Samenvatting Blom 29 jan 05 - Kleio

machten een veel grotere invloed. Parma kreeg ze aan zijn zijde door beloftes over het herstel van
de privileges en de terugtrekking van vreemde troepen. De Unie van Atrecht van 6 januari 1579
bezegelde de breuk met Artesië, Henegouwen, Namen, Luxemburg en Limburg met de Opstand.
Van mei tot december 1579 vond door bemiddeling van keizer Rudolf II te Keulen een ‘vredehandel’
plaats tussen vertegenwoordigers van Filips II en van de Nederlandstalige gewesten. Het punt
waarop deze besprekingen afsprongen, was de onwil van de koning om toe te geven aan de eis tot
religieuze tolerantie. Het feit dat ook Oranjes ‘religievrede van Antwerpen (in 1566)’ en in Holland
was uitgelopen op de vervolging van ‘paapsen’, maakte duidelijk dat er een wederzijds wantrouwen
was gegroeid.
De laatste stappen in het radicaliseringproces betroffen de vorstelijke soevereiniteit. In de zomer
van 1580 verklaarde Filips II Oranje vogelvrij. De prins reageerde door een zeer uitvoerige Apologie
te laten samenstellen, waarin werd beklemtoond dat de koning zelf zijn verbintenis met zijn
vazallen had geschonden. Bovendien had Filips, na daarop herhaaldelijk te zijn gewezen, geweigerd
om zijn fouten te erkennen. Dit was nu tirannie, dus knoopte Oranje besprekingen aan met een
potentiële andere landsheer voor de Nederlanden, die hij vond in de katholieke hertog van Anjou. In
januari 1581 besloten Brabant, Vlaanderen, Holland, Zeeland en Friesland om Anjou te herkennen.
Gelre, Utrecht en Overijssel verzetten zich hiertegen.
De afkondiging in juli 1581 van het Plakkaat van Verlating was de logische volgende stap. In een
uitvoerige verantwoording zetten de Staten-Generaal uiteen, op welke punten Filips II het contract
had geschonden dat hij bij zijn huldiging met zijn onderdanen had gesloten. Ook het natuurrecht,
de bestaande privileges en de vele andere wetten en gewoonten had de koning nadrukkelijk en
herhaaldelijk met voeten getreden. Hij was daarom geen landsheer meer en in zijn plaats zouden
de Staten-Generaal een meer geschikte vorst aanstellen.
Wat hier gebeurde was veel meer dan een wisseling van vorst, eigenlijk was het een revolutie.
Onder de druk van een opstandige volksbeweging werd op interprovinciaal niveau een heel politiek
en ideologisch stelsel afgewezen en kwam een nieuwe machtsverdeling tot stand.
o De burgerlijke middenklassen waren van doorslaggevend gewicht in de nieuwe staatsorde.
o De soevereiniteit werd niet meer in absolute termen afgeleid van de goddelijke delegatie
van macht aan de koning, zij was integendeel toevertrouwd aan de collectiviteit van de
afgevaardigden.
Een eeuwenlange ontwikkeling van vertegenwoordigende activiteiten van de steden had aan deze
praktijk vorm gegeven.
De taal van de wapens
De keuze voor Anjou bleek geen gelukkige. Hij werd gewantrouwd wegens zijn katholicisme, de
verwachte Franse militaire steun bleef uit, en hij kon zich niet vinden in de samenwerking met de
Staten-Generaal. Na een mislukte staatsgreep in Antwerpen in januari 1583 droop hij af.
14