คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน - สำนักวิทยบริการ :: มหาวิทยาลัยมหาสารคาม

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน
ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง
• ประวัติศาสตร์ ความเป็นมา บ้านเชียงเหียน
• ภูมิทัศน์วัฒนธรรมกับเศรษฐกิจพอเพียง
• หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
• การเตรียมความพร้อม การจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน
จัดท าโดย :
คณะการท่องเที่ยวและการโรงแรม มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
ต าบลตลาด อ าเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม 44000
โทรศัพท์/โทรสาร 043-970754
http://hos.msu.ac.th
ที่ปรึกษา :
ผศ. สุรเชษฏ์ เชษฐมาส คณบดีคณะการท่องเที่ยวและการโรงแรม
รศ.ดร.สุภาพ บุญไชย
เรียบเรียง/รวมรวบ :
กมลทิพย์ เหล่าอรรคะ
เฉลิมเกียรติ สุริยะวงศ์
วิริยา สีบุญเรือง
มยุรี นาสา
ภาพประกอบ :
ปิยะวรรณ จันทมาน
พจน์ศิรินทร์ ลิมปินันทน์

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
2
บ้านเชียงเหียน ต าบลเขวา เป็นเมืองโบราณ มีลักษณะเป็นเนินสูงรูปไข่คือสูงตรงกลางมี
คูน้ าคันดินล้อมรอบ ซึ่งเป็นลักษณะท าเลที่ตั้งที่ดีคือเมื่อฝนตกน้ าจะไหลลงสู่ คูน้ า และบึงที่อยู่รอบ
หมู่บ้านทุกบึง และจากท าเลที่ตั้งของบ้านเชียงเหียนดังกล่าว จึงมีความสอดคล้องกับลักษณะของเมือง
ในสมัยทวารวดีคือมักจะมีคูน้ าคันดินล้อมรอบเมือง
บ้านเชียงเหียนในสมัยขอม
ครั้งแรกดินแดนแห่งนี้ เคยเป็นดินแดนของประเทศลาว มาก่อน ในสมัยนั้นประเทศลาวมี
อ านาจในการปกครองดินแดนอีสาน แต่ได้มีชนสองเชื้อชาติซึ่งมีความสัมพันธ์กันมาก คือ ขอม หรือ
เขมร และลาว ซึ่งต่อมาชนชาติขอมก็ได้มีอ านาจ เหนือลาว
จึงได้เข้ายึดครองแผ่นดิน เพราะฉะนั้น ดินแดนของภาค
อีสานบางส่วนจึงตกเป็นของพวกขอม ซึ่งมีหลักฐานที่ส าคัญ
ที่พวกขอมได้สร้างเอาไว้ มีให้เห็นอยู่บ้างในดินแดนของภาค
อีสานในปัจจุบัน เช่น กู่บ้านเขวา ที่ขอมได้สร้างไว้ในอดีต
ถ้าจะเปรียบเทียบกับศาสนาพุทธแล้ว ก็คงจะเป็น "วัด"
เพราะสมัยนั้น ส่วนพวกลาวก็ได้อาศัยอยู่ในดินแดนส่วนนี้
โดยอยู่ภายใต้การปกครองของขอมด้วย
หลักฐานอีกชิ้นหนึ่งคือหลักฐาน จากนิยายปรัมปราของปรางค์กู่บ้านเขวาที่ได้เล่าสืบต่อกันมา
ซึ่งได้รับความอนุเคราะห์ บอกเล่าจากพระ อริยานุวัตร เขมจารี เจ้าอาวาสวัดมหาชัยได้เล่าว่า
ต านานหรือนิยายปรัมปราที่เกี่ยวกับการสร้างปรางค์กู่บ้าน เขวา เป็นเรื่องที่สัมพันธ์เกี่ยวกับ

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
3
วรรณกรรมท้องถิ่น เรื่องผาแดงนางไอ่ซึ่งในเรื่องนิยายปรัมปรา จะเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันในแถบภาค
อีสาน ซึ่งจะกล่าวถึงเมืองต่าง ๆ ไว้หลายเมือง คือ เมืองหนองหานหลวง จังหวัดสกลนคร หนองหาน
น้อย อ าเภอ กุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี เมืองคันธาร์ อ าเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม เมือง
หงส์ เมืองทอง จังหวัดร้อยเอ็ด เมืองฟ้าแดด เมืองสูงยาง จังหวัดกาฬสินธุ์ เมืองพ่างพิษนาด หรือ
เมืองเชียงเหียน
บ้านเชียงเหียนเคยเป็นชุมชนโบราณมาแล้ว ตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ซึ่งจะเห็นได้จาก
การขุดค้นทางโบราณคดี ก็พบโบราณวัตถุ เป็นจ านวนมาก ทั้งยังได้มีการก าหนดอายุโบราณวัตถุที่
ค้นพบจากบริเวณเมืองโบราณ เมืองเชียงเหียน เมืองฟ้าแดดสงยางจัดเป็นโบราณวัตถุสมัยทวารวดี มี
อายุราวพุทธศตวรรษที่ 14 ส่วนเมืองพ่างพิษนาค ซึ่งชาวบ้านแถบนี้เชื่อว่า เป็นบริเวณบ้านเชียง
เหียนในปัจจุบัน เจ้าอ้ายเพชรอีกผู้สร้างปรางค์กู่ บ้านเขวา เป็นผู้ปกครองมาก่อน ใน
ปัจจุบันบริเวณบ้านเชียงเหียนยังคงเหลือ ร่องรอยของเมืองโบราณให้เห็นอยู่บ้าง
เป็นต้นว่า มีเนินดินขนาดใหญ่ มีคูน้ าคันดินล้อมรอบถึงสองชั้น มีผังเมืองเป็น
รูปทรงค่อนข้างกลม เมื่อปี พ .ศ. 2523 โครงการโบราณคดี ภาค

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ตะวันออกเฉียงเหนือ กองโบราณคดี กรมศิลปากรร่วมกับมหาวิทยาลัยโอทาโก ประเทศนิวซีแลนด์
ได้ท าการส ารวจและขุดค้นโบราณคดี บริเวณเมืองเชียงเหียนเก่า ทั้งบริเวณที่สันนิษฐานกันว่าเป็น
บริเวณที่เป็นวัดเก่า ของเมืองเชียงเหียน ซึ่งเป็นบริเวณที่มีเนินดินสูงสุดภายในหมู่บ้าน จากการ
ส ารวจขุดค้นก็ได้พบโบราณวัตถุที่เป็น หลักฐานทางโบราณคดี เป็นจ านวนมาก เช่น เครื่องมือที่ท า
จากกระดูกสัตว์ ก าไลส าริด เบ็ดตกปลาท าจากโลหะส าริด เศษภาชนะดินเผา และโครงกระดูกมนุษย์
ด้วย จากการก าหนดอายุที่พบจากการส ารวจ และขุดค้นทางโบราณวัตถุในเบื้องต้น พบว่ามี อายุ
ประมาณ 1,000 - 2,000 ปีผ่านมาแล้ว เป็นชุมชนที่มีการพัฒนาการมาตั้งแต่ยุคก่อน
ประวัติศาสตร์ จนถึงสมัยประวัติศาสตร์
4
จารีตประเพณีของหมู่บ้านเชียงเหียน
ครั้งขอมได้ปกครองมานาน ขอมก็มีจารีตประเพณีที่แสดงถึงอิทธิพลทางศาสนาพุทธที่
คล้ายคลึงกันกับคนลาวหรือคนไทย สาเหตุที่คล้ายคลึงกัน เพราะอาจเป็นบ้านพี่เมืองน้องกัน จึงมี
จารีตประเพณี และพิธีกรรมทางศาสนาคล้ายคลึงกันดังกล่าว เพราะระยะหลัง ๆ มาการนับถือ
ศาสนาก็จะมีการผสมผสานกัน จะเห็นได้จากการท าบุญ ซึ่งการท าบุญบางอย่างที่เหมือนกันและเห็น
ได้ชัดเจนคือ การท าบุญบั้งไฟ เป็นต้น ซึ่งจะเห็นได้ว่า ในช่วงเขมรหรือขอมที่เจริญถึงขีดสุดก่อนที่จะ
เสื่อมอ านาจลง เจ้าผู้ครองนครขอมได้จัดท าบุญบั้งไฟขึ้นที่เมืองหนองหาน ปัจจุบันอยู่ในเขตอ าเภอ
กุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี ซึ่งจะกล่าวถึงอยู่ในนิทานพื้นบ้านของ
ภาคอีสานเราที่มีปรากฏในเรื่อง ผาแดงนางไอ่ ซึ่งปรากฏเป็น
ต านานที่เป็นหนังสือผูก และทั้งที่เล่าสืบทอดต่อกันมาจนถึง
ปัจจุบัน ใน เรื่องผาแดงนางไอ่ จะกล่าวถึงเมืองเชียงเหียนไว้
มากมายหลายตอนของเรื่อง ทั้งเรื่องประเพณี การท าบุญบั้งไฟ
การสู่ขอนางไอ่ และจะมีกล่าวถึงฆ้องประจ าเมืองเชียงเหียนด้วย

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
5
การฮดสรง นิยมท ากันเพื่อให้เป็นศิริมงคล ชาวบ้านมีความเชื่ออย่างนั้น ส่วนหลาบเงินหลาบ
ค า ถือว่าเป็นของศักดิ์สิทธิ์ ได้มีการฮดสรงเพื่อเป็นศิริมงคลแก่ตัวเอง เมื่อถึงวันฮดสรงก็จะพากันท า
พิธีกรรมฮดสรง ไม่ได้ก าหนดว่าเป็นวันใด แล้วแต่ความสะดวกของผู้ประกอบพิธีกรรม ซึ่งจะ
คล้ายคลึงกับการฮดสรงพระภิกษุ สามเณร ในพุทธศาสนา ในปัจจุบัน ซึ่งชาวบ้านเชียงเหียนใน
ปัจจุบันที่นับถือพุทธศาสนากันเป็นส่วนมาก
สถานที่ส าคัญของบ้านเชียงเหียน
1. มีหนองน้ าล้อมรอบหมู่บ้าน 6 หนอง คือ บึงหว้า สระแก้ว หนองขอนพาด บึงบอน บึงสิม
และบึงบ้าน ซึ่งหนองน้ าทั้งหมดนี้สันนิษฐานว่าขุดไว้เพื่อเป็น คูเมือง ป้องกันศัตรูที่จะมารุกราน ซึ่ง
ลักษณะของหนองน้ าทั้งหมดนั้นจะมีลักษณะโค้งล้อมรอบหมู่บ้านและมีทางออกเป็นช่องระหว่าง
หนองน้ าแต่ละหนองรอบบ้านเช่นกัน นอกจากนั้นแล้วหนองน้ ายังมีประโยชน์ในการเก็บกักน้ า
ส าหรับให้คนในเมืองหรือในบ้านใช้โดยไม่ขาดแคลนอีกด้วย

