Bijlage: Biomassavergistingsinstallaties in het landschap - Provincie ...

Biomassavergistingsinstallaties
in het landschap
Ontwerpend onderzoek | Locatiefactoren en inpassing in de provincie Groningen

Biomassavergistingsinstallaties
in het landschap
Ontwerpend onderzoek | Locatiefactoren en inpassing in de provincie Groningen
DO
PRO
CONSULT

1 Inleiding
1.1 Aanleiding 7
1.2 Leeswijzer 7
2 Analyse biomassavergisting 11
2.1 Wat is biomassavergisting? 11
2.2 Stand van zaken biomassavergisting 15
2.3 De economie van biomassavergisting 19
2.4 Indeling 4 types naar grootte 23
2.5 Biomassastromen & beschikbaarheid 31
2.6 Transport (aan- en afvoer) 35
2.7 Conversieroutes benutting biogas 37
2.8 Afzet producten (gas, elektriciteit, warmte) 39
2.9 Trends & toekomstperspectief 43
2.10 Duurzaamheid biomassavergisting 47
4

Inhoudsopgave
3 Analyse plaatsingsmogelijkheden in het
Groningse landschap 53
3.1 Aandijkingen en inpolderingen 55
3.2 Wierdenlandschap 59
3.3 Dijkenlandschap Lauwersmeer en Reitdiep 63
3.4 Wegdorpen landschap (klei) 67
3.5 Wegdorpen landschap (veen/houtsingels) 71
3.6 Wegdorpen landschap (overgangen klei, ven, zand) 75
3.7 Dijken landschap Oldambt 79
3.8 Veenkoloniaal landschap 83
3.9 Esdorpen landschap 87
3.10 Heideontginningslandschap 91
4 Locatieanalyse en kansen 95
4.1 Kansen vanuit beleid en landschapsanalyse 95
4.2 Kansen vanuit locatiefactoren 101
4.3 gecombineerde kansenkaart 109
5 Beleidsstrategieën 111
5.1 Toelatingsplanologie: 113
5.2 Ontwikkelingsplanologie of Pro-Actief beleid 125
6 Conclusies en aanbevelingen 137
Colofon 142
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 5

Voorbeeld van een biomassavergistingsinstallatie (Duitsland)
6

H1 Inleiding
1.1 Aanleiding
De provincie Groningen heeft forse ambities als het gaat om de verduurzaming van
de energievoorziening. Biomassavergisting is een van de methodes om het aandeel
groene energie te vergroten. Het bouwen van biomassavergistingsinstallaties in het
landelijk gebied wordt dan ook in principe door het provinciaal bestuur gestimuleerd.
Soms staat dit echter op gespannen voet met de doelstellingen vanuit ruimtelijke
kwaliteit. Doel van deze studie is te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn voor
plaatsing van biomassavergistingsinstallaties in het Groningse landschap zodat recht
gedaan kan worden aan beide beleidsdoelen. Deze studie zal gebruikt worden als onderbouwing
voor voorstellen voor aanpassing van het provinciaal beleid.
Bij initiatieven voor het oprichten van biomassavergisters gaat het om steeds grotere
installaties. Tot nog toe ging het bij de agrarische biomassavergisters om installaties
die voor hun input aan één agrarisch bedrijf gekoppeld zijn (minimum vereisten: 50%
van de input van eigen bedrijf, of 50% van output/digestaat verwerkt op eigen bedrijf).
Recente ontwikkelingen laten zien dat biomassavergisters steeds groter worden,
waarbij de biomassa input voor een groter aandeel van elders komt. De koppeling aan
één agrarisch bedrijf is vanuit rendabiliteit vaak geen reële optie meer.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 7

Voorbeeld van een biomassavergistingsinstallatie (Wieringermeer)
8

In de in 2011 aangepaste Provinciale Omgevings Verordening (POV) wordt de vestiging
van biomassavergisters feitelijk uitgesloten; alleen mestvergisters binnen het
agrarisch bouwvlak zijn toegestaan. Ook wordt de mogelijkheid aan GS gegeven om
locaties aan te wijzen waar biomassavergistingsinstallaties of mestvergistingsinstallaties
mogen worden opgericht. Daarmee kunnen de grotere installaties, niet gekoppeld
aan één agrarisch bedrijf mogelijk gemaakt worden. Voor deze installaties (industriële,
maar ook collectieve installaties van meerdere agrariërs) wordt als plaatsingsmogelijkheid
vestiging op bedrijventerreinen en in glastuinbouw gebieden genoemd. Deze
locaties blijken niet altijd tot haalbare oplossingen te leiden. Dat heeft te maken met
grondprijs, imago van de (mestverwerkende) vergisters voor het profiel van de bedrijventerreinen
en het aantal vervoersbewegingen. Verwacht wordt dat er komende
tijd nieuwe initiatieven komen die niet gehonoreerd kunnen worden omdat er binnen
de huidige regelgeving onvoldoende alternatieven zijn voor plaatsing van de grotere
biomassavergisters.
1.2 Leeswijzer
In deze studie is middels ontwerpend onderzoek gekeken naar nieuwe plaatsingsmogelijkheden
voor biomassavergistingsinstallaties in het Groningse landschap. Die zoektocht
begint in hoofdstuk 2 bij een analyse van het fenomeen biomassavergisting. Wat
is het eigenlijk, en wat komt er allemaal bij kijken? In hoofdstuk 3 worden de plaatsingsmogelijkheden
in de verschillende landschapstypen onderzocht. De locatieanalyse
komt aan bod in hoofdstuk 4 waarbij de verschillende locatiefactoren gecombineerd
worden tot ‘kansenkaarten’. In hoofdstuk 5 worden een aantal mogelijke beleidsstrategiën
voor plaatsing van biomassavergisters besproken. Tot slot wordt in Hoofdstuk 6
een aantal conclusies en aanbevelingen gedaan voor het vervolg. Ook wordt de zoekrichting
gesuggereerd voor de aanpassing van het provinciaal beleid.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 9

10
Organische stof
eiwitten koolhydraten vetten
aminozuren suikers vetzuren
vluchtige vetzuren
azijnzuur H2 + CO2
CH4 + CO2
Vereenvoudigd schematische weergave van het vergistingsproces
Hydrolyse
Verzuring
Azijnzuur
vorming
Methaan
vorming

H2 Analyse biomassavergisting
2.1 Wat is biomassavergisting?
Vergisting is een proces waarbij onder zuurstofloze (anaërobe) omstandigheden organische
stof door anaërobe bacteriën wordt omgezet in gas. Dit zogenaamde biogas
bestaat hoofdzakelijk uit methaan (CH4, 50-65%) en koolstofdioxide (CO2, 35-45%)
aangevuld met enkele restgassen (o.a. H2S, NH3). Biomassa welke geschikt is voor
vergisting bevat altijd gemakkelijk afbreekbare organische stof. Deze organische stof
wordt door zuurvormende en vervolgens methaanvormende bacteriën omgezet in
biogas. Geschikte biomassa is o.a. mest, gras, akkerbouwgewassen en bijproducten of
reststromen uit de feed- en foodindustrie zoals zuivelpoducten, uitgepakte levens-
Gemiddelde samenstelling van biogas
Component Concentratie
Methaan (CH4) 45-75%
Koolstofdioxide (CO2) 24-45%
Water (H2O) 2-7%
Zwavelwaterstof (H2S) 20-20.000 ppm
Stikstof (N2) < 2%
Zuurstof (O2) < 2%
Waterstof (H2) < 1%
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 11

A
B
Schematische weergave van de werking van een biomassavergistingsinstallatie
12

middelen met verstreken houdbaarheidsdatum, glycerine, groenten en fruit, veevoerresten,
slib van afval- en rioolwaterzuiveringen etc.
De output van vergisting bestaat uit biogas en uitvergiste biomassa (digestaat). Biogas
kan geconverteerd worden naar elektriciteit, warmte en groen gas (aardgaskwaliteit).
Digestaat is ca. 85% van het inputvolume en wordt afgezet als mest of compost en/
of verder verwerkt tot nuttige meststoffen. Biomassavergistinginstallaties zijn er in
diverse verschijningsvormen en groottes. De meest gebruikelijke configuratie is die als
volledig geroerde vergisting (ronde silo´s). De grootte van een totale biomassavergistingsinstallatie
is afhankelijk van vergistingscapaciteit die weer direct samenhangt met
het gewenste biomassavolume die vergist dient te worden.
Biomassavergisting is een manier om op duurzame wijze energie te produceren. Het
biogas dat via vergisting wordt geproduceerd kan worden benut voor de productie
van elektriciteit, warmte of gas van aardgaskwaliteit (het zogenaamde groen gas).
Een typische biomassavergistingsinstallatie bestaat uit de volgende componenten:
• Ontvangst en vooropslag biomassa
• Pomptechniek voor vloeibare biomassa en invoertechniek voor steekvaste biomassa
• Vergistingtank(s) met verwarming, roertechniek en geïntegreerde gasopvang
• Eindopslag uitvergiste biomassa (digestaat)
• Gasreiniging, -meting en -analyse
• Gasconversie d.m.v.WarmteKrachtKoppeling (stroom en warmte) of gasopwaardering
(groen gas, ofwel biogas van aardgaskwaliteit)
• Besturing en visualisatie van de complete installatie
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 13

Toegevoegde waarde
14
Fine chemicals & Farma
Fragrance
Flowers & Fashion Bloemen en planten
Flavours & Fun Verbrede landbouw
Food Voedselproductie
Fresh products Fruit, vis
Fodder & Feed Veevoer, bulkproducten
Fabricated products Gebruiksvoorwerpen, kleding
Volume
Fuel & Fire Brandstof, electriciteit en warmte
Concersieladder voor biomassa (‘F-ladder’)

2.2 Stand van zaken biomassavergisting
De transitie naar een duurzame energievoorziening is ongetwijfeld een van de grootste
ruimtelijke opgaven voor de komende decennia. Biomassavergisting staat daarbij
nadrukkelijk op de agenda, met name de productie van groen gas sluit goed aan bij
de topthema’s in de Energy Valley regio. Vaak wordt bij biomassavergisting al snel de
stap gezet naar mest(co)vergisting. De landbouw is hierdoor uitdrukkelijk in beeld als
sector die de handschoen oppakt. Het mestvraagstuk en een duurzame energievoorziening
gaan hierbij hand in hand. Wel zijn hier een paar kanttekeningen bij te maken.
Allereerst is het goed te beseffen dat vergisting zich in de onderste regionen van de
conversieladder bevindt. Biomassa zal vanuit economisch oogpunt eerst benut worden
voor hoogwaardige toepassingen, bijvoorbeeld in de farmaceutische industrie,
dan in de foodindustrie en feedindustrie. Uiteindelijk kunnen biomassareststromen
worden benut voor energievoorziening zoals verbranding en vergisting. In de ‘stofwisseling’
van de samenleving gaan we daarmee optimaal om met het benutten van
de mogelijkheden van reststromen.
Bovendien geldt dat in Nederland weliswaar sprake is van een mestoverschot, maar
het aanbod van geschikte en gunstig geprijsde biomassa voor vergisting beperkt is
vergeleken met de vraag vanuit vergisters. Voor mestcovergisting geldt een beperkte
hoeveelheid biomassasoorten die vergist mogen worden, om het digestaat te mogen
kwalificeren als dierlijke mest. Deze biomassa staat opgesomd in de Positieve Lijst.
Deze beperking leidt tot grote druk op de prijzen van biomassa. Momenteel werkt
de rijksoverheid aan een voorstel tot verruiming van de inzetmogelijkheden van biomassa
voor vergisting.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 15

Lokaties verschillende typen biomassavergistingsinstallaties
16

Digestaat wordt meestal als drijfmest uitgereden op het land, maar kan ook verwerkt
worden tot vermarktbare producten binnen of buiten de landbouwsector. Te denken
valt aan steekvaste humusrijke vaste mest met relatief veel fosfaat, een vloeibare
stikstoffractie, gedroogd digestaat met eventuele persing naar mestkorrel, etc. De
technieken hiervoor zijn divers, maar kapitaalintensief en vaak complex.
In Nederland zijn momenteel bijna 100 biomassavergistingsinstallaties in bedrijf. In
Groningen zijn dit ongeveer 18 installaties. De meeste zijn zogenaamde mestcovergisters,
waarin een verplichte inputhoeveelheid van minimaal 50% mest aangevuld
wordt met maximaal 50% cosubstraten, zoals de eerder genoemde akkerbouwgewassen
en reststromen uit de voedingsindustrie. Naast mestcovergisting vindt ook
monovergisting plaats voor o.a. GFT, aardappelen en maïs en slibvergisting bij (riool)
waterzuiveringen. Het digestaat van monovergisting mag niet als meststof uitgereden
worden op het land, maar wordt als afvalstof beschouwd.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 17

