JG 18 nr 1 - Reynaertgenootschap

Noten
32
1 Jacob van Maerlant’s Naturen Bloeme (ed. E. Verwijs), Groningen, 1878, repr. [Arnhem,]
1980, Prologhe v. 101-111 (p. 4-5). Vertaling geïnspireerd op Jacob van Maerlant, Het boek
der natuur (samenstelling en vertaling P. Burger), Amsterdam, 1995, p. 8.
2 Maerlant gebruikt de term favelen en fabelen overigens in diverse betekenissen, van de
negatieve, zojuist bedoelde: onzin, tot het neutrale: verhaal of fictie. A. Schippers,
Middelnederlandse fabels. Studie van het genre, beschrijving van collecties, catalogus van
afzonderlijke fabels, Nijmegen, 1995, p. 90-92.
3 F. van Oostrom, Maerlants wereld, Amsterdam, 1996, p. 448.
4 H. van Wijn, Historische en letterkundige Avondstonden, ter opheldering van eenige Zeden
der Nederlanden; byzonderlyk in derzelver Daaglyksch en Huiselyk Leeven en van den
stand der Nederduitsche Dichtkunst, sedert de vroegste tyden, tot aan het begin der zestiende
eeuwe, Amsterdam, 1800, p. 262. A. van der Woud, De Bataafse hut. Denken over
het oudste Nederland (1750-1850), Amsterdam/Antwerpen, 1998, p. 129 noemt het werk
‘een eerste systematische poging om de culturele uitingen van de middeleeuwse
Nederlander te beschrijven’.
5 W. Messchert, (ed.), Brieven van Mr. Willem Bilderdijk, deel 3, Amsterdam, 1836-1837, vooral
p. 198-199, brieven 27 mei 1812 en 10 juni 1812. Opvallend is in de laatste brief de overweging:
‘Het zou curieus zijn, als men op een dag het werk van Utenhove zou ontdekken’
(‘il serait curieux, si l’on pût deterrer un jour ce travail d’Utenhove’). Een aantal onderzoekers
meent dat in 1868 inderdaad twee grote fragmenten van het werk teruggevonden zijn.
Zij zijn gepubliceerd door de ontdekker, Bormans, M.(J.H.), Notices sur deux fragments
manuscripts de poésis thyoises de la fin du XIIIe siècle (le Bestiaire d’amours et l’Art d’aimer
d’Ovide), in: Bulletins de l’Académie royale (...) de Belgique, 38, 2ème série, 27 (1869),
p. 49. De fragmenten worden bewaard in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam onder
inv.nr. I-A-24 en worden gedateerd van circa 1290 (W. de Vreese, Bouwstoffen, in:
E. Verwijs, J. Verdam & F.A. Stoett, Middelnederlandsch Woordenboek, X, ‘s-Gravenhage,
1927-1952, Tweede Gedeelte, p. 62 nr. 52) tot de eerste helft veertiende eeuw (vriendelijke
mededeling J. Biemans, conservator van het handschrift). De volgende literatuurhistorici
stellen Die Beestearis gelijk met Utenhoves Bestiaris: N. de Pauw, Het leven en de werken
van Diederic van Assenede en Willem Uten Hove, in: Verslagen en Mededelingen der
Koninklijke Academie, (2e halfjaar, 1901), p. 40; C. Debaive, Utenhove, Guillaume, in:
Biographie Nationale de Belgique, t. XXXV, Brussel, 1930, kol. 989-990; J. van Mierlo, De
letterkunde in de middeleeuwen, I, ‘s-Hertogenbosch/Brussel, [1939], p. 217; Idem,
Geschiedenis van de Oud- en Middel-Nederlandsche letterkunde, Antwerpen, 1928, p. 112.
Iets minder duidelijk zijn: W.P. Gerritsen, Waar is ‘Die Beestearis’?, in: A. van Gijsen, O.S.H.
Lie (red.), Een school spierinkjes. Kleine opstellen over Middelnederlandse artesliteratuur,
Hilversum, 1991, p. 71 (hiertegen F. van Oostrom, Maerlants Wereld, p. 501); T.M. Nischik,
Das volkssprachliche Naturbuch im späten Mittelalter, Tübingen, 1986, p. 372-373;
P. Burger, in: Jacob van Maerlant, Het boek van de natuur, p. 157.
6 W. van den Berg, De Tweede Klasse: een afdeling met een problematische missie (1808-
1816), in: W.P. Gerritsen (red.), Het Koninklijk Instituut (1808-1851) en de bevordering van
wetenschap en kunst, Amsterdam, 1997, p. 77. Dank aan de heer J. van Eijnatten, Vrije
Universiteit van Amsterdam, die mij op dit werk wees.
7 Op 27 mei 1812 schrijft Bilderdijk aan Grimm dat verscheidene van zijn denkbeelden over
de middeleeuwse natuurwetenschap door de Klasse schijnen te zijn overgenomen (‘J’ai fait
là dessus quelques observations que la Classe a paru adopter’). Dit slaat mogelijk op een
‘voorlezing’. Aangezien deze denkbeelden kaderen in zijn studie van Der naturen bloeme
zou ook het (natuurwetenschappelijke) werk van Utenhove in de lezing genoemd kunnen
zijn. Dit was wellicht de eerste keer dat Bilderdijk over Utenhove sprak. W. Messchert,
Brieven, p. 198.
8 W. van den Berg, De Tweede Klasse, p. 87 noot 31.
9 Amsterdams handschrift, genoemd naar de Amsterdammer Rendorp van Marquette. Het
handschrift ging na zijn dood over in Engelse handen en werd vervolgens in 1836 door de
erflaten van de Londense boekhandelaar William Heber verkocht aan de Belgische regering.
Tiecelijn, 18, 2005