Boetius investigasse dubium esse non debefcquandoquidem aifc : Invesfcigcifcam. Nec sine studiidiligentia, quoniam ait : Diutissime. Tol «nim multipliciumlocos cito pertransire non potuit, et an siguificatio,an modus, an quod aliorum fecerit quaesfcionem,perpendere. Sed efc cum in aliis intelligentiamexcitet rei certa proprietas, aut certa vocispositio, ut cum dicitur, homo albus : quoniam certumest albedinem corporalitatis propriam esse, potestpntari dictum esse secundum aliquam humani corporispartcm. Aut cura dicitur, canis est sensibilis,quoniam certum est cujus speciei sit, quaecunquequalitas significatur hac voce ;quamvis nesciat auditorex cujus illarum sensu hoc dictum sit, scittamen quod non nisi de eo qui illarum aliquam habetin mulliplicitate, quam diversorum generum diversaefaciunt raliones, quse adeo sunfc occultae, ut semperearum genera, saepe vero et ipsae et earum generapenitus taoeantur, lougiorem investigationis laboremesse contingit : ut in hac quEestione, non significationibus,non modis, non partibus, non temporibus,non relationibus, non denique orandi qualitatibusimplicitii, sed diversoruw generum rationibus diversis,quae iu utrisque partibus quaestionis hujusadeo taciturnitas occuluerat, ut et propter hanc

42S9 IN LIBHUM DE TRINITATE 1260occultationerQ, qusestionem iBlam se iavestigasse diu- ^ jecerit. Quisquis ergo philosophiae secreta talibustisBime recte dixeritEam ergo formalam, rationibus, et>;.] Queestio informisest, dum adhuc in incognilo loco manens indigestamultiplicitas, formam veritalis, ut cujus partiscontradiclionis sit nesciatur, obducunt. Cum veroloco exposito ipsa quoque de loci universalitate educitur,et per divisionem significatio et modus exeritur; et heec, vel quae caetera ostendit divisio partibusquaestionis aptantur, ut plene cognosci possit, forinaveritatis excluditur- Accedit tamen ad formam quodhaec partium divisionis partibus quaestionis aplatioargumentis firmatur. Gonvenit enim ut quaestio, sicutargumentis in dubitationem adducitur, ita quoqueargumentis certa reddatur. Hanc igitur quaestionemsio investigatam, non quidem quod investigationequidquid ad cjus perlineret solutionem invenerim,Ecd tantum quantum lux divina dignata esl nostraementis igniculum, id est quantum natu/ali ingeniolui.Qua in re, etc.] Dicens investigatam, et diutissime,el rationibus formatam, rei magnitudine attentionemmovet. Hic benevolentiam comparat a sua persona,de factis et de negotiis suis sine arrogantia, dicens,quasi, Vobis communicandam offero. Qua in requid animi, id est quis animus mihi sit, scilicet quorumfavorem quaeram, quoties commendo stylo, idpandit, ut ita dicatur, ipsam prostituit, et quantumin se est dignitalem ejus minus admirabilem facit.Quod quoniam multiloquis et sermone trivio contingeresolet, idcirco styium brevitate contraho, id est,quod de hae sentio quaestione, plena expositione nonexplico, sed decurtatis scripturae notis significo : etsumpta ex philosophiae disciplinis, non dico exterioribusphysicae, vel interioribus mathematicae, sed intimistheologiae, novorum verborum novis significationibusvelo, qualia sunt, homo non est id quod est;et homo magnus non est ipsum homo, uec ipsum magnus.Hic movet attentionem : Haec autem et brevitatecontraho, et novitate velo : uthaec, scriptura brevitatiset novitatis, mihi vobisque tantum, si quando abaliis studiis vestris ad ea convertitis oculos, non tamnota quam nutu coUoquantur. (laeteros vero ab hisita submovemue scriptis, ut quicuuque semiplena etest quoties scribo aliqua diu excogitatBj potest in-inusitata significatione commoti, nequiveriut ea caineodivina gratia splendore suo dignum duxerit os- g pere intellectu, non eo quem scripta faciunt, sed eotendere ; hano, inquam, rationibus, qualiter dictum potius ex quo facta sunt, ad ea non modo judicanda,est, formatam, litterisque maudatam, id est scriptam, verum etiam legenda videantur indigni. Tria quippeTobis oflterendam, mecumque communicandam curavi.Qualiter autem et quare communicandam supcipitur,sermone sigaificatur. Sed neque sermonissunt, res, et intellectus, et sermo. Res intellectu conponit: tam vestri cupidus judicii, id est circumspecti nota quidquid res est potest ostendere, aeque intelligentiaeactus in omnia quaecunque sunt ejusdemexaminis, quam nostri studiosus inventi. Quantoetenim studio ad inveniendum per quid hanc solveremquaestionem me applicui, tanta cupiditateveslrae auctoritatis sentenliam super haec habere vo-rei offendere, ideoque nec conceptus omnia tenere.Circa conceptum etiam remanet sermo. Non enimtantum rei significatione vox prodit, quantum intelligentiaconcipit. Similiter et scripturae significatio adauctoris sui conceptum se habet. Unde manifestumest quod qui audit vel legit, oratoris quidem seuscriptoris conceptum ex his quse significatio proditperpendit, sed de re non nisi ex ejusdem oratorisseu scriptoris sensu recte decernit. Ideo ab hujus suitractatus lectione illos merito arcet, qui scriptorisintellectum, ex quo fit sermo sive scriptura, contemnunt,et ad rei judicium significationem sufficeretelligi cum cx ipsa materia, hoc est, cum rerum de C PU^ant vel; si quid ad quod significatio certa non diquibus semper scribo difficultate, tum ex eo quodcolloquor raris, id est vobis tantum, tibi soilicetSymmacho, cui fere omnia scripta mea examinandaoffero, atque aliis prudentibus paucis. Neque enimexcitamur ad aliquid optime faciendum jactationefamae et inanibus clamoribus vulgi : hac scilicet causa,ut fama nostra ad exteros transeat, et inter nostros,sicut solet facere comicos et caeteros qui delectarevolunt poetas, scenicus nos et theatraUa applausnaextollat. Sensus : Non exteriori favore, sed conscientisesecreto delector. Sed et si quis est nobis fructusexterior ex aliorum judioio, hic non potest sperarealiam sentenliam nisi similem materiae, id est,non potest sperare ex aliquorum sententia, nisi extalium quale est ipsa rerum de quibus agitur materia,sedicet quorum auctoritati quaedam dignitas inesse cognoscitur,ex virtutis excellentia atque singularitate :sicut materiae quaedam inest dignitas ex sui magnitudineet incomparabili proprietate. Hic captat ab nillorum quibus scribit persona benevolentiam ; quorumauctoritalem volens jntelligi singulariter excellentem,ait :Quocunque igitur, etc.] Quasi. Ut materiae similempossim sperare sententiam, vobis tantum colloquor :ab aliis igitur similis sperari non potest. Nam quocunque,id est ad quoscunque alios, quos meorumtractatuum faciam judices, a vobis non dico convertitsed dejeci : id est, declinavi oculos, occurrit mihipartim ignava segnities, id est homines segnitie ignavi,et ignavia segnes ;partim callidus livor, id estcallidi et invidi, adeo ut videatur contumeliam irrogare,id est inferre divinis tractatibus, quicunjjue talibusnoa dico hominibus, sed hominum monstris,quos scilicet corporis quidem figura exterior hominesesse ostendit, sed interioribus quae praEdicta suntvitii» mentis magis suat bellua:, hcec iiou nguoscenda,id est examinaada potius apposuerit, quamtanquam porcis proculcanda, id est despicienda nrorigiturattendunt, non tam referre quae veritati quamafi^erre quae significationi conveniant gestiunt. Sedet quoniam adusque rei plenitudinem intellectus nequitattingere, etiam illos qui ex auctoris intellectuverba vel scripta dijudicant, monet ne illum de reperfecte scripsisse, et quidquid ipsa est dixisse, existiment; sed ex his quae concipi possunt scriptorumseu dictorum perfeclionem metiantur. Ait ergo :Sed et tantum, vel sane tantum, vel, sed ne iantum,etc.] Quasi : Illos submovemus ab his scrlptis,qui ea intellectu capere nequierint. Sed et illis quiiutellectu capere potuerint dicimus, ne tantum, etc,vel, sane tantum, etc. ; vel, sed ne, id est, tantum,etc. Est enim hoc loco ne confirmativa ooajunctio :qualiter et Virgilius ponit, dicens ;Tantane me tenuit vivendi, nate, voluptas,Ut pro me hostili paterer succumbere dextrse ?Hic enim ne pro etiam dicunt. In pluribus quoquealiis locis invenitur ne confirmativa. Sic igitur et hocloco confirmativa ponitur, ut sit sensus : Sed ne taatum,hoc est, sed etiam tantum quaeri a nobis oportet,id est, eos qui scripta nostra intellectu, ex quosunt scripta, capere poterunt, tantum convenit a nobisquEErere, quantum intuitus humanae rationis valetconscendere ad celsa divinitatis, quasi, ad quaenon omnino aspirat, etsi aliquid de ipsa tanquam perspeculum videt. Quod scripto commendare, est scribendiofficium debito fine perficere. Hoc autem ecaeteris intelligi poteet. Nam caeteris quoque artibusidem quasi quidam finis est constitutus : eousquescilicet actu prosequi, quousque via rationis potestaccedere. Quo actu etsi minime id propter qiiod fiteveuit, noa taraeu niinus ars fiaem habet officii. Noacnim, ficut Marcomaunus rhetor existimat, oujuslibet artis finis putandus est esse rei eventue propterquem fit.

126i GILBERTI PORRETiE COMMENTARIA. 4862Neque enim medicina semper segris uflerl salutem, ^Id est,propter quam fit. Sed nulla erit cvlpa medentis.']ars habet deliitum finem, si nihil eorum quae fierioportebat, id est qu8e ars facienda docebat, omiserit.Idemque est in cseteris artibus. Sicut enim medicincBofficium est apponere ad salutem, sic finisofficii est noa sanare absolute, sed appositura sanare.Similiter et hic aucioris officium est, multiplicitatemqua qujestionem implicitam intellectus videt,ad eam dissolvendam dividere. Finis autem est nonsimpliciter dico dissolvere, sed divisione dissolvere ;et in ceeteris quidem, si quem Marcomannus finemputat, non evenit, auctor faciendo quod convenit veniampromeretur. At quauto baec quaestio difficiliorest, quia occultarum diversitate rationum implicita,tanto faciiior debet esse ad veniam. Vobis tamen :quasi, si in re adeo difficili ars caret eventu, facilisvenia mihi debetur. Non tamen ex meis omnia quaead hanc quaestionem solvendam inducuntur. Vohisenim eliam illud inspiciendum est et atlentissime no- gtandnm, an semina, id est principia rationum venientiain nos ex scriptis beati Augustini, extulerint aliquosfructus : quasi, auctore Angustino scripsi. Namquaecunque de hao quaestione dixi, quamvis ab ejusverbis dicendi differant qualilate, sensu tamen conveniunt,et ex intellectu quo se scripsisse significat deductaaunt. Ac de proposita quaeftione hinc sumamusiuilium.ChrUtianie religionis, etc.] Religio juris naturalisprima species a pluribus ponitur, secuodum quamin humanis offlciis justitiae ?irtus exhibet Deo quodud ipsiua singularem pertinet dignitatem ; sicut ineisdem eadem, secundum Cceteraa ejusdem generisspecies, quae sunt, pietas, gratia, vindicatio, observantia,veritas, reddit hi.minibus quod ad eorumdemsub ipso ordinalissimam pertioet diversilatem.In quibus tamen omnibus ipsa justitia, secundum juareligionis, causam refert ad Deum, et hic unus ofBciorumomnium finis quaslibet juris partes facit pesse virtutes. In religione prima est fides, quae quidemgeneraliter est veritatis cujuslibet rei cum assensioneperceptio ; sed ad quorumdam maxime perceptioneminvisibiJium hoc nomen per excellentiamusus contraxit, ut scilicet fides dicatur, qua rationalismens vere et cum assensione peroipit id quodest omnium esse, et eum quo ab omnibus honorandusest cultum, et qute GrEEce ipsius praemia cultorumunitas sperat. Est etiam in religione metus etcaritas divina, et hujusmodi alia, in quibus ipsa religioChristiana multum est reverenda. Sed ejus reverentiamplures usurpant, dicentes si Christianamreligionem habere, non modo non timentes diviuamsuper se potestatem, aut non amantes dlvinam ergase bonitatem ; verum etiam de his quae ad fidem pertinentnon recte credentes. Sed ut de ciBteris taceamus,ea fides maxime ac solitarie pollet, item singulariac summa dignitate est revereuda, quae velGraece xa9oXiXYi, vel Latine universalis vocatur ; et rvhoc duabus de causis, tum scilicet propter praeceptauniversalium regularum, id est propter universalesregulas praeceptorum ; quae hoc loco dicuntur universales,quia non uni populo, sicut lex flliis Israel ;neo uni sexui, sicut circumoisio masculis ; sed omuipopulo, omni sexui, omni denique aetati, atque conditioniindicuntur. Una enim fides, uniim baptisma,unus sacrificii ritus, una caritas, uua spes omnibuspraedioalur : quibus regulis prap.ceptorum ejusdemChristianae religionis intelligatur, id est inteliigi potest,auctoritas, id est principalitas. Tum proptereaquod ejus fidei cultus, quo scilioet fides illud esseex quo est, quidquid est, veneratur, per omnes peneniundi terminos emanavit, id est, uaque ad fines orbispervenit.Cufus hsec, etc.] Ghristianorum fide commendata,quid de Patris et Pilii et Spiritus amborum essentiaet proprietatihns ipsi senliant, dicit. Et primo singularemet sinipliccm c3Ee trium essentiam dicit eossentirc, et quod recte sentiant, theologicis rationibuaprobat. Quasi : Fides universalis maxime poUet.Cujus fidei sententia de Trinitatis, id est trium numerodiversarum personarum, unitate, id est singularitatesecundum essentiam, hoc est, quae sequitur.Inquiunt enim fideles : Pater est Deus, Filius est Deus,Spirilus sanclus est Deus ; atque inferunt : IgiturPater, et Filius, et Spiritua sanctus, sunt unus singularitateessentiae Deus, non tres Dii, id est, suntunum omnium esse, non tria. Et attende quod nonseoundum naturalium, sed secundum theologicorumpropriam rationem haeo inferunt. Nam seoundumnaturalium rationem, quae est numero diversorumdiversas numero esse naturas, oontra evenit, utPlato est homo, Cicero est homo, Aristoteles esthomo. Igitur Plato, et Cicero, et Arisloteles sunttres homines, non unus singularitate subsistentiaehomo. Cum enim dicitur : Plato est homo, Cicero esthomo, Aristoteles est homo, non solum de alio, sedet singularitate sui, aliter dicitur secunda affirmationequam prima, et aliter tertia quam prima,vel secunda. Quamvis enim aecunda et tertia primeBpraedicativum repetant nomen, rem tamen praedicatamnon repetunt ;sed quamvis conformes, tamendiversas : irco quia conformes, ergo numero diversasa se invicem naturas de numero a se diversis affirmant,et haeo trium de tribus praedicatorum necessariadifferentia non palitur hanc adunationem, utdicatur, Plato, et Cicero, et Aristoteles, sunt unussingulariter homo. Cum vero dicitur, Pater est Deus,Filius est Deus, Spiritus amborum est Deus : quamvisde numero diversis, tamen non diversa diountur ;et sicut nominis, ita etiam rei prsedicatae repetitiofaota est ; et haeo unius de tribus prredicati necessariaindifferentia permittit, imo exigit, eadem Iria adhujus ter prcedioatae essentiaa singularitatem conjungi,ila : Pater, Filius, amborum Spiritus, sunt unus singulariterDeus. Recte ergo hanc fidclium illationemex theologicorum propria indifferentiae ratione oommendansait :Cujus, eto.JQuasi ; Fideles divisim dicunt: Patercst Deua ; item Filius est Deus ; item Spiritua sanctuseat Deua. Atque inde conjunctim inferunt : IgiturPater, Filius, Spiritus sanctus sunt unus Deus.Utique non sine ratione, quippe cujus conjunctionisratio [Supp. sit] illius quam de diversia agendo diviaimde ipsis affirmant essentite unius indifferentia. Quamvisaliqui sint qui diversis enuntiationibus illis putautsicut de diversis, ita quoque diversa dici ; quiaoilicet, Filium aut Spiritum sanctum opinantur, autalium a Patre, aut aliter quam Patrem Deum dici.Eos enim prooul dubio comitatur differentia, qui cumalium alii conferunt, vel augent, alium dicendo majorem; vel niinuunt, alium dicendo minorem. Verbigratia, ut Ariani, qui Trinitatem, id est hos tresquorum unus Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctusvocatur, variantea quibusdam gradibus meritorum,atque dicentes Patrem esse majorem Filio, etFilium Spiritu sancto, distrahunt, id est, non modopersonalium proprietatum, verum etiam naturarumnumero distinguunt : dicentes, solum Patrem veritateessenlicB Deum, Filium vero creaturam, et Spiritunisanctum creaturae oreaturam. Quis nimirum diversitasex merilorum gradibus neoessario intelligitur, quinisi in diverais, etiam ejusdem generis, natura esse nonpossunt. Neque enim horaine homo major aut dignioresset, nisi naturae diversitate alter ab altero aliud esset.Cum igitur Ariani Patrem, etFilium, et Spiritumsanotum gradibus variant meritorum, eosdem neoessarionaturarum differentia distrahunt, atque ineam, quae secundum formam generis est, pluralitatemdiducunt. Illorum igitur opinione, cum Paterdicitur Deus, et Filius dicitur Deua, et Spiritus sanctusdieitur Deus, Filius intelligendus est alius Deusquam Pater, et Spiritus sanotus alius Deus quamFilius, vel Pater neque hanc posse fieri conjunctionem,;qua dicitur, Pater et Filius et Spiritussanctus

1263 IN LIBRUM DE TRINITATE 1264Bunt unus Deus ; sed intelligendum quod ipsi sunt A. e"'m plures tomines^ unus vel idem homo, et pluraplures dii, quandoquidem Filius alter Deus quam animalia -- --'=- unum vel idem -- animal --= = -' esse --- dicuntur. -^ *- AbPater, ct Spiritus sanctus alter Deus quam Filius, velPater! Omnis enim qute vero nomine dicilur pluralitatiaprincipium est alteritas, quae est dualitatis. Preeterhanc enim dualitalis alteritatem, nec etiam inielligipolest quid sit pluralitas : quouiam omuis pluralitasaut tota est dualitas, aut constat ex dualilate. Binariuseuim, non nisi ex uno et altero constat ;ternariusvero, ex biuario et uno ; quaternarius autem exduobus binariis ; et deinceps omnis numerus partemhabet binarium.Trium namque, etc.] Dixerunt pluralitatem esseex alteritate. Nunc secundum quce sit aUeritas sivepluralitas in naturalibus, juxta quorum rationemAriani Patrem et Filium et Spiritum sanctum numerodistrabunt naturarum divisione demonstrat,Quasi : Pluralitas est ex alteritale : vere. Nam velex generis, vel ei speciei, vel ex numeri alteritateboc ergo uno diversum quis cogitans, oporlet ut nonmodo essentia, verum etiam dissimilitudine oppositumcomparet, et comparatione opponat : ut equumhomini, et lapidem animali ; et baec genere vel speciediversa dicuutur et altera, sicul illa quae diversarumnaturarum adunat conformitas, genere velspecie unum dicuntur. In hac, quam facit unio, unilatesemper est numerus, uon modo subsistentium,verum etiam subsisteutiarum. Sicut enim non nisinumero diversa, ita non nisi secundum numeros diversapossunt esse conformia. Non enim similiteresset bomo Cato sicut Cicero, nisi subsistentiae quibuButerque aliquid est, essent etiam numero diver-B£e, earumque numeralis diversitas eos numero facitesse diversos. Hanc autem in naturalibus numeralemnon modo subsistentium, verum etiam subsistenliarumdiversitatem, eorum quae adsunt subsi-Trium namque, vel quatuor, vel quinque, vel quot- B stentiis iUis in eisdem subsistentibus, accidenlibetrerum subsisteutium diversitas constat, tumgenere, tum specie, tum numero. Quod ex comparationeoppositi probat ita : Quoties enim dicitur idem,toties etiam diversum prsedicatur. Idem vero diciturtribus praedictis modis : scilicet, vel genere, vel specie,vel numero. Genere, ut idem est homo quodequus : quia hominis et equi idem est genus, verbigratia, ut animal. Diversae etenim subsistentiae, exquarum aliis homines, et ex aliis equi, sunt auimalia,non imitationis, vel imaginaria, sed substantiali similitudineipsos qui secundum eas subsistuut faciuntesse conformes. Item specie idem dicitur : ut,idem est Cato quod Cieero, quia scilicet, et Catoniset Ciceronis eadem species est, verbi gratia, ut homo.DiverssB namque subsislentiffi, quee uua suutBpecies, quarum alia Cato, alia Cicero homo est,eosdem subslantialiter faciunt similes. Numero autemidem dicilur, quod quamvis muUis appelleturnominibus, tamen secundum eamdem singulariter Qqualitatem, ut, TuUius et Cicero, quia videlicet exuna singulariter qualitate ex qua heec uni suut indJtanomina, non dico suut, sed est numero unus cui inditasunt.Quare, etc.] Quasi : Quoties idem, toties diversumdicitur. Idem autem tribus modis. Quare diversuraetiam eisdem tribus, id est, vel genere, vel epecie,vel numero dicitur. Unde manifestum esl idem atqueunum, ideoque diversum et alterum in naturalibusmultipljciter dici. Unum enim vel idem subsistensaliquando dicitur unius tantum naturae singularitate: ut, Cicero unus homo et idem quod Tulliuij,imo idem qui TuUius ; et Plato unus rationale, etidem quod suus, iroo qui suus spiritus. Quoniam etPlato et BUU8 unde ipse constat spiritus sunt unumrationale, non diversarum rationalitatum, quarumuna Platonis, altera species ejus esse fiogatur conformitate,sed unius ejusdemque singularitate. Quajritus suus constiluit. Duo vero prorsus non sunt, eoquod similitudine aliquorum, quorum alterum de Platone,alterum de spiritu ipsius dicatur, quid duo sintassignari non potest : haec vero unitas non unio vocatur.Si quis igitur ab hoc uno diversnm aliquid iunaturalibus cogitct, rationis proportioue convenit,ut omnis similitudinis et dissimilitudinis ratione semota,aliud naturae quoque singularitate unumilli opponal: ut huic homini hunc alium hominem, velhunc lapidem. Dicuntur etiam multa snbsistentiauuum et idem, non naturEe uuius siugularitate, sedmultarum, qaae ratione similitudinis fil, unione. Hactium dissimilitudo uon quidem facit, sed probat ;et tamen quia numeralis diversitatis aliquorum accidentiumdissimilitudo seroper est comes, haec junctissimap,proprietatis consortio pro eo quod diceredebuit probat, dicit, facit, consecutus adjungit. Sedeam quae est in numero differentiam, dissimiiumaccidentium varietas facit ; vere. Nam generumvel speciorum dissimilitudo taliter in ipsorum unionediversa non dividit. Verbi gratia, trea hominesnon dico subsisteutiis unius generis vel unius speciei,sed uequegenere neque specie, id est nulla iiub--sistentiarum dissimilitudine, sed suis accidentibusdissimilitudinis distant. Nem, sicut jam dlctum est,ut aliqua subsistentium genere vel specie diversa dicantur,oportet eorum subsistentias etiam dissimilitudineesse diversas. Cum autem absque dissimiliudineest earum diversitas, juxta illarum numerum,mo ex illarum numero est subsistentium numerus.Quee quoniam etiam aliqua dissimilitudine diversa ac-cidenlia semper comitantur, hujus consortii, sicutdictum est, ratioue numeralem subsistentium differeutiam,accidentium varietas rectissime facere dicitur,sine quibus in subsistentibus subsistentiae omninoesse non possunt. Nam, ut iu caeleris jam positiexempli inductioue hoc apertius et probabilius sit,etsi non quidem re, sed vel, id est saltem animo,ab his scilicet tribus hominibus separemus cunctaaccidentia, fingeutes eis nulla omnino alia inesse :tamen locus non quantitatis, quo locale per se aliquiddicitur, sed collationis localium, quo ipsorumquodlibet collatorum localium recte locatum appellatur,cunctis etiam dissimilitudiue, si non generis, 'saltem speciei, diversus est, quem nnllo roodo possumnsfingere, vel unitate singularitatis, vel unioneppeciahssimiB similitudiuis unum. Duo enim corporanon obtinebunt locum singularitate aut ppecie unumsibi invicem collatorum. Atque ideo tres quos exemunitasnumerum coUectione unitatum, rationis pro- |)pli gratia posuimus homines sunt conformantium ipportionecorporalium, omnino non recipit. Nam sos subsistentiorum numero plures : quoniam scilicetaliquibus etiam dissimilitudine diversis acciden-TuUius et Cicero neque duo neque diversa sunt.Plato vero et ejus spiritus diversa quidem sunt, sed tibus tilures fiunt, id est, hae accidentium diversitatenon duo. Diversa vere, quoniam Plalo est quidquid propria, adunatarum similitudine subsistentiarum,est naturaliter spiritus ejus, non autem spiritus ejus plures esse probantur.est quidquid est ipse ; et ratione omnino diversa Age igitur, etc.] Supra cum dixisset, Pater estsunt, quia Plato ex spiritu constat, et Platonem spi-Deus, Filius est Deus, Spiritus sauclus est Deus, intulitdicens Igitur Pater, FiUus, Spiritus sanctus,sunt unus:Deus : et quod hoc secundum theologiaefecerit rationem, ostendit cum supposuit : Cujusconjunctionis ralio est indifferentia. Ariauos autemdixit in eam, quae in forma generis, imo in genereformas est, pluralitatem, Patreni, et Filium, et Spirilumsauctum distrahere ;et quod hoc ex naturaliumfeceriut ratione, declaravit, cum dixit :Principiumpluralitalis altorilas est. Atque hanc subsistenlinmalleritatem ox subsistentiarum dissimilium seusimilium diversitate esse docuit, cum eam genere,vel specie, vel numero constare subjunxit. Ex qui-

d265 GILBERTI PORRETiE COMMENTARIA. i^6bua theologicB atque physicee aliquas rationes ma- ^ Nam et ipsae eorum quae sibi adsunt, et quodam^nifestum est esse diversas. Ideoque trium prsedictO' modo polius ipsas sequuntur, dicuntur subjectae materiae: eo quod omne quod ex hujusmodi esse est,rum, id est Patris, et Filii, et Spiritus sancli, unamsingularem ac simplicem essentiam, qua unusquisquealiquid natura ab eodem contrahit, ut posteriorumillorum esl, id quod est theologicis ralionibus quod per illud suscipit sit ratione materia. Verbidemonstraturus, eas a naturalium ratiouibus per hoc gratia : quoniam corporalitas quae est esse corporisesse diversas ostendit, quod alii speculationi naturalia,in quo est, et qua ipsum est aliquid naturaliter, idalii theologica supponit. Quod quoniamexpositisspeculationum parlibus melius intelligi potest,quot ipsse suntjuxta rerum sibi subjunctarum proprietatesenumerat, et ad quam propria theologicorumperlineat ratio monstrat. Quasi : CatholiciE fidei,secundum theologiBe proprias rationes, sententiahaec est, quod et divisim vere dicitur, Pater estDeus, Filius est Deus, Spiritus sanclus est Deus ; etcoDJunctim, Pater, Filius, Spiritus saoctus sint nnusDeus. Arianorum vero, secuudum naturalium rationes,sententia est, quod Pater quidem solus veritatesubstantiae dicitur Deus, sed neque Filius nequeila de eo fidem capere tentare, id est, ea specolationeillud considerare, cui ipsum quod considerandumproponitur certae differentia rationis addicitur. Nonenim indiscrete cuilibet speculationi quaelibet pertinent.Nam cum tres sint speculativss partes, etc.] Scientiaemultorum suut generum. Aliae namque sunt theoricae,id est speculativse, ut illje quibus intuemur anest corpus eidem confert, ut figurarum, et hujusmodialiorum, quee causa corporalitatis et ejus addictapotestati, cum eadem in se habet, sit matena,ipsa quoque earumdem materia dicitur. Inde estquod diffinitiva demonstratio hujusmodi esse prinuimexerit, deinde quse illius accommodata suntpotestati, adjungit ; Ut si quaeralur quse est statua,primum dicitur aes, vel marmor, vel hujusmodi ;deinde quae illud quodlibet esse comitantur, juxtaquod statuae ex comparatione alterius quaesita proprietasexigit, numerantur. Forma quoque multipliciterdicitur. Nam essentia Dei, quo opifice est quid-Spiritus sanctus veritate substanliEe vel divisim B quid est aliquid, et quidquid est esse, unde illudDeus, vel conjunctim unus cum Patre Deus dicuutur."aliquid est, et omne quod sic inest^ ei "''quod est aliquid,Age igitur, ingrediamur et dispiciamus, id estut ei quod est esse adsit, prima forma dicitur.incipiamus, et diversis speculandi modis aspiciamus Quatuor quoque sincerae substantiae, ignis, aer, aqua,unumquodque, id est naturalis et theologica, prout terra : non quidem quae in silva mutuam concretionempotest intelligi atque capi, id est, naturalia suo modo,habere praedicta sunt, sed quae ex silva et intel-demumet theologica suo ; et si quid aliud ad perfectioligibilispecie sunt, e quibus hae materiaenem sui continebit speculationum divisio. Quod utiquesensiles, igneae, aeriae, aqualiles, terreae, deductaeita facere debemus. Nam, sicut optime dictum sunt, corporum scilicet, quae nutriculae omnia con-videtur a Cicerone, eruditi est hominis unumquodquetinentis suscipit sinus, exemplaria eorumdem corpo-ut ipsum est, id est, sicut rei proprietas exigit, rum, eiS£at Grsece, Latine vero formaecognominataBet eorum contraria, binas ia singularum notionibusdifferentias ponens. Ait ergo : Naturalis dicitur quaeest in motu atque inabstracta, quod Graece dicituraviipiuxo;, hoc est inseparabilis. Et quare inabstracta,vel inseparabilis, supponit : considerat enimsunt. Illud etiam quorumlibet subsistentium quodlibetesse, ex quo unumquodque eorum est aliquid, etquod eorum quae sibi adsunt, ut praedictum est, materia,eorumdem subsistentium dicitut forma, utcorporalilas omnium corporum. Dicitur etiam formaillud quartum genus qualitatis, quod est corporumfigura, et caetera quae ita subsistentibus insunt, uteorum potentiam sequantur, ex quibus aliquid snnt.sint, et quid sint, et qualia sint, et cur sint singula C Ex his manifestum est quod materiarum alia inforcreata; aliae vero sunt practicae, id est activae, ut illae mis, et ideo simplex, ut uXr) ; alia formata, et ideoquibus potius inspectionem scimus operari : ut medici, non simplex, ut corpora. Multiplex enim esse ipsorum,magi, et hujusmodi alii. Ut autem de practicis taceamus,et quae plurima illi adsunt in ipsis, illa nequa-specuIativEB ex his quae per ipsas iuspicimus quam sinunl esse simplioia, et haec utraque tantumcontrahunt appellationem, et vocantur aliEe quidem niateriae appellantur. Quae vero sunt esse subsistentium,physicae, id est naturales ; aliae vero ethicae, id estet materiae dicuntur et formae, divisim tamen,morales ; aliae autem logicae, id est rationales : et ut eorum scilicet quae sibi adsunt materiae, et eorumitem morales atque rationales praetereamus, illarum quae ex eis sunt aliquid formae. Similiter formarumquoe uno nomine naturales dicuntur, quao etiam usu alia nullius materiae, et ideo simplex, ut opificis essentia,majore speculativae vocautur, tres partes sunt ; unaquaipse vere est. Neque enim ipsa ex multisquae universali omnium nomine specialiter diciturnaturalis ; alia, quse mathematica ; lertia, quae theologica.Has describit per motum atque separationem,essentiis constat, neque illi in opifice adsunt aliqua,quorum opifex, vel ipsa esse, vel dici possintaliqua ratione materia. lllae quoque sincerae substanliaequae corporum exemplaria sunt, sine materiaformae sunt, et ideo simplices. Noa enim sunt idquod esse dicuntur ex multiplici essentia, nec eidemassistunt in eis quorum illae vel ipsa possinl essemateriae. Nam quod sensilibus inesse dicuntur, noncorporum formas cum materia, quaa formae a corpo- J)ideo est quod illis insunt atque haereant inabstraribusnon possunt separari, non dico ratione, sedactu. Hic dicendum quod materia multiplex nomenest, et forma similiter. Origo namque sive initiumrerum, quod Plato vocat necessitatem, et fraudem,et receptaculum, et matriculam, et gremium, et matrem,et sinum, et locum totius generalionis ; auditoresvero ejus appellant uXt\v, id est silvam, ipsePlato nominat primam materiam ; eo quod in eaformantur quiEcuDque recipiuotur ab ea : cum tamenipsa nullam ex eis contrahat formam. Quatuoretiam elementa, quae in illa muluam habent coocretionem,ex majoris atque obtinentis cuncta vocabulocognominantur materise, et CEEters'. deinceps in generecorporum secundum species suas diversae : utaes, cera, lapis, et quae hujusmodi aliae dicunturmateriae. Ad generales quoque et speciales subsistentias,quce subsistentium in quibus sunt esse dicuntur,eo quod eis ut sint aliquid conferunt, ejusdemnominis, id est materiae, alia fit denominatio.cte, qualiter corporalitas inest corpori ; sed quiacum ab eis abstractae sint, et cis minime concretae,tamen quasi e regione appositae, ut ab illis tanquamexemplarihus sensilia tanquam imagines ab opifieededucantur, deductionis consortio, non modo sensilibusipsae, sed et ipsis sensilia inesse dicuutur. Quaevcro sunt subsistentium esse, sicut jam dictum est,non niodoformcE, sed etiam materise nuncupantur. Figursevero seusilium, et csetera quae in subsistenlibuseorumdcm esse sequuntur, formae tantum cognominantur,et non matariie. His itaqne divisis, addenduraest quod primaria materia, id est liXr), et primarijBformae, id est ouo-ta opificis, et sensiliumzloiai, eo quod simplices sunt et abstractae : nonenim vel illa formis, vel istEB materiis debent quodsunt : omni motu carerit. Quse vero inabstracta a seinvicem atque concreta sunt, id est sensilia, moventur.Formae vero sensilium, quamvis inabstractae,ideoque oiotum habeutes, si tamen abstractitn at-

1267 IN LIBRUM DE TRINITATE i268tendaatur, hac vere abstractorum imitatione siue A cipitur quam vel rationali opinione, imo opinabili ratione,quae non semper et in motu sunt, sensilia sci-motu esse dicuntur. Non enim tantum sicuti sunt,verum etiam aliter quam sint, res aliquae saepe vere licet, percipi possunt ; vel discipIinaU eorumdemconcipiuntur. Propter quod etiam ipsa aniuii speculatiodividitur, et vel ex his qute inspicit, vel exmodo inspiciendi cognomiuatur. Cum enim nativa,sicut suntj id est conereta et inabstracta, considerat,ex sua quidem propria polestate, quahumano animo datum est ex sensuum atqueimaginationum praeeuntibus adminiculis reri sensilia,ratio dicitur ; sed ex his quae considerat, nativisscilicet inabstractis et motum habentibus, naturalis,et ia motu et inabstracta cognominatur :et quod ex hac causa sit haec nuncupatio, manifestedemonstrat, dicens : Considerat enim corporumformas, id est figuras, et hujusmodi alias, non modoin materia cui insunt, sed et cum materia cui ioilla adsunt, atque ex hoc subsistentium omniumconcretio dicitur. Creatio namque subsistentiaminesse facit, ut id cui inest, ab ea aliquid sit. Con- gcretio vero eidem subsistentice naturas posteriorisrationis aceommodat, ut id cui cum illa insunt, simplexnon sit. Quae quoniam esse non possunt, nisi sicsubsistentibus insint, ut eorumdem subsistenliis adsint,inabstractae dicuntur. XJnde ait : Quae posteriorisrationis formae a corporibus non possunt separari,non disciplinali ratione, sed actu, id est, utquod sunt dum concretie snut, retiueant separatfe.Ex eadem concretione contingit corporum motus,cum scilicet concretas vicissitudo decedentiumsuccedentiumque commutat. Quae enim concrelioneBon simplicia sunt, videlicet corpora, in motu sunt ;ut verbi gratia, in motu qui est secundum locum,apparet, cum ponderositatis su^E proprielate, et terradeorsum fertur, et iguis sursum, haljetque motumnon illa quoe est subsistentium esse, unde;unumquodqueeorum aliquid est prima materia, sed quaeilli materiae in eisdem subsistentibiis concretioneest forma conjuncta. Alia vero speculcitio, quoe nati- Qvorum inabstractas formas aliter quam sint, id estabstractim considerat, ex fine quo illud facit, Graecequidem fia97]fjiaTix-/i, Latine vero disciplinalis vocatur.Recte utique. Cum enim sint inubstractaj, id est,cum nisi in concretione non sint, quid lanicn ibisint oportet intelligi: neque enim ralionalis epeculatioperfecte id quod est esse aliquid capit ; disciplinalisquoque id unde illud est quid sit firmiter teneat,verbi gratia, non propendil ralio quid sit essecorpus, et esse coloratum et esse latum, nisi disciplinaquid sit corporalitas, quid color, quid lalitudocognoscat. Quod fieri non potest, nisi hfecinabslracta atque concreta, et ab eo in quo sunt, eta se invicem abstrahat et discernat. Ex hoc ergo quodinseparabilia ad hoc separat, ut eorum natura perspiciet proprietas valeat comprehendi, mathesissive disciplina vocatur, inabstracta quidem, eo quodinseparabilia sunt, quse nisi separatim non perspicit.Haec enim formas corporum speculatur sine materia, nnon dico speculatur e^se sine materia, sine motutamen. Si enim concretio his quae sunt confert motum,convenit ut separatio his ex quibus sunt toUatmotum : non tamen quod motabilia careant motu,sicut inabstracta non possunt abstrahi, sed quod, sicutdictum est, mathesis ea sine materia speculatur,ac per hoc speculatur sine motu. Rei etenim actusformas semper continet inabstractas. Unde supponit,quae formEe cum in maleria sint, id est in corporibus,ab his corporibus separari uon possunt. Ideoquequod mathemalica speculatio dicitur, inabstractaab actu rei ; quod vero sine motu, a modo speculandimetonymica denominatio est. Tertia vero speculatio,quse omnia nativa transcendens, in ipsoeorum quolibet principio, scilicet vel opifice, quoauctore sunt ; vel idea, a qua tanquam exemplarideducta sunt ; vel GXt), in qua locata sunt, figit intuitum,per excellentiam intellectualis vocatur. Quodenim simplex sine motu et semper est, verius per-formae inabstractae, ideoque in motu, separatim atquesine motu possint atlendi. Ab ipsius autem reiquce percipilur natura, Iheologica ; el a proprietale,sine motu, abstracta atque separabilis cognominatur.Recte utique. Nam Dei substantia, id est Deus veldivinitas, et materia caret et motu, id est, nec Deusnec ejus essentia potest esse materia. Neque enimea qua ipse est essentia, quae Graece ouaia dieitur,potest esse non simplex, neque in eo eidem essentiaeadesse aliud aliquid potest quo ipse sit. Non enimDeus simplex esset, si vel ejus essentia constaret exmuitis essentiis, vel eidem formae adessent in illo,quarum vel ipse Deus vere esset, vel ejus essenliaratione diceretur subjectae materiae : et heBC quidemest, (;x rerum quae percipiuntur diversitate, speculationumdiversitas. Quamvis igitur rerum speculationibussubjeclarum aliquae sint raliones communes,plurimas tamen proprias esse necesse est. Ac perhoc in naturalibus, qua? sicut sunt percipi debent,scilicet concreta et inabstracta, oportebit philosophumversari ratiouabiliter : ut scilicet posito comiue,quo et id quod est et id quo est signifioatur,ea vi mentis qua concreta reri debent, diligenter attendatquid proprie sibi, vel quod est, vcl quo est,concretionis consortio exigat, et quid caeterarumspeculationum locis communicet. In mathematicisvero ubi innbstracta aliter quam sint, id est abstractimattenduntur, oportebit eum versari disciplinabiliter,ut scilicet cum ea quae nisi subsistentibus iusint,omoino nihil sunt separatim ab eis cum ceperint: sic eorum propria ad disciplinam faciendamattendat, ut communes sibi cum caeteris speculationibusrationes ad ipsa minime contrahat. In naturalibusenim dicitur homo species generis, id estanimalis aut corporis. In mathematicis vero nongeneris, sed individuorum tantum species diciturhomo. Ideoque naturalis concretionis proprietate diciturgenus de specie praedicari. MathematieEe vero abstractionisproprietate non genus, sed generis genus,de ea quae non generis, sed individuorum tantum speciesest, vere et consequenter praedicari conceditur. Indivinis quoque, quae non modo disciplina, verumetiam re ipsa abstracta sunt, intellectualiter versarioportebit, id est, ex propriis rationibus theologicorumilla concipere, et non ex naturaliter coucretorum,aut disciplioaliter abstractorum proprietatibus judicare.Quod autem hoc ita velit intelligi, aperit, cum subjungit: Neque oportebit diduci ad aliqua creata, quaevere existentium sunt imaginationes, sed potius ipsamex suis rationibus inspicere singularem ac simplicemformam.Qum vere, etc.] Hucusque speculativae ecientiaepartes, et quibus quae speculari conveniat, ostendit.Nunc quod Patris et Filii et Spiritus amborum unasit singularis et simplex essentia, qua sola unusquisqueillornm est id quod est, theologica utens speculatione,demonstrat : ut per hoc calholici, qui dicunt,Pater est Deus, Filius est Deus, Spiritus sanctusest Deus, et iude inferunt : igitur Pater, et Filius,et Spiritus sanctus sunt unus Deus, non tres Dii,recte secundum propriani eorum de quibus loquunturrationem iuferre intelligantur. Quasi, in divinisoportehit ipsam intellectualiter inspicere formam,quae vere forma est. Ac si dicat : Multa sunt quaevocantur formae, ut corporum figurae, et alia quae insubsistentibus creatiooe seu concretione fiunt, quibusid cui insunt, aut aliquid est, aut aliquid essedoctriuje oidine demonstratur ; sed haec omnia perse habent sua ex quibus ahqua ratione deducuntur,aut ad illa spectant principia, ideoque mutuata abalio, nuncupatione potius quam rationis verilate, formaenominautur. Essentia verp quae principium est,omnia creata praecedit, illis omnibus ut esse dicanturimpertiens, et a nullo alio ut ipsa sit sumens,

1269 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. mointelligi : Essentia est illa res quse est ipsum esse, idest qu£e non ab alio hanc mutuat dictionem, et exqua est csse, id est quae caeteris omnibus eamdemquadam extrinseoa participatione communicat. Nonenim de ijualibet suse essenliae proprietate diciturest, sed ab eo qui non aliena, sed sua essentia proprieest, ad illud quod creata ab ipso forma aliquidest, et ad ipsam creatam formam, et denique adomnia quoe de ipsis vere dicuntur (quoniam ei eotanquam ex principio sunt), dictio ista transumitur,ut de unoquoque divinae formse participationem rectedicatur est ; quod non omnino a naturalium rationediversum est. Namque et in naturalibusomne subsistentium esse ex forma est, id est dequocunque subsistente dicilur est, formae quam inse habet participatione dicitur. Sicut ex his exemplispoteat intelligi. Statua enim dicilur esse sta-ideoque yero nomine forma, neque imago est ; et ^ ipsa essentia. Recte utique. Si eiiim de aliquo, qaicum de ea quis loquens dicit, essentia est, sic debet non modo sapiens, sed etiam coloratus, et magnus,et multa hujusmodi est, ex sapientiae prae caeterisomnibus abundantia dicilur, tu quantus quantus es,totus es sapientia : tanquam nihil aliud sit quod sibitua, non secundum aes, quod ex forma quae aeris est gesse ejus est, id est statuae materia ; sed secundumillam fcrmam qua humano artificio in eo aereanimalis effigies insignita est, hoc est, ad designandum,et qualiter potestimaginari similitudine demonstrandumverum animal, cujus imago efficia est.Ipsumque aes dicitur aes, non secundum terram, quod,id est quae terra ex forma qua terra est, terra estejus, id est aeris materia ; sed potius secundum ffirisliguram, quae, cum lapis solvitur calore, ia ipso creatur.Terra quoque ipsa dicitur terra, non xaxa tt|VuAt]V, id est non secundum silvam. Kaxa namque secundum,uXy) vero silva inlerpretatur : tT|V autem articulusest. Vel non aito xTic u>,t,

i271 IN LIBRUM DE TRINITATE 1272'multis generibus etiam singuiariter unum sunt. Imo l^omne genus partis ejus quod ex ea constat genus essenecesse est. Ilem quidquid est alicujus esse, aut esttota substantia illius cujus dicitur esse, aul pars ejusquod est tota fubstantia ; et tota quidem subatantiaspecies qu£e de eo dicitur est. Pars vero ejus quod esttotum esse, genus est aut differeulia quce.speclem ipsamconstituit. Nulla autem pars ejus cujus est parsspecies aut genus aut differeutia esse poteot. Ideoquenulla pars eEt esse illius cujus est pars. Cum ergo dixerit,unumquodque liabet esse suum ex his quibusest, quod recte potest intelligi, scilicet ex specie, qucSest totum esse, et ex genere, et ex differentia, quodetsi non totum, tamen est aliquid esse ; cur, tanquamhoc explanans, supponit, id est ex partibus suis ? Sedyideamus sequentia, forsitan per illa melius ex quohsec dicta sunt sensu patebit. Prosequitur etenlm dicens:Et est hoc atque hoc.'] Quod quis interpretans con-Tenienter posset dicere, id est, habet esse ex bis di- Bversis, et baec diversa intelligere, vel diveraa genera,vel diversas differentias, vel diversas species, velgenus et differentiam, vel in ipsa quae geuus autspeciem facit unione, numeralem saltem diversitatemattenderet. Sed ipse iterum haec quae noQ suntesse in explanatione nominans, ait, id est partes suae.Sive autem partes (quod dicere videtur)3int esseilliuaquod constat ex eis, sive quid aliud, certum est quodsimplex aut solitarium uon est. Quod ipse recte seutiens,addit, conjunclae ; et quod es. boi; sensu addat,aperit dicens ; Sed non boc vei hoc singulariter,id est, non quodlibet solum facit id quod estaliquid sit, imo mulla sunt quorum uuumquodquehoc facit. El quae uiulta exemplo aperit. In quo simuladverti poterit ex quo sensu cum dixisset,uaumquodque habet esse suum ex his ex quibus est,supposuit, id est ex partibus suis ; et item cuui dilisset,est hoc atque hoc, subdidit, id est partessuee. Ait enim, ut cum homo terrenus couslet ex Canima corporeque, hoc est subsistens ex subsistentibus,est idem homo et corpus et anima, id est,eo quod est esse oorporis, ex quo compositus est,est etiam ipse corpus, et eo quod est esse auimoe,est ipse quoque anima. Et hoc nimirum volebatintelligi cum dicebat, unumquodque est expartibus suis, et est partes suae. Qui loquendi ususest saepe, cum naturaliter inabstracta prout suntrationalis speculatio concipit. Sio enim dicitur despecie quaedam secunda substanlia praedicari. Nonenim hic intelligendum est de eo quod species estaliquid prsedicari, sed de subsistente potius in quoest Bubsistentia specialis ; nec de eo id quod est secundasubstantia, quod scilioot solum subsistens est,quod omnino impossibile est praedicari, sed quae ineo est subsistentia ; et ad hunc modum plurima dicuntur,ut cum diversa siut esse, et id quod est, alteriusnomine posito, nou illi sed alteri oonveniantquae dicuntur. Ex hoc itaque consortio dixit, unum- £)quodque habet esse suum ex partibus suis, et estpartes suse : quamvis non ipsas, sed quae ipsariimBunt esse velit intelligi, id est, subsistentias, quaaillius etiam, quod ex partibus constant, sunt esse.Quidquid enim est esse cujuslibet, partis ejus etiam,quod ex illa parte constat, est esse, et de eo sicutde parte vere dicitur. Quod ex eorum propiiis patenterostenditur. Color enim qui soli adest corporalitati,tam de homine qui constat ex corpore, quamde ipso quod eum constituit corpore, vere pi'£edicatur; et ralionalitas quae genus spiritum sequitur, etscientia soli rationalitati accommoda, similiter tamde homine qui constat ex spiritu, quam de ipso exquo constat spiritu, vere dicitur. I^on solum enimcorpusexqno constat homo coloratum est, sed ethomo ipse qui constat ex eo coloratus est. Et cumhomo et corpus ex quo ipse constat diversa sinf.,adeo quod corpus ex quo bomo constat nou csthomo, non tamen sunt diversa corpora, aul diversacolorata, sed unum, non universalium conformilate,imo singularitate subsistentiae corpus, et unum accidentissingularitate coloratum. Similiter non solumspiritus ex quo constat bomo rationalis aut scieusest, sed et homo qui ex co constat, rationalis autsciens est. Cumque homo et spiritus ex quo ipsecon:-tat diversi sint, adeo quod spiritus ei quo homoconstat iion est homo, non tamen sunt diversi spiritus,aut diversi rationales, aut diversi scientes,sed unus, non universalium conformitate, imo subsisteutiaesingularitate spiritus, et unius potentiaesingularitate unus rationalis, et unius accidentissingularitate unus sciens. Illa autem dialecticorummaxima propositio per se nota est, qua dicunt : Dequocunque praedicatur id quod soli alicui adest proprium,de eodem praedioatur id cujus est proprium.Quoniam igitur color qui soli iUi adest unde estcorpus quidquid vere dicitur corpus, non modo dehominis illa parte quae corpus est, sed etiam dehomine preedicatur, necesse est ut etiam illud essecorporis, cui soli adost color, id est corporalitas,iion modo de hominis illa parte, verum etiam dehomine praedicetur. Et quoniam rationalitaa quae soliilli adest unde est spiritus quidquid vere spiritus,et scientia, quae soli illi adest unde est rationalequidquid recte dicitur rationale, non modo de hominisilla parte quae spiritus est, sed etiam de hominepraedicatur, necesse est ut etiam illa subsistentiaspiritus, oui soli rationalitas adest, id est ipsa(si quis eam ita nomiuare velit) spiritualitas, Lonmodo de hominis illa parte, sed etiam de ipso hominerecte prsedicetur. Est igitur homo corpus, nonab eo ex quo ipse constat corpore, sed ab illius corporisesse. Est et idem homo spiritus, non ab eo exquo ifise constat spiritu, sed ab illius spiritus esse.Itaque esse hominis non simplex aut solitarium est.Est enim, sicut dictum est, et corpus ab esse corporissui, ex quo ipse constat, et anima ab esseanimae suae, ex qua soilicet ipse constat, noa velcorpus tautum vel anima tantum. Putant quidamimperiti ex hoc, quod ait : Non vel corpus vel anima,quod nee etiam dici horum alterum sine alteroliceat, id est, quod non sit vera dictio, si quis dicat,homo est corpus, non addens, et anima ; aut aidicat, homo est anima, non addens, et corpus. Opinantesquod ex quo diversa, ut unum componant,conjuncta sunt, esse utriusque adeo sic ex illa conjunctioneconfusum, ut sicut cum album et nigrumpermiscentur, quod ex illis fit nec album nec nigrumdicitur, sed cujusdam alterius coloris ex illa permixtioneprovenientis : ita quod ex diversis con-Btat, neutrius deinoeps suscipiat uomen, sed sit aliquidex eo quod ex permixtione provenit ; et ex hocsensu dictum esse, homo est corpus et anima, nonquod ipse sit corpus vel anima, sed quod ipse sitquiddam quod provenit ex permixtione quse ex corporiset animae conjunctione contingit. SeJ quodnoa semper oonlingat ex conjunctione confusioniapermixtio, in eo libro quem contra hunc erroremEutj'chis scribit, satis disputabitur. Hic autem ubisimplex, aut non solitarium, unde unumquodqueest aliquid demonstratur, dicimus quod sicut de homme,et conjunctim, homo est coloratus et sapieus,et disjunctim, homo est coloratus, item homoest sapiens, verum est ita et conjunctim, homo estcorpuB et anima, et;disjunctim, homo est corpus,et item homo est anima, verum est juxta praedictamdialectioorum regulam : de quoounque praedicaturproprium, ot illud cujua est proprium. Ideoqueiu eo quod ait : Don vel hoc vel hoc, speciuliteretnon vel corpus vel anima, non ex eoseusu intelligendum est quod una dictio sine alteriusadditione vera non sit, sed quod nec illudunura nec alterum ad faoienduni bominem, de quoetiam solitarie dicilur csse aliquid, solitarium essenon possit. Aliud enim est solitariuni esse, aliud solitariumdici. Non enim solitarium esse neoesse est,

1273 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1274quod solitarium dicitur ; et quod aolitarium essa im- ^ thematicia speculatio 'abstractim attendit, subjeclcBpossibile est, non est itnpossibile solitarium dici. Et sint accidentibus, et hoo etiam exemplo demoastret,hi quidem qui dictionem utramque dicuut non posse dioens : ut bumanitas, dioimus verum esse quod dicit,uon tamen ex eo sensu quo homo suscipete dici-fieri solitariaru, in argumentum sui erroris, verisimiliterpraedictam albi et nigri conf^usionem sibi caeterisqueminus iiitelligentibus videnlur assumere. Sed illi homo, scilicet eo^quod ipsa bumanitas ab aliqua subtur.Non euim humanita» ita suscipit accidentia, sicutqui alteram exsufflant, cum recipiant alteraco, adeo sistenlia, quam io se habeat, aliquid est juxta cujussine argumento erroris sui garriunt, ut non modo principalitatem ejus in se habeat proprietate quadamcontra veritatem, veriim etiom contra se ipfos, hoc accommoda acoidenlia, sed eo quod ei, scilicet humanitati,subjecla, et per eamdem illorum nuncupatadicaut. Concedunt namque, homo est corpus, abomioantes,homo est anima vel speoie. Nec tamen materia, ex ipsa est aliquid, ut qua8 illi proprietatecogitant qua ratione unius partis esee ejus quoque dat adesse concretio, cum ipsa possit suscipere. Namquod ex ea constat sit esse, et de ea prisdicari per quidquid vero nomiue subjectum accideutibus etse possit, cum esse partis alterius neque sit esse eorum materia dicitur, oportet ut primum si noaejusdem quod simiiiter constituit, neque de eo dici temfiore, saltem ratione, sit ex aliqua subsistentia, utpossit : praesertim cum et hujus geoeris, quod de per hoc ejusdem habeal propria. Quoniam vero, qualiterdictum est, subsistentia causa est ut id quodcomposito prsedicari negant, propriam potentiam^id est rationalitatem, et accidentalem affectionem^ per eam est aliquid suis propriis sit subjeetum, ipsaid est scientiam, de ipso vere affirmari concedaiit. quoque per denominationem eisdem subjecta dicitur.Nani quod eorum aliqui dicere gestiunt, aliam ra- g et eorumdem materia. Dum enim materia, quae subtionalitatemquam illam quEe est humani spiritus dehomine dici, et simiiiter scieutiam aliam, et aliamcorporalitatem quam quse humani corporis est, itacontemDimus, ut tacendo quod contra hoc dici potestomnino prcetereamus. Contra illud vero quodDobis opponuQt, spiritura hominis esse incorporalem,hominem tamen nou esse incorporalem, ac perhoc Don esse verum, quidquid de parte affirmatur,de eo quoque qaod ex ea compositum est, affirmari,respoudemus, cum dicunt, spiritus est iacorporalis,negare potius ab eo quod ad generis pertinet potestatem,quam naturam spiritus de ipso affirmare. Omuisenim privatio quod debetur naturaliter, removet.Nec nos dicimus a toto ex necessitate removendumquidquid removetur a parte, sed quidquid departe naturaliter, idem et de composito affirmandum.In pnrte igilur.] Quasi : Hrmo est et corpus etanima. In parte igitur una non est id quod esl in Qunius, a quo compoeitum quoque aliquid est, etaliud allerius partis esse, a quo similiter ipsum compositumest, et conjunctim sive disjunctim esse aliquiddicitur. Nec modo substentium ex diversissubsistentibus compositorum, ut est homo vel lapis,verum etiam simplicium, ut est hominis anima,sistit subjecta humanitati, id est in se habens buraanitatemsuscipere in se aliquoj, ei accidens ipsa humaoitasquodammodo videtur, imo ea quoe fit abeffectu ad causam denomiuatio, hoc suscipere dicitur.Forma vero queecunque est sine materiu, necetiam [j.£xa)vu[i.iz.wc; poterit esse sobjectum : neo veroinesse maleriffi. Nam etsi conlingat ut inesse dieatur,ut saepe in theologicis scripturis dicitur divinitas inessePatri, aut idece elementis, non lamen ut materiffi.Divinitas enim in Patre dicitur esse, ut esseDtia in eoqui vere est ; et ideae in elementis, ut exemplaria inhis quse sunt earumdem imagices. Nam neque idesein elemeutis, neque ousfa in Patre crealse subsistentissunt, quibus in ipsis accidentia concreta sint :quorum ex earum causis ipsa siut, et ex effectu illEBdicantur materiae. Itaque nee Pater aliquorum prorsus,nec elementa ex ideis materise sunt accidentium.Ideoque neque ouaia neque EiSsai cognominantur ma-terice ; et quare forma, quse est sine materia., nonaltera, scilicet, aliud numero saltem est esse partis modo uon sit, sed nec denominatione cognomineturmateria, ostendit dicens : Neque enim esset vero nomineforma, sed potius imago. Recte utique. Ex hiseuim formis quae snnt praeter maleriam, id est exsiuceris substantiid, igne scilicet et aere, et aqua, etterra, nou utique his quae in uXrj habent mutuam concretioDem,sed quae sunt ex silva et intelligibili specie,quae sunt ideae sensilium, istae formcB quae suntquse subsistens ex nuUis subsistenlibus constat, etomnium subsistentiarum, vel affectionum accidentalium,et denique omnium quae sic sunt ex princi-in materia, et ei quod est esse materioe advenientes,corpus efficiunt, quadam exempli ab exemplari suopio, ut non sint principium, qualiter praedictum est, conformativa deduotione venerunt. Ac per hoo illaemulta sunt ex quibus unumquodque est aliquid. sincerae ideae, id est exemplares, et vero nomineAc per hoc vera ratione nuUum eorum est id quod formae vocantur. Nam caeteras quae in corporibua suntest. Quod vero non est ex hoo atque ex boc, id est vocantes formas, hoc nomine abutimur, dum nonnon ex diversis, sed tantum est ex hoc, scilicet, idea;, sed idearum sint eIvovec, id est imagines, quodcujus est unum solum quod sit, illud vere est id utique nomen eis melius conveuit. Assimilantur enimquod est, non aliud ab eo, ut Deus, vel ejus divinitas.non quidem plena in tota sui substanlia, aut in partesuae snbstanticB semiplena substanliali sirailitudine :Deus sit;Non enim est a divinitateuec est unde divinitas ipsa sit,aliudnisiquoquod ea Deus r, 1"'^ «'«'''''s temporalia nullatenus possunt confern.est ; et quodlibet hoc ita singularitate et simplicitategeneris singulariter et simpUciter unum, est pulcherrimumpropria summcE digidtatis specie, fortissimumquesua incomparabili poteslate. Quod recte de ipsodicilur, quia hoc nullo cujus egeat adminiculo nititur.Qiiocirca.'] Quasi : Quandoquidem quod tantumhoc vere est id quod est, quocirca hoc vere est unum,et tale unum, in quo nullus est essentiarum numerus,quia nuUum in eo aliud esse prseterquam id unumquo Eolus est. Vere : etenim neque eo quod juxtaprincipalem suam essentiam in se aliquid haheat,Eubjectum ficri potest. Quare? Est enim forma, etquod per hoc recte proba^crit illud non posse subjeclumesse, per se nota mathematicorum propositioDOdeclarat, dicens : Forma; vero subjectiE essenon possunt, id est, juxta aliquam quam in se habeantsubsistontiam nullum accidens in se suscipiunt.Nam si quis opponat quod caetersB formae, quas masedquadam extra substantiam imitatione his formisquae non sunt in materia constitutae, sinceris; scilicet,sicut dictum est, substantiis ct aeternis ideis.Nulla igilur, etc.] In prcecedentibus cum dixisset,quod non est hoc atque hoc, sed tantum est hoc, illudvere est id quod est, intulil : Quocirca hoc vereunum, in quo nullus numerus, et ad hoc rerum probandum,disit : Neque eoim subjectum fieri potest.Hoc igitur ostenso, iterum infert idem, quasi : Quandoquidemid quod est tantum, hoc neque subjectumest, neque in subjecto, igitur in eo nuUa prorsus estex differenti esse diversitas, nuUa ex hac diversitatepluralitas, nulla etiam ex accidentibus multitudo ;atque idciroo nec ille quem diversorum, nec illequem unius diversum esse, vel diversum accidens,vel esse et accidens, solet facere numerus. Nam diversumsaltem numero vel etiam dissimilitudine esse,et ei accidens semper est diversorum, ut hominumnon dissimilitudine, sed solo numero diversumj est

iS:7S IN LIBRUM DE TEINITATE 1276omne eese. Accidentia vero qucedam numero solo :A. est ad ea ex quorum diversitate solet numeru 3 esse,ut duorum alborum, albedo et albedo ;quaedam etiam ac non advertamus ad ipsum numerationis, quare ipsadissimilitudine, ut albi et nigri. Albedo et nigredo aut imitatione multitudo exponitur, numerum. Illicdiversa sunt ; hominum vero alque equorum plurimumesse el ei accideus non solo numero, sed etiam diversitas rerum muUarum, quandoque vero uniusenim, id est numerationis expositione, saepe quidemdissimilitudine diversum est. Unius quoque ut cujuslibethominis et esse plurimum est, et accidentia plutumnumerum facit. In eo autem qui non imita-tantum repetitio, quemdam quasi diversarum unitarima; nec modo numero sub uno genere, verum tione dicitur numero, sed rerum vera ex proprietatibusdiversitate in rebus ipsis ex illa diversitateetiam dissimilitudine aliquorum generum suorum eeunume-omnium inter se diveraa : ut animatio, sensibilitas,rationalitas, colores, lineae, et hujusmodi. Deus veroa Deo, id est Filius et Spiritus sanctus a Patre, velSpiritus sanctus a Filio, nullo horum differt. Quodideo dico, ne Deus et Deus distent, id est dislare intelligantur,aliquibus positis in Deo tanquam in aubjecto: scilicet ne intelligantur distare differentiis cujushbetrationis, hoc est vel accidentibus vel substantialibus: quas quoniam sicut et accidentia alicujuspluralia accidentia, nec acciden? cum essentia sint,nulluB ignorat, qui qua ratione Pater id quod est essedicatur, non nescit. Idem et de Filio ejus, et de utrorumqueSpiritu intelligi convenit. Ubicunque vero,id eat, sive in uno sive in multis, nulla est vel essentiaeet essentiae, vel accidentis et accidentis, vel essentiaeet accidentis differentia, nuda est omninounde vel illud unura vel illa multa intelligantur essepluralitas. Quare nec aliquis eorum quae vel illi univel illis multis esse quod sunt conferant numerus.Igilur tam multorum quam unius unitas essentiae, idrabilibus constat, illam, quae vere est, numerosam diversitatemrerum vere numerabilium minime facitunius repetitio, quae fit tanquam multarum unitatumnumeratio, atque lanquam ex rerum diversitate pluralitas.Quasi : Sed potius rerum diversa proprietasnumerosam facit diversitatem rerum. Ex his igiturapparet, quod cum numerando dicimus, unus, unus,unus, vel homo, homo, homo, vel hujusmodi, aut eoiotellectu diversarum proprietatum quarum sempercerti generis potestati ratio proprietatis addicit, in comes est diversita» unitatum, hoc dicimus, aut uniuseodem in quo genus ipsum est, tanquam in subjeclo B repetitione"qu£e"n"um"e7umlmitaturesse dicuntur, quamvis et ipsae, quia id quod est totumesse constituunt, in snbjecto esse recte negeu-Numerus enim duplex est, id est loquendi usu duplitur.Nam quod in Patre nec plurales essentiae, necciter dicimur : unus quidem numeratio, quo sciiicetnumercmus ; alier vero, exc.\ Dicendo unus et alter,non vult intelligi eum quo numeramus ab eo qui inrebus numerabilibus constat, rei proprietate semperesse diversum. Eo namque numeramus qui in rebuanumerabilibus constat. Sed ideo dicunt unus et alter,quoniam alia ratio est numerum rebus inesse, aliares ipsas numero numerare. Numerationis quoquediversi modi, flt enim numeratio quandoque distributione,quandoque colleclione. Nam et qui dividitnumerat, unde numerus dicitur quornmlibet diver-Eorum ex diversis inter se proprietatibus multitudo ;et qui colligit numerat, unde numerus dicitur quan-est una esseutia tantum, qua vel Pater, vel ejus Filius,vel amborum Spiritus et est, et est uuum, et est numeramus, cum dicimus unus, unus ;titatis acervus atque unitalum collectio. Distributioneet hoc duobusmodis, scilicet vel unitatis ipsius, vel ejus quodid quod est, qua etiam simul et aequaliter ipsi,etsuut,et sunt unum, et suot id quod sunt. Essentia namque ab ipsa unum est significatione. Unitatis ipsius signiillorumquae Graece oiiaia dioitur, et essentia est, et (Jfioatione cum ipso ejus nomine plusquam semel di-Bingularis est, et simplex est. Ideoquc et horum qui-'.......libet per se et omnes simul dicuntur, et esse, et esaeunum, et esse id quod sunt. Nec moveat aliquemquod sicut in naturalibus cum tres sint, Plato, Aristoteles,Cicero, et juxta illorum uumerum trina sithominis nuncupatio, quoniam et Plato est homo, etAristoteles est homo, et Cicero est homo, et haectrina nuncupatio in quemdam sub eodem nomiuenumerum componatur, eecundum quem recte Plato,Aristoteles, Cicero, tres homines esse dicuntur : nontamen similiter (quamvis sint tres) Pater, Filius,Spiritua sanctua, et juxta horum numerum actu dicendi,trina sit nuncupatio Dei, quoniam et Patercimus, unus, unus, vel unitas, unitas ; ejus vero aigniflcatione,quod ab ipsa unitate unum eat ; veldiversa penitus unumquodque tantum semel dicimus; vel quaB aignifloandi ratione sunt eadem dicimusplusquam seniel, et penitus quidem diversa numeramus; vel cum dicimus homo, beryllus, in quibustam ea quae aunt, quam ea ex quibus sunt distributionenumerata intelliguntur ; vel cum dicimus homoalbus, ubi non qui est homo vel albus, sed ipsa queeest homo singularis bumanitas, et singularis albedo,qua idem est albus, numerata sunt. Ouae vero significandiratione eadem sunt, plusquam semel dicendonumeramus distributione. Vel ea quae vere est sicutdicitur distributio : ut cum de Platone et Ciceroneloquentes dicimus, homo, homo, numerantes tamest Deus, et Filius est Deus, et Spiritus sanctus ostDeus ; uon, inquam, trina haec nuncupatio componipotest in aliquem sub hoc nomine numerum, ut sci-illos qui sunt quam diversas humanitates, ab alteralicet recte dici possit, Pater, Filius, Spiritus sanctus, quarum alter, et alter ab altera dicitur homo. Vel easint tres Dii. Nam quod de his ter dicitur homo. quae non vere est, sed quadam imitatlone diciturpropter formarum, quae de illis in uno nomine di- ]) distributio. Ut cum unum solum quod est, et unumcuntur, diversitatem, singulares quae per se factaeaunt appellationes aggregantur in uumerum, ut quoniamunusquisque a sua quae non est alterius subeistentiadicitur homo, ipsi simul dicantur esse treshomines. Et qijamvis ratione significationis illius quanomen quodlibet appellativum quale aliquid significaredicitur, repetitio ejusdem nomiois fiat, rerumtamen eodem nomine est praedicata numeraUs diversitas.Quod vero tertio repetitur hoc nomen, quodfist Deus, cum et Pater nuncupatur Deus, et Filiusnuncupatur Deus, et Spiritus sanctus nuncupaturDeus, sicut nominis ratione significandi, sio et reiillius, ex qua horum quisque dicitur Deus, rationepropositi repetitio fit. Ideoque isti quod ex repetitionevidentur tres unitates, non fucient pluralitatem numeri,id esl numeralem pluralitatem, in eo quod ipsiBunt sicut videntur esse tres. Non enim vere sunttres. Quod nimirum ex comparatione intelligere pos-Bumiis, si scilicet advertamus ad res numerabiles, idBolum unde iliud est. Verbi gratia : Ciceronem etejus singularem aliquam proprietatem intelligentes,dicimus uno nomine, homo, homo : vel diversis,Marcus Tullius Cicero : et ensis, gladius, mucro ; autdiversa quae supra, unde tamen unum sunt intelligendo: ut cum dicimus album, album, loquendo decorpore ex quo constat homo, et de homine ipso quiconstat ex eo. Item rationale, rationale, loquendo etde spirilu hominis, et de homine qui constat ex eo.Haec autem quiE non vere est, sed imitatione diciturdistributio, vero nomine iteratio vocatur, seu repetitio.CoUectione vero numeramus, cum uno nominesimul et semel dicimus, vel plures unitates, ut duo ;vel plura una, ut homines, qua semper et ea quaesunt, et ea ex quibus suut, sub uno illorum nomine,vel naluraliter communi, vel multiplici numerantur ;et haee quidem quae collectione fit numeratio, exdistributionis partibus constat. Sed et hujus [F. hoc]diligenter eat attendendum, Nam partes illius distri-

1277 GILBERTI PORfiBTiE COMMENTARIA, 1278butionis quae numerantur tam nominibus quam pro- J^prielatibuB diversa, et ea qua; sunt, et ea es quibusaunt, ut bomo beryllus ; vel qua non id quod esl, sedea ex quibus est, ut homo albus ; vel partes illius quseimitatioue dicitur distributio, nulla cujuslibet propositinominis pluralitale collectio numerat. In illisenim duabus diversitas absque unione, in hao tertiaunitas absque diversitate collectionis numerationemfieri non permittit. Itaque relinquuntur collectionipartes illius distributionis, qua illa quK significandiratione eadem sunt plusquam semel dicendo, ut dediversis homo, homo, tam ea quae sunt, quam eae.x quibus eunt numeramus. Quae igitur duabus prioribusre et nomine diversa distribuuntur, unum scilicelet aliud unum, non facit coUectio duo aliquid,et quod tertia repelitur bis unum, non est nisi unum :sed quK sub eodem nomine quarta distribuuntur,vere propter rerum quoe sunt, et ex quibus sunt, proprietatemdiversam, unum et aliud unum, et propterejusdem nominis significationem eamdem, bis unum, pduo aliquid sunt, ut bomo homo, homines duo. Sicigitur numerus unus et idem est, et qui iu rebus est,el quo numeramu?, vel colligeudo, vel dislribuendo,vel veri nominis distributione, vel repetitione. Sedquoninm, sicul praedictum est, alia ratio est in rebusipsis numerum consistendi, alia res ipsas eodem numerandi,reclo dividens ait : Uuus quidem est quonumeramus, aller vero qui io rebus numerabilibus constat,vere diversus ab his in quibus est. Etenim quodest unum, res est unitati subjecta, cui scilioet velipsa unilas inest, ut albo ; vel adest, ut albediui.Unitas vero est id quo ipsum cui inest, et ipsum cu'adest, dicimus unum : ut album unutu, albedo uua.Rursus ea quae dicimus esse duo in rebus snnt, idest, res sunt dualitati simililer subjeotae, quae duaesunt : ut bomines duo, vel lapides duo. Dualitas veronihil est, id est, non est aliquiJ cui vel adsitvel insitdualitas, quia nihil ei aut inesse aut adesse potest,sed tantum est dualitas qua duo homines vel duo plapides fiunt duo. Sicut enim qualitate, non ipsa,sed subjectum cujus ipsa, quale est : ita quantitatenon ipsa, sed quod ei subjcctum est, quantum est.Idcoque non unitas ipsa, sed quod ei subjectum est,unum est ; nec dualitas ipsa, sed quod ei subjectumest, recte dicitur duo. Quamvis tropo quo nomen effectusad causam transumitur, unitas ipsa una, etdualitas ipsa, id est unitas et unitas, duu dicatur ;et eodem modo est in caeteris numeris, id est teruarioet quaternario, et deinceps. Nam vere omnis nu.merus non numeri ipsius, sed rerum sibi suppositarumest numerus, quas, sicut seepe jam diximus, velcollectioue, quae semper vere pluralitatis est, et eorumqnae eunt, et eorum ex quibus sunt, nnmeramus;vel distributione, quae non semper. Ergo in numeroqui dicitur numeratio, quo scilicet numeramus, scepe,sicut praedictum est, repelitio unius quasi multarumunitatum eam quae sola imitatione dicitur pluralitatemfacit. In rerum vero numero qui vere est rve.'c ipsarum rerum proprietate diversa, non repetitiounius quae est, quasi sit unitatum multarum, pluralitatemfacit : ut si de eodcm in vocis materia, uon^in rerum significatione diversis nominibus dicam,gladius unus, mucro unus, ensis unus : et rectepraemisi, si de eodem dicam. Quoniam enim hocquodlibet nomcn naturaliter est commune muUorum,et qua: sunt, et ex quibus suut, possunt quidem exintellectu diversorum heec eadem aut diversa profBrri,tamen ex iotellectu unius dici : eo quod potestunus siugularis gladius, et ab una siogulari naturatot vocum diversitatc vocabulis appellatus, agnosci.H£ec enim qute forte diversarum unitatum putari potestnumeratio, non est numeratio multarum, sedpotius est unius tantum iteratio. Et repetit idemexemplum, dicens : Velut si ex inlellectu unius tantum,et quod est, et quo est, ita dicamus voce diversisnomiuibus, eusis, muero, gladius, repelitio est queedamejusdem, non numeratio diversorum ; et alioexemplo, quo tam voi quam significatio oadem est,idem ostendit dicens : Velut si communeni naturaliterappellationem usu contrahens, ad unum ex illiusIsntum intellectu dicam, sol, sol, sol, non eorum qusBsunt, et eorum quibus sunt pluralitate tres soles numerationeefi^ecerim, sed lantum de uno quod est, ettantum unum quo est repetilione toties idem ter pteedicaverim.Non igitur, etc.] Ab exemplis infert, quasi : Dicendodiversis non siguificatione sed voce nominibus,ensis, mucro, gladius ; et uno tam voce quam significationenomine : sol, sol, sol, non facit numerumpraedicatio repetitione trina. Similiter ergo si et dePatre, ac de Filio ejus, et de amborum Spiritu eanctotertio preedicetur Deus, non idcirco trina h£ec praedicatioprfedicatorum numerum facit. Hoc enim, idest hoc numcro rerum, hoc nomiae quod est Deus,praedicatarum trina prfedicatio illis solis, ut praedi-'ctum eat, imminet, id est, esse videtur, qui inter eos,id est, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, suaopinione faciunt quamdam distantiam meritorum,quibus Patrem Filio, et Filium Spiritu saucto majoremesse dicuut. Catholicis nihil vero constituentibushac differentia meritorum, id est non continentibusex bac, quse ab aliis fingitur, meritorum diversilate,prEEdicatorum hoc nomine quod est Deus, diversitatem,ipsamque praedictam formam ponentibus esse,ut ipsa est, id est, unam siogulariter esse, nequeesse aliud quam eat ipsum quod est, id est, omninosimpliceni ouffiav esse opinantibus, esse recte videturde eodem praedicato facta repetitio, potius quamdiversi praedicati enumeratio, cum dicitur, Pater estDeus, Filius est Deus, Spiritus sauctus est Deus. Noneoim diversfe essentiae his tribus propositionibus prae»dicatae sunt. Atque h£ec Irinitatis, id est hi tres qu\-busdam proprietatibus a se inviccm diversi, sunt singulariteret simpliciter unus Deus : velus ensis, atquemucro, una singulari prajdicata nominum qualitateunus singulariter gladius. Item velut sol, sol, sol, unasingulari forma, unus sol.Sed hoc interim, etc.] Hucusque singularem acsimplicem Palris et Filii et Spiritus amborum essentiamqua unusquisque illorum et est, et Deus est, ettres Bunt unus Deus, theologicis ralionibuS ostendit.Nunc diversis proprietatibus esse diversos eosdem,quorutu non nisi singularis ac simplex est essenlia,naturalium rationibus demonstrare vult. Quaeillorum in hac unitate diversitas, ut aliquatenus possitintelligi, genera naturalium praedicamentorumomnia commemorat, et quae, et qualiler de creaturis,et de Deo dieautur, prEemittit. Attendendum veroquam artificiose transit ad eorumdem ostendendamdiversitatem, quorum unitalem ostenderat, occasionevidelicet exemplorum quae ad intelligendam unitateminduxerat. Dixerat enim : Cum dicitur Deus Pater,Deus Filius, Deus Spiritus sanctus, repelilio deeodem magis quam enumeratio diversi videlur : etne quis dubitaret, multivoci atque univoci comparationefirmaverat, dicens : Velut ensis, mucro, gladius; velut sol, sol, so). Sed in his tam ejusquod est quam ejus quo est repetitio facla est. Cumvero dicitur Deus, Deus, Deus, primum de Patre, secundumde Filio, tertium de Spiritu sancto : quod etipse aperit, dioens : Deus Pater, Deus Filius, DeusSpiritus sanctus, eorum quidem qui sunt Deus numeratiofacta est, ejus vero quo suut Deus, repetitio.Sed hoc divisione melius intelligetur. In naturalibusenim aliud est quod est, aliud quo est. Item aliudnumeralio, aliud iteratio. His igitui' sibi invicem jnnctis,quatuor partium divisio nascitur. Nam vocumdictione, aut atraque scilicet, et quae sunl, et quibussunt numerantur, aut utraque repetuntur ; aut repetunturqu£E sunt, sed numerantur quibus sunt ; autnumerantur quae sunt, sed repetuntur quibus sunt.Utraque numerantur saepe diversis nominibus, uthomo, lapis ; soBpe eodem, ut de Platone et Gicerone,homo, hoino, vel homines. Utraque repetuntur see-

1279 IN LIBRUM DE TRINITATE 1280dicit :pe diversis nominibus propriis, ut Marcus, TuUius,Cicero : vel appellativis, ut ensis, gladius, mucro ;ssepe eodem proprio, ut Cicero, Cicero ; vel appellativo,ut 8ol, soi. Repetuntur vero quiE sunt, sednumerantur quibus sunt, ut si quis de uno homine(verbi gratiaj de l'lalone dicat, animal rationale.Numerantur autem quae eunt, sed repetuntur quibussunt, ut si quis de diversis, verbi gratia, de animahomlnis et de bomine qui constat ex ea, dicat rationalerationale. His ita divisis, si quis horum aliquidex aliorum comparatione volens intelligi, dicat animalrationale, numeratio est, sicut homo, lapis, rectenam etai tam ea quEe sunt quam eaquibuasuntnumerantur, cum cum vero diciturdicitur homo, iapis ;animal rationale, non quidcm id quod est, sedea quibus est numerantur : non minus tameo similitudocomparationia in his propter quae fit comparatiomauet. Vere etenim his duobus nominibus,quibus dicitur animal rationale, ea quibus unum aliquodest numerata sunt, sicut illis duobus, quibusdicitur homo, lapis, et ea quje sunt, et ea quibussunt, numerala sunt. Item recte comparat, qui ait :Sieut numeratio est cum de Platone et Gicerone diciturhomo, homo, vel de solo Plalone, animal rationale: ita numeratio est, cum dicitur rationalisanima, rationaUs homo. Nam etsi non id quo sunt,id est rationalitas, tamen ea quse sunt, id est animaet homo, numerata sunt quodammodo, cum diciturde diversis bomo, homo, tam ea quae sunt quam caquibus sunt, et cum de uno dicitur animal rationale,sola ea quibus illud est numerantur. Similiter si quisrepetitionis comparatione repetitiouom velit iotelligi,recte quodlibet trium praedictorum generum repetendicomparat, sive ejusdem sive alterius generisrepetitioni, id est, si ei quod tantum repetit id quoest, ut ratjoualis anima, ralionalis homo, cumparet ;vel id quod ejusdem rationis aliquid repetit, ecilicetid quo est, ut longum corpus borainis, longus hamo ;vel id quod diversEe rationis, scilicet id quod eat, utanimal rationale : vel et ejusdem et diversa;, id estutrumque tam id quod est quam id quo est, utCicero, Cicero. EiTaut tamen aliqui in comparationibus,imo ex comparationibus, cum aut siquid in eis est dissimile, illas omnino abjiciendasexistimant, aut in his propter quae non sit illarumInductio, easdem usurpant, ut Sabelliani, qui cumaudiunt unius substantiae tres esse personas, etpropter eam quae ex illarum proprietatibus est diversitatem,aut aequalitatem, aut comparationem, autcoaeternitatem, aut processionem ostendeudam, inductassimilitudines legunt, scilicet : vel unius animaementem, nolitiam. amorem ;vel unius mentis memoriam,inlelligentiam, voluntatem ; vel unius radiisplendorem et calorem, vel hujusmodi alias, putant,quod sicut unus solusest radius, de quo dicuntur caloret splendor ; aut una sola est meas, de qua et memoria,et intelligentia, et voluntas ; aut una sola anima,de qua et mens, et notitia,et amor : ita quoque unussolus subsistens sit, qui cum sit naturaDeus, idem ipsepersonahbus proprietatibus sit et Pater, et Filius, etSpiritus sanctus. Quos hic ipse error patenter ostenditomnino nescire hojns nominis, quod est subsiantia,multiplicem in naturalibus usum, videlicet, nonmodo id quod est, verum etiam id quo est, hocnomine nuncupari, et prorsus ignorare qua rationedicatur personalis quaecunque sic appellatur alicujusproprietas, et quod eadem alia ratione singularis,alia individua, alia personalis vocetur, quaj auo locodistinguenda posterius reservamus. Nunc tamen interimde comparationum inductionibus, qualiter sintaccipiendffi, et de Sabellianorum, qui ex comparationibus,et hujus nominis, quod est substantia,multiplicitate contingere potuit, errore, commemoravimus: ne quis eos secutus ex multivoci, quod estensis, mucro, gladius, aut univoci, quod est sol, sol,Bol, comparationibus, quibus et quod est, et quo est,id est, et subsistens et subsistentia iterata significa-A.gtione repetitur, in eo quod de Patre, et Pilio, etamborum Spiritu, dicitur Deus, Deus, Deus, subsistentisunius putet esse factam repetitionem ; sedtantummodo subsistentiae, quae de diversis, id est,Patre, et Filio, et ipsorum Spiritu, una et individuapraedicatur, cujus tautum repetitionem ex comparationibusse voluisse intelligi, et hac de causa comparationesinduxisse, auctor ipse aperit, dioens : Sedhoo quod inducimus, ensis, mucro, gladius, et sol,sol, sol, interim, cum scilicet nondum quibus proprietatibusdiversi, sed qao unum sunt, Pater, et ejusFilius, et amborum Spiritus, vestigamus, dictumsit, :d est, dictiim esse accipiatur, ad eam significationemdemonstrationemque, id est ad demonstrativamsignificationem, qua non modo verbis significatur,sed ctiam comparationum proportione ostenditur,non omuem, quae significatione sit unitatumrepetitionem, rerum ipsarum diversitate numerumpluralitatemque, id est, vere numerosam pluralita-tem perficere. Non vero ita dicitur aliquod unum, etab aliquo uno, Pater, ac Filius, ac Spirilus sanctus,quasi quiddam mull.ivocum : imo haec diversorum etex diversis suut nomina. Nam mucro, et ensis, etidem gladius est subsistentiae singularitate, et ipsaproprielate. Pater vero, ac Filius, ac Spiritus sanctuB,idem sunt : ita verbo plurali quod est sunt, dePatre, et Filio, et Spiritu sancto, qui numero pluressunt, deberet eam qua ipsi sunt quod sunt essentiampraedicare : quoniam non quod dicitur, sed dequo dicitur, juxta grammaticorum tegulam, est verbipersona. Ideoque cum de uno dictio est, verbo singularisive unum sive multa dicuntur : ut Plato esthomo, vel Plato homo est albus. Cum vero multorumenumerationem sequitur dictio, verbo pluralide illis tani unum quam plura enuntiantur : ut Platoet Cicero sunt rationales, et Plato et ejus spiritussunt unum rationale. Sic igitur quoniam enumeratiohaec, Pater, ao Filius, ac Spiritus eanctus, dictiornem prfficesserat, sequi debuil, idem sunt. Quiatamen una singularis et individua est essentia, quailli plures sunt idem, verbi numerum non suppositorumpluralitati, sed illius quae de ipsis dicitur esseutiEBreferens unitati, ut non tam verbi ei essentia,quam essentiae ex verbo singularitas intelligeretur,ait : Paler ac Filius ac Spiritus sanctus idem equidemest, oOota^;, id est essentife, quae de ipsis veredicitur, singularitate ; non vero est ipee, scilii.et nonest his subjecta nominibus uTr6(JTaai

1281 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1282non convenit, proprietatibus, plures numero sint. ^Quem numerum confici, id est probari ex subjeclarumsive subsisteutium dicas, sive subsisienliaruminter se substantialiter couformium, illa quam dissimilitudoaccidentium facit diversitate, superius, cumde naturalium numerali ageremus pluralitate, explanatumest. De qua re, id esl de illorum numero, quiuna singulari ac simplici, et ab omnibus illis qusepriorum potestatem posteriora comitantur, solitariaessenlia sunt singulariter ac simpliciter unus et tautummodoDeus, breviter considerabimus, si priusqnamhoe consideremus, preemiserimus illud, quemadmodumuuumquodque quod de Deo dicitur, et deipso prsedicatur.Deceni, eto.] Hic commemerandum est, quod cumfacultates secundum genera rerum de quibus in ipsisagitur diversae sint, id est, naturalis, mathematica,theologica, civilis, rationalis ; una tamen est, scilicetnaturalis, quse in humauae locutionis usu promptiorest, et in transfereudorum sermonum proportiooibus Bprior. Nam, verbi gratia, quautum et quale iu naturalibusrecte dicunlur : ut quantus et qualis homo vellapis ; haec eadem ab ipsis naturalibus, proportionisalicujus habita ratione, ad caetera trausferuntur ; utdicatur et iu malhematicis quanta et qualis linea, etin theologicis quantus et qualis Deus, et in civilibusquanta et qualis prsepositura, et in rationalibusquaota et qualis honestas. Similiter etiam illa queesunt a rationibus naturalium : ut contrarium diciturprimum et proprie in naturalibus album nigro;deinde in matliematicis albedo uigridlni, et in theologicisaut civilibus malum bono ; et in ralionalibusfalsum vero. Et ad hunc modum plurima naturaliumpropria, sumpla ex ipsis proportionis aliqua ratione,ad alia transferuntur. Hunc igitur verborum usumphilosophus iste non modo ex quotidiana omnium hominumloculione, verum eliam ex scripturarum quaea diligentissimis atque probatisaimis viris editae sunt,auctoritate accipiens, cum oatendissetPater, et ejus Filius, et amborum Spiritus, unum suut,et dicturus esset seoundum quae ipsi, qui sine numerosunt unus, plures etiam numero sunt, quoniam et idsecundum quod unum sunt, et ea secundum quaeBunt plures de ipsis praedicanlur, recte omnium generanaturalium prredicamentorum enumerat ; et quae exquo senau, vel de subsistentibus, vel de Deo dicau-secundum quid Qtur, divisione declarat. Ait ergo : Traduntur a philosophis,maxime ab Aristarcbo et Aristotele, prEedicamentanumero suorum generum decem omnino, praeterquae scilicet in nulla facultate aliquid praedicatur,et quEe de rebus omnibus universaliter, id est, nullode quo aliquid dici conveniat excepto, vel proprie veltransumptione aliqua praedicantur ; et quse illa sint,supponit.Id est substaniia, etc.J Hoc Qomen quod est substantianon a genere naturalium, sed a communi rationeomnium quae sunl esse subsistenlium, inditum est,non solum illia quae sunt esse in subsistenliis, sed netiam illis quorum ipsas sunt esse in omnibus subsistentibus.Quoniam tamen omnium, id est et corporaliumet incorporalium subsistentium, quod abillorum subsistentia communi generalissimum essenomen non habetur, saepe Latini hoc pro eo ponunt.Unde et in Isagogi Porphyrius, ubi ait : Substantiaest quiddam, supponit, et ipsa est genus. Quem istesequitur : pro omnium subsistentium generalissimo,ait, substantia. Qualitas vero in mathematicis omniumqualilatum generalissimum est, et quantitasomnium quantitatum. Et sunt quod dicuntur, non acausis quae in ipsis intelligantur, sed ab efficiendoea in quibus sunt subsistentia, ille quidem qualia,iste vero quanta. Et attendeudum quod si dixissetquale et quantum, non minus convenientia posuisselexempla. Qualitas enim et quale etsi diversa suut,non tameu diversa geaera. Similiter quantitas etquantum. Uadc et reliqua genera, non mathematicaeabstractionis, sed naturahs participatiouis nominibusexemplat. Non enim ait, relatio, sed ad aliquid,quod de relatione dici non potest. NuIIa namque relatio,sed id tantum de quo ipsa praedicatur, ad aliquidest : sicut nulia qualitas qualis est,- sed id tantumde quo dicitur ipsa ;ipsa, inquam, oon ejus genus; de quocunque enim aliquid preedicalur, impossibileest genus ejusdem praedicari. Ideoque qualitasest qualitas genere cujuslibet qualitatis, quale veroest quale qualitate cujuslibet generis. Ac per hoo nullumquale qualitas est, et nuUa qualitas qualis. SimiliternuUum quod est ad aliquid relatio est, et nullarelatio est ad aliquid. Sed, sicut dictum est, id de quoipsa dicitur, est ad aliquid, id est relalum. Ipsa veroest relatio, non relatum, et tamen idem geuus relatioetrelatum. Ubi quoque et quando, et habere, et silumesse, et facere, et pati, nomina sunt generalissima,non eorum quse praedicantur, sed eorum de quibusprfedicantur. Ideoque a praedicameutis generum, nona generibus prcedicamentorum dicuntur. Non enim inloco locus est, nec ia temporo tempus, nec habet habitus,neo sistitur situs, uec facit aclio, nec patiturpassio ; sed quae subjecta suut eis, diountur ex ipsis,et in loco, et in tempore esse, et habere, et sisti, etfacere, et pati.H^c igilur, etc.] Praedicamentorum omnium decemgenera posuit, nunc eadem uon dico genera, sed praedicamentaomnia, in duobus locis naturalium colligit,quae sunt, substantia et accidens. Quidquid hoc eslsubaistentium esse, eorumdem suBstantiar dicitur.Quod utique sunt omnium Bubsistentium specialesBubsistentige, et omnes ex quibus bae composita; sunt,Ecilicet, eorumdem subsistenlium, per quas ipsa sibiconformia sunt, generales, et omues per quas ipsadissimilia sunt, dififerentiales. Haec vero quae a logicisdiountur subsislentiae sive substantice, si quis quaeratquid siut opud mathematicos geuere, respondemus,simplices quidem alicui novem generum supponi, utanimatio supponitur babitui, rationalitas qualitati ;compositas vero, ut est humanitas, et caeterae speciales,quas ex generalibus atque differentialibusconstare nullus ignorat, dicimus esse eorumdem generumquorum simplices illae sunt quae ipsas componunt: ut humanitas genere est quod animatio, etitem quod rationalitas ; et similiter seoundum caeterassui partes est eadem quidquid sunt ipsae. Et sicquidem aliqua praedicamentorum, qu£e abstractiomalhematica suis supponit generibus, logioi subsistentiassive substantias appellaut, caetera vero omniaquorumlibet generum, accidentia nominant. Sed([uoaiam haec ex logica ratione praedicamentorumnomine suut, attendendum est, quorum substantiaesint illa praedicamenta quae dicuntur substantiae, etquorum sint aocidentia illa quae vocantur accidentia ;et dicimus quod subsistentite, et eorum quorum suntesse diountur substantia;, ut corporalilas omni umcorporum est substaotia (scilicet eorum est illudesse quo unumquodque ipsorum estaliquid), et eorumqua; oum non sint aliquorum esse, tamen id quqd estesse sequuntur j ut eadem corporalitas colorumsubstantia est, non scilicet eo quod ipsa sit illud essecolorum, quo quiUbet illorum sit aUquid, sed quodnisi per eam nullus color dioi de corpore possit. Accidentiavero de illis quidem substantiis quae ex essesunt, aliquid dicuntur, flve in eis creata, sive extrinseeusaffixa sint, sed eis lantum qucS esse sunt,accidunt, quia iUis recte non inesse, sed adesse dicuntur.Unde his duobus oninium prsedicamentorumlocis naturalium, id est substantiae et accidenti, ipsapraidioi.uienta auctor supponens, a:t : Haeo igiturpraedicamenta talia sunt relationibus logiCcB facultatis,qualia illa subjecta de quibus ea convenit dicipermiseriut. Nam pars eorum pra;dicamentorum estlooo rationis substantia, noii modo in subsistentiumsuppositioue, qiia quorum sitit esse maaifestafcur, utPlato est oorpus ; verum etiam in reliquarum rerugprtedicatione, qua quid adsit ei quod est esse complexionisconsequentia declaratur : ut corpus est co-

nammz IN LIBRUM DE TRINITATE 1284loratum. Pars vero priedicamentorum loco rationis A. '^idemur, et qualitatem quidem Tocamua id quo jusestin numero accidentinm : scilicet cum de subsiatentibusdicanlur, tamen eorum subsistentias comitantur.Et sic quidem naturalium genere qncecunquepriEdicantur naturalium propriis rationibus, subsistentiEBvel accidentia nominantur. At cum quis converterithffic prajdicamenta in divinam praedicationem,cum scilicet de Deo praedicari dicantur, sive subatantiae,sive qualltates, etc, cuncta quae prsedicari possuntimitantur ; id est, quamvis quod de Deo praedicaturnominatur substantia, vel qualitas, vel quantitas,vel aliquo naturalium nomine appelletur, non tamenest quod dicitur, sed aliqua rationis proporlione; ita nominatur ad aliquid vero, id est relatio, nonomnino, id est nequaquam sicut id qno Deus est, potestde ipso praedicari.Nam suhstantia.} Quasi : Vere quae de Deo praedicantur,non sunt quod nominantur. Nam quae vocaturejus substantia, in illo quidem de quo praedicatur est,sit corpus, quo coloratum, quo lineatum, dividendumest ; et est quidem corporalitate corpus, coloratumcolore, linea lineatum. Sed aJhuc dividendum est,quibus haec rationum locis contineantur ; et dicimusquod non corporalitas colorem aut lineam, sedcolor et linea corporalitatem sequuntur. Non enimhaec corporalitatis, sed horum corporalilas causaest. Qua ratione illa corporis est esse, haec veroin eodem corpore illi adsunt. Ideoque primum illa,deinde quod ea corpus est, vera ratione est horumsubstantia. Haec vero primum corporalitas, et peream corporis accidentia : bis enim vere substat, etcorporalitas cui adsunt, et corpus cui insunt, idvero quod est Deus, quod est, non modo in se sim- gtus dicitur ;sed tamen non ratione mathematicorumaccidentem, bed potius eam quae sit substantia, noQquidem subjectionis ratione, sed, sicut praediclum est,ultra eam quae a subjectione vocatur substantiam.Neque enim.] Quasi : Vere non qualitate, sed quadictum est subslantia, de illorum quolibet dicimusjustus. Neque enim aliud est quod ipse est, aliud estquod justus est. Videlicet non est aliud quo justus,ab eo quo ipse est, sed potius idem est Deo esse, quojusto : scilicet eodem quo est, justus est. Item cumdicitur magnus vel maximus, per hoc quod ma;;nitudoquantitatis propria est, quantitatem significare videmur: et eignificamus quidem, sed non accidentem,Imo eam quue sit ipsa substantia, utique talis qualemesse diximus, scilicet ultra substantiam. Vere utique.Idem enira est esse Deo, quod magno, id est, quilibetborum trium, ejdem quo est, magnus est.De forma enim, etc.] Quasi : Quod in eo qualitasbabeat, ideoque nec ipsum, nec quo Deus est subjectionisrationealiquibus substat. Quapropter nequaquamrationis proprietate vocatur substantia, sedquoniam eo Deus _proprie est, recte nominatur 'essentia.jQuiatamen non est tanta dictionum copia, utquaeque suis possint nominibus designari (sicut praediximus),humauEe locutionis usus ab aliis, et maximea naturalibus, ad alias facultates, ex aliqua rationissed non in eo vere est substantia, id e.^t, non ea g aive quantitas vocatur, non est quod dieitur, sed illaveritate rationis qua dicitur substantia quodlibot quam diximuB singularis, et simplex, ac solitaria abillud esse, quo subsislens est aliquid, est substautia omnibus quae accidere solent essentia ; et sic rectissimequod in eo est, sed aliqua rationis proportione vocaturvocatur quidquid in eo quasi post substantiamsubstantia. Verbi gratia, corpus est aliquid, tanquam forma diversa ab eadem substantia praedica-id est, est corpus et coloratum et lineatum. Eed quotur. Superius enim hoc idem demonstratum esl deforma ejus, quoniam scilicet ig, id est Deus, sit veraforma, et ejus siDguIaritate unum vere, et adeo simpleiin se, et ab his quae solent adesse solitarium,quod nec ex ejus partibus, nec ex illis accidentibusest ejus, qui propter hoc est id quod est, ulla pluralitas.Sed hiec, eto.] Quasi : Substanlise, qualitales,quantitales dicuntur, quae prEEdicantur sive de subsistentibushis, seu de Deo. Sed diligenter attendendumest, quod alio sensu quam caeterorum generumprcedicamenta de ipsis dicuntur. Nam haec praedicamentatalia sunt, ut ex his de quibus praedicanturinsint, et ut etiam illud ipsum in quo sunt faciantgjgg quod dicuntur. In cseteris quidem, quae non sunt- proportione, nomina transfert. Ut quoniam, sicut dicimus,corpus, album magnum, corpus substantia,album qualitate, magnum quantitate ; ita quoque dicimusDeus, justus, maximus : quasi dictum sit,Deus substanlia, justus qualitate, maximus quantitate;dicimus nomina, cum substanlia Deum,quali-plex est, sed etiam ab his quEB adesse subsistentiis Deus, divise, id est, ut praeJicando multa quibus estBolent, ita solitarium est, ut praeter id unum proprietate,is de quo loquimur, ita partiatur, ut unura praedican-singulare dissimilitudine individuum, quo do, alia plurima, quae de ipso praedicari possunt, reisest, aliud aliquid quo esse iotelligatur prorsus non linquat. In Deo vero conjuncte atque copulate, hoc est,ut praedicatio quaelibet, sive qua substantiam, sive quaqualitatem, sive qua quantitatem dicimus prsedicatam,nihil quo sit is de quo loquimur, praedicandum dimitlat: hoo modo : cum dicimus aliquid estsubstantia, aut aliquid est homo vel Deus, hoc itadicitur, quasi ipsum de quo haec vel il!a prsedicatursubstantia, sit substantia, id est eum de quo diciturfaciat esse quod dlcilur, scilicet faciat ut illud sitsubstantia, hoo est, sit homo vel Deus. Quod utiquefacit. Sed quamvis dicendi modus idem sit, cum dealiquo dicitur est homo, et de aliquo dioitur est Deus,sensu tameu ex quo dicitur, alterum dictorum abaltero distat. Quoniam scilicet is qui praedicatur essebomo, quamvis sit homo, non tamen est integre hoctate iustum, quantitate maximum nominamus, oum y. jpsum quod prffidicatur homo, id est non toto quotamen nihil horum rationis aut generis proprietate,sed tantum proporlionali transumptione dicamus.Quod igitur in illo substantiam nominamus, non estsubjectionisratione quod dicitur, sed ultra omnem litates, quibus est qualis, et quantitates, quibus estquae accidentibus est subjecta substantiam ) est essentia,absque omnibus quae possunt acciderequantus, relinquit. Ac per boc nec in eo quod dicitursnlitariaomnino. Uem qualitas, et caetera quae evenireqiieunt, ut quantilates non sunt in Deo quod vocantur.Quorum omnium ut fiat amplior intellectus,exempla subdenda sunt : quoe sunt hujusmodi, namcum sive de Patro, sive de Filio, sive de amborumSpiritu loquentes, dicimus Deus, videmur eam, quahorum trium quilibet est, signiiicare substantiam, etsigniflcamus quidem, sed non eam quae illius sitrationis cujus suut quae in naturalium genere appellanturhoc nomine, imo eam quce sit principaliset aeterna essentia, ultra omnem naturalinm quae extempore initium habet substantiam. Cum vero dequolibet eorum dicimus justus, qualitatem signiflcareest praedicatur esse quod est in eo quod diciturhomo esse ; sed qui hoe de aliquo dicit, plurima, quibusidem ipse est, de ipso adhuc dicenda, id est qua-esse substaotia plene praedicatur totum quo est.Quod enim est cum eo quo est, hoc aliis debet quaenon 6unt homo, id est quee nequaquam praedicat quidicit est homo. IUe vero de quo dicitur est Deus, estperfecle hoc ipsum quod dicitur esse, scilicet Deus,id est nibil prorsus quo ipse sit de ipso adhuc dicendumrelinquit. Ipse enim nihil aliud est prorsus,nisi id solum singulare et simplex quod ipse est.Nihil scilicet quo ipse sit habet, nisi singularem simplicemqueessentiara. Ea namque et est, et Dous est.Ac per hoc, quia videlicet qui de illo dicit est Dcus,nil quo ipse sit dimisit, reote potest dici quod ille esthoc ipsum solum quod prsedicatur esse, cum deipso dicitur est Deus : et hoc quidem sensu, praedi-

12SS> GILBERTI PORRETiE COMMENTARIA. 1286tioneesl, ut forma ipse, quahomo est. Nam vere, ut gnovis loquar verbis, alter homo, aller est justus, idest aliud est id quod est homo, aliud id quo est justus.Cum vero dicitur, Deus est justus, toto eo quo ipse estdicitur esse justus. Nec aliquid prorsus quo ipse sitdictio haec dimittit. Nam Deus, idem ipsum est quodest justum, id est eodem quo est Deus, est justus. Dicltureviam esse magnus idem homo vel Deus ; atqueita, id est hoc seusu dicilur uterque esse majijnus,quasi ipse homo sit vera ratione essendi magDus ; velquasi ipse Deus vera ratione essendi sit magnus. Sedsicut de qualitnte atque substantia dictum est, differthaec dictio ab ea in hoc quod eorum quibus homo estdivisio sit, cum dicitur, homo eet magnus. Hebc enimpropositione non tolo quo ipse est et dicitur magnusesse, sed multis aliis dimissis, quibus similiter est,proponitur homo tantum esse magnus. lUa vero quaproponitur Deus magnus, nihil quo Deus sit dimittit :quoniam Deus ipsum magnus existit, id est eodemcamentum quod nominatur substantia, sive do Deo, ^ gfammaticorum vel dialecticorum propria significasivede cEeteris prsedicatur. Rursus cum aliquis dicitur esse justus, eo quod in mathematicis est qualitasgenere, ita, id est lioc sensu diciLur, quasi ipsede quo lieec qualitas prfedicatur, sit vera essendi rationehoc quod esse dicitur. Idem verbi gratia : sidicamus homo est justus, vel Deus est justus, propcnimusipsum esse homiuem vel Deum : noa extrinsecarei minime inhaerentis ipsi de quo eam prsedicamusparlicipatione, sed vere esse justos. Sedquamvis in hoc seosu rei vera essendi ratione, et dehomine, et de Deo praedicatae proprio utraque conveoiat,diflert tamen una ab alia ; in eo quod alteraDuIIa, altera plurinia, quibus illud de quo loquimurvere esse prsedicari polest, dimitlit. Gum enim dicitur,est homo justus, non dicitur esse justus toto quoipse est, sed divise justitia sola dicilur esse justus. Aqua non modo sui proprietate, verum etiam specie atquegenere multa diversa sunt, quibus idem eadem ratione,notatur : sed per haoo praedicationem hoc tantum,quod per naturam oportet esse, prius ex coQsortioconsequentis ostenditur, soilicet quod illud quodcircumfusum et determinatum pur esse in foro dicilur,rebus aliis quam sint ciroumfusio vel determinatio,vere sit iuformatum ; et hoc quidem sensu, locusde homine preedicatur : de Deo vero non ita, id estnoc sensu. Nam quod dicitur Deus ubique est, ita, idest hoc seusu dici videlur, scilioet non quo sit inomni loco, id est quod circumfusus contineatur, autoffendens in aliqua exteriora intervallaris ejus protensioterminetur. Omnino enim ex hoc circumfusionisatque determinationis sensu in loco esse dicinon potest. Sed hoc sensu dioitur esse ubique, quodomnis quorumlibot locus ei adsit, ad eum intra sesine termino capiendum, cum ipse taraen, non tanquamcircumfusus, aut exterioribus terminatus, suscipiaturin aliquorum extra positorura loco. Atqueideo, quia scilicet, nee circumfusis aliis extra secircumpositus, nec suorum quasi spatiorum finibusdeterminatus est, nusquam ut in loco esse dicitur,quoniam revera ubique tolus est, sed, sicut dictumest, non ut in loco. Quando vero, id est, illud quodnon quantitatum genere, sed ex ipsorum quae quantitatessunt collatione dicitur teuipus, prsedicatureodem modo quo et ille qui non genere quantitatum,sed eorum qui sunt quantitates sibi invicem coUationefacta, dicitur locus : ut de homine dicitur, herivenit ; de Deo dicitur, semper est. Nam hic quoque,sicut et iu praedicatione loci, illud ipsum de quo diciturhesternus adventus, non hac dictione diciturvera essendi ratione, quasi eese aliquid (quamvisillud cujus est herternus adventus multis quae deillo per se dicuntur sit aliquid), sed potius hac dictionepraedicntur quid aliud ei, facta collatione quadamextrinsecus secundum tempis, et tempus suum,est in foro ; deDeo, ut cum dicimus, Deus est ubique.Sed ita dioitur vel homo esse in foro, vel Deus esseubique, ut quamvis in praedicando ea dicatur est,non tamen ita dicatur quasi ipsa res de qua dicitursil id, id est habeat esse eo quod praedicatur. Namest quidem quidquid in loco est : sed tomen illud essescilicet secundum adventum, et illius secundum aliestquid quod tunc vere de eo poterat dici, aocessit. Utmagnus quo Deus :et haec est sub- „stantiae, qualitates, quantitates, sunt talia, quibus sit sensus, verbi gratia Heri dum sol ascendebat,:vere sunt quaeounque bis esse proponuntur, ideoque homo venit, vel hujusmodi aliud. Atque ad hunc modumaliud alicui, secundum tempus et tempus idemrecte de ipsis praedicari dicuntur. Reliqua veroseptera generum accidentia, neque de Deo, neque vel diversum, confertur. Quod vero de Deo diciturde caeteris vera eesendi ralione praedicantur. Nam semper est, usu quidem quo de naturalibus hocubi, id est locus potest quidem prtedicari, vel de homine,vel de Deo ; de homine, ut cum dicimus, homo de quocunque naturalium dicitur semper est, itaphilosophi praidicant, significat unum tantum. Namintelligiturquaii dicatur : Quod omni prseterito fuerit,omni et praesenti est, quoquoscilicet modo illud quodlibetpraesens sit, omnique simihter futuro erit, id est,dum fuerunt quaeque caelera, et dum quaelibet sunt, etdum quaelibeterunt, et fuit, et est, et erit. Ex his potestintelligi,cum in naturalibus, et in mathematicis, etin loco, non est esse, quomodo quod est quale vel etiam in pluribus aliis dicitur, erit, fuit, vel hodie est,quantura est, et esse quale vel quantum est esse ; vel cras erit, ve! semper est, neque absolutam, nequeut homo, qui estalbus, vel longus est, et eum esse simplicem esse intelligentiam. Intelligitur enim diversorumtemporum collatio atque collectio. Namalbum vel longum est esse. Sed esse in foro, non estesse, quamvis qui in foro est, vere sit. Non enim ita,qui dioit de aliquo, heri fuit album, tempus quo illudid est eo vere essendi sensu dicitur, homo est in foro,heri fuisse album 'prsdicat, nulhs' quidera instanti.quemadraodum, id est, quo vere essendi sensu dicitur Uj^^^_ ^^^,,.^ j^,^__..^^ ^^^ omnibus praeteritis, sed hisidem esse vel albus vel longus. Nam cum dicitur esse tantum temporibus confert, quibus vel idem secundumalia, vel quaecunque caetera secundam quaelibetin foro, intelligitur quidem circumfusus et determinatus; nec tamen hoc esse quasi es proprietate aliqua,qua possit secundum se designan, id est siaeiotra ejusdem diei flnem atque initium, sive simul,sive succedendo aliis aUa fuerunt heeterna. Qui veroexeunte et ad aliud extra se facta collalione sui monstrari: sicut absque sui ad alterum comparationeper se designatur esse humana forma homo, qualitatecorporis albus, quantitate ejusdem corporis quaeTocatur linea, longus. Econtra quod dicitur circumfususet determinatus, id eo quod dicitur esse in foro,non per se dicitur, sed collatione sui ad illa quibusextra se circumdatus continetur, et offendens in easuorum finibus intervallorum, determinatur. Quod tamen,id est esse in foro, exlrinsecis scilicet circumfusiiset deterniinatus minime praedicaretur, si nonprius suis csset per se proprietatibus informatus. Sicigitur per hoc quod dicitur homo esse in foro, nequaquamhomini inheerens, qua ipse vere sit, proprietas,dicit de aliquo, hodie est album, tempus quo id hodiealbere proponit, nuUis quidem praeteritis, nullis futurisoomparat ; sed solis tamen omnibus his temporibus,quibus vel idem secundum alia, vel quaecunquealia secundum quaelibet sunt hodierna. SimiUterqu' ait de quolibet, cras erit album, omnium aliorumet ejusdem secundum caetera, quibus erunt, crastinacoUigens tempora, cras erit album, significat. In hiscrgo collationibus confert ejus tempus quod dicendonon omnium, sed multorum tempora colliguntur, quibusaliud aliquod tem pus confertur. Nihil enim inqnoUbet rerum genere sibi ipsi potest conferri : undesi dicatur, Plato sedet dum sedet, ridiculum est. Quiautem, exceptis tribus quee philosophi ponunt princi-

dictum1287 IN LIBRUM DE TRINITATE 1288J^est, universorum quse fuerunt, et sunt, et futura sunt,universa tempora coUigere : seilicet et illa omnia quibusvel fuit, vel est, vel erit, quod semper esse proponitet alioruin omnium nomina, quibus quocunque;tnodo vel fuerant, vel sunt, vel futura sunt, etliispiis, id est, oucria, t':Ua, uXtj, de aliquo dicit sempcrilla confert dicendo, semper est. Gum enim, sive praeteritoruminter se, vel cuni caeteris, sive praesentium,sive futurorum, similiter facta collatio, multa colligendoplura relinquit : ut cum dicitur heri, bodie,cras, pridie, perendie, horno, ante, post, nunc, olim,modo ; et si quod aliud est, quod proprie vel prfBsens,vel praeteritum, vel futuruai, vel communiterhorum quodlibet signiBcetur, collatio haec qua diciturnunquam, vel semper est, sicut dictum est, omninonullum relinquens, omnium omnia tempora colligit.Unde recte ait :Quod ctini dicilur aliquid semper esse, significalurquod omni priElerito, etc.] Quod, id est, semper esseex hoc collationis alque collectionis sensu, potest secundumphilosophos dici, et de coelo et de caeteriscorporibus perpetuitate sui molus immortalibus. Cujuslibetenim illorum id quo est aliquid nequaquamest solitarium : imo sunt iu quolibet illoruni diversa,non modo proprietatibus, verum etiam generibus :quorum aliquibus decedentibus alia suocedunt, ac perhoc temporum diversitate, et esse, et moveri dicuntur.Nam juxta numerum rerum quae duraut temporibus,ipsorum quoque quibus durant, cst temporumnumerus : quorum tameu allqua decedentium et succedentiumcontiuuatione, vel simul essendi consortiouniuntur, ac per hoc multa tempora unum tempus,id est, unus annus, unus mensis, unus dies, unahora, unum raomentum dicuntur. At de Deo non itadicitur, semper est, et intelligitur quidem collatiofinis. Unde et intervallum vocatur, quod scilicet diversisinterjacens terminis, eorum pluralitate valletur.Sic enim et ^pa.^\x-f^, iioc est linea diversis punctis; et £,ai!jToXvi,hoc esl diversissupcrflcies Ypa|A[jLai;? ;et atsoEov, hoc est solidum diversis sTciTtEOOi?, el interjacensvallatur, et vallatum interjacet. Similiterergo, quoniam aeterna lege naturte sancitum est, utconstet genitum nihil, temporum quoque inlervallanon uno, sed diversis terminantur, esseudi videlicetnaturali statione atque inchoatione. Quidquid enimmora temporis non dico actualiter, sed naturaliterdurat, naluraliter et iuohoat, et est, et desiiiit. Quodvero mora aiternitatis durat, sicut non actu, ila necnatura inci[iit, vel desiuit esse. Ideoque neo intervallumpotest vocari, et sine aliquorum decedentium€t succedentium motu, est omai temporali intervalloprotensior. Cum ergo semper esse dicitur Deus, esseBquidem ouaia, semper vero aeternitate, intelligitiircEternitatis cum temporibus hoc sensu facta coUatio,iit hac dictione, quEe est semper, dictum aecipiatureum fuicse non modo dum fuerunt, qute fuisse dicuntur,verum sine aliqua vel actuali, vel naturaliiuchoatione, antequam fuerint et esse dum quaequepraesentia sunt, vel actu, vel sallem natura ;et futurum esse non modo dum erunt, quae futurasunt, sed eliam sine aetuali vel naturali termino: potius quam sive actu, sive saltem natura noQerunt. Et sic quidem excedit tempora Eeternitatis, adipsa, dictione quae de Deo dicitur, semper facta collalio.Collectio vero omnia quibua vel fuerunt, velEUQt, vel futura sunt, vel actu, vel natura, universorumtenipora colligit qui ad ipsa consortio collationis;respiciens, ait : Deus semper est. Sed quoniamnon sunt multa, vel simul, vel decedentium, vel succedentiumcontinuatione, quibus Deus sit, nuUa estetiam multitudo morarum quibus illud esse quod significamuscum dioimus Deus est, duret. Ideoquequi dicit, Deus semper est, quamvis eorum quibusconfert temporalium fmorarum infinitam multitudinemcolligat, multitudinem tamen illarum quibus duretillud quod confert (quia nulla est), nullatenuscolligere potest. Deus enim semper eet, quouiamsemper quod cum temporalibus temporalia conferuntur,utrorumque collatorum tempora colligit : hienbi aeteruus temporalibus confertur, in eis quidem,quibiis confertur, diversitas praeteritorum, et praesentium,et futurorum omnium collecta intelligitur. Ineo autem quo confertur, quamvis ipse fuisse, esse,futurus esse dicatur, quia tamen eadem, et singulari,et simplici mora aeternitatis intelligitur fuisse,et futurus esse, qua hoc iustanti esse, absque cujuslibetdiversitatis coUectione prEesentis est temporis;ulque aperliuB ex comparatione intelligatur quod di-permanens, rei intelligituratque coUectio, sed differt. Nam in caeleris quae dicuntursemper esse, tempora temporibus conferuntur. citur, inter nostrarum, id est temporalium rerum acIn hoc vero aeternitas temporibus. Deus enim est divinarum praesens, quod utrumque est, nunc idemquod est, non mora temporis, sed aetei'uit^tis, Co3- C significatur, hac dictione, qua dicitur nunc, tantumtera vero qucE quolibet modo sibi invicem adunautur, interest, quod nostrum nunc, id est quorumlibet naturaliuminstans, facit rerum naturali saltem deeesscilicet vel intrinseco concretionis, vel extrinsecocujuslibet appositionis habitu, moris temporum, sione et successione, vel earum qujE actu non moventurquas diversorum diversis habitibus diversas ipse horumcum illi^ qute actu moventur consortio, quasiomnium auctor accommodat, durant. E.xcedit currens tempus, et colleclione diversarum inter seetiam omnia tempora haeo islernitatis Dei ad illa morarum semplteruitatem. Divinum vero nunc, idcollectio. facta Dicitur enim Deus semper esse, nou est instans, quod significatur cum dicilur Deusneque uUa quanuncmodo quia fuit omni praelerito, est omni prssenti, est : vereerit omni futuro ; verum etiam ante et post omnia Deus esse, actuali vel naturali decessione et successionemovens sese, atque ita consistens, quod el cumtempora, vel et actu et nalura, vel saltem naturatemporalium. Nam omne quod fuit, vel est, vel erit, dicitur Deus fuit, Deus erit, eadem singulari moraessendi initium vel habuit, vel habet, vel habebit ; fuisse, et futurus esse : qu

J289 GILBERTI PORRET^ GOMMENTARIA. 1290adjicias semper), facies hanc propositionem, ejus^]ii)U3quod est Qunc illarum morarum, quse subeunt hocnomine locutionum vicissitudo eommutat, omniumdecedentium et succedentium, motu quasi cursumquemdam jugem, sine intermissione, indefessumque,sine termiDatiooe, ac per hoc perpetuum, quadamaeternitatis imitatione quod, id est, quEe cursus per-:petuitas, coUectione morarum quibus sit motus, estvero nomine sempiternitas. Differt tamen a perpetuilate,quoiaam hoc nomine quod est perpetuitasintelligitur sine coUatione collectio ; hoc vero, quodest sempiternitas, cum collectione ; coUatio Eeternitatisautem nomine neutrum, iJ est, neque coUatio nequecoUectio. Sicut enim prsedictum est, una singulari, etindividua et simplici, et solitaria mora quas vocaturaeternitas, Deus praedicatur proprie seternus : hsec etsine principio, et decisione et continuatione ideo careredicitur, quia Deus ea qua fuit, et est, et erit, essentiasimplici, nec actu, uec natura desinit esse, velcoepit ;pro hac tamen perpetuilas et sempiternitas, gquoniam utraque sui cursus interminabilitate eamquae sine motu est ioterminabilem instantiam eeternitatisimitatur, saepe ponitur, cum scilieet Deus perpetuuaac sempiternus vocatur.Rut-sus, etc.J Quod nulla res sit aliquid, vel locoquo homo, et hujusmodi aUa esse alicubi, et Deusubique esse dicitur ;vel tempore quo homo, et hujusmodiquodlibet esse aliquando, et Deus semperesse pronuntiatur, hucusqiie diiit. Nunc de habitu etaotione idem dioit ita : Hursus, habere el facere, idest habitus et actio, eodem modo quo locus et tempusde Deo et aliis praedicantur. Verbi gratia etenim dehomine dicimus, praedicandu habitum, vestitus;praedicandoactionem, currit. De Deo vero, praedicandohabitum, cuncta possidens, et praedicando actioneni,regit. Ecce quod his verbis, rursus quasi proutde eo loco et tempore diximus, nihil de utrisque, idest neque de homine neque de Deo dictum est : itaquod dictio intelli^-enda sit de eo quod est esse, id rest ex hoc sensu, quod vestitum esse, vel currere hominem,sitipsum aliquid esse ; et quod Deum possiderecuncta vel regere, sil eum aliquid esse;quamvisqui vestitus est vel currit, sit aliquid, et qui cunctapossidet vel regit, aliquid sit. Sed omnis haec habituumatque actionum praedicatio exterioribus datur.Utque hoc aliis verbis dicatur : H£ec omnia, id est ethabitus et actiones, de quibus nunc loquimur, et looaet tempora, de quibus praediximus, quodammodo referunturad aliud, id est aliis quam his quibus quodlibetBubsistens est aliquid, putat mens ralionalisaliquod subsistentium, vel esse aUeubi, vel esse aliquando,facere aUquid ; et Deum vel ubique, velsemper esse, vel possidere vel regere quae possidetaut regit. Nam etsi quis naturalem habitum cogitet,quem multi philosophi dixerunt esse substantiam, etejusvel accessu generationem, vel abscessu corruptionemcontingere : ut animatum, manutum, capitatum,et hujusmodi, nec eo etiani id cujus ad aliud nooncursu vocatur habitus, esse aUquid intelUgitur.Nam etsi esse hominem, quod est esse, aliquid con.fert, vel aufert partim animatum, partim capitatum,partini manutum, minime lamen vel corpus, cui conjungituranima ; vel truncus humani corporis, cuiconjungitur caput ; vel lacertus, cui conjungitur manus,et quorum concursu in homine quodlibet praedictorumdicitur habitus, hac junctura est aUquid.Quod est autem ex alterius ad alterum conciirsu ineo qui constat ex eis, ipse qui constat haec haberedicatur, ut animatus ab habendo junctam corporianimam, et capitatus ab habendo junctum trunco humaoicorporis caput, et manutus ab habendo manumjunctam lacerto : ex his patet, quae toto aUquo itasuat aUquid, ut non sit aUqua pars eorum, ad quam9o\ain, dum Ulorum quidlibet eo toto esse aUquid cogitat,intuitu mentis aspiciat. Ut si quis animam spiritumesse cogitel, nequaquam hoc cogitando hoceam esse secuadum aUquam ejusdem partem existi-Patdol. LXIV.mat. Unde manifestum est quod ipsa non ab habendein se spiritum, spiritus est ; similiter et homo non abhabendo in se hominem, homo est. Sic ergo praedicatioalia est, qua vere inhaerens inhaerere praedicatur; aUa quae quamvis forma inhferentium fiat, tamenita exterioribus datur, ut ea nihil alicui inhaerereintelligatur. Cujus praedicationis differentiam,quod sciUcet aUa sit inha;rentium, aUa non inhaereutium,sic idem conductis in unum utiisque jam positisexempUs, faciiius iaternoscimus. Attende quodnon ait noscimus, sed internoscimus. Nam in opposltis,et maxime illis quae ut ad aliquid, aut ut habituset privatio, aut ut affirmatio et negotio opponuntur,quoniam unius ratio quodammodo pendetex altero, et vicissitudiue nunc hoc, nunc illudattendenti facilius contingit utriusque cognitio, etmanifestiua patet differentia, si utriusque in suiad se comparationem propositis, ab uno eorumaliquid removetur, ut alteri conferatur ; aut uniconfertur, ut ab altero removeatur. Ut iu his, quihomo est ;ut Plato, vel Cicero, vel Typhon ; vel quiDeus est, ut Pater, vel Filius, vel Spiritus sauclus.Quod dicitur illorum quilibet esse homo, vel illorumquilibet esse Deus, refertur ad substantiam, non quBeest, sed qua est, id est, non ad subaistentem, sedad subsistentiam. Non enim subsistens tantum, sedetiam subsistentia appellalur substaatia, eo quodutraque accidentibus, diversis tamen rationibus substant.Subsistens igitur est substantia, uon qua aliquarerum est aliquid : nihil enim subsistente estaliquid, sed est illa substantia quae est aUquid. Subsistentiavero est substantia, non cui quid nitatur,quo ipsa aliquid sit, sed qua solum subsistens estaliquid, id est, est homo, vel est Deus, ut quilibelillorum praenominatorum. Similiter qui justus est,hoc quod dicitur esse justus, refertur ad qualitatem,id est intelligitur esse justus qualitate, non quaealiquo sibi nitente sit aliquid, sed qua scilicet subsistens,cui ipsa nititur, est aliquid, id est, veraratione essendi est justus. Eodem modo qui estmagnus, hoc quod dicitur esse magnus, refertur adquanlitatem, non quce alio quolibet aliquid sit, sedqua subsistens, cui nititur ipsa, est aliquid, id estvera essendi ratione est magnns ; quod eecundumquantitates spatiorum, id est linearum, superficierum,soliditatum, intelUgitur esse. Nibil enim velpuncto, vel unitate, vel numero, vel loco, vel temporemagnum est. flaec ergo sunt, id est, subsistentiae,qualitates, quantitates, spatiorum quibus solissubsistens esse aliquid proedicatur. Nam in caeteris,id est caeterorum praedicationibus, nihil tale est, idest nullo aliorum, hoc est, neque quantitatibus illis,quibus nihil est magDom, neque aliorum generumpraedicamentis subsistens est aliquid. Etenim, verbigratia, qui dicit aliquem in foro esse, ut hominemvel esse ubique, ut Deum, refert quidem ad;prsedicamentumquod est ubi, id est loco, qui ex collationesolet accifi accidente, hoc esse intelligit ; sed nonquo loco aliquis ille, id est, vel bomo, quem esse inforo ;vel Deus, quem esse ubi dicit, vera essendiratione est aliquid, velut vere est justus, justitia.Item cum dico, currit homo, vel regit Deus, vel homonunc est, vel Deus semper est, refertur quidem velad facere, ut currit, et regit ; vel ad tempus, ut nunc,et semper. Sed tamen illud divinum tempus, id estaeternitas simplex, interim, dum scilicet quod cogitamuspropriae signiticationis verbis explanare nonpossumus, et aliqua proportionis ratione verba transferimus,potest dici semper, quod verbum noa modoex coUationis, sed etiam collectionis dicitur sensu.Sed non ;quasi : refertur quidem currit et regit adfacere, nunc et semper ad tempus ; quoniam actionecurrit vel regit, tempore nunc vel semper est. Sednon quo aliquo istorum, id est, vel cursu homo, velregimine Deus, vel tempore homo, vel Deus, estaliquid, velut uterque ipsorum est magnitudine aliquid,id est magnus. Similiter habitus uuUi eorum41

1291 IN LIBRUM DE TRINITATE 1292quoram concursu dicitur habitus, esse aliquid con- A. vus rolativa nomina sunt, quibuB de his qu» ad alifert de quo id non recapitulat, ubi, exempli gratia quid Bunt relationes praedicantur, videamus utrumne:caetera de quibus magis videbatur rememorat. De praedioalio eorum ita sit, ut secundum se sit, an minimerelatione idem inferius latius dicturus eat. Situs quoquesecundum se, sed ex alieno adventu. Atquiet passio illis de quibus praidicantur, non conferturhoc ex comparatione alicujus secundum se praedica-aliquid esse, quoniam ipsis et maxime Deo non mentorum, et alicujus ex alieno adventu extrinsecusinsunt : nam situm passionemque requiri in Deo non affixorum intelligi poterit. Si enim intellectu alicuioportet ;neque enim in Dfco sunt, sicut nec ia caeterisauferas esse servum, non dico auferes, sed codemsubsistentibus.inlellectu jam abstuleris alium quoque eBse dominumJarnne, ets.] Hucusque praedicatiouum differentiam: eo quod dominus servi dominus ita dicitur,exemplis praedicamentorum diversi generis demon- quod non modo qui dominus est habet servum, sedBtravit, unde geoeraliter concludit praedicationea etiam esse dominum est habere servum. At opponitquis, dicens : Cum album albediue album sit, nonnedifferre aliis verbis, eamdem differentiam replicans.Ait ergo ; Jamne patet, bis quae posila eunt exemplis^ similiter etiam si auferas albedinem, in eodem abatulerisquoque album 7 Respondemus utique, sublataquae sit omnium praedicationum differentia ? Quasi :Patet utique hoc, quod scilicet aliae quidem earum albedine, album ^uoque in eodem esse Bublatum,quasi monstrant rem, id est, esse quidlibet eo quo bicut sublato servo, dominus quoque in eodem sublatusest ; aliae «ero non rem, id est, non esse quidquamest. Sed quamvis haec sese consequuntur,eo quo est, sed qiiasi quasdam circumstantias lei. similiter tamen interest, id est, cousequendi ratioLoca, tempora, actiones, passiones, habitus, situs, ge.x connexorum inter se diversa ratione differt, quodrecte vocat rei circumstantias : quoniam quamvisesse in loco, vel in tem|iore, non sit e.^-se aliquid,tameu nihil est in loco vel in tempore, nisi ipsumsit aliquid. Similiter quamvis agere, vel pati, velhabere, vel sisti, non sit esse aliquid, tamen quid_quid agit, vel patitur, vel habet, vel situm est, eslaliquid. Quoniam ergo nihil est loco, nec temporenec aclione, nec passione, nec habilu, nec s;tu,tamenea de quibus haec praedicantur sunt subsislentiis etqualitalibus omuia, aliqua vero etiam intervallorumsuorum quantitalitius, patet quod hae tres praedicationesrem, illae vero rei circumstautias demonstract,quodque illa tria ita praedicantur, ut rem subsistentemeis ease aliquid o^teudant. llla vero alia praedicanturquidcm, sed non ita ut rem subsisleutem eis essealiquid ostendant, sed potius extriusecus, id est exaliorum coUatiouibus, et diversae rationie consortiisaccommodatum aliquid quodammodo -arfigant. Nonscilicet ipsa albedo albi, accidit ipsi albo. iNon enimaliquid aliud albedine iutelligitar, quod cum accideritalbo, ejus gratia dicatur albedo esse albi ; sedideo dicitur albi albedo, quoniam ipsa albedinealbum est. Qua sublata, id est, cujus ipsius non alteriusrei abscessu, perit nimirum album. At in dominonon eet ita sicut in albo : si enim auferas,sicut dictum est, aliquem esse servum, perit quidemvocabulum, quo alter aliquis vocabatur dominus, idest alter aliquis desinit esse dominus ; sed servusnon accidit domino, id est non ideo, cum aliquis desinitesse servus, alter desinit esie dominus, quodservilus ita accidat domino, sicut albedo acciditalbo ; sed ratione quae in civilibus consideratur, dominoaccidit quaedam potestas, qua servus, ne ultraquod debet praesumat, coercetur. Quae potestas dominoaccidens, quoniam deperit, id est a dominorecedit, sublato servo, id est sublata servitute abtur haec secundum rem, sed recte extrinsecus n altero, constat eam potestatem, non dico rion acoicomparatce praedicationes dicuntur. Illa vero quaeid de quo dicuntur, id est subsistens, designant, nonaliis e regione, sed se ipsis prsjdicatis esse aliquid,vocantur eecuudum rem praedicationes, quae secuudumrem prasdicalioues, cum dicuntur de rebus causaeuarum subsisteatiaruu], quibus in illis adsunt sibisubjectis, vooantur quidem accidenlia, eo quod rerumillarum subsistenliis adsunt ;sed tameu secundumrem, eo quod ipsis subsistentibus ipsa quoque insunt,et eadem esee aliquid faciunt. Gum vero dicuntur deDeo, qui quoniam simplex est, non est accidentiaubjectus, nuncupalur praedicatio, non modo secuudumrem, verum etiam secundum substantiam iiliusde qua dicitur rei.Age nutic, etc.] Hucusque praedicamenta secundumdiversas praedicandi rationes divisit ; nunc seoundumquam harum rationum relationes praedicentur,ostendit. Ait ergo : Age nunc speculemur de relativis,dere, sed non per se accidere domino, sicut albedoalbo : sed per accessum servorum quodammodo, idest ratione alia quaui accessua locorum, vel temporum,vel habituum, vel quorumlibet aliorum contingatextrinsecus comparatum.Non igitt

1293 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1294baerentibus pei-fecte subsistenti, extrinsecua acces- \ sensum mentis in eo, qnod non nisi ex parte concio,serim dexter. Rursus eadem, id est me ipsi et ipsummihi commatatia relationibus comparo, ut qua illead me se habebat, ea nunc ad eumdem me habeam :et qua ego ad illum me habebam, ea nunc ad me idemsa habeat. Nam ego accedo ad eum sinister. Ecceitem ille ad me se habet, sed relatione iili opposita,qua se ad me prius habebat. Modo enim fit ad me,et prsedicatur esse dexter, non quidem ex hoc intel-potest, laborare. Ut ergo non tam ex rationis plenitudine,quam ex ejus aliqua, sicut dictum est, proportioneintelligatur, hujus nominis, quod est persona,a naturalibus ad theologica facta transsumptiodicendum videtur, quae subsistentium qua rationevocantur personae. Quod ut facilius possit intelligiilla quae superius huic loco distinguenda reservavimus,distinguamus, scilicet quod alicujus proprie-lectu, quod per se, id est vera essendi ratione, et tas, alia ratione siugularis, alia individua, alia personalisvocatur. Quamvis enim quidquid est indivi-re sibi inhaerente, ita sit, quod dicitur scilicet dexter:velut qualitate sibi inhaerente est albus, ac quanlitatesibi inheerente est longus ; sed ideo quod me gulare et individuum,non tamen omne singulare estduum est singulare, et quidquid est persona est sin-extrinsecus accedente ad eum, qui jam ex sibi vere individuum, nec omne singulare vel individuum estinbeerenlibus subsistebat, ipse si dexter. Atque id persona.ln naturalibus enim quidquid est, aho quamquod ex dexter a me, et si magis plaoet dici, ex ipsum sit aliquid est : et quoniam id quo est aliquidme est, id est, ex hoc mei ad ipsum accessu, quo singulare est, id quoque quod eo est aliquid singulareest. Nam plura numero sicut uno singulari nonego quoque Bo magis quam sim, nec ut sim sinister,Minime vero est de.xter ex sese, id est, aliquo quo sunt aliquid, ita unum aliquid sine numero esse nonvel sit aliquid, vel esse possit. Ideoque esse dextrum B possunt. Itaque siogularitate ejus quo est, singulareaut sinistrum neque addit aliquid ei de quo dicitur,nec minuit illud, uec mutat aliquo modo. Quare certumest quod ea quse non faciunt praedicationem,id est, quae non praedicantur secundum proprietatem,quae ita sit rei alicujus quod de illu dicatur, in eoquod ipsa est, id est qua praedicata, id de quo preedicatursit aliquid, nihil proraus queunt alternare,vel qualibet veri nominis mutatione mutare, nullaniqueomnino essentiam variari. ^am de quocunquedicuntur haeo, minime conferunt, ut id de quodicuntur sit eisdem aliud, quam erat antequam deillo dicerentur.Quocirca, etc JAb eo loco ubi dixit, decem omninopraedicamenta traduntur, hucusque omnia praedicamenta,tum seoundum genera ipsorum, tum secundumrationes praedicandi, illa sive de creatis hissubsistenlibus, sive de Deo, divisit. Nunc ad id pro-est etiam id quo est, aliquid est. Saepe autem diversanumero singularia secundum aliqua eorumquibus suut, conformia snnt. Ideoque non modo illaquae sunt, verum etiam illa quibus conformia sunt,unum individuum sunt. Ac per hoc neutrum illorumquibus confoTmia sunt, illa quae sunt individuum est.Si enim dividuum facit similitudo, consequens estut individuum dissimilitudo. Attendendum vero,quod ea quibus id quod esl, est aliquid, aut simpliciasunt, ut rationalitas, aut composita, ut hnmanitas.Simplicia omnia vel actu vel natura conformia sqnt,ideoque nulla eorum vera dissimilitudinis ;rationesunt individua. Composila vero, alia ex aliquibustantum, alia ex omnibus;quae non ex omnibus,similiter sicut et simplicia vel actu vel naturaconformia sunt, atque per hoc nulla eorum sunt individua.Restat igitur ut illa tantum sint individua,pter quod de praedicamentorum et praedicandi diffe-quse ex omnibus composita, oullis aliis in toto posrentiainterseruit, redit, et dioit, qualiter Pater, et C sunt esse couformia, ut ex omnibus quae et actu etFilius, et Spiritus sanctus, qui sine numero unum natura fueruut, vel sunt, vel futura sunt, Platonissunt, sint etiam numero plures. Quasi : Quandoquidemcolleota Platonitas. His ita ee habentibus, addendumnulla illorum quae non praedicantur de re in eo est quod omne subsistens multorum, quibus est, idquod ipsa, sit, id de quo praedicantur alternare possunt,est geueris et differentiae, et accidentis, concretionequociroa si Pater ac Filius diountur ad ali-subsistit, ac perhcc aliquo alioque est aliquid. Nequequid, ut utique vere dicuntur, nihilque aliud, id est necesse est rem illam quae sio aliquid est, ideo aliamnullo naturae praedicamento, ni dictum est, differunt,esse, qucuiam oon tantum aliquo aliquid, sed etiamnisi sola ratione, qua et ad Filium Pater, et alio aliud ; et item alio aliud, aliquid est. Ut animaad Patrem Filius dicitur : relatio vero non praedicalurPlatonis non uiodo genere spiritus est, quod est eamad id de quo praedicatur, quasi id ipsa relatione esse aliquid, verum etiam alio, id est rationalitateBit, et de re de qua dioitur, nequaquam praedicatur aliud est, id est rationalis, atque multis aliis aliudea preedicatione quae vocatur praedicato secundumrem, quia id de quo praedicatur, vel esse, vel aliquidesse ea non potest : mauife=tum est quod relationon faciet illam alteritatem, quae dioitur rerum, idet aliud est, non tamen idoirco alia est, nam aliisatque aliis aliud est, atque aliud ipsa. Sed conversogeneraliter dici potest, quod quseounque res subsistensalii collata ab ea est alterutrius numero alia,est eam quam ea faciunt quae secundum rem praedicarinullo illorum est aliquid, quorum quolibet illa a quadicuntur, et quorum quolibet id de quo prae-est alia, aliquid est. Nam etsi utraeque subsistuntdicatur aliquid est; sed potius, si dici potest, faciet aliquibus ad se invioem ejusdem similitudine nunalteritatem,quae dioitur perionarum. Nec hano in- {)quam tamen ejusdem essentiae singularitate. Resterpretationem aliquis tanquam verbum profanae novitatisexsufflet : quoniam quidem id, scilicet hancPatris et Filii alteritatem, qua Pater, et est, et dioituralter a Filio, et Filius alter a Patre, nulliusnaturalis praedicamenti nisi relationis tantum diversitate,eo modo nunc inlerpretatus sum, dicens,hanc alteritalem esse personarum, quomodo ab aliispluribus ante me interpretatum est. Quod tamen vixintelligi poluit, et ideo ego id expressurus et dictu.rus, persouarum praemisi, si dici potest. Attendequoniam recte ait, si dioi potest, et item quod vixintelligi poluit. Nec ait, dici non potest, sed, si dicipotest. Nec item ait, non intelligi potuit, sed, vix intelligipotuit. Quibus verbis ostendit, neque dictionemhanc a nostrae locutionis usu omnino abhorrere,neque rem omnino ab humanEE intelligentiae sensuremotam : sed ex aliqua rationia proportione transumptumsermonem, rem ipsam sicut est, minimeposse explioare, et praeter rationis plenitudinemenim a re nunquam dicitur alterutrius numero alia,nisiomnibus quibus est, sit ab ea diversa. Sic igiturunaquaeque res aqualibet alia, quodlibet eorum quibusaliquid est per se, ab ea qua alia est, ahquidest. Et quoniam quidquid aliquid est, ejus quo estsingularitate unum est, sicut res ab aliquo alia perse aliquid est, ita quoque per se una est. Hao itaqueratione et haec qualitas ab alia qualitate per se unaest, et hic qualis alio quali per se unus est. Non tamenhaec ralio sufflcit, ut res quselibet sic per seuna nominetur persona. Multae enim sic per se unse,in uno sunt : ut in homine uno corpus et anima, etomnia quibus illa sunt.Quamvis igitur anima hominisnullo illorum aliquid sit, quibus ejus corpus aliquidest, ideoque corpore alia et per se una sit, quiaatamen et iliis omnibus quibus anima, el illis omnibusquibus et corpus aliquid est, unus qui ex hisconstat homo est aliquid : neutrum illorum, id e?t,nec oorpus hominis, nec ejus auima nominatur per-

^ .f295a quibus simiUter differt vere per se unus, vcra rationepersona eet. Et quaecunque caetera a se invicemeodem modo sunt alia, id est, quodlibet animal etquaelibet arbor, et bujusmodi infinita : quamvis adrationales tantum subsistentias hoc nomen quod estpersona, philosophorum usus contraxerit, sicut inIN LIBRUM DE TRINITATEommno per se sQDt. Quae etsi omni- A °». 5«°!?' ejus quo aunt singularilate unum sunt,sona, quia nonbu8 quibus sunt aliis alia a se sint, in uno tamen et simplicitate id quod sunt, essentlarum oppositionea se invicem aliae esse non possunt, sed harumBunt homine, qui est quidquid sunt corpus et anima,et aliud qunm sunt corpus et anima. Corpus vero et quae diclBB sunt extrinsecus afflxarum rerum oppositione,a se invicem aliae et probantur et sunt. Ideo-anima non sunt quidquid est ipse homo. Plato veroa Gicerone ita est alius, quod et nuUo illorum alter que nomen et oumerum personarum in theologicis,quibus aller est, et omnioo nihil est, quod sit omnibusbis quibus uterque est. Lleo a Gicerone Plato, ratione secrelum auttor admirans, alteritalem illam,et tam ineffabile verbis, quam incomprehensibileet a Platone Cicero, et quilibet eorum ab universis, qua Pater, et Filius, et Spiritus sanctus a se invicemest alia. Simul dicimus, quoniam ab aliquo generatus,aliquo singulariter, etiam eodem est quo et genitorejue, sed uon in eodem tempore. Ea namquepaterni sanguinis corporalitate genitus aliquid est,qua singnlariter genitor ejus, non dico adhuc est,sed fuit aliqiiid. Singulariter vero dicimus, quoniammultorum quibus esl conformitate, idem sunt ea quaeab eadem re sunt alia. In naturalium auteui generedicimus, quoDiam in mathematlcia et aliis geuetibusalii sunt, appellaturus personarum, recte praemisit, sidid potest, et quod vix inteUigi potuit.Omnino enitn, etc.] Ouod alterilas haec, qua Pater,et Filius, et Spiritus sanctus a se invicem esse aliipraedicautur, non sit rerum, id est non sit secundumres illas quibus aliquid sint ea de quibus ipsae dicunturlibro contra Nestorium et Eutycben dicetur : et in sed potius secundum relationes sit, adhuc demonstratquaecunqueNaoi queecunque sive corporalia sive incorporalia distant,naturalibus quidera sic est per se una,his quibus sunt, sive substantialibus sive acci-res persuna vntalur, ut scilicet et ciijuslibet illorumquibus esl sinj^ularitate una sil, et dissimililudine il dentalibus, dislant. Et corporalia quidem etiam locisquiDUS esi siDguianiaie uua sii, ei ui^siuuijluuiuc h ^...^^v... , — — r-,, ..lius quo nulli a se alii potest uniri individua, et Bbis qui ex comparatione mtelhguutur, id est, quibusnuUo illorum quibus ipsa est aliquid, simul et singu- corpus aliquod citra corpus aliud, vel ultra, yel extralariler iUa sit, quae in naturalium geuere ab eadem vel inlra, vel hujusmodi esse dicitur, distant. Incor-poraUa vero nunquam locis, sed soUs his quibUBdictum est differenliis. Omnino enim magna veritasregulae, id est magnae veritatis regula est, in ^rebusincorporalibus, non locis sed differentiis, quibus eissubjetta subsistunt, effici vel numerales, vel individuales,vel personales distantias. Tallium enimdifferentiarum diversa proprietas, plures numero, etdissimilitudo individuas, et ineonvenienlia, quauni convenire non possuut, personas esse facit :cujusmodi differeutiarum pluralitas, in Patre, etplura, et a se iuvicrm, et a naturalibus ita sunt alia,quod et pruprielat bus diversis diversa una sunt, etdissimililudiue diver.^iaindividua, et quodcunque unumillorum est, nullum aliorum esi,ettunc personae nonsunt, ut cujuslibet personae 6%. omoibus collectaproprietBs, In tbeologicis vero certinu est quod etPater alius est a Filio, et a . Spiritu sanclo, et Filiusa Patre alius et a Spiritu sancto, et Spiritus sanclus Ca Patre et a Filio alius, et quod unusquisque horumtrium est illa siugulari, ac simplic', et individua, etsola oujia, id est essentia, hoc quod est, qua aliusest, unus et simplex, et individuus, et absque divereaeessentiae consortio Deus, ita quod ipsi tres aimulsunt unus esseotiae proprietate, simplex sine il.differunt. Ac si meminimus omnium, quae in prioribuahujus scilicet operis partibus de Deo dictaj sunt sen-lius compositione, individuus ipsius dissimilitudine,et ejusdem ab aliis essentiis solitudine, ipsum Deua.Ex his ergo manifestum est, hoc nomen quod estpersona, theoiogicis minime convenire secundumplenitudinem ejus, aliqua nomen est rationis : sed exproportione, quae in ejusdem rationis parte convenit,a naturalibus ad illa esse transumptum. Quodenim de naturalibus dictum est, personam aliquamita esse per se unam, ut nullo illorum quibus est ipsaait alia, uon coaveuit theologicis personis, imo eodemquo est uua, est alia. Sunt tamen quaedam quaeaicut in naturalibus, ita et in theologis uoi convenirenon possunt: imo sicut ipsa sunt ad se invicem Dalia, ita de aliis a se invicem dicuntur, ut generatio,nativitas, alque connexio ;haec enim de uno eoderaquedici non possunt; non enim genitor natus est,nec natum geuitori connectit, neque natus est genitor,nec natum geDitoremqiie connectit et qui abutroque procedens eorumdem connexio;est, neuterhorum est, id est nec natus nec genitor, sed aliusest qui est genitor, alius est qui est genitus, alius quiest genitoris natique connexio. Sic igitur theologicacum naturalibus in parte rationis illius, id est personalitatis,ad cujus plenitudinem naturalibus hoc nomeninditum est, conveuire intelliguntur, et in partedifferre. In quo maxime illud est attendendura, quodnaturales personae his quibus unaquaeque aliquidest, prius a se invieem sunt aliae, ut his per haec ase aliis, deinde hujusmodi extrinseeus afflxa praedicamentadicanlur : quorum oppositione, etsi nonsint alia, recte tamen eorum quibus sunt, oppositioneprobantur esse alia. Theologicae vero perso-Filio, et Spiritu sancto, qui non nisi una essentiasunt esse non potest. Gertum est enim quod nonsunt substantialibus pluribus, neque vero accidentalibus: non enim potest vere dici Deo aliquid secundumtempus accessisse, ut fieret Pater, vere.Non enim Pater coepit unquam alicujus accessu essePater, sicut nunquam alicucujus abscessu coepit esse^Hoc autem dico eo quod substantialis est ei, id estPatri, productio Filii, acilicet id in quod ex seFilium generatione produxit, non nisi substantiaest. Sane aliter, quoniam in naturalibus sit generationeproduclio. Homo namque filium suum generationenon modo in hominem subsistentiis, verumetiam in coloratum, et longum, et hujusmodiaccidentibus affectum produxit. Ideoque naturaliagenerationis productio partim substantiaUs, partimaccidentalis est, maxime cum ipsa generatione aliquibus,quibua ante non erat accidentibus generana,sive generatus esse incipiant, In theologicia vero eaquse est generatione productio, non nisi aubstantialisest : Pater enim Filium, non nisi in id quo ipsePater substantiali esseutia semper erat, id est, inUeum generatione produxit : qua ntique productioneneuter esse aliquid coepit. Nam et Filius semper est,quod a Patre nativitatem acceperit ; et hoc quidemsensu dictum intelligitur : Substantialis est Patriproduclio Filii. Et per hoc recte monstratum quodalteritas personarum theologicarum non est reriimid est non secundum aliqua quibus ipsae sunt. Caetorumhoc nomen quod est productio, non est divinaeessentiae nomen, quoniam solus Pater diciturex se generatione Filium produxisse. Essentia igiturqua Filium esse Deum generatione dedit, subslantialisest, con modo ei qui genuit, sed etiam Filioejus, et Spiritui, qui ab utroque prooedit. Relativavero est praedicatio Patris, qua scilicet diciturPater solue ille qui genuit.Ac si meminimus, &\.!:.'\ Qua3 superius de Patris, etFilii, et Spiritus sancti aecundum essentiam unitale,et eorumdem relationes numerali diversitate diffusius,et quibusdam aliis, horum tamen causa, interpositisdixerat, hic breviter recapitulal. Quasi : Pater,et Filius, et Spiritua aanctus, non nisi relationibus1

.seipsam'cundum. latis,, posuimus,, uous1297 GILBERTI PORRETiE COMMENTARIA. 1298Deus.Nihil autem.] Quasi : Ubi abest pluralitas, adest unitas.In his autem de quibus nunc sermo est, non estomnino alia unitas, nisi quae est ex siugularilate divinitalis.Nam ex Deo nihil aliud gigni potuit nisiDeus. Qui lamen a Patre nec est alius Deus nec ipse,nec ab utroque procedere potuit, nisi Deus. Qui tamennec alius ab eis Deus est, nec ipsi. Dicilur autemDeus, Deus, Deus, distributione quidem illorum quisuut Deus : quia primum de Patre, secuodum de Filio,tertium de Spiritu sancto dicitur. Ejus vero quosunt Deus, non distributione, eed distributionis iuiitntione,quee proprius dicitur repetitio unitatum, quamdistributio. Quae repetitio iu rebus numerabilibus nonfacit modis omnibus, nullo modo facit pluralitalemeorum quse repetuntur.Trium igitw.'] Quaai : QuandoquiJem Deus, Deus,Deus, illorum quidem qui sunt Deus distributio est, Cejus vero quo sunt Deus repetitio : igitur trium, idest Patris, et Filii, et Spiritus sancli, idonee constitutaest essentiae unitas. Sed quoniam nulla relatiopotest ad seipsam referri, id est, quoniam nulla relationealiquid ad se potest referri, sed semper adaliud, idcirco quod ea praedicatio quae relatioue ca-,ret, id est qua non refertur ad aliquid, secuudumest, facta quidem est illa quae dicilur Trinihocest trium numerosilas, in eo, id est secundumid quod est praedicatio relationis; servata veroearumdem uuitas in eo, id esb secundum id quod estindifferentia : scilicet vel subslantise unius, quae tribusillis dicitur ; vel operationis unius, quae sequaliter;ipsi operautur vel omuino indiffereutiaejusipreedicationis, quaecunque dicitur gecundum se, idest qua vel ouaia ipsa praedicatur, ut Deus, vel seoujiavquodlibet extrinsecus affixorum : utsemper esse, vel ubique, vel operari. Sic enim hocloco intelligenda est secundum se praedicatio dici, j)!qua scilicet, sicut diotum est, vel ipsa esseutia, veleecundum eam aliquid praedicatur, sive hoc per se,;sive ad ahud dicatur : per se quidem, sicut illa qusescilicet semper esso, vel ubique, vel operari; ad aliud vero, ut auctoritas et principalitas,qu86 sicut ipsa essentia indifferenter, et ideo siogulariterde tribus dicuntur. Nam et unusquisque illorumtrium, et omnes simul sunt omnium creaturarumauctor el unum principium. Quam auctoritatisatque principalitatis indifferentiam, ex ouab? ipso-'rum, aecundum quam de illis praedicantur, indifferentia,esse putamus. Unde et secundum personalitatisrationem, quae proprietatum secuta differentiam'de unoquoque illorum non relative, sed per se praedicatur,minime illa est indifferentia, ut et unusquisqueper se, et tres simul sunt una persona. Pateruamque quoniam Deus est, creaturarum omniumauctor et principium est similiter et Filius, et Spi-;teDliarum, ita, sicut nunc breviter dicemus, cogite- A citur, qua Pater, qualiter in praecedenlibus diximus,mus, et Deo quidem Patre Filium Deum processisse alius a Filio et Spiritu sancto est, persona est, similiteret Filius, et Spiritus sanctus, idcirco Pater, etet e.\ utrisque processisse Spiritum sanctum Deum .cogitemus videlicet hos minime locis distare. Quee Filius, et Spiritjs sanctus, omoium non tres auctores,utique recta est cogitatio, quoniam incorporales sed unus solus auctor sunt ; nec tria principia, sedBunt : quouiam vero, scilicet quod Pater est Deus, et unum solum principium ; non vero simul omnes unaFilius est Deus, et Spiritus saLctus est Deus {supple), persona, sed tres persouEe. Ex his quidem rationibuscogitemus, Deus vero nullas omnino neque similium intelliginius de Patre, et Filio suo. et amborum Spiritu,auctoritalem atque principalitatem, nonesseutiarum habet ditferentias,neque dissimiliumpluraliter,quibus differat a Deo : scilicet, vel Deus Pater a Deosed singulariter prfediiari, scilicet propterFilio vel idem Deus Pater a Deo Spiritu sancto vel essentiae, secundum quam de illis dicuntur, singularitatem.Deus Filius a Deo Spiritu sancto.;Sensus :;cogitemusPersoualitatem vero econtra, id est, nonquod quilibet trium a nullo eorum, eo quo ipsi sunt, singulariler de illis collectis, sed pluraliter dici, propterdiffert. Ubicunque vero absuQt hujusmodi differenliae,proprietatum scilicet, quibus a se invicem aliiBunt, diversitatem. Unde recte inferens, ait : Ita igitur,abeet illa, quae secuudum earum diversitatem id est per hsec manifestum est quod substantia,Bolet esse piuralitas. Ubi autem abest heec pluralitae,adest essenticB unitas, qua essentiae unitate unusquiaquequae Graece ouaia dicitur, continet unitatem, id esteorum qui est ea, et etiam omnissimul sunt fai.it ut Pater, et Filius, et Spiritus sanctus sint ipsaunius. Ideoque et Pater est unus Deus, et Filius est essentia : et ejus singularitate Deus unus, magnusunus Deus, et Spiritus sanetus unus est Deus : et fl"""s, bonus unu^, et hujusmodi ;^atque his quae se^" '^"Pater etFilius et Spiritus sanctus simul, non nisi uDus cundum essentiam praedicantur, '"" dominus ''" "" unus, auctorunus, principium unum. Relatio vero muUiplicattrinitatem, id est eos qui essentiae singularitate suntunus ; relationum quae de eodem dici nou possunt,diversitate facit eos multos, et specialiter tres. Atqueideo, quoniam scilicet rationes quas de diversis dicinecesse est, fuciuut multos, sola illa praedicamentaquae dividentis relatiouis sunt, proferuntur singillatimatque separatim, id est, de quo dicitur unum,non dicitur aliud. Nam non est idem Pater qui Filius,id est, ille qui est Pater non est Filius ; et ille quiest Filius non est Pater ; nec idem uterque qui Spiritussanctus ; nec ille qui est Pater, est ille quiutrorumque, id est, Patris dicitur, et Filii, et Spiritussanctus ; nec ille qui est Filius, est ille ipse quidictus est Spintus sanctus ; nec ille amborum Spiritussanctus est aliquis illorura a quibus procedit, idest, nec est Pater, nec Filius. Taulum Pater, et Fi-rilus sanctus. Quia vero idem Pater proprietate di-}'"«, et Spiritus sanctus sunt idem Deus, idem juslus.idem bonus, idem magnus, denique idem omnia illaquae secundum se poterunt praedicari : ita pluraliverbo debuit dicere, sunt, quoniam illi de quibusunam essentiam tot aominibus, id est, Deus bonus,majiUHS, prsidicabat, relationum diversitate pluressunt. Dixit tamen,est, verlii singularitate juxta oujiai;,quam praedicabat, metiens unitatem. Qui loquendiusus saepe iu humana pagina iuveuitur : ut irae amantium,redintegratio anioris est. Non ait sunt plurahter,quod tauien deberet, quoniam nomen quod verbipersonhm eimul et numerum juxla grammaticorumregulam continebat, pluraliter praemiserat dicens,iree. Sed ait singulariler, est, propter hujus nominis,quod est redintegratio, singularitalem, quod tamennon propter verbi personam et numeruni, sed propterqualitalem qua fit demonstratio, positum intelligitur.SimiUter diclum est : Omnia Caesar erat, etmulta hujusmodi.Sane, etc.] Dixit quod Paler et Filius et Spiritussanctus, sccundum id quo sunt id quod sunt, omninoidem sunt, qualia in eubsisteutium genere ad se referrinon possunt. Quaecunque enim subsiatentium adse invicem referuntur, his quibus sunl differunt. Uttamen quali polest similitudine Uoc quod est ineffabileinnuat, Patrem scilicet, et Filium, et Spiritum sanctum,qui eo quo sunt idem sunt diversis relationibusad se referri, ait :Sane, etc.] Quasi ; Pater, cum quo Filius idemest, praedicatur relative ad Filium Pater. Quod utiqueccnvenienter potest : nam sane sciandum eat,etiam in rebus creatis praedicationem relativam, quascilicet aliquid referri ostenditur, non semper taleniesse, ut semper ad aliquod tam nomine quam re'differens praedicetur, scilicet ut est servus ad dominum.Haeo enim nomina et res illis significare, id estservitus et dominium, et illa de quibus ipsae prsedicantur,differunt. Sed (sicut diulum esl) non semperad ista differens ht precalio relativa : nam omne

4299 IN LIBRDM DE PR.EDIG. TRIUM PERSONARUM 1300sequale aequali eequale est, et sinaile simili simile \est. Quae videlicet ejusdem nominis sunt relationes.Ipsae quoque quantitates et qualitates, secundumduas ea in quibus sunt eequalia sunt, atque similia :et si illa proprietate qua subjectorum suorum alteraquidem bujus, altera vero illius propriae sunt, diversBeintelligantur : non tamen adeo diversae eunt,siout dupli et dimidii, et caeterorum inaequaliumquantitates : aut sicut albi et nigri, vel trianguli etquadrati, et caeterorum contrariorum seu disparatorumqualitates. Et ut ab apposito exemplo nonrecxdamus, quantitates et qualitates secundum quastequaiia et similia dicuntur, non adeo diversae sunt,sicut potestas et vilitas, secundum quas ille dominu9,iste vero servus dicuntur, sed quodammodounum sunt, non quidem ea quae ex singularitate eetunitate, sed ea quae ex proportione comparaturunione. Sed et ubi non unio collectionis, sed uuitasproprietalia est, flt quandoque praedicatio relativa,ut idem ei, quod est idem, idem est, non modo r»identitate unionis, ut homo, idem quod bomo est,nam Plato et Cicero unione speoiei sunt idem bomo,verum etiam identitate, vere et quae ex proprietateest unitatis ; ut rationale idem quod rationale est,veluti anima hominis, et ipse homo, non unionespeciei, sed unitate proprietatis, sunt unum rationale,oum tamen partialitatis et totalitatis relationibusse ad sese invicem halieant. Aoinia enim parshominis est, et homo totum animac, quamvis homoBit quidquid est anima. Nam etsi anima non omuinoest id quod homo, homo tamen est idem quod anima.Et ut veniamus ad id propter quod de taliter indifferentiumrelatiouibus diximus, in hac maximede qua agimus Trinitate, id est in his tribus, Palrescilicet, et Filio, et Spiritu sancto, similis est relatio: videlicet Patris ad Filium, et item utriusque adSpiritum sanctum ; similis, inquam, ut ejus quodest idem, ad id quod est idem : quomodo scilicet,sicut in his quae dicta sunt, non aufert relationem pilla qualiscunque eorum identitas, ita Patris ad Filium,et utriusque ad Spiritum sanctum relationem,non aufert haec, quae f.res singulariter unus DeusBunt eorum identitas. Id aulem, scilicet vel referrialiqua inter se, quae omnibus quibus eunt invicemidem sunt ; vel quae referuntur invicem idem esseomnibus quibus sunt, non potest inveniri in cunctisaliis rebus, id est, nullEe aliae res sunt, in quibushoc possit inveniri. Quod si hoc est, ut utique est,quod in nullis aliis hoc inveniri possit, revera facithoc alteritas, quas est cognata caducis rebus. Nonenim sine illorum quibus sunt alteritate diversaBunt a se quaelibet subsistentia, nec nisi hac alteritatediversa possunt ad se invicem referri. Cumvero hac alteritate omnia quae iu his caducis ad sereferuntur, a se sint altera, nos qui ex horum aliquapropoitione theologica cogitamuB, nuUa imaginationeab his quse theologicorum sunt propriadebemus diduci, ut scilicet, quoniam uaturalia nominaad Iheologlca transfereotes, dicimus Patreuiad Filium, et Filium ad Patrem, et Spiritum sauctumad utrumque, et utrumque ad Spiritum sanctumreferri, pulemus eos aliquibus eorum quibussunt ad se invicem alleros ; sed potius a proprietalenaturalium recedentes, oportet nos erigi intellectusimplici, ut scilicet horum trium, quamvis ad serelalorum, et relationum proprietatibus diversorum,intelligamus unam solam simplicemque, qua unusquisqueest, et omnes simul sunt unus, et simplexDeus, eesentiam, et nullatenus alterius alteram, etalterius alteram. Et denique quicunque sive theologicum,sive naturale; sive quodlibet aliud (proutpotest intelligi) ita etiam aggredi inteUectu oportet,ne quem in proportionum comparationibus,extra illa propter quae comparationes inducuntur,aliqua phantasia imaginationis decipiat. Sed de propositaquaestione, qua ex principiiB naturalium rationumquaesitum est, an sit uua essentia eorumqui proprietatibus invicem a se sunt alii, et an proprietalumdiversitas facit a se invicem alios, quorumnon est diversa essentia et theologicis rationibus;demonstratum, quod qui a se invicem aliisunt, non nisi una singulari et individua omnino,et simplici essentia sunt idipsum quod sunt ; naturalibusvero, quod qui una essenlia sunt id quodsunt,proprieiatum diversitatibus, absque illa quee veronoroine alteritas vocatur, a se invicem alii sunt, satisdictum est. Nunc, o Symmache, et quiounque aliisapientes quibus hano quaestionis investigationemvestri judicii cupidus offerendam curavi, subtilitasformatae rationibus quaestionis, exspectat normam,id est regulam vestri judicii, cujus quasi quadamappositione haeo quae de quaestione diota sunt, vereet ordine cougruo esse dicta uionstratur. Quod etipse supponit dicens : Quse, videlicet quaestionis subtilitas,utrum recte an minime ordine et perfeotionerationum decursa sit, id est, adusque terminum explanationisdeducta, statnet sola vestrae pronuntiationisauctoritas. Quod si, divina gratia opitulante, argumentorumidonea adjumenta prsestitimus catholicorumsententiae, sponte, id est sine rationum argumentis,firmissimse, fundamentis fidei, id est, quoniamin fide fundatse, laetitia perfecti operis nostri illucremeabit, unde venit effectus, id est in eo Isetabimur,Deo, soilicet Trinitate, quo auctore perfecimus.Quod si humanitas, id est humanae naturae infirmitas,nequivit ascendere ultra se, ut scilicet ineffabilia eirationum locis ostenderet, quantum intelligentiae imbeoillitasperfectioni operi subtrabit, tantum incomprehensibilibussemper haerentis voluntatis vota supplebunt.UTRUM PATER ET FILIUS\C SPIRITUS SANCTUSDE DIVINITATE SUBSTANTIALITER PRtEDIGENTUR LIBER,AD S. JOANNEM DIACONUM EGOLESIiE ROMAN^^jibet modo ; viamque indaginis hinc arbitror esse(a) Eo tempore Eccl. Romanae diaconum, posteavero, nimirum anno 523, ejusdem pontificem;quipostquam exOriente Theodericiad Justinum legatusrediit, Ravennte ab eo custodiaa tradilus, paulo postamicum Boetium, similem ob causam, similem pal-Quaero an Pater et Filius ac Spiritus sanctus de D sumendam,undererumomniumraanife8tutiiconstatdivinitale substantialiler prcedioenlur, an alio quo. exordium, id est ab ipsis catholicae fidei fundamentis.Si igitur interrogem an qui dicitur Pater submauiadepfusest. UndeantiquariusBoetiiexscriptor(ea enim scriptura fuit eorumd. opt. codicum), utenm iSiio? designaret, sanctum appeilavit;quemadmoilumet Anastasius Bibliothecarius in ejus Vita :quem, ut obiter moneam, in Vita Boetii emandantes

sedTrinitasquidemin1301 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1302stantia sit, respondetur esse subtantia. Quod si A justitia, utipsa quoque substantia, de caeleris dieequaeraman Filius substantia sit, idem dicitur : Spiritumquoqueretur. Ilem Filius soJus hoc recipit nomen, nequesanctum substantiamesse nemodubi-cum aliis jungitur, sicut in Deo, sicut in veritatestraverit. Sed cnm rursus coiligo, Patrem, Fllium, sicut in caeteris quse superius dixi. Spiritus quoqueSpiritum sanctum, non plures, sed una occurit ess®Bubstantia ; una igitur substantia trium nec separarisanctus non est idem qui Pater ac Filius. Es hisulo modo, aut disjungi potest, nec velut ex''partibusin unura conjunctaest.sed estunasimpliciter. Quaecunqueigitur de divina substantia praedicantur, eatribus oportet esse communia ; idque signi erit, qu£esint, quaededivinitatissubstantiapraedicentur,quodqusecunque hoc modo dicuntur desingulis in unumigiturintelligimus Patrem, Filium ac Spiritum sanctumnon de ipsa divinitate subslantialiter dici,sedalioquodam modo. Si enim substantialiter praedicaretur,et de singulis et de omnibus singulariterdiceretur ; haec vero ad aliquid dici manifestum estnam et Pater, alicujus pater est ; et Filius, alicujusfilius ; et Spiritus, alicujus spiritus : quo fit ut neccollectisjtribussingulariterprsdicabunturhocmodo Irinitas quidem substantialiter de Deo praedicetur.si dicimus, PaterDeus est, Filius Deus est, Spiritus Non enim PaterTrinitas, qui enim Pater est, Filiussanctus Deus est ; Pater, Filius ac Spiritus sanctus ac Spirilus sanctus non est ; nec Trinitas Filius, necunus Deus est.Si igitureorum unadeitas, nna sub- n TrinilasSpiritussanctussecundumeurademmodum~'stantia est licet Dei nomen de divinitate substantiapersonarum pluralitate consislit,liter praedicari. (a) Ita, Pater veritas est, Filius veri-unitas vero in simplicitate substantiae. Quodtas est, Spiritus sanctus veritas est : Pater, Filius etSpiritus sanctus, non tres veritates, sed una verilasesl. Si igituruna in his suListanlia, una est verilas,necesse est veritatem substantialiter prcedicari : deLonitate, de incommutabilitate, de justitia, de omnipotentia ac de caeteris omnibus,quK tam de singulis,quam de omnibus singulariter praedicamus, manifestumest subtantialiter dici. Unde apparet ea queecum in singulis separatim dici convenit, nectamenin omnibus dici queunt, non substantialiterproedicari,sed alio raodo : qui vero iste sit, posteriusquaeram.Nam, qui Pater est, hoc vocabulum nonsit persons divisce sunl, substantia vero indivisainecesse vocabulum quod ex personis originem capit,id ad substantiam non pertinere. At Trinitalempersonarum diversitas fecil ; Trinitas igiturnon pertinet ad substantiam. Quo fit ut nequePrtter,neque Filius, neque Spiritus sanctus, necTrinitasde Deo subslantialiter pradicentur, sed utdictum est, ad aliquid. Deus vero, verilas, justitia,bonitas, omnipotentia, substantia,iramutabilitas,virtus, sapientia, et quidquid hujusmodi excogilaripotest, substanlialiter de divinitate dicuntur. Haecsi se recte et ex fide habent, ut me instruas peto ;transmittit ad Filiura, neque ad Spiritum sanctum ;aut si aliquare forte diversus es, diligeotius in-quo fll ut non sit hoc nomen substantialeinditum :^ tuere quae diota sunt ; et fidem, si poteris, rationamsi substantiale esset, ul Deus, ut veritas, ut nemque conjunge.exejusd. Anastasii vet. cod. ms. scripsimus defunctumVI cal. Junii, ul et habet Breviariura Rom.,non XV. Ex eodemque Anastasii ood. corpus ejusRomae calendis Junii suscefiam reposuimus, non vical., ut in impressis erat ;qui dies mortis ejus fuit.(a) Ea verba dum exponii Gilbertus Porretanus,episoopus Pictavionsis, in eum errorem lapsus estquem damnavit concilium Remense anno 1148, etipse agnovit. Qualis fueril, qui verba ejus refertD.Bernardus,sic recenset serm. 80 super Cantica : Siquid itaque, inquit, lie Deo proprie dici po.tsit, recliuscongruenliusque dicelur, Deus est magniiurio bonitas,justilia, sapientia, quam Deus est magnus, bonus, justusaut safiens. IJnde non immerito nuper in concitioquod papa Eugenius Remis celebravit, tam ipsi quamcae eris episcopis perversa visa est et omnino suspectaexpositio illa in libro Gilberli episcopi Piclaviensis,quo super verba Boetii deTrinilatcsanis.nmaquidematque caiholica, commentabatur hoc modo: Pater estventas, id est verus ;Filius est veritas, id est verus; Spiritus sanctus est veritas, id est verus,et hitres simul non tres veritates, sed una veritas, idest unus verus : obscwam perversamque explanationem! Quamverius saniusque per conirarium itadixisset : Pater est vc rus, id esl verilas : Filius estverus, id est veritas ; Spiritus sanctus est verus, idest ipsa veritas ! Quod quidem fecisset, sanctumsidignarelur Fulgenlium imilari, qui ait : Una. quippeveritas unius Deus, non palitur servitium atque culturamCreatoriscreaturoequeconjungi. Fns\us remomnem narrat Gofridus Vitae ejusd. D. Bernardicap.5, lib. III.GILBERTI PORRET.S COMMENTARIAIN LIBRUM DE PRiEDIGATIONE TRIUM PKRSONARUM.Ex illius, de qua Symmacho Boetius 'scripserat,qnaestionis investigatione, satis manifestum erat,preedicamenta naturalium generibus rationibusquediversa, quarumdam propositionibus, rationum adtheologica transferri, et de Deo quoque, quecnadmodumet de subsistentibus, alia quidem secundum se,alia vero ex collatione alterius ad alterum ; et eorumquae secundum se alia quasi rei circunstantias demonstrantiaqualia sunt, otiam quaecunque dicuntur,ex collatione praedicari. Quia tamen aliqui sensuQparvuli, audientes quod Deus est simplex ipsum, etquaecunque de eo nominum diversitate dicuntur : utDeus, unus, aeternus, persona, priucipium, auctor,Pater, Filius, connexio, et huiusmodi alia : ejusdemnaturee ejusdemque rationis esse ita accipiunt, ut etessentia qua diciiur esse Deue, sit et unitas, quaunua est ; et aeternitatis, qua aeternitus est, et similiterCEetera : et econverso, ipse etiam Paler sitpaternitas, et unus unitas, el aeternus seternitas ; eteonversim, et eodem modo in aliis omnibus quae