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
2. อุ่มพุฒตา หรือ ดอนปู่ตา อยู่ทางทิศเหนือของบ้านริมบึงสิมโดยชาวบ้านเชื่อกันว่าปู่ตาของ
ตนนั้นก็คือเจ้าเมืองเชียงเหียนที่อยู่ในต านานผาแดงนางไอ่ ดังนั้นชาวบ้านจึงมีประเพณีจุดบั้งไฟแสน
เพื่อเป็นการบูชาปู่ตาของตนเพราะถือว่าเมืองเชียงเหียนนั้นเป็นเมืองที่เคยส่งบั้นไฟแสนเข้าแข่งขันใน
งานแข่งบั้งไฟของพญาขอมพี่ชาย
3. หอนางเจ้าแม่หรือเจ้าแม่หอนาง อยู่ทางทิศใต้
ของหมู่บ้านเป็นสถานที่ซึ่งชาวบ้านเชียงเหียนให้ความ
เคารพนับถือเป็นอย่างมากว่ามีความศักดิ์สิทธิ์รองลงมา
จากดอนปู่ตาหรือที่ชาวบ้านเชียงเหียนเรียกว่า "ดอนญา
พ่อปู่" โดยชาวบ้านเชื่อว่าเป็นน้องสาวของพญาเชียงเหียน
ชาวบ้านจะน าอาหารไปถวายทุกวันพระ และมี การบน
บานในสิ่งที่ตนปรารถนา โดยของแก้บนที่เจ้าแม่หอนาง
ชอบมากที่สุด คือ เรือไม้แกะสลักและนอกจากนั้นยังต้องมี
การแห่บั้งไฟไปถวายทุกปีเหมือนกับที่ดอนญาพ่อปู่
4. คูสามชั้น เป็นคันดินสามชั้นซ้อนกันความยาวแต่ละคู่ประมาณ 60 วาชาวบ้านเชื่อว่าเป็น
ก าแพงเมืองป้องกันการรุกรานของศัตรูอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของหมู่บ้าน
5. ทุ่งพลาญชัย มีลักษณะเป็นทุ่งกว้างอยู่ทางทิศใต้ของหมู่บ้านเชื่อกันว่าเป็นสถานที่ที่ใช้ฝึก
ทหารและจัดกิจกรรมร่วมกันของชาวเมือง เชียงเหียน
6. หนองหลุมเพาะ มีลักษณะเป็นหลุมขนาด
ใหญ่ มีลักษณะเป็นหลุมขนาดใหญ่เชื่อกันว่าเป็นหลุม
หลบภัยของชาวเมืองเมื่อเวลาเกิดสงคราม
7. ดอนอัญญาเฒ่า หรือดอนอัญญาผู้เฒ่า
อัญญาผู้เฒ่านั้นเป็นบุคคลส าคัญของเมืองเชียงเหียน
ในช่วงที่มีการอพยพมาจากเมืองสุวรรณภูมิ คือ เป็น
6

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ต้นตระกูลขัติยะวงศ์ เนื่องจากเป็นเชื้อพระวงศ์ของ
เจ้าเมืองร้อยเอ็ด คือท้าวขัติยะวงศ์จึงใช้ชื่อสกุลว่า "ขัติ
ยะวงศา" และต่อมาได้กลายเป็น "ขัติยะวงศ์"
และอัญญาผู้เฒ่านี้เป็นผู้ที่มีความส าคัญอย่างมาก
ในการก่อตั้งบ้านเชียงเหียนโดยเป็นผู้น าทางด้าน
ศาสนาในกลุ่มชาวบ้าน เมื่ออัญญา ผู้เฒ่าถึงแก่
กรรมชาวบ้านจะน าศพไปฝังไว้ที่ดอนทางทิศใต้ของหมู่บ้านและท าศาลไว้ที่ดอนเพื่อเป็นที่สักการะและ
ให้เป็นที่ยึดเหนี่ยวของชาวบ้านชาวบ้านเชียงเหียนมักมาบนบานเรื่องเกี่ยวกับการไม่ให้ถูกทหาร และ
นอกจากนั้นเมื่อมีชายหนุ่มในหมู่บ้านอายุครบบวชต้องไปท าการบอกกล่าวที่ดอนอัญญาผู้เฒ่าทุกครั้ง
เพราะถือว่าท่านเป็นผู้น าทางด้านพิธีการทางศาสนา
8. ดอนญาคู อยู่ใกล้ ๆ กับดอนอัญญาผู้เฒ่า โดยที่ญาคูนั้น ชาวบ้านเชียงเหียนกล่าวว่า คือ
เจ้าอาวาสของวัดเก่าเชียงเหียนในยุคแรก ๆ ที่มีการอพยพมาจากร้อยเอ็ด ซึ่งปัจจุบัน ได้กลายเป็นวัด
ร้างไปแล้วเมื่อมรณภาพชาวบ้านจึงน าศพของท่านไปฝังไว้ที่ดอนญาคูเพื่อเป็นที่ส าหรับชาวบ้านไป
สักการะอีกแห่งหนึ่ง
9. โนนวัดเก่า เป็นโนนวัดที่อยู่ตรงกลางของหมู่บ้านฝากทิศใต้ของถนนเส้นมหาสารคาม –
ร้อยเอ็ด เป็นวัดเก่าตั้งแต่สมัยของที่ชาวบ้านเชื่อว่าเป็นวัดที่พญาเชียงเหียนสร้างขึ้น ปัจจุบันเหลือแต่
ซากศิลาแลงอยู่ไม่มากนัก
7
โบราณสถานที่เกี่ยวกับบ้านเชียงเหียน
บ้านเชียงเหียนในปัจจุบัน แต่ในอดีตเคยเป็นเมืองที่
เจริญรุ่งเรืองมาก่อนชื่อว่าเมืองเชียงเหียน เป็นเมืองโบราณ

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
8
ที่นักโบราณคดี และนักประวัติศาสตร์ หลายท่านได้ให้ความส าคัญและได้ค้นคว้าหลักฐานต่าง ๆ ใน
เมืองแห่งนี้มาช้านานแล้ว เมืองโบราณเชียงเหียนจะมีลักษณะแตกต่างจากเมืองโบราณอื่น ๆ ที่มีอายุ
สมัยเดียวกับในแถบภาคตะวันออกเฉียงเหนือ คือ เป็นเมืองโบราณที่มีคูน้ าคันดินล้อมรอบเพียงแห่ง
เดียวในเมืองโบราณหลาย ๆ เมืองที่มีตั้งอยู่ใกล้กับล าน้ า เมือง

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
9
โบราณเชียงเหียน ตั้งอยู่ห่างจากตัวเมืองมหาสารคามไม่ไกลนักมีสภาพที่ปรากฏให้เห็นในปัจจุบัน
เท่าที่พอจะสังเกตเห็นได้คือ สภาพเป็นเมืองที่ตั้งอยู่บนที่ดอนแวดล้อมด้วยทุ่งนาและป่าไม้ ล าน้ าเก่าที่
เคยไหลผ่านเมืองนี้ได้ตื้นเขินมานานแล้วโดยเฉพาะตามแนวคูน้ ารอบ ๆ เมือง หากพิจารณาให้ดีจะ
เห็นว่า ระดับคูเมืองนั้นมีระดับสูงกว่าพื้นที่โดยทั่ว ๆ ไปประมาณ 2 เมตร ท่านผู้รู้ทั้งหลายท่านได้ตั้ง
ข้อสมมุติฐานว่าเมืองนี้คงมาสร้างขึ้นในสมัยทวารวดีซึ่งปรากฏร่องรอยของศิลปะรุ่นนั้น ๆ ให้เห็นอยู่
มีสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน มีโบราณสถานที่พบอยู่ตามบริเวณเนินดิน ทั้งสถูป และรูปร่างเดิมของ
วิหารรอบอุโบสถ ในโบราณวัตถุที่พบเห็นมีความเชื่อที่เป็นคติเก่าแก่แอบแฝงอยู่มากมาย จนเป็นการ
ยากที่จะหาค าตอบในระยะเวลาอันสั้น ในโบราณวัตถุที่พบเห็นนั้นที่เด่นชัดมี 2 ประการคือ

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
10
1. อุโบสถแห่งหนึ่งหันด้านหน้าพระอุโบสถไปสู่ทิศใต้ อันเป็นการสร้างอุโบสถหันหน้าสู่ด้าน
ทิศตะวันออก ทั้ง ๆ มีอุโบสถแห่งนี้สร้างอยู่บริเวณตรงกลางเมืองเชียงเหียนซึ่งเป็นสภาพที่ตั้งวัด
บ้านเชียงเหียนในปัจจุบันนี้ และเป็นจุดศูนย์กลางของหมู่บ้านอีกด้วย มิได้มีล าน้ าไหลผ่านทางทิศใต้
แต่อย่างใด ชาวบ้านมีคติความเชื่อในการสร้างซุ้มประตู เช่นนี้นับว่า เป็นเรื่องที่แปลกกว่าการสร้าง
ซุ้มประตูที่อื่น แม้กระทั่งอุโบสถที่ปรากฏในสมัยอู่ทองและอยุธยา เพราะในสมัยดังกล่าวนี้ถ้าหากว่า
วัดอยู่ห่างจากแม่น้ าล าคลองจะสร้างอุโบสถหรือวิหารหันหน้าสู่สายนี้เสมอโดยไม่ต้องค านึงถึงทิศทาง
ในกรณีของเมืองเชียงเหียนก็แปลกมาก่อนเช่นกัน เพราะสร้างอุโบสถหันหน้าสู่ทิศใต้ ทั้ง ๆ ที่ไม่มีล า
น้ า หรือ แม่น้ าที่อยู่ใกล้ ๆ ไหลผ่านด้านนี้เลย
2. ได้พบ ใบเสมา ที่สลักเล่าเรื่องราว
เกี่ยวกับชาดกในพุทธศาสนาและพุทธประวัติ
เป็นส่วนใหญ่เป็นจ านวนมาก ในบริเวณ
โบราณสถานของเมืองเชียงเหียน ชาวบ้าน
สมัยก่อนเคยพบโบราณวัตถุเหล่านี้เป็นจ านวน
มาก ก็ได้มีชาวบ้านบางคนน าไปท าเป็นคูนาเพื่อป้องกันน้ าไหล ก็มีแต่ที่น่าแปลกใจก็คือ ได้ใช้ใบเสมา
ขนาดใหญ่ปักโดยรอบเจดีย์และอุโบสถทั้ง 4 ทิศ จึงแปลกกว่าภูมิภาคอื่น ๆ เพราะส่วนที่ปักไว้นี้จะ
เป็นเขตวิสูงคามสีมา ก็ไม่ใช้ จะว่าเป็นเ ขตแดนลูกนิมิตอุโบสถก็ไม่ใช่เพราะได้รวมเอาเจดีย์ไว้ด้วย ใน
ส่วนที่เดียวกับพระอุโบสถ ในด้านพระวินัยสงฆ์นั้น ก็ไม่ค่อยจะตรงกันนัก จึงมีความคิดเห็นว่า
ศิลปกรรมที่เป็นส่วนนี้ ส่วนใหญ่เป็นแบบทวารวดี แต่เป็นแบบทวารวดีลุ่ม
แม่น้ าชีตอนกลาง เป็นเอกลักษณ์ของภาคตะวันออกเฉียง เหนือโดยเฉพาะ
ซึ่งจะมีข้อที่แตกต่างไม่ เหมือนกับศิลปะแบบทวารวดี ที่ลุ่มแม่น้ าเจ้าพระยา
แสดงให้เห็นว่าศิลปะทวารวดีแถบภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ได้แฝงคติความ
เชื่อของชาวบ้านมาแต่ดึกด าบรรพ์และที่เป็นเช่นนี้ อาจมีความเชื่อจากบรรพ