Mest van 1 koe is jaarlijks goed voor ruim 500 m3 biogas wat omgezet kan worden naar 1.000 kWh elektriciteit en
1.200 kWh warmte (= 130 m3 aardgas), of naar 325 m3 groengas.
Maïs van 1 hectare is goed voor ruim 9.000 m3 biogas wat omgezet kan worden naar 18.000 kWh elektriciteit en
20.000 kWh warmte (=2.200 m3 aardgas) of naar 6.000 m3 groengas.
Een vrachtauto vol glycerine is goed voor 22.500 m3 biogas wat omgezet kan worden naar 45.000 kWh elektriciteit en
50.000 kWh warmte (=5.500 m3 aardgas) of naar 15.000 m3 groengas.
18
18

2.3 De economie van biomassavergisting
Uitgangspunt voor het ontwerp van een biomassavergistingsinstallatie is de gewenste
of verwachte biomassa input. Op basis hiervan wordt de biomassavergistingsinstallatie
ontworpen. Hieruit volgt een investeringssom en een exploitatie overzicht.
Aan de opbrengstenkant is de vergoeding voor afgeleverde stroom, warmte of (opgewaardeerd)
biogas de belangrijkste post. Daarnaast valt te denken aan energiebesparing
door inzet van eigen geproduceerde energie, en mogelijk de bemestende meerwaarde
van digestaat.
Aan de kostenkant bestaan de vaste kosten uit de kapitaallasten. De variabele kosten
bestaan voornamelijk uit onderhouds-, arbeids-, digestaatafzet- en biomassa inkoopkosten.
De inkoop van biomassa beslaat vaak ca. 50% van de kosten. Aangezien dit
één van de weinige posten is waarbij een exploitant ´aan de knoppen kan draaien´,
zijn de biomassakosten daarmee cruciaal voor een rendabele businesscase. Ook de
digestaatafzet- of verwerkingskosten zijn vaak van groot belang voor een rendabele
installatie. Voor mestcovergisting heeft dit alles te maken met de kwalificatie van digestaat
als dierlijke drijfmest. Door toevoeging van andere substraten bij mest, ontstaat
een grotere hoeveelheid mest in de vorm van digestaat aan output. De mestmarkt in
Nederland staat continue onder druk, omdat er meer mestproductie dan mestplaatsingsruimte
is.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 19

Voorbeeld van een biomassavergistingsinstallatie (Duitsland)
20

Biomassavergisting is op dit moment subsidiegedreven. Dit wil zeggen dat voor de
productie of levering van energie een langjarige vergoeding wordt verstrekt door de
overheid. Dit krijgt vorm in de regeling Stimulering Duurzame Energie (SDE). Deze
subsidie is bedoeld om de onrendabele top te financieren van kleinschalige duurzame
energie opwekking.
Momenteel hebben veel vergistingsinstallaties het financieel zwaar. Dit wordt voornamelijk
veroorzaakt door de fors gestegen biomassakosten. De continue zoektocht
naar goedkope biomassa veroorzaakt transporten over grote afstanden, tot in België
toe. In korte tijd heeft de vraag naar biomassa het aanbod overstegen. Dit leidt tot
forse prijsstijgingen, met solvabiliteits- en zelfs liquiditeitsproblemen voor individuele
exploitanten. Van belang is om de kostprijs te drukken, dit kan mede gedaan worden
door schaalvergroting van de biomassavergistingsinstallatie.
Stimulering Duurzame Energie
Via de subsidieregeling Stimulering Duurzame Energie (SDE) vult de overheid de vergoeding
aan die door het energiebedrijf betaald wordt voor de kilowatturen (kWh) stroom of m3
groen gas. Om 1 kW per uur (kWh) te produceren is een opgesteld vermogen nodig van 1
kW elektrisch (kWe). De subsidiegever gaat daarvoor een contract aan van 12 jaar met een
vaste vergoeding. In 2011 is dit maximaal € 0,15 per kWh en maximaal € 0,767 per Nm3
(Nm3 = een genormaliseerde m3) groen gas. Indien de bij de elektriciteitsproductie vrijkomende
warmte nuttig aangewend wordt, kan hier tot € 0,044 per kWh warmtebonus verkregen
worden.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 21

Cat. 1 Minivergister geïntegreerd in agrarisch bedrijf
Input: tot ca. 20 ton per dag
Opgesteld vermogen: tot ca. 40 kWe of 15 Nm3/uur groen gas.
Oppervlakte: geen extra oppervlakte
22

2.4 Indeling 4 categoriën vergistingsinstallaties
In het kader van deze studie is het van belang onderscheid te maken in verschillende
soorten vergistingsinstallaties. Om inzichtelijk te maken waar we het over hebben
is voor deze studie een indeling gemaakt in 4 categoriën installaties, gebaseerd op
de schaalgrootte. Voor de verdere inhoud van het rapport en onderzoek zijn alleen
categorie 3 en 4 van belang. Realisatie van categorie 1 en 2 vergisters is mogelijk
binnen de huidige verordeningen op het agrarisch erf en deze vallen dus buiten deze
studie. Om de bandbreedte van de biomassavergisting inzichtelijk te maken worden
deze hierna toch behandeld. Per categorie worden enkele kengetallen gegeven die
voornamelijk als indicatie dienen. Een en ander is afhankelijk van de grootte van de
vergistingssilo’s, de opstelling en welke biomassa vergist wordt. Per vergister kan dit
dus verschilen, vandaar dat er een bandbreedte aangehouden is.
Deze indeling in categorieën gebaseerd op schaalgrootte is anders dan de indeling
die in de ‘Handreiking Mestvergisting’ (infomil-categorieën) gebruikt wordt. Dat heeft
te maken met het doel van deze studie, het onderzoeken van de plaatsingsmogelijkheden
voor grote biomassavergistingsinstallaties in het landschap.
Cat. 1 Minivergister geïntegreerd in agrarisch bedrijf
Er zijn mogelijkheden voor kleinschalige vergisting geïntegreerd binnen het agrarisch
bedrijf. Het gaat daarbij voornamelijk om mestvergisting die nu nog weinig rendabel
is. Het kan echter bijdragen aan de zelfvoorzienendheid (levering electriciteit en
warmte) van het bedrijf. Daarnaast zal in de toekomst de uitstoot van broeikasgassen
waaronder methaan uit mest verder aan banden worden gelegd (heffingen). Nu nog
weinig toegepast, maar is een ontwikkeling in opkomst die in nieuwe stalconcepten
toegepast kan worden.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 23

Cat. 2 Aan agrarisch erf gebonden vergister
Input: ca. 20 – 100 ton per dag
Opgesteld vermogen: ca. 0,2 – 2 MWe of 65-650 Nm3/uur groengas
Oppervlakte: ca. 0,75 - 2 ha.
24

Cat. 2 Aan agrarisch erf gebonden vergister
Dit betreft veelal de eerste generatie (vanaf 2004) co-vergistingsinstallaties gekoppeld
aan agrarische erven. Door de beperkte omvang en de gestegen prijzen voor
co-vergistingsproducten is het in de huidige markt moeilijk deze installaties rendabel
te houden. Door de schaalvergroting vanuit economisch perspectief zullen weinig
nieuwe installaties van deze grootte gebouwd worden die biogas omzetten via WKK.
Wel is de verwachting dat biogasproductie op deze schaal met aansluiting op een
groengashub praktijk wordt, als er mogelijkheden zijn voor aansluiting op een groengashub.
Minimum vereisten: 50% van de input van eigen bedrijf, of 50% van output
digestaat verwerkt op eigen bedrijf. Een indirect landschappelijk effect van deze categorie
kan - afhankelijk van de prijsvorming - de teelt van maïs zijn om in de behoefte
van de vergistingsinstallatie te voldoen. De externe aanvoer van biomassa levert al
flink wat transportbewegingen op.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 25

Cat. 3 Agro-industriele vergister
Input: ca. 100 – 200 ton per dag
Opgesteld vermogen: ca. 2 – 4 MWe of 650-1300 Nm3/uur groengas
Oppervlakte: ca. 1,5 - 3 ha.
26

Cat. 3 Agro-industriele vergister
Deze categorie betreft de grotere ‘footloose’ co-vergistingsinstallaties. Deze kunnen
in theorie gelocaliseerd zijn op een agrarisch bedrijf, maar gezien de schaalgrootte
overstijgt de input of de output kant vaak de hoeveelheid die door een enkel bedrijf
aangeleverd of verwerkt kan worden. Met name de grotere installaties binnen deze
categorie zullen de ‘footloose’ installaties zijn waarbij alle input extern aangevoerd
wordt en het digestaat afgevoerd wordt.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 27

Cat. 4 Industriele vergister
Input: ca. 100 – 500 ton per dag
Opgesteld vermogen: ca. 4 - 10 MWe of 1300 – 5000 Nm3/uur groengas
Oppervlakte: ca. 1-5 ha.
28

Cat. 4 Industriële vergister
Dit is de categorie van de hele grote vergisters, door de schaalgrootte (oppervlakte
of hoogte van de installatie) zijn deze niet meer in het (agrarische) landschap in te
passen. Ze staan bij waterzuiveringsinstallaties of op industrieterreinen bij bijvoorbeeld
afvalverwerkingsbedrijven. De input bestaat vaak uit de specifieke beschikbare
biomassa op het bedrijf, zoals rioolwaterzuiveringsslib. Het digestaat wordt ter plaatse
bewerkt (bv droging of indikking) en vervolgens afgevoerd.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 29

30
3.335 kton/jaar mest
237 kton/jaar afval
101 kton/jaar slib RWZI
86 kton/jaar GFT afval
40 kton/jaar bermgras / natuurgras
24 kton/jaar restproduct VGI
10 kton/jaar Energie teelten

2.5 Biomassastromen & beschikbaarheid
In principe kan alle biomassa bestaande uit makkelijk afbreekbare organische stoffen
vergist worden. Beperkende factor is de ‘positieve lijst’ waarmee bepaald is welke
biomassa als co-product vergist mag worden Waarbij het digistaat nog als mest aangemerkt
wordt). Voor de provincie Groningen is in kaart gebracht welke biomassastromen
in theorie beschikbaar zijn. Vaak worden deze stromen al voor ander doeleinden
gebruikt, zo wordt mest uitgereden op het land en afval uit de voedselverwerkende
industrie vaak verwerkt tot veevoer. Het aandeel mest is vrij groot, maar is energetisch
gezien minder interessant dan bijvoorbeeld GFT.
Alle mest kan in principe vergist worden en daarna nog als mest worden afgezet. Het
aanbod van mest is ruim voldoende voor meer vergistingsprojecten. Het ingezamelde
huishoudelijk afval wordt gescheiden en deels vergist bij de Attero vestiging in Groningen
en is dus niet beschikbaar voor andere vergisters. Ook het slib van rioolwaterzuiveringsinstallaties
(RWZI) wordt reeds centraal vergist bij 3 van de 24 RWZI in de
provincie. De vraag naar GFT overstijgt momenteel het aanbod, alle beschikbare GFT
wordt reeds verwerkt. Bermgras en natuurgras is momenteel nog niet op economische
wijze om te zetten voor gebruik in vergistingsinstallaties. Hier is nog technologie
ontwikkeling voor nodig, er lopen enkele pilot projecten. Hier ligt een kans voor vergistingsinstallaties,
voor bermgras moet nu betaald worden om het te laten composteren.
Bij restproducten uit voedings- en genotmiddelenindustrie (VGI) gaat het met
name om Rixona, de Suikerunie en de Avebe. Vaak worden dergelijke reststromen
reeds ingezet als veevoer. Het aandeel energieteelten is beperkt vanwege de hogere
opbrengsten van gewassen in feed & food sector. Wel zijn er diverse agrarische reststromen
van agrarische bedrijven die nu vaak niet of onvoldoende benut worden.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 31

Lokatiefactor beschikbaarheid biomassa
32

Agrarische bedrijven uitgespltst naar type bedrijf
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 33

Lokatiefactor transport
34

2.6 Transport (aan- en afvoer)
Uit de typering van de categorieën vergistingsinstallaties blijkt wel hoe belangrijk de
locatiefactor ‘transport’ is. Zeker voor ‘footloose’ installaties waarover het in deze
studie met name gaat. Grootschalige biomassavergisting gaat gepaard met veel transportbewegingen
(aanvoer mest en covergistingsproducten, afvoer van digestaat). In
sommige gevallen worden daarvoor dezelfde tankwagens ingezet; mest wordt afgeleverd
en digestaat wordt weer meegenomen. In de meest ideale situatie wordt mest
verwerkt die verkregen wordt van lokale agrarische bedrijven, maar gezien het feit
dat mest uit overschotgebieden zoals bijvoorbeeld Brabant ook op grote schaal in
Groningen wordt afgezet is het aannemelijk dat een (groot) deel van het transport
van buiten de provincie komt. Ook de co-producten die vergist worden, komen vaak
van ver en worden per vrachtwagen aangevoerd. Het gaat om bijvoorbeeld doorgedraaid
groente en fruit, restproducten uit food en feed industrie, maar ook om over
datum zijnde (uitgepakte) levensmiddelen.
Voor een locatiekeuze betekent dit dat er voor deze twee categorieën vergistingsinstallaties
gezocht dient te worden naar locaties met een goede ontsluiting, waarbij
ook de omliggende bewoning ontzien wordt.
De directe omgeving van het hoofdwegennet en met name de grotere wegen
(A7, A28, ring Groningen, N33 en Eemshavenweg) komen daarmee in beeld.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 35