1303 IN LTBRUM DE PR^DIG. TRIUM PERSONARUM 1304de ipso quacunque ratione praedicantur. Scribit idem A.Boelius Joanni Romano diacono de illis specialiter,quae nominibaa his, Pater, Filius, Spiritus saoctus,praedicantur. Ostendit autem illa et de diversis praedicari,et esse diversa non modo a se invicem, verumetiam ab esseutia, quae diversis nominibus unade eisdem dicitur, de quibus et illa diversa salva DeiBimplicitat^ dicuntur. Quamvis autem haec diversitas,aut non posse penitus, aut vix posse monstrar'videatur, tamen quia naturalium leges theologicaspecalalio non omnino admittit, tum quia, sicut dictumest, in simplici Deo nomen cujuslibet diversitatis,error parvulorum abhorret, non tamen eamBicut in re propler difflcultatem obscura et propterobscuritatem difficili iieri solet, multis vel probatarumscriiiturarum testimoniis persuadet, vel necessariaruminventionum connexionibus probat, ve'eorum quoe incidenler, et quasi a latere disputationisemergere possent ampliflcalione, explanat; sed quianec malevolus, nec tardus est suus, cui scripsit, au- gditor, sola propria uiiumquodque prsedicandi rationedemonstrat. Illius enira proprietas praedicationis, quade quo unum prEedicatur horum, aliud praedicarinon potest, satis patenter ostendit : non raodo interse, verum etiam ab omnibus illis quse de illDrumsubstantiiscommuniter dicuntur, et ab eo maxime, quodunum de tribus multis nominibus substantialiterpreedicatur, heec esse diversa. Est autem hsec diversitasnon modo numero, quo scilicet hoc est unum,quodlibet vero illud aliud est unum, verum etiamnatura generis, et loco rationis. Sed de naturati,atque ea quae secundum genus est, diversitate modofacens, eam quse secundum rationem est prius vestigat,circa finem illam quae secundum genus est,quam numeralis ex necessitate sequitur, commemoraturus.Igitur tanquam in sopbistarum scena, veredubiis indubius ipse sere conformans, ait :Qusro an Pater et filius et t^piritus sa77clus,] id esthorum nominum illa significata, quse diversis ratio- pnibus grammatici qualitates, dialectici categorias,hoc est praedicamenta, vocant, prBelicentur substantialiter,id esl, an juxta proportionem eorum quee innaturalibus voeantur esse subsistentium, praedicenturde Divinale, id est de illis qui, quoniam sola Divinitatesunt id quod sunt, non modo Deus, verum etiamDivinitas appellantur, an non substanlialiter prsedicenturde ea ; sed alio modo. Addit quolibet, quoniamin naturalibus, a quibus ad theologicam hujusmodiverborum ex alicujus rationis proportione translatusest usus, non unus solus praedicandorum estmodus. Nam illorum etiam quse non sunt aliquorumesse, quffdam secundum se, id est, non ex aliquacoUatione intelliguntur : ut album nullius collatlonedicitur album ; alia vero sic prEediraiitur, qnod eorumpraedicatione ea de quibus ; rreiiicnriliir, aliis conferuntur: ut ioous, quo aliquid dicitiir esse ultra ; ettempus, quo dicitur hodiernum ; et habitus, quo diciturgaleatum : et relatio, qua dicitur tale vel tan" qtum. His enim omnibus quaedam alia subintelliguntur.Item horum alia secundum rem, ut idem album ;aliaaffixa extrinsecus, ut idem locus, et caetera quaemodo dicta sunt, et aliorum geoerum alia. His etqui secundum divisiones aliarum possunt ostendialiismodis, de subsisteutibus multa dicuntur. Ideoquecum haec ad theologica transferuntur, ibi quoque eapraedicandi modus est multiplex.Viamque etc.] Quasi : Tanquam Bophista quiero,an substantialiter, an alio modo, et quo alio, haecpraedicta de Deo, id est de bis qui eunt unus Deus^imo una divlnitas, praedicantur. Tanquam vero seriusdemoQstratur, quod horum de his verum sit, indagaremagnopere curo, viamque indagiuis arbitroresse sumendam hinc, unde omuium rerum manifestum,hoc est manifesle flrmum constat exordium,id est ab ipsis catholicae fldei fundamentis. Iq eaeterisfacultatibus, in quibus semper consuetuuini, regulaegeneralitas atqiie necessitas accomodatur.non ratio fidem, sed fides sequitur rationem. Et quonamin temporalibus nibil est quod mutabilitati nonsit obnoxium, tota illorum consuetudini accommodatanecessitas nutat. Nam in eis quidquid praedicaturnecessarium, vel esse, vel non esse quodammodo, nec esse, nec non esse necesse. Non enimab.-olute necessarium est, cui aomen necessitatisEola consuetudo accomodat. In theologicis autem«bi est veri nominis atque absoluta necessitas, nonratio fidem, sed fldes praevenit rationem. In his enimnon cogDoscentes credimus, sed credentes cognoscimus.Nam absque rationum principiis fides concipit,non modo illa quibus intelligendis humauae rationessuppeditare non possunt, verum etiam illa quibusipsae possuut esse principia. Spiritus enim qui cxDeo est dat hanc ipsi fidei prae rationibus dignitatem,et in theologicis, et etiam in his quae infratbeologica suut, naturalibus scilicefc, et hujusmodialiis quorum rationibus pbilosophorum fidem spiritushujus mundi supposuit. Nam et in naturalibus et iuahis, omnem ralionem spiritualium fides antevenit,ut fide magis priusquam ratione omnis judicent. Acper hoc, nou modo theologicarum, sed etiam omniumrerum inlelligendarum, catholica fides recte dicituresse exordium, sive nulla incertitudine nutans, sedetiam de rebus mutabilibus certissimum atque firmissimumfundamentum. Ab hoc ergo exordio seu fundamentopraedictae indaginis, viam inehoans, ait :Si igitur interrogem, etc.] Quaesivit an Pater, etFilius, et Spiritus sanctus de his de quibus dicuntur,Bubstantialiter praedicentur, an quo alio modo. Quaequaestio non est simplex, sed ex diversis quaestionibusjuncla. His enim verbis de tribus illis diversaquaesispe inlelligitur : primum, an substantialiter, annoo substantialiter, praedicentur, sed alio modo quamsubstantialiler. Denique quo alio. Sed videtur primoquaerere debuisse, ao pro-dicentur, an non. Quod etrecte quaesisse t>osset, quoniam omnium rerum aliaepraedicantur, aliae non praedicaatur. Quod ai nonpraedicari constaret, nihil quaerendum relinqueretur.Si vero constaret praedicari, recte quaererel quomodopraedicarentur, scilicet an subslantialiler, an aliomodo. Et si non substantialiter, sed potius aliomodo, restaret quferendum quo alio. Ipse vero, praetermissaprima quaestione, eo quod omnibus certumest illa a quibus trina horum nominum appellatioest praedicari, secundam ac tertiam in una conjungit.Sed in indagatione qua utrarumque decutit dubitationeui,eas dividit et primum, quid de illa qua:quaeritur an substantialiter, au non substantialiterpraedicentur sentiendum sit, aperit ea ratiocinationequam Cicero simplicem conclusionem appellat, quaeest hujusmodi : Quidquid de Deo substautialiter praedicatur,id et de Patre, et de Filio, et de Spiritusancto, et divisim de quolibet, et simul dc omnibusdicitur. NuUum autem horum a quibiis tres illae suntappellatiooes, scilicet Pater, Filius, Spiritus sanctuspraedicatur de omnibus, vel singillatim, vel simulNullum igitur horum substatitialiter praedicatur.Hujus autem ratiocinationis primam partem, quamdialectici propositionem vel sumptum, rhetores expositionemnominant, catholicae fidei auctoritateconfirmat. Ab hao igitur, iuquit, viam indaginis sumens,ai interrogem an ille qui dicitur Pater Bit secundumouuiav sui substantin, id est essensive subsistens,respondetur catholicae fidei auctoritate,quod vere est substantia. Quod si quaeram an ille quidicitur Filius substantia sit, ejusdem catholicae fideiauctoritate, idem dicitur : videlicet, est substantia.Spiritum quoque sanctum nemo catholicse fidei dubilaverit,id est dubitare poterit, esse substantiam.Sic igitur de singulis per se atque divisim praedicatursubstantia ; nec modo divisim de siugulis, sed etcollectim de tribus eadem prjedicatur substantia,cnin enim rursus colligo, simul supponens Patrem,et Filium, et Spiritum sanclum, eadem fide non pluresnumero essentiarnm, sed essentiae unius singu-

1303 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1306dicitur, Latine vero, sicut dictum est, subslanlia velBubsistentia, vel, ut expressina dicatur, essenlia :quod neo separari ullo modo aut disjungi potest, necvelut partibus in unum conjnncta est. Quod enimessentia dicitur una, singulariUite seu proprietate reiquse de ipsis pri;dicatur, intelliftendum est non diversorumunione, quffi seepe multa unum dici coutingit; vel conformitate aliqua, qualiter plures hominesdicuutur uuus homo, quoninm scilicet qui suissubsistentis, quEe a mathematicis nomiuari possunthumanitates, sunt homines, et earum numerali diversitatepluree, earumdem conformitate similes, etsimilitudine sunt conftrmes ; vel inlegritate, qualitercorpus et anima dicuntur unum animal, non quidemquod haec ex quibus animal coastat, sint aul esselaritate, et omnino sine numero una occurit, qua A. eo est, constet similiter ex multis. Contingit enimipsi dicUDtur esse substantia, ideoque vere esse una subsistens esse simplex, id est ex subsistentibussubstantia. Maaifestum est igitur quod horum trium nime esse conjunctum, cum tamen ejus esse sit multiplexest una substantia tantum, quae Graece quidem ouuia: ut anima simplex est, mullis tamen subsistentiisaliquid est. Qualiter et aliqui Deum multiformemopinantes, potentiam, sapientiam, bonitatem,tanquam diversas, uni simplici Deo attribuunt,et ipsum unum eumderoque Deum secundum potentiamesse Patrem, secundum sapientiam esse Filium,secundum bonitatem esse Spiiitum sanctum, quibuspospunt vitreis tamen non tam argumentis quam argutiisasserunt. Hos itaque omnes destrnit cum ait :Nec separari ullo modo aut distingui potesl, illa unatrium qua sunt essenlia, nec velut ei partibus inunum conjuncta est ; sed potius est una simpliciter,qua illi tres sunt unum, et simplex, et omnino idquod sunt Non enim est aliud quo sint, nisi illa individuaet simplex essentia. Illa autem de tribuscommuniter, et divisim, et collectim (sicut dictumpossint animal (nunquam enim partes alicujus sunt g est) praedicatur. Igitur quod de divina subalantia, ida lota forma tolius), sed quod ipsum animal, quod est de Deo substanlialiter praedicatur, id tribus, idex eis constat, est animal, a forma quee ex omnibus est Patri, et Filio, et Spiritui sancto, oportet esseillius animEB atque illius corporis subsistentiis constat,commune. Ita siugulariter debuit dicere, quod etpraedicatur, et id et commune : quoniam, sicut dictumquae etiam singularum portinm singulae de eoquod sine alterius, vel utrarumque coofusione con-est, non nisi unum est, quod de his substantia-stal, ex partibus prjedicantur. De quo iu expositionelibri qui contra Eutycheu scriptus est, plenius dicetur.Suut et aliae rerum inter se ex suis proprietatibusdiversarum, secundum alia ipsarum consortia,uniones. Sed has, qoas, ut videtur, coutra quorumdamerrores, divinae essentiae unitate auctor removet, uthujus operis qualitati explanatio responderet, tacitiscaeleris quEe huic loco non faciunt, commemorarecuravimus. Quidam enim haeretici, quorum errorem,ipsius erroris tacito auclore, commemorat Epiphanius,dicunt Filium simul essentiae • cujus et Paterest. In quo partim consentiunt Arianis, partim dissentiuntab eis, ideoque Semiariani vocantur. NamAriani, quibus Eunomius consentit, tam unione di-^versarum esseutiarum quam unius esseuliae siogujaritate,negant Patrem el Filium unius esse substantiae.Quia namque creatura suo priucipio nec similisesse potest, Filium, quem illorum dogma oreaturamesse tota sui natura confirmaut, Palri omninodissimilem putant. Hi vero Semiariani, Filium etPatrem esse unius substautiae, secuudum quidem essentiaesingularitatem, ncgaut, sed secundum diversarumessentiarum conformitatem affirmant. Sic ergoBubstantiam, hoc est essentiam Patris et Filii, quaesingularitate intelligitur unam, quodammodo disunguutet separant, qui unione simililudiuis unamputant. Sicut enim ipsa qu

1307 IN LIBRUM DE PILEDIC. TRIUM PERSONARUM 1308Spiritus sanctus sunt unus factor. Neque tamen prin- ^ bus dicitur, et conclusurus : nuUum igitur eorumcipalitas, neque actio est eorum qua sunt id quod substantialiter prsedicatur, et hoc per singula desuntessentia, sed qui essentia sua sunt id quod sunt, monstraturus, prius tacitis nominibus istis, id esf,relatione quse vocatur priucipalia, referentur ad Pater, Filius, Spiritus sanctus, generaliter ait, ea,creaturas, et dicuntur earum principium, actione et quae in quorum generalitate haec specialia continentur.Tanquam igitur assumptionis atque conclu-vero ^facere ipsa dicuntur. Et altendendum quodnon coeperunt esse principium, facere vero cceperunt.Ex quibus apparet quaedam esse quae ffiterna-generaliter ait : Unde apparet ea. Quasi dieeret :sionis locum breviter suae ratiocinationi interserens,liter, alia quaj secundum tempus tribus istia communiterconveniunt, nec tamen de ipsis substantiali-tribus substantialiter praedicantur, de illis omnibusDeitas, veritas, bonitas, et quaecumque caetera deter prBBdicantur. Ideoque communitas praedicalorum et divisim et conjunctim suppositis dicuntur. Undeinfirmum signum est substantialitatis eorum. Ad demonatrandumergo quae sint quae de Deo substantia-in singulisapparet ea generaliter quaecunque sint, quae cum;alterius ratioDis, et locogravioris ad confirmalionem inventi, quoniam Nam gui, etc.non] Quasi : Vere quaecunque de quolibetomnia quae communiter deistorumhis dicuntur, necessetrium separatimestdicta, non de omnibusde ipsis smgularisubstantialiter dici. Unde et auctor iste cum n nomine dicuntur, non substantiadixisset,idque,f.°''®"'praedicanturhoc est prffidicationis communitas,de ipsis.ii'" Nam, ista scilicet, Pater,signum erit, quae sint quae de Divinitatis substantia=P'"tU8 sanctus, quae si.,:prffidicantur deseparatimsubstantialiter praedicari, sed potiusdicialioconvenit,modo.necQuitamen eoposterius quteram.liter praedicantur, valet quidem communilas prajdicationis: quoniam omDium substantialium praedica-quod singulari nomine in omnibus dici queunt, nontio est sed indiget ipsa vero istemodus sit,tribus revera communissubstantialitas testimoniopraedicentur ; non ait quod quaecunque de tribus inunum coUectis singulariter praedicantur, dicuntur desingulis hoc modo, id est substantialiter, quod falsumesset ;sed potius ait : Quaecunque de singulis, id estper se dicuntur, hoc modo, id est substantialiter detrlbus etiam in unum coUectis, hoc est simul suppositis,singulariter praedicabuntur. Quod exemplorumquoque testimoniis confirmatur, hoc modo. Siscilicet dicimus divisim, Pater Deus est, item FiliusDeus est, item Spiritus sanctus Deus est, coUectimquoque, Pater Filius Spiritus sanctus unus Deus sunt.Hoc enim exemplo patet, Deitatem, quae de singulisdivisim prsedicatur, de eisdem simul coUectis praedicari.Igitur una Deitas eorum, id est, Patris, ettres veritates, sed sunt una singulariter et simpliciterveritas, id est uous verus. Ita pluralitatipersonarum verbi pluralitatera reddere debuit, etdicere, sunt : jam propter praedicatae veritatis singularitatem,singulariter dixit, est. Ecce hoc itemexemplo patet veritatem, quae de singulis praedicaturdivisim, de eisdem simul collectis prsedicari. Igitur nuna verilas horum si est (ut utrique est) in his unaBubstantia, hoc est essentia, necesse est eamdem veritatemde ipsis substantialiter praedicari de bonitatequoque, et de ineommutabilitate, et de justitia, etde omnipotentia, ac de de caeteris omnibus, quae tamBingulis, quod non de omnibus, minine substanlialiterpraedicantur, quod sine ambiguitate certum est.lile etenim qui est Pater, hoc vocabnlum quo ipsePater vocatur, non transmittit ad Filium, neque adSpiritum sanctuui : ut scilicet, vel qui Filius est, velqui Spiritus sanctus esl, eodem vocabulo nomineturPater. Quo fit ut hoc nomen quod est P&ter, ei quisolus dicitur Pater, non sit inditum substantiale, idest, res quee hoc nomine praedieatur, non est ejus dequo prsedicatur substantia, vere. Nam si esset substantialchoc nomen, id est res quae eo praedicatur,ut Deus, id est Deitas, ut veritas, ut justitia, ut ipsaquoque substantia, id est ut oua(a : quoniam hoc nominequod est substantia praedicamus, de caeterisquoque, id est Filio et Spiritu sancto diceretur. ItemFilius solus recipit hoc''^nomen, quod*''•' ^*'" "'esl Filius. Nesancto^P^'''"iHud jungit, id est hoc nomme ;neque ille qui Paterde singulis divisim, quam simul de omnibus praedicamussingulariter. Supple : Idem dicimus quod deDeitate et de veritate dictum est, quod videlicet sisunt (ut utique sunt) una horum trium, substantia,manifestum est ea, imo sub multorum diversitate nominumid de ipsis substantialiter dici.Unde, etc. ] Hucusque catholicae fidei auctoritateconfirmavit illam suae ratiocinationis partem quadicUur : Quidquid de Deo substantialiter prsdicatur,id et de Palre, et Filio, et de Spiritu sancto, et divisim,et simul suppositis, singulariter dicitur. Nuncassumpturus qiiod nuUum eorum a quibus tres iUaisunt appeUationes, id est, Pater, et FiUus, et Spintussanctus, neque divisim, neque simui de omni-Filii, et Spiritus sancti, id est (ut utique est) una eorumdemsubstantia, illa quae Graece quidem ouaia dicitur, Latine vero essentia, manifestum est quod Dei G .'1,"'/.°'".""'? ^'"l'nomeu, id est Deitatem, hoc nomine quod est Deus' est, neque qui bpiritus sanctus est, dicitur esselicet praedicari substanlialiter de Divinitate, id estde Deo, de PatreFilius : sicut in Deo, id est in hoovidelicet, et denomine quod estFilio, et Spiritusancto. Ita, Deus, sicut in veritate,ididest,estsic Deilatem,in hocquae nomine quod estsubstantialiterpraedicatur, diximus et divisim de singulis, et collectimde tribus praedicari Similiter diximus veritatem,quae eorumdem essentia est, nec alia quamDivinitas, de illis et divisim et collectim praedicari.Nam et divisim Pater veritas, id est verus est item;Filius veritas, id est verus est ; item Spiritussanctus veritas est, id est verus est : et collectim,Pater, et Filiua, et Spiritus sauctus non suntveritas, sicut in caeteris nominibus quae superiusdiximus, quibus una outria, quae iUis iignificatur, detribus quorum est essentia divisim et collertim praedicatur.Ille quoque qui etsi cum Patre et Filio nonmodo ab ouaia Spiritus, sed etiam ab usu muneris,qui ex tribus aequaliter est, vel ab eeternitate quasemper sunt, quod ouaia sua sunt, sanctus vocaturtamen horum nominum appellationibus ad proprie.tatem, qua ab eodem Patre et Filio intelligitur, aliuscontractis nominatur. Spiritus sanctus non est idemqui Pater ac qui Filius est. Deinde suam ratiocinationemconcludit, et ait : Ex his igitur, id est, quandoquidemquidquid de Deo substantialiter prasdicatur,ut et de Patre, et de Filio, et de Spiritu sancto,et divisim, el simul suppositis singulariter dicitur :neque vero Pater, neque Filius, neque Spiritus canctus,de eisdem omnibus vel divisim vel simul suppositisdicitur, recte inteUigimus Patrem, et Filium,et Spiritum sanctum, id est ea a quibus tres istae suntappellationes, non substantialiter dici de ipsa Divinitate,id est de iUis qui, quoniam sola Divinitatesunt non modo Deus, verum etiam Divinitas appellantur,sed potius alio quodam qui jam exponeturmodo, ea intelligimus dici. Si enim, quasi : RecteintuIimuB haec non aubstantiaUter dici. ex eo quodnon de omuibus vel divisim, vel simul suppositis,Palre, et Filio, et Spiritu sancto, dicuntur ; si enimquodlibet horum substantialiter prsedicaretur, certumest quod et de singulis divisim, et de omnibussimul suppositis singulariter diceretur : quoniamomnium illa qua sunt substantia, est tantummodouna.Hs!c vero ad aliquid dici. ] Dixit haec non substantiaUterdici, aed aUo modo. Nunc quia ille moduB sit.

d309 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA, 1310aperit dicens ; Manifestum vero est haee dici ad aliquid,id est secundum ea quae his nominibus praedi-A.caotur, id est secundum ea quae his nominibus praedicantur,illos de quibus dicuQtur hoo ipsum quod hisprsedicatis sunt aliorum esse, vere. Nam et Pateralicujus, id est Filii est Pater ; et conversim, Filiusquoque alicujus, id est Patris est Filius. Spiritusetiam alicujus, id est Patris aut Filii, imo et Fiiii etSpiritus, id est connexio.Quo fit, etc. ] Hic commemorandum videtur quodunitas omnium a se divisorum in quolibet facultatumgenere praedicamentorum comes est. Nam de quoeunquealiquid praedicatur, id praedicalo quidem esthoc quod nomine ab eodem sibi indito, et verbi substantivicompositione cujus adminiculo praedicatur,esse significatur, sed unitate ipsi coaccidente estunum : ut album albedine qaidem album est, sedunitate coaccidente albedini, unum, et simul albedineet ejus comite unitate est album unum. Quaproptercum multa praedicantur de uno, quodammodo illud unum est multa, quoniam acilicet estmultis. Quamvis enim non sit numerus ejus quodmultis est, est tamen numerus, et eorum quorumunoquoque est, et unitatem illis accideutium, quarumuuaquaeque unuQi est. Gum vero uuum praedicaturde multis, multa sunt unum : et cum multa demultis, multa sunt mulia. Nam juxta numerum eorumquae praedicantur unorum, est etiam earum quaeillis accidunt, per quamdam conformationem numerusunitatum : et caret unitas numero, cum illiusunius praedicati cui coaccidit, nullus est numerus.Quoniam ergo paternitas, et flliatio, et connexio,diversa sunt, oportet unitates quoque quae illis ad-Eunt, a se invicem esse diversas. Et quia quamvisBubstautiae substantialia, aut accidens adsit, ut corporalitalianimatio, et color accidenti, tameD nonpotest adesse aubstantia, unitates quae adsunt paternitati,el filiationi, et connexioni, quibus sunt trianon modo haec preedicata, verum etiam illa de quibusipsa preedicantur, iJ esl, Pater, et Filius, etSpiritus sanctus, nequaquam poterunt esse substantiae.Unde et auctor recle infert dicens : Quo fitut nec Trinitas quidem de Deo substantiahter praedicetur.Quod et ex eo manifestum est, quod non deunoquoque illorum, id est, Patre, et Filio, et Spiritusancto divisim dicitur. Pater enim non est Trinitas,id est Pator non est tres isti, vere. Ille enimqui est Pater, Pater quidem est ; sed non est Filiusac Spiritus sanctus. Quffi approbatio omcino necessariaest : quomodo enim uuitates solis his quae praedicanturadsunt, nec nisi secundum praedicata desubjectis aliquibua dici possunt, impossibile est easillis quibus adesse debent absentibus prfedicari. Nonergo potest esse unus Filius, qui non est Filius, necunus Spiritus sanctus, qui non est Spiritus sanctus.Secundum eumdem modum nec Filius est Trinitas,id est, non est tres isti, quoniam qui eat Filius,Filius quidem est, sed non est Pater, nee est Spiritu8sanctus ; neque Spiritus sanctus est Trinitas, idest non est trea isti : quoniam qui Spiritus sanctusest, id est connexio, hoc proprium, nomen habet :alia vero duo non recipit, id est, non est Pater,neque Filius. Quoniam vero una sola Divinitas triumest, necesse est ut qui illa sunt Deus, unitate, qu^secundum eam est, sint unus, et simnl Divinitate,et illa quae secundum ipsam est unitate, sint unusDeus. Sunt igitur et Pater et Filius et Spiritus sanctus,et tres et unus. Sed, sicut dictum est, Trinitas,quidem consistit in pluralitate personarum, id estunitatum numerus de iUis prsedicatur secundum numerumproprietatum, quae et a se invicem diversaesunt, et ita de diversis praedicantur, quod nunquamde aliquo plenitudine proprietatis, quse colligatur exhia et ex aliis praedicamentis omnibus, uno dicuntur.Unde quilibet eorum ab alio sua proprietate per seunius, id est alia persona est. Unitas vero eorumdemconsistit in substantiffi, id est ouaiai;, quae de ipsisprsedicatur, simplicitate : videlicet unitas de illigpraedicatur, secundum singularem et simplicem quasunt id quod sunt, suam essentiat.Quod si, eto. ] Adhuo idem dicit, quod scilicet hfficquffi tribus non sunt communia, id est, Pater, Filius,Spiritus sanctus, et Trinitas, minime substantialiterprffidicantur : quffi vero sunt substantiffi, communiterde ipsis dicuDtur. Quasi Trinitas in persouarumdiversitate, uuitas iu substantiffi simplicitate consistit.Quod si Pater, et Filius, et Spiritus sanctus suntdivisffi personffi (ut utique sunt), proprietstibus qu»de uno dici non possunt ; substantia vero, id est ouaia,qua sunt id quod sunt, [indivisa sit, necesse est, idvocabulum quod capit originem ex personis, id estquod ex personali proprietate, vel una, ut Pater, velduabus ut, procedens, quod non de Patre, eed de Filio,et de Spiritu sancto dicelur ; vel emittens quodnon de Spiritu sancto, sed de Patre et Filio praedicatur; vel omnibus, ut tres, quod de nullo divisim, sed deomnibus collectim enuntiatur, ad substantiam, id esti» essentiam, qua sunt, non pertinere, id est minimesubstantialiter prffidicari. At Trinitatem, id est unitatesquibus collectim diountur esse tres, facit diversitasilla proprietatum ex quibus est diversitasquffi dicitur personarum. Quoniam ergo illffi proprielatesnon sunt substantiffi, quod ex eo maxime certumest, quia non singulariter dicuntur de omnibusdivisim et coUeclim S'jpp08itis, multo magis nonpertinetad substantiam, id est non est substantialisTrinitas, videlicet unitates, quibus iU» proprietates,et illi quorum ipsffi sunt, numerantur, quffi noo prffidicantursimul omnes, nec divisim de singulis. Utenim item itemque dicatur, illa est certissima regulaqua dicitur, non esse substantiam, quidquid detribus divisim et simul suppositis non prffidicatur.Quod flt ut neque Pater, neque Filius, nequeSpiritus sanctus, id est quffiUbet istarum proprietatuma quibus hffic sunt indita nomina, neque Trinitas,qua secundum eas Pater, et Filius, et Spiritus san-C ctus sunt tres, de Deo, scilicet Patre, et Filio, etSpiritu sancto, substantialiter prffidicetur ; sed potius(ut supra dictum est) ad aliquid. Quoniam reveraPater et Filius paternitate et flliatione inter se referuntur,et Spiritus sanctus ad eosdem si) habet connexione.Trinitas vero qua ipsi dicuntur tres, ipsaquidem non est relatio (omnis enim numerus est perse), sed relationum in quibus ipsi referuntur comesest. Ideoque ipsarum consortio dicitur ad aliquidprffidicari. Deus vero, id est Divinitas, quffi hoc nomiueintelligitur, et veritas, et jnstitia, et bonitas,et omnipotentia, et substantia, et immutabilitas, etvirtus, et sapientia, et quidquid liujusmodi id estdiversum quidem nomine, idem vero re excogitari potestde Divinitate, id est, de Patre, et de FiUo, etde Spiritu sancto substantialiter dicuntur : cum unaouaia dicuntur vel divisim, vel simul Deus, verus,justus, bonus, omnipotens, subsistens, immutabilis,n fortis, sapiens, et hujusmodi allis ab eadem oiulanominibus csse id quod sunt, prffidioantur.ff«c si, etc. ]Quasi : Quod Pater, et Filius, etSpiritus sanctus non de Divinitate substantiaUterprffidicantur, mihi videor prffidictis ratiocinationibusquae ex cathoUca fide habent initium, demonstrasse.Tuum tameu, o Joannes, super his judicium eispecto.Si ergo hffic se habent recte secundum looosrationum theologiois convenientium, et si etiam rationessunt ex fide, id est juxta cathoUcam fidem,pelo ut tuffi contestationis auctoritate me instruas, idest, in eorum quffi dicta sunt intelligentia confirmes.Aut si forte diversus es a me, aliter sentiendo dealiqua re, id est de aliquo prffidictorum, peto ne rationiper flctam fidem, vel fidei per fabricatam rationemprffijudices, sed ligentius, id est, valde diligenterintuere, quffi dicta sunt, vel esse catholicffi fidei, velex his quffi tenet fides catholica, sequi : et, si ulcun.que poteris, Bdem rationemque conjunge, ut scilicetprimum ex fide auctoritas rationi, deinde ex rationeassensio fldei comparetur.

, . , .. ^ ,.„ . .1311 AN. MANL. SEV. BOETII QUOMODO SUBSTANTM BON^ SINT LIBER. 1312QUOMODO SUBSTAN TliE IN EO QUOD SINT, BON^. SINTCUM NON SINT SUBSTANTIALIA BONA, LIBER,AD JOANNEM DIACGNUM EGCLESI^ ROMAN^.Postulas ut,(a)ex.hebdomadibusnostris,ejusquae- ^ tendit ad simile : quse igitur ad bonum tendunt,ationisobscuritatem,quae continet modum quo substanti»bona ipsa sunt ; sed quemadmodum bona sint in-in eo quod sint, bonee sint, cum non sint quireudum est, utrumne participatione, an subsbonasubstantialia bona,digerametpaulo evidentiusmonstremtantia. Si participatione, per se ipsa nullo modo; idque 60 dicis esse faciendum, quod nonsit bona sunt : nam quod participatione album, est,omnibus notum iter hujusmodi scriptionum. Tuusvero lestis ipse sum, quam haec vivaciter fueria anteper se in eo quod ipsum est, album non est, et decaeteris qualitatibus eodem modo; ai igitur participatione,complesus. Hebdomadas vero ego mihi ipse commentor,bona sunt, ipsa per se nullo moda suntpotiusque ad memoriam meam speculata sed concessum est. Non igitur participatione suntconservo.quam cuiquam participo, quorum lascivia bona, sed substanlia : quorum vero substantia bonaac petulantia nihil ajoco risuquepatituressedisjunctum.Prohinctuest, id quod sunt bona sunt, id autem quodne sisobscuritatibus Lrevitatis adversus,sunt habent ex eo quod esl esse. Esse igitur ipso-quae cum sint acarni tida custodia, tum id rum bonum est : omnium igitur rerum ipsum esse,habent commodi, quod his solis, qui digni sunt, boDum est. Sed si esse bonum est, ea quae sunt,colloquuntur. Ut igitur in mathematica fierisolet,casterisque etiam diaciplinis, propoaui terminos regulasquequibus cuncta quae sequuntur efflciam.Gommunis animi conceptio est enuntiatio, quamquisque probat auditam. Harum duplex modusest: nam in una communis est, ut omnium hominumsit, velut si hanc proponas : Si duobus aequalibusaequalia auferas, quae relinquuntur aequaliaesse; nuUus id intelligena neget. Aiia vero eatdoctorum tantum, quee tamen ex talibus communisanimi conceptionibus venit, ut est : Quse incorporaliasunt, in loco non esse, et caetera, quaenon vulgus, sed docti comprobant. Diversum est,esse, et id quod est : ipsum enim esse nondumest ; at vero quod est, aocepta essendi forma, estdena, hic substantia signiflcatur.Omne quod est, participat eo quod esl esse, utsit: alio vero participat, utaliquid sit: ac per hoc,id quod est, participat eoquod est esse, ut sit; estvero, ut participet alio quolibet. Omneaimplex, essesuum, et id quod est unum habet. Omni compositoin eo quod sunt, bonasunt; idemque illis est esse,quod bonumesse: substantialia igitur bona sunt," quoniam non participant bonitatem. Quod si ipsumesse in eia bonum est, non est dubium quinsubstantialia, cum sint bona, primo sint bono similia,ac perhoc, ipsumbonum erunt : nihil enimilli praeter seipsum simile est ; ex quo fit ut omnisquae sunt, Deus sint, quod dictu nefas est. Nonsunt igitur substantialia bona, ac per hoc, non inhis est esse bonum ;non sunt igitur, in eo quodsunt, bona ; sec nec participant bonitate, nulloenim modo ad bonum tenderent ; nullo igiturmodo sunt bona.Huicquaestioni taliapoteritadhiberi solutio.Multasunt quae cum separari actu non possiut, animo tamenet cogitatione separantur, ut cum triangulumatque consistit. Quod est, participare aliquo potest; sed ipsuro esse, nullo modo aiiquo partici-vel caetera a subjecta materia nullus actusseparat.pat : fit enim participatio cum aliquid jam est ; C mentetameusegregansipsumtriangulumproprietaestautem aliquid, cum esse eusceperit. Id quod temque ejus pr«ter materiam speculatur. Amoveamusigitur primi boni praesentiam paulisper ex ani-est, habere aliquid preeterquam quod ipsum est,potest ; ipsum vero esse, nihil aliud praeter se habetadmixtum. Diversum est, tantum esse aliquid, doctorumindoctorumquesententia,barbararum quomo,quod esse quidem constal, idque ex omniumet esse aliquid in eo quod est : illic enim acciquegentium religionihus cognosci polest. Uoc igiturpaulisper amoto, ponamus omnia esse, quae sunt,bona ; atque eaconsideremus quemadmodum bonaesae possent, si a primo bono minime defluxissent.Hinc intueor, aIiudineisesse,quodboDaaunt, aliudquod sunt : ponaturenim una eademque substantiabona esse, alba, gravis, rotunda: tunc aliud easelilla ipaa substantia, aliud ejus rotunditaa, aliud color,aliud bonitas ; nam si h»c singula idem essentaliud est esse,aliud ipsum est. Omnis diversitas discors,similitudo vero appetenda est ; et quod appe-quod ipsa substantia, idem esaet gravitas quod ootitaliud, tale ipsumessenaturaliterostenditur,qua- , ,, ., j -^ ,„ ., 1 .,, j n lor, quod bonum,etbonum quod gravitas; quodfierileest illud hooipsum quodappetit. Sufficiuntigitur J-' natura non sinit. Aliud igitur tunc . in . eis . esset .esse,quae praemisimus ; a prudente vero rationis interpretesuis unumquodque aptabitur argumentis.aliud aliquid esse ; ac tunc bona quidem essent,essetamen aliquid esse; ac tunc bona quidem essent,esseQuaestio v('ro hujusmodi est : Ea quae sunt, bona modo essent non a bono, ao bona essent, ac nonsunt;tenet enira communis sententia doctorum, idem essent quod bona, sed eis aliud esset esse,omne quod est ad bonum tendere ; omne autem aliud bonia esse ;quod si nihil omnino aliud essentNimirum partiturus erat brevioreshas scriptiones suasper hebdomadas, sicut Titus Livius divinum(o)opus suum per decades, Sabellicus per enneades.

i313 IN LIB. QUOMODO SUBST. BON^ SINT GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1314nisi bona, neque gravia, neque colorata,neque spalii A.dimensione distantia, nec ulla in eia qualitas esset,nisi tantum bona essent, tunc non res,sed rerum viderenturesse principium ; nec potius viderentur,sedvideretur: unum enim solumque est hujusmodi,quod tantum bonum, aliudque nihil sil ; ((uae quoniaranon sunt simplicia, nec esse omnino poterant,nisi eaid quod solumbonum est, esse voluisset. Idcircoqiioniam esse eorum a boni voluntate defluxit,bona esse dicuntur ;primum enim bonum quoniaDCest, in eo quod est, bonum est ; secundum vero bonum,quoniam exeofluxit oujus ipsum esse bonumest, ipsum quoque bonum est. Sed, ipsum easeomnium rerum ex eo fluxit quod est primum bonum,et quod bonum tale est, nt recte dicatur, ineo quod est, esse boniim. Ipsum igitur esse eorum -nbonum est ; tunc eniin, in eo quod essent, nonessentbona, si a primo bono minime defliixissent.Qua in re soluta quaestio est : idcirco eniin licetin eo quod sunt, bona sunt, non sunt tamen similiaprimo bono : quoniam.non quoquo modo sint res,ipsum esse earum bonum est ; sed quoniam non poteste8seipsumessererum,nisi aprimoesse defluxerit,id est a bono : idcirco ipsum esse bonum est,neque est simile ei a quo est. Illud enira quoquomodosit bonumest, ineoqund est; non enira aliudest pra?terquam bonum ; hoc autem, nisi ab illo esset,bonum fortasse esse posset ; sed bonum, in eoquod est, esse non posset. Tunc enim participaretforsitan bono ;ipsum vero esse quod nun haberenta bono, bonum habere non possenl. Igitursublatoabhisprimobonomenteetcogitatione, ista licet essent ^bona, tamen, in eo quod essent, bona esse non pos-sent ;et quoniam actu non potuere existere, nisiillud ea quod \ere bonuni est, produxisset, idcircoetesseeorum bonumest.et nonestsimile substantialibono id quodabeo fluxit: et nisi ab eo fluxisent,licetessentbona,tamenineoquod sunt, bonaesse non possent ;quoniam et praster bonum et nonexbonoessent, cum illud ipsum bonum primum etipsum esse sit, et ipsum bonum, et ipsum esse bonum.Atnonneetiamalba, ineoquodsunt, alba esseoporlebit ea qua2 alba sunt, quoniara ex voluntateDei fluxerunt, ut essent alba? minime. Aliud estenim esse, et aliud alba esse : hoc ideo, quoniamqui eautessent elficit, bonus quidem est, minimevero albus. Voluntatem igitur boni eomitata sunt,ut essent bona, in eo quod sunt; voluntatem veronon albi non sunt comitata, uttalis ejus esset proprietas,ut esset album in eo quod est ; neque enimexalbi voluntatedeQuxerunt.Itaquequia voiuit esseeaalba, qui non erat albus, suntalba tantum ;quiavero voluit ea esse bona, quieratbonus, suntbona,in eo quod sunt. Secundum hanc igitur rationem,ouncta oportet esse justa, quoniam ipsejustus est,quieaessevoluit.Nehocquidem,nam bouum esse,esseniiam, justum vero esse, aclum respicit : idemautem est in eo esse, quod agere , idem igitur bonumessequod justum.Nobis verononest idemessequod agere, non enim simplices sumus: non estigitur nobis idem bonis esse, quod justis ;sed idemnobis est, esse omnibus bonis, in eo quod sumus.Bona igitur on:.nia sunt, non etiam justa: ampliusbonum quidem generale est, justum vero speciale,nec species descendit in omnia. Idcirco alia quidemjusta, alia aliud : omnia vero bona.GILBERTI PORRETJE COMMENTARIAIN LTBRUM QUOMODO SUBSTANTIJ5; BONJE SINT.Quod GraBce

131S IN LIBRUM QUOMODO SUBSTANTIyE BONiE SINT 1316explicari possuDt, cognatcs esse sermones ;et si A. reQdam, ideo quod non omnibne notum sit iter huquando proporlione rationis alicujus ad eam ah aliis '- --'-* -^ --' jusmadi "= -— --- ^-- scriptionum, id est,non multi sunt'qui de hujusmodiscribere consueverint, aut etiam scribendicontingat, imo necesse sit verba transumi, inextricabileaadmodum qua^aliones prsestare. Hajc igitur noverint rationem. Nam etsi hos, quos graves locossunt sapientice in qualibet facultate, sed maxime in vocabant, suis quandoque orationibus insuruerint,tbeologiga paucis nota secreta, quorum quia gloria ut Socrates et Cato, et alii multi, minime tamendignitalis summorum etiam philosophorum trahit his tractandis operam dabant. Quod vero hoc scriptionumiter paucis notum sit, et te vere attendisse,admiralionem, ab ipsis itapaSo^a vocantur : et quiaprajstant qiiaesliones, quando translatis dictiooibus et eam etiam , ne usu communi, si sciUcet a pluribusproponuntur, e|j.6Xi^|j.aT:a vel £v6u(j.-/,[Jia'i:a, hocestpro.hujusmodi tractarentur, vilescerent, tam valde placuisse,exempla tua ad me, ut de hac scriberem quae-positiones, dicuntur. Quoniam vero h

1317 GILBERTI PORRETjE COMMENTARIA. 1318adducetur, testimonio probationis non egeat. Uade A.et alibi indemonstrabilis, et per se nota dicitur, ethic, enuntiatio, quam quisque probat auditam. Ideonamque aut cseteris inventis saepe interseritur, autorationibus jara perfectis atque terminatis exponilur,quoniam vel naturaliter, vel ex iogica disciplina illiscum quibus sermo conseritur, est omuiuo iodubia.Nec te moveal quod conceptio dicitur euuntiatio, autsi etiam converso, enuntiatio dicatur conceptio, quoniamet quod coucipimus enuntiamus, et quod enuntiamusconcipimus. Harum autem quse ita communesanimi dicuntur conceptiouum duplex est modus. Namuna ita communis animi est, ut omnium sit, id est utomnes homines hanc naturaliter noverint ; veluti sihanc conceptionem geometricam proponas, qua dicitur: Si duubus sequalibus sequalia auferas, quffi retinquunturaequalia esse nullus inteiligens, id estnulUis sanse mentis homo, id ueyet. Omnes enim etiampraeter logicam disciplinam, id verum esse naturalitercognoscunt. Alia vero ita communis animi est,quod noo omnium hominum, sed doctorum taotummodoest, quse tamen venit ex talibus conceptionibus,quae qualiter praedictum est, communis suntanimi ; ut est haec : Quse incorporalia sunt, in loconon esse. Haec enim non quidem ejus, quae diciturlogicce rationis universitate, locus est, sed ex logiceeloco veniens, naturalis. Eat namque dialectieorumomnibus nota topica generalis, quod soli alicui propriumest, id sine eo esse non potest ; ut color, qujasoli corpori accidit, non nisi in corpore est. tx hujusigitur loci universitale omnibus etiam homiuibus naturalitercognita, venit haec conceptio sive enuntiationaturalis, qua dicitur, quae iucorporalia sunt, inloco non esse. Locus euim, et quo locale, et quo locatumaliquid vere intelligitur, eolis corporibus acci-stentiae;quae vero sunt, ea tantum qucE illas in sedit. Sotidi namque intervaUi circumscriptio, quse in habendo subsistunt. Sic ergo et secundum theologicos,genere quantitatum locus vocatur, in solis corporibuset secundum alios philosophos recte potestest. Itaque el ille locus, qui ex quadam intervaUorum dici : diversum est esse, et id quod est. Sed et hancad se invicem ordinabili collatione, coUocatio nominatur,tantum corporum est, secundum quam penera-^ tam usu septimam,theologicorum quam aliorum philosopho-p regulam, et caeteras quse sequuntur prseterllter quidem locala, specialiter vero intra et extra, rum, hoc loco accipi debere, sequentia nos docebunt.uUra et citra, subter et supra, et hujusmodi, corporaipsa sola recte dicuntur ; et haic quidem collocatiouniversis mundanse machinee partibus convenit. Ipsavero secundum se totam utique localis est : quoniamintervallnris ejus protensio suis quibusdam termiuisretinetur, quod est circumscribitur. Quia tamen propteripsam non esl aliud corpus, nec extra, nec intra,nec ultra, nec citra, nec subter, nec supra, nec juxta,nec ciroa aliquid esse, nec hujusmodi aliqua prsedicamentarecipere ; ideo nec secundum se totamlocata esse potest : atque in hoc cum incorporalibusconvenit, quoB quia non sunt locaUa, nequaquam locataintelligi possunt. Sed sicut dictum est, quamvisilla maxima propoaitio, et topica generalis, ex quanaturalis hjec venit, et in qua cum infinitis aUis continelur,omnibus etiam naturaliter nota sit, haec tantumquse modo venit, tantummodo doctorum dicituresse. Recte utique : cseteri namque usu verborum,qui saepe ex aliqua causa extenditur ultra naturam,decepti, ex eodem sensu dictum accipiunt : Anima estintra corpus animalis, et extra corpus lapidis, et lineasita in corpore, et extra animam est, et hujusmodi,ex quo sensu corpus aliquid intra vel extra aliudcorpus est, audiunt. Docti vero, quos una facies diversarumdictionum non decipit, seusus ipsos quisub eadem dicendi diversi suut quaUtate, dividunt,ideoque quod aliis minime videtur, cognoscunt. Haecest igitur communis animi illa conceptio, sive enuntiatio,quae doctorum tantummodo est, et caetera hujusmodiqu£e non vulgus comprobant, sed multousu diversarum disciplinarum, el tam exempUs quamrogulis docti.Secunda regula : Diversum est, esse, et id guod est.Ipsum enim esse, nondum est ; at t-ero guod est, acceptaessendi forma, est atgue consistit.l Hic notandumvidetur, quod diversorum philosophorum in diversisfacultatibus usu diverso, esse, et esse aliquid, diversumdicuntur. Nam in theologica, divina essentia,quam de Deo praedicamus, cum dicimus, Deus est,omnium creatorum dicitur esse. Cum enim dicimuscorpus est, vel homo est, vel hujusmodi, theologicihoc esse dictum intelligunl quadam extrinscca deno-gminatione ab essentia sui principii. Non enim dicuntcorporalitate corpus esse, sed esse aliquid, nec humanitatehominem esse, sed esse aliquid, et similiterunumquodque subsistens, essentia sui principii praedicantnon esse aliquid, sed esse. Illa vero quae inipso creata est subsistentia non esse, sed esse aliquid.Et ad eumdem modum quidquid operante summoprincipio est, eadem principali, et increata essentiadicunt esse, suo vero quolibet genere aUquidesse. Illorum vero philosophorum quibus suee facullatisgenera suut, sola illa quae ex principio essecoeperunt ; alii quaelibet illa orationum auarum themata,id est matenas, de quibus loquuntur, eodemquo dicunt esse, dicunt etiam esse aliquid unde:etiam hoc verbum, est, dicuut de omnibus cequivocepraedicari. Alii vero dividuut, et ea quae subslstuntdicunt esse subsistentiis, et esse aliquid his quae subsistentiascomitanlur, intervallaribus scilicet raensuriset qualitatibus. Cseteris vero septem generumpraedicamentis eadem subsistentia nec esse, nec aliquidesse concedunt. Similiter et nullum illorumquae abstraclio mathematiea ab his de quibus prsedicanturdividit, vel esse, vel aliquid esse consentiunt.Ergo cum dicitur diversum esse, et id quod est, secuudumtheologicos quidem intelligitur esse id quodest principium, id quod est vero, Ulud quod est exprincipio ;sed secundum alios philosophos, essesubsistentium solae illorum quas praedicanlur subsi-Nos tamen omnes praeter iUam septimam, ut significantiusdemonstrarentur, in naturalibus exemplabimus.AU ergo : Diversum est esse, id est subsistentia,quae est in subsistente, et id quod est, id est subsistensin quo est subsistentia : ut corporalitas etcorpus, humanitas et homo, vere. Ipsum enim quodper abstractionem quodammodo ab iUo in quo est intellectussepartt esse, nondum est. Non ait : nouest, sed nondum est ; dum enim ipsam illam simplicempuramque formam ut in seipsa est intuemur,quod est eam aliter quam sit attendere, quodammodonon est, eo quod non qualiter attenditur, est.Etsi enim abstractim attenditur, est tamen inabatracta.At vero id quod est, accepta in se forma essendi,id est, ea quam abstractim inteUectus concipit, subsistentia,quse acceptio dicitur, generatio est, atquematerise,^ quae^ uAj) dicitur, formaique hujus, quseu Grsece ouaituST]? vocatur, concursum, opifice illa formaquse nominatur ouffia, juxta exemplar illius quaedicitur ii^ii, sixwv, hoc est iUius exemplaris exemplumet imago consistit : ut corpus, eo quod ut essecorporalitatem habet, est corpus ; et homo, eo quodhumanitatem.Tertia regula : Quod est, participare aliquo potestsed ipsum esse, nuUo modo aliquo participai ; fit enimparticipatio cum aliud jam e.st ; est autem aliquid, cumesse susceperit.] Sensus : id quod est, hoc est subsistens,quod ea quam in se habet, subsistentia est, potestparticipare aliquo, id est cum ipsa subsistentia,aUquid aliud quod ad poteutiam subsistentias ilUuspertineat, in se potest habere : ut corpus quod corporalitate,quam in se habet, est, cum ea coloremetiam, et Uneam, et diversorum generum quaUtateset quantUates aUas ad corporalitatis potentiam pertmentes,quibus ipsum qnale et quantum est, in sehabet. Sed ipsum esse, id est subsistentia, quee ines

1319 IN LIBRUM QUOMODO SUBSTANTI^ BON^ SINTBubsistenti, nuUo modo participat aliquo. Quiiipe ^. dem auctoris gubsistentia ease aliquid affiimatur, ut,quod in se non habet esse quo sit, nullo modo cum opus est humanum.esse potest, habere in se quo quale vel quautum sit, Sexta regula : Omne quod est, participal eo quod estEsse namque subsistentia est, non substantia. Jta esse, ut sit ; alio vero parlicipal, ut aliquid sit : ac percum esse uou possit in se habere, quo sit, nec parti-hoc id qtiod esl, participat eo quod est esse ut sit : estcipatione aliud aliquid in se habebit, veie : cum eoimaliquid, id est subsistens jam est aliqua subsisteutiatnnc lit alterius naiurse ad illius subsistentiae putenltiam pertineutis, participatio, qua subsistens ipsuoiquale velquautum sit. Est enim in his quEe prsedi.cautur quidam ordo noa temporis, sed rationis, quonaturaliter id quod est esse, prEBcedit ; et quod proprietatiscuidam ratione illi addictum est, sequitur.Ac per hoc cum jam aliquid est, deiude quo ease cumvero, ut participet alio quolibet.] Supra in regula tertiaqua dictum est, quod est, participare aliquo potest,participationem dicebat, id quod est cum suo esse,aliud habere quiddam. Unde iu quarta aperte dicebat: Id quod est, habere aliquid praeterquam quodipsum est, potest. In quo etiam et in eo quod in tertiaeclausula ponebat dicens ; Est autem aliquid cumesse susceperit, et in fine secundse subjungens, quodest, accepta essendi forma est, patenter ostendit,suo participet, quaeritur. Est autem illud, cum aliquid, quoniam habere ipaum esse, participatio est. Ulrumquesicut in secunda regula dictum est, esse, hoc est eseendiigitur habitum, videlicet, et quo habetur ipsumformam susceperit.Quarla regula : M quod est, habere aliquid prielerqnanxeSFe, et quo alind aliquid cumest ab eo quod est, in haoipsosextaabregulauno solo, idmanifestequod ipsum esl, polest ; ipsum vero esse, nihil participatiouem appellat, et ait : Omne quod est, sci-aliud prieler se nabet admixtum.] Haec regula qnodan; tj licet ouine subsistens, participat eo quod estmodo praecedeutis sensum explauat. Ideo namque id non quidem ut eo sit aliquid, sed ad hocejus es'tanlumquam illud ipsum ea- rum Spiritu dicat, est aliquid, ita : Pater est tur, per quod tam esse illius, potens,quod est participare aliquo dictum tst, quoniam id ut eo sit. Gum eodem vero idem subsislens quodamipsum quod est, potest habere aliquid praeterquam alio participat, ut eo sit aliquid. Sed illa participatio,illud sit, quo ipsum quod est, est, id est praeterquam qua eo quod est eese parlicipat, natura prior est ; alterasit esse, quo ipsum est : ut corpus praeter corporalitatem,vero posterior, unde infert ; Ac per hoo ; qua-cum ipsa qua est corporalitate habet colorem.Ipsum vero esse idcirco nuUo modo aliquo participat,si : Quia videlioet non potestnaturaliter sit, id quod est,essesicutaliquiddictumnisiest,priuspaitici-quoniam nihil aliud prffiter se habel, cum eo pat eo quod est esse, ut sit.Est vero naturaliter prius,quo forte flugatur esse, in sese admixtum.ut deinde participet alio quolibet quo aliquid sit.Quiota regula : Diversum est, tantum esse aliquid, et Septima regula : Omne simplex esse suum, et idquod est unum habet.] Hoc in solis theologiois exemplariesse Liliquid in eo quod esi : itlic enim accidens, hicsubstantia signiflcatur.] Sicut pra;diximus, ea quas subsistunt,potest. Nam omnia naturalia uon modo creata,quidam philosophorum dicuut esse solis subsistenliis,eed etiam concreta sunt. Mathematica vero, etsi necre, nec proportione diountur habe.'"^ in se quo sint,et esse aliquid quibusdam, quae alia sunta subsistentiis, videlicet solis accidentibus. Secundumvel aliquid, aliqua tamen eorum ut suEe rationis parcidentibushunc usum hoc loco solum subsistens solis actibuBconstaot, ut illa quae ex omaibus tam in natisesse aliquid dieitur. Dicimus etiam, quoniamquam extrinsecus affixis colligitur, primarum sub-id quod est aliquid, quandoque dicitur esse stautiarum plena proprietas, et ea subsistentia spe-aliquid in eo quod est, et hoc quoque duobus modis, p cialis, quae ex gencrali et ejus potentiia constat. Horumquoque, et omnium aliorum, quae quoniamquandoque vero ita simpliciter esse aliquid, quodnullo modo in eo quod est. Verbi gratia : Aliquod hujusmodi parles non habent, simplicia vocantur, effeotusopus, et aereum dicitur, et humanum, et triangulum.est mnltiplex : Deus vero omuino est simplex ;Sed aereum atque humanum, in eo quod est, diversa nam quoniam non habemus illi cognatos quibus detamen ralione ; triangulum vero, nulla ratione in eo ipso loquamur sermones, a naturalibus ad ipsumquod est, sed tantum triangulum. Efc aereum quidem verba transumimus, dioentes : In Deo est essentiadicitur esse, in eo quod est, quoniam eo ipso quo qua ipse est, et potentia qua potens est, et sapientiaest, suo scilicet genere dicitur aereum. Humanum qua sapiena est, et hujusmodi ; non tamen cogitamusvero dicitur esse, in eo quod est, non quidem quoniamsit humanum genere quo ipsum est, sed quo-aul sapientiam ejue, quibus quasi esse aliquid dici-ab essentia, qua illum esse praedicamus, potentiamniam hoc ipsum quod opus esse aereum praedicatur, mus eum, de quo omnino nec scimus, nec scire possumus,quid sit in illa ratione esse diversam. Et tan-ideo humanum est, quia auctor ejus, vere in eo quodta in illo est, sub hao horum nominum di^ersitate,est idem genere proprio humanus est, siquidem ministroac per hoc quodam modo auctore homine accessitnon dioo rerum unio, sed rei singularis, et simpllcis,lapidi color, quo solutus est, et ita aes factus et individuae unitas, ul de eo vere dicatur : non mo-est. Triangulum vero idem utique opus dicitur, sed doDeusest, Deus est pntens, Deus est sapiens, verumnulla ratione in eo quod est. Neque enim quod estetiam Deus est ipsa essentia, Deus est ipsa po-triaagulum, eo ipso quo est, id est genere euo est tentia, Deus est ipsa sapientia, et hujusmodi. Ipsetriangulum. Neque vero ideo quod esse illius, id seilicet,ri enim solus quidquid est juxta hujusmodi noniiuumquo ipsum opus est dicatur triangulum, eo quod diversilatem, ex unius numeris ejus, quod est Spiritusauctor ejus, id est homo sit triangulus. Ideoque solasanctus, ueu diverso nostrorum, vere est in eoaccidente Bgura, quae scilicet nec operis neo auctoris quod est, et ipsum quod est. Quicunque vero diversoest esse, triangulum dicitur. Uude manifestum quodpraedicti muneris usu, vel potens, vel sapiens, veldiversum est, esse aliquid tantum, id est, cui cum hujusmodi est, est quidem hoc qualitercunque iu eopraedicatur esse aliquid, non potest addi in eo quod quod est, sed nuUo modo est ipsum quod est : pluribusest ; et esse aliquid iu eo quod est, id est, cui dioitureuim est, et pluribus aliquid est, ipse vero eodemesse aliquid, potest addi in eo quod est, vere. Illic quo est, aliquid est, et eat vere in eo quod est, etenim, id est cum de quolibet dicitur, est aliquid, ila vere id quod est ; ideoque recte dictum videtur, omnequod non potest addi, in eo quod est, significatur simplex esse suum, et id quod est unum habet. Id est,esse accidens, id quo ita esse aliquid dioitur : ut quod si quis de eo quod vere esl simplex, dicat est, etopus dicitur esse triangulum. Hic vero id cum de item dicat est aliquid, nuUus inlelligere debet, quodquolibet dicitur, est aliquid, ita quod potest addi, secunda oralione praedicaverit, de ipso aliquid proprietatein eo quod est, significatur esse substantia, aliqua diversum ab eo, quod praedicaverat inhoc estsubsistentia, id quo ita esse aliquid dicitur. Sed vel prima. Ut si vel de Patre, vel de Filio ejus, vel deipsius esse subaistentia, quod proponitur esse aliquid,utrorumqne Spiritu, dicat quis, est, ila : Pater est,ut opus est aereum ; vel illius esse subetautia, Filius est, utrorumque Spiritus est, et postea de eo-quo auctore est esse iUius, quo aliquid esse proponidemPatre, vel de eodem Filio, vel de eodem ambo-

1321 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1322esse, et houum esse, et hujusmodl : quod in uou simplicibusquod suot omniaquEe creata subsislunt, minimeverum est.Unde et octava regula est : Omni composito aliwiesi esse, nliud ipsum est.] Duobus modis compositioaccipitur : unus est, quo subsisteus aliquod ex subsistentibusinter se diversis, et a quibus compositumipsum aliud est, dicitur esse compositum : ut homo,qui ex carnibus et ossibus, vel ex corpore et spiritucompositus est. De quo composito non dubiumest plurima praedicari, oam et omne quo quodlibetcomponenB est, et quo aliquid est, et esse, quod exomni componentium esse et aliis quibujdam componitur,quo et ipsum compositum subsistensjest,get omne quo idem juxta compositum esse aliquidest, de ipso bomine prseJicatur : ut homo est carneaet ossa, est corpus et spiritus, est coloratus, et intelligerepoteus est homo, et aptus ad ridendum, ethujusmodi plurima. Alius vero compositiouis estmodus, quo non quidera subsistens ex subsistentibus(nam quautiim ad hoc simplex est), sed et multisquorum unoquoque est, et multis quorum unoquoquealiquid est, ejus constal proprietas : ut hominiaspiritus, qui unus et simplex, quaiitum ad hoc quodnou ex diversis subsisteotibus constat, et multisBubsistentiis est, et multis earum accidentibus aliquidest : ideoque composituB, uec ipsum quod est.Noo eoim in eo compositionem attendimus : quouiamaliud eat quod est, aliud quo est. Nam si queniadmodumquod est, unum lantum est, ila quoqueunum simplex tantum eseet, quo et esset, et aliquidesset, nulla ratione compositum esset. Itaque quoniamalio est, alio aliquid est, eliamsi iion ex di- QverBJs subsistentibus constet, subsistens ipsum concretuuiatque compositum est. Quouiam cr;;o omnesubsistens tale est, generaliter, ait, oaiui composito,id est omni subsistenti, aliud est esse quo scilicetest : ipsum vero est aliud alio quodam, quo soilicetaliquid est.Nona regula : Omnis diversitas discors, similitudovero appetenda est : et quod appetit aliuJ, tale ipsumesse naturaliter ostetiditur, quale est hoc ipsum quodappetit.] Diversitati identitus contraria est : similitudovero repugnans. Idcirco, quamvis quibuslibetrationibus idem dicitur, hisdem diversum quoquedicatur, tameu hoc loco in ea ratioue in qiia similitudointelligitur, diversitatem inlelligendam docuit,cum proemisso quod omuis diversitas discors, uonsubjunxit, identitas vero, sed potius, similitudovero, etc. Similitudo dicitur qucEdam ex proportionecontrarioruni aut parium, aut sub eamdem rationemcadentium comparatio. De qua nihil ad pasEsentem ]jlocum. Est etiam alia ad hunc pertinens locum,quaa proprius dicitur similitudo, quae scilicet estquaedam unio diversorum. Unio dico, non unitas, etqusedam, non quaelibet. Illam enim, quae vero nominedicitur unitatem, sola naturae singularis proprietaafacit, quae natura quandoque in uno tantumest, ut queelibet illa qua supercoelestis spiritus aliquis,unum aliquid est : quandoque in multis, quaeetsi non alterutrius, saltem alterius numero constatesse diversa. Ut quaelibet humani corporis natura,quaj non modo in corpore hominis, verum etiam inipso qui ex corpore constat, videlicet in homineesae dicitur, et de ipso homine praedicatur, cum tamencorpus homiuis atque homo, non et corporiset bominis, sed tantummodo hominis numero differant.Non euim corpus hominis est naturae suaeproprietate aliud unum quam homo : sed homo multarumnaturarum suarum proprietatibus est aliuduaum quam hominis corpus. Unde bomo et corpusPatrol. LXIV.Filius est potens, Spiritus amborum est poteus, nulla \ ex quo ipse constat, non sibi unita, sed vere unumratione intellif!i debet aliud esse quod est,el aliud esse atque idem dicuntur, non tamen quod corpus illudquo poteus est, quoniam et Patii, et Filio et amborumomniuo sit idem quod homo, sed quod homo idemSpiritui idem omnino est, et esse, et potentem omnino quod corpus iliud est. Uoio vero semper il.lorum est, quae diversa sunt utriusque numero : S3dease ; similiter illorum trium tuilibet idem est esse,et sapientem esse ; item cuilibet illorum idem est haec est modis ex diversitate rationum diversis. Aliternamque ?ibi unita dicuntnr materia atque forma,ut quodam rationali habitu unum subsistens sit ialiter pars et pars, ut quod coustat ex eis, naturaljaut rationali habitu unum totum sit, aut aliarumrationum consortiis : ut in civilibus, aut linguae, autritus, aut legis, aut loci, aut affectus, uniua consortiodicantur multi una gens, unus populus, unus conventus,unum cor, et hujusmodi, de quibus omnibusnihi)ad praeseutem locum. Sed est quaedam alterutriuanumero diversorum unio, quam conformitatis ratiofacit, quae ad praesentem pertinet locum. Haec uniosimilitudo vooatur, et est vel secundum naturam,vel secundum quaedam extrinseca. Secundum naturamvero riupliciter : aut enim secundum propositaenaturceplenitudinem, et dicitur substantialis similUtudo : qualiter album albo simile est, et homo homini; aut secundum propositae naturae partes aliquas,et vocatur imaginaria similitiido : qualiter humaoapictura vero homini dicitnr similis. Illa veroquae est secundum extrinseca, dicitur imitatio : qualiterartilex aliquis alii artifici, vel homo Deo, juxtavoluutatem ejus aliquid faciendo, dicitur similis.Itaque contra hanc, quae est similitudinis, unionemdissimilitudinis diver^itatem volens intelligi, ait :Omnis diversitas dissimilitudinis esl dicors. Seaeetenim quodammodo abhorrent fugiuntque contraria.Unde et iu mundana sphaera, ignis, qui est acutus,substilis, et mobilis, est supremus : terra vero estexlrema, qua) est obtusa, corpulenta et immobilia.Similitudo vero appetenda est, imo appetitur. Undeet in eadem mundana spbaera, aer et aqua, ita suntmedia, quod igni aer, quam aqua similior : quoniamsimiliter substilis et mobilis, illi propinquiorest. Sic et lerrae aqua loco quam aer est vicinior :quoniam ipsa quoque similitudina est illi quam aercoujunctior. lode est quod si quis supra iguem terramlocare laboret, propria alterutrius ponderositate,et ignem sursum levitas subvehit, et terramdeorsum gravitas sidit. Similiter et Je sub aqua veterra invento meatu, sua ponderositate aer exploditur,et ad iguem usque contendeos sub ipso retinetur,et aqua super aerem vel ignem posita, propriasimiliter ponderositate deorsum versus usque ad terramliquitur, ibique retenta, super ipsam locatur.Fugit eoim unumquodque quidquid in genere suodissimilitudine a se diversum est ; accedit vero adid quod qualicunque dissimilitudine sibi conformeest, et e converso qualitercunque conforme est, quodaccedit. Uude subdit : et quod appetit aliud, eo ipsoquod appetit, ostenditur Ipsum esse naturaliter talealiqua superius diversarum siniilitudinum specie,quale est hoc ipsum, videlicet illud aliud, quod appetit.Sufficiunt igitur, etc. ] Regulas sive terminos, quibusea quae sequuntur efficiat, hucusque proposuit.Quibus quoniam et propositam hebdomadem in dubitationemadducere, et quod de illa sentit sepoBse confirmare non dubitat, ait : Sufficiunt igitur,ad ea quae sequuntur efficienda, haec quaepraemisimus. Quae tamen quibus secuturse dcmonstrationis,sive inventis, sive conclusionibus possintaptari, ego propter illos, quorum petulantianihil patitur esse conjunctum, studens obscuritatibu3brevitatis, minime notavi : ut dicerem hoc velillud, ex hujus vel illius regulae ratione constare.A prudente vero interprete rationis, qui scilicet exipsis iuventis et forma ratiocinationis locos ipsosrationales, a quibus haec sunt deducta, prudenteranimadvertit, unumquodque praedictorum suis aptabiturargumentis, id est, ad quam earum quae praedictaesunt regularum, illud vel illud p-rtv.if-at, assignabitur.42

1323 IN LIBRUM QUOMODO SUBSTANTF^ BON^ SINT 1324Ouxstio vero etc. 1 DfimonBtraturus quod ea quae A. intelligi, non id quod est, sed ipsum ease, id est nonsunt in eo quod sunt, bona Bunt, cum non sint substantialiabona, prius qiiaerit ea quae sunt, an bona in se habendo, quod est ea participando, subsistit.subsistens, sed ipsam subsistenliam quam subsistenssint an non. Quee quaestio, ut non coniiclo nomioe, Nam et in sexta regula aperle dicitur : Omne quodet sola praeter rationis veritatem forma, qualiler aBophistis tieri solet, nuncupari quaestio videatur, exutriusque partis su», prout videlur, Brmamenlis eamin dubilationem adducit. Et primum probal illampartem qua dicitur, ea quae sunt, bona suut, deindeillam qua dicilur, ea quae eunt, bona uon sunl. Et sicoccasione solvendaj quaestionis istius, occultum projiositeBhebdomadis sensum, qualiter a sapiente percipiposBit, exponit. Ostendit enim non modo essebona ea quse sunt, verum etiam qualiter bona sunt.lu quo, non esse quidem substautialia bona, et tamenin eo quod sunt, esse bona diffinit. Ail ergo : Quaestiovero hebdomadis hujusmodi est, id est, per haiicquaestionem aliam, et bis quae nuno dicentur argumentis,in ambiguitatem adducitur. Dico quod ea quseant, id est, quae subsistunt (quod sic intelligendum Bex sequentibuB patet), bona sunt. Certum est enim, etboc tenet communis sentenlia, non quidem omniumhominum, sed omnium doctorum, videlicet, omnequod est ad primum summumque bonum teudere.Quamvis enim aliter et aliter, aliorum et aliorum,tamen omnium ad id quod est summum perfectumquebonum, festinal intentio. Nam irrationalis creatura,ut bruta animalia, imo insenBata, ut arbores ot herbaeet etiam inanimita, ut lapides, naturaliter adsummum bonum, quod vere et proprie, et est, etunum est, tendunt, cum utcunque suoque, quo sibi aBummo opifioe dalum est, modo, et ut sint, et utunum sint, cupiunt, et ne hoc omnino amittant, resistuntRalionalis vero creatura non modo sicut caeteranaturaliter, verum etiam officio facit, oum iiontantum esae, vel unum esse cupit : eed etiam suumprincipium vitee moribus colit, et mentis intelligentiarecolit, et toto caritatis nisu, ut ipsum sibi deturait : Omne quod est, id est omne subsistens tendit adid quod sibi unione quadam simile est. Quae etiamomnium doctorum est communis sententia. Haecenim philosophorum omniumque ethicorum regulaest conceptioque communis. Ex qua, et cx prsemissa,est, participat eo quud est esse. Quod tamen Bubsistensnon ea participet, videtur seutire cum ait :Utrumne participatione, an Bubstanlia 7 Quasi : Quaenon habetur participatione. Ad quod dicimus, quodparlicipatio, sicut et in his quae praemissae sunt regulissignificatum est, pluribus dicitur modis. Cumenim subsistens iu ee aliquid, ut naturam, qua sit,vel aliquid sit, habet, dicitur quod ipsum ea naturaparticipat. Natura vero quae quoniam ineat Bubsistenti,dicitur ab eo participari, alia ita prima est, ut nullamprae se, quam Bequatur, nisi primordialem habeatcausam : ut ea quaa omoi subsistenti inest, generalissimasubsistentia, alia hujus primae quodamniodocomes est, et post causam primordialem, illam quoqueita causam habet, ut ad potentiam ejus ipsa per-tioeat, et proprietate qua sine ea esse non possit,adhaereat. Tales sunt omDes differentiae illffl quaecunquevel huic generalissimo pro.^im£e cum ipBoquaedam contractioris similitudinis constituunt genera,quae a logicis, subnaturali, quae ab ipsia esteubsistentium appellatione, subalterna vocantur ; velBubalternis similiter adhaerentes, quamlibet eub ipsissubsistentiam specialem componunt. Hse omnes nonmodo habitu illo quo inbaerent subsistenti, verumetiam illo quo generibus ejus praedicta poteatate atqueproprietate adhaerent, dicuntur haberi, ac perhoc duplicl ratione parlicipantur. Quoniam tamenharura accessione subsistens, in qno habent fieri,generatur, et decessione corrumpitur, non tam participationequam substantia, sicut genera ipsa quibusadsunt, vel speoies de quibus sunl eubsistentiinesse dicuntur. Sed praeter has alia queedam essedisciplinalis scientia malhematicorum altendit, queslogici Graece

132!> GILBERTI PORRETiE COMMENTARIA. £326consequentiee in secunda iutulit : Non igitur ad bo-^num tendunt, spectat ad nouae regulae priaiam partem,quae est : Omnis diversitas discors.Sed '•-oncessuni , etc. ] Dixit quod ea quse sunt, eiparticipatione bona sunt, per seipsa bona non sunt,et si per seipsa bona non sunt, non tendunt ad bonum.Nunc assumit oppositum ullimi consequentis,et ait : Sed tendunt ad bonum. Nec hoc probationeeget, qui jam, inquit, doctorum quorum hsec estsententia communis irrefragabili auctoritate conces-Bum est, ubi ad probandum quod ea quse sunt, bonasunt, inductum est.Non igitur, etc. ] Hic argumentationem oppositoprioris antecedentis concludentis ;quasi : Ea qua punt,si parlicipatione bona sunt, per seipsa bona nonsunt : et si per seipsa bona noa suut, non tenduntad bonum ; sed tendunt ad bonum ; non igitur participationebona sunt, sed potius eubstaotia, hoc estsubsistentia : quoniam nihil est medium iuler hasduas, eorum quse de quolibet subsistente naturaliter pdicuntur, rationes. Quidquid enim naturaliter de ipsodicitur, aut ut ejus esse praedicatur de illo, aut eaqusB dicta est participatiooe. Ideoque bonitas si nonparticipatione necesse est preedicetur ut esse, quorumvero substantia bona est, id est quorum bouitasest subsistentia, id quod sunt, bona sunt, id est, bonilasest id quod sunt. Id quod sunt autem, id estquod recte de eis dicitur, sunt, habent ex eo quodillorum est esse, juxta sextae regulce partem illamquse est : Omne quod est, participat eo quod est esseut sit. Ex his igitur convenienter infertur quod bonum,id est bonitas ipsa, quse dicuntur bona, estesse ipsorum. Manifestum est igitur quod bonum est,ipsum esse omuium rerum, id est quo.l bonitas omniumde quibus prsedicalur, esl esse. Sed si bonum,id est, bouitas, qua ea quae sunt bona dicuutur, esteorum esse, tunc ea quae sunt, bona suut, ita ut dicanturnon simpliciter tantum, bona snut, verumetiam cum adjectione, ita bona sunt, in eo quod sunt. „Quod vere aliud est, quam si ila dicerentur bona, ut '-'non posset addi in eo quod siint, secundum quiutamregulam, quae est : Diversum est tantum esse aliquid,et esse aliquid in eo quod est ;quamvis quod dicitur,in eo quod est, diversis modis intelligatur ; videlicetquid sil quidem esse, sed vel quod sit esse ipsius dequo praedicalur : ut cum opus dicitur aereum in eoquod est, vel quod sit esse illius, quo auctore et esseipsius est, quod aliquid est, et ipsum quod est aliquid; ut cum opus dicitur humanum in eo quod est.In quo illud diligenter est attendendum, quod cum idquod praedicatur illius est esse de quo praBdicatur,ut in eo quod dicitur opus est eereum, dici potest,nonmodo opus est sereum in eo quod est, sed etiamoperi idem est esse, quod aereum esse. Nec dicooperi idem est aereum esse quod esse, sed idem estesse, quod esse aereum : quoniam id quo est aereum,non est totum esse, etsi totum sit esse. Semper enimtotum generis est illius, cujus generia est, esse, sednunquam est totum esse, quoniam ejus generia plures "divisae potentiae, imo omnes quae cum ipso generespeciem componunt, ejus cujus et ipsum generis,sunt esse. Itaque si bonitas est esse ipsorum quaebona sunt, recte de ipsis dicitur, sunt bona, in eoquod sunt. Idque ita, quod illis idem esse quod bonisesse, id est, quod bona esse ; sic enim intelligendumest : quamvis casuum servata similitudine bonisdisserit, sicut illis secundum illud :Mediocribus esse poetisNon di, non homines, non concesserc Camenae.Quamvis enim sensus sit, non concessere poetis mediocresesse, tamen casui reddens, dixit, mediocribus,eicut dixit, poetis.Substantiaiia igitur. ] Qnasi : Quandoquidem eaquae sunt, ita bona sunt, quod non modo in eo quodsunt, bona sunt, sed etiam idem eis est esse, quodbonis esse : igitur sunt subetantialia bona, id est,bonitas de illis pr8Bdica.tur eubstantialiter ; quoniam.sicut dictum est,q»ae non tanlum bona sunt, sed etiamin eo quod sunt, bona sunt : et hoc quoque ita, utidem eis sit esse, quod bonis esse, non participantbonitale, ea qua dictum est participatione, scilicetsicut opus aereum sua triangulatione. Quod si ipsumbonum, id est, bonitas ipsa, qua bona sunt, est ineis eorum esse, tuuc revera non est dubium quinscilicet quod cum sint, etc, vel quin cum sint bona,sint similia primo substantiali bono : cujus scilicetbonitas vere est ejus essentia. Si enim bonitas sieeorum quae bona sunt, sicut primi boni est essentia,mauifestum est, quod similiter sunt bona, sicut primumbouum est bonum. Ac per hoc, id est secundumhanc rationem, erunt ipsum bonum primum : etunde hoc, supponit : Illi enim primo bono, nihil substantialisimilitudine simile tst praeter se ipsum.Quod addit praeter se ipsum, non ideo addit, quodvelit intelligi ipaum primum bonum sibi aliqua rationesimile esse. In nullo enim rerum genere allquidsibi simile dicilur ; omne namque simil ahi ase simile est. Nec modo diversa sunt quae sunt similia,sed etiam secundum quse sunt similia. Sed hicest usus quidam loquendi, ut dicamus summo bononihil simile praeter ipsum, volentes intelligi nihilomnino sibi simile esse. Velut si absente domino dominusdicat, qui non est hic intus dominus praeterme ? Qui enim hoc dicit, non vult intelligi se domiuumesse, sed lantummodo eum qui dominus estabesse. Sic igitur et iste dicens, nihil est simile primobouo praeter seipsum, non vult intelligi, quod ipsesibi similis sit, sed quod illi similitiidine substantialinihil possit conferri;potiusque si quid illi forte substantialitersimile videtur, sit essentiae proprielatequod ipsum est, i;uam ei conformitate diversae essentiaecomparetur. Ex quo fit ut omnia quae sunt, Deuasint. Non eoim dubium est quin si sint illud primumbonum, sint unum simplei. In septima vero regulaaperte dictum est quod omne simplex esse suum,et id quod est unum habet. Unde certum est quoniamei quod est primum bonum, quod simplei ease,ab omnibus couceditur, idem est esse, quod bonumesse : et ita idem Deum esse, quod Bonum. Quod dequolibet composito, cui secundum octavam regulamaliud est esse, aliud ipsum est, dictu etiam nefas eat.Secundum hoc igitur patet, quod non suntsubstantialiabona, id est quod miniine ea quae sunt, substantialiterboua dicuntur. Ac per hoc bonum, id est bonitas,qua esae bona praedic mtur, non est in eis utesse. Videtur igitur quod non sunt bona in eo quodsunt. Sed et illud in praecedentibus probatum videtur: quod nec participaut bonitate, id est quod necaccideutali participalione bona sunt. Nullo enimmodo, sicut praedictum est et videlur, ad bonum tenderent.Si igitur nec substantia, nec participationesunt bona, nullo modo sunt bona. Hie conclusa estaltera pars quaestionis, qua quaesitum est ea quassunt an bona sint, an non sint : quam deinceps itasolvit, quod ejus etiani, de qua Joannes quaerebathebdomadis accultum sensum prudenter intelligentibusaperit, id est, ea quae sunt non modo essabona, verum etiam in eo quod sunt, esse bona, cumtamen non sint substantialia booa, ostendit. Ait ergo :Huic qusestioni, etc. ]Quasi : Hanc quaestionem,qua quaeritur ea quae sunt, au sint bona, an nonsint bona, his quae diximus argumentis, io dubitationemadduci posse videtur. Sed huic quaestioni poteritadhiberi aolutio talis qualis scilicet sequitur ;et a generali mathematicorum conceptione incipiens,ait : Multa, imo omnia quae sine motu inabstractadicuntur, sunt ;quae cum ab eis in quibus sunt actuseparari non possunt {ut scilicet sine illis sint), animotamen et cogitatione, id est animi cogitatione sepa.rantur : ut et eorum quae ila separantur, et eorum aquibus separantur, natiira atqne proprielae compreheudatur.Ut triangulum, hoc eet qualitatem quacoaccideute superfioiei subjecta utrique materiatriangiila est : vel cfetera quae in ciiJ7?!ibet geaeri?

primum1327 IN LIBRUM QUOMODO SUBSTANTIvE BON^ SINT 1328cofpjre suat, aolu quiiJsm a fubjecLanuUus separat : quooiam' secunJuin laoBuot, Luente laoieu, i^i est cosilatione segreiaosipsam a subjecla matevia, speculatur disciplioaliterp rseter materiaoj : ooa dico esse preeter niaterifimsed diTisum a materia, ipsum qui prseier materiamesse DOQ potest, triaoguium, id est qualitateoi quacorpus Iriaoguluui, proprietatemque cjus; ut sit seosus: triaugulum proprietati^mque cjus, iti est triaoguliproprietatem, vel es proprielate tiiaugulum,quod idem est, speculatur ; el sic qiiidcm iLabstractaabstrahuot matliemalici. Igitur nos quoque etbici eosia nostra facultate imitalioue secuti, primum bouumab hia qu£e e.x ipso fluxeriot houis, |iaulisper, id est,donec ad fioem suum ratio perducalur, aniuii cogitationeamoveaLUua. id est, non esse bouum illudaquo fluxerunt qualam posilione, quod per rerumnaturam uullo modo fieri potest, ad praesenscousentiamus : et hie quidem est sensus. Sedpro 00 quod debuit dicere primum bouum ab eis.quoniam animo et praesenter, id est, douec sicutdictum est, suum linem habeat ratio, hKC amotio lit,ait : 1-^iimi boni pr:pseotiam amoveamus ab animoquod prinium boaum esse quidem, hoc est vere essecotistat. IJque, scilicet illud vere esse, potest cogooscicum ex seiitcntia omiium homioum, id est doctorumindoctorumque, quouiam bajc ett vmo, juxta primceregulfe primum modum, ita commuuis aLiimi couceptio,ut etinm sit indoctorum, scilicet Deum esse, tumesset ea esse, et bona esse, tunc non secundum illorumproprietates diversas, quibus solent esse diversaquoque ex religiouibus, id est, ex metu et cEeremoniis subsisteatia, viderentur csse diversae numero res ; sedbarbararum gentium.videreutur esse principium omnium rerum. Nec poliusdiceudum est pluraliter, videreniur, sed Primura bonum sic anioveamussingu-Hoc igiliir. ]Quasi :ab eis quce suut bona. Hoc igitur primo boQo sic ab lariter, vvierelur. Reete utique. Unum enim solumqueeis paulisper amoto, iterum aliud pouamus, id estest hujusmodi bonum, quod tantum sit bonum,omuia quce sunt, id est vere subsistuut, ponamus nihilque aliud sit quoniam vere simplex esl ; ideoqueesse boua ;atque his duobiis positis, ea ipsa qusesecundum septimam praedictam regulam, idemboaa dicimus, cousideremus quemadmodum, hoc est est illi esse, quod bonum esse. Subsisteulia veroqualiter posseut esse boua : si ut esseut minime de-talia sunt, quod unumquodque illorum et pluribusfluxlsseut a primo bono, hoc est si illorum esse, esse, q esl, et pluribnsquidem est subsisteul.ia, eo es.->ent, nou tamea auctorealiquid est. Ideoquo non simplex, sedvel opifice primo boiio. Hinc, id est ex hoc ipso quoddicimus, omuia quaesunt, pouamus esse bona, intueoria eis aliud essequod boua suut, aliud vero quod suut,maleria ^\^ omnium subL-istentium esse, bonitates qua ea quaeabslracta suut bona suat, simili ratione esseat diversa. Et itajiixta sextfim regulam rj;iiae est : Omne quod est par-gticipat eo quod est esse ut sit, alio vero participat utaliquid sit ; et juxta octavam, quse est Omni composito:aliud est esse, aliud ipsum est : rectissime di-ceretur, quod in eis aliud essel ea esse, aliud aliquidesse, id est esse quidem subsistealiis, aliquid veroesse bonitate. Ac tuoc essent quidem bona, bonitatequa, sicut dictum est, aliquid essent, minime tamenipsum bouum, id est ipsam bonitatem haberent, utesse quo esseut. Igitur si amoto (qualiter dictum est)primo bomo, ullo modo essent, secundum positionem,qua hoc paulisper consensimus, non a bonoquidem essent bona, ac lamen essent boua. Ac nonidem essent quod bona, id est, noa idem esset eorumesse, quod eorumdem bouitas. Sed juxta praedictasregulas, id est, sextam el octavam, aliud esset, eisesse, aliud vei-o houis esse, id est aliud esset ea esse,aliud ea esse buua. Quod si nihil omuiuo aliud esseatnisi bona, scilicet r.eque essent ponderositate gravia,neque qualitate colorata, neque aliqua spatii, id estlongitudinis vel latitudinis, dimeusione vei altitudinisdiste:ita, aec ulla omoino in eis qualitas (supple) neequantitas esset, nisi tantum bonitas, qua esseat bona,adeo ut juxta septimam regulam, quEB est : omue simplexesse suum, et id quod est, unum habet, idemid est alio esse, alio esse boua, Si eniai eodem essentquo sunt boua, nequaquam ab eo quod vere sentimus,iJ quod positive coi.seutimus, divideremus.Quod utique facimus diceutes : Ea quje sunt, id estqufe recte intelliglLnus esse, ponamns, anioto primoQuod quidem non suut,bono, esse boua. Quasi ;sed pofitive quodammodo consentimus. Nec dubitandumest illa alio esse, alio boua csse. Ut enimhoc ex aliis quoque clarum sit, sub.^tantia, id estres vere subsisteus, una cade:iique subsistentiae suseproprietate, ponatur a uobis, qund modo omuia quaesuot, amoto priuio bono ponebantur, videlicet esseboLia : pouatur etiam quoJ CEetera iion ponebantur,scilicet esse alba, ct gravis, et roluodaTunc atiud, etc. ] Quasi : Illo quodhaec ponere debuiinus, Nam simanifeste pateret, tam de bonitate quam de cceterisquod aliud esset ipsa illa substautia, id est quodaliud esset id quod subsistens est : aliud ejus rotunditas,qua rotuadum est ; aliud gravitas, qua graveest aliud color, quo album est aliud bonilas, qua;bonum est vere. Nam si hjEC;singula non geoeraliunione, sed ea quae ex proprietate roi r-iusularis estuoitate, idem omuino essent quod i|isa substantia, idest, id quo subsistens est idem, similiter ex proprietatisunitate esset gravitas quod color, et quod rotunditas,et quod bonuin, id est bouitas ; et bonumidem quod gravitas, et similiter iu caeteris. Quodfleri, id est haec idem esse proprielate, natura noncompositum est, cui secundum octavam regulam,aliud est esse, aliud ipsum est. Neque vero in unotanta multitudo, et illorum i|uibus sit, et illorum quibusaliquid sit, esse posset : nisi unum principiumhaec in illo ii:nxisset. Sicut euim a genuino nativum,ah felerno temporale, ab uno alterni : sic a simpliciauctore quodlibet compositum esse oportet. Quaecunqueigitur subsistentia, quoniam, sicut dictum est,tam multa iu te habendo, non simplicia sunt : dicoquod non modo non esse composita, sed nec esseomuiuo poteraut : nisi voluisset esse ea, et quodsunt esse, id quod ita est bonum, quod est solumbonum, et nihil aiiud quam bonum. Et idcirco, videlicetquoniam quodlihet eorum esse, id est, noamodo id quod est, et aliquid est, itemque id quo est,vel quo aliquid e6t ; verum etiamilhid et esse et aliquidesse a boni volunlate defluxit, denominativebona psse dicuntur. Sicut opus aeriium quod est suojuod diximus amoto, rv genere quo est, et triaugulum sua qualitate qua alidenominativehumanum, ab esaeila poneremus, tunc quid :juid est, etiam eliamilliua quo secuudum aliquam rationem auctore, etaereum et triangulum est. Sicut enim duobus modisdicitur huniauum : scilicet generis proprietale,ut animal humanum; et secundum denominatione,quoniam ex eo fluxit cujus humanum est esse,ut opus humanum, ita duobus modis dicitur bonum :primum scilicet bonum, quod est vere bonum, quoniamest bonum in eo quod est, scilicet sufe essentieBveritate ;secundum vero bonum, ipsum quoque bonumest, non quidem suae essenliie veritate, sedquamdam denomiuatione quee Graece fjLETiovujxia vocatur.Unde manifestnm est, juxta naturalium rcgulam,eum supra divisisse, cum ait : Ea quas suntbona, quaero an participatioue an substantia bonasinit, quae non modo proprietatibus, sicut fieri soletsub eodem genere, verum etiam diversilate generum sunl. Quidquid enim naturaliter de subsistente diistadivisit. citur, aut ejus subsistentia, aut ejus accidens, recteAliud igttur, etc. ] Quasi : Si ita ponemus, haec es- intelligitur. Praeter haec tamen de ipaa extra natusentdiversa ab eo quo subsistens est ; tunc igitur ab ralium facultatem plurima dicuntur, inter ques illa

iiinn.'1329 GILBERTI PORRET^ COMMENTARTA. 1330etiam 3Unt, quae de eodem denomiLialive prEedican- ^ qoq eo modo quo |n';'H'i:!> L nMjm r>?t lionnra, id i'stilur. Quo prsedicandi modo elhjci omoe credtum bo (^ substantia, nei; etifiui ,!;ijc ; tmnei! alionum esse enurtiant, denominatione viilelice!., qute;^. mooo, ac per hocbonu siiil, -1. iilco noii rei.lo suideo6t, quoniam id quod ita dicitur honnm, el uti,?^; periLis illum i il,ub'ss

133i IN LIB. QUOM. SUBST. BONiE SINT GILB. PORRET. COMMENT. 1332fluxerunt. Ac por hoc, id quo suut, quidiiiiid illud^Bit, in eo quod sunt, esse vidontur. Unde recte queeritdicen3 : At eliam .;um dicimus alba, nonne eaquse alba sunt, eadem ratione oportebit esse alba, in60 quod sunt, quo scilicet ut essent alba, ex voluntateejusdem principii, hoo est Dei, fluxerunt ? Etrespondet, minime. Et quare minime ? ita ait ; Aliudenim est eis esse, aiiud alba esse. Hic casum nominativum,sicut superius dictum est, et sensus etverbum exigit demonstrationis : sed consequentiamcasus ad casum hic quoque servans, ail : Aliud albisesse. Hoc autem, quod videlicet aliud eis est esee,aliud album est, cum his qu8B bona sunt, idem sitesse, et bonis esse, ideo est, quoniam qui ea quaebona dicuntur, et alba effecit, ut essenl quidquidBunt, bonis quidem est, micime vero est albus. Hocigilur, scilicet ut essent bona ea quae sunt, comitatumest voluntalem boiii, ac per hoc dicuntur essebona, in eo quod sunt. Voluntatem ve/o non albiest quidem comitata talis proprietas ejus, quod est, tjut videlicet esset album, sed non ut hoc esset in eoquod est. Et quare supponit : Neque enim ut essentalba, defluxerunt ex voluntate albi. Uude recte infert,dicens : Itaque, quia scilicet voluit ea esse alba,qui erat non albus, hoc est, quia erat non albus,qui ea voluit esse alba, sunt alba tanlum, id est, etnon in eo quod sunt. Quia vero voluit ea esse bona,qui erat bonus, hoc est, quia erat bonus, qui ea voluitease bona, sunt bona : ita quod potest addi, ineo quod sunl. Est enim denominatio, quod dicunturesse bona, sicut quod dicuntur esse, quaudoquidemille a quo sunt, et bona sunt, sic vere et substautiaiilerbonus est, sicut vere et subslantialiter est. Quodvero sunt alba, proprietas. non denominatio est, quoniamille a quo suut alba, uon sic substantia albusest, sicut substantia eat.Secundum hanc igitur.] Supra cum dixisset, eaquae sunt, boua esse, et adjeciseet, in eo quod sunt,hujusque adjectionis causam reddidisset, quoniam a „primo bono fluxerunt, quaesivit cur etiam dicuntur ^esse alba ; non additur, in eo quod sunt, quandoquidemut essent alba, ex eadem causa fluxerunt. Etrespondit, quoniam ille a quo sunt bona et alba, bonusest, sed non albus. Nunc vero ex eo quod dixeratsupra : secundum bonum ideo bonum est, quoniamex eo fluxit, cujus esse bonum est, posset puturisimiliter omnia esse justa, quoniam ab illofluxerunt qui vere justus est ;quaerit et ait : Igitur,si scilicet ea quae sunt bona sunt, eo quod bonus estille qui ea esse voluit, quaero an secundum eamdemrationem, id est secundum ejusdem rationis proportionem,cuncta quse sunt, oportet esse justa, quoniamvidelicet ipse justus est, qui ea esee voluit 7 Et respondet: Nec hoc quidem oportet, sicut scilicet necillud oportere praedictum cei. quod videlicet ea queesunt alba, sint alba in eo quod fu:.l, quoniam ut essentalba ex volantate Dei fluxerunt.Nam bonum etse, etc.] Hic dicendum videtur,quod bonum duobus modis dicitur : uuo quidem Dsecundum se, allero vero secundum usum, qui ex60 quod secundum se bonum dicitur, nrovenit ; ideoqueillud absolute, sicul et quando dicitur esse •hoc vcro non absolute, sed quadam ad alium, cuiex illo bono aliquis usus provenit, comparatione.Nam de multis ita dictum iuvenitur, hoc illi bonumest, vel ad hoc bonum est. Nec modo de creaturis,verum etiam de Deo, qui cum per se bouus sit, es'etiam bonus nobis. Sicut ergo ah eo qui vere est,denoiuinative de quolibet, secundum ethicos au'theologicos, per se praedicatur est, ita quoque secundumeoadem de quolibet per se praedicatur bonum.Sed si aliud bonum esse affirmctur, hoc, sicutdictum est, non per se, sed ex alterius ad alterumcoUatione ;et ideo magis, vel minus, vel bonumaeque, aliud alio vel etlam seipso nunc mngis quamprius : et Deus omnibus melior, imo omuium optimusintell'!;itur. Justum rero nequaquam eecundumse de his quaa sunt praedicatur, sed semper aut exagendi virtute, aut ex actu virtutis, hoo nomen accipitur.Et ex agendi quidem virtute, cum bene, cumconstitulae mtntis habitu quis justus vocatur, cumvero lalis habitus oflicio et officii proprio fine quidfacit, virtutis actu justus appellatur. Nec tantumipse qui facit, sed etiam id quod flt, quadam denominationejustum dicitur. Sed et cum impius remissionedicitur justus, hoc quoque fit actu justificantis,cui tamen idem eat esse quod justum esse, el secundumallquam rationem idem esse quod agere.Ex his manifestum est hoc nomen nec solis, necomnibus crealnris inditum esse, quandoquidem etDeus justus vocatur, et non nisi rationales creaturae,et earum aliqua opera : et haec, qualiter dictumest, vel agendi virtute, vel actu virtutis, velpraeler haec etiam gratia justificantis, vel nominishujus transumptiva denominatione, jusla dicuntur.Itaque longe aliter dicitur aliquid justum esse quambonum. Nam bonum esse, secundum illum modumquo secundum se, sive de Deo vere, sive de quolibetalio denominative dicitur bonum, essentiam, quaDeus id quod est bonus est, respicit ;quam auctoromnium, eo quod ab ipso fluxerunt, sicut vere ipseesse quod de eo praedicatur, cum dicitur Deus est,omuibus communicat, ita ut non modo boua, aedetiam in eo quod sunt, et ut eis idem sit esse quodbouis esse, bona dicantur. Justum vero esse, nullomodo essentiam, sed actum tantummodo, vel justificantis,vel agendi virtutem habentis, vel officio etfine agentis, respicit, atque ideo, quae justa dicuntur,neque in eo quod suat justa sunt, ueque illiaidem est esse quod juslis esse, in eo autem secundumquamdam rationem idem est esse quod agere.Quamvia enim ipse qui omnium principium est, nunquamquidem esse, facere vero quandoque cceperit,quia tamen in eo virtus faciendi nunquam esse coepit,dicitur quod in eo idem est esse quod agere :eadem igitur ratione idem est illi bonum esse quodjustum esse. Nobis vero (qui non tam ab ejus virtulequam ab ejus actu, imo ab effectu, qui ipso nos justificante,vel mentem nostram ab agendi officio, et fineofficii bene constituente, vel ipsam mentem ad sicagendum movente, proveuit, dicimur justi) non estidem esse quod agere ; et quare, Bupponit : Non enimsumus simplices, quasi, sicut ille, sed compoBiti, utvidelicet ille, juxta seplimam regulam, esse suum, etid quod est, recte intelligatur unum habere ; nos vero,juxta octavam, esse aliud, aliud aliquid esse. Nobisigitur, secuudum eamdem octavam regulam, nonidem est esse honis, quod justis. Sed quoniam, cumdicuntur esse ab eo qui vere est, denominative hocdicimup, certum cst ex supradictis, quod nobis omnibusquaecunque scilicet sumus, idem est esse in eoquod Bumus. Quoniam igitur nobis quoque, secundumquamdam ratiouem, sicut illi secundum aliam, idemest esse quod bona esse, manifestum est, quoniamomnia quae utique sumus, in eo quod sumus,sumus bona ; nou vero etiam juata omnia, sed aliqua,quoniam non quod sumus, vel bona sumus, etiamjusia.Amp/ius, etc.J Ostendit non omnia esse justa. Eiquo sine diiblo intelligi potest, proportionem ralionlssupradictae non recte collatam, qua dicendumvidebatur, quod sicut omnia bona sunt, quoniamipse bonus est qui ea esse voluit, ita omuia essentjusta, quOLiam ipse justus est qui ea esse voluit.item propter idem, ut scilicet illa proportio minimerecte comparata videatur, probat quod cum omniabona suut, non tamen sunt omnia justa ; ait :etAuiplius quod nou omnia justa sunt, cum tamenomnia bona sint, ostendimus ei hoc quoque quodbouum quidem apud etbicos generale est, eo quodouiniuo conformi denominatione convenit omnibus ;justum vero, quoniam justum esse, idem secundumaliquid est quod bonum esse (cum non idem sitbonum esse quod justum), speciale est. Nec vero

'1333 AN. MANL. SEV. BOETH GONFESSIO FIDEI.Bpeoies, quae Beoundum regulam dialprticorum et ^ gnlas, alia quidem snnt jnsla, secundum unaiiirhetorum geaus dividit, descendit in omuia : ut sci- speciem boni ; alia sunt aliud, secundum ejuadem; licet de omnibus qu» supponuntur generi, praedioe- generis aliam omnia vero, secundum liarum specietur.Ideirco omnium quae sunt, secndum eorum re- rum geous, sunt bona.m. MIML. ^mW. HOETil"BUEVIS FIDEI CHRISTHN^ COMPLEXIO.Christianam fideoi Novi ac Veteria testamentipandit auctoritas ; et quamvis nomen ipsum Christivetus intra semet continuerit instrumentum, euniquesempersignifn;averitadfuturum,quem tradimusperpartura Virginis jam venisse, tamen in orbem terrarumab ipsius nostri Salvatoris mirabili manasseprobaturadventu.Haecautem religionostra.quse vo- Bcatur Christiana atque Catholica, his fundamentisprincipaliter nititur, asserens : Ex eeterno, id estante mundi constitutionem,ante om ne videlicet quodtemporis potest retinere vocabulum, divinamPatris,ac Filii, et Spiritus saooti, exstitisse substantiam ;utDeum dicat Patrem,DeumFilium,DeumSpiritumsanctum ; non tamen tres Deos, sed unum. Patremitaque habere Filium ex substantia sua genitum etsibi nota ratione coaeternum, quem Filium eatenusconfltetur fides, ut non sil idem qui Pater, nequePatrem aliquando fuisse Filium, ne rursus in inflnitumhumanusanimusdivinamprogeniemcogitaret;neque Filium in eadem natura]qua Patri coaeternusest, aliquando fleri Patrem, ne rursus In inflnitumdivina progenies tenderetur ;sanctum vero Spiri- „tum, neque Patrem esse neque Filium, atque ideonulla naturanequegenitumnequegeneranlem, sedaPatre quoque procedentemet Filio. Quis sit tantumprocessionis istius modus ita non possumusevidenterdicere, qnemadmodhm generationem Filiiex paterna subslantia non potest humanus anirausaestimare. Haec autom ut credantur, vetus ac novainformat instructio : de qua, velut arce religionisnostra5,inultidiversa,et humaniter, alque utita dioam,carnaliter sentientes, adversa loouli sunt : utArius, qui, licet Deum dicat l^ilium, minorem tamenPatremultiplioiter et extraPatris substantiamdiount esse personam, sub vocabulorum diversitatesignatam Manicbaei quoque.qui duo principia, sibiooaeternae et adversa, profitentur, unigenitum Deiesse non credunt : indignum enim judicant, si Deushabere fllium videatur, nihil aliud cogitantes nisicarnaliter ; ut quia haec generatio duorum corporumcommixtione procedit, illio quoque indignum esseintellectum hujusmodi applicare : quas res eos necVetus facit recipereTestamentum, nequein integroNovum. Nam sicut illud oranino error eorum nonrecipit, ita ex virgine generalionem Filii non vultadmittere, ne humano corporepolluta videatur Deifuisse natura. Sed de his hactenus, suoenim loooponentur sicut ordo necessarius postularit. '"Ergo divina exffiternonatura,et in aeternum sinealiqua mutabilitate perdurans, sibitantum consciavoluntatespontemundum voluit fabricare,eumquecum omnino non esset, fecit ut esset; nec ex substantiasua protulit, ne divinus natura crederetur;nequealiundemolitusest, ne jam extitisset aliquidquod ejus voluntatem exislentia propriie naturae juvaret,atqueesset.quod neque ab ipso factum esset,et tamen esset ; sed verbo produxit ccelos, terramcreavit,ita ut coelesti, habitalione dignas cqbIo naturasefflceret, ac terrae terrena componeret. De coelestibusautem naturis, quae universaliter vocanturangelicae, quamvis illic distinctis ordinibus pulchrasintomnia.pars taraenquaedamplus appetens quamei natura atque ipsius auctor naturas tribuerat, decoelesti sedeprojecta est.Et quoniam angelorum numerum,iJ est supernae illius civitatis, cujus civesangelisunt,imminutum noluit conditor permanere,formavit ex terra hominem atque spiritu vits animavit,ratione composuit, arbitrii libertate decoravit,eumque,praefixalege.paradisi deliciisconstituit,ut, si sine peccato manere vellet, tam ipsum quamejus progenieni angelicis coetibus sociaret : ut quiasuperior natura persuperbiae malum ima petierat,inferiorsubstantiaperhumilitatisbonuraadsupernaconscendi^ret. Sed ille auctor invidiaenon ferens hominemillue ascendere,ubi ipse non meruit permanere.tentatinneadhibita lecit etiam ipsum ejusquecomparem, quam de pjuslatere formator generandioonfitetur. Sabelliani iquoque non tres existentes causa produxerat, inobedientlae suppliciis subjacere,personas, sed unam ausi sunt afflrmare : eurademdicentesPatremessequiFiliusest; eumdemque Filiumei quoque divinitatem promittens adfuluram,quara sibi dura arroganter usurpat, elisus est. Haecqui Pater est ; atque Spiritum sanctum eum- U autem revelante Deo Moysi famulo suo compertadem esse qui Pater et Filius est ; ac per hoc unam sunt, cui etiam humani generis conditionem atqueoriginem voluit iunotescere, sicut ab eo libri prolatitestantur. Omnis divina auctoritas his modiscoDstare videtur, ut aut historialis modus sit,quinihil aliud nisi resgestas enuntiet, aut allegoricus,ut non illi possit fhistoriae ordo consistere, autcerte ex utrisque composilus, ut et secundum historiamet secundum allegoriam manere videatur.Haec autem pie intelligentibus et veraci corde tenentibussatis abundeque relucent. Sed ad ordi-1 em redeamus.{a)Opusculumhoc,quodnuncprimua:publicijurisfacimus, Boetii esse, ipseorationis stylus et mysteriorumreligionisChristianaeseriescorapendiosa sic ris codicib., ut eos taceam exquibusidemjamolimnomine illud in meo, Fossatensi, Regio etS. Victo-oonfirmanl ,ut addere minioie necesse sit exstare ejus monuerat Tritemius, qui librum de Ftde vocat.

1333 AN. MANL. SEV. BOETII.Primus itaque homo antc peci;afum ctun siiu A yEgyptum voluit habitare ; atque illic per annorumconjugc incola Paradisi fuit : at ubi aurem praebuit seriera multitudo concrescens cceperunt esse suspicioniyEgyptiacis imperiis, eosquePharao magnasuasori et conditoris prapceptum neglexit sttendere,exsul effectus, terram jussuset exoolere, atque a ponderum raole premi decreverat et gravibusParadisi sinu seclusus, in ignotis partibus sui generisposteritiitem transposuit, atque poenam, quaroipse primus homo praevaricationis reus exceperatigenerando transmisit in posteros. Hino faclumest'ut etcorporum atquo animarum corruptioet mortisproveniretiiiteritus; primusquemortemin Abelfiliosuo meruit experiri, ut quanta esset pcena, quamipse exceperat, probaret in sobole. Quod si ipseprimusmoreretur, nesciret quodammodo,ac, si dicifasest, necsentiret pocnam suam; sed ideo expertusin altero est, ul quid sibi jure deberetur contemijtoragnosceretet dum pcenam mortis sustinet,ipsa oxspectatione fortius torqueretur. Hoo auteniprajvariciitionismalum quodin posteros naturaliterpriraushomotransfuderat, quidam Pelagiusnonadraittens,proprii nominis haeresim dedicavit, quamcatholica fiilesaconsortiosuo mox repulisse probatur.Abipsoitaqueprimo homine procedens humanumgenus, ac multiplici numerositatesuccrescens,erupit in lites,commovitbella, occu;;avit terrenammiseriam, qui felicitatem Paradisi in primo patreperdiderat. Nec tamen ex his difuerunt quos sibimalitia propriae contumaciae despexerat Conditorem.Hinc volens Deus per justum potius hominemreparare genus humanuni, quam manere protervum,poenalem niultitudinem, effusa diluvii inundatione,excepto Noe justo aomine cum suislibe"ris atque his quae secum in arcam introduxerat,inlerire permisit. Curautem per arcae lignunivolueritjustoseripere, notum est divinarum Scripturarumuientibus eruditis; et quasi prima quffidammundi aetas diluvio uitore transaota est.Reparatur itaqiie huraanumgenus,atquepropriaenaturae vitium, quod prrevaricationis primus auctorinfuderat, amplecti non ^loTliiit ; orevitque conturaaciaquam dudum diluvii uuda puniverat, etquaeper numerosam annorum seriem permissa fueratvivere, in brevitate annorum humana aetas addictaest ; maliiitque Deus nonjam dilu^io puniregenushunianum, sed eodem permanente eligere viros perquorum seriemaliqua generatio commearet, exquanobis Filium proprium vestitum humano corpore,mundi in fiiie concederel. Quorum primus estAbraham, qui cum esset aetate confectus, ejusqueuxor decrepita, in soneolule sua repromissionislargitione habere filium meruerunt. Hic vocatusest Isaac, atque ipse genuil Jacob. Idem quoqueduodecim patriarchas, non reputanteDeo ineorumnumero quos more suo natura produxerat. HicergoJacob cum filiis ac domo sua transigendi causaoneribus aQigebat. Tandem Oeus, ^gyptii regisdorainationem despiciens, divisomariRubro, quodnunquam aute natura ulla cognoverat, suum transduxitexercilura, ductore Moyse et Aaron. Posteaigitur, pro eorum egressione allis ^Egyptus plagisvastata est, cura nollet dimittere populura. Transmissoitaque, ut dictura est, mari Rubro,venit perdeserta eremi ad montem qui vocatur Sinai, ibiqueuniversorum conditor Deus volens saeramenti futurigMlia populos erudire, per Moysen data legeconstituit queraadraodum et sacriflciorum ritus etri populorura raores instruerentur ;et cum multisannis niultas quoque gentes per viam debellassent,venerunl tandem ad fluvium qui vocatur Jordanis,duoe jam Jesu fllio Nave, atque ad eoruin transitumquemadmodum aquje maris Rubri.ita quoqueJordanis fluenta siccata sunt ;perventumque estper eam civitatera qufe nunc Hierosolyma vocatur.Atque dum ibi Dei populusmoraretur, postjudiceset profetos, reges instituti leguntur: quorum postSaulem primatum David de tribu Juda legituradeptus fuisse. Desoendit itaque ab eo per singulasGonditoris gratia sequestraret, ejusque placitis inservirent;successiones regium siemma, perductumque estquos licet meritum naturae damnaret usque iid Herodis tempora, qui, primus ex gentibus,memoratis populis legitur imperasse. Subfuturi tamen sacramenti et longe postmodum proferendifaoiendo participes, perditam voluit repararcnaturam. Impletus est ergo oiundus humano stirpe pervenerat, quae huraani generis genuit Con-quo exstitit beata Virgo Maria, quae de Davidica^Cgenere, atque ingressus est homo vias suas, qui ditorem. Hoe]'autem ideo', quia multis infectuscriminibus raundus jaoebat in mortem, electa estuna gens, in qua Dei mandata clarescerent ; ibiquemissi prophetas et alii sanoti viri, per quorum admonitionemipse certe populusa tumorepervicaciaerevocaretur ; illi vero, eosdera occidentes, in suaenequitiae perversitate manere voluerunt.Atque jam in ultimis temporibus non prophetasneque alios sibi placitos,sed ipsum Unigenitum suudjDeus per virginem nasciconstituit,ut huraanasalus,quae per pri mi hominis inobedientiam deperierat,perhominemDeumriirsus repararetur ; etquia exstiteratmulier quae causani mortis primovirosuaserat,esset haec secunda mulier quaevita; causamhumanisvisceriijusapportaret.Necvile videaturquod Dei Fi-D liusesvirgine natu3est,quoniampraeternatur»roodumconceptus eteditusest. Virgo itaquede Spiritusancto incarnatumDei filium concepit, virgo peperit,post ejus editionem virgo permansit, atque homiQisfactusestideraqueDeifilius;itautin eo et divinBe,naturaeradiaretsplendor,ethuraan8efragilitatisappareret assumptio. Sed huio tam sanse atqueveracissimeefldeiexstiteraiit multiquidiversa garrirent; et,praeter alios, Nestorius et Eutyohes repertoreshaereseos exstiterunt : quorum unus hominemsolum, alter Deura solum putavit assercre, neo humanumcorpus, quod Christus induerat,de humanaesubtantiteparticipatione venisse. Sedhsec hajotenus.Crevititaque secundum carnemChristus ; baptiza-

1337 LIBER DE PERSONA ET NATURIS DUABUS. 1338tusest, utquibaptizandi formymerat cacteris tributurus,ipseprimusquod docebatexciperet.Post baptismuDnveroelegitduodecimdiscipulos,quorum unustraditorejus fuit ;et, quia sanam doctrinam Judcsorumpopulus non ferebat, euni, illatamanu, cruoissupplicio peremerunt. Oociditur ergo Christus, jaoetex primo praevarioatore contraxerat, aBternae poeneejaculis fuerat vuineratum, nec saluti suae eratidoneum,quod eam in parente perdiderat, medioinaliaquffidam tribuit sacramenta : ut agnosceret aliud sibideberi per naturae meritum, aliud per gratiae donum;ut natura nihil aliud nisi poenae subinilteret,gratia vero, qu£B nuUis meritis altriljuta est, quia necgratia disceretur si merilis tribueretur, totura quodest salulis suae afferret.Diffunditurergo permundum coelestis illadootri-Da,adunanturpopuli,instituunlurEcolesiae,fitunumcorpus quod mundilatitudinem ocouparet;cujuscaputChristusascendit in ccelos, ut necessario caput(a) Beatos laudare in coelo Ueum receptissimapraesertim apud Ghristianos sententia esi, ex admirationenimirum divinitatis et bonitatis ejus :qu89 laus cura summa angelorum beatorumnueDeicontemplatione oonjuncta est. lllorum enim, aitAthanasius, opus unicum est, T[j.vo? aXvixToi; •/.aialvoi; aitauaxoi; tt]'i; \x.f^oi.\o-KptTZBia

1339 AN. MANL. SEV. BOETII 1340consistere conflteri, in duabus negare ; Catholicosvero utrique dioto fidem prsebere ; nam et ex duabuseum naturis consistere, et in duabns apud vera;fidei sectatoressequalitercredi. Cujus dicti novitatepercussus, harum conjunctionum, quae ex duabuBnaturis vel in duabus consisterent, differentias inquirebam,muitum scilicet referre ratus, nec putoinerti negligentia prsetereundum, quod episcopusscriptor epistolas, tanquam valde necessarium,pr8eterironoluisset. Hic omnes, apertam esse diflerentiam,nec quidquam in eo esse caliginis, incondituraconfusumque strepere ; nec ullus intanto tumultu,qui leviter attingeret qusestionem, nedum qui expediret,inventusest. (a) Assederam ego ab eo quemmaxime intueri cupiebam, longius, atque adeo,ai siturasedentium reoorderis,aversus pluribusqueopposltis, ne si aegerrime quidemcuperem, vultumnutumqueejus ascipere poteram, ex quo mihi aliquaejus darentur signa judicii. Atque ego quidemnihil caeteris amplius afferebam, imo veroaliquidmissa, postea ab universo concilio Chalced onensiapprobata laudataque sit. Postremo qui hoc looode eo concilio loqui Boetium credat, quod in urbetumultuMntibus Acephalis convocatum est : cui siquod fuit (nullura autem fuit), Boetium non inter-Tuisse ex eo constat, quod eum tunc vix nalum putamus,cum ea haeresis anno praecipue 482, nori inOccidentali, sed Orientali Eoclesia, recruduit. Cumigitur aliter se res habeat, tractatum de DuabusNaturis et una Persona Christi aniio e.jusdem 512Bcripsisse, ejusque occasionera hanc fuisse.probnbilisconjectura est, Anastasius imp. Arianus inOrientales episcopos catholicos depnsitione, carcere,exsilio sspviebai. Illi ubi se retigionemque catholicamperdi perditumque iri vident, ab Symmachopapa opem auxiliumque scripta epistolalonge doctissima, quae apud Baronium est, petunt.Eam accepiam Symmaohus habito RonnaB conventuvisus est el palpatus et assumptus post passionem etresurreclionem confitemur, et in quibus veniet judicaturusvivos et mor(MO,f.Plurimi ex iis, haud satis inrebus theologicis eruditi,deea re cumdisseruissent,neque eam vel leviter atligissent, quid de ea quaestionesentiretBnetiusad Joannem Romanaj Eoclesifctunc diaconum, posteaejusdempontiflcem.contraNestorium.qui duabus naturis personas totidemadjungebat ; et Eutychetem. qui naturam acpersonamunicam tuebatur, persoripsii. Ejusmodi veroconventus seu conoilia in Urbefleri solita(ubi aderantepisoopi eminentesque eclero^sod et senatoresplerique ac alii viri graves, qui ob pietatem singularem7'eligiosi dicebantur, quorum in conspectusi\ elia^n minus ; nam do re proposita, aeque nihilcum caeteris sentiebam : niinus vero quam ceeteriafTerpbam, falsaB fcilicet scientiae praesumptionem.Tuli aege rrime, fateor, compressusque indoctorumgrege co nticui, metuens ne jure vidererinsanus, siaanus inter furiosoa haberi contenderem. Meditabarigitur dehinc oranes animo quaestiones, nec deglutiebamquod acceperam , sed frequentis consilii iterationeruminabam. Tandem igitur patuere pulsantianimo fores, et veritas inventa quaerenti, omnesnebulas Eulyohiani reclusil erroris. Underaihi maximesubiit admirari,quaenam haec indoctorum hominumessetaudacia,quiinscientiae vitium praesumptionisatque impudentis nube conantur obducere,cum non modo saepe id quod proponitur ignorent,Pverum in hujusmodi contentionibus neid quidemquod ipsi loquuntur intelligant ;quasi deterior flatinscienli

1341 LIBER DE PERSONA ET DUABUS NATURIS. 1342habere pronuntiaveris,petoutmeinominis hoc quoqueinseraschartis;sinverovelminuendumaliquid,vel addendum, velaliqua mulatione variandum est,id quoque postulo remitti meis exemplaribus, ita uta te revertaturtranscribendum, quee ubi ad calcemducta constiterint,tumdemumejuscujussoleojudiciocensenda transmittam. Sed quoniam semei res acollocutione transfertur ad stylum, prius extremisibit contrarii Nestorii atque Eutychis submoveanturerrores; post vero, adjuvante Deo, Christianiemedietatem fidei temperabo. Quoniam veroin tota qusBstione contrariarum sibimet haereseonde personis atque naturis debitatur, haec primitusdeflnienda sunt et propriis diiferentiissegreganda.GAPUT I.Nalura quid sit.Natura igitur aut de soliscorporibus dici potest,aut de solis substantiis, id est corporeis atque inorporeis,aut de omnibus rebus quae quaecunquemodoesse dicuntur. Cumigiturtribus modisnaturadicit possit, tribus modis sine dubio deflniendaest.Nam si de omnibus rebus naturam dici placet, talisdefinitio dabitur qaae res omnes quK suntpossit includere.Erit ergo hujusmodi : Natura, est earumrerum quae, cum sint, quoquoniodo intellectu capipossent. In hacigitur deflnitione et accidentia etsubstantiae deflniuntur ; haec enim omniaiatellectucapi possunt. Additumvero est quoquomodo, quonia(E(a)Deu3etmateriainiegroperl'ectoqueintellectuintelliginon possunt, sed, aliquo tamen modo caeterarumrerum privatione capiuntur. Idcirco veroadjunximus, qus cum sint, quoniam etiam ipsumnihil signiflcat aliquid, sed non naturam.Nequelenimquod sit aliquidjsed polius non essesignifical: omnisvero naturaest;et side omnibus quidemrebus naturamdici placet, ha;c sit naturae definitio, quamsuperius posuimus; sin vero de solis substantiisnaturadicitur, quoniam substantiae omnes aut corporeaesunt aut incorporese, dabimus deflnitionem naturaesubstantiassignificantishujusmodi:Naturaestvel quod facere, vel quod pati possit : pati quideraac facere, ut omnia corporea atque corporeorumanima ; haeo enim in corpore et a corpore, et facitet patitur ; facere vero tantum, ut Deus caeteraquedivina. Habes igitur definitionem ejusquoquesignifioationisnatura3,qustantunisubstantiisapplicatur.A. Qua in re sulistantiajquoqueest reddila definitio :nam si nomen nalurae substaiitiam monstral, cumnaturam descripsimus, substantiae quoque est assignatadescriptio. Quod si naturs nomen, relictia in»corporeis substantiis, ad corporales usque, utcorporeaetantumsubstantiaenaturamhaberevideantur.sicut Aristoteles cseterique ejusmodi etmultimodaephilosophiae sectatores putant,definiemus eam ut hietiam qui naturam non nisi in corporibus esse posuerunt.Est autem ejus definitio hoc modo : Naturaest motus principium, secundum se, non per accidens.Quod motus principium dixi, hoc est,quoniamcorpus omnehabet proprium motum, ut ignis sursum,terra deorsum. Item, quod per se principiummotusnaturam esse proposui et non per accidens,n tale est, quoniam lectum quoque ligneum deorsumferri necesse est, sed non deorsum per accidens fertur.Idcirco enim quia lignum est, quod estterra,pondere et gravitate deducilur ; non enim quialectus est deorsam cadit, sed quia terra est, id estquiateiraecontingitutlectusesset.Undefltutlignumnaturaliter esse dicamus, lectum vero artiflcialiter.Estetiamaliasignificatio natura3,perquamdiversamdicimus esse naturam auri atque argenli, in hocproprietatera rerum monstrare cupientes ;quae significationaturae definietur hoc modo : Natura eslunamquamque rera inforraans speciflca differentia.Gum igitur tot modis vel dicatur vel definiatur natura,tam Gatholioi quam Nestorius, secundura ultimamdefinitionem, duas in Christo naturas esseconstituunt, neque enim easdem in Deum atque^ hominem differentias convenire.CAPUT II.Persona quid sit.Sed de personamaxime dubitar; potest, quaenamei definitio aptari possit. Si enim omnis habet naturapersonam, indissolubilis nodus est, quaenaminternaturam personamque possit esse discretio ;aut si non aenuatur persona naturae sed infra terminuaispatiuraquenaiuraepersonasubsistitjdifflciledictu est ad quasusque naturas persona perveniat,id est quas naturas conveniat habere personam,quas a personae vocabulo segregari ; nam illud quidemmanifestum est, personam subjectam esse nalurae,nec praeter naturam personam posse praedicari.Investiganda igitur sunt baec inquirentibus hoe(a) Ita omnes libri vett. mss., non Deus et natu- D lectu percipi. Ea Platoni et Aristoteli non

.1343 AN. MANL. SEV. BOETII,modo : quoniam praeter naturam non potept nssc A dictum est, repiffis( ntabant : id est, Hecubam, velpersona, quoniam quae natiirse dicuntur, ali

1345 LIBER DE PERSONA ET DUABUS NATURIS. 1346turse et secundum id quor! subsistere, u^flazaadai, A personisnihil unquam fieripotesl. Nihiligiturunumatquesubstareest; at certeuTioaTaaeioi; vel substan secundum Neslorium Christus est, ac per hoc omninotia3 vocabulis discerneretur. Est igitur et homiuisnihil : quod enira non est unum, nec esse om-quidem essentia, id est ouo-ia, et subsistentia, id nino potest; esse enim atque unum convertitur,etest ouadoai;, fit uirotrTaai?, id est substantia, el quodcunque est, unum est ; etiam ea quse ex pluribusconjunguntur,utTcpoaioTTov, id est persona ; ouaiff quidem atque essentia,acervus,chorus,unum tamenquoniam est ; ouaicotxii; vero atque subsistentia,sunt. Sed esse Christum manifeste et veraciterquoniam in nullo subjecto est ; uTtoo-Taat; vero confitemur : unum igitur esse dicimus Christum.atque substanlia,quoniamsubestc8eteris, quaa subsistentisnon sunt, id est ouaiaijeii; : est TcpoawTrovQuod si ilaest, unam quoque Christi sine dubitationepersonam esse necesse est : nam si duse per-atque per6ona,quoniam estrationabileindividuum.Eonee essent, unus esse non posset ; duos vero esseDeus quoque et ouafa est et essentia ; est cnim, et dieere Christus, nihil est aliud, nisi preecipitataemaximeipseest,aquoomniume3seproriciscitur. Esl mentisinsania : curenim omninoduos audeatChristosvooare, hominem unum, alium Deum ? vel curouaitoai?, id est subsistentia ; subsistit enim nulioindigens, et ucpiaTaagat, substat cnim. Unde etiam eum qui Deus est Christum vocat, si eum quoquedicimus unam esseouaiav vel ouatWiv, id estessen- g quihomoestChristumest appellaturus,cumnihil sitiam vol suhsistentiani deitatis; sed tres unoaTaas'.;,id est tres substantias. Et quidem, secundura huncmodum, dixere unam Trinitatis essentiam.tressubstautias,Iresque personas. Nisi enim tres in Deosubstantiasecciesiasticus loquendi ususexc.luderetvideretur idciico de Deo dici substantia, non quodipse cseteris rebus quasi subjectum supponeretur,sed quod idem omnibus uti praesset, ita etiam quasiprincipium subesset rebus, dura eis omnibusouaicbaeai, vel subsistere subministrat.CAPUT IV.Contra nestorium, unam esse personam.Sed haec omnia idcirco sint dicta, utdiffL^rentiamnatura; alque personae, id esl ouafai; atque uTtoaTaaE(o;monstraremus;quovero nomineunumquodquemile,nihilhabeantexcopulatione conjunctum? Cursimili nominediversissimisabutiiturnaturis,cum siChristum definire cogitur utrisque (ut ipse dicit)Christis, non possit unam definitionis adhibere substantiam?Sienim l)ei atque hominis diversa substantiaest,unumquein utrisqueChristi nomeu, neciliversarum oonjunotio substantiarura, unamcrediturfecisse personam, squivocum nomen est Christi, etnulla potest deflnitione concludi. Quibusautem nuquamScripturisnomenChristigeminatur?Quidveronovi, per adventum Salvatoris, effectum est? namcalholicis et (idei veritas etraritas miraculi constat.Quara enim raagnum est, quamque novum,quod semelnec ullo alio ScEcuIo possit evenire, ut ejus, quisolus est natura Deus, cum humana, quae abeo eratcujuslibetsubstantiffispeoiflcata proprietas;Personavero, rationabilis nalur» individua substantia.Hancin Christo Nestorius duplieem esse constituit, eoscilicet traductus errore, quod putaverit in omnibusnaturis possedici personam. Hoc enim praesumpto,quoniam in Christo dupliccm naluram esseeensebat,duplicLirn quoque personam esse confessus est. Quain reeum falsum esse, cum definilio superius dictaconvincat,tum haecargunientatioevidenter ejus declarabiterrorera. Si enim non est Christi una persona,duasquenaturasessemanifestum est,hominisscilicetatque Doi (nec lam insipiens quisquamj utoporteat appellari, ecclesiaslicae sit locutiunis arbi- diversissima, conveniret ; atque ita,ex distantibustrium. Hoc interim constel, quod inter naturam personamquedifferrepr.ediximus, quoniam Naturaest Nestorii vero sententiara, quid contigit novi ?naturis, una fieret oopulatione persona.SecundumServant,inquit,propriashumanitas divinilasque personas.Quandoenimnon fuit divinitatispropria humanitatisquepersona? quando vero non erit? vel quidampliusin Jesu generalionecontigit,quamin cujuslibetalterius,si,tliscrotisutrisquepersonis.discreteeetiam fuerenaturae?Ita enim, personismanentibus,illic nulla naturarum potuit esse conjunclio, ut inquolibet homine, cujus oum propriapersona subsistat,nulla est ei, excellentissimae substantiae, conjunctadivinitas. Esto vero, Deum ipsum Ghristiappellatione cur vocet, cur vero non elementa quoque,ipsa sirailiaudeat appellare vocabulo, perquasutramlibet earum rationesejungat), consequilur ut D Deus mira quaedam quotidianis motibus operatur?du8evideanturessepersonae:esteDim persona.utdictumest,naturiBrationabilisindividuasubsistentia.An quiairrationabiles substantia^ non possunt haberepersonam, qu® Christi vocabulumexcipcrepossil?Queeest igitur facta horainis Deique conjunctio ?Nuoi Nonne in sanotis hominihus ac pietate conspicuisita quasi cum duo corpora sibimet apponuntur, ut apertusDivinitatis actus cognoscitur?Nihil enimintererittantum locis junota sint, et nihil in alterum ex alteriusqualitatep('rvenial?quemconjunctionismoduationecurnon sanctos quoque viros eadem appella-dignetur, si,inassumptionehumanitatis, nonGraeci y.aTa itapaSeatv vocant. Sed si ita humanitas estunain conjunctione persona. Sed dicat forsitan,divinitati conjuncta est, nihil horum ex utrisque illosquoqueChristosvocari :fateor, sedad imaginemconfectum est, ac per boc nihil est Christus. At si, veriChristi.Quodsinullaex homine atque Deo unaduabus personis manentibus,ea conjunctio,qualem persona conjuncta est, oinnes ita veros Christos arbitrabiniur,uthunc qui ex Virginegenitus creditur:superius diximus, facta est naturarum, unum exduobus effici nihil potuit : omnino enim ex duabus nulla quippe in hoc adunata persona est, ex Dei at-

1347 AN. MANL. SEV. BOETII 1348sequitur, ut personismanentibusnullo modoa divinitatehumanitascredaturassumpta: omninoenimdisjuncta sunt, quae

1349 LIBER DE PERSONA ET DUABUS NATURIS. 1350non esset, tum fallerentur hi qui verum essearbitra- A. rius qualitate corrumpitur.Si quisenim vinum funrentiir.At si nova veraque non ex homine sumpta datinmare,nonmistumest mari vinum,sedin mareoaro formata est, quo tanta tragcEdiagenerationis?ubi ambitus passionis ? Ergo quippe, ne in hominequidem, non stulte fieri puto,quod inutiliter lactumcorruptum.idcirco quoniam qualitas aqua;,multitadinesui corporis, nihil passa est a quaelitate vini,sed potius in seipsam viniqualitatem propriamultitudineest. Adquamveroutiiitatem factaprocreiibitur tanlacommutavit. Si vero sint mediocres sibi-humilitas Divinitatis, si homo, qui periit, generationeque aequales, vel paulo inaequalesinaturae, qus a seac passione Cbristisalvatus non est, quoniam facere et pati possint, illae miscentur et mediocriquenegatur assumptus ? Rursus igitur, sicutab eodem bus inter se qualitatibus temperantur. Atque haeoquidem in corporibus, neque his omnibus, sedtanlum quae a se (ut dicium esl) el facere et patiNestoriifonteEutychiserrorprincipiumsumpsit, itaad eumdem finem relabilur, utsecundum Eutychenquoquenon sitsalvatum genushumanum :quoniamnon is qui cBger esset, et salvatione curaque egeret,assumptus est. Traxisse autem hanc sententiiim vi-possunt, communi atque eadem materia subjecta.Omne enim corpus quod in generatione et corruptionesubsistit.communennvideturhabere materiam;detur, si tamen hujus erroris fuit, ut cruderet non sednonomneabomni, velin omni, vel facerealiquidfuissecorpusGhristivereexhomine,sedextra atque g vel pati potest. Corporea vero in incorporea nullaaOeo incoelo formatum; quoniau) cum eo in ccelum rationepoteruntpermutari,quoniam nullacommunicreditur ascendisse, quod exeiiiplum continet tale,non ascendit in coelum, nisi qui decoelo descendit.GAPUT VI.Qaod nec divinilas in humanitaiem, nec humanilas indivinitalem Iranslala esl, nec ulraque permixla.Sed satis de ea parte dictum videtur, si corpusquod Christus excepit,ex Marianon credaturassumptum.Si vero assumptum est ex iWaria neque permansitperfectahumanadivinaquenatura, id tribuaefCci potuit modis : aul enim divinitas in humanita-tabili substantiapermanente,divinitas verteretur;etquod passibile atquemutabile naturaiiter exisleret,id immutabile permaneret : quod vero immutabileatqueimpassibilenaturalitercreditur.idin rem mutabilem verteretur. Hocigiturfieri nulla rationecontingit; sed humanaforsitan naturain deitatem videa-materia subjecta participanl, quai susceptis qualitatibusin alterutram permutetur : omnis enim na?tura incorporae substantiaa nullo materioe nititurfundamento ; nullum vero corpus esl, cui non sitraateria subjecta. Quod cum ita sit, cumque ne eaquidem quae communem maleriam naturaliter habent,in se transeant, iiisi illis adsit potestas inseet a se faciendi et patiendi, multo magis in se nonpermutabuntur, quibus non modo communis ma^teria non est, sed cum alia res materia? fundamen-nia, sedea quK in SB et facere et pati possunt. Idveroprobaturhoc modo: nequtenimpotest aesin lapidempermutari, nec vero idem aes in herbam, necquodlibet aliud corpus in quodlibet aliud trausfiguraripotest, nisi et eadem sit materia rerum in setranseuntium, eta se el facere et pati possint : utoum vinum atqueaquamiscentur,utraquesunt talia,temtransiataest, authumanitas in divinitatem, aut to nititur, ut corpus, alia omnino materias subjectoutraequeinseitatpmperataesuntatquecommixtK, ul non egeat,utincorporeum. Non igitur fieri potest utneutra substantia propriam formamleneret. Sedin corpus incorporalem speciem permutetur ; nec verodivinitasinhumanitatemtranslata est, factum ''eriest,potest ut incorporalia in seseqcommistione aliquodcredi nefas est,utin humanitatem,non immu quapermulentur.Quorumenimcommunisnullamateriaest,necin se verti ao permutari queunt. NuIIaautem est incorporalibus materia rebus : non poteruntin se igitur invicem permutari. Sed anima etDeus incorporeae substantiae recte creduntur : nonest igitur humana anima in divinitatem, a qua assumptaestpermutata. Quod si nequecorpus, nequequae actum sibi passionemque coinmiinicent.Putestenim aquae qualitas a vini qualitale aliquid pati, atqueidcircosi multura quidem fuerit aquae, vini veropaululum, non dicunturimmista, sedalterum alte-tur esse conversa. Hoc vero qui fieri potest, si divinitasanima in divinilatem potuit verli, nullo modo fieriin generatione Christi et humanam animamsuscepit et corpus ?Non enim omnis res in rem omnemverti ac transmutari potest: nam cum substantiariumaliaesint corporcae, aliae incorporeae, uequecorporeainincorpoream,neque incorporea in eampotuit ut humanitas converteretur in Deum. Multominus vero credi potest ut utraque in sese confunderetur,quoniam neque incorporalitas transire adcorpus potest, neque rursus e converso corpus adincorporalitalem : quandoquidem nulla his materiaquse corpus est, mutarit potost. Necvero incorporea subjecta communis est, quas alterutris substantiarin se invicera formas proprias mutant : sola enim rum qualitatibus permutetur.At hi ita aiunt :Exdua-1 (•-' — pmutari transformarique in se possunt,qufe habent bus quidem naturis Christum consistere,in duabusuniusmateriae commune subjectum; neque hfficom. vero minime. Hoc seilicet intendentes, quoniamquod ex duabus consistit ita unum fleri potest, utilla ex quibus dicituroonstare non maneant ; veluticum mel aqnfe confunditur, neutrum manet, sed alterum,alteriuscopulationeoorruptum,quiddam tertiumfecit : ita illud quidem quod ex melle atqueaqua terlium fit, constare cx utrisque dicitur, inutiisque vero negatur : nonenim poterit in utrisqueconstare,quando utrorumque natura non permanet.Ex utrisque euim constarepotest, licetea ex quibuaconjungitur, alterutra qualitate corrupta sint. Exutrisque vero hujusmodi constare non poterit, quo-

1351 AN. MANL. SEV. BOETII LIB. DE PERSON. ET DUAB. NATURIS. 1352niam ea quas in se transfusa sunt, non manent, ao A q:ue permaneaut. Hocigiturexpedito aequivocationisnon suntutraque quibus constare videatur, cum ex atqueambiguitatisnodo, nihilestultra quod possitutrisqueoonstentinseinvioemqualitatuni mulatioue opponi,quin id sitquod flrraa veraque fides catholicatransfusis. Catholici vero utrumque rationabilitercontinet :Eumdem Ghrislum hominem esse per-confltentur ;nametexutrisquenaturis Christum et fectum, eumdem Deum, eumdemque, qui homo sitin utrisque consistere ; sed id qua ratione dicatur, perfectus atque Deus, unum esse Deum ac Dei Filiumpaulo posterius expiioabo; nunc illid manifestum;nec quaternitatemtrinitatis astrui,dum homoest convictam esse Euljchis sententiam eo nominequod, cum tribus modis fieri possit ex duabus naturisaddilur supraperfectumDeum, sed unam eamdemquepersonam numerum trinitatisexplere : ut cumuna subsistat, ut aut divinitas in humanita-humanitas passa sit,Deus tamen passus essedlca-tem translatasit, authumaoitasin divinitatem, aututraque permista sint, nullum horum modumfieripotuissesuperiusdictaargumentatione declaratur.lur; non quod ipsa deitas humanitas facta sit, sedquod a deitate fuerit assumpta. Item qui homo est,Dei filius appellatur, non substantiadivinitati8,aedCAPUT VII.humanitatis, quae tamen divinitati naturaliuninateChris/jim in utrisque el ex uirisque naiuris consistere.Restat ut, quemadmodum catholicfi fides dioat,et in utrisque naturis Ghristum et ex utrisqueconsistere, doceamus. Ex utrisque naturis aliquidconsistere, duo significat : unum quidem,cum ita dicimus aliquid ex duabus natun.s jungi,siout ex melleatque aqua, Id autera est ut ex quolibetmodo confusis, vel si unavertatur inalteram,vel si utrsque in se misceantur invicem, nullo tamenmodo utraque permaneant : secundum huncmodimi Eutyohes ait ex utrisque naturis Christumconsistere. Alfervero modus est exutrisque consistendi,quod ita ex duabus junctum est, ut illa tamen,ex quibus juoctum esse dicitur, Qianeant, necin allerutra vertantur, et cum dioimus coronam exauro gemmisque compositam. Hic neque aurura ingemmastranslatumest,nequeinaurumgemmaconversa,sed utraque permanent,nec formara propriamderelinquunt.Taliaergo,exaliquibus constantia, inhis constare dicimus,exquibusconsistereprsdicantur:tunc enim possuraus dicere coronam gemmisauroqueconsistere: sunteniingemmce atqueaurum,quibus corona contjistat; nam in priore modo, nonBst mel atque aqua in quibus iliud, quod ex utrisquejungitur,constet. Gum igitur utrasquemanerenaturasinChristofidescatholioa confiteatur, perlectasqueeasdem persistere, uec alteram in alteramtransmutari, juredicit et in utrisque naturis Ghristum,etex utrisque consistere : in utrisque quidem,quia manent utrsque ; ex utrisque vero, quia utrarumqueadunationemanentiumunapersonafitChri-conjuncta est. Et cum haec ita intelligentia dicer-D dantur permisceanturque, tamen unusidemque ethomo sit perfectus et Deus : Deus quidem, quodipse sit ex Patris substantia genitus; homo vero,quod ex Maria sit Virgine procreatus. Itemque quihomo, Deus,eo quod a Deo fuerit assumptus ; etquiDeus, bomo, quoniam vestitus homine sit:cumineadem persona aliud sit divinitas qus suscepit,aliud, quam suscepit,humanitas ;idem tamen Deusatque homo est. Nam si hominem Christum intelligas,idemhomoest atque Deus;quoniam homoexnatura, Deus assumplione.Si vero Deum intelligas,idem Deus est atque homo ,quoniara naturaDeusest, homo assumptione. Fitque in eo geminaaaturageminaque substantia.quoniam homoDeus:unaque peraonas, quoniam idem homo atqueDeus.C Mediaque boec est inter duas hssreses via,sieutvirtutesqnoque medium tenent. Omnis enim virtusin raedio rerum deeore locata consislit,siquidemvel ultra, vel infra, quam opotuerit, flat, a virtutedisceditur : medietatem igitur virtus tenet. Quocircasi quatuor haec neque ultra esse possunt, utin Ghristo ; aut duae naturae sint duaeque personaj,utNestoriusait ; aut una persona unaque natura, utEutyches ait ; aut duae naturae, aed una persona,ut catholicafides credit ; aut una natura duaequepersonae.Gumqueduas quidem naturas duasquepersonasio ea quae contra Nestorium dictaesl responsioneconvicerimus, unam vero personam unamquenaturam esse non posse, Eutyche proponente,monstraverimusjneque tam amens quisquam hucusquelicatione, non manere substantias, ex quibus illudquod copulatem est dicatur esse conjunctum; aliomodo significans ita ex utrisqueconj unctum,ut utra-sti. Non autem secundum eara. signiUcationem ex D exstiterit, ut unam in eo naturam crederet, sedutrisquenaturis Ghristurajunctumessefidescatholicatenet,secuoduraquamEutych3spronuntiat.['(a fldes catholica pronuntial, geminam substantiam,gemina esse personas ; resta ut easit vera, quamille talem significationem conjunctionis exutraque sed unam esse personam. Qui vero paulo antenatura, snmit, ut non confiteaturin utrisque consistere,neque utrasque manere ; catholicus veroeam ante adnationem naturas, unam vero post aduna-diximus Eutychen conflteri duasquidem in Ghristosignificationem ex utrisque consislendisumit, quas tionem, cumque huncerrorem duplicem interpre-illi sit proxima, eamqueconservet, quae inutrisqueconsistere confitetur. TEquivocum igitur est, exutrisque consislere,ac potius amphibolum et geminasignificatione diversa designans :una quidem signi-taremur celare sententiam, ut haec adunatio autgeneratione fieret, cum ex Maria corpus hominisminimesumeretur, aut sumpto quidem ex Mariaper resurrectionem fleret adunatio,deutrisque quidempartibus idonee, utarbitror, disputatum eat.Nunc quaerendum estquomodofleri potuerit ut dueenaturajin unam substantiam misoerentur.

1353 m LIB. DE DUAB. NATUR. ET UNA PERSONA CHRISTI COMMENT. 1334CAPUT VIII.Quis fuerit status vitse Christi.Veruratamen est etiam nuno et alia quaestio queeab his inferri potest, qui corpus humanum ex Mariasumpturn esse non credunt, sed alias fuissesequestratum,pr8eparatumquequod inadunationeex Mariseuterogigniatque proferri videretur.Aiunt enim,si exhomine sumptum esteorpus,homo vero omnisex prima prsevaricationenonsolum pecoatoetmorteApraemium esset, siin praeceptis Dei Adam manerevoluisset ; el is qui pcenae fuit, quoniam manere noluit: in illo enim nec mors esset,neo peccatum.necvoluntas ulla peccandi ; in hoc vero,et mors et peccatura,et delinquendi omnis affectio, omniaque inpernioiem prona,neo quidquam in se opis habentia,utpost lapsumpossetassurgere.llleyeromediussta"tus,in quo praesentia quidem mortisvelpecoatiaberat,potestas vero utriusque constabat,inter utrum-tenebatur, verum etiam aCfeotibus peccatorum erat que statum est ooIIocatus.Ex his igitur tribus statibusChristusoorporeaenaturcBSuassingulasimpllcitus , eaque iili fuit poena peccati, ut cumquodam-morte leneretur obslrictus, tamen esset reus etiaravoluntate peccandij curin Christo'neque peccatumfuit, nequevoluQtas ulla pecoandi? Et omnino habetanimadvertendamdubitationem talis quasstio. Si e-modo indidit causas : nam quod mortale corpus assumpsit,ut mortem a genere humano fugaret,in eostatu ponendum estquodpost Adaepreevarioationempoenaliter infliotum est. Quod veronon fuitin eo vonimexoarnehumanaChristicorpuaassumptumest, n luntas ulla pecoati, exeo sumptum est statu,qui es-dubitaripotestquasnam hcBC oaroquoe assumpta sit sepotuisset,nisivoluntateminsidiantisfraudibusap-esse videatur : eum quippe salvavit quem etiam assumpsit.Sin verotalem hominem assumpsit qualisAdamfuit ante peooatum,-integram videtur humanamassumpsisse naturara, sedtamenquamedioinapenitusnonegebat.Quomodoautemfieri potestuttalemassumpserithominemqualis Adamfuit,cum inAdampotueritessepeocandi voIuntasatqueafFeotio ?undefactumestutetiam prsetergressis divinis praeceptisinobedientiae deliotis tenerelur astrictus. InChristo vcro ne voluntas quidem ullaorediturfuissepeccandi : cum praesertim si talecorpus hominis assumpsitqualeAdas ante pecoatum fuit,non debueritessemortalis,quoniam Adam,si nonpecoasset,mortemnulla ratione sensisset.Cum igitur Christusnonpecoaverit, quaerpndum estcur senserit mortem, siAdas corpusantequampeccaret assumpsit. Quodsitalem statum susocpit hominis.qualis AdaB postpeocatumfuit.videtur etiamin Ghristo non defuissene-cessitasutetdelictissubjicereturetpassionibuscon-funderetur,obduotisque judioiiregulisbonum amalonon sincera integritate discerneret, quoniam hasomnes poenas Adam delicti praevaricatione suscepit.Contraquos respondendum est, tres intelligi hominumposse status.Unum quidem Adaeantedelictum,in quotametsi ab eo mors aberat; necadhuc ullo sedelioto polluerat, poterat tamen in eo voluntas essepeccandi ; alter vero est.in quo mutari potuisset, siflrmiterin Deiprfficeptis nianere voluisset: tunc e-nim. addendum foret ut non modo non pecoaret, autplicassct.Restat igitur tertius status,id est medius :ille scilicet qui eo tempore fuit cum nec mors aderat,etadessepoterat delinquendi voluntas. In hocigitnr Adam talis fuit.ut manducaret ao biberet, utacoepta digereret, ut laberetur in somnum, et aliaqusei non defuerunt,humanaquidem sed concessa,et qua3 nullam poenammortisinferrent. Quse omniahabuisse Christum dubium non est : nam et manducavitetbibit et humani corporis officio functusest.Neque enim tanta indigentiainAdam fuisse credendaest, ut, nisi manduoasset, vivere non potuiaset;sed si ex omni quidem ligno escam sumeret,semperviveropotuisset, hisque non mori : idoircoParadisi fructibus indigentiamexpIebat.Quam indigentiamfuisse in Christo nullus ignorat, sed potestate,non necessitate. Et ipsa indigentiaante resurrectionemin eo fuit ;post resurrectionem vero talisexslitit, utitaillud corpus immutaretur humanum,sicut Adae, prseter prasvarioationis vinculum,mutaripotuisset ;quodque nos ipse Dominus Jesus Christusvotis docuit optare, ul flat voluntas ejus sicut incoelo et in lerra, ut adveniat ejus regnum et nos libereta malo.Hoeoenim omnia illa beatissima humanigeneris Ddeliter oredentium immutatio deprecatur.Hffic sunt quae ad te fidei mea3 oredulitate sorippsi.Qua in re si quid perperam dictum est, non itasum amator mei, ut ea quae semel effuderim, meliorisententife anteferre contendam. Si enim nihil estpecoare vellet,sed nec possetquidemautpeccare,aut D exnobisboni, nihil est quod in nostris sententiisvelle delinquere.Tertius status estpost delictum, in amare debeamus. Quod si ex illo ounota sunl bona,quo mors illum necessario secuta est, et peccatum 1"' solus bonus est, illud potius bonum esse creipsumvoluntasquepeccati.QHarumsummitatumat-dendum cst, quod illa incommutabilia bouitas atquecontrariorum hzec loca sunt, is ille status qui que omnium bonorum causa perscribit.GILBERTI PORRE COMMENTARIAIN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA GHRISTI.Non sum neacius oratores ingeniis acutos, arteperitos, et inter sophistas diu multumque esercitatos,PAxaoi,. LXIY.in suo, hoc est civili themate genera cauearum diligenterattendere, et pro rerum dignitate vel indigni43,

i355 IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1336tate, obscuriora quidem plurimis sive induclionibus ^. q"ia 'am philosophis ratione quam catholicis 6desive ratiocinalionibus ostendere ; miuus autem ob-' ^certa "--' sunt quce demonstrat, "'""* nec """ novis, "'" nec decurtatis^" '"'•"scura paucorum vel exemplorum vel enthimemalum (ul solal) verbis suam quasi paucis cognoscendamcommemoratione transire in his vero quae manifesla sententiam velat, sed elegantia puri apertique sermouisrem tractat.;suut, omne arsumentationum geous, et silendo contemaere,et coutemuendo silere. Quod et nobiles Anxie le quidem, elc.] Praemittit longum, in quophilosophi in facultatibus suis fecisse noscuntur. In scribendi causam modumque declarat, prooemium.his enim in quibus intelligentia, multarum qui videturrationum conDictus, obducitur, pluribus dedibilia,sed qnia magna, et ad DeumMovel autem alteutionem, non quia nova aut incre-universamqueBunt, contra manifestissimam garriunt ventatem, ettanquam excellentes hebdomades, et admiratiooe dignaparaduxa, ea quae praeter aliquam rationis similitudinemaperte falsa sunt conteutiosis clamoribusasserere gestiunt, coguntur philosophi sese confirmaresopbistis, et quaudoque rationibus plurirLis,tanquam dubia, qute omnino sunt indubia denionstrare.Nec dicenda sunt eorum de hujusmodi argumentanugatoria alque superflua. Quoniam sicutsapientibus per ea quibus utraque pars contradictionisprobari posse videtur argumenta afflrmatio etejus negatio in dubitutionum adducitur, sic iusipientibusper eornm praesUmptionem qui sibi apud illosauctoritatera impudentia vindicant : non dico quodin dubitationem veniat propositio, quouiam vulgumdubitalio praeterit, sed quod ab eis falsum pro veroet impossibile juratur pro necessario. His itaquemonstrationibus quaestionum partes improbant falsas, Ecolesiam pertinere, illa de quibus agit signiflcat.veras conBrmant. In illis vero in quibus queestionis Benevolentiam vero ab adversariorum persona comparat,adducens eos in odium per hoc quod praesum-pars altera paucis hisque infirmis, vix a rationibusnutat, ad ipsius falsitatem, et alterius veritatem demonstrandam,non multum laborant. Si autem con-inscientiam eorumdem commemorat. A sua quoqueptionem ipsorum, etin contemptionem per hoc quodtradiclioois pars altera nulla omuiuo veritatis habere et ab auditorum persona benevolentiam captat, cumrationes, ideoque altera nuUus egere videtur, brevioribusverbis ea quEe de rebus intelligunt, sine mentiouem, Joannem, cui scribit, sui operis corre-de facto alque officio suo sine arrogantia faciensaliqua suppositione rationis exponunt; et si quis de ctorem, et Symmachum, cui idem opus destinat,huiusmodi, vel ab eis exigat, vel ipse afferat ratiolendocontemnunt. Quia tamen quidam iiupe- B 1"° «'''''.'^^ ^8"' '^P"'^ ^' breviter exponit audito-judicem constituens laudat. Ubi vero de quibus, et;riti, eoque magis se aliquid esse jactaotes, qno nihil em docilem reddit. Gausa soribendi talis est. Inquodam concilio cui Boetius atque Joanues intererant,cum lecta esset cujusdam episcopi epistolaconliuens haeresim Eutychianam, cumque contentiosisconfusisque clanioribus Eutychiani atque catholiciadversus se disceptassent, Boetius Joannem, utde his quae audieraut cum ipso conferret, die illo diuet post diutius exspectavit. Sed tunc illius, postmodumvero suis negotiis impedientibus, ejus colloquiofrui nullatenus potuit ; et idcirco quae verbis praesensvoluerat, lilleris absens siguificare curavit. Quod itaait : Anxie le quidem, desiderit passione, diuque lemporislongitudiue sustinui, id est longi desiderii quaeifasce gravatus exspectavi te, hac ulique causa, ut egoet tu simul inter uos loqueremur de ea, quae non taminter sapientes pugnantibus contra ee rationibus verceat, quam inter insipienles eorumdem opinione praeteraliquem ratiouum conflictum dicitur, quffislione :rationibus, quibus certa tanquam dubia serio demon- C1"^ quorumdam de se pr^sumentium, quo s.bi apudidiotus viudicant auctoritatem, fastustrantur, minus eruditis consulitur, dummota est in con-us taliumhominum rationibus impudeutia relunditur, et praesumptione comparata auctoritas annullatur. QuodBoetius saoa invisibilium fide catholicus, vera rerumcognitione philosophus, recte considerans quae certaerant de unitate personae et diversitate nalurae Cbristi,multis ratiouibus demouftravit, contra Nestoriumepiscopum et ip/iixavSpiTotv. Quorum Nestorius personse,Eutyches vero naturte significationem ignorans,alter adversus alterum, el utrique adversusfidem calholicam et philosophicas rationes, quajCbristianae fidei fundamenlo de personse unitateet naturarum in Christo diversitate nituntur, impudeutissimegarriebant. Nestorius enim, nou intelligeosquibus rationibus hoc nomen quod est persona cuilibetinditum sit, Gliris'um ex duabus coustare personismentiebatur. Eulyches vero in Christo natura.rum diversitatem, poslquam Verbum caro factum est.et habitavit in nobis, omnino negabat. De naturarum D '^"'?^"' :.!l''.fl'^.!?^!'?:»!"^^'""","^"?^"^^""''?!!"autem diversilate Nestorius contra Eutychen, et de "' re in duabus ; catholicos vero utrique dicto fidempersonae unitate contra Nestorium Eutyches, non adhibera. Nam et confiteri eum ex duabus ante incaruationem; et aequaliter, hoo est similiter in dua-tam, ut videtur, ratiouis motu quam naturae casu veraprofitebantur. Qualiter somniantes saepe inter plurimabus post iucarnationem naturis consistere atquequae confusis loquendi elementis balbutiunt, inaliqua veritalis verba sine sensu mentis suae omninoinarticulata qnadam vi naturae prorumpunt. Eecte(uon ut sapientibus qncsstionis alicujus purget ambignum,sed ut a simplicibus auctorilatem ac per hocerrorem removeat praesumentium ea quae de diversitatepersonarum et naturae unitale in Christo Nestoriuset Eutyches non rationis alicujus specie tracti,sed sola praesumptione corrupti, ingenii opinionedecepti, aperte falsa dicere, et quod impudentiusest, scribere non erubuerunt) Boetius firmis et manifestisrationibus improbat, et ecclesiasticam fidem,quae inter has duas haereses media est, de unitatepersonae et diversitate uaturae Christi confirmat. Dirigitautem hoc opus Joauui RQmaao diacouo. Etl..ventu.Sed quoniam, etc.] Quasi : Ut de quaestione loqueremur,te quidem sustinui. Sed et tunc postexspectalionem meam nou sumus locuti. Nam ta occupationetuorum negotiorum distractus es ; et adpraesens non poterimus colloqui, quoniam ego quoquein crastinum, id est in futurum, implicabor negotiisad agendum a me conelitutis. Quoniam ergo occupationetua non potuimus, mea nou poterimus habereferias inter nos colloquendi, absens mandotibi litteris quae de illa quaestione coram praesens,suilieet praesenti loquenda, tuum ad me adveutumcxspectando servaveram. Et quae sint illa commemoratdicens: Mdministi euim, ut puto, cum epislolaepiscopi legeretur in coucilio, recitatum esse :Eutychianos, id est Eulychis sectatores confiteriGhristum cousiste/e ex naturis aute incarnationemcredi.Cujus didi, etc.] Quasi : Recitutum est Eutychianosconfiteri Christum ex duabus, non in duabusnaturis consistere. Cujus dicli profana novilate egopercussus, id est tanquam impaotioue subitanea,auimi passione commotus, inquirebam, hoc est iuquirerecOBpi mihi tanquam aliis loquens, et meipsuminterrogans, ditferentias harum conjunotionum,id est compositionum rerum naturalium : quae videlicetconjunctiones tales essent, quod conjunctaconsisterent ex duabus naturis, ita quod nou induabus : quae tales, quod ita ex duabus, quod etiamin duabus. Neo sine causa has differentias inquirebam.Ad has enim inquirendas, episcopi, qui recitatamin conventu epistolam scripserat, auctoritale

1337 GILBERTI PORRET.E COMMENTARIA. i3S8compulsus sum. Ratus scilicet multum referre, id est, ^. tuere fores, id est nee multitudo nec auotoritasmullum utile esse, nec inerti negligentia prcetereundum.Quasi : Sed multa animi vigilantia attendendumid quod episcopus. Quasi ; Cujus sentenlia tam auetoritatequam ratione firma controversiam omnemdecidere, et deliberationibus certissima dictioiiefineni coustituere debeat scriptor epistolae. Qunsi:Qui non subifcaneo animi motu in transitoria verbaprorumpat, sed circumspecto rationis intellectu judiciumpaginae semper mausuree conimendet, tauquamvalde necessarium, et ad conjunctiuuis hujusrationem intelligendam praecipuum prseterire noluisset.H ic omnis, etc.] Qaasi: Recitatum est in conciliol£utychianos confiteri Ghristum consistere ex duabusnaluris, non in duabus : bic, id est tunc cum hoc recilalumesset, omnes strepere coeperunt, id est strepebantipso corporis motu, leetanles praecipilaliB meutisinsaniam, et confuso clamore dicentes : apertamesse hanc differentiam, et recte dictum ex duabus,non in duabus naturis Christum consistere, et adeoapertum esse : quod cum in CEEteris aliqua apertasint, aliqua non, in ea (quae his verbis significabaturdilTerentia, quibus dicebatur, e\ duabus non in duabus)nec etiara quidquam, nedum plurimum essecaliginis, id est obscuritatis, inconditum, quod nullaratione pateret, confusumque quod aliqua rationeesse, aliqua non esse, videretur.Nec ulltts, elc.] Quasi: Apertam esse differentiamomnes clamabant ; nec ullus inventus est in tantoeine ratione garrientium tumultu, qui vel, etiani leviter,alicujus rationis imnginatione attingerel quoestionem,nedum qui divisione multiplicium expodirct.Assederam ego in illo conventu ei quemma.xime intueri cupiebam, Symmacho, sed longiu^,id est multum longe, atque ab eo aversus : quodintelli|.'ere potes, si recorderis situm iu illo conveutusedentium, pluribusque inter me et illum sedentibusBtholicis cnntradicentium obstitit, et sic veritas catholicEeconfessionis, mihi quEerenti, hoc est, aperuitomnes nebulas; id est obscuntates Eutychiani erroris.Veritatis enim per rationes manifestatio, Eutychiset sectatorum ejus errorem, et erroris causasostendit. U:)de, id est ex qua veritatis catholicorumet erroris Eutychiauonim iuventicne maxime subiitniihi, id est meo animo sine prsemeditatione subrepsit,adniirari qusenam esset hsec, id est tanta audiioiahomiuuni indoctorum, qui vitium suiB inscitimconarcutur obducere, id est occultare nube prsesumptionisatque impudentiee, hoc est impudentipreesumptione. Gordis enim elatione de his intusprsesumuut et immoderata vocis et corporis pronuntiationeforis impudenter ostantant, quae nesciuntunde adjungit : Cum saepe non modo ignorent id quodab aliis proponalur, verum in hujusmodi clamosisconteutionibus, quibus dictio dictione, ideoque significatiosignilicatione confunditur, ne jd quidem quodipsi loquantur intelligant.Quasi, etc.] Sicut dictum est, praesumptionis etiinpudeutiaa nube vitium inscitiie suaj conantur obducere,quasi non fiat deterior causa inscitiae, dumipsa inscitia tegitur. Simplex etenim causa est quodlibetignorandi, proprii negligeulia sludii : duplex.vero est ideoque deterior, cum propriae negligentiaeadditur contemptus alienae doctrinae. Sed ab impudentibusillis ad te humilem transeo, cui hoc quantulumcunque,quod contra prajdiclum Eutychen,et etiamcontra Neslurium scripsi, transmitto examinandumperpendendumque. Ordo conversus.pro perpendendumexaminandum. Perpendeudum videlicet eorum quaescripta sunl atteuto intuitu, examinandumque rationisjudicio, priusquam vel Symmacho judicandura, velaliis legendum e.xpouam. Quod si pronuntiaveris sehabere;>ecle et orandi rcgula et veritatis senteatia,pelo ut hoc quoque sicut cfelera quae tibi soribomihl oppositis, nec poteram, siquidem aegerrime, hoc P inseras chartis, hoc est Ubris mei nominis. Si veroest multo affectu cuperem, vultum nutumque ipsiusaspicere, ex quo vultus nutusque aspectu darenturniihi uliqua signa judicii ejus, id est mibi significareturquid ipse de praedicta differentia judicaret.Algue ego, etc.] Quasi : Caeteri quaestionem nonattingebant, et tamen apertam differentiam esse clamabant.Alque ego quidem nihil amplius CEeteris afferebam.Imo vero aliquid etiam minus, vere nihilamplius. Nam de re proposita, id est de conjunctionumprcedicla differentia, aeque caeteris, id est sicutcaeteri, nihil sentiebam. Minusvero, sicut dictum est,quam caeteri ipse afferebam : et quid illud eit, supponit,scilioet praesumptionem falsae scientiae. Quianon preesumebam quae nesciebam asserere. Fateor,tuli segerrime quod de re proposita nihil sentiebam.Cumque illud quaerere ab aliis vellem, indoctorumilla quae praedicta est tumultuosa garrulitate compressus,conticui : metuens ne jure viderer insanus;vel miuueudum est, quod verbis aut sensu abundetaliquid ;vel addeudum, quod similiter verbia autscnsu minus sit, vel aliqua mutatione similiter verborum,aut sensus variandum ; postulo id quoqueremitti meis exemplaribus, a quibus libri alii transcribendisunt. Ita videlicet ut a te revertatur absquecorrectione alia transcribendum. Quas ubi ad calcem,hoc est ad fldem ducta; sensus : Postquamperfecte correcta, et deinceps nulla correctione mutandacoostiteriut, tum demum transmiltam, censeudaejus, hoc est Symmachi, judicio, cujus judiciosoleo quteque censenda transmittere. Et quidcm dumverbis de quibuslibet «gitur : primo, cum quarumdamamplificationum adjunctionibus et crebris praeterordinem sensuum atque verborum repetitionibusdicuntur. Deinde si ita contigerit, ut inveniat finemsuum oratio, ea quae diffuse atque confuse dicta suat,epilogi brevitate in ordinem rediguntur. Sed quoniamsi veritalem investigando contenderem haberi sanus p. res nequaquam toties scribitur quoties dicitur, imoiuter furiosos, qui sine ratione quod non intellexe- " a collocutione semel transfertur ad stylum, hoc est,rant, imo nec intelligere poterant, asserebant.Meditabar igilur.1 Quasi . Conticui. Dehinc igiturmeditabar in animo omoes, quotquot ex verbis recitataein praedicto conventu epistolae, seu de naturis,sive de personis, sive de horum vel unitate, vel diversitate,non tam sophistica verborum multiplicitate,vel rationum secundum genera sua diversitateemerserant, quam ingeniomm corruptione atquedesipientium hominum prassumptione contigerant,quaestiones. Neo deglutitbam attentionis meEB negleotuquod aoceperam eo, qui significatione soletcontingere, primo sensu, et, ut ita dicatur, imaginariointellectu ; sed id ruminabam iteratione frequentisconsilii. Hinc etenim catholicorum confessione,inde vero contradicentium multitudine et auotoritate,de re manifesta deliberandum putavi, et consultisrationibus dcliberalionis fiuem quaesivi. Meo igituranimo his ralicDibus crebro pulsanti tandem pa-;multipliciter diota, sirapliciter scripturae mandaturac si dicat, breviter et ordinabiUter in scripturaquidque digerifcur, ideo ct in hoc opere in quo denafcura atque persoua coutra Nestorium et Eutychenscribimus : ut ordine suo unumquodque traotetur,prius submoveantur errores Nestorii atque Eutychis.Errores dico extremi, quod est, sibique con-Post vero, adjuvante Deo, omnium solo auctore,trarii.temperabo, hoo est nihil minus vel amplius quamhuic nostro proposito convenit, ponens, mediocriterexplanabo medietatem Christianae fidei. Ac si dicat:Non utique omnes fidei parles, sed hanc tantummodoquae inter proeJictos errores extremos contrariosquemedia est; de personae videlicet Christiunitate, cum Eutyohe contra Nestorium, et de naturarurain Christo diversitate, cum Nestorio coutraEutycheu. Quoniam vero in tota iUa, de qua hioageiidum est, quaestione alpeuJuv hoc est haereaum

13S9 IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1360sibimet contrariarum, dubitatur de naturis atque de \ ctum est) naturam diei placet, erit hujusmodi na^personis. Haec scilicet naturae atque personse primitus difanieoda sunt, et a se invicem segregandapropriis differentiis, per quas inteliigi possit : nontam quare his nominil3us appellentur ea quibus inditasunt, quam ea ad quse philosopborum usus ipsa contraxerit: quamvis hujus nomiuis, quod est persona,in sequenlibus quodam modo causam apertat.DE NATURA.ptionem indigemus, facilius est. Quod recle ait. Na- gtura enim multiplex nomen est, adeo quod, nonsolum multimodis, verum etiam multis fignificationibusde rcbus diversorum in diversis facultatibusetiam generum dicitur. Nam et philosophi, etethici, et theologici, usu plurimo ponunt hoc nomen.Ideoque et boc loco Boetius non ipsam generaliterdiffinit naturam, sed ejus quae ad suumpertinere videntur propositum partes enumerat,dicens: Natura igitur aut de solis corporibus dicipotest, aut de solis substantiis, id est corporeis autincorporeis, aul de omnibus rebus quae quocunquemodo esse dicuntur. Substantias vuU intelligi hic eaquie subsistunt, non substantias quibus subsistunt.Res autem quae quocunque modo esse dicuutur, etsubsistentes et subsistentias, ot eis accideutes,Deum quoque, et iJX-fiv iutelligit, ut ex sequentibuspatet. Caetera vero quae vel ethicEB vel logicEE suntfacultatis, ad hanc divisionem minime pertinerevidentur. Hic diligenter est altendendum quod sub- Qsistens cum subsistentia vel accidentibus nullo prorsus genere seu ratione convenit. Nam et subsistenset subsisteutia dicuntur substantiae, vei subjecta, aliatamen atque alia ratione. Multo magis ergo Dei, etprimordialis materia;, cum substentibus et subsistentiiset accidentibus nulla est generis aut rationiscommunio. Dnde manifestum est quod nomen naturaenequaquam omnium horum generalis topica, idest locus, potesl intelligi, ideoque nec omnia nominishujus una diffinitione possunt coucludi; undeait : Cum igitur natura possit dici, quaulum ad praesensopus commemorare nunc convenit, tribus modis,id est cum tria qu