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
บุรุษสมัยนั้น ๆ ผู้เคยสร้างเมืองเชียงเหียนหรือผู้ที่เคยครองมาแล้วเข้ามามีอิทธิพลในการออกแบบ
ศิลปะด้วย เพราะท้องถิ่นดังกล่าวที่ได้ตกทอดมาจากบรรพบุรุษในดินแดนแถบลุ่มน้ าชีหรือแถบอื่น ๆ
เข้ามาครอบครองอยู่ก่อนประวัติศาสตร์ก็เป็นได้ และจากหลักฐานทางโบราณคดีที่กล่าวมาแล้วคงจะมี
ความเกี่ยวข้องกับการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ ในบริเวณเมืองโบราณเชียงเหียน ซึ่งจะกล่าวมาแล้วคงจะ
มีความเกี่ยวข้องกับการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ ในบริเวณเมืองโบราณเชียงเหียน ซึ่งจะกล่าวในตอน
ต่อไป เพราะมีส่วนสัมพันธ์กับการตั้งถิ่นฐาน ณ เมืองเชียงเหียนมาก ส่วนหลักฐานทางในโบราณคดี
เหล่านั้นอาจจะมีส่วนช่วยสนับสนุนยึดมั่นถึงความสัมพันธ์ของเมืองสองเมืองคือ เมืองเชียงเหียน กับ
เมืองขอม ที่หนองหาน จังหวัดอุดรธานี ตามที่ปรากฏในวรรณกรรมพื้นบ้านเรื่องท้าวผาแดงนางไอ่
ที่กล่าวมาไว้แล้ว
11
แหล่งโบราณคดีบ้านเชียงเหียน
ตั้งอยู่ที่บริเวณบ้านเชียงเหียน ต.เขวา มีลักษณะเป็นเมืองโบราณขนาดใหญ่ ผังเมืองเป็นรูป
กลมรี ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1 กิโลเมตร มีคูน้ าคันดินล้อมรอบ ประกอบด้วย คันดิน 3
ชั้น คูน้ า2 ชั้น คูเมืองด้านทิศตะวันออก และตะวันตก ถูกทางหลวงหมายเลข 23 (มหาสารคาม -
ร้อยเอ็ด) ตัดผ่ากลางเมือง ทางด้านนอกตัวเมืองโบราณ มีเนินดินโบราณคดีอีก 5 แห่ง ได้แก่ ดอน
ข้าวโอ ดอนปู่ตา ดอนย่าเฒ่าดอนญาคู และหอนาง

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
แหล่งโบราณคดีบ้านเชียงเหียน ได้เคยมีการขุดค้นมาแล้ว อย่างน้อย 2 ครั้ง ครั้งแรก เมื่อปี
พ.ศ.2517 - 2518 โดย Chster Gorman กับ พิสิฐ เจริญวงศ์ ซึ่งผลการขุดค้นครั้งนั้น ก าหนด
อายุว่า มีการอยู่อาศัยเริ่มแรกเมื่อราว 3500 ปีก่อนคริสตกาล (หรือประมาณ 5500 ปีมาแล้ว) แต่
ผลอายุดังกล่าวยังไม่ค่อยได้รับการยอมรับกันนัก ในการขุดครั้งนั้นได้
พบโบราณวัตถุสมัยก่อนประวัติศาสตร์หลายอย่าง อาทิ โครงกระดูก
มนุษย์ที่มีเครื่องประดับส าริด ฝังร่วมอยู่ด้วยหลายโครง เป็นต้น
นอกจากนี้ยังพบว่ามีการอยู่อาศัยของชุมชนต่อเนื่องจนถึงสมัยแรกเริ่ม
ประวัติศาสตร์ด้วย
ส่วนการขุดค้นครั้งที่สอง ด าเนินการเมื่อปี พ.ศ. 2524 โดยนักโบราณคดีจากกองโบราณคดี
กรมศิลปากร (นายอ าพัน กิจงาม) ผลการขุดค้นครั้งนี้ พบว่าแหล่งโบราณคดีบ้านเชียงเหียนมีชั้นดิน
ลึกประมาณ 6 เมตร ชั้นดินล่างสุดที่แสดงถึงการเริ่มต้นอยู่อาศัยในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ก าหนด
อายุได้ราว 3300-2000 ปีมาแล้ว โดยได้พบโบราณวัตถุหลายประเภท เช่น เครื่องมือส าริด
เครื่องมือเหล็ก และหลุมศพ 6 หลุม ชั้นดินตอนกลาง จัดเป็นสมัยประวัติศาสตร์ อายุราว 2000 -
1500 ปีมาแล้ว ได้พบภาชนะดินเผาเนื้อหยาบ ภาชนะดินเผาเนื้อแกร่ง ส่วนชั้นดินด้านบนสุด พบ
หลักฐานที่แสดงถึงการอยู่อาศัยของผู้คนยุคปัจจุบัน
12

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
13
ภูมิทัศน์วัฒนธรรมกับเศรษฐกิจพอเพียง
บ้านเชียงเหียน อ าเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม
โดย รศ.ดร. สุภาพ บุญไชย
ภูมิทัศน์วัฒนธรรมบ้านเชียงเหียน
ภูมิทัศน์ (Landscape) หมายถึง ลักษณะทางกายภาพและทางธรรมชาติของแผ่นดิน
รวมถึงความสูงต่ าของผิวโลก ทะเลสาบ ถนนหนทางและเมืองต่าง ๆ
วัฒนธรรม (Culture) หมายถึง วิถีชีวิตของหมู่คณะลักษณะที่แสดงถึงความเจริญงอก
งาม ความเป็นระเบียบเรียบร้อย ความกลมเกลียว ก้าวหน้าของชาติและศีลธรรมอันดีของประชาชน
ภาพถ่ายดาวเทียมบ้านเชียงเหียน

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ภูมิประเทศภาคอีสาน จะยกตัวสูงขึ้นจากภาคกลางและประเทศกัมพูชาอย่างเด่นชัด แบบรูป
โต๊ะ (Table Land) ดินเป็นดินทราย มีแม่น้ า 2 สายไหลผ่าน คือ แม่น้ ามูลและแม่น้ าชี แม่น้ าชีเกิด
จากเขาพระยาฝ่อ จังหวัดชัยภูมิ แม่น้ ามูลเกิดจาก จากเทือกเขาสันก าแพง จังหวัดนครราชสีมา ทั้งสอง
สาย มารวมกันที่จังหวัดอุบลราชธานี และไหลลงสู่แม่น้ าโขง
14
อ.เทพสถิตย์ จ.ชัยภูมิ
เขาพระวิหาร จ.ศรีสะเกษ
ภาคกลาง
กัมพูชา
ภูมิประเทศของอ าเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม ลักษณะดินเป็นดินทรายเป็นที่ราบลูก
ภูมิประเทศภาคอีสาน
คลื่น (Rolling Plain) ตัวเมืองจะอยู่บนลูกคลื่น หรือที่ชาวอีสานเรียกว่า“มอ”นั่นเอง คือที่ตั้งตัวเมือง
มหาสารคาม มีลักษณะคล้ายหลังเต่า แล้วค่อย ๆ ลาดลงไปรอบตัวเมืองทุกด้าน
จ.ชัยภูมิ
แม่น ้ำโขง
แม่น ้ำชี
จ.
จ.นครรำชสีมำ
แม่น ้ำมูล อุบลรำชธำนี
1 2
3 4
บ้ านเชียงเหียน มีลักษณะการตั้งบ้านเรือนอยู่บนลูกคลื่นเช่นกัน ด้วยลักษณะภูมิประเทศ
ลักษณะการตั้งบ้านเรือนชาวอีสาน
เป็นลูกคลื่น และมีโพน (จอมปลวก) มาก จึงก่อให้เกิดวัฒนธรรมการตั้งบ้านเรือนของคนอีสานขึ้นใน
สมัยก่อน โดยแบ่งพื้นที่ออกเป็น 4 ส่วน คือ ส่วนที่ 1 ที่ดอน หรือ “มอ”จะเป็นที่ตั้งบ้านเรือน ส่วน
ที่ 2 จะเป็นที่ลุ่มจะใช้ท านา ส่วนที่ 3 จะเป็นเนินติดกับที่ลุ่มใช้ในการปลูกพืชไร่ไว้ใช้ประโยชน์ใน
ครอบครัว ส่วนที่ 4 จะเป็นที่ดอนจะเก็บไว้เป็นป่าสาธารณะใช้ประโยชน์ร่วมกัน และเพื่ออนุรักษ์ป่า
ไว้จึงเกิดวัฒนธรรมดอนปู่ตาขึ้นในบริเวณที่ 4 นี้

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
การเลือกที่ตั้งบ้านเรือนของเจ้าเชียงเหียน ก็อยู่ในลักษณะเดียวกัน ดังนี้
เจ้าเชียงเหียน เลือกตั้งบ้านเรือนที่ “ดงสาวน้อย” เพราะลักษณะทางภูมิศาสตร์ดีมาก ดังนี้
15
เจ้าเชียงเหียน
จากหนังตะลุงบ้านเชียงเหียน
1. ทางทิศตะวันตกของดงสาวน้อยเดินไปประมาณเหนื่อยหนึ่ง (ระยะทางเดินจนเหนื่อยต้องหยุด
พัก) ก็ถึงกุด(ต้น)ยางใหญ่ (ปัจจุบันเป็น กุดนางใย)
2. ไปทางตะวันออกประมาณเท่ากันก็ถึงหนองกระทุ่ม (หนองกระทุ่ม บ้านเขวาปัจจุบัน)
3. ไปทางทิศเหนือประมาณเท่ากันก็ถึงล าน้ าใหญ่ที่มีน้ าไหลจากตะวันตกไปทางตะวันออก คือ “ห้วย
คะคาง”
4. ไปทางทิศใต้ติดกับป่าดงดิบ (แล้ง) มีต้นยางอยู่จ านวนมาก แต่มีอยู่ ต้นหนึ่ง ใหญ่ที่สุด สูงเสียด
ฟ้า ล าต้นใหญ่ประมาณ 5-6คนโอบ ตะวันตกดินประมาณ 2-3 ชั่วโมงข้างล่างมืดสนิท แต่
ปลายต้นยางใหญ่ยังมีแสงแดดอยู่ ชาวบ้านเรียก “ลิงตากผ้าอ้อม” ตอนเช้าประมาณตี 4-5 จะ
มองเห็นแดดที่ปลายต้นยางนี้ชาวบ้านเรียก “ต้นอีแดด” นอกจากนั้นยังมีต้นไม้นานาพันธุ์ เช่น
ตะเคียนทอง ตะเคียนหนู ตะแบก เต็ง ชิงชันอุดมสมบูรณ์มาก (ซากต้นไม้สมัยโบราณมีอยู่ที่วัด
บ้านเชียงเหียนเป็นเรือโบราณและผลิตภัณฑ์อื่นๆ) นอกจากนั้นยังเต็มไปด้วยสัตว์ป่านานาชนิด
ตั้งแต่สัตว์ใหญ่ เช่น ช้าง ไปจนถึงสัตว์เล็ก เช่น มด ปลวก เจ้าเชียงเหียนจึงตัดสินใจสร้างเมืองที่นี่

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
เพราะ ถือว่าเป็นถิ่นที่สมบูรณ์ที่สุด เพื่อให้สมกับเป็นเมืองหน้าด่าน เจ้าเชียงเหียน ได้สร้าง
หนองน้ าเป็นก าแพงเมือง 5 หนอง คันคูดิน 3 ชั้น ด้านทิศตะวันออกสูง 3 เมตร เป็นประตูหอ
รบ ปัจจุบันถูกท าลายไปแล้ว
16
ดอกยางนา
ลักษณะของเมืองเป็นวงรี มีประตูเมือง 5 ประตู คือ
ทิศตะวันออก 1 ประตู (ทางไปร้อยเอ็ดปัจจุบัน)
ทิศตะวันตก 1 ประตู (ทางไปมหาสารคาม)
ทางทิศเหนือ 2 ประตู (ทางไปห้วยคะคาง)
ทางทิศใต้ 1 ประตู (ทางไปบ้านร่วมใจปัจจุบัน)
สถานที่ส าคัญในการประกอบพิธีต่าง ๆ คือ
1.ดอนแก้วจะเป็นเชิงเทิน
2.ทุ่งสนามชัยส าหรับซ้อมรบ
3.สระบัว ท่าสรงนาง ส าหรับลงสรงของสนม
4.หนองวงแหวนส าหรับท าพิธีทางศาสนา