1
2
3
Conversieroutes voor benutting van biogas
36

2.7 Conversieroutes benutting biogas
Er zijn 3 concrete conversieroutes voor de benutting van biogas:
1. Stroomopwekking
2. Warmteopwekking (al dan niet i.c.m. stroomopwekking middels WKK)
3. Gasopwaardering
Ad 1. Vanaf 2004 werd het mogelijk om groene stroom te leveren en zijn alle vergistinginstallaties
uitgerust met een WKK die stroom en warmte produceert. Het
elektrisch rendement is hierbij ca. 40% en het thermisch rendement dat nuttig
aangewend kan worden rond 50%. Dit maakt duidelijk dat nuttige warmte
aanwending zeer welkom is vanuit energetisch en financieel oogpunt. In de
Subsidieregeling Duurzame Energie (SDE) is een warmtebonus opgenomen,
voor warmte die gebruikt wordt ter verdringing van fossiele brandstoffen.
Ad 2. Warmteopwekking geschied tot op heden altijd in combinatie met stroomopwekking
middels Warmte Kracht Koppeling (WKK). In 2012 zal er in de SDE
ook plek worden ingeruimd voor aparte subsidiëring van duurzame warmte.
Hoe hoog deze bijdrage zal zijn is op dit moment niet duidelijk. Mogelijk
maakt dit de weg vrij voor het rechtstreeks omzetten van biogas in warmte
door aanpassen van aardgasketels in industriële toepassingen.
Ad 3. Gasopwaardering als toepassing bij biomassavergisters vindt opgang vanaf
2009, waarbij pas in 2010 de eerste installaties in de SDE groen gas afleverden
aan het gasnet. Groot voordeel van groen gas is de nagenoeg volledige energetische
benutting van het biogas. Beseft dient te worden dat gasopwaardering
momenteel nog steeds een factor 2 tot 3 duurder is dan aardgas.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 37

Lokatiefactor afzetmogelijkheid gas
38

2.8 Afzet geproduceerde energie (elektriciteit, warmte, gas)
Naast een goede ontsluiting is het cruciaal voor de locatiekeuze van grootschalige
biomassavergisting om een goede afzet te hebben van de geproduceerde energie. In
het geval van elektriciteitsopwekking is dat over het algemeen geen probleem.Als via
een WKK of anderszins warmte geproduceerd wordt vraagt dit in de directe nabijheid
een warmtevrager. Een straal tot ca. 5 km is hierbij reëel bij de huidige uitgangspunten,
waarbij uitgegaan wordt dat over dergelijke afstanden het ruwe biogas getransporteerd
wordt en ter plaatse wordt omgezet. Voorbeelden van warmtevragers
zijn bijvoorbeeld zwembaden, kassen, ziekenhuizen, bejaardentehuizen, sportcomplexen,
vakantieparken, nieuwe woonwijken etc. Binnen het kader van deze studie
was het niet mogelijk om alle gegevens van warmtevragers binnen de provincie
Groningen in kaart te brengen. De gegevens die voorhanden waren zijn opgenomen
in het kaartbeeld. Ook bedrijven die voor hun productieproces warmte nodig hebben
kunnen van belang zijn, vandaar dat ook de bedrijven- en industrieterreinen opgenomen
zijn. De afzet van elektriciteit is geen beperkende factor. Op vrijwel iedere
locatie is het mogelijk (eventueel met aanpassing van de aansluiting) om elektriciteit
terug te leveren aan het elektriciteitsnet.
Voor de grotere installaties is binnen de huidige subsidieregeling het opwaarderen
van biogas naar groen gas met als vervolgstap injectie in het aardgasnetwerk het
meest interessant. Een belangrijke locatiefactor is de nabijheid van een gasleiding met
voldoende capaciteit. Dankzij de gaswinning in Groningen heeft deze provincie een
uitgebreid netwerk van gasleidingen. Niet alle gasleidingen zijn echter geschikt voor
injectie van groen gas. Het landelijk gasnetwerk (70 bar) is niet geschikt om groen
gas te injecteren. Via gasontvangststations wordt het gas uit het landelijk netwerk
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 39

Lokatiefactor afzetmogelijkheid warmte
40

verdeeld over de regionale en lokale netwerken met lagere druk. In het regionale
gasnetwerk van 40 bar is injectie van groen gas wel mogelijk en dit netwerk heeft
in de regel voldoende afleveringscapaciteit. Voor de meer lokale 8 bar gasleidingen
is dit vaak niet het geval. De minimale afname van gas in het betreffende deeltraject
van het netwerk is maatgevendvoor de hoeveelheid groen gas die geïnjecteerd mag
worden. Dat dalmoment ligt vaak in de zomer, als er weinig gas gebruikt wordt. Hoe
lager de druk en hoe kleiner het deeltraject is waarin geïnjecteerd dient te worden,
hoe kleiner de kans dat er ook daadwerkelijk capaciteit beschikbaar is. En zonder
deze capaciteit zal de netbeheerder geen vergunning voor gaslevering afgeven. Teruglevering
vanuit het 8 bar netwerk naar het 40 bar netwerk zou daarin soulaas bieden
maar behoort (nog) niet tot de mogelijkheden. Er wordt momenteel wel onderzocht
hoe een dergelijke aanpassing (technisch, juridisch, organisatorisch) van het gasnetwerk
gerealiseerd kan worden. Voor de levering van groen gas zou dit een zeer welkome
ontwikkeling zijn, omdat dan meer locaties kansrijk worden voor het opwaarderen
van biogas naar groengas.
Een ander interessante ontwikkeling is de aanleg van zogenaamde Groen Gas Hubs.
Daarbij worden verschillende vergisters via een biogasleiding verbonden met een
installatie, waar op grote schaal biogas opgewaardeerd wordt tot groen gas en geinjecteerd
in het bestaande aardgasnetwerk. Door het centraal opwaarderen en
injecteren worden kosten gespaard en verdeelt over de verschillende deelnemende
vergisters.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 41

Voorbeeld van een biovergistingsinstallatie (Onstwedde)
42

2.9 De duurzaamheid van (co) vergisting
De Nederlandse overheid heeft zich tot doel gesteld om het aandeel duurzame
energie in de energievoorziening te laten groeien tot 14% in 2020 (nu ongeveer 4%).
Dat betekent dat we de komende 9 jaar het aandeel duurzame energie nog 10%
moeten laten groeien. Bij een gelijkblijvende energievraag van 3400 PJ voor de BV
Nederland gaat het dan om 340 PJ. Als de energievraag, zoals tot nu toe de laatste
decennia het geval is geweest, gemiddeld met 2% per jaar stijgt, neemt het aantal
duurzaam te produceren PetaJoules alleen maar toe. De boodschap is dat we de komende
jaren dus alle zeilen moeten bijzetten om deze doelstelling te halen. Een van
de opties is het (co) vergisten van mest met andere (goedgekeurde) biomassa tot
biogas , dat vervolgens weer kan worden omgezet in andere duurzame energievormen.
Aan het begin van deze studie is het goed om (co)vergisting te positioneren in
de arena van de energietransitie.
Het principe van vergisting is niet ingewikkeld. Via vergisting wordt mest, meestal
aangevuld met andere biomassa omgezet in biogas. Daarbij ontstaat ook digestaat dat
als meststof kan dienen. Deze benutting van mest is in meerdere opzichten prima:
lekverliezen van broeikasgassen zoals methaan en lachgas bij de opslag van mest
worden voorkomen en er wordt energie geproduceerd uit de in ruime mate aanwezige
mest die in Nederland ontstaat in de (intensieve)veehouderij. Echter, de energieinhoud
van mest is relatief laag. Daarom worden covergistingsproducten zoals maïs
toegevoegd. Maïs levert bijvoorbeeld per ton acht maal zo veel energie dan mest.
De benutting van biomassa voor energieproductie levert veel stof tot discussie.
Dienen landbouwgronden die geschikt zijn voor de productie van voedselgewassen
te worden gebruikt voor de teelt van energiegewassen? De algemene gedachte is
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 43

dat als het gaat om de prioritering van het gebruik van biomassa de benutting van
biomassa voor voeding of farmaceutica (zeer) wordt geprefereerd (en geprijsd!)
boven het gebruik van biomassa voor energie. Pas onder aan de ‘conversie’-ladder
van omzettingstechnieken van biomassa in nuttige producten staat de omzetting van
biomassa naar energie. Binnen deze toepassing voor energie staat vergisting als conversiemethode
ook niet hoog in rangorde.
In ons land zijn door de hoge agrarische grondprijzen (ze behoren tot de hoogste
in Europa) weinig hectares beschikbaar voor energiewassen. In Nederland zullen we
het dus (vooral) moeten hebben van reststromen. Deze reststromen zijn afkomstig
uit de landbouw, natuurbeheer of de voedingsmiddelenindustrie. Als voor vergisting
dus reststromen zo nuttig mogelijk worden gebruikt snijdt het mes aan twee kanten:
we produceren minder afval en er wordt duurzame energie geproduceerd. Zoals we
hebben gezien in de paragraaf over de economie van biovergisting zijn momenteel
de (co) vergistingsproducten overigensrelatief schaars omdat er een markt voor is
ontstaan, hetgeen leidt tot hoge prijzen. Dit zet de rentabiliteit van veel installaties
stevig onder druk.
Op dit moment staan er ongeveer 100 vergisters in Nederland met een gemiddeld
vermogen van 1 MW. Het gaat dan dus om ca. 100 MW aan vergistingsinstallaties.
Die leveren ongeveer 2,7 PJ aan duurzame elektriciteit en ongeveer 0,6 PJ aan duurzame
benutte warmte (dit komt overeen met een vermeden aardgasverbruik 20
miljoen m3, i.e het jaarverbruik van ongeveer 12.500 huishoudens). De beschikbare
te benutten warmte is ongeveer 3,25 PJ.
De productie van duurzame energie via (co)vergisting is op dit moment nog subsidie
44

gedreven en gaat dus gepaard met maatschappelijke kosten. Dit geldt overigens voor
alle vormen van duurzame energieopwekking, hoewel dat per optie verschilt. Elke
duurzame energiebron heeft een zogenaamde onrendabele top. Die onrendabele top
wordt bepaald door het kostprijsverschil tussen de betreffende duurzame energie
productie en conventionele (fossiele) energieproductie. Daarbij kan de vraag worden
gesteld “is duurzame energie te duur of fossiele energie te goedkoop?” (zie ook
paragraaf 2.10).
Resumé: (co)vergisting levert een (beperkte) bijdrage aan een duurzame energievoorziening.
Als mest en biomassareststromen op deze manier nuttig worden ingezet
is dit een prima, echter voorlopig dure, wijze van duurzame energieproductie.
De grootschalige productie van energiegewassen is in Nederland geen optie. Dit
lijkt niet te pleiten voor grote aandacht voor vergisting. Dat is echter niet juist. Als
Nederland haar energie en klimaatdoelen wil halen kunnen we niet kieskeurig zijn.
Alles zal uit de kast moeten worden gehaald en met vergisting kunnen ook de laatste
reststromen en mest zo goed mogelijk worden benut.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 45

3 m3 biogas kan na opwaardering naar groen gas 2 m3 aardgas vervangen
1 ha. maïs levert 9.000 m3 biogas, wat na omzetting in electriciteit 5 gezinnen een jaar lang van stroom kan voorzien
46