1361 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA, 1362enim sant aliquid hujusmodi subsistentiis, vel quan- ^ ctoque iQtelleclu intelligi non possunt, sed tamentitatibus, vel qualitatibus quibus vel nativa vere sunt aliquo modo videlicet caeterarum omnium rerum, idest Cceteris convenientium privatione capiantur, hocaliquid ; vel quae neque sunt aliquid, neque sunt,tanquam aliquid sint finguntur. Deus enim est essentia,non est aliquid, nec esse aliquid fiogiturcreata subsistentia ; ac per hoc nihil eorum quaesubsistentias comitantur in illo esse potest. Itaqueetsi magnus est, non tamen hoo est quantitate ; etsiqualis est, non tamen qualitate ; etsi durat, non tamentempore. Unde humani animi motus agens inipsum concupieDdum nihil hujusmodi invenire potestquod ejus conceplui adminiculetur ; ideoqueipsum comprehendere per ea quibus sit aliquid, etaliquid esse fingatur, nullateuus valet. Deintra caeteratamen, per horum omnium ab illo remotioneni,ipsum selegens, et eum vere esse cum assensionepercipiens, qualilercunque iotelligit. Sed quoniamnulla ejus proprielate, vel quid eit genere, vel quantusmensura, \el qualis forma est, vel hujusmodipercipit, ipsum minime comprehendit. Nam intelligibilisquidem est, non vero comprehensibilis. Similiterincomprehensibilem tamen intelllgibilem esseprimordialem materiam, in qua natura omnia abopifice facta sunt, philosophis vlsum est ; et sic quidemilla quae non sunt, opinione ;quae vero suut,imaginatiOQe vel intellectu concipiuntur. Imaginaliotamen et intellectus in multis scripturis dicuaturopinio. Similiter opinio et imaginalio dicuutur intellectus.Unde et in hac diffinitione naturae, quadixit : Natura est earum rerum quae intellectu capipossunt, tanquam naiura universalius praedicavit deea, intellectu capi posse. Nam secundum regulamdialecticorum, si vere universalis affirmative in eademquantitate conversa falsa est, praedicatum ejusdemvere abundat subjecto. Ut omnis homo corporeusest : haec universalis affirmatio vera est. Omnecorporeum homo est, falsa est. Uode manifestum estquod corporeum homine plus est, ct abundat. Siuiiest, cum mentis assensione percipiuntur. De imaginatione,qui est unus modus intelligendi, quo scilicetres etiam suiE proprietatis nota, sed sine assensionepercipitur ; et de perfecto intellectu, qui et proprietateet assensione constituitur, tacet. Quoniamexplanatio quae fit exemplo non omnes partes enumerat,sed paucis, et his maxime per quas caeterae intelliguutur,exemplat. Ut hoc loco satis apparet, perfectuminlellectum debere vocari intellectum, cum etiamimperfecto hoc nomen conveniat.Idcirco vero, etc.J Cur in diffinitione nalurae apposuerit,qiioquomodo, exposuit. Nunc vero curadjuuxerit, quae cum sint, ostendit, et ait : Idoircovero adjunximus, quae cum sint, ut divideremus naturamab his quae non sunt : quae tamen in hoc cumnatura conveniunt, quod intellectu capi possunt.g Nam, sicut prfedictum est, illa etiam quae non suntintellectu capi posbuut : quoniam etiam hoc ipsumnomen inflDitum nihil pro substantia significat aliquid,sed non naturam. Pro substantia dicimusquoniam pro qualitate significat, et quod est natura,et quod non est nalura. Significat enim eamdemqualitatem quam hoc nomen infinilum aliquid, cujussiae Jubio qualitas est, et quae est, et quae nonest. Seusus; Aliquid et nihil apud grammaticos camdemomnino qualitatem significant, substaatiamvero omnino non eamdem. Est enim utriusque nominishujus qualitas, quidqnid eorum quae sunt estet quidquid eorum quae non sunt fingitur qualitas.Sed hujus nominis quod est aliquid substantia est,et id quod est, et id quod fingitur, sed non est. Hujusvero quod est nihil, id solum quod fingitur, etnequaquam aliquid est. Nam etsi sit, si tamen nonest aliquid aut natura aut efficientia, nihil est : utuXt„ qucE seoundum philosophos est, sed nequaquamliter omnis natura intellectu capi potest, hcec uai- p aliquid est : quoniam neque natura est aliquid, utversalis affirmatio vcra est. Omne quod intellectu album est, quale qualitale; neque efficientia, ut albedoest qualitas, eo quod facit quale. In modo etiamcapi potest natura est, falsa est. Unde certum estquod intellectu oapi posse universalius est, quam signifioandi qualitalem eamdem h;ec aonima differuut.Nam aliquid unam alicujus eorum quse suntnatura. Sicut enini vere, sic et ficle, proprietatis adminiculacaeterorumque sive quae sunt, sive qutefingi possunt, remotiane selegens animus, aliquidquod non est capit. Ideoque quod opinatur intclligeredicitur. Quod quoniam neque est, neque aliquidest, nullo modo nalura est. Idcirco cum diffinitionemnaturae incoepisset ab uuiversali, dicens:natura est earum rerum quae intellectu capi possunt,recte contra ficta, quae etiam (sicut dictum est) intellectucapi possunt, et natura non sunt, addidit,quae cum sint. Quoniam vero illa quae sunt, SEepeimaginatione confusa, ssepe propler adminiculumproprietatis rei ipsius in quam intenditur aoimusconcipit, qualiter vellet accipi, quod prtemiserat, intellectucapl possunt, explanavit, dicens: quoquovel hagunlur qualitatem veratn vel fictam dictionalisigailicatione suae siniiUter verae vel fictae substantiaecoulert. Nihil vero ab ea quae non est vera, sed estficta snbstantia, quamlibet veram fictamve removetqualitalem. Quod enim nihil dicitur, nulla nequeverae neque ficlae efficieutiae qualitate affici significatur.Nullum enim fictum, id quod fingitur, esl. Idcircorecte hoc iafinitivo abnegativo, quod est nihil,etiam ficta qualitas ab ejusdem nominis abessesubstantia significatur ; unde supponit : Neque enimsignificat hoc nomen nihil quod aliquid, id est substantianominis, sit aliquid ejusdem uominis qualitate; sed potius significat substantiam suam nonesse aliquid ea a qua nomen est qualitate. Omnismodo, id est sive imaginatione sive per solam c.ti. Latiae silva, in qua ab opifice universacreata dicunt philosophi, non possunt intelligi integroperfectoque, hoc est integritate perfecto et perfectioneintegro intellectu. Integer et perfectus estintellectus, qui rem non sola caeterorum remotione,sed etiam rei ipsiua aliqna proprietate cum assensioneconcipit. Qualiter Deus et quae dicta est primordialismateria non possunt iotelligi. Quamvisenim horum conceptionem constituat et figat mentisassensio, tamen non hoc aliquibus eorum sibinotis proprietatibus facit, sed sola illorum quae caeterisrebus conveniunt remotione. Unde supponit :Sed aliquo. Quasi : Deus et materia integro perfeesse,omnis vero natura est. Deberet concluderesyllogismum ita. Non est ergo natura quod pro substantiasignificat nihil. Sed quoniam his quae diotasunt praemissis, est haec certa conclusio, lacet. Etsic de omnibus quidem rebus, id est substantiis etaccidentibus, et etiam de Deo et materia, naturamdici placet, hsec sit naturee dilfinitio quam videlicetsuperius proposuimus. Sin vero prout quibusdamvisum est, non de omoibus rebus, sed de solis substantiissubsistentibus, intellige natura, dicitur,quoniam omues substantiae subsisteotes, aut corporeaesunt, aut iucorporeae, dabimus diffiuitionem naturtesigniticantis siibstantias, id est secundum illamsigaificationem hujus nominis qua res subsisteotessigaificare dicitur. Quae diffiuitio est hujusmodi; Natura est, vel quod facere vel quod patlpossit. Haec conjunctio, vel, hoc loco subdisjuncliveposita est : utrumque enim significat ; unde supponit

1363 IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1364Pati quidem ac facere, etc.] Perfecta vero esset di- ^ diffiniendatii eiimdem naluram, seoundum aliam auamvisio, si ita dixisset, vel quod facere et non pati, velquod pati et non faoere ; vel et quod pati et facere,vel quod nec faoere nec pati potest. Sed diligeuterattendendum est quod facere et pati multipliciterdicuntur. Nam quorumdam philosophorum usu.facereBOlis vitalibus couvenit, id cst Deo et spiritibus, etanimalibus, et eorum animabus. Pati vero, solis sensibilibus; ut animalibus, et eorumdem animahus, etquibusdam spirilibus. Aliorum vero philosophorumusu, facere ac pati omnibus corporalibus et sensibiliumconvenit auimabus. Nam et corporalia omnia,et corporalium animee quorumdam, quae per generationemvel per corruptionem fiunt, causEE suot; ideoqueet ipsa facere, et qufE ipsorum actus suscipiunt,pati dicuntur. Hoc igitur Boetius secul.us, ait : Patiquidem ac facere, quod est, natura potest, ut omniacorporea, atque corporeum anima. Et de corporeisquidem hoc certum est, quod et faoiunt, et patiunsuperius in divisione grimam posuerat ipsius siguificalionem, dicens : babes igitur diffinitionem ejusquoque siguificationis, id est secundum eam sigoiflcationemnaturae quse tantum substantiis applicatur.Qua in re quia sciUcet quod ea diffinitione de naturadictum est, nonnisi substantiis convenit, inhac diffinilione naturae substantiEe quoque est redditadiffinilio. Diligenter altecde quod ait, natur» dilQnitionediffinitam esse substanliam. Nam et ipsecur hoc dixerit, ostendit, dicens : Nam si nomen naturaesubstanliam monstrat, quod utique quorumdam(siciit dictum est) usus habet, cum naturam descripsimus,substantiae quoque reddita est desoriptio.Quod vere et sine aliqua dubitatione fatendum esset,si natiiraj atque substantiffi nomina in ejusdem substanliaeappellatione, et ab eadem qualitate essent -multivoca. Quod mioime sunt. Nam etsi horum uonainumlu.uuLu eadem oauciii seeundum ocuuuuuui aliquos uiiquos intelligalurinieuigauir substan- suosian-- "-. 1 "-, -• ilurjae corporeorum vero anima, quae incorporea d tia, nunquam lamen eadem qualitas. Aliud enim cstBubstantia est, etai non adeo certum, tamen eam et esse naturam, aliud esse subslantiam ; sicut aliud estfacere et pati verum est. Hseo enim in corpore praeler esse hominem, aliud esse risibilem : quamvis eademcorporis causam, et etiam a corpore, hoc estsubstantia et homo sit, et risibilis. Sicut ergo aliacorporiscausa, et faoit et patitur. Non solum enim extra corpora,sed etiam in corporibus manentes animae rationales,non corporis vi, sed rationis proprio actuintelligunt. In sentiendis vero corporibus, seu visu,seu auditu, seu gustu, seu aliis hujusmodi sensibus,etsi animae sensibilitaa isla propria sit, quia tamenhis sensibus non nisi corpora, nec nisi oorporeis instrumentispossunt sentiri, a corpore dicitur animahabere quod sentit, et multo scripturarum usu sensusipsi dicuntur corporei. Similiter non modo extra corpora,verum etiam in corporibus, non corporum, sedsua tantum natura animcE deleotationum aut tristitiarumpassionibus afficiuntur. Certum est etiam quodex corporum qualitate seu injequalitate quaedamanimae passiones conlingunt, ut obripilatio calorquediffinitio est hominis alque risibilis, sic naturae atquesubslantiae eadem diffinilio esse non potest. Cumigitur a diversis qualitalibus diversivooa uomina sintnatura atque substantia, quaerendum est qua ratiouehorum eamdem dixerit esse diffinitionem. Gum enimquatuor sint species nominum : videlicet univooa,a;quivoca, multivoca, et diversivoca ; univoca quidemeorumdem unam eamdemque diffinitionem essoet multivoca una diffinitione, aequivoca vero et diversivoca,diversia diffinitionibua demonslrantuy.Sed haec quae in diversivocis et diffinitionum diversitas,Don prohibet. Non enim diversis tantum, sed eliamuna diffinitione diversivoca deolarari minime ambigit,quisquis ea quae prtediota sunt de diffinitionibusrecolit. Quod videlicet aliie sunt quibus ostenditur.febrilis. Ideoque animae proprife passiones a corpori- {^ non modo quod esse dicitur, verumetiam esse quodbus ei esse, et etiam corporalea vocantur.dicilur ; alia8 vero quibus tantum quod esse dicitur,Facere vero, etc.] Pati ac facere omnia corporeapossunt, et corporeorum anima; facere vero tantura,et non pati, id quod est, natura potest : ut Deus caeteraquedivina. Divina hoc loco dicere videtur quaequeperpetua, quae semel oreata deinceps generationeseu corruptione in nuUo mutantur, sicut et deaeterno principio, scilicet Deo, certum est, qui necper generationem coepit, neque per corruplionemdesinit aliquid esse. Haso igitur quia non mulantur,nequaquam patiuntur. Facit tamen ut auotor omniumDeus, caeteraque divina, vel causa, vel ministerioplurima faciunt. NuIIa enim est cujuslibet agentisper actionem mutatio; ideoque immutabilis Deus, etquae non mutantur perpetua faciunt tantum, nuUatenuspatiuntur.Habes igitur, etc.] Secundum sigDifieationem naturae,qua de omnibus et solis substnntiis naturce noet nequaquam esse quod dioitur. Si enim diversivooaprimo diffinitionum genere demonstraoda sunt, diversishoc necesse est diffinitionibus fieri. Si vcroaltero, possunt una diffinitioue moustrari. Undequamvis natura atque substantia a diversis rationibusindita sint nomiua diversa, recte lamen illorumuua esse descriptio dioitur : quia soilicet id quod estnalura atque substantia, non vero esse natura velesse substantia declaratur. Bt siquidem, qualiterdictum est, natura describitur, si vel de omnibus rebus,vel de solis substantiis hoc nomen dicatur. Quodsi relictis incorporeis subatantiis naturae nomen usquead corporales contrahitur, ut sciUcet tantumcorporeae substantiae naturam habere videantur, etnaturae nomine appellentur, Bicut putant Aristotelescajterique et ejusmodi, in est Aristotelicse et multimodaemen dicilur, naturam divisione diffinivit, diceus philosophis sectatores : difflniemus eam ita:fl etiam ut hi diffinieruat qui naturam, id est naturaeno-Naturam ease, vel quod faoere, vel quod pati polestRatio autem divisionis, sicut praedictum est, quatuoreiigit partes, ita : Natura est vel quod facere et nonpati, vel quod pati et non facere, vel quod et pali etfacere, vel quod nec pali nec facere poteit. De duabusautem divisionis hujus partibuf, videlicet de eoquod et faoere et pati, et quod ct facere et non patipotest, exempla posuit. De eo autem quod pati etnon faoere, vel quod nec pati nec facere potest, nihildicit. Ideo utique, quia nuUum subsistens est, quodpati tantum et non facere, vel quod nec pati neo facerepossit. Omne etenim subsistena aut temporaleest, aut perpetuum, aut seternum. Sed omne temporale,sicut dictum est, et facere et pati ; onine veroperpetuum et aeternum facere et iion pati potest.Quapropter caeteris duabus divisionis partibus, nullumomnino subsistens relioquitur. Breviter ergocommemoratis, secundum quam naturae significationemejusdem nunc dederit difflnitionem, transit ad* Redundare videntur quae inter uncinos posuimu».meu et significationem, nonnisi in corporibus esse suaopinione atque sententia posuerunt. Est autem ejussecundum hanc corporum si~niflcationem diffinitio,hocmodo ; Natura est motus principiuin per se et nonper accidens. Hic commemurandum videtur quodAristoleles ait : sex esse species motus, * [quae suntspecies motus], quae sunt, generatio, corruptio, augmentum,diminutio, alteratio, secondum locum mutatio.Harum quinque, non solum oorporeorum suut,sed etiam incorporeorum. Generatio namque est ingressusin substanliam. Ideoque quidquid per creationemincipit alioujus generis esse, id recte diciturgeuerari : quod utique omnibus temporalibus atqueperpetuis convenit. Haec enim omnia non semper fuerunt; ideoque quidquid secundum quodlibet genu»sunt, per generationem hoc esse coeperunt. Quouiamvero aelerna positum lege est ut conatet genilumnihil, corruptionis etiam motus creatis omnibus taminoorporalibus quam corporalibus naturaliler conve-

136S GILBERTI PORREM COMMENTARIA, (866nit. Sicut enim omne penuinum incorruptibile, sic ^ deorsum oadere dicitur, non quoniam eum esse leomuenativQm est corruptibile. Augmentum qunque ctum, sed quoniam eum esse terram causa cadcodifit. Et si quis quBerat. Cur ergo causae hujus nomineet diminulio, corporalibus et incorporalibus nonmodo subsistentibus, sed eliam subsistentiis et eis tacito, quod est terra vel lignum, dicitur lectus caditaccidentibus convenit. Sunt enim augmentum et diminutio,? Potest responderi : Quia etiam esse lectum ei-et secundum spatii quantitutem, et secundumdem convenit causse, id est quia terrse vel ligno acci-temporis, et secundum numeri. Quae secundum dentaliter contigit, ut lectus esset. Non vero semperrerum consequentia verbis esponitur, ut scilicet inpropositionibus suis cauais praedicamenta reddantur:imo vero saepe fit verborum ea quae a dialecticis dicituraccidenlalis et lantum vera connexio, cumspatii quantitatem sunt, id est secundum lineam, velsuperficicm, vel soliditatem, vel locum, corporalibustamen conveniunt. Quce vero secundum temporis autnumeri quantitateni, couveniunt omnibus iilis quorumsunt et tempus et numerus, qu8e vere suntomnium lam incorporaiium quam corporalium nalivorum.Sed et alieratio non solum corporalibus, eedetiam iocorporalibus substaCiis convenit. Fiuotenim etiam in anima qusedam qualitates, quas Aristotelesvooat habitus, et dispositiooes, atque passi-scilicet causarum consequentibus praedicandis, fitEuppositio rerum, sive earumdem aliis consequentibus: ut, durum est album ; sive alienis contrariocausis ab his quae praedicantur, ut quoddam rationaleest album, rationalitas enim, quamvis multorumcausa sit, nequaquam tamen colorum est oausabilea qualitates, et passiones. Motus vero qui est sive alienarum consequentibus causarum, ut quoddamseoundum locura nonnisi corporeorum est. Quia musicum est albuni. Nam scientia musicae, nec albenamquelocus, qui genere quantitas appellatur, solis g diois causa est, nec ejus sequitur causam, quam incorporalibus convenit, eidem coaccidens locus nonnisi corporalium esse potest. Itaque natura secuudumillos qui hoc nomen non nisi in corporibus posuerunt,per motum diffiniens, illum tantum qui soliscorporibus convenit, localem videlicet, intelligi,cum ait : Nalura est motus principium. Nam, sicutdictum est, ille solus corporum proprius est ; et generaliterquidem motus localis corporalibus, ejusvero species corporum speoiebus, praedicta proprietateredduntur. Unde etiam osteodens eingulorumquse in diffinitione posuit causas, ait : Quod motusprincipium dixi. Quasi : Quod per motum naturamde.^cripsi, boc est, ideo scilicet feoi, quoniam corpuslo corpore esse oertum est. Albedo ecim tantumcorporis affectio est, imo fit in spiritu scieutia musicae,et rationalitatis in eo sequitur causam. Similiterergo, cum dicitur lectus deorsum fertur, accidentalisconoexio est, in eo utique connexionum accidenlaliumgenere, quod et id quod praedicatur, etquo suppositio fit, ejusdem causae principio redditur,id est speciei qua lectus lignum est, vel generi quoterra est. Itaque quamvis lectus deorsum ferri veredicatur, non tamen hujus motus prinoipium, id estcausa est esse lectum, sed potius esse terram genere,vel esse lignum hujus generia speoie. Habet autemea, quam nunc exemplavimus, naturae diffinitio,orane secundum speciem sui cujus est elementi habetproprium motum ;id quod motus principium est esse naturam. Undeatque hoo exemplis declarat, fit ut lectum, qui deorsum ferri dicitur, dicamusdicens : Ut ignis, proprio hujus generis secundum esse naturaliter ; lignum vero lettum esse, non natnraliter,sed potius artifieialiter.speciem molu, movelur sursum, terra vero deorsum.Nam in sphaera mundana, ignis supremus est, et terra Est eliam, etc.] Hucusque naturam diffinivit, et seextrema.Propter quod si vel ignis infra supremum, n cundum illum hujus nominis usum quo de solis corvelterra supra extremum locum, aliqua causa est — -'-"- - '— " — '- ' ——

1367IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI1368tum est, potestatem sequuntur. Quam hujus nomi- J^nis, quod est nalura, proprietatem auctor coniiideransait : Est autem alia significatio naturse, eayidelicet per quam usu multorum dicimus diversamesse naturam auri alque argenli : in hoc non subsistenscorporeum, id est non ipsum quod est aurumvel argentum ; non ipsam quae ex genere et differentiaconstat, subsistentiam specialem, qua est aurumTel argentum ; non generalem, quae quodam modoprincipium esl specierum, qua utrumque horum estvel metallum, vel terra, vel corpus, yel huiusmodialia ; nua aliquod eorum qus subeistenliis adsunt, etinsunl subsistentibus accidentium ; non denique horumaliquod teternum principium voientes iatelligi,sed potius naturae nomiue monstrare cupientes,rerum quae generibus el speciebus suis sunt aliquid,vel generum ipsorum atque specierum substantialemproprietatem. Qualis est (verbi gralia) rationalitas,Haec enim neque subsistens est, neque genus, nequespecies, neque accidens subsistentis, neque cujusli- pbet horam seternum principium, sed potius specierum,quas cum genere ipsa constituit, vel generiscujus in subsistente vel subsistentis specie sequiturpotestatem, consubstantialis proprietas. Hsec igiturest propria naturs siguiDcatio, quae diffinietur, idest aecundum qnam significationem nalura diffinietur,hoc modo : Natura esl unamquamque rem informansspecifica differentia. Secundum hanc diffinitionem,nullum principium, nulium subsistens corporeumvel incorporeum, nullum genus vel speciessubsisleniis, nullum omnino accidens appellaturnatura. Nam secundum philosophos u>vti, quae silvadicitur, primordialis scilicet materia omnium quidemsecundum illos formarum receptaculum est, nihilvero ipsa informat. Auctor quoque omnium Deus, etsi a theologici? secundum aliam rationem universoruma se creatorum natura, et degentis recte creatureerationalis forma dicalur : nequaquam tamensecundum iilam ratlonem qua subsistentium fornias „logici vocant, ipsas eorum quibus aliquid sunt gene- '-'rales, aut speciales, aut differentiales subsislentias,Eut secundum quartum genus qualitatis, etiam quasdamaccidentales, ipsa est forma. Subsistens vero corporeumsive incorporeum piaedictas quidem, quibusest aliquid, in se formas babet : ipsum autem nihiliuformat. Species vero illa quae specialissima dicitur,etsi individuorum sit, aut etiam generis forma, indescribendis tamen individuis vicem tenet materife,et nuUius potest esse specifica. Generalis quoquesubsistentia quamvis subsistentium in quibus estforma sit, et minoris quam ipsa sit eimilitudinisformas constituit, tamen in diffinitionibus specierumsnbstantiva significatione praeposita, similitudinemquamdam materiae liabet, nec alicui prae se generia quo tota substantia sui diversa sit, in diffinitiouibussine accidentali connexione addici polest : ideoquenullum recte genus ad intelligendaui ipsius speciemformat.Forma vero illa quae genere qualitas abest. Relinquitur ergo naturae nomen specificis differentiis,quse et naturae sunt, et aliquorum sunt, subsistentiumvidelicet, in quibus sunt et quorum formaeet esse sunt, et specierum quarum partes constitutivaeBunt, et generum quorum potestati ratione proprietatisaddictae, eorum quoque in specierum diffinitionibusformae sunt.Cum igiiur, etc.] Quasl : Nomen naturae aut derebus omnibus, aut de solis subsistentibus, aut desolis corporibus, aut de solis specifieis differentiisdicitur. Cum igitur natura tot modis, vel diversorumusu diverso dicatur, vel etiam dilfiniatur, tam catholiciquam Nestorius recte constituunt, id est sineahqua su» perce^vtionis haesitatione dicunt duasnaturas esse in Christo, non secundum aliquam triumprBinissarum diffinitionum, quibus vel res omnes,vel tanlum subsistentes, vel tanlum corporetB diffiniunturesse naturae ; sed secundum ultimam dlffinilionem,qua solis specificis differentiis naturaeconvenit nomen. Diligenter tamen attendendum estquod, quoniam specifica differentia cum genere constituitspeciem, cujuslibet specialis subsistentia simplexesse non potest: Dei vero essentia omnino simplexest. Nulla enim ratione intelligenda est ex diversisesse composita. Unde et in primo liliro rectoipse id quod est esse dicitur. Non est ergo Deusaliquid vel speciali, vel specifica subsistentia. Ideoqneetsi Dei ab homine altera dicitur esse natora,nullo modo tamen intelligenda est generis forma, etqiiae ipsi generi forma, et quaj ipsi generi in constitutionespeciei juncta sit, specifica differentia. Quodigitur auctor ait, tam catholicos quam Nestoriumsecundum ultimam naturae diffinitionem duas inChrislo constituere naturas, sic inlelligendum videtur: quod quamvis non sit altera Dei, altera honjinisspecifica differentia ; sed hoc tamen dicitur altera,quod quae est hominis specifica, non est Deiet quae est Dei non speciEca, non est hominis. Quilocutionis usus saepe in humana etiam pagina invenilur.Nam Aritloteles cuni in Prolegomenis Categoriarumdixisset : Diversorum generum et non subaUernatimpositorum diversae sunt species et differentiae,hoc eiemplavit dicens, ut animalis, et scientiiB.Et cum enumerasset quasdam differentias, quaevere sunt animalis, nullas enumeravit scientiae. necpotuit, quoniatn eorum quae inabstracla, separatimtamen ab eis in quibus sunt, speculatur mathematicadisciplina, nullum genus est quod dividat, nulla sp«-cies quam constituat specifica forma. Non enim suntaliquid subsistentiis mathematica inabstracta. Cumigitur (sicut dictum est) enumerasset differentiasanimaliS, non subjunxit: Hse vero sunt scientiaesed ait : Scientiae vero nulla est harum, qui tamendixerat diversorum generum esse diversas, etc.Similiter hic cum auctor dixisset, quod cstholicialque Nestorius duas in Christo secundum ultimamdiffinitionem naturas conslituunt, non ait : Hae elenimsunt hominis, hae vero Dei ; sed potius ait : Nequeenim easdem in Deum atque homiuem differentiasconvenire (juAaMrfi) catholici Nestoriusque constituunt.Quod dicena vult intelligi : Non quod aliae sunt hominis,aliee Dei naturae specificee, sed quod quae sunthominis, nequaquam suut Dei ;qui tamen duas naturasesse in Cbristo, et secundum ultimam naturaediffinitionem dixerat.DE PERSONA.Sed de persona, etc.] Hucusque nominis hujus,quod est natura, quantum ad hoc opus pertinebat,significationea divisit, et secundum unamquamquequid sit natura diffinivit, et ei quo sensu catholiciatque Nestorius naturam velint intelligi, docuit. Nuncquibus rebus nomen personse conveniat, primo rerumipsarum divisione vestigat ; deinde ratione diffinitionisAristotelae dicitur, quoniam ratione aocidentalis est, D et usu, et etiam nominis ipsius interpretatione decla-specifica esse non potest. Idcirco nullum horum quaedicta sunt secundum prsedictam diffinitionem naturarat. Quasi : Quomodo natura diffiniatur, propter diversorumusus diversos dubium est. Sed de personamaxime dubitari potest, quaenam videlicet et diffinitioei possit aptari ; et quae dubitationis sit causa,supponit.Si enim, etc.] Natura, sicut dictum est, aut desolis specificis diffeientiis, aut de solis corporibus,aut de omnibus substantiis, aut de omnibus rebusdicitur. Persona vero, aut de his quibus convenit,aul de his quibus non convenit, oomen naturae praedicatur.Sed de his quibus secundum quamlibetpraedictarum significationum nomen uaturae praedicaturpersona, aut de omnibus aut aliquibus. Sed siomnis natura habet personam, id est si de omnibusquae secundum quamlibet praedictarum, ut dictumest, significationum dicuntur natura, praedictarumpersona. Sensus : Si omnis natura est persona, indissolubilisnodus est, id est vix aut nequaquam in-

1369 (ilLBERTl PORRET^ GOMMENTARIA. 1370telligi poterit quaenam discretio possit esse iDter ^naturam et personam. Nam etsi secundum qualitatesdiversas diversivoca nomina sunt natura atque persona,et secundum hoc sit naturae atque personaemulta diecretio, et illBB diffinitiones diversae quibusostendatur, non modo quod dicitur esse natura velpersona, verum etiam esse quod dicitur: idem tamenerit quod utroque uomine appellabitur, et id nulladiffinitio ostendere poterit esse diversum, sicut idquod est, homo est risibile, et econverso, cum tamenaliud ait esse hominem, aliud esse risibilem.Aut si non aequatur persona naturae, ut de eodemhaeo duo nomina conversim dicantur, sed infra terminumspaliumque naturae persona subsistit, id est,ei non de omnlbus, sed de aliquibus naturis personadicitur, difficile dictu est, propter diversorum ususdiversos, usque ad quas naturas persona perveaiatet quo intellectu hoc sit accipiendum exponit, id est JEx quibus omtiibus, etc.] Quasi : Naturfe partesquas naturaa couveniat habere personam, quas praedictis divisionibus ostendimus. Ex quibus omni-personae vocabulo segregari ; Sensus : de quibus sci- p bus divisionibus manifestum est, neque in non vilicetnaturis priedicetur nomen persoutE, et de quibus non praedicetur. Nam illud quid quod forte quiscogitet, videlicet quod nomen personae de nuUoprorsus cui secundum aliquam significationem nomennaturae convenial praedicetur, nihil est. Manifestumest enim naluram subjectani esse personae,id est nec personam ullo modo posse praedicari, praeternaturam, hoc est nisi de eo quod secundum aliquamsignificationem naturae dicatur. Quoniam igiturneque de nullis, neque de omnibus naturis praedicaturpersona, sed secundum aliquam supradictarumnaturae significationum de aliquibus tantum:htBC aliqua ab inquirentibus quae illa sint vestigandasunt hoc modo : per divisionem videlicet naturalium.Nam, sicut dictum est, persona praeter naturamesse non potest, imo quidquid est persona, necesseest ut secundum aliquam naturae significationem dicatnatura. SeJ naturae (seeuudum illam diffinitionemqua dicitur esse natura earum rerum quae, cum „Bint, quoquomodo intellectu capi possunt) aliae sunt ^substautiae, aliae accidentes ; et videmus personamin accidentibus non posse constitui, id est nullumaccidentium esse personam. Quis enim dicat esseullum personam albedinis, vel nigredinis, vel magnitudinis?Hoc est, quis polest dicere quod albedo,vel nigredo, vel magnitudo sit persona ? Ac si dical,uullus. Haec enim quandoque sunt personarum, ideoquenunquam personae. Quidquid euim est, sive pars,sive natura, sive in quocunque genere vel rationeproprietas alicujus personce, nunquam potest essepersona.lielinquilur ergo.l Quasi, praeter naturam non potestesse persona ; naturarum autem aliae sunt substantice,aliae sunt accidentes. Accidentes vero nonpossunt esse personae. Quod quoniam ita est, relinquiturergo ut personam in subslantiis dici conveniat,hoc est solas substantias esse personaslis substantice, lioc est principalis essentias, quseUeus est, ad impassibilitalis iiraiitudineca permutetur),ut angelorum, hoc est ccEleslium spirituum nalura,atque natura hnmanee animfe. Deus enim nullo modomuLari potest, nec ullo animalis passionis affici sensu.Coelestes vero spirilus qui ei assistunt, non sunt stabiles,sed naturaliter corruptibiles, et similiter liumansEanimae. (juidquid enim, cum non esset, per divinampoienliam esse poterat, idem etiam per eamdempotentiam, dum est , non esse potest. Non enimimmutabilis esset divina potentia, si quod coepitesse, non esse non posset : quandoquidem cum noneraul, non esse poterat. SeJ, sicut dictum est, aliquamulabilium in eo quod per creationem facta sunt iladivina gratia firmat ut deinceps nequaquam mutentur,ac per hoc iucorruptibilia immortaliaque dicuntur.ventibus corporibns posse dici personam. NuUusenim dicit esse ullam personam lapidis, neque rursuseorum viveutium quae eensu carent. Nulla enimpersona est arboris, neque vero ejus rei viventis atquesensibilis quae iutellectu ac ratione deseritur.NuUa est enira persona equi vel bovis, caeterorumqneanimalium quce naturaliter mula ac sine ratione vitamsolis sensibus degunt. Diligenter attende qucdait, nullam lapidis vel arboris esse personam, nonmodo secundum philosophorum usum, verum etiamsecundum rei, qua recle persona est appellanda,proprietatem, hoc eum dixisse. NuUa namque rationepotest esse persona ex quo totum continuum velactu vel potenlia constat. Cujus rei ratio in sequentibusdicetur. Quod vero ait iiuUam equi vel bovis velquorumlibet irratioDalium animalium esse personam,non secundum rationis hujus qua quilibet est personaproprielatem, sed tamen secundum usum philosophorum,qui haec, cum recte posseut, noluerunt tamenappellare personas, dixit. Quod et ipse in sequentibusaperte dicturus est.Ai hominis, etc.] Quasi : Mutorum animalium nullamusu philosophorum dicimus esse personam. Athoniinis dicimus esse personam ; dicimus etiam Dei,dicimns angeli. floc est, cujuslibet coelestis spiritus,et naturaliter, et usu philusophorum dicimus essepersonam.hiirsus substanliarum, etc.] Quia non omnibus, sedtantum quibusdam naturis, illis videhcet quae subslantiaesunt ; sed neque his omnibus, sed aliquibuscoQvenit dici personas : divisit naturas atque substantiaspluribus differentiis, et quibus secundum divisionesillas conveniat, quibusque non conveniatdici personas, etiam exemplis ostendil. Nuno rurauBEubstantias propter idem dividit. Sed atteude quodcum superius subsistentes tantum et solis naturalibus,nunc et subsistentes et subsislentiam rationalinonomnes. Ideoque adhuc divisione vestigat, quae j^ bus atque topicis differentiis dividit, et ait : Rursuasubstantiae sint personae. Et attende quod substantiasYult hoc loco iutelligi, non subsistentias, sed quaeBubsistunt. Quod ei eis quae sequuntur apparet; aitenim : Substantiarum aliae sunt corporeae, aliae incorporeae.Gorporearum vero, aliae sunt viventes,aliee minime. Viventium corporearum, hoc ila debereintelligi exempiis quae sequuntnr patebit, viventium(inquam) aliae sunt sensibiles, uliae minime ; sensibiliumaliae sunt rationales, aliae irrationales.Rationalium vero, etc.] Attende, quod in praecedentibussubdivisionibus priorum divisionum omniumgenera subintelligi voluit; in hao autem qua sequiturdivisione, Don modo illa quie corporca Bunt,nec etiamilla tantum subsistenlia quae accidentibus subjectasunt, verum etiam incorporea subsislentia, et horumomniumque principium ; ait enim: Rationaliumvero alia est immutabilis atque impassibilia pernaturam, ut Deus ; alia per creationem quidemiQutabilis atque passibilis (nisi gratia isubstantiarum aliae aunt universales, substantialisformae similitudine ; aliae sunt particulares, id estindividuae plenarum proprietatum dissimilitudine.Quae vero sunt universales, quaeve particulares,descriptionibus et eiemplis demonstrat, dicens :'Universales sunt quae plures secundum se totas,inter se suis effectibus similes, de pluribus singulis,subsistentibus inter se vere similibus, praedicantur: ut, homo, animal, lapis, lignum, caeteraquehujusmodi. Quae quantum ad subsistenlias, quae horumnomioum sunt qualitates, vel genera sunt, ntanimal, lapis, lignum ; vel species, ut homo. Nam ethomo, videlicet subsisteniia specialis, quae est hujusnominis qualitas uua quidem conformitate, sed pluresessentiae singularitate, de singulis hominibus, etanimal de singulis animalibus, lapisque ac Hgnum desingulis lapidibus ac lignis, generaUter dicuntur.Particularia vero, id est individua, quae sua dissimilitudineea quae similitudo «ubstantialis facit 4iTidua

1371 IN LIBRUM DE DUA.BUS NATURFS ET UNA PERSONA CHRISTI impartiuntur, sunt illa quae ita de uno dicuntur, quod \de aliie nuinero ab illo uao minime praedicanlur : utCicero, Plato, et lapie liic unde haec Achillis statuafacta est, et lignum hoc uude hsec mpnsa compositaest. Attende quod quibusdam partioularibus a propriaqualitate sua propria nomina poeita sunt, quseomnia vult intelligi, cum ait: ut Cicero, Plato. Quibusdamvero non sunt posita, sed per demonstrativumpronomeu, et uomen appellativum intelliguntur,cum dicitur hic lapis, hoc lignuni, et hujusmodi.Sed in his, etc.] Quasi : Substantiarum alite suntuniversales, aliae particulares. Sed in his omnibusuniversalibus scilicet et particularibus, supple, si quisqnaerat quibus nomen persuuae conveniat. Dicoquod nusquam in universalibiis, hoc est in nullo universaliumperjona dici potest, sed in siugularibustantum ; atque in hie non nisi actu et natura individuis.DiiigenteralteDde quod, cum diierit personamiu sini^ularibus dici, adjecit atque iudividuis, ingnuens utique non omnt-m singulare indi%'iduum esse.Sicut enim omnis quidem persona iudividunm est,uon vero omne individuum est persona: ita quoqueomue individuum est siogulare, non auteni omneBingulare est individuum. Quidquid euim est, singulareest ; eed non quidquid est, individuum est. Singulariumnamque alia aliis sunt tota proprietate suainter se similia, quae simul omnia conformitatis hujujratione dicuntur unum dividuum, ut diversorum corporumdiversae qualitates tota sua specie aequalesalia vero ab aliis omnibus aliqua suae proprietatisparle dissimilia, quae sola et omnia sunt hujus dissimilitudinisratioue individua, ut hic lapis, hoc lignum,hic equus, hic homo. Quorum aliquibus, sicutdiclum est, personae convenit nomen ; nulli vero universalium.Generalis enim animalis, vel generalis hominis, nullapersona est ; sed vcl Ciceronis, vel Plaionis, etc.] Attendeindividuorum quae ponit esempla. Non enim pait, sed vel hujus lapidis, vel hujus ligni, cum tamensupra parlicularium, quae individua volebat inlelligi,poneus exempla, dixisset, ut hic lapis, hic lignum.Hujusmodi namque individua nequaquam possuntesse personae ; et quare non possunt, paulo post dicetur;sed Ciceronis, vel Platonis, vel hujnsmodiEingulorum individuorum, personae singulae nuncupantur.Qiwcirca, etc.] Quibus rebus nomen personae conveniat,hucusque rerum ipsarum divisione vestigavit.Nuno diffinitione declarat, in qua diligenter est attendendum,quid secundum rationem, quid secundumphilosophorum u»um dicatur. Breviter ergo commemorans,quibus superiorum divisionnm partibus nomenpersonae dixerit convenire, ad ipsam dilfioiendamtransil, et ait : Quocirca si scilicet persona insolis substantiis, id est subsistentibus est, ut utlquevera ralione est, atque in his, non nisi rationalibus.ut multorum usu dicitur, substantia vero omnis tam _,Bubsistens quam subsistentia quorumdam usu natura ^est, nec constat aliqua ratione vel usu in universalibus,sed tantum est in individuis, praemissis divisionibusreperla est personae diffinitio haec. Persoua estnaturae rationalis individua substautia. Secundumhanc diffioitionem, humana anima videtur esse per-Eona. Non enim, sicut quidam dixerunt, est IvteW-/Eia, hoc est forma, sed potius substautia, id estsubsistens, habens in se formas, et diversorum generumaccidentiu, est, et naturae rationalis. lutelligitenim atque discernit et separata a corpore et in corporeposita : usque adeo quod homo, qui ei animaconstut et corpore, sicut proprio corporis spatio distendilur,ita propria animae potentia discernit. Estetiam cujuslibet hominis anima sub genere spiritus,et animae specie sua, qua ab omnibus quae non suntilla anima, dividitur proprietate individua. Sic igituranima, quae hominis est pars constitutiva, videturrecte esse persona. Hoe tamen imposiibile esse, perhoc intelligitur, quod nulla persona pars potest essepersonae. Omnis enim persona adeo est per se una,quod cujuslibet plena et ex omnibus quae illi couveniuutcollecta proprietas, cum alterius personse similiterplena, et ex omnibus colleeta proprietale deuno vere iudividuo praedicari non potest. Ut Platoniset Ciceronis personales proprietates, de uno individuodici non possunt. Tola vero animae Platonis proprietas,id est quidquid de ipsa naturaliteraffirmatur,de Ipso Platone praedieatur. Naturaliter dicimus,quoniam quod non naturaliter de anima dicitur, nonnecesse est de Plalone praedicari. Ut topica ratio,qua Platonis anima pars ejus vocatur, de ipso Platoneminimo dioilur. Dicimus etiam affirmalur, quia quodab anima Plaionis negatur, non necesse est ab ipsonegari. Ut si dieatur anima esse incorporea, quo privatorionomine corporum subsisteutia, quae est corporalitas,removetur ab ea, non ideo Plato incorporeusesse dicitur. Et sic quidem humana auima secundumpraedictam diffinitiouem videtur esse persona.Ut ergo pugiias verborum sensuum convenientiadirimat, dicendum est quod sicut individuum nonmodo actuali, verum etiam naturali similitude ; itaquoque individuum non modo acluali, verum etiamnaturtili dissimilitudine dicitur. Quidquid enim conferthabitus, tollit privatio. Hoc autem clarius eriteiemplis. Homo et sol a grammatiuis appellativa nomina,a dialecticis vero dividua vocanlur. Plato veroet ejus singularia albedo, ab ejuadem grammaticispropria, a dialecticis vero iudividua. Sed horumhomo tam actu quam natuia appellativum vel dividuumesl;sol vero natura tantum, non actu. Multinamque non modo nulura, verum etiam actu, et fueruntet sunt, et futuri sunt, substantiali similitudinesimititer homines. Multi quoque uuDquam actu, scilicet,semper natura similiter soles. Sicut euim homonon a tota unius hominis, sic neque sol a tota hujusquae videmus solis proprietate nomen est. Sed homoquidem ab aliquibus hominum subsistentiis tam actuquam natura ; sol vero ab aliquibus non actu, sed solanalura inler se invicem tola subslantia formte similibusnomina sunt. Fuerunt eniui qui jam non sunt,et erunt qui nondum sunt, vel fuerunt, et nuno sunttam actu quam natura homines intiuiti ; ideoque ipsorumformae multae similiter natura, et actu, et fuerunt,et eruut, et sunt, a quibus hic ipsarum plenainter se conformitate, vere dividuum nomen hominibusipsis inditum est. Unua vero actu solus est sol,praeler quem nullus actu, vel fuit, vel est, vel erit.Quamvis natura et fuerunt, et sunt, et futuri suntiufiniti, ideoque infinite sola natura subsistentiae,iuter se sola natura conformes, a quibus hic veredividuum et universale nomen est. Sicut euim veriindividui plena proprietate nulla pars neque acluneque natura conformis esse pulest, ita secundumpleoae proprielatis quamlibet partem naturalis saltemsimilitudo est. Unde Platonis ex oninibus qute illicoDveniuut collecta proprietas nulli neque actuneque natura oonformis est, neo Plato per illamalbedo vero ipsius, et quaecunque pars proprietalisejus, aut natura, et aotu, aut sallem natura inlelligituresse couformis. Ideoque nulla pars proprietatiscujuslibel oreaturae naturaliler est individua : quamvisratione singularitatis individua saepe vocetur. Illavero cujuslibet proprietas, quae naturali dissimilitudineab omnibus quee actu vel potestate fuerunt, velsunt, vel futura sunt, differt, non modo singularisaut particularis, sed etiam individua vere et vocaturet est. Nam individua dicuntur hujusmodi, quoniamunumquodque eorum ex talibus consistit proprietalibus,quorum omnium cogitatione facta collectio nunquamin alio quolibet alterutrius numero particulariumnaturali oonformitate eadem erit. Hac igiturratione Plalouis tota forma, nulli neque naturu conformis,vere est individua. Omnis vero pars ejus,singularis quidem est, non autem vere individua,quoaiam multis est saltem natura conformis. Itaqug

traductum,1373 GILBERTI PORRET.E COMMENTARIA. 1374anima ejus, cujus tota forma pars cst, formae Plato- p^nis, non vero nomine dicilur individua. Ideoquequamuis ipsa sit rationalis naturEe substantia, nequaquamtamcD potest esse persona; et generaliter,sicut dictum est, nulla cujusliLiet persoDse pars estpersoua ;quoniam partis ejus ex omnibus quae ipsiconvenire intelliguntur collecta proprietas, naturaliterest individua. Ex his ergo intelligitur quia personaadeo est per se una, quod ejus tota proprietasnulli prorsiis secundum se tota similitudine couferripotest, nulli ad coustitueudam perfoaalem proprietalemcoujungi.Sednos hac diffiuitione, etc.] Hucusque et divisionibusvesligavit, et diffinitione, pariim ex natura,panim e.^ usu sumpta, docuit quibus relms uonienpersona3 conveniat. Nunc hujus nominis causam,quare videlicet id, cui prtedicta diffinitio couvenit,nominetur persona, ostendit. Quasi : Personaj estnaturae rationalis individua substantia. Sed diligeoterest atlendendum quod hac diffinitione terminavimus, t>non eam quam Graeci TtpdawTtov, sed eam potiusqiiamusu iTtoaxaaiv dicunt. Nomen enim personBe videturad unde quadam translation ', scilicet exhis personis quce iu recitandis comcediis tragcediisquereprcesentabaut eos qui, hoo est qualiter, secundumffitatis, aut sexus, aut conditiouis differenliaui etproprietatem interest, tristes aut leetos, divites autpauperes, nobiles aut ignobiles, et hujusmodi homines.In comoediis vero et tragcediis convenienteret proprie dicta est persona a personando, circumflexatamen penultima, secundura illam quEE est dictioDumaccenlibus regulam qna dicitur : Quod intrisyllabis et tetrasyllabis, et deinceps, si ullima correptafuerit, penultima vero lon^a natura, ipsa penultimacircumflecletur, caeterEe vero gravabuntur.Unde hoc nomen quod est persona, minime a personandodictum videtur. Hujus enim nominis quod estsonus, prima syllaba naturaliler est correpta, ideoqueacuto prouuntiatur accenlu, secundum regulam pqua dicitur : quod in disyllabis, si prior naturaUtercorrepta fuerit, ipsa acuetur, allera vero gravabitur.Quod si'.] Quasi : Hoc nomen est persona a personandodicitur, quod tamen mininie verum esse videtur,eo quod penultima syllaba tanqiiam naturaliterlonga, aute correptam circumflectitur. Quod si aiitepeoultimaacualur, secundum regulnm qua dicitur :Iq trisyllabis et tetraByltabis, et deinceps, si peuultimacorrepta fuerit, antepcnultima acuetur, caeleroevero gravabuntur, apertissime a sono persona diclaesse videbitur. Idcirco autem, quee in comoediistragoediisque recitandis repraesentationem quamlibetfaciebat, persona a sono dicta videbitur, quia concavitateipsa larvse ad reprsesentandam personam antefaciem positee, major necesse est sonus volvaturquod utique conveniebat, propter eos qui in amphithealrohis quse dicebantur erant attenti. Greeci qnoquehas comcEdiarum tragoediarumque recitandarumpersonas vocabant itpoatoTta : non quidem a sono, Dqui vere major fiebat larvse quae ante faciem ponebaturconcavitate ; sed ab eo quod larv8e illae concaviEad majorem sonum faciendum ponantur in facieatque ante oculos intuentiura eas, obtegant vultumloquentium inter ipsas. Quod et Grsecis verbis, aitita : Ilapa xou itpo? toui; UTtai; TigeaQai, quod est abante faciem ponendo. napi namque sonat ai; itpdi;sonat in vel ante ; toTta? sonat /aciem ; Ti6ea6ai ponendo.Tou vero et interim tou? articuli sunt. Quoniamergo jtpcx; sonat in vel ante, toTta? vero sonat/ocieOT ; TtpdacDTta sine dubio sonat in facie vel antefuciem. Itaque haec duo noinina videlicet persona etTtpiSaiuTta, recte illorum qui in amphitheatris dlversoshomines larvarum atque sonorum diversitate repraesentabantsunt nomina. Uuum quidem a sono quifiebat concavitate larvae ante faciem positae, id estpersona ; alterum vero ab ante faciem posita larva,a cujus concavitate sonus flebat, id est itpoacoiia.Sed quoniam, ut dictum est, ioductis voce et formadiversis personis, histriones in tragoedia vel comcEdiaindividuos homines, quorum intererat, repraesentabant,ij est, exempli gratia, in tragcedia quidemHecubam, vel Medeam, in comoedia vero velSymonem, vel Chremetem : idcirco caeteros quoquehomines, qnorum esset, id est esse posset certaagnitio, pro sui cujusque naturali dissimilitudine,vere individua forma nuncupaverunt, id est, nonnaturali neque propria, sed nuncupativa et impropriaappellatione nominaverunt, et Latini peraonam,et Grffici •jtooato-rta. Longe vero melius, et secundumrei veritatem siguantius, illi, id est Graeci, naturaerationabilis individuam substantiam nomine 6itoaTaaEto;,contracta tameu ab aliis plnribus quibus hocnomen naturaliler convenit appellatioue, vocaverunt.Nos vero Lntini per inopiam vocum proprie res ipsaasigniticantium translativam retinuimus nunoupationem.eam videlicet quam illi, id est Graece recte dicuntuTttjaTaaiv, nomine quod est a sono personamvocantes.Sed peritior, etc.] Quasi : Quam nos supra diffiuivimus,personam naturae ralioDalis individuam essesiibstantiam, quidam Graecorum vocant ^TtoaTaaiv.Sed illa quae est sermonum peritior Graecia, vocatuTtdaTaaiv, non modo rationalem, verum etiam nonrationalem quamlibet et individuam substantiam.Atque uti Graeca oratione utar in rebus, in his videlicetquae a Graecis diu agitata, postea Latina interpretatiouetranslala sunt : Al oiiaiai Iv [lev xoiii;xaQ' oXou Etvat ouvavTai, iv 8e toT? /caTa (jcspoi; [jidvoii;utftaTavTai : Id est, EssentiiE in UDiver.=alibu8 quidemesse posBunt, in solis vero individuis et particularibussubstaut. Quae nimirom transUilio verbi ad verbumfacta est. Nam oA articulus esl, ouatai essentiae, iv in,[isv quidem, toT? articulus, y.a6' 6Xou secundum totuiu: pro quo, quia omne universale totum est, ponituuiversalibus, ETvat esse, SuvavTat possunt, ev in, 8eautem, TbT

1373 IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1376utique ex hujusmodi suo esse sunt, veium etiam \substant, quoniam eorum quae universalibus adsuntaccidentium, eadem ia se vel extrinsecus sibi affixarecipiendo, subjecta sunt. Jure igitur substaotiasparliculariter substantes, (i-otjxi.

'quod1377 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1378tuum est : et quoniam specialis eju3 subsisteutia nonhabtt prse se cui adsit, in nuUo subjeclo est, et easubsislit, et subest accidentibus qiise in ipso aliquanaturaliter iilis priora sequuntur. Sed de angelotacet, quia non de illius, sed tantum de bomiuisatque l3ei catura atque persona ia hoc opere agitur.Ideoque cum essentiam et cum hominis eese dixisset,dixit eliam eadem esse Dei. Quod ulique suot,quamvis non omnia eadem qua suut hominis ratione.Nam essentia, qua homiois esse dicitur, propteruniversalium quae de ipso praedicantur subsisteniiarumimmulabilem conformitatem, de Deo quoque,sed nequaquam subsisteDtiS! suae immutabili eimilitudiuedlcitur. Non enim sunt diversae essentiaeinler se substantiali conformes, quarum una dePatre, alia de Filio ejus, alia de Spirilu amborumdicatur. Sic enim essent Pater, et Filius ejus, etamborum Spiritus multi dii, et non uous siogulariteret individualitor Deus ;quamvis etiam de unoquoquehomine dicatur est, nunquam tamen dicitur quod sitipsa essentia, quomodo multorum universalium, quadiximuB similitudine, est. Dei vero non nisi unaBingularis et individua essentia est, quae de Patre,vel de Filio, vel de amborum Spiritu praedicatur,cum dicitur, Deus est. Ideoque dicimus non solumDeus est, verum etiam Deug est esseiitia ; et ex hocintellectu, ait : Deus quoque, id est, Paler, vel ejusFilius, vel amborum Spiritus, et ouaia est, et essentia,recte utique. Sine principio enim, et sine fitie,unus et individuus, et simples Deus est. Et cumomnia quae ex ipso, et per ipsum, et iu ipso sunfc,ideo etiam a theologicis dicantur esse quoniamipao solo auotore sunt, maxime tamen ipse est a quoomnium esse proficiscitur, hoc est, quoniam quaacunquevel subsistenliis, vel accideutibus, vel propriiseffectibus, vel logicis rationibus, vel moribus,aliquid esse dicantur, ipso auctore sunt, quod essedicuntur. Est etiam ouaiwai?, id est subsistentia,vere. Subsistit enim per se nullo indigens. Nullienim tanquam accidens adesse -potest divinaessentia.Dicitur et ucptataaOai, id est substare, recte utique.Quamvis enim divinae essentiee nibil ut accidensadsil in Deo, tamen substat omnibus, quorum estvera causa, verum esse et verum priucipium. Sienim iuter creuta alia aliorum, et causo;, et esseet priuoipia, ideoque subjecta dicuntur, multo rationabiliusDeus, qui non habet pr!B se alterius quamquae ipse est essenliae causam, sive esse, siveprincipium, el est omnium creatorum vera et unicacausa, cl verum esse, et verum principium, eisdemsubstare dicitur. Sunt autem tres unius quidem singularis,simplicis, individuEEque essentiae, sed proprietatibusdiversi, Pater videUcet, et ejus Filius, etamborum Spiritus : quorum unusquisque cmniumcreatorum est et causa, et esse principium, et simuluna causa unum esse principium. Unde etiam dicimusunam esse ouaiav vel ouuicjffiv, id est essentiam,vel subsistentiam Deitatis, hoo est Deitatem ; sedtameo tres UTCoaxdaeK;, id est tres substantias. Nonquidem quod illi qui sunt tres, diversis proprietatibussuis sint, et creatorum tres causae, vel tria principia;sed quod horum trium unusquisque et causa, et esse,et principium omnium est, et hac ratione illis omnibussubsians. Sed sicut quamvis nou nisi una sittrium divinitas, et una aeternitas, si tamen dicaturtres personae divinae et aeternae, recte divinitatis etaeternilatis, salva singularitate, pluralitas adjectorumnominum, id est divinae et aeternae, redditur pluralitalinomiuum quibus in eadem oralionis parte adjiciunlur,id est tres et personee, quae vere rerum etvocum uumero pluralia sunt : ita quamvis non uisiuaa eorumdemque ratio, qua unusquisque illorum estper se, et etiam tres vi simul omnium creatorumsunt una causa, unum esse, unum principium, salvatamen hujus rationis singularitate, pluralitas horumnomiaum, id est, unoazauzii, vel substantes, recteredditur pluralitati hujus nominis, quod est tres,gf^ cui in cadem orationis parte adjiciuntur. Et quidemsecundum hunc modum Latini dixere unam esse Tri.nitatis, hoc est, Patris, tt Filii ejus, et Spiritus amborum,essentiam, tres substantias, tresque personas.Trium utique praedictorum essentiam unam singularemet individuam esse ; et eosdem tres uuius essenticBtres esse personas, et rerum veritas, et theologicaratio, et auctoritatis ecclesiasticae usus habet.Sed quouiam et subsistere et substare ex uniiis subsisteuliae,diversis tamen ratiooibus, id eademsubsistentia aliquid est vere djcitur, ut lipmo. Subsistiteuim homo : quoniam subsistentia qua est etqua dicitur homo, id est humanitas, uuUi in hominein quo est taaquam accidens adest. Substat vero,quoniam eidem subsistentiae iu eodem homine multorumgeuerum accidentia adsunt, nec rerum veritate,nec usu phdosophorum dicitur multae substantice,quod per unam singularem unius speciei subsisteutiamsubstat. XJnus enim homo, una singularihumanitale plurimis eidem accidentibus substans,per ipsam non nisi unus homo, et una substantiadicitur. Quae vero pluribus ejusdera speciei subsistentiissubsistere et substare dicuntur, numeroplures substantiae sunt, et dicuntur. Ut pluribushumanitalibus, plures homines, et substantiae. SiDuilitcrergo cum unusquisque trium preedictorum unasola essentia sit, et tres simul non nisi eadem sintquamvis pluribus imo omoibus qu£e creata sunt,qualiter supra dictum est quoniam scilicet sunteorum principium, substeut, non tamen erunt pluressubstantes vel substantiae, sed unum tanlum sub-Btans vel substantia : quoniam et secundum suae quasunt essentiae uuitatem, omuium sunt unum tanlumprincipium. Si vero essent plures illorum Iriumessentiae, quarum una Pater, alia Filius, alia amborumSpiritus essent, sicut hominum raultae uniusspeciei subsistentiae sunt, quarum una unus, aliaalius est homo, tunc, secundum essentiarum plurali-(] tatem, Pater, et Filius, et eorum Spiritus, essentmulta creatorum principia. Ideoque niulti substantesillis et eorum multaa substantiae, sicut, secundumsulisislenliarum ejus speciei pluralitatem, plureshomiues plures accidentibus quae subsistentiis adsuntsubstantes et eorurudem subslantiee. Sed quiatheologica ratione, Patris, el Filii et Spiritus sancti,non nisi una singulariter et individualiter esfenlia,ideoque non nisi rerum omuium unum possunt esseprincipium, qua principalitatis suae ralione rebusillis humanae philosophiae verbo subcsse vel substaredici possunt, ecclesiaslicus loquendi usus tres inDeo substantias dici excludit. Nisi enim hanc de DeoPatre, et Filio, et SpirUu sancto, substantiarum pluralitatemexcluderet, imo reciperet quod ex illapluralitale forte posset intelligi, scilicet quod a diversisessentiis essent, et ab una esset Pater unumprincipium, et ab alia Filius aliud principium, et abalia Spiritus eorum aliud principium, recte videreturrj de unoquique in illa pluralitate, qua illi essent treasubstantice, quod modo videtur in ea quae propteruuitbtem essentiae trium est sin(i;ularitate, videlicet deDeo Patre, vel de Fdio, vel de Spiritu sancto, dioisubstantia : non idcirco quidem quod ipse supponereturcaBteris rebus, quasi subjectura videliiet, ut id ipsoessent, et essentiae suae, qua ipse est, inio quae ipseest, acoidentes adessent, sicut in homine ejusdem subsistentiisadsunt diversorum generum accidenlia ; sedpotius idcirco quod idem Deus Pater, vel Filius, velSpiritus sanctus, uli praeesset cmnibus rebus, itaetiam subesset eisdem videlicet quasi principium,quod utique vere est, dum eis omnibus ouaiCjagaivel subsistere subminislrat.Sed et hic, etc.J Quoniam loquendo de essentia,subsislentia, substantia, a proposito suo, quo naturaeatque personae differentias se demonstraturum proposuerat,recessisse videtur, haec quae de illis dictasunt, dicit ad horum differentias pertinere. Quasi : DbesscDtia, subsisteatia, substautia, multa dicta sunt

1379 IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1380sed hic omnia idcirco dicta siut, id est, volo hac in- A^ sed duse. Quod falsum esse, sicut prsedictum est, diftentionedicta putari, ut moDstraremus differentias finitio personfE superius dicta convincit. Est enimnaturae atque personsE, id est oiaia^ atque uTtodTX- persona, ut dictum est, naturBB rationabilia indiviilua(TEuc 0"0 '''"° noniine uiiun.qnodque, id est uuuiav sulisistcntia. Si aulcm Cbristus est duae personee,vel uTr6cn:acrtv. oporteat apud Lutinos appcllari, vide-quEe est i,'?itur hominis Deique facta conjunctio? Numlicet an quod GrEeee ouaia dicilur, Latine dioaturessentia, sive subsistentia, sive natura ; et quodGrsece dicitur uitoiTaaii; Latine appelletur sub?istens,sive substantia, sive persona, sit arbitriumecclesiasticae locutionis, id est eorum arbitrio relinquaturqui ecclesiasticae locutionis usum noveruot.Hoc tanieo ioterim constet indubium, ijuod prEeiiiximusdifferre, hoc est diversuni esse inter naturamalque personam : quoniam scilicet secundum ullimamsupradictarum nnturae signiHcationum naturaest cujuslibet substantice specificata proprietas. Aliaveiba ponit, quam supra posuerit ; idem tamen estsensus. Superius enim ait : Nalura est unamquamquerpm informans speciflca differentia. Sed quod ibidixil, unamquamque rem, bic dixit, cujuslibet sub- gEtantJEe. Hanc enim volebat inlelligi EEijuivoco nominequo dicebat rem. Quod vero ibi dixit speciflcascilicet ila facta est, quasi, id est sicut fit cum duocorpora, id est vel duo lapides, vel duo ligiia, vellapis et lignum, vel hujusmodi alia corpora sibimetapponuntur, ut videlicet tantum locis illa corporajuncta sint, id est et e.v alterius qualitate nihil perveniatin alterum ? quem conjunctionis modumGrcBci vocant y.azi 7rc:pa6£ffiv boc est secundum appositionem.Nam -/.axa Graece, secundum Latioe, Ttaoaad, Oeo-ii; positio. Diligenter attende quod his verbisbreviter et obscnre significatum est, diversos scilicetesse conjungeodi quaelibet modos. Ait enim quod duocorpora ita sibi coujunguntur, quod in alteram nihilex alterius pervenit qualitate. Id quo innuit, quodetiam itasibi invicem aliquaconjuoguntur.ut in alteramex alterius qualitate aliquid perveniat. Niger enim lapisalbolapidi appositus, loco quidem alter alteri juxta est,sed neque qui niger esl albi qualitate dicitur albus, nequEqui est albus, nigri qualitate dicitur niger. Lignoautem ferrum vel aurum apponitur, et dicitur quidemappositionis habitu liguum ipsum ferratum vel au'ratum ; sed nondum ferri vel auri qualitas praedicaturde ligno. Conlingit tamen in hujiismodi appositionibusetiam alterius ad alterum quadam denominationequalitatis nomen transumi, ipsam veroqualitatem nequaquam in altero fleri, ut in vestiumsiu armorum appositiouibus, Vestls enim sorde velpulchritudine, et armorum pictura, sordidus, autpulcher, aut jiictus, is cui haec apponuntur dicitur,cum tamea in illius subslantia haec minime fiant. Estaulcm cura non modo nomen alterius denominaturdifferenlia, hic dicit, specificata proprielas, recteutique. Nam et ibi quam nominnbat differeutiam,paulo ante vocaverat proprietatem dicens : Dicimusdiversam esse naturam auri atque argenti, in hocproprietatem rerum monstrare cupientes.Persona vero, etc.] Qiiasi : Natura est cujuslibetBubstantiffi speciflcata proprietas. Persona vero esl ratioDabilisnaturae individua substaulia.Banc in Chrislo. etc.] Hucufqiie naturam slquepersonam propriis differenliis diversas esse ostendit.Nunc Nestorii et Eutychis errores ponere, et submovereinprfcditur; et primo Nestorii crrorem ostenditet destruit. Quasi : Persona est naturae rationabiliaindividua substantia. Hanc personam scilicet in alterum, verum etiam reipsa qualitas alterius fitNestorius opinione sua conslituit esse duplicem ia in altero : ut dulcedo vel ac.iditas appositorum fit inChristo : unam videlicet Dei, alleram homlnis. Dicit vase, vel pomi odor in manu. Sed in hia omnibusenim ia ChriElo unam personam esfe, quis est Deus ; n atlendendum est, quod Don fit aliquod unum ex eoalteram quae est homo : et ex his duahus Chrislumesse conjunctum. Fo scilicct errore ad hocdicendumtraductus, quod putaverit posse dici personam inomnibus quoquomodo diffiniantur naturis, hoc est,quia piitavit quod onnis natura dicatur etiam persona.Hoc enim preesumplo, quoniam duplicem naturauies.= e in Christo recte cousebat, du|ilicemquoque personam in ipso esse confessus est. Qna inre eum fulsum esse superius dicta diffinitio personae,quE est, natuFiB ratioualis individua substantia,convincit. Quia non habet diffinilio pluraliter : perfouaest individuaj substantiae, sed siugulariter, individuasubstantia. Cum auiem haec personae diflinitioeum falsuui esse conviucat, tum haec qute sequiturargumenlatio evidenter declarat ejus errorem.Vere. Si eitim, eto.] Argumentntio hic qualitatequod appoDitur, et ex eo cui apponitur. Non enimest aliquid unum naturaliter ex appositis sibi lapidibus,albo et nigro ; neque ex ligno et ferro, vel exligno et auro, neque ex homine et ejus vel veste, velarniis ; neque ex pomo et manu. Ex carne autem etossibus, et quibusdam aliis fit unum corpus auimalis,et ex corpore et anima unum animal. Ut ergo meliusintellipi possit in qualibet persona illorum exquibus ipsa constat compositio. allius incipiendumest. Omne quod est, aut simplex aut compositumesl. Qiiid autem sit simplex, et qnid compositum, inlibro qui esl de bonorum Hebdomade, diclum es.t.Ibi namqne septimo pra-posilorum termino, sive regula,simplex ila diffinit : Simplex est quod essesuum et id quod est unum babet. Octavo vero tcrmino,de eo quod est composilum, ait : Omni composltoaliud est esse, aliud ipsum est. Ilaec autem exdicitur umBEffii; per quemdam quasi consensum, ge. quo sensu accipienda sunt, dictum est ; unde maninereantem est syllogismus, specie vero hypotbeti- rv festum est unum esse aliquid in quo diversa sibi incus.Non enim aliquo extra sumpto, partem suam vicem conjuncta dicunlur, cui uni sunt esse omnesconfirmat, sed quasi udversarii dicto sui, qiiod, estChristi uuam non esse personam, consentiat, parteraillam sumit, ut quod ex ea falsum sequatur osteudat.Quo destiucto, partis su£e manifesta veritate argumentalionemconcludit; ait ergo :Si non est Christi una personn, sequiiur, etc.] S»edquia Nestorius.quiomnemnaturam putal esse personam,ex numero naturarum metitur numeruni personarum,addit ante sumpto, duasque in Cbristo naturas essemanifestum est, hominis scilicet atque Dei ; et quianondum salis praemissum est, ut quod illaturus estnecessario inferat, adhuc addit : Nec tam insipienserit quisquam, ut qui, hoc est aliquo modo ntramlibetearum, id est aliquam duarum, hominis videlicctatque Dei uaturarura a ratione sejungat, dicensunam quidem illarum duarum naturarum esse personam,alteramvero non ; sequiturutduas inipso videantur6886 personae, id est ut ChriBtus non sit una persona,speciales, et bae ex quibus speciales constant subsistentiaeillorum quae in ipso sibi invicem conjnnguntur,et praeler has illai etiam quae in eodem creanturex habitu conjunctorum. Ut homini, qui ex corporeet spiritu sibi conjunclis nnus est, sunt csseomnes corporis atque spirilus subsistentiae, et aliiBquaedam quee ia ipso ex eorum fiunt concursu. Idcmvero homo, ex his quae suhsistentiis adsunt qualiliitibus,ct mensuris intervallaribus, aliquid est. Etquoniam hominis ex corpore et spiritu compositioita sil, quod nec utrumque nec alterum in eo coufunditnr,omnes illae quas modo diximus subsistentiaset qualilates et intervallares mensurae, imo elinminlervallarium lermini, de ipso homine rectc dicuutur.Hebc enim spiritus corporisque conjunctio compositioest, non coaimistio. Non enim omnis composiliocommistio est,sicut non omnis conjunctio oompositioest. Omnis vero commistio compositio est

1381 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1382Unum enim aliquid in sese mista componunt ; sed J^ conjunctio xaxi uapaBsfftv, hoc est secundum apvelalterius vel utriusque qualitates aliqauB mixlura positionem, facta sit.confuodit. Ut cum album nigrumque misceutur, nequecomponentia neque compositum albi et nigririitinent qualitales, sed alterius speciei afficiuQturcolore. Quse vero siue commistiooe fit compositio,ipsis componenlibus suas quascunque naturas, et uteaedem dicaotur de composito, facit, sicut corporiset spiritus naturse, non modo de corpore et spiritu,verum etiam de liomine veie dicuntur, et aliae quaedamquae in ipso, sicut dictum est, ex eorum fiuutad compositionem concursu. lu quo diligeuter est altendendumquod etsi quandoque non ejusdem sintgeneris, quae sibi in compositionibus coajunRuntur,semper tameu in aliquo sunt ejusdem rationis.Quamvis enim corpus el spiritus diversi generissint, in hoc tamen sunt ejusflem rationis, quod utraquehis quae praedicantur suppoeita suut, ipsa veroimpossibile est praedicari. Nuuquam enim id quodSed si ita, id est secundum appositionem humanitasdivinitriti conjuncta est, etc.] Diligeuter atteudendumest quod cum dixerit, qu£e est facta homiuis DeiqueconjuDctio, nuuc non dicit homo Deo, sed humanitasdiviuitati conjuncta est. Per quod iouuit quod cumdicebat hominis Deique, volebnt iutelligi humauitatisdivinilatisque. Recte utique quouiam et catholicoset Nestorium secuudum illaui naturte siguificationem,qua diffioitur : Natura unamquamque rem informansspecifica diflerentia, duas in Christo naturas constitueresuperius dixerat. Neque vero aliler iutelligipotest quffi dicitur in Christo hominis Deique factaconjunctio. Est enim regula generalis, non uni tantumrerum aliquarum addicta generi, nec uti tantumfacultati, sed in omni facultate et omni rerumgenere per se nota et necessaria, quod tidelicetqnaecuuque sibi invicem conjnucta suut, iuter se suisest praedicatur, sed esse et quod illi a.lest, praedicagproprietiitibus suut diversa. Non jgitur illi qui Deusbile est et sine tropo, non uisi de eo quod est. Sim est, ille qui homo est, iu Christo potest esse coujunctus.plices quoque subsistentiae diversorum Non enim est in Christo qui suutgenerum :homo sit; sed ipseut rationalitas, animatio ; una tamen eorum est ratio,sicut est Deus essentia, ita est homo subsistenlia.qua eorum quae sunt esse dicuntur; ideoque id Ipse vero sibi cunjunctus esse non potest, quoniamquod est totum esse componunt. Esse vero et id quod non est a se sui proprietate diversus. Gum ergoest, nec ejusdem suut generis, nec ejusdem suut rationisdicitur hominis Deique in Christo facta coDJunctio,;et idcirco illorum conjunctio compositio esse ab eo qui est homo, ud id quo homo est, id est adnon potest. Quodam tanien rationali habitu iuterveniente,unum quiddam est, sive simple.x, sive compomauitas,quam et mathematica speculatio ab eo quihominis naturam et sub.sistentiam, quee vocatur husitum: quod ita mens concipit, ut in eo id quod est homo est abstrahit, coocedere debet et dicentis et nu-et esse, vel quod ei adest genere et ratione, esse diversacum asaensiono percipiat. Videt enim in illo solus est Deus et homo, divinitati esse coDJunctam.dieutis intelligeutia, et iilam credere in Christo, quiUDO, et ipsum esse quo id quod est sit, et etiam Illud euim lectoris vigilautia debet attendere acceptisid quod est, quod illo esse sit. Videt et quaedam alia dictiouum siguiflcatiouibus, quibus siguificatorumquae proprietatis ratione adsunt quidem ipsi esse, in- propositi oouveuiat ratio, et de quibus iulerpres idBuut vero, vel extiiusecus affiguutur ei quod est. In quod dictum est iutelhgeudum explauet ; verbi gratia :hoc igitur uuo id quod est habet esse quo est, et ea si quis dicat, homo est risibilis ; item, homo est individuorumforma : hominis nomeu quidquid in una idqua3 ipsum esse quoquomodo sequuutur. Ipsum qu'que esse et ea quse ipsum sequuntur habent id quod n in altera affirmatione significat, id est, et id quod inest, de quo vere dicantur. Quse nisi diversa essent,habere haberique non possent. Nihil enim omninovel esse in se, vel habere se potest, nec aliquo modosibi conjuQgi ; diversa igitur inler se sunt quae sibiinvicem conjunguntur. Sed si omni genere omniqueratione, etsi in uno, conjungnntur, minime tamenvel in eo commisceri vel illud compouere poesunt.Ex his igitur apparet diversus esse modos diversasibi invicem conjungendi ; et qnaudoque unum essein quo diversa sibi conjunguDtur, quaudoque veronon esse unum. Unum quoqne in quo diversa coujungUDtur,quandoque simplex esse, quandoque compoditum; iu eo autem quod ciimposilum est, quandoquealterum, quandoque utrumque, quandoque neutrumcomponens commistione confundi ; quse autemomni genere omnique ratione a se diversa sunt, nequaquamsibi ; componi ; compositum quoque a componentibusnunquam omni geuere, nedum omui ratelligiturhomo, et id qno esse debet homo. Quorumsiguificatorum illud, quod primum exposuimus,grammatici vocant substantiam. Illud vero quodsecundo exposuimus, cujnscunque generis sit in omnifacultate, qualitatem appellant. Sed in prima affirmationonon id quo est homo, id est nominis qualitas,sed is qui ea est homo, id est subslantia nominisrisibilis esse proponitur. In secunda vero allirmationenon is qui est homo, sed id quo est homo, id est nomiuisqualitas individuorum forma dicitur. Similitersi quis dicat, animal est sensibile, animal e=t genushominum : item, sensibilc est corpus, gensildle estdifferentia ; ilem, risibile est homo, risibile est propriumhominis; item album est corporeum, albumest accidens : quamvis eisdem nomiuibus rerumsuppositio in propositis enuntialionibus Bat, priorestameu de substantiis nominum, secundae vero dequalitatibus eorumdem inteUigendae sunt. Et hujustioneposse esse diversum : imo si sine commistione n modi iufinitae suut orationes, quoB sub eisdem nomi.est compositio, quorum sunt naturaliter generumcomponentia, eorumdem quoque esse compositum.Sed haec omnia non nisi de rebus creatis intelligi volumus.In theologicis enim aliqua quidem similiter,aliqua vero aliter esse, sequentia nos docebuDi. Nonenim omnia neque nulla quae in naturalibus aut mathemalicisintelliguutur, in theoiogieis accipiendasentiraus ;ideoque subtilissimae atque exercitatissima!pbilosophiae esse, couimunes utrisqne et propriassingulorum ratioces ootare. Et haec quidem propterimperitos, qui diversarum facultatum ratioues, autcommunicaDt proprias, aut appropriant communes,teligimus ; nunc ud propositum redeuntes, dicimusquod cum tot sint rerum sibi invicem coujungendarummodi, illam conjunctionem, quae est naturarumduarum, divinae scilicet et humanEe, in Christo, inferiuscontra Eutycheu non esse per commistionem :hic vero contra Nestorium non esse, per appositiouem,oetendit. Quasi ; Quaero num Dei hominisquenibus non modo aequivocis aut quolibet schematisgenere translatis, verum etiam univocis, de aliisatque aliis debere intelligi, ipsa rerum proprietas, etoraodi regula prudeutem docet iuterpretem. Omnevero nomen, diversa significat, substantiam videlicetet q'jalitatem. Ut album, id quod appellatur album,quod est substantia nominis ; et id quo appellaturalbum, quod est ejusdem nominis qualitas. Subeodem igitur nomine quod est album, si quis dicat,albuni est corpuii, album est aocidens, rerum proprietatemsecutus inlerpres, sicut dictum est de eoquod appellatur album, quod vere est corpus ; hoc.vero de eo quo appellatur album, quod vere estaccideus, interpretabitur. Neque enim id quod albumest accidens esse, neque id quo aibum est corpus esse,rerum ipsarum permittit proprietas. Similiter ergociirn dicitur hominis atque Dei in Christo facta conjunctio,noQ debet intelligi quod is qui homo est etis qui Deus est in Christo conjuncti gint. In eo

1383 IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1384Damque nihil est quod sit homo quod ei qui in illo \ conjunulio, nisi earum subjeeta in quibus ipsae suntDeus sit intelligatur coDJuactum. Sed ipse Christus vel de quibus prsedicantur slbi invicem secundumqui Deus est, etiam homo est, qui nuUa ratione sic apposltionem conjuncta sunt. Nam in corpure aulmalis,carnis et ossls uaturae nou appositione, sed com-potest conjuDgi., In ipso itaque divina esseutia, quaChristus est Deus, et humana subsistentia, qua ipse positloue coDJunctte dicuutur : quoniam caro et osest homo, recte intelligunlur conjunctae, et ex sensuaccipiendum est quod dicitur, homiais Deiqiie factaconjuoctio. Quod etiam ita accipieudum, auctor,sicut jam diiimus, declaravit, cum eumdem sensumrepetens, dixit: Sed si ita humanitas divinilati conjunctaest. Ne ergo lectorem decipere possit aliquadictio, quae cum sensum aurium sono excitat, inquacunque oratione ponatur, offert menti quEECunquesignificat, rerum proprietatem, quam apud philosophosdidicit recolat, et loquendi ratinnes quas logicamiuistrat atlendat; alquecuvTa^iM c,x grammaticorum,Xl^iv ex dialecticorum seu sophislarum, pficriv exrhetorum locis considerans, de tot significatls idquod ad propositum perlinet, convenienlium iUiin ipso corpore anlmalis, non apposilioue, sed compobitioneconjuncta suDt. Nam quandocunque ea quaesnnt allquod subsistens componunt, et ea quibussunt ipsa componenlia totius subsistentis illius proprietatemcomponunt. Nou autem universallter convertitur.Ssepe etenlm alicujua subsistentis proprietasei multls est naturis composita, ipsum tamensubsistens slmplex ex nullis subsistentlbus constat.Ut animae illa speclalis «ubsistentia, qua Ipsa est etdicit.ur anima, ex diversis subsistentiis constal. Itemattende quod nou ait : si duobus quse sunt manentibus; imo ait, si duabus personis manentlbus ea conjunctio,etc. Plurlma enlm sunt quie personae nonsunt, quorum allqua secundum apposltionem, allquasecundum composiliouem sibi invicem conjunguntur,ut lapis lapidi : quaudoque sola apposltione, quandoest et is qui Deus est iutelllgaulur csse coujunetl ;sed tantum dlvina essentia et humaua subslsteutia, Idest divinllas el humanitas. Neque vero hae per apprehenslonem.Sln ita, Id est, per apprehensiouemhumuuitas dlvinitati coujuncta est, nihil (supple)uuum. Nam et ipse in sequentlbus addet. Nihil (Inquam)naturallter uDum, cx horum utrisque confectumest : videlicet non ex hls alicujus unius constatproprielas. Quocirca nec Cbristi. Ac per hoc, Ghristusnlhil est, scillcet non est aliquid naluraliter unum,quod tamen est. Nomen quippe ipsum quod est Christus,unum quiddam siguifical, id est, ipsum qul dlciturChrlstus, et ex multis collectam proprletatem, quadicitur Chrlstus , et hoc iDtelligltur ex singularitatehuj'us vocabuli, quod est (ihrietus.Ac si.] Quasi : Vocabuli singularitas unum ostendit.At qualiter unum sit vldendum esl. Non slmpliciterunus uon est, qui secundum Neslorium, ex eo quiDeus est et ex eo qui homo est conjunctus est. Certumest autem quoniam qui Deus est, esl etiam persona.Persona vero personae nlsi secundum appositionemconjungi non potest. Si vero duabus personlsmanentlbus, illa videllcet quae est Deus, et illa quaeest horao, ea conjunctlo naturarum, id est diviuilatiset humanitatls, facta est, quale superius dixlmus, hocest secundum appositionem. Quasi: quse Deo et hominemaneDtibus personis allter tieri non potest,nihit unum ex duobus effici potuit. Attende quod ait:Si humanitas divinitati secundum appositioneni conjunctaest, nihil unum ex utrisque confectum estet quando secundum appositionem fieri intelligendasit, ostendit cum ait : Si duabus personis manentibusconjunctio fit earum. In quomanifeste demonstratquod nuUa eet Daturarum eecuadum appoeitiouempersonae nunquamcomponltur. Omnino enlm nihll unquam exduabus personls fieri potesl. Ideoque nec earum na-rationum adminiculis, eligat. Et ut de caeterls orandi Utaceam speciebus, in affirmationibus, quae res subjectacujus rei praedicatje susclpit nomen, inter ctetera compositioue conjungitur. Sed personaquae slgnifieaDtur, notare contendat, iblque menllssuae Intellectum constituat. Quod quidam, qui cumnihll intelligant, omnia judlcant, homiues impudcn-turfe naturam aliqu&m componere possunt. Sed secundumpersouarum, tisslmi, desipientia sapientissimi, absque disserendiquae quandoque contingit, adratione disertissimi, minime cogitant atteudeudum. se invicem appositionem, earumdem quoque naturseIdeoque non ex sensu meutis ejus qui loquitur verba, ad sese dicuntur appositae. Si igitur Deo et honiineaed ex verbis sensum, et alium saepe quam illum cui duabus persunis manentibus, naturarum Dei et hominissunt articulata, accipiunt, in hls etiam quEe ipsl proferuntest ad se invicem facta in Christo secundumverba non intelllgentes, ncque qufe loquuntur, upposltionem conjunctio nou est una ex ipsis Christineque de qulbus affirmaut. Unde cum audiunt hominisfacta proprietas, et quoniam nihll nisi proprietatisDeique factam in Christo conjuQctionem, pu-Buae singularitate unum est, consequitur quod secun-tant quod is qui homo est et is qui Deus est In dum Neslorium, qui, qualiter dictum est, Deo et homine,Christo dicantur conjuDcti. Quemadmodum sl dicanturduabus personis manentlbus, duas in Chrislohumani splritus, qui anima vocatur, corporisque naturas slbi iuvicem non compositione, sed appositionein Ghristo facta coDJunctio ; recte inttUigitur nonjunctas opinatur, nibil unum est Christus. Aomodo id quo aninia est spiritus, et quo caro est cor-per hoc omiiino uihil, vere. Quod enim non est unum,pus, id est, spiritus corporisque naturae, verum etiam n nec esse omnino potest; sicut etiam quod non pst.jpsa anlma quae est spirltus, et ipsa caro quae est non est unum. Est enim philosophis multarum propositlonumcorpus, esse lu Chrislo, Ibique esse conjuncta. Sedlocus, et per se nota proposiilo, quod essenon ita potest acclpl, cum dlcitur hominis Deique atque uDum, unlversaliter convertitur. Quodcnnqueconjunctlo In Ghrlsto facta : scllicet utills qui homo enlm est, unum est; et quodcunque unum est, est.Verbi Damque singularitateni euppositae rei Elnpularispioprietas exiglt. Sicut el pluralitalem verbl rerumsuppositarum illa quae uiii convenire non potestproprielatum diversitas. Ut si quis de Platone loquatur,sive uuum sive multa de Ipso affirmet, vel negel,verbo slngulari hoc faciet. Non enim dicet, Plato legunt,sed legit. Nec Plato sunt, sed est homo albus,astrologus, et hujusmodi alla. Si vero Platonem etClceronem supponat, non dicet, Piato el Clcero est,sed sunt hoc vel illa. Nisi forte verbi tropo praedicatinominis singularitati singularltas ipsius verbireddatur : ut omuia Caesar erat. Ergo quicunquediclt sunt, de pluribus ;qui vero dicit est, de uno seloqui secundum praecepta grammatlcorum siguificat.Tv Est aulem illud unum quandoque simplex, ut animaquandoque compositum ut anlmal ; ct aliquando continuum,nt corpus animalis ; aliquando disgregatum,ut acervus. Tamen, sicut simplex, ita et compositumSHae proprietatls singularitate est unum. Nec modoilla qus linearum suarum terminls interpositis suutcontinua, ut corpus auimalls : aut quolibet alio modosine disgregatione junctisslma, ut ipsum animal,absque spiritus corporisque dissolutione ; verumetiamea quae ex pluribus a se invicem disgregatisconjunguntur, ut aceirvus lapidum, aut hujusmodialiquorum, chorus tritici, aut leguminum, aut hujusmodiaiiorum, suae tamen proprietatis singularitateunum sunt.Sed esse, etc.] Quodcunque est, unum est. Sedesse Christum, id est quod de Christo verbi singularitatedicatur, est, coram omnibus, et absque multiplicitatesensus manifeste ac sine falsitate alicujusadmistione veraciter confitemur ; et quoniam qaodcunqueest, uaum ebt, et Chrislus est : unum igitur

qui vocatur natura, in una persona plurima di-Cliristo Diiua et homo duae persoucB, sed eicut ipseproprielalis suae siagularitate uuus est, ita quoqueejusdem proprietatis naturaii dissimililuriine uuamejusdem Ciiristi sine dubitatioue persouam esse necesseest : et vere. Si Ctirislas, qui est et Deus ethomo, qualiier diximus, udus est, non suut m ipsoDeus et hnmo duiB persouje. Nam si Deus et homocsseut in illo du£E persooie, ipse uon posset esse unusGhristus. Quasi : Sed essent duo Christi, unus illequi esset uuus Deus, alter ille qui esset bumo. Uicerevero duos esse Christos, unus qui Deus sit, aliusqui homo sit, nihil est aliud nisi iusania mentis proecipitatce,a sua quasi quadam altiludiue rationis. Gureuim omnino duos illos, videlicet unum hominem,alium Deum, audeat Nestorius vocare Ciiristos ?QuasiNulla omniuo est ratio. Atque idem admirans idemrepetit, ut rationem illam qua quselibet quibus ipsaconvenit possunt duo vocari, ab istis ;removeat. Ait BGILBERTI PORRET^ GOMMENTARIA. 13868336 proprietatis bueb aingularitate, diciiBus CUri- \ est atque novum id quod semel nec ullo alio saeculestum. Quod si ita est, ut utique est, noQ suat in possit evenire, ut scilicet natura eius qui est solusDeus, conveniret compositione cum humana natnra,qute erat ab eo diversissima ; atque ita ex distantibusuaturis fieret copulatione una persona. Diligenterattende quod ait, fleret copulatione una persona;ergo : Vel cur eum qui Deus est vocel Ghristum, sieum quoque qui homo est, appelhUurus est Christum,cum is qui natura Deus est, et is qui natura homo estuihil habeaut naturaliter similR, et ut alio iiomineidem dicatur, nihil habeant coujonctum ex Dei atquehominis faota, imo si maneaut cluae personoe,6ctacopulalione ? Sensus : Cur simili noiiiiae abutatiiriu diversjssimis naturis ? cum scilicet, si cogiturGhristuui difflnire, ulrisque {iit ipse dicit) Clirislisnon possit adhibere unam Bubstautiam diffiuitionis,id est substantialem, saltem secundum substaatiamformae, elsi non Becundum formam substanlise difflnitiouem.Haec eaim sola ralio quaj cujuslibet nomioisappellatio naturaliter est communis, si videlicetqualitas Becundum quam est nomen illis quorumest nomen, tota formaj substantiae est commuuis, uthomo vel aibum. Quee commuuio iuter Deum et homiuem,neque secuudum aliquam Bubsisteutiam, nequeaecuudum aliquod accideus esse potest : quo- Cniam Deus et homo nullo geuere, nullo accideute possunlesse conformes ; et ita uomen hoc quod estChiistus, de Deo et homine, persouis videlicet tamgeuere qiiam inuividuali |iroprietate iuter se diversia,uiiivoca Kppe.liatioue ]iiai(licari uon potest : Vereeteuim, si Dei atque homiuis diversa secuudum genussubstantia est, ut utique est, unumque nouienChristi, io ulrisque, id est uterque appellatur, hocnomeu quod esi Christus, nec oonjunctio diversarumsubstautiarura, id esl divlute csseulise et humausesubsistentiae, unam quod in priucipiu erat personamcrcditur feciese quod uou eral, id est gigautem gemm£esubstaiiti*, aequivocum est uoinen Christi, idet non iutelligas quod naturarum copulatioae fieretpersoua, sed quod fieret copulatione una. Non enimquod eral factus est Christus, sed quod non erat.Erat autem Deus et FiUus Dei, et persona, et unus,aed sine diversarum uaturarum copulatione. Si quisergo quffirat, Ghristus quid factus est ? nemo respondebitquodijipse sit factus Deus, vel quod sit factusFilius Dei, vel quod sit factus persoua, vel quod sitfttctus unuB ; sed,quod sit factus diversarum naturarumcopulatioue unus. Quid unus ? Ucum totum,uuum compositum, et hujusmodi. Et hasc est mirabilisnovitas. Soient quidem usu uascentium,est uomen hoc quod est Ghr.sius, et nulia una diffinitiouepotest coucludi ;quasi : Quud non est verum.Seosus : Neque univuca, neqiie aequivoca appellationeduarum iii Christo persouarum, uomen est Christus.Quibus autem, etc.] Hucusque dialecticis ratioci-'^^''^^''"'^ specierum conjungi : ut carnes, ossa,sanguis, cholera, et hujusmodi, et cum his omnibusanima, quae tamen inter se aliquo genere etaliqua ralioue conveniunt. Item subsistentiae generaleset differentiales, quae partes sunt spiritaliumsubsistentiarum ; et accidentia, quae etiam numerauturiu partibus personalium proprietatum, quaeintor se quandoque aliquo genere semper aliqua ralioneconveniunt ; sed quod omui geuere omniqueratione diversa aliquod unum compouereut, nullauuquam consuetudo nasceutium habuit ;quod tameniu ea persona quaa Christua vocatur, factum est, inqua divinae essentiaa conjunctu est humana subsistentia,quae ab ea non modo omni genere, verum etiamomui ratiooe iutelligitur esse diversa : illa enim estessentia, ista est subsisteutia ; illa sine principio,hasc est priucipio; illa creator est, ista creaturaaliquid est. Uude harum in Christo facta conjunctio,novitas est. Secundum Nestorii vero sunteutiam, quisicut erant ante incaruatiouem Christi divinitas ethumanitas, videlicet sine aliqua sui inter se copulatioue,ita Cliristo incarnato dicit eas manere, quidcontigit novi? Ac si dicat, nihil, quod ex verbis ipsiusmanifestum est ; iuquit euim : Humanitas diviiiitasqueservaut proprias persouas, id est, sicut anteincaruationem Christi, Deus et homo erant diversaepersouae, ita et post incarnatiouem. Et quasi hocomnibus debeat esse indubium, quadani id admiratiouis:forma contirmat, dicens Quando enim nonfuit propria diviuitatis uua, itemque propria bumauitalisalia persoua ? Quasi : Quandonon fuit Deusalia persoua quam homo, el alia homo quam Deus ?Qnaudo vero non erit ? Quasi : Semper fuit, et sempererit, alia hic ab illa ; vel quid amplius ? Quasi :Quid novi coutigit? etc. Vel quid amplius contigitin geueratioue Jesu, quam iu generatione cujuslibetoaleudit. Nunc rhetorum utens firmamento, multabieviter taugit, quibus idem firmissime osteudit.Quasi daos dicere Ghristos, uuum Deum, alterumalterius homiuis, si discretia utrisque persouis, id estDeo et humiue, discretae etiam fuere naturae, id estnalionibus unam esse personam Christi non duas Ddivinilas et humanitas? Ita enim, qualiter dictuuiest, discretis videlicet maueutibus persouis, id est,Deo et homiue, illic, boc est iu generatione Jeau,ho-nulla coujunctlo ualurarum, diviuitatis scilicfct et humanitatis,potuit esse, ut iu quolibet homine, id estmiuem, nulla ralio babet. Auctoritas autem, qua hocposse astrui videalur, simililer nullaest: nam quibusunquam Scripturia ad intelligendum Deum et hominemnomeu Christi geminalur ? Ac si dicat : uullae.Quid vero novi, hoo est, quid novum per adventumSalvatoris eiTectum est, si in hominis quaeque creditura Deo facta assumptione, Deus atque homo diversaemanserunt personse ? Hic si qnia dicat, crediturnein hac assumptione aliqua uovitas facta ?Respondemus : Ita utique. Nam catholicis et fideiveritas, et raritas iniraculi coostat, in eo quod Deusdicitur hominem assumpsisse. Hoc autem miraculumex liis cx quibus admiratio solet coiitingere, videlicetex rei magoiludine atque novitate. Quamenim magnum est, hoc quamque uovum! Quasi :Nihil tam novum tamque magnum est, quam magoumin cujuslitiet bomiuis generatioue cujus hominisDeo auctore atque operaule;gencrati, cum propria,el adeo per proprietalem suam discreta persona subsistat,nulla divinitas, non dico Graece secuudummunus vel muneris quemlibet usum, sed dico excellentissimaesubstantiae, id est essentiae est ei, hocest, ejus humauae naturae aliqua compositione conjuncta.Deus enim, qui nusquam non est, ubiquesuse substantiae pleuiludine totus est, ideoque inomni homine est, cui etiam ad aliquos usus Pater etFilius douaut Spiritum suum. Sed nullua illorumessentia diviuilatis suae humauitaii qna homo estcompositae Deua est, Jesus autem sulus e3t, in quoomuis pleuitudo divinilatis est : Uiiiii ci eiciu ubiqueet extra omnia, ita in ejus humano corpore atquePatkol. LXIY. 44

1387 IN LIBRUM DE DUA.BUS NATURtS ET UNA PERSONA CHRISTI 1388piritu Pater, et Filius, et eorum spiritus totus est, \ est Ghristi, qute eicut secuper fuit Deu3, ita Beniperspirilus quoqiie Patris, et suus ad quoscunque usus^ fuit persona, in assumptione humanitatis non est exidenj .lesus vult, in ipso est. Pater quoque in ipso est coniunctiooc divinital's et humanitatis una.perBonali proprietate, alius ab ipso ; sicut et Spiritus Sed forsilan, etc.] Quasi : Nihil iutererit ciir noasanctus in ipso, personali proprietate alius est ab ipso. sanctos quoque viros, etc. Sed forsilan dicat Nestoriu3illoB quoque, id est sanctos, per quos mira quee-Ipso vero in ee espe non potesl, unde cum ipse dixisset \Pater innie est, non subjuuxit, et ego in me ;sed potius,et eyo in Patre. Sunt ergo in Filio, Pater et Spi-aed non veros Christos, imo ad imagiuem veridam est operata Divinilas, vocari Christos : fateor,Chri-'ritus sauclus, personalibus proprietatibus ibidem, sicutet ubique alii ab ipso : ipse vero, non in se, quoniompersonali proprietate a seipso alius esse nonpotest ; in corpore tamen ejus et anima, sicut dictumest, et Paler, et Filius, et Spiritus sanctus, totus est,et personalibus proprietatibus diversi a corpore ipfiuset auima. Nam neque corpus ojus neque anima,eet vel Paler, vel Filius, vel Spiritus sanctus. Essentiavero qua Filius cum Patre et Spiritu sanctoidem singulariter et individualiter est, subsistentiiscorporis ejus et animee, imo toti humanitati in ipsocoDJuncta est, quod in nuUo homine alio factum est.gUnde nullus aliorum, quamvis in eorum corporibusatque animabus, imo in ipsis Paler, et Filius, eteorum Spiritus sit, quamvis etiam illis a Patre etFilio et Spiritus sanctus datus sit, et multae gratiae ineodem Spirilu, nullus unquam divinilatis essentiaDeus est. Ipse vero cujus essentiae humana subsistentiacoojuncta est, et Deus et homo est.Sed ' fortasse Jesum, etc.] Superius cur duosNestoriusGhristos, unum Deum, alterum hominem diceret,admirans quterebat, cum neque univoca appellationepossent, neque Eequivoca, praeter Scripturarum usumdeberent duo Christi dici. Nuno quod neo etiamuominis translatione eosdem, id est Deum et hominem,duos dici Christos conveniat, ostendit. Quasi :Deuni et hominem, quos in ipso duas dicit Nestoriusesse personas, cur appellet Christos miror, cumsti : et quare ad imagioem ejus, paulo post dicel.Quod si nulla una persona conjuucta est ex homineatque Deo, id est, sl personse unius proprietas exhumana atque diviua nstura non constat, arbitrabimuromnes illos qui vocantur Ghrisli, non ad imaginemveri Christi Christos vocari, sed ita veroaChristos esse, ut arbitremur hic esse verum Christumqui creditur genitus esse de Virgine. Et quarearbltramur, supponit : NuUa quippe persona secundum Nestorium, in hoc Christo vero est adunala exDei atque hominis copulatione, id est hujus personsequae est Christus, qui esse ccepit nunquam persoua,individualis proprietas minime intelligenda est exdivina et humana natura .constare, sed Deum ethominem in Christo diversas eese personas. Sicutnec in eis, sanctis videlicet, qui Dei Patris, et ipsinsChristi ejus Filii, Spiritu saucto sibi per gratiamdato, de venturo in carne Christo prsedicabant, quorumscilicet peraonales proprietates nequaquam exdivina et humana natura erant compositee : sea unusquisqueillorumerat persona, et Spiritus Patris et Filii,illis ab eodem Patre et a Filio datus, alia ab ipsiserat persona, ad uaus diversos vere illis data, et adhunc usum maxime, ut, sicut jam dictum est, de'venturo Christo prfedicarent.Propter quod, hoc est, cujusipsorum cum Christo consortii ratione, ipsi quoqueappellati sunt Christi, quiaper hoc quodam modo erautejus, quem sua preedicatione ostendebant, imago.nihil simile haljeant, etc. Sed fortasse Jesum, id est Jam vero, etc.] Quasi : His quse diximu3 patetpersouam hominis, illam videlicet peraonam quam in Deum et hominem non esse in Chrislo duas personas.Christo homiuem esse putat, idcirco vocet Christum, p Jam vero sequitur id quod omnino indubium est, utquoniam diviuitas quasdam, mira quasdam--"-• r,-- -* ' =-.- =--

GILBERTI PORRETvE COMMENTARIA. 1390idem est Christus, -videlicet qui et Deus erat, et ho- A. genws huinanim), et item aliis verbis idem dicit : Nullamo est, qui se ipse ipsum nulla ratione assumere in nos salus processit Christi generatione, qua a divinitatenon esset assumpta humanitas. Tot; quasi :potuit: quia noa nisi diversonmi ulia potest esseassuuiptio. Quod si in Christo uuara putat esse personaniillum qui Deus erat, alterum vero esse perso-credentem Christi generatione in se processisse sa-Multorum prophetarum scripturte illusere populumnam illuiu qui homo est, atque illum qui Deus erat lutem. Omnis auctoritas Veteris Testamenti sperna-eum qui homo est assumpsicse, hoc qu^jque impossibileest. Nam sicut omnino idem, ita omnino diversumassumi non polest. Non vero sunt aliqua interse uingis diversa quam ea quEE omni genere et personalibuspropriGlatibus diverso sunt. Non indefinitedicimus geaere, sed uaiversaliter omni genere. Necdicimus qu'buslibet proprietatibus, sed persooalibusproprietatibus. Sunt euim quae diflerunt geuere, sednon omni: ut lapis et lignum, quEe tamen uno gonerecorpora sunt, et differunt proprietatibus, sed non personalibus,ideoque uuum aliquod componere possunt: ut domum, vel bujusmodi aliud. Sunt etiamquuR omoi genere, ac per hoc totis proprielatibus.sed non personalibus, et idcirco in uno esse possunt :gut color et superficies, qua; nuUo genere, nulla proprietatumnaturalium parte conveniunt; et tamen iuuno sunt, quoniam earum proprietates persoualesnon suiit. Nou euim color per se a superficie uuns,cujus proprietas id non efflcit ut cum superficie iniino esse non possit. Item suut quajdam quae proprietatibusetiam personalibus differuut, et tamenonioi geuere suo et specie etiani conformia sunt : utPlnto et Cicero. Sunt etiam qua; conveuiunt, nondico diverfaium numero naturarum suarum imaginariavel substantiali conformitate, sed unius simplieisatquo individua; esscntia! singularitate. Differuotautem personalibus proprietatibus, ut Deus Pater, eteJHS Fiiius, et utrorumque Spiritus. Sed, sicut jaradi.^siuius, uon sunt horum omoium aliqua a se iovicemita diversa, sicut ca qua5 omni genere totisquepersonalibus proprietatibus differunt. Omnino caimdisjuncta sunt quiE ceque persouis naturisque separa-tur, per quam auctoritatem promittitur mundo salusGbristi generatione. Manifestum est autem per eaquce Nestorius opinatur, eam non provenisse, si videlicetin Christo Dei et homiuis eadem diversitasest in persoua qufe est in natura, hoc est, si in ChristoDeu3 et homo ita suot diversae personee, sicut iuipso divinitas et humanitas sunt diversK uaturse.Eumdem quippe salvum fecit, quem uon ministrnoriginali concupiscentia, sed divina gratia prseeuntecreditur assumpsisse. Attende quod ait eumdem, etquem, et COQ intelligas, quod eum qui bomo est,Christus qui est Deus, et Filius Dei assumpserit. Hocenim auctor hujus sui tractatas exputat disputalione :quoniam nulla ratione vel seipsam, vel aliam a seipsopersonam assumere potuit. Sed ut ipse, qui uluaturaDeus erat, et relalione Dei Patris Filius, etindividuali proprietate esset etiam homo, assumpsitea quse sunt bominis, id est bumanum corpas, ethumanam aoimam, et etiam usque ad similitudinemservi formam humanam, et hoc in seipso ab omnireatu atque vitii necessitate per gratiam niunda gloriBcavit;et idcirco dicitur bominem et assumpsisseet salvum fecisse. Si vero qnod opinatur Nestoriusverum est, hoc est si manet seque in Christo divinaeatque humaUce naturee personaeque discretio, uuUaomnino homiais a Deo assumptio intelligi potest. Quiigitur manente hominis persona assumi uon potuit,jure non videbitur per Christi generationem potuissesnlvari. Non est igitur hoc quoque, quod a catholicisrecte creditur et optatur, videlicet per Christi gencrationemhiimanam, homiuum salvata natura ;quodcredi nefas est. Ex bis igitur manifestum est quod inrantur, id est qnte personalihus proprietatibus etQ Christo non sunt duee personae Deus et homo, sednaturarum dissimilitudiue distant, prorsus (inqtiam)disjuncta sunt. Nec magis, iiuo nec tantum hominesbovesque inter se disjuncti sunt, quam divinitas humanitasquein Christo discreta est, si in assumptionequa Deus homiuem creditur assumpsisse, ipsa divinitaset humanitas, id est Deus et homo, manserepersoDffi. Homiues quippe ao boves, a se iuvicemproprietatitius speciebusque disjunoti, una animalishoc est generis comnuinitate, quEe est per substantialeuiipso conformitatem, junguntur. Iliis enim,inhoc est hominibus et bobus, etsi secundum proprietateset species differentibus, est tamen communissecundum gcnus substantia. Et qualiter hoc inlelligidcbet, e:qiliiaat aliis verbis, eumdem sensum repetensita : Eademque universalilatis collectione natura.Quod enim dixerat substautia, boc dicit natura,et quod dixerat communis, boc dicit eadem ; et quoddixerat secundum genus, hoc dicit universalitatispse Christus una persona est, divina essentia vereDeus, et humana subsistentia vero homo. Sed postquampermulta sint qute huno Nestorii seusum dediversitate personarum in Ghristo valnant impngnareatque perfringere, tamen de argumentorum copiahEec interim libasse snffioiat.Transeundum quippe est nd Etifi/chen, qiii, etc.JPluousque errorem Nestorii et posuit et destruxit,nunc errorem Eutychis similiter prius ponit, etpostea destruit. Hic etenim cum esset evagatus aborbitis veterum, hoc est cum dimisisset vestigiaantiquorum, cucurrit, id est velociter incidit in crroremconlrarium errori Nestorii, asserens tantumabesse a cathoIic;e fldei veritate quod Nestorius opinatur,ut videlicet credatur, hoc est credi debeatgemina persona esse in Christo, ut ne naturam quidemduplioem esse in eo oporteat confiteri. Aitquippe Eutyches ita esse assumptum a Deo hominem.colleelioue. Propiiore etenim Scripturarum usu, n id est humanam naturam, ut scilicet en, hoc est talissubstantia, quae alio nomine dicitur subsistentia, est hominis cum Deo aduuatio facta sit, ut natura humanaeorum qu£e per eam subsistunt natura ;geuus vero in eo post adunationeni non manserit ; hujus autemnihil aUud putandum est, nisi subsistentiarum secundumtotam eorum proprielatem, ex rebus secundum rii, vere. Nam siout Neslorius arbitratur non posseerror probabitur ex eodem fonte ex quo error Nesto-species suas differeiitibus similitudine comparata esse in aliquo naturam duplicem, quin persooa fieretcoUettio. Qua similitudiois comparatione omnes illae duplex : quod ideo arbitratur, quia (sicut supra dictumest) iu omnibus naturis putat dioi posse perso-subsisteutioe dicuntur unum universale, unum dividuum,uuum commuoe, UDum genus, uua eademque nam ;natura. Hao itaque communi uatura homines, sioutdiotiim est, bovesque junguiitur; Deo voro atquehomini quid non erit disjunctum diversa ratione, siscilicet sub dlversitate naturae illorum, quse eertaest, quoniam essentife Creatoris nulla rei creattesubsistentia potest substantiali similitudine esse conformis,personarum quoque discretio in Cbristo maasissecredatnr ?NoH est igiiur, etc.J Quasi : Deo et homine in Ghristopersonis maiieotibus, nuUo modo creditur a divinitateassumpta humanitas. Non est igitur salvatumatque ideo cum iu Christo esse naturam duplicemconfiteretur, duplioem eliam esse personam credidit,itaquoque Eutyches nou putavit naturam duplicemesseio aliquo sine duplieatione persouEe ; et ideo cumnon conflteretur duplioem in Christo esse personam,arbitratus est consequens esse ut ejus una tantumvideatur esse natura. Itaque Nestorius, tam secundumnaturalium quam secundum tbeologicorum rationearecte tenens in Christo esse uaturam duplicem, booest divinam et humanam, uon modo falso contraphilosophife veritatem, verum etiam pacrilege conlraChristianae fidei rehgionem, oonfltetur duas eo

1391 IN LIBRDM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1392dem esee personaa : unam videlicet quse Deus est, \ t^s caturam humanam in Christo fulsse non aalteram qu8e homo est. Eutjches vero recte, quan- »'— - Maria sumptam '--disputat, et nequaquam hoo fieriveritatem et catholicam lidem, credeDS potuisse demontrat. Quasi : Aut non assumeute, auttuui ad reiChristum esse unam tantum et falso contrapersonam ;r.itiones, et impie contra religionem, credit uunmqiioque ipsius solam divinam scilicet esse naturam.Qui Eutyches, convictus non argumento quo quaestioaiapur^iaretur ambiguum, sed ipsa evidentia rerum: quod recte dico, quandoquidem omnibus,absque quibuslibet extra sumptis inventis, manifesturaest aliam esse naturam homiois, aliam Dei, aitse confiteri duas in Christo esse naturas, sed hocante adunationera divinae et humanae naturae, unamvero esse post adunationem. Quse seutenlia ipsius nonaperte quod vult eloquitur, id est cui sensui mentisillius haec verba, videlicet ante et post sint articulata,et ex quo ipsius sensu prolata sint, cerla proprietatissignilicatione non exprimitur. Nam et anteex diversi praecedentis, et post ex diversi sequentistemporis intelleclu, potest proferri. Ut tamen ejus gjementiam perscrulemur, hanc temporum diversitatemdivisione exponimus, ostensuri quoniam quod.'assumente Chripto de Maria corpus, etc. De quibusverbis nascitur illud disjunctum, quod videlicet interrogabimus,boc modo dicentes : Natus ex MariaChristus, aut ab ea carnem tra.xit, aut minime ab ea.Quod si non confitetur Eutyches•ex ea Chrislumtraxisse carnem humauam, dicat, quo homine indotuaadvenerit, id est cujus humana substantia factushomo apparuerit ; et secuudum quam divisionemhominis velit sibi dici, quoque ostendit, ipsemet dividenset dicens : Utrumue eo qui praevaiicatione ipeccati, ab honore condilionis humanaa deciderit, an .jde cujus semine quadam quasi generationis propagationeductus est homo, dicat quem praeter tlariam,id est cujus alterius substantiam est vestila diviuitas? Et recte quaero quem alium : nam si non ex se-mine Abrahaj atque David, et postremo Muriae (quasi)de quibus hoc promissum fuerat, fuit caro illa quaChristus de Maria natus est, ostendat ex cujus hominiscarne sit derivalus. Et proprie loquor diceudoderivatus, quouiam post primum homiuem, Adamvidelicet, omnis caro humaua, ex bumaua carne quadanipropagatione diducitur. Mulier uamque qua; illialio modo, incarnatioai illius prceparatam ; Alariamvero viiginem appositam, ex qua oaro iUa, quae exea Virgine sumpta non esset, nasceretur ;illam verocarnem quae auts generaLionem, sicut dlclum est,fuerit, a substautia divinitatis, hoc est a divinitate,et divisam atque soparatam, id est omnino diversam ;cum Christus ex Virgine natus est, ita adunatam esseDeo, id est diviu® nalurae, in utraque natura, videlicetdivina et liumana, videretur esse facla unatautum natura. Vel si bsec ejus non est sententia deoarne Ghristi, quod scilicet non a Maria sumpta sit,illa poterit esse (dicentis duas naturas ease Christi,antft adunationero, nnam post adunationem, si, sicutdiclum est, adunatio generationa faota est), ut vide-Bauclis, hoc est immutabilitate dictorum firmis divinationibus,id est prophetiis, quibus divino revelanteuumine plurima quae humanam latebant rationemmanifesta patuerunt, promiltitur Abrahae atqueDavid, non dico ex eorum, sed dioo ut ex eorumsemiue toti mundo salus, boc est ille per quem litsalus, oriatur. Tunc enim non modo quod eveuiat,verum etiam ut eveoiat, promilti aliquid dicilur,cum promissionem ipsam rei eventus necessaiiosequitur. Nec dico necessarius scquitur, sed ue.;essarioaequitur. Quod ulique fit, cum ab eo qui meutirinon potest, id est a Deo promiltitur. Recte ergopromittitur, ut ex eorum semine, etc, cum praesertimsi humana caro conceptiono Salvatoris ab aliqnosumpta est, non ab alio sumi potuarit, niai unusetiam promiasione veritatis, immo veritate promissiolicetcorpns quidem sumpserit a Maria, quod tenet n nis procreabatur, id est Abraham et David. Si igiturcaiholica fides: sed autequam illud snmeret, diversam fnisse ab invicem deitatia humanitalisque naturam: sum[itam vero hnmanam naturani, esse factamiinam cum Deitate, atque omnino illam cessisse inEubstautiam diviuitatis, hoc est in ipsam diviaitatcm. dicto, quod est a consequentibus argumento, repellitur.Quod ai non eo homine, id est non illius hominisQiiod si haoc adunationem non putat esse factamgoneraUone, sed resurrectione, rursus id duobus supradictisraodis fleri arbitrabimur, videlicet aut de poena mortem, hoc est pro peccato poenam mortis sua-corpore Chrislus indutus est, qui homo pro peccatiMaria, aut non de Maria carne assumpta. Christo tinuerit, illud eveniet ex loco proprietatis duota rationeargumenti, \idelioet ex nullius hominis semineenim genito, et aut non de Maria assumente corpus,KUt ab eadem assumente carnem, arbitrabimur ejus talem potuisse nasci, qui fuerit sioe praedicta pcEUanaturas, quas saepe diximus, divinam scilicet et humanem,duas quidem fuisse usque dum resurgeret ;mortia, quae est debila pcena originaUs peccati. Sensus: NuUus unquam genitus per concupiscentiampost re?urrectionem vero, unam ex duabus factam, coitUB, sine morUs poena esse potuit. Si igilur exnuUo pccnaB mortis propter origiDalem reatum obuo-j:— - - " ^ • ' ' -•ii..,i L corpus humanum non est sumptura a Matiu, sed aquolibet alio homine per Jlfiriam, tauien est procreutumquod fuerat primorum parenlum praevaricationecorruptum, id est, si hoc Eutyches opinatur, superiuaita (sicut praedictum esl) ut Bcilicet humana naturaBon manserit.De quibus, etc.] Errorcm Eutyrhis de unitate nalurffiChriali hucusque posuit. Nunc antequam illumdestruat, contra iUam opiuionem qua putare qnis po-xio, talis caro sumpta est, recte intertur, quod exDullo homine sumpta est.Unde fit ut mvifer videatvr esse formata. Sed hsec,etc.J Hic breviter tangendum videtur quod in ultimo

1393 GILBERTI PORRETiE COMMENTARIA. 1394hujus libri capitulo de humansB ualursB etatu clarius j^iDlellijzi poterit, quod videlicet oujuslibet subsiBtentiia,aliud est natura, aliud est status. Nalura enimsubsiBteatis esl, qua ipsum Bubsistens aliquid est.Hae vero sunt substautiales formae, et quae illis inipso Bubiistente adauut qualitates et intervallareBmensurae ; caetera vero quae de ipso naturaliter dicuntur,quidam ejus status vocantur, eo quodnunc aic, nuoc vero aliter retinens has quibus aliquidest meusuras et qualitates, et maxime subsi-Bteutias, statuatur. Nam seepe manente colore, ettrium vei quatuor, vel quotlibet cubilorum lineis,Bemper autera veri nomiois subsistentils manenlibus,homo nunc hoc, uunc illo silu, vel loco, vel habitu,vel relatione, vel tempore, vel actione, vel passioueBtatuitur ; et idem permanens, secundum extrinsecussibi accidentia variatur. Idem enim est homo sedendoquod Btaudo, et eitra domum quod intra, et inermisquod armatus, et dominus quod seivus, et mane quodvespere, ct quiescendo quod agendo, et laetus quod ptriBtis. Sciendum tamen est aliqua cum sint alicujushorum geuerum, tamen secundum illa dicitur essegeneratio, et corruptio subsisteutiB, ut incorporalioet aLimatio, quae sunt habitus genere. Cum enimcorpus animatur, vel anima incorporatur, fit haccorporis et animae coujuuctione generatio auimalis;itemque corporia et animae disjunclione, ejusdemanimalis corruptio. Uude auimatio corporis et incorporatioaniujaB subsistentiae videntur : et suntutique, sed neque anima!, neque corporis, sed iliiusquod ex his compositum est, auimalis. Anima namquepraeter sui incorporationem perfecte est anima ;et corpus praeter animationem perfecte est corpus ;animal vero, nec est nec potest esse animal ; practeranimse incorporationem et corporis animatioiiem;ideoque animae et corporis sunt extriuseci habitus,animalis autem suae generationis et corruptionis subsisteotiae.Generalionia et corruptionis dico, quoniamsunt alife verioris nominis subsistentiaj, qua; pnunquam a subsistente recedentes, perpetuae vocautur,ut corporalitas, et illa qua aniraa est ; et diciturgeuere spiritus, quae non modo corporis et auimae,verum etiam horaiuis sunt perpetuaj subsisteutiae.Sicut euim anima hominis nunquam desinit ease generospiritus, neque corpus ejus esse genere corpus,ita homo, etsi remoto corporis habitu et animae, desinitesse bomo atque animal, uunquara tamen desinitesse corpus et spiritus. Sicut autem divina potestatehsec perpetua, autequam essent aliquid, his perpetuissubsieteutiis, eis esse aliquid potuerint, posteavero solo auclore Deo, quod poterant essu fuerunt,et in his ipso solo continente perpetuo manseruntideoque necessario sic futura dicuntur, ila etiamdivina potestate praeJictis, atque hujusmodi aliisgenerationis et corruptionis habitus, et his quaeillorum potestatem sequuntur, eorum subjecta autgeoerationis seu corruptionis suae tempus, et generari,et esse, et corrumpi potuerunt, postea vero r^Deo, sola voluutatis suae causa, operante generatio- "nis et corruptionis motibus, diversos status habuerunt.Nam ut de caeteris taceamus, homo corporisanimatione, atque animee rationalis incorporationeanimal fit atque homo. Habet autem recte credeutiumildes, quod hauc in homiue corporis animaequecompagem, sine aliqua corruptione, divina conservassetvoluntas, si homo ipsius fuctoris sui mandataBervasset. Cum vero mandati praevaricatione poenammeruit, Dei juslitia ex suEe voluntatia unica causa,multorum generum passionibus, et etiam corporis etanimae dissolutioue illum afBxit. Postea tamen placuitilli justificare peccatem, assumere dcjectum,reformare corruptum ;et in illa reformaticnis naturaeumdem deinceps siue fine servare. Aute peccatumergo fuit, et post reformationem futurus est immorlahs: sed ante peccatum, quia potuit non mori;posl reformationem vero, quia non poterit mori ; anlepeccatum tamen potuit naori, poBt peccatum veronon potuit non mori ; unde neque mori, neque nonmori ante peccatum impossibile fuit. Sed, sicut dictumest, et post peccatnm non potest non mori, etpost perfectam reformationem non poterit mori.Uncle etiam inter hominis subsistentias, quibus vereipse ept aliquid, heec post peccatum necessariaipsius mortalilas a philosophis numerata est, et inilla qua ejusdem esse exponitur diffinitione, posita.Cnm euim ab illis quaeiitur quid est eese homiuem,respondeot, esse auimal rationale morlale. Quo philosophorumusu quidam nostri temporis et Christianaeprofessionis decepti dubilaverunt an post resurrectionemveii homiues futuri aint, quod eis minimevidebatur, eo quod humanae subsistentiae parte, hocest mortalitate carituri sint. Nobis auleni videturquod neque mortalitas. ueque immortalitas sunt hominissubsisteutiae, sed mortalis dicitur homo, quiapotestate divina dissolvi, ante peccatum potest quidemabsque ulla necessitate ;post peccatum vero necessario.Jmmortalitas quoque dicitur, quoniam eademdiviua potestas eum, dum sine peccato fuit, itaconservavit ut non dissolverelur ;post reformationemvero ita conservabit, ut nunquam exinde dissolvatur: et ideo dicitur non posse dissolvi. Non idcircoenim dicitur non posse vel dissolvi, vel nondissolvi, quod Deus bsBC facere nou possit, sed quodut ita se haberel, vel anle peccatum, vel post peccatum,vel post resurrectionem, homo, divina voluntasBtatuit. Secundum hoc dicitur, sol non posse nonmoveri, cum tamen divinn potestas eum, ut non moveatur,eistere possit. Et hujusmodi sunt inflnita.Sunt ergo, ut de caeteris taceamus, hominis mortalitaset immorlahtas, sive necessaria sive nnu ncces-Baria, non subsislentiae quibus ipse sit aliquid, sedejus in diversis temporibus, secundum diviuam poteutiamsive voluutatem suam, status. Non tameadiceretur ante peccatum verus homo, si pcenis quaepro peccato inllict9e sunl subjaceret, quamvis moriatque non raori posset. Neque vero post peccatumputaretur verus bomo, nisi eas usque ad aoimae corporisquedissolutionem sentiret. Post resurrectionemquoque corporis et auimie conjunctio semper manebit.Suut ergo mortalitas et immortalitas, quibus indiversis temporibus secundum praedictas rationes diciturhorao posse vel uon posse mori vel non mori,potentiee quaeJum ex eventuum consuetudine nobisnotae, ideoque in argumentum veritatis humaoEe sub-Etantice, secundum praedictorum temporum diversitatem,saepe sumunlur. Diligenter tamen est attendendum,quod si quis praeter humanae generationislegem sit homo, adi,illius humana; subslautiae veritatemprobandam vel improbandam, haec mortalitatiset immorlalilutis inveula nou faciuut. S; quis enimdicat Christum uon esse verum hominem, quia postpeccatura primorum parentum nulla moriendi neceasitatetenetur, aut aute resurrectionera suam nonfuisse talem'i quales post coramunem omnium resurrectiouemfuturi sunt beati, eo quod passus est, nonprocedit. Non enim lege peccati, hoc est ministrahumaua conoupisceutia, ex mare et femina genitusest, ideoque uec originali reatu, nec peccandi necpaticudi ulla necessitate, uec ante nec post passionemtenetur ;^ed sicut voluutare caro factus est, ita voluntaleet passus est, et resurrexit, et sine passionealiqua deinceps permanebit. Quoniam taraen divinadispositione omnis humaua caro fit, aut ex mare etfemina, aut ex mare sine femina, aut sine mare exfemina, aut sine mare et femiua, oportuit ut Christus.aut non fierel, aut aliquo istorum quatuor modorumfieret caro. Cum autemitiium modorum exemplaipsa faciente jam praecessissent, Adam namqueneque ex mare ueque ex femiua, sed ex terrae limoplasmaverat ; Evam vero ex mare sine femina excostaAdffi; caeleros auteni quoscunque ex mare etfemina; quartum qui restabat, in seipso sine maraei femina caro factus, ostendit, quamvis quidam('sicut jam diximus) mentiti sunt carnem ejuB noviler

139S IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1396fuisse formatam. Sed hoo refelli potest liao quse se- ^quitur ratioue, quouiam scilioet haec, sicut illi opiuautur,noviter formata caro, aut ita visa est ooulishomiuum, ut putaretur esse tale corpus quoii peroriginalem assumptionem alo homine diceretur humanum,quod tameu revera, hoc est veritate dictae ori-homiuis corpus, Uivinitas aperte arguitur mentita,quae ostenderel; quasi : Eo quod osteuderet hominibus,per eas quae soleut esse hominum origiualiterassumplorum proprietates, corpus quod nou essetTerum, qualiter dictum est, hoo est, per assumptionemfactaui ab homine corpus ; et cum uon esset itaverum, tum fallerentur hi qui secuudum hoc verumesse arbitrarentur. At si nova, [irasler assumptiouem,veraque reipsa non ex liomine sunipta caro formataest, quo, id est ad quid, et cujus ulilitatis causa, tanquamrei factae ficta est, taula, id est tut personaruoi,vel ab Abraham, velab Adam usquc ad Christum generatiouisejus tragffidia, hoc est rei adeo altse tantauumilialio ? iit ille cujus geueratio erat sine tempore,geueraretur in tempore. Ubi est, cujus videlicet utilitati.'»tine fuit tautus ambitus passionis, ad quamNon ascendit in ccelitm, etc.] Si tamea hujus errorisfuit, utcrederet corpus Cbristi non vere fuisse c.thomiue, sed sumptum ex terra aliuude, atque a Deoforniatum in ccelo, quod illi idcirco visum fuisse videtur,quoniam recte creditur Christus cum corporeiu ccelum ascendisse, et putat cum eo cura quo decoelo descenderat; quod tale exemplLuu cobti^iet, hucgiuis, uon esset bumauum, quippe quod non dicouulli poeuEe, sed dico uulli originali pcenas subjaceiet, est quod haec ipsius Jivaugelii veiba siguiticare videnlur,quod secundum hnjus temporis statum proLiabiliterquibus ipse Christus ait, ita : Non asceudit inadjuugimus; aul uova quiedam prseler originaltui, coeluui, nisi qui descendit de ccclo. Quod louge aliterut dictum est, assumptiouem, quae nou sola opinioue iutelligitur : uam de Christo et omuibus ralvandis hocdicatur, sed reipsa sit Tera homiuis natura, ad tempusdie.tum est, et est verborum veritas irrefragabilis, ?iformata est; nec subjacens poenae originalis pec-quis non nesciat eam, quae est ralioue cousortii capi-cati, hoc est quoe pro peccato primorum pareutum et membiorum, junctissimam uuilatem.tisomnibus ex eis per concupiscentiam geniti8,qui etiam Sed satis, etc.] Superius aucior, volens disputaroideo origiuali teueutur reatu, inflicta est. Seusus • contra opiniouem illam qua forte quis putut liumanamHsec noviter secuudum aliquos formata caro Christi,naluram iu Christo fuisse iion a I\laiiiaut visa est quod uon fuit, videlicet esse per origiualemsumptam divideus ita ait : Natus ex Maria (^hristiis,assumptionem ab homine corpus Liomiuis, aut aut ab ea c.arnem humauam traxit, aul minluic.sicut uon fuit, nec visa est fuisse ab homiue ; sed si g Deinde contra illos qui putant quod a Maria mioivisae.-t quod uon fuit, imo si quod visa est non fuit, me traxerit, disputavit, et per plura quiB iudesoilicet per assumptiouem factam ab homiue verum venire videntur iucouveuieatia, opiuionem illamnino improbavit. Unde nunc ad aliam praedicttE divisionispartem voleus trausire, et errorem Eiilychisde uaturarum in Christo post rcsurrectionera udunionedestruere, ait ita : Sed satis dictum videtnrde ea divisiouis parte, si videlicet corpus quod ChristuBexcepit, non credatur assnmplum ex Maria. Sivero assumptum ex Maria ; coufirmalive, pro ex dicit,si assumptum est, quasi Quod ulique est, neque:sicut Eulyches ait, permansit perfecta huuvmadivinaque natura, id tribus, etc. Dispulatiouem suauia divisione incipit, et diviuae humauEeque naluroeconjunctionem in Christo, qua supra coulra Noz-loriumnon per appositionem esse, hic contra Eiilychennon esse per commistionem opteudit. Commistionamque est per compositionem confusio qu£enon nisi in tribus niodis fit. Si igitur iu Christo divioblatusfuisse, quia voluit dicitur? Sensus : Qua utili- C ua humanaque uatura per commistionem conjunctae" 'tate voluit pati ? Ego quippe puto, ue iu homine .jui- sunt, id uon uisi tribus efflci potuit modis ; et quibus,deui qui potest errare, uedum in Deo qui non po-divisione declarat, dicens : Aut euim diviuitas trans-test, uou stulte fieri, quod iuutiliter factum est. Siquis vero dicat quod hsec Ghristi non ex homine factaincaruatio, et ejusdom voluntaria passio utiliter faclaost, quffiro ad quam utilitatem facta probabitur tautahumilitas Diviuitas, quod videlicet Deus aElernus,temporaliter geueratus et passus sit, si homo quiperiit poccato primoruni purentum, temporah generatioueac passione Christi non est salvatus? Quodutique secuudum aliquos uou est, quoniam ab eis negaturesse Christi ea quai cst seoundum carnem generatioueassumptus. l^ursus igitur, sicut error Eutychis,quod in pra3cadentibus dictum est, sumpsitprincipium ab eodeui fonte causae a quo Nestorii er-lata est in humauitatem, aut huuiauitas ia diviuitatem,aut utraeque ita in se temperalae su:;t atquecommistae, ut ueutra substantia teuerct propriamformam. Hic dicendum videtur, quod eorum quaevere miscentur corporum uaturEe, non uiti per denomiuationemdicuntur misceri; per subjectorumtamen corporum misturam, recte et absqiie denominationistropo dicuntur coufuudi. L't aibedo et uigredonequaquam miscentur, quouiam iucorporalessunt, albi tameu atque ni,

. •• .1397 GILBERTI PORRET.E COMMENTARIA. 1398Ciiristo vere et perfecte sunt, diversis rationibus removit.Quasi : Si non permansit in Chrieto perfectahumana divinaque natura, aut divinitns in humanitatem,etc. Sed si divinitas translata est ia humanitatem,hoc est si Christus, antequam de Maria corpusassumeret, erat sine initio Deus, quando surrexit conversionedivinitatis in naturam corporis, desiit esseDeus, factum est in illa translatione quiddam quodcredi nefaa est, ut videlicet humanitate, hoc est humananatura permanente in substantia immutabilitdivinilas, hoc est divina essentia verteretur, quodquam absurdum sit et rationi contrarium, declarat dicens: et quod existeret, hoc est existere deberet, naturaliterpassibile atque mutabile, idipsum remotoomni sophistico loco, aclu rei permaneret immuta-fieri modis, si verum esset, contln;;ere deberet, juxla j^ bat, mortuos suaoitabat. Dum vei'o a suo discipuloillorum quae Tere permisceri, aut in se confundi solentralionem, diviflit. Nunc eo ordine quo modos ilcipibusjudicabatur, inter latrones occidebatur, fsretradebatur, a ministris principum tenebatur, a prinloseiiumeraverit, a diviua et humana natura, quce in nihil divinae tunc potestatis ostendens, sed tantumilla quee nostree sunt iQfirniilatis sustineas, quasitotus videbatur homo. Cum autem resnrgens exmortuis, jam non moritur, nec mors illi ultra dominabitur,abstinens a cibo, atque coujedens sine esurie,clauso eiiens sepulcro, clausis januia intrans,totum quod vivit, Deo vivens, nihil eorum quas nostraeinfirmitatis sunt, sed tantum ea quae suot divinaeglorificationis ostendeus, quasi totus est Deu?,qui tamen bumanae subsistentiEe veritate verus esthomo, et veritate divinse essentia?, verus Deus. Nonigitur Athanasii seu Hilarii verba eo sensu accipiendasunt, ut intelligatur Christus prajdictis teraporibusessendi vices in se alternasse, sed alterutrius substantiaeproprietatibus quod erat exeruisse. Itaquequamvis humana nalura in Deum assumpta sit, nonbile ; id vero quod recte creditur naturaliter immu- P tamen est in divinitatem conversa. Hoc vero, ut ali' " " ' -..tabile atque impassibile verteretur in rem mutabilem. quQ tempore sit in divinitatem converea, qui, id estHoc igitur, in hoc autem, ut videlicet immutabile quomodo fieri potest ? Quasi : Nullo modo. Et hocvolens ostendere, partes hominis, quas Christus, cumfiat mutabile, et mutabile fiat immutabile, nulla nisiforte sophistica ratione contingit.Sed humana, etc.] Quod divinitas in humanitatemtransferri non potuit, ostendit ; nunc quod nec huma-fieret homo, assumpsit, enumerat ; et quod in divinitatemconverti non potuerunt, demonstrat. Ait ergo :Divinitas, hoc est Deus Filius Dei, Christus videlicet,nitas in divitatem, ingreditur demonstrare. Quasi :Divinitas in humanitatem non est translata. Sed huniananatura in divinitatem esse conversa forsitan corpus suscepit. Supple : Quorum neutrum in divi-scilicel et humanam, hoc est rationalem animam etvideatur, id est videri potest ex verbis Athanasii, qui nitatem potuit verti. Etsi enim res in rem verti accum dixisset de Christo quod, licet Deus sit et homo, transmutari potest, non tamen omnis in omnem.non duo tamen, sed unus est Christus, et explanans Qufe autem, et in quam, et quare possit aut nonqualiter unus subjecisset, unus autem non conversionedivinitatis in carnem, addidit, sed assumptione cens : Nam cum aliee substanliarum subsisteutiumpossit, primum divisione, dein exemplis aperit, di-humanitatis iu Deum. Tanquam volens intelligl, sinl corporese, aliae incorporeee, generaliler dicimus,quod divinitas quidem in Christo sicut erat, sine quod neque corporea in incorpoream, neque iucorporeain eam quae est corpus, mutari potest. Necinitio manserit ; humanitas vero in divinitatem ealtempost resurrectionem conversa sit. Quem sensumconfirmare videntur etiam Hilarii verba dicen- r proprias,sive substantiales, sive accidentales formasvero illa quse suut incoiporea, mutant in se invicamVere. Sola enim illa mutari transformarique, hoctis ; Christus ante passionem partim homo, partimDeus, in passione totus homo, post resurrectionemtolus Deus. Unde et in Germani» partibus, quidamvolens astruere quod non modo Christi, verum etiamomnium salvandorum humana substantia, a Deo postresurrectionem desiuens esse humana, fiet divina :ut sicut Deus ubique totus est, ita quoque unusquisquebeatorum ubique totus sit, inter multa sacraeScripturBB verba quibus hunc errorem suum astruereposse sibi visum est, praedicta Athanasii verba inejusdem opinionis argumentum adduxit. Hio tamen,si proprii nominis sui titulo hseretioi queesisset honorem,ecclesiasticae auctoritatis sententia fieri possetiueignis : sed quia tacito nomine buo hseresis novaezizania generoso semini verbi divini occultus sator,non tam litteris quam lituria injecit, ipse quidemignotus hominibus indemnisque manebit. Verba veroAthanasii, non eo quo hujus erroris auclor vultintelligi seusu, accipienda sunt : cum enim vir sanaefidoi dixisset, non conversioue divinitatis in carnem,minime subjunxit, sed conversione, imo sed assumptiooehumanitatis in Deum. Utique vere atque circumspecte: conversio namque demutat substantiam;assumptio vero non demutat. Sed est assumptio dejecti,ut videlicet quod vilicavit dejectio, gloriosumreddat assumptio. Sio igitur humana in Ghristo naturareote iutelligitur non assumpta conversione, sedassumpta gloriflcatione in Deum. Becundum hanc rationemilla quae modo commemoravimus Hilarii verbaintelligenda videntur. Qui enim et antequam incruce pateretur, et dum pateretur, et de morte suscitatusvere Deus et homo erat et est, ante passionempartim homo, partim Deus, fuisse dicitur, quiatuno et humana prout volebat infirmitate jejunansesuriebat, ambulans lassabatur, et hujusmodi aliisnostrae necessitatis infirmitatibus vere laborabat, etdivina prout conveniebat potestate mercenarioa detemplo ejiciebat, infirmos sanabat, peccata dimitte-in ea qua ipse factus est homo, generatione sua,est transformatione mutari, vel mutatione transformariin se invicem possunt, quse habent communesubjectum unius rei, scilicet materiae. Quasi : Quodnon habent inoorporalia cum corporalibus nec corporaliainter se. Sicut enim praedicturus est, nullomaleriae nititur fuodamento incorporeorum natura :sola autem et omnia corpora habent naturee suse subjectammateriam, ideoque non nisi corpora in semutari possunt. Nec^tamen heeo omnia, sed ea tantumquae in se non modo facere, vel pati, sed et fucereet pati possunt, id vero, quod scilicet non omniaquae unius materiee habent commune subjectum,sed et ea quae et facere et pati, et non ilico in qucelibetalia, sed in se invicem possunt, probabitur hoomodo, id est his quse sequuntur exemplis.Neque enim.] Quasi : Vere non omnia, etc. .^s enimnon potest nalurae oonsuetudine permutari in lapir\dem, quamvis lapis iu aes mutari posait. Lapis namquepati potest, non tamen aere faciente, sed igne :lapis enim solutus calore in aes vertitur. Itaque ignisin lapidem facit, sed non ab eo patitur ;lapis patitur,sed non ab aere ; aes vero nec in lapidem facit, nec alapide patitur. Ac per hoc, non nisi facienili et patiendivicem reddunt, quodTesset et facere et pati inse. Neque vero idem, videlioet aes, permutari potest inherbam. Nam herba quidem ct facit et patitur ; sednon in aes vel ab aere ; et ses similiter et facit el, patitur,sed non in herbam vel ab herba.Nec quodlibet. etc."] Quasi : jEs nec in lapidem Becin herbam potest mutari, nec quodlibet aliud corpusin quodlibet aliud transfigurari potest, et omninonulla res in aliam, nisi et eadem sit materia rerumin se transeuntium, et etiam a se facere et patiposBint. Hoc autem in duabus novissimis rebus manifesteexemplat, dicens : Ut cum vinum atque aquaemisoentur, utraque sunt talia, quae communicentsibi actum paseionemque, hoc est, quae et in se in-

1399 IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTl 1400Ticem agant, et a te invicem patiuntur. Vere. Poteet ^ Nuuc quod neque incorporea inter se, neque corpoenimqualitas aquae aliquid pati a qualilate vinipotest iteiD, hoc est, siuiilitpr qualitas viui aliquidpati a qualitate aqua;. Quod ait qualitetem pati, denominatioest : quia namque ii quod quale est adeopatitur, ut qualitas ejus ab ipso recedal, qualitas ipsapati dicitur. Fit autem hsec passio, vel in alterotanlum, vel io utroque : sed si in altero tantum, idquod passum ept corruptum dicitur, non immistum ;Bi vero in utroque, utrnmque vocatur iromistum.Quod qualiter cootiuf^at, eisdem vini et aquE exemplisdemonstrat, dicens :Atque idcirco, etc.] Quasi : Potest viui qualitas,eto. Atque idcirco, si aquEB quidem fuit multum, viuivero fuerit paululum, vinum et aqua noo dicuclurimmisla, sed alterum, id est viuum dicitur corruptumqualitate alterins, id est aqu». Hoc enim manifestumest, quod si quis fundat vinum, quod paululumest, iu mare, quod videlicet multumDum non mistum est mari, sed est corruptum in B lentia, ipsa corporarffi non sit subjocta materia ; nam uAv) quidem corporibus,corporum vero uaturis cffiteris a prima subsismari: quia mare pristinam sui retinet qualitatem enomen, vinum autem nec nomen retinet vini, neclqualitatem ; et qua de causa hoo fiat, subjungit dicens: Idcirco utique quoniam qualitas aqua; promultitudine sui in quo est corporis nihil passa esta qualitate vini, sed econira potius ee quae dicta estBui corporis multitudine, commutavit in se propriamqualitatem vini : et sic quidem eorum quae in se invicemet pati et facere possint, alterum corruptumdicilur, uon immistum. Si vcro natiiiae, quac n sefacere et pati possunt, sint medincrcs, ct qualiterhoc sit dividecs, nstendit cum^addit : siliiqne a^quales,vel pnnln inaequales, illae vere niiscentur ; cttfinquam diffiniens quid eit niisccri, adjunpit : etmediocribus inter ee qualitatibus temperantur. Atquehaec quidem, id est vpl alterius corruptio velutriueque commistio, fuerit ia corporibua, nequevero his omniLus, sed aliquibus, videlicet his tantnmqufe, ut diotum est, a eeipsis et faccre et pati pos- Qguut, communi etiam, sicut dictura, eff,E atque gcnereeadem materia, qualitatibus eorum qua3 corrumpendasuut vel immiscenda, subjecla. Generaliterenim omne corpua quod vere secundom omnia quaein ipso sunt subaietit, in generatinne et secuudumoliqua iu corruptione, videtur babere, et hahet re-Tera communem mRteriam, non modo uXrv quamPlato fiilvam nominat, quai quidem Becuudum pbilo-Bophos est, scd non est aliquid, vnrum etiam illamquae non sun nomine dicitur esse. sed se?i,ndumBuara suhsistcntiam perpetunm dicitur aliquid esse.Quibus solia Domeri materiae recte convenit. Nibilenim vere et suo nomiue materia vocatur, nisi uXt)quae est, sed nnu aliquid est ; et corpus quod nonest, sed aliquid est. Illa itaque omoi corporum eteorum qiiae sunt ia corporibus est materia ; hoo veroomnium quae primam ao (v r; p'i)am subsistentiamejus in ipsa sequuntur. Sed quod haic materia com'rea iq corporca permutari possunt, ostendit diceus iCorporea vero in incorporea nulla ralioue poteruutpermulari, et quod permutandi ratio desit illis, subjungit: quooiam pcilicet corporea et incorporeaDulla sibi communi materia subjectu participant, qucequidem euae subsistentiae genere, quam utroque aliquidsit, maaeat, sed alterius allerum, vel alterutriusutrumque qualitatibus suaceptis, in alterutra permutetur.Oinnis enim, etc.] Quasi : Corporibus et ineorporalibusnulla est commuuis materia. Vere utique,quoniam nulla omuiuo est incorporeorum materia.Quod ait ita : Omuis enim natura iucurporsce aubstaptiffitalis esl, quod uuUo fundamento materieenititur. Nam nec etiam liXr, potest eorum esse materia.Nullum vero corpus est cui, hoc est cujus natu-Quod cum ita sit, etc.] Bieviter quae diierat inunum conducens, concludit, quod oorporea et incoiporeapermutari nou possuut. Ait ergo : Quod cumi!a sit, cumque ue ea quidem quae naturaliter habentcommunem materiam in ee transeant, nisi illis ausitpotestas in se et a se faciendi et patieudi, multomagisiu se non permutabuatur illa quibus uon modoeommunis matcria nou est, sed etiam quare uon possitesee communis manifestum est, quoniam ecilioet;cum alia res nititur fundamento maleriae, ut corpus,alia omnino non egeat, id est, neo etiam potest egeresubjecto materiae, ut incorporeum. Cum igilur materisefundamentum, cui innititur corpus, iucorporeumhabere nou possit, non polest fieri ut oorpus perUiUtetnrin incorporalem speoiem. Unde, ao ei dicat :manifestum eEt.quoDiam corpus, quod Deus FiliusDei, Ciiristus scilicet, assumpsit, non potuit effici seoundumessentiam Deus.Nec t'fro,"etc.] Probavit quod Christi corpus in divinilatemverti uon potuit ; modo vult probare quodneo auima ejus in eamdem potuit permutari. Quamprobalionem e.^ ejusdem ralionis looo deducit, perquam idem etinm de corpore Jemoiistravit : quoniamintelligendum ipsius singularitate, sed una potiusdivorsarum numero substantiarum conformitate, utqund auctnr dicit, coinuuuiis et eadem, intelligiiturcommunilate eubstantialie similitudinis eadem. Suntergo diversa corpora illorum quae posfr-primam subsi-Btentiam in se recipiunt una conformitate ? materiam,et facit unum in alio, et patitur ab alio. Sed,sicut jam saepe dictum est, non omne ab omni, vel inomni, vel facere aliquid, vei pati potest. Diligenterattende quod, cum facere solis vitalibus, pati veroBolis sensibilibus convenit, tamen iusensibilia et invitabiliadicit ficere et pati, non utique praefer uaumSeripturarum, in quibus sjepe legitur, quoiiiam eausaefaciunt, et quae illarum actus suscipiunt patiuutur, maximesi ejus quod actum suscipere dicitur aliqua fiatDoutatio.Corporea vero, etc.] Quod corpora quffidam sibi inyicemmiscentur, aut altero manente alterum in eocorrumpitur, et exemplis et ratione monstravit.vidclicet nulla esl iccorporalibus communis materia.Quasi : Non potest fleri ut corpas iu incorporalemspeciem permutetur. Nec vero fieri potestut iucorporalia permutentur in sese commistionealiqua, videlicettsive illu qua mauente altero alteruracnrnimpatur (sicut supra de vioo etmari diotum est),sive illa qua utrumque mutetur, sicut de vino etaqua diclum'est. Et quare non pofsiut permutari inscse incnrporea, ex hujus quaj sequitur maximfeproposilionis loco certum poterit esse. Quorum enimnulla est communis n-ateria, nec in se queunt veritao permutari. Nou autem potest efse oommunis, qua3omnino non est. Certum vero est quouiam uulliiomnino, sicut praeriictum est, est in corporalibusmunis et eadem omnium corpnrum dicitur, non est ]) rehus materia. Manifestum igitur est quod non poteruotin se invicein permulari. Recole, si didicistiargumentatiouis necessaria; artem, et vide cujus generisatque flgura; ?yIIof>ismo propofitum probat.Nunc enim prnpositionem maximam quffi est i Quornmnulla est communis matcria, non poierunt seiuvicem prrmntaii,'certum^reddidit, quod nulla incorporeainsese permutautur ;quo certissime suniplo,assumit : Sed acima et Deus funt incorporeai substantiae,et hoc esse recte oreduutur ;quod quoniumprobatione non indiget, quanqiiam "Av9pu7to|j.op(f'iTatcorporalem imaginati sunt Deum, infert dicens : Nodest igitur humana auima peimutata in diviuitatem, aqua, sicut supradictum est, cst assumpta.Quod si, etc.] Hio tandem lotam ratiocinatioaem,in id quod proposuerat, videlicet quod humaua naturauon est in divinitatem conversa, concludit, etbreviter in unum conduceus, quod supra de corpore,nuuc de aoima necess&ria ratione intulerat, ait :Quod si neque oorpus neque anima Christi potuit

.1401 GILBERTI PORRETiE COMMENTARIA. 1408vertl in divmitatem, ut utique, eicut ostensum eat, ^ destruxit, recspitulat et ait : Nunc illud est mauinon potuit, nullo modo fieri potuit ut humanilas, id „ .festum, " conviclam esse eententiam Eutycbis eo uomiue,est humaua natura, quae per has id est ea omnibus intelligitur partes,uota i"atione, quod videli-converteretur iu Deum.cet cum nou uisi tribus modis fieri possit, ut exMulio minus vero, etc.] Si divina et humana naturaduabus naturis uua subsistat, scilicet aut

1403 IN LIBRUM DE DUABUS' NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1404partea, si non integritate compositi, ealtem numero ^ lius, vel ejuB Spiritus sanctus sine initio fuerat, personamnon aliam explere, hoc est plenum leddere8ui. Talia ergo ex aliquibus constantia, noa solumex illis, sed et in illis constare diclmus, ex quibua numerum Trinitatis ; et ita eamdem, ut cum humanilaspassa sit, id est cum non diviuae, sed humanaecousietere prrBdicantur. Tunc enim, hoc est, si in ipsacompositione uon corrumpuntur, sed retinent esse naturae conveniat passio, et secundum eam tantumquod erant, possumus dieere coronam in gemmis auroqueconaislere, Gemmse enim sunt gemmae, atque paseus. Quod nequaquam diceretur, si Deus etpassus sit Christus, vere tanien dicatur Deus essehomoaurum est aurum : in quibus, quasi dicat, in suasubstanlia permanentibus corona consislit. Quod uonila dicere posaemus, si vel alterum, vel utrumque incompositione corrumperetur. Nam in priore cumpositionismodo, non est mel atque aqua, in quibus con-Btet illud quod ex utrisque compositione jungitur.Cum igilw, etc.] Quasi : Cum utrnque componentiamanent, tunc et in his ex quibus constat compositumconsistere dicitur. Igitur cum fldes calholicaconflteatur utrasque naturas, divinam scilicet el humanara,manere in Christo, easdemque persistereBine aliqua corruptione perfectas, quod est nec alteramIransmutari in alteram, jure dicit Christumconsistere, et in utrisque naturis et ex utrisque. Etsicut supra Eutychis verba cum illis quae ei videbanturrationibus repetebat, ut melius ejus error pateret,ila et catholicorum verba cum eorum rationihusrepetit, ut et ipsa a fidelibus teneantur indubia. Aiteigo : In utrisque quidem naturis Christum consistere,fides cattioiica dicit, quia manent utraeque ; exutrisque vero, quia Christi quae erat ab aeterno persona,ct sine aliqua compositione una Ct, nou quidemquod erat, id est persona vel una, sed quod noucrat, id est utrarumque natiirarum adunatione una :naturarum dico, non illa adunalione corruptarum,sedsine aliqua corruptione manentium. Ex hoc autemmanifestum est quod cum Eutychis perfidia et fidescatholica dicat Cbriptum ex utrisque uaturis junctumesse, non tamen secuudum eam significationem bocfides catholica teuet secundum quam Eutyches pronuntiat; vere : nam ille, hoc est Eutyches,sumittalemsignificationem conjunctionis, cum dioitur ex utraquenatura, ut uon confiteatur Christum in utrisque consistere; et quare non confiteatur in utrisque, sulijungit: neque enim confiletur utrasque manere. Catholicusvero sumit eam significationem consistendi eiutrisque, quje sit prima illi significationi, eamqueconservet, quae in utrisque consistere confiletur. Patetigitur, quoniam hoc quod dicilur ex utrisque consistereaequivocum est, ac potius amphibolum, et geminasignificatione, ad quam rationabiliter verborumBe a'jv6c

Quod1403 GILBERTI PORRET^ COMMENTARIA. 1406sed albedo ipsa accidena appellatur. Unde manife- ^stum est, quod disserendi ratione vere de aliquopraelicare non possumus, nisi subjecto praedicatumquadam rerum siguificatarum consequentia conneclalur.Ideoque connexio qua dicitur, Dous passusest, quamvis accidentalis sit, vera tamen est, nonquod ipsa Deitas aliqua conversione sui facta sitliumauitas (inconvertibilis, hoo est et omnino incommutabilisest), sed quod a Deitate, hoc est a Deofueiit assuQipta, ac per hoc in Filio Dei Christo videlicetvere conjuncta, cujus conjanctionis ralionerecte fit non modo in naturalibus, verum etiam intheologicis aocidentalis, et tamen vera diclionumconnexio : quam quia Nestorius vere fieri posse nonpulat, cum jam hoc exemplaverit, hac accidentuli etvera conae.xione, quse est, Deus est passus, in quaicilicel Christi persona, hoc suo a divinitatis essenlianomine, quod est Deus, supposita, prsedicaturpassio, quae non diviuitatis, sed animalis sensibilitalisest propria, itera oxemplat, id est, alia accidengtali, et tamen vera coonexioue, iu qua eadem Ghristipersona, illo suo ab humanitatis subsistentia nomine,quod est homo, subjecta, praedicQtur esseFilium Dei : quod uon est secundum humanamgenerationem, sed secundum divinam. Dicit itaque,qui homo est, appellatur Dei Filius : et hoo nonsubstantia divinitatis, qufe humanitatis in ipsamconversione proveuerit, sed manente substantia humanitatis,quae, etsi non est iu divinitalem conversa,tamen est divinitati naturali unitate coDjuncta. Etcum haeo, id est divinitas et humanitas discernanturpermisceanturque inteliigentia, cujus polestas est etconjuncla dividere et divisa conjungere, tamenuuus idemque personali proprietale, et homo sitsine humanae nalurae corruptione perfeutus, et sinediviuiE naturae aliqua transformatione, Deus verus.Deus quidem, eo quod ipse sit ex Dei Palris substanlia,hoc est ex Deo Patre, secundum subslaotiamnon creatus, sed genilus ;rla Virgine, secundum substautiam corporis, quodsumpsit ex ca, et secuodum animam, quam accepitIn ea, sit procreatus.Itemque, etc.] Quod vere, quamvis accidentaliterhomo vero eo quod ex Ma- Qdicatur, Deus ett passus, homo est Dei Filiue, dixit,et opiuionem qua forte quis hoo verum esse concederet,removit dicens : Non quo ipsa divinitas humanitasfacta sit, et non substantia diviuitatis, eedhumanitatis. Item dicit, accidentaliter quidem, sedvere, quod qui homo est, Deus est; et quare hocsit, supponit ; Eo quod scilicet homo fuerit a DeoFilio Dei, id est Gbristo assumptus ; hoc est quodsupra dixerat de humauitate ita, aed quod a Deitatefuit assumpta ; et econverso qui Deus est, homo est.Et quare hoc, subjungit : Quoniam homine, hoc esthumana natura, tanquam Ijene habente habilu vestitussit ; hoc est quod superius dixerat Quia tamen:diviuitati substantia humanitatis naturali unitateconjuQcta est ; cumque in eadem persona aliud sitQdivinitas, quae suscepit ; aliud humanitas, quam suscepit;idem tamen, id est eadem persoaa, Christusvidelicet Deus est atque homo ; hoc est quod praedi-|xerat : Et cum haec ista intelligentia ita disceruanlurpermisceanturque, tamen unus idemque, et homosit perfectus, et Deus. Attende quod ait, divinilas quaesuscepit, et intellige quod Christus, qui ante susceplionemhanc Deus erat, suscepit, ideoque dictum esse,divinitas suscepit, quia non uatura, sed persona suscepitnaturam.dixerat, qui horno Deus, et quiJVflfn si, etc.Deus homo, et eas quas supposuerat rationes, videliceteo quod homo luerat a.^isumptus a Deo, et quoniamDeus homine vestilus, adhuc contra Nestorianos,et quod cum in eadem persona aliud sit divinitas,aliud humauitas, idem tamen Deus atque homoest, adhuc contra Eutychianos inculoat. Sed oblitusrecolat, aut nescius discat, quoniam qui loquitur,non modo illorum de quibus loquitur, yerum etiamloquendi rationes prae menle debet habere, et secun-(jum eas verba formare. Nam, ut de caeteris queead exponendum suscept£e nou faciuut paginai, taceamus,iu praedicativis enuntiatiouibus, non tam suppositurialiquid preedicamus, quam praedicaturi supponimus.Prius enim de quo aliquid enuntiemus eligimus,deinde de ipso, vel affirmamus aliquid, velnegamus. In quo etiam, quia omuis dictio diversasigniBcat, quid et de quo diligens auditor altendit.Verbi gratia, cum hoc nonien quod est corpus subjicimus,quia et id quod est, et id quo est corpusdesignat, supponimus eo sive subsistentiae, sivequod ea subsislit ; vel alicujus substantiffi parleni,quffi corpns est, vel id, vel corpus, cujus ipsum paraest. Itaque de Christo aliquid prffidicaturi, aliquodnominum ejus, quo ipsum supponamus, prius eliglmus; ut cogitantes eum hominem, hoc nomine quodest homo, illum supponimus, et divinitatem, quaeest ejusdem essentia, de illo prajdicamus. Uecte ulique.Nam si eum prius subjicieudi ratione hominemintelligas, vere dici potest quod idem homo est atqueDeus, id est, idem qui homo esl Deus est, quoniamhomo ex natura, Deus vero simiiitcr quidemex natura, sed quod simul cum humana uatura quahomo est, est etiam divina, qua Deus est, contiugitassumptioue, qua, cum Deus esset, humanam naturamassumpsit. Si vero eunidem (jCristum priusratione ipsum subjiciendi Deum iutelligas, idemDeus est atque homo, id est, idem qui Deus est homoest : quoniam natura Deus est, homo vero similitcrquidem natura, sed quod simul cum diviua naturaquaDeus est, est etiam humana qua homo est, contingitassumptione, qua, cum esset Deus, humanamnaturam assumpsit. Fitque in eo gemina siue aliquaconfusione natura, geminaque (si mavis dici) substanlia,quoniam, sicut dictum est, et homo est, etDeus, unaque vere individuali proprietate persona,quoniam idem homo atque Deus. Mediaque est viacatholicae fidei inter duaa hEereses Nestorii et l--.utychis: sicut virtutes quoque vitiorum inter se contrariorummedium tenent. Omnis enim virtus consistitlocata in decore, hoc est, locata decora in mediorerum. Et recte dicitur virtus locata in niediorerum, nam si quidem fiat aliquid, vel ultra vel infraquam oportuerit, disceditur a virtute. Sic largitasmedia est iuter prodigalitatem et avaritiam :largitas enim dat danda, retinet non danda; prodigalitasvero, ultra quam oporteat facit, daus dandaet non danda; et avarilia infra quam oporteat, retinensdanda et non danda ; et hujasmodi plurimasunt. Igitur virtus lenet medietatem, et ad ejus similitudinempraedicta catholicorum fldes preedictarumhaeresium medla est.Quociroa si quatuor hssc, etc... resiat ut ea sit vera,etc.] Hic est ordo verborum : De natura vero etde persona, item una et duabus inter se conibiuatis,quatuor specierum divisio nascitur, quarum primamNestorius, secundam Eutyches, tertiam catholici,quartam nulli Christo convenire contendunt. SedNestorii et Eutychis opiniones argumentis supradestruxit, contra illam quam nulli adhuc dixerunt,nulla argumecita adduxit, catholicorum veramsententiam submotis erroribus, sicut in prologosuo promiserat, ad ultimum posuit ;quEB omniabrevi recapitulatione commemorans, ait : Quatuorhaec neo ultra secundum rerum consuetudinem essepossunt, quod videlicet persouis naturisque propositis,aut diversae naturae, diversaeque persouae suut :ut Plato et Gicero diversae personae sunt earumquepersonae diversae, aut una persona est, unaque natura: ut Deus Pater una persona est, unaque ejus natura; aut diversae naturae et una persona ; ut Platouna persona est, sed ejus diversas naturae sunt, illsescilioet quae sunt animEe et corporis ;aut una natura,personaeque diversae ; ut Pater, et Filius, et amborumSpiritus, diversae person* sunt : sed eorum nonnisi una natura. Cutu ergo haec est personarum na-

'1407 IN LIBRUM DE DUABUS NATURIS ET UNA PERSONA CHRISTI 1408Btus, unaque natura, quae provenit hnmana iu liivinau)conversa, ut Eutyches ait ; aut duae uaturEe;divina et humaua, sed uua persona Chrislus, quiUUU3 est Deus et homo, ut catholica fides urodit ;aut una natura, duaeque personae, quod nullus adhncdixit. Et duas quidem esse naturas dnasque personasin ea responeione quiB contra Nestorium dicLaest, couvioimus ; uoam vero persouam uuamque naturamesse uoa posse, Eulyehe hoc esse proponentemonstravimus. Neque tameu quisquam hucusque exstitittam amens, ut crederet in eo esse nnam quidemuaturam, sed gemiuas personas. Si autem quatuorhaec nec ultra esse possunt, ut iu Christo, autduae, etc; cumque duas quidem conviccrimus, elc. ;restal ut ea sit vera fides, quam catholica pronuu- gtiat, videlicet in Christo geminam esse substantiam,hoc est diviuam essentiam et humanam snbsistentiam,sed ipsum esse unam personam. Quia veropaulo ante, cum errorem Eutychis exponereraus,diximus Eutychen confiteri duas quidem in Christoaute adnnationem fuisse naturas, divinam et humanam,uuam vero, divinam scilicet, esse post adnriationem; cnmqne iuterpretaremur hunc erroreni celaremultiplicitate dictionum istarum, unte, posl,duplieem sententiam, ut videlicet haec adunatiu, autgeueratione, id est tenipore nenerationis ejus fieret,cum corpus hominis hoc humanum minime snmereture\ Maria, aut sumplum quidem ex Maria perresurrectionem, id est tempore resurrectioois fieretadunatio, de ntrisque quidem partibus idonee, utarbitror, disputatum est, et quod haec aduuatio, uullotempore, nulla omnino ralione fieri potuit, demonstratumest.Nunc quxrendum, ete.] Quod in prologi sui prae- rfatione promisit, hucusque partitionis suae servatoordiue essecutus est, hoc est, primum Nestorii etEutychis, inter se invicem contrarios posuit et submoviterrores, deinde quid catholica fides mediumteneat docuit. Solent autem philosophi, si qua tractatibussuis viderint necessaria, vel quae forte iuquisitionedigna ex verbis suis posse emergere senserint,aut aote liminaribus paginis tauquam prolegomenapraeponere, aut omuibus expositis, aut etiauiepilogorum brevibus recapitulationibus Trinitatis,postponere. Quod quoniam expositi operis auctor,et ex plurimorum tractatuum lectionibus, et mentispropriae consulta ratione didicerat, voluit ea quaesuae disputationi qnodammodo utilia visa sunt, etejus tamen eeriem ibi tractata turbarent, calce perfectioperis tangere, et sic, quoniam pernecessariasunt, memoriffi commendare. Haec autem suul huraanaenaturae status diversi, videlicet et antequampeccaret homo, et postquam peccavit, et is qui ei si nnon peccasset daretui' in praemium. Quoniam ergohis quee dictae sunt ratiocinationibus clarum est,Christum unam personam esse, et in ipso sine confusionealiqua divina? naturae humanam esse conjunctam,recte quaerilur in quo humanae naluraestatu t;hristu8 factus est homo. Hanc itaque qnaestiouemprimo argumentis quatenus videatur in dubitationemadducit, postea dubilationem statuum divisionedecntit. Ait ergo : Nunc quasi expositis etdestructis erroribua Nestorii et Eutychis, ostensacatholicorum fide, unam esse personam Christi, sedejusdem gemiuam esse naturam confitentium, quaerenduraest qnomodo fieri potuerit ut duae naturaeadeo diversae, quod nuUo inter se genere, nullaratione conformes, diviua scilicet et huniHna, misceventur,hoc est, conjunctione quadam sine confusionesui convenirent in unam substantiam, ut videlicelin uno subsistente simul essent, el de illo unoet aimul et divisim vero prsedicarentur, sicut deturaramque unius vel diversarum vera perfeclaque p^ quoliliet homine, animae corporisque naturae, quarumdivisio, propositis ad ageadum de ipsis Cliristo atquequaedam aliquo gener«, omnes simul aliqua rationenatura, necesse est ut in Christo aut duee naturfe conveuiurit.siut, divina et hiiaiaaa, duseque persouse, uaa Deus, Verumiamen, etc.] Quasi : Nunc quaerendnm estaltera homo, ut Nestorius uit ; aut una persona Chri- quomodo, etc. Verumtamen nunc eliam ralionabiliterpost illa quae dicta suut, est et alia quajstio quaeex his quae praedii.ta surjt potest inferri ab his quinon credunt Cbrisli corpus humauum sumptum esseex iVIaria ; sed alias, hoc est alio tenipore atque alibi,sive in ccelo, ut opinautur Valentiuiani, sive in alioloco fuisse a caeteris corporibus sequestratura prjeparatumqneincarnatioui Christi, quod in adunatione,id est quod facta diviofe humuuEeque natnraeadunatione, vidcretur nasci ac proferri ex utero Marise.Quae qnaestio talis est ; aiuut enim ita : Si corpusChristi ex homiue mimptum est, sicut vos Ca-Iholii-.i creditis, homo vero omnis, sicut vos dicitiset verum esse, ex prima, hoc est primorum parentumpraevaricatione, non solum lenebatur peccato,ut actu ipso faceret quod non licel fieri, et morte,ut necesbario dissolveretur ; verum etiam erat quadamnecessitate iuiplicitus affeclibus peccatorum, idesl peccaudi cnpidilatibus, ea quae illl fuit pCEua peccatiprimorum parenlum : ut cum morte (sicutdictum est) teneretur obstrictus, tamen esset reusetiam voluutate peccandi, cur, id est qua rationepoterit astrui quod in Christo, quem ex hujusmodihoniiue corpns assumpsisse dicitis, neqne peccalumalicujus aotus fuit, neque etiam voluntas ulla pec-,candi ? quoil secundum consequentiam aliorum quiex peccatoribus nati suut, debere esse videretur, etomuino. Quasi ; Illi qui Christi corpus humauum exMaria sumptum esse uon eredunl, ita quceruot, etrevera talis quaeslio habet dubitationem omuinoauiraadvertendam, ut qnemadmodum ambiguitas argnmeutisadducla videtur, ita quoque argumentispurgetur. Qnibus vero argumentis videri potest adducta,et jam tetigit, et adhuc inculcat, cum ait ;Si enim Christi corpus assumptum est ex carne humana,ut utique est, dubitari potest quaenam videaturesse caro quae assumpta est, videlicet an talisqualis Adam fuit post peccatum, an talis qualis fuitipse ante peccatum. Et qnidem talis assumpta videtur,qualis Adam fuit post peccatum. Eum quasimedicina egentem salvum fecit, quem etiam assumpsit,id est, corpus quod de maasa peccatorum solagratia separatum assumpsit, ab omni reatu atquevitii necessitate liberatum, cum humana, quam similiter,hoc est per solam gratiam assumpsit anima,eadem gratia gloriflcavit. Sin vero talem hominem,hoc est humanam naturam, talem assumpsit qualisAdam foit ante peccatum (quod utique facere potuil,quoniam etsi de peccatoribus, et per peccatumgeuitis, non tamen per peccatum hoc est ministraoriginali coocupiscentia corpus humauum assumpsit),videtur quidem assumpsisse integram humanam naturam,sed tamen talem quae penitus non egeretmediciua, qua diceretnr salvanda sive salvata. Siautem concedatur talem assumpsisse qualis Adamfuit ante peccatnm, quaeritur qnomodo fieri potestut talem hominem, hoc est huinanam naturam as-Bumpserit qualis Adam fuit aute peccatum. Cumtuuc lu Adam esse potuerit, et effectu monstrataest fuisse peccandi vohnitiie atque atfectio. Undeeifactum est, id est ex qua voluntate actus processit,ut scilicel non modo in re de qua non habueratpraeceptum delinqueret, verum etiam praetergressisdivinia praeceptis, quibus dictum est : De lignoscientiEE boni et mali ne comedas, inobedientiae delictisteneretur astrictns. In Christo vero nec etiamvoluntas ulla peccandi creditur luisse, nedum actusipse peccati, nec dehel credi, cum praesertim si talecorpus assumpsit Christus quale corpus fuit Adaeaute peccalum, non debuerit aliqua neeessitate essemortalis : quoniam Adam quoque, si non peccasset,creditur quod nulla ralione mortem sensisset. Esteuim sine dubio pcena peccati necessitas moriendi,j

1409 GILBERTI PORREM COMMENTARIA. 1410delicti praevaricatione, id est eo quod deliuquaadopraevaricavit, imo preovaricationo deliquit, has omncB,videlicet et delinquendi, et patiendi, et ignorandipceaas suscepit.Contra quos, etc.J Quasi : lUi qui Chvisti corpushuQianum ex Maria sumptum esse non crederent,quales sunt Vnlentiniani, ita qua^rere liis argiimen- gtis partem suam confirmare, et calholicorum parteminflrmare posse videntur. Contra quos respondendumest ita, tres videlicet hominum, id est humansenaturae status intelligi posse. Superius dictum fuisserecordor, quod cujnslibet subsislentiiB aliud est natura,aliud est siatus, et quod natura sit, id quodipsum subsistens est aliquid. Caetera vero quae deipso cxtriusecus illi affixa dicuntur, ejusdem etatusvocantur, eo quod nunc sic, nunc vero aliter retinons,ea quibus est aliquid, et mniime perp.^tua3suhsistenlias, divina voluntate statuatur. Ut ergo deCEBteris subsistentibus aut statibus taoeamus, homincmet ejus illos status quorum cognitio praesentifacit disputationi, consideremus. Itaque homo,qui ex quo ccepit, nuuquam desiit perpetuis Bubsistentiiscsse corpus et spirilus, habitu coDJun':tionisipsorum, qui geuerationis et corruptionis animalissiibsistentia vocatur, divina potestate atque volun-tale ita Btalutus est, ut primo posse, deinde non nposse dissolvi et non dissolvi recte dioatur, nonquod D(uis uUa unquam ratioue incipiut seu desiuatposse, poteetas euim ejus est potestas aeterua, sedquod omuiiim quai fULe subjecta sunt potestati, alianiutauda, alia nou mutanda, sola aeterufe voluutatisBuae causa constituit. Ex hoc igitur statuto, coujunctionecoiporis et auimae rutioualis factus homo,potuil disfolvi et non dissolvi. lu quo stalu Deiniaiidata, quibus obedieodo praemia, non obedicndopoeiias mereretur, ai-cepil ; et obediendo quidem,nou posse disaolvi vel peccare, imo glorificari meruisset,qui est alius status ; uon obedieudo vero,meruit non posse non dissolvi, vel non peccare, sedomnino confundi, qui est tertius status. Hos ergohomiuum, id est Adae, et deinceps ex eo per ooncupiscsntiaepeccatum originale generalorum, tres intelligimusstatus, quoB ipse auotor exponit diceus :Cnum quidem posse intelligi, qui fuit prinii parentisAdae. videlicet ante inobedieutiae ipsius delictum, in t\qiio statu tametsi ab eo Adam ai)erat mors, id estcorporis et auimae dissolutio, nec adhuc poUueratse uUo delicto quo meruisset puuiii, poterat lamenin eo esse voluulas peccaudi, ao per iioc, quasi dicat,erat in ipso potestas moriendi. Alter vero staliisest in quo ab hao peccaudi vohintate et moriendipotestate mutari potuisaet, si voluisset iu praeceptisDei manere firmiter, ut scilicet animus ejus adtransgrediendum nulUus tentatiouis impulsu etiamvacillaret ; vere utique: tunc enim foret addendumid, ut non modo non peccaret aut peccare vellet,sed ne posset quidem aut peccare aut velle deUnquere,ac per hoc, quasi dicat, neo mori nec passionihusaffici posset. Quod tamen sane intelligendumest, non quod soilicet Deus, cujns est potestas aeterna,sicut jam diximus, desinat unquam posBe quod potuit,sed quod ut sic esset, si non peccaret homo,divina voluiitas constituit. i^am potestati deUnqueudi,qua etiam qui assiituni ei Qon sunt stabiles, praBstodiceate Dotnioo : In quacunque hora comederis, A^ ei-t. poteslaa puniendi, qua et in angelis suis reperitmorieria. Cum igitur Cbristiis non pecoaverit, quod pravilatem. Tertius status est post delictum, in quoutique uon fecit, si corpus AiJeb quale erat antequara mors illum subsecuta est, et ex divinae voluutalisAiiani pecoarel assumpsit, quaereuduu: est cur mortemconstitutione necessario, et similiter peccatum ipsumseaserit. Quod si talfm slalimi luimiQis, hoc est voluntasque peccandi. Hi sunt igitur tres secundurahumanam naturnoi in tali statu suscepit qualis statusea qiiae dicta sunt hominum status. Quorum BtatuumAdae, id est in qunli statu Adani fuit post peoca-haeo quae dicturi sumus sunt loca summitatum atquetum, videtur sioul Adaj, ita et Christo non defuisse contrariorum, id est coutrariarum sibi iuvicem extremitatuui,necessitaa ut et delictis subjicerelur, et passionibusis videlicet status, qui prfemium esset,confunderelnr invitus, obductieque uecessariae ignorantiaesi iu pra3ceulis Dei Adam manere voluisset, et is quipoeiiae judieiis, hoc eet recti reruni examinis poense fuit, quoniam in praeceptis manere noluit; etregulis, bonum a malo non sincera ralionis integritatevere hi duo quodammodo loca supra contrariarum: discerueret, quouiam certnm est quod Adam iuter se irivicem summilatum iu illo euim qui,quaiiterriictnm est, praemium esset, ueo mors esset dissolutioais,nec peccatum transgressionia, nec etiamvoluntas ulla peccati ; in hoc vero qui est post delictum,et mors est et peccatum, et omnis alfecliodeliuquendi, omniaque (ut breviter dicam) per originalevitium prona in peruiciem, ct adeo infirmaquod nec etiam quidqunm opis in se habentia, utposl lapsum in sua posset resurgere. lUe vero medius,ia quo scilicet praesentia quidem mortis, velpeccati aberat, potestas vero utriusque, id est pecoatiet mortis oonslabat, inter utrumque praedictum statumcollocatus pst.Ex his igitur, etc.J Huousque divisit status Adae,vel eorum qui humauae geueriilionis lege, hoc estper originalis concupisceotife peccatum propagatiBunt. Qiiorum omnium in Christo, qui quidem expeccaturibus, sed non lege peccati corpus assumpserit,aliquid fuisse nunc iugreditur dicere : sed omninouihil ex ueceBaitate, oui caeteros addicit peccatumgenerationis eoruui, imo oninia ex sola voluntate.Hoc autem ideo dioit, ut eorum qui Christi corpuaex Maria sumptum esse non creduut, praeJicta argumenla,consequentiae suae ratiouem iu Christo minimefacere debere intelligaut ;qui uon nesciuntquod, quamvis aliquae sint ratioues quffl in quarum-'ibet rerum seu facultatum geoeribus recipiuntur.sunttamen aliquie quae ccrtis addictse g«ueribus, ultrailla sua sive universalitale, sive prubabiiitate, siveetiam necessitate non faciunt. Quasi : Hi sUTit treshoniinuoi slatus ; ei his igitur tribua statibus Chri-Btua, qui non humana lege factus est homo corporeaeuatunB suae quodammodo iudidit, uon omnes,sed aingulas, hoo est aliquas oausas, et qiias et exquibuf ostendit dicens : Naui qiiod assumpsit mortalecorpus, quod utique ideo fecit ut a genere humanomortem fugaret, ponendum est in eo statu, id estsecuudum hoc factum esse putandum est, quod postAdae praevaricationem, eidem Adae et toto humaaogeneri ex eo per conoupiscentiam propagato, pceualiter,hoo est ut in eo esspt mors proprii poenapecoati, inflictum est. Quod vero non fuit in eo,Ghristo scilicet, voluntas uJla peccati, quantum quidomab boc quod ipse eat Deus, ab illo hujusmodivoliintas naturaliter aberat, sed qunntum ad gratiamqiia faotus est homo, ex eo sumptum est statu, idest secundum illum hoc ei datum est statum, quiesse potuisset, nisi voluntatem cuam Adum iusidiantissibi, id est diaboli fraudibus applicasBet. Et haeoquidem in Christo secundum illos fuerunt status,qui sibi invicem coutrarii summitatum loca sunt.Restat igitur tertius status, id est medius, ille soilicetqui eo tempore fuit, cum uec mors aderat, et adessepotcrat, non modo mors, sed et mortis praEcursoriacauBS, hoc ecit voluntas delinquendi. In hoc igiturBtatu Adam taJis fuit, ut mauducaret ac biberet, utaccepta disereret, ut laberetur in somnum, et hujusmodialia faceret quee ei non defuerunt humanaqiiidem, id est humanee vitae illius, qua in auimamviveotem factus fuerat, deputata, sed concessa, ettalia quae uuUara pcEuam mortis tanquam peocatoinferrent. Quae omnia Christum habuisse dubiumnon est: nam etsi faolus fuit ChristUB in animamvivificantem, tamen sicut Adam faclus, ut dictumest, in auimam viveutom, et mauduoavit et bibit et

14H APPENDIX AD BOETIUM. 1412in ciEteris quse humana atatu primo exigebat natura, \humani eorporis officio absque necessitate alicujusindigentia functus est. Neque enim etiam in Adamtanta indigentia tunc fuisse credenda est, quanta fuitpost peccatum : ut scilicet, nisi manducasset, viverenon potnisset ;sed talis potius, quod si quidem exomni lijjuo escam sumeret, semper vivcre potuisset,hisque, Ijoc est hasc sumendo non mori ; et idcirco,ut videlicet his semper vivere potuisget. Paradisifructibus explebat eam quEE dicta esl indigeatiam.Non enim etiam in hoc poenali statu omuia quibusindigere dicimur, talia sunt, ut quamvis in hac vitadegentibus quodammodo adminiculentur, sine iliistamen mori necesse sit, qualia sunt vestimenta, vehiculaet multifariaa qualitatis hujusmodi plurima, sinequibuB quidem vivere possumus, et tuac his indigemus.Multo magis ergo in illo statu qui fuit antepeccatum, Adam etiam sine escis vivere poterat, ettamen his, indigebat. Quam, hoc est cujusmodi indigentiamin Christo fuisse sccundum statum illum Bqui fuit AdcB ante peccatum, nuUus ignorat ; sed hocsola ejus potestate, non aliqua prseter ipsius voluntatemnecessitate. Ex his manifeste intelligi potestqua ratione, quamvis ex homine corpus Christisuaiptum sit, alque omnis homo ex prima prsevaricationeet peccato et morte leneretur, non fuerittamen in eo peccatum, neque voluntas ulla peccandiel cum ipse non peccaverit, tamen mortem, quse peccatipoeua est, senserit, quia videlicet non humanaegenerationis lege, hoc est, per peccatum concupiscentiiB; sed sola voluntate factus homo, quae voluitde prsedictis humanaB naturse slatibus, ut nos denecessitatibus nostr's erueret, liber ab omni hujusmodinecessitate suscepit. Ideoque ralio regulae, quaepropria est generis presvaricatorum, extra geuusillud in argumentum adducta, uon facit. Itaque sec.undumillum statum, qui fulurua erat praemiumobedieiitis, immuuis ab omui peccato, secuudumillum statum, qui pcEnalis est inobedientis, passiones nmultas, et usque ad mortem recte sustinuit, et secuudumillum ia quo Adam ante peccatum, Paradisifruetibus illam qu» dicta est indigenliam explebat,potestate, non necessitate, humani corporis ofliciofuQctus est : et heec ipsa quidem indigeutia anteresurrectionem in eo fuit; post resurreclionem verotalis exstilit, ut illud corpus humauum, secundumhaec quae ipse ad humanos usus habere voluerat, itamutaretur, sicut corpus Adae praeter vinculum praevaricationismutari potuisset, essetque in eo id quodipse DominuB Jesus Christus docuit nos, non modoexteriori verborum sono clamare, verum etiam intimiaffectus votis optare, ut videlicet voluntas ejus,remoto indigentias omnis impedimento, flat et interra, hoc est in hominibus, sicut in cujIo, hoc estin angelis ; et ut regnum ejus, quo carni spiritus inomnibus imperet, adveniat, et nos liberet a quocunquehujus saeculi malo. Haec enim, quasi, hocdocuit ipse Christus optare, et nos utique (ut docuit)ita faciamus ; haeo enim omnia deprecatur illa humanigeneri?, non quidem omnium, sed fideliter bocrecta fide credontium, beatissima immutatio, id estipst immutandi haec omnia deprecantur.Bsc sunt, Joannes, quse ad ie dirigenda scripside credulitate mea fidei, id est de bis quae recte credendacredo. Qua in re.] Quasi ; Quoniam Laec ad tedirexi, volo, ul si qua aliter quam convenit a medicta cognoveris, corrigas. Nam si quid a me dictumest perperam, hoc est perverse, non ita sum amatormei, ut ea qute semel sine ratione effuderim, contendamanteferre cujuslibet meliori sententiae ; necdebeo contendere, et tanquam sint mea defendere.Si enim nihil boni ex nobis est, id est si nulla resest quse nobis auctoribus bona sit (ut utique nonest), nihil est quod, debeamus amare in sentenliistanquam nostris. Quod si cuncta sunt bona ex illo,hoc est illo solo auctore qui solus non extrinsecusaccidente bonitate, sed veritate essentiae suae estbonus, illud potius bonum credendura est, quodincommutabilis bonitas, id est Deus, qui incommutabiliterbonus est, et omnium bonorum causa,incommutabili proposito suae voluntatis perscribit.APPENDIX *AD OPEBA BOETIICOKTINENS niSTOBIAM BOETII OPERUMQUE IPSIUS ANALYSIM NECNON ET NOTAS DISSEBTATIONESQEEniSTOHICO-THEOLOGICAS,GALLIGB ADORNANTE GERVASIO TURONENSI PRESBYTERO.fiPITRE DEDICATOIRE.A SON ALTliSSE ROVAIE MOKSEIGNEUR LE DUC d'0RL6AKS, PETIT-F1L3 DE FRANCE, REGENT DO HOVAUUE.itonseigneur,Le feu roi m'avaii permis de faire paroilre son nom auguste a la tite de cette Bistoire, et s^itant fait lire il y adeiix mois rEpitre qu'on y voit, il Vavait agriie et regue avec bonti ; mais Vimpression rien ayant ili acheviequ'au moment de sa mort, je suis privi de Vhonneur de Voffrir h Sa Majesti.Je croirais, Monseigneur, manquer A ce gue je dois b. la mimoire de ce grnnd prince, si, donnant Vouvrage aupublic, je supprimais cette derniere marque de mon zile ; etje ferais une espece de larcin ii la famille royale sijene lui rendais ce qui lui appartient si ligitimement'Opusculum hune Gallico Bermone titulum prae- lyse de tous ses ouvrages, des notes et des dissertationsfert : Bistoire de Boece, sinaieur romain, avec Vana- historiques et thiologiques, divisie en deux parties.