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
จากสภาพภูมิศาสตร์ของภาคอีสาน และบ้านเชียงเหียน ก่อให้เกิดวัฒนธรรมดังนี้
1. ดอนปู่ตา (ภูมิปัญญาแห่งการอนุรักษ์) เป็นบริเวณป่าสงวนที่ชาวบ้าน เคารพเกรง
กลัวมาก ใครจะไปตัดโค่นต้นไม้ ยิงสัตว์ในเขตดอนปู่ตาไม่ได้ ท่านจะโกรธ เพราะถือว่าล่วงเกินบริวาร
ท่าน ปู่ตาจะบันดาลให้ผู้ที่ล่วงเกินมีอันเป็นไป เช่น เจ็บไข้ได้ป่วย ประกอบการงานไร้ผล ดังนั้น
การที่ชาวบ้านเคารพ ปู่ตาจึงเป็นการอนุรักษ์ป่า และอนุรักษ์สัตว์ในเขตดอนปู่ตาเป็นอย่างดี
17
ดอนปู่ตา
ป่าวัฒนธรรม
พิธีเลี้ยงปู่ตาในระหว่างเดือน 6-7 เฒ่าจ้ าจะเป็นผู้ก าหนดเอาวันใดวันหนึ่ง ในช่วงนี้เป็น
วันเลี้ยงปู่ตา เมื่อก าหนดวันได้แล้ว เฒ่าจ้ าก็จะบอกชาวบ้านให้เตรียมอาหารคาวหวานมาเลี้ยงปู่ตา
พร้อมทั้งแนะน าให้ชาวบ้านสะเดาะเคราะห์ภัยของครอบครัวตนเองไปให้พ้นด้วย พิธีสะเดาะเคราะห์
นั้นท าได้โดยมีเครื่องสะเดาะเคราะห์ซึ่งก็คือ อาหารคาวหวานบรรจุอยู่ในกระทงกาบกล้วยรูป
สามเหลี่ยม ภายในกระทงจะคั่นให้เป็นช่อง 9 ช่อง แต่ละช่องจะบรรจุ หมาก 1 ค า บุหรี่ 1 ม้วน เมี่ยง
1 ค า ขนมต้ม 1 ชิ้น ข้าวด า ข้าวแดง อย่างละก้อน เครื่องบูชาเหล่านี้จะเป็นเครื่องส่งเคราะห์ภัย
ของครอบครัวไปให้พ้น
ลักษณะอากาศ บ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม อยู่ใจกลางภาคอีสาน (วัดออกไปทุก
ด้านประมาณ 200 ก.ม.) จึงได้ปริมาณน้ าฝนน้อยกว่าจังหวัดอื่น ๆ ในภาคอีสาน คือ ประมาณ

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
1300 มม./ปี ขณะที่อุดรธานี 1400 มม./ปี หนองคาย สกลนคร 1500 มม./ปี นครพนม
2000-2500 มม./ปี อุบลราชธานี 1600-1700 มม./ปี
เนื่องจากสภาพพื้นที่นาในภาคนี้เป็นที่ราบลูกฟูก ดินเป็นดินทราย และมักแห้งแล้งในฤดู
ปลูกข้าวเสมอ ๆ จึงเหมาะในการปลูกข้าวเหนียว หรือมีพื้นที่ปลูกข้าวเหนียวถึง 80 %
ส่วนภาคกลางพื้นที่นาเป็นที่ราบลุ่มริมฝั่งแม่น้ าจึงเหมาะในการปลูกข้าวเจ้าเป็นส่วนมาก
ในภาคอีสานที่ราบลุ่มริมฝั่งแม่น้ าก็มีการปลูกข้าวเจ้าเหมือนกันแต่ไม่มาก
18
วัฒนธรรมที่เกิดจากลักษณะทางกายภาพ และลักษณะอากาศ
ก่อให้เกิดประเพณีฮีตสิบสอง ดังนี้
ฮีตที่ 1 บุญเข้ากรรม (บุญเดือนอ้าย : เดือนธันวาคม) หลังจากออกพรรษาพระสงฆ์จะมา
พิจารณาว่าตัวเองได้ท าอาบัติอะไรไว้บ้าง ก็จะช าระจิตใจให้บริสุทธิ์ และเพื่อแทนคุณมารดาที่ท่าน
เคยอยู่กรรมตอนคลอดลูก ต้องนอนผิงไฟ อาบและดื่มน้ าร้อนอยู่กินอย่างคะล า (ห้ามกินของแสลง)
เป็นการทรมานร่างกาย เรียกว่า “การอยู่กรรม”

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
19
ฮีตที่ 2 บุญคูณลาน (บุญเดือนยี่ : เดือนมกราคม) คือบุญที่ท าขึ้นเพื่อท าขวัญข้าวเพื่อให้
เกิดสิริมงคลแก่ชาวบ้าน โดยชาวบ้านจะน าข้าวที่ตนเองท านาได้ ถ้าได้มากก็น ามากองรวมกันที่วัด
มาก ถ้าได้น้อยก็น ามาน้อย พระสงฆ์ก็จะท าพิธีสวดมนต์เพื่อเป็นการบูชาขอบคุณสิ่งศักดิ์สิทธิ์ เช่น
ผีปู่ตา ผีตาแฮกหรือแม่โพสพ เป็นต้น
ฮีตที่ 3 บุญข้าวจี่ (บุญเดือนสาม : เดือนกุมภาพันธ์ , ฤดูหนาว)
ข้าวจี่คือ ข้าวเหนียวนึ่งให้สุก แล้วน ามาปั้นเป็นก้อนโตประมาณเท่าไข่เป็ดขนาดใหญ่ปั้นให้แน่นแล้ว
ทาเกลือให้ทั่ว เสียบไม้ย่างไฟ ด้วยไฟถ่าน (ผิงไฟด้วยเพราะเป็นฤดูหนาว)พลิกไปมาให้สุกเหลืองพอดี
จึงเอามาทาด้วยไข่ที่ตีให้ไข่ขาวและไข่แดงเป็นเนื้อเดียวกัน แล้วน าไปย่างไฟอีกครั้ง บางแห่งนิยมใส่
น้ าอ้อยตรงกลางข้าวจี่

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ฮีตที่ 4 บุญเผวสหรือบุญมหาชาติ(บุญเดือนสี่ : เดือนมีนาคม, ฤดูร้อน) หลังจากท านาเก็บ
ข้าวขึ้นยุ้งฉางเดือนนี้จะว่างจึงได้มีพิธีฟังเทศน์ กัณฑ์เทศจะมี 13 กัณฑ์ ให้ชาวบ้านจองกัณฑ์เทศน์
และชาวบ้านจะจัดเตรียมอาหารการกิน เช่น ขนม ข้าวต้ม และอาหารคาวต่าง ๆ ส าหรับถวาย
พระภิกษุสามเณร และเลี้ยงแขกที่มาร่วมงาน เตรียมจัดหาปัจจัยไทยทานส าหรับใส่กัณฑ์เทศน์
20
ฮีตที่ 5 บุญสงกรานต์ (บุญเดือน 5 : เมษายน, ฤดูร้อน) หรือบุญขึ้น ปีใหม่ไทย โดยเริ่ม
ตั้งแต่วันที่ 13 เมษายน ถึงวันที่ 15 เมษายน วันที่ 13 เมษายนเป็นวันเริ่มต้นคือ วันมหาสงกรานต์
วันที่ 14 เมษายนคือวันกลางเป็นวันเนาว์ และวันที่ 15 เมษายน เป็นวันสุดท้ายเป็นวันขึ้นปีใหม่
ของชาวอีสาน เนื่องจากเดือนเมษายนอากาศร้อนมากจึงมีการสาดน้ าสงกรานต์ของหนุ่ม ๆ สาว ๆ
ส าหรับคนแก่ ลูก ๆ หลาน ๆ ก็จะมาสรงน้ าขอพรจากคนแก่ ที่วัดก็จะมีการสรงน้ าพระด้วย

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ฮีตที่ 6 บุญบั้งไฟ (บุญเดือนหก : เดือนพฤษภาคม, ฤดูฝน) “บั้งไฟ” หรือ “บ้องไฟ”
หมายถึงกระบอกไม้ไผ่ที่ข้างในอัดด้วย“หมื่อ” (ดินปืนคือดินประสิวคั่ว ผสมกับถ่านต าให้ละเอียดก่อน
น าไปอัดให้แน่นในกระบอกไม้ไผ่) ชาวอีสานเชื่อว่าประเพณีนี้จะน ามาซึ่งความอุดมสมบูรณ์ของฝน
ฟ้า ข้าวปลาอาหาร พืชพรรณเจริญงอกงามดี น ามาซึ่งความสนุกสนานรื่นเริง บุญนี้มีความเชื่อว่า
“พญาแถน” (เทวดาชาวอีสาน) จะดลบันดาลความอุดมสมบูรณ์ให้ชีวิตความเป็นอยู่ของชาวนา ฝน
ฟ้าตกต้องตามดูกาล
21
ฮีตที่ 7 บุญช าฮะ (บุญเดือนเจ็ด : เดือนมิถุนายน, ฤดูฝน) หรือบุญเบิกบ้าน (บุญ
เบิกฟ้า) บุญนี้เป็นบุญที่เกี่ยวกับภูตผีปีศาจ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มีประจ าหมู่บ้าน มีผีปู่ตา ผีตาแฮก มเหศักดิ์
หลักเมืองที่คอยคุ้มครองหมู่บ้าน จะมีการเลี้ยงผีทุกชนิดที่มีในหมู่บ้านให้ผีช่วยดลบันดาลให้ชาวบ้าน
อยู่เย็นเป็นสุข
-

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ฮีตที่ 8 บุญเข้าพรรษา (บุญเดือนแปด : เดือนกรกฎาคม, ฤดูฝน) ค าว่า “พรรษา” มี
ความหมายว่า ฤดูฝน ฝนปี ฮีตหรือบุญนี้ถือว่าเป็นบุญที่มีความส าคัญ เป็นช่วงที่พระภิกษุจะต้องเข้า
จ าพรรษา ศึกษาธรรมะไม่เดินทางสัญจรไปพักค้างคืนที่ไหน เป็นเวลา 3 เดือน ตั้งแต่วันแรม 1 ค่ า
เดือน 8 ถึงวันขึ้น 15 ค่ า เดือน 11ชาวบ้านจะไปท าบุญที่วัดทุกวันในช่วงเข้าพรรษาเพื่อสร้างบุญ
สะสมบารมีให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์คุ้มครองให้อยู่เย็นเป็นสุข
22
ฮีตที่ 9 บุญข้าวประดับดิน (บุญเดือนเก้า : เดือนสิงหาคม, ฤดูฝน) หรือบุญข้าวสาก
น้อยก็เรียกชาวบ้านจะน าอาหารคาวหวาน หมากพลู บุหรี่ที่จัดใส่กระทงหรือภาชนะอื่น ๆ วางไว้
ตามพื้นดินหรือโคนต้นไม้ เพื่อเป็นการเซ่นดวงวิญญาณของบรรพบุรุษให้ดลบันดาลให้ชีวิตความ
เป็นอยู่ทรัพย์สินข้าวปลาอาหารอุดมสมบูรณ์ ไม่มีภัยใด ๆ มาเยือน (น่าจะเป็นกลวิธีในการบ ารุงดิน
ด้วย เพราะนก สัตว์อื่น ๆ มากินของเซ่นจะปล่อยมูลออกมาเป็นปุ๋ย)