2.10 Trends & toekomstperspectief
Bij de eerste investeringen in biomassavergisters was vooral het beschikbare aanbod
van mest ter plaatse leidend. Vervolgens kwam meer en meer het besef dat niet alleen
vanuit het perspectief van de inputzijde gekeken diende te worden, maar vooral
ook naar de outputzijde. Locaties waar de warmte goed kon worden benut hadden
voorkeur. We zien nu dat er steeds vaker vanuit slimme koppelingen en complementaire
activiteiten voordeel wordt behaald. Hierbij kan gedacht worden het produceren
van biogas d.m.v. vergisting op plek X en het converteren en afzetten van energie
(stroom en warmte) op plek Y waar de warmte goed benut kan worden. Zo zijn er
diverse koppelingen tussen vergisters en zwembaden, tussen vergisters en nieuwe
woonwijken en tussen vergisters en specifieke industrielocaties met een warmtevraag.
Ook is de toepassingsroute om biogas op te waarderen naar aardgaskwaliteit aan
een sterke opmars bezig. Hiervoor geldt dat dit sterk subsidiegedreven is vanuit de
SDE. Door biogas te reinigen en het op aardgaskwaliteit te brengen, verkrijgt men
groen gas wat mits het de juiste specificaties heeft in het bestaande aardgasnet geinjecteerd
kan worden. De juridische en technische hobbels die er waren zijn weggenomen.
Met de SDE is het ook financieel rendabel om in deze toepassingsroute te
investeren. Dit kan zowel individueel als in groepsverband, waarbij meerdere vergisters
centraal groen gas injecteren.
Pure mestvergisting wint ook weer terrein. Tot op heden is dit op economische
gronden niet rendabel. De potentie van de totale mesthoeveelheid in Nederland
biedt echter absoluut perspectief voor deze vorm van vergisting. Groot voordeel bij
pure mestvergisting (of raffinage) is dat er geen grote transporten van aanvullende
biomassa nodig zijn.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 47

48
Voorbeeld van een gasopwaardeerinstallatie in Zwolle (foto: DMT Environmental Technology)

Een belangrijke factor om mestvergisting weer op de kaart te krijgen is de zuivelketen
die energieneutraal wil produceren in 2020 en dat er mogelijk vanuit Brussel een CO2
heffing komt voor de landbouw.Vergisting geïntegreerd in stalconcepten zijn momenteel
onderwerp van onderzoek en praktijkdemonstraties.
De komende decennia zal onze energievoorziening een hybride karakter hebben:
deels grootschalig fossiel met bijhorende infrastructuur en deels (decentrale) duurzame
energieopwekking. Met het groeiende aandeel duurzame energieopwekking ‘op
locatie’ verdwijnt de duidelijke scheidslijn tussen productie en consumptie van energie
en worden “slimmere” infrastructuur en opslagsystemen geïntroduceerd. Mestvergisting
zal hier haar plaatst innemen. Die positie wordt in belangrijke mate bepaald door
de kansen en belemmeringen voor het vergisten van biomassa. Grootschalige biomassavergistingsinstallaties
die niet langer verbonden zijn aan een enkel bedrijf passen
bij de huidige energie en klimaatambities, net zo als de kleinschalige volledig in het
stalsysteem geïntegreerde vergisting dat zou doen. Op dit moment worden kansen
(met name economische) sterk bepaald door het subsidieregime. Dit regime biedt
op dit moment voordelen voor de productie van groen gas. In de transitie past groen
gas ook prima in de huidige ‘gastraditie’ van (Noord) Nederland waarbij de bestaande
infrastructuur zo goed mogelijk kan worden benut.
Naast injectie in het gasnet, kan ook gedacht worden aan de toepassing van groen gas
als transportbrandstof. Het rijden op groen gas wordt al gedaan. Zo rijden de dienstauto’s
van de provincie Friesland op groen gas. Daarnaast zijn er andere initiatieven in
gang gezet, zoals ´truck van de toekomst´, om ook de transportsector toegankelijk te
maken voor groen gas. Dit soort ontwikkelingen maken de weg vrij voor realisatie van
een biobrandstofstation ter plaatse.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 49

8 m
10 m
Z
Z
50
X
16 m
Voorbeeld van een gasopwaardeerinstallatie (illustratie DMT Environmental Technology)
X
Y
Y

Vergisting van biomassa maakt integraal onderdeel uit van duurzame gebiedsinrichting.
Nadrukkelijk zal daarbij de ‘architectuur’ van duurzame energieketens in hun
fysieke omgeving moeten worden onderzocht. Daarbij gaat het niet alleen om de
ruimtelijke inpassing van de installaties maar ook om de plaats van de installaties in
een robuust energiesysteem. Bij biomassavergisting betekent dit ook dat de input
kant nadrukkelijk moet worden meegenomen in de locatieafwegingen. Daarbij is het
belangrijk om onderscheid te maken tussen grootschalige vergistingsinstallaties die
veel logistieke bewegingen met zich meebrengen en boerderijvergisting die juist gebruik
maken van lokaal beschikbare biomassa. Aan de outputkant dient met name te
worden gekeken naar de wijze waarop de verschillende energiedragers (elektriciteit,
warmte, groen gas) zo optimaal mogelijk kunnen bijdragen aan het verduurzamen
van de energievoorziening.
Naast grootschalige mestvergisting biedt mestvergisting op individuele boerenbedrijven
i.c.m. de centrale conversie van dit biogas in Groen Gas Hubs veel perspectief
om lokaal duurzaam energie te produceren. Mest en landbouwresten worden ingezet
voor energieopwekking met als bijkomend voordeel de extra bemestende waarde
van het digestaat. De landbouwer heeft met deze energieproductie een (kleine) extra
poot onder het bedrijf.
Voorbehandeling van biomassa zal in de nabije toekomst ook meer opgang vinden.
Hiermee kan moeilijk te vergisten biomassa toch geschikt gemaakt worden, zoals
bijvoorbeeld natuur- en bermgras. Ook nabewerking van digestaat zal in de toekomst
een grotere rol gaan spelen. Met het oog op het naderende mondiale fosfaattekort
zou raffinage, waarbij fosfaat uit het digestaat gehaald wordt, een alternatief kunnen
bieden voor kunstmestgebruik in de landbouw.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 51

52 Landschapstypen / deelgebieden Groningse landschap

H3 Analyse plaatsingsmogelijkheden
in het Groningse landschap
Groningen heeft een grote verscheidenheid aan landschaptypen, waarvan er enkele,
zoals het wierdenlandschap of veenkoloniaal landschap wereldwijd zeldzaam zijn. Een
belangrijk kenmerk is de grootschalige openheid van grote delen van de provincie, terwijl
er ook karakteristieke kleinschalige en besloten landschappen zoals het Zuidelijk
Westerkwartier aanwezig zijn. Speerpunt in het beleid van de provincie Groningen is
het in stand houden van de karakteristieke leefomgeving en de hoge landschappelijke
kwaliteit. Bij de zoektocht naar mogelijke locaties voor biomassavergisters moet dus
met nadruk uitgegaan worden van de karakteristieken en kwaliteiten van het betreffende
landschapstype.
Voor deze studie hebben we een globale indeling in deelgebieden gemaakt die zoveel
mogelijk aansluit bij de indeling in landschapstypen uit het POP. Om het werkbaar en
overzichtelijk te houden is hier en daar wat vereenvoudigd. Van elk deelgebied wordt
een omschrijving gegeven van de karakteristiek. Binnen elk deelgebied zijn meerdere
locaties bekeken op de mogelijkheden voor plaatsing van een grote biomassavergister
(de categorie 3 uit het vorige hoofdstuk), waarbij het uitgangspunt is dat de plaatsingsstrategie
aan moet sluiten bij de ordeningsprincipes van het betreffende landschap.
Per deelgebied is steeds één plek als testlocatie of ontwerpoefening gekozen om een
vergistingsinstallatie in te tekenen, los van eigendomssituaties en eventuele initiatieven.
Soms lijkt de schaal van de vergister goed te passen in het landschap, maar blijken de
transportmogelijkheden (door dorpskernen of over de smalle wegen) naar de plek toe
toch een beperking te zijn. Uit deze ontwerpoefening zijn steeds conclusies getrokken
die in 4.1 uitgewerkt zijn tot een kansenkaart.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 53

3.1 Aandijkingen en inpolderingen
Het landschapsbeeld wordt met name bepaald door de grote mate van openheid
van de polders. De boerenerven liggen, door hun erfbeplantingen, als groene eilanden
in een zee van ruimte. Er is sprake van een karakteristieke reeks van parallelle
(oude)dijken en een opstrekkende verkaveling. De (monumentale) boerderijen staan
in reeksen langs de dijken, of langs de agrarische ontsluitingswegen die dwars op de
dijken staan.
Plaatsing van een biomassavergister zal dan ook in een van deze occupatiepatronen
moeten passen, zonder de karakteristieke openheid (doorzichten) teniet te doen.
Gezien de grootschaligheid van het landschap lijken er goede mogelijkheden voor
plaatsing van een grote vergistingsinstallatie. Het gebied is echter voor het grootste
deel niet echt goed ontsloten voor de vrachtwagenbewegingen die onvermijdelijk bij
een dergelijk grootschalige ontwikkeling horen. De mogelijkheden zijn daardoor toch
beperkt. Conclusie: weinig kansrijk
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 55

Aandijkingen en inpolderingen
56
• grootschalige openheid
• parallelle oude en voormalige dijken
• monumentale boerderij erven
• erfbeplanting
• duisternis en stilte
• oorspronkelijk verkavelingspatroon

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie is geplaatst aan een van de ontsluitingswegen die op enige
afstand parrallel aan de dijk loopt. Inrichtingselelementen bestaan uit een bosstrook,
grondwal aan achterzijde, een grasvlak en haag aan de voorzijde.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 57

3.2 Wierdenlandschap
Het wierdenlandschap kent een eeuwenoude ontwikkelingsgeschiedenis. De oudste
bewoningskernen liggen op oude kwelderruggen evenwijdig aan de kust, ze liggen als
reeksen in het open landschap. De jonge kwelderruggen liggen ten zuiden hiervan, in de
open ruimte bevinden zich enkele wierdendorpjes en veel individuele boerderijwierden.
Er is sprake van een onregelmatige blokverkaveling, er komen veel oude kreken voor en
beplanting is vooral bij dorpen en boerderijen gesitueerd. Een bijzonder deelgebied binnen
het wierdenlandschap is Middag Humsterland dat ook aangewezen is als nationaal
landschap. Plaatsing van een vergistingsinstallatie in het wierdenlandschap is gezien de
hoeveelheid ‘open ruimte’ denkbaar, maar de feitelijke inpassing is door de kleine maat
van de kavels en de hoeveelheid bijzondere elementen (kreken, wierden etc) lastig. In het
algemeen geldt voor het wierdenlandschap dat voorkomen moet worden dat de ruimtes
tussen de individuele erven dicht loopt. Plaatsing aan een van de ontsluitingswegen als
een nieuwe versie van de losliggende elementen in de open ruimte is een mogelijkheid.
Op veel plekken zal het ontbreken van goede ontsluiting echter een probleem zijn. Aansluiting
zoeken bij een van de dorpsranden biedt mogelijk energetisch perspectief, maar
is ruimtelijk delicaat bij wierdedorpen. Daarbij moet dan gedacht worden aan koppeling
met lokale warmtevraag zoals bij kassen. Aantasting van karakteristieke aanzichten van
(wierden) dorpen moet uiteraard voorkomen worden. Conclusie: weinig kansrijk
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 59

Wierdenlandschap
60
• grootschalige openheid
• wierden en wierdendorpen
• monumentale boerderij erven
• duisternis en stilte
• oorspronkelijk verkavelingspatroon
• relief (laagten en kwelderwallen)
• erfbeplanting
• karakteristieke waterlopen

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie is aan de verre rand van het dorp geplaatst, in aansluiting op
een van de kassencomplexen. Inrichtingselelementen bestaan uit een bosstrook, een
grasvlak en haag aan de voorzijde.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 61

3.3 Dijkenlandschap Lauwersmeer en Reitdiep
Het Lauwersmeergebied ligt aan de monding van het Reitdiepdal en vormt een groot
aaneengesloten natuurgebied alleen gepunctueerd door enkele recreatiedorpen en
gestoffeerd met wat landbouwgebied aan de randen. Ook zijn er enkele grote bospercelen.
Het huidige stroomdal van het Reitdiep bestaat uit een deels meanderende en
deels gekanaliseerde stroomgeul. Buiten de stroomgeulen bevinden zich westelijk de
dijken die het Middag-Humsterland begrenzen en oostelijk de voormalige overstromingsvlaktes
waar de oude meanders zich als kleine hoogteverschillen manifesteren.
De weinige boerderijen liggen langs oude dijken en enkele ontsluitingswegen. Beplanting
is gekoppeld aan de agrarische erven.
Toevoeging van een vergistingsinstallatie in het Lauwersmeergebied ligt niet voor de
hand vanwege de functie als natuurgebied. Aansluitend bij een van de bosgebieden zou
een optie kunnen zijn. In het overig dijkenlandschap is plaatsing aan een van de dijken
of ontsluitingwegen denkbaar vanuit het ordeningsprincipe van het landschap. Het
gebied is echter niet groot en de vraag is of er veel ruimte is om een nieuw element
toe te voegen. De directe omgeving rondom het Reitdiep zelf is niet geschikt omdat
een plaatsing van een nieuw element het gave landschappelijk totaalbeeld verstoord.
Conclusie: kansen voor realisatie (behalve omgeving Reitdiep)
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 63

Dijkenlandschap Lauwersmeer
en Reitdiep
64
• duisternis en stilte
• erfbeplanting
• oude en voormalige dijken
• karakteristieke waterlopen
• grootschalige openheid

