JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

44
de opene wildernisse, waar hij verre kan zien en op zijn gemak naar zijn eigen stemme
luisteren.’ ‘Hij is sterk van tale.’
De vos komt even te voorschijn waar Gezelle het heeft over de Palestijnse leeuw.
Ik citeer: ‘De vos verkeerde eertijds en verkeert nog in ons eigen land van
Vlaanderen, en daarbij komt het dat er in onze spreuken en vertellingen dikwijls van
Reinaert sprake is. Stierven al de vossen, en leefde ‘t vlaamsch in het vlaamsch zou
de vos blijven leven. Nog lange zal de vos in ‘t vlaamsch de passie preken en zal
men vossen met vossen blijven vangen. Gelijk met de vos in Vlaanderen, zoo was’t
met den leeuw in Palestina, ‘t volk van daar wist van leeuwen te spreken …’
Opmerkelijk is dat Gezelle de leeuw niet als Vlaams symbool neemt, maar wel de
vos als symbool voor het Vlaamse. Hij koppelt de vos niet onmiddellijk aan het
Reynaertverhaal, wel aan een aantal spreekwoorden: ‘Als de vos de passie preekt,
boer pas op uw ganzen/kippen’ en ‘Vossen met vossen vangen’. Via de spreekwoorden
kent Gezelle ook de belangrijkste kracht en het gevaarlijkste wapen van
de vos (dat ook in Van den vos Reynaerde meesterlijk wordt geïllustreerd): de listige
en verleidende taal en dat er velen zijn die deze vosseneigenschap ook tot de
hunne hebben gemaakt.
Gezelle gaat vervolgens uitvoerig in op de bijbelse leeuw. Hij vermeldt dat de
leeuw in de bijbel 151 keer wordt vermeld. Ook citeert hij Amos: ‘Die leeuw zal brieschen,
wie en zal niet vrezen.’ Het stichtende verhaal van de leeuw met een ‘splenter
riets’ in de poot en Sint-Gerasimus die hem daarvan verlost, onthoudt Gezelle
zijn lezers niet. De leeuw als godsdienstig symbool trekt zijn speciale aandacht.
Familie van de leeuw is de ‘liebaart’ (jaargang 1 nummer 20, p.156-160 en nummer
21, p. 168-169) of de luipaard (Firapeel ‘die coene’ in het Reynaertverhaal).
Terloops verwijst hij naar de vele ‘beestnamen’ in Vlaanderen: De Leu, De Wolf, De
Vos … De liebaart heeft een ‘alderschoonste vel’, is niet zo sterk als de leeuw maar
is ‘rapper te bene’, hij springt tot ‘zeventien voet verre’. Waar echter in het
Reynaertverhaal Firapeel als een handig diplomaat wordt voorgesteld, vertelt
Gezelle een anekdote waaruit moet blijken dat de luipaard een dom dier is. ‘De
dwaze liebaart’ laat zich met loze truukjes vangen:
Men zet ievers eenen spegel en daar ziet de dwaze liebaart eenen
anderen liebaart voor hem staan, immers dat stuk spegelglas, met
zijn eigenbeeld daarin, dat is voor hem even zooveel of ware ‘t een
andere liebaart; zijn beesteningave beweegt hem om daarbij te
zijn; hij verkleent zijne leden, hij plooit, en hij krult, en hij dwingt …
Eilaas het kot slaat toe, hij heeft de verborgene menschenloosheid
losgetordten, en hij zit er in.
En nog een toemaatje waarover Firapeel niet tevreden zal zijn: liebaart komt van
leo, wat leeuw betekent en van het Griekse pardos, wat ‘stinker’ betekent, dus ‘stinkende
leeuw’, ‘om de voze reuken waarmede hij wegen en straten bachten hem
bewierookt’.
Kortere stukjes vertellen onder andere over de adelaar, die schapen ‘te keere
gaat’, de reiger, die nooit een puit mist en de op de kat gelijkende ‘losch’, vermaard
in de fabelwereld, ‘die dweers door de muren ziet en wiens water in dien kostelijken
steen verandert waarmee men alles kan doen goud worden.’ En dat de Grieken
atôpêks zeggen tegen de vos en de Oudlatijns sprekenden lupus tegen de wolf. De
illustraties bij de besproken dieren en planten haalt Gezelle uit Engelse natuurkun-
Tiecelijn, 18, 2005