1413 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1414Ayant eti consacri h Louis le Grand, i qui iloit-U revenir, qu'au dipositaire de son auloriii touveraine? A quiVHistoire de Boece peut-elle ^lre prisentie avec plus de justice, qu'd un prince avec qui cel itlusire Romuiii a desrapports si marquis 7Boece eut loui le briWmt, ioule la soliditi, toiUe tilendue d'esprit que la France admtre dans votre AllesseRoyale. II aima les sciences el les beaux-arts, il fut ennemi de 1'oppression et de l'injusiice ; il s'appiiqua de toutson pouvoir d. pncifier les troubles qui s'ilaieni ilevis dans l'Eglise, et h rendre sa patrie keureuse et florissaiiie.La France, Monseiyneur, se flaite de foitir sous votre adminisiration de tous les biens qui font la gloire desEtats et la filiciti des peuples. La justice ei lapaix suivent vos pas : elles sont i'dme de vos conseils et la rcgle devos risolutions. Tout nous promel uue igale iranquilliii au dedans ei au dehors. Vitranger, qui pourrait iire jaloux(le notre bonlieur, craindra de le troubler. Timoin de volre intripidiii dans les combats, il a plii plus d'unefois sous votre valeur : et ioule VEurope sait que vous avez ile victorieux partout, lorsqu'il vous a iti permis decombailre.Continuez, grand prince! Tous nos ciEurs sont h vous, tous nos vosux sont pour vous. Le rejeton de la tige aug^siede Louis le Grand est le gage precieux de notre confionce et de notre amour.Ce jeune monargue ilevi sous vos yeux apprendra dans vos exemples tout ce qu'il doit savoir pour rendre sonrcgne aussi glorieux pour Sa Majesti, que voire administraiion va le rendre avaniageux d ses peuplet.Je tuis avec une entiere soumission et un tres profond respeci,Monseigneur,De Votre Alteaae Royale,Le Iris hunible ei Ires obeissanl serviteur, Gervaise, privdi de Suivre,en 1'egiise de Saini-Martin de Tours.ComirieBoece a v6cu dans un siecle oii les lettres A. tribuent pas pau k son ornement. Mais l'amourn'6taient pas cuUivees,peu d'ecrivains ont recueilii de la v6rite et le respect qui lui est du obligentses aclions, et oe n'a pas ete une obose aisee que de d'averlir le lecteur qu'elles ont paru plut6t fonpenetrerdunsrobscurite d'un tempa si eloigne du dees sur la vraisemblance que sur des monumentsn6tre, et de ramasser assez de laits pourenformer certains, d'oii les auteurs qui les ont inserees lesun corps d'bistoire. Cependant on Ta essaye, et en premiers dans Thistoire de Boece les onl tirees.cberchant avec soin ot avec pers^verance, on a Par exemple, on a dlt, sur rautoritfi du cardinaltrouve ce que Ton pr^sente aujourd'hui au pubiic. Baronius, que Boece avait passe dix-huit anneesOna d'abord parcouru avec exaclitude les ouvra- consecutives k Athenes pour se former dans lesges de ce grand homme, d'oil Ton a tire laplupart sciences ; cependant Baronius, pour preuve de cedes circonstances desa vie, du moins les plus im- fait,necite que le Trait6 de ladiscipline des ecoliers,portantes ; ensuite ceuxde Ga3siodore,secretaire de qu'il dit 6lre deBoece,et qu'on rejette comme uneTheodoric, et d'Ennode,ev6que de Pavie, qui ont eu piece supposee et tout k fait indigne de lui. Maisbeaucoup de liaison avec Boece; les historiens grecs etant certain d'aill6urs que Bo6ce a passe un tempBet latins, ses contemporains, ou les plus proches de considerable h. Athenes, on a cru pouvoir deferer h.son sieole, Jornandes, Prooope; rHistoire m^langee T» rautorite de BaroniuB, et d^terminer sur elle lede PauIDiaore, ranonyrae de M. de Valois, les con- nombre des ann6esqu'il y ademeure. La determicilesgeneraux et particuliers, les lettres des papes nation n'est pas eloignee de la vraisemblance, et celes anoiens compilateurs des ouvrages de Boece, doctecardinala pu avoir deslumieres quenous n'aquinous ont donne en differents temps des abr^gesvons plus, puisqu'il cile tres souvent des traites etde sa vio, tires des manuscrits, ajoutes au com- des historiens qu'il a eus apparemment entre lesmencement ou &, la fln de ses ouvrages. mains, et qui nous sont echappes, ou qui n'ont pasA larecherche des anciens monuments on ajoint encore eteimprimes.Ilpeut done serencontrer danscelle des modernes,Baronius, Bollandus,et ses con- cet ouvrage quelques circonstances peu importinuateurSjlepere Sirmond,le pere Pagi, M. de Til- tantes dont on ne doit pas 6tre garant ; raais elleslemont, M. Fleury, M. Baillet, M. Dupin et quel- ne sont pas en assez grand nombre ni assez conquesautres, et de tous les recueils qu'on en a faits, siderables pour donner la moindre alteinte S. laon a forme ce corps d'histoire, sans y rienajouter foi du corps de rhistoire.quelesreflexionsetles eclairoissemenlsuecessaires. Le mfime amour de la verite a oblig6 TauteurOn la donne donc au public comme une histoire d'entrer dans Texamen de quelques traites et decertaiiie etauthentique liree des auteurs contempo- plusieurs faits rapporles par des eorivains susrainset originaux, du moins pour ce qui regarde G pects de partialite avec moins de fldelite et d'exaclesfaits les plus considerables. On n'a pas la m6me titude qu'ils n'auraient du. Le lecteur qui seracertitude de quelques circonstances moins impor- sans prevention en jugera aisement, et reconnaitantesqu'on n'a pas cru devoiromettre,parce qu'el-tra sans peine de quel c6te la verite se trouve.les donnent beaucoup dejour a rhistoire,etne con- Cet ouvrage est partage en deuxparties : lapre-

1415 APPENDIX AD BOETIUM 14«6miere contient la vie de Boeoe : elle eat divisee en A Aurait-on puse dispenserde faire connaitre lesdiftroislivres. Le preraier conduit le lecleur depuis flcultes qui se sont rencontr6es dans la conversion]a naissancedeBoece jusqu'^ son consulat. Dans InEeoond on rapporte ce qui s'est passe depuis son consulutdes Bourguignons,etce qui s'eslportant dans celte atfaire, sanspass6 de plus im-dimiuuer la gloirejusqu'jL ce qu'ii ful fait prelet du pretoire, peu qui en revient a Boece, le premier instrument dontde tecnps avanl sadisgrAce. On eii voitdans le troisiemeDieu 9'est servi pour amener ces peuples h.\a. connaissancetoutes les circonstances, et celles de samortjce qui la suivit, etlcs honneurs qu'on lui a rcndusapres eii difTerents temps.La secnnde partie est un abrege de Plailosophie,de iaathematiques,de IMorale et deTheologie.extraitde la v6rit6 ? Aurait-on pu taire de mfimerorigine du grand schisme d'Orient,ses progres.sonextinction,dont l'EgIise est redevable au zele et^ lavigilance de Boece, sans le priver de I'honneur quilui en doit revenir ?Pourconnaltre le rrerite d'unedes ouvragris de BoSoe. Ony a joint des 6claircissementset quelques dissertations theologiques et histionsqu'on a eu & vaincre, et les avantages quiaction, il faut connaltre les difficulles, les opposiloriquessurplusieurs faits appartenant ksonhiatoire,aiixquelles on n'aurait pu donner place dans oes boi-nes, et en donnant rhietoire deBoecetoutei'ont suivie. Dans ces 6pisodes on n'a pas excedela prernierepartie sans en faire perdre la suite au n nue et depouillee de ces circonstanccs, si elle eutlecteur.plu davantage hua petit nombre de savants, elleOn a cependant laisse dans oette premifere partieFanalyse de deux petits trRit6s de Boece, paree nionde, qui ne lisant que pour s'occuper quelqueaaurait ete peu goutee de la plupart des gens duqu'on acru que Tordre chronologique de sa vie et doses ouvrages demandait qu'on les mit en|,cet endroit,et qu'on pouvait d'ailleurs le faire sans distrairele leoteur de rattenlion qu'il doit au sujctheures agr^ablement.On repond k la seconde objection, quela pr6venliondupublicnedoit pointprescrirecontrela verite;qu'il y a plusieurs grands hommos honores commeprincipal.Tous lcs aulres traites sonl renvoyes k la secondepartie , n'i Ton peut dire que les analyses des traitessaints dans rEglise,qu'on ne qualifie pas ordinairementdunom de saint lorsqu'en en parle.Sans nous6carter de notre sujet,nous entrouvons un exempletheologiques et moraux de Bo6ce qu'onydonne dans Ennode, dont nous venons de parlor. II a etepeuvent snpplecr k la traduction qu'on en aurait canoniae ; cependant on ne dit pas ordinairementpu faire.Ou a cru encore devoir preveuir deux objectionssaint Ennode. On en a plusieure autres exemples,qu'il seraittrop long de rapporter. Le lecteur doilquR le lecteur pourrait faire, et y repondre par donc tenir en suspens son jngement,dumoins jusavance: la premiferc, que les digressions sonl trop '-' qu'ii la fin de la premiere partie, oti il trouvera lafrequentos et lea episoues troploogs; la seconde,que qualite de saint et de martyr donnee h Bo§oe suffisamment6lablie. Et pour lever le scrupule,on ajou-lepublic euFrance n'etant pas accoutume oi revererteraaux preuvesdela premiere partie,que le cardinalBoece commesaintnicomme martyr,croiratoujoursque Fauteur ne lui en donne la qualite quepourfairo reccvoir plus favorablement son histoire.On repond k lapremiereobjectionque la plupartdes faits de la vie de Boece n'etant point venus jusqu'&,nousrevfitus de loutes leurscirconstances, ona ete oblige d'y suppleer par celles de rhistoiredeaon teraps qui y ont du rapport et qui ont pu contribuer.\ les mcttre dans leur jour. Si oii y fait attention,elles paraltront moina des digresaious quedes parties essentielles de Fhistoire.Pour les 6pisodcs, on convient qu'ils sont un peuBaronius, qui n'a pu ignorerles saints que rEglisehonore d'i]n culle public en Italie, compare dansses Annales eoclesiastiquesBoece &. saint Denia l'Ar^opagitepour sa doctrine, pour sa sainlel^et pourle genre de son martyre. Apres avoir rapporte cesmots d'un historieu de la vie de Boece (MarlianusRola) : Exstinctus, divinos honores a nostris consecutusest : Apres sa mort, les catholiques lui ont rendusles hoaneurs divins, ce pieux et savant cardinalajoute {ad an. 526) : Illos videlicet qui sanctis martyribusexhiberi solcnt : 0'est a savoir ceux quelongs ; mais il ne s'en rencontre que deux ou trois : D nous avona coutume de rendre aux saints martyrs ;ila coulentnature.ilement du fond du sujet comrae parceque Boece avait toujoursdefendu avec un cou.de leursource, et on est bien dedommage de leur rageinvmoiblelafoi catholique contrela perfidiedcslongueurparrimportancedela matiere.Onn'aurait ariens, et qu'iiavait perdu la vie pour aa defense.pu mSnie les supprimer sansfaireinjustice ciBoeoe.HISTOIKE DE BOE(]E.PREMIERE PARTIE.lilVRE: PHl^MIKilJusqu'a preseat ou ne B'est foriu^ cl'iJ6e deBoece que sur les qualit6s qui pouvaient le rendrerecommacdable selon le monde, sans faire touteratteQlioQ qu'on devait k celles iiui le dislinguent infinimentdavantage du c6t6 de Dieu.Dans la vie de cet homme incomparable, tout con-

1417 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1418court i former un hfiros chretien : une naissance ^.illustre, de (2) grandes alliances, un g6nie sup6-rieur, des connaissanoes sublimes, une Sruditionprofonde, une prudence consommfie, une parfaiteint^gritfe dans les emplois les plus brillants et lesplus difficiles. Sage magistrat, ministre 6clair6, pr6-voyant et fidele, protecteur des lois, le pfere du peuple,le dSfeuseur des opprimes et le conservateur desa patrie ;philosophe, thfiologien, orateur et po6te,humble chritien au milieu du faste, solitaire dansle lumulte du monde et de la cour, eunemi du mensongeet de 1'erreur, le soutien de rEglise, un modfelede fermelfi et de patieoce dans les plus grandesadversitfis, enfin un gi5nfireux martyr de J6su8-Christ :c'e3t ce qu'a 6t6 Boece, connu dans rantiquitS sousles noms d'Anicius Manlius Torquatus SeverinusBoeiius.II naquit k Home I'an de Notre Seigneur 470 (a).L'empire d'Occident se (3) trouvait alors dans un6tat diplorable. Les barbares s'6taieDt jet6s sur sesgplus belles proviDces, et les avaient partag^es, aprfesavoir reuvers6 les plus anciens mouumeuts de lapuissance romaine : partout ils avaient laiss6 destraoes de leur avarice et de leur cruaut6. Les Hunset les Vandales avaient commeoc^, les Gimbres et lesAlains coutinu^rent ; enfin les H^rules, les Visigotset les Goths avaient mis le comble a ses malheursen se rendant maitres de Rome et de touteritalie.On ne peut s'imaginer quel changement ces irruptionsdes barbares fireut chez les Romaius : nonBeulement la religion en soutfrit, mais leurs mceursen furent aUSr^os. Chacun ^taut occup6 de ses calamit6set gfimissant dnns Tesclavage, les beau.x-artsfurent n6glig6s, la justice opprim6e, rSmulationcessa dans le barreau ;peu h peu Rome devint barbare.L'ariani8me, dont les Goths faisaient profcssion,et qui 6tait presque eteint (4) dans ritalie, y reprit pde nouvellos forces, et comme la religion du princeest ordinairement la plus suivie, on n'eut plus tantd'horreur de I'h6r6sie. Si on ne rembrassait pas ouvertement,des vues d'int6r6t et de politique faisaientqu'on la favorisait toujonrs.Dieu fit naltre Boiice dans ce temps-li et le donnak son Eglise pour en fitre un des plus fermes appuis.D6a soD enfance on reconnut en lui d'heureusesdispositions pour les sciences et pour la vertu. Amesure qu'il avancait en flge, les dons pr6cieii.\ dela nature et de la grace se developpaient. FlaviusBoece, sou p6re, n'omit rien de oe qui pouvait lesfaire croitre dans sou Bls. Ayant pass6 lui-mSme parles premiferes charges de la r^publique, et se voyantcomble de richesses, il n'avait rien h dSsirer que delaisser un digue h^ritier de ses hiens et de ses vertus.Ce d6sir surmonta en lui la tendresse paternelle quile pressait de le retenir auprSs de sa personne: mais nvoyant bien que Rome, dans l'6tat ou elle fetait rfeduite,n'6tait plus uu lieu propre a le former, aprfesavoir pris conseil du pape Siniplice, il Tenvoya kAthfenes, quoiqu'il n'e\lt encore que dix ans.(5) On 8'aper5ut bieDt6t de r^tendue et de Tel^vationde son esprit ; sa vivaciti5, sa pSa^tration ^taientsurpreuantes. Une heureuae imagination, propre aconcevoir les choses les plus abstraites, 6tait accompagn&ed'une grdce et d'uce facilit^ admirable a s'exprimeren grec et en latin. Ce genie sup6rieur se fitparticuliferement remarquer dans ees itudes de philosophieet de mathSmaliques.La beaute interieure de son kme se dScouvraitencore davantage. Ce zfele de la justice dont il donnadans la suite des preuves si ^clalantes le distinguaitdSjk parmi les jeunes gens de son kge. II soutenaitloujours le parti de rinnocent, louait !a vertu, condamnaitle vice. Peu touch^ des injures qui n'attaquaientque sa personne, il ne tfimoignait de ressentimentque de celles qu'il voyait faire a Dieu ou auprorhaiu.Quoique Athfenes eftt toujours 6l& 1'^oole de la sagesseet le sejour des beaux-arts, Boece la trouvabien d^chue de sou ancieune rSputalion. Aprfes unan ou deux, il lui en prit uu si graud d^goit, qu'ilPaurait quitt^e s'il avait suivi sou incliuation. Lerespect pour son p6re Vy retint, il se fit (6) violence,et, passant d'une science a une autre, dix-huit ann6ess'6eoul6reut sans que les agremenls ni tous lesavantages qu'il pouvait se promettre k Rome fussentcapables de Ty rappeler.Ce long cours d'6tudes pourra surprendre, mais sion le met en parallfele avec le progrfes qii'il fit danstoutes les scienees, on n'y trouvera pas eucore deproportiou : car il appril par rfegles et par principestoutes celles qui ne s'acqui6reDt que par de continuellesrfillexions et par un long esercice (Cassiod.l. 1, ep. 45). II rassembla en lui seul ce qu'on avait leplus admire dans tous les maitres de la Grfece.Ce n'6tait pas pour lui seul qu'il amassait tous cestresors, c'itait pour en enrichir Rome et toutes lesnations qui parlaient sa langue ; il leur appropria pardes traductioDs 6lfigantes et fidfeles les meilleursouvrages des Grecs, la musique de Pythagore, I'astronomiede Ptolem^e, rarithm^tique de Nicomaque, lageometrie d'EucIide, la thi5oIogie de Platon, la logiqued'Aristote, et les m^oaniques d'Archim6de : et cestraductions, au sentioient de Thdodoric etde Cassiodore(Theod. apud Cass. l. i, ep. 45), 6taient si parfaites,qu'elles surpassaient les originaux, et leursauraient k\,& pr6f6r6es (7) par leurs auteurs memes,8'ils avaient su !e latin comme le grec. II y ajoutaplusieurs traitSs de son propre fonds sur ces diff^rentesmatiferes, et ce qui nous en reste justifie parfaitementle l^moignage de Theodoric et de Gassiodore.Ges m^mes ouvrages prouveut encore qu'il Stait bonpofete, excellent orateur, subtil philosophe, profocdthfiologien. Son style est pur, elev6 bien au-dessus dela barbarie de son sifecle. Scaliger [Hyfjer. l. yi) comparesa prose h celle de GicSroD, ses vers k ceux deVirgile ;quelques savants, nSanmoins, pr^tendentqu'il excelle plus dans la poSsie que dans la prosemais s'il se fait admirer dans celle-Ia par r^levationde sou esprit et par la richesse des pens^es qui frappent,qui surprennent, il persuade dans Fautre avecune douceur admirable. De li vieut qu'uc habile critiquedu dernier sifecle (Ant. Sabel. ^neacl. 8, 1. u)n'a pu decider si Boece avait kih le dernier des auteursqui eiit parl6 la laugue latine dans toute sapurete, ou le premier de ceux qui avaient travailI6 klui rendre son ancienne beaut^.La r^putation de Boece vola d'Ath6ne3 k Rome ;on y sut bient6t de quelle manifere il y brillait parmiles savants, (8) et ce fut uu graud sujet de consolationpour sa famille lorsqu'elle perdit Flavius Boece :une mort trop prompe 1'avait enlevS dfes Tan 490, peude temps aprfes son dernier consulat, qui finit en487.II n'y avait point d'6tat dans la ville qui ne se promitde grands avantages de son retour. Le s6nat leregardait comme un homme qui devait faire soaprincipal ornemeDt ; les magistrats inf^rieurs commeun secours envoyfi du ciel pour maiutenir la ju3tice(n) Martianus Rota s'est tromp^ quand il a dit queBofice 6lait n6 peu d'anD6es aprfes la prise de Romepar Alaric. Cet fevenemeut, du conseutemeot de tousles historiens, etant arriv6 Tan 409 de Ji^jus-Cbrist,Boece, daus cette supposition, aurait v6cu prfes dePatrol. LXIV.six-vingts ans. D'ailleurs, il eat certain qu'il n'avaitque cinquante-cinq ans tout au plus quand Thfiodoricle fit mourir, en 525. Voyez la dissertation surVannfie de sa mort dans la seconde peHie.

1419 APPENDIX AD BOETIUM. 1420et lea lois ; les gens de lettres cotnme une lumi&re ^ prince ; mais sit6t qu'il eut appris la mort de ZSnon,qui devait rendre aux sciences et aux arts lenr premier^clat ; TEglise et tous les gens de bien comme sentement d'Anastase, qui venait de lui succfederil se fit proclamer roi d'Italie, sans demander le con-un proteoteur assur^. Mais, malgrfe ses premiers {Proe. de Bei. goth. I. I, c. 1).deo^outs et les empressements do ses concitoyene, Rome seule tenait encore ferme sans reconnaitrel'amour des letlres et le disir de perfectionner les d'autre maitre que rempereur d'Orient : elle auraitconnaissances qu'il avait acquises dans Athfenea Ty pu se soutenir contre les efforts de Thiodoric, si lesretinrent encore quelques annfies.haines et lea divisions qui rfegoaient parmi ses citoyensn'eussent avancfe sa perte. Quelques partisDepuis que le grand CoDstantin, aprfes avoir fond^Gonstantinople, y eut transf^r^ le sifege de rempire, eureut recoars au conquerant, et rappelferent k leurson aurait dit que toute la gloire de Rome Vy avait secours. Les eccl6siastiques furent les (12) premierssuivi. EUe perdit bient6t ce qui la distinguait des a donner un ai pernicieux exemple.autres villes du monde ; semblable a ces terres trop Symmaque et Laurent, diacres de rEgllse de Rome,6loign6es (9) du soleil pour eo 6tre 6chauffees, qui aprfes la mort d'Anastase, disputaient la chaire de S.ne re^oivent que rarement 1'iDfluence de ses rayons. Pierre {Baron. ad an. 498). IIs avaient Tun et Tautreet ou !a nature n'am6De jamais ses fruits k une heureusematurit^, tout y lauguissait.nat. Symmaque avait Hs 61u le premier i la plu-de pulssants partis dans le clerg^ et dans le s6-Ceux qui commandaient dans Rome au nom des ralitS des suffrages, mais Laurent ne voulait pointempereurs, au lieu d'y maintenir la justice et la paix, lui c6der. Toute la ville se trouva partagSe en celtey gouverDaient en tyrans : de la oes s6ditioDS, ces B occasion; el ne voyaut poiot de jour pour terminerce diffSrend, les deux partis couvJDrent d'enguerres civiles, ou elle fut teiote plus d'uDe fois dusaDg de ces citoyeos. Le dSsordre 6tait CDtreteDU d^f^rer la dfecision a Thfeodoric. Alors on vit a lapar la jalousie entre les grandes familles, chacune honte de rEglise un prince hfiritique entrer dans lesvoulant a'elever au-dessus des autres ; les emplois ne affaires les plus importantes de la religion, et devenirse donnaient plus au mferite ; on ne les accordaitpas mfime a la faveur : les armes en dSci-monde.juge de oeux que J^sus-Christ a fetablis les oracles dudaient.Thfiodoric decida ea faveur de Symmaque : leOdoacre, roi des Thuringiens, accompagnfi des schisme cessa ; mais le prince sut parfaitement profiterde la fausse dfemarche des Romains ; elle luiH^rules et d'autres nations barbares sorties du fondde la Pannonie, s'etait empariS de Tltalie. Aprfes avoir persuada qu'ds D'avaient pas pour lui autant d'aversionqu'il ravalt cru, et que Rome n'6tait pas si 61oi-ditrone le jeune empereur Romule (a), il avait itablidans Ravenne le sifege de sa domination {Mez. sur gn^e de le reconnaitre pour souveraiD. II fit de Douvellesteulatives, elles lui rfiussireDt, et tous les corpsChild.) Zi^DOD, empereur d'OrieDt, Ty voyait avecdouleur (l)aniel, ibid.) ;mais il n'etait pas en felat de la ville, d'un commun (13) consentement, commede Tea chasser. II fut coutraiDt d'avoir recours a la 3'ils se fussent reconnus indlgnes de la Iiberl6, sepuissaDce (10) des Ostrogoths, dont il s'6tait diji livrferent eux-mfemes a un honteux esclavage.servi tres utilement contre d'autre3 barbarea qui d6- Boece revint d^Athenes sur ces entrefaitea. Romesolaient les provinces de Tempire (Procope l. ult. de crut voir revivre le p6re dans le fils. EUe ne se trom-Bel. Goth.). Th^odoric, leur roi, avait m6me beaucoupcontiibuS a son rStablissemeDt sur le Irdne qualit^s de son pSre il joignit r^ruditioa la plus pro-Q pait pas, puisqu'il le surpassa mfime, et qu'aux raresimpfirial, par le secours qu'il lui avait donnfi fort a fonde et la saintet^ la plus 6minente.propos contre le malheureux Basilisque ; et fetant bien Festus et Symmaque, chefs du sSoat et les premiersaiae de r^compenser ses services, mais d'ailleurs ae de la ville, furent frappSs de Vicla.t de tant de vertus.fiant un peu trop h. sa fidSIitS, il Tenvoya en Italie Ils avaient pris soin de ses affaires depuis la mort depour rfiduire Odoacre, et lui en aasura la possession son p6re ; iis voulurent en falre leur ami (Boet. depour y vivre soua son ob^issauce et la gouverDer en Com. Ph. I. ii) : et le choix de ces deux grandsson nom (Jornand. de Reb. Get. 86 et seg.),hommes fait seul T^loge de Boece ; car ila ^taientThSodorio quitta la Thrace suivi de toute sa natlou,d^fit une armee de G^pidea qui lui disputaient sans se sentlr port6 h les imiter. Eanode dans leura1'admiration de leur si6cle, et on ne pouvait les voirle paesage de Sirmlum, enlra en Italie par les Alpes pereonnes nous a trac6 Timage du magistrat le plusJuliennes, gagua trois batailles contre Odoacre, qiii accomph. Festus avait 6t6 consul, et depuis Tan 472itait veDu ci sa reocontre avec une arm^e formidable, il se trouvait h. la tete du sSnat et des plua graadeset robligea de se renfermer dans Ravenne, oii il Tassifigea.Le sifege dura trois ans; et quoique la place Symmaque, connu dans rhistoire sous le nom deaffaires de la r^publique (Ennod. Paran. Didas.) PourpassAt alors pour une des plus fortes du monde, Quintus Aurelius Memmius Symmachus, 11 avait etiOdoacre fut enBo obIig6 de se rendre a la discr^tion consul ordinaire et sans collfegue en (14) 485, souadu vainqueur. Mais, quelques jours aprfes, Thfiodoric Odoacre. C'6tait un homme d'un zfele ardent pour lale tua de sa propre main daoa un festin, sous pretexte n glolre de Dieu, d'une charitfi immeose pour le prochain(Cass. Chron.). II rfipandaifc ses biens sans me-de pr^veuir un dessein qu'il avait form6 contre sapersoDDe.sure sur les pauvres, il fetait magoifique envers les(11) AiDsi devenu mattre de rilalie, il n'ea prit pfilerius et les itrangers ; et, coatent du t^moignagepourtaDt pas le titre de roi, par coDsidSration pour interieur de sa conscienoe, il ne pensalt qu'i plaire aZenon, qui, aprSs Tavoir adoptS pour son Bls, Tavait Dieu saas se chercher en rien lui-mfime. Mais plusboDore de la qualite de patrice, fait consul ordiaaire, son humilite lui a fait negliger la glolre du monde,lui avail d^cerofe les honneurs du triomphe et 61ev6 plus il semble que Dieu ait voulu le relever par lesune statue ^questre dans la place du Palais do Gonstantinople.Boece h. soa retour d'Ath6aes fut d6clar6 patrice^loges des aaints Pferes.Tant de bienfaits engageaient Th^odoric a lui marquersa reconnaissance. 11 y etait portS ; car, ayant ces, 11 pouvalt faire remonter sa noblesse jusqu'4 la(Ennod. lib. viii, ep. i). Tssu des Manlius et des AdI-etfe SlevS dfes l'4ge de huitans avec beaucoup de soin fondation de Rome. Son p6re, Flavius Boece, commea la cour des empereurs, il ne lui 6tait plus rien on Ta dit, avait 6t6 consul en 487. Sa m^re, de larest^ de son ancienDe origiae que le Dom de barbare,et il y avait pris tous les seutimeats d'un grand laire {Synod. Rom. an. 487. Onuphr. inmaison des SSveriua (b), 6tait auasi de race consu-Fast.)celui de Boece ^talt le nom de la famille de sa mSre,(n) II est plus connu dans rhistoire aous le nomd'Augu8tule.-.„n "• parce que les Romains joignaient souvent le nom de(b) On croit la m6re k ceux du p6re.que le surnom de Severinus ajoutfi 4

1421 BOETII VITjE ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1422Bofice, son aieul, «vait exercA nTec beaucoup de ^diatlQction la charge de pr6fel du pr6toire sous Valentiniea111 (Cassiod. Chron.), et ayant eu part auxexpSditions (15) et aux victoires du gen^ral A6tiu3, ilp6rit avec lui, et la majestfe de rempire d'Occidentparut s'eQsevelir sous leur ruine. (5'aurait doQc 6t6faire injure a Boece que de lui refuser cet honneur ;mais on y eu ajouLa un autre qui 6lait un aveu sincferede son naferite et de Testime qu'on avait pourlui.Quoiqu'il n'eut pas encore trente ans, il fut regu ausenat et charge des affaires les plus importantes.Cepeudaut l'ambition ue le portajamaisa s'61everaux dignitSs. 11 prend Dieu a t^moin {Boet. tib. i deCons) qu'on fit violence a sa modestie en le contraigoantd'accepter dans un dge si peu avanc6 cellesqu'on refuaait souvent aux plus anciens sSnateurs quiles briguaient avec empressement. II u'y eut que lavue du bien public et la craiute de les laisser a descitoyens capables d'en abuser, qui purent le dStermineri les accepter, mrilgri tous les dangers qu'il y nprfivoyait (Boet. tib. ii de Cons.).L'iut6r6l qu'avait le siSuat aussi bien que la familledes Boiice de conserver un sang si noble et si cher ala rSpublique fit qu'il s'unit avec elle pour Tengagerpar de communes inslances k penser a un etablissemeut.II (16) pr^fira ralliance de Festus k toutescelles qui lui furent propos^es.Festus avait une fille nommee Elpis qui joignait ala beaut^ du corps lous les agrSments de Tesprit. RomeIt regardait comme une savante ; elle aimait la po^sie,et on lui attribue les hymnes que rEf^Iise chante encorele jour de la fgte de saint Pierre el saiut Paul(Boet. lib. II de Consol.). La pi6t6 donnait un nouveliclat a son mi5rite ; elle 6tait meme comuie hiriditairedons sa famille, car la eoeur d'EIpis fut mftre desaint Placide, un des premiers disciples du grandsaint Benoit. Bofece ^pousa donc Elpis en premiferesnoce», mais les suites de ce mariage tant souhaitS nefurent pas heureuses. Peu d^annfees aprfes elle mourut ni Pavie sans laisser de post6rit6.Elle fut g6u6ralement regrettfee. Les plus fameuxpofetos de rilalie honorfereut sa m^moire, et Boecetout pliilosophe qu'il 6tait, eut besoin d'uQ tempsconsiii§rable pour se consoler. L'histoire ne marquepoint les affaires qui ravaient appeI6 \ Pavie, maisl'6pitaphe qui fut gravee sur le tombeau d'EIpi3, etqui s'e8t couservfee jusqu'a notre temps, nous apprendqu'elle 6tait (17) originaire de Sicile, et que Tamourqu'elle avait eu pour son Spoux Tavait separee de sapatrie pour le suivre dans ce lieu.L. Giraldus nous a donn6 les trois premiers versde eette epitaphe, M. Pithou, dans ses Pofemes ancieus,nous en a donn6 quatre; saos avoir suivi l'ordredans lequel ils out k\.& compos^s; mais on l'atrouv^e tout entifere dans de trfes anoiens manuscritsdes oeuvres de Bofice, et on n'a pas cru ces vers indignesde lui fitre attribu^s. S'ils ne sont pas de lui,ils sont du moius de son temps. Les voici r,Elpis dictu fui Sioulse regionis alumua,Quam procul a patria coQJugis egit amor,Quo sine mcesta dies, nox anxia, flebilis horaNec solum caro, sed spiritus unns erat.Lux mea uon clausa est, tali remanente marito,Majorique animfe parle superetes ero.(18) Porticibus saoris jam nunc peregrina quiesco,Judicis lEterni lestificala thronum.Neu qna mauus bustum violet, nisi forte jugalisHaec iterum cupiat jungere membra suis ;Ut thalami tumulique comes nec morte revellar,Et socios vitcB nectat uterque cinis.Les mfimes raisons d'Elat, les memes inlerets defamiUe qui 1'avaieQt engage dans cette premierealliance,rengagferent dans une seconde. Le patriceSymmaque, ce fameux senateur romain dont nousveQOQs de parlcr, avait trois filles, parfaites imitafcricesde ses verlus.Galla, raiuee des trois, dout saiut GrSgoire leGrand a fait T^loge dans le ivo livre de sesDialogues,avait et6 mariSe jeuue , mais ayaot perdu son epouila premifere ann6e de ses noces, elle reuouQa g6n6-reusement au monde et 4 tous les avantages d'unebrillante fortune pour ne plaire qu'a Dieu dans lesecret a'une solitude qu'elle s'6tait faite (19) auprfesde la basilique du Vatican. La lecture des livressaints, la prifere soatenue du jeiine, u'y etaient interrompuesque par 1'exercice de la charit^ lapliish^roique.Une vie si abstraite et si p6nitente produisit en aoncorp« un effet tout extraordinaire. Outre la pdleur etla maigreur, compagnes fidfeles de la pfenitencecbrSlienne, son sang, enoore lout bouillaQt danscette grande jeunesse, s'6chaiiffa de telle manifere,que ses joues et son menton devinreut en trfes peu deteQips tout couverts de barbe. Blle fut m^connaissable: peut-fitre que Dieu le permit ainsi pourTaffermir daus la rfisolution qu'elle avait prise de faireavec le monde un 6ternel divoroe (Baron. ad an.504).Saint Fulgence, dont nous aurous occasion de parlerdans la suite, avait pour elle une estime toutepartieulifere ; et de I'exil ou il avait 6te rel^gue parles Vandales, qui s'6taient emparfe de TAfrique, il luifecrivit plusieurs fois pour la consoler et rinstruire desdevoirs d'une veuve chr^tienne. Galla fournit g6n6-reusement sa carrifere, et apres quelques ann^es d'unevie si penitente fut se ri5unir i J6sus-Christ (20).L'Eglise honore sa mfemoire U'un culte public le 5d'octobre.La seconde s'appelait Proba. D6s sa jeuneese elles'iitait cousacrSe k Dieu et avait embrass6 le c^libat.Le meme saint Fulgence, qui ^tait uni d'uQe amiti^etroiie avec toute la famille de Symmaque, lui adressadeux excBlIents trait^s que uous avous encore, lepremier intitule de ta Virginiti et de 1'Humilile, lesecond de la Prierc. L'EgUse Thonore avec sa soeuren qualit^ de sainte.Rusticienne, la plus jeune des trois, restait encoredaus le monde : on la destinait pour ^pouse a Bo6ce;mais elle avait de la peine a se risoudre au mariage,parce qu'elle lui attribuait Taccident qui 6tait arriv6 asa soeur Galla, et craignait d'y tomber comme elle.On lui fit connaltre que son temp6rament fetaot difffirentde celui de sa soeur, elle ne devait point craindreune pareille disgrdce, de sorte qu'elle se rendit enfinaux instances de son p6re, et c6da aux att^^aits etaux avantages qu'elle tronvait dans ralliance deBo6ce.EUe fut aussi sainte qu'elle fut heureuse. C^tait& qui des deux servirait (21) Dieu avec plus de fid6-lilS et de ferveur, a qui serait phis lib^ral envers lespauvres, et a quidounerait de plus grands exemplesde vertu. Dieu les bfenit et leur donna plusieurs enfantsqui soutiurent avec honneur la dignit6 de leurfamille. Rusticienne devint radmiration de Rome, etsa vertu la rendit respectable i Th6odoric, k. Totila etaux aulres tyrans qui opprimferent successivement1'Italie.Rien n'aurait manque au bonheur de Bofice 8'ilavait k\.h moins sensible aux malheurs de la rfipublique; T^tat oii elle fetait r^duite avait fait dansson coeur une plaie d'autant plus difficile i gu^rir,qu'il fitait obligS de la dissimuler, parce que le maletait sans remede. Le moment falal ou Rome devaittomber dans 1'esclavage etait venu. Thfeodoric, assur6d'un puissant parti, avait pris jour pour y entrercomme en triomphe. Comptaot pour peu la cooqufitede Ravenne et du reste de ritalie tandis que Romene lui ^tait pas assujettie, il partit de Ravenne sur lafin de rannfee SOO {Procop. de Bel. goth., ut supraCass. C/iron.) ; et pour ne rien risquer dans une entreprisede cette importance, il se fit pr6c6der parune partie de ses troupes. Eiles se saisirent (22) detoutes les avenues, et peu de jours aprfis il parut luimemesuivi de sa nolilesse et des priucipau.x de sa

142:3 APPENDIX AD BOETIUM. 1424natlon, escort^ d'une nombreu8e cavalerie fort lesteet bien montee.Les Rocnains n'§taient pliis en 6tat de 8'opposer htant de forces, et s'ils en avaient eu le pouvoir, lesesprits Staient divis^s. La plupart, rebutSs du gouvernenientfaible et laoguissant des empereurs de Gonstantinople,le soubaitaient ; la aagesse et la modSrationqu'il avait fait paraltre depuis qu'il avait 6t6proclam6 roi d'Italie leur faisaient espferer un rfegneplus heureux. On prit douc le parti de le recevoiravec toutes lea marques d^bonneur. La jeunesse eutordre de se meltre sous les armes comme pour unjour de triomphe. Le s^nat fut fort loin k sa rencontre{Procop. ibid.). Boiice, comme le plus feloquent deasfinateurs, porta la parole ; et ce fui avec tant de dignitfe,Dieu, dont la aagesse infinie dispose de tous lesqu'il plut ^galement k Tbfiodoric, auxGotbs et 6v6nement8 pour sagloire et pour le bien de ses felus,aux Romains {Bail. ^it. B.)se servit avantageusement de l'entr6e triomphanle deLe prince fut conduit au Capitole au bruit des fanfaresTbfiodoric dans Rome pour en conduire deux, paret des trompettes, et au milieu des acclamationa deux difi^reuts chemins, k la plus ^minente saintetfidu peuple , ce fut 14 encore que Boece proDonga en B {Baron. ad an. 500) : Boece, en le meltanl dans lesaa prfesence cet excellent (23) pan^gyrique qui le fit premiferes charges de l'Etat pour le rendre Tappui deadmirer dea deux nations. II parla avec tant de aagessela yinl& et de la religiou ; Fulgence, pour en faireet de menagement, que, sans d6plaire au prince, une des plus brillantes lumiferes de son Eglise, en luiil sut maintenir la dignite du s6nat ; et que donnant inspirant un g^ufireux mfipria du monde (Vit.& TbSodoric les justes louanges qu'il m^ritait, sanstomber dans une basse flatterie, il eut Tadresse derelever la libertS de sa patrie et Tancienne majest^ deRome, lors mfime qu'elle n'en avait plus que Tombreet l'appareace.Au sortir du Gapitole, Tti6odoric entra dana le e6-nat. Li, avec beaucoup d'adre3se, il donna i chaquesfiaateur les louanges qui pouvaient lui couvenir, ilapplaudit au z61e que tout le corpa en g6n6ral avaitpour la justice, Tassura de sa protection, promit aveoserment de conserver a Rome tous ses anciens privilcges,et de la gouverner en bon prince ou plutdtea p6re de la patrie ; en mfime temps il fit au peuplede grandes largesses, il assigna & la ville des revenusconsid^rables pour Tentretien des murs et des Adificespublics ; et comme il apprit que la disetle y 6tait extr^me,il fit acbeler de tous c6t6s une si grande quantit6de bl6s, qu'elle se vit inconlinent dans Tabondance(Cass. Chron.).(24) Quelque pompeux que fflt ce triomphe, ilmanquait quelque chose a sa gloire. C'6tait une anciennecoutume (Mart. Rot. in T it. B.) chez les Romainsde faire au peuple et i toute Tarm^e un magnifiquefestin lorsqu'on en dScernait les honneursaux conquferauts et aux empereurs. Cest oe qu'il8appelaient Iriomphaie convivium. Soit que Th6od(iricn'eiit pas klk informS de eet usage, soit qu'en entrantdans Rome il eut affectfe pav un esprit de modSrationde ne pas prendre le titre de conqu6rant, il n'avaitdonn6 aucun ordre pour traiter le peuple ni sestroupes. Boece s'eu apergut, et suivant le penchantde son coeur gfiu^reux, sans faire attention que ladfipense surpassail les forees d'un particulier, quelqueriche qu'il piitStre, il fit 4 rinstant dresser partoutdes tables oii la somptuositS et rabondance,jointes a la delicatesse des mets, surprirent agreablebleoient.Romeadmira la pr6voyanoe et la magnificencede son magistrat ; mais les gens de uien admirferentencore plus aa modestie. Pour en laisser toutela gloire au s^nat, comme s'il n'y avait eu aucunepart, il engagea les consula ordinaires d'en faire les^ honneurs, se oontentant de les suiTre (25) partout oisa pr^sence ^tait nfecessaire.Thdodoric s^apergut que c'etait a Boeoe qu'on en^fcait redevable, et comme il avait beauooup de p6-nStration d'esprit, il connut tout d'un coup la vaate^tendue de son gSuie. Dans ce moment il prit la r6-solution de le gagner : peu de temps apres il lui donnaplace dans son conseil et le fit maltre du palais etdes offices (a). Cea (26) deux charges ^taient des plusconsidferables a la cour, celles qui donnaient le pluade crfidit et d'autorit4 dans rEtat, et le plus d'acc6sauprfes du prince. Cest ainsi que Bofice trouva son616vation dans le plus grand abaissement de sa patrie.Fulg.)Gordien, son aieul, Fun des premiers sfinateura deCarthage et des plus anciennes maisona de rAfrique,avait 6te chass6 de aa patrie par les Vandales, aprfesavoir 6t6 dfepouillfi de ses biens. Mais Fulgenoe, devenusup^rieur a la (27) mauvaise fortune de ses p6-res, se flattait de la rfitablir bient6t dans sa premifiresplendeur. A Tdge de vingt-deux ans il se voyait dfejiintendant de la province Byzacfene, et receveur g6-n6ral des domaines de Gombaud, successeur d'Huneric,roi des Vandales. Au milieu de ses emploia ilne perdit pas les sentiments de pi6t6 que Marie-Annesa mfere avait eu soin de graver dana son coeur dfes saplus tondre jeunesse. La S(5v6rit6 dont il ne pouvait(] s'emp^cher (l'user quelquefois pour eiiger les tributsne s'accordait pas toujours avec la bont6 et la douceurdeson naturei, et la difficulti qu'il trouvait d'allierles maximes de TEvangile avec celles du monde,rhumilitS de J6sua-Christ avec la grandeur du sifecle,tout cela avait commenc6 de lui donuer de rinquiStudeet quelque d^goilt de sa profession. Ses affairesparticuli^res le conduisirent h Rome dans le tempsque Thiodoric y faisait son entrfie. II le vit dans toutr^clat de la majest6 royale. Spectateur dcs honneurspresque divins qu'on lui randait, et indignS de lamoUesse et du luxe des Romains, de la bassesae aveclaquelle (28) ils rampaient en prfiseuce d'un homme, ilne put s'emp6cher d'en gfimir dans le fond de soncoeur ; et venani a comparer Rome avec elle-m6me,ce qu'elle 6tait alors avec ce qu^eUe avait klk autrefois,il jeta de profonds soupirs, el se dit oe qu'uasage Romain dans une occasion presque semblables'6tait dit longtemps auparavant & lui-mSme :" Ce n'est plus cette Rome et si sainte et si pureSes plus chastes dSsirs outragent la nature;Et cette 3,pre vertu si cbfere a nos aieux,Si ffeconde en hfiros, est un monstre a ses yeui.{Luca, liv. i).Telles furent les pensi5es de Fulgence dans ce moment,si ce ne furent pas ses propres paroles. Enfiu,(n) ThSodoric, deveuu roi d'lt.alie, ne changea presquerieu daos la police extirieure de TEtat. 11 conservales mfemes dignitfea et les mfimes titres qu'iltrouva (jtablis par les empereurs. Boece exeiQa lacharge de maitre des offices pendant plusieurs annfiee,mais il est certain qu'il cessa de Texercer quelquesanufees avaut sa mort, car il est qualifi^ dans detres anoiens maniisorits et daus plusieurs adresseaJtixmagisl. O/f., c'est-4-dire anoien mattre des offices.II cessa peut-6tre d6s qu'il fut nommfi consul, paroeque le mattre des offices 6tant le juge de tous les officiersdu roi et des gens du palais et de la suite dela oour, il ne pouvait pas s'en Sloigner. II avait encorerinspection sur les intendants prSposSs i la fabriqaedes armes, recevait les plaintes qui venaientde toutes les provinces, et en rendait compte au roi.L'obligation dans laquelle Bo6ce se trouva par eaoharge de rendre justice a ceux qui se trouvaientopprimfis, lui attira rinimitife de plusieurs perBonnespuissantes, comme on le verra dans la suite.

142S BOETII VITiE ET OPP. DESCRIPTIO GALLIGE ADORNATA. 1426venant h consid^rer l'instabilit6 des choses humaines, ^ de mauTaise humeur, le secret d'^viter les repas queles grands se doDoaient de temps en temps, oil 11 ^taitle peu d'61oigDen]eDt qu'il y a de la plus sublimevertu k l'excfe3 du vice, qu'en moins d'un sifecle cette invit^. S'il etait somptueux et magnifique quand laville iDfortuD^e, qui comptait dans son enceicte presqu'autantn6cessit6 le demandait, sa tahle dans son domestiquede saints et de martyrs qu'elle avaitd'babitants,fetait deveDue le s6jour des adorateurs de lafortune, il prit la risolution de renoDcer au mondepour se donner tout entier a Dieu. Jl se (29) h^ta dela contemplation des ouvrages de lanature et aus entretiensles plus s^rieux, 11 reprenait sans peine le filvisiter les tombeaux des ap6tres et des martyrs, etincontinent aprfes s'en relourna en Afrique, oil il ex6- ordinaire des affaires. L'aurore ne le tronva jamaiscuta le dessein qu'il avait formS.Cependant Bo6ce avangait tous les jours de plus enau lit, quoiqu'il se retirdtei!it pass^ la plus graadetoujours fortpartie de la auittard, et qu'ilh r6tude,plus dana les bonnes grclces de ThSodoric. Sa sagesse aux affaires, ou a contempler le cours des astres, ledans le conseil, sa pfenStration dans les affaires, sa nombre et la grandeur des fitoiles. 11 y apercevait desdroiture, qui ne lui permettait pas de dissimuler le Scoulements admirables de la beaut^ de Dieu, qui ravissaientson esprit (Boet. Cons. Phil. lib. i pros. 2).mal, beaucoup moins de flatter lespassioDS du prinoe,son dfisintfiressement, qui le portait toujours au bien Deja il avait donne au public plusieurs volumes,public saas aucun retour sur lui-m6me, furent les dont le moindre 6tait capable d'occuper la vie entiferecbataes qui lui attacbfirent Th6odoric d'une manifered'un homme par rapport a la difficulte et h. (33) l'abssifitroite.B traction des matiferes qu'jl ytraite. Je ne compte pointComme r^ducation de ce prince avait 616 trfes heureuse,quoique Goth et arien, il ne laissait pas d'a-parmi ces volumes les traductions qu'il fit, oommevoir de Tamour pour la gloire. II avait mfime un jugementassez bon et assez solide pour estimer la vertupartout ou il la trouvait. 11 fut

1427 APPENDIX AD BOETIUM. 1428Christ : mais, craiguant qu'ou n'abus&t de cette distinctionpour diviser Jfous-Christ meme, et de sesdeux natures en faire deux personues, comme avaitfait Nestorius, on cherchait des termes propres etnon equivoques pour exprimer runion des nalures,sans crainte de tomber dans la division de la personue.On eut de la peine d'en trouver, et on en prit d'abordquelques-uns ^ui firent croire qu'on donnaitdans Tunion et dans la confusion des deux naturesen Jesus-Christ. Telle etait cette expression doutsaint Cyrille d'Alexandrie et la plupart des evfiquesd'Egypse se servaient (Cyril. in 12 Capitul.) : Unenature incarnSe (36) en Jfesus-Christ ; car en disantune nature, comme Ta fort bien remarquS saint Isidorede Damiette (Ep. ad Cyril.), il semble qu'onlc futChrist deux natures subsistantea dans une seule per- i^ concile de ChalcSdoine, composS de plus dc eix-. ,,„,:__, ^__.soune; on enaelgnait dans TEglise que ,_la,:..:„;. i„, Uivinite el ceuts fivfiques, et plus nombreui qui jamais,l'humanit6 etaient effectivement distinguSes en J6sus- fit enfin triompher la verit^, en pronongant anslhemecontre tous ceux qui diraient que Jesus-Christ aprfesrincarnalion n'etait pas composfe de deux naturesr^ellement distinctes et eubsistantes dans une seulepersonne.Mais lorsqu'on eut envoyi a Rome les actes duconcile, et qu'on eut trouvfe cette proposition d'Eutychfes,Jisus-Christ est de deux natures, mais il nesubsiste pas en deux nalures, expressSment condamnSe,il se forma de grandes difficultSs, et les espritsen Occident s'6chauff6rent presque autant sur cetteexpression qu'ils avaient fajt en Orient sur le fondde Taffaire. Les uus assuraient (39) que la pfopositionetait vSritable, les autres disaient qu'elle fetait fausse,la plupart pr^teadaient que c'etaient des termes synonymes,et qu'il n'y avait aucune difffireuce entre cesdeux propositions, itre compose en deux natures, etexclut qu'il y en ait deux, et qu'on n'en reconnaisse B subsister en deux natures.qu une.Ces disputes duraient encore quelques annfies aprfesiEn effet, Eutychfes, qui vint quelque temps aprfes,ayant fait attention aax expressions dont se servaientles catholiques sur cette matifere, et voyant d'ailleursque tout leur but avait kik de condamner les sentimentsde Nestorius, qui avait fait deux personnosdes deux natures de JSsus-Christ, se persuada que lanalure divine et la nature humaine 6taient si bienconfuses en lui, que des deux natures il ne s'en ^taitfait qu'une, et qu'au moment de rincarnatiou duVerbe, la nature humaine s'etait tellement mfilfie avecla divine, qu'elle en fetait comme absorbee, a peuprfes comme une goutte de vin qui serait tombSe dansi'0c6an.On avait beau lui dire : J^sus-Christ n'est dono pasDieu et homme tout ensemble ? II est Tun et Tautre,r6pondait-il. Mais comment peut-il fitre Dieu et homme,s'il n'e8t pas compos^ de la nnture Je rhommeet lorsque Boece etait i la cour de Thiodoric, lam6me question s'agitait avec beaucoup de chaleur ;elle 6tait la matifere ordinaire dei entretiens des compagnies,tout le monde y prenait part, parce quechacun y croyait sa foi intiressSe.Quelques evfiques d'0rient ^crivirent alors au papeSymmaque pour riuformer des dSsordres qae leseutychiens faisaient dans leurs diocfeses. Ges hfer^tiques,disaient-ils, pr^tendent couvrir leurs erreurs,et (51ader par de nouveaux artifices les dicisions duooncile de Cbalcfidoine : en asouaot que J^aus-Christest de deux natures, ils nient qn';l subsiste en deuinaluras. Ils priaient le pape de leur sugairer ce qu'ilsdevaient leur r^pondre. Symmaque (40) assembla les^vfiques (o) qui etaient alors a Rome, les priucipauxde son clergiS et ce qu'il y avait de personnes dansle sSnat et parmi le peuple qui faisaient profession(37) et de celle de Dieu ? II est de deux natures, di- C de pi6t6 et d'6rudition, pour leur communiquer lasait-il, mais il ne subsiste pas en deux natures : ipeu pres comme deux parties de cire qu'on feraitfondre et qu'on rfiduirait a une seule ; elles ne pourraientplus se dislinguer, et, quoique compos^es dedeux parties, elles ne subsisteraient plus que dansune seule. Le raisounement d'Eatych6s ne se portaitpas plus loin, et c'est tout ce qu'on put tirer, apres quer leurs pensees par signes ni par gestes. La lettrehien des disputes, de ce vieillard impudent et opini&tre,comme rappelle saint L^on (Ep. 25 ad Jul.de Cos.) ; car il avait d6ja plus de soixante-dix aus,et 6tait fort attachS a ses sentiments.On sait les troubles que son her6sie causa dansrOrient, combien d'6vfiques et de moines prirent sonparti, sous pretexte de d^fendre rhonneur de saiutAthanase et de saiot Gyrille: car ils leur attribuaientfaussement cette opinion erronee, quoiqu'elle fi!ltprecisfimeot celle des apollinaristes, dont ces deuxsaints doeteurs etaient fort ^loignSs.le jeune, prince d'ailleurs religieux et zk\k pour lagloire de Dieu, penchait lui-m^me (38) du c6t6d'Eutychfe3 avec toute sa cour. Ce mSchant moineavait su lui en imposer par un grand extfirieur depi6t6. Soutenu d'un si puissaot parti, il trouva lemoyen de faire approuver sa doctrine par une assemblSed'ev6qae3 connue commun6ment sous le nom debrigandage d'Eph6se : et ce ne fut que sous Tempirede Marcien, successeur de Thfiodose, que leOn tenait souveut dans Rome de ces conf^rences(a)publiques, et tou'es les fois qn'il s'elevait quelquenouvelle difficallfe dans TEglise, ou qu'ou voulaitrendre publics de nouveaux ouvrages sar les matiferesde religion, on les y proposait : c'e8t ainsi que ceuxd'Arator furent presentfes au pape Vigile dans lepresbytftre, devaut la oonfession de saiut Pierre, enprfisence de plusieurs fevfiques et du clerge. On eulut une partie, et comme on allait remettre r^critdans les archives, tous les gens de lettres se levferentlettre des 4v6ques d'Orient, et savoir leurs sentiments.Boece et Symmaque, son beau-pere, (41), toujoursz6!6s pour la foi catholique, se trouv^rent a la conference; mais ils Ataient si 61oign6s Tun de Tautre,qu'ils ne pouvaient se parler ni meme se communi-lue, il se leva tout d'un coup un bruit confus dansrassemblfee. Ce n'est pas une question, la diff^rencee»t sensible, se disait-on Tun a l'autre ; et par la,comme remarque BoSce, ces gens faisaient bien connaltreleur ignorauce, et qu'ils n'avaient pas seulementcompris de quoi il s'agissait (Boet. tract. deduab. Nat.) Bo8ce en g§mit dans le fond de son cceur,et oe croyaut pas devoir se commettre dans ce tumulte,il prit le parti de garder le silence et d'eiamineravec soin la proposilion des eutychieus.Jean, archidiacre de Rome, qui succfeda au papePlusieurs conciles se tinrent sur ce sujet. ThSodose D Hormisdas sous le nom de Jean I»'', n'6tait pas feloign^de Boece a la conffirence. Gomme il etait de ses amis,Boece Tarreta en sortant, et le pria de le venir voirle lendemain pour Texaminer avec lui. Jean promitde s'y rendre ; mais des affaires imprSvues ne le luiayaut pas permis, Boece, aprfes ravoir attendu longtemps,et ayant lui-m6me des affaires importantes(42) qui devaient Toccuper tout entier le lendemain,crut devoir ficrire ^ Tarchidiacre ses sentiments.Aprfts avoir fait de milres r^flexions sur les deuiet suppliferent Sa Saintet^ de leur en faire donner lalecture tout eiitifere, L'6glife de Saint-Pierre-aux-Liens fut indiqa^e pour I'asfembl6e ; ce qu*il y avaitde gens distingu6s dans Rome s'y tronva, et Aratorlui-raeme lut ou dfeclama en leur pr^sence ses deuilivres eu sept s^ances, lenues en diffirents jours,parce qu'il fut oblige de riSpfiter plusieurs fois quelquesendroits qui avaient plu davantage a Tassemb!6e,qui Ten pria (Jac. Sirmond. in not. ed Ennod.)

U29 BOETii vitj: et opp. descriptio gallice adornata. i430les erreura d'Eutych6s, et que le concile de Chalc^doineavait eu raison de la condananer. II aperQut leahorriblea consiquenoes qu'on en pouyait tirer, etqu'elie n'allait pas moins qu'a renverser toute T^conomiede notre sainte religion et k saper par ses fondementscelle du mystfere de rincarnation du Verbe etde la r^demption du genre humain.Alors raveuglement de ses concitoyens lui fit compassion,le dfesir de leur salut et son zfele pour Taffermissementde la foi lui inspirferent le dessein de composerle petit traitfi des Deux Natures et d'une personneen J^sus-Christ contre Eutychfes et Nestorius,que nouB avona encore parmi ses ouvrages ; il Tadreasak ce m^me Jean, archidiacre de Rome.Apris avoir refulfi Irfes doctement lea erreurs deNestorius, il y fait voir comment les deux natureasont unies (43) en une aeule personne, et le faitd'une manifere si sublime et si pricise, qu'on ne sait gglise.Les affaires de TEtat interrompirent ces travauxde Bo6ce, si utiles i la religion. Thfeodoric le chargead'une fommission qui demandait tous ses soins etloute son application : voici quelle en fut roccasion.Les oflioiers et les soldats de sa garde, d'un air hardilequel des deux OD doit plus admirer, ou la solidltS^'''' '"' "' ~ '"et mutin, viurent pendant qu'il 6tait """ ^ " '""i Ravenne luide aes raisonnements, ou la p6n6tratiou de son esprit.prfesenter une requfite remplie de plaintes amferes etCest li qu'il se sert admirablement de la phi-coDQue dans des termes peu respectueux. Ils lui fai-losophie d'Ari8tote pour eipliquer les termes de subtance,saient entendre qu'ils allaient rabandonner s'il diff6-de personne, d^hypostase, de nature et de sub-raient de leur donner satisfaction.Le sujet de leur plaiate Stait assez I6gitime ; ilsprfitendaient que la monuaie dout on les payait felaitalt6r6e et d'un moindre poids qu'eUe avait (47) coutumed'6tre : la perte en 6tait consid^rable, et allaitau moins chaque ann6e au tiera de leura appointements.sistance. Je crois qu'il est le premier qui alt trait6ces maliferes avec toute la prScision de r^cole, etcomme elles se pourraient encore traiter h. pr^sent. IInoua montre par li de quelle utilitfi nous peut fitrecette philosophie pour bien expliquer les mysteres denotre sainte religion. On Ta ai bien reconnu depuis,qu'on ae distinguerait preaque paa k prfesent sonouvrage d'avec lea legona de theologie qui se donnentdana les Scolea. On en trouvera Tanalyse avcc cellede aes autrea trait^a k la fln de cet ouvrage, paroequ'on n'aurait pu la donner ici aans perdre la suitede l'histoire.Gilbert (a) de la Porrie, fevfique de (44) Poitiers, aipropositiona, il trouva effectivement que la Epconde ^ Dieu, que les propri^t^s des persoDnes divines nedfttruiaait hi premifere, et elait le principe de toutes sont pas les personnes mfimes ;que lu nature divinenn 8'e8t pas incarnee, etc. ; mais on a toujours respectAle texte de Bo6ce, et il eat demeurS ju8qu'apresent hors d'atteinte depuis prfes de douze centsans. Cet 6crit fut suivi de tant de (46) b6n6dictions,qu'un grand nombre d'eutychien8 Tayant lu renoncfercnti Th^r^sie, et que plusieurs docteurs catholiques,embarrass^s de cette proposition captieuse, Jetm-Christest composi de deux natures, mais il nesuhsisie pas en deux natiires, fureut affermis dans lafoi ou ils fetaieut chancelants, et eurent de quoi fermerla bouche h ces hommes imprudents qui voulaientfaire revivre les erreurs proscrites par l'E-fitre informi de la v6rit6 de la chose. II trouva effectivementque lea monnaies, et particuliferement lessous d'or, n'6taient pas de poids ; c'est pourquoi, dis-simulant Tinjure, il leur promit de remSdier au plusfameux par les grandes contestations qu'il eut avec fsaint Bernard, nous a donnfe un ample commentaire t6t a Tabus.Bur ce petit traitfi de BoSce, mais la glose est encoreplus obscure que le texte.Dana ce mfime omrage des Deux Natures en Jesus-Chriat, Bo6ce nous a laiss6 une grande idSe de savertu et des humbles sentiments qu'il avait de luimfime.// craint, dit-il, que Jean, h. qui il fadresse,n'y trouve rien qui mirile ton approbation; il le priede le corriger sans aucun mfinagement, s'il voit qu'il8'6loigne tant aoi peu de la doctrine constante derEgliee catholique, et il le conclut par une ri^flexiondigne de la soliditfe de son jugement, et qui ne peut4tre sugg6r6e que par une trfes profonde humilit6. LavoiciJe ne peux comprendre, dit-il, d'oii peut venir celaitachement disordonne qu'on remarque dnns quelquesauteurs pour tes productions de (45) leur esprit, puisquetout ce qui est bon el bien dit ne vient pas de nous.Th6odoric s'imagina d'abord que c'6tait uu pr^textepour faire augmenter leur paye. IrritS de leur insolence,il avait pris la r^solution de les punir. Cependant,avant que d'en venir au ch4timent, il voulutNe trouvant personne plus capable de le faire queBoece, il lui Acrivit k Rome, ou il Tavait laiss^. Lalettre est des plus flatteuses [Apud. Cass. lib. i, ep.10). Aprfes avoir fait Teloge de ses vertus et de sa capacil6,il le charge de rSformer toutes lea monnaieaqui avaient coura dans Tempire, de donner a chacunele poids et la valeur qu'elles avaient anciennement,et surtout de faire en sorte que le sou d'or valilt slimille deniers comme autrefois.On ne comprend pas aisfiment ce que pouvaient6tre ces deniers dont (48) parle ici Thfeodoric; car,au rapport de Bude, le denier de plus bas prix chezles Romains valait trois sous et demi environ de notremoDDaie, et il n'y a pas apparence que le sou d'orchez eux ait jamais valu mille cinquante livres fran-^aises que produiraient ces six mille pieces de troissous six deniers. D'ailleurs le Code de Justinien,mais de Sieu, qui est la plinitude de tout bien, et ia t\ presque contemporain de Theodoric, remarque que lasource d'ou il dicoule sur nous. Pourquoi donc faireparaitre un si viotenl amour pour une chose qui nenous appartient pas, et que nous ne pouvons nous appropriersans un tarcin sacritege 7Des dispositions si saintes ^taient capables d'altirerBur lui et aur tout ce qu'il ficrivait un puissantsecoura du ciel pour conduire aa plume et la pr6-aerver de Terreur. Effectivement on n'eu trouvepoint dans ses ouvrages, et, semblables a ceux dugrand Hilaire, on pourrait en propoaer la lecturegans craindre d'y dtre surpris. On s'est soulev^ contrelea commentaires que Gilbert en a faits ; on apr6tendu qu'ils 6taieDt remplis de blasphemea ;quec'en etait un dire que Tessence divine n'esl paslivre d'or contenait douze soua d'or, par coDsgqueutle sou d'or ue pesait gufere plua de quatre-vingt dixgraius : mais si on preud ces derniers sur le pied deleur pr^aeute valeur chez nous, les six milles quifaisaient le sou d'or vaudraient environ vingt-cinqlivres de notre monnaie.Th6odoric le prie encore par cette lettre d'6tendreaes soins jusqu'a la rfeforme des poids et des mesures,et de les r^gler de telle manifere, que la livre fAtcomposfie de douze onces. II prfeteQd que ce n'e8tpas le caprice ni le hasard qui Tont ainsi d6termin6,et qu'il y a du mystfere dans ce nombre ;que les ancienslegislateurs ront ainsi regle pour laisser aupeuple un souveuir continuel des six (49) diffferent»(a) M. Dupin (/or tome de son xn» siecle, p. 414), sereposant trop sur les M^moirea peu fidfeles qu'on luia fouruls, a cru que ces livres de Gilbert de la Porr6en'avaient p»s encore 6t6 imprimfis, et qu'il n'yavait que aa lettre touchant reucharietie, que domLuc d'Achery nous a donnfee ; cependant ils se trouventparmi les cEuvres de Boece imprimfees k Bclle, en1510.

1 . . . , . .. ,1434 APPENDIX AD BOETIUM. 1432flges du monde et de sa durfie qu"ils ont bornfie k six ^ bassadeurs, peut-fitre pour lui demander une de spmille ans. Le monde, dit il, est designe par l'iclat du filles en mariage pour Sigismond, son fils. On nmitat et par la rondeur -de la ' .m^^mnaie.; les six mille trouve pas le sujet de cette ambassade assez marqu6ans de sa durie, par les six niille deniers dont le soud'or est compose, et ies douze niois de 1'annie le sontpar les douze onces de la live.Enfin Th^odoric flnit sa lettre en marquant 4 Boeoequ'il preod uu siogulier plaisir k s'entreteuir ainsiavec lui, parce qu'il sait qu'il parle k une personnequi n'ignore rien de toutes ces choses et qui est parfaitementinstruite dans toutes les sciences divines ethumaines.Le fameux Gassiodore Stait alors secrfitaire deThfiodorio, c'e8t ce qui nous peut faire croire que !alettre est de lui tout entifere, et que Thtodoric n'adans 1'histoire, mais il est constant que Sigismond,vers ce temps-la, 6pousa Ostrogothe, une des fillesnaturelles de ThSodoric, et ia belle-soeur d'Alaric[Jornandes de Heb. Get., 88).Les Bourguignons, alors peuples grossiers, itant kRome, y avaient vu des cadrans solaires et deshydrauliques, qu'ils admirferent parce qu'ils n'en connaissaientpas ia structure. lls priferent Th^odoric d'enenvoyer a Gondebaud, comme la chose qui pouvait(53) lui 6tre la plus agr^able. Pour les satisfaire,Th^odoric fit chercher dans ses Etals les personnesles plus capables de rfeussir dans ces sortes d'ouvra-fait que la siguer. Elle est Lrop spirituelle et ie style ges. II en ecrivit encore a Bogce comme au plus habilemalhematicienqu'il y eiit en Italie. Sa lettre,en est trop brillant pour filro la production de Thfeodoric.Outre le style de Cassiodore, qui s'y fait reconnaitre,on y trouve tous les jeux de son espritest remplie de tout ce qui est capable de flatter unainsi que les pr^cfidentes, est du style de Cassiodore,Boece s'acquitta de sa comraission avec tout le soin B bel esprit et de toucher un bon coeur. Pour le perll\,,tr,l'knK:l„4^A I . ,. , . . 111.-et toute rhabiletiS qu'on pouvait en attendre. La r6forme (30) de la monnaie, des poids et des mesuresfut faite en Iris peu de temps, portSe et suivie jusqu'auxextrSmitSs de l'empire. L'ordre dans le commercefut ainsi rStabli, et les troupes de TheodorieapaisSes. La sagesse de Boece dans le gouvernementet son habilet6 dans toutes sortes d'art3 et de sciencesne contribuferent pas peu k ^tendre la r^putationde Th^odorii! et a faire rechercher son amiti^ par lesprinces ses voisins. Clovis, inform^ de la magniflcencede sa cour et de sa table, le pria de lui euvoyer unmusicien qui sCit parfaitemeot chanter et toucherles instruments. Thiodoric s'adressa k Bo6ce commek l'homme le plus profond danseftt daus ses Elats, et le cbargea d'enla musique qu'il yfaire le choix.Par la lettre qu'il lui ^crivil, il paralt que Clovisii'^tait pas encore chrfitien, car Thiiodoric fait esp6rerk Boece qu'il aura l'avantage d'adoucir les ccEurs 16-roces des Fran^ais gentils, et de les dompter comme COrph6e avait fait autrefois les animaux et les monstrespar l'harmonie de ses instruments et par la douceurde sa voix. II fassure encore qu'il lui fera autantde remerciments du soin qu'il aura (51) prisde bien ex6cuter ses ordres, qu'il en recevra lui-mfimede la part de Clovis [Apud Cassiod. Var. lib. ii Ev^'40).'Bo6ce trouva un musicien tel qu'il le souhaitait etassez t6t pour le faire partir avec les deux ambassadeursque Th^odoric envoyait k Clovis le f^liciter dela gracde victoire qu'il venait de remporler sur lesAllemands a Zulpik, que les anciens appelaieut Tolbiak.Ou ne pouvait pas la relever avec des termesplus pompeux que ceux dontse servit Thiodoric, maiseu le priant d'6pargner les restes de cette nation fugitive,qui 6tait venue chercher un asile daus ses Etats.Tout habile qu'il 4tait, il ne laissa pas de faire aperoevoirqu'il redoutait d^ja lui-m6me la puissance et.elles marquaient exactement le cours du soleil, de laluue et de tous les astres, sans roues, sans poids etsans ressorts, (35) par la vertu d'une certaine quantit6d'eau enferm^e dans un vase d'6tain en forme deboule qui tournait incessamment, entrainfee par sala valeur de Glovis et celles de ses troupes. Nos his- D propre pesanteurtoriens jusqu'i prSsent ont paru faire peu d'attentionaui lettres de Thfeodoric k Clovis (a) ; cependant ilya (52) peu de monuments plus certains dans Thistoire,ni qui soient plus glorieux k la France. Thfiodoricfinit sa premifere lettre en souhaitant que le musicienqu'il lui envoie et qu'il assure 6tre tr6s habilesoit assez heureux pour charmer la puissance deClovis par les doux accords de sa voix et de ses instruments.Presque en m6me temps BoSoe fut charg^ d'unetroisifeme commission de la part de ThSodoric, dontil ne s'aoquitta pas avec moins de succfes. Gondebaud,roi de Bourgogne, lui avail envoy6 des am-suader de rimportance de la commission dont il lechargeait, il lui repr^sente d'abord qu'il est du devoird'un prince de ne jamais nSgliger de rendre ases voisins tous ies bons offlces qui dipendent de luiet qu'il8 en attendent, parce que le plaisir qu'il leurfait, quoiqu'en chose de peu d'importance, a souventplus de pouvoir sur leur esprit que toute la forcedesarmes; en second lieu, que les moindres actionsdes souverains sont toujours trSs grandes, sans enexcepter mfime leurs divertissements, parce qu'ellesODt toutes uc rapport immfediat au gouvernement deTEtat (0). EnSu, aprfes uoe longue §num6ration destalents de Boece, il relfeve particuliSrement son habilet6dans (34) les mathSmatiques ; et afln de Tengagera entreprendre plus volontiers les ouvragesque les ambassadeurs de Gondebaud lui avaient demand^s,il y intSresse sa gloire et sa propre reputation.Votre nom, dit-il, deviendra eilibre dans toute laBourgogne, vous aurez 1'honneur d'avoir introduit chezcette fameuse naiion les beaux-arts, el la gloire en rejaillirajusque sur Rome ; car ce n'en sera pas unepetite pour elle d'avoir par votre moyen contribui drendre polis des peuples si renommis. N'ipargnez doncni soin ni dipense ; mes trisors vous sont ouverts.Bofice se fit un plaisir de contribuer a la satisfactionde Th6odoric et de Gondebaud. II fit venir detous c6t68 les maitres les plus babiles, et travaillalui-mfime aux hydrauliques et aux cadrans solairesavec tant de succfes, qu'ils fireut radmiration desRomains et des Bourguiguons. II en fit pour tous lesdiffi^rents aspects du soleil. Pour les hydrauliques,On les regarda en Bourgogne comme des prodiges.Les Buurguignons ne pouvaient comprendre commentces machines marquaient si exactement toutes lesheures du jour et de la nuit sans 6tre dfeplac^es, ousans qu'on avangat le style. Ils firent longtemps lagarde auprfes pour B'assurer que personne n'y touchait,et reconnaissant enfln la verit6 du fait, ils crurentque quelque divinit^ les animait intSrieurementet leur donnait tous les mouvements si justes et simesur^s qui 8'y faisaient remarquer.(a) L'inscription des lettresde Theodoric k Glovis esttelle: A Luduin, roi des Francais {Ibid., ep. 41). De cenom Luduin, qui 6tait celui de'la famille de Clovis, lesLatias ont fait dans la suite Ludovicus, Clodovecuset Clodovsus, selon la diff^rente diction des nationsJlais s'il n'y eut pas quelque chose de divin dans lemouvement de ces machines inconnues alors auxBourguignons, il y eu eul certainement dans les ciretdes sifecles. Jornandfes le nomme aussi Lodoin(lib. de Reb. Get. 88).(6). Sit ergo pro republica et cum ludere videmur{Theod. apud. Cass. l. ii,[ep. 4, 5).

1433 BOETII VITiE ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1434conataiice et dans les suites qu'eurent les pr6sents A.»oi de s'y trouTer, afin de le disabuser de l'erreurde Th6odorio. Comme Dieu r^paud ordinaireoient dans laquelle ses faux pastours le retenaient. La v(§-une b^afidiction particuliJire sur tout ce que les saints n^ration qu'on avait pour Avit ^tait fi grande, queentreprennent pour sa gloire, les travaux de Boiice, tous d6f6rferent a son senlinieDl ; mais ce fut a conditionqu'il porterait la parole. Cet honueur lui fut d6-dans ceite occasion, n'en furent pas (56) priviis. Dela les BourguigDons prirent occasiou de se familiariserpeu ii peu avec les Romains. Ces curiositis lesayant attirfes en Italie, ils flrent connaissance avecBoe>e, qui, toujours anim^ d'un z61e ardent pour^tendre la foi de JSsus-Ctirist, 8'en servit avantageusementpour insinuer la v6rit6 dans leur coeur.Plus le royaume de Bourgogae avait d'6teadue,plus Bofice sentait d'ardeur pour le dfilivrer des t6-nSbres du paganisme et de rWrfesie. Non-seulementce royaume comprenait alors le duchfe et le comt6 deBourgogne, mais encore le Lyonnais, le Dauphini,la Savoie et plusieurs autres provinces adjaceutes.Deux sortes de peuples l'habitaient : les naturels dupays, nomm6s Gaulois Romains depuis qu'il3 avaient«6 asBujettis par Jules G^sar; et les Bourguignona, Mpeuples f^rooes et barbares, sortis de la Germauidans la dicadence de rEmpire, qui 8'6taient jel6s surces grandes provinces et y avaient Stabli leur domination.IIs y avaient la puissance souveraine, et Gondebaud6tait d6ji le sixifeme des rois qui leur avaicntcommand^.(57; Parmi d'excellente8 qualitfis qui brillaient dansce priuce, on y remarquait un m^Iange inconcevablede vloes qui obscurc.issaient toutes ses vertus. LcsGaulois Romains ^taient d6j4 la plupart chrfitiens, lesautres paiens. Gondebaud et ses Bourguignonsfetaient non-seulement ariens opiniatres, mais enoorephotiniens, dont les erreurs 6laient plus oppos^es audogme catholiqne que celle des purs ariens. Les catholiquesgaulois eurent beaucoup i souffrir sous songouvernemenl; plusieurs cAdfereut aui tourments ;plu9 grand nombre aimferent mieux perdre la vie quede se souiller par une communion saorilfege avec lef6r6, quoiqu'il ne fut ni le plus ancien ni le premieren diguitfi. Malgr6 1'oppositiou dss plus pnissanlspartisans de Th^r^sie, ils eurent audience du roi ; illes regut m^me avec beaucoup d'honneur, ct aprfesles premiers compliments, il ne manqua pas de lestraiter d'idoiatres et de leur reprocher d'adorer troisdieux. Cfitait le reproche ordinaire que les ariensfaisaient aux catholiques.Avit jeta alors un profond soupir et g^mit des t&-nfebres (lipaisses (60) r^pandues sur Tesprit du roi.Ayant pris de \k occasion de lui expliquer la foi catholique,il le iit d'une manifere si claire et si pathfetique,que le prince en parut touchS; et, profitantde cet heureux moment : Si vous vouliez, grand roi,njouta le saint 6vgque, connaid'^ par vous-meme surquels fondiments notre foi est appuyde, vous sertezbientdt desabus4. Quels avantages n'en reviendraient-ilspas ii vous et d tout votre peuplc? Mais vos 6v4ques,ennemis de JisusChrist, attirent la colere de Dieu survous: il n'en serait pas ainsi si vous voutiez nous icouteret leur commander d'entrer avec nous dans une confirencepublique, oii !a virite serait ntise dans toui sonjour. Puis, se jetant k ses pieds avec tous les autresfevfiques catholiques, ils les embrasfaient, et le conjuraienttous avec larraes de se laisser toucher. Gondebaudue put s'emp6cher d'eu laisser couler quelques-unes,et ayaut fail relever li'3 ^veques avec touterhumanitS possible, les assura que dfes le leudemainil lenr rendrait rSponse.A peine se furent-ils retires qu'il assembla les 6vfiquesde sa communion (61) etleur fit si bien euteudrequ'il y allait de leur honneur d'accepter le d^fi quecelui-l& par r6p6e, et fit jeter Tautre dans la rivifereune pierre au cou. Deux des enfants de ChilpSricfurent enveloppfes dans ce massacre ;pour les deuxfiUes (58) qui restaient, on se contenta de les envojeren exil. L'alo6e, nommSe Sa6deluba, ayant quittfe eeshabits sSouHers, se consacra h Dieu ; la plus jeune,appeUe Clotilde, fut r^serv^e comme un pr^sent duciel pour ^tre Tfepouse de Clovis et le premier instrumentde sa conversion {Greg. Tur. Rist. l. ii).La crainte que Gondebaud eut que ses enfants nefussent un jour priv6s de sa succession, si Chilp6riclui survivait, autant que la haine de la religion ca-les catholiques leur pr^sentaient, qu'il3 n'o96rent loprince et ses fevfiques (Bail. Vit. S. Siglsm. ad

143li, APPENDIX AD BOETIUM. 1*36h la difpute, ili m6n«geaient Ar*dius pour Ten- ^el sur celle de voi Mquet, el noui tuitrons toui cellegager, h leur refuser les porles du (63) palais lorsqu'il9B'y prisenteraieot le lendemain. Cel AriSdius Les ^vdques ariens, plus prudents que les prfitres de ,-que Dieu npprouvern par la boucke dc son serviteur.6tait uu homme de cour, favori du roi, grand polili-Baal, n'eurent garde de se rendre k la proposUionque, et qui soutenait les anens dans toutes les occasions,quoiqu'il se dit catholique. II ne manqua pasde presser les fivfiques orthodoxes de s'en retourner,dfes qu'il les aperQut dans raatichambre du roi. Lepr6texte dont il se servit fut que ces sortes de disputesne servaient qu'a aigrir les esprits au lieu de produirerien d'avantageui pour la religion. Mais commeil etait connu pour un faux-frfere, et qu'il avaitd'ailleurs affaire i des gens d'esprit, ses remontraacesn'eureat aucun effet: les ^vdques tinrent ferme, etr^pondirent hardimeat qu'il8 fetaieut venus par ordredu roi.A ce mot le courtisan n'osa plus insister. Ils avancferent,et le roi, les apercevant, se leva et vint audevantd'eix. On ne parla d'abord que d'affaire8d'Etat. Le prince se plaignit qae le roi des Fran^ais pfavorisait ouvertement ses ennemis (Greg. Tur. Hist.lib. II, c. 32), qu'll 6tait mfime d'mtelligenee avec sonfrfeve pour envahir ses Etats, que cetto conduite luidonnait mauvaise opinion de notre foi, que la v6ritablereligion (64) "ne permettait pas de disirer le biend'autrui, ni d'6tre alterS du sang des peuples. Cestainsiqu^on condamne souvent dans les autres le maldont on se eent aoi-m£me le plus coupable.En effet, qui aurait demand^ k Gondebaud 4 queltitre ses pferes, ariens comme lui, s'itaient empar^sde ces vastes provinces qui lui ob^issaient, Tauraitpeut-6tre fort embarrass^, Mais les ^vfiques, pour nepas perdre le temps en discours inuliles, se contentferentde lui dire que rEcriture sainte nou§ apprenait,que le renversement des royaumes 6tait souventla peine due au mfipris de la religion ;que le meilleurmoyen d'avoir la paix avec le roi de France 6tait deconvenir avec lui sur la foi ; qu'il ne tiendrait jamaiseux que les deux rois ne v^cussent dans une parfaite (]intelligence, et bue s°il avait pour agr^able leur mediationaupris de Clovis, ils la lui offraient de toutleur coeur.Cet entretien fini, on alla k la conf^rence, et chacunprit sa place. L'ev4que arien, dont le but ^tait d'6viterla principale difficultS, l'ouvrit en proposant plusieursquestions abstraites, afin de fatiguer le princeet (65) de faire rompre l'aBsembl6e sans rien conclure.Mais saint Avit, au lieu d'y ripondre, insistant particuliferementsur la diviniti du Verbe et sur TuaitA d'unDieu, contraignit son adversaire de se restreindre kce point capital ; et ayant montri avec ^vidence queTEglise catholique, en adorant d'un culte egal lestrois personnes de lauguste Trinit^, n'adorait pasplusieurs dieux, mais un seul, ii se fit admirer detoule TassembUe. II n'y eut que Boniface, qui, nepouvant suuporter lahonte dont il se trouvait chargS,Sclata en injures cneore plus que le jour pr^cfident.II le fit avec tant d'emportement et de violenoe, que, D8*4tant enrou^ h force de crier, il se mit hors d'^tatde pouvoir parler davantage pour la difense de sonparti.Personne du cfll6 des ariens n'osant prendre laparole faute de raisons k opposer i celles du grandAvit, le roi, fatigufi de remportement de son evfequeet de la longueur de la dispute, se leva brnsquement,en marquant son indignation contre les chefs de sonparti. Mais saint Avit, inspirfe d'en haut, Tarr^ta.Animfe du mSrae esprit que le fut autrefois le prophfeteElie (III Beg. c. xviii), lorsqu'il proposa auxprfitres de (66) Baal de dresser un bftcher et d'ypr^parer des victimes pour reconnattre la v^ritfi duDieu qui les consumerait par le feu du ciel : Ce n'estpas assez, grand roi, s'6cria-t-il, gue faie prouve envotre prisence la vcriti de la foi caiholiqtie de manierequ'on n'ait plus rien & lui opposer, je rtLoffre encore defaire parler let morts en sa faveur. Allons lout ensembleau tombtau de tuint Just : inierrogeont-le sur nolre foid'Avit ; ils n'ignoraient pas le cr6ditqu'il avait anprfea Ide Dieu, ni qu'il Atait en 6tat d'en obtenir tout ce quiparaissait de plus impossible aux hommes.Comme il est rare de trouver des 6v4ques de bonnefoi attaoh^s k une fausse croyance, ils n'oB6rent jamaisfaire TSpreuve de la leur, quoique le roi, mieuxdispos^ qu'eux, semblAt y consentir. Ainsi la conf^rencen'eut d'autre succfes k Tfigard du prince que dele laisser plus indStermin^ qu'il ne (67) l'6tait auparavant.Mais elle fit ouvrir les yeux a plusieurs personnes,qui demandftrent d'6tre r6concili6es k l'EgliBecatholique.Boece fut informi de tout ce qui 8'ilait pass^, etgSmit de Taveuglement de Gondebaud, mais il necrnt pas encore devoir abandonner le soin de sa conversioD.Non content de la demander 4 Dieu aveclarmes, comme il eut occasion de lui envoyer de nouveauipr6sents de la part de Thfiodoric, il ^crivit enmftme temps aui iv^ques catholiques de Bourgogne,et en particulier S saint Avit, pour les conjurer d'ytravailler tout de nouveau. L'hi6toire ne marque pascependant que saint Avit »e donnftt depuis aucunmouvement pour sa conversion. Peut-6tre croyait-ilqu'il s'6tait dfeja rendu indigne des nouvelles grftcesdu ciel, par Tabus qu'il avait fait des pr^c^dentes, etqu'il fitait tomb^ dans le dernier endurcissement,puisqu^aprfts avoir connu si clairement la v6riti dansles deux confirences qui s'6taieot tenues en sa pr^-Bence, il n'avait pas eu le courage de Tembrasser.Cependant il semble que Dieu, vivement soUicit^ ensa faveur par les larmes de ((&) Bo6ce, ait voulu en- 'ieore toucher ce coeur endurci. Car aprfes qu'il eut regu '^les prisents de ThSodoric, il envoya de lui-mSmechercher le saint 6v6que de Vienne, lui donna desmarques d'une estime et d'une confiance toute particulifereet aprfes avoir reconnu et confess^ en sa pr4-Bence la divinit^ du Fils du Dieu et du Saint-Esprit,et leur 6galit6 parfaite avec le Pfere, il le pria instammentde le r^concilier en secret k rEglise catholiquepar ronction du saint-chrfime. Ce sont les termesdont se sert Grfigoire de Tours (Biat. l. ii, c. 34). Ilsont donnfe occasion aui thSologiens de notre siJcled'agiter plusieurB questioBs sur la manifere de rficoncilierles b^r^tiques & rEgliBe. Comme nous ne pourrionsles examiner ici sans une longue digression,qui ferait perdre le fil de rhistoire, nous les renvoyonsk une dissertation qui se trouvera a la fln de Touvrage(Voyez la scconde partie).Mais saint Avit ne crut pas devoir se rendre auxinstances de Gondebaud. Prince, si vous croyez viritablement,lui dit-il, suivex le pricepte du Seigneur,gui a dit: « Celui qui confessera mon nom devant leihommes sera avoui et reconnu dc moi (69) dennt monPere cileste. » Vous ^tes roi, et vous n'avez pas a craindred'itre persicute comme l'ont eti les apdtres. Vousapprihendez, dites-vous, la sidition du peuple, maisc'est au peuple de vous suivre et a vous de soutenir tafniblesse par votre exemple. On ne se moque pai dtDieu : il ne peut pas aimer celui que la crainie deperdre un royaume terrestre emp^che de confesser sonnom devant les hommes.Ces paroles furent un coup de foudre pour leprince ; il demeura interdit sans savoir que rfepondre,etn'eut jamai? le courage de faire une professionpublique de la foi catholique. Qui sait si tant demeurtreB commis pour se conserver une couronneteniporellenel'avaient pas rendu indigne de la gr4cequi lui 6(ait offerte, pour s'en m^nager une autredant la dur6e aurait ll6 ^ternelle 7 Saint Avit avaitbien prfevu que celui qui n'avait pas fait difficult* detremper ses mains dans le sang de ses propree frferesni de faire pfirir tant d'innocents pour se l'assurer,ne voudrail jamais risquer dti la perdre par la\

1437 BOETII VITJE ET OPP. DESCRIPTIO GALLIGE ADORNATA. 143»moindre d6marehe qui aurait pu y contribuer. Ainsi, ^ tu6 Alaric de sa maiD, ce ne ful qu'une diroutece (70) Qialheureux prince mourut peu apres dans son dans l'arm4e arienne. Le caruage fut si grand, queendurcissement.Gisselic eut peine de ramasser unc poignfie de gensLes voeux de Boece pour la conversion du royaume pour favoriser sa retraite.de Bourgogne ne laissferent pas dans la suite d'^lre Amalaric, fils Ugitime d'Alaric, n'6tait encoreeiauc6s. Si Gondebaud mourut engage dans l'erreur, qu'unenfant; c'est pourquoi les troupes reconnurentBon fils Sigismond travailla a felever sur ses ruines Gisselic pour roi. II se mit en possession du paysqui lui restait dans les Gaules, et y r^gaa jusqu'ci cela foi catholique. Pendant la vie de son pfere, quique Th^odoric, qui ne Taimait pas, le lui enlevaitait convaincu de Timpi^t^ de son h^rSsie, il futrfeconcili^ k I'Eglise par saint Avit, sans qne Goodebaudavec la vie. Pour Amalaric, quelques Iroupes de-s'y opposSt (Greg. Tur. ibid.). U sut si bien meurees fldfeles le conduisirent en Espagne, dontprofiter des instructions de ce grand 6v£que, que, non une partie consid^rable lui obSissait, pendant quecontent d'avoir embrass^ la croyance orthodoxe dans Clovis, qui savait mieux (74) que personne menagertoute sa purete, il se porta encore a la pratique la les avantages d'une victoire, conquferait toute TAquitaine.plus exacte des vertus les plus sublimeB de lEvangile.II s'avanQa juBqu'i Toulouse, oi Alaric avaitS'en fetant 6oart6 dans uue occasion pour avoir tenu sa cour, 6'en rendit maltre et des tr^sors dutrop def6r6 au ressentiment d'une seconde femme, vaiacuon le vit entrer avec courage dans la carri^re de la Thfiodoric ne fut pas longtemps sans apprendre laplus laborieuse p6niteoce, assidu a la prifere, exact d^faite de son gendre. Les grands qui ^taient restfesaui veilles et aux jeuoes, libSral envers les pauvres. d fidfeles i Amalaric n'oubli6rent rien pour ticher demagnifique envera Dieu dans la coastruction de sestemples et des monustferes.Etaot mont6 sur le trdne de Bourgogne aprfes lamort de son pfere, il ne (Ti) parut d'autre changementdans ea cooduite qu'un renouvellement de z6le pourla converiion de ses sujets. TI confia rinstruction deses enfants au saint maltre qui Tavait formi dans lavertu, et, aprfes de longs et pfinibles travaux, il futen recevoir la ricompense daus le ciel.La bonne intelligence entre Th^odoric et Glovisne dura pas longtemps. Alaric, qui avait 4pous6Theudigote (n), une des filles naturelles de Thfiodoric,et la soeur d'Ostrogothe, femme de Sigismond, filsde Gondebaud, en fut la cause (Jornandes de Reb.Get. 88). Ses fetats touchaient ceux de Clovis. Lesrengager dans la querelle de leur mnltre : le sangparlait en sa faveur. ThSodoric y ^tait tout disposfi,cependant il crut devoir proposer Taffaire daas sonconseil avant que de Tentreprendre. Tous ses gin&-raux counaissaient la passion du prince pour laguerre, et qu'elle ne c^dait en rien k celle qu'il avaitpour la fortune de sou petit-fils. lls furent d'avis dalui cnvoyer un prompt eecours, et de dSclarer laguerre a Clovis. Boece seul se trouva d'avis contraire.La difficult^ de faire passer des troupes dans lesGaules, la valeur de celles de Clovis, a qui tout rSussissait,rinterSt de la religion, que Dieu protegeait sivisiblenient, lui faisaient apprfihender un mauvaissuccfes. II ne put dissimuler ses aentiments h Th6odoric,se hasarda mSme de lui prfidire (75) que \'i\inementde cette guerre serait malbeureux officiers des deux princes eurent quelques dfemfil^s.el terniraitClovis se crul choqu6 ; il lui fechappa quelques parolesla gloire de ses premiferes conquSles, Seigneur, sicontre Alaric, qui pensa aussitdt i prendre les vous ttimez la guerre, lui dit-il, tournez vos armetarmes pour s'en venger. Th^odoric en eut avis. II en Q contre cette mullilude de barbares qui vous menncentde tous cotes : n'est-il pas plus d propos d'assurer voticrivit i Glovis, a Alaric et a Gondebaud. II exborlales deux premiers h la paix, et pressa Gondebaud de undennes conquites (jue de penstr h en faire de nou-les y porter, et de convenir d'arbitres pour rfeglerleurs difffirends, meDagant de d^clarer la guerre kcelui qui refuserait de dfefirer a ses avis.(72) Une Ue aitufee au milieu de la Loira procheAmboise, frontifere des Btats de Clovis et de ceuid'AIaric, fut choisie pour le lieu de la conf^rence.Les peinces s'y trouvferent, et leurs diff^rends yfurent terminfes ; mais Alaric ne demeura pas longtempssans donner de nouveanx sujets de plainte hGlovis. La rSgion lui en fournit aussi de fort sp^cieux; car Glovis, devenu chr^tien catholique depuisla fameuse victoire qu'il avait remportSe sur lesAllemands par one protection du ciel toute particuliSre,ne souffrait qu'avec peine les ariens si prochesde ses Etats. D'ailleurs les anciens Gaulois, sujetsd'Alaric, presque tous catholiques, et peu contentsvelles ?II ne fut pas 6cout6 ;les troupes romaines qui etaientdans les Gaulas eurent ordre de se joindre i cellesd'Amalaric et a Gisselic son frfere. II en vint d'aulresd'ltalie, et en peu de temps il 6'y trouva une armfeede quatre-vingt mille hommes. Ibba, capitainedes plus exp6riment6s, en eut le commandement(Jomandes 88 Mez). D'abord il remporta de grandsavantages sur celles de Glovis ; il reconquit mgmetout ce qu'elles avaicnt pri» en Provence et en Laoguedoc,a Texception de Toulouse, d'Uz^8 et dequelques autres places ; et il fit lever le siege d'Arleset de Carcassonne, que les Franijais et les Bourguignonstenaient assiiigees (Proc. ele Bello goth. l. i ; Jornandes,ibid.).Quoi qu'en dise Procope, il n'y a aucune appadesa domination, penchaient du c6t6 de Clovis, et tv rence que Th6odoric se (76) soit trouvfe en persotme1»jg^g eipfedition. Ibba en euf toute la conduite1 . !.-.._.•-_.. ;le souhaitaient pour roi.T!.„o„Enfin,. x.iayant„:6te miraculeuse' j^ment gueri par saint Severin d'Agaune d'une trfeslongueet tout rhonneur, et, par la suite de rhistoire, il pa-et trfes-dangereuse maladie, il crut en devoir rait que ThSodoric 6taitmarquer sa reconnaissance h Dieu par quelque entrepriseattendait rfevfenement.demeuri en Italie, oii il enComme Tbierry, nommfe aussid'6clat. N'ayant plus a craindre du c6t6 de Theodoric, fils de Glovis, commandait rarm^e queThfeodoric, il dfeclara la guerre a Alaric, et prit la son pfere avait envoySe dans rAlbigeois et dans ler^Bolution de chasser les ariens de cette belle partie Quercy, cet historien aura confondu le roi d*Italiede la (IZ) France qu'il3 occupaient. Plein de conflanceavec le fils du roi des FranQais.en celui qui lui inspirait un si gfenfereux dessein, La nouvelle de ces heureui Buccfes ne fut pas plu-tot apportfie a Ravenne, que Thfiodoric, ne pouvantil s'avanQa vers le Poitou et enlra dans les plaines deVouillfi a la tfile d'une puissante armfie. Alaiio Tyattendait et en avait une formidable. Gisselie, sonfils naturel, en commandait une partie. On en vintaux mains, le combat fut douteux : il se flt de partet d'aulre des actions d'une bravoure extraordinaire.Peu s'en fallut que Clovis n'y perit ; mais enfln, ayantcontenir la joie qu'il en uvait, la fit Bentir a BoScepar une raillerie piquante. Oit, sont, Boece, vos pridictious? lui dit-il ; mes tr-oupes sont partout viciorieuses.Arles vient de faire une vigoureuse risislance,les habitants m'ont payi d'avance le pricieux tribul (b)de leur fidilite. Pour ricompense, je leur accorde[o) Quelques historiens l'appellent Theudieusa. (6) Pretiosum veetigal jam nobis dedenmt sux fidei.etc. Apud Cass. l. iii, ep. 32.

1439 APPENDIX AD BOETIUM. 1440pendant guetre ant une exemption di toutes sortes j^ et tdchet, si cela se peut, de loutenir le dogme par led'imp6ts. Je m'en rijouis, Seigneur (r^pondit Bo6ceavec beaucoup de modestie) meis la guerre n'est pas(77) encore finie, soit qu'il fut inspir^ d'en liaut, soitque par sa p^nStratiou il corntit bien qu'elle seraitfatale a Th6cdoric. L'6v6nement confirma sa pr6dictiou,et le prince ne fut pas longtemps sans se repentirde n'avoir pas suivi le conseil de son Bdfel»ministre. Ses troupes, quoique rafralchies souventpar une multitude de Goths et do Gepides, furent toujoursbattues depuis par celles de Glovis ; et les Fran-Qais demeurfercnt paisibles possesseurs des provinceadont ils avaient chassS Alaric. Th6odoric fut contraintde retirer son armfee et de se contenter dela petite portion que tenait Gisselic dans les Gaules.Aprts lui avoir 6t6 la vie, il la rSunit h son royaumed'ItaUe avec ce qu'Amalaric son petit-fils poss^daiten Espagne, en attendant qu'il itl en &ge de lesgouverner par lui-mfime.raisonnement, cfin gve la foi et la raison se prilantun mutuet secours, la terite s'affermisse davantage,Rien ne marque mieux la haute estime que Bo6ce avaitde la vertu et de la capacitfe de rarcbidiacre Jean, puisqu'ils'abandonne entiferement h son jugement et le rendTarbitre de sa foi ; ni en mfimo temps la profonde humilit^de ce grand homme, et qu'il n'6crivait ni nedisputait jamais pour avoir l'honneur de vaincre seaadversaires, mais uniquement pour ^claircir les matiferes,et faire triompher la v^ritfi.(81) Giibert a fait encore de longs commentairessur cette lettre, mais i son ordinaire, c'est-S,-direavec des obscuritfes et dos abstractions qui dfisolentle lecteur, et robligent a lire plusieurs fois la mfimechose sans la coraprendre. On ne B'est point ce queJeau r^pondit a BoSce, mais cet archidiacre s'6tanttrouv6 embarrass^, k peu prfes dans ce temps-li, surune question qu'un certain philosophe manichfeen luiPendant cette expSdition, qui oocupait beaucoup g avait proposSe, il s'adressa b. Boece, et le pria deThiodoric, Boece s'exergait dans d'autres combats lui en donner la Bolution.Le manichfeen demandait comment il se pouvaitplus uiiles k TEgUse. Les hSrSsies d'Ariu8, de Nestoriuset d'Eutych6s ayant raffinfe lea esprits, on avaitpou8s6 le raisonnement jusqu'4 sa dernifere p6riode.Comme le dogme catholique (78) 6tait tr6s-6iev6, onavail besoin de toule la subtilit6 de la logique et desabstractions de la m^taphysique pour y comprendrequelque chose. On s'exerQait tous les joura k chercherde nouveaui termes et de nouvelles maniferesde s'exprimer, pour rapprocher notre foi des id^esordinaires et de la port^e commune des hommes.Mais k force de raisonner et de subtiliser les matiferes,on en vint jusqu'a soutenir cette proposilion,que daus la sainte TrinitS le Pfere, le Fils et leSaiot-Esprit pouvaient etre affirmfes Bubstantiellementde la Oiviuiti5. Cest-a-dire que la Divinit^ 6taitBubstantiellement le Pere, qu'elle 6tait le Fils, qu'elle6tait le Saint-Esprit. Bogce ne putla goiiter, il en pe-mystfere de rincarnation, ces autrea propositions :La nature divine est la nature humaine ; La divimtia souffert ; La diviniti est fhumaniti : qu'il faut toulesrejeter comme fausses et dangereuses (79) parce;que, dit ce saint docteur, les natures demeurant distincteseu Jfesus-Christ, leurs proprjfetSa peuventbien convenir k 8'attribuer k la personne qui est une,mais non pas indifferemment k ses deux naturesfaire que tout fitre fut bon, et que la bont6, qui n'estpoint un ^tre substantiel, pilt convenir aux substancesen vertu de leur fitre. Le but du manicbfeen §taitde tirer de la rfiponse de Tarcbidiacre quelque preuvepour rStablir son erreur touchant les deux premiersprincipes qu'il admettait, Tun du bien, 1'autre du mal.Bo6ce 8'en aperQut, et, pour confondre 1'orgueil dumaDichien en lui rSpondant, il le fit d'une manifereBi subtile et si felevee, qu'il n'y a, comme il le ditlui-mfime, que les savants enliferement consacris ar^tude (82) de la sagesse, qui peuvent !'entendre.II eu use alnsi pour ne pas exposer k la raillerie desprofanes et des ignorants les pr^cieux trSsors de lasagesse, et pour ne pas aveugler tout k fait des yeuimalades par le brillant d'une lumifere toute divine.Etfectivement rien n'est plus subtil ni plus abstraitnStra aussit6t la fausseti et la malignitS, et prit la Q que sa r6ponse. On se trouve arr4t6 & l'ouverture durisolution de la combaltre.livre. Le litre d'Hebdomades qu'il lui donne est inconnnaux grammairiens les plus habiles, car il neCe fut ainsi que dans la suite des temps, au rapportdu Docteur ang^lique, on avan^a, en traitant dule prend pas dans le sens que Tite-Live prend seaDecades, pour un ouvrage partag6 par semaines, oupour un recueil fait dans le coura de plusieurs semaines,mais pour les conceptions les plus Slev^esde Tesprit. Cest Tid^e que Boece attache k ce motgrec "ESSoiJ.aSEi;, bieu difl'6rentes des autres conceptionsplus simples que les anciens Grecs appelaient°Ev6u[i-f|[iaT0(. II 6tablit d'abord neuf rfegles g^nferales,qu'il prfetend 6tre aulant d'axiomes regns des philosophes.(S. Tliom. 3 p., quxst. 16, a 5j.La premifcre, que ce qui est diffSrendCest sur ce principe que saint Jean Damascfene remarquede V^tre : c'est-i-dire que ressence n'e8t pas rexis-fort bien que, pour parler exactement de la tence.DivinitS, il ne faut pas en affirmer ni lui attribuer La seconde, qu'il y a bien de la (83) diffirence entrece qui est propre k rhumaniti {Damasc. t. iii de Fide itre quelgue chose ei ^tre guelque chose dans ce guiOrtho., cap. 11). Ainsi il faut bien se donner de est : c'est-a-dire entre la substance et raccident.garde, dit-il, d'assurer que la Divinitfe est passible, La troisifeme. gue ce gui est peut participer, maisque la nature du Verbe a souffert, que la chair est n non pas 1'ilre : c'est-a-dire qu'il faut exister pourles principes qu'il pose pour prouver qu'aucune despersonnes divines ne peut 4tre affirm^e substantiellement de la Divinitfi. II le fit par le petit traitSadressfe a ce mfime Jean, arcbidiaore de Rome, sous cetitre : Si le Pere, le Fils et le Saini-Esprit peuventitre affirmis substantiellement de la Divinite. Ce n'estproprement qu'uDe lettre assez (80) courte, maisqui contient de grandes difficuItSs. On en trouveraTanalyse et les ^claircisseuients dans la derniferepartie de cet ouvrage. II le finit en priant Tarcbidiacrede lui faire savoir sou sentiment sur cette question.Quoigu'it me semble, lui dit-il, n'avoir rienavance gui ne soit de foi, ou gui ne suive nicessairementdes principes de la foi, cependant je m'en rapporte(i votre jugement. Instruisez-moi donc, apprenez-moice qu» je dois croire pour ilre bon catholique.incr^fee. Ces expressions et semblables sont contrai- participer a quelque chose, et que Fessence d'elleresk la puret^ de la foi.mfime est capable de rien recevoir.Cest sur ces m^mes fondements que BoSce ^tablit La quatrifeme, que ce qui est peut avoir autre choseque l'4lre, mais 1'itre n'a rien que soi : c'est-i-direque l'essence d'elle-m6me et si simple, qu'elle neBouffre point de composition, mais ce qui existepeut etre compos6 au moins d'es8ence et d'exi8-tence.Les cinq autres rfegles roulent sur cellea-ci, et ensont comme des cons^quences nfecessaires. Ces principesainsi 6tablis, il vient k Texameu de la proposition,et pour mettre la difBcult6 daus tout sou jour,voici comme il fait raisonner le manichfien. Si toutce qui a T^tre est bon, il ne peut fitre bon que dedeux maniferes, ou par essence, ou par participation,puisqu'on ne peut imaginer que ces deux sortes debontfis. Or, ce qui n'est bon (84) que par participationn'est pas bon en soi, parce qu'il regoit cettebont^ d'un autre : de mfime qu'une chose qui n'est

1441BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICJE ADORNATA.blanche que par participation, n'est pas blanche enelle-mfime, car si elle l'6tait, elle n'aiirait paa besoinde recevoir la blancheur d'un autre. Donc si tout cequi est a T^tre est bon, il faut qu'il soit bon d'une bontisubstantielle, c'e5t-i-dire que son essence ou sa eubstancesoieul cette bontS qu'on lui attribue, en sortequ'il n'y ait aucune distinction entre son fitre et cetlehonl6 ; mais si cela est ainsi, toutes les crfeatures serontdes dieux, oe qui ne se peut dire sans blasphfeme,puisqu'il n'y a que Dieu dont on puisse assurerque Tessence est la bont6 : par cons^quent il n'estpas vrai de dire qae tout ce qui a l'6tre soit bon.Pour r^pondre i. cette difficult^, et faire connattred'oii viennent Torigine et le prinoipa de cette bontSinsSparable des fitres cr66s, a qui les philosopheadonnent le nom de bontfe transcendante, il sSparele souverain bien dos autres biens, le premier4tre des seconds, Dieu de la cr6ature ; et, quoiquela chose ne soit (85) pas possible, quant a la r6alit6,d'autant qu'il n'y a point d'fitre cr66 qui n'ait relationau Grfeateur et qui ne le suppose, en 6tant une 6manation,iis peuvent nfianmoins se distinguer par Fentendement,et resprit peut coosid^rer Tun sans Tautre,de mfime qu'il peut considSrer un triauglepar rapport i sa senle forme triangiilaire, faisantabstraction de sa matiire, quoique le triangle n'enpuisse fitre s6par6 rfiellement.Venant dunc h consid^rer les crfiatures i partcomme si elles n'6taient point des femanations ni desfecoulements du premier 6tre, on pourra en affirmerqu'elle3 sout bonnes, qu'elles sont blaoches, qu'elle3sont rondes, qu'elles sont pesantes, et alors mon espriteera nftceesairement oblig6 de couveuir que cetlebont6, cette blanoheur, cette rondeur, cette pesanteur,ne sont pae leur essence, mais quelque chose qui enest distingu6 et qui leur est survenu comme accident.Sans cela ces quaUt^B seraient toutes les mfimes,puisqu'elles seraient Tesaence dee choses mfimes: la pesanteur serait la couleur, la couleur enserait la bontS, et la bontfi en serait la rondeur. (86)De 1& il faut conclure n^cessairement que la bont6des cr6atures n'est point leur essence, et qu'elles nesont bonnes que parce que leur 6tre est un ^coulementet une participation de Tfitre incr^e, qui est labont^ mfime. Or, comnie une chose qui participe ala blancheur ne peut pas y participer sans devenirblaoche, de mfeme les crfiatures qui participent k labontfe de Dieu en vertu de leur 6tre ne peuvent yparticiper sans deveuir bonues.la cr^ature, puisqu'il est essentiel a la bonl6 crSfied'6maner de la bont6 incrfeSe, est cependant biendiffirente de cetle bont^ infinie qui fait la nalure deDieu : non-seulement parce (87) que cette bont6 premiferen'est point une participation d'une autre bonte,non-seulement parce que celte bont^ divine est immenseet sans aucuoes bornes, qualit6s qui ne conviennentpoiot h la bontS des cr^atures, non plus qned'exister par elles-m6mes, mais enoore paroe que,quelque supposition qu'on fasse, quelque distioctionou abstraction que Tesprit humain puisse faire enDieu et dans ses attribiits, il iie peut ai faire ni concevoirque la nature de Dieu ne soit pas la bontSmfime : au lieu que Tessence des fitres d'ici-bas n'estbonne que dans la supposilion qu'elle sort de cettepremifere bont^ ; et si par impossibie ellc tirait sonorigine d'ailleurs ou de quelque autre attribut deDieu, cette essence cr^^e ne serait plus essentielle-1443A. ment bonne. Cest ainsi que Bofice renversa tout leraisonnement de ce manichien.Ces travau.x de resprit faisaient pour ainsi dire lesr^creations de ce grand homme. Cest par Ik qu'il seddlassait de ses occupations infinies, sous le poidsdefquelles plusieurs mioistres auraient pu succomber.Outre la police des villes, rintendance g6n§-rale (88) des arts et des bdtiments, rinspection surtous les officiers de justice qui Staient attach^es a sacharge, Th6orforic se reposait eucore sur lui du soii.de maintenir le bon ordre daos les troupes, de procurerrabondanca dans les provinces, d'assurer ierepos des peuples, de pourvoir i la s\iret§ du commerceh celle des frontiferes, d'entretenir la bonneintelligence avec ses voisins, et d'affermir la paixavec eux.Mais dans combien d'antres soins son zele pour lareligion ne l'engageait-il pas ? II pouvait dire, commesaint Paul, qu'il se rendalt faible avec lcs faibles,BCque les scandales qu'il voyait parrai les chretiensremplisjaient son coeur d'amertume et de tristesse,que le soin de toutes les Eglises lui attirait une fouled'a£faires epineuses qui I'assi6geaient de toutes parts.II avait une continuelle attention que les catholiquesne se laissassent pervertir par la fri^quentationdes ariens, que la puret6 des vierges chrfetiennes nesouffrit de rinconlinence de ces barbares. Les 6v6ques des provinces SloignSes r^clamaient (89) sonautorit(5 dans les occasions oii leurs Eglises se trouvaientoppriiii^es ; il 6tait oblig6 de se roidir continnellementcontre ce torrent d'injustices, qui entralnaittout le monde. Chacun avait recours a lui dansses calamit^j, et il aurait cru qu'on lui aurait faitinjure si on se fCit adress^ i d'autrcs qu'ci lui. II fitconnaitre dansRome tout ce que peut un seul hommede bien Iorsqu'il veut s'employer pour bannir le vicade sa patrie et y faire fleurir la vertu.Deux choses particuliferement dSshonoraient celtegrande ville : Tune et Tautre s'y ^taient introduitesavec les nations barbares qui 8'etaient saisies du gouverneraent.Grand nombre de manich^ens itant venuss'y Stablir, sfiduisaient tous les jours plusieursfidfeles par leurs adresses, particuliferement ceux dumenu peuple, devenus admirateurs de leurs rfiveries.ne s'y trouvait pasmoins demagiciens qui avaientIIdfeja su engager dans leurs superstitious plusieurspersonnes de qualitfi et des sfinateurs mfime. BoScegfimissait depuis longtemps dans le fond de son coeurde ces dfisordres, et cherchait les moyens (90) d'enarrfiter le cours. Son zfile Temporta enfin sur touteaDe eette v6rit6 ainsi filablie il tire deu.i consfiqueucesles considSrations qui Tavaient retenu jusqu'alors. II; la premidre, que cette bontfe qui se trouve fut trouver le pape (c'filait encore Symmaque), et luidans tous les 6tres crfei^s n'est point une bont6 aocidentelle,reprfisenta d'une mauifire ei pathfitique le triste fitatparce qu'elle ne survient pas a Tfilre cr6&, du christianisme dans Rome, qu'on ne pouvait n'enmais elle est, pour ainsi dire, imbibSe dans son essenoe,pas toucbfi.fitredont elle ne peut fitre s6par6e, puisque c'est Aprfes avoir fait connattre au saint-pfire la gran-Bon eeseuce mfime, en tant qu'elle est une participationdeur de la plaie, 11 lui parla du remide {Anon. Va-de la bonte premiire.n les.) : 11 en fout bieti d'autres, lui dit-il, que ceuxLa seconde, que cette bont6, quoique essentielle clont4on s'est servi jusqu'ti pr^sent. Une maladie disesftirieen a besoin d'extrimes. Si nous avions affaireii des gens raisonnables, on pourrait espirer de les riduirepar la raison. Vos exhortations paterneUes, vosremonlrances charitables, le zele de vos pridicateurs,les disputes de vos theologiens, pourraient lever lc bandeauque cette secle abominable porte sur les yeux, etlui faire apercevoir la verite. Mais que peut la raisonconlre des gens qui n'en ont plus et qui ne dibitent guedes exlravagances ? Si leur impieti n'itait point montied son comble, vt ne les edt pas rendus indignes des misiricordesde Dieu, nous nous flatterions encore queVardrur(91) de vos saintes prieres et les gemissements detant de bonnes dmes qui s'intiressent i teur conversionferaient violence au ciel en leur fnveur, el flichirnientpeul-ilre la. divine iustice irriiee contre leurs disordres.Mais /e milange monstrueux qu'its font du chrislianismeavec 1'idold.lrie, de Jisus-Christ avec Belial, du souverainEtre avec le dimon, i qiii Hs donnent plus de pou-

1443 APPENDIX AD BOETIUM 1444voir qu'A Dieu mime, ne noutpermet plut tCespirer leur j^ vice De manquera pns de se ralentir. Si vous dissicliangement.Tout cn que findulgence et la charite ont mulez, lout est i craindre.p« inspirer jnsqu^ii present pour les faire rentrer en euxm^mes a ili inutile ; le mal, nu lieu de diminuer, rroitde jour en jour ; 1'erreur, se sentant appuyie de tautorilihumaine, [a) triomphe insolemment : les minagementssont clonc maintenant hors de saison, il fautle fer et le feu pour exiirper un si grand mal.Le pape en coDvint, mais il s'agis6ait de trouverUQ moyen prompt et (92) decisif qui pflt remedior aces maux sans cn attirer de plua fdclieux. La e6ditionetait a craindre. Boece lui dit qu'il fallait chassertous les manicheens de Rome, et, afin qu'il n'yreslclt rien de leiir impi^t^, allumer un grand feudans une des places publiques, et y brfller leursidoles et leurs 6crils.11 n'est pas ais6 de deviner d'ou pouvait venir aBoece la confiance d'ex6cuter un dessein si hardi. Lespapes n'y avaient pas rantoritfe souveraine qu'ils yCe n'e8t pas mon intention, repondit (95) Th6odoric; et je prfitends bien que les lois que i'ai faile»«'observent h la lettre.Jamais elleB ne s'observeront, r^partit Boece, siVotre MajestS n'en fait un exemple qui donne de laterreur : et c'est par les personces les plus qualifiSes,et qui sonl comme les chefs de cette secte impie,qu'il faut commencer.Le roi lut surpris entendant dire k Bofice que lanoblesse de Rome et les principaux membres dus^nat s'6taient souiil^s par ces abominations (ApudCass. ep. 22) ; et s'6tant fait encore informer pluseiactement de toutes les circonstances de raffairepar Argolic, prefet de Rome, Tordre lui fut donnide faire une recherche eiacte des coupables. Basileet Prfitextat, deux sfinaleurs distingu6s, en furentaccus^s. En m^me temps ThSodoric manda auont a prfisent ; Tempereur Anastase favorisait ou- B cote Arigerne de 8'enparcesaisir (Cass.queI. iv, ep. 22)informationsertement les manichfieDs a Coustantinople et dans II le fit sans peine, lesrempire, pendant qu'il persScutait les catholiques. avaient kikOn ne voit pas non plus qu'il eut recours en cetteocciision a rautoritfi de Th^odoric. Cependant lachose fut ex^cut^e comme il Tavait projet^ (Baron.ait an. 503). Soit que Tb^odoric lui eut donnfe un ordresecret, soit que ce qui se passa entre ce princeet lui dans celte occasion ait 616 enseveli dans Toubli,il est certain quc, lorsque les manlchieas s'y attendaientle moins, on se saisit de leurs livres et deleurs simulacres, on dressa un bCicher devant la portede la basilique (93| de Saint Jean-de-Lalran, on lesy jeta, et ils y furent consumfes ;ensuite on les chassatous de la ville, et on les envoya en diff^rents lieuifort i51oign6s en eiil.Les magicieus ne furent pas plus 6pargn6s ;maia,comme le nombre el la qualitS des coupables demandaientde grandes prScaulions, voici celles que Boecefort secrfetes.Ces s^nateurs, selon les lois ordinaires, devaient4tre jug6s par tout le s6nat; mais, comme ils yavaient trop de cr^dit, itant allifes de la plupart desB^nateure, et qu'on avait (96) sujet de craindre qu'ilgn'y fussent pas jug6s aussi E6v6rement qu'ils le devaient,Theodoric choisit dans le s6nat sii personnesd'une probiti reconnue, i qui il fit adresser unecommission en forme pour les juger en dernier ressortselon la rigueur des lois.Symmaque, beau-pfere de Boece, fut nomm6 pr6-sident de la commission ( Ibid. ep. 22 ). D6ciui,Volusien, Caelianus, Maximien, le comte Arigerneet Argolic furent les autres juges : pour Bo6ce, ilne crut pas devoir en fitre, aprfes 8'6tre rendu d6-nonciateur.Les criminels connurent bien par la qualiti descrut devoir prendre. n juges qu'on leur donna qu'il n'y avait point de grSceII savait que ThSodoric a esp6rer ; et, ayant appris que les ordres de la courles avait en horreur, etqu'en renouvelant les anciennes lois des empereurs portaient express6ment qu'on procedAt contre euichr6tieus il avait tr6s-eipres56ment defendu a tous selon toute la rigueur des lois 8'ila etaient trouvesses sujets d'exercer aucuu art magique. Mais il affectait,coupables, au lieu de penser k une juste d^fense,ils crurent qu'il 6tait plus siir de chercher leur salutpar une polilique ordinaire k un prince qui sentson trSne mal affermi et qui craint de donner a des dans la fuite.sujets nouvellement soumis la moindre occasion der6volte, de laisser k chacun une entifere libertSsnr le fait de la religion ; et, se coutenant d'avoirfait des ordonnances fort sages, il se meltait peuen peine de faire puuir ceux qui y contrevenaient.II fallait donc renouveler rattentiou du prince etTexciter.BoSce, rentretenant un jour de ce que les magiciensfaisaient k Rome, fOi) lui repr6senta qu'il 6taitdu devoir indispensable d'un roi chr6tien de punirles crimes qui attaquaient directement majest6lade Dieu ct son ind6pendance, comme faisait la magie;que ce n'6tait pas Stre aussi juste qu'il voulait qu'on le ctM, si les abominatioas les plus Snormes ^trouvaient rimpunit6 auprfes de son trSne;que cetteconduite avilissait rautorit6 souveraine et frayait lechemin a la r6volte, ou les peuples se portent d'autantplus volontiers, qu'ils savent qu'on peut violeries lois impun6ment. La plupart des nations barbaresqui tichent d'envahir les terres de l'empire fontaussi profession de magie, ajouta-t-il ; si vous souffrezque vos peuples s'y adonneut, ils seront plusdisposfes a se joiudre ci vos ennemis. Les plus gensde bien qui s'attachent a Votre Majesti le font parceque vous avez de la crainte de Dieu ; s'ils viennent is'apercevoir que vous fomentez ces impi6t6s abominablespar votre silence, leur z61e pour votre ser-On ne sait »i les geoliers et les gardes furent corrompus,ou si leurs amis forcferent les prisons, ou enfinsi la magie ne leur fut pas de quelque (97) seconrs,comme Argolic le crut et le manda k Th6odoric; mais il est certain qu'ils trouvferent moyen deB'echapper, et que le prMet, deux jours aprfes, fitsavoir au roi que les prisonniers s'6laient 6vad63,et que quelque diligence qu'on eilt pu apporter pourles garder ou pour les suivre aprfes leur fuite, on n'avaitpu dfecouvrir ce qu'ils 6taient devenus {Ibid.ep. 23).Tb6odoric donna ses ordre? pour les faire chercherde tous cites, mais ce fut inutilement : Preteitatne parut jamais (Casi. l. iv, ep. 23). Longtempsaprfes, Basile fut dScouvert et puni. II 61aitsorti de Bome d6guis6 en moine, et 6tait all6 trouverdans cet habit r6v6que d'Amiterne (S. Greg. Diai. 1. 1,c. 4). C'6lait une ancienne ville de rAbruzze, provincedu royaume de Naples, dont on ne voit plus 4present que les ruinee. Ce pr61at (b) avait la reputationd« bien recevoir les gens qui faisaient professionde pi6t6. Basile en sa pr6sence (98) contrefitparfaitement le solitaire, et pria l'ev6que de lui indiquerun sup6rieur 6clair6 qui piit le conduire dan»les voies de la plus haute perfection. II n'en avaitpoint dans son diocfese de plus fameux que le saintabb6 Equice, qui gouvernait depuis longtemps un(6J II s'etait trouvfe quelques annies auparavant 4(a) U veut parler de rempereur Anastase, qui favorisaittout ouverlement les manicheens, comme le Rome dans le concile qui y fut convoqu6 par Thtopapele lui reproche dans sa lettre qui se trouve doric, pour juger la grande affaire du pape Symtom.I de la Biblioth. des Pferes. maque, faussement accus6 par ses ennemis.

144S BOETII YITJE ET OPP. DESCRIPTIO GALLIC^ ADORNATA. 1446c4lfebre monastSre. Basile pria r^vfique avee instancede lui donner des lettres de recommandation poury Hre reQU, mais l'6v6que fit plus, il le mena luimfiuieau monastire. Y 6tant arri?6, il le prit par laniain, et le prfisentant a Tabbe, lui dit : Koici monPere, un bon solitaire que je vous amene ; il a grandd6sir de vivre tous votre conduite, et de profxter devos saintes instructions ; vous me ferez beaucoup dedans le monast^re du saint abb^ ; elle Tappelait avecde grands cris, et priait instamment la supirieure etres, le jeu, la bonne ch^re, les plaisirs des sens etles aulreB soeurs de le faire venir. On vint en grandeune honleuse oisivet^, partageaient toute leur vie.h4te frapper k la porte du monastfere, on y demanda Bo6ce crut qu'on devait de bonne heure occuper laBasile i celui qui le gouvernait pendant rabsence dejeunesse, lui ouvrir resprit et le former par la connaissancesdes effete de la nalure, qui d^ve rhommeTabb^ ; mais cette nouveaulS parut si fetrange k tousles (100) frferes qui furent assemblfis, qu'ils ne crurentjusqu'i cellepas devoir ae dSterminer d'eui-m6mes, et prirent P de son Criateur, et Ty conduit commelepar la main.parti d'envoyer a saint Equice savoir ce qu'il souhaitaitCest dans cette vue qu'il forma le dessein dequ'on ftt.donner au public une Philosophie complfete. II avaitLe saiut les ayant entendus, sourit;puis, adressantd'Aristotedfeja traduit de grec en latiu la Moralela parole 4 ceui qui r^taient venus trouver: Ne vousavec ses huit livres de Physique, et en mSme tempsavais-je pas bien dit que cet bomme itait un d^mon,y avait fait des notes fort savantes : elles itaientet non pas uu moine ? Retournez-vous-en promptement,qu'on le chasse du monastfere, d6s que vous ysoutenues de plusieurs 6clairciasements et d'un au-serez de retour. Pour ce qui est de notre soeur, nevous en mettez pas en peine, elle va 4tre gu6rie inoontinenlet ne pensera plus a Basile.La chose arriva comme le saint Tavait pr^dit. Lesfrferes de retour au monastfere, on en chassa honteusementle magicien, qui ne fit pas difficultS d'avouerque la maiadie appareute de la religieuse avait kikTeffet de son art, et qu'il s'en 6tait mfime servi plusieuTofois depuis qu'il fetait parmi eux pour alteaterk la vie du saint abb^, mais que ses prestiges avaieattoujours kik inutiles: qu'il avait eu le pouvoir de Tenleverdans les airs avec sa cellule, mais qu'il (101)n'avait jamaia eu celui de lui nuire daus son corps :peut-etre s'attribuait-il encore plus de pouvoir qu'iln'en avait eu effectivement.Basile ainsi chass6, ne sachaut oii trouver de retraite,crut qu'on ne pensait plus k lui daus Rome,et qu'il lui serait facile de s'y cacher : mais c'etait \hoii la juslice divine Tattendait ; il y fut reconuu, etle peuple, anim6 par sa presence, sans attendre denouveaux ordres de la cour ni du magistrat, s'ensaisit, dressa uu blloher, y mil le feu et Ty fit brfllervif.Le zfele que les Roraains marquferent en cette occasionpour venger Thonneur de Dieu, et la sev6rit6du supplice 6tonn6rent tellement les autres magiciens,que depuis on n'eu vit plus dans Rome. Tels furentautrefois ces Ifivites zfeles a qui Moise dit, au retourd'une aclion preeque semblable, qu'ils avaientconsacr6 leurs mains au Seigneur eu les trempantAdans le sang de cea Isra^Iites idolitres qui avaientallumS sa colfere contre son peuple.Dfes le temps du pape G6lase on s'6tait beaucoupplaint que la ville (102) 6lait infecl6 de ces hommesabominables. Ce pape eo avait fait de sanglantsreproches au malheureux Audronic, qui aurait dftpar sa charge de pr^fet de Rome arriter le cours deces dfisordres, mais inutilement (S. Greg. Dial. i. i,plaisir de le recevoir chez vous. Equice envlsagea le c. 4). Ils itaieat mont^s a un tel excfes, que lessolitaire, et, eclair^ d'en liaut, 8'6cria aussitdt : Ce paiens mfimes en avaient horreur, et marquaient publiquementn'e8t pas un moine, mais un dfimon que vous m'ameaez.rapprehension ou ils etaient que leursdieux n'en tirassent une prorapte vengeance, par lesL'6v4que, prenant la riSponse de l'abb6 pour une fl^aux ordinaires dont ils avaient coulume de chilierdifaite, lui en temoigna son mfecontentemeut ; mais les crime» les plus ^normes. Gelase, n'ayaDt pas leEquice, bien 61oign6 de la duplicit^ qu'on lui attribuait,pouvoir en main, s'6tait conteatfi de 8'en plaindre etse rendit dans le moment aui iustaaces de d'en g6mir. Soit que les principaux du s6nat se trou-y&y&qae. 11 sera (99) refu puisque vout le souhaitez, vassent souillSs des mflmes abominations, soit qu'ildit-il, mais je n'ai pu m'empicker de vous dicouvrir n'y eiitpoiat de mfedecin alors assez ferme ni assezce que fapercevais dans ses yeux.habile pour appliquer un rem^de convenable a un siB grand mal, on tichait de le dissimuler, sans entrepreudre11 arriva quelque temps aprfes uncouvrit rtiypocrisie du faui solitaire.accidentL'abb6qui d6-Equice,de le gu6rir; il n'y eut que Bo6oe quidont le z^le n'i^tait pas renferme dans renceinte deos&t 1'eatreprendre, et qui eu vint heureusement Jison monastfere, 8'en Scartait quelquefois pourbout.allerannoncer la parole de Dieu aux peuples qui le demandaieDt;ilsoutenait mfime ses pridications parNon content d'avoir arrfit^ le cours de ces abominations,il n'omit rien de ce qui pouvait garanlir lesd'6clatant8 miracles, et chacun s^empressait de Tentendre,Romains de ces morlelles atteintes pour Tavenir.et il gouvernait en mfime temps uu monas-(103) II crut avoir trouv6 la source de ces d^sordresdans rignorance oii la plupart 6taient ensevelist4re de vierges consacrSes a J6sus-Cbrist.; carles sciences n'6t.aient plus cultiv^es; les Romains.IoinUae des plus jeunes parut tout d'un coup daagereusementmalade, et se persuada qu'elle ne pouvaitde faire paraltre cette noble imulation que leurs an-fetre gu6rie que par le moine Basile, re^u depuis peucfitres avaient eue pour les lettres, faisaient gloired'4lre devenus stupides, k Texemple des barbaresdont ils avaient subi le joug. Les exeroices militai-tre traitfe pour accorder les senliments de Platonavec ceui de ce philosophe. Get ouvrage ^tait (104)trfes-important, car Platon 6tant alors estimfe gSnfiralementde tout le monde, et mfime en v6n6-ration cher les Romains, la Philosophie d'Arl3-tote aurait couru risque d'en 6tre mal regue, s'il3avaient reconuu que ses sentiments s'ecartaient dcceux de Platon, 4 qui ils donnaient le nom deDivin.Boftce avait trouv6 le moyen d'allier les maximeade Tun et de Tautre, de faire connaltre qu'ils 4tarvblissaient tous deui les m^mes principes, et queropposition qu'on trouvait cntre eux n'6tait qu'apparenteet ne venait que du d6faut de les bien entendre.Pour y mieux rfiussir, il fit encore un commentairefort 6tendu et d'une Srudition profonde sur toulesles autres parties de la Philoaophie d'Aristote, oii oatrouvait tout ce qui fitait n^cessaire pour formerles mcBurs, pour inspirer de grands Bentiments,et pour 61ever rhomme au-dessus de lui-m^me, enlui donnant une juste id6e de I'Etre souverain.Mais comme toutes cea conuaissances supposentrexercice d'un juste raisonnement, sans le secoursduquel on ne peut pas les acquSrir, il composa uneLogrque (105) exacte pour apprendre a d^couvrirles illusions du faux raisonnement, el pour resoudreles difficult^s qui s'6I6vent dans la rechorobe de lav6rit6.II s'en fallait beaucoup qu'Ari3tote eilit rempli Tid6ed'une parfaite Logique. Ueux d^fauts consid^-

1447 APPENDIX AD BOETIUM. 1448rables b'y trouvaient : celui de l'intelligence destermes ; car ce philosoplie avait fait k TSgard de sesdisciples ce que ferait un maitre qui pr^sentarait unlivre a lire a son 6colier, avant que de lui avoir apprisa connaitre les letlres, et il avait trait6 d'unemanifere trop g6n6rale et trop confuse les differentesnalures dont tous les fitres du monde sonl compos6s.Porphyre, autrefois chr^tien et condisciple d'Origfene,;s'6tait fort bien apercu de ce d^faut il avaittach6 d'y suppleer par le traitfi des Universaux, qu'ilcompoea comme uue espfece d'introducliou aux Cat6-gories d'Aristote. .Mais il ^tait si obscur qu'on n'ycomprenait rien. BoSce rexpliqua par un excellentcommentaire, comme il fit aussi les Cat^gories d'Aristote.Toute sa Logique est divisfie en deux livres.Dans le premier il traile (106) des antS-pr^dicameuts,c'e3t-ii-dire des prSambules qui eervent pourmieux entrer dans la connaissance des pr6dicaments,ou des nalures universelles. II donne ainsi l'explicationdes termes univoques, ^quivoques, analogues,demonstratifs et aulres. Dans le second et dans letroisifeme il explique les dix Catfegories d'Aristote. IIyprouve que la substance, prise en soi et proprementdite, ne peut avoir de veritable diiflnition, et qu'onn'en peut faire qu'un portrait tirfe sur ses proprifetfis.Au lieu que les philosophes donnent ordinairementpour dfiflnition de la substance de n'fitre regue dansaucun sujet, BoSce soutient que ce n'est Ih que sapremiire et aa plus esseutielle propri6t6 ; ensuite ilprouve qu'ellB serait m6me invisible, sans les accideutsdont elle est revfitue, ce qui nous ouvre unevoie facile pour r^pondre aux doutes de ceux qui ontde la peine 4 comprendre comment J^sus-Christpeut fitre reellement dans la sainte eucharistie sansy 4tre aperQU. Eufin daiis le quatrifeme livre il eip^plique oertaines affections qui suivent naturellementles substances compariSed (i07) les unes avec les autres,ce que les philosophes appellent post-pr6dicaments.Celte mfethode a paru si juste, qu'on Ta suiviejusqu'& prSsent dans toutes les ^coles.Pendant que Bo6oe remplissait si utilement lesmoments que les emplois du ministfere lui laissaient,il fut tout d'un coup nomm6 consul par une communed^libSiation du roi et du s6nat (Boet. Prsef.in l. 11 Prsedica. Aristot.) Peu 8'en fallut que les occupationsinsSparables de cette nouvelle dignit^ nelui flssent laisser cet ouvrage imparfait ; mais le dfesirde confribuer h. former resprit de ses coucitoyens luifit trouver des ressources oil tout autre que lui n'enaurait jamais trouv§. Cette nouvelle charge fut aucontraire comme un aiguillon qui rauima a ce travail.Voici de quelle manifere il 8'en explique luimfime,dans la pr6face du second livre de ea Logique:meT) Quoique les soins insiparables du consulat oii jeLIVRE SEGOND.(109) La nouvelle du consulat de Boece 6tait k peine Crfipandue dana Rome, que tout ce qu'il y avait degeus de m^rite et de distinction vinrent en foule lecongratuler. Ce ne fut point de ces complimeots qu'unesprit de politique et (110) toujours intfiressfi inspireaux courtisans ;peu de gens de ce caraotere parurentchez lui, mais on y vit ceux qui se faisaient le plusdiatinguer par la \iik\ik, par le z61e pour la religion etpar l'amour du bien public.pourpre Sitdt qu'il ei\t regu la robe de relevSe enbroderie et sem^e de palmes, marques de sa dignitfe,le clerg6 et le s6nat viurent le prendre chez lui, et,avec uue pompe presque 6gale a celle des empereurs,le conduisireut au milieu des acclamations du peupleh. la grande basilique, et de IJi au Capitole. Mais lajoie qu'on eut de son Alivation ne se reuferma pasdans Rome : les provinces les plus 61oigo6es et lesplus saints 6vfiques du temps y prirent part. On uelui dissimula point les grandes esp^rances que touales r;eus de bien en avaient conijues, ni ce que TEglise J)et la RSpublique en altendaient.La verlu, diaait-on, est pr6senlement en assurancesous une si puissante protection ; elle peut paraltrehardiment sans craiute d'fitre opprimSe, et quiltercet air timide et farouche qui (111) Ta tenue juaqu'&priSsent caoh6e sans oser se montrer. Les marquesde la dignit^ du consul, ces faisceaux, ces armesqu'ou porte devant lui, sont pour elle autant de gagesde sa victoire ; elle triompbera partout, parcequ'on est assurS qu'il ne se servira de l'autorit6 qu'ila en maiu que pour sa difense, et que tous les coupstrouve engagS ne me permettent pas de me ilonner toutentier h CHude, fai cru nianmoins gue Vinstructionde mes concitoyens faisait une partie des devoirs de macharge, et qu'ils m'auraient quelqui (108) obligntion, si,iaissant h ceux qui m'ont pricedi dans ces grands emploisla gloire d'avoir aequis a la ripubtique la souverainetesur tant de villes et de vastes provinces, fenrichissaisRome des depouilles de la Grece, et tui communiquaisiout ce qu'etle avait de lumiires et de sagesse.Cest ainsi que nos anc^lres se sont fait un devoiret wi honneur de prendre et dHmiter ce quHlsavaient Irouvi d'honncHe et de louable chez les natiomqu'iis avaient ussujetlies. Animfe par ces motifs, 11passa sur toutes les difficultfes qui auraient pu Tarrfiter,et mit la dejnifere main a cet ouvrage, dont laplus grande partie nous a ^chapp^.(a) Ennode a kik oanonisS par Jcan VIII. On en faitla fSLe le n juillet. Voytz M. Baillet. II a fait uneapologie pour le pape Symmaque, oil il dil que lesouveraln ponlificat rend saints ceux qui y sont ilequ'ilportera ne seront que pour terrasser ses ennemis.Ennode (a), §v6que de Pavie, si connu dans Thistoirepar les d^putations dont il fut ihargfi versI'empereur, et par la fameuse apologie qu'il publiapour la d^fense du pape Symmaque, lui 6crivit kcette occasion une lettre qui s'est conserv6e jusqu'inous. Voici k peu prfes les sentiments de ce grandhomme. Je me rijouis, lui dit-il, de 1'honneur quivous a eti defiri, et fen rend grdces 6 Dieu, nonparce (112) qu'ii vous ilive au-dessus des autres, maisparce que vous en ^tes viritabiement digne. Ce n'estpas ici un consulat donni h une illustre naissance sansauire merite (Enn. l. vin, ep, l) : quiconque robtientpar cet endroit est indigne de succider au grand Scipion.II est la ricompense de la vertu de ses aieux, etnon pas de la sienne. Le vdtre,d la viriti, ilait dA d lanoblesse de votre extraction, mais il 1'itait encore davanlageh votre vertu et ii tant de rares et d'iminenteiqualitis qui brillent en vous. On ne voit point de sangripandu, point de provinces subjuguies, point de peuptesasservis ni attachis d votre char, comme on envoyait autrefois h 1'entrie de ceux gu'on ilevait a cettehaute digniti : triste prilude d'une charge qni doitilre tout entiire pour la conservation des peuples, etnon pas pour ieur destruction.A present que Rome jouit d'une paix profonde, et qu'elleest devenue elle-mime le prix et la ricompense du coiiragede nos vainqueurs, on demande des vertus d'une autrenature dans ses consuls. Ces vertus guerrieres ne sontplus de saison. On n'en (113) veut que de pacifiques. Ceves, ou les trouve tels, parce que )a plupart des papesjusqu'alors avaienl 6t6 effectivemeat saints. VoyexM. Fleury, Hist. eccl. t. VII, p. 119.

d'ailleurs^14i9 BOETII YIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1450n'est pas que votre consulat soit destilue de cet avan- ^ copta ce parti, mais il fut bien siirpris lorsque le coniage,o?i y trouve des combats et des bntaiUes gagiies en Eul lui Dt savoir que non-seulement il devait se faireties-grand nombre, puisque loule votre vie jusqiCd un houDcur et un plaisir de consacrer sa maison ipreseiit n'a ele gu'un combat conlinuel et un tissu ile rutilite publique, niais cmcore qu'il n'etait pas dignevictoires remportces sur 1'errctir, sur le vicc, ct sur1'ignorance, mcnstre infinimcnt plus dangcreux etplus a craindre que tous tes barbares qui mena^.aicnt1'Empire {oj.(Ul) Les esperauces qa'oa avait congues de ViUvatioade Bofii;e, toutes inaguiriques qu'cllos etaient,ne lurent pas vaines : il rt^iiondit parfaiteuieut A l'uttenlequ'ou avait de lui. Des ce moment il se regardaconime un homme qui ne devailplus vivro que pour sapatrie, ct n'avoir plus d'autre iuleret [LiO. i de Cons.p. 4). Toutes ses vues, toutes ses demarches ne tendireutqu'a l'utilit6 des peuples, qu'au repos et qu'ala satisfaction des gens de bieu. A une capacite profondedans les afTaircs il joiguait une iDtogrite iaviolable;ainsi il i^^tait a r(>preuve de la surprisc et de lainfiaie, qu'il avait fait eclater eu miUe occasions ; carles grauils, ajoutait-il, ue sout pas les peres despeuples seiilement pour leur (U9) commauder, maiseiicore pour les nnurrir et les soulager. Quand on abeaucoup reqa de Dieu, on doit aussi donner beauconp,et c'est uue ingratitude iucnncevable envers luiqne dc ver?er seulement pen a peu, et comme goutteb. gontle, les cousolatious et les bieas sur les pauvres,quaud Uieu les a riipandus sur nous avec tant deprofnsioD. Cest ce qui a fait dire k un 6crivain denos jonrs {Bnill. ad 23 Octob.) que Bocce, dans sa ma-corruption. L\ fermele et le courage avec lesquels ilgmainteuait la saintetfi des lois et defendait les pauvres et les faibles de ropprcssion des miichants, inspiraieutaux liborlins meine de la v6u4ration pourla vertu. Elev6 au-dessus de crainte de se brouil-laler avec les miuistres el les favoris du priuce, quiabusaieut de sa coufiauce, quiconqno7'altaquait lajustice ou riDUOCence devail s'allendre k trouver daasle nnuveaii consul un homme inllexible, que rienu'etail capable d'ehranler. II ne conuaissait plus sesproches, ses parents (11!)) ni sps amis, dis qu'ils'agi5sait du biea public. Kq voici un exemple siugulier.Eunode, dont nous venons de parler, lui elailfitroitement uni par les lieus du sang et de ramitic.Leur union 6tait fond6e non-seulemeut sur la syinpathieet les seutiments de vertu qui leur claicntcommuas, mais encore soutCDue par un commcrcode litteraturc qui lie davuutnge les coeurs et lcsesprits. 11 arriva que les magistrals de Milan, daus le pdesseiu de faire ou d'ag.-audir uue place publiqucpour 1'ornement de leur ville, abattireut plusieursmaisons. L'espace n'6laDt pas cncore asscz elcndu,ils eu prirent uue aulre qui appartenait ii l'cveque dePavie. 11 eu avait h6rite d'une de scs taotes, qui Uiiavail tenu licu de pere et de mere dans sa jeuocssc,et dont la aiomoire lui etait tres-cherc (i). Ce ue futpas sans douleur que rcvfique se vit ravir uii patrimoinequ'il ne poss6dait pas saus atlache {Hnn. ep.lib. VIII, ep. 37). 11 s'ca plaiguit plusieurs fuis aucousul, et (UG) le pressa par ses lottres de conimar.-der qu'oa lui conservat sa maisou ; mais Boiice nelui rcpondit rien sur cet article, soit qu'il ciCit sesparenis aussi delach6s des bicns de la terre qu'ill'etait lui-meme, soit que les iilTairos dont il 6lailouvirouD6 ne lui permissent pas dc faire toule i'LtleDtiouqu il devait a sa dcmaude. Le silcDce deBoiice obiigea reveque a prcadre un autre parli, etde s'adresser directemeat aux mugistrats de Milan.II leur fit connaitre qu'il etait proche parent du coa-Eul et son ami. A ce nom les inagistrats reponJirentaussitot qu'il 6taient prSls de le d6dommager,mais qu'ils ne pouvaient se passer de la maisou,parce qu'il elait absolument n6cessaire de rabattrepour rendre la place r6guliere ;puisqu'il avait l'honneurd'appartenir a Boiice, qu'iis voulaient biea s'earapporter a lui pour en r6gler le prix. Ennode ae-de lui d'en exiger le dfidommagement, puisqu'il (117)n'ea avait pas besoia pour vivre, rev6ch6 de Pavie luifournissant des revenus pias que suflisants pour sonentreticu.Ce qu'il y a de plus admirable dans cctte conduite,c'eft qii'il faisait le premier oo qu'il conseillnib auxaiitres car s'il exhortait au desinteressement, ce;n'etait qu^apres avoir riipandu avec profusion sesbiens sur les pauves {Procop. ile Bell. Goih.). Toutle moude trouvait ua libra acciis aupres de lui, ilsuflisait d'etre raalheureiix pour en etre ecout^. IIregiirdait le citoyen et 1'elraDger d'ua mi5me oeil,purce qu'il n'envisageait jamais que Jesus-Christdans leur pauvrcte. Penetrant jusque dans les maisonsles plus secretes et les plus rcculees, dans celiopitaiix ou rinfirmili joiale k la pauvreti5 fait desij^g^^[^j,gg jg Jesiis-Chrift un speclacle digne de lacompassion chretienne, dms ces lieux solitaires,dans ces retraites sacri5es, oii la cupidil6 et Tamourdu siiele n'ayant point encore eu d'entrSe, on nepoasait qu'a servir Dieu et a chauter ses louaupessaus aucune iuquietu.le de la vie ni du lendemain :la il nSpandait a pleiues maias les bicus imuientesqiie ses (IIS) peres lui avaieut laiss6s, et tout ce quela faveur du priace. les iSmolunients de ses diguit^set de ses charges pouvaient lui rapporter : c'6tait unde ces hommes de misijricorde, comme parle TEcrilure{liccli. xliv), dont la pi6le 6tait iniSpulsable. Oneul dit que Dieu ne l'avait comblS des bieas de laforlune (|ue pour faiie voir ea sa personue jusqu'oupouvait aller la charitfi d'uu veritable chrfitien.Uno do fo-i nnximes {Boct. pr,rf. nd lih. Arist.) iStaitqiie les personnes couslituees cu diguitii tiennent en cemonde la place de Jdsus-Christ, et doivent par conseqncutformer leur couduile sur ses exemples ;que cediviii Sauveur, Dou conleut de uous avoir tout donn6,s'etiiut eucore doune lui nieme, et ayant employfitoule sa vie ii souluger les malheureux, a guiirir lesmalades et a cousoler les affligfis, il etait juste queceux qui le^ repr6senlaieDt ici-bas Timitassent moinsdans sa imissauce et daus sa gi-andeur, dont il avaitdonni raremeot des marques, que dans sa eharitiS(n) On trouve dans celte lettre uoe preuve certaineque Boece n'avait pas 6l6 d6sign6 consul d6s rann^e487, comme quelques historieus I'out avaace, cartnnode n'6lait pas alors 6veque, ni m6me eDgag6dans le clerg6 ; a peine avait-il en ce temps-la quatorzeans, puisqu'il est d6c6d6 en 521, dg6 seulementde'.48 ans il parait, par la suite de toute lalcttre, qu'elle est ecrite a une personne qui n'avaitpas encore exerc6 la charge de coasul, puisqu'il luidonne la qualite de caodidat, qui ne convieadraitPatrol.LXIV.j, gislralure, s'6lait comport6 comme auruit pu faire le" jilus saint 6veque dans le gouveruement de sondioccse.Les coasuls, dans lcur marche, elaient toujourseaviroDn63 d'un grand Dombre d'officiers, et precedcsde leurs g.irdes ; pour Boii.e, il ne souffrait queceux qui portaient les marques de sa dignite, et onue voyait aupres de lui qu'une foule de pauvres quilui douuaient mille b6nedictions, qui louaient sa chanuUcmenta une personne dcsign^e oonsul pour lasecoude fois. Cest ce qui a d6tcrmine le cardinalBaronius a fuor la dale de cette lettre a rannee5l0,qui est celle oii Boece fut effectivement d^signe cousulpar le senat et a la nomination du roi Th6odoric,(i) II parait que Boece y avait aussi quelque pr6-tention, mais qu'il Tavait abaudoUD^e a Ennodecouiuie ua foads qui lui elait peu utilc. Ibid. Enn.lib. vni.46

1481 APPENDIX AD BOETIUM. 1452riI6, ou qui lui en demandaient de nouvelles marques.A.Rome ne fut pas la seule ville qui les ressentit,toutes les provinces de l'empire y eureut part ;et ce qn'il ne pouvait faire de son propre fonds, tout(120) grand qu'il ^tait, il y supplSail par soci crfidit, parson autorit^, par ses conseili ou par ses remoutrances.Ou le vit exposer plus d'ui]e fuis non-seul^imeutsou repos, mais encore ses bieus et sa vie pour leBoulagemeat du peuple. La Gampauie et les provincesvoiiiuej de Rome avaient depuis quelques anniSessouffert une cruelle sl6rilit6 ; I'e3p6ce manquant,le prix du bM montait de jour ea jour et lafamiue avec ce qu'elle a de plus horrible se faisaitdSja sentir de tous c6t6.-. (Boet. de Cons. Phil. lib.I, pros. 4). Le pr6fel du pretoire («;, qiii avuitla suriutendance dea deniers royaiix et le soinde pourvoir a la sub:iistance des armi'es, nelaissa pas d'ordonnor qii'on en traDsporldt hors deces proviuces uue quanlite trfes-considerable. Ou nepouvait le faire saus les rfiduire a la dernifere e.\triSmit6;et Boe';e ne pOt (121) rapprendre sans 6tre touch^Beasiblemeat de Titat d^plorable ou elles allaientfitre riSduiles. II s'opposa k rexScution des ordres dupr6fet, lui reprocha si vivement son iujustice, qu'iln'osa passer outre; mais le consul eut a assuyer toutela fureur et tous les emportements dont cet bomuieavare et cruel fitait capable. Gomme il couvrait soaentreprise du prfitexte spficieux des iut6r£ts duprince et des besoins de l'Etat, Taffaire fit grandbruit, et fut port^e aux oreilles de Theodoric. II envoulut conuaitre lui-mfime, et Boiiee dSfeudit si bienla cause publique, que le roi fut oblig6 de se rendre& ses raisous.Gette actiou d'6clat lui acquit tant

14S3 BOETII VITiE ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1454Tait leB terrasser. Ils fetaient Goths, comme on Ta ^. sateiirs pouvaient §tpe suspects, parce qu'ils timoiremarqu^.etBoSce Stait Romain. Ils firent eotendre auroi que c'6tait [k uue adrease des Roniains, qui voulaienlle reduire en tutelle ;qu'apr6s lui avoir en1ev6sesplus fiii6!es servileurs, et 6lre venus h bout d'eloignerd'aut)r6s (127) de sa personne ceux de sa nationcapables de les servir dans le minislfere, ils le r^duiraienti la n6oessit6 de n'avoir plus aupres de lui quedes Romains ; dfes qu'il leur aurait ainsi coii£ii5 touteBOQ aulorit^, qu'ils 8'emparaient du gouvernement, etne lui laisseraient plus que Tombre de la royautS.Soit que Th^odoric les crut, soit qu'il ne voulCitpas perdre tout a fuit des gens qu'il avait honorfis desa confiance, il les laissa impunis. Cependaut il parutsi persuadfe de la droiture du consul et de soninti5grit6 daus radministration de sa cliarge, et siitonnS de la fermetS do sou zfele pour la justice,qu'ils viretit bien qu'il ne faliait pas tomber une sccondefois entre ses mains. Ils se continrent qiielquetemps ; le public profita de leur juste apprShension ;get iis dissimulferent avec BoSiC en attendant Toccasionde s'en venger. Ainsi se passa Tann^e de sonconsulat, qui lui acquit beaucoup de gloire devantles hommes, et infiuiment davantage de m^rite devantDieu, qu'il avait toujoura eu vue dans toutes sesentreprisos.(128) Ce qui distingua parliculifereraent Bofice dansce consulat, c'est qu'il rexerga seul. (Papebroe. ad 27maii, p. 704). Non-seulement c'est une marque d'honneurtoute particulifere, mais une preuve de sa hautecapacitS, et uu t6moignage cerlain de la confianceque le prince et le siaat avaient en lui {Bnron. ad ann.510). Je ne vois donc pas quelle raison a pu porterraunaliste de Rome, contre le sentiment des auteurs,h lui donner Eutaric pour collfegue, car Eutaric negnaient depuis loiigtenips leur chagrin contre C6-saire, qni les avait repris souvent de leur mauvaiseconduito, ils se saisirent de sa personne et renToySrenteo Italie.L'affaire elail deiicale, et le saint avait tout h cfaindred'unecour liSrelique ; il avait besoin d'un protecteurqui prit sa d(ifease en maiu, et qui fit connaitreaon iuuocence. Mais ou en trouve-t-on, et quiose a la cour prendre le parti d'un homme accusfid'un crime d'Etat ? Le peut-on faire sans rendre safidSlite suspecte, et sans 8'exposer a une disgrilce ?La (131) cour est ordinairemeut uii pays fitrangerpour les saints, et celle de Thfodoric T^tait plusqu'aucune autre au saint dvfique d'Arles. II n'y connaissaitque BoSoe parla rfiputation que sa vortu luiavait acquise dans toutes les provinces de lEmpire :il s'adressa donc a lui. Quoique ce miuistre n'ignordtfut disign^ consul qu'en 517 (Cassiod. Chron.). Boiiceaurait eu bien a souffrir d'un tel collfegue (n). Cetailun trfes-mfechant homme, ennemi jure des calholi-pas que Theodoric fi*it prfivenu contre TSvfique, etque les officiers de la garnison d Arles lui en eussentfuit une peinture fort d^savanlageuse, comme il nese conduisait pas n^anmoins par les fausses maximesdes sages du monde,il voulut bien se charger de ladefensede Taccuse. Tout autre que Boece Taurait refusSe.C^saire 6tait 6v6que d'une place frontifere,accueS par ses propres eccl6siastiques, el connucertainement pour avoir beaucoup de liaison avecles eufauts de Glovis, qui faisait comme lui profeSfionde la religion catholique : c'6lait un gramlpr6,ug6 contre lui ; on aurait cru d'abord qu'il auraitbien pu leur avoir donufe avis de l'6tat de In place,et les inviter a ;sa conqu6:e. ftlais les saints raisounentd'une manifere toute differente des gens dumonde ;comme ils savent (132) que celui qui est fldfelei Dieu Test aussi a son prince, et qu'on se rotirede rob^issanee due au CriSateur sitot qu'on sesoustrait a la puissauce temporelle, connaissant \'kvfiqued'Arles pour un homme d'uiie ^minente sainques,toujours (129) dispos6 h leur faire de la peine q tet6, 61oign6 de toutes les intrigues seculiferes, etdans les occasionB, comme il ne le marqua que trop uniquement occupfi du soin de son troupeau, Boecedans I'affaire des Juifs de Ravenne lorequ^il fut fail fut bient6t persuadfi de son innocence et se crutconsul.obligfi de la fairo connailre au roi. Mais Dieu, qui seLa cour, ennuySe du s^jour de Rome, vint passerquelque temps h Ravenne, et Coece eut ordre de laBuivre. A poine y fut-il arriv6, que saint Cisaire,6v4que d'Arles, y fut amenS pour se justifier auprisde Thfiodoric d'un crime de ffelonie dont il 6tuit accus6.Arles appartenait alors i Th6odoric, commenous ravons d6ji remarqu6 ; il y entretenait une fortegarniBOn de Goths pour la dfefendre contre les Fran-Qais, qui avaient dija fait plusieurs tentalives pour6'en emparer. Je ne sais par quel hasard ils y pr6-sentferent 1'escalade dans un temps oil elle 6tait peusur ses gardes. Les magasins 6taient d6nu6s de toutesles munitions nScessaires de bouche et deguerra,rSservait de la faire connslire lui-mSme, lui qui tiententre ses mains le toeur des rois, tourua tellementcelui de Th6odoric en faveur de C6?aire, que sonvoyage k la cour lui acquit infinimeut plus de gloireque ses ennemis n'avaient pr6tendu lui faire de oonfnsion.Le saint 6v6que n'eut pas plu(6t 6t6 admis a Taudiencedu roi, que ce prince se sentit saisi d'unesaiute frayeur, el d'une profonde v^uferation pour sapersonue. II se leva de son tr6ne, se dfecouvril, etlui fit un accueil si favorable, que toute la cour enfut 6tonn6e ; et, sans lui dire uu niot des plaintesqu'on avait faites contre lui, il lui demanda 8'il n'6-et peu s'eu fallut qu'elle ne succombfit sous les effortstait (133j pas bien fatigu6 du voyage, ce que faisaientet sous la valeur des troupes frangriises : cepen-ses Goths dans Arles, s-il en 6tait content, si le peu-dant elles furent repouss^es. Les Fraugiiis relire.^, r> ple n'etait point vex6 par ses offi.iiers, et s'ils obseret Talarme apais^e (Vit. S. Ccesar, lib. i, num. 9),vaieut exactement la discipliue aiscipnue et ei les ordres orures qu'il ii leurune action si hardie donna beaucoup a penser; on avait proscrits.crut (130) que les Frangais n'auraient jamais eu latfimSrit^ de risquer oette eutreprise 8'ils n'avaient euquelque intelligence. dans la ville. Sur ces entrefailesdeux ecclSsiastiques m^contents de leur 6v6qiie vinreutle d6f6rer au gouverueur, et raccuser d'eutretenirdes inlelligences secrfetes avec les ennemis,ajoulant qu'il y avait beaucoup d'appareuce que c'6-tait par son moyen qu'ils avaient oonnu Tetat de laplace. Les officiers n'approfondirent pas davautagela chose, et, sans faire rMexion que les deux accu-Ce fut u:ie ^trange surprise pour toute la cour,qui ne s'atlendait h rien moins qu'a un accueil sifavorable ; mais elle fut bien plus grande quand \'kvgques'6tant retirS, le roi, adressant la parole auxcourlisaus qui renvironnaienl, leur dit : Dieu punissenlc-nx qui ont fait faire inutilement un si longvoyage d ce saint homme ! j'ai trembl6 h son entrSe,il a un visage d'auge : il n'est pas permis de pensermal d'un pr61at si vSnSrable. Le prince n'en demeurapas 14 ; silot qu'il sut revfique retour hde(fl) II 6tait gendre du roi, et avait fipousfi sa filleAmalasunte, par contfiquent avait un gros crfidit ila cour de Th^odoric. Quelques Juifs de Ravenne6tant venus insulter les catholiques dans r(5glise ouils fitaient assemblfes pour chanter les louanges deDieu, ceux-ci, au sortir de roffice, furent metlre lefeu a la synagogue.Les Juifs en porterent leurs plaintesau roi, et par le conseil d"Eutaric il ordonna quelasyjagogue serait rStablie aux dfipens des catholiques,et donna aux Juifs pour dfedommageaieut la chapellede Saiut-fitienne et celle de Saint-Sylvestre de V6-rone.