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ฮีตที่ 10 บุญข้าวสาก (บุญเดือนสิบ : เดือนกันยายน, ฤดูฝน) บุญข้าวสากและข้าวประดับ
ดินห่างกันเพียง 15 วัน ลักษณะคล้ายกันคือ การท าข้าวห่อส่งให้บรรพบุรุษ ญาติ พี่น้อง และเปรต
ไม่มีญาติ เพราะเชื่อว่าผีเหล่านั้นก าลังหิว ก าลังรอส่วนบุญ
23
ฮีตที่ 11 บุญออกพรรษา (บุญเดือนสิบเอ็ด : เดือนตุลาคม, ปลายฤดูฝน) วันออกพรรษาวัน
ขึ้น 15 ค่ า เดือน 11 ญาติโยมให้ความส าคัญและรอวันนี้กันมาก เพราะเชื่อว่าพระสงฆ์จ าพรรษา 3
เดือน ย่อมมีความบริสุทธิ์ผุดผ่อง หากได้ท าบุญกับพระในวันออกพรรษาจะได้บุญมาก

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ฮีตที่ 12 บุญกฐิน (บุญเดือนสิบสอง : เดือนพฤศจิกายน, ฤดูหนาว) บุญกฐินนับเป็นบุญที่
มีความส าคัญ เนื่องจากชาวอีสานเชื่อว่าได้ท าบุญกับพระที่อยู่จ าพรรษามาจนครบ 3 เดือน ได้ถวาย
จีวรหรือกฐิน (ผ้ากฐินผ้าสบง จีวร หรือผ้านุ่งห่ม) ให้พระที่มีความเพียรอดทนอยู่จ าพรรษาตลอดจะ
ได้บุญมาก
24
ด้านสมุนไพรบ้านเชียงเหียน พบว่า ในปัจจุบันชาวบ้านสนใจน้อยลง ทั้ง ๆที่มีกลุ่ม
สมุนไพรประจ าหมู่บ้าน สมุนไพรของชุมชนที่ได้รับการส่งเสริมในปัจจุบันเป็นพวกสมุนไพรเพื่อความ
สวยความงาม และสมุนไพรส าหรับการปะคบให้คลายเครียดและปวดเมื่อยตามร่างกาย
ส าหรับภูมิทัศน์และวัฒนธรรมบ้านเชียงเหียนเหมาะในการส่งเสริมด้านสมุนไพร เพราะมีการ
ใช้สมุนไพรมาตั้งแต่สมัยพระเจ้าเชียงเหียน ทั้งทางด้านความงามและยารักษาโรค ในจุดเริ่มต้นนี้ควร
ส่งเสริมสมุนไพรที่ใกล้ตัวชาวบ้าน เมื่อชาวบ้านเห็นผลดีก็จะส่งเสริมสนับสนุนงานวิจัยเกี่ยวกับการ
ท่องเที่ยว และสนับสนุนผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรเพื่อการท่องเที่ยว ท าให้ชาวบ้านมีรายได้ ส าหรับ
ผู้เขียนขอน าเสนอให้ชาวบ้านปลูกสมุนไพรไว้ใช้ในครอบครัวทุกครัวเรือน จะเป็นจุดเริ่มต้นของการ
รักษาสุขภาพกายและสุขภาพใจของชุมชน เมื่อชาวบ้านด าเนินงานก้าวหน้าเห็นผลจากการปฏิบัติจะ
ท าให้ชุมชนอื่น ๆ เดินทางมาท่องเที่ยวและสั่งซื้อสมุนไพรท ารายได้ต่อชุมชนต่อไป วันนี้จะน าเสนอยา
สุมนไพรง่าย ๆ เพื่อรักษาสุขภาพกายและรักษาโรคสมองเสื่อม (โรคหลงลืม) ได้บ้างดังนี้

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
สมองเสื่อม (โรคหลงลืม)
จากงานวิจัยในประเทศไทย พบว่า วันข้างหน้าอีกประมาณ 4-5 ปี จะมีผู้ป่วยสูงอายุเป็น
โรคสมองเสื่อมถึง 9 ล้านคน เมื่อเราทราบอย่างนี้แล้ว ก็มาหาทางบ ารุงสมองกันดีกว่า เพื่อป้องกัน
ไม่ให้สมองเสื่อมก่อนเหตุอันควร
สาเหตุสมองเสื่อม (โรคหลงลืม) อาจเกิดจากเลือดไม่ไปเลี้ยงสมอง เพราะกินอาหารผัดน้ ามัน
เป็นประจ าติดต่อกันหลายปี น้ ามันจะเกาะผนังล าไส้ท าให้ดูดซึมสารอาหารที่เป็นประโยชน์ไปเลี้ยง
สมองไม่ได้ วิธีป้องกันง่าย ๆ มีดังนี้
ชามะละกอดิบ (ล้างไขมันในล าไส้)
การดื่มชามะละกอดิบละเป็นการล้างล าไส้โดยไม่ต้องสวนทวาร ช่วยล้างระบบดูดซึมคือล้าง
คราบไขมันทีผนังล าไส้ ซึ่งเป็นตัวขัดขวางดูดซึมสารอาหารและวิตามินที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาและ
สมอง
เมื่อระบบดูดซึมไม่ดีหรือดูดซึมไม่ได้เวลากินอาหารก็จะได้แค่อิ่มแต่ไม่ได้สารอาหารเมื่อเป็น
อย่างนี้นานวันเข้า ความเจ็บป่วยก็จะเข้ามาเยือน
25

สูตรชามะละกอ
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
26
1. มะละกอดิบไม่อ่อนเกินไป
2. ชาเขียว หรือชาจีน หรือชาใบหม่อน (ตามที่ตนเองชอบ) อย่างใดอย่างหนึ่ง
วิธีท า
ปอกเปลือกมะละกอล้างน้ าให้สะอาด แล้วหั่นแบบชิ้นฟักประมาณ 3 ก ามือ ใส่ลงในหม้อ
เติมน้ า 3 ลิตร ตั้งไฟ (จะเติมดอกเก๊กฮวย ใบเตย หรือรากเตยด้วยก็ได้) พอน้ าเริ่มเดือดได้สัก 3 นาที
ก็ยกลง อย่าต้มมะละกอจนเนื้อเละ ต่อไปก็ตักมะละกอออกให้เหลือแต่น้ า เอาน้ าร้อนที่เหลือทั้งหมด
นั้นไปชงชา ใส่ใบชาประมาณครึ่งก ามือ มากหรือน้อยตามความต้องการ (ห้ามแช่ใบชานานเกิน 5
นาที เพราะถ้าเกิน 5 นาที สารแทนนินของใบชาจะออกมาจากใบชากินแล้วท าให้ท้องผูก นอนไม่
หลับ) แล้วกรองเอากากใบชาทิ้งไปทั้งหมด ตั้งทิ้งไว้ให้อุ่นหรือเย็นก็ดื่มได้เลย หรือจะบรรจุขวดเก็บไว้
ในตู้เย็นก็ได้ เก็บได้ประมาณ 3 วัน
สารของมะละกอจะเกิดการถักทอกับสารของใบชา ท าให้ช่วยย่อยไขมันและล้างไขมันออก
จากผนังล าไส้ ควรดื่มเพื่อล้างเป็นประจ า ดื่มแทนน้ าอัดลมได้
น้ ามะพร้าว
ในน้ ามะพร้าวมีฮอร์โมนคล้ายฮอร์โมนเพศหญิง หรือเอสโตเจนสูง ซึ่งมีผลชะลอการเกิดโรค
สมองเสื่อม (อัลไซเมอร์) ในสตรีวัยทอง การดื่มน้ ามะพร้าวทุกวันยังช่วยสมานแผล ท าให้แผลหาย
เร็วขึ้นกว่าปกติและไม่มีรอยแผลเป็น และเอสโตเจนในน้ ามะพร้าวมีส่วนส าคัญต่อการสร้าง “คอลลา
เจนและอีลาสติน” ท าให้ผิวกระชับยืดหยุ่น และชะลอการเกิดริ้วรอยก่อนวัยได้ และช่วยขับของเสียหรือ
สารพิษออกจากร่างกาย (คล้ายกับการดีท๊อกซ์ล้างล าไส้) จึงช่วยท าให้ผิวพรรณผ่องใส
“ข้อควรระวัง”
1. คนที่เป็นโรคไต และ
โรคเบาหวานไม่ควรดื่มน้ ามะพร้าว
2. เมื่อเปิดลูกมะพร้าวแล้ว

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ควรดื่มเลยไม่ควรทิ้งไว้นาน ผลไม้ต่าง ๆ จะมีพลังชีวิต ถ้ากินผลไม้สุก จากต้นจะได้รับพลังชีวิตสูง หาก
เก็บทิ้งค้างไว้พลังชีวิต หรือคุณค่าของผลไม้จะลดต่ าลงเรื่อย ๆตามระยะเวลาที่เก็บ
27
การฝึกการหายใจ
การหายใจเข้าออกอย่างช้า ๆ โดยหายใจเข้าให้พุงป่องออกแล้วหายใจออกให้พุงยุบลง
หายใจลึก ๆ เป็นการไปกระตุ้นเซลล์สมองที่คุมโปรแกรมความจ าที่ดีงามในอดีตหรือปัจจุบัน และ
เป็นการเพิ่มออกซิเจนให้ปอดและสมอง ในทางพระพุทธศาสนาก็มีการก าหนดลมหายใจเข้าออก
โดยเวลาหายใจเข้าให้นึกว่า “พุธ” (ยาว ๆ) เวลาหายใจออกนึกว่า “โธ” (ยาว ๆ) ปฏิบัติบ่อย ๆ
ท าให้เกิดฌานสมาบัติ 4 ประการ คือ การไม่รัก ไม่โกรธ ไม่โลภ ไม่หลง ผู้ปฏิบัติจิตใจสงบ
โรคภัยไข้เจ็บลดน้อยลงป้องกันสมองเสื่อมได้เป็นอย่างดี
มะเขือพวง (หมากแข้ง)
การวิจัยของคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
พบว่า มะเขือพวงมีประโยชน์หลายประการ เช่น ช่วยเจริญ
อาหาร ช่วยระบบขับถ่าย บ ารุงธาตุ ขับเสมหะ แก้ไอ ช่วยลด
ระดับน้ าตาลในเลือดของผู้ป่วยเบาหวาน มีเส้นใยที่ช่วยดูดซับ
ไขมันส่วนเกินได้ดีเยี่ยมเรียกว่าเป็นเรื่องที่น่าตื่นเต้นส าหรับ
นักวิจัยและคนไทยทั่วไป เนื่องจากมะเขือพวงเป็นพืชคู่ครัวคน
ไทยมาช้านาน ไม่ว่าเราจะแกงเขียวหวาน แกงเนื้อแกงป่า น้ าพริกกะปิ หรือผัดเผ็ดบางชนิดสิ่งที่ขาด
ไม่ได้คือ มะเขือพวง (หมากแข้ง)
ได้เขียนเกี่ยวกับสมองเสื่อมด้วยเหตุ 2 ประการ (จริง ๆ อาจมีมากกว่านี้) คือ ได้
ออกซิเจนไปเลี้ยงสมองน้อย ทางแก้คือ หายใจเข้าช้า ๆ ลึก ๆ และอีกวิธี คือ การดื่มน้ าชามะละกอ
ดิบเพื่อละลายไขมันที่เคลือบล าไส้ออกเพื่อให้อาหารไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้อย่างเพียงพอ
ไม่ใช่กินเพื่ออิ่มอย่างเดียว

