Samenvatting Blom 29 jan 05 - Kleio

stellen. De optekeningen van de costumen of gewoonterechten moest aan de centrale regering de
gelegenheid bieden de tekortkomingen of tegenstrijdigheden te corrigeren door aanvulling met het
Romeinse recht. De lokale bestuurders waren allerminst happig om dit stukje van hun traditionele
macht prijs te geven.
Op het gebied van strafrecht was de situatie al even weinig overzichtelijk. De regering vaardigde op
dat terrein vele wetten uit, zogenaamde ordonnanties of plakkaten. Pas in 1570 zou Alva de
‘Criminele Ordonnantiën’ bundelen tot een samenhangend stelsel van wetten. Centrale wetgeving
perkte de bevoegdheden van de lokale schepenbanken in door algemene voorschriften op te leggen.
Nieuwe cultuuruitingen zoals drukwerk, toneelvoorstellingen en ‘ketterij’ vormden het onderwerp
van veel ordonnanties en plakkaten. De zorg om de openbare orde leidde tot regelgeving inzake
herbergen en landloperij. Nieuwe geloofsopvattingen vonden sneller verspreiding dankzij de nieuwe
middelen van massacommunicatie. Overal in Europa trachtten regeringen door strikte
gedragsreglementering het tij te keren, deze wordt in de literatuur aangeduid als
Sozialdisziplinierung.
Het gewoonterecht werd ook teruggedrongen via de hogere rechtspraak, die een hiërarchisch
hogere positie innam ten opzichte van de bestaande rechtbanken. Lagere rechtbanken riskeerden
een veroordeling wegens slechte rechtspraak, waardoor het rechtsdenken effectiever doordrong dan
via de algemene wetgeving. Dit blijkt uit de bereidheid van partijen om zaken voor de Grote Raad
of de Geheime Raad aanhangig te maken. Veel zaken werden uiteindelijk tijdens de procedure
geschikt of leidde om een andere reden niet tot een eindvonnis. Als zodanig vormde de hogere
rechtspraak een effectief middel tot integratie in de nieuwe staat.
Seculaire groei
In het midden van de 16 e eeuw werd het bevolkingspeil van rond 1300 opnieuw bereikt. In de
kerngewesten Vlaanderen, Brabant en Holland vormde de exportnijverheid de basis van de
economische groei. Met name de textielsector ontwikkelde zich krachtig, nu vooral op het
platteland van Zuidwest-Vlaanderen. Daarnaast breidde zich ook de linnenweverij enorm uit op het
platteland van Zuidoost-Vlaanderen, Henegouwen, Noord-Brabant en rond Haarlem. Terwijl de
Leidse lakennijverheid stagneerde, groeide in Holland vooral Amsterdam uit tot de leidende
doorvoerhaven.
De snelle groei van Antwerpen was het meest markante verschijnsel van de zestiende eeuw.
Migratie is de enige verklaring van een zo snelle bevolkingstoename. Wat al deze migranten naar
Antwerpen aantrok, waren de mogelijkheden die de handel en nijverheid schenen te bieden. De
basis hiervoor werd gevormd door de Brabantse jaarmarkten. Tijdens die vier perioden van vier tot
zes weken heerste er, afwisselend in Antwerpen en Bergen op Zoom een vrijhandelsregime. De
Engelsen verkozen mede hierdoor Antwerpen boven Brugge. In Vlaanderen gold, uit
protectionistische overwegingen, een invoerverbod op Engelse laken. Antwerpen ontsnapte daaraan
en ontwikkelde een belangrijke nijverheid voor de afwerking, het verven en de doorverkoop van het
ruwe Engelse laken.
6