de open ruimte

[p. 75]
de heilige optekening
Dat Perseus en Gorgo onder de sterren zijn geplaatst, (is) een mededeling, die zeker niet
van Euhemerus afkomstig is...
H. F. van der Meer
Euhemerus van Messene, 1949
De vliegende schotels - we zijn ze alweer vergeten. Waar kwamen ze vandaan? Zijn ze er
ooit geweest? Natuurlijk! We dachten ze tevoorschijn: dus waren ze. En we lieten ze pas
weer gaan, nadat gebleken was, dat Lucebert en Mulisch op aarde waren neergedaald.
De spanning in de planeten, deze dinamos van onze geest, moest eindelijk, na eeuwen,
aarde maken: de volksverbeelding doen oplichten, nee: het licht ontsteken in allen in wie
het oude was voorbijgegaan. Onze mitologie is geaard sindsdien: om presies te zijn sinds
de eerste a-bomproeven, sinds de 'Operation Crossroads' te Bikini op 1 en 25 juli 1946.
Daar wappert, sinds het einde van het monopolie der vs op 29 augustus 1949, de witte
vlag van ons onbehagen naast de zwarte van een verdorven eerzucht en honger naar
roem.
Daar, proefondervindelijke lezer, werd uw denken gebrandmerkt. Daar woont Luceberts
Genie en kunnen we de sokkels vast oppoetsen voor de goden, die stellig uit het zwerk
worden getikt. Tja, er staat ook een paddestoel, helaas. Pas maar op, hij eet
mensenvlees...
Euhemerus, zo leer ik uit Van Dale's woordenboek, was een soort van godloochenaar,
een soort van Mulisch of Lucebert anno
[p. 76]
300 voor Christus. Hij - slechts een halve eeuw jonger dan Antisthenes, dacht ik nog
naïef - zou misschien steun kunnen geven aan zekere teorieën, die ik hier in Bikini zit uit
te broeden. Fluks dus gezocht naar meer en beter over Euhemerus, de man van Bikini,
de avonturier in de mondo cane van het hellenisme! In de biblioteek hielp men mij aan
het proefschrift van Van der Meer, waaruit bovenstaand motto genomen is. Ik moet
bekennen dat deze Euhemerus de mijne niet is: de figuur die ons uit deze bladzijden
tegemoet treedt, is een afganger. De god der godloochenaars, zoals ik Euhemerus al
hoogachtend noemde, de 'grijsaard, die slechte boeken schrijft', zoals hij door de Oudenzelf
werd genoemd, sloeg volgens Van der Meer geen goden van de sokkels en was zeker
geen ateïst. De Euhemerus, zoals die door de overlevering stukje bij beetje was
opgebouwd, vond in Van der Meer zijn Euhemerus: een miserabele peripateet, dat is wat
hij in werkelijkheid geweest schijnt te zijn. We mogen nog dankbaar zijn, dat hij door
Plutarchus, Hyginus en weet ik veel welke betweters nog meer voor een vijand der goden
is aangezien: toen al kon men niet lezen, blijkbaar. Het gevolg was dat hij school
maakte. Niet dat dat in Van der Meers proefschrift wordt vermeld, maar hoe moet je
anders de term euhemerisme verklaren? Was ik geen euhemerist voor ik ooit van Van
der Meer of zelfs maar van Euhemerus zelf had gehoord? Natuurlijk was ik dat en we
mogen dus het toeval prijzen, dat de goede man navolging deed vinden in een tijd, die
hij de zijne noemen mocht.
In '49 was het afgelopen met de teofiele fantast. Maar zijn opvolgers, en betere, waren
er al: Lucebert tekende, Mulisch was aan het werk gegaan: meteoren regenden neer: dat
waren de goden die Euhemerus met rust liet. Wie de goden liefheeft, haalt ze
[p. 77]
omlaag op hun oude dag - dat was de enige manier om weer met de heiligen op goede
voet te raken. Wat is de aarde zonder hen? Hoe was het mogelijk, dit ooit te vergeten?