Samenvatting Blom 29 jan 05 - Kleio

Het ontwerp van de nieuwe grondwet was de belangrijkste taak van de Nationale Vergadering die in
maart 1796 bijeenkwam, als opvolger van de Staten-Generaal. Deze vergadering was gekozen met
census kiesrecht, volgens algemeen stemrecht met enkele uitzonderingen. De constitutionele
discussie leidde niet tot een bevredigende uitkomst. Het dikke boek dat in 1797 aan de bevolking
werd voorgelegd werd met overtuigende meerderheid verworpen. Het onvermogen van de Bataven
om op regelmatige wijze een constitutie te produceren droeg ertoe bij dat een groep radicale
Bataven met hulp van het Franse en Bataafse leger in januari 1798 een staatsgreep pleegden. Het
ging die Bataven om meer dan alleen de grondwet. In hun ogen was het land dat de kluts kwijt was
en was er behoefte had aan een radicale ingreep om de revolutie te voltooien.
o In korte tijd werd een grondwet ontworpen volgens het unitarische beginsel.
o Deze gaf een blauwdruk voor de inrichting voor de samenleving, de Staatsregeling van 1798:
o Eenheid van recht.
o Scheiding van Kerk en Staat.
o Afschaffing van de gilden.
o Hervormingen van het onderwijs.
o Het van overheidswege aankweken van vaderlandse gevoelens.
De Staatsregeling, Nederlands eerste grondwet, had een democratisch centralistische toonzetting:
o Er werd een eind gemaakt aan de democratische experimenten op plaatselijk niveau.
o Politieke impulsen kwamen van bovenaf en de politiek mocht niet verzanden in eindeloos
gedelibereer aan de basis.
o Er kwam een Uitvoerend Bewind van vijf Directeuren dat werd bijgestaan door een achttal
vakministers (agenten).
o Het provincialisme werd radicaal doorbroken door het land te verdelen in acht
departementen.
Het regime van januari 1798 was niet populair. Op een punt werden ze echter wel gesteund: voor
de doorbraak in de slepende constitutiedrama. Ook veel moderaten hadden het bewind graag willen
steunen als het de revolutie maar ‘nationaal’ had weten te maken. In plaats van te streven naar
eenheid onder alle Bataven en een breed draagvlak voor de nieuwe grondwet, koos het bewind voor
een politiek van exclusivisme en de smalle basis. Zuiveringen onder ambtenaren en
stemgerechtigden wekten veel weerstand.
In juni 1798 volgde en tweede coup, opnieuw met militaire steun, die radicale personen aan de kant
zette maar de constitutie handhaafde. Dit nieuw bewind stelde zich nu expliciet taak de revolutie
nationaal te maken. Dankzij de grondwet mag men 1798 beschouwen als een hoogtepunt van
staatsvorming. Tegelijk was het een dieptepunt van natievorming. Door de zuiveringen had een
vervreemding van de politiek plaatsgevonden en het economisch verval had nu onverbiddelijk
toegeslagen door de vrijwel permanente oorlog met Engeland. Stuk voor stuk gingen ook de koloniën
verloren.
46