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie is aan de rand van een van de boscomplexen geplaatst. Door
toevoeging van een ruim bosperceel met daarin opgenomen de vergistingsinstallatie
past deze in het landschappelijk beeld. Inrichtingselelementen bestaan uit bos, en een
grasvlak aan de voorzijde.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 65

3.4 Wegdorpenlandschap (klei)
Het wegdorpenlandschap op zeeklei is een grootschalig open landschap met reeksen
van boerderijen. Deze reeksen liggen vaak op inversieruggen, ook komen huiswierden
voor. In delen van het gebied is sprake van opstrekkendeverkaveling zoals in de
Woldstreek, dat vroeger een veenmoeras was. Kaarsrechte ontginningslijnen snijden
hier door het agrarische productielandschap. Beplanting is gekoppeld aan de dorpen
en aan de individuele agrarische erven. Ze liggen als groene eilanden in de verder
open ruimte.
Plaatsing van een vergistingsinstallatie in dit landschap is denkbaar als een van de
ruimtelijke elementen in de boerderijreeksen. Aandacht voor voldoende afstand tussen
de verschillende elementen is noodzakelijk om te voorkomen dat karakteristieke
verre doorzichten dichtgroeien. Ook de afwisseling tussen open en dichtere delen in
de linten is een aandachtspunt. Conclusie: kansen voor realisatie
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 67

Wegdorpenlandschap (klei)
68
• erfbeplanting
• duisternis en stilte
• grootschalige openheid
• bebouwingslinten en wegdorpen

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie is net als de boerderijen aan een van de lange linten geplaatst,
nabij de oprit van de Eemshavenweg wel volgens de criteria die ook gelden
bij schaalvergroting voor boerderijerven (niet tegen de weg of andere elementenaan’geplekt’).
Inrichtingselelementen bestaan uit een bosstrook, een grasvlak en haag
aan de voorzijde.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 69

3.5 Wegdorpenlandschap (veen/houtsingels)
Het zuidelijk westerkwartier heeft grotendeels een wegdorpen landschap. Besloten
parallelle zandruggen (gasten) met een dicht netwerk van houtsingels worden afgewisseld
door open laagten. Het wonen en de bedrijvigheid concentreert zich op de gasten
en in de bebouwingslinten. Veel wegen worden geaccentueerd door laanbeplanting. In
de lagere natte delen tussen de gasten bevinden zich gebieden met kwetsbare natuurwaarden
die onderdeel uitmaken van de ecologische hoofdstructuur. Er is sprake van
smalle opstrekkende verkaveling, er komen enkele borgen met landgoedbossen voor.
Plaatsing van een vergistingsinstallatie in dit landschapstype is geen gemakkelijke opgave.
Door de beslotenheid van het landschap is de opnamecapaciteit in principe groot,
alleen door de kleinschaligheid van het landschap (zowel kavelstructuur als korrelgrootte
erven/bebouwing) blijkt een groot element als een vergister moeilijk te passen.
Vanuit het ordeningsprincipe van het landschap is vestiging aan een van de linten een
mogelijkheid. De layout zal zich dan aan moeten passen aan de kavelmaat. Inpassing
geschiedt door toevoeging van singelbeplanting die in de loop der tijd als kavelgrens
verdwenen is. Door dit ook buiten de eigenlijk kavel te doen wordt een bijdrage geleverd
aan de landschapsstructuur. De maat van de ontsluitingswegen is een belangrijke
beperkende factor, ze zijn vrij smal en er is veel bewoning aan gekoppeld.
Conclusie: weinig kansrijk
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 71

Wegdorpenlandschap (veen/houtsingels)
72
• beslotenheid afgewisseld met grootschalige openheid
• bebouwingslinten
• houtsingelstructuur
• duisternis en stilte
• beplante wegen
• karakteristieke waterlopen

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie is geplaatst binnen een van de landschapskamers. Inrichtingselelementen
bestaan uit singelbeplanting en een grasvlak en haag aan de voorzijde. Ook
buiten de kavel worden investeringen gedaan om singelbeplanting te herstellen.
Ontsluiting via de kern van het dorp is hier het probleem.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 73

3.6 Wegdorpenlandschap (overgangen klei, veen, zand)
De wegdorpen liggen als lange groene linten in het verder relatief open en grootschalig
landschap op flauwe zandruggen op de overgangen tussen klei, veen en zand. Kenmerkend
voor de bebouwingsstructuur van de wegdorpen is de grote variatie in maten en
ruimtevormen langs de langgerekte hoofdwegen. De dorpen gaan vaak ongemerkt in
elkaar over. Dichte bebouwing direct aan de weg en grote groene voorerven wisselen
elkaar af. Aan de kleizijde van het lint ontbreekt vaak de bebouwing achter het lint,
terwijl aan de zand- en veenzijde kleinschalige verspreid liggende bebouwing voor komt.
In dit deelgebied komen ook relatief veel plassen en bosgebieden voor. De hoofdwegen
kennen vaak een zware laanbeplanting.
Als plaatsingsmogelijkheid voor vergisters kun je hier denken aan een plek in een van
de linten. Daarmee blijft het contrast tussen de grootschalige openheid en de dichtbebouwde
linten in stand. Voor veel linten zal dit geen optie zijn, veel erven in de linten
verliezen hun agrarische functie omdat in de linten zeer beperkte mogelijkheden voor
schaalvergroting is. Ook hier is een goede ontsluiting een belangrijke beperkende factor.
Koppeling aan, of verstoppen in een van de grote bospercelen (in samenhang met gewenste
bosontwikkeling) zou ook een optie kunnen zijn. Conclusie: kansen voor realisatie
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 75

Wegdorpenlandschap
(overgangen klei, veen, zand)
76
• duisternis en stilte
• groene dorpslinten
• grootschalige openheid
• boscomplexen
• bebouwingslinten met monumentale panden

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie is aan een wat dunner bebouwd lint geplaatst. Inrichtingselelementen
bestaan uit een bosstrook, grondwal aan achterzijde, een grasvlak en haag
aan de voorzijde.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 77

3.7 Dijkenlandschap Oldambt
Kenmerkend voor het dijkenlandschap van de Dollardpolders is de zeer grootschalige
openheid. Bebouwing is beperkt tot de weinige dorpjes aan de randen van het
gebied en enkele grote boerderijen die langs lange onstluitingswegen liggen. Er zijn
enkele restanten van dijken, kreken en kolken, de oorspronkelijke landschapsstructuur
is door de ruilverkaveling grotendeels verdwenen. Beplanting is gekoppeld aan
de dorpen of aan de boerderij erven die als bakens in de open ruimte liggen.
Als plaatsingsstrategie voor vergistingsinstallaties ligt plaatsing aan een van de ontsluitingswegen
voor de hand. Door de grote maat en schaal van het landschap is
plaatsing van een groot element als een vergistingsinstallatie goed mogelijk. Er liggen
al enkele grote boerderijen en een grote grasdrogerij in het gebied. Aandachtspunt is
voldoende ruimte tussen de verschillende elementen. Wat opvalt is dat de ontsluiting
van het gebied via de bewoningskernen loopt. Gezien de vele transporten samenhangend
met een vergistingsinstallatie is dat ongunstig. Conclusie: weinig kansrijk
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 79

Dijkenlandschap Oldambt
80
• duisternis en stilte
• grootschalige openheid
• oude en voormalige dijken
• erfbeplanting

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie ligt aan een van de linten met boerderijen. Inrichtingselelementen
bestaan uit een bosstrook en een grasvlak en haag aan de voorzijde.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 81

3.8 Veenkoloniaal landschap
Het relatief jonge veenkoloniaal landschap is ontstaan na de commerciële vervening
van een metersdik veenpaket. De ontginningsstructuur bestaat uit kanalen en wijken,
waarlangs lintbebouwing is ontstaan. Kenmerkend is de langgerektheid van de bebouwingslinten
en de grootschalige openheid tussen de linten. De planmatige en mathematische
hoofdopzet vormt een strak ordenend kader waarbinnen op kleine schaal
veel variatie mogelijk is. Bij hoge bebouwingsdichtheden maken de linten een gesloten
indruk, terwijl op andere plaatsen (uiteinden van de linten) doorzichten naar het open
land mogelijk zijn. Opgaande beplanting is vooral gekoppeld aan de linten.
Bij de plaatsing van een vergistingsinstallatie moet ook hier aansluiting gezocht worden
bij de ordenende principes van het landschap. Een plaats in een van de linten ligt dan
voor de hand, al zal dat op de dichtbebouwde delen niet mogelijk zijn. Door de grootschaligheid
van het landschap is een groot element op zich goed in te passen. In het
voorbeeld is de vergistingsinstallatie gekoppeld aan het uiteinde van één van de linten
in de nabijheid van de N385. Koppeling aan nieuwe infrastructuur, volledig los van de
ordenende principes van het landschap (zoals het geval bij de bestaande vergister aan
de N385, direct naast de rontonde) doet juist afbreuk aan de samenhang en leesbaarheid.
Conclusie: kansen voor realisatie
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 83

Veenkoloniaal landschap
84
• grootschalige openheid
• karakteristieke waterlopen
• beplante bebouwingslinten
• duisternis en stilte
• kanalen en wijkenstructuur
• monumentale boerderij erven

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De plaatsing van de vergistingsinstallatie sluit aan op de ontginningsstructuur. De kavel
ligt aan het uiteinde van een van de linten. Inrichtingselelementen bestaan uit een
bosstrook, een grasvlak en haag aan de voorzijde.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 85

3.9 Esdorpenlandschap
De hoofdstructuur van het esdorpenlandschap wordt gevormd door het slingerend
beekdal van de Westerwoldse Aa met daarlangs gelegen essen, esdorpen en esgehuchten.
Het is een oud, kleinschalig en besloten landschap. Op de hoger gelegen esgronden
heeft de meanderende Westerwoldse Aa een beekdal uitgesleten en rivierduinen
afgezet waarop de oude bouwlanden liggen. In het beekdal komt veel beplanting voor
langs de beek en ook de flanken van het beekdal worden gemarkeerd door laanbeplanting
langs wegen en beplante erven. Ook komen er wat bospercelen voor.
Het zoeken van een geschikte plek voor een vergistingsinstallatie in dit landschapstype
is geen gemakkelijke opgave. Grote delen maken onderdeel uit van de EHS en
de essen zijn waardevolle elementen waar geen afbreuk aan gedaan mag worden. Een
plek op de flank van het beekdal waarbij de erfbeplanting van een eventuele vergistingsinstallatie
bijdraagt aan het accentueren van de flanken met beplanting zou een
optie kunnen zijn. Een grootschalige vergistingsinstallatie zal echter moeilijk inpasbaar
zijn in dit kleinschalige landschap. Ook de smalle wegen en bebouwing langs de wegen
zijn een beperkende factor. Conclusie: weinig kansrijk
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 87

Esdorpen landschap
88
• beslotenheid
• kleinschalig landschap
• esdorpen en esgehuchten
• (on)verharde wegen met zware wegbeplanting
• houtsingels, houtwallen en hagen
• beekdal
• duisternis en stilte

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie is gesitueerd op de flank van het beekdal. Door toevoeging
van bos wordt de rand van het beekdal geaccentueerd. Inrichtingselelement is bos.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 89

3.10 Heideontginningslandschap
De jonge heideontginningen hebben geen basis in het ontginningssysteem van kanalen
en wijken, maar zijn door kleine zelfstandige boeren opgepakt vanuit de oude
dorpslinten. Het is een afwisselend open en besloten landschap (relatief grootschalig)
met een simpel stelsel van rechte plattelandswegen dat deels samenvalt met oude
verbindingen door het veen. Het zijn dunbebouwde linten met voornamelijk boerderijen.
Beplanting is gekoppeld aan de erven, maar ook veel wegen hebben laanbeplanting
en er komen plaatselijk wat heideveldrestanten en bospercelen voor.
Als plaatsingsstrategie kan ook in dit landschapstype aansluiting gezocht worden bij
de linten die de oorspronkelijke ontginningstructuur vormen. Door de schaal van
het landschap en de verspreid staande boerderijen is op veel plekken nog ruimte te
vinden voor een vergistingsinstallatie. Maar weinig plekken zullen uiteindelijk geschikt
zijn voor plaatsing omdat de ontsluiting een sterk beperkende factor is. De ontsluiting
zal via smalle plattelandswegen en door de lintdorpen moeten lopen wat geen
wenselijke situatie is. Conclusie: weinig kansrijk
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 91

• afwisselend open-besloten landschap
Heideontginningslandschap
92
• dunbebouwde linten
• heiderestanten en bospercelen
• duisternis en stilte
• verspreid staande boerderijen
• erfbeplanting