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
เสลดพังพอนสมุนไพรแก้ภูมิแพ้
สมุนไพรเสลดพังพอนเป็นยาแก้แพ้ ที่ผู้เขียนใช้แล้ว
ได้ผลดีจึงน ามาเล่าให้ฟัง แต่ก่อนถูกหญ้า มด ยุง กัดจะแพ้
ต้องซื้อยาครีมหลอดมาทา ราคาหลอดละร้อยบาท ขึ้นไป
ทายาแล้วกว่าจะหายอีกหลายวัน แต่ปัจจุบันใช้ใบ
เสลดพังพอนที่ปลูกไว้มาต าหรือหั่นเป็นชิ้นเล็ก ๆ ใส่ลงไปใน
ขวด แล้วเติมแอลกอฮอล์ลงไปพอประมาณ เติมเหล้าขาว และพิมเสนพอประมาณเช่นกัน แล้วน า
ขวดใส่ตู้เย็นไว้ เมื่อยุงกัด มดกัด หรือแพ้ต่าง ๆ น ามาทาจะหายอย่างรวดเร็ว และไม่มีผลข้างเคียง
ต้นเสลดพังพอนปลูกง่ายเพียงหักกิ่งเสียบลงในกระถางรดน้ าก็เกิดแล้ว
ต่อไปจะน าเสนอการน าต้นไม้สมุนไพรที่หาง่ายในหมู่บ้าน หรือ
เพาะปลูกได้ในดิน น้ า อากาศ ของบ้านเชียงเหียนมาน าเสนอ วิธีท าวิธีใช้
และวิธีจ าหน่ายโดยไม่ต้องไปซื้อตลาดราคาแพง ๆ เป็นการประหยัด
รายจ่าย และสามารถหารายได้อย่างพอเพียง น าเสนอค าขวัญส าหรับ
ชุมชนที่บ้านเชียงเหียน 1 ตัวเลือกคือ
28
ภูมิทัศน์วัฒนธรรมน าทุกคนสู่เศรษฐกิจพอเพียง

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
แนวทางการพัฒนาภูมิทัศน์วัฒนธรรม
กับเศรษฐกิจพอเพียงบ้านเชียงเหียน
1. ระยะเริ่มแรก แหล่งน้ าที่อยู่โดยรอบบ้านเชียงเหียน เช่น บึงบ้าน บึงสิม บึงบอน บึงหว้า หนอง
หลุมเพาะ หนองขอนพาด สระแก้ว ริมสระน่าจะมีการปลูกต้นไม้ดอกพื้นเมืองในแต่ละแห่งต่างกัน
เช่น บึงบ้านปลูกต้นดอกคูณ บึงสิมปลูกต้นดอกทองกวาว บึงบอนปลูกต้นดอกตะแบก ฯลฯ จะท า
ให้ผู้มาเที่ยวชมได้เห็นดอกไม้ที่ออกดอกในแต่ละเดือน
2. แหล่งน้ าของหมู่บ้านมีมากน่าจะส่งเสริมการเลี้ยงเป็ดเพื่อท าไข่เค็มจากดินโพน (ดินจอมปลวก)
ซึ่งรสชาติจะอร่อยกว่าดินอื่น ๆ ซึ่งเป็นจุดขายของสินค้าของฝากจากการมาท่องเที่ยว
3. ดินอากาศเหมาะในการปลูกต้นฝ้าย ต้นหม่อนเลี้ยงไหม ส่งเสริมผลิตภัณฑ์พื้นบ้าน (ขณะนี้มี
อยู่แล้ว) ให้กระจายไปทั่วโลก
4. สมุนไพรบ้านเชียงเหียนมีกลุ่มชาวบ้านที่ได้รับการอบรม ส่งเสริม แต่ยังไม่ต่อเนื่อง ท าให้ไม่
ก้าวหน้าเท่าที่ควร ควรส่งเสริม
5. วัตถุโบราณที่วัดควรน ามารวมไว้ด้วยกันที่พิพิธภัณฑ์ เพราะส่วนหนึ่งจะอยู่บนวัด
ดังนั้น ในระยะเริ่มแรกพัฒนาสิ่งเหล่านี้ให้ดีขึ้น คนมาเที่ยวมากขึ้น ชาวบ้านก็จะชื่นชมและ
เข้าร่วมโครงการมากขึ้น
29

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
30
ความพอประมาณ หมายถึง ความพอดีที่ไม่น้อยเกินไปและไม่มากเกิน โดยไม่เบียดเบียนตนเอง
และผู้อื่น เช่น การผลิตและการบริโภคที่อยู่ในระดับพอประมาณ
ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับของความพอเพียงนั้น จะต้องเป็นไปอย่างมี
เหตุผล โดยพิจารณาจากปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนค านึงถึงผลที่คาดว่าจะเกิดขึ้นจากการกระท านั้น ๆ
อย่างรอบคอบ
การมีภูมิคุ้มกันทีดีในตัว หมายถึง การเตรียมตัวให้พร้อมรับผลกระทบและการเปลี่ยนแปลงด้านต่าง
ๆ ที่คาดว่าจะเกิดขึ้นในอนาคตทั้งใกล้และไกล
เศรษฐกิจพอเพียง คือ พระราชปรัชญาซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณา
พระราชทานแก่พสกนิกรชาวไทย เพื่อให้สังคมไทยมีชีวิตด ารงอยู่ได้ อย่างมั่นคงและยั่งยืน ไม่ว่าเมื่อ
ต้องเผชิญกับวิกฤตการณ์ หรือการเปลี่ยนแปลงใด ๆ บนพื้นฐานวิถีชีวิตดั้งเดิมของสังคมไทยน ามา
ประยุกต์ใช้
"ความพอเพียง" หมายถึง ความพอประมาณอย่างมีเหตุผล โดยสร้าง
ภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีพอสมควร เพื่อที่จะรองรับการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็ว
กว้างขวาง ทั้งทางด้านวัตถุ สังคม สิ่งแวดล้อมและวัฒนธรรมจากโลก
ภายนอกได้เป็นอย่างดี โดย อาศัยความรอบรู้ รอบคอบ และความ

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ระมัดระวังในการน าวิชาการต่าง ๆ มาใช้ วางแผนและด าเนินการทุกขั้นตอน ควบคู่ไปกับการสร้าง
พื้นฐานจิตใจของคนใน ชาติทุกระดับ ให้ส านึกในคุณธรรม ความซื่อสัตย์สุจริต ด าเนินชีวิตด้วยความ
อดทน ความเพียร ความมีสติปัญญา และความรอบคอบ มีเหตุผลโดยที่ความพอประมาณนั้น
หมายถึง ความพอดีที่ไม่น้อยเกินไปและไม่มาก เกินไป ไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น เช่น การผลิต
และการบริโภคที่อยู่ในระดับพอ ประมาณ ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับของ
พอเพียงนั้น จะ ต้องเป็นไปอย่างมีเหตุผล โดยพิจารณาจากเหตุปัจจัยที่เกี่ยวข้องตลอดและผลที่จะ
เกิดขึ้นอย่างรอบคอบ
การน าหลักเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้นั้น ขั้นแรก ต้องยึดหลัก "พึ่งตนเอง" คือ พยายาม
พึ่งตนเองให้ได้ก่อน ในแต่ละครอบครัวมีการบริหารจัดการอย่างพอดี ประหยัดไม่ฟุ่มเฟือย สมาชิก
ในครอบครัวแต่ละคนต้องรู้จักตนเอง เช่น ข้อมูล รายรับ-รายจ่าย ในครอบครัวของตนเอง สามารถ
รักษาระดับการใช้จ่ายของตน ไม่ให้เป็นหนี้ และรู้จักดึงศักยภาพในตัวเองในเรื่องของปัจจัยสี่ให้ได้ใน
ระดับหนึ่ง
การพัฒนาตนเองให้สามารถ "อยู่ได้อย่างพอเพียง" คือ
ด าเนินชีวิตโดยยึด หลักทางสายกลางให้อยู่ได้อย่าง
สมดุล คือ มีความสุขที่แท้ ไม่ให้รู้สึกขาดแคลน จนต้อง
เบียดเบียนตนเอง หรือด าเนินชีวิตอย่างเกินพอดี จน
ต้องเบียดเบียนผู้อื่น หรือเบียดเบียนสิ่งแวดล้อม
- ยึดหลัก พออยู่ พอกิน พอใช้
- ยึดความประหยัด ตัดทอนค่าใช้จ่าย ลดความฟุ่มเฟือยในการด ารงชีพ
- ยึดถือการประกอบอาชีพด้วยความถูกต้องและสุจริต
- ภูมิปัญญาชาวบ้านและที่ดินท ากิน คือ ทุนทางสังคม
- ตั้งสติที่มั่นคง ร่างกายที่แข็งแรง ปัญญาที่เฉียบแหลม น าความรู้ ความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง เพื่อปรับวิถี
ชีวิต สู่การพัฒนาที่ยั่งยืน
31

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
การใช้ชีวิตตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงนั้น
จะต้องมีความพอดี 5 ประการคือ
32
ความพอดีด้านจิตใจ
- ต้องเข้มแข็ง สามารถพึงตนเองได้
- มีจิตส านึกที่ดี
- เอื้ออาทร ประนีประนอม
- นึกถึงผลประโยชน์ส่วนรวมเป็นหลัก
ความพอดีด้านสังคม
- ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน
- รู้รักสามัคคี
- สร้างความเข้มแข็งให้ครอบครัว และชุมชน
ความพอดีด้านทรัพยากร และสิ่งแวดล้อม
- รู้จักใช้และจัดการอย่างชาญฉลาดและรอบคอบ
- เลือกใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ให้เกิดความยั่งยืนอย่างสูงสุด
ความพอดีด้านเทคโนโลยี
- รู้จักใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมสอดคล้องต่อความต้องการและสภาพแวดล้อม
- พัฒนาเทคโนโลยีจากภูมิปัญญาชาวบ้านของเราเองก่อน
- ก่อให้เกิดประโยชน์กับคนหมู่มาก
ความพอดีด้านเศรษฐกิจ
- เพิ่มรายได้ ลดรายจ่าย ด ารงชีวิตอย่างพอควร
- พออยู่ พอกินสมควรตามอัตภาพ และฐานะของตน