14SSAPPENDIX AD BOETIUM. 1456loais il lui envoya par ua dc ses principaux ^ quelle avait dli rissue de son voyage,et il 6tait juftesonciers 'un vase d'argeiit du poids de soixaDle li- de la tirer d'inquietude. Boece, qui prfeferait toujoursofliciiune bourse de trois cents sous (a) (134) le bien gerierfl de rEglise au bieu particulier deYres, avec, , , j. , •d'or Celui qui le portait avait ordre d'accompagner quelqi'es-uns ds ses membres, persuade que la precepr^seul (l'un compliment dont voici les proures seuce du saint Svfique ferait a Rome tout ce que lestermes : Le roi vuus pyie, savit ivc'que, de recevoir ce lettres et les recouimandations ne pourraienl pasvase qu'il voiis dciine, el de vous en seruir pour l'amourde lui. C6saire sourit, el sans s'expliquer sur cepu'il voulait faire du prfisent, il le recut avec respecl;mais comme 1'eEprit da pauvretfe qui l'animait nefaire, et cimeuterait de plus en plus i'uDioa si nScessaire enlre l'Bglise des Gaules et le siige apostolique,ne crut pas devoir d6t6rer aux senliments deriivfique. II insisla lcujours sur le vojage de Rome,lui permetlait pas de le garder pour son usage, il et, pour lever la difncultfe que Cesaire lui opposait,le fit vendre, et du prix il en d61ivra a Tinstant plusieursil lui conseilla do renvoyer dans les Gaules un doscaptifs. Ses aniis furent alarmes de cette con-connaissancepietres qui l'accompaguaient pour iuformer son Eglisede ce qui s'elait pass6 a la cour de Th6odoric en; du prince il n'en lut cboqu6 ;duite ils apprehendaieut qiie si elle aniais la clia-- nieme temps qu'il partirait de Rome. CSsaire pritrit6 du saiutproduisit un effefc toul contiaire. Le roi ce temperament, et a peine fut-il arriv6 h Romeen fut iuformc ; on ajouta meme que la porte du logisqu'il reconnut, par les avautages qu'il retira de soaoii itaitle saint 6veque se trouvait environD(5e de voyage, soit (138) pour son Eglise et pour sa per-onne parliculifere, soit pour toutes les Eglises destiint de pauvres, qu'on ne pouvait y aborder, etqu'il leur avait deja distribue tout Tor que Sa Ha- t> Gaules en commun, combieu Bofice avait eu raisoniestfi lui avait envoye. Theodoric ne put s'emp6clier de le presser do 1'entrepreDdre. Les lettres de ce

1457 BOETII VIT^ ET OPP. DE3GRIPTI0 6ALLIGE ADORNATA.14bSr^uQir les espnt3UQir ies comesiatioua. L,uuipQreur Marcien,ces, el les exhorte h se contenter chacun des droits ^ et trSs-iatelligibles, devait, ce semble,attachfis aneienncment h leurs si6ges, sans cbercher prils et flnir les contestations. L'cmpcqui l'avait couvoque, l'avait fait recevoir avec respectde presque toutes les I5glises ; et, comme ila les etendre par la faveur des grands. Quelques-unsd'eui avaieut dcja eu recours aux puissancos s6culierespour s^en altribuer de nouveaux : c'est dequoi r^veque d'Arles K'etait plaint (l'il) particulierementau pape, riea ne lui paraissaut pUis indignedu caract6re episcopal ni Tavilir davautage que cesempressemeuts qu'il avait remarques dans quclquesuusde scs confrires a faire leur cour aux grandsp'our en obtenir, par de lacbes complaisances, desgrdces qu'il3 accorderaicnt plus volontiers a la sainletede leur vie et a reminence de leur caractire, s'ilssavaient la soutenir par des vertus vraiment apostoliques.Ces reglcments du saint-si6ge faits en faveur der6veque d'Arles sont reofermis daus dcux decr6ta-6tait absolu dans rEmpirc et savait parlaitemeal sefaire ob6ir, personne pendaut qu'il vecut n'osa sesoulever conlre ses dfisisions. Tout iHait calme eaapparence mais c'est muconnaitre riiomme dont;resprit est une fois gilfi par l'erreur, que d'attendrede lui une soumissiou si prompte, et de faire fondEur la paix, que rautorile, toute seule, toute justequ'elle puisse etre, vienl d'etablir. Oa demeure dansle siience tant qu'oa voil qu"il est daugereux de lerompre ; le p6ril est-il pass6, on parle plus baut, eton s'eleve avec plus d'iusoleuce que jamais. La mauvaisevoloutS ficlale a proporlioa qu'elle a ile pluslonglemps {U5) retenue par la craiute du cbatimeuttel a 616 le caractiire des bfirfitiques de tous lesles : rune, datee du 6 oovembre, sous le consulat detemps. L'bomme, ea effet ( et les Orienlaux plusProbus, Tan 513 ; rautre, du 11 juin de rann6e suivante514, sou^ le'consulaVdu' SiQare^ur.^qui^Mt le que tout aulre), a un attacbement si di5mesur6 aBmerae que Cassiodore. ^e^ sentimeuts, et souffre avcc tant de peinelat-Ce fut uu grand sujet de consolalion pour Boece, front d'uae juste condamoatiou, qn'au lieu de se soumettrea l'autoril6 la plus legitime, il commence d'a-quand il apprit raccueil qu'on avait fait h Rome ausaint 6veque d'Arlo3 ; il y avait eu bonue part, car bord a regarder ses juges comme sa partie, et, s'erigeantuu tribunal tout nouveau, non seulemcut ilon ne pouvait pas rbonorer ni raimer plus que fai-yappello de leurs d6cisions, mais voudrait encoresait le pape Symmaque. Ce ful par ces aclions d'6clatque ce saint ponlife flnit sa vie et son pontificat.Dieu le retira de ce uionde un uiois aprfes, et le diacre(142) Hormisdas, u6 h Trucinou6, daus la Caaipa-DJe, fut 6lu ea sa place. II ne fut pas moins uni aBoece que soD pr6d6cesseur ravail 616, et BoiJce deson c6te ne lui rendit pas des services moins importantsque ceux qu'il avait rendus a Symmaque.Sous sou pontiBcat, il fut Tame de sou c.onseil ; il nese passait daas rEglise aucune affaire de cons6quencequ'il n'y eut part ; mais son z61e pour la gloire delos y traduire pour les y faire condamner comme lesmaitres et les fauteurs de Terreur. Cest ce qu'onvit arriver particuli6rement au sujet du concile deCbalcedoine. L'empcreur Marcien, qui tenait les b6-retiques en Lride, ne fut pas plutol mort que lestroubles recommencertut, tt rEglise se trouya agit6eavec plus de violence qu'auparavant. Ea voici la raison.Quoique le ouncile de Chalc6doine en eut use danstoutes ses decisions avec uue extrfime mod6ration,d'aafl6e3. Cortime rextinctiou de ce schisme fut lc vdijue de 1'ancimne Piomi, par 7icus el par le synode,fruit de ses conseils et de ses travaux, nous ne pouvonsai:ec 1'auloriM de saint Pierre, qui est la picrre et lanous dispenser d'en donuer uu abr6g6, et de base de CEfjlise el te fondement dc la foi, depouilleremonter jusqu'a son origine.Dioscore de la digniti ipiscopale, et le declare indic/neApr6s que le concile d'Eph6be eul condamne Nestorius,de toutes fonctions du sacerdoce. Les Pires, tousles troubles ne cess6rent pas pourcela: ses d'une voix, confirmerent la senlence, et en conse-partisans 6taient trop puissants et uvaient encore queoce J)de ce d6cret rempereur Marcien l'exila aDieu et rexaltation de la foi ne se borniiit pas aux et qu'il eut fait gruce au.'; 6veques m^mes qui avaientLesoins seuls de Rome : ses soins s'6tendaient jus procur6 ou consenti la deposiiiun de Flavien dans lequ'aux royaumes les plus 61oign6s ; er, s-il s'araigeait ('''^) Ijrigaudage d'Eph6se, en les r6tabUssaut dansCleurs si6ges, apr6s qu'ils eureut repr6sent6 que c etaitdes pertes que rEglise faisait par les scbi.=mes quipar viulence qu'on les avait coutraints d'y souscrire,la divisaient, et par les querelles et les disputes particuliferesqui all6raient la cbarite di'S fideles, re-et demaud6 pardon de leur lacbet6, les P6res ne crurentilpas cepeudant, pouvoir se dispenser de punirTauteur du trouble, qui dcmeurait dans robstinatioaet dans la r6volte ; c'6tait le malheureux Dioscore,gardait les avantages qu'elle reuipoitait conime lessiens propres, et triomphait pour aiusi dire danstoutes 803 victoires. II vit donc avec uue joie inflnieaux pieds du pape Hormisdas les envoyes des Cimtti6riens,nouvellement convertis h la foi, lui fairebommage et lui demander un 6vfique (Thnod. lect.II, ; il tih. p. 567) mais n'en eut jamais de plus grandeque lor3qu'il vit cesser le schisme de Constautiuople(U3), qui avait divis6 tout rOrient depuis lantpalriarcbe d'Alexandrie. Apr6s qu'on eut fait lalecture de qr.elqucs requeles, ou il 6tait accus6 dejdusieurs crimes, il fat cile par trois fois ; et, sur lelefus qu'il fil de comparaitre, les 16gats du saint-siegeet les P6res proDoac6reut contre lui unesentencede deposition couQue en ces termes : L4on, a>x/ic-trop de cr6dit pour ne pas faire de nouveau.t effortsdans toules les occasions qui se pr^senlaient de serelever. L'ber6sie d'Eutycb6s leur en flfc uailre unedes plus favorables, et la division 6clata alors plusque jamais. Le brigandage d'Eph6se en fut une despremiSres suites et des plus fuuestes. Le malbeureuxDioscore, patriarche d'Alexaadrie, qui y pr6sidait, ylit triompher pour uue secoude fois Perreur el Timpi6t6,de telle sorte que saiut Flavien, patriarche deCunstantinople, en fut la victime; et tous les catholiquesdemeur6reDt longtemps dans une cruelle oppressioD.Rome, avec tout son pouvoir, ne put rieadans cette assemblee tumultueuse ; le saint-si6ge, aucontraire, y fut trait6 avec la derniire (144) iadiguit6daas la personne de ses 16gats.Le coucile de Cbalcedoine, qui fut as3embI6 quelquetemps aprJs, ayant trait6 les choses avec beaucoupde mod6ratioa et d'6quite, et s'6tant expliqu6sur les points contest6s dans des termes tres-clairsCangres, el donna ordre au peuple et au clergi(147) d'Alexandrie de proceder h reiectiou d'un nouveaupalriarehe. Quelque absolu que fut le pouvoirde 1'euipereur, il ne laissa pas d'y trouver de lar6sistance, car Dioscore avait un puissant partidans la villa. Cepeadaut Prot6rius fut mis a sa place,maio il ne put s'y mainlenir qu'a la faveur des gardesque rcmpereur fut oblig6 de lui donner pour le defendrecontre la violence de la populace, que I'onvit plusieurs fois altenter h sa vie. D6s que la nouvellede la mort de ce prince si religieux fut apport6ea Alesandrie, le peuple ne garda plus de mesures,et se porta aux derni6re3 exlr6mit6s. On 6tait alorsdans la semaiue saiute, trois jours avant P4qiies deraDn6e457; et pendant que Proterius 6tait dans lebaptistaire occup6 des foactions sacr6es convenablesau temps, les E6ditieux vieanent h main arm6e a lagrande 6gli5e, y choisissent un pretre du parti deDioscore nomm6 Timothee Eleurus, le font ordonncr

1459 APPENDIX AD BOETIUM 14606v6que, le placent dans le ei^ge de eaint Marc, et de ^ce pas vout au baptistaire trouver l^roterius, le percentde mille coups, tralaent soa (148) corps par lesrues avec une inhunianitS sans exemple, le bruientet ea jetteut les cendres au vent. Saus marquer aucuoecraiute du cli3,timeut que m^ritiiit un tel atteatat,ils envoieut unu requSte insoleute a rempereurLfion, qui venait de succSder a Marcien, lui demandentque le concile de Chal.-.eJoiac soit aboli, ses iltcisionaanfiauties, et la senteuce qaMl avait portfiecoiitre Dioscore annul^e. Voila ce que fireiit lesAlcxandriuB, et voilfi aussi ce qu'on doit attendre detout parti h6r6lique qu'on a mfinagfi avec trop debont6, et k qui oa a laisse prendre des foroes lorsqu'oapouvait dans sa naissance l'6touffer.L'empereur L6on'ne ?e trouva pas peu embarrassS,se voyaut taut d^affaires swr les bras h son ev6ncmenti la couroune. D'assenibler un nouveau concile,11 n'y avait paa d'ai parenee, les poinls de lagdoctrine et de la foi coutrovers6s fetaieut pleinementd6cid6s : il ne 6'agissait plus que de se soumettre, etc'6tait sans u6ces?it6 faliguer les 6v£ques, qui hpeine etaieut de rctour chcz eux. II crut douc devoir'se contenter de les (149) consulter par une leltre circulaire,et los trouvaat tous d'un mSme avis, il envoyak Alexandrie, eu fit chasser Timolhfie Eleiirus,le rel6gua dans la Chcrsouese, et Ct mettre a saplace un prStre catholique nonimii Timolh^e Salofaciole.Les Alexaudrins, nalurellement port6s k larSvoUe, n'oE6reut remuer laut que Lion v6cut, uiSOHS les prenii^res anmSes de son successeur Z6uonmais ce malheureux prince ayant 6t6;chassfi de sontr6ne pir Basilisque, celui-ci, pour se faire des crfiatures,se dficlara hautemeut le protecteur du pai ti deDioscore. II chassa d'Alexandrie Salufaoiole, r^lablitEleurus aprfes dix huit ans d'exil, et fit publier danstout TEmpire un di5cret qui an^autissait le concilede Ghalc^doiue et la doctrine enseigufee daus la plcttre du graud saiut L6on. La plupart de ses 6v6-ques, gens Id^jhes ct timides, doat la religion ser^glait par iutferfit ou sur la faveur du prince,sou?cri?ireut auynombre de plus de cinq cents, eutreautres Pierre Monge, patriarche d'Antioche, et quoiqu'ilseussent pour plupart assist§ au coucile delaChalciSdoine, et fait ou coufirm6 ses (150) dficrets, ilafurent assez laches en les coudamnant de se coadamiiereux-mtoes, cl de se couvrir d'uiie ^lernelleconfusion en detruiTaut ce qu'ils avaient si sagement6labli. Salofaciole fut oblig^ de s'eiifuir d'Alexandrieet do chercher un asile daus un mouaslfere 6cart(5.Ce fut alors que toute TEglise d'Orieut se trouvadechiri5o par le schisme, car le soulfevemeut de ces6vf;ques perfides ne fit qu'aniuier le courage desdefenseurs do la v6rite. Le clurg^ infirieur, lesmoines, dont le aombre ^tait presque iufini, et laplus grande partie du peuple, forlilifie par les fivfiquesqui 6taieut deuieuri^s fermes daus la loi du rvconcile de Chalc^doine, ne craignirent point de s'exposeraux persScutioas los plus violeutes pour eamaiutenir les dSciaions : un trfes-graiid nombre deces giinfireux d^fenseurs de la y&r:\.& fiirent chass6sde leurs Eglises, et se retirferent k Rome, Tusile ordinairede la piSLe et Tappui de la foi. Elle ue putdoBc ignorer ce qui se passait en Orieut, le saintsifegey fitait trop iuteressS : il s'Hgissait de souteuirnou-seulement la doctrine du grand saiut Leon, regueavec (151) un applaudissemeut gi^nSral de toutes leaEglises, mais eocore de maintouir rautorite et ladiguiti5 d'ua concile g6n6ral oii 11 avait prSsidiS parses Ifigats, et oil rimpie Dioscore, qui voulait fairerevivre les erreurs d'Eutych6s, avait 616 di5pos6 juridiquemeat.La communion fut donc rompue eutreles Eglises d'Orieut et eelles d'Occident, on cessa kRome d'avoir aucune relation avec la cour de Constantiuopleet les Occideutaux ayaut lancfe rexcouimuuicationcontre les ennemis du concile de ChalcSdoine,11 y eu eut parmi les 6vf,ques d'Orieat d'asseztSmfiraires pour pousser rinsolence jusqu'a excommuuiernommSment le pape saint LSon.Les choses demeurfereut dans cet 6tat jusqu'eaI'ann6e 477 (Baron. ad ann. 477), que le malheureuxBasilifque, devenu Thorreur de tout le moude, nonseulementk cause de soa hSrfisie, mais eacore pluspar son avarice et sa cruautfe, fut abandonnS de sestroupes, qui vinreut se rendre i Zfenon et le remirentsur le trdne. Oa ne Irouva point de punition quiconvJnt mieux au crime de Basilisque que de le fairamourir de fiiim. Sa femme et sea enfants (152) furentenvelopp^s daua sa perte, et les catboliqueacommeocferent un peu k respirer. Pierre Mouge futchass^ d'Antioche, et Salofaciole riitabli sur le siiged'Alexandrie, quoique les schismatiquea d'Alexaudrie,aprfes la mort d'Eleureus, eusseut k\a ce Pierre Mongepatriarche d'AIexandrie ; mais ce calme ne durapas. L'empereur Z^non, qui avait jusqu'alorB favorisSles catholiques, changea tout d'un coup, et, parlepliia6trauge caprice qu'on ait jamaia vu, 11 se mit en Idtede ri5tablir Pierre Monge sur le si^ge d'AIexandrie (n),quoique peu d'aun6es auparavaut il Ten eiit faitcbasser !ui-m£'me aussi bien que de celui d'Antiocheou les scbismatiques Tavaieut plac6. Pour couvrirune entreprise aussi tfem^raire et moius rfevolter lesesprits des calholiques, il s'avisa de dresser uu d6-cret d'uuion con^u diins les termcs les plus capticux.On y traitait k la veril6 le mystfere de rincarnation(153) d'une maniere Irfes-orthodoxe, on y recevaitlcs capitules de saint Cyrille, et on reconnaissait pourregle iufaillible de la foi le symbole de Nicee, maisoa n'y di?ait pas un mot du coocile de Chalcfedoine,ni de la lettre de saint Leon. L'empereur voulaitqu'on se contenl^t de ce d^cret, eans insisler davantage,et qu'on reconnflt pour orthodoxcs ceux qui ysouscriraient. Monge, qui savait dans quelle vue ilavait 6t6 dressi, fut des premiers k y souscrire.L'enipereur aussit6t diclara que, u'ayaut ki& chassedu si6ge d'Alexandrie que parce qu'on le croyait hfir^Uque,qu^aprfes avoir douij6 des preuves certaineade la puretiS de sa foi, il u'y avait plus de raison del'ea priver, et doni'.a ses ordres pour Ty r^tablir.Cest ce dScret qu'on appellc l'Enotique de Z6noD.Ceux qui 8'y couformferent fireut un tioisifeme partidans rEglise, car les uns recevaient le coucile daChalcidoine, lcs auires le rejetaient enlierement, etceux-ci 8'en tenaient k rSdit d'union, sans le recevoirni le rejeter, ce qui leur fit donner le nomd'h6sitants. Ge dernier parti causa une plus grande(154) plaie k rEglise, et lcs catholiques en souffrirentbeaucoup plus que des autres, parce qu'il3avaient I'auloril6 de leur c6ti5. Tout rOccident sesouleva coutre le dScret de Z6non ;on ne put voirsans horrear un prince qui se disait catholique 8'arrogerun droit reservA a rEglise, et sc rendre jugedes matiferes les plus importantes de la religion. Eaun mot, oa n'en dit pas moins que 1'iulerim deCharles-Quint en a fait dire dans lea sifecles suivants.Mais couime on voulait niinager la personne derempereur, toutes les foudres du Valican tombferentsur Acaoe, patriarche de Gonstantinople, qui avaitapprohv6 l'Enotique ct consenti au r^tabbssementde Pierre Monge sur le sifege d'Alexandrie. II futretranch^ nommimeut de la communion de l'Egliseromaine, et Tempereur, se trouvant ottensij dans la(a) M. Dnpin priStend dans son Sixieme siicle, p. drie, et cet auteur se contredit lui-mfime. Voyes438, que Mongus ou Pierre Monge fut r^labli dans M. Fleury, tom. VII, p. 37.le Bi6ge d'Antioche, mais ce fut dana celui d'AIexan-

1461 BOETII VIT.E ET OPP. DESGRIPTIO GALLTCE ADORNATA. 14«2personne de son patriarche, s'en vengea d'une ma- tfirA les maux, car le pape, ne croyant pas devoirnifere eruelle suv tous les cotholiques de ses Etats (158) souffrir une pareille insolence, assembla un concileou se lrouv6rent soixanle-sept 6vfiques (Tome IVqui refusaient de soiit^crire k son d^cret. Tont celase passa sous le ponlificat du pape Simplice.F61ix, qui lui succ6da, cherchait avec (155) empressemenlquelque occasion favorable pour fairerentrer l'eu)pereur en lui-mfme et lui inspirer deasentiments plus raisonnables et plus justes. II crutTavoir trouvfie en lui envoyant demaoder sa protectionpour les catholiques et ponr les evfiquesd'Afrique, que le roi des Vandaies Hunneric pers6-cutait cruellement. Hunneric 6tait arien, et Z^nonennemi jur6 de rarianisme. A cet effet il lui envoyaune ambassade solennelle. Vital, fevfique d'Em6se, unautre 6vfique dont le nom n'e3t pas conuu, et F6lix,prfitre, defenseur de l^Eglise de Rome, furent depu-1^3.Le sujet de cette l^gation paraissait fitre uniquementpour implorer la protection de rempereur enConc, p. 1073) : il y condamna de nouveau le patriarcheAcace, qui ful d6pos6 et excomrauuife. Un clercde TEglise romaine, homme hardi et plein de courage,voulut bien se charger de porter la sentence kConstantinople, et de la lui signifler. 11 le fit en Tattachautau manteau du palriarche (o), comrae 11 entraitdans riglise un jour de dimanche pour y c616-brer les divins mysteres.Sur ces entrefaites rempereur Z^non mourut dansson schisme, et Anastase lui succfida. II 6tait dejisexag^naire, et, voulant vivre en paix, il laissa toutesles Eglises dans T^tat oil 11 les avait trouv6es, et 4chaque 6v6que la libertfi d'en user (159) comme 11lui plairait a T^gard du Concile de Chalcfedoine. Jamaisla confusion ne fut plus grande dans rEgliaedans rOrient, les ^vfiques s'anath6matisaieut lea unsfaveur des catholiquea contre les ariens, comme on g les autres, chacun suivant son caprice, et Ufea peu lesvient de le dire ; niais le motif vferitable Stail d 'af- rfegles de la justice et de la v6rit6.fermir les peuples d'Orient dana la foi du concile de Le pape F6lix 6tant mort peu de temps aprfes, ilChalc6doine, et d'y rappeler mfime rempereur, s'il se Li'eut pas la consolation de voir la paix rfetablie ; maiapouvait, dans les conf6rences que lea l^gata auraient avaut son diScfes il avait eu la pr^caulion de dresseravec lui.des mimoires exacts, rev^tus dea formes authentiques,Mais rempereur, soil qu'il etit p^n^trfi dans lesde tout ce qui 8'6tait passfe dans Taffaire d'A-intentions du saint pontife (Felix, ep. 6 ad Acac), soil cace, pour en instruire ses successeurs et la posterit6.qu'il eflt rSsolu de n'avoir (I56)plu3de communicationIls ont H& longtemps dans robscurit^, et nousavec le sifige de Rome, bien loin de les recevoir avec avouB robligation au savaul Pfere Sirmond de les avoirhonneur, selon rancien usage, lcs fit arrfiter h la desceuted6terri5s ct donii63 au public avec les lettres de cede leurs vaisseaux, et, par son ordre et k la saiut pontife. Gelase lui succSda. Pendant les cinqBollicilation du palriarche Acace, on lcs jeta dans une annfies qu'il tiut le fifege de Rome, lea affaires deobscure prison. On se saisit de leurs papiers, de rOrient demeurferent dans le mfime 6tat qu'elle3peur qu'ils ne rendissent aux catholiques de Constantinopleles lettres dont ils itaient charg6s pour plus heureux ;6laient sous F61ix. Anastase, qui le euivit, ne fut paacepeudant, des le commencemeut deeux, et on u'omit rien de tout ce qui 6tait capable son pontificat, il crut qu'en ^crivaut k 1'empereurd'ibranler lour conslance. Les menafes et les plus Anastase d'uue mauifere obligeante (160), il pourraitmauvais traitements furent employSs pour les obli- rextiter k procurer la paix k rEglise (Cedren. p. 337).ger de commuuiquer avec les patriarches de Con- n La piiitS dout cet empereur avait donn6 de grandsstautinople et d'Alexandrie ;maia la crain te d'une exemples peodaut sa vie privSe, en avait pu fairemort violente et procbaine, qui fut plusieurs foiapr6sente k leurs yeux, ne fut paa capable de lea intimider.Alora l'empereur et ses patriarches schismatiquesvirent bien qu'il fallait prendre d'autres mesures,et tentferent une tout autre voie. Ils essaydrent devaincre par dea caressea et par des promessea ceuxque lcs menaces et les tourments n'avaient pas 616capables d'6branler. Exemple terrible de la faiblessehumaine : ces deux 6v6ques (157), I6gata du saintsifege,ennuy6s des horreurs et de la longueur de leurpriaoD, se Iaiss6i'ent enfin surprendre aux attraits dela Iibert6 et des caresses dea puissances mondaines :ils promirent tout ce qu'on voulut. Aussit6t ils furentconduits avec honneur k Gonstantinople ; \k, ila communiqufereutpubliquement avec Acace, et reconnureutVierre Monge pour le I6gitime ivfique d'Alexandrie; ensuite on les combla depr6sents et d'honneurs,et on les i envoya a Rome charg^s de lettres de complimentspour le pape de la part de Tempereur etdes patriarches. IMaia on y avait d6ja 616 iuform6 deleur conduite par les lettres des 6v6queB catholiquesd'Orieut, et par cellea des abb63 et dea moines deConstantinople, qui furent constern6s de leur chute ;et encore plus exaelement par le prfitre F61ix, quiB'6tait 6vad6 de la prison (Gelns. ad ep. Dard. ep. 13 ;Evag. l. III, c. 20). Les deux 6v6quea I6gata, convaincuade leur pr6varication, furcnt d6pos63 et excommuDi6a.Loin que la l6gation de F6lix eHt produil aucunavantage k riiglise d'Orient, elle n'en fit qu'augmen-concevoir 4 ce pape quelques esp^rances ; mais ilavait bien chang6 de cunduite depuis qu'il 6tait mont6sur le ti6ne. Au lieu qu'auparavaut il se levait exactementavant le jour pour aller k r6glise, oil il demeuraiten priferes jusqu'4 la fin des offices, qu'iljeduait trfea aouvent et faisait de grandes aum6ne8,les hiatoriens de son temps nous le d6| eiguent commeun homme le plus impie et d'une vie tres d6r6-gl6e. Le pape Anastase n'ayaDt pas eu la satisfactionqu'll en esp6rait, il ne fallait plus atlendre que deUieu les remedes aux maux dout rEglise d'Orient6tait accubl6e, en la delivrant d^Anastase, qui ne faisaitque les aggraver de jour eu jour. II serait difficilede dire couibien de saiDts 6v6ques il pers6cuta,combien il en cbassa de leurs sifeges sous diff6rentspr6textes, mais dans la verit6 pour avoir refus6 d'analh6maliserle concile de Chak6doine et de soua-T. crire rEuolique de Z6non ; conibien d'autres il (161)eugagea dans le schisme en corrompant leur foi pardes presents ou par des menaces, combien d'indigne36v6ques il plnga dana les principaux sifegea de TEgliaed'Orient. Pour lui, on ne savait de quelle religioD11 6tait : chr6lien de nom, mais manicheen eneffet comme sa ; m6re eutych6en comme soD oncle,il 6tait 6galement favorable aux deux partis ; il n'yavait que oelui de la v6rit6 et des catholiques qui nepouvait trouver de protection aupr6s de lui. Dieulaissa g6mir pendant vingt-sept aus son Eghse sousla tyrannie de cet empereur ; on ne vit aucun jour 4sa d61ivrance sous le poutificat du pape Symmaque;mais dans les premi6res"ann6e8 de celui d'Hormisda8,Quelques 6ciivains disent que ce clercd^fenseur(a)de rEglise de Rome, 8'6tant rendu dans le monast6rede Saint-Die, engagea lea moinea ac6m6te3 k secharger de sa commission ,qu'il8 rex6cut6rent dansr6gli3e m6me, ct que les gens d'Acace a'ayaut pusouffrir leur hardiease, en tuferent quelques-uns, enblessferent d'autres, et en mireut plusieura en prison.Victor de Tunes, p. 487 ;Theophan., p. 144 : Niceph.,lib, XVI, c. 17, etc.

'1463 APPENDIX AD BOETIUM. d4C4BOD succe?seur, on crut que Dieu avait susciie le j^comte Vilallieu, prefet de la uiiliee, pour tirer lcscallioliques de ropprcEsiou {Theoph. an. 23 ;ilnrcel.Chron. 514). Ea effet, le comte s'elant soulovc, etayant mis en dcroute les troiipes iuipiriales, l'emporeurAnaslasc fut oblig^ de dcmauder la paix. Ellelui fut accordee a ces coudilious : que Macidonius,patriarcbe de Constantinople et Flavion d'Autioolieseraient r^talilis daus leurs sieg.is, (102) qii'on assembleraitiiicessamment un concile gencral, ou lepape serait prii5 de se trouver cn personne pourexaminer lcs e.xcis commis coutre lcs catboliqacs eten juger. En consiSquence de ce traito, que renipereur,le stnat et les uiagislrats de ConslaLjlinoplepromirent et jurijront d'oxecuter fidelemcut, Anaslaseenfiu 6crivit au pape Hormisdas. 11 commeucepar s'excuscr de la longueur de son silence sur ladureti des papes qui l'avaienl prccedi, et le prie dese trouver a H^racMe en Thrace le premier juillel _de rannce 515, ou il avait convoque, dit-il, un "concilo g(5ncral pour apaiser les troubles de Scylhie(«), saus dire un mot de ceux des aulres Egliscs. Lespersonnes les moiiis clairvoyantes s'apcrgurent aussitotque l'empereur n'agissait pas de booue foi, qu'ilne voulait que gagner du tcmps pour obliger Vitallicn(163) de se retirer et de congedier ses troupes. Cependantle pape Hormisdas, pour n'avoir rien a se reprocher,lui envoya des legats (Lib. Pont. in Hormisd.)Le fameux Ennode, ^veque de Pavie, fut le cbef de laIiSgation; ou lui douna pour adjoiots un autre 6vequenomme Fortuuat, Venauce, pretre, Vital, diacre, etHilarus, nolaire de rEglise de Rome. En mCme tempson leur mit entre les mains une cxcellente iustruction,ou la prudence et la charil6 brillent Sgalement. Cettepiece est une des plus ancienues et des plus bellcsqui nous resteut en ce genre ; mais tout se passa enlegatious et en amhassades de part et d'autre sansrien conclare. Le pape voulait avec raison pour pr(5-liminaires de la pai.xqu'on retrauclifU Ic nom d'Acace, Cle premier auleur du schisme, des Diplyques ou lablessacrees de rEglise, et rempereur s'en defenditsur de mauvaises raisons qui n'avaient aucun fondcment»telle que pourrait 6tre la crainte d"uue scditiondans Constantinople. Mais Dieu jeta enlin unregard de misSricorde eur son Eglise afflig^e, cuexergant ses justes vengeances contre soa persecuteur.Lass6, (104) pour ainsi dire, do ratteodre apfinitence, il le frappa de la foudre, 6tant dans soapalais, la nuit du 10 juillet B18, Hgi de quatre-vingthuit ans (Mnr. Chron. p. 330 ; Daron. ad nnn. 518,p. 693). Sou tempfiramcnt, dans un si graud age,n'etait point alterfe ; il 6tait si robusle et d'une siforte coustitulion, qu'il pouvait encore se promettreune si lougue suite d'aDn6es. Procus, habile math6-niaticien, lui avait predit quelque temps auparavantqu'il p6rirait par le feu. Anaslase, pour rendre cetteprediclion vaine, avait fait creuser au milieu de sonpalais une citerne d'une 6tendue prodigieuse ; cha- Dque appartemeut s'y rendait par une galerie. II secroyait ainsi a couvert des accidents du feu, de quelquecote qu'il put prendre h son palais. Mais il n'ya point de sagesse contre Dieu ; la seule penitencepouvait arr^ter son bras leve et prfit fe le punir. Letonnerre avaitgrond6 pendant tout le jour pr6c6denttout Gonstantinople paraissait en feu, tant Torageetait alUimS : sur le soir les coups redoublfirent avecd^horribles 6clats. L'emper'eur en fut e£fray6, et courantd'appartement ea appartement et de chambre enchambre, cherchait un asile ou il piM fitre (165)en Ellret6 contre la main vengeresse de Dieu qui lepoursuivait ;quand il fut arriv6 au lieii oii sa peite6lait resolue, il fut frappe tout seul, et apres roraiiecessa.Jiislin, a qui il avait r6solu de faire couper la lete,fut elu en sa place ; il etait capitaine des gardes, etayant commence a porler lcs armes en qualite desimple Eoldal, il etait parvenu a cette digniie partous les dcgr6s do la milice. II ne savait ni lire ni6crire, mais il 6tait bon catholique, et d'uno pi6t6exemplaire. Dieu, ce senible, le choisit pour rendrela paix a eoq Eglise ; et Boijce y contribua beauccuppar la sagesEO de ses conseils et par la fermel6 de saconduile.Quoiqiie le schisme efit pr6valu sous les empereursZcnon el Ana5tat,e, cepeudant la plus grandc parliedu clerg6 et du peuple, 6tait demeur6e catholiquedans le ca?ur. Persuad6s de la doc.triue du coucilede Chalcedoine, ils souffraieut avec une e.Ntrcmedouleur roppressiou de rEglise, et la seule crainte dela persecution les avait retenus dans le silence. Silotqu'on sut que Justin etait mont6 sur le trone, ct qu'il(166) 6lait v6ritablement orlhodoxe, ils ne crurent pasdevoir dissimuler davantage leurs sentiments. L'EgIisede GoDEtantinople fut la premiere a les faire 6clater,et son palriarchc 6taut eutr^, selon la coulume, avecEon clerge dans la grande 6gUfe, le dimauehe qui suivitimm6diatement relection de rempereur, commeil allait a son tr6ne, le peuple Tarreta, et, aprfesavoir cri6 a hautc voix : Longues nnnees au pairiarche,tongues annces a 1'empereur et h fimperatrice (Tom. VConcitt; p. IIS et seq.)! Pourquoi, ajouta-t-il, demeurerions-nousexcommuniis plus tongtemps ? montez,grand patriarche, a la trihune, instruisez votre peuple ;vous dtes catholique, qnc cratgnez-vous? pubtiez toutii 1'heure le saint conci/c de Chulcidoine : ilarie estniere de Dieu, In foi de ta Trinile est viclorieuse, fcmpereurest cniholique, que craignez-vous ? longues anniesau noiiveau Con.

U65 BOETII VIT^ ET OPP. DESGRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1466lepeuple faire de nouvelles acclamations comme lejour piec6dcnt, et demandcT de plua qu'on diterraties os de Nestorius, d'Eutych6f, el de leurs plus fauieuxparlisan?, qu'on (it revenir tous les exiles pourla difeuse de la v6ri(6, qu'on envojat des lettressyaouiques a Ilomc, et enlan qu'on mit les quatrecouciles f!6n6raux avec le nom du grand saint Leondaas les Di|)tyques facrSs (169). Le patriarche eutbeau remontrer qne pour proci5dcr d'une maoiferecanonique, il 6tait n^cessaire de convoquer lous les6v6ques de son patriarchal, mais il ne fut pas ccout6 :les cris du peuple redotblfereot, on ferma les portes,et toule l'a5seml)16e protesta qu'on ne sorlirait pointde reglise qu'ou n'e(xt fuit tout ce qu'elle avait demande.Le patriarche ne put se defendre de faireapporter les Diplyques, d'y faire insorire les qualreconciles generaux de Mic6e, de Constantiuople,d'Eph65e et de Chalcedoine avec le nom du papesaint LAon. Cela fait, le peuple s'ecria tout d'unevoix : Bmi soit le Dieu d'hroet, gui a visile et rlelivrdson peuple. lls continufirent ee canlique, le chantanth. deux choeurs pendant un espace de temps cousidfirable,puis on fit monter les chantres surlalribunepour entonner le Trisogion. L'enipereur ct toutesa cour furent extrfimement touchf'3 a ce spectacle ;ils ne purent retenir leurs larmes. Comme toutceci s'etait pass6 d'une mauiere un pou tumultueuse(Tom. V Coneil. p. 170), le patriarche Jeau, qui6tait homme sage et bien inteutionue, crut devoiraffermir (170) par rautorit6 d'uue assemblie canoniquetout ce qui paraissait n'avoir 616 fait que par lavioleDce du peuple. Afin de rendre ses d6marchesplus avantageuses pour la r6uuion des autrea provinccsde IVmpire, inconlincut aprfes il asserabla les6vfiques qui se tiouvaient a Constantinople et auxenvirons, avec les abbes des monaet6res, honor6stous du sacerdoce, la r6serve du seul Eo6oiu§,sup6rieur des Ac6m6tes, qui n'6tait que diacre. LecoDcile se tint le 20 juillet; mais le patriarche parprudence ne voulut pas y pr6,'ider, ni m6me s'ytrouver, aha de li.isserplus de liberl6 aux 6v6ques etaux abb6s qui le coniposaient d'opioer et|d'ordonnerce qn'ils jugeraient a propos. Les nioines engrand nomhre y pr6senl6rent d'abord leur requ6teconteuaut toutesles demandes que le peuple avaitfaites dans r6glise, les jours prec6denti ; elle 6laitsouscrite par cinquante-qualre abb6s. Les P6res yfirent droit, et en cons6quence ordonncrent que laEi6moire des patriarches Euphemius et Macedonius,qui avaient 6(6 iojustement chass6s du si6ge de Constantiuopleet cnvoy6s (ni) eu exil par rempcreurAuastase, ou ils 6taient d6c6d6s, serait r6tablie dansles tables sacr6e3 ;qu'a r6g»rd do ceux qui avaient616 baunis pour la bonne cause, et qui vivaient eucore,on demnnderait a i'empereur de les rappelerque les quatre conciles g6n6raux seraient inscritsdans les tables sac r6es avec le nom de saint L6on,et recus unanimement avec soumission et respect.Y.Pour S6v6re, inlrus dans le patriarchat d'Autioche,on crut devoir le juger en forme et avec pleine connaissancede ce qui le regardait. On lut dans I'assembleeun de ses sermons, ou il avait dit anathfeme auconcile de Chalcedoine et & ce qu'il avait defiui il:n'eu fallutpas davantage. les Pferes le d6c)arerentlui-m6me digne d'ua anathfeme 6ternel, d6chu detoutes fouctions eccl6siastiques, du nom de prStreet de chr6tien, et priv6 de la communion commeblasph6mateur Tom. V Concil., p, 186). On dressaune lettre synodale au nom de rassembI6e ; elle futensuite pr6sent6e au patriarche de Gonstaotinople,& rempereur a ria"!p6ratrice et au seuat, qui la re-Qurent avec respect, et rapprouv6rent par (112) leursousoriplioa. On en Ct des copies authentiques, quifureut envoy6es au palriarche de J6rusal2m et aux6vSques qui 6taient a3sembl6s,aveclui,qui les regurentde m6me ; de sorte qu'il ne restait plus en Orient aramener i runit6 de rEglise que les paiiiarches^ d'Alexandrie et d'Anlioche. Moisle plus difficile 6taitdc le reuuir avec rOccident el avec llome, dont il6lait Eepi!r6 depuis treDtc-qnatre ans, qu'Acace, patriarchede Couslautinople, avait 616 condamne parle saiut-Ei6ge. Quoique plusicurs de ses successeurseussent 6t6 tr6s-orthodoxes, et eussent mfime beaucoupsouffert pour la d6fense de la foi, ils avaienttoujours 616 priv6s de sa commuuiou, parce qu'il3avaient 6t6 ordonn63 par Acace, cn n'avaient pas souscrita sa condamnation : voila pr6cis6ment ce quiempechait la reunion de ces dcux Efilises. L'affaire6tait des plus d^lioalcs et des plus diffifiles h u6gocier.Cependaiit rempereur Juslin avait fait les prenii6resd6niarches en donnnnt part de son 6leclionaupape Ilormisdas, et le priant de conlribuer a lar6union que Jean, patriarche de Constantinople, et(173) ses autres 6veijues demandaienl. II Tavait meraedcja press6 d'envoyeren Orient des geus capables demettre la derni6re main a cette grande affaire. Maisn le pape 6lait si rebut6 de la mauvaise foi des Orieutaux,et d'envoycr inutilement des legations k Constantinople,oii la diguit6 du saint-siegc avait 6t6avilie, el ses pr6d6ces5eur3 et lui traites dana laIiersonne de leurs 16gats de la maniere du nionde laplus outrapeante, qu'il ne crut pas devoir se rendreaux premi6res iustances de rerapereur. II les regardaitcomme de pures civilit6s, auxquelles il r6ponditdc menie, et demeurait toujours persuad6 que la plupartdes 6v6ques d'Orient ne voulaient pas sincerementla r^uniou, et i|u'il3 ne feraient jamais ce qui6tait ahsolument n6cessaire pour y parvenir, quandbienmfime ils la voudraient.La resolution du pape Hormisdas affligea tous lesbons calholiques, et Boece plus qu'aiicun aulre(L. Ponlif. in Hormisr/.). Comme il aimait Dieu etrEglise par-dessus toiites choses, il avait une extrfimedoulcur de la voir dechir6o par un si cruelschisme et depuis si louglemps. 11 apercut quclquep lueur d'une paix (174) prochaine daos les avauctsque les Orientaux faisaient, et il croyait qu'oa devaitea proEler avec beaucoup de ni^uagement. II eu parlaau pape ct lui repr6seuta sur ce sujet tout ce queson zele pouvait lui inspirer de plus fort et de pluspath6tique pour l'engager de r6poLidre aux avancesdes Orientaux ;raais il ne put rien gagner sur sonesiirit. Le pape fut iuflexible. Les raisons qu'il all6-guait 6taient forles, et il 6tait dilficile d'y r6pondre :Quel moyen, disait-il, dagir dons ceile offnire d'unemanierc qui puisse e7»'e honornble au saint-siege ? Jevenx que lcs i?itentions de i'cmpereur soicnt bonnesqu'elles soient droilcs, que les comtes Justinien et Vitallien,dont la reliyion et la foi nc ?wus peuvenl gtresuspectes, le souticnnent et qu'it ait sur ses iiais pouvo??snousla leur occorrler i moins quHls ne condntmicyitAcace et tout ce qu'il a fait, el qu'ils se sou?neltenl uVanalheme q?ie notre concile a prononce conire lui? Ilsne (175) le fero?it jamais : car si Acace est exco)?immneet degradi du sacerdoce, comme le concile l'a pro-?ionce, tous les palriarches de Constantinople qui luio?2t succOle, et celui m^me qui en occupe prisenteme?itle siege, ?j ont iti i?itrus. Ils so?it excommu?iies picisqu'ilsont communiqui avec Acace, en conserva?it son?io?n dans les Diptijqucs. Quel outroge n'ont-ils pnsfait aux Ugats du sai?it-siege? A-t-o?i jamnis violi plusi?isoiem?nent le droit des gens qu'ils ont fait en la pe?--sonne de ceux que ?no?i predecesseur leur avait envoyis ?Puis-je me dispe?iser de de??ianiler riparation de ceilei?ijure avant que d'icouter les propositions de paix qu'itsnous font : qui sait si ceux que je leur enverrai ne serotitpas enco?'e traitis de mime ?Boece voyait bien que le pape n'avait pas tout cifait tort, mais ses raisous ue lui paraissaient pasconvaincantes, parce que les affuircs d'Orient avaientpris une autre face, et qu'il croyait qu'on devait en«

1467 APPENDIX AD BOETIUM. 1468tes les di5marches que lcs Orieutaux avaient faitespour se riSunir avec TEglise d'Occident, et ce qu'ilavait fail lui-ni6aie pour engager Hormisdas d'y r6-pondre. II lui fit seutir TiulerSt qu'il avait de vi^reen boDne inlelligente avec la cour de Gonstantinople,et combien il etait a craindre que l'enipereur, piqu6du rcfus des proposilions de paix qu'il avaitlitique qui lui avait fait tout aacrifler a ses int^rfitset a son ambiliou : tanl6t condamnant les hSretiqueslorsqu'il voyait que leur parti n'6(ait pas le plus fort,tant6t se diclarant pour eux lorsqu'il s'apercevaitque la cour les favorisait. En un mot, quoiqu'il ei"itparu avoir eu un grand soin do son diocfese et detoulcs les Egliscs soumises 4 sa juridiction, on nelaissait pas d'etre persuadS qu'il avait 6t6 un hcmmesans (179) religion. Mais ccux qui ^taient les plusportiSs a la paix et les micux intenlionni5s ne pouvaieutse rSsoudre a condamner les patriarches Euphi?mi'jset Mac^donius, successeurs d'Acace, quifetaieut reconnus pour avoir H6 de grands dfefenseursde la v6rit6, et qui avaient mSme souffert rexil, ouils itaient morts, pour la difense du coui5ile de Ghalcfidoine,peudautqu'il 6tait anathi5matis6 de la plupartdea 6v6ques d'Orient et de la cour de Constan-core risquer quelque chose pour le bien de la ijaix. A.ticople. Pour lever cette diffiouM, qui n'6tait paeAiusi, aprfis 'pluFieurs coDf^rence, ii'ayaDt pu rien petite, on convint qu'on se conteuterait d^anathfimalisergagner sur resprit (176) d'Hormisdas, et persuadiSnommSmeut Acace, qu'on ne dirait mot ded'ailleurs que la r^concilialion 6lait beaucoup plns ses successeure, et qu'on effacerait seulement leursfacile a faire .^ue Sa Saintel6 ue le croyait, le bieu uoms des Diplyques sacrSs. Aiusi fut conclue lag6u6ral de l'Eglise le porta i prendre des mesures ri^uuion des deux Eglises avec une joie iucroyabledu c6t6 de la cour, pour obliger le pape k se rendre de tous les ordres de renipire, et le grand schismemoius difBd'Orient, qui avail dur6 trente-cinq aus k coniplerile.Justin pr^tendait avoir d^ja rcgu quelque sujet de depuis rtxcommunication portee k Rome coutremfeconteuteoieiit de Tb6odorio, et de part et d'autre Acace en 484, fut heureusemeut 6teint.on se preparait 4 la guerre. Buece vint donc trouverLe patriarche Jean, pour marquer au pape sa par-Thfiudorica RaveuDe, lui rendit conipte de toufaiteriiconciliution, et Tunion dans laquelle ilvoulaitvivre avec le saint-siiSge, chargea ses l^gats(180) de riches prfisents pour Sa Saintetfi, enlre autresd'un calice d'or avec sa patbijne eurichis de pierrories,de deux oalioes d'argent et de deux voiles enbroderie. La joie ne fut pas moins grande a RomeaprSs le vetour des Idgats, qu'elle avait 6t6 4 Constantinople.Comme on n'ignorait pas que l'Eglise3 6tait redevable au 261e et k la vigilance de BoSoe dela couclusion d'une affaire si fipincuse et si importante,chaoun viut Ten coiigratuler. Alors on com-fait faire au pape, ne vouldt s'en venger en ravageautles c6tfts d'Ualie qiii ^laieut sans dfefeuse eu-;fin il mit IViCTaire dauB un si beau jour, que Th^odoricprit la rSsolution d'obliger le pape k se rendre prit uiieux que jamais que la foi des saints sait souveutaux priferes des OrieiUau.x. II le flt venir k Ravenne,surmoDter les plus grands obstacles, et trouverdes facilit^s oii la raison et la politique humaineet, aprSs Tavoir entreteDU (177) de la n^cessilfe deconserver la paix avec Justin, il le determiiia eufin sont sans ressource. II est 6tonnant que M. Dupind'envoyer a ConsIantiDople une des plus cfelfebres 16- (V siide,p. 6121, qui n'a pu ignorer toute la suitegatioDS qu'on cilt vues ju;qu'aIors. Elle 6tait conipos6ede cette histoire, ait rendu si peu de justice h lade ciuq persooues d'un luSrite " distingufe. Saiut ni6moire des papes qui gouvernaient TEglise pen-Geruiain 6v£que de Capoue, en fut le chef, celui-la dautcestemps malheureux : ue semble-t-il pas aumfime dont le pape saint Grfigoire falt une si bonorablecontraire qu'il veuille en rejeter sur eux tout lemeution daus le second livre de ses Dialogues blSme, et les rendre responsables des maux qu'elleen a soufferts ? car voici ce qu'il en dit : Quand(c. 35J. Uu aulre (5v6que nommfi Jean lui fut doni;6pour adjoint avec le pif.tre Blaudus et les diacres Acace aurail itc plus coupuble qu'U n'e'lait, on dcvaitF^lix el Dioscore, tous trois du clerg6 de Rome. Le doimer quelque chose au bicn de la paix, et ne paspape de son 1 616 prit toutcs les prficantions imaginablespersicuter nvec tant ([Sl) de rigueur la niimoire d'unpour ne pas cxposer davaulage rhonneur du ivi!que donl les sentioienls ituient catlwliques, et donttoute la faute etnit d'avoir diplu ii 1'iv^que de Bome,saint-siiige, et pour eviter de laissor surpreuiire sesliguts par les Orientaux, dout il avait tout sujot de C et d'avoir eu un peu trop de complaisance pour les volontisse defler. II fit dresser un formulaire qu'il leur mitde son prince.eutre les mains, avec ordre de ne recevoir aucune Si M. Dupin s'6tait donn6 la peine de mieux examinerpersonne a lerir cummunion qu'elle ne rtflt sigu6ece point d'histoire, ou 8'il avait voulu en par-auparavant. Ce formulaire anath^malisait express^mentler sans pr^ventiou contre le saint-si^ge, il en aubliBeaitle patriarche Acace et tous ses sectateurs, 6taraitparli tout autremeut.la soumission aux dScisions des conciles Le seul ricit de ce qui s'est passS durant ce schismed'Eph6se et de Chalc6doiue, et riSglait g6ui5ralement lui aurait fait voir combien Acace etait coupable,toutes les difncull.fis que (178) les Orieataux auraient et que tout son crime n'6tait pas d'avoir d6plu kpu faire pour 6luder leurs d^cisions. Les li5-ats partireutr^vfique de E.ome ; car enfin n'e3t-ce pas lui qui,cliargos des instructions du faiul-si^ge. Leur aqrfes avoir le premier condamnfe Pierre Monge, dk-voyage fut trJs-heureux ; les OrieDtaui fignfereut le nonc6 au saint-si^ge ses impietSs el ses erreurs, futformulaire, et souscrivirent a tout ce que les li?gals le premicr k donner les mains k son rfitablissementexigferent. Ce ne fut pas k la v6ril6 saus uue espece par complaisance pour i'empereur 7 N'est-ce pasde niiracle, et il fallut que la grace agit bien puispuiss.Tmmeutlui qui, au lieu de s'opposer avec fermete a l'Euo-sur leurs rceurs pour vaincre toutes les tique de Zenon, fut des preniiers i rembrasser etk y souscrire ? Ne rappuya-t-i! pas meme de toutesdifficultiif qui se trouvaient i la conclusion d'unepaixtant di5sir6e. Ce u'6tait pas au sujet de la condamnationses forces et de tout son crfedit ? N'est-ce pas lui quld'Acace ;les Orientaux memes tombaient fit emprisonner les legats du saint-si6ge, et les fitd'accord qu'elle 6tait juste et qu'il Tavait bien miSri- (182) traiter de la maniire la plus indigne, commeI)on Ta remarqu6, en violant lous les canons, lou-I6e, parce que toute sa vie n'avait 616 qu'une hypocrisie,un deguisement continuel, et une fausse po-tes les rfegles les plus saiutes de rEglise et le droitdes gens le plus inviolable ? Ne fit-il pas toute sa vieun jeu et un oommerce indigne de l'6piscopat, dfeposautet letablissant une infinitfe d'6v6que3 sans auouneforme de justice, selon que ses intfirfits le demandaienl? N'est-il pas juste qu'apr6s tant d'exc68il iSprouvat enfin la s6v6rit6 du si^ge apostolique, etqu'il eentit la fermetS de cette pierre solide et in6-braDlable sur laquelle Jfeus-Christ a fondfe sonEglise, et contre laquelle il fautque toutes les erreurset tout ce qui s'61eve contre Dieu vienneut se briser? Aprfes tant d'exc6s, peut-on dire que tout lecrinie d'Acace 6tait d'avoir diliplu a Tev^que deRome ? Les souverains pontifes n'avaient-ils pas raisonde demander pour pr^liniiuaire de la paixla condamnation d'un homme retranohe aveo tantde justioe du corps de rEglise, et de refuser lacommunion k quiconque refuserait d'y souscrire ?

1469 BOETII VIT^ ET OPP. DESGRIPTIO GALLIC.E ADORNATA. 1470Rien d'outr6 dans cette condiiite, elle fitait pleine c'e A. P'i'" J^sus-Ctirist comme des remfedes certains auxjustice et de Fagesse, et M. Nicole en parle bien autrement.(183) Gomnie soa seutimeut peut fitre d'ungrand poids sur l'esprit de M. Diipin, j'ai cru devoirrapporter niot a mot ce qu'il en dit dans son Trait6de l'Unit6 de TEglise {Liv. ii, ch. 10).// est cerUnn, dit il, que Vexcommunicalion fulmineepar te pnpe Filix [II contre Acnce, palriarche deConstanlinople, etait ile soi trh-juste dans k fond ; cnrlcs crimcs d'Acace itaieni tres-evidents, suriout fi CEgliseRomaine. II avait lui-mime ecrit au pape Simplicecontre Pierre ifongus, et Cavait dipeint comme un hiritique,comme un uswpaleur, comme un enfatit detinebres, comme un adultere qui avait voulu usurperVEglise d'Alexnndrie du vivant du ligilime Pasteur TimothieSalofnciole. Ce fut minii sur cette instrudionqu^Acace avait envoye au pape Simplice, que ce papecondamna Mongus, dont les crimes itaient d'uilleursplaies que le pi5ch6 a faites k la nature bumaine,partiouliSrement a celles que lui a faites le p6cli6 denotre premier p6re ;que l'hommj dcpuis ce p6ch6u'e3t digne par sa nature qne de la peine, et que cen'est que par la grftce du Sauveur qu'il en est d61ivr^: grdce, dit-il, qiii ne peut fitre attribu^e k aucunm^rite qui soit dans l'homme ; car si elle etait due kses mi^rites, elle ne serait plus grice v^ritableraeut.Ut nalura nihilaiiud nisipcenie submitterel. Gratia veroqvm nullis meritis attributa cst, quia ncc gratia dicerelursi merilis trihuerelur [lioet. ibid.), etc.II 6tablit eusuite la mioe-isit^ des booncs oeuvrea,rimmortalitfi de r&me, la catholicite ou ruuiversa-!it6 de riigUse rfpandue par tout le monde : (187)deux preuves incoiitestables de sa doctrine, savoirl'autorit6 de TEcriture et la tradition universelle. Lestraditions particuli^res de chaque Eglise viennenttres-iviilents, puisqu'il avait iii Vcxecuteur des vio-ensuite, lours conotitutions priv^es pour autoriserlences de Dioicjre contre saint Flavien, archevique de g les nsages qui leur sont propres et diffiirents de ccuxConstantinople ; de Timothee Elure contre sai^it ProliJre,regus g6Di5ralement de tout le corps de TEglise. Dearchevdque d'A/exandrie ; ct qu'it etait ennemi di-li 11 passe au compte que chaque homme doit rendredari du ccmdle de Chalcidoine.k Dieu de toute sa vie aprfes sa mort, a la r6surrection(184) Cependant Acace, au prijudice d'une excommunicntiongi5n6rale, a la rSsurrection particulifere des justessi juridique procurie par luimime, pour pour la vie ^teruelle et bieuheureuse ; k ratteute duchasser d'Alexandrie Jean Talafa, ilu archcvique de second avfenement de J^sus-Christ, dans laquelle lescelte ville, cpii n'avait pas cu assez d'igards pour lui,et qui avait mnnqui de tui rendre certnines civililis, nelaissa pas d'y fuire ritahtir Pierre Monyus par VempereurZenon, et de communiquer avec lui sans la ;articipationdu pape, ce qu'il ne pouvait faire se!on lescanons, puisqu'une excommunicntion ligitime du premiersiige, qui est celui de Home, ne poiivait itre leviepar un iveque infirieur comme Acace. II est vrai qu'ilexigea une promesse de Mongus cle ne point condnmnerle concile de Chalcidoine ; mnis, outre quil n'y avnitpas tieu dc Ven croire & sa parole,

1471 APPENDIX AD BOETIUM. 1472nople, ils la donnaient pour une de leurs plus pures f^ il en pnuvait ^tre plus sflrement et plus aifdment inexpressions.Ces (ISO^ moiues avaient pour chefs form6 ;mais ils n'eureut garde d'accppter le parli.L&once et Maxence. Gelui-ci passait pour savant, et Ils savaient les sentimenls du patriarche, ct qiie leurTautre Stait parent du comte Vitaliieu, dont nous condamaation etait comme assur6e, s'ils lc reconnaissaientpour juge. Cest pourquoi ils persisturentavons deja parle, et qui avait marqu^ taut de zfelepour maintenir les decisions du concile de Chalcfedoine.Vitallien se d§clara hautemeat pour leur parti esp6raient de le surprendre, et que rdloignenient destoujours a vouloir etre jugds par le pape meme. Jlslieux ne lui perniettrait pas de conaaitre le fond deet s'en rendit le protecteur ; mais, comme il 6taittoujours regardii d'uu oeil jaloux par le eomte Justinien,neveu de rempereur, ces moines Irouvferentdans celui-ci, peodant que Vitallien v6cut, un trespuissautadversaire. Neanmoins, soutenus de la faveurdu conite Vitallien, ils furent asssz harrfis pourprfisenter uue requete aux legats du pape et au patriarchede Conslantinopie, dans laquelle ils accusaientd'h(5resie PiiLerne, m^tropolitain de Scythie etquelques autres (iveques de sa province, parce qu'ilsne voulaient pas admeltro leur proposition. Les 16-gats ne purcnt l'entcndre sans douleur, et apprehen-dant que ce ne fut un nouvel artiSce dos Grecs pour gempecher ou pour filoipner la rfiunion, ils evitiirentautant qu'ils purent d'euLrer dans ce nouveau ditferend,qu'ils priivoyaient bicn devoir (191) etre d'unelongue discussioQ et n'avoir aucun rapport aux affairesdout ils etaient chargi5s. Mais conime la propositiondes mnines avait dcja partnge tous les espritsde la cour, et que Pcmpereur, qui en etait bicu iuforme,voulut, pour apaiser les troublos qu'e)le y avaitexcitis, qu'on examiuat leur requfile, ou fut oblig6d'entrer en confereuce avcc eux. EUe se lint dans lepalais du patriarche en prescnce de la cour. Oo y Dtla leclure du coucile de Chalcd-doiac et des Icttres dcsaint Leou ; et, comme ou n'y trouva rien de d6cid6touchant la proposilioo, les legats d6clar6rent qu'il3ne poiivaieut rien ujouter au saiut coucile, et s'eud6barrasscreut ainsi. Les nioioes u'en demcur6ientpas 14. M6contcnt3 de ce que Tempereur les avaitfait chercher pour lcs obligcr de se soumettre auxivcques, dout Patcrne leur metropolitaiu, qui 6taitpveuu cxprfes a Gcnstautiuople, defendait la cause, ilsprirent incoutineut le chemiu de Rome, esperaot d'yfaire recevoir [ir.r lei:rs cabales la proposition que les16gat9 avaieut rejetee, et quelqiies autres semblablesqu'ils avaicnt avanc6e3 aussi lcui6rairemeut.(192; Les lcgats avaient d6ja pr6venu le pape parleurs lettrcs. Le cooite Justinien de sou cote lui enavait ecrit. II lui depeignait ces moiues fort au naturelet conime des brouillous qui ne cherchaient qu'atrouhlor la paix de CEglise par des nouveaules et parde vaines sublilit63, 11 le prie de leur faire sentirtoute son indigualiou, en les chassant honteusementde Rome. 11 n'cu nomme que quatre, Achille, Jean,L6once et Maurice, quoiqii'ils fussent en bien plusgrand nombro, couime il parait par lcs souscriptionsde la letire qu'iU ecrivirent peu de tenips aprfes aux6vfiques d'Afrique pour les engager dans leur parti.Le comte Vitallien, qui s'6tait d6clar6 lcur protecteur,ne n6gligea ricn pour les soutenir. 11 6crivitfortement au pape en leur faveur ; et, comme il avaitbeaucoup de cr6dit sur son esprit, sa lettre fit toutTcffet qu'il3 en pouvaient atteudre. Ce pape, qui 6taitd'une prudence cousomm6e, voyant que l'affaire devenaitscrieuse par !a quaUte des personnes qui s'yinteressaient, crut devoir user de grands m6nagements,et, sans n6gliger les avis de ses 16gats ni ceux(193) du comte Justinien, il tacha d'abord de gagnerles moines par douceur, et dc les ramencr a la v6rit6par la force de ses raisons {Hormisd. ep. 60 et 67).Ils furent admis a son audience ; il les 6couta aveebeaucoup de patience, et ne t6moigna pas mfimed'6tre surpris de la t6m6rite avec laquelle ils taxaientd'h6r6sie les 6veques qui ne voulaient pas recevoirleur doctrine. Mais conime ils n'apportaient aucunepreuve de beaucoup d'autres faits qu'il3 avancaient,dont 11 6tait difficile qu'on eilt coiinaissance a Rome,il leur proposa de reuvoyer raffaire au patriarche deConstantinople. En effet, 6lant plus prfcg des lieux.raffaire. Ils coiHmencfereut donc en sa pr^sence b.pousser de profouds soupirs, (194) et se frappnnt rudementle front et la poilrine avec des giimisscmentsca|iables d'e.vciler sa compassion, ils prirent Dieu alcmoin que s'ils retournaieut jamais a Conslantinople,leur vie ne serait pas en sureti. Le pape fut 6mude leurs larmes, et resolut de citer a Ronie ceuxqu'il3 accusaient, ofin de rendre uu jugement canonique.Gepeadant il fit examiuer avec beaucoup deEoin la proposition qu'ils prfitendaient faire recevoircomme orthodoxe. Ce qu'il y avait d'habiles lh6olo-giens dans Rome fut appele. Uormisdas pria Boecede se trouver aux conforences : ily parla avec tantd'6rudition et d'6loquence, qu'on ful obli^6 d'avouerqu'il poss6dait mieux ces matiferes que les th6ologiensqui en font leur 6lude et toute leur occupation.La snbtilil6 de la philosophie ne lui fut pas inutiledans cette occasion. Accoutume i distinguer touleschoses dans une exacte pr6cision, il remontra d'abordqu'il y avait uue trfes-grande diff6rence entreaffirmer qu'une personne de la Trinit6 avait 6t6 cruciC6eet dire qu'un de la Trinite avait 616 crucifi6que ce mol d'un scmblait signifier et r6uiiir la natureet la personne, et (195) faire tomber les souffranceset la mort sur la nature divioe, qui en est incapable :au lieu de toutes les aclions s'attribuant au suppotou h la personne, il y avait bien moins de risque kdire une personne divine ou une personne de la Triuil6a Eouffert, mais que pour 6ter toute ambiguite oCidevait ajouter une personne de la Trinite a souffertdans la chair.Eu secoud lieu, il fit remarquer que le P6re, leFils et le Saint-Esprit ne sont pas trois, mais un seulDieu en trois personnes. Or, quand on dit iin de laTrinit6, il semble qu'on veuille dire un de? troisDieux, ce qui sonne mal dans la bouchc d'un chr6-ticn. Eosuite il fit voir que celte proposition veuaitoriginairement des ariens qui l'avaient avanc6c pourprouver que le Fils 6lait cr6ature ;qu'elle favorisaittoutes les h6r6sies, et que les eutycbiens 3'en servaientaussi pour 6tablir la confusion des deux naturesen J6sHS-Ghrift, et pour prouver qiie la aaturehumaioe 6tait al>sorb6e dans la divine : que daus cettevue ils ravaient propos6e au concile de Chalc6doine,et y avaient fait tous leurs efforts pour la faire approuver(196), bien per3uad6s qne si elle passait unefois, ils n'auraient plus de peine dans la suite d'6tablirleur priucipal dogme ;que rempereur Anastase,qui avait toujours 6t6 eutychien, ne demandaitrv rien davantage aux catholiquea qu'il pers6cutait quede la recevoir, qu'il cessait de les persecuter silfitqu'il3 y avaient souscrit : marque certaine, disaitBoece, que ce prince la regardait comme le plus fortappui de la doctrine d'Eutych6s ;qu'erfin elle ne aetrouvait dans aucun des P6res recus de TEglise, etque le passage de Procle all6gu6 par les moines 6tBittronqu6 et falsifi^. Que saint L6on, au contraire,dana sa lettre k rempereur Marcien, la rejetait express6ment,aussi bien que saint Cyrille dans sa lettrea Jean ; et que, si on voulait bien examiner la s6ancedu concile de Ghalc6doine contre Garosus et Doroth6e,on remarquerait l'horreur que les P6res enavaient temoignee.Quelque fortes que fussent les raisons de BoSee,il ne laissa pas de se trouver dans rassembl6e dessavanls qui les contredireat, et se chargferent mfimede les r6futer ; car, pendant que le comte Vilallienagissait puissamment (197) h Constanlinople et danstout rOrient en faveur des moines, il se faisait un

1473 BOETII VJT^ ET OPP, DESCRIPTIO GALLIGE ADORNATA. 1414puissant parti dans Rome. II fut beaucoup fortifi6 j^ ne laissait pas de le regarder conime un z416 ddfenparla leltre que rempereur Justin 6crivit au pape seur de rEglise et un des plus fermes appiiis de lapour le prier de ne pas coBdamaer la proposilion. foi catholique. Ce coup inopine aballit enfin ForgueilFerrand, diacre de l'Iiglise de Carlhage, prit sa d&- des uioines; ou (201) ne les entendit plus parler aveofense, el dans un 6cril qu'il adrcssa au scholastique tant d'insolence, et le pape, que la seule consideratioadu comle Vilallien avait jusqu'alors relenu, en-S6v6re et k Anatole, diacres de TEglise de Rome{Diipin vi" siecle, p. 44 et 57), il soutint qu'e!le fetait voya les dfefenseurs de rEglise les chasser houteusementde la ville.ti-6-nrthodoxe ;parce qu'etaut constant, disait-il, queJSsus-Christ fitait un de la Trinite, et qu'il avait souffert,on ne pouvait, sans se contredire, nier qu'imdo la Triuito edt souffert. La chose n'eu deuieura pasla. Ces moiaes, entfit^s de leurs sentimeots, avaientecrit une longue leltre aux f.vgques d'Afrique rel6-guts en Sardaigne par les Vandalcs, et, sous un airde zele et de pi^tfi, ils avaient su engager dans leurparti ces illustres confesseurs de J6sus-Christ.Saiut Fulgence, un d'eux, fut charg^ d'y ri5pondre ;et, tout eclairfi qu'il ctait, il ne put se garanlir dedonner dans le pi6ge (Fulif., ep. 17) : car il couQrmapar sa r6ponse leur professiou de foi sans y (19S) jjvont en vos qunrtiers, ils ne trompent encore ceux quine savent pas de quel/e maniere its se sont comportischcz noiis.On aurait de la peine a comproodre ce que lepape voudrait dire dans cet endroit ou il parle du tumulteque ces moiues exoiliront auprfis des statuesdes empereurs (ibid.), si eu.\-ni(?,aies ne ravaient ex-pi,q„e daas un ecrit qu'ils publierent peu de tempsfaire presque aucun chaugcment, et avec cette seulerestricliou, qu'oQ devait dire une persnnne et noupas un de la Triuite a souffi-rt : ce que les moiaesn'approuv6rent pas mfinie. Dans Rome, plusieurs s&-uuteurs s'6taient laiss6 surprendre par le grand e.'itdrieurde piiiti qu'ils aflectaioDt, entre autres unnomm^ Fausle, des plus illuslres et des pkis disliugu6sdu siinat par sa vertu. IVIais comme ce magis-iti crucifii pour nous, ayez pitii de nous.Mais pendant que ces queslions s'agitaieut h Romeavec beaucoup de chaleur de part et d'autre, Dieuenleva le comte Vitalieii. II fetait consul cette anntie520, et avait pour coUSgue Rustic. Le septieme moisde son consulafc (Marcel. Chron. hie. Evrag. 4 llisl.c. 3)il fut tu6 dans (200) le palais de rempereur, etpcrcfi de di.\-sept coups. Oa altribua cette mort tragiquea la cabale du comte Justiuien, qui ravait toujoursregarde avec jalousio. Quoique Tempereur efitdoau6 en toute occasion a Vitallien des marquesd'une coufiance trfis-particuliere, on ne laissa pas decroire qu'il avait eu part k sa mort ; car il n'y a pasapparence qu'on eilt os6 commettre ce meurtre dansson palais, et presque sous ses yeux, s'il n'y eiit consentidu moins tacitement;d'ailieurs on ne voit pas qIls D'en sortirent pas cependant sans y donner desmarques publiques de leur emportement et de lapassion qui les fuisait agir. Voici ce que le pape en6crivil lui-m6me a un iSvfiquo d'Afrique nonmiii Possesseurchass6 de son sioge par les Vandales, et quis'6tait relii6 a Constautinople (Tom. IV Bibl. PP.,p. 517) : Nous voulions, dit-il, guirir par notre patiejiceccs faux moines, qui, sous pritcxle de religion,ne cherchaient qu'u satisfairc tcur haine invetirie ;mais ils sont trop accoulitmis aux disputes, trop cmateursde nouveuutis et trop arrdles a leurs cpionionsils ne vculeni poiut reconnaitre pour cnthoiiques ccuxqiii sitivent la tradition des Peres, a moins, quHl ne serendent a lcurs seuiimcnls, et ils sont telienient accoutnmisii calomnier, A midire, ii murmurcr et h exciterdes siditions, que nous n'avons pu les retenir ni par ladouceur, ni par nos avertissements charitatles (202),non pas mime par notre oulorite. lls se sont jetis jusquedans Cassemhlic du peuple, cricnit et faisant dubruit aupres des slatues des empereurs ; et si on ne /escut arrdiis, ils y auraient exciti une sidition : mais onqu'il se mit en peine d'en rechercher les auteurs, nide le venger comme il aurait du.Mais si la cour de Coustantinople fut bien aised'£tre dfefaite d'uu homme qu'eile redoutait, parcequ'il itait trop puissant et trop universellement aimfiet honori dans rEmpire, tout ce qu'il y avait degeas de disliaction dans Rome le regrettferent. Doficefut Bensiblement affligfe de sa perte, et, quoiqu'il luifiit oppos6 dans la dispute des moines de Scythie, iltrat etait de bonne foi, avaut que de s'engnger plusavaot daus leur parli, il crut devoir cousulter le les a enfin chassis de Home. Nous vous icrivons cesprfitre Trifolius, qui avail la rfiputatiou d'6tre un des c/ioses dans Cnpprehcmion que nous avons que sH/splus savants hommes de son sifecle. Trifolius lui reporiditneltement que la proposition n'6tait pas orthodoxe,et qu'on devait s'attacher ou sentiment deBoece. U n'en fallut pas davantage pour dfitermiuerFauste : il abandonna le parti dos moines, mais ilsn'en deviureut pas plus traitables, et les nouvellesqu"il3 reourent d'Orient les reudirent encore plushautains. On leur mandait que tout le peuple 6tait qpour eux, et que lorsque les prares entonnaieiit le npres leur retour ii Constautinople. I/evi^que Po^^es-Trisagion (o) dans la Iiturgie sacrfie, les (199) assis- geur ayaut rendu publiqne la lettre quo le pape luitauts r^pondaient en y ajoutant ces mot», qui avez avait ^crite a leur sujet, ils ne crurent pas devoirdemeurer dans le sileuce. Jcan Maxence, a qui ondoune eu quelque occasion le titre d'abb6, prit laplurae au nom d'eux tous, et, par une adresse assczordiunire a des gens de son caracljre qui s'iutriguentet qui (203) cabalent pour fuire recevoir une mauvaisedoctriue, il commence par supposer que lalcltre qu'oa faisait courir n'i5lait pas du pape, maisde quelque euuemi de l'etat monastique. Ensuite ilse plaiat fort dii pape uiCme, do ce qu'apres quatorzemois de sejour qu'ils avaieat fait a Rome, 11 n'avaitjamais voulu leur donner aucune ri5poase, quoiqu'illes ellt tenus pendant tout ce temps dans sa communion;que, par consideralion pour son li5gat, qui l'avaitprfevenu contre eux fort iojuslement, et qui etaitprCis de revenir, et poiir lui epargoer la confusiondxrtre^convaiVcu' d^-Iierfe^io en lelir' prtsolTce.^^iravailenvoy6 les dcfenseurs de rEglise les chasser violemnient; enfin que, n'ayaat pu se faire ecouter niavoir justice du saint-sicge, ils avaient 616 obliges,avnnt que de sortir de Rome, de faire leurs protestalionsdans uue placo publique, oii les statues desempereurs elaient elevi^es, et li de declarer en pr6-sence de tout le peu[de la manifero dont on les traitaif,afiu qu'on ne piit pas les soupgonner de s'6treretiriSs secrJilement, ni d'avoir abandonafi leur cause.(«) Les Grecs ne disent pas cette hymne sacrcocomme on la rficite dans rEglise latine. Nous disonssimploment : Sanctus, Sanctus, Sancius DominusDeus Sabaolh ; eux disent ainsi : Sanctus Deus, Sanctusfortis, Sanctus immortalis, miserere nobis, etc.Quelques iSglisos ajout6rent alors : qui passus es pronobis, miserere nobis. Ce n'etait pas pourtant danscelle de Constantinople ni dans celles qui en d6pendaientqu'on avait fait celte innovatioa. Comme ellesrapportaient le Trisagion k la sainte Triuite, ainsiqu'on avait toujours fait jusqu'alors, elles ne pouvaientsouifrir qu'on y ajoutat ces mots, qui avez elecrucifii, ou qui avez soufert pour nous. Cest apparemmentpour contrecarrer ces Orientaux qui en faisaientrapplication k Jesus-Christ contre Tusage ancien datoules les Eglises, que plusieurs Eglises d'Occident,aprfes avoir dit k la messe le Sanctus ajoutaientSaiule Triuite, ayez pit'6 de nous.

1475 APPENDIX AD BOETIUM. 1476La conclusion de ce manifeste fut (204) que qiiicon- A.que ne recevait pas celte proposition, Un de la Trinit6a souffert, 6tait nestorien et hfiretique, aiusi queceu^ qui -voulaieut qu'on y ajoutat Une personue dela Trioit6, et qu'on dit Une personne de la Triuit^ aBouilert. Cfetait en cela pr^cisSnieijt que paraissail davautageTimpudence de ces moines. Ge ne furent pasli leurs derniers efforts. Soutenus par tout ce quipeut rendre un parti redoutable, par la protection desgSnSraus d^armies, par celles des princes et de fempeieurmfme, qu'il6 trouvfirent moyen d'engager dansleurs sentiments, ils ne cessferent pendant deux ansde fuire solliciter le pape Hormisdas de prononcer enleur faveur.Le comte Jusliuien, toutcliangS a leur 6gard depuisla mort de Vitallien, lui en fecrivit aussi plusieurs fois.L'enipereur lui envoya un ambassadeur exprfes pourTeu prier ; mais, quelques inftances qu'jls purentfaire, le pape ne voulut rien d^cider, persuad6 queles conciles d^Eplifese et de Chaki^doiiie s'6tant suffi- Bsanjmeut expliqii^s sur tout ce qu'on devait croire,on n'avait plus besoin de nouvelles dfecisions ; el,croyanl au contraire qu'il (205) 6tait ti-fes-dangereuxde recevoir de noiivelles expressions en matiere dofoi quand on n'eu trouvait aucun vestige dans lantiquit6: Vous (i/) avcz enlre its mains, repondit-il 4 Justin,qui Tavait pressfi encore de d^cider la quest'on,les cUcrets des conciies cVEphhe et de Chalcidohie etles leltres du grand saiiit Lion. Que peut-on y ajoutcr? Quc peut-on demander apres cette source si fecondedes statuis fideles ? Ceiui H qui iis ne suffisentpns s'ecarte des rigles de ia foi. It aime mieux douterque de croire, disputer que d'eire insiruit, prifirer1'incertaiu d ce qui est constant et dicvH. JJnsuite ilajoute la raison qui l'emp6che de recevoir et d'approuvercelte mauifere si nouvelle de s'ejprimer. Carsi ia sainte Trinili, continue-t-il, savoir le Pere, leFils (2(j6) ct ie Saiut-Esprit, est un seul Dieu, comme iesotwcrain Leyisiuteur ie dit iui me'me : « Ecoutez ,QIsrael, ie Seigneur volre Dieu est un seul JDieu, » «7faut nicessairement que celui qui veut qu'un de la Triniiiait souffert partage la DivinM en plusieurs, ouqu'ii croie que 1'essence divine soit susceptibie de passionet de souffrance... La sointe triniii est une chose,eiie ne se muttiplie point pur ie nombre ; et si par rapportaux personnes elie peut ilre comptee, eu egard d,son essence, elie est une et indivisible (Noris hist. Controversiscap. 10).II y avait encore bien d'autres raisons de fairerejeter la proposition prise dilaicnt comoio elleavait 6t6 faile d'abord. Boece les avait touch^es dansla premifire conf^rence qui s'etait tenue en priSsencedu pape Hormifdas : car Pierre le Foulon, fameuxeutychieu, qui s'6lait emparfe du si^ge d'AQtiocbe,en avail abus6 pour introduire dans la croyancedes fidSles l'unit6 de nature en J^sus-Christ, danslaquelle il prfetendait que le Sauveur avait souffert,et en con-equence il avait ajoul6 au Trisagion ces nmots, qtii avez souffert pour (207) nous. Les sSvferiens,autre secte d'eutychieus encore plus pernicieuse,Tembrassaient aussi et la poussaient mfime ju8qu'idire que toute la TrinitS avait souffert et avait 616crucifi^e, parce qu'ils ne mettaient aucune diff^renceentro la uature et la personne en J6sus-Christ. Les(a) Quid ergo post iilum fontem fidelium staiutorum,quid ampiius si tamen fidei terminum scrvat, qunmlibetcuriosus scrulator inquirat aut opere, aut institutioneperfectus? nisi forle mnvult quisquam dubiiareapollinaristes soutenaient pareillement qu'un de laTrinitS avait souffert, parce que niact que J6sus-Christ eftt une 4me et un unleudemeBt comme lesaulres hommes, et soutenant que la diviuitS lui tenaitlieu d'4me et d'entcndement, cetle proposition etaitfavorable a leur dogme.Faul-il 6'etonncr apres cela que le pape et lespersonnes les plus ^clairecs fissent dif(icuU6 de larecevoir comme catholique ? Ils ne la coudhmufereutpas i la v6rit6 comme h6r6tique, parce qu'elle pouvaitfitre susceptible d'un Lon sens ; mais ils larejetferent comme suspecte, dangereuse par sa nouveautS,et par ridSe que les heritiques y avaient attach6e.Cepeudant Justinien 6tant parveuu k Tempire,et ayant redoubl6 ses soUicitationa auprfes du papeJeau II pour la faire dficSarer catholique, ce pape la fit(208) examioer tout de nouveau daus un synode, et,ne trouvant plus tant de dauger a la recevoir de lamanifere dont elle 6tait propos^e, et parce qiie lessectes qui en avaient abus^ ^taient presque dissip^es,il la dfeclara catholique. Le pape Agapet la conflrma,ensuite le pape Vigil, et elle le fut par le cioquiSmeconcile g^ueral dans le sens catholique qu'elle oontient,ea prenaut le mot d'un personnellemeut et noupas substantiellement ; c'est-a-dire par rapport a lapersoune, et non pas par rapport h la substauce deDieu, qui est le sens que lui donnaieut les hSrStiques,et dans lequel le pape Hormisdas, Boece et les cutholiquesles plus 6clair6s de sou temps ravaient rejetie.Les moines scythes n'ayant douc pas eu d'abordtoute la satisfaction qu'ils attendaient sur la proposition,Un de la Trinitfe a soufftrt, se jetferent sur leiimatiferes de la libert^ et de la grfice, quand ils furentde retour h Constantinople. L'6veque Possesseur,dont nous avona d6ja parl6, avait marqufi beaucoupde zcle pour faire rejeter leur proposition ; et enplusieurs oecasions il avait pris la dSfcnse (209) deFauste, 6vfique de Riez, dout les 6crits commenQaienta faire du bruit. Les Scythes se disant z6!6s difenseursde la doctrine de eaint Augustin, crurent avoirtrouv6 Toccasion de s'en venger, en le faisant passerpour hSrfttiqne p^lagien, sous prfitexte qu'il soutenailcelle de Fauste.Constautinople se trouva encore partagfie dans cenouveau diff6rend. Non-seulement le clerge et lesmoines, mais les laiques mfimes et les seigneurs dela cour se donnferent la libert^ d'en dire i. ur sentiment; et la dispute n'y fit paa moins de bruit quecelle qni s'est felevfee de nos jours en Frauce sur ladoctrine de Jansfinius. Le pape Hormisdas en ayantkib infurme par les lettres de r^vfique Possesseur,assembla encore les thfeologiens de Eome pour savoirleurs sentiments sur ses nouvelles difficultfs. Celuide Boece fut suivi, et rEgliee par la sagesse de scsconseils se trouva bientdl trauquille. Mais, pourcomprendre ce qui se passa dans cette occasion, etLIVRE TROISIEME.la part que Boece eut a cette affaire, il est n^ccssairede reprendre les choses de plus loin (210) et de donaerune juste idfee de Faiiste et de ses ecrits. Cestce qu'on fera dans la dernifere partie de oet ouvragesous le titre &'Eciaircissement sur Fauste, ev4que deRiez, et sur sa doctrine, oii nous renvoyons le lecteurpour ne pas interrompre la suite de 1'histoire.quam creclere, certare quam noscere, sequi dvbia quamservnre decreta unum est sancta Trinitas non muitiplicaturnumero, etc. Epist. Hormisd. ad; just.19,ex cod. Vaticano 4961.(211) La paix ayant 6t6 affermie enti'e Justin et connaitre les services qu'ils leur avaient rendus ; ilsThiodoric par les soins de Boece et de SymmaqHe, leur (212) offrirent le consulat une secoude fois.l'empereur et le roi cherchaient Toccaion de re- Mais, rassaei^s pour ainsi dire de ces honneurs, ils

BOETII VIT^ ET OPP. DESGRIPTIO GALLIGE ADORNATA. 1478prifereat los princes et Je B^nat de les d6Mrer i leurs ^ qiielque autre emiroit qne par celui du consulat.enfauts.Quoique Murmelle et Marianus Rota confondent souventles faits de la vie de Buece, et placent fort malSyinLDaque n'avait point de fils. Boece ea avaUdeux de Ruslicieune {Boet. lib. de Cons. Plal. lib. ii, le consulat de ses eufunt?, ils convieunent cependantp. 4). Quoiqu'ils fussent encore furt jemies, ou rcmarquaitd6ja sur leur visage et daus tuute lcur conduitedes traits de 1'esprit et de la vertu de leur aleulel de leur pfere.Bo6ce, pleiu de reconnaissance et de respect pourSyinmaquf, voulaut canserver un nom qui lui 6taitei clier, l'avait donne a son flls aln^. II fut appel6Quintus (d) Aurelius Anidus (213) Symmachus ; lesecond fils retint celui du p6re, et fut nomm^ commelui Atiirius lianliui Scverimi^i Boelius. On n'avaitpoint encore vu daus aucuue famille palricienne deuKfrferes si jeiiues desigu6s cousuls en une nifime anu6e :ce privilige avait 616 jusqu'alors reservi a celle desempereurs. Cepeudant les deux fils de Boece fureuttous deux nommSs consuls en 5'22, et leur pfere eut lajoie de les voir sortir de sa maison a la t6te du segavee les modernes qii'ils ont 6!.6 tous deux consulspeudaut la vie de leur pfere, et on ne les trouve nuUepart ailleurs marqu^s diins les fasles cousulaires quepour rauu6e 522. Cest pourquoi (216) le P&re Pagi,daus sa criliquc de Baronius sur cet eudroit {Ad ann.522), Vulliu, M. Dupin, et tout ce qu'il y a d'habilesgeus a present, ont embrass6 le sentimeut du PereSirmond (c).Mais conime les fils de Bo6ce 6taient trop jeunespour s'acquitter d'une cliarge si importante, ou nepeut douter que Symmaque raleul et Boece le p6rene Taient exerc6e pendant tout le cours de rauu6e ;et que les sccours que TElat pouvait attendre de cesgrands hommes n'aient determin6 Justiu, Th6odoricet le s6nat a deferer rhonueur du cousulat k leursfiis dans une si gtaude jeunesse. Si on ue vit jamaisla pourpre romaiue pliis bonor6e, ni la charge deconsul exerc4e avec plus de diguit6 ; il n'y eut aussijamais de consulat plue glorieus ni plus avantageux5 rEglise.nat, au milieu des acclamations du peuple et placisdans ces sifeges d'honneur destinfis aux premiers (4)magislrals, pendant que lui-meme s'acquit une gloireimmeuse par le pan6(iyrique qu'il ("214) prouonca a lalouange de Th6odoric. Le discours fiui, Bofice, au mi-II y avait soixante-six ans que l'Afrique 6tait soumiseaux Vaudales. Gensfiric et Trasamond, leurs ruislieu des deux cousuls ses eufants, fut conduit au cirque,oil suivant Tusage il donua des jeux et des spectaclesy avaient successivement fait seutir aux catholiqiiesau peuple, et lui fil des largessesmagniflcence d'uu souveraluqui egalaient tout ce que la fureur arienue 6tait cnpable d^inveiter.Leurs 6glises fermees, les 6v(5que3 exil6s, la perte dela {Cons. Philos., l. ii, p.3). Cest ce jour beureux, le plus glorieux de toute la Iibert6 tt des biens n'avait pu (217) satisfaire lasa vie, que la SagesEe lui remet devaut les youx liaiue qu'il3 portaient aux difenseurs de la divlnil6 depour le consoler de ses malheurs au temps de sa disgr4oe.les plus extraordinairesJ6sus-Christ ; ils avaient miset ceenqueusage les tourmentsle pagauisme avaitGomme on n'avait point vu d'exemple d'une distinctioniuveut6 de plus inhumain contre les chr6tiens, poursi extraordinaire, plueieurs historiens, qui n'ont obliger les catholiques d'embra6ser rh6r6sie. On n'a-pas assez examiu6 celte circonstauce de rhistoire de vait aucune esp6ranoa de voir la fin de tant de mauxBoece, se sunt persuad6 que Bo6ce le pere et Symmaqueniais Dleu, qui sait mettre des bornes quand il;veut araieul avaient 6t6 d6sigu6s consuls l'anu6e 'impi6t6, renversa tout d'un coup cette puissance522 {Omiphr. Panvin.) ; ainis le texte de Bo6ce y est p form idable.De toutes les c6tes d'.4frique 11 u'y avait pliis queexprfes, et 11 s'explique d'uue manifere si c.'aire et sipr6cise, qu'il n'y a aucun lieu de douter que le con-Bulat u'ait 6t6 d6f6r6 k ses fils cette annee-li.D'aiUeur8ces 6crivains n'ont pas fait altentiou que SymmaqueTaieul s'appelait, selon la remarque du savant P6reSirmond, Aurelius Mcmmius Symmachus, et le fils deBo6ce, Aurelius Anicius Symmachus, et que c'est (2l5jcelui-ci qui y est inscrit dans les iastes cousulairespour TannSe 522. Cela se justifie non seulemeut parles fastes consulaires, mais encore par plusieurs inscriptionsqui se sont conservies (dont le P6re Sirmondrapporte une), et qui sont marquSes du cousulat d'AniciusSymmachus et de celui de Boece.Eufiu Paul Diacre (L. Vlf, ad Eut. Pugi. Crit. adan. 522 Ann. Baron.) fait assez connallre qu'il n'en apas doule, pui3qu'il a cru devuir distiuguer Bo6cela ville de Tripoli (d) et ses d6pendauces qui n^etaieatpas soumises aux ariens, Trasamond, r6solu de l'assujettir,rassi6gea avec une puissante armSe. Les Tripolitains,(e) constern6s a ses approcbe', 6taient pr6sde se rendre lorsque Cabaon, qui (218) commandaitdans la ville, fut inspiri5 d'en faire sorlir tous leshabilants et d'avoir recours 4 une puissance sup6-rieure k celle de 1« terre.Citoyens, leur dit-il, on vient nous atiaguer in/ustement,on veut nous reduire en esclavage ; ne vous dicouragezpas cependant : j'ai appris que le Dieu deschritiens, d qui nos ennemis fnnl depuis si longtempsla ffuerre, esl un Dieu fuste, pleiri de bonH ei de misiricordepour eeux qui onl recours & lui et qui viventsous ses lois. Ne doulons point qu'il n'abaisse Vorgueille p6re de Boece le fils, non-seulement par la qualit6 de nos ennemis, et qu'il ne nous en diliore si nous faisonspour son honneur iout le contraire de ce qu'ils fontd'ex consul qu'il lui donne, mais encore par cellede Bu6ce raucien es consul, Boetium seniorem ex |\ pour le deshonorer. Croyez-moi donc : faisons deuxconsulem, Si le fils n'avait pas et6 consul d u vivant camps sepcris l'un de l'autre ; que tes femmes et lesdu p6re, 11 aurait 6te inutile de le distinguer par enfants se renferment dans un ; nous autres, capables{a) Martianus Rota, qui avait lu dans le livre de laConsolation de la Philosophie que Boece avait vu sesdeux flls consuls en une mSiue ann6e, et qu';l avaitproQonc6 en leur pr6aeuce un discours k la iouangede Thfiodoric ; et, ayaut trouvfi ailleursque lorsqueTh6odoric flt sa premi6re eutr6e dans Rome, Bo6ceen avait prononc6 un autre en sa prisence, et queCassiodore de^igne dans sa Chronique Patricius etHypatius consuls pour l'ann6e 500, ou Th6oaoric fitsa premifere entr6e dans Rome : de toutes ces circonstancesmal arraug6es s'est imagin6 que ces deuxconsuls 6taieut les deux fils de Boece, quoique selonles 8i,'parences 11 n'eill pas encore 6pous6 leur m6re.Cest ce qui a tromp6 plusieurs autres historiens, quiont imprudemment aomm6 Patricius et Hypatius lesdeux fils de Bo6ce.(b) Les anciens Romaius appelaient curules les premiersmagistrats qui 6taient assis dans des si6gesd'ivoire, comme dans uue esp6ce de trdne ; ces si6gesse mettaient dans leur char, et ils y 6taient assisquand ils paraissaient en publio, et c'est du mot latincxirrus, qui siguifie uu char, qu'on a fait curulis.{c) Voyez ses noles sur les lettres d'Ennode, ad lib.VII, ep. 25, el ad l. vni, ep. 1.(d) Cest Tripoli de Barbarie, appel6o Laca par lesanciens. Procope nomme ses habitants Maurussiiils 6taient idoldtres. Les Sarrasius, qui avaient embrass6la religion de Mahomet, s'6tant empares de cescontr6es avi commencement du buiti6me si6cle, on lesappela Maures.(e) Les Tripolitains 6taient eacore paiens.

1479 APPENDIX AD BOETiUM. 1480deporler les armes, nous nous retirerons dans Vaidre; A.qu'on y avait faites pour le consulal dcs eufaiils dequ'aucnn Wen sorte iitsqu-a. nouvei ordre, s'U ne veut Bofice. II y fut regardfe comme les pri5mices des gr

1481 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1482La croix Je Jesua-Christ brillait donc partout el ^TEglise, jouissant d'une paix assez profonde, remporlaittous les jours de nouveaux (226) avautages.Dieu, oette mfime anuee, la fit enoore triorapLierd'uue maniire qui ne fut pas moins surprenante derimpie Douiioas, dit le fleau des cliretienSj qui lespersficutait depuis longtemps;on crut qu'elle en futredevable aux prieres de Boece, Douuoas etait Juifde nation;je ne sais par quelle aveolure il etait par-Yenu k la couronue d'Hemaire. Ciitail une provincede TArabie Heureuse, dont les habilauts etaient appel6sHom^rites par les Grecs, et par nous Sabi5eus (a).Dans le quatrifeme sifecle et sous rempereur Constance,iU avaient regu la lumiere de TEvaugile parles soins d'un homme apostolique nomm6 Th^ophile,qui leur avait kti envoj6. lUais Dounoas, deux ceiitsaus aprSs, s'6tant mia a la tfite d'une troupe d'Arabeset de Juifs, fit irruptioa dans leur pays et les contraignitde se soumettre. 11 leur avait promis de leurlaisser le libre exercice de leur religion (PAt/. lib. iii,gP. 477). Sit6t qu'il se sentit affermi, il (227) se moquade loutes connaftre lases promesses, et leur fithaine qu'il portait au nom chr^tieu par la manifereinhumaine dont il Iraita tout ceux qui refus6rent d'yrenoncer. On ereusait par ses ordres des fosses profondes,et on y allumait de grands feux oii on jelaitsans exception tous ceux qui ne voulaient pas embrasserle judaisme : c'est de li que le surnom d'Auteurdes Fosses lui fut donn^.NSgra, que quelques gSographes nomment Nagerauou Nagran, une des principales villes des SabSens,indignfee du traitement que ce tyran faisait kses nouveaux sujets, refusa de se soumettre. Le fameuxAr6las, un des grands capitaines de ce tempsea6tait gouverneur. Dounoas Tassiigea, et, voyant\k,que la grande rSsistauce de ces g6n6reux chretiensrendait ses efforts inutiles, d6sesp6rant de remporterpar la force, t&cha de l'avoir par aitifice. Ou capitula ;le tyran conSrma tout ce qu'il avuit promis [lar les nsermeots les plus horribles ; mais des qu'il y futentrfi, il n'6pargna rien pour engager ces habitautsd'embrasser le judaisme (Baron. ibid. p. 93; Baill.nd 24 Oct.). Les caresses, les avautages temporelsne (228) pouvant rien sur les coeurs de ces chnJlieusfidfeles, 11 fit ficlater sa cruautfe sur eux de la maniirela plus horrible. Persuadd que les eccl6siastiques etles moines fetaieut les auteurs de cette admirableoonstance, qu'il regardait comme une opiniatret6insupportable, 11 fit dresser un biicher au milieu dela place, et ayanl rassembl6 tous les prfilres, lesmoiues et les vierges cousacres a Dieu qui 6taientdaas la ville et aux eavirons, il les fit briller tous eusemble.Ce coup, bien loin d'6branler la fermet6 deschretieus, ne fit qu'augmenter leur courage : c'6taitk qui courait le plus vite au martyre. Trois ceutquarante des priucipaux habitauts de la ville eurentla tete coup^e avec !eur gouverneur AriStas (A).La rage du tyrau u'6taut pas eucore satisfaite, sans t^distinction de sexe ni d'Sge, il fit de m^me massacrerla plupart des habitants, et voulut qme ceux qui restaientet qui avaient ^chappe a sa cruautfi fussentvendus et r^duits en servitude. Si dans cette occasionon vit des excfes (229j inouis de cruauti!;, ou ne vitpas moins de prodiges de la grftce de Jesus-Ghrislni du courage invincible de ces chretiens. Les enfantscouraient au martyre avec leurs pfires et leurs mferes,et prfifiiraient le feu et les tourments aux caressesdu tyran.La noQvelle de tant d'exc6s fut biectfit r^pandue :on commenga a redouter la puissance du cruel Dounoas; on crut a Rome que la fin du monde n'6taitpas 6loignee, et que ce tyran pouvait bien fitre TAn-techrist. En effet, 11" avait presque tous les caractJresauxquels celui-ci est designS par les prophfetes.Mais, pendant que chacun en raisonnait selon sesidees, et marquait son trouble et son appr§hensionBoSce 6tait traLquille, et, souveot prosternfe auxpieds des autels, il demandait a Dieu avec larmesde vouloir mettre fin a cette sanglaute pers6cution,ou de le retirer de celte vie pour lui ^pargner ladouleur de voir son Eglise traitiSe avec tant d'indiguit6,et ses vferitables adorateurs devenir le jouetet la proie des ennemis de son saint nom.Ce ne sons pas l&, Seigneur, lui disait-il, les promessesque vous nous (230) avez faites, ni ce que vosprop/ietes ont pridit des Juifs perfides, qu'ils seraientdisperses par toute la terre, traiiis comme des esclaves,sans roi, sans Etats, sans pr^lres, sans autels, en punitionde Chorrible diicide quHls ont commis. Lesvoici mailres d'un royaume d'une vaste itendue, ils ontun roi de leur nation, assis sur le Irdne, arm4 de pouvoiret menagant de ditruire bientdt Vempire de votreFils Jisus-Chrisi.Aprfes avoir ainsi continu6 quelque temps sesprieres, il se releva plein de coufiance, qu'on verraitbienldt la fin de ces maux. Soit que Dieu lui eilt r6-v6l6 ce qui devait arriver dans peu k Timpie Dounoas,soit que par ses lumiferes naturelles, qui etaientfort per^antes, il eflt pSnfetrfe dans Tavenir, 11 consolaitses amis deconcert^s par des 6v6nements si tragiques,en les assurant qu'on connaitrail bientfitcombien Dieu est fldfele et immuable dans ses promesses.En effet, Tann^e du consulat qu'il exergait n'6taitpas expirSe qu'ou apprit qu^Elesbaon, (c) roi d'Auxumeen (23i) Ethiopie, chr6tien fort zi\i et aDcienennemi de Dounoas, excit6 par les priferes de l'empereurJustia, soutenu des forces d'Egypte et d'0-rient, fetait venu attaquer le tyran, Tavait enfin vaincu,fait prisonnier dans le combat, et lui avait 6tfila vie. Les ficrivains arabes raconlent la chose d'unemanifere nn peu diffi5rente (T/iioph. an. 5. Just. ibid.,Baron. ibid.)l[s, pri5tendent que Dounoas, se trouvantpressS par les Abyssins, poussa son cheval avec tantde vitesse qu'il no put le retenir ni Tempficher dese pr^cipiter daas la mer, dont il etait vroehe. Toutela famille du tyran eprouva la juste sfeverite duvainqueur; il veagea sur elle les excfes qu'il avaitcomniis contre les chr^tiens, se rendit maltre de toutson pays et y relablit le christianisme. G'est ainsique Dieu, aprfes s'6tre servi des impies pour punirles p6ch6s de son peuple ou pour ^prouver sa foi,jette au feu les instrumenls dont 11 s'est servi pourle chatier, et rend dans leur dfifaite son Eglise ainsipurifiee par la persfecution plus glorieuse et plustriomphanle qu'elle n'6tait auparavaut.Depuis ce moment on ne vit plus Bo6ce agir enbomme. Eleve par sa (232) foi au-dessus des faibleslumiferes de la raison, inflniment 61oign6 de toutesces vues basses-et terrestres selon lesquelles se meaurela sagesse humaine, 11 n'eut plus que Dieu pourobjet dans toutes ses entreprises, et contre toute espfirance11 en attendait de lui seul le succfes. Ayantsurpassfi tous les autres consuls dans son consulat,on peut dire que dans rexercice de celui de ses fils11 se Burpassa lui-mSme. Jamais on ne vit dans unhomme plus de desint^ressement, plus de grandeurd'ame, plus de z6le pour la relgion, plus d'amourpour le biea publio.Les courtisans de Thiodoric, toujours insatiableset prfets 4 ravir les biens de ceux qui n'6taient pasen 6tat de leur resisler (Boet. l. i, de Cons. p. 4),lui donnferent encore plus d'une fois ooi asion de lefaire paraltre dans toute son ^tendue. Le patrice(a) Oa tient que la reine de Saba leur avait fait embrasserle judaisme ;qu'il8 rabandonnferent dans lasuite et devinrent paiens, et le furent jusqu'au tempsde Tempereur Constance.Patrol. LXIV.(6) L'Eglise Thonore d'ua culte public comme martyrle 24 octobre.(c) II se dSmil de ses Etats sur la Ud de ses jourspour embrasser la vie monastique.47

1483 APPENDIX AD BOETIUM. 1484Paulin, qui avait §te consul en 498, ou selon Cas- A.siodore, en 499, bomme distingu(i par sa vertu etpar sa noblesse, respectable par son tge, se trouvadans sa vieillesse en proie k l'avarice de ces loupsaffamfes : c'est ainsi que Boece les appelle. Ils s'etaieutempares des bieus de cet homme consulaire,et commeugaient (233) de les partager enlre eux.Ils le devoraient avec d'autaiit plus d'as3urance queson extrfime vieillesse le mettait dans rimpuissancede 3'y oppoaer ; mais Boece oe l'eClt pas plutfit apprisque, sans 6gard, sans mSnagement pour le cr&-dit que ces pestes publiques avaient a la cour, il futtrouver Th^odoric, et lui dSpeignit avec des couleurssi vives Tabus que ces courtisans faisaient dela protection qu'ils leur accordait, ct le tort que celalui faisait a lui-mSme dans Tesprit de ses sujets, kqui une conduite si tyranuique le rendait odieux,qu'enfin le roi ful oblig^ de faire cesser ces brigandages,et que le patrice Paulin fut riStabli dans tousses biens (Lib. i de Cons. p. i). La loi de la charitfiget le z6le de la justice furenl les seuls motifs qui purentfaireagir Boece dans cette occasion ; car on nevoit point que Paulio eut avec lui aucune liaisonparticulifere. Au coutraire, rhistoire nous apprendqu'il avait eu de grands diff^rends avec Festus etSymmaque, les beaux-pferes de Boece, qui ne purentse terminer que par des commissaires que Theodorioleur donna {Cassiod., l. i, ep. 23), et c'est ce quireleve inflniment (231) cette circonstance de sa vie.Les mSchants frfimissaient de rage dans leur cceur,et d^chiraient secrfetement par les calomnies les plusatroces la rSputation de ce saint homme ; mais il savaitque le premier devoir d'un magistrat chrStien6tait de retirer de Toppression tous ceux qui g§-missent bous la tyrannie des puissances de ce monde :Tami comme rindiffSrent, rstranger comme le citoyen; et qu'il se reud indigne d'un nom si respectableet d'uu rang si elev^ quand il apprehende lesressentiments des hommes, lorsqu'il s'agit de faire /ttriompher la justice et la vSritii!. Cest pourquoi ilmepriaait leurs efforts, et, resseutant rinjure faitea chaque particulier comme si elle avait k\.& faite klui-mSme, il sacrifiait aveo joie ses int^rets les pluschers et sa vie mfeme eu s'opposaut partout i riniquitA.Quelques anciens historiens qui ont parl6 deBoece ont cru que dans cette occasion il fut SloigmSde la cour comme uu homme incommode qui fatiguaitle prince par ses remontrances continuelleset trop libres, ou comme un homme soupgonneuxqui croyait trop Ifigferement trouver des concussionsse plaint lui-mfime (Lib. i de Cons. Phil., p. 4) dequelque chose d'injuste que le senat avait fait oontrelui, et qui aurait dCi le d^tacher de ses intferfits s'ilavait eu moius de zfele pour sa gloire. U dit m^meavoir ecrit rhistoire de cette premiSre persfcution,et tout ce qu'il eut alors a souffrir de rinjustice deshommes; et il y a lieu de croire que c'est de cepremier exil qu'il veut parler. Mais, comme cet terita 6te perdu, ainsi que beaucoup d'autres des siens,nous sommes privSs de la connaissance de ce qui sepassa dans cette intrigue. Quelques ^crivains ont crudevoir rejeter comme peu certaiue une circonstance(236) si importante de la vie de BoSce, fond^s surcette rMexion que la charge de prSfet du prStoire donton prfitend qu'il fut honor^ par Thfiodoric aprfes sonretour, 6tait nne charge militaire qui ne convenaitpoint a un magistrat occup6 toute sa vie des fonctionsciviles. Mais ceux qui raisonnent aiusi ne font pasvoir qu'ils soient beaucoup versSs dans rhisloirecar la charge de pr^fet du pr6toire dans son originen'6tait pas moins civile que militaire, et quandmeme ou leur accorderait qa'elle aurait 6t6 eeulementmilitaire, il est certain que d6s le r^gne dugrand Constantin elle devint une magistrature civileet la premifere dignitfe de rEmpire. Ce princeen crfia une autre pour la guer/e, qu'il donna k unofflcier mihtaire qui fut appelfi comes belli, comte dela guerre, ce qu'6tait a peu prfes autrefoia en Francele connStable mais le prefet du prfitoire ne laissait;pas d'avoir la puissance du glaive, et de dScider endernier ressort des affaires les plus importautes.On lui rendait les honneurs dus k la souverainetA, etil en avait mfime toutes les marques, comme on peutle voir dans le (237) Code (a) de Jnstinien. AinsiBoece a pu fitre pr^fet du pretoire sans jamais avoireu le eommandement des armees ni avoir exercS aucunecharge miUtaire, Et Palmerius (b) dit expressfimentdans sa Chronique qu'ayant k\,k presque aussitotrappeI6 d'exil par ThSodoric, il fut honor^ decette charge. Cela est d'autant plus croyable queBoece nous apprend lui-mfime, aprfes avoir parl6 despremiferes charges qu'il avait exercSes, que Th6odoriclui en douna une autre qu'il eut beaucoup depeine d'accepter. Une des raisons qui Ten ^loignaienldavantage 6tait d'avoir pour assesseur (c) dans cettecbarge un certain Decoratus (d) qu'il connaissail pour(238) un fourbe et pour rennemi de tous les gensde bien, et Taccusateur du sfenat. Cette circonstancedonne beaucoup de poids au sentiment de Palmerius,car il n'y a aucune apparence que BoSce ait eupour asseaseur un si m^chaot homme dans la chargede mattre du palais, ni dans celle de maitre des offices.il n'6tait point alors question de sa fidfelit^ nide celle du senat, aucun courtisans n'avait (239)encore os6 le rendre suspect i Thfeodoric, et Boficen'avait pas sujet en ce temps-Ia de craindre de trouverun d^nonciateur dans le magistrat qui devait(235) et de rinjustice oix il n'y en avait pas. Ilsajoutent (Palm. Florent. C/iron. Marius Ho. in vit.Boel.) que Thfiodoric fut sfiduit par les artiflces deses ennemis et par la jalousie mfiine de quelquess^nateurs qui ne voyaient pas sans envie la grande616vation et rautoritci presque souveraine que BoSteet Symmaque avaient dans Rome ; mais que Thtodoric,ayant reconnu rinjustice de ses favoris et i^ Taider dans les fonctions de ces charges.Toppression qu'ils faisaient souffrir a Paulin, Tavait Quoi qu'il en soit, Boece ^tait parvenu au plusrappel6 peu de temps aprfes, et ensuite honorfi de la haut degr^ d'6I6vation ou pouvait aspirer un partioulierdans Tempire. Tout pliait sous lui : charge de prSfet du prfetoire. II est vrai que Boeceregardfi(a) Livre i du Code, Tit. 26.(6) Boetius fam pridem exsiiio revocatus, et prsetorioprsfectus, etc. Matt. Palm. Flor. in Ghron.(c) Tu quoque n. m. tandem tot pericuHs adduci potuisti,ut cum Decorato magislralum gerer-i puiarescum in eo mentem nequissimi scurrse delatoris respiceres.Cons. Phil. p. 4, 1. 3.(d) Ce D6coratu3 a surv^cu longtemps h. Boece. IIparait qu'il a Ste le flls de Dficorat, questeur frfereatnfi d'Honorat, dont il est parl6 chez Gassiodore(Ep. 3 et 4, /. v) et dans les notes du p6re Sirmondsur la dix-septifeme Lettre du quatrifeme livred'Ennode, qui est adressi5e k DScorat Talnfi. II y aun rescrit de Th(5odoric parmi les lettres de Gassiodore,adress6 k ce D6corat, vicaire ou adjuteur, oilil est appeI6 homme dfivot, vir devotus, mais il n'enStait pas plus homme de bien ; ce n'6tait qu'untitre d'honneur attribufi particuliferement k ces magistratsinffirieurs dont roffice 6lait d'assister auxjugements que le prfifet du prfitoire rendail, de ikdigerles actes, et en son absence de prononcermSme et de rendre la justice. Cest ce qui se voitdans une ancienne souscription d'un acte, rapportfiepar Cujas, ou Flavius Thfiodorus, qui avait une chargesemblable, est appelfe homme dSvot, vir devotus,memorialis sacri crinii epistotarum exadjutor. Cesten ce sens-Ia que ce DSoorat, accusateur de BoSce,est appeI6 V. D., c'est-i-dire vir devotus, et devotiotua (Epistola 31, apud Cassiod. l. y).

1485 BOETII VITiE ET OPP. DESGRIPTIO GALLICE ADORNATA.de son priace, comme le plus ferme appui de sacouronne, redoute de ses ennemis, qui semblaientaprfes lant de tentatives inutiles n'oser plus l'attaquer;honorfi et respectfi de tous les geus de biencomme le protecteur de 1'inuoceDce, aimfe de tout lemonde comme le pfere de la palrie, soutenu par lesvoeux et par les priferes que toutes les Eglises ne cessaientd'offrir a Dieu pour la cocservatiou d'un protecteursi cher, son coeur cependaat ne s'61eva pointdans cette haute fortune, il ne fut point touch^ decette grandeur mondaine, et elle ne fut point capablede renfler. On trouva en sa personne ce que lesPferes ont loujours regard^ comme un prodige desplus rares, une humilitS profonde au milieu des honneurset des (24.0) applaudissements. II senible q\iesaint Augustin ait fait par avance le portrait de BoScequand il nous a dounS Tid^e d'un magistrat vraimentohr6tien.Deux geures d'hommes, dit ce Pfere {Aug. in Psalm.51, /. 8), se trouvent m616s dans le monde. L'un occup6des choBes du ciel, l'autre de celles de la terreie coeur de coux-ci est enseveli dans les soins de laterre, celui des premiers esl uni aux esprits bienheureuxdans le ciel ; ceux-ci mettent toute leur esp6-rance dans les Ir^sors, dans les grandeurs mondaines,inconstanles et perissables ; les aulres porlent leursdfesirs vers les biens cfilestes, qui ue peuvent manquer.Mais comme il n'est paj possible que ceux quipar leur office sont chargSs de la dispensation deschoses divines ne laissent pencher quelquefois leurcoeur vers la terre, quoiqu'ils prScbent tous les joursdes v^rites toutes cfelesles; il arrive aussi souveut queceux qui se trouvent engag^s dans l'administrationdes affaires temporelles ne laissent pas de tenir leurscoeur» 61ev6s vers le ciel ; el Tou peut voir un citoyende la J6rusalem celeste couvert de la pourpre, unconsul (241) charge de la conduite de la rfepublique,n'avoir que du m6pris pour la grandeur qui Taccompagne,et soupirer sans cesse aprfes la bienheureuse6ternit6.En effet toutes les marques superbes de sa dignit^lui 6taient a charge ; 11 ne les souffrait qu^avec peine,et les quittait le plus t6t qu'il pouvait : c'est ainsique v^ritablement il pouvait dire avec Esther : Voussavez, Seigneur, que je hais la gloire des impies, etgue je diteste toute leur pompe. Si je parais certainsjours en pubtic dnns 1'eciat el dans la magnificenc!,ce n'est point finciination de mon cc.ur qui >n'y porte,mais Vengagement indispensable oii je me trouve parmon itut. Ma propre gloire est un poids qui iu'uccable,et je ne soupire qu'opres les jours oii je pourrai vousgotiter dans la retraite et dans le silence [Estli. c. 15).En effet Boece, dans les moments qu'il pouvait sed^rober de la cour, fuyait aussitot dans la solitude.Le d6sert de Sublac (a), 41oigo6 d'une (242) journ6ede Rome, ou le grand patriarche saint BenoltB'6tait retirS, avait pour lui des charmes qui ne peuvent8'exprimer {Murm. in vit. Boet.), et rhommeadmirable qui rhabitait en avait encoro davanlage :ils avaient lie ensemble une amiti^ trfes ^troite (Joan.Tritem. in Cul. Script. Eccl.). Un autre sSnateurnomm6 Tertule, qu'on croit avoir 6t6 le p6re de saintPlacide, Vy accompagnait ordinairement. La, oubliantce qu'ils 6taienl selon le monde, ils se faisaientun plaisir de se mdler avec ces humbles solitaires,de s'exercer avec eux dans les jeunes et dans lesveilles, dans Toraison et dans le chant des psaumes.Joyeux de paraltre comme les plus petits de cettetroupe d'anges terrestres, ils auraient voulu y passerle reste de leurs jours; mais ce n'etait pas rordrede Dieu sur eux. Aprfes avoir pris de nouvellesforces dans la contemplation des choses c61estes,saint Benott les renvoyait, pleius d'ardeur etde z61e pour la gloire du Seigneur, contiuuer lesXfonctions de leurs charges. Cest sous sa conduite queBoece (245) fit ces merveilleux progrfes dans la vertu,qui le rendireot supSrieur k toutes les pers6cutionsqu'on lui prfiparait; qu'il se revelit de cette force etde cecourage que rien ne put^branler: c'est lA qu'ilapprit ce parfait mepris qu'un chrfetien doit faire detoutes les choses qui passent, et i faire le cas qu'ildevait du bouheur qu'il y a a tout risquer, a tout perdre,et k douuer mfime sa vie pour souteuir les iutfirfitsde Dieu.II avait besoin de ce secours, car le temps de cesrudes epreuves approchait, ou il eut «i combattre contrece que la nature, la chair et le sang ont de plusflatteur et de plus capable de s6duire : il allait setrouver dans ces occasions delicates o>i le chrfitien,pour donner a Dleu des marques de sa fid61it6, doittout perdre pour ne pas se perdre lui-meme.Comme les auciens 6crivains de la vie de Boece ontrSpandu la confusion sur cetto partie de son histoireT> qui est la plus importante, en m61ant comme ils ontfait le sacr6 et le profane, les interfits de TEtat aveoceux de rEglise, la gloire de mourir pour sa patrieavec celle de donner sa vie (244) pour la foi, nousBommes dans robligation d'6claircir toutes les circonstancesqui accompagnerent sa pers^cution, et d'entaire voir rorigine.II y avait d6ja plus de trente ans que Th^odoric r&-gnait en Ilalie avec autant d'6quite que de bonheur.Quoiqu'engag6 dans rh^resie, il avait toujours affect^de traiter les catholiques avec beaucoup de mod^ration.Jusqu'alor3 il n'avait rien paru dans sa conduitede la ferocite naturelle a sa uation, au contraireil avait aboli certains usages barbares queles Romains avaient retenus encore du paganisme{Apud Cass. l. 5, ep. 42). Car on trouve parmi seslettres celles qu'il 6crivit au consul Maxime pourTengager d'abolir ces spectacles cruels qu'ou donnaitau peuple, oii on se jouait pour ainsi dire de la viep des hommes en les faisant combattre contre les^ bfites. Depnis peu 11 avait m6me donu6 des marquesde sa pi6t6 en faisant pr^sent i r^glise de Saint-Pierre de Rome de deux chandeliers d'argent dupoids de soixante-dix livres {Baron. 16). On ue crutpas dSshonorer la majestfi de Dieu en les recevaut, nien faisant servir dans (245) son saint temple lesprSsents d'un prince arien, h qui on croyait fitre redevablede la tibert6 et de la paix dont 1'Eglise jouissaitsous son rfegue. En effet, bien loin d'avoir jamaisinterrompu les assemblfies eccl^siastiques, uidiminu6 les privilfeges de TEglise ul du clerg^, 11 lesavait augment^s, et mainteuu par sou autorit^ toutesles rfeglea qui y avaient 6t6 faites pour les moeurs etpour la discipline. Enfin les Eglises qui avaient Tavantaged'fitre sous la dominatiou des princes catholiquesn'etaieQt pas plus tranquilles que celles d'Italiesous Theodoric. II est vrai que Boece avait beaucoupconlribu6 h le rendre si traitable, et que, pen-_ dant qu'il tut maltre de son esprit, et que ce prince" voulut bien se laisser conduire par la sagesse de seaconseils, son rfegDe fut heureux et rEglise paisible.Mais, soit que les p6ch6s des Romains les eussentrendus indignes de jouir plus longlemps de ce bonheur,soit que Dleu connut que ce calme 6tait funeslea la pi6t6 des fldSles qui se ralentissait tous les jours,et que la persficution r^veillerait leur ferveur, il permitque Th^odoric changeSt tout (246) d'un coup enrabandonnant k lui-mfime. Voici quelle fut roccasionde ce chaugement si subit.Le pape Hormisdas AkckAk peu de mois aprSs queBoece eut flni rexercice du consulat de ses fils,Jean, diacre de rEglise de Rome, fut k\\\ en sa placepar le consentement unanime du clerg^, aprfes quele saiut-si^ge eut vaqu6 sept jours. II etalt sorti d'uneillustre famille de Toscane ; c'est celui-la mfime(o) II s'appelle aujourd'hui Sollagoa ; ce n'6tait pasle iVlont-Cassinj comme Tont cru quelques fecrivainsde la vie de Boeee, puisque ce fameux monast^re nefutfonde qu'eu 529, quatre ans aprfes sa mort.

i1487 APPENDIX AD BOETIUM. 1488avec aui Bo6ce avait 116 une ^troite amitlfe longteaips ^ palais et de rSduire en cendres tout Constantinopleauparavant, et h qui il avait d6di6 plusieurs de ses Comme sa cour etalt pleine d'ariens, 11 f250) ne manquapas de gens qul approuvferent son ressentlmeut,ouvrages.Boece le consuUalt sur toute sa conduite, ils brulalenttous deux du zele de la gloire de Dieu, leurs ces courtisuns prissent beaucoup de part aux iut6-et qul l'excitjirent a la vengeance. Ce n'eBt pas queentretlens roulaient ordinairement sur les niojene rets de leur religion, ils n'en avaienl point ; maisde la procurer, soit en extirpant les berSsies, soit en ils cruyaient trouver leur compte en faisant rompre6lolgoant tout ce qul pouvalt entreteuir le vice parmile peuple fidfele, et fitablir le bou ordre dans leclergfe. Jean se voyant elev6 sur la chalre de saintPlerre, et Boece parvenu au plus haut degr^ de puissanceet de credit, leur zfele prit de nouvelles forces,et il n'y avait rien qu'on ne dtlt attendre de leurunion.(247) Dans ce tempa-la Tempereur Justin, qui nepensalt aussi de son c6t6 qu'a faire rigner Dieu dansses Etats, tit de nouvelles lois contre les h^reliques,pour purger Taire du Seigneur de rivraie qui etaitmfil^e avec lc bon grain. Dans cette vue 11 avait or-prince de voire cormnunion (je rien excepte pas l'em-pereur mdme) qvi ait fait pour vous ce que fai faitdepuis trente ans? ai-je jamais inquiiti personne surdonn^ qu'on ferait.une recherche exacte de tous lesgmanicbfeeos qu'Ana9tase son pr6d6cesseur avait nonseulementfepargnfes, mals favorisfis, et qu'on les puniraltde mort. A T^gard dos paiens et de.«! autres h6-il rfetiques, s'6tait contentfe de les dficlarer incapablesde posseder aucune charge, dans rapprSheusion,dit-il, qu'ils n'en prissent occasion de vexer leschrfetiens et particulierement les 6v6ques {Lib. xii,c. de Hsret.); m!i.w en mfime temps, pour ne paschoquer Thfeodoric, il avait exceptS de la loigfen^rale les Goths hfer^liques ariens alliis de TEmpire.Cfetait donner cours k rariaoisme, qui n'avaitd6ja fait que trop de progrfes dans 1'Orieut et dansrOccident, c'etait favoriser la l&chet6 de certains catholiquesqui, (ik]k 6branl6s par les efforts des ariens,ne manqueraient pas d'embrasser leur parti, le voyantautorii-e par les lois civiles, et ses (248) sectateursadmis aux dignilis et aux charges de TEtat, etsoutenus par les deux princes qui se partageaientla paix avec l'empereur, et respirance du bulin etdu pillage d'une ville si opulente animaitleur humeurferoce et leur falsait souhaiter la guerre avec ardeur.Les premiers mouvements de la colfere de Th6odoricpass6s, 11 en vint aux plaintes et aux reprochescontre les catholique* {Baron. ad an. 524) ; et, s'adressanta ceux qui ^taient a sa cour, car ils avaientpart aussi bieu que les arieus i toutes les chargeade TEtat : Est-ce lU comme vous reconnaissez, leurdit-il, tous les services que je vous ai rendus? y a-t-ille fait fte sa religion ? ne voas ai-fe pns laissi foute laiiberte gue vous pouviez souhaiter ? Qui a reprimi leschisme qui vous divisait ? qui a detivri VEgiUe deRome de (251j Coppression oii elle etoit ? enfin, qui aritabli purmi vous la justice et ta paix ? N'est-ce pash moi seul que vous ^tes redevables de tous ces avantages? Abusera-t-on oinsi de ma bonti et de ma patience,en m'outrageant dans 1'endroit qui m'est le plussensibie, sans igard pour ma personne, sans respeclpoiir 1'autoriti que Dieu m'a mise en main ? Je vousjure, si 1'empercur ne ritracte ses idils infustes, el sije rien ai pas une prompte satisfaction, qu'il ne resterapas un homme de votre secte dans mes Etats avant quel'annee soit icoulie^Tous les courtisans fetaient dans un morne silence,sans que personne osfit temoigner prendre la moindrepart a cette affaire. Presque en m6me temps Th6o-^° '"'^^ut des lettres des ariens qui 6taient a Cons-nir. Cest ce qui causa un chagrin mortel au saiut 6dits de Juslin les avait d6pouill6s. Ces lettres luipontife et a Boece. lU resolurent d'employer tout ce furent rendues par des pcTsonries de distinctionqu'ils avaient de cr^dit pour engager Justin k revoquerdu iiarti h6r6tique. Ou croit (252) que c'6tait desrexception qu'il avait faite en faveur des Goths 6v6ques, et il y a de rapparence, car ils etaient d'au-ariens, et h se servir de la puissance que Dieu lui tant plus int6ress6s dans cette affaire, qu'il y allaitavait mise entre les mains aussi bien contre les de leur dignite qui se trouvait comme aueantie parariens que coutre les autres hSretiques. Ils en ecrivirentla perte de leurs feglises. Tout ce qu'ils ajoutSrenth. Justin ; ils firent agir auprfes de lui les amis de vive voix aux lettres, ne fitCependantqu'allumer davantagela colfere de ThSodoric. il n'en suivit pasqu'ils avaient k Constantinople, et rimp^ratrice Euph6mie,princesse d'une -pikik et d'un zfele admirables les premiers mouvements, et pour agir d'une mani^repour la gloire de Dieu et pour la puretfi de la foi,qui convlnt a la majestS royale, il crut devoirblen informfie des iutentiona du pape et de celles du 6crire a Tempereur avant que de rien entreprendre.patrice, s'y porta avec taut d'ardeur, qu'elle obtintbientdt ce qu'ils souhailaient. Elle reprfesenta si vive-Ces lettres fetaient des plus vives, pleines de priferesment (249) k Tempereur les dSfenses que Dieu avait ri pressantes, mSliSes de meuaces. Ou s'6crivit de part et" d'autre, et la negociation dura quelque tempa ; maiseufin Th^odoric voyant que Justiu 61udait toujours etpresqne tout Ttmpire d'Orient et d'Occident. La Cavait retenu juEqu'alors plu- tantinople, qui l'informaient de l'oppressioncrainte des cbaiiments ou ilasieurs mauvais catholiques; mais 6tant bannie de fetaient, et qui le conjuraientleur cfflur par la loi que Justin venait de publier, il capable de le toucher, de lespar tout ce qui ^taitsecourir promptementdont les dernierasemblait que rien n't!tait plus capable de les conte-et de leur faire rendre la libertifaites a son peuple d'entrer en aucune alliance avecses ennemis, et le danger ou il fetait d'attirer sur sapersonne et sur sa famille les malheura dont sontmenacSs ceux qui contreviennent a sa loi, que, sanscraindre les suites qui en pourraient arriver, ni semettre en peine de perdre ramitife des princes ariens,il ordonua par une autre loi que les ^glises usurpSeapar cea hSrfiliques seraient rendues aux catholiques,et que les ^vfiques catholiques s'empareraient de cellesque les ariens auraient fait b^tir dans leurs diocfeses,et les consacreraieot suivaut l'usage de rEglise.C'6tait saper rarianisme par ses fondements; car, d6squ'uue secte n'a plus de lieu pour s assi-mbler ni pourexercer sa religion, elle ne peut pas subsister longtemps.Dans le moment que Th6odoric en apprit la nouvelle,il parut transportS de fureur ; elle 6clata contreJustio par des injures et par des invectives ; 11 nemena^ait rieH moins que d'aller le briiler dans aonu'eu veuait poiut a la rfevooation de ses 6dits, il r6solutde tenter une autre voie qui lui parut plus efficacepour Ty obliger.La cour 6tait alors a Ravenne ; le pape Jean y futappele, et Th^odoric lui dficlara que son intention6tait qu'd allAt a Constantluople avec les principauidu sSnat de Rome en qualitS de ses ambassadeura,pour demauder (253) a Tempereur de sa part la 11-bert^ de conscience qu'il avait 6t6e aux ariens, etlui d6clarer que, s'il lui refusait cette justice, il traiteraitdans ritalie tous les catholiques comme Justintraitait les ariens dans sea Etats. Le saint pontife ace discours fut saisi de douleur : il fit oe qu'il putpour adoucir Tesprit du prince, et pour ae d^chargerd'une commission si peu convenabie k aa dignit^. I'eut mfime assez de fermet^ et de courage pour luidire que si, par rautorit^ souveraine qu'il avait, de

1489 BOETII VITiE ET OPP. DESCRIPTIO GALLIC^ ADORNATA. 1490robligeait dVxScuter ses ordres, il ne lui rSpondait A.pas du succfes. Peu s'en fallut qu'uDe rfeponBB aussilerme ne lui cofltfi.t la vie dans le moment ; maisThiodoric s'adoucit, et )e pape, considerant le p6rildoDt toute ritalie 6tait meDac^e, se soumit a ses volont^s,et crut pouvoir fitre le dSpositaire des parolesque ces deux prioces se donDeraient mutuellemeDtpour coDserver la paix dans leurs Elats, sans rienpromettre davantage.On ne peut 8'iaiaginer quelle fut la surprise deRome quaud elle vit le pape coutraiDt par rautoril6de Thfiodoric de partir pour CoDstautiDople, (234) etcharg6 d'uDe pareille nigociatioD. On ne s'en s6parapas sans r^pandre beaucoup de larmes, et jamais onn'en versa avec plus de raison ni aveo plus de justice; car, de quelque c6t6 que l'affaire p

'U91 APPENDIX AD BOETIUM. 1492avoir de la mod^ration et de rfiquitfi, changea telle- A. cn/5d volontairement leur liberti sont regardes commemeQt de sentiments et de conduite, qu'on ne vit des rebelles et des perfides ? Qui de nous ne s'est pasplus en lui que la cruautS d'un tyran {Anonym. apud fait un plaisir d'employer ses forces et sa tie pour vousVales.). Sur de simples soupcons, sur des accusationsmaintenir sur le trdne, et pow soulenir vos interets?vagues et des bruits incertains, il lit arrfiler Sont-ce les Romains qui se sont enrichis aux depensles citoyens les plus consid(5rables de Rome, et leur des Goths, ou les Goths qui ont profiii des depouillesdes liomains? Qu'n iti tout le consulat d'All/in, qu'unefit eprouver toutes les rigueurs d'une affreuse prison.suite de services importants rendus a Votre MajesliII apprit par le rapport de quelques ilatteurs qui6taient h sa cour, et qui avaient des relations avec et d 1'Etat ? Phtt ti, Dieu que tous ceux qui ont l'honneurcelle de Constantiuople, (261) que Boece de concertavec le pape Jean avait sollicitfe l'empereur Justin der§voquer la libertft qu'il avait accordfie aux arienspar ses premiers 6dits. Cependant on ne put encore1'indisposer contre ce fidfele ministre ;mais une nouvelleaffaire qui eurvint peu aprfes le fit passer pardessustoutes les consid^rations qui Tavaient retenu)Usqu'alors.Entre toutcs lea personnes de distinction injustementopprimfees par les calomnies de ses courtisans.de 1'approcher eussent le mdme zele pour sa gloire etpour son service ! mais il s'en faut beaucoup. Leur ambition,leur cruauti, leur avarice dishonore votre regne,it il ne tient pas ii eux qu'il ne diginere en tyrannie.Oui, Cyprien est un caloniniateur, Albin est faussementaccusi ; c'est en vain que Cyprien tdche de couvrir soncrime des pretexies les plus spicieux et d'une apparencede zele pour votre (265) service, la cupiditi louteseule a formi ce complot, Atbin seroit innocent s'ilitait moins riche. Tous ceux qui 6taient pr^sents neil y en avait une dont rinnoeence 6lait connue '^g douterent poiut que le prince ne dClt se croire of-Boece. C^tait Albin. II avait 616 deux fois consulsa vertu le rendait recommandable a tous les gens debien. Boece Fhonorait particuliferement comme unmagislrat des plus accomplia et raimait commo sonami : son grand kge le rendait m6me respectable ans6nat ; mais il 6tait riche, et ce fut la cause de saperte. Cyprien, r(5f6rendaire (a) de Theodoric, i'uudes plus puissants et des plus mechants hommes deces temps malheureux, (262) regardait ses biens d'unceil de convoitise. Depuis plusieurs ann^es il cherchaitdes prolextes pour satisfaire son avarice. II n'entrouva point de plus sur que de lui imposer un crimed'Etat qui lui fit perdre les biens avec la vie. II Taccusedevant Thfeodoric d'avoir des intelligences secrfetesavec remperenr Justin, pour le rendre maltreet, dans le dfisir peut-etre de le trouver tout k faitinnocent, il se contenta alors de dire qu'il examineraita loisir son affaire, et qu'il rendrait juslice achacun.Cyprien comprit aussitot qu'il 6tait perdu s'il nede Rome et pour chasser les Goths d'ltalie. Cfetait trouvait pas les moyens de soutenir son accusation,prendre le prince par son faible. Dans sa vieillesse il dont la faussete se manifestait d'elle-m6me : car lesprinces les moins religieux ne souffrent pas impunSmentitait devenu di!>fiant, et s'imaginait voir a tout mo-quelque trouble, quelque sfidition s'61ever pour Q ment (266) qu'on leur impose, ni que leursministresfens6 de la libert^ avec laquelle Boece lui parlaitmais la vertu soutenue par tant d'6minentes qualit^Bqui brillaient dans ce grand homme, a des charmessecrets qui la rendent respectable aux Smes les plusbarbares. Blle est comme un sanctuaire dont on n'approchequ'en tremblant ; certains trails de la DivinitSqui raccompagnent sonS; comme autant d'eclairs quifrappent, qui eblouisseut ceux qui la regardent et quileur impriment de la terreur. 'rhSodorio la respecta,il en fut touch^. Albin lui parut moins criminelle chasser d'un trone qu'il avait usurp6Non-seulement Alhin, sur la seule accusation deCyprien, allait 6tre condamnfi, mais Thfedoric voulaitencore envelopper lout le s§nat dans sa perte,comme complice du mfime crime, lorsque Boece,informfe d'une injustice si criante, accourut a son secours.Le roi 6tait a V6rone, et les accusateurs,pour fitre plus assurfis du succfes de leur complot,avaient pris le temps de rabsence de Boijce {Boet.Cons. Plii. l. I, pros. 4). Mais son zfele pour le s6nat,Tamour de la justice et la force de l'amiti6 (263) luidonnferent des ailes et lui firent mfepriser le daugcr.On le vit aux pieds du tr6ne de Thfiodoric lorsqu'ony pensait le moius. Ce fut la qu'anim6 de ce zfelequ'il avait toujours fait paraitre pour la defense deabusent de leur confiance pour faire servir leur nomh roppression et a rinjustice: c'est un crime qui nase pardonne jamais. Amaa aurait peut-etre trouvSgrcice auprfes d'As6u6rus 8'il etait entrfe moins avantdans sa confidence, et si ce courtisan iufidfele n'e^tpas employti contre Mardochee, pour satisfaire sapassion, rautoritfe que son maitre lui avait confiSe.Dans Tagitation ou Gyprien se trouva, il eut recoursa Triguille et k Gonigaste, ces deux offlcieredu palais dont Boece avait si vivement r6prim6 Tavariceet riujustice pendant qu'il 6lait consul. Ils neravaient pas oubli6, et ils cherchaient depuis longtempsToccasion de s'en venger. lls embrass^rentavec joie celle que Gyprien leur offrit. On convintqu'ils ne paraitraient point dans le procfes contre Al-la vertu opprimee, il plaiJa lui-mfime la cause d'Albin,bio, ni dans Taffaire qu'ils prfetendaient susciter hmais d'une maniere si pathetique et si toucbante Boece, pour ne pas se rendre suspects a Thfiodoric,que le roi en fut 6mu ct les accusateurs confondus. qui savait combien ils fetaient animes contre lui ;maisII fit voir que si Albin fitait coupable, il Titait aussi ils fournirent des memoires pour l'envelopper dansi-,avec lui, et que tout le s6nat rStait de meme, puis-1- Taccusation d'Albin, et les faire paraltre tous deuxqu'ils n'avaient jamais rien fait qun de concert.Comme le roi n'avait pas lieu de soupgonner sa fid6-lit6 ni celle du senat, c'6tait iojustement qu'on voulaitlui roudre celle d'Albin suspecte (Anonyni. apudYales.). II lui fit alors le detail de tout ce que le sSnaten gSnfiral, Albin et lui en particulier, avaientfait pour son service, (a) combien ils avaient travaillSpour mainlenir son auloritfe, la soumission qu'onavait toujours eue pour ses volontis, que le s6nat(264) avait 6tudi6es, ou plutot pr6venues dans toutesses d(ilib6ralions. Puis, adressant sa parole au roimSme : Cest donc ainsi, lui dit-il, que vos plus fidilesserviteurs sont traites ? que ceux qui vous ont sa-criminels.(267) Cyprien reprfisenta donc au roi qu'on ne devaitpas s'i5tonner si Boece soutenait avec tant dechaleur les intiSrfits d'Albin ;qu'il 6tait non-seulementde la conjuration, mais encure plos coupable qu'Albin,puisqu'il en 6tait Fauteur : qu'on avait en maindes lettrcs 6crites k Tempereur Justin ou toutes lescirconstances de sa trahison fetaient si distinctementmarquees qu'on n'en pouvait plus douter (Boet. deConsol. l. 1, pros. 4). En mfeme temps il en prfisentadeux a Tlieodoric qui 6taient contrefaites.Dans la premiere on y faisait faire h Boece le d^taildu gouvernement tyrannique du roi, et repri-(a) Gomez s'est tromp6 quand il a dit que les r6f(5-rendaires onl 6t6 6tablis par Justinien, qui n'est parvenua l'empire qu'apr6s la mort de Th6odoric.(b) Albin 6tant consul lorsque Th6odoric se renditmaltre de Ravenne, avait contribue plus que personnea lui soumettre Rome, et a Taffermir dans le royaumed'Italie {Cass. Chron.).

1493 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICiE ADORNATA. 1494senter roppression soua laquelle le staat et le peu- ^. On avait depuis peu de jours condamnS Ji Texildeux insigues hrigands, Opilion et Gaudence (Boei.de Consol. l. i, prost. i). Leur crime principal fetaild'avoir detourn^ a leur profit des sommes cousid6-rables qui leur avaient &\.& confiees pour les besoinsde TEtat. Afin de se soustraire a la justice, ils 8'6-taient sauv6s dans une ^glise comme dans un asileqH'on n"osait pas violer : mais ces scel^rats ayanteux-mSmes viole les premiers la foi publique, Th6ndoricne fit pas de difficultS de commander qu'on lesarrachjit violemment de l'autel mfime qu'iU embrassaient,et qu'apr63 avoir ete marqui5s au front d'unple gfemissaieDt.Dans l'aiitre les Romains conjuraient 1'empereur,dans les termes les plus forts et les plus pressants,de les en dSllvrer. Oa lui en sUBg^rait les moyeas:toutes les cdtes dTtalie, disait-on, sont dfegarnies etsans d^fense, il est aisS d'y faire dfibarquer destroupes. Aus3it6t on les enverra joindre par un autrecorps p!us considSrable, dont Albin aura la conduite.Les provinces, qui n'attendent (268) que ce moment,se soulfeveront. La jeunesse courra aux armes pendantque le s6nat agira par des arrSts foudroyantscontre les Goths et conlre ceux qui voudront leurdonner du secours. Ensuite on marquait les sommesqu'on avait amass6es pour faire rfeussir ce projet.D6s le momeat ThSodoric, sans examiner la chosedavantage, perdit toute la confiance qu'il avait eueen son ministre, il oublia tous les services qu'il luiavait rendus, et, rfisolu de ne point I'6couter danssa justification, il le jugea criminel.Qui peut comprendre les tenebres qui se r6pandentsur les yeux d'un prince qu'on sait prendre parson faible ? les choses les moins vraisemblables etles plus eloignfies de la raison et du bon sens passentdans son esprit pour des faits constants et v6-il ritables, voit des daagers ou il n'y en a pas m^me1'appareDce. Rieu n'6tait plus ais6 que de dScouvrir1'imposture et la fonrberife de Cyprien : il n'y avaitqu'a coDfronter Wcriture et le style de Boei:e auxlettres qui Staient reconnues pour 6tre constammentde lui ;qu'a faire dire h raccusateur (269) d'oii ilavait eu celles qu'il produisait. Si BoSce en avait6crit de cette cons6quence k Tempereur Justin, nedevait-on pas croire qu'il les aurait remises entre lesmains du pape et des sfinateurs ses amis, qui ^taientpartis depuis peu pour Constantinople ? Ou 6taientdispers^es ces troupes qui devaient se rassembler aupremier signal ? Comment Albin les aurait-il puBfer chaud, on les conduisit au lieu de leur exil, s'ilsne sortaient de Ravenne le jour qui leur 6tait marqu6.On 6talt sur le point d'ex6cuter ses ordres lorsqueCyprien en fit surseoir rex^cution. II fit entendresecrfetement a ces criminels, cnmme s'il en eut eu1'ordre du prince; qu'en diposant (272) contre Boeceils auraient leur grace. Dequoine sont pas capablesdes sc616rats pour 6viter la punition due k leur trime?Ile promirent toutes choses, et demandferent seulementqu'on leur donnfit par 6crit la teneur de la dkpositionqu'on souhailait qu'ils fissent, et qu'el!e ffttbien circonstanciee, afia de la reudre pius vraisemblablepar runiformile qu'on y trouverait, et qu'iisne fussent pas exposes a se couper, si on les interrogeaitsSparSment. Basile, autrefois inteBdaut de lamaison du roi, et qui avait 6te chasse du palais poursa mauvaise cooduite, se trouvaut accablS de detteset rSduit a la deroiere extr6rnit6, fut ais6 k corronipre.GagnS par l'argent de Cyprien, il se joignit aOpilion et Gandence, et promit de se rendre aveceux raccusateur de Boece. Cyprien, assurfe de cec6t6-Ii, fut trouver Thi^odoric (Cons. Ph. l. i, jiros.14), et, aprfes lui avoir protest6 par tout ce qu'il yavaitde plus sacrfe et de plus saint dans la religion,que le zfele tout seul pourSa Majeste et pour la conservationde sa personne le faisait agir dans cettecommander dans un 4ge d^crfipit, lui qui n'avait ja- Q occasion, 11 le supplia de vouloir bien ne pas 8'enmais port^ les armes ni su ce que c'6tait que laguerre ? La moindre reflexion sur ces circonstancesaurait 6te capable de faire ouvrir les yeux 4 Th6odoric,et de lui faire reconnattre I'imposture des accusateursde Bo6ce : mais il ne se souvint dans cemoment que de ce qui pouvait le confirmer dans sesfaux pr^jug^s. II rappela dans sa m^moire ce qu'onlui avait d^ja dit, qu'il avait 6crit a Justin de concertavec le pape pour Tengager 6 dStruire Tarianismedans ses 6tats ;qu'en beaucoup d'occasions ilavait fait paraitre raversion qu'il avait pour sa secte,et embrass6 toujours avec zfele le parti des catholiques.La libertS des remontrances qu'illui avait faites(270) plusieurs fois lui parut une insolence criminelleet le vAritable caractfere d'un esprit port6 a la revolte.II n'en fallut pas davantage pour le croire coupableaussi bien que T^vfeque de Rome. L'indignation serapporter i ce qu'il avait eu rhonneur de lui dire dela coDJuration de Boece, mais d'6couter ceux qui en6taient mieux inform^s que lui.Quoi donc, s'6cria le roi tout en eolfere, y a-t-ildans mon roynume des svjets assez perfides pour mecacher une conspiration iramee contre moi ? S'il y ena, (els qu'ils puisseitt dlre, it faut qu'ils meurenl. Cen'6tait pas ce que Cyprien demandait. Ainsi, pour^viter ce contre-coup qui dicoDcertait tous ses desseins,il reprit la parole k 1'instant : Non, Seigneur,ils Vauraient dijh fait, lui dit-il, s'ils n'ahnient itiretenus par les violences de Boece, et s'il ne les availpas intimid4s par ses menaces ; ils n'ont pas seulementose approcher du palois depuis c; temps-lfi. Cest Gaudence,Opilion et BasHe, qu'on a fait passer dansvotre esprit pour criminets. Le seul nom de ces malheureuxdevait rendre suspect leur temoignage ; carpeut-on attendre la verlt6 de la bouche d'un hommesaisit de son coeur, sa colfere s'alluma. De la oolfere ilpassa aux d^sirs de la vengeance : il ne roulait plus j) convaincuet condamoe pour ses crimes & subir ladans son esprit que des pens^es funestes contre cesjusle peine qu'il mferite. Mais, soit que ThSodoricdeux grands hommes, et il ne les regarda plus que ne cherchat plus qu'un pr6texte pour se (274) dSfairecomme des ennemis irr^conciliables de son Etat et de BoSce, et se d6barrasserd'un homme qu'il regardaitcomme un rigide ccDseur de sa conduite, soitde sapersonne. Les imposteurs triomphaient et s'applaudissaientdSji d'avoir su s'emparer de Tesprit du qu'iIvoultlt se venger de tout ce qu'il avait fait pourprince, mais ils craignaient un retour. II ne fallait la destruction de rarianisme, il ordonna qu'on fltqu'un moment pour le dSsabuser, et alors toute venir ses temoins, et qu'on reciit leurs dSpositions.leur iniquitfe decouverte serait retomb^e sur leurt^te : c'est ce qu'ils appr^hendaient. JI fallut doncLe premier dSclara qu'il avait oui dire plusieursfoisajouter le crime au crime, et se servir encore d'una Boece que les RoDjains ne g^miraient pas encorelongtemps sous la tyrannie des Goths, et quenouveau moyen pour confirmer Th^odoric dans lapensfie oii il Stait. Ils crurent qu'en lui faisant assurerpar d'autres personnes, et surtout par dessouvent il lui avait evitendu faire des voeux pour lalibertfe du s6nat et du peuple.catho-{iques, les mfimes choses qu'ils lui avaient dites, quenon-seulement le roi ne serait jamais d6sabus6,mais encorequ'iIs (271) se mettraient a couvert sil'affaire 6tait port^e en justice, en se dfichargeant detoute riniquitfe de cette accusation sur les t^moinsdont ils ne faisaient que rapporter les d^positions.Le second ajoutait que Symmaque, Albin et plusieursautres senateurs s'assemblaient souvent chezBoece, et k des heures indues : qu'alors ils s'eDfermaientseuls, et ^loignaient de leur prSsence tousleurs domestiques, qu'il3 y faisaient des Scrituresqu'ils tenaient fort secretes, et que la veille du d6-

1495 APPENDIX AD BOETIUM 1496part du pape pour Conslantinople, leur confSrence ^ d^fendre, on poursuivit sa condamnation les armesavait dur5 toute la nuit.k la main ; le prince se dfclara sa partie. Quel courage,quelle fermetfi aurait-il fallu dans le sfenatEnfin le troisifeme protesta avoir souvent entenduBoSce parler du roi d'une mauifere offensante, et releverau contraire avec des termes les plus (235) vengeance dn soiiverain ?pour refuser de donner quelque setisfaction k lapompeux la piStfeet la clfemence de 1'empereur Justin.Que Boece s'6tait beaucoup elev6 contre la dedorictendait au s^nat, qui lui Stait devenu(b) Ou pr6tend mfime que c'6tait un pi^ge queTh^o-suspect,fense (n) que le roi avait fuite aux Romains de porlerdes armes et d'en conserver dans leurs maisons, quilTavait traitie d'injustiee et de tyrannie ;qu'enfintousles Orientaux qui venaient k Rome abordaient cbezlui, qu'ils y trouvaient un asile assurfe, et qu'ils yetaient toujours traitSs avec magniflcence.11 n'en fallut pas davautage pour faire passer dansTesprit de ThSodoric les soupQons qu'il avait formfescontre Boece pour une enliere conviclion ,de8 crimesqu'on lui imposait. Les fanx temoins furent ab-S0U8 et mis en liberte, et en mfime temps les ordresdonnfis pour arrfiter Boece et Albin. Mais comme lesBenateurs ne pouvaient 6tre jugfes que ,par le sfenatmfime assembl6, Thfiodoric, pour garder eucorequelque apparence de justice, vouiul que Taffaire yfilt port6e, et que les accusateurs avec (260) les t6-moina y fusseut entendus et confroutfes.Lorsqu'on sut dans Rome que Boece uvait &16 arrfite,il n'y eut personne qui ue ressenltt vivementrinjure qu'oo faisait i la vertu mSme en l'opprimautdaus ce grand bomme. La dfesolaliou fut gfineraledans loute la ville, et on vit tout le contraire dece qui arrive ordinairement dans les disgrcLces descourtisans et ces ministres. Ont-ils encouru rindiguationdu prince, tout le monde les m^connait,chacun les fuit ; on irouve mSme daoe leur personneet daus lour conduite de nouveaux crimes doutjamaison ne les avait accus^s : les plus sages demeureutdans le silence, et croient beaucoup faire s'ils ne sejoignent pas k leurs ennemis. Tout ce qu'il y avaitde grand dans le s^nat, de considerable dans leclerge, de distingufe dans TElat par la vertu et parle m6rite, les arieus except^s, prireut part a la disgr4ce,de Bogce : chacun la ressentit comme si ellelui fetait arrivee a lui mfime. Les pauvres, les veuves,tous ceux qui Slaient dans ropprefsion en g6-mirent encore davantage ; mnis Triguille et (277)Gonigaste, le voyant hors d'elat de 6'opposer a leursinjnslices, ne craignirent plus de se joindre ouvertementi Cyprien et k ses accusateurs. Ils paiurenten plein s6nat avec le referendaire, escort^s d'uneIroupe nombreuse de gens armfis el suivis de plusieurscompagnies de soldats, pour inspirer de lacrainte aux juges, et preveoir les justes ressentimentsd'un peuple outre de la perte qu'il faisait deson pSre et de son protecteur. Jamais le sfinat ne setrouva plus embarrassiS. PersuaJ^ de rinnocence deBoece, il semblait qu'il ne pouvait Tabsoudre sansse condamuer lui-meme, ni donner lieu de croirequ'il Irempait dans la conspiration dont il itait ac-CU36. Le premier chef d'accusation qu'on formailcontre lui litait d'avoir alius6 de son autoril^, pourempScher qu'on averttt le roi des d^naarcbes que les^nat avait faites pour secouer le joug des Goths,et remettre Rome entre les mains des empereursd'Orient, ses anciens maitres.Leseooud, d'avoir 'eorit k Justin pour lo soUiciterde venir di51ivrer le sSnat de la tyrannie de Tbfiodoric.(278). Absoudre un homme aucus^ de pareilscrimes, c'ilait faire connaitre qu'on y avait tremp6et se rendre coupable. Le eondamner, c'6tait allercontre sa propre conscience, c'6tait faire le procfesk la verlu. Mais comment aurait-on pu le declarerinnocent? Oa ne lut donna pas meme la libert6 de seafiu d'avoir un pretexte de le perdre tout eutier, telque piit ^tre le jugement qu'il portorait dans cetteatfairs. Gar s'il eilt condamn6 les accusis, corcme ilsfetaient les principaux et les chefs du senat, et ceuxqui fitaieot le plus en elat de s'oppofer aux injustesvolontdis du prince, il aurait pu reduire facilementles autres s^aataurs au poiut qu'il le voulait ; et s'illes eut renvoyfis (279) absous, il aurait eu liou d'accuserleurs juges d'^tre coniplices dn crime dont ilsetaient accus^s, et de n'avoir o.«6 les condamnerpour n'6tre pas oblig^s de se coDdamaer eux-mSmes.Quelque parti que le sSnat p(it prendre, il risquaitu toujours beaucoup {Boet. l. de Cons. Ph. l. i, Pros. k.Bail. in vit. Boet.). Les s^nateurs operQurent bien ledani^er qui les menagait : il s'agissait de T^viter.AprSs plusieurs di5Ub6rations ils crurent le faire enconcluant au bannissement. PersuadSs que le tempspourrait apporter quelque changemeut aux affaires,et que retoignement de Boece adoucirait reeprit deTh^odoric etde ses ennemis, ou que le prinoe 6tantdSja vieux, Texil serait de peu de dur^e : ils ne crurentpas pouvoir prendre de meilleur parti. Gependantrien n'i5tait plus injuste que l'arr6t que le s6natrendit ; car, si Boece etait coupable de crime donton raccusait, le bannissemeut 6tait une peine tropl^gfere, il m^ritait la mort ; s'il ne Tetait pas, y avaitilrien de plus injuste que de proscrire un innocent ?Tels Eont la plupart des jugements que rend la faussejustice du monde, et qui n'ont d'autre3 rfegles queon y trouve toujours (280) un fondla politique :d'iniquit6 qui ne peut se derober aux yeux des homnmes. L'arrfit rendu, la passion de Theodoric ne futpas encore satiffaite ; il flt conduire Boece avec Albink Pavie, et les fit renfermer dans la tour (c) duBaptistSre de Tfiglise, qui servait alors de prison.Elle subsiste encore, et on la connait toujours sousle nom de la prison de Boece. Depuis ce moment 11fut si fitroitcment gardfi qu'on ne permit plus a sesparenta ni a ses amis d'en approcher pour lui donnerquelque consolation : pas un n'eut la liberte de Taccompagnerjusqu'a Pavie. II n'y eut que la sagesseet les muses, commc il le dit lui-mfime (Boet. l. ide Cons. Ph. metr. 1), qu'on n'en put emp^cber, etqui furent jusqu'i sa mort ses fidfeles compagnes.Quoiqu'on eiit rassemblfi dans cette prison piT ordredu roi tout oe qui etait capable d'en augmenter(281) rborreur, Boece n'en fut point effrayfi. D'abordil Ht prSsenter plusieurs requfites au roi pour sa justiflcation;mais elles ne furent pas ^cout^es, parcequ'on n'apprehendait rieu tant qne de ne le pastrouver coupabie. Ge dfini de justice lui fit com-rvpreudre que sa perte etait resolue {Boet. ibid.) ; carTh^odoric n'avait jamais oondamn6 personne sansrentendre ; il laissait toujours aux accus^.s toute lalibert6 de se d^fendre, et souvent il leur indiquaitlui-mfime les personries qu'il croyait les plus capablesdans le barreau de donner un bon tour k leuraffaire. Cette couduite si extraordinaire flt croire abien des gens que le roi 6tait persuadS de rinnocencede Boece, mais que quelques raisons secrfctesqu'il voulait dissimuler, parce qu'elles ne lui auraientpas fait honneur, lui faifaient prendre ce prfetextepour s'en dSfaire.En etfel, depuis que ses flatteurs eurent pris le(a) Th6odorie avait fait anx Romains cette dfefense,h rinstigation d'Eutaric, eu518.auiem (b) Ri^x do/um Romanis tendcbat et quwrebatquemadmodwn eos inte^-ficeret {Anonym. apud Vales.).(c) Elle est faite de briques, d'uneflgure ronde, maisr^glise cath^drale, qui en etait alore fort proche, a6l6chang6e en un monastSre qu'on appelle de TAnnoiiciade,et la grandeeglise tian?fi5r6e en un autreendroit de la ville. Buece fut renfermfe dans le lieule plus 61ev6 de la tour.

1497 BOEin VITiE ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 149dessus dans son esprit, il ne regardait plus Bo6ceque comme le plus graafi ennemi de sa secte, et uncenseur sfiv&re de toutes ses actions, tant il est vraiqu'il est dangereux de dire trop librement la v6rit6(282) anx rois de la terrc, lorsqu^elle ne n'accordepas avec leurs passions : et qu'il en coiite toujours auxgens de bien qui se sentent assez de force et de conragepour le faire. Csr il y a peu de princes du caractferedu grand Th6odose (PauHn. in vit. Ambr.)qui regrettent de n'avoir trouv6 qu'ua Ambroisedans leurs Et.ats, c'est-a-dire un seul 6v6qae quine lui efll jamais dSguis6 la v6rite.Au reste B^ ece ne parut jamais si grand qne dansles fers. Ge fut \k qu'attendant la mort avec la tranquillit*d'un philosophe et !a soumissiou d'un parfaitchr^tien, il composa divers ouvrages oii la piet6et la vertn la plus pure se trouvent jointes a uneprofonde 6rudition. Le Trait6 de la Trinit^ de Dieuqu'il adressa k Symmaque, fut le premier fruit de saprison. II fait connaJtre dfes le commeacement decet ouvrage que c'est Timpi^t^ des Goths qu'il attaqueparticuliferement et qu'il n'a en vue que la destrnctionde rarianisme, comme s'il eflt voulu consacrerses derniferes pensSes et employer les dernierstraits de sa plume a la d^fense de la divinitS du Filsde Dieu, pour lequel (283) il allait bientdt donnersa vie.Dans la pr^face il g^mit sur les malheurs de sontemps, et de n'apercevoir, de quelque c6t6 qu'il jetleles yeux, quo de Uches chrAtieus indignes du L.omqn'ils portent, ou de malheureux hfer^tiques qui parleurs blasphfemes d^shouorent la majestfe de Dieu.Les uns ni les autres ne mSritent pas, dit-il, qu'illenr adresse cet ouvrage, parce que ce serait jetgrdes perles prSeieuses devant des pourceaux8'il s'exposait a des yeux profanea des vArit^s si sublimes.Mais il se r^jouit d'avoir trouv6 dans Symmaquenne clme assez sainte pour recevoir avec respectle mystSre de uotre religion, un esprit assez6clair6 pour en dScouvrir la beaut6, un coeur assezpur ponr en goCiter les maximes et ronctioo, unchr^tien assez fidfele pour transniettre h. la post(5rit6le sacr6 d6p6t de la foi sans aucune alt^ration. II leprie d'examiner s'il a suivi fidfelement les pensees etles principes de saiut Augustin, dont il avait fait une^tude particulifere, et de rejeter sur la difflcultfe dela matifere ce qu'il y trouvera de dSfeelueux, 6tantcertain que la sublimitfi (284) du snjet surpasbe infinimentla faiblesse de Tesprit humain. On trouveraTanalyse de ce traite dans la seconde partie de cetteHistoire.Symmaque le regut h. Rome, oil il 6tait accabl6 dedoulear du dfisastre de son gendre, et occup6 k consolerRusticienne sa fiUe de la siiparation de souipoux, et ses petits-Qls de celle d'un pfire qui leurAtait si oher. Ce ne fut pas un faible soulagemeutdans leurs peines d'apprendre la fermetS et la constanceavec lesqnelles Boece soutenait ses disgrdces,la paix et la Iranquillit^ dont son dme jouissait dansrobscnritii de sa prisou et dans Tattente continuellede la mort. Jamais ils ne comprireut mieux la v6ritede ces paroles de saiut Paul, que Vesprii de Dieu nepeut 4lre captif. En effet, de quelle saiute libertfeBo6ce ne devait-il pas jouir pour fitre en fetat decomposer un ouvrage comme celui qu'il venait d'envoyerk Symmaque ? Quel dfegagemeut, qu'elle attention,quelle 616vation d'esprit ne lui Staient pas n6-cessaires ponr 6crire sur une matiere si snbUmc etsi abstraite ?Pour peu de r^flexion qu'on fasse (285) sur cettefoule de passiona qui s'eleveut, sur cette suite demouvements convulsifs dont le coeur de rhouime reduittlans T^tat ou se Irouvait Bo6ce est ordinairemenbagitfe : raccablement du prfesent, la crainte del'avenir, le souvenir du pass6, une famille d§sol6e,une femme et des enfants tendrement aimSs expos^sa la Ineur de ses eanemis, pr6ts d'6tre accabl^sy^ sous les ruines de sa fortune ; cette chute effroyabledu plus haut degr^ de 1-honneur, de ropuleuee et dela grandeur, dans un ablme de misferes ; Tinuocenceopprimee, riniquite applaudie, le mensonge et lacalomuie triompbant de la verite, on conviendra quecette libertt! d'esprit ei parfaite dont Boece jouissaitdans ses chaines ne pouvait §tre que Teffet d'unegr^ce extraordinaire, et qu'elle est en mfime tempsle caractfere d'une 4me hferoique.Sachant donc que Boece regardait tous ces 6v6nementsai tragiques d'un oeil tranquille et avec cettesainte iudiff^rence qui fail recevoir egalement a unparfait chr^tien les bieus et les maux de cette viecomme venant tous de la main de Dieu, ils (286) eureuthonte d'avoir d'autres sentiments que les siens,et son exemple leur apprit a s'aljaudonuer entiferementa la divine providence et a lui laisser toute laconcluite de cette affaire.Thfeodoric marquait beaucoup plus d'inqui6tude etp d'impatience sur rissue que devait avoir Tambassadequ'il avait envoyee i Constantinople. Coutiouellcment11 8'informait de co que ses ambassadeurs yfaisaient, s'il8 8'acquittaient fidfelement de leur commission,et quelles 6taient les relations et les conf6-rences qu'ils avaient avec l'empereur Justin. Lesariens de Constantinople lui en reudaient un fidfelecompte de temps en lemps. D'abord ils rinformferentdes honneurs extraordinaires qu'on avait rendusau pape et aux sfenateurs qui raccompagnaient,la joie universelle du clerg6, de la cour et

1499 APPENDIX AD BOETIUM. 1300^ Ceux qui aiment les belles-lettres les liront toujoursavec plaisir, parce qu'ils sont remplis d'(5rudition,On en trouve du moins autant dans ceux queWallin nous a donn6s en 1656 : ils sont beaucoupplus clairs, plus silrs et moins diffus.Denis de Chartreux, cent ans auparavant, en avaitle perdre tout i. fait, de 1'abattre pour le soumettrek toutes ees volont^s. Car n'est-ce pas mourir millefois le jour, et goilter pour ("289) ainsi dire la niorta longs traits que de survivre si longtemps k Tarrfitde ea condamnation.Eusfebe, livri a l'injustice, ob^it sans diff^rer auxordres du prince ; il prononga a Boece son arret, etle fit h rinstant charger de fers et de chaines si pesantes,qu'elltfs le tenaient toujours courbS vers laterre. Ce n'6tait pas un Ifiger supplice pour un hommeaccoutumfe h regarder le ciel, ou son coeur se portaitcontinuellement : il avoue lui-m4me qu'il lui futdes pliis senaibles [Lib. i de Consol. Phil., pr. 4). IIentendit son arr4t sans en fitre 6mu, et toutes aesdisgrdces ne furent pas capables de tirer de lui lamoindre plainte. Comme il n'avait jamais eu d'attaclieaux biens de ce monde, et qu'il avait toujoursregerdi avec m^pria r^clat de !d grandeur humaine,il s'en vit avec indiff^rence injuatement dipouillfi.Elev6 au-des6u8 de tout ce qui passe avec le temps,il enviaagea toutes ces pertes comme un gain assur^qu'il faisait pour r^ternitS, et comme un moyen d'acheversa course avec plus de 16g6ret6, et de s'unird'autant plus 6lroitemeot i son CMateur, que son4me (290) se trouvait d6gag6e de tous les iiens quiretiennent Thomme si d^mesur^ment attach^ ala vie.Dans cet §tat, comme s'il eilt §t6 le plus heureuxdea mortels, ou d^ji affranchi de la condition humaine,il n'eut plus d'entretien qu'avec Dieu et nechercha plus que dans lea IrSsors de sa divine sagessela force et la consolatioQ dont il avait besoin.C'eBt cc qui lui donna lieu de composer ces livres (a)admirables de la Consolation de la Philosophie. Onne peut les lire sans Stre 6tonn6 de la tranquillitS deBon 4me et de la palx profonde dont elle jouissait aumilieu de tant de disgraces. lls sont entrem416a deprose et de poSsie et (291) ce mfelange agrfiable.qui se aoutient ^galement depuis le commencementjusqu'a la (in, les a /ait toujours regarder oomme unouvrage de plua accomplis dans son genre et lechef-d'0Euvre de Tauteur. II est distribu4 en cinq livres,et on ne sait ce qu'on y doit le plua admirercette varifetfi de raisona, de pensSes plus fines, plusSlevSes les unes que les autres et pleines de p\M,ou la beautS du style, le choix des mots et la douceurdes expressions. II a fait depuis douze sifecleslea dSlices de tous les gens d'esprit, et il a 6t6 traduiten autant de langues diff^rentes qu'il y a denations dans TEurope. Mais comme les traducteursne sentaient paa dans leur coeur cette vive flammede Tamour de Dieu qui animait celui de Bogce lorsqu'illo composait, et n'6taient pas p6n6tr6s autantque lui des grandes vfiritSs qu'il y traite, on n'ytrouve paa les mgmes charmes et les m6mes attraits,et il y manque beaucoup de gr4ces de roriginal.Le savant Murmelle (6) a fait un (202) Commentairesur les cinq livres de la Consolation de Boece,et aes remarques servent beaucoup k donner une intelligenceplua parfaite des pensSes de Tauteur, parcequ'il y fait voir la liaison qu'ont ensemble plusieursendroits qu'on croyait d'abord n'en avoir point, etqu'il explique bien des choses qu'on ne comprendpas aisfiment, sans 6tre bien vers6 dans la lecturedes pofetes et dans la connaissance des coutumes desanciens Romains.Bfait aussi sur le m6me ouvrage ; ils ne sont pas am^priser. Si on n'y trouve pas autant d'eruditionprofane que dans ceux de (293) Murmelle, on y remarqueplus de pifite et plus d'instruction pour le«mceurs. Ils ont 6t6 autrefois attribuAs a saint Thomasd'Aquin, mais sans fondement.On donnera dans la seconde partie de cet ouvrageune analyse des cinq livres de la Gonsolation de laPhilosophie de BoSce plus ^tendue que celles de sesautres trait^s, parce qu'il s'y trouve plusieurs circonstancesde sa vie qu'on sera oblig^ de d^velopper,et qui donneront beaucoup de jour a son histoire.Bo6ce, ayant donc commencS dans la prison dePavie ses livres de la Consolation de la Philosophie,n'eut pas le temps de les y achever ; car aprfes qu'onlui eut prononc^ l'arr6t de sa mort, on le transffiradans un chateau situ6 au territoire de Calvance(Anonym. apud Vales. p. 485, num. 30), 6Ioign6 (c) decioq centa milles ou environ de Rome, et presqueautaut de Pavie, au milieu d'un d^sert (294) affreux.Dieu le permit pour prouver davautage la coustancede aon serviteur par la privation entifere de toutesles consolations humaines, et Th(5odoric en usait ainsiaQn de lasser sa patience ; et, 8'il demeurait inflexible,pour le faire mourir sans 6clat et sana risqued'exciter aucun Irouble dans TEtat. II raurait difficilement6vit6 s'il ledt fait exficuter publiquementdans Rome ou dans Pavie, et le s6nat ne Tauraitpeut-fitre pas souffert.Ce fut dans cette solitude, dans cet abandon g6n4-ral de toutes les cr6atures, que la divine Sagesse secommuniqua plus familiferement h notre philosophe,Q et ce fut la qu'il acheva ses livres de la Consolationde la Philosophie. II rapporte lui-mfime que Th6odoricn'omit rien dans ce triste s^jour de ce qu'ilcrut capable de le faire changer de sentiment. Onvoulait premiferement qu'il reconnut les lettres qu'onlui impntait ; en aecond lieu, qu"il dfeclarat que laconduite de Th^odoric envers le s6nat ^tait pleinad'6quite et de justice, et que, bien loin d'avoir gouvern6ses Etats en tyran, il avait laiss6 au s^nat et(295) aux peuples qui lui 6taient soumia toute lalibertfi et tous les avantages dont ils avaient jouisous les empereurs qui les avaient gouvernSs depuisConstantin. Convenant de ces deux faits, on lui faisaitespfirer la vie et la libertS.Quelques pressantes que fussent les aollicitationsqu'oQ lui fit, jamais elles ne purent amollir soncourage. Incapable de trahir la v^ritfi ni de dissimiilerses sentiments par une Idche complaisance, iltint ferme jusqu'i la fin, protestant toujours que lean lettres qu'on lui imputait ^taient fausses et suppos^es,et d'une autre part, qu'il ne ceaserait jamais defaire des voeux pour la liberti de sa patrie et pourTaccroissement de la foi et de la religion catholiquequ'on tclchait d'opprimer.Plusieurs mois 8'6couI6rent dans ces soUicitations.Tbeodoric, voyant qu'elle8 etaient inutiles, rfesolutd'avoir par la force des tourmenta ce qu'il n'avait puobtenir par les menaces ; mais elles n'eurent pas ,(o) On est redevable a Nicolas Creacius, Florentin,moine de Tordre de Citeaux, d'avoir rStabli les livresde la Consolation de Boece dans leur premiferepurete sur les meilleurs et les plus anciens manuscrits,qu'il chercha avec beaucoup de soin dans touteslea bibliothfeques d'Italie. Avant I'6dition qu'il enfit faire h Florence, on ne pouvait pas les reconnaitre,tant ils Staient corrompus et diffSrents des originaux.(4) Murmelle fut reoteur du collige de Munster, amiet condisciple d^Erasme. II a beaucoup travaillfi arendre dans son sifeole, qu'on peut dire avoir 6ti un,sifecle d'ignorance, le lustre aux belles-lettres. II cstmort en 1517.(c) Nunc vero quingentis fere passuum millibus procuimoti atque indefensi. Lib. i de Cons. Phil. pr. 4. Cestdu dfisert de Calvance que Boece veut parler en cetendroit, car de Rome h Pavie on na compte que troiscents milles environ.