Ontwerpoefening plaatsingsstrategie:
De vergistingsinstallatie is aan een van de ontginningslinten geplaatst. Inrichtingselelementen
bestaan uit een bosstrook, grondwal aan achterzijde, een grasvlak en haag
aan de voorzijde.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 93

Kansenkaart vanuit conclusies landschapsanalyse
94

H4 Locatieanalyse en kansen
In dit hoofdstuk worden de bevindingen uit de analyse biomassavergisting en analyse
Groningse landschappen met elkaar gecombineerd. Doel is te komen tot een aantal
voorkeursgebieden, waar vanuit de locatiefactoren en vanuit landschappelijke randvoorwaarden
kansen liggen voor plaatsing van nieuwe grote biomassavergistingsinstallaties.
De geproduceerde kansenkaarten bieden een drieledige legenda met ‘kansen’, ‘minder
kansrijk’ en ‘kansloos’. We doen dit om de suggestie te vermijden dat het om absolute en
onveranderlijke oordelen gaat. Het veld is daarvoor te zeer in beweging.
4.1 Kansen & beperkingen vanuit beleid en landschap
Om te komen tot een kansenkaart vanuit de invalshoek beleid en landschap zijn allereerst
de conclusies uit de landschapsanalyse op één kaartbeeld gezet. Daarnaast is
in kaart gebracht welke beperkingen er liggen vanuit het vigerend beleid. Soms zijn die
keihard (bijvoorbeeld wettelijk beschermde stads- en dorpsgezichten) maar soms ook afhankelijk
van de appreciatie en vertaling van beleidsintenties (bijvoorbeeld aanwijzing Nationaal
landschap). Hieronder zal per legenda-eenheid toegelicht worden hoe en waarom
deze beperkingen opleveren voor de plaatsing van biomassavergistingsinstallaties.
Natuur: Hiertoe behoren naast de EHS ook de ‘natuurontwikkelingsgebieden’, ‘beheersgebieden’
en ‘natuur buiten EHS’. Alhoewel de biomassa die vrijkomt uit beheer van natuurgebieden
gebruikt zou kunnen worden als input voor een biomassavergister ligt het niet
in de rede een vergistingsinstallatie te plaatsen ín natuurgebieden. Alleen al vanuit de hoeveelheid
vervoersbewegingen zal het verkrijgen van een vegunning zeer moeizaam zijn.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 95

Beperkingen vanuit beleid
96

Nationaal landschap: Binnen de provincie liggen twee gebieden die aangewezen zijn als
nationaal landschap. Dat zijn Middag-Humsterland en Drentsche Aa (gedeeltelijk binnen
provincie gelegen). Hoewel het beleid ruimtelijke ontwikkelingen in deze gebieden
met nadruk niet uitsluit, is het vanuit kernwaarden van deze gebieden niet echt logisch
om de bouw van een groot element dat niet past bij de kleinschaligheid van het landschap
toe te staan.
Waardevol cultuurlandschap: Vanuit de schaalvergroting in de landbouw is beleid opgesteld
voor de bouwblokken van agrarische bedrijven. Voor enkele cultuurhistorisch
zeer waardevolle gebieden is aangegeven dat het bouwblok (ruimtelijke eenheid waarbinnen
de bebouwing behorend tot de agrarische functie staat) niet groter mag zijn
dan 1 hectare. Voor een groter bouwblok zijn de mogelijkheden zeer beperkt, daarom
zijn deze gebieden in dit kaartbeeld als beperking opgenomen.
Beschermd stads- en dorpsgezicht: Beschermde stads- en dorpsgezichten zijn tamelijk
restrictief als het gaat om bouwactiviteiten, laat staan de bouw van een groot element
met veel impact als een vergistingsinstallatie.
Beschermingszone wierden: Rondom de cultuurhistorisch zeer waardevolle wierden is
een beschermingszone ingesteld. Bebouwing of beplanting mag geen afbreuk doen de
karakteristiek van de wierden, plaatsing van vergistingsinstallaties binnen de invloedsfeer
van wierden en wierddorpen is daarom ondenkbaar.
Water: Alhoewel het een innovatieve sector betreft zijn er geen voorbeelden of initiatieven
voor biomasavergistingsinstallaties op het water. Vanuit logica zijn de grote
watervlakken daarom uitgesloten en als ‘kansloos’ opgenomen in het kaartbeeld.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 97

Kansenkaart vanuit beleid en landschap
98

Kernen dorpen / steden: Binnen de kernen zal een biomassavergistingsinstallatie qua maat
en schaal vaak niet passen en teveel overlast veroorzaken (hindercirkel van 100 meter
en vele transportbewegingen). De bedrijventerreinen en industrieterreinen zijn nadrukkelijk
buiten dit kaartbeeld gehouden, hier is vestiging van een vergistingsinstallatie namelijk
in principe wel mogelijk.
Tezamen leveren deze legenda eenheden de ‘kansloze’ gebieden op voor de kansenkaart
beleid en landschap. Voor de categorieën ‘kansen en ‘minder kansrijk’ is een basis
gelegd in de analyse van het landschap. Er zijn een aantal deelgebieden waar vanuit de
karakteristiek en schaalgrootte van het landschap de conclusie getrokken kan worden
dat er kansen liggen voor plaatsing van (grote) vergistingsinstallaties (zie groene gebieden).
Voor de overige deelgebieden is er sterke twijfel of het wenselijk is daar een vergistingsinstallatie
te plaatsen. Dat kan te maken hebben met de kleinschaligheid van het
landschapstype (wegdorpenlandschap op veen, esdorpenlandschap). Ook de gevoeligheid
of kwetsbaarheid is een ingang, zelfs al is het landschapstype ruimtelijk vrij grootschalig
(wierdenlandschap). Het niet goed kunnen ontsluiten (aandijkingen en inpolderingen,
heideontginningslandschap) kan ook een belangrijke beperking zijn.
Gezien de globaliteit van de indeling is het ondanks de aanduiding ‘minder kansrijk’ soms
toch mogelijk dat er plekken zijn waar een grote vergistingsinstallatie wel goed in te passen
is. Andersom zullen er in gebieden in de categrorie ‘kansen’ ook genoeg plekken zijn
waar het niet gewenst of zelfs onmogelijk is. Met deze kaart zijn we er dus nog niet, per
locatie zal nauwkeurig onderzocht moeten worden hoe en onder welke voorwaarden
vestiging van een vergistingsinstallatie mogelijk is. Iedere aanvraag zal dus toch afzonderlijk
behandeld moeten worden. Dat kan via een zogenaamde maatwerkbenadering die
ook voor uitbreiding van agrarische erven is opgesteld. Deze zal echter aangepast moeten
worden aan enkele specifieke eigenschappen van grote vergistingsinstallaties, zoals
het grote aantal vervoersbewegingen. In 5.1 zal hier verder op worden ingegaan.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 99

Voorbeeld van een vergistingsinstallatie
100

4.2 kansen vanuit locatiefactoren
Vanuit de analyse biomassavergisting zijn een aantal belangrijke locatiefactoren naar voren
gekomen. In de eerste plaats is dat de intensiteit van het transport gekoppeld aan
een vergister (aanvoer mest en co-fermentaat, afvoer digestaat). Het wegennet waardoor
de vergistingsinstallatie ontsloten is, moet - qua maatvoering en verkeersintensiteit
- toereikend zijn voor transporten met grote vrachtwagens en tankwagens, waarbij
ook de omliggende bewoning (dorpen) ontzien wordt. Deze factor weegt zeer zwaar
mee, daarom is in deze studie gekozen alleen de echt grote hoofdwegen mee te nemen
die relatief ‘vrij’ liggen in het landschap. Dat zijn de A7, A28, N33 en de N46 (Eemshavenweg).
De nabijheid van een op- en afrit is bepalend voor een goede ontsluiting, er is
een zone van 2 km vanaf de aansluiting op deze hoofdwegen aangehouden.
Een andere belangrijke locatiefactor is de mogelijkheid de geproduceerde duurzame
energie af te zetten. Dat kan via injectie in het gasnet na opwaardering van biogas naar
groengas. Op dit moment is door technische beperkingen alleen het 40bar regionale
gasnet interessant voor levering van grote hoeveelheden groengas. Buiten een afstand
van 3 km vanaf dit gasnet neemt de kansrijkheid af door hoge kosten voor aanleg van
benodigde (hoge druk)gasleidingen. Een ander keuze is elektriciteitsopwekking met
warmtebenutting of alleen warmteproductie. Hiervoor is het vanuit de bedrijfseconomische
kant essentieel afzet van warmte te vinden. Ook de beschikbaarheid van lokale
biomassa kan een belangrijke locatiefactor zijn.
Door de locatiefactoren te combineren komen er een aantal kansrijke gebieden naar
voren. In de hiernavolgende kaartenreeks is dat gedaan voor de combinaties van transport
met gasafzet/warmte/beschikbaarheid lokale biomassa.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 101

Gecombineerde locatiefactoren transport en gasafzet
102

Kansenkaart vanuit locatiefactoren transport en gasafzet
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 103

Gecombineerde locatiefactoren transport en beschikbaarheid locale biomassa
104

Kansenkaart vanuit locatiefactoren transport en lokale biomassa
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 105

Gecombineerde locatiefactoren transport en afzet van warmte
106
106

Kansenkaart vanuit locatiefactoren transport en afzet van warmte
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 107
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 107

Gecombineerde kansenkaart: meest kansrijke gebieden
108

4.3 gecombineerde kansenkaart
De drie kansenkaarten vanuit locatiefactoren en de kansenkaart vanuit beleid en
landschap zijn hiernaast samengevoegd tot een ‘gecombineerde kansenkaart’. Het is
daarbij belangrijk te constateren dat de kansrijke gebieden die oplichten in sterke
mate afhankelijk zijn van welke keuze gemaakt wordt ten aanzien van de randvoorwaarden.
Als bijvoorbeeld naast de echt grote hoofdwegen het hele provinciale
wegennet wordt meegeteld bij de locatiefactor transport, verandert het beeld aanzienlijk.
Daarnaast liggen er natuurlijk ook kansen buiten deze gebieden, zo is er voor
toelevering van voldoende mest maar aansluiting bij één of twee grote agrarische
bedrijven nodig, of voor afzet van warmte maar één grote warmtevrager.
De keuzes over het type vergister, welk type biomassa gebruikt wordt en welke
conversieroute gaat worden benut, zijn zo divers dat er geen algemene uitspraken
over geschikte plekken aan te wijzen zijn voor plaatsing van een biomassavergistingsinstallatie.
Het lijkt in elk geval handig om bij de keuze in beleidsstrategieën rekening
te houden met aansluiting op de meest kansrijke gebieden van de gecombineerde
kansenkaart.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 109

Voorbeeld van een biomassavergistingsinstallatie
naast glastuinbouw (Canada)
110

H5 Beleidsstrategieën
Uit de resultaten van de lokatieanalyse kan geconcludeerd worden dat er weliswaar
kansrijke gebieden zijn aan te wijzen, maar dat het niet uit te sluiten is dat er ook andere
goede vestigingslocaties voor vergistingsinstallaties te vinden zijn. Het is daarom
van belang om niet alleen in te zetten op een beperkt aantal kansrijke locaties maar
ook de mogelijkheid open te houden dat vestiging elders mogelijk is, dit om mogelijk
van belang zijnde initiatieven niet op voorhand uit te sluiten. Daarvoor moet dan wel
bekeken worden of het daar ook daadwerkelijk past en onder welke voorwaarden.
Daarin speelt in elk geval de toelatingsplanologie een centrale rol . De provincie
heeft immers een toetsende en begeleidende rol in het aanvraagproces van vergunningen.
We hebben het dan over de categorie 3 vergisters. Categorie 1 en 2 kunnen
bijna altijd op een agrarisch erf gesitueerd worden. De vierde categorie is zo groot
dat deze niet meer probleemloos in te passen is. Deze zullen een vestigingslocatie op
industrieterrein, kassengebied of rioolwaterzuiveringsinstallatie moeten vinden.
Om echt de energie- en milieuambities van de Provincie waar te kunnen maken zullen
er naast deze reactieve toelatingsplanologie, die wacht op aanvragen uit de markt,
meer pro-actieve beleidsstrategieën ingezet moeten worden. De provincie heeft dan
een initiërende of coördinerende rol om projecten en initiatieven van de grond te
krijgen. Er zal een goede afweging gemaakt moeten worden welke beleidsstrategie of
combinaties van strategieën er ingezet worden om de duurzaamheiddoelstellingen te
behalen en koploper te worden als het gaat om duurzame energieopwekking. Hieronder
wordt een voorzet gedaan voor de invulling van de verschillende typen strategieën.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 111