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
33
เมื่อคนในสังคมหรือชุมชน สร้างครอบครัวพอเพียงได้แล้ว สิ่งที่จะตามมา คือ การเกิดขึ้น ของ
ชุมชนพอเพียงที่สมาชิกชุมชนนั้น จะรวมกลุ่มกันท าประโยชน์เพื่อส่วนรวมมีการแบ่งปันช่วยเหลือซึ่ง
กัน และกันตามก าลังและความสามารถของตน บริหารจัดการปัจจัยต่าง ๆ เช่น ทรัพยากรภูมิปัญญา
ท้องถิ่น ให้สามารถน าไปใช้ด าเนินชีวิตได้อย่างถูกต้องและสมดุล และเมื่อหลาย ๆ ชุมชนพอเพียงมา
รวมกลุ่มกันแลกเปลี่ยนความรู้ สืบทอดภูมิปัญญาและร่วมกันพัฒนา ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง
ก็จะกลายเป็นสังคมแห่งความพอเพียงได้ในที่สุด
การสร้างชุมชนและสังคมที่พอเพียงนั้น เกิดขึ้นได้จากกิจกรรมการผลิต โดยเฉพาะในภาค
การเกษตรที่ไม่ท าลายสิ่งแวดล้อม แต่ใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในชุมชนอย่างคุ้มค่า ด้วยการหมุนเวียนทุน
ธรรมชาติภายในพื้นที่และด้วยวิธี การท าเกษตรที่เน้นปลูกเพื่อกินเองก่อน
และการท ากิจกรรมที่เป็น มิตรกับสิ่งแวดล้อม เช่น การท าปุ๋ยชีวภาพ การ
ปลูกผัก และข้าวที่ปลอดสารพิษ การท าสวนสมุนไพรของชุมชน การคิดค้น
สารไล่แมลงสมุนไพร การท าถ่านชีวภาพ การรวมกลุ่มขยายพันธุ์ปลา การ
แปรรูปผลผลิต และการท าเกษตรผสมผสาน เป็นต้น มีการรวมกลุ่มกันเป็น
สหกรณ์ ร่วมมือกัน ทั้งในด้านปัจจัยและอุปกรณ์การผลิต การตลาด เงินทุน
การศึกษา และชีวิตความเป็นอยู่
มีการรวมกลุ่มเพื่อท ากิจกรรมต่าง ๆ ที่เกิดจากความรักและ เอื้ออาทร
ต่อกัน เช่น กิจกรรมต่อต้านยาเสพติด การมนัสการพระ ให้ มาช่วยสอน
จริยธรรมและศีลธรรมในโรงเรียนชุมชน การรวมกลุ่ม เพื่อเรียนรู้ร่วมกัน

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
การจัดตั้งร้านค้าชุมชน การจัดท าแผนแม่บทชุมชน การจัดตั้งกลุ่มออมทรัพย์ การจัดตั้งกองทุน
สวัสดิการ การร่วมอนุรักษ์ ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม การรวมกลุ่มท าขนมของแม่บ้าน
หรือรวมกลุ่มเพื่อปลูกพืชผักสวนครัว บนพื้นฐานของการปลูกฝัง สมาชิกในชุมชนให้มีความเอื้ออาทร
ต่อกัน มากกว่าค านึงถึงตัวเงินหรือ วัตถุ มีความคิดที่จะแจกจ่ายแบ่งปันให้ผู้อื่น ซึ่งจะท าให้ได้เพื่อน
และ เกิดเป็นวัฒนธรรมที่ดี ที่จะช่วยลดความเห็นแก่ตัวและสร้างความพอเพียงให้เกิดขึ้นในจิตใจ
แม้ว่าระดับความพอเพียงของแต่ละคนจะไม่เท่าเทียมกันแต่ทุกคนก็สามารถด าเนินชีวิตตาม
หลักการเศรษฐกิจพอเพียงได้ด้วยการยึดมั่นในหลักการ 3 ประการ เหมือนกัน คือ
การใช้ชีวิตบนพื้นฐานของการรู้จักตนเอง รู้จักพัฒนาตนเอง ด้วยการพยายามท าจิตใจให้ผ่อง
ใส รวมทั้งมีความเจริญและมีความเย็น ในจิตใจอยู่เป็นประจ าอย่างต่อเนื่อง
การคิดพึ่งพาตนเองและพึ่งพาซึ่งกันและกัน ในการด าเนินกิจกรรมต่าง ๆ คือเมื่อปัญหาจาก
การด าเนินชีวิต ก็ให้ใช้สติปัญญา ไตร่ตรองหาสาเหตุของปัญหาและแก้ไขไปตามเหตุและปัจจัยด้วย
ความสามารถและศักยภาพที่ตนเองมีอยู่ ก่อนที่จะคิดพึ่งผู้อื่น และมี การปรึกษาหารือถ้อยทีถ้อย
อาศัย ช่วยเหลือซึ่งกันและกันในชุมชน
การใช้ชีวิตอย่างพอเพียง รู้จักลดกิเลสและลดความต้องการ ของตนเองลง เพื่อให้เหลือแรงและ
เวลาในการพัฒนาคุณภาพชีวิต ตลอดจนท าประโยชน์ให้แก่ส่วนรวมได้มากขึ้น
การเตรียมความพร้อม
การจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างยั่งยืน
34
การท่องเที่ยวโดยชุมชน เป็นเครื่องมือสร้าง
ความเข้มแข็งขององค์กรชาวบ้านในการจัดการ
ทรัพยากรธรรมชาติ และวัฒนธรรม โดยกระบวนการมี
ส่วนร่วมของคนในชุมชน ให้ชุมชนได้มีส่วนร่วมในการ

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ก าหนดทิศทางการพัฒนา และได้รับประโยชน์จากการท่องเที่ยว ซึ่งการท่องเที่ยวโดยชุมชนได้เข้าไปมี
บทบาทในการสร้างคุณภาพใหม่ของการท่องเที่ยวให้มีความหมายมากกว่าการพักผ่อน ความ
สนุกสนาน และความบันเทิง หากได้ เปิดมิติของการท่องเที่ยวเพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้และ
เคารพคนในท้องถิ่น
35
ความหมายของการท่องเที่ยวโดยชุมชน
Community Based Tourism - CBT
คือ การท่องเที่ยวที่ค านึงถึงความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม สังคม และวัฒนธรรม ก าหนดทิศทาง
โดยชุมชน จัดการโดยชุมชนและชุมชนมีบทบาทเป็นเจ้าของ มีสิทธิในการจัดการดูแลเพื่อให้เกิดการ
เรียนรู้แก่ผู้มาเยือน
หลักการของการท่องเที่ยวโดยชุมชน
1. ชุมชนเป็นเจ้าของ
2. ชาวบ้านเข้ามามีส่วนร่วมในการก าหนดทิศทางและตัดสินใจ
3. ส่งเสริมความภาคภูมิใจในตนเอง
4. ยกระดับคุณภาพชีวิต

5. มีความยั่งยืนทางด้านสิ่งแวดล้อม
6. คงเอกลักษณ์และวัฒนธรรมท้องถิ่น
7. ก่อให้เกิดการเรียนรู้ระหว่างคนต่างวัฒนธรรม
8. เคารพในวัฒนธรรมที่แตกต่างและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์
9. เกิดผลตอบแทนที่เป็นธรรมแก่คนท้องถิ่น
10. มีการกระจายรายได้สู่สาธารณประโยชน์ของชุมชน
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
36
องค์ประกอบของการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน
1. ทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรม
• ชุมชนมีฐาน ทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ และวิถีการผลิตที่พึ่งพา และใช้
ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน
• ชุมชนมีวัฒนธรรมประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น
2. ด้านองค์กรชุมชน
• ชุมชนมีระบบสังคมที่เข้าใจกัน

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
• มีปราชญ์ หรือผู้มีความรู้ และทักษะในเรื่องต่าง ๆ หลากหลาย
• ชุมชนรู้สึกเป็นเจ้าของและเข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการพัฒนา
37
3. ด้านการจัดการ
• มีกฎ-กติกาในการจัดการสิ่งแวดล้อม วัฒนธรรมและการท่องเที่ยว
• มีองค์กรหรือกลไกการท างานเพื่อจัดการการท่องเที่ยว และ สามารถเชื่อมโยงการ
ท่องเที่ยวกับการพัฒนาชุมชนโดยรวมได้
• มีการกระจายผลประโยชน์ที่เป็นธรรม
• มีกองทุนที่เอื้อประโยชน์ต่อการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของชุมชน
4. ด้านการเรียนรู้
• ลักษณะของกิจกรรมการท่องเที่ยวสามารถสร้างการรับรู้ และความเข้าใจในวิถีชีวิต
และวัฒนธรรมที่แตกต่าง
• มีระบบจัดการให้เกิดกระบวนการเรียนรู้ระหว่างชาวบ้านกับ ผู้มา
เยือน
• สร้าง จิตส านึกเรื่องการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และ
วัฒนธรรมทั้งในส่วนของชาวบ้านและผู้มาเยือน

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
กระบวนการท างานเพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยชุมชน
38
1. การเตรียมความพร้อมชุมชน
• ค้นหาของดี
• สร้างการมีส่วนร่วม
• การบริหารจัดการ
2. กระบวนการท างานเพื่อเชื่อมโยงเรื่องชุมชนกับตลาด
• คัดเลือกชุมชน/กิจกรรม ท าการท่องเที่ยวโดยชุมชน และ
ค้นหาตลาดที่เหมาะสม
• เตรียมความพร้อมชุมชนและการตลาดโดยเชื่อมโยง
ชุมชนกับตลาด
• ติดตามประเมินผล
3. การเตรียมความพร้อมเรื่องการตลาด
• Product (กิจกรรม/ผลิตภัณฑ์/ทรัพยากร)
• Place (สถานที่)
• Price (ราคา)
• Promotion (การส่งเสริม)
การเตรียมความพร้อมชุมชน
1. ศึกษาความเป็นไปได้ก่อนลงพื้นที่ เพื่อเลือกพื้นที่ในการ จัด
กิจกรรมท่องเที่ยว
2. ศึกษาความเป็นไปได้ร่วมกับชุมชนก่อนด าเนินการท่องเที่ยว
โดยชุมชน

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
3. ก าหนดวิสัยทัศน์และวัตถุประสงค์ของการท่องเที่ยวโดยชุมชน
4. การวางแผนท าการท่องเที่ยวโดยชุมชน
5. การบริหารจัดการองค์กร
6. การจัดท าโปรแกรมการท่องเที่ยว
7. การสื่อความหมาย
8. เรียนรู้และท าความเข้าใจกลไกการตลาด พฤติกรรมการท่องเที่ยว และองค์ประกอบที่ส าคัญ
ในการท าตลาด
9. การท าท่องเที่ยวน าร่องเพื่อทดสอบความพร้อมของชุมชน เพื่อให้ชุมชนได้ปรับปรุงก่อนเปิด
การท่องเที่ยวจริง
10. การติดตามและประเมินผลทั้งระดับกิจกรรมและภาพรวมในการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน
39

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
40
การท่องเที่ยวโดยชุมชนในมิติของ
“ผลิตภัณฑ์ด้านการท่องเที่ยว”
เมื่อชุมชนเปิดตัวเรื่องการท่องเที่ยวออกสู่สาธารณะแล้วย่อมถูกคาดหวังว่าชุมชนในฐานะแหล่ง
ท่องเที่ยวจะมีความพร้อมอย่างน้อย 4 เรื่อง ได้แก่
1. โปรแกรม/กิจกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน
การที่นักท่องเที่ยวได้มีโอกาสสัมผัสวิถีชีวิตอันแท้จริงของคนในท้องถิ่น กิจกรรมในวิถีชีวิต
ของชาวบ้าน ได้เรียนรู้ และร่วมได้เห็นความผูกพันระหว่าวงคนกับทรัพยากร และอัธยาศัย
ของคนในท้องถิ่น คือ หัวใจส าคัญของการท่องเที่ยวโดยชุมชน ตัวอย่างกิจกรรม อาทิ
• การเดินป่าศึกษาธรรมชาติ (ชมป่าชุมชน/กระรอกขาว)
• เดินเที่ยวภายในหมู่บ้าน (ศึกษาลักษณะเมืองโบราณ/โบราณวัตถุต่าง ๆ)