1301 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLIGE ADORNATA. 1502n'6tait convaiBcu d'aucun crime, et k qui on n'enpouvait imposer d'autre que celui d'avoir eu trop dezfele pour le bien public et pour fhonneiir du s6uat.U fallait le rendre odieux poiir dfiguiser l'injustice.On le chargea d'un crime iniame, et le rapport quel'ancienne philosophie paienne avait avec la magieservit de prfitexte aux ennemis de Boece de Faccuserd'fitre magicien parce qu'il ^tait philosophe. lls repandirentparmi le peuple qu'il n'6tait parveou auxcharges et aux emplois Its plus considSrahles deTEtat qu'il avait remplis dfes sa jeunesse, que par desprestiges et h la faveur des dfimons. Le seul nom demagie lui fit horreur, car jamais homme n avait k\.&plus Sloign^ que lui de se souiller par une prufessiondiocre. II avait le front large et elevfi, les yeux vifset un peu enfonces, le nez long et aquilin, les jouessi dStestable. Ne vous souvenez-vous pas, dit-il i laSagesse, qu'il prend a tSmoin, gue des mes plus ten-decharn^es, la bouche agreable, les traits propordresannies vous vous itiez insinuee dans mon cceur, g tionnSs. La probit6 Stait peinte sur son visage etplus de 8ucc6b. Une confession si sincJre et une r6- ^ foi catholique, le protecteur de Tinnocence et dessistance si gSn^reuse firent rougir ses ennemis. Ils lois, dans sa cinquante-cinquifeme annSe, le 23 octobrede Taonee 525, la huitifeme de Tempire de eurent honte de faire (296) mourir un homme quiJustin,la trente-troisieme du rfegne de Thfeodoric, et laseconde du pontifioat du pape Jean I", sous le consulatde Probin et de Philoxfene. Ses Iravaux, Vapplicationcontinuelle, raffliction, ses disgrices, leshorreiirs de sa prison, qui fut de sept mois et peutfitredavantage, ravaient rendu vieux avant le tomps,comme il le dit lui-mSme [Boet. Cotts. Phil. lib. i,mel. i). Ses cheveux 6taient tout blancs, sa peaudess6chee et marqufie (300) de rides. La pensfied'une mort prochaine fut dans les derniers mois desa vie la seule consolation qu'il pilt trouver i sesmaux.II paratt qu"il fitait d'une taille an-dessus de la mk-quc vous vous en etiez rendue la maltresse, et que vousen aviez d4racine la convoitise des choses perissablesd'ici-bas. Que lu premiere legon que vnus m^avez donniefut (297) qu'il itait indigne de vos disciples de seminager la protection de ces esprits de linebres si vilset si meprisables, et que celui que vous formiez aveciant de soin pour ^tre ilevi h la haute dignite de ressemblanceavec Dieu pnr Vimitation de ses vertus, nedevrait jamais perdre de vue ce divin modele. Si cettevie innocenle qu'on menait dans 1'interieur de mamaison, ce choix d'amis tous gens d'une probiti reconnue,n'etaienl pas capables de me mettre d, couvertdu soupQon d'un crime si odieux (Boet. ib. l. i, pr. 4),le nom de Symmaque, mon beau-pire, avec qui faiqu'on vous eut couverte d'opprobres et de mipris dansma personne (298), failait-il encore, pour augmenterma douleur, que vous fussiez riichirie et irailie aussiindignement par rapport h moi et aux desseins qu'on aformis contre ma vie 1Voili ce qua Boece allfegue pour sa justiBcation etpour sa propre consolation. Mais quoiqu'il n'y eiitpas de vraisemblance dans raccusation, il ne fut pasScoutS, on lui ferma la bouche, et Thfeodoric commandaqu'on le mlt k la torture. On en inventa unetoute nouvelle et des plus cruelles. On ne sait priSciefimentsi ThSodoric en fut Tauteur ou si elle fut suggfirfiepar Cyprien (Anonym. Vales. p. 485, n. 30). XJnegrande roue fut mont6e qui se tournait aveo une manivelle,on y attacha une corde dont on ceignitson extSrieur meme imprimait du respect. Cest cequi se remarquait dans ses statues et dans ses bustesqui se conservaient a Rome lorsque i'y Stais en 1691.On en conservait une dans le palais Justiniani surlaquelle Wallin a fait tirer le portrait de Boece, qu'ila fait graver et mis k la tfite de ses oeuvres, lorsqu'illes fit imprimer en 1656. L'inscription qui s'ylisait marquait qu'elle lui avait iik dress^e lorsqu'il6tait k%k de cinquante ans. On n'en trouve riendans son Histoire, mais c'6tait-la justement le tempsde sa plus haute fortune et de sa plus grande k\tvation, et d'ailleur3 un ancien auteur {Raph. Volaier).assure que la princesse Amalasunte, aprfes la mortde ThSodoric, son pfere, fit relever dans (301) Romeles statues de Boece et de Symmaque, qui avaient616 renversfees lors de leur condamnation. Celasuppose qu'on leur en avait k\eyk pendant leurtoujours vicu dans l'union la plus intime, et sous lesyeux duquel fitais conlinuellement, le nom, dis-je, decet homme aussi respectnble que la vertu m^me, ne devail-ilpas m'en garantir? Mais, par une injustice qui vie.ne petd se comprendre, on prend occasion de m'accuser £jQaoique Thfiodoric t4ohat de couvrir une actionde malifices de ce que fai eu favantage d'^tre formi si odieuse du spfecieux prfetexte de la juslice quidnns votre icole, o Sagesse tout aimable ! et d'avoir punissait I'infid61it6 prfetendue de son ministre, ilappris de vous li regler mes mceurs. N'etait-ce pas assez est certain cependant qu'il ne oommenQa de le hairet ne prit la r^solution de le faire mourir que depuisqu'il eul dScouvert que Tempereur Juslin, par sessoUicitations, avait 6t6 aux ariens le lihre exercice deleur religiou. Ce fut \k la oause de la mort de oesaint homme, et il n'en faut point chercher d'autre,encore que ThSodoric en flt publier de bien difi'^rentespour ne pas dooner occasion aux Romains dese soulever. Cest ainsi qu'en usa Julien TApostaljamais il ne parut faire mourir de chr^tiens en hainede leur religion ; il les fit tous pSrir sous diff^rentspr6textes, et rEglise n'a pas laisse de les honoreroomme de vSritables martyrs, paroe qu'elle 6tait per-Buad6e qu'ils auraieot k\k trouvSs innocents s'il3 n'avaientpas k\.k chretiens (302). Cest pourquoi Tantiquit6n'a pas refuse k Boece rhonneur du martyredu martyr, et, k mesure que la roue tournait, la corde n non plus qu'au saint pape Jean, qui fut envelopp6ie serrait davanlage. dans la mfime conspiration, et qui souffrit pour laGe tourment tkiikTk ne put tirer aucune plainte de mSme cause.BoSce parait Favoir mferite avec encore plus dejustioe que ce saint pape, oar Thfeodoric, ayant laissep6rir de misfere le pape Jean dans la prison, sa mortn'a pas kik si violente, et on a pu douter si la maladieet les faligues du voyage n'avaient pas plusla bouche de cette innooente victime. Oocup6 de lagrandeur des biens eternels dont il allait entrer enpossession, il parut insensible aux cruautes qu'oaexergait sur son oorps. Elles furent telles, que lesyeux lui sortirent de la t6te. On lui en (299) fit succ6derun autre non moins infdme ni moins douloureux.II fut 6tendu sur une poutre, et, aprfes Ty avoirattachS, deux bourreaux le frappferent longtempsaveo des bdtons sur toutes les parlies du corps, depuisle oou jusqu'i la plante des pieds. Quelqueshistoriens (Anonym. ut sup. Vit. Pontif. mnnuscr. bib.Vat. Anast. in Joan. et Cossin. Baron.) ont cru qu'ilexpira dans ce tournient, mais d'autres en plusgrand nombre pretendent, el avec bien plus de fondement,qu'il y surv6cut, et qu'il finit sa vie par lahache ou par Vkpke. Ainsi mourut ce grand homme,rornement de son sifeele, le plus ferme appui de lacontribufe k le faire mourir que la faim et les mauvaistraitemenls. Ce qui est de particulier pour Bo6ce,et qui fait qu'on ne peut lui refuser sans injustice letitre de martyr, o'est qu'on ne peut disoonvenir qu'ilest mort pour la defenee de la justice et de la v6rit6,et que Cyprien, Triguille et Gonigaste ne Tont faitp6rir que par ressentimeut. S'il les eilt laiss^s tranquillementopprimer les innocents, devorer la substancedes pupilles et des veuves, jamais ils n'auraientpens6 a maohiner sa mort. Cest pourquoi les ecrivainamodernes oomme Baronius, Bollandus et sesoontinuateurs, M. Baillet m6me, aprfes (303) Pierre

1S03 APPENDIX AD BOETIUM. 1504des Noels. Canisius et autres, n'ont pas fait difficult^de lui donner, de m^me que les anciens, le titre demartyr. En effet, si l'aLiliquil6 ne l'a pas refusfi auroi Sigismond ni 4 plusieurs autres personnes qui,ayant v6cu dans la pi6t6, ont 6t6 tu6es injustement,quoique ce n'ait pas 6te en liaine de la foi (Greg.Tur. lib. III Hist. num. 6), le refusera-t-on a Boecequi, apr^s avoir combattu jnsqu'au dernier momentde sa vie pour la v6rite ct pour !a juslice, a eu lagloire de vereer son sang daus ce glorieux combat?Jamais cbr^tien n'en a 6le plus digne.Comme ThSodoric avait int^rfit de tenir sa mortsecrfetB, il le iit ex^cuter dans la prison de Calvance.Les ministres de sa cruaute devaient naturellementl'inhumer aussil6t daas quelque lieu obscur procbede sa prison ; cependant sou corps fut remis le mfimejour entre les mains des catholiques, qui le portferent4 Pavie, oii il fut inbumfi auprfes d'Elpis sa premiferefemme. Papebroc croit que ce fut dans Teglise prochela tour du Baptistfere, qui lui avait servi de prison ;c'est ce qui a donn^ lieu & plusieurs historien dedire que c'etait (304) a Pavie mfime que ThSodoricTavait fait mourir. La crainte qu'on eut de s'attirerrindignation du prince iit qu'on lui donna uue s6-Iiulture bien moius honorable qu'!! ne la m(5ritait.Cependant on lui fit une 6pitaphe qui fut gravte surEon tombeau, et qui s'est conservfie ju9qu'a pr^sent.Elle dit beaucoup en peu de mots, quoique d'un stylebarbare. La voici.Ecce Boetius adest in coelo magaus et omniPerspectus muudp, mirus habendus homo.Qui Theodorico regi delatus iniquo,Ticiai senium riuxit in exsilio ;In qua se moestum solans dedit urbe libellum :Post ictus gladio exiit e medio.On la trouve un peu diff^rente chez Papebroc au27 mai, mais le sens est tout le m6me. Celle qui estrapporliie par cet auteur fut mise apparemment k la gloriam evecti, deterrimos quosgue in sui invidiamplace de rancienne, lorsqu^on donna k BoSce une s6- p concitarunt. Quibus delatoribus Theodoricus rex persuasuspulture plus honorable : car on y remarqne que Pavie,viros clarissimos perinde ac res novas molientesappel^e par les anciens (305) Ticinum, y est nomm^e occidit, eorumque bona omnia publicavit. Sed paucitPapia, et c'est ainsi que les Lombards l'appelaient, ce post diebus, ccenanti illi cum ingentis piscis caput ministriqui fait croire qu'elle n'est pas plus ancienue que leuropposuissent, illud Theodorico visum est caputBi6cle.Le pfere Mabillon, dans son Voyage d'Italie, ditesse Symmachi nuper occisi, dentibus quidem in inferiuslabrum impactis, oculis vero torve et furibunde intuentibusavoir vu a Pavie le tombeau de Boece dans reglise de(309) minari sibi plurimum videbatur. UndeSaint-Augustin, au bas des degrfis par lesquels on prodigii noviicde perterritus membrisque prieter modummonte dans le sanctuaire du c6t6 du midi, ^ieve sur tremebundus et horrens, in leclum citalo gradu se rerepit.Identidemque quatres colonnes : et il ajoute qu'a la place des ancienssibi togarum vim magnam ingerivers leonins qu'on vient de rapporter, Balthasar jubem/o paulum, quievit. Elpidio deinde medico omnibusquemadmoflum accidissent explicatis, in Symma-Taconus en a mis d'autre8 de sa fagon, que voici:Mseonia et Latia lingua clarissimus, et quichum Boetiumque patratum a se scelus deflebat. QuoConsul eram, hic perii, missus in exsilium.denique deplorato, ex accepta catamitate dotore ingeniiEt quid mors rapuit? probitas me vexit ad auras, affectus, haud longe post moritur. Cum primum hoc etEt nunc fama viget maxima, vivit opus.ultimutn injuris exemplum in sibi subjectos idcircoII aurait &t& k souhaiter qu'un aussi habile homme exercuissei, quia non uti consueveat diliyenter peruestigalade quelle manifere le tombeau de Boece a kl& trausf6r6que le pfere Mabillon evit bien voulu nous apprendreHist. Goth. 1. I.causa in tantos viros . animadverteral Procop.],dans l'eglise de Saint-Augustin de Pavie, oil il est k Avant cet accident Th6odoric avait eu un dibordementde bile pendant deux ou trois jours qui Tavaitpr6sent, car elle ne fut b^tie que deux cents ans (306)ou environ aprfes sa mort. Comme il ne l'a pas fait, beaucoup affaibli. Cest ce qui a donn6 lieu a quelqueshistorieus de dire qu'il ^tait mort de la m€menous tdcherons d'y supplSer.La cruaut^ de Thiodoric n'6tant pas encore satisfaite,manifere qu'Arius, confondant une circontance deelle se porta jusqu'a faire mourir Symmaque, ce sa maladie avec la v6ritable cauae de sa mort. Quel-sfenateur si respectable par son ^ge et par ses vertus, ques jours auparavant il avait rendu un arrdt quiqui faisait l'honneur de Rome, et qui fetait le chef et enlevait aux catholiques leurs (310) iglises dans tousla gloire du s6nat. Craignant qu'il ne voulClt venger ees 6tats, et les livrait aux ariens {Paul. Diac. hist.la mort de son gendre [Anonym. apud Vales. p. 486, l. XV, p. 437 et atib.). Cet ordre devait s'ex6cuter len. 20), il Tappela a Ravenne quelques mois apres, dimanchc suivant, qui devait fitre pour les ariens unTy fit arr^ter et dScoller dans la prison. Des coups si jour de f^te et de rfijouissance a cause de la victoirefacheux purent bien touo.her sensiblement Rusticienne qu'il3 s'attendaient de remporter sur l'idoiatrie (carsa fille et l'epouse de Boece, mais ils ne furent pascapables de Tabattre. Jamais on ne vit paraltre tantde rehgion, tant de grandeur d'4me dans un si grandrenversement de fortune. En perdant son p6re et sonfepoux elle se vit privSe de tous leurs biens, et, aprfesavoir tenu le premier rang parmi les dames romaines.gJ^ elle se trouva bientdt rSduite a la mendicitfi. Sa foila soutint dans cet accablement ; et plus elle voyaitle secours des hommes s'eIoigner d'elle, plus sa confianceen Dieu redoublait. (307) Elle ne fut pas vainc,car peu de jours aprfis la mort de Symmaque riniquitfide ThSodoric fetant consommSe, Dieu en tira lavengeauce qu'elle miirilait.Etant k table, on lui servit la tfite d'un poissonmoustrueux : il s'imagina voir dans cette tfite celle deSymma^ue qui le mena^ait des yeux et des dents, enmordant ses Ifevres inffirieures, comnie un hommedaus sa plus grande colfere. La frayeur le saisit etlui causa uu tremblement gSn^ral. Les convulsiona8ucc6d6reut et devinreut si continuelles, qu'en peude temps son visage fut d§figur6, et se trouva auxabois. Les remords de sa conscience l'agit6rent int§-rieurement avec autant de violence ; et, ne pouvantplus dissimuler ce qu'il sentail dans son ftme, pendantqu'Elpide, aon mSdecin, employait tous son artpour rfiobauffer ses membres deja a demi-morts, iljeta de profonds soupirs et pleura amferement lecrime qu'il avait commis en faisant mourir Bofice etSymmaque. II fil TSIo^e de ces deux grands bommes,et se coudamna luimeme d'avoir cru I^gferement lesrapports qu'on lui avait faits. Mais sou regret (308)ne put apaiser la justice de Dieu, le moment de savengeance 6tait venu : il mourut au milieu des douleurs.Le fait est trop important pour ne pas rapporterle l^moignage tout entier de Procope, sur lequelil est particuliferement appuyfi. Plusieurs historiensront conflrmS, et on ne trouve point qn'il ait jamais6t6 r6voqu6 en doute dans rantiquitS.Symmachus et ejus gener Boeiius patricii, alto majonimsanguine, principes vero senatus liomani et consulesfuere ; philosophise et asquitati supra cssterotmortales studuerant muliisque egenis ium Romanorum,tum externorum opibus suis subvenere. Hi ad ingentemc'est ainsi qu'ils traitaient la rehgion catholique).Mais ce dimanche fut changi pour eux en un jour dedeuil ei de tristesse pur la mort de leur ptus puissnntprotecteur, et la justice de Dieu Tarr^a visiblementdans le temps m£me qu'il se rendait plus redoutablek rEglise.

1305 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1506II reQut cependant les honneurs les plua pompeui A ^t des avautages du sifecle. AprJs avoir partagS entrede la s^pulture. De son vivant il s'6tait fait faire unmausolee magnifique, le plus grand qu'on eCit vu enItalie ; il y fut porteavec une pompe vraiment royale.Sa fille Aoaalaaunte, ni^ce de Glovis, premier roichr^tien, lui succeda dans le royaume d'Italie et:ayant fait b4lir k Raveane la magnifique feglise deNotre-Dame-de-Ia-Rotonde, k la place de ce grandmausolfie qui n'etait que de pierre, elle en fit faire unautre de porphyre, qu'on Meva sous la conpole dud6me, d'une manifere (311) admirable, en sorte qu'ilparaissait comme soutenu en Tair, et Thfiodoric audessusd'une taille humaine pret a monler daos leacieux. II y 6tait rest^ jusqu'au temps de Csesius, archevfiquede Ravenne ; mais ce prfelat, justement indign6de voir les cendres d'un h^r^tique arieu placfiesavec tant d'honneur dans le lieu saint, fit abattre lemausoISe et transporter le tombeau a la porte derSglise de saiut Apollinaire. Cest une grande urneVas hoc porphyriacum olim Theodcnci GothorumImperaloris cineres in Rotunds cpice recondens. HucPetro Donato desio Prsesule faveme transtatum, adperennem memoriam sapientes Reipublica; R.P.P. C.M. D. LXIV. (Papebroc. ad 27 Maii, p. 710.)Mais, pendant qu'on rendait en ce monde de sigrauds honneurs aux cendres de Thfiodoric, son kmedans Tautre ^tait trail6e bien diff^remmeot par lajuslice vengeresse de Dieu. II (3)2) voulut en faireconnaltre quelque chose k un saint solitaire retir^dans Tile de Lipari pr6s de la Sicile (Paul. Biac. hist.l. XT, p. 467, 4T5). Le jour mSme que Thiiodoricmourut, il le lui fit voir en esprit, couvert d'un sac,les pieds nus et les mainsli^es derrifere le dos commeun criminel, conduit par le pape Jean. Boiice et Symmaque,et pr6cipit6 dans les Uammes. Deux de ses nofficiers, Goths de natiou, qui iStaient venus de sa parlen Sicile lever des imp6ts, obligSs d'y rester pourfaire ladouber leurs vaisseaux, passferent ce jour-lim6me a Lipori voir ce saint solitaire. Dans la conversationil leur apprit la mort de Thfiodoric, et ceque Dieu lui avoir d^couvert de sa destinfie la nuitpr6c6dente. Comme ils avaient laiss6 le roi en parfttitesanti peu de jours auparavant, ils n^en crurentrien, mais etant de retour a Ravenne, ils y reconnurentqu'e£fectivement Theodoric 6tait mort au jouret Ji I'heure qne le solitaire leur avait marqu^s. Ceses enfants ce qui leur apparteuait dans la successionde leur aieul et de leur pere, elle distribua aux pauvresce qui restait et se donna tout entiftre au soulagementdes malades et aux exercices les plus p6-nililes de la charitiS. Par ce genre de vie elle filconnaitre que Tb^odoric, eu la privant de ses biens,n'avait pas 6t6 capable de troubler lapaixdesondme, et qu'il n'avait fait qne pri5venirce qu'elle auraitbieotot fait elle-m^me. Uuiquement occupee de laperle d'uu p6re et d'un ipoux si respectables et sichers, elle comptait pour peu toutes les autres qu'ellepouvait faire dans ce moude. Elle devint ainsil'exem|jle de Rome et le modfele parfait des veuvescbrfitiennes. D6nuee de tout secours humain, sa vertului servait de rempart contre les ennemis de son^poux, assez l^ches pour le pers^cuter encore aprfeasa mort dans ses eufants et dans sa veuve. PIus d'unefois ils (315) sugg6r6rent a Amalasunte de la fairede porphyre qui s'y voit encore, au-dessus de laquelletnourir,B ou du moins de la condamuer k une prisonest cette iuscription perpStuelle, et les raisons qu'ils lui all6guaienl auraient:pu 6tre goiitfies par une 4me moins graude etmoins genfereuse que oelle de cette princesse- Toutest k craindre, lui disait-on, dans Rusticienne ; ondoit mfime se d6fier de ses aumSnes et de ses larmes: c'eEt par la qu'elle excite le peuple k venger lamort de son epoux et de son pere. EUe ne oesserajamais de semerun esprit de rSvolte contre le gouvernement.Mais loin de se conduire par les rfeglead'une politique si basse et si honteuse, Amalasunteredoubla son atlention pour donner i Rusticienne dtplus grandes marques d'estime et de consid^ration.Si elle etlt v6cu plus longtemps, Rusticienne auraittrouve en elle une protection assurfee contre les malheursdont rilalie fut peu aprfes afllig^e, et cootre lahaine implacable des euuemis lie sa famille.L'ltalie ne mfiritait pas d'avoir une souveraiue siaimable : les p^chds des peuples etant montfes jusqu'4Texcfes, Dieu avait rfisolu de les puuir (316) par lesflSaux les plus terribles de sa justice. Une mort pr6-maturSe enleva en peu de jours le jeune prince Atalaric:et Amalasunte, veuve depuis longtemps, sevoyantsans enfanls et hors d^S^e d'en pouvoir esp6-rer (quand bien meme elle aurait voulu passer a unsecond mariage), pour 6viter les guerres civiles quiauraieut pu troubler le repos de ses peuples aprfes samort, elle voulut se donner de son vivant un successeurqui les gouvern&t dans la justice et dans la paixqu'elle leur avait procur^es par sa sage conduite.Elle choisit Th6odat, son cousin-germaio, fils d'Amalafrid,soeur du roi Th^odoric, et lui remit sesfalt est rapportfi par le pape saint Gr^goire, quiassure Tavoir appris de ces deux officiers mfimes.itats ; mais ce perfide, au lieu de reconnnitre ce bienfait,Les ariens, pour cacher aui yeux (3l3j du publiela fit renfermer peu aprfes dans un chS.teau situ6lea marques de la vengeance divine qui avaient paru au milieu dn lac de BoUfene, et pendant qu'elle 6taitsur Thfiodoric dans le moment de sa mort, publiferent dans lebain Ty fit suffoquer. Tous les gens de bienqu'il avait fet^ enlev6 par uue apoplexie, d'autres par pleurSrcul sa mort ; rempereur Justinien, avec quiune dysseoterie ; mais sa fille Amalasunte (a), prin-elle avait entretenu une correspondance fidfele, encesse des plus vertueuses et des plus accomplies de rv fut inconsolable. II avait pour elle un respect et une„„„ son =;i„iasifecle,tA.„„;r> t^moin oculaire „„.,;..;„„ de a„ .„.,itout ce .„ _.,:qui.•*..:.8'6taitpassfi, fit assez connaltre par sa conduite qu'eUe fetaitbien persuad^e que Dieu voulut alors venger la mortinjuste de Boeee et de Symmaque.Th^odoric ayant d6clar6 Alalaric, son petit-flls,Bon successeur dans ses 6tats, sous IatuteIled'Amalasunte,sa mfere, elle les gouverua pendant quelquesaimSes avec beaucoup de sagesse. D'abord elle fitreodre k Rusticienne les biens de Boece son ([ipouxet de Symmaque son p6re, qui avaient 6te confisquAs; et pour abolir, si elle eiit pu, la m6moire ducrime de Thfeodoric (Raph. Volater. in Antropologia),elle fit relever leurs statues daos les places de Romeavec des (314) inscriptions qui contenaient leursfeloges. Rueticienne de son c6t6 ne marqua pas moinsde g6n6rosit6 par le mfipris qu'elle fit des grandeursestime sans fegale. Comme Amalasunte savait parfaitementle grec, (317) le latin et toutes les languesqui fitaient en usage dans Tempire, ils avaient ensembleun commerce de lettres r6gl6. R^solu de vengersa mort, il envoya BSIisaire, g^nfiral de ses arm^es,contre Thfiodat. Tout plia devaut Bfilisaire, leperfide fut tue dans le combat, son armee dissipie,etles principales villes d'ltalie se soumirent au vainqueur.Rome, des premi^res, lui ouvrit ses portes, etles Goths allaient fitre tout a fait chass6s d'ltalie, siDieu, qui met des bornes aux empires, qui les couserveet les delruit quand il veut, n'ei1t pas permisque les Perses vinssent en meme temps faire une irruptiondans les plus belles provinces de rOrient.Justiuien fut contraint de rappeler B^lisaire avec unepartie de ses troupes. Les Goths, profitant de son(a) Cassiodore parlant d'Amalasunte, s'explique ain-Bi ; Inter primarias rarissimasque feminas annumeranda,quam videremiraculum.venerandmaudire loquentem erat

1507 APPENDIX AD BOETIUM. 1508absence, appeUrentle fameux TotUla. On ne peut A. ceprficieux d6p6t, et dfes-lors Pusage 6iait en Italiecxprimer les maux qu'il fit sou£frir i ritalie : ses de compter les ann^es de mars en mars.yilles les plus belles farent saccag^es ; Rome pendant Pierre, 6v6que de Pavie, a la sollicitation duquelquarante jours fut abandonnSe a lafureur et a TavariceLuitprand avait fait transf^rer le corps de saint Au-du soldat, et aprfes le siege de J6rusaleai, rhistoire gustin dans reglise de Saiut-Pierre, lui conseilla en-ne nous repr^sente rien de plus affreux que le saccagementcore de 1'enrichir des autres reliques des saints qu'ilqu'il fitde Rome.pourrail ramasser de ctsik et d'autre. II fit levercelles(318; Rusticienne, comme toutes les autres damesromaines, se trouva r^duite a demander du pain auxvainqueurs (Proc. l. iii de Bell. Goth.) Elle fut reconnuepar les Goths qui avaient servi sous Thfeodoric,et conduite devanl Totilla pour y fitre condamnSe aniort, sous pr^texte qu'elle avait excitS le sfenat afaire aballre les statues du prince meurtrier de sonmari et de son p^re. Elle ne seo dfefendit pas, lachose 6tait publique ; mais Totilla, touchS de sa vertu,et respectant encore ea elle la mfemoire de cesgrands hommes, commanda qu'onlamit en libert^,et quelque temps aprfes elle finit paisiblement sesjours daus la pratique de toutes sortes de bonnes oeu- Bligion. II fonda auprfes dePavie un c^lebre nionastfereet une feglise qui fut d^difee sous le nom de Saint-Pierre : elle ful appel^e l'6glise de Saint-Pierre-au-C:el-d'Or, parce que Tor y brillait de toutes parts,particuliSrement i la voiUe.Luitprand lui succ^da el parut encore enchSrir surpi6ti de ses pferes. Non-seulement il confirma hlal'6glise de Sainl-Pierre tous les dons qu'Aripfere luiavait faits, mais il les augmenta encore et l'eurichitd'un tresor inestimable : c'6tait le corps de saint Augustin,qu'il racheta des Sarrasins une eomme trfesconsidi5rable.il 6taient alors maltres de Tlle de Sardaigne,ou les 6v6ques d'Afrique, quand ils furentchass^s de leur pays par Trasamoud, vers Tan S06,ravaient transporl^.Luitprand le fit placer avec beaucoup d'honneurS0U3 le maitre-autel de cetteiglise, ou on croit qu'ilrepose encore. Cest ce qu'une charte (320) authentiquequi se conserve dans les archives de ce monastferenous apprend. Le pftre Mabillon 'Jter. Ilal.,p. 221), dans son voyage d'ltalie, assure lavoir lue,et en rapporte ces derniferes paroles : Hxc omniaquse supra diximus, adjudicumus venerabi/i monasterioSancti Petri in Coslo Aureo, in guo sanctum ac vene- nrabilem Augustinum adduximus. Dalum iv tion. Aprilisregni Luitprandi I, indicl. 10 : ce qui d6note Tan712 de rincarnalion de Notre Seigneur. La fin de cetacte ^claircit trois points d'histoire. Elle nous apprendpremiferement que le rfegne de Luitprand n'apas oommenc6 en 713, comme MorSri et quelqueshistoriens Tassurent, puisque d^s le commencementd'avril de Tann^e 712 on datait d6jk les actes publicsde la premifero annfie de son rfegne. En second lieu,que Luitprand n'est pas le fondateur du monastferede Saint-Pierre-au-Giel-d'Or, conime Papebroc etaprfes lui M. Baillet et d'autres Tont prdtendu, puisquedfes la premifere ann^e de son rfegne il confirmalea donations qu'Arip6re, son predfcesseur, lui avaitd4jJi faites. Entin que la translation du (321) corpsde saint Augustin a 6t6 faite de Sardaigne a Pavieavant le commencement de 712, puisque Luitprandassure par oette oharte, dat^e du commencement decette annfie, qu'il avail dfeji enriohi ce monastfere dede Boece du lieu ou il avait kik d'abord inhum§ pourles y placer, et Luitprand lui Ot dresser un mausolfiemaguifique pour le temps, mais qui paraltrait a pr6-sent des plus simples. II ^tait pose sur quatre colonnesde pierre, et on y lisait rinsoription que nousavons rapport^e. II fut plac6 au pied des degr^apar oil Ton monte au grand-autel, ou il est encorea prfisent. Luitprand ^tablit des religieux pour yfaire des veillesjour et nuit comme a celui de saintAugustin, et il ordonna par son (322) testamentqu'apr6s sa mort il serait inhum6 h ses pieds, parcequ'en cessant de vivre il ne voulait pas cesser derhonorer. Et afin qu'on ne s'y mfeprit pas dans lasuite des siecles, et qu'on distingu^t ioujours le justevres.Quoique Dieu se serve des m^ohants pour chilierd'aveo le pecheur (ce sont ses propres paroles), illes piohes de son peuple, il ne laissa pas les crimesvoulut qu'on ne mit point d'autre inscription sur sonde ceux-ci impunis. II vint d'autres peuples encore tombeau que celle-ci : lci sont les os du roi Luilprandplu8 feroces punir les excfes que les Goths avaientGela fut exeout^ comme i) Tavait ordonn6, et depuiscommis dans Iltalie. Totilla fut tue, les Goths dissipfeset enfin chass^s de oes provinces. Les Lomment.G'est cette circonstance qui a fait dire i M.tant d'ann6es il ne s'y est fait encore auoun changebardss'y ^tablireut. Apres quelques ann6es de sfejourBaillet, dans la Vie de BoSce, que dfis le temps duen Italie, ils embrassferent tous la foi (319) catholique,et ils eurent mfime plusieurs rois d'une pi6t6 culte en quelque sorle religieux. Vers le XII« sificle.roi Luitprand on commenQa de rendre a Bo6ce unexemplaire.les moines qui Staient eu possession de reglise de>Saint-PierreAripfere II, qui commencjade r^gner Tan de Notreenfurent chass6s ; l'on substitua en leurSeigneur 702, se uisliugua par sonplace des ohanoines rfeguliers vivant sous la rfegle dezfele pour la re-saint Auguslin. Lepape Honori III, qui [explique fortau long dans une de ses bulles les causes de ce changement(Bulla Hon. III. an. 1220, apud Mabil. Itin. Ital.p. 222), indique celles qui font ordinairijment perdreaux moiaes leurs biens et leurs monasl^res, [a savoirreiachement de la (323) discipline r^gulifere, la dissipationledes fonds et la dfipravation de leurs moeurs.Leur abbe meme y avait 6t6 tu6 depuia peu d'unemanifere scandaleuse. En changeant d'habitants ellecbangea aussi de uom, et fut appel^e Tabbaye deSaiut-Augustin. On y c6l6bre tous les ans, le 23 octobre,la ffite de Bo6ce avec beaucoup de solenniti.Plusieurs ^glises d'Ilalie en font mfemoire le mfimejour oomme d'un saint martyr. La ville de Pavie lerficlame comme un de ses premiers patrons, et commeun puissant protecteur auprfes de Dieu. Papebroccroit que ce jour-lk eat celui de sa translationfaite par le roi Luitprand et par r^vfique de Pavie,mais la tradition de cette ^ghse nous apprend quec'est aussi celui de son marlyre. Et comme le sentimentde Papebroc n'est appuyfe sur aucune autorit^,nous lui prfeferons rancienne tradition des ^glises. IIest toujours dangereux de s'en ficarter, tellesqu'ellessoient, et on ne doit jamais le faire sans des raisons6videutes. Pour Tavoir fait au sujet d'Elpis, la premiferefemme de Bo6ce, Papebroo est assur^menttomb6 dans une erreur manifeste : il (32i) s'616vecontre cette Iradition, il appelle a tfemoin la foi et lanotoriSte publique. Elle est, dit-il, que la femme deBoece B'appelait Rusticienne, qu'elle fitait originairede Rome, et qu'elle a survfecu k son mari de plusieursann^es ; et, dans r^pitaphe qui se voit enoore k Pavie,cette femme, qu'on dit fitre celle de Bo6ce, est nommiElpis. L'epitaphe nous apprend qu'elle est originairede Sicile, et qu'elle a laissfe son mari plein devie. II rapporte plusieurs autoritfis pour confirmer cequ'il avance, et triomphe ensuite d'une deoouverte siheureuse au pr6judice de la tradition. Cependant latradilion est constante, et Papebroc s'est trompfe,paroe que Boece avait ^pous6 Elpis en premiferesnoces et Rustioienne en secondes. L'un et Tautres^acoordent parfaitement avec les autorit^s qu'il rapporte,et avec T^pitaphe et avec la tradition. Cequ'on a ci-devant rapporl^ prouve assez rantiquitfi

'1509 BOETII VIT^ ET OPP. DESGRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1510du culle rendu a Boeoe comme un vfiritable martyr ; A. beau de Boece leur est tomb^ en partage, les chanoimaispour rautoriser davantage, on a tru devoir y nes ayant conservfe celui de rEvangile, ces ermi-ajouter que, par le Brfiviaire de Milaa, imprimS en1539, il paralt qu'on en faisait dans cette (325) eglise,le 23 octobre, une mfemoire solennelle sous le nom desaint Severin, martyr, qui est celui sous lequel Bogceest le pius connu dans rEglise, et chez les compilateursdes martyrologes. Les anciens historiens de savie disent expressiment que l^Eglise aprfes sa mortlui rendit les honneurs qu'elle avait coutume ded6f6rer aux eainls martyrs, parce qu'il avait souffertpour avoir pris la d6fense de la foi catholique eontrela perfidie dea ariens. (Mari. Rota. in Vit. Boet.)tes, qui croient avoir un droit gpicial sur les reliquesde Boece, ont pris un soin particulier d'ornerson (328) tombeau, et d'y entreteuir la d^votion despeuples.Le concile de Trente n'y a pas peu contribu^, car,ayanl ordonn^ qu'on raserait tous les tombeaux quise trouveraient dans les ^glises ^lev^a de terre, a larSserve de ceux des saiats recouaus, et des commissairesapostoliques ayaut klk envoyis pour faire ex6-cuter son decret dans toute ritalie, on en rasa quelques-unsdans celle de Saiut-Augustin de Pavie ; maisle tombeau de Boece fut religieusement conserv6Ils ajoutent meme que les habitants de Pavie onttoujours 6t6 si pr^venus de respect envers leur saint (Silveslre Moral. in Alarioc. Retig. l. iv. p. 27i;patron, qu'ils ont transmis a la postSritS de sifecle en preuve 6vidente qu'il etait regard^ comme un sainten possessiou de la gloire dont on pouvait r^clamersifeole par uue tradition constante un fait dont je nevoudrais pas filre garant. 11 est presque semblable i rassistance auprfes de Dieu. Cest pourquoi le saintsi^gecelui que la simple anliquitfe a rapport^ autrefois delaisse une entifere libertA aux ^glisea d'Italie desaiut Denis le patron de Paris. IIs tiennent pour con- g lui rendre un culte public, et ne d^sapprouve pas que" ""stant que Boece, ayant &li frapp6 par le 'bourreau, les martyrologes et les icrivains eccl^siastiques luiavait regu ou soutenu sa t^le entre ses deux mains ;donnent la qualite de saint et de martyr, quoiqu'oaque lui ayant demand6 ensuite par qui il croyait avoir n'ait jamais fait d'autres c6r§monies pour sa canoni-et6 frapp6, il avait r^poudu que c'etait par les impies,et qu'il 6tait venu la portant ainai entre (326) sesmains jusqu'Si une 6glise voisine ;que, s'etant mis kgenoux au pied de Tautel, il y avait regu les divinsmystSres et 6tait expiriS un moment aprfes. Si ce faitne paralt pas vraisemblable, rancienne tradition pourla sainteti et la vfiniration du martyr n'en est pasmoins constante.L'empereur Othon III voulut signaler sa pi6te enversce saint homme en lui faisant 61ever un mausoleede niarbre des plus riches. II fit graver au-dessus sonfeloge. Gerbert, philosophe et pofete, qui depuis fut61ev6 au souveraiu pontifioat, sous le nom de SilvestreII, le fit en vers. Les voiciRoma potens dum jura suo declarat in orbe,Tu pater, et patrlae lumen, Severine Boeti,Consulis offlcio, rerum disponis habenas ;Infundis lumen studiis, et cedere nescisGiiecorum ingeniis; sed meus divina coercet(327)Imperium muudi. Gladio bacchante GothorumLiberlas Romana perit : tu consul et exulInsignes titulos prEeclara morte relinquis.Nunc decus imperii summas qui priEgravat artesTertius Otto sua dignum te judicat aula.(Eternumque tui statuit monumenta laboris,Et bene promeritum meritis exornat honestis.Son culte devint encore plus c^I^bre dans le quatorzifemesifecle, aprfes qu'on eut joint aux chanoinesrfiguliers qui desservaient r^glise de Saint-Augustindes ermites vivant sous la rfegle de ce saint docteur.Comme reglise leur est devenue commune avec leschanoines, et que le c6t6 de TEpltre oii est le tom-sation que celle de lever son corps de terre, qui 6taitlamanifere ancienue de canoniser les saints. On ajug6 que la voix du peuple, soutenue d'une traditionde (329) douze sifecles ^tait suffisanle pour autoriserle culte qu'on lui rend, et c'est par ces consid^rationsque les historiens qui ont ^crit avec plus d'exactitudeles Actes des saints, et les critiques les plus s^vferesde notre siecle, aprfes un rigoureux examen do ceuxde Boece, n'ont pu lui refuser la qualitfi de saint et demartyr. L'honneur est grand d'avoir donne sa vieet vers6 son sang pour la juslice, pour la v6rit6 etpour la dSfense de la foi ; mais il est encore plusglorieux & Bo6ce d'fitre arrivfe \k par une fid^liti inviolablea tous ses devoirs, par nne innocence de vie,par la puret6 de res moeurs, et par une correspon-Q dance exacte, fidfele et constante k toutes les grScesdout la bontfe de Dieu I'avait prfivenu (Can. i Gren.Ferrar. p&r. Natat. Baillet, vie de S. Aug.)Cest pour honorer lamSmoire de ce grand horameet perpfituer son culte qu'on a recueilli avec soin toutesles circonstances de sa vie et de sa mort. J'espSreque les fidfeles en seront idifiSs, et y trouveront degrands motifs de consolation dans les adversitfes etdans les persecutions, qui sont ins^parables de la v6-ritable pi6t6. Ayant pendant sa vie aim6 si tendre.ment (330) rEglise, et signalfi tant de fois son zfelepour sa d6fense et pour la rSunion de ses membresdivisSs, on ne doit pas douter qu'affranchi des liensdu corps, et que favorablement 6cout6 de Dieu il nele sollicite encore puissamment pour lui demanderrunion parfaite de tous ses membres, et la pr^serverdes mauxdont elle est menac^e.(3) Ne connaitre rhomme que par ses actions extfirieures,c'est ne le connaitre que par la superficie.P6D6trer ses sentiments, dSvelopper ses intentions etles motifs de sa conduite, c'est le connaitre selon laplus noble partie de lui-mfime mais ajouter fi, (4) la;connaissance des actions extSrieures et des sentimentsdu ccEur celle des productions de resptit, c'e3t leconnaltre tout entier.Dans la premifere partie de cette Histoire, on a recueilliavec soin tout ce que Tinjure du temps et unelongue suite de si^cles n'ont pas kti capables d'ensevelirdans 1'oubli, des actions de Boece ; on a trac6aux yeux du public un portrait naturel de ce grandhomme : mais dans celle-ci, c'est Boece lui-mfime quise peint, c'est son esprit qu'il nous dficouvre, et qu'onva connaitre dans ses ^crits.On a d^j& remarqu^ quelles ont ^t^ les productionsSEGOKDE PARTIE.n de ce g6nie sup^rieur, que les plus grands hommesqui Tont suivi ont tous egalement admire, ceux mSmequi ont le plus briI16 dans les temps moins recul6s dunotre, comme Albert-le-Grand, saint Thomas d'Aquin,Bon disciple, et les plus habiles thSologiens qui sontvenus aprfes eux. Ils ont fait une fitude pai ticuliferedes ouvrages de Boece ;saint Tbomas le cite en milleendroits, et on peut dire sans flatterie qu'ils ont puis6comme dans une source pure et fficondece qu'ils nous(5) ont donn^ de plus solide et de plus achev6 sur leamatiferes de la religion dont Bo6ce avait eu oocasionde traiter. Ils n'ont fait qu'6teadre et d^velopper lesprincipes qu'il avait Stablis d'une manifere trop ooncisepour fitre ais6ment entendus par dcs gens moinsconsommfis que lui dans les sciences divines et humaines.Comme on n'a pu, eana distraire le lecteur de Tat-

15H APPENDIX AD BOETIUM. 1512tention qu'il devait a la suite de rhistoire, lui donnerune juste id6e du IraitS ee la Bont^ de TEtre, decelui de la Foi et de quelques ^claircissements surla Philosophie que Boece nous a laiss^s, parce queces ouvrajies n'6taient pas d'une graude ^Lendue, onen a donn^ un extrait selon le rapport qu'ils avaieata l'ordre chronologique den actions de sa vie, et ona reservfe tous les autres traites pour la seconde partiede celfce ouvrage. Voici ceux dont il nous reste kparler.Le preuiier est celui des deux natures et d'uDe personueen J(5sus-Christ, contre Eutychfes et Nestorius,k Jean, diacre de rEglise de Rome.Le second est iutitul6 ? Si le Pfere, (6) le Fils, et leSaint-Esprit peuveut fitre affirmes substanliellementde la Divinite, au mSma diacre.Le troisifeme est celui de la Saiute Trinit^, a Symmaque,sou beau-pere, intitulfi : Gommeut la Trinit^est un seul Dieu et uon pas trois Dieux.Le quatrifeme compreud les ciuq livres de la Conaolationde la Philosophie. Nous donnons le premierraug a ces trait^s parmi les ouvrages de Boece, parrapport i la dignitfi et h rimportance des mati^resqu'il y traite, quoique nous ayons remarqu6 que laplupart ont 6t6 sea derniires productions.DES^ L'analyse de ses livres des MathSmatiqueB les suivra,savoir : celle du livre de rArilhmfetique, despcinq livres de Musiqne, et des deux de G6om6trie.On donnera ensuite une I6g6re notion de ce qui nousreste de ses Commentaires snr rintroduction dePorphyre, sur les diff^rentes parties de la Philosophied'AristoLe, et sur les Topiques de Cic^ron. Enfin,on examinera les ouvrages qu'on lui attribue, et ont&chera de dem61er ceux qui sont les productionsv6ritables de son esprit d'avec les ouvrages suppos^s.(7) Aprfes ces analyses, on donnera une courtedissertatioQ historique sui' Tannee de sa mort. Uneautre dissertation thfiologique beaucoup plus 6lendueEur ces paroles de Gondebaud, roi de Bourgogne,Donnez-moi en secrei 1'onction du chreme ; eton finira cette secoude parLie par deux ^claircissements: le premier sur Fauste, fivSque de Riez, et sursa doctrine ; le second sur le sentiment d'Anastase leBiblioth^caire, que M. Dupin a embrassfe, touchant laconduite du pape Jean avec le roi Theodoric,dont on a eu occasion de parler dans la premiireparlie. Voili ce qui fait le sujet de la seconde, qui nesera ni moins utile, ni moins curieuse que la premifere.ANALYSESOUVUAGFS DE BOECEANALYSE DU TRAITE Des Deux Natures et d'une personne en JSsus-Christ, CONTRE EUTYCHESET NESTORIUS : A JEAN, DIACRE DE L'fiGLISE DEROME,(8j Boece remarque d'abord que le peu de connaissancequ'on avait des termes est ce qui a le plus divis6(9) les esprits sur le mystfere de rincarnationdu Fils de Dieu. En effet, il est certain que le motpersonne, dout les Latins se serveut, ne signifie pointthez les Greca ce qu'ils entendeot par celui d'u-7:daTa-

1513 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. lSi4Christ est un, dit-il, et personne ne 9'est avis6 jusqu'4pr^sent de dire qu'il y avait plusieurs Christs.Or, s'il eat compos6 de deux natures et de deux personaes,i peu prfis comme seraient deux corps quioccuperaient chacun leur place, il n'est plus un, etpar consfiquent il n'est plus du tout, puisque TunitSest ins^parable de Tfitre, et que Dieu nifime par satoute-puissance ne peut pas faire que ce qui est nesoit pas un. Ainsi Nestorius, au lieu d'6tablir le mys-Ifire de rincarnation, comme il se rimagine, raneantit,(13) et donne aux hommes pour sauveur un fantdmequi ne peut subsister que dans une imaginationbless^e.U le presse encore davantage, lui demandant enquoi consiste l'union de deux natures si difffirentes,telles que sont la divine et Thumaine, si elles ne sontpas unies par une m4me personne? Gar enfin, sitoute cette union consiste en ce que la personne divineprfite son assistance ot sa vertu k la personuehumaine pour lui faire faire Jes miracles et lui donnerdes connaissances surnaturelles qui ne lui sontpoint dues, les prophfetos en avaient autant.De plus, ou c'e8t la nature divine que Nestoriusappelle Ji^sus-Christ, ou c'est seulement la naturehumaine, ou toutes les deux ensemble. Ce nom nepeut pas convenir i toutes les deux ensemble ; cardeux natures aussi dissemblables que sont la divineet rhumaine, deux natures qui ne conviennent enquoi que ce soit, et qui, selon lui, ne sont pas jointespar une union bypostatique, ne peuvent pas avoirun mfime nom ni une mfime definition. S'il dit que lanature divine est ce qu'on appelle Jesus-Christ,JSsus-Christ (14) est seulement Dieu, et n'est plushomme ; si au contraire il pr6tend que c'est la naturehumaine qui s'appelle JSsus-Chrisl, il est seulementhomme, et n'est plus Dieu. Ainsi ce miracle inoui,ce mystfere qui fait Fadmiralion des hommes etdes anges, ce prodige dont il n'y avait jamais eud'exemple, est rSduit k rien, et Marie, en mettant leSauveur au monde, n'a rien fait que ce que fonttoutes les femmes. Oil est donc a pr6sent ce grandobjet de notre loi, qui confesse que le Verbe divin8'eat incarnfi et s'est fait homme ? Si chaque natureconserve sa personne, il y aura moins d'union entrela nature divine et la nature humaine, continueBoiice, qu'il y en a entre un homrae et une b^te, quiconvienuent au moins ensemble dans le degr^ d'animalit^.com-II passe ensuite a rhirfesie d'Eutychfes, qu'ilbat par des raisons aussi solides. II fait voir qu'ilB'est 6gar6 par la mfime voie par laquelle Nestorius8'est perdu, et que Tun et Tautre n'ont err6 queparce qu'ils se sont imaginS qu'il ne pouvait y avoirde nature existante sans personnalitfe, c'est-i-diresans subsister dans une (15) personne. Sur ce fauxprincipe Nestorius disait : La foi nous enseigne qu'ily a deux natures en JSsus-Christ, la divine et Thumaine; il y a donc aussi une personne divine et unepersonne humaine.Eutychfes sur le mfime fondement disait : La foinous enseigne qu'il n'y a qu'une personne en Jfeus-Christ, et rEglise anath^matise rimpi6te de Nestoriusqui soutenait qu'il y en avait deux. U n'y a doncaussi qu'une nature, concluait-il ; autrement ontombe dans rhfirSsie de Nestorius. Mais il n'est paspossible, lui disait-on, que la nature divine soit lanature humaine, ni que la nature humaine soit lanature di^ine, la cbose 3'entend d'elle-mSme, commeil est impossible que rhomme soit une bfite, ou quela bSte soit un homme. Je Vavoue, r^pondait Eutychfes; aussi est-il vrai qu'avant Tunion hypostatique,la nature humaine de JSsus-Christ elait fort diff^rentede la nature divine ; mais depuis cette union, ces deuxnatures n'en font plus qu'une, comme une goutted'eau vers^e dans un touneau de vin devient unemSme nature avec celle du vin.Cest dans ce dernier retrancbement (16) que EoecePathol. LXIV.Ale pousse de maniere h n'avoir plus rien a rSpondre;En quel temps 8'est faite cette union ou plut6t cettecoufusion de natures ? demande-t-il a Eiitychfes ;est-ce dans Tinstant de la conception de J^sus-Christ,ou au moment de sa rSsurrection ? Si c'est dans Tinstantde sa conception, celiii qui dans la suite a et6appel6 JSsus-Christ 6tait donc d^ji homme avant qued'fitre concu daus le sein de Marie ; oette uaturehumaine qui s'allait joindre a !a divine existait doncdi5ja, puisque vous dites qu'avant runion c'6taientdeux natures distinctes. Ainsi Marie n'est point samfere, mais elle a seulemenl pret6 son sein, commeun canal par ou cette humanitfe form^e dans le cielou ailleurs aura passe pour se joindre au Verbe divin.Par cons^quent toutes ces promesses si magnifiquesque Dieu avait faites k Abrahani et k David, que leCbrist naltrait de leur propre chair, sont vaines.JiSsus-Christ mentait en s'appelant le Fils de rhommecar pour 6tre flls de rhomme, il faut;tirer sa chair3 de l'homme.Si c'est aprfes la r^surrection que ces deux naturesont M confondues, (17) l'homme n'a donc point et6rachet^, le pech6 d'Adam subsiste encore, la passionde J^sus-Christ est inutile, puisqu'il est certain querhomme seul ne pouvait pas satisfaire a la justicede Dieu, ni donner un m6rite infini k ses actions etk ses souffrances.CD'ailleur8 Jfisus-Christ n'a rachet6que ce qu'il a pris ; s'il n'a donc rien pris de Thomme,si sa chair ne tire point son origine de la chaird'Adam, Adam n'est point rachet^, ni sa post6rit6.J6sus-Christ mSme n'aurait pas d& mourir, puisquerhomme n'a 6te assujetti S, la mort que par le p6-ch6.Enfin, ajoute Boece, ce mSlange de natures n'a puse faire qu'en trois manijres, ou la nature divine setraneformaut en la nature humaine, ou rhumainese changeant en la nalure divine, ou bien en se formantdes deu.^ une troisifeme qui n'e3t proprementr ni Tune ni Tautre, k peu prfes comme les mixtes, quine sont poiot des 616ments, quoiqu'ils en soient forni6s.On ne peut s'imaginer d'autre transformation.Or toutes les trois sont 6galement impossibles. Lapremi^re enferme une contradiction manifeste, qui(18) consiste en ce qu'une nature essentiellemenlimmuable et impassible devienne passible et SHJetteau changement. La seconde n'est pas moins chimfirique.Peut-on concevoir qu'une nature corporelledevienne une nature purement spirituelle, qu'unporps devienne esprit, ou qu'un esprit deviennecorps ? La substance en gfinSral 6tant divisfie en corporelleet spirituelle, la spirituelle ne peut jamaisdevenir corporelle, ni la corporelle, spiiituelle. Ainsiranimal qui se divise en raisonnable et irraisonnable.jamiiis Tun ne peut devenir Tautre. Les substancesm^me spirituelles ne se peuvent pas changer Tuneen l'autre, car ce changement ne peut arriver qu'entrecelles qui ont un sujet ou une matifere qui leur soitcommune, dans laquelle se font ces transformations.II est encore necessaire qu'elles aient des qualit6scapables d'agir Tune sur autre, de s'all6rer, de sedfetruire ; enfln qu'apr6s plusieurs combats la plusforte demeure victorieuse en prenant la place decelle qui est vaincue. De la vient que ces changement3sont impossibles, meme dans les substancescorporelles, oii ces conditions ne se trouvent pas.Aiusi (19) le cuivre ne peut jamais 6tre chang6 enpierre, ni une pierre devenir une plante. Cest pourquoiil ne s'est pu former de la nature divine et dela nature humaine une troisifeme nature mixte oucomposfie des deux.Les erreurs de Nestorius et d'Eutych63 ainsi confondues,Boece etablit le sentiment de TEglise catholique,qui croit Jesus-Cbrist nim-seulement compos6de deux natures, mais subsistant en deux naturesdistincles, sans mfelange ni confusion. Pour preuvede la possibilitfi de ce mystfere, il apporte deuxexemples. Le premier, d'une couronne composi5e d'or48

la1515 APPENDIX AD BOETIUM.il 8'agit. II savait, comme saint Augustin, qu'il n'ya point d'exemple dans la nature d'un myslfere infiniment^levfe an-dei-sus de toute la nature ; s'il y enavait, 11 ne serait ni admirable nl singulier; mais 11les apporte seulement pour donner une idfee g§n6ralede rincarnation, et faire voir qu'il n'est pas impossibleque deux natures toutes diffe.rentes 6'uDissentsous une mSme subsistance, sans mfelange ni confusioD,et qu'il n'est pas toujours n^cessaire demulliplier les hypostases, en multipliaDt les natures.II explique ensuite la communication des proprifetSsde ces deux natures, (21) et de quelle manifereDieu s'e3t fait homme, et rhomme est devenu Dieu ;comment le mfime JSsus-Christ qui est homme, estDieu, Fils de Dieu, et en meme temps fils derhomme. II atlribue ce prodige a la seule persouDalit^,qui, faisant subsisier ces deux natures, leurreud communes toutes leurs propri6ti5s, par une ap- '-ipropriatioD que les thfeologiens appellent communicacalioDd'idiomes.II rfipond aprfes a une objection des plus subtiles,que les valentiDiens avaieut coutume de faire contrela v6rit6 de la chair de J6sus-Christ. La chair deJ6sus-Christ, disaient ces hi^r^tiques, n'a point kldforrafie dans le sein de Marie, et ne tire point sonorigine de celle d'Adam ; elle Ta 6i6 immfidialementde Dieu mfime, fort difffirente de la nfttre. Et voicide quelle maniere ils prouvaiant leur sentiment. Notrechair ne peut ^lre considSrie qu'en deux ma-ou daus T^lat de rinnocence d'Adam, ou dansniferes,celui oil elle se trouve rfeduite depuis son p6ch§.J^sus-Christ n'a pas pris celle d'Adam saint et innocent; ce D'est pas la n6tre, elle ne nous convientplus, et, s'il Tavait prise, il ne nous (22) aurait nisauvfes ni rachetSs, parce qu'il n'a sauv6 et rachet6que ce qui en avait besoin. Quoique Adam, dans cet1516et de perles, oii l'or n'est point chang6 en perles, ni ^ et pui8qu'il n'a pris ni celle d'Adam innocent, nlles perles en or. L'Qa et l'autre couservaat la nature ""i'" celle -i'»'»""- d'Adam-.-;",;"oi criminel,;iil (23) faut convenir par unequi lui est propre, il r^sulte de leur uuiou un tout suite nfecessaire que ce n'est point la notre qu'il aqui fait la couroune. Quoique Tor et les perles pussenlprise.subsister sfeparement, si elles n'6taieut plus Bo6ce ooDfond ces hSrfetiques. D'ab6rd il considfereunies, ufeaumoins, en tant qu'elles font une couronne. la nature humaine eous trois diff6rents aspects qu'elleelles n'oot qu'une existeuce, qui est celle du tout et peut avoir. Avant le p&chk d'Adam, dans la suppositionde la couronne;qu'Adam n'eilt poiut p6ch6 en demeurant soumisL'autre exemple est tir^ du remfede que le charitableaux ordres de Dieu, et aprfes son p6ch6 et sa disoveurSamarilain, vraie figure de Jesus-Christ, Saub^issance.Le premier 6tat est r6el, et dans celui li,et R6dempteur de rhomme, couvert (20) de comme rhomme n'6tait souillS d'aucuD p6ch6, il neplaies par le p6ch6, appliqua a celles de ce nialheureuxmourait pas non plus, mais cependant il pouvaittomb6 entre les maius des voleurs sur le chemin mourir, et avoir la volonte de p6cher, et p6cher ef-de J^richo : il y versa de 1'huile et du vin. Quelque feclivement. Le second est hypothetique. Si Adam fiitunion que ces deux liqueufs aient ensemble, elles demeur^ dans l-ob6issanee qu'il devail k Dieu, nonseulementconservent toujours leur fitre particulier, et ue seil n'aurait pas p6ch6 dans cet 6tat, mais ilmfilent ni ne se confondent jamais : elles ne laissent n'aurait pu pecher, parce qu'il aurail 6t6 confirm^ enpas nfeanmoius de faire une unitfe, en tant qu'elles gr^ce. Enfin, dans le troisifeme, qui est celui oii nouscomposent un remfede.nous trouvoDS, non-seulement rhomme peut pficherCe savant homme ue pr^tend pas que ces exemples „ et mourir, mais il pfeche effectivemeut, et se trouvereprisentent parfaitement runion hyposlatique dont dans la necessit^ infevitable de mourir.Ces deux derniers itats sont comme les deux extrfimitesde la nature humaine. L'ud aurait &lk le prixde (24) la soumissioD et de robSissance de rhommejuste : la il D'y aurait eu dI mort, di p6ch6, ni volonl6de p^cher. L'autre est la juste peine de sa t&-volte, et il est suivi de la mort, du peche, de la pentei toute sorte de mal, et par-dessus tout de l'impui8-sance de se relever jamais pr.r ses propres forcesd'uD 6tat si malheureux.Le premier tient comme le milieu entre ces deuxextr^mit^s, on n'y voit ni mort ni p6ch6, mais seulementle pouvoir de p^cher, et le danger d'6tre assujettih la mort. Qu'a fait Jesus-Christ, continueBoece, pour sauver la nature humaine, et donner knotre redemption toute retendue qu'elle pouvaitavoir ? II a pris de tous ces etats ce qui pouvait convenira son humanit6 par rapport a la fia qu'il s'6taitproposfee, de dous retirer de l'abime ou nous fitionstomb^s. Pour d^truire la mort, et nous rendre cetteheureuse immortalit^ dont nous avions M priv6s eapunilion de notre pechS, il a assujetti son humanitfia la mort, c'est ce qu'il a pris du dernier 6tat ; et,parce que celui qui venait pour dfitruire le rfegne dup6ch6, bien loin d'y ^tre assujetli, devait en avoirUD (25) filoignement iDfioi, 11 a trouv6 le secret dereadre son humanitS impeccable, en l'unissaDt a lanature riivine. Cest cette impeccabilitS qu'il a prisedu premier 6tat, ou l'homme, s'il edt 6t6 fidfele iDieu, serait devenu impeccable. Reste ud troisiime6tat qui est conime mitoyen entre ces deux-ci, etc'est celui ou la mort et le pi5ch§ ne se trouventpoint, et pouvaient cependant se trouver. Or en cet6tat Adam buvail et maugeait, la digeBtion se faisaiten son estomac, il dormait et faisait toutes les autresfonctions qui sont propres aux hommes. Ce D'6taieDtpoiat alors des nfecessitfis onfireuses, mais plut6td'innoceDtes occupatioDS, doat il pouvait se passerfetat, De fiit souill^ d'aucun pech6, cependant il avait D car il ne faut pas 8'imaginer qu'Adam filt mort 3'iltoujours le pouvoir de p6cher, et il ne l'a que trop se fiit abstenu de boire ou de manger dans cet 6tat.II sentait nfeanmoins la faim, et cette faim le portaitfait connaitre dans la suite. Or Jesus-Christ non-seulemeutn'a jamaia p6ch6, mais il n'avait pas mfime lepouvoir de pficher : il n'a donc pas pris ohaird'Adam considiSriS avaut sa chute. Enfin Adam danscet 6tat n'6lait point sujet a la mort, qui a M unepunition de son p6ch6, et JSsus-Christ au contrairey a 6te assujetti : ce n'est donc pas de la chair innocented'Adam qu'il s'est revelu.Ge n'est pas noa plus celle d'Adam criminel et ooupahlequ'il a prise, car non-seulement elle est infec-I6e de celte corruption g6n6rale rSpandue sur tous sesdesceudants, mais elle a encore uue pente naturelle,et uue iuclinatiou au p6ch6, qui est une peine de sonp6ch6. Or il n'y a jamais eu dans Jfeus-Christ depente ni d'inclination au p6ch6, ce n'e3t donc pasla chair criniinelle d'Adam que Ji5sus-Christ a prisea se nourrir des fruits du Paradis terreslre qui luiauraient conservfi la vie et la santfi. Cest ce queISsus-Christ a pris de cet 6tat. II a bu et mangficomme les autres hommes, il a senti la faim, il alaiss6 aller son corps au sommeil : d'ou ce savanthomme conclut que ce n'est pas seulement (26) lachair d'Adam pScheur que Jfisus-Christ a prise, maiscelle d'Adam innocent, ce qu'il a M, et d'Adamimpeccable ce qu'il aurait dd 6tre. Cet ouvrage estsavaLt, il est 61evi5, d'un style extrfimement concis,dit beaucoup en trfes-peu de mots, mais il est d'uneabstraction infiaie, et, k moins d'6tre bon thfiologien,il paralt obseur, et d'abord on n'y comprendrien.

1517 BOETII VITtE ET OPP. DESCRIPTIO GALLICiE ADORNATA. 1318(27) ANALYSE DU TRAITfi iNTITULfi : Si le Pire, le Fi/s et le Saint-Esprit peuvent ^tre affirmis substantieltementde In IHvinitd :a JEAN DIACKE DE L']E]GLISE DE ROME, ET QUELQUES ECLAIRCIS-SEMENTS SUR CETTE DIFFICULTE.Boece dans ce traiti pose pour fondemeBt de sa doc- ^ Gilbert soutenait que l'essence ou la nature detrine, que tout ee qui 8'affirnie substantiellement de Dieu, sa divinite, sa grandeur, ne sout pas Dieu,la Diviuitfe ou de la nature divine doitconvenir a toutesmais sa forme par laquelle il est Dieu, comme sa sa-les personnes divines, parce que possi^dant toutes gesse 6tait la forme par laquelle il ^lait sage. Sainttrois, toute la divinit6 en sublance, et toutes les perfectionsBernard, disputant contre lui, souteuait, au contraire,de cette (28) nature, il faut que tout ce qui que Tessence divine, sa forme, sa nature, sa divini-s'afflrme substantiellement de la nature se puisse 16, sa bont^, sa sagesse, fetaient Dieu meme, paroeaussi affirmer de chaque personne en particulier. Or, que, disait-il, si la forme de Dieu n'6tait pas Dieu,comme on ne peut pas dire du Fils qu'il est le P^re,serait plus parfaite que Dieu.elleni du Saint-Espnt qu'il est le Pfere ou le Fils, on neII ne s'agit ici, comme Toa voit, que des attributspeut pas dire par consSquent que la Divinite soit lePfere, que la Divinit^soit le Fils, que la Divinit6 soitle Saint-Esprifc, quoiqu'eIIe soit toute renfermfie dansces trois personnes.II n'en va paa de mfime, dit-il, des 'autres attributsdivins, de la v6rit6, de la sagesse, de Ia;bont6, de lajustice, etc. Us peuvent etre affiraifis substantiellementde la Divinit^, parce qu'ils conviennent tous i. chaquapersonae divine, au Pfere comme au Fils, et au Filscomme au Saint-Esprit.D'ailleur8, ajoute BoSce, tout attribut substantielest quelque chose d'absolu ; car qui dit substance ditun etre subsistant par lui-mfime, sans dSpendance,sans relation, sans rapport Ji aucun autre ; mais quidit pfere ne dit pas qnelque chose d'absolu. Cest unterme relatif au fils, n'y ayant point de p6re sans fils,ni de fils sans (29) [6re. 11 eet donc impossible, conclut-il,quele Pfere puisse fitre affirm6 substautiellementde la Divinit^, non plus que le Fils et le Saint-Esprit.M. Dupin (vio siicle, p. 91) n'a pas pris ainsi ile raisonnementde Boiice : il lui donne un sens lout contraireen voulant Texpliquer. L'iitat de la question,dit-il, 6tait de savoir si on pouvait dire que le Pfereest la DivinilS. Mais ce n'est pas li la pensfie deBoece, lorsqu^il esamine si le Pfere, le Fils et le Saint-Esprit peuvent ftre afflrmfis substantiellementde la Divinit^. II prend la Divinilfi pour le sujetde sa proposition. comme parlent les philoso- pphes, et le P6re ponr son altribut; au lieu que M. Dupinfait de la Divinitfe rattribut de la sienne, et prendle Pfere pour son sujet. Un peu de rSflexion sur lesrfegles de la logique rauraient garanti de oette erreur.Dans le fond, la question n'6tait pas de savoir sile P6re est la Divinitfi, mais si la qualitS de Pfereconvient substantiellement a la Divinit6. Car la premiireproposition pourrait fitre vraie, et la secondeest toujours fausse ; c'est a quoi cet auteur n'a pascncore fait d'attentioa. Cest une nouvelle question(30) qu'il propose, et nuilement celle qui 8'agitait autemps de Boece.M. Dupin (xi[8 siecle, t. I, p, 411) n'a pas rencontr6plus heureusement quand il a avanc^ que la questionagitSe au temps de Boece ^tait une de cespropositions qut furent condaran^es dans le concilede Reims tenu en 1148 contre Gilbert de la PorrieLa diffirence est sensible.T^absolus, et non point des relatifs. Or, bien loinque Bofice nie que les attributs absolus soient Dieumfime, il soutient qu'ils peuvent fitre affirmSs deDieu substantiellement, et c'est une des raisons qu'ilall^gue pour prouver qu'aucune personue diviae nepeut 6tre 6nonci5e substantiellement (31) de la Divinit6.Car pourquoi, dit-il, la verit6, la sagesse, labonte, la justice, la toute-puissanoe sont-elles Dieuet affirmSes substantiellement de la Divinite, sinonB parce que tous ces attribuls convienneut Sgalementa toutes les personnes de Tauguste Trinite? Car leFils est la v6t'M par esseflce, la sagesse, la bont6,la justice, la misericorde, aussi bieu que le Pfereet le Saint-Esprit : d'ou il conclut, par uu argumentpris de la rfegle des contraires, que la paternite, laiiliatiou et laspiration n'6t&nt point communes auxtrois personnes divines, parce qne le Pfere ne peut6tre le Fils, ni le Fils le P6re ou le Saint-Esprit, ilfaut par consequent que ce qui est signifi6 par cestermes ne puisse §tre affirm6 substantiellement de laDivinitfi.La seule proposition de Gilbert qui pourrait avoirquelque rapport avec celle de Boece est celle-ci :Un seul Sieu n'est pas les trois personnes, ni les Iroispersonnes une seute chose, quoiquelles soient un seutDieu pur une me'me div'miii. Cependant, quand onexamine la chose de prfes, on trouve encore une difffireuciiDfiuie entre ces deux theologiens. Gilbertraisonnait ('M) conform^ment a son graud principe,qui esl que rhumaoitfe n'6tant point l'homme, maiala forme par laquelle il est homme, ainsi la Divinil6n'estpoint Dieu, mais la forme par laquelle ilest Dieu, Sur ce principe, il voulait que la Divinit^fiit comme la forme qui rendait les trois personnesun seul Dieu, par consequeut, qu'elles ne faisaientpoint un seul Dieu par elles-mfimes, mais 4 raisonde la DivioitS, avec laquelle elles fetaient identiques.Or, quoique Boece soutienne que la Trinil6 nepeut-filre substautiellement affirmee de Dieu, parceqae le Pfere n'e6t point Trinitfe, ni le Fils Trinit^, uile Saint-Esprit Trinit^, et que rien ne peut fitre affirmfesubstantiellement de Dieu qui ne convienne i.toutes les trois personnes divines (a) ;cependant iln'a jamais dit, comme Gilbert, que les trois personnesne fussent pas un seul Dieu par elles-mfimes.Cest donc sans raison qu'on veut confondre ses propositionsavec celles de T^vfique de Poitiers.(fl) Trinitas guidem in personarum pluralitate consistit,unitas vero in simplicitate substantias. Quod sipersonos [divism sunt, substantia vero indivisa, necesseest vocabulum quod ex personis originem capit.id ad substantiam non pertinere. Ad trinitaiem persona-rum diversitas facit ; irinitas igitur non pertinet adsubstantiam. Quo fit ut neque Pater, negue Filiusneque Spiritus sanctus, nec Trinitas, de Beo substantialiierprsdicentur. Boet. Supra, col. 1362.(33) ANALYSE DU TRAITf; DE LA SAINTE TRINITfi, A SYMMAQUE ;seul Dieu, et non pas trois Dieux.Comment la Triniti est unBoSce reconnalt d'abord que plusieurs sectes ontusurp6 le nom de chr6tien sur rEglise catholique,(34) a qui seule il appartient proprement ;que eetteEglise, ou cette foi, comme il Tappelle, est nommSecatholique, parce qn'elle est rfipandue partout et jusqu'auxextr^mitfis du monde, et que ses dogmes

1519 APPENDIX AD BOETIUM. 1S20et ses lois 3'6tendent gi5n6ralement & tous les hommes;que la foi de cetle Eulise e?t de reconnatlreet d'adorer un P6re Dieu, un fils Dieu et un Saint-Esprit Dieu, et qii'ellc en tire cette consi^quence, biendiiT^reute de celle qu'en tiraieut les ariens : Dono lePere, le Fils et le Saint-Esprit sont un seul Dieu, etnon pas trois Dieux.Cest la preuve de celte coiiclusion catholique quifait toute la matifere de son traile. II la prouve parcette raison, qu'il ne peut y avoir de diversitS dansla nature diviue, parce qu'on y trouve ni genre,ni espfeoe, ni accident, qui sont les seules sourcesde la diversitS, et aussitdt il retorque coutre lesariens la consSquence qu'ils tiraient de la propositioncatholique, et leur fait voir qu'elle les regardeuniquement. Ce sont les ariens, dit-il, qui admetteotdes degr^s etde la diversite dans la Trinit^, k quion peut impuler d'adorer trois (35) Dieux. Car attrihuantdes m^rites et des perfections au P6re q'j'il9disent ne pas convenir au Fils, il faut par une suitenficessaire que le FiU soit autre chose que le Pt;re ;ets'il est autre those, voili de la diversitft et dela pluralitfe en Dieu. Donc les ariens adorent plusieursDieux. S'ils attribuent la nature divine auVerbe, ou s'il3 en font seulement uue tris -parfaitecrfeature, ils ne peuvent se d^fendre d'adorer plusieursDieux, ou d'adorer un monstre. S'ils lui attribuentla nature divine, il est Dieu, mais un Dieudi£F6rentdu Pfere, puisqn'il est moins parfait que lui,selon eux ;ainsi voili de la diversit^ et de la pluralit6: comme deux hommes, qui ne laissent pas d'6-tre plusieurs, quoique unis dans une mSme nature, kcause des diffirentes qualitSs qui les distingucnt. Si,au contraire, ils font uue crfiature du Verbe, le Dieuqu'ils adorent est un monstre. Car il est certainqu'il y a une piusgrande diffirence entre Dieu et lacreature, qu'l u'y en a entre un homme et une bfile.Gomme doQC rhomme dont le verbe ou rentendementserait un oheval, par exemple, serait un monstrehorrible (36) dans la nature humaine, c'en seraitaussi ua pareil, et mfime un bien plus granddans la Divinitfe, si Dieu avait un Verbe qui fClt crfiature.Les catholiques ne tombent poiut dans cet abime,dit-il, parce qu'ils n'admeltent aucune qualitfi dans lePfere qui ne soit dans le Fils et dans le Saint-Espritet il ne peut y avoir de diversitfi ni de pluralitfi oiil ne 66 trouve aucune diffference de qualitS. Dan3les trois personues divines il ne peut y avoir de diftSrenceni gSnferique, ni sp^cifique, ni uum^ral ;parcuns6quent elles conservent enlre elles une parfaiteunit6 et une entifere 6galit(5.II remarque fort a propos que ce qui rend cemystfere si incomprShensible, c'est que notre imaginationn'y trouve aucuue prise, parce que, n'y ayantdans la nature divine ni matiire, ni mouvemeot, maisune forme trfes-simple, elle ne peut envoyer d'image3h notre imagioation. L'eutendement seul pourrait,dit-il, agir sur cet objet ;mais comme, dansT^tat dela vie pr^sente, toutes ses connaissances dSpendentde rimagination et des sens, quand ceux-ci ne peuventlui (37) donner aucun secours, il faut par nScessitSqu'il demeure dans rinaction, et c'est ce qui fait sonsmpuissaQce.II entre aprfis cela dans le fond du mystfere, et d'abordil^tablit ce que c'est que Dieu. II n'en trouvepoint d'id6e plus •v^ritable ni plus parfaite que celleque Dieu a donn^e de luimfime lorsqu'il a dit : Jesuis csbii qui est. Pur lii, ajoute ce savaut theologieo,Dieu nous fait comprendre qu'il est une formetrfes-simple sans aucune partie, et par cons^quentqu'il est iudivisible, parce qu'il n'y a que la formequi donne rfitre. Une statue, par exemple, n'estDpoint statue par le bronze, ou par la pierre dontelle est faite, mais par laforme et la figure empreinlesur cette matifere. De plus, si la matifere ne peutdonner TStre, il faut par une suite nScessaire queDieu n'ait point de matifere, mais qu'il soit un pur esprit,pu)tqu'il est tout 6tre.U n'en est pas ainsi des crSatures, II n'y en a aucunequi aoit ce qu'elle est, parce qu-'elle est tellepar les parties qui la composent, et non pa3 par ellemfime; et ces parties qui la composent, unies ensemble,sont proprement (38) ce qu'elle est. Le corpset Vktue unis font Thomme, et Thomme n'est ni soncorps ni son tme.Cest de cette forme spirituelle sans parties [et sansmatiSre que decouleot toutes les pr^rogatives de laDivinitS. De \h son indfipendance, pui8qu'elle subsislepar elle-mfime. De li sa force invincible, ou, sivous voulez, sa toute-puissance, puisqu'elle n'e9tappuy^e sur quoi que ce soit diff^rent d'eUe-m6me.B De \k son unitfe indivisible, puisqu'elle n'a point departies qui puissent fitre les membres de la division,et donner lieu k la pluralit6. De li i'impossibilil6 derecevoir aucune forme accidentelle, conime toutesles crfeatures ea reQoivent, parce qu'eUe n'a point desujet ou de matifere qui la puisse recevoir. Car toutesles formes accidentelles sout rcQues daus la matifere(rt), et c'est \k la source de rimmutabiliti (39j de Dieuet par consequent de 3on 6ternit6.IMais si Dieu est un indivisible, comme nousvenons de le prouver, s'il ne peut y avoir en lui uinombre ni pluralitft, comme nous le disons, ponrquoidonc rSpStons-nous trois fois le nom de Dieuen disant, le P6re est Dieu, le Fils est Dieu, le Saint-Esprit est Dien ? car Tunit^ rfepel^e plusieurs fois faitun nombre, et par cons6quent pluralitfi. II rdponda cette objection, que runitS numSrale rfep^t^e troisfois fait vSritablement nombre, mais non pas l'unit6numi5rante, comme partent les philosophes. Cest-idireque pour faire nombre il ne suffit pas de mul-'-'tiplier ruuit§ qui compte, mais il faut encore multi.plier runit^ de la chose qui est comptie. Par exemple,quand je dirais trois fois soleil, soleil, soleil,cela ne fait pas trois soleils, c'est seulement une r6-pfetition de la mfime chose ; ainsi, quand je dis le,P6re Dieu, le Fils Dieu, le Sainl-Esprit Dieu, cela nefait pas pour celatrois Dieux, mais c'est une r6p6titionde la mgme divinitfe attribu6e au Pfere, au Fils,et au Saiut-Esprit.(40) II ne s'ensuit pas nSanmoins que le P6re, laFils, et le Saint-Esprit, soient des termes synonymes,comme sont les ternies d'fip6e, de glaive et dacoutelas, et la raison est que TSp^e, le glaive et lecoutelas, soot non-seulement une m^me chose, maisTun est encore Tautre ; au lieu que dans Dieu, quoiquele P6re, le fils et le Saint-Esprit soient unelufime chose, Tun n'est pourtaut pas Tautre, parceque dans les termes relatifs, quoique Tun ne puisseU fitre sans Fautre, il est impossible cependant que l'unsoit Tautre : II n'y a point de p6re sans fils, maia ilest impossible que le p6re soit !e fils, ou que le filsBoit lep6re,11 s'6tend beaucoup ensuite k faire Toir la distinctiondes personnes dans runitS de la nature divine, etcomme tous les attributs de cette nature conviennent^galement aux trois personnes, bont6, sagesse, puissance,justice, misfericorde, qui ne sont que des accidentsdaas les crSatures, mais qui dans Dieu sont Dieamfime et sa propre nature.On ne peut pas dire que Dieu ait commenc6 d'6trep6re, continue-t-il, parce que la production de sonfils (4iJ 6mane de sa substance, et que l^aUribut oula qualil(5 de pfere u'est qu'une qualitfi puremenl(a) Quand il dit que toutes les formes accidentelles dents corporels sont regus dans la matifere corpo-,sont reeues daos la mati6re, cela doit s'eutendre pe>' relle, et les aocideuts spirituels dans la matifere m&-distributionem auommodam, c'esL-i-dire que les acci- taphysique, appel^e autrement potentialit^.

1521 BOETII VIT/E ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1822relative. Le Fils est dono Dieu (a), 6tant 6man6 dela subslanoe du Pfere ; et le Saint-Esprit est Dieu,6taut aiissi SmaDe du Pfere el, du Fils. Le Pfere estDieu, le Fils est Dieu, et le Saint-Esprit est Dieu,parce qu'en Dieu il ne se trouve aucune differencepar laquelle Dieu puisse diffSrer de Dieu, et c'estpourquoi loutes les trois personnes ne sont qu'uum^oie Dieu. Car il n'y a poinl de diversitfe ou il n'ya point de pluralitfi, et ou il n'y a point de pluralitSse trouve une parfaite unit^. Rien donc n'a pu fitreengendri de Dieu que Dieu, nihil aliud gigni potuit exDeo nisi Deus. Et comme dans les choses qui secomptent la r6p6tition des unitSs ne fait poiut leurpluraliti, runitfi des trois personnes demeure toujoursincontestablement ^tablie ; mais, parce qu'aucunerelation n'est relation h elle-mfime, et doit necessairementse rapporter (42) a un autre, c'e8t cequi donne lieu k la pluralit6 dea personnes. La Trinit6se compte donc et elle est de plusieurs parrapport a la relation, mais Tunit^ demeure toujoursla mfime quant a la substance, parce qu'il ne setrouve aucune difference dans la sufastance ni dansTopfiration. La substance divine contient dono Tuni-16, et la relatiou des personnes fait la Trinilfi.Cest pourquoi nous nommons s6par6ment les troispersonnes divines : car celui qui est le Pere n'estpas le Fila, et ni l'un ni Tautre ne sont pas le Saint-Esprit. CepenJant le mfime Dieu est Pfere, Fils etSaint-Esprit, le mfime est juste, grand, tout-puissant,et sa justice et sa toute-puissaDce sont son 6tre, etil se trouve toujours le mi5me en tout ce qui peut fitre6nonc6 de Dieu substantiellement. Comme 11 n'estpas n^cessaire d'ailleurs, pour fitablir une parfaite^ relation, que les deux termes de la relation soientdifffireuts Tun de Tautre, tels que le sont par exemplele niattre et le serviteur, le pere et le fils dans lanature hnmaine, parce que la relation se trouvem^me dan.? deux choses egales, qui sont 6galementune autre troisieme (4,1) par le rapport que leuregalit^ leur donne, selon leur axiome, sequale omnesequali lequule est : il n'est pas necessaire que lestermes des relations diviues, pour fooder une parfaiterelation, soient diffiSrents s^i.hitantiellement Tun deTaatre, et la relation qui se trouve entre elles esti.elle d'un egal h un 6gal.II finit en laissant k Symmaque le jugement de sonouvrage, et proteste qu'il ne Ta pas entrepris pourdonner plus de poids ni plus de fermetS a sa foi, quin'en peut recevoir par aucune rais"n humainc, maispour appuyer par la raison ce que la foi enseigne, etpour montrer que si elle s'6l6ve au-dessus de la rai-T) son, elle ne la detruit pas et ne propose rien qui luisoit contraire.Ce traite de Boece est des plus sublimes, et commeil est d'une abslraction infinie et con^u en des termesqui ne sont entendus que de ceus qui sont bienversfes dans les subtilit^s de la philosophie d'Aristote,peu de personnes seront oapables d'y rien comprendre.Gilbert de la PorrSe, tout habile qu'il 6tait danscette science, y a 6chou6, et on pretend que dans(44) le gros commentaire qu'il a fait snr ce petittrait^, 11 est tombe dans plusicurs erreurs. Pour avoirvoulu trop subtiliser, il a donn6 a Dieu une formequi n'etait pas Dieu mfime, mais par laquelle il 6taitDieu, et qu'il qualiflait du nom de D6ite.(a) Bogce se sert du terme de procession, pourexprimer la genfiration du Verbe et la spiration duSaint-Esprit. Processisse quidem ex Deo Patre Fi-lium Deum, et ex utrisque Spirilum sanctum. Boet.supra, col. 1254.(45) ANALYSE DES CINQ LIVRES DE LA CONSOLATION DE LA PHILOSOPHIE DE BOECE.La Consolation de la Philosophie eat un traitA en Q fitait vermeil comme celui d'une personne dans laforme de dialogue que Bo6ce, opprime par la calomnie,vigueur de r/ige, et d'uue parfaite sant6, quoiqueet prfes de succomber sous le poids de son d'ailleurs il fflt bien ais6 de reconnaitre qu'elle fetaitafQiction, feint d'avoir aveo la Philosophie ou la Sagesse.d'un siecle fort reculS du notre. Tout paraissait enCet homme, (46) n6 pour le bien puhlic, et en-elle au-Jessus de rhuniain ; sa taille n'6tait pas fixe,nemi de roisivet^, ne crut pas devoir kisser couler car elle changeait d'un moment a Tautre. Quelquefoisinutilement dans la prison le peu de jours qui lui elle me paraissail d'une taille humaine ;d'autres foisrestaient ; il en minagea tous les moments pour laisserj'aurais cru qu'elle touchiiit le ciel de sa tfite, eta la post6rite cet excelleut ouvrage. Il le partage qu'eUe allait s'y retirer. Ses habits ^taient d'uneen cinq livres.fetoffe des plus fines, et d'un tissu admirable,Premier uvre. — Dans le premier il fait la descriptionavait broche de ses propres mains,qu'ellecomme elle mede Tetat d^plorable ou il se trouvail, de rapprit daus la suite. Cet habit fetait taille a Tanti-cette chute inconoevable du plus haut degre de que, et ses plis, dont la couleur etait pass^e, nerhonneur et de la gloire dans rabime le plus profond permettaient pas d"en douter. 8ur le bas de sa robede Topprobre et de la miafere. II le commence par 6tait grave ce caractfere grec ir (48), (a), et au hautdes vers 616giaques, les plus propres a exprimer lesplaintes et les soupirs d'un homme dans la douleur.il finit cette 6I6gie par une courte rSflexion tr6seelui-ci 6, et entre l'un et Tautre etaient peints desfechelons par oii on montait du premier caractfere ausecond. Son mauteaii, de mdme 6toffe, paraissait dfechireen quelques cndroits. De sa main droite elleutlle pour les moeurs : H n'y a donc rien, dit-il.quoi on doive faire moins de fond que sur le brillant n tenait plusieurs livres, et portait un sceptre de saj„ y_ X j „j /„- ^. ,.. T , , , L' . . ., .._, __:_ a;-. ,!'.,„ .«:! n..„ „^,^t:de la foriune et sur les applaudissements des hommes auche. Aprfes m'avoir regarde d'un ceil flxe, continueCelui-Ia certainement n'6tait pas solidement 6tabliBoece, me trouvant environnfe de muses (car jequi n'a pu eviter sa ohute : Qui cecidit slabiii non m'oocupais alors a faire des vers), elle jeta sur elleserat itle gradu.un regard d'indignation : Que viennent faire ici cesPendant qu'appuyi5 sur son lit il s'entretenait de femmes de thidtre? leur dit-elle ;qui leur a permisces tristes peusfees, la Sagesse lui apparalt. II est d'approcher de ce inalade ? veulent-etles avoncer sessurpris de cette vision. L'accablement oii il 6tait ne fours par leiirs enchantements et par leurs douceursempoisonnces ? Sortez d'ici, laissez-moi le soin de monlui permit pas d'abord (47) de la recounaitre, maisaprfes avoir repris ses esprits, il porta sur elle unregard assez assur6 pour en faire le porlrait. Je crus,dit-il, voir au dessus de ma tSte une vierge d'uDebeaule admirable et d'un port majestueux: hi pudeur6tait peinte sur son visage, la grice repandue sur sesIfevres, ses yeux brillants et pleins de feu ;son teint(a) Le II exprime la philosophie pratique, le la thfiorique ou spficulative.eteve. Les muses ne se le firent pas dire deux fois,et disparurenl a rinstant. Les yeux baignes de larmes,et la tfite penchfie veis la terre, accable sous lapesanteur de mes chaines, je ne la reconnus pas encore,et je ne pouvais m'imaginer quelle (Stait cettedame si impSiieuse qui se faisait obeir (49) avec tant

1523 APPENDIX AD BOETIUM 1524d'aulorit6. J'atteiidai3 dans un morne silence mfil6 derespect et de crainte ce qu'elle allait faire. EnQo, elles'approcha de moi, 8'assit sur le pied de mon lit,et, touchSe de rextrfime abattement oii elie mevoyait, elle commen^a par me consoler, en m'adressanten vers ces douces pl;iiDtes : Est-ce bien vous?me dit-elle ;votre esprit, autrefois ilevi au phis hautdes cieux, peut-il ilre tomhi jusqu'o.u point d'^ire devenuiout terreslre ? Vos yeux, accovtumis d contemplerle cours des asires et du soleil. fi ohserver iesmouvemenls des cieux, peuven t-ils ilre colles si fort hla terre? Vous dont Voccupation la plus ordinaire itaitd'Uudier les effets adrnirables de la noture, d'e?i dicouvrirles raisons el les operations les plus cachees,pouvez-vous ne plus rouler dans votre esprit que despensies si hasses, indignes d'une dme aussi grandegue la vdtre ? Mais h quoi bon ces plaintes qui ne peuventqu'augmenter votre douleur ? II faut penser se~rieusement a vous guirir et non pas ii vous quereller.N^est-ce pns vous, mon cher enfanl, contiaua-t-elle,que j'ai nourri de mon propre lait, que j'ai fSO) formidans mon sein. et qui iiie% devenu par mes soitis unKomme rohuste et pnrfait ? Ne vous avais-je pas donn4des armes capables de vous difendre? Qua sont-ellesdevenues ? Elles vous auraient rendu invincihle si vousaviez voutu vous en servir. Vesprit ainsi que le corpsa ses maladies et sa lithargie ; vous vous e'tes oubtievous-mime, il faut vous faire revenir 6 vous peu d peu,et lever ce bandeau des objets sensibles qui couvre lesyeux de votre dme.Elle s'approcha, et, m'ayant caresse d'un pli deson manteau, elle essuya mes larmes. Daus le momeut,de mSme qu'un doux zephyr qui s'6leve derorient dissipe les nuages qui couvraieDt le soleil,et r^jouit toute la nature, les tSnfebres dont monesprit 6tait offusqufi disparureot je reconnus mav^ritable mere, a qui je devais;toute mon 6ducation.Qui vous a fait descendre du haut du ciel, lui disje,dans ee !ieu de misfere et de tristeuse, 6 maltresseaimable des verlus I Est-ce pour y fitre pers6cut6e parles calomnies des m6chants ? Aurais-je pu vous abandouner,me r6poDdit-elle, et n'6tait-il pas juste que je(51) viuBse partager avec vous les rcaux que voussouffrez h mon occasion et pour nia d^fense ? Pouvais-jeabaDdonuer votre ioDocence? N'auriez-vouspas cru que j'aurai8 redout^ les accusatioDS des m6-chaDts, ou que j'en aurais 6te fitouufee comme d'uDechose nouvelle et bien extraordinaire? Ce D'est pasd'aujourd'hui que les impies me dSclarent la guerre,je suis accoutum(5e a soulenir les assauts qu'il3 melivreut; ces parties de mon nianteau que vous voyezdechirees en sonl les marques ; mais je n'ai jamaisabaDdoDDiS ceux qui ODt combattu pour moi et sousmes lois. Ce discours me toucha sensiblemeat, lealarmes coulSrent encore de mes yeux avec plus d'abondancequ'auparavant, et, comme je gardais unprofond silence, la Sagesse me pressa de lui r6pondre.H faut, me dit-elle, que vous me dficouvriez lesplaies de votre coeur, si vous voulez que je vous gu^risse.Alors, ayaot rappelA mes esprits et reuoi le peude force qni me restait : Ai-je besoin, lui dis-je, devous dfecouvrir les maux qui ra'accableDt? ue lesvoyezvous pas vous-mfime, et rinjustice de la fortuurtne se fait elle (52) pas assez sentir a moD endroit?Ne seDtez-vous pas vous-mdme Fextreme differeocequ'il y a enlre ce cachot ou je suis r6duit, etcette bibliotheque ou vous aviez coutuDie de vousentretenir si souvent et si asreablement avec moi ?Etais-je chargfi de ohaiiies et dans Toppression oiivous me voyez, baDni, proscrit, dSpouille de mesbiens, condamne a la mort, lorsque vous me donniezvos legous et que vous m'iDstruisiez de vos maximes?Voila la ricompense de ceux qui les suivent.II lui expose ensuite qu'elle a 6t6 1 occasion de sadisgrS,ce, et que les emplois auxquels elle Tavaitpr§par6, et Vamour de la justice qu'elle lui avaitA inspiri, en itaient les seules causes. Si i'y avais H&moins fid^le, lui dit-il, je serais moins malheureux.311 lui fait lo dfitail de la coujuratioD formSe contre les6uat et coDtre lui; il lui dScouvre toute rindignit^de ses accusateurs, gens chargSs de orimes et dfejicondamnfes. Si la fortune, ajoute-t-il, n'avait pas dehonte d'exposer rinnocence h la calomnie, elle devaitdu moins rougir de se servir d'instrument8 si dignesde m^pris. Itane (53) nihil fortunnm puduit? si minusaccusatw innocentin, at occusantium vilitatis 1 II entredans le dStail de raccusatiou et des dfitours dont sesennemis s'etaient servis pour le perdre ; mais il enparle loujours avec une exlreme modSration, secontentaDt de rapporter les faits d'uDe manifere succincteet la plus vraisemblable. II remarque qu'onD'a pay6 que d'ingratitude tous les services qu'il arendus a la rSpublique et au s6nat ; et la conduitedu sc^nata son fegard est uue des choses qui le touchentdavantage. Par uue Idche complaisauce, il m'a,dit-il, condamD^ au bannissement, pour avoir soutenuses interSts. II fe r6crie ensuite sur le refus de 1'^couterdaus sa justification. Si j'6tais accuse d'avoirbrdl^ les temples, egorg6 les prfitres du Seigneur,attentS a la vie de tous les gens de bien, on nem'aurait condamnS qu'apr6s m'avoir interrogS etconvaincu. II n'y a point de crime si manifeste ni si6norme dont la condamnation ne soit soumise aujugemeut des hommes, et dans lequel il ne se trouvequelque diyersil^ de sentimeats. Tout mon crime est,dit-on, d'avoir voulu sauver le s^uat et (54) empeoherun dSnonciateur d'approcher du roi pour luifaire coonattre que nous Stions coupables d'avoirvoulu procurer la libertS au peuple romain, et, poury parvenir, ^crit plusieurs lettres. Je ne nierai jamaisque j'ai voulu conserver la vie et riionneur du s^natil m'a toujours ki& trop cher. Je Tai fait, et je le feraiautant qu'il dSpendra de moi, mais jamais on neprouvera que j'aie empfiche le dSnonciateur d'appropcber du roi. ni 6crit des lettres contre son service.Si je Tavais fait, je ne suis pas assez imprudeDt pourl'avoir fait de manifere qu'il eiit pu jamais le d6couvrir.Mais comme ces crimes me font encore tropd'hoDneur, il a fallu avoir recours a rimposture eten inveDter d'autres plus houteux : od m'accuse demagie, dont vous m'aviez JDspire Ahi ma plus tendrejeunesse uneextr^me horreur. Cest donc vous, aimableSagesse, qu'on attaque dans ma personne,parce que ces hommes brutaux se persuadent qu'iln'y a qu'un pas h faire de Tfetude de la sagesse a lamagie. Mais ce qui met le comble a mon malheur,c'est que !a plupart des hommes qui ne jugent deschoses que superficiellement (55) recoivent facilementles premijres impressions qu'on leur donne, et querestime que la pratique de vos maximes m'avait acquisedans le mnnde se perdra aisement. On en prendraoccasioD d'avilir la vertu m^me, de s'en moquer,de rinsulter, et d'applaudir a riniquitfi.[-V La Sagesse, ayant econtfe avec beaucoup de patienceles plaintes de son discip.e affiig^, en paraittouch^e, et t^ohe de le coDsoler. J'ai bien connu, 6 latristesse qui itait peinte sur votre visage, lui dit-elle,aux larmes qui coulent continuellement de vos yeux,que voui itiez exili, proscrit, condamni et malheureuxmais je n'aurais pu connailre quel etaii votre exil. sivous ne m'nviez apprii vous-mime que vous itiez iloignide cinq cents milles de votre patrie. Ah! que vousvous Irompez.moncher etifant, de vous en croire bannic'est vous-mime qui vous iies egari ; il rCy a aucunepuissnnce sur la terre qui puisse vous bannir de voireviritabie palrie, si vous la connaissez bien. Une deslois fondamentales de cette cili, oii voire nom a iiiicrit, est qu'on n'en peut banmr nucun citoyen, qit'it(56) ne s'en bannisse nuparavant lui-mime ; il n'enpeut ilre banni que lorsqu'il cesse de vouloir y habiter.Elle reprend de suite tous les sujets d'afflictionque Boece lui avait exposfis, et commence a lui remettredevant les yeux I'ordre admirable par lequel

152SBOETII VJT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA.le monde est gouvernfe. Croyez-vous, lui dit-elle, que ^toui ce qui se fait dans le monde, se fasse au husard ettimirairement, et qu'il n'y ait pas une souveraine raisonqui le gouverne? }'ea suis persuadi, lui r6pondBoece, et je sais que Dieu, qui Va. fait, conserve sonouvrage, qu'il rfegle et couduit tout ce qui 6'y faitje n'en ai jamais dout6 iin moment. Je craignais, vipondla Sagesse, que vous n'eussiez oublii ceite veriti siimportante, quand je vov.i ai entendu dire qu'il n'yavait que les hommes qui ne se sentuient poinl des soinsde la Providence ; mais, puisque vous m'avouez te contraire,comment pouvez-vous itre affligi au point quevous le paraissez 1 Vous savez qu'il n'arrive rien quepar 1'ordre de Dieu, qu'il conduit ce monde, que touteschoses imanenl de tui, et en coulent comme de leursource. Tombant d'accord (bl) de ce principe, pouvezvousen nier les consequences ? Puisque vous savez queDieu est le principe et la fin de toutes choses, et quevous en ites persuade, il ne sera pas difficile de vousremettre dans la voie. La passion vous avait agiti, ellegavait rempti votre esprit de nuages qui vous ont faitigarer du droit chemin que vous suiviez.Si vous voulez y renlrer, calmez ces passions, fuyezjoie, bannissez fesperayice et ta crainte, la douleurlaeessera bientdt : oii ces passions regnent, 1'esprit esttoufours dans le trouble et dans fagitation; mais lapaix y succidera lorsqu'elles en seront iloignees.Gaudia pelle,Pelle timorem,Spemque fugato,Ne dolor adsitNubila mena est,Vinctaque frenis,Haec ubi regnant.(Lib. I, metr. 7).Dedxiekk mvre. — T ous voits plaignez de la fortune,comme s'il vous itait arrivi quelque chose de nouveauqui n'eut pas coutume d'arrivcr d tous les hommes,continue la Sagesse ; et vous vous trompez si vous Qcroyez qu'elte a changi C58) h votre igard; sa natureest d'etre changeante, et elle fait voir, par ce qui vientde vovs arriver, que dans son inconstance eile est toujoursla mime. Hier, lorsqu'elle vous riait davantogeelle etait ce qu'elte est aujourd'hui ; etle vous flattaitalors de 1'idie d'une fausse filiciti, et vous ne la voyiezque d'un cdti, et etle se cache encore d bien d'autres;mois rlepuis elle s'est montrie d vous ii dicouvert. Sivous la regardez comme une perfide, miprisez celle quise joue de vous, el qui se pique d'itre infidete : ce quifait maintenant le sufet de votre offliction devrait donc^tre la cause de la tranquiiliti de votre dme ; cette fortunedont personne ne peut jamais s'assurer, vous aabandonni ; potivez-vous vous persuader que votre bonheurs'en soit alli avec eile? la prudence devait vousdicouvrir quelle itait sa 7iature, pour vous melire enitat de n'aroir ni d craindre ses disgrdces, ?ii d regretterses earesses. Vous vous ites livre ii la fortune, ilfaut vous soumettre b, crlle que vous avez choisie pour nvotre mailresse, c'esl ainsi qu'on en use : lorsqu'on s'eslembarqui sur la mer, on (S9) s'abondonne au gri desvents et des flots, La conduite du laboureur est la mimequand il jette la semence dans la terre, il attend desbonnes annies le didommagement des mauvsises.Mais si vous vouliez a votre tour icouter les plaintesque la fortune ourait h vous faire, ne pourrait-elle pasavec juslice se plaindre de votre ingratitude / Quelleinjure vous ai-je fait, dirait elle ? de quel bien vous aijedipouilli ? Apres vous avoir regu tout nu du sein devotre mere, ne me suis-je pas epuisie en votre taveur ?Mes richesses, mon criiHt, tout a eti employipour votreagrandissement : ne m'est-il pas tibre a prisent de retirerma main, et ne divriez-vous pas me rendre grdcesde vous avoir pr^ti si longtemps ce qui ne vcus appartenaitpas ? Les biens, les honneurs, et ce qu'il y a danslemonde de cette naiure, sont ci moi ; s'ils avaient itiii vous, vous les onriez apportis en venant nu monde.et vous ne les auriez pas perdu. Quoi donc ! il sera1526permis au ciel d'ilre changeant, de faire suceider auxplus beaux Jours des jours sombres et nibuleux ; d Vanniede couvrir la terre (60) de fleurs et de 1'orner deses fruits, ensuite de l'en dipouiller, et ia couvrir deneiges et de frinias ; a la mer d'itre calme, et un momentapris d'exciter ses tempites ; et finsatiable cupiditedes mortels voudra m'imposer une loi si contrairea ma naiure! Mon devoir n'est-il pas de jouer diffirentspersonnages dans ce monde, de tourner continuellementcette roue sur laquel/e je suis appuyie, etde mettre iiu plus bas ce qu'il y a de plus elevi, et d'iteveren un instant ce qu'il y a de plus hasl Montez sivotis voulez avec moi, mais ioujours d condition de descendrequand it me plaira, et ne croyez piis que je vousfasse jamais injusiice quand je vojts ferai descendreavec moi.La Sttsesse reprfisente ensuite h. tous lesson 6l6veavantages qu'il avait eus dans le monde ;cette 6ducationsi noblej si heureuse qu'on lui avait donnSe;la protection des personnes les plus puissantes derElat qui ravaient choisi pour leur ami, et dansralliance desquelles 6tait entrfe ces honneurs extraordiuairesil ;qu'ou lui avait toujours rendus, la gloireaveo laquelle il avait vecu, Testime, le (61) respect detous les geus de bien qu'il s'etait acquis, Tavantagequ'aucun particulier n'avait jamais eu avant lui devoir en un mfime jour ses deux fils nomm^s consuls,;presque dans leur enfance oelui d'avoir Symmaque,sou beau-p6re, encore vivant ; Rusticienne,son 6pouse, cette femme si vertueuse ;des enfantssi accomplis, tous occupiSs de ses malheurs et de sesdisgraces. Comparez tout cela, lui dit-elle, avec ceque vous pr^tendez souffrir de la part de la fortune,et vous verrez que vous avez plus de sujet de la remercierque de vous en plaindre. N'auriez-vous paspu mourir en un instant, et alors serait-ce ia fortunequi vous aurait quitte, ou si ce serait vous-mfime quiauriez quittfe la fortune? Fiez-vous donc, si vousvoulez, a ces biebs passagers qui fuient continuellementdevaut vous coaime une ombre ;mais n'oublieziamais qu'il y a une loi 6ternelle et immuable, quiordoune que tout ce qui est cre6 soit sujet a l'inconstance.Bssuyez donc vos larmes, puisque la fortunevous a conserv^ eucore plus de bieu qu'elle ne vouBen a eulev6. Pour le confirmer dans cette pens6e, laSa^esse fait paseer en (62) revue devant lui loutesles^diffArentes couditions des hommes, oii il ne s'entrouve pas un seul parfaitement heureux et a qui aucoutraire il ne manque beaucoup de choses pour sonbouheur. Celui-la, dit-elle, a les richesses et regorgedebieus, mais sa naissance est obscure ;celui-ci estd'une condition plus relevSe, mais il u'a pas de quoila Eoutenir ; il est si malheureux qu'il a honte de semontrer; en voici qui ont fun et I'autre, mais ilsu'out point d'b(5ritiers. Ceux-Ia sont avantageusementmari^s, ils out de grands biens, mais ils ne saventpas en user, ils epargnent pour laisser i un fetrangeruue succession opulente. D'autres ont des enfauts,mais c'est pour leur malheur : le dSr^glement, lesd(5bauches de ces enfanls les couvrentde confusion, etils sont pour leurs ptires un sujet continuel de larmeset de tristesse. Gombien y en a-t-il qui se croiraienttrfes heureuxs'ilsavaient le moindre des avautagos quivous restentl Ce lieu m«me que vous regardez commevotre exil n'est-il pas la patrie de seshabitauts ? Croyezmoi,on n'est malheureux qu'autaDt qu'on croit rStre,(63) et qu'on se le reud soi-m^me: au contraire, rienn'est plus heureux que le sage, quoiqu'il souffre,parce qu'il recoit tout bvec 6ga(ite et une parfaitetranquillite d'esprit. De tout ce que je viens de vousdire tirez cette juste et nfecessaire cous6quence, queles douceurs de la felicite humaine soat toujoursm6l6esd'amftrtunies, et que la bfealitude d'ici-bas csttoujours accompaguie de miseres, et par cousequentfausse et mfiprisable, puisqu'on n'y trouve aucunestabilite. Pourquoi donc, mortels, cherchcz-vous lebonheur hors de vous-m6mes? Cest une erreur an-

1527 APPENDIX AD BOETIUM. 1S28cieDne qui vous sfeduit. Avez-vous quelque chose deplus cher que vous-mfimes ? non, sans doute. Si vousvous possidez vous-mfimes, vous aurez ce que vousne voudrez jamais perdre, et ce que la fortune nepourra jamais vous enlever. Mais je vais plus loin, et,afia de vous faire connaitre que le bonheur de Fhommene peut consister dans ce qui est caduc et pfirissable,il faut que vous sachiez qu'il n'y a que le souverainbien qtii puisse faire volre veritable ffelicite. Ce souveraiubiea est tel, qu'il ne d^pend de rieu, qu'il n'estsujet a aucune vicissitude (64), et ne peut jamais vousteur et k vous-mSme, en mettant votre bonheur (66)dans des choses si viles et si mSprisables ? Vous Tabaissezet vous vous avilissez vous-meme au dessousde ces viles crdatures, puisque vous les croyez capablesde vous rendre heureux, et par consSquent audessusde vous. Toute la grandeur de rhomme cousistedans le rang qu'il tient au-dessus de toutes leschoses de la terre, et il ne le conserve que quaud ilconnalt son excellence ; et il cesse d'y etre, el devieotinf^rieur anx betes mfmes, !orsqu'il cesse dela connaitre ; et il cesse de la connaitre en croyanttrouver son bonheur dans les choses qui sont au dessousde lui. Qnelle Straoge b^atitude seraient les richessesqui jetteraient rhomme dans rinquiStude,dans la crainte, dfes qu'il serait heureux ! prxclaraopum mortalium bentiludo,qunm cum adeptus fueris, securusesse desisti ! Les dignifSs, les oharges, la puissance,sont incapables de rendre bons ceux qui lesexercent, puisqu'elles les couvrent au contraire demepris lorsqu'il3 n'en sont pas dignes. La r^putalion,la gloire de sc faire un nom dans la postSritS est aussiune f^licite vaine et trompeuse : comparez les espacesiiifinis de r^ternitS avec toute (67) la dur^e deia repulatiou d'un homme, ne sera-t-elle pas moinl^dre qu'une minute comparie k dix milUers d'annees?La fortune se dficlare donc moins rennemie derhomme quand elle le dfipouille de ces biens apparentset quand elle lui parait contraire que lorsqu'ilcroit qu'elle lui est favoralile. Lorsqu'elle lui rit, ellele seduit par Tapparence de la fi5licite ; mais lorsqu'elleest facheuse ou inconstante, elle se montre tellequ'elle est. La fortune riaute trompe, la mauvaise instruit,la mauvaise fait le discernemeut des vSritablesamis, qu'on ne peiit distinguer lorsqu'elle est favorable;la fortune en quittant rhomme ne lui laisse quefitre enlevS. Pour filre parfaitement heureux, il fautetre assurS de rimmutabilitS et de la perp6tuit6 de ce qui ^tait h lui v6ritablement, et elle entraine toutson bonheur ; car si on craint de le perdre, quelle ce qui ^tait a elle.peut filre cette f(JUcite ?Troisieme livre. — La Sagesse ayant instruit etAprfes que la Sagesse s'est beaucoup fetendue sur ce consol6 son 6!^ve, il reconnalt les obligations qu'il luia. souveraine consolatrice des hommes luisujet, elle dit k son 616ve qu'elle sait qu'il est convaincuaffligSs,par plusieurs dfemonstrations que r4me de dit-il, que vos raisons sout puissantesrhomme est immortelle, et que d'ailleur9 la fi51icit61 que vosmes sont doux ! Je me sens tout autre, et ilchar-me semgde ce monde fiuitpar sa sfeparation du ble qu'a pr^sent la fortuoe par ses corps, et querevers les plus ca-s'il D'y en avait point d'autre, on ne pourrait point pricieux n'aura plus de prise sur moi. Loin de redouterraust^rite de vos maximes, ramertunie des re-douter que tout le genre humain ne tomb^t dans iineextrfime mis6re par la mort. EUe entre ensuite dans m^des qu8 vous (68) ni'appliquez, je les goiite, ilsle d^tail des choses que rhomme regarde comme pouvantfont mes dSlices, et j'y trouve toute ma consolationfaire ici-bas son bonheur, et lui en fait senlir continuez donc de m'instruire. Aprfes avoir gardfetout le nSant. Premiferement elle prouve que ce bonheurquelque temps le silence, la Sagesse continue dese peut se trouver dans les richesses, car rien parler. Les hommes, dit-elle, s'«gitent et s'embar-n est plus vil que leur mati^re, et si elles ont quelquerassent, ils se donnent mille peines chacun dans saapparence de bien, ce n'est que quaud on les r6- maniere ; tous cependant n'ont qu'une mfime fin, quipand, et non pas lorsqu'on les euferme. D'ailleurs ce est de se rendre heureux, mais souvent ils s'6garentbcnheur doit fitre commun a tous les hommes, et un dans les diff^reutes voies qu'ils prennent pour y parvenir; ils se fatiguent inutilement dans leurs recher-homme ne peut s'enrichir sans en appauvrir un autre: igilur angustas inopesqiie (65) divitias, quas nec ches, parcc qn'ils igoorent quel est oe bonheur, ethabere totas pluribus licet, el ad quemlibet sine ccelerorumqu'il ne consiste que dans le souverain bien; ce bien,paupertuie non veniunt ! Ce bonheur ne consiste le plus grand de tous les biens, et qui les renfermepas uou plus daus une grande suite d'esclaves et de tous en lui-mfime, de manifere que si aucun d'eux luivalets ; car si leurs mcEurs sont corrompues, quelle manquait, il ne serait plus le souverain bien, parcepeine est-ce pour un maitre ! quelle charge pour une qu'il y aurait quelque chose hors de lui qu'il pourraitmaison ! a combien de dSsordres et de malheurs devient-elleC souhaiter, et qu'il n'aurait pas. De la concluez que laexpos^e ! S'il3 sont regles, leur probit^ ne v6ritable bSatilude est un 6tat parfait et permanentdoit pas fitre complee au nonibre des bieus qui vous oij tous les biens se trouvent rfeunis, Status bonorumappartiennent, puisqu'elle est a eux et nou pas & vous. omnium aggregatione perfectus.Ceslk cette souveraineLe luxe, la beautS des ameublements n'ont-ils pas bfiatitude que les hommes tendent et se portent naturellement,aussi leur incommoditS ? Rien n'est plus certain quemais par des voies si differentes ; car lecelte maxime, que ceux qui possfedent beaucoup de d6sir (69) de la b^atitude est gravS naturellementchoses sont rSduits h une plus grande indigence ; au dans leur coeur, et il n'y a que la cupiditfi qui lescoQtraire celui-la en a besoin de beaucoup moins qui fasse 6garer dans sa recherche. La Sagesse parcourtmesure son abondance par la nScessitfe de la nature, ensuite les diff^rentes opiuions ou plutSt les erreurset non pas suivant les d^sirs de la cupiditS. Comment des anciens philosophes toucbant la bSatitude, et ellepouvez-vous dooc croire devenir heureux par la possessioncontinue de faire voir le neant de toutes les cr^aturesdes choses d'ici-ba9?dans lesquelles ils l'ont fait consisler ; le vide qui s'yVous qui resseniblez a Dieu par votre Sme imraortelle,trouve, la faiblesse, rimpuissance, jusque dans laquelle injure ne faites-vous pas a votre Cr6a-souverainetfi mSme, qui n'en est pas exempte,puisqu'elleseule ne suffit pas, et que pour la soutenir, ladefendre et la conserver, les rois sur leurs trdnes ontplus de besoin des secours etrangers que daus touteautre condition oil rhomme se trouve. Elle dfiveloppeensuite le neant et la vanitfe qu'il y a dans la gloireDet dans la reputation. Quelques-uns Tont acquise, ditelle,par la fausse opinion du public et sans la mSriter.Quaudm^me elle 9erait fondSe sur un veritable mSrite,jufqu'oii s'6!,endrait-elle ? Daos un poiot du monde,dans une province,dan3 un royaume, ef ily aura millemilie eodroits dans le reste de la terre ou oethommequi en est Tesclave sera inconnu. Sa durSe ne peutpas 6tre plus 6tendue que le temps (70) qui flnira etsera toujours trfes court. Elle fait voir les suites funestesdes plaisirs du corps, les soins, les inquietudesinseparables de ceux memes qu'on appelle honneteaet permis. La volupte, dit-el!e, a son aiguillou commerabeille, qu'elle laisse toujours a celui qu'elle chatouille.Ubi grata mella fudit,Ferit icta corda morsuElle dfecouvre ensuite les causes de rillusion deshommes dans la recherche de la beatitude, et pourfaire connaltre a son disciple en quoi consiste la v6-

1S29 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLIC^ ADORNATA. 1830ritable, elle rexhorte h avoir reeourB k la prifere, et ^ dans l'Etat d'uD roi juste, qui peut tout, qui connalti implorer le secoura de Dieu, sans lequel on ne peut tont, d'ua Dieu bon, qui ne peut vouloir que le bien ?y parvenir (Lib. iii, met. 9) : bivocandnm, inquam, Voila le sujet de mon 6tonnement et Je mon affliction.rerum omnium Patrem, quo pnetermisso nu/lum ritefundatur exordium ; et elle adresse clle-mfime i Dieu Vous auiiez sujet de vous etonner, lui r6pond lacette prifere admirable : qui perpelua mundum rationeSagesse, et asBurfement ce serait une chose qui feraitgubernas, etc.horreur, si dans la maison d'uu pfere de famille siCrdateur du ciel et de la terre, q>ii gouvernez le sajze et ai juste, on ne faisait cas que des meubles etmonde par une raison eternelle, qui demeurant ioujours des vases les plus vile, et si OQ y metlait au rebutimmuable et immot/ile en vous-mdme, donnez le mouvementtout ce qu'il y a de plus pr6cieux ; mais il n'en va pasH tout et changez toutes chosts ;vous qu'aucune(li) cause ilrang^re n'a pu porter h creer cette matiirefluide qui compose 1'univers, mais la seule bonti essentielleh volre nature, bonti que vous commimiquez toujourssans jalousie et sans diminution ; vous qui crieztoutes chose sur ce moddle ilernel que vous portez envous-meme, qui itant la beauti mi^me portez ce mondeadmirable dans votre espril, et 1'avez produit sur cetteimage iternetle dans toute la beaute que nous admiainsi dans le royaume de ce grand roi, ni dans lamaisoR de ce graod pfere de famille dont nous parlons,et je V0U8 ferai connaltre que les gens de bieny sonl toujours en bonneur et en credit, et que lessciilerats y sont toujours faibles, impuissants et mkpris6s;que le crime u'est jamais sans punition, ni lavertu sans r^compense ;que le bonheur suit toujoursla vertu, et que radvcrsilfi et les disgr^ces sont lescompagnes fidfeles du p^cheur : c'est ce que je vaisrons, accordez h mon esprit, Pire ndorable, de s'ile- g vous prouver par de solides raisous. (75) Pour vousver jusqu'au trdna de volre majesli redoutable, de puiserdans la source de la bonti meme, de vous contem.pler d dicouvert et dans le ptein jour de votre gloire.Dissipez par votre divine lumiere les tinebres qui l'enveloppent,dichargez-moi de cetie masse de chnir quiVempiche de s'Hever jusqu'a vous, faites luire sur moiVeolat de votre lumiire toute divine ; car voiis iles lerepos viritable des dmes fustes, leur fin est de vous voiret de vous possider. principe adorable de toules choses! c'est vous seul qui nous y elevez, vous qui ites notreguide, notre voie et notre terme.(72) Tu requies Iranquilla piis, te cernere finis,Principium, vector, dux, semita, terminus idem.Aprfes cette prifere, la Sagesse examine 8'il y a v6-ritablement une bfealitude telle qu'elle Ta dfifinie auparavant.On ne peut nier. dit-elle, qu'il y ait unesource de qui dicoule tout le bien : Vimperfection mimees faire compreudre, il faut que je donoe des ailesk votre esprit, afin qu'11 s'616ve au plus haut descieux, et qu'ayant passS celte rSgion de Tair que \ou3habitez, vous puissiez rentrer heurcusement dans votrepatrie, en me suivant dans la voie que je vais voustracer. La Sagesse emploie les mfimes expressionsdont elle 3'6lait servie un pea auparavant en parlantde Dieu mfime, el c'est ce qui me persuade que laSagesse avec laquelle Bo6ce 8'entretient n'est pas laPhilosophie ni la Sagesse cn§e, mais la Sagesse incr6e,et le Verbe ^teruel revfitu de la chair humaine,i qui seul il appartient de r^v^ler les secrets de Tabimede la science et les profondeurs desjugementsde Dieu.La Sagesse prouve donc d'abord que rimpuiesanceest le partage des mfechants, parce que le bien et lemal Atant contraires, et le veritable bien itant latoute-puissance m6me, il faut necessairement que lequi se trouve dans la criature en est une preuve, puis^ r pSchfi soit la faiblesse et la fragilitfi mfime. Touteaque ion est le diminutif d'une chose tris- les actions des hommes, continue-t-elle, viennent deeette imperfectionparfaite. H'U y a donc une apparence de bonheur dans leur voloDt6 et de leur pouvoir. La volont6 manquant,le monde, il y a donc quelque part une solide el par-rhomme ue se porte a rieu. Par le defaut (76) depuissance la volontS devient vaiue et inutile, et celui-faite filiciti ; mais oii esi-elle ? Comme Dieu est lasource et le principe de tout bien, et que le bien souverainet tres-parfait est la v6ritable bSatitude, il estdonc constant qu'on ne peut la trouver qu'en Dieuseul. Cest ce qu'elle coatinue de prouver par une14 qui ue peut pas effectuer ce qu'il veut est reconnupour faible et pour impuissant. Cependant toua leshommes, les mauvais comme les bons, tendent a lat^licit^, et il n'y a que les gens de bien qui y arrivent;donc il n'y que les gens de bien qni sout puis-suite d'inductions d'oil elle conclut que le bien et labSatitude n'out qu'une mfime essence, et que la v6- sants, et la faiblesse est le partage de rimpie, puisqi)'ilde robjet deritable b^atitude et Dieu ne sont qu'une mfime chose-ne peut pas arriver h la possession Cest ce souverain bien, dit-elle, qui gouverne toutes ses d^sirs.chosea aveo force et avec sagesse (73), et qui dispose Le pouvoir qui parait dans les mSchants est doncde tout avec douceur. Elle fetablit ensuite sa toutepuissance,refTet de leur faiblesse ; on ne peut pas mfime diresur ce qu'il n'y a rien qu'il ne puisse faire qu'ils sont vferitablement ce qu'ils paraissent : ded'oil elle prend occasion d^instruire plus a fond son mfime qu'on ne peut pas dire d'un homme mort qu'il616ve, en lui demandant si Dieu peut faire le mal. est v6ritablement un bomme, mais seulemeut un cadavre.Bo6ce rSpondant n6gativement, elle paralt en tirerCest ainsi que sout les mfechauts et qu'il3cette consequence, que le mal n'est donc rien, et n'est D agissent : ila peuvent bien faire ce qu'ils veulent,point un ^tre positif et r6el, mais une privation del'6tre, puisque Dieu qui peut tout, ne le peut pasfaire.QuATni^ME LIVRE. — BoSce, charm^ des entretiens sidoux qu'il a aveo la Sagesse, parait insensible a toulesses disgr&ces ; et, rappelant dans sa mSmoire tout coqu'il en avait appris autrefois : Vous ne m'avez rien ditde nouveau,lui dit-il, vous m'aviez d6j4 dScouvert tousces secrets. II est vrai que mou affliction ne m'avaitpas permis d'y rSflechir, mais la vSritable cause dema douleur vient de ce que Dieu, qui est le souverainarbilre et la rfegle immuable de toutes choses,et qui est la bont6 m6me, incapable de faire le raal,peut souffrir qu'il y en ait dans le monde, oii qu'il lelaisse impuni. Car alors la vertu, non-seulement n'estpas r6compens6e corame elle le devrait (74-) Stre,mais elle est encore foul6e aux pieds des impies, etBouveat elle souffre la peiue que le crime devraitporter. Qui peut comprendre que cela puisse arrivermais ils ne font pas ce qu'il8 dSsirent : car ils d^sirentmalgr6 eux d'6tre heureux, et ils ne peuvent le devenirpar leurs actions. Au contraire iU sont r6duitsdans la servitude, des qu'ils ne font pas ce qu'ils di5-sirent; et ils sont asservis malgre eux a de mauvaismaitres : Non fncit quoil optat ipse.(77) Que sont la pliipart de ces maitres du mondeque vous voyez assis sur des trones avec tout l'6clatde For et de la pourpre, et sur le visage desquels lecourroux et rindignation sont peints eu meme tempsque la gloire et la majesti y brillent? Quoique eovironnesde gens armfes pr6ls a leur obSir, qu'on viennek lever le voile de cette pompe ext6rieure qui lescouvre, vous les trouverez de vils esclaves. Vousverrez ces rois mfimes charges de chaiaes, et leurscoeurs di5chir6s par mille diff^rentes passions. Tantotun feu honteux les d^vore, tantdt la col6re lesenflamme ; maintenant la tristesse les abat, un momentaprfes resp^rance les 61feve et les agite, et ea

1S31APPENDIX AD BOETIUM.1S32les qiiitlant les brise par leur chute : ne sont autant A. lorpqu'ils en reQoivent la juste punitioD, parce"''' 'lors leur malheur est diminu^ par la participation dede tyrans sous une mfime tfite qui leur coaimaaiieutciiacun a leur tour, et qui les empfichent de jamais quelque bieu qui leur arrive. Or quand la punitionsuit le crime, et que la justice en tire la vengeancequ'il mSrite, a raison de la lustice qui accompagnefaire ce qu'ils di5sirenfcNon facit quod optat.Ipse dominus pressus iniquis.Cest ce que Jesus-Christ avait admirablement diten deux mots, que tout ficheur se rend Vesclave du(78) Voyez-Tous dans quel gouffre affreux le orimejette l'hoinme ? De quelle gloire au contraire il brille,de quelle lumifere il est environnfi par la vertu ! Celaseul suflirait pour prouver que les bons ne sont jamaissans r^compense, ni les criminels sans supplice.Gar la chose qu'oa se propose comme la fiu de sonaction est la rScompense de l'action m^me : parexemple, le prix proposiS dans une course est la fin(79) II arrive tout le contraire a T^gard des mtehants ;comme ils s'6loignent du bien, ils s'6loignent ausside la li^atitude, plus ils s'en ^loignent, plus ils cessentd'6tre ce qu'ils fetaient auparavant, et en se d6-gradant de leur condition par le crime, quoiqu'ils retienneutla figure extfirieure de rhomme, ils sontchang^s en la nature des bStes. En effet ne peut-onalors le orlme dans la punition qu'elle en lire, le crimiuelparticipe en quelque chose a la justice, et parconsSquent devient moins malheureux qu'il n'6taitavant que d'fetre puni. D'ou vient que le criminelqui demeure impuni a une double misfere, la misfereinsSparable de son crime. et eelle de son impunit^.Ces maximes ^tablies, Bo6ce demande a la Sagessesi la justice ayant puni dans ce monde les crimes desmichanls, ou ayant diff^rS de les punir, ils n'out plusrien a craindre aprfes leur mort, et si les ^mes desdSfunts sont exemptes de toute sorte de supplices?Non, r^pond la Sagesse, il en reste de trfes-grands,dont les uns sont exerc^s par une s6v6rit6 pSnale,d'autre3 par une cl^mence purgative. Deux (82) sor-et la rficompense de celui qui a couru. Comme donc lesouverain bien ou la bSatilude (c'est In mfime chose)sont robjet et la fin des actions de Thomme vertueux, g tes de tourments sont reservfees dans Tautre mondepour expier la peine due au pech6 : Tune est la peineils Bont aussi la recompense de son actiou, et ila enBont insfeparables tant qu'il demeure vertueux. Les toute pure du p6ch6 sans misSricorde, TButre estmfchants ont beau s'elever contre lui et altaquer sa celle qui expie le p6ch6, et qui purifie en mfimeverlu, rhomme sage ne perdra pas sa r^compense ;temps le pgcheur ; et cette justice, toute sfevfere qu'ellesa couronne ne flfitrira jamais, parce qu'une malice paralt, dit la Sagesse, est pleine de cl^mence et de6trang6re ne ternira jamais la gloire qui est propre bontfi ; mais ce n'esl pas ici le lieu de nous fetendrek la vertu. La vertu chauge, pour ainsi dire, la substancesur ces diff^rentes peines. Nullane animarum supplirantde rhomme eu la sienne propre, en lui assnciapost defunctum morte corpus relinquis ? Et magnala possession du souverain bien ; car en Ty faisantquidem, quorum alia pcenaliu acerbitate, alia veroparticiper par la bontS, il se divinise en quelque purgatoria clemenlia exerceri puto (Lib. iv de Cons.fa^on, et se transforme en Dieu par sa possession. pr. 4).pas dire que cet avare toujours attentif k ravir le bien pd'autrui, prfit a Tenlever avec violence, est plut6t unloup qu'un homme ? Que celui-li, qui se laisse allerk remportement, dont la langue est accoutumie auxcontestations, aux invectives, aux iujures et auxquerelles, est un chien qui aboie et qui jappe continuellement7 Que cet aulre qui trompe adroitement,ce fourbe qui sait si bieu se diiguiser pour surprendreson prochain, est ua veritable renard ? Ne croyezvouspas voir un lion daus cet homme qui se laisseemporter a la fureur et a la colere ? Dans ce timidequi craint oii il n'y a point de danger, toujours prfitk fuir, ne trouvez-vous pas Timage du cerf ? CeI^ehe, ce paresseux, ce stupide, ne tient-il pas de lanature de r&ne? Ce volage (80) toujours inconstantqui change a chaque momeot de dessein, est semblableaux oiseaux ; ce voluptueux, plong6 dans lesplaisirs iufdmes, vit comme le pourceau, qui se plattdaas la boue et qui se vautre daus la fange. G'estElle prouve ensuite que celui qui fait Tinjure estbeaucoup plus malheureux que celui qui la souffre,puisque rhomtne ne devient vfiritablement malheureuxque par le p6ch6 ; d'ou elle conclut que rhommesage ne se laisse jamais aller a la haine, et ne peuthair personne. Car il ne hait pas les bons, puisqu'iln'y & qu'un fou qui les puisse halr, et il n'a pas nonplus sujet de hair les mechants, parce qu'il sait quela malice est rSme ce que la maladie est au corps.iGomme donc on ne hait point un malade, qu'on letrouve au contraire digne de compassion, bien (83)loin de hair le pecbeur, qn doit Stre touch^ de compassionde sa mis^re, et d'autant plus que le p6ch6qui le presse est une maladie plus dangereuse et plusredoutable a TAme qu'aucune maladie dont il puisseStre afQige daus sou corps. Elle finit son raisonnementpar une seutence v^ritablement digne de laSagesse. Voulez-vous rendre avec une exacte justicei chacun ce que vous lui devez selon son mSrite ?Dilige jure bonos et miseresce malis : Aimez par justiceles gens de biec, et ayez compassion des m&-chants.Boece revient k la question qu'il avait proposfied'abord. Quoi que vous puissiez all^guer, il ne laissepas de se trouver, dit-il, quelque chose de bon ou demauvais dans ce que le peuple appelle fortune ; carainsi quj rhomme qui pouvait par la vertu aoquSrir j^ dans la v6rit6 il n'y a aucune personne sage qui pr4-de la resseroblance avec Dieu et se transformer en " Urkt rignominie k la gloire, la pauvretS aux richesses.lui, en s'6cartant de la vertu se trouve malheureusementreduit h la condition des bfites.La Sagesse pousse plus loin son raisonnement, etprilitend mfime que si Dieu empechait les mechaintsd'effectuer leur niauvais dSsirs, il les puuirait moinsqu'en leur permettant de les accomplir ; et, quoiqu'ilparaisse incroyable que les mSchants deviennent plusmalheureux en accomplissant leur mauvaise volont^que lorsqu'il3 ne peuvent pas Taccomplir, cependantcela flst aiusi daus la v^rite. Car si e'est une grandemisfere, dit-elle, de vouloir le mal, c'en est une encoreplus grande de le commettre. La misSre du m6-chant est augmentSe par trois circonstances ins6parablesde sa mauvaise action : c'est un mal de vouloircommettre le crime, c'en est un autre de (81) le pouvoir,et un plus grand de le faire.Elle ajoute que les mSchants sont meme plus malheurlorsque leurs crimes demeurent impunis queTexil au plaisir de paraitre dans sa patrie avec distinction; et c'est par cette pr6f6renee mSme que laSagesse se fait connaltre plus particuliferement etqu'elle reussit mieux dans le gouvernement des peuples.Car la prison, les tortures, les supplices ordonnds(84) par les loi?, et les loia memes, ne sont 6tabliesque contre les mauvais citoyens, et non pascontre les bons. D'oii vient donc que nous voyonsarriver si souvent tout le coatraire dans Tordre de laprovidence de Dieu, qu'on trouve les gens de bienexposfis aux supplices ordonnfis pour les criminels, etles mauvais ravir le prix qui n'est destinS qu'a lavertu ? Une confusion si injuste me jette dans T^tonnement,je vous prie de vouloir bien m'en dficouvrirla cause. J'en serais moins 6tonn6 si je pouvais me ';persuader que tout ce qui arrive ici-bas est Teffet duhasard, mais je ne peux revenir de mou etonnementsachant que c'e8t Dieu qui rfegle toutes choses, et qui

1S33 BOETII VITtE ET OPP. DESCRIPTIO GALLIGE ADORNATA. 1S34souvent afflige de toute sorte de maux les gens de ^. 'es globes c61estea interieurs k TSgard des subien, quelquefois plus que les pficheurs, et que je rieurs et du premier mobile, ce que le raisonnementvois le p6cheur souvent plus Iieiireux que rhomme est a rSgard de rentendemeut, le temps par rapporta I'6ternit6, les extr^mites des lignes tiriies juste.duestCela ne doit pas vous fetonner, r^pond la Sagesse, centre d'un cercle :i Tfigard du centre tel ;ni vous faire croire que le hasard d^cide de tout dans Tordre du destin muable, par rapport a la simpliciteimmuable de ia providence de Uieu. Cest cet ordre,le monde. Quoique la raison d'une disposition siextraordinaire vous soit inconnue, vous ne devez pas c'est cet arrangemeat du destiu qui remue les cieuxdouter qu'elle ne soit fort juste, puisque c'est Dieu et les astres, qui fait !e melange des elements, leurslui-m^me qui la rfegle et qui eu ordonne. (85) D'ail-transformations, les uaissaaces et les morts, qui renouvelleles crSatures par les semences ; c'est luileurs, la question que vous proposez est des plus embarrassantes;car a peine vous aurai-je satisfait surune difQcultS, qu'il en naStra une inBnilfe d'autres ; eten m^obligeaQt de rfipondre a la premifere, vous memettez diSs lors dans la n6cessir6 de vous d^velopperles miracles de la simplicitfe de la divine Providence ;ce que c'est que le destin et le hasard (Repentinux casus),la science, la predestination de Dieu, et le librearbitre de Thomme. Vous n'ignorez pas TiStendue etla profondeur de ces matieres : cependant, comme t)votre guSrison dSpend en quelque fagon de leur connaissance,je ne peux me dispenser de voiis en toucherquelque chose, et je le ferai autant que le peude loisir que j'ai d'6tre avec vous pourra me le permettre.La g6n6ration des creatures sujettes k la vicisside,le progrfes des natures muables, ou causes secondes,enfin tout ce qui se meut, tire son origine, saforme, son mouvement, sa disposition son ordre, dela stabiliti imoiuable de resprit de Dieu, qui, demeuranttoujours le mfime dans la plus parfaite simplicite,a regl6 la manifere particuhere d'agir de chaque(86) agent. Cette maoifere, considSrfee dans lasimplicitfe de rintelligence divine, s'appelle Providence: terme qui exprime que Dieu voit et ordonnetoul de loin et comme d'un lieu tr6s-elev6 ; raaisquand elle se rapporte aux causes secondes, a Tordre6tabli parmi les orSatures, a qui Dieu a imprime lemouvement, les anciens I'ont appelSe Destin. La _diff^reuce de Tun et de l'autre parattra clairement a '-'celui qui les examinera de prfes. La Provideuce estdonc cette divine raison qui r6side dans ce premierprincipe de loutes choses, et qui ordonne de tout.Le destin est la dispositiou inherente aux chosesmobiles ou causes secondes, par laqnelle la Providenoea 116 chaque chose, chaque 6v6nement parrenchalnement et par Tordre qu'elle y a mis. La Providenceembrasse toutes choses en general, quoiquediverses, et le destin regarde les choses particuliferes,soit pour le uiouvemenl, soit pour la forme,Boit pour le temps : destin, comme qui dirait deslination.Quoique ces deux choses soient trfes-ditferentes,cependant Tune diSpend de Fautre, el Tordredu destin femane et coule nScessairement de la simplicit^(87) de la providence de Dieu. Comme unavchitecte qui a congu le dessein d'un grand bat.mentdans son esprit, le produit a l'exlerieur, et par uned'agir des crSatures, fait paraitre le mouvement etTordre qu'elle leur a imprimS par le destiu. Ce destins'exerce tanl6t par robeissance que les espritsbienheureux rendent a la Providence, et par la soumissionque toute la nature iloil i son Criateur, tant6tpar les mouvements des astres, par la foroe desvertus cSlestea, tant6t par Tadresse des dfemons : cequi fail que toutes les choses qui sout soumiaes audestin le sont aussl a la Providence, a qui le destinest soumis. Dans cet ordre admirable, la Sagessereconnalt difffereats degr^s de diipendance, selon ladiguitfe des crfiatures, que les plus parfaites et lesplu3 proches de Dieu dipeudent immSdiatement desa providence, et sont r^glSes par elle mSine imm6-diatement, et que toutes les (88J autres sont soumiseaimm6diatement au destin. Ge que sont h peu prJsaussi qui rSgle la forlune des homnies, par un indissolubleenchaiuement des causes qui tireut toutesiBur origiue de la Providence simple et immuable deDieu. Cest ainsi que toutes chofes se fout avec sagesseet dans cet ordre que nous admirons. Par laresprit de Dieu, demeuraot dans sa parfaite simplicitft,dScouvre sans chauger Tordre inevitable descauses, et fixe rincooslance et la fluibilitS deacrfiatures, qui retomberaient dans le chaos sans cetarrangement (89) immuable qiie Dieu a 6tabU entreelles. Ceux qui ne coraprenueut pas cet ordre admirablecroient que tout esl ici-bas dans la confusion,quoique cependant tout y soil daos la rfegle et neteude qu'au bien. H y tend mSme de telle maniferequ'il ne se fait rien par les mechants qu'a cause dequelque bien qu"ils cherchent, mais que Terreur etraveuglement leur tout chercher ou il o'est pas.Mais, me direz-vous, peut 11 arriver rien de pluatacheux que cette confusion, ce mSlaoge de biens etde maux qui arrive Sgaleraenl aux bons el aux mauvais?Je rfepondrai eu vous demaudant si vous orojezque les hommes ont un esprit assez jusle pour porterun jugement vSritible sur la qualitci et sur Tordrede chaque chose et de chaque personue en parliculier,eu sorte qu'elle soit vferitublemeut ce qu'ilspensent qu'elle est. Gela n'est pas possible ;car leshommes sont souvent de diffiSrents seutimeots, etceux que les uns croieot dignes des plus grands hopneurs,d'autres lea croient dignes d'un souveiainmepris. Je vous accorde, si vous voulez qii'un hommesoit assez 6clair6 pour faire le (90) disceruementdes bons et des mauvais, mais pourra-t-il atteindrejusqu'a connaitre parfaitemenl rame d'un chacun ?L'ame a pour ainsi dire son temp^rament conimele corps. Celui qui ignore les differenls tempferamentsdes oorps est surpris de trouver deux personnesqui jouissent d'une ligale sant6, h l'une desquellesles acides conviennent, et k rauire les choseadouces, de ce qu'un malade est souIag6 par desremfedes doux, et un autres par des remfedes plus violeutset plus amers. Mais le medeciu qui oonnait ladiffSrence des temp^raments de l'homme en sant6 etde celui qui est nialade, n'en est point surpris, et 11en peut porter un jugement 6quitable. II en est deTfigard des 4mes.mSme h.La vertu et la probite sont leur sant6, comme lessuite r6gl6e d'op6rations met au jour ridee qu'il avait Yices et les passions sont leurs maladies. Dieu, qulconQue congu dans son entendement, ainsi la provideuce D |gj ^ crSes, qui est le Pere de tous les esprits, et qulEn de Dieu ayant dans la simplicitfi r6gI6 d'une manifere les gouverne, en est le v6ritable mSdecin. lesstable et immuable la subordination et la manifere regardant tous atteolivemeDt du plus haut des cieux,par sa divine provideuoe, il sail, 11 oonnait ce qulconvient a chaeun, et lui doune ce qu'il eait lui convenir.L'homme rignore (91) : voila ce qui fait son6tonnement ;mais comme lcs tcmp^rnments desames, leurs maladies, et leurs qualites sont parfaitemeotconnues de Dieu, 11 est inipossible qu'il setrompe dans la conduite qu'il tieut ii leur fegard. Vouscroyez cet homme, par exemple, un homme debien et d'une emioeute vertu ; il paraitra peut-fitretout autreaux yeux de Dieo, qui conuait a fond touteschoses. Mais posS qiie celui-oi soit si r^gle dans sesmcEurs, et d'une vertu si iiarfaite et si pure, que lejugement qu'en ont portc lcs hommes s'aocorde aveccelui de Dieu, peut-Stre n'a-t-il pas l^espril assezfort ni une vertu assez m&le pour porter comnie ilfaut radveraitfi, et pour en retirer quelque avantage.

1S35 APPENDIX AD BOETIUM. lo36Si Dieu permettait qu'il fiit affligS, peut-6tre s'6carterait-ilde la vertu. Dieu T^pargne, parce qu'il pi6-voit qu'il deviendrait mauvais par radvetsitfe. Envoici un autre d'uue vertu plus hSroique, un saintdupremier ordre, parfaitement uni a Dieu ; la Providencetrouve qu'il n'a pas besoin d'^tre exerc6 parradversitS, ni m^me par aucune maladie du corps,elle liii laisse patser tranquillemeut ses jours. Elle(92) prevoit que cet aulre se perdrait par une prospSriti5continuelle, elle permet qu'il tombe de temps entemps dans quelques ISgeres adversites, de peurqu'il ue s'(5l6vo par une Lrop longue felicitS. Celui-ciparait d'uu temperameut fernie et robuste, 11 a be-Boin d'6tre affermi dans la vertu, elle le fait passerpar de plus rudes Spreuves, et permet qu'il soitexerce par de continuelles tribulations, afin qu'ils'affermisse dans toutes les vertus par Texercice dela palience. Les uns se laissent abaltre trop ais§- rlen. Car c'est un axiome regu de tous les philosophes,ment par la crainte, les autres presument trop de que de ricn il ne se fait rien. Nous ne rentendona,leurs propres forcea, la Providence rfegle les biens g comme les anciens, que du sujet matiSriel, et nonet les maux, ce que nous appelons les accidents de pas du premier principe op^rant, et de' la causela forlune, selon leurs besoius. Pr6voyaat que cethomme, tout crimioel qu'il est, le deviendrait encoredavantage 8'il tombait ilans rindigence, et se porteraitk de plus grands excfes, Dieu permet qu'il devienneriche, pour empgcher qu'il ne devieune plusmauvais. L'attache qu'il a k ses biens, la crainte deles perdre est un frein qu'il met k ses passions : ?ouventil changera de moeurs et de conduite, en craignantde perdre sa fortune, et de (93) devenir malheureux.II y en a d'autres qu'une fSlicitfi continuelledont ils ont abus6 a plong^s dans rabime de la misfere.Dieu seul, qui peut se servir ^galement desbieas et des maux pour en produire de bons effets,ee sert des plus grandes disgrSces pour Ten retlrer.Souvent il 8'est servi des m^chants pour rendrebons d'autres encore plus m^chants. Enfin Tordrequ'il a Slabli est tel, que celui qui s'en eloigne retombetoujours dans cet ordre admirable ; et c'estainsi qu'il n'arrive jamais rien dana le monde limirairementni par hasard. profondeur des jugementsde Dieu, ressorts iuconcevables de sa providenceinconnua aux hommes, qu'il8 ne peuveut jamais p&-n^trer, encore moins expliquer par leurs paroles IBoSce examine ensuite avec la Sapesse ce que Tondoit penser des sentiments ordinaires des hommestouchant la bonue et la mauvaise fortune. Quelle peutfitre cette mauvaise fortune? r^pond la Sagesse :telle qu'elle est, ne sert-elle pas a exercer rhommeou k le corriger, el par cons^quent n'est-elle pastoujours bonne, puiBqu'elle est loujours utile ? La fortune(94) ne peut fitre mauvaise que pour les m6-chants. Si Thomme a de la vertu, il ne doit pointtrouver mauvais qu'on Tappelle, qu'on le d^fie aucombat, de mfime qu'uQ homme de ccEur ne craintpoint d'all6r a rennemi ;parce que c'est par la resistancequ'il doit faire au vice et a radversitS, qu'ilpeut s'affermir dans la vertu. Gomme la rfisistancede reunemi fait la gloire du vainqueur, plus d'hommede bien trouvera de rfisislance dans la fortune, plusil acquerra de gloire et de m^rite en la surmontant.II ne faut pas croire, ajoute la Sagesse, que ceuxqui font profession de suivre la vertu Taieut embras-B^e pour se laisser amoUir par la volupt^, c'estpour entrer en lice, pour combaltre continuellementcontre la fortune et contre les passions, afin de ne selaisser jamais opprimer par les accidents les plusfacheux de la vie, jamais abattre par la tristesse,jamais s^duire par les plaisirs, mais pour apprendre^Ci. df meurer toujours dans une juste et parfaite Sgalited'esprit, au miUeu des revers les plus f4cheux etdu dirangerQenl de la fortune. II est entre vos mainsde vous rendre la fortune telle (95) que vous la voulez,celle meme qui vous parait la plus mauvaisecar ou elle exerce, ou elle corrige, ou elle punit, etpar la vous la devez toujours trouver bonne, puisqu'ellevous est toujours utile.Boece demande a la Sagesse ce qu'elle pense duhasard, et s'il y en a vSritablemeut. Quoique laquestion paraisse 8'61oigner du but qu'elle s'etaitpropos6, cependant, parce qu'elle est irfes-utile, laSagesse veut bien encore Ten instruire. Si vousappelez hasard, lui dit-elle, un 6v6nement produitpar un mouvement t^miJraire et sans aucun concoursde causes, je vous rfeponds qu'il D'y a point de hasarddans le monde ; c'est un nom vain qui ne signifieefficiente de toutes choses. S'il se produisait dans lanature quelque ev6nement sans concours de causes,il se ferait quelque chose de rien ;par cons^quent ilne peut y avoir de hasard dans le monde, si vousrentendez de cette (96) manifere. Mais le hasard oule fortuit, de la manifere dout les philosophes Fontdfefini, el que le peuple iguore, est un 6v6uementauquel on ne s'attendait pas, et qui arrive par le concoursdes causes secondes qui agissent pour quelquefin. Par exemple, un homme va labourer dans sonchamp, 11 y trouve un trSsor, voili le hasard ; maiscela ne ee fait pas de rien. Cet 6v6nement a sescauses ; car si quelqu'un n'avait pas cachS de Targentdans ce champ-14, et si un homme n'y 6tait pas all^labourer, le tr^sor ne s'y serait pas trouv6.Je conviens bien avec vous, dit Boece a la Sagesse,de renchainement admirable qui se remarque dans leconcours des causes secondes, de cet ordre in^vitableque la Providence a 6tabli dans le monde ; mais si leschoses sont comme vous le dites et comme je le crois,la volontfe des hommes y est infailliblement assujettie,de mfime que toutes les autres crSatures. EUe seradonc entratnSe infailliblement dans leur cours fixe etarrfit^e ; et par \k Thomme n'aura plus de liberti. LaSagesse lui rSponi qu'il n'y a aucune crfiatureraisonnable sans libert^, parce (97) qu'elle n'estraisonnable qu'autant qu'elle peut se servir de saraison naturelle, et dfes qu'elle s'en peut servir, ellepeut porter un jugement et discerner par elle-mtoece qu'elle doit fuir et 6viter, ou ee qu'elle doitrechercher. Celui-la demande et prend ce qu"il croitlui convenir, et fuit ce qu'il croit lui Stre nuisible ;et qui peut faire ce discernement a la libert^, quiconsiste k vouloir ou ne vouloir pas, a vouloir cettechose ou une autre ; mais cette libert^ est proportionn6eaux diffferentes natures raisoonables. Car dans lesn substances apirituelles et C(Sleste3, telles que sont leaanges et les saints, 11 se trouve un jugement vif,p6n6trant une volont6 entifere sans corruption, etune facilitS prompte, une puissance absolue pourfaire tout ce qu'il8 souhaitent. (a) Les Smes aaintes,(98) quoique encore environnfies d'une chair mortelle,mais qui sont continuellement occupSes de la contemplationde la Divinit^, jouissent d'une plus grandelibert^, i proportion qu'elles sont plus dStachies deschoses sensibles et terrestres ; mais leur libertfi estmoins parfaite que celle des saints. Si elles s'attachentaux chosea matSrielles et sensibles, leur libertfi(«) II semble que Boece, se servant de ces termes,en parlant des 4mes, cum dilabuniur ad copora, aitcru leur prSexistence, comme les platoniciens. Cependanton peut les expliquer des affections sensibleset terrestres des ames unies aux corps;maissi cette explicaiion ne paratt pas assez naturelle, onpeut dire que cette opinon ne lui a pas 6t6 particu-li^re, et qu'elle a kik celle de plusieura philosopheschrStiens, et que le contraire n'a klk clairement dfifinique par le concile de Latran sous Innocent III,eu d^cidanl comme uu article de foi, que Dieu creeles ames en les unissant h nos corps, et qu'il les uniten les orfiant.1

1S37 BOETII VITiE ET OPP. DESGRIPTIO GALLIGE ADORNATA. IS38diminue h proportion de leur attache, et ellea tombent ^. fatale n^cessitS oii ils se trouveraient 8ntraln&. G'(dans la aervitude et dans l'esclavage, dfes q\i'elles s'ylivrenl et s'abandoQoent 4 riniquite. EUes se priveutalors de leur propre raifon ; car d6s qu'elles cessentde regarder la lumiere de la souveraine V^rite, ellestombent dans les t^nfebres et s'6garent : les affectionsderfiglftes des passions jettent le trouble daas leuresprit et y causent rignorance, et en se livrant kleurs paesions elles fortiBent la servitude a laqnelleelles se sont soumises : c'est ainsi qu'elles se rendeut(99) captives par ie mauvais usage de leur libertfe.Mais roeil de la divine Providence, qui de toutefiternitfe voit toutes ces chose;, en dispose et lesrfigle selon qu'il les a pr6destin6es, par rapport kleur mfirite : Suis guseque meriiis prsdestinata disponil,Mais comment pouvez-vous dire, rfipond BoiSce,que Dieu connaissant toutes choses de toute eternit^l'liomme demeure toujours libre ? cela paratt se oonseraitune autre de r^compenser ceux que nouscroyous gens de bien, parce que sans la libertfe ilsn'auraient aucun m^rite daas leur prfetendue -verln.Cest donc un horrible blasphfeme de soutenir quetoules cboses sont u6cessairement ordunnies par laprovidence de Dieu, et ne plus laisser de libert^ k.rhomme pour le choix de ses actions. Cest faireDieu, la bont6 et la saiatet6 nieme, l'auteur de tousles crimes, et rejeter sur lui toute uotre iniquitfi. Sicela etait ainsi, nous n'aurions jamais riea a lui demanJer,rien a en altendre : car si les choses sonttellement dfetermiuees qu'elles ne peuvent jamais gtrechangees, et que Tordre 6tabli de Dien soit immuable,nos vceux et nos priferes ne les feront jamais changer,notre espfirauce u'a plus rien qui la puisse soutenir.Od 6le amsi a rhomme le seul commerce qui lui resteavuc Dieu, par respfirance et par la prifere : car, pourricompense d'uue juste humilitfi, en uou» abaissanttredire. Car si Dieu voit tout de toute eteraitS, et est g sous (10;i) sa main toute-puissanie, en altendant toutiufaillible dans Jsa connaissance, il faut n^cessairemeutque ce que sa pruvidence a connu devoir 6tre nos besoios avec foi et pers^verance, nous croyonsde lui avec uue ferme couBaQce, et eo lui demandantuu jour, arrive nfecessairement : ainsi non-seulem ;nl obtenirpar un retour ineslimable de sa bonti sur nousles actions des hommes, mais encore leurs desseins,leurs volontfes 6taut connus de Dieu, il ne peut plusleur resler de liberl^ ; et si leurs volontSs peuvent4tre flSchies et dfetou/nees ailleurs, et d'une autremanifere que la divine Providence Ta prevu, Dieu nesera plus infaillible dans sa prescience, ce qu'on nepeut pae dire sans blaspbfeme. Je ne peux non plusapppouver le sentiment de ceux qui croient rfepondrek la difflcultS en disaat que ce qui arrive (100) n'arrivepaB parce que la Providence a pr6vu qu'il devaitarriver, mais parce que la divine Providence n'a puignorer qu'il devait arriver, parce qu'il devait arriver.Ce n'est pas la r6soudre la dilflcultS, car la questionn'est pas de savoir quelle est la v^rilable cause de lan6ces3il6 de chaque chose, si c'est la prescience dela n6cessit6 des chosesfutures, ou la n6oessit6 impo- ns6e aux choses futures,d'arriver selon Tordre 6tabliparla Providence ; mais la difticalt^ est de moutrer quedans l'ordre 6tabli par la Providence, r^venement deachoses connuea est infaillible, quoique sa presciencene leur impose aucune n^cessitS. Uu e.xemple mettracette proposition dans son jour. Supposons qu'uneperaonne soit assise, il est nftcessaire que le sentimentde celui qui la croit assise soit v6ritable; et demfime si le sentimeat qu'oa a qu'une personne estassise est vSritable, il est necessaire absolument qu'ellesoit assise. Dans Tune et dans Tautre action, il setrouve une 6gale n6cessit6, oelle d'etre assise dansla personne qui Test, et celle de la v6rit6 du jugementdaus (101) la personne qui croit que cette personneest assise. N'est-ce pas ainsi a peu prfes qu'il fautraisonner de la divine Providenoe et de la presciencele don prScieux de sa grfice pour agir et faire le bien :et c'est la seule manifere par laquelle nous pouvousnous entretenir avec Dieu, et nous approcher de cettelumifere inaccessible, avaut mfime que d'en obtenirce que nous voulons lui demander.II est doQC impossible que la libertf de rhommes'accorde avec la prescience de Dieu ; TuDe d^truitTautre absolument. Car enfin, admettant la n6cessit6de la divine prescience, toutes choses paraissent li^eaensemble par un enchalnemeat indissolnble, n6cessaireet iuAvitable ; et si cela est, en vain les hommesespferent en Dieu, en vain lui adressent-ils leursvcEux,puisque les choses une fois arrfities par uueloi iSternelle et immuable, ne peuvent plus 6tre chang^es.Avant que de rfipondre k ces grandes objectionsla Sagesse dit k Bo6ce que les plaintes qu'il faitcontre la diviue Providcuce ne sout pas nouvelles, etqu'il est vrai qu'on n'a jamais pu (104) y r^pondreavec tant de pr^eision et de netteti qu'il ne restattoujours quelque obseuriti sur cetle matiSre : maisque oetle obsouritS vient de la difficull6 de faire comprendrea rentendement humain la simpIicitS de laconnaissance et de la prescience deDieu,et qu'il neresterait plus aucune difficullS sur cette matifire s'ilpouvait uue fois la bieo comprendre. Ea seoond lieuelle dit qu'elle est surprise de ce que la raison queBoSce a toiichee ne lui parait pas suffisanle pour sauverle libre arbitre, et rempeoher que rhomme deviennesoumis a une fatale nScessite. Car vous neoroyez, m'avez-vous dit, la volont^ soumise a cettefatale nice.^sitS, que parce que les choses que Dieuque Dieu a des choses futures ? D'ailleurs il me semble a pri5vues doivent arriver infailliblemeDt. Mais si jeque ce serait faire les choses futures la cause de la vous prouve que cette prescience n'impose aucunescience de Dieu, ou dire que le passfe serait eu Dieu _ nicessile aux choses futures, d'ou pourra venir lala cause de la connaissance de Tavenir, ce qui est -^ ni^cessite in^vitable que vous leur attribuez ? Suppo-'^"'tout k fait indigne de Dieu. Mais de quelque manifereque la chose arrive, s'il n'y a rien que de certainet d'infaillible, comme vous en oonveuez, dans lasource certaine de toutes ohoses, rSv^nement deschoses que Dieu aura pr^vues sera infaillible, et parcoDB^quent rhomme dans ses desseins et dans sesactions n'aura plus de libertS, parce qu'il est astreinti ces 6v6nement8 que Dieu priSvoit aveo certitude etd'une mani^re infaillible ; et si cela est ainsi, dansquelle confusion tombe la nature humaine, k quelleinjustice ne se trouve-t-elle pas assujettie ? En effet,n'ea serait-ce pas une manifeste de proposer desrficompenses aux bons et des supplices aux mSohantsqu'aucun n'aurait m^ritfis ? car sans la ]ibert6 il n'ya point de m6rite. Ce que nous croyons trfes-juste en:(102) Dieu deviendrait rinjustice mfime c'en seraitune de punir les m^chants pour des crimes qn'ilsn'auraient pas commis volontairement, mais par unesons pour un moment qu'iln'y ait point de prescience,les choses qui se font libremeDt pourront-elles Slrer^duites k filre infailliblement n^cessaires ? Nullement.Posons encore que la prescience n'iDflue aucunen^oessitfe dans les ohoses qui arrivent, (lOS) netomberez-vous pas d'accord que la libertfi demeuretout entifire ? Oui, certainement. Mais la presoience,mo direz-vous, quoiqu'elle n'impose pas la D^cessitfed'6tre aux choses futures, est n^anmoins uu siguecertaia que les choses futures seront nfecessairement:et comment se peut-il faire que les ohoses que Dieua prevues devoir arriver, puissent ne pas arriver ?Nous ne le pretendons pas ainsi, riSpond la Sagesse,nous oouveaons qu'elle3 arriveront infailliblement ;mais nous disons que la prescience de Dieu ne leurimpose aucune n6cessit6, parce que nous voyonspiusieurs choses qui se passent sous nos yeux, sansque uotre connaissance les rende necessaires, et

1539 APPENDIX AD BOETIUM. 1540comme la connaissance des choses prBsenle? ue leurimpose aucune nScessiU pour Stre, la prescience deschoses tutures en Dieu n'en peut de m6me imposeraucune a celles qui doi^sent fitre. Mais si elle ne leurimpose aucuue n6cessit6, me direz-vous encore,Dieu ne pourra pas eu avoir de science, c'est-a-direune counaissauce certaine, puisqiie la science ne peutHre que d'uo objet certain. Vous fites dans l'erreur,et la source de votre (106) erreur vient de ce quevous croyez que la conuaissance que nous avons desobjets ne vient que de la nalure mfime de l'objet, cequi est tres faux ; car tout ce qui est conuu u'est passeulement connu par son objet et par la force de sanatnre, mais bien plutot selou la facultfe et !a puissancede celui qui le connalt. Les sens, par exemple,ne peuvent juger que de la figure et de. la formeunies a la matifere, et rimagination peut se repr6-senter la forme sans la matitire, perce que rimaginationest supferieure aux sens. Comme la raison estsup6rieure a rimaainatiou, elle connait par une connaissanceplus univeri-eHe et plus itendue les.especescommuuiqu^es k plusieurs iudividus ;et rintellligence,qui esl la partie sup^rieure de la raison, lasurpasse encore, et connalt les formes les plus simples,qui sout inconnues aux sens, a I'imagination eta la raison.Boece, qui pretendait que le libre arbitre se d^truisaitpar la prescienci! de Dieu, raisonnait ainsiTout ce qui est futur, est ou futur n^ceasaire, oufutur contingent; s'il est necessaire, il n'y a plusde libre arbilre ; s'il est contiugent, il ne peut y(107) avoir de prescieuce en Dieu : cette presciencen'est phis qu'une simple conjecture, n'y ayant pointde science des choses cuntingentes ; et quand bienmfime la prescience n'imposerait aucune n^cessitSaux choses futures, elle serait toujours un signe certainqu'elles arriveront. Mais la Sagesse detruit cefaux raisonnoment, et lui prouve premiferement quela prescience de Dieu n'impose point de niScessitSaux choses futures; en secoud lieu, qu'il y a en Dieuune prescieuce cerlaine des choses futures et contingentes;en troisifeme lieu, qu'un signe, qnelqne certainqu'il puisse fitre, ne dt^lermine point l'etre dela chose qu'il Bignifie. Ce dernier, dit-elle, est 6videntde lui-rafime. En effet, le bouchon attachi a unemaisou, par exenjple, ne produit pas le vin qu'ony vend, il n'influe rien dans la nature du vin, ilmarque seulement qu'il y a la du vin, et qu'il est avendre. Mais voici de quelle manifere elle prouveses deux autres propositions : Si la connaissance deschoses venail des choses mfimes et non pas de la facult6de celui qui les connait, les choses seraientegalement connues de tous ceux (168) qui les peuventcounaitre, et de la mfime manifere. Or cela est trfesfaux; car il n'y aurait plus alors de diffiirence entrerintelligence de Dieu et celle de rhomme, entre lamaniere de conuaitre de Tun et celle de Tautre.Si vous croyez qu'on ne puisse pas avoir de scieucedes choses futures et contingentes, cela est bon parrapport a rhomme, dont la facult^ de connaltre estborn^e ; mais non pas a Tegard de Dieu, dont la conuaissanceest iniinie ; de Dieu, qui connait les kv&-iiements incertains et futurs, aussi certainementque les choses qui sont prfisentes, quoique Tespritliumain ne puisse pas le comprendre. Comme doncla connaissance suit la nature de celui qui connait,il y a differentes maniferes de connaltre, selon la diversiiSdes substances intelligeBtes, les iines plus6levSes et plus parfaites que les autres ; et les subetancesintelligentes inferieures ne peuvent jamaisparvenir h la sublimitS des connaissances des substaucessup^rieures. Comnie nos sens et notre imagiuationne s'6l6vent jamais ju3qu'ou se porte notreraisen, notre raison de mfime ne peut jamais s'61everjusqu'a comprendre la manifere dont Dieu (109)J^counait les choses futures comme trfes certaines,que nous ne connaissons nous autres que comme trfesincertaines. Elevons donc si nous pouvons, la pointede notre esprit jusqu'4 cette sublime intelligence.Notre raison y verra ce qu'elle ne peut pas comprendreen elle-mSme,- et de quelle manifere ])ieupar sa prescience connalt les 6v6nemenls les moinscertains, d'uue matifere trfes certaine, et qu'il n'ena pas seulement une opiniou, mais une vferitablescience ; et que c'est par ia simpUcite de sa science,qqi est infinie et sans bornes, qu'il les connait ainsi.En voici la raison : Dieu est 6ternel, vous en convenez; or reternitS est la possession enlifere, simultanieet parfaite d'une vie sans fin et sans terme (a).Dans cette 6ternit6 il n'y a rien de pass6, rien defutur, mais tout est toujours pr^sent tout Jt la fois.Car il y a uue grande diff^rence entre ce qui6ternel, ce qui est perpfetuel, et ce qui est dans letemps. Ce qui est dans ie temps passe du pass6 aup prSsent, et du preseut au futur, et il n'y a rien dansle temps qui puisse embrasser tous les moments desa duree tout h la fois. L'homme, par exemple, nepossede pas (110) encore le jour de demain, celuid'hier est perdu pour lui, et dans celui ou il vit iln'y a que riostant daus lequel il vit qui soit a lui.Le jierpStuel, quand bien mfime il n'aurait point eude commencement, comme Ariatote Ta cru du monde,et que sa dur^e devrait s'6tendre jusque dans l'6ternit6,ne serait pas pour cela 6ternel, parce qu'il nepossede pas tout a la fois et daus le mfime instanttoute i'4tendue de la dur6e perpSluelle qu'il pourraitavoir, puisqu'il n'a pas encore sa future dur6e. Maisr^ternel seul possede et comprend dans le mfimeinstaut toute la pl6nitude de reternitfe, soit tout cequi est pass^, soit tout ce qui est fulur, soit tout cequi est pr^sent ; et il est impossible qu'il ne se possedepas toujours lui-m6me, qu'il ne soit pas toujourspr6sent a lui-mfime, ni qu'il n'ait pas toujoursp prfesentes toutes les parlies infinies du temps qui s'6-^ coule ; mais cetle eternitfi ne convient qu'a Dieuseul. La counaissance, comme on vient de le dire,itant donc toujours proportiounfee a la nature de celuiqui connalt, et la maniiire en Dieu de connaitre6tant 6ternelle, Dieu doit connaitre toutes chosescomme presentes : (111) ce qui fait que sa scienceest appelee plut6t providence que pr^voyance, paiceque Dieu regarde et voit toutes choaes comme s'il6tait plac6 dans un lieu infiniment 61ev6, d'oil il verraittout de fort loin. Et comme la connaissance qu'oaa des choses prfisentes ne leur impose aucune n^cessit6,car en les voyant notre regard ne les rend pasplus necessaires, de mfime la divine Providence, enregardant les choses fulures qui lui sont prSsentes,ne leur impose aucune n^cessitS, et la manifere dontelle les connalt dans son 6ternit6 n'influe pas plussur les cr^atures que notre manifere de les connaitredans le temps : par cons^quent elle n'apporte aucunchangement ni aucune propri6t6 dans la nature deschoses memes, ni dans le jugement qu'on en doit1)porter.Mais comment donc pouvez-vous dire, me r6pondrez-vous,que Dieu pr^voit les choses futures, puisqu'ilne les connalt que comme prisentes, et qu'iln'y a rien de pass6 ni de futur devant lui, et que toutest present a ses yeux dans son 6ternit6 ? Cette connaissanceest plut6t une science ordinaire qu'uneprescience. Je vous rfipondrai (112) que nous l'appelonsprescience, parce que ces choses qui lui sontcontinuellement pr^sentes sont futures k notre6gard.Pour donner plus de jour k cette matifere, la Sagessedistingue ensuite deux sortes de nScessitfis, unesimple et absolue, une autre conditionnelle. Dne.simple, telle est par exemple la n6cessit6 de mou- 'rir, impos^e a tous les hommes. Une autre condi-(«) JElernitas est interminabilis vitas tota simul et perfecta possessio.