Voorbeeld van een biomassavergistingsinstallatie (Gasselternijveenschemond)
112

5.1 Toelatingsplanologie
Een biomassavergistingsinstallatie is een vergunningsplichtig bouwwerk ingevolge de
Woningwet, deze vergunning maakt deel uit van de omgevingsvergunning. Voor het
afgeven van een vergunning moet het bouwwerk passen in het bestemmingsplan, is
dat niet het geval dan zal het bestemmingsplan gewijzigd moeten worden. Om dit
proces in goede banen te leiden is het aan te raden een maatwerkbenadering zoals
bij de schaalvergroting van agrarische bouwblokken te hanteren. Daarbij wordt onder
andere in ‘keukentafelgesprekken’ gekeken hoe de plannen op een goede manier
ingepast kunnen worden. Gezien het beperkte aantal te verwachte aanvragen en de
grote impact die vergistingsinstallaties kunnen hebben op hun omgeving is het wenselijk
de begeleiding en toetsing onder verantwoordelijkheid van de provincie te
laten vallen en deze niet over te laten aan individuele gemeenten.
De gecombineerde kansenkaart vormt een goede basis voor de maatwerkbenadering.
Deze kaart geeft aan waar gedacht kan worden aan plaatsing van een vergistingsinstallatie,
waar het niet mogelijk is, en gebieden waar het moeilijk zal zijn en een
verzwaarde bewijslast aangevoerd zal moeten worden. De bestaande maatwerkbenadering
voor bouwblokken zal - met een extra accent op de specifieke invloed van de
uitsraling en de transportbehoefte van biomassavergisters - ook toegepast kunnen
worden worden op de situatie van de grote biomassavergistingsinstallaties.
Op de volgende pagina’s worden enkele afwegingsaspecten toegelicht waaraan in elk
geval aandacht besteed moet worden in de maatwerkbenadering voor biomassavergistingsinstallaties
:
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 113

Locaties sluiten aan bij de ordeningsprincipes van het landschapstype
Bij het zoeken naar een geschikte locatie voor een biomassavergistingsinstallatie
dient rekening gehouden te worden met de kernkwaliteiten van het betreffende
landschapstype. De historisch gegroeide landschapsstructuur moet gerespecteerd,
dan wel versterkt te worden.
Aansluiten bij ordeningsprincipes
Een goede infrastructurele ontsluiting is gewaarborgd
Gezien de hoeveelheid transporten is een goede ontsluiting voor biomassavergistingsinstallaties
een vereiste. Dit is nog van groter belang dan bij de ‘gewone agrarische
schaalvergroting’, bovendien moet de invloed van die transporten over een
grotere afstand worden bekeken. Locaties zijn niet direct gekoppeld aan de hoofdinfrastructuur,
maar liggen wel op korte afstand daarvan. Wegen moeten geschikt zijn
voor zware vracht- en tankwagens. Bovendien moet overlast voor omwonenden
zoveel mogelijk voorkomen worden, ontsluiting gaat bijvoorbeeld niet via de kernen.
114

Goede infrastructurele ontsluiting
Afstand houden tot (kwetsbare) ruimtelijke elementen
In veel Groningse landschapstypen is het belangrijk dat de verschillende elementen
op zichzelf blijven staan en afzonderlijke ruimtelijk entiteiten blijven. Dichtgroeien
van open ruimte en karakteristieke doorzichten moet voorkomen worden. Bovendien
is het van belang afstand te houden tot (kwetsbare) elementen zoals dorpsranden,
wierden, kreken, oude dijken en monumentale bebouwing.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 115

Zorgvuldige en evenwichtige ordening, maatvoering en vormgeving van
gebouwen en installaties
De functionele inrichting van het erf van een vergistingsinstallatie wordt in eerste
plaats ingegeven door eisen vanuit de technische of bedrijfsmatige kant. Zo staan de
vergistingsstanks op korte afstand van elkaar en zijn over het algemeen twee vergistingstanks
geschakeld met één navergistingstank of digestaatopslag. Toch is er door
een zorgvuldige ordening winst te behalen voor de wijze waarop de vergistingsinstallatie
zich naar de omgeving presenteert.
Maken van randen en ordening van de elementen
Door de tanks of silo’s te ordenen aan één zijde van de kavel, ontstaat er een ‘representatieve’
industriële kant, gedicteerd door de repetitie van de de silo’s. Dit
schept een heldere ordening of hoofdopzet voor het erf die tevens ruimte bied voor
116

uitbreiding (rode stippeling in afbeelding). Ook is het wenselijk de techniekhal, die
vaak in beeld komt als het gaat om grotere vergistingsinstallaties, naar de voorkant
van het erf te halen om deze het hoofdgebouw, het adres van de installatie, te laten
zijn. De andere wat rommelige kant van de installatie (invoerbak, opslag in sleufsilo’s,
ruimte waar heen en weer gereden wordt) verdwijnt dan achter de geordende grotere
bouwvollumes op het erf. De overige randen kunnen dan met landschappelijke
elementen ingepast worden.
Qua vormgeving verdienen eenvoudige vormen de voorkeur. Boven en onderkant
van een gebouw of element hebben zoveel mogelijk hetzelfde materiaal en kleurgebruik
(dak en wanden van de techniekhal, basis en koepeldak van de silo’s) Ook is
het wenselijk een helder beleid te voeren waar het gaat om kleurgebruik. Nu wordt
er vaak groen gebruikt voor de basis en grijs voor de koepels in de (onjuiste) veronderstelling
dat in de installatie daarmee gedeeltelijk opgaat in het groene landschap
Voorbeeld van tweekleurige boven- en onderkant Voorbeeld van grijs/rvs: industriële uitstraling
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 117

en gedeeltelijk wegvalt tegen de grijze lucht. We kunnen ons voorstellen dat er grijs
(industrieële sfeer) gebruikt gaat worden, of er ruimte komt voor meer kleurexperiment
(bijvoorbeeld aardse tinten uit het groningse landschap). De installatie
als geheel moet in elk geval eenheid en samenhang vertonen. Is er een Gronings
kleurengamma te maken?
Voorbeeld van kleurgebruik van een vergistingsinstallatie, geïnspireerd op kleurtonen uit het Italiaanse landschap.
118

De erfinrichting is afgestemd op een zorgvuldige inpassing in het
landschapstype
Naast de ordening en vormgeving van alle elementen die samenhangen met de installatie
zelf kan ook de erfinrichting in belangrijke mate bijdragen aan het laten landen
van het geheel in het landschap en het verkijgen van acceptabele aanzichten. Een
‘kale’ installatie, zonder toevoeging van landschappelijke elementen is dan ook niet
aan de orde. Met relatief eenvoudige middelen kan een verzorgde inpassing verkregen
worden. Afhankelijk van de ruimtelijke situatie of het landschapstype kunnen
verschillende elementen hiervoor gebruikt worden. In de ontwerpoefening in hoofdstuk
3 is per voorbeeld aangegeven welke elementen gebruikt zijn.
haag
verdiepte ligging
singel
dijklichaam
erfbeplanting
grasvlak
bos
boomgroep
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 119

Zo kan een haag aan de voorzijde voorkomen dat het aanzicht bepaald wordt door
een lelijk hek met prikkeldraad, zorgt een bosstrook of singel voor ‘rugdekkking’ en
kan een dijklichaam ‘de rommelkant’ van de installatie aan het zicht onttrekken.
Afstand houden tot openbare weg
120
Toevoeging van bos of singelstructuur als ‘rugdekking’

Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 121

Toegevoegde waarde door koppeling met leisure
We realiseren ons dat er op verschillende manieren geld verdiend wordt in en aan
het landschap. Het is enerzijds een productielandschap en tegelijkertijd een consumentenlandschap
waar geld verdiend wordt aan het arcadische landschapsbeeld.
Hierbij is de gebiedseconomie tegenover de bedrijfseconomie kunnen komen te
staan. De grote biomassavergistingsinstallaties kunnen ongewild bij recreanten en
toeristen het beeld opwekken van een beginnende industrialisatie van het platteland.
Ons advies is waar mogelijk - en van het begin van hun verschijning- te trachten koppelingen
tussen de installaties, recreatieroutes en recreanten te leggen. Maak er een
kleine, betreedbare, attractie van.
122

De vijf à zes meter hoogteverschil leveren al een spectaculair vergezicht op in het
Groninger landschap. Een attractie waar ook voorlichting kan worden gegeven, waar
het verhaal verteld kan worden van deze nieuwe landschapselementen voor een
duurzame samenleving. Het is goed een onderscheid (en scheiding!) te maken tussen
een bedrijfsmatig afgesloten deel en een publiek deel. Houdt de initiatiefnemer voor
dat een dergelijke koppeling zeer tot aanbeveling strekt bij de vergunningverlening.
Toegevoegde waarde door lokale koppeling
Als aangetoond kan worden dat de input voor de vergister blijvend kan worden
betrokken van bronnen in de omgeving die binnen het bestaande lokale wegennet
bereikbaar zijn, zijn de realisatiekansen groter, dan als dat niet het geval is. Ook de
omvang van het eigen en het lokale aandeel kan een afwegingscriterium zijn. Ook de
koppeling met een lokale warmte-vrager of groot gas verbruiker kan een pré zijn.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 123

Lokaties strategie schaalvergroting
124

5.2 Ontwikkelingsplanologie of Pro-Actief beleid
Naast een afwachtende houding en het toetsen van binnenkomende aanvragen is het
voor behalen van de beleidsdoelen voor duurzame energie essentieel ook pro-actief
beleid te voeren. Door als provincie het initiatief te nemen en mogelijkheden voor
realisatie van projecten te onderzoeken en partijen samen te brengen kunnen projecten
geïnitieerd worden, die anders nooit van de grond zouden komen. Ontwikkelingsplanologie
kenmerkt zich door goed overleg tussen de verschillende partijen. In
een vroeg stadium van het proces worden ideeën, wensen en doelen gedeeld.
Hieronder worden voorstellen gedaan voor een aantal denkbare pro-actieve
strategieën.
Strategie mega-grootschalige biomassavergisting
Deze strategie richt zich op de categorie 4 biomassavergistingsinstallaties. Naast de
mogelijkheden die er nu al zijn op de huidige industrieterreinen, worden een aantal
strategisch gekozen locaties aangewezen waar de bouw van grote en zeer grote
vergistingsinstallaties mogelijk is. Dit betekent dat dan de bestaande bedrijventerreinen
mogelijk vergroot zouden moeten worden, of uitgebreid met een specifiek
type bedrijventerrein. Daarmee worden de huidige bezwaren (te hoge grondprijzen,
andere bedrijven willen geen vergister naast zich) weggenomen. Daarbij kan gedacht
worden aan een zone tegen de Eemshaven aan, in Delfzijl in aansluiting op industrieterrein
Oosterhorn en aan de stadsrand van Groningen (Suikerunie, Attero). De
locaties liggen goed ontsloten vanaf de hoofdinfrastructuur en in nabijheid van een
40bar gasleiding.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 125

126

Voor de locatie bij het bedrijventerrein van Delfzijl is een uitwerking gemaakt voor
plaatsing van een grote industriële biomassavergistingsinstallatie (cat. 4). Deze is ingetekend
aan de kop van de industriehaven, ontsloten via het bedrijventerrein. Indien
gewenst kan biomassa per schip aangevoerd worden. De vergister is aan de rand
van het bedrijventerrrein geplaats, het nieuw toegevoegde bosperceel draagt bij aan
de landschappelijke rand van het bedrijventerrein. De vergister wordt niet helemaal
weggeplant, maar blijft vanaf de ontsluitingsstructuur zichtbaar. Door een ordening
van de verschillende elementen van de vergistingsinstallatie kan een min of meer ‘representatieve’
kant gecreëerd worden met een industriële uitstraling. Het bos dient
als rugdekking en geeft voldoende tegenwicht aan de grote vergistingsinstallatie.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 127

Lokaties strategie aanhaken bij bestaande (agro)industriële elementen in het buitengebied
128

Strategie aanhaken bij bestaande (agro)industriële
elementen in het buitengebied
In het Groningse landschap komen verschillende middelgrote (agro)industriële elementen
voor zoals bijvoorbeeld gaswininstallaties. Deze liggen vaak als ’stand-alone’
in het landschap. Ze herinneren ons aan het feit dat onder het Groningse landschap
een enorme hoeveelheid aardgas gewonnen wordt. Andere voorbeelden zijn representanten
van het agrarisch productielandschap zoals Rixona te Warffum, Suikerunie
in Groningen, Avebe in Ter Apelkanaal en de grasdrogerij in Oostwold.
Een goede mogelijkheid voor het realiseren van grote vergistingsinstallaties is een
koppeling te bewerkstelligen met deze (agro)industriële elementen. Dat geldt in
overtreffende trap voor locaties waar een koppeling met het leveren van biomassa
(VGI) of het benutten van warmte (grasdrogerij) gevonden kan worden. Zo kan een
eerste stap gezet worden naar agro-industriële complexen – zoals die momenteel in
Terneuzen wordt ontwikkeld - waarbij slimme combinaties gemaakt worden en de
bedrijven onderling samenwerken, elkaars afvalstromen benutten voor productie of
energieopwekking. Dit past in de algehele tendens van schaalvergroting in de agrarische
en agro-industriële sector. Juist bij het tot stand komen van dergelijke complexen
is een actieve rol van de provincie nodig. Het huidige beleid maakt dit soort
koppelingen eigenlijk moeilijk tot onmogelijk. De vraag is hier natuurlijk wel of je dit
wilt en hoe groot je dergelijke complexen wilt laten worden.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 129

