Feitendossier Tsjernobyl - Kernenergie

Woordenlijst
Achtergrondstraling De natuurlijk voorkomende
ioniserende straling waaraan ieder mens wordt
blootgesteld en die afkomstig is uit de aardkorst
en van kosmische straling.
Atoomenergie Energie die vrijkomt bij nucleaire
reacties. Beter gezegd: kernenergie.
Becquerel (Bq) Internationale eenheid van
intrinsieke radioactiviteit in een stof. Eén Bq
meet één desintegratie per seconde en is de
activiteit van een hoeveelheid radioactief
materiaal dat gemiddeld één verval per
seconde bedraagt.
Cesium-137 Radioactieve isotoop die voornamelijk
wordt gevormd door kernsplijting.
Cesium Zacht Zilverwit handelbaar metaal,
vloeibaar bij kamertemperatuur, en het meest
elektrisch positief geladen en alkalische element.
Bekend om gebruik in atoomklokken.
Grafiet Kristallijnen koolstof die in een erg zuivere
vorm wordt gebruikt als moderator, voornamelijk
in gasgekoelde reactoren, maar ook in RBMKreactoren
zoals die in Tsjernobyl.
Halfwaardetijd Periode die nodig is voor het
verval van de helft van de atomen van een
bepaalde radioactieve isotoop; deze wordt dan
een isotoop van een ander element.
Isotoop Een atomische vorm van een ele-ment
met een bepaald aantal neutronen. Sommige
isotopen zijn instabiel (radioactief) en vervallen tot
isotopen van andere ele-menten.
Jodium Glanzend, grijszwart, corrosief, giftig
halogeen element met stabiele en radioactieve
isotopen.
Jodium-131 Radioactieve isotoop van jodium.
Kernafval Bepaald type radioactief afval dat wordt
geproduceerd als onderdeel van de nucleaire
splijtstofcyclus (d.w.z. die activiteiten die nodig
zijn voor kernsplijting of splijting van het atoom).
Dit houdt o.a. in winning van uranium uit erts,
concentratie van uranium, verwerken tot splijtstof
en verwerken van afvalproducten. Radioactief
afval is een ruimer begrip dat al het afval omvat
dat radioactief is.
Kernsplijting Het splijten van een zware kern in
twee kernen, waarbij een relatief grote hoeveelheid
energie en meestal één of meer neutronen
vrijkomen. Het kan spontaan gebeuren, maar
meestal als gevolg van een kern die een neutron
absorbeert en dus instabiel wordt.
Koelmiddel Vloeistof of gas gebruikt om hitte van
de reactorkern over te brengen op de stoomgeneratoren
of rechtstreeks op de turbines.
Krypton Witachtig, grotendeels inert gaselement
dat voornamelijk wordt gebruikt in lampen met
gasontlading en fluorescerende lampen.
Leukemie Een van de verschillende acute
of chronische neoplastische ziekten van het
beenmerg.
Megawatt (MW) Een eenheid van vermogen.
MWe verwijst naar het elektrische vermogen van
een generator, MW thermisch (MWt) naar het
thermisch vermogen van een reactor of hittebron.
Moderator Materiaal zoals licht of zwaar water of
grafiet gebruikt in een reactor om snelle neutronen
te vertragen door deze te laten botsen met
lichtere kernen om verdere splijting te bevorderen.
Ongeluk door smelten reactorkern Gebeurtenis of
reeks gebeurtenissen waardoor deel van de splijtstof
in de reactorkern smelt.
Ontmanteling Het uit bedrijf nemen van een
faciliteit (bijv. reactor) en de daarmee gepaard
gaande handelingen zoals het veilig opbergen,
de ontmanteling en het geschikt maken van de
locatie voor onbeperkt gebruik.
Opwerken Het bewerken van reactorsplijtstof om
het ongebruikte splijtbare materiaal te scheiden
van het afvalmateriaal.
Plutonium Transuranen, gevormd in een kernreactor
door invanging van neutronen. Het bevat een
aantal isotopen, waarvan sommige splijtbaar zijn
en sommige spontane splijting ondergaan waarbij
neutronen vrijkomen.
Positieve reactiviteitscoëfficiënt De reactiviteitscoëfficiënt
geeft aan wat een invloed is op
het kernsplijtingsproces. Als bijvoorbeeld een
stijgende temperatuur leidt tot vermogenstoe-
46
name waardoor het proces zichzelf versterkt, is er
sprake van een positieve reactiviteitscoëfficiënt.