1541 BOETII VlTvE ET OPP. DESGfilPTlO GALLICE ADORNATA. 1S42drai taaldt une chose et tautot uue aulre, cbangeral-ellede mfime? NuUement; paroe que rcfiil de Dieuvoit tout, le futur oomme le prfesent, et d'un m^meCiin d'oeil, demeuraut toujours le m^me, il connaittous vos changements : et cette maQiSre de conuaitreles choses pr^seutes ne vieat point de Tiiv^nemeutdes choses futures, mais de la propre simplioilede la coQnaissance et de la nalure de Dieu :tioDnelle, telle e3t celle-oi, par exemple : si vous sa- J^ changemeat de nos positions, et lorsque je vouvezqu'uae persouae marcbe, c'est uae u6cessit6qu'elle uaarohe, car il ne se peufc pas faire qu'uaechose soit autre qu'oa la coanalt. Mais cette afecessit6de condition n'eDtraiae point avec elle la nficessiteabsolue, parce qu'elle ne vieut poiat de la naturede la chose, mais de 1'hj'pothfee et de la conditionpos6e. II n'y a nulle nScessitfe qui coutraigaecelui qui marche volontairemeut, de marcher, quoi-ce qiii fait qu'on ne peut pas dire que les choses futuresqu'il marche n^cessairement lorsqu'iI marohe : telleest la a6ces9it6 que la prescience de Dieu peut imposersoieot la cause de sa prescience, puisqu'elleaux choses qu'elle connait. EUe connait ce qui ne tieut rien du fulur. Dans T^tendue de sa oounaissanoe,doit arriver par la volontfi hbre des hommes, et cestoute simple (115) qu'elle est, Dieu renfermechoses deviennent nfecessaires, par rapport k la connaissancetout Tordre mfime qu'il a prescrit a toutes les cria-de Dieu seulement, (113) mais non pas tures. Les choses ainsi r^gl^es, le libre arbitre deabsolument et considSrSes en elles-mfimes. Toutes Thomme ne laisse pas de demeurer inviolable, et lesles choses que Dieu a prevues arrivent donc infailliblement,lois que Dieu a faites sont tr^s-justes, de mfime quemais les unes arrivent parcej qu'elle5 par-les peines et les recompenses qu'il a pr^par^ea auxtent de la libertS de rhomme, sans rien perdre de actioas des hommes, h qui nulle ri6oessit6 n'estleur propre nature, puisqu'avaat que d'arriver elles g imposee. Cest aiosi que Dieu, coasiderant de sonauraient pu ne pas arriver ; et les autres arriventpar une u6cessit6 absolue et in^vitable. Qu'importede quelle manifere ellea soieut nScessaires, pourvuqu'elles arrivent infaiUiblement, comme Dieu a connuqu'elles arriveraient ? L'homnie mfime trouve en soiune image de ce qui se passe en Dieu : il voit d'unmeme oeil et d'un mfime regard deux choses difffiremmentnioessaires : par exemple, il voit le soleilse lever, qui se I6ve par une n6cessit6 absolue et in6-regard feternel et pr^voyant tout ce qui doit arriverdaas la pr^sence de son Sternite, concourt k nos actiona,saus leur imposer aucune n6cessit6. Cestainsi que resperance que nous avons en lui, lesprifires que nous lui adressoos ne sont paa vaines,et si elles sout jusles et conformes a la raison, ellesne peuveut pas m^me 6tre inefflcaces.Eloigoez-vous done, mortels, du vice, conclut laSagesse ; fuyez-Ie, embrussez la vertu ;61evez votrevitable, et il voit en mfime temps et du mfime clin esprit par de nobles espirances; faites mouter jusqu'aud'oeil un homme maroher, qui ne marohe que partrSne de Dieu vos humbles priferes ; voua avez,une n6oessit6 conditionnelle et hypothitique, n^cessit6si vous ue voulez pas vous le dissimuler k vous-m^mes,qui ne lui est impos6e que par son choix libre uae necessit^ bien pressaute d'6tre gens de bien, sa-et par la r^solulion volontaire qu'il a prise de marcher.chant que rceil de Dieu est attentif conlinuellementsur vous, et que vous ne pouvez eviter la (U6j vueMais s'il d^pend de moi, direz-vous, de changer le d'uu juste juge qui oonnalt et qui voil tout.d4cret de Dieu, je pourrai donc rendre vaiue sa Cet ouvrage est le chef-d'oeuvre de Boece ; il aprescieuce ? (114) Nou. Vous pouvez bien changer de toujours el& regardfi coamie un des plus aocomplisdessein et de rfeolutiou, mais d'autant que la divine ri dans sou genre, nou-seulement par radmirable dProvidence sait et a oonnu que vous en avez le pouvoir, et ai vous le fei'ez ou ue le ferez pas : elle nepeut ignorer le parti que vous prendrez, et vous nepouvez jamais rendre vaiue sa presoieuce, commevous ne pouvez ^viter le regard d'uu oeil vif et olairvoyantfixfe sur vous, quoique vous vous portiez kdiffSrentes actions par votre propre libert^.Maia la scienoe divine sera-t-elle chang^e par leversit^ de raisous, de peusSes fiues et pleioes depi6t6 qui s'y trouveut, mais enoore par la beaul6du style, par la douoeur des expressions, et par lemSlauge agri^able de vers et de prose qui se soutientparlout egalement. On reniarque daus la poesie desvers de viogt-six mesures diff^ientes, dout la forceet la beautfi ne cfedent en rien k oelle des vers deVirgile et d'Horace.(117) EXAMEN DU SENTIMENT DE GLABEANUS, sur CauUw des livres de la Consolaiion de ta Pkilosophiede Boece.II est Stonnant que Henry Lorit, plus connu dansla rSpublique des lettres sous le nom de Glar^anus,ait voulu persuader au.x hommes de son ai^cle, contrele sentiment commun oii on 6tait alors et oilou est encore, que les livres de la Consolation de laPhilosophie, dont nous venons de parler, ne sontpoint de ce Bo6ce dont nous 6crivons la vie, mais J)d'un autre auteur qui avait le mfime nom. II pr6vientlui-mfime robjection du prejug^ si universet qu'onlui doit (118) opposcr, et voioi comme il en parle :« Que dirons-nous du sentiment de tant de genssavants qui nous ont pr6ci5d6s 7 Et qui a jamaisdout6 qu'ils ne fussent de Boeoe ? » Mais commentr6pond-iI a cette objection ? « Lee ont-ils toiis examin6s? Je ne le dis pas. Mais qu'importe 7 ils n'yont pas pens6. » II n'y pensait pas lui-m^me enrfipondant d'une manifere si faible et si pai5rile k sonobjeclion. Car enfin, une opiniou re^ue de tout lemonde, confirm^e par un consentemeut unanime detant de sifecles, ne doit pas fitre si t6merairementrejetee, et on ne peut sans marquer beaucoup depr^somption vouloir lui prfif^rer la sienne. Le slylede Touvrage, de son propre aveu, est cooforme kcelui de Boece. Qu'y trouve-t-il donc qni le rendeindigne d'fitre reconnu pour la production de cegrandhomme? Cest, dit-il, qu'on n'y remarque paauue seule fois le nom de Jisus-Christ : et se per.^uadera-t-onais6ment qu'ua chrfitieu aussi pieux queBoece, dans Tfetat oii ii se trouvait, atleudaat demoment k une autre l'ex6culion de Tarrfit de mort quiavait 616 rendu contre lui, n'ait pas plutot porte sespens^es sur Jesus-Christ, (119) le souverain modfelede la patience chr^tienne, et la source fficonde oiitous ceux qui souffreut injustemeut doivent puiserles motifs de leur consolation, qu'a de vains raisoanementsqui conviennent beaucoup mieux a un philosophepalen 7 Mais cette raison prouverait aussique le trailS de la TrinitS, que Boeoe a composfe danssa prison, n'est poiut son ouvrage ; car ou u'y remarquepas une seule fois le nom de J6sus-Christ,Serait-il possible, raisonuaat sur le m^me principeque Glarfianus, qu'uu homme aussi pieux que Bo6oen'e

1543 APPENDIX AD BOETIUM. 1544tiU, d'oppo9itioD, d incommunicabilit^, et de tant ^ presque toujourg 30us des figures, sous des similitudesd'autre3 dont son ouvrage est rempli ? Cependanttir^es du fond de leur art, et qui leur sont lesplus familifercs. Cette conduite est naturellek rhomme,cette raison n'a poiut fait d'in)pression sur l'es-et'peut-on filre surpris (121) que Boece, 61ev6 dfessa plus tendre jeunesse dans F^cole des philosophes,prit de Glai-Saous a l'egard du traitS de la Trinit^ ;pourquoi en fera-t-elle k TSgard de (120; celui de laConsolation de la Philosophie ? Ce dernier ouvrageest beaucoup plus moral, plus instructif et plus touchantque le premier. S'il y parle en philosophe, sespens^es, ses r^flexions, ses sentiments, sont tousceux d'un parfait chriStien, et il est ais6 d'apercevoirque sous le nom de la Philosophie il cache adroitementla Sagesse incr66e ; et les discours qu'il lui metdans la bouche le font assez connaitre.Les pferes des premiers sifecles n'oDt-il pas"appel6le christianisme la plus excellente philosophie, etles chretiens de vi5ritablo3 philosophes ? Leursouvrage3 sont remplis de semblables expressions.Et ne voit on pas que ceux qui excelleut particuliferementdaos quelque art expriment ordinairementleurs pensSes par les termes qui sont particuliersh leur art ? Si le peintre, par exemple, le musicien,le miSdecin ou le malh^maticien, viennent ktraiter de Dieu et des choses de la religion, ce seraet dont la vie avait 6te une philosophie continuelle,c'est-a-dire une 6tude el un amour constant et fidfelede la veritable sagesse, ait exprime ses deraiferes pens^espar des termes propres a la science oil il avaitle plu3 excelle? Si le Verbe de Dieu, cette Sagesseincr^^e, 8'est rendu le lait des enfants en se couvrantde notre humanit^, il est toujours demeurS, selon sadivinitS, la nourriture des forts et des &mes les plus61evees. Comme Boece en 6tait du nombre, il ne fautpas s'etonner qu'il se soit attachfe h sa divinit6 touteseule. Cest avec elle qu'il forme ces entretiens sidoux et si consolants, c'e3t elle que sa foi lui rendprSsente et comme sensible, sous Tidee de la Pbilosophieou de la Sagesse. Ges sentiments n'oDt-i!s pasp toujours 6t6 ceux des chretiens les plus parfaits etANALYSE DES MATHEMATIQUES DE BOECE.les plus d^gagfis de tout ce qui peut tomber sous lessens?Boece diviso ses Mathfimatiques en quatre parties,savoir rArithmfetique, la Musique, la Geomfetrie, etrAstronomie ;cette dernifere partie est perdue, et onn'en peut trop regretter la perte. II fait voir querArithmetique est ind^pendante des troisfautres, etquB ceiloa-ci en dfepeudent entiferement et pour leureiistence et pour leur pertection.DE L'ARITHMfiTlQUE.Premier livbp,. — L'Arithmetique de BoBce estcomprise (123) en deux livres. Cest ud ouvrageparfait, ou ceux qui sont venus aprfes lui ont puisi5tout ce que nous avons de plus subtil, de plus pro- Qfond, et de plus utile en cette science. II en fail luimfimeTiloge au commencement de ses livres. Ravid'admiration en consid^rant son esseuce, ses propri6t6set ses rapiiorts, il ne craint point de direqu'ell8 est «avant tous les temps, et que le Crfiateur,comme un gfiometre infiniment parfait, s'en est servicomme d'un modfele pour la formation de toutes lescreatures. II fait apparerament allusion k runitfi denature, et k la trinitfe des personnes qui est en Dieude toute 6ternit6. 11 nonime ailleurs rarithmfitiqueun ouvrage divin, et qui n'est point de rinventiondes hommes.II divise d'abord lea nombres en pairs et impairs,et en donne diverses dSfinitions, rapportant sur celales diff^rentes opinions des auteurs. II distingue troissortes de nombres pairs, savoir pair ^galement pair,pair impair, et pair inegalement pair. Le pair egalementpair est celui qu'on peut toujours diviser 6galementen deux sans fraction, jusqu'a ce que l'on soit rvparvenu (124) a runitfi ; tel est le nombre 128. Lepair impair est ctlni qui se divise d'abord en deuxparties 6gales sans fraction, mais qui ne peut r§treeusuite sans fraction avant de parvenir k l'unit6 :tel e3t le uombre 30. Le pair infigalement pair estccelui qui se divise et subdivise d'abord igalement endeax sans fraction, inais qui ne peut T^tre dans laBuite saus fraction avant de parvenir jusqu'4 funiti :tel est le nombre 121). L'auteur a fait deux tablespour rendre plus intelligible ce qu'il a dit. On admireraTartifice avec lequel elles sont compos6es, et ony verra la mauifere dont ces trois espfeces de nombrese forment Tune de l'autre, et leurs proprifet^s, etleurs rapports, ainsi que leurs progressions, leursproporlions laut arithm^tiquea que riomStriques, etleurs moyens proportionn^s.Le nombro impair est oppos^ au nombre pair, etne peut se diviser d'abord igalement en deux san»fraction, h cause de runitfi interm^diaire qui est indivisiblede sa nature. L'auteur en met trois espfeces.La premifere consiste en un nombre qui ne peut 6tredivis6 que par lcs unitfis, et il se nomme premier impairnon compos6 : tels sont les (125) nombres 3, 5, 7.La seconde espfece consiste en des nombres qui peuventfitre divisfis Sgalement par 3 et par 1. II nommecette espfece second impair et compos§. La troisifemeespfece tient de la premifere et de la seconde,et consiste en un nombre qui, par rapport h 6oi-m6me,esl second inipair et composfe, mais relativement aun autre nombre, est premier et non composS, n'ayantavec lui aucune mesure commune que runitfe : tel estle nombre 9 par rapport a 25, ce 9 ne pouvant £tredivis^ par le nombre 5, qui divise 25, et 25 ne pouvant^tre divisS par le uombre 3 qui divise le 9,mais pouvant seulement fitre divis6 par les uoit^segalement. Lauteur fait voir ensuite comment lesdeux premiferes especes se forment I'une de Fautre,et enseigue la m^lhode de trouver un nombre quisoit de la troisifeme espfece.Boece aprSs cela divise les nombrer pairs en parfaitset imparfaits. Les imparfaits sont ceux doDt Jesparties aliquotes n'6galent pas le tout qu'elles divisent,mais pochent par excfes ou par dfefaut : tels sontles nombres 8 et 12. Les parfaits sont ceux dont lesparties aliquotes additionnfies 6galent (126) le toutqu'elles divisent : tels sont les nombres 6, 28, 496,etc. II remarque qu'il ne s'en trouve qu'un en chaqued^cade, et moralise lii-dessus. D'ou vient, dit-il,qu'ily apeu de parfaits et peu d'61us? II fait voir encoreque les nombres parfaits finissent toujours alternativementou par 6 ou par 8. M. Prestet, dansses Elfements de math^matiques, en met toutefoisdeux de suite qui finissent par 6, et deux de suitequi finissent par 8, ce qui est contraire aux prlncipesde Bo6ce, qui sont infaillibles : il prescrit auasiia mfitbode sflre et invariable de trouver les nombresparfaits.L'auteur vient ensuile k la division des nombres,relatifs, dout les uns sont ^gaux, les autres plus oumoins infegaux. Les nombres 6gaux sont de leur natureindivisibles ; car s'ils fitaient divisibles ils cesaeraientd'6tre ^gaux ;puisque 4, par exemple, quiest egal k 4, oesse de lui 6tre 6gal sit6t qu'il perd desoD int^gritS. Pour ce qui est des nombres plus oumoins inegaux, il en met de cinq sortes, auxquels il'donue en latin le nom de duces, qui sont les plusgrands, et oppos^s h cinq autres, qu'il nomme enlatin comites, comme (127) 6tant ins^parables des

lo4o BOETII VITiE ET OPP. DESGRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1B46autres, et ce soat les moiadres. Cest sur cea nombres f^ Boece finit son premier livre de I'Arithmetiquerelatifs que sout fond^es les diff6rentes proportious.par une demonstration qui sert k prouver que tousles uombrei ini5gaux tirent leur origino des iiombresLa premifere espfeoe se nomme multiple, et c'est ^gaux. Les tables qu'il donne pour cela soiit fortd'elle que les proportions doubles, triples, quadruples,claires, et elles 6taient n6cossaires pour riutellioeuceetc., tirent leur origine. Elle consiste en un nom-d'uue uiati^ie qu'il dil luimgme fitre tris profonde.bre qni en conlient un moindre plus d'une fois sans Elles sout formees sur trois principes infaillibles, etqu'il en reste ou qu'il en manque. Boece prSrfere cettepremifere espfece aux autres par son antiquite, sonexeellence et son utilit4. II dit qu'elle est le principede cette table si celfebre de multiplioation et de divisiouattribuie h Pythagore, dont il ne peut Irop adrairerrartifice et les propri6tSs. II montre aussi commentse forme cette premifere espfece, et runiformitfeqirelle garde pour oela jusqu'a rinliDi.La seconde espfece consiste en un nombre qui eacoulieut un moindre, et en outre une partie aliquotede ce moindre. U la Domme sur-particuli6re. Si outrele moindre le plus Rrand uomlire en contient enooreqiii peuvcut servir a ausmentcr ccs tables. l-^ar leurmoyeri, on voit comment se forment toutes les proportioiiscouteuues daus les cinq especes des nombres(131) relatif:', et la manifere dout uno e?pi!oo dos cinqpr6ci!:deutes se trausformc en uue autre, par !a transpositiondes deux extrSmes, sans deplacer le nombreou le terme du milieu.Deuxieme livke. — Au commencement du secondlivre dc son Aritbmetique, qu'il appelle inlroductioaaux autres parties de ses Mathematiques, il fait voirque tous les nombres inSgaux, de quelque espfecequ'ils soient, peuvent se r6duire aux uombres 6gaux,la moiti6, comme 6, qui contient 4 plus 2, moiliS g dout ils ont tir6 leur origine. II donne pour cel.i troisde 4, ce nombre est nommfi en latin sesquialter. Sioutrele moindre il en contient (128) eucore le tiors,comme 4, qui contient 3 plus 1, tiers de 3, il rappellesesquilertius. Si outre le nombre il en oonlient encorele quart, comme 5 contient 4 plus 1, qui est laqualrifeme parlie de 4, c'est un sesquiquarius ; etainsi des autres h riufini, dont les denomiuations setireront des surplus du moindre que le plu? graudnombre contioudra avec le moiudre. Ces deux prenii6rosespfcces sont d'un grand usage pour les aocordsde la musique, comme on le verra en sonlieu.La troisifeme espfece des nombres relatifs consisteen uti nombre qui eu coutient un mnindre, et dephis quelques parties de ce moindre qui ne peuvent6tre parlies aliquotes du plus grand, c'est-a,-dire quine le peuvent diviser i5galement. Boece nomme cotteifece en latin siiperpartjens, qu'on pourrait aprfegles infaillibles. II fait voir eusuite, par dos tablesfort curieiises et fort instructives, de quels principesproofedent les proportions de la eeoonde espfice dcsnombres relatifs, et combien ces principes peuveut enavoir sous eux ; aprfes il donne d'autres tables ala faveur desquelles on decouvre comment les subdivisionsde ces proportions en produiseut d'anlrcs dela premifere espece, selon qu'on les allie. Ces tablessont fort nicessaires pour les diverses proportions quise trouveut dans les diff^rcnts accords de la musique.L'!iuteur fetablit ensuile les prinoipes de la g^onie-'rie : il parle du point (132^ de lu ligno, et de la superficie,dont il donne les dcfiuitious ; ensuite ilprouve que le triangle est l'origine de loules les figurespknes rectilignes, et enseigue la methode dont seforment les triangle?, par le nioyen des nombres misdans leur ordre naturel et additiouuiSs conformSnientpeier en frangais subdivisante. Eilo regoit autant do p aux rfeglcs qu'il proscrit. II remarque qu'il y audiff^rentes d6nominations que les surplus du moiudre taut d'uuit^s Jans ohaque o6te d'un Iriangle 6quilat6-nombre qu'elle contient sont diffi^rents. Si outre le ral qu'il y en a dans le iiombre deruier qui a servi h.moiudre nombre le plus grand eu ooutieut euoore sa formation. Cest ce qu'on pout voir dans les figureales deux tiers, il est uommS sujjerbipnrtiens: tel est lenombre 5 par rapport 4 3, le 5 conteaaut (129) toutle 3 plus les deux tiers de 3, savoir2, qui ne peuventdiviser 6galement le 5. Si le plusgrand uombra outrele moiudre en contient les trois qu.irts, il s'appellerasuperlriparliens : tel est le nombre T ;'ar rapport k 4,et ainsi des autres a rinfini.La quatrifeme esp6ce participe des deux premi^res,et cUe est nommfee par rauteur multiple surparticulifire:elle n'est autre qu'im grand nombre qui encoutient plusieurs fois un moindre, et de plus unedes parties de ce moindre, soitla nioiti^, soit le tierstel est le nombre 5 par rapport au nombre 2, qu'ilcontieut deux fois plus une moiti^ du 2. Gette espfecefois plus 12, qui sont les trois quarts de 16. L'auleurenseigne la manifere dont se forment oes diff6-rentes espfeces, et donnc des tables pour la faire comprendreplus aisSment ; il y marque leurs proprietis.II oppose h ces cinq espeees des grands nombres infigauxcinq especes de nombres moindres pareillementiui5gaux, qu'iis contit nncnt et qui leur sont correlat;f^,auxquels il douue dcs nouis qui marquent lenrinf^rioritfe ;par exemple, sous-multlples, sous-surparticuliire,etc.Patkol.LXIV.qu'il a trac^cs pour ce sujet.Aprfis les triangles, il parle des figures et dos nombrescarrfis, et fait voir la manifere unilorme dontils se forment, par le moyen des nombres impairspos6s dans leur ordre naturel, et remarque quechaque 0(5l6 d'un carrii a autant de nombres qu'ilest eiitr^ de termes dans la formation des cubes etdes figures polygones. Les tables qu'il a composfiospour cela convainquent et satisfout ^galement l'esprit. II parle ensuite des nombres circulaires et sphfiriques,doat il donne une table ou l'on voit commeles nombres 5 et 6, en se multipliant eux-nifimes, oumultipliant leurs produits, finissent toujours par 5ou par 6.recoit autant de diffiSrentes dfinominations que les (133) L'auteur, apr^s avoir averti que les trianglessurplus sont differents, et que la quantit6 des moin- n sont les principes des figures planes, prouve que lesdres nombres qu'elle conlient est diversefigures pyramidales sont les principes des Cgures so-La oinquifeme espfeoe participe de la premiSre et detroisi6me, et oa pourrait la nommer multiplelasubdivisante. Elle consiste ea un plus grand nombrequi en contient un moiudre pliisieurs fois, et outrequelques-uaes de ses parties, ou les deux tiers ou lestroisquarts, et ainsi du reste : tel est le (130) nombre et de diverses autres figures qui approohont de la cubique.24 par rapport au nombre 9, tel est le nombre44 par rapport au nombre 16, qu'il contient deuxlides, et qu'elles multiplient leurs triangles a proportiondes diffSrentes bases qui les souliennent. Hdonae des tables pour faire oomprendre comaiont cesfigures se forment par les nombres d'une maniSreuniforme ; il parle ensuite des pyramides trcnquSes11 dit aprfes que les carr^s longs se forment en 6tantd'un carr§ sa raciiie, ou en la lui ajoutanl, et dounedes tables fort utiles pour montrer que, dcs nombrescarres et carrfis longs, les premiers impairs, et lesseconds pairs, il se forme diverses proportions, etmeme diversos figures, dont la triaagulaire est le principe.U prouve de plus que, si on entremfile de sulteces nombres carrfis et carriis longs, et qu'oa les comporouiulucllemout, ils se trouveront d'un c6te ^gauxpour la propmtion et dissemblables pour la dilTerence.49

1547Dans la suite de son ouvcaf?e, aprfes avoir fail voirque daDs la uature i! (134) il y a deux sortes de sub-Etau-e'' Tuue immualde, tels que sont les espnts, etl'autre"chaugeante, tels que sout les corps, et quelea nombres participent de l'une ou de l'autre en leurmaai^re, il dit que l'uDite participe propremeut al'imaiutabilit6. Aprfes suivent les uombres impairs,ensuite les carres, et eu6n les cubes. Pour ceux quisoul d'une nature chaugeanto, la dualil6 lieut le premierlieu, ensuite les nombres pairs, et apres lescarrfo longs.Or, comme on pourrait former quelque difticulteau suiet des carr6s qui finissent par un nonibre pair,nombres 4, 16, 36, 64. 11 fait voirtels que sont lespremiferement que ces carr^s sont form^s des uombresimpairs. En secoud lieu, 11 prouve par des tables failesexpres que si vous raogez plusieurs norabres quisont en proportion double, et d'autres qui sont euproportion triple, tous les carrfes, soit pairs, soit impairs,en commeuQant par un, se trouverout toujoursdaus un rang impair, c'est-i-dire au premier rang, ouau troisiime, ou au cinquieme, ou au septi^rae rang,et aiusi a rinfini.II Iraite aprfes cela des proporlions (135) arithm(5tiques,g^ometriques et harmoniques, et enseignela mauiere de trouver leurs moyens proportionnels.II fait voir leurs diff^rences et leurs proprii5t6s. Cestrois differentes proportions oat 6t6 connues de Pythagore,de Platon et d^Aristote, aiusi que trois autresdon°t il y en a deux qui sont coatraires k la proportiongSomelrique, et une oppos^e h l'harmoDique.II dit qu'a ces six dlBerentes proporlions on en aajoutfe quatre autres anonymes pour faire le nombrede dix, nombre favori des pylhagoriciens Maiscomme elles sout peu utiles, il n'en parle qu'en pas-cubique qui conlienl trois iutervalles. Comme on enparlera encore au sujet du tfilrachorde de Pythagore,on se coatentera de remarquer ici que ces quatretermes sont 6, 8, 9, 12, dans lesquels on voit premiferementune progressioa arithmtlique, les nombresdiffirant (136) Sgalement de 3, dont le6, 9, 12,moyen proportionnel est 9, moiti^ des deux extrfimes6 et 12 additionnfis. On y voit aussi une proportiongfeomStrique, le produit de 6 fois 12, savoir 72, etaategal au produit de 8 fois 9. Enfln on y d^couvre laproportiou harmonique daus 6, 8 et 12, dont 8 estle moyen proportionnel. Comme les deux extrgmes6 et 12 sont en proportion double, de mfime les dif-Krences 2 el 4 sout en proportion double ; 6 diffferede S par le nombre 2, et 8 difffere de 12 par le nombre4.(137) DE LA MUSIQUE.PnEMiF.R LivRB. — Boece au commencement de sonpremier livre s'etead snr rexcellence et rntilitfi dc lamusique, pour laquelle les nationa les plus barbaresont eu de rinclination, et dont refficaciti est ei grande,qu'elle a pu calmer les passions les plus violentes,il en rapporte plusieurs exemples, saus dissimuler cependantqu'on peut abuser de cet (138) art divin : cequi a porii plusieurs r^publiques k baunir ces symphoniesmoUes et efffimin^es qui ne servent qu'a allumerles passions. II croit que la cau.ie pour laquellela musique plaft tant 4 tou.s les hommes vicnt de Taccordadmirable que le Crfeateur a mis entre Fame etle corps, entre 1'esprit et la matifere, denx choses 6galemeatopposSes.II divise la musique en Ircis .Teures. Le premiern'est aulre que rharmoaie que formeut entre ellestant de parties diff^rectes qui composent toute lamaehine du grand monde, et qui teudent toutes hAPPENDIX AD BOETIUM. 1348^ rutilite du petit monde, c'e3t-a-dire de rhomme, eta la gloire de leur Cr^ateur, qui a tout fait en nombre,en poids et en mesure. Le second genre consistedaus rharmonie que forment dans rhomme taut departies differentes et opposees qui le oomposent, etdont le parfait accord le fait vivre. Le troisifemegenre de musique n'est autre que la symphouie queformeiit les instruments ou les voix, dout il donne les616ment3 el les priucipes, et qu'il dislingue eusuiteen diverses espfeces, selon rfigalile ou rinSgalitfi dcsdiftances.Apres avoir marqufe que la consonante (139), quiest la directrice de l'harmonie, suppose le son, commele son suppose la percussion, et la percussion lemouvemeut, saus lequel tout se tairait, il dit que leson n'est que la percussion de Tair continufie jusqu^ausens de roule. II la compare dans la suite aux cerclesuniformement difformes quc produil une pierrejeti^e au milieu d'nDe eau calme. Or, plus le mouve-B ment de cette percussion est lent, plus le son estcrave ; et plus ce mouvement a de -vitesse, plus leson est aigu ; et c'est le juste assemblage du tongrave et de Taigu qui se glisse avec une uniformitedissemblable ou uue dissemblance uaiforme et agrcabledaos l'ouie, qui fait la consonnante. Pour ce quiest de runisson, il consiste dans des sons ou 6galementaigus ou egalemeat graves. Quoique rouie neE'apercoive pas des differentes vibrations ou de rin§-galitfe des mouvements causfie par la percussion d'unecorde par exemple. elle s'y trouve toutefois ;maiscomme le sens de rouie est snjet a 6tre lromp6, ainsique celui de la vue, il rfegle son jugement touchantla justesse des accords, non par les sens, mais par lascience dea nombres et par leurs rapporls et leursproportions.(140) Boece repete ce sujet ce qu'il a dit dans ses&sant; il en donne toutefois des lables pour satisfaireles curieux.livres de l'Arithmetique touchant les cinq esp6ces deL'autcur Bnit son second livre par une proportion nombres relatifs, et dit qu'il n'y a que les deux preharmoniqueg^omfetrique qui conlient quatre termes, C miferes espfeces, savoir la multiple et la surparticulifere,qui soient propres k la composition des accords;et qul entre dans la cotnposition de la plus parfaiteharmonie : elle est en cela conforme k la proportionil n'en prend mfime que les proportions les plus simples.Ainsi la proportion double conviect & Taccordde Toctave, la Iriple a la consoDDance de Toctave etde la quinte, et la quadruple k Taccord de !a doubleoctave. Ces proportious sont du genre multiple, quiest le plus parfait. Pour la consonnance simple de laquinte et de la quarte, il met les proportions de laseconde espfece.II apprend ensuite ce qui donna occasion k Pythagored'inveDter 1'iDstrument a qnalre cordes, ou entrentle ton, !a quarte, la quinte, et Toctave. Ce philoFophe,dit-il, aprfes s'6tre inutilement fatigu^ Tespritpour dficouvrir si la nature des accords 6tait fondfiesur la quantit^ ou sur la qualite, passa par hasarddevant la boutique d'un forgeron, et s'apercevant queles marteaux des ouvriers faisaient en frappant uneharmoaie, il les Et peser : il trouva par leur poids leD principe des consonnaDces, (141) et qu'elle3 n'6taientfondiSes que sur la quanlite. Les un? pesaient sixlivres, les autres huit, d'autre3 en pesaieut neuf, etd'autres en pesaient douze, tous nombres semblablesk ceux qui sont marqnfis ci-dessus k la fin du secondlivre de rArithmfitique.L'auteur parle ensuite du t^trachorde de Mercure,qui est le mfime que celui de Pythagore. Cet iostrument,dit-il, fut augmentfi d'une corde par Chorfebe,fils d'Athis, roi des Lydiens, Hyagris, phrygien, yen ajouta une sixifeme, et Terpander une septifeme,sur le modfele des sept planfetes, comme le t6trachordede Mercure avait i5t6 formfi sur le modfele desquatre fel^ments. On ne se contenla pas dans !a suitede cet heptachorde. Samins de Lyoaonie y enajouta uDe huitifeme, Prophraste une neuvifeme, Hesliocusune dixifeme, Timoth^e une onzi^me, et d'autreseufia mullipliereut les cordes jusqu'a la concurrencede deux octaves. Bogee marque les noms dechaque corde de ces divers instruments, il en doniM

1549 BOETII VIT.E ET OPP. DESGRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1830l'explicalion, en fait voir les propriSt^s, et a quel ^genre de musiqiie elles coDviennent : lea unes Stantpropres pour le diatonique, les autres pour le chromatique,(142) et d'autre3 pour renharmoaique. Uprfiffere ce dernier genre aux deux aulres, le diationiquelui semblant trop dur et le chromatique tropmou.II Snit son premier livre de la Musique en rapportantles differentes opinions de Platon et de Nicomaque,au sujet de Tessence des consonnauces, et faitvoir queU sont les sentimeDts du mfime jNicomaque,de PtolfimSe, d'Eubu]ide et d'Hippase, au sujet deTaccord auquel on doit donner la pr6f6rence ;les unsmettant au premier lieu Toctave, aprfes quoi suit Taccordde Toctave avec la quinte, ensuite la double octave,et enfin la quinte et la quarte ; les autres changeantcet ordre et mettant d'abord 1 octave, puis laquiute, ensuite l'accord de la quinte avec Toclave,aprfes quoi ils font suivre la quarte et enrtn la doubleoctave. L'auteur remarque aussi que pour etre par- Bfait musicien il ne suffit pas de bien chanter une pifecede musique, ou de bien jouer dcs instruments, ca quin'est que du ressort de !a m^canique, mais qu'il fautsavoir juger thSoriquement et par raisnn de toutesles diff6rentes harmonies, de la justesse des accords,de toutea les espfeces de poesies, et en (143) comprendretoutes les proprifitfis, les principes et ies cods6-quences. Sur ce pied, les vrais musioiens sont bicnrares.Deuxieme livre. — L'auteur commence son secondlivre par la dSfinition de la philosophie, qu'il fait consisteravec Pythagore daos la parfaite connaissaacedes choses qui exiatent propremeut et v6ritablement,qui sont stables, independantes des accidents ettoujours les mfimes. Telles sont les formes, les grandeurs,les qualit^s, les rapports ou proportions etautres, en tant qu^elles sont dfetach^es de toute matiSrepar la sp^culatlon, entre lesquelles rarithme- _tique tient le premier lieu et les sciences qui en d&- ^pendent. U remarque ensuite que, selon le mfime Pythagore,toute quantit^ est ou discrfete ou contiuue ;que les propri^tfis en sont diffirentes et presque oppos^es,car les nombres ont leur principe dans cequ'on peul concevoir de plus petit ; c'est-i-dire dansVunitS, qui de sa nature est indivisible, et ne trouventpoint drt limites dans leurs progrfes ;puisque, quelquegrand que soit un nombre, on peut toujours Taugmenterjusqu'i Vinfini ; les corpssolides au contraire,quelque 6tendue qu'il3 aient dans leur commencementet dans leur (144) existence, sit6t qu'on lespartage, se multiplient tellement par la diminutioa deleur tout, que leurs parties qui paraissent m£me invisiblesdeviennent encore divisibles h rinfini. 11 faitvoir aprfts ccla que c'est aveo raisoa qu'on divise lesmath^matiques en quatre parties, puisqu'une chosepeut ^tre considferSe ou comme immobile, ou comiuemobile, ou comme absolue et ind^pendante, ou com- _me relative et dfependante. La premiSre consid^ration "appartient k la gfiomAtrie, la seconde i rastronomie,la troisifeme k rarithm^tique et la quatrifeme k la muslque.II fait ensuite une rficapitulation de tout ce qu'il adit dans son second livre de l'Arithm6tique touchantles proportions et les nombres relatifs, et rejetteropinion de Ptol^m^e, qui faisait entrcr dans la compositiondes accords la troisifeme espfece des nombresrelatifs, pour inferer de la que la consonnancede Toctave avec la quarte 6tait bonne. Boece d6-truit ce sentiment par des deraonstrations fondSesBur la proportion des nombres, et renverse par lem^me moyen le systfeine d'Aristox6ne, qui divisait leton en deux parties egales, (145) et donnait hToctave six tons entiers. L'auteur donne des tablespour cela fort curieuses et dfimonstratives, qui peuventsatisfaire ceux qui veulent s'exercer dans cettescience. Ils n'y trouveront pas beaucoup de difficult^lorsqu'iIs possederont bien les principes fitablis daosles deux livres de l'Arithm6tique.Tboisieme livre. — Daas le troisifeme livre il coDtinuea dfitruire le systfeme d'Aristox6ne, qui, faisantroule seule juge des consonnances, donnail six tonsentiers a I'octave. II lui oppose de nouvelles dimonstrationsfond^es comme les pr^cSdenles sur la proportiondes uombres, qiii est une science Infaillibleet bien differente de la mSeauique, sujette a Terreur,celle-ci ne 3'appuyant que sur les sens, et celle-Iasur la raison ind6pendante des accidents, qui fontsouvent des impressions contraire aussi bien sur lesvoix et sur les instrumeats que snr le sens de rouie.Cest ce qui porte rauleur a pr6f6rer h tout autre leseDtimeal de Philolaiis, pythagoricicn, touchant ladivision du tou, qu'il fait consister en deux semitonsmineurs et un commun, ou en un semi-ton mineuret un semi-ton majeur, qu'il nomme (146) apotom6.II diviso ensuite le semi-ton mineur en deuxdiaschisma, et le comma en deux schisma, et l'apotom6ou semi-ton majeur en un semi-ton mineuret un comma, ou en deux diaschisma et deux schisma,d'oi\ il s'ensuit que la juste moitife d'Hn ton contieut unsemi-ton mineur et un schisma. Mais Boece n'admetpoinl cette juste division du ton dans les consounances :ainsi il ne donne h la quarte que deux tons enliers etun semi-ton mineur ; h la quinte trois tons et un semilonmineur, et a Toctave cinq tons et deux semi-tonsmineurs : ainsi il s'en faut un comma que Toctaven'ait six tons entiers. De plus il donne des tables parlesquelles il prouve d.5monstrativemeut ce qu'il avance,et fait voir par la proportion des nombres quele semi-ton mineur ou difeze excfede trois commas etest moindre que quatre ;que rapotomS ou semi-tonmajenr excfede quatre commas, et est moindre quecinq, et que le ton entier contient plus de huit commas,mais n'en a pas neuf.QcATRiEME LivRE. — Boece, dans son quatrifeme livre,donne plusieurs tables qui confirment ce qu'il aavancS dans le pr4c6ceut, et reprSsente par desfigures la mfethode (147) dont se servaient les auciensGrecs pour marquer les diff^rentes consonnanceset les diverses espfeces d'harmonie. II trace aussitous les divers instruments h cordes avec le m^Iangedes toDS et semi-tons miaeurs ou majeurs qui entrentdans la composition des genres diatoniques, chromatiqueset enharmoniques. 11 divise ensuite les tonsen mobiles et en stables, c'est-ci-dire en ceux qui demeurenttoujours dans le mfime genre de symphonie,et en ceux qui passent d'un genre en un autre.Apr^s cela il donne rexplication de deux tables quicoDtiennent tous les modes par lesquels les anciensGrecs distioguaieat leurs ehants, comme nous lesdistinguons par les diff^reutes dominantes el finales.II en nomme sept, savoir : Hypodorius, Hypophrygius,Hypolydius, Dorius, Phrygius, Lydius, Inquolydius,tous modes ainsi nommis des lieux oii ilg6taient le plus en vogue. II en ajoute un huitifemedans les tables qu'ils nomme Hypermyxolydius ; eteonclut son quatrifeme livre en enseignant la maniferede faire un monochorde, par le moyen duquel onpourra, autant qu'il se peut par les sens, juger de lajustesse des accords.(148) CiNQDifiME LivRE. — II commence son cinquifemelivre par la di^finition de rharmonie, et prouvede nouveau, par des comparaisons tir^es de la g6omfetrie,que les sens seuls ne sont pas juges comp6-tents et irr^prochables de la juslesse des accords •mais qu'il y faut joindre la raison, qui ee sert pourcela de demonstrations tiries de la propri6t6 et desdifferentes proponions des nombres. II rapporte en.suite les differentes opinions de divers auteurs ; lesuns, comme Aristoxfeue, soutenaient que le seul sensde rouie el la mecanique Eans aucun rapport au raisonnementdevaient juger des consonnances. Les autres,comme les pythagoriciens, donnaient presquetoute I'autorite d'en juger k la raison et presque rien

1581 APPENDIX AD BOETIUM. 1532roule el a la mScanique ; etPtol^m^e voulait qn'a- A. 6tait antrefois en estime, puisque les empereurs etpi-fes que l'ouie aurait jii?6 provisionnellemeDt des les plus savants personnages, au rapport de Bogce,oonaonnances, la raison eilt droit d'cn porter uu jiigemcntse faisaient une esn&ce de devoir de s'y appliqner. UdftOuitif, et qu'il 6tail de son refsort Je coriger rapporte i (152) ce sujet une letlre de Jules Cisar oiiou de perfectionner ce qu'il y aurait de defectueux ron voit que ce graud conquferant avait une attentiondans le discernement de rouie et de la mScanique.toute particuliSre a ce que toules cboses fussentCe dernior seutiment est celui de Boece. 11 parle gfeomStriquement observees dans tout Tempire, soitaussi des differenles opinions des mfimcs auteurs au pour ce qui regardait les possessions et leurs limites,sujet de (149) la nature du son ; les uns le faisantconsister dans la quautitfe, comme les pythagoriciens,et lee autres dans la qualiLe, comme Aristoxfene. Udonne apres cela des labies, qui fout voir le seutimentde Ptolfem^e louchant la dilfereuce dcs tons, etrapporte lcs preuves dont il se servait pour prouverque l'accord de la quarte avec l'octave 6tait une bouneconsouuance, et qu'aiusi il fallait admettre la troisifemeespfeoe des nombres relatifs pour la proportion desaccords, ce que Boeee avait dejh combatlu par avaneedans les livres prficiidents par ses df5monstration3.II d^crit aussi les divers tetrachordes d'Aristox6ae, qui gfont voir comment il dirigeait le ton, et quelles etaieutles consonuances qu'il faisait entrer dans les geureaenharmoniques, chromatiques et diatoniques, ct apporteles preuves de cet auteur, par lesquelles il soutenait,comme font encore plusieurs musieieas, que1'octave conlenait si.i Lous entiers : preuves queBoece combat de nouveau comme il avait fait auparavant,saus avoir egard au sentiment d'Arcbitos,qui confondait les proportions qui se doivent trouverdistingu^cs dans les diverses espfeces d'harmo-Dies.(ibO)DE LA GfiOMfiTRIE.On ne 3'6tendra pas beaucoup sur ces dcox livres.puisque run n'est qu'une traduction laiinc, niaisfid^le, des livres qu'Euclide a ^crits en grcc touchantla geom^trie. BoSce se coulente d'eclaircirquelques endroits qui lui paraissaient obscurs et cmbarrass^s.Sur la fin il donue lea dfifioitioos des an-,gles droits, obtus et aigus, et les difffircutes espftcesde signes. II divise aprfes cela les nombres eu digitaux,arliciilaires, composiSs, nou composiSs, multiplicateurs,el diviseurs, et fait voir que dans la tablede Pythagore on trouve les proportions des cinq espfecesdes nombres relatifs dont il a parl6 dans sonpremier livre de rArithmetique. II fait ecsuite le d^tailde toutea les me=ures dont se servaient les an-les 6difiee8 publics et parliculiers, soit pour les fortificationsdes villes et pour les grands chemins. Boecerapporte ensuite les diversea matieres qui peuventtomber en coutroverse, et qui sont du ressort desarpenteurs, autrefois gens de grande distinction. IIrapporte sur cela le dcicret du fameux jurisconsulteCassius Longious. par lequel il esl ordonn^ que,lorsque les eaui miueraieut par leur cours ordinaireune partie de la terre de quelque particulier, h propri6taireen souffrirait la perte, parce qu'il devaitdfefendre et contre-munir son h^rilage, encore bienque la perte qu'il ferait touiuat h Tavantage de sonvoisin. JVIais s'il arrivait que par une inondation extraordinaireet imprivue le flouve changefiL de lil,et qu'il se formdt une ile, alors le possessour derh^ritage endommage par le fleuve aurait droit deprendre pour s'iudemuiser dc sa perte aulant (153)de lerrain que le fleuve en occupail par le nouveaacoursqu'il a pris sur son h^ritage.L'auteur remarque ensuite quelles qualit^s doitavoir un arpenteur, les noms des anciens et des plusc^lSbres, ceux des empereurs par rautorite desquelsles anciens parlages ont &i& faits, lea diffSrenles notionsdes bornes posfies pour dislinpuer les provinces,les grands chemius et les pobsessions des particuliers.II entre dans le dfetail des counaissances qui sont ni5-cessairea pour devenir un parfail g6om6lre, et finitson LraitS par une rficapitulalion en forme de dialoguede touL ce qu'il a dit auparavant, et en rfipondant4 robjection qu'il se fait a lui-mSme au sujet du.livre d'Euclide, savoir, si Euclide en est vferitablemeutrauteur, il dit que plusieurs savants hommeaont cru qu'il n'en avait &i6 que le compilateur, Tayantramass6 de diff^reDts auLeurs.Rien ne fait mieux connaitre la vaste filendue deresprit de BoSce que ses trait^s de Malh^maliques.Ils out et6 radmiration dea plus savants hommea desprfecfedents si^cles, et on ne peut pas douter que ceux.qui ont port6 dans le (154) Dotre la perfeolion da,ciens, depuia la plus grande jusqu'a la plus pelite, oelte Ecience au point ou elle est aujourd'hui, n'aientdoDt il donue une table.Dans Tautre qu'il a compos^ lui-mSme, de la G6ometrie,aprfes en avoir donn^ la d^finition, il prouvepuis6 dans ces sources tous leurs principes.SUITE DES OUVRAGES DE BOECE.par plusieurs raisons qu'elle est utile i ceux qui s'appliquentAvant cea ouvrages si importanta et si utiles a laaux mficaniqucs, particuliferement {i.')t) aux religion et aux arta dont on vient de donner Tana-architectes et aux arpenteurs. et mfime aux m6decinslyse, Boece avait fait deux dialogues sur nutroduc-et aux philosophes. II ajoute quil n'y a point de lion k la Philosophie de Porphyre ; et voici a quellescience naturelle qui developpe plus Tesprit et qui occasion. Ayant pass6, h son retour d'Ath6nes, uneTilfeve davantage & la connaissance du Crfiateur parlie de rhiver k une maiaon de campagne qu'ilnarce aue la eiom&tne appuy^e sur lea principes de n avait dans lea montagnes de rancienne Toscane (a),rarithm^tique noua dicouvre toua les joura quelquechose de nouveau des merveilles que Dieu a renfermeesdans la construcLion de toule ceLte machine viaible.BoSce rapporte ensuite ce qui a donnS lieu k Toriginede la gfiomStrie. Le» uns, dit-ila, en attribaentia cauiie aux inondations du Nil, les autres, commeVarron, k ramour de la paix. Car les hommes se multipUantde plus eu plus, pour retrancher toute matiJrede dispute, r^solurent de partoger les terres, eequi n'est pas le moindre objet de la gdom^trie. Ilsdivisferent aussi suivant les mfimes principea rannSeen douze mois : IUenses a mensura, quia metiunturannum, Oa voit par ce traitS combien la g6oin6lriequi fail k prSsent partie de TEtat eccISsiastique, uneDuit il s'6leva un vent de midi si furieux, qu'il lui futimpossible de dormir. II rappela alors daus sa mkmoireles maximes que les anciens philosophesavaient laissfees (155) a la postferitS pour dclairer Tespritde rhomme et dissiper les tfinfebres dont il eatenvelopp^. Le jour venu, la faligue PayaDt obligfi dese jeter sur son lit, un jeune homme de ses amisnommfi Fabius, qu'il avait amen^ avec lui, vint leprier de lui apprendre de quelle manifere il devait seconduire pour cultiver son esprit, et le preserver dererrour. Comme ils fetaient seuls, le mauvais tempsayant empfechfe les compagnies qui ^taient toujourschez Boece en grand nombre d'y venir ce jour-I4,(o) anciens appehiient Au- maritimes, et le chcmin qui y eonduit de ProvenceJn monlibus Aurelis!.relia celte contrfee d'ItalieLesqui s'6tend vera rApennin, 9'appelle encore lou Camin Aurelian. Lexicon /evr.le long des cdtes da la MiditerrannSe, depuis la voie Oi

dS53 BOETII YJTJE ET OPP. DESGRIPTIO GALLIG^ ADORNATA. 1S54Viotorin 6tait un fameux orateur, originQire d'Afrique,qui,apr&savoir professe longteinps la rhetorique aRomeiOifirita qu'on lui dressdtune statue dans la placede Trajan. Quelque temps aprfes et dans sa vieillesseil fut couveiti i la foi de J(53us-Christ par les exhortalionadu saint prfitre Simplicien, qui fut le successeurde saint Ambroise. Cest la conversion et lebaplSuie de ce Victorin que saint Augustiu dScritd'une uianifere si vive et si touchante (136) au chapitreoinquifeme du huitieme livre de ses Coafessions.]l avait donc fait une Iraduotion d l'Introduction dePorphyre, conuue k prSsent dana lea 6coles sous lenom d'Isagoges, ou d'Iutroduction k la Philosofihied'Aristote. Car Phophyre dans ce trait6 D'avait oud'autre but que d'expliquer les cinq universauxc'e3t-a-dire le genre, respfece, la diffSrence, raccidealpropre et Taocident commun, dout la connaissanceest absolument necessaire pour bienentendre lesCat(5-gories d'Aristote, qui fout la premifere partie de saPhilosophie.BoSce, toujours disposfe a communiquer les donsqu'il avait regus de Dieu, parcourut volontiers avecFahius la Iraduction de Porphyre, el eu deux convorsationsqui uoussont rest^es sous le nom de Dialoguos,lui en expliqua toutes les difficuUfis. Maisayent reuiarquS que la traduction de Victorin n'6taitpas fidSle oar Victorin, aocoutumfe k parler en orateur,s'6tait dounfi carrifere, et peu atlachS aux e.ipressionsde Porphyre, il rfisolut d'eu faire une nouvellepUi3 fid61e, k laquelle il ajouta un exoellent commentairedivif6eu cinq livres, que nous avons encorelout entier.(157) Ensuite il ^claircit les Cat^gories d'Arislote,et composa qualre livres de rinterpritation,c'eel-i-dire sur les mots qui signiflent quelque chosepar eux-mtoes. Par exemple, rhomme, je cours, jelis, eto. II y ajouta deux sortea de eommeutaires :Fuu qu'il appelle de la premifere edition, parce qu'ilne s'y propose que d'inslruire lea comraeucants.Celui-ci est fort succinct, et ne fait presque quedonnerlesena litt^ral du texte d'Aristote. L'autre,de la seconde Sdition. II est beauooup plus diflus, etil y explique les difficultSs d'une manifere qui couvieutaux personiies plus avanc^es. ?Apr4s ces ouvragcs,il traduisit en latin les Analytiques prieurs etposterieurs d'Aristote, pour apprendre a faire uuedefiaition juste, une bonne division, un syllogismeen forme, et rfeduire une proposilion a ses premiersprincipes. II ne les a poiut comment^s ; mais, aulieu de coinmontaire, il fit un excellent ouvrage, ouil traile h fond du syllogisme cat6gorique, de Thypoth^tique,de la dSfinition et de la division. Cet ouvrageest divis6 en sept livres. Le premier n'ostqu'une introduction, ou il donne les premiers e\imentsde Tart de bien raisonner. II peut passer pour(15S) le premier compendinm de logique qui ait parudans le monde ;et ceux que les maltres de la philo-Eophie oiit donnes dans la suite, compar^s k celuici,uesontquedes copies imparfaites d'un oiigiualtrfts-parfait. Les deux suivatits traiteut du syllogismBcat6gorique, le quatrifeme (a) et le oinquifeme expli"quent le syllo^isme hypothfitique ; le sixifeme traitedela division et le septieme de la d^finition.II traduisit eosuite les huit livres des Topiquesd'Aristote, c'est-i-dire des arguments probables lirSsde pluaieurs circonstances du fait ; et ses deuxlivrea de Sophismes, c'est-Si-dire des argumentscaptieux. Sa traduction est sans aucun commentaire.Ciefiron avait aussi ktrxi sur les Topiqucs ; et, avecson feloquence naturelle,il avait doanS la manifere de(«) Ce3 deux traitSs sout d6di6s a SymmaqueFabius lui pr^senta une traduction que Victorlu avait A. faire des arguments probables sur toate Borle defaite du greo eu latiQ de riutroductioa de Porphyre malifere. Bofice comnienta les Topiques de CicironBur les Gategories d'Aristole, et lui en demanda TexplioiitioDtag6en sept livres : le septiSme est perdu,et les mit dans tout leur jour. Cet ouvrage 6taitaveipar-unepartie du sisieme ; de sorte qu'il ne reste que quatreou cinq pages du lexte (159) de Cicferon qui n'estpoint commeute. Mais nous avona quatre livrea qu'ila faits des Differences topiques, oiiil montre la diffferenceqn'il y a entre les Topiques d'Aristote et ceui;de Cic6ron ; les sources d'ou ud philosophe doit tirersea argumenta probables, et celles oil un orateurpeut puiser les siena.Nous avons encore un petil Irailfi de BoSce : dorUn et de rUniti5, qu'il compare a la matifere et a laforme, en ce que chaque chose est une par runitS,conime le blanc est blanc par la blancheur. II seniblequ'il ne veuille traiter Jque de runit6 transcendentalecommune a tous les fitres ;cependant il nalaisse pas de dire quelque chose de runil6 numeraloB et quanlUative. Trithenie, dans son catalogue desouvrages de BoSce, fait menlion d'un recueil de plusieurslettres ecrites ci differentea personnes, qui nese trouve plus. Outre ees ourrages, qui se sont dcfenduscontre 1'injure du temps et qui sont venusjusqu'ii nons, BoSce en avait composS plusieurs au-Ires, tant en vera qu'en prose, qui sout perdus, oudu moins qu'on n'a pu recouvrer jusqu'a prSsent{Murin. in vit. Boet.). Ou ne sait pas prScisemenl dequelle matiere ils Irailaient; cependaut !(160) i! nousparalt, par les ouvrages qni nous frestent de ce grandhomme, qu'il avait fait le parfait accord de la PhiloaopUie,d'Aristole aveo celle de Platou ;des Comnieutairessur la Physique et sur la iUorale d'Arislote, otqu'il avait traduit en latin les Dialogucs de Piaton.[Mitrm. prxf. in vit Boel.)Baronius (nd ann. 510, p. 601) parle d'un livre dasCoiumentairea sur PEnuonciation, compos6 par BoScein Commenlnriis ile Enunlintione, et il en parleC comme 8'il Tavait vu ;cependant il ne se trouve kprtseut aucun trailS de BoSce qui porte ce titre.PeulStre que Baronius l'a confondu avec son inlrotroJuction.II lui atlribue oncore le livre de DisciplinSrholarium, comme plusieurs autres Sorivaine. II setrouve k la Vi5rit6 parmi ses oeuvres, et mSme dansla dernifere Sdition, la pUis ample et la plus oorrectade toutes ;mais ce serait faire injure a Boeee quede lui attribuer une si mauvaise piSoe ; il suffit de lalire pour reconuaUre qu'elle D'est ni de son style, nlmeme de son temps i le litre seul en peut convaincre.Lo nom de schotaris, que lauleur donne 4 desieunes gens qui etudient, est nouveau et bien postfirieurau si6cle (161) de BoSce ; et, quoique les Greoaappelassent Sxolapioi les salles oi Us jphilosophesdonnaieut leurs loQous, on ue volt pas qu'ils aientjamais appel^ scAo/nres ceux qui venaient les entendra.Us se servaient de ce mot pour exprimer le~soldats de la garde de rempereur. Cest dans cen sens qu'oa le trouve dans le Code th^odosien, dansS^vere Sulpice et dans Prooope (Voyez le Glossairede Ducange, verho Scholaris). D'ailleiir3 Tauteur doce traitfe fait mentiou de rUniversit^ de Paris, qui uefut fondee que plusieurs sifecles aprfes BoSce. II ditqu'il Stait venu a Pari3 pour y prendre Tair : il Tappellela viUe de Jules CSsar, eomme si Jules Gesaren avait etS le fondateur. Ge serait perdre du tempsde s'arr6ter davantage a prouver qu'une si mauvaisepifece n'est poiut la produclion d'un esprit aussi excelleutetaussi solide que oelui de BoSce.Le pere Labbe, et aprfes lui MorSri, rattribuent kOenis le Chartreux, qui vivait snr la fin du quinziemesifecle ; mais je orois qu'i!s se sont encorelrom|ie3, et qu'iis Tont confondu avec un autre traitfiinti lule (/e Doc/rwa Scholarium, que Denis le Chartreuxroconnalt lui-mfiiue pour son ouvrage, dans(102) le catalogue qu'il Dous en a laiss6.

1S55 APPENDIX AD BOETIUM. Ibb6Le Pfere Gossin (apud Papebroc. ad 27 maii, p. 706) ^tombe d'accord qu'il n'y a qu'uu fou qui puisse avoircompos^ le livre De Disciplina Scholarium. Ce n'estpas assur^ment le caractfere de Denis le Cliarlreux,qui 6tait un homme (ort sage et trSs eclair6.II y a plus d'apparence qu'il est la produotion d'unprofesseur en droit dans rUniversitS de Douai nomm6Bo6ce Epo. Le style n6glig6, les pensfees peu 61ev6es,les expressions basses qui s'y trouvent, peuvent bienfitre la production d'tpo, n6 dans la Frise, et quipar sa profession se serait souvent lrouv6 exposfeaux iuEultes de ses ecoliers. Pour leur rendre plusrespectables les instructions qu'il leur donne, ilaura pu autoriser son nom de celui de Boece, s6-nateur romain, et feindre qu'il Atait ditenu ea prisonpar Tordre de Th^odoric ; et qu'il y souffraitbeaucoup de la part des Golhs. Ce trait6 u"a commeucfea paraltre parmi les oeuvres de Bo6oe quedans redition qui s'en fit a B41e en 1546, qui estjustement le tenjps ou Boece Epo vivait. Ceux qui grentreprirent ayant rechercli6 avec soin tous les ouvragesde Bofice, et trouvfi ce trait^, B'y scrout (165)m6pris, et nous Tauront donne sans Tavoir examinScomme une production v^ritable de Bo6ce, le senateurromain. Ce qui m'a d(5termin6 i fi.^er Tdpoque decet ouvrage au seizifeme sifecle, o'est qu'on y faitmention du fameux Franco, homnie d'esprit et demSrite, qui vivait en ce temps-la, cl qui eut le malheurd'4tre pendu. L'auteur dit qu'il se pendit luimfimepar d^sespoir, et outrfe de douleur de rindocilit6et de rinsolence de ses licolicrs. Cependant l'opinioncommune est que Franco fut pendu a Rome parVautorit^ de la justice pour avoir publi6 des salirestrfes piquantes ^outre quelques princes d'Italip. Cestlout ce que cous avons pu dficouvrir des ouvrages deBo6ce : nous n^avons pas cru devoir priver le publicde cc qui nous en restait. Ce sont des monumenlsIrop prScieux de rantiqnit^, pour ne les pas oonserveravec soin ; et d'ailleur8 ils ne conlribuent pas fjpeu a faire connaltre quelle a iti r^tendue de sonesprit et sa profondeur dans toutes sortes de sciences.Si saiut Auguslin Va. surpass^ dans les matiSresde la religion, on peut dire qu'il a surpass6 beaucoupsaint Augustin daos toutes (164) les autres. On feraitun volume des louauges qu'on lui a donu6esdans tous les dillSrents sifecles, par rapport a la pi6t6et a r^rudition. Thfiodoric m^me, qui Ta fait mouririnjustement, avait M plusieurs fois son panegyristependant sa vie, et !e fut encore apris sa mort. IImourut lui-m6me, forc6 par une vertu secrete, enrendant la justice qu'il devait k sa vertu et k sa capacit^.CaBsiodore Va. 6lev6, dans plusieurs de ses lettres,au-dessus des plus grands hommes ^de son sifecle.Paul Diacre, Procope, Marius, Anastase le Bibliothficaire,Adon, Aimoin (a), Baptiste de Mantoue,Politianus (6), Platine, Volaterran, Palmerius, Sabellicus,Hermolaus Barbarus, Crescius, Valla, Trithfeme,Giraldus, Baronius, Bellarmio, et plusieurs autres^crivains anciens et niodernes en onl tous faitrfeloge, et (165) une trfes honorahle mention dans leurschroniques et dans leurs 6crits. Angelus Politianus(Uiscel. cap. 1) renferme toutes les louanges que lesanciens lui ont donnfees dans les tSmoigBages si glorieuxque saint Thomas d'Aquin et Albert le Grandlui ont rendus.Quem tanti juniores eliam philosophi longe omniumperspicacissimi fecerunt, ut Aquinatem Thomam divumhominem, magnumque illum Thomse prxceptorem(Deus bone quos viros !) habere meruerit enarratores.Sabellicus dit que ses ficrits sont si chflliis et siel6gants, qu'il est en droit de disputer le premier rangavec tous les anciens : In cunctis iam castus et elegans,ut cum quoiibet majorum certet.Adon [in Chron.) assure que Th^odoric le fit niourireu haine de la foi catholique : Symmachum et Boeiiumconsulares viros pro calhoiica pietate Theodoricusoccidii.Giraldus dit que Bo6ce a et6 mis au rang des martyrspar la plupart des historiens : Boetius Severinus,romanus palricius el exconsul, qui a nostris plerisquein martyrum ratotogo ascribitur.Mais Tri!h6me en fait un feloge achev^ en peu demots ; il n'y en a pas un (166) qui ne porte. BoetiusManlius Severinus, dit-il, consul ordinaire, philosopheromain, excellenl orateur et po6te, instruit dansles lettres divines et humaines, rhomme le plus savantde son sifecle, fut gendre du patrice Symmaque. 11savait parfaitement le grec et le lalin. II a traduit dugrec en latin plusieurs volumes d'Aristote et desautres philosophes : c'elait un esprit vif et delife etdes plus 6lev6s, qui concevait avec une facilitS admirableles uhoses les plus difficiles. II est trfes catholiquedans ses expressions, il ne c6de en rien aCiceron puur l'61oquence. II fut 116 d'une amitife 6troiteavec saiut Benolt, k qui il allait rendre de frequentesvisites dans sa solilude, mangeait a sa table, accompagnSd'un autre s^Dateur nommfe Tertule, p6redu moine Placide. II a compose plusieurs excellentsouvrages. J'ai trouv6 ceux-ci dont voici le catalogue...Mais on dit qu'il en a compos6 plusieurs autres, quine sont pas venus a ma connaissauce. 11 mourul lam6me anii6e que Symmaque et le pape Jean (c'eBta-dire8 ou 9 mois auparavant), et fut igorge daos laprison par Tordre du roi Theodoric. On dit qn'il abik mis au raog des saints sous le nom de S6verinJoan. Trithem. in caih. script. Eccl., p. 238 et seq.,edit. Wecheliance, 1601).(n) Quam disertus fueril in lilteris ssecularibus quam- Franc. 1. ii, cap. 1.que fuerit catholicus, ex ejus comprobatur codicibus... (*) Boetium gravissimum sanclissimumque virum etejusdem de Sancts Trinitaiis Consubstantialilate liber n omnium scientiarum peritissimum ac prsestaidissimumliquido ostendit quam eximius suo, si licuisset, tempore veritatis inquisitorem et inventorem. Aug. Pol.sanctse Ecclesis colonus exslitisset. Aimoin De Gest.DISSERTATION SUR L'ANNEE DE LA MORT DE BOECE.(167) II y a presque autant de sentiments diSisrentssur Tann^e de la mort de Bo6ce que d'ecrivainsqui en ont trait§. Bellarmin pr6tend qu'il est morten 521 ; M. Fleury et M. Dupin en 524; Baroniusen 526 ; el M. Baillet en 524 ou cn 525. Ccpendantrien ne paralt mieux marquA daus rhistoire. Pourrfetablir il faut poser une 6poque dont tous ces auteursconviennent, et je ne crois pas en pouvoirtrouver de plus siire que celle de T^lection et de lamort du pape Jean premier. Ils lombent tous d'accordqu'il succSda au pape Hormisdas au mois d'aofitde Taunee 52.3, et qu'il mourut daus le mois de(168^ mai de Tannee 526, en sorte qu'il ne tint lesaint-sifege que deux ans et neuf mois environ.M. Fleury eu convient dans son Histoire ecclesiaslique,M. Dupin dans sa Nouvelle Bibliothfeque,M. Baillet daus scs Vies des Saints au 27 ma', Baroniusau septifime tome de ses Annalos. Ils conviennentencore tous que Boece est mort sous le pontiScatde ce pape.Bcllarmin s'est donc ^videmment tromp6 quand ila dit que Boece fitait mort en 521, puisque le papeJean ne fut 6lu qu'en 523. D'ailleurs lcs Fasles derEglise font foi que Bo6ce est mort le 23 octobre.

1SS7 BOETH yiTM ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA 15S8et tous \es auteurs de soa temps el ceux qui ont Au^cessaire non-seulement de cbanger le Jour (m),.•._... i„„„ ^:=»nt oTnro==o>nor,t nno Tlionrlnrip. iii.iii! J3o6ce, Bt avauceFficrit peu a peu disent expressemect que Tlieodoric, mais meme le mois de la mort de Bofice, et 1 avaucerfit le mourir aprfes le di^part du pape Jean pour ConstauliQopledooc Bellarmia n'a pas eu raison de dire;qu'il est mort en 521.II ue reste plus a examiner que ropinion deM. Fleury et de M. Dupin, qui sont de mfime avis,el celle de UaroniuB et de M. Baillet. On vent biense servir de leurs propres ecrits pour dfevelopper lav^rite de ce fait.Pendnnt que le pape, dit M. Fleury [tam. VII,p. 285), c'est du pape Jean qu'il parle, etait b. (169),Consiantinople, le roi Theodoric fit metire en p7'isonde ciuq mois environ, comme a fait Papebroque,qi;i fix6 au 27 mai, la veille dc celle de Symmaque,a nui Tb6odoric fit couper la t6te peu detemps avant qu'il mourut Iui-m«me. Mais tous leal'ahistoriens d'Italie le contrediraient car ils la fi.xent;tous d'un commun accord avec les martyrologes aumois d'octobre. Cest le 23 de ce mois que sa fSte sefait k Pavie, avec beaucoup de solennitfi, dans 16-glise de Saint-Pierre, ou ses cendres reposent. Ellese faisait le mfime jonr autrefois dans 1 eglise deMilan, sous le nom de suint S6verin, martyr, avantnue le calendrier eiit 616 r6form6 par saiut CbarlesBorrom6e en 1585 ; et cdle de Symmaque se faitle 28 mai a Ravenne, oii il fut inhum6 ; et on croitque c'a 6t6 aussi le jour de sa mort. II est ^tonoantqu'un homme si 6clair6 ait pu en mmns de trois ouquatre pages dire des cboses si oppos6es les unesles deux plus illusires senateurs, Symmaque et Bocce,son gendre. Tous deux avaicnt 6ti consuls. Ils furentuccuses de crime d'Elat, c'est-h-dire de vouloir souteni-la diqnite du S^nat contre les entreprises de I heodoric.Wailleurs Boece ituit fort zele pour la religioncdtholigue, quit defendit par plusieurs icrits, dont ilen adressa deux au pape Jean, alors diacre de l'Eglise t> aux autres. Car dans la page 112 de son sepi^me"romaine.il semble qu'il veuille dire que Boece soU morttome, u semuie u vcui.io u...- iM. Dupin {Ibid., p. 89) s'explique h peu pr6s de en meme tcmps que Symmaque; voici ses paroles .m6uie. Leur sentiment est appuy6 du t6moignage Quoninm nutem Anasi':sius ircdidU 98 dies medios m-d'Anastafe le BibIioth6caire, de celui de Baronius, lercurrisse ab obitu (173) Joannis popce usque ad miscrnnduminleritum Theodorici reyis... qu^enam scele-et de celui de Tauteur de rHistoire m61angee dont cesavant cardinal cite des extraits. IIs convienuent tous slus et terus barbarus eo temporis spatio adversus nobilesncpios viros Boetium ntque Symmachum pnlri-encore que Bo6ce fut arr6l6 pendant que le papeJeau etait k Constantinople. Or, le pape Jean n'arrlva cios crudeliter egerit dicendum est. Deux pages apr6sh Couslantinople qu'au mois de mars de rauu6eil avoue que Boece fut ex6cut6 le prem.er, et qu .1525, comme M. Fleury Tassure expressemeut au V eut un graud inlervalle entre sa mort et coUe deseptifeme tome do soa Histoire (p. 284). Comment Svramaque, et que pendant sa prison il composadonc peut-il dire apr6s cela que Boece 6tait mort en p ie,.rs ouvrages. Pra^cessisse quidem Boetx. necem52* ? La coiitradiction est mauifeste, et on voit bien sicut ei carcerem ex his qu^ dicta svnt possumus m-que M. Kleury n'y a pas fait d'attention. Ajoutez a leltigere, cum enim lloetius essct in carcere ad,psum(170) cela que depuia le moment que Boece fut ar-librum lcripsit de Trinitate, etc. Eosu.le . d,t queThrodoric est mort le 2 septembre, et qu .1 e»t morrfit6 par Tordre de Th6odoric, et coadamn6 k re.xilpar Tarrfit dn s6uat, jusqu'au iour que Tb6odoric lefil mourir, il se passa beaucoup de temps. II fut d6-tenu prisoQuier a Pavie peodaut plusieurs mois ;'lor-que la m6moire du meurtre de Symmaque 6ta.tcc.core toule r6ceo!e : Cum et ndhuc recens esset mep.l.e,ue la l. lui irauicit; n. ijtiivciuue, uii Ji cul jc selon Uaroniusei uu cou^cuici^cu. -- -~,„ ;„,temps de les achever. Cest ce qui donne lieu de ont 6crit l'histoire de ce temps-14, Symmaque ne futcroire qu'il fut a.T6t6 d6s le commencemeut de Tann6e525, peu apres le d6part du pape Jeau pour f„t lui-m6me arrSt6, suivant Baronius, (174) qu apresarr6l6 qu'apr6s la mort de Bofece, et qne Bofece neConstantiuople, et que Th6odoric ne le fit mourir le retour du pape Jean a Ravenne, i) se trouvera.tque loiigtemps aprJs. Je ne crois pas que M. Fleury que Boece n'aurait pass6 que pe« de temps en pr.son,nl M. Dupin aient rien k opposer a une d6monstrationsi 6vidente.cope et Anastase en ont 6crit; et que Boece aura.t pucontre ce que Baronius a dit Iui-m6me, et ce que Pro-Baronius et ceux qui ont embrafs6 son sentiment dans un espace de temps si courl coraposer ses l.vreset qui tiennent pour rann6e .'i26, n'ont pas plus admirables de la Trinit6, de la Consolation de la Philosophie,et plusieurs aulres qu'il lui attribue. Qu. neheureusement rencontr6 ; cai* il avoue dans le septiemetome de ses Annales que Boece fut arr6t6 prisonnierau commencement de l'ann6e 525, lorsqu'on II fautdouc s'en tenir a ce que nous avons d.t. etvoit I'imp03sibilil6 de ces faits ?eut appris a Rome les honneurs extraordinaires que fixer la mort de Bo6ce au mois d'octobre de Tann^eTempereur Justin rendait au pape ; et ensuite il 525 comme a son 6poque v6ritable. En effet, le papeajoute (171) Th6odoric fit 6lant ai-rive 4 ConstaDtinople au commencement(1/1) que rneodor.c le tit mourir le 23 oclo- Jean eiant arr.ve a .inri/,..;o ot ii nn- t.,iiioonfo avpc lui. ct Quc JustiD eut oe EccretesttUluu&&auci..o, .. ij^ "".I T,mort du pape Jean et celle de Th6odoric, et il appuiece qu'il avance par le t6moiguage d^Anastase letcUigence avec lui, et que Justin n'en eAt de fecretesBibliolb6caire, que personne ne contredit dans ceavectoutle s6nat. II prit des lors la resolut.on defairc mourir les principaux membres de ce corps .1-fait, son calcul se trouvant justa k deux jours pres.Selon Baronius, le pape Jean 6tant donc mort le 27mai 526, il faut que Th6odoric soit mort le 2septembre de la m6me ann6e. Le compte estjuste, Baronius en convient; voici ses paroles :Quod autem ad diem obitus Theodorici spectot, fuissecomperitur dies secunda Septembris, si credimas ipsiAnaslasio, qui eum defunctum tradit post dies nonaginlaocto ab ohilu Joannis papse, quem conlmgissediximus 27 mensis Maii. Mais si Tb6odoric est morltrois mois et six jours apres le 27 mai, c'est-a-direle 2 de septembre, comment aura-t-il pu faire mourirBoece le 23 octubre suivant, comme Barouius l'apr6tendu ? Pour Taccorder avec lui-m6me il seraitlustre, el tous ceux qu'il crut avoir des relat.ons particuliftresavec les Orientaux.Albin et Bcece furent arr616s les premiers. Apr63avoir pasE6 quelques (175) mois dans la prison dePavie, oii Boece composa son trait6 de la Trinit6 etcommenga ses livres de la Consolalion et de la Pbilosophie,Th6odoric lui fit prononcer l'ariet de sa mortpar le juge de Pavie ; enf uite il fut traDsfe.'6 a la prisonde Calvance, ou il eut le tenips de les achever.La on le pressa longtemps de la part de Th6odoricde reconnailre les lettres qu'on lui attribuait, et deconvenir des faits dont on l'accusait ; mais n'ayant pul'y conU-aiodre, Th6odorie le fit ex6cuter comme onI'a dit.

1559 APPENDIX AD BOETIUM. 1560Le pape Jean et les autres amljaEsadeurs, de re- f^tour de Constantiaople a la Cu de cette auii^e, TI160-dorio les fit arrfiter a Ra^eune, et les retinl ea prison,ou ils pivneal de faini et de misfere ol par d'autressupplices. Le pape Jean mourul le 27 mai et non pasle 18, comme on le fait dire a Auastase, et son corpsfut port6 el inhame k Rome le premier juin : c'estce qu'un tr&s anciea manuscrit d'Auastase dit expressement,sur lequel les imprimSs doivent fitre corrig6s,et c'eat encore ce jour-la, 27 mal, que la fSte s'eafait i Rome, comme le remarque fort biea Walindans ses notes (p. 97) sur les opuscules deBofice.(176) Symmaque avait6t6 aussi arrfitS quelques joursauparavant, et le lendemaiu de la mort du pape Jeanil fut ex6cut6 i Ravenue, oii on ea fait la ffite cejour-la. Pour ThSodoric, il aiourut de la muuiere tragiqiiedont nous favons rapport6, le 2 de septembre,suivant le calcul d'Anastase, ou plus vraisemblablementle 30 d'ao(lt. Gar, encore bien qu^Anastase diseexpressfment que 98 jours s'4couI6rent entre la niortdu pape Jean et cclle de Theodoric, il y a beaucoupd'appareuce qu^Anastase s'est n]6compt6 de deuxjours, parco que l'anonyme de M. de Valois, qu'oucroit elre uu ecrivain du temps, ou du nioius du memesi6cle, par cons6quent plus assur6 de ce qu'il avancequ'Anastase, qui n'a vecii que plusieurs sifecles aprfes,dit posilivement que Thfeodoric mourut un dimanche.Le 2 septembre, en 526, n'6lait pas un dimanche,mais un niercredi. Par consSquent Thfiodoric, eeloului, est mort le 30 aoiit, qui se trouvait ua dimanchecette ann4e-li ; et c'e8t ce que cet aoonyme assure encoree.\press6ment dans uu autre eudroit. Mais Terreurd'AQastase ii'est pas de coBs^queuce, puisqu^elleB'est que de deux (177) jours : elle ne chauge ricnpour ranu(ie, ni pour le mois de la morl de Boece, etn'affaiblit en aucune manifcre les preuves que nousavons rapportSes pour fixer Tepoque de sa mort au23 octobre 525, ni les raisons par lesquclles nousavons combattu les sentiments opposfes.DISSERTATION THEOLOGIQUESur ccs parolus de Gomlehaut, roi de Bourgogufi, a saiut Avit, ^veque de Yieuijcen parliculier 1'ouction du chreme.Donnez-moi(178) PREMlfiRE PARTIE. gNous avons remarquS daus le piemier livre de1'Histoire de BoSce que le roi Gondebaut, eofin convaincude la vferite de la foi catholique, detestait danssoa coeur rimpi6t6 d'Arius, et avait demandfi asaiut Avit avec beaucoup d'inslance d'fitre ri5cootili6k TEglise en secret par Tonction du chrfime. II uevoulait pas TStre en public, parce qu'il craignait les6v6ques (179) ariens, et que sa conversion no fflt ises peuples un prStexte de riSvolte. Christum Fi/iumDei et Spirilutii ionctum lequalem Palri Cfj7ifessus,clam ut clirisnarelur expetiil, dit saiut Gr^goire deTours [Lib. 11, Hist. Franc. c. 34). Ces paroles ontilii roccasion de plusieurs disputes eotre les th6ologienspour en diHermiaer !e sens. Les uns ont pr6-tendu qiie Gondebaut demandait le baptfinie, sous lenom du cbr^me, parce que dans ce sacrement il sefait une onction avec le cbrfime sur le souimet de latfite de la persouoe qui est baptisee. D'autres ont cruque c'6tait le sacremeot de confirmation, design^ par ples anciens sous ce nom, parce qu'ils ront cru, diton,la mati^re et la partie la plus essentielle de cesacrement. Ges deux opiuious partagent eucore a priscntles th^ologieos de nos jours.Mais ce n'e3t ni l'unni l'autre que Goudebaut demaudait, et on prouveraque ce u'6tait qu'une pure cferimouie autrefois 6tabliedaus rEglisa pour la reconciliation des her6tiques.Les th^ologiens qui prfetcndent que Goodebaut demaudaitle bapt&me de TEglise catholique fondentleur sentiment sur la nuUit^ de celui des arieos(ISO). Ce prioce, disent-ils, abjurait une biSiesie quipechait daus le principe, il abandonnait une secte ou00 ue donoait qu'un faux-bapt^me, et qui par consoqueotoe pouvait faire que de faux chrStieos. 11 avaitdouc raison de demander le baptgme de rEglise catholique,comme Tuuique porte par ou on y peut entrer.11 faut renaitre par reau et par TEsprit, dit J6-sus-Christ, pour entrer daas le royaume de Dieu. Deqaelle utilitS pourrait Stre la confirmation i uu bom- Dme qui iie serait pas chrelien ? L'accroissement ctla perfection de la cr^ature spirituelle, qui est Teffetparticulier de ce sacreineGt, supposent n^cessairementl'6tre et la production de cette crealurc dansl'ordre de la grdce ; c'est par le baptfime seul qu'elleregoit cet 6tre nouvea';, qui uous rend eufants deDieu et qui nous doone part a radoption de JiSsus-Christ, Gondebaut ne pouvait pas ignorer ces premiers^l^mcnts du christiauisme. Les printipes desariens n'6taient pas diff^rents des notres sur la n6-cessit^ de ce sacrement. (juand il les aurait ignoiiSs,on ne peul pas douter que saiot Avit ne ren eilt iustiuitdans les conf^rences qu'il avait eues avec lui. 11n'y (181) a douc pas lieu de douter, couliouent cestbeolofjieus, que daus le moment de sa converfion, oiila grace ayant dissip6 les tSnfebres de Terreur il conimengade voir le jonr de la v6rit6, 11 ait pu demanderautre chose que le baptfime de TEglise calbolique.Mais tout cela suppose la nullitfe du baptfime desariens, et ils prStendent la prouver par Tautorit^ etpar la raison. Dii c6te de rautoril6 eans se prevaloirde la fameuse dispute qui s'6leva du temps de saintCyprien entre les Sv^ques d'Asie et d'Afrique et lepape Etieune, touchant !a validitfe du baptSme deshfiretiques en gSneral, ils allfeguent les sentimunts deplusieurs saints docteurs, et particuliferenieot celui desaiut Basile et de saint Athaoase, qui, depuis la d(5cisionde ce pape, ont soutenu que le baptfime desariens 6tait nul, ainsi que celui de tous les autresberitiques qui avaient des sentiments erronfes touchantla foi du myst&re de la sainte Trinite, quoiqu'il3 seservisseut dans radministration de cc sacremeut dela matifere et de la forme usitees dans l'Eglise catholique.Eo effet, saint Basile dit expressfiment, eu parlantdu baptfime des pi^putiens (182), secte parti.:uliere despriscilliantes, qu'il 6tail de nuUe valeur, parce qiienos ancien^, dit-il, ont toujours cru qu'ou ne devaitadniettre que le bapteme qni ne s'ecarte eu riende !a foi : Pepucenorum auiem baptismus nuUam miliihabere ralionem videtur. Antiqui enim illum baptismumsuscipiendum putarunt qui nih.il a fide rcceilit.{Basil. ep. nd Amphi. can. 1). Et ailleiirs il di.^clareque dans l'Eglise d'Alexandrie on baptise tout denouveau les manichfeens, les oovatiens, et d'autre3ber^tiques qu'il nomme, lorsqu'ils demandent a entrerdans la communion catholique : Incratitie et Saccoforisubjiciuniur eidem rationi, cui et Novaliani, quiade illis edilus est canon. Et si diversus : nos autem unaeademque ratione eos omnes rebaptizamus ' Kp. dict,ad Amphi. cnn. 47). Et, afin qu'on ne pftt pas direqu'il supposait que tous ces biirfitiques ne gardaientpas dans radministratioQ du baptfime la furme easentielle,qui est i'iovocatiou distiocte des trois personnesde la sainte Triuilfi, voici ce qu'il ajoute (Id.ibid.) 11 cst inutile do nous dire que vous fites bapti-

1361 BOETII VIT^ ET OPP. DESGRIPTIO GALLIGJ3 ADORNATA. 1362les novalieus de ue pas gurder dans radministrationdu baptfime la vSritable forme de ce sacremenl. Cepeudaiitlorsqu'uu uovatiea ou quelqu'autre h6r6tique,dout lu foi touchaut le mystcre de la sainte Triuiten'iStait pas orthodoxe, demandait d'etre rega dansTEylise catholique, il les baptisait tout de nouveau.Par consequeul saiut Basile a cru que le baptfime,admiuistrfe par ct;s hiiritiques, mfime sous la formeusiLfie dau3 rEglise catholique, ctait nul et devait6tre r6Uer6. Cest pourquoi il traite souvent les arieusde paifus et d'inBdc;les, comme n'ayant point eu depart a la r6g6u6ration des chretiens.H n'est pas moios certain que ?'a k\.b aussi le scutimentde saiut Athauase, puisqu^il eujeigne en plusieursoccasions qiie le baptfime des ariens 6tait vaiuet cclui de l'Eglise calholique qu'il y a entre leCreateur et la cr6ature. Qui guxso igitur. nonne plunevanum ac inuiile fuerit baptisma qui ab iliis datur cumvl non nisi species fit cl (lS4) inane simulacrum. Sicutiiyilur creutura diversum quiddam est a Fiiio, itadiversum quiddam a vero bnptismate est (Athan., serm.3, contr. Arian) quod ab illis existimatur dari.Mais peut-^tre dira-t-ou que ces herfetiques corrnmpaieutla forme prescrite par Jesus-Christ dans ]'adniiuiitrationdu bapl6uie, et que ce defaut le reudaitinutile ; mais rautiquit^ couvicut que les arieos ne D-reut aucun changemeut daus sa forme du vivant desaint Athanase, et ce ne fut que lougtemps aprfis samort que quelques ariens s'aviserent de la chaugerpour cxprimer leur dogme impie, coutraire k lacoijsubslautiuliti du Verbe, daus radmiuistrationmfime du baplfiuie. Saint Alhauase reconnnit quc deson temps ils ne se servaieut point d'autres termesque oeu.x qui nous sout prescrits daus TEvaugile ;'mais eu recouuaissant que ces paroles sout saintes,comme 6tant prescrites par J6sus-Ghriot, il leur reprochequ'elle3 devieuuent inutiles dans leur bouche; de nifime que le uom de Dieu dans celle de cesimpios qui s'6crieDt souveut : Seigueur, SeigQOur, etS(5s au nom du P6rc, du Fils, et du SaiQt-Esprit,puis- ^ cont. Purmen.), n'excepte Je la regle gfin^rale de re"qiie vous croycz que le Pere est l'auteiir du mal, baptiser tous les herfetiques qu'oa recevait dans TEglisecalholique que les seuls schismatiques, parcecomme le croieut les marciouites. Et (183) jamaissaint Basiie uj aucuu Pere de l'Egli?e n'ont accuf6 que tous les sacrements, dit-il, sout commuus cntretre eux et nous, et comme ils ies ont recus dans TEglisecatholique, ils peuvent les conferer aux autres.Aux autorit^s des Pferes ces thSologiens ajoutentdes raisons qui ne paraisaent pas moins solides. Lafoi, disent ils, nous apprend qu'il n'y a qu'un bapl^me; or, celui que les ariens donnaient fetait di£f6-rent du n6tre, il ne pouvait donc pas etre le v^ritablebaptfime. Cerlaiiiemeut il 6tait differeut dunotre, puisqu'ils rcbaplisaieut les catholiques quiembra^saient leur secte, comme nous Tassure saintAmbroise et saint Autjustio (Ambros. serm. de Basil.non trad. Aug. l. de hac hseresi. 49) ; el ils ne les auraientpas (187) rebaptises s'ils avaient administrfi lemfime sacrement qui se doune dans l'Eglise catholiqu'ilet iuutile, qu'il u'etait qu'uu fanl6me de baplfime, et ti q„g_y avalL autaut de difference eutre leur baptfimeEn second lieu, ils ne baptisaient qu'au Dom d'unefausse Trinitfe, puisqu'ils regardaient le Fils de Dieucomme une crfiature. Enlin comme il n'y a qu'unDieu, qu'une foi et uue Eglise, il n'y a de memequ'un baplfime ; et hors TEglise n'y ayant qu'une foifausse, corrompue, incapable de sauver Thomme, ilfaut par consfequent que hors de cette Eglise, 11 n'yait qu'un faux baptfime, et tout k fait inutile pour lesalut. Cest ce qui a donn6 lieu a saint Ambroise dedire que les ariens d^truisaieut le baptfime de JSsus-Christ. Auxentius sotvit baptismum Christi (Ambros.utsup.)D'ailleur3 le ooncile de Treute aprfes plusieurs autres,a d68ui qu'il ne suffit pas de baptiser au nomdu P6re, du Fils, et du Sainl-Esprit, si le miuistre quiconffere ce bapleuie n'a pas riutentiou de faire oe querEglise catholique fait. Et peut-on dire que les arienseusseut cette intention ? Ne faisaient-ils pas connaitreau coutraire qu'ils eu avaient une lout opposSeen rebaptisaut les chrfetiens dSserteurs de la vraie foi.Ne convient-on pas que rEglise a (188) toujoursrejete le baptfime des sabellienB, parce que ces h6ri5-tiques avaient des seotiments erron^s touchant lemyslere de la saiute Trinit^ (Conc. i Constant. can. ~l).qui serout pour jamais baums du royaume des cieu.x. Ceux des ariens ^taient encore pliis monstrueux ; iliametsi nomen Potris et Fitii, quia et (185) iila in est donc vis'ble que rEglise a rejet6 leur bapteme,Scripturis hident, simutent se nominare... etiamsi r-cilinlcomme elle a fait de celui des sabelliens. On !es rece-scripta, protoquanttrque ipsa nomina, frustrantur vra, dit le premier concile de Constantinople, enitiu-luniqm iis qui ab ipsis baptisma accipiunt. Non parlant des sabelliens, lorsqu'!ls demanderont d'entrerenim qui simpticiter ait : Domine,is est qui donat legiiuiumdans TEglise catholique de la m^me maniferobaptisina, sed qui nomen exprimil et fidem reciamqu'on roQoit les paiens. D'abord on leur imposera lesliabet (Id. ibid.)niaius pour leur donuer le nom de chrSliens; ensuiteGe u'e3t pas assez, dans le sentiment de saiut Athauase,on les uieltra au rang des catfichumfenes ; on lesexor-de prononcer les paroles que rEvangile nous cisera en leur Boufflaut trois fois sur le visage et daiispropose comme la forme de ce sacrement, mais il les oreilles, on les catSchisera, on les laissera longtempsfaut eucore que celui qui les prononce les entendevenir a T^glise pour y entendre la parole dedans uu sens calholique, conime il faut que celui qui Dieu, et enfin on les baptisera. Cependant quelleveut avoir part au royaume de ))ieu ne se conteuto D couiparaison des sabellieus avec les ariens? Geux-la,pas de dire du bout des Ifevres : Seigneur, Seigueur, coufondant les personues, avouaieut cependant quemais qu'il prououce ce nom adorable avec Tamour et le Verbe 6tait Dieu aussi bien que le Saint-Espritle respect que la chariL6 forme dans le coeur. Ainsi,pouisuit te taiut docteur, le Fils de Dieu u'a pas ditsimplement a ses apotres, Allez et baptisez, mais illeur a command^ d'instruire d'abord les peuples, etlorsqu'il3 les trouveraieut bien disposSs par riustructionet par la foi, de les baptiser au nom du PSre, duFils, du Saiut-Esprit : llt ex doctrina recta fides orireturet cum fide baptismaiis {186} integra initiatio perficeretur[Id. ibid.).Saint Cyrille de Jirusalem (Frssf. in Caie.) ne s'exprimepas dans d'auLres termos, et dit nettement quele baptfimc des hereligues n'i5tait pas un veritablebaplfime : Soli hsereiici rebaplizantur, siquidem priusitlud non irat baptisma. Ge seiitiment passa bient6tde rOrient dans rOcoident, et nous voyons que lefameux Oplat, fivfique de Milfeve en Afrique (l. i,ils refusaient seulement de leur donner le nom deper.-onues, pour u'6tre pas obliges de dire quec'etaient trois Dieux ; et les ariens niaient la divinitSdu Verbe, (189) et par cons^quent n'admettaient niP6re uiFils: puisque, selon la remarque fort judicieusede saint Athanase, celui-la n'est poiot pfere quine produit pas un fils de mfime uatureque lui ; et celuila n'est pointfils qui n'est poiiit consubstantiel ason P6re. Si cela est vrai de tous les ariens qui vivaieutau temps de saint Athanase, et qui baptisaientau nom du Pfere, du Fils, et du Saint-Esprit, que nedoit-on pas dire de ceux qui les ont suivis et qui outchaug^ la formc de ce sacrement pour en substituerune nouvelle a la place, qui '6tait comme la professionexpresse de leur impi^t^ que faisait le n^ophyteen souffrant qu'on le baptisdt au nom du P6re plus

Jb63APPENDIX AD BOETIUM.grand, et du Fils plus petit, innomine Potris maforis, f^et Filii minoris.Cest particuliferement vers le comtnencement dusi.iifeme sifecle que les ariens ont employe ce» parolessacrileges dans la forme du bapleme, pour se dijtinguerdes catholiques. Et comme ce lemps est celuiou vivait Gondebaut, roi de Bourgogne, il aura 616baptisfe de la manifere que les ariens baptisaient lalors,et le baplSme qu'il aura recu chez eux ayant ete nul,il est hors (190| de doute que, voulant embrasser lafoi orthodoxe aprfes toutes les instructions de saintAvit, il lui aura demandfi le baptfime, et se sera exprimfipar le nom de chrfime en le demandant, pourmarquer que c'etait le bapleme de rEglise catholiqnequ'il demandait, diiferent de celui des ariens par laciiriSmonie de ronction faile avec le chrfme sur lesommet de la I6te du baptisS, qui n'6lait point enusage chez eux.Ces raisons sont assurSment tr6s spicieuses, et jene vcis pas ai6me lieu d'expliquer les passages des nP6res que ces thiologiens allfeguent pour appuyerleur seutiment, en les restreignant aux seula ariensqui avaient corrompu la forme du baptgme. Car, aprfesavoir eonfrontd les autorilSs qu'ils allfeguent avec cequi prccfede et ce qui suit, on trouve que ces PSresont rfefule par avance rexplication qu'on voudraitleur donner, comme 6')ls eussent pi'6vu que dans lasuite des sifecles on aurait pu se persuader que c'6taitdans ce sens qu'ils avaient avanc6 cette doctrine. IIfaut donc tomber d'accord effectivement que cessaints docteurs out cru que le bapteme des h^riStiquesdont Terreur attaquait (19!) le mystfere de la sainteTrinit^ etait nul, et qu'ils ont pers6vi5r6 dans cetteopinion jusqu'& la mort. Mais ou ne peut pas direqu'elle ait 616 une erreur crimiuelle en eux, puisquel'Eglise u'avait point encore d6termin6 dans un concileg6c6ral, comme elle 1 a fait dans la suite, que lebaptSme dea eriens 6tait bon. lls suivaient la praliquede leur Eglise particuli6re ;c'6taient des restes de celte pquerelle ancienne que saint Cyprien avait eue nutrefoisavec le pape saiut Etienue touchant la r6it6rationdu bapt6me des her6liques. Tout ce qn'on peut direde saiut Athanase, de saint Basile, de saint Cyrillede J6rusnlem et des aulres qui ont 6t6 dans les m6-mes seutiments, c'est qu'il est a pr6sumer de leurpi6t6, ainsi que saint AugustiL. Ta dit de saint Cyprien,quMls se seraient soumis aux d6cisions de TEglise,s'ils avaient v6cu jusqu'au temps qu'elle s'estassembl6e pour d6cider cette grande queslion : Cui elipse sihe duhio cederet, sijam illo tempore qvssstionishujus veritas eliquata et dectarntn per plenarium concitiumsoHdartur {Aug. ep. iS). Mais comme toulel'Eglise a reconuu d6s la fln du quatri6me si6cle, dansle sepli6me canoa du premier concile de Constautinople,(192) que le bapl6me des ariens dann6 au nom duP6re, du Fils, et du Saint-Esprit, 6tait bon, et que cem6me coucile distingue les h6retiques qu'il faut rebaptiserlorsqu'il3 demandent d'6tre rcgus dans TE- ngliso, d'avec ceux dont on demandera seulement laproiession de foi, et qu'il met les ariens, les macedoniens,les novatiens et les apollinaristes au rang deceux-ci, et les eunom6ens, les montanistes, et les sabelliensau rang des autres, je m'6tonne que des th6ologiensoathoUques osent encore r6voquer en dontela validit6 du uapl6me des ariens, et que, le supposantnul, ils veuillent que Gondebaut ait demand6 ieaiut Avit de le baptiser une seconde fois.Ils pourront objecter que les canons du premierconcile de Constantiuople n'ont pas 6t6 rcgus de TOccident,et sont rejet6s par saint L6on, par le pape G6-lase, et par saint Gr6goire m6me ; mais on leur r6-pondra qu'ils sont ius6r63 a pr6sent parmi lea canonsutiiversellement regus de rEglise;que ce concile a616 appiouv6 ensuite par lelui de Chak6doine; queles Oecidentaux n'ont point rejet6 les d6cisions quele concile de Constantinople avait faites touchant(193) la foi. Si ces papes et les 6v6que3 d'Occidentn'ont pas voulu recevoir celles qui regardaient ladiscipline, ce u'a 6t6 que par rapport au cinquiemecanou, qui donne au palriarche de Constanlinople lepremier rang apres r6v6que de Rome, contre les r6-glements faits dans les prec6dents conciles. II paraltsi certain que rOccident avait recu la d6cision ducoDcile de Gonstantinople touchant la validil6 dubapteme des ariens, que le pape Sirico, successeur deDamase, qui Tavait convoqu6, en parle comme d'unecbose enti6rement d6cidee et dont il n'est plus permisde douter. Voici comment il s'explique {Siric. ep. adHimer. Tarracon., cnp. i) avec un 6v6que qui Tavaitcon3ult6 sur cette matifere : « Vous me maudez queplusieurs personncs qui oat 616 baptis6es par lcsariens s'empressent de se r6unir a rEglise catholiquo,et que quelques-uns de nos fr6re3 veulent lcs rebnpliser.Je vous d6clare que cela n'esl pas permis,puisque TApdtre le d6fead aussi bien que les canonsdu concile g6neral dont mon pr6d6cesseur a envoy6des copies authentiques dans toules les provinces.Nou3-m6aies ob6issons a ce qui a 6t6 ordonue danscetle assembl6e, et (lfi4) lorsque quelque arien ouquelque uovatien demande d'6tre regu dans ruuit6 derEglise calholique, nous nous conteutous de lui imposerles Diains, et d'invoquer sur lui le Saint-Esprit,ce qui se pratique dans tout rOrient et dans toutrOccident, « quod etiam totus Oriens, Odcidensquecustodit. » Et si vous refusez de vous souuieltre acette ordonuance, je vous d6clare que nous seronsoblig63 de vous excommunier dans un concile.Saint Gr6goire, qui paraissait le plus oppos6 a ccluide ConstHUtinople, choqu6 de rinfraclion qu'il avaitfdite aux ancieus staluts dans son cinqui6me cauon,par complaisance pour le patriarcbe de cette ville,recevait n6amoins ses ordonnances touchant la validit6du bapleme des ariens, et dit express6ment aux6v6que3 d'Hibernie que tous ceux qui avaient 6t6baptis6s dans rh6r6sie au nom de la sainte Triuitedevaient 6tre regus dans rEglise par rimposition desmains, ou par la profession de foi, ou par ronctiondu chr6me {Greg. t. ix, ep. 61, ad Quir.). El saint J6-r6me {Diol. cont. Lucif.) assure que tout TOccidentr6conciliait les ariens par la seule imposition desmains, sans r6it6rer le bapt6me,(195) Dans le concile de Capoue, tenu en 390 pourterminer le diff6rend qui 6tait entre Flavien et Evagre,successeur de Paulin dans le Ei6ge d'Antioche,la question de la reit6ration du bapt6me a I'6gard desher6tiques fut encore agit6e, et le concile la d6fenditsous des peines tr6s gri6ves, aussi bien que la i'6ordination.Le troisi6me concile de Carthage assemblfi sept ouhuit ans apr6?, adopta cette definition. Nous avonsremontr6, dit-il, ce qui a d6ja 616 ordonn6 dans leconcile g6n6ral de Capoue, qu'il n'6tait pas pcrmis derebaptiser, ni de r6ordonner {Canon 48 in Cod. Conc.Eccl. Afr., lome IJ, Conc, p. 1702). II est vrai qu'il nenomme aucun h6r6tique en particulier ;mais comuierarianisme 6tait alors dans toute sa force, les P6rcsn'auraient jamais manque de nommer les ariens express6ment,s'il y avait eu quelque exception ci fairei leur 6gard. II est m6me fort probable qu'ils n'avaientpoint en vue d'autres h6r6sies que rarianisme,comme nous voyons que sous le nom d'h6r6tiques onn'ent3ndait ordinairement que les luth6riens et lescalvinistes, dans le si6cle ou leurs erreurs etaicnt leplus en vogue et comme dominantes.(196) S. Augustin {Tom. IX, de Bap. conl. Donnt.),quelque temps apr6s ayant encore agit6 la question,d6clare pr6cis6ment que le bapteme, en tant qu'il estsncrement, est toujours valable, par qui que ce soitqu'il soit donn6, h6r6tique ou catholique, pourvuqu'il soit donn6 au nom du P6re, du Fils, etduSainl-Esprit, et que ce bapt6me ne doit poiut 6tre r6il6r6,parce que la foi ni la saiutel6 du ministre ne contribuentpoint a la validit6 du sacrement. Conime cen'est point le ministre, mais Dieu seul qui donne le

156S BOETII VlTiE ET OPP. DESCRIPTIO GALLIGE ADORNATA. 1S66Saint-Esprit et qui accorde la rSmission des p6chSs,il imporle peu quel Boit ce ministre. Si celui quiregoit le biipteme a la foi et est bieu disposi^, nonseulementil recevra le sacrement, niais encore l^effetdu sacrement, qui est la gr4ce. Saiot Ttiomas s^estdepuis servi des Eoteies raisons pour itablir la mSmevtTsU. Le pape In)ioceut !«>' les renferme toutes danssa lettre a Victricius, 6vfique de Rouen. « Vous devez,lui dit-il, recevoir tous les novatiens, montanistes etautros, par la seule imposition des mains, parcequ'ils sont baptis^s au nom de Jesus-Christ, c'e3t-adire,du baptfime institu6 par J^sus-Christ, quoiqu'ilsaient (197) 6te baptis^s par des b^retiques : Quiaquamvis ab hxreticis, iamen in C/wisti nomine sitntbaptizati. »Enfin le concile de Trente, qu'on peut dire avoirpris l'esprit et le sens des premiers P^res de rEgliseet des ancieas conciles, prononce anathfeme contreceux qui diront que le baptfime des heriStiques con-,fer6 au nom du Pfere, du Fils, et du Saiul-Espritn'est pas le v6ritable baptfime lConc. Trid. sess. 7,can. 4). Puis donc qiie les ariens baplisaient au uomdu P6re, du Fils, et du Saint-Esprit, comme le 66-clare expressi5ment le second coocile d'Arles, on nepeut pas nier que leur baptfime filt boo. II n'y a mfmeaucune preuve qu'ils aient cbacgS dans la suite laforme du baptfime ; et celle-ci que quelques th^ologiensleur atlribuent, au nom du P6re plus grand etau nom du Fils plus pelit, ne se trouve dans aucunP6re ni dans aucun ancien auteur ecclisiastique. Auconlraire, Thfiodoret, qui n'a paru que quarante ouciuquante ans aprfes saint Athauase, dit expressement{llist. Eccl. liv. IV, ch. i) qu'Arius eilt bien souhail6de changer rinvocation de la sainte Trinite daus laforme du baptfime ; mois qu'il n'osa s'(51ever formellelementconlre le texte sacri, et (198) qu'il couservales termes de cette iuvocation dans le baplfime, quoiqu'il«n contredit le sens.aqunlem Filium Palvi et Spiritum sanctum, chrismataaprfes avoir fait sa professiou de foi : Quse confessaCe qui peut avoir donnfi lieu h ces th^ologiens r est. L'onction du chrfime renfermait rimi^osiliou desd'avancer que les ariens avaieot chang^ la forme du mains, comme i pr^sent la conlirmation, quoiqu'oabaptfime. o'est que saint Athanase avait dit qu'iU n'en fit pas mention expressfement ; et jamais elle nebaptisaient au nom du Oiateur et de la cr^ature ;8'omeltait, parce qu'elle 6tait la marque de l'impositionde la p6nitence : et rEglise en usail ainsi, mais ce n'est pas bien prendre le sens de ce saintditdocteur de s'iniaginer qu'il ait pretendu que les ariensen baptisaut pronongassent ces paroles : Je te baptiseau nom du Criateur et de la crentwe, puisque luim§meassure au mfime endroit qu'il3 se servaient decelles exprimfies daus TEvangile, au nom du Pfere, duFils, et du Saint-Esprit. Comme ils entendaient par lenom de Fils de Dieu une crSature, saint Athanase aiui&r& de la qu'ils baptisaient au nom de la creature,et que ces noms de P6re et de Fils n'6taient dansleur bouche que de faux noms, et comme un masquequi couvrait leur erreur, quoiqn'ils n'eussentpoint d'autre forme dans radministration du baptfimeque celle qui 6tait en usage dans TEglise catholique :Non enim in Patre el Fitio tribuunt baptisma, sed inCreatore et Creatura (199), foctore tl factura, tametsinomen Patris et Filii, qiiia illa in Scripturis vident^simulent se nominare {.ithanas. orat. 3 cont. Arian.).Mais, dira-t-on, bien loin d'avoir intention de faire ceque faisait TEglise catholique, ils en avaient une toutopposfee ; c'est pourquoi ils rebaptisaient les catholiquesqui embrassaient leur erreur, et par cons6quentleur baptfeme 6tait nul, puisqu'il faut pour la Talidit^du bapl^me, comme le concile de Trente le d^clareiavoir iutention de faire ce que fait rEglise.Ce n'est pas raisonner jusle, car le concile ne ditpas qu'il faut avoir intention de faire ce que fait TEglisecatbolique, mais simplement de faire ce que faitTEglise. Or les ariens avaient cette intention ; ilsvonlaient faire ce que fait la vi5ritable Eglise, ce queJ^sus-Christ avait institu6 et ce que les apotresavaient fait, quoique par une erreur qui les rendaitcriminels ils crussent 6tre dans la veritable Eglise,et les catholiques des idolfitres qui adoraient troisDieux. Cest pourqiioi, par uue autre erreur qui ne^ les rendait pas plus excusables, ils les rebaptisaient.Cest ainsi que saint Augustin, interrogfe ("200) sur cequ'il pensait d'un baptfime requ dans TEglise ou dansune sociiitS d'h6retiques qui croient 6tre la vferitableEglise, rSpond qu'il est valable et qu'on ne doit pointle reitferer, ainsi que rordounent les anciens canons.Sicut jnni pvxteritis majorum statuiis, non dubiio etiamillos habere bnptiymum qui, quamvis fatiaciler aocipiantin Ecclesia tamen accipiunt, lel ubi putaiur esse Bcclesiaab eis in quorum societate id accipitur {Aug.l. VII de Bap. cont. JDonat., cop. 53).Sainl Avit, parfaitement instruit de toutes ces maximes,n'aura pu les laisser ignorer a Gondebaut,aprfes taat de confSrences qu'il avait eues avec lui.11 n'y a donc aucune apparence que ce prince lui aitdemaode un second bapt^me. D'ailleurs on ne trouveaucun vestige dans rantiquit^ que le baptfime ait MdSsigne sous le symbole du chrfime. Par consfequent,si Goudebaut eilt demande a saint Avit d'etre baptis6g de nouveau, il Taurait demand^ dans des termes intelligibleset usit6s, puisqu'on ue parle que pour sefaire eutendre.Enfin Gr^goire de Tours, qui nous a appris ce quis'6tail pass6 entre saint Avit et le roi de Bourgogne,ne Bous (201) laisse aucun lieu de douter de la validit6du baptfime des ariens, ni de Tusage constaatoil felaieut alors les Eglises des Gaules de r^concilierles horetiques par rimfiosition des maius et parroaclion du saint chrfime ;car, aprfes avoir rapportfi{Hisi. Ftunc. cap. 22, lib. ii) de quellc mauifereClovis, la famiUe royale, et plus de trois mille Franijaisde sa suile furent r^gAuerfis par le bapteme enun mfiiiie lour, il dit exprtssimeut que la soeur duroi, nouinifie Lautilde, qui avait d6ji requ le baptfimadaus la commuuion arienne, fut seulement r^^coucilioea TEglise catholique par ronction du chrfime,saint Augustin, de peur qu'on ne crCit que celui quise pr^sentait eilt 6t6 sans piSchiS : JVe tanquam extraomnem culpam esse judicareiur (Aug. lib. v de liapt,cont. Donat., cap. 23.)(202) SECONDE PARTIE.R^futation du sentiment des thSologicns qui pr6-tendent que les arieus etaienl r^coucilies a rEglisecatholique par le sacremeut de confirmation.II n'est pas moins certaiu que ce n'6tait pas nonplus le saorement de confirmation que Gondebautdemandait a saint Avit, comme le pretendent encorequelques autres thSologiens ; car premi^rement lesariens reeevaient la confirmation au nombre des sancrements, de mfime que toute TEglise catholique.Les b§ri5tiques, dit saint Cyprien, ayant At6 elev6adans le sein de rEglise, on doit ^tre persuadS qu'il8croient tout ce que nous croyons, et qu'ils recoiventtout ce que nous recevons, except6 les dogmes queles Pferes ou les historiens ecclesiastiques ont marque4tre la cause de leur s^paration. Or on ne trouve aucunPfere ni aucun historien ecclfisiastique qui diseque les ariens aient rejetfe le sacrement (203) de confirmatiou: j'ose mSme dire qu'avant Luther et Galvinaucuu hSretique ne s'en 6tait avis^.Thfiodoret remarque qu'a la v6rit6 les novatiensnfigligeaient ce sacrement, et ne se faisaient pointconflrmer, paree que leur maitre, Novatien, ne Tavaitjamais 6t6 ; mais il ne dit pas que ces schismatiquesniassent que la coufirmation fiit un verilable sacrementinslituS par JSsuE-Christ. Gondebaul, quoiquearien, 6tant se.iiagfenaire, Ior5qu'il dcmandait la confirmationa saint Avit, avait sans doute rcQU le sacre"ment de confirmation par lesmains des evfiques de sa

1S67 APPENDIX AD BOETIUM. Ib6secte : cominent pouvait-il donc le dcinander uneseconde fois. Pouvait-il ignorer i^ufage constiint detoutes les Eglises, qui felait de ne point r^iterer cesacrement, non plns que l'ordination et le bapleme ?Comment dono, aprfes que le concile de Trente aprononci5 anatbSme contre ceux qui diraient que cestrois sacremcnts, qui imprimeut dans l'ame uu caractfcrcinefTaijable, peuveot «Ire r^it^r^s, des thfiologienspeuvent-ils soutenir que Gondebaut demandaitla confirniation une seconde fois? Mais le concile deTrente, diseut-ils, ue parle (204) que de la coufirmalionregue dans TEglise catholique, et nou pas dansles soci^tes h^reliques. Si cela eloil, il n'y auraitdonc aussi que lc bapl^me et rordiuation donn6s etre?us dans l'Eglise catholique qui ne pourraieot passerfeiterer; el ees sacrements admiui.-tres dana unosocietA h^rfilique pourroient r^Lre toujoiirs : car leconcile de Trente les joiot a ia conBimatiou et nefait qu'un mgme decret pour tous les trois, appuj'68ur une mfime raison, qui est le caractfere que cestrois sacrements impriment dans rSme. Or, si lesPferes et les ancieus conoiles se sont si fort filev^scontre la rfiitSration du baplfime, eacremeut d6ccssairea rhomme, d'une n^cessil^ de moyea pour lesalut, qu5 n'auraient-ils pas dit contre k r6ili5rationde la confirmatioD, dont la ndcessitS n'est pas si absolue?Ils objecteat, pour appuyer leur sentimeut,que le second coucile oecumSnique ordonne que lesariens, les maoedoniens et autres, aprfes avoir abjur^leurs erreurs, serout reous dans rEglise par ronctiondu Saint-Esprit et par le chr«me, dont ils serontoints au frout, aux yeu.Y, au.\ mains, a la bouohe,aux oreilles, en pronongant ces paroles : Ceci esl lesceau f^Oo) du Saint-Esprit (Conc. i Const. can. 7). Laforme et la matifere du sacrement de confiimatiou setrouvent ^videmment daos cette ciSrimonie. Qui peutdonc douter qu'on ne le donnat 4 ces hiSrStiques enlea riSconciliaut a TEglise catholique, et que ce nesolt la confirmaliou qiicGondcbaut demaLdait b. saintAvit en le priaut de lui donner roriction du chrgme?Le canon de ce concile se trouve appuy^ par beaucoupd'autres et par plusieurs Pfeies qui disent la.mfime chose, comme Genuade [Gem. de Dogm. Eccl.52), Isidore de S^ville (fsid. I. n, de c.2i). Le canon 17 du second concile d'Ar!esOff.,etle'l6de celui d'Epaooe 6'expliqueut de mfime. Ce dernier,ajoute que r^vSque, et non pas d'autre3 ministres,doit faire cette cSremonie. Voili donc nou-seulementla matifere et !a forme, mais encore le minislre du sacrementde conflrmation.On repond a cela premiferement que ces th^ologienasupposeut comme une chose constante que ronctiondu chrfime fait une partie essentielle du sacrementde confirmation, et qu'il en est la matiire priucipale:ce n'est pas pourtant le sentiment de nos plushabiles thfeologiens. M. de Sainte-Beuve (Tract. deSacr. Conf. art. i et 2, di^p. 3), le Pere Sirmoud, lePfere Morin et plusieurs (206) autres pr^tendcutavec raison que la seule imposilion des mains estcomme la matifire essenlielle de ce sacremeut, etque 1'onction du chr^me n'y a 616 ajoutfio que longtempsapres les apotres et leurs premiers successeurs.En effet, uou-seuleraent les ap6lres ont confirmeet donn6 le Sainl-Esprit par la seule impositiondes mains, comme on le voit dans le livre de leursActes, mais les plus ancieus P6res de l'Eglise u'eniployaieutpas d'autres termes que celui de rimpositiondos mains pour e.xprimer le sacrement de laconflrmation. Apr6s que uous avons et6 bantis^s, ditTertullieu (de Bapt. cap. 8), on nous impose'les mainset nous recevons le Saint-Esprit, de/wic manusimpoiiitur, per benedidionem odvocans et inuitans Spiritumsanctum. Que faisaien!, dit saint Cyprien (Ep.73), Pierreet Jean, lorsque par leurs prifercs et par1 irnpositiou de leurs mains ils faisaient descendre leSamt-Esprit sur ces nouveaux baptis6s de Samarie,sinou de leur donner la perfection quileurmanquait?y^ Cesl ce qui se fait encore parmi nous. Oa pr^senteples nouveaux baptis^s i rfevfique, il leur impose leamaius, ils recoivent le Saint-Esprit ; c'est ainsi qu'il3soDt marques du (207) sceau du Scigneur, et que s'accomplitTouvrage de leur perfection : Tantummodoquod deerat, id a Petro et Joanne faclum cst, etc.La coutume de TEglise, dit saint J6r6me (Dial.adver. Lucif.), est que dans les bourgs et dans lcsvilles peu considirahles, oil r6vgque ae r6side pasordinairement, les diacres et les prfilres baptisentles cal6chum6nes, et qu'ensuite Tev^que y vienneexprfes pour lear donner le Saint-Eiiprit par Timpositionde ses mains, id ad eos qui longe in minoribusurbibus, per presbyteros et diaconos baplizaii stmt,episcopus ad invocationem Spiritus sancti manum imposilurusexcurrnt.Saint Augustin, saint Chrysostome, saint Gr6goireet presque lous les P6res se scrvent seulement duDom d'impo3ition des mains pour exprimer le saoregment de confirmalion. On ne finirail pas si on voulaitrapporter en particulier tous leurs t6moigDages.A r6gard de la forme de ce sacrement, De sait-oupas que celle donton se sert i pr6seDt et qui a beaucoupde rapport aux parolea qu'on a cit6es duEepti6me canon du premier concile de Constantiuople,est fort r6eeDte? Je ne crois pas (208) qu'onen puisse trouver quelques vestiges avant Eugfeue IV.Du moins il est certain que dans les six premierssifecles de TEglise on se servait d'une prifere qui estrapport6e dans le Sacrameutaire de saiut Gregoire.et Ton ne disait pas. comme on le dit k pr6sent,StjH0te signo crucis, et con^rmo te c/irismate salulis, in nominePatris, et Filii, et Spiritus sancti.Si l'6vSque a toujours 616 le ministre du sacremenlde confirmatiou, du moius le miuistre ordinaire,la reconciliation des h^r^tlques lui a aussitoujours 616 r6serv6e. Car od ne s'introduit poiutdaus une maison sans le conaentement du p6re defamille, et il faut 6'adresser au pasteur pour eutrerdans la bergerie. A pr6seat los ber6tiques ne soutpas ni6me r6concili6s par les prfitres sans une commissionsp6ciale des 6v6ques. Enfin si la c6r6moDiepar laquelles les ariens 6taient r6concili6s autrefoisk rEglise avait 6t6 le sacrement de confirraation,cette coremonie aurait 6te partout uniforme et coustante.Cependant il est certain que les ariens n'etaientpas r6concilies partout avec ronction du chrfime,mais en quelques Eglises par la seule (209) impositiondes mains, en d'autres par la profession de foiet par rabjuration de leurs erreurs, en quelques-uneapar cea deux actions joiutes ensemble, et daus quelquesautres par ronction du chr6me qu'on y iijoutnit.II u'y a doncrien de plus faux que ce que ces theologiensavancent, que le premier concile de Constanlinopleveut que lcs ariens soient r6concili6s h TEglisepar le sacremuDt de confirmation, tt que la c6-r6monie que ce concile etablit pour leur r6conciliatioD•U Eoit ce sacremeot.Ou ne peufc pas r6voquer en doute la diversit^ ilesusages des Egllses touchaut la recoDciliation des h6-r6tiques, cnr le pape Sirice, daus sa lettre a Hini6-rius, 6v6que de Taraeone, dit cxpress6ment que lesnovatiens et lcs autres h6retiques sont r6concilic3par rimposition des mains de r6v^que, en invoquaulsur eux le Snint-Esprit, ainsi qu'il a ete ordonne parle synode : c'est celui de Rimini tenu sous le papoLibfire l'an 3o9, dont il pi.rle.Le premier coucile d'Arles, tenu en 314, dit que,si quelquc h6r6tique se prfisente pour eutrer danaTEglife, les prfilres doivent rinterroger touchant (210)le syrabole de la foi ; et, s'il dit qu'il croit au Perc,au Fils et au Saint-Kaprit, on lui imposera les mai.^spour lui donner le Saiut-Esprit ; mais, 6'il ne coofessepas la sainte Trinit6, on commencera par labaptiser.Le BecoDd concile d'ArleB, tenu en 350, dit qu'on

I1369 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALL[CE ADORNATA. 1S70doit reccvoir par le clirfime et par rimposition cles \ le s.icremeutmaius les arieus qui bapliseot au nom de la Trinilfi rente.de coDflrmution, en est toute diffe-quand ils revieunent a l'Eglise oatholique, apr6s qu'ilsnuront fuit leur profession de foi. Voila trois maniferesdilfireutes de r6concilier les heretiques. Celle dontparle le pape Siiiie, et qu'on suivait a Reme, ne faitmenlion que de la stule imposilioQ des mains. La secoade,rapporL(5e par le premier coucile d'Arlos,ajoule la profession de foi i 1'imposiLion des mai;is;et la troisieme, du seoond concile d'Arle?, ajouLeencore a la pr^fetsion dc foi et a l'impositioQdes mains Tonctiou du chrfime.Cest aiusi que le pape saint Grdgoiro iastruisantlcs eveques d'Hibefnie sur cette matifere, B'cn explique(Greg. l. ix, ep. 61, orf piiiVin.). Nous avousappris de nos pferes ct de nos ancetres que ceui qui6taut dans fh^resie ont 6t6 bapti-es au uom de la211) sainle Triuite, doivent etre reconcilies a TEijflise,ou par l'oncLion du chrgme, ou par rimposiLion desmains, ou par la profession de foi. Dans tout 1'Occigdent (a), les ariens le sout par rimposition des mains.Sainl GrSgoire ne riunit pas ces diffiireotes c^riSmouiespuur la r^conciliution des heretiqnes, mais il seserl de la particule disjonclive aut, ou du clirome,ou de rimposiLiou des mains, ou de la profession defoi, et marque celle qui 6tait eu usage en Orieot, etMais si Tun cousidftre que ce canon a 6t6 fait dansuu concile tenu 4 ConstantiQople, et qne rEglisegrecque u'a jamais omis rimposi;ion des mains endounuut la coufirmation, comme il parait constantpar le tSmoignage des P^ros grecs, et particuliferementpar oelui de Thdodoret sur le chapitre sixieme(214) de TEpitre aux [lilibreux, il ne restera aucundouto que le concile de Coustautinople n'a jamaispreteudu disigner le eaorement de coufirmation parcette c6r6monie. Et quand bien meme ronction duchrCuie f lito sur le frout avec la forme necessaireeu serait la matiere essoutielle et totale, on ne trouvcraitencore daus cette cer^monie aucunsacrement;car toule ouctiou faite au front aveo le saint chrfimeet par Vcvfique, n'est pas le sacrement de coQfirmatiuD,comme le remarque fort judicieusement unthfiologien de notre siecle (U. Nic), il faut encorequ'en faiHaut cette onction Tevfique ait dessein decoufSrer ce sacrement ; et s'il fuisait cette cfir^moniepour gufrir un malade ou pour exorciser un po5s6d6,comme le fit Agerio, ^vCque de Verdun, un rapportde saiLt GrSgoire de Tours, il ne donneraitpuint le sacremeut de confirmation, quoique la ma-U&re, la forrae et le miuistre concourussent touaensemble a la c6r6mouie. Telle est h peu prSs ractiond'un pretre uouvellemeut ordonni qui s'exerce pouroffrir solennellement le sacrifice : il a la matifere pr6-seute, il prououce les paroles qui en sont la forme,(215) 11 fait toutes les c6r6monies qui doivei\t Taccompagner;ccpenJaut il n'y poiut de sacrement,parce que son inteutiou n'est que de s'exercer, et nonpas d'offrir veritablcuieut le sacrifice. L"onction duchrfiine et rimposilion des mains peuvent £tre or-oelle que rOccideut, ou du moins riLalie siiivaiL. 81douc la c^rSmonie par laquelle on reconcili',it lesariens avait 6Le notre sucrement de coutirmalion,comme le pr6tendeut ces theologiens, ce sacrementselon eux consisteruit ou dansla seule imposition desmains, ou daus la seule ouction du chrfime, ou dausla seule profession de foi, puisque les hSr^tiques6taiert rficoDcili^s inriifferemmeut par Tune de cestrois c6remouies : (212j c'est de quoi ils ne conviendroDtpas. D'ailleur3 si cette c6r6mouie dont parle le donufios par rEglise pour produire diff6rents effets,concile Je Gouslautiuople pour la r6coucilialion des et ces cArftmonies sout doterminfees par rapplicationh6r6tiques esl le sacrement de confirmatiou, je de que rEglise en g6neral et ses ministres eu font. Parmaude a ces Ihor.logieus si c'est la confiruialion telle f\ exemple, runposition des mains se fait quelquofoisqu'elle se douue b. present, ou telle qu'elle se don- pour rordinaliou des cleros, quelquefois pour coufirnaitdu toDips des apfltres ct duns les premierssifecles mer les hdiles, d'autre3 pour absoudre les pSniteuts,de TEglise. S'il3 discuL que c'esl la ooulirmaLion telle d'auLres enfln pour r6ooucilier les h6r6Lique8, et c'esl;qu'elle se donue a prfesent, il est aise de leur prouverle contraire : nous sornmes confirm6s ci present nionie est d6termiD6e k produire Teffet pour lequelpar riuLentioD aeD^rale de rEglise que cette c6r6-par uuo seule onoLion faiLe sur le front avec le ou rexeroe.chr^mo : voila la mati^re du sacrement; et avec ces Les Eglises d'Orient, qui se servaient du chrfimeparoles : Je vous marque du signe de la croix, et je pour la r6coDciliaLioD des h6r6tiqucs, avaieut plusieursvues dans cette c6r6monie. Premiferement, devous confirme du chr^me du salut, au nom du P6re,etc, voila la formo. Or la c6r6niouie dout parle le suppl6er k ronction sainte que la plupart des h6r6-concile de ConstanLinople consistait en plusieurs onctions,sur le front, sur les youx, sur plusieurs autrestiques n'avaient poiut recue daus le baptfime ni danspartics du corps, en disant : Voili le sceau du Saint-Esprit. Qui ne voit la diff6rence de ces deux c6r6mouies? On couvient encore que rouction du chrfime,quoique partie essentielle du sacremenl de confirmation,selon quelques theologiens, ne suffit pas, etqu'eUe doit fitre juinte a riniposiLion (213) des maiuspour faire la mati&re compl6te de ce sacrement,]coninie on le fait daus rEglise calholique. Muis ces 'deux c6remouies ne sont poiut esseDtiellement jointesdans celle usil6e pour la rfiuonciliation des h6r6-tiques ; et on les a etnployfies sdpariSmeut, snivant ladiversiti des usagcs des Eglises, comme on Ta remarque.Donc cette c6r6monie n'est poiut !e sacrementde confirmation tel que nous le reoevons k presentdans rEglise caLholique.Elle ne Test pas non plus tel qu'il se donnait dutemps des apdtres : car alors il se donnait par laseule imposition des mains, dont le septiime canondu coucile de Coustanlinople ne fait aucune mentioadaus la manifere de reconcilier les h6retiques : douccelLe c6r6mouie, de qnelle manitro qu'on preunela confirmation. En secoud lieu, de leur donner leSaint-Esprit, qu'elles supposaieut que ces personnesn'avaieut pu recevoir d'uue (216) maiu h6r6tique. Entroisifeme lieu, de purifier tous leurs sens souill6spar rh6r6sie, afin de les rendre susceptibles de lasaiue doctrine qu'ils allaieut euleudre dans FEglisecalholique. Cest cela pr6ci56meut que demandait k.D!eu pour eux r6v6que qui leur faisait ces onctions,par cette pri6re i|u'il prononoait k haute voix : Don.nez-leur, Seiyneur, la virilable connaissance de vousm^me,telle que vos saints apdlres l'ont cnseignee, etdaignez leur accorder votre Esprit-Saint par In marquede ce divin chr^me. Elle se trouve eucore dans uu ancienrituel de rEglise de Coustanliuople, conservSdaus la bibliothfeque du Roi, dont r6criture paiatt6tre du huitieme si6cle. M. de Marca en a extraitplusieurs choses qu'il a inser6e3 daus ses notes sur leconcile de Clermout. Ce mfime rituel, au litre De la.ManiSre de r6couoilier les ariens, les mac6donien3,les apollinaristes et les novaliens, dit que T^v^quer6cite sur le nouveau converti inclin6 profondimentla priere que nous venous de rapporter. Qu'aussltdt,(a) Cest de riLalie que saiut Grcgoire parle ; car 11 concilie s en Fracce lar rimposition des mainset parest cerlaiu par lc t6moignage de saint Gr6goire de ronction du chrSme.Tours, son coDteunporain, que les ariens 6taient r6-

1S71 APPENDIX AD BOETIUM. 1572aprfes il lui fait les m^mes onctions qu'on fait aux ^. publique ? Point du tout. II demeure d'accord qu'onnfiophyles, en pronongaot les mfimes paroles: Post les recoit dans TEglise par la pSnitence ; mais enhoc ungit (217) eum unguento sicut neop/iytos, eam- mfime temps il soulienl qu'elle ne dfetruit point ledem super ipsiim formam pronunlians. sacerdoce des fvfiques ni des pretres, non plus queSi d'autres Eglises ajoulaieut a I'imposition des le biiplgme, qu'il appelle le sacerdoce des laiquesmains et a Tonction du chr^me la profession de foi, «t quand saint Optat rfepond aux calomuies des doc'etaitnatistes, qui accusaient catholiques de rejeterpour s'assurer davantage des sentiments du Douveau conTerti et pour r^dification des fidfeles. Alesles sacrements, particuliferement le baptfime et lar6i?ard des Eglises d'Occident, qui sont plus particuliferementcoaQrmation qu'on avait regus chez eux, demeure-soumises a celle de Rome, clles se sont t-il d'accord qu'on les rfiitfere ? NuUement. Aii con-couformies a son usage et elles ne demandent plus a traire il se r^crie contre la calomnie, et se plaintpr^sent que rabjuration des erreurs et la professionde foi. UEgliee croit fitre par la assur^e de Thorreurque le nouveau converti a des dogmes impies dontil avait fait profession et de la puretfe de sa foi, aprfis([uoi elle le rSconcilie par rabsolution et par rimpositiondes mains.TROISIEME PARTIE.Vonction du chr^me que demandait Gondebnud d saintAvit ilait 1'imposition de ta penitence.Que sera donc cette onction du chrfime que demandaitGondebaut a saint Avit, si elle n'6tait ni lebapteme (218) ni la confirmation? Je r^ponds qu'elle6tait l'imposition de la pfenitente, qui se donnait indiKremmentpar cette onctiou ou par rimpositiondee mains, comme on Ta prouv6.L'usage de recevoir a la p^nitence publique les herfitiqueuqui se convertissaieut 6tait constant dansBqu'ils imputaient au.x catholiques un crime dont ils^taient innocents, et qui ne se commettait que dansleur secte. Nunquid nos externi namus oleum vestrum,etc... Si a vobis ad nos aliquis (221) transitumfecerit, sic a nobis servatur, quomodo a vobisdimittitur... Sed vos exterminolis rem ubi oleumfuit et suavitas, sed unxistis homines, rcbaptizastis,iterum unxislis {Optat. l. vii Ue Schism. Donat.). Etafiu qu'on ne doute point que par le mot ct'huile oaenlend le saint chr^me, qui est la maliere du sacrementde confirmation, il dSclare qu'il ne se sert dece teruie que pour s'accommoder k la manifere deparler de ces schismatiques, qui nomme huile cetteliqueur qui se compose dans l'Eglise calholique, etqui du nom de Christ apres qu'elle est consacrfee,s'appelle chrgme : Oleum nominant illum scilicet liquoremqui ex nomine Chrisii condilur, quod chrismapostquam conditum est nominatur. Cette onctiondu chr^me qui se faisait sur lea hirStiques abjuranttout rOccident et observ^ dans les premiers sifeoles. leurs erreurs, n'6tait donc ni le baptfime, ni la confirmalion,mais seulement Timposition de la p6nitence,Le pape Saint Etienne le mande expressiment ksaiut Cyprien. Si' quelque hirilique revie/it d. vous, et une priparation a leur reconciliation.dit-il, tel qu'il soit, qu'on 7ie change rien iles anciennesLe pape Innocent premier {Ep. 18, c. 3) nouspratiques de l'Eylise; mais qu'on se contente ile donne en peu de mots une idee parfaite de celtelui imposer les mains pour la pinilence. II ne parle cfiriSmonie. Nous recevons, dit-il, sons Tapi.areQceni de baptfime ni de confirmation. Saint Cyprien ou sous l'image de la pSnitence, les arieus et cesravait si bien compris lui-mSme, que, s'eu 6ton autres (222) pestes semblables et leurs laiques qui senant, il repri^senta au pape que cela ne suffisait pas C convertissenl : Arianos cxterosque /mjusmodi pestes.,pour arrfiter le cours des hSr^sies, et qu'avec cette et eorum Inicos conversos ad Dominum sub imaginepfeniteace on les voyait se multiplier tous les joursEus6be dit (lib. vii, c. 2) que cette coutume deji siancienne fetait devenue g^nSrale, et avait commeforce de ioi dans toute rEglise : Quippe antiqua ti-aditioinvaluerot lU in ejusmodi /lumitiibus soln manuumimpositio cum precationibus adhibcreiur. Aurfele,6vSque de Garthage, qu'on croit compilateur(219) du Code de rEglise d'Afrique, rapporte quequelques jeunes doaatistes furent rSooncili^s & TEglisepar rimposition des mains, selon Fancienusage : More anliquo per manuum impositionem receptisvnt. (Tome II Concil. Cod. Afr. can. 57). SaintI6r6me en plusieurs endroits, et particuliSrement dansson Dialogue contre les lucifSriens, itablit la mSmevfirite. II demande aux luciferiens pourquoi dans sasecte on ne recevait pas k la p^nitence les clercsariens, puifqu'on y recevait les laiques: Cur nonrecipit clericos qui recipit laicos pcenitentes .' Le lucirieujjrSpond qu'ils ne veulent pas recevoir les pr4-tres ni les Svfiques ariens k la p6niteaoe parcepcenilentise recepimus. En effet ce n'etait qu'une imagede rancienne piSnitence publique ;et elle 6tait bienmoins rigoureuse que celle qu'on imposait au.x apostats,car on a toujours traiti avec bien plus de douceuirceux qui 6tant n^s dans rh^rfisie demandaientk etre reQus dans l'E;,'lise catholique, que les deserteursde la foi lorsqu'ils venaient a resipiseence. Lepape Sirice rfeconciliait ainsi tous les h6r6tiques parla seule imposition des mains (Ep. 4, c. 8). Et Tauteurdu Pontifical connu sous le nom de Damase ditque ce pape ordonna que les h^r^tiques soraientrficonciliSs dans toute rEglise d'OccideQt par Fimpositiondes mains et en prSsence du peuple : Hicconstituit hssreticos in manus impositione recipi et reconciliarepriesente cuncta ecclesia, ce qui marque 6videmmentla pSnitence selon l'ancien usage de l'Eglise.Enfin tous les Pferes latins et les plus anciens auteursecclgsiastiques ne parlent que de rimposiUon desmains pour la penitence, dans la reconciliation deshfirfeliques; (223) et si on avait donn^ anciennementqu'ils ne veulent pas renoncer au sacerdoce ni a la la confirmation pour rfeconcilier les h6r6tiques k TEglise,comment se serait-on contente dans la suitecl6ricature, et qu'il est mess6ant de voir un ^vfiquedans rhumiliation, dans les larmes, prosterni aux de la seule abjuration des erreurs, et de la professionpieds des fidfeles, et peu aprfes offrir et distribuer le de foi faite dans Tassembl^e des fidfeles? cornm sancorpsde JSsus-Christ, et 61ev6 sur un trfine au-des- ctss fraternilatis congregotione, comme Dous l'apprenda faire revivre dans ces nouveaux convertis l'espritde Dieu, la grdce du baplfime et celle de la confir-c„. sus ^o de ,„„, tous ceux „„.,, aux „„, „:„.!= pieds .i„=„„„i„ desquels on „„ !.„„„:.....Tavait vupeu auparavHut ; Non est episcopi lacrymas funderepro peccatis, et corpus attrectare Domini, ad frairumgenua provolvi et de sublimi loco euc/iaristiamministrare popuio ; aliud est (120) lugere qucd fueris,aliud neglecto peccnto in Ecclesia vivere g/oriosum.Si peccnsse pcenitct, officium depone sacerdotis. Voilaassurfement la piinilence publique marqu^e trfes distinctement.Que r6pond saint J6r6me au luciferien ?Dit-il que ce n'est pas ainsi qu'on regoit les arieus arabjuration de leurs erreurs ? Dit-il qu'on se contentede les confirmer sans les soumettre 4 la pSnitencesaint Gr^goire le Grand riiu. IX, ep. 61).Je couclus donc que la c6r6moDie qui 6tait enusage dans les premiers sifecles de rEglise pour rficoncilierles hSritiques, et qui a pers6v6r6 jusqu'a lafin du sixifeme sifecle, n'etait ni le baptfime ni la confirmation,mais une simple c6ri5monie par laquelleon les mettait au rang des peuitenls par rimposiliondes raains ou par ronction du chrgme qu'ils recevaicntde l'6v6que ;que Tune ou Tautre, ou toutesles deux ensemble Staient donnfies pour commencer

1573 BOETII VJT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1H74mation, suffoquee pour aiD5i dire par les mauvaises A. teuce publique soient exclus pour toujours des fonctionsdispositious dans lesquelles ils avaienl regu ces sade la cl^ricalure : Sj ergo oportet ut -nos cxtracrements daos une sociel6 herdtique. Cest ce qui Ecclesiam el (226) adversus Ecclesiam fuisse pcenitent,B'appelait recevoir rimposition des mains au Saint- ut satvi esse possimiis, qnornoilo post istam posnilentiamapud vos clerici vet etiam episcopi permanemus ?Esprit. On priSferait cette expressiou a (224) celle derimposition des mains pour la pSaiteuce, parce ce saiut docleur lui r^poud que ceia ne devrait pasqu'elle etait plus douce et moins capable de rebuter fitre, et que rEglise ne souffrirait pas ces prfitres niles heretiques qui voulaient se rapprocher de rEgli- ces 6veques qui ont il& souniis a la piuitence publique68, quoiqu'ea effet ce ne filt qu'uue mfime chose.daus l'exercice du sacr6 miuislere, si lcs graodsS'il3 n'avaientconfirmation, onpasneencore re^u le sacrement de avantages qui reviennent de Tunion et de la paix, etles confirmait qu'apres avoir qui lui avaient fait passer par dessus ces rfegles sipassfi par tous les degri§s de la pfenitence a laquelle onles avait soumis. Ils etaient r^concili^s le jeudi absoluavec les autres pfinitents: cette pfinitence mfime lesrendait irrfiguliers, c'est-a-dire incapables d'etre promusaux ordres eccl^siastiques, ou de les exercers'il3 y avaient d6ja 6t6 promus. L'Eglise ne les dis-sainl.es et si justes, ne la dfidoramageaient pas enqueique facon de la perte qu'elle en souffrait dans sadiscipline. Mais c'est cela mSme, continue ce saintdocteur, qui doit vous confondre davantage, vousautres donatistes, de voir que Tetat de mort oil vousfites est si terrible que, pour vous rendre la vie, VE-peusait point de cette irregularitS sans bonnes raisons; mais elle croyait en avoir presqua toujours de une si graude plaie a sa discipline. Elle en use, dit-il,glise oatholique, votre m6re, ne craint point de fairesuffisantes pour en accorder la dispense aux 6vgques g k peu pres dans oette occasiun comme ferait unet aux clercs n^s dans rh^resie qui demandaient habile jardiuier lorsqu'il ente une branche separ6ed'6tre regus k la foi calholique ; et, leur piuitence accomplie,on leur rendait le rang qu'il3 avaient eu, etils filaient admis aux fonctions du sacerdoce, et der^piscopat mfime s'il3 ^laient ^vfiques, comme avantleur pfeniteuce. Cest une preuve 6videnle que, biend'uu arbre sur un sujet Strangor. Cette branche s6-parAe du tronc et de la racine si5cherait iDfailliblement: pour la conserver et lui donner la vie, il failune incision k l'arbre (227) sur lequel 11 veut l'entar,et de cette manifere non-seulemeut il lui conserve lavie, raais lui en donne une meilleure, lui (225) loin de croire le baptfime, la confirmation, etil et faitl'ordination de ces h6r6tiques nuls, on ne doutait pas porter de plus excellents fruits. Cest lintention deseulement de leur validitfi. En effet, pourquoi auraitoni'Eglise dans la plaie qu'elle fait k la sevSrite de sasoumis k la p^nitence pnblique un fidfele r^g6u6- discipline. Cum enim prsecisus ramus inseritur, fiti& par un second baptfeme, ou en 6tat de recevoir les aliurl vulnus in arbore quo possit recipi, ut vivat quidons du Saiot-Esprit par le sacrement de confirmation?IIiine vita radicis peribat [Aug. ep. 185). Tout celau'y aurait rien eu dans cette couduite qui ue prouve Svidemmeot que les herfitiques n'itaient pointrSpusuAt k la droite raison, au bon sens et k la pratiquerfeconcili^s en rSitSrant le baptfime ou la confirma-conslante de rEglise.tion, mais seulement par la pSnitence publique, a la-Saint Augustin, dans la lettre qu'il ^crivit au comte quelle ils 6taient soumis par rimposilion des mainsBoniface au sujet des donatistes, nous iustruit k fond ou par ronction du chreme dans quelques Eglises,de la conduite qu'elle tenait dans ces occasions. Car, comme on Ta remarqu^, et dans d'autres par cesun douatiste lui ayant objeetS que c'6tait mal a pro- n deux cfirSmonies jointes ensemble. Cest celte r(5conposque l'EgliEe soumettait i la p6niteuce teux deleur secte qui voulaient se convertir, et qu'elie l'exigeaitd'eux comme une chose nScessaire pour leursahit, puisqu'on voyait les prfitres et les 6vgquesconserver leur sang et exercer les fonclions sacrfeesde leur miuistfere, contre les anciens canons, qui veulentque les clercs qui ont k\.k soumis a la p6niciliationque Gondebaut domandait a saint Avit ; et,comme elle suppoiait toujours la p^niteuce publique,donl il avait beaucoup d'6loiguemeut, il aurait bienvoulu la faire eu parliculier, et professer en sccretla foi catliolique, ce qne saiut Avit ne crut pas pouvoirlui accorder.ECLAIKCISSEMENTS SUR FAUTE, EVEQUE DE RIEZ, ET SUR SA DOCTRINE.(228) Fauste, originaire des lles de la Grande-Bretagne, s'etait venu retirer dans le fameux monastferede Lfirins, nouvellcmeut foode par saint Honorat,eur les c6tes de la Provence, pendant que saint Maxime,qui en fetait le second abbfi, le gouvernait(Eusser. Antiq. Eccl. Brit. c. 3). Y ayant donn^ degrands exemples de vertu, il fut mis en la place deMaxime, devenu ^vfique de Riez, environ Tan 433.Pendant plusieurs annfees il gouverna ce monastfereavec beaucoup de prudence, et aprfes la mort deMaxime (229), son merite le lui flt donner encirepour successeur dans Tevfich^ de Riez, comme il Tavait^16 dans Tabbaye de Lerins.Cette nouvelle dignit^ ne fit aucun changement dansFauste, il parut toujours le mSme, 6vSque et abbfe[Siiloine liv. ix, ep. 3). Au milieu (rune ville etdans les travaux de ripiscopat il ne reMcha rien dela rigiieur de son ancienne discipline, et il fit passer(n) Avec quelle apparenoe de justice les ennemis deFauste peuvent-ils Taccuser de n'avoir pas instruitles personnes qui fitaieut sous sa direction, de la nkcessitS,ui des avantages de la priire chrfitienne,puisqu'il3 reconnaissent eux-m6mes que Saiut Sidoinede Clermont, son contemporain, lui rend t^mt.iguageque la priSre a 616 rexercice )e plus ordinaireet le plus continuel de sa vie, et qu'il en aDde L6rins i Riez l'usage d'une (a) priSre continuellp,k laquelle il 6tait accoutum(i dans son monast^re. IIse (230) trouva avec plusieurs autres tiv^ques desGaules k un concile qui fut lenu a Rome sous le ponlificatd'Hilaire, successeur immfidiat de saint L6on.Au retour de Rome il compoEa diff(5rentB ouvrages,et s'acquit beaucoup de r^putation par ses ^crits etpar ses savautes pr6dications. Constamment il passaitpour un homme d'un esprit supferieur, trfes habile,et consomm^ dans les lettres, et pour un 6v6que desplos accomplis de son sifecle. Cest le tSmoignage queiui rendent saint Sidoine de Clermont, Gennade, etpresque tous les anciens auteurs ses contemporains.Voici ce que saint Sidoine lui en ^crit a lui-mfime :Quiconque entend vos discours et vos instructions, yapprend igalement b. bien parler et a bien viure : vousites te seul qui pariez mieux que les maiires qui vousfait passer rusage du monastJre de Lfirins a TEglisede Riez ? Un homme qui prie continuellcment, et quiinspire k son peuple le il(5sir d'une prifere continuelle,est bien (Bloignfi d'attribuer le salut aux forces dulibre arbilre, et de mepriser la grice de J^sus-Chrisl.Un peu moins de passion dans ces ecrivains,et ils seseraient aper^us de la contradiction manlfeste ou ilstombaient.

1373 APPENDIX AD BOETIUM 1576(a) M. Dupin, dans son Cinquifeme Sifecle, page 596,traite de chimere rh6r6sie des predestinatiens ; cen'est pas ce qu'on en a cru a Rome jusqu'a prSsent,ni ce qu'eQ a dit au Pfere Mabillon un savant cardi-ont enseigni, ct qtd viuez mieux encore que vous ne ^ moines de Scythie dont nous avons parl6 dans lapartez. Tom les gens de bien vous lousront nvec justice,et vuus eleveront au-dessus de tous ceux qui ont faire coiidamner oomme p6lagiens. II les avajtpremifere partio de cet ouvrage, et qu'ils vonhiienteu-par/e de vntre temps.Quelquis ^crivaias iuotlerDcs qui couibatlent sa doctriuene iui sonl pas si favorables ; et quoiqu'ils nepuissent disconveoir qu'il a mSritS piir la saiiitetede sa vie tous les tiloges que les anciens lui oiit donnSs,ils croicnt avoir droil de p6n6trer dans riiit^rieurde ses sentiments, et de le condamner comme un hypocriledo7it la verlu n'a iti qu'exterieure, appnrente,et corroinpue nu dvdms pnr le ver r/e l'or

1377 BOETII VIT^ ET OPP. DESGRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1578d'erreurs, et les aient mfime enseign^es par leurs ^ gas, et etim qui prsdestinationem, excluso labore horrtidcrits.Je vous proposerai done un peu de mots autant nis, asserit, cum Petagii dogmate detesteris.qu'il m'est permis de parler i une personne absente, Anathema ergo illi qui inter Pelagii reliquas impieceque vous devez croire avec TEglise catholique, afin tates hominem sine peccato nasci, et per solum laboremque, joignant toujours a la grflce de Dieu le concours posse satvari, damnanda prassumptione contenderit, etet le travail du chrebien, vous d^testiez le dogmeimpie qui eum sine gratia Dei liberari posse crediderit.de Pfilage, qni ^tablit la pr6destination en excluant le Iiem, anathema illi qui hominem cum fideli confes~travail et l'effort de rhomme. sione solemniter baptizatum, et asserentem catholicamAnathfcme donc 4 celui qui dit par une prfesomption fidetn, et postmodum per diversa mundi hujus obleciacrlminelleque Thomme nalt aans p6che, et peut fitre menta prolapsum Adam et originale peccatum periissesauv^ par son seul travail, et d61ivr6 aans la graoe de asseruerit.Dieu, ainsi qiie rassure P61age, avec beaucoup d'autre3 Item, anathema illi qui per Dei prsscientiam in morimpi6t6s.tem deprimi hominem dixerit.Anathfeme S, celui qui assure qu'un homme qui a Iiem, annthema illi qui dixerit illvm qui periit, non6te solennellement baplis^ avec une vSritable (238) accepisse ut salvus esse posset, id est de baptizato, velfoi, et ayant fait profession de la religion catholique, de illius statis pagano qui credere potuit etnoluit.B'e9t laissfi dans la suite entraSuer aux plaisjrs du Item, anathema illi qui dixerit quod vas contumelismonde, ne se sent plus du p6ch6 originel, et qu'Adam non possit assurgere ut sit vas in honorem.et le p6ch* originel sont p6ris et i5teints enti^rement item, anathema illi qui dixerit quod Christus non proen lui. " omnibus mortuus sit, (239) nec omnes homines salvosAnathfeme i celui qui dit que rbomme est pr^cipit^ e^sg ^gin_Cum autem ad nos in Christi nomine veneris, aut cumdans la mort par la prescience de DieuAnathfeme k celui qui dit que eelui qui p^rit n'a pasreQu de quoi pouvoir se sauver, si c'est un hommebaptise ou un paien parvenu k un ftge de discretion,qui a pu croire et ne Ta pas voulu.Anathfeme a celui qni dit qu'un vase d'ignominie nepeut pas 6tre changfe ni devenir un vase d'honneur.Anathfeme a celui qui dit que J6sus-Christ n'est pasmort pour tous, et ne veut pas que tous les hommessoient sauvfis.Lorsque vous serez venu vers nous au nom de J6-sus-Christ, ou que vous aurez kik cit6 par les saints6v4que9, alors, avec Taide du Seigneur, nous vousferons voir a. chaque article les tSmoignages sur lesquelssont fetablis les dogmes catholiques, et ceux parlesquels les erreurs qui leur sont contraires sont d6-truites.Pour nous, 6tant 6clair6 par la lumifere de J6sus-Ghrist, nous vous assurons avec -iknik et avec confianceque celui qui a p6ri par sa faute aurait pu fitrea sanctis sacerdotibvs evocatus fueris, tunc oportune, siDominus jusserit, locis suis testimonia proferemus : quibuset qv-ee catholica sunt manifestentur et quse caiholicissunt contraria destruantur.Nos autem per illuminationem Christi veraciter eiconfidenter asserimus, et eum qui periit per culpam,salvum esse potuisse per gratiam, si gralise ipsius famulatuilaboris obedientiam non negasset. El eum quper graticm ad bonx consummn iionis metas servitioobsequente, pervenit, cadere per desidiam, et perire potuisseper culpam. Nos ergo per medium Christo ducegrndientes post grntinm, sine qua nihil sumus, Inboremofficiosse servitutis nsserimus, sed omnino arrogantiamet prsesumptionem laboris excludimus, ut totis viribusdesudantes ne g^atia in nobis evacuetur, quiilquid dep manu Domini susceperimus donum pronuntiemus esse,non pretium, scientes laboris ipsius fructum, officiirem esse, non meriti, cum evnngelista dicentes : Serviinutiles sumus, quod debuimus facere fecimus.sauv^ parla grace, si au secours de la grdce il n'avait (241) Hxc quse strictim pro epistols brevitate memopasrefus6 de joindre robfeissance du travail ; et que ratn sunt, aut recipere se aut respuere unanimitas tuacelui qui par la grice est parvenu a la fin d'une beu- recurrente sermone respondeat. Cxterum qui hanc verireuseconsommation (240), en secondant cette memegrdce par son travail, aurait pu tomber par sa nSgligenceet par sa paresse, et p6rir par sa faute. Marchantdonc dans le juste chemin du milieu, et suivantJ6sus-Christ et sa gr4ce, sans laquelle nous ne sommesrien, nous ^tablissoQS le travail d'une servitude officieuseet agissante, et nous excluons tout a fait Tarroganceet la pr^somption du travail de Thomme : desorte que suant de toutes nos forces de peur que lagrace ne soit vaine en nous, nou9 reconnaissons etnous disons que tont ce que nous avons regu de lamain da Dieu est un don de lui, et non pas une justetalis mensuram, gratia prsecedente et conalu assurgente,non sequitur, dignus erit qui a sacris liminibusarceatur. Ego tamen individuam mihi bonitalem tuamtoto sincene benignitatis amplexu in via retinens, in matrisEcclesix gremio permanere, repudiato hoc errore,desidero. Qui si cite respuatur, ignoransis fuisse videbitur.Biasphemia vero repulabitur si pertinaciler defendotur.Graven namque in auctorem reiorguetnus invidiamsi dicamus quod et possibilitatem capescendcesatutis noluerit dare ei quiperiit, ei duntaxat qui caperejam possit arbilrii libertatem, cum minime negare possimusquod mandati pnevaricatorem in /udicii sui exarfecompensede notre travail. Sachant bien que le fruit j, minatione damnabit. Qui enim non est obnoxius de sudenotre travail est l'effet de sa misfericorde et de sa " scepto, nescio quomodo reus possit esse de perdito. Acbont6, et non pas de nos mSrites ; nous disons tou sic peccantes in Deum. cufns imprimis incautius asse-jours, comme Jesus-Christ nous 1'ordonne dans TEvangile.ruimus graliam, in posiremis ejus videbimur impugnareNous sommes des serviteurs inutiles, nous n'avons justitiam. Hujus autem epistolx exemplar mecwn reti-fait que oe que nous devions.II faut que vous me rfepondiezneo in conventu sanciorum antistitum, si ita necessepr^cis^ment si vousrecevez ou si vous rejetez tous les articles que je vousai propos6s succinotement, autant que je l'ai pu fairedans une lettre. Du reste, sacbez que oelui qui nefuerit, proferendum. Quam si suscipiendam putaveritfraternitas tua, aut subscriptam manu propria mox remittat,aut sequentibus scriptis omnino se improbasse respondeat.Quod si eam subscriptam, ut dixi, transmit-Buit pas cette rfegle de la v6rit6 aveo le secours de la tere nolueris, aperte adhuc te in errore persistere ipsogrAoe qui precfede, et par les efforts qui la doivent silentio (243) comprobabis : ac proinde jam necessitasuivre,mferitera qu'on lui interdise TentrSe des saints tem mihi fucies ad personam tuam publicis conventibuslieux. Pour moi je souhaite que, rejetant Terreursincferement, vous demeuriez dans le sein de rEglisenotre m6re, et le souhait ijue je fais part du fond demon coeur et de Tamiti^ tendre et sinefere que j'aitoujours eue pour vous. Si vous rejetez promptementTerreur, on aura lieu de croire que 5'a 6t4 par surpriseou par ignorance que vous y 6tes tomb6 ; mais(242) on ne pourra s'emp6cher de vous regarder ni dePatrol. LXIV.exponendam. Et ideo secundum hsec quse a me suntrecta, rescribe, utrum ea remotis circuitionibus autagnoscas, aut respuas.Et subscripserunt episcopi qui ordine subsequuntur,qui in ea quoque synudo adfuerunt.Auxanius in Christi nomme episcopus, relegi et subscripsi.Faustus exemplar epistols mes relegi et subs.sodi.

1579 APPENDIX AD BOETIUM 1S80T0U6 traiter comme un blasphfemateur, 8i vous y demeurez,et si vous la soutenez opini&trement.En effet, subs.\ (244) Paulus episeopus in ChHsti nomine, religi etn'est-ce pas faire une grande injure a Dleu de dire Eutropius in nomine Chfisti episo., rel. et subs.qu'il n'a pas voulu donner le pouvoir de parvenir au Pragmatius in Christi signo episo., rel. et subs.salut h celui qui est p6ri, et qui a eu l'usage de laraison et de la libert^. Car, ne pouvant pas nier qu'ille condamnera comme pr^varicateurs de ses commandementsdans Texamen de son jugement, et d'ailleur8celui qui n'a point re(ju la graoe n'en fetait point redevable,et ne pouvant par consequent 6tre condamnfecomme coupable de ravoir perdue, en assurant cedogme impie, nous nous felevons contre Dieu meme ,el en voulant trop donner a sa gr^ce, nous attaquonssa justice. Je ret.ens par devers moi une copie de cettelettre, pour en faire la lecture, 8'il est nfecessaire.dansfassemblfee des saints evfiques. Si vous jugez i propo9de la recevoir et d'embrasser la doctrine qu'ellecontient, renvoyez-la-moi souscrite de votre propremain. Si vous ne voulez pas y acquiescer, mandez-lemoi aussi. Mais si vous ne me la renvoyez paasouscrite, vous me ferez connaltre par Yotre silencePatiens in Christo episo., rel. et subs.Euphronius, rel. et admiratus sum plenitudinemsanctam.Megetius episcopus, rel. et subs.Claudius in nomine Christi episc, rel. et subs.Leucadius in nomine Christi episc, rel. et subs.Julianus in nomine Christi episc, rel. et subs.Lucidus presbyter, rel. et subs.que vous demeurez opiniMrement altachfi & vos erreurs,et vous m'obligerez de vous dfenoncer et devous faire connattre tel que vous «tes, dans fassembl6edes 6v6ques. Faites-moi donc r^ponse selon ceque je vous 4cris, sans d^guisement et sans ambiguit6marquez-moi si : vous y acquiescez, ou si vousB la reietez, elc.LETTRE DU PElTRE LUCIDEAux trfes saints seigneurs et rSvfirendissimes Pferesen Jfesue-Christ, Euphrone, L6once, Fout^e, Vivance,Mammert, Patient, V^rien ou Virian, Auxane, Fauste,Paul, Megette, firec, Eutrope, Leonce, Claude, Marcel,Cro^ue, Basile, Claude, (246), Ursicin, Pr6textat,Pragmate, ThiSoplaste, L6ocade, Vivance, Julien,Amicale, Jean, Opilion et Licin ou L^sin, fevfeques.Vos avertissements charitables sont toujours salutaires,et les jugements que vous rendez sont des remftdesefficaces que vous appliquez. Je regarde donccomme un souverain remede a mes maux d'excusermea erreurs passees en les accusant, et de m'en laverpar une humble confession. Cest pourquoi me soumettantavec respect aux nouveaux d^crets du eoncilequi est assemblfe :1. Je condamne avec vous le sentiment de ceutqui Boutiennent que l'homme n'est pas obligfe de joindrele travail de robeissance k la gr3,ce de Dieu.2. Qu'apr6s la chute du premier homme, son librearbitre a 6t6 tout & fait iteint.3. Que J6sus-Christ notre Sauveur n'a pas souSertla mort pour le salut de tous.4. Que par la prescience de Dieu rhomme est violemmentpoussfe a la mort, ou que ceux qui p^rissent,p^.rissent par la volout^ de Dieu.5. Qu'Adam est entiSrement pSri dans celui quipfiche, aprfes avoir regu comme il faut le baptfime.6. Que les uns sont deBtinSs i la mort, les autresqu'il couvientaux richefses de tn bont6 iufinie, a offertpour tous le prix de sa mort, et qu'il ne veut pasqu'aucun pferisse, lui qui est le Sauveur de tous leshommes, particuliferement des fidSles ; libSral et magniflqueenvers tous ceux qui Tinvoquent.(245) EXEMPLAR EPISTOLyE LUCIDIPRESBYTSRI.Bominis beatissimis et in Christo reverendissimispatribus Euphronio, Leontio, Fonteio, Viventio, Mamerto,Patienti, Veriano, Auxanio, Fausto, Paulo,Meqetio, Grwco, Eutropio, Leontio, Claudio, Marcello,Croco, Baselio, Claudio, Ursicino, Prcetextato,Pragmatio, Theoplasto, Leocadio, Viventio, Juliano,Amicali, Joanni, Opilioni et Lioinio, episoopis, Luciduspresbyter.Correptio vestra salus publica, et sententia vestramedicina est. XJride et ego summum remedium duoo,ut prosteritos errores accusando excusem, et salutiferaprofessione me diluam.^ i.Proindejuxtaprcedioandirecentiastatuta conciliidamno vobiscum sensum illum qui dicit, laborem humansobedientim divins gratiw non esse jungendum.2. Qui dicit, post primi hominis lapsum ex totoarbitrium voluntatis exstinctum.(247) 3. Qui dicit quod Christus Bominus Salvalornoster mortem non pro omnium salute susceperit.4. Qui dicit quod prcescientia Dei hominem violenttrcompellet ad mortem, vel quod Dei pereant voluntatequi pereunt.5. Qui dioit quod post acceptum legitime baptismumin Adam moriatur, quicunque deliquerit.6 Qui dicit alios deputatos ad mortem, alios advitam prcedestinatos.7. Qui dicit ab Adam usque ad Christum nullosexprfedestines a la vie.7. Que depuis Adam ju9qu'a J6sus-Christ, aucuns gentibus per primam Bei gratiam, id est per legem.des nations u'ont fete sauv6s dans la foi de ravfenementde JSsus-Christ, et par la premifere grfi,ce de liberum arbitrium ex omnibus in primo parentenaturce in adventum Christi fuisse salvatos, co quodDieu, c'est-a-dire par la loi de la nature, parce qu'ils perdiderint."ont tous perdu le libre arbitre dans le premier pfere. %.Qui dicit patriarchas ac prophetas, vel summos(248) 8. Que les patriarches et les prophfetes, ou les quosque sanctorum etiam ante redemptionis temporaplusgrane saints, avant le temps de la rfidemption, in paradisi habitatione deguisse.9. Qui dicit ignes et inferna non esse.ont 6t6 reQus daos le paradis.9. Qu'il n'y a point de feux ni d'enfer.Scec omnia quasi impia et saorilegiis repleta condemno.Je eondamne toutes ces choses comme impies etsacrilfeges. Je reconnais et confesse la gr^ce de Dieu, Ita autem assero gratiam Dei, ut ad nisum hominiset conatum gratice semper adjungam._ de telle manifere qu'aux efforts de l'homme je joignetoujours le secours de la grftce du Seigneur. Je reconnaisque la libertS de la volont6 humaine n'est pas attenualamet infirmatamesse pronuntiem, etperioli-Et libertatem ooluntatis humance non exstinctam,sei^teinte, mais seulemeut affaiblie et diminuSe par le tari eum qui salvus est, et eum qui periit potuissep^che du premier p6re, et que celui qui est sauv6 a salvari.6t6 en darger, et que celui qui a p6ii a pu 6tre sauv6. Christum etiam Deum ac Salvatorem nostrumQue JSsus-Christ notre Dieu et notre Sauveur, autant quantum pertinet ad divitias bonitatis suce, pretiummortis pro omnibus obtuHsse.Et quia nullum perire velit, qui est f249) Balvatoromnium hominum, maxime fidelium, dives in omnibusqui invooant illum.Ei quia in tantis rebus ponscientice satisfaciendum,

1581 BOETII VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLICE ADORNATA. 1582Et parce que je suis obligS de satisfaire & ma cons- ^ memini me ante dixisse qmd Chrisius pro his lantumftience sur tous ces articles importants, je me souviensd'avoir ci-devaDt dit que Jesus-Christ ^tait venuseulement pour ceux qu'il avait pr^vus devoir croireen lui, parce que je m'6tais attache litt^ralement hces paroles du Seigneur : Le fils de rhomme n'est pasveau pour Stre servi, mais pour servir et donner sou^me pour la r^demption de plusieurs ; et i ces autres: Cest le ca/ice de mon sang du Nouveau Testament,qui est ripnvdu pour ptusieurs pour la remissionguos credituros prsescivit advenisset, sententiiAS dominicassequens, quibus ait sic : Fitius hominis non venitministrari sed ministrare, el animam suom redemptionemdare pro muliis. Et illud: Hic est calix sanguinismei Novi Testamenti, qui pro multis effunditur in remisfionempeccatorum. Vel iliud Apostoli: Sicut semelstntutum est hominibus mori, ila et C/iristus semeloblatus est ad multorum exhaurienda peccvia. Nuncvero sacrorum tesiimoniorum auctoritnte quss abunde(250) r/e leurs peches ; et cet autre passage de l'Ap(jtre: Cumme il est ordonnfi aux hommes de mourir ru;n doctrina et rutione patefacta,libens fnteor Christumper spatin divinnrum Litlerarum inveniuniur, ex senio-une fois, J6sus-Christ s'e3t offert aussi une fois pour etiam pro perditis advenisse, quia eodem notente perierunt.Negue enim fas esi circa eos solum gui videniurdetfuire et effacer les p6ch6s de plusieure. Maismaintenant 6tant instruit par rautoritfe des t^moignagessacrfis qui sont rfepandus dans les diviues vina coucludi. Nam si Chrisium his tantum rcmedia ai-esse saivati immensce divitias bonilatis ac heneficia di-Ecritures, et inform^ du eens dans lequel les ancicns tulisse dicimus qui redempti sunt, videbimus absoiverePferes les ont entendus, j'avoue et je confesse sincferementque J^sue-Christ eet venu mfime pour les stat esse puniendos.non redempios, quos pro redemptione contempla con-damn^s, parce qu'ils sont pfiris contre sa volontfe, et B Assero eiiam pro ratione et ordine sseculorum aliosqu'il n'est pas permis de borner ses bienfaits ni lesriohesses immensea de sa bon'6 et de sa misericordei ceux-la seulem^Dt qui eout samfis. Car si nous disonsque JSsus-Christ n'a gu^ri et racbete que ceuxqui sont sauv^s, nous paraltrons vouloir absoudre etdficUrer innocents ceux qui sont damnes, et qui constammentseront punis pour avoir m6pris6 leur ealut.Je reconnais encore que par rapport a l"ordre dessifecles, sous la loi de nature, que Dieu a gratfee daosle coeur de tous les hommes, :1 y en a eu de sauv^spar la foi et l'esp6rance qu'ils ont eues dans l'av6Qementde J6sus-Christ, quoiqu'aucun n'ait pu ^tre d6-JivrS du p6ch6 originel que par le mfirite de son sangprecieux.lege naturx, guam Deus in omnium cordibus scripsit,in spe advenius Christi fuisse salvaios.Nullos tamen ex initio mundi ab originali nexu, nisiiniercessione sacri (251) sanguinis absolutos.Profiteor etiam seternos ignes, et infernales flammasfactis capiialibus prsparatas : guin perseverantes in finem,humanas cuipas merito seguitw divina sententia :quam juste incurrunt, qui hssc non toto corde crediderunt.Orate pro me, Domini sancti et apostolici patres.Lucidus presbyter hanc epislolum manu propria subtcripsi:et quse in ea astruuntur assero ei qus suntdamtiata damno {Ex Biblioth. PP. edit. Lugdun.,p. 524).Priez pour moi, messeigneurs et saints Pferes...Je confesse encore qu'il y a des feux ^ternels, etque les fiammes de Tenfer sont prfeparies pour expierles fautes capitales, parceque la justice divine poursuitavec Squitfi la veogeance des crimes des hommes Moi Lucide, _ ,, prfitre, , j'ai _ souscrit cette„ lettre .>, „,. de ^a maqui y pefsiverent jusqu'a la fin, et ceux-la y sont C propre main. Je (232) crois et confesse les dogmessoumis avec raison et ne la peuvent feviter, qui ne qui y sont etablis, et je condamne ceux qui y sontcroient pas toutes ces cboses de tout leur coeur. condamnis.Mais les 6v6ques ne crurent pas avoir assez faitpour arrfiter le cours de cette pernicieuse doctrine.Avant qne de se s6parer, ils cbargferent Fauste deRiez d'ecrire sur cette matiere, ct de garder uu teltemp^rament entre les erreurs des pelagiens eteelles des pr6destinatiens, qu'il 6vitat de tomberdans Tun et Tautre ecueil, c'est-a-dire qu'il ne doonatpas tant a la grftce, qu'il detruisit la liberte derhomme, comme faisaieut les predestinatjens ; niqu'il ne relevat pas aussi tant les forces du libre arbitre,qu'il reodil la graoe du Sauveur comme inutilepour le salut de rhomme, ainsi que faisaient lesp^lagiens. Ce fut donc la matiere des deux livres queFauste composa sur le libre arbitre et sur la grace.Mais comme Tordre du conciie n'6tait pas des plusfaciles k ex6cuter, et que d'ailleurs les livres de DFauste ont kik apparemment corrompus par ses ennemis,et que lui-m^me dans le feu de la disputea pu pousser trop loin ses sentiments, c'est moinspar eux que nous devons juger de la foi de cet 6v6-que, que par (253) la lettre qu'il a ^crite a Lucide,et par la r^traotation qu'il lui a fait signer, qui paraisseutTune et l'autre a^oir kik la doctrine con-Btante des evfiques des Gaules de ce temps-la.Pendant que Fauste v6cut, peu de pcrsounes cependanto.sferent 8'61ever contre la doctriue qu'il avaitenseignfee dans ^es deux livres. II gouverna son diocfesed'une manifere irr^prehensible, et finit trfes saiutementsa vie dans la paix et dans la communion deTEglise catholique, estime, loufe et regrette des plusgrands hommes de son temps. U est encore honoriScl'un culte public, cou^me uu saint, dans tout soq dioc6se,et on en fait la f^te le 16 janvier. On y voitmSme plusieurs aQcicnnes ^glises Slev^es a Dieu sousson nom. Les anciens martyrologes de France, aurapporl de Baronius, ceux d'Irlande et d'Eco8se, etdans ces derniers temps BoUandus, du Saussaye etM. Baillet, n'ont pas fait difficultS de le mettre auvang des sainls reconnus de TEgllse. Le cardinalBaronins {ad an. 490) n'ayant pas fait r^flexion htoutcs ces circonstancea ni assez examin^ le fond desa doctrine, l'a traitfe inconsider^ment d'h6r6tique, etrayfe de ses fastes sacr^s ; mais depuis, y (254) ayantfait attention, il crut 6tre obligfe de rfetracter avantsa mort ce qu'il avoue lui-mfime avoir trop tem6-rairement avanc^, et il rSpare dans ses edditionsavec une humilite dont les auteurs donnent peud'exemples, rinjure qu'il avait faite h sa m^moiredans ses Annales eccl^siastiquea (/» append. adiom. VI Annal. post, tom. X). II serait ci soubaiter,pour le salut des ^crivains modernes qui ont suivi capieux et savant cardinal dans son erreur, qu'ils Teussentaussi imit6 dans sa r^traction ; mais ils ecriventdans un eaprit bien diffirent de celul qui animait cegrand cardinal.Fauste etant donc decSdfi dans la paix de rEglisesur la fin du cinquifeme sieole, et ses ^crits s'6tantrSpandus de tous cdt^s, dans ritalie, daus l'Afriqueet dans rOrient, ils commencferect & y faire du bruit.Chacun en pensa fort diversement, et, suivant lesprincipes dans lesquels il avait M 61ev6, les loua,les approuva, ou les condamna. Cependaut le papeGelase ayant jugS a propos de faire un catalogue deslivres apocrypbes et un dicret qui fut approuvSdins un concile de soixante-dix 6v4ques tcnu a Romeen 494, les ouvrages de Fauste de (255) Riez y furentcompris ; mais cela n'emp^cha pas de les lire, niqu'oo ce continuSt d'avoir beaucoup de ven^ratioapour sa personne, parce que la censure que ce papea port^e contre les ouvragea des auteurs compris

,*^ —1583 APPENDIX AD BOETIUM. 1S84dans 8on catalogue, Bupposfi mfime que ce d^cret A. aux fivfiques exil^s. Saint Fulgence fut charg^ desoit de lui, ne lea dSclare pas h^r^tiquea, ni nerend paa tels. En effet, il y comprend plusieura auteursqui sont reconnus de rEglise pour 6tre trfescatholiques, comme sont Lactance, Cl^ment d'Alexandrie,Africanus, et quelques autres. Ainsi, s'il3y soDt not6s, c'st seulement pour marquer que cesauteurs se sont 6cart6s en quelque chose des sentimentsque l'Eglise de Rome soutenait alors, el pouravertir les lecteurs de s'en dfeBer et de les lire avecpr^caution. D'ailleurs, comme on trouve d'autres erreuradans les ouvrages de Fauste, sur la nature desanges et des Smes, qu'il croyait, comme Origfene etplusieurs anciens, compos^es d'une matifere trSssubtile,et differente de celle de nos corps, Dieu seul,selon lui, ^tant un pur esprit, GSlase aura pu avecjustice mettre ses ouvraf?es i Tindex, sans avoir euen vue de condamner particuliferement ses livres (256)Bur le libre arbitre et sur la grdce, dont il n"6tait pastaire r^ponse, et elle fut telle qu'il3 la pouvaieot demander.On ne peut assez s'6tonner que cea pr6lats,qui assurSment ne manquaient pas de lumi^res, etqui fetaient en assez grand nombre pour examiner kfond les livres qu'on leur avait envoy^a, car (259) ily en eut quinze qui souscrivirent h la rSponse queleur fit saint Fulgence ; on ne peut, dis-je, assez s'6-tonner qu'il8 aient approuvS la profession de foi queles moines de Scythie leur avaieat envoyfie. Gar entreplusieurs sentiments pieux et oatholiques qu'ellerenferme, il y en a de trfes mauvais et notoirementhirfetiques : telle est, par exemple, cette proposition :Uhomme, par le p^che, a perdu sa liberU ; et celle-ci :Dieu ne veut pas sauver tout le monde ; et quelquesautres.La rfeponse des confesseurs d'Afrique rendit leamoines de Scythie plua fiers et plus insolents ; et,quoiqu'il n'y ttl pas fait mention deslivres deFauste,encore question, et qui peut-fitre n'avaieBt pas encore B ils ne laissferent pas de publier que c'en fetait la con-616 corrompus. Car, s'ils avaient 6t6 dSs lors condamn^spar le saint sifege, les moines de Scythien'en auraient pas poursuivi si vivement la condamnationvingtquatre ans aprfes la publication dece dteret. Et on n'aurait pas vu rEglise de Constantinopleet presque tout rOrient divisSs 4 leur occasioD,ni un grand nombre de personnes de distinction,dans le clergfi, dans Tetat monastique et dansle monde, prendre parli pour leur dfefense contreUD petit nombre de moines qui poursuivaient leurcondamnation. Cest ce que noua apprenons der^vfeque Possesseur, dont nous avons dk}k parlS, etpar la lettre qu'il ^crivit au pape Hormisdas, k la sollicitationde plusieurs personnes de qualit^ quivoulaient savoir de lui ce qu'il en pensait, et quellesfelaient sur ces matiferes les sentiments de ces confrferesles 6v6ques d'Afrique. // /aut, icrit Possesseura ce pape {Tom. IV Cone., p. 1529) recourirau chef quand il s'agit de la sante des membres du C la libertfe, sans parler de Fauste ni de ses 6critscorps (a) .Quelques-uns de nos freres (25l)sont scandalisisdes icrits de Fauste sw la grdce, d'autres les sou-reprisentaient qu'il ^tait fScheux de noter la mfe-D'autres, sans d^clarer pr^cisfement leurs sentimenta,moire d'un saint 6vfique qui avait toujours et6 forttiennent. lls m'ontconsuUi ; je leur ai dit que les ecritsdes iv^ques ne tiennent pas lieu de loi, comme les Ecriturescanoniques ou les decrets des conciles, mais qu'onz6\6 pour rhonneur du saint-sifege, qui avait parudans Rome avec distinction, et qu'on pouvait regarderles doit estimer ce qu'i/s valent sans prijudic.e de lacomme T^me de tous les conciles qui 8'6taientfoi. Ils ont pris ma riponse pour une excusepourquoi je vous envoie mon diacre Justin, vous: c'estprianttenus dans rOccident pendant sa vie ;qu'en le condamnanton condamuait les Eglises des Gaulea, quide diclarer par 1'autorite apostoligue ce que vous croyez n'avaient presque point d'autre3 sentiments que luides icrits de cet auteur ; d'autant ptus que vos fils 8ur la grfice.D'autre3 enfin, plus politiques que ceux-ci, pourVitallien, maitre de la mtlice, et le comte Justinien di-m^nager les esprits et ne donner le tort k personne,furent d'avis (261) de s'en tenir a la rfiponse de TSvfiquePossesseur, et de dire comme lui qu'un 6vSqueparticulier ne faisait point la foi de rEglise;que sont^moignage n'avait d'autorit6 et n'6tait recevablequ'autant qu'il se trouvait conforme aux v6rit6s rfiv61eesvcicca uc de i-^icu Dieu uauQ dans ici les Ecritures et aux d^cisions desT\k combattre (258j la doctrine de Fauste, ils 6crivirent U conciles oecumSniqueasirent aussi d'itre instruits par voire reponse. Getteletlre est ^crite avant le mois de juillet de Fann^e520, puisque T^vSque Possesseur y parle du comteVitallien comme d'un homme eneore vivant, et qu'ilfut tu6 ce mSme mois, ainsi qu'on Ta dit.Comme les moinea de Scythie, qui se disaient zil^sdisciples de saint Augustin, ^taient des plus ardentsdamnation. La querelle s'6chauffa plus que jamais, etle pape se trouva dans la nficessite de prononcer surces queations qui faisaient tant de bruit, pour en arr^terlea suites qui ne pouvaient fitre que trfea funesteai rEalise.Les thSologiens de Rome furent de nonveau assembl^set se trouvferent partages sar les moyensqu'on devait prendre pour terminer ce diff^rend. Lesuns voulaient que les livres de Fauste (260) fussentd6clar6s hferfetiques, et qu'on flt le procJs k sa mfemoire.Le pape G^ase, disaienl-ils, leur avait fray6 lechemin k cette condamnaticn. eu le mettant au nombredes livres apocryphes; et il leur paraissait qu'ilfetait important de soutenir le jugement quc le saintsifegeen avait d^ji port6. Les autres, plus mod^res,disaient qu'on devait suivre Texemple dea ^vfiquesd'Afrique, et se conlenter comme eux d'6tablir lala saine doctrine sur les matiferes de la grdce et dede leur cfltfi a diff^rentea Eglises, comme pour lesconsulter, mais dans la v^ritfe pour en avoir des t6-moignages qui fussent conformea k leurs pr6jug6s, etqui missent au rang des p^lagiens tous ceux quietaient dans les sentiments de T^vgque de Riez. Ilsen voulaient nommSment k Possesseur; et, commeil paraissait port^ pour la doctrine de Fauste, ils auraientM bien aises d'avoir de quoi le faire condamnercomrae h6r6tique.D'abord ils s'adress6rent a rEglise d'Afrique. Lecourage invincible de ses confesseurs et de ses martyrs,qui remportaient tous les jours de nouvellesvictoires sur les ennemis de la foi, et un grand nombrede savants prfelats qu'elle avait alors, la rendaientune dea plua illustres egliaes du monde. Ils luienvoyferent les livres de Fauste, et les adressferentLe pape, qul se trouvait fatigufi de tant de troublesdont son pont'ficat avait dfijk &ti agit^, penchaitaasez de ce c6t6-ia. ; mais, lorsque Boece se futexpliqu^ sur ces matiferes si fipineuses et ai dSlicates,et qu'il eut dit son sentiment, il fit changer le pape,et le ramena au sien, qui ^tait le plus sage et celuiqui convenait davantage dans une conjoncture si difficile; car il faiaait honneur au saint-sifige par unedScision prSparatoire, et il conservait dans sa puretSle prScieux d6(i6t de la foi et de la Joctrine, sansflitrir la m^moire d'un savant 6v6que, mort en odenrde saintet^ et dans la communion de TEglise catholique.Le sentiment de Boece fut donc de renvoyerles parties aux auciennes d^cisions, de d^clarer querEglise 8'6tait d6ji assez expliqu6e sur ces matiJres,qu'il ii'6tait (262) pas de sa dignitS de prononcer(«) Remarquez I'ancien usage des ^v^ques et desEghses particuhferes, d'avolr recours au saint-sifigequand il s'agit d'une doctrine qui int^resse rEgliseen gineral, et de lui en dfifirer la dScision.