• ร่วมกิจกรรมในวิถีชีวิต (การท าจักสาน)
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
41
• กิจกรรมท่องเที่ยวในหมู่บ้าน เช่น การท าอาหาร ทอผ้า ท าบุญ ใส่บาตร
• กิจกรรมท่องเที่ยวนอกหมู่บ้าน เช่น การท าสวน การท านา หาปลา
• เรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เช่น เรียนดนตรี เรียนการ
แกะสลัก เรียนการทอผ้า เรียนการย้อมสีธรรมชาติ
• กิจกรรมศึกษาธรรมชาติอื่น ๆ เช่น ดูนก ดูผีเสื้อ พายเรือ ขี่จักรยาน วาดรูป ฯลฯ

2. บริการด้านการท่องเที่ยว
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
42
แม้ว่าการท่องเที่ยวจะเป็นเพียงรายได้เสริม แต่เมื่อชุมชนด าเนินการท่องเที่ยว และมีการเก็บ
ค่าใช้จ่าย การมีระบบเป็นการแสดงออกถึงความพร้อม ความน่าเชื่อถือ และเป็นการน าเสนอความ
เป็นท้องถิ่นที่มีมิติเชิงลึกเพราะเกิดการปฏิสัมพันธ์กับคนท้องถิ่นที่มีนัยยะมากกว่าการใช้บริการ แต่
เป็นบริการที่มาจากภายในผ่านการคิดวิเคราะห์ และเป็นบริการด้านการท่องเที่ยวที่จัดโดยชุมชน
อาทิ
• นักสื่อความหมายท้องถิ่น (เยาวชน/ปราชญ์)
• ที่พัก (โฮมสเตย์)
• อาหาร (พื้นบ้าน)
• ยานพาหนะ (เกวียน/รถไถ)
• การละเล่น/การแสดงพื้นบ้าน
3. สิ่งอ านวยความสะดวก
การเตรียมโครงสร้างพื้นฐาน เพื่อการรองรับ และให้บริการนักท่องเที่ยวเพื่อให้นักท่องเที่ยว
เกิดความสะดวก สบาย ปลอดภัยในการท่องเที่ยว ในขณะเดียวกันก็ต้องไม่ก่อผลกระทบทางด้าน
สิ่งแวดล้อม องค์ประกอบ ในการวางแผนเรื่องสิ่งอ านวยความสะดวก ได้แก่
• การวางผังของสิ่งปลูกสร้างต้องสอดคล้องกลมกลืนกับภูมิทัศน์และศิลปวัฒนธรรมของท้องถิ่น
• ค านึงถึงผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมและวัฒนธรรม เช่น มีระบบการจัดการของเสีย การจัดโซน
การให้บริการที่ไม่รบกวนศาสนสถานของชุมชน

• มีระบบป้องกันอันตรายที่อาจจะเกิดกับนักท่องเที่ยว
• มีป้ายหรือแผนที่ ให้ข้อมูลเบื้องต้นกับนักท่องเที่ยว
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
43
4. ระบบการบริหารจัดการ
การที่จะชี้วัดว่าองค์กรที่เจ้ามาท าหน้าที่จัดการท่องเที่ยวโดยชุมชนเป็นตัวแทนผลประโยชน์ที่
แท้จริงของชุมชนหรือไม่ องค์กรต้องให้ความส าคัญกับองค์ประกอบต่าง ๆ ดังนี้
• การมีส่วนร่วม
• การกระจายบทบาทการท างาน
• การกระจายผลประโยชน์อย่างเสมอภาคและยุติธรรม
• มีระบบการท างานโปร่งใส/ตรวจสอบได้
• มีการจัดสรรรายได้ส่วนหนึ่งเข้าสาธารณประโยชน์ของชุมชน
• มีมาตรการในการควบคุมและป้องกันผลกระทบทางด้านสังคม
วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม
• มีอัตราค่าบริการที่เป็นมาตรฐานและราคาที่เป็นธรรม เช่น ค่าพาหนะ ที่พัก อาหาร/น้ าดื่ม
และของที่ระลึก
• มีการเก็บสถิติ เพื่อน าไปประมวลผลส าหรับการพัฒนาอย่างต่อเนื่องได้

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
ผลที่เกิดขึ้นจากการท างานการท่องเที่ยวโดยชุมชน
44
การท่องเที่ยวเป็นดาบสองคม หากมีการเตรียมความพร้อมทั้งภายในชุมชนเองและมีนักท่องเที่ยว
ที่เหมาะสม สามารถสร้างภูมิคุ้มกันให้กับชุมชน และสร้างความพึงพอใจให้นักท่องเที่ยวซึ่งหากมี
กระบวนการเตรียมความพร้อมทั้ง 2 ด้าน ดังกล่าวแล้ว ผลที่เกิดขึ้นสามารถตอบค าถามได้ในระดับหนึ่ง
ว่า “การท่องเที่ยวเป็นเครื่องมือในการพัฒนาและก่อให้เกิดความยั่งยืนได้ ” คือ
1. ด้านสังคมและวัฒนธรรม
• การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางวัฒนธรรมระหว่างเจ้าของบ้านและแขกผู้มาเยือน สร้างการ
เคารพในวัฒนธรรมที่แตกต่าง
• ความสนใจใคร่รู้ของคนภายนอกกระตุ้นความภาคภูมิใจของคนในชุมชน
• เกิดการพัฒนาความรู้ ความสามารถ และทักษะในการท างานให้กับสมาชิก

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
• สร้างความมั่นใจให้เกิดขึ้นแก่คนในชุมชน เป็นการสร้างพลังชุมชนในการมีปฏิสัมพันธ์กับ
ภายนอกอย่างมีศักดิ์ศรี
• เป็นการสร้างโอกาสให้แก่ผู้หญิง ผู้อาวุโสชุมชนได้เข้ามามีส่วนร่วมในการท างานและ
แสดงศักยภาพได้อย่างเต็มที่
• การพัฒนาคุณภาพชีวิต
• แบ่งบทบาทในการท างาน และสร้างความสามัคคีภายในชุมชน
45
2. ด้านสิ่งแวดล้อม
• สร้างจิตส านึกเรื่องสิ่งแวดล้อมทั้งชาวบ้าน และผู้มาเยือน
• เกิดแบบแผนการจัดการทรัพยากรโดยชุมชน โดยมีเรื่องการท่องเที่ยวเป็นส่วนหนึ่ง
และมีกฎกติกาในการดูแลรักษาเพื่อการใช้อย่างยั่งยืน
• มีระบบจัดสรรรายได้เข้าไปดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม เช่น กองทุนสิ่งแวดล้อม

คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
46
3. ด้านเศรษฐกิจ
• ก่อให้เกิดรายได้เสริม
• มีกองทุนในการต่อยอดงาน/พัฒนางานให้ก้าวหน้ายิ่งขึ้น
• มีการกระจายรายได้สู่ส่วนต่าง ๆ ในชุมชน เกิดการพัฒนาเศรษฐกิจที่หลากหลาย
• สร้างงานหรือกิจการที่ต่อเนื่องจากการท่องเที่ยว
ปัจจัยแห่งความส าเร็จ
กว่า 10 ปี ที่การท่องเที่ยวโดยชุมชนเติบโต อย่างค่อยเป็นค่อยไป จากที่ชุมชนเคยเป็น “ผู้ถูก
ท่องเที่ยว” กลายเป็นผู้มีบทบาทส าคัญ และมีส่วนร่วมในการวางแผนการท่องเที่ยวในชุมชน เพื่อให้มี
นักท่องเที่ยวเข้าไปอย่างต่อเนื่อง ดังนั้นปัจจัยที่ส าคัญที่ท าให้การท่องเที่ยวโดยชุมชนประสบผลส าเร็จ
ได้แก่
1. ฐานชุมชนที่เข้มแข็ง
• ชุมชนมีการผลิตที่พึ่งตนเอง มีทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์
• ชุมชนมีระบบเศรษฐกิจที่พึ่งตนเองได้ระดับหนึ่ง มีความสามัคคีในชุมชน

2. ทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
47
• ความอุดมสมบูรณ์ของป่าชุมชน หรือทรัพยากรแหล่งน้ า ที่ดิน ท ากินที่เพียงพอ
3. ผู้น าที่สร้างศรัทธาหรือมีความสามารถ
• สามารถประสานทรัพยากร, น าทางความคิด และลงมือท าอย่างต่อเนื่องและเป็น
รูปธรรม
• มีการสืบทอด ผลัดเปลี่ยนผู้น า และสร้างผู้น าใหม่
• ผู้น ามีวุฒิภาวการณ์เป็นผู้น า มีความมั่นคงทางจิตใจหนักแน่นและให้เกียรติเพื่อน
ร่วมงาน
• มีการถ่วงอ านาจและถูกตรวจสอบอยู่ตลอดเวลา

4. ฐานวัฒนธรรมที่เข้มแข็ง
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
48
• วัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์และยังคงสืบทอด
5. การมีส่วนร่วม
• ผู้หญิง ผู้ชาย เยาวชนหนุ่ม-สาว ผู้อาวุโส ผู้น าทางการ และ ไม่เป็นทางการเข้าร่วม
กระบวนการพัฒนาชุมชน
6. . ความต่อเนื่องในการท างาน
• นักท่องเที่ยวเข้าไปอย่างต่อเนื่อง
• มีการสรุปบทเรียนเป็นระยะ
มีกระบวนการท างานดังนี้
การจัดท าแผนพัฒนา และบริหารจัดการ
การท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างยั่งยืน
ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง
1. จัดตั้งคณะกรรมการท่องเที่ยวชุมชนบ้านเชียงเหียน
2. จัดประชุมคณะกรรมการ

3. จัดอบรมให้ความรู้
4. จัดเวทีประชาคม 3 หมู่บ้าน
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
49
โดยมีกระบวนการดังต่อไป
ข้อมูลพื้นฐานของบ้านเชียงเหียน
วิเคราะห์ SWOT (จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส อุปสรรค) และโอกาสด้านการท่องเที่ยว
ยุทธศาสตร์และแนวทางการพัฒนาการท่องเที่ยว ได้แก่
o การปรับปรุงพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานที่เอื้อต่อการท่องเที่ยว ป้ายบอกทาง ถนน ที่พัก
o การอนุรักษ์ฟื้นฟูศิลปวัฒนธรรม ประเพณีและประวัติศาสตร์ เช่น เมืองโบราณ
เชียงเหียน โบราณวัตถุต่าง ๆ
o การประชาสัมพันธ์ เช่น โครงการจัดท าเอกสารเผยแพร่การท่องเที่ยวบ้านเชียงเหียน การ
จัดท าสปอตวิทยุ เผยแพร่ผ่านวิทยุกระจายเสียงของจังหวัด
o การพัฒนาศักยภาพของคณะกรรมการ คนในชุมชน ผู้ประกอบการ เช่น โครงการอบรม
การเป็นผู้ประกอบการและเจ้าบ้านที่ดี โครงการสร้างเครือข่ายและพัฒนาศักยภาพกลุ่ม
โฮมสเตย์บ้านเชียงเหียน
o
การบริหารจัดการ

อ้างอิง
คู่มือการท่องเที่ยวโดยชุมชน กรณีบ้านเชียงเหียน จังหวัดมหาสารคาม
1. http://www.rta.mi.th/21610u/Data/Data_pro/Popeaing/1.htm
2. คู่มือเครือข่ายการท่องเที่ยวโดยชุมชน โดยส านักพัฒนาแหล่งท่องเที่ยว ส านักงาน
พัฒนาการท่องเที่ยว กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา 2550
50