de open ruimte

oven de wereld' laten leiden. Slechts een enkele onzer beleeft de tijd nog van zijn
oorsprong uit: als kring, als gebod zich tegen de lineaire tijd te verzetten, als gebod de
'herhaling', in weerwil van de zekere ondergang, voor zich alleen na te streven. Slechts
in die volharding, zegt Roland Holst, is ons geluk weggelegd, - al hebben wij de
[p. 26]
dood voor ogen, al is, sinds de afval van de geest, de wereld een gewortelde kultuur,
steil als een eik, voorgoed ontzegd.
Helder is het verband tussen deze KM en het werk van Roland Holst, helder het verband
tussen Bikini en deze KM. Helder is vooral, dat deze KM Bikini al impliseerde ver voor
Bikini, want helder is dat, gegeven deze KM, de ontwikkeling op deze planeet niet anders
had kunnen verlopen, dan Roland Holst zegt, dat zij verliep. Want er is aan deze KM een
tipologie verbonden, die Roland Holst verzwijgt, maar die ons toch niet verborgen hoeft
te blijven, en het is deze tipologie die die averechtse ontwikkeling 'verklaart'.
Men zal het wellicht bedenkelijk vinden, als ik de katastrofe van Roland Holst een
'voorspelling achteraf' noem, zoals Mulisch in heel ander verband een van zijn eigen
verhalen karakteriseert, maar toch is dat het punt. Roland Holst trekt de toekomst recht
in het verlengde van het verleden en misschien is dat niet helemaal juist. Er is bij hem
geen sprake van een open toekomst, - de door hem geziene toekomst was van de
aanvang af al op die ondergang gericht, als gevolg van het tekort van zijn mensen.
Er zijn bij Roland Holst sinds Emain Macha mensen, in wie het streven naar de planeet
nog moet worden gewekt (Fergus); er zijn mensen in wie dat streven altijd al manifest
was (Noisa); er zijn daarentegen mensen in wie het streven is gestorven (Concobar) en
er zijn mensen, die dat streven zelf zijn (Deirdre). Aangezien nu de Concobars het in de
wereld altijd al voor het vertellen hebben gehad, de Noisa's slechts te hooi en te gras
voorkomen (hun edele natuur is bovendien als een garansie dat ze altijd worden bedot),
- aangezien in de meeste mensen als Fergus
[p. 27]
nooit iets wordt gewekt en aangezien Deirdre in de realiteit gewoon niet voorkomt, is het
duidelijk dat wij er, de a-bom in aanmerking genomen, beroerd aan toe zijn. Het is
daarom te hopen, dat de realiteit niet zo eenvoudig zal zijn als de eenvoud van deze
herleiding. Maar al wijzen wij de KM van Roland Holst om haar pessimisme tot in het
uiterste af, we erkennen wel degelijk, dat de weg die de dichter ons wijst aantrekkelijk is
om het stoere, het harde en het integere dat hem eigen is. Een heilig weten,
'keinesweges die Folge einer vemünftigen Ueberlegung', heeft in zijn geest grond
gevonden, een irrasionele kiem vond voedsel tot ontplooiing en groeide tot mite uit - tot
een onuitroeibaar anti-intellektualisme met zo'n gezag, dat zelfs ons nasionaal
monument op de Dam er voorgoed door is getekend.
Men moet echter goed in de gaten houden, dat niets zozeer tot deze stemverheffing
bijdraagt, als de erkenning van het recht van de ster op de sterveling, om in onderlinge
samenwerking tot in de uiterste konsekwenties het verleden met het heden te doen
samensmelten, opdat in de wederzijdse beïnvloeding van ster en persoonlijkheid het
temporele wordt verabsoluteerd in de mite. De inskripsie op de Dam is niet anders dan
een fonkelend faset van dit subliem kristal, deze mite van ster en persoonlijkheid, die
helaas geen van beiden onder de systeemdwang van de eigen KM uit konden.
De KM van Roland Holst is onbewogen en star als de ster van Deirdre en zij beperkt de
ruimte van het volledige leven tot een eiland der ziel, dat, mogelijk, het volledige leven
de ruimte kan geven, maar dat voor anderen dan Roland Holst onbereikbaar is. Zijn KM
is niet van deze wereld - is niet te verwereldlijken. Die metafoor behoort hem toe, geen
ander. Geen ander zou weten haar in deze hoge staat te bewaren - tenzij de tijd keert,
dat boven het leven opnieuw een dat leven voedend beginsel kan worden gesteld. Tot de
tijd dat ook wij tot de uitverkorenen zullen behoren, zeggen wij - niet zonder zorg - deze
metafoor vaarwel.