JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

24
Daarvan getuigt onder andere het in Tübingen (Duitsland) uitgegeven Übersicht
der Niederländische Volksliteratur Alterer Zeit (1838) van de Leuvense hoogleraar
Franz Joseph Mone (1796-1871). Of hij Willems helemaal begrepen heeft, is echter
niet volledig duidelijk. In ieder geval schrijft hij: ‘Of de dichter Willem de bijnaam
van Utenhove voerde is zeer waarschijnlijk, maar niet bewezen.’ 22
Duidelijker is Laurent Philip van de Bergh (1805-1887), gezaghebbend Nederlands
wetenschapper op taalkundig, volkskundig en historisch gebied. In één van zijn
vroegste werken, De Nederlandsche volksromans (1837), gaat hij in op de vraag
wie de Reynaert geschreven heeft: ‘Het gevoelen van Willems, die Willem
Wtenhove voor den vervolger van het gedicht houdt is althans niet genoegzaam
gewaarborgd, ofschoon het mij om andere redenen, die ik zo aanstonds zal mededeelen,
niet onaannemelijk voorkomt.’ In de eerste plaats was ‘Willem Utenhove (...)
priester te Aardenburg of aldaar geboren; hij moest dus met die streek bekend zijn
en dit was ook de dichter van den Reinaert’. Als voorbeeld noemt Van de Bergh,
evenals Willems: ‘het vermelden van het schier onbekende Hoeckenbroek (...) in de
nabijheid van Aardenburg gelegen, mitsgaders het plaatsen van zeker voorval op
eenen dijk (...) doen ons aan eenen inwoner dier stad denken’. Hij voegt daar een
in zijn ogen sterker argument van handschriftelijke aard aan toe:
In het Amsterdamsch HS. vindt men in den aanvangsregel Willem
die madock maecte drie groote of capitale letters geschreven,
namelik de W van Willem, vervolgens eene T daarnaast, in stede
eener I en eindelijk eene H boven een K van madock; zal, kan dit
anders beduiden, dan de aanvangsletters van den naam
Wttenhove (Wt-Ten-Hove)? 23
Tegenargumenten, toenemende twijfels en definitieve afwijzing (1836-1885)
In het midden van de negentiende eeuw nam de steun voor Willems’ hypothese duidelijk
af. 24 Een aantal wetenschappers had er al vanaf het begin twijfels over gehad.
Jacob Grimm bijvoorbeeld vond dat Willems, niet alleen over de datering van de
Reynaert en haar oorspronkelijkheid, maar ook over het auteurschap met steviger
argumenten moest komen. Waarom, schrijft hij in een brief aan Willems in 1836,
zou Willem per se Willem Utenhove uit Aardenburg zijn? Willem was immers een
erg courante naam. 25 Ook de Gentse, later Luikse hoogleraar Jan Bormans (1801-
1878) plaatste vraagtekens. Hij had weliswaar grote waardering voor Willems’
wetenschappelijke uitgave, maar noemde in het gedetailleerde commentaar
Analyses critiques d’ouvrages. Reinaert de Vos (1837) de plaatsing van het werk
rond Aardenburg toch ‘een kleine onnauwkeurigheid’. 26
De letterkundige Derk Buddingh (1800-1874) was minder genuanceerd. Hij voerde
over Utenhoves auteurschap in de Algemeene konst- en letterbode van 1837
zelfs een uitvoerige polemiek met Willems: ‘Niet één zijner zoogenoemde bewijzen
stelt die zaak ook als waarschijnlijk voor’. Willems reageerde vinnig en bleef bij zijn
standpunt. Eén van de problemen draaide om de precieze betekenis van het
Middelnederlandse woord favelen/fabelen. Willems citeerde daarbij onder meer
Maerlant: ‘Wel hoe, Willem [Utenhove is] ook een fabeldichter’, om te vervolgen met
de bijna op een krachtterm lijkende: ‘De là [dat wil zeggen Utenhoves ‘fabel’-bestiarium]
à Reinaert, il n’y a qu’un pas’. Buddingh blijkt niet onder de indruk: ‘De là à
Tiecelijn, 18, 2005