Zo’n toestand is niet stabiel. Westerse kerncentrales
zijn ontworpen met negatieve reactiviteitscoëfficiënten:
bij stijgende temperaturen wordt
het kernsplijtingsproces vanzelf afgeremd (deze
reactoren zijn inherent stabiel).
Radioactiviteit Spontaan verval van een instabiele
atoomkern, dat uitstoot van straling veroorzaakt.
Radio-isotoop Natuurlijk of kunstmatig geproduceerde
radioactieve isotoop van een element.
Radionuclide Atoom met een instabiele kern.
RBMK Acroniem voor reaktor bolshoy moshchnosti
kanalniy, een type kernreactor dat gebouwd
werd in de voormalige Sovjet-Unie en het type
dat werd gebruikt voor alle vier reactoren in
Tsjernobyl.
Reactor Instrument waarin een kettingreactie bij
kernsplijting plaatsvindt onder gecontroleerde
omstandigheden zodat de hitte-uitstoot onder
controle blijft of de neutronenbundel gebruikt kan
worden.
Reactorkern Centrale deel van een kerncentrale
die de splijtstofelementen en een moderator
bevat.
Regelstaven Staven die neutronen absorberen
zodat de kettingreactie in de reactorkern kan
worden vertraagd of gestopt door deze dieper in
te steken, of worden versneld door deze terug te
trekken.
Sarcofaag De 300.000 ton wegende en stalen
constructie die over de verwoeste reactor 4 in
Tsjernobyl werd gebouwd.
Schildklierkanker Kanker van de schildklier, die
zich in de hals bevindt en de stofwisseling regelt.
Sievert/Millisievert (mSv) Eenheid voor biologische
schade veroorzaakt door straling. Gemiddelde
natuurlijke achtergrondstralings-niveaus (in het
VK) zijn ongeveer 2,2 mSv per jaar.
Slavutich Nieuwe stad die door acht voormalige
Sovjet republieken gezamenlijk is gebouwd, 50
km ten oosten van de kerncentrale in Tsjernobyl.
47
Splijtbaar materiaal Materiaal dat een neutron
kan invangen en kernsplijting kan ondergaan.
Splijtingsproducten Dochterkernen die het
resultaat zijn van de splijting van zware elementen
zoals uranium, of van het radioactieve verval van
die primaire dochters. Meestal zeer radioactief.
Splijtstofelement Bundel splijtstofstaven. Ook
genoemd een splijtstofpakket.
Splijtstofstaaf Lange, slanke staaf die splijtbaar
materiaal (splijtstof) bevat voor gebruik in de
kernreactor. Splijtstofstaven worden verzameld
in bundels, splijtstofelementen of splijtstofpakket
genaamd, die afzonderlijk in de reactorkern
worden geladen.
Splijtstoftabletten Verpakt in buizen van zirconiumlegering
voor de vorming van splijtstofstaven.
Straling Uitstoot en verbreiding van energie door
middel van elektromagnetische golven of deeltjes.
Stralingsziekte Schade die wordt veroorzaakt
aan het lichaamsweefsel als gevolg van zware
blootstelling aan radioactieve stoffen.
Tellurium Broos, zilverachtig wit metaalelement.
Uranium Mild radioactief element met twee
isotopen, die splijtbaar zijn (U-235 en U-233)
en twee die natuurlijk zijn (U-238 en U-234).
Uranium is de basis splijtstof van kernenergie.
Verrijkt uranium Uranium waarin het aandeel
isotoop U-235 ten opzichte van isotoop U-
238 boven de natuurlijke grens van 0,7% ligt.
Uranium voor de reactor is meestal verrijkt tot
ongeveer 3,5% U-235, uranium voor wapens
bevat meer dan 90% U-235.
Waterstof Kleurloos zeer ontvlambaar gaselement,
het lichtste gas en het meest voorkomende
element in het universum.
Xenon Kleurloos, geurloos, zeer niet-reactief
gaselement dat wordt gevonden in minuscule
hoeveelheden in de atmosfeer.
Zirkonium Metaalelement dat voornamelijk wordt
verkregen uit zirkoon en wordt gebruikt in kernreactoren
als een hoog corrosieresistente legering.
12