1B8SBOETII VITiE ET OPP. DESCRIPTIO GALLIC^ ADORNATA.plusieura fois sur une mfime chose se rfeervant au ^Burplus d'expliijuer saint Augustin, et de dfeclarerquel fetait le v6ritable sens de ses Scrits sur les matiferesde la grAce et du libre arbitre, si on y trouvaitquelque difficult^.Ce n'6tait pas Ik retrancher la source des contestations,mais c'6lait remfedier k un mal pr^sent, etarrfiter plus grand feu de la dispute, et, pendantleque chaque parti 8'applaudirait de la victoire, donnerle temps de faire recevoir une dScision plus precise,et de pr^parer les esprits a s'y soumettre.Le pape embrassa donc cet avis, et fit k T^v^quePossesseur cette r6ponse (Tom. IV Biblioth.PP., p. 556). Quant h ceux qui vous ont consultilur les icrils cTun nommi Fauste, ivique des Gaulesnicessairet.Quoiqne cette riponse parftk assez favorable auxmoines de Sojthie, cependant ils n'en furent pas satisfaits,et aussit6t l'abb6 Maience s'61eva contre parges ecrits. II se plaint d'abord que le pape edt permisla lecture des livres de Fauste, soutenanttoujoursqu'ils 6taient h6r6tiques ; et pour le prouver il enrapporte plusieurs passages qai sentent assurfementle pelagianisme, et qui pourraient les faire rejeter8'il ne les avait pas falsififis (a). Ensuite Maxence envient aux inveotives contre r6v6que Possesseur,qu'il pr6tend Stre le principal appui de cette mauvaisedoctrine, et il marque autant d'aversion de sa per- nsonne qu'il paratt (264) satisfait de ses confrfcres les6v4ques d'Afrique. Ge n'6tait pas sans sujet qu'il selouait beaucoup de ceux-ci ; car saint Fulgence, noncontent de la lettre qu'il avait fecrite au nom de tousles saints confesseurs exil^s comme lui pour la d6-fense de la toi, composa encore sept livres pour rfifufuterceux de Fauste. Us n'ont point et6 imprimfes,et M. Fleury {Bist. Ecc. tom. VII, p. 267) les croitperdus. Gependant on prfitend que le Pfere Yignierde rOratoire, peu de temps avant sa mort, les avaitmanuscrits. S'ils sont perdus, la perte n'en est pasirr^parable, puisque nous avons encore leslivres dela Pr6destination et de la Gr4ce que ce saint composaquelque temps aprfes sur ce sujet et dans lesmfimes principes. II les adressa au prltre Jean, qu'oncroit 6tre rabb6 Maxence, et au diaore V6n6rius,qui peut fitre un des moines de Scythie. Ces livres neBont qu'un tissu de la doctrine qu'il altribue k saintAugustin sur ces matiSres ; il y ^tablit la pr^destiua- jjtion purement gratuite, sans aucune vue de m^rites ;il assure que la volontfe de rhomme suit toujours lagr^ce victorieuse de Dieu, qui la prfecfede ;que c'estlui qui nous convertit, qui nous fait vouloir le bien,(265) et qui nous donne le d^sir et la volonte deprier. II regarde la vocation, la justifioation et lagloire, comme autant d'etfets de cette prfedestinationgratuite, qu'il croit infaillible et si certaine, qu'iln'est pas possible d'ajouter ni d'6ter quelqu'un dunombre des pridestinis, qui est d^termine de toute6ternit6.II se propose ensuite la grande objection qu'on acoutume de faire contre la pnSdestination gratuite, etyrSpond aveo plus de pr^cision et de vraisemblanceilqu'aucun des anciens auleurs qui ont traitS ces ma-(a) Ceux qui nous ont donnS depuis peu dans lagrande Bibliothfeque des Pferes T^crit de Tabbfe Maxence,nous assurent que tout y est plein de meni886tiferes. Si elle est, dites-vous, s'objecte-t-iI & luimSme,cette prfidestination, si efficace et si infaillible,nous ne devons donc plus nous mettre en peinede veiller, de prier, de jeuaer ; nous n'avons qu'asuivre le penchant de nos inclinations, et k faire notrevolontfe : car si nous sommes du nombre desprfidestines, nous serons infailliblement sauvfes, etsi nous n'en sommes pas quelque chose que nousfassions, nous ne pouvons T^lre. Mais ceux qui raisonnentainsi, repond saint Fulgence, sont semblablesa une personne k qui Dieu aurait promis uue longuevie, et (266) qui se reposant sur cette promesse nevoudrait plus prendre de nourriture ; mais commeramour de la vie, ajoute-t-il, fait que celui a quiDieu Ta promise cherche les choses n^cessaires pour: la soutenir de meme la gr3,ce que Dieu nous a pr6-ils auront cetie riponse : Nous ne le recevons point aunombre des PereStei aucun de ceux que l'£glise catholiqueparfie par sa prSdestinalion nous fait infailliblementne regoit point entre les Peres ne peut causer veiller, prier, jeuner, eto. ; et la plus grande marqued^ambiguiti dans la doctrine ni porter de prijudice qu'on n'est pas du nombre des pr6destin6s est lorsqn'onA la retigion. On ne bldme point ceux qui lisenl niglige ces saints exercices.ces -nsortes de livres, parce qu'on ne peut s'en servir utilement Quelque beaux et quelque 61oquents que fussent cespour rifuter les erreurs. Quant h ce que l'6glise romaine, ouvrages, ils ne laissferent pas d'avoir le mfime sortc'est-(i-dire (263) 1'Eglise catholique, suit et soutient touehantte libre arbiireet la grdce de Dieu, it y en 'a desartictes expris dans les archives de VEgtise que je vousque ceux de beaucoup d'autres auteurs qui avaientenverrai, si vous ne les avez pas, ei si vous les croyez^crit dans les mSmes senliments : o'e8t-a-dire qu'il3ne firent que rSvolter davantage les esprits de ceuxqui ne goAtaient point celte doctrine. Plus il 6crivait,plus les diflicuUfes croissaient ;plus 11 s'expliquait,plus on 3'61oignait de ses princlpes, parce qu'on eepersuadait qu'il d6truisait le libre arbitre, et qu'ilintroduisait une n6cessit6 fatale dont I'homme nepouvait !'exempter.Alors le pape comprit combien le conseil de BoSceavait 6t6 sage lorsqu'il l'avait port6 a ne rien d^ciderde (267) Douveau sur ces grandes difficult^s, et ded^clarer seulement que TEglise romaine s'en tenaitk ses anciennes dficisions bur la grdce, et que dureste elle laiseait la libertS aux chrStiens d'en penserce qu'ils voudraient, pourvu qu'ils condamnassenttoutes les erreurs que TEglise avait condamnfeesdans P61age, dans Bes discipleB et dans les pr6destinations.Celles de P^lage se riduisent principalement kdeux : Tune regarde le p6ch6 originel, qu'il niaitTautre la n^cessite de la grace int^rieure pour fitresanve, qu"il rejetait pareil ement, en attribuantaux forces de la nature ce qui ne peut ^tre qu'uneffet des bontfis et des mis^ricordes de Dieu, et lefruit de la passion du Sauveur. On ne peut assezreconaattre les obligations que nous avons it saintAugustin d'avoir si bien et si solidement 6tabli cesdeux grandes vSrit^s de la religion, contre les impi^tfesde P61age. Mais il aurait peut-Stre M k souhaiterqu'on en fiit demeurS \k ; car, sit6t qu'on avoulu ptoetrer plus avant et examiner de quellemanifere cette gr^ce nous 6tait donn^e et commentelle agissait dans le coeur de Thomme, Dieu a permisque (268) ces questions trop curieuses fussent dfeslors une eemence de querelles, de divisions et dehaine entre des personnes catholiques ; et elles Tonttoujours 6t6 depuis, toutes les fois qu'on a voulu lesremuer. Cfetait le sentiment de Boece, et ga toujours6t6 celui des personnes les plus disint^ressfies, celuim^me de saint Frangois de Sales, dans ces dernierstemps, lorsque les souverains pontifes, press6s ded^eider quelque chose sur cette matiftre, lui demand^rentson avis.« J'y trouve de part et d'autre les difficultSs dontje suis etfrayfi, dieait-il (Aug. de Sales. i. vii vit. ; etAnonym. l. ii) ; les temps ne sont pas propres a faireune dfecision, parce que les esprit» sont trop ^chanff^spour se eoumettre paisiblement h une condamnation.On doit h la v6rit6 Tattendre de leur respectpour le saint-siSge ; mais cela n'est pas toujoursBonges, d'impi6t6s, de blasphfemes et de calomnies.Not. in resp. Max. tom. IX Bibl. PP. nov. edit.,Lugd. p. 539.

1387 APPENDIX AD BOETIUM. 1S88silr, et il n'est pas a propos de mettre leiir soumissioQ \ demandez lependant d'ou j'ai pu connaitre qa'ila uae pareille epreuve ; il vaut beaucoup mieux Stait •••en moi, puisque ses voies sont inconnuess'!iUaclier a faire un Ijoa usageformer les disputes qui ontdetoujoursla grace, que d'en imperceptibles. Je r^ponds que j'ai (211) conna saaltSre la charit^ priSseuce par le seul mouvemeut de mon coeur,et trouble la paix de l'Eglise. L'esprit de parti, et par les divers effets qu'il y a produits : lorsqueajoutaitil, tait passer souvent de la haine des opiniousj'ai et6 sollicitee inl6rieurement fuir a celle des personnes. Par ia, (269) la loi dea lereprimer mes passions, alors j'ai reconnuvice et dela force dela charitS si recommandiSe dans i'Ecriture sainle, la grSce. »celte loi suprSme a laquelle tout devrait cfeder, cette Quoique la r^ponse du souverain poutife k TfivSquePossesseur, faite couform^ment a Tavis deloi, la plus inviolable de toutes les lois, se trouvenon-seulement violee, mals comme d^truite et Bogce, ne fut pas capaiile de meltre fin i toutes cesan^antie. Chr^lien est mon nom, catholique est mon disputes si dangereuses, elle ne la'ssa pas que d'enBurnom, je n'en veui pas savoir davantage sur cette modferer Tardeur, et d'arr^ler du moins pour untemps, toutes les suites f^cheuses qu'on en pouvaitCe n'est pas ce que grand saint, qui Stait habile craindre. L'Egli3e apparemment en serait demeuriiethSologien, n'en sAt tout ce qu'on en peut savoir 4 ses ancienuea d^cisions, selou le sentimeut damais c'est qu'il filait persuadfe que les lumiferes de Boece, si rennemi, toujours attentif a trouver lerhommemomentde couvrir d'ivraie le champ du Seigneur,sont trop bornies pour pouvoir alleindrek la counaissance parfaite d'un mystere qui ne noua n'avait suscit6 dans ces derniers sificles une iufinitesera reveie tout 4 fait que dans l'autre vie, et que g de geus inquiels et de ces enfants de tgo^bres dontcest manquer d'humilit6 que de passer les bornes quemalifere. »la foi nous prescrit sur ce sujet.En efTet, quelle ti5m«rit(5 a l'homme de vouloirconnaitre ce que Dieu a voulu absolument qui luifilt cachi?, dScouvrir un secret qu'il s'est rSserve,pfin^trer un abime qui n'a point de foud ! II en estde la gr4ce de Dieu comme de Dieu mSme et de sonesprit. II n'y a que ce divin esprit qui puisse secomprendre et 6'approfondir ; et, selon la parole duSauveur, nnus ne pouvons (270) savoir ou il va, nid'ou il vien. « J'ai bien senti qu'il 6tait au fond demon coeur, disait saint Bernard (Serm. 74 in Cant.)mais quand et comment il y est entre, et;commentil en est sorti, c'est ce que je n'ai eiicore pu connaitre.D'ou sa grSce est venue eu mon fime, ot ouelle est all^e en la quittant, par quelle voie elle yest entree, par ou elle en est sortie, c'est ce quej'jguore, selon cette parole, ses pas ei ses vestiges neparle rAp6tre, qui veulent toujours apprendre,qui ne parviennent jamais a la connaissance de lav6rit6 ; car, en renouvelant les anciennes erreurscondamn^es dans les prSdinastiens, ils cn ont d6bil6de nouvelles, qui suivaient naturellement desprincipes de ces b6ri5tiques, et Tout (272) enfin contrainte,aprfes un mdr examen et de longues discussions,de prononcer d^finitivement comme elle a faitsur ces questions si d^licates, et, pour ne pas sesouiller elle-mSme, de rejeter de son sein en lesfrappant, tous ceu.x qui s'i5taient souill^s pur la corruptionsde leurs sentiments et de leur foi. Si on nepeut rendre trop d'actions de grSces au.x saints pontifeset aui Svfiques qui depuis plus de soixaute etdix ans oct travaille avec un soin et une applicationinfatigables a purger Taire du Seigoeur d'un si mauvaisgrain, ou ne peut aussi douuer trop de louangesau z6le ct a la piet6 de nos rois qui out faitpourro,it gire reconnus. II n'est point entre par mes g servir si constamment leur autorit^ a appuver et ayeux car il est sans conleur ;ni par mes oreilles, f^iire respecter les d^cisions de l'Eglise. Comme ontar 11 na point de son ; ni par mes narines, parcequ'il ne se mgle poinl avec l'air, mais il s'insinueinseusiblement dans l'esprit. U u'est point aussi entrSpar ma bouche, car il ne se mange point ; niPar mon attouchement, car il ne se touche point.Par oil est-il douc entrfe? n'est-ce point qu'il n'yentre pas, ne pouvant venir de dehors? Dire aussiqu'il vient de dedans moi, c'est ce qui ne se peut,parce qu'il est le vrai bien, et je sais, comme ditsaint Paul, qu'il n'y a nul bien en moi. Vous mesait a prSsent ce qu'on doit croire et ce qu'on doitrejetersur ces matiferes, aprfes qu'elle 8'est expliqueed'une manifere si pr^cise, il y a lieu d'esperer qironverra eufiu cesser les troubles qui l'ont agiteedepuis tant de sifecles ; et si on dispute encore, cene sera plus pour fitre instruit, mais pour avoir leplaisir de disputer et faire montre d'un esprit d'orgueilet dj r^volte que rautoritS toute seule est capablede coutenir.EGLAIRGISSEMENTSur le senliment d'Anastase le BibliotMcaire , et sur celui de M. Dupin, touchant la conduiledu, pape Jean avec le roi Theodoric dans Vambassade dont il fut chargi de sa part vers 1'empereurJuslin.(273) On ignore les raisons qu'Anastase le Bibliothicairea eues d'avancer (in l'it. Joan. pap.) queTempereur Justiu avait accordiS a Thfeodoric, parTavis et k la prifere du pape Jean, non-seulementtout ce qui n'interessait point la religion catholiquemais encore !a r^vocation de ses edits contre lesariens, et que le pape, les ivgques et les sfenateursqui raccompagnaient, ne trouvant point d'autremoyen de mettre en Italie les catholiques a couvertde la fureur des Goths, avaient cru pouvoirsolliciler l'empereur rie se relScher en (274) leurConsidSration de la rigueur de ses edits. Car il n'ya en cela nuUe vraisemblance, el on a tout iieu deJ)croire qu'Anastase, 61oign6 de pr6s de quatre centsans des temps dont nous parlous, a ct6 mal informi^.L'AuoDyme de M. de Valois dit express^ment le contraire(n). En effet, si le pape Jean s'6Lait acquitlSde sa commission, et si tout avait rSussi selon lessouhaiis de Theodoric, quel sujet aurait eu ce princede s'en plaindre ? Pourquoi aurait-il pay6 uu servicesi importaut qu'il lui aurait rendu par la plus horribleiugratitude? A peine ce saint pootife fut-ild^barqufi en Italie, que le roi le fit arrfiter, et lesautres ambassadeurs avec toute leur suite, sans leurpermettre mfime d'aller a Rome : il les fit tous jeterdons d'horribles prisons, ou il les fit mourir de faim.(a) Cui papa Joannes ita respondit : Quod facturus ex Rex, facito citius, hoc tibi ego non promitto mefacturum. P. 186, num. 5.

1889 BOETH VIT^ ET OPP. DESCRIPTIO GALLIGJE ADORNATA. 1590et p4rir peu k peu par toutes sortes de misferea, et /^ 1'Eglise. Mais Q'aurait M manquer de bonne foi.par diffcrents supplices. Aimoin ajoute qu'il en fitm^me briller vifs quelques-uns (a).Des auleurs contemporaina plus difjnes de foi qu'Anastaseassurent au contraire que le pape Jeann'avait pas traite avec Tempereur Justin comme Tambassadeurd un prince arieo, mais comme le pasteurde TEglise calholique ; (275) que, sans Stre 6tonn6de toutes les menaces que Th^odoric lui avait faites,11 avait confirm^ Justin de plus en plus dans la ginSreuser^solution oii 11 ^tait de pr^fSrer la gloirede Dieu a tous les intSrfits du monde, et que, loind'avoir fait rendre aux ariens les 6glises dont on lesavait chassfis, ce saint pape avait rfetabli rexercicede la religion catholique dans celles oii il ne ravaltpas encore M. Cest ce qne Gregoire de Tours, quivlvait dans le m^me sifecle, nous apprend, et qu'ilrapporte comme un fait public et constant, attest^par le tSmoignage de tous les catholiques d'Orient.II ajoute mSme qu'il attendait encore de Rome sur Bcette prande affaire des m^moires plus amples etplus circonstanci^s. La lettre que le saint pape Jean6crivait de sa prison k tous les 6v6ques d'Italie nouaapprend la m6me chose ; elle ne respire que fespritet la piStA des premiera sifecles, et elle est remplied'6rudition {Tom. I Conc. vett. edit. in Joan. Ponl.)-Aprfes les avoir exhortfe k ne pas craindre ceux quine peuvent luer que le corps, et qui n'ont aucunpouvoir sur r4me, il les anime et les exborte aumarlyre ; 11 les conjure de 8'armer de force et decourapre pour achever (276) de dfetruire les reste derimpi6t6 arienne, tant de fois proscrite par lessaints conciles, et qui semblait, eomme une hydre,revivre tout de nouveau dans rilalie, par la protectionde Th^odoric. II les prie trfes-instamment derSpond ce critique ; car le pape Jean ne devait passe (27S) charger de cette n^gociation, s'il avait eul'intention de solliciter Justin de faire tout le contrairede ce que voulait Tb^odoric. II me pardonnerade lui dire que ce n'est pas raisonner juste. Ce saintPontife avait fait tout ce qui d^peadait de lui pourse d^charger de cette commission. Se trouvant contraintpar rautoritS souveraiae d'aller vers un princecatholique, il a pu consentir d'y aller, il a pu mfimedire 4 Justin quel ^tait le sujet de son ambassade.Mais, press6 par Theodoric de solliciter Justin delui accorder ce qu'il demandait, les menaces, ni lacrainte de la mort, ne furent pas capables de tirercette promesse de sa bouche ; au contraire il luiprotesta plusieurs fois, comuie on Ta remarqufi,qu'il n'en ferait rien : Non promitto me facturum necilli dicturus sum {Anonym apud Vales, p. 486, n. 5).Regulus fait prisonnier par les Carthaginois futensuite envoye de leur part au s^nat de Rome pourcontiiiuat, que T^change des prisonniers qu'ils sollicitaientretirer des mains des ariens autant d'6glises qu'il8leur fut mfime refus^e. RSgulus s'en re-pourroot, et ile les consacrer tout de nouveau par tourna joyeux k Carihage, ou il savait que lales priferes et avec les cSrfimonies ordinaires de TE-mort rattendait. Telle fut h peu prJs la conduite duglise romaine, comme il a fait, dit-il, lui-m6me, lors- (]pape Jean dans Tambassade dont 11 fut charg6 parqu'il ^tait a Constantinople, aidS de la prolection deTempereur Justin. 11 ajoute ensuite que c'est lemoyen le plus silr d'eitirper cette h^rSsie, parcedemander r^change des prisonniers. La libertfe devait6tre la r^compense du succfes de sa negociation ;mais en meme temps on lui fit promettre de revenirse mettre dans les fers s'il ne rfiussisait pas. U acceptale parti. Etant entr6 dans le ?§nat, il exposasa commission et le (279) desir des Carthaginois :mais comme il vit la plupart des senateurs constern^spar la grandeur de la perle qu'ils venaient defaire ( car plus de quarante mille Romains Staientdemeur^s sur le champ de bataille), et qu'il8 6talentporles k la paix, il leur fil voir par des raisons sieonvaiucantes que les Carthaginois 6puis6s de leurc6le ne pouvaient plus soulenir la guerre, et queles int^rfits de la Ripublique demandaient qu'on laqu'il faut nfecessairement qu'une secte tombe d'ellemfimelorsqu'elle n'a plus d'(5glise ni de lieu publicpour 8'assembler ni pour faire ses eiercices de religion.Peut-on avoir un meilleur t6moin de ce qui8'est passfe entre Tempereur et lui k Constantinople ?Cest un pape, c'est un saint et un martyr qui 6critanx Sv^ques de sa province lorsqu'il est prSt de donnersa vie pour la defense de la foi.Un critique de nos jours {Dupin, sixiime siecte,p. 99), n'ayant point de moyen a opposer k des preuvessi clairas et si certaines, a cru pouvoir feluderrautoritS de ce tfimoignage en (277) rejetant cettelettre du pape Jeaa I" comme une pifece supposSemais sur quel fondement? Cest, dit-il qu'elle estcoutraire a rhisloire, a la bonne foi et au bon sens.ThSodoric. Et comme RSgulus D'a jamais 6t6 accusSd'avoir manqu6 de boone foi dans cette occasion,pourquoi veuton en accuser ce saint pape dans uneautre toute semblable ? Est-il moins grand de sacrifiersa vie pour les intSrfits de Dieu et de rEgliseque de la donner pour ceux de sa patrie ? et la mfimeaction de courage et de gi5n6rosit6 qu'on a crue dignede louange et d'admiration dans un paien dontles intentions sont toutes (280) terrestres, ne mkritent-ellesque du blS,uae dans un saint pape dontles molifs sont tout divins?Oil le bon sens se trouve-t-il choqu6 quand lepape Jean dans cette lettre exhorte les 6v6ques d'Italiek faire sous un prince arien ce qu'il avait faitlui-m^me ci Constaniinople sous un empereur catholiqneet trfes-pieux? S' le pape eiit compt^ dedemeurer toute sa vie dans les Etats de rempereurJustin, l'exemple qu'il leur proposait n'aurait peut-A rhistoire, parce qu'Anastase le Bibliotb^caire nous Stre pas 6te tout a fait imitable, et on lui aurait J)puassure que Jean s'acquitta de sa l6gation. Mais saintGrfegoire de Tours assure le contraire, et un auteurcontemporain sera toujours plus cru qu'un autre quin'est venu que quatre cents ans aprfes.D'ailleurs le pape Jean ne pouvait-il pas s'acquitterde sa ISgation, et en mSme temps rSconcilier ouconsacrer de nouveau les Salises qu'on avait retirSeades mains des ariens ? Quel fetait le motit de sonambassade ? Uniquement de representer a TempereurJustin les demandes et les desirs de Theodoric :c'est ce qu'yl a pu faire en qualitS de son ambassadeur.Mais, comme chef de TEf^lise catholique, elcomme personue priv6e, ne pouvait-il pas avoir dessenliments opposfia a ceux de ce priuce, et repr6-senter mfime a rempereur que ses demandes 6taientpr^judiciables a rhonneur de Dieu et au bien dedire que ne risquant rien il exposait beaucoup sesfrferes les ^vfiques d'ItaUe, en les exhortant a faire cequ'il faisait. IVlais dans le dessein oCi il 6tait de revenira Rome, et de se remettre entre les mains de Theodoric,comme 11 fit, le danger n'etait-il pas fegal poureux et pour lui ? et n'avait-il pas droit de lesexhorter k suivre son exeraple, k m^priser la vie etk ne point craindre la mort, en soutenant les int6-rSts de la religion, comme il avait lui-m^me m6pris6rune, et nuUement apprehendfe Tautre pour la m^mecause ? Ces seutiments si g6n6reux sont assur^mentdigne d'uu pontife que TEglise a mis (281j au rang dessaiots, et le caract^riseat si bien, qu'au lieu de fairerejeter cette lettre comme une production ^lraugere,ils convainquent au contraire qu'elle est celle (l'unhomme vraiment aposlolique, rempli de resprit qui(a) Alios quoque, qui cvm {Joanne pepa) fuerunt par- {Aimoin. de Gest. Franc. l. ii, cap. 1. Greg. Turc.tim igne cremavit, partim variis pcenis interfecit ibid.).

•condiiite1591 APPENDIX AD BOETIUM. 1592ne sont pas meill3ures. Cette leltre, dit-il encore,commence par des lambeaux des lettres de saint L6on,et le reate n'est qu'un tissu de passages tirSs de la secondeEpitre de saint Paul aux Corinthiens. Quoidonc I les expressions les plus pures de l'Esprit deDieu seront-elles indignes d'fitre employ6es daus leslettres des saints pontifes, les successeurs des ap6treset du grand saint L6on ? N'ont-ils pas toujours affectfide s'exprimer dans les mfimes termes que ces grandshommes avaient fait ? Pouvaient-ils en choisir deplus propres, de plus ^nergiques, et qui eussent plusd'autorite et plus de force pour convaincre, pourpersuader ? Les r^flexions de ce eritique iraient afaire rejeter toutes les lettres les plus certaines despapes, oil nous trouvons partout ces mfimes expressionsemployfies. Mais (282) enfin dira-t-il, la dateanimait ces grands fevfiques, les successeurs inomi- ^ question embarrasse le nouveau critique, et il n'adiats des ap6tres.pas trouvfe de meilleurs moyens de se tirer d'a£faireLes autres raisons qu'il allfegue pour la combattre qu'en ravissant a ce ponlife et Thonneur de la saintet^,et la gloire du martyre. II le fait contre le Ikmoignagede toute rantiquit^, et contre rautoritS deTEglise uoiverselle. Mais Tune et Tautre ont dStermineles plus eavants critiques de ces derniers sifecles(Vide Baron. ad an. 525 et 526) a rejeter unanimementle tfemoignage d'Anastase, pour embrasser celuide saint Gr^goire de Tours. Et quoique M. Baillet,dont Texamen est des plui sSvferes, y trouve (284)de la diflicult(5, cependant, aprfes avoir compar^ lesentiment de saint Giegoire, suivi par le cardinalBaronius, avec celui d'Anaetase, et exposfi simplementce qui pourrait faire rejeter le premier pourembrasser le second, il conclut en faveur du saintpontife, et s'en explique ainsi {M. Biiil. Vie de saintJean, P., 17, mai) : « Mais d'un autre c6t6, dit-il,r^v^nement el les suites de rambassade sembleestmanifestement fausse. EUe est datfee sous le g raient faire juger qu'Ana8tase, qui ne vivait que 350consulat de .Maxime et d'01ibrius : le premier ^taitconsul en 523 et Tautre en 526, et ils ne l'ont jamais6t6 tous deux ensemble. J'avoue que cetteobjection parait mieux fondie que toutes les autres ;mais elle n'aura pas plus de soliJit6 lorsqu'on aurad6couvert l'ori;;ine de Terreur. Ce pape a 6crit deuxans aprfes notre saint, aurait pu avoir 6te mal informfelo;squ'il a cru que Tempereur Justin avaitrenda aux ariens, par tout Tempire, les Sglises qu'illear avait 6t6e3, suivant Tavis de notre saint papeet des autres ambassadeurs romains. » Et nouobstantce doute, il finit aiusi sa narration : « Lorsque le papearriva en Italie de son ambassade de Constantinople,lettres : Tune k rSv^que Zacharie, peu de mois aprfesson 61ection, au mois d'octobre de Tann^e 523 et et qu'il se disposait k venir rendre compte au roidat6e du consulat de Maxime ; Tautre dans sa prison de sa n^gociation, ce priuce Tenvoya prendre et leau mois de mai 526, datee sous le consulat d'01ibrius.fit conduire dans les prisons de Ravenne ; il fit aussiCeux qui dans la suite ont copi6 ces lettres, arrfiter les trois ambassadeurs du corps du s6nat. Lane trouvant qu'un consul h chaque date, se sont crainte qu'il eut de faire r^volter ouvertement lesimaginfis apparemmeiit que c'6tait une omission, Romaios et une partie de ritalie, qui tendait dfejil lesparce qu'il ^lait d'usage de mettre deux consuls k bras k Tempereur, rempficha de faire (285) mourir tantchaque ann^e. Pour rSparer ce qu'ils regardaienteomme une faute, ils oat joint ces deux consuls, etdes deux differentes dates de ces deux lettres ils n'enont fait qu'une sans faire r^flexion que Maxime etOlibrius avaient exerc6 le consulat s6par6ment h. n pape se vit en peu de jours consumfe de faim et detrois ans Tun de Tautre, et sans aucun collfegue. Cestainsi qu'ils ont datA (283) ces deux lettres du consulatde Maxime et d'01ibrius. Ces bfevues de copistes sontsi communes, que ceux qui sont tant soit peu vers^sdans rbistoire, et qui ont quelque teinture des anciensmanuscrits n'en sont point surpris, et y supplfeentais6ment. Quelle raison aurait eu rEglise demettre le pape Jean au rang des saints et des martyrs,s'il n'avait pas 6te jelS dans les fers pour avoirBoutenu g6n6reusement I'int6r6t de Dieu et de la religionauprfes de rempereur Justin et contre les intentionsde Theodoric? On ne trouve point qu'il aiteu quelque autre occasion de signaler son zfele. Lad'illustres prisonniers par T^p^e mais il prit le partid'une autre cruaut6 eacore plus grande, en leur faisantsouffrir toutes sortes d'inconimodit6s pour 8'endfelivrer sans 6clat. Cest ainsi que le bienheureuxmisferes dans cette prison, ju9qu'i ce que, succombantsous le poids de tant de souffrani es, il fut heureusementaffranchi des liens du corfis par une mortprScieuse devant Dieu, et alla recevoir de ses mainsla couronne du martyre. »M. Baillet reconnait donc avec toute rantiquiti5,dans la mort de ce saint pape, des causes de religion,et non pas seulement des vues de politique etdes raisons d'Etat, comme M. Dupin Ta avanc6 ; etBoSce (a) ayant it& en\e\oy\ii dans le mfime fait et misa mortpourla mfime cause, comme tous les historiensen conviennent, on ne peut regarder l'un commemartyr sans accorder k Tautre la mfime prfirogative(a) M. Fleury avoue que Thfiodoric fit arrfiter 1Hist. tom. yil, p. 286.pape Jean, parce qu'il le crut complice de Boece,TABLE DES MATIERES *DE LA PHEMlfiRE PARTIE DE L'h1ST0IRE DE BOECE.Acace, patriarche de Constantinople, regoit et agit pourfaire recevoir rEuolique de Zenon, 134. II fait arrfiterles l^gats du pape Ffelix, 153. Est condamn^ et excommuni(5par deuxfois, 154, 158. Sescrimes, 181, 182, Estjustifi6malaproposparM. Dupin, et reconnu criminelparM.Nicole, 183 et suivantes.Ataric, gendre de Theodoric, 71. Ses differends avecClovis, sa dfefaite, 71, 72.Albin, faussement accusfi par Cyprien, etd^fendu parBoece, 261.Amalaric, fils d'AtarJc, est conduit en Espagne aprfes ladefaite d'Alaric, 73.Amalazonte, fille de Thfiodoric, 313. Ses vertus, ihid.EUe gouverne le royaume d'ltalie pendant la minorit^ deBon fils Atalaric, ibid. Elle rStablit la mSmoire de Boeceet de Symmaque, 313. Sesfegards pourRusticienne ;ellese dfimet de ses Etats en faveur de Thtodat, 316. Sa morttragique, ibid. L'empereur Justinien la vengej 317.Anastase, pape. Ses soins pour procurer la paix de TEglise,159 et suiv.Anastase, empereur, favorise les manich^ens, 91. Sadppuis qu'il fut 6lev6 a rempire, 160. Ennemid^clarfe de l'Egli8e, 161. Est frapp^ de la foudre, 164.Andronique, prfefetde Rome, favorise le crime, 102.Arrjoliquc, pr^fet de Rome, 95.Antioche, thsatre defhfirfesie et du schisme, presquedfitruite par une temp^te et par le feu, 256.Arigerne (le comte), commissaire contre les magiciens,\i^.Arles, sa risistance, 76. Th6odoric lui accorde desexemptions, ibid. Les fcroupes de Clovis t&chent de la surprendreet sont repoussfees, 129, 76.Arles (Sv^quesdV, 16gats-n6s du pape dans les Gauleset en Espagne, 140.* In hoc indice revocatur lector an numeros intra parentheses in tsitu opusculi preecedentia inclusos. Edit,

1393 OPUSGULl PR^CEDENTES INDEX ANALYTICUS. i594Ar4tas (saint), gouverneur de N^gra, murtyr, 227.Alalaric, petit-Hls ile Thfeodoric. Ii lui succlde dans leroyaume d'Italie, 313. Sa mort, 3i6.Augustin (saint). Traoslation deses reliques de l'ile deSardaigue dans r^glise de Saiat-Pierre-au-Ciel-d'Or dePavie, 319. Bo6ce, fidfele disciple de saint Augustin, 283.Avit (saint), ^v^que de Vienne, demande k Gondebaud,roideBourgogne, uneconf6reQceavecles6v6ques ariens,59. EUe lui est accordee, ibid. Suite de cette confference,60 et suiv. Sa saintetfe fiminente, 65. U oflre de faire confirmerla foi catiiolique par saint J ust, dec6d6 depuis longtemps,ibid. el suiv.Avitus (rempereur), parent de saint Avit de Vienne, etde Boece, 58.BBasile, sfinateurromain, arrfitSet convaincu du crimede magie, 95. S'6cliappe de la prison dSguisfi en ermite,97. Va trouver T^vfique d'Auiiterne et le Irompe. II entredans le monastfere de saint Equice, 98. II y est reconnu etchassfe, 99, 400. Revient k Home et y est brftl6 vif, lOl.Basilisque usurpe l'empire d'Orient, 149. Les mauxqu'il fait 4 rEglise, 150. U est chass^ du tr6ue, etZ6nonrtobli, 151. Son supplice, ibid.Bini/ice. Origine des ben^Hces eccl^siastiques, 139.Benoil (saint), ami de Boece, 241. Le regoit dans sondisert de Sublac, 242.Boece. Son portrait et sa naissance, i, 2. Ses heureusesdispositions pour la vertu. U est envoyfi h Atbfenes, 4, 5.U traduit en latin les meilleurs aiiteursgrccs ; il excelledans la prose etdans les vers, 6. Mort de Flavius BoSce8on pfere, 8. Retour de Sfeveriu Bogce d'Atb6nes k Rome,13. II entre dans ralliance de Festus et de Symmaque,ibid. II est d6clar6 patrioe ;quels 6taient ses ancfilres, 14,15. Son ^loignement des emplois publics, tAirf. II Spouseen premiferes nocesElpis, fille de b'estus, 16. En secondesnoces Rusticienne, troisifeme fille de Symmaque, 20, 21.II porte la paroleiTh^odorioaunom duS^Qatlors de sonentrfee dBus Rome, 22, 23. II proQooce le pan^gyrique deTh^odoricpourla premifere Sois, ibii/. Et pourlaseconde,213. U fait un festin magnifique aThftodoric et ases troupes.Samodestie danscelleoccasion, 24. Thfeodoric le faitmaltre du palais et des offices, 25. Ses occupations ordinaires,30. II reuonce a tous les plaisirs, 31 . Son applicationcontinuelle aux affaire? et k T^tude, tbid. Sea premiersouvrages, 32, 33. Description de sa bibliothfeque,31. II s'adonoe a Tetude de la thSologie, et k quelle fin,33. .Suites heureuses de ses ouvrages, ibid. Humbles sentimentsqu'il a de lui-mfime et de ses ouvrages, 41. IIexcelle dans le^ malh^matiques et dans la musique, 50. IItravftille a des hydrauliques et k des cadraus pour le roide Bourgogne, par ordre de Theodoric, 52, 53.11 s'int6-resse beaucoup ala couversion desBourguigoons, 66,67.Ses prifires soot exaucSes dans la couversion de Sifjismond,ibid., 70. II dissuade Th^odoric de dSclarer laguerre aClovis, 75. Lui pr6dit que rSvinement n'en serapas beureux, ibid. Est raiilfe par Thftodoric, 76. Vkvknementfait conuaitre lasage^sede ses conseils, 77. Sesemploisordinaires k la cour, 87, 88. Son z61e pour la puret^de la foi etdes mceurs, 88. II fait chasserlesmagiciensdeRome, 89, 90 et suiv. II sollicite Th6odoriccontre lesmagiciensobtieut des ordres rigoureiix qu'il fait executeravec beoucoup de vigueur, 94 et suiv. II est nomm^ con-Bul, 107. II continue sestrait^s de Philosophie, 107, 108.Honneurs exlraordinairesrendusasonconsulat, 110. SondSsintfiresscment et sa charitS envers les pauvres, 117.Sea maximes sur robligation que les grands ont d'imiterJ6sus-Ghrist, et en quoi principalement, 118 et suiv. H8'expose pour le soulagement des provinces, et d^fendavec beaucoup de zfele la cause des pauvres en pr^sencede Th^odoric, 120, 121. II fait cesser plusieurs exactionssur le peuple, 122. II 3'oppose aux entreprises injustesdes courtisansdeTh^odoric, 123, 124. II refuse le consulatpourlasecondefois.etfaitnommersesdeuxfilsenfantsconsuls, 212, 213. Sa magnificence dans celte occasion,tbid. II exerce le consulat de ses deux fils avec Symmaqued'une manifere trfes-glorieuse, 216. Oo leur^lfevedesstatues dans Rome, 300, 313. Quels furent les enfants deBo6ce et leurs noms, 212, 213. II public sa profession defoi, 185 et suiv.Ses sentiments touchant la pers6cution deDouneas, 229 et sniv. Progrfesadmirables qu'il fait dans lavertu, 232. Sonzfelepour lad^feuse du patrice Paulin, iniustementopprimfi, ibid. Son zfele pour la defense de lajustice et de la foi catholique, 234 et suiv. II eat calomniSet disgracii pour la premifere fois. 235. II est rappel^i lacour et fait priSfet du prfetoire, 236. Ses humbles sentiment3dan3saplusgraode61evation,239.Son amourpourla retraite, 241. II en fait de fr^quentes sous saint Benoltdans le dSsert de Sublac, 21 2. II vient & Virone pour lad^fense d'Albin et du senat,accus6s par Cyprien, 262, 263.II parle a Th^odoric avecune extrSme libertfi pour ladSfensedes accuses, et lui fait connailre 1 injustice de Cyprien,263, 264. Cyprien l'accuse d'avoir conspirS contre1'Etat, 267. ThSodoric le fait arr^ter, 275. Le s^nat le condamnek l'exil, 276,279. Injustice de cet arrfit, ibid. Onrefuse de T^couter dans ses faits justificatifs, 281. Sa fermetAet sa patience dans la prison, 282. II est conduit kPavie, 282. Ses occupations dans la prison, 282, 290. Uycompose plusieurs ouvrages, iAirf. IlestcondamnS amortpar ordre deTheodoric,285. TransfSr^ au chateau de (Jalvence,293. II est mis a la question, 298. II est chargfe deplusieurs crimesdontil est justifi^, 294, 296 et suiv. Samort, 299. Sa justification, 301, 302. Sa s^pulture, 303.Leshonneursqu'onlui arendus eu differentstempsaprfessa mort, 304 et suiv. 11 est justifiS par ThSodoric mfime,307,308. Son corps est lev6 de terre par Fordre du roiLuitprand, et par Pierre, 6v6que de Pavie, 321. Premiermausol6e qii'on lui dresse, ibid. Tradition constante darEglise de Pavie sur les circonstances de son martyre,325. Son culte autoris6 dans TEglise, 32S. Honneurqu'onlui rend cnmme k un martyr, 325, 327, 328.Bonte. Diffferents degres de bontS dans les criatures,84. Leur bont6 n'est point accidentelle, mais imbibfiedans leur essence, 86. En quoi elle diff^re de la bontfi deDieu, 86, 87.Bourgogne. Etendue du royaume de Bourgogne, 56.Habil6 partroisdiff^rentspenplesdedifferentesreligions;leurs moeurs barbares, 55 et 56.Cnbaon dMend TripoIicontreTrasamond, 217.InToquele Dieu des chr^tiens, 218. D6fait les Vandales, 219.Cat, roi des Lassiens, 223. II vient k Constantinoplerecevoir de Tempereur Justin l'investiture de ses Etats,ibid. II y recoit le baptfime ; il ^pouse ValArienne etestrenvoyS dans ses Etats avec de riches prSsents, 224, 225.CHiimus, s^nateur romain, commissaire nomm6 contreles magiciens, 96.Cesaire (saint), 6v^que d'Arles, accus6 de felonie parseseccl^siastiqufg.Envoy^^aTheodoricchargfidechaines,129, 130, 137. U arrive 4 Ravenne, fait connaitre a Boece8on ionocence, 131, 132. II est presentS a Tbfeodoric etreguavec beaucoiip d'honneur. ThSodoric tremble a sonentrSe, 133. II lui fait des pr^sents, 134. Le saint les distribueaux pauvres. l35.Il gu^rit par sa prifere un hommeprfes d'expirer, LiS, 136. II va k Rome a la sollicitation deBoece,l37.0nIuirend degrandshonneurs, 138. 1! obtientdu pape plusieursgraces et des reglementspour lesEglisesde la dfependance, 139. 140.Chalcednine. Concile de Cbalc^doine assembl^ contreEutychfes, 38. II condanine cette proposition d'Eutycb68J6sus-Christ est de denx natures, mais il ne subsiste pasen deux natures, ibid. II use de beaucoup de mod^rationenvers les ^vSques prfevaricateurs, mais dfipose Dioscorepatriarche d'Alexandrifi, 144. L'empereur Marcien le faitreievoir de toutes les Eglises, 145, 146.Clotiide (sainte), nifece de Gondebaud, rSserv^e pour4tre Tepouse de Clovis, 58.Clovis, premier roichrStien ; sesliaisons avecTh^odoric; il demandeunmnsicien 4'rh6odoric,50.Sapuissanceredoutahleft Thfeodorie, ibid.Notn propre de la famille deClovis, 51. MesintelligencedeClovis avec Alaric.71. II serfeconcilie avec lui par les soins de Theodoric, ibid. Nouvellerupture de Clovis avec Alaric, 72. 11 lui d^clare laguerre, dfefait son arm^e et le tue de sa propre main, 73et suiv.ComSte extraordinaire qui parut en 525, 257.Confirenc.es publiques ordinaires k Rome, et a quelleoccasion, 40. EUes donnent lieu k Bo6oe de composer sontraitft des deux natures et d'une personne en J^sus-Christ, 42.t'o?z/>TraceJdes6vgqHes catholiquesde Bourgogneavecles ^vfiques ariens, 61 et suiv. Les h6r6tiques y sont confondus,ibid.Conigaste,\s.-vm\Ae Th^odoric, 123. Sesexactions,!i!rf.,124. Est aocuse par Boece devant TbSodoric, 124, 125. 11devient accusateur de Boece, 266 et suiv. Voyez triguille.Consolation de la Fhilosophie, le plus excellent des ouvragesde BoSce, 290. En quel temps et oil il a et6 compos6,291.Cymiriens, nouvellement converti k la foi, 142.Cyprien, r6f6rendaire de ThSodoric. 261. Son avariceet ses mauvaises qualites ; accusateur d'AIbin, 262. Est leprincipal pers6cuteur de Boece, 262 et suiv.Cyrille (saint) d'Alexandrie. Quelques-unes de ses

,•15^3 APPENDIX AD BOETIUM. 1S96expressiontion, 35, 36,useatouchantle mystfere de riDcarna-DD4cius, sfinateur roinaiD, commissaire contre les magicieDs,96.Dicfiratub, assesseur de Boece. Ses mauvaises qualit^s,237, 278.Dioscore, patriarche d'Alexandrie, prtsideau faux coneiled'Ephese.Cequ'ily fait, 143. tst excommuDife etexil6h. Caugres, 146.Dounoos, juifs, s'emriare du royaume d'Emair, 226. Sacruaute coutre les chrfetien», 227. U surpreud la ville deNegra, fait mourir saint Ar^tas, qui en 6lait(iouverueurjavec iine iufinitfe de chr^tieus ; est Tanteur dps fosses,227, 228. Est pris pour l'Autechrist, 229. Est d^fait parElesbaon et par les troupes de Justin, 230, 231.EElpU, premifere femme de BoSce. Ses qualitfis, samortet sou ^pitaphe, 16, 17.Elurus. faux patriarche d'Alexandrie, exil^ par L6on,r^tabli par Basilisque, 149.Bmjjire romain. Elat oA il 6tait lors de la naisBanceBoece, 3, 102, 103.Ennode (saiot), fevgque de Pavie, §crit a Bofice sur soncoDsulal, Hl. Ce qui se passe entre lui et Boece, son parent,au sujet d'une maison qui leur appartenait en commun,115 et suiv. Son apnlogie pour le pnpe Symmaque,111. Chef d'iine c^lebre l^gation du pape Hormisdas kTempereur Anastase, 163.Enotique de Zeuon, ce que c'i)st, 153. Soul^ve touterEglise catholique, 154 ^t suiv.Efihese. Brigaudage d'Ephese, 38. Ses suites fScheuses,143.Epiplume, patriarche de Constanlinople, son respectponr le pape .leaD, 260.Equice (.•^aint), alibe de grande r^putation et d'un fameuxmonastfere, 9S.E^iphiniie (imp^ratrice). Sa pi6t6 et son zfele pour lafoi catholique, 2i8, 249Eutaric, gendre de Theodoric : ses mauvaises qualitSs,128.Eutyches. Seserreurstouchant rincarDalion du Verbe,36. Troiiblep qu'elles excilent, 37. Est condamnfi ddns lecoDcile de CbalcedoiDe, 38, 143.i?a-commun7Crt(!on.LesEglisesd'OrieDts'excommuDieDtI'une rautre, 159. Quelques-unes excommunient le papesaint L^on.FFitix, successeur du papeSimplice, 154. II envoie desWgats a ZiSqod, 155. Ils soDt traitSs indignemeDt, 156. IIexcoDimuoie le patriarche Acace, 158. Sresse des m6-moires iustructifs sur son affaire. Sa mort, 159.Felix, pr^ire eovny^ par le papeFelix h. CoDStaDtiDOplo,157. II s'^chappe de la prison, ibid.Ferrnnd, diacre de Feglise de Carthage, ^crit pour ladefpuee des inoiDPs de Scythie, 197.Festus, cbef du s6nat, 13. Ses excellentes qualit^s, ibid.Pfere d'Elpis, premifere femme de Bogce, 16.Foi (laj et la raisou doivent concourir a raffermissemeutde la v6rite, 80. Di^fendue par les ^crits de BoSce,et sccU^e de son saog. Voyez Boece.Eulgence (saiDt). Sod origine, ses premiers emplois, 26,27. Est pr^sent a l'enlr§e de Thfiodoric dans Rome; sesseDtimentseD cette occasioD, 28. 11 reDonce au monde,ibid. II 6crit pour la d^fense de la prnposition des moinesde Scythie : Ud de la Trinit^ a souffert, 16, 197. Sestrait6sde pi6t6 adress^s a Proba, 20, Ses sentimeuts et ses6crits toucbant la grfice etla pr^destination. Ses r^poDsesau prStreJean. 7o?/ez la secoude oartie dans l'6claircissementsur Fauste de Riez, 258, 264 et suiv.GGalle (sainte), fille atn^e de Symmaque ; sa p^nitence,18, 19.Gaiidence et Opilion, deux sc61Arats ennemis de BoSoe.Voyez Opilion, 271.Gilnse, pape, se plaiotdesdSsordres de Rome, 102.Sondfecret sur les livres apocryphes. Voyez la seconde parlie,254 el suiv.Gerbert, depuis pape, fait des vers a la louange deBoece. 326 et suiv.Germain (saiot) de Capoue, chef de lal^gation du papeHormidas en Orienl, 177.Gitbert de la Porrfee. Ses diff^rents commen taires sur lesouvrages de Bo«ce, 143, 144. Voyez ausai la seconde partie,28, 29, 30, 43, 44.^ew«'c,filsuatureld'Alaric, reconnn roi aprfes lad^faitede son peie, 73. Tbfeoddiic le fait mourir, 77.Gonaebnud, roi deBourgogne, arieD,57, 58. Sacruauti,ibid. II prie samt Avit de le r^coucilier A l'Egli?e. SaintAvit le refuse, et pourquoi, 68, 69. 11 meurt daiis TeDdurcissemeiit,jitV/.Dissertation sur lar^conciliation desherSliquesparroncUoDdu chr6me, qu'ildemaDdait asaintAvit. Voyez la seconde partie, 78.(VoMs(les) se rendenl maitres de l'ltalie, 4 et suiv.Leurnaturel f6roce et barbare, 102, 103.HHebdomades. Trail6 des Hebdomades de BoSce, 82. Differenleexplication de ce terme, ibid.H^)-^n7«es. Leurcaracl6re,145.ConteDusparlacrainte,sesoulfevent06sqH'ilsn'oDtplusrieni appr^hender, 148.Exces qu'il commirent conlre Prot^rius, 147. Parti hSr6- .tique, toujours redoulable dans unEtat, doitfitre 6toufl6dans sa naissance, ibid.'HiWA-!6', successeur de Trasamond, 220. Est favorableaux catholiques, tbid. et suiv. Rappelle les ev^oues ^ exi-Vts, 221.Hormisdns, pape. Son §IectioD, 142. Son union avecBoece,qui le soHicite pour lar^union des Eplisesd'Orient,ibid. Ses difficultfes sur la riunioD, 172, 173 et suiv. EstappelS a RaveDDeparThSodoric,176.Est dStermin6d'envoyera CoustaDtinople une l{§gatinn c616bre pour terminerTaffaire de la riiuDion, 177. Instruction qu'ildonne 4 ses Ifegats, ibid.Jean, archidiacre de Rome, ami particulier de Boece,41. Boece lui adresse plusieurs traitSs. Estime particuliferede Boece pour lui, 80. II prie Boece de rSpondrea la difficult^ proposSe par un manichfen sur labouife derSlre, 81. II succfede au pape Dormisdas, 246. Son zfelepour lagloire de Dieu, ibid. Resislauce qu'il fait k Th6odoricdausraffaire des ariens. 253. Sa conduite daus cetteoccasioD. II est envoyfe 4 CoDstantinople, ibid. Prodigesextraordinaires arriv^s au temps de sou di^^part, ibid.Honneurs extraordinaires qu'oD lui reud a son entrSeiCoDStaDtioople, 269. EvfeDeoieDls miraculeuxqui le reudeutreccmmaodable, ibid. II cSlfebre ri.fflce de Pdquesdaus l'eglise de CoDstaDtiDople, selua le rit laliD, et ycouroDDe fempereur Justin, 259, 260. Son retour en Italie.Co^ez laseconde partie, 273 et suiv. 11 est arr^t6 parTordre de Th6odoric, ibid. Sa mort, pr^cieuse aux yeuxde Dieu, ibid., 283 et suiv.Jean, patriarche de Constantinople, z616 catholique,166. 167. Piiblie le concile de Chalc6doine, 168. Travailleavec beaucoup de sapesf e k la rSunion de l'Eglised'Orient avec celle d'Occident, 169, 170 et suiv. Gonclutla rSuDion, 179. Envoie des prSsents au pape Hormisdas,180.Justin, empereur trfes-catholique, succfede & Anastase.Son z6Ie pour la puret^ de la foi et des moeurs, 165. IItravaille avec zfele a faire cesser le schisme d'Orient,168, 170 et^suiv. Envoie demander au pape Hormisdas lar^uuion des Eglises, 172. II reQoit avec beaucoup d'honneurle roi des Lassieus et le tieot sor les foDts debaptfime, 225 et suiv. Ses fedita contre les h^rfetiques etles magicipus, 247. II eo excepte les arieos en considferatioDdeTh^odoric, ibid. II cn fait de nouveaux contreeux a la sollicitation du pape Jean et de BnSce, 248, 249;Justinien (le comte) se dSclare contre les moiDes deScythie, 192. EuDemi secret du comte Vitalien, 190.Accus6 d'Stre Tauteur du meurtre du comte Vitalien.Change de seDtimentdepuisla morlde Vilalien, etprendla d^fense des moiaes de Scythie, 204, 205. Poursuit aRome la dSfinitioD de la propositioD : Un de la TriDitS asouffert, 206. Succ^de iJustin dans I'empire, etfaitdiclarerla proposition catholique.Lussiens (]es). Ilsembrassent la foide Jisus-Chriet,222.ieon(empereur) succ^de k Marcien, 148. ChasseElurusd'AlexaDdrie, et protSge la foi catholique, 140.Lombards. EtablisseujeDtdeleurroyanmeenItalie,318.Ils embrasseDt la foi de Jesus-Christ, 319. Piel6 de leursrois, ibid. Ils foudpDt rSglise de SaiDt-Pierre-au-Cield'Ordaos Pavie, ibid.Luilprand, roi des Lombards. Sa pi6t6, 519. Sa s^pulture,322. Fait trausfferer le corps de saint Augustiu kPavie, et lever de terre celui de Boece, 321.Lyon, capitale du royaume de Bourpogne. 59. Les 6vflquess'y assemblent pour la f£te de Saint-Just, ibid.

1S97OPUSGULI PR^CEDENTIS INDEX ANALYTICUS.1598Sigismnnd, roi de Bourgogne. Sa conversion 70. SesMMagkien^ (te?) chassfis de Rome, 94. Quelques s6uateursaccus6s de magie arr^tes. Leur procfe^, 93 et suiv.ManicMens chfisses de Rome, 91. Leurs livres et leurssimulacres brill^s publiquemeut, ibid.Mesures. Poids et mesures rSformfts par Boece, 49. SentitDHUtsdesancieas sur les douzesouces de la livre, ibid.Moines de Scythie, troubleiit la paix de l'Eglise, 189.Leur opinioii particuliire sur laTriuitfe.iJjd. Leur proposition: Un de In TrinM est incarni et a souffert, estexamiu6eet rejetfee, 190. Knsuite approuv^e, i07. 208. Leurcooduite a Rome, 19.3, 201. Leurs i^crits. 202, 203. Ils excitentde nouveaux Iroubles sur les matiferes de la Iibert6etde la Br&ce, 208, 209. Attaquent revfique Possesseuret les 6orit3 de Fauste de Rifz, zbid. Voyez la secnudepartie. Eclaircissemenl sur Fauste de Riez, 228 et suiv.Monye (Pierre), patriarche d'Antioche, re^oit rEuoliquede ZSnon, 149. Est chass6 d'Antlochi!, 152. Esl i\apatriarche d'Alexandrie, ihid. GhassS du si^ge d'Ale.iandrie,et rfetabli par rempereur Z6non, ioid.Monnaie alt6r6e. Occasion aux troupes de Theodoric dese mutiaer, 46, Bogce est chargS de la rfeformer, 47. Valeurdu son d'or,48.Sen timents des anciens sur la rondeuret les autres qualit^s de la monnaie, 49.NNestorius. Son h^rSsie. Difficulti de trouver destermespour exprimer runion des natures en J^sus-Christ sansdiviser la personne.en est l'origiae, 35 et suiv.Coadamn6au concile d'Ephfese, ibid. 143. Boece ^cril contre ses erreurs,42, 43. Voyez lu seconde partie, 8 et suiv.Odoace s'empare de l'Italie, 9.Opilion et Gaudecce. insigues brigands, 271. Leur punition,ibid. et suiv. Obtiennentpr^ceen sejoignauta Cyprien,et devienneal Ifimoius coulre Boece, 272.Olhon lll (l'empereurj fait Alevor un Qouveau mauso-16e a Boece, 326.PPa«/z"n, patrice, opprimfe parles courtisans de Th^odoric,322. Ses diff^rends avec Festus et Symmaque, 323.D6fendu par Buece contre roppression des oourtisans deTheodoric, ihid.Perse. Cabas, roi de Perse diclare la guerre a Justin,225, Cat, Tributaire des Perses, 223.Philosophie. Boece compose un cours de philosophie,103. Ses vues dans cet ouvrage. Defauts qui se trouveatdaas la Philosophie d'Ari3tote, 105. Divisioa de la Philosophiede BoSce, 105, 106. Voyez la seconde partie, 154,155 el suiv.Prii/ecfare duprStoire.Soo in3titution,236.Estune magistratiirecivile, ihid. Et une charge militaire, ibid.Pritextiit, s6nateur romain, couvaincu de magie, 95.S'6chappe de la prison et disparait, 97.Proba (sainte), seconde Blle de Symraaque, 20.Protirius, elu patriarcbe d'Alexaudrie k la place deDioscore, 147. II est massacrS dans le baptistfere par leshirfetiques, 147, 148.RRomains. Ils aignalent leur ifele contre les magiciens,101.Rome. D^sordres de Rome, 9, 102, 103. Elle se souinetvolontalrement k Th^odoric, 21, 22. Est saccag^e par Totila,317.Rustizienne, troisifeme fiUe de Symmaque, secondefemme de Boece. Ses vertus, 20, 21. Sa fermetS dans lesdisgraces de son mari, 284. Elle renonce au monde et a863 bieas aprfes sa mort, et fait de grandes aum6nes, 30tj.Elle est prot6g6e par Amalazonte, 313, 314. Elle est persfecut^epar les enaemis de Boece, qui deniaadeat samort, 315.Sa fermete daus cette occasioo. Elleest r^duitek\a. meadicit6 dans le saccagemeut de Rome, elcoaduitekTotila pour 6tre condamufee k mort, 118. Totila respectesa vertu et la reuvoie avec honuear, ibid.Salofaciole, patriarche catholique d'Alexandrie, 149.Est chasse de son siige par Z6non, ibid.Schisnte de rEglise de Rome apr^s la mort d'Anastase,12.Schisme (grand) d'Orient, 143. Son origine et sea progrfes,ibid. etsuiv. jusqu'ii lupag. 165. Son extinction, 166fusqu'ii 185.vertus, ibid. Sa penitence et sa mort.Sirntiind (le P.), savaut j^suiie, donne au public lesmeiiioires lai^^ses par le pape F6lix, 159. Sea notes surEnnode, 40, 2\6.Souverain. Toutfs leurs actions importantes, mfimeleurs divertissemenls, 53.Substance. Sa uatiire invisible sansles accidents dontelle rst revgtue, 106.Symmaque, pape. Son filection confirm^.e par Th^odoric,12. II accorde de g'aads privileges k saint C6saired'Arles. S'oppose a rambitiou de quelques evfiques desGaules qui s'arrogeaieot de nouveanx droits sur lesEgtises voisines, 140, 141. Sa mort, ibid.Symmnque, s6nateur romain, beau-pere de Bogce. Sesverlus, 13, 14. Est fa.it chef de la commi-ision pourjugerles s6oateurs accusfis de magie, 93. Sa fermetS daus lesdisgrfices de BoSce, 84. Son zfele pour la foi catbolique ;il est arrfite parTordre de Th6odoric, 300. Theodoric lefaitmourir dans saprison, ibid. Dieu venge sa mort, 307,308. II est honore comme un saint martyr k Ravenne.Voyei, seconde partie, la Dissertation sur I'annee de lamort de Boece, 176.TTertulle, sSnateur romain, ami de Boece, compagnonde ses retraites dans le di5sert de Subl-ic, 242.Thioiionc. II est eavoye en Italie par Zenon, 10. II contribueauriitablissement de Zi%non,qui le conible de bienfaits,10, 11. II se rend niattre de ritalie. Ses boanes qualilfes.Son ^ducatioa, ibid. 11 est fait juge dii scbisaie deTEglise de Rome aprfes la mort d'Anastase, 12. II decideen faveur de Symmaque, ibid. II entre triomphant dansRome, 22.Honneurs qu'on lui rend, ibid. Sa pompp.iiW.Ses libiSralit6a et sa [uaguiflcenre, 23. Saconduite daaslagouvernement d'ltalie, 25. Ses leltres i Buece, 48, 50,55. Sps lettres k Clovis, moouments glorieuxa la Fraace,51, 52. II envoie des ambassadeurs a Clovis, ibid. II declarela guerre iCIivis, 74.11 envnie des troiipes dans lesGaule^, 50usUconduited'Ihba,75. Succfesdesa premiSrecampague. 76. Mauvais succfes de la secomle campagne.II rappelle ses troupes des Gaules, 77. II rfiunit h sonroyaume d'Itatie ce qui rpstait dans les Gaules h Auuilanc,son pptit-fils. ihid. Ses egards pour les catholiques auciimmencemeut et dans le cuurs de son rSgne, 244. Uchaiige de conduite tout d'un coup k leur 6gard, les derniferesanu^es de sa vie, 245. Ses emportemeots eoiitreJustin k 1'occasioa desfidits publifescoutre lesariens,250.11 fait de grandes menaces aux Calbnliques, 252. Fait venirle pape Jean a Ravenne, et 1'envoie avec des evgquesetdes senateurs aConstantinopte.dproander la tibertS deconscienee en faveur des ariens, 253, 254 et suiv. Menacesqu'il fait au pape Jean, 256. II fait arrfiter Bnece prisonuieret plusieurs s^uateur de distiuction, 260. Faitcoudamner Boece^Iamort. 288.Sa cniautfeenvers Boeee,Symmaqne,le pape.lean etd'autrps personnes de distiuctioo,ibid. et jusqu'fi ta pnge 306. Dieu eo tire vengeance,307. II avoue son crime et s'en repent en mouraut,307, 308. Sa mort tragique, depuis 307 fusqu'ii 311.Sa bainecoutretescatholiquesparaitparliciiliferementenvoulant livrer leurs 6gli»es aux ariens, 309, 310. Sa s6-pulture, 311.TolUa appelfi par les Goths en Italie ; il saccage Rome,317.Trnsamonrl, roi des Vandales, vient assi^ger Tripoli,217. Samort tragique,22I. II fait coonaitre a lamortplusque jamais sa haine contre lea catholiques.Triguiite, intendant de la maison de Thfeodoric, et Conigaste; leurs iojustices, 124. Boece se d^clare hautemeotcontre et en arr^te le cours, 125 et suiv. Ils se joignenta Cypnen pour faire p6rir Boece, 266.Trinite (^ainte). Si daos la sainte Trinit6 le P6re, leFils et le Saint-Esprit peuvent Stre affirmiis substantietlemeutde la DiviQit6,7S. Traitfi de Bnece surcette question,79, 80. Voyez ta seconde partie, 27 et suiv. La Trinitfiest un seul Dieu, et nonpas trois Dieu. Voyez lasecoodepartie, 33 et suiv.Tuniques des diacres ; leur forme ancienoe, 140.VVitalien (le comte), z6t6 catholique, prend les armescoutre rempereur Auastase pour ta defeose des catholiques,161. Se dficlare le protecteur des moioes de Scythie,192. Sa mort tragique, 199.Vitatle, fefgque d'Em6ze, legat du pape Felix a Coustantioople,153. U eat fait prisonnier, 156. Sa coustaocedaos les mauvais traitements que i'empereur Zfenon et tepatriarche Acaee lui font iouffrir,«iiaf. UselaiBsesfeduire

1599 INDEX GENERALIS 1600par leurs caresees et par leurs prSsents, 157. Sa chute etsa diposition, ibid.Voiusien, sfenateur romain, commissaire coutre les magiciens,96.Walin. Son 6dition des Opuscules de Boece en 16S6,188.Zinon, empereur, succfede k L6on. 110, IH. Faiblessede son rfegne, ibid. Est chassi par Basilique, 149. II appelleles Oetrorzoths a son secours, qui le serveut utilementsous la conduite de Thfeodoric, 10 11 envoie Th6odoricen Italie, ibid. II est r^tabli sur le trdne, 151.TABLE DE LA SECONDE PARTIEAnalyse du traiti Des deux natures et d'une personneen J6sus-Christ, contre Eutychfes de Nestorius, k Jean,diacre de l'Eglise de Rome, 8.Analyse du traitfe intitul6, Si le P6re, le Fils et leSaint-Esprit peuvent §lre afflrm^s substantiellement dela DiviuitS, a Jean, diaore de rEglise de Home;etquelques ^elaircissements sur cetle difficulte, 27.Analyse du trait6 de la sainte Trinitfe a Symmaque :Comment la Trinite est un seut Dieu et non pat iroisDieu, 33.Analyse des cinq livres de la Consolation de la Philosophiede Bogce, 45.Analyse du premier livre, 46.Analyse du second livre, 57.Analyse du troisifeme livre, 67.^nQ/j^seduqualrifemeetducinquiJmelivre, oililtraitedu haeard, du destin, de la fortune, de la oivine providence,de la prescience de Bieu, et de la libertfe derhomme et de r^ternitS, 73 et suiv. jusquk la page 116.Analyse des Math^matiques de Bogce, 122.Analyse du premier livre de l'Arithmetique, 123.Analyse du second livre de rArithm^tique, 131.Analyse des cinq livres de Musique de BoSce, 137.Analyse des deux livres de GSometrie de Bo6ce, 150.Analyse de la suite des ouvrages de Boece, 154.Dissertution sur Tann^e de la mort de Bo6ce, 167.Dissertation Ih^olopiquesurcesparolesdeGondebaud,roi de Bourgogne, ci Saint Avit, 6v6que de Vienne : Donnez-moien parliculier 1'onction du chr4me, 178.Eclaircissemenls sur Fauste, 6v6que de Riez, et sur sadoctrine, 228.Ecloircissements sur le sentiment d'Anastase le Biblothteaire,et sur celui de M. Dupin, touchant la conduitedu pape Jean avec le roi ThSodoric, dans Tamhassadedont il fut chargS de sa part vers rempereur Justin, 273.Eloges de BoSce, 164 et suiv.Exnmen du sentiment de fllareanus sur Tauteur des livresde la Consolalion de la Philosophie de Bofice, 117.INDFXGEINERALISjIN OPERA BOETII(Numeris ad prsecedentem tomumAAbaci ratio, I, 1333.Accidens quid ? 912.Accidens et proprium quid communehabeant, 156.Accidens omne inest subjecto, 170.Accidens sine substantia non coa-Btat, 9.Accidens in novem partes dividitur,14.Accidens aliud alteri non inest, 359.Accidens dicitur de multis, 93.Accideutis in suhjecta divisio, 877.Accidentisdivisioinaccidentia,i4iVi.Accidentis inseparalis exempia, 51.Accidentisseparahilisexempla,!6iV/.Accideutis et proprii differeutia, 157.Accidenlis definilio, 55, 56.Accidentis divisio, ibid.Accidentis utilitas, 12.Accicends tractatio. 132.Accidentis definitio, ibid.Accidentis divisio, ibid.Accidentia separabilia et inseparabiliaquse? 119.Accidentiafacile construuntur, 993.Accidenlia in individuis principaliter,deinde in speciehus sunt, 28, 29.Accidentium argutiae quo pacto diluendae,1032.Accidentium in definitionibus nullusest usus, 12, 16, 17.Actu existentia aeterna sunt, 381.Actu nihil est infinitum, 620.Adam absque mare et femina creatus,1394.Adam sine escis vivere potuit, 1411.Adam ante peccatummortui nonfuitobnoxius, 1352.Adjuncta quae ? 1073.Adjuictis (ex)adjuncta perpenduntur,1075.Adverbium nominis loco ponitur,796.Adversa quae 7 1120.^gritudo sanitati contraria, 279.iElia Sanctia lex, 1062..(Eneas ab Anehise natus, 22.revocantibus litleram 1 prxmissimus : costeri ad hunc tomum pertinent.).lEqualiae quae sint, 45. opponuntur, 322..(Equaiiaadhliquidpraedicantur,227 Affirmationegationi opponitur,etejEqualiaeumdem eventum habent, contra, 317.i76. Affirmatio et negatio simul verae es-.^quivocum significationibus suia se non possunt, 350.definiri potest, 454. Affirmatio et infinito nomine beneAeris inlemperies studiosis nocet,1223..^tas omnis musices deleclationeconjuncta, I, 1170..iElhiopis nigredo accidens inseparabile,132..(Ethiopum alii nigri, alii nigrioree, beratalii nigerrimi inveniuntur, 157.Affecta quid ? 1064.Affectionum genera ad relalionem,species vero ad qualitatem referuntur,59.Affectorum natura, 1063.Affirmatio etnegatioquid.'271, 316.Affirmatio et negalio uude fiant, 341.Affirmatio unius negalionis una est,325.Affirmat. et negat, subenuntiationetanquam genere comprebenduntur,nomine fiat, nil refert, 351.Affirmatio simplex, 534.Affirmatio aliam rem de alia praedi-.(Equivoca quid ? 14, 21, 190. fit, ibid.^quivoca per translationem non Aifirmaliosiveexfinito siveinflnitofiunt, 166.j^quivoce dicitur de subjecto omnequod subjecto inest, 190.jEquivocorum tractatio, 167.cat, 45.;, 457.jEquivocorum divisio, 880.^quivocalio noo solum in nominibus.sedAffirmatio cum complexione effer-et in verbis locum habet163.tur. 278.Affirmatio una quid ? 483.Affirmationis et negationis elementa,398.Affirmationis unius.negatio duplex,354.Agrimensorum nomina, 154.Albinus praeceptorem GriUum ver-1226.Alteritas pluralitatis principium, ^1249.Alteratum quid ? 119.Amantium irae amoris redintesratioest, 1297.Amphibologiae modi tres, 1010.Anadiplosis sive geminatio syllogismorum,679.Analyticorum Aristotelis inexplicabiliscalifio, 540.'AvaYxaiov quot modis dicatur, 76.Aodronicus senei diligentissimus."Affirmatio una, uni negationi oppo- ^* ^^- diysione senientia, 875." uppu fj"/Andronici deenitur, 483.interpretatioms interpretationis hb librosententia, 397.Affirmatio (quod) ponit, negatio aufert,461.librorumAris-Andronicus diligenstolelisAffirmatiojudex, ibid.omnis vel vera vel falsa,180.'AvepuTtdc iati |j.etxpoxocr|J.oi;, 906.Affirmatio et negatio, vel verum vel 'Avippuxo|xop6[TOiDeum corporalemfalsum in se continet, 279.esse imagiuati sunt, 1400.Affirmatio'privatoria quae ? 601. Anjiulus circuli quid ? I, 1312.Afflrmatio et negatio omnis definite Angulorum genera? I, 1307.vera est vel falsa, 3.30.Angulus planus quid ? ibid.Affirmatio etnegatio enuntiationis Angulus rectilineus quid ? ibid.species, 295.Anguli aequales qui, I, 1307.Affirmatio et negatio contradictoriae Angulus acutus quid i ibid.

1601IN OPERA BOETII.1602Angulus obtusus quid ? ibid.Animi coQceptionum duplex modua,1316.Animo multa separantur quee actuseparari nod posssunt, 1311.Anima et vila non idem, 1013.Anima humana indiviuitatem nonmutata, 1350.Anima substaatia incorporea, 1400.Aaimae omnes secundum speciemesedem, 283.Animse vegetativae triplex vis, 71.Animal homine prius, 2S4.Animal omae aut sanum aut eegrum,275.Animalis definitio, 16, 34.Animalis differenlia prima, 7S5.Aaimdlia muta voees habent, 419.Aaimalia quibus rebus subjecta,o08Antecedens iu proportione hypotheticisquid ? 835.Antecedens ubi, ibidem et consequens,1076.Antiqua qu«e dicantur, 283.Aporema et syllogismusdialecticuscontradiutorius idem, 1003.Apotouie major quam quatuorcommata,et miaor quam quinque.1, 1243.Aqua actu calida, potestale frigidaesse potest, 512.-iEquivocatiouis modi tres, 1010.Arbitriollbero aoaomaiafiuat, 512.Arboresquibussubjectse rebus, 508.Arirharum positiones, 1357.Architis liber de praedicamentis,162.Argumentum facit fidem, 1047.Argumentum etargumentatioidem1052.Argumentum et argumentatio nonidem, 1173.Argumentum quid? 1041.Argumentum quo paoto fidem faciat,1050.Argumentum et qusestio uun idem,1055.Argumeuta apersonis et negotio inrhetoricis sumuntur, 1211.Argumenta locis inclusa, 1034.Argumeatatio quid? 1173,1182.Argumeutatiouisspeoies duae, 1173.Argumentatio et argumentum idem,1052.Argumentationes sophisticae, 997.Argumentationes geminam viam judicaadireqiiirunt, 1045.Argumeatationes ad disserendumquae aptae ? 996.Argumeutatioues atsyvou?, 1081.Argumeatorum iaveuieadorum disciplina,1043.Aridni propriasrationes theoiogicisnegotiis immiscueruot, 1255.Ariaoi negunt Patrem et Filiumejusdem subscantiae esse, 1305.Ariani Trinitatis ordinem perturbant,1249.Ariopagus prodigus, 1227.Aristarchus grammaticus, 170.Aristoteles Peripateticorum dux, 86.Aristoteles more suo mulla turbat,793.Aristoteles praedicamentorum auctor,85.Aristoteles dialecticarum partiumprinceps, 1044.Aristotelea quomodo iotelligeadussit, 9.Aristoteles omaes res in duas partesdividit, 13.Aristoteles Peripateticorum princeps,491.Aristotelis lucida veritate nihil sereaius,1226.Aristotelis sermonespropter similitudiaemobscurl, 363.Aristotelis de corporibus coelestibussententia, 123.Aristotelis atylus obscurus, 397.Aristotelis liber de Decem Praedicamentis,78.Aristoteles nomine indifferentiaenon est usus, 268.Aristoxenus rationi nihil sed tautumseoriibus credit, 1287.Arithmetices laus, 1333.Arithmetica proportio, 1147.Arithmetioa proprietas, 1170.Arithmetioa medietas, 1146.Aritbmetica omnis aliis disciplinisprior, 1360.Arithmetioainterdisciplinasmathematicasprimum locum obtinet, 1081.Ars naturam imitatur, 1047, 1155.Ars et usus plurimum valent, 1169.Artes plurimae mendicant, 1226.Artes plurimae aegligeniia perierunt,229.Artes doctriaa percioiuntur, 410.Artibus in omnibus falsi syllogismisunt, 1017.Artifioes ex instrumentis nomiaaceperunl, 1196.Artifices optimi ab insciis rcdarguuatur,1013.Assuerus poeta, 1235.Athanas vir eanae fidei, 1397.Auctor omnium rerum Deus, 1367.Auctores qai juvenibusiaculcandi,qui seous, 1223.Auctoritas ad fidem faciendam requiritur,1166.Audiendi modus, 1177.Auditus circa aures est, 268.Auditu careatia noa lomnia surdadicuntur, 269.BBlanditia amicitiae pestis, 145.Boaa nnstra magis diligimus quamaliorum, 1080.Bonum est omne quod est, 1311.Bonum malo ex neceesitate contrar.um,280, 359.Bonum ac malum contrana sunt,268Ḃonum omnia appetunt, 933.Bonus malus fieri potest, 276.cCaecum esse et caecitas aoa idem,271.Caecitas praeteroculum non est,268.Calidum frigofieri potest, 276.Campanus inlib.Buolidisprimoduotheoremata non recte demonstravit,1302.Canlilenarum genera, 1189.Caplioaes ougatioais. 1021.Captioues falsae ei quibus locis fiant,1016.Captionessecundum accid3ns,10IO.Casus obliqui juncti verbis, orationemperfectam non faciunt, 425.Casus apud autiquos buid ? 167.Casus atque fortuiti eventus in iisquae raro fiunt locum habent, 1153.Casu non omnia fiuat, 513.Categoriae ad logiuam pertinent, 14.Catholica religio quid de Trinitatesentiat, 1249.Catholica Ecclesia quid de duabusnaturis io Christo credat, 1337, 1401.Causa facit defiaitiouem, 1099.Causa efficiens quae? 1078.Cansae pares jura pariadesideranf,1041.Causae ab effectis non1079.Causarum status, 1209.Causarum dissimilitudo, 1149.Causarum genera duo, 1145.Cholerici proprietates, 1229.separaalur,Chordae vel nervi quibus sideribuscomparentur, I, 1191.Chordae ad numerum planetarum,I, 1183.Chordarum nomina et addilio, I,1183 1191.Chordarum ordo, 1189.Chorebus Athys Lydorum rex, I,1183.Christus unus, 1397.Christus ante passiooem partim homopartim Deus, in passiooe totushomo, post resurrectionem totusDeua fuit factus,ibid.Christus non bumana lege homofaotus est, 1409.Christas eur mortale corpus assumpseril,ibid.Ghrietus non assumpsit corpus exhomiae sed e terra, quod deinde formalumfuit iu coelo, 1395.Christus ex naturis duabus etin naturisduabus est, 1350.Ghristus verus homo et Deus est,1351.Ghristus Adami corpus assumpsit,1353.Christus in passioae verus Deua ethomo, 1397.Ghristus ex duabus naturis coastal,1337, 1403.Ghristus ex virgine natus, 1391.Christi nomen in Scrlpturis geminatum,non invenitur, 1345.Christos duos esse affirmare insaniaest, ibid.Gibus in studioso requiritur mediocris,1223.Cicada per pectus sonum emittit,423.Girculus quid ? I, 1307.Circulus angularis, I, 1349.Circuli diameterquid ? I, 1308.Circuli se invicem tangentes, 1,1312.Circuli circulares demonstrationesrequirunt, 753.Girculi angulus, I, 1313.Circuli sector, ibid.Circuli portiones similes, ibid.Circuli portio quae ? I, 1207.Circumstantiae rei quae ? 1290.Ciroumstantiarum divisio, 1211.Circumstantiae qussl 1205.Codex geometricus, I, 1359.Codex quadruplex, ibid.Coelum semper movetur, 364.Cogitatioae multa separantur quBactu separari nou possunt, 1311.Gognationes et afiiaitates ad unumaliquod caput reduci possunt, 42.Cognoscere quid ? 713.Gomessator quid ? 248.Gomistio tribus modis fit, 1396.Comma in qiia numeri proportioneconsistat, I, 1236.Commalis numerus, I, 1228.Comparatio duplex, 1159.Gompositum suis partibus posterius,456.Complexiones dialecticorum quatuor,174.Complexionum figura, ibid.Complexione3corporishumani,1229Compositum suis partibus definiripotest, 454.Compositio et divisio veritatem etfalsitatem in se habent, 415.Commune multifariam dicitur, 164.Commutatio quid ? 292.Gouceptiones animi in geometricaquae? 1310.Conclusio quid? 685.Conclusio propositionis medietasest, 668.Conclusio non iaterroganda utpropositio, 1024.Conclusio quid? 1173, 1179.Gonclusionis furmatio, 1036.Conditionalium aut hypotheticorumsyllogismorum septem species, 1129,1142.Conjecturalis constitutio, 1208.Conjugata quae? 106S, 1068.Coujugatorum eadem natura, 1069.Conjuuctionum significatie, 394.

1603INDEX GENERALISConsequens ubi non tuerit, ibi necantecedens, 1211.Gontraviarum definitio, 212.Gontrariarum propositionum vis etCorisequeus in proposilioDibus natura, 390hypoltieticis ijuid ? 835.Ci'Dsequeutia propositionum, 369.ConsequentiEB quo pacto Baut, 368.Consequeutiarum ordo, 369.Consequeutia quae? 1076.Consequentiae propositioDum, 597. alia nou, 523.Gouseq'ienliarum regulae, 6S2.Consiliailoquia?50t.Cousouautia quid ? I, 1173, 1176.Cousonaulia quae prima, I, 1194.CuLSunaniia musicam modulationemregit, I, 1172.Consonantiae quomodo a PtolemiEOstatulae, I, 1292.Consonantiae musicae aure dijudicaripopsunt, I, 1283.Cousouantiae ubi reperianlur, ibid.Consonantiae (juxta Platonem; quo-CoDtrariorum genera varia, 1117.Coiitrariorum partitio, 267.Goiitrariorum medio careutium natura,ibiil.Contrariorum alia medium tiabent,'Coutroversia in omni scripto tribusmodis excitari potest, 1172.Coutrario uno posito alierum scquinon est necessarium, 282.Coutroversiarum materiae duae, I,1354.Controversiarum genera, ibid.Con trovei siarum genera ex flumin e,I, 1355.Conversio propositionum, 804.Couversio per contrapositionem,806.modo fiant, ibid.Gonsouae voces quae? I, 1245,1289.Conversio generalis, 805.Gonversio per accidens, 806.Cousonantiarum musicarum specieeGonverli quid ? 222.I, 1273.Corpus in speciem incorpoream,Gousonantiarum natura, I, 1192.Gousouautiarum modus, I, 1210.Gousonautianim orJo, I, 1211.noo potest Mutari, 1263.Corpuf in incorporalem speciem nonpotcst mulari, 1350.ConsLruere diftieilius est quam de-Etruere, 992.Gorpus sine materia subjectaest, ibid.nonContentiosae oraliones quae ? 1009. Corpus omne proprium motum ha-Gontenliosus a sophista quid diffe- bet, 1341.rat, 1019.Gontiugeus ei possibile idem, 6l2.Coniiugens qnid ? 651.Contiugentia futura quae? 494.Goutingentium natura, 490.Coutingenlibus (dc) futuris. 329.Contradictio quid? 323, 458.Coutradictoriae simulverae esse nonpossunt, ibid.Contradiclio contradictionem sequitur,610.Couiradictio integra quae? 476.ContradictioDum opposilio, 364.Gontradietiiriae proposiliouesin unoeo lenjque simul inveuiri possnnt, 605.Contradictionis duplex modus,492.GontraiiicUoiiis oppositio, 468.Conlradictionum alia semper vera,alia falsa est. 363.Coutradictoriarum enuntiationumsemper una falsa alteravera est, 329.Contradictiooem (per) quae opponantur,391.Gontraria lino eodemque temporealiis atque aliis subjectis inesse possuot,479.Coutraria quo pacto investiganda,283.Coutrari^ quaedam a naturainsunt,275.Contraria iu eodem subjecto, unoDefinitio xax' eVaivov quae? ibid.eodemque tempore esse non possunt,Defluitio (•mnis aut rhetorica autdialectica oratio est, 891.281Deflnitio disputationis principium,Gontraria jnxta se posita magis »95.elucescuut, 1024.Deflnitio essentialis, ibid.Gontraria duo in eodem subjecto Deflnitio secundum Theophrastumactu et potentia esse possuut, 125.Gontraria eidem siocul inesse pos-quid? 445.Deflnitio ex notioribus fieri debet,sunt, 637.Goiitraria possunt io alterna, variatisvicibus permutari, 276.Contrariasibi invicemdicuntur,265.Contraria secuudum complexionem,278.Cootraria quae 374.Goutraiia ooania oppositasunt,392.Contrariffi propositiones quae ? 483.Contrariae de contrariis praedicautur,990.Coutrariae propositionesambae veraeesse passuut, sed nou siuiul, 555.Contranae opiniones nunquam simulverae essp possuut, 634.Goutrariae simul verae esse nonpossunt, 385.Gontrariorum relativorumquc dif- 745Corpus animalis aut sanum autaegrum, 267.Corporis humani complexiones,1229.Corpora duo locum unum non obtinent,1356.Gorpora sola mobilia sunt, 619.Corpora coelestia animata non sunt,123.Corpora coelestia ab Arist. seternaesse conflrmantur, ibid.Corporalia cmnia ex materia et formaconsistunt, 127.Cnrruplio generationi conlraria,1012.Creditores solvendi, 1230.DDardanidseaDardano prognati, 24.Deductio sive epagoge qiiid ? 708.Definitio cur tradalur, 23.5.DefiDilio omnissubstantiam deflnit,68.Deflnitio per enumerationem facta,899.DefiDitio quo pacta investiganda,754.Deflnitio ex quibus constet, 419.Detinitio xat SvSeiav tou itX-ripoui;quae ? 906.100.Definilio xatii -TtpdcjTt quae ? 906.Detiuitio aixiciSTi? quae? ibid.Defiuitionis substautialis vitia duo,908, 1206.Definitio monstrat substantiam,1187.Definitio xot' ivTlXi^iv quae ? 903,1099.Definitio xaTi Siatpopciv quae ? ibid.Deflnitio xaToc [ieTaipopav quae ? ibid.Defiiiitiov.aTd; (Stoaipeaiv ToO IvavTiovquae ? ibid.Definitio xaO' uiT0Tuau(7i.vqHae ?776.Defiuitio (i; Tuxoq'qu[E ? 906, 1099.Definitiomultis modis dicitur, 751.Deflnitio et demonstratio nonidem,1604stratur, 748.Definitio quid? 1057, 105S, 1089.Definitionis definitio, 129, 891.Definitio et descriptio differunt,1187.DeBnitio a genere venit, 794.Defluitio etresdefinita eadem essedebent, 97.Defiiiitionis quae a toto fit speciesquindecim, 90l.Definitio evvoT|aTixTi quae, ibid.ferenlia, 272, 276, Definitio per definitionem non mon-Definitio TtoioTTii; i)uae ? ibid.Definitio liTtoypaipcxTi Quae ? ibid,Definitio non solum propria monstrat,verum ipsamet propria fit, 79.Definitio per proportionem, 1099.Definitiones per relationem, ibid.Definitio per translationem, U08.Deflniens interpretatione clara utidebet, 974.Deflnitio superfiua esse non debet,ibid.Deflnitio aequivocationem haberenon debet, ibid.DeflDitionis loci varii a folio 969,usque 988.Defloitionis partes quinque, 896.Definitionis modus, 1098.Definitionis tractalio, 891.Definitionem majora preedicamentamajorem, minora miuorem requirum,35.Defiuitiones propriae qnae? 1098.Defiuitiones quBB converti possuntsunt verae ac bonae, 36.Definitionum genera duo, 1092.Definitionum materiae et formae,llOO.Definitioncm differentiae individuasusciiiiunt, 193.Definitionum variae formae, 1899.Definitiouum ulilitas, 12.DebnitioDum (juxta Ciceronem)duo genera. 897.Deiiberaudi finis utilitas est, 1172.Demonstrator verje argumentationiseffeclor est, 1181.Demonslratio neque per deflnitionem,neque per syliogismum fit, 749.Demonstratio affirmativa, negativam praecedit, 737.DemoDstratio ex necessariis, 718.Demonstratio per quodlibet genuscausae fit, 751.Demonstratio quae ad incommodumducit in geometria vitanda, I, 1302.DemoDstratio ostensiva et ea quaead impossibile ducit quid inter sedifferant, 700.Deraonstratio nniversalis, particularipraestautior, 736.Demonstratioistensivameliorquamea quae ad impossibile ducit, 739.Demonstratio quid ? 714.DemoDstratio noDomDiumest.iiit!.Demonstratio omnis per tres terminoset non plures fit, 666.Demonstratio propter quid et quodest, 725.Demonstratio et definitio non idem,745.Demonstrationes secundum signum,1012.Denominativa, tria requirunt, 167.Denominativa quid ? ibid.Dentes propter aetatem amissi nonfacile procreantur, 277.Deutibus ac visu quaedam carentgeneratione, 269.Descriptio quid ? 90 et 166.Destruere facilius est quam construere,992.Determinatio ad siibjeclum, non adpraedicatum referenda, 476.Deus auctor omnium, 1367.Deus filiu3 ex Patre processit,!254.Deus immortatis et rationalis, 123. .Deus a Deo non differt, 1250.Deus humanae molis couditor, It

160SIN OPERA BOETII.1081. Diateasaron sesquitertia omniumD5U3 futura novit, 507. tetrachorJorum ratio, I, 1259.DeU3 imiujrtalis est, 488. Diatessarou ex duobustouis et se-Deus S^jiritus saoctus ex Patre et mitonio nou constat, I, 1227.Filio processit, 1254. Dictio quid ? 312, 57S, 797.Disserendi ratio duas partes habet,72.Discrepaotibus geueribus discrepantel species, 177.Disserfindi ratio quatuor facultatibusearumqueopilic]bussubjecta,ll81Deus facit sed nou patitur, 1363. Diclio simplex quid? 314.Deus initio caret, 1396.Dieuzeu.xi3 quid ? I, tl91.Dissereudi species, 917.Deus iajustitiam non facit, 925. Differeatia quid ? 125, 177, 879. Disserendi ralio duas habetpartes,Deus nilii! ignorat, 403.Ditferentia in nullo subjeeto est, 1041, 1Deus Pater, Filius, et Spiritus san- 191Dissonje voces quae? I, 1246, 1289.ctus uua substaatia suat, 1299.Differentia omnis alterius ab alteroDissouautia quid ? I, 1176.Deu3 unus et non tres dit, 1268.distautiam facit, 118.Dispositio absque habitu esse po-Deus UUU3, persouae ires, 1249. Differentiam divisio, ibid,test, 243.Deus differeatiis caret, 1254.Differeutia su|ierior specie, 31.Dtspul.atio omnis ex tribu3 confi-Deus substautia iacjrporea, 1410. Dlfferentia ad philosophiae species citur, 297.Deus Pater Filius, et Spiritus san- cofjaoscendas.prodest, 12.Disputationum genera, 1009.ctus non sunt unius subsistentis vel Differentia quot modisdicatur,115. Diversum modis tribus dicitur,1249.essentis, sed uuius subsistentiae et Differeatia iuter Diversivoca quid? 167.- genus et speciem..essentiEe, 1279.60.Diversivooa ad praedioamenta nilDeus ipsa veritas est, 416.Differentia non tot species, ut ge- valeut, ibid.Deum (iu) aocidentia non cadunt, nu8 sub se habet, 136ibia.Deus substantia ultra omnea substantiasest, 1252.Deus animal est, 124.Deus Don dat omnia uni, 985.Deus Pater, Filius et Spiritus sanctusaine numero unum suut, 1293.Deus per elementa mira operatur, 121.1346.Deus et homo in eadem differentiaBuat, 17.Deo nil melius est, ibid.Dei nomen substaotialiter praedicaturde divinitate, 1299.Dei Patris nomen substantiale nonest, ibid.dissimili-Dei filii eodem modo, 1301.DiflerentiiEet specierumDei Spiritus sancti pariter, ibid. tuiliaes, 150.Dei et hominis coojuuctio, 1345.Dei scientiam aeoessitas eventuum ibid.subsequitur, 506.Dividere difficile, 1015.Dividuum facit simililudinem,1294.Dividere quid ? 111.Di^isio quid? 883.Divisio secuudum quantitatem,879.Differentiae specificse quid ? 44.Differentiae specificae de omnibusquEe speciemcomplent, praedicantur,178.Differentias descriptio, 127.Divisio quot modis sumatur, 79.Differeutiae unde dicautur, 128. Divisio et compositio veritatem etD ffereutiae commuues tres, 120, falsitatem in se coutineut, 415.Differentiarum usus duplex, 123.Differeutiae magis et miuus nonreciniuut, 121.Differentise secundum accidens intensionemetremissionem admittunt,ibid.Differentiarum supremadivisio,i6iiiDifferentiae tres, 272.Divisio accideutalis, S77.Divisio multis moiJis dicitur, 876.Divisio quotuplex, 17.Divisiouis defiuilio, 1094.Divisionis differeutia, 878.Divisionis tractatio, 876.Divisiouis usus, ibid.Divisiouis et deflnitionis ferme ratioeadem, 880.Divisiouis divisio, 79.Divisioae (iu) aliquid praetermit-Differeutiae et proprii communia, tere vitiosum est, 1108Divisiouum rubrica, 1519. Ex di-Differentiae et speciei communia, visiouibus fluot defluitiones, ibid.Deuin esse etiam barbarae gentes 65. Divinitas in humanitatem convertisciuut, 1327. Differentiae et speciei propria, i6W. non potest, 1397Deum passum esse accidentaliter Differentiae et proprii communia, ""' Diviuis ' (iu) "' ' rebus intellectualiterdicitur, 1403. ibid.est versandum, 1250.Deum patrem aliiim esse a Filio Differentiaeetaccidentisoommunia, Divinae res passione carent, 327.et Spiiitu sancto, in theologici» est et eorumdem propria, _ 67.Diviua (quae) de substautia praedicertum,1294.Uiffe^reaTianuoq^uamrelaiatur.iA/i/ cautur tribus commuuia suut, 1306.Deum Filium alium esse a Patre - - - -et—Differeuti« specificfe quae ? 119. Divma immobilia siint, biy.Spiritu saucto certum est, ibtd.Differeutiae et accideatis discrimina Divina substantia siue materia elDeum Spiritum sanctum a Patre 153.forma est, 1250.et Fillo alio si esse certum est, ibid. Differentiae deflnitio, 52, 53.Doctos una facies diversarum dic-Deos honorare bonum est, 9!4. Differeutiae etaccidentiscommuniaDiagouus quomodo inveaiendus, 152.I, 1346. DiffereDtiae propriura, ibid.Dialectica perfectis syllogismis utitur,1205.Dialectica circa interrogationem etresponsiouem versatur, ibtd.Dialectica Stoicorum, 429.Dialectica a rhetoricis quid differat; ibtd.Dialectica pars tentativa, 1016.Dialectices discipliuae utilitas, 911.Dialecticce orationes quae ? 1009.Dialecticae (juxta Giceronem) divi-Diff^rentiarum tractatio subtili8,47.Dilferentia plura habet uomina,i6i(/Differenliarum divisio, 49.Differeutiae separabiles et inseparabilesquae ? ibid.Differentiarum vis, 51.Differeatiarum pluralitas in unaessentia esse uon potest, 1296.Differentiarum scieutia utilis, 75. dicalur.tiouura nou decepit, 1317.Doctriuales orationes qu

1607ctua, ibid.EDthymemata varia, 1315.Enuuliatio quid ? 314, 316, 1311.Enuiitiare quid? 451, 457.Enuntiationes simplipes duaB,unumsi conjungantur compositam efficiunt,tbid.EnuQtiatio ex nominibus et verbisconstat, 296.Enuntiatio absque verbo est nonfit, 444.Enuntiationes conjunctee, 567.Enuntiationes diviss, ibid.Enuntialiones conjunctse et divisae,354.Enuutiationes contrari«, 383, 621.Enuntiationis partes duae, 797.Enuntiationes modorum, 362, 579.Euuntiationes infinitse, 341, 520.Enuntialiones quatuor suut, 457.Enuotiationum subjectum et praedicatum,317.Eaunliationum divisio, 672.Enuntiativa oratio simplex quee?398.Epichirema et syllogismus dialecticusidem, 1003.Epiuurus mundum ex atonis constare,dicit, 12.Est verbum omnibus prsedicamenliscommune, 75.Est in propositionibns tertium adjacens,525.Est verbum praedicatur secundumaccidens, 578.Est dicilur duobus modis, 310.Esse unicuique idem est, 120.Esse in omui quid ? 809.Esse in toto quid ? ibid.Esse in aliquibus propositionibusomittitur, 364.Base et nou esse quid ? 338.Esse in aliquo novem modis dicitur,171.Essentia Dei non potest esse materia,1266.Essentiae partea duae, 1386.Ethius Filium Deo patri dissimilemasserit, 1256.Eva ex mare, sive femina ex costaAdaE! facta, 1394.Euclides male versus, I, 1300.Euclides geometra eminens, ibid.Eventus necessitatem, necessitassequitur veriiatem, 3:i7.Evenlus voluntatibus suppetit,505.Eutychis de naturis et personaChristi error, 1357.Eutychiani Christum ex duabuanaturis consistere affirmant, sed induabus esse ne(;ant, 1338.Exemplum quid ? 708.Extrema quid ? 641.Extremitas major quid ? ibid.FFaeere contrarietatem su9cipit,128.Facere faciiius est quam benefacere,969.Facere recipit magiset minus, 260.Facere multipliciter dicitur, 1363.Facere solis vitalibus convenit,1399Facere et pati possunt omnia corporea,1363.Falsitas quando in compositioneet divisione, 415.Fallacia secundum opinionem,706.Fallaciae et oppositis veniunt, 627.Fama vulgi multitudinis est testimonium,1169.Fantasia quid ? 19.Fatum quid ? 1146.Fato (juxta Stoicos) omnia fiunt,Fides quid? 900, 1261.Fides universalis maxime poUet,1262.Fides rationem in theologia praevenit,1304.Fidem philosophorumsuppouitapi-INDEX GENERALISritus hujus mundi, ibid.Figura prima maxime scientiee accommodataeet, 726.Figura tertia ex falsis verum colligit,690.Figurse flgurae circumscribi quid?I, 1313.Figura rectilinea quae? I, 1308.Figura trilaterae quse ? I, 1309.Figura quadrilatera quee? ibid.Figura multilatera, ibid.Figura hexagona, I, 1347.Figura heptagona, ibid.Figura octogoua, I, 1348.Figura hennagona, ibid-Figura decagona, I, 1349.Figura prima, 642.Figura quid ? 250.Figura secunda ex falsis verumcolligit, 688.Figura prima ex falsis verum colligit,686.Figurae tertiae circularis ostensio,693.Figurae syllogismorum, 812, 938.Figurae secundae circularis ostensio,693.Figurae primae modi quatuor, 813.Figura secunda modoa quatuor.,ibid.Figuratertia modoa sex hahet.ibid.Figurae primae circularis ostensio,692.Figurarum modi, I, 1308.Figurae definitio, ibid.Figurarum speciea infinitae, 888.Filius patri nasum dentibus secat,1227.Filii sine parentibus esse non posaunt,lliS.FiIiuB Deus est, 1249.Filius alter est a Palre, 1293.Finis dicitur id propter quod fit,im.Firmamenti sidera corpora absquenumeris nemo cognoscet, 1, 1333.Forma absque materia non potestesse subjectum, 1250.Formarum numerus certua, 1107.Fortuna et casua aemper ignotus,1150.Fortuna divitiarum domina, 1162.Fortuitoruni per demonstrationemnulla est scieutia, 738.Frigidum calefieri potest, 276.Futura necessario flunt, 499.Futura novit Deus, 507.Futuri nuUa cognitio, 71.GGanimedes Pyrrhi dictatoris filiuaprodigus, 1228.Genus et proprium quaenam communiahabeant, 62.Genua praedicatur ad resplurimas,Genus tripliciter dicitur, 90.Genus aliud genus habere nonpolest, ibid.Genus speciem semper sequitur,381.Genus non recipit magis vel minus,121.Genua difi^erentias non continetactu, 140.Generis et apeciei communia, ibid.Generis et speciei differentiae, 141.Generis et proprii communia, 142.Generis et proprii differentiae, ibid.Genus et accidens quod differant,63Generia differentiae, ibid.Genus de qualibet specie praedicatur,1069.Genus suis partibus priua eat, 455.Genus unde oriatur, 85.Genus non aetu, sed potentia continetdifferentias, 52.Genus suis speciebua prius, 1105.Genus quid a reliquis praedicabilibusdifferat, 94, 95.1608Genus plus quam differentia prtedicatur,139.Genua quid? 21, 25.Genus de pluribus praedioalur, 57.Genus multis modis dicitur, 177.Genus quomodo a specie differat,30Ġenua a proprio differt, 33.Genus a differentia differt et accidente,ibid.Genus ab individuis differt, 34.Generis deflnitio perfecta, 35.Genus cur in praedicabilibus primumlocum obtineat, 86, 87.Generis tractatio, ibid.Generis variae significationes, 86,87.Genus specierum materia est, 879.Generalissimum genus quid ? 101,106.Generis et accidentia communia,144.Generia et accidentia differentiae,145.Generia definitio, 879.Generia definitio explicatur, 27, 52.Generis loci, 941.Generis descriptio, 91.Generis nomen aingulis suis speciebusconveuit, 81.Generis in species divisio, 876.Generis divisio, 22.Genera rhetorum, ibid.Generis variae aigoificationes, ibid.Generis divisio apud omnes eadem,879.Generis proprium, 138.Genus per differentiaa dividitur,ibid.Genere ablato auferuntur et species,62.Genere ablato auferuntur etdifferenliae,69.Genera et species a Platone universalianon solum intelligi verumesse afflrmat, et praeter corpora subsisterepulat : Arislot. vero intelligicorporalia atque universalia, sedsubsistere in sensibus vult, 85.Genera et species juxta Platonemnon solum universalia intelligenda,sed etiam revera sunt et abaquecorporibus consistunl, ibid.Genera generalissima genere carent,164.Genera et generalissima unde dicantur,14.Geuera decem in praedicamentisab Aristotele traduntur, 43.Genera speciebus species propriispriora suut, 81.Genera speciebus abundant, 28.Genera et species Aristot. intelligiquidem incorporalia atque universalia,sed subsistare in sensibilibnsputat, 85.Generatio ex oppositis fit, 386.Generatio ex permutatione eju8quod fuit, venit, 627.Generatio corruptioni contraria,1016.Genitum omne principium habet,1035.Geometria unde dicla, I, 1359.Geometria quid ? ibid.Geometriae intentio, ibid.Geometriae utilitas, ibid.Geometria ordo, ibid.Geometrici tituli inscriptio, ibid.Geometriae proprius codex, ibid.Geometrica demonatralio, ibid.Geometrica harmonia, I, 1158.Geometria absque numeris nonconstabit, I, 1334.Geometrica medietas, I, 1351.Geometriae deflnitio, I, 1352.Geometria latine-terrae dimensiodicitur, ibid.Geometria ubi et quomodo inyenta,

1609I, 1359.Geometriae utilitas, I, 1363.Geometriaad facultatem faeit.iiirf.Geometria ad sanitatem faoit, ibid.Geometria ad auimam facit, ibid.Gloria quid ? 896.Gortinius musicus, I, 1169.Grammatiaa non suscipit magis oecminus, 256.HHabere quid 7 264.Habere dicitur multis modis, 292,Habitus quid ? 218.Habitua et dispositio cur pro unaqualitatis specie ponantur, 162.IN OPERA BOETII.IgBis frigori nunquam cognatu3,5UIsnis frigus non capit, 379.IHitterati et indoeii dialeetica aliquandoutuntur, 1020.Imago rei similitudincmtenet, 409.Imaginatio afflrraationem et negationemfacit, 462.Imaginatio imperfectum quiddameet, 406.Impar quid? I, 1083, 1(184.Impoasibilium coutradictione8,370.Inffiqualitatis species, l, 1)73.Incorporeorum duae formfB, 82.Indeflnitaafflrmatiovim particularispropositionis, etindefinita negatioHabitus et dispositionia differentiae, '^' universalis contiDst, ibid.ibid.IndefinitfP propositioues quee ? 321.Habitus in tribus rebus consistit, Indefinitae propositiones et particulares269.ejusdem potestatis suut,799.Habitus circa quae, circa eadem etprivatio versatur, 268.Habitu (ab) ad privatione permutatioIndefinita propositio sub universalicontinetur, 480.Indefinita propositio quid? 472.Indefinitae propositiones possuntsimulflt, 276.Habitus et dispositio simul esse possunt,et affirmando et negando verse242.esse 324.Habitus et dispositio, 2Indifferentiae vocabulum apud ve-Haeretici propriis et naturalibus ra-'^''^' ^'^^ fuit >° u^", 268.tiouibua decepti, 1257. Individuumfacitdissimilitudo,l294Haereticorum de S. Trinitate sententiaevariae, 1256.Individua quot modis dicantur, 97.Individuum semper est pars, H4.Harmonia geometrica, I, 1158. Individua sunt infinita, 42.Harmonia maxima et perfecta, Individua I,aequaliter substantiae1164.Bunt, 188.Harmonica medietas, I, 1153.Individua curdicantur primae sub-Harmonica regula quid T I, 1287. stantife, 189.Harmonicae vis et judicii ejus ins- Individua quid 29.trumenta, I, 1285Individua sub speciebus continendicuntur,1315.Hebdomades obscurae quaestiones '''I'' ^**

'1611J^ocus ab adjunctis, 1122.Locus ex consequentibus, 1123.Locus dialecticorum proprius, jSicJ.Locus conditionalis, ibid.INDEX GENERALISLotrices etvetulse studiosis vitandae1231.Lutetia Parisiorum Caii Julii Gaesariscivitatis, 1227.Locus ab antecedentibus, ihid. Luxuriae species, 1231.Locus a repugnantibus, ibid.Luxuriam studiosus velare debet,Locus a toto, et ab enumeratione 227.Luxuriae species tres, ibid.partium non conveniunt,Locus a notatione, ibid.Locus quantitas continua, est 204.Lopi)3 ab antecendentibus, 1075.Locus a toto, 1038.Locus ab affectis rebus, 1079.Locus ab aflectis, 106:i.Lpci ^b affectis divisiq, ibid.Locus ab efflcientibus causis, 1077.Locus a differentia, M17.JjOCus a contrario, ibid.Lopus efflcentium rerum,1145.Locus a similitudine, 115.MMacedonii de Trinitate sententia,1257.Magnum et parvum non sunt contraria,213.Magnum parvo opponitur, 265.Magnitudo infinitissimas divisionessuscipit, 1081.MagQitudinis divisiones, ibid.Magnitudinum commuDisratio,1119Magistratus laesio vitanda,I,1230.ora de minoribus et non econ-Locusacausistam oratoribus quam tru praedicantur, 35philosopbis commuois, 1157.Locus a partibus, 1059.Locus a testimonio, U66.Locus ex conjugatione, 1111.Locus a notatione, ibid.Locus argumenti sedes, 1041.Locus a consequentibus, 1076.Locus a forma generis, 1069.Locus ex contrario, 107-3.Locus ab adjunctis, ibid.Locus a genere, 1069.Locus a similitudine, 1071.Locus a repugnantibus, 1077.Locus ex comparatione, 1079.Locus a comparatione majorum,minorum, et parium, 1158.Locus quid?U73, H85.Loci quae propter dictionem phantasiamfaciunt quod et quae ? 1009.Locidialectici arhetoricisdifferunt,1081.Loci sex extra dictionem quomodosolvendi, 1033.Loci (Jte/^voi 10S2.Loci communes pro opponente etrespondente, 1005.conveniunt, I, 1160.Loci pro respondente, 999.Magistrorum divisio, 1235.Magistri Atbeuienses et Romani,ibid.Magistri offieia et proprietates.iizrf.Magister Fraiico immansuetus laqueose suspendit, ihid.Malum bono non semper contrarium,280.Malnm malo contrarium, 281.1612Modi secuQdae figurae, 816.Modi redarguendi duo, 1009.Modi syllogisticl et asyllogistici pri-ai figurae, 1058.Modi acquivocationis tres, 1010.Modihypothetici primae flgurae,841.Modi hypothetici secundae flgurae,859.Modiquatuor, 582.Modi primae iigurae novem, 677.Modi tertiee figurae, 818.Modi figurarum quot, 813, 823.Modorum ordo ac differentiae perdescriptionem ostenduntur, I, 1279.Modi septem, I, 1281.Modorum musicorum exordia, I,1278.Modorum enuntiationes, 309.Monochordi meson per triagenerapartitio, I, 1265.Monochordi hypaton per tria generapartitio.et totius descriptioni^ dispositio,I, 1267.Monochordi regularis partitio, ingenere diatonico, I, 1253.Monochordi netarum hyperbolepnper tria genera part.itio, I, 1256.IMonochordi netarum synemmenonper tria geuera partitio, 1, 1263.Monochordi netarum diezeugmenonMalum duas contrarietates habet, per tria generapartitio, 1, 1260.280Marcomanus rhetor, 1260.Matheseos disciplinae quatuor, l,1168.Mathamaticis (in) disciplinabjliterversandum est, 1250.Melancolici proprietates, 1230.Medicina aegris non semper salutemfert, 1249.Medietas arithmetica, I, 1147, 1205.Medietas geometria, I, 1150.Medietas harmonica, I, 1153, 1205.Medietatis tres quse harmonieae ptgeometrica; contrarife sunt,I,H6l.Medietates omnes in arithmeticaMedietales rebus pub.comparantur,Loci sophistici interrogantium ad l H52opinabile aut falsum, 1021.Medietates continuae et disiunctse,Loci de constructione et destructionepraedicatorum, 992.Loci de eodem et diverso, 988.1,1206.Medietatum decem dispositio, I,1164.Loci ad instrnendam interrogationem,993.Medius terminusin figuraprima qijoMedium quid ?641.Loci argumentorum, 1054.pacto dispositus, ibid.Lpci definitionis, 969.Medius terminus in figura secundaLoci omnes in redargutionis igporantiamcadunt, 1014.Medius terminus in figura tertiaquo pacto disponatur, 643.Loci redargutiOQum sophisticarum quomodo collocetur, 644a dictionem, 1011. Medii termini inventio, _Locorum extradictionemquot,i7iirf. Medii termini regulae, ibid.Loci ex comparatione difi6io,1080. Membrorum hona dispositio requi-Loci sophisticarum redargutionum ritur in infante, 1225.1020.Loci pro instructionp respondentis,996.Loci sophistici numero quot, 1009.Loci communespro interrogante etrespondente, 1002.Loci viam ad inveniendum monstrant,1182.Loci sophistici in dictione, 1009.Locorum (juxta Ciceronem et Themistium)divisio, 1201, 1204.Locorumrhetoricorumpartilio,1212Locorum vis, 1083.Locoruni solutio, 1026.Locutio quomodo flat, 393.Locutionis quee partes, ibid.Logica an instrumentum an verophilosophiae pars, 72, 74.Logica quid ? 1044.Logica discipline quid ? 74.Logica orationis ars, 160.Logicaquo pacto ortaetinventa,72.Logicse divisiones, 1044.Logicae disciplinee vis, ihid.Logicae partes duae, 1173.Mensa Pythagorica, I, 1333.Mercurii tetrachordum, I, 1183.Meretricis epitheta, 1227.Meretrix janua inferni, ibid.Merebaudes rbetor, 1109.Mensula quid ? I, 1310.Mensurarum rubrica, I, 1335.Mensurarum nomina el explicationes,ibid.Mensura quid ? I, 1307,1337.Meusurse principium, ibid.Minervam litteras docere ridiculum'*"'1041.Mobilia quae ? 380.Modus audiendi, I, 1179.Modus secundum tempus, 283.Modus secundum id quod non convertitup;convertitur ad subsistendiconsequentiam, 284.Modus secundum ordinem, ibid,Modus secundum reverentiam,«6 j(/.Modus secundum conversionem.286.Modi in dial. utilissimi, 579.Modi simul post prffidicamenti,i6irf. trat, ibid.Morum ratio major quam peritiadisserendi, 1042.Motus pulsum antecedit, I, 1245.ilotus species quot, 289, 619.Motuum divisio, ibid.Motuscontrarium quod, 290.Motus principium natuca, 508.Motus contrarietates ex similitudinecolliguntur, 292.Motus principium natura est, 1342,1365.Motus plurps species habet, 428.Motuum divisio, I, 1173.Muitivocum quid ? 167.l\^ultivoca ad praedicamenta nihilconferunt, ibid,Mundus quatuor corpora efficit, I,1113.Mundus sphaericarotunditate ferturI, 1353.Mundi anima, convenientia musicaconjuncta, I, 1168.Musicus quid 1 I, 1195.Musica humana, I, 117.Musica mundada, ibid.Musica instrumentalis, ibid.Musicarnores vel honestatvel ever-*'*' '' ?1^^^uaicae tres species, I, 1171.Musica simplex, I, 1183.MusicaB proprietas, I, 1168.Musica apud Lacedemonios servataI, 1169.Musica naturaliter nobisconjunctaI, 1167.Musjca symphonia absque numerisnon cognoscitur, I, 1133.Musica non solum speculationi,verunpet moralitati conjuncta, I, 1168.Musices elementa, I, 1172.Musices effectus, 1, 1168.Musices consonantiae auribus dijudicaripossunt, I, 1285.Musicae laus et vis,I,1169, 1170.i^iusicarum notarum per Graecas etLatinas litteras nuncupatio,1, 1251.Musicales notae aveteribus curexcogitatae,ihid.Musicarum notarum per voces convenientesin tribus generibus dispo-^^''°' ^' ^^^^NNatura et persona difierunt, 1345.Naturade quibus dicatur, 1341.Natura triplex, ibid.Naturse definitio, 1342.Naturee nomen substantiam mons-

,.1613IN OPBRA BOETII.1614Nutura rerum evenieatium varis,385.Nutura prima in omnibus rebus, 9.Naturfi principium motus est, 508.Natura facit, sed non patitur, 1363.Natura humaua in Ctiristo,uon facitex Trinitate, quaternitatem, 1352.Natura est principium motus, 1342,1365.Natura huniana liofet in Deutn as-9umpta,tamenin divinitateiiinbiicoiaversa,1397.Natura prae Oaeteris auiriiantibus,hominibus multct bi-ceolark concessit,47.Natu!'a benigna aMifex, Ibid.Natura rem informst, t342.Naturis (ex) duabus consistere quidsigniScet, 1351.Natura oraecedit artem, 1161.Naturalibus (iu) rationabiliter versaudum,1250.Naturffi partes Bnumerare [facile,ibid.Naturas nomen multipleXi ibid.Naturae (juxta Aristolelem) definit0, 1365.Naturee in Christo duoe; 1338.Naturae humauae status diversi,l i061109.Niiturse vestitus artificera prsecedit,259.Naturam definire (ut Cicero ait)diffi.-ile est, 1359.Naturae io Chnsto manent et una iualiam non mutatur, 1351.Naturacognoscerepossibile est,7H.Naturarum Christi varisesententiae,1349.Naturales leges nou omnes ad tUeologiampertinent, 1303.Narratio a divisioue differt, 880.Necepsitas non omnia in rebus f)otest,495.Necessitatis duplex modus, 514.Necessitati omuia subjebta, 503.Necessitate non omnia fiunt, 512.Neoessarium semper est in aiitu,592.Necessariutri et utile idem 6unt,78.NeofissariUm temporale quid? 338.Neoessarium multis modis dioitiir,77.Neoessaria semper actu eiistunt,381.Necessariaepropositiones qu8e?377.Necessarii significatio, 77.Negatiounius afflrmatiouis unaest,325.Negatio omnis autvera autfcllsaest,351,Negatio omnis verum aiit fiilsumsignilicat, 304.Negatio una quid ? 433.Negatio a qUalibeti re, quamlibettollit, 453, 4.^7.Negotio affirmationem tollit, 399.Negatio omnis divisiti est, ihid.Negatio nomini ailjecta significationemejus dubiam reddit, 763.Negatio quid ? 316.Negatio omnis vera aut falsa, 180.Negaliones du£6 faciunt, affirmationem,566.Negotio (in) rhetorico qUae consideranda,1172.Negotialis constitutio, 12t)P.Nestorii de persona Christi error,1379.Niger quid ? 248.Nigredo iu corvo aocidensinseparahile,157.Nix semper frigida actu, 379.Nomen certum aliquid significat,764.Nomen verbo junctum enuotiationemfacit,ibid.Nomen quid ? 301, 305, 419, 794.Nomen infinitura quid ? 341.Nominis et verbi differentia, 306.Nominis definitio et casus eadem,304.Nominis pars nihil signiflcat, 846.Nominis denuitio et ejusdem declaratio,761.Nomina secundum placitum qvae ?421.Nomen siue tempore. ibid.Nominis pars seporata nihilsigniflcat,ibid.Nominis et orationis disorimen,422.Nomina mouaptota quae? 398, 766.Nomina quomodo Bugehda, 221.Nomina infiuita per se veraautfalsanon sunt, 560.Nomiua transpositaquid slghiflcent352.iNomina el verba transposita idemsigQifioant, 290.Nomioa non naturalia, 794.,Nomina et verba consimilia sunt intellectuiabsque compositione, 413.Nomina et verba vocis partes sunt,408.Nomiuativus oasus non est, 304.Nominum opppsitio per defiuitionesoognoscitur, 361.Nominum nalura triplex, 406.Notatio quid? llil.Notatio quo paoto arpumenta suppeditet,ibid.Notae musicales cur excogitate, 1,1251.Notae dictionis, ihid.Notae percussionis, ibid.Notorum persingulas voces et iiiodosdispositio, I, 1278.,Notarunri genera quinque telrarchordasuiil, I, 127i.Notum duobus modis dioitur, 81.Nugationis captiones, 1022.Nugationum dissolutiones, 1036.NuUusnonest terminus,sed universalistermiui deterrninatio, 552.Numerus penlagonu^ I, 1124.Numerus heptagonus, I, 1126..^Numeri imparis divisio, 1, 1092.Numerus omnis ex oontrariis oon-9tat, I, 1139.Numerusomnisina^qHalisad aequalemquo pacto reducatur, I, 1113.Numerus quid ? 1, 1083.Numerus mulliplex, 185.Numerus secuudus et composituB,I, 1093.Numerus superparticuiaris, I, 1101.Numerus omuis aut par, autimpar.,256.,Numerus parle alia longior, 1,1134.Numerus superpatiens, I, llOo.Numerus liuearis, T, 1121.Numerus Trinitatis impar, 754.Numerus actu inflnitus,nonest,383.Numerus duplex, 1251.Numerus soIitUs, I, 1129.Numerus primus, 1, 1092.Numerus incompositus, ibid.Numerus hexagouus, 1, U25.Numeri triangulares, I, 1123.Numeri quadrati, ibid,Nuraeri quadrati qui, eorumquespeculatio, I, 1199.Numeri perfecti generatio, 1098.Numeri quadrati ejusdem suntnaturae,1144.Numeri substantia, I, 1083.Numeri pyraraidales, I, 1129.Numeri impariter imparis proprietates,I, 1089.Numeri pariter iropares proprietates,I, 1087.Numeri laterculi, I, 1137.Numeri paris proprietates, I, 1585.Numeri paris divisio, ibid.Numeri proportionales, I, 1145.Numeri sphaerici, 1, 1137.Numeri divisio, I, 1083.Numerorum pariter parium et pari-ter imparium tabula et ejusdem expositio,1091.Numerorum proportio, 1, 1203.Numerorum vis summuni philosophiaeacumen continet, I, 13o3.Numerationis modi diversi, 1276.Numeris de variis, I, 1132.Octochordi desoriptio, I, 1293.Orestes a Tantalo prognatus, 88.Omnis non est tetminus, sed uiliversalistermini determinatio, 552.Opinio ooutraria uon suscipit, 198.Opera ibanuum ratione Ouountiir,I, 1195.Oppositio contradict!onisquae?8^2.Oppositio propositionuin, 799.Oppositio contradictoria, 477.Oppositio affirmatiunis et nfesationis,271.Oppositio feecundum privlitiDtlfeiri ethabituin, 268.Oppositio nomiaura pBr definitioBesdepreheoditur, 361.Oppositionis figuia, 470.Oppositionis flguraj 320.Oppositiones quatuor, 280, 881.Oppositionum differehtiEB seii ibid.Opposita quolies opponantui^; 264.Opposita quid ? ibid.Opposita eidem sichul iflfeSSfe hbnpossunt, 637.Opposita qua3? 458, 459.Opposita idem subjeotum et jpraBJicatumrequirunt, 459.OppoSita 3UBt maxitrlfe tidUtfaHa,387.Oppositorum regulae, 476.Oppositarum propositionum quot,701.Oppositorurii regulae, 324.Oppositorum cognatio, 516.Opposita quae ? 317.Oratorrhetorjces effector est, 1208.Oratoris officium, ibid.Oratoris defflnitio, 572.Oratio secundum Eequivooationeinmultiplex, 889.Oratio quid? 434..Orationis partes extra aliquidsignifit-ant,43o.Oratio simplex, ibid.Oratio coraposita, ibid.Oratio vera non est causa ul res Sit,sed res orationis verae c^usa est, 2.85.Oratio rhetorica partes sex iiabet,1208.Oratio acuta quae ? 1038.Oratio ^a,c|Iis quae ? ihid.Oratio diflicilis qjate? ihid..Oratio simplex et composita quid ?316.Oratio quadrifariam prohibeturquominusconcluduntur, 989.Oratio contrariorum non est susceptjbilis,198..Oratio quatenns in quanti.tate, 211;Oratio omnis quantitas est, ^99;,Oralio falsa dicitur quatuor modis,1004.Oratio quaiititas cur, 203, .Oratio positione significat, 766,Oratio ad nomen et ad intelleetumeadem, 1017,bratio quid ? 310, 313.Oratio una quid ? 447, 150.Orationis divisio, 395, 447.Oratio imperfecta quae, ibid.drationis perfectaj sunt quinquepartes, ibid.Oratio enuntiativa oontinet partesduas, ihid.Orationis species multae, 441.Orationes perfeotae quae, ibid..Orationis perfectae species, ibid.Oratio quae ad diaecticos ac philosophos,quae item ad poetas et oratoresspeotet, ibid.Orationis speoies multte, 313.

1615altera proferri, tertia cogitatione retineripotest) sunt, 407.Orationes imperfectum intellectumhabentes, orationes aon sunt, 437.Orationum disputabilium generaquatuor, 1009.Orationes doctrinales, dialecticee,tentativae, et contentiosae qu89 ? ibid.Orationum quinque principalea dif-INDEX GENERALISPersonacircumslantiashabet undecim,1212.Person.i (juxta Nettorium) iu Christoduplex, 1379.Persona; uomen quibus rebus conveniat,1369.Personae definitio, et unde dicta,1343, 1372.Personae Trinitatis tres Deus unus,1262.Personis ex d uabusnihil fieri potest,1345.Persona in Christo utia, ibid.Pacto (quo) fiat. 1015.Pbautasia quid? 19.Phlegmatico proprietates, 1230.Philolaus Phythagor., I, 1229.Philosophorum sludium, 313.Philopophia Latine quo pacto nominelur,1313.Philosophiae variae partes, 1315.Pbilosophia doctorum contentionibuscrevit, 1151.Pbilosophia io tribus versatur, 72.Philosophia sapientiae amor est, I,1081.Philosophiain maxjmisrebus versatur,1044.Philosophia quid ? 10.Philosophia duplex, 11.Philosophiae summum acumen innumerorum vi cousistit, I, 1333.Philosophema et syllogimus demonstrativusferenliae, 296.Oraliouuui species tres, 1038.idem, 1003.Pindarus Thebis aeditus, 89.Ostensio circularis quid? 692.Pisces branchiis non voceOvum animal, et non animal est, 423.sonant,125.Planum qnid ? I, 1537.PPlato Athenis natus, 123.Pallor quo pacto fiat, 246.Par et impar praedicantur de numero,Plalonis de corporibus coelest, sententia,123.265.Plotinus philosophus gravissimus,Par quid? I, 1083, 1084.Paries cur caecus dicatur, 269.Participiorum signiflcatio, 398.876.Pluvio a pluendo dicta, 1112.Porphyrii etylus et mos, 14.Participium verbi locum obtinet, Portio circuli quae ? I, 1312.796.Positio quid ? 217.Partitionis definitio, 1057.Possibile esse et non esse potesl,Partitione quopacto utendum,1108. 607.Particularia signa, 321.Possibile Iribus modis dicitur, 840.Particulares propositioneset indefinitaePossibile duas principales partespropositiones ejusdem potesta-habet, 597.tis sunt, 802.Possibile non semper in actu est,Particularefl indefinitae propositiones364.quae ? 464.Particularitas omnis,aut substantiaaut acoidene, 173.Partium enumeratio, 1059.Parvum magno opponitur265.Passio non cadit in Deum, 1291.Passibilis qualitas et passio, 245.Partes non dividunturintotum, sedecontra, 877.Pater Deus est, 1249.Pater alter est a Filio, 1293.Pater et Filius secundum subslantiampraedicantur, 220.Possibile variis modis dicitur, 616.Possibile quid ? 510.Possibilitatis senteutiae tres, ibid.Possibile et ad esse et ad nou esse,facillime couvertitur, 377.Possibile variis modis sumjtur, 380.Possibileet contingensidemvalent,611,Possibilem propositionem sequiturnecessaria contradictio, 603.Possibiles propositiones quae ? 599.Postulata iu geometria quinque, I,1310.Pater generationis principium, 89. Potestas actu, tempore prior est,Paterjuxta Arium solus Deus, filius 383.autem creatura, 1256.Potentia naturalis et jmpotentia,Patri nasu a Blio ablatus, 1227. 244.Patria cujusque generationis principium,Potestas sola et non actus in qui-89.busdam rebus dominatur, 620.Pati aolis sensibilibus convenit,! 399. Potus studiosi mediocris et tenuisPati recipit magis et minus, 260. esse debet, 1225.Pati lI facere possunt omnia corporea,Praotica philosophia triplex, H.1363.Pravus quo pacto melior fiat, 276.Pati mullis modis dicitur, ibid. Praeceptor a discipulo verberatur,Parium nulla est discretio, 1162. 1227.Peccatum in Ghristo non fuit, necpeocandi voluntas, 1353, 1408.Pecus rationale et mortale, 123.Peripateticorum de oratione sententia,Praeceploris officia, 1235.Praedioabilium definitiones, 94.Praedicabilium quaestiones, 127.Praedieabilium communia, 56.406.Praedioabilium inter se relationes,Peripateticorum secta posterior., 134.890.Persona praeter naturam esse nonpotesl, 1342.Persona et natura differunt,Praedicabiiium scientia in omnesphilosophiae partes se iofundit, 12.Praedicabilia ulilitatem in gramma-Oratio deprecativa, ibid.Oratio optativa, ibid.Oratio vocativa, ibid.Orationes iuoulpationes quoietquae'?1003.Orationes partes apnd dialect. duas,766.Orationis partes apud grammaticosocto, sunt, ibid.Orationis enuntiativae divisio, 313.Oratio enuntiativa ex quibus fiat,314.Orationis species qiiinque, 796.Orationis termini qui ? ibid.Oralionis structura, 795,Oratio tnbus rebus perficitur, 402.Oratione sensa animi proferuntur,487.Orationessecundum placitum quae?440.OrationesquiEin di8ciplinissunt,anad intellectum refereadae, 1017.Orationes dialecticorum, 1029.Orationes tres ('quarum unascribi,tica habent maximam, ibid.1616Praedicabilia rhetoribus utilia, ibfji.Praedicabilium visinti diflerentia?,146.Prffidicabilia quo pacto differaut,osteodilur, 147.Praedicabilium cognitio necessaria,14.Praedicabilia quomodo a Porphyrioinventa et excogitata, 9.Praedicabilia ad definitiones ao divisionesutilia, 119.Praedicamenta quoniam genus nonhabent, ueque divisionem, sed enumerationemhabebunt, 180.Praedicamenta majora, majores.minoraminoresdefluitiones requirunt,34.Praedioamenta infinitarum vocumgenera, 160.Praedicamenta paria semper interse coDvertuntur, 35.Praedicamenta et univoce et aequivocedicuntur, 293.Praedicamenta non res, sed vocesproprie nominantur, 181, 293.Praedicamenla cur sio nomina a,102Prgedicamenta absque cognitionegeneris et speolei non discuutur, 78.Praedicamenta deoem, 1252.Praedicamenta ab Aristotele reperta,75.Praedicamenta accidentis novem,ibid. et 78.Praedioameuta absque generis etspeciei cognitionenoQdiseuntur.tiid.Pra)dicamentorumintentioquae?395.Praedicamentorum omnium nominaet exempla, 189.Praedicamentorum divisio, 1282.Praedicamentorum divisio maxima169.Praedicamentorum nomen commune,75.Prsedicamentorum definitiones noninveniunlur, 181.Praedicationum differentiae, 1252,1253.Praedicatio a primis ad seoundassubstantias procedit, 185.Praedicantur ad invicem quae sibiinvicem substantiam donant, 223.Praedicatio aut de singularitate autde pluralitate fit, 91.Prfedicatio secundum accidens,357.Praedicatio ab aeqnalibus ad aequalia,et a majoribus ad minora procedit,144.Praedioari de omoi, 640.Praedicatum quid? 1129.Praedicativi syllogismi, 1182.Praedicari de subjecto quid, 176.Praedicatio duplex, ibid.Principii principium quod, 760.Principii peritio, 702.Principia quatuor, 87.Principia propria et communia Jemonstrationum^721.Principiorum oognitio, 760.Principiorum habitus quia, ibid.Privatio et habitus aequali rationeopponuntur, 271.Privari et privatio quid, 268.Privalio quid ? 344.Privatoriae propositiones quid? ibid.Privantia quee ? 983.A privatione ad habitum non fitper mutatio, 276.Privationis differentia ad generisdivisionem utilis, 882.Privari et habitum habere non esthabitus et privatio, 269.Prius modis quatuor dicltur, 283.Prioris modus quintus priscis philosopbisincognitus, 284.Problema indefinitum, 939.Problema dialecticum quid, 915.Problematis et propositionis differentia,911.Problemata universalia et particula-

1617IN OPERA BOETII.1618ria quae ? 923.Problematuiu loci, 033.Probabilia quoe ? 909.Probabile et verisimile iJem, 85.Prodigium uude dictum, 880.Prooemii natura, 1042.Prolegoraeua quee in quovis operesiiit considerauda, 9.Propositio ilialectica quid ? 915.Propositio absque verbo esae Donpotest, H29, 1173.Propositio dialectica, quse, 997.Propositio quid ? 454.Propositio aut vera aut falsa essedebet, sio miuus, propositio non erituominanda, 180.Propositio simplex quae ? H'', 1032.Propositio composita quae ? 447.Propositiones hypothaticae, 448.Propositio simplex duas habet partes,1049.Propositio signiEcationis suae proprietatemex subjectia capit, 454.Propositio quemadmodum,tiat,3l8.Propositio categorioa quae ? 520.Propositio praedicativa in duas partesdividitur, ifiid.Propositio syllogismis prior, 794.PropOfliMo simplex, 342.Propositionis secundum qualitatem(livisio, 1051.Propositionis secuadum quantilali'!iidivisio, ibid.Propositiones maximae, ihiii.Propositionis defioitio, 639.Propositio uuiversalis qjid ? ibid.Proposilio particularis quid, ibid.Propositio deflnita quid, ibid.Propositio demonstratisa a dialecticapropoaitioue differt, ibid.Propositio syllofristica quid ? ibid.Propositionis conjunctae vis in conjuuctiouelecum habet, 447.Propositionis simplicis vis in praedicatocODBistit, 446.Propositionis quatuor species, 345.Proposilionis veritatem rei necessitassequitu, 334.Propositionis species duae, 1173.Propositionis simplicis divisio, 797.Propositiones finitum subjectum etinfiaitum praedicatum habentes et econlra, 548.Propositiones ex infinito subjectoet prsedicato constantes, 549.Propositiones cum infinito nominetribus modis efleruutur, 5'M.Propositiones privatoriae, ibid.Propositiones tribus terminis coa-Btantes, 525.Propositiones conditionales, 834,838, 859.Propositionesbifariamproferuntur,361.Propositiones disjunctivae, 834.Pruposiliones praedicativae circaqu£e versentur, 492.Propositiooes subalternse quee? 773.Propositiones compositae ex praedicatitisoriuntur, 1129.Propositioues necessariae quae ? 370.Propositionesautsimplicesautcompositaesunt, 1129.Propositiones duae etnon plures insyllogismo esse debent, 668.l'ropositiones universalescontrariaequffi ? 475.Propositione3particularesqua!?319.Propositiones possibiles, 461.Propositiones quatuor contrarietaleshabent, 468.Propositiones veras necessarius sequitureveotus, 332.Propositiones copulativae, ibid.Propositiones praedicalivse, quae etcnr ita dicantur, 1129.Propositiones aut secundum qual.aul aecnncium quant. diflerunt, 519.Propositionum simplicium, privato-riarum et indefiuitarum trac.tatio, 539,542 seq.Propositionumabsolutarumconversio,640.Propositioaum modi quatuor, 352.Propositionum qualitates tres, 554.Propositionum conditionalium modusdiversns, 832.Propositionum quae maximaevocantur,pUirimae suot, 1185.Propositionem abundantia, 669.Propofitiouum coustructio et destructio,668.Propositionesaecessariae qu8e?993.Propositionum oppositio, 799.PropositioDum cousequenlia, 369.Propositionum participatio, 787.Propofitionum formasio, 363.Propositionum consequeutiae, 597.Propositionum centum et qua ragintaqualitates, 554.Proposilionum infinitarumsignificatio,352.Proportio arithmetica, I, 1147.Proportio quid ? 52. 632.Proporiio sesquitenia, I, 1227.Proportiosnperparticularis, 1, 1223.Proportiones quae cooBonanliis musicisaptantur, I, 1175.Proportiones consoaantiarum quouiodoa Pythagorainvestigatfe, 1,1176.Proportionum (secundum Pythagoricos)numerus, I, 12s9.Proportiones vocum, T, 1189.Proportionalitas harmonica, arithmeticaet musica, I, 1166.Porphyrii introductionis liber inAristot. Praedicam. cur sic inscriptus,74, 76.Proprium quid ? 912.Proprium speciebus semper adest,157.Proprium unam tantummodo speciemhabet, 144.Proprii tractatio, 129.Proprium quadrifariam dividilur,ibid., 53.Proprii et accideatis communia etpropria, 69.Proprii utilitas, 12.Proprii loci, 953.Propria et species aequalia sunt, etinvicem praedicantur, 153, 154.Proprii el speciei discrimen, ibid.Proprii et accidentis difi^erentia, 1 57.Proprii uiodi, 934.Propria vere quae dicantur, 55.Propria per absolutionem quae dicantur,138.Prudentia sine justilia parum autnihil prodest, 1226.Ptolemaeus Aristoxeni et Architaetetraohordorum divis-iones reprehendit,I, 1299.Ptolemaei de sonorum difl^erentiissententia, I, 1288.Pubesceresoliushominisproprium,131.Pugil quid ? 245.Punctum quid ? 1487.Punctum liueae pars non est, 204.Pyramis quid? I, 1129.Pythagoras Socrate senior, 283.Pythagorae de philosophia sententia,I, 11&5.Pythagorica mensa, I, 1333.QQuadrupes de quibus dicatur, 137.Quadrupes non est differentia, 20.Quadratum quid ? I, 1310.Quale variis modis dicitur, 238.Qualitasmagisetminusrecipit, 197.Qualitas quid significet, 194.Qualitas cur relationes sequatur,238.Qualitas quid ? 240.Qualitatis species tfrtia, 245, 250.Qualitates magis et niinus suscipiunt,255.Qnalitatis species seeunda, 2ii.Qualitatis species, 240.Qualitalis species tertia quid a secundadistet, 249.Qualitatum contrarietas, 254.Quaestionum genera duo, 1170.Queestio omnis partes dubitabileshabet, 1049.Qusestio unde constet, 1258.Quaistio de libero arbitrio vel casuvoluntatis, 491.Quaestio omnis duo in se coatinet,I, 1303.Quaestio et argumentum diversa,i055.Quaestio cognitionis, 1170.Quaestio actlonis, ibid.Qusestio duas habet partes, 1048.Quaestio ex contradictionibus constat,ibid.Quaestionis duae species, 1176.Quaestionis dialecticse per speciesquatuor, 1178.Quaestiones disciplinarum, 743.Quaestio omnis medii, ibid.Quaestiooes quid ? et qualis, quasresponsiones petant, 779.Quaestiones aliae quae sint, 81.Quiescentibus omnibus rebus nullussonus fieret, I, 1245.Quies motui contraria, 290.Quando praedicatio sine temporenon potest esse, 262.Quantitas quid significet, 194.Quautitas quid ? 79.Quantilates propriae, 208.Quantitas non suscipit magis etminus,215.Quantitatis proprium, ibid.Quantitatis divisio, 200.Quantitascontinuaquid7i6i(i.et201.Quantita8discretaquid?!6trf.et201.Quantitati nihil contrarium, 209.Quantatis relatce differeutise, I,1197.Quantitati terminatae nihil contrarium,195.Quantitatis differentiae, 206.Quantitas definita quid? 211.Quantitatem differentiae, I, 1196.RRara antecedunt vulgaria, 1161.Ralio divinae inlelligentiae modumnon potest comprehendere, 157.Ratio multis modis dicitur, 161.Ratiocinalio falsa, 704.Ratiocinatio ex oppositis iu prima,secunda et tertia figura, 701.Rationale et probabile quid differant,86.Rationale de Deo et homiue dicltur,152.Recordatio triplex, 1266.Rectum quid ? I, 1337.Redargutionum falsarum iufinitusnumerus, 1017.Redargutiones verse et falsae quee,ibid.Rhetores circa hypothesim versantur,1205.Rhetorica circa oratioaem perpetuamversatur, 1206.Rhetorica enthymematibus utitur,ibid.Rhetorica quid a dialectica differat,ibid.Rhetoricae materia, 1207.Rhetoricae partes quinqne, 1208.Rhetoricaefacultatisinstrumeutum,ibid.Rhetoricae effector, ibid.Rhetoricae geous, 1207.Rhetoricaegenerisspeciestres.tijrf.Rhetoricae opus alque finis, 1208.Relatio ad seipsam referri nou potest,1297.RelatioTrinitatemmultiplicat,1255.Relatio omnis aut per casus autabsque casibus flt, 219.

1619Relationes simul oriuntur et intefflunt,1253.Relatiooes simul oriuntur et pereuni,228.Relativa Don omnianatura eadem,» bid.Relativa quaedam naturalia, 281.Relativa oonvertibilia aequalia esse(SebeDt, 227.Relativa quid ? 216.Relationis prsedicamentum cur quaiitat,praecedat, ibid.Relativa ad convertentia dicuntur,219.Relativa recipiunt magis et minus,222.Relativorum natura, 236.Relationum contrarietas, 220.Religiorequirilmetum et caritatein,{261.Religio requirit fidem, ibid.Religionis ChristiaDae auctoHtas,ibid.Repugnantianon8untcontraria,sedronlranorum consequentia, 1227.Repugnantium duae partes, 1224.Repugnantia convenire non posgunt,1017.Res omnes, aut nomine aut defibitionemonstranlur, 163.Res tres comitanLur habitum, 269.Res vocibus designantui', 403.Res HDa de pluribus, et plures delina praedicari possuut, 5(57, 568.Res quaedam praedicatioue convertipossunt, 285.Res omnis aut cOt-porea ailt iricorpOreaest, 82.Res iDtellectum praeoedit, iutellectusvocem,vox Utteras, sed doti e c6utra,402.Res omnes vel ex riaateria vel fbtnjaconsistunt, 127.Res orunis per causas sfjectauda,1079.Res diverse dividuntur, 201.Res omnes ia deoetti categoriis !riveniuDtur,168.Res omnis in duas {)arles dividi potest,13.Res simplices pi-iores compoaitisBunt, 160.Res certa definitione non opu3 habet,891.Res oinnes ex materia et forma consistunt,52.Rei circumstantiae, 1291.Rei unius iufinita contraria esse nOnpossunt, 385.RerumnaturaliumDaturaliasuntiristrumenta,440.Rerum genera prima decem, 162;Rerum omoium formas du5e, 41.Rerum omnium divisio, 28.Rerum initium et origo, 1265.Respondens quo pacto solvere deheat,1026.RespoDsioDibus simplicibus nOnioest periculum, 1035.Respiiblicse medietatibus comparataj,I, 1152.Ridere solius hominis est, 10, 14, 16,n, 20, 29.Rhombus quid ? I, 1310.Rhomboides quid ? ibid.Roffiani a Romulo orti, 22.sSabelliarii propria figmefata theolo-(^icis rebus immiscrierunt, 1255.Sanguinei proprietates, 1230.Sapientia qualis requiratur in philosophia,10.5apientisOpusestrioDmentiri,1009.Scevola pontifex, 1,103.Sciiemata geometrica, I, 1313.Schisma quid ? I, 1232.Soientia sine usu parum prddest.J226.Scientia non est simplex, 260.INDEX GENERALIS 1620Scientia dignusnon est qui contra Aristoxeno, a-'"'"Pythagoricis in quanti-:-.:-: :. 'o^.^magisfcrum scientiae insurgit, 1227, tatc poDUDtur, I, 1289.Scieutia ab opinione quid differat, SoDorum juxta Plolemaeum differeutlae,ibid.Sophisma et syllogismus contentiosusidem, 1003.Sophista a cuntentioso quid differat,1018.Sophistioa occultatio, 1023.Sophisticaredargutio quid ? 1016.741.Scientia verum genus est, 760.Scientiae et artes omnes ex praeexistentecognitione flunt, 711.Scientiae nou sunt virtutes, 276.Scientiae inlinitaB, 1017.Scientinm Dei necessitas eventuumsubsequitur, 505.Scibile scieotia prius est, 230.Scire quando dicamur, 711.Scipiadae a Scipione prognati, 89.Scripta in rhetoricis quinque modisperpenduntur, 1209.Secundum naturam quEe dicantur,286.Sector circuli quid ? I, 1313.Sedere accidens homiuis, 30.Semicirculus quid? I, 1308.Sophisticae redai-HUtiones in redargulionisignorantiamrevocaDtur,1013.Sophisticae fines, 1O09.Sophisticus syllogisujusquid ? 1016.Sophist. decept. causae, 1014.Sophislicarum oratiouum cognilioutilis, 1025.Sophisticae orationes quomodo dilueudae,ibid.Species riiultis modis dicitur, 37.Semitonium m-inus,majusSpeciesuniuscujusquehominisesttiibusfor-,matibus,minusveroquatuor,I,i240. '"Iptles Species puthdtudpulchritudo dicitur, ibid.Seiiiilonium iu quibus minimis numeris constet, I, 1218.Semitouium quo jiacto sumenduiri,I, 1235.Semitonium in quibus primis numerisconstet, I, 1181.Seiiia quse dicantur, 283.Sensiis omoium gentium pares sunt,Speciei nomen aequivocum, ibid.Speciei deflnitiones plures, iJi^^Species specialissima quae? 38.SpeciessubalternaequeBdicaDtur,39Species vera nullas alias sub se ha-SemitoiiiiiDtervallaminora,!, 1232. bet species, 30.Species magis substantia quam genusest, 186.Species praedicatur ad res plurimas,32.Species unde oriatur, 85.Species non dividunturin genus,sedecontra, 877.Species pars generis est, 47.Species ante individua subsistunt,420.Sensibus quae percipiuntur eademsuDt, ibid.Sensus etiritellectus natura di versa,405.Seusibus quousque cfedendam, I,1283.Sensile sensum praecedit, 232.Separautur multa cOgitatldUe, quaeactu non possunt separari, 1312.Sermo obscurus prolixam explicationemrequirit, 601.Servus bilinguis domo exjiellendus,1231.Servus dominumbene meritum in-145.Species facilius definiuntur quamgenera, 756.Species qnid ? 85, 99, 101.Speciei a significationes, 98, 99.Speciei cofiuito plurimum valet, 75.Speciei et accidentis commuuia atquepropria, 68.terflcit, ibid.Speciei et proprii communia, 66. EtSesquitertia proportio, I, 1227. eorum propria, ibid.Signum tripliciter sumitur, 709 Specie de una quae dicuntur, inSignUicatioDesin vocesnondividuhtur,sed ecoDtra, 877. _ Speciebus abliitis iritereUnt ^^^^ et indi-aliam non conveniuot, 1070.Siraile el dissimile qualitate^ reti- •yidua,"at~Don"econt'ra759^neut, 250.Simile omne : alii al se sidiile est,1326.Siiuilitudo amica, dissimilitudo jjj-in Qaei, I, 1193.odiosa est, I, llB8.Similitudinum duo genera, 1115.Similibus rebus eadem corivehiunt,1072.Simplicia omnia vel natura vel actuconformia suut, 1294.Siugulare quid ? 461.Singularibus (a) ascendimusin universalia,756.Specialissimum genus quid ? 18.Specialissima species quid ? 102.Speculatio rationis actu operandiSpeculativae tres partes, i230.SpeculatioDum ordo, 1, 1179.Spiritus sanotus Deus est. 1249.Stenelus filius Capanei, 402.Stuici in judicatione tantum versati,1044, 1047.Studiosus quo pacto et cibis et ves timenlispraevisus esse debeat, 1225.StudioBUssideralemscientiamdebetfeitus in praedicamento relationis scire, 1229.non esl, 261Stylus Aristotelis obscurus, 396.Situs in Deo non est, 1291.Subcontrariae simulverae esse possunt,Su^uyia et conjugata idem, 1868.555.Socrates Aristotele senior, 283. Subscriptivae rationes quid ? 26.Sol uuus actu est et praeter eum SubjectUm quid ? 1129.nullus vel esl, vel fuit, vel erit actu, Substantia Trinitaiis unitatem coritinet,1372.1255.Sol semper iucidus actu, 379.Substantia Dei etmateria et motuSol actu et non potestate mdvetur, caret, 1250.382. Substantia suscipiens contraria per-Solem et caetera corpora coelestia mutatur, 199.immortalia esse Peripatetici asseruut,597.Solertia quid ? 742.Solidum quid? I, lS77.Soloecisini, captioues et exempla,1022.Solcecismi dilutioues, 1036.Solum duobus modis dicitur, 163.Sonus quid? I, 1173, 1175.Sonus a voce quid differat,Sonorum differentiae iu quaiitate abcontinentur, 156.Substantia per definitionem nonmoDbtratur, 748.Substantiae primae quSe ? 181.Substantiae secundae quae ? 181, 182.SubstaDtiaecurinterdecempreedicamentaprimuin obtineaut locUm, ibid.Substantiae primae particulares, secundaeuniversales sunt, 182.Substantia maxima quse, ibid.SUbstantia omnis propria specie

1621Substantia non recipit magis etmiiiLis, 195.Subslautia siue accideute non videlur,9.Substautiae sinceree quatuor, 1266.Subslantiae maxiniee non recipiuntmagis nec minus, 187.Substantiae secundae sunt in relatione,233.Substautiae primae non dicunturad aliquid, ibid.Substaulise demonstratio definitioest, 1186.Substautiae tpes, 184.Subslautiae arbor sive figura, 41.Substautiales partes quae ? 777.Substanliarum communia, 189.Substantiarum partes in subjectosunt, lyiSubstantjis primis manentibus^ 96-cundiB etiam manent, 190.Substantiis nitiil contfariuin, i^.Sumniitas quid ? I, 1332.Summitatum genera dUo, ibid.Surditas ab auribusnoti recedit,26S.Superflcies quid ? I, 1307.Superficies fines ? ibid.Superflciea plaiia i|u«d ? I, 1302.Superiora de inferioribus praedicantur,138.Super particularis in aequa dividinou potest, I, 1223.Superparticularis proportio in aequaliadividi nequit, I, 1236.Syllabarum divisio, 203.Syllogismus quid? 638, 909.Syllogismus perfectus et imperfectusquid ? ibid.Syllogismus litigiosus, 909.Syllogismus ex quot et qualibusconstet, 730.Syllogismus per imposaibile, 697)Syllogismus per impossibile conversosimilis, ibid.Syllogismusfalsussecundumquamlibetarlem, 737.Syllogismus (Piatonis) ex puria negativis,550.Syllugismus conversus in primafigura, 694; in secundaj 695; intertia, ibid.Syllogismus aliquid de aliqno pnmedium monstrat, 745.Syllogismus pbysiognomicus, 711.Syllogismus apodictici dialeefieisyllogismi genus, 13.Syllogismus ex propositionibusconstare debet, ibid.Syllogismus contentiosuSi 738.Syllogismus dialecticus quid? 909;Syllogismus certis propositionibnsconstat, 831.Syllogismns proposilionibus constal,770.Syllogismi assertorii, 672.Syllogismi osteosivi et ejus quiest ad impossibile differentia, ibid.Syllogismorum principia, 673.Syllogismorum in propositionearesolutio, 674.Syllogismorum in terminos resoluttb,676.Syllogismi ex terininis fiunt, 1006.Syllogismi partes quiuque, 1129.Syllogismi absoluti figurae tertiae,644.Syllogismiabsolutisecundaeiigurae,642.Syllogismi hypottetici if 8ictafio,83lSyllogismi ad doctos pertinent,1006Syllogismi contengentes, 652.Syllogismus ostensivus, 664.Syllogismus ex hypolhesi, 665.Syllogismi indirecti trium figurarum,647.Syllogismi necessarii, ibid.Syllogismi mixti omniutri trium figurarum,648, 649.IN OPERA BOETII.Syllogismi categorici tractatio, 793.Syllogismum (per) et iuductiiuemomuia credimus. 708.Syllogismoriim resolulioues adimpossibile, 680.Syllogismorum ex una figura inaliam reductio, ibid.Syllogjsmi inflniti, 681.Syllogismorum anadiplosis, 679.Syllogismorum thesis, ibid.Syllogismoium non eadem principia,741.Syllogismorum instrumenta, 916.Syoaphe quid ? I, 1191.TTranspositorum nominum sigbificatio,352.Tempus quautitascontinua est,204.Temporalia omnia mulabilitati obnoxiasuot, 1303.Temporum varietates in praedicamentoquaudo sunt, 263;Tempora duo sunt, 418.Tepof inter calidum et ffigidummedietas est, 267, 268.Terminus quid? 911, 639, 1,1308.Termini faciunt syllogismos, 1006.Termini proprias defintliones rfequiruut,1065.Termini communes, 642.Termini in geometria ante theorematapouuntur, 103.Termini soratioDis qui, 796.Termini per se augmenta e^feepossunt, 1054.Termiui hypothetici, 837.Termini perdivisiooes proIalio,756.Terminorum conversiones, 707.Terminorum thesis, 676.Terminorum ectesis, ibid.Terminorum compositorum ectesis,677.Termini syllogismorum obliquorum,ibid.Terminorum qualitas et quantitas,665.Terminorum syllogisticorum nutoSrus,666.Terra deplnta vapores fiuat, 753.Terra iii thedio spaefae, 212.Testimboiuni vulgi,. 1169.Testiinonium quid ? 1166.Testiinonia divisa, 1169.Testimdnia hominum, ibid.Testithouli vis in auctoritate conetat,1057.Tetrachordorum deScfiplionum expositio, I, 1259.TetracHordi (juxta Architam divisio,I, 1297.Tetrichordi (juxtal Ptolemaeum)divisio, I; 1300.Tetrachordorllm diiisio, I, 1294.Teulativae orutioues quae? 1009.Theodosius vir doctisMmus, 21.Theodosii de sommo Scipiouis liber,ibid.Theoldgia naturales iBges non omuesprobat, 1303.Theologia vera phiI6'sophia, 10.Theologica sine Iriotu abstractasiut, 125y.TheOlofjJcis (in) absoluta necessitasest, 1,304.Theologicis (in) fidgs rationemTenit, ibid.Theophrastus substilitatis artifex,^236.Tbeophrastiis vir doiifissimus, 585.Theoria cdntinet sub s^ species, 10.Thimotneds inusicus, 1, 1169._ Thesis seu positio 1- syllogismorum,679.Thesis philosophi8att.fibuitur,1176.Timiditas fortitudini cotitrarla,399.Toniis ttmjor quam octo ooinmataet miiiof quam novem, I, 1243.Tonus ex duobus semitoniis aeeommate constat, I, 1231.^n1622Tonus in aequales partes non potestdividij I, 1223iToni juxta Aristoxenum divisio, I,1291.Touus in dhodecim partes dividitur,1295.Toni partes per bonsoDantia^ sdmendae,1, 1233.Toni secundum Philblalim diyisio,l, 1229.Tonorum flgurae, I, 1180.Tonitriius quid ? 749.Tonitru apiid Pythagoricos quid ?752.Topica inveniendi facultatem subministrat,ll73.Tqpicorum iutentio,, 1181.Tdtuni mullis modis dicitur, 887.Totum partes scquitur, 1105.Totum absque partibus non conjungipotest, ibiiJ.Totum duobus mqdis dicitur,1188.Toti quod conveuit, idem et partibus,ibid.Totum dividitur, non coniungitur,1061.Totius in materiam et formam divisio,745.Totius in partes divisio, 876.Trebalius yir prudentissimus,1226.Triangulum aequilaterum quid ? I,1309.Triangulum isosceles quid ? ibid.friangulum scalenum quid ? ibid.Triangulum orthogonium quid? ibidTriangulumo.^ygonium quid ? ibid.Triangulum anibligoniumquid?t4ia!Triangulum aequilaterum ad datamrectam lineam constituere, I, 1305.Trianguli latus longiusaugulo majorioppositum est et vice versa, I,1802.Trigonorum genera sex,I, 1337.Trigonus isopleurus quid ? ibid.Trigoous isosceles, I, 1138.Trigonus scalenus, I, 1339.Trigonius orthogonius, I, 1339.TrigonuS ambligonius. I, 1343.Trigonus oxygonius, ib dTrinitas substantialiter de Deononpraedieatur, 1302.Trinitas unus Deus, 1251.Trinilas saerosancta quoniam.incorporalisest, locis nil distat, 1254.Trinitatis relatio similis, 1299.Trinitatis omnia commuuia, naaiquae de patre, eadem et de Jfiiio, etquae de Filio, eadem de Spiritu sanctopraedicantur 1299.Trinitatis unaessentia, 1377.Trinitatis numerus impar, 7^4.Trinitatis ratio indifferens, 1249,Trinitate (de) variae hcereticorumsenteatiae, 1256.Tussii quid ? 392-ullbi praedicamehtuihi side loco fionpotest esse, 261.Dlysses Polypheiiii/m vino inebriat.et telo immisso in Oculos excaecat, ibidUniversale infra se reliqua contiuetet ippum non cbntinetur, 86.Universaiia signa, 32J.Universale quid ? 316, 46i, 716.Universalis afflrmStid qiiid ? 316.Univefsalis propositio ihdeSnitamBub se continet, 480.Uhitas in numeris primum loctimobtinet, 1085.Unitates tres plnralitatem tiutheHDOD faciunt, 1251.Unum in dialecta quid ? 354.Uuum de omnibus praedicamentiaprsedicatur, 108.Unum plures viflcere posse estimpossibile,1003.Unum duobus prius est, 284.Univocum quid, et quid ab aequivocedifferat, 22.

1623 ORDO RERUM QU^ IN HOC TOMO CONTINENTUR.Univoci termini in affirmatione etDegatioue positi, simul veri essepossunt, 45H.Uuivoci termini contradictionemDon faciijut, ibid.Univoce dicuntur omnia quae asubftauliis et differentiis sunt, 193.Uuivocis (ex) fiunt squivoca, 1B4.Usus absque scieutia prodest, i226.Utilitiis libri Porphyrii de praedicameiitiscouscripti, 76.Uxorum formai duae, 1070.VValentiniani non credunt corpusChnsti siimptum ex Maria, 1408.Vapores terra depluta flunt, 753.Varro Latinorum peritissimus, I,1353.Verhuni semper significat quse dealtero praedicentur, 306.Verbum infinitum quid? ibid.Verbi proprietateB, 308.Verborum casus. ibH.Verbum quid ? 305.Verbi et nominis differentiae, ibid.Verbum infinitum quid ? 341.Verba infinita in propositionibusne^ationem perficiunt, 521.Verba ejusdem generis, 245.Verba infinita per se vera autfalsa uon sunt, 560.Verljii et nomina intellectum absqnecnmpositione con8imiliasunt,4l3.Verba negationem et affirmationemfaciunt, 520.Verboruni el uominuni transpositioapud rhetores et oratores iionidem valet, 5fi4.Verborum natura triplcx, 406.Verecundia quo pacto fiat, 246.Veritas et faUitas circa quae ? 298.Veritas quando in compositioneet divisione sit, 415.Veri fnlsum uon syllojjizatur, 685.Veri et falsi divisio, 277.Visus omnibus mortalibus adest,I, U67.Visus in oculo et circa oculumest, 2m.Visu alque dentibus quaedam generationecarent, 269.Visu carentia, non omnia caecadicuntur, ibiil.Vita et anima non idem, 1013.Vitiom quid ? 220.Vitiis (a) ad virlutes Iransire difficile,276.Vocabulaquopactorebusindita,159Vocabula cum et sine prolationequid? 168.Vox naturaliter Dihil desipi8at,422.VoxseDsaanimisequitur, 298, 622.Vox una litteria diversis scribipotest, 402.Vox a sono quid differat, 419.Vox quid? 392, 393.Vox a voce differt, 920.Vox sola dictio non est, 440.ORDO RERUMQUiE IN HOG TOMO CONTINENTUR.1624Vocis divisio, 877.Voces quaedam nil significaut, 794.Voces ut nou esidem, sic non eaedemlitteree sunt, 410.Voces vel unisouae, vel unisonaenou sunt, I, 1292.Voces uuisouae qnae ? ibid.Voces aequisonae quae? ibid.Voces consonae quai ? ibid.Voces Emeles quae ? ibid.Voces dissonae quae ? ibid.Voces Ecmeles quae ? ibid.Voces mobiles et stantes, I, 1273.Voces ad harmoniam aptae, 1,1289.Voces sunt passionum animae notas,405.Vocum aliae scribi, aiiae scribi nonpossunt, 423.Vocum scriptarum aliae significant,aliae non, ibiil.Vocum differentiae in quantitatecondstunt, I, 1245.Vocum ilivisio, I, 1177.Vocum proportiones, I, 1189.Voluutas nostrorum actuum domina,505.Voluptatis juxta Prodicum divisio,929.zZenonLucretii filiusprodigus,1227.Zenon cruci affixus pareuti suo nasummorsusecuit, ibid.OPER UM BOETl CONTJNUA 7 10.DULOGI IN PORPHTRIUM a Victorino translati. 9Dialogus primus.Ibid.Dialog. II. 47BOETII GOMMENTARIA in Porphyrium a se translatum.71Liber primus.Ibid.Lib. II. 85Lib. UI. 97LiblV. 115Lib. V. 133IN CATEGORIAS ARISTOTELIS LIBRI QUATUOR.159Liber primus.Ibid.Lib. II. 201Lib. III. 239Lib. IV. 263IN LIBRUM DE INTERPRETATIONE LIBRI. 293Editionis PRIJI.E Liber primus. Ibid.— — Lib. II. 341Edifio.nis secunD/E Liber primus. 393Lib. II. 433— — Lib. III. 487Lib. IV. 517Lib V. S63— — Lib. VI 601INTERPRETATIO PRIORUM ANALYTICORUMARISrOTELIS. 639LIBER PRIMUS.IbidCapct PRisiDM. — De propositione, termino et syllogismo.IbidCap.II.—Deconversioneabsolutarum propositionum.640Cap. III. — De conversione propositionum de modo. IbidCap. IV. — De modis syllogisticis et asyllogisiis primaefigurae. 641Cap. V. — De syllogismisabsolutis in seeunda figura.643Cap. VI. De syllogismis absolutis tertisE figurae 645Cap. VII. — De tribus figuris et iudirectis syllogismisad iuvicem. 647Cap. VUI. — De syllogismis ex necessario in tribusfiguri-i. 648Cap. IX. — De mixtis ex una necessaria et altera absolutain prima figura.Ibid.Cap. X. — De miitisex una necessaria et altera absolutain secunda Ggura. 649Cap. XI. — l)e syllogismis mixtis ex altera necessariaet altera absoluta iu tertia figura. 650Cap. XII. — De contingenti non necessario, 651Cap. XIU. — De syllogismis ex ambabus contingentibusin prima flgura. 653Cap. XIV. — De syllogismis ex uua absoluta et alteracontingente in prima figura. 654Cap. XV. — Mixtio necessarii et contingentiis in primaflgura. 657Cap XVI. — De syllogismis ex ambulans contingentibusin secunda figura. 659Cap. XVII. — Mixtio absoluti et contingentis in secundaflgura. 660Cap. XVIII. — Mixtio necessarii et contingentiis insecuuda Hgura. 661Cap. XIX. — De syllogismia ei ambabus contingeDtibusin tertia figura. 662Cap. XX. — Mixtio contingentis et inesse in tertiafigura. 663Cap. XXI. — Mixtio necessarii etcontingentiis in tertiafigura. 664Cap. XXII. — De syllogismo ostensivo. 665Cap, XXllI. — De syllogismo ex hypothesi. 666Cap. XXIV. — De qualitate etquantitate terminorumsyllogismi.Ibid.Cap. XXV. De numero termiuorum syllogismi. 667Cap. XXVI. — De numero propositionum et prossyllogismis.IbidGap. XXVII. — De problematis, hocest, propositis inunaquaque flgura facile et difficile construendis et destruendis.668Cap. XXVIII. — De abundantia propositionum. 669Cap. XXIX. — Medii syllogismorum invenieDdi regulae.670Cap. XXX. — De syllogismis assertoriis ad impossibile,tt reliquis qui ex hypothesi. 672Gap. XXXI. — Quod omnium scieDtiarum syllogismisuperioribus praeceptis efficiantur. 673Gap. XXXII. — De divisione ejus et syllogismo. 674

1625 ORDO RERUM QVM IN HOC TOMO CONTINENTUR. 1626Cap. XXXIII. — De resolutione syllogismorum in propositiones.675Cap. XXXIV. — De resululione iii tcrminos. fi76Gap. XXXV.— Denecessarioetthesi teruiiuorum. Ibid.Cap. XXXVI. — De ecthesl lermiDorum. 677Cap^ XXXVII. — De ecthesi lerminorum compositorumet obliquorum syllogismi. Ibid.Cap. XXXVIIL— De anadiplosi et thesi syllogismorumhoc est, de geminatione et positione. 679Cap. XXXIX. — Pro debita resolutione praecepta. 680Cap. XL. — De resolutione syllogismorum ad impossibileet e.x hypoihesi. 681Gap. XLI. — De reciproca reductione syllogismoruiiiunius figurae in aliam.Ibid.Cap. XLII. — De syllogismis infinitis et regulis eonsequentiarum.683LIBER SECUNDUS. 685Caput PRiMUM.Ibid.Cap. II. — Quod exfalsis, in prima figura, verum coiligatur.686Gap. III. — Quod coUigatur verum ex falsisin secundafigura. 689Gap. IV. — Quod ex falsis verum identidem colligaturiu tertia figura. 690Cap. V. — De circulari ostensionein primafigura. 692Cap. VI. — De eadem circulari ostensioue io secundafigura. 693Cav.VII.— Decyclica ratiocinalione in tertiafigura. 694Cap. VIII. — De syllogismo conversivo. 695Gap. IX. — De syllogismo cooversivo in secundafigura. 696Gap.X.— Desyllogismo conversivo intertiafigura./Aic/.Cap. XI. — De syllogismo per impossibile. 697Cap. XII. — De syllogismo per impossibile in secundafigura. 699Gap. XIII. — De ostensione per impossibile in tertiafigura.Ibid.Cap. XIV. — Quo differunt justaet qusead impossibileducit demonstratio. 700Cap. XV. — De ratiocinatione ex oppositis. 701Cap. XVI. — De ratiociuatione ex oppositis in secundafigura.Ibid.Cj,\p. XVII. — De syllogismo ex oppositis in tertiafigura. 702Cap. XVIII. — De petitione principii. 703Cap. XIX. De non propter hoc accidere. falsum. 704Cap. XX. — Dc talsa ratiocinatione, catasyllogismo.hocest, corraliodnatione et elencho. 70SCap. XXI. De fdllacia secundum opinionem. 706Cap. XXII. De conversionibus termiuorum. 707Gap. XXIII. — De epagoge, id est inductione. 708Cap. XXIV. De paradigmate sive exemplo. "09Gap. XXV. De apagoge deductioneque. Ibid.Cap. XXVI. De instantia, quam enstasin dicunt.710Gap. XXVII. — De eicote, id est, consentaneo signo,indicio et entymemate. 711Gap. XXVIll. — De syllogismo physiognomico. 712INTERPRETATIO POSTERIORUM ANALYTICORUMARISTOTELIS.Ibid.LIBER PRIMUS.Ibid.Capdt pRiMDM. — De praecognitis.Ibid.Gap. II. — De modis sciendi, et demonstratiune. 713Cap. III. — Quod non omnium sit demonstrativascientia. 715Cap. IV. — Quid de omni, quid per se, et peruniversale.716Cap. V. — Quo pacto contingat allucinatio circauniversale primum.7l7Gap. VI. — Demonstratiouem ei necessariis et propositionibusper se esse. 718Cap. VII. — Dcmonstrationes ex iis quae per se suntet ex perpetuis esse. 720Cap. VIII. — De principiis tum vagis communibusque,tum propriis ao addictis. 721Cap. IX. — Cujusque disciplinae proprietas,aocommodatasqueesse interrogationes. 723Cap. X. — De demonstratione propter quid et quodest. 725Gap. XI. — Primam figuram maxime seientiae esseaccommodatam. 726Cap. XII. — De ignorantia et syllogismo imperitiae eorumquse primo immediateque insuut. 727Cap. XIII. — De syllogismo imperitiae eorum quaemediate insuut 729Cap. XIV. — Si sensus a natura deficit, et scientiamprii|u'inniim sensibilium illum deficere. 7:i0Cap. XV. — Ex quot et qualibusconstat syllogismus,etan sursum deorsumve fiat in inflnitum abitio. Ibid.Cap. XVI. — Determinatis extremis, summo imoque,media unn esse infiuita. 731Cap. XVII. — Propositionis negativae mediataB media,quibus revocetur ad immediatam, non esse iufinita. /Aid.Cap. XVIII. — Propositionis affirmativae mediatemedianou esse infioita. '32Cap.XIX.—Elementamonstrandarummediatorumnoninfinita esse.^35Cap.XX. — Quod demonstratio universalis praestantiorsit partirulari.^^bCap.XXI.— Quoddemonstratioaffirmativapraestantiorevadat negativa.'''^SCap. XXIl. — Demonstratiouem ostensivam potioremesse ea quae ducit ad incommodum. 739Gap. XXIII. — Quae scientia certior, quae una, quae altera,et ejusdem plures esse posse demonstrationes. 740Gap. XXIV. — Non esse scieatiam fortuitorum.nequein sensuiim functione. Ibid,.Gap. —XXV.—Non omnium syllogismorum eadem principiaesse posse.'''*'Gap. XXVI. — Quod scientia et scibile ab opinatione etopinabili discrepent. '-^^Cap. XXVII. - De solertia. 744LIBER SEGUNDUS.Jbid.Gapiit primum. — Quot quaeri solent in disciplinis. Ibid.Gap. II. Omuem quaestiouem medii esse. Ibid.Gap. III. — Discerptatio quod demonstratioet definitionou ejusdem sint. 745Cap. IV. — Syllogismo duplante nou demonslrari qiiidest de eo cujus est. 746Cap. V. — Neque idem effici posse per divisionem syllogismo.747Gap. VI.—Non monstrari definitionem sumendo definitionemdefinitioois, neque definitione contrarii. 748Cap. VII. — Quid est, non posse monstrari. Ibid.Cap. VIII. — Quid est monstrari per aliud quid est 749Cap. IX. — De quid est et quod est. Ibid.Gap. X. — De difinitione quid est et propter quid. 750Gap. XI. — Per quodlibet genua eau8

'1627 OHDO RERUM QU^ IN HOC TOMO CONTINENTUR.1628LIBER II.P2.iUaput rRiJluii. — De problematis univerpalibus et iuquibus priEdicalis inesse et esse couvertuutiii'. Ibid.Cap. II. — Loci problematum quod quidquain iusit velnon insit. 924CaP. III.— De eisdem terminaudis problematis loci alii.929Oap. IV.— Exsimilibus, appositionejmagisi minus,simpliciteret secundum quid, loci. 932LIBER III. 933Caputprihdm,—De meliorum eligibiliorrimque prableitratumlocis. Ibid.Cap. II. — Alii pro eisdem problematife locl. 935Cap. III. — Alii meliorum eliyibiliorumque li.ci. 937Cap. IV. — De eligendis et lugiendis docurtienta,lociconimuues. 938LIBER IV.. 941Capui PRiMUiM. — De quo diseatiendum,et problematumgeueris loci decem. Ibid.Cap. II. — De genere loci alii. 943Oap. III. — De genere loci alii; 945Cap. IV. — De genere loci alii. 947Cap. V. — De re eadem loci alii; 949Cip. VI. — De genere loci alii. 951LIBER V. .953Cap'ut pnijiuM. — De modis proprii.IbiQ,.Gap. II. — De locis proprii; 955C.ip. III. — De proprio loci alii. 959C.\p. IV. De proprio loci alii. 963Cap. V. — De proprio loci alii. 967LIBER VI., 969Caput PRiMLM. — De locis definitionlBiIbirl.Cap. II. — De defioitione loci alii. 970(;ap. IIL — De delinilioDe loci alii. 972Oap. IV: — .De definitioile loci alii. 980Cap. V. — De defioitione loci alii. 082Oai'. VI. — De definitione loci alii. 985LIBER VII. ,,987Qai-ct pRiuuM. — De eodem 6t dlverso loci. Ibid.Cap. ll. — De eadem dfefinitione loiii alii. . 990G.

DATEDUEuKiivERsirrPRODUCTS iKicr#859-5503