130
130

Als voorbeeld is voor de grasdrogerij onderzocht wat een koppeling met een vergistingsinstallatie
ruimtelijk betekent. Deels op het huidige erf, deels op een beperkte
uitbreiding van het erf zou een grote vergistingsinstallatie geplaatst kunnen worden.
Vanuit de omgeving valt deze weg tegen de grootte van de installaties van de drogerij.
Door toevoeging van beplanting krijgt het complex ook aan de noordzijde een
robuuste groene rand. Ook liggen er kansen voor herstel van een oude kreek direct
naast het complex, op luchtfoto’s nog duidelijk herkenbaar in het landschap. De vergister
zou gas en of warmte kunnen leveren voor het grasdrogingsproces. Tegelijkertijd
kunnen de drooginstallaties buiten het drukke seizoen gebruikt worden om het
digestaat van de vergister in te drogen tot producten als mestkorrels.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 131

Voorbeelduitwerking strategie realiseren van netwerken
132

Strategie realiseren van netwerken, Groen Gas Hubs
Binnen de huidige subsidieregeling is het leveren van gas een van de meest aantrekkelijke
opties vanuit bedrijfseconomisch perspectief. Het is echter niet altijd mogelijk
om afzet van gas voor elkaar te krijgen, omdat niet overal een gasleiding met
voldoende opnamecapaciteit in de nabijheid aanwezig is. Een mogelijke oplossing
hiervoor zijn de Groen Gas Hubs. De gasopwaardering vindt dan niet plaats bij de
vergister zelf maar wordt op een centrale plek waarna het geïnjecteerd wordt in het
regionale gasnetwerk. De kosten voor opwaardeerinstallatie kunnen dan gedeeld
worden. Koppeling tussen individuele vergisters en de Groen Gas Hub kan doormiddel
van biogasleidingen, door de lagere druk zijn deze minder kostbaar in aanleg. In
noord-Friesland wordt momenteel zo’n project opgezet waar een groot aantal organisaties,
de provincie en boerderijvergisters aan deel nemen. De provincie zou het
voortouw kunnen nemen om ook in Groningen een of meerdere netwerken gekoppeld
aan een Groen Gas Hub te realiseren.
Wij zien goede kansen voor koppeling van zo’n netwerk aan de wegenstructuur. Een
voorbeeld daarvan is een biogasleiding langs de Eemshavenweg te leggen die door
middel van een Groen Gas Hub aantakt op een van de twee punten waar de weg
kruist met de 40bar gasleiding. Daarmee wordt een groot deel van het gebied tussen
Groningen en de Eemshaven dat eerder vanuit ontbreken van afzetmogelijkheid
voor gas niet geschikt was, opeens wel interessant. En de ontsluiting is goed geregeld.
Bij wijze van spreken kan in de omgeving van elke op- en afrit een vergister geplaatst
worden (mits deze ter plaatse goed ingepast kunnen worden volgens de maatwerkbenadering,
dus niet ‘tegen de weg aangeplakt’) en kunnen ook kleinere boerderijvergisters
in de omgeving aansluiten op het biogasnetwerk. Aanname bij deze strategie is
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 133

134

dat er in de berm voldoende ruimte is voor aanleg van een biogasleiding.
Een zelfde project zou langs de N33 aangelegd kunnen worden op het moment dat
daar toch werkzaamheden bezig zijn, dan kan er werk met werk gemaakt worden.
Maar ook andere vormen van netwerken, zoals bijvoorbeeld een ringstructuur in de
stadsrand van Groningen of het benutten van het leidingtracé dat gepland staat tussen
de Eemshaven en Delfzijl behoren tot de mogelijkheden.
Als voorbeeld is gekeken naar plaatsing van een vergistingsinstallatie in de directe
omgeving van de meest noordelijke afrrit van de Eemshavenweg. Dit is het deelgebied
aandijkingen en inpolderingen. Naast de reeksen van boerderijen langs de oude dijken,
liggen er ook reeksen langs de dwarswegen. De vergistingsinstallatie is in een van deze
reeksen geplaatst en ligt nadrukkelijk “los” van de Eemshavenweg. Aandachtspunten
zijn voldoende afstand tussen de verschillende ruimtelijke elementen en het in stand
houden van karakteristieke doorzichten. Door het toevoegen van een bosstrook en
haag krijgt de installatie meer ‘body’ en past deze (op een eigentijdse manier) meer in
de lijn van de boerderijerven waar ook beplanting aan gekoppeld is. Op deze wijze is
de vergister wel zichtbaar vanaf de Eemshavenweg maar maakt duidelijk onderdeel uit
van het landschap.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 135

Voorbeeld van een biomassavergistingsinstallatie (Duitsland)
136

H6 Conclusies en aanbevelingen
Ons verkennend onderzoek naar de ruimtelijke aspecten van biomassavergistingsinstallaties
laat zien dat het spanningsveld tussen een ambitieus (duurzaam) energiebeleid
en een even ambitieus beleid op het gebied van ruimtelijke en landschappelijke
kwaliteit tot een productieve dialoog heeft geleid. Vanuit beide aanvliegroutes, energie
en ruimte, zijn oplossingen in beeld gebracht. Hieronder worden eerst een aantal
conclusies geformuleerd, waarna aanbevelingen voor vervolg gedaan worden.
Conclusies
• Biomassavergistingsinstallaties zullen naar ons oordeel een vaste accessoire gaan
vormen van het landschap, ook als er sprake is van minder subsidies. In een duurzame
economie is het altijd van belang reststromen nuttig te gebruiken en om te
zetten.
• Het onderzoek naar de bedrijfseconomische kant van de biomassavergisting laat
zien dat er sprake is van een schaalvergroting. Beleid moet daar rekening mee
houden en op in spelen.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 137

• Transport is een van de belangrijkste locatiefactoren voor de grotere vergistingsinstallaties.
Een goede bereikbaarheid is essentieel waarbij overlast voor bewoningskernen
vermeden dient te worden.
• Naast transport is de afzetmogelijkheid voor het geproduceerde biogas of afzet
van warmte een belangrijke randvoorwaarde.
• Op basis van de landschapstypen is het lastig gebieden voor vestiging van grote
vergistingsinstallaties uit te sluiten. Wel tekent zich het beeld af dat ze in grootschalige
landschapstypen zoals bijvoorbeeld de Veenkoloniën beter inpasbaar zijn
als in meer kleinschalige landschaptypen (bv. esdorpenlandschap)
• In alle landschaptypen is een goede ontsluiting de belangrijkste beperkende factor.
De specifieke context bepaalt wat er wel mogelijk is en wat niet. Maatwerk is
noodzakelijk
138

Aanbevelingen
In deze verkenning hebben we zowel het traject van de toelatingsplanologie als het
meer pro-actieve spoor van de ontwikkelingsplanologie van een ruimtelijk verhaal
proberen te voorzien.
Wat betreft toelatingsplanologie komen we tot de volgende aanbevelingen:
1) Een aanvraag voor realisatie van een biomassavergistingsinstallatie (niet gekoppeld
aan één agrarisch bedrijf) gaat altijd gepaard met een begeleidingsproces. In alle
gevallen is afweging, inpassing, vormgeving en vergunningverlening uiteindelijk maatwerk.
De bouwstenen daarvoor zijn in dit rapport neergelegd.
2) Vestiging van Categorie 3 vergisters lijkt het meest realistisch binnen de “kansrijke
lokaties” (zie kaart pag. 108). Er spelen echter vele factoren een rol, een zorgvuldige
afweging (maatwerk) blijft ook hier nodig! Bij wens tot vestiging buiten de “kansrijke
gebieden” zullen de consequenties van transporten door landelijk gebied extra
zwaar meewegen. In die gevallen is medewerking van het provincaal bestuur alleen te
verdedigen indien:
• aangetoond kan worden dat er een relatie is (via gas- of warmtelevering) met
een andere functie die noodzakelijkerwijs in het buitengebied danwel in de stads/
dorpsrand ligt,
• als er aantoonbaar sprake is van een majeure levering van biomassa vanuit nabijgelegen
(agrarische) bedrijven, ook op langere termijn.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 139

Daarbij zal waarschijnlijk in de praktijk blijken dat er in sommige landschapstypes
meer mogelijk is dan in andere landschapstypen (zie hoofdstuk 3 en 4.1).
3) Categorie 4 vergisters alleen toestaan op die plaatsen die een duidelijk functioneel
voordeel bieden. Te denken valt aan havengebieden, of grootschalige bedrijventerreinen
rond de stad die gunstig liggen qua levering van biomassa (transport) en afzet
van gas/warmte.
Wij adviseren echter om het niet alleen bij toelatingsplanologie te laten. Voor het
behalen van de beleidsdoelen voor duurzame energie is het essentieel om een proactief
beleid te voeren. In vervolgonderzoek kan een business-case opgesteld worden
van de in hoofdstuk 5 geformuleerde strategieën om de haalbaarheid en risico’s van
eventuele investeringen door de provincie te onderzoeken. Ook ruimtelijke gevolgen
moeten bekeken worden en moet een en ander natuurlijk passen binnen het beleid
en ambities die de provincie Groningen nastreeft.
Te denken valt bijvoorbeeld aan het acquireren van grote (cat. 4) vergisters in aansluiting
op enkele bedrijventerreinen. Consequenties en randvoorwaarden dienen
wel ruimtelijk onderzocht te worden. Dit vergt een nadere uitwerking.
Een tweede voorbeeld van pro-actief beleid dat wij kansrijk achten is de realisatie
van netwerken (Groengas Hubs). Voordeel daarvan is dat ook lokale initiatieven van
kleinere vergisters en zelfs bestaande vergistingsinstallaties aan kunnen haken. In
noord Friesland loopt momenteel een dergelijk initiatief. Voor de provincie Groningen
lijkt koppeling aan bijvoorbeeld de Eemshavenweg, of de N33 een goede optie
140

vanwege de goede ontsluiting en de mogelijkheden (ruimte) om ontwikkelingen
landschappelijk een plek te geven, aansluitend op de lokale landschappelijke structuur.
Ook hiervoor is echter nog een nadere uitwerking nodig en zou een vervolg onderzoek
opgestart moeten worden.
Biomassavergisting is slechts het staartje van een gehele energieketen die in transitie
is naar een meer duurzame toekomst. Daarom willen we tot slot de aanbeveling
doen om dergelijke ontwerpende onderzoeken op het snijvlak tussen energietransitie
en ruimtelijke ordening ook te doen voor de andere modaliteiten in de energieketen.
Wind, zon, geothermie, etc maar ook energieopslag en –transport hebben een
ruimtelijke component die onderzocht moet worden. De optimale mix van modaliteiten
en de gefaseerde ontwikkeling daarvan zouden ook gebiedsgericht kunnen
worden onderzocht. Pas dan kunnen we echt zeggen dat energie op de landschapskaart
staat en landschap op de energiekaart.
Biomassavergistingsinstallaties in het landschap | 141

Colofon
Deze studie is uitgevoerd door H+N+S Landschapsarchitecten in opdracht van de provincie Groningen.
Hierbij is samengewerkt met Klaas Jan Noorman van ProDo consult en Auke jan Veenstra van PlanET biogas.
Projectgroep provincie Groningen
Anneloes Groenewolt / Arnoud Garrelts
Francien van Soest
Nynke de Jong
Meis van der Heide
Klankbordgroep
Ruud Paap (energy valley)
Teake Wahle (LTO noord)
Marjolijn Tijdens (natuur en milieufederatie Groningen)
Frans Debets (BioEnergieNoord)
Ontwerpteam
Dirk Sijmons (H+N+S Landschapsarchitecten)
Frank Talsma (H+N+S Landschapsarchitecten)
Klaas Jan Noorman (ProDO consult)
Auke Jan Veenstra (PlanET biogas)
Bijdrage externe deskundigen in Ateliers
Rob Hendriks (Daad architecten)
Martijn Dijkstra (MD Landschapsarchitecten)
Cor Kamminga (KNN advies)
Theo Hoek (Libau)
Linda Noorman (provincie Groningen, bouwheerschap)
bron afbeeldingen/foto’s: H+N+S / provincie Groningen / PlanET biogas / Google / Googlemaps
Projectnummer 1741 | okt. 2011
142
© H+N+S (2011) Alles uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en / of openbaar gemaakt mits de bron wordt vermeld.